Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności z biologi...
23 downloads
99 Views
138MB Size
Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności z biologii w szkole ponadgimnazjalnej
część I
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 1. 2 pkt. Na rysunku przedstawiono budowę komórki eukariotycznej.
a) Ustal sposób odŜywiania się przedstawionej na rysunku komórki. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ b) Podaj nazwę królestwa, którego przedstawiciele mają komórki o podobnym planie budowy, jak komórka przedstawiona na rysunku. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ Zadanie 2. 2 pkt. Spośród wymienionych niŜej cech komórek prokariotycznych i eukariotycznych, zaznacz dwie cechy wspólne dla obu rodzajów komórek. A. informacja genetyczna zapisana jest w kolistej cząsteczce DNA, B. mogą odŜywiać się samoŜywnie lub cudzoŜywnie, C. transkrypcja i translacja są rozdzielone w czasie i miejscu, D. rozmnaŜają się dzięki podziałom mitotycznym, E. posiadają rybosomy. Zadanie 3. 2 pkt. Zarodkowe komórki macierzyste mogą róŜnicować się w kaŜdy z około 200 znanych rodzajów komórek budujących ciało człowieka, a rodzaj powstających komórek zaleŜy od sygnałów, które docierają ze środowiska. Ta zdolność sprawia, Ŝe zarodkowe komórki macierzyste rozpatrywane są jako te, które mogą zostać wykorzystane do naprawy uszkodzonych tkanek, np. do leczenia choroby Parkinsona czy cukrzycy. PoniewaŜ uzyskiwanie tych komórek wymaga zniszczenia zarodka, badania nad nimi budzą wielkie kontrowersje natury etycznej. Określ swoje stanowisko, za lub przeciw wykorzystaniu zarodkowych komórek macierzystych w medycynie. Podaj dwa argumenty na poparcie swojego stanowiska. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 4. 4 pkt. Na rysunku przedstawiono budowę błony komórkowej.
a) Skonstruuj tabelę, w której przedstawisz skład procentowy tłuszczów występujących w błonie komórkowej.
b) Określ, na podstawie rysunku, sposób ułoŜenia białek względem dwuwarstwy lipidowej. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… c) Podaj, czy przedstawiona na rysunku błona jest elementem budowy komórki roślinnej, bakteryjnej czy zwierzęcej. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 5. 5 pkt. W cyklu Ŝyciowym komórki moŜna wyróŜnić interfazę oraz podział komórki. Na schemacie przedstawiono procesy (w tym proces crossing – over), zachodzące podczas interfazy oraz następującej po niej mejozy. Allele znajdujące się chromosomach oznaczono literami.
a) Podaj dokładne nazwy faz cyklu komórkowego, podczas którego zachodzą procesy 1, 2 i 3 przedstawione na schemacie. 1 …………………………………………………………….. 2 …………………………………………………………….. 3 …………………………………………………………….. b) Opisz mechanizm procesu crossing - over przedstawionego na schemacie. W opisie uŜyj pojęć: chromosomy homologiczne, koniugacja, chiazmy, chromatydy. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ c) Podaj genotyp komórki macierzystej, która podlega procesowi przedstawionemu na schemacie. ………………………………………………………………………………………………………… d) Wypisz genotypy gamet, które powstaną w wyniku procesu crossing – over przedstawionego na schemacie oraz podkreśl gamety o nowej kombinacji genów w chromosomach. …………………………………………………………………………………………………............
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 6. 3 pkt. Schemat przedstawia fazy mitozy.
…………………… ……………………
………………… …………………
………………….. …………………..
…………………… ……………………
a) Ponumeruj fazy tak, aby przedstawiały w prawidłowej kolejności przebieg podziału mitotycznego komórki. b) Nazwij poszczególne fazy mitozy. c) Zaznacz strzałką na dowolnym rysunku centriole oraz określ ich rolę w podziale mitotycznym. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 7. 2 pkt. Na schemacie przedstawiono wpływ inhibitora na działanie enzymu oraz prawidłowy przebieg katalizy enzymatycznej.
Podaj nazwę inhibicji przedstawionej na schemacie oraz wyjaśnij jej wpływ na przebieg katalizy enzymatycznej, uwzględniając sposób działania inhibitora. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 8. 2 pkt. W tabeli przedstawiono skład pierwiastkowy komórek człowieka i roślin. Pierwiastki Węgiel Tlen Wodór Azot pozostałe
Zawartość w suchej masie komórek w % człowiek rośliny 18 45 65 42 10 7,5 2,5 1,5 4,5 5
Narysuj diagram słupkowy porównujący zawartość pierwiastków biogennych w komórce człowieka i roślin.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 9. 1 pkt. Lekarze leczą wiele bakteryjnych infekcji środkami, które bezpośrednio lub pośrednio hamują aktywność enzymów bakteryjnych. Do takich środków naleŜą m.in. antybiotyki z grupy penicylin, które nieodwracalnie blokują bakteryjny enzym transpeptydazę uczestniczący w tworzeniu pewnych chemicznych połączeń w ścianie komórkowej bakterii. W obecności tych leków budowa ściany komórkowej bakterii ulega zakłóceniu i komórki stają się podatne na działanie wielu czynników. Dla ludzi, oprócz przypadków wystąpienia alergii, penicylina jest bezpieczna. Wyjaśnij, korzystając z informacji zawartych w powyŜszym tekście, dlaczego penicylinę moŜna stosować bezpiecznie u ludzi. W odpowiedzi posłuŜ się jednym argumentem. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ Zadanie 10. 2 pkt. W poniŜszej przedstawiono informacje dotyczące cech tkanek roślinnych. Oceń prawdziwość przedstawionych informacji wpisując odpowiednio literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe lub F, jeśli zdanie jest fałszywe. L.p. Cechy tkanek Zwarcica jest tkanką mogącą pełnić w roślinie funkcje asymilacyjne. A. B.
Martwymi elementami drewna są naczynia i miękisz drzewny.
C.
Silna wakuolizacja to cecha rurek sitowych.
D.
Komórki tkanek merystematycznych intensywnie się dzielą.
P/ F
Zadanie 11. 2 pkt. Na rysunku przedstawiono dwa rodzaje tkanek miękiszowych.
Podaj nazwy tkanek A i B oraz wymień po jednej charakterystycznej cesze budowy kaŜdej tkanki, która pozwoliła ci na jej identyfikację. A ……………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… B ……………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 12. 3 pkt. Na rysunku przedstawiono jedną z tkanek nabłonkowych.
a) Podaj dokładną nazwę tkanki przedstawionej na rysunku. ...………………………………………………………………………………………………………. b) Określ funkcję tej tkanki oraz podaj przykład narządu w organizmie człowieka, w którym ta tkanka występuje. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ Zadanie 13. 1 pkt. Na schemacie przedstawiono dwa etapy składające się na proces chemosyntezy przeprowadzany przez niektóre bakterie. 1 etap – utlenianie związku w celu pozyskania energii:
2 etap – wytworzenie związków organicznych:
Podaj definicję procesu chemosyntezy, uwzględniając substraty, produkty oraz źródło energii przedstawione na schematach 1 i 2. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 14. 5 pkt. Na schemacie przedstawiono jeden z etapów fotosyntezy – cykl Calvina.
a) Podaj nazwy procesów oznaczonych na schemacie X, Y, Z. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ b) Określ rolę enzymu rubisco w procesie przedstawionym na schemacie. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ c) Podaj nazwę końcowego produktu fazy ciemnej fotosyntezy stanowiącego substrat do syntez innych związków organicznych w komórce. ...………………………………………………………………………………………………………. d) Określ rolę NADPH oraz ATP w fazie ciemnej fotosyntezy. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ e) Wyjaśnij, czy przedstawiony na schemacie proces fosforylacji rybulozo – 5 – monofosforanu jest procesem egzoergicznym czy endoergicznym. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 15. 4 pkt. Na schemacie przedstawiono wybrane etapy oddychania komórkowego.
a) Wyjaśnij, na podstawie schematu, w jaki sposób produkty rozkładu tłuszczów włączają się do cyklu Krebsa. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ b) Podaj bezpośrednie źródło protonów wodoru koniecznych do funkcjonowania łańcucha oddechowego. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............ c) Wyjaśnij, jaką rolę w łańcuchu oddechowym pełni tlen oraz, dlaczego przy braku tlenu nie zachodzi cykl Krebsa. ...………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………............
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności z biologii w szkole ponadgimnazjalnej
część II
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 1. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono układ pokarmowy człowieka.
a) Podaj nazwy elementów budowy oznaczonych na rysunku literami A, B, C. A. ……………………………………………………. B. ……………………………………………………. C. ……………………………………………………. b) Wyjaśnij, na czym polega rola elementów budowy A, B, i C w gospodarce węglowodanowej organizmu. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 2. (2 pkt) Jednym z głównych składników pokarmowych diety człowieka są białka. Szczególnie ważne są białka pełnowartościowe, które zawierają wszystkie niezbędne dla organizmu aminokwasy egzogenne. a) Wyjaśnij pojęcie aminokwasy egzogenne. …………………………………………………………………………………………………............ …………………………………………………………………………………………………............ b) Podaj dwie funkcje białek w organizmie człowieka wraz z przykładem białka pełniącego daną funkcję. …………………………………………………………………………………………………............ …………………………………………………………………………………………………............
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 3. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono uzębienie człowieka. Rysunek A przedstawia uzębienie mleczne natomiast rysunek B – uzębienie stałe.
Określ, jaki rodzaj zębów nie występuje w uzębieniu mlecznym człowieka. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 4. (2 pkt) Poniżej przedstawiono stwierdzenia dotyczące roli enzymów trawiennych. W trzech stwierdzeniach pojawiły się błędy. A. B. C. D. E. F.
Pepsyna trawi białka w środowisku zasadowym żołądka. Sacharaza rozkłada sacharozę na dwie cząsteczki glukozy i cząsteczkę fruktozy. Laktaza rozkłada laktozę do jednej cząsteczki glukozy i jednej cząsteczki galaktozy. Lipaza to enzym rozkładający wiązania estrowe w trójglicerydach. Maltaza rozkłada maltozę do trzech cząsteczek glukozy. Nukleazy biorą udział w enzymatycznym rozkładzie kwasów nukleinowych.
Zaznacz stwierdzenia zawierające błędy oraz dokonaj korekty każdego z nich. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 5. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę kosmka jelitowego oraz komórkę X, należącą do jednej ze struktur spośród A – C.
a) Podaj nazwy elementów budowy kosmka oznaczonych literami A, B i C. A. ………………………………………………….. B. ………………………………………………….. C. ………………………………………………….. b) Podaj oznaczenia literowe elementów budowy kosmka jelitowego, które biorą udział we wchłanianiu i transporcie aminokwasów oraz kwasów tłuszczowych. ………………………………………………………………………………………………………… c) Podaj, elementem budowy której struktury (A, B czy C) jest komórka oznaczona na rysunku jako X. Wybór uzasadnij jednym argumentem, uwzględniając budowę i rolę komórki X. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 6. (2 pkt) Przeprowadzono badania, podczas których sprawdzano wydatek energetyczny organizmu w czasie różnych form aktywności fizycznej. Wyniki badań przedstawiono w poniższej tabeli. Rodzaj aktywności fizycznej Siedzenie i czytanie Ubieranie się Gra w tenisa Jazda na rowerze Bieg przełajowy
Wydatek energetyczny organizmu [kcal/kg/10min] 0,18 0,47 0,57 0,70 1,63
Sformułuj, na podstawie powyższych danych, prawidłowość określającą zależność między wydatkowaniem przez organizm energii a rodzajem aktywności fizycznej. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 7. (3 pkt) Na poniższym schemacie przedstawiono procesy A i B, którym podlegają tłuszcze w przewodzie pokarmowym człowieka. Produktem ostatecznym tych procesów są związki X i Y. A. tłuszcz
B. tłuszcz zemulgowany
X+Y
a) Podaj nazwy procesów oznaczonych litrami A i B. Proces A ……………………………………………………………………………………………… Proces B ……………………………………………………………………………………………… b) Podaj nazwy związków X oraz Y, które są produktami powyższych procesów. …………………………………………………………………………………………………............ c) Określ dokładną lokalizację w przewodzie pokarmowym procesów przedstawionych na schemacie. …………………………………………………………………………………………………............
Zadanie 8. (2 pkt) Płyn Lugola służy do wykrywania skrobi. Jeśli do 5 ml kleiku skrobiowego zostanie dodana 1 kropla płynu Lugola wystąpi ciemnoniebieskie zabarwienie. Odczynnik Barfoeda służy do wykrywania dwucukrów. Po dodaniu 1 kropli roztworu dwucukru do 5 ml odczynnika Barfoeda zawartość probówki należy gotować przez kilkanaście minut. Po tym czasie pojawi się czerwony osad. Enzym amylaza rozkłada skrobię do dekstryn i maltozy. Efektywnie działa w temperaturze ludzkiego ciała. Ogrzewając probówkę z kleikiem skrobiowym i amylazą, np. w dłoni można doprowadzić do strawienia skrobi. Przedstaw dwa sposoby, wykorzystując płyn Lugola i odczynnik Barfoeda, za pomocą których można wykazać, że po dodaniu do kleiku skrobiowego enzymu - amylazy, skrobia uległa strawieniu. A. Płyn Lugola …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… B. Odczynnik Barfoeda …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 9. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono pęcherzyki płucne wraz z obsługującymi je naczyniami krwionośnymi. Strzałki pokazują kierunek przepływu krwi naczyniami oznaczonymi 1 i 2, do oraz z pęcherzyków płucnych.
a) Podaj nazwy naczyń krwionośnych oznaczonych na rysunku cyframi 1 i 2. 1 ……………………………………………………………. 2 ……………………………………………………………. b) Metabolizm komórkowy wymaga ciągłego dostarczania substratów oraz usuwania zbędnych produktów przemiany materii i energii. Określ rolę, jaką w metabolizmie komórkowym odgrywają naczynia oznaczone na rysunku cyframi 1 i 2 oraz pęcherzyki płucne. …………………………………………………………………………………………………............ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) W tabeli przedstawiono stwierdzenia dotyczące układu oddechowego człowieka. Oceń poniższe informacje w kategorii prawda/fałsz, wpisując odpowiednio literę P, jeśli informacja jest prawdziwa lub F, jeśli informacja jest fałszywa. L.p. A.
B. C. D.
Stwierdzenie Warstwa surfaktantu w pęcherzykach płucnych obniża napięcie powierzchniowe ich ścian, zapobiegając zapadaniu się pęcherzyków w trakcie wydechu. Jama nosowa jest przystosowana do ogrzewania wdychanego powietrza, dzięki bogatemu jej unaczynieniu. Śluz pokrywający drogi oddechowe oraz biorący udział w nawilżaniu powietrza wydzielany jest przez komórki kubkowe tkanki nabłonkowej. W jamie opłucnej znajdującej się pomiędzy opłucną płucną i opłucną ścienną panuje ciśnienie niższe od atmosferycznego, a jego dalsze obniżanie następuje w czasie wydechu.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
P/F
Zadanie 11. (2 pkt) Na uproszczonym wykresie przedstawiono zmiany objętości powietrza w płucach.
Uzupełnij tabelę, przyporządkowując strzałkom oznaczonym na wykresie cyframi 1, 2 i 3 odpowiedni opis, wybierając spośród poniższych (od A do D) oraz podając nazwę danej pojemności płuc. A. Jest określana na podstawie objętości powietrza wymienianego w płucach podczas cyklu: maksymalny wdech – maksymalny wydech. B. Jest określana na podstawie objętości powietrza wymienianego w płucach podczas cyklu: spokojny wdech – spokojny wydech. C. Jest określana na podstawie objętości powietrza, którą można usunąć z płuc po zakończeniu spokojnego wdechu. D. Jest określana na podstawie objętości powietrza, której nie da się usunąć z płuc nawet przy maksymalnym wydechu. Nr strzałki 1.
Opis (A/B/C/D)
Nazwa pojemności płuc
2. 3.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 12. (2 pkt) Zapotrzebowanie na składniki mineralne u roślin bada się stosując w uprawie odpowiednie pożywki lub roztwory, z których wyklucza się poszczególne jony. Na rysunkach przedstawiono wynik eksperymentu, w którym badano, jak na rozwój rzodkiewki wpływa pożywka pełna oraz brak pojedynczych jonów w pożywce: potasu, fosforu i azotu.
a) Podaj, która próba, spośród przedstawionych na rysunkach stanowiła próbę kontrolną. Określ jej rolę w tym eksperymencie. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… b) Sformułuj wniosek na podstawie wyników przedstawionego na rysunkach eksperymentu. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 13. (1 pkt) Na poniższych rysunkach przedstawiono płuca dwóch kręgowców: płaza i gada.
Określ, który rysunek (A czy B) przedstawia płuca gada. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 14. (3 pkt) Badano wpływ różnych dawek nawozu azotowego na wielkość plonów żyta z powierzchni 0,1 ha. Wyniki badań przedstawiono w tabeli. Masa nawozu (kg)
0,0
5,0
7,5
10,0
12,5
15,0
17,5
20,0
25,0
30,0
35,0
40,0
Plon żyta (t)
2,7
3,0
3,3
3,7
4,1
4,5
4,7
4,6
3,7
2,5
1,4
0,8
a) Narysuj wykres przedstawiający zależność między dawką nawozów azotowych a plonem żyta.
b) Sformułuj wniosek na podstawie powyższych danych. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 15. (3 pkt) Na schematach A i B przedstawiono dwa procesy zachodzące podczas przemian metabolicznych w komórkach. A. B.
a) Podaj pełną nazwę każdego z procesów przedstawionych na schematach. Proces A: …………………………………………………………………………………............. Proces B: …………………………………………………………………………………............. b) Podaj po jednym przykładzie organizmów, w komórkach których przeprowadzane są procesy A i B. Proces A: …………………………………………………………………………………............. Proces B: …………………………………………………………………………………............. c) Podaj nazwy przemian, którym podlega pirogronian w przypadku procesu A i B. Proces A: …………………………………………………………………………………............. Proces B: ………………………………………………………………………………….............
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności z biologii w szkole ponadgimnazjalnej
część III
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 1. (2pkt) Na rysunkach przedstawiono trzy sposoby połączeń naczyń włosowatych. Strzałki obrazują kierunek przepływającej przez nie krwi, natomiast cyfry – odpowiednie naczynia doprowadzające i odprowadzające krew.
a) Wskaż połączenie (spośród A, B, C), występujące w ciałku nerkowym oraz podaj nazwę tego typu połączenia. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… b) Podaj, w którym naczyniu (1 czy 2) we krwi przepływającej przez ciałko nerkowe znajduje się mniejsza zawartość związków azotowych - zbędnych produktów przemiany materii. Wybór uzasadnij jednym argumentem. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 2. (2pkt) Poniżej przedstawiono reakcje zachodzące w czasie wymiany gazowej w organizmie człowieka (w płucach i tkankach innych narządów organizmu). A. B. C. D. E.
H – HbCO2 + O2 HbO2 + CO2 + H+ + HbO2 + CO2 + H H – HbCO2 + O2 H2CO3 H2O + CO2 H2O + CO2 H2CO3 + H2CO3 H + HCO3-
Zaznacz dwie reakcje zachodzące w trakcie wymiany gazowej w płucach.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 3. (3pkt) Na poniższych schematach przedstawiono dwa rodzaje naczyń krwionośnych: A – tętnicę, B – żyłę.
a) Skonstruuj tabelę, w której porównasz cechy budowy tętnicy i żyły pod względem: elementów je budujących (obecne, brak), podpisanych na rysunku oraz grubości ścian naczyń (cienkie, grube).
b) Wyjaśnij, jaki jest związek między grubością ścian tętnic a pełnioną przez nie funkcją. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 4. (1pkt) Zaznacz prawidłową odpowiedź. Najszybciej krew płynie w: A. żyłach B. tętnicach C. naczyniach włosowatych D. żyłach i tętnicach
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 5. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono zapis pracy serca (krzywa EKG) zdrowego człowieka mierzony w czasie spoczynku.
a) Załamki P, QRS oraz T przyporządkuj odpowiednio poniższym opisom. I.
Jest efektem depolaryzacji włókien mięśniowych w komorach w początkowym okresie skurczu komór. Pokrywa się z repolaryzacją przedsionków powstającą tuż przed ich rozkurczem ……….
II.
Jest efektem depolaryzacji włókien mięśniowych w przedsionkach bezpośrednio przed ich skurczem ……….
III.
Oznacza szybką repolaryzację włókien mięśniowych w komorach występującą bezpośrednio przed rozkurczem komór ……….
b) Prawidłowy rytm serca to rytm zatokowy , podczas którego węzeł zatokowo - przedsionkowy generuje impulsy nerwowe z częstością 60-100 pobudzeń na min. w czasie spoczynku. Częstość akcji serca powyżej 100 / minutę określana jest mianem tachykardii. Określ, jak zmienią się odległości pomiędzy załamkami przedstawionymi na powyższym wykresie (zmniejszą się, czy zwiększą), u pacjenta chorującego na tachykardię. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 6. (2 pkt) Analizując kolejne rysunki określ, w jakiej sytuacji (rysunek A), oraz wyjaśnij, w jaki sposób (rysunki B, C, D) dochodzi do powstania konfliktu serologicznego.
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 7. (3 pkt) Choroby układu krążenia są przyczyną dużej liczby zgonów w Polsce. Najczęściej występujące to: miażdżyca tętnic, choroba nadciśnieniowa, zawał serca. Podaj, wpisując do tabeli, po jednej, różnej przyczynie wywołanej niewłaściwym postępowaniem człowieka, która doprowadza do powstawania każdej z wymienionych chorób. Choroba Miażdżyca tętnic Choroba nadciśnieniowa Zawał serca
Przyczyna
Postępowanie człowieka
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 8. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm krzepnięcia krwi z zaznaczonymi miejscami działania jonów Ca2+ oraz heparyny. W miejsca A i B wpisz nazwy właściwych substancji.
a) W miejsca A, B i C wpisz nazwy substancji, będących produktami kolejnych przemian przedstawionego procesu. A ……………………………………………………….. B ……………………………………………………….. C ……………………………………………………….. b) Określ rolę jonów wapnia oraz heparyny w procesie przedstawionym na schemacie. Rola Ca2+ ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Rola heparyny ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 9. (2 pkt) W tabeli przedstawiono kilka informacji dotyczących układu krążenia człowieka. Jeżeli stwierdzenie jest prawdziwe wpisz literę P we właściwym miejscu tabeli, jeżeli fałszywe literę F.
A. B. C. D.
Stwierdzenie Sieć naczyń krwionośnych w organizmie człowieka tworzy dwa obiegi krwi. Krew powracająca z tkanek i narządów do serca zawsze jest pozbawiona tlenu. Żyły płucne prowadzą krew utlenowaną z płuc do lewego przedsionka. Naczynia włosowate są cienkościennymi przewodami rozmieszczonymi w tkankach łączącymi zwykle tętnice z żyłami.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
P/F
Zadanie 10. (2 p) Tabela zawiera wyniki badań moczu dwóch pacjentów. Wyniki badań moczu białko (mmol / dm3) glukoza (mmol / dm3) mocznik (mmol / dm3) pH moczu bakterie (szt. / dm3)
Pacjent A 115 0 4,5 6,0 nieliczne
Pacjent B 0 10,1 3,9 6,5 nieliczne
Norma 0 0,06 2,5 - 6,5 5,7 – 6,7 pojedyncze
Na podstawie analizy wyników badań moczu wskaż choroby, na jakie mogą cierpieć pacjenci. W każdym przypadku odpowiedź uzasadnij. Pacjent A ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Pacjent B ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 11. (2 pkt) Poniżej podano przykłady różnych mechanizmów mających wpływ na obronę organizmu przed patogenami. Zaznacz wszystkie te mechanizmy, które decydują o odporności swoistej organizmu. A. B. C. D. E.
Wytwarzanie przeciwciał. Występowanie barier ochronnych, np. naskórek. Namnażanie się limfocytów B oraz T. Obecność w płynach ciała substancji bakteriobójczych, np. lizozymu. Wytwarzanie interferonu.
Zadanie 12. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono gospodarkę wodno – mineralną ryby.
Określ środowisko życia (morskie, czy słodkowodne) ryby przedstawionej na rysunku. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem, uwzględniając mechanizm osmoregulacji ryby. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 13. (3 pkt) Tabela przedstawia zmiany zawartości wybranych substancji w moczu przepływającym przez nefron. Części nefronu Glukoza (g) Mocznik (g) Chlorek Woda (dm3) sodu (g) Kłębuszek nerkowy 120 30 1500 170 Pętla nefronu 0 30 100 20 Kanalik kręty dalszy 0 30 5 5 Kanalik zbiorczy 0 30 5 1 a) Wyjaśnij przyczynę zmian zawartości chlorku sodu i wody w poszczególnych częściach nefronu. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… b) Narysuj wykres słupkowy ilustrujący zmiany zawartości wody w przepływającym przez nefron moczu.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 14. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę układu krążenia płaza. Strzałkami zaznaczono kierunek krążenia krwi.
Podaj, na podstawie schematu, jaki rodzaj krwi (bogata w tlen, bogata w dwutlenek węgla czy mieszana) wpływa do prawego przedsionka serca płaza. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. …………………………………………………………………………………………………............ …………………………………………………………………………………………………............ …………………………………………………………………………………………………............ …………………………………………………………………………………………………............ Zadanie 15. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono trzy drogi transportu wody przez komórki korzenia, oznaczone cyframi 1, 2 i 3.
Przyporządkuj rodzajom transportu: transport apoplastyczny, transport symplastyczny cyfry od 1 do 3. transport apoplastyczny ……………………. transport symplastyczny …………………….
a)
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
b)
Podaj, na podstawie rysunku, jedną cechę wspólną oraz jedną cechę różniącą transport oznaczony cyfrą 2 i transport oznaczony cyfrą 3.
Cecha wspólna …………………………………………………………………………………………………............ …………………………………………………………………………………………………............ Cecha różniąca …………………………………………………………………………………………………............ …………………………………………………………………………………………………............
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności z biologii w szkole ponadgimnazjalnej
część IV
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 1. (2 pkt.) Na rysunku przedstawiono budowę czaszki i kręgosłupa człowieka.
a) Podaj nazwę rodzaju połączenia kości oznaczonego na rysunku cyfrą 1. …………………………………………………………………………………………………….. b) Podaj oznaczenia literowe tych odcinków kręgosłupa, które tworzą: Lordozy …………………………………………………………………………………………… Kifozy …………………………………………………………………………………………….. Zadanie 2. (3 pkt.) Na rysunku przedstawiono budowę stawu kolanowego. Strzałkami zaznaczono kierunek ruchu kości w stawie.
a) Podaj nazwy struktur oznaczonych na rysunku literami A i B oraz przedstaw po jednej ich funkcji. Struktura A …………………………………………………………………………………………………..… …………………………………………………………………………………………………….. Struktura B …………………………………………………………………………………………………..… …………………………………………………………………………………………………….. b) Określ zakres ruchomości stawu przedstawionego na rysunku w odniesieniu do liczby płaszczyzn ruchu. ……………………………………………………………………………………………………..
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 3. (2 pkt.) Na poniższym rysunku przedstawiono część układu ruchu człowieka (szkieletowego oraz mięśniowego).
a) Podaj nazwy dwóch kości, które stanowią miejsce przyczepu dla mięśnia dwugłowego uda. …………………………………………………………………………………………………............ b) Określ rolę, jaką odgrywa mięsień dwugłowy uda w ruchu kończyny dolnej względem stawu kolanowego ………………………………………………………………………………………………...………. ………….……………………………………………………………………………………………... Zadanie 4. (2 pkt.) Oceń poniższe informacje dotyczące układu ruchu w kategorii prawda / fałsz, wpisując literę P, jeśli informacja jest prawdziwa lub literę F, jeśli jest fałszywa. Informacje A. B. C. D.
Mięśnie synergistyczne, to mięśnie wykonujące tę samą czynność, np. mięśnie międzyżebrowe. Okostna to błona pokrywająca kości na zewnątrz wraz z powierzchniami stawowymi. Tkanka chrzęstna szklista buduje powierzchnie stawowe kości, jest bardzo odporna na ścieranie. Trzony kości długich oraz powierzchnie kości płaskich zbudowane są z tkanki kostnej gąbczastej.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
P/F
Zadanie 5. (2 pkt.) Na rysunku przedstawiono sarkomer – podstawową jednostkę strukturalno - kurczliwą mięśnia. Literami A, B i C oznaczono elementy jego budowy.
a) Podaj nazwy elementów budowy sarkomeru oznaczonych literami A, B i C. A ……………………………................................................................................................................ B ………………………………………………………………………………………………............ C ………………………………………………………………………………………………............ b) Wyjaśnij, na czym polega mechanizm skurczu mięśnia. ………………………………………………………………………………………………..……..… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 6. (2 pkt.) Coraz częstszą chorobą degeneracyjną kości jest osteoporoza, podczas której resorpcja kości jest znacznie szybsza niż ich odbudowa. Chorzy tracą dużo tkanki kostnej, więc ich kości stają się kruche i łamliwe. Niektóre leki powstrzymują resorpcję kości przez osteoklasty. Obecne badania nad lekami są również skierowane na pobudzanie aktywności osteoblastów. a) Uzasadnij, uwzględniając funkcję osteoblastów, że pobudzanie ich aktywności za pomocą leków, może powstrzymywać rozwój osteoporozy. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… b) Przedstaw jedną zasadę profilaktyki, która może uchronić człowieka przed osteoporozą lub ją opóźnić. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 7. (2 pkt.) Na rysunku przedstawiono budowę jajnika.
a) Podaj nazwy struktur oznaczonych literami A, B, C. .………………………………………………………………………………………………….... ……………………………………………………………………………………………………. b) Określ rolę struktury B. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… Zadanie 8. (2 pkt.) Łożysko u ssaków, w tym u człowieka zbudowane jest z części matczynej oraz płodowej. Wymień elementy budowy łożyska utworzone przez: a) część matczyną …………………………………………………………………………………………………..… …………………………………………………………………………………………………….. b) część płodową …………………………………………………………………………………………………..… …………………………………………………………………………………………………….. Zadanie 9. (1 pkt.) Zaznacz funkcję błędnie przypisaną łożysku: A. przekazuje substancje odżywcze z krwi matki do krwi płodu B. przekazuje azotowe metabolity z krwi płodu do krwi matki C. ochrania płód przed wszystkimi mikroorganizmami krążącymi we krwi matki D. wytwarza i wydziela gonadotropinę kosmówkową oraz relaksynę
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 10. (3 pkt.) Na poniższym schemacie przedstawiono wpływ hormonów na zmiany strukturalne w jajniku oraz macicy podczas cyklu owulacyjno – menstruacyjnego.
a) Podaj, na podstawie schematu, w którym dniu cyklu następuje owulacja. ………………………………………………………………………………………………………… b) Wyjaśnij, w jaki sposób na zmiany strukturalne w macicy wpływa: wzrost poziomu progesteronu ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… spadek poziomu progesteronu ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 11. (1 pkt.) Zdolność do rozrodu i stałe utrzymanie gatunku jest podstawową cechą organizmów. Jedne organizmy rozmnażają się płciowo, inne bezpłciowo. Istnieją również takie, u których występują obydwa sposoby rozmnażania się. Zdarza się, że sposób rozrodu zależy od aktualnie panujących warunków środowiskowych. Określ, który sposób rozmnażania się (płciowy czy bezpłciowy) jest bardziej korzystny dla organizmów w niestałym, zmieniającym się środowisku. Odpowiedź uzasadnij podając jeden argument. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 12. (2 pkt.) Wpływ światła i czasu jego działania na roślinę w ciągu doby ma wpływ na jej zakwitanie (reakcję fotoperiodyczną), i jest niejednakowy dla różnych roślin. Poniżej przedstawiono reakcje fotoperiodyczne dwóch różnych gatunków roślin – dnia długiego oraz dnia krótkiego.
Podaj, na którym schemacie, A czy B, przedstawiono rośliny długiego dnia. Odpowiedź uzasadnij za pomocą dwóch argumentów. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 13. (2 pkt.) Auksyny to hormony roślinne wpływające między innymi na wzrost owocni (nr 1 i 2 na rys.). Owocnia może powstawać z zalążni, dna kwiatowego lub dna kwiatowego oraz zalążni, tak, jak w przypadku owoców jabłoni przedstawionych poniżej.
a) Podaj nazwę części owocu, w której produkowane są auksyny. …………………………………………………………………………………………………….. b) Podaj oznaczenie cyfrowe z rysunku oraz nazwę tej części owocni, która rozwija się z zalążni. ……………………………………………………………………………………………………..
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 14. (1 pkt.) Wytwarzanie kwiatów przez rośliny dnia długiego i dnia krótkiego związane jest z różnicą stężeń dwóch rodzajów fitochromu, oznaczanych jako P730 oraz P660, które mogą wzajemnie w siebie przechodzić. Przemiany te przedstawiono na poniższym rysunku.
Uzupełnij tabelę wpisując odpowiednio „+" w miejscach, w których można spodziewać się pozytywnej reakcji fotoperiodycznej (zakwitanie rośliny) lub „-" w miejscach, w których nie wystąpi pozytywna reakcja fotoperiodyczna. Stężenie fitochromu
Zakwitanie Rośliny dnia długiego Rośliny dnia krótkiego
Wzrost P730 Wzrost P660 Zadanie 15. (2 pkt.) Przeprowadzano eksperymenty, w których badano wpływ różnych czynników na wzrost wydłużeniowy łodygi. Przebieg jednego z eksperymentów przedstawiono na rysunku poniżej.
a) Sformułuj problem badawczy do eksperymentu przedstawionego powyżej. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… b) Przedstaw hipotezę badawczą potwierdzoną wynikami tego eksperymentu. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności z biologii w szkole ponadgimnazjalnej
część V
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 1. 1 pkt. Zaznacz rysunek prawidłowo obrazujący działanie synapsy chemicznej. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem.
………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 2. 1 pkt. Na poniższym schemacie przedstawiono podział układu nerwowego z zastosowaniem dwóch kryteriów.
Określ kryteria A i B, na podstawie których dokonano podziału układu nerwowego na powyższym schemacie. Kryterium A ………………………………………………………………………………………………………… Kryterium B ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 3. 2 pkt. Rysunek przedstawia w sposób uproszczony przekrój przez rdzeń kręgowy człowieka.
a)
Zaznacz strzałkami kierunek przewodzenia impulsów nerwowych (do i od rdzenia) przez korzonki brzuszne i grzbietowe.
Wyjaśnij, jaka jest różnica między budową histologiczną istoty szarej i białej rdzenia kręgowego. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
b)
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 4. (2 pkt.) Na rysunkach przedstawiono zmiany zachodzące w strukturze oka oznaczonej literą A, podczas oglądania przedmiotów z różnej odległości.
Podaj nazwę elementu budowy oka oznaczonego literą A, oraz określ jego rolę w powstawaniu obrazu na siatkówce przedmiotów oglądanych z różnej odległości. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 5. 1 pkt. Zestaw prawidłowo odpowiedź z kolumny B z opisem z kolumny A. 1. 2. 3. 4.
1.....................
A Reguluje średnicę otworu, przez który wpada światło. Okolica najostrzejszego widzenia. Błona światłoczuła oka. Uczestniczy w dostarczaniu składników odżywczych 2......................
B A. B. C. D. E. F.
spojówka naczyniówka nerw wzrokowy tęczówka plamka żółta siatkówka
3.........................
4...........................
Zadanie 6. 1 pkt. Do korekcji wad narządu wzroku stosuje się m.in. różne rodzaje soczewek, np. rozpraszające, skupiające, cylindryczne. Na rysunku przedstawiono gałkę oczną z widoczną wadą wzroku. Linią przerywaną zaznaczono kształt gałki, jaki powinien być w przypadku oka miarowego.
Który rodzaj soczewek, spośród wyżej wymienionych należy zastosować w przypadku wady wzroku przedstawionej na schemacie. Wybór uzasadnij jednym argumentem. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 7. 1 pkt. Uporządkuj kierunek przebiegu bodźca akustycznego, wpisując w wyznaczone miejsca cyfry odpowiadające odpowiednim strukturom budowy ucha. 1. Kosteczki słuchowe; 2. Ośrodki słuchowe w korze mózgowej; 3. Nerw ślimakowy; 4. Okienko owalne ślimaka; 5. Błona bębenkowa; 6. Małżowina uszna; 7. Narząd spiralny Cortiego; 8. Przewód słuchowy zewnętrzny _____
_____
5
____
_____
____
3
____
Zadanie 8. 2 pkt. W pewnym doświadczeniu dotykano lekko powierzchni języka (w wielu miejscach) wacikami namoczonymi w słabym roztworze cukru i w słabym roztworze octu. Sformułuj problem badawczy oraz przedstaw hipotezę badawczą do tego doświadczenia. Problem badawczy ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Hipoteza badawcza ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 9. 1 pkt. Połącz w pary gruczoł z właściwym dla niego hormonem. 1. tyroksyna 2. glukagon 3. androgeny 4. oksytocyna 5. parathormon 1 …….
2 …….
a. trzustka b. jądra c. tarczyca d. przytarczyce e. podwzgórze 3 …….
4 …….
5 …….
Zadanie 10. 2 pkt. Oceń poprawność poniższych stwierdzeń, wpisując obok nich litery: P – prawda lub F – fałsz. A. Podwyższenie stężenia glukozy we krwi pobudza komórki do produkcji i wydzielania insuliny do krwi. B. Insulina pobudza wątrobę do magazynowania glukozy pod postacią glikogenu. C. Obniżenie stężenia wapnia we krwi pobudza produkcję i wydzielanie kalcytoniny. D. Androgeny u kobiet produkowane są przez jajniki i korę nadnerczy.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 11. 2 pkt. Na schematach przedstawiono wpływ hormonów sterydowych (A) i peptydowych (B) na funkcjonowanie komórek.
A.
B.
Podaj, na podstawie schematów, dwie różnice w sposobie działania hormonów sterydowych i peptydowych w komórkach. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 12. 2 pkt. Na schemacie przedstawiono współdziałanie przysadki oraz tarczycy w wydzielaniu hormonów.
a) Wyjaśnij, na czym polega mechanizm sprzężenia zwrotnego w regulacji wydzielniczej przysadki oraz tarczycy. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… b) Podaj nazwy hormonów przysadki oraz tarczycy, które oznaczono na schemacie jako X i Y. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 13. 2 pkt. Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji hormonalnej procesów zachodzących w jądrach.
a) Uzupełnij schemat wpisując w kółka znak „+” oznaczający pobudzanie lub znak „-” oznaczający hamowanie. b) Podaj pełne nazwy hormonów wydzielanych przez przysadkę, oznaczonych na schemacie jako FSH i LH. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… Zadanie 14. 2 pkt. Hartowanie skóry ma na celu usprawnienie jej czynności termoregulacyjnych. Hartująco na skórę wpływa zimna woda po ciepłej kąpieli, obmywanie karku chłodną wodą a także różnego rodzaje masaże. Podaj nazwę elementu budowy skóry, którego działanie może być usprawnione przez hartowanie oraz wyjaśnij rolę tego elementu w procesie termoregulacji. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 15. 1 pkt. Uzasadnij słuszność stwierdzenia: Skóra jako organ działa przeciwkrzywicznie. W uzasadnieniu posłuż się jednym argumentem. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności z biologii w szkole ponadgimnazjalnej
część VI
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 1. 1 pkt. Schemat przedstawia nukleotyd DNA.
Podaj nazwy składników nukleotydu oznaczonych na schemacie literami A, B, C. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 2. 1 pkt. Na poniższym rysunku w sposób schematyczny przedstawiono występujące w komórkach kwasy nukleinowe.
Zaznacz RNA i krótko uzasadnij wybór. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 3. 3 pkt. Poniżej przedstawiono kolejność nukleotydów występujących w krótkim odcinku jednej z nici DNA. A-T-G-C-C-A-C-T-C-G a) Podaj nazwę związku, który powstanie w wyniku procesu: - replikacji na matrycy przedstawionej nici DNA ………………………………………………... - transkrypcji na matrycy przedstawionej nici DNA …………………………………………….. b) Podaj kolejność nukleotydów w obydwu związkach powstałych w wyniki procesu replikacji oraz transkrypcji. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… c) Napisz, ile aminokwasów jest zakodowanych w nici DNA przedstawionej powyżej. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 4. 3 pkt. Na poniższym rysunku przedstawiono trzy pary różnych chromosomów w kariotypie trzech osób. Liczby 15 oraz 21 oznaczają numery par chromosomów homologicznych w kariotypach tych osób.
a) Na podstawie analizy pary 7 i 21 chromosomów homologicznych zapisz literowe oznaczenia: homozygoty dominującej …………………………………………………………………………… heterozygoty………………………………………………………………………………………….. b) Podaj oznaczenie literowe genów, które mogą warunkować daltonizm oraz mukowiscydozę. W obydwu przypadkach odpowiedź uzasadnij. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 5. 3 pkt. U ludzi gen A - odpowiedzialny za wolny płatek ucha, dominuje nad genem a - odpowiedzialnym za przyrośnięty płatek ucha. Mężczyzna mający wolny płatek ucha, którego ojciec miał również wolny płatek, a matka – przyrośnięty, poślubił kobietę mającą przyrośnięty płatek ucha. Określ, jakie jest prawdopodobieństwo urodzenia się w tym związku dziecka z przyrośniętym płatkiem ucha? Wykonaj odpowiednią krzyżówkę. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 6. 2 pkt. Podaj genotyp mężczyzny, który nie potrafi rozróżnić barwy zielonej od barwy czerwonej i bardzo wcześnie zaczął łysieć. Jego ojciec nie miał problemów z rozróżnianiem barw i nie był łysy. Podaj możliwe genotypy matki tego mężczyzny. Przyjmij, że za łysienie odpowiada dominujący gen B. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 7. 3 pkt. Częstość procesu crossing – over u Drosophila melanogaster między genami a – zredukowane skrzydła i b – purpurowe oczy wynosi 13%. Podaj, jaki procent potomstwa Drosophila melanogaster będzie miało purpurowe oczy i zredukowane skrzydła w wyniku krzyżówki muszek o następujących genotypach :
Wykonaj odpowiednią krzyżówkę. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 8. 5 pkt. U myszy gen B powoduje czarne zabarwienie sierści, gen b – barwę brunatną. Do wytworzenia barwnika niezbędny jest również gen C, determinujący syntezę melaniny w sierści. Gdy tego genu nie ma synteza melaniny nie następuje: gen c jest genem epistatycznym. a) Podaj genotypy myszy (linie czyste - homozygotyczne) o sierści: - białej ………………………………………………………………………………………………… - czarnej ………………………………………………………………………………………………. b) Podaj genotypy mieszańców pokolenia F1 między tymi myszami. ………………………………………………………………………………………………………… c) Podaj możliwe genotypy gamet wyżej wymienionych mieszańców. ………………………………………………………………………………………………………… d) przedstaw krzyżówkę wyżej wymienionych mieszańców i ustal liczbowy stosunek fenotypów w pokoleniu F2. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 9. 2 pkt. W wyniku podziału mejotycznego pewnej komórki powstały cztery typy gamet o następujących genotypach: BC, Bc, bC, bc. Około 20% komórek potomnych stanowiły gamety: BC i bc. a) Podaj, które geny były sprzężone w chromosomach komórki macierzystej. ………………………………………………………………………………………………………… b) Podaj nazwę procesu zachodzącego podczas mejozy, który umożliwił wytworzenie gamet: AB, ab. …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 10. 1 pkt. U pewnego organizmu crossing – over:
stwierdzono Gen ac ac bv bv
następujące Gen et hi et hi
częstotliwości
występowania
procesu
% crossing - over 2,0 4,7 5,0 2,3
Przedstaw kolejność ułożenia genów w chromosomie tego organizmu. …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 11. 2 pkt. W tabeli przedstawiono ryzyko powstawania zespołu Downa u dzieci w zależności od wieku matki. Wiek matki (lata) 20 25 30 35 40 45 50
Ryzyko wystąpienia zespołu Downa u dziecka 1:1528 1:1351 1:909 1:384 1:112 1:28 1:6
a) Sformułuj wniosek na podstawie powyższych danych. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… b) Jakiej rady możesz udzielić kobietom po przeanalizowaniu danych w tabeli? ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 12. 1 pkt. Poniżej podano cechy wybranych chorób genetycznych człowieka. A. choroba sprzężona z płcią, powstaje w wyniku mutacji jednego genu na chromosomie X, brak zdolności wytwarzania jednego z białek osocza. B. choroba związana z zaburzeniem liczby autosomów - trisomia 21 chromosomu będąca wynikiem nondysjunkcji podczas wytwarzania komórek jajowych. C. choroba powstaje w wyniku mutacji jednego genu na autosomie, polega na wadliwej przemianie pewnych aminokwasów /blok metaboliczny/. D. choroba związana z zaburzeniem liczby chromosomów płciowych. Przyporządkuj odpowiednio cechy chorób spośród A – D do ich nazw. Zespół Downa ……. Hemofilia ……. Fenyloketonuria …….
Zadanie 13. 2 pkt. Przeprowadzono następujący eksperyment: Do badania użyto nasion pewnego gatunku rośliny. Nasiona podzielono na dwie grupy. Pierwszą grupę nasion naświetlano promieniami UV, drugiej grupy nasion nie naświetlano. Następnie obie grupy nasion wysiano na oddzielnych szalkach. Po kilkunastu dniach wykonano preparaty mikroskopowe komórek roślin, które wyrosły z nasion naświetlanych UV i nie naświetlanych UV. Do obserwacji wybrano komórki z widocznymi chromosomami. Stwierdzono różnice w liczbie chromosomów w komórkach roślin, które wyrosły z nasion naświetlanych UV i nie naświetlanych UV.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
a) Określ próbę kontrolną w tym eksperymencie. ................................................................................................................................................................ b) Zaproponuj hipotezę badawczą do przedstawionego eksperymentu. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 14. 1 pkt. Na schemacie przedstawiono cykl życiowy faga λ.
Podaj, który schemat (A, czy B) przedstawia cykl lityczny tego faga. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 15. 2 pkt. Oceń poniższe informacje dotyczące kierunków ewolucji układu szkieletowego owodniowców w kategorii prawda wpisując literę P lub fałsz wpisując literę F. Lp.
Układ szkieletowy owodniowców – kierunki ewolucji:
A.
Wzrost pojemności mózgoczaszki.
B.
Zwiększanie liczby kości.
C.
Podciąganie kończyn pod tułów.
D.
Wydłużanie kończyn.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
P/F
Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności z biologii w szkole ponadgimnazjalnej
część VII
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 1. 1 pkt. Na schemacie przedstawiono strukturę ekosystemu.
Określ kryteria A i B, według których dokonano podziału elementów składających się na ekosystem. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 2. 2 pkt. Na schemacie przedstawiono krążenie azotu w przyrodzie.
Podaj nazwę bakterii przeprowadzających proces oznaczony jako X na schemacie oraz określ ich jedno znaczenie w przyrodzie. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 3. 2 pkt. Koźlarz babka jest grzybem mikoryzowym związanym z brzozą, występującym głównie w lasach liściastych. Goryczak żółciowy rośnie jako saprofit w lasach sosnowych i świerkowych. Podaj po jednym źródle związków organicznych dla każdego z wymienionych w tekście grzybów. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 4. 1 pkt. Naukowcy zbadali dwie populacje tego samego gatunku roślinożercy, zasiedlające podobne ekosystemy leśne. Pierwsza (A), zasiedlająca obszar leśny o powierzchni 100 ha, liczyła 100 osobników, druga (B) natomiast 120 osobników i zasiedlała kompleks leśny o powierzchni 200 ha. Wskaż, w której populacji konkurencja wewnątrzgatunkowa będzie słabsza i uzasadnij swój wybór jednym argumentem. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 5. 1 pkt. Zaznacz na schemacie nazwę grupy organizmów (spośród 1 - 3) posiadających największą ilość energii zawartej w biomasie. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem.
Uzasadnienie: ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 6. 1 pkt. W dwóch antagonistycznie oddziałujących na siebie populacjach samoregulacja ich liczebności odbywa się na drodze sprzężenie zwrotnego. Uzupełnij poniższy schemat wstawiając w odpowiednie miejsca znaki + oraz – tak, aby mógł on obrazować to zjawisko.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 7. 2 pkt. Na poniższym schemacie przedstawiono zależności występujące pomiędzy organizmami w pewnej biocenozie. D
F
C
A
E
B
rośliny
a) Zaznacz pojęcie, które najlepiej odpowiada przedstawionemu wyżej schematowi. Wybór uzasadnij jednym argumentem. A. łańcuch spasania B. obieg materii C. sieć pokarmowa D. łańcuch detrytusowy ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… b) Podaj oznaczenia literowe organizmów należących tylko do jednego poziomu troficznego, które mogą konkurować ze sobą o pokarm. …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 8. 2 pkt. W wykropkowane miejsca wpisz cyfry, które odpowiadają poniższym wyrażeniom: 1) produktywność pierwotna, 2) produktywność wtórna, 3) biom, 4) klimaks, 5) sukcesja wtórna A. ostateczna postać ekosystemu, która wykształca się w określonych warunkach klimatyczno -ekologicznych, B. przyrost biomasy autotrofów w jednostce czasu, C. zespoły ekosystemów określonego obszaru geograficznego, D. przyrost biomasy heterotrofów w jednostce czasu, E. rozwijanie się biocenozy na terenie zajętym wcześniej przez inną biocenozę. A ….
B ….
C….
D ….
E ….
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 9. 2 pkt. Oceń poprawność poniższych stwierdzeń, wpisując obok nich litery: P – prawda lub F– fałsz. Lp. Definicja A. Protokooperacja to rodzaj neutralnego współżycia organizmów, w których jeden organizm nie wywiera ani pozytywnego ani negatywnego wpływu na inny organizm B. Komensalizm to rodzaj antagonistycznego współżycia organizmów, w którym jeden organizm zabija i zjada drugi organizm C. Mutualizm jest to współżycie dwóch organizmów z obopólną korzyścią niezbędną do ich przeżycia D. Konkurencja międzygatunkowa ma miejsce, gdy nisze ekologiczne dwóch różnych gatunków pokrywają się E. Amensalizm to typ współżycia, w wyniku którego populacja jednego gatunku hamuje rozwój drugiej populacji sama nie podlegając jej wpływom
P/F
Zadanie 10. 1 pkt. Sukcesja ekologiczna jest to następowanie po sobie faz rozwojowych danego ekosystemu, w wyniku zmieniających się abiotycznych i biotycznych czynników środowiskowych. Sukcesja pierwotna rozpoczyna się na terenie nie zajętym wcześniej przez żadną biocenozę, a więc na podłożu całkowicie abiotycznym, np. nagiej skale. W jej efekcie powstaje nowy jakościowo ekosystem, zasiedlony przez organizmy żywe. Uporządkuj poniżej wymienione stadia sukcesji ekologicznej pierwotnej (wpisując cyfry od 1 do 5), tak, aby odzwierciedlały prawidłową kolejność jej etapów. ….. migracyjne ….. konkurencyjne ….. zasiedlające ….. pionierskie ….. stabilizacji
Zadanie 11. 2 pkt. Na podstawie tekstu wymień dwie przyczyny zmniejszania się liczebności fok. Foki szare, ozdoba bałtyckiej fauny, są zagrożone. Mimo ochrony jest ich coraz mniej. Czy skazane są na całkowitą zagładę, odpowie czas, a zadecyduje czystość mórz, objętość pokarmu i inny niż dotychczas stosunek człowieka do tych – i wszystkich innych – ssaków, których domem i żywiołem są wody mórz. ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 12. 2 pkt. Na rysunku przedstawiono budowę liścia roślin światłolubnych (A) i cieniolubnych (B).
Wskaż jedną cechę w budowie liści przedstawionych na rysunku, będącą wyrazem przystosowania tych roślin do różnych warunków oświetlenia oraz wyjaśnij znaczenie adaptacyjne tej cechy. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 13. 1 pkt. Na wykresie przedstawiono, jak kształtuje się liczebność dwóch hipotetycznych populacji pewnych gatunków zwierząt – rozmnażających się płciowo (populacja A) oraz rozmnażających się bezpłciowo (populacja B), w zależności od różnych warunków środowiskowych. Uwaga – populacje nie oddziaływają na siebie. Dla ułatwienia obie krzywe przedstawiono w jednym układzie współrzędnych.
Na podstawie analizy wykresu określ, który sposób rozmnażania się zwierząt jest dla nich korzystniejszy w zmiennych warunkach środowiska. Odpowiedź uzasadnij, podając jedną zaletę wybranego sposobu rozmnażania. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 14. 2 pkt. Według reguły Bergmana zwierzęta stałocieplne żyjące w klimacie zimnym są większe od przedstawicieli tych samych gatunków czy rodzajów żyjących w klimacie cieplejszym. Przykładem są sarny, dziki, lisy, wilki, które na Białorusi są większe niż we Włoszech lub Hiszpanii. Nie bez znaczenia, dla zwierząt żyjących w różnych warunkach klimatycznych, jest stosunek powierzchni ich ciała do objętości. Podaj, u których zwierząt (żyjących w klimacie zimnym czy ciepłym) występuje mniejszy stosunek powierzchni ciała do objętości oraz wyjaśnij znaczenie adaptacyjne tej zależności. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 15. 2 pkt. Poniżej wymieniono wybrane cechy występujące u niektórych, współczesnych grup kręgowców. A. Stałocieplność B. Kora mózgowa C. Dwa krwiobiegi D. Błony płodowe E. Przepona F. Kręgosłup kostny Przyporządkuj powyższe cechy do kręgowców, u których jako pierwszych się one pojawiły. Ryby ……….,
Płazy ………., Gady ……….,
Ssaki ……….
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy Miejsce na nalepkę z kodem szkoły PESEL ZDAJĄCEGO
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu można korzystać z ołówka, linijki, gumki i kalkulatora. 5. Proszę pisać tylko w kolorze czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Brudnopis nie będzie oceniany. 10. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. Życzymy powodzenia!
Wpisuje egzaminator / nauczyciel sprawdzający pracę Nr. zadania Maksymalna liczba punktów Uzyskana liczba punktów
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.
1
2
2
3
2
2
2
1
2
2
Nr. zadania Maksymalna liczba punktów Uzyskana liczba punktów
21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. SUMA
2
2
1
2
2
2
2
50
2
1
1
2
2
2
2
1
2
3
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Zadanie 1. (1pkt) Wśród wymienionych cech zaznacz te trzy, które dotyczą mięśni gładkich: A. komórki wielojądrowe o kształcie cylindrycznym. B. budują ściany narządów wewnętrznych. C. skurcz tych mięśni jest szybki. D. w cytoplazmie komórek miofilamenty ułożone są nieregularnie. E. regulacja ich skurczów jest niezależna od woli organizmu. F. są przytwierdzone do kości.
Zadanie 2. (2pkt) Tkanka kostna charakteryzuje się obecnością włókien kolagenowych przesyconych solami mineralnymi (głównie fosforanami wapnia i magnezu). Określ, jakie właściwości nadaje tkance kostnej każdy z wymienionych rodzajów substancji. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2pkt) Zaplanuj proste doświadczenie sprawdzające wpływ wysiłku fizycznego na intensywność oddychania człowieka. Masz do dyspozycji: 10 osób i zegarek z sekundnikiem. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 4. (3pkt) Schemat budowy skóry człowieka.
Wskaż dwa elementy budowy skóry umożliwiające chłodzenie przegrzanego organizmu oraz wyjaśnij, na czym polega mechanizm działania każdego z nich.
Strona 2 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ .
Zadanie 5. (2pkt) Schemat budowy kosmka jelitowego.
Przyporządkuj następujące produkty trawienia: aminokwasy, cukry proste, kwasy tłuszczowe, witaminy A, B, C i D do naczyń (A lub B), do których trafiają one po wchłonięciu do kosmków jelitowych. Naczynie A
tu trafiają:
Naczynie B
tu trafiają:
Zadanie 6. (2pkt) Schemat reakcji przemian cukru w organizmie człowieka. A glukoza glikogen B Podaj, w jakim narządzie zachodzą procesy A i B oraz wskaż ten proces, który zachodzi po zjedzeniu posiłku. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 3 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 4 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Zadanie 7. (2pkt) Dzienne zapotrzebowanie człowieka na białko wynosi około1g/kg masy ciała. Z tego około 50 % powinno być dostarczone w postaci białka pełnowartościowego zawierającego komplet różnych aminokwasów, w tym także egzogennych. a) Podaj dwa przykłady produktów spożywczych zawierających białka pełnowartościowe. ................................................................................................................................................................ b) Wyjaśnij, dlaczego spożywanie białek pełnowartościowych jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 8. (1pkt) W układzie oddechowym człowieka jama nosowa łączy się z gardłem. W gardle spotykają się drogi oddechowa z pokarmową. Z gardła powietrze dostaje się do krtani - narządu zbudowanego z chrząstek, połączonych ze sobą za pomocą więzadeł i mięśni. Wejście do krtani ograniczone jest jedną z jej chrząstek, zwaną nagłośnią. Określ, jaką rolę w układzie oddechowym pełni nagłośnia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2pkt) Podczas intensywnej pracy mięśni szkieletowych, np. podczas szybkiego biegu przez dłuższy czas, w komórkach mięśniowych zachodzi oddychanie beztlenowe. Produktem tego procesu, oprócz energii, jest także kwas mlekowy, który jest przyczyną bólu mięśni. a) Wyjaśnij, dlaczego w komórkach mięśniowych podczas intensywnego wysiłku występuje oddychanie beztlenowe i powstaje kwas mlekowy. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. b) Wyjaśnij, dlaczego masaże, ciepła kąpiel, lekkie ćwiczenia zaraz po dużym wysiłku fizycznym pozwalają na szybkie pozbycie się bólu mięśni. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. Strona 5 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Zadanie 10. (2pkt) Wentylacja płuc związana jest ze zmianami objętości i ciśnienia wewnątrz klatki piersiowej. Polega ona na rytmicznych ruchach oddechowych klatki piersiowej. Każdy oddech składa się z dwóch faz: wdechu i wydechu. Wykresy ilustrują zmiany ciśnienia w płucach i objętości płuc podczas wdechu i wydechu.
Wyjaśnij zależności między zmianami objętości płuc i ciśnienia wewnątrz płuc a ich wentylacją. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2pkt) Schemat krążenia wrotnego.
Podaj nazwy naczyń krwionośnych oznaczonych literami A, B i C oraz określ rolę, jaką w krążeniu wrotnym pełni naczynie A.
Strona 6 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1pkt) Schemat budowy serca człowieka.
Wyjaśnij, jaką rolę w funkcjonowaniu serca pełnią zaznaczone na schemacie struktury. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1pkt) Uporządkuj przedstawione poniżej informacje, wpisując cyfry od 1 do 6 w takiej kolejności, aby utworzyć właściwy opis etapów powstawania moczu. ....... Mocz ostateczny spływa do kanalika zbiorczego a następnie do miedniczki nerkowej. ....... Krew przepływając przez kłębuszek nerkowy ulega filtracji. ....... W komórkach wątroby w wyniku rozkładu aminokwasów powstaje mocznik. ....... Podczas przepływu przesączu przez kanalik nefronu z powrotem do krwi wracają: glukoza, niektóre jony, woda. ....... Wraz z krwią mocznik transportowany jest do nerek. ....... Do przesączu nie przenikają komórki krwi oraz białka osocza, przenika natomiast woda, jony wielu soli, glukoza i mocznik.
Zadanie 14. (2pkt) Schemat ilustruje wyniki badań dotyczących ilości (w ml/ min) wytwarzanego moczu pierwotnego i moczu ostatecznego. Opisz słownie otrzymane wyniki i sformułuj wniosek liczbowy wynikający z przeprowadzonych badań. ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ Strona 7 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
................................................................................................................................................................ ...........................................................................................................................................
Strona 8 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Zadanie 15. (2pkt) Rysunek przedstawia powstawanie obrazu na siatkówce oka.
Opisz, w jaki sposób obraz przedmiotu powstaje na siatkówce oraz wyjaśnij, jakie struktury i gdzie położone zapewniają jego prawidłową interpretację. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 16. (2pkt) Poniżej podane są przykłady działań autonomicznego układu nerwowego: A. zwęża oskrzela. B. hamuje wydzielanie śliny. C. zwiększa częstość skurczów serca. D. pobudza wydzielanie soku żołądkowego. E. zwęża naczynia krwionośne. F. pobudza wydzielanie adrenaliny. G. przyspiesza trawienie. Spośród wymienionych przykładów działań układu autonomicznego wybierz te, które są reakcjami na sytuacje stresowe części współczulnej tego układu oraz podaj przykład sytuacji stresowej, w której może wystąpić jedna z wybranych przez Ciebie reakcji. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Strona 9 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Zadanie 17. (2pkt) Organizm człowieka może nabyć odporność w wyniku wstrzyknięcia surowicy, przebycia choroby zakaźnej, szczepienia, zetknięcia się z drobnoustrojami, uzyskania przeciwciał od matki w okresie rozwoju płodowego, uzyskania przeciwciał od matki wraz z mlekiem. Spośród wymienionych mechanizmów nabywania odporności wypisz te, które zapewniają odporność długotrwałą oraz te, które zapewniają odporność krótkotrwałą. Mechanizmy zapewniające odporność długotrwałą
Mechanizmy zapewniające odporność krótkotrwałą
Zadanie 18. (1pkt) Schemat przedstawia działanie kalcytoniny, hormonu wydzielanego przez przytarczyce, w organizmie człowieka.
Uzupełnij schemat wpisując w miejscach przy literach A i B wyrazy wzrost lub spadek. Strona 10 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Zadanie 19. (2pkt) Na schemacie przedstawiono procesy towarzyszące cyklowi menstruacyjnemu kobiety.
Określ dwa skutki, jakie może spowodować zbyt niski poziom estrogenów w fazie przedowulacyjnej cyklu menstruacyjnego kobiety. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 20. (3pkt) Podczas rozwoju zarodka powstaje łożysko, które zapewnia ścisły kontakt płodu z matką. Określ, jaki negatywny wpływ na rozwój płodu mogą mieć przenikające przez łożysko takie czynniki, jak: A - wirusy chorób zakaźnych np. różyczki: .................................................................................... .......................................................................................................................................................... B - nikotyna: .................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... C - narkotyki: ................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................
Strona 11 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Zadanie 21. (2pkt) DNA zbudowany jest z jednostek zwanych nukleotydami. Schemat budowy DNA.
Na schemacie budowy DNA zaznacz (obrysuj) jeden nukleotyd i podaj nazwy związków chemicznych wchodzących w jego skład. ................................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2pkt) Schemat przedstawia proces replikacji DNA.
Sformułuj dwa wnioski dotyczące wyniku tego procesu.
Strona 12 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1pkt) Wskaż, który z poniższych opisów błędnie charakteryzuje kod genetyczny. Kod genetyczny jest A. trójkowy – jeden kodon składa się z trzech nukleotydów. B. uniwersalny - te same trójki nukleotydów kodują te same aminokwasy w całym świecie ożywionym. C. bezprzecinkowy – nukleotydy każdego kodonu są oddzielone od siebie związkami o innym charakterze. D. jednoznaczny - każdy kodon koduje tylko jeden rodzaj aminokwasu.
Zadanie 24. (2pkt) Schemat przedstawia skutki mutacji w niewielkim fragmencie DNA.
Określ rodzaj mutacji, który wystąpił w przedstawionym fragmencie DNA oraz wyjaśnij, jaki jest jej bezpośredni skutek. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2pkt) Intensyfikacja rolnictwa spowodowała, że w wielu krajach zaprzestano hodowli i uprawy ,,starych” ras zwierząt i odmian roślin, które były przystosowane do lokalnych warunków środowiskowych i bardziej odporne na choroby i pasożyty. Zastąpiono je wysoko wyspecjalizowanymi, wydajnymi rasami i odmianami, o wysokich wymaganiach środowiskowych i małej odporności na choroby. Na przykład w USA z 40 odmian szparagów uprawianych na początku XX w. obecnie można spotkać dwie lub trzy. W Europie z około 145 ras bydła hodowlanego, 115 zagrożonych jest wyginięciem. Czy, według Ciebie, należy chronić lokalnie występujące rasy zwierząt i odmiany roślin? Swoją opinię uzasadnij, podając dwa argumenty. Strona 13 z 12
Plik pobrany ze strony www.cka.pl www.rozwiazania.pl
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2pkt) Bakterie azotowe z rodzaju Rhizobium, zwane bakteriami brodawkowymi, żyją wewnątrz specjalnie dla nich wytworzonych brodawek na korzeniach roślin motylkowych (np. grochu, łubinu, fasoli). Podaj nazwę tej formy zależności organizmów oraz wyjaśnij, jakie znaczenie ma ona dla bakterii brodawkowych i dla roślin motylkowych. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2pkt) Na podstawie poniższego tekstu narysuj schemat przedstawiający przemieszczanie się pestycydów z miejsc ich zastosowania (strefy tropikalnej) do organizmów ludzi zamieszkujących inne rejony świata. Pewna ilość pestycydów, z których wiele zalicza się do stałych zanieczyszczeń organicznych, użytych w strefie tropikalnej i umiarkowanej, z czasem dociera w rejony podbiegunowe. Pary tych związków przenoszą się z prądami powietrza w chłodniejsze rejony Ziemi, skraplają się i opadają do wody morskiej, a następnie przez skórę, drogi oddechowe i wraz z pokarmem dostają się do organizmów ptaków i ssaków. W kolejnych ogniwach wzrasta poziom ich kumulacji i w związku z tym dla ostatniego ogniwa łańcucha pokarmowego, np. człowieka, pestycydy mogą stać się śmiertelną trucizną.
Strona 14 z 12
Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy Miejsce na nalepkę z kodem szkoły
PESEL ZDAJĄCEGO
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz II Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu można korzystać z ołówka, linijki, gumki i kalkulatora. 5. Proszę pisać tylko w kolorze czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Brudnopis nie będzie oceniany. 10. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. Życzymy powodzenia!
Wpisuje egzaminator / nauczyciel sprawdzający pracę Nr. zadania Maksymalna liczba punktów Uzyskana liczba punktów
28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47.
Nr. zadania Maksymalna liczba punktów Uzyskana liczba punktów
48. 49. 50. 51. 52. 53. SUMA
1
2
3
2
Plik pobrany ze strony
3
2
3
1
2
2
2
1
2
1
50
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
2
1
2
1
2
1
2
3
3
3
1
2
Zadanie 28. (1pkt) Schemat przedstawia budowę ściany komórkowej roślin.
Podaj nazwę struktury oznaczonej literą A i wyjaśnij jaką pełni ona funkcję. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ...............................................................................................................................................................
Zadanie 29. (3pkt) Dwa wodne roztwory A i B zostały oddzielone błoną o właściwościach błony biologicznej. Określ wypadkowy kierunek ruchu cząsteczek wody między roztworami w przypadkach X, Y i Z.
Stężenie substancji w roztworze A (w mol/dm3) 0,2 0,1 0,01
Stężenie substancji w roztworze B (w mol/dm3) 0,5 0,02 0,01
Kierunek ruchu cząsteczek wody X Y Z
X - ................................................................................................................................................. Y - ................................................................................................................................................. Z - ..................................................................................................................................................
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 2 z 16
Zadanie 30. (3pkt) Schemat przedstawia zmiany zachodzące podczas dojrzewania plemnika.
Ustal, z jakich organelli rozwijają się wić i akrosom oraz wyjaśnij funkcję każdej z tych struktur w procesie zapłodnienia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 31. (3pkt) Długości trwania faz cyklu komórkowego pewnej komórki są następujące (w godzinach): Faza G1 12
Faza S 8
Faza G2 4
Faza M 2
Narysuj schemat kolisty ilustrujący opisany wyżej cykl komórkowy (kolejność i długość trwania faz, kierunek przebiegu cyklu) oraz wpisz przy odpowiednich fazach liczbę cząsteczek DNA (2c, 4c) odpowiednią dla każdej z nich.
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 3 z 16
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 4 z 16
Zadanie 32. (2pkt) Stwierdzenia w tabeli opisują cechy budowy mitochondrium. Uzasadnij, że podane poniżej cechy są wynikiem przystosowania mitochondrium do przeprowadzania procesu oddychania tlenowego. Charakterystyczne cechy budowy mitochondrium Zewnętrzna błona mitochondrium jest wysoce przepuszczalna dla małych cząsteczek.
Związek cechy z procesem oddychania tlenowego
Błona wewnętrzna mitochondrium tworzy wypukłości zwane grzebieniami.
Zadanie 33. (2pkt) 1 kg suchych (zawierających 10 – 12% wody) ziarniaków jęczmienia wydziela w ciągu doby 0,4 mg CO2. Wzrost uwodnienia tych nasion do 33% powoduje zwiększenie produkcji CO2 do 2000 mg CO2 na dobę. a) Oblicz, ile razy zwiększyła się produkcja CO2 przy wzroście uwodnienia nasion do 33%. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ b) Wyjaśnij, dlaczego wraz ze wzrostem uwodnienia nasion wzrasta ilość wytwarzanego przez nie CO2. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 5 z 16
Zadanie 34. (2pkt) Schemat przedstawia przemiany zachodzące w komórce roślinnej.
Wykaż, że chloroplasty i mitochondria to organella przetwarzające energię. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................
Zadanie 35. (1pkt) Uproszczony schemat cyklu mocznikowego.
Ustal, czy cykl mocznikowy ma charakter anaboliczny czy kataboliczny. Uzasadnij swoją opinię, podając jeden argument. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 6 z 16
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 7 z 16
Zadanie 36 (2pkt) Na schemacie przedstawiono fragmenty tkanek roślinnych.
Wśród przedstawionych tkanek wskaż dwie tkanki okrywające i podaj ich nazwy. ...............................................................................................................................................................
Zadanie 37. (1pkt) Schematy budowy wiązek przewodzących.
Wykaż związek między budową wiązek A i B a przyrostem na grubość roślin, w których one występują. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 8 z 16
Zadanie 38. (2pkt) Poniższy tekst zawiera opis cyklu życiowego skrętnicy. Skrętnica to jednokomórkowy glon tworzący nitkowate kolonie. W lecie rozmnaża się bezpłciowo na drodze fragmentacji plechy, a jesienią przystępuje do rozmnażania płciowego. Między leżącymi naprzeciwko siebie komórkami obu nici wytwarzany jest most cytoplazmatyczny, przez który protoplast jednej komórki przelewa się do drugiej. Zatem komórki uczestniczące w tym procesie pełnią funkcję gamet. W wyniku zapłodnienia powstaje diploidalna zygota, która po wytworzeniu grubej ściany jest jednocześnie przetrwalnikiem. Wiosną podczas kiełkowania zygota dzieli się mejotycznie i rozwija w nową kolonię. Ustal, która z faz (haploidalna czy diploidalna) dominuje w cyklu życiowym skrętnicy. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 39. (1pkt) Wykres ilustruje wyniki doświadczenia, w którym badano wpływ nawożenia azotem na zawartość oleju i białka w nasionach lnu.
Określ, w jaki sposób wzrost dawek nawozów azotowych wpływa na zawartość oleju i białka w nasionach lnu. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 9 z 16
Zadanie 40. (2pkt) Rysunek ilustruje wyniki doświadczenia badającego wpływ gibereliny i niskiej temperatury na zakwitanie marchwi.
I - roślina kontrolna, tj. nie poddana działaniu gibereliny ani niskiej temperatury II - roślina poddana działaniu gibereliny III - roślina uprzednio przetrzymywana przez 6 tygodni w niskiej temperaturze
a) Sformułuj wniosek na podstawie otrzymanych wyników doświadczenia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ b) Zaproponuj praktyczne wykorzystanie wyników przeprowadzonego doświadczenia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 41. (1pkt) Błonnik – składnik ścian komórkowych roślin, jest potencjalnym źródłem energii niedostępnym dla większości zwierząt, gdyż brak im enzymów rozkładających ten cukier. Na podstawie specjalnych pomiarów obliczono, że np. owca (która nie ma enzymów rozkładających błonnik) wykorzystuje jednak energię zawartą w spożytym błonniku aż w 87%. Wyjaśnij, co umożliwia owcy wykorzystanie błonnika jako źródła energii. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 10 z 16
Zadanie 42. (2pkt) Schemat przedstawia zarodki gada i ssaka.
Wyjaśnij zależność między formą rozrodu a rolą omoczni w rozwoju zarodkowym gadów i ssaków. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 43. (3pkt) Przeprowadzono doświadczenie na dwóch grupach zwierząt tego samego gatunku. W każdej grupie była taka sama liczba zwierząt, wszystkie zwierzęta były bardzo zbliżonych rozmiarów i kondycji. Grupa I – zwierzęta tej grupy otrzymywały dietę zrównoważoną, która pokrywała wszystkie ich potrzeby energetyczne i budulcowe. Grupa II – zwierzęta tej grupy otrzymywały dietę, która różniła się od diety grupy I brakiem witaminy A. a) Wskaż, która grupa zwierząt była grupą kontrolną, a która grupą doświadczalną. Odpowiedź uzasadnij. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
b) Sformułuj problem badawczy do tego doświadczenia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 11 z 16
Zadanie 44. (3pkt) Stonka ziemniaczana zimuje w postaci imago (formy dorosłej) w warstwie gleby do 50 cm głębokości. Wiosną samice składają żółte jaja w złożach na spodniej stronie liści ziemniaków. Wylęgające się larwy są pękate i z wiekiem przybierają pomarańczową barwę. Podczas lata dorosłe chrząszcze oraz larwy żerują na liściach, ogałacając niekiedy całą roślinę. Jesienią w glebie następuje przepoczwarzenie. Narysuj schemat przedstawiający cykl rozwojowy stonki ziemniaczanej. W schemacie uwzględnij wszystkie stadia rozwojowe, miejsca i czas ich bytowania.
Zadanie 45. (3pkt) Schemat I przedstawia proces transkrypcji, schemat II przedstawia sposób syntezy cząsteczki m-RNA. I
II
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 12 z 16
a) Wyjaśnij, jaką rolę w procesie transkrypcji pełni DNA i enzym polimeraza RNA. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... b) Wskaż źródło energii niezbędnej do syntezy m-RNA. ..........................................................................................................................................................
Zadanie 46. (1pkt) Spośród poniższych przykładów wskaż zestawienie fenotypów i genotypów rodziców, których dzieci mogą dziedziczyć grupy krwi w proporcji: 25%A, 50%B i 25% AB.
A. B. C. D.
Fenotypy AiB AB i 0 AB i B AiB
Genotypy IA IA oraz IBIB IAIB oraz ii IA IB oraz IBi IAi oraz IBi
Zadanie 47. (2pkt) Znamy około 6000 chorób spowodowanych uszkodzeniem pojedynczych genów. Współczesna terapia genowa polega na zastąpieniu wadliwego genu jego prawidłową kopią lub wprowadzeniu do genomu nowej, niezmutowanej kopii. Najpoważniejszym problemem terapii genowej jest sposób dostarczenia genów do komórek pacjentów. Do tego celu wykorzystywane są między innymi wirusy, z wbudowanymi prawidłowymi ludzkimi genami. Niektóre próby terapii genowej zakończyły się pomyślnie, inne tragicznie, ponieważ trudno jest przewidzieć reakcję organizmu na wirusa. Terapia genowa może dotyczyć wybranych somatycznych komórek chorego, jak również gamet i zygot. W wielu krajach terapia genowa komórek rozrodczych jest prawnie zabroniona. Czy terapia genowa komórek rozrodczych (komórek jajowych lub plemników) powinna być stosowana? Określ swoje stanowisko, posługując się dwoma argumentami. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 13 z 16
Zadanie 48. (2pkt) Częstymi przyczynami mutacji chromosomowych są zaburzenia w przebiegu podziałów komórkowych. Wyjaśnij, na czym może polegać mutacja spowodowana nieprawidłowym rozchodzeniem się chromosomów w anafazie I podziału mejotycznego. Podaj przykład choroby genetycznej człowieka spowodowanej taką mutacją. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 49. (2pkt) W pewnej populacji były preferowane osobniki o średniej wielkości ciała. Pojawienie się nowego drapieżnika spowodowało, że w walce o byt większe szanse na przetrwanie zaczęły mieć ofiary o dużych i małych rozmiarach ciała, gdyż duże osobniki mogły się skutecznie bronić, a małe - łatwiej ukryć. Ustal, który z wykresów przedstawia rodzaj doboru naturalnego występującego w opisanej populacji przed presją drapieżnika, a który po pojawieniu się drapieżnika.
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 50. (2pkt) Wskaż, które z poniższych stwierdzeń wskazuje czynnik nie wpływający na pulę genową populacji i na przebieg ewolucji. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem. A. Zmiany środowiska zewnętrznego (np. zmiany klimatyczne) mogą doprowadzić do selekcji określonych genotypów. B. Zmienność fluktuacyjna spowodowana czynnikami środowiskowymi polega na tym, że ten sam genotyp może wytworzyć różne fenotypy w zależności od warunków środowiskowych. C. W wyniku zmienności mutacyjnej powstają nowe geny, odrębne układy genów w chromosomach lub odrębne układy chromosomów. Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 14 z 16
D. Dobór naturalny eliminuje niekorzystne allele lub niekorzystne układy alleli i ułatwia zwiększanie liczby alleli korzystnych w danych warunkach. E. Izolacja uniemożliwia swobodne krzyżowanie się izolowanych populacji, w których z czasem w wyniku rekombinacji i mutacji następują stopniowe zmiany ich pul genowych. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 51. (1pkt) Na schematach A,B, C uwzględniono różne powiązania pomiędzy elementami ekosystemu.
Wskaż schemat, który prawidłowo opisuje strukturę ekosystemu i uwzględnia rzeczywiste powiązania pomiędzy jego elementami. ...............................
Zadanie 52. (2pkt) Nowy szkodnik kasztanowców białych (drzew, którymi od czterech stuleci Europejczycy obsadzają swoje miasta) w niespełna 20 lat opanował prawie całą Europę. Jest nim kilkumilimetrowy motyl o wdzięcznej nazwie szrotówek kasztanowcowiaczek. Szkodnik szybko atakuje nowe miejsca unoszony przez prądy powietrza. Zapłodnione samice składają jaja na powierzchni liści. Larwy po wylegnięciu się z jaj wgryzają się pod skórkę (na jednym liściu może ich być ok. 300) powodując, że liście żółkną, brunatnieją i zasychają. Motyle zimują w stadium poczwarki w martwych liściach. Co prawda nie brakuje środków chemicznych skutecznie działających na szrotówka, ale opryskiwanie nimi drzew w miastach zagraża zdrowiu ludzi i zwierząt. Zaproponuj dwa sposoby skutecznej walki z nowym szkodnikiem kasztanowców, które byłyby bezpieczne dla ludzi i zwierząt. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 15 z 16
Zadanie 53. (1pkt) Schemat obiegu materii i przepływu energii przez ekosystem.
Wyjaśnij, dlaczego zatrzymanie procesów rozkładu martwej materii w ekosystemie może spowodować śmierć zamieszkujących go organizmów. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
BRUDNOPIS
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 16 z 16
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 17 z 16
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Pobrano ze strony http://biologhelp.com (Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy)
Miejsce na naklejkê z kodem
KOD ZDAJ¥CEGO MBI-W1A1P-021
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I Czas pracy 90 minut
ARKUSZ I MAJ ROK 2002
Instrukcja dla zdaj¹cego 1. Proszê sprawdziæ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak nale¿y zg³osiæ przewodnicz¹cemu zespo³u nadzoruj¹cego egzamin. 2. Proszê uwa¿nie czytaæ wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi nale¿y zapisaæ czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy ka¿dym zadaniu. 4. Podczas egzaminu mo¿na korzystaæ z o³ówka, linijki, gumki. 5. Proszê pisaæ tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisaæ o³ówkiem. 6. Wykresy i rysunki mo¿na wykonywaæ o³ówkiem. 7. Nie wolno u¿ywaæ korektora. 8. B³êdne zapisy trzeba wyranie przekreliæ. 9. Brudnopis nie bêdzie oceniany. 10. Obok ka¿dego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, któr¹ mo¿na uzyskaæ za jego poprawne rozwi¹zanie. 11. Do ostatniej kartki arkusza do³¹czona jest karta odpowiedzi, któr¹ wype³nia egzaminator. ¯yczymy powodzenia!
(Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy)
PESEL ZDAJ¥CEGO
Za rozwi¹zanie wszystkich zadañ mo¿na otrzymaæ ³¹cznie 40 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 1. (2 pkt)
Uzupe³nij poni¿szy tekst wyrazami wybranymi sporód nastêpuj¹cych: organellum, organ, uk³ad, wydzielanie, wydalanie, przypisuj¹c je w odpowiedniej formie gramatycznej du¿ym literom, którymi oznaczono luki w tekcie. Bardzo czêsto mylone s¹ pojêcia okrelaj¹ce funkcje oraz poziom organizacji ró¿nych struktur cia³a. Wiadome powinno byæ, ¿e aparat Golgiego to ....A...., natomiast trzustka jest ....B.... pe³ni¹cym rolê wydzielnicz¹, a nie wydalnicz¹. Nie nale¿y myliæ usuwania niestrawionych resztek pokarmu z funkcj¹ uk³adu moczowego, czyli ....C.... Tyroksyna to hormon ....D.... przez tarczycê. .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt)
Ka¿da komórka ograniczona jest b³on¹ komórkow¹. Poni¿szy schemat obrazuje budowê molekularn¹ plazmalemmy.
Okrel, do jakiej grupy zwi¹zków organicznych nale¿¹ sk³adniki b³ony komórkowej oznaczone cyframi 2 i 3. .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (1 pkt)
Schemat ilustruje cechê komórek tkanki twórczej pierwotnej (na przyk³adzie sto¿ka wzrostu korzenia), dziêki której tkanka ta umo¿liwia wzrost roliny na d³ugoæ.
Okrel charakterystyczn¹ cechê komórek tkanki twórczej, zilustrowan¹ schematem, zwi¹zan¹ z funkcj¹ biologiczn¹ pe³nion¹ przez tê tkankê. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
3
Zadanie 4. (2 pkt)
Wytwarzanie wielu substancji chemicznych w komórce wymaga wspó³pracy miêdzy organellami, czego przyk³adem mo¿e byæ produkcja bia³ek. Wymieñ dwa organella, które s¹ zaanga¿owane w produkcjê bia³ek, oraz podaj nazwê zachodz¹cego w ka¿dym z nich procesu, maj¹cego zwi¹zek z wytwarzaniem polipeptydów. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt)
Wród wirusów wyró¿nia siê, miêdzy innymi, retrowirusy, do których nale¿y HIV, wywo³uj¹cy ci¹gle nieuleczaln¹ chorobê cz³owieka - AIDS. Wirusy te w swojej budowie zawieraj¹ sporód kwasów nukleinowych tylko RNA. Uporz¹dkuj wymienione poni¿ej procesy zgodnie z kolejnoci¹ ich przebiegu podczas infekcji komórki ¿ywiciela przez retrowirusa. Wska¿ proces, który jest swoisty wy³¹cznie dla tego rodzaju wirusów. A. produkcja bia³ek wirusowych, B. transkrypcja genów wirusowych, C. wytwarzanie DNA na matrycy RNA wirusa, D. ³¹czenie siê bia³ek wirusowych z RNA wirusa. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (2 pkt)
Poni¿ej przedstawiono w sposób uproszczony budowê wewnêtrzn¹ ³odyg ró¿nych rolin.
Ustal, w której z ³odyg (A czy B) w trakcie jej wzrostu bêdzie odbywa³ siê przyrost na gruboæ. Odpowied uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 7. (1 pkt)
Jedn¹ z czêci przewodu pokarmowego cz³owieka jest jelito cienkie.
Podaj nazwê wskazanych strza³kami elementów jelita cienkiego i okrel ich rolê biologiczn¹. .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (1 pkt)
Fotosynteza jest procesem, na który sk³ada siê ci¹g przemian warunkuj¹cych ostateczne skumulowanie energii w produkcie organicznym. Uporz¹dkuj poni¿sze sformu³owania tak, aby odzwierciedla³y w³aciw¹ kolejnoæ przemian energetycznych w fotosyntezie. A. energia skumulowana w ATP i NADPH2, B. energia cz¹steczek wêglowodanów – trioz, C. energia elektronów wybijanych z chlorofilu, D. energia fotonów wiat³a. .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt)
Wentylacja p³uc wi¹¿e siê z ruchami oddechowymi, które obejmuj¹ wdech i wydech. Jedn¹ ze struktur uczestnicz¹cych w wentylacji p³uc jest przepona.
Podaj, który schemat (A czy B) obrazuje po³o¿enie przepony podczas wydechu oraz okrel, z jakiego rodzaju tkanki zbudowana jest przepona. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
5
Zadanie 10. (2 pkt) Rysunek przedstawia uproszczony schemat przebiegu cyklu Krebsa, jednego z etapów oddychania tlenowego. X
CoA
szczawiooctan
cytrynian 2 CO2 ADP + Pi ATP
FADH2 FAD
3 NAD 3Y
Podaj nazwy (pe³ne lub skrócone) zwi¹zków, które powinny byæ wpisane w miejsce liter X i Y. .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt)
Schemat przedstawia zwyk³¹ sieæ naczyñ w³osowatych wystêpuj¹cych w tkankach organizmu cz³owieka.
Okrel kierunek przep³ywu krwi w przedstawionych na schemacie naczyniach (pos³uguj¹c siê nazwami tych naczyñ) oraz ustal, w którym naczyniu - têtnicy w¹trobowej czy ¿yle w¹trobowej - p³ynie krew zawieraj¹ca wiêksz¹ iloæ CO2. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 12. (1 pkt)
Woda jest czynnikiem niezbêdnym w ¿yciu ka¿dego ¿ywego organizmu. U rolin transport wody jest mo¿liwy dziêki udzia³owi ró¿nych czynników. Podaj nazwê si³y, dziêki której odbywa siê transport wody do nadziemnych czêci drzew, kiedy s¹ one w stanie bezlistnym. .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt)
Podaj nazwê narz¹du, o którym mowa w poni¿szym tekcie. Jest to worek miêniowy po³o¿ony w miednicy mniejszej, o elastycznych cianach pozwalaj¹cych na znaczne zmiany objêtoci. Pusty ma wielkoæ ma³ej cytryny, wype³niony ma kszta³t gruszkowaty i maksymalnie mo¿e pomieciæ oko³o 700 cm3 p³ynu. Jego ujcie zamyka piercieniowaty miêsieñ – zwieracz, unerwiony przez w³ókna uk³adu wegetatywnego. .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (2 pkt)
Rysunek przedstawia budowê nefronu, w którego kanalikach krêtych I i II rzêdu, w czasie tworzenia moczu, ma miejsce resorpcja zwrotna (obowi¹zkowa i nieobowi¹zkowa) oraz sekrecja.
Wyjanij, na czym polega resorpcja zwrotna i sekrecja kanalikowa. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 15. (1 pkt)
Schemat przedstawia (jajeczkowania).
czêæ
¿eñskiego
uk³adu
7
rozrodczego
w
trakcie
owulacji
Podaj nazwê struktury zaznaczonej na schemacie liter¹ X i okrel jej funkcjê. .......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt)
W ontogenezie (rozwoju osobniczym) rolin wyró¿nia siê kilka etapów. Jednym z nich jest kie³kowanie nasion. Do zapocz¹tkowania kie³kowania niezbêdna jest, miêdzy innymi, obecnoæ wody. Wyjanij znaczenie zwiêkszaj¹cej siê iloci wody w nasionach (wskutek pêcznienia) w procesie ich kie³kowania. W odpowiedzi pos³u¿ siê dwoma argumentami. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie17. (2 pkt)
Rysunek przedstawia w sposób uproszczony przekrój przez rdzeñ krêgowy cz³owieka.
Okrel kierunek przewodzenia impulsów nerwowych (do i od rdzenia) przez korzonki brzuszne i grzbietowe oraz wyjanij, z czego wynika, ¿e nerwy rdzeniowe maj¹ charakter mieszany, tj. czuciowo - ruchowy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
8
Zadanie 18. (2 pkt) Schemat przedstawia fragment mechanizmu regulacji hormonalnej poziomu glukozy w krwi cz³owieka. Mechanizm ten opiera siê g³ównie na antagonistycznym dzia³aniu dwóch hormonów: glukagonu i insuliny. trzustka wysepki á
Podwy¿szony poziom glukozy we krwi
insulina
wysepki â
2
1
glukagon
insulina
glukagon
3
4 trzustka
wysepki â
wysepki á
Obni¿ony poziom glukozy we krwi
Okrel, w które miejsca oznaczone na schemacie cyframi od 1 do 4 nale¿y wpisaæ wyrazy: wydzielanie i ograniczenie wydzielania. .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (1 pkt)
Pewne bia³ko sk³ada siê z 117 aminokwasów. Okrel, wybieraj¹c sporód odpowiedzi A, B, C, D, ile nukleotydów i ile tripletów w cz¹steczce DNA koduje to bia³ko. Odpowied A B C D
Liczba nukleotydów 117 117 351 351
Liczba tripletów 351 39 117 39
.......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
9
Zadanie 20. (2 pkt)
Rysunki przedstawiaj¹ schematycznie dwa chromosomy niehomologiczne, przy czym litery s³ów oznaczaj¹ liniowo u³o¿one geny. L E K T U R A O B O W I ¥ Z K O W A Pos³uguj¹c siê powy¿szymi schematami, przedstaw graficznie (narysuj) dwa dowolnie wybrane przyk³ady mutacji chromosomowych strukturalnych i objanij, na czym polegaj¹ te mutacje. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt)
Ubarwienie pr¹¿kowane kur jest determinowane przez dominuj¹cy gen A, brak pr¹¿kowania – przez gen recesywny a. Geny te s¹ zlokalizowane w chromosomie X. Determinacja p³ci u ptaków jest odwróceniem determinacji p³ci u cz³owieka. U ptaków samce maj¹ dwa identyczne chromosomy p³ciowe (X), samice za – dwa ró¿ne (X i Y), przy czym chromosom Y jest „genetycznie pusty”. Okrel genotypy rodziców i fenotypy potomstwa (z uwzglêdnieniem p³ci) powsta³ego w wyniku skrzy¿owania pr¹¿kowanej kury z kogutem o niepr¹¿kowanym upierzeniu.
10
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 22. (1 pkt)
Poni¿sze stwierdzenia dotycz¹ prawid³owoci ewolucji. Wska¿, które sporód stwierdzeñ A, B, C, D jest fa³szywe. A. Wspó³czesna nauka traktuje ewolucjê nie jako ci¹g zmian prowadz¹cych od form gorszych do lepszych, lecz jako historiê ci¹g³ego dostosowywania siê (adaptacji) organizmów do rodowiska, w którym ¿yj¹. B. W czasach dinozaurów wiele gadów powróci³o do ¿ycia w wodzie i jest to przyk³ad odwracalnoci procesu ewolucji. C. Tempo ewolucji gatunków i wy¿szych grup systematycznych jest cile zwi¹zane z szybkoci¹ zmian warunków rodowiska. D. Ewolucja jest procesem ró¿nokierunkowym, co wynika z powszechnego mechanizmu ewolucji, jakim jest dywergencja, czyli rozbie¿noæ cech. .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt)
Nauczyciel poleci³ swoim uczniom wykonaæ w pobliskim parku nastêpuj¹ce zadania: − policzyæ wszystkie kaczki krzy¿ówki p³ywaj¹ce po stawie, − policzyæ oddzielnie wszystkich kaczych samców (to te z zielono mieni¹cymi siê g³ówkami) i samice, − policzyæ ma³e kaczêta, − u zarz¹dcy stawu dowiedzieæ siê, jaka jest powierzchnia stawu. Podaj cztery cechy (parametry) populacji kaczek krzy¿ówek, które bêd¹ mogli okreliæ uczniowie po wykonaniu wszystkich zadañ. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt)
W prowadzonych hodowlach karpia na skalê przemys³ow¹ istotny problem stanowi zarastanie stawów przez trzciny i inne roliny naczyniowe, których karpie nie zjadaj¹, mimo ¿e s¹ rolino¿ercami. Okaza³o siê, ¿e wprowadzenie do stawów innych zwierz¹t rolino¿ernych: nutrii i amura wydatnie przyczynia siê do rozwoju populacji karpia. Podaj nazwê zale¿noci miêdzy populacj¹ karpia i amura oraz wyjanij, na czym ta zale¿noæ polega. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
11
Zadanie 25. (1 pkt)
Katastrofa ekologiczna polegaj¹ca na wyginiêciu du¿ych obszarów lasów w Górach Izerskich mia³a co najmniej kilka przyczyn: zanieczyszczenie powietrza tlenkami siarki i py³ami, masowe pojawienie siê szkodników drzew iglastych (np. brudnicy mniszki), jednowiekowoæ i ma³e zró¿nicowanie gatunkowe drzewostanu. Wszystkie wymienione czynniki, które spowodowa³y katastrofê ekologiczn¹ w Górach Izerskich, by³y nastêpstwem dzia³alnoci cz³owieka. Czynnikiem pierwotnym wzglêdem pozosta³ych by³o ma³e zró¿nicowanie gatunkowe ekosystemu. Wyjanij, na czym polega zale¿noæ miêdzy zró¿nicowaniem gatunkowym ekosystemu a jego zdolnoci¹ do utrzymania stanu równowagi ekologicznej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Miejsce na naklejkę z kodem
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
KOD ZDAJĄCEGO OKRĘGOWA K O M I S J A EGZAMINACYJNA w KRAKOWIE
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
ARKUSZ I MARZEC 2002
Arkusz egzaminacyjny I Czas pracy 90 minut Informacje 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 8 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu Zespołu Nadzorującego egzamin na sali. 2. Proszę wykonać zadania. 3. Przy każdym zadaniu podana jest możliwa do uzyskania liczba punktów. 4. Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 40 punktów. 5. Odpowiedzi należy zapisać dokładnie i czytelnie. 6. Należy użyć tylko niebieskiego lub czarnego tuszu, długopisu albo pióra. Proszę nie używać korektora. 7. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment pracy wyraźnie przekreślić. Życzymy powodzenia
BIOLOGIA
Nr zadania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
suma (Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
Uzyskane punkty
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 1 (1 pkt) Uzasadnij, za pomocą jednego argumentu, że: lizosomy są „grabarzami” obumarłych składników cytoplazmy lub całych komórek. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 2 (1 pkt) Poniższe rysunki przedstawiają elementy jednej z tkanek roślinnych.
A
B
Z pośród podanych poniżej zdań wypisz trzy, prawidłowo charakteryzujące budowę i funkcje przedstawionej na rysunku tkanki. 1. Rysunek A przedstawia komórki przewodzące wodę wraz z solami mineralnymi, a rysunek B komórki przewodzące związki organiczne wytworzone w procesie fotosyntezy. 2. Rysunek A przedstawia rurki sitowe wraz z komórkami towarzyszącymi, natomiast rysunek B różne rodzaje naczyń. 3. Komórki przedstawione na rysunku A są żywe wyposażone we wszystkie organella komórkowe, natomiast na rysunku B martwe. 4. Rysunek A przedstawia różne rodzaje naczyń, komórki na rysunku B to rurki sitowe wraz z komórkami towarzyszącymi. 5. Prędkość transportu substancji w komórkach przedstawionych na rysunku A jest taka sama jak w komórkach przedstawionych na rysunku B. 6. Zarówno komórki przedstawione na rysunku A jak i B są charakterystyczne dla paprotników i roślin nagonasiennych. 7. Transport substancji w komórkach przedstawionych na rysunkach A i B odbywa się w przeciwnych kierunkach.
Zadanie 3 (2 pkt.) Rysunek przedstawia komórkę pantofelka. Podpisz zaznaczone na nim struktury i określ pełnioną przez nie funkcję. ................................................................. ................................................................. .................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
3
Zadanie 4 (2 pkt.) W komórkach roślinnych i zwierzęcych występują tzw. mikrociałka różniące się od lizosomów zarówno zawartością, jak i sposobem działania. Podaj dwa przykłady funkcji mikrociałek w komórkach roślinnych lub zwierzęcych. 1. .................................................................................................................................................. 2. ..................................................................................................................................................
Zadanie 5 (2 pkt.) Jemioła, rosnąca na gałęziach wielu drzew, jest półpasożytniczym krzewem.
Wskaż dwie, charakterystyczne cechy występującego u niej rodzaju odżywiania.
budowy,
będące
przystosowaniem
do
1. .................................................................................................................................................. 2. ..................................................................................................................................................
Zadanie 6 (2 pkt.)
Schemat przedstawia eukariotycznej.
budowę
komórki
Wyjaśnij na czym polega współdziałanie zaznaczonych strzałkami organelli w procesie biosyntezy białka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 7 (1 pkt) Z pośród podanych poniżej zdań wybierz i zakreśl to, które błędnie charakteryzuje proces wchłaniania w układzie pokarmowym człowieka. A. Do krwi wchłaniane są m. in.: cukry proste, aminokwasy, kwasy tłuszczowe o krótkich łańcuchach (poniżej 13 atomów węgla). B. W jelicie grubym są wchłaniane: woda , niektóre sole i witaminy. C. Związki rozpuszczalne w lipidach są wchłaniane wyłącznie w jelicie cienkim. D. Proces wchłaniania jest realizowany na drodze transportu biernego i aktywnego.
Zadanie 8 (3 pkt.) Rysunek przedstawia układ tchawkowy owada.
Podpisz zaznaczone elementy oraz podaj dwie funkcje tchawek. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9 (1 pkt) Na rysunku przedstawiono mechanizm wentylacji narządu wymiany gazowej u ryby kostnoszkieletowej.
Określ rolę, jaką pełnią wieczka (pokrywy) skrzelowe w mechanizmie wentylacji skrzeli. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10 (1 pkt) Oddychanie jest przykładem procesu katabolicznego. Uzasadnij to stwierdzenie jednym argumentem. .......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
5
Zadanie 11 (2 pkt.) W zamkniętym krwiobiegu kręgowca istnieje kilka rodzajów zespoleń naczyniowych, łączących ze sobą różne naczynia krwionośne, co zostało przedstawione na poniższych rysunkach.
Napisz, który z nich (A, B czy C) jest ilustracją układu wrotnego np. do wątroby. Określ rolę, jaką pełni ten układ w krwiobiegu człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12 (2 pkt.) Rysunek przedstawia jeden z ważnych organów człowieka.
............................................
Podaj nazwę tego organu. Uzasadnij jednym zdaniem, że organ ten spełnia funkcje zarówno zewnątrz- jak i wewnątrzwydzielnicze. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13 (2 pkt.) Pojedynczy osobnik realizuje różne czynności życiowe nie dla ważności własnego istnienia lecz, by móc pozostawić po sobie materiał dziedziczny w postaci nowych form życia. Wyjaśnij, dlaczego organizmy wytwarzające jaja obficie wyposażone w żółtko produkują zwykle znacznie mniejszą ilość komórek jajowych niż organizmy posiadające jaja skąpożółtkowe. Podaj przykład strategii rozmnażania związanej z ochroną jaj przed drapieżnikami.
6
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14 (1 pkt) U roślin, na drodze mitozy, mogą powstawać zarówno komórki somatyczne, jak i gamety. Uzasadnij to stwierdzenie za pomocą jednego argumentu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15 (2 pkt.) Autonomiczny układ nerwowy pod względem anatomicznym i czynnościowym składa się z części współczulnej i przywspółczulnej. Podaj lokalizację ośrodków układu współczulnego oraz napisz, jak ten układ działa na żołądek. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 16 (1 pkt) Schemat przedstawia budowę synapsy chemicznej. Narysuj na nim strzałką kierunek przewodzenia bodźców nerwowych.
Zadanie 17 (1 pkt) Rysunek przedstawia schemat tRNA. Napisz, która z charakterystycznych części tego kwasu jest odpowiedzialna za jego przymocowanie do rybosomu podczas biosyntezy białka. ................................................................................................ .............................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
7
Zadanie 18 (2 pkt.) Jedną z przyczyn procesu starzenia się komórek naszego organizmu jest skracanie tzw. telomerów. Odcinki te są miejscem terminacji replikacji DNA i mają duże znaczenie dla jego stabilności. Na przedstawionym schemacie chromosomu zaznacz miejsca występowania telomerów. Podaj nazwę enzymu zapewniającego stałą ich syntezę. ................................................................
Zadanie 19 (2 pkt.)
Napisz, który z przedstawionych schematycznie rodzajów replikacji (A, B czy C) ilustruje replikację semikonserwatywną. Wyjaśnij, na czym polega ten proces. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 20 (2 pkt.) Podaj dwie cechy kodu genetycznego, do których odwołuje się poniższe zdanie: Dana trójka nukleotydów koduje tylko jeden rodzaj aminokwasu, ale ten sam aminokwas może być kodowany przez kilka trójek nukleotydów. 1. ..........................................................
2. .................................................................
Zadanie 21 (1 pkt) Rysunki przedstawiają różne rodzaje liści występujące u roślin. W porównaniu z typowo wykształconym liściem buka (pierwszy z rysunków) uległy one, w wyniku ewolucji, znacznym przekształceniom.
Podaj nazwę rodzaju narządów (z punktu widzenia dowodów na ewolucję), który ilustrują powyższe przykłady. .......................................................................................................................................................
8
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 22 (2 pkt.) W liczącym około miliona lat jeziorze Wiktorii w Afryce odkryto ponad 2200 gatunków pielęgnic – prawie wszystkie z nich występują wyłącznie w wodach tego jeziora. Są to ryby o podobnej budowie zewnętrznej, ale różniące się bogactwem przystosowań anatomicznofizjologicznych do warunków występujących tylko w tym jeziorze. Wybierz i wpisz w puste miejsca, z podanych w nawiasach, określenia najlepiej charakteryzujące opisane zjawisko. Większość tych ryb to ............................................... (relikty, żywe skamieniałości, endemity) i jest to przykład ............................................................ (mutacji, radiacji adaptatywnej, doboru sztucznego).
Zadanie 23 (2 pkt.) Poniżej wymieniono przykłady organizmów żyjących w ekosystemie lasu liściastego klimatu umiarkowanego: sikory, klony, wilki, lipy, wiewiórki, dziki, sowy, zające, dęby. Przyporządkuj każdy z tych organizmów do właściwego dla niego poziomu troficznego, wpisując jego nazwę w odpowiednią kolumnę tabeli. producenci
konsumenci I stopnia
konsumenci II stopnia
Zadanie 24 (1 pkt) Z wymienionych poniżej przykładów wybierz tylko te, nieantagonistyczne interakcje między populacjami. 1. bakterie – pędzlak 2. kleszcz – lis 3. termity – wiciowce trawiące celulozę 4. rośliny kwiatowe – owady zapylające kwiaty 5. lew – antylopa 6. krab pustelnik – ukwiał 7. rekin – ryba podnawka 8. bawół – zebra 9. człowiek – komar .......................................................................
które
ilustrują
Zadanie 25 (1 pkt) W biocenozach naturalnych, dobrze zorganizowanych, zakłócenia homeostazy występują bardzo rzadko. Podaj przykład przyczyny takiego zakłócenia równowagi wewnątrzbiocenotycznej. .......................................................................................................................................................
Pobrano ze strony http://biologhelp.com (Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy)
Miejsce na naklejkê z kodem
KOD ZDAJ¥CEGO MBI-W2A1P-021
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz II ARKUSZ II Czas pracy 120 minut MAJ ROK 2002
Instrukcja dla zdaj¹cego 1. Proszê sprawdziæ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron. Ewentualny brak nale¿y zg³osiæ przewodnicz¹cemu zespo³u nadzoruj¹cego egzamin. 2. Proszê uwa¿nie czytaæ wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi nale¿y zapisaæ czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy ka¿dym zadaniu. 4. Podczas egzaminu mo¿na korzystaæ z o³ówka, linijki, gumki. 5. Proszê pisaæ tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisaæ o³ówkiem. 6. Wykresy i rysunki mo¿na wykonywaæ o³ówkiem. 7. Nie wolno u¿ywaæ korektora. 8. B³êdne zapisy trzeba wyranie przekreliæ. 9. Brudnopis nie bêdzie oceniany. 10. Obok ka¿dego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, któr¹ mo¿na uzyskaæ za jego poprawne rozwi¹zanie. 11. Do ostatniej kartki arkusza do³¹czona jest karta odpowiedzi, któr¹ wype³nia egzaminator. ¯yczymy powodzenia!
(Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy)
PESEL ZDAJ¥CEGO
Za rozwi¹zanie wszystkich zadañ mo¿na otrzymaæ ³¹cznie 60 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 26. (2 pkt)
Porównuj¹c budowê struktur komórkowych, mo¿na wskazaæ podobieñstwa i ró¿nice. Przedstaw dwie cechy wspólne w budowie chloroplastu i mitochondrium. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (3 pkt)
Poni¿ej przedstawiono zdania prawdziwe i b³êdne, dotycz¹ce porównania budowy i funkcji komórki prokariotycznej i eukariotycznej. Wybierz sporód sformu³owañ od A do F dwa, które s¹ b³êdne. Uzasadnij wybór ka¿dego z nich. A. Komórki prokariotyczne maj¹ prostsz¹ budowê ni¿ komórki eukariotyczne. B. Komórki prokariotyczne przeprowadzaj¹ fermentacjê, a eukariotyczne oddychaj¹ wy³¹cznie tlenowo. C. Oba typy komórek mno¿¹ siê na drodze podzia³ów. D. Tylko w komórkach eukariotycznych biosynteza bia³ek odbywa siê w rybosomach. E. Zarówno komórki prokariotyczne, jak i eukariotyczne mog¹ zawieraæ chlorofil i przeprowadzaæ fotosyntezê. F. Sposób zapisu informacji genetycznej jest taki sam w obu typach komórek. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt)
Rysunki przedstawiaj¹ niektóre typy owoców.
Okrel wspóln¹ cechê budowy oraz wspóln¹ funkcjê charakterystyczn¹ dla wszystkich przedstawionych wy¿ej typów owoców. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
3
Zadanie 29. (2 pkt)
Pe³nienie specyficznych funkcji w komórce przez okrelone sk³adniki chemiczne jest zwi¹zane z ich w³aciwociami. Na przyk³ad DNA jest nonikiem informacji genetycznej. Okrel, jakie znaczenie dla pe³nienia funkcji biologicznej przez DNA ma jego zdolnoæ do replikacji oraz do transkrypcji. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt)
Poni¿szy rysunek obrazuje w sposób uproszczony budowê nab³onka jednowarstwowego, wielorzêdowego wycielaj¹cego, miêdzy innymi, drogi oddechowe.
Wyjanij, na czym polega adaptacja w budowie nab³onka dróg oddechowych do pe³nienia okrelonych funkcji przez tê tkankê. W odpowiedzi uwzglêdnij dwa elementy budowy nab³onka oddechowego przedstawione na rysunku. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
4
Zadanie 31. (2 pkt)
Schematy A i B przedstawiaj¹ zdolnoæ kie³kowania nasion trawy - kostrzewy czerwonej roz³ogowej (Festuca rubra fallax). Schemat A – zdolnoæ kie³kowania nasion o ró¿nej zawartoci wody (8%, 10%, 14%) przechowywanych w temperaturze 30o C. Schemat B – zdolnoæ kie³kowania nasion zawieraj¹cych 14% wody, przechowywanych w ró¿nej temperaturze (2o C, 10o C, 30o C).
Okrel, na czym polegaj¹ zale¿noci miêdzy zdolnoci¹ kie³kowania nasion badanego gatunku trawy a: - zawartoci¹ wody w tych nasionach, - temperatur¹ przechowywania nasion. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 32. (3 pkt)
Podaj w³aciwe informacje, wynikaj¹ce z porównania procesu fotosyntezy i chemosyntezy, jakie nale¿a³oby wpisaæ w rubryki tabeli oznaczone literami: A, B, C, D, E, F. Cechy Pierwotne ród³o energii do syntezy zwi¹zków organicznych Znaczenie procesu dla przeprowadzaj¹cego go organizmu Rola procesu w funkcjonowaniu ekosystemu
Fotosynteza
Chemosynteza
A
B
C
D
E
F
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
5
Zadanie 33. (2 pkt)
Choroby uk³adu kr¹¿enia wystêpuj¹ obecnie u ludzi z niepokoj¹co wysok¹ czêstoci¹. Jednym ze sposobów obni¿enia ryzyka zaburzeñ w pracy serca i naczyñ krwiononych jest stosowanie w³aciwej diety. Wybierz z proponowanych trzech jogurtów ten, który jest najbardziej wskazany dla osoby zagro¿onej mia¿d¿yc¹ naczyñ krwiononych. Odpowied uzasadnij jednym argumentem. Sk³ad i wartoæ energetyczna Bia³ko /g/ T³uszcz /g/ Wêglowodany /g/ Wartoæ energetyczna /kcal/
Wartoæ od¿ywcza 100 gramów jogurtu Jogurt 1 Jogurt 2 Jogurt 3 3,3 7,7 4,4 3,5 2,5 0,1 15,9 15,3 7,3 109 91 48
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 34. (2 pkt)
Zwi¹zkami pokarmowymi rolin s¹ miêdzy innymi ró¿ne sole mineralne pobierane z gleby. Ciekawe jest, ¿e organizmy fotoautotroficzne nie do koñca wybiórczo pobieraj¹ sk³adniki mineralne i dlatego obok rzeczywicie potrzebnych, pobieraj¹ te¿ takie, które wykazuj¹ w³aciwoci toksyczne. Nale¿¹ do nich miêdzy innymi zwi¹zki glinu, których wp³yw na rozwój sadzonek sosny ilustruj¹ poni¿sze rysunki.
Sformu³uj dwie hipotezy, których potwierdzeniem mog¹ byæ wyniki dowiadczenia zilustrowane rysunkami. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
6
Zadanie 35. (3 pkt)
Kwas pirogronowy jest metabolitem porednim fermentacji i oddychania tlenowego. Porównuj¹c przekszta³cenia kwasu pirogronowego w dwóch formach oddychania, ustal, jakie informacje nale¿a³oby wpisaæ do poni¿szego schematu w miejsca oznaczone cyframi od 1 do 6. KWAS PIROGRONOWY fermentacja mlekowa koñcowy produkt
......1......
oddychanie tlenowe dwutlenek wêgla, ATP ......2......
czy zachodzi fosforylacja oksydacyjna ......3......
......4......
miejsce zachodzenia przemian w komórce
......6......
......5......
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 36. (2 pkt)
Poni¿szy tekst przedstawia opis pewnych obserwacji mikroskopowych. Zaplanowano obserwacjê tkanki nab³onkowej i miêniowej. Tkanki te pobrano z organizmów zwierzêcych, ró¿ni¹cych siê aktywnoci¹ ¿yciow¹. Po odpowiednim spreparowaniu pobranego materia³u przeprowadzono obserwacje mikroskopowe, w czasie których liczono mitochondria w obserwowanych komórkach. Sformu³uj dwa problemy badawcze, do rozwi¹zania których mog³yby byæ wykorzystane opisane obserwacje. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
7
Zadanie 37. (2 pkt)
Zaplanuj dowiadczenie, sprawdzaj¹ce s³usznoæ hipotezy – Im rolina ma wiêksz¹ powierzchniê ulistnienia, tym wiêcej pobiera wody. W planie uwzglêdnij zestaw dowiadczalny i sposób ustalania wyników. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 38. (3 pkt)
Jedn¹ z istotnych funkcji uk³adu kr¹¿enia, a dok³adniej p³yn¹cej w nim krwi, jest obrona organizmu przed cia³ami obcymi (antygenami). Poni¿szy wykres obrazuje wytwarzanie przeciwcia³ w odpowiedzi pierwotnej i wtórnej na kolejne dawki antygenu.
Linia ci¹g³a obrazuje pierwotn¹ odpowied immunologiczn¹ wywo³an¹ podaniem antygenu 1. Linia przerywana obrazuje wtórn¹ odpowied immunologiczn¹ wywo³an¹ ponownym podaniem antygenu 1. Okrel, co obrazuje kropkowana linia wykresu, oraz sformu³uj dwa wnioski, dotycz¹ce przebiegu pierwotnej i wtórnej odpowiedzi immunologicznej na ten sam antygen. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 39. (3 pkt)
Sk³ad chemiczny moczu ulega zmianie w czasie jego przep³ywu kanalikiem nefronu. Okrel (u¿ywaj¹c s³ów – mniejsza, wiêksza) zawartoæ wody, mocznika i aminokwasów w miejscu A nefronu w stosunku do miejsca B.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 40. (3 pkt)
Gady, jako pierwsze krêgowce typowo l¹dowe, charakteryzuje inny ni¿ u ryb i p³azów sposób zap³odnienia i rozwoju zarodkowego. Przedstaw dwie cechy rozrodu gadów, maj¹ce zwi¹zek z ¿yciem na l¹dzie, i uzasadnij ich wartoæ adaptacyjn¹. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
9
Zadanie 41. (3 pkt)
Rysunki przedstawiaj¹ schemat budowy (A) i narys (B) kwiatu roliny okrytonasiennej dwuliciennej. Narys jest planem budowy kwiatu „widzianym z góry”. Przy pomocy symboli graficznych przedstawia siê w narysie iloæ poszczególnych elementów kwiatu i sposób ich u³o¿enia.
Rys. A
Rys. B
Przyporz¹dkuj oznaczeniom literowym z rysunku B, odpowiadaj¹ce tym samym elementom kwiatu oznaczenia cyfrowe z rysunku A, oraz wyjanij, z czego ewolucyjnie rozwinê³a siê czêæ kwiatu oznaczona cyfr¹ 5. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 42. (2 pkt)
Geotropizm jest reakcj¹ ruchow¹ organów rolin na dzia³anie si³y przyci¹gania ziemskiego. Nierównomierny wzrost korzenia i ³odygi ma zwi¹zek z nierównomiernym rozmieszczeniem w tych organach hormonów wzrostu zwanych auksynami, które przemieszczaj¹ siê w rolinie zgodnie z kierunkiem dzia³ania si³y grawitacji. Rysunki przedstawiaj¹ siewki gorczycy: A – usytuowanej pionowo, B i C – usytuowanych poziomo (B – wczesna faza dowiadczenia, C – póna faza dowiadczenia).
Wyjanij mechanizm wygiêcia siê pêdu (uwzglêdniaj¹c rolê auksyn) oraz uzasadnij, która z reakcji – pêdu czy korzenia – jest przyk³adem geotropizmu ujemnego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
10
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 43. (3 pkt)
Na podstawie informacji zawartych w poni¿szym tekcie zilustruj schematem mechanizm regulacji hormonalnej u cz³owieka. Podwzgórze jest elementem uk³adu nerwowego, wspó³pracuj¹cym z uk³adem hormonalnym. Wzrost stê¿enia hormonów podwzgórzowych (liberyn) w krwi p³yn¹cej z podwzgórza do przedniego p³ata przysadki mózgowej powoduje zwiêkszone wydzielanie przez przysadkê hormonów tropowych. Hormony te docieraj¹c do docelowych gruczo³ów dokrewnych, stymuluj¹ syntezê i uwalnianie ich wydzielin (hormonu X) do krwi. Podwy¿szony we krwi poziom hormonu X wp³ywa hamuj¹co na uwalnianie hormonów podwzgórzowych i przysadkowych. Obni¿ony poziom hormonu X uruchamia mechanizm pobudzenia podwzgórza do produkcji hormonów.
