John Barth - Koniec drogi

John Barth

Koniec drogi Tytuł oryginału «THE END OF THE KOAD» 1. W pewnym sensie jestem Jacob Horner W pewnym sensie jestem Jacob Horner. To na skutek zalecenia Doktora poświęciłem się w 1953 roku profesji nauczycielskiej; przez jakiś czas byłem nauczycielem gramatyki w szkole dla nauczycieli w Wicomico, w stanie Maryland, Doktor doprowadził mnie do pewnego punktu w rozkładzie wstępnych, zabiegów terapeutycznych było to w lipcu 1953 i potem, któregoś razu, gdy przyjechałem z Baltimore na Farmę Rewalidacyjną, znajdującą się w owym czasie nie opodal Wicomico, aby odbyć kwartalne badanie, Doktor powiedział: — Horner, nie powinieneś siedzieć bezczynnie ani chwili dłużej. Musisz zacząć pracować. — Nie jestem bezczynny przez cały czas — odparłem. — Wykonuję najrozmaitsze prace. Siedzieliśmy w Gabinecie Rehabilitacji i Konsultacji i jestem pewien, że taki sam gabinet znajduje się w obecnej siedzibie Doktora, w Pensylwanii. Jest to pokój średniej wielkości, mniej więcej tak duży jak salon w normalnym mieszkaniu, tyle że z wysokim sufitem. Wszystkie ściany są jednolicie “białe, okna przysłaniają białe żaluzje, zazwyczaj opuszczone, światła dostarcza kulisty klosz wmontowany w sufit. W pokoju znajdują się dwa proste, białe, drewniane krzesła, prawie identyczne, stojące naprzeciw siebie na środku, poza nimi nie ma żadnych innych mebli. Krzesła stoją bardzo blisko siebie — tak blisko, że konsultujący i konsultowany stykają się niemal kolanami. Niemożliwością jest czuć się swobodnie w Gabinecie Rehabilitacji i Konsultacji. Doktor siedzi przodem do ciebie, z nogami lekko rozstawionymi, ręce trzyma na kolanach i nieco się ku tobie nachyla. Nie wolno ci opaść niedbale na krzesło, bo tym samym, wraziłbyś swoje kolana dokładnie w kolana Doktora. Nie możesz także pozwolić sobie na skrzyżowanie nóg, i to zarówno w maski, jak i w kobiecy sposób:

sposób męski, z kostką lewej nogi spoczywającą na prawym kolanie, spowodowałby, iż twój lewy but ocierałby lewą nogawkę białych spodni Doktora w górze, przy kolanie, i najprawdopodobniej by ją ubrudził; sposób kobiecy, z lewym kolanem założonym na prawe, zetknąłby szpic twego buta z tą samą nogawką nieco niżej, tam gdzie znajduje się goleń Doktora. Siadanie bokiem jest oczywiście nie do pomyślenia, a rozstawianie kolan sposobem Doktora uświadamia ci brutalnie, że małpujesz jego pozycję, jak gdybyś nie miał własnej osobowości. Twoja pozycja zatem niejako wybrana, bo przecież nie musisz siedzieć w sposób akurat taki; jeśli jednak wybrana, to w sensie bardzo ograniczonym, skoro nie ma alternatywy jest następująca: siedzisz raczej sztywno w białym krześle, twoje plecy i uda .opisują ten sam kąt prosty, który wyznacza kształt krzesła, natomiast uda i dolne części nóg opisują drugi kąt prosty. Rozmieszczenie ramion stanowi problem osobny, interesujący na swój sposób i poniekąd bardziej skomplikowany, lecz o mniejszym znaczeniu, bowiem cokolwiek z nimi uczynisz, i tak nie wejdą normalnie w fizyczny kontakt z Doktorem. Możesz więc robić z nimi, co ci się podoba wyjąwszy, rzecz jasna, ulokowanie ich na kolanach, co byłoby naśladowaniem Doktora. Ja z zasady sporo poruszani ramionami, pozostawiając je na chwilę w jednym położeniu i potem przenosząc w drugie. Podpierają boki albo są założone, albo zwisają luźno; dłonie obejmują krawędzie krzesła lub uda, mogą być splecione na karku, ewentualnie spoczywają na udach — wszystkie te pozycje i ich najrozmaitsze odmiany są, na swoje własne sposoby, odpowiednie dla ramion oraz rąk i jeżeli przechodzę od jednej do drugiej, to owa zamiana nie jest w gruncie rzeczy tak bardzo manifestacją zakłopotania, czy też nie była nią przez pierwsze sześć wizyt, jak uznaniem faktu, że kiedy ktoś stoi wobec takiego mnóstwa możliwych wyborów, żaden nie wydaje się

zadowalający na dłużej w porównaniu z całą możliwą resztą, chociaż, porównany z każdym innym z osobna, nie sprawia wrażenia pośledniejszego. Wydaje mi się w tej chwili piszę te słowa o 7.55 wieczorem, we wtorek, 4 października 1955 roku, na piętrze w domu noclegowym, że gdyby czytelnik zechciał uznać tę ostatnią uwagę za metaforę, byłaby ona historią mojego życia w jednym zdaniu — ściśle mówiąc, w drugim członie podwójnego orzeczenia imiennego w drugim zdaniu niezależnym wchodzącym w skład dość zawiłego zdania złożonego. Jak widać, naprawdę jestem nauczycielem gramatyki. Nie byłoby rzeczą stosowną czuć się swobodnie w Gabinecie Rehabilitacji i Konsultacji, bo mimo wszystko nie przychodzi się tutaj po odprężenie, lecz aby zasięgnąć porady. Będąc absolutnie swobodnym, skłonny byłbyś przyjmować słowa Doktora w nieco wypoczynkowym nastroju, jak ktoś, kto spogląda na przyniesione mu do łóżka przez służącego w liberii śniadanie i z nadmiarem krytycyzmu wybiera to, odsuwa tamto i je tyle tylko, na ile ma ochotę.. Oczywiście taki nastrój jest całkowicie nie na miejscu w Gabinecie Rehabilitacji i Konsultacji, bowiem to ty właśnie oddałeś się w ręce Doktora; twoje życzenia są podrzędne wobec jego życzeń, a nie odwrotnie; udzielonej przezeń rady nie możesz kwestionować ani nawet w nią wnikać kwestionowanie jest impertynenckie, a wnikanie nie ma sensu, masz ją natomiast wypełnić co do joty. — To już nie wystarczy — powiedział Doktor, nawiązując do mego zwyczaju podejmowania pracy tylko wówczas, kiedy potrzebowałem gotówki, i przy zajęciach nawijających się akurat pod rękę. Przerwał i przypatrywał mi się, jak to ma w zwyczaju, przesuwając różowym jeżykiem cygaro z jednego kącika ust w drugi i z powrotem. — Powinieneś rozpocząć bardzie sensowną pracę, karierę, rozumiesz, chodzi ml o zawód, zajęcie na całe

życie. — Tak, panie Doktorze. — Masz trzydzieści lat. — Tak, panie Doktorze. — I zdobyłeś gdzieś jakieś wykształcenie. Historia? Literatura? Ekonomia? — Sztuki i nauki. — To tak jakby wszystko! — Bez żadnego głównego przedmiotu studiów, panie Doktorze. — Sztuki i nauki! Cóż na tej ziemi, co interesujące, nie jest albo nauką, albo sztuką? Studiowałeś filozofię? — Tak. — Psychologię? — Tak. — Nauki polityczne? — Tak. — Chwileczkę. Zoologię? . — Tak. — Pewnie i filologię? Filologię romańską? I antropologię kulturalną? — Później, panie Doktorze, w szkole wyższej. Pamięta pan, że ja… — Ech! — powiedział Doktor chrząkając, jakby miał zamiar splunąć na szkołę wyższą. — Czy studiowałeś w wyższej szkole Nierząd? Żeglarstwo? Otwieranie zamków? Jak zadawać krzyżowe pytania? — Nie, panie Doktorze. — Czy nie są to sztuki i nauki? — Moje magisterium miało być z angielskiego, panie Doktorze. — Do diabła! Angielskiego czego? Nawigacji? Polityki kolonialnej? Prawa zwyczajowego? — Angielskiej literatury, panie Doktorze. Ale nie ukończyłem studiów. Przeszedłem ustne egzaminy, lecz nie złożyłem pracy pisemnej. — Homer, jesteś głupcem. Moje nogi znajdowały się na wprost przede mną, jak przedtem, tylko ręce przeniosłem zza głowy pozycja ta

sugerowała mimo wszystko raczej zbyt niedbałą postawę wobec wielu rozmaitych sytuacji do pozycji kombinowanej: lewą ręką uchwyciłem lewą klapę marynarki, prawa natomiast spoczęła mniej więcej na środku prawego uda, dłonią do góry, z palcami lekko zagiętymi. Po chwili Doktor powiedział: — Jak sądzisz, czy masz powody, aby nie zwrócić się o pracę do małego collegeu nauczycielskiego tutaj, w Wicomico? Natychmiast objawiła mi się cala armia argumentów przeciwko podejmowaniu pracy w Stanowej Szkole Nauczycieli w Wicomico i prawie tak samo szybko pojawiła się odpowiednia ilość kontrargumentów zbijających je wszystkie po kolei, i kwestia mojej pracy zrobiła się nagle statyczna jak znak na sznurze w grze zwanej przeciąganiem liny, kiedy przeciwne drużyny są idealnie zrównoważone. To znowu jest, w pewnym sensie, historia mojego życia i nie ma specjalnego znaczenia, czy nie jest to ta sama historia co kilka akapitów wcześniej; jak zrozumiałem nie długo po tej wizycie, gdy w rozkładzie terapii przyszła kolej na Mitoterapię, samo życie nadaje się do dowolnej liczby opowieści — równoległych, koncentrycznych, wzajemnie się wypełniających i jakich jeszcze chcecie. Więc dobrze. — Nie ma żadnych powodów, panie Doktorze — powiedziałem. — Wobec tego postanowione. Zgłosisz się od razu, na semestr jesienny. I czego będziesz uczył? Ikonografii? Mechaniki automatycznej? — Myślę, że literatury angielskiej. — Nie. Trzeba znaleźć jakąś ścisłą dyscyplinę, bo inaczej byłoby to tylko zajęcie, a nie terapia zajęciowa. Musi być zbiór jakichś stałych praw. Nie mógłbyś nauczać planimetrii? — Och, przypuszczam… — wykonałem przypuszczający gest, który składał się z nieznacznego ruchu na zewnątrz lewej ręki trzymającej klapę marynarki, przy czym jednocześnie wyprostowałem wskazujący i środkowy palec, klapy jednakże nie puszczając — ruchowi ręki towarzyszyło szybkie podniesienie i równie

szybkie opuszczenie brwi, momentalne ściągnięcie ust i kołysanie głowy mające wyrażać owo: „z jednej strony biorąc…, z drugiej strony biorąc…” — Nonsens. Oczywiście nie możesz. Powiedz im, że będziesz uczył gramatyki. Gramatyki angielskiej. — Ale, panie Doktorze — ośmieliłem się — istnieje gramatyka opisowa i gramatyka normatywna. Pan wspomniał, zdaje się, niezmienny zbiór prawideł. — Będziesz uczył gramatyki normatywnej. — Tak, panie Doktorze. — Żadnego opisywania. Żadnych dowolnych sytuacji. Nauczaj reguł. Nauczaj prawdy o gramatyce. Konsultacja była skończona. Doktor podniósł się szybko kurczowo wycofałem nogi i opuścił pokój. Potem zapłaciłem pani Dockey, pielęgniarce sekretarce, i powróciłem do Baltimore. Tego wieczoru ułożyłem list do rektora Stanowej Szkoły Nauczycieli w Wicomico, prosząc o wizytę i wyrażając pragnienie przyłączenia się do personelu tej uczelni w charakterze wykładowcy gramatyki normatywnej języka angielskiego. Istnieje sztuka, którą zawdzięczam mojemu rozproszonemu wykształceniu: sztuka układania skutecznych podań. Wyznaczono mi wizytę w lipcu. 2. Stanowa Szkoła Nauczycieli w Wicomico Stanowa Szkoła nauczycieli w Wicomico znajduje się na wielkim, płaskim i odkrytym placu, otoczonym sosnami Pinus Taeda, w południowowschodniej części miasta Wicomico, na wschodnim wybrzeżu stanu Maryland. Na jej korpus fizyczny składa się pozbawiony wdzięku murowany budynek z dwiema przybudówkami, zbyt wielki jak na pseudogeorgiański styl, w jakim go wybudowano. Obszerny półkolisty dojazd prowadzi od College Avenue do głównego wejścia. W lipcu, gdy zbliżał się dzień mojej wizyty, zapakowałem rzeczy do Cheyroleta i oddałem klucze od pokoju na East Chase Street w Baltimore, ponieważ zamierzałem wynająć od razu mieszkanie w Wicomico, bez

względu na to, czy będę przyjęty do pracy, czy nie. Było to w niedzielę. W liście, który otrzymałem w odpowiedzi na moje podanie, wizytę naznaczono początkowo na wtorek, lecz w sobotę po południu, zanim opuściłem Baltimore, zadzwonił rektor szkoły prosząc, abym zamiast we wtorek, zjawił się w poniedziałek. Połączenie było kiepskie, ale nie mam wątpliwości, że zmienił datę na poniedziałek. Przypominam sobie, że powiedziałem: „Obojętne, którego dnia.” — W gruncie rzeczy przypuszczam, że nam to także obojętne — powiedział rektor. — Poniedziałek albo wtorek. Ale, być może, poniedziałek będzie lepiej odpowiadał komuś z personelu. Chyba że poniedziałek nie odpowiada panu, oczywiście. Może wtorek byłby lepszy? — Poniedziałek czy wtorek, wszystko jedno — odparłem. Myślałem, że faktycznie wtorek który, pamiętam, był pierwotną datą lepiej by mi odpowiadał, ponieważ przed opuszczeniem Baltimore mogły wyniknąć w ostatniej chwili jakieś sprawy do załatwienia, a w niedzielę wszystko było pozamykane, lecz naturalnie nie miałem zamiaru się o to spierać; moja sprawa równie dobrze mogła być załatwiona w poniedziałek. — Jeżeli wszystkim lepiej odpowiada poniedziałek, niech będzie poniedziałek. — Ja wiem, że planowaliśmy początkowo wtorek — przyznał rektor — ale wydaje mi się, że najlepiej byłoby w poniedziałek. — Wszystko mi jedno, którego dnia, panie rektorze — odpowiedziałem. Tak więc w niedzielę zabrałem do samochodu ubrania, kilka książek, adapter z płytami, whisky, gipsową statuetkę, jakieś drobiazgi i wyruszyłem na Wschodnie Wybrzeże. Trzy godziny później zameldowałem się w hotelu „Peninsula” w Wicomico, gdzie zamierzałem mieszkać do czasu znalezienia odpowiadającej mi stałej kwatery, i po lekkim obiedzie zacząłem szukać pokoju. Pierwszą niedobrą rzeczą było to, że znalazłem od razu całkowicie zadowalający pokój. W zasadzie nadzwyczaj trudno mi dogodzić, jeżeli idzie o wynajmowanie pokojów. Wymagam, aby nikt nie

mieszkał nade mną; aby mój pokój miał wysoki sufit i duże okna; żeby łóżko było wysoko nad podłogą, nadto żeby było szerokie i bardzo miękkie; aby łazienka było wyposażona w działający prysznic; ażeby właściciel nie mieszkał w tym samym budynku i aby nie troszczył się szczególnie o swoją własność ani o lokatorów; żeby lokatorzy nie dostarczali powodów do narzekania i aby jakaś służąca była osiągalna. Ponieważ jestem tak wymagający, znalezienie nawet względnie przyzwoitego miejsca zajmuje mi zazwyczaj sporo czasu. Lecz pech chciał, że akurat pierwszy pokój, który był do wynajęcia i który znajdował się po drodze z College Avenue do hotelu, zaspokajał wszystkie moje żądania. Właścicielka, imponująca wdowa około pięćdziesiątki, na którą natknąłem się, gdy wychodziła ze starego, dwupiętrowego, murowanego domu, wskazała mi pokój na drugim piętrze, od frontu. — Pan uczy w szkole? — zapytała. — Tak, proszę pani. Jestem nauczycielem gramatyki. — Miło mi pana poznać. Nazywam się Alder. Uściśnijmy sobie dłonie i to wszystko na razie, bo za często nie będzie mnie pan tu oglądał. — Pani nie mieszka w tym domu? — Mieszkać tutaj? Boże, nie! Nie znoszę lokatorów wokół siebie. Zawsze męczą o to albo o tamto. Przez cały rok mieszkam w Ocean City. Gdy będzie panu czegoś trzeba, niech pan nie dzwoni do mnie, tylko do pana Prake, dozorcy. Mieszka w mieście. Pokazała mi pokój. Sześciostopowe okna, w liczbie trzech. Sufit dwanaście stóp. Ciemnoszare, tynkowane ściany, boazeria biała. Niewiarygodne łoże, wysokie na trzy stopy, długie na siedem, przynajmniej tak samo szerokie; czarne, wyniosłe, zaopatrzone w baldachim monstrum, z czterema słupami grubymi jak maszty, żłobkowanymi i zaokrąglonymi, z nader misternie rzeźbionym wezgłowiem, wznoszącym się trzy stopy

ponad wałkiem. Idealne łóżko! Pozostałe meble tworzyły mieszaninę stylów i okresów — odnosiło się wrażenie jak przy zwiedzaniu gabinetu osobliwości muzeum w Winterthur — lecz każda rzecz wydawała się ogromnie dostatnia. Przymiotnik „dostatnia” od razu przychodził do głowy, pasował bardziej niż, powiedzmy, „komfortowa”. Te meble stwarzały atmosferę lekceważącego dostatku, jak gdyby były zdolne tak absurdalnie dobrze spełniać swe zadanie, że ledwie dostrzegały, iż ktoś z nich korzysta. Potrzeba było rzeczywiście mężczyzny, mężczyzny z krwi i kości, aby jego obecność dawała się odnaleźć pośród tego umeblowania. Byłem pod wrażeniem. Krótko mówiąc, całe to miejsce nie pozostawiało nic do życzenia. Prysznic, służąca — było wszystko. — A cóż inni lokatorzy? — zapytałem z niepokojem, — Och, przychodzą i odchodzą. Najczęściej kawalerowie, czasami kilka młodych par, przejezdni, jedna czy dwie pielęgniarki ze szpitala. — A studenci? — W Baltimore pożądane było mieć studentów za sąsiadów, bo pojedynczo nic im nie można zarzucić, lecz podejrzewałem, że w Wicomico wszyscy studenci znają wszystkich nauczycieli chyba aż za dobrze. — Nie ma studentów. Oni mieszkają głównie w domach studenckich albo wynajmują pokoje dalej od College Avenue. Wszystko to było doskonałe, a jednak pozostawałem sceptyczny. — Myślę, że powinienem pani powiedzieć, że ćwiczę na klarnecie — zakomunikowałem. Była to oczywiście nieprawda: nie jestem, muzykalny. — Ach, jakie to miłe! Sama śpiewałam, ale straciłam głos po śmierci męża. Miałam najwspanialszego nauczyciela śpiewu w konserwatorium w Peabody. Nazywał się Farrari. Farrari mawiał do mnie: „Nauczyła się pani wszystkiego, czego mogłem panią nauczyć. Posiada pani precyzję, styl, eclat. Jest pani una macchina cantanda — mówił. To po włosku. — Życie dokona reszty. Niech pani zaufa

życiu!” — mówił. Ale nie mogłam, aż do śmierci mojego biednego małżonka pięć lat temu, a wtedy właśnie straciłam głos. — Czy ma pani coś przeciwko zwierzętom? — Jakiego rodzaju? — zapytała szorstko pani Alder. Pomyślałem, że znalazła się furtka. — Trudno powiedzieć. Lubię psy. Mógłbym sprowadzić kiedyś boksera albo dobermana. Moja gospodyni odetchnęła z ulgą. — Zapomniałam, że pan jest nauczycielem gramatyki. Miałam tu kiedyś nauczyciela biologii — wyjaśniła. Chwyciłem się ostatniej nadziei. — Mogę płacić najwyżej dwanaście dolarów tygodniowo. — Czynsz wynosi osiem — powiedziała pani Alder. — Służąca bierze trzy dolary tygodniowo albo cztery i pół, to zależy. — Zależy od czego? — Ona również pierze — spokojnie odparła pani Alder. Nie pozostawało nic innego, jak wynająć pokój. Zapłaciłem gospodyni czynsz za miesiąc z góry, chociaż żądała tylko za tydzień, i odprowadziłem ją do samochodu, pięcioletniego Buicka z podnoszonym dachem. Nazywam tę gratkę nieszczęśliwym zbiegiem okoliczności, ponieważ zapewniła mi bezczynność przez popołudnie i wieczór, a także przez cały następny ranek. Nawet wymeldowanie się z hotelu „Peninsula”, przeniesienie na nowe miejsce i rozpakowanie rzeczy zajęło tylko półtorej godziny i po upływie tego czasu po prostu nie było już co robić. Nie interesowało mnie zwiedzanie Wicomico: było to małe miasto z rodzaju tych, które poznaje się wystarczająco na pierwszy rzut oka — całkowicie pozbawione charakteru. Monotonne centrum handlowe i park publiczny, otoczony posiadłościami średniozamożnych, różniącymi się jedynie wiekiem i utrzymaniem. Jeżeli idzie o Stanową Szkołę Nauczycieli, jedno spojrzenie mogło zaspokoić każdą ciekawość, z wyjątkiem może jakiejś wyjątkowo nieumiarkowanej. Była to po prostu

stanowa szkoła nauczycieli. Pojeździłem bez celu samochodem około dwudziestu minut i wróciłem do mieszkania. Klon przed moim oknem, jedyny i zakurzony, wyczerpał swoje sceniczne możliwości w przeciągu pół minuty. Moje płyty — prawie wszystko Mozart — brzmiały irytująco w pokoju, który był jeszcze zbyt obcy, by czuć się w nim swobodnie. Rzeźba, którą postawiłem na gzymsie kominka, heroiczna głowa Laokoona odlana w gipsie, tak drażniła mnie swoim pustookim grymasem, że gdybym był człowiekiem, który robi takie rzeczy, odwróciłbym tę brzydką twarz do ściany. Nerwy wysiadły mi całkowicie. W końcu, już o dziewiątej a trząsłem się od pół do czwartej, nie licząc pory kolacji, położyłem się do mego łoża; uspokoiło mnie nieco swoją groteskowością, która jednak nie dała mi przez dłuższy czas zasnąć. Następny ranek był gorszy. Spałem niespokojnie do dziesiątej i udałem się na śniadanie ociężały, z podpuchniętymi oczami i bólem głowy. Wizyta naznaczona była na drugą po południu, miałem zatem więcej niż dosyć czasu, aby się całkowicie wykoleić. Czytanie było niemożliwe, muzyka rozgoryczająca. Dwa razy zadrasnąłem się podczas golenia, a potem, zanim zapastowałem obcas lewego buta, skończyła się pasta. Ponieważ zwlekałem z czyszczeniem butów do ostatniej minuty, mając nadzieję zająć w ten sposób te najnieprzyjemniejsze chwile przed opuszczeniem pokoju, nie było już czasu na wyjście do miasta i kupienie pasty. Wreszcie zbiegłem do samochodu. Ale zapomniałem pióra i teczki, która była wprawdzie pusta, lecz, jak mi się wydawało, na tę okazję stosowna. Jak szalony wpadłem z powrotem na górę i zabrałem obie rzeczy, obrzucając tak wściekłym spojrzeniem pielęgniarkę, która wyjrzała ze swego pokoju, że aż prychnęła i gwałtownie zamknęła drzwi. Cisnąwszy teczkę na siedzenie samochodu, ruszyłem z niczym nie usprawiedliwionym piskiem opon i skierowałem się w stronę collegeu.

Moje rozjątrzenie doprowadziłoby mnie bezpiecznie na umówioną wizytę, gdyby nie gromadka młodych ludzi, którzy rozsiedli się na frontowych schodach. Pomyślałem, że to studenci, co, zważywszy na porę wakacji, było mało prawdopodobne. W każdym razie patrzyli na zbliżający się samochód z ciekawością wprawdzie łagodną, lecz mimo to ani trochę mniej bezwstydną. Odwaga opuściła mnie; gdy ich mijałem, spojrzałem obojętnie na zegarek, by im dać do zrozumienia, że zwolniłem tylko dlatego, ażeby sprawdzić czas. W tym podstępie towarzyszył mi zegar na budynku szkoły, wybijający właśnie drugą; przytaknąłem krótkim ruchem głowy, jak gdybym był zadowolony z dokładności własnego zegarka, i rozmyślnie skierowałem wóz na drugi luk półkolistego podjazdu, z powrotem w stronę College Avenue. Tam mój gniew powrócił natychmiast, tym razem obrócony przeciwko mnie samemu, że dałem się tak łatwo zastraszyć. Ponownie ruszyłem do głównego wjazdu i skierowałem się znów na półkole. Ale o ile za pierwszym razem potrzeba było stanowczości, by zbliżyć się do tych obojętnych stróżów bramy, z ich młodymi oczami pustymi jak oczy Laokoona, głupio ostrzeliwującymi drogę, o tyle teraz należało użyć brutalnej odwagi, aby przełamać ten ich ogień. Wcisnąłem pedał gazu do deski i przemknąłem przez krzywiznę podjazdu, nie racząc nawet na nich spojrzeć. Niech pajace myślą, co im się podoba! Za trzecim razem nie wahałem się ani przez moment, lecz zajechałem niedbale na parking z tyłu budynku, do którego wszedłem przez najbliższe drzwi. Byłem spóźniony sześć minut. Kancelarię rektora odnalazłem bez trudu i przedstawiłem się sekretarce, — Pan Horner? — powtórzyła, jakby zakłopotana. — Tak, to ja — powiedziałem krótko. — Chwileczkę. Zniknęła za drzwiami gabinetu, skąd usłyszałem po chwili prowadzoną zniżonymi głosami rozmowę

pomiędzy nią i, jak przypuszczałem, dr. Schottem, rektorem. Moja odwaga pierzchła. Siwy, ojcowsko wyglądający dżentelmen wyszedł uśmiechając się z gabinetu, sekretarka w ślad za nim. — Pan Horner! — wykrzyknął, chwytając mnie za rękę. — Jestem John Schott! Miło mi pana poznać! Dr Schott lubił wykrzykniki. — Mnie również miło, panie rektorze. Przepraszam za małe spóźnienie… Miałem zamiar wyjaśnić: moja nieznajomość małego miasta, niepewność, gdzie zaparkować, naturalna u obcego trudność w znalezieniu kancelarii itd. — Spóźnienie! — krzyknął dr Schott. — Mój chłopcze, jesteś dwadzieścia cztery godziny za wcześnie! Dziś dopiero poniedziałek! — Ale czy nie tak zadecydowaliśmy przez telefon, panie rektorze? — Nie, synu! — Dr Schott roześmiał się głośno i położył mi rękę na ramieniu. — Wtorek! Czy nie tak, Shirley? — Shirley radośnie skinęła głową, pozbywając się zatroskanego wyglądu. — Poniedziałek w liście, wtorek przez telefon! Czy przypomina pan sobie teraz? Roześmiałem się i podrapałem się w głowę lewą ręką, bo prawa była spętana przez dr. Schotta. — Byłem święcie przekonany, że zmieniliśmy termin ż wtorku na poniedziałek. Bardzo przepraszam, to głupio z mojej strony. — Ani trochę! Nie ma się co martwić! — zachichotał ponownie dr Schott i uwolnił mnie. — Czy nie powiedzieliśmy panu Homerowi, że wtorek? — zwrócił się jeszcze raz do ..Shirley. — Obawiam się, że tak — przyznała Shirley. — Z powodu harcerzy pana Morgana. Poniedziałek w liście, wtorek przez telefon. — Jeden z członków Kolegium jest harcmistrzem — wyjaśnił dr Schott. — Zabrał swych chłopców na dwa tygodnie do Camp Rodney i wraca z nimi dzisiaj. Joe Morgan, dobry chłopak, uczy historii! Dlatego przełożyliśmy wizytę :na wtorek! — Bardzo przepraszam — uśmiechnąłem się skruszony.

— Nie ma za co! Mnie samemu mogłoby się pomieszać! l pomieszało się. — Wobec tego przyjdę jutro. — Chwilę! Niech pan zaczeka! Shirley, zadzwoń do Joeego, zobacz, czy jeszcze nie wrócił. Mógł wrócić. Wiem, że panna Banning i Harry Carter są w domu. — Och, nie — zaprotestowałem — przyjdę jutro. — Niech pan poczeka! Niech pan czeka! Shirley zadzwoniła do Joeego Morgana. — Halo? Pani Morgan? Czy pan Morgan jest w domu? Rozumiem. Nie, ja wiem, że go nie ma. Tak. oczywiście. Nie, nie, nic takiego. Pan Horner zjawił się dzisiaj nieoczekiwanie; pomieszał daty i przyszedł dzisiaj zamiast jutro. Dr Schott myślał, że może pan Morgan wrócił do domu wcześniej. Nie, niech się pani nie kłopocze. Przepraszam, że niepokoiłam. Tak, do widzenia. Miałem ochotę opluć Shirley. — Dobrze, przyjdę jutro — powiedziałem. — No pewnie, niech pan przyjdzie! — powiedział dr Schott. Odprowadził mnie do drzwi frontowych, gdzie ku bolesnemu rozczarowaniu zobaczyłem, że „straż” nadal tkwi na posterunku. Machnąłem ręką na myśl, żeby tłumaczyć rektorowi, iż mój samochód znajduje się na tyłach budynku, — Tak, tak, do zobaczenia! — mówił dr Schott pompując moją rękę. — Jutro pan będzie, tak? — Będę, panie rektorze. Znajdowaliśmy się na zewnątrz głównego wejścia i „straż” obserwowała mnie bezmyślnie. — Gdzie pański wóz? Trzeba pana gdzieś podwieźć? — Nie, nie, dziękuję; mój samochód stoi z tyłu. — Z tyłu! Wobec tego nie trzeba było wychodzić frontem! Pokażę panu tylne drzwi! Ha! — Mniejsza z tym, panie rektorze — powiedziałem. — Obejdę naokoło. — Tak, ha! Dobrze, zatem w porządku! — Lecz przypatrywał mi się nadal. — Do jutra! — Do widzenia, panie rektorze. Bardzo stanowczo minąłem próżniaków na schodach. — Niech pan odszuka tamten list! — zawołał dr Schott od drzwi. — Niech pan sprawdzi, czy nie

napisaliśmy tam: poniedziałek! Odwróciłem się i pomachałem dla wyrażenia zgody, lecz kiedy w końcu znalazłem się w swoim pokoju który wydawał mi się teraz bardzo swojski i działał kojąco i zacząłem szukać tego listu, uprzytomniłem sobie, że wyrzuciłem go. zanim opuściłem Baltimore. Ponieważ nawet za sto lat nie czułbym się na tyle zadomowiony w kancelarii dr. Schotta, aby poprosić Shirley o przejrzenie akt, kwestia daty mojej wizyty nie będzie rozwiązana drogą odwołania się do obiektywnych faktów. Mógłby ktoś przypuszczać, że po tak złowróżbnym początku powinienem być przygotowany gorzej niż zazwyczaj do sprostania czekającej mnie wizycie, lecz to przypuszczenie, chociaż całkiem rozsądne, nie odpowiada faktom. Z drugiej strony, byłem wystarczająco zniechęcony, by guzik dbać o to spotkanie. Następnego ranka nie zadałem sobie nawet trudu, aby wyczyścić resztę lewego buta; po śniadaniu siedziałem w parku przez kilka godzin, obserwując dzieci dokazujące w małej sadzawce, i nie pomyślałem o wizycie więcej niż dwa lub trzy razy, zresztą gdy to się zdarzało, tylko poruszałem prawym policzkiem. Dziesięć minut przed drugą pojechałem do collegeu, bez wahania zaparkowałem samochód z frontu i wszedłem głównym wejściem. Na schodach nie było dzisiaj nikogo, ale tego dnia żaden powitalny komitet nie byłby w stanie mnie odstraszyć. Zmienił się mój nastrój. — O, halo — powiedziała Shirley promiennie. — Dzień dobry. Mogłaby pani powiedzieć dr. Schottowi, że jestem już tutaj? — Dziś wszyscy są tutaj. Proszę zaczekać moment, panie Horner. Obdarzyłem ją przelotnym uśmiechem, niczym dżentelmen, który uchyla lekko kapelusza, uprzejmie, lecz obojętnie, przed każdą znajomą kobietą, zasługującą na kurtuazję lub nie. Shirley zniknęła na chwile w gabinecie dr. Schotta. — Niech pan wejdzie, panie Horner. — Dziękuję.

Zostałem przedstawiony przez dr. Schotta pannie Banning, nauczycielce hiszpańskiego I francuskiego, kobiecie w typie kochanej starszej pani, którą należy przyjąć taką, jaka jest, skoro niczego innego zrobić z nią nie można; dr. Harryemu Carterowi, wykładowcy psychologii, chudemu, staremu nauczycielowi, na widok którego człowiek dziwił się od razu, co on może robić w Wicomico, lecz zdziwienie to nie było aż tak wielkie, żeby nie pozwalało dojść do wniosku, że dr Carter niechybnie ma swoje powody i wreszcie panu Josephowi Morganowi, harcmistrzowi oraz wykładowcy historii starożytnej, historii Europy i Ameryki. Był to młody, wysoki i atletyczny mężczyzna w okularach, piekielnie energiczny i do tego stopnia czarujący — taki radosny, taki żywy i najwidoczniej robiący karierę — że robiłem, co mogłem, aby po prostu być wobec niego uprzejmym. Niestety, człowiek przekonywał się natychmiast, że zawistne porównania do samego siebie, cisnące się natrętnie do głowy, nie pozwalają cieszyć się naprawdę faktem istnienia Joeego Margana, nie mówiąc już o możliwości zostania jego przyjacielem. Żartowano, iż tak gorliwie chcę przyłączyć się do profesorskiego grona, że przybyłem na wizytę o dzień za wcześnie. Członkowie Kolegium żywo interesowali się wzajemnymi poczynaniami wakacyjnymi. Dowcipkowano dobrodusznie. Kandydaci do pracy w Stanowej Szkole Nauczycieli w Wicomico nie byli najwidoczniej zbyt liczni, skoro tego rodzaju spotkania Kolegium nie stanowiły nudnego dodatku do zwykłych obowiązków jego członków. — Może pan liczyć na poparcie panny Banning, panie Horner — głośno zarechotał dr Carter. — Potrzebuje nowych ofiar, aby popisać się swoją kolekcją filiżanek dla wąsaczy. Można z nich pić tak, że nie moczy się wąsów. — O? — powiedziałem. Uwaga dr Cartera nie była adresowana do mnie, lecz przeze mnie, jak to bywa

wówczas, kiedy babka, chcąc dokuczyć swej córce, niby to zwraca się do wnuczki. — Mam doprawdy wspaniałą kolekcję — w dobrej wierze oświadczyła panna Banning. — Musi pan ją koniecznie obejrzeć. Ale, o Boże, przecież pan nie ma wąsów! Wszyscy się roześmieli. Zauważyłem, że Joe Morgan miał wąsy. — Ethel męczyła mnie przez czternaście lat, żebym zapuścił wąsy! — ryknął śmiechem dr Schott. — Ale nie takie małe, dla ozdoby, jak ma Joe, wie pan, ale duże i krzaczaste, tak abym mógł wypróbować jej kolekcję! Nie zaczynaj teraz z panem Homerem, Ethel! Ethel już szykowała ripostę, wszystko w tonie dowcipu, lecz Joe Morgan zapytał z sympatią o moją karierę uniwersytecką. — O ile zrozumiałem, ukończył pan Uniwersytet Johnsa Hopkinsa? — Tak, panie profesorze. Pozostali w milczeniu zaaprobowali owo taktowne przejście Joe’go do rzeczy. On był nieoceniony, ten pan Morgan. Nie powinien marnować się wśród nich. Cala uwaga skierowana została na mnie. — Och, nie „panie profesorze”! — zaprotestował dr Carter. — Tu na prowincji nie robimy tych wszystkich ceregieli. — Istotnie! — dobrotliwie zgodził się dr Schott. Nastąpiło około dwudziestominutowe, nieskładne wypytywanie o moje studia i doświadczenia w nauczaniu; te ostatnie, wyjąwszy dorywcze zajęcia w Baltimore i jedno wieczorowe seminarium na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa, równały się zeru. — Cóż spowodowało, że zdecydował pan powrócić do nauczania? — zapytał dr Carter. — Trzymał się pan z dala od tego przez jakiś czas, ośmielam się przypuszczać. Wzruszyłem ramionami. — Rozumie pan, jak to jest. Po prostu nie czuje się człowiek dobrze robiąc inne rzeczy. Wszyscy uznali trafność mojego spostrzeżenia. —• Poza tym — dodałem od niechcenia — lekarz zalecił mi powrót do nauczania. Sądzi, że to rzecz, w

której jestem najlepszy, a zarazem rzecz dla mnie najlepsza. To było dobrze powiedziane. Moi egzaminatorzy byli po mojej stronie, wobec czego zacząłem się rozwodzić. — Nie zadowalają mnie nigdy zwyczajne zajęcia. Jest coś… coś ośmieszającego w pracowaniu wyłącznie dla pieniędzy. To jest… nie chciałbym używać frazesów. . ale faktem jest, że inne zajęcia po prostu nie dają zadowolenia. Rozumiecie państwo, o czym myślę? Rozumieli. — Bierzecie chłopca… inteligentne dziecko, widzicie to od razu, bystre dziecko, które jednak nie zetknęło się nigdy z myśleniem, nigdy nie było w środowisku, gdzie aktywność intelektualna byłaby równie powszechna jak jedzenie czy spanie. Widzicie świeży, młody umysł, który nie miał nigdy okazji do potrenowania, by się tak wyrazić, swoich mięśni. Być może, dzieciak nie umie mówić poprawną angielszczyzną. Nigdy nie słyszał poprawnego języka angielskiego. Nie jego wina. Nawet niezupełnie wina rodziców. Ale taki już jest. Moi słuchacze byli wspaniałymi odbiorcami, wszyscy z wyjątkiem Joeego Morgana, który przypatrywał mi się chłodno. — No i bierzesz się do niego. Części mowy! Podmioty i orzeczenia! Określniki! Dopełnienia! I po jakimś czasie retoryka. Hipotaksa! Spójność. Eufonia. Ćwiczysz i ćwiczysz, tłumaczysz, aż twarz ci sinieje i cały czas widzisz, że umysł chłopca błądzi po omacku, potyka się, wysila, robi fałszywe kroki. I nagle, akurat wtedy, kiedy już masz ochotę cisnąć cały interes… — Wiem! — wybuchnęła panna Banning. — Któregoś dnia, takiego samego jak poprzednie, powtarzacie tę samą rzecz dziesiąty raz z rzędu — i klap! — triumfująco pstryknęła palcami w stronę dr Schotta. — Chwycił! „To przecież nic trudnego! — mówi wam. — To jasne jak słońce!” — Po to właśnie jesteśmy! — powiedział spokojnie i z pewną dumą dr Schott. — Po to

wszyscy żyjemy. Mała rzecz, nieprawdaż? — Mała — zgodził się dr Carter — ale to największy cud na tej ziemi! I najbardziej tajemniczy. Joe Morgan nie dałby się w to wciągnąć, jestem przekonany, lecz dr Carter zaadresował swoją ostatnią refleksję wprost do niego. Przyparty do muru, Morgan cmoknął lewą stroną ust, wyrażając zrozumienie dla nabożnej czci przed tajemnicą. — Przyrównuję to czasami do wysiłków człowieka, który chce rozniecić ogień krzesiwem — powiedziałem łagodnie do Joeego Morgana, wiedząc, że trafiam w jego czułe miejsce. — Uderza krzesiwem, uderza i uderza, lecz hubka pozostaje martwa. Potem jeszcze jedno uderzenie, niczym nie różniące się od poprzednich, i oto upragniony ogień! — Bardzo właściwe porównanie — powiedział dr Carter. — I jaka to wynagradzająca wszystko chwila, gdy student zostaje tak rozniecony! Nie ma na to innego słowa: po prostu rozniecony! — I potem nie można go już zatrzymać! — roześmiał się dr Schott, ale jak ktoś śmiejący się :z powodu nagłej dobroczynności Boga. — Jest jak koń, który jeszcze na drodze poczuje stajnię! Rozległy się jakby wspominające westchnienia. Z pewnością osiągnąłem triumf. Joe Morgan powrócił jeszcze na mi nutę czy dwie do moich kwalifikacji, lecz rozmowa toczyła się już wyraźnie w nastroju odprężenia. Inni członkowie Kolegium okazywali małe zainteresowanie dla jego pytań, a dr Schott zaczai opisywać bardzo otwarcie skalę zarobków w collegeach, w stanie Maryland, wyliczał godziny, w których miałem pracować, moje obowiązki pozaszkolne, itp. — Skontaktujemy się z panem wkrótce — powiedział na zakończenie, wstając i ściskając mi dłoń. — Być może jutro. — Wymieniłem uściski rąk ze wszystkimi. — Czy dzisiaj także wskazać panu drogę do tylnych drzwi? — Opowiedział jowialnie, jak wychodziłem poprzedniego dnia. — Nie trzeba, dziękuję. Mój wóz stoi dzisiaj od frontu.

— Dobrze, dobrze! — powiedział dr Carter serdecznie, bez jakiegokolwiek powodu. — Wyjdę razem z panem — powiedział Joe Morgan ruszając za mną. — Mieszkam niedaleko. — Odprowadził mnie przez podjazd do samochodu i stanął przy błotniku, podczas gdy ja wsiadłem do środka i zamknąłem drzwi. Uruchomiłem silnik, ale nie włączałem jeszcze biegu; mojego przyszłego kolegę najwyraźniej coś trapiło. — Zobaczymy się niebawem, Homer — wyszczerzył zęby i jeszcze raz uścisnęliśmy sobie dłonie przez otwarte okno. — Z pewnością. Uwolniliśmy dłonie, lecz Joe Morgan w dalszym ciągu tkwił przechylony przez drzwi samochodu; jego twarz promieniowała pogodną szczerością. Opalił się na obozie, a jego wygląd świadczył o porannym wstawaniu, diecie odżywczej i cnotach innego rodzaju. Oczy miał czyste. — Czy pan żartował sobie ze mnie tam, w gabinecie — zapytał pogodnie — opowiadając te bzdury o krzesiwie? Wzruszyłem ramionami i roześmiałem się, zażenowany tą konfrontacją. — Wydawało mi się, że należało coś takiego powiedzieć. Mój kolega roześmiał się. — Obawiałem się, że przez te głupstwa znajdzie się pan w delikatnej sytuacji, ale wygląda na to, że pan wie, co robi. Było jasne, iż mimo to był nieszczęśliwy, chociaż nie miał zamiaru ujawniać swego krytycyzmu. — Przekonamy się o tym wkrótce, przypuszczam. — No, mam nadzieję, że dostanie pan pracę — powiedział — jeżeli o to ;panu idzie. Włączyłem wsteczny bieg i zwolniłem sprzęgło. — Do zobaczenia. Lecz w głowie Joeego Morgana tkwiła jeszcze jakaś nie rozwiązana kwestia. Jego twarz wiernie odzwierciedlała to, co się za nią działo, i kiedy zacząłem wycofywać samochód z parkingu, dostrzegłem pytanie w jego przejrzystych oczach. — Chcielibyśmy zaprosić pana na obiad, Rennie i ja, zanim wyjedzie pan do Baltimore,

bez względu na to, czy dostanie pan pracę, czy nie. Wydaje mi się, że wynajął pan pokój w mieście. — Och, tak czy owak, myślę, że pozostanę tu przez jakiś czas. Nie mam żadnych szczególnych planów. — Świetnie. Wobec tego może dziś wieczorem? — Dzisiaj wolałbym nie. — Pomyślałem, że tak wypadało odpowiedzieć. — Jutro wieczorem? — Jutro bardzo chętnie. Poza zaproszeniem na obiad była jednak jeszcze inna sprawa: — Wie pan, gdyby pan nie był po prostu zabawny z tym krzesiwem, to właściwie mógłby pan sobie to darować, nie uważa pan? Nie widzę nic głupiego w pracy z harcerzami. Może mnie pan krytykować, może pan dyskutować ze mną, jeśli chodzi o nich, ale nie ma sensu takie dowcipkowanie ot tak, dla złośliwości. To zbyt proste. Ta przemowa zaskoczyła mnie; natychmiast przylepiłem jej etykietkę złego smaku, lecz muszę przyznać, że poczułem się zawstydzony i jednocześnie pełen uznania dla subtelności, z jaką Morgan uniemożliwił jakikolwiek protest z mojej strony, poprzedzając swoją naganę zaproszeniem na obiad. W dalszym ciągu uśmiechał się jak najserdeczniej. — Proszę mi wybaczyć, jeśli uraziłem pana — powiedziałem. — Do diabła, żadnej urazy! Nie jestem znowu taki drażliwy, ale, u licha, będziemy prawdopodobnie pracować razem; może warto trochę rozumieć się wzajemnie. Zatem do zobaczenia, jutro na obiedzie. Cześć! — Cześć! Odwrócił się i ruszył zamaszyście przez murawę, która sporo podrosła pod nieobecność studentów. Było oczywiste, iż Joe Morgan należał do tych, którzy kierują się wprost ku swemu przeznaczeniu, dając do zrozumienia swoim przykładem, że ścieżki należy wydeptywać zamiast chadzać po już wydeptanych. Bardzo to wszystko dobre, być może, dla człowieka zajętego historią, lecz wiedziałem, iż

pan Morgan czułby się jak ryba wyjęta z wody, gdyby wpadł w rwetes gramatyki normatywnej. 3. Odrzucenie zaproszenia na obiad stłumiło, nad wyraz subtelnymi sposobami Odrzucenie zaproszenia na obiad stłumiło, nad wyraz subtelnymi sposobami, maniakalne tonacje na moich wysokich rejestrach, najmniej oczekiwane ze wszystkiego, przez moment rozbrzmiewające we mnie całkiem wyjątkowo. Zaczęło się to od Laokoona na gzymsie nad kominkiem, od jego bezgłośnego jęku. Wyraz tych ust był często moim barometrem, określał wagę dnia; w środę po wizycie w collegeu, gdy obudziłem się i spojrzałem przypadkowo na Laokoona, jego cierpienie było po prostu dionizyjskie! To było coś! Wyskoczyłem z łóżka nagi i nastawiłem płytę, ażeby urok trwał. Jakby na przekór Mozartowi, miałem jeden rosyjski taniec, fragment Ilji Muromca, pełen tempa i dziarski, żywy i mocny. No, teraz, Laokoonie! Zakurzony klon rozjarzył się; słońce rozświetliło zaplamione okna i wypełniło pokój iskrami światła; tańczyłem jak nagi Kozak, wirując i skacząc. Od dawna nie czułem tego światła — słodkiej euforii! — lecz trwała ona skąpe trzy minuty, dopóki nie rozproszył jej dzwonek telefonu. Wyłączyłem muzykę, pełen furii. Człowiek mający tak mało czasu dla swego szaleństwa nie powinien w ogóle odpowiadać na telefony. — Halo? — Jacob Horner? — To była kobieta i poczułem się tak nagi, jak byłem w istocie. — Tak. — Mówi Rennie Morgan, żona Joeego Morgana. Zdaje się, że Joe zaprosił już pana do nas na obiad dziś wieczorem? Dzwonie, ażeby zrobić to oficjalnie. Pozwoliłem, aby cisza zapanowała na linii. — Rozumie pan, po tej wizycie w cołlegeu chcielibyśmy być pewni, że przyjdzie pan właściwego dnia. Halo? Czy jesteśmy jeszcze połączeni? — Tak. Przepraszam. — Sprawdzałem mój barometr, Laokoona, który wyglądał żałośnie. Tatar Batygh

wionął w nas swoim oddechem. — Wobec tego ustalone? O każdej porze po pół do siódmej: wtedy właśnie dzieci idą do łóżek. — Rozumiem, proszę pani, przypuszczam… — Rennie. Dobrze? Mam na imię Renee, ale nikt tak na mnie nie mówi. — Przypuszczam, że nie będę mógł dzisiaj wieczorem. — Co znowu? — Niestety, naprawdę nie mogę. Dziękuję bardzo za zaproszenie. — Ale dlaczego? Jest pan pewien, że pan nie może? Dlaczego? Ty suko, ty Hausfrau Orlego Harcerza, zepsułaś mi pierwszą prawdziwą euforię od miesięcy! Pluję na twój obiad! — Muszę pojechać po południu do Baltimore, rozejrzeć się. Coś mi wypadło. — A może po prostu pan nie chce? Niech pan powie, nie mamy przecież żadnych wzajemnych zobowiązań. To mówi żona? — Niech pan nie będzie dzieckiem, to nie ma znaczenia, jeżeli pan nas nie lubi. Tak schwytany, flagrante delicto, czerwieniłem się i pociłem. Czyżby ta bestia uczciwość była dosiadana przez kobietę? Czekano na odpowiedź: żona Joe’go Morgana oddychała w moje nagie ucho. Bardzo dyskretnie odwiesiłem słuchawkę. Nie tylko to: na palcach odchodziłem od telefonu, zanim zorientowałem się, co robię, i zaczerwieniłem się ponownie, gdy to zauważyłem. Niestety, urok prysł, wiedziałem, że nie ma już co próbować Glierea i jego Ilji Muromca. On jest szampanem, który rozwesela blacharza, ten Gliere, ale nie jest wódką; moich euforii nie można drażnić ani nie da się ich na nic wymienić. Opuściły mnie euforyczne tony, byłem wręcz rozbity. I urażony! Można by powiedzieć coś jeszcze, gdybym był prawdziwym typem maniakalno-depresyjnym, gdyby chwile mojej manii były rzeczywiście maniackie; lecz Jake Horner był wątkiem bez skocznej melodii. Moje depresje były głębokie, za to moje euforie — umiarkowane. Więc kiedy nawiedzała mnie prawdziwa

euforia, pielęgnowałem ją jak dziecko i niech trąd stoczy każdego, kto by się odważył ją zepsuć! To jedna sprawa. Równie uwłaczające było usłyszeć, i to od kobiety, że ma się nadszarpniętą uczciwość. Iż tak było w istocie, to nie należało do rzeczy. Na miłość boską, Morganowie, świat nie jest taki prosty! Kiedy się ubierałem, telefon zadzwonił znowu z uporem zapowiadającym panią Morgan. Przez moment miałem sprośną ochotę wkładałem akurat spodnie pozwolić temu Diogenesowi w spódnicy przemówić do mojego obnażonego tyłu, lecz dałem spokój. Rennie, dziewczyno, mówiłem do siebie, wychodzę; bądź zadowolona, że nie czynię sprośności z twoim głosem za to, że zniszczyłaś moją dziecinną euforię. Przestań dzwonić, harcerko, twój łup wymyka się z nory. Później tego ranka pojechałem do odległego o trzydzieści mil od Wicomico Ocean City, aby tam wysmażyć moją melancholię w słońcu i wytrawić ją w oceanie. Lecz światło i woda jedynie ją ożywiły. Plaża zatłoczona była istotami ludzkimi, których realności nie miałem chęci sobie uświadamiać; innego dnia, być może, byliby ci ludzie tak samo groteskowi jak moje umeblowanie, lecz tego dnia byli po prostu denerwujący. Ponadto, prawdopodobnie dlatego, iż był to zwykły dzień tygodnia, na plaży nie zauważyłem ani jednej dziewczyny wartej tych wszystkich nonsensów potrzebnych przy podrywaniu. Tylko las nóg zrujnowanych rodzeniem dzieci; obwisłe piersi, wielkie brzuchy, wynędzniałe twarze i piskliwe glosy; szczurze gniazda strasznych dzieci, równie niemiłych co brzydkich. Jeżeli się nie ma nastroju, to niewiele jest rzeczy mniej zabawnych aniżeli publiczna plaża. Kiedy około godziny trzeciej osiągnąłem punkt nasycenia, zmyłem z siebie piasek i skierowałem się do samochodu. Lecz ktoś, kto czuł się tak ponuro usposobiony jak ja tego dnia, nie powinien, opuszczać Ocean City nie zaznawszy przynajmniej wzruszeń podrywania dziewczyny, tak jak nie opuszcza się szczytu Pikes

Peak nie splunąwszy przedtem w dół — w przeciwnym razie wycieczka jest bezcelowa. Trochę dziewcząt w sportowych bluzkach, z wymalowanymi na nich nazwami uczelni lub korporacji, przechadzało się dwójkami i trójkami wzdłuż deptaka, również poszukując łupu. Wyniośle reagowały na moje spojrzenia spode łba i ocenialiśmy się wzajemnie jako niewarci zachodu. Przeszedłem trzy przecznice w kierunku mojego Chevroleta nie dostrzegając obiektu wartego amunicji i tak jak wielu myśliwych zbliżających się do domu, gotów już byłem zrezygnować albo przystać na raniej interesującą zabawę. Kobieta około czterdziestki — dobrze zakonserwowana, lecz wyraźnie koło czterdziestki — której samochód zaparkowany był przed moim, szarpała na próżno klamką u drzwi, kiedy się zbliżałem. Była szczupła, ładnie opalona, piersi nie miała zbyt dużych i pod żadnym względem nie była wyjątkowa. Straciłem ochotę na polowanie i przeszedłem mimo. — Przepraszam bardzo, czy nie mógłby mi pan pomóc? Odwróciłem się i wlepiłem w nią wzrok. Kobieta cała promieniała zadając to klasyczne pytanie, lecz moje spojrzenie nieco ją zmieszało. — Pan pewnie pomyśli, że jestem głupia, ale zamknęłam klucze wewnątrz samochodu. — Nie umiem wyłamywać zamków. — Och, nie to miałam na myśli! Mieszkam w motelu zaraz za mostem. Myślałam, że może mógłby mnie pan podrzucić, jeżeli jedzie pan tamtędy. Mam drugie klucze w walizce. Nędzny to sport strzelanie do ptaka siedzącego u wylotu lufy, lecz jakiż myśliwy zdoła się od tego powstrzymać? — Dobrze. Cała sytuacja nie miała w sobie nic nęcącego i kiedy wiozłem pannę Peggy Rankin tak się nazywała przez most z Ocean City na ląd stały, poczułem się jeszcze bardziej niezdecydowany na myśl, że pewnie nie zasługiwała ona na tak surowy osąd. Wydawała się całkiem inteligentna i, w istocie, gdybym był jej mężem,

byłbym niewątpliwie dumny, że moja żona mając czterdzieści lat zachowała taką formę i takiego ducha. Ale nie byłem jej mężem, w związku z czym nie brałem powyższego pod uwagę: była dla mnie czterdziestoletnim „towarem” i tylko jakieś nader niezwykłe uroki byłyby w stanie zmienić tę klasyfikację. Przez całą drogę do motelu panna Rankin szczebiotała i, słowo daję, nie usłyszałem z tego nic. Jeżeli idzie o ranie, było to niezwykłe, bo chociaż podobała mi się zdolność pogrążania się w sobie, byłem z zasady aż nadto świadom otoczenia, nawet gdy nie chciałem. Poważny zarzut przeciwko pannie Rankin, mimo wszystko. — Jesteśmy na miejscu — powiedziała wskazując „Surfside” czy „Seaside”, czy też jakiś inny motel nie opodal szosy. Wjechałem na podjazd i zaparkowałem. — Ach, na prawdę mi pan pomógł. Serdeczne dzięki. — Lekko wysiadła z samochodu. — Zabiorę panią z powrotem — powiedziałem bez żadnej szczególnej intonacji w głosie. — Naprawdę? — Bardzo ją to ucieszyło, chociaż nie dostrzegłem ani zaskoczenia, ani wdzięczności. — Chwileczkę, zabiorę tylko klucze. — Nie masz tam czegoś zimnego do picia, Peggy? Suszy mnie w gardle. — Na tyle, nie więcej, miałem w owej chwili ochotę pchać się w ten nonsens: postanowiłem, że jeśli mnie nie zaprosi, natychmiast odjadę do Wicomico. — Naturalnie, chodź — zaprosiła, w dalszym ciągu niezbyt oszołomiona moją prośbą. — Nie ma wprawdzie lodówki w pokoju, ale tuż obok jest sklepik, a ja mam whisky. Gdybyś przyniósł dwa duże imbiry z lodem, zrobilibyśmy sobie drinki. Przyniosłem i piliśmy w jej małym pokoju, ona, zwinięta na łóżku, a ja, siedząc niedbale na jedynym krześle. Posępność jeszcze była we mnie, chociaż stała się nieco łatwiejsza do zniesienia, zwłaszcza gdy odkryliśmy, że możemy rozmawiać albo nie rozmawiać, jak nam się podoba. W pewnej

chwili, czego można się było spodziewać, panna Rankin zapytała, z czego żyję. W przygodach tego rodzaju na ogół niekoniecznie wybieram uczciwość jako najskuteczniejszą taktykę i z reguły nie wyobrażam sobie, abym na takie oklepane pytania odpowiadał zgodnie z prawdą; ale „jestem potencjalnym wykładowcą gramatyki normatywnej w Sta nowej Szkole Nauczycieli w Wicomico” wydaje się być tak bliskie typu odpowiedzi wymarzonej na takie okazje, że niewiele nad tym myśląc powiedziałem jej prawdę. — Czy to możliwe? — Tym razem Peggy była autentycznie uradowana i zaskoczona. — Sama ukończyłam tę szkołę — tak dawno, że aż wstyd o tym pamiętać! Uczę angielskiego w szkole średniej w Wicomico. Czy to nie zabawny zbieg okoliczności? Dwoje nauczycieli angielskiego! Przyznałem, że istotnie jest to zabawny zbieg okoliczności, lecz faktycznie czułem się tak, jakby wylano mojego drinka, a ja bym się z tego cieszył. Należało działać szybko, aby uratować sytuację. W papierowym kubku pozostało jeszcze pół cala płynu: wypiłem to jednym haustem, wyrzuciłem kubek do kosza, szybko podszedłem do łóżka, gdzie moja koleżanka leżała wsparta na łokciu, i objąłem ją z pewnym elan. Gdy ją pocałowałem, natychmiast otworzyła usta i wepchnęła mi język między zęby. Oboje mieliśmy oczy prawie otwarte i było mi przyjemnie uznać ów fakt za symbol. Niechaj żadne gówno nie rozdziela nauczycieli angielskiego, powiedziałem do siebie i bez dalszych ceregieli pociągnąłem znacząco zamek błyskawiczny w jej kostiumie kąpielowym. Panna Rankin zesztywniała: szczelnie zamknęła oczy i chwyciła mnie mocno za ramiona, ale mój niedelikatny atak nie został odparty. Ekler rozsunął się do krzyża, umożliwiając mi dostąp do kawałka nie osłoniętej skóry, lecz bez jej pomocy dalej posunąć się nie mogłem. — Zdejmijmy twój kostium, Peggy — zasugerowałem. To uraziło ją. . — Bardzo ci się śpieszy, Jake?