Zadanie 44. (3 pkt)
W stacji hodowli rolin sprawdzano, czy groch, wydaj¹cy nasiona okr¹g³e (cecha dominuj¹ca – A) jest mieszañcem (heterozygot¹), czy czyst¹ ras¹ (homozygot¹) ze wzglêdu na gen, warunkuj¹cy kszta³t nasion grochu. W tym celu skrzy¿owano ten groch z grochem o nasionach kanciastych (cecha recesywna - a).W wyniku krzy¿ówki otrzymano 103 roliny, wydaj¹ce nasiona okr¹g³e i 105 rolin, wydaj¹cych nasiona kanciaste. Na podstawie wyników dowiadczenia ustal, czy badany groch jest homozygotyczny, czy heterozygotyczny. Odpowied uzasadnij i zilustruj krzy¿ówk¹. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
11
Zadanie 45. (2 pkt)
Wiele istotnych informacji z zakresu genetyki cz³owieka dostarczaj¹ obserwacje blini¹t. S¹ one szczególnie przydatne przy analizie genetycznej cech poligenicznych (warunkowanych przez kilka par genów) oraz przy okrelaniu udzia³u genotypu i rodowiska w kszta³towaniu poszczególnych fenotypów. Bliniêta mog¹ rozwin¹æ siê z pojedynczej zap³odnionej komórki jajowej, która we wczesnych etapach rozwoju da³a pocz¹tek dwóm osobnikom (bliniêta jednojajowe) lub z dwóch niezale¿nie zap³odnionych jaj, które w tym samym czasie zagniedzi³y siê w macicy (bliniêta dwujajowe). Uzasadnij, przytaczaj¹c dwa argumenty, dlaczego bliniêta jednojajowe mog¹ byæ obiektem obserwacji naukowej prowadzonej w celu okrelenia znaczenia genotypu i rodowiska w kszta³towaniu siê fenotypu organizmu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 46. (2 pkt)
Organizmy transgeniczne powstaj¹ po wprowadzeniu obcego genu, który nastêpnie ulega reprodukcji zgodnie z prawami dziedziczenia. T¹ drog¹ uzyskano na przyk³ad bawe³nê, zawieraj¹c¹ w swoich w³óknach niewielk¹ domieszkê polihydroksymalanu, pomidory o przed³u¿onym czasie przechowywania, tytoñ odporny na herbicydy, a tak¿e zwierzêta transgeniczne, na przyk³ad myszy, których mleko zawiera bia³ko wa¿ne dla produkcji pewnych leków oraz bakterie (na przyk³ad Escherichia coli), produkuj¹ce insulinê typu ludzkiego. Od pewnego czasu miêdzy innymi w Europie i w USA podnosz¹ siê g³osy sprzeciwu wobec takich eksperymentów. Niezale¿nie od swojego pogl¹du na transgenicznoæ sformu³uj dwa argumenty, popieraj¹ce opiniê, ¿e prace nad uzyskiwaniem organizmów transgenicznych s¹ uzasadnione. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 47. (2 pkt)
Diagram ilustruje stopieñ pokrewieñstwa miêdzy ró¿nymi rodzajami organizmów. Sporz¹dzono go na podstawie porównania sekwencji aminokwasów w cytochromie c.
Na podstawie analizy diagramu ustal, czy stopieñ pokrewieñstwa miêdzy æm¹ i much¹ jest wiêkszy, czy mniejszy ni¿ miêdzy koniem i os³em. Uzasadnij odpowied. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 48. (2 pkt) Sukcesja ekologiczna jest procesem stopniowego rozwoju biocenozy w czasie. Obserwowano dwa obszary przyrodnicze: I - nagie zbocze skalne i II - pogorzelisko lene. W obu przypadkach stwierdzono postêpuj¹ce powoli zmiany w wygl¹dzie obserwowanych terenów i zasiedleniu ich przez ¿ywe organizmy, chocia¿ mamy tu do czynienia z ró¿nymi typami sukcesji. Podaj nazwy rodzajów sukcesji, zachodz¹cych na obszarach I i II oraz okrel podstawow¹ ró¿nicê miêdzy nimi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
13
Zadanie 49. (3 pkt)
Tabela przedstawia strukturê zu¿ycia podstawowych noników energii w gospodarce wiatowej w latach 1972-2000 (w %). Rok
Wêgiel
Ropa naftowa
Gaz ziemny
1972 1985 2000
24,6 23,6 25,9
42,7 44,3 10,6
17,1 15,8 12,5
Energia j¹drowa Inne ród³a energii *
0,7 4,6 31,4
9,7 6,8 10,0
* Na przyk³ad energia: geotermiczna, s³oneczna, wiatrowa
Na podstawie powy¿szych danych okrel tendencjê zmian w strukturze zu¿ycia noników energii oraz podaj dwie prawdopodobne przyczyny takiego kierunku zmian. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 50. (2 pkt)
Jeden z popularnych naszych tygodników opublikowa³ ostatnio raport o stanie polskich ogrodów zoologicznych po has³em Uwolniæ misia. Raport wywo³a³ szerok¹ dyskusjê na temat roli ogrodów zoologicznych w ¿yciu wspó³czesnych spo³eczeñstw oraz losów zwierz¹t hodowanych w tych ogrodach. Czy ogrody zoologiczne nale¿y zlikwidowaæ? Sformu³uj w³asny pogl¹d na ten temat, podaj¹c dwa argumenty. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
14
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
BRUDNOPIS
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
BRUDNOPIS
15
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Miejsce na naklejkę z kodem
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
KOD ZDAJĄCEGO OKRĘGOWA K O M I S J A EGZAMINACYJNA w KRAKOWIE
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
ARKUSZ II MARZEC 2002
Arkusz egzaminacyjny II Czas pracy 120 minut Informacje 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu Zespołu Nadzorującego egzamin na sali. 2. Proszę wykonać zadania. 3. Przy każdym zadaniu podana jest możliwa do uzyskania liczba punktów. 4. Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów. 5. Odpowiedzi należy zapisać dokładnie i czytelnie. 6. Należy użyć tylko niebieskiego lub czarnego tuszu, długopisu albo pióra. Proszę nie używać korektora. 7. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment pracy wyraźnie przekreślić. Życzymy powodzenia
BIOLOGIA
Nr zadania 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
suma (Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
Uzyskane punkty
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 26 (3 pkt.) Liście roślin nasiennych wykazują duże zróżnicowanie zarówno w budowie zewnętrznej, jak i wewnętrznej. Poniżej przedstawiono schematy przekrojów poprzecznych dwóch rodzajów liści.
B
A
Napisz, który z nich (A czy B) przedstawia liść sosny. Swój wybór uzasadnij za pomocą dwóch argumentów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27 (3 pkt.) Rysunki przedstawiają dwa rodzaje tkanek zwierzęcych.
nabłonek wielowarstwowy płaski
tkanka chrzęstna szklista
Przedstaw dwie cechy różniące budowę obu tkanek, porównując je ze sobą. Podaj po jednym przykładzie lokalizacji każdej z tych tkanek w organizmie człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
3
Zadanie 28 (2 pkt.) Rysunek przedstawia trzeciorzędową strukturę białka. Określ przyczynę braku możliwości pełnienia przez białka enzymatyczne funkcji katalitycznych, po zniszczeniu ich trzeciorzędowej struktury. Wymień jeden czynnik, który powoduje ten niekorzystny proces. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 29 (2 pkt.) Paprotniki są bardzo starą grupą roślin, z powodzeniem żyjących współcześnie zarówno na lądzie, rzadziej w wodzie. Wymień dwa przystosowania w budowie ich organów, dzięki którym uważane są one za rośliny typowo lądowe. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 30 (2 pkt.) Szczepienia ochronne są coraz powszechnej stosowanymi zabiegami medycznymi w wielu krajach na świecie. W pewnych przypadkach stosuje się także surowice. Porównując rolę lub skład szczepionek i surowic wskaż dwie różnice występujące między nimi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 31 (2 pkt.) Dobowe zapotrzebowanie na witaminy i sole mineralne u człowieka jest niewielkie, ale mimo to ich znaczenie jest bardzo duże. Napisz, dlaczego gotowanie, konserwowanie lub zamrażanie produktów spożywczych zubaża nasze potrawy w witaminy. Przedstaw skutki awitaminozy dowolnie wybranej witaminy z grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 32 (3 pkt.) Uczeń otrzymał do dyspozycji następujący zestaw doświadczalny.
Wykorzystując go wykonał doświadczenie, a następnie na podstawie obserwacji spod mikroskopu sporządził rysunek:
Sformułuj hipotezę wyjaśniającą przedstawiony rysunkiem wynik doświadczenia oraz zaplanuj kolejne czynności, które pozwolą zweryfikować tę hipotezę: Hipoteza: .................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
5
Zadanie 33 (2 pkt.) Napełniono termos kiełkującymi nasionami grochu, włożono do środka termometr i całość zatkano watą (pozostawiając tylko wystającą część termometru). Pomiar temperatury notowano co 6 godzin, a uzyskane wyniki przedstawiono na poniższym wykresie. temperatura o w C
czas w godzinach
Na podstawie analizy przedstawionych na wykresie wyników zweryfikuj następującą hipotezę: Kiełkujące nasiona wydzielają ciepło. Podaj nazwę procesu odpowiedzialnego za zmiany temperatury w termosie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 34 (2 pkt.) Schemat przedstawia budowę tętnicy.
Podaj z uzasadnieniem, dwie cechy budowy tętnicy świadczące o przystosowaniu tego rodzaju naczynia krwionośnego do pełnionych funkcji.
dobrym
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 35 (2 pkt.) Przeczytaj uważnie poniższy tekst i na jego podstawie sformułuj dwa problemy badawcze, które można by było rozwiązać pracując w laboratorium Prusinera: ( ... ) Stanley Prusiner, odkrywca prionów i laureat Nagrody Nobla, twierdzi, że wymyślił skuteczną metodę walki z tymi złośliwymi białkami. Udało mu się udowodnić, że fragmenty przeciwciał rozpoznających wybrane fragmenty prionów bardzo skutecznie „leczą” komórki hodowane w laboratorium z zakażenia. Takie kawałki przeciwciał nie tylko hamują mnożenie się chorobotwórczych białek, ale także niszczą stare, wyjątkowo stabilne i uparte priony. Teraz trzeba sprawdzić, czy podobne przeciwciała niszczą priony w żywym organizmie. Może w przyszłości taka metoda leczenia pozwoli pomóc ludziom cierpiącym na nieuleczalne choroby prionowe? ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 36 (3 pkt.) Poniższa tabela przedstawia skład trzech różnych płynów ustrojowych: osocza krwi, moczu pierwotnego i moczu ostatecznego zdrowego człowieka (g/100 ml płynu). Składnik
Płyn ustrojowy A
Płyn ustrojowy B
Płyn ustrojowy C
mocznik
2,0
0,03
0,03
kwas moczowy
0,05
0,004
0,004
glukoza
brak
0,10
0,10
aminokwasy
brak
0,05
0,05
sole nieorganiczne
1,50
0,72
0,72
białka
brak
8,00
brak
Na podstawie analizy danych w tabeli, ustal właściwe nazwy dla poszczególnych płynów (A, B oraz C). W każdym przypadku uzasadnij swój wybór jednym argumentem. A. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. B. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. C. .................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
7
Zadanie 37 (2 pkt.)
oogamia
izogamia
Przedstaw, dokonując odpowiedniego porównania, dwie cechy różniące budowę lub fizjologię gamet biorących udział w pokazanych powyżej rodzajach rozmnażania. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 38 (1 pkt) Hermafrodytyzm, występujący u tasiemców, umożliwia tym organizmom rozwój i utrzymanie gatunku. Uzasadnij to stwierdzenie, przy użyciu jednego argumentu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 39 (3 pkt.) Przedstawione na rysunkach kwiaty są w różny sposób zapylane.
A
B
Określ dla każdego z nich sposób, w jaki może on być zapylany. Przedstaw, dla jednego z przypadków, przykład przystosowania do danego sposobu zapylania. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 40 (3 pkt.) Przeczytaj uważnie poniższy tekst i na jego podstawie, wykonaj schemat ilustrujący przemianę pokoleń u krasnorostów: Pełny cykl rozwojowy krasnorostów obejmuje trzy pokolenia: haploidalny gametofit, na którym znajdują się gametangia męskie (spermatangia) i żeńskie (karpogony); diploidalny karposporofit, powstający z zygoty ( ... ), produkujący diploidalne karpospory oraz powstający z karpospory diploidalny tetrasporofit, po mejozie wytwarzający haploidalne tetraspory, z których powstają haploidalne gametofity.
Zadanie 41 (3 pkt.) Podczas rysowania schematu cyklu rozwojowego paprotki zwyczajnej uczeń popełnił dwa błędy, świadczące o braku zrozumienia procesu rozmnażania paprotników jednakozarodnikowych. Wskaż każdy z tych błędów (otaczając go kółkiem na schemacie). W obu przypadkach swój wybór uzasadnij jednym argumentem.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
9
Zadanie 42 (3 pkt.) W związku z dużą aktywnością ruchową i koniecznością szybkiej reakcji na bodźce u człowieka i wielu innych organizmów wykształciła się dwojakiego rodzaju kontrola wielu procesów życiowych: nerwowa i hormonalna. Porównaj dwie dowolne cechy koordynacji nerwowej i hormonalnej. Podaj przykład współpracy tych dwóch układów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 43 (2 pkt.) Nadnercza składają się z dwóch części: korowej i rdzennej. Poniższe rysunki przedstawiają porównanie budowy histologicznej nadnercza szczura normalnego (rysunek A) i szczura, któremu usunięto przysadkę mózgową (rysunek B).
Na podstawie analizy rysunków, podaj przyczynę wystąpienia zmiany w budowie nadnercza u szczura, któremu usunięto przysadkę mózgową. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 44 (2 pkt.) W obecnych czasach 4-5% dzieci rodzi się z wadami genetycznymi, 10-20% śmiertelności wśród dzieci wynika z patologii genetycznej, 25-30% łóżek w szpitalach dziecięcych zajmują pacjenci z chorobami dziedzicznymi. Przedstaw dwa przykłady działań, którymi współczesna medycyna próbuje poprawić sytuację w zakresie tych schorzeń. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
10
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 45 (3 pkt.) Rysunek przedstawia schematycznie jedną z możliwości ekspresji oraz powielania informacji genetycznej. DNA
transkrypcja
RNA
translacja
Białko
Narysuj schemat innego modelu przepływu informacji genetycznej. Podaj przykład występowania w przyrodzie zaproponowanego rodzaju przepływu informacji.
.......................................................................................................................................................
Zadanie 46 (3 pkt.) Człowiek wyodrębnił się ze świata zwierzęcego jako zupełnie swoisty gatunek organiczny. Poniżej na rysunkach przedstawiono przykład jednej z cech charakterystycznych wyłącznie dla człowieka w porównaniu do innych ssaków.
pies
goryl
człowiek
Podaj nazwę przedstawionej cechy. Wymień dwa inne przykłady cech wyróżniających człowieka spośród innych ssaków naczelnych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
11
Zadanie 47 (1 pkt) Poniższy wykres przedstawia wyniki badań z obserwacji rozmnażania populacji nurzyków (pospolitych ptaków tworzących kilka subkolonii na jednej z wysp Południowej Walii).
Sformułuj jeden wniosek wynikający z powyższych danych. .......................................................................................................................................................
Zadanie 48 (3 pkt.) Tabela przedstawia emisję pyłów do atmosfery przez pewien zakład przemysłowy. rok pyły w t/rok
1990 251,53
1994 123,8
1995 145
1996 155
1997 143
Na podstawie danych z tabeli, wykreśl krzywą przedstawiającą zmiany w emisji pyłów przez ten zakład w latach 1990 – 1997. Podaj sposób, w jaki zakłady przemysłowe mogą ograniczyć emisję pyłów do atmosfery.
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 49 (2 pkt.) Wiele drzew nie mogłoby rosnąć bez mikoryzy. Drzewa z lasu przesadzone na glebę prerii lub wprowadzone do innego środowiska często przestają rosnąć, jeśli nie zostaną zaszczepione symbiotami grzybowymi. Sosny z dobrze rozwiniętą mikoryzą rosną znacznie lepiej, nawet na glebie bardzo ubogiej (...) Grzyby potrafią metabolizować „niedostępny” fosfor i inne związki mineralne. Kiedy do gleby doda się znakowanych związków mineralnych (np. promieniotwórczy fosfor) można stwierdzić, że aż 90% danego związku jest pobierane przez grzyby tworzące mikoryzę, a następnie szybko przekazywane roślinie. Na podstawie tekstu i posiadanych wiadomości, wyjaśnij znaczenie mikoryzy z gospodarczego punktu widzenia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 50 (3 pkt.) Poniższe rysunki przedstawiają porównanie funkcjonowania elektrowni jądrowej i węglowej o porównywalnej mocy 1000 MWe. ilość odpadów na rok
ilość paliwa na rok
około 2 mln ton węgla
około 35 ton uranu
1000 Mwe elektrownia węglowa
ok. 7 mln ton odpadów, większość to gazy CO2, SO2, i NOx oraz 150-200 tys. ton odpadów stałych; popioły i siarka
1000 Mwe elektrownia jądrowa
ok. 10 ton odpadów wysoko aktywnych oraz 100 ton średnio i nisko aktywnych
Wykaż, za pomocą trzech argumentów, że funkcjonowanie elektrowni jądrowej jest mniej szkodliwe dla środowiska niż elektrowni węglowej o porównywalnej mocy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 32'.$53$&.,.85$7252 :,$7<
(*=$0,1'2-5=$á2 &,
:.3²²%,
2EM WHWDMHPQLF HJ]DPLQDF\MQ GRGQLDPDMDUGRJRG]
7(0$7<=%,2/2*,, GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DâR FLZHZV]\VWNLFKW\SDFKV]Nyâ UHGQLFKGODPâRG]LH \ ZURNXV]NROQ\P PDMDUJRG]
'HILQLFM \FLD PR QD RSLVDü GZRPD UyZQDQLDPL IRWRV\QWH]\ LRGG\FKDQLD 2FH VáXV]QR ü SRZ\ V]HJR VWZLHUG]HQLD SRUyZQXM F SU]HELHJL]QDF]HQLHREXSURFHVyZ &L JáR ü \FLD QD =LHPL MHVW F] FL RJURPQHJR V\VWHPX ZVSyá]DOH Q\FK HOHPHQWyZ ]D Uy QRURGQR ü MHVW SU]HMDZHP ZLHOR FL MHJR IRUP :NRQWHN FLH SRZ\ V]HJR VWZLHUG]HQLD Z\MD QLM FR UR]XPLHV] SRG SRM FLHPÄELRUy QRURGQR ü´RUD]RFH ]QDF]HQLHWHJR]MDZLVNDGODFDáHM ELRVIHU\ 3U]HGVWDZUR]PQD DQLHSáFLRZHMDNRZDUXQHN]PLHQQR FLL]DFKRZDQLD FL JáR FL \FLDQD=LHPL :\NRQDMSROHFHQLD]DZDUWHZ]DGDQLDFKXPLHV]F]RQ\FKZ]Dá F]QLNXGR SRZ\ V]HJRWHPDWX
8ZDJD : WHN FLH Z\Uy QLRQH L R]QDF]RQH ]RVWDá\ ]DGDQLD SU]H]QDF]RQH GOD ]GDM F\FK ] NODV R SURILOX ELRORJLF]QRFKHPLF]Q\P FR ]RVWDQLH XZ]JO GQLRQH Z NR FRZHM SXQNWDFML =DGDQLD WH PR H UyZQLH UR]ZL ]\ZDü ]GDM F\ ] NODV R LQQ\P SURILOX RNUH ORQ\P MDNR RJyOQ\ L GD PX WR V]DQV X]\VNDQLD GRGDWNRZ\FKSXQNWyZ
SRXIQHVWURQD]
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
=$à &=1,.'27(0$78
3U]HGVWDZ UR]PQD DQLH SáFLRZH MDNR ZDUXQHN ]PLHQQR FL L ]DFKRZDQLD FL JáR FL \FLDQD=LHPL
=DGDQLH ±SNW 5R]PQD DQLHSáFLRZHMHVWSU]\F]\Q ]PLHQQR FL :\PLH GZD]MDZLVNDZDUXQNXM FH]PLHQQR üZSURFHVLHUR]PQD DQLDSáFLRZHJR ± ±
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDSU]HPLDQ ID]M GURZ\FKSRá F]RQ\FK]SU]HPLDQ SRNROH ]DSáRGQLHQLH JDPHW\ ]\JRWD UR OLQD KDSORLGDOQD UR OLQD GLSORLGDOQD PHMRVSRU\ PHMR]D D :\MD QLMSRM FLHÄSU]HPLDQDSRNROH ´ E 3RGDM QD]Z\ SRNROH ]D]QDF]RQ\FK QD SRZ\ V]\P VFKHPDFLH L RNUH O LFK OLF]E\ FKURPRVRPyZ ± OLF]EDFKURPRVRPyZ± ± OLF]EDFKURPRVRPyZ±
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW 8]XSHáQLMWDEHO ZSLVXM FZRGSRZLHGQLHNROXPQ\Z\PLHQLRQHSRQL HMQD]Z\UR OLQ ZLGáDNZURQLHFVRVQD]Z\F]DMQDSáRQQLNSRVSROLW\WRUIRZLHFEáRWQ\VDOZLQLDSá\ZDM FD VNU]\SSROQ\OLSDV]HURNROLVWQDGáXJRV]NUyOHZVNL 'RPLQDFMDJDPHWRILWX
'RPLQDFMDVSRURILWX
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDW SU]HGVWDZLD F\NO UR]ZRMRZ\ X SDSURFL 3RV]F]HJyOQH HOHPHQW\ F\NOX R]QDF]RQR F\IUDPLRGGR D 3U]\SRU] GNXMZ\EUDQ\PF\IURPRGSRZLDGDM FHLPRNUH OHQLDRGDGRL D ±]DURGHN ]\JRWD E ±]DURGQLN F ±GRMU]DáDSDSURü G ±URGQLD H ±SOHPQLD I ±]DURGQLD J ±SOHPQLN K ±OL ü]]DURGQLDPL L ±SU]HGUR OH ±±±±±± E 1DSLV]ZNWyU\PVWDGLXPSU]HGVWDZLRQHJRF\NOX]DFKRG]LSURFHVPHMR]\"
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW =DS\OHQLHREF\PS\áNLHPXUR OLQGZXSLHQQ\FKMHVW]DSHZQLRQHZVSRVyEQDWXUDOQ\ D 3RGDM MHGHQ DUJXPHQW Z\MD QLDM F\ GODF]HJR UR OLQ\ R NZLDWDFK REXSáFLRZ\FK EURQL VL SU]HGVDPRS\OQR FL E :\PLH MHGHQSU]\NáDGPHFKDQL]PXOXE]MDZLVNDXQLHPR OLZLDM FHJRVDPR]DS\OHQLH
=DGDQLH ±SNW 8]XSHáQLM VFKHPDW SRZVWDZDQLD RZRFyZ L QDVLRQ X UR OLQ RNU\WRQDVLHQQ\FK ZHGáXJ SRGDQHJRZ]RUX RVáRQNL]DO ND
áXSLQDQDVLHQQD
]\JRWD
ZWyUQHM GURZRUHF]ND ]DO NRZHJRNRPyUND SOHPQLNRZD
FLDQD]DO QL
=DGDQLH ±SNW 'RSLV] GR ND GHM ] SRGDQ\FK Z WDEHOL QD]Z UR OLQ RGSRZLHGQL URG]DM RZRFX Z\ELHUDM F]SRGDQ\FKSRQL HM ]LDUQLDNVWU NRU]HFKSHVWNRZLHFMDJRGD QD]ZDUR OLQ\
VWURQD]
W\SRZRFX
EyE
SV]HQLFD
ZL QLD
RJyUHN
OHV]F]\QD
SRPLGRU
=DGDQLH ±SNW 8F]H SURZDG]Lá REVHUZDFMH NLHáNRZDQLD QDVLRQ JURFKX L IDVROL ,FK Z\QLNL SU]HGVWDZLá ZSRVWDFLU\VXQNX JURFK
IDVROD
D 3RGDMQD]Z\REXSU]HGVWDZLRQ\FKQDU\VXQNXW\SyZNLHáNRZDQLDQDVLRQ JURFK ± IDVROD ± E 3U]HGVWDZ GZD ZDUXQNL URGRZLVND NRQLHF]QH GR SUDZLGáRZHJR UR]SRF] FLD LSU]HELHJXSURFHVXNLHáNRZDQLD ± ±
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDF\NOUR]ZRMRZ\VRVQ\ D 3RGDM QD]Z\ HOHPHQWyZ VFKHPDWX R]QDF]RQ\FKOLWHUDPL $%&' $ ± % ± & ± ' ±
VWURQD]
E 1D SRGVWDZLH DQDOL]\ SU]HGVWDZLRQHJR VFKHPDWX RNUH O NWyUD ]H VWUXNWXU MHVW RGSRZLHGQLNLHPSU]HGUR OD H VNLHJRVRVQ\]D]QDF]DM FZáD FLZ RGSRZLHG D E F G
]LDUQRS\áNX áDJLHZNDS\áNRZD ELHOPRSLHUZRWQH]DO ND RZRFROLVWHN]]DO NDPL
F 3RGNUH OZV]\VWNLHWHFHFK\NWyUHV FKDUDNWHU\VW\F]QHGODVRVQ\ GZXSLHQQR üMHGQRSLHQQR üUR]G]LHOQRSáFLRZR üREXSáFLRZR ü
=DGDQLH ±SNW 2SU\VNDQRNZLDW\SRPLGRUDVXEVWDQFMDPLZ]URVWRZ\PLLRWU]\PDQREH]QDVLHQQHRZRFH D 3RGDMQD]Z RSLVDQHJR]MDZLVND E 3RGDM SU]\NáDG VXEVWDQFML Z]URVWRZHM NWyU PR QD X \ü DE\ X]\VNDü EH]QDVLHQQH RZRFH
=DGDQLH ±SNW 8F]H VSUDZG]DáVLá NLHáNRZDQLDQDVLRQLOHWQLFK2EOLF]DáZHGáXJZ]RUX VLáDNLHáNRZDQLD
OLF]EDQDVLRQNWyUHZ\NLHáNRZDá\ RJyOQDOLF]EDQDVLRQ
[
:\QLNLSU]HGVWDZLáQDZ\NUHVLH
VLáDNLHáNRZDQLD
W ODWD D 6IRUPXáXMSUREOHPEDGDZF]\GRSRZ\ V]HJRGR ZLDGF]HQLD
VWURQD]
E 1DSLV]MHGHQZQLRVHNZ\QLNDM F\]SU]HGVWDZLRQ\FKZ\QLNyZREVHUZDFML F .RU]\VWDM F ] SU]HGVWDZLRQ\FK Z\QLNyZ RNUH O ZLHN QDVLRQ X \W\FK GR EDGD ZLHG] F HW\ONR]QLFKZ\NLHáNRZDáR
=DGDQLH ±SNW :SURFHVLHUR]PQD DQLDSáFLRZHJRLVWRWQ URO RGJU\ZD]DSOHPQLHQLHL]DSáRGQLHQLH 'RNRQXM F SRUyZQDQLD REX Z\PLHQLRQ\FK SURFHVyZ QDSLV] QD F]\P SROHJD SRGVWDZRZDUy QLFDZ\VW SXM FDPL G]\QLPL
=DGDQLH ±SNW :\MD QLM]QDF]HQLHSRM üLSRGDMSRMHGQ\PSU]\NáDG]LH]ZLHU] WXNWyU\FKZ\VW SXMH GDQ\W\SUR]URGX -DMRURGQR ü QS \ZRURGQR ü QS
=DGDQLH ±SNW =DSáRGQLHQLHPR HE\ü]HZQ WU]QHOXEZHZQ WU]QH 3RJUXSXM Z\PLHQLRQH RUJDQL]P\ ]H Z]JO GX QD URG]DM ]DSáRGQLHQLD ZSLVXM F MH GR RGSRZLHGQLFKNROXPQZWDEHOL UHNLQ DEDSLHVNDUSURSXFKDNXUDF]áRZLHN PLMD =DSáRGQLHQLH]HZQ WU]QH
=DSáRGQLHQLHZHZQ WU]QH
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW D 3Rá F]ZSDU\SRGDQHZNROXPQDFKSRM FLD]SU]\NáDGDPLRUJDQL]PyZNWyU\FKGRW\F]
SROLHPEULRQLD KHWHURVW\OLD QHRWHQLD KHUPDIURG\W\]P SDUWHQRJHQH]D SDUWHQRNDUSLD
$ SLHUZLRVQHN % OLPDNZLQQLF]HN & SDQFHUQLN ' ZURWNL ( ZLQRJURQD ) DNVRORWO
± ± ± ± ± ±
E 3RGDMGHILQLFMHGZyFKZ\EUDQ\FK]SRZ\ V]HMOLVW\ ± URG]DMyZ]MDZLVN ± ±
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDF\NOUR]ZRMRZ\MHGQHJR]SDVR \WyZ D 3RGDM QD]Z JDWXQNRZ RUJDQL]PX NWyUHJR F\NO UR]ZRMRZ\ REUD]XMH SRZ\ V]\ VFKHPDW1DSLV]GRMDNLHMJURPDG\LW\SX]ZLHU] WRQQDOH \ JURPDGD± W\S±
VWURQD]
E 1DSLV] QD F]\P SROHJD Uy QLFD PL G]\ \ZLFLHOHP SR UHGQLP L RVWDWHF]Q\P GRNRQXM FPL G]\QLPLRGSRZLHGQLHJRSRUyZQDQLD F :VND \ZLFLHOD RVWDWHF]QHJR L SR UHGQLHJR SDVR \WD NWyUHJR F\NO UR]ZRMRZ\ SU]HGVWDZLRQRQDVFKHPDFLH \ZLFLHORVWDWHF]Q\± \ZLFLHOSR UHGQL±
=DGDQLH ±SNW 5HDNFMH IRWRSHULRG\F]QH V HIHNWHP SU]\VWRVRZDQLD VL ]ZLHU] W GR ZDUXQNyZ URGRZLVND ZVWUHIDFKNOLPDW\F]Q\FKJG]LHF]DVWUZDQLDGQLDMHVWX]DOH QLRQ\RGSRU\URNX 3RGDM GZD SU]\NáDG\ WDNLFK UHDNFML VSRVREX ]DFKRZDQLD VL ]ZLHU] W NWyUH V UHJXORZDQHIRWRSHULRG\F]QLH ± ±
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDSU]HPLDQ SRNROH XFKHáEL 3RGSLV] ]D]QDF]RQH HOHPHQW\ RUD] SRGDM GOD ND GHJR ] QLFK GR MDNLHJR SRNROHQLD EH]SáFLRZHSáFLRZH RQQDOH \ ± SRNROHQLH ± SRNROHQLH ± SRNROHQLH ± SRNROHQLH
VWURQD ]
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDEáRQ\SáRGRZHJDGyZ D 3RGDM QD]Z\ EáRQ SáRGRZ\FK R]QDF]RQ\FK QD U\VXQNXF\IUDPL ± ±
E 3U]HGVWDZGZLHIXQNFMHRZRGQL
± ± F 3RGVWDZRZ\PLIXQNFMDPLNRVPyZNLV RFKURQD]DURGNDLXF]HVWQLF]HQLHZZ\PLDQLHJD]RZHM :VND LQQ MHMURO VSHF\ILF]Q GODUR]ZRMX]DURGNRZHJRXZL NV]R FLVVDNyZ
=DGDQLH ±SNW :\ELHU]L]DNUH OZV]\VWNLHSUDZLGáRZHRGSRZLHG]L 'RRZRGQLRZFyZQDOH D VVDNL
F RZDG\
H SWDNL
J JDG\
E U\E\
G NU JRXVWH
I SáD]\
=DGDQLH ±SNW
3RPLPRROEU]\PLHMUy QRURGQR FLVSRVREyZUR]PQD DQLDVL RUJDQL]PyZ]DVDGQLF]RPR QD Z\Uy QLüGZDSRGVWDZRZHVSRVRE\ UR]PQD DQLHSáFLRZHLEH]SáFLRZH 1DSLV] NWyU\ ] QLFK PD ZL NV]H ]QDF]HQLH Z SURFHVLH HZROXFML 2GSRZLHG X]DVDGQLM MHGQ\PDUJXPHQWHP
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW 3U]\SRU] GNXMND GHPX]OLVWNyZ]DURGNRZ\FK]NROXPQ\,RGSRZLHGQLHQDU] G\OXE XNáDG\NWyUH]QLHJRSRZVWDM Z\PLHQLRQHZNROXPQLH,, ,
,, $±VNyUDZáD FLZD %±XNáDGQHUZRZ\ &±Z WURED '±PL QLH (±ZáRV\ )±QDEáRQHNSáXF
±HNWRGHUPD ±HQGRGHUPD ±PH]RGHUPD
± ±±
=DGDQLH ±SNW 3RQL HMSU]HGVWDZLRQRFKDUDNWHU\VW\N WU]HFKNU]\Z\FKSU]H \ZDQLDSRSXODFML ,
.U]\ZDSU]H \ZDQLDRVWDá\PWHPSLH PLHUWHOQR FLRVREQLNyZEH]Z]JO GXQDZLHN
,,
.U]\ZDSU]H \ZDQLDFKDUDNWHU\VW\F]QDGODSRSXODFMLZNWyUHM PLHUWHOQR üRVREQLNyZMHVW QLHZLHONDSU]H]ZL NV] F] ü \FLDDZ]UDVWDJZDáWRZQLHZ UyGRVREQLNyZVWDU\FK
,,, .U]\ZDSU]H \ZDQLDFKDUDNWHU\VW\F]QDGODSRSXODFMLZNWyUHM PLHUWHOQR üRVREQLNyZ PáRG\FK Z SLHUZV]\FK RNUHVDFK \FLD MHVW QDMZL NV]D ]D Z VWDUV]\FK NODVDFK ZLHNRZ\FKMHVWQLHZLHOND 1DU\VXMLRGSRZLHGQLRSRGSLV]SU]HELHJND GHM]WU]HFKNU]\Z\FKSU]H \ZDQLD ,,,,,,
RVREQLNyZSU]H \ZDM F\F RVREQLNyZSU]H \ZDM F\FK
ZLHNPDNV\PDOQ\
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW :\NUHV\SU]HGVWDZLDM SLUDPLG\ZLHNXGODSRSXODFMLZUy Q\PVWDGLXPUR]ZRMX , ,, ,,,
D 3RGSLV]U\VXQNLZ\NRU]\VWXM FSRGDQHRNUH OHQLD SRSXODFMDZ\PLHUDM FDSRSXODFMD UR]ZLMDM FDVL SRSXODFMDXVWDELOL]RZDQD E 3U]HGVWDZGZLHFHFK\NWyUHRGUy QLDM SRSXODFM UR]ZLMDM F VL RGZ\PLHUDM FHM GRNRQXM FRGSRZLHGQLHJRSRUyZQDQLD
=DGDQLH ±SNW 8]XSHáQLM]DSLVRNUH ODM F\UyZQDQLHPRSyU URGRZLVND UR]URGF]R üSRWHQFMDOQD ±UR]URGF]R ü RSyU URGRZLVND SRSXODFML IL]MRORJLF]QD SRSXODFML =DGDQLH ±SNW 3RGVWDZRZ IXQNFM áR \VNDVVDNDMHVWWUDQVSRUWUy Q\FKVXEVWDQFMLPL G]\SáRGHPLPDWN D 3RGDMSU]\NáDGVXEVWDQFMLXVXZDQHM]NUZLSáRGXGRNUZLPDWNL E 1DSLV] F]\ áR \VNR FKURQL UR]ZLMDM F\ VL SáyG SU]HG ]DND HQLHP ZLUXVHP +,9 MH HOLMHVWRQREHFQ\ZNUZLRELHJXPDWNL
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDSURFHVJDPHWRJHQH]\ D :VND WU]\Uy QLFHZSU]HELHJXOXEHIHNFLHVSHUPDWRJHQH]\LRRJHQH]\SRUyZQXM F REDWHSURFHV\ ± ± ± E 1DSLV] GODF]HJR Z WUDNFLH RRJHQH]\ ]DFKRG]L QLHUyZQ\ SRG]LDá F\WRSOD]P\ SRZVWDM F\FKNRPyUHN"
F :RNRáRGQLRZ\PF\NOXSáFLRZ\PXNRELHWQDSU]HPLDQZOHZ\POXESUDZ\PMDMQLNX GRMU]HZD L S ND MHGHQ S FKHU]\N *UDIID 3RGDM VWDGLXP SRG]LDáX PHMRW\F]QHJR ZMDNLP]QDMGXMHVL XZDOQLDQD]QLHJRNRPyUNDMDMRZD VWURQD]
=DGDQLH ±SNW :\NUHVSU]HGVWDZLD]PLDQ\SR]LRPXKRUPRQyZZF]DVLHF\NOXPHQVWUXDF\MQHJR
D 1DSLV] NWyUH ] Z\PLHQLRQ\FK SRZ\ HM KRUPRQyZ V Z\WZDU]DQH SU]H] SU]\VDGN Py]JRZ DNWyUHSU]H]MDMQLN KRUPRQ\SU]\VDGNRZH± KRUPRQ\SURGXNRZDQHSU]H]MDMQLN± E =D]QDF]ZWDEHOL]QDNLHP´´RGSRZLHGQLR]GDQLDSUDZG]LZHOXEIDáV]\ZH
=GDQLH 3UDZGD )DáV] 3RG NRQLHF ID]\ IROLNXORWURSRZHM Z\VRNLH VW HQLH HVWURJHQyZ VW\PXOXMHSU]HGQLSáDWSU]\VDGNLGRZ\G]LHODQLD/+ 8ZDOQLDQLHNRPyUNLMDMRZHMRGE\ZDVL PL G]\DGQLHPF\NOX :ID]LHOXWHDOQHMZ]UDVWDVW HQLHSURJHVWHURQXSURGXNRZDQHJRSU]H] FLDáNR yáWH 1LVNLHVW HQLHSURJHVWHURQXZWUDNFLHFL \FKURQLSU]HGSRURQLHQLHP
=DGDQLH ±SNW Ä3URFHV\UHNRPELQDFMLLQLH]DOH QHMVHJUHJDFMLFKURPRVRPyZZPHMR]LHVDPHSU]H]VL QLH SRZRGXM ]PLDQ Z F] VWR FL DOOHOL Z SRSXODFMDFK SRWRPQ\FK Z VWRVXQNX GR SRSXODFML URG]LFLHOVNLFK±]DWHPQLHPRJ E\üSU]\F]\Q HZROXFML´ 6WZLHUG]HQLHWR]QDQHMHVWSRGQD]Z ]D]QDF]ZáD FLZ RGSRZLHG D E F G
SUDZR+DHFNOD SUDZR+DUG\:HLQEHUJD SUDZR0RUJDQD SUDZR/DPDUFND
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW :\NUHVSU]HGVWDZLD]PLDQ\LOR FLPDWHULDáXJHQHW\F]QHJR '1$ ]DFKRG] FHZG]LHO FHMVL PLWRW\F]QLHNRPyUFHGLSORLGDOQHM 8]XSHáQLM WHQ VFKHPDW GRU\VRZXM F QD QLP OLQL LOXVWUXM F ]PLDQ OLF]E\ FKURPRVRPyZ F FQ Q±OLF]EDFKURPRVRPyZ F±LOR üF] VWHN'1$ FQ * 6 * 0LWR]D =DGDQLH ±SNW :SRSXODFMLOXG]NLHMZ\VW SXM F]WHU\SRGVWDZRZHJUXS\NUZL $%$% 2NUH OZV]\VWNLHPR OLZHIHQRW\S\LJHQRW\S\JUXSNUZLG]LHFLSRGDQHMSDU\URG]LFyZ PDWND
RMFLHF
$% ,$,% $ ,$L
JHQRW\S
G]LHFNR
IHQRW\S
=DGDQLH ±SNW ±SNW &KURPRVRP\ WR VWUXNWXU\ Z\VW SXM FH Z M GU]H NRPyUNRZ\P SR]ZDODM FH QD SUHF\]\MQH UR]G]LHOHQLHLSU]HND]DQLHPDWHULDáXJHQHW\F]QHJRZSURFHVLHPLWR]\LPHMR]\ D 3U]HGVWDZ EXGRZ FKURPRVRPX PHWDID]RZHJR ZSLVXM F RGSRZLHGQLH QD]Z\ ZR]QDF]RQHOLWHUDPLPLHMVFD ± ± ± ±
E :\MD QLM FR R]QDF]D RNUH OHQLH ÄWHORPHU´ Z RGQLHVLHQLX GR EXGRZ\ FKHPLF]QHM FKURPRVRPXRUD]MDNLHMHVWMHJR]QDF]HQLHGODUHSOLNDFML'1$ VWURQD]
F 1DSLV]NWyU\]QDU\VRZDQ\FKSRQL HMW\SyZFKURPRVRPyZPHWDID]RZ\FK $% &OXE' SU]HGVWDZLDFKURPRVRP ,±VXEPHWDFHQWU\F]Q\ ,,±WHORFHQWU\F]Q\
$
%
&
'
=DGDQLH ±SNW±SNW 0XWDFMD WR WUZDáD ]PLDQD Z PDWHULDOH JHQHW\F]Q\P SRZRGXM FD ]PLDQ ZáD FLZR FL G]LHG]LF]QHMRUJDQL]PX
D 3RGDM OLF]E FKURPRVRPyZ MDN E G PLDá\ ]PXWRZDQH RVREQLNL JDWXQNyZ Z\PLHQLRQ\FKSRQL HM -
FHEXOD Q ±WULSORLG ««««««««««
-
PXV]NDRZRFRZD Q ±PRQRVRPLNZKHWHURVRPDFK
-
F]áRZLHN Q ±WULVRPLNZSDU]HFKURPRVRPyZ
E 2NUH OLX]DVDGQLMZMDNLHJRW\SXNRPyUNDFK KDSORF]\GLSORLGDOQ\FK PXWDFMD SXQNWRZDPXVLXMDZQLüVL IHQRW\SRZR F 2NUH O URG]DM PXWDFML MDND ]DV]áD Z M GU]H NRPyUNL SU]HGVWDZLRQHM QDU\VXQNXRERN =DGDQLH ±SNW :SURZDG]HQLHGRODERUDWRULyZWHFKQLNLLQ \QLHULLJHQHW\F]QHMZ\ZRáDáRZLHOHREDZFRGRVNXWNyZ MDNLH PR H VSRZRGRZDü QLHNRQWURORZDQH PDQLSXORZDQLH JHQDPL /LF]QH RVL JQL FLD ELRWHFKQRORJLLZPHG\F\QLH]GDM VL MHGQDNSU]HVáDQLDüWH]DJUR HQLD1SLQVXOLQ OXELQWHUIHURQ SURGXNRZDQHSU]H]EDNWHULHMX VL VWRVXMH]SR]\W\ZQ\PVNXWNLHPDSURGXNRZDQHSU]H]GUR G H DQW\JHQ\SRZLHU]FKQLRZHZLUXVD yáWDF]NLVWDQRZL V]F]HSLRQN SU]HFLZWHMFKRURELH 3U]HGVWDZ ]D SRPRF GZyFK DUJXPHQWyZ VZRMH VWDQRZLVNR RGQR QLH VWRVRZDQLD WHFKQLNLQ \QLHULLJHQHW\F]QHM 6XPDSXQNWyZ GODSURILOXELROFKHP SNW
VWURQD]
GODSURILOX
32'.$53$&.,.85$7252 :,$7<
(*=$0,1'2-5=$á2 &,
:.3²²%,
2EM WHWDMHPQLF HJ]DPLQDF\MQ GRGQLDPDMDUGRJRG]
./8&==%,2/2*,, GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DâR FLZHZV]\VWNLFKW\SDFKV]Nyâ UHGQLFKGODPâRG]LH \ ZURNXV]NROQ\P PDMDUJRG]
3523212:$1<=$.5(675( &,'27(0$78
'HILQLFM \FLD PR QD RSLVDü GZRPD UyZQDQLDPL IRWRV\QWH]\ L RGG\FKDQLD 2FH VáXV]QR üSRZ\ V]HJRVWZLHUG]HQLDSRUyZQXM FSU]HELHJL]QDF]HQLHREXSURFHVyZ 3URILORJyOQ\LSURILOELRORJLF]QRFKHPLF]Q\ :\PDJDQLDSRGVWDZRZHQDRFHQ GRVWDWHF]Q 3U]HGVWDZLHQLH SURFHVX IRWRV\QWH]\ L RGG\FKDQLD MDNR SU]HFLZVWDZQ\FK NLHUXQNyZ PHWDEROL]PX 6IRUPXáRZDQLH ELRORJLF]QHM LVWRW\ SURFHVX IRWRV\QWH]\ MDNR IRUPXá\ DXWRWURILF]QHJR RG \ZLDQLD RUD] LVWRW\ SURFHVX RGG\FKDQLD MDNR SURFHVX VáX FHJR GR Z\WZDU]DQLD HQHUJLL 3RGDQLHRJyOQHMFKDUDNWHU\VW\NLJáyZQ\FKHWDSyZSURFHVXIRWRV\QWH]\LRGG\FKDQLDRUD] LFKORNDOL]DFML D SU]\WRF]HQLHUyZQDQLDIRWRV\QWH]\LRGG\FKDQLD E Z\NRQDQLH VFKHPDW\F]QHJR U\VXQNX FKORURSODVWX L PLWRFKRQGULXP ] ]D]QDF]HQLHP PLHMVFSU]HELHJXJáyZQ\FKHWDSyZREXSURFHVyZ F SU]HGVWDZLHQLHELODQVXHQHUJHW\F]QHJRREXSURFHVyZ :VND]DQLHQDUy QLFHZ\VW SXM FHPL G]\RGG\FKDQLHPWOHQRZ\PLEH]WOHQRZ\P :\PLHQLHQLH SRGVWDZRZ\FK F]\QQLNyZ ZSá\ZDM F\FK QD SU]HELHJ IRWRV\QWH]\ LRGG\FKDQLD 2NUH OHQLH]QDF]HQLDSURFHVXIRWRV\QWH]\SRSU]H] D Z\ND]DQLHIXQNFMLUR OLQMDNRSURGXFHQWyZQDSU]\NáDG]LHDQDOL]\MHGQHJRáD FXFKD WURILF]QHJR VDPRZ\VWDUF]DOQR üHNRV\VWHPyZ E RSLVDQLHXG]LDáXUR OLQZXWU]\PDQLXUyZQRZDJLJD]RZHMELRVIHU\ F SU]\WRF]HQLH SU]\NáDGyZ Z\NRU]\VWDQLD UR OLQ SU]H] F]áRZLHND SR \ZLHQLH GUHZQRZáyNQDOHNLLWS
VWURQD]
3RGDQLHSU]\NáDGXZ\NRU]\VWDQLDSU]H]NRPyUN Z\WZRU]RQHMHQHUJLL :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU 6]F]HJyáRZH SU]HGVWDZLHQLH SU]HELHJX IRWRV\QWH]\ SRSU]H] SU]HGVWDZLHQLH VFKHPDWyZ SU]HELHJXID]\MDVQHMLID]\FLHPQHM 2PyZLHQLHUy QLFPL G]\RGG\FKDQLHPWOHQRZ\PLEH]WOHQRZ\P :\Uy QLHQLHUy Q\FKW\SyZIRVIRU\ODFML IRWRV\QWHW\F]QDVXEVWUDWRZDRNV\GDF\MQD :\PLHQLHQLH ZDUXQNyZ RG NWyU\FK ]DOH \ SU]HELHJ L Z\GDMQR ü SURFHVX IRWRV\QWH]\ RUD]GRNáDGQHVFKDUDNWHU\]RZDQLHSU]\QDMPQLHMGZyFK]QLFK 8V]F]HJyáRZLHQLH]QDF]HQLDSURFHVXIRWRV\QWH]\SRSU]H] D Z\ND]DQLH ]DOH QR FL PL G]\ Z\GDMQR FL IRWRV\QWH]\ D SURGXNFM \ZQR FL QD ZLHFLH E ZVND]DQLH]QDF]HQLDUR OLQMDNRSLRQLHUyZ \FLD VXNFHVMDSLHUZRWQDZWyUQD F SRGNUH OHQLHXG]LDáXUR OLQZNV]WDáWRZDQLX URGRZLVNDZRGQHJRLO GRZHJR :\PLHQLHQLH NLONX URG]DMyZ IHUPHQWDFML RUD] V]F]HJyáRZH VFKDUDNWHU\]RZDQLH GZyFK ]QLFK ] XZ]JO GQLHQLHP LFK ]QDF]HQLD L PR OLZR FL Z\NRU]\VWDQLD GOD F]áRZLHND OXE LQQ\FKRUJDQL]PyZ =ZUyFHQLH XZDJL QD LVWQLHQLH SURFHVX IRWRRGG\FKDQLD L SU]HGVWDZLHQLH MHJR RJyOQHM FKDUDNWHU\VW\NL :\ND]DQLH HSURGXFHQFLV SRGVWDZ IXQNFMRQRZDQLDHNRV\VWHPyZ 3URILOELRORJLF]QRFKHPLF]Q\ :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU REHMPXM Z\PDJDQLDGODSURILOXRJyOQHJR SRV]HU]RQHRQDVW SXM FHWUH FL 3RGDQLH L NUyWNLH VFKDUDNWHU\]RZDQLH FR QDMPQLHM GZyFK SU]\NáDGyZ Z\NRU]\VWDQLD HQHUJLLSU]H]NRPyUN QSVNXUF]PL QLDSRPS\MRQRZHXWU]\PDQLHVWDQXSRODU\]DFML NRPyUHNSREXGOLZR üQHUZRZDLWS 8V]F]HJyáRZLHQLH RSLVX SU]HELHJX IRWRV\QWH]\ IRVIRU\ODFMD F\NOLF]QD L QLHF\NOLF]QD ]Z\MD QLHQLHPUy QLFQDSR]LRPLHIRWRV\VWHPyZ36,L36,, :\MD QLHQLH IXQNFML XOWUDVWUXNWXU FKORURSODVWyZ Z SU]HELHJX SRV]F]HJyOQ\FK HWDSyZ IRWRV\QWH]\ ORNDOL]DFMD IRWRV\VWHPyZ ORNDOL]DFMD DNFHSWRUyZ Z EáRQDFK W\ODNRLGyZ IXQNFMDVWURP\ :\MD QLHQLHIXQNFMLXOWUDVWUXNWXUPLWRFKRQGULDOQ\FKZSURFHVDFKIRVIRU\ODFML 3RUyZQDQLH SURFHVX IRWRV\QWH]\ X UR OLQ W\SX & L & ] ]D]QDF]HQLHP Uy QLF Z LFK Z\GDMQR FL 2NUH OHQLH UROL VXEVWUDWyZ L SURGXNWyZ IRWRV\QWH]\ RUD] RGG\FKDQLD WOHQRZHJR ZIXQNFMRQRZDQLXHNRV\VWHPyZ 2PyZLHQLH XG]LDáX UR OLQ Z SURFHVLH NU HQLD Z JOD Z HNRV\VWHPDFK QS SRSU]H] Z\NRQDQLHVFKHPDWXF\NOXELRJHRFKHPLF]QHJRZ JOD 2JyOQH SU]HGVWDZLHQLH ]DJUR H GOD UR OLQ L SURFHVX IRWRV\QWH]\ Z\QLNDM F\FK ]DQWURSRSUHVML QS Z\FLQDQLD ODVyZ WURSLNDOQ\FK SXVW\QQLHQLH NUDMREUD]X HUR]MD SR]\VNLZDQLHQRZ\FKWHUHQyZSRG]DEXGRZ Z\OHVLDQLHLWS 3RGVXPRZDQLH SRUyZQDQLD IRWRV\QWH]\ L RGG\FKDQLD WOHQRZHJR ] XZ]JO GQLHQLHP VXEVWUDWyZ SURGXNWyZ ORNDOL]DFML QLH]E GQ\FK ZDUXQNyZ IL]\F]Q\FK VSRVREyZ Z\WZDU]DQLD $73 IRVIRU\ODFMD IRWRV\QWHW\F]QD RNV\GDF\MQD VXEVWUDWRZD NLHUXQNyZ SU]HSá\ZXHQHUJLLLDWRPyZZRGRUXLWS
VWURQD]
3523212:$1<=$.5(675( &,'27(0$78
&L JáR ü \FLD QD =LHPL MHVW F] FL RJURPQHJR V\VWHPX ZVSyá]DOH Q\FK HOHPHQWyZ ]D Uy QRURGQR ü MHVW SU]HMDZHP ZLHOR FL MHJR IRUP : NRQWHN FLH SRZ\ V]HJR VWZLHUG]HQLD Z\MD QLM FR UR]XPLHV] SRG SRM FLHP ÄELRUy QRURGQR ü´ RUD] RFH ]QDF]HQLH WHJR ]MDZLVNDGODFDáHMELRVIHU\ 3URILORJyOQ\LSURILOELRORJLF]QRFKHPLF]Q\ :\PDJDQLDSRGVWDZRZHQDRFHQ GRVWDWHF]Q 3RGDQLHRJyOQHJRZ\MD QLHQLDWHUPLQXÄELRUy QRURGQR ü´LÄELRVIHUD´ :\PLHQLHQLHJáyZQ\FKW\SyZUy QRURGQR FLZSU]\URG]LH D Uy QRURGQR üJDWXQNRZD E Uy QRURGQR üHNRV\VWHPyZ 6FKDUDNWHU\]RZDQLHUy QRURGQR FLJDWXQNRZHMMDNRERJDFWZDJDWXQNyZRUJDQL]PyZ D RJyOQHSU]HGVWDZLHQLHV\VWHPDW\F]Q\FKNDWHJRULLSRGZ]JO GHPLFKOLF]HEQR FL E GRVWU]H HQLHZ]DMHPQ\FK]DOH QR FLPL G]\RUJDQL]PDPL F Z\PLHQLHQLHLQWHUDNFMLPL G]\JDWXQNRZ\FKDQWDJRQLVW\F]Q\FKQLHDQWDJRQLVW\F]Q\FK LQHXWUDOQ\FK±LOXVWUDFMDSRMHGQ\PSU]\NáDG]LH G GRNáDGQHRSLVDQLHMHGQHM]DOH QR FL 6FKDUDNWHU\]RZDQLH Uy QRURGQR FL HNRV\VWHPyZ SRSU]H] Z\PLHQLHQLH LFK SRGVWDZRZ\FKURG]DMyZQD=LHPLLVFKDUDNWHU\]RZDQLHMHGQHJR]QLFK 3RGDQLHDUJXPHQWyZSU]HPDZLDM F\FK]DNRQLHF]QR FL RFKURQ\ELRUy QRURGQR FLQS± ZDUWR FLHNRORJLF]QHHVWHW\F]QHNXOWXURZHLWS :\PLHQLHQLHLNUyWNLHVFKDUDNWHU\]RZDQLHGZyFKSU]\F]\Q]DJUD DM F\FKUy QRURGQR FL ZELRVIHU]HQS D Z\PLHUDQLHJDWXQNyZ E QDGPLHUQDHNVSORDWDFMD]DVREyZSU]\URG\ F SU]HOXGQLHQLH G ]DQLHF]\V]F]HQLHL]DWUXFLH URGRZLVND =DSURSRQRZDQLHMHGQHJRVSRVREXRFKURQ\ELRUy QRURGQR FLQD=LHPLQS ± SRGQRV]HQLH ZLDGRPR FLLDNW\ZQR FLOXG]NLHM ± HOLPLQDFMD]DQLHF]\V]F]H ± PL G]\QDURGRZHUHJXá\SRVW SRZDQLD ± ]UyZQRZD RQHX \WNRZDQLH]DVREyZ ± UR]ZyMQRZ\FKHNRORJLF]Q\FKWHFKQRORJLL ± WZRU]HQLHWHUHQyZFKURQLRQ\FK ± ]LQWHQV\ILNRZDQLHUy QRURGQR FL ± RFKURQDQDMEDUG]LHM]DJUR RQ\FKJDWXQNyZLVLHGOLVN ± LQG\ZLGXDOQDRFKURQDSU]\URG\ ± ]UyZQRZD RQHPHWRG\XSUDZ\ ± ZLDGRP\Z\EyUWRZDUyZNRQVXPSF\MQ\FK :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU 3RGDQLH L VFKDUDNWHU\]RZDQLH GRGDWNRZ\FK W\SyZ ELRUy QRURGQR FL JHQHW\F]QHM NUDMREUD]yZDZW\P D Z\MD QLHQLHSRM FLDÄUy QRURGQR üJHQHW\F]QD´ ± Uy QLFHPL G]\MHGQRVWNDPLZREU ELHJDWXQNX ± Uy QLFHPL G]\SRSXODFMDPLZREU ELHJDWXQNyZQSUDV\SVyZRGPLDQ\Uy LWS
VWURQD ]
E X]DVDGQLHQLH LVWQLHQLD ]Uy QLFRZDQHM SXOL JHQRZHM ± SRGDQLH FR QDMPQLHM DUJXPHQWyZQS ± ]ZL NV]D V]DQVH SU]H \FLD JDWXQNX QS ]PQLHMV]D SRGDWQR ü QD DWDNL FKRURERWZyUF]\FKRUJDQL]PyZ ZLUXVyZEDNWHULLJU]\EyZRZDGyZLWS ± ]DSHZQLDMHJRHZROXFM F Z\MD QLHQLHZSá\ZXPRQRNXOWXUUROQ\FKOH Q\FKOXEKRGRZODQ\FKQD]PQLHMV]HQLH Uy QRURGQR FLJHQHW\F]QHMZREU ELHJDWXQNyZ]ZLHU] WLUR OLQ 3RGDQLHGRGDWNRZ\FKSU]\NáDGyZXND]XM F\FK]QDF]HQLHELRUy QRURGQR FL±ZDUWR FL ± PHG\F]QH QRZHQDWXUDOQHOHNL ± HNRQRPLF]QH QRZHPDWHULDá\LVXEVWDQFMHGODUy Q\FKJDá ]LSU]HP\VáXGRFKRG\ ]QRZ\FK]DVWRVRZD LWS ± HW\F]QH SUDZRGR \FLDZV]\VWNLFKRUJDQL]PyZ ± HNRORJLF]QH RSUy QLRQH QLV]H HNRORJLF]QH L EUDN QDWXUDOQ\FK ZURJyZ GDM SU]HZDJ QLHZLHONLHM LOR FL JDWXQNyZ QLH Z\VSHFMDOL]RZDQ\FK RUJDQL]PyZ QSFKZDVWRPRUJDQL]PRPFKRURERWZyUF]\PLWS =DSURSRQRZDQLH GRGDWNRZR GZyFK VSRVREyZ RFKURQ\ ELRUy QRURGQR FL LQQ\FK QL ZF]H QLHMZ\PLHQLRQH 3URILOELRORJLF]QRFKHPLF]Q\ :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU REHMPXM Z\PDJDQLDGODSURILOXRJyOQHJR SRV]HU]RQHRQDVW SXM FHWUH FL 5R]Uy QLHQLHSRM ü JDWXQHNJLQ F\L]DJUR RQ\ SRGDQLHSRSU]\NáDG]LH 6FKDUDNWHU\]RZDQLH GRGDWNRZ\FK ]DJUR H ELRUy QRURGQR FL MH HOL QLH E\á\ Z\PLHQLRQHZF]H QLHM D GRNRQDQLHDQDOL]\]MDZLVNDREHFQHJRPDVRZHJRZ\PLHUDQLDJDWXQNyZ E SRGDQLH ZL NV]HM LOR FL SU]\NáDGyZ QHJDW\ZQHM G]LDáDOQR FL F]áRZLHND MH OL QLH ]RVWDá\Z\PLHQLRQHGRW\FKF]DV ± Eá GQH VSRVRE\ NV]WDáWRZDQLD SU]HVWU]HQL QLHNRQWURORZDQD L QLH]RUJDQL]RZDQD ]DEXGRZDEXGRZDGUyJL]DSyUZRGQ\FKLWS ± QDGPLHUQLHHNVSDQV\ZQ\UR]ZyMWXU\VW\NL ± ]DQLHF]\V]F]HQLD ZyG JOHE L SRZLHWU]D NZD QH GHV]F]H GHILF\W R]RQX ZSá\Z F]áRZLHNDQD]PLDQ\NOLPDWX]DQLHF]\V]F]HQLDQDZR]DPLV]WXF]Q\PLLWS ± EDUG]RV]\ENLHWHPSRUR]ZRMX±JDWXQNLQLHPDM F]DVXE\SU]\VWRVRZDüVL GR ]DFKRG] F\FK]PLDQ ± UR]ELFLHWHUHQXQDFDáNRZLFLHL]RORZDQHVLHGOLVND ± Z\MD QLHQLH SRM FLD LQWURGXNFML QS JDWXQNyZ KRGRZODQ\FK GR QDWXUDOQ\FK HNRV\VWHPyZ L SU]HGVWDZLHQLH VNXWNyZ WHJR ]MDZLVND QD RGSRZLHGQLP SU]\NáDG]LH F RNUH OHQLHZSá\ZXPDVRZHJRZ\FLQDQLDODVyZWURSLNDOQ\FKQDFDá ELRVIHU ± QDUXV]HQLHELRPXRQDMZL NV]HMUy QRURGQR FLJDWXQNyZQD ZLHFLH ± ]DNáyFHQLH F\NOX RSDGyZ L SDURZDQLD ]DPNQL WHJR RELHJX ZRG\ L VXEVWDQFML RG \ZF]\FK G ]DV\JQDOL]RZDQLH SUREOHPX JDWXQNyZ WUDQVJHQLF]Q\FK L HZHQWXDOQHJR ]DJUR HQLD Z\QLNDM FHJR]LFKSRMDZLHQLDVL ZQDWXUDOQ\FKHNRV\VWHPDFK =DSURSRQRZDQLHZL NV]HMLOR FLVSRVREyZRFKURQ\ELRUy QRURGQR FL : SRGVXPRZDQLX ]ZUyFHQLH XZDJL QD SRWU]HE JOREDOQHM RFKURQ\ ZV]\VWNLFK HNRV\VWHPyZ RUD] SRGDQLH SU]\NáDGyZ NRQNUHWQ\FK G]LDáD NRQIHUHQFMH PL G]\QDURGRZHSURJUDP\LSURMHNW\QDXNRZH
VWURQD]
02'(/2'32:,('=,,6&+(0$72&(1,$1,$'27(0$78
3U]HGVWDZUR]PQD DQLHSáFLRZHMDNRZDUXQHN]PLHQQR FLL]DFKRZDQLDFL JáR FL \FLDQD=LHPL =$6$'<2&(1,$1,$ : WHN FLH Z\Uy QLRQH L R]QDF]RQH ]RVWDá\ ]DGDQLD SU]H]QDF]RQH GOD ]GDM F\FK ] NODV RSURILOX ELRORJLF]QRFKHPLF]Q\P =RVWDáR WR XZ]JO GQLRQH Z SXQNWDFML ]DPLHV]F]RQHM SR SDNLHFLH]DGD :SU]\SDGNX]GDM FHJR]NODV\RLQQ\PSURILOX RNUH ODQHJRMDNRRJyOQ\ UR]ZL ]DQLHWHJRW\SX]DGD GDMHPXV]DQV X]\VNDQLDGRGDWNRZ\FKSXQNWyZ 0RGHO RGSRZLHG]L XZ]JO GQLD MHM ]DNUHV PHU\WRU\F]Q\ D QLH MHVW FLVá\P Z]RUFHP VIRUPXáRZDQLD SR]D RGSRZLHG]LDPL MHGQRZ\UD]RZ\PL L GR ]DGD ]DPNQL W\FK =QDNLHPÄ´R]QDF]RQRLQQ UyZQLH SRSUDZQ ZHUVM WDNLHMRGSRZLHG]L =DSLVF] FLRGSRZLHG]LZQDZLDVLH R]QDF]DZ\SRZLHG NWyUDQLHMHVWNRQLHF]QDGR X]\VNDQLD SHáQHJR SXQNWX L WUDNWRZDQD SRZLQQD E\ü MDNR Z\SRZLHG GRGDWNRZD OXE X]XSHáQLDM FD =D RGSRZLHG]L GR SRV]F]HJyOQ\FK ]DGD SU]\]QDMH VL W\ONR SHáQH SXQNW\ ]JRGQLH ]]DPLHV]F]RQ\PPRGHOHPRFHQLDQLD =D]DGDQLDRWZDUWH]DNWyUHPR QDSU]\]QDüMHGHQSXQNWSU]\]QDMHVL SXQNWZ\á F]QLH ]DRGSRZLHG ZSHáQLSRSUDZQ =D ]DGDQLD RWZDUWH ]D NWyUH PR QD SU]\]QDü ZL FHM QL MHGHQ SXQNW SU]\]QDMH VL W\OH SXQNWyZ LOH SUDZLGáRZ\FK HOHPHQWyZ RGSRZLHG]L ]JRGQLH ] Z\V]F]HJyOQLHQLHP ZNOXF]X SU]HGVWDZLá]GDM F\ -H HOL SRGDQR ZL FHM RGSRZLHG]L DUJXPHQWyZ FHFK LWS QL Z\QLND WR ] SROHFHQLD Z]DGDQLXRFHQLHSRGOHJDW\OHNROHMQ\FKRGSRZLHG]L OLF]RQ\FKRGSLHUZV]HM LOHMHVW ZSROHFHQLX -H HOLSRGDQHZRGSRZLHG]LLQIRUPDFMH UyZQLH GRGDWNRZHNWyUHQLHZ\QLNDM ]SROHFHQLD Z]DGDQLX ZLDGF] R]XSHáQ\PEUDNX]UR]XPLHQLDRPDZLDQHJR]DJDGQLHQLDL]DSU]HF]DM XG]LHORQHMSUDZLGáRZHMRGSRZLHG]LRGSRZLHG WDN QDOH \RFHQLüQD]HURSXQNWyZ 02'(/2'32:,('=,,6&+(0$72&(1,$1,$ 0DNV\PDOQD 1XPHU 2F]HNLZDQDRGSRZLHG SXQNWDFMD]D ]DGDQLD ]DGDQLH =D ND GH ] GZyFK SUDZLGáRZR RNUH ORQ\FK ]MDZLVN SR SNW 3U]\NáDG\ ± FURVVLQJ±RYHU ± UHNRPELQDFMD ± ORVRZHUR]FKRG]HQLHVL FKURPRVRPyZZWUDNFLHPHMR]\ ± ORVRZHá F]HQLHVL JDPHW
VWURQD]
D =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH Z\MD QLHQLH Z\QLNDM FH ] GHILQLFML SU]HPLDQ\ SRNROH Z NWyU\P ]QDMG VL LQIRUPDFMH R SRNROHQLX SáFLRZ\P LEH]SáFLRZ\P±SNW3U]\NáDG\ - 3U]HPLDQ SRNROH QD]\ZDP\QDVW SRZDQLHSRVRELHJDPHWRILWX SRNROHQLD SáFLRZHJR LVSRURILWX SRNROHQLDEH]SáFLRZHJR - =MDZLVNRNROHMQHJRQDVW SRZDQLDSRVRELHZUR]ZRMXUR OLQIRUPKDSORLGDOQ\FK UR]PQD DM F\FKVL SáFLRZR]DSRPRF JDPHWLIRUPGLSORLGDOQ\FK UR]PQD DM F\FKVL EH]SáFLRZR]DSRPRF PHMRVSRU VSRU]DURGQLNyZ E =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH SRGDQLH ND GHM ] GZyFK QD]Z ZUD] ] LOR FL FKURPRVRPyZGODND GHJRSRNROHQLDSRSNW ±JDPHWRILW±Q ±VSRURILW±Q =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHZV]\VWNLFKQD]Z±SNW =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRQD]Z±SNW =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRQD]Z±SNW =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRQD]Z±SNW 2GSRZLHG JDPHWRILW JVSRURILW V ZLGáDNZURQLHF V VRVQD]Z\F]DMQD V SáRQQLNSRVSROLW\ J WRUIRZLHFEáRWQ\ J VDOZLQDSá\ZDM FD V VNU]\SSROQ\ V OLSDV]HURNROLVWQD V GáXJRV]NUyOHZVNL V D =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHZV]\VWNLFKRNUH OH ±SNW ±I±E±L±J±D±F =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRRNUH OH ±SNW =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRRNUH OH ±SNW E =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHVWDGLXPF\NOX±SNW3U]\NáDG\ - 3URFHVPHMR]\]DFKRG]L SU]HGZ\WZRU]HQLHP]DURGQLNyZ - 3URFHV PHMR]\ MHVW ]ZL ]DQ\ ] Z\WZDU]DQLHP ]DURGQLNyZ Z]DURGQLDFK D =DSUDZLGáRZHZ\MD QLHQLH±SNW3U]\NáDG\ - 6DPRS\OQR üRJUDQLF]DPR OLZR FLUHNRPELQDFMLJHQyZ - 6DPRS\OQR ü PR H SRZRGRZDü NXPXORZDQLH VL QLHNRU]\VWQ\FK UHFHV\ZQ\FK JHQyZ - 6DPRS\OQR üSURZDG]LGRZ]URVWXKRPR]\JRW\F]QR FL E =DSRGDQLHSU]\NáDGXPHFKDQL]PXOXE]MDZLVND±SNW3U]\NáDG\ - SU]HGVáXSQR ü - SU]HGSU WQR ü - KHWHURVW\OLD - VDPRVWHU\OQR ü - VDPRSáRQQR ü =DND GHSRSUDZQHX]XSHáQLHQLHSRSNW ]\JRWDÓ]DURGHN ZWyUQHM GURZRUHF]ND]DO NRZHJRNRPyUNDSOHPQLNRZDÓELHOPR FLDQD]DO QLÓRZRFQLD
VWURQD]
=DZV]\VWNLHSUDZLGáRZRGRSLVDQ\FKURG]DMyZRZRFyZ±SNW =DSUDZLGáRZRGRSLVDQ\FKURG]DMyZRZRFyZ±SNW =DSUDZLGáRZRGRSLVDQHURG]DMHRZRFyZ±SNW 2GSRZLHG]L %yE±VWU N 3V]HQLFD±]LDUQLDN :L QLD±SHVWNRZLHF 2JyUHN±MDJRGD /HV]F]\QD±RU]HFK 3RPLGRU±MDJRGD D =DSUDZLGáRZHSRGDQLHQD]Z\ND GHJR]GZyFKW\SyZNLHáNRZDQLDSRSNW *URFK±NLHáNRZDQLHSRG]LHPQH KLSRJHLF]QH )DVROD±NLHáNRZDQLHQDG]LHPQH HSLJHLF]QH E =DZ\PLHQLHQLHND GHJR]GZyFKZDUXQNyZ URGRZLVNDSRSNW3U]\NáDG\ ± RGSRZLHGQLDWHPSHUDWXUD ± ZLOJRWQR üZRGD ± RGSRZLHGQLDLOR üWOHQX ± ZLDWáRGODQLHNWyU\FKUR OLQ D =DND G SUDZLGáRZ QD]Z SRSNW $±VSRURILW VRVQ\ %±RZRFROLVWHN]]DO NDPL &±]DO HN ]JDPHWRILWHP H VNLP '±]LDUQRS\áNXJDPHWRILWP VNLSU]HGUR OHP VNLH E =D]DNUH OHQLHSRSUDZQHMRGSRZLHG]L±SNW RGSF F =DSUDZLGáRZHZ\Uy QLHQLHLSRGNUH OHQLHREXFHFK±SNW -HGQRSLHQQR üUR]G]LHOQRSáFLRZR ü D =DSRGDQLHSUDZLGáRZHMQD]Z\±SNW SDUWHQRNDUSLD E =DZ\PLHQLHQLHMHGQHMZáD FLZHMVXEVWDQFMLZ]URVWRZHM±SNW 3U]\NáDG\ - DXNV\Q\ - JLEHUHOLQ\ D =DVIRUPXáRZDQLHSUDZLGáRZHJRSUREOHPXEDGDZF]HJR±SNW3U]\NáDG\ - &]\VLáDNLHáNRZDQLDQDVLRQ]DOH \RGLFKZLHNX" - &]\VLáDNLHáNRZDQLDQDVLRQPDOHMHZUD]]LFKZLHNLHP" - %DGDQLH]DOH QR FLVLá\NLHáNRZDQLDQDVLRQRGLFKZLHNX - :Sá\ZZLHNXQDVLRQQDLFKVLá NLHáNRZDQLD - -DNLZSá\ZQDVLá NLHáNRZDQLDQDVLRQPDLFKZLHN" E =DSRSUDZQHVIRUPXáRZDQLHZQLRVNX±SNW3U]\NáDG\ - :UD]]ZLHNLHPQDVLRQPDOHMHLFKVLáDNLHáNRZDQLD - ,PVWDUV]HQDVLRQDW\PLFKVLáDNLHáNRZDQLDMHVWPQLHMV]D F =D SRSUDZQH RNUH OHQLH ZLHNX QDVLRQ RGF]\WDQH ] Z\NUHVX ± SNW 3U]\NáDG\ - 'REDGD X \WRQDVLRQOHWQLFK - 1DVLRQDOHWQLH
VWURQD]
=D Z FDáR FL SUDZLGáRZR RNUH ORQ Uy QLF RSLHUDM F VL QD SRUyZQDQLX REX SURFHVyZ±SNW3U]\NáDG\ ± =DSOHPQLHQLH MHVW ]DZV]H SU]HG HZHQWXDOQ\P ]DSáRGQLHQLHP JG\ SROHJD QD ZSURZDG]HQLX SOHPQLNyZ GR GUyJ URGQ\FK VDPLF\ QDWRPLDVW SRGF]DV ]DSáRGQLHQLD NRPyUND MDMRZD á F]\ VL ] SOHPQLNLHP F]HJR Z\QLNLHP MHVW SRZVWDQLH]DURGND ± =DSOHPQLHQLH SROHJD W\ONR QD ZSURZDG]HQLX SOHPQLNyZ GR GUyJ URGQ\FK VDPLF\ QDWRPLDVW SRGF]DV ]DSáRGQLHQLD M GUR NRPyUNL MDMRZHM á F]\ VL ]M GUHPSOHPQLNDLSRZVWDMH]DURGHN ± =DSOHPQLHQLH SROHJD QD ZSURZDG]HQLX SOHPQLNyZ GR GUyJ URGQ\FK VDPLF\ ZF]DVLH NRSXODFML L SRGF]DV QLHJR GRFKRG]L W\ONR GR ]EOL HQLD VL JDPHW QDWRPLDVW ]DSáRGQLHQLH SROHJD QD SRá F]HQLX VL PDWHULDáX JHQHW\F]QHJR NRPyUNLMDMRZHMLSOHPQLND ± =DSOHPQLHQLHSROHJDQDZSURZDG]HQLXSOHPQLNyZGRGUyJURGQ\FKVDPLF\ Z F]DVLH NRSXODFML L SRGF]DV QLHJR GRFKRG]L W\ONR GR ]EOL HQLD VL JDPHW QDWRPLDVW]DSáRGQLHQLHSROHJDQDSRá F]HQLXVL JDPHW =DZFDáR FLSUDZLGáRZHZ\MD QLHQLHND GHJRSRM FLDSRSNW=D ND GHSRGDQLHGRQLHJRRGSRZLHGQLHJRSU]\NáDGX Z\VWDUF]\W\ONR MHGHQ SRSNW3U]\NáDG -DMRURGQR ü±W\SUR]URGXZNWyU\PVDPLFHVNáDGDM MDMD]NWyU\FK UR]ZLMDM VL PáRGHQSSáD]\JDG\SWDNL SNW \ZRURGQR ü ± W\S UR]URGX Z NWyU\P ]DURGHN Z WUDNFLH UR]ZRMX NRU]\VWD ]PDWHULDáX RG \ZF]HJR F]HUSDQHJR ] RUJDQL]PX PDWNL D GR PRPHQWX UR]SRF] FLDQLH]DOH QHJR \FLDQSVVDNLáR \VNRZH SNW =D ND GH Z FDáR FL SUDZLGáRZH SU]\SRU] GNRZDQLH RUJDQL]PyZ Z GDQHM NROXPQLHWDEHOLSRSNW =DSáRGQLHQLH]HZQ WU]QH DEDNDUSURSXFKD =DSáRGQLHQLHZHZQ WU]QH UHNLQSLHVNXUDF]áRZLHN PLMD D =DZV]\VWNLHSRSUDZQHSRá F]HQLDZSDU\±SNW ±&±$±)±%±'±( =DSRSUDZQ\FKSRá F]H ZSDU\±SNW =DSRSUDZQHSRá F]HQLDZSDU\±SNW E =DND G ]GZyFKSRSUDZQLHVIRUPXáRZDQ\FKGHILQLFMLSRSNW3U]\NáDG\ - 3ROLHPEULRQLD ZLHOR]DURGNRZR ü ±URG]DMEH]SáFLRZHJRUR]PQD DQLD SROHJDM F\ QD SRZVWDZDQLX ] MHGQHM NRPyUNL MDMRZHM QD VNXWHN QDWXUDOQHJRUR]G]LHODQLDVL EODVWRPHUyZZF]DVLHEUX]GNRZDQLDZL FHM QL MHGQHJR]DURGND - +HWHURVW\OLD Uy QRVáXSNRZR ü ± Z\VW SRZDQLH Z REU ELH GDQHJR JDWXQNX RVREQLNyZ PDM F\FK GZD OXE WU]\ W\S\ NZLDWyZ Uy QL FH VL GáXJR FL V]\MHNVáXSNDLQLWHNSU FLNyZ - 1HRWHQLD±]DWU]\PDQLHZUR]ZRMX SR]D]DURGNRZ\P FHFKODUZDOQ\FKQD GáX V]\ F]DV OXE QD FDáH \FLH ] X]\VNDQLHP SU]H] ODUZ ]GROQR FL GR UR]PQD DQLDSáFLRZHJR]RVL JQL FLHPSU]H]ODUZ GRMU]DáR FLSáFLRZHM - +HUPDIURG\W\]P RERMQDFWZR ±Z\VW SRZDQLHXSRMHG\QF]\FKRUJDQL]PyZ ]ZLHU] F\FKJUXF]RáyZUR]URGF]\FKREXSáFLOXEJUXF]RáXRERMQDF]HJR - 3DUWHQRJHQH]D G]LHZRUyG]WZR ± UR]ZyM ]DURGND ] QLH ]DSáRGQLRQHM NRPyUNLMDMRZHM RGPLDQDUR]URGXSáFLRZHJR - 3DUWHQRNDUSLD±SRZVWDQLHRZRFXEH]]DSáRGQLHQLDNRPyUNLMDMRZHMLEH] UR]ZRMXQDVLRQ
VWURQD]
D =DND GHSUDZLGáRZHX]XSHáQLHQLHSRSNW 7DVLHPLHFQLHX]EURMRQ\JURPDGD±WDVLHPFHW\S±SáD]L FH E =DZFDáR FLSRSUDZQLHZ\MD QLRQ Uy QLF Z\QLNDM F ]SRUyZQDQLD ±SNW 3U]\NáDG \ZLFLHOSR UHGQLWRRUJDQL]PZNWyU\PUR]ZLMDVL ODUZDSDVR \WDQDWRPLDVW \ZLFLHORVWDWHF]Q\WRWDNLRUJDQL]PZNWyU\PE\WXMHGRURVáDSRVWDüSDVR \WD UR]PQD DM FHJRVL SáFLRZR F =DSRSUDZQHZVND]DQLHREX \ZLFLHOL±SNW \ZLFLHORVWDWHF]Q\±F]áRZLHN \ZLFLHOSR UHGQL±E\GáRGRPRZHNURZD =DND G\]GZyFKSUDZLGáRZRSRGDQ\FKSU]\NáDGyZSRSNW3U]\NáDG\ - Z GUyZNLSWDNyZ - Z GUyZNL]ZLHU] W - JQLD]GRZDQLHSWDNyZ - UR]ZyMLOLQLHQLHRZDGyZ - SLHU]HQLHVL SWDNyZ - ]DSDGDQLHZVHQ]LPRZ\ - ]DFKRZDQLDUR]URGF]H G\ZFDáR FLSUDZLGáRZ\SRGSLVZUD]]R]QDF]HQLHPSRNROHQLDSRSNW =DND JDPHW\±SRNROHQLH SáFLRZH SODQXODRU] VLRQDODUZD±SRNROHQLH EH]SáFLRZH SROLS±SRNROHQLH EH]SáFLRZH HI\UDPáRGD QLHGRMU]DáDSáFLRZR PHGX]D±SRNROHQLH SáFLRZH D =DREDSUDZLGáRZHSRGSLV\±SNW RZRGQLD RPRF]QLD E =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHND GHM]GZyFKIXQNFMLSRSNW3U]\NáDG\ - RWDF]D]DURGHNSU]HVWU]HQL Z\SHáQLRQ Sá\QHPRZRGQLRZ\PVWZDU]DM F URGRZLVNRGRMHJRUR]ZRMXVWZDU]D URGRZLVNRZRGQH]DEH]SLHF]D ]DURGHNSU]HGZ\VFKQL FLHP - RFKUDQLD]DURGHNDPRUW\]XMH]DURGHN]DEH]SLHF]DSU]HGG]LDáDQLHP V]NRGOLZ\FKF]\QQLNyZ URGRZLVND F =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHUROLNRVPyZNL±SNW3U]\NáDG\ - 8VVDNyZáR \VNRZ\FK ELHU]HXG]LDáZWZRU]HQLXáR \VND - 8 VVDNyZ áR \VNRZ\FK á F]\ VL ]H OX]yZN PDFLF\ Z\WZDU]DM F áR \VNR =DSUDZLGáRZ\Z\EyUZV]\VWNLFKWU]HFKJURPDG±SNW 2GSRZLHG]L DHJ =D SRGDQLH UR]PQD DQLD SáFLRZHJR ± SNW =D ORJLF]QH X]DVDGQLHQLH ± SNW 3U]\NáDG\ - 3RQLHZD ]DSHZQLD GX ]PLHQQR ü RUJDQL]PyZ NWyUD MHVW SRGVWDZRZ\P ZDUXQNLHP]DFKRG]HQLDHZROXFML - 3RQLHZD SRGF]DVUR]PQD DQLDSáFLRZHJR]DFKRG]LUHNRPELQDFMDNWyUDMHVW SRGVWDZ ]PLHQQR FLE G FHM]DVDGQLF]\PF]\QQLNLHPHZROXFML =DND GHZFDáR FLSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHSRSNW ±%( ±&) ±$'
VWURQD]
=DND G SRSUDZQLHQDU\VRZDQ LSRGSLVDQ NU]\Z SRSNW D =DZV]\VWNLHSUDZLGáRZHSRGSLV\±SNW ,±UR]ZLMDM FDVL ,,±XVWDELOL]RZDQD,,,±Z\PLHUDM FD E =D ND G ] GZyFK Z FDáR FL SUDZLGáRZR GRNRQDQLH SRUyZQDQLD RNUH ORQ\FKUy QLFSRSNW3U]\NáDG\ ± 5y QDLOR üRVREQLNyZZNODVDFKQDMPáRGV]\FKLQDMVWDUV]\FK ZSRSXODFMLUR]ZLMDM FHMVL DUyZQHLFKLOR FLZSRSXODFML Z\PLHUDM FHM ± :\VRNLSRWHQFMDáUR]URGF]\ZSRSXODFMLUR]ZLMDM FHMVL PDá\ SRWHQFMDáUR]URGF]\RVREQLNyZZSRSXODFMLZ\PLHUDM FHM ± :\VRNL SU]H \ZDOQR FL RVREQLNyZ PáRG\FK RUD] E G F\FK ZZLHNX UHSURGXNF\MQ\P Z SRSXODFML UR]ZLMDM FHM VL GX D PLHUWHOQR üW\FKRVREQLNyZZSRSXODFMLZ\PLHUDM FHM =DSUDZLGáRZHX]XSHáQLHQLH±SNW 5R]URGF]R üU]HF]\ZLVWDHNRORJLF]QD D =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHVXEVWDQFML±SNW3U]\NáDG\ ± PRF]QLN ± GZXWOHQHNZ JOD E =DVWZLHUG]HQLH HáR \VNRQLHFKURQLSU]HG]DND HQLHPZLUXVHP+,9±SNW D =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH RNUH OHQLH ND GHM ] WU]HFK Uy QLF ]Z\NRU]\VWDQLHPSRUyZQDQLDREXSURFHVyZ SRSNW3U]\NáDG\ - :HIHNFLHRRJHQH]\SRZVWDMHMHGQDNRPyUNDMDMRZDLWU]\FLDáNDNLHUXQNRZH QDWRPLDVWZHIHNFLHVSHUPDWRJHQH]\SRZVWDM F]WHU\SOHPQLNLVSHUPDW\G\ - (IHNWHP RRJHQH]\ MHVW GX D L QLHUXFKOLZD NRPyUND MDMRZD D Z Z\QLNX VSHUPDWRJHQH]\SRZVWDM SOHPQLNLNWyUHV PDáHLUXFKOLZH - 2RJHQH]D ]DFKRG]L Z MDMQLNDFK QDWRPLDVW VSHUPDWRJHQH]D ]DFKRG]L ZM GUDFK - 3RG]LDá F\WRSOD]P\ Z RRJHQH]LH MHVW QLHUyZQRPLHUQ\ DZVSHUPDWRJHQH]LHMHVWUyZQRPLHUQ\ - 8 OXG]L RRJHQH]D ]RVWDMH ]DSRF] WNRZDQD Z RNUHVLH UR]ZRMX ]DURGNRZHJR L GZXNURWQLH ]DWU]\PDQD Z SURID]LH , SRG]LDáX PHMRW\F]QHJR L PHWDID]LH ,, SRG]LDáX PHMRW\F]QHJR QDWRPLDVW VSHUPDWRJHQH]D]DFKRG]LRGRVL JQL FLDGRMU]DáR FLSáFLRZHM - 8 OXG]L RRJHQH]D MHVW SRZWDU]DQD F\NOLF]QLH FR PLHVL F QDWRPLDVW VSHUPDWRJHQH]D]DFKRG]LSU]H]FDáH \FLH
VWURQD]
E =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH Z\MD QLHQLH ]DZLHUDM FH LQIRUPDFMH R QLHUyZQ\P SRG]LDOH F\WRSOD]P\ ]DZLHUDM FHM PDWHULDá ]DSDVRZ\ GOD ]DURGND ± SNW 3U]\NáDG\ - .RPyUND MDMRZD RWU]\PXMH ZL FHM F\WRSOD]P\ QL SOHPQLN JG\ ]QDMGXM VL Z QLHM PDWHULDá\ RG \ZF]H ] NWyU\FK NRU]\VWDM NRPyUNL ZSRF] WNRZHMID]LHUR]ZRMX]DSáRGQLRQHJRMDMD - .RPyUND MDMRZD RWU]\PXMH ZL FHM F\WRSOD]P\ QL SOHPQLN JG\ ]DZLHUDPDWHULDá\]DSDVRZHRG \ZF]HGOD]DURGND F =DZFDáR FLSRSUDZQHRNUH OHQLHVWDGLXPPHMR]\±SNW RRF\W,,U] GXZVWDGLXP,,PHWDID]\PHMR]\ D =DND GHZFDáR FLZáD FLZLHGREUDQH]HVWDZLHQLHKRUPRQyZSRSNW +RUPRQ\SU]\VDGNRZH±)6+/+ +RUPRQ\SURGXNRZDQHSU]H]MDMQLN±SURJHVWHURQHVWUDGLRO E =DND GHSUDZLGáRZHX]XSHáQLHQLHSUDZG\OXEIDáV]XSRSNW SUDZGD IDáV] SUDZGD IDáV] =DZVND]DQLHSRSUDZQHMRGSRZLHG]LSNW 2GSE =D SUDZLGáRZR GRU\VRZDQH X]XSHáQLHQLH GUXJD OLQLD F REUD]XM FDEUDN]PLDQ\ZOLF]ELH FKURPRVRPyZ ±SNW FQ FQ * 6 * 0LWR]D =D ND G\ Z FDáR FL SUDZLGáRZR QDSLVDQ\ JHQRW\S L IHQRW\S G]LHFND QD SRGVWDZLHR]QDF]H SRGDQ\FKZ]DGDQLX SRSNW ,$,$±JUXSDNUZL$ ,$L±JUXSDNUZL$ ,$,%±JUXSDNUZL$% ,%L±JUXSDNUZL% D =DZV]\VWNLHSUDZLGáRZRZSLVDQHQD]Z\±SNW =DSUDZLGáRZRZSLVDQHQD]Z\±SNW3U]\NáDG\ ±FKURPDW\G\ ±SU]HZ HQLHSLHUZRWQHFHQWURPHU ±SU]HZ HQLHZWyUQH125 ±WUDEDQWVDWHOLWD E =DSUDZLGáRZH]GHILQLRZDQLHWHORPHUX±SNW=DRNUH OHQLHMHJR]QDF]HQLD ±SNW3U]\NáDG 7HORPHU WR ]DNR F]HQLH ND GHJR FKURPRVRPX X HXNDULRQWyZ ]EXGRZDQH ]ZLHORNURWQLH SRZWDU]DM F\FK VL VHNZHQFML QXNOHRW\GyZ 'áXJR ü W\FK RGFLQNyZMHVWXWU]\P\ZDQDQDVWDá\PSR]LRPLHSRQLHZD V RQHPLHMVFDPL ]DNR F]HQLDUHSOLNDFMLSRQLHZD PDM ]QDF]HQLHGODVWDELOQR FL'1$ F =DND G\]GZyFKSUDZLGáRZRRNUH ORQ\FKURG]DMyZFKURPRVRPyZSRSNW ,±% ,,±&
VWURQD]
D =DND GHSUDZLGáRZHRNUH OHQLHOLF]E\FKURPRVRPyZSRSNW - &HEXOD±WULSORLG [ - 0XV]NDRZRFRZD±PRQRVRPLN ± - &]áRZLHN±WULVRPLN E =DRNUH OHQLHW\SXNRPyUHN KDSORLGDOQH±SNW =DSUDZLGáRZHX]DVDGQLHQLH±SNW3U]\NáDG 3RQLHZD ZWDNLFKNRPyUNDFK]PXWRZDQ\JHQMHVWZSRVWDFLMHGQHJRDOOHOX LXMDZQL VL EH] Z]JO GX QD WR F]\ E\áE\ Z IRUPLH GRPLQXM FHM F]\ UHFHV\ZQHM F =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHURG]DMXPXWDFML±SNW 3U]\NáDG\ - PRQRVRPLNZDXWRVRPDFK - DQHXSORLG - PXWDFMDJHQRPRZD - PXWDFMDFKURPRVRPRZDGRW\F] FDLFKOLF]E\ =DND G\]GZyFKORJLF]QLHEU]PL F\FKDUJXPHQWyZ ]DOXESU]HFLZ SRSNW 3U]\NáDG\ $UJXPHQW\]D - -HVWHP]DVWRVRZDQLHPLQ \QLHULLJHQHW\F]QHMSRQLHZD SRPDJDRVRERP SU]HZOHNOHFKRU\PQSSURGXNFMDáDWZRGRVW SQHMLQVXOLQ\ - ']L NL LQ \QLHULL JHQHW\F]QHM PR HP\ VL SRZV]HFKQLH V]F]HSLü QD yáWDF]N $UJXPHQW\SU]HFLZ - 0DQLSXODFMD JHQDPL PR H SURZDG]Lü GR VWZRU]HQLD QLHEH]SLHF]Q\FK PXWDQWyZQSEDNWHU\MQ\FKNWyUHPRJ ]DJUR]LüOXG]LRP - =DPDáRMHV]F]HZLHP\RQDWXU]HJHQyZDE\QLPLEH]NDUQLHPDQLSXORZDü V]F]HJyOQLHZRGQLHVLHQLXGRJHQRPXF]áRZLHND
680$381.7Ï: SNW 8:$*$ :WHN FLHZ\Uy QLRQHLR]QDF]RQH ]RVWDá\]DGDQLDSU]H]QDF]RQHGOD]GDM F\FK]NODVRSURILOX ELRORJLF]QRFKHPLF]Q\P =RVWDáR WR XZ]JO GQLRQH Z SXQNWDFML SRQL HM : SU]\SDGNX ]GDM FHJR ] NODV\ RLQQ\P SURILOX RNUH ORQHJR MDNR RJyOQ\ UR]ZL ]DQLH WHJR W\SX ]DGD GDMH PX V]DQV X]\VNDQLD GRGDWNRZ\FKSXQNWyZ
PD[OLF]E\ SXQNWyZ ± ± ± ± ± ±
VWURQD]
RFHQD QLHGRVWDWHF]Q\ GRSXV]F]DM F\ GRVWDWHF]Q\ GREU\ EDUG]RGREU\ FHOXM F\
OLF]EDSXQNWyZGODSURILOX RJyOQHJR ± ± ± ± ± LZL FHM
OLF]EDSXQNWyZGODSURILOXELRO FKHP ± ± ± ± ± ±
:\ND] UyGHá U\VXQNyZ L VFKHPDWyZ GDQ\FK OLF]ERZ\FK L LQIRUPDFML VáRZQ\FK NWyUH Z IRUPLH ]PRG\ILNRZDQHM]RVWDá\Z\NRU]\VWDQHZNRQVWUXNFML]DGD - &]-XUD+.U]DQRZVND UHG /HNV\NRQELRORJLF]Q\:3:DUV]DZD ±]DG - : /HZL VNL %LRORJLD 3RGU F]QLN GR NODV\ GUXJLHM OLFHXP RJyOQRNV]WDáF FHJR :\GDZQLFWZR 2SHURQ´5HGD ±]DG - :/HZL VNL &\WRORJLDLDQDWRPLD]Z\EUDQ\PL]DJDGQLHQLDPL]RUJDQRJUDILL:\GDQLH,,,]PLHQLRQH :\GDZQLFWZR2SHURQ±]DG - :/HZL VNL *HQHW\ND:\GDZQLFWZRÄ2SHURQ´ ±]DG - 0 3RGELHONRZVND = 3RGELHONRZVNL %LRORJLD F] ü 3RGU F]QLN GOD NODV\ SLHUZV]HM OLFHXP RJyOQRNV]WDáF FHJR:6L3:DUV]DZD ±]DG - ( 3\áND ± *XWRZVND 9DGHPHFXP PDWXU]\VW\ %LRORJLD :\GDZQLFWZR 2 ZLDWD :DUV]DZD ± ]DG - -6]ZHMNRZVND-6]ZHMNRZVNL %RWDQLND±SRGU F]QLNGODV]NyáZ\ V]\FK3:1:DUV]DZD ± ]DG - 78PL VNL %LRORJLDF] ü3RGU F]QLNGRNODV\GUXJLHMOLFHXPRJyOQRNV]WDáF FHJR:6L3:DUV]DZD ±]DG - + :L QLHZVNL %LRORJLD ] KLJLHQ L RFKURQ URGRZLVND 3RGU F]QLN GR NODV\ WU]HFLHM :\GDZQLFWZR $JPHQ:DUV]DZD ±]DG 2GSRZLHG]L GR ZV]\VWNLFK ] Z\M WNLHP SUREOHPRZ\FK ]DGD V ]JRGQH ] WUH FLDPL ]DZDUW\PL ZSRGU F]QLNDFKGRELRORJLLGODOLFHXPRJyOQRNV]WDáF FHJR]DWZLHUG]RQ\PLSU]H]0(1GODNODV\,±,9 =JRGQR ü]DGD ]3RGVWDZ SURJUDPRZ (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 ZLDGRPR ü]PLHQQR FL ZLDWDRUJDQLF]QHJR & (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 *URPDG]HQLH LQWHJURZDQLHRSUDFRZ\ZDQLH ZLHG]\ ] Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHM GRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 *URPDG]HQLH LQWHJURZDQLHRSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ EXGRZ L IXQNFM XNáDGyZ L QDU] GyZ Z RUJDQL]PDFK 2 ,QWHUSUHWRZDQLH]DOH QR FLPL G]\ URGRZLVNLHP \FLDRUJDQL]PXDMHJREXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 6WUXNWXUD RUJDQL]PyZ 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 6WUXNWXUD RUJDQL]PyZ 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 6WUXNWXUD RUJDQL]PyZ 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 ,QWHUSUHWRZDQLH]DOH QR FLPL G]\ URGRZLVNLHP \FLDRUJDQL]PXDMHJREXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 (OHPHQW\ HZROXFMRQL]PX 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UHJXODFMDLNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 $QDOL]RZDQLH LLQWHUSUHWRZDQLHZ\QLNyZREVHUZDFMLLGR ZLDGF]H ZUD]]RFHQ LFKZLDU\JRGQR FL 2 8PR OLZLHQLH XF]QLRPSURMHNWRZDQLDLSURZDG]HQLDREVHUZDFMLLGR ZLDGF]H ELRORJLF]Q\FK = )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 (OHPHQW\ HZROXFMRQL]PX 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 (OHPHQW\ HZROXFMRQL]PX 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UHJXODFMDLNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 VWURQD ]
)L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 (OHPHQW\HZROXFMRQL]PX 7 6WUXNWXUDRUJDQL]PyZ 7 (NRORJLD L RFKURQD URGRZLVND 7 $QDOL]RZDQLH L LQWHUSUHWRZDQLH Z\QLNyZ REVHUZDFML L GR ZLDGF]H ZUD]]RFHQ LFKZLDU\JRGQR FL 2 (NRORJLDLRFKURQD URGRZLVND 7 (NRORJLDLRFKURQD URGRZLVND 7 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK WUDQVSRUW VXEVWDQFML L Sá\Q\ XVWURMRZH ± 7 UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 6WUXNWXUD RUJDQL]PyZ 7 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UHJXODFMDLNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7
$.$57$2&(1<'27(0$78/8%
GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DáR FL]ELRORJLLZHZV]\VWNLFKV]NRáDFK UHGQLFKGODPáRG]LH \
3,(&= û6=.2à< '$7$ .2',0, ,1$=:,6.28&=1,$ ,0, ,1$=:,6.2(*=$0,1$725$ .5<7(5,80
0$;/,&=%$ 381.7Ï:
=UR]XPLHQLHWHPDWX 6WRSLH Z\F]HUSDQLDWHPDWX :LDGRPR FLZ\NUDF]DM FHSR]D]DNUHVSURJUDPX 7HUPLQRORJLDQDXNRZD %á G\U]HF]RZH]DND G\Eá GSXQNWXMHPQ\ 6HOHNFMDPDWHULDáXU]HF]RZHJR ,OXVWUDFMDNRQNUHWQ\PLSU]\NáDGDPL /RJLF]QHSRZL ]DQLHIDNWyZ 6]DWDJUDILF]QDHVWHW\ND 3UDZLGáRZDLQWHUSUHWDFMD]MDZLVN .RPSR]\FMDSUDF\ 3RSUDZQDSROV]F]\]QD 5$=(0 35=(/,&=(1,(381.7Ï:1$6.$/ 2&(1 SNW FHOXM F\ SNW GRVWDWHF]Q\ SNW EDUG]RGREU\ SNW GRSXV]F]DM F\ SNW GREU\ SNW QLHGRVWDWHF]Q\
/,&=%$ 8=<6.$1<&+ 381.7Ï:
5(&(1=-$ VWURQD]
3URSR]\FMDHJ]DPLQDWRUD 8VWDOHQLHRFHQ\SU]H] 3U]HZRGQLF] FHJR.RPLVML
:<1,.(*=$0,18 2FHQD VáRZQLH
3RGSLV
.5<7(5,$2&(1<3,6(01(-35$&<0$785$/1(-=%,2/2*,, =UR]XPLHQLHWHPDWX GRJá EQH]UR]XPLHQLHWHPDWX±SNW ]UR]XPLHQLHQLH]E GQHGRSUDZLGáRZHJRSU]HGVWDZLHQLDWHPDWX±SNW VáDEH]UR]XPLHQLHWHPDWX±SNW EUDN]UR]XPLHQLD±SNW 6WRSLH Z\F]HUSDQLDPDWHULDáX FDáNRZLWHZ\F]HUSDQLHPDWHULDáXGRW\F] FHJRGDQHJRWHPDWX±SNW SU]HGVWDZLHQLHZL NV]R FLPDWHULDáXZL FHJRVL ]WHPDWHP±SNW QLHSHáQHSU]HGVWDZLHQLHPDWHULDáXZL FHJRVL ]WHPDWHP±SNW EUDNSRGVWDZRZ\FKZLDGRPR FL]ZL ]DQ\FK]WHPDWHP±SNW :LDGRPR FL Z\NUDF]DM FH SR]D ]DNUHV SURJUDPX GRW\F]\ Z\á F]QLH ZLDGRPR FL ]ZL ]DQ\FK]WHPDWHP EDUG]RGX DLOR üLUy QRURGQR üSU]HGVWDZLRQ\FK]DJDGQLH ±SNW GX DLOR üL]QDF]QDUy QRURGQR üSU]HGVWDZLRQ\FK]DJDGQLH ±SNW SRMHG\QF]HWUH FLSURJUDPRZH±SNW EUDNWUH FLSURJUDPRZ\FK±SNW 7HUPLQRORJLDQDXNRZD VZRERGQLHVWRVRZDQDERJDWDWHUPLQRORJLDQDXNRZD±SNW ZáD FLZLHVWRVRZDQDSRGVWDZRZDWHUPLQRORJLDQDXNRZD±SNW WHUPLQRORJLDQDXNRZDVWRVRZDQDZHIUDJPHQWDFKSUDF\±SNW Eá GQLHVWRVRZDQDSRGVWDZRZDWHUPLQRORJLDQDXNRZDOXEMHMEUDN±SNW %á G\U]HF]RZH]DND G\Eá GMHGHQSXQNWXMHPQ\ Eá GQDLQWHUSUHWDFMD]MDZLVN HZLGHQWQH Eá G\ PHU\WRU\F]QH QLH Z\QLNDM FH ] SU]HM ]\F]H F]\ Eá GQHJR SU]HSLV\ZDQLD]EUXGQRSLVX 8ZDJL ]D Eá G\ Z WUH FLDFK Z\NUDF]DM F\FK SR]D PDWHULDá QLH XMPXMH VL SXQNWyZ DOH WH QLHSU]\]QDMHGRGDWNRZ\FK WHQVDPEá GSRZWDU]DQ\OLF]RQ\MHVW]DMHGHQ
VWURQD]
6HOHNFMDPDWHULDáXU]HF]RZHJR WUDIQ\ GREyU WUH FL QLH]E GQ\FK GR RSUDFRZDQLD GDQHJR WHPDWX ] UyZQRF]HVQ\P QLHZ\VW SRZDQLHPWUH FLQLH]ZL ]DQ\FK]QLP±SNW ZL NV]DF] üSUDF\]ZL ]DQD]WHPDWHP±SNW GREyUWUH FLSU]\SDGNRZ\SU]\QDMPQLHMZSRáRZLHQDWHPDW±SNW GREyUWUH FLQLH]ZL ]DQ\FK]WHPDWHP±SNW ,OXVWUDFMDNRQNUHWQ\PLSU]\NáDGDPL ZV]\VWNLHRPDZLDQH]DJDGQLHQLDSRSDUWHWUDIQLHGREUDQ\PLSU]\NáDGDPL±SNW ZL NV]DF] üSUDF\LOXVWURZDQDGREU]HGREUDQ\PLSU]\NáDGDPL±SNW QLHZLHONDLOR üSU]\NáDGyZ±SNW EUDNMDNLFKNROZLHNSU]\NáDGyZ±SNW /RJLF]QHZL ]DQLHIDNWyZ ORJLF]QH ZL ]DQLH WUH FL SUDF\ ZLDGF] FH R ]UR]XPLHQLX RPDZLDQ\FK ]MDZLVN LXPLHM WQR FLZQLRVNRZDQLD±SNW ZL NV]DF] üSUDF\RSLHUDVL QDORJLF]Q\PZL ]DQLXIDNWyZ±SNW SUDFDZHIUDJPHQWDFKRSDUWDQDORJLF]Q\PZL ]DQLXIDNWyZ±SNW SUDFDFKDRW\F]QD±SNW 6]DWDJUDILF]QDHVWHW\ND ]DPLHV]F]HQLH Z SUDF\ SUDZLGáRZR SRGSLVDQ\FK L RSLVDQ\FK U\VXQNyZ Z\NUHVyZ VFKHPDWyZLWSSUDFDF]\WHOQDLSU]HMU]\VWD±SNW F] üSUDF\LOXVWURZDQDJUDILF]QLHGUREQHXVWHUNLZRSLVDFKSLVPRF]\WHOQH±SNW EUDNNRQLHF]Q\FKU\VXQNyZOXESRZD QHXVWHUNLZLFKZ\NRQDQLXE G RSLVLH±SNW 3UDZLGáRZDLQWHUSUHWDFMD]MDZLVN ZV]\VWNLHRSLV\ZDQH]MDZLVNDLQWHUSUHWRZDQHV ]JRGQLH]DNWXDOQ\PVWDQHPZLHG]\ 8F]H GRVWU]HJD]ZL ]NLSU]\F]\QRZRVNXWNRZH±SNW ZL NV]DF] üSUDF\]DZLHUDZáD FLZ LQWHUSUHWDFM ]MDZLVN±SNW SU]\QDMPQLHMSRáRZDIDNWyZLQWHUSUHWRZDQDMHVWZáD FLZLH±SNW EUDNOXEEá GQDLQWHUSUHWDFMDZL NV]R FLIDNWyZ±SNW .RPSR]\FMD SUDFD SRVLDGD ZVW S UR]ZLQL FLH L ]DNR F]HQLH ] XZ]JO GQLHQLHP RGSRZLHGQLFK SURSRUFML±SNW SUDFDDOERQLH]DZLHUDZV]\VWNLFKF] FLDOERLFKSURSRUFMHV QLHZáD FLZH±SNW FDáNRZLW\EUDNSRGVWDZRZ\FKF] FLFKDRW\F]QR üXNáDGXWUH FL±SNW 3RSUDZQDSROV]F]\]QD EUDNEá GyZVW\OLVW\F]Q\FKJUDPDW\F]Q\FKRUWRJUDILF]Q\FKLQWHUSXQNF\MQ\FKM ]\N ZáDVQ\]ZL ]á\SUHF\]\MQ\±SNW QLHOLF]QHZZEá G\±SNW OLF]QHZZEá G\QLHMDVQHVIRUPXáRZDQLD±SNW 35=(/,&=(1,(381.7Ï:1$6.$/ 2&(1 ± FHOXM F\ ± EDUG]RGREU\ VWURQD]
± GREU\ ± GRVWDWHF]Q\ ± GRSXV]F]DM F\ ± QLHGRVWDWHF]Q\
.$57$2&(1<'27(0$7815
GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DáR FL]ELRORJLLZHZV]\VWNLFKV]NRáDFK UHGQLFKGODPáRG]LH \
3,(&= û6=.2à< '$7$
.2',0, ,1$=:,6.28&=1,$
,0, ,1$=:,6.2(*=$0,1$725$
1U ]DGDQLD
0DNV\PDOQD VXPDSXQNWyZ
5D]HP
/LF]EDX]\VNDQ\FK SXQNWyZ
3U]HOLF]HQLHSXQNWyZQDVNDO RFHQ /LF]EDSNWGOD /LF]EDSNWGOD 2FHQD SURILOXRJyOQHJR SURILOXELROFKHP
8ZDJLQDXF]\FLHOD
3URSRQRZDQDRFHQD
VWURQD]
1LHGRVWDWHF]Q\ 'RSXV]F]DM F\ 'RVWDWHF]Q\ 'REU\ %DUG]RGREU\ &HOXM F\
VWURQD]
LZL FHM
Pobrano ze strony http://biologhelp.com .2,,63J%,,3I
SRXIQH
HJ]HPSODU]SRMHG\QF]\
0DãRSROVNL.XUDWRU2 ZLDW\ 3LVHPQ\HJ]DPLQGRMU]DáR FL]ELRORJLL
ZHZV]\VWNLFKV]NRáDFK UHGQLFKGODGRURVá\FK
7HUPLQ PDMDU *RG]LQD
:\ND QD GRZROQ\FK SU]\NáDGDFK H EXGRZD L F]\QQR FL XNáDGX SRNDUPRZHJRV SU]\VWRVRZDQHGRURG]DMXSRELHUDQHJRSRNDUPX .RQVXPSF\MQ\ VW\O \FLD F]áRZLHND VWDQRZL ]DJUR HQLH GOD QDWXUDOQHJR URGRZLVND =ZHU\ILNXM SRZ\ V] KLSRWH] DQDOL]XM F ZSá\Z F]áRZLHND QDR \ZLRQHLQLHR \ZLRQHHOHPHQW\ URGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR 3U]HGVWDZ QDGU] GQ URO M GUD NRPyUNRZHJR Z UHJXODFML F]\QQR FL \FLRZ\FKND GHMNRPyUNL :\NRQDM SROHFHQLD ]DZDUWH Z ]DGDQLDFK XPLHV]F]RQ\FK Z ]Dá F]QLNX GR SRZ\ V]HJRWHPDWX
=$à &=1,.'27(0$78
3U]HGVWDZ QDGU] GQ URO M GUD NRPyUNRZHJR Z UHJXODFML F]\QQR FL \FLRZ\FKND GHMNRPyUNL
=DGDQLH ±SNW =QLHMZ\PLHQLRQ\FKRUJDQL]PÏZZ\ELHU]LSRGNUHyOF]WHU\WDNLHNWÏUHQDOHGRRUJDQL]PÏZ SURNDULRW\F]Q\FK EH]MGURZFÏZ ZLFLRZFHRU]ÆVNLJURQNRZLHF]RFLVW\NUDVQRURVW\RNU]HPNLODVHF]NLWÆFDEUXQDWQLFHSUWNL JUX|OLF\]LHOHQLFHVLQLFHGURGH
=DGDQLH ±SNW 5\VXQHNSU]HGVWDZLDVFKHPDWNRPÏUNLSURNDULRW\F]QHM 3RZLHORQRZ.2QDNDG HJ] 1UG]
SRXIQHVWURQD]
=D]QDF]QDQLPVWU]DNLSRGSLV]VWUXNWXUÆSHQLFIXQNFMÆMGUDNRPÏUNRZHJR =DGDQLH ±SNW 1DMZLÆNV]\P]RUJDQHOOLZNDGHMNRPÏUFHMHVWMGURNRPÏUNRZHNWÏUHJRVFKHPDWQDU\VRZDQ\MHVW SRQLHM D 3RGSLV]ZV]\VWNLH]D]QDF]RQH VWUXNWXU\ E 1LHNWÏUHNRPÏUNL QD]\ZDQH V NRPÏUF]DNDPL =GHILQLXM WR RNUHyOHQLH L SRGDM MHGHQ SU]\NDG RUJDQL]PXNWÏU\]EXGRZDQ\MHVW]WDNLHJRURG]DMXNRPÏUNLOXENRPÏUHN F : ]DOH QR FL RG VSHáQLDQ\FK IXQNFML Z NRPyUFH PR H QLH E\ü M GUD NRPyUNRZHJR NWyUH ]DQLND]DUD]SRMHMZ\WZRU]HQLX'RWDNLFKZáD QLHNRPyUHNQDOH \MHGHQ]URG]DMyZNUZLQHN :\ELHU]L]DNUH OZáD FLZ\URG]DMNUZLQHN]SRGDQ\FKSRQL HM $ OLPIRF\W\ % PRQRF\W\ & WURPERF\W\ ' HU\WURF\W\ ( JUDQXORF\W\ =DGDQLH ±SNW &KURPDW\QD ]QDMGXM FD VL Z M GU]H NRPyUNRZ\P VNáDGD VL ]'1$51$LELDáHN D 3RGDMQD]Z HOHPHQWXVWUXNWXU\'1$REZLHG]LRQHJR SU]HU\ZDQ OLQL QDSRQL V]\PVFKHPDFLHRUD]QDSLV] FRR]QDF]DM QDQLPOLWHUNL'L3
VWURQD]
E 3RVáXJXM FVL SRZ\ V]\PVFKHPDWHPQDSLV]ZMDNLVSRVyESRá F]RQHV QXNOHRW\G\ REXáD FXFKyZ'1$3RGDMQD]Z UHJXá\NWyUDRNUH ODWRSRá F]HQLH F 3Rá F]ZSDU\URG]DMH51$]SHáQLRQ\PLSU]H]QLHIXQNFMDPLZNRPyUFH W51$ U51$ P51$
DSU]HQRVLLQIRUPDFM JHQHW\F]Q ]M GUDNRPyUNRZHJRGRF\WRSOD]P\ ESU]HQRVLDPLQRNZDV\SRGF]DVWUDQVODFML FNLHUXMHZV]\VWNLPLSURFHVDPLPHWDEROLF]Q\PL GEXGXMHU\ERVRP\
G %XGRZDF] VWHF]HNNZDVyZQXNOHLQRZ\FK '1$L51$ ]DVDGQLF]RUy QLVL PL G]\ VRE 8GRZRGQLMWRVWZLHUG]HQLH]DSRPRF MHGQHJRDUJXPHQWX =DGDQLH ±SNW ,QIRUPDFMD R SRZVWDM F\FK Z NRPyUFH ELDáNDFK ]DSLVDQD MHVW Z '1$ M GURZ\P G]L NL LVWQLHQLXNRGXJHQHW\F]QHJR D 3RGDMQD]Z GRZROQHMFHFK\NRGXJHQHW\F]QHJRLSU]HGVWDZQDF]\PRQDSROHJD E 3RGDM QD]Z L RNUH O PLHMVFH ]DFKRG]HQLD SURFHVX G]L NL NWyUHPX RGE\ZD VL SU]HSLV\ZDQLHLQIRUPDFML]DZDUWHMZ'1$SRWU]HEQHMGRSURGXNFMLELDáHN
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDW SU]HGVWDZLD NDWDOLW\F]QH G]LDáDQLH HQ]\PX D .RU]\VWDM F ]H VFKHPDWX QDSLV] QD F]\P SROHJDVSHF\ILF]QR üG]LDáDQLDHQ]\PX
VWURQD]
E 3RGDMSU]\NáDG]ZL ]NXFKHPLF]QHJRNWyU\PyJáE\E\üNRHQ]\PHPOXEMHJRF] FL VNáDGRZ F :\ELHU]L]DNUH OZáD FLZ RGSRZLHG :NRPyUNDFK]ZLHU] F\FKHQ]\P\WUDZLHQQHV JURPDG]RQHZ $ PLWRFKRQGULDFK % ZRGQLF]NDFKW WQL F\FK & OL]RVRPDFK ' F\WRSOD]PLH
=DGDQLH ±SNW :RUJDQL]PLHF]áRZLHNDHQ]\P\WUDZLHQQHZ\VW SXM ZSU]HZRG]LHSRNDUPRZ\P D :\PLH GZDVNáDGQLNLVRNX Rá GNRZHJRLRNUH OIXQNFMHMHGQHJR]QLFK E :VND X]DVDGQLDM FVZyMZ\EyUMHGQ\PDUJXPHQWHPNWyU\]SU]HGVWDZLRQ\FKQD Z\NUHVLHHQ]\PyZ $%OXE& PyJáE\Z\VW SRZDüZ Rá GNX
-HVWWRHQ]\PSRQLHZD
=DGDQLH ±SNW :\NRQDQR GR ZLDGF]HQLH ZOHZDM F GR ND GHM ] SUREyZHN SR PO ZRG\ UR]WZRUX OLQ\ L]DJRWRZDQHJRUR]WZRUX OLQ\1DVW SQLHGRND GHMSUREyZNLZSXV]F]RQRSRNURSOHNOHLNX VWURQD]
VNURELRZHJR UR]WZyUSU]HJRWRZDQHMVNUREL]LHPQLDF]DQHM =DZDUWR ü]DPLHV]DQRLSR PLQXWDFKGRND GHMSUREyZNLZSXV]F]RQRSRNURSOLSá\QX/XJROD RGF]\QQLNZ\NU\ZDM F\ VNUREL Sá\QSá\QSá\Q NOHLNNOHLNNOHLN /XJROD/XJROD/XJROD ZRGDUR]WZyU]DJRWRZDQ\ OLQ\UR]WZyU OLQ\ NRORUQLHELHVNL $ % & $ % & 2EVHUZDFMD 3RGRGDQLXSá\QX/XJRODZSUREyZFH$L&SRMDZLáRVL QLHELHVNLH]DEDUZLHQLH D 1DSLV]ZNWyUHM]SUREyZHNVNURELD]RVWDáDUR]áR RQDLZ\MD QLMGODF]HJR E 6IRUPXáXM KLSRWH] EDGDZF] NWyU PRJ SRWZLHUG]Lü Z\QLNL SRZ\ V]HJR GR ZLDGF]HQLD =DGDQLH ±SNW 6FKHPDW SU]HGVWDZLD PHFKDQL]P G]LDáDQLD GZyFK URG]DMyZ KRUPRQyZ QD NRPyUNL U\V$±KRUPRQ\VWHU\GRZHU\V%±KRUPRQ\SHSW\GRZH 5\V% 5\V$ $QDOL]XM F SRZ\ V]\ VFKHPDW ]D]QDF] Z RGSRZLHGQLHM NROXPQLH ]QDNLHP Ä´ NWyUH ]SRGDQ\FKVWZLHUG]H MHVWSUDZG]LZHDNWyUHIDáV]\ZH 0HFKDQL]PG]LDáDQLD
3UDZGD )DáV] VWURQD]
2GG]LDá\ZDQLH KRUPRQX QD NRPyUN ]DOH \ RG Z\SRVD HQLD MHM ZVZRLVWHELDáNDUHFHSWRURZH : ]DOH QR FL RG PR OLZR FL WUDQVSRUWX SU]H] EáRQ NRPyUNRZ UHFHSWRU\V RGPLHQQLHXPLHMVFRZLRQHZNRPyUFH %XGRZDFKHPLF]QDKRUPRQXQLHPDZSá\ZXQDMHJRWUDQVSRUWSU]H] EáRQ NRPyUNRZ +RUPRQ\ SHSW\GRZH á F] F VL ] UHFHSWRUDPL F\WRSOD]PDW\F]Q\PL VW\PXOXM V\QWH] ELDáHN
=DGDQLH ±SNW +RUPRQ\WNDQNRZHWRWDNLHNWyUHV Z\G]LHODQHSU]H]UR]VLDQHZWNDQNDFKNRPyUNL 3RGDMSU]\NáDGPLHMVFDZ\WZDU]DQLDWDNLHJRKRUPRQXRUD]SU]HGVWDZMHJRIXQNFM
=DGDQLH ±SNW 'RNR F]]GDQLHZ\ELHUDM FZáD FLZ RGSRZLHG *UXF]Rá\GRNUHZQHSURGXNXM KRUPRQ\NWyUHQDVW SQLHWUDILDM GR $ NUZL % SU]HZRGXSRNDUPRZHJR & LQQ\FKJUXF]RáyZ ' OLPI\ =DGDQLH ±SNW 6FKHPDW SU]HGVWDZLD UR]PLHV]F]HQLH JUXF]RáyZ GRNUHZQ\FK Z FLHOH F]áRZLHND D =D]QDF]VWU]DáN WU]XVWN RUD]SRGDMSU]\NáDGKRUPRQXNWyU\ SU]H]QL MHVWZ\G]LHODQ\ +RUPRQ E 8]XSHáQLMSRQL V] WDEHO 1D]ZD JUXF]RáX GRNUHZQHJR
VWURQD]
:\G]LHODQ\ ']LDáDQLHKRUPRQX KRUPRQ
2EMDZ\QLHGRERUX KRUPRQX FKRURED
7\URNV\QD
.UHW\QL]PREU] NL VNyU\ZROH
*UXF]Rá\ SU]\WDUF]\F]QH
3RGZ\ V]HQLH VW HQLD ZDSQLDZHNUZL
=ZL NV]DVW HQLHMRQyZ ZDSQLDZHNUZLREQL DM F MHJRSR]LRPZNR FLDFK .DOF\WRQLQD +RUPRQ Z]URVWX
:Sá\ZDQDZ]URVWNR FL GáXJLFKZRNUHVLHGRMU]HZDQLD
=DGDQLH ±SNW 0HFKDQL]P UXFKyZ UR OLQ QLH Z ND G\P SU]\SDGNX MHVW WHQ VDP DOH QDMF] FLHM MHVW WR ]Uy QLFRZDQLH LQWHQV\ZQR FL Z]URVWX Z Uy Q\FK F] FLDFK UR OLQ\ QD VNXWHN NXPXODFML ZRNUH ORQ\FKPLHMVFDFKVXEVWDQFMLZ]URVWRZ\FK±KRUPRQyZUR OLQQ\FK 3RGDM SHáQH QD]Z\ WURSL]PyZ SU]HGVWDZLRQ\FK QD SRQL V]\P U\VXQNX RUD] RNUH O URG]DM KRUPRQyZ G]LDáDM F\FK]DUyZQRQDNRU]H MDNLQDáRG\J
=DGDQLH ±SNW
-HGQ ] JáyZQ\FK IXQNFML ND GHJR M GUD NRPyUNRZHJR MHVW MHJR XG]LDá Z SRG]LDáDFK NRPyUNRZ\FK6FKHPDWSU]HGVWDZLDSRG]LDáNRPyUNL]ZLHU] FHM VWURQD]
D 3RGDMQD]Z SU]HGVWDZLRQHJRURG]DMXSRG]LDáXM GUDNRPyUNRZHJR E 3RGSLV]ZHZVND]DQ\FKPLHMVFDFKQDU\VXQNXZV]\VWNLHID]\WHJRSURFHVX F 1DSLV]FRVL G]LHMH]FKURPRVRPDPLLFHQWURPHUDPLZDQDID]LH G 3RG]LDáNRPyUNLUR]SRF]\QDVL RGSRG]LDáXM GUDNRPyUNRZHJR 3RGDMQD]Z SURFHVXNWyU\QDVW SXMHEH]SR UHGQLRSRW\PSRG]LDOH
=DGDQLH ±SNW 1D VFKHPDFLH SU]HGVWDZLRQ\ ]RVWDá F\NO \FLRZ\ NRPyUNL D 3RGDMQD]Z SURFHVXE G FHJRV\QWH] '1$ E 1DSLV] MDNLH PD RQ ]QDF]HQLH GOD SRG]LDáyZ NRPyUNRZ\FK
=DGDQLH ±SNW &KDUDNWHU\VW\F]Q FHFK ND GHJR F\NOX UR]ZRMRZHJR X UR OLQ MHVW RGG]LHOHQLH Z F]DVLH PRPHQWXPHMR]\RGPRPHQWXWZRU]HQLDVL JDPHW
VWURQD]
D 1D REX VFKHPDWDFK ]D]QDF] VWU]DáN PRPHQW ]DFKRG]HQLD PHMR]\ RUD] SRGSLV] ZRGSRZLHGQLPPLHMVFXQDND G\P]QLFKVWDGLXPVSRURILWXLJDPHWRILWX E 'RNRQXM F RGSRZLHGQLHJR SRUyZQDQLD SU]HGVWDZ GZLH FHFK\ Uy QL FH PHMR] LPLWR]
=DGDQLH ±SNW 3RGDMGZDSU]\NáDG\]QDF]HQLDPLWR]\
=DGDQLH ±SNW :\ELHU]L]D]QDF]NWyUH]SRQL V]\FK]GD GRW\F] FHPHMR]\MHVWQLHSRSUDZQH $ :WUDNFLHPHMR]\]DFKRG]LUHNRPELQDFMDJHQyZ % ']L NL PHMR]LH ]DFKRZ\ZDQD MHVW VWDáD OLF]ED FKURPRVRPyZ Z NRPyUNDFK FLDáD RVREQLNyZGDQHJRJDWXQNX & &HOHP LVWQLHQLD SRG]LDáX PHMRW\F]QHJR MHVW ]ZL NV]HQLH OLF]E\ NRPyUHN FLDáD GDQHJR RUJDQL]PX ' ']L NLPHMR]LHND G\]RVREQLNyZPDLQG\ZLGXDOQ\]HVWDZJHQyZ
=DGDQLH ±SNW :M GU]HND GHMNRPyUNLPR QD]DREVHUZRZDüGZDLGHQW\F]QH]HVWDZ\FKURPRVRPyZNWyUH PR QDXáR \üZSDU\6 WRFKURPRVRP\KRPRORJLF]QH5\VXQHNSU]HGVWDZLDSHZQH]MDZLVNR ]DFKRG] FHZFKURPRVRPDFKKRPRORJLF]Q\FK VWURQD ]
D 3RGDMQD]Z WHJR]MDZLVNDLRNUH OZMDNLPURG]DMXSRG]LDáXNRPyUNRZHJRPDRQR PLHMVFH E 3RGDM QD]Z JHQyZ NWyUH OH Z W\FK VDP\FK PLHMVFDFK ORFL REX FKURPRVRPyZ KRPRORJLF]Q\FK F 3RGDMQD]Z RUJDQL]PXNWyU\PDGZDMHGQDNRZHJHQ\XPLHV]F]RQHZW\FKVDP\FK PLHMVFDFKFKURPRVRPyZKRPRORJLF]Q\FK =DGDQLH ±SNW :\ELHU]L]DNUH OZáD FLZ RGSRZLHG :M GU]HNRPyUNRZ\PSUDZLGáRZR]EXGRZDQHJRSOHPQLNDP F]\]Q\ $ ]QDMGXMHVL FKURPRVRPyZ % ]QDMGXM VL FKURPRVRP\ & ]QDMGXM VL W\ONRFKURPRVRP\SáFLRZHEUDNMHVWDXWRVRPyZ ' QLHPDFKURPRVRPyZ
=DGDQLH ±SNW - GURNRPyUNRZHNLHUXMHPHWDEROL]PHPND GHM \ZHMNRPyUNL 3RGDM QD]Z NLHUXQNX SU]HPLDQ PHWDEROLF]Q\FK NWyU\ ]RVWDá SU]HGVWDZLRQ\ QD SRQL V]\PVFKHPDFLH3RGDMSU]\NáDGSURFHVXNWyU\PyJáE\E\üMHJRLOXVWUDFM HQHUJLD $% &
=DGDQLH ±SNW 1LHNWyUH ] RUJDQHOOL NRPyUNRZ\FK ]ZáDV]F]D WH Z\VW SXM FH Z NRPyUNDFK UR OLQQ\FK IXQNFMRQXM QLH]DOH QLHRGM GUDNRPyUNRZHJRF]\OLV DXWRQRPLF]QH 8]DVDGQLMWRVWZLHUG]HQLH]DSRPRF MHGQHJRDUJXPHQWX
=DGDQLH ±SNW VWURQD]
'RRUJDQHOOLDXWRQRPLF]Q\FKQDOH SODVW\G\ D 5\VXQHN SU]HGVWDZLD MHGHQ ]URG]DMyZ SODVW\GyZ 3RGDM MHJR QD]Z L SU]HGVWDZ MHJR SRGVWDZRZ IXQNFM E 3RGDM QD]Z SURFHVX SU]HGVWDZLRQHJR QD SRQL V]\P VFKHPDFLH 2NUH O GRNáDGQH PLHMVFHZNWyU\PRQSU]HELHJDRUD]SRGDMMHJRNR FRZ\HIHNW -HVWWR]DFKRG]LZ :MHJRHIHNFLHSRZVWDM F 3U]HGVWDZGZDSU]\NáDG\]QDF]HQLDIRWRV\QWH]\GOD ZLDWDRUJDQL]PyZ \Z\FK
=DGDQLH ±SNW &KHPRV\QWH]D MHVW SURFHVHP Z Z\QLNX NWyUHJR NRPyUND QLH ]DZLHUDM FD FKORURILOX PR H MHGQDNSU]\VZDMDüGZXWOHQHNZ JOD D :\PLH URG]DMHQHUJLLG]L NLNWyUHMPR HRGE\ZDüVL WHQSURFHV
VWURQD]
E 3RGDMQD]Z MHGQHJR]ZL ]NXNWyU\MHVWXWOHQLDQ\SU]H]EDNWHULHQLWU\ILNDF\MQH
=DGDQLH ±SNW D 3RGDM QD]Z VNáDGQLND NRPyUNL SU]HGVWDZLRQHJR QD U\VXQNX RUD] SRGSLV] RELH ]D]QDF]RQH QD QLP VWUXNWXU\ E 3RGDM PLHMVFH SU]HELHJX JOLNROL]\ 1DSLV] NWyU\ WR MHVWHWDSSURFHVXRGG\FKDQLD NRPyUNRZHJR
*OLNROL]DRGE\ZDVL Z F 2NUH O ] X]DVDGQLHQLHP F]\ RGG\FKDQLH NRPyUNRZH ]DZV]H Z\PDJD GRVWDUF]HQLD WOHQX
=DGDQLH ±SNW 6WU]DáNDZRGQDWRUR OLQDFKDUDNWHU\]XM FDVL D WU]HPDURG]DMDPLOL FL 3RGDMQD]Z URG]DMX]PLHQQR FLNWyU\LOXVWUXMHSRZ\ V]\U\VXQHN
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW 3DU\DOOHOLUy Q\FKJHQyZG]LHG]LF] VL QLH]DOH QLH 1DSLV]NLHG\SU]HGVWDZLRQDKLSRWH]DMHVWVáXV]QD
=DGDQLH ±SNW D 1DSLV] MDNL E G]LH Z\QLN NU]\ yZNL UR OLQ JURFKX R FHFKDFK QDVLRQ SU]HGVWDZLRQ\FK SRQL HM : RGSRZLHG]L XZ]JO GQLM RGSRZLHGQL ]DSLV JDPHW JHQRW\SyZLIHQRW\SyZ
$±JáDGNL D±SRPDUV]F]RQ\ %± yáW\ E±]LHORQ\
JáDGNLH]LHORQH
$$EE
SRPDUV]F]RQH yáWH
[
DD%%
E 3RGDMQD]Z SUDZDLOXVWUXM FHJRSRZ\ V] NU]\ yZN
=DGDQLH ±SNW 0XWDFM QD]\ZDP\ WUZDá ]PLDQ G]LHG]LF]Q NWyUD PR H E\ü RERM WQD V]NRGOLZD OXE NRU]\VWQDGODRUJDQL]PX D 3U]HGVWDZURG]DMHPXWDFMLX]XSHáQLDM FSRQL V]\VFKHPDW 087$&-( *(1(5$7<:1( GRWNRPyUHNFLDáD GRWJDPHW SRZVWDMHQRZ\DOOHO GRWVWUXNWXU\FKURPRVRPyZ
*(1202:(
GRW]PLDQ\OLF]E\FKURPRVRPyZ VWURQD]
E 3RGDMMHGHQSU]\NáDGFKRURE\XOXG]LZ\ZRáDQHMPXWDFM JHQRPRZ F =GHILQLXMSRM FLHPXWDFMLOHWDOQHM
=DGDQLH ±SNW 7ROHUDQFMD RUJDQL]PX QD Uy QH F]\QQLNL URGRZLVND MHVW ]DNRGRZDQD Z MHJR '1$ 2UJDQL]P\PRJ PLHüZ VNLH]DNUHV\WROHUDQFML VWHQRELRQW\ OXEV]HURNLH]DNUHV\WROHUDQFML HXU\ELRQW\ D 'RSDVXMGRND GHJR]Z\NUHVyZ ,,,L,,, QDMEDUG]LHMRGSRZLHGQLSU]\NáDGRSLVX ZDUXQNyZ \FLDRUJDQL]PX]Z\PLHQLRQ\FKSRQL HM R
R
$ :L NV]R üRUJDQL]PyZZRGQ\FK QSUDNL \MHZWHPSHUDWXU]HRG± &GR & R R % 0XFKDGRPRZDMHVWDNW\ZQDZJUDQLFDFKWHPSHUDWXURG &GR & R R & 1LHNWyUHU\E\SRODUQHWROHUXM WHPSHUDWXU W\ONRPL G]\± &L & R ' =QDQHV SU]\NáDG\EDNWHULL \M F\FKZJRU F\FK UyGáDFKZWHPSHUDWXU]HSRZ\ HM &
, ,, ,,, E 3RGDMNWyUH]SU]HGVWDZLRQ\FK]DNUHVyZWROHUDQFMLRUJDQL]PyZ ,,,OXE,,, QDOH GRVWHQRELRQWyZDNWyUHGRHXU\ELRQWyZ 6WHQRELRQW\
(XU\ELRQW\
6XPDSXQNWyZ SNW VWURQD]
.2,,63J%,,3I SRXIQH HJ]HPSODU]SRMHG\QF]\
0DãRSROVNL.XUDWRU2 ZLDW\
0DWHULDá\GOD3D VWZRZHM.RPLVML(J]DPLQDF\MQHM GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DáR FL]ELRORJLL :V]\VWNLHW\S\V]Nyá UHGQLFKGODGRURVá\FK
7HUPLQ PDMDU
*RG]LQD
3523212:$1<=$.5(675( &,'27(0$78
:\ND QD GRZROQ\FK SU]\NáDGDFK H EXGRZD L F]\QQR FL XNáDGX SRNDUPRZHJRV SU]\VWRVRZDQHGRURG]DMXSRELHUDQHJRSRNDUPX :\PDJDQLDSRGVWDZRZHQDRFHQ GRVWDWHF]Q
6FKDUDNWHU\]RZDQLHLVWRW\PHWDEROL]PX :\MD QLHQLH ]QDF]HQLD SURFHVX RG \ZLDQLD GOD RUJDQL]PyZ GRVWDUF]HQLH PDWHULL HQHUJLL]DSHZQLHQLHRGSRZLHGQLHJR URGRZLVNDGODSU]HPLDQELRFKHPLF]Q\FK 2NUH OHQLHURG]DMyZVXEVWDQFMLRG \ZF]\FK]ZLHU] WLLFK]QDF]HQLDGODRUJDQL]PyZ D Z JORZRGDQ\LWáXV]F]H± UyGáRHQHUJLL E ELDáND±PDWHULDáGRV\QWH]\ZáDVQ\FKELDáHN F ZRGD±SRGáR HUHDNFMLPHWDEROLF]Q\FK G VNáDGQLNLPLQHUDOQHLZLWDPLQ\±IXQNFMHUHJXODF\MQH :\Uy QLHQLH SRGVWDZRZ\FK JUXS ]ZLHU] W ]H Z]JO GX QD MDNR ü SRELHUDQHJR SRNDUPX UR OLQR HUF\PL VR HUF\ZV]\VWNR HUF\ ]LOXVWURZDQHSRMHGQ\PSU]\NáDG]LH 3U]HGVWDZLHQLHEXGRZ\LIXQNFMLXNáDGXSRNDUPRZHJRZXM FLXHZROXF\MQ\PLOXVWUXM FH Uy QHVSRVRE\WUDZLHQLD D WUDZLHQLHZHZQ WU]NRPyUNRZH
VWURQD]
E WUDZLHQLH]HZQ WU]NRPyUNRZH MHOLWRZHLSR]DMHOLWRZH 6FKDUDNWHU\]RZDQLHEXGRZ\LIXQNFMLSRV]F]HJyOQ\FKHOHPHQWyZXNáDGXSRNDUPRZHJR QSQDSU]\NáDG]LHVVDND Z\Uy QLHQLHRGFLQNyZ]ZL ]DQ\FK]SRELHUDQLHPWUDZLHQLHP LZFKáDQLDQLHPSRNDUPXRUD]RSLVDQLHLFKSU]\VWRVRZD GRWHJRFHOX 2SLVDQLHUROLJUXF]RáyZXNáDGXSRNDUPRZHJR]ZLHU] WZSURFHVLHWUDZLHQLDSRELHUDQ\FK SRNDUPyZ JUXF]Rá\ OLQRZHZ WUREDWU]XVWND :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU :\MD QLHQLH ]QDF]HQLD IDNWX SRMDZLHQLD VL GUR QHJR XNáDGX SRNDUPRZHJR L SRWRNRZHM REUyENLSRNDUPXGODUR]ZRMX]ZLHU] W 3RGDQLH ZL NV]HM LOR FL SU]\NáDGyZ GRGDWNRZ\FK HOHPHQWyZ XNáDGX SRNDUPRZHJR XVSUDZQLDM F\FKMHJRIXQNFMHQS - SLMDZNL±ZROHPDJD]\QSRNDUPXKLUXG\QD - G G RZQLFD±JUXF]Rá\ZDSLHQQH - ZLHORU\E\±ILV]ELQ\]DJ V]F]DM FHSRNDUP - OLPDNL±WDUNDXáDWZLDM FD]HVNURE\ZDQLHSRNDUPX - RZDG\±Uy QHW\S\DSDUDWyZJ ERZ\FK - SWDNL±ZROH Rá GHNPL QLRZ\LWS :\Uy QLHQLH L RSLVDQLH ZUD] ] SU]\VWRVRZDQLDPL UR]PDLW\FK VSRVREyZ SRELHUDQLD SRNDUPX UR]GUDEQLDQLHILOWUDFMD]DV\VDQLHSRá\NDQLHZFDáR FL :\MD QLHQLH Uy QLF Z EXGRZLH L IXQNFMRQRZDQLX XNáDGX SRNDUPRZHJR UR OLQR HUFyZ LPL VR HUFyZZ\QLNDM F\FK]Uy QHMMDNR FLSRELHUDQHJRSRNDUPX SRNDUPPL VQ\MHVW áDWZRVWUDZQ\ERJDW\ZELDáNRXER V]\ZFXNU\QLH]DZLHUDFHOXOR]\ 6FKDUDNWHU\]RZDQLHSRZ\ V]\FKUy QLFSRGZ]JO GHPGáXJR FLSU]HZRGXSRNDUPRZHJR SRMHPQR FLXNáDGXSRNDUPRZHJREXGRZ\ Rá GNyZURG]DMX] EyZ 3U]HGVWDZLHQLHSU]HELHJXSURFHVXWUDZLHQLDX]ZLHU] WSU]H XZDM F\FK]SRGNUH OHQLHP UROLV\PELRW\F]QHMPLNURIORU\ :\ND]DQLHQDGRZROQ\PSU]\NáDG]LH HUyZQLH VNáDGHQ]\PyZMHVWSU]\VWRVRZDQ\GR URG]DMXSRELHUDQHJRSU]H]]ZLHU] WDSRNDUPXQS - SV]F]Rá\±VDFKDUD]DREHFQDZMDPLHJ ERZHMUR]NáDGDVDFKDUR] ]DZDUW ZQHNWDU]H - RZDG\RG \ZLDM FHVL NUZL ±SU]HZDJDHQ]\PyZUR]NáDGDM F\FKELDáND - RZDG\UR OLQR HUQH±SU]HZDJDHQ]\PyZUR]NáDGDM F\FKZ JORZRGDQ\ 3523212:$1<=$.5(675( &,'27(0$78
.RQVXPSF\MQ\ VW\O \FLD F]áRZLHND VWDQRZL ]DJUR HQLH GOD QDWXUDOQHJR URGRZLVND =ZHU\ILNXM SRZ\ V] KLSRWH] DQDOL]XM F ZSá\Z F]áRZLHND QD R \ZLRQHLQLHR \ZLRQHHOHPHQW\ URGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR :\PDJDQLDSRGVWDZRZHQDRFHQ GRVWDWHF]Q
=GHILQLRZDQLHSRM FLDÄQDWXUDOQH URGRZLVNR´ 3U]HDQDOL]RZDQLH SU]\F]\Q QHJDW\ZQHJR ZSá\ZX F]áRZLHND QD VWDQ URGRZLVND QDWXUDOQHJR QS SU]HOXGQLHQLH Z\JyURZDQH SRWU]HE\ NRQVXPSF\MQH QLHUyZQRPLHUQ\ SRG]LDáGyEUXUEDQL]DFMDXSU]HP\VáRZLHQLHLWS VWURQD]
6FKDUDNWHU\]RZDQLH UyGHá]DQLHF]\V]F]H SRZLHWU]DDWPRVIHU\F]QHJRZRG\LJOHE\ 2FHQLHQLHNRQVHNZHQFMLWHJRVWDQXU]HF]\ =DSURSRQRZDQLH VSRVREyZ RFKURQ\ SRZLHWU]D ZyG L JOHE\ RPyZLRQH QD GRZROQ\FK SU]\NáDGDFK 3RZL ]DQLHV]NRGOLZHMG]LDáDOQR FLF]áRZLHND]Z\PLHUDQLHPJDWXQNyZUR OLQL]ZLHU] W 2JyOQD FKDUDNWHU\VW\ND GRZROQLH Z\EUDQHJR ]MDZLVND ]ZL ]DQHJR ]H V]NRGOLZ G]LDáDOQR FL F]áRZLHND Z XM FLX JOREDOQ\P QS HIHNW FLHSODUQLDQ\ VPRJL G]LXUD R]RQRZD :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU :\Uy QLHQLH FHFK ZVSyáF]HVQHJR Z\PLHUDQLD VSRZRGRZDQH SU]H] F]áRZLHND VNRQFHQWURZDQHZF]DVLHREHMPXMH]QDF]QLHZL FHMJDWXQNyZUR OLQ 6FKDUDNWHU\]RZDQLHSUREOHPyZ]ZL ]DQ\FK]XW\OL]DFM PLHFL RGSDGyZNRPXQDOQ\FK QS EUDN PLHMVFD XZDOQLDQLH WRNV\F]Q\FK VXEVWDQFML ]DWUXFLH ZyG JUXQWRZ\FK UyGáR QLHSR GDQ\FKJD]yZLWSSRGDQLHVSRVREyZEH]SLHF]QHJRVNáDGRZDQLDLXW\OL]DFML :VND]DQLH SU]\QDMPQLHM NLONX SU]\F]\Q ]DQLNDQLD ODVyZ QS SR]\VN GUHZQD QRZ\FK WHUHQyZUROQLF]\FKSDVWZLVN 2PyZLü ]DJUR HQLD ]ZL ]DQH ] SURFHVHP Z\OHVLDQLD ]H V]F]HJyOQ\P XZ]JO GQLHQLHP SUREOHPX Z\FLQDQLD ODVyZ WURSLNDOQ\FK ± QS REQL HQLH \]QR FL JOHE\ HUR]MD Z\PLHUDQLHJDWXQNyZ]PLDQ\NOLPDWX :\MD QLHQLH]MDZLVNDHXWURIL]DFMLZyGLMHJRSU]\F]\Q 6FKDUDNWHU\]RZDQLHLVWRW\WDNLFKSURFHVyZMDN ± HIHNWFLHSODUQLDQ\ ± VPRJL ± G]LXUDR]RQRZD RUD]Z\MD QLHQLHLFKSU]\F]\QVSRZRGRZDQ\FKG]LDáDOQR FL F]áRZLHND =DSURSRQRZDQLH GRGDWNRZ\FK VSRVREyZ SRZVWU]\PDQLD GHJUDGDFML URGRZLVND SU]H] F]áRZLHND QLHZ\PLHQLRQ\FKZF]H QLHM 2FHQLHQLHZDGL]DOHWUROQLFWZDHNRORJLF]QHJR
02'(/2'32:,('=,,6&+(0$72&(1,$1,$'27(0$78
3U]HGVWDZ QDGU] GQ URO M GUD NRPyUNRZHJR Z UHJXODFML F]\QQR FL \FLRZ\FKND GHMNRPyUNL =$6$'<2&(1,$1,$
0RGHO RGSRZLHG]L XZ]JO GQLD MHM ]DNUHV PHU\WRU\F]Q\ D QLH MHVW FLVá\P Z]RUFHP VIRUPXáRZDQLD SR]D RGSRZLHG]LDPL MHGQRZ\UD]RZ\PL L GR ]DGD ]DPNQL W\FK =QDNLHPÄ´R]QDF]RQRLQQ UyZQLH SRSUDZQ ZHUVM WDNLHMRGSRZLHG]L =DSLVF] FLRGSRZLHG]LZQDZLDVLH R]QDF]DZ\SRZLHG NWyUDQLHMHVWNRQLHF]QDGR X]\VNDQLD SHáQHJR SXQNWX L WUDNWRZDQD SRZLQQD E\ü MDNR Z\SRZLHG GRGDWNRZD OXE X]XSHáQLDM FD =D RGSRZLHG]L GR SRV]F]HJyOQ\FK ]DGD SU]\]QDMH VL W\ONR SHáQH SXQNW\ ]JRGQLH ]]DPLHV]F]RQ\PPRGHOHPRFHQLDQLD =D]DGDQLDRWZDUWH]DNWyUHPR QDSU]\]QDüMHGHQSXQNWSU]\]QDMHVL SXQNWZ\á F]QLH ]DRGSRZLHG ZSHáQLSRSUDZQ =D ]DGDQLD RWZDUWH ]D NWyUH PR QD SU]\]QDü ZL FHM QL MHGHQ SXQNW SU]\]QDMH VL W\OH SXQNWyZ LOH SUDZLGáRZ\FK HOHPHQWyZ RGSRZLHG]L ]JRGQLH ] Z\V]F]HJyOQLHQLHP ZNOXF]X SU]HGVWDZLá]GDM F\
VWURQD]
-H HOL SRGDQR ZL FHM RGSRZLHG]L DUJXPHQWyZ FHFK LWS QL Z\QLND WR ] SROHFHQLD Z]DGDQLXRFHQLHSRGOHJDW\OHNROHMQ\FKRGSRZLHG]L OLF]RQ\FKRGSLHUZV]HM LOHMHVWZ SROHFHQLX -H HOL SRGDQH Z RGSRZLHG]L LQIRUPDFMH UyZQLH GRGDWNRZH NWyUH QLH Z\QLNDM ]SROHFHQLDZ]DGDQLX ZLDGF] R]XSHáQ\PEUDNX]UR]XPLHQLDRPDZLDQHJR]DJDGQLHQLD L ]DSU]HF]DM XG]LHORQHM SUDZLGáRZHMRGSRZLHG]LRGSRZLHG WDN QDOH \RFHQLüQD]HUR SXQNWyZ 02'(/2'32:,('=,,6&+(0$72&(1,$1,$ 0DNV\PDOQD SXQNWDFMD]D ]DGDQLH =D SUDZLGáRZ\ Z\EyU L SRGNUH OHQLH ZV]\VWNLFK F]WHUHFK RUJDQL]PyZ±SNW =DSRGNUH OHQLHWU]HFKSUDZLGáRZ\FKRUJDQL]PyZ±SNW 8ZDJDQD]DVDG RFHQLDQLD 2GSRZLHG]L *URQNRZLHF]áRFLVW\ODVHF]NLW FDSU WNLJUX OLF\VLQLFH =DSUDZLGáRZHZVND]DQLHVWU]DáN ZáD FLZHMVWUXNWXU\±SNW =D SRSUDZQ\ SRGSLV ± SNW QXNOHRLG JHQRIRU NROLVWD F] VWHF]ND'1$VSO WDQDQLü'1$
1XPHU ]DGDQLD
2F]HNLZDQDRGSRZLHG
D =D ZV]\VWNLH SUDZLGáRZH SRGSLV\ SNW Z NROHMQR FL RG JyU\ M GHUNR QXNOHRSOD]PD NDULROLPID NDULRSOD]PD VRN M GURZ\ SRU Z EáRQLH M GURZHMRWRF]FHM GURZHM =DGZDSUDZLGáRZHSRGSLV\SNW E =DSUDZLGáRZH]GHILQLRZDQLHNRPyUF]DND±SNW3U]\NáDG -HVWWRNRPyUNDSRVLDGDM FDZLHOHM GHU NRPyUNRZ\FK =DSRGDQLHZáD FLZHJRSU]\NáDGX±SNW3U]\NáDG\ - SOH QLDN - SHá]DWND - JDá ]DWND F 2GSRZLHG ' SNW D =DSRGDQLHZáD FLZHMQD]Z\±SNW QXNOHRW\G =DSRGDQLHREXSRSUDZQ\FKQD]Z±SNW '±GHRNV\U\ER]DGH]RNV\U\ER]D VWURQD]
3±UHV]WDNZDVX RUWR IRVIRURZHJRUHV]WDIRVIRUDQRZDIRVIRUDQ E =D Z SHáQL SRSUDZQH SU]HGVWDZLHQLH VSRVREX SRá F]HQLD QXNOHRW\GyZ XZ]JO GQLDM FH LFK SRá F]HQLH ZL ]DQLDPL ZRGRURZ\PL PL G]\ RGSRZLHGQLPL URG]DMDPL ]DVDG D]RWRZ\FK SNW RUD] SU]HGVWDZLHQLH URG]DMyZZL ]D ZSDUDFKSRPL G]\]DVDGDPL SNW 3U]\NáDG 3ROHJDRQDQDW\P HQXNOHRW\G\]REXáD FXFKyZ'1$SRá F]RQHV ZL ]DQLDPLZRGRURZ\PL SRGZyMQ\PLPL G]\W\PLQ LDGHQLQ RUD] SRWUyMQ\PLPL G]\JXDQLQ LF\WR]\Q =D SRGDQLH SRSUDZQHM QD]Z\ UHJXá\ ± SNW ]DVDGD NRPSOHPHQWDUQR FL X]XSHáQLDQLD F =DZVND]DQLHZV]\VWNLFKSUDZLGáRZ\FKSDU±SNW EGD G =DSRGDQLHSRSUDZQHJRDUJXPHQWX±SNW3U]\NáDG\ - '1$PDGZDáD FXFK\QXNOHRW\GyZD51$W\ONRMHGHQ - :'1$Z\VW SXMHW\PLQDDZ51$XUDF\O - :'1$Z\VW SXMHGHRNV\U\ER]DGH]RNV\U\ER]DDZ51$U\ER]D D =DSRGDQLHQD]Z\GRZROQHMFHFK\NRGXJHQHW\F]QHJR±SNW =DZáD FLZH]GHILQLRZDQLHWHMFHFK\±SNW3U]\NáDG\ - -HVW WUyMNRZ\ W]Q H OH FH RERN VLHELH QXNOHRW\G\ WZRU] SRGVWDZRZ MHGQRVWN LQIRUPDF\MQ NRGRQ NWyUD NRGXMH MHGHQ DPLQRNZDV - -HVWQLH]DFKRG] F\QLHQDNáDGDM F\VL W]Q HWHQVDPQXNOHRW\GQLHMHVW VNáDGQLNLHPV VLDGXM F\FKWUyMHNDOHW\ONRMHGQHM - -HVW EH]SU]HFLQNRZ\ W]Q H QLH LVWQLHM QXNOHRW\G\ VSHáQLDM FH URO ]QDNXSU]HVWDQNRZHJRRGG]LHODM FHJRNRGRQ\ - -HVW QLHMHGQR]QDF]Q\ ZLHOR]QDF]Q\ ]GHJHQHURZDQ\ W]Q H MHGHQ DPLQRNZDVPR HE\üZ\]QDF]RQ\SU]H]NLONDUy Q\FKNRGRQyZ - -HVWXQLZHUVDOQ\SRZV]HFKQ\W]Q HWHVDPHNRGRQ\XUR OLQ]ZLHU] W EDNWHULLR]QDF]DM WHQVDPDPLQRNZDV E =DZFDáR FLSRSUDZQHSRGDQLHQD]Z\RUD]]DRNUH OHQLHPLHMVFD±SNW 7UDQVNU\SFMDM GURNRPyUNRZH
D =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHVSRVREXG]LDáDQLDHQ]\PX±SNW3U]\NáDG\ - .D G\ HQ]\P G]LDáD QD RNUH ORQ\ URG]DM VXEVWDQFML NWyUD MHVW SU]HVWU]HQQLH FL OHGRSDVRZDQDGRFHQWUXPDNW\ZQHJRHQ]\PX - .D G\HQ]\PG]LDáD]JRGQLH]UHJXá ÄNOXF]DL]DPND´GRSDVRZXM FVL GRVXEVWUDWX E =DSRGDQLHSRSUDZQHJRSU]\NáDGX±SNW3U]\NáDG\ - ZLWDPLQDQS%%%%33ELRW\QD - MRQ\PHWDOLQS HOD]DZDSQLDPDJQH]X - NRHQ]\P$ - 1$' - 1$'3 - )$' F 2GSRZLHG| & SNW D =DSUDZLGRZHSRGDQLHGZÏFKVNDGQLNÏZVRNXRGNRZHJRtSNW3U]\NDG\
VWURQD ]
- +&O - SHSV\QDSHSV\QRJHQ - OLSD]DRGNRZD - SRGSXV]F]NDUHQLQD =DRNUHyOHQLHSRSUDZQHMIXQNFMLMHGQHJR]HVNDGQLNÏZtSNW3U]\NDG\ - +&OGH]\QIHNXMHSRNDUPL]DNZDV]DJR - +&ODNW\ZXMHSHSV\QRJHQ - 3HSV\QDWUDZLELDNRZSRNDUPLH - 3RGSXV]F]NDyFLQDND]HLQÆPOHNDZRGNDFKPRG\FKVVDNÏZ - /LSD]D Rá GNRZDUR]NáDGDWáXV]F]H E =DSUDZLGáRZHZVND]DQLHHQ]\PX$±SNW =DSRSUDZQHX]DVDGQLHQLH±SNW3U]\NáDG\ Z Rá GNX MHVW S+ SRQL HM NZD Q\ RGF]\Q S+ RNRáR D PDNVLPXP G]LDáDOQR FLWHJRHQ]\PXMHVWZáD QLHZWDNLPSU]HG]LDOH D =DSUDZLGáRZHZVND]DQLHSUREyZNL%±SNW =DSRSUDZQHX]DVDGQLHQLH±SNW3U]\NáDG\ - : SUREyZFH % JG]LH E\áD OLQD Z NWyUHM MHVW HQ]\P UR]NáDGDM F\ VNUREL DP\OD]D OLQRZD - 7\ONR Z SUREyZFH % QLH SRMDZLáR VL ]DEDUZLHQLH ZLDGF] FH RREHFQR FL VNUREL F]\OL PXVLDáD ]RVWDü UR]áR RQD SU]H] HQ]\P ]QDMGXM F\VL Z OLQLH E =DVIRUPXáRZDQLHSUDZLGáRZHMKLSRWH]\EDGDZF]HM±SNW3U]\NáDG\ - : OLQLHMHVWHQ]\PUR]NáDGDM F\VNUREL - :\VRNDWHPSHUDWXUDQLV]F]\HQ]\P\XQLHF]\QQLDHQ]\P\ =DZáD FLZ RFHQ SUDZG]LZR FLND GHJR]F]WHUHFKVWZLHUG]H SRSNW ±SUDZGD±SUDZGD±IDáV]±IDáV] =DSUDZLGáRZRRNUH ORQHPLHMVFH±SNW=DSRGDQLHSRSUDZQHMIXQNFMLGDQHJR KRUPRQX±SNW3U]\NáDG\ - 3U]HZyG SRNDUPRZ\ Rá GHN ± UHJXOXMH F]\QQR FL WUDZLHQQH Rá GND XDNW\ZQLDSHSV\QRJHQ JDVWU\QD - 3U]HZyG SRNDUPRZ\ GZXQDVWQLFD ± UHJXOXMH F]\QQR FLDPL WUDZLHQQ\PL GZXQDVWQLF\SREXG]DWU]XVWN VHNUHW\QD - 3RGZ]JyU]H±KRUPRQ\SREXG]DM FHOXEKDPXM FHSUDF SU]\VDGNL - 1DF]\QLD NUZLRQR QH ± SREXG]DQLH QDF]\ GR VNXUF]X ]Z DM FHJR UHGQLF QDF]\QLD 2GSRZLHG $ SNW
VWURQD]
D =DSUDZLGáRZHZVND]DQLHQDU\VXQNXWU]XVWNL±SNW =DSRGDQLHQD]Z\MHGQHJRKRUPRQX±SNW3U]\NáDG\ - LQVXOLQD - JOXNDJRQ E =DND GHZFDáR FLSUDZLGáRZHZ\SHáQLHQLHSXVWHMUXEU\NLZWDEHOLSRSNW :NROHMQR FLRGJyU\ 3U]\NáDG\ - 7DUF]\FD±UHJXOXMHWHPSRSU]HPLDQPHWDEROLF]Q\FK - 3DUDWKRUPRQ ± QLHGREyU ZDSQLD ZH NUZL ]ZL NV]HQLH SREXGOLZR FL QHUZyZLPL QLV]NLHOHWRZ\FKW \F]ND - *UXF]Rá\ SU]\WDUF]\F]QH ± SU]HVXZD ZDS ] NUZL GR NR FL REQL DM F MHJR SR]LRP 8:$*$ 8 VVDNyZ ]D Z\M WNLHP F]áRZLHND MHVW SURGXNRZDQDSU]H]WDUF]\F - 3U]\VDGNDPy]JRZD±NDUáRZDWR ü =DND G\ZSHáQLSUDZLGáRZRSRGDQ\URG]DMWURSL]PXSRSNW3U]\NáDG\ - /L üáRG\JDS G±JHRWURSL]PXMHPQ\ - .RU]H ±JHRWURSL]PGRGDWQL =DSUDZLGáRZ QD]Z KRUPRQyZ±SNW DXNV\Q\ D =DSUDZLGáRZ QD]Z SURFHVX±SNW PLWR]D E =DZV]\VWNLHF]WHU\SUDZLGáRZHSRGSLV\ZNROHMQR FL]JyU\QDGyá±SNW SURID]DPHWDID]DDQDID]DWHORID]D =DWU]\SUDZLGáRZHSRGSLV\±SNW F =D SRSUDZQLH SU]HGVWDZLRQ\ RSLV DQDID]\ XZ]JO GQLDM F\ S NDQLH FHQWURPHUyZ SNW VNUDFDQLHZáyNLHQHNZU]HFLRQDLRGFL JDQLHFKURPDW\G FKURPRVRPyZSRWRPQ\FKGRSU]HFLZOHJá\FKELHJXQyZZU]HFLRQD SNW 3U]\NáDG 1D VNXWHN NXUF]HQLD VL ZáyNLHQHN ZU]HFLRQD S NDM FHQWURPHU\ L GR SU]HFLZOHJá\FKELHJXQyZRGFL JDQHV FKURPRVRP\SRWRPQHFKURPDW\G\ G =DSUDZLGáRZ QD]Z SURFHVX±SNW F\WRNLQH]D
D =DSUDZLGáRZ QD]Z SURFHVX±SNW UHSOLNDFMD E =DSRGDQLHSUDZLGáRZHJR]QDF]HQLDSURFHVX±SNW3U]\NáDG 3RZRGXMH RQ SRGZRMHQLH PDWHULDáX JHQHW\F]QHJR GR QDVW SQHJR SRG]LDáX G]L NL WHPX Z M GU]H NRPyUNL SRWRPQHM MHVW W\OH VDPR '1$ FR Z M GU]H NRPyUNLPDFLHU]\VWHM
VWURQD]
D =D]D]QDF]HQLHPLHMVFD]DFKRG]HQLDPHMR]\QDND G\PVFKHPDFLHSRSNW =D ND GH GZLH SUDZLGáRZR XPLHV]F]RQH QD]Z\ VSRURILW JDPHWRILW QD ND G\PVFKHPDFLHSRSNW VSRURILW
PHMR]D JDPHWRILW VSRURILW PHMR]D JDPHWRILW E =DND G ]GZyFKSUDZLGáRZRZVND]DQ\FKUy QLFSRSNW3U]\NáDG\ - 0LWR]D ]DFKRG]L Z NRPyUNDFK VRPDW\F]Q\FK PHMR]D Z NRPyUNDFK PDFLHU]\VW\FKJDPHWL]DURGQLNyZ - 0LWR]DG]LHOLVL QDID]\PHMR]DQDGZDSRG]LDá\DND G\]QLFKQDID]\ - :PLWR]LHOLF]EDFKURPRVRPyZSRSRG]LDOHVL QLH]PLHQLDDZPHMR]LH SRSRG]LDOHMHVWRSRáRZ PQLHMV]D - 3URID]DPLWR]\WUZDNUyWNRSURID]DPHMR]\MHVWZLHORHWDSRZD - :SURID]LHPHMR]\MHVWFURVVLQJRYHUZPLWR]LHQLHPDWDNLHJRSURFHVX - : PLWR]LH Z PHWDID]LH FKURPRVRP\ SRG]LHORQH V QD FKURPDW\G\ ZPHWDID]LH , PHMR]\ QD WHWUDG\ V SDU\ FKURPRVRPyZ KRPRORJLF]Q\FK - : PHMR]LH SRMDZLDM VL FKLD]P\ PL G]\ FKURPRVRPDPL KRPRORJLF]Q\PLZPLWR]LHLFKQLHPD - :DQDID]LHPLWR]\GRELHJXQyZUR]FKRG] VL FKURPDW\G\ZDQDID]LH, PHMR]\GRELHJXQyZUR]FKRG] VL FKURPRVRP\ - :WHORID]LHPLWR]\]DF]\QDVL F\WRNLQH]DZWHORID]LH,PHMR]\QLHPD QDMF] FLHMF\WRNLQH]\NWyUDMHVWGRSLHURZWHORID]LH,, =DND G\]GZyFKSUDZLGáRZRSRGDQ\FKSU]\NáDGyZSRSNW3U]\NáDG\ - 3RZRGXMHZ]URVWRUJDQL]PX
VWURQD]
- 3RZRGXMHSU]\URVWPDV\FLDáD - :\WZDU]DNRPyUNLRWDNLHMVDPHMOLF]ELHFKURPRVRPyZ - 1DGURG]HPLWR]\SRZVWDM JDPHW\XUR OLQ ]DURGQLNRZ\FK 2GSRZLHG & SNW D =DZSHáQLSUDZLGáRZ QD]Z SURFHVX±SNW FURVVLQJRYHUFURVVLQJRYHU =DSRSUDZQHSRGDQLHQD]Z\SRG]LDáXNRPyUNRZHJR±SNW PHMR]D
E =DSRGDQLHSUDZLGáRZHMQD]Z\JHQyZ±SNW DOOHOH F =DSRGDQLHSUDZLGáRZHMQD]Z\RUJDQL]PX±SNW KRPR]\JRWD 2GSRZLHG % SNW =DSRGDQLHSUDZLGáRZHMQD]Z\±SNW DQDEROL]P =DZ\PLHQLHQLHZáD FLZHJRSU]\NáDGX±SNW3U]\NáDG\ - IRWRV\QWH]D - FKHPRV\QWH]D - ELRV\QWH]DELDáND =DWUDIQHX]DVDGQLHQLH±SNW3U]\NáDG 2UJDQHOOHDXWRQRPLF]QHPDM ZáDVQH'1$51$LU\ERVRP\GODWHJRPRJ QLH ]DOH QLHRGM GUDIXQNFMRQRZDüQSG]LHOLüVL D =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH SRGDQLH QD]Z\ L SU]HGVWDZLHQLH IXQNFML ± SNW 3U]\NáDG\ /HXNRSODVW\DP\ORSODVW\ 3HáQL IXQNFMH PDJD]\QXM F PDWHULDá\ RG \ZF]H 0DJD]\QXM VXEVWDQFMH RG \ZF]H0DJD]\QXM VNUREL ZRUJDQDFKVSLFKU]RZ\FKUR OLQ E =DSRSUDZQHSRGDQLHQD]Z\SURFHVX±SNW3U]\NáDG\ F\NO&DOYLQDID]DQLH]DOH QDRG ZLDWáDID]DFLHPQDIRWRV\QWH]\
=DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHPLHMVFDSURFHVX±SNW VWURPDFKORURSODVWX
=DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHHIHNWXNR FRZHJR±SNW DV\PLODW\SURGXNW\DV\PLODFMLWULR]DJOXNR]D F =DND G\]GZyFKSRSUDZQLHSRGDQ\FKSU]\NáDGyZSRSNW3U]\NáDG\ - 3URGXNW\DV\PLODFMLV VNáDGQLNDPLSR \ZLHQLD]ZLHU] WLF]áRZLHND - 7OHQSRWU]HEQ\MHVWGRRGG\FKDQLDZV]\VWNLFKRUJDQL]PyZ - 3UDZLHZV]\VWNLHVXURZFHHQHUJHW\F]QH SR]DSDOLZHPM GURZ\P OXG]LH ]DZG]L F]DM IRWRV\QWH]LH D =DRNUH OHQLHZáD FLZHJRURG]DMXHQHUJLL±SNW HQHUJLDFKHPLF]QD E =DSRGDQLHSUDZLGáRZHMQD]Z\]ZL ]NXFKHPLF]QHJR±SNW 3U]\NáDG\ - DPRQLDN - D]RW\Q\D]RWDQ\ ,,, D =DSRGSLVDQLHSUDZLGáRZHMQD]Z\ PLWRFKRQGULXP±SNW =DSRGSLVDQLHREXVWUXNWXU±SNW JU]HELHQLHEáRQDZHZQ WU]QD PLWRFKRQGULXP
PDWULNVPDFLHU]
VWURQD]
E =DZáD FLZHRNUH OHQLHPLHMVFD±SNW F\WRSOD]PDNRPyUNL =DSRSUDZQHSRGDQLHQXPHUXHWDSX±SNW3U]\NáDG\ SLHUZV]\ HWDS RGG\FKDQLD HWDS ZVW SQ\ RGG\FKDQLD HWDS EH]WOHQRZ\ RGG\FKDQLD F =DZáD FLZHRNUH OHQLHZDUXQNyZRGG\FKDQLDLWUDIQHX]DVDGQLHQLH±SNW 3U]\NáDG 2GG\FKDQLHQLH]DZV]HZ\PDJDGRVWDUF]HQLDWOHQX SNW ERPR HLVWQLHü RGG\FKDQLHEH]WOHQRZHXRUJDQL]PyZ \M F\FKZ URGRZLVNXEH]WOHQRZ\P SNW =DRNUH OHQLHURG]DMX]PLHQQR FL±SNW 3U]\NáDG\ ]PLHQQR üPRG\ILNDF\MQD URGRZLVNRZDIOXNWXDF\MQD =D SUDZLGáRZH RNUH OHQLH ZDUXQNyZ VáXV]QR FL KLSRWH]\ Z\QLNDM F\FK ] FKURPRVRPRZHMWHRULLG]LHG]LF]QR FL0RUJDQD±SNW3U]\NáDG +LSRWH]D WD MHVW VáXV]QD W\ONR ZWHG\ JG\ EDGDQH JHQ\ ]QDMGXM VL Z Uy Q\FK SDUDFKFKURPRVRPyZKRPRORJLF]Q\FK D =DSUDZLGáRZ\]DSLVNU]\ yZNLXZ]JO GQLDM F\SUDZLGáRZ\]DSLVSRNROHQLD )JDPHW\L]DSLVSRNROHQLD)±SNW3U]\NáDG
3
JáDGNL]LHORQ\
*DPHW\
$$EE
SRPDUV]F]RQ\ yáW\ [
$E
D%
)
DD%%
$D%E
JáDGNL yáW\
SNW SNW
SNW
2GS3RZVWDQ RVREQLNLZV]\VWNLHRQDVLRQDFKJáDGNLFKL yáW\FK E =DSUDZLGáRZ QD]Z SUDZDJHQHW\F]QHJR±SNW ,,SUDZR0HQGOD
VWURQD]
D =DND GHSUDZLGáRZHX]XSHáQLHQLHSRSNW 2GSRZLHG]L ZNROHMQR FLRGOHZHM
JHQRZHSXQNWRZHFKURPRVRPRZHVRPDW\F]QH E =DSUDZLGáRZ\SU]\NáDGFKRURE\±SNW3U]\NáDG\ - =HVSyá'RZQD - =HVSyá3DWDX - =HVSyá(GZDUGVD - =HVSyá7XUQHUD - =HVSyá.OLQHIHOWHUD - =HVSyá;;;=HVSyá;<< F =DSUDZLGáRZRVIRUPXáRZDQ GHILQLFM ±SNW3U]\NáDG -HVWWRPXWDFMDZ\ZRáXM FD PLHUüRUJDQL]PX D =DZV]\VWNLHWU]\SUDZLGáRZHGRSDVRZDQLD±SNW =DGZDSUDZLGáRZHGRSDVRZDQLD±SNW2GSRZLHG]L
,±& ,,±' ,,,±$ E =DND GHSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHSRSNW 6WHQRELRQW\±,,, (XU\ELRQW\±,,, 680$381.7Ï: SNW PD[OLF]E\SXQNWyZ RFHQD QLHGRVWDWHF]Q\ GRSXV]F]DM F\ GRVWDWHF]Q\ GREU\ EDUG]RGREU\ FHOXM F\
OLF]EDSXQNWyZ ±
:\ND] UyGHá U\VXQNyZ L VFKHPDWyZ GDQ\FK OLF]ERZ\FK L LQIRUPDFML VáRZQ\FK NWyUH Z IRUPLH ]PRG\ILNRZDQHM]RVWDá\Z\NRU]\VWDQHZNRQVWUXNFML]DGD / +DXVEUDQGW : .RW %LRORJLD GOD WHFKQLNyZ L OLFHyZ RJyOQRNV]WDáF F\FK GOD SUDFXM F\FK :6L3 :DUV]DZD ±]DG (3\áND*XWRZVND 9DGHPHFXPPDWXU]\VW\%LRORJLD:\GDZQLFWZR2 ZLDWD:DUV]DZD ±]DG 7 8PL VNL %LRORJLD F] ü 3RGU F]QLN GR NODV\ GUXJLHM OLFHXP RJyOQRNV]WDáF FHJR :6L3 :DUV]DZD ±]DG + :L QLHZVNL %LRORJLD ] KLJLHQ L RFKURQ URGRZLVND 3RGU F]QLN GR NODV\ WU]HFLHM :\GDZQLFWZR $JPHQ:DUV]DZD ±]DG
2GSRZLHG]L GR ZV]\VWNLFK ] Z\M WNLHP SUREOHPRZ\FK ]DGD V ] JRGQH ] WUH FLDPL ]DZDUW\PL ZSRGU F]QLNDFK GR ELRORJLL GOD OLFHXP RJyOQRNV]WDáF FHJR R SURILOX SRGVWDZRZ\P ]DWZLHUG]RQ\PL SU]H] 0(1GODNODV\,,9:L NV]R üRGSRZLHG]LPR QD]QDOH üZÄ3RGU F]QLNXGRELRORJLLGODWHFKQLNyZLOLFHyZ RJyOQRNV]WDáF F\FKGODSUDFXM F\FK´/+DXVEUDQGWLLQ:6L3 =JRGQR ü]DGD ]3RGVWDZ SURJUDPRZ 6WUXNWXUDRUJDQL]PX NRPyUNLLFKEXGRZDLSHáQLRQHIXQNFMH±7 6WUXNWXUDRUJDQL]PX NRPyUNLLFKEXGRZDLSHáQLRQHIXQNFMH±7 6WUXNWXUDRUJDQL]PX NRPyUNLLFKEXGRZDLSHáQLRQHIXQNFMH±7 6WUXNWXUD RUJDQL]PX NRPyUNL LFK EXGRZD L SHáQLRQH IXQNFMH ± 7 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L]ZLHU] F\FK WUDQVSRUWVXEVWDQFMLLSá\Q\XVWURMRZH±7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 *URPDG]HQLHLQWHJURZDQLHRSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQ QLH]E GQHMGRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2
VWURQD]
6WUXNWXUD RUJDQL]PX NRPyUNL LFK EXGRZD L SHáQLRQH IXQNFMH ± 7 *URPDG]HQLH LQWHJURZDQLH RSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK RG \ZLDQLH ± 7 *URPDG]HQLH LQWHJURZDQLH RSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK RG \ZLDQLH ± 7 *URPDG]HQLH LQWHJURZDQLH RSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 8PR OLZLHQLH XF]QLRP SURMHNWRZDQLD L SURZDG]HQLD REVHUZDFML L GR ZLDGF]H ELRORJLF]Q\FK = )RUPXáRZDQLH KLSRWH] $QDOL]RZDQLHLLQWHUSUHWRZDQLHZ\QLNyZREVHUZDFMLLGR ZLDGF]H ZUD]]RFHQ LFKZLDU\JRGQR FL 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UHJXODFMD L NRRUG\QDFMD SURFHVyZ \FLRZ\FK ± 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 *URPDG]HQLHLQWHJURZDQLHRSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQ QLH]E GQHMGRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UHJXODFMDLNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UHJXODFMDLNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UHJXODFMDLNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 UHJXODFMD LNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyM RUJDQL]PyZ±7 *URPDG]HQLHLQWHJURZDQLHRSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGR Z\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyM RUJDQL]PyZ±7 *URPDG]HQLHLQWHJURZDQLHRSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGR Z\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyM RUJDQL]PyZ±7 *URPDG]HQLHLQWHJURZDQLHRSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGR Z\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyM RUJDQL]PyZ±7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyM RUJDQL]PyZ±7 *URPDG]HQLHLQWHJURZDQLHRSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGR Z\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK RG \ZLDQLH ± 7 *URPDG]HQLH LQWHJURZDQLH RSUDFRZ\ZDQLHZLHG]\]Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 6WUXNWXUDRUJDQL]PX NRPyUNLLFKEXGRZDLSHáQLRQHIXQNFMH±7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 6WUXNWXUD RUJDQL]PX NRPyUNL LFK EXGRZD L SHáQLRQH IXQNFMH ± 7 (OHPHQW\ F\WRORJLL L JHQHW\NL 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK RG \ZLDQLH±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK RG \ZLDQLH±7 6WUXNWXUD RUJDQL]PX NRPyUNL LFK EXGRZD L SHáQLRQH IXQNFMH ± 7 (OHPHQW\ F\WRORJLL L JHQHW\NL 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK RGG\FKDQLHLZ\PLDQDJD]RZD±7 (OHPHQW\HZROXFMRQL]PX 7 ZLDGRPR ü]PLHQQR FL ZLDWDRUJDQLF]QHJR & 5R]XPLHQLH]DOH QR FL LVWQLHM F\FKZ URGRZLVNXSU]\URGQLF]\P & (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 5R]XPLHQLHSRGVWDZRZ\FK]DVDGG]LHG]LF]HQLD & (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 5R]XPLHQLHSRGVWDZRZ\FK]DVDGG]LHG]LF]HQLD & (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\HZROXFMRQL]PX 7 $QDOL]RZDQLHSU]\F]\Q]DNáyFH VWDQX ]GURZLDF]áRZLHND 2 5R]XPLHQLHSRGVWDZG]LDáDQLDZáDVQHJRRUJDQL]PX & (NRORJLDLRFKURQD URGRZLVND 7 ,QWHUSUHWRZDQLH]DOH QR FLPL G]\ URGRZLVNLHP \FLDRUJDQL]PX DMHJREXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2
.$57$2&(1<'27(0$78/8%
GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DáR FL]ELRORJLLZHZV]\VWNLFKV]NRáDFK UHGQLFKGODGRURVá\FK
3,(&= û6=.2à< '$7$ .2',0, ,1$=:,6.28&=1,$ VWURQD]
,0, ,1$=:,6.2(*=$0,1$725$ /,&=%$ 8=<6.$1<&+ 381.7Ï:
0$;/,&=%$ 381.7Ï:
.5<7(5,80
=UR]XPLHQLHWHPDWX 6WRSLH Z\F]HUSDQLDWHPDWX :LDGRPR FLZ\NUDF]DM FHSR]D]DNUHVSURJUDPX 7HUPLQRORJLDQDXNRZD %á G\U]HF]RZH]DND G\Eá GSXQNWXMHPQ\ 6HOHNFMDPDWHULDáXU]HF]RZHJR ,OXVWUDFMDNRQNUHWQ\PLSU]\NáDGDPL /RJLF]QHSRZL ]DQLHIDNWyZ 6]DWDJUDILF]QDHVWHW\ND 3UDZLGáRZDLQWHUSUHWDFMD]MDZLVN .RPSR]\FMDSUDF\ 3RSUDZQDSROV]F]\]QD 5$=(0 35=(/,&=(1,(381.7Ï:1$6.$/ 2&(1 ±SNW FHOXM F\ ±SNW GRVWDWHF]Q\ ±SNW EDUG]RGREU\ ±SNW GRSXV]F]DM F\ ±SNW QLHGRVWDWHF]Q\ ± SNW GREU\
5(&(1=-$ 3URSR]\FMDHJ]DPLQDWRUD 8VWDOHQLHRFHQ\SU]H] 3U]HZRGQLF] FHJR.RPLVML
:<1,.(*=$0,18 2FHQD VáRZQLH
3RGSLV
.5<7(5,$2&(1<3,6(01(-35$&<0$785$/1(-=%,2/2*,, =UR]XPLHQLHWHPDWX GRJá EQH]UR]XPLHQLHWHPDWX±SNW ]UR]XPLHQLHQLH]E GQHGRSUDZLGáRZHJRSU]HGVWDZLHQLDWHPDWX±SNW VáDEH]UR]XPLHQLHWHPDWX±SNW EUDN]UR]XPLHQLD±SNW 6WRSLH Z\F]HUSDQLDPDWHULDáX FDáNRZLWHZ\F]HUSDQLHPDWHULDáXGRW\F] FHJRGDQHJRWHPDWX±SNW SU]HGVWDZLHQLHZL NV]R FLPDWHULDáXZL FHJRVL ]WHPDWHP±SNW VWURQD]
QLHSHáQHSU]HGVWDZLHQLHPDWHULDáXZL FHJRVL ]WHPDWHP±SNW EUDNSRGVWDZRZ\FKZLDGRPR FL]ZL ]DQ\FK]WHPDWHP±SNW :LDGRPR FL Z\NUDF]DM FH SR]D ]DNUHV SURJUDPX GRW\F]\ Z\á F]QLH ZLDGRPR FL ]ZL ]DQ\FK]WHPDWHP EDUG]RGX DLOR üLUy QRURGQR üSU]HGVWDZLRQ\FK]DJDGQLH ±SNW GX DLOR üL]QDF]QDUy QRURGQR üSU]HGVWDZLRQ\FK]DJDGQLH ±SNW SRMHG\QF]HWUH FLSURJUDPRZH±SNW EUDNWUH FLSURJUDPRZ\FK±SNW 7HUPLQRORJLDQDXNRZD VZRERGQLHVWRVRZDQDERJDWDWHUPLQRORJLDQDXNRZD±SNW ZáD FLZLHVWRVRZDQDSRGVWDZRZDWHUPLQRORJLDQDXNRZD±SNW WHUPLQRORJLDQDXNRZDVWRVRZDQDZHIUDJPHQWDFKSUDF\±SNW Eá GQLHVWRVRZDQDSRGVWDZRZDWHUPLQRORJLDQDXNRZDOXEMHMEUDN±SNW %á G\U]HF]RZH]DND G\Eá GMHGHQSXQNWXMHPQ\ Eá GQDLQWHUSUHWDFMD]MDZLVN HZLGHQWQH Eá G\ PHU\WRU\F]QH QLH Z\QLNDM FH ] SU]HM ]\F]H F]\ Eá GQHJR SU]HSLV\ZDQLD]EUXGQRSLVX 8ZDJL ]D Eá G\ Z WUH FLDFK Z\NUDF]DM F\FK SR]D PDWHULDá QLH XMPXMH VL SXQNWyZ DOH WH QLHSU]\]QDMHGRGDWNRZ\FK WHQVDPEá GSRZWDU]DQ\OLF]RQ\MHVW]DMHGHQ 6HOHNFMDPDWHULDáXU]HF]RZHJR WUDIQ\ GREyU WUH FL QLH]E GQ\FK GR RSUDFRZDQLD GDQHJR WHPDWX ] UyZQRF]HVQ\P QLHZ\VW SRZDQLHPWUH FLQLH]ZL ]DQ\FK]QLP±SNW ZL NV]DF] üSUDF\]ZL ]DQD]WHPDWHP±SNW GREyUWUH FLSU]\SDGNRZ\SU]\QDMPQLHMZSRáRZLHQDWHPDW±SNW GREyUWUH FLQLH]ZL ]DQ\FK]WHPDWHP±SNW ,OXVWUDFMDNRQNUHWQ\PLSU]\NáDGDPL ZV]\VWNLHRPDZLDQH]DJDGQLHQLDSRSDUWHWUDIQLHGREUDQ\PLSU]\NáDGDPL±SNW ZL NV]DF] üSUDF\LOXVWURZDQDGREU]HGREUDQ\PLSU]\NáDGDPL±SNW QLHZLHONDLOR üSU]\NáDGyZ±SNW EUDNMDNLFKNROZLHNSU]\NáDGyZ±SNW /RJLF]QHZL ]DQLHIDNWyZ ORJLF]QH ZL ]DQLH WUH FL SUDF\ ZLDGF] FH R ]UR]XPLHQLX RPDZLDQ\FK ]MDZLVN LXPLHM WQR FLZQLRVNRZDQLD±SNW ZL NV]DF] üSUDF\RSLHUDVL QDORJLF]Q\PZL ]DQLXIDNWyZ±SNW SUDFDZHIUDJPHQWDFKRSDUWDQDORJLF]Q\PZL ]DQLXIDNWyZ±SNW SUDFDFKDRW\F]QD±SNW 6]DWDJUDILF]QDHVWHW\ND ]DPLHV]F]HQLH Z SUDF\ SUDZLGáRZR SRGSLVDQ\FK L RSLVDQ\FK U\VXQNyZ Z\NUHVyZ VFKHPDWyZLWSSUDFDF]\WHOQDLSU]HMU]\VWD±SNW F] üSUDF\LOXVWURZDQDJUDILF]QLHGUREQHXVWHUNLZRSLVDFKSLVPRF]\WHOQH±SNW VWURQD]
EUDNNRQLHF]Q\FKU\VXQNyZOXESRZD QHXVWHUNLZLFKZ\NRQDQLXE G RSLVLH±SNW 3UDZLGáRZDLQWHUSUHWDFMD]MDZLVN ZV]\VWNLHRSLV\ZDQH]MDZLVNDLQWHUSUHWRZDQHV ]JRGQLH]DNWXDOQ\PVWDQHPZLHG]\ 8F]H GRVWU]HJD]ZL ]NLSU]\F]\QRZRVNXWNRZH±SNW ZL NV]DF] üSUDF\]DZLHUDZáD FLZ LQWHUSUHWDFM ]MDZLVN±SNW SU]\QDMPQLHMSRáRZDIDNWyZLQWHUSUHWRZDQDMHVWZáD FLZLH±SNW EUDNOXEEá GQDLQWHUSUHWDFMDZL NV]R FLIDNWyZ±SNW .RPSR]\FMD SUDFD SRVLDGD ZVW S UR]ZLQL FLH L ]DNR F]HQLH ] XZ]JO GQLHQLHP RGSRZLHGQLFK SURSRUFML±SNW SUDFDDOERQLH]DZLHUDZV]\VWNLFKF] FLDOERLFKSURSRUFMHV QLHZáD FLZH±SNW FDáNRZLW\EUDNSRGVWDZRZ\FKF] FLFKDRW\F]QR üXNáDGXWUH FL±SNW 3RSUDZQDSROV]F]\]QD EUDNEá GyZVW\OLVW\F]Q\FKJUDPDW\F]Q\FKRUWRJUDILF]Q\FKLQWHUSXQNF\MQ\FKM ]\N ZáDVQ\]ZL ]á\SUHF\]\MQ\±SNW QLHOLF]QHZZEá G\±SNW OLF]QHZZEá G\QLHMDVQHVIRUPXáRZDQLD±SNW 35=(/,&=(1,(381.7Ï:1$6.$/ 2&(1
± FHOXM F\ ± EDUG]RGREU\ ± GREU\ ± GRVWDWHF]Q\ ± GRSXV]F]DM F\ ± QLHGRVWDWHF]Q\
.$57$2&(1<'27(0$7815
GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DáR FL]ELRORJLLZHZV]\VWNLFKV]NRáDFK UHGQLFKGODGRURVá\FK
3,(&= û6=.2à< '$7$
.2',0, ,1$=:,6.28&=1,$
,0, ,1$=:,6.2(*=$0,1$725$
1U ]DGDQLD
0DNV\PDOQD VXPDSXQNWyZ
/LF]EDX]\VNDQ\FK 8ZDJLQDXF]\FLHOD SXQNWyZ
VWURQD ]
5D]HP
3U]HOLF]HQLHSXQNWyZQDVNDO RFHQ
2FHQD
1LHGRVWDWHF]Q\ 'RSXV]F]DM F\ 'RVWDWHF]Q\ 'REU\ %DUG]RGREU\ &HOXM F\
VWURQD]
/LF]EDSXQNWyZ
±
3URSRQRZDQDRFHQD 3RGSLVHJ]DPLQDWRUD
Pobrano ze strony http://biologhelp.com %,
7DMHPQLFDHJ]DPLQDF\MQDGRGQLDPDMDURNXGRJRG]LQ\
3LVHPQ\HJ]DPLQGRMU]DáR FL]ELRORJLL
ZHZV]\VWNLFKV]NRáDFK UHGQLFKGODPáRG]LH \
7HUPLQ PDMDU *RG]LQD
'HILQLFM \FLD PR QD RSLVDü GZRPD UyZQDQLDPL IRWRV\QWH]\ LRGG\FKDQLD 2FH VáXV]QR ü SRZ\ V]HJR VWZLHUG]HQLD SRUyZQXM F SU]HELHJL]QDF]HQLHREXSURFHVyZ &L JáR ü \FLD QD =LHPL MHVW F] FL RJURPQHJR V\VWHPX ZVSyá]DOH Q\FK HOHPHQWyZ ]D Uy QRURGQR ü MHVW SU]HMDZHP ZLHOR FL MHJR IRUP :NRQWHN FLH SRZ\ V]HJR VWZLHUG]HQLD Z\MD QLM FR UR]XPLHV] SRG SRM FLHPÄELRUy QRURGQR ü´RUD]RFH ]QDF]HQLHWHJR]MDZLVNDGODFDáHM ELRVIHU\ 3U]HGVWDZUR]PQD DQLHSáFLRZHMDNRZDUXQHN]PLHQQR FLL]DFKRZDQLD FL JáR FL \FLDQD=LHPL :\NRQDMSROHFHQLD]DZDUWHZ]DGDQLDFKXPLHV]F]RQ\FKZ]Dá F]QLNXGR SRZ\ V]HJRWHPDWX
8ZDJD : WHN FLH Z\Uy QLRQH L R]QDF]RQH ]RVWDá\ ]DGDQLD SU]H]QDF]RQH GOD ]GDM F\FK ] NODV R SURILOX ELRORJLF]QRFKHPLF]Q\P FR ]RVWDQLH XZ]JO GQLRQH Z NR FRZHM SXQNWDFML =DGDQLD WH PR H UyZQLH UR]ZL ]\ZDü ]GDM F\ ] NODV R LQQ\P SURILOX RNUH ORQ\P MDNR RJyOQ\ L GD PX WR V]DQV X]\VNDQLD GRGDWNRZ\FKSXQNWyZ
=$à &=1,.'27(0$78
3U]HGVWDZ UR]PQD DQLH SáFLRZH MDNR ZDUXQHN ]PLHQQR FL L ]DFKRZDQLD FL JáR FL \FLDQD=LHPL
=DGDQLH ±SNW 5R]PQD DQLHSáFLRZHMHVWSU]\F]\Q ]PLHQQR FL :\PLH GZD]MDZLVNDZDUXQNXM FH]PLHQQR üZSURFHVLHUR]PQD DQLDSáFLRZHJR
SRXIQHVWURQD]
± ±
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDSU]HPLDQ ID]M GURZ\FKSRá F]RQ\FK]SU]HPLDQ SRNROH ]DSáRGQLHQLH JDPHW\ ]\JRWD OLQD UR KDSORLGDOQD OLQD UR GLSORLGDOQD PHMRVSRU\ PHMR]D D :\MD QLMSRM FLHÄSU]HPLDQDSRNROH ´ E 3RGDM QD]Z\ SRNROH ]D]QDF]RQ\FK QD SRZ\ V]\P VFKHPDFLH L RNUH O LFK OLF]E\ FKURPRVRPyZ ± OLF]EDFKURPRVRPyZ± ± OLF]EDFKURPRVRPyZ±
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW 8]XSHáQLMWDEHO ZSLVXM FZRGSRZLHGQLHNROXPQ\Z\PLHQLRQHSRQL HMQD]Z\UR OLQ ZLGáDNZURQLHFVRVQD]Z\F]DMQDSáRQQLNSRVSROLW\WRUIRZLHFEáRWQ\VDOZLQLDSá\ZDM FD VNU]\SSROQ\OLSDV]HURNROLVWQDGáXJRV]NUyOHZVNL 'RPLQDFMDJDPHWRILWX
'RPLQDFMDVSRURILWX
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDW SU]HGVWDZLD F\NO UR]ZRMRZ\ X SDSURFL 3RV]F]HJyOQH HOHPHQW\ F\NOX R]QDF]RQR F\IUDPLRGGR D 3U]\SRU] GNXMZ\EUDQ\PF\IURPRGSRZLDGDM FHLPRNUH OHQLDRGDGRL D ±]DURGHN ]\JRWD E ±]DURGQLN F ±GRMU]DáDSDSURü G ±URGQLD H ±SOHPQLD I ±]DURGQLD J ±SOHPQLN K ±OL ü]]DURGQLDPL L ±SU]HGUR OH ±±±±±± E 1DSLV]ZNWyU\PVWDGLXPSU]HGVWDZLRQHJRF\NOX]DFKRG]LSURFHVPHMR]\"
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW =DS\OHQLHREF\PS\áNLHPXUR OLQGZXSLHQQ\FKMHVW]DSHZQLRQHZVSRVyEQDWXUDOQ\ D 3RGDM MHGHQ DUJXPHQW Z\MD QLDM F\ GODF]HJR UR OLQ\ R NZLDWDFK REXSáFLRZ\FK EURQL VL SU]HGVDPRS\OQR FL E :\PLH MHGHQSU]\NáDGPHFKDQL]PXOXE]MDZLVNDXQLHPR OLZLDM FHJRVDPR]DS\OHQLH
=DGDQLH ±SNW 8]XSHáQLM VFKHPDW SRZVWDZDQLD RZRFyZ L QDVLRQ X UR OLQ RNU\WRQDVLHQQ\FK ZHGáXJ SRGDQHJRZ]RUX RVáRQNL]DO ND
áXSLQDQDVLHQQD
]\JRWD
ZWyUQHM GURZRUHF]ND ]DO NRZHJRNRPyUND SOHPQLNRZD
FLDQD]DO QL
=DGDQLH ±SNW 'RSLV] GR ND GHM ] SRGDQ\FK Z WDEHOL QD]Z UR OLQ RGSRZLHGQL URG]DM RZRFX Z\ELHUDM F]SRGDQ\FKSRQL HM ]LDUQLDNVWU NRU]HFKSHVWNRZLHFMDJRGD QD]ZDUR OLQ\
VWURQD]
W\SRZRFX
EyE
SV]HQLFD
ZL QLD
RJyUHN
OHV]F]\QD
SRPLGRU
=DGDQLH ±SNW 8F]H SURZDG]Lá REVHUZDFMH NLHáNRZDQLD QDVLRQ JURFKX L IDVROL ,FK Z\QLNL SU]HGVWDZLá ZSRVWDFLU\VXQNX JURFK
IDVROD
D 3RGDMQD]Z\REXSU]HGVWDZLRQ\FKQDU\VXQNXW\SyZNLHáNRZDQLDQDVLRQ JURFK ± IDVROD ± E 3U]HGVWDZ GZD ZDUXQNL URGRZLVND NRQLHF]QH GR SUDZLGáRZHJR UR]SRF] FLD LSU]HELHJXSURFHVXNLHáNRZDQLD ± ±
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDF\NOUR]ZRMRZ\VRVQ\ D 3RGDM QD]Z\ HOHPHQWyZ VFKHPDWX R]QDF]RQ\FKOLWHUDPL $%&' $ ± % ± & ± ' ±
VWURQD]
E 1D SRGVWDZLH DQDOL]\ SU]HGVWDZLRQHJR VFKHPDWX RNUH O NWyUD ]H VWUXNWXU MHVW RGSRZLHGQLNLHPSU]HGUR OD H VNLHJRVRVQ\]D]QDF]DM FZáD FLZ RGSRZLHG D E F G
]LDUQRS\áNX áDJLHZNDS\áNRZD ELHOPRSLHUZRWQH]DO ND RZRFROLVWHN]]DO NDPL
F 3RGNUH OZV]\VWNLHWHFHFK\NWyUHV FKDUDNWHU\VW\F]QHGODVRVQ\ GZXSLHQQR üMHGQRSLHQQR üUR]G]LHOQRSáFLRZR üREXSáFLRZR ü
=DGDQLH ±SNW 2SU\VNDQRNZLDW\SRPLGRUDVXEVWDQFMDPLZ]URVWRZ\PLLRWU]\PDQREH]QDVLHQQHRZRFH D 3RGDMQD]Z RSLVDQHJR]MDZLVND E 3RGDM SU]\NáDG VXEVWDQFML Z]URVWRZHM NWyU PR QD X \ü DE\ X]\VNDü EH]QDVLHQQH RZRFH
=DGDQLH ±SNW 8F]H VSUDZG]DáVLá NLHáNRZDQLDQDVLRQLOHWQLFK2EOLF]DáZHGáXJZ]RUX VLáDNLHáNRZDQLD
OLF]EDQDVLRQNWyUHZ\NLHáNRZDá\ RJyOQDOLF]EDQDVLRQ
[
:\QLNLSU]HGVWDZLáQDZ\NUHVLH
VLáDNLHáNRZDQLD
W ODWD D 6IRUPXáXMSUREOHPEDGDZF]\GRSRZ\ V]HJRGR ZLDGF]HQLD
VWURQD]
E 1DSLV]MHGHQZQLRVHNZ\QLNDM F\]SU]HGVWDZLRQ\FKZ\QLNyZREVHUZDFML F .RU]\VWDM F ] SU]HGVWDZLRQ\FK Z\QLNyZ RNUH O ZLHN QDVLRQ X \W\FK GR EDGD ZLHG] F HW\ONR]QLFKZ\NLHáNRZDáR
=DGDQLH ±SNW :SURFHVLHUR]PQD DQLDSáFLRZHJRLVWRWQ URO RGJU\ZD]DSOHPQLHQLHL]DSáRGQLHQLH 'RNRQXM F SRUyZQDQLD REX Z\PLHQLRQ\FK SURFHVyZ QDSLV] QD F]\P SROHJD SRGVWDZRZDUy QLFDZ\VW SXM FDPL G]\QLPL
=DGDQLH ±SNW :\MD QLM]QDF]HQLHSRM üLSRGDMSRMHGQ\PSU]\NáDG]LH]ZLHU] WXNWyU\FKZ\VW SXMH GDQ\W\SUR]URGX -DMRURGQR ü QS \ZRURGQR ü QS
=DGDQLH ±SNW =DSáRGQLHQLHPR HE\ü]HZQ WU]QHOXEZHZQ WU]QH 3RJUXSXM Z\PLHQLRQH RUJDQL]P\ ]H Z]JO GX QD URG]DM ]DSáRGQLHQLD ZSLVXM F MH GR RGSRZLHGQLFKNROXPQZWDEHOL UHNLQ DEDSLHVNDUSURSXFKDNXUDF]áRZLHN PLMD =DSáRGQLHQLH]HZQ WU]QH
=DSáRGQLHQLHZHZQ WU]QH
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW D 3Rá F]ZSDU\SRGDQHZNROXPQDFKSRM FLD]SU]\NáDGDPLRUJDQL]PyZNWyU\FKGRW\F]
SROLHPEULRQLD KHWHURVW\OLD QHRWHQLD KHUPDIURG\W\]P SDUWHQRJHQH]D SDUWHQRNDUSLD
$ SLHUZLRVQHN % OLPDNZLQQLF]HN & SDQFHUQLN ' ZURWNL ( ZLQRJURQD ) DNVRORWO
± ± ± ± ± ±
E 3RGDMGHILQLFMHGZyFKZ\EUDQ\FK]SRZ\ V]HMOLVW\ ± URG]DMyZ]MDZLVN ± ±
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDF\NOUR]ZRMRZ\MHGQHJR]SDVR \WyZ D 3RGDM QD]Z JDWXQNRZ RUJDQL]PX NWyUHJR F\NO UR]ZRMRZ\ REUD]XMH SRZ\ V]\ VFKHPDW1DSLV]GRMDNLHMJURPDG\LW\SX]ZLHU] WRQQDOH \ JURPDGD± W\S±
VWURQD]
E 1DSLV] QD F]\P SROHJD Uy QLFD PL G]\ \ZLFLHOHP SR UHGQLP L RVWDWHF]Q\P GRNRQXM FPL G]\QLPLRGSRZLHGQLHJRSRUyZQDQLD F :VND \ZLFLHOD RVWDWHF]QHJR L SR UHGQLHJR SDVR \WD NWyUHJR F\NO UR]ZRMRZ\ SU]HGVWDZLRQRQDVFKHPDFLH \ZLFLHORVWDWHF]Q\± \ZLFLHOSR UHGQL±
=DGDQLH ±SNW 5HDNFMH IRWRSHULRG\F]QH V HIHNWHP SU]\VWRVRZDQLD VL ]ZLHU] W GR ZDUXQNyZ URGRZLVND ZVWUHIDFKNOLPDW\F]Q\FKJG]LHF]DVWUZDQLDGQLDMHVWX]DOH QLRQ\RGSRU\URNX 3RGDM GZD SU]\NáDG\ WDNLFK UHDNFML VSRVREX ]DFKRZDQLD VL ]ZLHU] W NWyUH V UHJXORZDQHIRWRSHULRG\F]QLH ± ±
=DGDQLH ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDSU]HPLDQ SRNROH XFKHáEL 3RGSLV] ]D]QDF]RQH HOHPHQW\ RUD] SRGDM GOD ND GHJR ] QLFK GR MDNLHJR SRNROHQLD EH]SáFLRZHSáFLRZH RQQDOH \ ± SRNROHQLH ± SRNROHQLH
VWURQD ]
± SRNROHQLH ± SRNROHQLH
=DGDQLH ±SNW
6FKHPDWSU]HGVWDZLDEáRQ\SáRGRZHJDGyZ D 3RGDMQD]Z\EáRQSáRGRZ\FKR]QDF]RQ\FKQDU\VXQNX F\IUDPL ± ±
E 3U]HGVWDZGZLHIXQNFMHRZRGQL
± ± F 3RGVWDZRZ\PL IXQNFMDPL NRVPyZNL V RFKURQD ]DURGND L XF]HVWQLF]HQLH Z Z\PLDQLH JD]RZHM :VND LQQ MHMURO VSHF\ILF]Q GODUR]ZRMX]DURGNRZHJRXZL NV]R FLVVDNyZ
=DGDQLH ±SNW :\ELHU]L]DNUH OZV]\VWNLHSUDZLGáRZHRGSRZLHG]L 'RRZRGQLRZFyZQDOH D VVDNL
F RZDG\
H SWDNL
J JDG\
E U\E\
G NU JRXVWH
I SáD]\
=DGDQLH ±SNW 3RPLPR ROEU]\PLHM Uy QRURGQR FL VSRVREyZ UR]PQD DQLD VL RUJDQL]PyZ ]DVDGQLF]RPR QDZ\Uy QLüGZDSRGVWDZRZHVSRVRE\ UR]PQD DQLHSáFLRZHL EH]SáFLRZH 1DSLV] NWyU\ ] QLFK PD ZL NV]H ]QDF]HQLH Z SURFHVLH HZROXFML 2GSRZLHG X]DVDGQLM MHGQ\PDUJXPHQWHP VWURQD]
=DGDQLH ±SNW
3U]\SRU] GNXMND GHPX]OLVWNyZ]DURGNRZ\FK]NROXPQ\,RGSRZLHGQLHQDU] G\OXE XNáDG\NWyUH]QLHJRSRZVWDM Z\PLHQLRQHZNROXPQLH,, ,
,, $±VNyUDZáD FLZD %±XNáDGQHUZRZ\ &±Z WURED '±PL QLH (±ZáRV\ )±QDEáRQHNSáXF
±HNWRGHUPD ±HQGRGHUPD ±PH]RGHUPD
± ±±
=DGDQLH ±SNW 3RQL HMSU]HGVWDZLRQRFKDUDNWHU\VW\N WU]HFKNU]\Z\FKSU]H \ZDQLDSRSXODFML ,
.U]\ZDSU]H \ZDQLDRVWDá\PWHPSLH PLHUWHOQR FLRVREQLNyZEH]Z]JO GXQDZLHN
,,
.U]\ZD SU]H \ZDQLD FKDUDNWHU\VW\F]QD GOD SRSXODFML Z NWyUHM PLHUWHOQR ü RVREQLNyZ MHVWQLHZLHONDSU]H]ZL NV] F] ü \FLDDZ]UDVWDJZDáWRZQLHZ UyGRVREQLNyZVWDU\FK
,,, .U]\ZDSU]H \ZDQLDFKDUDNWHU\VW\F]QDGODSRSXODFMLZNWyUHM PLHUWHOQR üRVREQLNyZ PáRG\FK Z SLHUZV]\FK RNUHVDFK \FLD MHVW QDMZL NV]D ]D Z VWDUV]\FK NODVDFK ZLHNRZ\FKMHVWQLHZLHOND 1DU\VXMLRGSRZLHGQLRSRGSLV]SU]HELHJND GHM]WU]HFKNU]\Z\FKSU]H \ZDQLD ,,,,,,
RVREQLNyZSU]H \ZDM F\F RVREQLNyZSU]H \ZDM F\FK
ZLHNPDNV\PDOQ\
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW :\NUHV\SU]HGVWDZLDM SLUDPLG\ZLHNXGODSRSXODFMLZUy Q\PVWDGLXPUR]ZRMX , ,, ,,,
D 3RGSLV] U\VXQNL Z\NRU]\VWXM F SRGDQH RNUH OHQLD SRSXODFMD Z\PLHUDM FD SRSXODFMD UR]ZLMDM FDVL SRSXODFMDXVWDELOL]RZDQD E 3U]HGVWDZ GZLH FHFK\ NWyUH RGUy QLDM SRSXODFM UR]ZLMDM F VL RG Z\PLHUDM FHM GRNRQXM FRGSRZLHGQLHJRSRUyZQDQLD
=DGDQLH ±SNW 8]XSHáQLM]DSLVRNUH ODM F\UyZQDQLHPRSyU URGRZLVND UR]URGF]R üSRWHQFMDOQD ±UR]URGF]R ü RSyU URGRZLVND SRSXODFML IL]MRORJLF]QD SRSXODFML =DGDQLH ±SNW 3RGVWDZRZ IXQNFM áR \VNDVVDNDMHVWWUDQVSRUWUy Q\FKVXEVWDQFMLPL G]\SáRGHPLPDWN D 3RGDMSU]\NáDGVXEVWDQFMLXVXZDQHM]NUZLSáRGXGRNUZLPDWNL E 1DSLV]F]\áR \VNRFKURQLUR]ZLMDM F\VL SáyGSU]HG]DND HQLHPZLUXVHP+,9MH HOLMHVW RQREHFQ\ZNUZLRELHJXPDWNL
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW ±SNW 6FKHPDWSU]HGVWDZLDSURFHVJDPHWRJHQH]\ D :VND WU]\Uy QLFHZSU]HELHJXOXEHIHNFLHVSHUPDWRJHQH]\LRRJHQH]\SRUyZQXM F REDWHSURFHV\ ± ± ± E 1DSLV] GODF]HJR Z WUDNFLH RRJHQH]\ ]DFKRG]L QLHUyZQ\ SRG]LDá F\WRSOD]P\ SRZVWDM F\FKNRPyUHN"
F :RNRáRGQLRZ\PF\NOXSáFLRZ\PXNRELHWQDSU]HPLDQZOHZ\POXESUDZ\PMDMQLNX GRMU]HZD L S ND MHGHQ S FKHU]\N *UDIID 3RGDM VWDGLXP SRG]LDáX PHMRW\F]QHJR ZMDNLP]QDMGXMHVL XZDOQLDQD]QLHJRNRPyUNDMDMRZD VWURQD]
=DGDQLH ±SNW :\NUHVSU]HGVWDZLD]PLDQ\SR]LRPXKRUPRQyZZF]DVLHF\NOXPHQVWUXDF\MQHJR
D 1DSLV] NWyUH ] Z\PLHQLRQ\FK SRZ\ HM KRUPRQyZ V Z\WZDU]DQH SU]H] SU]\VDGN Py]JRZ DNWyUHSU]H]MDMQLN KRUPRQ\SU]\VDGNRZH± KRUPRQ\
SURGXNRZDQH
SU]H]
MDMQLN
±
E =D]QDF]ZWDEHOL]QDNLHP´´RGSRZLHGQLR]GDQLDSUDZG]LZHOXEIDáV]\ZH
=GDQLH 3UDZGD )DáV] 3RG NRQLHF ID]\ IROLNXORWURSRZHM Z\VRNLH VW HQLH HVWURJHQyZ VW\PXOXMHSU]HGQLSáDWSU]\VDGNLGRZ\G]LHODQLD/+ 8ZDOQLDQLHNRPyUNLMDMRZHMRGE\ZDVL PL G]\DGQLHPF\NOX :ID]LHOXWHDOQHMZ]UDVWDVW HQLHSURJHVWHURQXSURGXNRZDQHJRSU]H] FLDáNR yáWH 1LVNLHVW HQLHSURJHVWHURQXZWUDNFLHFL \FKURQLSU]HGSRURQLHQLHP
=DGDQLH ±SNW Ä3URFHV\UHNRPELQDFMLLQLH]DOH QHMVHJUHJDFMLFKURPRVRPyZZPHMR]LHVDPHSU]H]VL QLH SRZRGXM ]PLDQ Z F] VWR FL DOOHOL Z SRSXODFMDFK SRWRPQ\FK Z VWRVXQNX GR SRSXODFML URG]LFLHOVNLFK±]DWHPQLHPRJ E\üSU]\F]\Q HZROXFML´ 6WZLHUG]HQLHWR]QDQHMHVWSRGQD]Z ]D]QDF]ZáD FLZ RGSRZLHG D E F G
SUDZR+DHFNOD SUDZR+DUG\:HLQEHUJD SUDZR0RUJDQD SUDZR/DPDUFND
VWURQD]
=DGDQLH ±SNW :\NUHVSU]HGVWDZLD]PLDQ\LOR FLPDWHULDáXJHQHW\F]QHJR '1$ ]DFKRG] FHZG]LHO FHMVL PLWRW\F]QLHNRPyUFHGLSORLGDOQHM 8]XSHáQLM WHQ VFKHPDW GRU\VRZXM F QD QLP OLQL LOXVWUXM F ]PLDQ OLF]E\ FKURPRVRPyZ F FQ Q±OLF]EDFKURPRVRPyZ F±LOR üF] VWHN'1$ FQ * 6 * 0LWR]D =DGDQLH ±SNW :SRSXODFMLOXG]NLHMZ\VW SXM F]WHU\SRGVWDZRZHJUXS\NUZL $%$% 2NUH OZV]\VWNLHPR OLZHIHQRW\S\LJHQRW\S\JUXSNUZLG]LHFLSRGDQHMSDU\URG]LFyZ PDWND
RMFLHF
$% ,$,% $ ,$L
JHQRW\S
G]LHFNR
IHQRW\S
=DGDQLH ±SNW ±SNW &KURPRVRP\ WR VWUXNWXU\ Z\VW SXM FH Z M GU]H NRPyUNRZ\P SR]ZDODM FH QD SUHF\]\MQH UR]G]LHOHQLHLSU]HND]DQLHPDWHULDáXJHQHW\F]QHJRZSURFHVLHPLWR]\LPHMR]\ D 3U]HGVWDZ EXGRZ FKURPRVRPX PHWDID]RZHJR ZSLVXM F RGSRZLHGQLH QD]Z\ ZR]QDF]RQHOLWHUDPLPLHMVFD ± ± ± ±
E :\MD QLM FR R]QDF]D RNUH OHQLH ÄWHORPHU´ Z RGQLHVLHQLX GR EXGRZ\ FKHPLF]QHM FKURPRVRPXRUD]MDNLHMHVWMHJR]QDF]HQLHGODUHSOLNDFML'1$ VWURQD]
F 1DSLV]NWyU\]QDU\VRZDQ\FKSRQL HMW\SyZFKURPRVRPyZPHWDID]RZ\FK $% &OXE' SU]HGVWDZLDFKURPRVRP ,±VXEPHWDFHQWU\F]Q\ ,,±WHORFHQWU\F]Q\
$
%
&
'
=DGDQLH ±SNW±SNW 0XWDFMD WR WUZDáD ]PLDQD Z PDWHULDOH JHQHW\F]Q\P SRZRGXM FD ]PLDQ ZáD FLZR FL G]LHG]LF]QHMRUJDQL]PX
D 3RGDM OLF]E FKURPRVRPyZ MDN E G PLDá\ ]PXWRZDQH RVREQLNL JDWXQNyZ Z\PLHQLRQ\FKSRQL HM -
FHEXOD Q ±WULSORLG ««««««««««
-
PXV]NDRZRFRZD Q ±PRQRVRPLNZKHWHURVRPDFK
-
F]áRZLHN Q ±WULVRPLNZSDU]HFKURPRVRPyZ
E 2NUH OLX]DVDGQLMZMDNLHJRW\SXNRPyUNDFK KDSORF]\GLSORLGDOQ\FK PXWDFMD SXQNWRZDPXVLXMDZQLüVL IHQRW\SRZR F 2NUH O URG]DM PXWDFML MDND ]DV]áD Z M GU]H NRPyUNL SU]HGVWDZLRQHM QDU\VXQNXRERN =DGDQLH ±SNW :SURZDG]HQLHGRODERUDWRULyZWHFKQLNLLQ \QLHULLJHQHW\F]QHMZ\ZRáDáRZLHOHREDZFRGRVNXWNyZ MDNLH PR H VSRZRGRZDü QLHNRQWURORZDQH PDQLSXORZDQLH JHQDPL /LF]QH RVL JQL FLD ELRWHFKQRORJLLZPHG\F\QLH]GDM VL MHGQDNSU]HVáDQLDüWH]DJUR HQLD1SLQVXOLQ OXELQWHUIHURQ SURGXNRZDQHSU]H]EDNWHULHMX VL VWRVXMH]SR]\W\ZQ\PVNXWNLHPDSURGXNRZDQHSU]H]GUR G H DQW\JHQ\SRZLHU]FKQLRZHZLUXVD yáWDF]NLVWDQRZL V]F]HSLRQN SU]HFLZWHMFKRURELH 3U]HGVWDZ ]D SRPRF GZyFK DUJXPHQWyZ VZRMH VWDQRZLVNR RGQR QLH VWRVRZDQLD WHFKQLNLQ \QLHULLJHQHW\F]QHM
VWURQD]
6XPDSXQNWyZ GODSURILOXELROFKHP SNW GODSURILOXRJyOQHJR SNW
%,
7DMHPQLFDHJ]DPLQDF\MQDGRGQLDPDMDURNXGRJRG]LQ\
0DWHULDá\GOD3D VWZRZHM.RPLVML(J]DPLQDF\MQHM GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DáR FL]ELRORJLL ZHZV]\VWNLFKV]NRáDFK UHGQLFKGODPáRG]LH \
7HUPLQ PDMDU *RG]LQD
3523212:$1<=$.5(675( &,'27(0$78
'HILQLFM \FLD PR QD RSLVDü GZRPD UyZQDQLDPL IRWRV\QWH]\ L RGG\FKDQLD 2FH VáXV]QR üSRZ\ V]HJRVWZLHUG]HQLDSRUyZQXM FSU]HELHJL]QDF]HQLHREXSURFHVyZ 3URILORJyOQ\LSURILOELRORJLF]QRFKHPLF]Q\ :\PDJDQLDSRGVWDZRZHQDRFHQ GRVWDWHF]Q 3U]HGVWDZLHQLH SURFHVX IRWRV\QWH]\ L RGG\FKDQLD MDNR SU]HFLZVWDZQ\FK NLHUXQNyZ PHWDEROL]PX 6IRUPXáRZDQLH ELRORJLF]QHM LVWRW\ SURFHVX IRWRV\QWH]\ MDNR IRUPXá\ DXWRWURILF]QHJR RG \ZLDQLD RUD] LVWRW\ SURFHVX RGG\FKDQLD MDNR SURFHVX VáX FHJR GR Z\WZDU]DQLD HQHUJLL 3RGDQLHRJyOQHMFKDUDNWHU\VW\NLJáyZQ\FKHWDSyZSURFHVXIRWRV\QWH]\LRGG\FKDQLDRUD] LFKORNDOL]DFML D SU]\WRF]HQLHUyZQDQLDIRWRV\QWH]\LRGG\FKDQLD E Z\NRQDQLH VFKHPDW\F]QHJR U\VXQNX FKORURSODVWX L PLWRFKRQGULXP ] ]D]QDF]HQLHP PLHMVFSU]HELHJXJáyZQ\FKHWDSyZREXSURFHVyZ F SU]HGVWDZLHQLHELODQVXHQHUJHW\F]QHJRREXSURFHVyZ :VND]DQLHQDUy QLFHZ\VW SXM FHPL G]\RGG\FKDQLHPWOHQRZ\PLEH]WOHQRZ\P :\PLHQLHQLH SRGVWDZRZ\FK F]\QQLNyZ ZSá\ZDM F\FK QD SU]HELHJ IRWRV\QWH]\ LRGG\FKDQLD 2NUH OHQLH]QDF]HQLDSURFHVXIRWRV\QWH]\SRSU]H] VWURQD]
D Z\ND]DQLHIXQNFMLUR OLQMDNRSURGXFHQWyZQDSU]\NáDG]LHDQDOL]\MHGQHJRáD FXFKD WURILF]QHJR VDPRZ\VWDUF]DOQR üHNRV\VWHPyZ E RSLVDQLHXG]LDáXUR OLQZXWU]\PDQLXUyZQRZDJLJD]RZHMELRVIHU\ F SU]\WRF]HQLH SU]\NáDGyZ Z\NRU]\VWDQLD UR OLQ SU]H] F]áRZLHND SR \ZLHQLH GUHZQRZáyNQDOHNLLWS 3RGDQLHSU]\NáDGXZ\NRU]\VWDQLDSU]H]NRPyUN Z\WZRU]RQHMHQHUJLL :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU 6]F]HJyáRZH SU]HGVWDZLHQLH SU]HELHJX IRWRV\QWH]\ SRSU]H] SU]HGVWDZLHQLH VFKHPDWyZ SU]HELHJXID]\MDVQHMLID]\FLHPQHM 2PyZLHQLHUy QLFPL G]\RGG\FKDQLHPWOHQRZ\PLEH]WOHQRZ\P :\Uy QLHQLHUy Q\FKW\SyZIRVIRU\ODFML IRWRV\QWHW\F]QDVXEVWUDWRZDRNV\GDF\MQD :\PLHQLHQLH ZDUXQNyZ RG NWyU\FK ]DOH \ SU]HELHJ L Z\GDMQR ü SURFHVX IRWRV\QWH]\ RUD]GRNáDGQHVFKDUDNWHU\]RZDQLHSU]\QDMPQLHMGZyFK]QLFK 8V]F]HJyáRZLHQLH]QDF]HQLDSURFHVXIRWRV\QWH]\SRSU]H] D Z\ND]DQLH ]DOH QR FL PL G]\ Z\GDMQR FL IRWRV\QWH]\ D SURGXNFM \ZQR FL QD ZLHFLH E ZVND]DQLH]QDF]HQLDUR OLQMDNRSLRQLHUyZ \FLD VXNFHVMDSLHUZRWQDZWyUQD F SRGNUH OHQLHXG]LDáXUR OLQZNV]WDáWRZDQLX URGRZLVNDZRGQHJRLO GRZHJR :\PLHQLHQLH NLONX URG]DMyZ IHUPHQWDFML RUD] V]F]HJyáRZH VFKDUDNWHU\]RZDQLH GZyFK ]QLFK ] XZ]JO GQLHQLHP LFK ]QDF]HQLD L PR OLZR FL Z\NRU]\VWDQLD GOD F]áRZLHND OXE LQQ\FKRUJDQL]PyZ =ZUyFHQLH XZDJL QD LVWQLHQLH SURFHVX IRWRRGG\FKDQLD L SU]HGVWDZLHQLH MHJR RJyOQHM FKDUDNWHU\VW\NL :\ND]DQLH HSURGXFHQFLV SRGVWDZ IXQNFMRQRZDQLDHNRV\VWHPyZ 3URILOELRORJLF]QRFKHPLF]Q\ :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU REHMPXM Z\PDJDQLDGODSURILOXRJyOQHJR SRV]HU]RQHRQDVW SXM FHWUH FL 3RGDQLH L NUyWNLH VFKDUDNWHU\]RZDQLH FR QDMPQLHM GZyFK SU]\NáDGyZ Z\NRU]\VWDQLD HQHUJLLSU]H]NRPyUN QSVNXUF]PL QLDSRPS\MRQRZHXWU]\PDQLHVWDQXSRODU\]DFML NRPyUHNSREXGOLZR üQHUZRZDLWS 8V]F]HJyáRZLHQLH RSLVX SU]HELHJX IRWRV\QWH]\ IRVIRU\ODFMD F\NOLF]QD L QLHF\NOLF]QD ]Z\MD QLHQLHPUy QLFQDSR]LRPLHIRWRV\VWHPyZ36,L36,, :\MD QLHQLH IXQNFML XOWUDVWUXNWXU FKORURSODVWyZ Z SU]HELHJX SRV]F]HJyOQ\FK HWDSyZ IRWRV\QWH]\ ORNDOL]DFMD IRWRV\VWHPyZ ORNDOL]DFMD DNFHSWRUyZ Z EáRQDFK W\ODNRLGyZ IXQNFMDVWURP\ :\MD QLHQLHIXQNFMLXOWUDVWUXNWXUPLWRFKRQGULDOQ\FKZSURFHVDFKIRVIRU\ODFML 3RUyZQDQLH SURFHVX IRWRV\QWH]\ X UR OLQ W\SX & L & ] ]D]QDF]HQLHP Uy QLF Z LFK Z\GDMQR FL 2NUH OHQLH UROL VXEVWUDWyZ L SURGXNWyZ IRWRV\QWH]\ RUD] RGG\FKDQLD WOHQRZHJR ZIXQNFMRQRZDQLXHNRV\VWHPyZ 2PyZLHQLH XG]LDáX UR OLQ Z SURFHVLH NU HQLD Z JOD Z HNRV\VWHPDFK QS SRSU]H] Z\NRQDQLHVFKHPDWXF\NOXELRJHRFKHPLF]QHJRZ JOD 2JyOQH SU]HGVWDZLHQLH ]DJUR H GOD UR OLQ L SURFHVX IRWRV\QWH]\ Z\QLNDM F\FK ]DQWURSRSUHVML QS Z\FLQDQLD ODVyZ WURSLNDOQ\FK SXVW\QQLHQLH NUDMREUD]X HUR]MD SR]\VNLZDQLHQRZ\FKWHUHQyZSRG]DEXGRZ Z\OHVLDQLHLWS 3RGVXPRZDQLH SRUyZQDQLD IRWRV\QWH]\ L RGG\FKDQLD WOHQRZHJR ] XZ]JO GQLHQLHP VXEVWUDWyZ SURGXNWyZ ORNDOL]DFML QLH]E GQ\FK ZDUXQNyZ IL]\F]Q\FK VSRVREyZ VWURQD]
Z\WZDU]DQLD $73 IRVIRU\ODFMD IRWRV\QWHW\F]QD RNV\GDF\MQD VXEVWUDWRZD NLHUXQNyZ SU]HSá\ZXHQHUJLLLDWRPyZZRGRUXLWS
3523212:$1<=$.5(675( &,'27(0$78
&L JáR ü \FLD QD =LHPL MHVW F] FL RJURPQHJR V\VWHPX ZVSyá]DOH Q\FK HOHPHQWyZ ]D Uy QRURGQR ü MHVW SU]HMDZHP ZLHOR FL MHJR IRUP : NRQWHN FLH SRZ\ V]HJR VWZLHUG]HQLD Z\MD QLM FR UR]XPLHV] SRG SRM FLHP ÄELRUy QRURGQR ü´ RUD] RFH ]QDF]HQLH WHJR ]MDZLVNDGODFDáHMELRVIHU\ 3URILORJyOQ\LSURILOELRORJLF]QRFKHPLF]Q\ :\PDJDQLDSRGVWDZRZHQDRFHQ GRVWDWHF]Q 3RGDQLHRJyOQHJRZ\MD QLHQLDWHUPLQXÄELRUy QRURGQR ü´LÄELRVIHUD´ :\PLHQLHQLHJáyZQ\FKW\SyZUy QRURGQR FLZSU]\URG]LH D Uy QRURGQR üJDWXQNRZD E Uy QRURGQR üHNRV\VWHPyZ 6FKDUDNWHU\]RZDQLHUy QRURGQR FLJDWXQNRZHMMDNRERJDFWZDJDWXQNyZRUJDQL]PyZ D RJyOQHSU]HGVWDZLHQLHV\VWHPDW\F]Q\FKNDWHJRULLSRGZ]JO GHPLFKOLF]HEQR FL E GRVWU]H HQLHZ]DMHPQ\FK]DOH QR FLPL G]\RUJDQL]PDPL F Z\PLHQLHQLHLQWHUDNFMLPL G]\JDWXQNRZ\FKDQWDJRQLVW\F]Q\FKQLHDQWDJRQLVW\F]Q\FK LQHXWUDOQ\FK±LOXVWUDFMDSRMHGQ\PSU]\NáDG]LH G GRNáDGQHRSLVDQLHMHGQHM]DOH QR FL 6FKDUDNWHU\]RZDQLH Uy QRURGQR FL HNRV\VWHPyZ SRSU]H] Z\PLHQLHQLH LFK SRGVWDZRZ\FKURG]DMyZQD=LHPLLVFKDUDNWHU\]RZDQLHMHGQHJR]QLFK 3RGDQLHDUJXPHQWyZSU]HPDZLDM F\FK]DNRQLHF]QR FL RFKURQ\ELRUy QRURGQR FLQS± ZDUWR FLHNRORJLF]QHHVWHW\F]QHNXOWXURZHLWS :\PLHQLHQLHLNUyWNLHVFKDUDNWHU\]RZDQLHGZyFKSU]\F]\Q]DJUD DM F\FKUy QRURGQR FL ZELRVIHU]HQS D Z\PLHUDQLHJDWXQNyZ E QDGPLHUQDHNVSORDWDFMD]DVREyZSU]\URG\ F SU]HOXGQLHQLH G ]DQLHF]\V]F]HQLHL]DWUXFLH URGRZLVND =DSURSRQRZDQLHMHGQHJRVSRVREXRFKURQ\ELRUy QRURGQR FLQD=LHPLQS ± SRGQRV]HQLH ZLDGRPR FLLDNW\ZQR FLOXG]NLHM ± HOLPLQDFMD]DQLHF]\V]F]H ± PL G]\QDURGRZHUHJXá\SRVW SRZDQLD ± ]UyZQRZD RQHX \WNRZDQLH]DVREyZ ± UR]ZyMQRZ\FKHNRORJLF]Q\FKWHFKQRORJLL ± WZRU]HQLHWHUHQyZFKURQLRQ\FK ± ]LQWHQV\ILNRZDQLHUy QRURGQR FL ± RFKURQDQDMEDUG]LHM]DJUR RQ\FKJDWXQNyZLVLHGOLVN ± LQG\ZLGXDOQDRFKURQDSU]\URG\ ± ]UyZQRZD RQHPHWRG\XSUDZ\ ± ZLDGRP\Z\EyUWRZDUyZNRQVXPSF\MQ\FK :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU 3RGDQLH L VFKDUDNWHU\]RZDQLH GRGDWNRZ\FK W\SyZ ELRUy QRURGQR FL JHQHW\F]QHM NUDMREUD]yZDZW\P
VWURQD ]
D Z\MD QLHQLHSRM FLDÄUy QRURGQR üJHQHW\F]QD´ ± Uy QLFHPL G]\MHGQRVWNDPLZREU ELHJDWXQNX ± Uy QLFHPL G]\SRSXODFMDPLZREU ELHJDWXQNyZQSUDV\SVyZRGPLDQ\Uy LWS
E X]DVDGQLHQLH LVWQLHQLD ]Uy QLFRZDQHM SXOL JHQRZHM ± SRGDQLH FR QDMPQLHM DUJXPHQWyZQS ± ]ZL NV]D V]DQVH SU]H \FLD JDWXQNX QS ]PQLHMV]D SRGDWQR ü QD DWDNL FKRURERWZyUF]\FKRUJDQL]PyZ ZLUXVyZEDNWHULLJU]\EyZRZDGyZLWS ± ]DSHZQLDMHJRHZROXFM F Z\MD QLHQLH ZSá\ZX PRQRNXOWXU UROQ\FK OH Q\FK OXE KRGRZODQ\FK QD ]PQLHMV]HQLH Uy QRURGQR FLJHQHW\F]QHMZREU ELHJDWXQNyZ]ZLHU] WLUR OLQ 3RGDQLHGRGDWNRZ\FKSU]\NáDGyZXND]XM F\FK]QDF]HQLHELRUy QRURGQR FL±ZDUWR FL ± PHG\F]QH QRZHQDWXUDOQHOHNL ± HNRQRPLF]QH QRZHPDWHULDá\LVXEVWDQFMHGODUy Q\FKJDá ]LSU]HP\VáXGRFKRG\ ]QRZ\FK]DVWRVRZD LWS ± HW\F]QH SUDZRGR \FLDZV]\VWNLFKRUJDQL]PyZ ± HNRORJLF]QH RSUy QLRQH QLV]H HNRORJLF]QH L EUDN QDWXUDOQ\FK ZURJyZ GDM SU]HZDJ QLHZLHONLHM LOR FL JDWXQNyZ QLH Z\VSHFMDOL]RZDQ\FK RUJDQL]PyZ QSFKZDVWRPRUJDQL]PRPFKRURERWZyUF]\PLWS =DSURSRQRZDQLH GRGDWNRZR GZyFK VSRVREyZ RFKURQ\ ELRUy QRURGQR FL LQQ\FK QL ZF]H QLHMZ\PLHQLRQH 3URILOELRORJLF]QRFKHPLF]Q\ :\PDJDQLDGRSHáQLDM FHQDRFHQ EDUG]RGREU REHMPXM Z\PDJDQLDGODSURILOXRJyOQHJR SRV]HU]RQHRQDVW SXM FHWUH FL 5R]Uy QLHQLHSRM ü JDWXQHNJLQ F\L]DJUR RQ\ SRGDQLHSRSU]\NáDG]LH 6FKDUDNWHU\]RZDQLH GRGDWNRZ\FK ]DJUR H ELRUy QRURGQR FL MH HOL QLH E\á\ Z\PLHQLRQHZF]H QLHM D GRNRQDQLHDQDOL]\]MDZLVNDREHFQHJRPDVRZHJRZ\PLHUDQLDJDWXQNyZ E SRGDQLH ZL NV]HM LOR FL SU]\NáDGyZ QHJDW\ZQHM G]LDáDOQR FL F]áRZLHND MH OL QLH ]RVWDá\Z\PLHQLRQHGRW\FKF]DV ± Eá GQH VSRVRE\ NV]WDáWRZDQLD SU]HVWU]HQL QLHNRQWURORZDQD L QLH]RUJDQL]RZDQD ]DEXGRZDEXGRZDGUyJL]DSyUZRGQ\FKLWS ± QDGPLHUQLHHNVSDQV\ZQ\UR]ZyMWXU\VW\NL ± ]DQLHF]\V]F]HQLD ZyG JOHE L SRZLHWU]D NZD QH GHV]F]H GHILF\W R]RQX ZSá\Z F]áRZLHNDQD]PLDQ\NOLPDWX]DQLHF]\V]F]HQLDQDZR]DPLV]WXF]Q\PLLWS ± EDUG]RV]\ENLHWHPSRUR]ZRMX±JDWXQNLQLHPDM F]DVXE\SU]\VWRVRZDüVL GR ]DFKRG] F\FK]PLDQ ± UR]ELFLHWHUHQXQDFDáNRZLFLHL]RORZDQHVLHGOLVND ± Z\MD QLHQLH SRM FLD LQWURGXNFML QS JDWXQNyZ KRGRZODQ\FK GR QDWXUDOQ\FK HNRV\VWHPyZ L SU]HGVWDZLHQLH VNXWNyZ WHJR ]MDZLVND QD RGSRZLHGQLP SU]\NáDG]LH F RNUH OHQLHZSá\ZXPDVRZHJRZ\FLQDQLDODVyZWURSLNDOQ\FKQDFDá ELRVIHU ± QDUXV]HQLHELRPXRQDMZL NV]HMUy QRURGQR FLJDWXQNyZQD ZLHFLH ± ]DNáyFHQLH F\NOX RSDGyZ L SDURZDQLD ]DPNQL WHJR RELHJX ZRG\ L VXEVWDQFML RG \ZF]\FK G ]DV\JQDOL]RZDQLH SUREOHPX JDWXQNyZ WUDQVJHQLF]Q\FK L HZHQWXDOQHJR ]DJUR HQLD Z\QLNDM FHJR]LFKSRMDZLHQLDVL ZQDWXUDOQ\FKHNRV\VWHPDFK VWURQD]
=DSURSRQRZDQLHZL NV]HMLOR FLVSRVREyZRFKURQ\ELRUy QRURGQR FL : SRGVXPRZDQLX ]ZUyFHQLH XZDJL QD SRWU]HE JOREDOQHM RFKURQ\ ZV]\VWNLFK HNRV\VWHPyZ RUD] SRGDQLH SU]\NáDGyZ NRQNUHWQ\FK G]LDáD NRQIHUHQFMH PL G]\QDURGRZHSURJUDP\LSURMHNW\QDXNRZH
02'(/2'32:,('=,,6&+(0$72&(1,$1,$'27(0$78 3U]HGVWDZUR]PQD DQLHSáFLRZHMDNRZDUXQHN]PLHQQR FLL]DFKRZDQLDFL JáR FL \FLDQD=LHPL =$6$'<2&(1,$1,$ : WHN FLH Z\Uy QLRQH L R]QDF]RQH ]RVWDá\ ]DGDQLD SU]H]QDF]RQH GOD ]GDM F\FK ] NODV RSURILOX ELRORJLF]QRFKHPLF]Q\P =RVWDáR WR XZ]JO GQLRQH Z SXQNWDFML ]DPLHV]F]RQHM SR SDNLHFLH]DGD :SU]\SDGNX]GDM FHJR]NODV\RLQQ\PSURILOX RNUH ODQHJRMDNRRJyOQ\ UR]ZL ]DQLHWHJRW\SX]DGD GDMHPXV]DQV X]\VNDQLDGRGDWNRZ\FKSXQNWyZ 0RGHO RGSRZLHG]L XZ]JO GQLD MHM ]DNUHV PHU\WRU\F]Q\ D QLH MHVW FLVá\P Z]RUFHP VIRUPXáRZDQLD SR]D RGSRZLHG]LDPL MHGQRZ\UD]RZ\PL L GR ]DGD ]DPNQL W\FK =QDNLHPÄ´R]QDF]RQRLQQ UyZQLH SRSUDZQ ZHUVM WDNLHMRGSRZLHG]L =DSLVF] FLRGSRZLHG]LZQDZLDVLH R]QDF]DZ\SRZLHG NWyUDQLHMHVWNRQLHF]QDGR X]\VNDQLD SHáQHJR SXQNWX L WUDNWRZDQD SRZLQQD E\ü MDNR Z\SRZLHG GRGDWNRZD OXE X]XSHáQLDM FD =D RGSRZLHG]L GR SRV]F]HJyOQ\FK ]DGD SU]\]QDMH VL W\ONR SHáQH SXQNW\ ]JRGQLH ]]DPLHV]F]RQ\PPRGHOHPRFHQLDQLD =D]DGDQLDRWZDUWH]DNWyUHPR QDSU]\]QDüMHGHQSXQNWSU]\]QDMHVL SXQNWZ\á F]QLH ]DRGSRZLHG ZSHáQLSRSUDZQ =D ]DGDQLD RWZDUWH ]D NWyUH PR QD SU]\]QDü ZL FHM QL MHGHQ SXQNW SU]\]QDMH VL W\OH SXQNWyZ LOH SUDZLGáRZ\FK HOHPHQWyZ RGSRZLHG]L ]JRGQLH ] Z\V]F]HJyOQLHQLHP ZNOXF]X SU]HGVWDZLá]GDM F\ -H HOL SRGDQR ZL FHM RGSRZLHG]L DUJXPHQWyZ FHFK LWS QL Z\QLND WR ] SROHFHQLD Z]DGDQLXRFHQLHSRGOHJDW\OHNROHMQ\FKRGSRZLHG]L OLF]RQ\FKRGSLHUZV]HM LOHMHVW ZSROHFHQLX -H HOLSRGDQHZRGSRZLHG]LLQIRUPDFMH UyZQLH GRGDWNRZHNWyUHQLHZ\QLNDM ]SROHFHQLD Z]DGDQLX ZLDGF] R]XSHáQ\PEUDNX]UR]XPLHQLDRPDZLDQHJR]DJDGQLHQLDL]DSU]HF]DM XG]LHORQHMSUDZLGáRZHMRGSRZLHG]LRGSRZLHG WDN QDOH \RFHQLüQD]HURSXQNWyZ
02'(/2'32:,('=,,6&+(0$72&(1,$1,$
1XPHU ]DGDQLD
0DNV\PDOQD 2F]HNLZDQDRGSRZLHG SXQNWDFMD]D ]DGDQLH =D ND GH ] GZyFK SUDZLGáRZR RNUH ORQ\FK ]MDZLVN SR SNW 3U]\NáDG\
VWURQD]
± ± ± ±
FURVVLQJ±RYHU UHNRPELQDFMD ORVRZHUR]FKRG]HQLHVL FKURPRVRPyZZWUDNFLHPHMR]\ ORVRZHá F]HQLHVL JDPHW
D =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH Z\MD QLHQLH Z\QLNDM FH ] GHILQLFML SU]HPLDQ\ SRNROH Z NWyU\P ]QDMG VL LQIRUPDFMH R SRNROHQLX SáFLRZ\P LEH]SáFLRZ\P±SNW3U]\NáDG\ - 3U]HPLDQ SRNROH QD]\ZDP\QDVW SRZDQLHSRVRELHJDPHWRILWX SRNROHQLD SáFLRZHJR LVSRURILWX SRNROHQLDEH]SáFLRZHJR - =MDZLVNRNROHMQHJRQDVW SRZDQLDSRVRELHZUR]ZRMXUR OLQIRUPKDSORLGDOQ\FK UR]PQD DM F\FK VL SáFLRZR ]D SRPRF JDPHW L IRUP GLSORLGDOQ\FK UR]PQD DM F\FKVL EH]SáFLRZR]DSRPRF PHMRVSRU VSRU]DURGQLNyZ E =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH SRGDQLH ND GHM ] GZyFK QD]Z ZUD] ] LOR FL FKURPRVRPyZGODND GHJRSRNROHQLDSRSNW ±JDPHWRILW±Q ±VSRURILW±Q =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHZV]\VWNLFKQD]Z±SNW =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRQD]Z±SNW =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRQD]Z±SNW =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRQD]Z±SNW 2GSRZLHG JDPHWRILW JVSRURILW V ZLGáDNZURQLHF V VRVQD]Z\F]DMQD V SáRQQLNSRVSROLW\ J WRUIRZLHFEáRWQ\ J VDOZLQDSá\ZDM FD V VNU]\SSROQ\ V OLSDV]HURNROLVWQD V GáXJRV]NUyOHZVNL V D =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHZV]\VWNLFKRNUH OH ±SNW ±I±E±L±J±D±F =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRRNUH OH ±SNW =DSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHW\ONRRNUH OH ±SNW E =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHVWDGLXPF\NOX±SNW3U]\NáDG\ - 3URFHVPHMR]\]DFKRG]L SU]HGZ\WZRU]HQLHP]DURGQLNyZ - 3URFHV PHMR]\ MHVW ]ZL ]DQ\ ] Z\WZDU]DQLHP ]DURGQLNyZ Z]DURGQLDFK D =DSUDZLGáRZHZ\MD QLHQLH±SNW3U]\NáDG\ - 6DPRS\OQR üRJUDQLF]DPR OLZR FLUHNRPELQDFMLJHQyZ - 6DPRS\OQR ü PR H SRZRGRZDü NXPXORZDQLH VL QLHNRU]\VWQ\FK UHFHV\ZQ\FK JHQyZ - 6DPRS\OQR üSURZDG]LGRZ]URVWXKRPR]\JRW\F]QR FL E =DSRGDQLHSU]\NáDGXPHFKDQL]PXOXE]MDZLVND±SNW3U]\NáDG\ - SU]HGVáXSQR ü - SU]HGSU WQR ü - KHWHURVW\OLD - VDPRVWHU\OQR ü - VDPRSáRQQR ü =DND GHSRSUDZQHX]XSHáQLHQLHSRSNW ]\JRWDÓ]DURGHN ZWyUQHM GURZRUHF]ND]DO NRZHJRNRPyUNDSOHPQLNRZDÓELHOPR FLDQD]DO QLÓRZRFQLD
VWURQD]
=DZV]\VWNLHSUDZLGáRZRGRSLVDQ\FKURG]DMyZRZRFyZ±SNW =DSUDZLGáRZRGRSLVDQ\FKURG]DMyZRZRFyZ±SNW =DSUDZLGáRZRGRSLVDQHURG]DMHRZRFyZ±SNW 2GSRZLHG]L %yE±VWU N 3V]HQLFD±]LDUQLDN :L QLD±SHVWNRZLHF 2JyUHN±MDJRGD /HV]F]\QD±RU]HFK 3RPLGRU±MDJRGD D =DSUDZLGáRZHSRGDQLHQD]Z\ND GHJR]GZyFKW\SyZNLHáNRZDQLDSRSNW *URFK±NLHáNRZDQLHSRG]LHPQH KLSRJHLF]QH )DVROD±NLHáNRZDQLHQDG]LHPQH HSLJHLF]QH E =DZ\PLHQLHQLHND GHJR]GZyFKZDUXQNyZ URGRZLVNDSRSNW3U]\NáDG\ ± RGSRZLHGQLDWHPSHUDWXUD ± ZLOJRWQR üZRGD ± RGSRZLHGQLDLOR üWOHQX ± ZLDWáRGODQLHNWyU\FKUR OLQ D =DND G SUDZLGáRZ QD]Z SRSNW $±VSRURILW VRVQ\ %±RZRFROLVWHN]]DO NDPL &±]DO HN ]JDPHWRILWHP H VNLP '±]LDUQRS\áNXJDPHWRILWP VNLSU]HGUR OHP VNLH E =D]DNUH OHQLHSRSUDZQHMRGSRZLHG]L±SNW RGSF F =DSUDZLGáRZHZ\Uy QLHQLHLSRGNUH OHQLHREXFHFK±SNW -HGQRSLHQQR üUR]G]LHOQRSáFLRZR ü D =DSRGDQLHSUDZLGáRZHMQD]Z\±SNW SDUWHQRNDUSLD E =DZ\PLHQLHQLHMHGQHMZáD FLZHMVXEVWDQFMLZ]URVWRZHM±SNW 3U]\NáDG\ - DXNV\Q\ - JLEHUHOLQ\ D =DVIRUPXáRZDQLHSUDZLGáRZHJRSUREOHPXEDGDZF]HJR±SNW3U]\NáDG\ - &]\VLáDNLHáNRZDQLDQDVLRQ]DOH \RGLFKZLHNX" - &]\VLáDNLHáNRZDQLDQDVLRQPDOHMHZUD]]LFKZLHNLHP" - %DGDQLH]DOH QR FLVLá\NLHáNRZDQLDQDVLRQRGLFKZLHNX - :Sá\ZZLHNXQDVLRQQDLFKVLá NLHáNRZDQLD - -DNLZSá\ZQDVLá NLHáNRZDQLDQDVLRQPDLFKZLHN" E =DSRSUDZQHVIRUPXáRZDQLHZQLRVNX±SNW3U]\NáDG\ - :UD]]ZLHNLHPQDVLRQPDOHMHLFKVLáDNLHáNRZDQLD - ,PVWDUV]HQDVLRQDW\PLFKVLáDNLHáNRZDQLDMHVWPQLHMV]D F =D SRSUDZQH RNUH OHQLH ZLHNX QDVLRQ RGF]\WDQH ] Z\NUHVX ± SNW 3U]\NáDG\ - 'REDGD X \WRQDVLRQOHWQLFK - 1DVLRQDOHWQLH
VWURQD]
=D Z FDáR FL SUDZLGáRZR RNUH ORQ Uy QLF RSLHUDM F VL QD SRUyZQDQLX REX SURFHVyZ±SNW3U]\NáDG\ ± =DSOHPQLHQLH MHVW ]DZV]H SU]HG HZHQWXDOQ\P ]DSáRGQLHQLHP JG\ SROHJD QD ZSURZDG]HQLX SOHPQLNyZ GR GUyJ URGQ\FK VDPLF\ QDWRPLDVW SRGF]DV ]DSáRGQLHQLD NRPyUND MDMRZD á F]\ VL ] SOHPQLNLHP F]HJR Z\QLNLHP MHVW SRZVWDQLH]DURGND ± =DSOHPQLHQLH SROHJD W\ONR QD ZSURZDG]HQLX SOHPQLNyZ GR GUyJ URGQ\FK VDPLF\ QDWRPLDVW SRGF]DV ]DSáRGQLHQLD M GUR NRPyUNL MDMRZHM á F]\ VL ]M GUHPSOHPQLNDLSRZVWDMH]DURGHN ± =DSOHPQLHQLH SROHJD QD ZSURZDG]HQLX SOHPQLNyZ GR GUyJ URGQ\FK VDPLF\ ZF]DVLH NRSXODFML L SRGF]DV QLHJR GRFKRG]L W\ONR GR ]EOL HQLD VL JDPHW QDWRPLDVW ]DSáRGQLHQLH SROHJD QD SRá F]HQLX VL PDWHULDáX JHQHW\F]QHJR NRPyUNLMDMRZHMLSOHPQLND ± =DSOHPQLHQLHSROHJDQDZSURZDG]HQLXSOHPQLNyZGRGUyJURGQ\FKVDPLF\ Z F]DVLH NRSXODFML L SRGF]DV QLHJR GRFKRG]L W\ONR GR ]EOL HQLD VL JDPHW QDWRPLDVW]DSáRGQLHQLHSROHJDQDSRá F]HQLXVL JDPHW =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH Z\MD QLHQLH ND GHJR SRM FLD SR SNW =D ND GH SRGDQLH GR QLHJR RGSRZLHGQLHJR SU]\NáDGX Z\VWDUF]\ W\ONR MHGHQ SR SNW 3U]\NáDG -DMRURGQR ü±W\SUR]URGXZNWyU\PVDPLFHVNáDGDM MDMD]NWyU\FKUR]ZLMDM VL PáRGHQSSáD]\JDG\SWDNL SNW \ZRURGQR ü ± W\S UR]URGX Z NWyU\P ]DURGHN Z WUDNFLH UR]ZRMX NRU]\VWD ]PDWHULDáX RG \ZF]HJR F]HUSDQHJR ] RUJDQL]PX PDWNL D GR PRPHQWX UR]SRF] FLDQLH]DOH QHJR \FLDQSVVDNLáR \VNRZH SNW =D ND GH Z FDáR FL SUDZLGáRZH SU]\SRU] GNRZDQLH RUJDQL]PyZ Z GDQHM NROXPQLHWDEHOLSRSNW =DSáRGQLHQLH]HZQ WU]QH DEDNDUSURSXFKD =DSáRGQLHQLHZHZQ WU]QH UHNLQSLHVNXUDF]áRZLHN PLMD D =DZV]\VWNLHSRSUDZQHSRá F]HQLDZSDU\±SNW ±&±$±)±%±'±( =DSRSUDZQ\FKSRá F]H ZSDU\±SNW =DSRSUDZQHSRá F]HQLDZSDU\±SNW E =DND G ]GZyFKSRSUDZQLHVIRUPXáRZDQ\FKGHILQLFMLSRSNW3U]\NáDG\ - 3ROLHPEULRQLD ZLHOR]DURGNRZR ü ±URG]DMEH]SáFLRZHJRUR]PQD DQLD SROHJDM F\ QD SRZVWDZDQLX ] MHGQHM NRPyUNL MDMRZHM QD VNXWHN QDWXUDOQHJRUR]G]LHODQLDVL EODVWRPHUyZZF]DVLHEUX]GNRZDQLDZL FHM QL MHGQHJR]DURGND - +HWHURVW\OLD Uy QRVáXSNRZR ü ± Z\VW SRZDQLH Z REU ELH GDQHJR JDWXQNX RVREQLNyZ PDM F\FK GZD OXE WU]\ W\S\ NZLDWyZ Uy QL FH VL GáXJR FL V]\MHNVáXSNDLQLWHNSU FLNyZ - 1HRWHQLD±]DWU]\PDQLHZUR]ZRMX SR]D]DURGNRZ\P FHFKODUZDOQ\FKQD GáX V]\ F]DV OXE QD FDáH \FLH ] X]\VNDQLHP SU]H] ODUZ ]GROQR FL GR UR]PQD DQLDSáFLRZHJR]RVL JQL FLHPSU]H]ODUZ GRMU]DáR FLSáFLRZHM - +HUPDIURG\W\]P RERMQDFWZR ±Z\VW SRZDQLHXSRMHG\QF]\FKRUJDQL]PyZ ]ZLHU] F\FKJUXF]RáyZUR]URGF]\FKREXSáFLOXEJUXF]RáXRERMQDF]HJR - 3DUWHQRJHQH]D G]LHZRUyG]WZR ± UR]ZyM ]DURGND ] QLH ]DSáRGQLRQHM NRPyUNLMDMRZHM RGPLDQDUR]URGXSáFLRZHJR - 3DUWHQRNDUSLD±SRZVWDQLHRZRFXEH]]DSáRGQLHQLDNRPyUNLMDMRZHMLEH] UR]ZRMXQDVLRQ
VWURQD]
D =DND GHSUDZLGáRZHX]XSHáQLHQLHSRSNW 7DVLHPLHFQLHX]EURMRQ\JURPDGD±WDVLHPFHW\S±SáD]L FH E =DZFDáR FLSRSUDZQLHZ\MD QLRQ Uy QLF Z\QLNDM F ]SRUyZQDQLD ±SNW 3U]\NáDG \ZLFLHOSR UHGQLWRRUJDQL]PZNWyU\PUR]ZLMDVL ODUZDSDVR \WDQDWRPLDVW \ZLFLHORVWDWHF]Q\WRWDNLRUJDQL]PZNWyU\PE\WXMHGRURVáDSRVWDüSDVR \WD UR]PQD DM FHJRVL SáFLRZR F =DSRSUDZQHZVND]DQLHREX \ZLFLHOL±SNW \ZLFLHORVWDWHF]Q\±F]áRZLHN \ZLFLHOSR UHGQL±E\GáRGRPRZHNURZD =DND G\]GZyFKSUDZLGáRZRSRGDQ\FKSU]\NáDGyZSRSNW3U]\NáDG\ - Z GUyZNLSWDNyZ - Z GUyZNL]ZLHU] W - JQLD]GRZDQLHSWDNyZ - UR]ZyMLOLQLHQLHRZDGyZ - SLHU]HQLHVL SWDNyZ - ]DSDGDQLHZVHQ]LPRZ\ - ]DFKRZDQLDUR]URGF]H G\ZFDáR FLSUDZLGáRZ\SRGSLVZUD]]R]QDF]HQLHPSRNROHQLDSRSNW =DND JDPHW\±SRNROHQLH SáFLRZH SODQXODRU] VLRQDODUZD±SRNROHQLH EH]SáFLRZH SROLS±SRNROHQLH EH]SáFLRZH HI\UDPáRGD QLHGRMU]DáDSáFLRZR PHGX]D±SRNROHQLH SáFLRZH D =DREDSUDZLGáRZHSRGSLV\±SNW RZRGQLD RPRF]QLD E =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHND GHM]GZyFKIXQNFMLSRSNW3U]\NáDG\ - RWDF]D]DURGHNSU]HVWU]HQL Z\SHáQLRQ Sá\QHPRZRGQLRZ\PVWZDU]DM F URGRZLVNR GR MHJR UR]ZRMX VWZDU]D URGRZLVNR ZRGQH ]DEH]SLHF]D ]DURGHNSU]HGZ\VFKQL FLHP - RFKUDQLD ]DURGHN DPRUW\]XMH ]DURGHN ]DEH]SLHF]D SU]HG G]LDáDQLHP V]NRGOLZ\FKF]\QQLNyZ URGRZLVND F =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHUROLNRVPyZNL±SNW3U]\NáDG\ - 8VVDNyZáR \VNRZ\FK ELHU]HXG]LDáZWZRU]HQLXáR \VND - 8 VVDNyZ áR \VNRZ\FK á F]\ VL ]H OX]yZN PDFLF\ Z\WZDU]DM F áR \VNR =DSUDZLGáRZ\Z\EyUZV]\VWNLFKWU]HFKJURPDG±SNW 2GSRZLHG]L DHJ =D SRGDQLH UR]PQD DQLD SáFLRZHJR ± SNW =D ORJLF]QH X]DVDGQLHQLH ± SNW 3U]\NáDG\ - 3RQLHZD ]DSHZQLD GX ]PLHQQR ü RUJDQL]PyZ NWyUD MHVW SRGVWDZRZ\P ZDUXQNLHP]DFKRG]HQLDHZROXFML - 3RQLHZD SRGF]DVUR]PQD DQLDSáFLRZHJR]DFKRG]LUHNRPELQDFMDNWyUDMHVW SRGVWDZ ]PLHQQR FLE G FHM]DVDGQLF]\PF]\QQLNLHPHZROXFML =DND GHZFDáR FLSUDZLGáRZHSU]\SRU] GNRZDQLHSRSNW ±%( ±&) ±$'
VWURQD]
=DND G SRSUDZQLHQDU\VRZDQ LSRGSLVDQ NU]\Z SRSNW D =DZV]\VWNLHSUDZLGáRZHSRGSLV\±SNW ,±UR]ZLMDM FDVL ,,±XVWDELOL]RZDQD,,,±Z\PLHUDM FD E =D ND G ] GZyFK Z FDáR FL SUDZLGáRZR GRNRQDQLH SRUyZQDQLD RNUH ORQ\FKUy QLFSRSNW3U]\NáDG\ ± 5y QD LOR ü RVREQLNyZ Z NODVDFK QDMPáRGV]\FK L QDMVWDUV]\FK ZSRSXODFML UR]ZLMDM FHM VL D UyZQH LFK LOR FL Z SRSXODFML Z\PLHUDM FHM ± :\VRNL SRWHQFMDá UR]URGF]\ Z SRSXODFML UR]ZLMDM FHM VL PDá\ SRWHQFMDáUR]URGF]\RVREQLNyZZSRSXODFMLZ\PLHUDM FHM ± :\VRNL SU]H \ZDOQR FL RVREQLNyZ PáRG\FK RUD] E G F\FK ZZLHNX UHSURGXNF\MQ\P Z SRSXODFML UR]ZLMDM FHM VL GX D PLHUWHOQR üW\FKRVREQLNyZZSRSXODFMLZ\PLHUDM FHM =DSUDZLGáRZHX]XSHáQLHQLH±SNW 5R]URGF]R üU]HF]\ZLVWDHNRORJLF]QD D =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHVXEVWDQFML±SNW3U]\NáDG\ ± PRF]QLN ± GZXWOHQHNZ JOD E =DVWZLHUG]HQLH HáR \VNRQLHFKURQLSU]HG]DND HQLHPZLUXVHP+,9±SNW D =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH RNUH OHQLH ND GHM ] WU]HFK Uy QLF ]Z\NRU]\VWDQLHPSRUyZQDQLDREXSURFHVyZ SRSNW3U]\NáDG\ - :HIHNFLHRRJHQH]\SRZVWDMHMHGQDNRPyUNDMDMRZDLWU]\FLDáNDNLHUXQNRZH QDWRPLDVWZHIHNFLHVSHUPDWRJHQH]\SRZVWDM F]WHU\SOHPQLNLVSHUPDW\G\ - (IHNWHP RRJHQH]\ MHVW GX D L QLHUXFKOLZD NRPyUND MDMRZD D Z Z\QLNX VSHUPDWRJHQH]\SRZVWDM SOHPQLNLNWyUHV PDáHLUXFKOLZH - 2RJHQH]D ]DFKRG]L Z MDMQLNDFK QDWRPLDVW VSHUPDWRJHQH]D ]DFKRG]L ZM GUDFK - 3RG]LDá F\WRSOD]P\ Z RRJHQH]LH MHVW QLHUyZQRPLHUQ\ DZVSHUPDWRJHQH]LHMHVWUyZQRPLHUQ\ - 8 OXG]L RRJHQH]D ]RVWDMH ]DSRF] WNRZDQD Z RNUHVLH UR]ZRMX ]DURGNRZHJR L GZXNURWQLH ]DWU]\PDQD Z SURID]LH , SRG]LDáX PHMRW\F]QHJR L PHWDID]LH ,, SRG]LDáX PHMRW\F]QHJR QDWRPLDVW VSHUPDWRJHQH]D]DFKRG]LRGRVL JQL FLDGRMU]DáR FLSáFLRZHM - 8 OXG]L RRJHQH]D MHVW SRZWDU]DQD F\NOLF]QLH FR PLHVL F QDWRPLDVW VSHUPDWRJHQH]D]DFKRG]LSU]H]FDáH \FLH
VWURQD]
E =D Z FDáR FL SUDZLGáRZH Z\MD QLHQLH ]DZLHUDM FH LQIRUPDFMH R QLHUyZQ\P SRG]LDOH F\WRSOD]P\ ]DZLHUDM FHM PDWHULDá ]DSDVRZ\ GOD ]DURGND ± SNW 3U]\NáDG\ - .RPyUND MDMRZD RWU]\PXMH ZL FHM F\WRSOD]P\ QL SOHPQLN JG\ ]QDMGXM VL Z QLHM PDWHULDá\ RG \ZF]H ] NWyU\FK NRU]\VWDM NRPyUNL ZSRF] WNRZHMID]LHUR]ZRMX]DSáRGQLRQHJRMDMD - .RPyUND MDMRZD RWU]\PXMH ZL FHM F\WRSOD]P\ QL SOHPQLN JG\ ]DZLHUDPDWHULDá\]DSDVRZHRG \ZF]HGOD]DURGND F =DZFDáR FLSRSUDZQHRNUH OHQLHVWDGLXPPHMR]\±SNW RRF\W,,U] GXZVWDGLXP,,PHWDID]\PHMR]\ D =DND GHZFDáR FLZáD FLZLHGREUDQH]HVWDZLHQLHKRUPRQyZSRSNW +RUPRQ\SU]\VDGNRZH±)6+/+ +RUPRQ\SURGXNRZDQHSU]H]MDMQLN±SURJHVWHURQHVWUDGLRO E =DND GHSUDZLGáRZHX]XSHáQLHQLHSUDZG\OXEIDáV]XSRSNW SUDZGD IDáV] SUDZGD IDáV] =DZVND]DQLHSRSUDZQHMRGSRZLHG]LSNW 2GSE =D SUDZLGáRZR GRU\VRZDQH X]XSHáQLHQLH GUXJD OLQLD F REUD]XM FDEUDN]PLDQ\ZOLF]ELH FKURPRVRPyZ ±SNW FQ FQ * 6 * 0LWR]D =D ND G\ Z FDáR FL SUDZLGáRZR QDSLVDQ\ JHQRW\S L IHQRW\S G]LHFND QD SRGVWDZLHR]QDF]H SRGDQ\FKZ]DGDQLX SRSNW ,$,$±JUXSDNUZL$ ,$L±JUXSDNUZL$ ,$,%±JUXSDNUZL$% ,%L±JUXSDNUZL% D =DZV]\VWNLHSUDZLGáRZRZSLVDQHQD]Z\±SNW =DSUDZLGáRZRZSLVDQHQD]Z\±SNW3U]\NáDG\ ±FKURPDW\G\ ±SU]HZ HQLHSLHUZRWQHFHQWURPHU ±SU]HZ HQLHZWyUQH125 ±WUDEDQWVDWHOLWD E =DSUDZLGáRZH]GHILQLRZDQLHWHORPHUX±SNW=DRNUH OHQLHMHJR]QDF]HQLD ±SNW3U]\NáDG 7HORPHU WR ]DNR F]HQLH ND GHJR FKURPRVRPX X HXNDULRQWyZ ]EXGRZDQH ]ZLHORNURWQLH SRZWDU]DM F\FK VL VHNZHQFML QXNOHRW\GyZ 'áXJR ü W\FK RGFLQNyZMHVWXWU]\P\ZDQDQDVWDá\PSR]LRPLHSRQLHZD V RQHPLHMVFDPL ]DNR F]HQLDUHSOLNDFMLSRQLHZD PDM ]QDF]HQLHGODVWDELOQR FL'1$ F =DND G\]GZyFKSUDZLGáRZRRNUH ORQ\FKURG]DMyZFKURPRVRPyZSRSNW ,±% ,,±&
VWURQD]
D =DND GHSUDZLGáRZHRNUH OHQLHOLF]E\FKURPRVRPyZSRSNW - &HEXOD±WULSORLG [ - 0XV]NDRZRFRZD±PRQRVRPLN ± - &]áRZLHN±WULVRPLN E =DRNUH OHQLHW\SXNRPyUHN KDSORLGDOQH±SNW =DSUDZLGáRZHX]DVDGQLHQLH±SNW3U]\NáDG 3RQLHZD ZWDNLFKNRPyUNDFK]PXWRZDQ\JHQMHVWZSRVWDFLMHGQHJRDOOHOX LXMDZQL VL EH] Z]JO GX QD WR F]\ E\áE\ Z IRUPLH GRPLQXM FHM F]\ UHFHV\ZQHM F =DSUDZLGáRZHRNUH OHQLHURG]DMXPXWDFML±SNW 3U]\NáDG\ - PRQRVRPLNZDXWRVRPDFK - DQHXSORLG - PXWDFMDJHQRPRZD - PXWDFMDFKURPRVRPRZDGRW\F] FDLFKOLF]E\ =DND G\]GZyFKORJLF]QLHEU]PL F\FKDUJXPHQWyZ ]DOXESU]HFLZ SRSNW 3U]\NáDG\ $UJXPHQW\]D - -HVWHP]DVWRVRZDQLHPLQ \QLHULLJHQHW\F]QHMSRQLHZD SRPDJDRVRERP SU]HZOHNOHFKRU\PQSSURGXNFMDáDWZRGRVW SQHMLQVXOLQ\ - ']L NL LQ \QLHULL JHQHW\F]QHM PR HP\ VL SRZV]HFKQLH V]F]HSLü QD yáWDF]N $UJXPHQW\SU]HFLZ - 0DQLSXODFMD JHQDPL PR H SURZDG]Lü GR VWZRU]HQLD QLHEH]SLHF]Q\FK PXWDQWyZQSEDNWHU\MQ\FKNWyUHPRJ ]DJUR]LüOXG]LRP - =DPDáRMHV]F]HZLHP\RQDWXU]HJHQyZDE\QLPLEH]NDUQLHPDQLSXORZDü V]F]HJyOQLHZRGQLHVLHQLXGRJHQRPXF]áRZLHND
680$381.7Ï: SNW 8:$*$ :WHN FLHZ\Uy QLRQHLR]QDF]RQH ]RVWDá\]DGDQLDSU]H]QDF]RQHGOD]GDM F\FK]NODVRSURILOX ELRORJLF]QRFKHPLF]Q\P =RVWDáR WR XZ]JO GQLRQH Z SXQNWDFML SRQL HM : SU]\SDGNX ]GDM FHJR ] NODV\ RLQQ\P SURILOX RNUH ORQHJR MDNR RJyOQ\ UR]ZL ]DQLH WHJR W\SX ]DGD GDMH PX V]DQV X]\VNDQLD GRGDWNRZ\FKSXQNWyZ
PD[OLF]E\ SXQNWyZ ± ± ± ± ± ±
VWURQD]
RFHQD QLHGRVWDWHF]Q\ GRSXV]F]DM F\ GRVWDWHF]Q\ GREU\ EDUG]RGREU\ FHOXM F\
OLF]EDSXQNWyZGODSURILOX RJyOQHJR ± ± ± ± ± LZL FHM
OLF]EDSXQNWyZGODSURILOXELROFKHP ± ± ± ± ± ±
:\ND] UyGHá U\VXQNyZ L VFKHPDWyZ GDQ\FK OLF]ERZ\FK L LQIRUPDFML VáRZQ\FK NWyUH Z IRUPLH ]PRG\ILNRZDQHM]RVWDá\Z\NRU]\VWDQHZNRQVWUXNFML]DGD - &]-XUD+.U]DQRZVND UHG /HNV\NRQELRORJLF]Q\:3:DUV]DZD ±]DG - : /HZL VNL %LRORJLD 3RGU F]QLN GR NODV\ GUXJLHM OLFHXP RJyOQRNV]WDáF FHJR :\GDZQLFWZR 2SHURQ´5HGD ±]DG - :/HZL VNL &\WRORJLDLDQDWRPLD]Z\EUDQ\PL]DJDGQLHQLDPL]RUJDQRJUDILL:\GDQLH,,,]PLHQLRQH :\GDZQLFWZR2SHURQ±]DG - :/HZL VNL *HQHW\ND:\GDZQLFWZRÄ2SHURQ´ ±]DG - 0 3RGELHONRZVND = 3RGELHONRZVNL %LRORJLD F] ü 3RGU F]QLN GOD NODV\ SLHUZV]HM OLFHXP RJyOQRNV]WDáF FHJR:6L3:DUV]DZD ±]DG - ( 3\áND ± *XWRZVND 9DGHPHFXP PDWXU]\VW\ %LRORJLD :\GDZQLFWZR 2 ZLDWD :DUV]DZD ± ]DG - -6]ZHMNRZVND-6]ZHMNRZVNL %RWDQLND±SRGU F]QLNGODV]NyáZ\ V]\FK3:1:DUV]DZD ± ]DG - 78PL VNL %LRORJLDF] ü3RGU F]QLNGRNODV\GUXJLHMOLFHXPRJyOQRNV]WDáF FHJR:6L3:DUV]DZD ±]DG - + :L QLHZVNL %LRORJLD ] KLJLHQ L RFKURQ URGRZLVND 3RGU F]QLN GR NODV\ WU]HFLHM :\GDZQLFWZR $JPHQ:DUV]DZD ±]DG 2GSRZLHG]L GR ZV]\VWNLFK ] Z\M WNLHP SUREOHPRZ\FK ]DGD V ]JRGQH ] WUH FLDPL ]DZDUW\PL ZSRGU F]QLNDFKGRELRORJLLGODOLFHXPRJyOQRNV]WDáF FHJR]DWZLHUG]RQ\PLSU]H]0(1GODNODV\,±,9 =JRGQR ü]DGD ]3RGVWDZ SURJUDPRZ (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 ZLDGRPR ü]PLHQQR FL ZLDWDRUJDQLF]QHJR & (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 *URPDG]HQLH LQWHJURZDQLH RSUDFRZ\ZDQLH ZLHG]\ ] Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHM GRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 *URPDG]HQLH LQWHJURZDQLHRSUDFRZ\ZDQLH ZLHG]\ ] Uy Q\FKG]LHG]LQQLH]E GQHMGRZ\MD QLHQLDSURFHVyZ \FLRZ\FK 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ EXGRZ L IXQNFM XNáDGyZ L QDU] GyZ Z RUJDQL]PDFK 2 ,QWHUSUHWRZDQLH]DOH QR FLPL G]\ URGRZLVNLHP \FLDRUJDQL]PXDMHJREXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 6WUXNWXUD RUJDQL]PyZ 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 6WUXNWXUD RUJDQL]PyZ 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 6WUXNWXUD RUJDQL]PyZ 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 ,QWHUSUHWRZDQLH]DOH QR FLPL G]\ URGRZLVNLHP \FLDRUJDQL]PXDMHJREXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 (OHPHQW\ HZROXFMRQL]PX 7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UHJXODFMDLNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 $QDOL]RZDQLH LLQWHUSUHWRZDQLHZ\QLNyZREVHUZDFMLLGR ZLDGF]H ZUD]]RFHQ LFKZLDU\JRGQR FL 2 8PR OLZLHQLH XF]QLRPSURMHNWRZDQLDLSURZDG]HQLDREVHUZDFMLLGR ZLDGF]H ELRORJLF]Q\FK = )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ ± 7 (OHPHQW\ HZROXFMRQL]PX 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 (OHPHQW\ HZROXFMRQL]PX 7 ,QWHUSUHWRZDQLH ]DOH QR FL PL G]\ URGRZLVNLHP \FLD RUJDQL]PX D MHJR EXGRZ LIXQNFMRQRZDQLHP 2 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UHJXODFMDLNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7
VWURQD ]
)L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 (OHPHQW\HZROXFMRQL]PX 7 6WUXNWXUDRUJDQL]PyZ 7 (NRORJLD L RFKURQD URGRZLVND 7 $QDOL]RZDQLH L LQWHUSUHWRZDQLH Z\QLNyZ REVHUZDFML L GR ZLDGF]H ZUD]]RFHQ LFKZLDU\JRGQR FL 2 (NRORJLDLRFKURQD URGRZLVND 7 (NRORJLDLRFKURQD URGRZLVND 7 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK WUDQVSRUW VXEVWDQFML L Sá\Q\ XVWURMRZH ± 7 UR]PQD DQLHLUR]ZyMRUJDQL]PyZ±7 6WUXNWXUD RUJDQL]PyZ 7 )L]MRORJLD RUJDQL]PyZ UR OLQQ\FK L ]ZLHU] F\FK UR]PQD DQLH L UR]ZyM RUJDQL]PyZ±7 )L]MRORJLDRUJDQL]PyZUR OLQQ\FKL]ZLHU] F\FK UHJXODFMDLNRRUG\QDFMDSURFHVyZ \FLRZ\FK±7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7 (OHPHQW\F\WRORJLLLJHQHW\NL 7
.$57$2&(1<'27(0$78/8%
GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DáR FL]ELRORJLLZHZV]\VWNLFKV]NRáDFK UHGQLFKGODPáRG]LH \
3,(&= û6=.2à< '$7$ .2',0, ,1$=:,6.28&=1,$ ,0, ,1$=:,6.2(*=$0,1$725$ .5<7(5,80
0$;/,&=%$ 381.7Ï:
=UR]XPLHQLHWHPDWX 6WRSLH Z\F]HUSDQLDWHPDWX :LDGRPR FLZ\NUDF]DM FHSR]D]DNUHVSURJUDPX 7HUPLQRORJLDQDXNRZD %á G\U]HF]RZH]DND G\Eá GSXQNWXMHPQ\ 6HOHNFMDPDWHULDáXU]HF]RZHJR ,OXVWUDFMDNRQNUHWQ\PLSU]\NáDGDPL /RJLF]QHSRZL ]DQLHIDNWyZ 6]DWDJUDILF]QDHVWHW\ND 3UDZLGáRZDLQWHUSUHWDFMD]MDZLVN .RPSR]\FMDSUDF\ 3RSUDZQDSROV]F]\]QD 5$=(0 35=(/,&=(1,(381.7Ï:1$6.$/ 2&(1 SNW FHOXM F\ SNW GRVWDWHF]Q\ SNW EDUG]RGREU\ SNW GRSXV]F]DM F\ SNW GREU\ SNW QLHGRVWDWHF]Q\
/,&=%$ 8=<6.$1<&+ 381.7Ï:
5(&(1=-$
VWURQD]
3URSR]\FMDHJ]DPLQDWRUD 8VWDOHQLHRFHQ\SU]H] 3U]HZRGQLF] FHJR.RPLVML
:<1,.(*=$0,18 2FHQD VáRZQLH
3RGSLV
.5<7(5,$2&(1<3,6(01(-35$&<0$785$/1(-=%,2/2*,, =UR]XPLHQLHWHPDWX GRJá EQH]UR]XPLHQLHWHPDWX±SNW ]UR]XPLHQLHQLH]E GQHGRSUDZLGáRZHJRSU]HGVWDZLHQLDWHPDWX±SNW VáDEH]UR]XPLHQLHWHPDWX±SNW EUDN]UR]XPLHQLD±SNW 6WRSLH Z\F]HUSDQLDPDWHULDáX FDáNRZLWHZ\F]HUSDQLHPDWHULDáXGRW\F] FHJRGDQHJRWHPDWX±SNW SU]HGVWDZLHQLHZL NV]R FLPDWHULDáXZL FHJRVL ]WHPDWHP±SNW QLHSHáQHSU]HGVWDZLHQLHPDWHULDáXZL FHJRVL ]WHPDWHP±SNW EUDNSRGVWDZRZ\FKZLDGRPR FL]ZL ]DQ\FK]WHPDWHP±SNW :LDGRPR FL Z\NUDF]DM FH SR]D ]DNUHV SURJUDPX GRW\F]\ Z\á F]QLH ZLDGRPR FL ]ZL ]DQ\FK]WHPDWHP EDUG]RGX DLOR üLUy QRURGQR üSU]HGVWDZLRQ\FK]DJDGQLH ±SNW GX DLOR üL]QDF]QDUy QRURGQR üSU]HGVWDZLRQ\FK]DJDGQLH ±SNW SRMHG\QF]HWUH FLSURJUDPRZH±SNW EUDNWUH FLSURJUDPRZ\FK±SNW 7HUPLQRORJLDQDXNRZD VZRERGQLHVWRVRZDQDERJDWDWHUPLQRORJLDQDXNRZD±SNW ZáD FLZLHVWRVRZDQDSRGVWDZRZDWHUPLQRORJLDQDXNRZD±SNW WHUPLQRORJLDQDXNRZDVWRVRZDQDZHIUDJPHQWDFKSUDF\±SNW Eá GQLHVWRVRZDQDSRGVWDZRZDWHUPLQRORJLDQDXNRZDOXEMHMEUDN±SNW %á G\U]HF]RZH]DND G\Eá GMHGHQSXQNWXMHPQ\ Eá GQDLQWHUSUHWDFMD]MDZLVN HZLGHQWQH Eá G\ PHU\WRU\F]QH QLH Z\QLNDM FH ] SU]HM ]\F]H F]\ Eá GQHJR SU]HSLV\ZDQLD]EUXGQRSLVX 8ZDJL
VWURQD]
]D Eá G\ Z WUH FLDFK Z\NUDF]DM F\FK SR]D PDWHULDá QLH XMPXMH VL SXQNWyZ DOH WH QLHSU]\]QDMHGRGDWNRZ\FK WHQVDPEá GSRZWDU]DQ\OLF]RQ\MHVW]DMHGHQ 6HOHNFMDPDWHULDáXU]HF]RZHJR WUDIQ\ GREyU WUH FL QLH]E GQ\FK GR RSUDFRZDQLD GDQHJR WHPDWX ] UyZQRF]HVQ\P QLHZ\VW SRZDQLHPWUH FLQLH]ZL ]DQ\FK]QLP±SNW ZL NV]DF] üSUDF\]ZL ]DQD]WHPDWHP±SNW GREyUWUH FLSU]\SDGNRZ\SU]\QDMPQLHMZSRáRZLHQDWHPDW±SNW GREyUWUH FLQLH]ZL ]DQ\FK]WHPDWHP±SNW ,OXVWUDFMDNRQNUHWQ\PLSU]\NáDGDPL ZV]\VWNLHRPDZLDQH]DJDGQLHQLDSRSDUWHWUDIQLHGREUDQ\PLSU]\NáDGDPL±SNW ZL NV]DF] üSUDF\LOXVWURZDQDGREU]HGREUDQ\PLSU]\NáDGDPL±SNW QLHZLHONDLOR üSU]\NáDGyZ±SNW EUDNMDNLFKNROZLHNSU]\NáDGyZ±SNW /RJLF]QHZL ]DQLHIDNWyZ ORJLF]QH ZL ]DQLH WUH FL SUDF\ ZLDGF] FH R ]UR]XPLHQLX RPDZLDQ\FK ]MDZLVN LXPLHM WQR FLZQLRVNRZDQLD±SNW ZL NV]DF] üSUDF\RSLHUDVL QDORJLF]Q\PZL ]DQLXIDNWyZ±SNW SUDFDZHIUDJPHQWDFKRSDUWDQDORJLF]Q\PZL ]DQLXIDNWyZ±SNW SUDFDFKDRW\F]QD±SNW 6]DWDJUDILF]QDHVWHW\ND ]DPLHV]F]HQLH Z SUDF\ SUDZLGáRZR SRGSLVDQ\FK L RSLVDQ\FK U\VXQNyZ Z\NUHVyZ VFKHPDWyZLWSSUDFDF]\WHOQDLSU]HMU]\VWD±SNW F] üSUDF\LOXVWURZDQDJUDILF]QLHGUREQHXVWHUNLZRSLVDFKSLVPRF]\WHOQH±SNW EUDNNRQLHF]Q\FKU\VXQNyZOXESRZD QHXVWHUNLZLFKZ\NRQDQLXE G RSLVLH±SNW 3UDZLGáRZDLQWHUSUHWDFMD]MDZLVN ZV]\VWNLHRSLV\ZDQH]MDZLVNDLQWHUSUHWRZDQHV ]JRGQLH]DNWXDOQ\PVWDQHPZLHG]\ 8F]H GRVWU]HJD]ZL ]NLSU]\F]\QRZRVNXWNRZH±SNW ZL NV]DF] üSUDF\]DZLHUDZáD FLZ LQWHUSUHWDFM ]MDZLVN±SNW SU]\QDMPQLHMSRáRZDIDNWyZLQWHUSUHWRZDQDMHVWZáD FLZLH±SNW EUDNOXEEá GQDLQWHUSUHWDFMDZL NV]R FLIDNWyZ±SNW .RPSR]\FMD SUDFD SRVLDGD ZVW S UR]ZLQL FLH L ]DNR F]HQLH ] XZ]JO GQLHQLHP RGSRZLHGQLFK SURSRUFML±SNW SUDFDDOERQLH]DZLHUDZV]\VWNLFKF] FLDOERLFKSURSRUFMHV QLHZáD FLZH±SNW FDáNRZLW\EUDNSRGVWDZRZ\FKF] FLFKDRW\F]QR üXNáDGXWUH FL±SNW 3RSUDZQDSROV]F]\]QD EUDNEá GyZVW\OLVW\F]Q\FKJUDPDW\F]Q\FKRUWRJUDILF]Q\FKLQWHUSXQNF\MQ\FKM ]\N ZáDVQ\]ZL ]á\SUHF\]\MQ\±SNW QLHOLF]QHZZEá G\±SNW OLF]QHZZEá G\QLHMDVQHVIRUPXáRZDQLD±SNW
VWURQD]
35=(/,&=(1,(381.7Ï:1$6.$/ 2&(1
± FHOXM F\ ± EDUG]RGREU\ ± GREU\ ± GRVWDWHF]Q\ ± GRSXV]F]DM F\ ± QLHGRVWDWHF]Q\
.$57$2&(1<'27(0$7815
GRSLVHPQHJRHJ]DPLQXGRMU]DáR FL]ELRORJLLZHZV]\VWNLFKV]NRáDFK UHGQLFKGODPáRG]LH \
3,(&= û6=.2à< '$7$
.2',0, ,1$=:,6.28&=1,$
,0, ,1$=:,6.2(*=$0,1$725$
1U ]DGDQLD
0DNV\PDOQD VXPDSXQNWyZ
5D]HP
/LF]EDX]\VNDQ\FK SXQNWyZ
8ZDJLQDXF]\FLHOD
VWURQD]
3U]HOLF]HQLHSXQNWyZQDVNDO RFHQ /LF]EDSNWGOD /LF]EDSNWGOD 2FHQD SURILOXRJyOQHJR SURILOXELROFKHP 1LHGRVWDWHF]Q\ 'RSXV]F]DM F\ 'RVWDWHF]Q\ 'REU\ %DUG]RGREU\ LZL FHM &HOXM F\
VWURQD]
3URSRQRZDQDRFHQD 3RGSLVHJ]DPLQDWRUD
Pobrano ze strony http://biologhelp.com (Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
Miejsce na naklejkę z kodem
KOD ZDAJĄCEGO MBI-W1D1P-021
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I
ARKUSZ I
Czas pracy 90 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu można korzystać z ołówka, linijki, gumki. 5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Brudnopis nie będzie oceniany. 10. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. 11. Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest karta odpowiedzi, którą wypełnia egzaminator. Życzymy powodzenia!
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
STYCZEŃ ROK 2003
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 40 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
2
Zadanie 1. (1 pkt) Schemat budowy chloroplastu.
Podaj nazwy struktur chloroplastu oznaczonych na schemacie jako A i B. A: ................................................ B:.................................................
Zadanie 2. (2 pkt) W mikroskopie elektronowym można zaobserwować, że w komórkach eukariotycznych w różnych kierunkach przebiegają i często krzyżują się długie, cienkie włókna białkowe. Ten system włókien nazwano cytoszkieletem. Określ dwie funkcje pełnione przez cytoszkielet w komórce eukariotycznej. 1 - ............................................................................................................................................. 2 - .............................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Schemat budowy anatomicznej pająka.
Wyjaśnij, jaką rolę w tym organizmie pełnią narządy oznaczone jako A i B. A:........................................................................................................................................ B:........................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
3
Zadanie 4. (1 pkt) Poniższe zdania, dotyczące działania neuronu, uporządkuj w taki sposób, by oddawały przebieg zachodzących w nim procesów. Zacznij od zdania B. A. Całkowita repolaryzacja błony neuronu po przejściu fali depolaryzacji. B. Spolaryzowana błona neuronu. C. Powstanie potencjału czynnościowego błony neuronu w miejscu zadziałania bodźca. D. Falowa depolaryzacja błony neuronu. E. Zadziałanie bodźca na błonę neuronu. F. Wydzielanie mediatora chemicznego przez zakończenie neurytu. B, .........................................................................................................................................
Zadanie 5. (1 pkt) Schemat łuku odruchowego związanego z reakcją ręki na uderzenie dłonią w przedmiot.
Przedstaw etapy drogi impulsu wzdłuż tego łuku odruchowego – uzupełnij poniższą tabelę, wpisując w wolne kratki cyfry w kolejności odzwierciedlającej przebieg impulsu w łuku odruchowym.
Element łuku odruchowego Mięsień ramienia Neuron pośredniczący Neuron czuciowy Receptory skórne Neuron ruchowy
Cyfry
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
4
Zadanie 6. (2 pkt) Schemat budowy owocu wiśni (przekrój podłużny).
Słupek kwiatu składa się: z zalążni, w której znajdują się zalążki, z szyjki słupka i ze znamienia słupka.
Określ, z których elementów słupka kwiatu wiśni powstają części owocu oznaczone jako A i B. A: .................................................. B: ..................................................
Zadanie 7. (1 pkt) W pewnym odcinku przewodu pokarmowego niemowląt, w lekko kwaśnym środowisku, wydzielana tu renina powoduje „ścinanie” rozpuszczalnego białka mleka w nierozpuszczalną parakazeinę i zaczyna jej trawienie. Określ, w której części układu pokarmowego niemowlęcia zachodzi przedstawiony proces. ..................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) Z podanych poniżej stwierdzeń dotyczących chemosyntezy wybierz te dwa, które są prawdziwe (otocz kółeczkiem ich oznaczenia literowe). A. Energia wyzwalana podczas utleniania metanu przez bakterie metanowe zostaje wykorzystana przez nie do redukcji CO2. B. W procesach nitryfikacji obniża się stopień utlenienia azotu. C. Utleniane w chemosyntezie związki mineralne przechodzą w postać łatwiej przyswajalną przez rośliny. D. Chemosyntetyzujące bakterie siarkowe przekształcają czystą siarkę w siarkowodór.
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
5
Zadanie 9. (2 pkt) Schemat pęcherzyków płucnych człowieka oplecionych naczyniami krwionośnymi.
Ustal, w którym z naczyń krwionośnych uwzględnionych na schemacie płynie krew bardziej natlenowana. Odpowiedź krótko uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Schemat procesu biologicznego utleniania glukozy.