— Och, Peg, jesteśmy wystarczająco dorośli, by nie być głupszymi, niż musimy. Wydała nieartykułowany dźwięk i obejmując mnie, oparła mi czoło na piersi. — Czy chciałeś przez to powiedzieć, że jestem zbyt stara, ·abyś się bawił ze mną w głupstwa? — zauważyła. — Myślisz, że kobieta w moim wieku nie może pozwolić sobie na nieśmiałość. Łzy. Każdy wyorywał ze mnie prawdę. — Po co ranić samego siebie? — rzuciłem pytanie nad jej włosami, w kierunku butelki whisky stojącej na szafce nocnej. — To ty ranisz — płakała panna Rankin, patrząc mi prosto w oczy. — Zbaczasz z drogi, aby mi dać do zrozumienia, że podrywając mnie robisz mi łaskę, lecz twoja uprzejmość nie przewiduje ani chwili na to, żeby być delikatnym! — Rzuciła się niezbyt gwałtownie na poduszkę i zagrzebała w niej twarz. — Nie sprawia ci cienia różnicy, czy jestem mądra, czy głupia, czy jeszcze inna? A mogłabym nawet być bardziej interesująca niż ty, skoro jestem starsza! — Ostatnie wyznanie, wyrzut pod własnym adresem, zatkało ją całkowicie na chwilę, lecz jednocześnie uczyniło ją na tyle szaloną, że usiadła i spojrzała na mnie. — Przepraszam — powiedziałem uprzejmie. Pomyślałem, że gdyby nawet była tak utalentowana jak, powiedzmy, Beatrice Lillie, nie podrywałoby się jej, aby być świadkiem przedstawienia teatralnego: lepiej byłoby nabyć bilet do teatru. — Przepraszam, że marnowałeś na mnie czas, ty nikczemniku! — krzyknęła Peggy. — Już choćby to, że muszę się bronić, jest okropne! Z powrotem na poduszką. Znowu do góry. — Czy nie rozumiesz, jak się przez ciebie czuję? To mój ostatni dzień w Ocean City. Przez całe dwa tygodnie żywa dusza do mnie nie przemówiła, ani nawet na mnie nie spojrzała, oprócz kilku okropnych starców. Żywa dusza! Większość kobiet wygląda źle w moim wieku, ale ja nie wyglądam źle: po prostu nie

wyglądam jak dziecko. Coś mi się jeszcze należy, do licha! I potem, ostatniego dnia, ty przychodzisz i podrywasz mnie, znudzony do ostateczności, i traktujesz mnie jak kurwę! Istotnie, nie myliła się. — Jestem cham — zgodziłem się chętnie i wstałem, aby się wynieść. Niewiele więcej było tu do dodania, niż panna Rankin chciała widzieć, lecz na ogół miała dosyć przejrzysty wizerunek rzeczy. Jej błąd, na dłuższą metę, polegał na tym, że wyrażała swój protest. Gra była już, oczywiście, zepsuta: przydzieliłem pannie Rankin rolę czterdziestoletniego ,,towaru”, wystarczająco delikatną, by przy moim nastroju mogła ją odegrać z sukcesem; tak czy inaczej, nie interesowała mnie całkiem złożona i bez wątpienia interesująca, z innego punktu widzenia ludzka istota, jaką mogła być poza tą rolą. Wydaje mi się, zakładając, że szukała tego samego co i ja, iż powinna była wyznaczyć mi rolę zaspokajającą jej próżność — powiedzmy Aroganckiego, Lecz Nieinteligentnego Młodego Człowieka, Którego Ciała Używa Się Dla Przyjemności Nie Traktując Go Jednak Poważnie — i potem moglibyśmy załatwić całą sprawę bez wzajemnych zadrażnień. Tymczasem moje aktualne odczucie, choć dużo silniejsze, było w istocie takie samo jak wówczas, gdy pomocnik na stacji benzynowej albo taksówkarz zagłębiają się w historię swojego życia: z zasady, a zwłaszcza gdy ktoś się śpieszy albo jest nie w sosie, pragniemy, aby ten człowiek nie był nikim bardziej skomplikowanym aniżeli Uprzejmym Pomocnikiem Na Stacji Benzynowej czy Zręcznym Taksówkarzem. To są reguły, które winniście przyjąć, przynajmniej na jakiś czas, dla swoich własnych celów, podobnie jak narrator, który czyni kogoś Przystojnym Młodym Poetą lub Zazdrosnym Starym Mężem; i chociaż wiecie bardzo dobrze, iż żadna historyczna postać nigdy nie była wyłącznie Uprzejmym Pomocnikiem Na Stacji Benzynowej, przystojnym Młodym Poeta, mimo to powinniście ignorować urocze powikłania owych ludzi, musicie je ignorować, jeżeli chcecie, by akcja

posuwała się naprzód lub jeżeli pragniecie zrobić coś zgodnie z planem. O tym będzie więcej w swoim czasie, ponieważ łączy się to z Mitoterapią. Na razie wystarczy powiedzieć, że wszyscy jesteśmy teatralnymi reżyserami przez większą część naszego życia, jeżeli nie zawsze, i ten jest mądry, kto wie, iż dokonany przez niego podział ról jest w najlepszym razie dowolnym zniekształceniem osobowości aktorów; mądrzejszy jest jednak ten, kto oprócz tego widzi, że owa dowolność jest prawdopodobnie nieunikniona, a tak czy owak najwyraźniej konieczna, jeżeli ma się dotrzeć do celów, których się pragnie. — Weź te klucze — powiedziałem. — Zaczekam na ciebie w samochodzie. — Nie! Jake! — Panna Rankin wyskoczyła z łóżka. Dopadła mnie przy drzwiach i objęła od tyłu, pod ramionami. — Och, Boże, nie wychodź jeszcze! — Histeria. — Przepraszam, że cię rozgniewałam! — Wciągała mnie ze wszystkich sił z powrotem do pokoju. — Daj już spokój, przestań. Opanuj się. Piękność czterdziestoletniej panienki do poderwania, jeśli w ogóle zachowana, jest wątła, a histeria Peggy pomieszana z płaczem usunęła resztki urody z jej twarzy, która normalnie była pociągła, opalona, bez zmarszczek i miała swój urok. — Zostaniesz? Nie wychodź! Nie zwracaj uwagi na to, co powiedziałam przed chwilą! — Nie wiem, co zrobić — powiedziałem zgodnie z prawdą, starając się przystosować do tego wybuchu. — Ta cała rzecz znaczy więcej dla ciebie niż dla mnie. Nikogo nie krytykuję. Obawiam się, że mogę wszystko popsuć, o ile już tego nie zrobiłem. Ścisnęła mnie mocno. — Upokarzasz mnie! Nie chcesz chyba, żebym tu żebrała, na miłość boską! W tym momencie musiała przegrać, tak czy inaczej. Poszliśmy do łóżka: to, co nastąpiło potem, było, przynajmniej dla mnie, tylko niewygodą, a dla niej musiało mieć charakter tego, co stanie się w przyszłości

niemiłym wspomnieniem, bez względu na to, czy w owej chwili miała jakąś przyjemność czy nie. Było to żenujące, ponieważ zatraciła się w okazywanej na siłę wdzięczności, co pociągało za sobą jej upokorzenie, i ponieważ mój nastrój był akurat inny. Zachowywała się półhisterycznie i masochistycznie: dokonała wszystkiego, aby uczynić wielką operę z małego cantus jumus natury, i jeżeli jej się to nie powiodło, to ja. zawiniłem, nie ona, bo starała się, jak mogła. Innym razem mogło to być rozkoszne — ten rodzaj zmysłowego czołgania się może być przyjemny w dogadzaniu komuś, jest okazją do dogadzania sobie — lecz ten dzień nie był moim dniem. Ten dzień rozpoczął się źle, rozwijał się nudnie i kończył nieprzyjemnie, jeśli nie odrażająco: nigdy nie czułem się dobrze z kobietami traktującymi swoje uniesienia seksualne zbyt poważnie, a panna Rankin nie należała do tych, które zostawia się w łóżku drżące i jęczące, wiedząc, że to wszystko tylko żarty. W tym stanie opuściłem ją o piątej. Za kwadrans piąta zaczęła, czego się zresztą spodziewałem, okazywać mi nienawiść, udaną to także może być sportem dla zmysłów czy szczerą — nie mógłbym powiedzieć, ponieważ oczy miała zamknięte i twarz odwróconą. Mówiła gardłowo: „Przeklęte twoje oczy, przeklęte twoje oczy, przeklęte twoje oczy…” — w rytm tego, co się akurat odbywało, a moje doznania w owej chwili nie były aż tak pochłaniające, by mnie to nie śmieszyło. Ale miałem już dość dramatów, prawdziwych czy nie, zabawnych czy nie, i kiedy rzeczy osiągnęły swoje naturalne denouement, ucieszyłem się, że mogę wyjść, zapominając całkowicie o kluczach panny Rankin. Dama miała talent, lecz brakowało jej dyscypliny. Jestem pewien, że oboje nie życzyliśmy sobie jakichkolwiek przyszłych spotkań. Posiliłem się w przydrożnym zajeździe poza Wicomico i w końcu przyjechałem do domu o pół do siódmej z fatalnym samopoczuciem. Byłem człowiekiem, który trzymał się całkiem dobrze w granicach jakiegoś

nastroju, lecz brakowało mi wytrzymałości. Dała mi nieźle w kość ta Peggy Rankin — było irytujące, że w jej wieku nie potrafi panować nad sobą na tyle przynajmniej, by ze swej pożałowania godnej kondycji uczynić siłę — choć odczuwałem jednocześnie wiele sympatii dla jej słabości. Darzyłem — abstrakcyjnie przynajmniej — ogromną sympatią słabość tego rodzaju — niezdolność jednostki do kontrolowania swojego zachowania przy pomocy własnych norm albo do wyćwiczenia owych norm, kiedy to należy zajrzeć na samo dno sumienia, tak aby umieć zmieniać swoje zachowanie — chociaż w pewnych szczególnych sytuacjach owa słabość dokuczała mi. Wszystko, co się wydarzyło z panną Rankin, mogło być wspaniałym sportem — poniżające czołganie się, histeria i wiele innych rzeczy, które, chociaż zarejestrowane, nie były moim udziałem — gdyby potrafiła trzymać się w ryzach; jej omyłka, niestety, to były wyrzuty, którymi, jak się obawiałem, zdolna była zadręczać się przez jakiś czas potem, a to dlatego, iż dała upokorzyć się na serio, a nie na żarty, mój błąd natomiast polegał na tym, że nie wyszedłem, kiedy miałem zamiar, nie zwracając uwagi na jej histerię. Gdybym był tak uczynił, zachowałbym własny spokój i pozwolił pannie Rankin odzyskać jej spokój, umożliwiając mojej koleżance pogardzanie mną zamiast nami obojgiem. Pozostałem, wydaje mi się, z poczucia rycerskości, do którego często jestem skłonny, chociaż w nie nie wierzę, jak również z charakterystycznej niechęci do opuszczania widowisk, obojętne jak mizernych czy bolesnych, skoro już obejrzałem pierwszy akt. Lecz istniała pewna granica czasu, po przekroczeniu której nie zniósłbym aktywnego niezadowolenia z siebie, i kiedy pora owa zaczęła się zbliżać — około kwadrans po siódmej — położyłem się spać. Jedynie dzięki intensywności i ograniczonej trwałości moich nastrojów nie zostałem samobójcą; chociaż zwyczaj kładzenia się spać, kiedy rzeczy stawały się zbyt okropne — owo rozmyślne skracanie

dnia — był w istocie rodzajem samobójstwa i cele swoje spełniał równie skutecznie. Moje nastroje to byli mali ludzie, i kiedy Ich uśmierciłem, pozostawali zupełnie martwi. Brzęczyk przy bramie obudził mnie o dziewiątej i kiedy wstałem i ubrałem się, Joe Morgan i jego żona stali już przy moich drzwiach. Byłem zaskoczony, lecz zaprosiłem ich serdecznie, ponieważ gdy tylko otworzyłem oczy, zorientowałem się, że sen odmienił moją emocjonalną scenerię: czułem się dobrze. Rennie Morgan, której zostałem przedstawiony, w żadnym razie nie była moim ideałem pięknej kobiety; wyglądała jak żona woźnego. Raczej dobrze zbudowana, blondynka, cięższa ode mnie, silna, sądząc z wyglądu, i pełna życia, nie była typem kobiety, o której ktoś a przynajmniej ktoś piszący te słowa myśli instynktownie w kategoriach seksualnych. Lecz ja, oczywiście, zacząłem ją oceniać w kategoriach seksualnych: bez wątpienia moja popołudniowa przygoda wpłynęła na charakter i wynik tej oceny. — Czy chcecie może coś zjeść? — zapytałem ją i miło mi było zauważyć, że oboje byli w dobrych humorach. — Nie, dzięki — uśmiechnął się Joe. — Zjedliśmy już za troje. — Zobaczyliśmy twój wóz przed domem — powiedziała Rennie — i zastanawialiśmy się, czy samolot z Baltimore już przybył. — Wy, Morganowie, wytropicie człowieka nawet w legowisku — zaprotestowałem. Ponieważ wydawało się, że nastroje panują przyjazne, i ponieważ Joe i Rennie mieli na tyle rozsądku, by z jait accompli nie czynić cause celebrę, jeśli mogę tak powiedzieć, wyjąłem z lodówki piwo i opowiedziałem im dla zabawy historię mojego dnia, nie omijając niczego z wyjątkiem najbardziej pikantnych szczegółów i to z powodu własnego zażenowania, nie Rennie, która, wydawało się, skłonna była wysłuchać wszystkiego. Rozmawiało nam się przyjemnie. Hennie Morgan, chociaż ożywiona, wydawała się trochę niepewna siebie;

jej maniery — jak natrętna wesołość przejawiająca się w mrużeniu oczu i nagłych ruchach głową w różne strony czy mocno egzaltowanych gestach, gdy mówiła — były zapożyczone od Joe’go, podobnie jak treść i forma jej myśli. Było jasne, że mimo postępu, jaki najwyraźniej uczyniła, starając się całkowicie upodobnić do swego małżonka, miała jednak świadomość istotnej różnicy pomiędzy nimi. Gdy tylko Joe nie zgadzał się z jej zdaniem, Rennie argumentowała na j za wzięcie j, jak można było, wiedząc, że tego właśnie Joe oczekiwał, lecz była zarazem w jej zachowaniu ta sama nerwowa gotowość do ustąpienia, jakiej można spodziewać się po uczniu boksującym się ze swoim nauczycielem gimnastyki. Metafora powyższa, jeśli dodacie do niej nieco z Pigmaliona i Galatei, całkiem dobrze obejmuje wszystko, co mogłem tego wieczoru dostrzec w ich wzajemnym stosunku, i chociaż nie miałem żadnych istotnych obiekcji przeciwko takiemu stosunkowi — w końcu Galatea była godna uwagi kobietą, a jakiś niespokojny młody pięściarz może przecież wyrosnąć na Gene Tunneya — obecność dwojga tak podobnie sugestywnych ludzi była zniewalająca: kilkakrotnie łapałem się na tym, że przy jakiejś szczególnie zabawnej uwadze podobnie jak oni wykonywałem gwałtowne ruchy głową w różne strony albo w podnieceniu gestykulowałem w podobny sposób, gdy coś udowadniałem. Jeżeli idzie o Joe’go, po pierwszej godzinie rozmowy przekonałem się, że był wspaniały, był jednym z najwspanialszych ludzi, jakich spotkałem. Z zasady mówił wolno i łagodnie, z lekkim południowym akcentem, lecz miało się nieustające uczucie, że owa powolność nie jest naturalna; że jest kontrolą nad kipiącym temperamentem. Tylko wówczas, gdy przebieg rozmowy podniecał go, zaczynał mówić głośniej i szybciej: w takich momentach mógł drapać się mocno w głowę, wbijać sobie okulary głębiej na nos i gestykulować wymownie rękami. Dowiedziałem się, że stopnie naukowe zdobył na

Uniwersytecie Columbia, jeden w dziedzinie literatury, a drugi — filozofii, i że brak mu jedynie dysertacji, by uzyskać doktorat z historii na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa. Wicomico było miastem rodzinnym Rennie, a SSN jej Alma Mater: Morganowie pozostawali tutaj, bo w chwilach wolnych Joe mógł pisać swoją dysertację. Rozmowa z nimi przez cały wieczór pobudzała mnie wyjątkowo — byłem pod nieustannym wrażeniem jego polotu, intelektu i opanowania — i jak każda bardzo pobudzająca rzecz, również wyczerpywała. Polubiliśmy się od razu: nie ulegało wątpliwości, że jeżeli zatrzymam się dłużej w Wicomico, zostaniemy przyjaciółmi. Musiałem zrewidować całkowicie moją pierwotną ocenę Joe’go; okazało się, iż jego działalność, jak również cechy jego osobowości, które w sposób tak banalny krytykowałem, prawie zawsze były rezultatem starannego, niepowszedniego myślenia. Rozumiało się, że Joe Morgan nie uczyni nigdy posunięcia ani nie wypowie zdania, choćby nawet mógł, których uprzednio starannie i dogłębnie nie rozważył, i dlatego miał sile nie przejmować się zbytnio, jeżeli jakiś jego krok okazywał się niefortunny. Nigdy nie pozwoliłby sobie na znalezienie się w sytuacji takiej jak panna Rankin, na przykład, czy jak ja, gdy w poniedziałek krążyłem wokół collegeu. Niezdecydowanie tego rodzaju było mu najwidoczniej obce: był zawsze pewien gruntu, na którym stoi; działał szybko, swoje posunięcia, gdy go o to pytano, tłumaczył jasno, a wszelkie usprawiedliwienia fałszywych kroków uważałby za zbyteczne. Ponadto, moich czterech najmniej fortunnych cech: nieśmiałości, lęku przed śmiesznością, skłonności do wszelkiego rodzaju nonsensów i prawie całkowitej niekonsekwencji, zdawał się nie posiadać w ogóle. Z drugiej strony był, przynajmniej w obecności osób trzecich, nieco pruderyjny nie podobała mu się moja opowieść i mimo pobudliwości nie potrafił, jak się zdawało, być ciepły ani spontaniczny, choć niewątpliwie miał konkretne

powody być takim, podobnie jak miał je, by być harcmistrzem — był człowiekiem, którego niezmiernie trudno krytykować. W końcu, tak czy owak, wydawał się być całkowicie pozbawiony chytrości i podstępności, i w tym sensie był szczery i otwarty, co jednak nie znaczy, iż był naiwny, i kariera jako taka, obojętne, w jakiej dziedzinie, nie interesowała go wcale. Zetknięcie się z tym wszystkim było wyczerpujące, bardzo wyczerpujące. Rozmawialiśmy w skupieniu do pół do drugiej nad ranem nie próbuję sobie przypomnieć, o czym i kiedy Morganowie wyszli, poczułem, że spędziłem najprzyjemniejszy wieczór od miesięcy; zrozumiałem, że Joe to wyjątkowo interesująca nowa znajomość, i przekonałem się, że nie mam specjalnego życzenia oglądać tej interesującej nowej znajomości co najmniej przez tydzień. Kiedy wychodzili, Rennie powiedziała: — Och, Jake, zapomnieliśmy pogratulować ci pracy. Tego rodzaju przeoczenia, o czym przekonałem się później, były charakterystyczne dla Morganów. — Czy nie za wcześnie? — Co ci przyszło do głowy? Czy dr Schott jeszcze się z tobą nie skontaktował? — Nie. — Dostałeś pracę. Kolegium zebrało się dziś rano i zadecydowało. Przypuszczam, że Schott dzwonił, kiedy byłeś w Ocean City albo kiedy spałeś wieczorem. Oboje pogratulowali mi niezgrabnie — wyrażanie wzruszeń, uczuć przyjaźni czy choćby gratulacji nie przychodziło im łatwo — i potem wyszli. Czułem się nadal zbyt dobrze, aby spać, więc przez jakiś czas czytałem Almanach Światowy i słuchałem płyty Ein musikalischer Spass Mozarta. Powoli zadomowiałem się w moim mieszkaniu i w Wicomico; Morganowie sprawili mi przyjemność; w dalszym ciągu byłem niezwykle podniecony popołudniową przygodą seksualną i inteligencją Joe’go. Lecz musiałem być także doszczętnie wyczerpany tymi rzeczami, jak również dniem na plaży, bo o pół do siódmej

rano przebudziłem się nagle z głębokiego, choć niezamierzonego snu. Na kolanach miałem Almanach Światowy otwarty na stronie 96: „Odległości lotnicze pomiędzy głównymi miastami świata”, Ein musikalischer Spass rozbrzmiewał po raz chyba pięćdziesiąty; słońce, wstające właśnie pomiędzy dwoma ciemnymi kamienicami po przeciwnej stronie ulicy, strzeliło oślepiającym promieniem ponad moimi kolanami wprost w twarz Laokoona wykrzywioną nieobowiązującym grymasem w jasnym gipsie. 4. Wstałem, zesztywniały od spania w krześle Wstałem, zesztywniały od spania w krześle, ogoliłem się, zmieniłem ubranie i wyszedłem coś zjeść. Może dlatego, że dzień poprzedni tak niezwykle obfitował w zdarzenia albo że stosunkowo mało spałem muszę powiedzieć, że przyczyny specjalnie mnie nie interesują, czułem pustkę w głowie. Przez całą drogę do restauracji, w trakcie posiłku i w powrotnej drodze do domu wydawało mi się, że tego dnia Jacob Horner nie istnieje. Po śniadaniu wróciłem do mieszkania, usiadłem w fotelu na biegunach i bujałem się — reagując tylko zmysłami — przez długi czas, nie myśląc o niczym. Miałem kiedyś sen, w którym koniecznie chciałem po znać prognozę pogody na następny dzień. Zajrzałem do gazet, lecz działu z doniesieniami o pogodzie nie znalazłem na zwykłym miejscu. Włączyłem radio, lecz w wiadomościach nie było słowa o prognozie pogody. Zadzwoniłem do pogodynki akcja snu działa się w Baltimore i dowiedziałem się wszystkiego o aktualnych warunkach meteorologicznych, ale o przewidywaniach na dzień następny nie było wzmianki. W końcu zadzwoniłem bezpośrednio do Instytutu Meteorologicznego, ale była już późna noc i nikt nie odpowiadał. Tak się składało, że znałem nazwisko głównego meteorologa, więc zadzwoniłem do niego do domu. Telefon dzwonił •wiele razy, zanim

meteorolog podniósł słuchawkę, i wydawało mi się, że odkryłem niezadowolenie w jego głosie. — O co chodzi? — zapytał. 42 — Chciałbym wiedzieć, jaką będziemy mieli jutro pogodę — zażądałem. — To szalenie ważne. — Niepotrzebnie usiłuje pan zrobić na mnie wrażenie — powiedział meteorolog. — Zupełnie niepotrzebnie. Co uczyniło pana podejrzliwym? — Zapewniam pana, że chcę tylko wiedzieć, jaka pogoda będzie jutro. Nie widzę nic podejrzliwego w tym pytaniu. — Nie będzie w ogóle pogody. — Co? — Słyszał mnie pan. Jutro pogody nie będzie w ogóle. Wszystkie przyrządy są zgodne. Nie będzie pogody. — Ale to niemożliwe! — Wiem, co mówię — burknął meteorolog. — Nie będzie w ogóle pogody i koniec. A teraz proszę zostawić mnie w spokoju, musze spać. To był koniec snu i obudziłem się bardzo rozbity. Opowiadam o tym teraz, aby zilustrować różnice pomiędzy na strojami i pogodą i wyłaniające się zazwyczaj podobieństwo: dzień w ogóle bez pogody jest nie do pomyślenia, ja natomiast często miewałem dni w ogóle bez nastroju. W takie dni Jacob Horner istniał jedynie w pozbawionym znaczenia, metabolicznym sensie; traciłem wówczas osobowość. Tak jak te mikroskopowe preparaty, które biologowie muszą zabarwiać, aby je uczynić w ogóle widzialnymi, musiałem być zabarwiony takim czy innym nastrojem, jeśli miałem posiadać jakieś rozpoznawalne j a. Fakt, że owe następujące po sobie, porozdzielane j a łączyły się wzajem nie przy pomocy dwu nietrwałych nitek, ciała i pamięci; fakt, że w naturze języków zachodnich leży, iż słowo zmiana zakłada z góry istnienie czegoś, w czym zmiana się dokonuje; fakt, że chociaż preparat nie jest widoczny bez barwnika, to sam barwnik nie jest

preparatem — oto rozważania, które, choć byłem ich świadom, zupełnie mnie nie interesowały. W owe dni bez pogody moje ciało tkwiło w fotelu na biegunach i bujało się, a mój umysł był prawie” tak pusty jak przestrzeń międzyplanetarna. Taki właśnie był dzień po wizycie Morganów: siedziałem i bujałem się od pół do dziewiątej rano do chyba drugiej po południu. Jeśli spoglądałem w ogóle na Laokoona, to tak,, jakbym go nie rozpozna wał. Lecz o drugiej zadzwonił telefon przywołując do istnienia Jacoba Homera, który zerwał się z krzesła i podniósł słuchawkę. — Halo? — Jacob? Mówi Rennie Morgan. Nie zjadłbyś z nami wieczorem obiadu? — Dlaczego, na miłość boską? — Ten Jacob Homer był typem skłonnym do gniewu. — Dlaczego? — Tak. Dlaczego, u diabla, chcecie wszyscy tak koniecznie nakarmić mnie obiadem? — Jesteś zły? — Nie, nie jestem. Chcę po prostu wiedzieć, dlaczego tak wam wszystkim zależy, aby nakarmić mnie obiadem. — Nie chcesz przyjść? — Tego nie powiedziałem. Dlaczego wszyscy tak koniecznie chcecie nakarmić mnie obiadem? To wszystko, o co pytałem. Zapanowała cisza. Rennie była osobą, która wszystkie pytania brała poważnie; nie zdobyłaby się na odpowiedź tylko po to, aby przeciągnąć sytuację, lecz musiała poszukać prawdy. To oczywiście była robota Joeego. Inna osoba za pytałaby opryskliwie: „Dlaczego ktoś zaprasza na obiad kogoś drugiego?” — przystrajając tym sposobem ignorancję w pióra rzeczy samo przez się zrozumiałej. Po minucie od powiedziała ostrożnym tonem, jak gdyby sprawdzając swoją odpowiedź w trakcie mówienia. — Myślę, że dlatego, iż Joe zdecydował, że chciałby cię lepiej poznać. Podobała mu się wczorajsza

rozmowa. — A tobie nie? — przerwałem z ciekawości. W istocie nie bardzo wiedziałem, jak mogła jej się podobać, skoro rozmawialiśmy o rzeczach abstrakcyjnych, a jej zdecydowany, choć ograniczony udział w rozmowie odbywał się pod milczącą, lecz bardzo staranną kontrolą męża. Nie chcę przez to powiedzieć, że istniało coś nieszczerego w zainteresowaniu Rennie, mimo iż zainteresowanie to było w sposób okropny rozmyślne, ani nie sugeruję, że reakcje Joeego na jej wypowiedzi miały coś wspólnego z zażenowaniem małżonka opiniami żony; jego uwaga przypominała uwagę nauczyciela przysłuchującego się swojemu ulubionemu uczniowi i kiedy kwestionował jej zdanie, czynił to bez cienia zarozumiałości, całkowicie bezosobowo i bez pedanterii. Joe nie był pedantem, — Tak. Myślę, że też mi się podobała. Jacob, czy uważasz, że powinno obowiązywać coś w rodzaju odczekania pomiędzy jedną wizytą a drugą? Byłem zdumiony. — O co ci chodzi? Znowu krótka pauza i po chwili uroczysta odpowiedź. — Wydaje mi się, że nie byłoby po temu żadnych powodów, chyba że jedno z nas nie ma ochoty oglądać drugiego przez jakiś czas. Myślę, że ludziom zdarza się to czasami. Czy ty się tak właśnie czujesz, Jake? — Zaraz, daj mi pomyśleć — powiedziałem trzeźwo i za milkłem. — Wydaje mi się, że czynisz dobrze kwestionując słuszność konwencji towarzyskich, takich jak odczekiwanie jakiś czas między jedną a drugą wizytą, lecz trzeba, abyś pamiętała, iż wszystkie one ostatecznie nie dają się uzasadnić. Z czego jednak nie wynika, iż rzecz jest pozbawiona wartości, skoro nie można jej uzasadnić. Musisz też pamiętać, że łamanie konwencji, nawet głupich, zawsze niesie w sobie ryzyko, że człowiek czuje się potem nierozsądnie winnym po prostu dlatego, że konwencje są tylko konwencjami. Weź dla przykładu picie piwa na śniadanie albo przechodzenie przez ulicę na czerwonych światłach późno w nocy, albo cudzołożenie za

zgodą małżonka, albo stosowa nie eutanazji… — Stroisz sobie ze mnie żarty? — wtrąciła Rennie łagodnie, jak gdyby pytając wyłącznie o informację. — Tak, rzeczywiście! — Wiesz, wydaje mi się, że jedna osoba stroi sobie z drugiej żarty wówczas, gdy opinie tej drugiej wprowadzają ją w zakłopotanie i nie wie, co ma odpowiedzieć, jak zbić argumenty. Czuje, że powinna wiedzieć jak, lecz nie wie 45 i zamiast przyznać się do tego przed sobą, przestudiować problem i znaleźć rzeczywisty kontrargument, woli podrwiwać sobie z racji drugiej osoby. To zbyt łatwe wykpiwać czyjeś racje. Myślę, że tak właśnie jest z tobą, Jake. — Tak. Joe powiedział to samo. —— Więc stroisz sobie ze mnie żarty? Byłem zdecydowany nie pozwolić pani Morgan na ponowne wpędzenie mnie w zakłopotanie. Było to bardzo łatwe. — Słuchaj, przyjdę wieczorem zjeść ten wasz obiad. Przyjdę o szóstej, kiedy, jak mówisz, dzieci będą w łóżku. — Żadne z nas nie chce, abyś przychodził, jeżeli nie masz ochoty, Jake. Powinieneś… — Zaraz, poczekaj moment. Dlaczego nie chcecie, abym przyszedł, jeżeli nie mam na to ochoty? — Co takiego? — Spytałem, dlaczego nie chcecie, abym przyszedł, jeżeli nie mam na to ochoty? Widzisz, jedyną wasza podstawą do złamania zwyczaju przeczekiwania określonego czasu po między wizytami byłoby stanowisko, wedle którego konwencje towarzyskie mogą być nieodzowne dla zachowania trwałości grupy towarzyskiej, chociaż one same nie są absolutami i dają się omijać w pewnych szczególnych sytuacjach, gdy jest to usprawiedliwione jakimś celem. Innymi słowy, chcecie mnie mieć na obiedzie dziś wieczorem, o ile wszyscy

tego chcemy, i wobec tego więź towarzyska nie jest waszym celem w tej szczególnej sytuacji. Przypuśćmy zatem, że waszym celem jest jeszcze jedna rozmowa ze mną i że macie powody wierzyć, iż skoro się u was znajdę, będę rozmawiał bez względu na to, czy miałem ochotę odwiedzić was, czy nie — większość gości rozmawiałaby — więc w końcu nie ma dla was znaczenia, czy miałem ochotę przyjść, czy nie, ponieważ cele wasze będą osiągnięte tak czy inaczej. — W dalszym ciągu drwisz sobie ze mnie. — Och, to zbyt proste wyjście. To nie należy do rzeczy, czy stroję sobie z ciebie żarty, czy nie. Uchylasz się od odpowiedzi. Nie odpowiadała. — Wobec tego przyjdę na obiad o szóstej, czy mam na to chęć, czy nie, i jeżeli nie odpowiesz mi wówczas na moje argumenty, opowiem o tym Joemu. — Dzieci idą spać o pół do siódmej — powiedziała Ren nie lekko urażonym głosem i odwiesiła słuchawkę. Wróciłem na swój fotel i bujałem się przez następne czterdzieści pięć minut. Co pewien czas uśmiechałem się zagadkowo, lecz nie mogę powiedzieć, iżby odzwierciedlało to wiernie jakiekolwiek szczere uczucia. Robiłem tak, ilekroć, spacerując samotnie, przyłapywałem się na tym, że powtarzałem w kółko, nierytmicznie i w zamyśleniu: „PepsiCola na pragnienie, całe pół litra to zbawienie” — przy czym ruchowi warg towarzyszyły jeszcze: zmarszczenie czoła, kurczowe ściągnięcie kącików ust i jakby przypadkowy, szybki gest prawej ręki. Przechodnie brali mnie często za człowieka pogrążonego w roztrząsaniu poważnych problemów i czasami, gdy oglądałem się za którymś z nich, widziałem, jak czynił ów ukradkowy gest prawą ręką, jak gdyby wypróbowującgo. O czwartej piętnaście zadzwonił dr Schott i potwierdził przyjęcie mnie do Stanowej Szkoły Nauczycieli w Wicomico jako nauczyciela gramatyki i stylistyki z początkową gażą 3200 dolarów

rocznie. — Wie pan — powiedział — nie płacimy tak jak na wielkich uniwersytetach! Nie stać nas na to! Ale to nie znaczy, że nie dobieramy naszego personelu! Pracujemy z poświęceniem, mówiąc szczerze, i przyjęliśmy pana, ponieważ wierzymy, że dzieli pan z nami przekonanie o ważności naszego zawodu! Zapewniłem go, że dzielę rzeczywiście to przekonanie, a on zapewnił mnie, iż był pewien, że je podzielam. Nie byłem zadowolony, że oprócz gramatyki wlepiono mi stylistykę — miałem przecież być wyłącznie człowiekiem gramatyki normatywnej — lecz uznałem, że tymczasem, do następnej wizyty u Doktora, najlepiej będzie przyjąć całą ofertę. Bez żadnego szczególnego powodu pojechałem do Morganów o pól do szóstej. Byłem spokojny, a dzień przestał już być bez pogody. Joe i Rennie zabawiali się rzucaniem piłki na trawniku .przed domem, mimo iż popołudnie było dość skwarne. Nie okazali wielkiego zdziwienia na mój widok, pozdrowili mnie serdecznie i zaprosili do gry. — Nie, dziękuję —: powiedziałem i przeszedłem tam, gdzie ich dwaj synowie w wieku trzech i czterech lat rzucali do siebie swoją własną małą piłką — zręcznie jak na swoje lata. Usiadłem na trawie i przypatrywałem się całej czwórce. — Nie chciałam skończyć jako pokonana tej dzisiejszej rozmowy telefonicznej, Jake — powiedziała wesoło Rennie w przerwie między rzutami. — Ach, nie zwracaj uwagi na to, co mówię przez telefon — powiedziałem. — Nie umiem rozmawiać przez telefon. Nigdy nie widziałam dziewczyny, z wyjątkiem Rennie Morgan, która potrafiłaby rzucać i chwytać piłkę, jak na leży. Z zasady Rennie była niczym niezdarne zwierzę, ale gdy chodziło o jakąkolwiek intensywną aktywność fizyczną, potrafiła być zupełnie swobodna i mieć nawet przy tym pewien wdzięk. Rzucała i

chwytała piłkę w taki sam sposób, z taką samą szybkością i dokładnością, co wytrenowany mężczyzna. — Zmieniłeś wobec tego zdanie o tym, co powiedziałeś? — zapytał Joe nie spuszczając wzroku z piłki. — Nawet nie pamiętam, co powiedziałem. — Nie? Rennie pamięta całą rozmowę. Czy rzeczywiście nie pamiętasz, czy może nie chcesz sprawiać jej przykrości? — Rzeczywiście nie pamiętam — powiedziałem, do pewnego stopnia zgodnie z prawdą. — Zrozumiałem w tej chwili, że wy wszyscy nie wierzycie w to, że można unikać przykrości. Rzecz polega na tym, iż nigdy nie pamiętam argumentów, moich lub czyichkolwiek. Mogę pamiętać konkluzje, ale nie argumenty. Obserwacja ta, którą uznałem za dość frapującą, wyda wała się budzić w nim odrazę. Stracił zainteresowanie roz1 mową i zaczął krytykować sposób, w jaki starszy chłopiec chwytał piłkę. Dziecko przyjmowało spokojne rady ojca, jak gdyby pochodziły od samego Knuta Rockne; Joe przy pilnował, aby chłopiec wykonał trzy poprawne rzuty, i potem odwrócił się. — Trzymaj, Jake — powiedział, rzucając drugą piłkę. — Czemu nie miałbyś porzucać trochę z Rennie? Ja podgrzeję tymczasem obiad, a potem napijemy się czegoś. Nie ma sensu czekać do pół do siódmej, skoro już tu jesteś. Byłem, jak już powiedziałem, całkiem spokojny. Z własnej woli nie przyłączyłbym się do gry, ale też nie uczynił bym nic, aby jej uniknąć. Joe wszedł do domu, obaj chłopcy tuż za nim, a Rennie i ja zabawialiśmy się piłką przez następne dwadzieścia minut. Na szczęście — na ogół bałem się wyglądać śmiesznie — nie byłem nowicjuszem w tej zabawie; chociaż daleko mi było do Joeego, potrafiłem rzucać piłkę przynajmniej tak celnie i pewnie jak Rennie. Wydawało się, iż Rennie nie ma mi nic szczególnego do powiedzenia, ja jej również, więc na murawie słychać było tylko miękkie klaśnięcia piłki o ręce, szelest stóp

i nasze ciężkie oddechy. Wszystko to nie było ani przyjemne, ani nie przyjemne. Po chwili Joe zawołał nas z ganku i poszliśmy jeść obiad. Morganowie wynajmowali połowę pierwszego piętra domu. Ich mieszkanie było bardzo czyste: meble, które posiadali, były proste, surowo nowoczesne, twarde i funkcjonalne i było ich niewiele. Ponieważ pokoje były dość duże, wy dawały się w istocie prawie puste. Na podłodze z twardego drewna nie było dywanów, w lśniących czystością oknach — zasłon ani firanek i ani jednego mebla ponad niezbędne minimum; kanapa, dwa wyplatane krzesła, dwie lampy, półka na książki i stół do pracy w dużym pokoju; w kuchni mały stół i cztery składane, metalowe krzesła; w pojedynczej sypialni, gdzie spali chłopcy, piętrowe łóżko, dwa biurka, i do pracy stolik z ławkami. Ponieważ ściany i sufit były białe, światło wpadające przez podniesione żaluzje uczyniło pokój oślepiająco jasnym. Przymrużyłem oczy; za wiele światła było dla mnie w tym pokoju. Gdy popijaliśmy piwo, dzieci udały się do sypialni, róże brały się, a potem, bez niczyjej pomocy, wykąpały się w wodzie, którą Joe wcześniej przygotował. Wyraziłem zdziwienie z powodu takiej samodzielności w wieku trzech i czterech lat. Rennie wzruszyła ramionami. — Trochę od nich wymagamy, jeżeli idzie o sprawność fizyczną — przyznał Joe. — Ale, u licha, w Nowej Gwinei dzieci pływają, zanim nauczą się chodzić, a w wieku Joeya wiosłują kijami bambusa w oceanie. Przekonaliśmy się, że im mniej się nimi zajmujemy, tym lepiej dla nas wszystkich. — Nie sądź, że kierujemy nimi specjalnie — powiedziała Rennie. — Takie postępowanie jest w istocie guzik warte. Ale przypuszczam, że nie zwracając na nie specjalnej uwagi, wymagamy od nich sporo. Joe wysłuchiwał tych uwag z mimowolnym zainteresowaniem. — Dlaczego uważasz, że takie postępowanie jest guzik warte? — zapytał. Rennie była nieco zaskoczona pytaniem, którego się nie spodziewała. — Mam na myśli, że ostatecznie jest guzik warte. Ostatecznie to, tak czy owak, nie ma znaczenia. Ale d o

raźnie to oczywiście się liczy, bo gdyby dzieci nie były samodzielne, musielibyśmy przejść przez te same bzdury, przez które przechodzi większość ludzi, a one byłyby uzależnione od wszelkiego rodzaju pomocy. — Żadna sprawa, tak czy inaczej, nie ma znaczenia ostatecznie — skonstatował Joe. — Wszystkim, co się liczy, jest ta druga rzecz, właśnie ta doraźność. — To właśnie miałam na myśli, Joe. — Chodzi mi o to, że nie powinnaś traktować wartości jako mniej realnych tylko dlatego, że nie są absolutne, bo takie mniej niż absoluty to wszystko, co mamy. I to właśnie wyrażasz pośrednio, gdy mówisz o czymś, że jest „w istocie guzik warte”. Teraz piłkę miała Rennie — patrzyłem na nich znad mojego piwa tak samo, jak patrzyłem na nich na murawie — lecz gra została przerwana dźwiękiem sygnalizacyjnego ze gara, dobiegającym z kuchni. Rennie poszła nakryć, a Joe •wytarł chłopców po kąpieli i pomógł im włożyć piżamy: ich sprawność fizyczna najwidoczniej nie obejmowała zapinania zatrzasków na plecach. — Przecież mogliby jeden drugiemu zapinać te zatrzaski — zasugerowałem uprzejmie. Rennie przesiała mi nie pewne spojrzenie z kuchni, gdzie niezręcznie mieszała ryż łyżką do tej pracy zbyt małą, lecz Joe roześmiał się tylko i rozpiął obu chłopcom bluzy od piżam, aby mogli pozapinać je sami. Udało się. Ponieważ w kuchni znajdowały się tylko cztery krzesła, Rennie, chłopcy i ja zasiedliśmy przy stole, a Joe jadł stojąc obok kuchennego pieca. Przy stole nie było już miejsca dla jednego z wyplatanych krzeseł, a poza tym zjedzenie posiłku składającego się z duszonych krewetek, gotowanego ryżu i piwa nie trwało długo. Chłopcy — krzepkie, dobrze ułożone dzieci — byli tak samo głośni i żywi jak wszystkie dzieci w ich wieku, choć przewyższali swoich rówieśników sprawnością fizyczną i panowaniem nad sobą. Gdy tylko skończyliśmy jeść, poszli do łóżek, i chociaż na dworze było jeszcze prawie widno, więcej

ich nie słyszałem. Morganowie mieli umowę ze swoimi sąsiadami z pierwszego piętra, że gdy któreś małżeństwo chciało wyjść wieczorem, wówczas zostawiało się otwarte drzwi łączące oba mieszkania, tak aby druga para mogła uważać na dzieci. Korzystając z tego porozumienia — kiedy naczynia po posiłku były już zmyte — wyszliśmy na spacer poprzez pole koniczyny do grupki sosen znajdujących się za domem, Morganowie maszerowali raźno i ta ich ruchliwość kłóciła się z moim spokojnym nastrojem, choć zarazem nie przeszkadzała mi im towarzyszyć. Podczas gdy posuwaliśmy się szybko naprzód, Rennie, przyrodniczka amatorka, zwracała uwagę na rozmaite zioła, owady i ptaki, a Joe potwierdzał jej spostrzeżenia. Nie mogę powiedzieć, żeby cieszył mnie ten spacer, który Morganów napełniał radością niepohamowaną. Rennie poszła nareszcie do domu napisać jakiś list, a Joe i ja usiedliśmy na murawie w dwu wyplatanych krzesłach. Nasza rozmowa, dzięki niemu, dotyczyła wartości, o których rozmawialiśmy już wcześniej. — Większość z tego, co powiedziałeś Rennie przez telefon dzisiaj po południu, była sensowna — przyznał. — Cieszę się, że rozmawiałeś z nią, i cieszę się, że powiedziałeś jej, że to, czy stroiłeś z niej żarty, czy nie, nie należało do rzeczy. Tego właśnie musi się nauczyć. Jest na tym tle bardzo drażliwa. — Ty chyba też — powiedziałem. — Przypomnij sobie harcerzy. — Nie, ja tak naprawdę to nie — zaprzeczył Joe w sposób, który odbierał ochotę, aby nalegać dalej. — Jedynym powodem, dla którego zacząłem wtedy z tymi harcerzami, była decyzja, aby poznać cię trochę lepiej, i wydawało mi się, że gdyby tamto pozostało między nami, mogłoby przeszkadzać w jakiejkolwiek dorzecznej rozmowie. A poza tym, tak w ogóle, to nie ma żadnego znaczenia. — W porządku. — Poczęstowałem go papierosem, lecz Joe nie palił. — Ale rzeczywiście sprawia mi przyjemność to, że po mimo iż żartowałeś z Hennie, wydajesz się traktować ją poważnie. Prawie żaden mężczyzna nie ma ochoty traktować poważnie tego, co myśli

kobieta, a to właśnie potrzebne jest Rennie bardziej niż cokolwiek innego. — Nie mój interes, Joe — powiedziałem spokojnie — lecz gdybym ja był na miejscu Rennie, nie wiem jak bym się sprzeciwiał, żeby ktokolwiek tak bardzo zajmował się moimi potrzebami. Mówisz o niej, jak gdyby była twoją pacjentką. Roześmiał się i wepchnął okulary głębiej na nos. — Chyba tak mówię, chociaż nie o to mi idzie. Gdy po braliśmy się z Rennie, zrozumieliśmy, że żadne z nas nie chce, aby to małżeństwo trwało w wypadku, gdybyśmy nie mogli szanować się wzajemnie pod każdym względem. Z pewnością nie mam przekonania do małżeństw a funkcjonującego bez względu na okoliczności i jestem pewien, że Rennie nie ma go również. Nie ma nic wewnętrznie wartościowego w samym małżeństwie. — Wydaje mi się, że dosyć wysoko cenisz sobie swoje małżeństwo — zasugerowałem. Joe zerknął na mnie rozczarowany i poczułem, że gdy bym był jego żoną, skarciłby mnie bardziej surowo, aniżeli za chwilę to uczynił. .— Popełniasz teraz ten sam błąd, który niedawno, przed kolacją, popełniła Rennie: ufasz złudnemu przekonaniu, że skoro jakaś wartość nie jest wewnętrzna, obiektywna i absolutna, jest w pewien sposób nierzeczywista. Ja natomiast powiedziałem, iż małżeństwo nie jest bardziej absolutem niż cokolwiek innego. Co nie oznacza, że go nie cenię; faktycznie myślę, że stosunek łączący mnie z Rennie cenię bar dziej niż wszystko inne na świecie. A to, co powiedziałem, znaczy, że skoro raz już przyjmiesz, iż absolut nie istnieje, musisz określić dla siebie warunki, zgodnie z którymi małżeństwo będzie miało dla ciebie jakąś wagę. Zgadzasz się? — Odpowiada mi to — powiedziałem obojętnie. — Zgadzasz się czy nie? — Oczywiście, zgadzam się. — I tak przyparty do muru, przypuszczam, że się zgodziłem,

chociaż istniało we mnie coś, co byłoby wzdrygało się przed tak systematyczną analizą rzeczy nawet wówczas, gdybym usłyszał wprost od Pana Boga, iż to właśnie jest sedno sprawy. — Tak — powiedział Joe — nie jestem człowiekiem, który dąży do małżeństwa nie Bacząc na towarzyszące okoliczności — w gruncie rzeczy w pewnych okolicznościach nie zniósłbym małżeństwa — i uważam, że jeden z warunków, bez którego jakiekolwiek, a zwłaszcza małżeńskie stosunki nie są możliwe, to aby zainteresowane strony były zdolne traktować się wzajemnie na serio. Jeżeli pouczam Rennie czasami albo mówię jej, że niektóre jej wypowiedzi są diablo głupie, czy nawet jeśli walnę ją niekiedy, to dlatego, że ją szanuję, a to oznacza dla mnie: nie stosować wobec niej żadnej taryfy ulgowej. Okazywanie specjalnych względów może być chrześcijańskie, lecz dla mnie będzie to zawsze niepoważnym traktowaniem osoby będącej przedmiotem owych względów. Tyle tylko zresztą mam ci do zarzucenia, kiedy pokpiwasz sobie z Rennie: nie chodzi mi o to, że mógłbyś zranić jej uczucia, lecz że stosujesz wobec niej wyjątkowe względy, ponieważ jest kobietą. Albo jakieś inne głupstwa tego rodzaju. — Czy uważasz cały ten traktujmy się serio interes za absolut? — zapytałem. — Sprawiasz wrażenie, że zależy ci, abyście ty i Rennie traktowali się poważnie w każdych okolicznościach. Spostrzeżenie to uradowało Joeego i ku bolesnemu rozczarowaniu zauważyłem, że poczułem się niezmiernie szczęśliwy, ponieważ powiedziałem coś, co on uznał za inteligentne. — To trafna uwaga — wyszczerzył zęby w uśmiechu i rozpoczął swoją tyradę. — Zwykłe rozumowanie ludzi takich jak ja opiera się na przeświadczeniu, że na końcu szeregu jakichś działań leży cel ostateczny, który na daje całemu łańcuchowi jego wartość względną, i że ów cel ostateczny nie daje się racjonalnie uzasadnić, jeżeli nie istnieją wartości absolutne. Cel ten może być całkiem nieosobisty, jak „dobro państwa”,

czy też osobisty, jak traktowa nie swojej żony serio. Tak czy inaczej, jeżeli chcesz bronić tych celów, powinieneś uznać je za subiektywne. Lecz ni gdy nie da się ich wybronić logicznie; będą one mieć charakter danych psychologicznych, odmiennych dla większości ludzi. Cztery rzeczy, które mnie nie wzruszają — dodał — to jedność, zgodność, wieczność i uniwersalność. W mojej etyce najwięcej, co człowiek może zdziałać, to mieć rację ze swojego punktu widzenia; nie istnieje żaden ogólny powód, dla którego miałby go bronić czy oczekiwać, iż inni go zaakceptują; jedyną rzeczą, którą ma robić, to działać zgodnie z tym. punktem widzenia, bowiem nic inne go nie ma. Powinien spodziewać się konfliktu z ludźmi czy instytucjami, mającymi również rację z ich punktów widzenia, różniących się jednakże od jego punktu widzenia. Przypuśćmy, na przykład, że istotę mojej natury stano wiłaby chorobliwa zazdrość o Hennie — ciągnął dalej. — Tak się składa, iż rzecz wygląda inaczej, lecz uznajmy to za prawdę, że z racji mojego psychologicznego wizerunku wierność małżeńska byłaby dla mnie jedną z owych danych, subiektywnym ekwiwalentem absolutu, warunkiem dającym się dopasować do jakiegokolwiek szeregu propozycji moralnych, które mógłbym uczynić samemu sobie. przypuśćmy dalej, że Rennie dopuściłaby się niewierności poza moimi plecami. Z mojego punktu widzenia nasz wzajemny stosunek straciłby swój raison detre i najprawdopodobniej odszedłbym z domu, o ile wcześniej nie zastrzeliłbym jej albo siebie. Lecz, dla odmiany, z punktu widzenia państwa byłbym dalej obowiązany utrzymywać ją, ponieważ nie ma takiego społeczeństwa, w którym ludzie po prostu odchodzą z domu z powodu takich stosunków rodzinnych jak te, o których mówię. Z ich punktu widzenia winienem być zmuszony do płacenia na jej utrzymanie i nie miałbym powodów narzekać, że ich punkt widzenia nie jest taki sam jak mój: nie mógłby przecież być. Na tej samej

zasadzie państwo, wieszając mnie lub wtrącając do więzienia, byłoby w równym stopniu usprawiedliwione co ja, za bijając Rennie — rozumiesz? Tak samo Kościół katolicki, jeżeli oficjalnie byłbym katolikiem, odmawiając mi poświęconej ziemi na cmentarzu byłby, ze swego punktu widzenia, równie usprawiedliwiony, co i ja z mego, popełniając samobójstwo, skoro stosunki małżeńskie były dla mnie jedną z owych danych na całe życie. Głupcem byłbym, gdybym się spodziewał, że świat usprawiedliwi moje działanie tylko dlatego, że potrafię je klarownie objaśniać. Oto przyczyna, dla której się nie usprawiedliwiam — po wiedział Joe na koniec. — Dlatego, że nie mam prawa oczekiwać od ciebie czy kogokolwiek innego akceptacji te go, co zrobiłem czy powiedziałem, chociaż zawsze mogę wyjaśnić to, co zrobiłem czy powiedziałem. Usprawiedliwianie się nie ma sensu, ponieważ i tak niczego nie da się ostatecznie obronić. Ale człowiek może działać sensownie; może działać sposobami, które jest w stanie wyjaśnić, jeżeli tego chce. To jest dla mnie ważne. Czy wiesz, że w pierwszym miesiącu naszego małżeństwa Rennie usprawiedliwiała się ciągle przed przyjaciółmi, którzy nas odwiedzali z tego, że w domu nie było zbyt wiele mebli. Wie działa bardzo dobrze, że nie chcieliśmy mieć więcej mebli, nawet jeśli moglibyśmy sobie na to pozwolić, lecz mimo to zawsze tłumaczyła się przed innymi ludźmi, że nie dzieli ich punktu widzenia. Jednego dnia uczyniła to bardziej obszernie niż zazwyczaj i gdy tylko towarzystwo poszło, dałem jej raz w szczękę. Zemdlała. Kiedy przyszła do siebie, wyjaśniłem jej bardzo starannie, dlaczego ją uderzyłem. Roz płakała się i zaczęła się usprawiedliwiać przede mną z tego, że usprawiedliwiała się przed innymi. Palnąłem ją jeszcze raz. W głosie Joeego nie było ani chełpliwości, ani żalu, — Cóż, u diabła, Jake, im bardziej wyrafinowana staje się twoja etyka, tym silniejszy musisz być, aby utrzymać się na powierzchni. A kiedy powiesz „cześć”

wartościom obiektywnym, to naprawdę musisz napiąć mięśnie i mieć oczy otwarte, bo od tej pory jesteś zdany tylko na siebie. To wymaga energii: i nie tylko energii osobowej, ale także energii kulturowej, bo inaczej przepadłeś. Energia jest tym, co różni amerykański pragmatyzm od francuskiego egzystencjalizmu; gdzie indziej, do licha, jak nie w Ameryce, możesz znaleźć pogodny nihilizm? Przypuszczam, że bicie Rennie nie było eleganckie, ale wiedziałem, że był to moment krytyczny. W każdym razie przestała się potem usprawiedliwiać. — Ach — powiedziałem. Bardzo możliwe, że Joe nie wygłosił jednym ciągiem tak długiej i zwartej przemowy jak powyższa; pewne jest natomiast, iż owego wieczoru taki właśnie był główny temat tego, co zostało powiedziane, a co spisałem za jednym zamachem dla wygody, aby oddać naturę problemów Joeego i zarazem dorzucić kreskę lub dwie do wykonanego przeze mnie portretu samego człowieka. Przysłuchiwałem się wszystkiemu spokojnie; pomijając fakt, że sam wyrażałem czasami niektóre z tych opinii było w tym sporo dobrych chęci, a mniej uczciwości, w miarę słuchania przychodziły mi do głowy argumenty niemal przeciwko wszystkiemu, co mówił. Mimo to nie byłoby w żaden sposób możliwe stwierdzić stanowczo, iż Joe nie mógłby odeprzeć moich zarzutów — nie przeczę, że nawet ja sam mógłbym je odeprzeć. Jak zwykle, gdy dochodziło do konfrontacji z rzeczywiście inteligentnym i jasno ukazanym stanowiskiem, tak i tym razem byłem równie oporny, aby wyrazić więcej niż tylko czysto teoretyczną zgodę, co niezdolny przedstawić własne, bardziej przekonujące stanowisko. W takich sytuacjach robiłem najczęściej użytek z tego, co w psychologii określane bywa mianem „techniki niewprost”: mówiłem jedynie: „O?”, albo: „Ach”, i pozwalałem rumakowi gnać dalej, jak mu się podoba. Lecz interesowała mnie historia pierwszego spotkania Rennie z filozofia Morgana i z

nieodpartą retoryką, którą Joe się posłużył, aby ukazać swojej żonie całą prawdę o usprawiedliwianiu się. Jasne się okazało, iż filozofowanie nie było zabawą dla pana Morgana; że swoje przemyślenia wcielał on w życie aż do ostatniej litery. Rennie stała się dla mnie nieco bardziej interesującą postacią. Muszę powiedzieć, że ta osobliwa mała anegdota niewątpliwie sprawiła, że uległem propozycji, którą Joe uczynił później, kiedy Ren nie przysiadła się do nas, na murawę. — Czy lubisz jeździć konno, Jake? — zadała mi pytanie. — Nigdy nie jeździłem, Rennie. — Ojej, to śmieszne; musisz kiedyś tego ze mną spróbować. Podniosłem brwi. — Tak, przypuszczam, że lepiej będzie to zrobić, zanim spróbuję z koniem. Hennie zachichotała, kiwając głową z jednej strony na drugą, a Joe roześmiał się głośno, lecz przypuszczam, że bez entuzjazmu. Potem zobaczyłem, jak jego zmarszczone czoło nagle się wygładziło. — Hej, to jest myśl! — krzyknął do Rennie, — Naucz Jakea jeździć konno! — Odwrócił się do mnie. — Rodzice Rennie mają na farmie, niedaleko szosy, wierzchowca, ale ja rzadko mam okazję do przejażdżki, a Rennie nienawidzi jeździć sama. Jestem zajęty prawie przez cały dzień, żeby zdążyć z czytaniem lektur do doktoratu, zanim szkoła się zacznie. Dlaczego Rennie nie mogłaby być twoją nauczycielką? Będzie miała okazję przebywać więcej na powietrzu, a poza tym będziecie mogli sobie porozmawiać. Byłem zakłopotany zarówno rozmyślnym entuzjazmem Joeego, jaki żywił dla swego projektu, jak i jego złym smakiem, który pozwalał mu sądzić, że rozmowa ze mną wpłynie dobrze na Rennie. Cieszyło mnie także przewrotnie to, że zobaczę Rennie miotającą się trochę w niepokoju: widocznie nie była jeszcze tak dobrze wyuczona przez swe go małżonka, ażeby jego otwartość nie wpędzała jej nie kiedy w zakłopotanie, które jednak starała się przed nim ukryć.