glikoliza
łańcuch oddechowy
Podaj nazwy związków chemicznych, które należy wpisać w miejsca oznaczone na schemacie X i Y. X -.................................................................
Y -.............................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
6
Zadanie 11. (2 pkt) Przyporządkuj wymienionym strukturom roślinnym po jednej pełnionej przez nie funkcji: STRUKTURA 1. Aparat szparkowy. 2. Hydatoda. 1 - .....
FUNKCJA A. Aktywne wydzielanie wody (krople). B. Wchłanianie wody. C. Wydzielanie wody w postaci pary wodnej.
2 - .....
Zadanie 12. (3 pkt) Schemat układu krwionośnego człowieka.
Wpisz poniżej trzy nazwy naczyń krwionośnych (spośród uwzględnionych na schemacie), w których płynie krew odtlenowana. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
7
Zadanie 13. (1 pkt) Przez nerki człowieka przepływa w ciągu doby stosunkowo dużo krwi - nerkowy przepływ minutowy stanowi ponad ¼ minutowego wyrzutu krwi z serca i przewyższa pięciokrotnie masę nerek. W przeliczeniu na 1g masy narządu, nerka otrzymuje kilkadziesiąt (60 – 70) razy więcej krwi niż (przeciętnie) inne narządy organizmu człowieka. Wyjaśnij, jakie znaczenie ma tak intensywny przepływ krwi przez nerkę dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (2 pkt) Schemat budowy nefronu i jego powiązanie z naczyniami krwionośnymi.
Stężenie mocznika w miejscach oznaczonych na schemacie wynosi: A – 0,03 g/100 cm3 B – 0,03 g/100 cm3 C – 1,80 g/100 cm3 Wyjaśnij, dlaczego stężenie mocznika: a) w miejscu B pozostaje takie samo jak w miejscu A, b) w miejscu C jest znacznie wyższe niż w miejscu B. a)................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b)................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
8
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 15. (2 pkt) Schemat budowy żeńskich narządów rozrodczych człowieka.
Określ, jaką rolę w procesie rozrodu człowieka pełnią struktury oznaczone jako A i B (podaj po jednej funkcji każdej z tych struktur). A: ............................................................................................................................................. B: ..............................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Kiełkowanie nasion następuje po okresie spoczynku, trwającym u różnych roślin kilka dni, tygodni, miesięcy, a nawet lat. Pod koniec procesu tworzenia nasion (tuż przed ich oddzieleniem się od rośliny rodzicielskiej) zachodzi proces odwodnienia. Wyjaśnij, dlaczego proces odwodnienia jest niezbędny do przetrwania przez nasiona okresu spoczynku. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
9
Zadanie 17. (1 pkt) Auksyny to hormony roślinne, które m.in.: 1. powodują wzrost łodygi na długość, 2. przyspieszają tworzenie zawiązków korzeni, 3. hamują rozwój pąków bocznych, czym warunkują dominację wierzchołkową, 4. powstrzymują opadanie liści i owoców. Wyjaśnij, dlaczego okresowe opylanie bulw ziemniaków syntetyczną auksyną zmniejsza straty związane z ich przechowywaniem. W wyjaśnieniu uwzględnij jedną z wymienionych powyżej funkcji auksyn. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Schemat kontroli wydzielania testosteronu i procesu spermatogenezy u mężczyzny.
Poszczególne litery (A,B,C,D,E,F,G,H) uwzględnione przy strzałkach schematu można zastąpić słowami: pobudza lub hamuje. Wybierz zestaw (I, II, III lub IV), w którym wszystkie litery należy zastąpić słowem – hamuje (podkreśl ten zestaw): I. A, B, G, H;
III. A, D, E, F;
II. C, E, G, H;
IV. A, C, E, H.
10
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 19. (1 pkt) Schemat budowy fragmentu cząsteczki DNA.
Podaj prawidłowość, z której wynika, że kolejność organicznych zasad azotowych w jednej nici DNA determinuje kolejność zasad w drugiej nici tej samej cząsteczki DNA. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... .......................................................................................................................................
Zadanie 20. (1 pkt) Przed podziałem komórki zachodzi proces replikacji DNA. Wyjaśnij, na czym polega półzachowawczość (semikonserwatywność) tego procesu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Ciemnooki mężczyzna, którego ojciec miał oczy piwne a matka niebieskie, poślubił ciemnooką kobietę. Syn tej pary jest niebieskooki. Przyjmując oznaczenia: allel dominujący (barwnik ciemny w tęczówce oka) - B, allel recesywny (brak barwnika ciemnego w tęczówce oka) – b, zapisz genotyp tej kobiety i genotyp jej syna. kobieta: ..................................
syn: ...........................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
11
Zadanie 22. (2 pkt)
dla chrząszczy
Ewolucja ubarwienia chrząszcza na wyspie
Wymień czynnik ewolucji, który doprowadził do pojawienia się plamistego ubarwienia chrząszczy na tej wyspie .............................................. oraz czynnik ewolucji, który doprowadził do utrwalenia się plamistego ubarwienia chrząszczy w populacji ....................................................
Zadanie 23. (2 pkt) Poniżej podano opisy dwóch zależności międzygatunkowych: A. Ryba różanka składa ikrę w skrzelach małży słodkowodnych, dzięki czemu młody narybek jest chroniony w pierwszych dniach życia. Później narybek opuszcza ciało małża nie wyrządzając mu swym pobytem żadnej szkody. B. Bąkojady żółtodziobe wyjadają ze skóry nosorożców i bawołów afrykańskich larwy owadów pasożytniczych i kleszcze. Podaj nazwy zależności między: A. rybą różanką i małżem słodkowodnym, B. bąkojadem żółtodziobym i nosorożcem. A: ..........................................
B: ..............................................
12
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 24. (1 pkt) Powstające coraz liczniej elektrociepłownie wpuszczają do wód naturalnych wodę o temperaturze wyższej od temperatury wód naturalnych. Najczęściej zrzuty wód podgrzanych mają charakter stały i podnoszą temperaturę wody o kilka stopni. Określ jeden z możliwych skutków zrzutu cieplejszej wody do zbiornika naturalnego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Do gazów cieplarnianych decydujących o potencjale ocieplania globalnego należą, przede wszystkim, dwutlenek węgla, metan, ozon troposferyczny, tlenki azotu i siarki. Wyjaśnij, na czym polega efekt cieplarniany oraz wymień jeden skutek wpływu tego zjawiska na stan biosfery. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
BRUDNOPIS
13
14
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
15
Pobrano ze strony http://biologhelp.com (Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
Miejsce na naklejkę z kodem
KOD ZDAJĄCEGO MBI-W2D1P-021
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz II Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu można korzystać z ołówka, linijki, gumki. 5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Brudnopis nie będzie oceniany. 10. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. 11. Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest karta odpowiedzi, którą wypełnia egzaminator. Życzymy powodzenia!
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
ARKUSZ II STYCZEŃ ROK 2003
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
2
Zadanie 26. (2 pkt) Schemat budowy związków czynnych biologicznie.
A
B
Podaj, jaką rolę pełnią te związki w życiu organizmów. rola związku A - ......................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... rola związku B - ......................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (3 pkt) Na przekroju poprzecznym przez łodygę ziemniaka (Solanum tuberosum L.) obserwujemy komórki kolenchymy (zwarcicy) kątowej występujące bezpośrednio pod skórką. Natomiast wewnątrz łodygi, w pierścieniu tkanki naczyniowej, występują promieniste rzędy włókien sklerenchymy (twardzicy). a) Określ, która z podkreślonych w tekście tkanek jest żywa, a która martwa. ................................................................................................................................................. b) Wymień cechę budowy różniącą te tkanki. .................................................................................................................................................. c) Określ jedną funkcję, jaką pełnią obie te tkanki w łodydze ziemniaka. ...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
3
Zadanie 28. (3 pkt) Schemat budowy szkieletu człowieka (A) i goryla (B).
Wymień trzy cechy budowy szkieletu człowieka, którymi różni się on od szkieletu goryla. 1 - ................................................................................................................................................. 2 - ................................................................................................................................................. 3 -..................................................................................................................................................
Zadanie 29. (1 pkt) Tabela: proporcje długości jelita w stosunku do długości ciała. Kuna Pies
4:1 Szczur 5:1 Człowiek
9:1 Renifer 10:1 Owca
20:1 28:1
Sformułuj wniosek o zależności między długością jelita w stosunku do długości ciała zwierzęcia, a rodzajem pobieranego pokarmu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
4
Zadanie 30. (1 pkt) Pędraki chrabąszcza majowego odżywiają się zjadając podziemne części roślin. Wykaż zależność między typem aparatu gębowego pędraków a sposobem pobierania pokarmu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 31. (2 pkt) Obrączkowanie zdrewniałego głównego pędu polega na usunięciu tkanek położonych na zewnątrz od kambium.
Roślina po takim zabiegu nadal rośnie i rozwija się, ponieważ powyżej i poniżej miejsca obrączkowania znajdują się rozgałęzienia pędu z liśćmi. Sformułuj wnioski dotyczące wpływu obrączkowania na transport: a) wody i soli mineralnych w tym pędzie, b) asymilatów w tym miejscu pędu, w którym usunięto tkanki. a) ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. b) ........................................................................................................................................... .................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
5
Zadanie 32. (2 pkt) Schemat: fragment peptydu z zaznaczonymi miejscami działania peptydaz.
Wśród peptydaz wyróżniamy endopeptydazy i egzopeptydazy. a) określ, rozkład jakich wiązań chemicznych katalizowany jest przez peptydazy, ....................................................................................................................................................... b) ustal, rozkład którego wiązania chemicznego (X czy Y) katalizowany jest przez egzopeptydazę. .......................................................................................................................................................
Zadanie 33. (1 pkt) W diecie pilotów, którzy w czasie II wojny światowej odbywali loty nocne, były uwzględniane pokarmy zawierające stosunkowo dużo marchwi. Wyjaśnij, dlaczego pokarmy zawierające stosunkowo dużo marchwi były bardzo potrzebne tym pilotom. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 34. (1 pkt) Schemat przygotowanego zestawu doświadczalnego.
Uzupełnij poniższe zdanie, tak aby uzyskać poprawne sformułowanie hipotezy, którą można sprawdzić przeprowadzając to doświadczenie. Azot warunkuje prawidłowy ......................... rośliny.
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
6
Zadanie 35. (3 pkt) Uzupełnij tabelę, wpisując w wolne kratki odpowiednio produkt oddychania tlenowego i produkty fermentacji alkoholowej. Procesy oddychania Oddychanie tlenowe Fermentacja alkoholowa
Substraty
Produkty
Energia
C6H12O6 + O2
CO2 + ..............
ATP
C6H12O6
.............+.............
ATP
Zadanie 36. (1 pkt) Schemat zestawu doświadczalnego.
Uzupełnij poniższe zdanie nazwą procesu, tak aby postawione pytanie było problemem badawczym do tego doświadczenia. Czy podczas procesu .......................... kiełkujących ziaren grochu uwalniana jest energia cieplna?
Zadanie 37. (3 pkt) Do jednakowej wielkości pojemników wyłożonych cienką warstwą wilgotnej waty wysiano po 100 nasion pospolitego chwastu – orlicy pospolitej. Pojemniki podzielono na dwie grupy, które umieszczono w identycznych warunkach środowiskowych. Rośliny I grupy podlewano wodą, a rośliny grupy II podlewano roztworem wody i roztartych liści słonecznika. Po pięciu dniach stwierdzono, że w I grupie roślin orlica wykiełkowała w 95%, a w II grupie roślin wykiełkowała w 25%. a) określ, która z grup (I czy II) była grupą kontrolną w tym doświadczeniu, ....................................................................................................................................... b) wyjaśnij dlaczego w II grupie roślin wykiełkowało mniej nasion, ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
7
c) zaproponuj sposób wykorzystania wyników tego doświadczenia w praktyce. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 38. (3 pkt) Potencjał czystej wody (Ψ) wynosi 0. Obecność w roztworze substancji rozpuszczonej obniża wartość potencjału wody w roztworze (ΨR ) tzn. ΨR < 0. Wartość (ΨR ) w komórce zależy od potencjału osmotycznego (Ψ0 ) i potencjału ciśnienia turgorowego (ΨP) tzn. ΨR = Ψ0 + ΨP. Cząsteczki wody przemieszczają się w kierunku zgodnym ze spadkiem wartości potencjału wody. Na poniższym schemacie przedstawiono dwie komórki (A i B) z wartościami potencjału osmotycznego i potencjału ciśnienia turgorowego w każdej z nich.
Oblicz wartość potencjału wody dla komórki A i komórki B oraz określ, z której do której z tych komórek będzie przenikała woda aż do momentu wyrównania ich ΨR . ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 39. (3 pkt) Schemat mechanizmu otwierania aparatu szparkowego. ŚWIATŁO fotosynteza powodująca ( 1 ) stężenia CO2 w komórkach szparkowych ( 2 ) pH przemiana: skrobia
glukoza ( 3 ) turgoru otwarcie szparki
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
8
Mając do dyspozycji dwa określenia – wzrost, spadek – przyporządkuj je cyfrom (1, 2, 3) uwzględnionym na tym schemacie. 1 - ......................................,
2 - ..........................................,
3 - ...........................................
Zadanie 40. (3 pkt) W ikrze składanej przez jedną samicę karpia znajduje się kilkaset tysięcy jaj. Jedna samica żółwia błotnego składa na lądzie kilkanaście jaj. Samica bociana składa w gnieździe kilka jaj. Sformułuj trzy wnioski dotyczące zależności między: a) sposobem zapłodnienia (zewnętrzne, wewnętrzne) a liczbą jaj składanych przez kręgowce, b) sposobem ochrony zarodków kręgowców a liczbą składanych przez nie jaj, c) opieką nad jajami i potomstwem a liczbą jaj składanych przez kręgowce. a) ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... b) ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... c) ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................
Zadanie 41. (3 pkt) Schemat: łączność zarodka człowieka z organizmem matki.
Ustal, w którym naczyniu krwionośnym (wybierz jego nazwę) jest: a) największe stężenie mocznika - ..................................................................................... b) najmniejsze stężenie dwutlenku węgla - ....................................................................... c) największe stężenie substancji odżywczych - ...............................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
9
Zadanie 42. (2 pkt) Potas pobierany jest selektywnie przez korzenie roślin w formie K+, a następnie transportowany do nadziemnych części roślin, głównie do liści. Kumulacja potasu w komórkach liści zwiększa ich siłę ssącą. Zakładając, że w glebie jest optymalna ilość wody, wyjaśnij wpływ zawartości potasu w glebie na: a) intensywność procesu transpiracji u roślin, b) turgor roślin. a) .................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................... b) ................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Zadanie 43. (3 pkt) Schemat regulacji wymiany gazowej w organizmie człowieka ( „+” – pobudzanie, „-” – zwalnianie).
W oparciu o powyższy schemat wyjaśnij: a) mechanizm wznowienia akcji oddechowej u nieprzytomnego człowieka, któremu podaje się tlen z dodatkiem dwutlenku węgla (wysokie stężenie CO2), b) wpływ sytuacji stresowej na akcję oddechową człowieka. a) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b)................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
10
Zadanie 44. (3 pkt) Schemat przedstawia trzy zygoty powstałe na skutek nieprawidłowości w przebiegu oogenezy u człowieka.
XXX
XXY A
XO B
C
Wypisz ze schematu: a) genotyp zygoty warunkujący rozwój osobnika płci męskiej – ............................ b) genotypy dwóch zygot warunkujące rozwój osobników płci żeńskiej – ....................
Zadanie 45. (3 pkt) Agrobacterium tumefaciens jest bakterią glebową, która zakaża rośliny dwuliścienne powodując powstawanie, zwykle na łodygach, charakterystycznych guzowatych narośli. Oto schemat infekcji komórki roślinnej przez Agrobacterium tumefaciens.
Ustal: a) w której strukturze komórki bakterii przedstawionej na rysunku zlokalizowane są „czynniki guzotwórcze”, b) dlaczego zainfekowane komórki tej rośliny są transgeniczne, c) dlaczego przedstawiona infekcja warunkuje wytwarzanie guzowatych narośli. a)............................................................................................................................................. b) ............................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
11
c)............................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 46. (3 pkt) Od lat w wielu krajach funkcjonują banki genów roślin uprawnych, w których przechowuje się ponad 60 tysięcy różnych genotypów. W Ogrodzie Botanicznym w Powsinie gromadzone są również zasoby genowe roślin: dziko rosnących, pokrewnych gatunkom uprawnym, gatunków charakterystycznych dla niektórych ekosystemów naturalnych oraz licznych ekotypów. Podaj trzy argumenty, którymi uzasadnisz potrzebę gromadzenia i przechowywania genotypów różnych gatunków. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................
Zadanie 47. (3 pkt) Allel anemii sierpowatej (s) warunkuje powstanie w erytrocytach człowieka zmienionej hemoglobiny. Osoby homozygotyczne (ss) pod względem allelu sierpowatości krwinek zwykle umierają w młodym wieku. Osoby heterozygotyczne (Ss) są nosicielami alleli zarówno hemoglobiny prawidłowej, jak i nieprawidłowej. Ten stan heterozygotyczności wyraźnie zmniejsza sprawność fizyczną, ale za to bardzo utrudnia rozwój w krwinkach takiej osoby zarodźca malarii. a) wyjaśnij, dlaczego osoby heterozygotyczne (Ss) są odporne na malarię. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ b) czynniki ewolucji to: mutacje, rekombinacje, dobór naturalny, izolacja. - który z wymienionych czynników spowodował pojawienie się allelu anemii sierpowatej (s) w populacji ludzkiej – ......................................................................... - który z wymienionych czynników warunkuje większą przeżywalność heterozygot w tych rejonach świata, w których panuje malaria – ................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
12
Zadanie 48. (2 pkt) I. Nagie skały stanowią skrajnie niekorzystne środowisko dla rozwoju żywych organizmów. W tych warunkach potrafią się utrzymać tylko porosty. To one jako pierwsze zasiedlają skały. Są to pierwsi producenci – pionierzy, którymi żywić się mogą pierwsi konsumenci – ślimaki poczwarówki, roztocze, skoczogonki. Jednocześnie bakterie zaczynają rozkładać martwe szczątki porostów i innych organizmów tam występujących. Tworzy się pierwszy bardzo ubogi ekosystem. II. Po wycinaniu drzew w lasach pozostają poręby. Na porębie znajduje się żywa gleba, wszystkie rośliny z wyjątkiem drzew, leśne zwierzęta bezkręgowe, grzyby, pierwotniaki i bakterie. W zupełnie nowych warunkach nasłonecznienia, wilgotności, siły wiatru itp. część organizmów musi zginąć, a na ich miejsce wejdą inne, kształtując ekosystem wg własnych potrzeb. a) Ustal, który z podanych opisów charakteryzuje sukcesję pierwotną, a który sukcesję wtórną. ....................................................................................................................................................... b) Określ różnicę między sukcesją pierwotną a wtórną. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 49. (3 pkt) Wykresy: zmiany liczebności osobników trzech populacji.
Czas
Liczebność populacji
C
Liczebność populacji
B
Liczebność populacji
A
Czas
Czas
Ustal, które wykresy (spośród A, B, C) przedstawiają: a) liczebność populacji, której organizmy są drapieżnikami dla osobników innej populacji zamieszkującej daną biocenozę - ................. b) liczebność populacji dostosowaną do pojemności środowiska - ................. c) liczebność populacji ginącej w danej biocenozie - .....................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
13
Zadanie 50. (3 pkt) Jakość szeroko pojętego środowiska zwierzyny decyduje nie tylko o jej jakości osobniczej, lecz przede wszystkim o jej dopuszczalnym zagęszczeniu. Przyjęte w tym zakresie kryterium tzw. pojemności łowiska dotyczy w gruncie rzeczy pojemności wyżywieniowej środowiska (wydolności żernej łowiska). Istnieje konieczność określenia dopuszczalnego ze względów gospodarczych zagęszczenia zwierzyny grubej (łosie, jelenie, sarny, rysie, wilki, dziki) w łowiskach leśnych. Podaj trzy argumenty, którymi uzasadnisz swoje stanowisko wobec przedstawionego wyżej poglądu o konieczności odławiania zwierzyny grubej w niektórych łowiskach. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
14
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
BRUDNOPIS
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
15
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
KOD ZDAJĄCEGO
ZESTAW ZADAŃ Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
GRUDZIEŃ ROK 2004
Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy zestaw zadań zawiera 12 stron. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi trzeba czytelnie zapisać w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas rozwiązywania zadań można korzystać z ołówka, linijki, gumki. 5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Nie wolno używać korektora, błędne zapisy należy wyraźnie przekreślić. 7. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. Życzymy powodzenia!
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać 50 punktów
Zadanie 1. (2 pkt) Rysunki A, B, C, D, E przedstawiają elementy morfotyczne krwi człowieka.
A
B
C
D
E
Podaj, który rysunek przedstawia granulocyt oraz określ podstawową funkcję tej krwinki w organizmie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Rysunek przedstawia budowę stawu.
Wymień dwa elementy budowy tego stawu, które wpływają na zmniejszenie tarcia w jamie stawowej i określ, w jaki sposób każdy z tych elementów spełnia tę funkcję. 1. ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................
2
Zadanie 3. (2 pkt) Schematy A i B ilustrują antagonizm pracy mięśni ramienia.
Skonstruuj tabelę oraz zapisz w niej stan (skurcz lub rozkurcz) każdego z mięśni ramienia w sytuacjach przedstawionych na schematach A i B.
Zadanie 4. (2 pkt) Schemat przedstawia w uproszczony sposób wymianę gazową wewnętrzną w organizmie człowieka.
Opisz na podstawie schematu rolę hemoglobiny w wewnętrznej wymianie gazowej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
3
Zadanie 5. (1 pkt) Rzęski nabłonka migawkowego dróg oddechowych nałogowego palacza wykazują obniżoną aktywność ruchową. Wyjaśnij, jakie znaczenie ma ten fakt dla zdrowia palacza. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (2 pkt) Tabela przedstawia udział oddychania beztlenowego i tlenowego w wytwarzaniu energii podczas pracy mięśni trwającej przez określony czas. Czas pracy 5s 1 min 4 min 10 min 30 min
Oddychanie beztlenowe (%) 95 70 30 10 6
Oddychanie tlenowe (%) 5 30 70 90 94
Określ tendencję zmian w udziale oddychania beztlenowego i tlenowego podczas pracy mięśni i na tej podstawie wyjaśnij, dlaczego kilkunastominutowa rozgrzewka powinna poprzedzać właściwe ćwiczenia sportowe. ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt) W łuku odruchowym występują następujące elementy: efektor, receptor, neuron ruchowy, neuron czuciowy i neuron pośredniczący. Uporządkuj elementy łuku odruchowego zgodnie z kierunkiem przepływu impulsu nerwowego. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Zadanie 8. (2 pkt) Autonomiczny układ nerwowy reguluje pracę narządów wewnętrznych za pomocą włókien nerwowych współczulnych i przywspółczulnych. Podaj zasadę oddziaływania obu części układu autonomicznego na narządy oraz uzupełnij tabelę z przykładami jego funkcjonowania. .......................................................................................................................................................
współczulny
Autonomiczny układ nerwowy przywspółczulny
…………………………………………….. przyspieszenie akcji serca ……………………………………………..
zwężenie źrenicy oka ……………………………………………….. zwiększenie perystaltyki jelit
Zadanie 9. (2 pkt) Rysunki 1, 2, 3 przedstawiają zależność reakcji neuronu (wytwarzania potencjału czynnościowego) od nasilenia bodźca. Zależność tę wyraża zasada wszystko albo nic.
Wyjaśnij, wskazując odpowiednie rysunki, na czym polega reakcja neuronu na bodźce zgodnie z zasadą wszystko albo nic. ..................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
5
Zadanie 10. (2 pkt) Za kontrolę i regulację poziomu cukru we krwi odpowiadają układy: nerwowy i hormonalny. Dla każdego z tych układów podaj nazwę narządu (lub części narządu) i przedstaw jego reakcję na podwyższone stężenie glukozy we krwi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Poziom wapnia we krwi regulują hormony: parathormon i kalcytonina, przyspieszając odpowiednio następujące procesy: a) uwalnianie wapnia z kości b) przesuwanie wapnia do kości c) wydalanie wapnia z moczem d) wchłanianie wapnia z jelita i kanalików nerkowych Uzupełnij schemat tak, by prawidłowo przedstawiał mechanizm regulacji poziomu wapnia we krwi. W tym celu określ i wpisz poziom wapnia (podwyższony/obniżony) oraz przyporządkuj każdemu z hormonów jeden właściwy dla niego proces (spośród a-d)
parathormon ............. .........................
.........................
2+
2+
poziom Ca we krwi
poziom Ca we krwi kalcytonina .............
Zadanie 12. (2 pkt) Osobie ukąszonej przez żmiję należy jak najszybciej podać odpowiednią surowicę odpornościową. Podaj, jaki składnik tej surowicy i w jaki sposób zwalczy toksyny, które dostały się do organizmu z jadem żmii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Zadanie 13. (2 pkt) Nerka jest ważnym narządem regulującym skład i ilość płynów ustrojowych. W tabeli przedstawiono średnią, prawidłową zawartość niektórych składników osocza krwi, moczu pierwotnego i ostatecznego (w %). Składnik Woda Białka Glukoza Sód Kreatynina Mocznik
Osocze 90-92 7-9 0,1 0,3 0,001 0,03
Mocz pierwotny 99 0 0,1 0,3 0,001 0,03
Mocz ostateczny 98-99 0 0 0,4 0,075 2,0
Wypisz z tabeli składnik, który nie ulega filtracji w nefronie oraz składnik, który ulega w nim całkowitej resorpcji (wchłanianie zwrotne). Uzasadnij swój wybór dla każdego składnika, posługując się danymi z tabeli. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (2 pkt) Wielu chorób nerek i dróg moczowych można uniknąć, przestrzegając podstawowych zasad higieny. Podaj dwa zalecenia, których należy przestrzegać w funkcjonowanie układu wydalniczego oraz wyjaśnij, dlaczego.
trosce
o
prawidłowe
1. ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 2. ..................................................................................................................................... ......................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) Uporządkuj poniższe określenia według podanego schematu tak, by przedstawiały kolejne etapy rozwoju zarodkowego człowieka (od poczęcia): bruzdkowanie, zygota, implantacja, gamety, blastocysta, zapłodnienie, zarodek. Schemat porządkowania: proces etap 1 etap 2 ……… .......................................................................................................................................................
7
Zadanie 16. (2 pkt) W układzie pokarmowym wydzielane są soki trawienne o różnym składzie dostosowanym do etapu trawienia pokarmu.
Wskaż na rysunku i podaj nazwę narządu, w którym wydzielany jest kwas solny oraz podaj jedną funkcję, jaką ten kwas w nim spełnia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Włosień spiralny i glista ludzka to pasożyty wnikające do organizmu człowieka przez układ pokarmowy. Porównaj sposoby, w jakie człowiek zaraża się włośniem i glistą (podaj nazwy form inwazyjnych) oraz sposoby zapobiegania tym zarażeniom. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
Zadanie 18. (2 pkt) Rysunek przedstawia uzębienie człowieka: A- mleczne, B- stałe. Cyfry 1-4 oznaczają rodzaje zębów.
Posługując się nazwami rodzajów zębów, podaj dwie różnice między uzębieniem mlecznym i stałym. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) W tabeli zestawiono wartości odżywcze kilku produktów spożywczych.
Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Produkt spożywczy frytki sałatka jarzynowa z majonezem kurczak gotowany surówka z marchwi i jabłka ziemniaki kotlet schabowy
Wartość odżywcza Ilość Wartość[kcal] zawartość[g] [g] energetyczna białka tłuszczów cukrów 120 286 4,1 9,2 46.4 100 204 3,1 13,9 16,5 100 158 18,6 9,3 -120 140 1,8 6,3 18,8 150 131 2,6 0.2 30.0 100 589 25,5 45,9 18,6
Z podanych produktów ułóż zestaw obiadowy zalecany dla osoby z nadwagą, podając numery wybranych trzech produktów. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
9
Zadanie 20. (1 pkt) Wskaż prawidłowy zestaw związków uczestniczących w transkrypcji: A. mRNA, rybosomy, tRNA, aminokwasy, B. DNA, polimerazy RNA, rybonukleotydy, C. RNA, polimeraza DNA, rybonukleotydy, D. DNA, polimeraza DNA, deoksyrybonukleotydy. .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Najkrótszy gen odkryty w 22 ludzkim chromosomie składa się z 1000 nukleotydów, z których 667 nukleotydy to introny. Określ maksymalną liczbę aminokwasów w białku kodowanym przez ten gen. .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) W biosyntezie białka istotną rolę odgrywają sekwencje nukleotydowe RNA zwane antykodonami i kodonami nonsensownymi („stop”). Określ znaczenie tych sekwencji w biosyntezie białka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt) U człowieka allele (IA, IB) warunkujące grupy krwi A i B dominują nad allelem (i) grupy 0. Mężczyzna z grupą krwi A, którego matka miała grupę krwi 0, posiada potomstwo z kobietą o grupie krwi AB. Zapisz genotypy obu rodziców i określ prawdopodobieństwo urodzenia się dziecka z grupą krwi B. ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
10
Zadanie 24. (2 pkt) Na wielu produktach spożywczych znajduje się ważna dla osób chorych na fenyloketonurię informacja o tym, że produkty te zawierają fenyloalaninę. Podaj i wyjaśnij znaczenie tej informacji dla chorych na fenyloketonurię.
...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Ekosystem jest podstawowym układem ekologicznym w przyrodzie, w którym wyróżnia się dwie główne części: EKOSYSTEM = X + BIOTOP Podaj nazwę i zdefiniuj część ekosystemu oznaczoną literą X. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Schemat przedstawia przykład łańcucha pokarmowego występującego w jeziorach. sandacz fitoplankton
zooplankton
ukleja okoń
Wypisz ze schematu organizmy, będące producentami oraz określ rodzaj zależności pokarmowej między ukleją i sandaczem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
11
Zadanie 27. (2 pkt) Freony to fluorowcopochodne metanu stosowane jako czynnik chłodzący w lodówkach i gaz nośny w aerozolach. W atmosferze związki te, poprzez chlor w nich zawarty, zapoczątkowują ciąg rekcji przedstawionych na schemacie:
Określ, na czym polega wpływ freonów na atmosferę i w konsekwencji na organizmy żywe oraz zaproponuj działanie człowieka poprawiające stan środowiska w tym zakresie. ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
12
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Miejsce na naklejkę z kodem
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
KOD ZDAJĄCEGO
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I
ARKUSZ I GRUDZIEŃ
ROK 2004
Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu można korzystać z ołówka, linijki, gumki. 5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. Życzymy powodzenia!
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów.
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 1. (2 pkt) Rysunek w sposób schematyczny przedstawia podstawowe elementy składowe szkieletu obręczy barkowej i kończyny górnej człowieka. Uzupełnij opis rysunku o nazwy kości wskazanych kreskami.
Zadanie 2. (2 pkt) Schemat przedstawia w sposób uproszczony przemiany energetyczne w czasie skurczu mięśni. Podaj nazwy rodzajów oddychania komórkowego oznaczonych na schemacie I i II, w których uzyskiwana jest energia do skurczu mięśnia.
I: .................................................................................................................................................. II: .................................................................................................................................................
Strona 2 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 3. (1 pkt) Interpretując schemat z poprzedniego zadania, określ, w jakich warunkach może dojść u człowieka do nadmiernego nagromadzenia kwasu mlekowego w mięśniach. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Załóżmy, że na śniadanie została zjedzona bułka z masłem i posłodzonym białym serem. Wpisz do tabeli (we właściwym miejscu) nazwy odcinków przewodu pokarmowego, w których zostanie zapoczątkowane enzymatyczne trawienie każdego ze spożytych składników pokarmu. Składnik pokarmowy
Odcinek przewodu pokarmowego
Bułka Masło Cukier (sacharoza) Biały (chudy) ser
Zadanie 5. (2 pkt) Substancje pokarmowe powstałe w wyniku trawienia są wchłaniane do płynów ustrojowych organizmu człowieka poprzez kosmki jelitowe. Wymień dwie cechy budowy kosmków jelitowych stanowiące ich przystosowanie do pełnionej funkcji.
Schemat kosmka jelitowego
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 3 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 6. (1 pkt) Przedstaw schematem w sposób uporządkowany podział enzymów proteolitycznych (proteaz), o których mowa w poniższym tekście. Enzymatyczne trawienie białek jest procesem skomplikowanym (z racji wielkości oraz złożoności budowy tych związków) i w organizmie człowieka odbywa się pod wpływem proteaz. Wśród nich wyróżnia się endopeptydazy, katalizujące rozkład wiązań peptydowych wewnątrz cząsteczek białka i polipeptydów, oraz egzopeptydazy, rozrywające skrajne wiązania peptydowe, co prowadzi do odszczepiania wolnych aminokwasów. Odszczepianie aminokwasów od strony wolnej grupy karboksylowej powodują karboksypeptydazy, a od strony wolnej grupy aminowej – aminopeptydazy.
Zadanie 7. (2 pkt) Spośród sformułowań wybierz dwa, które poprawnie przedstawiają zmiany w obrębie klatki piersiowej przy wdechu. A. Zwiększa się objętość klatki piersiowej i płuc. B. Zwiększa się objętość klatki piersiowej, a zmniejsza objętość płuc. C. Następuje rozkurcz mięśni międzyżebrowych (oddechowych, wdechowych). D. Przepona przesuwa się w kierunku jamy brzusznej. E. Przepona przesuwa się w kierunku klatki piersiowej.
Zadanie 8. (2 pkt) Schemat w sposób uproszczony ilustruje kierunki dyfuzji (przemieszczania się) dwutlenku węgla i tlenu w organizmie człowieka. Uzupełnij schemat, wpisując w puste pola nazwy elementów budowy organizmu człowieka, w których odbywa się wymiana gazowa. CO2 krew O2
Strona 4 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 9. (2 pkt) Diagram przedstawia składowe pojemności płuc wyrażone przybliżoną objętością powietrza (w ml). Porównaj objętość powietrza, która może być wymieniana u człowieka w spoczynku i w czasie dużego wysiłku. W odpowiedzi posłuż się określonymi wartościami tych objętości powietrza (w ml). Ilość powietrza w ml 5200
1 Objętość zalegająca (nie jest usuwana z płuc) 2 Objętość zapasowa wydechowa
4
3 Objętość oddechowa przy spokojnym wdechu i wydechu
5 2700
3
2200
6
2
4 Objętość zapasowa wdechowa 5 Objętość życiowa przy głębokim wdechu i wydechu
1200
6 Pojemność całkowita
1
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) W skład krwi człowieka wchodzi płynne osocze i zawieszone w nim elementy morfotyczne (komórkowe). Zawartość poszczególnych rodzajów elementów w 1 mm3 krwi jest różna. Wymień składnik morfotyczny, który dominuje ilościowo, i składnik, którego jest najmniej w 1 mm3 krwi zdrowego człowieka, oraz określ funkcje biologiczne każdego z wymienionych składników. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 5 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 11. (1 pkt) Odporność organizmu, zapewniającą jego obronę przed ciałami obcymi, można podzielić na swoistą i nieswoistą. Na podstawie poniższego tekstu określ, czy szczepionki stosuje się w celu wzmocnienia swoistej czy nieswoistej odporności organizmu. Przykładem odporności swoistej jest wytwarzanie przez organizm przeciwciał niszczących obecny w organizmie określony rodzaj wirusa, bakterii czy substancji chemicznej. Przykładami odporności nieswoistej organizmu człowieka są zabezpieczenia barierami (np. mechanicznymi) przed wniknięciem do jego wnętrza różnych wirusów, bakterii i substancji chemicznych oraz ich „pożeranie” przez białe krwinki zwane makrofagami. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Nerki w organizmie człowieka odgrywają ważną rolę homeostatyczną. Organizm chorego z dużą niewydolnością nerek jest wspomagany przez podłączenie go do sztucznej nerki, umożliwiającej dializę krwi. Zasadę działania sztucznej nerki przedstawia w uproszczeniu poniższy schemat. Wykorzystując schemat, wymień cztery składniki osocza, które z organizmu usuwa sztuczna nerka. BŁONA DIALIZACYJNA OSOCZE KRWI PŁYN DIALIZACYJNY
Nadmiar soli Sól Nadmiar wody Woda Mocznik Substancje zbędne Glukoza Glukoza Białka Krwinki ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Jednym z elementów budowy oka jest soczewka, której kształt (krzywiznę) mogą zmieniać połączone z nią mięśnie. Określ, na czym polega przystosowanie do ostrego widzenia, które jest związane ze zdolnością oka do zmiany krzywizny soczewki (akomodacji). ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 6 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 14. (2 pkt) Wpisz do tabeli, określone na podstawie poniższego tekstu, cztery cechy umożliwiające porównanie funkcjonowania układu nerwowego i dokrewnego. Układy nerwowy i hormonalny (dokrewny) w organizmie człowieka pełnią wspólnie rolę kontrolną i koordynującą, jednak sposób sprawowania tej funkcji przez oba układy jest odmienny. Sygnały odebrane przez układ dokrewny przekazywane są za pomocą substancji chemicznych – hormonów, przez układ nerwowy – za pomocą impulsów nerwowych. Układ nerwowy szybciej wywołuje reakcje na odebrane bodźce w porównaniu z układem hormonalnym, ale efekty działania hormonów, polegające na zmianach aktywności metabolicznej tkanek, są długotrwałe w przeciwieństwie do krótkotrwałego pobudzenia przez układ nerwowy mięśni do skurczu i gruczołów do wydzielania. Cechy 1. 2. 3. 4.
Zadanie 15. (2 pkt) W jednym z najpoczytniejszych polskich tygodników między innymi napisano, że nie wszystkie leki stosowane w terapii można podawać doustnie, ponieważ wiele z nich ulega strawieniu i nie dość, że nie trafiają do krwiobiegu, to produkty ich rozpadu obciążają wątrobę. Podawanie leków drogą iniekcji (zastrzyków) bywa bolesne i kosztowne, gdyż wymaga stosowania strzykawek jednorazowych po to, żeby obniżyć ryzyko zakażenia np. wirusem zapalenia wątroby. Podawanie leków przez skórę wymaga wprawdzie znacznie mniejszych dawek, ale niestety skóra „stawia opór”. Tylko substancje o najmniejszych cząsteczkach mogą swobodnie przenikać do komórek organizmu, przenikanie dużych musi być wspomagane np. ultradźwiękami czy słabym prądem elektrycznym. Ciekawym rozwiązaniem dla podawania leków przez skórę mogą okazać się plastry z mikroigiełkami nakłuwającymi naskórek, wytwarzającymi w nim mikrokanały do skóry właściwej, przez które wnika lek bez dodatkowych substancji chemicznych. (...) Czy podzielasz pogląd niektórych uczonych twierdzących, że plastry w przyszłości wyeliminują inne drogi podawania leków? W uzasadnieniu odpowiedzi użyj dwóch argumentów (nie posługuj się sformułowaniami z tekstu). ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 7 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 16. (2 pkt) W tabeli zawarto dane dotyczące zwiększania się wysokości ciała (wartości średnie) z wiekiem dziecka płci męskiej od urodzenia do drugiego roku życia. Przedstaw poniższe dane liczbowe w formie wykresu ilustrującego zależność zwiększania się wysokości ciała dziecka od jego wieku. Wiek /miesiące/ 1 miesiąc 2 miesiące 3 miesiące 6 miesięcy 8 miesięcy 10 miesięcy 12 miesięcy 18 miesięcy 24 miesiące
Wysokość ciała /cm/ 55 59 62 69 72 74 77 83 88
Zadanie 17. (2 pkt) Na podstawie analizy danych liczbowych z zadania poprzedniego sformułuj dwa wnioski, określające tendencje zmian tempa zwiększania się wysokości ciała dziecka w ciągu pierwszych dwóch lat jego życia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 8 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 18. (2 pkt) Spośród dwudziestu aminokwasów budujących białka jedenaście stanowią aminokwasy endogenne, które organizm człowieka potrafi sam syntetyzować, a dziewięć – aminokwasy egzogenne, które muszą być dostarczane z pokarmem. W poniższej tabeli przedstawiono zawartość czterech aminokwasów egzogennych w wybranych produktach (w mg/1g produktu). Wykorzystując dane z tabeli, podaj po jednym przykładzie produktów z grupy zwierzęcych i roślinnych, których obecność w diecie człowieka najlepiej zapewnia zaopatrzenie organizmu w wybrane aminokwasy egzogenne. Rodzaj Produkty zwierzęce Produkty roślinne aminokwasu Mleko krowie Wołowina Mąka pszenna Kukurydza Histydyna 27 41 25 28 Izoleucyna 53 48 39 39 Lizyna 81 95 25 28 Treonina 41 49 30 40
Soja 30 51 68 41
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) Wykres przedstawia dobowe zmiany zawartości glikogenu (formy zapasowej cukru) w wątrobie osób odżywiających się prawidłowo. Pod wykresem zapisano stwierdzenia (od A do E) dotyczące kaloryczności i czasu (pory) spożywania posiłków. Wybierz dwa stwierdzenia, które można sformułować na podstawie analizy i interpretacji wykresu jako zasady racjonalnego odżywiania się człowieka, dotyczące kaloryczności i czasu (pory) spożywania posiłków.
A. Posiłkami najbardziej kalorycznymi powinny być pierwsze śniadanie i obiad. B. Posiłkami najmniej kalorycznymi powinny być drugie śniadanie i obiad. C. Kolejne posiłki powinny być spożywane co 3 – 4 godziny. D. Kolacja powinna być wysoko kaloryczna i spożywana na kilka godzin przed snem. E. Racjonalnie odżywiający się człowiek powinien jeść dwa razy dziennie.
Strona 9 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 20. (2 pkt) Konsekwencje niehigienicznego trybu życia mogą być różne. Wpisz literę P w wolną kratkę na końcu wiersza tabeli, jeżeli uznasz sformułowanie w całości za prawdziwe, literę F - jeżeli sformułowanie (lub jego fragment) uznasz za fałszywe. 1.
Nadmierne solenie potraw może prowadzić do nadciśnienia
2. 3.
Stosowanie diety ubogiej w wapń może być przyczyną osteoporozy Szkodliwość stosowania środków dopingujących (np. testosteronu) polega na pobudzaniu przyrostu masy mięśni szkieletowych Szkodliwość nadużywania leków objawia się między innymi uszkodzeniami wątroby i nerek
4.
Zadanie 21. (2 pkt) W czasie stresu obok adrenaliny wydzielany jest inny hormon zwany kortyzolem. Hormon ten między innymi hamuje produkcję limfocytów, a nawet prowadzi do śmierci limfocytów dojrzałych. Sygnał do wzmożenia produkcji kortyzolu płynie z układu nerwowego. Podatność na stres jest cechą indywidualną każdego człowieka i zależy między innymi od jego cech psychicznych. Interpretując powyższy tekst, wyjaśnij, czy uzasadniony jest pogląd, że psychika człowieka ma wpływ na odporność organizmu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (1 pkt) Synteza białek jest złożonym procesem przekładania informacji genetycznej na język aminokwasów. Uporządkuj poniższe sformułowania tak, żeby odzwierciedlały właściwą kolejność przemian prowadzących do wytworzenia białka. A. Transport aminokwasów (przez cząsteczki tRNA) do rybosomów. B. Łączenie się cząsteczek mRNA z rybosomami. C. Łączenie się aminokwasów (dostarczonych do rybosomów) w polipeptydy tworzące cząsteczki białka. D. Transkrypcja informacji genetycznej z DNA na RNA. Kolejność przemian (posłuż się oznaczeniami literowymi) ........................................................
Zadanie 23. (2 pkt) Nić mRNA jest komplementarna do nici kodującej DNA, a antykodon tRNA (charakterystyczny dla przyłączonego aminokwasu) jest komplementarny do kodonu w mRNA, odpowiadającego temu aminokwasowi. Wykorzystując zasadę komplementarności, uzupełnij poniższą tabelę. Lp. 1. 2.
Kodony w DNA
Kodony w mRNA
TCA CUG Strona 10 z 12
Antykodony w tRNA
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 24. (2 pkt) Mutacje mogą dotyczyć całych chromosomów lub ich fragmentów oraz pojedynczych genów. Podaj po jednym przykładzie choroby dziedzicznej u człowieka uwarunkowanej mutacją chromosomową i genową. Choroba uwarunkowana mutacją chromosomową: ..................................................................... Choroba uwarunkowana mutacją genową: ..................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Wiedza genetyczna znalazła zastosowanie w orzecznictwie sądowym między innymi w sprawach o ustalenie ojcostwa. W tym celu przeprowadza się badanie DNA wyizolowanego z komórek dziecka i jego domniemanego ojca. Wyizolowany DNA jest cięty na części, które są układane w formę przypominającą kod kreskowy. Poniższej schematycznie przedstawiono fragmenty DNA dziecka i dwóch mężczyzn. Ustal, który wynik badania (A czy B) potwierdza ojcostwo. Odpowiedź uzasadnij.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (1 pkt)
Temperatura organizmu
Organizmy żywe w różny sposób reagują na zmiany temperatury otoczenia. Wyjaśnij, który z poniższych wykresów zależności termicznych (A czy B) jest charakterystyczny dla gatunku ludzkiego. A B
Temperatura otoczenia
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Strona 11 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny I
Zadanie 27. (1 pkt) Człowiek zajmuje różne miejsca w strukturze troficznej ekosystemu. Podaj przykład prawdopodobnego łańcucha pokarmowego, w którym człowiek jest konsumentem III rzędu. .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Jest oczywiste, że nie można zahamować rozwoju cywilizacji ani eksploatacji zasobów przyrody. Można jednak zadbać o to, żeby zaspokojenie potrzeb człowieka odbywało się w harmonii z przyrodą i w poszanowaniu jej podstawowych praw, czyli w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Dopisz zakończenia do poniższych sformułowań, tak żeby ich treść była zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju. A. Zanieczyszczenie wód nie może przekroczyć zdolności ekosystemu do ................................ ....................................................................................................................................................... B. Liczba wycinanych drzew nie może przekroczyć ................................................................... ....................................................................................................................................................... C. Liczba odławianych zwierząt nie może być większa od ......................................................... ....................................................................................................................................................... D. Wykorzystanie kopalin (zasobów nieodnawialnych) do produkcji energii musi być ograniczone na rzecz zwiększenia ........................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (1 pkt) Na podstawie opisu planowanej obserwacji określ prawdopodobny przeprowadzenia. Zestawy doświadczalne (cztery) będą przygotowane wg schematu:
Numer zestawu
1. 2. 3. 4.
Zawartość kolby woda + 0,02 cm3 detergentu woda + 0,1 cm3 detergentu woda + 0,2 cm3 detergentu woda bez detergentu
cel
jej
Liczba okazów rzęsy początkowa końcowa
20 20 20 20
Po kilkunastu dniach obserwacji jej wyniki (końcowa liczba okazów rzęsy) zostaną zapisane w tabeli. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 12 z 12
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
(wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
KOD ZDAJĄCEGO
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I Poziom podstawowy
Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego: 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz zawiera 12 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia i informacje do zadań. 3. Rozwiązania i odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu można korzystać z ołówka, linijki, gumki. 5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym, nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie.
Życzymy powodzenia!
(wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
ARKUSZ I Poziom podstawowy
CZERWIEC 2004 ROK
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 1. (3 pkt) Tkanka kostna posiada charakterystyczne cechy, dzięki którym kości mogą być jednocześnie twarde i elastyczne. Zaznacz dwa zdania, przedstawiające takie cechy tkanki kostnej, które świadczą o podanych powyżej właściwościach. Uzasadnij wybór każdego ze zdań. A. W istocie międzykomórkowej tkanki kostnej zanurzone są liczne włókna kolagenowe. B. Tkanka kostna jest aktywna pod względem metabolicznym i ulega nieustannym procesom przebudowy. C. Substancja podstawowa tkanki kostnej ulega silnemu wysyceniu solami mineralnymi, głównie fosforanem wapnia. D. Komórki tkanki kostnej leżą w niewielkich jamkach i kontaktują się ze sobą wypustkami cytoplazmatycznymi. .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Witaminy odgrywają bardzo ważną rolę w organizmie człowieka. Przedstaw dwie zasady przygotowywania posiłków, dzięki którym będą one zawierać odpowiednie ilości witamin. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 3. (3 pkt) Schemat przedstawia budowę układu pokarmowego człowieka.
Podpisz wskazane strzałkami narządy oraz przedstaw rolę tych narządów odpowiednio albo w trawieniu cukrów albo w ich magazynowaniu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
strona 2 z 12
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 4. (2 pkt) Zaznacz dwa zdania, trafnie przedstawiające cechy dwunastnicy, które warunkują pełnienie przez nią funkcji trawiennych. Swój wybór uzasadnij dla każdego z nich. 1. Jest częścią jelita cienkiego o długości około 12 cm. 2. Wydzielany jest do niej sok trzustkowy. 3. Gruczoły jej podśluzówki wydzielają silnie zasadową wydzielinę. 4. Znajduje się w niej ujście przewodu żółciowego, dzięki któremu spływa do niej żółć z wątroby. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Weganizm jest ścisłą formą wegetarianizmu polegającą na odrzuceniu wszelkich produktów pochodzenia zwierzęcego. Dieta wegan nie dopuszcza mięsa i jego przetworów, ryb, produktów mlecznych, jaj, miodu itp. Podstawą wyżywienia są wyłącznie produkty zbożowe, warzywa, owoce i orzechy. Stwierdzono, że dieta taka ma negatywny wpływ na wzrost i rozwój dzieci. Określ czynnik, którego brak jest przyczyną, dla której dieta wegan nie powinna być stosowana u dzieci. Swoją odpowiedź uzasadnij. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 6. (1 pkt) Zbadano, na obecność trzech aminokwasów egzogennych, 100 gramowe próbki czterech produktów żywnościowych: mięsa – kurczaka i indyka oraz ziarna – pszenicy i kukurydzy. Wyniki przedstawiono w postaci poniższego wykresu. Zawartość 2,5 aminokwasu w 100g produktu 2 (w g)
tryptofan
1,5
treonina
1
lizyna
0,5 0
A
B
C
D
Na podstawie analizy przedstawionych na wykresie wyników zaznacz dwa produkty, w których ilość aminokwasów egzogennych wskazuje na ich zwierzęce pochodzenie. produkt A
produkt B
produkt C
strona 3 z 12
produkt D
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 7. (1 pkt) W listopadzie 2003 roku jedna z firm produkujących odżywki dla dzieci przyznała się do błędu, który spowodował chorobę a nawet śmierć kilku niemowląt. Specjalne mleko sojowe w proszku pozbawione było witaminy B1. Zaznacz nazwę choroby, która została wywołana brakiem witaminy B1. a) szkorbut b) kurza ślepota c) krzywica d) beri-beri
Zadanie 8. (1 pkt) Poniższe schematy przedstawiają strukturę ścian dwóch odcinków przewodu pokarmowego: jelita cienkiego i żołądka.
Na podstawie analizy obu schematów określ jedną różnicę w budowie jelita cienkiego i żołądka. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) W jamie nosowej wyróżnia się okolicę węchową, dzięki której odczuwane są zapachy i okolicę oddechową, w której wdychane powietrze zostaje oczyszczone, ogrzane i nawilżone. Podaj dwie cechy budowy jamy nosowej umożliwiające jej pełnienie dwóch z wyżej wymienionych funkcji. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
strona 4 z 12
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 10. (2 pkt) Schemat przedstawia krążenie krwi w układzie krwionośnym człowieka. NACZYNIA WŁOSOWATE TĘTNICA
ŻYŁA
TĘTNICA PŁUCNA NACZYNIA WŁOSOWATE PŁUC
ŻYŁA PŁUCNA AORTA
ZASTAWKI
TĘTNICE
ŻYŁY NACZYNIA WŁOSOWATE
Po analizie powyższego schematu uczeń sporządził notatkę dotyczącą narządów układu krwionośnego. Niestety popełnił w niej błędy. Zaznacz dwa błędne zdania oraz dokonaj korekty każdego z nich. 1. Tętnice to naczynia krwionośne, które odprowadzają krew z serca. 2. W tętnicach płynie krew utlenowana. 3. Przez prawą część serca przepływa krew odtlenowana a przez lewą część serca krew utlenowana. 4. Żyły to naczynia krwionośne doprowadzające krew do serca. 5. W żyłach płynie krew odtlenowana. 6. Zastawki znajdujące się w tętnicach nie pozwalają na cofanie się krwi. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 11. (1 pkt) Spośród wymienionych poniżej, wybranych cech niektórych leukocytów człowieka, wybierz jedną i określ jej znaczenie. 1. Mogą poruszać się. 2. Mają zdolność fagocytozy. 3. Mogą zmieniać kształt. ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
strona 5 z 12
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 12. (2 pkt) Wykres przedstawia wyniki badań przeprowadzonych na osobach w średnim wieku, po przebytym zawale serca.
Przedstaw dwa wnioski wynikające z analizy powyższych danych. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Z poniższej listy badań wybierz jedno, które pomoże kardiologowi postawić diagnozę dotyczącą stanu serca pacjenta. Swój wybór uzasadnij. 1. EEG 2. EKG 3. Ogólne badanie moczu 4. Badanie krwi (morfologia i OB) ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Dana grupa krwi jest związana z obecnością specyficznych białek na błonie erytrocytu. Przy niewłaściwym przetoczeniu krwi białka te zachowują się jak antygeny i wywołują reakcję przeciwciał polegającą na zlepianiu obcych krwinek (aglutynacja). Do dwóch probówek: pierwszej z surowicą krwi A i drugiej z surowicą krwi B wlano krew o nieznanej grupie. Nastąpiła aglutynacja w obu probówkach. Określ grupę krwi, którą wlano do obu probówek. ......................................................................................................................................................
strona 6 z 12
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 15. (1 pkt) Na uproszczonym wykresie przedstawiono zmiany objętości powietrza w płucach.
Objętość powietrza 2 4 Ogólna objętość płuc
1
3 Czas Na podstawie analizy wykresu przyporządkuj każdej ze strzałek od 1 do 3 odpowiedni opis: A – jest to objętość powietrza wymieniana w płucach podczas głębokiego wdechu i wydechu. B – jest to objętość powietrza wymieniana w płucach podczas spokojnego wdechu i wydechu. C – jest to objętość powietrza, którą można usunąć z płuc po zakończeniu spokojnego wdechu. D – jest to część powietrza, której nie da się usunąć z płuc nawet przy maksymalnym wdechu i wydechu. 1 ............,
2 ............,
3 .............
Zadanie 16. (3 pkt) Przyporządkuj każdą z podanych poniżej substancji (1 – 5) do używek (A) lub narkotyków (B). Przedstaw zagrożenie, jakie niesie dla zdrowia człowieka niewłaściwe stosowanie jednej z wymienionych substancji. 1. heroina 2. nikotyna 3. kofeina 4. alkohol 5. kokaina A. ...................................
B. ...................................
...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
strona 7 z 12
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 17. (2 pkt) Uproszczone schematy przedstawiają trzy wady wzroku.
Do każdej z poniższych definicji dobierz ilustrujący ją rysunek (z od A do C). Podaj definicję oraz sposób korekcji trzeciej, niezdefiniowanej wady wzroku. 1. Wada spowodowana jest skróconą gałką oczną lub zbyt płaską soczewką; obraz powstaje poza siatkówką. Jej korekcja jest możliwa przy zastosowaniu soczewki wypukłej. 2. Wada spowodowana nierówną krzywizną rogówki lub soczewki; co powoduje, że promienie świetlne skupiają się przed lub za siatkówką. Jej korekcja jest możliwa przy zastosowaniu soczewek cylindrycznych. 1. ...........................,
2. ........................
..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) Uproszczony wykres obrazuje zmiany rytmu dobowego poziomu melatoniny we krwi u osób w różnym wieku. poziom melatoniny
dzieci osoby w wieku dojrzałym osoby w wieku podeszłym
dzień
noc
dzień
Określ dwie prawidłowości wynikające z analizy powyższego wykresu. .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................
strona 8 z 12
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 19. (3 pkt) Schemat przedstawia proces spermatogenezy. spermatogonia (2 n)
............................................. ( ............ ) spermatocyty II rzędu ( ............. )
......................................... ( ................ )
plemniki (1 n) Uzupełnij schemat wykorzystując podane niżej informacje. Podaj nazwę narządu, w którym odbywa się spermatogeneza w organizmie człowieka. 2n, 1n, spermatydy, spermatocyty I rzędu .......................................................
Zadanie 20. (2 pkt) W tabeli podano procentową zawartość zasad azotowych w trzech próbkach DNA. Nr próbki 1 2 3
Zasada azotowa Tymina Cytozyna Guanina
Zawartość w % 21 21 21
Podaj, która próbka nie pochodzi z tego samego organizmu co dwie pozostałe. Uzasadnij wybór stosując odpowiednie obliczenia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Osiągnięciem inżynierii genetycznej jest opracowanie technik, dzięki którym otrzymuje się organizmy transgeniczne. Podaj definicję pojęcia „organizm transgeniczny” oraz przykład wykorzystania organizmów transgenicznych przez człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
strona 9 z 12
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 22. (2 pkt) Schemat przedstawia inicjację translacji.
Na podstawie analizy powyższego schematu ustal i podaj kolejność, z jaką podczas drugiego etapu translacji – elongacji będą się przyłączały do metioniny trzy przedstawione aminokwasy (kwas asparaginowy, histydyna, cysteina). Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt) Uproszczony schemat prezentuje kolejność pojawiania się form człowieka. 30 tys. 70 tys.
1,5 mln
3 mln
3 .............................................................. 2 ..............................................................
1 ..............................................................
australopiteki
Czas (lata)
Wpisz w oznaczone miejsca od 1 do 3 odpowiednie nazwy form człowieka wybrane z niżej wymienionych: człowiek rozumny, człowiek wyprostowany, człowiek neandertalski
strona 10 z 12
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 24. (1 pkt) Tabela przedstawia wyniki pomiarów ilości przeprowadzonych na dwóch rodzajach stoków.
wody
Woda opadowa
po
opadzie
atmosferycznym
Stok zalesiony
Stok niezalesiony
35% 10% 40% 15%
----20% 25% 55%
Woda, która wyparowała z koron drzew. Woda, która wyparowała z gleby. Woda, która wsiąkła w głąb gleby. Woda, która spłynęła po powierzchni stoku.
Na podstawie analizy danych, oceń słuszność wprowadzenia zakazu wycinania drzew na stokach, w celu uniknięcia powodzi. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt) W tabeli zestawiono dane dotyczące emisji przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w Polsce, w wybranych latach od 1980 do 1999 roku. Zanieczyszczenie pyłowe (w mln ton) gazowe (w mln ton)
Rok 1980 2,3 5,1
1985 1,8 4,9
1990 1,2 4,1
1999 0,2 2,2
Na podstawie danych w tabeli wykonaj wykres słupkowy ilustrujący emisję obydwu rodzajów zanieczyszczeń. Określ prawdopodobną przyczynę zaobserwowanych różnic.
..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
strona 11 z 12
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY - CZERWIEC 2004 Biologia – Arkusz I
Zadanie 26. (1 pkt) Schemat przedstawia dwie technologie produkcyjne (A i B) wykorzystujące te same złoża surowców naturalnych.
A
eksploatacja surowców naturalnych
B Na podstawie analizy obu schematów wskaż technologię bardziej przyjazną dla środowiska, uzasadniając swój wybór jednym argumentem. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (3 pkt) Techniki inżynierii genetycznej są stosowane w wielu badaniach naukowych i w pracach o znaczeniu praktycznym, takich jak np. wytwarzanie cennych dla medycyny substancji oraz w terapii genowej. Przykładem takich substancji są: insulina ludzka, stanowiąca lek dla chorych na cukrzycę lub hormon wzrostu, używany w leczeniu karłowatości. Techniki te są również wykorzystywane do otrzymywania organizmów transgenicznych. Na podstawie analizy tekstu wymień trzy możliwości zastosowania technik inżynierii genetycznej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
strona 12 z 12
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy Miejsce na nalepkę z kodem szkoły PESEL ZDAJĄCEGO
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu można korzystać z ołówka, linijki, gumki i kalkulatora. 5. Proszę pisać tylko w kolorze czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Brudnopis nie będzie oceniany. 10. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. Życzymy powodzenia!
Wpisuje egzaminator / nauczyciel sprawdzający pracę Nr. zadania Maksymalna liczba punktów Uzyskana liczba punktów
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.
1
2
2
3
2
2
2
1
2
2
Nr. zadania Maksymalna liczba punktów Uzyskana liczba punktów
21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. SUMA
2
2
1
2
2
2
2
50
2
1
1
2
2
2
2
1
2
3
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Zadanie 1. (1pkt) Wśród wymienionych cech zaznacz te trzy, które dotyczą mięśni gładkich: A. komórki wielojądrowe o kształcie cylindrycznym. B. budują ściany narządów wewnętrznych. C. skurcz tych mięśni jest szybki. D. w cytoplazmie komórek miofilamenty ułożone są nieregularnie. E. regulacja ich skurczów jest niezależna od woli organizmu. F. są przytwierdzone do kości.
Zadanie 2. (2pkt) Tkanka kostna charakteryzuje się obecnością włókien kolagenowych przesyconych solami mineralnymi (głównie fosforanami wapnia i magnezu). Określ, jakie właściwości nadaje tkance kostnej każdy z wymienionych rodzajów substancji. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2pkt) Zaplanuj proste doświadczenie sprawdzające wpływ wysiłku fizycznego na intensywność oddychania człowieka. Masz do dyspozycji: 10 osób i zegarek z sekundnikiem. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 4. (3pkt) Schemat budowy skóry człowieka.
Wskaż dwa elementy budowy skóry umożliwiające chłodzenie przegrzanego organizmu oraz wyjaśnij, na czym polega mechanizm działania każdego z nich. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 2 z 12
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ .
Zadanie 5. (2pkt) Schemat budowy kosmka jelitowego.
Przyporządkuj następujące produkty trawienia: aminokwasy, cukry proste, kwasy tłuszczowe, witaminy A, B, C i D do naczyń (A lub B), do których trafiają one po wchłonięciu do kosmków jelitowych. Naczynie A
tu trafiają:
Naczynie B
tu trafiają:
Zadanie 6. (2pkt) Schemat reakcji przemian cukru w organizmie człowieka. A glukoza glikogen B Podaj, w jakim narządzie zachodzą procesy A i B oraz wskaż ten proces, który zachodzi po zjedzeniu posiłku. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Strona 3 z 12
Zadanie 7. (2pkt) Dzienne zapotrzebowanie człowieka na białko wynosi około1g/kg masy ciała. Z tego około 50 % powinno być dostarczone w postaci białka pełnowartościowego zawierającego komplet różnych aminokwasów, w tym także egzogennych. a) Podaj dwa przykłady produktów spożywczych zawierających białka pełnowartościowe. ................................................................................................................................................................ b) Wyjaśnij, dlaczego spożywanie białek pełnowartościowych jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 8. (1pkt) W układzie oddechowym człowieka jama nosowa łączy się z gardłem. W gardle spotykają się drogi oddechowa z pokarmową. Z gardła powietrze dostaje się do krtani - narządu zbudowanego z chrząstek, połączonych ze sobą za pomocą więzadeł i mięśni. Wejście do krtani ograniczone jest jedną z jej chrząstek, zwaną nagłośnią. Określ, jaką rolę w układzie oddechowym pełni nagłośnia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2pkt) Podczas intensywnej pracy mięśni szkieletowych, np. podczas szybkiego biegu przez dłuższy czas, w komórkach mięśniowych zachodzi oddychanie beztlenowe. Produktem tego procesu, oprócz energii, jest także kwas mlekowy, który jest przyczyną bólu mięśni. a) Wyjaśnij, dlaczego w komórkach mięśniowych podczas intensywnego wysiłku występuje oddychanie beztlenowe i powstaje kwas mlekowy. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. b) Wyjaśnij, dlaczego masaże, ciepła kąpiel, lekkie ćwiczenia zaraz po dużym wysiłku fizycznym pozwalają na szybkie pozbycie się bólu mięśni. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................
Strona 4 z 12
Zadanie 10. (2pkt) Wentylacja płuc związana jest ze zmianami objętości i ciśnienia wewnątrz klatki piersiowej. Polega ona na rytmicznych ruchach oddechowych klatki piersiowej. Każdy oddech składa się z dwóch faz: wdechu i wydechu. Wykresy ilustrują zmiany ciśnienia w płucach i objętości płuc podczas wdechu i wydechu.
Wyjaśnij zależności między zmianami objętości płuc i ciśnienia wewnątrz płuc a ich wentylacją. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2pkt) Schemat krążenia wrotnego.
Podaj nazwy naczyń krwionośnych oznaczonych literami A, B i C oraz określ rolę, jaką w krążeniu wrotnym pełni naczynie A. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 5 z 12
Zadanie 12. (1pkt) Schemat budowy serca człowieka.
Wyjaśnij, jaką rolę w funkcjonowaniu serca pełnią zaznaczone na schemacie struktury. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1pkt) Uporządkuj przedstawione poniżej informacje, wpisując cyfry od 1 do 6 w takiej kolejności, aby utworzyć właściwy opis etapów powstawania moczu. ....... Mocz ostateczny spływa do kanalika zbiorczego a następnie do miedniczki nerkowej. ....... Krew przepływając przez kłębuszek nerkowy ulega filtracji. ....... W komórkach wątroby w wyniku rozkładu aminokwasów powstaje mocznik. ....... Podczas przepływu przesączu przez kanalik nefronu z powrotem do krwi wracają: glukoza, niektóre jony, woda. ....... Wraz z krwią mocznik transportowany jest do nerek. ....... Do przesączu nie przenikają komórki krwi oraz białka osocza, przenika natomiast woda, jony wielu soli, glukoza i mocznik.
Zadanie 14. (2pkt) Schemat ilustruje wyniki badań dotyczących ilości (w ml/ min.) wytwarzanego moczu pierwotnego i moczu ostatecznego. Opisz słownie otrzymane wyniki i sformułuj wniosek liczbowy wynikający z przeprowadzonych badań. ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ....................................................................... Strona 6 z 12
Zadanie 15. (2pkt) Rysunek przedstawia powstawanie obrazu na siatkówce oka.
Opisz, w jaki sposób obraz przedmiotu powstaje na siatkówce oraz wyjaśnij, jakie struktury i gdzie położone zapewniają jego prawidłową interpretację. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 16. (2pkt) Poniżej podane są przykłady działań autonomicznego układu nerwowego: A. zwęża oskrzela. B. hamuje wydzielanie śliny. C. zwiększa częstość skurczów serca. D. pobudza wydzielanie soku żołądkowego. E. zwęża naczynia krwionośne. F. pobudza wydzielanie adrenaliny. G. przyspiesza trawienie. Spośród wymienionych przykładów działań układu autonomicznego wybierz te, które są reakcjami na sytuacje stresowe części współczulnej tego układu oraz podaj przykład sytuacji stresowej, w której może wystąpić jedna z wybranych przez Ciebie reakcji. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Strona 7 z 12
Zadanie 17. (2pkt) Organizm człowieka może nabyć odporność w wyniku wstrzyknięcia surowicy, przebycia choroby zakaźnej, szczepienia, zetknięcia się z drobnoustrojami, uzyskania przeciwciał od matki w okresie rozwoju płodowego, uzyskania przeciwciał od matki wraz z mlekiem. Spośród wymienionych mechanizmów nabywania odporności wypisz te, które zapewniają odporność długotrwałą oraz te, które zapewniają odporność krótkotrwałą. Mechanizmy zapewniające odporność długotrwałą
Mechanizmy zapewniające odporność krótkotrwałą
Zadanie 18. (1pkt) Schemat przedstawia działanie kalcytoniny, hormonu wydzielanego przez przytarczyce, w organizmie człowieka.
Uzupełnij schemat wpisując w miejscach przy literach A i B wyrazy wzrost lub spadek.
Strona 8 z 12
Zadanie 19. (2pkt) Na schemacie przedstawiono procesy towarzyszące cyklowi menstruacyjnemu kobiety.
Określ dwa skutki, jakie może spowodować zbyt niski poziom estrogenów w fazie przedowulacyjnej cyklu menstruacyjnego kobiety. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 20. (3pkt) Podczas rozwoju zarodka powstaje łożysko, które zapewnia ścisły kontakt płodu z matką. Określ, jaki negatywny wpływ na rozwój płodu mogą mieć przenikające przez łożysko takie czynniki, jak: A - wirusy chorób zakaźnych np. różyczki: .................................................................................... .......................................................................................................................................................... B - nikotyna: .................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... C - narkotyki: ................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................
Strona 9 z 12
Zadanie 21. (2pkt) DNA zbudowany jest z jednostek zwanych nukleotydami. Schemat budowy DNA.
Na schemacie budowy DNA zaznacz (obrysuj) jeden nukleotyd i podaj nazwy związków chemicznych wchodzących w jego skład. ................................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2pkt) Schemat przedstawia proces replikacji DNA.
Sformułuj dwa wnioski dotyczące wyniku tego procesu. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 10 z 12
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1pkt) Wskaż, który z poniższych opisów błędnie charakteryzuje kod genetyczny. Kod genetyczny jest A. trójkowy – jeden kodon składa się z trzech nukleotydów. B. uniwersalny - te same trójki nukleotydów kodują te same aminokwasy w całym świecie ożywionym. C. bezprzecinkowy – nukleotydy każdego kodonu są oddzielone od siebie związkami o innym charakterze. D. jednoznaczny - każdy kodon koduje tylko jeden rodzaj aminokwasu.
Zadanie 24. (2pkt) Schemat przedstawia skutki mutacji w niewielkim fragmencie DNA.