— Co o tym myślisz? — zapytał ją. — Myślą, że to dobry pomysł, o ile Jake ma ochotę się uczyć — powiedziała Rennie szybko. — Masz? — spytał mnie Joe. Wzruszyłem ramionami. — Wszystko mi jedno. — Jeżeli tobie jest wszystko jedno, a Rennie i ja uważamy, że to dobry pomysł, no to załatwione — roześmiał się Joe. — Faktycznie, załatwione, czy masz ochotę się uczyć, czy nie, skoro nie chcesz odmawiać, tak samo jak z tym obiadem! Zachichotaliśmy wszyscy i temat został porzucony. Joe wyjaśnił uszczęśliwiony, że w gruncie rzeczy moja wypowiedź przez telefon że przyjdę na obiad, czy chcę, czy nie chcę nie była zupełnie jasna. — Rennie by ci powiedziała, gdybyś nie zdenerwował jej swoimi żartami — uśmiechnął się. — Jedynym widocznym, wskaźnikiem pragnień człowieka są jego czyny, zwłaszcza jeżeli idzie o czas przeszły: to, co człowiek uczynił, jest tym, co chciał uczynić. — Co? — Nie rozumiesz? — zapytała Rennie, a Joe opadł na krzesło i odprężył się. — Sens jest taki: masz sprzeczne pragnienia: nie jeść z nami obiadu i zarazem nie urazić nas. Jeżeli w końcu przychodzisz na obiad, to dlatego, że drugie pragnienie było silniejsze od pierwszego: gdyby różne rzeczy były równe, nie jadłbyś z nami, ale różne rzeczy nigdy nie są równe, i faktycznie będziesz raczej wolał zjeść z nami aniżeli nas obrazić. Zatem jesz z nami — i to jest to, co ostatecznie chciałeś zrobić. Nie powinieneś był mówić, że będziesz jadł z nami bez względu na to, czy masz ochotę czy nie; powinieneś był powiedzieć, że będziesz jadł z nami, o ile zaspokoi to w tobie pragnienia silniejsze niż pragnienie, aby z nami nie jeść. — To tak, jakby dodać plus sto i minus dziewięćdziesiąt dziewięć — powiedział Joe. — Wynik równa się tylko plus, lecz jest to plus całkowity. Oto inny powód, dla którego głupotą jest

usprawiedliwiać się z czegoś, co się zrobiło, utrzymując, że nie chciało się tego zrobić: to, co człowiek chciał zrobić, było w końcu tym, co zrobił. O tym należy pamiętać, kiedy się studiuje historię. Zauważyłem, że Rennie zaczerwieniła się lekko na wzmiankę o usprawiedliwianiu. — Mmm — odpowiedziałem Joemu, nie wprost. 5. T oporna siła Rennie była rzeczą, która przyciągała mnie Toporna silą Rennie była rzeczą, która przyciągała mnie w ciągu następnych tygodni, po owym obiedzie z krewetek, ryżu, piwa i wartości, którym Morganowie mnie nakarmili. Była to toporność zarówno w działaniu, jak i w mówieniu — kołysanie się na boki w pierwszym przypadku i nerwowa wybuchowość w drugim — i chciałem zrozumieć, czy to, co kryło się za tym, było nieobyciem towarzyskim czy też pozbawioną wdzięku siłą. Taka przynajmniej była moja postawa, kiedy rozpoczęliśmy lekcje jazdy konno. O tyle, o ile uważałem siebie za badacza, a ją za przedmiot badany, mój nastrój górował nad jej nastrojem, choć bez wyniosłości, a w moim zaciekawieniu snuła się nawet nić sympatii. Całe szczęście, że odczuwałem tę osobliwą wyższość, bo pomogła mi ona przejść przez pierwsze lekcje jazdy, przez które inaczej trudno byłoby rzeczywiście przebrnąć. Nie tyle nienawidziłem samego zajęcia, ile zakłopotania przy uczeniu się nowych rzeczy, śmieszności nowicjusza, i nie wyobrażam sobie, żebym kiedykolwiek nauczył się jeździć konno miałem ledwie mgliste zainteresowanie tym sportem bez tej szczególnej ciekawości i bez owego poczucia wyższości, które ratowało moją dumę. Rennie jeździła doskonale i była najbardziej kompetentną nauczycielką. Jeździliśmy przeważnie rano, dosyć wcześnie, i czasami po kolacji, codziennie, o ile nie padał zbyt duży deszcz. Przyjeżdżałem do Morganów o pół do ósmej albo o ósmej, niekiedy wcześniej, i jadłem z nimi śniadanie; potem Joe zabierał się do swoich

lektur i notatek, a Rennie, chłopcy i ja jechaliśmy cztery mile na farmę jej rodziców. Pani MacMahon, jej matka, zajmowała się dziećmi, a my zaczynaliśmy lekcję. Rennie jeździła na gniadym, pięcioletnim, dziarskim ogierze, mierzącym piętnaście piędzi wzrostu jej określenie, który nazywał się Tom Brown, a ja na siedmioletniej, kasztanowatej klaczy z białą strzałką wzdłuż głowy, mierzącej szesnaście piędzi, imieniem Susie, którą Rennie i jej ojciec opisywali jako łagodną, choć dla mnie była aż nadto narowista. Ojciec Rennie trzymał oba konie dla przyjemności, lecz rzadko miewał okazję do robienia z nich właściwego użytku, i dlatego ucieszył się projektem Joeego. Pierwsze jego słowa, gdy zobaczył nas zbliżających się, wyekwipowanych do jazdy konno Rennie nalegała, abym nabył bawełniane bryczesy i buty do jazdy, brzmiały: — Widzę, Ren, że Joe zwerbował ci towarzystwo! — To jest Jake Homer, tato — wesoło powiedziała Rennie. — Będę go uczyć jeździć konno. — Była świadoma, że uwaga ojca powiedziała mi coś, czego raczej nie powinienem był wiedzieć: że projekt Joeego nie był wynikiem spontanicznego odruchu, lecz że był z gry obmyślony — i ta świadomość wprawiała ją w zakłopotanie. Przeszła natychmiast za ogrodzenie, gdzie pasły się oba wierzchowce, zostawiając nas samych, abyśmy mogli uścisnąć dłonie i zabawiać się przez chwilę rozmową. Nie ma potrzeby, abym wdawał się w szczegóły dotyczące mojej końskiej edukacji; jest to nieciekawe i niewiele ma wspólnego z obserwowaniem Rennie. Moja dotychczasowa wiedza o koniach składała się z tego, że wsiada się na nie z lewej strony, z boku, i nawet ten fragment końskiej mądrości nie okazał się tak niezmiennie prawdziwy, jak byłem o tym przekonany. Zostałem wprowadzony w tajniki wędzideł, uzd i łańcuszków, krótkiego oraz rozciągniętego kroku, dowiedziałem się, jak zmuszać konia do posłuszeństwa i

jak nim kierować. Popełniałem wszystkie błędy początkujących — wisiałem na cuglach, przywierałem do konia nogami, rozsiadałem się w siodle — i stopniowo je korygowałem. Nie jest istotne, że z początku bardzo się bałem mojego wierzchowca, bo i tak pod żadnym pozorem nie zdradziłbym się z tym strachem przed Rennie. Ona jeździła „ostro” — karciła narowistego Toma Browna i potrafiła utrzymać go tak, że był grzeczny niczym pies pokojowy — ale mnie szorstko zalecała obchodzić się z Susie łagodnie. — Przestań szturchać ją w brzuch — rzucała raptownie, gdy kłusowaliśmy. — Kiedy chcesz ruszyć, daj jej znak piętami, a gdy chcesz zatrzymać, posługuj się rękami. Godzina po godzinie uczyłem się, jak jeździć stępa, kłusem i galopem oba konie znały trzy rodzaje kroków, na oklep i nie trzymając cugli. Nauczyłem się prowadzić konia, który jest oporny, zapobiegać spłoszeniu, skakaniu w górę na czterech nogach i poniesieniu; jak siodłać, zakładać uzdę i czesać zgrzebłem. Susie, moja klacz, miała skłonności do gryzienia, gdy za ciskałem jej popręg. — Daj jej mocno po nosie — komenderowała Rennie — i następnym razem trzymaj lewą rękę wyprostowaną na jej szyi, to nie odwróci głowy. Tom Brown, jej ogier, tuż po wyprowadzeniu ze stajni lubił stawać dęba kilka razy. Raz, gdy to zrobił, przeraziłem się, kiedy zobaczyłem, jak Rennie odchyla się na całą długość cugli, a Tom tracąc równowagę przewraca się do tyłu, rżąc i wierzgając. Rennie zręcznie uskoczyła z siodła sekundę wcześniej, nim koń całym swoim ciężarem uderzył o ziemię: schwyciła cugle, zanim zdążył się podnieść, i w ciągu kilku sekund uspokoiła go, łagodnie doń przemawiając. — To go odzwyczai — roześmiała się. — To twoja wina — powiedziała mi jednakże, gdy Susie spróbowała kiedyś tego samego podstępu. — Ona wie, że się uczysz. Nie ma potrzeby jej przewracać: będzie zachowywać się, jak należy, kiedy zaczniesz

jeździć trochę ostrzej. Dzięki Bogu, bo gdyby powiedziała, abym przewrócił Susie, moja duma kazałaby mi tak uczynić. Dawałem się łatwo przestraszyć; w istocie byłem z zasady niezwykle bojaźliwy, lecz moja próżność była silniejsza od strachu. W każdym razie stałem się całkiem niezłym jeźdźcem i na czułem się swobodnie na koniu, lecz nigdy nie zostałem entuzjastą tego sportu. Był on przyjemny, chociaż niewart tylu zachodów. W sierpniu zwiedziliśmy z Rennie prawie całą okolicę; jeździliśmy zazwyczaj przez półtorej godziny, odpoczywaliśmy piętnaście albo dwadzieścia minut i potem wracaliśmy do domu. Kiedy konie były już rozsiodłane, obrządzone i nakarmione, robiło się wczesne popołudnie: zabieraliśmy chłopców, wracaliśmy do Wicomico i jedliśmy wspólnie późny lunch, podczas którego Joe, z oczami mętnymi od czytania, pytał Rennie albo mnie o moje postępy w jeździe konnej. Ale przedmiotem, o którym ma być mowa, jest toporna siła Rennie. Oglądanie Rennie na koniu, gdzie pozycję człowieka określają w każdym momencie tradycyjne i na wet racjonalne reguły, było przyjemnością: podczas jazdy stępa czy kłusem jej silne, przyciężkie ciało pewnie utrzymywało się w siodle, wyprostowane i swobodne, policzki czerwieniały na wietrze, brązowe oczy błyszczały, a krótko przycięte, jasne włosy połyskiwały w słońcu. W takich chwilach przemieniała się w surową piękność. Nie potrafiła natomiast zapanować nad swym ciałem w sytuacjach, w których nie istniały żadne reguły. Kiedy chodziła, nieustannie pochylała się do przodu. Stojąc spokojnie, nie wiedziała nigdy, co zrobić z rękami, a ciężar całego ciała opierała na jednej nodze, drugą niezgrabnie wysuwając w bok. Podczas krótkich chwil wypoczynku, gdy zazwyczaj siadaliśmy na ziemi i paliliśmy papierosy, brakło jej po prostu stylu i wdzięku: siadała ciężko i wykonywała nerwowe ruchy. Myślę, że to owa świadomość niezdolności do zapanowania

nad własnym ciałem powodowała, iż Rennie chętniej i z większą swobodą rozmawiała, kiedy jeździliśmy, aniżeli w innych sytuacjach, bo Morganowie nie byli na ogół zbyt rozmowni, a Rennie stawała się nawet małomówna, kiedy Joe był z nami. Ale w te sierpniowe ranki rozmawialiśmy wiele — w tym sensie, jeśli tylko w tym jednym, program Joeego realizowany był pomyślnie — i wypowiedzi Rennie często zdradzały tę sama toporną siłę. Jedna z naszych najczęstszych tras wiodła do małego strumienia w lesie .sosnowym, jakieś dziewięć mil od farmy. Tam w gorące dni można było napoić konie, a my, ponieważ wkładaliśmy często kostiumy kąpielowe pod jeździecki rynsztunek, mogliśmy trochę popływać, przebierając się potem, bardzo przyzwoicie, w lesie. Było to zupełnie przyjemne: mały strumień był dość czysty i całkowicie ustronny, ocieniony sosnami, które 2aścielały ziemię miękką warstwą gładkich, brązowych igieł. Powiedziałem kiedyś Ren nie, że szkoda, iż Joe nie może się cieszyć tym miejscem razem z nami. — Głupio jest tak mówić — powiedziała lekko oburzona. — Bo grzeczność jest w ogóle głupia — uśmiechnąłem się. — Jest mi go grzecznie żal, że musi ślęczeć nad książkami, podczas gdy my tu galopujemy i pluskamy się. — Lepiej mu tego nie mówić; nienawidzi litości. — Chyba głupio być takim? — powiedziałem łagodnie. — Joe jest diabelnie śmieszny.

— Co masz na myśli, Jake? — Odpoczywaliśmy po kąpieli: leżałem wygodnie na wznak pod drzewem, tuż nad wodą, żując zieloną igłę sosnową i spoglądając na Susie i Toma Browna uwiązanych nie opodal. Rennie, wyciągnięta niezgrabnie, przypominała worek owsa oparty o to samo drzewo, lecz w tym momencie podniosła się i popatrzyła na mnie zmartwionym wzrokiem. — Jak w ogóle, spośród wszystkich ludzi, możesz nazywać Joeego głupim? — Czy idzie ci o to, jak ja jeden, spośród wszystkich ludzi, .mogę nazywać Joeego głupim, czy jak mogę nazywać Joeego głupim w ogóle? — Wiesz, o co mi chodzi: jak możesz nazywać Joeego głupim? Dobry Boże! — Och — roześmiałem się. — Czy może być coś głupszego aniżeli oburzanie się na grzeczność? Gdybym rzeczy wiście go żałował, byłaby to moja sprawa, nie jego; jeżeli natomiast tylko mówię, że go żałuję, po to, by być grzecznym jeszcze mniej powodów, aby się martwić, skoro robię tylko trochę szumu. — Ale ten szum jest absurdalny, może nie? — Z pewnością. Skąd wzięliście pomysł, że skoro rzeczy są absurdalne, to należy je odrzucać? To znowu głupio z waszej strony. A jeżeli o tym mowa, to co może być głupszego niż cały ten wasz zamiar, by żyć sensownie? Oczywiście wiem. bardzo dobrze, co odpowiedziałby Joe na powyższe uwagi: niechaj ja pierwszy przyznam, iż są one pozbawione logiki. Moim celem nie było wygłaszanie konkluzji, lecz obserwowanie Rennie. Osłupiała. — Nie mówisz poważnie, Jake! Mówisz poważnie? — Sarna powiedz, czy może być coś głupszego niż jego pomysł, że dwoje ludzi może żyć w ten sposób pod jednym dachem! Rennie wstała. Wyglądała prawdopodobnie tak, jak Ateńczycy owego poranka, kiedy odkryli, że Alkibiades pozbawił męskości wszystkich marmurowych bogów w mieście. Zaniemówiła. — Siadaj — powiedziałem, śmiejąc się z jej konsternacji. — Rzecz, Rennie, polega na

tym, że przekonania każdego człowieka mogą być głupie, jeżeli chcesz myśleć o nich w ten sposób, i tym głupsze, im bardziej konsekwentne. Naturalnie, one nie są głupie z punktu widzenia Joeego, przyznając słuszność jego celom, jakiekolwiek by one były. Lecz, szczerze mówiąc, boję się, że on się spodziewa, iż wszyscy powinni postępować tak samo. — Wcale tego nie chce! — krzyknęła Rennie. — W tym cała rzecz! — To dlaczego zamknął ci usta pięścią za usprawiedliwianie się raz, nie, dwa razy. Tak dla wprawy? Dlaczego nie ośmieliłaś się powiedzieć mu, że go żałujesz, jeżeli istot nie żałowałaś? Zadałem te pytania bez cienia złośliwości, jedynie aby ją trochę rozdrażnić, lecz Rennie ku mojemu zdumieniu wybuchnęła płaczem. — Och, nie płacz — powiedziałem delikatnie. — Strasz nie mi przykro, że zraniłem twoje uczucia, Rennie. — Ująłem ją za ramię, lecz wzdrygnęła się, jakbym i ja ją uderzył. — No już, przepraszam, powiedziałem, że przepraszam. — Przestań, Jake! — krzyknęła i zauważyłem, że kiwa nie głową z przymrużonymi oczami wyrażało zarówno cierpienie, jak wesołość, i działało, prawdę mówiąc, całkiem skutecznie. Gdy odzyskała panowanie nad sobą, powiedziała: — Myślisz naprawdę, że nasze małżeństwo jest dziwne? — Najbardziej piekielna rzecz, jaką kiedykolwiek oglądałem — przyznałem radośnie. — Ale, do licha, niczego przez to nie krytykuję. — Ale myślisz, że jestem zupełne zero, tak? „Ach” — coś odpowiedziało we mnie, bardzo mocno, na to niezbyt wzruszające pytanie Rennie. — Nie wiem, Rennie. Co ty o tym sądzisz? Udzielając mi odpowiedzi Rennie rozpoczęła opowieść, która przeobraziła się w historie jej związku z Joeem. Jej twarz, trochę obrzmiała z natury, stała się zapuchnięta i czerwona od płaczu, i gdybym był bardziej krytycznie na strojony, patrzenie na nią mogłoby być

nieprzyjemne, lecz tak się składało, że byłem rzeczywiście pod wrażeniem jej załamania i owa szczególna sympatia, którą zacząłem odczuwać, gdy dowiedziałem się, że Joe ją znokautował — sympatia mająca niewiele wspólnego z abstrakcyjną litością dla kobiet — odezwała się we mnie teraz głośniej. Tę sympatię obserwowałem jakby bezosobowo i z pewnym rozbawieniem tym swoim „ja”, dla którego zapłakana i skłopotana twarz Rennie nie była odpychająca. Oto co mi po wiedziała, już po zredagowaniu i w pewnym skrócie. — Wiesz, żyłam jak we mgle od dnia, w którym się urodziłam, dopóki nie spotkałam Joeego — powiedziała. — Na ogół mnie lubiano i tak dalej, ale przysięgam, przeżyłam niczym we śnie całą szkołę i college. Nic mnie naprawdę nie interesowało, nigdy o niczym nie myślałam, nigdy nie pragnęłam robić nic szczególnego i nawet nie byłam specjalnie zadowolona z samej siebie. Po prostu śniłam i wszystko działo się jak we śnie. A jeżeli w ogóle o sobie my lałam, to wydaje mi się, że żyłam swoimi przyszłymi możliwościami, ponieważ zawsze wierzyłam w siebie. . To brzmi wspaniale — powiedziałem nieszczerze, bo «r istocie brzmiało banalnie. Interesowało mnie to tylko dla tego, że pasowało do nie spętanego uprzężą zwierzęcia, jakie czasami, wydawało mi się, dostrzegałem niejasno w Rennie. — Nie powinieneś tak mówić — powiedziała stanowczo. — Nie było w tym nic wspaniałego. Gdy opuściłam college, pojechałam pracować do Nowego Jorku tylko dla tego, że moja szkolna koleżanka dostała tam pracę i chciała, abym pojechała razem z nią. I tam właśnie spotkałam Joe ego — robił dyplom w Columbii. Spotykaliśmy się od czasu do czasu, nie byłam nim specjalnie zainteresowana ani nie myślałam, że on widzi we mnie zbyt wiele. Potem, jednego wieczoru, uśmiechnął się do mnie i powiedział, że więcej nie będzie się ze mną spotykał. Zapytałam dlaczego, a on odpowiedział: — „Nie myśl, że cię straszę; po

prostu nie widzę w tym sensu.” — Powiedziałam: — „To dlatego, że nie śpię z tobą?” — a on odparł: — „Gdyby o to chodziło, to wziąłbym sobie od razu jakąś portorikańską dziewczynę, zamiast marnować czas z tobą.” — Zaczął nieźle — zauważyłem. — Powiedział, że towarzystwa kobiety jako takiego nie potrzebuje: towarzystwo oznaczało dla niego prawdziwą wymianę wszystkiego na tej samej stopie, a seks oznaczał seks, czego nie dawałam mu również. Możesz mi wierzyć, że nie mówił tego ot, tak sobie. Brał to poważnie. Oświadczył, że myślał, iż prawdopodobnie mogłabym być wspaniała, ale byłam płytka jak diabli, i że nie spodziewał się, abym się zmieniła tylko z jego powodu. Nie mógłby dać mi w zamian nic., co odpowiadałoby wartościom, które wówczas reprezentowałam, a nie interesowałam go taka, jaka byłam, i to był cały problem. — Czy rzuciłaś mu się potem w objęcia? — Nie, byłam urażona i powiedziałam mu, że on również nie był taki znowu nadzwyczajny. — Dobrze! — Mówisz niemądrze, Jake. — Odwołuję to. — Czy nie widzisz, że właśnie teraz robisz to wszystko, czego Joe nigdy by nie zrobił? Te bezcelowe, na poły dokuczliwe uwagi. Joe po prostu wzruszył ramionami na to, co powiedziałam, i poszedł sobie, zostawiając mnie na ławce. W nosie miał kurtuazję. — Na ławce? — Zapomniałam ci powiedzieć. Tego wieczoru, kiedy się to wszystko zdarzyło, moja koleżanka i ja urządzałyśmy z jakichś powodów przyjęcie, na które przyszli wszyscy nasi nowojorscy przyjaciele — zwykli sobie ludzie. Popijaliśmy, rozmawialiśmy o niczym, wygłupialiśmy się i tak dalej: nawet niezupełnie pamiętam, co właściwie robiliśmy, bo byłam wtedy w tym moim śnie. Gdzieś w połowie

wieczoru Joe powiedział, że chciałby się przejść, a ja, chociaż nie bardzo chciało mi się wychodzić z przyjęcia, poszłam z nim. Przez pewien czas spacerowaliśmy wokół Riverside Park i kiedy usiedliśmy na ławce, pomyślałam, że Joe ma ochotę mnie pocałować. Nigdy mu na tym specjalnie nie za leżało, byłam więc nieco zaskoczona. Lecz zamiast pocałunków, wyskoczył z tamtym i potem poszedł sobie. Zrozumiałam wówczas .po raz pierwszy, jakie ze mnie zero! Wróciłam na przyjęcie i piłam, ile tylko mogłam, a im bardziej byłam pijana, tym każdy wydawał mi się okropniejszy. Odkryłam, że nigdy przedtem nie słuchałam na prawdę tego, co ludzie mówili, i teraz, kiedy usłyszałam ich po raz pierwszy, było to zdumiewające! Wszystko, co mówili, było głupie. Moja koleżanka była najgorsza ze wszystkich — wydawało mi się, że jest całkiem bystrą dziewczyną, lecz teraz, gdy jej słuchałam, mówiła same bzdury. Pomyślałam, że jeśli powie jeszcze choć jedno słowo, umrę. W końcu, gdy byłam już dobrze pijana, moja koleżanka chciała mnie namówić, abym się przespała z chłopakiem. Wszyscy wyszli z wyjątkiem dwóch chłopców — przyjaciela koleżanki i tego drugiego — którzy nastawili się, że będą z nami spać. Koleżanka uzależniła to ode mnie i mówię ci, poczułam do niej odrazę nie za to, co chciała zrobić, nie za to, że była za głupia, żeby to załatwić czysto. Ale Joe otworzywszy mi oczy, sprawił, że czułam się bezużyteczna i okropna, ix nic mnie nie obchodziło, co się ze mną stanie; doszłam do wniosku, że Joe odszedł na dobre. Było to śmieszne jak wszyscy diabli, Jake. Byłam dziewicą, ale to, tak czy inaczej, nic dla mnie nigdy nie oznaczało. Ten chłopak nie był zły, taki chudy, zwyczajnie wyglądający chłopiec, który pracował gdzieś w biurze, i te raz, podchmielony, obmacywał mnie i rozpychał się jak prawdziwy mężczyzna. Gdy zdecydowałam, że nic mnie nie obchodzi, co się stanie,

schwyciłam go obiema rękami za fryzurę, no i pocałowałam go! Ponieważ byłam większa i silniejsza od niego, zleciał z tapczanu! Moja koleżanka i jej przyjaciel byli już w sypialni, wobec czego pomogłam chłopcu ściągnąć portki, tam gdzie akurat byliśmy, w salonie. Przestraszyłam go na śmierć! On chciał najpierw zgasić światła, nastawić muzykę, rozebrać mnie po ciemku i spędzić pół godziny na pieszczotach, za nimby zaczął, a jeszcze to, a owo… Nazwałam go homoseksualistą, przewróciłam na dywan i pogryzłam do krwi. Czy wiesz, co zrobił? Po prostu leżał i wrzeszczał! — Nie potępiam go wcale za to — powiedziałem. — Wiedziałam, że jeżeli szybko czegoś nie zrobię, będzie za późno, bo z każdą sekundą zaczynałam sama siebie coraz bardziej nienawidzić. Ale biedny chłopiec potoczył się na podłogę. Pomyślałam, że byłoby śmiesznie usiąść na nim, tak jak leżał, i zrobić mu sztuczne oddychanie… — Mój Boże! — Pamiętaj, że byłam pijana. W każdym razie nie mogłam zrobić tego należycie i aby dopełnić miary, zwymiotowałam na niego. Potrząsnąłem głową. — Potem byłam tak pełna obrzydzenia, że wyszłam stamtąd i poszłam do mieszkania Joeego — ja mieszkałam na Sto Dziesiątej, a on na Sto Trzynastej, tuż obok Broadwayu. Zupełnie się nie przejmowałam, co Joe mi zrobi, po tamtym chłopcu. — Nie będę pytał, co zrobił. — Co zrobił? Raz na mnie spojrzawszy rzucił mnie pod prysznic z ubraniem i wszystkim: pamiętaj, że cała byłam we własnych rzygowinach. Puścił zimną wodę i siedziałam tak, podczas gdy on przygotował trochę zupy i soku pomidorowego; potem włożył na ranie piżamę i szlafrok, i zjadłam zupę. To było wszystko. Spałam z nim nawet tej nocy… — Hej, Rennie, tego nie musisz mi opowiadać. Rennie spojrzała na mnie zaskoczona. — Ależ ja po prostu spałam. Nie kochaliśmy się, ale on nigdy by nie spał przez całą noc w fotelu tylko ze

względu na przyzwoitość. Nie chcesz tego słuchać? — Oczywiście, jeżeli chcesz mi to opowiedzieć. — Chcę ci to opowiedzieć. Nigdy przedtem nikomu o tym nie mówiłam, i nawet z Joeem nie wspominaliśmy o tym, ale nikt inny przedtem nie sugerował, że nasze małżeństwo może wyglądać głupio, i myślę, że to dla mnie ważne, ażeby ci o tym opowiedzieć. Chyba nawet nigdy o tym przedtem nie myślałam, dopóki nie zacząłeś z nas żartować. — Podoba mi się powściągliwość Joeego — powiedziałem zaniepokojony. — Jake, ja wiem, że niekiedy budzi się w nim harcerz, ale miał także inne powody. Kiedy wytrzeźwiałam, powie dział mi. że nie był na tyle bezwzględny, żeby wykorzystać mnie, gdy byłam bezbronna. Powiedział, że chciałby mnie kochać, ale nie w ten sposób — wszystko, co uczynilibyśmy razem, mieliśmy robić na tej samej stopie, dla tych samych celów, rozumieć wszystko xv ten sam sposób; żadnych wzajemnych ustępstw albo po prostu on się wycofuje. Lecz oświadczył, że pragnąłby mniej lub bardziej trwałego związku. „Czy chcesz się ze mną ożenić?” — zapytałam. — „Nie ma to dla mnie znaczenia, Rennie — odpowiedział. — Wolałbym się ożenić, bo nie lubię tego gówna zawsze obecnego w stosunkach kochanka — kochanek, ale musisz wiedzieć, co rozumiem przez mniej lub bardziej trwały związek.” — A chodziło mu o to, że moglibyśmy być razem tak długo, póki każde z nas byłoby w stanie szanować wszystko w partnerze, absolutni wszystko, i że wypracowanie tego szacunku powinno być dla nas sprawą najważniejszą. Nie zależało mu na samym posiadaniu żony czy kochanki, ale na tym szacunku zależało mu bardzo. Czy wiesz, co zrobiliśmy? Rozmawialiśmy o tym bez przerwy prawie przez dwa dni i dwie noce i przez cały ten czas nie tknął mnie ani mnie nie dał dotknąć siebie. Ja nie poszłam do pracy, a on nie poszedł na zajęcia, bo wiedzieliśmy oboje, że to było ważniejsze aniżeli wszystko inne, co dotychczas

robiliśmy. Wyjaśnił mi całą swoja postawę wobec świata, wyjaśnił gruntownie, i zadał mi taką ilość pytań dotyczących mnie samej, jak nikt przedtem. — „Cały świat tonie w gównie, zupełnie nie wiadomo po co — powiedział. — Niewiele rzeczy ma dla mnie w ogóle wartość, i to jest jedna z nich.” — Zgodziliśmy się, że będziemy porównywać nasze opinie o każdej sprawie, choćby nie wiem jak błahej i pozornie trywialnej, że będziemy je porównywać bez osobistych uprzedzeń i że będziemy je sprawdzać najstaranniej, jak tylko można, przynajmniej przez pierwszych kilka lat, i ostrzegł mnie, że dopóki nie nabiorę zwyczaju wyrażania się zawsze jasno — dopóki się nie nauczę, jak to robić — większość bardziej sensownie brzmiących myśli będzie pochodziła od niego. Mieliśmy po prostu spróbować zapomnieć o moich opiniach… Chciał, abym powróciła do szkoły i podkształciła się trochę, nie dlatego iżby sądził, że uczenie się jest w ogóle tak bardzo ważne, ale dlatego, że to była jego dziedzina i gdybym jej nie poznała, po prostu dystans między nami zwiększałby się przez cały czas. Bez żadnej czczej gadaniny ani rozróżnień: moje interesy — jego interesy! Co jedno z nas traktowało poważnie, oboje powinniśmy być zdolni traktować serio, a nasz związek miał być pierwszy na tej liście, ponad karierą, ambicją czy czymkolwiek innym. Powiedział, że spodziewa się, iż będę stawiała przed sobą i przed nim te same wysokie wymagania, które on stawia przed sobą i będzie stawiał przede mną, i że zawsze będą to te same wymagania. — O Boże! — Czy wiesz, co to znaczy? Joe nie miał przyjaciół, ponieważ oczekiwałby od nich tych samych rzeczy, w nieco mniejszym stopniu — wymagałby nieustannie inteligencji i rozumienia wszystkiego. Ja również pozbyłam się wszystkich przyjaciół, bo wobec nich zawsze stosuje się jakieś wyjątkowe względy; nie można

traktować ich tak poważnie jak tamtą sprawę. Musiałam zmienić całkowicie moje wyobrażenie nie tylko o rodzicach, ale o całym moim dzieciństwie. Sądziłam, że było prawie idealne, ale teraz przekonałam się, że wcale nie. Odrzuciłam wszystkie swoje przekonania, ponieważ nie potrafiłam ich obronić. Myślę, Jake, że kompletnie oczyściłam siebie, tak, by móc zacząć na nowo. I wiesz, rzecz polega na tym, że nie wierzę, żebym kiedykolwiek stała się rzeczywiście taka, jak chce Joe. Będę zawsze niepewna, i on będzie zawsze zdolny wyjaśniać swoje stanowisko lepiej ode mnie — lecz nic ponadto, co zrobi łam, zrobić nie mogę. Jak mawia Joe, jest to, co jest. Potrząsnąłem głową. — Brzmi to ponuro, Rennie. — Ale nie jest ponure! — zaprotestowała. — Joe jest wspaniały. Nie cofnęłabym się, nawet gdybym mogła. Nie zapominaj, że sama to wybrałam: mogłam odejść w każdej chwili, a on utrzymywałby i dzieci, i mnie. Lecz wydawało mi się, że jej wybór przypominał moje wybieranie pozycji w Gabinecie Rehabilitacji i Konsultacji. — Joe jest wybitny — zgodziłem się — jeżeli o to idzie. — Jake, on jest wspaniały! — powtórzyła Rennie. — Ni gdy nie widziałam nikogo takiego jak Joe, przysięgam. W myśleniu jest bezbłędny. Czasami wydaje mi się, że rzeczy, o których myśli, nie są warte jego umysłu. Wyda ci się to śmieszne, Jake, ale myślę o nim tak, jakbym myślała o Bogu. Nawet kiedy popełnia błąd, ma jaśniejsze i dokładniejsze powody niż ktokolwiek inny postępować tak, jak po stępuje. Nie śmiej się z tego. — Jest nietolerancyjny — zasugerowałem. — Taki jest Bóg! Ale ty wiesz, dlaczego Joe jest nietolerancyjny: jest nietolerancyjny, jeżeli chodzi o głupotę ludzi, na których mu zależy! Jake, jestem więcej warta teraz niż kiedyś: przedtem byłam niczym. Czy coś straciłam? Roześmiałem się.

—Wydaje mi się, że powinienem powiedzieć coś o indywidualności. Ludzie wspominają o indywidualności w wypadkach takich jak ten. —Joe i ja rozmawialiśmy o tym, Jake. Boże, oskarżaj go o wszystko, tylko nie o naiwność! On mówi, że jedną z najtrudniejszych i najbardziej istotnych rzeczy jest świadomość wszystkich możliwych wariantów czyjegoś stanowiska. — . W jaki sposób mówił o tym? . — Przede wszystkim, przypuśćmy, że każda osobowość jest unikalna. Czy z tego, że rzecz jest unikalna, wynika, że jest wartościowa? Ty powiadasz, że lepiej być prawdziwą Rennie Mac Mahoń niż imitacją Joeego Morgana, ale to nie jest zrozumiałe samo przez się, Jake; niezupełnie. To po prostu romantyczne. Lepiej niech będę nędzną kopią Joeego Morgana aniżeli pierwszorzędną Rennie Mac Mahoń. Do diabła z dumą. Ta sprawa z unikalną osobowością to jeszcze jedna rzecz nie będąca absolutem. — Pozwól, że zacytuję ci starą prawdę, Rennie — po wiedziałem — z tego, iż rzecz nie jest absolutem, nie wynika, iż jest bez wartości. — Przestań, Jake! — narastało w niej znowu oburzenie. — Dlaczego? Mogłabyś równie dobrze przyjąć stanowisko, że chociaż nawet Rennie Mac Mahoń nie była wewnętrznie wartościowa, była tym, kim była. Niech mi wolno będzie zadać ci pytanie: jak myślisz, dlaczego Joe jest mną zainteresowany? Musi przecież wiedzieć, że nie przyjmę żadnego jego programu. Dla wszystkich mam jakieś specjalne względy, a przede wszystkim dla siebie samego. Mój Boże, czy dla Joeego również? I z pewnością on także bierze to pod uwagę. Dlaczego tak mu zależało, abym z tobą rozmawiał? Czyż nie wiedział, że ci powiem, że uważam cały ten interes za śmieszny albo za straszny, zależnie od mego nastroju? — Jake, myślę, że nie widziałeś, jaki Joe jest silny. To i najwspanialsza rzecz ze wszystkiego: jego siła. On

jest tal,: silny, że nie chciałby mnie, gdyby ktoś zdołał mnie przekonać, że popełniłam błąd. — Nie widzę zbyt wiele siły w tej zaplanowanej z góry jeździe konno. Gdyby ktoś nie znał lepiej sytuacji, mógłby pomyśleć, że zależy mu na tym, żeby między nami coś wy nikło. Rennie nie wzdrygnęła się. — On jest tak silny, że może sobie pozwolić czasami na to, by wyglądać na słabego, Jake. Nikt nie jest tak silny jak Joe. — No, cóż jest przecież Orlim Harcerzem — powiedziałem wesoło. — Choćby nawet — powiedziała Rennie. — Jest tak silny, że stać go na to, by być czasami karykaturą własnej siły i nie zwracać na to uwagi. Niewiele jest tak silnych ludzi. — Czy wobec tego mam być adwokatem diabła? Byłbym bardzo dobrym. Teraz Rennie zaniepokoiła się. — Nie wiem. Myślę, że to może cię urazić, Jake. Uczciwie mówiąc, nie wiem, dlaczego Joe jest tak zaabsorbowany tobą. Nigdy przedtem nikt go nie interesował; nie mieliśmy przyjaciół ani nie chcieliśmy mieć… ale po tym spotkaniu z tobą w szkole powiedział, że go zainteresowałeś, a po kilku rozmowach był nawet bardzo podniecony. Powiedział, że dobrze mi zrobi poznanie nadzwyczajnego umysłu, całkowicie różnego od jego, ale to chyba jeszcze nie wszystko. — To mi pochlebia — powiedziałem i lekko strapiony poczułem, że rzeczywiście mi pochlebiało. — Myślisz, że musi być coś więcej niż tylko to, ponieważ nie dostrzegasz we mnie nic nadzwyczajnego? — Mniejsza z tym. Co mnie niekiedy przeraża, to to, że w wielu rzeczach nie różnisz się od Joeego: jesteś właśnie taki jak on. Słyszałam nawet te same zdania u was obu przy różnych okazjach. Działacie opierając się na wielu 74 kich samych przesłankach. — W miarę mówienia Rennie stawała się coraz bardziej nerwowa. Teraz zadygotała. — Jake, nie lubię ciebie! To mnie uspokoiło: moja udręka pierzchła wraz z tym oświadczeniem i mój nastrój

odmienił się jakby pod wpływem czarów. Byłem teraz silnym, spokojnym i zimnym Jacobem Homerem, w niczym niepodobnym do dowcipkującego fircyka, który przysłuchiwał się wcześniejszym partiom opowieści Rennie. Uśmiechnąłem się do niej. — Wolałabym, żeby Joemu nie przyszła ta myśl do głowy — powiedziała. — Nic mi się tu nie podoba. Nie chcę być wobec ciebie niesprawiedliwa, Jake, ale wydaje mi się, że byłam znacznie szczęśliwsza miesiąc temu, za nim poznaliśmy ciebie. — Powiedz o tym Joemu. Kołysanie głową ze zmrużonymi oczami, nie na wesoło. — Joe pomyśli, że posunęłam się za daleko — powie działa rzeczowo. — Już teraz czuję się winna, że powie działam ci tak dużo. To była chwila słabości; prawie tak, jakbym była nieuczciwa wobec niego. — Ja mu powiem, że rozmawialiśmy o tym — oświadczyłem. Rennie westchnęła, drżąc przy tym i potrząsając głową. — Tak to jest, widzisz? Nie mogę ci zabronić, żebyś mu powiedział, ale jeżeli powiesz, będę zgubiona. Nigdy się już nie pozbieram. Mogłem to zauważyć bez trudu: to ten mały bakcyl, któremu na imię „Rennie Mac Mahoń”, czynił przede mną owe zwierzenia. — Musiało ci przyjść do głowy, że niektórzy ludzie mogliby pomyśleć, że cały ten plan Morganów jest po prostu śmieszny. — Oczywiście. Ale byliby to tylko „niektórzy ludzie”. Naprawdę przeraża mnie, że ktoś mógłby zgadzać się ze wszystkimi przesłankami Joeego — naszymi przesłanka mi — rozumieć je i zgadzać się z nimi, a potem wyśmiewać nas. — Może o to chodziło Joemu. — Możliwe, ale jeśli tak, to mnie przecenił! Nie mogę tego znieść. On może to znosić i nie przejmować się;

pamiętasz, jak mówił o fizycznej sprawności dzieci, i ty podsunąłeś myśl, żeby same zapinały sobie piżamy? O to mi chodziło, gdy mówiłam, że jest wystarczająco silny, by być karykaturą samego siebie — o to wszystko w nim, co wyśmiewałeś. Gdy zasugerowałeś tamto, przestraszyłam się, naprawdę przestraszyłam się. Nie wiedziałam, co mógłby zrobić. Boże, Jake, on potrafi być brutalny! Ale roześmiał się tylko i pozwolił dzieciom uczynić tak, jak powiedziałeś. — Zastraszył cię na śmierć, Hennie. Czy dlatego, że kiedyś cię pobił? Ilekroć o tym wspominałem, Rennie płakała. Ten cios by! mocniejszy, niż mogłem przypuszczać. — Ja nie jestem tak silna, Jake! — krzyknęła. — To moja wina, ale dla niego nie jestem wystarczająco silna. — Rozumiem, dlaczego Bóg jest kawalerem — odparłem. Zarówno wcześniejsza rozprawa Joeego na temat wartości, jak i historia rodzinnych zmartwień Morganów nie była mi przekazana w tak zgrabnym kawałku, jak to tutaj przed stawiłem. Wyglądało to w ten sposób, że gdy raz już zaczęliśmy te rozmowy, nasze codzienne przejażdżki zmieniły charakter. Jeździliśmy teraz w ciszy i z zabawną rozmyślnością wprost do małego strumienia w gaju sosnowym, aby odbyć naszą rozmowę, i zamiast dwudziestu minut, spędzaliśmy tam prawie godzinę. Warto odnotować, że podczas jazdy Rennie nigdy nie poruszała tego tematu: każdego ranka dosiadała Toma Browna ze źle tajonym nie zadowoleniem, lecz zawsze kierowaliśmy się w stronę gaju — z pewnością konie same trafiłyby tam, choć muszę wyznać, że kilka razy Susie i ja inicjowaliśmy jazdę w tym kierunku. Gdy wracaliśmy do Morganów, Rennie milkła całkowicie, chyba że Joe bez ogródek pytał ją o nasz ranek. Często tak czynił i gdy stawało się to konieczne, Rennie kłamała zawzięcie. Zawzięcie i niezdarnie: nie słuchało się tego z przy innością. Joe wysłuchiwał jej uważnie i, z zasady, z rezerwą ,a i niekiedy się uśmiechał. Prawdopodobnie wiedział, że kłamała, chociaż komuś, kto zna prawdę, trudno

właściwie „sadzić wiarygodność kłamstwa. Ale nawet jeśli wiedział, niewiele się tym przejmował. Był rzeczywiście bardzo silny. Łączyła nas coraz większa zażyłość. Dyskutowaliśmy dużo o polityce, historii, muzyce, o osobowości kompletnej i o logice — o wszystkim; graliśmy razem w tenisa i w karty, i poprawiłem dwa czy trzy niewłaściwie rozdzielone bezoko liczniki w jego dysertacji — dziwacznym, wspaniałym studium o zbawczej roli niewinności i energii w politycznej i ekonomicznej historii Ameryki. Moja postawa wobec Joeego, Rennie i całej reszty wszechświata zmieniała się równie często jak uśmiech Laokoona: w niektóre dni byłem konwencjonalnym, lewicującym demokratą, w inne dawałem wyraz przerażeniu na wspomnienie jakichkolwiek reform, w niektóre dni byłem ascetyczny, w inne rabelaisowski; raz byłem superracjonalistą, innym razem antyracjonalistą. Za każdym razem wyjąwszy moje niekomunikatywne dni broniłem mego stanowiska zawzięcie, a Joe śmiał się i niszczył mnie całkowicie. Uważałem, że był to dosyć miły sposób spędzania godzin popołudniowych, ale w miarę jak upływał sierpień, Rennie stawała się coraz bardziej zasępiona. W gaju sosnowym dygotała, rezonowała i płakała. Wpadła w pułapkę. Jeżeli chodzi o mnie, w dalszym ciągu nie byłem zdecydowany, czy to jej niecodzienne trzymanie się w cieniu jest objawem wielkiej słabości, czy też niezwykłej siły; nie ma sposobu na dokładne wymierzenie podobnych rzeczy, zwłaszcza gdy dzieją się tak głęboko. Lecz była dla mnie zarazem, choć nie zawsze — jestem przekonany — bardziej atrakcyjna, i to moje „ja”, będące niejako obserwatorem, uwierzyło już, iż rozumie dobrze inne „ja”, znajdujące się pod urokiem Hennie wiele, wiele innych moich ,,ja” nie pozostawało, tak czy inaczej, pod żadnym wrażeniem. To, że byłem pod jej urokiem, brało się chyba stąd, że

Rennie, jedyna ze wszystkich kobiet, które znałem, jeżeli nie ze wszystkich ludzi, zajrzała uważnie w głąb samej siebie i znalazła n i c o ś ć. Kiedy taka jest istota rzeczy, pytanie o ciągłość osobowości pozbawione jest znaczenia. 31 sierpnia 1953 roku jej postawa jakby się odmieniła. Padał deszcz aż do wczesnego popołudnia, wobec czego udaliśmy się na przejażdżkę po kolacji, gdy tymczasem Joe był na spotkaniu z harcerzami w Wicomico. Tego wieczoru pro wadziła Toma Browna jak gdyby obawiając się czegoś, bez energii i stylu, i paplała niepotrzebnie o niczym. Uspokoiła się dopiero w gaju sosnowym. — Wszystko w porządku, Jake. — Uśmiechnęła się nie zbyt ciepło. — Co jest w porządku? — Trochę mi jeszcze przykro, że tyle napaplałam, ale już z tym koniec. — O? — Wiesz, rzeczywiście obawiałam się ciebie przez jakiś czas. Wydawało mi się czasem, że nie mogłabym tak na prawdę przyznać przed samą sobą, że Joe był silniejszy od ciebie. Kiedy tylko jego argumenty już miały cię trafić, znikałeś, i co gorsza, nawet kiedy zniszczył twoje stanowisko, wydawało mi się, że naprawdę w ogóle cię nie do tknął — tak jakby cię nie było w żadnym z tych twoich stanowisk. — Stajesz się bardzo ostra — roześmiałem się. — No, a choćby nawet — powiedziała, przerywając mi ty się tylko śmiałeś, kiedy on rozbijał w drzazgi twojej argumenty. Potem, niedawno, zaczęłam się dziwić: „Jeżeli jego opinie nie są nim, to co j e s t nim?” — Zła gramatyka. Rennie zignorowała mnie. — Wiesz, Jake, co mi przyszło do głowy? Myślę, że ty w ogóle nie istniejesz. Za wiele jest tych twoich „ja”. To coś więcej niż tylko maski, które wkładasz i zdejmujesz. Wszyscy mamy maski. Ale ty jesteś ciągle inny, za każdym razem. Ty równoważysz sam siebie. Jesteś niby ktoś ze snu. Nie jesteś słaby i nie jesteś silny. Jesteś nicością.

W tym momencie wydało mi się właściwe nic nie od powiedzieć. — Wydarzyły się dwie rzeczy, Jake — powiedziała Rennie chłodno. — Po pierwsze, jestem prawie pewna, że znowu zaszłam w ciążę; miesiączka spóźnia mi się, już o tydzień, na ogół mam regularnie. Po drugie, zdecydowałam, że nie potrzebuję więcej o tobie myśleć ani się tobą zajmować bo ty nie istniejesz. Joe ma nad tobą przewagę. Pewnego dnia w zeszłym tygodniu — ciągnęła dalej — śniło mi się, albo po prostu miałam złudzenie, że w ciągu ostatnich kilku tygodni Joe zaprzyjaźnił się z Diabłem i zabawiał się dyskutując z nim i grając z nim w tenisa, ażeby wypróbować swoją własną siłę. Nie śmiej się. — Nie śmieję się. — Myślałam, że .Joe zaprosił Diabła, ażeby mnie wypróbował również… może dlatego, że ty wspomniałeś wówczas o adwokacie Diabła. Ale ten Diabeł przestraszył mnie, bo nie byłam jeszcze wtedy dość silna, i co dla Joeego było zabawą, dla mnie było straszną walką. — W tym miejscu Rennie zająknęła się trochę. — Potem, gdy Joe zobaczył, co się dzieje, powiedział mi, że Diabeł był nierzeczywisty i że wypędził z Diabła jego siłę, tak jak mógłby to zrobić Bóg. Potem zapłodnił mnie znowu, tak abym wiedziała, że tylko o n był rzeczywisty, i żebym nie musiała się bać, i tak… Ten dziwaczny pomysł przedstawiała początkowo spokojnie, lecz w miarę mówienia stawała się coraz bardziej pod niecona — była to rzecz, którą najoczywiściej obmyśliła starannie, aby ukoić ból, jaki sprawiało jej oszukiwanie — aż na końcu jej nowe, pozorne panowanie nad sobą znikło i zalała się łzami. — …i tak stałam się silna jak on, i silniejsza aniżeli ktoś, kto nawet nie istnieje! Niestety tak nie było. Pogłaskałem ją po włosach. Dzwoniła zębami. — Och, Boże, chciałabym, żeby Joe był tutaj! — krzyknęła. — Wiesz, Rennie, co by powiedział. Płacz nie należy do rzeczy: wykręcasz się od odpowiedzi. Ta sprawa z Diabłem jest zbyt łatwym wyjściem. Pozwala ci pozbyć się mnie po fałszywym

pretekstem. — Nie jesteś tak realny jak Joe! On jest dzisiaj tym są mym człowiekiem, którym był wczoraj, przez cały czas. O jest prawdziwy! Na tym polega różnica. Siedziała na ziemi, z głową na kolanach, a ja nadal głaskałem ją po włosach. — A ja nie jestem prawdziwy — powiedziałem. — Nie! . — A ty? W odpowiedzi poruszyła jak zwykle głową. — Nie wiem. Przypuszczam, że Joe jest dość silny, ażeby zadbać o mnie. Nie obchodzi mnie to. To była bzdura i oboje wiedzieliśmy o tym. Ograniczyłem moje argumenty do głaskania jej włosów, co wprawiało ją w drżenie. Siedzieliśmy w ten sposób około pięciu minut nie mówiąc słowa. Potem Rennie wstała. — Mam nadzieję, Jake, że wiesz, na miłość boską, co wyrządzasz mnie i Joemu — powiedziała. Milczałem. — Joe jest na tyle realny, że potrafi ci sprostać — stwierdziła. — Jest wystarczająco realny, żeby nam obojgu dać radę. — Nic plus jeden równa się jeden — zgodziłem się chętnie. Teraz Rennie zacisnęła wargi I potarła nerwowo żołądek. — Zgadza się — powiedziała. Lecz najbardziej osobliwa rzecz zdarzyła się niedługo potem. Odprowadziliśmy konie do stajni i pojechaliśmy z powrotem do domu, nie mówiąc jednego niepotrzebnego słowa. Było tak, jak gdyby wiele rzeczy balansowało w sta nie delikatnej równowagi — wzmagał to wrażenie gwałtowny napływ mroku na całkowicie puste, letnie niebo, z towarzyszącym mu bezszelestnym pędem, niczym pogrążaniem się w wodzie całej planety — i człowiek czul się przymuszony do ciszy, bo jedno słowo mogło zniszczyć ład panujący w kosmosie. Było ciemno, gdy zaparkowaliśmy przed mieszkaniem Morganów i odprowadziłem Rennie przez strzyżony krótko trawnik pod same drzwi.

— Joe jest w domu — powiedziałem, zauważywszy światło za przymkniętymi okiennicami dużego pokoju. Usłyszałem, jak Rennie, z tyłu za mną, pociąga nosem, i stwierdziłem, że musiała popłakiwać po drodze. — Nie uważasz, że lepiej byłoby poczekać z minutę, za nim wejdziesz? Rennie nie odpowiedziała, ale zatrzymała się i staliśmy spokojnie tuż przy drzwiach. Nie miałem ochoty dotykać jej. Przestępowałem leniwie z palców na pięty śpiewając w duchu PepsiCola. na pragnienie. Zauważyłem, że żaluzja w dużym pokoju nie była opuszczona do samego dołu; pas światła spływał na trawę z wysokiej na cal szczeliny ponad parapetem. — Chodź, podpatrzymy go! — szepnąłem porywczo do Rennie. — Chodź, to wspaniałe! Obserwuj zwierzęta w ich naturalnym środowisku. Rennie wyglądała na zaszokowaną. — Po co? — Chcesz powiedzieć, że nigdy nie szpiegujesz ludzi, kiedy są sami? To cudowne! Chodź, bądź przecherą! To najbardziej nielojalna rzecz, jaką można komukolwiek zrobić. — Budzisz we mnie odrazę, Jake! — syknęła Rennie. — On po prostu czyta! Nie znasz chyba w ogóle Joeego? — A cóż to znaczy? — Ludzie realni wcale nie są inni, wtedy są sami. Żadnych masek. To, co w nich widzisz, jest autentyczne. — Gówno. Nikt nie jest autentyczny. Popatrzmy. — Nie. — Ja spojrzę. — Podszedłem na palcach do okna, pochyliłem się i zajrzałem uważnie do pokoju. Natychmiast skinąłem na Rennie. — Co tam jest? — Chodź tutaj! — Przechera winien nieprzyzwoicie chichotać: zachichotałem. Niechętnie podeszła do okna i zerknęła spoza mnie do środka. Obserwowanie osób przekonanych o tym, że są same, jest istotnie jedną z największych nikczemności. Joe Morgan, powróciwszy ze spotkania z

harcerzami, zamierzał najwidoczniej trochę poczytać, bo na stole do pracy i na podłodze obok biblioteczki leżały pootwierane książki. Lecz Joe nie czytał. Stał na samym środku ich pustego pokoju, całkowicie ubrany, wykonując zgrabnie wojskowe komendy: „W tył zwrot! Równaj w prawo! Baczność! Spocznij!” Salutował raźno z wydętymi policzkami i z wyciągniętym językiem, a potem zaczął brykać po całym pokoju, kręcąc się, robiąc piruety, kłaniając się, skacząc i kopiąc. Obserwowałem go z przejęciem, bo nie mogę powiedzieć, że nawet w moich najdziwniejszych momentach a kawaler miewa dziwne momenty bywałem lepszy od niego. Rennie drżała od stóp do głów. Ach! Mijając małe lustro na ścianie, Joe napotkał swój wzrok. Co? Hej tam! Podszedł blisko dygając przed samym sobą i przysunął twarz na odległość dwu cali od szkła. „Pan Morgan, prawda? Się masz, panie Morgan. Bujda, ujdabujda. Ooooo beeee sruu.” Wykrzywiał się do siebie strojąc groteskowe grymasy, podpychając w górę kąciki oczu, wywijając wargi, nadymając policzki. „Paeje Moogel. Jonig njangnjumpi. Głibli globie glup. Wgligiboo! Tlaki, tlaki, tir.” Wetknął sobie okulary głębiej na nos. Czyżby usłyszał jakiś dźwięk? Nie. Podszedł do stolika do pracy i najwidoczniej zabierał się do czytania, plecami do nas. Przedstawienie było zatem skończone. Lecz jeszcze jeden moment — niestety. Obrócił się lekko, i oto co ujrzeliśmy: z językiem stanowczo wystającym z kącika ust, Joe masturbował swój nos i jednocześnie dłubał w nim. Jestem przekonany, że również pomrukiwał jakąś skoczną melodię w rytm tego zajęcia. Rennie zamknęła oczy i oparła czoło o parapet. Stałem za nią, z dala od świateł dużego pokoju, i gładziłem nieustannie jej włosy przemawiając do niej łagodnie pozbawionym słów i gramatyki językiem, którym nauczyła mnie uspokajać konie. 6. We wrześniu należało znowu odwiedzić Doktora,

We wrześniu należało znowu odwiedzić Doktora. Któregoś ranka, w pierwszym tygodniu miesiąca, pojechałem na Farmę Rewalidacyjną. Ponieważ pogoda była ładna, grupa innych pacjentów Doktora, starszych kobiet i mężczyzn, zażywała świeżego powietrza siedząc wzdłuż ganku w fotelach na kółkach albo w starodawnych, trzcinowych krzesłach. Jak zwykle, przywitali mnie nieco podejrzliwymi spojrzeniami; goście wszelkiego rodzaju, zwłaszcza w moim wieku, rzadko pojawiali się na farmie i nie byli witani serdecznie. Lekceważąc ich kamienne spojrzenia, wszedłem do środka, aby złożyć wyrazy uszanowania pani Dockey, sekretarce-pielęgniarce. Zastałem ja rozmawiającą z samym Doktorem. — Dzień dobry, Horner — rozpromienił się Doktor. — Dzień dobry, panie Doktorze. Dzień dobry pani. Ta wielka, zmaskulinizowana kobieta skinęła głową nie mówiąc nic — taki ma zwyczaj — a Doktor kazał mi zaczekać na siebie w Gabinecie Rehabilitacji i Konsultacji, który razem z jadalnią, kuchnią, pokojem przyjęć, łazienką i Gabinetem Zabiegowym składał się na pierwsze piętro stare go, drewnianego domu. Na górze usunięto ścianki rozdzielające dawne sypialnie, aby utworzyć dwie duże sale sypialne, jedna dla kobiet, drugą dla mężczyzn. Również Doktor miał na górze swoją małą sypialnię i były tam jeszcze oprócz tego dwie łazienki. Nie miałem wówczas pojęcia, gdzie spała pani Dockey i czy w ogóle spała na farmie. Była to najbardziej zamknięta w sobie kobieta. Po raz pierwszy spotkałem Doktora przez przypadek — szczęśliwy przypadek — rano 17 marca 1951 roku, w tym, co uchodzi za hale główną dworca kolejowego Pensylwania w Baltimore. Było to następnego dnia po moich dwudziestych ósmych urodzinach; siedziałem na jednej z dworcowych ławek, z walizką obok. Byłem w niezwykłym stanie: nie mogłem się ruszać. Poprzedniego dnia wymeldowałem się z pokoju, który zajmowałem w hotelu należącym do uniwersytetu. Mieszkałem tam od września

poprzedniego roku, kiedy to bez specjalnej ochoty, aspirując do stopnia akademickiego, postanowiłem zdobyć ten stopień, co zaplanowałem na czerwiec przyszłego roku. Lecz 16 marca, w dzień urodzin, mając za sobą zdany egzamin ustny, a przed sobą nawet nie rozpoczętą pracę pisemną, zapakowałem walizkę, opuściłem pokój i postanowiłem gdzieś pojechać. Nauczony nie interesować się zbytnio przyczynami i życiorysami, przypisuję ów krok zwykłemu urodzinowemu przygnębieniu, które jest fenomenem znanym takiej ilości ludzi, że nie ma potrzeby wyjaśniać go bliżej. Powiedzmy sobie, że urodzinowe przygnębienie uprzytomniło mi, iż nie mam żadnego wystarczająco przekonującego powodu, ażeby przez chwilę dłużej robić którąkolwiek z tych rzeczy, jakie robiłem do godziny siódmej wieczorem 16 marca 1951 roku. W kieszeni miałem trzydzieści dolarów i trochę drobnych: po spakowaniu walizki we zwałem taksówkę, pojechałem na dworzec Pensylwania i stanąłem w kolejce po bilet. — Słucham? — powiedział bileter, gdy przyszła moja kolej. — Ach, to wyda się panu teatralne — powiedziałem z pewnym zażenowaniem — ale mam trzydzieści dolarów czy coś koło tego i chciałbym gdzieś pojechać. Czy mógłby mi pan polecić kilka miejsc, do których można by się stąd udać za, powiedzmy, dwadzieścia dolarów? Mężczyzna nie okazał zdziwienia moją prośbą. Obdarzył mnie wyrozumiałym, choć niesympatycznym spojrzeniem i zajrzał do jakichś tablic. — Może pan pojechać do Cincinnati, Ohio — oświadczył. Może pan pojechać do Crestline, Ohio. I — popatrzmy dalej — może pan pojechać do Dayton, Ohio. Albo do Limy Ohio. To miłe miasto. Kilku krewnych mojej żony mieszka w Limie, Ohio. Chce pan tam pojechać? — Cincinnati, Ohio — powtórzyłem bez przekonania. — Crestline, Ohio; Dayton, Ohio; Lima, Ohio. Bardzo panu dziękuj6 Zastanowię się i przyjdę.

Odszedłem od okienka i usiadłem na jednej z ławek na środku hali dworcowej, aby się zastanowić. I tam po pro stu zabrakło mi motywów, i byłem jak samochód, któremu zabrakło benzyny. Nie istniał powód, aby jechać do Cincinnati, Ohio. Nie istniał powód, aby jechać do Crestline, Ohio. Albo do Dayton, Ohio; albo do Limy, Ohio. Nie istniał również powód, aby wracać do pokoju hotelowego, i prawdę powiedziawszy, aby udawać się dokądkolwiek. Nie istniał powód, aby robić cokolwiek. Moje oczy, jak Winckelmann mało trafnie powiedział o oczach posągów greckich, były niewidzące, wpatrzone w wieczność, sztywno utkwione w ostateczności; w takich przypadkach nie ma powodu, aby robić cokolwiek — nawet zmieniać ogniskową oczu. Być może dlatego posągi stoją spokojnie. Choro ba, na którą zapadłem, to cosmopsis, kosmiczne spojrzenie. Gdy ktoś na nią zapadnie, zostaje porażony niczym ropucha, której zaświeci w oczy pełnym światłem latarka myśliwego, tyle że przy cosmopsis nie ma myśliwego i nie ma szybkiej ręki, która skróciłaby ów moment — jest je dynie światło. Krótkowzroczne zwierzęta wokół mnie wchodziły i wy chodziły pośpiesznie przez drzwi wiodące na perony; po ciągi przyjeżdżały i odjeżdżały. Kobiety, dzieci, handlarze, żołnierze i bagażowi spieszyli poprzez halę ku swoim natychmiastowym przeznaczeniom, a ja nieruchomo siedziałem na ławce. Po chwili Cincinnati, Crestline, Dayton i Li ma pierzchły z mego umysłu, a ich miejsce zostało zajęte przez testowy wzorzec mojej świadomości, PepsiCola na pragnienie, zaintonowany niby ciche proroctwo. Lecz i to niebawem umknęło w próżnię i nic nie pojawiło się w zamian. Jeżeli wyglądasz jak włóczęga, trudno zajmować ci dworcową ławkę przez całą noc, nawet na ruchliwym dworcu, lecz jeśli jesteś w miarę dobrze ubrany, masz obok siebie walizkę i siedzisz wyprostowany — policjanci ani stróże dworcowi nie zaczepią cię. Siedziałem w tym samym miejscu, w tej samej pozycji,

kiedy następnego ranka słońce zaświeciło w ponure dworcowe okna, i z charakteru moje go przypadku wnoszę, iż mógłbym siedzieć tak w nieskończoność, lecz chyba koło dziewiątej niski, elegancki facet, mniej więcej pięćdziesięcioletni, zatrzymał się przede mną i popatrzył mi wprost w oczy. Był to pełen godności, ciemnooki i łysy Murzyn, miał siwe wąsy i schludne, dobrze dopasowane do wąsów tweedowe ubranie. Fakt, że pod jego spojrzeniem nie poruszyłem nawet źrenicami, dobrze wskazuje na mój stan, bo normalnie jest prawie niemożliwe, abym odwzajemnił spojrzenie kogoś obcego. — Czy nie siedział pan tutaj, tak jak teraz, ostatniej nocy? — zapytał ostro. Nie odpowiedziałem. Podszedł bliżej, pochylił swoją twarz ku mojej i poruszał podniesionym palcem tam i z powrotem jakieś dwa cale od moich oczu. Ale moje oczy pozostały nieruchome. Cofnął się, popatrzył na mnie krytycznie i potem nagle strzelił palcami tuż przy końcu mojego nosa. Mrugnąłem niechcący, głowa jednak nie odskoczyła mi do tylu. — Ach — powiedział i przyjrzał się mi znowu. — Czy często się to panu zdarza, młody człowieku? Może z powodu raźnej pewności jego głosu odpowiedź „nie” wezbrała we mnie jak czkawka. I gdy tylko rozmyślnie ugryzłem się w język z niedawnej analizy nie wynikało, iżby były powody, aby mu w ogóle odpowiadać, prze konałem się, że od tego momentu sztucznie przedłużałem to, co było autentycznym fizycznym bezwładem. Jest rzeczą nie do pomyślenia nie wybierać w ogóle; to, co robiłem przedtem, było niedziałaniem z wyboru, skoro znajdowałem się w bezruchu, kiedy wynikła sytuacja. Teraz jednak że było trudniej — jak gdyby zaistniało „więcej wyboru” — ugryźć się w język aniżeli wykrakać z siebie coś, co wypełniło mi usta, więc po upływie chwili powiedziałem: — Nie. Potem, oczywiście, trans został przerwany. Byłem zakłopotany i wstałem szybko i sztywno, by odejść.

— Dokąd pan pójdzie? — zapytał z uśmiechem mój egzaminator. — Co? — popatrzyłem na niego krzywo. — O, myślę, że złapię autobus do domu. Do zobaczenia. — Niech pan zaczeka. — Głos miał łagodny, lecz władczy. Zatrzymałem się. — Nie napije pan się ze mną kawy? Jestem lekarzem i chciałbym pomówić z panem o pańskim przypadku. — To nie jest żaden „przypadek” — powiedziałem nie zręcznie. — Po prostu siedziałem przez minutę czy coś koło tego. — Nie. Widziałem tu pana wczorajszego wieczoru o dziesiątej, kiedy przyjechałem z Nowego Jorku — powiedział Doktor. — Siedział pan w tej samej pozycji. Był pan sparaliżowany, prawda? Roześmiałem się krótko. — Dobrze, jeśli chce pan tak to nazwać, ale naprawdę nic mi nie jest. Nie wiem, co mi się stało. — Naturalnie, pan nie wie, ale ja wiem. Moja specjalność to rozmaite rodzaje fizycznego bezwładu. Ma pan szczęście, że przechodziłem tędy dziś rano. — Och, pan nie rozumie… — Przecież ja uwolniłem pana od tego — powiedział wesoło. — Proszę. — Wyjął z kieszeni monetę pięćdziesięciocentową i wręczył mi ją. Przyjąłem, zanim się zorientowałem, co robię. — Nie mogę wejść do tamtego bufetu. Niech pan przyniesie dwie kawy, siądziemy tu na chwilę i zadecydujemy, co robić. — Nie, proszę posłuchać, ja… — Dlaczego nie? — roześmiał się. — Niech pan już idzie. Zaczekam tutaj. Rzeczywiście, dlaczego nie? — Mam własne pieniądze — zaprotestowałem słabo, zwracając mu monetę, lecz odprawił mnie machnięciem ręki i zapalił cygaro. — Niech się pan śpieszy — rozkazał łagodnie znad cygara. — I niech się pan porusza szybko, bo inaczej utknie pan znowu. Niech pan nie myśli o niczym poza kawą, o którą prosiłem. — W porządku. — Odwróciłem się i ruszyłem z godnością do bufetu, tuż przy hali dworcowej.

— Szybko! — roześmiał się za mną Doktor. Poderwałem się i odruchowo przyspieszyłem kroku. Podczas oczekiwania na kawę próbowałem odczuć zaciekawienie moim inwalidztwem i moim wybawcą, bo wydawało się rzeczą właściwą, abym je odczuwał, lecz byłem zbyt zmęczony na ciele i umyśle, aby się interesować czymkolwiek. Nie chcę sugerować, że mój stan był nieprzyjemny — na samym początku było mi nawet dość przyjemnie, a w późniejszej fazie czułem się jak w narkozie — tylko że wyczerpujący, tak jak zbyt długi sen jest wyczerpujący. Miałem tę samą niechęć do otrząśnięcia go z siebie, jaką się ma, gdy przespawszy całą dobę trzeba w końcu wyjść z łóżka. Rzeczywiście, tak jak Doktor ostrzegał to właśnie wtedy, nie znając nazwiska mego dobroczyńcy, zacząłem myśleć o nim przez duże D, popadniecie w bezruch przy ladzie z kawa byłoby wyjątkowo łatwe: czułem, że umysł już zaczyna mi sztywnieć, gdy stanowcze: „Trzydzieści centów, proszę” — sprzedawcy pobudziło mnie na powrót do działania. Całe szczęście, ponieważ Doktor nie mógłby wejść do bufetu dla białych, aby mi pomóc. Zapłaciłem sprzedawcy i zabrałem papierowe kubki z kawą na ławkę. — Dobrze — powiedział Doktor. — Niech pan siada. Zawahałem się. Stałem dokładnie na wprost niego. — Tutaj! — roześmiał się. — Z tej strony! Jest pan jak przysłowiowy osioł pomiędzy owsem a sianem! Usiadłem, gdzie mi kazał, i zaczęliśmy pić kawę. Oczekiwałem pytań dotyczących mej osoby, lecz Doktor mnie zignorował. — Dziękuję .za kawę — powiedziałem niepewnie. Przez moment patrzył na mnie beznamiętnie, jak gdybym był milcząca dotychczas papugą, która wyrzuciła z siebie nagle bzdurę, po czym ponownie skierował swoją uwagę na stacji. Muszę jeszcze załatwić parę telefonów, zanim złapie my autobus — obwieścił nie patrząc na mnie. — Nie

potrwa to długo. Byłem ciekaw, czy tkwiłby pan jeszcze tutaj do chwili mojego wyjazdu z miasta. Co pan rozumie przez „złapiemy autobus”? — Musi pan pojechać na moją farmę… na moją Farmę Rewalidacyjną, niedaleko Wicomico… na dzień czy dwa… na obserwację — wyjaśnił chłodno. — Nie ma pan nic innego do roboty, prawda? No, przypuszczam, że powinienem wrócić na uniwersytet. Jestem studentem. — Och — zachichotał. — Równie dobrze można o tym za pomnieć przez chwilę. Może pan wrócić za kilka dni, jeżeli pan chce. — Wie pan, myślę, że musi pan niewłaściwie rozumieć to, co się niedawno ze mną działo. Nie jestem paralitykiem. To po prostu głupstwo, naprawdę. Wyjaśnię to panu, jeśli chce pan posłuchać. — Nie, niech pan sobie głowy nie zawraca. Nie chcę pana obrazić, ale rzeczy, o których pan myśli, że są ważne, prawdopodobnie nie są w ogóle istotne. Nie jestem nigdy szczególnie ciekaw historii moich pacjentów. Prawdę mówiąc, raczej ich nie wysłuchuje. Przysparzają tylko zamętu. Nie jest przecież istotne, co było powodem. — Roześmiał się szeroko. — Moja farma jest pod tym względem jak klasztor, nigdy nie troszczę się, dlaczego moi pacjenci do mnie przy szli. Niech pan zapomni o przyczynach; nie jestem psychoanalitykiem. — Ale o to właśnie mi chodzi, panie Doktorze — wyjaśniłem, śmiejąc się z zażenowaniem. — Fizycznie nic mi nie dolega. — Z wyjątkiem tego, że nie mógł pan się ruszać — po wiedział Doktor. — Jak się pan nazywa? — Jacob Homer. Kończyłem studia na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa… — Ach, ach — przerwał. — Bez życiorysów, Jacob. — Dokończył kawę i podniósł się. — Chodźmy już, złapiemy taksówkę. Weź walizkę. — O, niech pan zaczeka! — Słucham? Szukałem wyrazów protestu: rzecz była absurdalna.

— To jest absurd. — Tak? Wahałem się, mrugałem, zwilżałem wargi. — Myśl! Myśl! — powiedział Doktor szorstko. Mój umysł pracował jak silnik samochodu, kiedy sprzęgło nie jest włączone. Nie było odpowiedzi. — Tak, ja… czy jest pan pewien, że to w porządku? — Nie miałem pojęcia, co oznaczało moje pytanie. Doktor wydał krótki, ironiczny dźwięk coś w rodzaju „Uf!” i odwrócił się. Potrząsnąłem głową — świadom jednocześnie, że obserwuję swoje działanie z zakłopotaniem — chwyciłem walizkę i podążyłem za nim, w kierunku sznura taksówek stojących przy krawężniku. Tak rozpoczęło się moje przymierze z Doktorem. Zatrzymał się najpierw przed magazynem na North Howard Street, gdzie zamówił dwa fotele na kółkach, trzy pary kuł i jeszcze jakiś aparat, potem przed sklepem farmaceutycznym na South Paca Street, gdzie również dokonał kilku za mówień. Następnie udaliśmy się na stację autobusową przy zbiegu ulic Howard i Redwood i wsiedliśmy do autobusu jadącego na Wschodnie Wybrzeże. Furgonetka typu „Mer kury”, należąca do Doktora, była zaparkowana na stacji autobusowej w Wicomico. Doktor pojechał najpierw w kierunku małej osady Vineland oddalonej około trzy mile od Wicomico, potem skręcił w szosę boczną i w końcu wjechał na polna drogę wiodącą do Farmy Rewalidacyjnej, starego, lecz świeżo odmalowanego na biało, drewnianego domu, stojącego pośród kilku dębów na pagórku, nad jakąś rzeczką. Pacjenci na ganku, starzy mężczyźni i stare kobiety, powitali Doktora zrzędliwym entuzjazmem, a on odwzajemnił ich pozdrowienia. Na mnie spoglądali z jawną podejrzliwością, o ile nie z wrogością, lecz Doktor nie wyjaśnił im mojej obecności. Właściwie mnie samemu trudno byłoby ją wyjaśnić. Zostałem przedstawiony muskularnej pani Dockey, po czym zaprowadzono mnie do Gabinetu Rehabilitacji i

Konsultacji na pierwszą wizytę. Czekałem sam w tym czystym, prawie pustym pokoju, nie wyglądającym szpitalnie — po prostu pusty, pomalowany na biało pokój na farmie — a potem przyszedł Doktor i usiadł naprzeciwko mnie. Przy wdział biały lekarski fartuch i sprawiał wrażenie osoby całkowicie oficjalnej i kompetentnej. . Kilka rzeczy wyjaśnię bardzo szybko, Jacob — po wiedział pochylając się do przodu, ręce opierając na kolanach i w przerwach pomiędzy zdaniami przesuwając cygaro z jednego kącika ust w drugi. — Przeznaczeniem far my, jak możesz zauważyć, jest leczenie paralityków. Większość moich pacjentów to ludzie starsi, z czego nie musisz jednak wnosić, że prowadzę dom starców. To nie jest dom starców. Być może, zauważyłeś, kiedy przyjechaliśmy, że moi pacjenci mnie lubią. Zdarzało się kilka razy, że z takich czy innych powodów uważałem za słuszne zmienić lokalizacje farmy. Raz znajdowała się ona niedaleko Troy, w sta nie Nowy Jork; innym razem w pobliżu Fond du Lac, w Wisconsin; jeszcze innym razem koło Biloxi, w Missisipi. Byliśmy także w innych miejscach. Prawie wszyscy pacjenci, których tu mam, są u mnie przynajmniej od czasu przenosin do Fond du Lac, i gdybym musiał przenieść się jutro do Helena w Montanie czy do Far Rockaway, większość z nich poszłaby za mną, i to nie dlatego, że nie mają gdzie iść. Ale nie sądź; że odwzajemniam ich miłość. Są dla mnie po prostu mniej lub bardziej interesującymi przypadkami bezwładu, na który wypracowuję rozmaite terapie. Tobie to mówię, im nie, ponieważ w twoim przypadku, ta informacja jest nieszkodliwa. I tak nie sposób, abyś wiedział, czy cokolwiek, co powiedziałem czy powiem, jest prawdą czy tylko częścią ogólnej terapii, którą przygotowałem dla ciebie. Nie możesz nawet powiedzieć, czy twoje wątpliwości w tej materii są faktycznie wątpieniem, czy jedynie częścią twego leczenia: dostęp do prawdy, Jacob, czy nawet prze 91

konanie, że taka rzecz istnieje, są same w sobie terapeutyczne albo antyterapeutyczne, zależnie od przypadku. Realność twojego przypadku jako taka to wszystko, czego możesz być pewien. — Tak, panie Doktorze. — Dlaczego to powiedziałeś? — zapytał Doktor. — Powiedziałem co? — „Tak, panie Doktorze.” Dlaczego powiedziałeś: „Tak, panie Doktorze”? — O… po prostu uznałem to, co pan przedtem powie dział. — Uznałeś prawdę tego, co powiedziałem, czy tylko sam fakt, że to powiedziałem? — No — denerwowałem się i wahałem. — Nie wiem, panie Doktorze. — Nie wiesz, czy powiedzieć, że uznałeś prawdziwość moich oświadczeń, gdy w istocie tego nie zrobiłeś, czy po wiedzieć, że po prostu uznałeś, że coś powiedziałem, ryzy : kując urażenie mnie sugestią, że w niczym się tu ze mną nie zgadzasz. Co? — O, w pewnych punktach się zgadzam — zapewniłem go. — W których punktach? Których wypowiedzi? — Nie wiem… przypuszczam… — pośpiesznie usiłowałem sobie przypomnieć choć jedną rzecz, którą powiedział. Przez minutę obserwował obojętnie moje męki. a potem mówił dalej, jakby żadnej przerwy nie było. — Agapoterapia, terapia dewocyjna, jest często skuteczna dla starszych pacjentów — powiedział. — Jedną z rzeczy przywracających im możliwość ruchów jest kult jakiejś osoby, lekarza albo innego rodzaju urzędnika. Pozwala im to nie naruszać obowiązku posłuszeństwa. Z tego powodu l zmieniam od czasu do czasu adres farmy, nawet jeżeli inne j okoliczności tego nie wymagają. Decyzja udania się za mną robi pacjentom dobrze. Agapoterapia jest jedną małą terapią pośród wielu — niektóre są symultaniczne, niektóre sukcesywne — stosowanych wobec pacjentów. Nie ma na : wet dwóch pacjentów, którzy podlegaliby temu samemu rozkładowi terapii, bo nie ma dwu osób sparaliżowanych w ten sam sposób.

Autorzy podręczników medycznych — do dał z pewnym lekceważeniem — jak zresztą wszyscy, do chodzą do uogólnień jedynie drogą ignorowania dostatecznie pokaźnej ilości rzeczy szczegółowych. Mówią o paraliżu i o leczeniu paralityków tak, jak gdyby ktoś przeczytał najpierw podręcznik, a potem zgodnie z wszystkimi regułami ulegał paraliżowi. Nie ma takiej rzeczy jak paraliż, Jacob. Jest jedynie sparaliżowany Jacob Homer. I ja nie leczę paraliżu: opracowuję terapie, aby John Doe czy Jacob Homer, zależnie od przypadku, mogli odzyskać ruchy. Oto dlaczego nie słucham cię, gdy mówisz, że nie jesteś sparaliżowany tak jak tamci ludzie na ganku. Ja nie leczę twojego paraliżu: ja leczę sparaliżowanego ciebie. Proszę, nie mów: „Tak, panie Doktorze.” Impuls przytaknięcia jest prawie nie do opanowania, lecz udało ml się siedzieć cicho i nawet nie kiwnąć głową. — Myślę, że nie jest z tobą najlepiej. Przypuszczam, że nie wiesz, ile miejsc siedzących liczy stadion miejski w Cleveland? — Co? Doktor nie roześmiał się, — Sugerujesz, że moje pytanie jest absurdalne, mimo iż nie masz podstaw, by wiedzieć, czy jest takie, czy nie — z pewnością usłyszałeś i zrozumiałeś, co powiedziałem. Chcesz prawdopodobnie odwlec moment, w którym się prze konam, że nie znasz liczby miejsc siedzących na stadionie miejskim w Cleveland, bo twoja próżność mogłaby być podrażniona, gdyby pytanie nie było, a nawet gdyby było, absurdalne. Nie ma znaczenia, jakie ono jest. Jacob: pytanie to zadał ci twój lekarz. No więc, czy jest jakiś zasadniczy powód, dla którego stadion w Cleveland nie miał by liczyć siedemdziesięciu pięciu tysięcy czterystu osiem dziesięciu ośmiu miejsc siedzących? — Nie widzę żadnego — roześmiałem się. — Nie udawaj, że cię to bawi. Oczywiście, nie ma. Czy jest jakiś powód, dla którego nie

miałby liczyć osiemdziesięciu ośmiu tysięcy czterystu siedemdziesięciu pięciu miejsc? — Nie, panie Doktorze. — Rzeczywiście nie. Zatem, z punktu widzenia Rozumu, stadion może liczyć nieomal każdą ilość miejsc siedzących. Logika nie udzieli ci nigdy odpowiedzi na moje pytanie. Jedynie Wiedza o Świecie odpowie ci na nie. Nie istnieje w ogóle żaden zasadniczy powód, dla którego stadion w Cleveland miałby liczyć dokładnie siedemdziesiąt siedem tysięcy siedemset miejsc siedzących, ale tak się składa, że tyle liczy. Nie ma w końcu żadnego powodu, dla którego Włochy nie miałyby mieć kształtu kiełbasy zamiast buta, lecz tak się złożyła, że nie mają. Świat jest tym wszystkim, co przypadkowe, a to. co przypadkowe, nie należy do logiki. Jeżeli po prostu nie wiesz, ile ludzi może siedzieć na stadionie miejskim w Cleveland, to nie masz realnych powodów, aby wybierać taką czy inną liczbę, zakładając, że w ogóle możesz dokonywać wyboru — rozumiesz? Ale jeżeli posiadasz trochę Wiedzy o Świecie, to możesz powiedzieć: „siedemdziesiąt siedem tysięcy, siedem set”, jak zrobiłem to właśnie ja. Żaden wybór nie wchodzi w grę. — No dobrze — powiedziałem — ale w dalszym ciągu należy wybierać, czy w ogóle odpowiedzieć na pytanie, czy nie, albo czy udzielić prawidłowej odpowiedzi, jeżeli się ją zna, nie sądzi pan? Spokojny wzrok Doktora powiedział mi, że moje pytanie było głupawe, chociaż mnie wydawało się całkiem rozsądne. — Jedna z rzeczy, które musisz zrobić — powiedział oschle — to kupić egzemplarz Almanachu Światowego, wy danie z roku 1951, i zacząć go skrupulatnie studiować. To jest pomyślane jako ćwiczenie, które będziesz musiał wykonywać starannie, być może przez wiele lat. Terapia Informacją należy do tych terapii, które zastosujemy od razu. Potrząsnąłem głową i zachichotałem radośnie. — Czy wszyscy pańscy pacjenci, Doktorze, uczą się na pamięć Almanachu Światowego?

Mogłem równie dobrze nie odzywać się. — Pani Dockey wskaże ci łóżko — powiedział Doktor obierając się do wyjścia. — Porozmawiamy znowu nieba m — Przy drzwiach zatrzymał się i dodał: — Jeden czy dwóch starszych mężczyzn może próbować spoufalać się tobą wieczorem w sypialni. Są oni w trakcie Terapii Seksualnej, a wydawało mi się pożądane i stosowne zasugerować w ich przypadkach związki homoseksualne raczej niż heteroseksualne. Ale jeśli nie jesteś przyzwyczajony do ta kich rzeczy, to, wydaje mi się, nie powinieneś odpowiadać na ich zaloty. Twoje życie winno być możliwie najmniej skomplikowane, przynajmniej przez jakiś czas. Odpraw ich uprzejmie, a zajmą się sobą. Niewiele mogłem odpowiedzieć. Po chwili pani Dockey wskazała mi moje łóżko w sypialni mężczyzn. Nie zostałem przedstawiony moim współlokatorom ani też nie przedstawiłem im się sam. Faktycznie choć od tamtej pory poznałem ich trochę lepiej, podczas owych trzech dni mojego pobytu na farmie nie wymieniliśmy nawet tuzina słów, a jeszcze mniej było homoseksualnych zalotów. Kiedy opuszczałem farmę, cieszyli się zgodnie, że odchodzę. Doktor spędzał ze mną godzinę dwa albo trzy razy dziennie każdego dnia. Właściwie nie pytał mnie o nic, co dotyczyło mojej osoby; nasze rozmowy składały się przeważnie z tyrad potępiających medyczną profesję za jej głupotę w kwestiach paraliżu i stwierdzeń, że mój stan spowodowany był defektami charakteru i inteligencji. — Twierdzisz, że w wielu sytuacjach tracisz zdolność dokonywania wyboru — powiedział raz. — Ja natomiast twierdzę, że owa niezdolność tkwi w sytuacjach jedynie teoretycznie, wówczas gdy nie ma wybierającego. Gdy pojawia się ktoś konkretny, kto wybiera, jest to nie do pomyślenia. Zatem, skoro owa niezdolność objawiła się w twoim przypadku, to nie sytuacja tu zawiniła, lecz brak wybierającego. Wybierać

znaczy istnieć: tak dalece, że jeśli nie wybierasz, nie istniejesz. Wszystko, co robimy, powinno zmierzać ku działaniu i dokonywaniu wyboru. Nie ma znaczenia, czy to działanie jest mniej lub bardziej racjonalne aniżeli niedziałanie; rzecz polega na tym, że jest jego przeciwieństwem. — Tak, ale dlaczego ktoś miałby woleć jedno bardziej niż drugie? — zapytałem. — Nie ma żadnego powodu, abyś wolał — powiedział —, i nie ma żadnego powodu, abyś nie wolał. Ktoś jest pacjentem tylko dlatego, że wybiera stan, z którego jedynie terapia może go ocucić, a nie dlatego, że jakiś stan jest sam w sobie lepszy od innego. Wszystkie moje terapie będą obecnie miały za cel uświadomienie ci twojego istnienia. Jest obojętne, czy działasz konstruktywnie, a nawet konsekwentnie, tak długo, dopóki działasz. Jest obojętne dla samej sprawy, czy masz charakter godny podziwu, czy nie, tak długo, jak myślisz, że w ogóle masz charakter. — Nie rozumiem, dlaczego miałby pan decydować się na leczenie kogokolwiek, Doktorze — powiedziałem. — To mój interes, nie twój. I tak to wyglądało. Byłem oskarżony, pośrednio lub bez pośrednio, o wszystko, począwszy od intelektualnej nieuczciwości i próżności, a skończywszy na nieistnieniu. Jeżeli protestowałem, Doktor konstatował, że moje protesty wskazują na wiarę w prawdziwość jego stwierdzeń. Jeżeli milczałem ze skwaszoną miną, konstatował, że moje skwaszenie wskazuje na wiarę w prawdziwość jego stwierdzeń. — Niech już będzie — powiedziałem w końcu, zrezygnowany. — Wszystko, co pan mówi. jest prawdziwe. Wszystko to jest prawdą. Doktor słuchał spokojnie. — Nie wiesz sam, co mówisz — powiedział. — Prawda taka, j ale ty ja sobie wykoncypowałeś, nie istnieje. Te oczywiście bezcelowe rozmowy nie stanowiły mojego jedynego zajęcia na farmie. Przed każdym posiłkiem wraz z innymi pacjentami wykonywałem pod kierunkiem pani Dockey rozmaite ćwiczenia gimnastyczne. Dla starszych pacjentów były one zazwyczaj bardzo proste — zwykle

skłony głową albo ruchy ramion — chociaż kilku z nich dokonywało rzeczywiście zadziwiających wyczynów: pewien dżentelmen koło siedemdziesiątki doskonale wspinał się po linie, a dwie starsze panie robiły zwinne salta. Każdemu pacjentowi aplikowała pani Dockey odrębny rodzaj ćwiczeń; mnie zalecono specjalnie wykonywanie przez cały P2as jakichś dostrzegalnych ruchów. Gdy nie mogłem robić nic innego, miałem przynajmniej kręcić palcem lub ruszać stopą, na przykład podczas posiłków, kiedy bardziej absorbujące ruchy utrudniałyby jedzenie. Ponadto przykazano mi przez całą noc przewracać się na łóżku z boku na bok: nie takie nierozsądne żądanie, zważywszy, że robiłem to odruchowo, nawet w czasie snu — zwyczaj jeszcze z dzieciństwa. — Ruch! Ruch! — mówił Doktor, nieomal w uniesieniu. — Musisz być zawsze świadomy ruchu! Istniały specjalne diety, a dla wielu pacjentów były specjalne lekarstwa. Poznałem rozmaite terapie: Terapię Pokarmową, Terapię Medyczną, Terapię Chirurgiczną, Terapię Dynamiczną, Terapie Informacją, Terapię Konwersacyjną, Terapię Seksualną, Terapię Dewocyjną, Terapię Zajęciową, Terapię Grzechem i Cnotą, Teoterapię i Ateoterapię — a później Mitoterapię, Terapię Filozoficzną, Skryptoterapię i wiele, wiele innych terapii, stosowanych w różnej kolejności i w różnych kombinacjach. Dla Doktora wszystko jest terapeutyczne, antyterapeutyczne albo nieistotne. Jest on swego rodzaju superpragmatystą. Przy końcu ostatniego posiedzenia — zapadła decyzja, że mam powrócić tytułem eksperymentu do Baltimore, aby przekonać się, czy i kiedy wystąpi nawrót paraliżu — Doktor udzielił mi kilku pożegnalnych instrukcji. — W twoim szczególnym przypadku nie byłoby dobrze wierzyć w Boga — powiedział. — Religia jedynie cię przy gnębi. Ale dopóki czegoś nie wypracujemy, nie byłoby źle zająć się jakąś

filozofią. Czemu nie miałbyś poczytać Sartrea i stać się egzystencjalistą? To powinno ci służyć, do póki nie znajdziemy czegoś bardziej odpowiedniego dla ciebie. Studiuj Almanach Światowy: będzie to twój brewiarz przez pewien czas. Znajdź sobie jakąś pracę, najlepiej w fabryce, lecz nie na tyle prostą, żebyś mógł w trakcie jej wykonywania myśleć logicznie; coś, co wymagałoby szeregu kolejnych działań. Wychodź wieczorami; grywaj w karty. Nie polecałbym na razie kupna telewizora. Jeżeli będzie2 czytał coś poza Almanachem, to polecam jedynie, sztuki teatralne — żadnych powieści czy innej literatury. Gimnastykuj się często. Chodź na długie spacery, lecz zawsze do uprzednio zamierzonego celu, a kiedy już tam dojdziesz wracaj jak najszybciej prosto do domu. I wyprowadź się z dotychczasowego mieszkania; skojarzenia z tym, co było nie są dla ciebie zdrowe. Nie żeń się jeszcze ani nie wdawaj się w afery miłosne: jeżeli nie jesteś na tyle odważny, aby korzystać z usług prostytutek, to uprawiaj masturbację od czasu do czasu. Przede wszystkim działaj odruchowo: nie daj się osaczyć przez alternatywy, bo przepadłeś. Za mało masz siły. Jeżeli się zdarzy, że alternatywy wystąpią jedna obok drugiej, to wybieraj tę z lewej strony; jeśli będą na stępować po sobie w .czasie, to wybieraj wcześniejszą. Gdy by jedno i drugie nie pomogło, wybieraj tę, która zaczyna się na wcześniejszą literę alfabetu. Są to zasady Lewostronności, Poprzedzania i Pierwszeństwa Alfabetycznego — są jeszcze inne, równie arbitralne, lecz przydatne. Do widzenia. — Do widzenia, panie Doktorze — powiedziałem, lekko oszołomiony, i przygotowałem się do wyjścia. — Gdybyś miał nowy atak, skontaktuj się ze mną jak najszybciej. Jeśli nic się nie zdarzy, pokaż się za trzy miesiące. Moje usługi kosztować cię będą dziesięć dolarów za wizytę — dzisiejsza wizyta jest bezpłatna. Mam niewielkie zainteresowanie dla twojego przypadku, Jacob, i dla próżni, która stanowi twoje ,,ja”. To

jest twoja sprawa. Pamiętaj, staraj się dużo ruszać przez cały czas. Bądź engage. Wychodź rzeczom naprzeciw. Opuściłem farmę trochę otumaniony i powróciłem autobusem do Baltimore. Tam, z dala od tego wszystkiego, miałem szansę spróbować przemyśleć moje sądy o Doktorze, o Farmie Rewalidacyjnej, o nie kończącej się liście terapii i o własnym położeniu. Jedna sprawa wydawała się całkiem jasna: Doktor działał poza prawem albo na samej jego kra wędzi. Terapia Seksualna, by wymienić tylko jedną rzecz, trudem mogłaby być uznana przez Amerykańskie Zrzeszenie Lekarzy. To niewątpliwie było przyczyną częstych przeprowadzek farmy. Rzucało się również w oczy, że Doktor był dziwakiem.— choć, być może, dziwactwa te dawały jakieś efekty — i trudno się było nie zastanawiać, czy miał on w ogóle jakiekolwiek uprawnienia do prowadzenia praktyki lekarskiej. Ponieważ — odsuwając na bok jego racjonalne spekulacje — różniłem się tak oczywiście od innych jego pacjentów, mogę przyjąć, że interesował się w jakiś specjalny sposób moim przypadkiem; być może był sfrustrowanym psychoanalitykiem. W najgorszym razie był po mieszaniem szarlatana i proroka — kombinacją cech Ojca Divine, Siostry Kenny i Bernarra MacFaddena skądinąd całkiem udanych ludzi, z cechami lekarza dusz i kawiarnianego Freuda — prowadzącym półlegalny dom wypoczynkowy dla podstarzałych ekscentryków; mimo to niełatwo było wyśmiewać jego narzucającą się siłę, a spostrzeżenia, które czynił, niejednokrotnie trafiały w sedno. Prawdę powiedziawszy, nie byłem zdolny do wydania takiego czy innego sądu o nim, o farmie i o jego terapiach. Najbardziej niezwykły Doktor. I chociaż mówiłem sobie, że daję się po prostu wciągnąć do zabawy, przeprowadziłem się na East Chase Street; znalazłem pracę jako monter na taśmie montażowej w fabryce Chevroleta, na Broening Highway, gdzie obsługiwałem klucz pneumatyczny służący do łączenia resorów z lewą

stroną podwozia Cheyroleta. Czytałem Sartrea, lecz miałem trudności z zastosowaniem go w sytuacjach specyficznych. W jaki sposób egzystencjalizm pomagał w decyzji, czy zabrać ze sobą drugie śniada nie do pracy, czy też kupić je w fabrycznym barze? Nie miałem głowy do filozofii. Grałem w pokera z moimi kolegami monterami, chodziłem na spacery, od Chase Street do samego wybrzeża i z powrotem, i oglądałem drugorzędne filmy. Z natury już wcześniej byłem na ogół ateistą, a zakaz dotyczący kobiet niewiele mnie martwił, bo z zasady moje życie seksualne było bardzo skromne. Z religijna pasją stosowałem Lewostronność, Poprzedzanie i Pierwszeństwo Alfabetyczne choć niekiedy trudno było mi zdecydować, która z tych dewiz najlepiej odpowiada sytuacji i co kwartał przez następne dwa lata jeździłem po porady na Farmę Rewalidacyjną. Byłoby zbyteczne zastanawiać się dalej, dlaczego przystałem na to osobliwe przymierze, które zbyt często było dla mnie uwłaczające — przypuszczam, że ktoś zainteresowany przyczynami będzie mógł, już od te raz, dowiedzieć się sporo na ten temat. Opuściłem siebie, jak sądzę, gdy siedziałem w Gabinecie Rehabilitacji i Konsultacji, we wrześniu roku 1953, oczekując przybycia Doktora. Tego ranka mój nastrój był niezwykły; na ogół jestem prawie „bez pogody”, w chwili gdy przekraczam próg farmy, i wydaje mi się, że jest to idealny stan do przyjmowania porad, lecz tego ranka, mimo iż bez emocji, nie byłem „bez pogody”. Byłem oschły i pewny siebie, umysł miałem świeży i — z jakichś powodów — wy ostrzony, i nie odczuwałem żadnego poniżenia. Gdyby za stosować terminologie meteorologiczną, moja pogoda była sec superieur. — Jak się miewasz ostatnio, Homer? — zapytał układnie Doktor, gdy wszedł do pokoju. — Całkiem dobrze, Doktorze — odparłem raźno. — A pan? Doktor zajął swoje miejsce, rozstawił kolana i nie odpowiadając na moje pytanie przyjrzał

mi się krytycznie. — Czy zacząłeś już uczyć? — Nie. Zaczynam w przyszłym tygodniu. Dwie grupy gramatyki i dwie stylistyki. — Ach — przemieścił cygaro z jednego kącika ust w drugi. Całą uwagę poświęcił mojej osobie, a nie temu, co po wiedziałem. — Nie powinieneś uczyć stylistyki. — Nie można robić wszystkiego — powiedziałem pogodnie, wyciągając nogi pod jego krzesłem i zakładając ręce za głowę. — Znalazłem się w sytuacji: to albo nic, więc wziąłem, co proponowali. — Doktor obserwował pozycję moich nóg i rąk. — Kto jest tym pewnym siebie człowiekiem, z którym się zaprzyjaźniłeś? — zapytał. — Jeden z nauczycieli? Okropnie pewny siebie! Zaczerwieniłem się: przyszło mi do głowy, że naśladowałem Joeego Morgana. — Dlaczego pan mówi, że naśladuję kogoś? — Tego nie mówiłem — roześmiał się Doktor. — Pytałem jedynie, kto jest tym wpływowym człowiekiem, którego, jak sądzę, musiałeś spotkać? — Nie pański interes, panie Doktorze. — No dobrze. Szkoda, że nie możesz przyjąć tej maniery na stałe — nigdy więcej nie potrzebowałbyś moich usług! Lecz nie jesteś jeszcze dość stabilny duchowo, Jacob. Poza tym nie mógłbyś działać tak jak on, będąc w jego towarzystwie, prawda? W każdym razie cieszę się widząc, że przy jąłeś jakąś rolę. Uczyniłeś tak, oczywiście, aby przeciwstawić się mnie: takie typy jak twój przyjaciel nigdy nie pozwoliłyby zawracać sobie głowy jakiemuś dziwakowi z jego podejrzanymi terapiami, prawda? — To prawda, Doktorze — powiedziałem, lecz wskutek jego dociekliwych pytań mój zapał przygasł. — Jest to sygnałem, że jesteś gotowy do Mitoterapii, ponieważ sam już ją praktykujesz, i to terapeutycznie, chociaż o tym nie wiesz. Najlepiej będzie, jeśli zachowasz świadomość tego, co robisz, żebyś nie popsuł wszystkiego ignorancją. Swego czasu powiedziałem ci, abyś został egzystencjalistą.

Czytałeś Sartrea? — Niektóre jego rzeczy. Ale szczerze mówiąc, nie trafiło to do mnie na tyle, abym stał się egzystencjalistą. — Nie? No, trudno, teraz to nie ma znaczenia. Mitoterapia opiera się na dwu założeniach: że ludzka egzystencja poprzedza esencję, jeżeli terminy te znaczą cokolwiek, i że człowiek posiada nie tylko wolność wybierania własnej esencji, ale również wolność zmieniania jej. Są to dobre egzystencjalistyczne przesłanki i nie obchodzi nas, czy są prawdziwe, czy fałszywe. W twoim przypadku są pożyteczne. Przeszedł do wyjaśniania Mitoterapii. — W życiu — powiedział — nie ma postaci z istoty swojej mniej lub bardziej znacznych. Na dobrą sprawę cała literatura piękna, literatura biograficzna i większość historiografii to kłamstwo. Każdy jest z konieczności bohaterem swojej własnej historii życiowej. Hamlet mógłby być opowiedziany z punktu widzenia Poloniusza i nosić tytuł Tragedia Poloniusza, marszałka dworu Danii. Nie sadzę, żeby Poloniusz uważał się w czymkolwiek za mniej ważną p stać. Albo przypuśćmy, że jesteś mistrzem ceremonii i masz porozsadzać gości weselnych. Z punktu widzenia pana młodego on sam jest najważniejszą postacią, inni zaś, nawet narzeczona, grają role drugoplanowe. Tymczasem z twoi jego punktu widzenia wesele jest małym epizodem w bardzo interesującej historii twojego życia, a pan młody i narzeczona są postaciami epizodycznymi. Ty wybrałeś odgrywanie roli postaci drugoplanowej: może być dla ciebie przyjemne udawanie kogoś mniej znacznego, aniżeli — o czym wiesz — naprawdę jesteś, podobnie jak robi to Odyseusz, kiedy przebiera się za świniopasa. I każdy z ludzi ze branych na weselu widzi siebie jako bardzo ważną postać, która zniża się jedynie do tego, że jest świadkiem owego spektaklu. W tym sensie literatura piękna nie jest kłamstwem, lecz prawdziwym ukazaniem zniekształceń, jakich każdy dokonuje w życiu.

1 nie tylko jesteśmy bohaterami naszych własnych historii życiowych; jesteśmy także tymi, którzy je wymyślają i obdarzają innych ludzi cechami charakterów drugoplanowych. Ale ponieważ historia czyjegoś życia nie jest z za sady jedną tylko historią, która posiadałaby spoistą fabułę, musimy nieustannie przemyśliwać od nowa, jakiego rodzaju bohaterami jesteśmy, a także, jakiego rodzaju poślednie role inni ludzie mają odgrywać. Jeśli jakiś człowiek manifestuje siebie dzień po dniu, ciągle, jako tę samą niemal po stać, to dlatego, że albo nie ma w ogóle wyobraźni, jak aktor zdolny do grania jednej tylko roli, albo dlatego, że ma wyobraźnię tak rozległą, że każdą poszczególną sytuacje ze swego życia widzi jako epizod w jakiejś wielkiej, wszech ogarniającej fabule i może tak zniekształcać sytuacje, że ten sam typ bohatera nadaje się do nich wszystkich. To jednak zdarza się wyjątkowo. : Tego rodzaju rozdzielanie ról jest tworzeniem mitów j gdy odbywa się ono świadomie czy też nieświadomie w celu ochrony twojego ja albo przydania mu wielkości — a odbywa się prawdopodobnie w tym celu przez cały czas — staje się Mitoterapia. Tutaj tkwi istota rzeczy: bezwład, jakiego doświadczyłeś wówczas na dworcu, jest możliwy tylko u osoby, która z takiego czy innego powodu przestała uczestniczyć w Mitoterapii. Wtedy na ławce nie byłeś ani pierwsze ani drugoplanową postacią: nie byłeś w ogóle żadną postacią. A skoro raz to się już stało, jest konieczne, abym ci wyjaśnił coś, co inni pojmują bez wyjaśnień. To jakby uczyć paralityka na nowo chodzić. Wiele kryzysów w życiu ludzi bierze się stąd, że przy brana przez nich w jednej sytuacji, czy też w kilku sytuacjach, rola bohatera nie pasuje do jakiejś nowej sytuacji, albo — w rezultacie to to samo — stąd, że ludzie ci nie mają na tyle wyobraźni, by zdeformować nową sytuację tak, żeby pasowała do starej roli. Zdarza, się to rodzicom, na przykład, gdy dorastają ich dzieci, i kochankom, kiedy je dno zaczyna nie lubić drugiego. Gdy nowa sytuacja jest za poważna na to, żeby ją

zlekceważyć, a nie potrafią zna leźć maski, w której mogliby tej sytuacji stawić czoło, mogą stać się schizofrenikami — ostatnia maska — albo po prostu rozbitkami. Wszystkie kwestie dotyczące człowieka jako zwartej całości uwzględniają powyższe rozumowanie, bowiem ciągłość osobowości polega na wierności scenariuszowi, który się samemu sobie napisało. Powiedziałem ci, że jesteś zbyt rozchwiany, aby odgrywać jakąś jedną rolę przez cały czas — masz również za mało wyobraźni — więc byłoby lepiej dla ciebie, gdybyś kryzysy te mógł witać odpowiednio częstym zmienianiem scenariusza. Powinno się to odbywać naturalnie; ważne jest, abyś wiedział, co robisz, żeby nie dać się zaskoczyć bez scenariusza albo ze złym scenariuszem w danej sytuacji. Na przykład, zrobiłeś całkiem dobrze jak na początkujące go, wchodząc tu przed chwilą z taką pewnością siebie, prawie arogancją, i przypisując mi rolę szarlatana. Ale musisz być zdolny zmieniać maski natychmiast, jeżeli w taki czy inny sposób potrafię maskę, w której wkroczyłeś, uczy nić nieodpowiednią. Być może — sugeruję pierwszą z brzegu możliwość — mógłbyś o mnie pomyśleć jako o Rozumnym Starym Mentorze, kimś w rodzaju Machiavellicznego Nestora dajmy na to, a o sobie jako o Nie Wtajemniczonym, Lecz Obiecującym Młodym Pupilu, młodym Aleksandrze, który pewnego dnia wszystkie te nauki wcieli w życie i daleko prześcignie mistrza. Czy chwytasz myśl przewodnią? Albo — to budzi opory, choć może być przydatne jako ostatnia deska ratunku — jako o Milcząco Oburzonym Młodym Człowieku, który toleruje bredzenie Leciwego Dziwaka, ale opuszcza ten dom nie skażony nim. Nazywam to wyjście budzącym opory, bo gdybyś z niego skorzystał, uniemożliwiłbyś sobie poznanie wielu rzeczy, których jeszcze się nie nauczyłeś.

Jest wyjątkowo ważne, abyś nauczył się przywdziewać te maski szczerze. Nie myśl, że poza nimi coś się kryje: ego znaczy j a, a ja znaczy ego, a ego jest z definicji maską. Gdzie nie ma ego — to ty na ławce — nie ma j a. Jeżeli czasami masz uczucie, że twoja maska jest nieszczera — okropne słowo! — to wyłącznie dlatego, że dwie maski kłócą się ze sobą Nie wolno przywdziewać dwu naraz. Staje się to źródłem konfliktu, a konflikt między maskami, podobnie jak nieobecność masek, jest przyczyną bezwładu. Im mocniej możesz dramatyzować własną sytuację i im ostrzej potrafisz określać swoją rolę i wszystkie cudze role, tym jesteś bezpieczniejszy. W Mitoterapii przeznaczonej dla paralityków nie ma znaczenia, jaka jest twoja rola, większa czy mniejsza, dopóki jest jasno określona, choć z natury rzeczy będzie ona zawsze większa. Powiedz teraz coś. Nie mogłem. — Powiedz coś! — rozkazał Doktor. — Rusz się! Przyjmij jakaś rolę! Na gwałt usiłowałem coś wymyślić, lecz nie mogłem. — Niech cię diabli! — krzyknął Doktor. Kopnął swoje krzesło do tyłu i skoczył na mnie, zrzucając mnie na podłogę i tłukąc mocno. — Hej! — wrzasnąłem, całkowicie zaskoczony jego atakiem. — Niech pan przestanie! Co u licha! — szamotałem się z nim i będąc zarówno większy, jak silniejszy niż on, wkrótce zrzuciłem go z siebie. Staliśmy obserwując się ostrożnie i dysząc z wysiłku. — Niech pan uważa z tym! — powiedziałem wojowniczo. — Założę się, że gdybym zechciał, mógłbym przysporzyć panu poważnych zmartwień! — Coś nie w porządku? — zapytała pani Dockey wsuwając głowę do pokoju. Nie chciałbym bić się z nią. — Nie, jeszcze nie — roześmiał się Doktor otrzepując białe spodnie na kolanach. — Mała Terapia Pięściarska dla Jacoba Homera. Nie ma kłopotu. — Zamknęła drzwi. — Będziemy rozmawiać dalej? — zapytał z błyskiem w oczach. — Dzielnie mówiłeś o przysporzeniu mi

zmartwień. Lecz nie miałem już nastroju, by brnąć dalej w całą tę śmieszną bzdurę. Miałem dosyć starego wariata na ten kwartał. — A może masz dosyć starego dziwaka na dzisiaj, co? — Co pomyślałby szeryf Wicomico o tej farmie? — mruknąłem niezadowolony. — Przypuśćmy, że policja wpadłaby tu i zainteresowała się Terapią Seksualną? Moje groźby nie wzruszały Doktora. — Czy zamierzasz ich nasłać? — zapytał wesoło. — Myśli pan, że nie mógłbym? — Nie mam pojęcia — powiedział, nadal niewzruszony. — Próbuje mnie pan ośmielić? Pytanie to, dla jakichś powodów, najwidoczniej oburzyło go; popatrzył na mnie ostro. — W istocie, chyba nie — powiedział nagle. — Wierzę, że jesteś do tego zdolny. Przykro mi, że moje postępowa nie, mające przywrócić ci możliwość ruchów, rozgniewało cię. Robiłem to w dobrej wierze. Byłeś znowu sparaliżowany, wiesz o tym. — Gówno! — wykpiłem go. — Pan i pański paraliż! — Masz dosyć na dzisiaj, Homer! — powiedział Doktor. Teraz i on był zły. — Wynoś się! Mam nadzieję, że zostaniesz sparaliżowany, gdy będziesz wracał do domu samochodem, jadąc sześćdziesiąt mil na godzinę. — Podniósł głos. — Wynoś się stąd, ty przeklęty kretynie! Jego wyraźnie szczery gniew natychmiast zgasił mój, który po pierwszym wybuchu był, oczywiście, tylko nową maską. — Przepraszam, panie Doktorze — powiedziałem. — Nie stracę więcej panowania nad sobą. Wymieniliśmy uśmiechy. — Dlaczego nie? — roześmiał, się. Tracenie panowania nad sobą w pewnych sytuacjach może być dla ciebie terapeutyczne i przyjemne zarazem. — Ponownie zapalił cygaro upuszczone na podłogę w czasie naszej szamotaniny. — Dwie interesujące rzeczy zostały zademonstrowane podczas ostatnich kilku minut, Horner.

Nie mogę ci o nich powiedzieć aż do następnej wizyty. Do widzenia tymczasem. Nie zapomnij zapłacić pani Dockey. Wyszedł szybko z pokoju, jak zwykle spokojny, a kilka minut później i ja wyszedłem: Trochę Wstrząśnięty, Lecz Pewny Swojej Siły. 7. Taniec seksu: jeżeli nie macie innych powodów, aby zachłysnąć się akurat Taniec seksu; jeżeli nie macie innych powodów, aby zachłysnąć się akurat Freudem, to cóż może być bardziej uroczego niż przekonanie, że cały ten wodewil, jakim jest świat, ten zupełnie oszałamiający cyrk historii, to tylko radosne pląsy kopulacji? Ze dyktatorzy palą Żydów, a biznesmeni głosują na republikanów, że sternicy prowadzą statki, a da my grają w brydża, że dziewczęta studiują gramatykę, a chłopcy nauki techniczne — wszyscy z nakazu Fallusa, Władcy Absolutnego? Kiedy pojawia się ten wywołujący niepokój nastrój do uogólniania, to czy może być coś bar dziej kojącego aniżeli stwierdzenie, iż ów naturalny pęd ludzkości, mały biedny c o i t u s, stanowi wyłączną przyczynę powstawania miast i klasztorów, paragrafów i poematów, związków zawodowych i uniwersytetów, że inspiruje taktykę staczania bitew, metafizykę, hydrobiologię i lekkoatletykę? Któż nie odczuwałby radości oświadczając jakiemuś ekstragalaktycznemu turyście: „Na naszej planecie, proszę pana, samice kopulują z samcami. Co więcej, kopulowanie sprawia im przyjemność. Ale z rozmaitych przy czyn nie mogą tego robić, kiedy im się podoba, gdzie im się podoba i z kim im się podoba. Stąd cała ta bieganina, którą pan widzi. Stąd świat?” 1 Terapeutyczna koncepcja! Lekcje rozpoczęły się siódmego września. Dzień był po godny i świeży jak białe, nakrochmalone bluzki uczennic, które wmaszerowały do klasy i niespokojnie zajęły miejsca. Stojąc za pulpitem punktualnie o ósmej, w świeżo wy prasowanym garniturze i z gładko ogolonymi policzkami, poczułem na ich widok, tej lawiny

seksu odurzającego i wyszorowanego na różowo, rozchichotanego i wilgotnego, że nozdrza rozszerzają mi się jak ogierowi. Ugięły się pode mną kolana i dziko ziewnąłem. Również chłopcy — szczupli, silni, prężni i gładko ogoleni — drżeli pobudzeni samą bliskością młodych piersi i pośladków, twardych jak niedojrzałe gruszki. Pierwszego dnia po wakacjach seks unosi się w klasie zupełnie jak ozon w powietrzu po burzy, i wszyscy to wyczuwali, nawet jeśli nie zdawali sobie z tego sprawy: słodkie małe istoty wierciły się na swoich miejscach i nerwowo obciągały spódniczki, zakrywając białe kolana; aroganccy młodzieńcy rozsiadali się niedbale i przelotnymi gestami gładzili przystrzyżone na jeża włosy; skrzyżowałem ręce na piersiach, zaciskając jednocześnie posiadła, i oparłszy się o pulpit pozwoliłem, aby jego krawędź zetknęła się z moim rozporkiem i podziałała na mnie uspokajająco. Wczesne, pogodne ranki bywają erotycznymi chwilami, początek roku szkolnego jest erotycznym sezonem; w takie dni wypada jedynie przytaknąć Freudowi, nic więcej. Patrzyliśmy na siebie, wzajemnie się oceniając, po czym zwięźle i po profesorsku powiedziałem: — Nazywani się Jacob Horner, będę dyżurował w pokoju numer dwadzieścia siedem, zaraz obok. Godziny dyżurów wypisane są na drzwiach. Podałem listę potrzebnych skryptów i omówiłem pro gram; tyle miałem do powiedzenia, na ten dzień i tak wystarczająco wiele. Moja szkolarska oschłość i ich skupiona uwaga zapisali moje nazwisko i numer gabinetu z takim namaszczeniem, jakbym im udostępnił Klucz do Tajemnicy były w sposób tak oczywisty udane — wiedzieliśmy doskonale, że bawimy się w szkołę — że dalsze prowadzenie zajęć wydawało się po prostu niedorzecznością. Do takiej masy kuszących piersi i rozkosznych pośladków mimowolnie tęskniły ręce; pragnienie, aby porzucić tę ceremonialną grę i załatwić wszystkie te wspaniałe dziewczyny zaraz, w

klasie, narzucało się z siłą wręcz przerażającą. Jakaż zapanowałaby ogólnonarodowa konsternacja, gdyby pewnego wrześniowego ranka każdy młody nauczyciel w kraju zawołał: Chłopcy, do diabła z tym nonsensem! Bierzmy je!” Swoją drogą, kojąca myśl! — To wszystko na dzisiaj. Kupcie książki i następnym razem zabierzemy się do pracy. Dla celów diagnostycznych zaczniemy od testu na ortografię. Diagnostycznych, rzeczywiście! Setka wyrazów podyktowanych dostatecznie szybko, by przez jakiś czas nie podnosili głów znad kartek, a ja bym mógł z tego wysokiego miejsca za katedrą postawić — ku radości mego serca — diagnozę każdej cząsteczce kobiecości w tym pomieszczeniu błogosławione niech będą amerykańskie szkoły podstawo we, w których małe dziewczynki siadają zwykle w pierwszych ławkach!. Napatrzywszy się w ten sposób do woli, mógłbym potem, być może, prowadzić dalej lekcję. Bo tak jak człowiek musi się przyzwyczaić do umeblowania w swoim pokoju, żeby mógł później swobodnie oddawać się lek turze, tak samo żeby się móc skupić na trzeźwych zasadach gramatyki angielskiej, należało najpierw przywyknąć do takiej obfitości dziewczęcych wdzięków. Czterokrotnie w ciągu tego dnia powtarzałem owe rytualne uwagi — o ósmej i o dziewiątej rano, i potem o drugiej i o trzeciej po południu. W przerwie, rozsiadłszy się niedbale w gabinecie, upajałem się wspaniałą erekcją i patrzyłem okiem właściciela na paradę tych młodych, kuszących kształtów odbywającą się przed moimi drzwiami. Ponieważ nie miałem lepszego zajęcia, zacząłem snuć leniwe marzenia o władzy absolutnej, władzy, jaką mieli Neron i Kaligula na przykład, która pozwoliłaby mi zniewalać tłumy szkolnych dziewcząt, gorących i uległych. Lubieżne profesorskie marzenia! Ale o godzinie czwartej, gdy upłynął pierwszy dzień mojej pracy, tak dalece zatraciłem się w owym tańcu seksu, że dosłownie zacząłem odczuwać ból. Cisnąłem pustą teczkę do samochodu i

pojechałem przez całe miasto, prosto do szkoły średniej, w której uczyła panna Peggy Rankin; po krótkich poszukiwaniach zderzyłem się z nią, gdy wychodziła z pokoju nauczycielskiego. — Chodźmy! — powiedziałem nagląco. — Muszę natychmiast z tobą porozmawiać! Poznała mnie, zaczerwieniła się i zaczęła protestować. — Chodźmy! — wyszczerzyłem zęby w uśmiechu. — Tutaj nie mogę ci powiedzieć, jakie to ważne! — Wziąłem ją pod rękę i zręcznie wyprowadziłem na zewnątrz. — O co chodzi, Jake? Dokąd mnie prowadzisz? — Dokąd sobie życzysz — odparłem, otwierając przed nią drzwi samochodu. — Na miłość boską, Jake, ty mnie po prostu znowu podrywasz? — zapytała z niedowierzaniem. — Co ma oznaczać to po prostu? Nie ma w tym nic „po prostu”, dziewczyno. — Zaraz się okaże! To fantastyczne! Za kogo ty mnie bierzesz, u licha? Nacisnąłem pedał gazu. . — Jedziemy do ciebie czy do mnie? — Do mnie! — odparła z furią. — I to tak szybko, jak tylko można! Nigdy w życiu nie spotkałam takiego potwora jak ty! Jesteś po prostu potworem! — Nie jestem po prostu potworem, Peggy. Jestem między innymi potworem. — Jesteś niewiarygodnym chamem! Tym właśnie jesteś. Kompletnym chamem! Jesteś tak pochłonięty sobą, że nie masz odrobiny szacunku dla kogokolwiek innego! Skręć tu taj w lewo. Skręciłem w lewo. — Czwarty dom po prawej stronie. Tak, tutaj. Zaparkowałem. — Spójrz na mnie teraz, Jake. Popatrz na mnie! — krzyknęła. — Nie widzisz, że jestem taką samą ludzką istotą jak i ty? Jak w ogóle masz odwagę spojrzeć mi w oczy po tym, co było? Byłabym zdziwiona, gdybyś był na tyle bezczelny, żeby przyjść choćby tylko po to, by mnie prze prosić, ale to… — Słuchaj, Peggy — powiedziałem ostro. — Mówisz, że cię nie szanuję. Czy dlatego, że nie zajmowałem się prawieniem ci pochlebstw w Ocean City albo przepraszaniem cię. potem, czy dlatego, że nie

zadzwoniłem wczoraj, żeby umówić się. na dzisiaj? Oczywiście, że dlatego! Myślisz, że o co mi chodzi? Nie masz w sobie cienia zwykłej kurtuazji, nawet zwykłej uprzejmości! Jestem… jestem zdumiona! Nie jesteś w ogóle mężczyzną. — Wyjaśnię ci to raz na zawsze — powiedziałem uroczyście. — Wydawało mi się, że jesteś wystarczająco dorosła, żeby rzeczy zrozumiałe samo przez się rozumieć bez wyjaśnień. — Do czego znowu zmierzasz? — Obawiam się, że przeceniłem cię, Peggy — oświadczyłem. — Kiedy cię poznałem, myślałem, że okażesz się wspaniałą kobietą, bo takie było moje pierwsze wrażenie. Ale muszę ci powiedzieć, że okazałaś się w stu procentach pospolita. Zaniemówiła. — Czy nie rozumiesz — uśmiechałem się, gdy jednocześnie bolały mnie jądra — że prawdopodobnie seks obchodzi mnie mniej aniżeli wszystkich tych mężczyzn, których przedtem spotkałaś? — Och, mój Boże! — Naturalnie, sprawia mi przyjemność, tak jak sprawia mi przyjemność posiadanie większych pieniędzy, ale dla seksu nie mam ochoty plątać się w żadne głupstwa. — Nawet cienia zwykłego szacunku dla kobiecej godności! — O to właśnie chodzi — powiedziałem trzeźwo. — Zwykły szacunek, zwykła kurtuazja, zwykle to, zwykłe tamto. Dodaj to wszystko razem i otrzymasz pospolity stosunek. Nie wydaje mi się, abyś była moim ideałem dziewczyny, Peggy, chociaż gotów byłem przysiąc, że nim jesteś. Mój ideał dziewczyny nie pragnie zwykłego szacunku; domaga się niezwykłego szacunku, a to oznacza stosunki, w których obie strony nie okazują sobie żadnych specjalnych względów. — Nie wierzę ci — powiedziała Peggy, przerażona i zmartwiona zarazem. — Wobec tego przeczysz sama sobie — powiedziałem spokojnie. — Nie rozumiesz, że wszystkie te pochlebstwa i ta rycerskość — cały ten teatr, jaki mężczyźni odgrywają przed kobietami — to właśnie nic

innego, tylko brak szacunku? Każde kłamstwo jest brakiem szacunku, a stosunki oparte na tego rodzaju nonsensach są fałszywe. Rycerskość to fikcja, którą wymyślili mężczyźni, którzy nie chcą za wracać sobie głowy traktowaniem kobiet na serio. Z chwilą gdy mężczyzna i kobieta akceptują tę fikcję, przestają uważać się wzajemnie za indywidualne istoty ludzkie: przyjmują fałsz w całości, aby nie myśleć o partnerze. Co, naturalnie, jest całkiem użyteczne, jeżeli jedyną rzeczą, której się pragnie, jest seks. Mogę ci także powiedzieć, Peggy, teraz, kiedy jest już za późno, że jesteś jedyną kobietą, którą ośmieliłem się potraktować z szacunkiem i zupełnie poważ nie, może na swój własny sposób, ale tak właśnie traktuję samego siebie. Bez kłamstw, bez mitomanii, bez taryfy ulgowej, bez hipokryzji. Tylko taki stosunek z kobietą może •mnie obchodzić, i to zarówno w kategoriach horyzontalnych, jak wertykalnych. Peggy wybuchnęła nerwowym śmiechem. — Nie powinnaś się z tego śmiać, Peggy — powiedziałem grobowym tonem. — O mój Boże! — śmiała się nadal. — O Boże! Odwróciłem się znad kierownicy i bardzo starannie wy mierzyłem jej policzek. Uderzyła tyłem głowy o szybę, po czym natychmiast rozpłakała się. — Jak widzisz, nadal traktuję cię poważnie — powiedziałem. — Och! — Postaraj się zrozumieć, Peggy, że nie obchodzi mnie wyłącznie spanie z kobietami. Mogę się bez tego obejść. Ale nie pozwolę, aby Najcenniejsze Wartości, którym hołduję, ciskano mi w twarz. Nie jestem mężczyzną, który bije kobiety. Do diabła z kobietami. Pragnę jedynie takiej istoty ludzkiej rodzaju żeńskiego, którą mógłbym traktować równie poważnie jak samego siebie. Jeżeli cię to nie obchodzi, wyjdź, .ale nie śmiej się z jedynego mężczyzny w twoim życiu, który potraktował cię serio. — Jake, na miłość boską! zaszlochała znowu Peggy obejmując mnie za kolana. — Jakże

szpetne moralnie jest wnętrze kobiety! Poklepałem ją po głowie. — Nasze społeczeństwo doprowadziło do tego, że szczerość brzmi jak największa hipokryzja. — Jake? — Słucham. Ponieważ straciła letnią opaleniznę, jej czerwone oczy wydawały się bardziej czerwone aniżeli w lipcu. — Umrę, jeżeli powiesz, że jest za późno, pogładziłem ją po włosach. — Uderzyłem cię, prawda? Nie ma nic bardziej rycerskiego. — Dzięki Bogu, że tak zrobiłeś! — Zbadała w lusterku czerwoną plamę na policzku. — Chciałabym, aby to nigdy nie zeszło. — Wiesz, Peggy, ja naprawdę chciałem po prostu od wieźć cię do domu — zaryzykowałem z uśmiechem, — Kiedy będę cię mógł zobaczyć? Była całkowicie oszołomiona. — Jake? — Co takiego? — Och, Jake, teraz! Chodź ze mną teraz na górę. Pozdrowiłem w myślach Josepha Morgana, i mio maestro, a także dr. Freuda, sprawcę owego kosmicznego zamętu, i wraz z panną Peggy wbiegliśmy lekko do jej mieszkania. Jakie to było pas de detix, co za entrechatl Wyszedłem stamtąd obiecując rozmaite wielkie rzeczy, którymi bynajmniej nie miałem ochoty zawracać sobie głowy. Jeżeli się zważy, iż spisałem się tak doskonale owego popołudnia z panną Rankin, to należałoby raczej żałować, że do zapadnięcia zmroku i do mojej pierwszej naprawdę po tajemnej wizyty u Rennie nie miałem ochoty być Joe Morganem czy jakimkolwiek innym rodzajem tancerza. Nie miałem, nigdy wygórowanych potrzeb seksualnych. Jeżeli .chodzi o mnie, to przerwy pomiędzy kobietami były

zazwyczaj długie i nie odczuwałem normalnie żadnych za burzeń obchodząc się bez stosunków seksualnych. Stan pod niecenia erotycznego, jakiego doświadczyłem przez większą część owego pierwszego dnia pracy w szkole, pojawiał się nieomal tak rzadko jak moje manie i prawie tak samo łatwo dawał się rozproszyć. Po jednej zabawie miałem dosyć i byłem tak beznamiętny jak wykastrowane zwierzę. Przypuszczam jednak, że Rennie znalazła mnie w nieco innym stanie w wieczór naszego pierwszego cudzołóstwa, krótko po tym, jak podglądaliśmy wspaniałe wyczyny Joe ego — sama energia, niezbędna do tego, by być kochankiem z temperamentem, istnieje we mnie, choć nie zawsze — bo kiedy do niej pojechałem, nie byłem ani znudzony, ani zmęczony, ani smutny, ani podniecony, ani zuchwały, ani szczęśliwy: byłem po prostu łagodnym zwierzęciem. Sytuacja wyjściowa była czymś w rodzaju paradygmatu założonej z góry nieuchronności. Trzy dni po tym, jak podglądaliśmy go w dużym pokoju przez szparę w żaluzji, Joe pojechał do Waszyngtonu, aby w Bibliotece Kongresu ze brać materiały do swojej dysertacji, i przed wyjazdem po prosił mnie, bym w czasie jego nieobecności dotrzymywał Rennie towarzystwa. Prośba bardzo w jego stylu. Pojechałem zatem do niej i spędziłem popołudnie na zabawie z chłopcami. Nie było to konieczne, ale również w żaden oczywisty sposób nie było kompromitujące. Rennie, zupełnie mimochodem, powiedziała, żebym został na kolacji, wobec czego zostałem, chociaż równie dobrze mogłem zjeść, jak zazwyczaj, w restauracji. Prawie nie rozmawialiśmy ze sobą. Rennie powiedziała raz: „Bez Joeego czuję się za gubiona”, na co nie mogłem wymyślić żadnej właściwej odpowiedzi chyba i dlatego, iż nie byłem pewien, jakiego stopnia dosłowności sięgała powyższa konstatacja. Po kolacji z własnej woli asystowałem przy kąpieli chłopców, opowie działem im bajkę do poduszki i życzyłem dobrej nocy. Mogłem się potem wynieść, i fakt, że