Określ rodzaj mutacji, który wystąpił w przedstawionym fragmencie DNA oraz wyjaśnij, jaki jest jej bezpośredni skutek. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2pkt) Intensyfikacja rolnictwa spowodowała, że w wielu krajach zaprzestano hodowli i uprawy ,,starych” ras zwierząt i odmian roślin, które były przystosowane do lokalnych warunków środowiskowych i bardziej odporne na choroby i pasożyty. Zastąpiono je wysoko wyspecjalizowanymi, wydajnymi rasami i odmianami, o wysokich wymaganiach środowiskowych i małej odporności na choroby. Na przykład w USA z 40 odmian szparagów uprawianych na początku XX w. obecnie można spotkać dwie lub trzy. W Europie z około 145 ras bydła hodowlanego, 115 zagrożonych jest wyginięciem. Czy, według Ciebie, należy chronić lokalnie występujące rasy zwierząt i odmiany roślin? Swoją opinię uzasadnij, podając dwa argumenty. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 11 z 12
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2pkt) Bakterie azotowe z rodzaju Rhizobium, zwane bakteriami brodawkowymi, żyją wewnątrz specjalnie dla nich wytworzonych brodawek na korzeniach roślin motylkowych (np. grochu, łubinu, fasoli). Podaj nazwę tej formy zależności organizmów oraz wyjaśnij, jakie znaczenie ma ona dla bakterii brodawkowych i dla roślin motylkowych. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2pkt) Na podstawie poniższego tekstu narysuj schemat przedstawiający przemieszczanie się pestycydów z miejsc ich zastosowania (strefy tropikalnej) do organizmów ludzi zamieszkujących inne rejony świata. Pewna ilość pestycydów, z których wiele zalicza się do stałych zanieczyszczeń organicznych, użytych w strefie tropikalnej i umiarkowanej, z czasem dociera w rejony podbiegunowe. Pary tych związków przenoszą się z prądami powietrza w chłodniejsze rejony Ziemi, skraplają się i opadają do wody morskiej, a następnie przez skórę, drogi oddechowe i wraz z pokarmem dostają się do organizmów ptaków i ssaków. W kolejnych ogniwach wzrasta poziom ich kumulacji i w związku z tym dla ostatniego ogniwa łańcucha pokarmowego, np. człowieka, pestycydy mogą stać się śmiertelną trucizną.
Strona 12 z 12
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Miejsce na naklejkę z kodem
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
KOD ZDAJĄCEGO
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz II (dla poziomu rozszerzonego)
ARKUSZ II GRUDZIEŃ ROK 2004
Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu można korzystać z ołówka, linijki, gumki. 5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. Życzymy powodzenia!
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów.
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 30. (2 pkt) W budowie komórki eukariotycznej i prokariotycznej występują podobieństwa i różnice. Uzupełnij wolne rubryki tabeli, wykorzystując poniższe rysunki, które ilustrują schematycznie budowę komórki zwierzęcej i komórki bakterii.
Lp.
Organella komórki eukariotycznej nr na rysunku
nazwa
Organella komórki prokariotycznej nr na rysunku
nazwa
1.
13
błona komórkowa
2.
1
nukleoid
3.
mitochondrium
14
4.
lizosom
4
Zadanie 31. (2 pkt) Poniżej przedstawiono schematycznie wybrane fazy podziału jądra komórki z określoną liczbą chromosomów. Na podstawie porównania rysunków określ po jednej różnicy w przebiegu dwóch tych samych faz (A, B) podziału mitotycznego i mejotycznego. Określenie różnic przyporządkuj właściwemu podziałowi komórki.
A
B
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 2 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 32. (1 pkt) Poniżej schematycznie zilustrowano podziały komórek różniące się szybkością. Na podstawie analizy i interpretacji rysunków sformułuj wniosek dotyczący dzielenia się chloroplastów w przedstawionych komórkach.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... W poniższej tabeli zestawiono informacje dotyczące wybranych cech organizmów w systemie pięciu królestw. Informacje wykorzystaj do rozwiązania zadań: 33., 34., 35., 36. Plus oznacza, że określona cecha jest powszechna w danej grupie, minus zaś, że jej brak. Plus w nawiasie informuje, że określona cecha występuje bardzo rzadko.
Cecha Bakterie Budowa komórki: - jądro – - chloroplasty – - mitochondria – - ściana komórkowa Budowa ciała: - jednokomórkowa + - wielokomórkowa – - tkankowa – Sposób odżywiania: - cudzożywny + - samożywny + Sposób oddychania: - beztlenowy + - tlenowy +
Protisty
Rośliny
Grzyby
Zwierzęta
+ +/– +/– +/–
+ + +
+ – +
+ – +
+ + –/(+)
–/(+) + +
+ + –
– + +
+ +
–/(+) +
+ –
+ –
+ +
– +
+ +
(+) +
Zadanie 33. (1 pkt) Uzupełnij rubryki tabeli w wierszu dotyczącym występowania ściany komórkowej w komórkach różnych grup organizmów.
Strona 3 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 34. (2 pkt) Różnorodność biologiczną można opisywać, stosując wiele kryteriów. Na podstawie informacji z tabeli określ, którą grupę organizmów cechuje największa różnorodność w zakresie wymienionych cech. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (1 pkt) Na wybranym przykładzie cech ujawnionych w tabeli przedstaw związek między budową i czynnościami życiowymi grzybów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 36. (1 pkt) Sposoby oddychania zwierząt oznaczono w tabeli, używając odpowiednio symboli (+), +. Przedstaw biologiczne uzasadnienie przewagi ilościowej jednego ze sposobów oddychania w świecie zwierząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 37. (2 pkt) Organizmy można porządkować według różnych kryteriów. Przyporządkuj nazwy niżej wymienionych rodzajów zwierząt do grup, z których jedną charakteryzuje wytwarzanie w czasie rozwoju błon płodowych, a drugą zapłodnienie zewnętrzne. Rodzaje zwierząt: gołąb, karp, niedźwiedź, zaskroniec, lis, żaba. Wytwarzanie błon płodowych: .................................................................................................... Zapłodnienie zewnętrzne: ............................................................................................................
Zadanie 38. (2 pkt) Zdolność ptaków do lotu wiąże się z wieloma przystosowaniami w ich budowie i fizjologii. Spośród niżej wymienionych cech charakterystycznych dla ptaków wybierz te, które stanowią przystosowanie do lotu i podziel je na przystosowania anatomiczne oraz fizjologiczne (posługuj się oznaczeniami literowymi cech). A – redukcja odcinka ogonowego w kręgosłupie E – różnobarwne upierzenie B – częste usuwanie kału F – podwójne oddychanie C – występowanie wola w przewodzie pokarmowym G – dobry słuch D – odżywianie się różnorodnym pokarmem H – worki powietrzne Przystosowania anatomiczne: ....................
Przystosowania fizjologiczne: .......................
Strona 4 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 39. (1 pkt) W tabeli zebrano wyniki pewnych badań dotyczących czterech gatunków żab. Rodzaj czynnika badanego w czasie rozwoju Optymalna temperatura wody w czasie rozwoju Dolna granica tolerancji termicznej Górna granica tolerancji termicznej
Rana sylvatica 10oC 2,5oC 24oC
Nazwa gatunkowa Rana Rana Rana pipiens palustris clamitans 12oC 15oC 25oC 6oC 7oC 11oC 28oC 30oC 35oC
Sformułuj prawdopodobny problem badawczy, do rozwiązania którego mogą być wykorzystane wyniki tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 40. (2 pkt) Tkankę miękiszową dzieli się na kilka rodzajów w zależności od pełnionych funkcji. Na przykładzie dwóch rodzajów miękiszu (podaj ich nazwy) przedstaw dla każdego z nich charakterystyczną cechę budowy i związaną z nią pełnioną funkcję. ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 41. (2 pkt) Rysunki ilustrują modyfikacje organów wegetatywnych roślin na przykładzie cebuli (Allium cepa) i kaktusa (Echinocactus ornatus). Wyjaśnij, na czym polegają przystosowania tych roślin do określonych warunków środowiska, związane z wykształceniem zmodyfikowanych liści (wskazanych na rysunkach).
liście
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 5 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 42. (2 pkt) Wykres ilustruje przebieg absorpcji i transpiracji wody w ciągu doby.
Wykorzystując dane z wykresu, wyjaśnij: – czy o godzinie 1500 bilans wodny rośliny jest dodatni czy ujemny, – od której godziny podlewanie roślin zapewnia utrzymanie właściwego bilansu wodnego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 43. (2 pkt) W tabeli zebrano wyniki obserwacji mikroskopowych dotyczące rozmieszczenia i liczby aparatów szparkowych na cm2 liści różnych roślin.
Rodzaj rośliny
Liczba aparatów szparkowych na cm2 Średnia z obu Średnia na stronie liścia stron liścia górnej dolnej
Lucerna
15350
16900
13800
Jabłoń
14700
0
29400
Interpretując dane z tabeli, określ, który rodzaj rośliny z takiej samej powierzchni liści (w zbliżonych warunkach) wyparuje więcej wody, mimo że obie rośliny posiadają zbliżoną średnią liczbę aparatów szparkowych przypadającą na cm2 liścia. Wyjaśnij, dlaczego tak się dzieje. ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 6 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 44. (1 pkt) Poniżej w uproszczony sposób zilustrowano wyniki pewnego doświadczenia.
Sformułuj wniosek na podstawie analizy przedstawionych graficznie wyników doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 45. (2 pkt) W tabeli umieszczono przykładowe wartości dla dwóch rodzajów roślin, dotyczące wzrostu i intensywności fotosyntezy przy różnej intensywności światła. Intensywność światła w %
Fotosynteza (netto) µmole CO2/m2/sek Niecierpek Groch
Wzrost mm/godz Niecierpek
Groch
100
11
18
0,9
1,8
50
14
16
0,98
1,1
25
8
10
0,73
0,63
10
6
4
0,64
0,38
5
5
1
0,43
0,09
Wskaż dwa sformułowania, których treść nie jest poprawną interpretacją przedstawionych danych. A. Niecierpek i groch różnie reagują na światło o takiej samej intensywności. B. Intensywność wzrostu u obu gatunków roślin jest podobna. C. Im większa intensywność fotosyntezy, tym szybszy wzrost obu roślin. D. Wzrost intensywności światła nie zawsze zwiększa intensywność fotosyntezy obu roślin. E. Im mniejsza intensywność światła, tym mniejsza intensywność wzrostu obu roślin.
Strona 7 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 46. (2 pkt) Wykorzystując dane z tabeli w poprzednim zadaniu, zilustruj wykresem słupkowym wpływ intensywności światła na wzrost niecierpka.
Zadanie 47. (2 pkt) Wykres ilustruje wrażliwość różnych części roślin na stężenie hormonów wzrostu (auksyn). Porównaj wpływ stężenia auksyn 10 –6 na wzrost łodygi i pędów bocznych.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 8 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 48. (1 pkt) Poniższy uproszczony zapis dotyczy biosyntezy białka w komórce. transkrypcja
DNA
RNA
translacja
białko
Spośród przedstawionych sformułowań wskaż to, które prawidłowo uzupełnia informacje zilustrowane schematem. A. Cząsteczki DNA przed transkrypcją ulegają samopowieleniu. B. Synteza RNA odbywa się tylko na jednej nici DNA. C. Synteza polipeptydów tworzących białka odbywa się w jądrze komórkowym. D. W translacji uczestniczy dwuniciowy RNA.
Zadanie 49. (2 pkt) Przedstawione krzyżówki ilustrują dziedziczenie barwy kwiatów (fenotypów) u dwóch różnych gatunków roślin. Krzyżówka 1. P: F1:
Krzyżówka 2.
kwiaty czerwone X kwiaty białe kwiaty różowe
P: F1:
kwiaty czerwone X kwiaty białe kwiaty czerwone
Wyjaśnij, dlaczego mimo takich samych barw kwiatów u form rodzicielskich (homozygotycznych) osobniki potomne z krzyżówki 1. wytwarzają kwiaty różowe, a z krzyżówki 2. – czerwone. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 50. (2 pkt) W wyniku nieprawidłowego przebiegu mejozy powstały dwa rodzaje plemników. Jedne zawierały oba chromosomy płci (X i Y), drugie nie zawierały żadnego z nich. Zapisz symbolami możliwe składy zygot pod względem chromosomów płci po połączeniu każdego rodzaju plemnika z prawidłowo wytworzoną komórką jajową. Określ rodzaj mutacji, do którego należy zaliczyć zmianę genetyczną zilustrowaną przedstawionym przykładem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 9 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 51. (2 pkt) Poniżej przedstawiono pączkowanie stułbi i jeden ze sposobów rozmnażania się poziomki.
Porównaj (wykorzystując rysunki) stopień podobieństwa genetycznego między osobnikami macierzystymi i potomnymi w przypadku stułbi i w przypadku poziomki. Przedstaw oraz uzasadnij wynik porównania. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 52. (2 pkt) Na podstawie poniższego tekstu określ dwie cechy bakterii, które sprawiają, że te organizmy wykorzystywane są na skalę przemysłową w procesach biotechnologicznych (nie cytuj sformułowań z tekstu). Biotechnologia wykorzystuje dla celów przemysłowych techniki stosowane w biologii molekularnej. Najczęściej jest nią inżynieria genetyczna. Dzięki niej można skłonić proste organizmy jednokomórkowe do produkcji na dużą skalę potrzebnych człowiekowi białek. Obiektem często wykorzystywanym przez biotechnologów są organizmy prokariotyczne – bakterie. Te mikroskopijnej wielkości organizmy, występujące w całej biosferze, między innymi nie mają wykształconego jądra komórkowego, plastydów i mitochondriów. Niektóre bakterie dzielą się nawet kilka razy w ciągu godziny.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 53. (2 pkt) Po przeczytaniu tekstu (opracowanego na podstawie artykułu z poczytnego tygodnika) – niezależnie od swoich poglądów – sformułuj dwa argumenty popierające badania nad przekształcaniem dojrzałych komórek skóry w komórki macierzyste. Uczeni od dawna starają się znaleźć źródło zastępczych tkanek i narządów dla chorych ludzi. Wykonano wiele obiecujących doświadczeń z tzw. embrionalnymi komórkami macierzystymi. Eksperymenty te wywołują jednak silny sprzeciw natury etycznej. W 2001 roku podano informację, że zespołowi (jego trzon stanowili uczeni, którzy sklonowali owieczkę Dolly) udało się przeprogramować w pełni dojrzałe komórki zwierząt. Prawdopodobnie za pomocą odpowiedniej substancji chemicznej uczeni zmusili dojrzałe komórki skóry bydlęcej do przekształcenia się w komórki macierzyste. Komórki te następnie skierowane na inną drogę rozwoju przekształciły się w komórki serca. Gdyby udało się eksperyment powtórzyć z komórkami ludzkiej skóry, może bylibyśmy świadkami przełomu w poszukiwaniach indywidualnego magazynu części zamiennych dla każdego z nas.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Strona 10 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 54. (1 pkt) Rysunki przedstawiają profile czaszek różnych form w ewolucji człowiekowatych.
Porównując wygląd czaszek można stwierdzić, że I. zwiększyła się pojemność puszki mózgowej. II. powiększyła się twarzoczaszka w stosunku do mózgoczaszki. III. twarzoczaszka uległa spłaszczeniu. IV. nastąpiła zmiana sposobu połączenia żuchwy z innymi kośćmi czaszki. Wybierz odpowiedź zawierającą prawdziwe stwierdzenia. A. I, II B. I, III C. II, IV D. III, IV
Zadanie 55. (2 pkt) Współczesna nauka traktuje ewolucję nie jako ciąg zmian postępowych, prowadzących od form gorszych do lepszych, lecz jako historię dostosowywania się (adaptacji) organizmów do środowiska, w którym żyją. Określ, który ciąg rysunków (A czy B), według współczesnej koncepcji, odzwierciedla przebieg ewolucji koniowatych oraz wyjaśnij, co oznaczono na schemacie literami X.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 11 z 12
Próbny egzamin maturalny z biologii Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 56. (2 pkt) W otaczającym nas środowisku przyrodniczym można wyróżnić wiele tworzących go elementów. Określ kryterium i uporządkuj według niego przedstawione niżej elementy środowiska przyrodniczego, posługując się ich oznaczeniami literowymi. A. populacja, B. ekosystem, C. osobnik, D. biocenoza, E. biosfera. Kryterium: .................................................................................................................................... Uporządkowanie elementów środowiska wg powyższego kryterium: ........................................ .......................................................................................................................................................
Zadanie 57. (2 pkt) Wykorzystując informacje z poniższego tekstu, określ czynnik sprzyjający rozprzestrzenianiu się pasożytów. Odpowiedź uzasadnij. W stadach zebr i antylop w Afryce jest większe zagrożenie wystąpienia epidemii niż wśród dużych ssaków kopytnych, żyjących pojedynczo w puszczach tropikalnych. W przypadku ludzi na przykład epidemie grypy to zjawisko typowo miejskie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 58. (2 pkt) Interpretując informacje z poniższego tekstu, wyjaśnij, dlaczego wprowadzenie do Jeziora Wiktorii populacji okonia może doprowadzić do naruszenia równowagi biocenotycznej w tym ekosystemie. Nieodpowiedzialna działalność człowieka w przyrodzie może doprowadzić do naruszenia równowagi. Na przykład do Jeziora Wiktorii (Afryka), charakteryzującego się ogromną różnorodnością ryb z rodziny pielęgnicowatych (wielkość ryb 20 – 40 cm), wprowadzono okonia nilowego, drapieżnika (ostatnie ogniwo w łańcuchach pokarmowych) osiągającego 2 m długości. Okoń poza pielęgnicami żywi się krewetkami i mniejszymi okazami własnego gatunku (jest kanibalem). ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Strona 12 z 12
(Wypełnia kandydat przed rozpoczęciem pracy)
KOD KANDYDATA
ARKUSZ EGZAMINACYJNY Z BIOLOGII Czas pracy 120 minut
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 17 stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Rozwiązania i odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Nie używaj korektora. 4. Błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
EGZAMIN WSTĘPNY NA AKADEMIĘ MEDYCZNĄ
ROK 2005
Życzymy powodzenia! Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 pkt, co równa się 100 pkt przeliczeniowym do celów rekrutacji
(Wypełnia kandydat przed rozpoczęciem pracy)
PESEL KANDYDATA
2
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
Zadanie 1. (2 pkt) Spośród wymienionych poniżej organelli komórkowych wybierz te dwa, które posiadają własne DNA. Retikulum endoplazmatyczne, mitochondria, peroksysomy, chloroplasty, struktury Golgiego. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono dwa rodzaje tkanek mięśniowych.
A
B
Podaj dwie różnice w budowie przedstawionych tkanek. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
3
Zadanie 3. (2 pkt) Glukoza jest całkowicie wchłaniana ze światła jelita cienkiego, nawet wbrew gradientowi stężeń tzn. ze środowiska o niższym stężeniu glukozy do środowiska o wyższym stężeniu glukozy.
Korzystając z powyższego schematu uzasadnij, podając jeden argument, dlaczego możliwy jest transport glukozy wbrew gradientowi stężeń. Określ sposób wchłaniania fruktozy ze światła jelita. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... D
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
4
Zadanie 4. (1 pkt) Niektóre antybiotyki mogą mieć wpływ na przebieg procesu ekspresji genów.
chromomycyna
Określ, na jakim etapie ekspresji genów może dojść do zahamowania tego procesu przez chromomycynę. ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (1 pkt) W przewodzie pokarmowym termitów występują organizmy wytwarzające enzymy niezbędne do rozkładu celulozy. Termity korzystają z przetworzonego przez nie pokarmu, zwiększając w ten sposób efektywność pozyskiwania energii. Jest to przykład zależności pomiędzy populacjami określany jako A. B. C. D.
komensalizm. mutualizm. protokooperacja. pasożytnictwo.
Zaznacz poprawną odpowiedź.
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
5
Zadanie 6. (1 pkt) Studenci przygotowali następujący zestaw doświadczalny:
Sformułuj problem badawczy do tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Komórkę roślinną umieszczono w roztworze chlorku sodu i zaobserwowano zmiany, które przedstawiono na poniższym rysunku.
Podaj nazwę procesu przedstawionego na rysunku oraz opisz ten proces. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
Zadanie 8. (1 pkt) Podaj nazwę procesu oznaczonego na schemacie symbolem X.
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (1 pkt) W laboratorium przeprowadzono eksperyment, uzyskując następujące rezultaty. Białe myszy hodowane za młodu w temperaturze około 6oC osiągały większe rozmiary ciała od kontrolnych (15oC), a z kolei hodowane w wyższej temperaturze (26oC) były mniejsze. Wyjaśnij, dlaczego zwierzęta hodowane w niższej temperaturze osiągały większe rozmiary. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (1 pkt) Muchomor sromotnikowy zawiera toksynę, która wiąże się z polimerazą RNA, czyli z enzymem syntetyzującym cząsteczki mRNA w komórkach ciała. Uzasadnij, dlaczego toksyna spowodować śmierć człowieka.
zawarta
w
muchomorze
sromotnikowym
może
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
7
Zadanie 11. (2 pkt) Na schematach A i B przedstawiono mechanizm regulacji ekspresji genów u Prokariota (operon laktozowy).
A
B Określ, na którym schemacie (A czy B) przedstawiono blokadę represora oraz określ, jakie są tego konsekwencje w komórce Prokariota. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
Zadanie 12. (2 pkt) Schemat przedstawia przebieg oddychania beztlenowego.
Uzasadnij, że oddychanie beztlenowe jest procesem katabolicznym. Określ, jaką rolę spełnia proces redukcji pirogronianu do mleczanu, jeżeli w procesie tym komórka nie uzyskuje energii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt) Łańcuch polipeptydowy składa się ze 116 aminokwasów. Określ, z ilu co najmniej nukleotydów musiał być zbudowany gen kodujący ten łańcuch polipeptydowy. Odpowiedź uzasadnij podając jeden argument. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
9
Zadanie 14. (2 pkt) Żółć pełni funkcję wydzieliny, przekazywanej przez wątrobę do przewodu pokarmowego. Głównymi składnikami żółci są związki nieorganiczne i organiczne. Wśród nich 97% zajmuje woda, 0,7% sole kwasów nieorganicznych, 0,2% barwniki żółciowe, 0,7% sole kwasów żółciowych oraz 0,06-0,16% cholesterol i 0,08% kwasy tłuszczowe. Zaprojektuj tabelę i wpisz do niej informacje zawarte w tekście.
Zadanie 15. (2 pkt) W tabeli przedstawiono wybrane produkty przemian azotowych. Rodzaj związku azotowego
Toksyczność związku
Organizmy wydalające dany związek (przykłady)
amoniak
bardzo duża
ryby słodkowodne
kwas moczowy
mała
gady lądowe, ptaki
Wykaż związek wydalanego produktu przemiany materii ze środowiskiem życia zwierząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
10
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
Zadanie 16. (3 pkt) Gady są owodniowcami, gdyż w rozwoju płodowym wytwarzają błony płodowe. Na schemacie błony płodowe oznaczono literami A, B, C.
Podaj nazwy błon płodowych (A, B, C) oraz określ funkcję każdej z nich. A. .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... B. .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... C. .................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Postanowiono zweryfikować doświadczalnie następującą hipotezę: wzrost temperatury zwiększa intensywność parowania wody z roślin. Zaplanuj doświadczenie (opis zestawu doświadczalnego i przebieg doświadczenia), które sprawdzi słuszność postawionej hipotezy. Do projektu doświadczenia należy wykorzystać: trzykrotkę, zestaw probówek, cylinder miarowy, olej, wodę, kroplomierz, linijkę oraz klimatyzatory komorowe (zapewniające utrzymanie określonej temperatury). ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
11
Zadanie 18. (2 pkt) U człowieka występuje uzębienie mleczne (A) a następnie uzębienie stałe (B). A
B siekacze kły siekacze
zęby przedtrzonowe kły
zęby trzonowe
Wymień jedno podobieństwo i jedną różnicę w uzębieniu mlecznym i stałym człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (3 pkt) Kwasy nukleinowe zbudowane są z nukleotydów. Każdy nukleotyd składa się z zasady azotowej, cukru pięciowęglowego i reszty kwasu fosforowego. Wymień trzy cechy budowy, które różnią cząsteczkę DNA od RNA. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
Zadanie 20. (2 pkt) Formy troficzne pierwotniaków mogą być haplontami lub diplontami. Na schematach przedstawiono dwa rodzaje ich cykli życiowych.
Wyjaśnij, jaką rolę spełnia mejoza w każdym z tych cykli. Cykl A ......................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Cykl B ......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Tam, gdzie niemożliwa jest ochrona in situ gatunki albo przynajmniej ich DNA, jeśli w ogóle mają być zachowane, muszą być chronione za pomocą metod ex situ w muzeach, herbariach czy zwierzyńcach. Takie zasoby materiału biologicznego w postaci zwierząt z ogrodów zoologicznych czy roślin z ogrodów botanicznych, a także kolekcje DNA nazywa się bankami genów. Gatunki lub odmiany roślin, np. uprawnych, przechowuje się najłatwiej w bankach nasion. Podaj jeden argument uzasadniający celowość tworzenia banków genów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
13
Zadanie 22. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces syntezy mocznika. MITOCHONDRIUM ornityna
cytrulina
CYTOPLAZMA
Wyjaśnij, dlaczego proces ten przebiega w wątrobie i zlokalizowany jest częściowo na terenie mitochondriów. W uzasadnieniu posłuż się dwoma argumentami. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt) Przyczyną eutrofizacji jezior mogą być spływające z pól nawozy mineralne. Oceń, czy to stwierdzenie jest prawdziwe, a w uzasadnieniu posłuż się jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
14
Zadanie 24. (2 pkt) Krew z żołądka, śledziony, jelit i trzustki jest odprowadzana układem wrotnym do wątroby.
B
A
Określ, w którym naczyniu krwionośnym (A czy B) poziom glukozy jest niższy. Odpowiedź uzasadnij, podając jeden argument. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Komórki diploidalne człowieka zawierają 46 chromosomów, to jest 22 pary autosomów i dwa chromosomy płci. Na schemacie przedstawiono kariotyp osoby chorej.
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
15
Określ, na czym polega nieprawidłowość w przedstawionym kariotypie. Wyjaśnij, jakie to pociąga za sobą konsekwencje w stanie zdrowia człowieka (podaj przynajmniej 2 cechy). ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Wykresy A, B, C przedstawiają efekty działania różnych form doboru naturalnego (cechy eliminowane zaznaczono czarnym kolorem). Na osi Y zaznaczono rozkład danej cechy w populacji (wyrażony liczbą osobników), na osi X określoną cechę (np. wielkość osobników). A B C Y
Y
X
Y
Y
Y
Y
X
X
X
X Y
X
X Y
Y
X
X
Wskaż, który zestaw wykresów (spośród A, B, C) przedstawia zmiany zachodzące w populacji w wyniku działania doboru różnicującego. Uzasadnij swój wybór, podając jeden argument. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
16
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
Zadanie 27. (1 pkt) Schematy A i B ilustrują dwie różne hipotezy dotyczące pochodzenia człowieka współczesnego.
Hipoteza I – Homo sapiens powstał w Afryce skąd rozprzestrzenił się na pozostałe kontynenty. Hipoteza II – ewolucja Homo sapiens przebiegała stopniowo na różnych kontynentach przy stałych kontaktach genetycznych pomiędzy różnymi populacjami praludzkimi. Schematom A i B przyporządkuj odpowiednie hipotezy. Schemat A – ................................................................................................................................ Schemat B – ................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono etapy procesu klonowania DNA.
Enzym A
ligaza
Podaj nazwę enzymu oznaczonego literą A oraz określ jego rolę w tym procesie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2005 r.
BRUDNOPIS
17
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
MBI-P1A1P-052
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut
ARKUSZ I MAJ ROK 2005
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora. 5. Błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 6. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 7. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 8. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 9. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy
tylko OKE Kraków, OKE Wrocław
PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 1. (2 pkt) Schemat przedstawia budowę skóry człowieka.
Podaj nazwy struktur oznaczonych literami A i B oraz określ, jaką funkcję pełni każda z nich. A - ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ B - ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Schemat przedstawia budowę tkanki kostnej. Określ cechę budowy tkanki kostnej, która pozwala zaliczyć tę tkankę do grupy tkanek łącznych. ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
3
Zadanie 3. (2 pkt) Układ szkieletowy pełni w organizmie człowieka różnorodne funkcje. Jedną z nich jest ochrona ważnych narządów wewnętrznych. Podaj dwa przykłady, elementów układu szkieletowego i nazwij narządy przez nie chronione. 1..................................................................................................................................................... 2.....................................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Rysunek przedstawia mięśnie ramienia człowieka.
Wyjaśnij, jakie znaczenie w ruchu kończyny górnej ma skurcz a) mięśnia dwugłowego ramienia............................................................................................... .................................................................................................................................................. b) mięśnia trójgłowego ramienia............................................................................................... ..................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny, która jest jednocześnie magazynem żelaza dla naszego organizmu. Dzienne zapotrzebowanie na żelazo dla dorosłego mężczyzny wynosi 15 mg, a dla dorosłej kobiety 18 mg. Podaj jeden skutek zdrowotny niedoboru żelaza dla organizmu człowieka oraz wyjaśnij, dlaczego dzienne zapotrzebowanie na żelazo dorosłych kobiet jest większe niż zapotrzebowanie dorosłych mężczyzn. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 6. (2 pkt) Przedstaw schematyczny zapis kolejnych etapów trawienia skrobi przez człowieka bez ich lokalizacji w organizmie. Uwzględnij następujące substancje: glukoza, skrobia, maltoza, dekstryny, maltaza jelitowa, amylaza ślinowa, amylaza trzustkowa.
Zadanie 7. (2 pkt) Wchłanianie glukozy przez komórki powierzchniowe (enterocyty) kosmków jelitowych jelita cienkiego zachodzi niezgodnie z gradientem stężeń i trwa do zupełnego jej wychwycenia z treści pokarmowej w jelicie. Określ, jaki to rodzaj transportu (czynny czy bierny). Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) Schemat regulacji stężenia glukozy we krwi. A
Obniżony poziom glukozy
insulina glukagon
Trzustka
B
Wątroba
Podwyższony poziom glukozy
Ustal, w którym miejscu schematu, A czy B, należy wstawić opis: pobudzanie wytwarzania glukagonu, a w którym z tych miejsc należy wstawić opis: pobudzanie wytwarzania insuliny. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
5
Zadanie 9. (1 pkt) W skład niektórych, dostępnych na rynku, preparatów odchudzających wchodzi błonnik. Zalecane stosowanie polega, np. na połykaniu około 15 – 20 minut przed posiłkiem pigułek zawierających błonnik, które należy popić wodą. Wyjaśnij rolę tak stosowanego błonnika w procesie odchudzania. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (3 pkt) Schemat ilustruje procesy zachodzące w erytrocytach. I
4 O2 + Hb
oksyhemoglobina II
a) Określ, gdzie w organizmie zachodzi proces I, a gdzie proces II. b) Wyjaśnij, co oznacza, że oksyhemoglobina jest utlenowaną hemoglobiną. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Uczeń ma do dyspozycji: zlewkę szklaną, wodę wapienną [roztwór Ca(OH)2], rurkę szklaną. Podaj kolejność czynności ucznia, który na lekcji biologii sprawdzi, że w powietrzu wydychanym znajduje się CO2. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 12. (2 pkt) Miażdżyca naczyń krwionośnych spowodowana jest, między innymi, gromadzeniem się tłuszczów, głównie cholesterolu, wewnątrz ścian tętnic (powstają tzw. blaszki miażdżycowe). Zmiany te są przyczyną zwężania się, a czasem całkowitego zamknięcia światła tętnic, co utrudnia przepływ krwi przez tętnice. Schorzenie to dotyczy też naczyń wieńcowych serca, które zaopatrują w krew mięsień sercowy. Uzasadnij pogląd, że miażdżyca naczyń wieńcowych może doprowadzić do a) niewydolności krążenia. b) zawału serca. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Gdy zranimy ciało i nie oczyścimy rany, do organizmu mogą wniknąć bakterie tężca. Toksyny produkowane przez te bakterie mogą spowodować bardzo groźne dla organizmu skutki. Żeby temu przeciwdziałać, podaje się zranionemu surowicę przeciwtężcową. Odporność organizmu uzyskana przy zastosowaniu surowicy przeciwtężcowej jest A. B. C. D.
naturalna, bierna. naturalna, czynna. sztuczna, bierna. sztuczna, czynna.
Zadanie 14. (2 pkt) W pewnej miejscowości większość mieszkańców sprzeciwiła się planowanej tam budowie ośrodka dla nosicieli wirusa HIV, w tym chorych na AIDS. Mieszkańcy uzasadniali swój sprzeciw troską o zdrowie własne i swoich dzieci. Przedstaw dwa różne argumenty, które pozwolą przekonać mieszkańców tej miejscowości, że sama obecność nosicieli wirusa HIV i chorych na AIDS nie powoduje zagrożenia zakażeniem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
7
Zadanie 15. (2 pkt) Schemat przedstawia w sposób uproszczony wytwarzanie moczu w kanaliku nerkowym.
Określ, w której części nefronu (A, B czy C) zachodzi proces filtracji. Podaj nazwę produktu otrzymanego w wyniku filtracji. .......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt) Jeżeli umysł człowieka nie napotyka coraz to nowych wyzwań, przyzwyczaja się do rutynowego działania i sprawność intelektualna człowieka maleje. Zaproponuj dwa przykłady działań człowieka, które umożliwią mu zachowanie dużej sprawności umysłu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Ze względu na rodzaj odbieranego bodźca receptory dzielimy na następujące grupy: a) fotoreceptory, b) chemoreceptory,
c) mechanoreceptory, d) elektroreceptory.
Określ, do których z wymienionych grup należą receptory umożliwiające funkcjonowanie: I – narządów smaku i węchu, II – narządu słuchu i równowagi. I.....................................................................
II..................................................................
8
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 18. (2 pkt) Ilość światła docierającego do siatkówki oka zależy od wielkości źrenicy. Wielkość ta jest regulowana przez tęczówkę oka i zależy od warunków świetlnych otoczenia. Wyjaśnij, w jaki sposób warunki świetlne otoczenia wpływają na wielkość źrenicy oka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) W Polsce i na świecie zauważono od dawna zanikanie u niektórych dorosłych umiejętności czytania i pisania (czyli zjawisko wtórnego analfabetyzmu), mimo że opanowali oni te czynności w szkole. Określ, do jakiej kategorii odruchów należą umiejętności czytania i pisania oraz wyjaśnij, dlaczego. Podaj prawdopodobną przyczynę zaniku tego typu odruchu wśród wtórnych analfabetów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) U człowieka występuje zróżnicowanie cech (dymorfizm płciowy), dzięki którym możemy odróżnić kobietę od mężczyzny. Podaj dwa przykłady cech budowy ciała człowieka, które określają różnice między kobietą i mężczyzną. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
9
Zadanie 21. (2 pkt) Schemat przedstawia kariotyp kobiety z zespołem Downa.
Ustal, jaki to rodzaj mutacji oraz wyjaśnij, na czym polega ta mutacja w przypadku zespołu Downa. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) Pewien gatunek bakterii produkuje substancję Bt, która jest trująca m.in. dla larw stonki ziemniaczanej, a nie jest szkodliwa dla ludzi. W zwalczaniu stonki ziemniaczanej substancję tę można stosować w sposób tradycyjny (opryskiwanie upraw ziemniaków) lub zastosować metodę genetycznej modyfikacji ziemniaków. Wyjaśnij, na czym, w tym przypadku, polega metoda genetycznej modyfikacji roślin, oraz uzasadnij, że metoda genetyczna mniej szkodzi środowisku niż Bt użyte tradycyjnie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
10
Zadanie 23. (1 pkt) Z podanych niżej przykładów wybierz zapis na pewno nieprawidłowy. A) kodon ACU
treonina
B) kodon GAU
asparagina
arginina C) kodon AGC lizyna AGU D) kodony: AGC
seryna
Zadanie 24. (1 pkt) U kobiet uszkodzenie genu BRCA1 często kończy się zachorowaniem na raka piersi. Wyjaśnij, jakie znaczenie dla profilaktyki raka piersi mają badania genetyczne wykrywające u kobiet uszkodzenie tego genu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Substancje chemiczne, np. środki stosowane do zwalczania chwastów i szkodników, znajdujące się w środowisku mogą przemieszczać się wzdłuż łańcuchów pokarmowych. Schemat przedstawia zmiany poziomu stężenia środka owadobójczego (jednostki umowne), np. DDT, w poszczególnych ogniwach łańcucha pokarmowego stawu, który tworzą: rybołów, larwy jętki, fitoplankton, pstrąg.
1 ............... producenci
4 ..............
50 ...............
konsumenci I
konsumenci II
800 ............... konsumenci III
Wpisz w odpowiednie prostokąty schematu organizmy wymienione w zadaniu i wyjaśnij, dlaczego u konsumentów III rzędu występuje najwyższy poziom stężenia DDT.
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
11
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Schemat sieci pokarmowych w ekosystemie lasu bukowego.
W przedstawionym lesie bukowym zastosowano środek owadobójczy niszczący wszystkie owady. Podaj dwa przykłady skutków ekologicznych zastosowania tego środka owadobójczego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 27. (2 pkt) W 1839 r. farmerzy australijscy sprowadzili do swojej ojczyzny olbrzymie opuncje, by wykorzystać je na żywopłoty. Plenność opuncji przerosła jednak ich oczekiwania i wkrótce roślina ta stała się plagą. W 1924 r. zajęła powierzchnię liczącą ponad 3 miliony hektarów pól uprawnych! Nie pomogło karczowanie, ani środki chemiczne. Dopiero sprowadzona z Ameryki gąsienica Cactoblastis cactorum uporała się z nią. Wdzięczni Australijczycy wystawili żarłocznemu szkodnikowi pomnik. a) Uzasadnij, podając jeden argument, że nazwanie w powyższym tekście gąsienicy Cactoblastis cactorum szkodnikiem jest niestosowne w opisanej sytuacji. b) Podaj przykład korzyści dla środowiska wynikającej z metody przyjętej przez farmerów. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
BRUDNOPIS
13
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
dysleksja
MATERIAŁ DIAGNOSTYCZNY Z BIOLOGII Arkusz I
ARKUSZ I
POZIOM PODSTAWOWY
GRUDZIEŃ
Czas pracy 120 minut
ROK 2005
Instrukcja dla ucznia 1. Sprawdź, czy arkusz zawiera 12 ponumerowanych stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego badanie. 2. Rozwiązania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje uczeń. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla oceniającego. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne Zamaluj zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Wypełnia uczeń przed rozpoczęciem pracy
PESEL UCZNIA
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia uczeń przed rozpoczęciem pracy
KOD UCZNIA
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 1. (2 pkt) Budowa określonych struktur w organizmie człowieka ma związek z pełnionymi przez nie funkcjami. Uzupełnij puste rubryki w poniższej tabeli, wpisując brakujące informacje. Lp.
Nazwa elementów strukturalnych w organizmie człowieka
1.
Mięśnie szkieletowe
2.
Płuca
3.
Układ pokarmowy
4.
Czerwone krwinki (erytrocyty)
Pełniona funkcja
Adaptacja w budowie do pełnionej funkcji
Obecność struktur kurczliwych (miofibryli) Duża liczba cienkościennych pęcherzyków płucnych Wchłanianie składników pokarmowych Obecność hemoglobiny
Zadanie 2. (2 pkt) Wydzieliny gruczołów trawiennych wprowadzane są do różnych części przewodu pokarmowego. Podaj nazwy dwóch gruczołów uchodzących przewodami do dwunastnicy oraz określ rolę wydzieliny każdego z nich w procesie trawienia pokarmu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Poniżej przedstawiono schematy przekrojów poprzecznych przez tętnicę (A) i żyłę (B). błona zewnętrzna (tkanka łączna) błona środkowa środkowa błona (tkanka mięśniowa)
A
śródbłonek
B
Na podstawie porównania schematów opisz jedno podobieństwo i jedną różnicę w budowie ścian tętnicy i żyły. Podobieństwo: .............................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... Różnica: ....................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 3 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 4. (1 pkt) W usuwaniu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii z organizmu do otoczenia, poza układem wydalniczym, uczestniczą też inne struktury organizmu człowieka. Wymień taką strukturę i przypisz jej rodzaj (rodzaje) wydalanych produktów przemiany materii. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Poniżej przedstawiono w sposób schematyczny elementy składowe szkieletu człowieka. odcinek ............................ odcinek ............................ odcinek ............................ odcinek ............................
Uzupełnij opis rysunku o nazwy wskazanych czterech odcinków kręgosłupa.
Zadanie 6. (2 pkt) Poniższymi rysunkami w sposób uproszczony przedstawiono budowę miofibryli z włókna mięśnia poprzecznie prążkowanego (I) i ich zmiany w czasie skurczu (II – rozkurcz, III – skurcz). I
II III Zdolność włókien mięśniowych do skurczu wynika z ich szczególnej budowy. W obrębie włókna mięśniowego przebiegają miofibryle ułożone do siebie równolegle. Podstawową jednostkę kurczliwą, zwaną sarkomerem, tworzy odcinek miofibryli między dwiema wstawkami (jedną z nich oznaczono literą Z). Wnętrze sarkomeru wypełniają włókienka białkowe zbudowane głównie z dwóch rodzajów białek – aktyny i miozyny. Podczas skurczu nici aktyny przemieszczają się w kierunku środka sarkomeru. Na rysunku I zaznacz klamrą część włókna odpowiadającą sarkomerowi, a na rysunku III zaznacz położenie miozyny i aktyny.
4 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 7. (2 pkt) Ucho jest jednym z narządów zmysłów zapewniających kontakt organizmu z otoczeniem. Przedstaw przystosowanie w budowie ucha środkowego do przenoszenia fal dźwiękowych z ucha zewnętrznego do wewnętrznego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) W momencie przypadkowego dotknięcia gorącej powierzchni zaobserwujemy cofnięcie ręki, zarówno u rocznego dziecka, jak i u osoby dorosłej. Podaj nazwę rodzaju odruchu, którego przykładem jest opisana reakcja. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Przejawem homeostazy (warunku zdrowia organizmu) jest między innymi utrzymywanie wahań temperatury ciała człowieka w wąskich granicach. Jest to możliwe dzięki współdziałaniu różnych struktur organizmu. Przedstaw mechanizm pozbywania się nadmiaru ciepła z organizmu człowieka przy udziale: a) układu krwionośnego. b) gruczołów potowych. a) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... b) .................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (1 pkt) Pierwszy etap rozwoju zarodkowego człowieka (bruzdkowanie) charakteryzuje się częstymi podziałami komórkowymi. Między kolejnymi podziałami dochodzi do wzmożonej syntezy między innymi DNA i białek. Podaj, dzięki jakiemu procesowi, mimo wzmożonej syntezy DNA, komórki zarodka człowieka pozostają diploidalne. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 5 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 11. (2 pkt) Pewne białko A jest kodowane przez 243 triplety (kodony), a białko B – przez 243 nukleotydy. Podaj, która cząsteczka białka (A czy B) będzie zbudowana z większej liczby aminokwasów. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Zdrowy styl życia, prawidłowe odżywianie, dbałość o własną sylwetkę i kondycję są coraz powszechniejsze. Oto lista wybranych zaleceń zdrowego odżywiania się człowieka: I - dbaj o różnorodność spożywanych produktów, II - wypijaj codziennie co najmniej dwie duże szklanki mleka, III - spożywaj zarówno białko roślinne, jak i zwierzęce, IV - spożywaj tłuszcze (szczególnie zwierzęce) z umiarem, V - zjadaj codziennie warzywa i owoce, VI - nie objadaj się słodyczami, VII - ograniczaj spożycie soli. Zaznacz odpowiedź (spośród A, B, C, D) uwzględniającą dwa z powyższych zaleceń, których przestrzeganie bezpośrednio zapobiega otyłości. A. I, II B. IV, VI C. III, V D. VI, VII
Zadanie 13. (2 pkt) Nieprawidłowe odżywianie się może sprzyjać powstawaniu różnych schorzeń. Poniżej literami oznaczono rodzaje schorzeń, a cyframi – niedobory określonych składników diety. A – anemia (niedokrwistość) I – niedobór witaminy A B – krzywica u dzieci (odwapnienie kości) II – niedobór witaminy C C – zaburzenie widzenia (szczególnie o zmroku) III – niedobór witaminy D D – szkorbut (uszkodzenie dziąseł, wypadanie zębów) IV – niedobór jodu V – niedobór żelaza Każdemu z rodzajów schorzenia przyporządkuj składnik, którego niedobór może sprzyjać powstawaniu tego schorzenia. A - ........
B - ........
C - ........
D - ........
6 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 14. (2 pkt) Jednym ze wskaźników zdrowego trybu życia i racjonalnego odżywiania się człowieka jest zachowanie prawidłowej masy ciała w stosunku do wysokości.
Na podstawie powyższego nomogramu podaj zakresy wartości masy ciała dla człowieka o wysokości 158 cm w przypadkach niedowagi i otyłości. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) W życiu człowieka nie da się całkowicie uniknąć stresu. Miarą reakcji naszego organizmu na wzrastający stres jest między innymi wzrost stężenia we krwi hormonu nadnerczy zwanego kortyzolem. Przeciętną dobową zmianę stężenia kortyzolu pokazano na poniższym wykresie.
Odczytaj z wykresu i zapisz godzinę, o której organizm człowieka wykazuje najwyższą gotowość do reakcji na stres oraz czas (od – do) braku takiej gotowości. .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 7 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 16. (2 pkt) W organizmie człowieka wzajemne oddziaływanie układów: nerwowego, hormonalnego i odpornościowego odbywa się między innymi za pośrednictwem substancji zwanych mediatorami. Przykładem mediatora (z grupy hormonów) jest adrenalina, która również ma związek z wytwarzaniem kortyzolu, wpływającego na reakcje odpornościowe. Nawiązując do powyższego tekstu, wyjaśnij, dlaczego jedną z reakcji człowieka na długotrwały stres może być większa podatność na choroby. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Rozwój zarodka i płodu uzależniony jest od jego DNA (genomu) i czynników zewnętrznych. Do oceny rozwoju płodu wykorzystuje się badania prenatalne. Badania te mogą polegać na przykład na wykonaniu USG płodu (w celu określenia stanu kośćca i stawów, a także serca, wątroby itp.), pobraniu próbek płynu owodniowego lub krwi płodu z pępowiny (ich analiza pozwala na przykład wykryć nieprawidłowości genetyczne, metaboliczne itp.). Badania prenatalne mogą wywoływać wiele emocji. Jakie jest Twoje stanowisko w sprawie przeprowadzania badań prenatalnych? Przedstaw je, posługując się dwoma argumentami. Argument 1.: ................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Argument 2.: ................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Organizm człowieka narażony jest na oddziaływanie różnych czynników chorobotwórczych. Mogą stanowić je na przykład: I – promieniowanie UV, II – wirusy, III – bakterie, IV – zanieczyszczenia gazowe powietrza. Zaznacz odpowiedź, która zawiera wyłącznie czynniki wywołujące choroby zakaźne. A. I, III
B. I, II
C. II, III
D. II, IV
8 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 19. (2 pkt) Z drobnoustrojami chorobotwórczymi stykamy się nieustannie. W większości przypadków nie prowadzi to do choroby. Przedstaw po jednym przykładzie swoistej i nieswoistej reakcji obronnej organizmu na drobnoustroje chorobotwórcze. Reakcja swoista: ........................................................................................................................... Reakcja nieswoista: ......................................................................................................................
Zadanie 20. (1 pkt) Informacje zebrane w czasie dobrze zaplanowanej obserwacji dostarczają materiału przydatnego w rozwiązywaniu różnych problemów. Postanowiono przeprowadzić obserwację w celu potwierdzenia szkodliwego wpływu palenia tytoniu na wydolność oddechową człowieka. Zaproponuj, jakie grupy ludzi należy uwzględnić w obserwacji, żeby osiągnąć jej cel. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Uwzględniając informacje zawarte w poniższym tekście, dokończ schemat w taki sposób, aby ilustrował zróżnicowanie składu komórkowego i chemicznego krwi. Krew jest tkanką składającą się z elementów morfotycznych (komórek lub ich fragmentów) oraz płynnego osocza. Najliczniejszą grupę komórek krwi stanowią krwinki czerwone, transportujące tlen. Bardzo zróżnicowaną grupą komórek krwi, pełniących funkcje obronne, są krwinki białe. Wśród nich wyróżniamy między innymi granulocyty i agranulocyty. W krzepnięciu krwi biorą udział płytki krwi, które są fragmentami komórek. Głównym składnikiem osocza jest woda oraz inne substancje nieorganiczne i substancje organiczne. Do tych ostatnich substancji należą białka, wśród których dominują albuminy. Z pozostałych białek, ze względu na pełnione funkcje, na uwagę zasługują immunoglobuliny i fibrynogen.
osocze krew składniki komórkowe (morfotyczne)
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 9 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 22. (1 pkt) Poniższa tabela zawiera dane dotyczące wysokości ludzi z różnych grup etnicznych. Grupa etniczna Europejczycy Negroidzi Indianie Azjaci Nowogwinejczycy
Średnia wysokości ludzi obu płci Różnica wysokości między (w cm) mężczyznami i kobietami (w cm) 164,9 11,9 161,4 10,4 155,2 12,3 156,8 11,5 152,8 9,1
Czy uważasz, że na podstawie powyższych informacji można sformułować wniosek: im wyższa średnia wysokości ludzi obu płci, tym większa różnica wysokości między mężczyznami i kobietami? Uzasadnij odpowiedź. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt) Na poniższych schematach przedstawiono: A – prawidłowy kariotyp człowieka (obraz zespołu chromosomów, obejmujący ich liczbę i charakterystyczny wygląd), B, C i D – kariotypy z pewnymi nieprawidłowościami. Mutacje chromosomowe u ludzi mogą być przyczyną różnych chorób. Zespół Downa wywołuje obecność dodatkowego chromosomu w 21 parze, a zespół Turnera występowanie tylko jednego chromosomu płci (X).
Podaj, który schemat przedstawia kariotyp z zespołem Downa, a który z zespołem Turnera. .......................................................................................................................................................
10 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 24. (2 pkt) W 2000 roku ogłoszono, że genom człowieka został poznany. Wyjaśnij, używając dwóch argumentów, dlaczego poznanie genomu człowieka jest ważnym dla ludzkości osiągnięciem nauki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Każda populacja ma swoje miejsce w strukturze troficznej ekosystemu. Przedstawione niżej schematy w sposób uproszczony ilustrują przykładowe łańcuchy pokarmowe.
kapusta
glony
zające człowiek gąsienice motyli ptaki owadożerne ślimaki żaby człowiek człowiek
człowiek
ryby człowiek człowiek ślimaki ryby człowiek
Wykorzystując powyższe schematy, podaj dwie cechy określające umiejscowienie populacji człowieka w łańcuchach pokarmowych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Struktura i funkcjonowanie każdego ekosystemu, bez względu na jego rodzaj i wielkość, są podobne. W większości ekosystemów pierwszy poziom troficzny stanowią producenci. Przedstaw rolę producentów: a) w przepływie energii przez ekosystem. b) w krążeniu materii w ekosystemie. a) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... b) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 11 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 27. (2 pkt) Kwaśne deszcze powstają nad obszarami, gdzie atmosfera jest bardzo zanieczyszczona dwutlenkiem siarki i tlenkami azotu, pochodzącymi na przykład ze spalin samochodowych, z dużych elektrowni i elektrociepłowni spalających węgiel. Ograniczenie tego zjawiska jest możliwe przez wyraźne zmniejszenie, a najlepiej całkowite zlikwidowanie emisji zanieczyszczeń. Zaproponuj dwa prawdopodobne sposoby postępowania, które mogą doprowadzić do wyraźnej redukcji emisji zanieczyszczeń atmosfery, wywołujących kwaśne deszcze. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Nowoczesne rolnictwo, oprócz korzyści dla ludzi, przyniosło także negatywne następstwa dla środowiska przyrodniczego. Sformułuj po jednym argumencie, potwierdzającym powyższe stwierdzenie zarówno w odniesieniu do korzyści, jak i skutków negatywnych. Korzyści: ...................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Skutki negatywne: ........................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
12 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Brudnopis
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Miejsce na naklejkę z kodem
dysleksja
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I
ARKUSZ I
czas pracy 120 minut
STYCZEŃ ROK 2005
Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu wolno korzystać z ołówka, linijki, gumki. 5. Proszę pisać tylko w kolorze czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Brudnopis nie będzie oceniany. 10. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. 11. Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest karta odpowiedzi, którą wypełnia nauczyciel. Życzymy powodzenia! (Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Zadanie 1. (2 pkt) Schemat przedstawia prosty łuk odruchowy.
Podaj nazwy elementów łuku odruchowego oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 2. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka.
Podaj nazwy odcinków kręgosłupa oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2
Zadanie 3. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono zastawki występujące w sercu człowieka (widok z góry).
Podaj jedną różnicę w budowie lewej i prawej zastawki przedsionkowo – komorowej. Określ funkcję, jaką pełnią zastawki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 4. (2 pkt) Mikroelementy są niezbędnymi do życia pierwiastkami chemicznymi. 1. 2. 3. 4.
fluor jod żelazo kobalt
A. Niezbędny w transporcie tlenu jako składnik hemoglobiny. B. Niezbędny w procesach krwiotwórczych zachodzących w szpiku jako składnik witaminy B12. C. Niezbędny w regulacji procesów metabolicznych jako składnik hormonów wydzielanych przez tarczycę. D. Niezbędny w procesie skurczu mięśni. E. Utwardza kości i szkliwo zębów jest składnikiem budulcowym tych struktur.
Przyporządkuj wymienionym powyżej mikroelementom ( 1-4 ) ich rolę w organizmie. ....................................................................................................................................................... Zadanie 5. (1 pkt) Dzięki adrenalinie wydzielanej do krwiobiegu: A. Rozszerzeniu ulegają naczynia krwionośne w mięśniach, a zwężeniu w skórze. B. Zwiększa się częstość skurczów serca. C. Rozszerzają się oskrzela i zwiększa tempo oddychania. D. Obniża się poziom glukozy we krwi i spowalnia rozkład tłuszczów. Wybierz zdanie, które błędnie określa rolę adrenaliny w pierwszej fazie reakcji organizmu ludzkiego na stres. ....................................................................................................................................................... 3
Zadanie 6. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono pewien proces zachodzący w organizmie człowieka.
mitoza
Podaj nazwę przedstawionego procesu. Określ miejsce w organizmie człowieka, w którym on zachodzi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 7. (2 pkt) Schemat przedstawia pewien proces biologiczny zachodzący w komórkach.
Podaj nazwy etapów A i B przedstawionego procesu oraz określ ich znaczenie biologiczne. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 4
Zadanie 8. (1 pkt) Na schemacie zilustrowano procesy zachodzące w pętli Henlego nefronu nerki ssaka.
X
Wyjaśnij, dlaczego komórki odcinka X pętli zawierają znacznie więcej mitochondriów niż komórki w pozostałej części pętli. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
prawdopodobieństwo zajścia w ciążę (%)
Zadanie 9. (1 pkt) Podstawą planowania rodziny jest określenie momentu jajeczkowania i wyznaczenie okresu, w którym istnieje duże prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Owulacja występuje w połowie cyklu miesiączkowego. Na wykresie przedstawiono prawdopodobieństwo zajścia w ciążę w wybranych dniach cyklu. 40 30 20 10 0 6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
dni cyklu
Na podstawie analizy wykresu określ, w którym dniu cyklu miesiączkowego kobiety prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jest największe. ....................................................................................................................................................... 5
stężenie ołowiu w łożysku (jednostki umowne)
Zadanie 10. (1 pkt) Przeprowadzono badania, w których określano zależność pomiędzy wagą urodzeniową noworodka, a stężeniem ołowiu w łożysku matki. Uśrednione wyniki z wielu pomiarów zilustrowano na poniższym diagramie. 35 30 25 20 15 10 5 0 2,00-2,49
2,50-2,99
3,00-3,49
3,50-3,99
4,00-4,49
4,50-4,99
waga urodzeniowa noworodka (kg)
Jaki jest wpływ stężenia ołowiu w łożysku matki na wagę urodzeniową noworodka? ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 11. (2 pkt) Hormony mające charakter związków białkowych łączą się z receptorami błonowymi. Połączenie to uruchamia enzymy przekształcające ATP w jego cykliczną pochodną – cykliczny adenozyno- monofosforan (cAMP). cAMP zmienia przepuszczalność błony, a przedostając się do cytoplazmy, aktywuje różne enzymy, które uruchamiają lub pobudzają określone procesy metaboliczne. Hormony steroidowe łatwo przenikają przez błony, ponieważ są rozpuszczalne w tłuszczach. W cytoplazmie łączą się z receptorami i przenikają do jądra komórkowego, gdzie łączą się z materiałem genetycznym, stymulując syntezę różnych białek, zwłaszcza enzymatycznych.
Narysuj schemat ilustrujący mechanizm przedstawiony w powyższym tekście.
6
działania
hormonów
peptydowych
Zadanie 12. (2 pkt) Priony są nową klasą białkowych patogenów powodujących szereg chorób ośrodkowego układu nerwowego ludzi i zwierząt, zwanych zakaźnymi chorobami prionowymi. W mózgu zdrowych osobników występuje w niewielkich ilościach komórkowa forma białka prionowego, opisywana PrPc, która może zmienić swoją strukturę przestrzenną i przekształcić się w nierozpuszczalną formę patologiczną, tzw. białko prionowe – PrPSc. Białko to gromadzi się w komórkach ośrodkowego układu nerwowego w postaci nierozpuszczalnych włókien i złogów amyloidowych, które uszkadzają komórki nerwowe, prowadząc do degeneracji układu nerwowego kończącej się śmiercią osobnika (...). Gen kodujący PrPc występuje w genomie człowieka w pojedynczej kopii na krótkim ramieniu chromosomu 20 (...). W cząsteczce PrPc przeważają struktury alfa helikalne z niewielką ilością rejonów o strukturze beta harmonijki. Białko takie jest nieinfekcyjne, może jednak przejść w formę infekcyjną PrPSc w wyniku przekształcenia rejonów alfa helikalnych w strukturę beta harmonijki. Za przekształcenia PrPc w PrPSc odpowiedzialne są mutacje w miejscach tworzących i stabilizujących odcinki alfa helikalne. Do zmiany PrPc w PrPSc dochodzi także poprzez bezpośrednie oddziaływania białka PrPSc na PrPc.
Na podstawie powyższych informacji, określ dwie przyczyny powstawania infekcyjnych białek prionowych odpowiedzialnych za chorobę degeneracyjną mózgu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 13. (1 pkt) Poniżej przedstawiono cztery informacje dotyczące witamin. 1. Powszechnie uważa się, że im więcej zjadamy syntetycznych witamin tym jesteśmy zdrowsi. 2. Udowodniono, że witaminy stanowią ważny składnik pożywienia i nie mogą zostać niczym zastąpione. 3. Wiele osób uważa, że witaminy są lekiem na wszelkie schorzenia i można je spożywać bez ograniczeń. 4. Organizm człowieka nie jest zdolny do samodzielnej syntezy witamin. Które informacje zaliczysz do faktów, a które do opinii? ....................................................................................................................................................... Zadanie 14. (2 pkt) Wątroba stanowi największy gruczoł w organizmie człowieka. Wymień cztery funkcje, jakie pełni wątroba w organizmie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 7
Zadanie 15. (2 pkt) Na ilustracji przedstawiono krwinki czerwone (erytrocyty).
Na podstawie analizy rysunku i posiadanej wiedzy, podaj dwie cechy przystosowujące krwinki czerwone do pełnienia swoich funkcji. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 16. (2 pkt) Do jamy ustnej człowieka uchodzą trzy parzyste gruczoły ślinowe produkujące ok.1,5 l śliny na dobę. Ślina może być wydzielana na drodze odruchu bezwarunkowego lub warunkowego. Podaj dwie funkcje śliny. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 17. (2 pkt) Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) oraz bulimia (żarłoczność) są poważnymi schorzeniami mającymi podłoże psychiczne. Anoreksja dotyka zazwyczaj dorastające dziewczęta lub młode kobiety (pomiędzy 12. a 30. rokiem życia). Chore cierpiące na anoreksję systematycznie się głodzą, ponieważ są przekonane o własnej nadwadze. Podaj dwa przykłady zmian w organizmie, które obok spadku wagi są skutkiem długotrwałej głodówki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 18. (2 pkt) Właściwa dieta, to taka, która dostarcza organizmowi wszystkich niezbędnych składników dla jego prawidłowego funkcjonowania. Podaj dwa czynniki, od których powinna zależeć ilość i kaloryczność pożywienia spożywanego przez człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 8
Zadanie 19. (2 pkt) W chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy odgrywa rolę czynnik genetyczny. Potomstwo cierpiących na chorobę wrzodową jest dziesięć razy bardziej narażone na wystąpienie tej choroby niż cała populacja. Ponadto wiadomo, że osoby mające grupę krwi „0” częściej zapadają na chorobę wrzodową. Czynnikiem konstytucjonalnym wydaje się być stan układu nerwowego. Pacjent z chorobą wrzodową wykazuje często niepokoje, lęki, napięcia, cierpi na bezsenność itp. Istotną rolę w powstaniu choroby odgrywają czynniki cywilizacyjne (...). Chorobie wrzodowej sprzyjają zbyt duże przerwy w posiłkach, nadużywanie przypraw i potraw sokopędnych lub tego typu używek, palenie tytoniu, stresujący tryb życia, przeciążenie pracą umysłową i niedostatek ruchu.
Po analizie powyższego tekstu, wymień dwa czynniki sprzyjające powstawaniu choroby wrzodowej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 20. (2 pkt) Lipoproteiny o małej gęstości (LDL) przenoszą cholesterol z wątroby i jelit do różnych tkanek, w których jest wykorzystywany do naprawy błon komórkowych i syntezy steroidów, natomiast cząsteczki o dużej gęstości (HDL) dostarczają go do wątroby, która go wydala lub przetwarza. Klasyczna teoria rozwoju miażdżycy głosi, że jest ona powodowana przez nadmiar LDL, które gromadzą się w ścianach naczyń krwionośnych. Nowsze badania dowodzą, że lipoproteiny te gromadzą się wewnątrz tych ścian, gdzie ich składniki zostają utlenione lub ulegają innym przekształceniom. Tak zmodyfikowane inicjują stan zapalny, który stopniowo i niebezpiecznie zmienia tętnice. Najnowsze badania wskazują, że HDL zakłócają także utlenianie LDL.
Na podstawie powyższego tekstu, wykaż działanie przeciwmiażdżycowe HDL. W odpowiedzi użyj dwóch argumentów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 21. (4 pkt) Poniżej przedstawiono charakterystyki (I i II) dwóch chorób dziedzicznych człowieka. I. Prawdopodobieństwo wystąpienia schorzenia wzrasta u potomstwa kobiet, które rodzą po 35 roku życia. Dzieci z tym schorzeniem cechuje m. in. niski wzrost, niedorozwój umysłowy płaska potylica, płaska twarz i nasada nosa, fałd powiekowy, duży język, krótkie i szerokie dłonie. II. Efektem schorzenia jest nierozróżnianie barw, najczęściej koloru zielonego i czerwonego. Podaj nazwy tych schorzeń oraz określ ich uwarunkowania genetyczne. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 9
Zadanie 22. (2 pkt) Poniżej przedstawiono schemat pewnego procesu zachodzącego w komórce.
Podaj nazwę tego procesu i opisz, na czym on polega. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 23. (3 pkt) Praworęczność i leworęczność są cechami dziedzicznymi, przy czym tendencja do używania prawej ręki jest cechą dominującą. Gen warunkujący tę cechę jest zlokalizowany w autosomie. Określ, czy praworęczni heterozygotyczni rodzice mogą oczekiwać leworęcznego potomstwa. Odpowiedź uzasadnij za pomocą poprawnie rozpisanej krzyżówki genetycznej. Wśród genotypów potomstwa wskaż ten (lub te), który warunkuje leworęczność.
10
Zadanie 24. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono krzywą przeżywania populacji pewnego gatunku.
Która odpowiedź prawidłowo charakteryzuje populację podczas fazy X? A. Śmiertelność + imigracja są większe niż rozrodczość + emigracja B. Śmiertelność + emigracja są większe niż rozrodczość + imigracja C. Śmiertelność + rozrodczość = emigracja + imigracja D. Śmiertelność + emigracja = rozrodczość + imigracja ....................................................................................................................................................... Zadanie 25. (2 pkt) Poniżej podano kilka cech dotyczących rolnictwa konwencjonalnego i ekologicznego. A. B. C. D. E. F.
Wykorzystywanie energii kopalin. Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii. Wytwarzanie produktów o wysokiej jakości biologicznej. Nie stosowanie chemicznych środków ochrony roślin. Stosowanie nawozów mineralnych, biocydów, syntetycznych regulatorów wzrostu. Stosowanie nawozów naturalnych jak kompost, obornik, gnojówka, nawozy zielone.
Wybierz dwie cechy charakterystyczne dla rolnictwa ekologicznego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 26. (2 pkt) W tabeli przedstawiono zawartość pewnych składników mineralnych w roślinach uprawianych ekologicznie i konwencjonalnie. Roślina
Rodzaj uprawy
Bób ogrodowy
ekologiczna konwencjonalna ekologiczna konwencjonalna ekologiczna konwencjonalna ekologiczna konwencjonalna ekologiczna konwencjonalna
Kapusta biała głowiasta Sałata głowiasta Pomidory Szpinak
Zawartość składników mineralnych w miligramach na 100g suchej masy fosfor wapń magnez potas sód 0,36 40,5 60,0 99,1 8,6 0,22 15,5 14,8 29,1 0,0 0,38 60,0 43,6 148,3 20,4 0,18 17,5 13,6 33,7 0,8 0,43 71,0 49,3 176,5 12,2 0,22 16,0 13,1 53,7 0,0 0,35 23,0 59,2 148,3 6,5 0,16 4,5 4,5 58,8 0,0 0,52 96,0 203,9 237,0 69,5 0,27 47,5 46,9 84,6 0,8
Porównaj zawartość składników mineralnych oraz wartość odżywczą warzyw uprawianych ekologicznie i konwencjonalnie. 11
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 27. (2 pkt) Otrzymałeś zadanie obserwacji zużycia wody w Twoim domu w ciągu tygodnia. Zaprojektuj tabelę, w której będziesz notował wyniki tych obserwacji. W tabeli uwzględnij przynajmniej cztery czynności, podczas których zużywana jest woda.
12
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
MBI-R1A1P-052
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz II POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 120 minut
ARKUSZ II MAJ ROK 2005
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora. 5. Błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 6. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 7. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 8. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 9. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne Zamaluj zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy
tylko OKE Kraków, OKE Wrocław
PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 28. (3 pkt) Celuloza, skrobia, glikogen, chityna są to związki należące do polisacharydów (wielocukrów). Pełnią one w komórkach organizmów żywych różne funkcje. Skonstruuj tabelę, w której przedstawisz podział wymienionych polisacharydów na strukturalne i zapasowe, oraz podasz przykłady miejsc ich występowania w organizmach żywych.
Zadanie 29. (1 pkt) Zapis fragmentu cząsteczki białka: Gly – Ala – Leu – Phe – Asp - Ser – ... przedstawia strukturę A. pierwszorzędową białka. C. trzeciorzędową białka. B. drugorzędową białka. D. czwartorzędową białka.
Zadanie 30. (2 pkt) Schemat przedstawia cykl życiowy haploidalnej komórki dzielącej się mitotycznie.
Obok komórek przedstawionych przy fazach G2 i M wpisz liczbę chromosomów i liczbę cząsteczek DNA właściwą dla tych faz cyklu życiowego komórki.
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
3
Zadanie 31. (1 pkt) Proces powstawania ATP z ADP nazywamy fosforylacją. 2 cząsteczki kwasu 1,3-difosfoglicerynowego 2ADP 2ATP 2 cząsteczki kwasu 3-fosfoglicerynowego Określ, jaki rodzaj fosforylacji przedstawia powyższy schemat fragmentu procesu glikolizy. ....................................................................................................................................................
Zadanie 32. (2 pkt) Schemat przedstawia współpracę chloroplastów i mitochondriów w komórce roślinnej.
a) Ustal, w którym z tych organelli zachodzą procesy anaboliczne, a w którym zachodzą procesy kataboliczne. b) Wyjaśnij, jakie korzyści ma komórka ze współpracy chloroplastów i mitochondriów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 33. (1 pkt) Komórki nabłonka gruczołowego gruczołów trawiennych (ślinianek, trzustki itp.) produkują i wydzielają enzymy trawienne. Wykaż zależność między syntezą enzymów a obfitością siateczki śródplazmatycznej szorstkiej w komórkach tych gruczołów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 34. (2 pkt) W komórkach roślinnych wakuole (wodniczki) są zwykle duże i nieliczne. Są one otoczone tonoplastem i wypełnione sokiem wakuolarnym (komórkowym). Wymień dwie funkcje, jakie mogą pełnić wakuole w komórkach roślinnych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (2 pkt) Schemat przedstawia przekrój poprzeczny przez liść podwodny przetacznika bobownika.
Podaj dwie zależności między środowiskiem życia tej rośliny a budową skórki jej liścia podwodnego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
5
Zadanie 36. (2 pkt) Choroby wirusowe rozwijają się w różnym tempie. Można wyróżnić dwie strategie: szybką lub powolną, np. wirusy tropikalnej gorączki krwotocznej działają błyskawicznie, zamieniając w ciągu kilku dni tkanki chorego w krwawą masę pełną nowych wirusów. Chory umiera w ciągu 2 – 9 dni. Inaczej jest w przypadku wirusa HIV: powiela się on powoli i skrycie, długo nie wywołując żadnych objawów. Opisz dwie zalety strategii działania wirusa HIV. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 37. (2 pkt) Jeden z rodzajów chemosyntetyzujących bakterii siarkowych przeprowadza proces utleniania siarki w sposób przedstawiony sumarycznym równaniem: 2 S + 3 O2 + 2 H2O → 2 H2SO4 + energia Wyjaśnij, w jaki sposób te bakterie wpływają na jakość gleby oraz jakie są konsekwencje tego procesu dla występujących tam roślin. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 38. (2 pkt) Gronkowiec złocisty, a szczególnie szczep MRSA, jest zmorą szpitali, ponieważ może powodować u chorych trudne do leczenia infekcje. Bakteria ta jest oporna na większość stosowanych antybiotyków, co bardzo utrudnia jej zwalczanie. Gronkowiec, aby przetrwać i rozwijać się, musi pobierać od swojego gospodarza żelazo. Najbogatszym źródłem żelaza w organizmie człowieka jest hemoglobina. Genom gronkowca zawiera całą rodzinę genów kodujących białka odpowiedzialne za uwalnianie hemoglobiny z erytrocytów, jej transport przez ścianę komórkową gronkowca i odzyskiwanie żelaza – czyli za regulację cyklu życiowego. Wyjaśnij, jak wykorzystać ważną cechę gronkowca, jaką jest duże zapotrzebowanie na żelazo, w pracach nad działaniem leku, który skutecznie utrudniłby gronkowcowi rozwój w organizmie człowieka i ostatecznie doprowadziłby do unieszkodliwienia tej bakterii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 39. (2 pkt) Schemat: Splątek mchu.
W cyklu rozwojowym mchu występuje płożący się po podłożu splątek. Splątki rozwijają się w liczne ulistnione gametofity, dzięki czemu tworzą się zwarte skupiska mchów. Wyjaśnij, jakie znaczenie ma występowanie mchów w zwartych skupiskach dla a) pobierania i utrzymywania wody przez te rośliny. b) procesu płciowego rozmnażania się mchów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 40. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono zmodyfikowane organy podziemne ziemniaka i kosaćca. Podaj, które organy tych roślin uległy modyfikacji oraz wyjaśnij, jakie ma ona dla nich znaczenie. ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ......................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
7
Zadanie 41. (2 pkt) Schemat przedstawia podział ciała ukwiała płaszczyznami symetrii.
Podaj nazwę tego rodzaju symetrii ciała i uzasadnij jednym argumentem, że jest ona bardzo korzystna dla tego zwierzęcia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 42. (2 pkt) Schemat budowy przewodu pokarmowego pijawki lekarskiej. Pijawka ta odżywia się krwią kręgowców. Wyjaśnij, jakie znaczenie w odżywianiu się tej pijawki mają uchodzące do jamy gębowej gruczoły ślinowe i duże wole. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. ..............................................................................
8
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 43. (2 pkt) Uproszczony zapis procesu fotosyntezy u roślin zielonych H2O + CO2 → cukier + O2 Sumaryczne równanie procesu fotosyntezy u purpurowych bakterii siarkowych (beztlenowce) H2S + CO2 → cukier + S Cechą wspólną tych reakcji jest powstawanie cukrów na drodze redukcji CO2. Wskaż źródła wodoru użytego do redukcji CO2 w procesach fotosyntezy u roślin zielonych i u purpurowych bakterii siarkowych oraz wyjaśnij, dlaczego organizmy te korzystają z różnych źródeł tego pierwiastka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 44. (1 pkt) Schemat przedstawia gospodarkę ATP w organizmie. wzrost intensywności oddychania w mitochondrium ............poziom ATP
........... poziom ATP
wzrost intensywności pracy mięśni – zużycia energii Uzupełnij schemat wpisując w zaznaczone kropkami miejsca wyrazy: wysoki lub niski.
Zadanie 45. (2 pkt) Schematy przedstawiają zakresy tolerancji na temperaturę różnych gatunków.
Wybierz krzywą, która obrazuje zakres tolerancji organizmu stenotermicznego. Uzasadnij swój wybór. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
9
Zadanie 46. (1 pkt) Rysunek przedstawia doświadczenie badające reakcję samic konika polnego znajdujących się w okresie godowym.
Sformułuj problem badawczy tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
10
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 47. (1 pkt) Schemat ilustruje wyniki doświadczenia, w którym dwie jednakowe gałązki wierzby umieszczono w tych samych sprzyjających warunkach wilgotności i temperatury. Gałązki w stosunku do siebie znajdują się w położeniu odwrotnym.
Sformułuj wniosek dotyczący reakcji gałązek wierzby na bodziec kierunkowy w tym doświadczeniu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 48. (2 pkt) W ludzkim DNA odkryto tzw. sekwencje repetytywne, czyli odcinki DNA o określonej sekwencji, powtarzające się wielokrotnie w genomie. Liczba powtórzeń tych sekwencji jest różna u różnych ludzi, a prawdopodobieństwo przypadkowego wystąpienia tej samej liczby powtórzeń u osób niespokrewnionych jest znikomo małe. Podaj dwie sytuacje, w których można (powinno się) skorzystać z badań DNA, i uzasadnij znaczenie społeczne stosowania tej metody w określonych przez ciebie sytuacjach. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
11
Zadanie 49. (3 pkt) Barwa skóry i sierści zwierzęcia zależy od genu A odpowiedzialnego za barwę czarną lub jego allelu a odpowiedzialnego za barwę brązową. Jednocześnie ujawnienie się barwy zależy od genu B przekształcającego bezbarwny prekursor obu barwników (DOPA) w ostateczny produkt. Jego allel b nie przekształca DOPA; brak jest wówczas zabarwienia skóry i włosów. 1. Określ fenotypy osobników o następujących genotypach: a)
AaBb........................
b)
aaBb.........................
2. Ułóż krzyżówkę genetyczną, na podstawie której ustalisz i podasz, jakie jest prawdopodobieństwo otrzymania osobnika albinotycznego w potomstwie rodziców o genotypach AaBb i aaBb. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 50. (2 pkt) Schemat przedstawia dziedziczenie daltonizmu u człowieka.
Zdolność rozróżniania barw zależy od genu leżącego w chromosomie X. Zapisz genotypy osób (I – IV) posiadających tę mutację oraz uzasadnij, że daltonizm jest cechą recesywną. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 51. (2 pkt) Nasiona niezapominajki pochodzące od jednej rośliny wysiano na glebach o różnym pH. Rośliny, które wyrosły na glebach kwaśnych, miały kwiaty różowe, a hodowane na glebach zasadowych wytworzyły kwiaty niebieskie. Z nasion niebiesko kwitnących niezapominajek, które wysiano na glebach kwaśnych, wyrosły rośliny o kwiatach różowych. Określ, czy występowanie niezapominajek o różnych barwach kwiatów w opisanych wyżej warunkach to zmienność dziedziczna czy zmienność niedziedziczna. Uzasadnij swoją odpowiedź jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 52. (1 pkt) Wiele wskazuje na to, że nie tylko wśród naszych przodków były formy chodzące na dwóch nogach, np. ramapitek żyjący przez ponad 10 mln lat na sawannie był dwunożny. Jego potomkiem jest żyjący dziś na drzewach orangutan. Gdy ramapitek w wędrówce na wschód dotarł do dżungli malajskiej, musiał zarzucić swą – nieprzydatną w tych warunkach – dwunożność. Życie na drzewach nie jest gorsze niż na ziemi, a na pewno bezpieczniejsze. W ewolucji nie liczy się „status” lecz „skuteczność”. Wyjaśnij znaczenie słowa „skuteczność” w zastosowaniu do procesu ewolucji. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 53. (3 pkt) Schemat przedstawia uproszczony łańcuch pokarmowy w ekosystemie morskim. plankton roślinny I
plankton zwierzęcy II
ryby i kałamarnice III
ptaki i ssaki IV
Narysuj piramidę troficzną obrazującą przepływ energii między poszczególnymi poziomami troficznymi w ekosystemie morskim. Poziomy troficzne tej piramidy oznacz cyframi rzymskimi i podaj ich nazwy.
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
13
Zadanie 54. (2 pkt) Schemat przedstawia obieg węgla w przyrodzie.
Określ, jakie skutki o charakterze globalnym może spowodować nadmierne wycinanie lasów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
14
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
MATERIAŁ DIAGNOSTYCZNY Z BIOLOGII Arkusz II
ARKUSZ II
POZIOM ROZSZERZONY
GRUDZIEŃ
Czas pracy 120 minut
ROK 2005
Instrukcja dla ucznia 1. Sprawdź, czy arkusz zawiera 13 ponumerowanych stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego badanie. 2. Rozwiązania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje uczeń. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla oceniającego. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne Zamaluj zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Wypełnia uczeń przed rozpoczęciem pracy
PESEL UCZNIA
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia uczeń przed rozpoczęciem pracy
KOD UCZNIA
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Rysunek i tekst (zdania od I do VIII) należy wykorzystać rozwiązując zadania: 29 – 34.
Schemat budowy komórki roślinnej
I.
Odbywający się w komórkach metabolizm stanowi całokształt procesów biochemicznych i towarzyszącej im przemianie energii. II. Na metabolizm składają się dwa kierunki przemian: anabolizm i katabolizm. III. Ważną rolę w przemianie materii i energii odgrywają enzymy, które obniżają energię aktywacji reakcji. IV. Oprócz części białkowej (apoenzymu) liczne enzymy zawierają także część niebiałkową, stanowiącą koenzym lub grupę prostetyczną. V. Określone przemiany metaboliczne odbywają się w cytoplazmie lub w występujących w niej organellach komórkowych. VI. W lizosomach, w środowisku kwaśnym (pH 5), są rozkładane enzymatycznie makrocząsteczki różnych substancji, między innymi białka. Enzymy z lizosomów uwolnione do cytoplazmy (pH 7,2) tylko w minimalnym stopniu uszkadzają białka cytoplazmatyczne. VII. Cytoplazma jest zdolna do ruchu. Może on mieć charakter cyrkulacyjny lub rotacyjny. VIII. Występujący na terenie cytoplazmy system błon (siateczka śródplazmatyczna) dzieli ją na obszary, w których mogą równocześnie zachodzić różne, a nawet przeciwstawne reakcje biochemiczne.
Zadanie 29. (2 pkt) Z powyższego tekstu podaj numery dwóch zdań, które definiują metabolizm. .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (1 pkt) W zdaniu III wymieniono jedną z właściwości enzymów. Przedstaw jej wpływ na przebieg reakcji metabolicznych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 31. (1 pkt) Sformułuj hipotezę, wyjaśniającą opisane w zdaniu VI następstwo uwolnienia enzymów z lizosomów do cytoplazmy. .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 3 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 32. (2 pkt) Podaj nazwy i litery, którymi oznaczono na rysunku dwa składniki plazmatyczne komórki, z których jeden jest związany z procesem katabolicznym, a drugi – z syntezą glikoprotein. Proces kataboliczny: .................................................................................................................... Synteza glikoprotein: ...................................................................................................................
Zadanie 33. (1 pkt) Organellum oznaczone na rysunku literą c posiada w swojej budowie cechę, stanowiącą przystosowanie do wymiany substancji z cytoplazmą. Podaj nazwę tego organellum oraz cechę jego budowy. Nazwa: ......................................................................................................................................... Cecha budowy: .............................................................................................................................
Zadanie 34. (2 pkt) W organellum oznaczonym na rysunku komórki roślinnej literą d zachodzą różne przemiany. Jedną z nich schematycznie przedstawiono poniżej. ATP
NADPH2
X
Y ADP
NADP
Na podstawie powyższych informacji określ zmianę poziomu energetycznego i stopnia utlenienia produktu (Y) tej przemiany w stosunku do substratu (X). ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (2 pkt) Zakreśl znakiem X literę P, jeżeli odpowiedź w tym wierszu tabeli jest prawdziwa, jeżeli jest fałszywa – zakreśl literę F. W procesie glikolizy biorą udział poniższe substancje i struktury: 1. określony substrat organiczny 2. ADP i Pi (fosforan nieorganiczny) 3. tlen, jako ostatni akceptor wodoru w łańcuchu oddechowym 4. mitochondria z odpowiednimi enzymami
P P P P
F F F F
4 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 36. (2 pkt) Poniższymi wykresami zilustrowano wpływ temperatury na intensywność fotosyntezy i oddychania komórkowego u pewnego gatunku roślin, mierzoną w różnych jednostkach umownych.
Zaznacz dwa sformułowania (spośród A, B, C, D, E), które trafnie interpretują wyniki badań przedstawione w formie wykresów. A. Intensywność wytwarzania materii organicznej przez badane rośliny jest większa w temperaturze 25°C niż w temperaturze 35°C. B. W temperaturze 35°C przyrost biomasy u badanych roślin jest większy niż w temperaturze 25°C. C. W temperaturze 25°C zużycie materii organicznej u badanych roślin przewyższa jej produkcję. D. Intensywność procesu katabolicznego u badanych roślin jest mniejsza w temperaturze 25°C niż w temperaturze 35°C. E. Intensywność fotosyntezy ma największy wpływ na intensywność oddychania w temperaturze od 25 do 35°C.
Zadanie 37. (2 pkt) Różnorodność biologiczna, czyli rozmaitość form oraz struktur żywej materii, jest efektem uzewnętrzniania się informacji genetycznej organizmów. Pełny zakres różnorodności jeszcze nie został poznany. Na Ziemi jest co najmniej 10 tys. typów ekosystemów (lądowych i wodnych), w których żyje prawdopodobnie 5 – 30 mln gatunków. Poznanych i opisanych jest tylko około 1,5 mln gatunków. Określ dwa rodzaje (aspekty) różnorodności biologicznej organizmów przedstawione w powyższym tekście. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 5 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 38. (1 pkt) Jednym z systemów stosowanych w klasyfikacji organizmów jest system pięciu królestw. Poniżej przedstawiono schematycznie cztery organizmy (bez zachowania proporcji wielkości), z których każdy należy do innego królestwa.
1.
2.
3.
4.
Zakreśl znakiem X numer rysunku, na którym przedstawiono organizm zaliczany do królestwa Protista.
Zadanie 39. (2 pkt) Bakterie występują w całej biosferze. Przedstaw dwie wybrane cechy bakterii, sprzyjające rozpowszechnianiu się tej grupy organizmów w biosferze. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 40. (2 pkt) Przez długi czas grzyby zaliczano do roślin. Różnią się od nich jednak wieloma cechami i dlatego wydzielono je w odrębne królestwo. Spośród wymienionych niżej cech budowy i funkcji organizmów wypisz (stosując oznaczenia literowe): a) dwie cechy roślin różniące je od grzybów. b) dwie cechy grzybów różniące je od roślin. Cechy budowy i funkcji organizmów A. Budują je komórki nieposiadające ukształtowanego jądra. B. Są zbudowane z komórek eukariotycznych. C. Celuloza jest głównym składnikiem ich ścian komórkowych. D. Ściany ich komórek są zbudowane przeważnie z chityny. E. Organizmy te magazynują głównie skrobię. F. Organizmy te są wyłącznie cudzożywne. G. Mogą rozmnażać się przez zarodniki. a) Cechy roślin różniące je od grzybów: ............................ b) Cechy grzybów różniące je od roślin: ............................
6 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 41. (2 pkt) Częstość występowania grup krwi jest różna w różnych populacjach. Kilka przykładów zawarto w poniższej tabeli. Populacja Anglicy Finowie Polacy Arabowie Eskimosi
0 46,7 34,1 33,4 33,8 54,2
Grupa krwi (%) A B AB 41,7 8,6 3,0 41,0 18,0 6,9 38,5 19,5 8,6 36,8 18,4 10,8 38,5 4,8 2,0
Na jednym układzie współrzędnych w formie diagramu słupkowego zobrazuj porównanie częstości występowania poszczególnych grup krwi u Finów i Eskimosów.
Finowie
Eskimosi
Zadanie 42. (2 pkt) Różnice w budowie organów roślin mają związek z funkcjami pełnionymi przez te organy. Wykaż słuszność powyższego stwierdzenia na przykładzie skórki korzenia i liścia roślin okrytonasiennych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 7 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 43. (2 pkt) Organizmy mogą rozmnażać się wegetatywnie, bezpłciowo i płciowo. Porównaj wpływ rozmnażania płciowego i wegetatywnego na różnorodność potomstwa, uwzględniając istotę (naturę biologiczną) tych procesów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 44. (2 pkt) W poniższej tabeli przedstawiono dane dotyczące wybranych cech różnych ssaków. Rodzaj zwierząt Dzik Koń Lis Słoń Żubr
Okres ciąży (dni) 126 336 52 600 290
Masa osobnika dorosłego (kg) 200 700 10 5700 1000
Sformułuj przykład problemu badawczego, do rozwiązania którego można wykorzystać dane zebrane w tabeli oraz wniosek, wynikający z interpretacji tych danych. Problem: ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Wniosek: ...................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 45. (2 pkt) Dla zbadania wpływu głębokości siewu na kiełkowanie nasion pewnego gatunku rośliny postawiono trzy hipotezy: a) nasiona (niezależnie od wielkości) wysiane na różnych głębokościach kiełkują niejednocześnie, b) z nasion posianych głęboko tylko nasiona duże wytwarzają siewki, c) z nasion posianych płytko tylko nasiona małe wytwarzają siewki. Przedstaw słownie lub w formie schematycznego rysunku propozycję doboru wielkości nasion i sposobu ich rozmieszczenia (w jednym pojemniku z glebą) do doświadczenia, umożliwiającego równoczesne sprawdzenie słuszności wszystkich powyższych hipotez.
8 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 46. (2 pkt) Poniżej przedstawiono jeden z przykładów przejawu różnorodności organizmów w świecie zwierząt (ssaki z rodziny psowatych). A. Piesiec (żyje w rejonach arktycznych) B. Lis (pospolity w strefie umiarkowanej) C. Fenek (mieszkaniec terenów pustynnych strefy gorącej, podzwrotnikowej) Interpretując powyższe rysunki (i ich opisy): a) sformułuj prawidłowość, której przejawem jest zróżnicowanie wielkości uszu u przedstawionych zwierząt, b) podaj znaczenie przystosowawcze tej cechy do środowiska życia przedstawionych zwierząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 47. (2 pkt)
Rys. A
Rys. B
Rys. C
Rośliny o liściach przedstawionych na rysunku B powstają w wyniku krzyżowania się w warunkach eksperymentalnych osobników o liściach takich, jak na rysunkach A i C. Forma B jest płodna i krzyżuje się z formami rodzicielskimi A i C, które mają w naturze odmienne zasięgi geograficzne, nieco na siebie zachodzące. Tam, gdzie formy A i C występują obok siebie, licznie występują także mieszańce B. Na podstawie analizy powyższych informacji ustal, czy rośliny o liściach takich, jak na rysunkach A i C należą do jednego czy dwóch gatunków. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 9 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 48. (1 pkt) k
K
N
n
Gamety osobnika zawierającego w komórkach macierzystych parę chromosomów taką, jak przedstawiona obok na schematycznym rysunku, mogą zawierać różne kombinacje genów, ale nigdy Kk lub Nn (pomijając mutacje).
Wyjaśnij, wykorzystując treść prawa Mendla, dlaczego w składzie opisanych gamet nie mogą być obecne kombinacje genów Kk lub Nn. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 49. (2 pkt) Poniższymi rysunkami w sposób schematyczny przedstawiono owoce pewnej rośliny ozdobnej wytwarzane przez osobniki, zawierające w komórkach różną liczbę chromosomów.
Podaj nazwę mutacji genomowej (chromosomowej) zilustrowanej rysunkami B i C oraz określ jedną z prawdopodobnych przyczyn powstawania tego rodzaju mutacji. Nazwa mutacji: ............................................................................................................................ Przyczyna mutacji: ....................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 50. (2 pkt) W poniższej tabeli przedstawiono krótką charakterystykę rodzajów doboru naturalnego. Zakreśl znakiem X literę P, jeżeli odpowiedź w tym wierszu tabeli jest w pełni prawdziwa, jeżeli jest fałszywa (nawet w części) - zakreśl literę F. 1.
2.
3.
4.
Dobór stabilizujący faworyzuje cechy o wartościach średnich dla danej populacji, a eliminuje wartości skrajne. Działa w obrębie populacji, które osiągnęły wysoki stopień przystosowania w niestabilnym środowisku. Prowadzi do zmian ewolucyjnych. Dobór stabilizujący faworyzuje cechy o wartościach średnich dla danej populacji, a eliminuje wartości skrajne. Działa w obrębie populacji, które osiągnęły wysoki stopień przystosowania w stabilnym środowisku. Nie prowadzi do zmian ewolucyjnych. Dobór kierunkowy faworyzuje jedno optimum, które nie pokrywa się ze średnią wartością cechy w danej populacji. Działa w warunkach progresywnie zmieniającego się środowiska i prowadzi do osiągnięcia nowego stanu przystosowania populacji. Dobór rozrywający faworyzuje jednocześnie więcej niż jedno optimum wartości cechy, ale nie eliminuje form pośrednich, co w skrajnym przypadku może doprowadzić do rozbicia populacji na odrębne grupy, a nawet może dojść do powstania nowych gatunków.
P
F
P
F
P
F
P
F
10 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
W zadaniach 51 i 52 należy wykorzystać teksty zamieszczone poniżej. Od wielu lat trwają spory naukowców dotyczące rodowodu człowieka. Poniższe dwa teksty są tego przykładem. Tekst I (...) W genomach wszystkich ludzi raz na jakiś czas pojawiają się mutacje, które są przekazywane następnym pokoleniom, tzw. markery. (...) Dzięki tropieniu markerów amerykański genetyk Spencer Wells ustalił, że przed 50 tys. laty w genomach naszych przodków powstała mutacja, którą oznaczono symbolem M168. Wszyscy ludzie żyjący na Ziemi mają ją w swoich genach. Na pustyni Kalahari w Namibii (Afryka) mieszkają Buszmeni – populacja, która najwcześniej oddzieliła się od głównego pnia genealogicznego ludzkości i przez te wszystkie lata pozostawała wierna swojej ziemi. (...) Analiza mutacji, które pojawiły się po M168 pokazała, że prawie 50 tys. lat temu ludzie podobni do Buszmenów opuścili Afrykę i skierowali swe kroki do Australii. (...) Znacznie ważniejsza była jednak druga grupa „uchodźców” z Afryki, która opuściła kontynent 45 tys. lat temu. Ich potomkowie dotarli do środkowej Azji, a tu rozdzielili się, dając początek społecznościom zamieszkującym dzisiaj Azję, Europę i obie Ameryki. Tekst II Dwaj współcześni uczeni (Amerykanin Wiliam Howells i Brytyjczyk Chris Stringer) twierdzą, że Homo sapiens pojawił się w Afryce i stamtąd około 200 tys. lat temu ruszył na podbój świata. Tam, gdzie dotarł, wypierał potomków Homo erectus (człowiek wyprostowany). Tak stało się na przykład w Europie, gdzie neandertalczycy cofali się pod naporem współczesnych ludzi, aż wyginęli całkowicie niecałe 30 tys. lat temu. Teorię tę nazwano „Pożegnanie z Afryką”.
Zadanie 51. (1 pkt) Zaznacz odpowiedź (spośród A, B, C, D), która zawiera numery prawdziwych stwierdzeń sformułowanych wyłącznie na podstawie tekstu I. I. Europejczycy i Azjaci pochodzą z tej samej linii rozwojowej potomków Afrykanów. II. Potomkowie Afrykanów opanowali Azję wcześniej niż Australię. III. Amerykanie nie są bezpośrednimi potomkami Afrykanów. IV. Wszyscy ludzie mają wspólnych przodków pochodzących z Afryki. V. Mutacja M168 umożliwia śledzenie wędrówki naszych przodków. A. I, II, III
B. I, III, IV
C. II, III, IV
D. II, IV, V
Zadanie 52. (2 pkt) Na podstawie tekstu I i II porównaj informacje dotyczące miejsca narodzin gatunku ludzkiego oraz czasu rozpoczęcia kolonizacji Ziemi przez naszych przodków. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 11 Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 53. (2 pkt) Modyfikacje genetyczne organizmów można wykorzystać w różny sposób. Na przykład tworzy się transgeniczne rośliny dla poprawy ich wartości odżywczych lub dla ochrony roślin przed szkodnikami. W jednym z polskich tygodników w połowie 2003 roku zamieszczono informację, że australijscy badacze zamierzają wprowadzić do populacji karpia zmienione geny, aby doprowadzić do wyginięcia w Australii karpia sprowadzonego z Europy. Europejska odmiana karpia hodowlanego stała się w Australii zagrożeniem dla wielu innych gatunków ryb oraz roślin wodnych. Doświadczenie proponowane przez naukowców byłoby pierwszą próbą świadomego i celowego wyeliminowania gatunku za pomocą modyfikacji genetycznych. Na razie naukowcy sprawdzają skuteczność metody w warunkach laboratoryjnych. Niezależnie od swoich poglądów sformułuj po jednym argumencie za i przeciw takim eksperymentom naukowców, jak opisane powyżej. Argument za: ................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... Argument przeciw: ....................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 54. (2 pkt) Poniższe informacje dotyczą zanieczyszczenia atmosfery siarką. Bilans importu i eksportu zanieczyszczeń atmosfery siarką dla Polski i wybranych krajów europejskich w 1991 r. (w setkach ton czystej siarki) (wg GUS 1994) Kraj Austria Belgia Bułgaria Czechy Dania Finlandia Francja Niemcy Węgry Włochy Holandia Norwegia Rumunia Hiszpania Szwecja Szwajcaria Turcja Ukraina Razem
Import
Eksport
10 36 12 732 38 3 81 2191 170 39 23 1 91 18 6 4 1 152 3608
67 7 43 251 51 86 49 391 117 67 18 54 183 4 188 8 52 785 2421
Zawartość siarki ogólnej w igłach sosny zwyczajnej (Wg Informacji o realizacji ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska w 1988 r.) 1 – zawartość siarki do 0,09% S, 2 – zawartość siarki od 0,091 do 0,120% S, 3 – zawartość siarki od 0,121 do 0,150% S, 4 – zawartość siarki powyżej 0,150% S.
Interpretując przedstawione dane, podaj dwie prawdopodobne przyczyny takiego, jak na mapce rozmieszczenia zanieczyszczeń siarką w Polsce. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania Biologia – grudzień 2005 r.
Zadanie 55. (2 pkt) Organizmy mają swój zakres tolerancji w odniesieniu do oddziaływujących na nie czynników środowiska. Poniżej przedstawiono tolerancję temperatury przez jeden z gatunków zwierząt wodnych.
Wykorzystując informacje zilustrowane wykresem: a) opisz funkcjonowanie organizmów tego gatunku w jego optimum termicznym. b) na osi poziomej zaznacz i podpisz zakres tolerancji temperatury dla tego gatunku. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 56. (2 pkt) Materia i energia są podstawą funkcjonowania każdego ekosystemu. Wyjaśnij, dlaczego funkcjonowanie ekosystemu samowystarczalnego i zrównoważonego wymaga stałego dopływu energii, a nie wymaga dopływu materii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 13 Biologia – grudzień 2005 r.
Brudnopis
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Miejsce na naklejkę z kodem dysleksja
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz II
ARKUSZ II
czas pracy 120 minut
STYCZEŃ ROK 2005
Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu wolno korzystać z ołówka, linijki, gumki. 5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Brudnopis nie będzie oceniany. 10. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. 11. Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest karta odpowiedzi, którą wypełnia nauczyciel. Życzymy powodzenia! (Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Zadnie 28. (1 pkt) Poniżej przedstawiono schemat organizacji włókien celulozowych, z których zbudowana jest ściana komórkowa.
Podaj, do jakiej grupy związków organicznych należy celuloza oraz wymień jedną funkcję ściany komórkowej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 29. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono różne rodzaje tkanek miękiszowych występujące w ziemniaku: A – miękisz gąbczasty z liścia, B – miękisz spichrzowy z bulwy.
A
B
Podaj dwie różnice w budowie przedstawionych tkanek. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
2
Zadanie 30. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono aktywację aminokwasów podczas biosyntezy białka.
2 Pi
aminokwas
Ustal, podając jeden argument, czy proces aktywacji aminokwasów jest reakcją anaboliczną czy kataboliczną. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 31. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm działania dwóch leków na przebieg biosyntezy białka w komórce.
Określ, na jakim etapie aktynomycyna hamuje proces biosyntezy białka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
3
Zadanie 32. (2 pkt) Cztery kawałki ziemniaka o takiej samej wielkości i kształcie, wycięte z jednej bulwy, zważono i umieszczono w roztworach glukozy o różnych stężeniach. Po dwóch godzinach kawałki ziemniaka zważono ponownie. Uzyskane wyniki przedstawiono w poniższej tabeli. Roztwór glukozy A B C D
Masa (g) początkowa końcowa 60,7 61,1 60,7 37,2 58,8 69,2 57,6 30,3
Który roztwór glukozy miał największe stężenie? Uzasadnij odpowiedź. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 33. (2 pkt) Bardzo wiele wskazuje na to, że zarówno mitochondria, jak i plastydy pochodzą od żyjących kiedyś samodzielnie bakterii. 1,5 mld lat temu dostały się one do wnętrza przodka obecnej komórki eukariotycznej i nie uległy strawieniu. Najpierw zostały pochłonięte bakterie, które dały początek mitochondriom. Natomiast pochłonięcie bakterii fotosyntetycznych, z których powstały obecne chloroplasty nastąpiło później. Korzystając z informacji zawartych w powyższym tekście oraz z posiadanej wiedzy podaj dwa dowody na bakteryjne pochodzenie mitochondriów i chloroplastów. Dowód 1. - ................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Dowód 2. - .................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 34. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces przepływu energii w biosferze.
Wyjaśnij, jaką rolę w przedstawionym procesie odgrywa energia słoneczna, a jaką energia chemiczna w postaci cukru. 4
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 35. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono dwa typy reakcji metabolicznych.
Rozpoznaj i podaj nazwy dwóch procesów biologicznych przedstawionych na schemacie, ustalając rodzaj energii warunkującej zapoczątkowanie procesu X i energii powstałej w wyniku procesu Y. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 36. (2 pkt) Źródłem energii geotermalnej mogą być wody powierzchniowe, gruntowe lub głębinowe. Źródłem energii tego typu mogą też być wysady solne. Energia odprowadzana jest z nich za pomocą solanki. Jeszcze inne możliwości pozyskania energii stwarzają gorące skały. Od wielu lat naukowcy zauroczeni są odzyskiwaniem ciepła z Ziemi. Borykają się też z innym problemem, czyli opłacalnością inwestycji umożliwiających pozyskanie tej energii. Należymy do krajów posiadających bogate zasoby wód geotermalnych o niskiej i średniej entalpii. Ich temperatura jest uzależniona od głębokości, na jakiej występują. Według badaczy tego problemu, objętość polskich ciepłych źródeł szacuje się na blisko 6500 km3. Ich temperatura, w przedziale od 25 do 150 stopni Celsjusza predysponuje je do wykorzystania na cele grzewcze, m. in. do podgrzania ciepłej wody użytkowej, dla celów technologicznych i leczniczych. Około 60 % zasobów można by wykorzystać do wyżej wskazanych celów. Podstawową przyczyną ograniczającą szersze wykorzystanie tych zasobów jest m. in. koszt wierceń otworów eksploatacyjnych wynoszący ok. 6-7 milionów złotych za jeden odwiert. Brak też dużych odbiorców ciepła w rejonach występowania najlepszych warunków geotermalnych.
Na podstawie powyższego tekstu przedstaw jeden ze sposobów wykorzystania energii geotermalnej oraz jedną przyczynę ograniczającą jej stosowanie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
5
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 37. (2 pkt) W tabeli zamieszczono dane z pomiarów intensywności fotosyntezy w różnej temperaturze. Temperatura (o C) 5 10 20 30 35
Intensywność fotosyntezy (liczba pęcherzyków O2/minutę) 1 18 86 160 120
Skonstruuj wykres ilustrujący zależność intensywności fotosyntezy od temperatury.
6
Zadanie 38. (3 pkt) Gady, ptaki i ssaki należą do owodniowców, gdyż w rozwoju zarodkowym wytwarzają błony płodowe. Na schemacie oznaczono literami A, B i C błony płodowe gadów.
Podaj nazwy błon płodowych oznaczonych na schemacie literami A, B i C oraz określ funkcję każdej z nich. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 39. (1 pkt) Wodniczka pokarmowa i tętniąca to organelle komórkowe występujące między innymi u pierwotniaków. Które z wymienionych poniżej zdań prawidłowo określa ich funkcje. A. Wodniczka pokarmowa i tętniąca pełnią te same funkcje w komórce pierwotniaka. B. Wodniczka pokarmowa trawi pokarm, a wodniczka tętniąca usuwa niestrawione resztki pokarmu. C. W wodniczce pokarmowej odbywa się trawienie pokarmu, a wodniczka tętniąca usuwa produkty przemiany materii. D. Wodniczka pokarmowa usuwa niestrawione resztki pokarmu, a w wodniczce tętniącej trawiony jest pokarm. ....................................................................................................................................................... Zadanie 40. (1 pkt) Schemat ilustruje proces osmoregulacji zachodzący w organizmie ryby żyjącej w wodzie morskiej.
Wyjaśnij, na czym polega zilustrowany na schemacie proces osmoregulacji.
7
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 41. (2 pkt) Podaj dwie różnice między współcześnie żyjącymi jaszczurkami i krokodylami, związane ze środowiskiem ich życia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 42. (2 pkt) Określone grupy ekologiczne roślin przystosowane są do życia w warunkach różnej wilgotności środowiska. Podaj jedną z charakterystycznych cech budowy sukulentów oraz uzasadnij jej wartość przystosowawczą. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 43. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono roślinę dwuletnią (A) i jednoroczną (B) .
nasienie
nasienie
A
B
Podaj jedną różnicę w cyklu rozwojowym tych roślin. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
Zadanie 44. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono hormonalną regulację wzrostu i metamorfozy u owadów.
Przeobrażenie zupełne
Wyjaśnij wpływ stężenia hormonów na poszczególne etapy metamorfozy owadów oraz określ, jakie konsekwencje mogą wynikać z utrzymującego się wysokiego poziomu hormonu juwenilnego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 45. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono budowę morfologiczną owada i pająka.
Skonstruuj tabelę, w której przedstawisz porównanie budowy obu tych stawonogów. Uwzględnij trzy cechy budowy zewnętrznej. 9
Zadanie 46. (2 pkt) Podczas uprawy kukurydzy w hodowli wodnej zaobserwowano śluzowacenie korzeni. Postawiono hipotezę, że to zjawisko może być wywołane brakiem jakiegoś pierwiastka. Zaproponuj doświadczenie, dzięki któremu można zweryfikować postawioną hipotezę. W projekcie doświadczenia zaplanuj zestaw badawczy i kontrolny. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 47. (2 pkt) Przeprowadzono doświadczenie, w którym odcięte liście pewnej rośliny umieszczono w roztworze cytokininy. Stwierdzono, że przez dłuższy czas zachowują one świeżość i zieloną barwę, podczas gdy takie same liście umieszczone w czystej wodzie żółkną po upływie krótkiego czasu. Na podstawie wyników powyższego doświadczenia określ rolę cytokinin w rozwoju roślin oraz wyjaśnij sposób działania tych związków. .......................................................................................................................................................
10
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 48. (1 pkt) Schemat przedstawia rodowód genetyczny pewnej rodziny. Kółko oznacza kobietę, kwadrat oznacza mężczyznę.
Które z poniższych określeń charakteryzuje dziedziczoną cechę? A. Sprzężona z płcią i recesywna. B. Sprzężona z płcią i dominująca. C. Autosomalna recesywna. D. Autosomalna dominująca .......................................................................................................................................................
Częstość występowania w %
Zadanie 49. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono częstość występowania zespołu Downa i zespołu dodatkowego chromosomu X u dzieci urodzonych przez matki w różnym wieku. 35
Zespół Downa
30
XXY i XXX
25 20 15 10 5 0 15
20
25
30
40
45
50
Wiek matki (lata)
Odczytaj informacje przedstawione na wykresie i określ wiek matki, w którym częstotliwość urodzeń dzieci z zespołem Downa i dodatkowym chromosomem X jest największa. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
11
Zadanie 50. (4 pkt) Dystrofia mięśniowa Duchenne´a jest cechą sprzężoną z płcią. W pewnej rodzinie, w której rodzice nie wykazywali tego schorzenia, urodziło się dwoje dzieci. Okazało się, że jedno z nich ma dystrofię mięśniową. Wiadomo, że w rodzinie matki, brat był chory na dystrofię, drugi brat i siostra byli zdrowi. Rodzice matki nie mieli dystrofii. Narysuj rodowód rodziny ilustrujący dziedziczenie genu warunkującego dystrofię. Określ, które z rodziców było nosicielem allelu dystrofii, jakiej płci było ich dziecko chore na dystrofię oraz jakie będzie prawdopodobieństwo, że następne dziecko też będzie chore.
12
Zadanie 51. (2 pkt) Włochacz nabrzozak (Biston betularia), motyl nocny, forma o jasnym ubarwieniu, występuje na terenie Polski. Motyle te często siadają na pniach drzew i są zjadane przez ptaki. W populacji motyla występowały czasem mutacje, w wyniku których pojawiały się formy ciemne motyla. W poniższej tabeli przedstawiono wyniki badań liczebności jasnej i ciemnej formy motyla w wybranych regionach Polski.
REGION Górny Śląsk Dolny Śląsk
LICZEBNOŚĆ POPULACJI 1892 rok 1970 rok forma forma forma forma jasna ciemna jasna ciemna 321 1 20 336 342 0 98 223
Nazwij i opisz mechanizm ewolucji, który doprowadził do utrwalenia się barwy ciemnej w populacji włochacza nabrzozaka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadnie 52. (2 pkt) Diagram przedstawia zawartość DNA w jądrze oraz liczbę genów w genomie u różnych gatunków.
Porównaj przedstawione dane i określ, czy na podstawie diagramu można wnioskować o pozycji człowieka w systemie filogenetycznym. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
13
Zadanie 53. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono zużycie energii elektrycznej na jednego mieszkańca w krajach będących członkami OECD (Organizacja ds. Ekonomicznej Współpracy i Rozwoju) i w Polsce. Polska jest członkiem OECD dopiero od 22 listopada 1996 r. 10000
EE/Ma [kWh/Ma]
9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 Polska
2000 1000
OECD 0 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 ROK
Odczytaj, jakie było zużycie energii w Polsce w 1975 r. i porównaj je ze zużyciem energii w krajach OECD. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 54. (2 pkt) Schemat ukazuje sposoby zagospodarowania odpadów.
Oceń, który z nich stanowi najkorzystniejszą dla środowiska metodę zagospodarowania odpadów, a który najmniej korzystną. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
14
Zadanie 55. (1 pkt) Poniżej przedstawiono schemat pewnego eksperymentu.
Sformułuj wniosek wynikający z tego eksperymentu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
15
(Wpisuje kandydat przed rozpoczęciem pracy)
KOD KANDYDATA
ARKUSZ EGZAMINACYJNY Z BIOLOGII Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Rozwiązania i odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu.
EGZAMIN WSTĘPNY NA AKADEMIĘ MEDYCZNĄ
3. Nie używaj korektora. 4. Błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
ROK 2006
Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 pkt, co równa się 100 pkt przeliczeniowym do celów rekrutacji. (Wypełnia kandydat przed rozpoczęciem pracy)
PESEL KANDYDATA
2
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
Zadanie 1. (2 pkt)
Podaj nazwę struktury przedstawionej na schemacie i określ jej funkcję w komórce zwierzęcej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono proces crossing-over.
Określ, na czym polega istota procesu crossing-over oraz podczas jakiej fazy etapu podziału mejotycznego może zachodzić. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
3
Zadanie 3. (2 pkt) Mitochondria to centra energetyczne komórki.
Wykaż związek budowy mitochondrium z pełnioną przez nie funkcją – podaj dwa argumenty. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Układ wydalniczy człowieka składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Mocz powstaje w nerkach i odprowadzany jest do pęcherza moczowego. Nerka zbudowana jest z warstwy rdzeniowej i korowej. Do nerek dochodzą: żyła i tętnica nerkowa.
Przyporządkuj odpowiednie nazwy elementów budowy nerki wymienionych w tekście do ich oznaczeń literowych A, B, C, D. A. .................................................................................................................................................. B. .................................................................................................................................................. C. .................................................................................................................................................. D. ..................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
4
Zadanie 5. (2 pkt) Nefron jest strukturalną i funkcjonalną jednostką nerki.
a) Uzasadnij, dlaczego tętniczka doprowadzająca A ma większą średnicę aniżeli tętniczka odprowadzająca C. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ b) Określ, jakie procesy zachodzą w miejscach oznaczonych literami B i D. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 6. (3 pkt) Na poniższym rysunku przedstawiono przekrój podłużny przez mózgowie. A B most C D rdzeń
Podaj nazwy części mózgowia oznaczonych literami A, B, C, D oraz określ funkcję elementu oznaczonego literą C. A. .................................................................................................................................................. B. .................................................................................................................................................. C. ..................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
5
D. .................................................................................................................................................. Funkcja elementu C – ................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Komórka nerwowa – neuron jest podstawową jednostką budulcową i czynnościową układu nerwowego. jądro
Podaj nazwy struktur oznaczonych na rysunku literami od A do D. A. .................................................................................................................................................. B. .................................................................................................................................................. C. .................................................................................................................................................. D. ..................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) Wątroba jest największym i najbardziej wszechstronnym centrum metabolicznym organizmu. Pełni ona funkcję filtru i narządu magazynującego, przez który muszą przejść prawie wszystkie wchłaniane przez jelito substancje. Jest narządem silnie unaczynionym.
a) Podaj nazwy naczyń krwionośnych oznaczonych literami A, B, C. b) Określ, w którym naczyniu krew zawiera największe stężenie węglowodanów po spożyciu posiłku, a w którym najwyższe wysycenie tlenem. a) A. ................................................................. B. ..................................................................... C. ................................................................. b) .................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
6
Zadanie 9. (2 pkt) Żołądek właściwy (trawieniec) zwierzęcia przeżuwającego poprzedzają inne komory.
a) Podaj, jaką rolę pełni żwacz. b) Uzasadnij, dlaczego krowę zaliczamy do zwierząt przeżuwających. a)................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b)................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę skrzeli ryby i działanie układu wymiany przeciwprądowej.
a) Wyjaśnij, jakie znaczenie ma przeciwprądowy mechanizm przepływu wody przez skrzela. ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
7
b) Uzasadnij, dlaczego oddychanie za pomocą skrzeli jest niemożliwe w środowisku lądowym. ............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) W obrębie populacji ludzkiej stwierdzono obecność w krwinkach aglutynogenu Rh. Występowanie aglutynogenu Rh uwarunkowane jest obecnością genu dominującego R, osoby nie zawierające aglutynogenu Rh mają genotyp rr. Gen R wywołuje pełny efekt zarówno wówczas, gdy znajduje się w stanie homozygotycznym, jak i heterozygotycznym. Określ prawdopodobieństwo odziedziczenia przez dziecko czynnika Rh+, jeśli jego matka ma krew Rh- (homozygota), a ojciec Rh + ( heterozygota). Zapisz stosowną krzyżówkę.
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Wielu ludzi na świecie stosuje dietę wegetariańską. Głównym źródłem żywności jest wówczas pokarm roślinny, który nie zawiera wystarczającej ilości aminokwasów egzogennych, a ponadto ogólna zawartość białek jest w nim mniejsza niż w produktach zwierzęcych. Ważną sprawą dla zachowania właściwych proporcji składników pokarmowych jest też ich różnorodność w pokarmach roślinnych: warzywach, owocach, nasionach roślin strączkowych i ziarnach zbóż z pełnego przemiału. Właściwie zaplanowana dieta wegetariańska nie jest szkodliwa i może być nawet korzystna dla zdrowia. Podając argument, wyjaśnij, czy dieta bezmięsna może być pod względem odżywczym zrównoważona. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
8
Zadanie 13. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę żeńskich narządów rozrodczych człowieka.
A
jajnik B
pochwa
Podaj nazwę elementów budowy oznaczonych literami A, B oraz określ ich funkcje. Element
Nazwa elementu
Funkcja
A B
Zadanie 14. (2 pkt) Na schematach przedstawiono układy krążenia charakterystyczne dla pewnych grup systematycznych zwierząt.
a) Określ, dla jakich gromad zwierząt charakterystyczne są przedstawione schematy układu krążenia (A, B ). A ................................................................., B ......................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
9
b) Uzasadnij przyporządkowanie układów do odpowiednich grup taksonomicznych zwierząt. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 15. (1 pkt) Enzymy spełniają rolę katalizatorów, które w wyniku reakcji nie zmieniają się i nie zużywają.
Korzystając z powyższego schematu, biokatalizatora w środowisku reakcji.
określ,
jakie
jest
znaczenie
obecności
....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Wyspy Archipelagu Galapagos zamieszkuje kilka gatunków zięb Darwina, które pochodzą od jednego przodka. Zięby te odżywiają się różnym pokarmem, stąd wykształciły się u nich różne przystosowania przejawiające się między innymi budową dzioba. Podaj nazwę procesu ewolucyjnego, który jest przyczyną wykształcenia różnych rodzajów dziobów u zięb. ....................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
10
Zadanie 17. (1 pkt) Na rysunkach A, B, C, D przedstawiono przykłady mutacji chromosomowych.
Podaj, który z przykładów (A-D) jest ilustracją translokacji. .................................
Zadanie 18. (1 pkt)
Fragment nici DNA o sekwencji – 3' – CTGGAC – 5' poddano transkrypcji. Podaj, która z sekwencji (1-4) nukleotydów w RNA zsyntetyzowanych na powyższym fragmencie nici DNA jest właściwa. 1. 2. 3. 4.
3' – GTCCAG – 5' 5' – GUCCTG – 3' 5' – GACCUG – 3' 3' – GUCCTG – 5'
.................................
Zadanie 19. (2 pkt) Enzymy pełnią w komórkach szereg funkcji. Pewna grupa enzymów związana jest z kwasami nukleinowymi. Długie cząsteczki DNA tnie się na mniejsze, a następnie łączy za pomocą pewnych enzymów. Enzymy są również niezbędne do przeprowadzenia sekwencjonowania kwasów nukleinowych. Enzym 1. restryktaza 2. polimeraza RNA 3. ligaza 4. polimeraza DNA
Funkcja A. łączenie fragmentów cząsteczek DNA B. rozcinanie cząsteczek DNA w ściśle określonych miejscach C. synteza komplementarnej nici DNA D. na podstawie informacji zapisanej w DNA synteza cząsteczki RNA
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
11
Przyporządkuj do enzymu (1 – 4) pełnioną przez niego funkcję (A – D). 1 – ............. 2 – ............. 3 – ............. 4 – .............