zostałem, aby wspólnie z Rennie wypić drinka, nie da się z pewnością wytłumaczyć jednoznacznie. Zwracaliśmy się do siebie sporadycznie, bezosobowo — milczeliśmy niemal przez cały czas, lecz milczenie nie było niczym niezwykłym ani dokuczliwym, kiedy przebywało się z Rennie — i naprawdę bardzo nie wiele pamiętam z naszej rozmowy poza tym, że Rennie wspominała, iż jest zmęczona, i że podziękowała mi za pomoc przy dzieciach. Chciałbym tu wykazać, że we wszystkim, co się wówczas odbywało, nie było żadnego otwartego działania, żadnego czynu ani słowa, które niedwuznacznie wskazywałyby na erotyczną żądzę u którejkolwiek ze stron. Naturalnie, wy pada mi przyznać, że Rennie była atrakcyjna tego dnia. Z całego jej zachowania przebijało wyczerpanie: w miarę upływu czasu jej ruchy stawały się coraz cięższe i powolniejsze, przypominając ruchy robotnika, który przepracował dwie zmiany pod rząd; wieczorem siedziała już prawie bez ruchu i często przymykała oczy na dobre pół minuty, a potem szeroko je otwierała, ciężko przy tym wzdychając. Wszystko to podobało mi się, ale raczej abstrakcyjnie, i jakiekolwiek nachodzące mnie ciągoty seksualne były także, mniej lub więcej, abstrakcyjne. Niewiele mówiliśmy o Joeem, a o tym, co obejrzeliśmy przez okno, nie padło nawet jedno słowo. Potem, około pół do dziesiątej, Rennie powiedziała: „Wezmę prysznic i idę spać”, na co ja odparłem: „W porządku.” Aby dojść do łazienki, musiała przejść przez mały przedpokój obok dużego pokoju, a ja, chcąc zabrać kurtkę, również musiałem udać się do tego przedpokoju, gdzie znajdowała się wmurowana w ścianę szafa na garderobę. Nie należy się chyba zatem specjalnie dziwić, że wstaliśmy z krzeseł w tym samym momencie i razem udaliśmy się do przedpokoju. Kiedy z progu łazienki odwróciła się na chwilę w moją

stronę, to czy ktoś ośmieliłby się stanowczo stwierdzić, że nie po to, byśmy sobie powiedzieli dobranoc? Tak sio jednak stało, że zanim każde z nas poszło swoją własną droga, objęliśmy się, zamiast życzyć sobie dobrej nocy — ale jestem pewien, że nawet zwolnione zdjęcia filmowe nie po kazałyby, które z nas wykonało pierwszy ruch — i stało się dalej choć nie powiedziałbym, iż w konsekwencji tak, że. nasze oddzielne drogi zaprowadziły nas do wspólnego łóżka. Gdybyśmy w owej chwili mogli myśleć świadomie o pierwszych krokach — jaz pewnością świadomie nie myślałem — to nie wątpię, że musielibyśmy przyjąć oboje, iż pierwsze kroki zostały poczynione bez wzglądu na to, które z nas się do tego przyczyniło. Wspominam o tym, ponieważ ma to związek z komentarzami, jakimi ludzie nader często opatrują swoje zachowanie w sytuacjach, które po pewnym czasie przysparzają im wyrzutów sumienia. Można obserwować niebo od rana do północy albo analizować spektrum przechodząc od podczerwieni do ultrafioletu i mimo to trud no jest wskazać palcem punkt, w którym dokonuje się jakościowa zmiana; nikt nie potrafi powiedzieć: „To dokładnie tutaj zmierzch zaczyna być nocą”, albo że w tym miejscu błękit przechodzi w fiolet, czy, dla odmiany, niewinność w winę. Można w ten sposób brnąć bardzo daleko w sytuację, nie znajdując słowa czy też gestu, które można by zręcznie obarczyć wstępną odpowiedzialnością — można za brnąć tak daleko, żeby się nagle przekonać, iż zmiana już się dokonała, stała się historią, i od tego momentu brnie się jeszcze dalej w poczuciu zapóźnienia i nieuchronności, w które niezupełnie się wierzy, lecz których z jakichś przy czyn nie ma się ochoty kwestionować. Mógłbym przejrzyście zilustrować powyższy fenomen przykładem, który mam akurat pod ręką, i dotrzeć tą drogą do istoty rzeczy — a nawet jeśli nie tak daleko, to przynajmniej do momentu, w którym przyprawienie rogów Joemu Morganowi było ponad wszelkie

wątpliwości dokonanym faktem — ale delikatność, do której często się odwołuję, nie pozwala mi. Spędziliśmy z Rennie burzliwą noc, bez słów, pełną za to turlań, wygibasów, trzesionek i tym podobnych, dostatecznie podniecającą, by chciało się ją prze żyć, lecz zbyt nudną do opisywania; ze względu na sąsiadów wyszedłem przed świtem. Nie bez przyczyny opowiadam tak skromnie o. Naszym cudzołóstwie: cała ta historia nie posiadała dla mnie żadnego znaczenia. Nie mam pojęcia, o czym myślała Rennie — jej charakterystyczna małomówność zainteresowała dopiero potem — ale wiem, że ja miałem w głowie pustkę. Tym razem to nie był przypadek „braku pogody”; nastrój można scharakteryzować jako mieszaninę początkowo abstrakcyjnego, a później już konkretnego pożądania i określonej, choć umiarkowanej, męskiej ciekawości; innymi słowy, najpierw chciałem kopulować, a dopiero potem chciałem kopulować z Rennie, i na dodatek pragnąłem się dowiedzieć nie tylko, „jaka ona jest w łóżku”, lecz również jaki rodzaj intymnej więzi w tym momencie nie myślę o więzi seksualnej zadzierzgnie się między nami po tej wspólnej nocy. Chociaż nie mam instynktu stadnego i rzadko bywam bardzo towarzyski, mogę niekiedy odczuwać wyjątkową nawet ciekawość wobec jednej czy dwu osób. 1 to było wszystko. Innych uczuć, oprócz wyżej wspomnianych, ledwie uświadomionych, trudno byłoby mi się w sobie doszukać. Rennie jako partnerka do łóżka, na mój powszedni gust nieco zbyt atletyczna, więcej niż zaspokoiła moje erotyczne wymagania, tak zwykłe, jak i te bardziej indywidualne, natomiast nurtująca mnie ciekawość została zaspokojona faktem, że może być zaspokajana w miarę upływu czasu. Mego udziału w tym zdarzeniu nie mogę nazwać czymś nieuzasadnionym, w sensie, że nie posiadałem motywów — wiedziałem, dlaczego brnę w tę sytuację — ale mógłbym go nazwać w sensie węższym jeśli nie w szerszym — niezamierzonym i całkowicie bezrefleksyjnym. Jacob Horner, który popełnił

cudzołóstwo, nie wyprzedzał myślami swojej żądzy. Następnego dnia, pamiętając o poleceniach Doktora, pogrążyłem się całkowicie w lekturze kilku tomów dramatów, które wypożyczyłem z biblioteki szkolnej, a o historii z Rennie nie pomyślałem nawet przez chwilę. Była nieważna, bez znaczenia, i jeśli chodzi o mnie, bez konsekwencji. Nie zdarzało mi się czytać za często, lecz kiedy już zabierałem się do książek, pochłaniałem je żarłocznie; przez kolejne cztery dni prawie nie wychodziłem z pokoju, opuszczałem go tylko po to, aby coś zjeść, i przeczytałem siedem tomów sztuk dramatycznych — w Sumie około siedemdziesięciu czy osiemdziesięciu sztuk. Dzień, który nastąpił po tej obfitej lekturze, był pierwszym dniem roku szkolnego, dniem opisywanym w niniejszym rozdziale, i wydaje mi się, że to dzięki uwolnieniu od ostrej diety zastępczych przeżyć dostarczonych przez dramaty, a nie dzięki przygodzie z Ren nie pięć dni wcześniej, znalazłem się w stanie tego nie zwykłego podniecenia erotycznego. Wieczorem, po kolacji, czułem się podle, nawet bardzo podle, i pozostawiony samemu sobie, zagrzebany w wygodnym odrętwieniu, bujałem się w fotelu aż do czasu pójścia do łóżka. Inercja, której w owej chwili doświadczałem, róż ni się zarówno od „nastrojów bez pogody”, jak i od bezwładu, któremu uległem swego czasu na dworcu Pensylwania — jest w niej coś łagodnie euforycznego: mój umysł, nie będąc pustyni ani nieruchomym, przestaje niemal pracować, a leniwy bieg uciekających myśli osnuwa się wokół czegoś w rodzaju wszechprzenikającej, kosmicznej świadomości, niemal dotykalnej i słyszalnej, którą mogę przy równać jedynie do słów „Czuję tchnienie innych planet” z Drugiego kwartetu smyczkowego Schbnberga, albo, mniej ezoterycznie, choć chyba nie mniej trafnie, do odgłosów atmosfery słyszalnych w radio, gdy potencjometr ustawiony jest na maksimum. Jest to stan, z którego mogę się wydobyć wysiłkiem woli, ale

mimo to zazwyczaj pozwalam mu trwać. Stało się jednak tak samo jak w przypadku mojej lipcowej euforii: zadzwoniła Rennie i ponownie znalazłem? się w rzeczywistości. — Jake, myślę, że będzie lepiej, jak tu przyjedziesz — powiedziała. — Muszę się z tobą zobaczyć. — Dobrze. — Nie odczuwałem żadnych wzruszeń; w związku z tym zaproszeniem, poza tą specyficzną, niezbyt j naglącą ciekawością, o której wspomniałem przedtem. Kiedy? — Teraz. Joe jest z harcerzami na zbiórce. — Dobrze. Nader łatwo doszedłem do wniosku, że zanosi się na polerowanie rogów, które, tak czy owak, przyprawiliśmy już Joemu; gdy jechałem do Morganów, próbowałem bez prze konania pocieszyć się ironią losu, która sprawiła, że Joe był tej chwili na zbiórce harcerskiej. To jednak nie działało. Prawdę mówiąc, byłem nieco rozdrażniony, choć erotycznie zupełnie spokojny; czułem się podle i konwencjonalnie, chciałem się czuć konwencjonalnie i nie miałem chęci myśleć o sobie. Być może dlatego po raz pierwszy, odkąd po znałem Morganów, doznałem raptownego, zdumiewającego poczucia winy. Zaraz potem odczułem cały ciężar tej winy, która poraziła mnie niczym szok, obezwładniła mięśnie twarzy, sprawiła, że straciłem panowanie nad kierownicą i poczułem mdłości. Spociły mi się dłonie i czoło. Cóż ja, na Boga, uczyniłem? Byłem przerażony. Czy naprawdę Jacob Horner zdradza człowieka, którego może uważać za swojego jedynego przyjaciela, a potem, jakby tego było mało, ukrywa przed nim swój występek? Ogarnęła mnie trwoga, jakiej nie zaznałem w życiu. Co więcej, moja trwoga była nie uświadomiona: nie byłem świadom, iż obserwuję Jacoba Homera osaczonego przez trwogę. Gdybym był, zobaczył bym z pewnością twarz bardzo podobną do oblicza Laokoona. Nagłe i przytłaczające odczucie owego brzemienia winy zmiażdżyło mnie. Chciałem, zawrócić albo, lepiej, jechać dalej, opuścić Maryland i nigdy już nie wracać. Było to nowe doznanie, lecz nie

miałem siły ani odwagi, ani charakteru, aby się nim zainteresować, tak jak to dzieje się za zwyczaj, kiedy nawiedzają mnie rzadkie chwile intensywnych doznań. Z drugiej strony, byłem zbyt roztrzęsiony, aby uciekać. Zaparkowałem przed domem Rennie i po chwili wszedłem do środka. Nie miałem pojęcia, co robić, Z pewnością nie byłem zdolny do recydywy. Drzwi otworzyła mi Rennie, blada jak trup. Kiedy zobaczyła, że to ja, próbowała coś powiedzieć, lecz nie była w stanie wykrztusić z siebie słowa i zalała się łzami. — Co się stało, Rennie? — ująłem ją za ramiona i był bym ja objął tylko po to, by uspokoić nas oboje, lecz od skoczyła przerażona i opadła na krzesło. Intensywność oburzenia w jej odruchu powiększyła moje mdłości: oblałem się zimnym potem, kolana ugięły się pode mną i gotów byłem zwymiotować. — Hennie, to niewiarygodne! — krzyknąłem. Spojrzała na .mnie, nadal niezdolna do powiedzenia czegokolwiek, a mnie łzy napłynęły do oczu. Musiałem usiąść. — Boże, słabo mi! — powiedziałem. Ogrom krzywdy, jaką wyrządziłem Joemu, był zbyt bolesny, by go znieść, On sam nigdy nie wydawał mi się lepszy ani silniejszy niż w tej chwili, kiedy przebywał ze swoimi harcerzami. — Co ja sobie wyobrażałem? Gdzie, u diabła, byłem? Rennie przymknęła oczy i pokiwała głową w obie strony. Po chwili uspokoiła się trochę i otarła oczy wierzchem dłoni. — Co zrobimy, Jake? — Czy on już wie? Potrząsnęła przecząco głową przyciskając dłoń do czoła. — Pracował bardzo ciężko w Waszyngtonie, żeby mieć dosyć materiałów na dłuższy czas, a kiedy wrócił do domu — ścisnęło ją w gardle — był dla mnie tak serdeczny jak nigdy przedtem. Chciałam umrzeć. A kiedy jeszcze po myślałam… że nosiłam jego dziecko, kiedy tamto się stało… Zrobiłem się czerwony ze wstydu. — Wiesz, na co się zdobyłam? Poszłam dzisiaj rano do .naszego doktora, żeby przerwać ciążę. Był dla mnie okropny. Zna mnie od dziecka i strasznie się zdenerwował, i po wiedział, że powinnam się

wstydzić. — O Boże! — Potem okazało się, że niepotrzebnie do niego chodziłam. Dzisiaj po południu zaczęłam krwawić. Nie byłam, wcale w ciąży, po prostu menstruacja parę dni się spóźniła. Załamała się znowu. Fakt, że nie była w ciąży, widocznie pogarszał w jakiś sposób istniejący stan rzeczy. — Czy powiesz Joemu? — zapytałem. — Nie wiem — odparła głucho. — Nie wyobrażam sobie, żebym mu mogła nigdy nie powiedzieć; Boże, ostatnia rzecz, którą .wolno nam zrobić, .to ukrywać cokolwiek przed sobą! Te pięć dni to był koszmar! Przez cały czas musiałam być wesołą i swobodną. Przysięgam, nie zabiłam się tylko dlatego, że to byłoby dalszym oszukiwaniem, Joeego. — Jak on może to przyjąć? — Pojęcia nie mam! To okropna rzecz. Mogę go sobie wyobrazić, jak robi wszystko: może się roześmiać, a może zastrzelić nas oboje. Nie wiem, co by zrobił, i to jest najgorsze, bo żadnemu z nas nigdy się nie śniło, że może coś takiego uczynić drugiemu! Uważasz, że powinnam mu po wiedzieć? — Nie wiem — odparłem, lecz tak byłem przytłoczony poczuciem winy, że sama myśl o tym przeraziła mnie. — Boisz się go? — spytała Rennie. Całe szczęście, że zadała to pytanie, bo chociaż pogarda W jej głosie ledwo dawała się wyczuć — w gruncie rzeczy ona bała się również — była to jednak pogarda całkowita, być może największa, jaką jeden człowiek może okazać drugiemu. Natychmiast odzyskałem równowagę. — Boję się gwałtu — powiedziałem. — Boję się zawsze jakiegokolwiek gwałtu, nawet gwałtownych uczuć. Ale musisz zrozumieć, że kiedy w grę wchodzą rzeczy istotne, nie kiwnę nawet palcem, żeby uniknąć gwałtu. Lęk to nie to samo co tchórzliwość. Jeśli wolę, żebyś nie mówiła nic Joemu, to dlatego, że boję się

możliwości gwałtu, ale ni gdy nie powiem słowa, aby cię nakłaniać do milczenia. Na lęk nie ma lekarstwa, ale tchórzem jest się z wyboru. Tak było naprawdę, przynajmniej w owej chwili wydawało mi się, że tak jest. Normalnie nie bywam tchórzliwy, chyba że zaskoczy mnie nieoczekiwana sytuacja. Ale teraz było mi słabo, żałośnie słabo: w pierwszym rzędzie dlatego, że poszedłem z Rennie do łóżka, a również dlatego, że nie powiedziałem o tym Joemu zaraz po fakcie; było mi słabo i przez to, że się bałem, że Joe dowie się o wszystkim. Z jednej strony bałem się jego rozczarowania, potępienia i odrazy w stosunku do mnie — z drugiej zaś było mi niedobrze właśnie dlatego, że obawiałem się tych rzeczy, które kiedy indziej zupełnie by mnie nie obchodziły. Mógł bym się wytłumaczyć ze wszystkich słabości z. wyjątkiem tej głównej, a mianowicie, iż tak bezmyślnie zdradziłem Joeego; jedna słabość rodzi inne słabości, podobnie jak je dna siła wyzwala inne siły, lecz dla tej pierwszej, zasadniczej słabości nie ma usprawiedliwienia. Byłem nędznikiem. Po chwili Rennie powiedziała: — Joe będzie w domu za kilka minut. Wstałem, by się pożegnać. — Rennie… Boże, przykro mi. Rób, co uważasz za. stosowne. Nie popatrzyła na mnie. — Nie mam pojęcia, co zrobić. Czasami budzę się rano w świetnym nastroju: on… my zawsze śpimy obejmując się… — Wyznanie to na chwilę napełniło ją wzruszeniem. — Potem przypominam sobie, co myśmy zrobili, przypominam sobie mimo woli, i pragnę umrzeć. Chciałabym się nigdy nie obudzić. Nie mogę uwierzyć, że to się stało. I naprawdę chyba nie wierzę, że to się stało. To nie mogło się stać, Jake: nie mogłam, wyrządzić mu takiej krzywdy. — Czuję to samo — oświadczyłem. Już byłem bliski powiedzenia jej, jaka to dopiero będzie dla niego krzywda, gdy się o wszystkim dowie, lecz w porę ugryzłem się w język, przerażony, że mogłaby pomyśleć,

iż chcę ją nakłonić do milczenia, co było prawdą. Ze wszystkich sił pragnąłem, aby milczała. — Rób tak, jak musisz zrobić — powiedziałem. — Bądź silna, jak tylko możesz. Wyszedłem stamtąd i wróciłem do siebie. Nie było mowy o czytaniu albo o spaniu: możliwość wśliznięcia się w cudzy świat czy też umkniecie jakimś innym sposobem od własnego, który mnie trzymał za gardło, nie istniała. Mogłem myśleć tylko o Rennie, przebywającej tam, w domu, razem z Joeem, może leżącej z nim. w łóżku; zastanawiałem się, na jak długo wystarczy jej sił, aby opierać się jego uściskom, spaniu w jego ramionach, jego nowej serdeczności. Wypełniony byłem w równym stopniu głęboką sympatią dla Rennie, którą, jak czułem, wpędziłem w tę sytuacje, co strachem, że Joe dowie się o wszystkim. Musiał się zjawić jakieś dziesięć minut po moim wyjściu — spociłem się na myśl, że wyszedłem w samą porę przyszło mi do głowy, że skoro odczuwałem wobec Rennie tę głęboką sympatię, miałem dla niej tyle tkliwości ogólnego zainteresowania, to mogłem poczekać na Joeego i powiedzieć mu o wszystkim osobiście. Każda upływająca minuta powiększała wagę mojego występku. Tak więc wy padało w końcu przyznać, iż mimo wszystko byłem tchórzem: cudzołożnikiem, oszustem, zdrajcą przyjaciół i tchórzem. I znowu odzyskałem pełną świadomość: obserwowałem, jak nie chcę dopuścić do siebie myśli, że obok łóżka stoi telefon, przy pomocy którego można zadzwonić do Morgana; że przed domem stoi samochód, którym można do niego pojechać. Tchórzliwość rozmnaża się najwidoczniej równie obficie jak słabość. Wysiłek woli wymagający pod niesienia słuchawki telefonicznej przekraczał moje możliwości. Moja ciekawość powróciła wraz ze świadomością. Poło żyłem rękę na telefonie i przez jakiś czas obserwowałem z zainteresowaniem czerwieniącego się, udręczonego człowieka, który nie podniesie słuchawki.

8. Dręczące mnie poczucie winy i pogarda dla siebie były nie do zniesienia Dręczące mnie poczucie winy i pogarda dla siebie były nie do zniesienia. Nie dało się zabić ich snem, ponieważ spałem mało i niespokojnie. Nie było widoków na żaden dostatecznie silny nastrój ani na wystarczająco ciekawe zajęcie, które pozwoliłyby zrzucić tę zmorę. Wstręt, jaki do siebie odczuwałem, zatruł mi do tego stopnia trawienie i świadomość, że jedzenie leżało w żołądku jak glina, a próby znalezienia jakiejś rozrywki — książki, kino — kończyły się żałosnym fiaskiem. Odgrywanie roli profesora przekształcało się w gorzką farsę. Jak gdyby dla dopełnienia tego nastroju przez następne trzy dni padał deszcz: człowiek przemakał biegając wciąż od budynków do samochodów i od samochodów do budynków; w klasach unosiła się woń mokrej odzieży, pyłu kredowego i stęchlizny; studenci wyglądali posępnie przez okna. Słuchanie własnego głosu, paplającego o przysłówkach i przyimkach niczym pomylona papuga, przyprawiało mnie o mdłości; nikt nie zwracał na mnie uwagi. Zamknięty w swoim pokoju, sam ze sobą, myślałem, że zwariuję. Jestem przekonany, że tydzień takiej duchowej szamotaniny doprowadziłby mnie do samobójstwa: prawdę mówiąc, prawie przez cały czas myślałem o skończeniu ze sobą. Zazdrościłem wszystkim martwym rzeczom — tłustym dżdżownicom, które leżały rozgniecione na mokrych ścieżkach, zwierzętom, których smażone ciała przeżuwałem w trakcie posiłków, ludziom rozkładającym się na zabłoconych cmentarzach — lecz pod ręką nie było żadnego instrumentu samozagłady, którego odważyłbym się użyć. Stendhal utrzymuje, że swego czasu odrzucił myśl o samobójstwie ze zwykłej ciekawości, jak rozwinie się sytuacja polityczna we Francji: chciał wiedzieć, co się dalej stanie. I, pomijając tchórzliwość, podobna rzecz

wstrzymywała moją rękę; od owego wieczora, kiedy po raz ostatni widziałem Hennie, Joe nie pokazał się w szkole. Shirley, sekretarka dr. Schotta, zakomunikowała, że pan Morgan zachorował, ale że oczekiwany jest w pracy lada dzień. Napięcie •wywołane jego nieobecnością było dla mnie torturą. Nie wiedziałem, czy był naprawdę chory, czy też Rennie wy znała swoją zdradę. Jaki istniał związek pomiędzy jej wy znaniem a jego nieobecnością? I najważniejsze: jak on zareaguje? Były to przerażające pytania, choć, gdy z jednej strony wprawiały mnie w drżenie na myśl, że w końcu będę musiał spotkać Joeego twarzą w twarz, to z drugiej działały przeciwko jakimkolwiek samobójczym impulsom; nie mogłem zabić siebie przynajmniej dopóty, dopóki nie potrafiłem na nie odpowiedzieć, choćby dlatego, że z owe go bardzo specyficznego punktu widzenia nigdy nie dowie działbym się, czy moje samobójstwo było potrzebne. Trzeciego dnia po obiedzie Joe pojawił się w szkole i od był popołudniowe lekcje. Zbladłem, gdy spotkałem go przypadkowo w głównym hallu, w czasie przerwy; moja nerwowość stała się bardziej dręcząca z powodu faktu, że mieliśmy tylko tyle czasu, by powiedzieć sobie „cześć”. Joe był zupełnie spokojny, ale moja twarz musiała wyrażać wszystkie nurtujące mnie uczucia. Nie mam pojęcia, jak prze brnąłem przez ostatnie dwie lekcje. O czwartej poszedłem do mego gabinetu, aby poprawić pierwszą partię ćwiczeń z kompozycji i parę minut później w drzwiach stanął Joe. Dwaj koledzy, z którymi dzieliłem ten pokój, poszli już do domu. Joe usiadł na krawędzi biurka, które sąsiadowało z moim. — Jak leci? — zapytał. Potrząsnąłem głową, pragnąc wyznać mu wszystko, za nim zdążyłby powiedzieć, że już wie; tym razem jednak poczułem się tak słaby, że zdobyłem się jedynie na myśl o odległej możliwości, iż Joe jeszcze nie

wie. Dopóki taka możliwość istniała, nie starczyłoby mi sił na wyznanie choć jednocześnie bardzo dobrze wiedziałem, że z chwilą jej zniknięcia moja spowiedź okaże się bezcelowa. — Pierwsza partia ćwiczeń — powiedziałem, nie podnosząc głowy znad papierów. — Jak się czujesz? Shirley mówiła, że byłeś chory. — Byłem — odparł Joe. Bez wątpienia jego twarz uzmysłowiłaby mi, jak rozumieć tę odpowiedź, lecz nie byłem w stanie podnieść głowy do góry. Udawałem, że sprawdzam ćwiczenie, i chwyciłem się nadziei, że Joe mówił dosłownie. — A co u ciebie? — zapytał. W jego głosie nie było sarkazmu, jedynie ciekawość. Spadł mi ciężar z serca. — Och, jak zwykle. — Nie przeziębiłeś się od tego deszczu? — Nie. Nie przeziębiam się łatwo. — Poczułem taką ulgę, że miałem ochotę głośno się śmiać! Wstyd niewątpliwie od czuwałbym później, ale w tym momencie bliskość ratunku napełniła mnie radosnym szałem. Nie wiedział! Podzięko wałem Rennie w duchu z całego serca — niemal kochałem ją w tej chwili. — A tobie co dolegało? — zapytałem radosny i uspokojony. — Mononukleoza czy tryper? — Teraz ośmieliłem się nawet spojrzeć na niego, by zobaczyć, jak zareaguje na mój żart. — Horner — powiedział głosem pełnym cierpienia — dla czego, na Boga, zerżnąłeś Rennie? Pytanie było niczym cios w głowę: zrobiło mi się słabo i dostałem skurczu żołądka. Przez chwile w ogóle nie mogłem mówić. Czekał, obserwując mnie, chyba urzeczony odrazą. — Boże, Joe… — wykrakałem wreszcie. Na pierwszy dźwięk własnego głosu, przez sam wysiłek mówienia, łzy napłynęły mi do oczu, zaczerwieniłem się i oblałem potem. Nie miałem nic do powiedzenia. Joe wepchnął sobie okulary głębiej na nos. — Dlaczego chciałeś to zrobić? Co cię do tego skłoniło? —Joe, teraz nie mogę o tym mówić.

—Możesz — powiedział bezbarwnie. — Będziesz teraz gadał albo ci gnaty poprzetrącam. Muszę powiedzieć, że powyższe oświadczenie, choć całkiem pasujące do jego szczerej natury, było podwójnym błędem taktycznym ze strony Joeego. Po pierwsze: mimo iż groźba gwałtu napawała mnie strachem, spychała mnie natychmiast na stanowisko obronne, a jeżeli obrona wskazuje na poczucie winy, to jest jednocześnie od tej winy uwolnieniem; morderca zaaferowany wymigiwaniem się od kary niewiele ma czasu na kontemplację ohydy swojego czynu. Po drugie: wydaje mi się, że, ogólnie rzecz biorąc, jedyny sposób uzyskania od kogoś naprawdę szczerych odpowiedzi, do których można by mieć zaufanie, polega na stworzeniu wrażenia, że każda odpowiedź zostanie przyjęta przychylnie, bez karcenia. — Nie chciałem tego zrobić, Joe. Nie wiem, dla czego to zrobiłem. — Gówno. Może nie pochwalasz samego uczynku, ale oczywiście chciałeś to zrobić, bo inaczej byś tego nie zrobił. To, co człowiek czyni, jest efektem tego, co chciał uczynić i za co powinien czuć się odpowiedzialny. Co myślałeś, kiedy to zrobiłeś? — Ja nie myślałem, Joe. Gdybym myślał, na pewno bym tego nie zrobił. — Może myślałeś, że to mi się spodoba? Myślałeś, że kim jestem? — Ja nie myślałem, Joe. — Stajesz się celowo tępy, Horner, i to mnie denerwuje. — Być może tępy, ale nie celowo. Nie wiem, jakiego rodzaju nieświadome motywy mogłem mieć, Joe, ale bez “względu na to, jakie one były, były nieświadome, wobec czego nic nie mogę o nich powiedzieć. — Myślałem naturalnie, że nie mogę być za nie odpowiedzialny. — Ale przy sięgam, nie miałem żadnych świadomych motywów. — Nie chcesz być pociągnięty do odpowiedzialności? i zapytał Joe z niedowierzaniem. — Joe, chcę, wierz roi — powiedziałem bez przekonania. — Ale nie mogę podać ci motywów, skoro nie miałem żadnych. Czy “chcesz, bym tu zmyślał jakieś? — Jaki ty sobie wytworzyłeś wizerunek mnie i Rennie na litość boską? — powiedział Joe rozjątrzony. — Najbardziej mnie mierzi to, co musiałeś

sobie wyobrażać o naszym stosunku, żeby zrobić taki numer! Wiem dobrze, że wiele cię w nas śmieszyło; traktowałem zawsze pobłażliwie twoje brednie, ponieważ mnie interesowałeś. Czy wydawało ci się, że Rennie jest łatwym łupem, dlatego że traktowałem ją dość ostro? Czy nie widzisz różnicy pomiędzy łatwą rozgrywką a uczciwą rozgrywką? Czy naprawdę myślałeś, że uda ci się odciągnąć Rennie ode mnie na tyle, żeby ukrywała przede mną cokolwiek? — Joe, jak Boga kocham, wiem, że to był obrzydliwy po stępek! Nie bronię cudzołóstwa ani kłamstwa. — Ale je popełniłeś. Dlaczego to zrobiłeś? Czy myślisz, że obchodzi mnie twoje zdanie na temat szóstego przykazania? Nie mam nic przeciwko cudzołóstwu i okłamywaniu jako grzechom, Homer; natomiast mam wiele przeciwko temu, że zerżnąłeś Rennie i potem próbowałeś ją namówić, żeby to przede mną ukryła. Słuchaj, ty mnie gówno obchodzisz. Straciłeś już wszystkie prawa, jeżeli sądziłeś, że je masz, do mojej przyjaźni. Koniec z przyjaźnią. Być może, zerwę także i z Rennie, ale o tym będę wiedział, jak usłyszę całą historie. Chcę znać twoją wersję wydarzeń, jeśli posiadasz jakąś. Wysłuchałem już wersji Rennie — tym zajmowałem się przez ostatnie trzy dni. Ale jej pamięć nie jest doskonała, a przy tym, jak każda pamięć, jest selektywna. Naturalnie, to, co usłyszałem, stanowi możliwie najkorzystniejszą interpretację jej zachowania, a zarazem najbardziej obciąża ciebie. Pamiętaj, chłopcze, mnie przy tym nie było. Rennie nie jest niewiniątkiem, ale chcę znać wszystkie fakty i wszystkie interpretacje faktów. — Co ja mogę powiedzieć, Joe? Zwinnie zeskoczył z biurka. — Przyjdę zobaczyć się z tobą po kolacji — powie dział. — Byłoby lepiej, żebym usłyszał, co masz do powiedzenia, i żeby Rennie przy tym nie było. Nie obawiaj się, Taje — dodał z pewną pogardą — nie zastrzelę cię. Nie pominąłbym o użyciu siły, gdyby mi Rennie nie powie działa, że się

tego spodziewasz! Zjadłem zatem posiłek w nie najlepszym stanie ducha. Mimo wszystko przestały mnie nawiedzać myśli o samobójstwie. Jak gdyby symbolizując zmianę mojej wewnętrznej pogody, deszcz przestał padać późnym popołudniem, a około szóstej było już sucho, chociaż niebo przysłaniały jeszcze chmury. Przyłapałem się nawet na tym, że niedawne dojmujące poczucie winy wpisałem na listę innych moich słabości i konsekwentnie ubolewałem nad nim, tak jak nad wszystkimi innymi. Nie czułem się wcale lepiej na myśl o moim wyczynie — baraszkowanie z żonami przyjaciół za plecami przyjaciół i potem oszukiwanie ich to było z mojego punktu widzenia zło, oczywiście w chwilach, w których miałem jakiś punkt widzenia — ale moje odczucia z nim związane były odmienne. Teraz, kiedy wszystko już się wydało, czułem się naprawdę wyzwolony, a ścieranie się konkretnie z Joeem przesunęło centrum, mojej uwagi z po czucia winy na poczynania, które pozwoliłyby mi ocalić szacunek dla samego siebie. Jeżeli miałem żyć, to musiałem żyć zachowując własną osobowość, a ponieważ przez cały czas w sensie moralnym byłem zwierzęciem, wysiłki nad ocaleniem owego szacunku stały się teraz rzeczą najważniejszą. To, co się stało, już się stało, lecz przeszłość, mimo wszystko, istnieje jedynie w umysłach tych, którzy o niej myślą w teraźniejszości, stąd ich myślenie stanowi tylko interpretację. W tym sensie nigdy nie jest za późno uczynić coś z przeszłością. Nie o to idzie, że chciałem prze tworzyć całe wydarzenie w sposób dla siebie korzystny: moja trudność, ściśle mówiąc, polegała na tym, że nie pragnąłem bronić tego, co zrobiłem, ani nie byłem zdolny do żadnych wyjaśnień. Jacob Homer, którego desperacko pragnąłem bronić, nie był tym Homerem, który gimnastykował się idiotycznie na łóżku Joeego Morgana z żoną Joeego Morgana, ani tym, który z tego powodu pogrążył się w tchórzliwym strachu i czerwienił się ze wstydu całymi dniami lecz tym, który był teraz

przedmiotem odrazy Joeego — Homerem z chwili obecnej i wszystkimi Homerami, którzy się jeszcze mieli pojawić. Trzeba ponadto dodać, tak czy owak, że Horner, który miał się teraz bronić, był nadal skruszony — odczuwał głęboką skruchę — tyle że prze stał być pokorny. Joe przyszedł do mojego pokoju zaraz po siódmej i bez tej swobody co zazwyczaj usiadł na jednym z groteskowych krzeseł. Sam fakt, że przyszedł do mnie, zamiast za prosić mnie do siebie, dla niego stanowiący bez wątpienia jedyną drogę do działania, mnie wydał się kolejnym błędem taktycznym — przynajmniej jego zachowanie wskazywało, że stracił na bojowości. Lecz gdybym znajdował się w położeniu, w którym byłoby mi łatwo zwrócić na ten fakt uwagę, Joe odparłby natychmiast, że z samej swojej natury nie posiada żadnej taktyki. Obrona moja była również utrudniona — jeżeli nie niemożliwa — przez to, że Joe, oczywiście, nie zamierzał wytaczać przeciwko mnie jakiegokolwiek oskarżenia. — Pozwól, że wytłumaczę ci moje stanowisko w tym wszystkim — rozpoczął. — Mój Boże, Joe, twoje stanowisko to jedyna rzecz nie wymagająca wyjaśnień. — Nieprawda. Fakt, że twierdzisz, iż ono jest właściwe, świadczy do pewnego stopnia o tym, że nie rozumiesz ani Rennie, ani mnie. — Joe, rozumiem doskonale, że byłbyś całkowicie usprawiedliwiony, gdybyś mi teraz wlał albo nawet gdybyś mnie zastrzelił. Nie kwestionuję swojej winy. — A mnie twoja wina nie interesuje — powiedział. — To rozwodzenie się nad twoją winą i moim prawem do uzasadnionego gniewu jest upraszczaniem sprawy. Udając, że całe zamieszanie powstało z powodu łamania przykazań, umożliwiasz sobie lekceważenie ich wszystkich i nie traktowanie żadnego na serio, bo wiesz, tak samo dobrze jak ja, że te rzeczy nie są absolutami. Nie chcę nikogo potępiać. — Gdybyś nas naprawdę rozumiał, zauważyłbyś to — ale gdybyś nas naprawdę rozumiał, nie stałoby się to,

co się Bóg mi świadkiem, że wolałbym, żeby się nie stało — powiedziałem żarliwie. — Mówisz głupio. Prawdę mówiąc, to wolę, że się stało, ponieważ odkryło problemy, o których istnieniu nie wie działem. Spróbuj zapamiętać, że mnie ani trochę nie obchodzisz. Jeżeli to rani twoją dumę, to mogę jedynie powiedzieć, że twoja duma nie jest dla mnie w tej chwili najważniejszą rzeczą. Kiedy wyjaśnię ci nasz problem, być może zrozumiesz, co jest istotne, a co nie. Oto, jak mi wyjaśnił: — Stosunek pomiędzy mną a Rennie jest dla mnie najważniejszą rzeczą pod słońcem — jednym z absolutów. Ren nie już mi powtórzyła to, co zdołała zapamiętać ze zwierzeń, którymi cię raczyła podczas waszych wspólnych przejażdżek konno. Fakt, że ci się zwierzała, to jeden z moich problemów, ale skoro to już uczyniła, będzie może najlepiej, jeśli i ja wtrącę swoje trzy grosze. Wiesz o tym, że poznałem Rennie w Nowym. Jorku, kiedy studiowałem w Columbii. Tym, co mnie do niej przyciągnęło, była jej samowystarczalność; nigdy nie spotkałem tak samowystarczalnej dziewczyny; może więcej jej podobnych nie istniało — nasza kultura nie obchodzi się z nimi zbyt łaskawie. Była nawet popularna wśród przyjaciół, ale wy dawało się, że nie potrzeba jej ani przyjaźni, ani popularności. Jeśli kiedykolwiek przedtem czuła się osamotniona, to chyba dlatego, że nie zawsze rozumiała swoją samowystarczalność — chociaż na pewno niezbyt często odczuwała samotność. To mi się w niej wydawało atrakcyjne. Byłem w wojsku, zanim zacząłem studiować, a jeszcze przedtem w korporacji w collegeu, i nieźle zabawiałem się z kobietami, ale nie należy tu mylić jednego rodzaju atrakcji z drugim. Dużo miałeś kobiet, .Jakie? — No, niezbyt — odparłem skromnie. — Zapytałem, bo przyszło mi do głowy, czy tego rodzaju pomieszanie atrakcji nie przydarzyło się tobie w tej całej historii. Możliwe, że przydarzyło się Rennie: poza mną nie spała nigdy z żadnym mężczyzną. Skuliłem się, skruszony.

— To z powodu owej samowystarczalności, którą, wydawało mi się, że posiada, mogłem myśleć o związku z nią takim, jak ci przedstawiła — mniej lub bardziej trwałym. Jest on możliwy jedynie pomiędzy dwojgiem niezależnych ludzi, którzy całkowicie szanują swoją indywidualną samo wystarczalność. Fakt, że nie potrzebowaliśmy siebie wzajemnie w żadnej z tych normalnych, „zasadniczych” sytuacji, zdawał się świadczyć o tym, że będziemy pasować do siebie idealnie we wszystkich innych sytuacjach. Ale mam wrażenie, że już to wszystko słyszałeś. Tłumaczy to przy okazji, dlaczego owe zwierzenia Rennie w lasku sosnowym zaskoczyły i zmartwiły mnie zarazem: nie dlatego że uważani intymność za rzecz samą w sobie istotną. To, że ci to wszystko powiedziała, wskazuje, jakiego rodzaju niezależność, jak sądziliśmy, oboje posiadamy. Trzeba ci wiedzieć, że nie posiadam żadnych teorii na te mat moralności seksualnej. Rennie i ja nigdy o tym w ogóle nie rozmawialiśmy. Ale jestem przekonany, że oboje milcząco przyjęliśmy, iż jakiekolwiek pozamałżeńskie stosunki seksualne nie wchodzą w rachubę, podobnie jak kłamstwa czy homoseksualizm: nie czuliśmy po prostu żadnej potrze by tego typu. Ponadto nie posiadam żadnej filozofii dotyczącej moralności i seksu; nie znajduje też w sobie żadnych, by tak rzec, odruchowych uczuć z tym związanych. Ale Rennie je znalazła, i to bardzo silne. Jestem pewien, że nie byłaby w stanie uzasadnić ich racjonalnie — żaden etyczny program nie da się uzasadnić racjonalnie, jasno, aż do samego końca. Prawdopodobnie była to pozostałość z domu rodzinnego. Z drugiej strony, fakt, że przywiązywała taką wagę do wierności małżeńskiej, wystarczał, aby wszystko toczyło się tak, jak sobie życzymy: jej uczucie nie popadało w konflikt z moimi własnymi koncepcjami i w gruncie rzeczy w pewien sposób odpowiadało stosunkom przez nas stworzonym, ponieważ wszystko, co się działo, nie wychodziło poza ściany naszego

domu. Tak zatem wyglądał mój ideał Rennie: samowystarczalność, siła mógłbym ci opowiedzieć sporo o jej sile w miłości. I tu pojawia się nasz problem. Zgodnie z moją wiedzą o Rennie, to, co się stało, nie mogło się. stać. Zgodnie z jej wiedzą o niej samej również nie mogło się stać. A mimo to stało się. Nawet teraz z trudem możemy uwierzyć, że to rzeczywiście się stało: musimy więc przyjąć nie tylko fakt, że zrobiła to, co zrobiła, ale również fakt, że chciała to zrobić — nie myśl, że oskarżam cię O gwałt. Przyjmując te fakty, musimy skorygować naszą wiedzę o Rennie, a w tej chwili nie możemy stwierdzić, w jaki sposób do wolny jej wizerunek, sankcjonujący to, co się stało, dopuszcza zarazem możliwość takich stosunków, jakie, sądziliśmy, że nas łączą. Te stosunki były jakby drogowskazem w naszym życiu we wszystkim, co robiliśmy — ukazującym drogę do wartości. To dla mnie ważniejsze niż być wielkim naukowcem czy inną wielkością. Jeżeli będziemy musieli z tego zrezygnować, to reszta spraw traci swój sens. Nie ma w tym wszystkim nic sentymentalno-emocjonalnego — przedstawiłem ci w sposób logiczny, jak patrzyłem na nasze małżeństwo, oraz przyczynę, dla której wszystko należy obecnie zawiesić do czasu, kiedy przekonamy się o rzeczywistym znaczeniu tego, co się stało. Rennie jest tego same go zdania. O tym właśnie rozmawialiśmy przez ostatnie trzy dni i będziemy rozmawiać jeszcze długo, jeśli Rennie nie skończy ze sobą, korzystając z tego, że jestem teraz u ciebie. Sercem byłem z nim. — Przykro mi, Joe. — Ale to nie należy do rzeczy! — roześmiał się bez humoru. — Twój udział w tej sprawie interesuje mnie tylko z tego względu dlatego pytam, w jakim celu to zrobiłeś i co musiałeś myśleć sobie o nas, że wpadłeś na pomysł przespania się z Rennie, że muszę wiedzieć, do jakiego sto pnia twoje postępowanie wpływało na jej

postępowanie. — Joe, przysięgam, biorę na siebie całkowitą odpowiedzialność za wszystko, co się stało. — Widzę, że nie chcesz mi pomóc. Czy weźmiesz na siebie pełną odpowiedzialność za fakt, że to Rennie była na wierzchu za pierwszym razem? Czy to ty ugryzłeś sam siebie w lewe ramię? Do diabła, mówiłem już, że Rennie nie była niewiniątkiem! To, czego od siebie wymagamy, nit jest możliwe, dopóki nie stwierdzimy, że działamy całkowicie swobodnie i bez żadnych wpływów; musimy nawet udawać, że tak właśnie działamy, choćbyśmy podejrzewali, że jest inaczej. Dlaczego rozgrywasz to w ten sposób, Jake?; Widzisz, że jestem uczciwy, jak tylko mogę. Raz jeden, n miłość boską, przestań grać i bądź ze mną szczery. — Robię, co mogę, Joe — oświadczyłem udręczony. — Ale nie chcesz zapomnieć o sobie nawet przez minutę. O co ci chodzi? Jeśli zależy ci na tym, abym myślał o tobie dobrze, to nie tędy droga, przysięgam! Nie wiem, czy to, co powiesz, przyda się nam tutaj, ale jedyna szansa w tej chwili to być absolutnie uczciwym. — No dobrze, ale nie wydaje mi się., abyś uznał za uczciwe to, czego nie chcesz słyszeć, a ja nie jestem pewien, co ty chcesz usłyszeć. Gdybym był pewien, tobym ci powiedział. Zadawaj pytania, a ja będę odpowiadał. — Dlaczego zerżnąłeś Rennie? — Nie wiem! — Jak ci się zdaje, jakie mogłeś mieć powody? —— Nie mogę podać powodu, o którym mógłbym powiedzieć, że jest prawdziwy. — Do diabła, Horner, komplikujesz sprawę. Co miałeś na myśli? — Nie miałem nic na myśli. Joe zaczął okazywać gniew. — Posłuchaj, Joe — broniłem się. — Powinieneś zgodzić się z faktem, że ludzie — może z wyjątkiem ciebie — nie zawsze mają świadome motywy wszystkiego, co uczynili. Na pewno znajdą się jakieś rzeczy w ich

życiorysach, których sami nie potrafią wytłumaczyć. Gdy coś takiego się zdarza, można oczywiście, mimo wszystko, znaleźć świadome motywy — być może w twoim przypadku przychodzą ci one do głowy natychmiast po tym, jak coś zrobisz — lecz będą to zawsze uzasadnienia po fakcie. No tak — ciągnął dalej z uporem Joe. — Nawet gdy bym się zgodził ze wszystkim, co powiedziałeś, nadal był bym zdania, że choćby miały to być tylko uzasadnienia po fakcie, to powinny być dokonane, i osoba musi być pociągnięta do odpowiedzialności — musi się poczuwać do odpowiedzialności — za te uzasadnienia, o ile chce działać moralnie. — Powinieneś wobec tego pójść nieco dalej i przyjąć, że człowiek nie jest w stanie czasami nawet uzasadniać ex post. Nic mu nie przychodzi do głowy. Nie przyjmujesz do wiadomości, gdy mówię, że biorę na siebie całą odpowiedzialność, i tak samo nie przyjąłbyś, gdybym się wykręcił od jakiejkolwiek odpowiedzialności. A w tej historii nie widzę nic, co mogłoby znajdować się pośrodku. Zapaliłem papierosa. Byłem podekscytowany, szczęśliwy i nieszczęśliwy zarazem z powodu faktu, iż pomimo zdenerwowania czułem się bardzo dobrze, byłem pewien sprawności swego umysłu i miałem satysfakcję mogąc grać rolę, która wydawała mi się nieco odrażająca, lecz jednocześnie najwidoczniej nieuchronna. To znaczy, zdawało mi się, że to. jest rola, przy czym nie miałem pewności, czy cokolwiek innego nie byłoby także jakąś rolą, chociaż innych możliwych dla mnie ról nie byłem w stanie sobie wyobrazić. Je żeli, co nie wykluczone, jest to najlepsze, co ktoś może uczy nić — przynajmniej najlepsze, co ja mogłem uczynić — to wydaje mi się, że termin szczerość nic więcej ponad to oznaczać nie może. — To nie należy do rzeczy — powiedział Joe. — Nie obchodzi mnie, ile odpowiedzialności skłonny jesteś na siebie przyjąć. Chcę dojść do tego, co się stało, żeby wiedzieć, ile odpowiedzialności

przydzielić każdemu z nas, bez względu na to, czy ty zaakceptujesz ten podział, czy nie. Kiedy przy szło ci do głowy, że mógłbyś załatwić Rennie? — Nie wiem. Może dopiero wówczas, gdy znaleźliśmy się w łóżku, może już wtedy, kiedy was poznałem, a może w ja kimś momencie między tymi wydarzeniami… Nie byłem świadom tej myśli. — Co takiego ona zrobiła czy też powiedziała, co mogło nasunąć ci tę myśl? — Nie jestem pewien, czy w ogóle o tym myślałem. Tego popołudnia i wieczora, kiedy tam byłem, jak ty wyjechałeś wszystko właściwie, co powiedziała i nie powiedziała, mógł bym interpretować jako chęć przespania się ze mną, ale równie dobrze mógłbym tego nie interpretować w ten sposób. W tamtym momencie nie sądzę, żebym w ogóle interpretował. — Co zostało powiedziane? — Do licha, przecież nie mogę pamiętać rozmów! Rennie nie powiedziała ci? — Naturalnie, że powiedziała. Nie pamiętasz czy znowu zgrywasz się na tępego? — Nie pamiętam, — No to co, do jasnej cholery, ja mam teraz zrobić? — wykrzyknął Joe. — Twierdzisz, że nie kierowałeś się żadnymi świadomymi motywami. Motywów nieświadomych nie możesz sobie uprzytomnić. Nie chcesz nic uzasadniać po fakcie. Nie potrafisz świadomie zinterpretować tego, co zrobiła Rennie. I nie pamiętasz żadnych rozmów. Czy mam się zgodzić z Rennie, że w ogóle nie istniejesz? Co, u diabła, innego z wyjątkiem tych rzeczy robi z człowieka istotę ludzką? Wzruszyłem ramionami. — Mógłbym jeszcze dodać parę innych rzeczy do listy moich niezdolności. — Nie trudź się. Nie zauważyłeś, Homer, że jeśli obudzisz we mnie przekonanie, że Rennie działała pod twoim wpływem, to wcale nie będzie dobrze, bo Rennie nie powinna znajdować się w sytuacjach, w których byłaby zbyt podatna na zewnętrzne wpływy? Gdy znowu przekonasz mnie o tym, że nie działała albo w

małym stopniu działała pod twoim wpływem, to też nie będzie dobrze, ponieważ, zgodnie z naszym wizerunkiem Rennie, ona nie powinna była zdecydować się na zrobienie tego, co zrobiła. Jak więc widzisz, nie chce rozwiązywać tego problemu zwalając odpowiedzialność na innych. Rzecz polega na tym, że nie wiem jeszcze, jaki problem ma być rozwiązany, a żeby to wiedzieć, muszę poznać fakty i przyczyny. Czułem się wystarczająco silny w tym momencie, aby powiedzieć: — Nie sądzę, żeby ten problem był tak poważny, gdybyś miał więcej szacunku dla odpowiedzi: „Nie wiem.” To może być piekielnie uczciwa odpowiedź, Joe. Gdy ktoś bliski sprawia ci przykrość bez powodu i ty pytasz: „Dlaczego tak po stąpiłeś”, a ten ktoś odpowiada: „Nie wiem”, to wydaje mi się, że ta odpowiedź warta jest szacunku. A jeśli do tego mówi to ktoś, kogo kochasz i komu wierzysz, i mówi to ze skruchą, to myślę, że taka odpowiedź jest nawet do przyjęcia. — Ale gdy to już powie — ciągnął Joe — gdy znajdzie się w sytuacji, że będzie zmuszony coś takiego powiedzieć, to skąd możesz wiedzieć, czy miłość i zaufanie, które pozwoliły ci przyjąć taka odpowiedź, były uzasadnione? Rzeczywiście, skąd? Mogłem się zdobyć jedynie na to, by odpowiedzieć, że nie wyobrażam sobie, bym kiedykolwiek doszedł do tego rodzaju pytań, lecz że wierzę, iż Joe, oczywiście, dochodzi. — W ten sposób nic nie osiągniemy — powiedział, zbierając się do wyjścia. — Jeżeli to ma być twoja odpowiedź, to nie wiem, jak z tobą postąpić, a jeżeli Rennie powie to samo, nie będę także wiedział, jak postąpić z nią. Ta odpowiedź po prostu nie dociera do kosmosu Morgana. Może jestem w nieodpowiednim kosmosie, ale tylko w nim mogę myśleć poważnie. Trzeba ci wiedzieć, że Rennie wini cię prawie za wszystko, co się stało. Zaskoczyło mnie to, ale zmarszczyłem tylko czoło i wydałem lewą stroną ust dźwięk „czsz”.

— Me rozumiem, dlaczego miałbyś jej nie wierzyć — zaprotestowałem. — Pewnie ci się zdaje, że to u niej normalne? Zawsze spodziewasz się po kobietach czegoś takiego? — Nie mam wyrobionego zdania na ten temat — powie działem. — Można by lepiej to ująć, że mam dwa sprzeczne zdania naraz. Na tę uwagę Joe zacisnął z obrzydzeniem pięści i opuścił moje mieszkanie. Muszę przyznać, iż powyższa rozmowa obudziła we mnie pewien niepokój, a może raczej wprawiła mnie w stan pod niecenia: w niepokoju tym było więcej owej swoistej ekscytacji aniżeli poczucia winy; był to niepokój, jaki wywołuje zazwyczaj skomplikowana dyskusja — ani przyjemny, ani nieprzyjemny, lecz jak to nieodmiennie bywa, rozweselający. Jest to efekt, by tak rzec, pojedynku na sformułowania, w którym, pojedynkujący się reprezentują wartości godne wzajemnego starcia, a w każdym razie gry, poważnej gry. Artykulacja! Tutaj — na Joeego! — tkwił mój absolut, jeżeli można powiedzieć, że mam jakiś absolut. A tak czy owak, jest to jedyna rzecz, wobec której żywiłem, od czasu do czasu, uczucia, które miewa się zwykle dla absolutów. Zamiana doświadczenia w mowę — owo klasyfikowanie, kategoryzowanie, konceptualizowanie, wpychanie doświadczenia w gramatykę i składnię — stanowi nieuchronnie i zawsze zdradę doświadczenia, jest falsyfikatem; ale tylko w takiej zdradzonej postaci można mieć doń dostęp i tylko dzięki takiemu dostępowi mogłem się czuć czasami człowiekiem, żywym i wierzgającym. To właśnie dlatego, kiedy pojawiły się przyczyny, by o tym w ogóle myśleć, reagowałem na owo wyraźne zafałszowanie, na to zgrabne i staranne tworzenie mitów, z całym rozstrajającym ożywieniem, którego doświadcza przy pracy każdy artysta. Kiedy moje mitotwórcze klingi były dobrze naostrzone, z upodobaniem hobbysty przymierzałem je do rzeczywistości. Nie w każdym sensie, naturalnie, wierzę w powyższe mądrości.