Zadanie 20. (2 pkt) Mitochondria i chloroplasty mogły powstać w wyniku symbiotycznych współzależności. Można zatem przyjąć pogląd, że chloroplasty to dawne bakterie fotosyntetyzujące, a mitochondria to dawne bakterie tlenowe. Te endosymbionty były początkowo wchłaniane przez komórkę gospodarza, lecz nie były trawione. Ostatecznie endosymbiont utracił zdolność samodzielnego życia poza organizmem gospodarza. Zgodnie z tą teorią, każdy symbiont wnosił do związku, w którym żył, coś czego brakowało drugiemu symbiontowi, ale i zyskiwał. Wymień dwie cechy w budowie tych organelli, które świadczą o endosymbiotycznym pochodzeniu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Witaminy to ważne związki organiczne nieodzowne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Niedobór witamin w organizmie może powodować następujące objawy: 1. zaburzenia wzrostu, ślepota zmierzchowa. 2. obniżenie krzepliwości krwi. Podaj nazwy witamin, których niedobór wywołuje opisane objawy. 1. ........................................................................................................................................... 2. ...........................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
12
Zadanie 22. (1 pkt) Oddychanie jest podstawowym procesem warunkującym życie organizmów i ma charakter przemian energetycznych. Uporządkuj poniższe sformułowania tak, aby odzwierciedlały właściwą kolejność przemian energetycznych podczas oddychania tlenowego. 1. 2. 3. 4.
Dekarboksylacja oksydacyjna Glikoliza Łańcuch oddechowy Cykl Krebsa
.......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt)
Temperatura ciała (w stopniach TemperaturaC) ciała w oC
Na poniższym wykresie przedstawiono temperatury ciała człowieka i jaszczurki w odniesieniu do temperatury otoczenia, w jakim się znajdują. 40 35
Człowiek
30 25 20
Jaszczurka
15 10 5 0 0
5
10
15
20
25
30
35
40
o
Temperatura otoczenia(wwstopniach C Temperatura otoczenia C) a) Określ zależność pomiędzy temperaturą otoczenia a temperaturą ciała człowieka i jaszczurki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, na czym polega mechanizm termoregulacji u człowieka. Podaj jeden argument. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
13
Zadanie 24. (1 pkt) W sercu i niektórych naczyniach krwionośnych występują różne rodzaje zastawek. Podaj, jaką one pełnią funkcję. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (1 pkt) W oddziałach położniczych szpitali przeprowadza się test, który pozwala oznaczyć stężenie fenyloalaniny we krwi noworodków. W tym celu pobiera się z pięty noworodka kroplę krwi. Wysokie stężenie fenyloalaniny w krwi świadczy o fenyloketonurii – chorobie genetycznej będącej wynikiem bloku metabolicznego. Uzasadnij celowość prowadzenia takich badań. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Poniżej podano opisy dwóch zależności międzygatunkowych: 1. Mrówki odżywiają się spadzią czyli słodką wydzieliną mszyc, natomiast mszyce korzystają z ochrony mrówek przed naturalnymi wrogami. 2. Ryba różanka składa jaja w skrzelach małży, po pewnym czasie narybek opuszcza skrzela małży nie wyrządzając im szkody. Podaj nazwy zależności jakie zachodzą między: 1. mrówkami i mszycami, 2. rybą różanką i małżami. 1. .......................................................................... 2. ..........................................................................
Zadanie 27. (1 pkt) Uczniowie przygotowali na płytkach Petriego (wysłanych wilgotną ligniną) po 100 nasion rzeżuchy. Jeden zestaw umieszczono w pomieszczeniu o temperaturze 10o C, a drugi w 20o C. Sformułuj problem badawczy do przeprowadzonego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
14
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
Zadanie 28. (2 pkt) Siewki jabłoni były podlewane trzema rodzajami wody: a) wodociągową, b) przepuszczoną przez glebę, na której rosła trawa, oraz c) przepuszczoną przez glebę, na której nie rosła trawa.
a) Sformułuj wniosek do przeprowadzonego eksperymentu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj nazwę przedstawionej na rysunku współzależności biologicznej. .................................................................................................................................................
Zadanie 29. (2 pkt) Na pewnej plantacji do zwalczania szkodników zastosowano pestycydy. Efekty tego działania zilustrowano na poniższych rysunkach (1 – 4) dotyczących kolejnych pokoleń owadów (jeden osobnik na schemacie reprezentuje liczbę 1000 osobników w rzeczywistości).
Wyjaśnij przyczyny takiej zmiany w kolejnych pokoleniach owadów oraz określ biologiczne konsekwencje działania pestycydów na owady. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii na Akademię Medyczną 2006 r.
BRUDNOPIS
15
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
MBI-P1A1P-062
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I
POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut
ARKUSZ I MAJ ROK 2006
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron (zadania 1 – 29). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 1. (3 pkt) Rysunki A, B i C przedstawiają trzy różne rodzaje kręgów kręgosłupa człowieka.
A
B
C
Podaj nazwy odcinków kręgosłupa, do których należy każdy z kręgów oraz uzasadnij, która cecha budowy umożliwiła Ci jego identyfikację. A – ................................................................................................................................................ B – ................................................................................................................................................ C – ................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Jedną z cech mięśni gładkich jest zdolność do długotrwałego skurczu niezależnego od woli. Podaj dwa przykłady narządów w organizmie człowieka, w których występują mięśnie gładkie. ....................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Wpływ wysiłku fizycznego na pracę układu oddechowego można zaobserwować podczas lekcji wychowania fizycznego, kiedy uczniowie biegną na 60 m. Zaplanuj obserwację wpływu wysiłku fizycznego na układ oddechowy, podając parametr, który będzie obserwowany i sposób przeprowadzenia obserwacji. ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
3
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 4. (2 pkt) Rysunek przedstawia schematycznie sposób krążenia krwi i limfy w organizmie człowieka.
Podaj dwie, widoczne na schemacie, cechy budowy różniące układ krwionośny od limfatycznego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Podczas powstawania moczu w nerkach glukoza jest transportowana z nakładem energii z wnętrza kanalików nerkowych do naczyń krwionośnych (wchłanianie zwrotne). a) Uzasadnij, czy transport glukozy z kanalików nerkowych do naczyń krwionośnych jest aktywny, czy bierny. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Określ konsekwencje wchłania zwrotnego glukozy dla składu moczu zdrowego człowieka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
1. 3
2. 1
3. 2
4. 2
5. 2
4
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 6. (2 pkt) Rysunek I w uproszczony sposób przedstawia wadę wzroku – krótkowzroczność, a rysunek II – sposób jej korygowania.
I
II
Korzystając z informacji przedstawionych na rysunkach, opisz, na czym polega krótkowzroczność i sposób korygowania tej wady wzroku. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) W gardle krzyżują się dwie drogi: pokarmowa z oddechową. Wejście z gardła do krtani otwiera lub zamyka ruchoma chrząstka tzw. nagłośnia. Wyjaśnij związek przestrogi: „Nie rozmawiaj przy jedzeniu!” z funkcją nagłośni. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
5
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 8. (1 pkt) Rysunek ilustruje funkcjonowanie błony neuronu.
Korzystając z informacji przedstawionych na rysunku wyjaśnij, w jaki sposób w błonie neuronu powstaje potencjał czynnościowy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Ze względu na wielkość dziennego zapotrzebowania pokarmowego jod zaliczany jest do mikroelementów. Podaj przykład pokarmu będącego źródłem jodu oraz określ rolę, jaką ten pierwiastek pełni w organizmie człowieka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Dzięki zróżnicowaniu właściwości leukocytów organizm dysponuje dwoma rodzajami odporności: komórkową i humoralną. Podaj, na czym polega odporność komórkowa a na czym humoralna, wykorzystując określenia: fagocytoza, przeciwciała. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
6. 2
7. 2
8. 1
9. 2
10. 2
6
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 11. (1 pkt) Tabela przedstawia zawartość wody w organizmie człowieka w różnych okresach jego życia. Okres życia
Wiek
I II III IV V VI
0–1 miesiąc 1–12 miesięcy 1–10 lat 11–16 lat 17–39 lat powyżej 40 lat
Zawartość wody w organizmie w % masy ciała kobieta mężczyzna 76 65 62 59 57 61 50 55 47
Podaj oznaczenia dwóch kolejnych okresów życia człowieka, między którymi następuje największy spadek zawartości wody w organizmie. .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Barwnik skóry – melanina chroni organizm człowieka przed szkodliwym wpływem emitowanego przez słońce promieniowania ultrafioletowego. Jednocześnie odpowiednia dawka tego promieniowania jest niezbędna dla wytwarzania przez organizm pewnej witaminy. Podaj literowy symbol tej witaminy oraz określ skutek jej niedoboru w organizmie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (3 pkt) Stres oznacza fizjologiczny stan „podwyższonej gotowości” organizmu, przystosowujący do nowej, nietypowej sytuacji. Jeżeli jest krótkotrwały – mobilizuje organizm do działania. Wówczas, pod wpływem hormonów nadnerczy, zwiększa się wydolność różnych narządów. Uzupełnij tabelę, podając trzy przykłady narządów i właściwych im reakcji na pobudzenie przez hormony stresu. Lp. 1. 2. 3.
Narząd
Reakcja
7
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 14. (1 pkt) U dziewcząt około 13. roku życia stosuje się obowiązkowe szczepienie ochronne przeciw różyczce. Wyjaśnij, dlaczego szczepienia przeciw różyczce są obowiązkowe tylko dla dziewcząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (1 pkt) Według badań Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do krajów o największej częstości występowania miażdżycy zalicza się USA i większość wysoko rozwiniętych krajów europejskich. Choroba ta rzadko występuje u żyjących na dalekiej północy Eskimosów, których dieta obfituje w tłuszcze. Częstych zachorowań na miażdżycę nie obserwuje się również w krajach Afryki. Na podstawie tekstu zaznacz dwa czynniki, które mogłyby zwiększyć częstość występowania miażdżycy u Eskimosów. A. B. C. D. E.
czynniki klimatyczne, szybkie tempo życia, tłuste pożywienie, przejadanie się, aktywny tryb życia.
Zadanie 16. (3 pkt) Tabela przedstawia wartości odczynu środowiska, w którym różne enzymy trawienne wykazują największą aktywność. enzym
pH środowiska
A B C
1,5 7 9
Podaj przykład enzymów A, B i C oraz miejsca ich działania w przewodzie pokarmowym. A – ............................................................................................................................................. B – ............................................................................................................................................. C – ............................................................................................................................................ Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
11. 1
12. 2
13. 3
14. 1
15. 1
16. 3
8
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 17. (2 pkt) Wewnętrzna powierzchnia jelita cienkiego jest kilkaset razy większa od jego powierzchni zewnętrznej, co stanowi przystosowanie do pełnionej funkcji. Podaj jedną cechę budowy jelita, dzięki której zwiększona jest jego powierzchnia wewnętrzna oraz funkcję jelita, którą ta cecha usprawnia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Wątroba uczestniczy w wielu przemianach biochemicznych w organizmie. Podaj jedną funkcję wątroby, którą ilustruje poniższy schemat.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (1 pkt) Bilans energetyczny organizmu oznacza różnicę pomiędzy ilością energii dostarczanej do organizmu w pokarmie, a ilością energii wydatkowanej przez organizm w określonym czasie (np. w ciągu doby). Otyłość jest zawsze wynikiem utrzymującego się przez dłuższy czas dodatniego bilansu energetycznego. Na podstawie tekstu określ dwie przyczyny powstawania dodatniego bilansu energetycznego organizmu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
9
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 20. (2 pkt) Schemat przedstawia w uproszczony sposób przebieg replikacji DNA:
łańcuch DNA macierzysty
potomne łańcuchy DNA
Opisz przedstawiony na schemacie przebieg replikacji DNA. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Przyporządkuj określeniom 1, 2, 3 i 4 właściwe objaśnienia z kolumny A – F. Dwa objaśnienia są zbędne. 1. 2. 3. 4.
GENOM GENOTYP FENOTYP KARIOTYP
1. ..............................
RNA organizmu chromosomy organizmu geny organizmu cechy organizmu zmienność organizmu DNA organizmu
A. B. C. D. E. F.
2. ..............................
3. ..............................
4. ..............................
Zadanie 22. (1 pkt) Przyczyną pewnej choroby genetycznej jest recesywna mutacja autosomalna w genie kodującym jeden z łańcuchów pewnego białka. Określ, czy nosicielem tej choroby może być tylko ojciec, tylko matka, czy oboje rodzice. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
17. 2
18. 1
19. 1
20. 2
21. 2
22. 1
10
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 23. (2 pkt) Schemat przedstawia przebieg biosyntezy białka:
Przyporządkuj każdemu ze związków organicznych oznaczonych na rysunku cyframi 1 – 4, jego poprawną nazwę spośród A – E. 1
– ..........................................
2
– ..........................................
3
– ..........................................
4
– ..........................................
A. B. C. D. E.
aminokwas DNA mRNA rRNA tRNA
Zadanie 24. (1 pkt) Badania nad wprowadzaniem do organizmów roślin uprawnych genów innych gatunków umożliwiły uzyskanie odmian o zwiększonej trwałości, bogatszych walorach smakowych, odżywczych czy leczniczych, o zwiększonej odporności na suszę, mrozy lub szkodniki. Mimo tych niezaprzeczalnych zalet rośliny transgeniczne przyjmowane są z dużą rezerwą. Przeciwnicy stosowania takich roślin używają argumentów, podkreślających nieprzewidywalne skutki ich uprawiania np.: A. Przekonują, że genetycznie zmieniona żywność może okazać się niebezpieczna dla zdrowia człowieka. B. Pojawia się argument, że geny zmodyfikowanej rośliny wnikną – po zjedzeniu – w genom człowieka, zmieniając jego właściwości. C. Innym zarzutem jest zagrożenie dla środowiska spowodowane przez niekontrolowane przenoszenie się genów ze zmodyfikowanych roślin na ich „dzikich” krewnych. Oceń, który z przytoczonych powyżej argumentów przeciw uprawom roślin transgenicznych jest błędny. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
11
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 25. (2 pkt) Przyporządkuj każdemu z terminów 1 – 4 prawidłowe objaśnienie z kolumny A lub B. Lp. 1 2 3 4
Termin
A
B
powtórzenie cyklu wytwarzania energii przeżyźnienie zbiorników użyźnienie zbiorników wodnych Eutrofizacja wodnych zagraża ich jest korzystne dla biocenozy zarastaniem i zamieraniem Polska Czerwona zawiera listę gatunków trujących zawiera listę gatunków Księga Roślin ginących Zasada rozwój gospodarczy zaspokajanie potrzeb człowieka zrównoważonego poprzedzający zmiany z poszanowaniem praw przyrody rozwoju w przyrodzie Recykling
wtórne, wielokrotne przetwarzanie produktów
1 – .................... 2 – .................. 3 – ................. 4 – ....................
Zadanie 26. (1 pkt) Pierwszym ogniwem pokarmowego łańcucha spasania są rośliny zielone produkujące materię organiczną w procesie fotosyntezy. Roślinożercy i drapieżcy pełnią rolę konsumentów pierwszego i dalszych rzędów. Bakterie i grzyby jako destruenci rozkładają martwe szczątki roślin i zwierząt. Produkty tego rozkładu w formie związków nieorganicznych są wraz z wodą pobierane przez rośliny i wykorzystywane w procesach syntezy. Na podstawie powyższego opisu, skonstruuj schemat ilustrujący krążenie materii w ekosystemie.
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
23. 2
24. 1
25. 2
26. 1
12
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 27. (2 pkt) Odnawialne zasoby przyrody regenerują się dzięki mechanizmom samoregulacyjnym. Nadmierne pozyskiwanie lub zanieczyszczanie może zakłócić ich regenerację. Wymień trzy rodzaje odnawialnych zasobów przyrody, których regenerację może zakłócić działalność człowieka. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Krajowy Plan Gospodarki Odpadami zakłada następujące zmiany w unieszkodliwiania i wykorzystania osadów z komunalnych oczyszczalni ścieków: Lp. 1 2 3 4 5
strukturze
2000 r. 2014 r. (w %) (w %) unieszkodliwianie termiczne 1 10 składowanie 50 40 kompostowanie 9 25 wykorzystanie rolnicze bez kompostowania 30 20 wykorzystanie przemysłowe bez przetwarzania 10 5 Sposób utylizacji
Przedstaw powyższe dane w formie diagramu słupkowego tak, aby zilustrować zakładane tendencje zmian dla każdego sposobu utylizacji.
13
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 29. (1 pkt) Pierwotny las mieszany w Puszczy Białowieskiej charakteryzuje duża różnorodność producentów i konsumentów. Pędami i nasionami roślin runa leśnego żywi się mysz. Dzik zjada żołędzie i kłącza. Dżdżownice i myszy są pokarmem borsuka. Poczwarkami ciem, których gąsienice objadają liście drzew, żywi się i borsuk, i dzik, i mysz leśna. Oceń, czy w tego rodzaju lesie wskazane jest zastosowanie chemicznych środków ochrony roślin przed gąsienicami ciem. Odpowiedź uzasadnij, posługując się jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
27. 2
28. 2
29. 1
14
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
MBI-P1A1P-061
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz I
POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut
ARKUSZ I STYCZEŃ ROK 2006
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne Zamaluj zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 1. (2 pkt) Komórki, z których zbudowane są narządy ludzkiego organizmu zawierają większość typowych struktur, wymienionych poniżej (A–D). Jednak z uwagi na przystosowanie tych narządów do pełnionych funkcji mogą się one znacznie różnić liczbą lub aktywnością struktur komórkowych. A. B. C. D.
jądro komórkowe mitochondrium aparat Golgiego siateczka wewnątrzplazmatyczna
Przyporządkuj każdemu z wymienionych poniżej narządów człowieka jedną ze struktur (od A do D), której szczególna aktywność stanowi przystosowanie jego komórek do pełnionej funkcji. mięsień szkieletowy ...............
gruczoł łojowy .........................
Zadanie 2. (2 pkt) Jest jednym z największych narządów naszego ciała. Działa jak filtr, magazyn i pełni funkcję wydzielniczą. Podaj nazwę narządu opisanego powyżej oraz wyjaśnij, na czym polega jedna z jego, wymienionych w tekście, funkcji. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Dieta przeciętnego Polaka bardzo znacznie odbiega od zaleceń specjalistów ds. żywienia, dlatego pod względem zachorowalności i zgonów z powodu chorób cywilizacyjnych Polska zajmuje jedno z czołowych miejsc w Europie. Podaj dwie wady typowej polskiej diety oraz uzasadnij wpływ każdej z nich na zdrowie człowieka. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
3
Zadanie 4. (2 pkt) Wykres ilustruje przeciętną ilość zużywanej przez organizm człowieka energii w ciągu jednej doby, w różnych okresach życia i przez osoby różnej płci.
ilość energii (w kJ)
14000 12000 10000 8000
płeć żeńska płeć męska
6000 4000 2000 0 niemowlęta
młodzież
dorośli
seniorzy
Na podstawie analizy wykresu sformułuj dwie zależności dotyczące energii zużywanej przez organizm człowieka. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Ryby morskie są cennym źródłem łatwo przyswajalnego białka. Ich tłuszcz zawiera kwasy tłuszczowe omega-3, które przeciwdziałają zmianom miażdżycowym poprzez zmniejszenie stężenia trójglicerydów i cholesterolu LDL we krwi. Zapobiegają one także powstawaniu zakrzepów naczyniowych oraz powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych, obniżając ciśnienie krwi. Na podstawie analizy tekstu podaj dwa argumenty uzasadniające wprowadzenie ryb do naszego jadłospisu. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 6. (2 pkt) Podaj dwie cechy budowy ścian żołądka oraz uzasadnij ich znaczenie w pełnieniu jego funkcji w układzie pokarmowym. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
4
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 7. (2 pkt) Wyciąg z karty zdrowia pacjenta: Objawy, z którymi zgłosił się pacjent: suchość, rogowacenie i złuszczanie się naskórka. Dodatkowe informacje: pogarszający się wzrok, słabe widzenie, szczególnie o zmroku. Wymień witaminę, której brakuje w organizmie pacjenta. Podaj przykład produktu żywnościowego zawierającego na tyle dużo tej witaminy, aby mógł być zalecony przez lekarza jako uzupełnienie diety. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) W organizmie człowieka można wyróżnić dwa typy komórek mięśniowych: 1. oksydacyjne (mięśnie czerwone), tzn. z przewagą oddychania tlenowego, które są zdolne do długotrwałej pracy i choć kurczą się stosunkowo wolno, to nie ulegają szybkiemu zmęczeniu; 2. glikolityczne (mięśnie białe), tzn. oddychające głównie beztlenowo, które są zdolne do szybkich, silnych, ale krótkotrwałych skurczów, bo łatwo ulegają zmęczeniu. U ludzi mięśnie szkieletowe są zbudowane z włókien obu typów, lecz w różnych proporcjach (co jest uwarunkowane genetycznie, ale zmienne osobniczo). Osobnicy posiadający w mięśniach dużą ilość włókien wolnych (czerwonych) są biologicznie lepiej przygotowani do trwającej długo aktywności niż osobnicy, u których więcej jest włókien szybkich (białych). Ci z kolei mogą osiągać większą siłę skurczu. Rysunek przedstawia przekrój poprzeczny przez tkankę mięśnia czworogłowego uda dwóch młodych mężczyzn I i II.
włókna czerwone włókna białe
Mężczyzna I
Mężczyzna II
Zaznacz dwie dyscypliny sportowe, w których mężczyzna I, wspomagając się odpowiednim treningiem, teoretycznie mógłby osiągać dobre wyniki. A. B. C. D. E.
Bieg krótkodystansowy. Rzut oszczepem. Maraton. Rzut kulą. Biegi narciarskie na długim dystansie.
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
5
Zadanie 9. (1 pkt) Straty wody w procesie pocenia się lub parowania z dróg oddechowych przynoszą korzyści organizmowi człowieka. Oceń prawdziwość tego stwierdzenia, uzasadniając swoją ocenę jednym argumentem. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Badania kliniczne wykazały, że oddychając w przestrzeni zawierającej powietrze o stałej zawartości tlenu, ale zwiększającej się zawartości dwutlenku węgla obserwujemy zwiększenie częstości i głębokości ruchów oddechowych. Wyjaśnij udział układu nerwowego w mechanizmie regulacji ruchów oddechowych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Wykres przedstawia zmiany tętna pacjenta zmierzonego przed paleniem i w czasie palenia papierosów. Informacje o tym pacjencie podano obok.
Tętno (uderzenia/min)
Mężczyzna 45 lat Wzrost 170 cm Masa ciała 120 kg Pali przeciętnie 20 papierosów dziennie
Przed zapaleniem papierosa
Czas palenia (w minutach)
Diagnoza: Ryzyko zawału Na podstawie analizy wszystkich przedstawionych danych podaj dwa argumenty uzasadniające słuszność postawionej diagnozy. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 12. (1 pkt) Przewróciłeś (-łaś) się na chodniku. Otwarta rana została zabrudzona ziemią. W gabinecie zabiegowym podano ci surowicę przeciwtężcową. Zaznacz rodzaj odporności, którą uzyskałeś (-łaś) dzięki podanej surowicy. A. B. C. D.
Odporność naturalna czynna. Odporność naturalna bierna. Odporność sztuczna bierna. Odporność sztuczna czynna.
Zadanie 13. (2 pkt) Stwierdzono, że każdy człowiek w ciągu roku zapada na co najmniej dwie infekcje wirusowe. Zaznacz dwa najbardziej skuteczne sposoby zapobiegania chorobom wirusowym. A. B. C. D. E.
Dieta bogata w witaminę K i sód. Szczepienia ochronne. Podawanie antybiotyków. Dieta bogata w tłuszcze nasycone. Unikanie kontaktów z osobami zainfekowanymi.
Zadanie 14. (1 pkt) Rysunek przedstawia reakcję komórki nerwowej na działający bodziec.
Każdy bodziec działający na komórkę nerwową prowadzi do powstania potencjału czynnościowego. Na podstawie analizy danych na wykresach oceń prawdziwość powyższego stwierdzenia, podając argument na poparcie swojego stanowiska. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
7
Zadanie 15. (1 pkt) Zaznaczone na schemacie narządy człowieka uległy pobudzeniu.
Wpisz na schemacie literę „S” lub „P”, oznaczając, czy pobudzenie danego narządu jest efektem działania układu sympatycznego (współczulnego) - (S), czy parasympatycznego (przywspółczulnego) - (P).
Zadanie 16. (1 pkt) Na podstawie analizy schematu budowy oka ustal kolejność elementów gałki ocznej, przez które przemieszcza się promień świetlny. W odpowiednich miejscach tabeli wpisz liczby 1–6. siatkówka rogówka promień świetlny
ciało szkliste źrenica soczewka komora przednia
Zadanie 17. (1 pkt) Wyjaśnij, dlaczego podczas choroby, której towarzyszy podwyższona temperatura ciała, wydalana jest ilość moczu mniejsza od fizjologicznej normy (przy założeniu, że ilość przyjmowanych przez chorego płynów nie zwiększyła się). ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
8
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 18. (3 pkt) Uzupełnij poniższy schemat regulacji poziomu glukozy we krwi, w przypadku spadku stężenia tego cukru, zamieszczając w nim następujące informacje: 1. nazwę gruczołu zawierającego wysepki Langerhansa, 2. nazwę hormonu wydzielanego przez komórki wysepek, 3. skutek działania tego hormonu. 1. ……........…………….. NISKI POZIOM GLUKOZY WE KRWI
WYSEPKI LANGERHANSA 2. ……………………….
3. ….....………………. WZROST POZIOMU GLUKOZY WE KRWI
WĄTROBA
Zadanie 19. (1 pkt) Podaj, na czym polega zmiana w obrazie morfotycznym krwi człowieka wywołana przez stan zapalny wyrostka robaczkowego. .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Stosowanie dopingu w sporcie jest zabronione, a zawodnik, któremu udowodni się użycie niedozwolonych środków, zostaje zdyskwalifikowany. Środki dopingujące działają szkodliwie na organizm człowieka. Uzasadnij negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie sportowca, przedstawiając dwa przykłady ich działania. ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
9
Zadanie 21. (1 pkt) Schemat przedstawia sposób działania erytropoetyny (EPO) w organizmie człowieka. EPO
EPO KREW
NERKA SZPIK
ERYTROCYTY
INTENSYWNIEJSZA WYMIANA GAZOWA = PODWYŻSZONA SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA
Na podstawie analizy powyższego schematu wyjaśnij, na czym polega działanie erytropoetyny (EPO) jako środka dopingującego. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 22. (3 pkt) Uczeń postanowił samodzielnie ustalić, jaką ma grupę krwi. W tym celu postarał się o dwie surowice zawierające izoaglutyniny anty-A i anty-B, spirytus salicylowy, igłę jednorazową, waciki i szkiełka mikroskopowe. Wyniki swoich obserwacji przedstawił na rysunku. kropla krwi – brak aglutynacji – aglutynacja anty-A
anty-B
Wymień kolejne czynności ucznia poprzedzające wykonanie rysunku. Podaj, jaką ma on grupę krwi. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
10
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 23. (1 pkt) Uczeni z LAB 02 opracowali pierwszą skuteczną szczepionkę przeciwko zespołowi Downa. Szczepionka właśnie przeszła próby kliniczne i została dopuszczona do użytku. Najlepsze efekty przynosi po zastosowaniu w pierwszym miesiącu życia. Oceń prawdziwość powyższego doniesienia i podaj jeden argument na poparcie swojego stanowiska. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt) Zamiana jednego nukleotydu tyminowego na nukleotyd adeninowy wystarczy, by spowodować niebezpieczną, a nawet śmiertelną chorobę zwaną anemią sierpowatą. Podaj liczbę zmienionych aminokwasów, którymi różni się hemoglobina wywołująca anemię sierpowatą w porównaniu z hemoglobiną w krwinkach normalnych. .....................................................................................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt) Uzupełnij schematyczną drogę przepływu informacji genetycznej od genu do peptydu wiedząc, że przykładowy fragment genu składa się z 3 kodonów: TAC, GGG, CCC, poprzedzielanych dwoma intronami GTTA. nić matrycowa DNA: .........................................
pre mRNA: .....................................
mRNA: ............................................
peptyd: A1, A2, A3
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
11
Zadanie 26. (1 pkt) Na podstawie analizy rysunków wymień specyficznie ludzką cechę budowy czaszki, odróżniającą człowieka od innych naczelnych.
czaszka pawiana
czaszka człowieka
...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Uzasadnij słuszność zaliczania konkurencji do oddziaływań antagonistycznych. Podaj jeden przykład tego rodzaju zależności. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Podczas wiosennego spaceru zaobserwowałeś (-łaś) ciekawy okaz dębu, który według ciebie mógłby być zakwalifikowany jako pomnik przyrody. Opisz sposób, w jaki udokumentujesz swoje spostrzeżenie, aby poinformować o nim odpowiednią osobę lub instytucję. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Egzamin maturalny z biologii Arkusz I
Zadanie 29. (2 pkt) Niektóre bakterie syntetyzują z acetylo-CoA hydroksyalkany, które można wykorzystać do produkcji jednego z rodzajów tworzyw sztucznych. Ma ono właściwości podobne do tworzywa otrzymywanego na bazie ropy naftowej, a ponadto jest podatne na biologiczną degradację. Można z niego wytwarzać jednorazowe kubki, butelki, maszynki do golenia itp. Na podstawie analizy powyższego tekstu przedstaw dwie korzyści, jakie może przynieść dla środowiska wykorzystanie na skalę przemysłową wyżej opisanych bakterii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
LISTOPAD ROK 2006
Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron (zadania 1 – 27). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu / pióra tylko z czarnym tuszem / atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 1. (2 pkt) Odporność nieswoista obejmuje mechaniczne i chemiczne bariery przeciwko patogenom. Pierwszą zaporę przeciwko czynnikom chorobotwórczym stanowią powłoki ciała. Uzasadnij, podając dwa argumenty, że skóra człowieka pełni funkcję nieswoistej bariery przeciw patogenom. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono schematycznie budowę kręgosłupa człowieka.
Określ, na czym polega znaczenie esowatego kształtu kręgosłupa człowieka. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ...................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 3. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę szkieletu klatki piersiowej człowieka.
Określ znaczenie, jakie dla funkcjonowania klatki piersiowej ma połączenie żeber z mostkiem poprzez chrząstki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono trzy modele stawów.
a) Podaj, który ze stawów (A, B czy C) ma największy zakres swobody ruchów. …………. b) Podaj po jednym przykładzie połączenia stawowego typu A i typu C w organizmie człowieka. A – ............................................................................................................................................... C – ...............................................................................................................................................
4
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 5. (1 pkt) Poniżej wymieniono różne elementy łuku odruchowego. A. B. C. D. E.
neuron ruchowy neuron pośredniczący mięsień dwugłowy ramienia neuron czuciowy wolne zakończenie nerwowe w opuszce palca
Uporządkuj te elementy (zapisując poniżej ich symbole literowe) zgodnie z kierunkiem przewodzenia impulsu nerwowego w łuku odruchowym. .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (1 pkt) Cztery podstawowe smaki to: słony, kwaśny, słodki, gorzki. Smak słony kojarzy się zwykle ze smakiem soli kuchennej, chociaż wiele innych soli daje podobne odczucie – na przykład wodny roztwór bromku potasu o stężeniu 0,2 mol/dm3. Natomiast roztwór bromku potasu o stężeniu 0,01 mol/dcm3 jest odczuwany jako słodki, a roztwór tej soli o stężeniu 0,04 mol/dm3 ma smak słono-gorzki. Na podstawie informacji zawartych w tekście określ, od czego zależy rodzaj odczuwanego przez człowieka smaku bromku potasu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt) Właściwy poziom jonów wapnia we krwi jest efektem antagonistycznego działania dwóch hormonów – kalcytoniny i parathormonu. Kalcytonina Hamuje uwalnianie wapnia z kości. Przyczynia się do przesuwania Ca2+ do kości. Ułatwia wydalanie Ca2+ z moczem.
Parathormon Uwalnia wapń z kości. Zwiększa resorpcję zwrotną Ca2+ z kanalików nerkowych. Zwiększa wchłanianie Ca2+ ze światła jelita.
Uzupełnij poniższy schemat, wpisując nad każdą strzałką nazwę odpowiedniego hormonu.
Podwyższony poziom Ca2+ we krwi
Obniżony poziom Ca2+ we krwi
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 8. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono schemat układu krwionośnego człowieka.
a) Podaj, do której części układu krwionośnego człowieka (krwiobiegu dużego, czy krwiobiegu małego) należą obwodowe naczynia włosowate widoczne na schemacie. b) Wymień dwie funkcje pełnione przez te naczynia na rzecz tkanek. a) ................................................................................................................................................. b) 1. ............................................................................................................................................. 2. .............................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Choroby nowotworowe to druga, po chorobach układu krążenia, przyczyna zgonów ludzi. Do powstawania nowotworów przyczynia się wiele czynników. Podaj dwa przykłady zachowań człowieka, które mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
6
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 10. (1 pkt) Na diagramie przedstawiono umieralność ludzi z powodu chorób serca w zależności od liczby papierosów wypalanych dziennie.
Na podstawie analizy diagramu przedstaw argument zachęcający ludzi palących papierosy do zerwania z nałogiem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono fragment mięśnia szkieletowego z naczyniami krwionośnymi.
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Określ, czy regularne skurcze mięśni szkieletowych utrudniają czy ułatwiają przepływ krwi w żyłach. Odpowiedź uzasadnij, podając jeden argument. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono pęcherzyki płucne oplecione siecią naczyń krwionośnych.
Określ znaczenie gęstej sieci naczyń krwionośnych oplatających pęcherzyki płucne. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt) W tabeli przedstawiono dane o zapadalności na gruźlicę w Polsce w latach 1960 – 2000, w trzech wybranych grupach wiekowych. Rok
Wiek chorych (w latach) 0–14
20– 44
45–64
1960
16580
37244
22746
Określ tendencję zmian w zapadalności na gruźlicę w latach 1960 – 2000 oraz wymień grupę wiekową, w której tendencja ta jest najmniej widoczna.
1970
1273
18440
13001
……………………………………………………………
1980
573
11358
8434
1990
225
6682
5818
2000
103
241
4221
…………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………….
8
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 14. (2 pkt) Do prawidłowego przebiegu procesu wytwarzania erytrocytów niezbędny jest kobalt. Pierwiastek ten związany jest w witaminie B12, która, w odróżnieniu od wielu innych witamin, nie jest wytwarzana przez rośliny. a) Wyjaśnij, dlaczego ścisły wegetarianizm może doprowadzić do niedoboru kobaltu w organizmie. ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................................
b) Podaj nazwę choroby, która może wystąpić na skutek niedoboru tego pierwiastka w organizmie człowieka. ......................................................................................
Zadanie 15. (3 pkt) W tabeli przedstawiono wartość kaloryczną wybranych produktów żywnościowych. Produkt bułka zwykła herbata bez cukru szynka gotowana chipsy Coca cola jabłko pomidor masło
Liczba kcal w 100 g produktu 272 0 225 542 42 34 15 740
a) Porównaj wartość kaloryczną podanych niżej zestawów śniadaniowych I i II. Wartość kaloryczna zestawu I
Wartość kaloryczna zestawu II
bułka (100 g) masło (20 g) szynka (20 g) pomidor (100 g) herbata bez cukru (250 g)
chipsy (150 g) Coca cola (250 g) jabłko (100 g)
…………………………………………………………………………………………………... b) Podaj dwa argumenty uzasadniające wybór zestawu I przez człowieka dbającego o zdrowie. 1. ........................................................................................................................................... 2. ...........................................................................................................................................
9
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 16. (1 pkt) Na trzech rysunkach przedstawiono wnętrze jelita cienkiego człowieka: na rysunku A przekrój przez jelito, a na rysunkach B i C – dwa kolejne powiększenia wskazanych jego fragmentów.
A
B
C
Określ podstawową funkcję jelita cienkiego, przedstawione na rysunkach elementy jego budowy.
której
spełnienie
umożliwiają
.......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) W tabeli przedstawiono dwie normy (z roku 1977 i z roku 1990) skażeń (w mikrogramach na litr) różnymi substancjami zawartymi w wodzie uznawanej za zdatną do picia. Substancja Rtęć Ołów Kadm Chrom Selen DDT i jego metabolity Lindan (gamma-sześciochlorocykloheksan)
Rozporządzenie z 1977 r. 1 100 50 50 50 30
Rozporządzenie z 1990 r. 1 50 5 10 10 1
40
5
a) Podaj nazwę substancji, dla której normy skażeń obniżono najbardziej (najwięcej razy). .................................................................... b) Podaj prawdopodobną przyczynę zaostrzenia norm. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
10
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 18. (2 pkt) Celem rolnictwa ekologicznego jest produkcja zdrowej, nieskażonej i niezmodyfikowanej genetycznie żywności. Wymień dwa warunki, jakie powinny być spełnione w gospodarstwie ekologicznym, aby można było produkować w nim zdrową żywność. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) Jedna z technik diagnostycznych badań prenatalnych polega na pobraniu próbek płynu owodniowego, w którym rozwija się płód. Igłę wprowadza się przez powłoki brzuszne i ścianę macicy, a następnie wciąga do strzykawki niewielką ilość płynu owodniowego, który poddaje się badaniu. Podaj jeden medyczny argument przemawiający za prowadzeniem badań prenatalnych i jeden medyczny argument przeciwko ich prowadzeniu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono dziedziczenie pewnej choroby.
11
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
a) Wyjaśnij, co oznacza użyte w tym przypadku pojęcie „nosiciel”. b) Podaj prawdopodobieństwo wystąpienia nosicieli w potomstwie rodziców, z których jeden jest homozygotą dominującą, a drugi jest homozygotą recesywną. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) .................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) W tabeli przedstawiono kodony kodu genetycznego. U
C
A
G
UUU UUC U UUA UUG
Phe Phe Leu Leu
UCU UCC UCA UCG
Ser Ser Ser Ser
UAU Tyr UAC Tyr UAA stop UAG stop
UGU Cys UGC Cys UGA stop UGG Trp
CUU CUC CUA CUG
Leu Leu Leu Leu
CCU CCC CCA CCG
Pro Pro Pro Pro
CAU CAC CAA CAG
CGU CGC CGA CGG
AUU Ile AUC Ile A AUA Ile AUG Met
ACU ACC ACA ACG
Thr AAU Asn AGU Ser Thr AAC Asn AGC Ser Thr AAA Lys AGA Arg Thr AAG Lys AGG Arg
GUU GUC GUA GUG
GCU GCC GCA GCG
Ala GAU Asp GGU Gly U Ala GAC Asp GGC Gly C Ala GAA Glu GGA Gly A Ala GAG Glu GGG Gly G
C
G
Val Val Val Val
His His Gln Gln
U C A G
Arg U Arg C Arg A Arg G U C A G
Poniżej przedstawiono dwie (A i B) sekwencje nukleotydów w mRNA. A) UUC UAC ACC CCG GAU B) UUU UAU ACG CCC GAC Ustal, czy podane sekwencje (A i B) kodują takie same, czy różne odcinki polipeptydów. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 22. (2 pkt) W tabeli podano stwierdzenia dotyczące biosyntezy białek w komórkach eukariotycznych. Oceń każde z tych stwierdzeń w kategorii prawda (P) fałsz (F). Odpowiednią literę wpisz obok każdego stwierdzenia. P/F A Procesy transkrypcji i translacji zlokalizowane są w jądrze komórkowym. B W procesie transkrypcji powstaje cząsteczka RNA. C Cząsteczka mRNA stanowi matrycę, na podstawie której powstaje polipeptyd. D Każda cząsteczka tRNA może przenosić dowolny aminokwas.
Zadanie 23. (3 pkt) Uzupełnij tabelę, w której porównano budowę i funkcje RNA i DNA. Cecha budowy
Budowa nukleotydu
Struktura molekularna
RNA
DNA
ryboza
deoksyryboza
……………………………………. …………………………………….
adenina, guanina, tymina, cytozyna
reszta fosforanowa
reszta fosforanowa
Pojedyncza nić polinukleotydowa
…………………………………… ……………………………………
mRNA – …………………………. Funkcje
Nośnik informacji genetycznej. Przekazywanie informacji tRNA – …………………………… genetycznej komórkom potomnym. ……………………………………. ……………………………………
rRNA – budowa rybosomów
13
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 24. (1 pkt) W tabeli przedstawiono produkcję pierwotną netto podstawowych typów ekosystemów świata. Ekosystem
Produkcja pierwotna netto w g/m2/rok (średnio)
Puszcza tropikalna Las liściasty (mieszany) klimatu umiarkowanego Tajga Tundra Sawanna Step Półpustynie/pustynie Rafy koralowe Szelfy Wody otwartego oceanu
2200 1300 800 140 900 600 90 2500 360 125
Wypisz wybrane z tabeli cztery typy ekosystemów: a) ekosystem wodny o najniższej produkcji ........................................................................... b) ekosystem lądowy o najniższej produkcji .......................................................................... c) ekosystem wodny o najwyższej produkcji ......................................................................... d) ekosystem lądowy o najwyższej produkcji ........................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Obecnie na terenach zurbanizowanych osiedla się wiele gatunków roślin i zwierząt dziko żyjących. Podaj dwa czynniki sprzyjające osiedlaniu się w miastach dziko żyjących zwierząt. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
14
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 26. (3 pkt) Na wykresie przedstawiono zmiany liczebności dwóch rodzajów pierwotniaków hodowanych wspólnie, przy czym pantofelek odżywia się pożywką ryżową systematycznie dodawaną do hodowli, a Didinium to pierwotniak drapieżny.
a) Opisz, jak kształtowała się liczebność każdego z tych pierwotniaków przez pierwsze trzy doby eksperymentu. b) Podaj najbardziej prawdopodobną przyczynę spadku liczebności Didinium po trzeciej dobie eksperymentu. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
15
Zadanie 27. (3 pkt) Na rysunkach przedstawiono czaszki goryla i człowieka.
Na podstawie analizy rysunków podaj trzy swoiste, charakterystyczne (tylko dla niej), cechy budowy czaszki człowieka. 1. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. 3. .................................................................................................................................................
16
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
MBI-R1A1P-062
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz II
POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 120 minut
ARKUSZ II MAJ ROK 2006
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 30 – 57). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
2
Zadanie 30. (1 pkt) W cyklu komórkowym wyróżniamy fazę podziału oraz okres międzypodziałowy (interfazę). Interfaza trwa dłużej niż mitoza, a w jej przebiegu możemy wyodrębnić charakterystyczne fazy G1, S, G2. Dobierz opisy do procesów zachodzących w fazach G1, S, G2. Opis I W tej fazie zachodzi replikacja DNA.
mitoza faza G2
faza G1
Opis III W tej fazie ilość DNA jest na poziomie 2c.
faza S
Faza
Opis II W tej fazie ilość DNA jest podwojona.
Numer opisu
G1 S G2
Zadanie 31. (2 pkt) Poniższy rysunek przedstawia schematycznie budowę mitochondrium, w którym zachodzi m.in. proces oddychania wewnątrzkomórkowego. Podaj nazwy struktur oznaczonych na schemacie jako X oraz Y i podaj, jakie etapy oddychania komórkowego zachodzą w ich obrębie.
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
3
Zadanie 32. (2 pkt) Węglowodany to grupa różnorodnych związków organicznych. Wyróżniamy wśród nich m.in. monosacharydy (cukry proste) i polisacharydy (cukry złożone, zawierające więcej niż 10 cząsteczek monosacharydów). Różnią się one właściwościami np. rozpuszczalnością w wodzie i, co się z tym wiąże, pełnioną w komórce funkcją. Uzupełnij poniższą tabelę wpisując odpowiednie przykłady węglowodanów oraz określ ich rozpuszczalność w wodzie i podstawową funkcję pełnioną w komórce lub organizmie. Grupa węglowodanów
Przykład (nazwa związku)
Funkcja w komórce lub organizmie (strukturalna / energetyczna / zapasowa / regulacyjna)
Rozpuszczalność w wodzie (słaba / dobra)
monosacharydy polisacharydy
Zadanie 33. (3 pkt) U niektórych słodkowodnych protistów, np. pantofelków występują tzw. wodniczki tętniące, które zbierają wodę z wnętrza komórki i wypompowują ją na zewnątrz. Pulsowanie wodniczek tętniących łatwo zaobserwować w mikroskopie optycznym. Zaplanuj doświadczenie pozwalające rozwiązać problem badawczy: Czy częstotliwość pulsowania wodniczek tętniących u pantofelków zależy od stężenia NaCl w ich środowisku zewnętrznym? Do dyspozycji masz: mikroskop, akwarium z hodowlą pantofelków, zlewki, szkiełka podstawowe, zakraplacz, 1% roztwór NaCl, wodę destylowaną. W planie doświadczenia uwzględnij: − próbę kontrolną, − próbę badawczą, − sposób uzyskiwania wyników. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
30. 1
31. 2
32. 2
33. 3
4
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 34. (2 pkt) Komórki żywych organizmów są bardzo różnorodne. Poniższe rysunki przedstawiają komórkę bakteryjną (A) oraz roślinną (B). Podaj nazwy dwóch widocznych na rysunkach struktur wspólnych dla obu komórek i zaznacz je na rysunkach.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (1 pkt) Poniższe zdania zawierają informacje o fazie fotosyntezy niezależnej od światła. Zaznacz zdanie zawierające błędną informację i uzasadnij swój wybór. 1. Reakcje niezależne od światła przebiegają w stromie chloroplastów. 2. Faza niezależna od światła, czyli tzw. cykl Calvina, składa się z trzech etapów – karboksylacji, redukcji i regeneracji. 3. W stromie chloroplastów, w wyniku cyklu przemian CO2 zostaje przekształcony w produkt fotosyntezy. 4. W procesie redukcji dwutlenku węgla wykorzystywane są produkty fazy świetlnej – ATP i NADP. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
5
Zadanie 36. (2 pkt) Glikoliza jest powszechnym szlakiem metabolicznym zachodzącym w cytoplazmie komórek wszystkich żywych organizmów. Wypisz z poniższego schematu trzy substraty oraz trzy produkty procesu glikolizy.
substraty glikolizy: .....................................................................................................................................................................................
produkty glikolizy: .....................................................................................................................................................................................
Zadanie 37. (1 pkt) Chemosynteza jest formą asymilacji CO2, dla której źródłem energii są procesy utleniania, najczęściej związków nieorganicznych. Mimo, iż bakterie chemosyntetyzujące nie są głównymi producentami masy organicznej, odgrywają jednak dużą rolę w ekosystemach wodnych i lądowych. Przedstaw na dowolnym przykładzie bakterii chemosyntetyzujących ich znaczenie w przyrodzie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
34. 2
35. 1
36. 2
37. 1
6
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 38. (2 pkt) Tempo procesów fizjologicznych przebiegających u organizmów zmiennocieplnych jest w dużej mierze uzależnione od temperatury otoczenia. Zaobserwowano, że jeśli wąż może wybrać sobie położenie w stosunku do źródła ciepła, to zbliża się do niego w okresie trawienia, zaś odsuwa się podczas głodu. Wyjaśnij, co jest przyczyną takiego zachowania się węży podczas trawienia pokarmu, a co w czasie długotrwałej głodówki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 39. (2 pkt) Młode organy roślin wieloletnich oraz całe rośliny zielne okrywa żywa tkanka zwana skórką. Zbudowana jest ona najczęściej z pojedynczej warstwy ściśle do siebie przylegających komórek. Jednak skórka takich organów jak liście i łodygi różni się budową i funkcją od skórki okrywającej korzenie. Podaj dwie różnice w budowie między skórką okrywającą części nadziemne a skórką korzenia roślin zielnych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 40. (1 pkt) Organizmy obupłciowe (obojnaki) charakteryzują się tym, że mają zdolność wytwarzania zarówno żeńskich, jak i męskich komórek rozrodczych. Jednak przeważająca część tych organizmów „unika” samozapłodnienia i w miarę możliwości doprowadza do zapłodnienia krzyżowego. Wyjaśnij, dlaczego organizmy obupłciowe „unikają” samozapłodnienia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
7
Zadanie 41. (3 pkt) Charakterystyczne cechy ptaków wiążą się z ich zdolnością do aktywnego lotu. Wymień trzy cechy budowy szkieletu ptaków, będące przystosowaniem do lotu oraz określ, jakie znaczenie adaptacyjne ma każda z wymienionych cech. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 42. (2 pkt) Przeczytaj uważnie poniższy tekst. W rozwoju owadów o przeobrażeniu zupełnym występuje charakterystyczna postać poczwarki. Wyróżnia się trzy typy poczwarek. Poczwarka wolna np. u chrząszcza przypomina kształtem owada dorosłego. Ma ona wyraźne zawiązki skrzydeł i odnóży, które swobodnie wystają nad powierzchnię ciała. U poczwarki osłoniętej występującej u motyli zawiązki skrzydeł i odnóży tak ściśle przylegają do ciała, że ich obecność zaznacza się jedynie w postaci niewyraźnych konturów, a kształt samej poczwarki jest obły. Poczwarki tych dwu typów są w pewnym stopniu ruchliwe. Do trzeciego typu zalicza się zupełnie nieruchomą poczwarkę baryłkowatą, charakterystyczną dla części muchówek. Ciało tej poczwarki jest nieforemne i baryłkowate. Zawiązki skrzydeł i odnóży są zupełnie niewidoczne. Skonstruuj tabelę, w której porównasz trzy cechy wymienionych typów poczwarek owadów, wpisując informacje podane w tekście.
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
38. 2
39. 2
40. 1
41. 3
42. 2
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
8
Zadanie 43. (2 pkt) Poniższa tabela zawiera porównanie zawartości niektórych aminokwasów egzogennych w białku zwierzęcym i roślinnym (w gramach aminokwasów na 100 gramów białka). Aminokwas leucyna fenyloalanina tryptofan lizyna
Białko zwierzęce (wołowina) 7,7 5,0 1,4 8,2
Białko roślinne (kukurydza) 24,0 6,5 0 0
Białko roślinne (fasola) 10,5 8,0 0 7,2
Wypisz z tabeli nazwę aminokwasu, którego niedobór w organizmie może być skutkiem diety wegetariańskiej oraz taki, którego najlepszym źródłem jest białko roślinne. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 44. (1 pkt) Ryniofity to najpierwotniejsze rośliny lądowe. Najbardziej znanym ich przedstawicielem jest dewońska rynia. Współczesne widłakowe to prawdziwe, żyjące skamieniałości o planie budowy niezmienionym od ponad 300 mln lat. Korzystając z zamieszczonych rysunków, podaj jedną cechę budowy wspólną dla widłaka i rynii.
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
9
Zadanie 45. (2 pkt) Poniżej zamieszczony wykres przedstawia zależność między wilgotnością nasion kilku gatunków roślin a natężeniem procesu oddychania.
Sformułuj dwa wnioski wynikające z analizy wykresu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 46. (2 pkt) Osobliwością płazów jest ich gospodarka wodna. Zwierzęta te nigdy nie piją wody, lecz pobierają ją przez skórę. Na brzusznej stronie tułowia i ud mają one okolice szczególnie obficie unaczynione, których funkcją jest absorpcja wody – do jej pobrania wystarcza wilgotna gleba. Gatunki żyjące w okolicach suchych gromadzą, przy braku wody, duże ilości mocznika w płynach ustrojowych. Wyjaśnij, jakie znaczenie dla sposobu pobierania wody przez płazy żyjące w suchym klimacie ma fakt gromadzenia znacznych ilości mocznika w płynach ustrojowych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
43. 2
44. 1
45. 2
46. 2
10
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 47. (2 pkt) Gen warunkujący barwę oczu u Drosophila melanogaster znajduje się w chromosomie X, przy czym allel warunkujący oczy białe jest recesywny – a, a allel warunkujący oczy czerwone jest dominujący – A. Natomiast recesywny gen zredukowanych skrzydeł (b) nie jest sprzężony z płcią. Dziedziczenie płci u muszki owocowej odbywa się według podobnych zasad jak u człowieka. Zapisz wszystkie możliwe genotypy samicy muszki owocowej o czerwonych oczach i normalnie wykształconych skrzydłach oraz wszystkie możliwe genotypy samca o tych samych cechach. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 48. (1 pkt) Kolchicyna jest alkaloidem występującym w roślinie zwanej zimowitem jesiennym. Ten związek chemiczny ma silny wpływ na przebieg podziału mitotycznego: hamuje wytwarzanie i funkcjonowanie wrzeciona podziałowego powodując, że chromosomy nie rozchodzą się do biegunów komórki. W takim przypadku nie dochodzi również do podziału cytoplazmy, czyli cytokinezy. Podaj nazwę rodzaju mutacji, jaka zajdzie po zadziałaniu kolchicyną na dzielące się, diploidalne komórki. .......................................................................................................................................................
Zadanie 49. (1 pkt) Według najnowszych badań, w co najmniej 16 organizmach z oddzielnych gałęzi ewolucyjnych kodonom są przypisane aminokwasy inne niż standardowo. Wiele gatunków glonu Acetabularia odczytuje kodony UAG i UAA, powszechnie oznaczające „stop”, jako glicynę. Kodon CUG, który normalnie oznacza leucynę, w komórkach grzybów z rodzaju Candida jest tłumaczony jako seryna. Podaj cechę kodu genetycznego, od której odstępstwa zostały przedstawione w tekście. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
11
Zadanie 50. (2 pkt) Poniżej przedstawiono fragment rodowodu obrazujący pojawianie się pewnej choroby. Ustal i uzasadnij na podstawie schematu, czy choroba ta jest warunkowana przez mutację recesywną czy dominującą oraz czy gen, w którym zaszła mutacja, leży w autosomie, czy w chromosomie płciowym.
Oznaczenia:
- kobieta zdrowa
- kobieta chora
- mężczyzna zdrowy
- mężczyzna chory
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 51. (2 pkt) U groszku pachnącego cecha szerokich kwiatów jest sprzężona z cechą gładkich ziaren pyłku. W wyniku krzyżówki podwójnie heterozygotycznych roślin groszku pachnącego, o szerokich kwiatach i gładkich pyłkach, uzyskano 624 osobniki potomne. Wśród nich 155 roślin wykazywało obie cechy recesywne: kwiaty wąskie i pyłki szorstkie. W potomstwie nie było rekombinantów. Zapisz genotypy rodzicielskich roślin groszku i ich potomstwa oraz ustal stosunek fenotypowy w pokoleniu F1. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
47. 2
48. 1
49. 1
50. 2
51. 2
12
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 52. (2 pkt) Zjawisko melanizmu przemysłowego zaobserwowano po raz pierwszy u motyla zwanego włochaczem nabrzozakiem (Biston betularia). W czasach, gdy przemysł nie był jeszcze tak rozwinięty jak obecnie, podstawowe ubarwienie tego motyla było jasne. Osobniki z mutacją powodującą ciemne zabarwienie były rzadkością, gdyż siadając na korze brzóz pokrytej porostami były łatwiej dostrzegane i częściej zjadane przez ptaki. Obecnie w rejonach uprzemysłowionych kora drzew jest pozbawiona porostów i ciemna, a osobniki ciemno ubarwione – częściej spotykane. Określ, jaki mechanizm ewolucji spowodował częstsze występowanie form ciemnych motyla i wyjaśnij, jakie znaczenie dla nich ma fakt, iż obecnie kora drzew w rejonach uprzemysłowionych jest ciemna. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 53. (2 pkt) Teoria endosymbiozy zakłada, że mitochondria i plastydy są przekształconymi w procesie ewolucji mikroorganizmami, które dostały się do wnętrza komórki praeukariotycznej drogą fagocytozy, przy czym nie uległy strawieniu, lecz przekształciły się w wymienione wcześniej organella. Spośród podanych niżej zdań zaznacz dwa, które stanowią argumenty przemawiające za teorią endosymbiozy. 1. 2. 3. 4.
Plastydy są spotykane w komórkach roślinnych i bakteryjnych. Mitochondria są spotykane we wszystkich komórkach oddychających tlenowo. Mitochondria i plastydy zawierają własną informację genetyczną w postaci DNA. Jedynie mitochondria zawierają enzymy umożliwiające przeprowadzanie oddychania tlenowego. 5. Komórka eukariotyczna potrafi sama wytwarzać nowe mitochondria na drodze syntez potrzebnych składników. 6. Niektóre formy plastydów mogą być bezbarwne. 7. Analiza sekwencyjna białek mitochondrialnych i plastydowych wskazuje na ich bliskie pokrewieństwo z prokariontami.
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
13
Zadanie 54. (1 pkt) W zależności od warunków początkowych sukcesji wyróżnia się dwa jej rodzaje. Pierwszy dotyczy powstawania biocenozy na terenach pozbawionych życia, drugi – odbudowy biocenozy, np. po wycięciu lasu. Podaj, który z rodzajów sukcesji (pierwszy czy drugi) ma miejsce w przypadku rekultywacji hałdy odpadów z kopalni węgla. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 55. (2 pkt) W 1910 roku na wyspę Saint George leżącą na Morzu Beringa nieopodal wybrzeży Alaski wprowadzono renifery. Na wyspie tej wypuszczono 3 samce i 12 samic. Na podstawie danych zamieszczonych w poniższej tabeli narysuj krzywą ilustrującą zmiany liczebności reniferów na badanym terenie. Rok 1910 1915 1920 1925 1930 1935 1940 1945 1950
Liczba reniferów na wyspie Saint George 15 50 125 80 20 40 60 50 60
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
52. 2
53. 2
54. 1
55. 2
14
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 56. (2 pkt) Program zrównoważonego rozwoju, czyli AGENDA 21, przyjęty na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro zakłada m.in. modernizacją transportu. Działania zmierzające w tym kierunku to np. tworzenie w miastach nowych linii tramwajowych, wprowadzenie mikrobusów elektrycznych itp. Zaproponuj dwa inne niż podane w tekście sposoby ograniczania transportu samochodowego w dużych miastach. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 57. (2 pkt) Naukowcy zidentyfikowali gen odpowiedzialny za rozwój pąków i krzewienie się ryżu. Sadzonki ze sztucznie wprowadzonym genem wytwarzają więcej odgałęzień i są zdecydowanie niższe od sadzonek wyhodowanych bez podobnej ingerencji. Zakładając możliwość przeniesienia genu „krzewienia” do innych roślin, oceń przydatność jego odkrycia dla rolnictwa, popierając swoje zdanie dwoma argumentami. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
56. 2
57. 2
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
BRUDNOPIS
15
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
MATURA 2006
Komentarz do zadań z biologii LIPIEC 2006
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
3
WSTĘP Egzamin maturalny z biologii odbył się w całym kraju 10 maja 2006 r. i miał formę pisemną. Maturzyści mogli wybrać biologię jako przedmiot obowiązkowy lub dodatkowy. Biologia jako przedmiot obowiązkowy mogła być zdawana na poziomie podstawowym lub rozszerzonym. Egzamin na poziomie podstawowym trwał 120 minut i polegał na rozwiązaniu zadań z arkusza I, po tym czasie była przerwa, po zakończeniu której do egzaminu przystąpili ci zdający, którzy podjęli decyzję zdawania biologii na poziomie rozszerzonym. W ciągu kolejnych 120 minut rozwiązywali zadania zawarte w arkuszu II. Warunkiem zdania egzaminu było uzyskanie co najmniej 30% punktów możliwych do zdobycia na poziomie podstawowym; nie określono progu zaliczenia dla poziomu rozszerzonego. Zdający, którzy wybrali biologię jako przedmiot dodatkowy, zdawali egzamin na poziomie rozszerzonym. Egzamin trwał 240 minut i składał się z dwóch części, pierwsza 120 minut, druga 120 minut. W pierwszej części zdający rozwiązywał arkusz I, w drugiej arkusz II. Były to te same arkusze, które rozwiązywali uczniowie zdający biologię jako przedmiot obowiązkowy. Dla przedmiotu zdawanego jako dodatkowy nie określono progu zaliczenia.
OPIS ARKUSZY EGZAMINACYJNYCH Zadania zawarte w arkuszach egzaminacyjnych sprawdzały umiejętności odpowiadające standardom wymagań: − pozwalały wykazać się znajomością, rozumieniem i stosowaniem terminów i pojęć, − sprawdzały umiejętność przedstawiania i wyjaśniania procesów i zjawisk, − sprawdzały umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji, ich selekcji i analizy oraz interpretacji, − sprawdzały umiejętność planowania eksperymentów, przewidywania obserwacji i formułowania wniosków. Arkusze egzaminacyjne dostępne są na stronie CKE www.cke.edu.pl .
Arkusz I – poziom podstawy Arkusz I (czas trwania egzaminu 120 minut) zawierał 29 zadań (24 otwarte i 5 zamkniętych). Sprawdzały one wiadomości i umiejętności opisane w standardach wymagań egzaminacyjnych dla poziomu podstawowego. Zadania w arkuszu egzaminacyjnym I sprawdzały wiadomości i umiejętności z zakresu treści Podstawy Programowej: − organizm człowieka jako zintegrowana całość i prawidłowe jego funkcjonowanie, − odżywianie się człowieka, − elementy genetyki człowieka, − elementy ekologii i ochrony środowiska.
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 4
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 1. (3 pkt) Rysunki A, B i C przedstawiają trzy różne rodzaje kręgów kręgosłupa człowieka.
A
B
C
Podaj nazwy odcinków kręgosłupa, do których należy każdy z kręgów oraz uzasadnij, która cecha budowy umożliwiła Ci jego identyfikację. Sprawdzane umiejętności Rozpoznawanie i podanie nazwy elementów budowy szkieletu człowieka – standard I 1. a). Łatwość zadania 0,52 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających A – odcinek lędźwiowy, masywny trzon kręgu; B – odcinek piersiowy, występują dołki żebrowe (w miejscu połączenia żeber z kręgosłupem); C – odcinek szyjny, występują otwory w wyrostkach (dla tętnic szyjnych). Jedynie w odniesieniu do odcinka lędźwiowego pojawiały się różne określenia dotyczące trzonu kręgu (zapisane w uwagach – szeroki, gruby). Najczęściej powtarzające się błędy A – lędźwiowy – dołki żebrowe C – krzyżowy – otwory dla tętnic B – krzyżowy – dołki żebrowe A – lędźwiowy – pomógł mi trzon A – guziczny – trzon Komentarz Zdających, którzy nie rozwiązali prawidłowo zadania można podzielić na dwie grupy: pierwsza z nich rozpoznała i prawidłowo podała nazwy przedstawionych na rysunku odcinków kręgosłupa, ale nie potrafiła podać cech umożliwiających ich identyfikację bądź podawała nieprawidłowe cechy, a druga grupa zdających niewłaściwie rozpoznała poszczególne odcinki kręgosłupa, przypisując im charakterystyczne cechy budowy widoczne na rysunku. Najczęstszym błędem było podawanie odcinka lędźwiowego jako odcinka krzyżowego.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
5
Zadanie 2. (1 pkt) Jedną z cech mięśni gładkich jest zdolność do długotrwałego skurczu niezależnego od woli. Podaj dwa przykłady narządów w organizmie człowieka, w których występują mięśnie gładkie. Sprawdzane umiejętności Przedstawianie budowy głównych narządów człowieka – standard I 1. a). Łatwość zadania 0,47 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających przełyk / żołądek / jelito / pęcherz moczowy / macica. Najczęściej powtarzające się błędy Serce, układ pokarmowy, łydka, gardło Komentarz Zdający, którzy uzyskiwali za to zadanie 0 pkt, jako przykład jednego z narządów, w których występują mięśnie gładkie podawali serce. Najczęściej zdający podawali błędnie tylko jeden przykład narządów, drugi zaś był poprawny.
Zadanie 3. (2 pkt) Wpływ wysiłku fizycznego na pracę układu oddechowego można zaobserwować podczas lekcji wychowania fizycznego, kiedy uczniowie biegną na 60 m. Zaplanuj obserwację wpływu wysiłku fizycznego na układ oddechowy, podając parametr, który będzie obserwowany i sposób przeprowadzenia obserwacji. Sprawdzane umiejętności Planowanie przebiegu obserwacji dotyczącej wpływu wysiłku na działanie układu oddechowego – standard III 1. d). Łatwość zadania 0,44 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Obserwowany parametr – liczba oddechów/min. Sposób przeprowadzenia obserwacji – liczenie oddechów grupy uczniów przed i po biegu. Najczęściej powtarzające się błędy W odpowiedziach zdarzały się bardzo często opisy innych niż prawidłowy parametr, np. tętno, puls lub podanie niepełnej informacji o mierzonym parametrze: mierzymy oddechy. Zdający często używali czasu przyszłego w całości lub w części odpowiedzi, szczególnie podając przewidywane wyniki obserwacji np. zauważymy, że po przebiegnięciu 60 m uczeń będzie miał przyspieszony oddech.
6
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Komentarz Pojawiło się dużo niepełnych odpowiedzi, wynikających z braku umiejętności planowania obserwacji. Niektóre z prac zawierały błędy metodyczne, zakładające, że pomiary będą prowadzone oddzielnie na uczniach pozostających w spoczynku i oddzielnie na grupie osób wykonujących wysiłek fizyczny.
Zadanie 4. (2 pkt) Rysunek przedstawia schematycznie sposób krążenia krwi i limfy w organizmie człowieka.
Podaj dwie, widoczne na schemacie, cechy budowy różniące układ krwionośny od limfatycznego. Sprawdzane umiejętności Określanie na podstawie schematu różnic w budowie układu krwionośnego i limfatycznego – standard II 2. b). Łatwość zadania 0,35 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających W układzie krwionośnym występują żyły, tętnice i naczynia włosowate, a w limfatycznym tylko naczynia limfatyczne. W układzie krwionośnym występuje serce, a w limfatycznym go nie ma. Najczęściej powtarzające się błędy Krew w tętnicy układu krwionośnego płynie w górę i w dół, a w układzie limfatycznym tylko w górę; układ krwionośny jest znacznie większy od układu limfatycznego; naczynia krwionośne włosowate są bardziej zbite; układ krwionośny ma mniejsze tętnice i żyły niż układ limfatyczny; obieg krwi jest odwrotny w układzie limfatycznym niż krwionośnym, krew krąży po całym organizmie; w limfie nie ma erytrocytów; układ limfatyczny nie dochodzi do płuc; w układzie limfatycznym nie ma serca. Komentarz Błędy wynikały przede wszystkim z braku umiejętności odczytywania informacji ze schematu. Bardzo często podawane były cechy fizjologiczne, a nie cechy budowy. Zdarzały się też odpowiedzi dotyczące cech wyłącznie układu limfatycznego.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
7
Zadanie 5. (2 pkt) Podczas powstawania moczu w nerkach glukoza jest transportowana z nakładem energii z wnętrza kanalików nerkowych do naczyń krwionośnych (wchłanianie zwrotne). a) Uzasadnij, czy transport glukozy z kanalików nerkowych do naczyń krwionośnych jest aktywny, czy bierny. b) Określ konsekwencje wchłaniania zwrotnego glukozy dla składu moczu zdrowego człowieka. Sprawdzane umiejętności Opisywanie i wyjaśnianie mechanizmu homeostazy w organizmie człowieka na przykładzie regulacji składu płynów ustrojowych – standard I 4. b). Łatwość zadania 0,42 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających a) Transport glukozy jest aktywny, ponieważ odbywa się z nakładem energii. b) Mocz zdrowego człowieka nie zawiera glukozy. Najczęściej powtarzające się błędy W pkt a) najczęściej błędna odpowiedź – transport jest bierny, gdyż odbywa się z nakładem energii. Więcej błędnych odpowiedzi a zwłaszcza nie na temat było w pkt b) gdzie podawano konsekwencje obecności glukozy w moczu dla zdrowia człowieka, np.: − nadmiar glukozy w moczu zdrowego człowieka wskazuje na cukrzycę, − glukoza jest cukrem prostym i jest potrzebna do wytworzenia energii, − człowiek może zachorować na cukrzycę, − konsekwencją może być zapalenie dróg moczowych. Komentarz Informacja podana w zadaniu ułatwiała zdającym dokonania wyboru i poprawnego uzasadnienia transportu aktywnego glukozy w kanalikach. Słowo konsekwencje kojarzyło się zdającemu wyłącznie ze zdrowiem – jest to niezrozumienie polecenia. Poza tym zdający przy okazji (tego nie wymagało polecenie) źle interpretowali obecność cukru w moczu, wskazując przyczynę w transporcie glukozy, a nie w gospodarce hormonalnej trzustki. Niektóre odpowiedzi zdających świadczą o niezrozumieniu polecenia.
8
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 6. (2 pkt) Rysunek I w uproszczony sposób przedstawia wadę wzroku – krótkowzroczność, a rysunek II – sposób jej korygowania.
I
II
Korzystając z informacji przedstawionych na rysunkach, opisz, na czym polega krótkowzroczność i sposób korygowania tej wady wzroku. Sprawdzane umiejętności: Redagowanie na podstawie schematu opisu funkcjonowania oka – standard II 3. b). Łatwość zadania 0,46 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających W odpowiedziach pojawiły się sformułowania – w krótkowzroczności obraz tworzy się przed siatkówką, w krótkowzroczności promienie skupiają się przed siatkówką i obraz powstaje przed siatkówką. Wadę tę korygujemy poprzez zastosowanie soczewki rozpraszającej, wklęsłej. Najczęściej powtarzające się błędy − Nie widzimy obrazów, które są daleko od nas. − Korygujemy okularami ”+”. − Krótkowzroczność polega na niedowidzeniu dalekich rzeczy. − Korygowanie tej wady polega na największym rozszerzeniu promienia świetlnego wpadającego do oka. − Dzięki szkłom powiększa się zasięg używanej siatkówki. Widzimy tylko przedmioty, które znajdują się blisko. − Należy nosić takie szkła, by wyregulować daną wadę i ostrość. − Trzeba wstawić okular przed rogówkę, by obraz powstał na siatkówce. − Krótkowzroczność polega na tym, że promienie padają na soczewkę, a następnie widzimy obraz odwrócony. − Korygowanie poprzez rozszerzenie rogówki a obraz wewnątrz oka jest przesunięty i leży na siatkówce. − Krótkowzroczność polega na uszkodzeniu rogówki i widzimy niewyraźnie. − Krótkowzroczność polega na niedowidzeniu obrazu znajdującego się około 2 m dalej od osoby posiadającej wadę. − Krótkowzroczność polega na tym, że osoba widzi, ale ma bardzo zagrożony obszar widzenia. − Krótkowzroczność polega na tym, że pole widziane przez tak wadliwe oko jest o wiele krótsze od oka zdrowego.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
9
Komentarz Zdający, którzy uzyskali niskie wyniki za zadania arkusza I na ogół nie rozwiązywali tego zadania poprawnie. Zdający, którzy uzyskali wyniki wysokie rozwiązywali to zadanie w pełni poprawnie, uzyskując maksymalną punktację – opisywali prawidłowo na czym polega krótkowzroczność i określali sposób korygowania tej wady. Część zdających w pierwszej części opisywała jedynie krótkowzroczność jako wadę polegającą na tym, że promienie świetlne skupiają się przed siatkówką. Taki opis jest niewystarczający, ponieważ nie uwzględnia rysunków, a tego wymagało polecenie zgodnie z badaną umiejętnością.
Zadanie 7. (2 pkt) W gardle krzyżują się dwie drogi: pokarmowa z oddechową. Wejście z gardła do krtani otwiera lub zamyka ruchoma chrząstka tzw. nagłośnia. Wyjaśnij związek przestrogi: „Nie rozmawiaj przy jedzeniu!” z funkcją nagłośni. Sprawdzane umiejętności Wyjaśnianie i komentowanie informacji dotyczących powiązań strukturalno-funkcjonalnych między układami wewnętrznymi człowieka (na przykładzie nagłośni) – standard III 2. a). Łatwość zadania 0,70 – łatwe Typowe poprawne odpowiedzi zdających Nagłośnia zamyka wejście do krtani podczas połykania, a otwiera podczas oddychania i mówienia. Rozmowa przy połykaniu grozi dostaniem się pokarmu do dróg oddechowych. Najczęściej powtarzające się błędy Prawidłowo opisany skutek rozmawiania podczas jedzenia, brak prawidłowego określenia funkcji nagłośni, np.: − Rozmowa przy połykaniu grozi dostaniem się pokarmu do dróg oddechowych, przejście z dróg oddechowych do pokarmowych jest otwarte. − Rozmowa przy połykaniu grozi zakrztuszeniem się, ponieważ nagłośnia nie zamyka się. Nieprecyzyjnie określana funkcja nagłośni, np. nagłośnia jest ruchoma, zamyka i otwiera się, co powoduje że możemy zakrztusić się podczas jedzenia. Odpowiedzi błędne merytorycznie, np.: − Nie należy rozmawiać podczas jedzenia ponieważ pokarm zatyka drogi oddechowe i jest ciężko wydać dźwięk. Wejście do krtani nie jest chronione przez ruchomą chrząstkę tzw. nagłośnię. − Nie powinniśmy rozmawiać przy jedzeniu, ponieważ gdy jemy pokarm przedostaje się dalej, może się zamknąć ruchoma chrząstka i pokarm stanie nam w gardle. Komentarz W odpowiedzi należało uwzględnić funkcje nagłośni oraz określić skutek rozmawiania przy jedzeniu. Przyczyną błędów było brak precyzji w formułowaniu odpowiedzi, zdający w wielu przypadkach wykazywali brak umiejętności wyjaśniania zależności między funkcjonowaniem układów. Niewielu zdających błędnie określało skutek rozmów przy jedzeniu oraz funkcje nagłośni.
10
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 8. (1 pkt) Rysunek ilustruje funkcjonowanie błony neuronu.
Korzystając z informacji przedstawionych na rysunku wyjaśnij, w jaki sposób w błonie neuronu powstaje potencjał czynnościowy. Sprawdzane umiejętności Redagowanie poprawnego opisu przedstawionego na rysunku procesu przewodzenia impulsów nerwowych – standard II 3. b). Łatwość zadania 0,17 – bardzo trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Potencjał czynnościowy powstaje wskutek przemieszczania się jonów sodu i potasu przez błonę neuronu zgodnie z różnicą stężeń; jonów sodu do wnętrza, a potasu na zewnątrz neuronu. Najczęściej powtarzające się błędy − Jony transportowane są do wnętrza błony, jony sodu są wyrzucane, aktywnie transportowane, następuje wydzielanie jonów potasu z błony a pobranie sodu, następuje impuls, jony sodu są wchłaniane pod wpływem impulsu do wnętrza neuronu, powstaje potencjał czynnościowy. − Ponieważ neuron odczuwa każde dotknięcie. − Gdy na błonie neuronu pojawia się K+, wywołuje on impuls, który napina błonę. Zdający podawali poprawne ale niepełne odpowiedzi, nie uwzględniali transportu jonów sodu i potasu widocznego na schemacie, np.: − potencjał czynnościowy powstaje, kiedy następuje depolaryzacja błony, która jest spolaryzowana, − potencjał czynnościowy powstaje: − gdy napięcie błony jest ponad 0 mV, − przy maksymalnym napięciu błony, − gdy napięcie błony wzrasta, podczas dużego napięcia błony. Komentarz Zadanie okazało się bardzo trudne, często opuszczane, zdający popełniali błędy merytoryczne, w tym terminologiczne. Zdający nie znają i nie rozumieją procesu przewodzenia impulsu nerwowego.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
11
Zadanie 9. (2 pkt) Ze względu na wielkość dziennego zapotrzebowania pokarmowego jod zaliczany jest do mikroelementów. Podaj przykład pokarmu będącego źródłem jodu oraz określ rolę, jaką ten pierwiastek pełni w organizmie człowieka. Sprawdzane umiejętności Określanie roli mikroelementów w organizmie na przykładzie jodu oraz wskazywanie jego źródła – standard I 3. c). Łatwość zadania 0,44 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających − ryby morskie /owoce morza / glony morskie / sól jodowana / sól morska, − jod jest składnikiem (tyroksyny) hormonu wytwarzanego przez tarczycę / jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. W odpowiedziach pojawiły się sformułowania – jod wchodzi w skład hormonu tarczycy (tyroksyny), który wpływa na metabolizm. Najczęściej powtarzające się błędy − Jod znajduje się w soli. − Sól kuchenna zawiera jod. − Jod wpływa na układ oddechowy. − Jogurt zapewnia zatrzymywanie się wody w organizmie. − Jod jest z nabiału wchodzącego w skład kości i zębów. − Jod to pierwiastek dzięki któremu organizm jest bardziej ukrwiony. − Jod to pierwiastek, który powoduje łatwiejsze oddychanie. − Rola jodu – pobudza określone narządy do przeprowadzania określonych substancji w organizmie. − Jod jest odpowiedzialny za włosy i paznokcie. Komentarz Większość zdających uzyskała 1 pkt za wskazanie źródła jodu, ale nie określiła roli jaką ten pierwiastek pełni w organizmie człowieka. Część zdających nie rozwiązała tego zadania poprawnie i uzyskała 0 pkt – wskazywali oni najczęściej jako źródło jodu sól kuchenną.
Zadanie 10. (2 pkt) Dzięki zróżnicowaniu właściwości leukocytów organizm dysponuje dwoma rodzajami odporności: komórkową i humoralną. Podaj, na czym polega odporność komórkowa a na czym humoralna, wykorzystując określenia: fagocytoza, przeciwciała. Sprawdzane umiejętności Scharakteryzowanie rodzajów odporności – standard I 4. a). Łatwość zadania 0,34 – trudne
12
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Typowe poprawne odpowiedzi zdających Odporność komórkowa polega na niszczeniu i fagocytowaniu patogenów przez leukocyty. Odporność humoralna polega na wytwarzaniu przeciwciał w odpowiedzi na pojawienie się antygenu. Najczęściej powtarzające się błędy Odporność humoralna polega na wprowadzaniu przeciwciał podczas szczepień obronnych. Mylenie odporności komórkowej z humoralną. Komentarz Zdający często mylili oba rodzaje odporności lub błędnie definiowali. Trudności wynikały z braku znajomości i rozumienia, na czym polegają wskazane w zadaniu rodzaje odporności.
Zadanie 11. (1 pkt) Tabela przedstawia zawartość wody w organizmie człowieka w różnych okresach jego życia. Okres życia
Wiek
I II III IV V VI
0–1 miesiąc 1–12 miesięcy 1–10 lat 11–16 lat 17–39 lat powyżej 40 lat
Zawartość wody w organizmie w % masy ciała kobieta mężczyzna 76 65 62 59 57 61 50 55 47
Podaj oznaczenia dwóch kolejnych okresów życia człowieka, między którymi następuje największy spadek zawartości wody w organizmie. Sprawdzane umiejętności Odczytywanie z tabeli informacji dotyczących różnych okresów życia człowieka – standard II 1. b). Łatwość zadania 0,60 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Między I i II okresem. Najczęściej powtarzające się błędy − II i III − III i VI − I, II i VI − IV i V − Dojrzałość i starość
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
13
Komentarz Większość zdających udzieliła poprawnej odpowiedzi wskazując, że największy spadek zawartości wody w organizmie występuje między okresami I i II. Dość duża grupa zdających w odpowiedzi używała różnych kombinacji okresów życia człowieka, między którymi ich zdaniem zachodzi największy spadek zawartości wody w organizmie (IV, V; II i III; I, II i VI). Trudności wynikały z braku umiejętności odczytywania informacji liczbowych zapisanych w tabeli.
Zadanie 12. (2 pkt) Barwnik skóry – melanina chroni organizm człowieka przed szkodliwym wpływem emitowanego przez słońce promieniowania ultrafioletowego. Jednocześnie odpowiednia dawka tego promieniowania jest niezbędna dla wytwarzania przez organizm pewnej witaminy. Podaj literowy symbol tej witaminy oraz określ skutek jej niedoboru w organizmie. Sprawdzane umiejętności Przedstawianie źródła witamin i skutków zdrowotnych ich niedoboru w organizmie (np. witaminy D) – standard I 3. c). Łatwość zadania 0,42 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Poprawne odpowiedzi wskazywały głównie jako skutek niedoboru krzywicę u dzieci. Najczęściej powtarzające się błędy − Karoten – brak tej witaminy spowoduje, że będziemy mieli jasną karnację. − E – niedobór może być przyczyną raka skóry. − C – skutkiem niedoboru jest szkorbut. − C – brak spowoduje, że człowiek staje się mniej odporny. − B – niedobór tej witaminy powoduje dostanie się szkodliwych promieni do skóry. − D – niedobór może wywołać raka skóry. − D – bielactwo. Komentarz Zdający z niższymi wynikami z egzaminu uzyskiwali za to zadanie 0 pkt. Część zdających podawała poprawnie symbol literowy (D) witaminy ale nie potrafiła określić skutku jaki wywołuje w organizmie jej niedobór. Duża grupa zdających podawała inny symbol (wystąpiła tu duża różnorodność witamin) witaminy i poprawnie określała skutki niedoboru w organizmie właśnie tej wymienionej przez siebie witaminy. Zdający, którzy uzyskali wysokie wyniki z egzaminu rozwiązywali to zadanie w pełni poprawnie – podawali symbol literowy witaminy (D) i określali skutki jej niedoboru w organizmie (np. brak witaminy D powoduje u dzieci krzywicę).
14
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 13. (3 pkt) Stres oznacza fizjologiczny stan „podwyższonej gotowości” organizmu, przystosowujący do nowej, nietypowej sytuacji. Jeżeli jest krótkotrwały – mobilizuje organizm do działania. Wówczas, pod wpływem hormonów nadnerczy, zwiększa się wydolność różnych narządów. Uzupełnij tabelę, podając trzy przykłady narządów i właściwych im reakcji na pobudzenie przez hormony stresu. Sprawdzane umiejętności Opisywanie mechanizmu stresu na przykładach narządów i ich reakcji na hormony stresu – standard I 4. a). Łatwość zadania 0,39 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających − serce – zwiększenie częstości skurczów − wątroba – uwalnia glukozę do krwi − oko – rozszerzenie źrenic Najczęściej powtarzające się błędy Ręce / kończyny – drżenie rąk, głowa – ból głowy, żołądek – ból brzucha; jelita – skurcze; mózg – zdenerwowanie; serce – zawał. Niektórzy zdający nie wymieniali narządów, lecz całe układy, opisując ich reakcje. Komentarz Zadanie sprawiające trudność wielu zdającym ze względu na pisanie o reakcji narządów na stres na podstawie potocznych uogólnień, a nie wiedzy merytorycznej.
Zadanie 14. (1 pkt) U dziewcząt około 13. roku życia stosuje się obowiązkowe szczepienie ochronne przeciw różyczce. Wyjaśnij, dlaczego szczepienia przeciw różyczce są obowiązkowe tylko dla dziewcząt. Sprawdzane umiejętności Wyjaśnianie znaczenia szczepień ochronnych (np. przeciw różyczce) – standard I 3. c). Łatwość zadania 0,41 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Wirus różyczki jest groźny dla płodu, może powodować poważne uszkodzenia płodu, dlatego szczepienie dziewcząt zapobiegają niekorzystnym skutkom infekcji. Najczęściej powtarzające się błędy odpowiedzi niepełne: − są konieczne do prawidłowego rozwoju ciąży, − zaszczepienie kobiety powoduje, że gdy zajdzie w ciążę dziecko jest bezpieczniejsze odpowiedzi błędne merytorycznie: − chłopcy nie chorują na różyczkę; jest to choroba, która dotyka tylko dziewczęta,
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
15
− wirus różyczki źle wpływa na cykl menstruacyjny, − należy szczepić dziewczęta ponieważ około 13 roku życia zaczynają miesiączkować a chłopców to nie dotyczy, − różyczka jest chorobą weneryczną, która jest niebezpieczna dla kobiet i przynosi złe skutki, a nosicielem jest mężczyzna, − należy szczepić przeciw różyczce, ponieważ dziewczęce hormony nie potrafią sobie poradzić z bakteriami różyczki. Komentarz Odpowiedzi często nie zawierały odniesienia do płodu, przez co były zbyt ogólne, a zgodnie z poleceniem, należało wyjaśnić konieczność szczepienia tylko dziewcząt.
Zadanie 15. (1 pkt) Według badań Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do krajów o największej częstości występowania miażdżycy zalicza się USA i większość wysoko rozwiniętych krajów europejskich. Choroba ta rzadko występuje u żyjących na dalekiej północy Eskimosów, których dieta obfituje w tłuszcze. Częstych zachorowań na miażdżycę nie obserwuje się również w krajach Afryki. Na podstawie tekstu zaznacz dwa czynniki, które mogłyby zwiększyć częstość występowania miażdżycy u Eskimosów. A. czynniki klimatyczne, B. szybkie tempo życia, C. tłuste pożywienie, D. przejadanie się, E. aktywny tryb życia. Sprawdzane umiejętności Interpretowanie informacji dotyczących czynników podnoszących ryzyko chorób układu krążenia – standard III 2. a). Łatwość zadania 0,42 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Odpowiedź prawidłowa – czynniki: B i D. Najczęściej powtarzające się błędy − odpowiedź C – tłuste pożywienie Wybór odpowiedzi C świadczy o odtwórczym stosowaniu wiedzy. − odpowiedź A – czynniki klimatyczne − bardzo rzadko pojawiała się odpowiedź E – aktywny tryb życia Komentarz Aby zadanie prawidłowo rozwiązać zdający powinien bardzo uważnie przeczytać polecenie, po czym na podstawie analizy informacji zawartej w tekście źródłowym ustalić, które z wymienionych w odpowiedzi czynników są stale obecne w życiu Eskimosów oraz na podstawie wiedzy własnej określić, które występują w krajach wysoko rozwiniętych. Następnie dokonać właściwej interpretacji posiadanych informacji.
16
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zdający mają świadomość, że tłuste potrawy są czynnikiem wpływającym na możliwość pojawienia się zmian miażdżycowych w organizmie), bez odniesienia do konkretnej sytuacji przedstawionej w tekście (dieta wysokotłuszczowa u Eskimosów nie wpływa na zwiększenia częstości występowania miażdżycy. Wybór odpowiedzi A przez zdających wynika z braku umiejętności wnikliwej analizy tekstu i wyciągania logicznych wniosków na podstawie przeczytanego fragmentu dotyczącego rzadkiego występowania choroby u Eskimosów żyjących na dalekiej północy i wśród ludów Afryki. Wybór czynnika E świadczy o braku wiedzy na temat i mechanicznym wyborze wariantu odpowiedzi.
Zadanie 16. (3 pkt) Tabela przedstawia wartości odczynu środowiska, w którym różne enzymy trawienne wykazują największą aktywność. enzym
pH środowiska
A B C
1,5 7 9
Podaj przykład enzymów A, B i C oraz miejsca ich działania w przewodzie pokarmowym. Sprawdzane umiejętności Określanie rodzajów enzymów i miejsca ich działania w przewodzie pokarmowym – standard I 4. a). Łatwość zadania 0,24 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających A – pepsyna – żołądek B – amylaza ślinowa – jama ustna C – amylaza trzustkowa – dwunastnica Najczęściej powtarzające się błędy Zdający popełniali błędy w nazwach enzymów, błędnie wskazywali miejsca ich działania (np. amylaza trzustkowa – trzustka), pojawiała się także żółć jako przykład enzymu. Komentarz Często zdarzały się odpowiedzi, w których poprawnie podane przykłady enzymów wraz z miejscem ich działania w przewodzie pokarmowym były źle przyporządkowane do pH środowiska (zwłaszcza zamienione odp. A i C), co świadczy o tym, że zdający mieli problem z rozróżnieniem odczynu kwaśnego i zasadowego.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
17
Zadanie 17. (2 pkt) Wewnętrzna powierzchnia jelita cienkiego jest kilkaset razy większa od jego powierzchni zewnętrznej, co stanowi przystosowanie do pełnionej funkcji. Podaj jedną cechę budowy jelita, dzięki której zwiększona jest jego powierzchnia wewnętrzna oraz funkcję jelita, którą ta cecha usprawnia. Sprawdzane umiejętności Wskazywanie cech adaptacyjnych w budowie jelita i ich znaczenie – standard I 2. a). Łatwość zadania 0,54 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Odpowiedzi prawidłowe najczęściej podają cechę budowy – kosmki jelitowe, a jako usprawnienie funkcji – zwiększenie wchłaniania składników pokarmowych (strawionego pokarmu). Najczęściej powtarzające się błędy Przykładowe odpowiedzi (zachowano oryginalną pisownię): − Jelito jest bardzo „upakowane” i poskręcane. − W jelicie zachodzą ruchy perystaltyczne, które przesuwają pokarm, dlatego wewnętrzna powierzchnia jest większa. − Jelito cienkie jest bardzo długie co pozwala na przerobienie większej ilości pokarmu. − Jelito cienkie jest zbudowane z cienkiej błony, która może się rozszerzyć dzięki temu strawiony pokarm przesuwa się. − Błona wewnętrzna jelita jest gruba. − Rozszerzalność, grubość. − Jelito jest rozciągalne, co powoduje przedostanie się dużych części pokarmu. − Kosmki jelitowe przesuwają pokarm w jelicie. − Kosmki powodują lepsze przenoszenie pokarmu. − Wypustki w jelicie ułatwiają transport resztek pokarmu. − Jego ściany ułatwiają wydostanie się substancji potrzebnych organizmowi. − W jelicie cienkim zachodzą bardzo intensywne procesy trawienia. Jelito cienkie przechodzi w dwunastnicę oraz jelito czcze kręte. Komentarz Przyczyną występujących błędów jest brak znajomości cech budowy i funkcji jelita cienkiego oraz właściwego kojarzenia cechy budowy, tu dużej powierzchni wewnętrznej, z odpowiednią do tej cechy funkcją.
18
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 18. (1 pkt) Wątroba uczestniczy w wielu przemianach biochemicznych w organizmie. Podaj jedną funkcję wątroby, którą ilustruje poniższy schemat.
Sprawdzane umiejętności Odczytywanie ze schematu informacji dotyczących funkcjonowania wątroby – stand. II 1. b). Łatwość zadania 0,70 – łatwe Typowe poprawne odpowiedzi zdających Utrzymanie stałego poziomu glukozy we krwi, właściwego dla zdrowego człowieka. Najczęściej powtarzające się błędy Wątroba produkuje żółć, stabilizuje poziom różnych substancji, pobiera zbyt wysoki poziom cukru z jelita, nadmiar poziomu cukru zostaje usunięty żyłą wrotną do jelita. Komentarz Do sformułowania odpowiedzi należało wykorzystać informację ze schematu dotyczącą różnicy między poziomem cukru w krwi transportowanej (żyłą wrotną) z jelita do wątroby i poziomem cukru w krwi wyprowadzanej z wątroby (żyłą wątrobową). Informacja ta ukierunkowywała na prawidłową odpowiedź – funkcję wątroby związaną z regulacją poziomu cukru (glukozy) we krwi. Błędy zdających mogły wynikać z braku umiejętności analizowania schematu i czytania polecenia ze zrozumieniem.
Zadanie 19. (1 pkt) Bilans energetyczny organizmu oznacza różnicę pomiędzy ilością energii dostarczanej do organizmu w pokarmie, a ilością energii wydatkowanej przez organizm w określonym czasie (np. w ciągu doby). Otyłość jest zawsze wynikiem utrzymującego się przez dłuższy czas dodatniego bilansu energetycznego. Na podstawie tekstu określ dwie przyczyny powstawania dodatniego bilansu energetycznego organizmu. Sprawdzane umiejętności Interpretacja informacji z tekstu na temat przyczyn powstawania dodatniego bilansu energetycznego organizmu – standard III 2. a).
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
19
Łatwość zadania 0,55 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Nadmiar pokarmu, niska aktywność fizyczna. Najczęściej powtarzające się błędy − otyłość, jedzenie wieczorem, − przepisywanie tekstu „utrzymywanie się dodatniego bilansu”, „różnica pomiędzy ilością energii dostarczanej ....” Komentarz Zdający w wielu przypadkach podawali, na czym polega dodatni bilans, a nie podawali jego przyczyn. Często podawano tylko jedną przyczynę.
Zadanie 20. (2 pkt) Schemat przedstawia w uproszczony sposób przebieg replikacji DNA:
łańcuch DNA macierzysty
potomne łańcuchy DNA
Opisz przedstawiony na schemacie przebieg replikacji DNA. Sprawdzane umiejętności Redagowanie na podstawie schematu opisu replikacji DNA – standard II 3. b). Łatwość zadania 0,32 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Cząsteczka DNA rozplata się na dwie nici DNA, do których dobudowywane są kolejno nukleotydy, zgodnie z regułą komplementarności, w wyniku czego powstają dwie potomne cząsteczki DNA. Najczęściej powtarzające się błędy − DNA dzieli się tworząc odnogę, dobudowanie (dopasowuje się) adeniny, przyporządkowywane są zasady. − Potomne łańcuchy układają zasady azotowe do matrycowego DNA. − Replikacji ulega tylko jedna nić. − Cząsteczka DNA rozplata się i powstają dwie potomne cząsteczki. − Replikacja polega na podwojeniu nici DNA, w wyniku czego powstają dwie potomne.
20
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zdający utożsamiali zasady azotowe z nukleotydami. Komentarz Zdający stosowali terminologię nie biologiczną, wręcz potoczną lub błędną. Często odpowiedzi były niepełne lub bez wykorzystania schematu.
Zadanie 21. (2 pkt) Przyporządkuj określeniom 1, 2, 3 i 4 właściwe objaśnienia z kolumny A – F. Dwa objaśnienia są zbędne. 1. 2. 3. 4.
GENOM GENOTYP FENOTYP KARIOTYP
A. B. C. D. E. F.
RNA organizmu chromosomy organizmu geny organizmu cechy organizmu zmienność organizmu DNA organizmu
Sprawdzane umiejętności Opisywanie organizacji genomu człowieka – standard I 4. c). Łatwość zadania 0,48 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających 1. F, 2. C, 3. D, 4. B Najczęściej powtarzające się błędy 2F Komentarz Poprawne rozwiązanie zadania wymagało znajomości i rozumienia podstawowych pojęć genetycznych. Trudno wskazać jakąś tendencję w błędnym przyporządkowywaniu określeń.
Zadanie 22. (1 pkt) Przyczyną pewnej choroby genetycznej jest recesywna mutacja autosomalna w genie kodującym jeden z łańcuchów pewnego białka. Określ, czy nosicielem tej choroby może być tylko ojciec, tylko matka, czy oboje rodzice. Odpowiedź uzasadnij. Sprawdzane umiejętności Objaśnianie i komentowanie informacji dotyczących dziedziczenia chorób genetycznych człowieka – standard III 2. a). Łatwość zadania 0,21 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Nosicielem tej choroby mogą być oboje rodzice, ponieważ gen wywołujący tę chorobę zlokalizowany jest w autosomie, czyli chromosomie występującym zarówno w kariotypie matki, jak i ojca.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
21
Najczęściej powtarzające się błędy − Może być tylko ojciec, gdyż tylko mężczyźni przechodzą mutację. − Nosicielami mogą być oboje rodzice, ponieważ dziecko otrzymuje od nich obojga geny kodujące. Komentarz Złe wskazania nosicieli i złe uzasadnienie lub dobre wskazanie, ale niepełne uzasadnienie lub jego brak.
Zadanie 23. (2 pkt) Schemat przedstawia przebieg biosyntezy białka:
Przyporządkuj każdemu ze związków organicznych oznaczonych na rysunku cyframi 1 – 4, jego poprawną nazwę spośród A – E. A. B. C. D. E.
aminokwas DNA mRNA rRNA tRNA
Sprawdzane umiejętności Opisywanie etapów biosyntezy białka – standard I 4. c). Łatwość zadania 0,65 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających 1 – DNA, 2 – mRNA, 3 – tRNA, 4 – aminokwas. Najczęściej powtarzające się błędy Najwięcej błędów pojawiło się przy rozpoznaniu kwasu tRNA, zamiast którego wpisywany był kwas rRNA. Komentarz Błędy wynikały z braku znajomości roli kwasów nukleinowych w biosyntezie białka.
22
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 24. (1 pkt) Badania nad wprowadzaniem do organizmów roślin uprawnych genów innych gatunków umożliwiły uzyskanie odmian o zwiększonej trwałości, bogatszych walorach smakowych, odżywczych czy leczniczych, o zwiększonej odporności na suszę, mrozy lub szkodniki. Mimo tych niezaprzeczalnych zalet rośliny transgeniczne przyjmowane są z dużą rezerwą. Przeciwnicy stosowania takich roślin używają argumentów, podkreślających nieprzewidywalne skutki ich uprawiania np.: A. Przekonują, że genetycznie zmieniona żywność może okazać się niebezpieczna dla zdrowia człowieka. B. Pojawia się argument, że geny zmodyfikowanej rośliny wnikną – po zjedzeniu – w genom człowieka, zmieniając jego właściwości. C. Innym zarzutem jest zagrożenie dla środowiska spowodowane przez niekontrolowane przenoszenie się genów ze zmodyfikowanych roślin na ich „dzikich” krewnych. Oceń, który z przytoczonych powyżej argumentów przeciw uprawom roślin transgenicznych jest błędny. Odpowiedź uzasadnij. Sprawdzane umiejętności Odnoszenie się krytycznie do tekstu dotyczącego korzyści i zagrożeń wynikających z rozwoju inżynierii genetycznej – standard III 2. b). Łatwość zadania 0,13 – bardzo trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Argument B jest błędny, ponieważ DNA zjadanych roślin ulega rozkładowi w czasie trawienia. Najczęściej powtarzające się błędy − B, geny nie mogą wniknąć do organizmu człowieka i zmienić jego właściwości. − B, geny zmodyfikowanej rośliny nie mają wpływu na właściwości genomu człowieka. − B, geny nie mogą wniknąć do organizmu człowieka geny człowieka i roślin nie mieszają się. − B, ponieważ geny ludzkie są niezmienne. − B, ponieważ jest to niemożliwe bo geny rośliny i geny człowieka należą do dwóch gatunków, a krzyżować się mogą organizmy jednego gatunku. Komentarz Pełna odpowiedź polegała na wskazaniu błędnego argumentu i uzasadnieniu dokonanego wyboru. Zdający na ogół prawidłowo oceniali prawdziwość argumentów, natomiast mieli trudności z trafnym uzasadnieniem wyboru. Niektórzy zdający nietrafnie dokonali wyboru i błędnie go uzasadnili. Stosunkowo rzadko wybierano jako błędne stwierdzenie C.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
23
Zadanie 25. (2 pkt) Przyporządkuj każdemu z terminów 1 – 4 prawidłowe objaśnienie z kolumny A lub B. Lp. 1 2 3 4
Termin
A
B
powtórzenie cyklu wytwarzania energii przeżyźnienie zbiorników użyźnienie zbiorników wodnych Eutrofizacja wodnych zagraża ich jest korzystne dla biocenozy zarastaniem i zamieraniem Polska Czerwona zawiera listę gatunków trujących zawiera listę gatunków Księga Roślin ginących Zasada rozwój gospodarczy zaspokajanie potrzeb człowieka zrównoważonego poprzedzający zmiany z poszanowaniem praw przyrody rozwoju w przyrodzie Recykling
wtórne, wielokrotne przetwarzanie produktów
Sprawdzane umiejętności Stosowanie poprawnej terminologii do opisu działalności człowieka w środowisku – standard I 3. a). Łatwość zadania 0,78 – łatwe Typowe poprawne odpowiedzi zdających 1A, 2B, 3B, 4A. Najczęściej powtarzające się błędy − 1A, 2A, 3A, 4B - 1B, 2A, 3A, 4B − 1B, 2A, 3B, 4B - 1A, 2B, 3A, 4B − 1B, 2A, 3B, 4A - 1A, 2B, 3A, 4A − 1A, 2A, 3B, 4A - 1A, 2A, 3A, 4A
- 1A, 2A, 3B, 4B
Komentarz Dzięki jednoznacznym objaśnieniom w kolumnach A i B, łatwo można dokonać odpowiedniego przyporządkowania – szczególnie w wierszach 1 i 3, czyli uzyskać przynajmniej 1 pkt. Przyczyną błędnych przyporządkowań jest nieznajomość podstawowych terminów ekologicznych, a także brak umiejętności analitycznego myślenia.
Zadanie 26. (1 pkt) Pierwszym ogniwem pokarmowego łańcucha spasania są rośliny zielone produkujące materię organiczną w procesie fotosyntezy. Roślinożercy i drapieżcy pełnią rolę konsumentów pierwszego i dalszych rzędów. Bakterie i grzyby jako destruenci rozkładają martwe szczątki roślin i zwierząt. Produkty tego rozkładu w formie związków nieorganicznych są wraz z wodą pobierane przez rośliny i wykorzystywane w procesach syntezy. Na podstawie powyższego opisu, skonstruuj schemat ilustrujący krążenie materii w ekosystemie. Sprawdzane umiejętności Konstruowanie, na podstawie opisu, schematu uwzględniającego poziomy troficzne w ekosystemie, które umożliwiają obieg materii – standard II 3. a).
24
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Łatwość zadania 0,16 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Schematy uwzględniające wszystkie niezbędne elementy wybrane z tekstu. Najczęściej powtarzające się błędy − Narysowanie niepełnego schematu, w którym nie uwzględniono związków nieorganicznych. − Nieuwzględnienie wszystkich zależności między grupami organizmów, np. destruentów (bakterie, grzyby) połączono strzałką tylko z drapieżcami, nie uwzględniono połączenia destruentów z innymi poziomami troficznymi. − Nieprawidłowe zaznaczanie na schemacie kierunków strzałek. − W niewielu przypadkach odpowiedzi niezgodne z poleceniem, w których zamiast schematu obiegu materii zdający zamieszczali łańcuchy pokarmowe uwzględniające przedstawione w tekście ogniwa. − Zamieszczanie rysunków zamiast schematu. Komentarz Zadanie sprawdzało umiejętność konstruowania schematu krążenia materii w ekosystemie na podstawie opisu uwzględniającego główne poziomy troficzne i biotop. Podstawowym warunkiem poprawnego wykonania schematu było rozumienie opisanej w zadaniu roli producentów, konsumentów i destruentów w ekosystemie. Przyczyny błędów: − Brak umiejętności konstruowania schematów. − Pobieżna analiza tekstu źródłowego – stąd niepełne schematy. − Nieuważne przeczytanie polecenia – stąd łańcuch zamiast obiegu.
Zadanie 27. (2 pkt) Odnawialne zasoby przyrody regenerują się dzięki mechanizmom samoregulacyjnym. Nadmierne pozyskiwanie lub zanieczyszczanie może zakłócić ich regenerację. Wymień trzy rodzaje odnawialnych zasobów przyrody, których regenerację może zakłócić działalność człowieka. Sprawdzane umiejętności Wymienianie rodzajów odnawialnych zasobów przyrody – standard I 3. a). Łatwość zadania 0,46 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających: − rośliny − woda − powietrze Najczęściej powtarzające się błędy: U wielu zdających widoczny był brak znajomości pojęcia „zasoby przyrody”, ponieważ podawali m.in. takie nazwy ekosystemów – zbiorniki wodne, pola uprawne. Często pojawiały się również przykłady zasobów nieodnawialnych (gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel kamienny, drewno).
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
25
Komentarz: Popełnianie błędów świadczy o pobieżnym przeczytaniu polecenia, bądź jego niezrozumieniu. Zdarzało się, że maturzyści odpowiadali nie na temat, pisząc o działalności człowieka zakłócającej regenerację odnawialnych zasobów przyrody itp. „wypuszczanie ścieków, emisja spalin”.
Zadanie 28. (2 pkt) Krajowy Plan Gospodarki Odpadami zakłada następujące zmiany w unieszkodliwiania i wykorzystania osadów z komunalnych oczyszczalni ścieków: Lp. 1 2 3 4 5
strukturze
2000 r. 2014 r. (w %) (w %) unieszkodliwianie termiczne 1 10 składowanie 50 40 kompostowanie 9 25 wykorzystanie rolnicze bez kompostowania 30 20 wykorzystanie przemysłowe bez przetwarzania 10 5 Sposób utylizacji
Przedstaw powyższe dane w formie diagramu słupkowego tak, aby zilustrować zakładane tendencje zmian dla każdego sposobu utylizacji. Sprawdzane umiejętności Konstruowanie diagramu ilustrującego sposoby przeciwdziałania niekorzystnym zmianom w środowisku związanym z gospodarką odpadami – standard II 3. a). Łatwość zadania 0,76 – łatwe Typowe poprawne odpowiedzi zdających Poprawne wyskalowanie i opisanie osi. Poprawnie wykonane diagramy – oś X (Lp. 1 –5, podpisane sposoby utylizacji itp.). Najczęściej powtarzające się błędy − Niewłaściwie wyskalowane osie. − Nieopisane osie. − Diagramy słupkowe w różnych układach współrzędnych. − Niewłaściwie wykonane diagramy słupkowe. Komentarz Zdający, którzy osiągnęli wysokie wyniki z egzaminu w pełni poprawnie przekształcili wyniki zawarte w tabeli w diagram słupkowy, ilustrujący zakładane tendencje dla wskazanych sposobów utylizacji. Część zdających niepoprawnie opisała, bądź nie opisała w ogóle osi diagramu. Niektórzy zdający wykonali diagramy w różnych układach współrzędnych. Nieliczni zdający niepoprawnie wyskalowali osie i niewłaściwie wykonali diagram słupkowy.
26
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 29. (1 pkt) Pierwotny las mieszany w Puszczy Białowieskiej charakteryzuje duża różnorodność producentów i konsumentów. Pędami i nasionami roślin runa leśnego żywi się mysz. Dzik zjada żołędzie i kłącza. Dżdżownice i myszy są pokarmem borsuka. Poczwarkami ciem, których gąsienice objadają liście drzew, żywi się i borsuk, i dzik, i mysz leśna. Oceń, czy w tego rodzaju lesie wskazane jest zastosowanie chemicznych środków ochrony roślin przed gąsienicami ciem. Odpowiedź uzasadnij, posługując się jednym argumentem. Sprawdzane umiejętności Formułowanie opinii i dobieranie racjonalnych argumentów na podstawie analizy informacji dotyczącej sposobu działania człowieka w środowisku – standard III 3. a). Łatwość zadania 0,36 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających: − Zastosowanie chemicznych środków ochrony roślin przed gąsienicami w takim lesie nie jest potrzebne, bo liczebność ciem jest regulowana przez zwierzęta żywiące się nimi. − W takim rodzaju lasu zastosowanie chemicznych środków ochrony roślin przed gąsienicami ciem jest zbędne, gdyż są one konsumowane przez większość zwierząt, a tak duża liczba konsumentów spowoduje, że liczba gąsienic będzie minimalna i nie będzie zagrożeniem dla drzew. Najczęściej powtarzające się błędy − Nie, bo przez to pozbawi się pokarmu konsumentów wyższego rzędu. − Nie, bo wyginęłyby zwierzęta żywiące się gąsienicami. − Tak, bo liście objadane przez gąsienice ciem są pożywieniem dla dużej liczby zwierząt. Bez pożywienia zwierzęta te mogą zginąć. − Nie, ponieważ roślinami żywią się też zwierzęta a oprysk mógłby szkodliwie wpłynąć na nie. − Nie, bo ćmami żywi się wiele zwierząt, które mogłyby paść. − To zdanie jest fałszywe, ponieważ żyje tu za dużo zwierząt. − Nie, bo nastąpi zaburzenie równowagi ekologicznej – zbyt dużo zwierząt żywi się tymi larwami. − Tak, ponieważ nawet po ich wyginięciu zwierzęta żyjące tam przetrwają, a rośliny niszczone przez gąsienice ciem będą chronione. − Nie, bo zachwieje to łańcuch pokarmowy. Komentarz W tekście do zadania znajdują się słowa, które powinny naprowadzić zdającego na poprawną odpowiedź. Są to słowa „pierwotny” i „różnorodność”, a podany opis charakteryzuje ekosystem zrównoważony. Przyczyną występujących błędów jest niewłaściwy kierunek, w którym zmierza argumentacja wielu zdających. W takich przypadkach błędna argumentacja wynikała z braku umiejętności interpretacji informacji w zadaniu i wykorzystania wiedzy merytorycznej.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
27
Arkusz II – poziom rozszerzony Arkusz II (czas trwania egzaminu 120 minut) zawierał 28 zadań (23 otwarte i 4 zamknięte). Sprawdzały one wiadomości i umiejętności opisane w standardach wymagań egzaminacyjnych dla poziomu rozszerzonego. Zadania w arkuszu egzaminacyjnym II sprawdzały wiadomości i umiejętności z zakresu treści Podstawy Programowej: − komórka podstawowa jednostka życia, − energia i życie, − różnorodności życia na Ziemi, − genetyka, − ewolucja żywych organizmów, − ekologia i biogeografia, − biologia stosowana.
Zadanie 30. (1 pkt) W cyklu komórkowym wyróżniamy fazę podziału oraz okres międzypodziałowy (interfazę). Interfaza trwa dłużej niż mitoza, a w jej przebiegu możemy wyodrębnić charakterystyczne fazy G1, S, G2. Dobierz opisy do procesów zachodzących w fazach G1, S, G2. Opis I W tej fazie zachodzi replikacja DNA.
mitoza faza G2
faza G1 faza S
Opis II W tej fazie ilość DNA jest podwojona. Opis III W tej fazie ilość DNA jest na poziomie 2c.
Sprawdzane umiejętności Opisywanie faz cyklu komórki – standard I 4. a). Łatwość zadania 0,51 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających G1 III, S I, G2 II Najczęściej powtarzające się błędy Najczęściej do fazy G2 przyporządkowywano często błędny opis oznaczony III, a stosunkowo rzadko przyporządkowywano go poprawnie do fazy G1. Komentarz Do udzielenia poprawnej odpowiedzi niezbędna była znajomość i rozumienie przebiegu cyklu komórki, a właściwie to tylko rozumienie, na czym polega replikacja. Wystarczyło tylko logicznie pomyśleć, że podwojona ilość DNA może być tylko po replikacji a przed podziałem i samo wszystko się układało. Rozwiązanie zadania ułatwiał brak dystraktora/zbędnego, dodatkowego opisu.
28
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 31. (2 pkt) Poniższy rysunek przedstawia schematycznie budowę mitochondrium, w którym zachodzi m.in. proces oddychania wewnątrzkomórkowego. Podaj nazwy struktur oznaczonych na schemacie jako X oraz Y i podaj, jakie etapy oddychania komórkowego zachodzą w ich obrębie.
Sprawdzane umiejętności Rozpoznawanie i podanie nazwy elementów budowy struktury komórkowej (mitochondrium) oraz podanie ich funkcje – standard I 1. a). Łatwość zadania 0,38 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających – Odpowiedź niepełna - podawanie nazw elementów budowy mitochondrium bez funkcji. – Najczęściej odpowiedź – X – grzebienie – oddychanie komórkowe tlenowe, Y – matrix – cykl Krebsa. Najczęściej powtarzające się błędy − Błędne rozpoznanie i nazwanie struktur X i Y. Mylenie nazw elementów mitochondrium z elementami chloroplastu lub komórki np. − macierz mitochondrialna - błędne nazwy: cytoplazma, cytosol, stroma, − grzebienie mitochondrialne - ściana, błona komórkowa, tylakoidy, grana. − Odpowiedzi nieprecyzyjne, niepełne – X – błona mitochondrium, X – oddychanie tlenowe. − Mylenie procesów: oddychania tlenowego z beztlenowym i z fotosyntezą. − Nieprawidłowe podanie nazw etapów oddychania np. podanie cyklu Calvina lub oddychania beztlenowego zamiast cyklu Krebsa. − Błędna lokalizacja etapów oddychania wewnątrzkomórkowego tlenowego, np. umiejscawianie glikolizy w macierzy mitochondrialnej, cyklu Krebsa w grzebieniach. Komentarz Przyczyny błędów: − Brak wiedzy zdających z zakresu budowy komórki, nieznajomość ultrastruktury mitochondrium. − Brak umiejętności rozpoznania na rysunku podstawowych elementów ultrastruktury mitochondrium. − Brak wiedzy o funkcji struktur budujących mitochondriom (brak umiejętności łączenia struktury z funkcją), − nieznajomość nazw etapów oddychania wewnątrzkomórkowego, − nieznajomość lokalizacji etapów oddychania wewnątrzkomórkowego.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
29
Zadanie 32. (2 pkt) Węglowodany to grupa różnorodnych związków organicznych. Wyróżniamy wśród nich m.in. monosacharydy (cukry proste) i polisacharydy (cukry złożone, zawierające więcej niż 10 cząsteczek monosacharydów). Różnią się one właściwościami np. rozpuszczalnością w wodzie i, co się z tym wiąże, pełnioną w komórce funkcją. Uzupełnij poniższą tabelę, wpisując odpowiednie przykłady węglowodanów oraz określ ich rozpuszczalność w wodzie i podstawową funkcję pełnioną w komórce lub organizmie. Grupa węglowodanów
Przykład (nazwa związku)
Rozpuszczalność w wodzie (słaba / dobra)
Funkcja w komórce lub organizmie (strukturalna / energetyczna / zapasowa / regulacyjna)
monosacharydy polisacharydy Sprawdzane umiejętności Opisywanie właściwości i roli związków organicznych (węglowodanów) w organizmach – standard I 1. c). Łatwość zadania 0,52 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających monosacharydy glukoza – dobra rozpuszczalność – energetyczna polisacharydy celuloza – słaba rozpuszczalność – strukturalna Najczęściej powtarzające się błędy Mylnie podawane były jako polisacharydy – dwusacharydy np. sacharoza. Błędnie określana była rozpuszczalność glukozy lub skrobi, przy prawidłowo podanych funkcjach biologicznych. W przypadku funkcji biologicznych częstym błędem było podawanie dla glikogenu funkcji energetycznej, a dla fruktozy funkcji strukturalnej. Komentarz Liczne błędy wynikały nie tylko z nikłej wiedzy na temat roli głównych związków organicznych w metabolizmie ale też chemicznej (wymagana korelacja przedmiotowa) na temat wybranych węglowodanów.
Zadanie 33. (3 pkt) U niektórych słodkowodnych protistów, np. pantofelków występują tzw. wodniczki tętniące, które zbierają wodę z wnętrza komórki i wypompowują ją na zewnątrz. Pulsowanie wodniczek tętniących łatwo zaobserwować w mikroskopie optycznym. Zaplanuj doświadczenie pozwalające rozwiązać problem badawczy: Czy częstotliwość pulsowania wodniczek tętniących u pantofelków zależy od stężenia NaCl w ich środowisku zewnętrznym?
30
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Do dyspozycji masz: mikroskop, akwarium z hodowlą pantofelków, zlewki, szkiełka podstawowe, zakraplacz, 1% roztwór NaCl, wodę destylowaną. W planie doświadczenia uwzględnij: − próbę kontrolną, − próbę badawczą, − sposób uzyskiwania wyników. Sprawdzane umiejętności Planowanie przebiegu doświadczenia – standard III 1. a). Łatwość zadania 0,22 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających: Najczęściej dobrze jest uwzględniony sposób uzyskiwania wyników. Inne elementy odpowiedzi sprawiają kłopoty – są trudności z ustaleniem prób kontrolnej i badawczej, a także z liczbą prób badawczych. Rzadko występuje pełna odpowiedź za 3 pkt. Najczęściej powtarzające się błędy − Próba kontrolna z użyciem wody destylowanej. − Tylko jedna próba badawcza. − Wykorzystanie do doświadczenia tylko jednego pantofelka. − Obserwowanie przez mikroskop pantofelków w zlewce. − Umieszczanie na szkiełku podstawowym pantofelka (w domyśle bez wody) i „zakrapianie go” np. wodą destylowaną lub roztworem NaCl. − Wyciąganie z pantofelka wodniczek tętniących i przeprowadzanie doświadczenia na nich. Przykładowe odpowiedzi zdających: − Na szkiełku kładziemy jakiegoś protista, może być pantofelek. − Próba kontrolna – do zlewki wkładamy pantofelka, w akwarium również jest pantofelek. − Próba kontrolna – stężenie małe, normalne jak zwykle. Próba badawcza – podwyższamy stężenie NaCl w pobliżu pantofelków. − Z akwarium wyciągamy pantofelka, którego wkładamy do zlewki i przeprowadzamy próbę kontrolną, następnie zakraplamy go roztworem 1% NaCl. − Próba kontrolna – przygotować szkiełka, na których umieszcza się pantofelka i sprawdzić jego wygląd pod mikroskopem (obserwacja pulsowania). Zakraplaczem nanieść 1% roztwór NaCl na pantofelka i zaobserwować zachodzące zmiany. Komentarz Przyczyną błędów w tym przypadku jest nadal występujący brak umiejętności planowania obserwacji i doświadczeń. Większość zdających nie potrafi określić próby kontrolnej i próby badawczej, często przeprowadzana jest tylko jedna próba badawcza. Równie często zdający chce przeprowadzać badania na pojedynczych osobnikach (zdarza się, że ten sam osobnik występuje w próbie kontrolnej i następnie w próbie badawczej). W przypadku tego doświadczenia wiele trudności sprawiła woda destylowana, którą wykorzystywano na różne sposoby, ale rzadko do przygotowania roztworów NaCl o różnych stężeniach. Zdający rzadko potrafili przedstawić opis w sposób uporządkowany wg podanych punktów.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
31
Zadanie 34. (2 pkt) Komórki żywych organizmów są bardzo różnorodne. Poniższe rysunki przedstawiają komórkę bakteryjną (A) oraz roślinną (B). Podaj nazwy dwóch widocznych na rysunkach struktur wspólnych dla obu komórek i zaznacz je na rysunkach.
Sprawdzane umiejętności Określanie na podstawie schematu wspólnych cech budowy komórki pro i eukariotycznej (roślinnej) – standard II 2. b). Łatwość zadania 0,64 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Przykłady wskazywanych cech: błona komórkowa, ściana komórkowa, cytoplazma, rybosomy. Najczęściej powtarzające się błędy − Błędnie określone cechy wspólne komórki pro i eukariotycznej. − Brak zaznaczenia struktur na rysunku. − Błędnie oznaczone struktury. Komentarz Rozwiązanie zadania wymagało uważnej analizy schematów budowy komórki pro i eukariotycznej, podania nazw struktur wspólnych dla obu komórek oraz zaznaczenia ich na rysunkach. Błędy mogą prawdopodobnie wynikać z nieuważnego czytania polecenia, braku wiedzy dotyczącej budowy komórek pro i eukariotycznej lub nieuważnego porównywania i zaznaczania struktur.
Zadanie 35. (1 pkt) Poniższe zdania zawierają informacje o fazie fotosyntezy niezależnej od światła. Zaznacz zdanie zawierające błędną informację i uzasadnij swój wybór. 1. Reakcje niezależne od światła przebiegają w stromie chloroplastów. 2. Faza niezależna od światła, czyli tzw. cykl Calvina, składa się z trzech etapów – karboksylacji, redukcji i regeneracji. 3. W stromie chloroplastów, w wyniku cyklu przemian CO2 zostaje przekształcony w produkt fotosyntezy.
32
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
4. W procesie redukcji dwutlenku węgla wykorzystywane są produkty fazy świetlnej – ATP i NADP. Sprawdzane umiejętności Opisywanie przebiegu fazy fotosyntezy niezależnej od światła – standard I 4. a). Łatwość zadania 0,09 – bardzo trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających: 4. W procesie redukcji dwutlenku węgla wykorzystywane są produkty fazy świetlnej – ATP i NADP. Produktem fazy świetlnej, wykorzystywanym do redukcji dwutlenku węgla jest NADPH2. Najczęściej powtarzające się błędy Błędne odpowiedzi można podzielić na dwie grupy: − nietrafny wybór stwierdzenia i błędne uzasadnienie lub jego brak – 3 – CO2 zostaje przekształcony w substrat fotosyntezy, − trafny wybór stwierdzenia i błędne uzasadnienie lub jego brak – 4 – do redukcji CO2 nie są potrzebne produkty fazy świetlnej lub nie jest to proces redukcji. Stosunkowo najrzadziej wybierano jako błędne stwierdzenie 1. Komentarz Pełna odpowiedź polegała na wskazaniu (z wykorzystaniem posiadanej wiedzy biologicznej) fałszywego stwierdzenia dotyczącego przebiegu fazy fotosyntezy niezależnej od światła i uzasadnieniu dokonanego wyboru. Kłopoty z udzieleniem odpowiedzi mieli zdający, którzy nie znają lub nie rozumieją przebiegu fotosyntezy.
Zadanie 36. (2 pkt) Glikoliza jest powszechnym szlakiem metabolicznym zachodzącym w cytoplazmie komórek wszystkich żywych organizmów. Wypisz z poniższego schematu trzy substraty oraz trzy produkty procesu glikolizy.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
33
Sprawdzane umiejętności Odczytywanie ze schematu substratów i produktów glikolizy – standard II 1. b). Łatwość zadania 0,49 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Odpowiedzi prawidłowe: − substraty: glukoza, P1 / Pi / P / fosforan / reszta fosforanowa, NAD+, ADP, ATP − produkty: kwas pirogronowy / pirogronian, NADH2, ATP, ADP Najczęściej powtarzające się błędy − Podawanie nazw produktów zamiast substratów i odwrotnie. − Wypisywanie produktów pośrednich jako produktów końcowych glikolizy lub rzadziej jako substratów. − Podanie mniejszej niż wskazuje polecenie liczby substratów i produktów. Komentarz Przyczyny błędów: − Nierozróżnianie pojęć produkt, substrat. − Brak umiejętności odczytywania informacji ze schematu. − Niedokładne przeczytanie polecenia.
Zadanie 37. (1 pkt) Chemosynteza jest formą asymilacji CO2, dla której źródłem energii są procesy utleniania, najczęściej związków nieorganicznych. Mimo, iż bakterie chemosyntetyzujące nie są głównymi producentami masy organicznej, odgrywają jednak dużą rolę w ekosystemach wodnych i lądowych. Przedstaw na dowolnym przykładzie bakterii chemosyntetyzujących ich znaczenie w przyrodzie. Sprawdzane umiejętności Przedstawianie na przykładzie znaczenia bakterii chemosyntetyzujących w przyrodzie – standard I 4. a). Łatwość zadania 0,10 – bardzo trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Bakterie nitryfikacyjne Nitrosomonas i Nitrobacter – przyczyniają się do obiegu/umożliwiają obieg azotu w przyrodzie. Najczęściej powtarzające się błędy Zdający podawali przykłady bakterii innych niż chemoautotroficzne, np. cudzożywnych symbiotycznych bakterii azotowych Rhizobium, lub wolno żyjących bakterii Azotobacter, czy fotoautotroficznych purpurowych bakterii siarkowych. − Podawanie błędnej roli do podanego przykładu. − Niepodawanie przykładu.
34
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Komentarz: Przyczyny błędów: − Nierozróżnianie sposobów odżywiania się bakterii. − Brak umiejętności czytania informacji podanej w tekście. − Brak znajomości przykładów bakterii chemoautotroficznych.
Zadanie 38. (2 pkt) Tempo procesów fizjologicznych przebiegających u organizmów zmiennocieplnych jest w dużej mierze uzależnione od temperatury otoczenia. Zaobserwowano, że jeśli wąż może wybrać sobie położenie w stosunku do źródła ciepła, to zbliża się do niego w okresie trawienia, zaś odsuwa się podczas głodu. Wyjaśnij, co jest przyczyną takiego zachowania się węży podczas trawienia pokarmu, a co w czasie długotrwałej głodówki. Sprawdzane umiejętności Interpretowanie informacji i wyjaśnianie związków przyczynowo-skutkowych dotyczących przemian metabolicznych w organizmach – standard III 2. a). Łatwość zadania 0,45 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Zbliżenie się do źródła ciepła w czasie trawienia podwyższa temperaturę ciała węża, co przyśpiesza proces trawienia pokarmu. W czasie głodu niższa temperatura ciała węża powoduje spadek tempa metabolizmu, w tym oddychania komórkowego, a tym samym zmniejszenie zużycia związków organicznych. Przykładowe odpowiedzi: − „zbliża się do źródła ciepła, aby zwiększyć tempo trawienia” − „podczas głodu odsuwa się, by zmniejszyć tempo przemiany materii” Najczęściej powtarzające się błędy − Przyczyną takiego zachowania się węży jest temperatura, która podczas trawienia jest wyższa, natomiast podczas głodu spada. − W czasie długotrwałej głodówki ciało węża nie ma skąd pobrać ciepła, dlatego wąż przenosi się w cieplejsze miejsce, żeby stąd czerpać ciepło, a podczas trawienia wydziela się energia cieplna i dlatego organizmy zmiennocieplne nie muszą pobierać ciepła z otoczenia, aby wyrównać temperaturę ciała z otoczeniem. − Wąż jest stałocieplny i odczuwa oraz przesuwa się w stronę ofiary, która emituje ciepło, jeśli ofiara nie emituje ciepła, bądź jest martwa wąż jej po prostu nie zauważy.. − Gdy wąż chce strawić pokarm potrzebuje dużo energii słonecznej aby ten etap przebiegał prawidłowo, gdy jest w czasie długotrwałej głodówki nadmiar energii słonecznej zakłóciłby funkcjonowanie innych procesów życiowych. − Przy wyższej temperaturze wąż szybciej trawi pokarm, lecz gdy odczuwa głód to ucieka ze słońca, ponieważ przy wyższej temperaturze mógłby szybko zdechnąć, a niska temperatura zapewnia mu przeżycie bo jego organizm wpada w „letarg” i trawi bardzo powoli. − W czasie głodu organizm ma mniejsze zasoby energii, w ciepłym miejscu będzie trzeba chłodzić organizm oddając ciepło. Kiedy wąż jest tuż po posiłku ma duże zasoby energii i może pozwolić sobie na pobyt w ciepłym miejscu i utratę energii na chłodzenie.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
35
Komentarz: Przyczyną występujących błędów jest brak umiejętności właściwego wykorzystania informacji z treści zadania i nieumiejętne powiązanie przyczyny ze skutkiem. Często zdarza się, że pierwsza część odpowiedzi jest poprawna, a druga dotyczy innego skutku, np. termoregulacji.
Zadanie 39. (2 pkt) Młode organy roślin wieloletnich oraz całe rośliny zielne okrywa żywa tkanka zwana skórką. Zbudowana jest ona najczęściej z pojedynczej warstwy ściśle do siebie przylegających komórek. Jednak skórka takich organów jak liście i łodygi różni się budową i funkcją od skórki okrywającej korzenie. Podaj dwie różnice w budowie między skórką okrywającą części nadziemne a skórką korzenia roślin zielnych. Sprawdzane umiejętności Podawanie różnic między tkankami okrywającymi różne organy roślin – standard I 2. b). Łatwość zadania 0,33 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających − Odpowiedzi prawidłowe pełne, najczęstsze: skórka pędu – aparaty szparkowe, korzenia włośniki. − Odpowiedzi częściowe za 1 punkt – podanie jednej cechy różniącej skórki, najczęściej podawana cecha: obecność włośników w skórce korzenia i ich brak w skórce pędu. Najczęściej powtarzające się błędy − Błędy merytoryczne np. skórka korzenia grubsza niż skórka pędu, przetchlinki w skórce, pokryta kutikulą; obecność przestworów w skórce liści; występowanie włosków zamiast włośników w skórce korzenia. − Odpowiedzi niepełne, nieścisłe – w skórce pędu występuje chlorofil / chloroplasty – bez podania komórek, w których są zlokalizowane (Taki wniosek wyprowadzali często zdający nieposiadający wiedzy, wniosek na podstawie obserwacji makroskopowej łodygi – jest zielona a korzeń nie, więc skórka zawiera chlorofil). − Rzadziej podawanie jako różnic w budowie skórek przykładów kolców i cierni. Komentarz Przyczyny błędów: − Brak wiedzy z zakresu budowy tkanek roślinnych (chlorofil w komórkach skórki). − Brak dostrzegania korelacji budowy z funkcją (w korzeniu skórka jest gruba, pokryta kutikulą). − Nieznajomość terminologii – włoski, włośniki. − Nieumiejętne przedstawianie różnic uwzględniające tylko jedną porównywaną strukturę.
36
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 40. (1 pkt) Organizmy obupłciowe (obojnaki) charakteryzują się tym, że mają zdolność wytwarzania zarówno żeńskich, jak i męskich komórek rozrodczych. Jednak przeważająca część tych organizmów „unika” samozapłodnienia i w miarę możliwości doprowadza do zapłodnienia krzyżowego. Wyjaśnij, dlaczego organizmy obupłciowe „unikają” samozapłodnienia. Sprawdzane umiejętności Wyjaśnianie roli rozmnażania w różnicowaniu materiału genetycznego oraz zmienności organizmów – standard I 4. a). Łatwość zadania 0,17 – bardzo trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Samozapłodnienie zwiększa możliwość ujawnienia się mutacji recesywnej, która może być niekorzystna dla osobników potomnych lub unikanie samozapłodnienia zwiększa różnorodność, zmienność genetyczną potomstwa. Najczęściej powtarzające się błędy Odpowiedzi zbyt ogólne, odnoszące się do populacji: − Organizmy unikają samozapłodnienia, gdyż jest to dla nich niekorzystne. − Zapłodnienie krzyżowe zwiększa różnorodność organizmów. − Organizmy unikają samozapłodnienia, ponieważ ogranicza to ich zmienność. − Unikają samozapłodnienia, gdyż chcą wprowadzić do swej populacji nowe warianty genów. Odpowiedzi błędne merytorycznie: − To dzięki zapłodnieniu krzyżowemu a nie samozapłodnieniu możliwa jest rekombinacja genów, a to jest bardziej korzystne dla organizmów. − Zapłodnienie krzyżowe umożliwia organizmom lepsze dostosowanie się do warunków środowiska. − Organizmy obupłciowe unikają samozapłodnienia, ponieważ wtedy dochodzi do powstawania różnego rodzaju mutacji. − Organizmy unikają samozapłodnienia, ponieważ nie chcą powielić niedoskonałości i chorób oraz chcą, aby powstały nowe silniejsze osobniki. Komentarz Udzielenie prawidłowej odpowiedzi wymagało znajomości i rozumienia różnych sposobów rozmnażania oraz ich roli w różnicowaniu się materiału genetycznego oraz zmienności organizmów potomnych. Ważne było odniesienie się w odpowiedzi do zmienności organizmów potomnych a nie całej populacji, z której np. zmutowany gen szybciej zostałby wyeliminowany dzięki samozapłodnieniu.
Zadanie 41. (3 pkt) Charakterystyczne cechy ptaków wiążą się z ich zdolnością do aktywnego lotu. Wymień trzy cechy budowy szkieletu ptaków, będące przystosowaniem do lotu oraz określ, jakie znaczenie adaptacyjne ma każda z wymienionych cech.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
37
Sprawdzane umiejętności Przedstawianie cech adaptacyjnych do lotu w budowie szkieletu ptaków – standard I 3. b). Łatwość zadania 0,42 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających − pneumatyczne kości / redukcja ogona / brak zębów – zmniejszenie ciężaru ciała − grzebień na mostku – miejsce przyczepu mięśni poruszających skrzydłami Najczęściej powtarzające się błędy − Wymienianie również innych cech przystosowujących ptaki do lotu, np. brak pęcherza moczowego, co zmniejsza ciężar ciała, pokrycie skrzydeł piórami – zwiększenie powierzchni lotnej. − Udzielanie zbyt ogólnej odpowiedzi: opływowy kształt, cały szkielet jest tak zbudowany, że podczas lotu przybierają opływowy kształt. − Wymienianie cechy bez określenia jej znaczenia – wykształcenie skrzydeł. − Udzielanie odpowiedzi błędnej merytorycznie, np. redukcja tylnych kończyn i przyrost na długość przednich kończyn daje ptakom potrzebną powierzchnię nośną, skrzydła do latania. Komentarz W odpowiedzi należało uwzględnić wyłącznie cechy przystosowawcze ptaków do lotu w budowie szkieletu wraz z ich znaczeniem. Popełnione błędy – najprawdopodobniej jako następstwo nieuważnego czytania polecenia lub czytania polecenia bez zrozumienia, albo braku wiedzy biologicznej.
Zadanie 42. (2 pkt) Przeczytaj uważnie poniższy tekst. W rozwoju owadów o przeobrażeniu zupełnym występuje charakterystyczna postać poczwarki. Wyróżnia się trzy typy poczwarek. Poczwarka wolna np. u chrząszcza przypomina kształtem owada dorosłego. Ma ona wyraźne zawiązki skrzydeł i odnóży, które swobodnie wystają nad powierzchnię ciała. U poczwarki osłoniętej występującej u motyli zawiązki skrzydeł i odnóży tak ściśle przylegają do ciała, że ich obecność zaznacza się jedynie w postaci niewyraźnych konturów, a kształt samej poczwarki jest obły. Poczwarki tych dwu typów są w pewnym stopniu ruchliwe. Do trzeciego typu zalicza się zupełnie nieruchomą poczwarkę baryłkowatą, charakterystyczną dla części muchówek. Ciało tej poczwarki jest nieforemne i baryłkowate. Zawiązki skrzydeł i odnóży są zupełnie niewidoczne. Skonstruuj tabelę, w której porównasz trzy cechy wymienionych typów poczwarek owadów, wpisując informacje podane w tekście. Sprawdzane umiejętności Konstruowanie tabeli i zapisanie w niej informacji z tekstu – standard II 3. a). Łatwość zadania 0,58 – umiarkowanie trudne
38
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Typowe poprawne odpowiedzi zdających: Typ poczwarki wolna osłonięta baryłkowata
Cecha kształt kształt owada dorosłego obły baryłkowaty
zawiązki skrzydeł i ruchliwość odnóży dobrze widoczne ruchliwa słabo widoczne ruchliwa niewidoczne nieruchliwa
Zdarzały się także tabele, w których zdający jako odrębne cechy potraktował zawiązki skrzydeł i zawiązki odnóży. Najczęściej powtarzające się błędy Zdający konstruowali tabele, w których kolumny lub wiersze nie miały poprawnych tytułów, traktowali przykład występowania jako cechę poczwarki, nie wyróżniali trzech porównywanych cech lub wszystkie cechy poczwarki danego typu opisywali razem w jednym wierszu. Zdarzały się również przypadki, że w tytule kolumny/wiersza zapisane były „skrzydła i odnóża” a nie ich zawiązki, przy czym również wypełnienie rubryk tabeli nie odnosiło się do zawiązków tych elementów budowy. Natomiast bardzo rzadko można było spotkać poprawnie skonstruowaną tabelę, w której wypełnieniu zdający popełniłby błąd. Komentarz U wielu zdających widać było brak umiejętności czytania ze zrozumieniem oraz nieznajomość zasad poprawnej konstrukcji tabeli.
Zadanie 43. (2 pkt) Poniższa tabela zawiera porównanie zawartości niektórych aminokwasów egzogennych w białku zwierzęcym i roślinnym (w gramach aminokwasów na 100 gramów białka). Aminokwas leucyna fenyloalanina tryptofan lizyna
Białko zwierzęce (wołowina) 7,7 5,0 1,4 8,2
Białko roślinne (kukurydza) 24,0 6,5 0 0
Białko roślinne (fasola) 10,5 8,0 0 7,2
Wypisz z tabeli nazwę aminokwasu, którego niedobór w organizmie może być skutkiem diety wegetariańskiej oraz taki, którego najlepszym źródłem jest białko roślinne. Sprawdzane umiejętności Odczytywanie z tabeli informacji dotyczących aminokwasów egzogennych – standard II 1. b). Łatwość zadania 0,77 – łatwe Typowe poprawne odpowiedzi zdających − tryptofan, − leucyna. Najczęściej powtarzające się błędy Wybór lizyny zamiast tryptofanu. Lizyna jest aminokwasem najbogatszym w białko roślinne.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
39
Komentarz Przyczyna błędów – nieuważna analiza tabeli i w związku z tym niepoprawny wybór aminokwasu.
Zadanie 44. (1 pkt) Ryniofity to najpierwotniejsze rośliny lądowe. Najbardziej znanym ich przedstawicielem jest dewońska rynia. Współczesne widłakowe to prawdziwe, żyjące skamieniałości o planie budowy niezmienionym od ponad 300 mln lat. Korzystając z zamieszczonych rysunków, podaj jedną cechę budowy wspólną dla widłaka i rynii.
Sprawdzane umiejętności Określanie na podstawie rysunków podobieństwa w morfologii różnych paprotników – standard II 2. b). Łatwość zadania 0,46 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających − zarodnie umieszczone w szczytowych częściach rośliny / pędu − widlasty / dychotomiczny typ rozgałęzienia pędów Najczęściej powtarzające się błędy − Wymienianie cechy różniącej, a nie wspólnej, np. cechą wspólną obu roślin jest zarodnia i kłos zarodnionośny. − Wymienianie cechy niewidocznej na rysunku, np. w zarodni znajdują się zarodniki, które na wietrze są wypuszczane przy pomocy otworzenia się puszki. Komentarz Rozwiązanie zadania wymagało porównania budowy zewnętrznej roślin zilustrowanej rysunkami i podania jednej wspólnej cechy budowy. Mimo że zadanie jest proste, wymagało jednak poprawnej terminologii. Błędne odpowiedzi mogą być też następstwem nieuważnego czytania polecenia, czytania polecenia bez zrozumienia oraz nieuważnego porównywania rysunków
40
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 45. (2 pkt) Poniżej zamieszczony wykres przedstawia zależność między wilgotnością nasion kilku gatunków roślin a natężeniem procesu oddychania.
Sformułuj dwa wnioski wynikające z analizy wykresu. Sprawdzane umiejętności Formułowanie wniosków na podstawie analizy wykresu dotyczącego wpływu wilgotności nasion na natężenie oddychania – standard III 3. b). Łatwość zadania 0,42 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających − Wraz ze wzrostem wilgotności wzrasta natężenie oddychania komórkowego / wydzielania CO2. − Najszybszy wzrost natężenia oddychania w powiązaniu ze wzrostem wilgotności nasion ma miejsce u lnu. − Nasiona żyta reagują na wzrost wilgotności najwolniejszym wzrostem natężenia oddychania. Najczęściej powtarzające się błędy Opisy zmian wilgotności i natężenia procesu oddychania poszczególnych nasion zamiast wniosków. − Przy 15% wilgotności nasiona lnu oddychają z intensywnością 25 mg CO2, przy 13% z intensywnością 6 mg CO2, a przy 11% 2,5 mg. − U żyta proces oddychania jest mniej natężony, a u lnu proces oddychania jest bardziej natężony. Wnioski zbyt ogólne. − Istnieje zależność między oddychaniem a wilgotnością nasion. Błędne wnioskowanie. − Im większy procent wilgotności nasion, tym mniej jest CO2 wydzielanego. − Przy 15% wilgotności nasiona lnu oddychają z dużą intensywnością, pozostałe rośliny wydzielają proporcjonalnie mniej CO2 wraz ze wzrostem wilgotności.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
41
− Aby rośliny lepiej się rozwijały muszą mieć zapewnioną odpowiednia wilgotność najlepiej nie mniejszą niż 15%. Wnioski odnoszące się tylko jednego parametru to niepełna odpowiedź. Komentarz Do sformułowania poprawnych wniosków konieczna była uważna analiza wykresu oraz znajomość metodologiczna sposobu formułowania wniosków, Przyczyną błędnych odpowiedzi był prawdopodobnie brak umiejętności uogólniania na podstawie analizy wykresów lub brak precyzji w formułowaniu wypowiedzi – brak umiejętności dostrzegania zależności przyczynowo-skutkowej.
Zadanie 46. (2 pkt) Osobliwością płazów jest ich gospodarka wodna. Zwierzęta te nigdy nie piją wody, lecz pobierają ją przez skórę. Na brzusznej stronie tułowia i ud mają one okolice szczególnie obficie unaczynione, których funkcją jest absorpcja wody – do jej pobrania wystarcza wilgotna gleba. Gatunki żyjące w okolicach suchych gromadzą, przy braku wody, duże ilości mocznika w płynach ustrojowych. Wyjaśnij, jakie znaczenie dla sposobu pobierania wody przez płazy żyjące w suchym klimacie ma fakt gromadzenia znacznych ilości mocznika w płynach ustrojowych. Sprawdzane umiejętności Objaśnianie i komentowanie informacji dotyczących fizjologicznych adaptacji zwierząt (płazów) do środowiska – standard III 2. a). Łatwość zadania 0,09 – bardzo trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Mocznik zwiększa hipertoniczność płynów ustrojowych, co ułatwia pobieranie wody. Najczęściej powtarzające się błędy Typowe odpowiedzi były niepełne (za 1 pkt) – za stwierdzenie, że gromadzenie dużych ilości mocznika umożliwia płazom pobieranie wody. Błędy merytoryczne − Dzięki mocznikowi płyny ustrojowe stają się hipertoniczne / płazy stają się hipertoniczne i mogą pobierać wodę z otoczenia. − Mocznik podawany jako źródło wody metabolicznej dla organizmu np. płazy mogą pobierać wodę z mocznika, mocznik rozkłada się i powstaje woda (zdający kierując się tekstem z „główki” zadania uważali, że jeżeli nie ma wody w środowisku, to nie można jej pobrać z tegoż środowiska, a organizm powinien sam ją wyprodukować w procesach metabolicznych). − Do usuwania mocznika potrzebna jest woda, płazy przechowując mocznik w płynach oszczędzają wodę (nie tracą dużej ilości wody). − Pojawiały się odpowiedzi nie na temat: płazy nie gromadzą mocznika we krwi tylko usuwają go z moczem, płazy nie występują w środowisku suchym. Komentarz: Bardzo mało poprawnych, pełnych odpowiedzi zawierających wyjaśnienie mechanizmu zjawiska (rzadko w odpowiedziach występowały określenia: zwiększa, podwyższa hipertoniczność). Liczne opuszczenia tego zadania. Przyczyny błędów:
42
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
− Niezrozumienie znaczenia zmian osmotyczności płynów ustrojowych dla gospodarki wodnej organizmów. − Kojarzenie mocznika wyłączne ze zbędnym produktem przemiany materii. − Nieznajomość nazw roztworów o różnych stężeniach ( izo-, hiper- , hipoosmotyczny) i błędne ich stosowanie.
Zadanie 47. (2 pkt) Gen warunkujący barwę oczu u Drosophila melanogaster znajduje się w chromosomie X, przy czym allel warunkujący oczy białe jest recesywny – a, a allel warunkujący oczy czerwone jest dominujący – A. Natomiast recesywny gen zredukowanych skrzydeł (b) nie jest sprzężony z płcią. Dziedziczenie płci u muszki owocowej odbywa się według podobnych zasad jak u człowieka. Zapisz wszystkie możliwe genotypy samicy muszki owocowej o czerwonych oczach i normalnie wykształconych skrzydłach oraz wszystkie możliwe genotypy samca o tych samych cechach. Sprawdzane umiejętności Przedstawianie zależności między genotypem i fenotypem – standard I 4. b). Łatwość zadania 0,24 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Samica: XAXABB, XAXABb, XaXABB, XaXABb. Samiec: XAYBB, XAYBb. Najczęściej powtarzające się błędy Błędne zapisy genotypów nie uwzględniające chromosomów płci i sprzężenia genów, np.: samiec – AA BB, Aa BB. Odpowiedzi niepełne z pominięciem jednego genotypu lub genotypów jednego z osobników. Komentarz Zadanie okazało się trudne, choć jednocześnie jest to najlepiej rozwiązywane zadanie z genetyki, wymagające rozumienia zależności między genotypem i fenotypem oraz znajomości sposobu zapisu genotypu, zwłaszcza z genami sprzężonymi z płcią.
Zadanie 48. (1 pkt) Kolchicyna jest alkaloidem występującym w roślinie zwanej zimowitem jesiennym. Ten związek chemiczny ma silny wpływ na przebieg podziału mitotycznego: hamuje wytwarzanie i funkcjonowanie wrzeciona podziałowego powodując, że chromosomy nie rozchodzą się do biegunów komórki. W takim przypadku nie dochodzi również do podziału cytoplazmy, czyli cytokinezy. Podaj nazwę rodzaju mutacji, jaka zajdzie po zadziałaniu kolchicyną na dzielące się, diploidalne komórki. Sprawdzane umiejętności Określanie typu mutacji – standard I 4. b).
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
43
Łatwość zadania 0,21 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Mutacja chromosomowa liczbowa. Najczęściej powtarzające się błędy − Chromosomowa liczbowa (tetrasomia). − Mutacja genowa. − Duplikacja. − Struktury chromosomów. − Aneuploidia. − Recesywna/ dominująca. − Zmiany fazy odczytu. Odpowiedzi niepełne: − mutacja chromosomowa, − mutacja liczbowa. Komentarz W zadaniu tym występuje stosunkowo duża frakcja opuszczeń. Dużo błędnych odpowiedzi; co świadczy o nieznajomości rodzajów mutacji (szczególnie chromosomowych).
Zadanie 49. (1 pkt) Według najnowszych badań, w co najmniej 16 organizmach z oddzielnych gałęzi ewolucyjnych kodonom są przypisane aminokwasy inne niż standardowo. Wiele gatunków glonu Acetabularia odczytuje kodony UAG i UAA, powszechnie oznaczające „stop”, jako glicynę. Kodon CUG, który normalnie oznacza leucynę, w komórkach grzybów z rodzaju Candida jest tłumaczony jako seryna. Podaj cechę kodu genetycznego, od której odstępstwa zostały przedstawione w tekście. Sprawdzane umiejętności Interpretowanie informacji dotyczących cech kodu genetycznego – standard III 2. a). Łatwość zadania 0,29 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Kod jest uniwersalny. Najczęściej powtarzające się błędy Najczęściej wymieniano jednoznaczność. Komentarz Prawidłowa interpretacja informacji dołączonej w formie tekstu wymagała przeczytania tego tekstu ze zrozumieniem i wykorzystania posiadanej wiedzy biologicznej o cechach kodu genetycznego. Wielu zdających w ogóle nie podejmowało się rozwiązania tego zadania. Błędne odpowiedzi, prawdopodobnie wynikające z braku lub nierozumienia wiadomości o cechach kodu genetycznego, polegały na podawaniu innych cech kodu niż uniwersalność.
44
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Zadanie 50. (2 pkt) Poniżej przedstawiono fragment rodowodu obrazujący pojawianie się pewnej choroby. Ustal i uzasadnij na podstawie schematu, czy choroba ta jest warunkowana przez mutację recesywną czy dominującą oraz czy gen, w którym zaszła mutacja, leży w autosomie, czy w chromosomie płciowym.
Oznaczenia:
- kobieta zdrowa
- kobieta chora
- mężczyzna zdrowy
- mężczyzna chory
Sprawdzane umiejętności Interpretowanie informacji ze schematu rodowodu choroby genetycznej człowieka – standard III 2. b). Łatwość zadania 0,13 – bardzo trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Choroba jest uwarunkowana mutacją recesywną, ponieważ zdrowi rodzice mają chore dziecko. Gen leży w autosomie, ponieważ zdrowy ojciec ma chorą córkę. Najczęściej powtarzające się błędy Niepoprawne uzasadnienie: Jest autosomalna, ponieważ chorują kobiety i mężczyźni, ponieważ w pierwszym pokoleniu tylko jeden mężczyzna był chory, a kobiety zdrowe. Komentarz Bardzo często opuszczane zadanie lub odpowiedź ograniczona do poprawnego określenie sposobu dziedziczenia cechy, ale też często występuje błędne wskazanie, że jest to cecha dominująca. Wynika to z braku umiejętności interpretowania informacji genetycznych ilustrowanych tego typu schematem.
Zadanie 51. (2 pkt) U groszku pachnącego cecha szerokich kwiatów jest sprzężona z cechą gładkich ziaren pyłku. W wyniku krzyżówki podwójnie heterozygotycznych roślin groszku pachnącego, o szerokich kwiatach i gładkich pyłkach, uzyskano 624 osobniki potomne. Wśród nich 155 roślin wykazywało obie cechy recesywne: kwiaty wąskie i pyłki szorstkie. W potomstwie nie było rekombinantów. Zapisz genotypy rodzicielskich roślin groszku i ich potomstwa oraz ustal stosunek fenotypowy w pokoleniu F1.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
45
Sprawdzane umiejętności Rozwiązywanie zadania z zakresu dziedziczenia cech – standard III 2. c). Łatwość zadania 0,10 – bardzo trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających P: AaBb x AaBb F1: AABB, AaBb, aabb Stosunek fenotypowy w F1: (3:1) Najczęściej powtarzające się błędy Pojawiały się odpowiedzi zawierające niepoprawny stosunek 4:1, a także 1:3 lub 3:1 z niepoprawnie przyporządkowanymi fenotypami lub zapisany pełnymi liczbami: 447:155, czy 624:155. Komentarz Zdający traktowali geny jako dziedziczone niezależnie lub nie doczytali w treści zadania informacji, że wśród potomstwa nie było rekombinantów (o czym często świadczyła niepoprawnie zapisana szachownica), w wyniku czego podawali, obok poprawnych, także błędne genotypy potomstwa: AaBB, AABb.
Zadanie 52. (2 pkt) Zjawisko melanizmu przemysłowego zaobserwowano po raz pierwszy u motyla zwanego włochaczem nabrzozakiem (Biston betularia). W czasach, gdy przemysł nie był jeszcze tak rozwinięty jak obecnie, podstawowe ubarwienie tego motyla było jasne. Osobniki z mutacją powodującą ciemne zabarwienie były rzadkością, gdyż siadając na korze brzóz pokrytej porostami były łatwiej dostrzegane i częściej zjadane przez ptaki. Obecnie w rejonach uprzemysłowionych kora drzew jest pozbawiona porostów i ciemna, a osobniki ciemno ubarwione – częściej spotykane. Określ, jaki mechanizm ewolucji spowodował częstsze występowanie form ciemnych motyla i wyjaśnij, jakie znaczenie dla nich ma fakt, iż obecnie kora drzew w rejonach uprzemysłowionych jest ciemna. Sprawdzane umiejętności Opisywanie mechanizmu działania doboru naturalnego – standard I 4. b). Łatwość zadania 0,45 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Mechanizm ewolucji – dobór naturalny. Wyjaśnienie: Motyle ciemne są mniej widoczne na ciemnej korze, więc mają więcej szans na przeżycie – jest ich więcej. Najczęściej powtarzające się błędy Mechanizm ewolucji – melanizm przemysłowy, mikroewolucja.
46
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Komentarz Zdający, którzy uzyskali 1 pkt najczęściej prawidłowo podawali objaśnienie, nie podając wcale lub błędnie nazwy mechanizmu ewolucji.
Zadanie 53. (2 pkt) Teoria endosymbiozy zakłada, że mitochondria i plastydy są przekształconymi w procesie ewolucji mikroorganizmami, które dostały się do wnętrza komórki praeukariotycznej drogą fagocytozy, przy czym nie uległy strawieniu, lecz przekształciły się w wymienione wcześniej organella. Spośród podanych niżej zdań zaznacz dwa, które stanowią argumenty przemawiające za teorią endosymbiozy. 1. 2. 3. 4.
Plastydy są spotykane w komórkach roślinnych i bakteryjnych. Mitochondria są spotykane we wszystkich komórkach oddychających tlenowo. Mitochondria i plastydy zawierają własną informację genetyczną w postaci DNA. Jedynie mitochondria zawierają enzymy umożliwiające przeprowadzanie oddychania tlenowego. 5. Komórka eukariotyczna potrafi sama wytwarzać nowe mitochondria na drodze syntez potrzebnych składników. 6. Niektóre formy plastydów mogą być bezbarwne. 7. Analiza sekwencyjna białek mitochondrialnych i plastydowych wskazuje na ich bliskie pokrewieństwo z prokariontami. Sprawdzane umiejętności Selekcjonowanie informacji dotyczących ewolucji komórki według wskazanego kryterium – standard II 2. a). Łatwość zadania 0,68 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Prawidłowe odpowiedzi: 3, 7. Najczęściej powtarzające się błędy Wybór odpowiedzi: 5 Komentarz Prawidłowa selekcja informacji wymagała dokładnego przeanalizowania argumentów i wykorzystania posiadanej wiedzy o ewolucji komórki. Duża grupa zdających prawidłowo wybrała argument 3 (Mitochondria i plastydy zawierają własną informację genetyczną w postaci DNA), nie potrafiła jednak określić drugiego poprawnego argumentu (zdanie nr 7) dotyczącego teorii endosymbiozy.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
47
Zadanie 54. (1 pkt) W zależności od warunków początkowych sukcesji wyróżnia się dwa jej rodzaje. Pierwszy dotyczy powstawania biocenozy na terenach pozbawionych życia, drugi – odbudowy biocenozy, np. po wycięciu lasu. Podaj, który z rodzajów sukcesji (pierwszy czy drugi) ma miejsce w przypadku rekultywacji hałdy odpadów z kopalni węgla. Odpowiedź uzasadnij. Sprawdzane umiejętności Objaśnianie i komentowanie informacji dotyczących sukcesji ekosystemów – stand. III 2. a). Łatwość zadania 0,46 – trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Pierwszy rodzaj sukcesji, ponieważ hałda odpadów jest podłożem nowym, pozbawionym życia. Inne poprawne odpowiedzi: − jest to sukcesja pierwotna, − ponieważ wyjęte z głębi ziemi odpady nie zawierały żywych organizmów budujących jakiś ekosystem, − ponieważ hałda to podłoże pozbawione szczątków organicznych. Najczęściej powtarzające się błędy − Ponieważ hałdę usypuje się na terenie, gdzie istniało kiedyś życie (jakiś ekosystem). − Ponieważ w węglu występują szczątki paprotników kopalnych (z lasów karbońskich). − W węglu mogły zachować się zarodniki paprotników, z których rozwiną się nowe rośliny. Komentarz Najczęściej zdający wskazywali II rodzaj sukcesji i podawali błędne argumenty.
Zadanie 55. (2 pkt) W 1910 roku na wyspę Saint George leżącą na Morzu Beringa nieopodal wybrzeży Alaski wprowadzono renifery. Na wyspie tej wypuszczono 3 samce i 12 samic. Na podstawie danych zamieszczonych w poniższej tabeli narysuj krzywą ilustrującą zmiany liczebności reniferów na badanym terenie. Rok Liczba reniferów na wyspie Saint George 1910 15 1915 50 1920 125 1925 80 1930 20 1935 40 1940 60 1945 50 1950 60
48
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
Sprawdzane umiejętności Konstruowanie na podstawie danych wykresu ilustrującego zmiany liczebności populacji w określonym czasie – standard II 3. a). Łatwość zadania 0,75 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających Prawidłowo skonstruowany i opisany układ współrzędnych: X – czas w latach / rok / lata, Y – liczba / liczebność reniferów. Prawidłowo narysowana krzywa. Najczęściej powtarzające się błędy Często krzywa zaczynała się od zera lub odwrotnie opisano osie, nieopisane osie. Komentarz Zadanie nie sprawiało problemów i większość zdających narysowała wykres poprawnie.
Zadanie 56. (2 pkt) Program zrównoważonego rozwoju, czyli AGENDA 21, przyjęty na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro zakłada m.in. modernizację transportu. Działania zmierzające w tym kierunku to, np. tworzenie w miastach nowych linii tramwajowych, wprowadzenie mikrobusów elektrycznych itp. Zaproponuj dwa inne niż podane w tekście sposoby ograniczania transportu samochodowego w dużych miastach. Sprawdzane umiejętności Podanie sposobu działania na rzecz ochrony środowiska i zdrowia człowieka – stand. III 1. b). Łatwość zadania 0,84 – łatwe Typowe poprawne odpowiedzi zdających − Zakaz ruchu samochodów w określonym czasie. − Preferowanie poruszania się rowerami lub pieszo. − Tworzenie linii trolejbusowych. − Duże opłaty za parkingi. − Tworzenie sieci ścieżek rowerowych. Najczęściej powtarzające się błędy Błędy występowały rzadko i polegały na: − podaniu sposobów zawartych w tekście zadania: tworzenie w miastach nowych linii tramwajowych, wprowadzenie mikrobusów elektrycznych, − podawaniu nierealnych rozwiązań, np. − tworzenie kanałów i uprawianie flisactwa, − loty balonami, śmigłowcami, lotniami, − jazda na hulajnogach, − zakaz jazdy samochodami po mieście, − dodatki pieniężne za chodzenie pieszo do pracy.
Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z wykorzystaniem materiałów otrzymanych z okręgowych komisji egzaminacyjnych
49
Komentarz Przyczyny błędów: − Niedokładne czytanie polecenia, niezwracanie uwagi na znajdujące się w nim słowa kluczowe – zaproponuj sposoby inne niż w tekście, mimo tego podawanie przykładów wypisanych z tekstu. − Nieodróżnianie rzeczywistości od fikcji, podawanie nierealnych rozwiązań. − Podawanie odpowiedzi niewyjaśniających rozwiązania problemu, np.: spacerowanie, bieganie, metro, rowery.
Zadanie 57. (2 pkt) Naukowcy zidentyfikowali gen odpowiedzialny za rozwój pąków i krzewienie się ryżu. Sadzonki ze sztucznie wprowadzonym genem wytwarzają więcej odgałęzień i są zdecydowanie niższe od sadzonek wyhodowanych bez podobnej ingerencji. Zakładając możliwość przeniesienia genu „krzewienia” do innych roślin, oceń przydatność jego odkrycia dla rolnictwa, popierając swoje zdanie dwoma argumentami. Sprawdzane umiejętności Formułowanie racjonalnych argumentów w rolnictwie – standard III 3. a).
dotyczących
wykorzystania
biotechnologii
Łatwość zadania 0,59 – umiarkowanie trudne Typowe poprawne odpowiedzi zdających − Rośliny o większej liczbie odgałęzień dają większe plony. − Niższe rośliny są też łatwiejsze do zbierania plonów, np. owoców. Najczęściej powtarzające się błędy Zdający podawali błędny argument, że modyfikowane genetycznie rośliny będą wymagały mniejszej ilości nawozów, przez co spadną koszty produkcji. Zdarzały się odpowiedzi z argumentami przeciwko wprowadzaniu takich genetycznie modyfikowanych roślin: − ponieważ jest to nieekonomiczne (trudno określić, czy koszty modyfikacji genetycznych są wyższe niż zyski z ich produkcji), − ponieważ genetycznie modyfikowane rośliny mogą być niebezpieczne dla środowiska (odpowiedź zbyt ogólna – bez określenia powodów tego niebezpieczeństwa), − jest to nieetyczne (takie odpowiedzi były oceniane na 0 pkt). Wielu zdających uzasadniało, dlaczego ryż modyfikowany genetycznie jest przydatny w rolnictwie. Komentarz W formułowaniu argumentów wystąpiły błędy logiczne, wynikające z nieuważnego przeczytania polecenia.
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
MBI-R1A1P-061
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz II
POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 120 minut
ARKUSZ II STYCZEŃ ROK 2006
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne Zamaluj zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 30. (1 pkt) Woda jest substancją o szczególnych właściwościach. Jej gęstość osiąga wartość maksymalną w 4°C i maleje wraz ze wzrostem temperatury. Tworząc lód podczas zamarzania, woda zwiększa swoją objętość, co powoduje, że powstający lód jest lżejszy od wody, z którą się styka. Wykaż na jednym przykładzie, że dwa opisane powyżej stany skupienia wody mają istotne znaczenie dla życia w zbiornikach wodnych. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 31. (2 pkt) W cytoplazmie komórek eukariotycznych znajduje się sieć struktur białkowych tworząca przestrzenną konstrukcję zwaną cytoszkieletem. Przyporządkuj każdej z podanych struktur cytoszkieletu wszystkie odpowiednie dla niej funkcje. 1. Filamenty aktynowe 2. Filamenty pośrednie
A. Wchodzą w skład rzęsek, wici, włókienek wrzeciona kariokinetycznego. B. Odpowiadają za zmianę kształtu komórki. C. Mogą pełnić rolę w transporcie wewnątrzkomórkowym. D. Zapewniają komórce wytrzymałość mechaniczną oraz mogą decydować o lokalizacji organelli.
1. …….....……,
2. ………........…
Zadanie 32. (1 pkt) Nukleotydy będące organicznymi składnikami komórki pełnią głównie rolę monomerów budujących kwasy nukleinowe, ale mogą również pełnić inne funkcje w komórce. Podaj przykład takiego nukleotydu oraz jego rolę w komórce. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
3
Zadanie 33. (1 pkt) Rysunek przedstawia schemat budowy – A i model przestrzenny – B pewnej struktury komórkowej, zbudowanej z dwóch podjednostek.
A
B
Podaj nazwę tej struktury oraz funkcję, jaką pełni ona w komórce. ..............................................................................................................................................
Zadanie 34. (1 pkt) Rysunki przedstawiają mechanizm otwierania się i zamykania aparatów szparkowych u roślin.
Na podstawie analizy rysunków przedstaw zależność między stężeniem jonów K+ w komórkach szparkowych a ruchami szparek. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (2 pkt) Cały transport gazów oddechowych dokonuje się przy ścisłym współdziałaniu składników krwi. Opisz sposób transportu tlenu i dwutlenku węgla we krwi, uwzględniając postać, w jakiej transportowany jest każdy z tych gazów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 36. (1 pkt) Tabela przedstawia różnicę między oddychaniem tlenowym i beztlenowym. Proces Oddychanie tlenowe Oddychanie beztlenowe
Zysk energetyczny z 1 cząsteczki glukozy 38 cząsteczek ATP 2 cząsteczki ATP
Zużycie energii w dwóch różnych typach komórek wynosi po 38 tys. cząsteczek ATP na sekundę w każdej komórce. Komórka A oddycha tlenowo, komórka B oddycha beztlenowo. Na podstawie analizy powyższych danych ustal i podaj, która z komórek (A czy B) będzie mieć większe zapotrzebowanie na glukozę. Swoją odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 37. (1 pkt) Glukoza w warunkach beztlenowych ulega przemianie w kwas mlekowy. C6H12O6
Na podstawie analizy rysunku podaj, czy jest to proces anaboliczny czy kataboliczny. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
5
Zadanie 38. (3 pkt) Schemat ilustruje przepływ energii w komórce roślinnej.
Na podstawie analizy powyższego schematu uzupełnij brakujące nazwy związków chemicznych i procesów oznaczonych literami A–D oraz podaj przykład wykorzystania przez organizm roślinny energii zgromadzonej w ATP. ......................................................................................................................................................
Zadanie 39. (2 pkt) Działające w przewodzie pokarmowym enzymy mają różne właściwości. Podaj jedno podobieństwo i jedną różnicę między amylazą ślinową i amylazą trzustkową wynikające z ich właściwości enzymatycznych. Podobieństwo: ............................................................................................................................ ..................................................................................................................................................... Różnica: ...................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
6
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 40. (2 pkt) Nitkowata skrętnica została oświetlona światłem rozszczepionym w pryzmacie na barwne widmo. Następnie dodano do środowiska ruchliwe bakterie tlenowe, które zaczęły się skupiać wzdłuż jej komórek w ściśle określonych miejscach, co zobrazowano na rysunku w postaci drobnych kreseczek. Gdy usuwano skrętnicę z wody bakterie nie wykazywały tendencji do takiego skupiania się. Rysunek poniżej jest ilustracją tego doświadczenia.
Zakładając, że bakterie gromadziły się w okolicy, gdzie uwalniał się tlen zaznacz dwie hipotezy badawcze, których potwierdzeniem są otrzymane wyniki doświadczenia. A. Długość fali światła nie ma wpływu na intensywność procesu fotosyntezy. B. Natężenie procesu fotosyntezy zależy od długości fali światła. C. Najskuteczniejszy dla przebiegu fotosyntezy jest zakres widma w granicach 420–630 nm. D. Strefa światła o długościach fal w zakresie 400–450 nm i 650–700 nm jest wystarczającym czynnikiem przyciągającym bakterie. E. Najbardziej efektywne dla przebiegu fotosyntezy jest światło niebieskie i czerwone.
Zadanie 41. (2 pkt) Większość termitów odżywia się roślinami, w tym niektóre drewnem. Sprzyjają temu znajdujące się w ich przewodzie pokarmowym wiciowce. Sprawdzono eksperymentalnie, że usunięcie wiciowców z jelita termitów powodowało zawsze śmierć tych owadów, mimo że miały pod dostatkiem pokarmu. Wyjaśnij przyczynę śmierci termitów. Podaj przykład zwierząt, u których zachodzi podobna zależność. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
7
Zadanie 42. (2 pkt) Komórka nabłonka jelita dzieli się średnio co 12 godzin. Po 48 godzinach hodowli komórek jelita in vitro dodano substancję hamującą syntezę DNA. Przedstaw w postaci krzywej (lub łamanej) zmiany liczby komórek nabłonka w ciągu 72 godzin, uwzględniając fakt, że wszystkie przeżyły i że powstały podczas podziału mitotycznego jednej komórki macierzystej.
Zadanie 43. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przemianę pokoleń pewnej rośliny o liczbie chromosomów 2n = 8. gametofit
gamety
zarodniki
zygota
sporofit Uzupełnij schemat, wstawiając w każdy prostokąt odpowiednią liczbę chromosomów charakterystyczną dla danego stadium rozwojowego oraz zaznacz symbolem R! moment zajścia mejozy.
8
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 44. (2 pkt) U pszczół oprócz dojrzałych płciowo samców i samic występują również bezpłodne robotnice. Rysunek jest ilustracją tego zjawiska.
pszczoły
Zaznacz prawidłowe zestawienie definicji najpełniej przedstawiającej powyższe zjawisko z jego nazwą. Podaj przykład organizmu, u którego występuje podobne zjawisko. A B C D
Definicja Nazwa zjawiska Zróżnicowanie genetyczne przedstawicieli tego samego gatunku Dymorfizm płciowy prowadzące do wyodrębnienia nowych gatunków. Występowanie zróżnicowanych morfologicznie i fizjologicznie Polimorfizm form w obrębie przedstawicieli tego samego gatunku. funkcjonalny Występowanie różnic w budowie morfologicznej między Dymorfizm płciowy osobnikami męskimi i żeńskimi. Występowanie wielu różnych przystosowań do życia Polimorfizm w określonych warunkach środowiska w obrębie tej samej funkcjonalny populacji.
......................................................................................................................................................
Zadanie 45. (2 pkt) Transport substancji do i z komórki odbywa się przez jej błonę komórkową. Rysunek przedstawia przykład organizmu jednokomórkowego (pełzaka). tlen woda
amoniak
dwutlenek węgla glukoza
Dla każdej z wymienionych na rysunku substancji ustal kierunek transportu (wydalanie i/lub wchłanianie), odpowiednio dorysowując strzałkom brakujące groty.
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
9
Zadanie 46. (3 pkt) Schemat przedstawia zależności, wynikające z systematyki, między sześcioma grupami roślin.
1. ……………………..……….
2 4
3 5
6
2. ……………………..………. 3. ……………………..………. 4. ……………………..………. 5. ……………………..……….
1
6. ……………………..……….
Przyporządkuj cyfrom na schemacie (od 1 do 6) odpowiednie, wybrane spośród wymienionych niżej, przykłady grup systematycznych roślin i wpisz je we właściwe miejsca obok schematu. okrytonasienne, nagonasienne, iglaste, nasienne, trawy, miłorzębowe
Zadanie 47. (3 pkt) Zakładając, że klasyfikacja poprawnie oddaje filogenezę pięciu poniższych rodzajów ssaków, przedstaw w postaci drzewa rodowego relacje pokrewieństwa ewolucyjnego między tymi rodzajami. 1. rodzaj: jeleń, rodzina: jeleniowate, rząd: parzystokopytne, podgromada: łożyskowce, gromada: ssaki. 2. rodzaj: sarna, rodzina: jeleniowate, rząd: parzystokopytne, podgromada: łożyskowce, gromada: ssaki. 3. rodzaj: dzik, rodzina: świniowate, rząd: parzystokopytne, podgromada: ssaki wyższe, gromada: ssaki. 4. rodzaj: kangur, rodzina: kangurowate, rząd: torbacze, podgromada: ssaki niższe, gromada: ssaki. 5. rodzaj: koń, rodzina: koniowate, rząd: nieparzystokopytne, podgromada: łożyskowce, gromada: ssaki.
10
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 48. (2 pkt) Strunowce to typ zwierząt, do którego należy ok. 50 tys. gatunków. Mają one wiele cech wspólnych świadczących o ich przynależności do tego typu. Zaznacz dwie cechy, które nie są charakterystyczne dla wszystkich przedstawicieli strunowców oraz podaj uzasadnienie wyboru każdej z nich. A. Położenie przewodu pokarmowego po stronie brzusznej. B. Wykształcenie stałocieplności. C. Obecność struny grzbietowej przynajmniej w pewnym okresie cyklu życiowego. D. Położenie układu nerwowego po stronie grzbietowej. E. Powstanie otworu odbytowego w miejscu pragęby. F. Obecność błon płodowych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 49. (2 pkt) Schemat przedstawia przebieg pewnego procesu.
A. ............................ B. ................................ C. ................................ D. ............................... Podaj nazwę tego procesu oraz wpisz w odpowiednie miejsca pod schematem nazwy struktur powstających kolejno w tym procesie (A, B, C, D), wybierając je z poniżej podanych: hybryd DNA–RNA, cząsteczka DNA, pojedyncza nić DNA, RNA wirusowy. ................................................................................................................................................
Zadanie 50. (1 pkt) W tabeli przedstawiono dane dotyczące częstości zachodzenia crossing-over pomiędzy trójką (C, X, Y) genów występujących w obrębie jednego chromosomu. geny
częstość crossing-over (%)
C–Y X–Y C–X
10 6 4
Na podstawie analizy powyższych danych ustal i podpisz na rysunku poniżej kolejność ułożenia wszystkich wymienionych genów.
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
11
Zadanie 51. (2 pkt) Zasadnicza barwa oczu u człowieka jest determinowana przez gen o allelach B, b. Dominujący allel B warunkuje oczy ciemne, recesywny b oczy jasne. Poniższy schemat ilustruje dziedziczenie barwy oczu w pewnej rodzinie. Linie poziome łączą rodziców, pionowe rodziców z potomstwem.
Na podstawie przedstawionego rodowodu ustal wszystkie możliwe genotypy osób oznaczonych liczbami 1, 2, 3. 1 - ...............................
2 - ..................................
3 - .................................
Zadanie 52. (1 pkt) Pewna populacja ssaków żyła w strefie klimatu umiarkowanego, w mało zmieniającym się środowisku. Po pewnym czasie nastąpiło gwałtowne ochłodzenie się klimatu. W populacji doszło do stopniowego wyginięcia osobników o małej masie, a średnia masa osobników wyraźnie wzrosła. Podaj nazwę rodzaju doboru naturalnego, który oddziaływał na pulę genową tej populacji. .....................................................................................................................................................
Zadanie 53. (2 pkt) Schemat przedstawia krzywe przeżywania dwóch rodzajów zwierząt. a
1. łosoś 2. wróbel
b
3. człowiek 4. wilk
Przyporządkuj każdej krzywej (a i b) odpowiedni przykład zwierzęcia, wybierając go spośród oznaczonych liczbami od 1 do 4. a - ……………....…….
b - ……….........………….
12
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
Zadanie 54. (1 pkt) A B
Wykresy A i B przedstawiają zmiany liczebności dwóch populacji.
Ustal i podaj, który z wykresów A czy B przedstawia zmiany liczebności populacji drapieżnika. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 55. (1 pkt) Uzupełnij poniższe schematy, zaznaczając strzałką na każdym z nich kierunek lub kierunki przemieszczania się osobników, tak aby ilustrowały wymienione typy rozprzestrzeniania.
OSOBNIKI W POPULACJI
migracja
OSOBNIKI W POPULACJI
emigracja
OSOBNIKI W POPULACJI
imigracja
Zadanie 56. (1 pkt) Prawdziwym przysmakiem wydry morskiej są jeżowce. Jeżowce zjadają morskie glony, głównie brunatnice, które tworzą podwodne zarośla i lasy. Są one miejscem rozwoju ikry i schronieniem dla narybku wielu gatunków ryb. Objęcie ochroną populacji wydry morskiej spowoduje wzbogacenie przybrzeżnych stad ryb północnego Pacyfiku. Oceń słuszność tego stwierdzenia, uzasadniając swoje stanowisko jednym argumentem. …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………...
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
13
Zadanie 57. (2 pkt) W dobie niedoboru żywności na świecie laboratoria genetyczne podjęły próby wprowadzenia genów warunkujących fotosyntezę typu C4 do genomu roślin uprawnych (o fotosyntezie typu C3). Czy przedstawiony projekt badań stanowi właściwy kierunek rozwoju inżynierii genetycznej? Uzasadnij swoje stanowisko za pomocą dwóch argumentów. …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………...
Zadanie 58. (2 pkt) Rysunki przedstawiają szkielety człowieka i goryla.
Na podstawie analizy rysunków wymień dwie cechy budowy szkieletu człowieka, świadczące o przystosowaniu do dwunożności, które wykształciły się w procesie ewolucji. ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
14
Egzamin maturalny z biologii Arkusz II
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
LISTOPAD ROK 2006
Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 18 stron (zadania 1 – 31). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu / pióra tylko z czarnym tuszem / atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 1. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono różne poziomy organizacji budowy w świecie ożywionym.
Podaj nazwy poziomów oznaczonych literami a i b. a – ..................................................................
b – ...................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej kręgowców.
a) Podaj jedną, widoczną na schemacie, cechę budowy tej tkanki związaną z wykonywaniem skurczów. b) Wykaż związek podanej cechy budowy tej tkanki ze zdolnością do wykonywania skurczów. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
3
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 3. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono fragment skóry człowieka.
Podaj nazwy struktur oznaczonych literami A i B oraz określ po jednej funkcji charakterystycznej dla każdej z nich. Element A
Nazwa
Funkcja
B
Zadanie 4. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono przekrój przez kosmek ze ściany jelita cienkiego człowieka.
W tabeli poniżej zaznacz szereg (spośród I-IV), w którym literom A, B i cyfrom 1, 2 prawidłowo przyporządkowano odpowiednie określenia.
I II III IV
A Naczynie włosowate Naczynie limfatyczne Naczynie włosowate Naczynie limfatyczne
B Naczynie limfatyczne Naczynie włosowate Naczynie limfatyczne Naczynie włosowate
1 Transport cukrów Transport aminokwasów Transport aminokwasów Transport kwasów tłuszczowych
2 Transport aminokwasów Transport kwasów tłuszczowych Transport kwasów tłuszczowych Transport cukrów prostych
4
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 5. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono przebieg pewnego doświadczenia.
Do każdego z naczyń (A, B i C) włożono probówkę z 5 cm3 1% roztworu skrobi. We wszystkich naczyniach (A, B i C) umieszczono również probówki z 1 cm3 świeżo pobranej śliny. Naczynia umieszczono w łaźniach wodnych o różnych temperaturach i po wyrównaniu się temperatur w naczyniu oraz w probówkach, przelano ślinę do roztworu skrobi. Następnie co minutę pipetą pobierano po kropli każdej z mieszanin i przy pomocy jodyny testowano na obecność skrobi. Dla każdego zestawu (A, B i C) notowano czas, po jakim kropla mieszaniny już nie zmieniała barwy na czarno-niebieską, co oznaczało strawienie skrobi (negatywny test skrobiowy). Podaj: a) w którym z naczyń badawczych najszybciej nastąpi strawienie skrobi. b) w którym z naczyń, po zakończeniu eksperymentu, test skrobiowy będzie pozytywny. Każdy wybór uzasadnij jednym argumentem. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 6. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę komórki zwierzęcej.
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Podaj numery oraz nazwy dwóch organelli komórki spośród 1 – 4, które są ograniczone dwiema błonami lipidowo – białkowymi. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Podczas prac wykopaliskowych w pozostałościach południowoafrykańskiej wioski z XI w. znaleziono szkielet mężczyzny, który fizycznie różnił się od szkieletów innych mieszkańców tej wioski. Jednak analiza izotopów zawartych w tym szkielecie wykazała, że stosunek różnych izotopów węgla jest w nim podobny do stwierdzonego u innych mieszkańców tej wioski. Skład izotopów węgla w szkielecie uzależniony jest od spożywanego pokarmu. Archeolodzy, którzy dokonali tego odkrycia sformułowali wniosek, że mężczyzna ten przybył do wioski z innego obszaru, a następnie spędził w niej większość swojego życia. Podaj dwa argumenty potwierdzające wniosek archeologów. 1. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. ..................................................................................................................................
Zadanie 8. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono cztery sposoby przenikania substancji przez błonę komórkową.
Przedstawione na rysunku sposoby przenikania substancji przez błonę komórkową podziel na dwie grupy – uzupełnij poniższą tabelę. Przenikanie w stosunku do gradientów Grupa Sposoby przenikania stężeń I II
6
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 9. (2 pkt) Wzrost roślin tkankowych zachodzi dzięki obecności tkanek merystematycznych – merystemów wierzchołkowych korzeni i pędów oraz merystemów bocznych – miazgi wiązkowej i miazgi korkotwórczej. a) Podaj podstawową cechę charakteryzującą komórki merystematyczne. b) Na podstawie tekstu, wymień nazwy dwóch merystemów, dzięki którym rośliny rosną na długość. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przebieg reakcji enzymatycznej.
Na podstawie schematu, określ rolę enzymu i podaj przykład jednej charakterystycznej dla niego właściwości. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
7
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 11. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono ciąg reakcji enzymatycznych. enzym 1
A
enzym 3
enzym 2
B
C
D
Każdy etap tego ciągu jest katalizowany przez inny enzym. Produkt końcowy ciągu reakcji (D) może hamować aktywność enzymu 1. Wyjaśnij, w jaki sposób na przebieg tego ciągu reakcji wpłynie: a) sukcesywne odprowadzanie produktu D z miejsca reakcji. b) wzrastające stężenie produktu D. a) ................................................................................................................................................. .................................................... ............................................................................................ ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces biologicznego utleniania glukozy.
glikoliza
łańcuch oddechowy
Podaj nazwy związków chemicznych, które należy wpisać w miejsca oznaczone na schemacie X i Y. X -.................................................................
Y -.............................................................
8
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 13. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono podstawowe reakcje zachodzące w chloroplaście. cytoplazma chloroplast
H 2O
reakcje fotosyntetycznego transportu elektronów w błonie tylakoidu
O2
ATP + NADPH
CO 2
reakcje wiązania węgla w stromie
cukry, aminokwasy i kwasy tłuszczowe
Wyjaśnij na podstawie schematu, na czym polega powiązanie ze sobą fazy jasnej z fazą ciemną fotosyntezy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono dwa rodzaje pędów nadziemnych skrzypu polnego: 1. pęd letni (zielony), 2. pęd wiosenny (bezzieleniowy). Podaj funkcję pędu oznaczonego 1 i funkcję pędu oznaczonego 2. 1. ..................................................................................... ..................................................................................... 2. ..................................................................................... .....................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 15. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono wykiełkowane nasienie fasoli.
Podaj nazwę części nasienia oznaczonych 1 i nazwę jednego procesu metabolicznego, który zachodzi w tych częściach nasienia podczas kiełkowania. ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ........................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt) Do jednakowej wielkości pojemników wyłożonych cienką warstwą wilgotnej waty wysiano po 100 nasion pewnego chwastu. Pojemniki podzielono na dwie grupy, które umieszczono w identycznych warunkach środowiskowych. Nasiona grupy I podlewano wodą, a nasiona grupy II podlewano roztworem wody i roztartych liści słonecznika. Po pięciu dniach stwierdzono, że w grupie I nasiona chwastu wykiełkowały w 95%, a w grupie II nasiona wykiełkowały w 25%. a) Podaj, która z grup (I czy II) była grupą kontrolną w tym doświadczeniu. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. b) Wyjaśnij, dlaczego w grupie II roślin wykiełkowało mniej nasion. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
10
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 17. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój przez głowę ryby. Strzałki oznaczają kierunek przepływu wody.
a) Podaj nazwę procesu, który zachodzi w skrzelach. b) Podaj nazwy dwóch opisanych na rysunku elementów budowy, które usprawniają przebieg tego procesu w środowisku wodnym. a) ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono stosunek powierzchni do objętości ciała u trzech ssaków. Zwierzęta te żyją w tych samych warunkach środowiska. Określ zależność między względną utratą ciepła przez powierzchnię ciała ssaków a stosunkiem powierzchni do objętości ciała. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 19. (2 pkt) U zwierząt możliwe są dwa sposoby rozmnażania – płciowe i bezpłciowe. W przypadku rozmnażania bezpłciowego jeden osobnik daje początek dwu (lub większej liczbie) osobników potomnych. W procesie rozmnażania płciowego każdy z dwóch osobników rodzicielskich wytwarza komórkę płciową (jajo lub plemnik). Z połączenia tych komórek powstaje osobnik potomny. Porównaj cechy osobników macierzystych z cechami osobników potomnych powstałych w wyniku rozmnażania: a) płciowego, b) bezpłciowego. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 20. (1 pkt) W doświadczeniu badano wpływ zanieczyszczenia pyłowego powietrza na różne gatunki drzew liściastych i iglastych, występujących na określonym terenie. Sformułuj hipotezę do tego problemu badawczego. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Przeprowadzono doświadczenie polegające na naświetlaniu fitoplanktonu morskiego różnymi dawkami promieniowania UV. Okazało się, że wysokie dawki tego promieniowania powodują zmniejszenie tempa fotosyntezy glonów. Jeden z naukowców prowadzących doświadczenie sformułował na podstawie tych wyników wniosek, że promieniowanie UV przedostające się przez dziury ozonowe może podobnie wpływać na fitoplankton okolic podbiegunowych. Fitoplankton występujący w okolicach podbiegunowych jest pożywieniem kryla, a krylem żywi się z kolei płetwal błękitny. a) Zapisz przedstawioną tu zależność pokarmową w postaci łańcucha pokarmowego. b) Sformułuj problem badawczy obserwacji, która odnosiłaby się do populacji płetwala błękitnego, a byłaby oparta na wynikach przedstawionego wyżej doświadczenia. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
12
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 22. (3 pkt) Allel warunkujący ciemną barwę oczu jest dominujący – B, a allel warunkujący oczy błękitne jest recesywny – b. Rodzice o ciemnych oczach mają pierwsze dziecko o błękitnych oczach. a) Przyjmując, że za barwę oczu odpowiada jedna para genów, określ genotypy rodziców i dziecka. b) Zapisz odpowiednią krzyżówkę i na jej podstawie określ prawdopodobieństwo wystąpienia u dzieci tej pary błękitnej barwy oczu. a) P – ........................................................................................................ F1 –........................................................................................................ b) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 23. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono proces naprawy uszkodzonej nici DNA.
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Na podstawie schematu przedstaw przebieg trzech etapów naprawy uszkodzonej nici DNA. etap I ........................................................................................................................................... etap II .......................................................................................................................................... etap III .........................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono cykl życiowy pierwotniaków, których formy troficzne są haploidalne.
Określ rolę mejozy w cyklu życiowym tych pierwotniaków oraz uzasadnij, że proces ten może zwiększać szanse przeżycia organizmów potomnych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt) Ania i Jacek są rodzeństwem. Jacek jest daltonistą, Ania i rodzice prawidłowo rozróżniają barwy. Daltonizm jest warunkowany przez allel recesywny d sprzężony z płcią. a) Zapisz prawdopodobne genotypy wszystkich wymienionych osób. b) Ustal, jaki genotyp musi mieć Ania, jeżeli jej synowie są daltonistami (ich ojcem jest mężczyzna prawidłowo rozróżniający barwy). Odpowiedź uzasadnij. a) ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
14
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 26. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono dwa gatunki motyli – trującego (dla drapieżników) monarcha i nietrującego pokłonnika. Gatunki te pod względem ubarwienia są do siebie bardzo podobne.
a) Podaj przyczynę pojawienia się w populacji pokłonników osobników o ubarwieniu upodobniającym je do monarchów. b) Odwołując się do działania doboru naturalnego, wyjaśnij sposób utrwalenia się tej cechy wśród pokłonników. c) Określ znaczenie dla pokłonnika jego zewnętrznego podobieństwa do monarchów. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. c) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono głowy tzw. zięb Darwina zamieszkujących poszczególne wyspy Archipelagu Galapagos.
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Określ dwie przyczyny, które spowodowały radiację adaptatywną zięb na wyspach Archipelagu Galapagos. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 28. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono zmiany zawartości tlenu (krzywa A) oraz zmiany temperatury (krzywa B) w zależności od głębokości wody w jeziorze w okresie lata.
Ustal, w której warstwie wody i w jakim przedziale głębokości zmiany zawartości tlenu i zmiany temperatury są największe. ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ......................................................................
16
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 29. (2 pkt) I. Nagie skały stanowią skrajnie niekorzystne środowisko dla rozwoju żywych organizmów. W tych warunkach potrafią się utrzymać tylko porosty. To one jako pierwsze zasiedlają skały. Są to pierwsi producenci – pionierzy, którymi żywić się mogą pierwsi konsumenci – ślimaki poczwarówki, roztocza, skoczogonki. Jednocześnie bakterie zaczynają rozkładać martwe szczątki porostów i innych organizmów tam występujących. Tworzy się pierwszy bardzo ubogi ekosystem. II. Po wycinaniu drzew w lasach pozostają poręby. Na porębie znajduje się żywa gleba, wszystkie rośliny z wyjątkiem drzew, leśne zwierzęta bezkręgowe, grzyby, pierwotniaki i bakterie. W zupełnie nowych warunkach nasłonecznienia, wilgotności, siły wiatru itp. część organizmów musi zginąć, a na ich miejsce wejdą inne, kształtując ekosystem wg własnych potrzeb. a) Ustal, który z podanych opisów charakteryzuje sukcesję pierwotną, a który sukcesję wtórną. I. ...................................................................... II. ...................................................................... b) Określ jedną różnicę między sukcesją pierwotną a wtórną. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) W tabeli przedstawiono zależność między stężeniem SO2 w powietrzu a stopniem uszkodzenia lasów na danym terenie. Stopień uszkodzenia Lasy iglaste Lasy liściaste wyżynne wyżynne górskie nizinne i górskie
Stężenie średnie w ciągu roku w µg SO2/m3
nizinne
< 20
-
-
słaby
-
-
21–30
słaby
słaby
średni
-
słaby
31–40
słaby
średni
silny
słaby
średni
41–50
średni
silny
słaby
silny
51–60
średni
61–70
silny
71–80
silny
81–90 > 90
bardzo silny bardzo silny
bardzo silny bardzo silny bardzo silny bardzo silny bardzo silny
bardzo silny bardzo silny bardzo silny bardzo silny bardzo silny bardzo silny
średni średni silny silny bardzo silny
bardzo silny bardzo silny bardzo silny bardzo silny bardzo silny
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
17
Na podstawie danych przedstawionych w tabeli sformułuj dwa wnioski dotyczące zależności między stężeniem SO2 w powietrzu a stopniem uszkodzenia lasów. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 31. (3 pkt) Geny ludzkie kodujące czynnik krzepliwości krwi wprowadzono do zapłodnionych komórek jajowych owcy. Samice, które wyhodowano z tych komórek jajowych, produkowały mleko, w którym znajdował się w dużych ilościach ludzki czynnik krzepnięcia. Czynnik ten w czystej postaci można łatwo wydzielić z mleka. a) Podaj nazwę, którą określa się organizmy uzyskane w opisany sposób. b) Podaj po jednym przykładzie praktycznego wykorzystania tego rodzaju organizmów w rolnictwie i w medycynie. a) ................................................................................................................................................. b) w rolnictwie – ......................................................................................................................... .............................................................................................................................................. w medycynie – ......................................................................................................................... ...............................................................................................................................................
18
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
MBI-P1_1P-072
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
MAJ ROK 2007
Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron (zadania 1 – 28). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (3 pkt) Stan równowagi wewnętrznej organizmu jest zapewniony przez współdziałanie narządów i układów. Wpisz do schematu odpowiednie nazwy trzech różnych układów pełniących istotną rolę w sprawnym funkcjonowaniu organizmu człowieka.
1. nadrzędna koordynacja wszystkich czynności życiowych układ – ...........................................................
2. transport do komórek składników odżywczych i tlenu
FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU
układ – .........................................
3. utrzymanie równowagi wodno-mineralnej układ – .........................................
Zadanie 2. (2 pkt) Czaszka człowieka jest częścią szkieletu, w której można wyróżnić dwa różne rodzaje połączeń kości (ruchome i nieruchome).
..................................
a) Wpisz w wyznaczone miejsce na rysunku nazwę wskazanego strzałką nieruchomego połączenia kości. b) Podaj nazwę i przykład ruchomego połączenia kości w organizmie człowieka. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 3. (1 pkt) Osteoporoza to choroba objawiająca się demineralizacją kości powodującą ich łamliwość. W procesach przebudowy kości uczestniczą dwa rodzaje komórek: osteoblasty (komórki kościotwórcze) i osteoklasty (komórki kościogubne). Do osteoporozy dochodzi wtedy, gdy jedne z tych komórek są bardziej aktywne niż drugie. Na podstawie tekstu, podaj nazwę rodzaju komórek, których zwiększona aktywność w organizmie może doprowadzić do osteoporozy. .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (1 pkt) Poniżej przedstawiono charakterystykę jednego z elementów morfotycznych krwi człowieka. Są to wysoce wyspecjalizowane, krótko żyjące komórki, o kształcie dwuwklęsłych krążków. Po procesie dojrzewania nie mają jądra komórkowego. Biorą udział w transporcie tlenu z płuc do tkanek. Zaznacz prawidłową odpowiedź. Powyższa charakterystyka odnosi się do A. płytek krwi. B. limfocytów. C. monocytów. D. erytrocytów.
Zadanie 5. (2 pkt) Krew człowieka składa się z osocza i elementów morfotycznych, które można podzielić na trzy podstawowe rodzaje. a) Podaj nazwę rodzaju komórek krwi, do którego należą limfocyty. ....................................................................................................................................................... b) Określ rolę limfocytów w organizmie człowieka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
1. 3
2. 2
3. 1
4. 1
5. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 6. (2 pkt) Na diagramach przedstawiono zawartość limfocytów T we krwi dwóch osób: osoby zdrowej i chorej na AIDS.
Na podstawie analizy diagramów określ dwie zmiany, które zachodzą we krwi osoby chorej w porównaniu z osobą zdrową. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Różne badania prowadzone na całym świecie potwierdzają związek między rodzajem diety a zapadalnością na chorobę wieńcową. W tabeli zestawiono wyniki przeprowadzonych badań. Udział kalorii pochodzących z tłuszczów w diecie [%]
Główne źródło tłuszczu w diecie
Zapadalność na chorobę wieńcową [na 10 tys. mieszkańców w ciągu 10 lat]
Japonia
10
ryby
500
Finlandia
38
masło, mięso, nabiał
3 000
Kreta
40
oliwa
200
Miejsce
Na podstawie analizy przedstawionych danych sformułuj dwa wnioski dotyczące wpływu rodzaju spożywanego tłuszczu na zapadalność na chorobę wieńcową. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 8. (2 pkt) W proponowanych zasadach zdrowego żywienia wskazywane są najczęściej grupy pokarmów, które należy spożywać i określana jest liczba posiłków w ciągu dnia. Posiłki powinny zawierać w odpowiednich proporcjach wszystkie niezbędne do życia człowieka składniki odżywcze czyli białka, węglowodany, tłuszcze i witaminy. Podstawę wielu zaleceń żywieniowych i codziennej diety stanowią produkty zbożowe (np. płatki, kasze, pieczywo pełnoziarniste) lub ziemniaki. Podaj nazwę składnika odżywczego, którego największą ilość zawierają produkty zbożowe i ziemniaki oraz określ jego rolę dla organizmu człowieka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Przy produkcji masła, margaryny lub oleju zwykle dodawane są witaminy A i E. a) Uzasadnij, że jest to korzystna dla organizmu człowieka forma podawania obu tych witamin. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Spośród poniższych informacji zaznacz zdanie trafnie określające główną rolę witaminy A w organizmie człowieka. A. B. C. D.
Pełni rolę ważnego przeciwutleniacza podwyższając odporność organizmu. Warunkuje prawidłowe widzenie o zmierzchu lub przy słabym świetle. Odpowiada za prawidłowy stan kości i zębów. Warunkuje prawidłowy przebieg procesów krzepnięcia krwi.
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
6. 2
7. 2
8. 2
9. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadań nr 10 i 11. W tabeli przedstawiono normy zapotrzebowania na białko, czyli ilość białka, jaka powinna znajdować się w żywności spożywanej przez osoby w różnym wieku (w gramach na 1 kg masy ciała człowieka w ciągu doby). Wiek (w latach) 3 5 15 17 25
Ilość białka (w g / 1 kg masy ciała / dobę) 1,3 1,2 1,0 0,9 0,8
Zadanie 10. (2 pkt) Podane w tabeli dane przedstaw w postaci diagramu słupkowego.
Zadanie 11. (1 pkt) Sformułuj zależność wynikającą z analizy powyższych danych. .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Wyjaśnij, dlaczego ustalone normy zapotrzebowania na białko u dzieci są wyraźnie inne niż u osób dorosłych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 13. (3 pkt) Poniżej przedstawiono etapy trawienia białek w organizmie człowieka. A. ..................................................... – pepsyna B. ..................................................... – trypsyna, chymotrypsyna C. ..................................................... – karboksypeptydazy, aminopeptydazy Wpisz, w odpowiednie miejsca etapów A, B i C, nazwy odcinków przewodu pokarmowego, w których działają wymienione enzymy.
Zadanie 14. (2 pkt) Jednym z zadań współczesnej medycyny klinicznej jest walka ze szczepami bakterii opornych na działanie antybiotyków. Zaznacz wśród podanych niżej przykładów dwa takie zachowania człowieka, które przyczyniają się do powstawania szczepów opornych na antybiotyki. A. B. C. D. E.
Spożywanie jogurtów zawierających żywe kultury bakterii. Nieprzestrzeganie higieny osobistej. Nie zawsze uzasadnione stosowanie antybiotyków. Dodawanie antybiotyków do pasz zwierząt hodowlanych. Stosowanie leków podnoszących naturalną odporność organizmu.
Zadanie 15. (3 pkt) Wydzieliny i płyny ustrojowe człowieka mogą mieć różny odczyn. a) Wpisz dla każdej z poniższych wydzielin jej charakterystyczny odczyn (kwaśny, obojętny lub zasadowy): 1. sok trzustkowy ....................................
2. sok żołądkowy .......................................
b) Wyjaśnij znaczenie, jakie dla funkcjonowania układu pokarmowego występowanie różnych odczynów soku trzustkowego i żołądkowego.
ma
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
10. 2
11. 1
12. 1
13. 3
14. 2
15. 3
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 16. (2 pkt) Na poniższym schemacie przedstawiono przemiany węglowodanów w wątrobie człowieka.
GLIKOGEN
1 GLUKOZA
2 GLIKOGEN
3 KWASY TŁUSZCZOWE
TŁUSZCZE Podaj, która z przemian oznaczonych od 1 do 3 powinna zachodzić podczas stosowania diety: a) ubogiej w węglowodany ............... b) bogatej w węglowodany, których ilość przez dłuższy czas przekraczała dzienne zapotrzebowanie energetyczne ...............
Zadanie 17. (1 pkt) W komórkach organizmu człowieka pozyskiwanie energii może zachodzić w wyniku tlenowego lub beztlenowego (fermentacji mlekowej) rozkładu związków organicznych. Wśród niżej wymienionych elementów budowy ciała człowieka (od A do E) zaznacz tylko ten, w którym może zachodzić zarówno oddychanie tlenowe, jak i fermentacja mlekowa. A. B. C. D. E.
Mózg Mięsień szkieletowy Nerka Żołądek Serce
Zadanie 18. (1 pkt) W organizmie człowieka glikogen występuje w dwóch różnych miejscach: w wątrobie i w mięśniach szkieletowych. Przedstaw rolę glikogenu występującego w mięśniach szkieletowych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 19. (2 pkt) Za utrzymanie właściwego poziomu glukozy we krwi odpowiadają dwa hormony wydzielane przez trzustkę. Zbyt wysoki poziom glukozy we krwi pobudza wydzielanie przez trzustkę insuliny, która powoduje syntezę glikogenu w wątrobie. Przeciwnie do insuliny działa glukagon, który przy niskim poziomie glukozy we krwi rozkłada glikogen w wątrobie. Do krwi uwalniana jest wtedy glukoza, która podnosi poziom tego cukru we krwi. Na podstawie analizy tekstu uzupełnij poniższy schemat tak, aby poprawnie ilustrował regulację poziomu glukozy we krwi. .................................
TRZUSTKA
poziom glukozy we krwi
.............................. (hormon) rozkład glikogenu w wątrobie
synteza glikogenu w wątrobie .............................. (hormon) TRZUSTKA
................................... poziom glukozy we krwi
Zadanie 20. (1 pkt) Przewodzenie impulsów nerwowych odbywa się zawsze w jednym kierunku – od dendrytów do neurytu (aksonu). Na rysunku przedstawiono schematycznie trzy neurony (A, B i C). B
C A
Narysuj wzdłuż każdego neurytu (aksonu), w neuronach A, B i C po jednej strzałce ilustrującej kierunek przepływu impulsu nerwowego. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
16. 2
17. 1
18. 1
19. 2
20. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 21. (1 pkt) Rozwijająca się transplantologia napotyka na poważne problemy związane z odrzucaniem przeszczepionych organów. Aby zmniejszyć agresję immunologiczną organizmu po przeszczepie podaje się pacjentowi środki farmakologiczne obniżające zdolności obronne jego organizmu. Na podstawie powyższych informacji uzasadnij konieczność ograniczania w szpitalach odwiedzin pacjentów będących po transplantacjach. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadań nr 22 i 23. Na rysunku przedstawiono fragment procesu translacji.
A
I
II
Zadanie 22. (1 pkt)
Tabela z fragmentem kodu genetycznego: kodon aminokwas UAC tyrozyna UAU tyrozyna UAA stop UAG stop AUG metionina AUA izoleucyna AUC izoleucyna
Podaj nazwę aminokwasu, który zostanie przyłączony w miejscu A (wykorzystaj załączoną tabelę z fragmentem kodu genetycznego). .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (3 pkt) Wypełniając poniższą tabelę, podaj nazwy kwasów nukleinowych oznaczonych na rysunku, jako I i II oraz określ rolę każdego z nich w procesie biosyntezy białka. Nazwa kwasu nukleinowego I.
II.
Rola kwasu nukleinowego w biosyntezie białka
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 24. (1 pkt) Niektóre choroby genetyczne u ludzi można zdiagnozować już w pierwszych dniach życia dziecka. Podaj przykład takiej choroby genetycznej człowieka, której objawy mogą być łagodzone dzięki zastosowaniu specjalnie dobranej diety, o ile ta choroba zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznana. .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt)
U człowieka grupy krwi warunkowane są przez 3 allele. Allele IA i IB są allelami współdominującymi, a allel i0 jest do każdego z nich recesywny. W tabeli przedstawiono grupy krwi trzech par rodziców oczekujących potomstwa. Nr pary 1 2 3
Grupa krwi ojca AB AB 0
Grupa krwi matki 0 A AB
Na podstawie powyższych informacji podaj numer pary rodziców, którym mogłoby urodzić się dziecko o grupie krwi AB. Uzasadnij swój wybór, zapisując odpowiednią krzyżówkę (zastosuj podane symbole alleli). Parą, której może urodzić się dziecko z grupą krwi AB jest para nr – ............. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
21. 1
22. 1
23. 3
24. 1
25. 2
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 26. (1 pkt) W jednym z projektów nowej ustawy o GMO (organizmy modyfikowane genetycznie) zaproponowano wprowadzenie całkowitego zakazu uprawy roślin modyfikowanych genetycznie na terenie Polski, ale także zakazu ich importu, handlu nimi, ich tranzytu, a nawet badań laboratoryjnych nad nimi. Projekt ten miał zarówno wielu swoich zwolenników, jak i licznych przeciwników. Przedstaw swoją opinię, czy jesteś za, czy przeciw uchwaleniu nowej ustawy o GMO. Uzasadnij swoją opinię jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Życie każdego człowieka uzależnione jest od dostępu do czystej wody. Współczesna gospodarka, przemysł i rolnictwo zużywają coraz więcej wody, co powoduje, że jej zasoby, chociaż odnawialne, są coraz bardziej ograniczone. Na trudności w pozyskiwaniu odpowiedniej ilości czystej wody, do celów komunalnych lub przemysłowych, dodatkowo wpływa rosnące zanieczyszczenie wód śródlądowych. Zaproponuj po jednym konkretnym przykładzie działań człowieka w gospodarstwie domowym i przemyśle, umożliwiającym oszczędne gospodarowanie zasobami czystej wody w Polsce. 1. .................................................................................................................................................. 2. ..................................................................................................................................................
Zadanie 28. (3 pkt) Na poniższych rysunkach przedstawiono budowę czaszek wybranych przedstawicieli rodzaju Homo w kolejności, w jakiej pojawiali się na Ziemi.
A. człowiek zręczny (Homo habilis)
B. człowiek wyprostowany (Homo erectus)
C. człowiek rozumny (Homo sapiens)
Na podstawie analizy rysunków podaj trzy cechy elementów budowy czaszki człowieka rozumnego (C) odróżniające ją od czaszek wcześniejszych przedstawicieli rodzaju Homo (A, B). 1. ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... 3. ...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
13
BRUDNOPIS
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
26. 1
27. 2
28. 3
Autor: Ewa śak
TEST PRZED MATURĄ 2007
PRZYKŁADOWY ARKUSZ EGZAMINACYJNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 10 stron (zadania 1–23). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kaŜdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. UŜywaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uŜywaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, Ŝe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu moŜesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków), linijki. śyczymy powodzenia! Za rozwiązanie wszystkich zadań moŜna otrzymać łącznie 50 punktów
Arkusz przygotowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON na wzór oryginalnego arkusza maturalnego.
1
Zadanie 1. (1 pkt) Kwas deoksyrybonukleinowy (DNA) powszechnie występuje w komórkach budujących organizm człowieka. Podaj główną rolę DNA, którą pełni w tych komórkach. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) PoniŜej przedstawiono schemat budowy neuronu.
Wypisz w miejscach wykropkowanych nazwy elementów oznaczonych cyframi 1, 2, 3 oraz funkcje, jakie pełnią: Lp. 1
Nazwa elementu
Funkcja
....................................................
.......................................................................
....................................................
.......................................................................
....................................................
.......................................................................
2 3
Zadanie 3. (3 pkt) Na schematach przedstawiono budowę włókien mięśniowych poprzecznie prąŜkowanych serca i szkieletowych.
2
Porównaj włókna mięśniowe, biorąc pod uwagę trzy wyszczególnione kryteria. Uzupełnij wykropkowane miejsca. Kryterium
Włókna mięśniowe poprzecznie prąŜkowane serca
Liczba jąder w jednym włóknie ..................................................... UłoŜenie włókien względem siebie ..................................................... ZaleŜność skurczu od naszej woli .....................................................
Włókna mięśniowe poprzecznie prąŜkowane szkieletowe .............................................................. .............................................................. ..............................................................
WykaŜ na wybranym przykładzie zaleŜność budowy włókien jednej z wyszczególnionych tkanek mięśniowych od pełnionej przez nią funkcji. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (3 pkt) W szkielecie człowieka występuje kilka rodzajów połączeń ruchomych – stawów. PoniŜej zamieszczono schematy trzech rodzajów stawów.
Wypisz w miejscach wykropkowanych nazwy tych stawów oraz przykłady ich występowania w organizmie. Lp. 1
Nazwa stawu
Przykład występowania
.........................................................
.......................................................................
.........................................................
.......................................................................
.........................................................
.......................................................................
2 3
Zadanie 5. (1 pkt) We współczesnym świecie aktywność ruchowa ludzi jest coraz mniejsza. Obserwowane zjawisko jest bardzo niekorzystne dla współczesnego człowieka, który od zarania dziejów wykazywał się duŜą sprawnością fizyczną. Uzasadnij stwierdzenie: „Sport to zdrowie”.
3
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (1 pkt) Zęby człowieka dorosłego człowieka dzielą się na siekacze, kły, przedtrzonowe i trzonowe. Takie zróŜnicowane uzębienie nosi nazwę heterodontycznego. Napisz, jakie znaczenie ma heterodontyczne uzębienie we wstępnym przetwarzaniu pokarmu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt) Zaznacz prawidłową odpowiedź. Krzywicę u dzieci powoduje niedobór witaminy: b) C c) A d) D a) B6
Zadanie 8. (2 pkt) PoniŜsza tabela podaje wartość energetyczną wybranych produktów spoŜywczych oraz zawartość węglowodanów, białek i tłuszczów. Lp. 1. 2. 3.
Produkt Chleb zakopiański Chleb razowy Chleb chrupki Ŝytni
Ilość 1 kromka 1 kromka 1 kromka
62 58 26
Kalorie
Węglowodany Białka 11,4 1,0 12,2 1,5 5,6 0,5
Tłuszcze 0,3 0,4 0,1
4. 5. 6.
Jogurt naturalny Kefir Masło śmietankowe
100 g 100 g 7g
80 46 47
8,1 4,7 ślady
4,2 3,3 ślady
3,3 1,5 5,2
7. 8.
Ser Gouda Jajo kurze gotowane
40 g 57 g
130 84
0,4 ślady
10,5 7,1
9,5 6,2
9. 10. 11. 12. 13.
Dorsz wędzony Polędwica Szynka gotowana Ciasto droŜdŜowe Herbata bez cukru
100 g 8g 40 g 90 g 200 g
95 11 156 331 ślady
0 0 0,2 44,6 ślady
22,1 2,0 9,2 7,9 0,1
0,5 0,3 13,2 13,4 ślady
4
UłóŜ jadłospis na śniadanie dla osoby chorej na cukrzycę, wybierając cztery produkty spośród podanych w tabeli. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę układu pokarmowego człowieka. Rozpoznaj narządy oznaczone literami A, B. Podaj rolę, jaką pełnią w procesie trawienia cukrów.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
5
Zadanie 10. (1 pkt)
Między najgłębszym wdechem i wydechem wymieniane jest jednorazowo około 4200 cm3 powietrza. W spoczynku wykonujemy zwykle 16 oddechów na minutę (wentylacja minutowa na poziomie 8000 cm3). W czasie wysiłku wartość ta moŜe wzrosnąć 20 razy. Zaproponuj ćwiczenie mające na celu uzyskanie lepszej wentylacji płuc. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Zbadano wpływ palenia papierosów oraz wpływ zanieczyszczenia powietrza na zachorowalność na przewlekłe zapalenie oskrzeli.
Wskaźnik zachorowalności (%) na przewlekłe zapalenie oskrzeli
Wpływ palenia papierosów i zanieczyszczenia powietrza na przewlekłe zapalenie oskrzeli 250 200 150 100 50 0 bardzo niskie
niskie
średnie
wysokie
zanieczyszczenie powietrza osoby niepalące
osoby palące
Zanalizuj przedstawione na wykresie wyniki. Zapisz dwa wnioski. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Zadanie 12. (3 pkt) PoniŜsze schematy przedstawiają budowę Ŝyły i tętnicy.
Podaj dwie róŜnice dotyczące budowy tętnic i Ŝył. Odpowiedź przedstaw w formie tabeli.
Zadanie 13. (3 pkt) W obrębie autonomicznego układu nerwowego moŜemy wyróŜnić część współczulną i część przywspółczulną, które działają przeciwstawnie na wiele narządów ciała. Uzupełnij tabelę w miejscach wykropkowanych, korzystając z podanych informacji. Narząd
Część współczulna
Część przywspółczulna
Źrenica
rozszerzenie
.....................................................
Oskrzela
.....................................................
zwęŜenie
śołądek
.....................................................
wzrost motoryki
wydzielanie gęstej śliny
...................................................
Gruczoły ślinowe
7
Zadanie 14. (2 pkt) Uczenie się jest przykładem odruchu warunkowego. Jego podstawą jest zapamiętywanie. Udowodnij, Ŝe naleŜy się „cierpliwie i nieustannie uczyć”. Podaj dwa argumenty. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) Optymalne stęŜenie glukozy we krwi jest utrzymywane dzięki antagonistycznemu działaniu glukagonu i insuliny. Uzupełnij miejsca wykropkowane schematu, obrazującego działanie hormonów glukagonu i insuliny. PodwyŜszenie stęŜenia glukozy we krwi
GLUKAGON pobudza rozkład glikogenu w wątrobie
INSULINA TRZUSTKA
................................. .................................
......................................................... .........................................................
Zadanie 16. (3 pkt) W kaŜdym chromosomie kolejność ułoŜenia genów jest stała. Zmiany zachodzące w układzie genów w chromosomach noszą nazwę mutacji strukturalnych. Posługując się rysunkiem, w którym za pomocą liter zobrazowano ułoŜenie genów w chromosomie, przedstaw zaistniałe zmiany w chromosomie po zajściu duplikacji oraz delecji. Opisz, na czym polega jedna z wymienionych mutacji. chromosom standardowy:
PUCHATEK
chromosom po mutacji: ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) W czasie translacji następuje przetłumaczenie kolejności nukleotydów na kolejność aminokwasów. Podczas jednej z translacji powstało 135 aminokwasów. Napisz, ile nukleotydów mRNA kodowało podane aminokwasy. Uzasadnij swój wybór. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (3 pkt) Choroby dziedziczne zazwyczaj są wynikiem róŜnego rodzaju mutacji. Określ rodzaj mutacji powodujący wystąpienie zespołu Turnera oraz zespołu Downa. Podaj cechę charakteryzującą jedną z wymienionych chorób. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 19. (2 pkt) ZaleŜności między populacjami mogą być przyjazne albo wrogie. W wypadku porostów zaleŜność między glonem i grzybem jest tak wielka, Ŝe nie mogłyby one bez siebie Ŝyć. Podaj nazwę opisanej zaleŜności przyjaznej oraz wytłumacz, na czym ona polega. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
9
Zadanie 20. (3 pkt) W poniŜszej tabeli zamieszczono rodzaje oddziaływań międzypopulacyjnych. Wpisz w miejsca wykropkowane po jednym przykładzie kaŜdego z oddziaływań. Oddziaływanie
Populacja
Przykłady
Komensalizm
+
0
.......................................................
Neutralizm
0
0
.......................................................
Allelopatia
+
–
.......................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Łańcuchy pokarmowe, które określa się jako troficzne zaleŜności liniowe, a następnie sieciowe, rządzą się prawem: „Produkuję i jestem zjadany”. Wyjaśnij, dlaczego reguły tej nie potwierdzają rośliny owadoŜerne. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………….......
Zadanie 22. (3 pkt) Uzupełnij poniŜszy schemat, wpisując po jednym przykładzie wymienionych części składowych biocenozy. konsumenci II rzędu ...............................................
konsumenci I rzędu ............................
producenci BIOCENOZA .................................
destruenci .............................
10
Zadanie 23. (2 pkt) Państwo Okońscy mają obydwoje grupę krwi A. Jednocześnie są heterozygotami pod względem tej cechy. Jakie moŜliwe grupy krwi mogą odziedziczyć ich dzieci? Wypisz wszystkie moŜliwe genotypy i fenotypy dzieci. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
11
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
MBI-R1_1P-072
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
MAJ ROK 2007
Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 18 stron (zadania 1 – 39). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem
i zaznacz właściwe.
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 1. (1 pkt) W tabeli przedstawiono wyniki pomiarów ciśnienia parcjalnego gazów oddechowych oraz prężność tych gazów w naczyniach włosowatych. Ciśnienie Ciśnienie parcjalne w Prężność gazów Gaz w naczyniach włosowatych płuc powietrzu powietrzu oddechowy atmosferycznym pęcherzykowym krew tętnicza krew żylna 160 mm Hg 100 mm Hg 95 mm Hg 40 mm Hg Tlen (O2) 0,33 mm Hg 40 mm Hg 40 mm Hg 46 mm Hg Dwutlenek węgla (CO2)
Na podstawie powyższych danych zaznacz trafne wyjaśnienie mechanizmu przenikania tlenu z powietrza pęcherzykowego do krwi oraz dwutlenku węgla z krwi do powietrza pęcherzykowego. A. Występuje dyfuzja tych gazów zgodna z gradientem ich ciśnień w powietrzu atmosferycznym i krwi. B. Ciśnienie parcjalne tych gazów w powietrzu pęcherzykowym jest inne niż ich prężność w naczyniach włosowatych. C. Występuje korzystna różnica ciśnień obu gazów w powietrzu pęcherzykowym i we krwi, która pozwala na ich transport na zasadzie dyfuzji. D. Prężność obu gazów oddechowych w naczyniach włosowatych płuc jest wyższa od ich ciśnienia parcjalnego w powietrzu atmosferycznym, co powoduje ich dyfuzję.
Zadanie 2. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono zasadę działania urządzenia do dializy (sztucznej nerki). cząsteczka białka
erytrocyt
o
o
sole mineralne o
o
o
o
drobnocząsteczkowe związki organiczne
o o o
o o
o
KREW
o
mocznik
o
o
błona półprzepuszczalna
o o
PŁYN DIALIZUJĄCY
Na podstawie analizy schematu wyjaśnij, dlaczego nie wszystkie składniki znajdujące się we krwi przenikają do płynu dializującego. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 3. (1 pkt) Podaj nazwę elementu nefronu, w którym zachodzi filtracja krwi. ...................................................................................................................................................
3
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 4. (1 pkt) Na schematach przedstawiono dwa sposoby (I, II) powstawania bliźniąt u człowieka. plemnik
plemnik
oocyt
oocyt
plemnik oocyt
Wpisz w wyznaczone miejsce pod każdym schematem po jednym oznaczeniu literowym poprawnego dokończenia zdania, wybierając je z niżej podanych (A, B lub C). Są to A. prawie identyczne bliźnięta tej samej płci. B. prawie identyczne bliźnięta różnej płci. C. nie zawsze podobne do siebie i często różnopłciowe bliźnięta.
Zadanie 5. (2 pkt) Sprawny system komunikacji między komórkami organizmów wielokomórkowych może być osiągnięty poprzez sygnalizację chemiczną i elektryczną. W organizmie człowieka sygnały chemiczne wykorzystywane są w pracy układu hormonalnego, wydzielającego do krwi substancje przekaźnikowe – hormony. Natomiast zmiany potencjału elektrycznego komórek leżą u podstaw pracy układu nerwowego. Tu do przekazywania sygnałów elektrycznych służą wyspecjalizowane komórki – neurony. Komunikacja przy pomocy neuronów jest szybka, ale pobudzenie komórek ma nietrwały charakter. W przypadku układu hormonalnego wpływ na docelowe komórki jest znacznie dłuższy, chociaż prędkość przekazu jest niewielka.(...) Na podstawie informacji zawartych w powyższym tekście skonstruuj i wypełnij tabelę porównującą funkcjonowanie układów: nerwowego i hormonalnego. Uwzględnij w niej takie cechy jak: rodzaj przekazywanych sygnałów, ich drogę przemieszczania się po organizmie oraz szybkość, z jaką są one przekazywane.
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
1. 1
2. 1
3. 1
4. 1
5. 2
4
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 6. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono zmiany ciśnienia krwi tego samego pacjenta. Ciśnienie mierzono w kolejnych dniach stale o tej samej godzinie. Norma ciśnienia zdrowego człowieka wynosi 120/80 mm Hg.
ciśnienie krwi (w mmHg)
200 wartość ciśnienia skurczowego wartość ciśnienia rozkurczowego
150
100
50
0 1
2
3
4
5
dzień
Oceń, czy przedstawione na wykresie wyniki badań świadczą o prawidłowym funkcjonowaniu organizmu pacjenta. Podaj jeden argument uzasadniający tę ocenę. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Z podanych niżej zdań zaznacz dwa, które zawierają prawdziwe informacje dotyczące procesów zachodzących w układzie pokarmowym człowieka. A. Enzymy trawienne są wydzielane w każdym z odcinków przewodu pokarmowego. B. Żółć jest enzymem powodującym zmniejszenie napięcia powierzchniowego i emulgację tłuszczów. C. W przewodzie pokarmowym wytwarzane są hormony pobudzające wydzielanie soków trawiennych. D. W przewodzie pokarmowym człowieka wydzielane są enzymy umożliwiające rozkład celulozy z pokarmów roślinnych. E. Trypsynogen wytwarzany jest przez trzustkę i uwalniany do dwunastnicy.
5
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Poniższe informacje wykorzystaj do zadania nr 8 i 9. W tabeli przedstawiono wyniki pomiarów zawartości związków chemicznych dwóch różnych organizmów (roślinnego i zwierzęcego), wyrażone w procentach masy ich ciała.
Procentowa zawartość wybranych związków chemicznych
A
B
75,0
60,0
2,0
4,0
18,4
5,8
lipidy
0,3
11,0
białka
4,0
19,0
woda związki mineralne węglowodany
Zadanie 8. (1 pkt) Podaj, która z kolumn tabeli (A czy B) przedstawia skład chemiczny organizmu roślinnego. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Narysuj wykres (diagram słupkowy) porównujący węglowodanów, lipidów oraz białek w organizmie A i B.
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
6. 1
7. 2
procentową
8. 1
9. 2
zawartość
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 10. (2 pkt) Woda jest związkiem chemicznym, którego jest najwięcej w komórkach organizmów roślinnych i zwierzęcych. Podaj dwie wspólne funkcje wody pełnione przez nią zarówno u roślin, jak i u zwierząt. 1. .................................................................................................................................................. 2. ..................................................................................................................................................
Zadanie 11. (1 pkt) Na podstawie analizy przedstawionych niżej fragmentów opisów (A-C) różnych rodzajów komórek, zaznacz ten, który przedstawia opis komórki rośliny lądowej. Wybór uzasadnij jednym argumentem. A. Ściana komórkowa tej komórki ma budowę warstwową, a jedną z jej głównych substancji budulcowych jest mannan. Cytoplazma jest jednolita, ale w starszych komórkach występują wodniczki. Materiałem zapasowym jest głównie glikogen, rzadziej lipidy i fosforany. Występuje jedno jądro komórkowe zawierające materiał genetyczny komórki. B. Ściana komórkowa tej komórki zbudowana jest, między innymi, z celulozy i mureiny. Na jej powierzchni występuje otoczka śluzowa. W cytoplazmie występują wakuole gazowe. Błona komórkowa tworzy liczne wpuklenia – tylakoidy, na których są barwniki fikobilinowe i chlorofil a. Materiałem zapasowym jest głównie glikogen. Materiał genetyczny zlokalizowany jest w nukleoidzie. C. Ściana komórkowa tej komórki zbudowana jest głównie z celulozy. Dużą część wnętrza komórki zajmuje wakuola. W cytoplazmie występują liczne chloroplasty z rozbudowanymi tylakoidami tworzącymi grana, na których umieszczone są barwniki (głównie chlorofil a i b). Materiałem zapasowym jest skrobia asymilacyjna. Występuje jedno jądro komórkowe zawierające materiał genetyczny komórki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Wzrost i naprawa mięśni są kontrolowane przez sygnały chemiczne, których pojawienie się zależy między innymi od aktywności dwóch genów: jeden z nich koduje białkowy czynnik wzrostu IGF1, a drugi miostatynę. Białko IGF1 pobudza występujące w pobliżu włókien mięśniowych komórki satelitarne (satelitowe) do podziałów, natomiast miostatyna zatrzymuje podziały tych komórek. Dzielące się komórki satelitarne (satelitowe) łączą się z uszkodzonymi włóknami mięśniowymi by pomóc w ich naprawie, co w efekcie daje większe i silniejsze mięśnie. Na podstawie analizy tekstu, uzupełnij tabelę, wpisując do niej odpowiednie określenia spośród wymienionych w nawiasach tak, aby ilustrowały zależność pomiędzy ilością obu białek, liczbą komórek satelitarnych (satelitowych) i szybkim przyrostem masy mięśni. Ilość białka IGF1 (mała / duża)
Ilość miostatyny (mało / dużo)
Liczba komórek satelitarnych (maleje / rośnie)
Przyrost masy mięśni
szybki
7
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 13. (3 pkt) W organizmie człowieka różne rodzaje związków chemicznych pełnią określone funkcje. Poniżej przedstawiono różne przykłady białek lub węglowodanów. A. B. C. D. E.
mioglobina glikogen laktoza miozyna immunoglobulina
a) Przyporządkuj każdy z wyżej wymienionych związków do białek lub do węglowodanów, wpisując w odpowiednie miejsca ich oznaczenia literowe. Białka – ................................................
Węglowodany – ..............................................
b) Określ rolę w organizmie człowieka dwóch wybranych spośród A do E związków organicznych. 1. ................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................
Zadanie 14. (2 pkt) Na metabolizm składają się dwa przeciwstawne kierunki przemian biochemicznych: anabolizm i katabolizm. Poniżej przedstawiono, w uproszczony sposób, przykład jednego z procesów katabolicznych zachodzących w komórce.
glukoza + tlen + ADP + Pi Æ dwutlenek węgla + woda + ATP a) Podaj nazwę procesu, który zachodzi w komórce w przedstawiony powyżej sposób. ....................................................................................................................................................... b) Uzasadnij, za pomocą jednego argumentu, kataboliczny charakter tego procesu. .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) Wiele roślin wodnych ma w swoich organach miękisz powietrzny (aerenchymę) z dużymi przestworami międzykomórkowymi. Uzasadnij za pomocą dwóch różnych argumentów, że obecność aerenchymy stanowi przystosowanie tych roślin do życia w środowisku wodnym. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
10. 2
11. 1
12. 1
13. 3
14. 2
15. 2
8
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 16. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono wiązanie CO2 przez dwie grupy roślin (C3 i C4).
Na podstawie analizy danych z obu schematów uzupełnij w tabeli informacje dotyczące wiązania CO2 w cyklach obu rodzajów roślin. Typ roślin Związek chemiczny
Rośliny C3
Rośliny C4
Pierwszy akceptor CO2 Pierwszy produkt karboksylacji
Zadanie 17. (1 pkt) Kwiaty roślin okrytozalążkowych są najczęściej obupłciowe, ale samopylność jest zjawiskiem niepożądanym. Podaj przykład jednego ze sposobów, w jaki rośliny zabezpieczają się przed samozapyleniem. .......................................................................................................................................................
9
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 18. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono dwa zestawy doświadczalne (zestaw I i II) przygotowane do zaplanowanego doświadczenia. Jego wyniki miały być ustalone poprzez zliczanie kiełkujących nasion w każdym zestawie co 3 dni, w ciągu 12 dni trwania doświadczenia.
Sformułuj problem badawczy do zaplanowanego doświadczenia. .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono wyniki pomiarów ciśnienia osmotycznego w komórkach szparkowych oraz obserwacje stopnia otwarcia szparek badanej rośliny. Pomiary dokonywano od godziny 7.00 do 24.00 w ciągu jednej doby. Ciśnienie osmotyczne innych komórek epidermalnych podczas eksperymentu było stałe i wynosiło 2 MPa.
ciśnienie osmotyczne (MPa)
O – szparka otwarta, Z – szparka zamknięta
3,5
O
3 2,5 2
O
Z
Z
1,5 1 0,5 0 6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 godzina
Na podstawie analizy powyższych danych sformułuj dwa wnioski dotyczące ruchów aparatów szparkowych badanej rośliny. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
16. 2
17. 1
18. 1
19. 2
10
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadań nr 20 i 21. Samice większości gatunków komarów atakują duże ssaki, w tym również człowieka, aby pobrać porcję krwi. Na wykresach przedstawiono wyniki pomiarów wilgotności powietrza i aktywności samic komarów atakujących grupę ludzi mierzone co 3 godziny od godziny 6.00 do 21.00 w ciągu jednej doby. a – aktywność samic komarów
b – wilgotność względna powietrza
Zadanie 20. (1 pkt) Sformułuj hipotezę badawczą dotyczącą aktywności samic komarów potwierdzoną przedstawionymi wynikami badań. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) a) Określ znaczenie pobranej krwi ssaka dla samicy komara. ....................................................................................................................................................... b) Podaj przykład negatywnego skutku dla człowieka pobierania jego krwi przez komara. .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (1 pkt) Pewna recesywna cecha człowieka jest sprzężona z płcią, a jej allel znajduje się w chromosomie X. Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania, wybierając spośród A do D. Biorąc pod uwagę powyższe informacje można przypuszczać, że cecha ta będzie się ujawniać w populacji ludzkiej A. tylko i wyłącznie u kobiet. B. tylko i wyłącznie u mężczyzn. C. znacznie częściej u mężczyzn niż u kobiet. D. znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn.
11
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 23. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono schemat struktury cząsteczki DNA.
Opisz sposób, w jaki utrzymywana jest dwuniciowa struktura cząsteczki DNA. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt) Naukowcy zbadali materiał genetyczny pewnego wirusa. Wyniki swoich badań przedstawili w tabeli. Rodzaj nukleotydu A (adeninowy) G (guaninowy) C (cytozynowy) T (tyminowy)
Procentowa zawartość nukleotydu w badanym materiale genetycznym 10 50 20 20
Na podstawie analizy przedstawionych wyników badań określ rodzaj: a) kwasu nukleinowego (RNA, czy DNA), który jest materiałem genetycznym tego wirusa. b) cząsteczki (jednoniciowa, czy dwuniciowa), którą ma kwas nukleinowy tego wirusa. Każdą z odpowiedzi uzasadnij jednym argumentem. a) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... b) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
20. 1
21. 2
22. 1
23. 1
24. 2
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 25. (3 pkt) Muszka owocowa Drosophila melanogaster ma cztery pary dobrze widocznych chromosomów. Ustalono, że barwa oczu muszki to cecha sprzężona z płcią (warunkowana przez dwa allele: czerwona – W lub biała – w), natomiast wielkość ciała oraz jego barwa to cechy autosomalne i od siebie niezależne (warunkowane przez allele: ciało normalne – G lub karłowate – g; barwa szara – B lub barwa czarna – b). Na rysunku schematycznym przedstawiono chromosomy osobnika muszki owocowej. Kreskami oznaczono możliwe położenie różnych alleli.
a) Przyjmując powyższe założenia, wpisz w odpowiednie miejsca, oznaczone na rysunku kreskami, symbole literowe alleli osobnika o genotypie:
XWXw GG Bb b) Zapisz wszystkie rodzaje gamet produkowane przez osobnika muszki owocowej o podanym powyżej genotypie. ......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (1 pkt) Zespół Downa to jedna z chorób genetycznych występujących u ludzi.
Częstość występowania
Częstość występowania
Częstość występowania
Wśród wykresów (A, B lub C) zaznacz ten, który prawidłowo ilustruje zależność między wiekiem matki a częstotliwością występowania tej choroby u noworodków. Uzasadnij swój wybór.
35
A
wiek matki
35
B
wiek matki
35 wiek matki
C
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
13
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 27. (1 pkt) Odległości między genami w chromosomie wyrażane są w jednostkach mapowych. Jedna jednostka mapowa odpowiada takiej odległości między genami sprzężonymi, w której crossing-over zachodzi z częstością 1%. Podaj kolejność genów A, B, C w chromosomie wiedząc, że częstości crossing-over między nimi są następujące: A – B 12%, A – C 4%, C – B 8 %. ......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (3 pkt) Barwa kwiatów groszku pachnącego (Lathyrus odoratus) jest determinowana przez dwie pary odrębnych genów, które współdziałają (wzajemnie się uzupełniają) w tworzeniu barwy purpurowej. W wyniku krzyżówki dwóch odmian groszku o kwiatach białych (AAbb x aaBB), w pokoleniu F1 otrzymano osobniki tylko o kwiatach purpurowych. Następnie skrzyżowano dwa osobniki z pokolenia F1 i w pokoleniu F2 otrzymano 9 osobników o kwiatach purpurowych i 7 osobników o kwiatach białych. a) Zapisz odpowiednią krzyżówkę pomiędzy dwoma osobnikami z pokolenia F1. b) Podaj wszystkie możliwe genotypy osobników o kwiatach purpurowych występujące w pokoleniu F2. a) .................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b) Genotypy wszystkich osobników o kwiatach purpurowych: ......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (1 pkt) W poniższej tabeli przedstawiono fragment kodu genetycznego. AUU – Ile AUC – Ile AUA – Ile AUG – Met
ACU – Thr ACC – Thr ACA – Thr ACG – Thr
AAU – Asn AAC – Asn AAA – Lys AAG – Lys
AGU – Ser AGC – Ser AGA – Arg AGG – Arg
W procesie translacji został utworzony łańcuch białka, którego fragment budują następujące aminokwasy: metionina (Met) – lizyna (Lys) – izoleucyna (Ile) – seryna (Ser). Korzystając z tabeli kodu genetycznego zamieszczonej powyżej, zaznacz nić DNA spośród A-D, która zawiera informację potrzebną do syntezy przedstawionego łańcucha aminokwasów. A. B. C. D.
TATTTGTAATCC TACTTTTAGTCA TACTTTTAATCT TACTCTTCATGG Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
25. 3
26. 1
27. 1
28. 3
29. 1
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 30. (1 pkt) Osiągnięciem inżynierii genetycznej jest opracowanie technik, dzięki którym otrzymuje się organizmy transgeniczne. Zaznacz dokończenie zdania spośród A – D, które poprawnie definiuje organizmy transgeniczne. Są to organizmy A. do których genomu zostały sztucznie wprowadzone fragmenty DNA innego gatunku. B. których komórki płciowe mają zmieniony DNA na skutek działania czynników mutagennych. C. o jednakowym składzie genetycznym, posiadające cząsteczki DNA o takiej samej sekwencji nukleotydów. D. których potomstwo ma zmienione DNA w porównaniu do organizmów rodzicielskich.
Zadanie 31. (1 pkt) Rysunki przedstawiają drogę promieni UV padających na skórę niechronioną żadnym kremem (rys. A) oraz padających na skórę pokrytą kremem z filtrem UV (rys. B). 1. 2. 3.
rys. A
promienie UV odbite od powierzchni skóry promienie UV pochłonięte przez melaninę promienie UV wnikające w głąb skóry
rys. B
Na podstawie analizy rysunków wyjaśnij, dlaczego stosowanie kremów z filtrem UV obniża ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej skóry. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 32. (2 pkt) W przyrodzie istnieje wiele przypadków, gdy przedstawiciele jednego gatunku są silniejsi od przedstawicieli innego gatunku w sensie dosłownym. Na przykład na ulicach naszych miast gawrony odpędzają gołębie, a te z kolei odpędzają wróble od pokarmu wysypanego dla nich przez ludzi. Wróble natomiast odbierają sikorkom skrzynki lęgowe. Podaj nazwę zależności przedstawionej w powyższym tekście oraz określ, do którego rodzaju stosunków między populacjami (antagonistyczne, nieantagonistyczne czy neutralne) należy ta zależność. .......................................................................................................................................................
15
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 33. (1 pkt) W tabeli zamieszczono zakresy tolerancji niektórych bakterii względem pH podłoża, w którym występują. Gatunek bakterii Przecinkowiec cholery Dwoinka zapalenia płuc Pałeczka okrężnicy
minimum 5,6 7,2 4,4
Wartość pH podłoża optimum 6,2 – 8,0 7,8 6,0 – 7,0
maksimum 9,6 8,2 9,0
Podaj, która z wymienionych powyżej bakterii jest stenobiontem względem badanego czynnika. Uzasadnij swój wybór. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 34. (2 pkt) Na korzeniach łubinu w charakterystycznych brodawkach występują symbiotyczne bakterie azotowe z rodzaju Rhizobium. Określ korzyści wynikające z tej formy współżycia dla: a) bakterii: ...................................................................................................................................................... b) łubinu: ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (2 pkt) Wielu naukowców twierdzi, że widoczny wpływ na zjawisko stopniowego wymierania płazów w skali ogólnoświatowej ma działalność człowieka, której skutkiem jest degradacja środowiska wodnego. Prowadzone na dużą skalę melioracje powodują osuszanie podmokłych terenów, przyczyniając się czasami wręcz do pustynnienia wielu rejonów naszego globu. Kwaśne deszcze powodują zakwaszenie zbiorników wodnych. Do wód spływają metale ciężkie i pestycydy. Nie bez znaczenia jest też zwiększone promieniowanie UV spowodowane dziurą ozonową. Podaj dwa wybrane z tekstu skutki działalności człowieka mające negatywny wpływ na rozmnażanie i rozwój płazów. Swój wybór w każdym przypadku uzasadnij jednym argumentem. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
30. 1
31. 1
32. 2
33. 1
34. 2
35. 2
16
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 36. (2 pkt) Istnieją różne metody pozbywania się odpadów komunalnych. Mogą one być sortowane i powtórnie wykorzystywane, kompostowane, składowane na wysypiskach lub spalane w specjalnie do tego celu budowanych spalarniach. Na poniższym schemacie przedstawiono funkcjonowanie jednej ze spalarni odpadów komunalnych i jej wpływ na otoczenie.