9 Jedna z rzeczy, których nie uważałem za stosowne ujawniać Joemu Morganowi Jedna z rzeczy, których nie uważałem za stosowne ujawniać Joemu Morganowi bo po co miałem dalej zeznawać przeciwko samemu sobie, to moja łatwość wyrażania niekiedy, z doskonale równym brakiem entuzjazmu, całkowicie sprzecznych albo przynajmniej antagonistycznych opinii jednocześnie na ten sam temat. Przychodziło mi to wyjątkowo łatwo być może dlatego, że unikałem w ten sposób ostatecznego bezwładu. Wydawało mi się więc, że Doktor był nienormalny i bardzo mądry; że Joe był wspaniały, ale tak że absurdalny; że Jacob Horner — sowa, paw, kameleon, osioł i papuga, zbieg ze średniowiecznych przypowieści o zwierzętach — był zarazem olbrzymem i karłem, mnóstwem i nicością, że był podziwiany i godny pogardy. Gdy bym powiedział o tym Joemu, stwierdziłby, iż to jeszcze jeden oczywisty dowód na to, że nie istnieję: według mojego odczucia to był i nie był dowód tak oczywisty. Mówię o tym teraz, aby wykazać możliwie najjaśniej, o co mi idzie, gdy stwierdzam, że poczułem się zaszokowany, choć nie zaskoczony, ubawiony i pełen niesmaku, podniecony i znudzony zarazem, kiedy następnego wieczora po opisanej nie dawno rozmowie Hennie wkroczyła do mojego mieszkania. Spędziłem wspaniały dzień w szkole na wyjaśnianiu rzeczowników odsłownych, imiesłowów i bezokoliczników, i moja elokwencja doprowadziła mnie do tego, że afera z Morganami obudziła we mnie jednocześnie poczucie winy i nonszalancję. — Niech mnie diabli! — powiedziałem ujrzawszy ją. —. Wejdź dalej! Zostałaś wyklęta czy co? — Nie chciałam tu przychodzić — powiedziała rzeczowo Rennie.”— Nie chciałam cię w ogóle nigdy więcej oglądać, Jake,

— Och, ale ludzie chcą przecież robić rzeczy, które robią. — Joe mnie tu przysłał, Jake. Kazał mi tu przyjść. To miała być bomba, lecz nie byłem usposobiony wybuchowo. — Po jakie licho? Rennie zaczęła mówić panując nad sobą zupełnie dobrze, teraz jednak zaniemówiła i nie mogła, a może nie chciała, odpowiedzieć na pytanie. — Czy cię wypędził? — Nie. Nie rozumiesz, po co mnie tu przysłał? Nie każ mi tego wyjaśniać, proszę! — Oczy jej zwilgotniały. — Szczerze mówiąc, nie rozumiem, Rennie. Czy mamy może powtórzyć zbrodnię w sposób bardziej kontrolowany? W tym momencie przestała panować nad sobą całkowicie; zaczęły się znane ruchy głowy. Wydała mi się wspaniała. Niewątpliwie cierpiała głęboko przez ostatnie kilka dni i, podobnie jak wyczerpanie, cierpienie to przydawało jej jakiejś seksualnej atrakcyjności, którą udręczone kobiety niekiedy posiadają. Tkliwe, miłosne uczucia pojawiły się we mnie. — Wszystko, co się wydarzyło, bardzo mnie przygnębia — powiedziałem, kładąc jej rękę na ramieniu. — Nie wyobrażasz sobie, jak bardzo stoję po stronie Joeego, a jeszcze o wiele bardziej po twojej stronie. Ale powiedz sama, czy on nie robi z tego wszystkiego cyrku? Zmuszenie cię do przyjścia tutaj to najokropniejsza rzecz, jaką widziałem. Czy to ma być kara? — To nie jest śmieszne, chyba że jesteś zmuszony tak na to patrzeć — powiedziała Rennie płaczliwie, choć gwałtownie. — Oczywiście, t y powiedziałeś, że to śmieszne, dla tego nie musisz traktować Joeego serio. — O co tu w ogóle chodzi, na miłość boską? ,— Nie chciałam cię widzieć ponownie, Jake. Powiedziałam o tym Joemu. Joe powtórzył mi wszystko, co usłyszał od ciebie ostatniego wieczora, i z początku myślałam, 26 kłamiesz. Przypuszczam, że wiesz, że znienawidziłam cię Od chwili, gdy zrobiliśmy tamto; kiedy

opowiadałam o tym Joemu, nie opuściłam niczego, nawet najmniejszego drobiazgu, ale zrzuciłam całą winę na ciebie. .— Wszystko w porządku. Nie mam żadnego zdania na ten temat. — Nie mogę dłużej cię obwiniać — ciągnęła dalej Ren nie. — To zbyt łatwe i niczego w ten sposób nie da się na prawdę rozwiązać. Myślę, że i ja również nie mam żadnego zdania, i Joe chyba też. — On nie ma zdania? — Jest załamany. Ja także. Ale postanowił pod żadnym pozorem nie wykręcać się od odpowiedzi ani nie zajmować stanowiska, które miałoby tylko załagodzić ból. Pojęcia nie masz, jaką to się stało u niego obsesją! Czasami wydaje mi się, że w ciągu minionego tygodnia oboje postradaliśmy zmysły. Zupełnie nas to wykańcza! Ale Joe wolałby być raczej zeszmacony niż fałszować tę historię w jakikolwiek sposób. Dlatego właśnie jestem tutaj. — Dlaczego? Zwiesiła głowę. — Powiedziałam mu, że nie zniosę teraz twojego widoku, obojętne, czy jesteś odpowiedzialny, czy nie. Zdenerwował się i stwierdził, że urządzam melodramaty, unikam odpowiedzi. Wydawało mi się, że znowu “mnie uderzy! Ale za miast tego uspokoił się i nawet kochaliśmy się tej nocy, i powiedział, że jeśli nasze zmartwienie ma się kiedykolwiek skończyć, musimy być wyjątkowo ostrożni, żeby nie stworzyć jakiejś wersji wydarzeń, która mogłaby zaciemniać fakty. Jeżeli to możliwe, musimy kurczowo trzymać się faktów, nawet gdy będzie to bardzo bolesne. Powiedział, że w obecnym stanie rzeczy jesteśmy pokonani, że jedyną możliwą szansą uratowania czegokolwiek jest nie zapominać o tym ani na chwilę. Oświadczyłam mu, że umrę, gdy będę musiała pamiętać o tym stale, ale powiedział, że on także może umrzeć, lecz że jest to jedyne wyjście. Przypuszczam, że wyda ci się to zabawne. .— Nie mam zdania — odparłem, mając na myśli, że miałem zdania sprzeczne. — Jednej rzeczy nie wolno nam teraz robić, mianowicie zerwać z tobą albo pozwolić tobie na zerwanie z

nami. Dla tego mnie tu przysłał. Unikanie ciebie to uchylanie się od rozwiązania kwestii. — No dobrze, jestem piekielnie szczęśliwy, że cię widzę, ale muszę wyznać, że z największą ochotą omijam kwestie, których nie da się rozwiązać albo których rozwiązania są bolesne. A ty nie? Zauważyłem, że całym sercem podzielała tę moją ochotę. — Nie — odparła zdecydowanie. — Zgadzam się z Joeem całkowicie. — Co wobec tego mamy robić? Rozmawiać o filozofii? Kiwanie głową. — Jake, na Boga, powiedz mi uczciwie, co myślisz o Joeem? — Zupełnie uczciwie, mam o nim wiele opinii — uśmiechnąłem się. — Jakie one są? — No, w pierwszym rzędzie, ale nie jest to kolejność według intensywności cech, Joe jest diabelnie szlachetny. Rennie roześmiała się i zaszlochała jednocześnie. — Jest szlachetny, silny i dzielny w większym stopniu niż ktokolwiek inny. Jego klęska to klęska rozumu, inteligencji i cywilizacji, ponieważ Joe stanowi kwintesencję tych rzeczy. Nie ma drugiego takiego człowieka w całych Stanach Zjednoczonych, Jestem o tym przekonany. Rennie tak się roztkliwiła. że gdybym się na to zdecydo wał, mógłbym ją objąć w tej chwili bez żadnych protestów. — Po drugie — powiedziałem — Joe jest strasznie śmieszny. Żałosny. Bufon, sofista i prostak. Arogancki, małostkowy, nietolerancyjny, trochę okrutny i nawet trochę głupi. Używa logiki i tej infantylnej uczciwości jako miecza i tarczy jednocześnie. Można by też powiedzieć, że jest po prostu nienormalny, monomaniak: opętany złudzeniem, że inteligencją da się rozwiązać wszelkie problemy. Ale wiesz dobrze, że potrafi na to wszystko znaleźć argumenty. — Z pewnością; może bronić swojej pozycji i swojej metody, lecz z ich pomocą tego problemu pozytywnie rozstrzygnąć nie potrafi. Chociaż pewnie widzisz, że wszystkie te jego wcielenia uzupełniają się wzajemnie, ponieważ są skrajne. Moja ostatnia opinia, przy której nie będę się bar dziej upierał niż przy poprzednich,

jest taka, że być może Joe ma niewiele z tych wszystkich cech, a jest po prostu takim sobie przeciętnym chłopakiem, bardziej patetycznym aniżeli tragicznym i bardziej zabawnym niż żałosnym. Nie co groteskowym i w końcu nie tak znowu strasznie czarującym czy nawet miłym. Prostoduszny i okropnie naiwny. Taki jest nasz Joseph. Człowiek, którego nie można traktować zbyt poważnie, ponieważ on sam nie potrafi przedstawić swego stanowiska dostatecznie jasno czy choćby sensownie. Mógłbym jeszcze dodać, że wszystko, co powiedziałem, stosuje się również do mnie samego, nie mówiąc już o kilku innych rzeczach poza tym. — Jake, wiesz dobrze, że Joe potrafiłby znaleźć na to wszystko odpowiedź. — Na pewno. Cała rzecz polega na tym, że nie czyni to najmniejszej różnicy, czy potrafiłby znaleźć, czy nie. To nie są zarzuty: to są opinie. Do diabła, Rennie, nie zrozum mnie źle: ja bardzo lubię Joeego. — Zachowujesz się z niesłychaną wyższością. Roześmiałem się. — Jedna z moich opinii — towarzysząca zresztą innej, w myśl której stoję pod każdym względem niżej od Joeego — polega na przekonaniu o mojej wyższości nad Joem. Bądź ze mną teraz szczera; o co naprawdę chodziło Joemu, kiedy cię tu przysłał? — Musimy się zgodzić, że nawet jeśli to ty zacząłeś całą tę historię, nie powinnam była pozwolić, abyś wywierał na mnie wpływ, skoro tego nie chciałam. Wykorzystałeś chwilę słabości w moim życiu, ale mnie przecież nie zgwałciłeś. Nie mogę negować twierdzenia Joego, że skoro wylądowałam z tobą w łóżku, to zważywszy, że to się stało, chciałam, aby się tak stało, bez względu na to, jak odrażająca wydaje mi się ta myśl obecnie. Joe utrzymuje zatem, że teraz moja niechęć do ciebie jest bez znaczenia. Zapytał mnie, jak bym się poczuła trzy tygodnie temu, gdyby zasugerował mi, abym przespała się z tobą, a ja powiedziałam: „Nie wiem.” Potem zapytał, jak bym się poczuła teraz, gdy by mi coś takiego

zaproponował, i ja mu powiedziałam, że sama myśl mnie przeraża. Na to on odrzekł, że to jest właśnie rodzaj reakcji, której musimy się wystrzegać, ponieważ zaciemnia cały problem. Wobec tego, w co naprawdę wierzymy, musimy być uczciwi, jak tylko można, i nie wolno nam tego mieszać z tym, co uważamy za bezpieczne i roztropne, bo musimy działać w oparciu o prawidłowe przekonanie, żeby wiedzieć, na jakim gruncie stoimy. I najwidoczniej — tak mówił Joe — jestem przekonana, że to nic złego spać z innymi mężczyznami, a przynajmniej z tobą, obojętne, czy zakładam to sobie z góry, czy nie, skoro tak właśnie postąpiłam. — Dobry Boże! — Jake, on przysłał mnie tutaj, abyśmy zrobili to jeszcze raz. — Ale chyba nie zgadzasz się z nim, co? Nie zgadzała się, oczywiście, tak samo, jak nie zgadzała się na konieczność szukania wyjścia za wszelką cenę, tyle że było już za późno. Zdołała się całkowicie zatracić w przy klaskiwaniu poglądom Joeego zarówno na tę sprawę, jak na wszystkie inne. Minęła chwila, zanim usłyszałem odpowiedź. — Nienawidzę tej myśli, Jake! Wszystko we mnie wzbrania się przed nią. Ale ta nienawiść jest taka sama jak moje odczucia wobec ciebie. Nikt nie jest w stanie mi tego wyjaśnić. Jestem zgubiona, Jake! Nie jestem tak silna jak Joe czy nawet ty. Nie mam tyle siły, aby tkwić w tym wszystkim! Więc to tak. Przyszło mi do głowy, iż stanowisko Joeego, będąc całkowicie nielogicznym jedna zdrada Rennie nie dowodziła oczywiście, że była ona przekonana, iż pozamałżeńskie życie seksualne było generalnie „w porządku”, obojętne czy wiązało się z innymi mężczyznami w ogólności, czy ze mną w szczególności: zdrada ta co najwyżej dowodziła, że Rennie chciała zrobić to tylko raz, podsuwało mi szansę całkowitego pognębienia Rennie, gdyby mi na to przyszła ochota. Była to wielka pokusa: przerwać tę

konwersację i powiedzieć: „No więc dobrze, tutaj jest łóżko”, lecz nie miałem nastroju do torturowania Rennie. — Czy masz wobec tego chęć zrobić to? — zapytałem. — Nie! Boże, to ostatnia rzecz na świecie, jaką mogłabym jeszcze raz zrobić! — Joe jest nienormalny. Wiesz, mógłbym śmiało powiedzieć, że to świadczy, iż on jest zboczony. — Idź i powiedz mu to. Wtedy nie będziesz musiał próbować go zrozumieć. — Doskonała linia obrony — roześmiałem się. — Znosi wszelki możliwy krytycyzm pod jego adresem. Podobnie jak rozumowanie, że Joe jest dość silny, by być karykaturą samego siebie — tego typu obrona czyni każdego nietykalnym. — Ale w jego przypadku jest ona słuszna — upierała się Rennie. . — O której godzinie ma cię stąd zabrać? — Doszliśmy do wniosku, że odwieziesz mnie potem do domu — powiedziała niepewnie. — Po tym, jak skończymy? — Przestań, proszę! — No dobrze, czy jesteś gotowa? Mam na myśli, iść do domu? Popatrzyła na mnie zakłopotana. — Przecież nie będzie cię badał za każdym razem? — roześmiałem się. — Nie ma sposobu, żeby to sprawdził. Musisz tylko przysiąc na swój harcerski honor, że wypełniliśmy nasz obowiązek. W tej chwili po raz pierwszy ujrzała prawdziwą naturę dylematu, przed którym stanęła: musiała wybierać pomiędzy pójściem ze mną do łóżka, co było dla niej odrażające, a oszukiwaniem Joeego, co także było odrażające — trzecia bowiem możliwość, oparcie się na własnym zdaniu i odmowa stosowania się do jego decyzji najwidoczniej znajdowały się poza zasięgiem jej siły. — Och, Boże! Co byś uczynił na moim. miejscu, Jake? — Powiedziałbym mu, by sobie poszedł w diabły! — oświadczyłem radośnie. — Przede wszystkim nie przyszedł bym tutaj. Ale skoro już to zrobiłaś, to gdybym był tobą, nie zawahałbym się go oszukać. Przytocz

mu szereg mrożących krew w żyłach szczegółów. Powiedz, że wykonaliśmy pięć zwykłych numerów i dwa razy popełniliśmy sodomię. On pyta o takie rzeczy. Mogę się założyć, że więcej cię nie przyśle, jeżeli twoja relacja zabrzmi dostatecznie pikantnie. Pozbywanie się niesprawiedliwego prawa przez nadmierne stosowanie się do niego to stara sztuczka. Hennie przygryzła kostki palców i krótko pokiwała głową. — Nie mogę go oszukiwać. I nie potrafię drugi raz pójść z tobą do łóżka. — No to powiedz mu, niech idzie do diabła. — Nie rozumiesz, jak on się tym przejął, Jake. On nie jest nienormalny; nie mogłabym nawet twierdzić, że ma cechy neurotyka. Jestem przekonana, że myśli teraz jaśniej i intensywniej aniżeli kiedykolwiek przedtem. Ale to stanowi dla niego kwestię życia i śmierci. Dla nas obojga zresztą. To największy kryzys, jaki kiedykolwiek przechodziliśmy. — Co mógłby zrobić, gdybyś mu powiedziała, że w tej jednej sprawie nie zgadzasz się z nim? — Jestem w stanie wyobrazić sobie, że rzuci mnie na dobre albo zabije siebie, albo że zabije Bas wszystkich. Mogę nawet wyobrazić go sobie, jak przyprowadza mnie tutaj z powrotem i sam także przychodzi, żeby się upewnić… — Żeby się upewnić, że uczynisz to, co, jak należy oczekiwać, chcesz uczynić? Boże, to śmieszne! — Mógłby pomyśleć, że go opuszczam na dobre. Że umywam ręce. — No więc dobrze, na miłość boską, chodźmy zatem do łóżka. Jeśli nie potrafisz udawać, że traktujesz go poważnie, 146 to naprawdę potraktujemy go poważnie. Gwarantuję, że więcej cię tutaj nie przyśle. — Wstałem. — Chodźmy, dziewczyno: możesz mu powtórzyć wszystko, co przedtem powie działem, i będziesz mówiła prawdę. Udzielimy staremu Joemu poglądowej lekcji. — Jak możesz o tym nawet myśleć? — wykrzyknęła Hennie. prawdę mówiąc moje uczucia były, jak zwykle, ambiwalentne. Konflikt Hennie był

klasycznym starciem pomiędzy tym, co aprobowała — albo inaczej, pomiędzy niechęcią do dalszego cudzołożenia a niechęcią do oszukiwania Joeego — ja natomiast stanąłem wobec konfliktu pomiędzy dwiema rzeczami, które aprobowałem, a także pomiędzy dwiema innymi, które lubiłem. Aprobowałem odmowę jakiegokolwiek dalszego uczestniczenia w historii, która tak nadszarpnęła niezwykły związek Morganów który, co mógł bym równie dobrze dodać, uważałem w istocie za godny podziwu, choć nie byłem aż tak nierozsądny, aby myśleć, iż mógłbym, w niektórych moich nastrojach, pozostawać w podobnym związku osobiście, zgadzając się jednocześnie brnąć w całą tę sprawę razem z Joeem zarówno dlatego, że przy rzekłem moją współprace, jak i dlatego, iż naprawdę wierzyłem, że jedna porządna dawka jego lekarstwa, zaaplikowana jemu samemu, zmusi go do zmiany całej kuracji. Po nadto, choć bywałem niekiedy zdolny do seksualnego sadyzmu, w owym momencie nie miałem ochoty na stosunek, który dla Hennie byłby czystą torturą; niemniej, o czym wspomniałem już wcześniej, jej cierpienie bardzo silnie podnieciło mnie fizycznie. Dręczące mnie poczucie winy, mimo iż nadal uznawałem jego stosowność, zagubiło się tymczasem w melodramatyczności najnowszego posunięcia Joeego. Byłem zbyt zdumiony i zaintrygowany jego postępowaniem, aby poświęcać wiele uwagi własnemu poczuciu winy. — Nie zajmuję żadnego stanowiska — oznajmiłem. — Jestem tym, który omija niewygodne rozstrzygnięcia. Po stąpię tak, jak ty zadecydujesz. — Nie mogę tego zrobić! — rozpaczała Hennie. — Jedźmy zatem do domu. — Nie mogę! Proszę cię, Jake, albo mnie stąd wyrzuć, albo mnie zgwałć. — Nie chce ci niczego podpowiadać — odparłem. To, jak mi się zdaje, było również sadystyczne, choć zarazem bardzo uczciwe; nie mógłbym naprawdę zrobić bez przekonania żadnej z tych

rzeczy, których się domagała, a przecież łat wiej jest siedzieć cicho bez przekonania aniżeli wykonywać dramatyczne gesty bez przekonania. Rennie, skulona w krze śle, szlochała przez pełne dwie minuty: afera ta była dla niej prawdziwą udręką. Ach, mój Boże, a było przecież tyle innych sposobów załatwienia tego wszystkiego. Pomyślałem, iż rzeczą, która kiedyś może zniszczyć Morganów, będzie, mimo wszystko, brak wyobraźni. Spojrzałem na Laokoona: jego agonia była abstrakcyjna i nieprzekonywajaca.

10. Dokonująca się we wrześniu dezintegracja osobowości Rennie stawała się niekiedy niezbyt

przyjemnym widowiskiem Dokonująca się we wrześniu dezintegracja osobowości Ren nie stawała się niekiedy niezbyt przyjemnym widowiskiem, bo chociaż, jak ona sama twierdziła, nie jest zrozumiale samo przez się, iż każda osobowość posiada wartość tylko dlatego, że jest unikalna, to jednak nie lubiłem przyczyniać się do nieszczęścia ludzi, których zdarzyło mi się dobrze poznać. W tym fakcie nie ma nic humanitarnego: wobec ludzkości generalnie nie żywiłem, tak czy inaczej, żadnych uczuć, a położenie jakichś szczególnych osób, Peggy Rankin na przykład, muszę wyznać, nie obchodziło mnie zupełnie. Niniejsze stanowi jedynie opis moich reakcji — nie jest to próba obrony jakiegoś zajętego stanowiska. Kłopot, jak sądzę, polega na tym, że im lepiej poznaje się daną osobę, tym trudniejsze staje się przypisanie jej cech, które pozwoliłyby współistnieć z nią w sytuacjach o charakterze emocjonalnym. Krótko mówiąc, stosowanie Mitoterapii staje się nieporównanie trudniejsze, ponieważ jest się zmuszonym uznać nieodpowiedniość wyznaczanych tej osobie ról. Egzystencja nie tylko poprzedza esencję: w przypadku istot ludzkich raczej się jej przeciwstawia. A kiedy tylko daną osobę pozna się na tyle dobrze, aby mieć o niej sprzeczne zdania, Mitoterapia ulatnia się jak kamfora, chyba że jest się w stanie niezupełnie rozbudzonej świadomości. Chociaż rzadko znajdowałem się w takim stanie, to jednak dalszy ciąg wieczoru, o którym niedawno była mowa, upłynął mi w owym swoistym półśnie: gdy wreszcie zaniosłem Rennie do łóżka podekscytowany ciężarem jej ciała, to wyłącznie dlatego, iż, tak czy owak, przestałem być czujny tak dalece, że mogłem patrzeć na całą tę sytuację jak na fragment romantycznej walki pomiędzy symbolami. Joe był Rozumem albo Bytem posługiwałem się terminologią Ren nie; ja byłem Nierozumem albo Niebytem;

między nami dwoma rozgrywała się bezpardonowa walka o zdobycie Ren nie, podobna walce Boga i Szatana o zdobycie duszy człowieczej. Ten ontologiczny manicheizm nie wytrzymałby z pewnością jakiejkolwiek głębszej krytyki, lecz dla mnie posiadał potrójną wartość: po pierwsze, zwalniał mnie od potrzeby przypisania Rennie jakichś bardziej szczegółowych cech niż te, które składają się na pojęcie osobowości jednostki, po drugie, umożliwiał mi spółkowanie w nastroju mefistofelicznym, i na koniec, pozwalał mi zapomnieć o motywach, skoro to, co robiłem, stanowiło, by tak rzec, esencję mojej esencji. Czy po Szatanie można spodziewać się introspekcji? Jeżeli idzie o Rennie, to osiągnęła w owej chwili stadium niemal całkowitego paraliżu, i jestem przekonany, że z nie jaką ulgą pozwoliła przypisać sobie rolę ludzkości; jaki dramat rozgrywał się w jej głowie, tego stwierdzić nie mogłem. Po wszystkim odwiozłem ją do domu. — Nie wejdziesz na chwilę do środka? — zapytała sztywno. Lecz ta mała gra skończyła się dla mnie wraz z wyczerpaniem mego seksualnego zapału i czułem się teraz podle, — Nie. Do zobaczenia wkrótce. Odczuwałem głównie litość dla obojga Morganów, zwłaszcza dla Rennie. Joe mimo wszystko zachowywał się zgodnie z przyjętym stanowiskiem, a ponadto wiedział o tym. Wiedza tego rodzaju działa uspokajająco nawet wówczas, gdy przyjęta postawa prowadzi do przegranej czy wręcz klęski, jak to się dzieje na przykład, kiedy brydżysta olśniewa bez błędną rozgrywką, lecz pomimo to musi „leżeć”, albo kiedy Otello okazuje się wspaniałym, ale nierozsądnym kochankiem. Rennie, niestety, znalazła się w sytuacji, w której przestało istnieć jej stanowisko, nie miała zatem nic, z czym mogłaby działać zgodnie czy choćby niezgodnie, gdy tym czasem jej osobowość, w przeciwieństwie do mojej, wymagała, niby

tarczy, posiadania określonego stanowiska. Trzy razy przyszła do mojego mieszkania we wrześniu i raz w październiku. Pierwszą wizytę już opisałem. Druga, która przypadła na środę następnego tygodnia, była zupełnie inna: z zachowania Rennie przebijało ciepło, ona sama sprawiała wrażenie radosnej, była silna i trochę agresywna. Ochoczo udaliśmy się natychmiast do łóżka — Rennie po sunęła się tak daleko, że wypomniała mi, iż nie jestem tak energicznym kochankiem jak jej małżonek — a potem perorowała przez około godzinę nad butelka wina, którą przy niosła ze sobą. — Boże, jakaż ja byłam głupia ostatnio! — śmiała się. — Snułam się bezmyślnie i płakałam jak uczennica. — O? — Jak w ogóle mogłam traktować całą tę sprawę tak poważnie? Wiesz, co mi się przydarzyło zeszłej nocy? — Nie. — Przebudziłam się o trzeciej nad ranem — zupełnie przytomna, tak jak to zdarza się co noc, od kiedy zaczęła się cała historia. Zwykle dostaję dreszczy po takich prze budzeniach i albo siedzę przez resztę nocy trzęsąc się i pocąc, albo budzę Joeego i zaczynamy całą sprawę wałkować od początku. No i ubiegłej nocy przebudziłam się jak zwykle i ponieważ jasno świecił księżyc, widziałam dokładnie śpiącego Joeego — wygląda młodzieńczo, kiedy śpi! — i kiedy na niego patrzyłam, zaczął z jakiegoś powodu pocierać nos przez sen! — Zachichotała na to wspomnienie i lekko odbiło jej się wypite wino. — Przepraszam. — Nie szkodzi. — No i to mi przypomniało tamtą noc, kiedy podglądaliśmy go przez okno, tylko że tym razem nie było mi przy kro, ale zachciało mi się śmiać! Cała ta historia i nasz stosunek do niej rozśmieszyły mnie, Joe wydał mi się nastolatkiem próbującym robić tragedię z niczego, ty zaś wydałeś mi się kompletnie bezsilny. Czy to

cię denerwuje? — roześmiała się. — Ale skądże. — A ja zachowywałam się jak smarkata, która tylko chodzi i płacze, i pozwala wam obu zadręczać się taką głupią rzeczą. Poczułam się zupełnie tak samo jak wówczas, kiedy mnie zmęczą dzieci. Kiedy chłopcy hałasują i biją się przez cały dzień, czuję się tak wyczerpana, że w końcu sama zaczynam krzyczeć i płakać, i potem zawsze jest mi głupio i trochę wstyd. Jak to możliwe, żeby dorośli ludzie robili tyle szumu o coś tak idiotycznego? Zwłaszcza ludzie zamężni, z dziećmi? — Mały biedny coitus — uśmiechnąłem się. W rzeczywistości dobry humor Rennie wyzwalał we mnie całkowicie odmienne uczucia: im ona stawała się szczęśliwsza, tym ja bardziej pochmurniałem, im ona bardziej beztrosko traktowała nasz problem, tym ja bardziej posępniałem. — Tak kompletnie nieważną rzecz traktować z taką po wagą! Przecież niewarta jest nawet tego, aby o niej myśleć, a co dopiero zrywać małżeństwo! Mogłabym spać z setką innych mężczyzn i nie zmienić swych uczuć wobec Joeego! — No tak — zaprotestowałem zgryźliwie — nic nie jest ważne samo w sobie, ale to, co chcesz traktować poważnie, jest poważne. Nie ma powodów, aby wyśmiewać powagę innych ludzi. — Och, przestań! — krzyknęła Rennie. — Jesteś równie zły jak Joe. Uważam, że cały kłopot bierze się stąd, że za dużo myślimy i za dużo mówimy. Przez to gadanie wpędza my się we wszelkie możliwe świństwa, których by nie było, gdybyśmy po prostu nie mówili o nich. — Wypiła kolejna szklankę wina, czwartą czy piątą, podczas gdy ja bawiłem się jeszcze z pierwszą. — Wiesz, co ja myślę? Myślę, że nic by się nie stało, gdybyśmy wszyscy nie mieli tyle wolnego czasu. Naprawdę tak myślę. Ty twierdzisz, że pojęcia nie masz, jak w ogóle mogłeś rozpętać całą tę aferę, ale mnie się wydaje, że dlatego ją rozpętałeś, że jesteś znudzony.

— Czyżby? — Nie masz żadnych ambicji, nie jesteś specjalnie zajęty, nie jesteś bardzo przystojny, .żyjesz sam. Widzę cię, jak siedzisz tutaj przez cały dzień, bujasz się w tym fotelu na biegunach, marzysz i pichcisz w głowie głupstwa właśnie dlatego, że jesteś znudzony. Myślę, że kluczem do całego twojego charakteru jest po prostu znudzenie. —. Ja nie jestem po prostu jakiś — powiedziałem bez przekonania. — Być może jestem także znudzony, ale ni gdy po prostu tylko znudzony. — Było oczywiste, iż Ren nie na swój dyletancki sposób również uprawiała Mitoterapię: każdy, kto zaczyna mówić o kluczach do ludzkich charakterów, tworzy mity, ponieważ tajemnica człowieka nie da się wyjaśnić przy pomocy kluczy. Zbyt byłem przygnębiony w owej chwili, aby uczynić coś więcej poza powierzchownym spostrzeżeniem o scenariopisarstwie Rennie. — A ja myślę, że jesteś po prostu znudzony; nie obchodzi mnie, co ty uważasz. Przestało mnie obchodzić, co ty albo on myślicie o całym tym bigosie; przestałam traktować to poważnie. Przestałam nawet o tym myśleć. — Tym lepiej dla ciebie. — Działa ci to jednak na nerwy, co? — roześmiała się. — Przestaje być śmieszne, kiedy mnie już nie rani. Ach, do diabła z tobą! Mnie już nie rani. Popatrz, jak ci mina zrzedła. Wyglądasz, jakbyś narobił w spodnie. — Ta myśl rozbawiła ją; zachichotała, lekko pijana. — Tak samo wyglądał Joe dziś rano: ponury jak prorok. Dąsasz się, bo zepsuto ci zabawę. No, rozchmurz się i napij się ze mną albo mnie od wieź do domu. Opróżniłem szklankę i napełniłem ją ponownie. — Zauważyłaś pewnie, że nie wierzę w ani jedno twoje słowo. To brzmi dumnie, ale nieprzekonująco. — Nie masz odwagi w to uwierzyć — urągała mi Rennie. — Ja nie mam odwagi, ale ty w ogóle byś nie mogła w to uwierzyć, gdyby od tego zależało twoje życie. — Nie obchodzi mnie to — oświadczyła Rennie. — Mam gdzieś.

— Nie wierzę, żeby Joe o tym wszystkim wiedział. — Nie obchodzi mnie. — Załamałoby go to. Mógłby odejść. — Tylko tobie tak się wydaje. Jesteśmy związani znacz nie mocniej. Nie rozumiem, dlaczego tym właśnie zaczęłam się z początku martwić; tego rodzaju głupstwa nie są w sta nie nas rozdzielić. Musiałby to być ktoś silniejszy aniżeli ty. Nie wiesz naprawdę nic o Joeem i o mnie. Nie masz zielonego pojęcia. — Ostatnim razem mówiłem ci: powiedz mu, żeby sobie poszedł do diabła. — Bardzo możliwe, że powiem wam obu, żebyście sobie poszli w diabły. — Świetnie, dziewczyno, ale zwracaj uwagę na jego lewego sierpa, gdy będziesz mu to komunikować. Powyższa uwaga zrównoważyła efekty przynajmniej trzech szklanek wina. — Nie sądzę, żeby Joe mógł mnie ponownie uderzyć — powiedziała poważnie. — No to wtocz się do domu mając w sobie tę butlę wina, uszczypnij go w nos i powiedz mu, że już więcej nie możesz myśleć poważnie o czymś tak głupim jak twoje życie seksualne — zasugerowałem. — Powiedz mu, że cały kłopot bierze się stąd, że on za dużo myśli. — Nie uderzyłby mnie, Jake. Nie zrobiłby już tego nigdy. — Złamałby ci szczękę. Powiedz mu, że zachowuje się jak uczeń! Tak ci przyłoży, że zemdlejesz, wiesz o tym. Chodź, pojadę z tobą. Jeżeli masz rację, to będziemy się w trójkę cieszyć, pochichoczemy głośno, uściśniemy sobie dłonie i nasze kłopoty się skończą. Rennie była już całkowicie trzeźwa. — Nienawidzę cię — powiedziała. — Nie pozwolisz, abym się poczuła szczęśliwa nawet przez minutę? Nie wolno mi nawet udawać, że jestem szczęśliwa? I mirabile dżetu gdy tylko Rennie stała się ponura, uwolniła mnie od posępności, a ja z kolei przejąłem jej utraconą wesołość i nalałem sobie następną szklankę wina. — Czujesz się wspaniale? — krzyknęła. — Szczęśliwa ludzka przewrotność. Jest mi naprawdę przykro, Rennie. — Jesteś znakomity! — powiedziała, kiwając głową w obie strony.

Lecz tak dobry, choć zmienny humor, jaki miała Rennie, i tak niepotrzebne okrucieństwo, jakie zaprezentowałem ja, należały do rzadkości. Podobnie jak druga wizyta niewiele przypominała pierwszą, tak samo trzecia i ostatnia we wrześniu całkowicie różniła się od drugiej. W tym czasie byłem pochłonięty nauczaniem i moje nastroje coraz częściej miały swoje źródło w tym, co się działo w szkole. Tego szczególnego dnia, był to ostatni piątek września, czułem, że jestem inteligentny i bystry, że jestem w świetnym na stroju po prostu dlatego, że podczas porannych ćwiczeń z gramatyki wyjaśniłem reguły rządzące formami przypadkowymi angielskich zaimków. Człowieka ogarnia poczucie pewności siebie lub zgoła zadziwienia, gdy zdolny jest nie tylko powiedzieć, ale także doskonale rozumieć, że jeżeli czasownik stoi w stronie biernej, to orzecznik zależnego od niego bezokolicznika stawia się w mianowniku i was tho ught to be hę; natomiast jeżeli czasownik jest w stronie czynnej, to orzecznik bezokolicznika stawia się w bierniku I thought John to be him. Zakomunikowałem niniejsze spostrzeżenie słuchającym mnie przyszłym młodym naukowcom. Są jakieś pytania? — zakończyłem. — Zaraz — zaprotestował nieustannie przeszkadzający chłopak z tylnych ławek, którego już wcześniej postanowiłem przy pierwszej nadarzającej się okazji oblać za impertynencję — co było najpierw, język czy podręcznik grama tyki? — O co ci chodzi, Blakesley? — zapytałem, nie dając się wciągnąć do jego gry. — No bo chyba jest prawdą, że ludzie mówili, zanim zaczęli pisać podręczniki gramatyki, a zasługą podręczników było tylko to, że opisały, jak ludzie mówili. Gdy, na przy kład, mój kolega dzwoni do kogoś, to ja pytam: „Z kim rozmawiałeś?” Każdy z tu obecnych powiedziałby: „Z kim rozmawiałeś?” Założę się, że dziewięćdziesiąt dziewięć procent Amerykanów powiedziałoby: „Z kim rozmawiałeś?” Nikt by nie zapytał: „Do kogo mówiłeś właśnie teraz?”, i założę się,

że nawet pan profesor by tak nie zapytał. Przecież to brzmi dziwacznie! — Klasa chichotała. — A skoro żyjemy w demokracji nikt, z wyjątkiem paru profesorów, nie mówi: „Do kogo mówiłeś właśnie teraz?”, to dlaczego upierać się, że to my popełniamy błąd, a nie wy? Dlaczego by nie zmienić reguł? Typowy Joe Morgan ten chłopak: ścieżki należy wydeptywać, a nie korzystać z już wydeptanych. Nie podobała mi się jego fantazja. — Panie Blakesley, przypuszczam, że kurczaka je pan palcami? — Co takiego? No pewnie. A pan profesor nie? Klasa chichotała nadal, pochłonięta naszym pojedynkiem, chociaż po ostatniej, raczej mało dowcipnej uwadze, nie stała już tak bezkrytycznie po jego stronie. — A bekon na śniadanie? Palcami czy widelcem, panie Blakesley? — Palcami — odparł wyzywająco. — Tak właśnie trzeba, palce były wynalezione przed widelcem, tak jak język angielski przed podręcznikami gramatyki. — Ale nie pańskie palce — uśmiechnąłem się chłodno — i nie pański jeżyk angielski! — Klasa była cały czas po mojej stronie: gramatyka normatywna zwyciężała. — Rzecz polega na tym — zwróciłem się do całej klasy — że gdybyśmy nadal byli ludźmi dzikimi, pan Blakesley mógłby jeść jak ś winda, nie łamiąc żadnych reguł, ponieważ żadnych reguł by nie było; mógłby ku swemu zadowoleniu mówić: „To brzmi dziwacznie, prawda?”, i nikt nie posądzałby go o nieuctwo, ponieważ umiejętność czytania i pisania, reguły gramatyki nie były jeszcze wynalezione. Ale skoro już istnieje zbiór reguł określających zachowanie czy też gramatykę, zbiór ogólnie zaakceptowany jako norma traktująca, rzecz prosta, o stanie idealnym, a nie przeciętnym — wówczas ktoś, kto chce łamać reguły, chce tym samym być uważany za dzikusa albo analfabetę. Nie ma znaczenia, jak dogmatyczne czy nierozsądne bywają reguły, ponieważ stanowią one konwencję. A w przypadku języka jest jeszcze inny powód, dla

którego należy przestrzegać nawet najgłupszych reguł. Panie Blakesley, do czego odnosi się słowo „koń”? 156 pan Blakesley sposępniał, ale odpowiedział: — Do zwierzęcia. Do czworonożnego zwierzęcia. — Equus caballus — zgodziłem się — Nieparzystokopytny roślinożerny ssak. A co oznacza algebraiczny symbol „X”? — „X”? Cokolwiek. To niewiadoma. — Dobrze. Zatem symbol „X” może reprezentować wszystko, co będziemy chcieli, żeby reprezentował, z tym, że zawsze to samo w danym kontekście, tak jak w danym równaniu matematycznym. Ale koń jest także tylko symbolem — to dźwięk wydobywający się z naszego gardła albo kilka znaków na tablicy. I teoretycznie moglibyśmy również podstawiać go za dowolną rzecz, prawda? Idzie mi o to, że gdybyśmy się umówili, tylko my dwaj, że słowo „koń” oznaczać będzie podręcznik gramatyki, to moglibyśmy wówczas powiedzieć: „Otwórz swojego konia na stronie dwudziestej”, albo: „Czy przyniosłeś dzisiaj do szkoły swojego konia?” I tylko my dwaj wiedzielibyśmy, o co nam. chodzi, praw da? — Na pewno. Myślę, że tak. — Z całego serca pan Blakesley nie miał ochoty zgodzić się ze mną. Przeczuwał, że wpadł w jakąś pułapkę, lecz nie miał już odwrotu. — Oczywiście, my wiedzielibyśmy. Tyle że nikt inny by nas nie rozumiał — oto cała zasada tajnych szyfrów. Naturalnie nie istnieje żadna przyczyna, dla której symbol „koń” miałby zawsze odnosić się do podręcznika gramatyki, za miast do ssaka Equus caballus: znaczenia słów są przeważ nie arbitralnymi konwencjami; historycznymi przypadkami. Ale zostało ustalone, zanim pan i ja mieliśmy cokolwiek do powiedzenia na ten temat, że słowo „koń” odnosić się będzie do ssaka Equus caballus, i jeśli pragniemy, aby nasze wypowiedzi były zrozumiałe dla większości ludzi, musimy się zgodzić na tę konwencję. Musimy

mówić „koń”, gdy mamy na myśli ssaka Equus caballus, a „podręcznik gramatyki”, kiedy mamy na myśli przedmiot leżący tutaj, przede mną, na siole. Wolno panu łamać reguły, ale nie wtedy, gdy pragnie pan być zrozumiany. Jeżeli chce pan być rozumiany, to jedynym sposobem „uwolnienia” się od reguł jest dogłębne, mistrzowskie przyswojenie ich sobie, tak aby się stały pańską drugą naturą. Oto paradoks: w każdym złożonym społeczeństwie człowiek jest zazwyczaj wolny do tego stopnia, do jakiego akceptuje normy obowiązujące w tym społeczeństwie. Kto jest bardziej wolny w Ameryce? — zapytałem na koniec. — Człowiek, który buntuje się przeciwko wszystkim prawom, czy człowiek postępujący zgodnie z nimi tak automatycznie, że nigdy nawet o nich nie pomyśli? Ostatnie stwierdzenie, trzeba przyznać, było dosyć dwu znaczne, lecz nie miałem zamiaru kogokolwiek pouczać; pragnąłem jedynie uwolnić gramatykę normatywną ze szponów zuchwałego pana Blakesleya, a jego samego, gdyby się udało, ukrzyżować po drodze. — Ale, panie profesorze — powiedział zatroskany młody człowiek, tym razem z przednich ławek — ludzie zawsze szukają lepszych sposobów robienia rozmaitych rzeczy. I za zwyczaj, aby dokonać ulepszeń, muszą zmieniać reguły. Gdyby się nikt nie buntował przeciwko regułom, nie było by w ogóle postępu. Obserwowałem dobrotliwie młodego człowieka: widać było, że będzie się czepiał każdego mojego wykrętu. — To jeszcze jeden paradoks — odpowiedziałem mu. — Buntownicy i radykałowie są to zazwyczaj ludzie, którzy widza, że reguły często bywają arbitralne — zawsze ostatecznie arbitralne — i którzy nie mogą znieść arbitralnych reguł. Należą do nich wyznawcy wolnej miłości, kobiety palące cygara, typy z Greenwich Yillage, które nie strzygą włosów, i wszelkiego rodzaju reformatorzy. Ale największym radykałem w każdym społeczeństwie jest człowiek, który dostrzega całą dowolność reguł i konwencji społecznych, lecz

nie szanuje społeczeństwa, w którym żyje, i tak nim gardzi, że całą tę kupę nonsensów przyjmuje z uśmiechem. Największym buntownikiem jest człowiek, który za nic w świecie nie zgodziłby się na zmienianie społeczeństwa. Tak. To, jestem pewien, zakłopotało do reszty bystrego młodego człowieka, a dla całej grupy było bez wątpienia niezrozumiałe; dla mnie efekt własnego wywodu sprowadzi się do powiększenia już ustalonego poczucia umysłowej przenikliwości o delikatny aromat lekko uśmiechniętego paradoksu. Nastrój ów rozpierzchł się w ciągu dnia: opuściłem szkołą z głową przepełnioną Janusową ambiwalencją kosmosu i kroczyłem przez pełen idealnej równowagi świat j jego wszechobecne rozdwojenie do mojego mieszkania, gdzie o dziesiątej wieczorem znalazła mnie Rennie, bujającego się w fotelu i nadal uśmiechającego się do przyjaciela Laokoona, którego grymas stanowił jego piękno. Była zdenerwowana, ale spokojna. Powiedzieliśmy sobie „cześć” i Hennie stała niezdarnie przez minutę czy dwie, po czym usiadła. Zbliżała się najwidoczniej jakaś nowa odsłona dramatu. — Co nowego? — zapytałem. Zamiast odpowiedzi poruszyła policzkiem i wykonała obojętny gest prawą ręką. — Jak ma się Joe? — Tak samo. — Och! A ty? — Nie wiem. Chyba zwariuję. — Joe nie traktował cię chyba zbyt ostro? Popatrzyła na mnie przez chwilę. — On jest Bogiem — powiedziała. — Po prostu Bogiem. — Tak też myślałem. — Przez cały ten tydzień był cudowny. Nie taki, jak za raz po powrocie z Waszyngtonu — tamto nie było u niego normalne. Może myślisz, że wszystko jest już skończone i załatwione? — Czemu nie miałoby być? Tak samo uważałem następnego dnia po fakcie. Westchnęła. — Wspomniałam mimochodem, że nie mam ochoty przy chodzić tutaj więcej, że nie widzę w tym żadnego

sensu. — Dobrze. — Joe nie powiedział ani słowa. Patrzył na mnie długo w taki sposób, że miałam ochotę zapaść się pod ziemię. Potem, dzisiaj wieczorem, oświadczył, że skłonny jest zaakceptować to wszystko jako część mnie samej, mimo iż nie rozumie, dlaczego się to wszystko zaczęło, ale bardziej by mnie szanował, gdybym była bardziej konsekwentna i nie uważała za odpychające tego, co zrobiłam. Potem jeszcze powie dział, że nie widzi potrzeby dalszego rozmawiania na ten temat, no i na tym stanęło. — No więc świetnie. Na Boga, zatem kłopot się skończył? — Tak, tylko że ja mu nie wierzę, a nawet gdybym wierzyła, to nie poznaję samej siebie. — To nic strasznego. Ja prawie nigdy nie poznaję siebie. — W przeciwieństwie do Joeego. Tak więc nic nie zostało rozwiązane, skoro nie mogę być tak autentyczna jak on i nie mogę zrozumieć siebie w tym, co robię, tak jak zawsze rozumiem jego. Joeego zawsze można rozpoznać. Uśmiechnąłem się. — Prawie zawsze. — Myślisz o tym, jak szpiegowaliśmy go? O mój Boże! — Potrząsnęła głową. — Wiesz co, Jake? Szkoda, że nie oślep łam, zanim spojrzałam w to okno. Od tego się wszystko zaczęło. Cudowny paradoks! — Albo też wszystko się skończyło, ale jeżeli to zaczyna czy kończy cokolwiek, to tylko dla Morganów. Z pewnością nie dla Homera. W moim kosmosie każdy jest. po trosze szympansem, zwłaszcza kiedy jest sarn, i nikt nie dziwi się specjalnie temu, co robią inne szympansy. — Jednakże nie Joe. — Być może ten, kto ogłupia się najmniej, jest tym, który w duchu przyznaje, że wszyscy po prostu żartujemy. Cudowny, cudowny paradoks! — Sam Proust nie zanalizowałby tego dokładniej od nas — powiedziała smutno Rennie. — Dyskutowaliśmy nad tym, przyjmując wszystkie możliwe punkty widzenia. Wy daje mi się czasami, że

niczego w życiu nie zrozumiałam tak dokładnie jak tego właśnie, a kiedy indziej — jak na przy kład ostatnim razem czy dzisiaj — stwierdzam, że nadal nic z tego nie pojmuję. To wszystko jest w dalszym ciągu tajemnicą. Całkowicie mnie to załamuje, nawet kiedy widzę, że nie ma powodu do załamywania się. — Co Joe myśli o mnie ostatnio? — Nie wiem. Nie sądzę, żeby cię jeszcze nienawidził, prawdopodobnie nie chce zawracać sobie tobą głowy. Uważa, że twój udział w tej historii jest chyba czymś charakterystycznym dla ciebie. — Dla którego mojego „ja”, u licha? — roześmiałem się. — A co ty o tym myślisz? — Wydaje mi się, że nadal tobą gardzę — powiedziała Rennie obojętnie. — Jesteś pewna? — Tak mi się zdaje. Wstrząsnęła mną ta uwaga. Dopóki Rennie nie powiedziała tego, była mi obojętna, teraz jednak moje zainteresowanie wyraźnie wzrosło. — Czy to trwa, odkąd przespaliśmy się ze sobą? — Nie wiem, jak daleko sięga to wstecz, Jake; w tym momencie wydaje mi się, że nie lubiłam cię już wtedy, kiedy” cię poznałam, ale nie sądzę, żeby tak było naprawdę. Coś tam odczuwałam wobec ciebie, przynajmniej od kiedy zaczęliśmy jeździć konno; oceniając to z perspektywy czasu, było to coś w rodzaju niechęci. Może wstręt byłby lepszym słowem. Nie wierzę w żadne złe przeczucia, ale mogę przysiąc, że już w sierpniu żałowałam, że w ogóle się spotkaliśmy, chociaż nie potrafiłabym powiedzieć dlaczego. Czułem, jak szybko umysł mój osiąga szczyty; myśli moich nie przesłaniały żadne chmury, nawet sam stuoki Argus nie byłby chyba w tej chwili bardziej ode mnie daleko wzroczny. — Założę się, Rennie, że znam punkt widzenia, z którego nie rozpatrywaliście tej historii. — Niemożliwe — odparła. Poczułem się, jakbym kończył czytać powieść Ellery Queena. — Jest taki punkt. I to zgodny z Prawem Zwięzłości, ponieważ wyjaśnia większość faktów przy możliwie

najmniejszej ilości założeń. To piekielnie proste, Rennie: my nie tylko spółkowaliśmy, myśmy się kochali. To, co czułaś do mnie przez cały czas i do czego nie chciałaś się przed samą sobą przyznać, to była miłość. — To nieprawda — westchnęła Rennie, patrząc na mnie w napięciu. — A może jednak? Nie jestem próżny. A w każdym razie nie tylko próżny. — Nie o to mi chodzi — nie bez trudu odpowiedziała Rennie. — To znaczy, nieprawda, że nie chciałam się do tego przyznać przed samą sobą. W tej chwili jej oczy wyrażały prawdziwy wstręt, lecz nie bardzo było wiadomo, kogo ten wstręt dotyczył. Moje podniecenie wzrosło. — Niech mnie diabli! — To właśnie między innymi tak mnie gnębi — powie działa Rennie. — Myśl, że przez cały ten czas mogłam cię kochać, przyszła mi do głowy wraz z całą resztą — wraz z myślą, że gardzę tobą, i z myślą, że nie mogę niczego wobec ciebie odczuwać, ponieważ nie istniejesz. Wiesz, o co mi chodzi. Nie wiem, która z tych myśli jest prawdziwa. — Przypuszczam, że wszystkie, Rennie — odparłem. — Ale skoro już jesteśmy przy tym, to czy nie przyszło ci do głowy, że, być może, Joe jest tym, który nie istnieje? — Nie. — Wolno pokręciła głową. — Nie wiem. — Nie sądzę, żebyś musiała obawiać się myśli, że w jakiś tam sposób mnie kochasz. Z pewnością nie ma to żadnego wpływu na uczucia, jakimi darzysz Joeego, chyba żebyś wprowadziła tutaj elementy romantyczne. Prawdę powiedziawszy, nie bardzo wiem, na co w ogóle miałoby to wywierać wpływ. Myślę, że cała afera jest mniej tajemnicza, niż przypuszczaliśmy, i chyba mniej brudna. Rennie jednak najwidoczniej nie chciała się z tym zgodzić, — Jake, dzisiaj nie mogę iść z tobą do łóżka. — W porządku. Odwiozę cię do domu. W samochodzie pocałowałem ją delikatnie. — Myślę, że to wspaniałe. Cholernie śmieszne. — Może masz rację.

— Czy powiedziałaś Joemu o tym swoim odkryciu? — Nie. — Spuściła oczy. — Nie mogę mu tego powiedzieć. W tym cały kłopot, Jake — powiedziała patrząc znowu na mnie. — Kocham go nadal, bardziej niż on sam czy ktokolwiek mógłby się spodziewać, ale to, co było przedtem między nami, po prostu się skończyło. Stało się teraz nie możliwe. Nawet jeżeli to nieprawda, że cię kocham, to sama możliwość, że mogłam, że nie jestem pewna, czy cię nie kocham, zabija wszystko. Nie rozwiązuje żadnych problemów, lecz przeciwnie, jest problemem. Możesz sobie wyobrazić, jak się czuję, gdy Joe mówi, że akceptuje moje stosunki z tobą, i próbuje zachowywać się, jak gdyby nic się nie stało? Cała ta przeklęta sprawa jest od tej chwili kłamstwem — mało, była kłamstwem, od kiedy po raz pierwszy przyznałam przed samą sobą, że mogę cię kochać. — Nic nie musi się rozpadać, Rennie. — Już się rozpadło to, co dotychczas łączyło mnie z Joeem, a była to najwspanialsza rzecz, jaka kiedykolwiek istniała pomiędzy kobietą i mężczyzną. Nie ma w niej miejsca na kłamstwa ani na podzielone uczucia. Czuję się, jak by mnie okradziono z miliona dolarów, Jake! Gdybym go zastrzeliła, nie czułabym się gorzej. — Czy chcesz, żebym wszedł z tobą do środka? — zapytałem. — Nie. — Czy nie jest to po prostu odkładanie na później tego, co i tak musi się stać? — Odsuwam to od siebie tak daleko, jak tylko można — odpowiedziała — i będę to robiła tak długo, jak się tylko da. Jestem zrozpaczona i nie potrafię o niczym innym myśleć. — Joe mógłby również wpaść na to, że możesz mnie kochać — zasugerowałem. — On nie boi się rozpatrywać wszystkich możliwości. — To nie robi żadnej różnicy. — Nie widzę po prostu, w którym miejscu sytuacja jest rozpaczliwa. W moim świecie nie byłaby taka.

— Nie dziwi mnie to — powiedziała Rennie. Nie byłem pewien, czy płakała, czy nie, ponieważ w samochodzie było ciemno. Przypuszczam, że płakała. Siedzieliśmy kilka minut w milczeniu, a potem otworzyła drzwi samochodu i wy siadła. — Boże, nie wiem, dokąd to wszystko zaprowadzi, Jake. — Joe też nie wie — powiedziałem lekko. — Takie właśnie były jego pierwsze słowa. — Ale, na miłość boską, pamiętaj chociaż o jednym: je żeli cię w ogóle kocham, to nie znaczy, że p o prostu cię kocham. Przysięgam, że oprócz tego uczciwie i szczerze cię nienawidzę! — Będę pamiętał — powiedziałem. — Dobranoc, Rennie. Weszła do domu nic już nie mówiąc, a ja pojechałem do siebie pobujać się trochę w fotelu i pomedytować nad tą nową rewelacją. Pochlebiała mi ona niesłychanie — reagowałem łatwo i spontanicznie na każdy przejaw uczucia ze strony ludzi, których lubiłem albo w jakiś sposób szanowałem. Lecz cóż, wydać się to może słuszne tylko pozornie, ale Znawca z samej swojej natury jest tym, który rozszczepia włos na czworo. Rzecz polega na tym, iż nawet w obecnym moim nastroju nie mogłem doszukać się niczego szczególnie paradoksalnego w uczuciach Rennie, co z kolei bardzo mnie rozdrażniało. Znawca — a byłem nim od pół do dziesiątej tego ranka — domaga się od paradoksu jeżeli paradoks ma wydobyć z niego ów nikły uśmiech oznaczający, iż jest Znawcą, by był czymś więcej niż tylko zwykłą dwuznacznością wynikłą z niejasności pewnych zwrotów językowych; paradoks, idealnie rzecz biorąc, winien być rzeczywiście, przykuwającą uwagę sprzecznością myśli, których faktyczna zgodność staje się dostrzegalna jedynie w wyniku subtelnej refleksji. Obawiam się, że widoczna ambiwalencja uczuć, jakimi darzyła mnie Rennie — podobnie jak owe jednocześnie sprzeczne opinie o jakiejś rzeczy, które często sam wygłaszałem — była jedynie pseudoambiwalencją, której źródło istniało w języku, a nie w pojęciach przez język symbolizowanych. W gruncie rzeczy jestem pewien,

że to, co Rennie odczuwała, nie było faktycznie ani ambiwalentne, ani specjalnie złożone; było zarazem jednostkowe i proste, jak wszystkie uczucia, lecz jak wszystkie uczucia było także całkowicie indywidualne i szczególne. Kłopot zatem powstawał dopiero wówczas, gdy Rennie próbowała przykleić swoim uczuciom etykietę w postaci rzeczowników pospolitych, takich jak miłość czy w s t r ę t. Rzeczy mogą być oznaczane przez rzeczowniki pospolite tylko wówczas, gdy ktoś lekceważy różnice między nimi; lecz to właśnie owe różnice, gdy się je odczuwa głęboko, czynią rzeczowniki nie adekwatnymi i doprowadzają laika lecz nie Znawcę do przekonania, iż schwytał paradoks, że natknął się na ambiwalencję, gdy w istocie jest to tylko kwestia tego, że „x” jest po części koniem, po części zaś podręcznikiem gramatyki, nie mogąc stać się całkowicie ani jednym, ani drugim. Przypisywanie nazw rzeczom przypomina wyznaczanie ról ludziom: jest to z konieczności deformacja, lecz zarazem deformacja konieczna, jeżeli ktoś pragnie, by akcja posuwała się naprzód. Dla Znawcy stanowi to świetną zabawę. Rennie zatem kochała mnie i nienawidziła jednocześnie! Powiedzmy wobec tego, że mnie „iksowała”, lecz niech nas U nie rozśmiesza. W ciągu tego miesiąca spotykałem oczywiście Joeego wiele razy w szkole, chociaż przestaliśmy utrzymywać stosunki towarzyskie. Gdyby to było możliwe, unikałbym go w ogóle, nie dlatego, że przestałem go lubić, podziwiać i szanować — przeciwnie, uczucia te przybrały na sile, wzbogacone jeszcze sympatią — lecz dlatego, że na jego widok nieodmiennie czułem wstyd i zażenowanie, pomijając owe uczucia, którymi darzyłem go przy innych okazjach. Ażeby, tak jak Joe, nie odczuwać żadnego żalu wobec tego, co popełnione zostało w przeszłości, należałoby mieć przynajmniej silne poczucie wewnętrznej zwartości, a tego rodzaju poczucia zawsze mi brakowało. W istocie konflikt pomiędzy indywidualnymi

punktami widzenia, który według Joeego znajdował się bardzo blisko sedna subiektywizmu, ja do prowadziłbym jeszcze dalej, bo subiektywizm zakłada istnienie pojedynczej jaźni, a kiedy ktoś ma wiele jaźni, staje się przedmiotem tego samego konfliktu, tyle że rozgrywa on się, by tak rzec, wewnątrz murów własnej osobowości, gdzie każda z owych poszczególnych jaźni stanowczo obstaje przy swoim specyficznym punkcie widzenia, tak jak w systemie Joeego instytucje i jednostki obstają przy swoich specyficznych punktach widzenia. Innymi słowy, sądząc na podstawie jasnego wizerunku mojej osobowości, jednostka nie jest w końcu jednostką, a jeśli tak, to nie bardziej, niż atom jest naprawdę atomem: może być dzielona dalej, i subiektywizm dopóty nie stanie się zrozumiały, dopóki trwale nie umiejscowi się podmiotu. Gdyby to nie było ważne, całym sercem mógłbym się zgodzić na etykę Morganów. Skoro jest jednak inaczej, to jeżeli mówię, iż czasami akceptuję tę etykę, a czasami nie, to nie czuję, aby w takim postępowaniu zawierało się więcej niekonsekwencji niż w stwierdzeniu, że niektórzy ludzie zgadzają się z Morganami, a nie którzy nie. Podobnie, gdy spotykałem Joeego na korytarzach, w barze czy w gabinecie, okropnie było mi wstyd, że narobiłem mu tyle kłopotu — w duchu nie tylko żałowałem, iż dopuściłem się cudzołóstwa, wypierałem się go wręcz — i czułem, że nie mógłbym popełnić tego, co popełnił inny Jacob Horner: nie identyfikowałem się z tamtym głupcem. Lecz honor w który ten czy inny Horner wierzył nie pozwalał mi zdradzić przed Joeem owego pluralizmu, bo niewątpliwie poczytałby to za próbę obrony. Tylko raz we wrześniu przeprowadziliśmy coś, co można by nazwać rozmową. Był już prawie koniec miesiąca, gdy korzystając z tego, iż siedziałem sam w gabinecie, przy szedł Joe, by zamienić ze mną parę słów. Jak zwykle wyglądał świeżo, czysto i promieniował inteligencją. — Pan MacMahon narzeka, że konie robią się za grube — powiedział. — Dlaczego

przerwałeś lekcje? Zaczerwieniłem się. — Wydawało mi się, że kurs się skończył. — Chcesz może wrócić do tych lekcji? Panu MacMahon sprawia naprawdę wiele kłopotu poświęcanie trenowaniu koni tyle czasu, ile by należało. — Nie, myślę, że nie. Straciłem zainteresowanie, a i Ren nie chyba nie miałaby na to zbyt wielkiej ochoty. — Nie chcesz? Czemu ona miałaby nie chcieć? Powinienem zaznaczyć, że w jego głosie nie było złośliwości, lecz nie mogłem powstrzymać się od myśli, że celowo starał się mnie speszyć. — Joe, ty wiesz dlaczego. Jak możesz coś takiego proponować? — W imieniu Rennie zacząłem nagle zachowywać się godnie. — Przykro mi, że muszę cię krytykować, ale nie rozumiem, dlaczego tak bardzo ci zależy, aby Rennie czuła się jeszcze gorzej, niż czuje się teraz? Wcisnął sobie okulary głębiej na nos. — Nie troszcz się o Rennie. — Uważasz, że trochę już za późno, żebym zaczai myśleć. Zgadzam się. Ale jeśli nie chcesz jej ukarać, to nie rozumiem, po co przysyłasz ją do mojego mieszkania. — Nie mam zamiaru nikogo karać, Jake; wiesz o tym. Próbuję ją po prostu zrozumieć. — A nie widzisz, jaka jest ostatnio rozbita? Dziwię się, że wytrzymuje to wszystko tak długo. — Jest dosyć silna — uśmiechnął się Joe. — Nie wiesz prawdopodobnie, że w ciągu ostatnich tygodni w pewien sposób byliśmy z sobą szczęśliwsi aniżeli przedtem. — Jak to jest możliwe? — Choćby dlatego, że odkąd to wszystko się zaczęło, od łożyłem na jakiś czas pisanie pracy, przez co mamy o wiele więcej czasu dla siebie niż zazwyczaj. Rozmawialiśmy o sobie więcej aniżeli kiedykolwiek przedtem. Byłem przerażony. — Nie możesz twierdzić, że Rennie jest szczęśliwa. — Przypuszczam, że nie w tym sensie, jak ty to sobie wyobrażasz. Nie byliśmy naturalnie beztroscy; ale

można być dość szczęśliwym, choć nie jest człowiekowi lekko na sercu. Rzecz w tym, że zajmowaliśmy się sobą bardzo intensywnie i bezstronnie — staraliśmy się przeniknąć siebie nawzajem. To było dobre. Poza tym przebywaliśmy sporo na powietrzu, ponieważ nie chcieliśmy zrujnować sobie zdrowia tą historią. Byliśmy sobie chyba tak bliscy jak nigdy, obojętne, czy rozwikłaliśmy cokolwiek, czy nie. — Myślisz, że rozwikłaliście coś? — No, na pewno nauczyliśmy się kilku rzeczy. Uświadomiliśmy sobie wszystkie rodzaje łączących nas więzów, o których nie wiedzieliśmy przedtem, tak że prawdo podobnie nie zerwiemy ze sobą, nawet jeżeli cała rzecz po zostanie nie wyjaśniona. Wątpię, czy mam dla Rennie tyle ; szacunku co przedtem… jakże mógłbym mieć? Przynajmniej nie za te same rzeczy. Ale była w tym wszystkim znakomita. Wyjątkowo silna prawie przez cały czas, a to mi się podoba. A co ty myślisz ostatnio o mojej przyjaciółce Rennie? — Ja? — Nie zastanawiałem się specjalnie nad tym, co o niej myślę, przynajmniej odkąd usłyszałem jej rewelacyjne stwierdzenie przedwczoraj wieczorem. Teraz musiałem szybko się nad tym zastanowić. — Och, nie wiem — wy kręciłem się. — Musiałeś mieć przedtem osobliwe wyobrażenie o nas. Chciałbym wiedzieć, co myślisz o niej teraz. Nie odczuwasz niechęci przez to, że wiesz, co ona czuje? Odchyliłem się w krześle i obserwowałem czerwony ołówek, którym poprawiałem ćwiczenia gramatyczne. — W gruncie rzeczy — powiedziałem — mógłbym być w niej zakochany. — Naprawdę? — zapytał szybko, nagle zainteresowany. — Nie byłbym zaskoczony. To było dokładnie dwa dni temu. Teraz nie odczuwam tego tak wyraźnie, ale nie mógł bym twierdzić, że nie jestem zakochany. — To wspaniałe! — roześmiał się Joe; jestem pewien, że miał na myśli: „To interesujące.” — Czy to samo odczuwałeś, kiedy pierwszy raz poszedłeś z nią do łóżka? Mogłeś to powiedzieć. — Nie. Wtedy nie odczuwałem tego.

— Rennie wie o tym? — Nie. — Co ona myśli o tobie? — Niedawno pogardzała mną. Chyba tydzień temu po wiedziała, że jej nie obchodzę. — Czy ona cię kocha? — zapytał, uśmiechając się. Przez cały czas trwania tej historii utrzymywałem, że Joe jest bez winy, lecz jest prawie niemożliwe wierzyć 168 naprawdę, że człowiek jest bez winy. Pewnie to wielka nie sprawiedliwość z mojej strony, iż nie mogłem całkowicie ufać otwartemu uśmiechowi i jasnemu obliczu Joeego, lecz przyznaję, nie mogłem. — Jestem pewien, że ona mną gardzi — powiedziałem. Joe westchnął. Siedział na obrotowym krześle obok mnie, a teraz wyciągnął stopy przed sobą na biurku i założył ręce za głowę. — Nie przychodzi ci czasem do głowy, że to ja jestem wszystkiemu winien? Wiele rzeczy dałoby się zgrabnie wyjaśnić, gdybyś po prostu stwierdził, że z jakichś perwersyjnych powodów ja sam zmontowałem całą tę aferę. Taka sama możliwość jak i inne. Co o tym sądzisz? — Perwersja? Nie wiem, Joe. Jeżeli jest tu coś perwersyjnego, to na pewno fakt, że każesz teraz przychodzić Ren nie do mojego mieszkania. Roześmiał się. — Myślę, że wszystkie moje propozycje dla was obojga mógłbyś nazwać perwersyjnymi, zwłaszcza teraz, gdy wie my, co się stało, ale jeśli którakolwiek z nich rzeczywiście była perwersyjna, to nie uświadamiałem sobie tego. Nie powinieneś wierzyć, że to perwersja każe mi przysyłać Rennie do ciebie. Chodzi mi o to, żeby ją wypróbować. Musi zdecydować raz na zawsze, co naprawdę czuje wobec ciebie i mnie, i siebie samej, i wiesz tak samo dobrze jak ja, że gdyby nie te wizyty u ciebie, to stłumiłaby w sobie wszystko tak szybko, jak tylko by mogła. — Nie sądzisz, że po prostu nie dajesz się zagoić ranom? — Chyba tak. To właśnie robię. Ale w tym przypadku nie możemy pozwolić ranie zagoić się, dopóki nie

przekonamy się, co to za rana i jak jest głęboka. — Wydaje mi się, że rany należy leczyć, obojętne, w jaki sposób. — Nadużywasz analogii — uśmiechnął się Joe. — To nie jest rana fizyczna. Jeżeli ją zlekceważysz, może się wydać zagojona, ale w stosunkach pomiędzy dwojgiem ludzi ran tego rodzaju nie leczy się przy pomocy lekceważenia. One się potem odnawiają. — Zmienił temat. — A więc kochasz Rennie? — Nie wiem. Tak mi się wydawało raz albo dwa. — Ożeniłbyś się z nią, gdyby nie była moją żoną? — Nie wiem. Uczciwie: nie wiem. — Jak byś zareagował, gdyby się okazało, że najlepszym rozwiązaniem tej kwestii byłby jakiś rodzaj trwałego współ życia seksualnego, twojego z nią? Mani na myśli trójkąt bez konfliktów, bez sekretów i bez zazdrości. — Nie sądzę, żeby to było rozwiązanie. Jestem facetem, który mógłby prawdopodobnie żyć w tego rodzaju układzie, ale nie wierzę, żeby któreś z was mogło. — W gruncie rzeczy z zaciekawieniem spostrzegłem, że na każde wspomnienie małżeństwa i trwałych powiązań seksualnych myśl o Rennie zaczynała mnie męczyć. Nieoceniona ludzka per wersja! Bardzo niewiele było we mnie z małżonka. — Ja także nie wierzę. Jakie jest zatem rozwiązanie, Jake? Powiedz mi! Potrząsnąłem głową. — Zastrzelić was oboje? — wyszczerzył zęby. — Mam już pistolet, colta 45, i około dwunastu naboi. Kiedy po raz pierwszy zaczęliśmy z Rennie rozmawiać o tym wszystkim, wtedy, kiedy nie było mnie przez trzy dni w szkole, wy ciągnąłem starego colta z piwnicy, naładowałem go i po łożyłem w szafie, w pokoju, na półce, na wypadek gdyby któreś z nas chciało go użyć strzelając do siebie albo do kogoś innego. Oświadczenie powyższe napełniło mnie dreszczem. Być może to Joe Morgan był, mimo wszystko, tym, którego kochałem. Wstał i klepnął mnie przyjacielsko w ramię. — Nie odpowiadasz, co? Potrząsnąłem głową.

— Niech mnie diabli, jeśli wiem, co powiedzieć, Joe. — Dobrze — odparł, prostując się i podchodząc dój drzwi. — Colt nadal leży na półce. Być może, jeszcze go użyjemy. Colt 45, używany jako broń boczna w armii Stanów Zjednoczonych, jest wielkim, ciężkim, morderczo wyglądającym pistoletem. Wystrzał z tej broni podrywa ramię strzelającego, a gruby ołowiany pocisk uderza z siłą zdolną zwalić człowieka z nóg. Obraz owego pistoletu całkowicie zawładnął moją wyobraźnią przez następne trzy czy cztery dni po tym, jak Joe o nim wspomniał: myślałem o nim tak samo, jak Joe i Rennie musieli o nim myśleć: wielkim i czekającym w szafie, w ich pokoju, przez wszystkie dni i noce, •w ciągu których wałkowali i badali każdy szczegół cudzołóstwa — czekającym, aby ktoś doszedł wreszcie do jakiejś konkluzji. Nie można się dziwić, że noce Rennie były bez senne! Takie były także moje noce, z chwilą gdy owa ma szynka tak przypadkowo pojawiła się na horyzoncie. Przerażała swoją wszech obecności ą, nawet w moim pokoju, jako konkretne wcielenie możliwości: fakt jej istnienia przeniósł grę na inne boisko; zabarwił wszystkie moje refleksje związane z tą sprawą swego rodzaju groźbą niebezpieczeństwa, którą, jestem pewien, Morganowie odczuwali od samego początku, a której ja, dzięki mojej izolacji, jeśli tylko dzięki niej, nie odczuwałem. Śniłem o tym pistolecie w nocy i na jawie. W mojej wyobraźni widziałem go niby na zbliżeniu fotograficznym, jak leżał, ciężki i gładki, w ciemności, na półce w szafie, gdy tymczasem, spoza drzwi dochodziły niezrozumiałe głosy Joeego i Rennie, rozmawiających dniami i nocami. Rozmawiali, rozmawiali, rozmawiali bez końca. Słyszałem jedynie tony ich głosów: Rennie — łagodny, zrozpaczony i histeryczny na przemian; Joeego — zawsze spokojny i rozsądny, godzina za godziną, dopóki ów spokojny rozsądek nie

stawał się upiorny i obłąkany. Jestem pewien, że nigdy przedtem nic nie wypełniało mojej głowy tak jak obraz tego pistoletu. Przybierał aspekty tak samo rozmaite jak uśmiech Laokoona, tyle że nieskończenie bardziej kategoryczne i, naturalnie, nieodwołalne. To sprawiało, że wizja colta stawała się natrętna. Towarzyszyła mi przez cały czas. Wyglądało to zatem jak urealnienie nocnego koszmaru, gdy niedługo potem skonfrontowany zostałem z tą bronią we własnym pokoju, w którym już zamieszkiwała ona duchowo, i dlatego zbladłem i zrobiło mi się słabo, bo nie odczuwam abstrakcyjnego leku przed pistoletami. Rennie przyszła o ósmej, zadzwoniwszy przedtem godzinę wcześniej, że chciałaby się ze mną zobaczyć, i ku memu zdziwieniu przyszedł z nią Joe, a z Joeem colt w papierowej torbie. Wydawało mi się, że Rennie płakała — policzki miała blade, a oczy podpuchnięte — Joe natomiast sprawiał wrażenie rozradowanego. Zaraz po przywitaniu się ze mną wyciągnął pistolet z torby i położył go uważnie na małej popielniczce, którą umieścił na środku pokoju. — Mamy go tutaj, Jacob — roześmiał się. — Wszystko, co nasze, należy do ciebie. Podziwiałem pistolet nie dotykając go, roześmiałem się krótko razem z Joeem z jego kiepskiego zagrania i jak już powiedziałem, zbladłem. Była to straszliwa machina, tak duża faktycznie, jak ją sobie wyobrażałem, i nie mniej nie odwołalnie wyglądająca. Joe obserwował moją twarz. — Może piwa? — zapytałem. Im bardziej nie chciałem zdradzić strachu — wydawało mi się, że strach był ostatnią rzeczą, której tu brakowało — tym wyraźniej dostrzegałem go w moim głosie i w zachowaniu. — Proszę. Rennie? Chcesz piwa? — Nie, dziękuję — odparła Rennie głosem trochę podobnym do mojego. Usiadła na krześle przy frontowym oknie, a Joe na kra wędzi mojego olbrzymiego łoża; gdy otworzyłem butelki z piwem i zająłem jedyne wolne miejsce, w moim fotelu na biegunach, utworzyliśmy — co było

najbardziej żenujące — doskonały trójkąt równoboczny, z pistoletem w środku. Zauważyliśmy to z Joeem w tym samym momencie i chociaż nie mogę ręczyć za jego uśmiech, mój nie był z pewnością jowialny. — No dobrze, o co chodzi? — zapytałem. Joe wcisnął sobie okulary na nos i skrzyżował nogi. — Rennie jest w ciąży — powiedział łagodnie. Gdy mężczyzna spał z kobieta, obojętne, w jakich okolicznościach, nowina ta dociera doń zawsze niczym kopnięcie konia. Pistolet przybrał jeszcze groźniejsze kształty i upłynęło kilka sekund, zanim na tyle przyszedłem do siebie, by stwierdzić, że nie mam się czym przejmować. — Gratulacje! Joe uśmiechał się nadal, lecz bez serdeczności, a Rennie wbiła wzrok w dywan. Przez chwilę panowało milczenie. — Coś nie tak? — zapytałem, nie będąc pewnym, czego się należało obawiać. — Przypuszczam, że nie bardzo wiemy, komu gratulować — powiedział Joe. — Dlaczego? — Twarz mi płonęła. — Nie obawiasz się chyba, że ja jestem ojcem. — Nie obawiam się specjalnie niczego — odparł Joe. — Ale możesz być ojcem. — Tym nie musisz się martwić, Joe; wierz mi. — Z pewnym zdziwieniem spojrzałem na Rennie, która, jak sądziłem, powinna być na tyle uświadomiona, żeby nie komplikować niepotrzebnie sprawy. — Chodzi ci o to, że stosowałeś za każdym razem środki antykoncepcyjne? Wiem o tym. Wiem nawet, ile razy musiałeś ich używać i co za firma je produkuje, Jacob. — Jaki więc kłopot, u diabła? — Taki, że ja również stosowałem je za każdym razem, tej samej firmy, prawdę mówiąc. Byłem oszołomiony. Obok czaił się pistolet. — Tak więc — ciągnął Joe — jeżeli, jak utrzymuje moja przyjaciółka Rennie, ten trójkąt nie był nigdy czworokątem i jeżeli jej ginekolog nie kłamie mówiąc, że prezerwatywy są skuteczne mniej więcej w osiemdziesięciu procentach, to gratulacje powinny być raczej wzajemne. Tak więc, ponieważ nasz udział był

jednakowy, istnieje jedna szansa na cztery, że to ty jesteś ojcem. Ani głos, ani czoło Joeego nie wskazywały, co odczuwa myśląc o takiej możliwości. — Ile masz pewności, że jesteś w ciąży? — zapytałem Rennie. Ku memu ubolewaniu mój głos był niepewny. — No… miesiączka bardzo mi się opóźnia — powiedziała Rennie odchrząkując dwa albo trzy razy. — Poza tym okropnie wymiotowałam przez ostatnie dwa dni. — Tak, ale pamiętasz, że już kiedyś wydawało ci się, że jesteś w ciąży. Potrząsnęła głową. — To były pobożne życzenia. — Musiała odczekać chwilę zanim przemówiła dalej. — Wtedy chciałam być w ciąży. — To prawie pewne — powiedział Joe. — Nie ma się co Judzić. Ginekolodzy wprawdzie nigdy nie mają pewności w pierwszym miesiącu, ale Rennie zna swoje objawy. Westchnąłem niepewnie; Joe w dalszym ciągu nie zdradzał swoich uczuć. — Tak, to chyba komplikuje sprawę. — Komplikuje czy nie? Co to znaczy? — Myślę, że to zależy od tego, jak wy się czujecie. — Niby dlaczego? Słuchaj, Horner, musisz się zdecydować na jakiś punkt widzenia. Rennie jest tak samo oddalona ode mnie jak od ciebie, a wszyscy jesteśmy w tej samej odległości od colta. — Przypuszczam, że powinniśmy byli dopuścić taką możliwość — zasugerowałem ostrożnie, — Chodzi ci o to, że powinienem był być przygotowany i na taką możliwość, kiedy posyłałem Rennie do ciebie? Byłem przygotowany na wszystkie możliwości. Co oczywiście nie znaczy, że podoba mi się myśl, iż Rennie nosi twoje dziecko. Nie podoba mi się ta możliwość ani trochę, jeżeli chcesz wiedzieć, i rzeczywiście nie przypuszczałem, że to się może zdarzyć. Ale dopuściłem tę możliwość z chwilą, gdy się dowiedziałem po raz pierwszy, że załatwiłeś Rennie. Jeśli wy jej nie dopuszczaliście, jesteście głupcami. — Jest to możliwość, której nie dopuszczam przy tego rodzaju okazjach — uśmiechnąłem

się żałośnie. — Kawaler powinien wieść życie samotne. — Czego niebiosa zabraniają. Wzruszyłem ramionami. Nie byłem pewien, do jakiego stopnia moja udręka spowodowana była jego zachowaniem: sprawa była zbyt skomplikowana. Przez chwilę panowała cisza. Joe bezmyślnie gryzł paznokieć, Rennie nadal wpatrywała się w dywan, a ja starałem się nie patrzeć na pistolet ani o nim nie myśleć. — Co proponujesz, Joe? — Nie mów w ten sposób — zaoponował. — To nie jest wyłącznie moje dziecko. Co ty proponujesz? — Nic nie mogę powiedzieć, dopóki się nie dowiem, czy wy chcecie utrzymywać to dziecko, czy oddać je komuś, czy jeszcze coś innego. Zapłacę za ginekologa, za szpital i za wszystko, co trzeba, dam na utrzymanie dziecka, jeśli zdecydujecie się je zatrzymać, albo pomogę, gdy będziecie je chcieli komuś oddać. Gdybym mógł, sam bym je wychował. — Ale nie możesz wymiotować za Rennie ani dzielić z nią bólów porodowych. — Nie, tego nie mogę zrobić. — Upraszczasz wszystko, nawet gdy mówisz: „jeżeli zdecydujecie się zatrzymać dziecko”. Zwalasz na mnie odpowiedzialność. Mówisz, że chcesz wziąć na siebie koszty, ale to nic nie znaczy j ty wiesz o tym. Sprowadzenie tego do problemu praktycznego, na przykład pieniężnego, jest zbyt proste. Byłbym o wiele szczęśliwszy, gdybyś wziął na siebie swoją część odpowiedzialności. Mnie nie musisz oczyszczać z żadnego gówna. To także zbyt łatwe. — W jaki sposób mam wziąć tę odpowiedzialność? — za pytałem. — Przecież chcę. — Zajmij wobec tego wreszcie jakieś stanowisko, na miłość boską, i trzymaj się go, żebyśmy wiedzieli, z kim ma my do czynienia! Nie zwalaj wszystkiego na moją głowę. Co według ciebie, u diabła, ja powinienem

zrobić? Po wiedz Rennie, co według ciebie ona ma zrobić, powiedz, co ja mani zrobić, a potem my powiemy ci to samo. I wtedy będziemy mogli rozwiązać jakoś, do licha, ten problem! — Nie mam zdania, Joe — powiedziałem bezbarwnie. Kłopot naturalnie polegał na tym, że, jak zwykle, miałem zbyt wiele zdań na raz. Byłem po stronie każdego. Joe zeskoczył z łóżka, chwycił pistolet i wycelował go w moją twarz. — Jeżeli ci powiem, że zaraz pociągnę za spust, będziesz miał jakieś zdanie? Zrobiło mi się niedobrze. — Pociągnij więc. — Gówno. Niczemu już potem nie musiałbyś stawiać czoła. — Odłożył z powrotem pistolet na popielniczkę. Ren nie obserwowała scenę ze łzami w oczach, lecz powodem tych łez nie był ani Joe, ani ja. — A co ty chcesz zrobić? — szorstko zwrócił się do niej Joe i kiedy zaczęła kiwać głową, zauważyłem, że on również oczy ma wilgotne, mimo iż twarz mu się nie zmieniła. Nie było przeciwko mnie żadnego przymierza. — Nic mnie nie obchodzi — powiedziała Rennie. — Rób, co ci się podoba. — Niech to szlag trafi! — krzyknął Joe ze łzami na po liczkach. — Nie mani zamiaru myśleć również za ciebie. Myśl sama za siebie albo nie chce mieć z tobą nic wspólnego! Mówię poważnie! — Nie chcę tego dziecka — powiedziała do niego Rennie. — Czy chcesz, aby je ktoś adoptował? Potrząsnęła głową. — To niczego nie załatwia. Jeżeli będę je nosić przez dziewięć miesięcy, to je pokocham, a nie chcę go kochać. Nie chcę nosić tego dziecka przez dziewięć miesięcy. — W porządku, tutaj jest pistolet. Zastrzel się. Rennie spojrzała na niego smutno. — Zastrzelę się, jeśli chcesz, żebym się zastrzeliła, Joe. — Niech diabli porwą, co ja chcę! — Masz na myśli skrobankę, Rennie? — zapytałem. Rennie skinęła głową. — Chcę się pozbyć tego dziecka. Nie chcę go nosić. — Gdzie, u diabła, znajdziesz tutaj odpowiedniego lekarza? — zapytał Joe z niesmakiem. — To nie Nowy

Jork. — Nie wiem — odpowiedziała. — Ale nie mam zamiaru nosić tego dziecka. Nie chcę go. — Masz zamiar pójść do dr. Walsha, jak ostatnio, żeby ci nawymyślał? — zapytał Joe. — Wyrzuci cię! Nie wierzę, żeby znalazł się odpowiedni lekarz w tym okręgu, — Nie wiem — powiedziała Rennie. — Ale pozbędę się tego dziecka albo się zastrzelę, Joe. Zdecydowałam się. — No, dobrze, Rennie, jesteś bardzo dzielna, ale zastanów się; przecież nie znasz tutaj żadnego takiego lekarza, prawda? — Nie znam. — Nie znasz też żadnego specjalisty w Baltimore, w Waszyngtonie ani gdzie indziej. Nie znasz również nikogo, kto miał już skrobankę, prawda? — Nie znam. — No więc? Mówisz, że albo zabieg, albo się zastrzelisz. Przypuśćmy, że zaczniesz starania od jutra. Co zrobisz, aby znaleźć odpowiedniego lekarza? — Nie wiem! — krzyknęła Rennie. — Do diabła, jeżeli kiedykolwiek należało myśleć realnie, to właśnie teraz, ale ty nie myślisz realnie. Stawiasz na możliwości, które są ci niedostępne. Rennie zaszlochała i ruszyła w stronę popielniczki, lecz ponieważ widziałem równie jasno jak Joe, że została zmuszona do tego, co chciała zrobić, byłem przygotowany na każdy jej ruch. Skoczyłem z fotela na oślep w kierunku pistoletu. Źle obliczyłem odległość i upadłem za blisko koordynacja ruchów ciała nie była moją silną stroną, ale palcami zdołałem chwycić podstawkę popielniczki i ściągnąłem ją wraz z pistoletem w dół, na siebie. Rennie w swym zapędzie uderzyła mnie w głowę butem, ogłuszający cios, po czym upadła na kolana. Sięgnęła po pistolet, który wylądował na mojej lewej łopatce i zsunął mi się pod pachę. Przekręcając się wraz z nim, zdołałem odsunąć

się od niej na tyle, żeby nie mogła go dosięgnąć, chwyciłem go w ręce i potem odepchnąłem Rennie, sam tymczasem stając znowu na nogach. Nie próbowała odebrać mi pistoletu, ale powróciła na krzesło i ukryła twarz w dłoniach. Mocno wstrząśnięty, pozostawiłem popielniczkę tam, gdzie leżała, a pistolet zatrzymałem przy sobie. — Jesteście obłąkani! — powiedziałem. Joe nie poruszył się, lecz najwidoczniej również był wstrząśnięty. — Wyjaśnij, dlaczego, Horner — zażądał tonem pełnym przejęcia. — Do diabla z wyjaśnieniami — powiedziałem. — Chcesz, żeby sobie rozwaliła tę swoją przeklętą głową? — Chcę, żeby myślała sama za siebie — powiedział Joe. — Skoro ją powstrzymałeś, musisz mieć jakieś inne zdanie. Albo może po prostu nie chcesz, żeby zdemolowano ci mieszkanie? Może myślisz, że powinniśmy wrócić do domu i tam sobie postrzelać? — Na miłość boską, Joe, czy ty kochasz swoją żonę, czy nie? — Wykręcasz kota ogonem. A t y, kochasz ją? Dlatego ją powstrzymałeś? — Nikogo nie kocham w tej chwili. Myślę, że oboje jesteście obłąkani. — Przestań mówić rzeczy, których nie potrafisz wyjaśnić. Chciałbyś ją zmusić, aby urodziła dziecko, którego nie pragnie? — Nic mnie nie obchodzi, co wy zrobicie, ale nie wypuszczę z rąk tego pistoletu. — Pleciesz głupstwa — powiedział Joe ze złością. — Nie chcesz myśleć. W dalszym ciągu mówisz o nas wszystkich, chociaż wiesz dobrze, że jest to zniekształcanie stanu rzeczy, że nie obchodzi cię, co zrobi Rennie, ale odbierasz jej możność wyboru. Robisz, co możesz, aby wszystko poplątać. — Czego chcesz, do diabła? — wykrzyknąłem. — Chcę, żebyś zapomniał o wszystkim, z wyjątkiem rozróżnienia, co należy, a co nie należy do rzeczy! — powie dział Joe z pasją. — Ludzie działają, kiedy są do tego przy gotowani, obojętne, czy myśleli jasno, czy nie, i jeśli istnie je coś, za co zastrzelę cię, Horner, to za to, że plączesz wszystko tak, że musimy działać,

zanim pomyślimy, albo eliminować możliwość wyboru rzeczy tak ważnych jak ta, którą chciała zrobić Rennie. Nie sądź, że mówię ot, tak sobie: za biję cię za to. — Co wobec tego nie należy do sprawy? — Twoje upraszczanie. Pytanie mnie, jako męża, jakie jest moje stanowisko; zwracanie się do nas tak, jak byśmy konspirowali przeciwko tobie, uniemożliwianie działań Rennie, gadanie o perwersji i obłąkaniu! — Do licha, Joe, gdybym nie skoczył, Rennie byłaby te raz martwa! Czy to by cię zadowoliło? — To nie zabawa, Jake! Zapomnij o wszystkich filmach, które obejrzałeś, i o powieściach, które przeczytałeś. Za pomnij o wszystkim, z wyjątkiem tego problemu. Wszystko inne zaciemnia go i komplikuje. Przestań patrzeć na mnie, jakbym był potworem! — krzyknął tracąc panowanie. — Jeżeli kiedykolwiek spotkałeś faceta, który myślał trzeźwo o tych rzeczach, to ja nim jestem, do ciężkiej cholery! Jeśli cię to interesuje, to ci powiem, że obaj bylibyśmy prawdo podobnie martwi w tym momencie, gdyby się Rennie za strzeliła, ale ja bym jej nie powstrzymał. Nikt, kogo dotychczas spotkałeś, Horner, nie kochał naprawdę kobiety: jedyne, co kochał, to własne wyobrażenie o niej. Gdybym nie kochał Rennie, to czy myślisz, że mógłbym siedzieć tu taj, gdy ona szła po pistolet? Na miłość boską, Horner, przejrzyj wreszcie na oczy! Choćby tylko ten jedyny raz przejrzyj na te swoje przeklęte oczy i spróbuj zrozumieć kogoś drugiego! — Czy chcesz, żebym położył ten pistolet tam, gdzie leżał? — Przestań mnie pytać, co ja chcę! Czułem się zgubiony. — Masz — powiedziałem, wręczając Joemu colta. — Jeżeli tak bardzo chcesz działać zgodnie z własnymi koncepcjami, to sam połóż go z powrotem. Joe wziął pistolet i bez wahania podał go Rennie. — Masz — powiedział łagodnie, opierając się o poręcz jej krzesła. — Chcesz? Rennie nie patrząc na niego

przecząco pokiwała głową. — Może wolałaby, żebyś ty za nią to zrobił? — powiedziałem możliwie najzgryźliwiej, lecz tak byłem poruszony, że znowu zrobiło mi się słabo. Joe popatrzył na mnie. — Czy chcesz, żebym cię zastrzelił, Rennie? — zapytał sarkastycznie. Znowu potrząsnęła głową przecząco. Joe podniósł przewróconą popielniczkę, umieścił na niej z powrotem pistolet i powrócił na swoje miejsce na łóżku. — Wobec tego, Jake, zadecydowałeś, że będziemy mieli dziecko. Masz jeszcze jakieś sugestie? Nie mogłem mówić. Tak jak Rennie, potrząsnąłem głową. To bardzo demoralizująca rzecz mieć do czynienia z człowiekiem, który dostrzega skrajne granice swoich koncepcji i bez wahania porusza się tuż przy nich. — Najwidoczniej nie masz — powiedział Joe z pogardą. Wstał i zaczął wkładać płaszcz. — Chcesz wrócić teraz do domu? — zapytał Rennie. Rennie wstała i również włożyła palto. W ostatniej chwili Joe wsunął pistolet do kieszeni. Był w najwyższym stopniu wytrącony z równowagi. — Słuchaj, Joe — zawołałem, gdy już wychodzili. — A gdyby Rennie zdołała znaleźć odpowiedniego lekarza, to co byś powiedział? — O co ci chodzi? Jakie to ma znaczenie, co bym powiedział? — Idzie mi o to, co byś powiedział, gdyby się udało załatwić zabieg? — Nie podoba mi się to — stanowczo odparł Joe. — Gdy by to był rzeczywiście fachowo przeprowadzony zabieg, w dobrym szpitalu i przez dobrego ginekologa, to nie miałoby znaczenia, ale tego prawdopodobnie nie da się załatwić. Rennie ma doskonałe zdrowie, a jedyny zabieg, jaki dałoby się załatwić w mieście, byłby partacką robotą jakiegoś fuszera, który by ją pokiereszował tak, że nie wyzdrowiałaby do końca życia. — Skierował się do wyjścia. —— Zobaczę, czy nie uda mi się znaleźć kogoś odpowiedniego — powiedziałem — i jeżeli znajdę, zapłacę za zabieg.

— Gówno — odparł Joe.

11. Następnego ranka, wcześnie, przebudziłem się gwałtownie Następnego ranka, wcześnie, przebudziłem się gwałtownie i zlany zimnym potem wyskoczyłem z łóżka z koszmarnym przeczuciem, że Rennie nie żyje. Natychmiast zadzwoniłem do Morganów i ledwie uwierzyłem, że to Rennie odebrała telefon. — Przepraszam, że cię zbudziłem, Rennie. Boże, bałem się, że już się zastrzeliłaś. — Nie. — Słuchaj — błagałem. — Obiecaj mi, że wstrzymasz się z tym jeszcze trochę. — Nie mogę niczego obiecać, Jake. — Musisz, do diabła! — Dlaczego? — No, jeśli nie z innych przyczyn, to choćby dlatego, że cię kocham. — To, obawiam się, nie było prawdą, przynajmniej w takim sensie, w jakim każde pozbawione znaczenia zapewnienie jest nieprawdziwe, jeśli wręcz nie fałszywe. Nie jestem pewien, czy wiedziałem, co mówię, gdy oświadczyłem Joemu, że kocham Rennie, ale tak czy inaczej, w tym, co powiedziałem jej teraz, nie mogłem do patrzyć się żadnego znaczenia. — Joe też mnie kocha — dobitnie odparła Rennie. — Tak, naturalnie, powiedzmy, że kocha cię bardziej, aniżeli j a mógłbym kochać kogokolwiek. Kocha cię tak bardzo, że chce pozwolić ci, abyś się zastrzeliła, a ja kocham cię tak mało, że tego nie chcę. Rennie odwiesiła słuchawkę. Wykręciłem numer ponownie. Tym razem odpowiedział Joe. — Rennie nie chce z tobą rozmawiać — powiedział. — To, co powiedziałeś jej przed chwilą, było głupie — głupie albo złośliwe. — Przepraszam. Posłuchaj, Joe. Myślisz, że ona popełni samobójstwo? — Skąd, u diabła, mogę wiedzieć? — Zostaniesz z nią dzisiaj w domu i przypilnujesz, żeby tego nie zrobiła? Tylko dzisiaj. — Oczywiście, że nie. Choćby dlatego, że wydaje mi się bardzo prawdopodobne, że może

to zrobić jutro. — Ale nie chcesz, żeby zrobiła? — To nie należy do rzeczy. — Tylko dzisiaj, Joe! Słuchaj, może mi się uda znaleźć kogoś, kto by jej odpowiadał, jeżeli dopilnujesz, żeby dzisiaj nic sobie nie zrobiła. — Znasz jakiegoś specjalistę od przerywania ciąży? Dla czego nie powiedziałeś o tym wczoraj? — Nie mam pewności. Osobiście nie znam, ale mam znajomych w Baltimore, którzy mogliby znać kogoś takiego. Zaraz do nich zadzwonię. Spróbuj coś zrobić, żeby obiecała, że będzie czekać spokojnie, dopóki nie dowiem się co i jak. — Rennie nie słucha moich poleceń. — Posłucha, posłucha, wiesz o tym. Powiedz jej, że znam pewnego lekarza, ale muszę do niego zadzwonić, żeby wszystko uzgodnić. — My nie postępujemy w ten sposób. — Tylko dzisiaj, Joe! — Poczekaj — powiedział — Rennie? — Słychać było, jak do niej wołał. — Czy masz zamiar zabić się dzisiaj? Słyszałem, jak Rennie pyta, dlaczego chcę o tym wiedzieć. — Horner mówi, że jacyś jego przyjaciele z Baltimore mogą znać ginekologaspecjalistę — powiedział Joe. Ogarnęła mnie furia, gdy usłyszałem, że powiedział jej prawdę. — Będzie do nich dzwonił i zobaczy co i jak, Rennie odpowiedziała coś, czego nie dosłyszałem. — Ona mówi, że nie chce o niczym rozmawiać po wiedział Joe. — Joe, słuchaj, zadzwonią. Być może nie trzeba będzie robić zabiegu. Spróbuję zdobyć zastrzyk. To powinno wy starczyć. Powiedz Rennie, że pojadę na dwa dni do Baltimore i, albo sam przywiozę zastrzyki, albo coś konkretnie załatwię. — Dobrze, powiem jej — odrzekł Joe i odwiesił słuchawkę. Niezupełnie to było prawdziwe — właściwie w ogóle nie było prawdziwe — że miałem przyjaciół w

Baltimore, którzy mogliby znać ginekologów specjalistów od przerywania ciąży, ponieważ nie miałem żadnych przyjaciół ani w Baltimore, ani gdzie indziej. Na następne moje posunięcie zło żyła się seria telefonów do wszystkich lekarzy w Wicomico, według kolejności alfabetycznej. Pierwszemu z nich powie działem: — Halo. Nazywam się Henry Dempsey. Mieszkamy z żoną od niedawna w tym mieście i nie mamy stałego lekarza. I, wie pan, moja żona znalazła się w ciężkim położeniu: mamy już dwoje dzieci, a ona twierdzi, że znowu jest w ciąży. Nie jest zdrową kobietą… to znaczy, fizycznie wszystko jest w porządku, ale psychicznie — niezupełnie. Prawdę powiedziawszy pozostaje pod opieką psychiatrów. Szczerze mówiąc, nie jestem przekonany, czy wytrzyma napięcie jeszcze jednej ciąży. — Naprawdę? — powiedział lekarz. — A jaki psychiatra się nią opiekuje? — Może go pan nie znać — odparłem. — On przebywa w White Plains, w stanie Nowy Jork, gdzie mieszkaliśmy dotychczas, Banks. Dr Joseph Banks. — Czy pańska żona dojeżdża na leczenie do White Plains? — zapytał niewinnie lekarz. — Niedawno przeprowadziliśmy się, jak już mówiłem, i nie mogliśmy dotychczas znaleźć nowego psychiatry. — Niestety, to nie moja specjalność. — Wiem, panie doktorze. Nie o to mi chodzi. Boję się, że moja żona może popełnić samobójstwo z powodu tej ciąży, l chciałbym jej zadać kilka pytań, rozumie pan, mimo że nie jestem psychiatrą. — Oczywiście. Przyprowadzę ją prosto do pana. — Miałem nadzieję, że dr Welleck od niedawna zamieszkuje w Wicomico. — Niech pan tak zrobi — powiedział — i niech pan po prosi dr. Siegrista, żeby do mnie zadzwonił. Uzgodnimy, czy będzie potrzebne oświadczenie, a poza tym chciałbym poznać szczegóły przypadku pani Dempsey. Perspektywa natychmiastowego wyjazdu do Filadelfii i podszywania się pod lekarza psychiatrę

przerażała mnie, lecz wszystko wskazywało na to, ze jest to moja jedyna szansa. — Oczywiście — zgodziłem się. — Zadzwonię do niego możliwie najszybciej i powiem mu, żeby się z panem skon taktował. — To świetnie — powiedział dr Welleck. Przerwał na moment. — Chyba pan rozumie, panie Dempsey, że nie mogę obiecać niczego. Podobnie jak wiele innych małych miast, Wicomico jest zajadłym przeciwnikiem wtrącania się w sprawy Matki Natury. Trzeba przyznać, że najbardziej przyczynili się do tego starsi lekarze: prawdopodobnie od lat nie zrobiono tutaj legalnej skrobanki. Pomijając etykę zawodową, jest to niezła kolekcja starych kołtunów. Gdyby oni wraz z pewnymi religijnymi stowarzyszeniami zwietrzyli coś takiego, ukrzyżowaliby biednego faceta, który to robił. Nie zawsze możemy być tak liberalni, jak byśmy sobie tego życzyli. — Rozumiem doskonale, panie doktorze, ale to naprawdę kwestia życia lub śmierci. — No dobrze. Zobaczymy, co da się zrobić. Zachowanie dr. Wellecka wskazywało na to, że jest zdolny popełnić szwindel. Przede wszystkim za dużo mówił: trzej lekarze, do których zadzwoniłem, nie chcieli w ogóle rozmawiać o niczym przez telefon, a żaden z pozostałych nie by! tak rozmowny jak młody dr Welleck. Ponadto, z charakteru przeprowadzonej z nim rozmowy wywnioskowałem, że niełatwo mu było dogadać się ze starszymi kolegami, może dlatego, że był nowy w tym mieście. Człowiek każdej profesji, który krytykuje swoich kolegów przez telefon wobec kogoś zupełnie obcego, da się namówić na różne rzeczy. Ale Filadelfia! Sfałszować list to była jedna sprawa — w liście mogę być kimkolwiek — lecz przecież trudnością nie do pokonania wydawało się udawanie przez telefon na wet Henryego Dernpseya: w jaki sposób mam się przedzierzgnąć w dr. Harryego L. Siegrista? Nie należało tracić czasu; była godzina dziesiąta, a od Filadelfii dzieliły mnie dwie i pół godziny drogi. Na szczęście była sobota,

nie miałem żadnych zajęć i na szczęście w soboty nie zamykano szkolnej biblioteki. Pojechałem tam natychmiast, pożyczyłem pierwszą lepszą książkę dotyczącą psychopatologii i bez dalszego zwlekania ruszyłem do Filadelfii. Przejechałem ponad dziesięć mil, zanim zorientowałem się, że oświadczenie musi być niewątpliwie napisane na maszynie i że z pewnością nie znajdę maszyny do pisania w nie znanym mi mieście. Zawróciłem więc do domu i naruszając przepisy drogowe na skutek jazdy z nadmierną szybkością, znalazłem się w końcu w moim mieszkaniu. Było po jedenastej. Niniejszym zaświadcza się — pisałem, gorączkowo szukając w książce zdań — iż Susan Bates Dempsey, lat 28, żona Henryego J. Dempseya, zamieszkała w Wicomico, stan Maryland, była moją pacjentką od 3 sierpnia 1951 roku do 17 czerwca 1953 roku, tzn. do momentu, kiedy wraz ze swoim małżonkiem przeprowadziła się do Wicomico. Pani Dempsey została moją pacjentką za namową swojego małżonka, a tak że wskutek sugestii filadelfijskiego lekarza, dr. Edwarda R. Ricea, kiedy to zaczęła zapadać w stany silnego przygnębienia. Dwukrotnie podczas pojawiających się często okresów owego przygnębienia groziła, iż popełni samobójstwo, a raz nawet, używając kuchennego noża, skaleczyła sobie przeguby u rąk. Badanie wykazało u pani Dempsey skłonności maniakalnodepresyjne, tym niebezpieczniejsze, że w czasie najsilniejszych depresji stawała się agresywna wobec dwu swoich małych synów, chociaż kiedy indziej była dobrą, a nawet wzorową matką. U mojej pacjentki pojawiały się również wyraźne stany lękowe: obawa przed utratą uczuć małżonka; w czasie trwania stanów depresyjnych utrzymywała, że urodzenie dwojga dzieci pozbawiło ją urody, i to przekonanie kierowało jej wrogość na synów. Ponieważ jednak zdradzała jedynie objawy agresji, bez skłonności do prześladowania dzieci, i ponieważ okresy przy gnębienia występowały u niej na przemian

z okresami intensywnego ożywienia, nawet wielkiej radości, postawiłem diagnozę: podostra psychoza maniakalnodepresyjna raczej niż paranoja. i Podczas leczenia amplituda cyklów manii-depresji u pani Dempsey wyraźnie malała i wkrótce potem, jak została moją pacjentką, przestała grozić odebraniem sobie życia i przestała być agresywna wobec j swoich synów. Pacjentka reaguje dodatnio na odpowiednie leczenie psychoterapeutyczne i jestem przekonany, że dalsza kuracja doprowadzi jej stan do; normy. Gdy pacjentka i jej małżonek opuszczali Filadelfię, zaleciłem kontynuowanie leczenia, chociaż powiedziałem panu Dempseyowi, iż natychmiastowe podjęcie terapii nie jest konieczne. Niemniej zaleciłem pani Dempsey, ażeby do czasu całkowitego wy leczenia unikała zajścia w ciążę, ponieważ dwie po przednie ciąże w poważnym stopniu przyczyniły się do jej choroby. Jestem przekonany, iż przypadkowa ciąża w obecnym stanie pacjentki spowodować może krytyczny nawrót depresji; pacjentka prawdopodobnie zaczęła by znowu grozić odebraniem sobie życia i nie chciałaby nosić płodu; mogłaby, mimo natychmiastowego podjęcia leczenia psychiatrycznego, rzeczywiście po pełnić samobójstwo. Dlatego zalecam, a nawet nalegam, mając na uwadze dzieci pacjentki i ją samą, aby możliwie jak najszybciej przerwać ewentualną ciążę pani Dempsey. Podpisałem list „Harry L. Siegrist, dr med.”, włożyłem go do koperty i pospieszyłem z powrotem do samochodu. Zatrzymałem się po drodze, aby zjeść lekki obiad i wkuć na pamięć wszystko o psychozie maniakalnodepresyjnej, i parę minut po trzeciej byłem już w magazynie Penna Whelana na Walnut Street w Filadelfii i z budki telefonicznej zamówiłem rozmowę międzymiastową z dr. Welleckiem w Wicomico. Oblewał mnie pot i trzęsły mi się ręce. Kiedy usłyszałem w słuchawce głos sekretarki dr. Wellecka i

jednocześnie głos z centrali międzymiastowej, który prosił o wrzucenie do aparatu sześćdziesięciu centów, jedna z monet upadła mi na podłogę: ledwo mi starczyło odwagi, aby ją podnieść i poprosić o rozmowę z dr. Welleckiem. — Bardzo mi przykro, panie doktorze — powiedziała sekretarka, kiedy się przedstawiłem — dr Welleck jest teraz w szpitalu. — Och, to bardzo niedobrze! — wykrzyknąłem opryskliwie tonem pełnym rozczarowania. — Pewnie bardzo trudno byłoby go złapać teraz? — Obawiam się, że to niemożliwe, panie doktorze; dr Welleck jest właśnie na sali operacyjnej. — Co za kłopot! — Poczułem wielką ulgę, nieomal radość, że nie będę musiał z nim rozmawiać, chociaż jednocześnie zacząłem obawiać się o mój plan. — Jeśli pan sobie życzy, powiem mu, żeby do pana za dzwonił zaraz po powrocie. — Boję się, że to niewiele pomoże — powiedziałem strapiony. — Jutro rozpoczynam urlop i razem z żoną jedziemy na Bermudy na cały październik. Pan Dempsey zjawił się u mnie, kiedy właśnie zamykaliśmy dom. Dzięki Bogu, że zdążył. Za chwilę już by nas nie było. Wie pani, to jest trochę wyjątkowa sprawa, a nasz samolot odlatuje za dwie godziny i trudno mi powiedzieć, gdzie będzie mnie można w tym czasie złapać. Doktor Welleck będzie mógł dać pani Dempsey zastrzyk przerywający ciążę, prawda? Inaczej to wszystko może się zamienić w paskudną sprawę. — Ale on chciał z panem porozmawiać, panie doktorze. — Wiem, wiem. Niech pani posłucha; zaraz podyktuj; mojej sekretarce odpowiednie oświadczenie — to taka rutynowa historia, wie pani — poświadczę je u notariusza i wyślę listem poleconym. Jaka szkoda, że nie mogę osobiście porozmawiać z dr. Welleckiem! — powiedziałem z pewną zapalczywością. — Listownie trudno przedstawić powagę tego cyklofrenicznego przypadku, jaki stanowi choroba pani Dempsey. W

jednym momencie pacjentka zachowuje się zupełnie normalnie, a w drugim może się zastrzelić, jeśli już tego nie zrobiła. Naprawdę, dr Welleck powinien jak najszybciej zrobić jej iniekcję. Dziś wieczorem, jeżeli to możliwe, a najpóźniej jutro. Ustaliliśmy z panem Dempseyem, że podczas mojej nieobecności jego małżonką opiekować się będzie jeden z moich kolegów, ale najpierw na leży przerwać ciążę. — Powiem o tym dr. Welleckowi natychmiast — sekretarka była najwyraźniej wstrząśnięta. — Bardzo proszę i niech pani powie, że moje oświadczenie otrzyma jutro rano. — Mógłby mi pan podać swój adres na Bermudach, na wypadek gdyby dr Welleck chciał się z panem skontaktować? Wielkie nieba! — Zatrzymamy się z małżonką w hotelu „Prince George” — powiedziałem, mając nadzieję, że istnieje tam taki hotel. — „Prince George”. Dziękuję, panie doktorze. — I niech pani nie zapomni powiedzieć dr. Welleckowi, aby zrobił ten zastrzyk jak najszybciej. Nie chciałbym stracić pacjentki przez coś tak idiotycznego. Rozumiem ostrożność dr. Wellecka, ale muszę powiedzieć, że gdybym był na jego miejscu, pacjentka już dawno byłaby po zabiegu. Laik zorientuje się, że to cyklofreniczka, jej skłonności samobójcze widać na pierwszy rzut oka. A teraz żegnam panią. Odwiesiłem słuchawkę i nieomal zemdlałem. Pokonałem jedną wielką przeszkodę, lecz jeszcze większa była przede mną. Znalazłem notariusza, który wynajmował biuro dwa bloki za Walnut Street modliłem się, aby dr Siegrist nie był przypadkiem jego opiekunem, i wszedłem do środka, zanim jeszcze całkowicie nie zawiodły mnie nerwy. Chwała Bogu, że wyglądam poważniej, niż mój wiek by na to wskazywał, lecz bardzo wątpiłem, czy ktokolwiek wziąłby mnie za dyplomowanego psychiatrę. Poza tym o wiele trudniej jest

odgrywać fikcję twarzą w twarz aniżeli łgać przez telefon. Na koniec nie wiedziałem, czy przed złożeniem przysięgi i postawieniem stempla notariusze nie sprawdzają tożsamości. Przybierając najbardziej światowe maniery za pytałem urzędnika, gdzie przyjmuje notariusz, i zostałem skierowany w drugi koniec pokoju, gdzie urzędował zastęp ca kierownika biura. — Serwus — uśmiechnął się zastępca kierownika, wciśnięty w krzesło łysy, żujący cygaro drobny człowieczek w drucianych okularach. — Nazywam się Siegrist — powiedziałem wesoło. — Harry Siegrist. Mam tu mały papier do poświadczenia, jeśli nie zostawiłem go w biurze. — Uśmiechnąłem się i leniwie zacząłem przeszukiwać kieszenie. — No, jesteś, ty mały łobuzie. — Wyjąłem list z wewnętrznej kieszeni płaszcza, otworzyłem go i od niechcenia przebiegiem po nim wzrokiem. — Mmmhmm. Proszę bardzo. Zastępca kierownika niedbale przeczytał dokument. — O, ho, ho — powiedział — ona ma niezłego fioła, co, doktorze? — Miewamy jeszcze gorsze przypadki — zachichotałem. — Ha! — powiedział notariusz. — Powinien pan zobaczyć paru z tych bałwanów, którzy do nas przychodzą. Zarobiłby pan na nich fortunę. Czekałem, aż zażąda dokumentów. — Mógłbym przysiąc — rozmyślał notariusz głośno, jakby nieobecny — że to wszystko to ich wymysły. Dobrze… — Zaczai gmerać w szufladzie biurka. — Niech pan podniesie trochę prawą rękę, doktorze, dobrze? Podniosłem, i on również. — Przysięga pan przed Bogiem, że tamta ramta tamta ramta tamta ramta tamta ramta i tak dalej? — zapytał, drugą ręką grzebiąc nadal w biurku. — Przysięgam. — Obojętne, czy pan przysięgnie, czy nie, jeżeli nie znajdę pieczątki — powiedział radośnie. Zakręciło mi się w głowie. Po takim szczęściu, jak znalezienie tego notariusza, który był równie

cyniczny, co ufny, miałoby teraz wszystko zależeć od takiego głupstwa? — Ach, tutaj się ukryła — powiedział, wyławiając z głębin szuflady pieczątkę. Przybił oficjalny stempel, po czym złoży! swój podpis. Potem zawołał dwu urzędników, żeby podpisali się jako świadkowie. — Nie macie co czytać — powiedział do nich. — Podpiszcie tylko, gdzie należy, i cześć. — Podpisali. — W porządku, doktorze: półtora dolara. Zapłaciłem mu banknotem z portfela, trzymając kartę identyfikacyjną z dala od jego wzroku, i opuściłem biuro z listem, który wrzuciłem do pierwszej napotkanej skrzynki pocztowej. Tyle było do zdziałania w Filadelfii — dochodziła już czwarta i należało szybko wracać do domu. Prawdę powiedziawszy, byłem zdziwiony sukcesem mojego planu, lecz cztery rzeczy nie dawały mi spokoju. Po pierwsze, nie miałem pojęcia, czy dr. Wellecka przekona moje zupełnie niefachowe oświadczenie, które, jak sądziłem, każdy lekarz na pierwszy rzut oka rozpozna jako podrobione; w każdym razie było całkiem możliwe, że jeśli w jego głowie zalęgną się jakieś wątpliwości, to nagły wyjazd dr. Siegrista na wakacje przemieni te wątpliwości w sceptycyzm; jeżeli Welleck zwątpi tak dalece, że zadzwoni wprost do biura prawdziwego dr. Siegrista, no to wtedy .koniec. Po drugie, celowo nie zostawiłem Welleckowi swojego numeru telefonu, a oczywiście w książce telefonicznej Wicomico żaden Henry Dempsey nie istniał; pomijając fakt, że niektórzy ludzie nie mają telefonów, niemożliwość skontaktowania się ze mną — gdyby po powrocie chciał do mnie za dzwonić — zwiększy niechybnie jego podejrzenia. Trzecia niewiadoma była chyba jeszcze bardziej niepokojąca: nawet gdyby wszystko inne poszło dobrze i gdyby Welleck zdecydował się zrobić zastrzyk, to bardzo możliwe, że nie jest od tak niedawna w mieście i może znać Rennie. Wreszcie, nawet jeżeli jej nie

zna, istniało jeszcze jedno niebezpieczeństwo: byłem do tego stopnia laikiem w kwestiach ginekologicznych, że nie miałem pojęcia, czy Welleck nie zechce z jakichś powodów położyć Rennie w szpitalu, skoro rzecz ma być zupełnie legalna, i nawet jeśli sam Welleck jej nie zna, to z pewnością w szpitalu ktoś ją pozna. Gdy tylko znalazłem się znowu u siebie, zadzwoniłem do domu dr. Wellecka. — Och, pan Dempsey — powiedział nieco ozięble. — Próbowałem do pana zadzwonić. — Przykro mi, panie doktorze, ale nie mamy jeszcze telefonu i na razie korzystamy z aparatu naszych gospodarzy. Zadzwoniłbym do pana wcześniej, ale zabrałem żonę na małą wycieczkę, żeby nie myślała o tym, co ją czeka. — Dobrze, dr Siegrist dzwonił z Filadelfii. — Tak? To świetnie! Ledwo zdążyłem się do niego do dzwonić, bo właśnie wyjeżdżał na urlop. Czy panowie coś uzgodnili? — Nie rozmawiałem z nim. Byłem na sali operacyjnej. Rozmawiał z moja sekretarką i powiedział, że przesyła oświadczenie. O ile się zorientowałem, nalega na szybkie przerwanie ciąży. — Świetnie! — roześmiałem się. — Nie wyobraża pan sobie, jak odetchnąłem. — Tak. Mówił mojej sekretarce coś o zrobieniu zastrzyku dzisiaj wieczorem, ale, niestety, muszę mieć najpierw jego oświadczenie. Jeżeli je wysłał poleconym ekspresem, powinno przyjść najpóźniej w poniedziałek rano. — To wspaniale. — Da mi pan numer telefonu gospodarzy, abym, jak będę miał oświadczenie, mógł zawiadomić pana, kiedy ma pan przywieźć do mnie żonę, — Wie pan, doktorze, mój gospodarz jest wyjątkowo uczulony na telefony do mnie i szczerze mówiąc nic go ta sprawa nie obchodzi. Wolałbym, żeby o niczym nie wiedział, bo to potworny plotkarz. Może lepiej ja do pana za dzwonię? — Może rzeczywiście tak będzie lepiej. Wprawdzie to legalne, jednakże nie należy robić

za. dużo szumu. Niech pan zadzwoni w poniedziałek około południa i jeżeli będę już miał oświadczenie, to spotkamy się po obiedzie. — Tak będzie najlepiej. — Och, byłbym zapomniał. Musicie oboje z żoną wypełnić specjalne formularze, których używam przy sterylizacjach, przerywaniu ciąży i tym podobnych przypadkach, i musicie poświadczyć je u notariusza. Jeśli chcecie, możecie to zrobić w poniedziałek rano. Blankiety da wam sekretarka. — Dobrze. W porządku. Dobranoc, panie doktorze. Jeszcze jeden dokument, jeszcze jeden notariusz, jeszcze jedna przeszkoda do pokonania — lecz w tym momencie j niewiele mnie to obchodziło. Zmęczony i triumfujący po jechałem do Morganów, aby obwieścić mój sukces. Już na schodach dostałem zimnych dreszczy: prawie cały dzień byłem poza miastem — co będzie, jeżeli przyjechałem za późno? Joe otworzył drzwi. — O, witaj, Jake. Wyglądasz, jakbyś był chory. — Z Rennie wszystko w porządku? — No, jest nadal z nami, jeżeli o to ci chodzi. Wejdź dalej. Rennie pastowała podłogo w kuchni. Ledwie zauważyła moją obecność. — Wszystko załatwione — powiedziałem udając spokojnego. — Jeżeli nie chcesz dziecka, Rennie, to w poniedziałek po południu możesz dostać zastrzyk. Joe nie zareagował na tę nowinę. Rennie podeszła do drzwi kuchennych i trzymając szmatę do pastowania w jednym ręku, oparła się o futrynę. — W porządku. Dokąd mam pojechać? Baltimore? — Nie. To tu, na miejscu. Tylko mi nie powiedz, że znasz dr. Mortona Wellecka. — Dr Welleck? Nie, nie znam go. Ty go znasz, Joe? — Słyszałem o nim. Mieszka tu od jakichś dwóch lat. Myślisz, że ten dureń zna się na ginekologii? — Nie wiem — odparłem bez cienia dumy. — Jest lekarzem z uprawnieniami i podobno niezłym, jak słyszałem. I wszystko odbędzie się całkowicie legalnie. Nie musisz czuć .się. winna ani

nie musisz się go obawiać. — Jakim cudem? — zapytał Joe. — W gruncie rzeczy powiedziałem mu sporo prawdy. Po wiedziałem mu, że masz już dwoje dzieci i że w przyszłości chcesz mieć więcej, ale obecna ciąża tak cię przygnębiła, że przeraziłem się, że jesteś o krok od popełnienia samobójstwa. Oczywiście wszystko to wyraziłem bardziej kunsztownie. — Co to znaczy? — z zainteresowaniem zapytała Ren nie. — No, musiałem to trochę podbarwić. Jesteś obecnie moją żoną, nazywasz się Susan B. Dempsey i jesteś spokrewniona z Dempseyami z Filadelfii. — Co takiego? Zacząłem się więc podniecać opowiadaniem, ożywiony wspomnieniem przygód, jakie miałem tego dnia; powtórzyłem im ze szczegółami rozmowy telefoniczne, opowiedziałem o wycieczce do Filadelfii, o liście, o podszywaniu się pod dr. Siegrista i o zastępcy kierownika z biura notarialnego. Słuchali w osłupieniu. — Tak więc pan i pani Dempsey muszą teraz tylko w poniedziałek rano podpisać oświadczenia, poświadczyć je u notariusza i koniec. Nie powinnaś przejmować się tym wszystkim, a kiedy już dostaniesz zastrzyk, powinnaś zapomnieć o całej sprawie. Joe obserwował Rennie z zaciekawieniem. — To absurd — powiedziała Rennie od razu. — Czyż to nie fantastyczne? — wyszczerzyłem zęby w uśmiechu, nie chcąc wierzyć, że miała na myśli to, co, jak się obawiałem, miała na myśli. — To okropne! — Ale zdecydujesz się, prawda? — Oczywiście, że nie. Nie ma o czym mówić. — Nie ma o czym mówić! Dobry Boże, Rennie! Myślałem, że padnę, załatwiając dzisiaj to wszystko, a ty twierdzisz, że nie ma o czym mówić, Nic złego się nie stanic, przysięgam! — To nie w tym rzecz, Jake. Mam dość kłamstw. Nawet gdybym nie musiała nic mówić ani niczego podpisywać, to i tak byłoby to oszustwem. Powinieneś wiedzieć, że nie będę chciała mieć

z tym nic wspólnego. Cała budowla runęła. Joe nie zmienił wyrazu twarzy, lecz czułem wielką jednomyślność miedzy nimi. Ja sam byłem poza tą jednomyślnością. — No to zastrzel się i niech to diabli wezmą! — wykrzyknąłem. — Nie wiem tylko, po co wypruwałem z siebie flaki dla ciebie, jeżeli naprawdę nie chcesz przerywać ciąży. Najwidoczniej byliście wczoraj po prostu melodramatyczni. Rennie uśmiechnęła się. — Zastrzelę się, Jake, gdy tylko się okaże, że nie możesz załatwić zabiegu. Ja nie byłam wcale melodramatyczna. Nie obchodzi mnie, kto zrobi zabieg, gdzie i w jakich okolicznościach, ale nie chcę łgać ani zgadzać się na łgarstwa i nie chce być nikim innym, tylko sobą. Ani ja, ani Joe nie znamy nikogo. Gdybyś ty nie powiedział, że wydaje ci się, że znasz ginekologaspecjalistę, nie czekałabym tak długo. — Przesunęła ręka po brzucha. — Nie chce tego dziecka, Jake. Ono może być twoje. Najwyraźniej mówiła szczerze. Popatrzyłem desperacko na Joeego w oczekiwaniu pomocy, lecz on nie chciał się mieszać. Ponownie odczułem ich jednomyślność. Przyszło mi do głowy, żeby ich oskarżyć, iż są romantyczni: wydrwić ten ich dziwaczny honor. Bóg świadkiem, że cała sytuacja nadawała się tylko do żartów i lwia część mojego „ja” miała ochotę zrobić to z całym przekonaniem — lecz nie ufałem już tej strategii: mogłaby ona jedynie potwierdzić to, co najwyraźniej zostało już mocno postanowione. — Poczekaj jeszcze trochę, Rennie — powiedziałem zmęczonym głosem — Pomyślę o czymś innym. — O czym będziesz myślał, Jake? Gdybyś miał jakieś realne pomysły, nie wyskoczyłbyś z czymś tak fantastycznym jak ta dzisiejsza historia. Jeśli ci się wydaje, że zmienię zdanie dzięki twojemu zwlekaniu, to jesteś w błędzie. — A co z chłopcami? Pomyślałaś o nich, czy masz zamiar ich także zastrzelić?

— Zadajesz pytania, których nie powinieneś zadawać — powiedział Joe. — Nie żartuj, Jake — powiedziała Rennie. — Masz jakieś możliwości czy nie? — Tak, mam. Znam tutaj pewną kobietę, która miała parę zabiegów. Gdybym nie był tak zdenerwowany, wcześniej bym o niej pomyślał. Zobaczę się z nią jutro i dowiem się, kto to robił. — Nie wierzę ci — powiedziała Rennie. — To prawda, przysięgam. — Jak się nazywa? Tylko nie zmyślaj. — Peggy Rankin. Uczy angielskiego w szkole średniej. Rennie podeszła do telefonu i natychmiast zajrzała do książki telefonicznej. — 8401 — powiedziała. — Zadzwonię do niej i zapytam. — Nie wygłupiaj się! Ona nie ma męża. Czy będzie rozmawiać o takich sprawach z kimś nieznajomym? — Wobec tego ty do niej zadzwoń. Teraz. Nie jesteś chyba nieznajomym, skoro wiesz o niej takie rzeczy. — To niemożliwe. Kobiety nie postępują w ten sposób — przynajmniej większość kobiet. Zobaczę się z nią jutro i dam ci znać wieczorem. — Myślę, że grasz na zwłokę, Jake. — Dobrze, myśl, co chcesz! Tak ci pilno palnąć sobie w łeb, że nie możesz poczekać dwudziestu czterech godzin? — Wydawało mi się, że rozsadzi ranie desperacja. Joe nadal obserwował nas bez wrażenia. Na stole za telefonem leżały pootwierane książki i notatniki: pracował nad swoją dysertacją! Rennie myślała przez chwilę. — Poczekam do jutrzejszego wieczora — powiedziała i powróciła do pastowania podłogi. Rennie trafiła w sedno oskarżając mnie o granie na zwłokę, które miałoby zmienić jej decyzję, lecz dłużej już nie mogłem bawić się w kunktatora. Oczywiście nie miałem najmniejszego pojęcia, czy Peggy Rankin przechodziła kiedykolwiek skrobankę, ponadto nie było się co łudzić, że mi pomoże, nawet jeśli te sprawy nie były jej obce, ponieważ nie widziałem się. z nią od początku września. Dzwoniła do mnie —

początkowo z nadzieją, potem ze złością, wreszcie z pretensjami — wiele razy w ciągu minionych tygodni, lecz odbierałem te telefony w sposób, który ją musiał zniechęcić. Następnego ranka, w niedzielę, zadzwoniłem do niej. — Jake Horner, Peggy. Muszę się z tobą zobaczyć w bardzo ważnej sprawie. — Tak? Nie chcę cię widzieć na oczy — powiedziała. — To piekielnie ważna sprawa, możesz mi wierzyć. — Tak? Minął prawie miesiąc, co? — Słuchaj, to nie ma z tym nic wspólnego. Próbuję komuś pomóc, a ten ktoś wyjątkowo potrzebuje pomocy. — Jesteś rzeczywiście humanitarny. — Peggy, na miłość boską! Nie twierdzę, że myślałem o tobie, ale to naprawdę rozpaczliwa historia. Wiem, że nie ma powodów, abyś mi okazywała jakiekolwiek względy. — To prawda, — Posłuchaj, trzymasz mnie pod lufą. Być może nie będziesz mogła pomóc tym moim przyjaciołom, nawet gdybyś chciała, ale oni są w takich tarapatach, że uczynię wszystko, żeby im dopomóc. Postaw swoje warunki. — Co mam zrobić? — Proszę cię o kilka minut rozmowy. Jak powiedziałem, może nie będziesz mogła mi pomóc, ale zawsze istnieje szansa, że może jednak. — Kim są ci przyjaciele? — Przez telefon wolałbym nie mówić. Mogę cię dzisiaj zobaczyć? — Jake, jeśli to jeszcze jeden wygłup, zabiję cię. — To nie wygłup — powiedziałem żarliwie. — To nie ma nic wspólnego ze mną. Kiedy cię mogę zobaczyć? Im szybciej, tym lepiej. — No dobrze. Przyjedź teraz. Ale, na Boga, bądź tym rażeni uczciwy. — To jest uczciwe. Pojechałem natychmiast i Peggy przyjęła mnie bardzo podejrzliwie, jakby się spodziewała, że w każdej

chwili mogę ją zgwałcić. — Przyjmuję cię tutaj niechętnie — powiedziała nerwowo. — O co chodzi? — Żona jednego z nauczycieli jest w ciąży, Peggy, j po wiedziała, że się zabije, jeśli nie da się zrobić skrobanki. Twarz Peggy stężała. — Co za potwór z ciebie! T przychodzisz z tym do mnie, żebym ja pomogła. — Nie rozumiesz. Oni oboje są moimi dobrymi przyjaciółmi, ale nie mają pojęcia, gdzie można by zrobić zabieg albo zastrzyk, o ile nie jest za późno… — A ja powinnam mieć pojęcie? Dlaczego nie chce mieć dziecka, skoro jest mężatką? — ostatnie zdanie powiedziała z pewną goryczą. — Ma już dwoje i szczerze mówiąc istnieją pewne wątpliwości, kto jest ojcem trzeciego. Dlatego jest taka zrozpaczona. Jej mąż wie o wszystkim. Po prostu raz przydarzyło jej się. —— Jake, ty możesz być tym ojcem? Pomyślałem, że jest to pytanie decydujące: jej chęć dopomożenia mi mogła zależeć od mojej odpowiedzi, a nie wiedziałem, co Peggy wolałaby usłyszeć. — Tak, to prawda, Peggy. — Spojrzałem jej prosto w oczy, stawiając wszystko na uczciwość. — To najgłupsza rzecz, jaką popełniłem w życiu, a teraz ona chce się za strzelić. Zrujnowałem ich kompletnie. Jedyne, co mogę te raz zrobić, to usunąć trochę brudu, który pozostał. — Kiedy zacząłeś usuwać brudy, które zostawiłeś za sobą? — Dwa dni temu. Jeżeli nie zdołam im dopomóc do wieczora, będzie za późno. Tyle zostało mi czasu. — Ona się nie zabije — powiedziała Peggy z pogardą. — Gdyby kobiety zabijały się przez wyrzuty sumienia, powinnam być martwa przynajmniej od lipca. — Zabije się, Peggy. Już by nie żyła, gdybym jej nie przeszkodził, a jeśli jej nie pomogę, jutro będzie na tamtym świecie. — A co to cię obchodzi? Nadal patrzyłem jej prosto w oczy. — Powiedziałem przecież, że usuwam brudy które zostawiłem.

— Masz na myśli ten brud. — Nie, wszystkie brudy. — Jest za późno, żebyś mógł usunąć niektóre z nich. — Być może. Ale zrobię wszystko, co w mojej mocy. — To coś nowego. — Nie wiem, Peggy. To coś nowego u mnie. W tej chwili robię tak, jak ludzie sobie tego życzą. Powiedziałem, żebyś postawiła swoje warunki. Peggy przypatrywała mi .się przez chwilę. — Kto to jest ta dziewczyna? — Rennie Morgan. Jej mąż uczy historii w collegeu. Lecz Peggy najwyraźniej zajęta była sobą. — Sądzisz, że kiedykolwiek przerywałam ciążę? Przy puszczam, że z góry założyłeś, że tak. — Nie zakładam niczego z góry. Miałem nadzieje, że może znasz kogoś, kto przez to przechodził, albo słyszałaś o ja kimś lekarzu. — Przypuśćmy, że słyszałam. — Już powiedziałem, że nie ma powodów, abyś zechciała mi pomóc, a widzę, że Rennie Morgan jest ci obojętna. Może jej zresztą nie lubisz, nie wiem. Tyle tylko mogę ci powiedzieć, że jest to moja ostatnia szansa, aby uchronić ją od samobójstwa, i zrobi? wszystko, bylebyś tylko zdecydowała się pomóc. — Chyba ją bardzo kochasz. — Nawet jeśli tak, to nieświadomie. Czy słyszałaś o ja kimś ginekologu, Peggy? Po chwili powiedziała: — Tak, słyszałam. Dwa lata temu mnie samej był potrzebny. — Kto to jest? — Jeszcze nie zdecydowałam się, czy ci pomogę, Jake. — Posłuchaj — powiedziałem najuczciwszym tonem, na jaki się mogłem zdobyć — nie musisz przedstawiać mi swojego położenia. Znam je. Od niczego nie będę się wykręcał. Powiedziałem już, stawiaj warunki.

— Mogłabym ci pomóc — powiedziała Peggy — ten człowiek mieszka nadal w tym mieście i podjąłby się tego. Bierze dwieście dolarów. Pomyślałem że wyglądałoby efektownie, gdybym stanął blisko, naprzeciw niej, ujął ją za ramiona i zajrzał jej głęboko w oczy. Tak też uczyniłem. — A jaka jest twoja cena? — zapytałem odpowiednio łagodnie. — Och, Jake, może być bardzo wysoka. Ty rozpaczasz od dwu dni, a ja od piętnastu lat! — Podaj cenę. — Po co? Jak tylko będzie po zabiegu, opuścisz mnie. — Chcesz, żebym się z tobą ożenił, Peggy? — Tak, to byłaby moja cena. — Zrobię to. — Prawdopodobnie zrobiłbyś. A co potem? Puścisz mnie kantem czy będziesz mnie torturował do końca życia? — Ani jedno, ani drugie nie wydaje się dobrą receptą na usuwanie brudów — roześmiałem się. — Najpewniej tylko byś mnie nienawidził. Żaden mężczyzna nie kochał nigdy kobiety, z którą zmuszony był się ożenić. — Spróbuj. Peggy była w najwyższym stopniu zdenerwowana, pod niecona tym, że trzymała mnie w garści, i niecą przerażona swoją lekkomyślnością. — Jakże mogę ci wierzyć, Jake? Nie uczyniłeś nic, co pozwoliłoby mi uwierzyć, że można mieć do ciebie zaufa nie. — Wiem o tym. — A teraz mówisz, że tym razem jesteś szczery? — To prawda. — Nie kochasz mnie. — Nie kocham nikogo. Ale byłem bardzo długo kawalerem i nawet bez tej historii z zabiegiem zawdzięczam ci tyle, że długo musiałbym to spłacać.

Peggy odtrąciła moje ręce i pokiwała głową, zupełnie jak Rennie. — Co ty masz w sobie takiego? Nawet gdy jesteś uprzejmy, stawiasz mnie w fałszywej sytuacji. W upokarzającej sytuacji. — Już dobrze, uspokój się. Pozwól, że ci się oświadczę. Powziąłem decyzję, że chcę się z tobą ożenić. Jeżeli kiedykolwiek powiedziałem coś uczciwego, to właśnie teraz. — Nie powiedziałeś mi nigdy nic uczciwego, prawda, Jake? — Właśnie przed chwilą powiedziałem. Dziś weźmiemy ślub, jeśli mi wydadzą zezwolenie w niedzielę. Jeżeli nie, weźmiemy zezwolenie jutro i pobierzemy się we środę. — Powiedziałeś, że ona musi wiedzieć dziś wieczorem. — Tak, ale wystarczy, jak jej powiesz, że znasz odpowiedniego faceta. Możesz do niej teraz zadzwonić. To po winno ją przekonać. Powiedz jej, że z przyczyn osobistych będziesz jej mogła podać nazwisko tego człowieka dopiero we środę. Jeśli się zgodzi zaczekać, będę zadowolony. — A jeśli się nie zgodzi? Kolejne krytyczne pytanie, lecz tym razem odpowiedź była oczywista. — Jeśli się nie zgodzi, to nic więcej nie mogę dla niej zrobić, ale nie widzę powodu, by miało to zmienić moje zobowiązania wobec ciebie. Ty uczynisz wszystko, o co cię prosiłem, a ja uczynię wszystko, co obiecałem. Peggy zaczęła płakać; trudno jej się było zdecydować. — Ożenię się z tobą i będę cię kochał tak bardzo, jak tylko potrafię, przez resztę mojego życia — przysiągłem. Płakała przez chwilę nie odpowiadając, aż zacząłem się niepokoić. Należało zrobić coś jeszcze; natychmiast. Zastanawiałem się, czy jej nie objąć: jaki byłby skutek? Czy to ją przekona, czy zepsuje wszystko? Wiedziałem, że każdy ruch był krytyczny; każde słowo, każde posunięcie — albo milczenie i bezruch — może ją nagle przekonać o mojej szczerości albo nieszczerości. Peggy Rankin! Przekleństwem moim była wyobraźnia zbyt bujna na to, aby mi umożliwić przewidywanie zachowań

związanych ze mną istot ludzkich: obojętne, jak gruntowną wiedzę o nich posiadałem, zawsze byłem zdolny wyobrazić sobie i uzasadnić reakcje przeciwstawne do każdego możliwego sposobu ich zachowania. Załóżmy, że ją teraz pocałuję; czy potraktuje to jako oczywisty dowód, że szarżuję, czy jako oczywisty dowód, że jestem zbyt szczery na to, aby się przejmować tym, że ona może pomyśleć, że jestem nieszczery? Jeżeli nie uczynię żadnego ruchu, to czy pomyśli sobie, że mój bezruch dowodzi, iż nie mogę łgać dalej, czy też że jestem tak pewny, iż połknęła haczyk, że nie muszę robić nic więcej, czy wreszcie, że moja głęboka szczerość nie pozwala mi wykonać żadnego ruchu, w obawie iżby nie pomyślała, że moje oświadczyny to tylko taktyczna zagrywka. Ująłem jej głowę w ręce i odwróciłem twarzą ku sobie. Wahała się przez chwilę, aż wreszcie pozwoliła na długi pocałunek. — Dzięki Bogu, że mi uwierzyłaś, Peggy — powiedziałem spokojnie. — Nie uwierzyłam ci. — Co takiego? — Nie wierzę w ani jedno kłamstwo, które usłyszałam, odkąd tu wszedłeś. Powinnam była odłożyć słuchawkę, kiedy .usłyszałam twój głos. Proszę cię, wyjdź. . — Dobry Boże, Peggy! Musisz mi wierzyć! f — Jeśli nie wyjdziesz, zaczną krzyczeć. Naprawdę. — Nie wierzysz, że Rennie Morgan chce się zastrzelić? — krzyknąłem. Zaczęła wrzeszczeć i aby ją uciszyć, musiałem zatkać jej usta ręką. Kopała, biła na oślep pięściami i próbowała ugryźć mnie w rękę. Wtłoczyłem ją w krzesło, usiadłem jej na kolanach, żeby nie mogła wierzgać, a drugą ręką chwyciłem ją za gardło. Była stosunkowo silna, i nic więcej nie byłem w stanie zrobić — z Rennie nawet i to nie byłoby możliwe, — Niech to diabli! Jestem bardziej zdesperowany, niż sądzisz! Byłem taki, kiedy mówiłem, że się z tobą

ożenię, i jestem taki sam, gdy mówię że jeśli mi nie pomożesz, to cię uduszę. Wytrzeszczyła oczy. Zdjąłem rękę z jej ust, lecz kiedy znowu zaczęła wrzeszczeć, ścisnąłem ją mocno za gardło — naprawdę mocno, zaciskając kciuk i palec wskazujący wokół jej szyi. — Przestań! — wycharczała. Uwolniłem ją, przerażony, że naprawdę mogłem jej wyrządzić krzywdę. Nadal charcząc, odzyskiwała oddech. — Jak się nazywa ten lekarz? — zapytałem. — Nie ma żadnego lekarza — powiedziała trzymając się za gardło. — Nie znam żadnego! Chciałam po prostu… Trzasnąłem ją w twarz najsilniej, jak mogłem, i wybiegłem z pokoju. Nic więcej nie mogłem uczynić: czy byłem szczery, czy nie, czy ona kłamała, czy mówiła prawdę, nie miało już teraz znaczenia. Pojechałem do domu i usiadłem w fotelu na biegunach. Dochodziła jedenasta trzydzieści rano. Nie było się już czego uchwycić, nie miałem więcej siły, byłem całkowicie pokonany. Próbowałem wytężyć myśli i znaleźć choćby cień jakiejś szansy, lecz mogłem myśleć tylko o Ren nie, którą widziałem, jak za osiem, dziesięć godzin od tej chwili bez słowa udaje się do przylegającego do dużego pokoju gabinetu. Joe prawdopodobnie będzie siedział pochylony nad notatkami przy biurku. Może usłyszy, jak Rennie odkłada gazetę? i idzie do gabinetu obok salonu? Wyobrażam go sobie, jak patrzy nadal w notatki, lecz nie widzi już słów, które napisał, lub, być może, jak odwraca głowę i przypatruje się Rennie otwierającej drzwi do małego pokoju, Chłopcy będą już z pewnością spać. Nie wierzę, żeby Rennie wróciła do dużego pokoju i tam spełniła swój zamiar. W tym ciasnym pomieszczeniu przy na wpół otwartych drzwiach, które będą ją oddzielały od Joeego, sięgnie po pistolet, odbezpieczy go, przyłoży do skroni i od razu naciśnie spust, zanim zetknięcie z lufą spowodowałoby wymioty. Wydawało mi się nawet, że może to zrobić siedząc na podłodze. Tyle tylko pozwalała mi dostrzec moja wyobraźnia, ponieważ nigdy nie

oglądałem na oczy zakrwawionych zwłok. Przez około dwie godziny — to znaczy gdzieś do wpół do drugiej — ciąg owych działań powtarzał się w kółko w mojej wyobraźni aż do momentu samego wystrzału. Drastyczny bieg wydarzeń: mógłbym przecież tam pójść i… spróbować zabrać pistolet? Lecz cóż bym z nim zrobił? Popatrzą na mnie ze zdziwieniem, a potem Rennie użyje czegoś innego. Schwytać Rennie i jeśli się uda, obezwładnić ją? Na zawsze? Wezwać policję i powiedzieć im… że kobieta miała zamiar popełnić samobójstwo? Cóż oni wtedy zrobią? Ona usiądzie i będzie czytać gazetę, a Joe uda zapracowanego przy biurku. Powiedzieć jej, że załatwiłem zabieg?… U kogo? Kiedy? Powiedzieć jej… ale co? Bujałem się już ledwie dostrzegalnie. Poza wyobrażeniem pistoletu dotykającego skroni Rennie i poza mglistą ideą ołowianego pocisku czekającego głęboko w komorze — nie były to nawet wyobrażenia, lecz swego rodzaju napięcie, coś jakby monotonne dudnienie pod czaszką — moja wyobraźnia nie była w stanie wytworzyć nic więcej. Pęcherz miałem pełny; powinienem udać się do łazienki, lecz nie zrobiłem tego. Po chwili ów przymus minął. Zdecydowałem, że spróbuję wyrecytować PepsiCola na pragnienie, lecz po pierwszym kuplecie zapomniałem reszty. Znowu odczułem konieczność udania się do łazienki, tym razem silniej niż poprzednio. Nie mogłem jednak zdecydować się, żeby wstać. Ktoś na dole włączył radio na cały głos i zerwałem się na równe nogi. Była trzecia: owe półtorej minuty, które, jak sądziłem, dzieliły mnie od myśli o konieczności pójścia do łazienki, okazały się być godziną i kwadransem! Chwilę później pospieszyłem na dół do samochodu; minąłem dom Morganów z prędkością sześćdziesięciu mil na godzinę i skierowałem się w stronę Yineland, w kierunku Far my Rewalidacyjnej. W głównym hallu zastałem panią Dockey obwiązującą sznurkami duże pudła z karbowanej tektury.

— Gdzie jest Doktor? Muszę się z nim widzieć natychmiast. Wskazała głową na tył domu. Gdy przechodziłem przez pokój przyjęć, zauważyłem zrolowane dywany, porozstawiane meble i jeszcze więcej tekturowych pudeł. — Jesteś roztrzęsiony — stwierdził Doktor, gdy tylko mnie zobaczył. Ubrany w czarny, wełniany garnitur, czy tał niedzielną gazetę siedząc na tylnym ganku, który w zimne dni przemieniano na taras służący do kąpieli słonecznych. Na szczęście był sam: większość pacjentów przebywała na powietrzu przed frontem domu, część nudziła się w pokoju przyjęć. — Siadaj. — Znowu miałem kłopot, dzisiaj po południu — powiedziałem. — Bezwład? — odłożył gazetę i przyjrzał mi się nieco staranniej. — Wobec tego nie stosowałeś terapii. — Nie, skądże, stosowałem. Ale byłem okropnie zajęty ostatnio. Na zewnątrz było chłodno, nawet zimno, ale słońce świeciło jasno i nad bagnistym strumykiem z tyłu farmy zawisnął nieruchomo na wietrze wielki szary jastrząb rybo łów. Nie wiedziałem, od czego zacząć. — Jeżeli stosowałeś terapię — powiedział Doktor krytycznie — to nie rozumiem, skąd ten nawrót paraliżu. — Wydaje mi się, że mogę to wyjaśnić. Byłem zajęty rozwiązywaniem pewnych problemów, które się właśnie pojawiły. — No, trudno. Obawiam się, że tym razem będę musiał poznać te problemy, skoro wynikły już po rozpoczęciu leczenia. Może lepiej przejdźmy do Gabinetu Rehabilitacji i Konsultacji. — Mogę opowiedzieć tutaj. To nie zabierze wiele czasu. — Nie. Chodźmy do Gabinetu Rehabilitacji i Konsultacji. 1 Idź tam od razu i powiedz o tym pani Dockey, żeby wie działa, gdzie jesteśmy, a ja za chwilę przyjdę. Zrobiłem, jak powiedział, i niebawem wszedł do gabinetu i zajął miejsce naprzeciw mnie. Przebrał się w biały lekarski fartuch. — No więc o co chodzi? Z kolanami wyprostowanymi i ze skrzyżowanymi na piersiach rękami opowiedziałem mu

historię mojej krótkiej przygody z Rennie i jej konsekwencje. Ku memu zaskoczeniu przychodziło mi to na ogół łatwo, przynajmniej w momentach, w których trzymałem się faktów i nie próbowałem wyjaśniać niczyich motywów. Najtrudniejszą rzeczą było zapanować nad oczami; Doktor, jak zwykle, pochylał się do przodu, przesuwał nie zapalone cygaro z jednego kącika ust do drugiego i przez cały czas przypatrywał się mojej twarzy; skoncentrowałem się najpierw na jego lewym oku, potem na prawym, potem na jego czole, potem na kości nosowej, na cygarze — i najbardziej zbijało mnie z tropu to, że nie mogłem utkwić wzroku w jednym punkcie dłużej niż kilka chwil. Opowiedziałem mu wszelkie szczegóły związane z poszukiwaniem ginekologa, zreferowałem nawet moją wizytę u Peggy Rankin. Po tych zwierzeniach poczułem się ogromnie odświeżony. — Nie ma wątpliwości co do decyzji Rennie — powiedziałem na koniec. — Popełni samobójstwo dziś wieczorem, jeśli nie zaproponuję jej czegoś konkretnego, ale moje możliwości wyczerpały się o jedenastej trzydzieści rano. To właśnie wtedy poraził mnie paraliż, który minął około godziny te mu, gdy sąsiad z dołu włączył głośno radio. Rennie zastrzel: się za jakieś sześć, siedem godzin. — Czy to jest twoja idea spokojnej egzystencji? — za pytał Doktor z irytacją. — Mówiłem ci, żebyś unikał komplikacji. Mówiłem zwłaszcza, żebyś się nie plątał w afery z kobietami. Myślisz, że twoje terapie były głupią zabawą? Może po prostu dla własnej przyjemności poddałeś się mojej kuracji? — Nie wiem, panie Doktorze. — Wiesz dobrze. Przez długi czas uważałeś mnie za kogoś w rodzaju szarlatana, szamana albo kogoś jeszcze gorszego. Było to oczywiste, ale nie sprzeciwiałem się, żebyś tak uważał, tak długo, jak robiłeś, co ci kazałem, ponieważ w twoim przypadku ten typ postawy może być sam w sobie terapeutyczny. Ale kiedy

zacząłeś lekceważyć moje po rady, wówczas owa postawa stalą się niebezpieczna, o czym, jak sądzę, zdołałeś się teraz przekonać. — Tak, panie Doktorze. — Czy nie rozumiesz, że gdybyś stosował się do moich zaleceń, nie musiałbyś siedzieć teraz tutaj? Gdybyś studio wał codzienne Almanach Światowy i nie myślał o niczym, z wyjątkiem swoich lekcji gramatyki, gdybyś stosował Lewostronność, Poprzedzanie i Pierwszeństwo Alfabetyczne — nawet gdybyś uważał to wszystko za absurdalne, lecz mimo tego praktykował, co przykazałem — żadna z rzeczy, które się zdarzyły, nie stanowiłaby teraz problemu. — Szczerze mówiąc, panie Doktorze, bardziej się zajmowałem ostatnio Morganami niźli samym sobą. — No i widzisz, co się stało! Mówiłem ci, żebyś nic zawierał przyjaźni! Powinieneś był myśleć wyłącznie o swoim paraliżu. Był najwyższy czas, żeby powiedzieć mu, po co do niego przyjechałem, lecz on mówił dalej. — Jest pewne, że twój niedawny paraliż różni się od te go, który poraził cię przedtem. Wówczas, na dworcu, sparaliżowała cię niemożność dokonania wyboru. To był przypadek, który mnie interesował i który leczyłem. Ale teraz to tylko kwestia zapędzenia się w ślepy zaułek — wulgarny, głupi stan, nawet nie dylemat, a pomimo to psuje wszystkie moje dotychczasowe osiągnięcia. — Panie Doktorze, przepraszam… ta dziewczyna chce się zastrzelić! — Przydałoby ca się, żeby jej mąż zastrzelił ciebie. Mitoterapia… Mitoterapia trzymałaby cię z dala od wszelkich tego typu sytuacji, gdybyś ją praktykował pieczołowicie przez cały czas. Właściwie praktykowałeś ją, ale niczym pajac wyznaczyłeś sobie złą rolę. Nawet rola łajdaka byłaby do przyjęcia, gdybyś mógł być łajdakiem bez skrupułów i wyrzutów sumienia! Ale ty zrobiłeś z siebie pokutnika, kiedy

jest już za późno na żale, a ta rola nadaje się idealnie do wywołania paraliżu. No tak! — powiedział rzeczywiście zmartwiony. —Twój przypadek był najbardziej interesujący i od lat czegoś takiego nie miałem, a ty po prostu wszystko zepsułeś. Przez pełne dwie minuty żuł cygara w gniewnym milczeniu. Z przerażeniem uświadamiałem sobie upływający czas. — Nie mógłby pan… — Cicho! — powiedział zniecierpliwiony. Po chwili prze mówił: — Samobójstwo dziewczyny będzie całkowicie antyterapeutyczne. Może nawet spowodować klęskę. Choćby dlatego, że mąż może zastrzelić ciebie albo ty sam — przy ostrym nawrocie choroby — możesz popełnić samobójstwo. Obydwu ewentualnościom mógłbym zapobiec zatrzymując cię na farmie, ale on może zapolować na ciebie przy po mocy policji, kiedy stwierdzi, że zniknąłeś, a ja nie chcę ich tutaj oglądać. Zupełnie rozpieprzyłeś wszystko! Tą głupią aferą zepsułeś dwa lata mojej pracy. — Czy mógłby pan zrobić jej zastrzyk, Doktorze? — za pytałem szybko. Doktor wyjął na chwilę cygaro z ust, aby na mnie popatrzeć zgryźliwie. — Mój drogi przyjacielu, z jakich powodów miałbym tutaj trzymać tego rodzaju zastrzyki? Sadzisz, że te damy i ci dżentelmeni płodzą dzieci? Zaczerwieniłem się. — No, a może mógłby pan przepisać? — Nie udawaj bardziej naiwnego, niż jesteś. Równie dobrze sam możesz sobie wypisać receptę. — Boże! Nie wiem, co robić. — Horner, przestań udawać niewiniątko. Przyjechałeś tu po to, aby mnie prosić o zrobienie skrobanki, a nie porozmawiać o swoim paraliżu. — Zrobi pan? — błagałem. — Zapłacę każdą stawkę. — Puste gadanie. Przypuśćmy, że zażądam siedmiu tysięcy dolarów? A ty możesz zapłacić najwyżej pięćset. Zważywszy, że po zabiegu nic będziesz już taki hojny, wszystko, co mogę dostać, to

najwyżej sto albo dwieście dolarów. Chyba się zresztą nie pomylę, gdy powiem, że więcej pewnie nie masz. — Mam około dwustu siedemdziesięciu pięciu, panie Doktorze. Dam je panu chętnie. — Horner, ja nie jestem ginekologiem. Zrobiłem w ciągu mojej kariery najwyżej dziesięć skrobanek, i to bardzo dawno temu. Gdybym zrobił teraz coś takiego, naraziłbym na niebezpieczeństwo całą farmę, przyszłość moich pacjentów i własną wolność. Czy dwieście siedemdziesiąt pięć dolarów jest w stanie pokryć to wszystko? A nawet pięć tysięcy, prawdę mówiąc? — Nie mogę panu zaoferować nic innego. — Owszem, możesz, i jeżeli się zdecydujesz, zrobię zabieg. — Zgadzam się na wszystko. — Oczywiście. Ale czy dotrzymasz słowa, to inna sprawa. Mam zamiar przenieść farmę gdzie indziej — bez wątpienia zauważyłeś pakunki w hallu i w pokoju przyjęć. Przenosimy się dlatego, że chcemy, a nie dlatego, że jesteś my do tego zmuszeni; znalazłem lepsze miejsce w Pensylwanii i wyruszamy stąd w środę. Pani Dockey zadzwoniłaby do ciebie jutro, gdybyś nie pojawił się dzisiaj. I gdyby nie to, skrobanka nie wchodziłaby w rachubę; skoro jednak wyprowadzamy się stąd, zrobię zabieg dziś wieczorem. Byłem tak zaszokowany, że łzy napłynęły mi do oczu i 2aśmiałem się krótko. — Najchętniej dałbym ci po prostu cewnik dla tej dziewczyny. Gdyby pochodziła z tym dzień lub dwa, nastąpiłoby zwyczajne poronienie. Krwawiłaby bardzo, ale szpital przy jąłby ją jako nagły przypadek. To byłoby lepsze, bo nie mu siałaby w ogóle tutaj przychodzić, ale, niestety, to trwa zbyt długo; efekt mógłby nie nastąpić do środy, a poza tym czułaby się tak fatalnie z cewnikiem w macicy, że w końcu mogłaby sobie, mimo wszystko, odebrać życie. Przywieź ja tutaj wieczorem, zrobimy jej skrobanie i skończymy z tym wreszcie.

— Przywiozę! Boże, to wspaniałe! — To nie jest wspaniałe. To jest brudne i odrażające, ale uciekam się do tej ostateczności, żeby uratować twój przypadek. W zamian musisz nie tylko dać mi wszystkie pieniądze, jakie posiadasz — przydadzą się przy przeprowadzce — ale również zrezygnować z pracy i udać się z nami. Żądam tego z dwu powodów: po pierwsze, i to jest najważniejszy powód, chcę cię mieć pod ręką przez dwadzieścia cztery godziny na dobę, ażebym mógł znów zastosować cykl koniecznych terapii, po drugie, potrzebuję młodego człowieka do wykonywania rozmaitych manualnych prac pr2y zagospodarowywaniu nowej farmy. To będzie twoja pierwsza terapia. Może wymagam za wiele? Pomyślałem o starcach w sypialni. — Nie trać niepotrzebnie czasu, Horner — surowo powie dział Doktor — bo się rozmyślę. Twój przypadek to moje hobby, ale nie obsesja i równie często mnie złościsz, jak bawisz. — Zgadzam się — powiedziałem. — Bardzo dobrze. Dziś wieczorem zrobię skrobankę. Ponieważ mamy niedzielę, więc przynieś czek na pieniądze. Jutro zawiadomisz władze collegeu o rezygnacji, a w środę o ósmej trzydzieści rano stawisz się na dworcu autobusowym w Wicomico. Spotkasz tam panią Dockey i kilku pacjentów, i razem pojedziecie autobusem. — W porządku. — Czy chcesz, żebym ci wyjaśnił, co jestem w stanie zrobić, żebyś dotrzymał obietnicy albo żebyś przynajmniej gorzko żałował, gdyby ci się zdarzyło ją złamać? —— Nie trzeba, panie Doktorze — powiedziałem. — Jestem wyczerpany. Dotrzymam słowa. — Nie wątpię — uśmiechnął się — obojętne, czy jesteś wyczerpany, czy nie. W porządku. To wszystko. — Podniósł się. — Pacjenci idą spać o dziewiątej. Przywieź dziewczynę o pół do dziesiątej. Nie oświetlaj domu reflektorami i staraj się nie hałasować; mógłbyś postawić wszystkich na nogi. Weź ze sobą czek i książeczkę

bankową, żebym mógł się upewnić, czy czek jest wystawiony na cały twój kapitał. Do widzenia. Gdy wychodziłem, w pokoju przyjęć natknąłem się na panią Dockey, która nadal flegmatycznie wiązała paczki. — Doktor mówił mi o przeprowadzce — powiedziałem. — Wygląda na to, że wyjadę razem z wami, przynajmniej na jakiś czas. — Świetnie — warknęła nie patrząc na mnie. — Proszę być na dworcu punktualnie o ósmej trzydzieści. Autobus odjeżdża ósma czterdzieści. — Będę — powiedziałem i prawie pobiegłem do samochodu. Zbliżała się już godzina piąta.

12. Stałem w pokoju Morganów nie zdejmując płaszcza, bo nie zanosiło się na to, że zostaną Stałem w salonie Morganów nie zdejmując płaszcza, bo nie zanosiło się na to, że zostanę na obiedzie czy na czymkolwiek innym. Joe i Rennie byli w kuchni i bez pośpiechu przygotowywali kolację dla chłopców. Zdawało się, że mają świetne humory, bo najwidoczniej stroili sobie z czegoś żarty. — Gdzie byłeś tym razem? — zapytała Rennie. — Wszystko .załatwione — odparłem. — Teraz pozostało ci tylko złapać samolot do Watykanu — mówił do niej Joe, przedrzeźniając zmęczenie i ulgę wyczuwalne w moim głosie — i powiedzieć facetowi, że jesteś kochanką papieża. — Oświadczyłam raz na zawsze, że nie będę kłamać — śmiała się Rennie. — Przyjadę po ciebie o dziewiątej. Jesteśmy umówieni na dziewiątą trzydzieści. To nie będzie zastrzyk. Śmiech zniknął z warg Rennie; lekko przybladła. — Naprawdę znalazłeś kogoś? — Tak. Emerytowany specjalista, który ma coś w rodzaju prywatnej kliniki niedaleko Yineland. — Jak się nazywa? — zapytał Joe, już bez uśmiechu. — Woli pozostać anonimowy. To chyba zrozumiałe. Ale to dobry lekarz. Znałem go dłuższy czas, zanim tu przyjechałem. Prawdę mówiąc, przyjąłem tę pracę w collegeu za jego namową. Trochę ich to zdziwiło. — Nigdy nie słyszałam, aby w tamtych stronach znajdo wała się jakaś klinika — powiedziała Rennie z powątpiewaniem. — Dlatego że unika rozgłosu, dla dobra pacjentów, a tak że dlatego, że to Murzyn, który ma wyłącznie białych pacjentów. Niewiele osób słyszało o nim. — Czy jest pewny? — zapytał Joe lekko podejrzliwie. Tym razem oboje stali w kuchennych drzwiach.

— To nie ma znaczenia — szybko powiedziała Rennie i cofnęła się z powrotem do kuchenki. — Będziesz gotowa na dziewiątą? — zapytałem. — Będę. — Może ty również będziesz chciał pojechać? — zapytałem Joeego. — Nie wiem — odparł głucho. — Zastanowię się. … .Czułem się tak, jakbym coś zepsuł. Znalazłszy się z powrotem w swoim pokoju, gdy napięcie opadło, odczułem wewnętrzny sprzeciw nie tylko przeciw podnieceniu, które nie opuszczało mnie w ciągu ostatnich dni, lecz również przeciw mojemu mieszaniu się w to wszystko. Nie było trudno odetchnąć z ulgą na myśl, że Rennie jednak nie popełni samobójstwa, lecz o wiele trudniej było poczuć się oczyszczonym, a ja chciałem właśnie poczuć się oczyszczonym. Pragnąłem wyciągnąć z tej przygody następujące wnioski: że pomijając niestabilność moich opinii w kwestiach etycznych w ogólności, nie byłem na tyle jedną i tą samą osobą byłem za mało „realny”, by użyć sformułowania Rennie, aby mieszać się poważnie w życie innych bez wyrządzania krzywdy dokoła i bez naruszania własnego spokoju; że mój irracjonalny głos sumienia, pojawiając się na przemian z przebłyskami okrucieństwa, owa mieszanina współczucia i cynizmu — krótko mówiąc, niezdolność do od grywania jednej roli wystarczająco długo — może mi przy sparzać cierpienia, podobnie jak innym, i że wspomniana przed chwilą niezdolność uniemożliwiała mi spokojne znoszenie dokuczliwej sytuacji przez dłuższy czas, z czym na przykład Joe nie miał żadnych trudności. Nie pragnąłem ani nie potrzebowałem przyjaciół, lecz było oczywiste tego również chciałem się nauczyć, że zważywszy na moją bardzo specyficzną, niejako poszatkowaną osobowość, jeżeli chciałem w ogóle mieć przyjaciół, to nie powinienem mieszać się w ich sprawy — powinienem nie wtrącać się po prostu. Łatwa lekcja, lecz nie potrafiłem pozbyć się, wszystkiego tak, jak sobie życzyłem. Moje uczucia były

złożone: ulga, śmieszność, zażenowanie, gniew, urażona duma, ckliwy afekt wobec Morganów, wstręt do nich i do siebie i jeszcze wiele innych rzeczy, z zupełną obojętnością dla całej sprawy włącznie. Z drugiej strony, wcale nie byłem zmęczony ani sobą, ani własną wiedzą o moich licznych wcieleniach, ani moją małą osobistą tajemnicą. Chociaż w istocie nie miałem zamiaru dotrzymywać słowa danego Doktorowi i wyjeżdżać z nim do Pensylwanii, napisałem krótki list do dr. Schotta, informując go o mojej rezygnacji: próby przejęcia na siebie odpowiedzialności rzeczywiście mnie wyczerpały i chciałem już opuścić Wicomico i Morganów. W nowym mieście, wśród nowych przyjaciół — nawet pod innym nazwiskiem — być może, udałoby mi się poskładać siebie w jakąś całość, uzyskać osobowość, która umożliwiłaby istnienie w świecie; być może, gdyby udało się zostać dostatecznie rutynowanym aktorem… Może mógłbym ożenić się z Peggy Rankin, przybrać jej nazwisko, mieć z nią dziecko. Uśmiechnąłem się. Kilka minut przed dziewiątą pojechałem po Rennie; Morganowie kończyli właśnie kolację przy świecach. — Wielka okazja — powiedział Joe szorstko. Natychmiast zapalił światło i zdmuchnął świece. Zauważyłem, że jedli gorące parówki z kiszoną kapustą. Pozwalając Rennie samej włożyć płaszcz, Joe zaczął nosić naczynia do zlewu. — Jak długo to potrwa? — zapytał mnie. — Nie wiem, Joe — odparłem udręczonym tonem. — Nie sądzę, żeby trwało za długo. — Jestem gotowa — powiedziała Rennie. Wyglądała źle: była blada i roztrzęsiona. Joe pocałował ją lekko, odkręcił kurek i zaczai zmywać naczynia. — Nie jedziesz? — zapytałem go. — Nie. — Dobrze… — powiedziałem. Rennie była już przy drzwiach. — Do zobaczenia niebawem. Wyszliśmy. Rennie szła szybko i bez wdzięku przede mną, i otworzyła sama drzwi samochodu. Pociągała

lekko nosem, ale nie płakała. Wyjechałem na szosę prowadzącą w kierunku Yineland. — Paskudnie się to wszystko pogmatwało, co? — powiedziałem ujmująco. Wyglądała przez okno nie odpowiadając. — Cholernie mi przykro, że się to wszystko stało. Nie zdradziła swoich uczuć. Mimo to rozumiałem bardzo dobrze jej samotność w tym, co się już stało i co się jeszcze miało stać — fundamentalną, niezbywalną samotność wszystkich ludzkich istot w krytycznych sytuacjach. Samotność, która nie bywa nigdy całkowicie realna, lecz niekiedy staje się po prostu bardziej widoczna, i właśnie w owym momencie uświadomiłem sobie oderwanie Rennie od Joeego, ode mnie, od wartości, od motywów, od świata, od historii — osamotnione zwierzątko w ciężkich tarapatach. I Joeego w domu zmywającego naczynia. Samotne zwierzęta! Nie potrafimy tak dalece zatracić się w przyczynach, rozwiązaniach, filozofii, żeby jakaś cząstka nas nie pozostała wolna, ulegając zdziwieniu i cierpiąc samotność. — Ten facet jest naprawdę dobrym lekarzem — powie działem w chwilę później. Rennie popatrzyła na mnie nie rozumiejąc, jakbym prze mówił w obcym języku. — Rennie, może chcesz, abym cię odwiózł do domu? — Nie, bo się zastrzelę — powiedziała ochryple. Kiedy dojechaliśmy do drogi wiodącej na farmę, wygasiłem światła i jak mogłem najciszej, zajechałem na podwórze. Wyjaśniłem Rennie, że Doktor nie życzy sobie, abyśmy zakłócali wypoczynek innych pacjentów, lecz obawiam się, iż teatralność tego wszystkiego nie wpłynęła najlepiej na jej nerwy. Gdy wprowadzałem ją d» środka, czułem, że drżała. Pani Dockey wraz z Doktorem czekali na nas w pokoju przyjęć. Przypatrywali się jej natarczywie, a na twarzy pani Dockey malowała się nawet pogarda. — Witam, pani Morgan — powiedział Doktor. — Możemy zaczynać od razu. Pani Dockey zaprowadzi panią do Gabinetu Zabiegowego. Pani Dockey bez słowa ruszyła do Gabinetu Zabiegowego, a Rennie, po chwili wahania, pośpieszyła za tą

straszną kobietą. Łzy napłynęły mi do oczu. Nie mam pojęcia, w jaki sposób odróżnia się współczucie od miłości: być może odczuwałem tylko współczucie? — Przyniosłeś czek i książeczkę bankową? — zapytał Doktor. — Tak. — Wręczyłem mu obie rzeczy. Na odwrocie przed ostatniego czeku widniała suma dwustu osiemdziesięciu siedmiu dolarów i trzydziestu dwu centów, a kolejny czek opiewał na tę właśnie sumę i opatrzony był moim podpisem. — Nie wiedziałem, na kogo wystawić czek. — Ja to wpiszę. Bardzo dobrze, chodźmy. Chcę, żebyś dla własnego dobra przyjrzał się, jak to wygląda. — Nie, wolę poczekać tutaj. — Jeśli chcesz, żebym zrobił skrobankę — powiedział Doktor — to chodź i przyglądaj się. Poszedłem za nim z największą niechęcią. Doktor przebrał się. w biały fartuch i weszliśmy do Gabinetu Zabiegowego. Rennie leżała już na stole, przykryta po szyję prześcieradłem. Bałem się, że będzie się sprzeciwiała mojej obecności, lecz nie okazała ani aprobaty, ani dezaprobaty. Pani Dockey stała obojętnie z boku. Doktor umył ręce i przesunął w górę prześcieradło odsłaniając brzuch Rennie. — No dobrze, przekonajmy się najpierw, czy pani jest w ciąży. Gdy dotknął jej palcami i rozpoczął badanie, Rennie pod skoczyła mimo woli. Mniej więcej minutę później, gdy Doktor założył gumowe rękawice, natłuścił palce i rozpoczął badanie wewnętrzne, Rennie zaczęła szlochać. — Proszę przestać — powiedział Doktor z irytacją. — Przecież pani ma dzieci. — Po chwili zapytał: — Jak długo nosi pani płód? Hennie nie odpowiedziała, a Doktor nie pytał już o nic więcej. — W porządku, możemy zaczynać. Proszę mi podać wziernik i łyżkę — zwrócił się do pani Dockey, która podeszła do sterylizatora. Instrumenty chirurgiczne dzwoniły w sterylizatorze, a szlochanie Rennie stało się mniej rytmiczne, ale za to głośniejsze. Przekręciła się lekko na stole i nawet próbowała się podnieść.

— Proszę leżeć spokojnie i być cicho! — ostro rozkazał Doktor. — Wszystkich pani obudzi. Rennie położyła się z powrotem i zamknęła oczy. Gdy tylko Doktor wziął z rąk pani Dockey błyszczącą łyżkę, zrobiło mi się słabo; postanowiłem nie patrzeć na operację, tylko na twarz Rennie. — Niech pani zapnie pasy — powiedział Doktor do pani Dockey. — Należało to zrobić wcześniej. — Szeroki skórzany pas zacisnął się wokół przepony Rennie. — Teraz niech pani trzyma jej prawą nogę, a ty, Horner, trzymaj lewą. Ponieważ nie zajmujemy się tutaj specjalnie ginekologią, nie widziałem potrzeby kupowania fotela ginekologicznego. Nogi Rennie zostały rozstawione szeroko, do pozycji litotomicznej. Pani Dockey trzymała jedną, przyciskając łydkę do swojego uda, ja z wahaniem przytrzymywałem drugą. — Przepraszam, Rennie — powiedziałem. Rennie jęknęła i pokiwała głową na boki. Kilka chwil później — domyślałem się, że Doktor rozpoczął łyżeczkowanie, lecz nie chciałem sprawdzać tego naocznie — zaczęła krzyczeć i kopać, usiłując się wyswobodzić. — Trzymajcie te nogi! — warknął Doktor. — Rozszarpie się sama na kawałki! Ucisz ją, Horner! — Rennie… — szepnąłem, lecz nic ponadto nie mogłem z siebie wydobyć. Przerażenie wywołało szok, myślę, że mnie nawet nie poznawała. Jej twarz widziałem zamazaną po przez łzy. Uspokoiła się na moment, próbując odzyskać panowanie nad sobą, lecz niemal natychmiast — kolejne użycie łyżki? — krzyknęła znowu i usiłowała się podnieść. — No, dobrze — zwrócił się z niesmakiem Doktor .do pani Dockey. — Łyżeczkowanie skończone. Niech pani puści tę nogę i proszę ją uciszyć. Pani Dockey przycisnęła głowę Rennie do stołu i położyła dłoń na jej ustach. Rennie wierzgnęła dziko wolną nogą; Doktor uskoczył, przewrócił stołek i zaklął. Zerknąłem mimowolnie i zobaczyłem krew na

prześcieradle przy brzuchu Rennie, krew na wewnętrznej stronie jej ud i krew na ręka wicach Doktora. Poczułem, że za chwilę zwymiotuję. — Już krwawi — powiedział Doktor do pani Dockey. — Niech ją pani trzyma cicho przynajmniej przez minutę, a ja przygotuję narkozę. Zauważyłem, że Rennie się boi. Leżała przez chwilę spokojnie, a jej oczy błagały mnie o pomoc. — Niech pani zabierze tę rękę — powiedziałem do pani Dockey. — Ona nie będzie krzyczeć. — Pani Dockey ostrożnie cofnęła rękę, gotowa w każdej chwili położyć ją znowu. — Jake, okropnie się boję — wykrzyknęła Rennie nie za głośno, drżąc na całym ciele. — On mi robi krzywdę. Nie znoszę strachu, ale to jest silniejsze ode mnie. — Czy już za późno, żeby przerwać, panie Doktorze? — krzyknąłem do niego przez pokój. Doktor zajęty był podłączaniem gumowego węża do dwóch butli z gazem, które leżały na małym wózku. — Teraz to już nie ma sensu — powiedział. — Byłbym już skończył, gdyby potrafiła panować nad sobą. — Czy chcesz pojechać do domu, Rennie? — Tak — płakała, — Ale niech on skończy. Chciałabym leżeć cicho, ale nie mogę. — Postaramy się o to — powiedział Doktor bez cienia dokuczliwości w głosie. Podciągnął wózek z butlami do szczytu stołu. — Przez to skakanie mógłbym pani przebić macicę. Niech się pani teraz rozluźni. Rennie zamknęła oczy. Doktor wręczył maskę pani Dockey, która z wyraźną przyjemnością założyła ją na nos i usta Rennie. Odkręcił zawory i gaz z cichym szumem zaczął napływać do maski. — Proszę oddychać głęboko — powiedział sprawdzając ciśnienie gazu. Rennie zrobiła dwa, trzy, cztery głębokie wdechy, jak gdyby obawiając się utraty przytomności. Przestała dygotać, a nogi zaczęły jej wiotczeć. — Proszę sprawdzić puls — powiedział Doktor do pani Dockey. Lecz gdy pani Dockey już wyciągała rękę, aby spełnić polecenie Doktora, Rennie dostała gwałtownego

skurczu żołądka i głośno zwymiotowała w maskę. W sekundę później okropny dźwięk wydobył się z jej gardła, a za chwilę drugi. Było to jakby głośne, przerażające ssanie. Oczy Rennie otworzyły się na moment. — Bronchoskop! — krzyknął Doktor zrywając maskę. Twarz Rennie była fioletowa: ssanie ustało. — Odepnij pas, Horner! Szybko! Szarpałem pas palcami, ale łzy utrudniały mi widzenie. Jeszcze jedno głośne bulgotanie dobyło się z piersi Rennie. — Bronchoskop! — krzyknął Doktor. Pani Dockey podbiegła do stołu z długim, przypominającym rurkę instrumentem, który Doktor wyrwał jej z rąk i zaczął wpychać w usta Rennie. Jej twarz pokryta była wymiocinami, które zaczęły ściekać do tyłu, na włosy. Robiła się coraz bardziej sina; oczy otworzyły się i źrenice bez wyrazu uciekły gdzieś do góry. Kręciło mi się w głowie. — Tlen! Szybko! — rozkazał Doktor. — Horner, zbadaj tętno! Ująłem przegub Rennie. Może poczułem jedno uderzenie — w każdym razie potem nie czułem już nic. — Nie czuję tętna! —krzyknąłem. — Nie — powiedział Doktor, mniej już podniecony. Wyjął bronchoskop z tchawicy Rennie i odłożył go na bok. — Już niepotrzebny tlen, pani Dockey. — Pani Dockey bez pośpiechu podeszła do stołu. I oto jaki obraz miałem stamtąd wynieść: Gabinet Zabiegowy, ciemny, z wyjątkiem stołu oświetlonego jednym bez cieniowym reflektorem; Rennie, martwa teraz na tym stole, z twarzą pokrytą plamami, z szeroko rozwartymi oczami i rozdziawionymi ustami; wymiociny wyciekające z ust do kałuży pod głowa; szeroki czarny pas, odpięty teraz, leżał na prześcieradle zakrywającym piersi i kawałek brzucha; dolna część jej ciała naga i okrwawiona, nogi zwisające bezwładnie i niezdarnie z krawędzi stołu. — No tak — westchnął Doktor. — Jak to się stało? — zapytała pani Dockey.

— Musiała zjeść obfity posiłek, zanim tu przyszła — powiedział. — Powinna była wiedzieć, że tego nie wolno robić. Zwymiotowała wszystko wskutek narkozy, a potem wciągnęła wymiociny do płuc. Co za obrzydliwość! Oszołomienie nie pozwoliło mi płakać. To był szok, i żeby nie upaść, musiałem znaleźć jakieś krzesło. — Weź się w garść, Horner; to nic nie pomoże. Nie byłem w stanie odpowiedzieć. Walczyłem z mdłościami i z osłabieniem. — Idź i połóż się na kanapie w pokoju przyjęć — rozkazał Doktor — i podeprzyj czymś nogi. To przejdzie. Obmyjemy ją i potem musisz ją stąd zabrać. — Dokąd? — krzyknąłem. — Co mam teraz zrobić? — Po prostu zawieź ją do domu. Sądzisz, że mąż nie będzie chciał ciała? Ruszyłem chwiejnie w stronę drzwi, lecz zanim dotknąłem klamki, zemdlałem. Gdy odzyskałem przytomność, leżałem w pokoju przyjęć, a Doktor stał nie opodal. — Połknij to — powiedział dając mi dwie pigułki i szklankę wody. — A teraz uważaj. To poważna sprawa, ale wszystko będzie w porządku, o ile weźmiesz się w garść. Zanieśliśmy ją do twojego samochodu. Nie rób tylko głupstw i nie staraj się potajemnie wyrzucić gdzieś ciała. Zadzwoniłem do jej męża i powiedziałem mu, że zaraz przebudzi się z narkozy. Ty musisz zawieźć ją natychmiast do domu i powiedzieć, że nie żyje. Bądź przerażony. Powiedz mężowi, że gdzieś do połowy drogi wszystko było w porządku i że potem nagle zaczęła wymiotować i udusiła się — autopsja wy każe to samo. On zadzwoni po karetkę i w szpitalu odkryją skrobankę, ale to nie szkodzi. Będą się wypytywać, ale to też nie szkodzi. Powiedz im, gdzie to się odbyło, ale dopiero jutro; wtedy to już nie będzie miało znaczenia. Wyjeżdżam dzisiaj wieczorem z kilkoma pacjentami moim samochodem, a pani Dockey zostanie tutaj, żeby wszystko pozałatwiać. Dom i telefon są na jej nazwisko, a ona powie, że była jedną z moich

pacjentek i że tylko prowadziła gospodarstwo. Ty nie wiesz, jak się nazywam, a ona poda im fałszywe nazwisko i będzie udawała, że o niczym nie wie. Nie będą mogli zatrzymać ani jej, ani ciebie, a mnie nie znajdą. A te raz schowaj to. — Wręczył mi kopertę, — To na bilet i na utrzymanie do środy. Nasze plany pozostają bez zmian. Spotkasz się z panią Dockey i z resztą pacjentów w środę, rano na dworcu autobusowym i ona ci wtedy powie, czy coś się zmieniło. Jesteś zdolny prowadzić teraz samochód? Nie mogłem odpowiedzieć: cała zgryzota powróciła w oka mgnieniu wraz ze świadomością. — Wyglądasz dobrze — stwierdził. — W tej historii wszyscy popełniliśmy błędy, Horner. Niech to będzie nasza wspólna nauczka. Musisz już iść; trzeba to załatwić. Pigułki zaczęły chyba działać. Kiedy stanąłem wreszcie na nogach, nie odczuwałem już mdłości. Poszedłem do samochodu. Rennie leżała zwinięta na tylnym siedzeniu, ubrana, umyta, z zamkniętymi oczami. Była to zbyt poważna sprawa, żeby wiedzieć, co myśleć i co odczuwać. Zupełnie mechanicznie pojechałem do domu Morganów. Przybyłem tam około jedenastej. Szosa i dom Morganów pogrążone były w ciemnościach. Zadzwoniłem i kiedy Joe otworzył drzwi, powiedziałem: — Ona nie żyje, Joe. Drgnął i wcisnął okulary głębiej na nos. W oczach jego pojawiły się łzy i spłynęły w dół po policzkach. — Gdzie ona jest? — W samochodzie. Wymiotowała od eteru i udusiła się. Wyminął mnie i podszedł do samochodu. Z trudem wyciągnął ją z tylnego siedzenia i zaniósł do domu. Delikatnie złożył ciało na łóżku. Łzy spływały mu po twarzy, ale nie szlochał ani nie wydawał żadnych dźwięków. Stanąłem obok bezradnie. — Jak się nazywa ten lekarz? — Nie wiem, Joe. Przysięgam na Boga, że go nie ochraniam. Leczyłem się u niego, ale nigdy mi nie

powiedział, jak się nazywa. Jak chcesz, mogę ci to wszystko wyjaśnić. — Gdzie on ją operował? — Niedaleko Vineland. Zawiadomię policję… — Wynoś się stąd. — W porządku — powiedziałem i wyszedłem natychmiast. Przez resztę nocy oczekiwałem na jakiś znak od Joeego albo z policji, lecz nikt nie zadzwonił. Strasznie pragnąłem zadzwonić na policję, do szpitala, do Joeego — lecz nie było powodów, aby dzwonić do kogokolwiek. Nie miałem pojęcia, co robił Joe; wszystko było możliwe — mógł nadal obserwować ją leżącą na łóżku i zastanawiać się, co robić. Po stanowiłem, że pozwolę mu uczynić, co zechce — nawet za bić mnie — nie ingerując, skoro odrzucił moją pomoc. Chciałem odpowiadać na wszystkie pytania zgodnie z prawdą, chyba że Joe życzyłby sobie inaczej, i miałem nadzieję, że Doktor się mylił: wierzyłem święcie, że istniał sposób, abym został legalnie pociągnięty do odpowiedzialności. Pożądałem odpowiedzialności. Lecz nikt nie zadzwonił. Rano musiałem zdecydować się, czy iść do szkoły, czy nie, i w końcu poszedłem. Nie mogłem zatelefonować do Joeego: może ktoś w szkole słyszał jakieś nowiny. Gdy przyjechałem do collegeu, udałem się wprost do gabinetu dr. Schotta pod pretekstem, że sprawdzam, czy nie ma jakiejś poczty. Dr Schott był w sekretariacie razem z Shirley i z dr. Carterem; z ich min wywnioskowałem, że słyszeli już o śmierci Rennie. — Dzień dobry — powiedziałem, niepewny, jak zostanę przyjęty. — Dzień dobry, panie Horner — odpowiedział skłopotany dr Schott. — Dowiedzieliśmy się o strasznej rzeczy! Żona Joeego Morgana umarła nagle ostatniej nocy! — Co takiego? — powiedziałem, symulując mechanicznie zdumienie i szok. Wyglądało na to, że nie podejrzewają, iż przyczyniłem się do tej śmierci: moje udane zdumienie było zupełnie naturalne, dopóki nie zrozumiałem, o co chodziło Joemu.

— Straszna rzecz! — powtórzył dr Schott — Taka młoda kobieta, z dwojgiem dzieci! — Jak to się stało? Zaczerwienił się. — Trudno mi powiedzieć, panie Horner. Joe oczywiście ; nie mógł mówić składnie przez telefon, tak od razu… Szok, .rozumie pan… to dla niego straszny szok! O ile dobrze zrozumiałem, umarła zeszłej nocy w szpitalu, w trakcie narkozy. To była jakaś nagła operacja. . — To okropne! — powiedziałem, potrząsając głową. ; — Straszne! — Może zadzwonić do szpitala? — zapytała Shirley. — Pewnie wiedzą coś więcej. — Nie, nie — gwałtownie sprzeciwił się dr Schott. — Me możemy być wścibscy. Zadzwonię potem do Joego i zapytam, czy mu w czymś nie pomóc. Nie mogę uwierzyć! Taka , młoda, zdrowa kobieta! Było oczywiste, że wiedział więcej, niż mówił, lecz cokolwiek usłyszał od Joeego, mnie to nie dotyczyło. Dr Car ter zauważył łzy w moich oczach i klepnął mnie po ramieniu. Wszyscy wiedzieli, że byłem przyjacielem Morganów. — Nigdy nie wiadomo — westchnął. — Dobrzy ludzie umierają młodo; może to i lepiej. — A co on zrobi z dziećmi? — Bóg jeden wie! To tragiczne! — Nie było zupełnie jasne, o co mu chodziło. — No, ale nie mówmy na ten temat więcej, niż potrze ba — skonstatował dr Carter — dopóki nie poznamy szczegółów. To wielki szok dla nas wszystkich. Domyśliłem się, iż dr Schott podzielił się z nim posiadanymi informacjami. Tak zatem w poniedziałek i we wtorek odbyłem swoje zajęcia jak zazwyczaj, chociaż nieustannie dręczył mnie niepokój. We wtorek po południu pochowano Rennie, lecz ponieważ college nie mógł ogłosić dnia wolnego, dr Schott był jedynym reprezentantem uczelni na pogrzebie. Panna Banning zbierała od nas pieniądze na wspólny wieniec: ofiaro wałem dolara z niewielkiej kwoty pozostawionej mi przez Doktora. W chwili gdy Rennie spuszczano do grobu, tłumaczyłem, zdaje się, moim uczniom zasady

stosowania średników. W collegeu ogłoszono, że pani Morgan nie umarła w trakcie narkozy, ale że zakrztusiła się kęsem jedzenia, który utkwił jej w gardle, i udusiła się w drodze do szpitala. Ta sama informacja ukazała się we wtorkowej gazecie — dr Schott musiał być tutaj potęgą. Ponadto dochodziły słuchy, że pan Morgan złożył rezygnację z pracy w collegeu; wszyscy byli zgodni, że szok wywołany śmiercią żony przyczynił się do tego, iż Joe chciał na jakiś czas zmienić otoczenie. Dziećmi mieli się zaopiekować rodzice Rennie. Lecz nieco później tego popołudnia usłyszałem prawdę o tej sprawie od dr. Cartera, który zagadnął mnie, gdy opuszczałem szkołę po raz ostatni. — Wiem, że pan był przyjacielem Morganów — powie dział poufnie, odciągając mnie na bok, tak aby nas nie słyszała grupka studentów — więc może pan znać prawdę o tym wszystkim. Jestem pewien, że to zostanie między nami, — Naturalnie — zapewniłem go. — Co to było? — Dr Schott i ja byliśmy zupełnie zaszokowani — powiedział. — Wszystko wskazuje na to, że pani Morgan umarła podczas nielegalnie robionego zabiegu przerywania ciąży, gdzieś tu w okolicy. — Nie! — Obawiam się, że tak. W szpitalu stwierdzili, że udusiła się przy narkozie, i znaleźli wyraźne ślady skrobanki. — Co za straszny wstyd! — Prawda? Dr Schott zatuszował, co mógł, a policja prowadzi dyskretne śledztwo, ale jak dotychczas, nie mieli szczęścia. Morgan twierdzi, że nie wie, kto był tym lekarzem ani gdzie to się wszystko odbyło. Mówi, że żona sama to załatwiła, a on nie był przy tym obecny. Nie potrafię powiedzieć, czy kłamie, czy nie; nie ma jak tego sprawdzić.

— Dobry Boże! Czy coś mu grozi? — Nic. No ale są i nieprzyjemne strony tej sprawy: nawet gdyby Schott zdołał wszystko uciszyć, to i tak nie będzie mógł dalej trzymać Joe’go w collegeu. Tak postanowił, żeby mieć czyste sumienie. To paskudna historia, a mogłaby się jeszcze bardziej powikłać, gdyby uczniowie coś zwęszyli. Wie pan, mały college w takim mieście jak Wicomico. Mogłoby być sporo nieprzyjemności. Szczerze mówiąc, dr Schott poprosił Joe’go, żeby sam zrezygnował. — O, biedak! — Tak, szkoda. Nie powie pan nikomu o niczym, prawda? Potrząsnąłem głową. — Oczywiście, nie ma mowy. Odbierano mi więc szansę wzięcia na siebie publicznej odpowiedzialności. Rennie była pogrzebana. Ja nadal pracowałem, opinię miałem nienaruszoną, a Joe został bez pracy. Boże, szmatławość tego wszystkiego, połowiczność! Chodziłem tam i z powrotem po pokoju, dusiłem się, jęczałem głośno. Wyobrażałem sobie publiczną spowiedź, ale czy to nie byłoby dalszym, ostatecznym obrażeniem Joego, który najwidoczniej chciał mnie pozbawić szansy przejęcia na siebie odpowiedzialności albo w każdym razie pragnął utrzymać swoją tragedię jak najdalej ode mnie? Wyobrażałem sobie, że będę dźwigał ten szmatławy ciężar dyskretnie, w Wicomico albo gdzie indziej, ożeniony lub nieożeniony z Peggy Rankin, pod prawdziwym nazwiskiem czy pod innym — ale czy nie byłoby to szalbierczym odbieraniem należności — którą byłem winien społeczeństwu, jawnym unikaniem publicznej skruchy? Prawdę powiedziawszy, nie mogłem się zdecydować, czy poślubienie Peggy byłoby aktem łaski, czy okrucieństwa; czy nasłanie policji na Doktora byłoby słuszne, czy nie. Nie mogłem się nawet zdecydować, co powinienem odczuwać: wszystko we mnie przemienione . było w trwogę abstrakcyjną i skierowaną donikąd. Wariowałem. Zacząłem pisać z pół tuzina listów — do Joe’go, do Peggy, do policji,

znowu do Joe’go — i nie mogłem skończyć żadnego. Nic nie pomagało: nie umiałem być wystarczająco prostolinijny w myśleniu, aby przez dłuższy okres czasu zrzucać winę na kogoś — na Doktora, na siebie czy na kogokolwiek innego — albo aby zdecydować, jaki bieg wydarzeń byłby właściwy. Wyrzuciłem listy i, zbolały, usiadłem bez ruchu w fotelu na biegunach. Poczucie okropnej połowiczności pobudzało mnie do czynu; moje mięśnie domagały się działania, lecz moje ciało było spętane — niczym ciało Laokoona — przez dwa węże: Wiedzę i Wyobraźnię, które zogromniałe, gdy czas się dopełnił, przestają już kusić, lecz unicestwiają. Rozebrałem się i położyłem się na łóżku w ciemności, chociaż o śnie nie było co marzyć, i przeprowadziłem cichą rozmowę z moim przyjacielem. — Zaszliśmy za daleko — powiedziałem do Laokoona. — Kto potrafi dłużej żyć w tym świecie? Nie było odpowiedzi. :••• Gdzieś w środku nocy zadzwonił telefon. Byłem nagi, a ponieważ okna nie były zasłonięte, podniosłem słuchawkę w ciemności. Usłyszałem głos Joego, czysty, spokojny, bliski, jakby z drugiego pokoju? — Jake? — Słucham, Joe. — Poczułem kłucie w całym ciele, my śląc między innymi o wielkim pistolecie spoczywającym na półce. — Wiesz już o wszystkim? — Tak. Myślę, że tak. Nastąpiła przerwa. — Jakie masz plany? Postanowiłeś coś? — Nie wiem, Joe. Chyba nie. Postanowiłem zastosować się do ciebie, obojętne, co zechcesz zrobić. Jeszcze jedna przerwa. — Chyba również wyjadę stąd — powiedziałem.

— Tak? Dlaczego? Żadnej zmiany w głosie, najmniejszego znaku, co myśli o wszystkim. — Nie wiem. A co z tobą, Joe? Co zamierzasz uczynić? Zignorował pytanie. — Dobrze, a co myślisz w ogóle, Jake? Co sądzisz o tym? Wahałem się. Moje tętno całkowicie ustało. — Boże, Joe… nie wiem, od czego zacząć ani co robić! — Co? Jego głos nadal rozbrzmiewał z bliska, czysty, spokojny. Łzy zimnym strumieniem ściekały mi po twarzy, wzdłuż szyi, na pierś i zatrzęsłem się od nagłych dreszczy. — Powiedziałem, że nie wiem, co robić. — Och! Jeszcze jedna przerwa, dłuższa tym razem, a potem dźwięk odkładanej słuchawki, i zostałem w ciemności sam, z głuchym aparatem. Następnego ranka ogoliłem się, ubrałem, spakowałem rzeczy i wezwałem taksówkę. Czekałem na nią bujając się w fotelu i paląc papierosa. Byłem „bez pogody”. Kilka mi nut później usłyszałem dźwięk klaksonu; wziąłem obie walizki i wyszedłem zostawiając popiersie Laokoona, tam gdzie stało, na gzymsie nad kominkiem. Samochód, którego też już nie potrzebowałem, pozostawiłem również tam, gdzie stał, przy krawężniku, i wsiadłem do taksówki. — Dworzec.