Przedstaw swoje stanowisko (za lub przeciw) stosowaniu powyższej metody w Polsce, uzasadniając je dwoma argumentami. ....................................................................................................................................................... 1. …............................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. …............................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadań nr 37 i 38. W tabeli przedstawiono średni czas rozkładu materii organicznej w ściółce wybranych ekosystemów leśnych. Typ ekosystemu Tajga Las iglasty strefy umiarkowanej Las liściasty strefy umiarkowanej Zarośla śródziemnomorskie Równikowy las deszczowy
Czas (w latach) 353 17 4 3,8 0,4
Zadanie 37. (1 pkt) Na podstawie analizy danych w tabeli podaj, w którym z wymienionych ekosystemów występuje najgrubsza warstwa ściółki. Uzasadnij swoją odpowiedź jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
17
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 38. (2 pkt) Podaj dwie prawdopodobne przyczyny występowania różnic w czasie rozkładu materii organicznej w ściółce wymienionych w tabeli ekosystemów. 1. ................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................
Zadanie 39. (1 pkt) Uporządkuj wymienione poniżej zwierzęta, wpisując ich nazwy w odpowiednie miejsca na osi czasu, tak aby odzwierciedlały kolejność pojawiania się tych zwierząt na Ziemi. dinozaury, ssaki owadożerne, trylobity, małpy człekokształtne
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
36. 2
37. 1
38. 2
39. 1
18
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
Autor: Ewa śak
TEST PRZED MATURĄ 2007
PRZYKŁADOWY ARKUSZ EGZAMINACYJNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1–27) i barwną mapę. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kaŜdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. UŜywaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uŜywaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, Ŝe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu moŜesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków), linijki. śyczymy powodzenia! Za rozwiązanie wszystkich zadań moŜna otrzymać łącznie 60 punktów
Arkusz przygotowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON na wzór oryginalnego arkusza maturalnego.
1
Zadanie 1. (2 pkt) Błony retikulum endoplazmatycznego (RE) tworzą trójwymiarowy system kanalików i pęcherzyków, dzięki czemu zwiększona jest powierzchnia wewnętrzna komórki, a cytozol podzielony na wiele przedziałów. W zaleŜności od budowy retikulum endoplazmatycznego i pełnionej przez nie funkcji dzieli się je na szorstkie i gładkie. Nazwij zaznaczony na rysunku literą A rodzaj RE. Wytłumacz, dlaczego ten rodzaj RE jest dobrze rozwinięty w komórkach, których aktywność biochemiczna ukierunkowana jest na syntezę białek.
………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 2. (2 pkt) Rysunek przedstawia pewną fazę I podziału mejotycznego.
Podaj nazwę zilustrowanej fazy I podziału mejotycznego oraz nazwę procesu oznaczonego literą B, który ma miejsce pod koniec tej fazy. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
2
Zadanie 3. (3 pkt) Pierwiastki występują w organizmie człowieka w róŜnej ilości w postaci makro- oraz mikroelementów. W poniŜszej tabeli zamieszczono objawy niedoboru wybranych pierwiastków w organizmie człowieka. Uzupełnij tabelę nazwami pierwiastków oraz grup, do których naleŜą. Lp.
Nazwa pierwiastka
Nazwa grupy pierwiastków
………………….
………………………
………………….
………………………
………………….
………………………
1. 2. 3.
Objawy niedoboru pierwiastka w organizmie łamliwość kości, choroby zębów, krzywica zwiększenie pobudliwości nerwowo-mięśniowej anemia, osłabienie, arytmia serca, zakłócenie oddychania
Zadanie 4. (2 pkt) Fotosyntezę przeprowadzają fotoautotrofy, które mają zdolność włączania dwutlenku węgla we własne związki organiczne przy wykorzystaniu energii świetlnej. Równanie ogólne fotosyntezy przedstawia następujący zapis: 6 H2O + 6 CO2 + ENERGIA ŚWIETLNA → C6H12O6 + 6 O2 Niektóre fotoautotrofy potrafią przeprowadzać ten proces w warunkach beztlenowych, wykorzystując nie wodę, lecz inny zredukowany związek nieorganiczny. Zapisz w formie równania przebieg fotosyntezy przeprowadzony przez chemoautotrofy, wiedząc, Ŝe wykorzystują do niego H2S zamiast wody. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….
Zadanie 5. (3 pkt) W korze półkul mózgowych człowieka znajdują się róŜnego rodzaju ośrodki nerwowe. Przyporządkuj odpowiednim płatom następujące ośrodki: dotyku, smaku, słuchowe, wzroku, ruchowe, kojarzeniowe. Płat
Ośrodek
........................................................
....................................................
........................................................
....................................................
........................................................
....................................................
........................................................
....................................................
3
Zadanie 6. (3 pkt) W błonie śluzowej języka znajdują się brodawki smakowe, w których znajdują się kubki smakowe zróŜnicowane pod względem wraŜliwości chemicznej, co umoŜliwia odbieranie róŜnych wraŜeń smakowych. Nieograniczona ilość smaków jest zawsze kombinacją czterech smaków podstawowych: słodkiego, kwaśnego, gorzkiego oraz słonego. PoniŜsze rysunki ilustrują rozmieszczenie kubków smakowych wraŜliwych na podstawowe smaki.
WskaŜ, który z rysunków A, B, C lub D przedstawia rozmieszczenie kubków smakowych wraŜliwych na smak słodki, kwaśny, słony lub gorzki. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 7. (2 pkt) Jelito grube stanowi ostatni odcinek przewodu pokarmowego. Większość rozłoŜonych substancji pokarmowych zostaje wchłonięta z jelita cienkiego do krwi i limfy. W jelicie grubym juŜ nie zachodzą procesy trawienne. Wymień dwie funkcje, które pełni jelito grube w przewodzie pokarmowym człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) Zaparcia naleŜą do przykrych dolegliwości. Przyczyny ich powstawania mogą być róŜne, jednak najczęstszą jest nieodpowiednia dieta. Podaj nazwę składnika pokarmu, który mógłby zmniejszyć takie dolegliwości. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Zadanie 9. (2 pkt) Rysunek przedstawia Ŝeński układ rozrodczy człowieka.
Podaj nazwę narządu oznaczonego na rysunku literą A oraz napisz, jaką pełni rolę w rozwoju prenatalnym człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Podstawową jednostką czynnościową i strukturalną nerki jest nefron, którego budowę przedstawia poniŜszy rysunek.
5
Podaj nazwę elementu oznaczonego literą A oraz wymień jedną cechę jego budowy związaną z pełnioną funkcją. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Układ oddechowy człowieka tworzą drogi oddechowe oraz płuca. Na rysunku przedstawiono niektóre narządy tworzące drogi oddechowe.
Podaj nazwę narządu oznaczonego literą A oraz wymień jedną funkcję pełnioną przez niego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Zadanie 12. (2 pkt) Rysunek przedstawia budowę zewnętrzną korzenia.
WskaŜ, która z przedstawionych stref w pobieraniu wody i substancji mineralnych. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem.
korzeniowych
odgrywa
główną
rolę
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt) Bakterie oddychają zarówno tlenowo, jak i beztlenowo. Oddychanie beztlenowe nazywa się fermentacją i polega na rozkładzie cukrów, którego końcowym produktem moŜe być kwas mlekowy, etanol, kwas octowy i inne związki. Wydziela się równieŜ energia. PoniewaŜ proces ten jest mało wydajny pod względem energetycznym, dlatego większość bakterii uŜywa tlenu cząsteczkowego do całkowitego utlenienia cukrowców do dwutlenku węgla i wody. Uzyskują w ten sposób kilkakrotnie więcej energii niŜ wydziela się w czasie fermentacji. Na podstawie powyŜszego tekst zapisz słownie reakcję oddychania tlenowego i beztlenowego. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
7
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Na podstawie metody Grama bakterie zostały podzielone na dwie grupy – Gram-dodatnie (G+) – barwią się na niebiesko oraz Gram-ujemne (G–) – nie barwią się na niebiesko, ale na czerwono. Wyjaśnij, od czego zaleŜy opisany sposób barwienia się dwóch grup bakterii, podając jeden argument. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (3 pkt) Schemat przedstawia jeden ze sposobów pobierania pokarmu przez protisty heterotroficzne.
Podaj nazwę tego sposobu pobierania pokarmu oraz wymień dwie cechy charakterystyczne dla niego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
Zadanie 16. (2 pkt) Rysunek przedstawia elementy jednej z tkanek roślinnych.
Podaj nazwę elementu oznaczonego cyfrą 1 oraz funkcję przez niego pełnioną. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Schematy przedstawiają cykle rozwojowe mchu płonnika oraz narecznicy samczej.
9
Zanalizuj powyŜsze schematy oraz podaj jedną cechę róŜniącą te cykle i jedną wspólną. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) Schematy przedstawiają budowę pierwotną łodygi oraz budowę pierwotną korzenia.
Przeanalizuj powyŜsze schematy. Podaj dwie cechy, którymi się róŜnią budowa pierwotna korzenia od budowy pierwotnej łodygi. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………..
10
Zadanie 19. (2 pkt) W woreczku zaląŜkowym roślin okrytonasiennych zachodzi jedyny w świecie organizmów Ŝywych proces podwójnego zapłodnienia, co zobrazowano na schemacie.
Po przeanalizowaniu schematu objaśnij, na czym polega ten proces. Uwzględnij obydwa plemniki, jądro diploidalne oraz komórkę jajową. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………................
Zadanie 20. (3 pkt) Zanalizuj rysunek, a następnie wyjaśnij, na czym polega replikacja semikonserwatywna.
11
………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 21. (1 pkt) PoniŜszy zapis przedstawia sekwencję jednej nici DNA o następującej kolejności nukleotydów: CCAAATTGGAGAT Napisz sekwencję drugiej komplementarnej nici DNA. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (3 pkt) PoniŜszy schemat przedstawia fragment nici mRNA o następującej sekwencji nukleotydów: UCUUCCUCACAG. Podaj, jakie trzy cechy kodu genetycznego moŜemy odczytać z powyŜszego zapisu. Wyjaśnij, co one oznaczają. UCU – seryna UCC – seryna UCA – seryna CAG – glutamina ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
12
Zadanie 23. (2 pkt) Na schematach A, B przedstawiono modele budowy DNA oraz RNA.
Po zanalizowaniu schematów podaj dwie cechy, którymi róŜnią się budowa RNA od DNA. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (3 pkt) Wykres przedstawia krzywe przeŜywania motyla i słonia.
Wyjścia liczby osobników w %
Krzywe przeŜywania 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0
10
20
30
40
13
50
60
krzywa 1
70
80
krzywa 2
90
100
Wiek
Wypisz, która z krzywych (1–2), przedstawia krzywą przeŜywania słonia, a która motyla. Uzasadnij swój wybór, podając po jednym argumencie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt) Schemat przedstawia obieg materii w ekosystemie. A
B
C
D
Podaj nazwy kolejnych poziomów troficznych biorących udział w krąŜeniu materii w ekosystemie oznaczonych literami A–D. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Schemat przedstawia pewną chorobę dziedziczną.
14
Podaj nazwę tej choroby dziedzicznej oraz rodzaj mutacji, której jest skutkiem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Czynniki mutagenne mogą prowadzić do zakłócenia procesu crossing over lub do pękania chromosomów. Dochodzi wtedy do mutacji chromosomowych strukturalnych. Schemat A, B ilustrują dwie z takich mutacji.
Podaj nazwy mutacji chromosomowych przedstawionych na schematach A, B. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
15
Pobrano ze strony http://biologhelp.com ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU!
Miejsce na naklejkę MBI-P1_1P-082
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
MAJ ROK 2008
POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron (zadania 1 – 30). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 1. (2 pkt) Białka są związkami wielkocząsteczkowymi, które odgrywają ważną rolę w procesach wzrostu, rozwoju i codziennego funkcjonowania organizmu człowieka. Oceń prawdziwość zamieszczonych w tabeli stwierdzeń, wpisując w odpowiednich miejscach literę P (prawda) lub literę F (fałsz). P/F 1.
Enzymy to białka ułatwiające zachodzenie procesów biochemicznych w organizmie.
2.
Wszystkie hormony są białkami.
3.
Przeciwciała uczestniczą w procesach obrony organizmu przed antygenami.
4.
Białka nie pełnią w organizmach funkcji transportującej.
Zadanie 2. (2 pkt) Skóra zbudowana jest z naskórka i skóry właściwej. Naskórek utworzony jest przez nabłonek wielowarstwowy płaski. Komórki naskórka nieustannie powstają, rogowacieją, obumierają i ulegają złuszczaniu. W warstwie podstawnej naskórka znajdują się melanocyty, które produkują melaniny – barwniki, od nagromadzenia których zależy barwa skóry. Melaniny pochłaniają również część promieniowania UV, stanowiąc filtr promieniowania w skórze. Pod wpływem promieniowania słonecznego w warstwie podstawnej naskórka jest produkowana witamina D3. Tak zbudowany naskórek chroni organizm przed działaniem wielu czynników zewnętrznych. a) Podaj przykłady dwóch różnych czynników zewnętrznych, przed których szkodliwym działaniem chroni nas naskórek. 1. ...................................................................., 2. ..................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego ciemne zabarwienie skóry, np. u Afroamerykanów zamieszkałych w północnych stanach USA, może mieć negatywny wpływ na syntezę witaminy D3 w naskórku. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
3
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 3. (2 pkt) Na schematach przedstawiono działanie mięśni ramienia człowieka.
a) Podaj, który z przedstawionych wyżej mięśni jest prostownikiem. ............................................................................................................. b) Opisz, w jaki sposób po wykonaniu ruchu przez dowolny z tych mięśni kończyna może wrócić do położenia (stanu) wyjściowego. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Około 40. roku życia człowieka rozpoczyna się wyraźny spadek masy kości, ponieważ procesy usuwania obumierającej, starszej tkanki kostnej (resorpcja) przeważają nad procesami tworzenia nowej tkanki. Prowadzi to do zmniejszenia gęstości i wytrzymałości kości (tracimy w ten sposób około 0,5%–1,0% minerałów rocznie). Dodatkowym czynnikiem zmniejszającym wytrzymałość kości jest osteoporoza. W przebiegu osteoporozy ubytek minerałów może wynosić 2,0%–5,0% rocznie i więcej. Zmniejszenie masy kostnej przejawia się większą łamliwością kości. Podaj przykłady dwóch działań, które powinien podjąć człowiek, aby zabezpieczyć się przed niekorzystnymi zmianami w tkance kostnej oraz uzasadnij znaczenie każdego z nich. 1. ................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
1. 2
2. 2
3. 2
4. 2
4
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 5. (1 pkt) Układ grupowy Rh stanowią trzy pary antygenów, z których największe znaczenie ma antygen D. Krew charakteryzującą się obecnością antygenu D w błonach erytrocytów oznacza się Rh+, a przy braku tego antygenu Rh–. Niezgodność antygenowa między matką a płodem dotycząca antygenu D może stanowić przyczynę konfliktu serologicznego (prowadzącego do hemolitycznej choroby noworodków). W tabeli przedstawiono cztery przypadki układów grupowych Rh matki i płodu.
A. B. C. D.
Grupy krwi matki płodu Rh– Rh+ Rh+ Rh– Rh+ Rh+ Rh– Rh–
Wśród przedstawionych w tabeli przypadków (A-D) zaznacz ten, który może doprowadzić do konfliktu serologicznego.
Zadanie 6. (1 pkt) Serce poza organizmem zmarłego w wyniku wypadku człowieka kurczy się jeszcze przez wiele godzin, jeżeli jest przechowywane w płynie fizjologicznym bogatym w tlen i o odpowiednim składzie chemicznym. Podaj, jak można tę właściwość serca wykorzystać w medycynie. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) W tabeli przedstawiono procentową zawartość tlenu i dwutlenku węgla w powietrzu wdychanym i w powietrzu wydychanym. Zawartość w powietrzu (%) wdychanym wydychanym Tlen 21,00 16,50 Dwutlenek węgla 0,04 4,00 Gaz
Na podstawie danych z tabeli, określ kierunki przenikania O2 i CO2 w trakcie wymiany gazowej między pęcherzykami płucnymi a krwią w naczyniach krwionośnych. 1. Tlen ........................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... 2. Dwutlenek węgla .................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
5
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 8. (1 pkt) Tlenek węgla (czad) dostając się do organizmu człowieka tworzy z hemoglobiną względnie trwały związek. Źródłem czadu mogą być spaliny i dym papierosowy. Uzasadnij opinię, że ludzie palący papierosy mogą być mniej wydolni fizycznie, niż niepalący. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (1 pkt) W tabeli przedstawiono ilość niektórych składników przesączu kłębkowego filtrowanych w nerkach zdrowego człowieka w ciągu 24 godzin, w porównaniu z ilością tych składników wydalonych w ciągu doby w moczu ostatecznym. Składniki woda sód wapń potas glukoza aminokwasy mocznik
Ilość składników filtrowanych 180,0 l 600,0 g 9,0 g 35,0 g 200,0 g 65,0 g 60,0 g
Ilość składników wydalonych z moczem 1,5 l 4,0 g 0,2 g 3,0 g 0,0 g 2,0 g 35,0 g
Wypisz z tabeli nazwę tego składnika przesączu kłębkowego, który nie powinien, ale czasem (w wyniku choroby) może pojawić się w moczu ostatecznym. Podaj nazwę choroby, na którą może wskazywać obecność tego składnika w moczu ostatecznym. składnik ......................................,
choroba ...................................... .
Zadanie 10. (3 pkt) Zaburzenia gospodarki wodnej w organizmie można postrzegać jako problemy związane z niedoborem lub z nadmiarem wody (odwodnienie lub przewodnienie). Zarówno niedobór, jak i nadmierne gromadzenie się płynów w organizmie człowieka, może stanowić zagrożenie dla życia. a) Podaj przykłady dwóch grup wiekowych, dla których zaburzenia gospodarki wodnej są najbardziej groźne. 1. ................................................,
2. ................................................ .
b) Podaj dwie przyczyny prowadzące do niedoboru płynów ustrojowych (których głównym składnikiem jest woda) w organizmie człowieka. 1. ........................................................................................................................................... 2. ........................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
5. 1
6. 1
7. 2
8. 1
9. 1
10. 3
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 11. (3 pkt) W tabeli przedstawiono dzienne zapotrzebowanie na energię (kcal) w zależności od płci, masy ciała i aktywności fizycznej człowieka.
Płeć
Kobiety Mężczyźni
Masa ciała (kg) 55 65 70 65 75 80
Zapotrzebowanie na energię (kcal) przy aktywności fizycznej: umiarkowamałej dużej bardzo dużej nej 2000 2200 2600 3000 2340 2600 3055 3575 2520 2800 3290 3850 2700 3000 3500 4000 3150 3450 4050 4650 3360 3680 4320 4960
a) Narysuj diagram słupkowy (w jednym układzie współrzędnych), ilustrujący dzienne zapotrzebowanie na energię kobiet i mężczyzn o masie ciała 65 kg, wykazujących się umiarkowaną i bardzo dużą aktywnością fizyczną.
b) Sformułuj jeden wniosek wynikający z przedstawionych na diagramie zależności. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
7
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 12. (2 pkt) Neurony są podstawowymi jednostkami anatomicznymi układu nerwowego. Są one komórkami pobudliwymi, to znaczy, że reagują na działające na nie bodźce. W miejsca 1, 2, 3 wpisz trzy podstawowe funkcje neuronów. Docierające do neuronu informacje zawarte w bodźcach są przez neuron 1. ......................................, 2. ......................................, 3. .......................................
Zadanie 13. (2 pkt) Na wykresach przedstawiono wydzielanie hormonu melatoniny w rytmie dobowym oraz w zależności od wieku człowieka.
Określ tendencje zmian w wydzielaniu melatoniny a) w rytmie dobowym. ................................................................................................................................................. b) w zależności od wieku człowieka. .................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Stres jest normalnym zjawiskiem fizjologicznym organizmu w sytuacji powodującej jego przeciążenie (zbyt duża ilość i intensywność bodźców działających na układ nerwowy człowieka). Stresu nie da się uniknąć, ale można i należy kontrolować go, tak aby stał się czynnikiem pomocnym i mobilizującym nasze twórcze działania. Wśród zamieszczonych niżej stwierdzeń (A-E) zaznacz te dwa, które dotyczą utrzymania stresu na bezpiecznym poziomie. A. B. C. D. E.
Nie znoszę krytyki moich błędów. Analiza uwag krytycznych pozwoli mi uniknąć „wpadek” w przyszłości. Jeżeli odrywam się od nauki, to robię to z wyrzutami sumienia i poczuciem winy. Staram się nie spóźniać na spotkania. Nie mam cierpliwości do czynności domowych. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
11. 3
12. 2
13. 2
14. 1
8
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 15. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono fragment włókna mięśnia szkieletowego z oznaczoną jednostką funkcjonalną – sarkomerem.
Wśród niżej podanych zmian (A-D) zaznacz tę, która zachodzi, gdy mięsień szkieletowy się kurczy. A. B. C. D.
Linie Z oddalają się od siebie. Kurczą się filamenty aktynowe. Kurczą się filamenty miozynowe. Skracają się sarkomery.
Zadanie 16. (1 pkt) Mięśnie gładkie budują ściany wielu narządów wewnętrznych, między innymi przewodu pokarmowego. W ścianach narządów mięśnie te ułożone są w warstwy i tworzą mięśniówkę. Poprzez skurcze mięśni gładkich w otaczanej przez nie przestrzeni np. w jelicie wytwarzane jest ciśnienie. Wyjaśnij, w jaki sposób przedstawione w tekście działanie mięśni gładkich wpływa na prawidłową pracę układu pokarmowego. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (1 pkt) W jamie ustnej człowieka pokarm zostaje przeżuty (rozdrobniony) i wymieszany ze śliną. Tak przygotowany pokarm zostaje połknięty i jest następnie przesuwany do dalszych części przewodu pokarmowego. Wyjaśnij znaczenie, jakie w procesie trawienia ma opisana wyżej wstępna obróbka pokarmu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
9
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 18. (2 pkt) Gruczoły żołądkowe wydzielają do światła żołądka m.in. pepsynogen, który przekształca się w pepsynę, oraz śluz. Podaj role, jakie pełnią w żołądku pepsyna i śluz. Pepsyna ........................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... Śluz ............................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono nową piramidę żywieniową opracowaną przez Amerykański Departament Rolnictwa (USDA) w 2005 r.
Nowym elementem piramidy są schody, przypominające o codziennej aktywności fizycznej. a) Określ, co obrazują szerokości poszczególnych „promieni” piramidy. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) Wyjaśnij, dlaczego w nowej piramidzie przypomina się o codziennej aktywności fizycznej jako nieodłącznym elemencie zdrowego trybu życia. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
15. 1
16. 1
17. 1
18. 2
19. 2
10
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 20. (1 pkt) W DNA pewnej bakterii cytozyna stanowi 37% wszystkich zasad. Oblicz poniżej, jaka jest zawartość procentowa każdej z pozostałych zasad azotowych (A, T i G) w DNA tej bakterii. Uzyskane wyniki zapisz w wyznaczonych miejscach. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
C = 37%,
A = ...........,
T = ...........,
G = ............ .
Zadanie 21. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono etapy przekazywania informacji genetycznej zawartej w DNA występujące w organizmach żywych.
a) Podaj, który proces (spośród oznaczonych na schemacie A-C) to proces replikacji. ............. b) Podaj znaczenie procesu replikacji wielokomórkowego np. człowieka.
w
komórkach
rosnącego
organizmu
................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) Zdarza się, że proces mejozy przebiega niewłaściwie i nie dochodzi do prawidłowego rozdzielenia chromosomów między powstające komórki. Jest to zjawisko nondysjunkcji. Gamety powstałe w ten sposób tworzą zarodki, których większość obumiera lub rozwijają się z nich organizmy z określonymi schorzeniami. a) Wśród wymienionych niżej rodzajów mutacji (A - C) zaznacz ten, który powstanie w wyniku nondysjunkcji. A. Mutacja genowa. B. Mutacja struktury chromosomów. C. Mutacja liczby chromosomów. b) Wśród wymienionych niżej chorób człowieka (A - D) zaznacz tę, która jest wynikiem opisanego zjawiska. A. B. C. D.
Mukowiscydoza. Zespół Downa. Choroba Parkinsona. Pląsawica Huntingtona.
11
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 23. (2 pkt) Fenyloketonuria jest warunkowana autosomalnym allelem recesywnym a. Udowodnij, zapisując odpowiednie genotypy rodziców (P) i potomstwa (F), że mężczyzna chory na fenyloketonurię i zdrowa kobieta mogą mieć dziecko bez objawów fenyloketonurii (podkreśl jego genotyp). W zapisach uwzględnij dwa różne możliwe genotypy matki. I.
P .....................................
II.
F ......................................
P ....................................... F .......................................
Zadanie 24. (1 pkt) W tabeli przedstawiono zasady ekspresji (ujawniania się) genu łysienia u kobiet i mężczyzn. Genotyp Fenotyp żeński Fenotyp męski BB łysienie łysienie Bb normalny porost włosów łysienie bb normalny porost włosów normalny porost włosów Na podstawie danych z tabeli sformułuj jeden wniosek dotyczący ekspresji genu łysienia u człowieka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Od lat w wielu krajach funkcjonują banki genów roślin uprawnych, w których przechowuje się nasiona ponad 60 tysięcy różnych roślin. Na przykład w Ogrodzie Botanicznym Polskiej Akademii Nauk w Warszawie (Powsin) gromadzone są zasoby genowe roślin: dziko rosnących, pokrewnych gatunkom uprawnym, gatunków charakterystycznych dla niektórych ekosystemów naturalnych oraz gatunków rzadko występujących. Podaj dwa różne argumenty, którymi uzasadnisz potrzebę i przechowywania zasobów genowych różnych gatunków roślin.
gromadzenia
1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
20. 1
21. 2
22. 2
23. 2
24. 1
25. 2
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 26. (2 pkt) Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania, który jest zrównoważony pod względem ekologicznym, ekonomicznym i społecznym, aktywizujący przyrodnicze mechanizmy produkcji rolniczej poprzez stosowanie naturalnych środków produkcji, zapewniający żyzność gleby oraz dużą zdrowotność roślin i zwierząt. Wśród niżej podanych cech (A - F) zaznacz te dwie, które nie charakteryzują rolnictwa ekologicznego. A. Biologiczne metody walki ze szkodnikami. B. Stosowanie wyłącznie nawozów naturalnych. C. Ograniczone stosowanie chemicznych środków ochrony roślin.
D. Płodozmian. E. Monokultura. F. Zróżnicowanie gatunkowe upraw.
Zadanie 27. (1 pkt) Poniżej podano opisy różnych sposobów rozmieszczenia osobników danej populacji w obrębie zajmowanego przez nią siedliska. Wśród podanych niżej opisów (A-C) zaznacz ten, który dotyczy rozmieszczenia skupiskowego. A. Spowodowane jest nierównomiernym rozmieszczeniem zasobów (np. pokarmu) lub komfortem takiego trybu życia (np. łatwiejsza obrona przed drapieżnikami). B. Drzewa w sadzie sadzone są w równych odległościach od siebie. C. Zwykły przypadek może sprawić, że w jednym miejscu żyje dużo osobników danej populacji, a w innym mało.
Zadanie 28. (1 pkt) Torfowiska są to zbiorowiska roślinne związane ze środowiskami podmokłymi. Dominującymi roślinami niektórych z tych torfowisk, np. torfowisk wysokich, są mchy z rzędu torfowców, które odznaczają się wyjątkowymi zdolnościami do magazynowania wody w martwych komórkach liści. Podaj jeden przykład znaczenia torfowisk wysokich w gospodarce wodnej środowiska. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (3 pkt) Przedstawione niżej opisy form do odpowiednich nazw tych form.
ochrony
przyrody
(A-E)
przyporządkuj
A. Są to pojedyncze cenne obiekty np. stare drzewa, wodospady, jaskinie, głazy narzutowe. B. Służą zachowaniu nie tylko wartości przyrodniczych i walorów krajobrazowych, ale również wartości historycznych i kulturowych. C. Chroni się tam szczególnie cenne przyrodniczo obszary o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha. D. Naturalne zbiorniki wodne, kępy drzew, wydmy, torfowiska, które pod pewnymi warunkami (odpowiednie przepisy) można użytkować. E. Służą ochronie cennych biocenoz/ ekosystemów o niedużej powierzchni. 1. Parki narodowe 3. Rezerwaty przyrody
2. 4.
Parki krajobrazowe Pomniki przyrody
13
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 30. (1 pkt) W 1973 r. przedstawiciele 88 państw podpisali tekst Konwencji o międzynarodowym handlu zwierzętami i roślinami dzikich gatunków zagrożonych wyginięciem. Konwencja ta weszła w życie w 1975 r. pod nazwą Konwencji Waszyngtońskiej (CITES). Sygnatariusze konwencji w sposób administracyjny kontrolują handel zagrożonymi gatunkami, wprowadzając kary za obrót nimi bez odpowiednich zezwoleń. Rzeczpospolita Polska ratyfikowała przystąpienie do Konwencji 12 grudnia 1989 roku. Weszła ona w życie w Polsce 12 marca 1990 roku. Uzasadnij jednym argumentem, że wprowadzenie w życie Konwencji Waszyngtońskiej może przyczynić się do ochrony zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
26. 2
27. 1
28. 1
29. 3
30. 1
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
dysleksja
Miejsce na identyfikacj´ szko∏y
ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM BIOLOGIA POZIOM PODSTAWOWY
LISTOPAD ROK 2008
Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdajàcego 1. Sprawdê, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 11 stron (zadania 1–20). Ewentualny brak zg∏oÊ przewodniczàcemu zespo∏u nadzorujàcego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy ka˝dym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. U˝ywaj tylko d∏ugopisu/pióra z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u˝ywaj korektora, a b∏´dne zapisy wyraênie przekreÊl. 5. Pami´taj, ˝e zapisy w brudnopisie nie podlegajà ocenie. 6. Podczas egzaminu mo˝esz korzystaç z linijki.
˚yczymy powodzenia!
Za rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo˝na otrzymaç ∏àcznie 50 punktów.
Wpisuje zdajàcy przed rozpocz´ciem pracy
PESEL ZDAJÑCEGO
KOD ZDAJÑCEGO
Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON. Kopiowanie w ca∏oÊci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadaƒ przez dyrektorów szkó∏ bioràcych udzia∏ w programie Próbna Matura z OPERONEM.
2
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 1. (1 pkt) Z wyglàdu pojedynczy rybosom przypomina nieco sp∏aszczony grzybek, który nie jest oddzielony od cytoplazmy ˝adnà b∏onà. Kompletny rybosom sk∏ada si´ z dwóch podjednostek: wi´kszej i mniejszej. Na podstawie opisu przedstaw na schematycznym rysunku budow´ rybosomu.
Zadanie 2. (3 pkt) Przep∏yw krwi odbywa si´ w obiegu ma∏ym i du˝ym dzi´ki skoordynowanym skurczom serca. Pojedynczy cykl pracy serca sk∏ada si´ z trzech faz, które przedstawia schemat. Na podstawie schematu opisz faz´ spoczynkowà. pauza (0,4 s)
skurcz przedsionków (0,11 s)
skurcz komór (0,3 s)
........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
3
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 3. (3 pkt) Krew cz∏owieka sk∏ada si´ z osocza oraz elementów morfotycznych, takich jak erytrocyty, leukocyty oraz trombocyty. Krew dostarcza tlen z p∏uc do wszystkich komórek cia∏a, a tak˝e zaopatruje wszystkie komórki w materia∏y budulcowe i energetyczne. Transportuje równie˝ zb´dne i szkodliwe produkty metabolizmu – przede wszystkim dwutlenek w´gla i zwiàzki azotu. Krà˝àca krew rozprowadza tak˝e ciep∏o oraz uczestniczy w procesach odpornoÊciowych. Na podstawie opisu nazwij wybrane trzy funkcje krwi pe∏nione przez nià w organizmie cz∏owieka. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zadanie 4. (3 pkt) W uk∏adzie grupowym AB0 wyró˝nia si´ cztery g∏ówne grupy krwi: A, B, AB oraz 0. Na przyk∏ad osoba majàca tak zwane bia∏ko A ma grup´ A, w osoczu tej grupy wyst´pujà naturalne przeciwcia∏a anty-B. W tabeli przedstawiono omawiane prawid∏owoÊci dla g∏ównych grup krwi. Grupa krwi
Bia∏kowy czynnik
Przeciwcia∏a w osoczu
Mo˝e byç dawcà dla grup
Mo˝e byç biorcà grup
A
A
anty-B
A, AB
A, 0
B
B
anty-A
B, AB
B, 0
AB
A, B
brak
AB
AB, A, B, 0
0
brak
anty-A, anty-B
0, A, B, AB
0
Podaj, która z grup krwi jest najlepszym dawcà, a która najlepszym biorcà. Uzasadnij jeden ze swoich wyborów. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Cz∏owiekowi w drugiej po∏owie pierwszego roku ˝ycia zaczynajà wyrastaç z´by mleczne, które mi´dzy 7 a 13 rokiem ˝ycia zast´powane sà przez z´by sta∏e. Ró˝nice mi´dzy uz´bieniem mlecznym a sta∏ym ilustrujà wzory z´bowe: (2+1+0+2) x 2 x 2 = 20 uz´bienie mleczne
(2+1+2+3) x 2 x 2 = 32 uz´bienie sta∏e
Wykorzystujàc podane wzory z´bowe, podaj dwie ró˝nice mi´dzy uz´bieniem 5-letniego dziecka i uz´bieniem doros∏ego cz∏owieka. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
4
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 6. (1 pkt) Zaznacz prawid∏owà odpowiedê. Szkorbut jest wywo∏ywany przez niedobór: a) witaminy C
b) witaminy K
c) witaminy A
d) witaminy D
Zadanie 7. (2 pkt) W krajach rozwini´tych istnieje koniecznoÊç umieszczania na etykietach produktów spo˝ywczych ich sk∏adu chemicznego, wartoÊci energetycznej oraz informacji o zawartoÊci substancji dodatkowych. Wielu producentów dokonuje przy tym manipulacji i wprowadza konsumentów w b∏àd, u˝ywajàc ró˝nych okreÊleƒ, na przyk∏ad „bez dodatku cukru” lub „barwnik identyczny z naturalnym”. Uzasadnij, podajàc dwa argumenty, ˝e przytoczone okreÊlenia sà formà manipulacji dokonywanà przez producentów. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 8. (3 pkt) Tabela przedstawia rozk∏ad sk∏adników pokarmowych przeprowadzany przez enzymy w wybranych odcinkach przewodu pokarmowego. Uzupe∏nij brakujàce miejsca tabeli. Odcinek przewodu pokarmowego
Sk∏adnik pokarmowy
Enzym
jama ustna
amylaza Êlinowa
˝o∏àdek
pepsyna t∏uszcze
Zadanie 9. (2 pkt) T´tnicami nazywamy naczynia krwionoÊne, które odprowadzajà krew z serca. W obiegu ma∏ym krew p∏ynie t´tnicami p∏ucnymi, zaÊ w obiegu du˝ym – aortà i innymi t´tnicami. Wyka˝ cz´Êciowà s∏usznoÊç nast´pujàcego stwierdzenia: „T´tnicami p∏ynie krew natlenowana”, podajàc dwa argumenty. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
5
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 10. (3 pkt) Wentylacja p∏uc polega na rytmicznych wdechach i wydechach, co przedstawia schemat.
WDECH
WYDECH
POWIETRZE WDYCHANE
POWIETRZE WYDYCHANE
mi´Ênie mi´dzy˝ebrowe op∏ucna przepona POWIETRZE WDYCHANE
POWIETRZE WYDYCHANE
78% azotu 21% tlenu 0,03% CO2 ok. 1% innych gazów
78% azotu 17% tlenu 4% CO2 ok. 1% innych gazów nasycone parà wodnà
Utwórz tabel´ i porównaj w niej przedstawione procesy.
6
przepona
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 11. (2 pkt) Przeanalizuj schemat i wybierz dwie grupy artyku∏ów ˝ywnoÊciowych, które zaleci∏byÊ osobie majàcej problemy z nadwagà. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem. 100
200
300
400
500
600
700
800
900 1000 kcal
chleb pszenny (250) bu∏ka grahamka (258)
produkty zbo˝owe
paluszki s∏one (385) mleko odt∏uszczone 0,5% (39)
produkty mleczne i nabia∏
produkty mi´sne i w´dliny
ser twarogowy chudy (99) ser ˝ó∏ty (290) jajko Êrednie (134) boczek w´dzony (475) pasztetowa (345) kotlet schabowy panierowany (357) pierÊ z indyka (84) dorsz (70) oleje roÊlinne (887) smalec (880)
t∏uszcze
majonez (715) mas∏o (740) marchewka z wody (20)
warzywa i owoce
sa∏ata, zielony ogórek (10) kiszona kapusta (11) kola, oran˝ada (42)
ró˝ne produkty
herbata bez cukru (0), kawa bez cukru (2) soki owocowe (43) baton czekoladowo-orzechowy (497) pàczek (378) frytki (270)
1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Jajniki pracujà zwykle na przemian – raz w jednym jajniku dojrzewa p´cherzyk Graafa, raz w drugim. Jednak czasami mo˝e nastàpiç jednoczesne jajeczkowanie w obu jajnikach albo podwójne w jednym jajniku. Odpowiedz, podajàc po jednym argumencie, w jakim przypadku powstanà bliêni´ta jednojajowe, a w jakim dwujajowe. bliêni´ta jednojajowe ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ bliêni´ta dwujajowe ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
7
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 13. (3 pkt) Wi´kszoÊç osób ma oczy miarowe, to znaczy takie, które prawid∏owo skupiajà promienie Êwietlne. Niektórzy jednak majà oczy niemiarowe, w wyniku czego mo˝emy wyró˝niç mi´dzy innymi takie wady widzenia, jak krótkowzrocznoÊç i dalekowzrocznoÊç. Na podstawie schematu opisz, czym charakteryzujà si´ wymienione wady. Podaj, na czym polega korekta jednej z wybranych wad. A
B
C
........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 14. (3 pkt) Schemat przedstawia zap∏odnienie i wczesne etapy rozwoju prenatalnego cz∏owieka.
Analizujàc schemat, wyt∏umacz, na czym polegajà nast´pujàce procesy oraz okreÊl miejsce ich zachodzenia: a) zap∏odnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lokalizacja procesu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) bruzdkowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lokalizacja procesu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c) implantacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lokalizacja procesu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 15. (4 pkt) W procesach transkrypcji i translacji ma zastosowanie zasada komplementarnoÊci. Uzupe∏nij zapisy, wykorzystujàc powy˝szà zasad´. Sekwencja nukleotydów w DNA:
A TGC T TAAG
Kodony w mRNA:
UAC.........UUC
Antykodony w tRNA:
.........CUU.........
WyjaÊnij, na czym polega zasada komplementarnoÊci. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt) OkreÊlenie „organizmy modyfikowane genetycznie” obejmuje wszystkie organizmy uzyskane metodami in˝ynierii genetycznej, w tym bakterie, roÊliny, zwierz´ta i grzyby. Najwi´ksze zainteresowanie budzà jednak roÊliny na przyk∏ad soja, kukurydza czy bawe∏na w USA. Podaj dwa argumenty Êwiadczàce o zasadnoÊci wprowadzania na rynek takich organizmów. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Niektóre choroby genetyczne wyst´pujà w przewa˝ajàcej mierze u m´˝czyzn. Jest to zwiàzane z genami sprz´˝onymi z p∏cià. Takie geny znajdujà si´ w chromosomie X i nie wyst´pujà w chromosomie Y, co oznacza, ˝e ka˝dy m´˝czyzna ma tylko jednà kopi´ tych genów. Podaj jeden przyk∏ad takiej choroby oraz napisz, czym si´ ona objawia. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 18. (3 pkt) Uzupe∏nij tabel´, podajàc prawid∏owà nazw´ oddzia∏ywania mi´dzy populacjami. Przyk∏ad oddzia∏ywania
Nazwa oddzia∏ywania mi´dzy populacjami
Osobniki jednej populacji sà zabijane i stanowià po˝ywienie dla osobników drugiej populacji. Osobniki jednej populacji szkodzà osobnikom drugiej, same nie czerpiàc z tego bezpoÊrednich korzyÊci. Osobniki jednej populacji odnoszà korzyÊci z istnienia drugiej, dla której populacja pierwsza jest oboj´tna.
9
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 19. (3 pkt) Populacje mogà zasiedlaç swój area∏ na trzy ró˝ne sposoby. Pierwszy sposób spotykany jest w dojrza∏ych ekosystemach. U du˝ych, ruchliwych zwierzàt przyk∏adem tego sposobu rozmieszczenia sà stada. Cechà drugiego typu rozmieszczenia jest du˝a nieregularnoÊç wyst´powania osobników. Organizmy te najcz´Êciej znajdujà swoje ofiary lub ˝ywicieli w sposób przypadkowy. Trzeci sposób rozmieszczenia jest w przyrodzie rzadkoÊcià. Odleg∏oÊci pomi´dzy poszczególnymi osobnikami populacji sà mniej wi´cej równe. Podaj nazwy opisanych typów rozmieszczeƒ osobników oraz podaj po jednym przyk∏adzie do ka˝dego z typów. Typ
Przyk∏ad
Zadanie 20. (3 pkt) Poni˝szy wykres przedstawia krzywe prze˝ywania raka i s∏onia.
% wyjÊciowy liczby osobników
100
krzywa 1 krzywa 2
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100 wiek
Wybierz, która z krzywych 1–2 przedstawia krzywà prze˝ywania s∏onia, a która raka. Uzasadnij swój wybór, podajàc po jednym argumencie. krzywa prze˝ywania s∏onia
krzywa nr ........
........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ krzywa prze˝ywania raka
krzywa nr ........
........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
10
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)
11
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
OKE JAWORZNO CKE
BIOLOGIA
MARZEC ROK 2008
POZIOM PODSTAWOWY PRZYKŁADOWY ZESTAW ZADAŃ Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron (zadania 1 – 27). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki.
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę komórki nerwowej (neuronu).
Uzupełnij tabelę, podając nazwy i funkcje elementów budowy neuronu, które oznaczono na schemacie jako X i Y. Element budowy
Nazwa
Funkcja
X Y
Zadanie 2. (2 pkt) Oko jest narządem zmysłu zbudowanym z takich elementów, które w zmieniających się warunkach otoczenia umożliwiają organizmowi prawidłowe widzenie różnych obiektów. Podaj nazwę elementu budowy oka, który jest zdolny do adaptacji oraz określ, na czym ta adaptacja polega. Nazwa elementu budowy ............................................................................................................ Adaptacja ..................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Wśród naczyń krwionośnych wyróżnia się tętnice, żyły i naczynia włosowate. Wpisz do tabeli podane poniżej określenia (lub ich oznaczenia cyfrowe) tak, by poprawnie charakteryzowały tętnicę i żyłę. 1. – ma zastawki, 2. – ma grubą warstwę mięśniową, 3. – wytrzymuje wysokie ciśnienie, 4 –doprowadza krew do serca, 5. – odprowadza krew z serca, 6. – zapobiega cofaniu się krwi. Struktura Tętnica Żyła
Kierunek przepływu krwi
Cecha budowy
Znaczenie cechy w transporcie krwi
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 4. (2 pkt) W tabeli porównano cechy trzech rodzajów tkanek mięśniowych, oznaczonych jako I, II i III. Cecha
I
II
III
Kształt włókna / komórki tkanki mięśniowej Liczba jąder komórkowych
cylindryczny, rozgałęziony
cylindryczny
wrzecionowaty
kilka
wiele
jedno
Skurcz
niezależny od woli
zależny od woli
niezależny od woli
Podaj, w której z kolumn (I, II lub III) opisano tkankę mięśniową: a) gładką: ....................., b) poprzecznie prążkowaną szkieletową: ......................
Zadanie 5. (2 pkt) Za odczuwanie głodu lub sytości odpowiadają ośrodki nerwowe znajdujące się w podwzgórzu, zaznaczone na schemacie jako A i B.
Wypisz ze schematu: a) bodziec, który uaktywnia ośrodek A, b) reakcję, jaką wyzwala działanie tego ośrodka. a) Bodziec – .................................................................................. b) Reakcja – ..................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
4
Informacja do zadań nr 6 i 7. Na schemacie przedstawiono budowę ciałka nerkowego, w którym zachodzi filtracja – pierwszy etap wytwarzania moczu. Filtracji sprzyja wzrost ciśnienia krwi w kłębuszku naczyniowym.
Zadanie 6. (1 pkt) Uzupełnij poniższe zdanie tak, by poprawnie opisywało proces filtracji, wpisując trzy określenia spośród następujących: krew, limfa, białko, glukoza, pierwotny, ostateczny Filtracja
polega
na
przenikaniu
substancji
drobnocząsteczkowych,
m.in.
wody,
........................................., mocznika z ..................................... do wnętrza torebki kłębuszka naczyniowego (Bowmana), w wyniku czego powstaje mocz ............................................... spływający do kanalika.
Zadanie 7. (1 pkt) Określ, widoczną na schemacie, cechę budowy ciałka nerkowego, która przyczynia się do wzrostu ciśnienia krwi w kłębuszku. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (1 pkt) Skład moczu i jego ilość zależy m.in. od stanu fizjologicznego organizmu. Mocz zdrowego człowieka ma zabarwienie żółte lub bursztynowe a jego średnia dobowa ilość w normalnych warunkach wynosi około 1500 ml. Około połowę rozpuszczonych w moczu substancji stanowi mocznik. Oprócz niego w moczu znajdują się określone ilości m.in.: kwasu moczowego, kreatyniny, soli mineralnych oraz barwników, np. urobilinogenu. Przeanalizuj tekst i uzasadnij, posługując się jednym argumentem, że wynik badania laboratoryjnego moczu może być źródłem informacji o stanie zdrowia człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 9. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę układu oddechowego człowieka.
a) Wpisz (obok liter od A do D), nazwy zaznaczonych na rysunku elementów budowy układu oddechowego. b) Podaj nazwę procesu zachodzącego w płucach. .............................................................................................
Informacja do zadań nr 10 i 11. Główną przyczyną zgonów w Polsce są choroby układu krążenia, takie jak zawał serca (martwica fragmentu mięśnia sercowego) i udar mózgu. Większość z nich jest konsekwencją miażdżycy. Złogi tłuszczu, głównie cholesterolu, osadzające się na ścianach naczyń krwionośnych, powodują ich twardnienie i utrudniają, a czasem uniemożliwiają przepływ krwi. Przez właściwe postępowanie możemy w znacznym stopniu zmniejszyć ryzyko zachorowania na choroby serca i naczyń. Lekarze zalecają między innymi stosowanie odpowiedniej diety – ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych, aktywny tryb życia – regularne ćwiczenia fizyczne.
Zadanie 10. (1 pkt) Wyjaśnij związek między miażdżycą naczyń wieńcowych a zawałem serca. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (1 pkt) Wypisz z tekstu jedno z zaleceń lekarzy i uzasadnij, w jaki sposób jego przestrzeganie zapobiega miażdżycy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono procentowy udział głównych grup krwi z określonym czynnikiem Rh w pewnej populacji.
Narysuj diagram słupkowy (w układzie współrzędnych), przedstawiający sumaryczny udział każdej z głównych grup krwi (A, 0, B i AB) w tej populacji.
Zadanie 13. (1 pkt) Choroby przenoszone drogą płciową są poważnym problemem współczesnej medycyny. Podaj po jednym przykładzie chorób, wirusowej i bakteryjnej, przenoszonych drogą płciową. Choroba wirusowa: .................................................................................. Choroba bakteryjna: .................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 14. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono w uproszczeniu współdziałanie układów umożliwiające komórkową przemianę materii: X oznacza proces zachodzący w układzie pokarmowym, Y oznacza proces zachodzący w układzie oddechowym.
a) Podaj nazwy procesów oznaczonych na schemacie jako X i Y. X .......................................................................... Y .......................................................................... b) Opisz na podstawie schematu rolę, jaką spełnia układ krwionośny dla komórkowej przemiany materii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) Stres jest czynnikiem zaburzającym homeostazę i uruchamiającym szereg reakcji organizmu. Objawami stresu mogą być: napięcie mięśni, przyspieszony oddech, pocenie się, rozszerzenie źrenic, rozkład glikogenu w wątrobie, zwężenie naczyń skórnych – zblednięcie. Spośród wymienionych powyżej objawów stresu wypisz te dwa, które umożliwiają komórkom wytworzenie większej ilości energii niezbędnej organizmowi w pokonaniu stresu. 1. .................................................................................................................... 2. ....................................................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 16. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono zmiany zachodzące podczas cyklu owulacyjno-menstruacyjnego kobiety niekończącego się ciążą.
Opisz, na podstawie schematu, zmiany zachodzące w jajniku i macicy od momentu jajeczkowania do krwawienia miesiączkowego włącznie. Zmiany w jajniku – ...................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zmiany w macicy – ...................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) W przewodzie pokarmowym człowieka działają enzymy trawienne, na przykład: pepsyna, trypsyna, lipaza trzustkowa, amylaza ślinowa, amylaza trzustkowa. Wypisz spośród wymienionych enzymów ten, który trawi tłuszcze, i podaj nazwę odcinka przewodu pokarmowego, w którym działa ten enzym. Nazwa enzymu ............................................. Nazwa odcinka przewodu pokarmowego .................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Bulimia jest jedną z form zaburzeń wpływających na sposób odżywiania się człowieka. Podaj, na czym polega zaburzenie w odżywianiu się u osób z bulimią. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 19. (2 pkt) Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego człowieka mają cechy wspólne, ale posiadają również swoiste cechy związane z przystosowaniem do pełnionych funkcji. Porównaj wybrane cechy przełyku i żołądka, wstawiając w odpowiednie komórki tabeli znak „+”, jeżeli dana cecha występuje, lub "-", jeżeli nie występuje. Swoista cecha adaptacyjna
Przełyk
Żołądek
Środowisko wewnętrzne o pH silnie kwaśnym Cylindryczny kształt Obecność mięśni okrężnych i podłużnych, umożliwiających wykonywanie ruchów robaczkowych Obecność komórek gruczołowych, wytwarzających enzymy trawienne
Zadanie 20. (3 pkt) W tabeli przedstawiono procent osób z niedowagą w poszczególnych przedziałach wiekowych w Polsce w roku 1996. Dane zaokrąglono do liczb całkowitych. Przedziały wiekowe
Procent osób z niedowagą
Procent osób z niedowagą w całej populacji (wartość średnia)
15-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80 i więcej
28 13 10 7 5 4 4 4 3 4 6 9 11
≈ 11
a) Podaj przedział wiekowy, w którym niedowaga występuje najrzadziej: ...................... b) Podaj najbardziej prawdopodobną przyczynę niedowagi u osób w przedziałach wiekowych: 25-29 lat ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 80 i więcej lat .............................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
10
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 21. (2 pkt) Jedną z metod wykrywania chorób genetycznych u rozwijającego się płodu jest analiza kariotypu (zestawu chromosomów w komórce somatycznej o charakterystycznej liczbie i morfologii) w komórkach pobranych z wód płodowych. Podaj nazwę jednej choroby, którą można zdiagnozować podaną metodą, oraz określ, na czym polegają zmiany w kariotypie dziecka chorego na tę chorobę, umożliwiające jej rozpoznanie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono dwa etapy ekspresji informacji genetycznej w komórce eukariotycznej.
Uzupełnij tabelę, wypisując ze schematu procesu ekspresji informacji genetycznej nazwy: I etapu procesu i jego produktu, II etapu procesu i jego produktu. Etap
Produkt
I .......................................
.....................................
II ......................................
.....................................
Zadanie 23. (3 pkt)
Grupy krwi u człowieka uwarunkowane są występowaniem alleli wielokrotnych: IA, IB, i. Matka z grupą krwi 0 wskazała jako ojca swojego dziecka o grupie 0 – mężczyznę, który ma grupę krwi AB. a) Zapisz genotyp matki i wskazanego przez nią mężczyzny. Genotyp matki: ......................................
Genotyp mężczyzny: .............................................
b) Określ, czy wskazany mężczyzna może być ojcem tego dziecka. Uzasadnij odpowiedź zapisem odpowiedniej krzyżówki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 24. (2 pkt) W ostatnich latach często pojawiają się informacje o zmniejszaniu się różnorodności biologicznej w tempie grożącym zachwianiem równowagi czy wręcz wystąpieniem katastrofy ekologicznej. Główną przyczyną tego zagrożenia jest działalność człowieka, który jednocześnie od lat stara się chronić przyrodę. Wybierz dwa działania człowieka (spośród podanych poniżej) i przedstaw ich wpływ na różnorodność biologiczną. wypalanie traw, chemizacja rolnictwa, tworzenie parków narodowych, wycinanie lasów 1. Działanie człowieka ...........................................................................; wpływ tego działania: ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. Działanie człowieka ...........................................................................; wpływ tego działania: ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono sieć zależności pokarmowych w morzu.
plankton roślinny
łódkonóg
dobijak
dorsz
tuńczyk
plankton zwierzęcy
widłonóg
śledź
rekin
krewetka
mątwa
Podaj nazwę zwierzęcia, które w przedstawionej na schemacie sieci zależności pokarmowych: a) jest konsumentem IV rzędu: ........................................................... b) należy do więcej niż jednego poziomu troficznego: ..........................................................
12
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 26. (1 pkt) Dla populacji gawronów, występujących w oddaleniu od miast i wysypisk śmieci główne źródło pokarmu stanowi fauna bezkręgowców glebowych, których obfitość i różnorodność maleje wraz ze wzrostem zanieczyszczenia gleby. Wyjaśnij, dlaczego korzystniejsze dla zdrowia jest spożywanie warzyw pochodzących z pól, na których żerują gawrony. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono emisję SO2 przy produkcji cynku (Zn) w pewnej hucie w latach 1989-2002.
Na podstawie analizy wykresu: a) określ tendencję zmian w wielkości emisji SO2 oraz produkcji cynku w latach 19891991. ..................................................................................................................................................... b) podaj prawdopodobną przyczynę zmian w emisji SO2 w latach 1992-2002 w porównaniu z okresem 1989-1991. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
13
Pobrano ze strony http://biologhelp.com ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU!
Miejsce na naklejkę MBI-R1_1P-082
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
MAJ ROK 2008
POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron (zadania 1 – 35). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 1. (1 pkt) Na schematach przedstawiono wzory dwóch związków czynnych biologicznie.
Podaj, który z tych związków (A czy B) to grupa hemowa hemoglobiny oraz określ funkcję hemoglobiny w organizmach. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) W komórkach eukariotycznych występują następujące rodzaje błon: I. błona otaczająca komórkę, II. błony znajdujące się wewnątrz komórki. Podaj po jednej funkcji błony I i błon II. I. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. II. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) U roślin wyższych śmierć niektórych komórek warunkuje powstanie funkcjonalnych systemów, mających istotne znaczenie w życiu rośliny. W prawidłowym rozwoju roślin takie zmiany zachodzą w końcowym etapie różnicowania się komórek i tkanek. Podaj dwa przykłady tkanek roślinnych zbudowanych z komórek martwych. Określ rolę każdej z tych tkanek. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
3
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 4. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono lizosom.
a) Wyjaśnij, na czym polega rola przedstawionego tu lizosomu w komórce zwierzęcej. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) Określ, jaki mechanizm utrzymuje niskie pH wewnątrz lizosomu. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 5. (3 pkt) Wykonano badania dotyczące wpływu enzymów na energię aktywacji rozkładu różnych substancji. Okazało się, że energia aktywacji rozkładu 1 mola H2O2 bez udziału enzymu wynosi 75600 J, a z udziałem enzymu katalazy – 23100 J. Hydroliza 1 mola kazeiny bez udziału enzymu wymaga 86520 J, a w obecności enzymu trypsyny – 50400 J. a) Wyniki uzyskane w badaniach przedstaw w tabeli.
b) Sformułuj wniosek wynikający z uzyskanych danych. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
1. 1
2. 2
3. 2
4. 2
5. 3
4
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 6. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm aktywacji pewnego enzymu przez białko modulatorowe – kalmodulinę, zależną od jonów wapnia.
Na podstawie schematu opisz krótko mechanizm aktywacji enzymu zależnego od kalmoduliny. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (3 pkt) Na wykresach przedstawiono wpływ pH na aktywność trzech enzymów.
Uzupełnij poniższą tabelę, podając optymalne pH działania każdego z enzymów (I, II i III) oraz nazwy makrocząsteczek, które są trawione przez te enzymy w żołądku lub dwunastnicy człowieka. Enzym I II III
Optymalne pH
Nazwy makrocząsteczek
5
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 8. (1 pkt) Na wykresach przedstawiono zależność asymilacji CO2 od temperatury u tej samej rośliny, przy silnym i słabym natężeniu światła. Ustal, czy przedstawione na wykresie dane dotyczą rośliny światłolubnej czy cieniolubnej. Swoją opinię uzasadnij jednym argumentem. .................................................................................. .................................................................................. .................................................................................. ..................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono pewien proces biochemiczny.
a) Podaj pełną nazwę przedstawionego na schemacie procesu i określ jego znaczenie w życiu tych organizmów, które go przeprowadzają. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) Wyjaśnij znaczenie procesu regeneracji NAD+. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
6. 1
7. 3
8. 1
9. 2
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 10. (2 pkt) Bakterie nitryfikacyjne (Nitrosomonas sp., Nitrobacter sp.) przeprowadzają chemosyntezę wykorzystując w jej pierwszym etapie następujące reakcje chemiczne: Nitrosomonas sp. Nitrobacter sp.
2NH3 + 3O2 → 2HNO2 + 2H2O + 661 kJ 2HNO2 + O2 → 2HNO3 + 176 kJ
Część wydzielonej w tych reakcjach energii jest rozpraszana w postaci ciepła, a część jest dostępna dla bakterii w formie użytecznej chemicznie. a) Wyjaśnij, jaką rolę w drugim etapie chemosyntezy pełni energia użyteczna chemicznie, uzyskana przez te bakterie w etapie pierwszym. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) Określ znaczenie reakcji nitryfikacji dla roślin. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 11. (1 pkt) Antybiotyki wykazują w stosunku do bakterii działanie bakteriobójcze lub bakteriostatyczne. Wyjaśnij, co oznacza, że jakiś antybiotyk ma działanie bakteriostatyczne. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Grzyby to organizmy cudzożywne. Ich strzępki potrafią pochłaniać tylko proste, łatwo przyswajalne substancje organiczne. Związki organiczne występują zwykle w środowisku w postaci związków wielkocząsteczkowych, które w tej postaci nie mogą być wprost przez grzyby pobierane. Opisz sposób działania grzybów, dzięki któremu mogą one pobierać związki organiczne ze środowiska. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Niektóre grzyby wchodzą z innymi organizmami w związki pokarmowe: 1. obustronnie korzystne,
2. korzystne tylko dla grzybów.
Podaj nazwy opisanych wyżej form współżycia. 1. .................................................................,
2. .................................................................
7
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 14. (1 pkt) Poniżej opisano fragment cyklu rozwojowego przywry motylicy wątrobowej. Urzęsiona larwa (miracidium) wnika aktywnie do ciała ślimaka błotniarki moczarowej, gdzie przekształca się w workowatą sporocystę. Wewnątrz każdej sporocysty rozwijają się liczne, również workowate larwy – redie, a wewnątrz każdej redii rozwijają się liczne ruchliwe larwy – cerkarie. W każdym ślimaku z jednego miracidium może powstać kilkaset cerkarii. Cerkarie opuszczają ciało ślimaka i przekształcają się w otoczone osłonką, przymocowane do roślin nadwodnych stadia inwazyjne – metacerkarie, które razem z roślinami mogą zostać zjedzone przez bydło. Wyjaśnij znaczenie, jakie ma dla tego pasożyta zwielokrotnienie liczby larw w trakcie cyklu rozwojowego. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (1 pkt) W tabeli podano proporcje długości jelita w stosunku do długości ciała u różnych zwierząt. Zwierzęta Proporcje Kuna 4:1 Pies 5:1 Szczur 9:1 Człowiek 10:1 Renifer 20:1 Owca 28:1 Sformułuj wniosek o zależności między długością jelita w stosunku do długości ciała zwierzęcia, a rodzajem pobieranego przez to zwierzę pokarmu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Jednostką strukturalną i funkcjonalną układu nerwowego wszystkich zwierząt jest neuron. Neurony tworzą morfologicznie wyodrębnione szlaki, wzdłuż których odbywa się przekazywanie informacji w układzie nerwowym. Nośnikami informacji są impulsy elektryczne i neuroprzekaźniki (neurotransmitery). Wyjaśnij rolę, jaką w realizacji funkcji neuronów odgrywają neuroprzekaźniki (neurotransmitery). ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
10. 2
11. 1
12. 1
13. 1
14. 1
15. 1
16. 1
8
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 17. (2 pkt) Wyróżnia się dwa rodzaje odporności: wrodzoną (nieswoistą) i nabytą (swoistą). a) Podaj, w którym z tych rodzajów odporności następuje wytworzenie w organizmie pamięci o patogenie. ......................................................... b) Wśród podanych niżej sposobów obrony organizmu przed patogenami (A-D) zaznacz ten, który jest odpowiedzią swoistą. A. B. C. D.
Wytwarzanie interferonu przez komórki zaatakowane przez wirusy. Fagocytowanie patogenów przez granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne. Wytwarzanie przeciwciał przez limfocyty B, które zetknęły się z patogenami. Obecność w płynach ciała np. łzach, mleku, ślinie lizozymu uszkadzającego bakterie.
Zadanie 18. (2 pkt) Wśród zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego można wyróżnić trzy grupy: I. niewydolność układu odpornościowego (niedobory immunologiczne), II. niewłaściwie skierowana reakcja (autoimmunoagresja), III. nadmierna aktywność układu odpornościowego (nadwrażliwość). Podaj, do których z wymienionych grup zaburzeń (I-III) należą: a) alergie ........... , b) AIDS ............. .
Zadanie 19. (2 pkt) Działanie hormonów tarczycy (tyroksyny i trójjodotyroniny) polega na pobudzaniu aktywności metabolicznej tkanek ustroju, co wyraża się zwiększonym zużyciem tlenu, glukozy i tłuszczów na poziomie komórkowym. Pobudzają one również wchłanianie węglowodanów oraz regulują metabolizm cholesterolu. Pobudzają też kurczliwość włókien mięśniowych. Do lekarza zgłosiła się bardzo szczupła kobieta skarżąca się na utrzymującą się od dłuższego czasu podwyższoną temperaturę ciała, nerwowość, drżenie rąk, kołatanie serca. Podczas badania stwierdzono tętno ponad 100 uderzeń/min., podwyższone ciśnienie tętnicze, obniżony poziom cholesterolu we krwi, niskie stężenie TSH (tyreotropiny) oraz wysoki poziom hormonów tarczycy. a) Podaj, czy opisane objawy wskazują na niedoczynność tarczycy czy na nadczynność tarczycy. .............................................................. b) Wyjaśnij, dlaczego, w opisanym przypadku, we krwi występuje niskie stężenie tyreotropiny. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
9
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 20. (2 pkt) Warunkami przerwania spoczynku względnego nasion, a następnie ich kiełkowania są: − odpowiednia wilgotność podłoża, − odpowiednia temperatura, − obecność tlenu. Wyjaśnij, w jaki sposób dwa wybrane przez Ciebie, spośród wyżej wymienionych, czynniki wpływają na zapoczątkowanie kiełkowania nasion. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono wynik pewnego doświadczenia.
Sformułuj problem badawczy do tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
17. 2
18. 2
19. 2
20. 2
21. 1
10
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 22. (2 pkt) Uszkodzenia DNA polegające na zmianach pojedynczych par nukleotydów nazywamy mutacjami genowymi. Mutacje te są przypadkowe, a ich przyczyną są zazwyczaj nienaprawione błędy powstające podczas replikacji DNA lub działanie mutagenów. Skutki mutacji genowych zależą od rodzaju zmiany spowodowanej w sekwencji nukleotydów. Podaj, jakie skutki mogą wywołać w organizmie mutacje genowe, w wyniku których następuje zamiana jednego kodonu na inny (mutacja zmiany sensu), a) jeżeli nowy kodon jest kodonem stop i znajduje się w środku kodowanej sekwencji białka. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) jeżeli nowy kodon koduje inny aminokwas. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt) Pewien heterozygotyczny mężczyzna pod względem cechy warunkowanej przez autosomalny allel A jest jednocześnie nosicielem recesywnego allelu b, znajdującego się w chromosomie X. a) Zapisz genotyp tego mężczyzny .................................... b) Zapisz wszystkie możliwe genotypy jego gamet .............................................................. oraz zaznacz poniżej (A, B, C lub D), jaki procent gamet tego mężczyzny będzie miało genotyp aXb. A. 25%
B. 50%
C. 75%
D. 100%
Zadanie 24. (1 pkt) U człowieka mutacja w genie Rb zlokalizowanym w chromosomie 13 lub brak fragmentu chromosomu z tym genem może być przyczyną siatkówczaka – rzadkiego nowotworu złośliwego siatkówki oka. Podaj, czy choroba ta jest sprzężona z płcią. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
11
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 25. (3 pkt) Na schematach przedstawiono biosyntezę białka w komórkach prokariotycznych (P) i eukariotycznych (E). P E
Na podstawie schematów a) podaj, gdzie odbywa się transkrypcja i translacja w komórce prokariotycznej, a gdzie w komórce eukariotycznej. P ................................................................................................................................................... E ................................................................................................................................................... b) określ, czym różni się pierwotny transkrypt RNA Eukaryota od mRNA Prokaryota. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. c) wyjaśnij, na czym polega splicing RNA u Eukaryota. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
22. 2
23. 2
24. 1
25. 3
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 26. (1 pkt) U myszy czarna barwa sierści (A) dominuje nad brązową (a). Skrzyżowano czarnego samca z brązową samicą i w F1 uzyskano 50% myszy czarnych i 50% myszy brązowych. Wśród podanych niżej genotypów rodzicielskich (A-D) zaznacz te, których potomstwo opisano w tekście zadania. Swój wybór uzasadnij zapisem krzyżówki genetycznej. A. Aa i Aa
C. AA i aa
................................................................................
B. AA i Aa
D. Aa i aa
.................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Pewne bakterie mogą pobierać z podłoża tryptofan (Trp) lub, gdy w podłożu brak jest Trp, bakterie mogą go same syntetyzować. W komórkach tych bakterii występuje białko regulatorowe – represor Trp, które jest aktywne tylko po połączeniu się z tryptofanem. Aktywne białko represorowe wiąże się z promotorem operonu i hamuje transkrypcję genów kodujących enzymy potrzebne do syntezy tryptofanu. a) Opisz, w jaki sposób działa operon tryptofanowy u bakterii, gdy tryptofan nie występuje w podłożu. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) Wyjaśnij, jak na działanie operonu tryptofanowego wpłynie mutacja w genie kodującym białko represorowe, polegająca na tym, że represor bez połączenia z Trp będzie wiązał się z promotorem. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Mutacje mogą powstawać zarówno w komórkach rozrodczych (1), jak i w komórkach somatycznych (2). a) Podaj, jakie mutacje (powstające w komórkach 1 czy 2) mają znaczenie w procesie ewolucji. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) Wyjaśnij związek między działaniem doboru naturalnego a utrwaleniem się korzystnej mutacji w populacji. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
13
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 29. (2 pkt)
W populacji ludzkiej dzięki trzem występującym w niej allelom grup krwi IA, IB, i0 powstają cztery fenotypy grup krwi A, B, AB i 0. U Aborygenów (rdzennej ludności Australii) występują tylko dwie grupy krwi – A i 0. Aborygeni pochodzą od małej grupy przodków, którzy przybyli do Australii około 40 tysięcy lat temu. Określ dwie prawdopodobne przyczyny, które przesądziły o występowaniu tylko dwóch grup krwi wśród Aborygenów. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 30. (1 pkt) Na wykresach A, B i C przedstawiono zmiany liczebności osobników w trzech populacjach.
Czas
Liczebność populacji
C
Liczebność populacji
B
Liczebność populacji
A
Czas
Czas
Spośród przedstawionych wykresów (A–C) wybierz ten, na którym zilustrowano wzrost liczebności populacji uwarunkowany pojemnością środowiska. ...................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
26. 1
27. 2
28. 2
29. 2
30. 1
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 31. (2 pkt) W biocenozach otwartych wód jezior kluczową rolę odgrywają ryby drapieżne. Na schemacie przedstawiono uproszczony łańcuch pokarmowy jeziora. plankton roślinny
plankton zwierzęcy
ryby planktonożerne
ryby drapieżne
Na podstawie analizy schematu wykaż związek między zmniejszeniem liczebności ryb drapieżnych w jeziorze (np. na skutek odławiania) a pogorszeniem warunków życia (brak/niedobory światła) roślin wodnych i towarzyszących im organizmów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 32. (2 pkt) 1. Niszczenie środowiska (np. zanieczyszczanie środowiska, wycinanie lasów, powstawanie obszarów nieużytków itp.) zachodzi na mniejszą skalę w krajach bogatych niż w krajach ubogich (rozwijających się). 2. W krajach rozwijających się ekosystemy naturalne niszczone są w coraz szybszym tempie. Uważa się, że różnice te mają swoje źródło w dynamice zmian liczby ludności w krajach bogatych i w krajach ubogich. Podając po jednym argumencie wyjaśnij, dlaczego niszczenie środowiska zachodzi na mniejszą skalę (wolniej) w krajach bogatych, a na większą skalę (jest szybsze) w krajach ubogich. Kraje bogate ................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Kraje ubogie ................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 33. (2 pkt) Spośród poniższych stwierdzeń (A-E) wypisz oznaczenia literowe tych dwóch, z których jedno charakteryzuje konkurencję, a drugie komensalizm. A. B. C. D. E.
Na sawannach afrykańskich hieny walczą o padlinę z sępami. Owady żyjące w ptasich gniazdach żywią się resztkami pokarmu gospodarzy. Szczupaki żywią się leszczami. Kleszcze odżywiają się krwią kręgowców. Bobry budując swoje żeremia i tamy zmieniają warunki wodne w biocenozach leśnych, stwarzając dla wielu gatunków roślin i zwierząt niekorzystne warunki życia.
konkurencja ................. ,
komensalizm ................ .
15
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 34. (2 pkt) Technika dzielenia zarodków u ssaków polega na rozdzieleniu na pojedyncze blastomery zarodków 2–16 komórkowych. Następnie doprowadza się poszczególne blastomery do stadium moruli lub blastocysty i przenosi się uzyskane zarodki do macic matek zastępczych. W ten sposób można uzyskać większą liczbę zwierząt z jednego zapłodnionego jaja. a) Uzasadnij jednym argumentem, że dzielenie zarodków może być jedną z technik klonowania zwierząt. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) Podaj przykład praktycznego zastosowania tej techniki w zachowaniu różnorodności biologicznej. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 35. (2 pkt) Zespół polskich naukowców bada gen kodujący czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego VEGF. Białko to bierze udział między innymi w tworzeniu naczyń krwionośnych (angiogenezie) poprzez stymulację podziałów komórek śródbłonka naczyniowego i ich migracji. Czynnikiem wzmagającym działanie VEGF jest niedotlenienie tkanek. VEGF reguluje zarówno angiogenezę a) fizjologiczną (gojenie się ran, możliwość leczenia miażdżycy naczyń krwionośnych), b) jak i patologiczną (zwiększenie liczby naczyń w okolicy guza nowotworowego, ułatwianie przerzutów nowotworów). Podaj, w którym przypadku podanym wyżej (a czy b) można by wykorzystać miejscową terapię genową wspomagającą działanie VEGF, a w którym (a czy b) wprowadzić odpowiednie przeciwciała, które zapobiegną angiogenezie. Każdy z przypadków uzasadnij jednym argumentem. Przypadek a ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Przypadek b ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
31. 2
32. 2
33. 2
34. 2
35. 2
16
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU! Wypełnia kandydat przed rozpoczęciem pracy
PESEL KANDYDATA
KOD KANDYDATA
EGZAMIN WSTĘPNY Z BIOLOGII
MBI-R1_1P-083
POZIOM ROZSZERZONY
ROK 2008
Czas pracy 150 minut
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 20 stron (zadania 1 – 37). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Uporządkuj przedstawione poniżej od A do E etapy trawienia i wchłaniania tłuszczów, zgodnie z kolejnością zachodzenia w jelicie cienkim człowieka, wpisując ich oznaczenia literowe. A. Synteza kompleksów białkowo – tłuszczowych (chylomikronów) w kosmkach jelitowych. B. Wchłanianie chylomikronów do naczyń limfatycznych kosmków jelitowych. C. Rozkład przez lipazę cząsteczek tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu w świetle jelita. D. Resynteza cząsteczek tłuszczów z glicerolu i kwasów tłuszczowych w kosmkach jelitowych. E. Wchłanianie cząsteczek glicerolu i kwasów tłuszczowych do komórek nabłonkowych kosmków jelitowych. ..............................................................
Zadanie 2. (1 pkt) W źle przechowywanych produktach spożywczych może rozwinąć się wiele gatunków grzybów, których nitkowata grzybnia częściowo wrasta w podłoże, a częściowo rozwija się nad nim, tworząc widoczną warstwę, potocznie zwaną pleśnią. Grzyby te czerpią potrzebne do życia substancje z podłoża, a wśród produktów ich metabolizmu występują rakotwórcze toksyny. Oceń, czy produkty żywnościowe po usunięciu widocznej warstwy pleśni nadają się do spożycia. Uzasadnij ocenę. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono trawienie białek w układzie pokarmowym człowieka.
A .............................................
B ................................................
Wpisz w miejsca A i B na rysunku po jednym przykładzie enzymu odpowiedniego dla wskazanego etapu trawienia białek.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono w węglowodanów, białek i tłuszczów.
uproszczony
sposób
przemiany
metaboliczne
Na podstawie analizy schematu uzasadnij, że spożywanie nadmiernej ilości węglowodanów może być przyczyną odkładania się tłuszczu w organizmie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono unaczynienie wątroby.
Zaznacz na schemacie kierunek przepływu krwi w trzech opisanych naczyniach krwionośnych, rysując wzdłuż każdego z tych naczyń odpowiednią strzałkę.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 6. (1 pkt) W tabeli przedstawiono połączenia hemoglobiny z różnymi gazami. Związki hemoglobiny Oksyhemoglobina Karbaminohemoglobina Karboksyhemoglobina
Gaz połączony z hemoglobiną Tlen Dwutlenek węgla Tlenek węgla
Rodzaj połączenia Nietrwałe Nietrwałe Trwałe
Na podstawie analizy informacji zawartych w tabeli wyjaśnij, dlaczego tlenek węgla w powietrzu może stanowić zagrożenie dla życia człowieka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Plemniki to komórki posiadające szereg cech adaptacyjnych. W procesie spermiogenezy większość struktur komórkowych ulega modyfikacji lub redukcji, pozostaje m.in. jądro, mitochondria (we wstawce) oraz aparat Golgiego przekształcony w akrosom. Plemnik wnika do komórki jajowej dzięki wydzielanej przez siebie substancji – hialuronidazie.
Określ, na czym polega znaczenie w funkcjonowaniu plemnika: a) akrosomu ................................................................................................................................................. b) mitochondrium .................................................................................................................................................
Zadanie 8. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono niektóre elementy budowy układu wydalniczego człowieka.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zestawy wybranych składników krwi lub moczu zdrowego człowieka: A. – woda, mocznik, sole mineralne. B. – woda, glukoza, białka, sole mineralne. C. – woda, glukoza, mocznik, białka, sole mineralne. Podaj dla każdej z wymienionych poniżej struktur, charakterystyczny dla niej zestaw składników spośród A, B lub C. żyła nerkowa: ....... tętnica nerkowa: ....... moczowody: ........
Zadanie 9. (2 pkt) Przyporządkuj strukturom komórkowym (od A do D) po jednej pełnionej przez nie funkcji spośród 1-5. A. Lizosom. 1. Umożliwia wewnątrzkomórkowe trawienie B. Aparat Golgiego. makrocząsteczek. C. Błona komórkowa. 2. Zachodzi tam proces oddychania D. Siateczka śródplazmatyczna. wewnątrzkomórkowego. 3. Dzieli cytoplazmę na obszary, w których zachodzą procesy metaboliczne. 4. Uczestniczy w transporcie między komórką a środowiskiem zewnętrznym. 5. Odpowiada za modyfikowanie, sortowanie, pakowanie i wydzielanie związków organicznych. A. ................... , B. ................... ,C. .................... , D. ...................
Zadanie 10. (2 pkt) Przygotowano zestaw badawczy w celu sprawdzenia wpływu różnych stężeń cukru na zjawiska osmotyczne w komórkach ziemniaka. Wycięto cztery jednakowe walce z bulwy ziemniaka, które umieszczono po jednym w każdej z czterech probówek (od I do IV) z taką samą ilością wody o różnej zawartości cukru: I – 0 g, II – 5 g, III – 10 g, IV – 20 g. Po kilku godzinach wyjęto każdy z walców i stwierdzono, że różnią się one objętością. W probówce I objętość walca wyraźnie zwiększyła się, a w probówce IV wyraźnie się zmniejszyła. Wyjaśnij, uwzględniając mechanizm osmozy, dlaczego w probówce I i IV objętości walców z ziemniaka uległy opisanym zmianom. I. ...................................................................…............................................................................ ...................................................................…................................................................................ IV. ...................................................................…......................................................................... ...................................................................…................................................................................
6
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 11. (2 pkt) W tabeli przedstawiono wyniki pomiarów tempa wyparowywania wody przez słonecznik w ciągu jednego dnia. Godzina pomiaru Tempo wyparowywania wody w g/h 8 5 10 15 12 20 14 25 16 20 18 15 20 5 Na podstawie danych z tabeli narysuj wykres wyparowywania wody ze słonecznika w ciągu dnia.
liniowy,
ilustrujący
tempo
Zadanie 12. (2 pkt) Wyróżnia się trzy rodzaje fosforylacji: fotosyntetyczną, substratową i oksydacyjną. Na schematach A i B przedstawiono dwa z wymienionych rodzajów fosforylacji zachodzących w różnych organellach komórkowych.
Na podstawie analizy powyższych danych wypełnij tabelę, podając dla każdego schematu A i B nazwę rodzaju fosforylacji oraz nazwę organellum komórkowego, w którym zachodzi. Schemat Nazwa rodzaju fosforylacji Nazwa organellum komórkowego A B
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 13. (1 pkt) Na wykresach przedstawiono wpływ temperatury na natężenie fotosyntezy u pomidora w warunkach różnego stężenia CO2.
Zaznacz wśród A – D zdanie, które poprawnie opisuje powyższe wykresy. A. Zakres temperatury, w której zachodzi fotosynteza, jest szerszy przy niższym stężeniu CO2, niż przy wyższym stężeniu CO2. B. Optymalna temperatura fotosyntezy nie ma wartości stałej i jest wyższa przy niższym stężeniu CO2. C. W zakresie temperatur 20° C-30°C natężenie fotosyntezy rośnie przy niższym stężeniu CO2, a spada przy wyższym stężeniu. D. W zakresie temperatur 5°C-40°C natężenie fotosyntezy jest większe przy wyższym stężeniu CO2, niż przy niższym stężeniu CO2.
Zadanie 14. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces glikolizy.
Na podstawie analizy schematu: a) podaj liczbę cząsteczek ATP powstających w glikolizie z utlenienia jednej cząsteczki glukozy: ................................................. b) oblicz zysk energetyczny glikolizy; wynik podaj w liczbie cząsteczek ATP na cząsteczkę glukozy: .............................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 15. (2 pkt) Na rysunkach A-F przedstawiono charakterystyczne cechy budowy organów roślin okrytonasiennych.
a) Wśród rysunków od A do D zaznacz dwa, na których przedstawiono cechy budowy roślin jednoliściennych. b) Określ cechę budowy, która umożliwia roślinom dwuliściennym przyrost na grubość i zaznacz rysunek spośród E i F, na którym jest ona przedstawiona. .................................................................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt) Istotną rolę w rozwoju roślin odgrywają hormony roślinne np. auksyny wytwarzane w stożkach wzrostu pędu. W praktyce rolniczej często wykonuje się pewien zabieg prowadzący do uzyskania odpowiedniego pokroju rośliny. Na rysunkach przedstawiono schematyczny wygląd tej samej rośliny w kolejnych etapach przed (I) i po wykonaniu tego zabiegu (II i III).
a) Na podstawie analizy rysunków określ, na czym polega wykonany zabieg. ................................................................................................................................................. b) Wyjaśnij, uwzględniając rolę hormonów, dlaczego dokonany zabieg spowodował po kilku tygodniach zmianę pokroju tej rośliny. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 17. (2 pkt) Na rysunkach A-D przedstawiono różne rodzaje narządów wydalniczych zwierząt.
A
B
C
D
Przyporządkuj do każdego z rodzajów narządów wydalniczych od A do D po jednym przykładzie gatunku zwierząt (spośród 1-5), u którego ten rodzaj narządu występuje. A. .................... B. .................... C. .................... D. ....................
1. 2. 3. 4. 5.
Chełbia modra (jamochłon). Dżdżownica ziemna (pierścienica). Zając szarak (ssak). Wypławek biały (płaziniec). Mucha domowa (owad).
Zadanie 18. (2 pkt) Na rysunkach A, B, C przedstawiono etapy cyklu wentylacyjnego płuc u żaby. Strzałkami ciągłymi oznaczono kierunek ruchu dna jamy gębowej oraz ścian płuc, natomiast strzałkami przerywanymi oznaczono kierunek przepływu powietrza. Na podstawie analizy rysunków uzupełnij opis etapów wentylacji płuc u żaby, wzorując się na opisie rysunku A.
A. – otwarcie nozdrzy, obniżenie dna jamy gębowej i zassanie powietrza przy zamkniętej krtani. B. – .............................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................... C. – ............................................................................................................................................... ........................…...........................................................................................................................
10
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 19. (2 pkt) Zaznacz wśród A-E dwa zdania, które prawidłowo opisują funkcje mózgowia człowieka. A. Móżdżek kontroluje napięcie mięśni i postawę ciała. B. Śródmózgowie odpowiada za procesy zapamiętywania, uczenia i uczuciowość. C. Rdzeń przedłużony odpowiada za odruchy obronne, takie jak kaszel, kichanie, wymioty. D. W kresomózgowiu mieści się ośrodek oddechowy, regulujący i kontrolujący odruchowe czynności klatki piersiowej. E. Międzymózgowie odpowiada za koordynację pracy mięśni szkieletowych, jest siedzibą niektórych ośrodków wzrokowych i słuchowych.
Zadanie 20. (1 pkt) Zbyt mała ilość lub brak witamin w spożywanym pokarmie może być przyczyną różnych schorzeń. Objawy dwóch z nich to: a) złe widzenie o zmierzchu, zmiany skórne, zaburzenia wzrostu, b) uszkodzenia dziąseł i wypadanie zębów, utrudnione gojenie ran. Podaj symbole literowe (lub nazwy) witamin, których skutki niedoboru opisano powyżej. a) ............................................., b) ..............................................
Zadanie 21. (1 pkt) W organizmie człowieka działają liczne mechanizmy homeostatyczne, utrzymujące w normie parametry ustrojowe. Zaznacz wśród A-D zdanie, które błędnie opisuje mechanizm homeostazy. A. W sytuacji grożącej przegrzaniem organizm zwiększa wydzielanie potu, który parując ochładza powierzchnię skóry. B. Przy obniżonym poziomie wapnia we krwi zwiększa się wydzielanie kalcytoniny, która między innymi pobudza proces mineralizacji kości. C. W sytuacji grożącej wychłodzeniem organizm zwiększa wydzielanie tyroksyny, która pobudza procesy utleniania biologicznego w organizmie człowieka. D. Po obfitym posiłku węglowodanowym zwiększa się wydzielanie insuliny, która między innymi pobudza w wątrobie przemianę glukozy w glikogen.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 22. (1 pkt) Wrażenie głodu lub sytości powstaje w wyniku pobudzenia odpowiednich ośrodków nerwowych w mózgu ssaków. Ich działanie przedstawiono na rysunku, gdzie G oznacza ośrodek głodu, a S – ośrodek sytości.
Zaznacz wśród A-C, poprawny opis zachowania głodnego szczura, któremu pobudzono ośrodek sytości. A. Szuka pożywienia. B. Objada się bez miary. C. Nie interesuje się dostępnym pokarmem.
Zadanie 23 (2 pkt) Na rysunku przedstawiono uproszczony schemat cyklu rozwojowego chełbi modrej.
Na podstawie analizy powyższego schematu wypełnij tabelę, określając w niej dla polipa i meduzy ploidalność stadium rozwojowego oraz sposób rozmnażania się. Stadium rozwojowe polip meduza
Ploidalność stadium rozwojowego
Sposób rozmnażania (płciowy / bezpłciowy)
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 24. (2 pkt) W wyniku mejozy z komórki macierzystej powstają komórki o zredukowanej liczbie chromosomów (1n). W każdym z dwóch podziałów (I i II) składających się na mejozę wyróżnia się cztery fazy: profazę, metafazę, anafazę i telofazę. W fazach tych kolejno wyodrębniają się chromosomy, które następnie układają się w płaszczyźnie równikowej komórki, po czym rozchodzą się do biegunów komórki, gdzie organizują się jądra potomne. Na rysunku przedstawiono jedną z faz mejozy jednego z dwóch podziałów dzielącej się komórki macierzystej.
Na podstawie analizy powyższego schematu podaj: a) nazwę przedstawionej fazy oraz podział mejotyczny, w którym ma ona miejsce (I czy II). ................................................................................................................................................. b) liczbę chromosomów w dzielącej się macierzystej komórce: 2n = ...................................
Zadanie 25. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono komplet chromosomów komórki pewnego organizmu. Literami oznaczono geny.
Na podstawie analizy rysunku określ, czy zestaw chromosomów jest haploidalny, czy diploidalny. Odpowiedź uzasadnij. ...................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 26. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono sposób powstawania mutacji będących przyczyną dwóch zespołów chorobowych człowieka. W gametach zaznaczono obecność odpowiednich chromosomów płci (X, Y) lub ich brak (0). Ostateczny układ chromosomów płci w zygocie dla tych zespołów chorobowych przedstawiono na rysunkach I i II.
a) Zaznacz wśród A-D wiersz tabeli, w którym prawidłowo zestawiono nazwę rodzaju mutacji przedstawionej na rysunku II oraz nazwę zespołu chorobowego wywołanego tą mutacją. Wiersz A. B. C. D.
Rodzaj mutacji II monosomia monosomia trisomia trisomia
Zespół chorobowy Zespół Klinefeltera Zespół Turnera Zespół Edwardsa Zespół Downa
b) Podaj, na czym polega zaburzenie w przebiegu mejozy, będące przyczyną powstawania nieprawidłowych gamet przedstawionych na schemacie. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 27. (1 pkt) Gen położony w chromosomie płciowym nazywamy genem sprzężonym z płcią. Przykładem takiego genu u człowieka jest gen h warunkujący hemofilię. Jego allel H warunkuje prawidłowe krzepnięcie krwi. Zapisz genotyp zdrowego osobnika, będącego nosicielem hemofilii i podaj jego płeć. Genotyp: ....................................... Płeć: ..............................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 28. (2 pkt) Poniżej przedstawiono genealogię pewnej rodziny, ilustrującą dziedziczenie zdolności zwijania języka, zakładając że cecha ta uwarunkowana jest jednym genem.
Na podstawie schematu podaj i uzasadnij, czy cecha zdolności zwijania języka jest: a) recesywna czy dominująca. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ b) dziedziczona niezależnie, czy zależnie od płci. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 29. (2 pkt) U muszki owocowej allel warunkujący szarą barwę ciała (A) dominuje nad allelem barwy żółtej (a). Skrzyżowano samicę muszki owocowej o żółtej barwie ciała z samcem o szarej barwie ciała. Otrzymane osobniki pokolenia F1 ponownie skrzyżowano ze sobą i otrzymano w pokoleniu F2 cztery równie liczne kategorie osobników: − samice o żółtej barwie ciała, − samice o szarej barwie ciała, − samce o żółtej barwie ciała, − samce o szarej barwie ciała. a) Na podstawie informacji określ, czy gen warunkujący barwę ciała u muszki owocowej zlokalizowany jest w autosomie, czy chromosomie X. Odpowiedź uzasadnij. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. b) Rozwiąż krzyżówkę genetyczną między dwoma osobnikami z pokolenia F1, w wyniku której otrzymano opisane kategorie osobników.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 30. (2 pkt) Jednym z pierwszych białek, które dzięki zastosowaniu metod inżynierii genetycznej mogło być wytwarzane jako produkt handlowy, była insulina produkowana przez bakterie. Przed uzyskaniem szczepów bakterii produkujących ten ludzki hormon, insulinę otrzymywano wyłącznie z trzustek bydlęcych i świńskich. Insuliny te różnią się od ludzkiego białka odpowiednio trzema i jednym aminokwasem. Również chorym na hemofilię A podaje się obecnie preparaty VIII białkowego czynnika krzepnięcia krwi, produkowane metodami inżynierii genetycznej. Wcześniej uzyskiwano ten czynnik z krwi ludzkiej. a) Określ cechę kodu genetycznego, która umożliwia bakteriom wytwarzanie ludzkich białek, np. insuliny i czynnika VIII krzepnięcia krwi. ............................................................................ b) Uzasadnij jednym argumentem, że dla chorych bezpieczniej jest korzystać z insuliny lub czynnika VIII wyprodukowanych metodami inżynierii genetycznej niż metodami stosowanymi wcześniej. .................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................
Zadanie 31. (1 pkt) Jednym ze źródeł wiedzy o ewolucji organizmów jest porównywanie budowy współcześnie żyjących zwierząt. Poniżej przedstawiono schematycznie budowę płuc niektórych grup kręgowców.
Korzystając ze schematu podaj, na czym polegają ewolucyjne zmiany w budowie płuc u przedstawionych grup kręgowców.
...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
16
Zadanie 32. (2 pkt) Na rysunkach A, B, C przedstawiono przedstawicieli trzech gromad kręgowców: ryb, gadów i ssaków, żyjących w środowisku wodnym.
Podaj dwie, widoczne na rysunkach, cechy budowy tych przedstawicieli kręgowców świadczące o występowaniu zjawiska konwergencji (ewolucji zbieżnej). 1. ................................................................................................................................................. 2. ….............................................................................................................................................
Zadanie 33. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono obieg azotu w przyrodzie z uwzględnieniem przeprowadzanych przez bakterie procesów oznaczonych jako A-D.
Przyporządkuj każdemu z przedstawionych na schemacie procesów A-D jego nazwę spośród 1-5. A. .........................................
1.
Nitryfikacja.
B. .........................................
2.
Wiązanie wolnego azotu.
C. .........................................
3.
Fermentacja.
D. .........................................
4.
Denitryfikacja.
5.
Amonifikacja.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 34. (1 pkt) Badano zawartość ołowiu w mózgu, wątrobie, nerkach i kościach myszaków – gryzoni żyjących w pobliżu dróg o różnym natężeniu ruchu samochodowego. Wyniki badań przedstawiono na poniższym wykresie.
Sformułuj hipotezę badawczą, dotyczącą zawartości ołowiu w narządach wewnętrznych, potwierdzoną wynikami badań przedstawionymi na wykresie.
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (1 pkt) Radioaktywny materiał wyrzucono na wysypisko. Po pewnym czasie wykryto radioaktywność w rosnących w pobliżu roślinach, a później u zwierząt. Zmiany radioaktywności w początkowym okresie po skażeniu w organizmach dwóch gatunków: roślinożernego i żywiącego się nim drapieżnego, przedstawiono na poniższym wykresie.
Podaj, na którym wykresie (A czy B) przedstawiono poziom radioaktywności tkanek drapieżcy. Uzasadnij wybór.
...................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
18
Zadanie 36. (3 pkt) Symbioza między roślinami motylkowymi a bakteriami jest bardzo powszechna. Bakterie z rodzaju Rhizobium mają zdolność do wiązania azotu atmosferycznego, który następnie przetwarzają na formę przyswajalną dla roślin, a same korzystają z węglowodanów produkowanych przez zakażoną roślinę. Roślina reaguje na infekcje bakteriami z rodzaju Rhizobium wytworzeniem brodawek, w których znajdują się te drobnoustroje. U roślin niezainfekowanych nie tworzą się brodawki. Przedstaw plan doświadczenia pozwalającego rozwiązać problem badawczy: Czy rośliny rozwijające się w glebie dostatecznie zaopatrzonej w azotany, są oporne na zakażenie bakteriami Rhizobium? Do dyspozycji masz: 50 siewek koniczyny, kulturę bakterii Rhizobium, dwie skrzynki z piaskiem bez związków azotowych, pełną pożywkę azotanową, lupę. W planie doświadczenia uwzględnij: a) opis próby kontrolnej, b) opis próby badawczej, c) sposób uzyskiwania wyników. a) .................................................................................................................................................
................................................................................................................................................. b) .................................................................................................................................................
................................................................................................................................................. c) .................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
Zadanie 37. (2 pkt) Organizm może mieć wąskie granice tolerancji w stosunku do jednego czynnika środowiska, a szerokie w stosunku do innych, co obrazuje poniższy wykres. Na przykład mikołajek nadmorski jest stosunkowo mało wrażliwy na zmiany temperatury – występuje od brzegów Morza Śródziemnego na południu po środkową Norwegię na północy, ale jest silnie halofilny (słonolubny); występuje tylko na wydmach morskich. Na wykresach przedstawiono zakresy tolerancji stenobiontów i eurybiontów na natężenie czynnika środowiska.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
19
Na podstawie analizy wszystkich powyższych danych wymień czynnik środowiska, względem którego mikołajek nadmorski jest: a) stenobiontem, b) eurybiontem. Korzystając z tekstu uzasadnij każdą z odpowiedzi.
a) czynnik środowiska: ...................................................... uzasadnienie: .......................................................................................................................... b) czynnik środowiska: ...................................................... uzasadnienie: ..........................................................................................................................
20
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
dysleksja Miejsce na naklejk´ z kodem
ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM BIOLOGIA LISTOPAD ROK 2008
POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdajàcego 1. Sprawdê, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1–27). Ewentualny brak zg∏oÊ przewodniczàcemu zespo∏u nadzorujàcego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy ka˝dym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. U˝ywaj d∏ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u˝ywaj korektora, a b∏´dne zapisy wyraênie przekreÊl. 5. Pami´taj, ˝e zapisy w brudnopisie nie podlegajà ocenie. 6. Podczas egzaminu mo˝esz korzystaç linijki. ˚yczymy powodzenia! Za rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo˝na otrzymaç ∏àcznie 60 punktów.
(Wpisuje zdajàcy przed rozpocz´ciem pracy).
PESEL ZDAJÑCEGO
KOD ZDAJÑCEGO
Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON. Kopiowanie w ca∏oÊci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadaƒ przez dyrektorów szkó∏ bioràcych udzia∏ w programie Próbna Matura z OPERONEM.
2
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 1. (1 pkt) B∏ony retikulum endoplazmatycznego (RE) tworzà trójwymiarowy system kanalików i p´cherzyków, dzi´ki czemu zwi´kszona jest powierzchnia wewn´trzna komórki, a cytozol podzielony na wiele przedzia∏ów. W zale˝noÊci od budowy i pe∏nionej funkcji retikulum endoplazmatyczne dzieli si´ na szorstkie i g∏adkie. RE szorstkie pokryte jest rybosomami, których brak jest w RE g∏adkim. WyjaÊnij, podajàc jeden przyk∏ad, dlaczego RE szorstkie jest dobrze rozwini´te w komórkach, których aktywnoÊç biochemiczna skierowana jest na syntez´ bia∏ek. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Enzymy wp∏ywajà na znaczne przyspieszenie pr´dkoÊci przebiegu reakcji. Wynika to g∏ównie ze zdolnoÊci enzymów do bardzo dok∏adnego rozpoznawania substratów. Zasadniczo dany rodzaj enzymu przeprowadza tylko jeden rodzaj reakcji. Na schemacie przedstawiono przebieg reakcji enzymatycznej. enzym przed reakcjà
enzym po reakcji
centrum aktywne
kataliza
substrat SUBSTRAT
+
ENZYM
KOMPLEKS E-S
produkt ENZYM
+
PRODUKT
Podaj dwie dowolne cechy enzymów umo˝liwiajàce im przeprowadzanie przedstawionej reakcji enzymatycznej. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zadanie 3. (3 pkt) Pierwiastki wyst´pujà w organizmie cz∏owieka w ró˝nej iloÊci, dlatego grupuje si´ je odpowiednio jako makroelementy lub mikroelementy. W tabeli zamieszczono objawy niedoboru wybranych pierwiastków dla organizmu cz∏owieka. Uzupe∏nij wolne miejsca w tabeli. Nr 1. 2. 3.
Nazwa pierwiastka
Nazwa grupy pierwiastków
Objawy niedoboru pierwiastka w organizmie ∏amliwoÊç koÊci, choroby z´bów, krzywica powolne gojenie si´ ran, choroby skóry, ∏amliwoÊç w∏osów i paznokci anemia, os∏abienie, arytmia serca, zak∏ócenie oddychania
3
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 4. (2 pkt) Fotosyntez´ przeprowadzajà fotoautotrofy, które majà zdolnoÊç w∏àczania dwutlenku w´gla we w∏asne zwiàzki organiczne przy wykorzystaniu energii Êwietlnej. Równanie ogólne fotosyntezy przedstawia nast´pujàcy zapis: 6 H2O + 6 CO2 + ENERGIA ÂWIETLNA –> C6H12O6 + 6 O2 Jednak niektóre fotoautotrofy potrafià przeprowadzaç syntez´ organicznà w warunkach beztlenowych, wykorzystujàc nie wod´, lecz inny zredukowany zwiàzek nieorganiczny. Zapisz w formie ogólnego równania przebieg fotosyntezy, wiedzàc, ˝e wykorzystano do niego H2S zamiast wody. ........................................................................................................................................
Zadanie 5. (3 pkt) Rysunek przedstawia budow´ filamentów aktynowych i miozynowych oraz schemat ich u∏o˝enia w czasie rozkurczu i skurczu. Rozkurcz
prà˝ek I
Z
Z
prà˝ek A
prà˝ek H
Z
sarkomer
Skurcz
Z
czàsteczki aktyny g∏owa miozyny czàsteczki miozyny
Z
Z
filament aktynowy filament miozynowy filament aktynowy
Przeanalizuj rysunek, a nast´pnie opisz mechanizm skurczu komórki mi´Ênia poprzecznie prà˝kowanego oraz wyjaÊnij poj´cie – sarkomer. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ sarkomer – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................
4
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 6. (3 pkt) W korze pó∏kul mózgowych cz∏owieka znajdujà si´ ró˝nego rodzaju oÊrodki nerwowe, rozmieszczone w p∏atach: czo∏owym, ciemieniowym, skroniowym, potylicznym. Skonstruuj tabel´ i przyporzàdkuj odpowiednim p∏atom nast´pujàce oÊrodki: dotyku, smaku, s∏uchowe, wzroku, ruchowe, kojarzeniowe.
Zadanie 7. (2 pkt) Jelito grube stanowi koƒcowy odcinek przewodu pokarmowego. Wi´kszoÊç roz∏o˝onych substancji pokarmowych zostaje wch∏oni´ta do krwi i limfy z jelita cienkiego. W jelicie grubym ju˝ nie zachodzà procesy trawienne. Podaj dwa przyk∏ady funkcji jelita grubego w przewodzie pokarmowym cz∏owieka. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zadanie 8. (2 pkt) Zaparcia nale˝à do przykrych dolegliwoÊci. Przyczyny zaparç mogà byç ró˝ne, jednak najcz´stszà jest stosowanie nieodpowiedniej diety. Podaj przyk∏ad sk∏adnika pokarmu, który móg∏by zmniejszyç omawiane dolegliwoÊci. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
5
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 9. (2 pkt)
poziom hormonów
Wydzielanie hormonów ˝eƒskich zmienia si´ w charakterystyczny, cykliczny sposób, którego przejawem jest cykl menstruacyjny, powtarzajàcy si´ od okresu dojrzewania do menopauzy. Rysunek przedstawia poziom hormonów podczas przeci´tnego cyklu menstruacyjnego. FAZA PRZEDOWULACYJNA K R W A W I E N I E
2
FAZA POOWULACYJNA O W
hormon luteinizujàcy
U
hormon folikulotropowy
A
L C
estrogeny
J
progesteron (hormon A cia∏ka ˝ó∏tego) 4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
dni cyklu
Opisz zmiany poziomu progesteronu w cyklu menstruacyjnym oraz ich skutki. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Na schemacie podano prawid∏owe wyniki badania moczu. Barwa – s∏omkowa lub jasnos∏omkowa Odczyn – kwaÊny lub oboj´tny (pH 4,5–7,5) Cukier – brak (maks. 0,84 mmol/dm3) Bia∏ko – brak Bilirubina – brak Urobilinogen – w normie Cia∏a ketonowe – brak (maks. 0,5 mmol/dm3) Osad moczu:
bràzowa barwa mo˝e sugerowaç problemy z p´cherzykiem ˝ó∏ciowym, a nawet ˝ó∏taczk´ m´tnoczerwony mo˝e oznaczaç krwiomocz pomaraƒczowy mo˝e byç skutkiem za˝ywania leków bilirubina i urobilinogen sà ró˝nymi produktami przemian hemoglobiny
nab∏onki – pojedyncze, krwinki czerwone – do kilku w polu widzenia krwinki bia∏e – kilka w polu widzenia
Przeanalizuj wyniki, a nast´pnie odpowiedz, w jakiej sytuacji powiemy o cukromoczu i bia∏komoczu. Podaj po jednym przyk∏adzie chorób prowadzàcych do przytoczonych objawów. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
6
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 11. (2 pkt) ˚o∏àdek jest umi´Ênionym workiem wys∏anym Êluzówkà. W zag∏´bieniach fa∏dów znajdujà si´ ujÊcia wielu gruczo∏ów, które produkujà enzymy trawienne oraz wydzielajà kwas solny lub Êluz. Podaj dwa przyk∏ady przystosowania ˝o∏àdka do trawienia pokarmu. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zadanie 12. (3 pkt) W czasie jednego pe∏nego okrà˝enia krew przep∏ywa przez serce dwukrotnie. W uk∏adzie krwionoÊnym cz∏owieka wyró˝niono ma∏y oraz du˝y obieg krwi, które przedstawiono na rysunku. naczynia w∏osowate g∏owy
naczynia w∏osowate p∏uc
˝y∏a p∏ucna
˝y∏a g∏ówna górna pieƒ p∏ucny PP
˝y∏a g∏ówna dolna ˝y∏y wàtrobowe naczynia w∏osowate wàtroby ˝y∏a wrotna naczynia w∏osowate jelit naczynia w∏osowate koƒczyn dolnych
PL
KP KL
aorta zastawki pó∏ksi´˝ycowate zastawka dwudzielna zastawka trójdzielna
t´tnica wàtrobowa
t´tnice zaopatrujàce jelita
W wi´kszoÊci wypadków krew przep∏ywa w naczyniach krwionoÊnych zgodnie z ogólnym schematem: t´tnice –> t´tniczki –> naczynia w∏osowate –> ˝y∏ki –> ˝y∏y Przedstaw w postaci podobnych schematów drog´ krwi w obiegach: ma∏ym i du˝ym oraz krà˝eniu wrotnym. obieg ma∏y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ obieg du˝y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ krà˝enie wrotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................
7
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 13. (3 pkt) Paso˝yty sà szczególnymi heterotrofami, które wykorzystujà organizm ˝ywiciela jako miejsce bytowania, zdobywania pokarmu i rozmna˝ania si´. Podaj nazwy trzech paso˝ytów cz∏owieka oraz chorób przez nie wywo∏ywanych. Paso˝yt
Choroba
Zadanie 14. (2 pkt) Bakterie oddychajà zarówno tlenowo, jak i beztlenowo. Oddychanie beztlenowe nazywa si´ fermentacjà i polega na rozk∏adzie cukrów, którego koƒcowym produktem mo˝e byç kwas mlekowy, etanol, kwas octowy i inne zwiàzki. Wydziela si´ równie˝ energia. Poniewa˝ proces ten jest ma∏o wydajny pod wzgl´dem energetycznym, dlatego wi´kszoÊç bakterii u˝ywa tlenu czàsteczkowego do ca∏kowitego utlenienia cukrowców do dwutlenku w´gla i wody. Uzyskujà w ten sposób kilkakrotnie wi´cej energii ni˝ wydziela si´ w czasie fermentacji. Przeanalizuj powy˝szy tekst, a nast´pnie zapisz ogólne reakcje oddychania tlenowego i beztlenowego. oddychanie tlenowe ........................................................................................................................................ oddychanie beztlenowe ........................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) W doÊwiadczeniu u˝yto komórek skórki cebuli, które umieszczono w st´˝onym roztworze cukru. Nast´pnie obserwowano pod mikroskopem zachodzàce zjawisko. Zapisz wniosek z doÊwiadczenia oraz nazwij zachodzàce zjawisko. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
8
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 16. (2 pkt) Proces fotosyntezy mo˝na podzieliç na dwie charakterystyczne fazy: jasnà oraz ciemnà, co przedstawia schemat. ÂW IAT ¸O
O2
CO2
FOSFORYLACJA FOTOSYNTETYCZNA
H 2O ee
ADP
ADP
ATP
ATP
(do atmosfery)
REDUKCJA
H+
NADP
NADP
NADPH
NADPH
(z atmosfery)
CYKL CALVINA
C6H12O6 (zysk netto po skondensowaniu)
FAZA JASNA (przemiana energii)
FAZA CIEMNA (przemiana materii)
Przeanalizuj schemat oraz zapisz ogólne reakcje dwóch faz. faza jasna ........................................................................................................................................ faza ciemna ........................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Rysunek przedstawia budow´ pierwotnà ∏odygi oraz korzenia. skórka
skórka
kora pierwotna
kora pierwotna walec osiowy
walec osiowy
drewno pierwotne
drewno pierwotne
∏yko pierwotne
∏yko pierwotne
Êródskórnia okolnica
Schemat budowy pierwotnej ∏odygi
Schemat budowy pierwotnej korzenia
Podaj dwie cechy ró˝niàce budow´ pierwotnà korzenia od budowy pierwotnej ∏odygi. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................
9
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 18. (2 pkt) Rysunek przedstawia model powstawania i budowy owocu.
Podaj element budowy kwiatu, z którego rozwija si´ owoc oraz elementy budowy owocu. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) Przygotowano dwa zestawy doÊwiadczalne zgodnie z przedstawionym schematem:
I
probówka
II
Êwiat∏o
zlewka woda szklany lejek moczarka kanadyjska
Zestaw kontrolny I ustawiono w miejscu zacienionym, natomiast zestaw doÊwiadczalny II przy êródle Êwiat∏a. Zaproponuj temat doÊwiadczenia oraz zapisz wnioski. Temat: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Wnioski: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
10
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 20. (2 pkt) Schemat przedstawia proces replikacji semikonserwatywnej. M AT RYCA ( STA R A N Iå)
N O W A N Iå 5'
P
P T
A
G
C
P
3'
P
P G
C
P
P
P P
A
G
C
G
C
A
T
P P P
P
T P
A
P
P
3'
P T
P
P
P
STARA NIå
NO WA NI å
P G
G P
P
3' nowy nukleotyd
P
A
5'
A
kierunek wyd∏u˝ania nowej nici
WyjaÊnij, na czym polega przedstawiony proces replikacji semikonserwatywnej. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Schemat przedstawia ró˝ne fazy pierwszego podzia∏u mejotycznego komórki. 1
2
3
4
5
Podaj nazwy przedstawionych na schemacie faz mejozy oraz uporzàdkuj rysunki zgodnie z kolejnoÊcià zachodzenia zmian. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prawid∏owa kolejnoÊç faz: ........................................................................................................................................
11
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 22. (3 pkt) Poni˝szy schemat przedstawia fragment nici mRNA o nast´pujàcej sekwencji nukleotydów: UCUUCCUCACAG Opisz trzy cechy kodu genetycznego, które mo˝emy odczytaç z przedstawionego zapisu. UCU – seryna UCC – seryna UCA – seryna CAG – glutamina 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zadanie 23. (3 pkt) Schemat przedstawia wynik krzy˝owania samic muszki owocowej o oczach czerwonych z samcami o oczach bia∏ych.
P:
X oczy bia∏e
oczy czerwone F1:
X czerwone
czerwone
F2:
czerwone
czerwone
Ogólnie P∏eç
czerwone
3 100%
bia∏e
: 50%
1 50%
Napisz genotypy pokoleƒ: rodzicielskiego (P), F1 oraz F2. genotypy P: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . genotypy F1: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . genotypy F2: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 24. (2 pkt) a) Organizmami pionierskimi, które rozwijajà si´ na ja∏owym piasku wydmy, sà g∏ównie trawy piaskolubne. WÊród pionierów pojawiajà si´ porosty, turzyca piaskowa, miko∏ajek nadmorski. Nast´pnie na wydm´ wkraczajà kocanki oraz bratek nadmorski. Pojawiajà si´ organizmy przyspieszajàce procesy glebotwórcze, na przyk∏ad wrotki i nicienie. Kolejne stadium seralne wykazuje dominacj´ krzewinek i krzewów. Wzrasta liczba owadów i paj´czaków. Zmiana warunków umo˝liwia wkroczenie sosny i powstanie boru sosnowego. b) Wycinanie i wypalanie lasów w strefach tropikalnych prowadzi do ods∏oni´cia gleb, które sà podatne na erozj´ wodnà. Przy du˝ej iloÊci opadów skutkiem jest gwa∏towne ubo˝enie pod∏o˝a. W takich warunkach nast´puje wykszta∏cenie formacji zaroÊlowych i lasopodobnych. Nazwij rodzaj sukcesji w przypadku a oraz b. Podaj jednà ró˝nic´ mi´dzy nimi. a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Na oko∏o 3 tysiàce znanych antybiotyków naturalnych ponad 720 wytwarzajà grzyby. Pewnà cz´Êç z nich wykorzystuje si´ w farmakologii, na przyk∏ad penicylin´ wytwarzanà przez workowca Penicillum. Tego rodzaju substancje pozwalajà grzybom kontrolowaç bezpoÊrednie otoczenie. Podaj biologiczne zadanie wytwarzanych przez grzyby substancji oraz nazwij omawiany typ oddzia∏ywania mi´dzy populacjami. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Mo˝liwoÊç realizowania czynnoÊci ˝yciowych organizmu zale˝y od jego wymagaƒ ˝yciowych i od warunków panujàcych w danym Êrodowisku. Przyk∏adowo porosty sà bardzo wra˝liwe na zanieczyszczenia atmosferyczne. O dobrym bilansie tlenowym zbiornika wodnego i braku zanieczyszczeƒ informuje obecnoÊç na przyk∏ad pstràga potokowego. Napisz, jakà rol´ odgrywajà te organizmy w przyrodzie oraz podaj ich nazw´. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
13
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 27. (2 pkt) Atmosferyczna warstwa ozonu tworzy naturalnà tarcz´ chroniàcà powierzchni´ Ziemi przed szkodliwym dzia∏aniem promieniowania ultrafioletowego. Od kilkunastu lat obserwuje si´ zmniejszanie tej warstwy, g∏ównie spowodowane oddzia∏ywaniem freonów. Odpowiedz, skàd si´ biorà freony w atmosferze oraz w jaki sposób dzia∏ajà na warstw´ ozonu. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................
14
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)
15
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
OKE JAWORZNO CKE
BIOLOGIA
MARZEC ROK 2008
POZIOM ROZSZERZONY PRZYKŁADOWY ZESTAW ZADAŃ Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 17 stron (zadania 1 – 35). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu / pióra tylko z czarnym tuszem / atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki.
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (2 pkt) Poniżej wymieniono w przypadkowej kolejności elementy budowy ucha człowieka, służące do odbierania, przekazywania i przetwarzania bodźców dźwiękowych. 1.
kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko, strzemiączko)
2.
przewód słuchowy zewnętrzny
3.
błona bębenkowa
4.
małżowina uszna
5.
narząd Cortiego
6.
błona okienka owalnego ślimaka
a) Uporządkuj i zapisz (posługując się cyframi 1 – 6) wymienione elementy budowy ucha w kolejności zgodnej z drogą dźwięku w uchu. .................................................................................. b) Podaj element budowy ucha (posługując się cyframi 1 – 6), w którym znajdują się receptory bodźców dźwiękowych. ..................................................................................
Informacja do zadań nr 2 i 3. W tabeli przedstawiono szybkość przewodzenia impulsów nerwowych przez włókna nerwowe rdzenne o różnej średnicy. Średnica włókien rdzennych [µm]
Szybkość przewodzenia impulsów nerwowych [m / sek]
1,0
1,9
1,2
3,5
1,4
5,0
1,6
6,4
1,8
8,0
2,0
9,2
Zadanie 2. (1 pkt) Na podstawie danych z tabeli, określ zależność między średnicą włókien rdzennych a szybkością przewodzenia impulsów nerwowych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (2 pkt) Narysuj w układzie współrzędnych wykres liniowy, ilustrujący szybkość przewodzenia impulsów nerwowych przez włókna rdzenne w zależności od ich średnicy.
Zadanie 4. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji wydzielania wewnętrznego kory nadnerczy przez układ podwzgórzowo-przysadkowy.
Wpisz w miejsca A, B, C schematu znak (+), oznaczający pobudzenie, lub znak (-), oznaczający hamowanie czynności wydzielniczej podwzgórza.
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 5. (1 pkt) Nieprawidłowe odżywianie się człowieka w funkcjonowaniu jego organizmu.
może
być
przyczyną
wielu
zaburzeń
Przyporządkuj zaburzeniom 1 i 2 po jednym przykładzie błędu żywieniowego (spośród A, B, C), który może być przyczyną tych zaburzeń. 1. zaparcia 2. miażdżyca
A. pokarm ubogi w witaminy B. niedobór błonnika w pokarmie C. nadmiar tłuszczu zwierzęcego w pokarmie
1. ............... 2. ...............
Zadanie 6. (2 pkt) Ściana komórkowa jest nieplazmatycznym składnikiem komórek kilku grup organizmów. a) Przyporządkuj wymienionym grupom organizmów A, B i C jeden charakterystyczny dla nich składnik ścian komórkowych spośród następujących: celuloza, mureina, chityna, glikogen. A. bakterie
..........................................
B. grzyby
..........................................
C. rośliny
..........................................
b) Podaj przykład jednej funkcji ściany komórkowej w komórce roślinnej. .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę chloroplastu należącego do półautonomicznych organelli komórki.
Podaj nazwę i określ rolę każdego z dwóch elementów budowy chloroplastu, które zapewniają mu częściową autonomię. Lp.
Nazwa struktury
1.
.............................................
Rola w utrzymaniu autonomii ............................................................................................ ............................................................................................
2.
.............................................
............................................................................................ ............................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 8. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono zmiany ilości materiału genetycznego i liczby chromosomów w cyklu komórkowym.
a) Podaj nazwę podziału komórkowego, którego dotyczy ten wykres. b) Podaj etap cyklu (A, B, C czy D), który umożliwił Ci rozpoznanie rodzaju podziału i uzasadnij wybór. a) ................................................................................ b) ................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (1 pkt) Wśród wymienionych poniżej komórek A-D zaznacz tę, która może stanowić obiekt do obserwacji efektów barwienia jądra komórkowego. Uzasadnij wybór. A. B. C. D.
Komórka drewna – cewka. Komórka sklerenchymy. Komórka nabłonkowa. Erytrocyt człowieka.
Uzasadnienie: ............................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (1 pkt) Zaznacz w tabeli symbol literowy wiersza, w którym przedstawiono poprawne informacje dotyczące wytwarzania mocznika w organizmie człowieka. Symbol opisu A. B. C. D.
Typ reakcji anaboliczna anaboliczna kataboliczna kataboliczna
Substraty NH4+, HCO3-, ATP NH4+, HCO3-, ATP NH4+, HCO3-, ATP NH4+, HCO3-
Narząd nerki wątroba wątroba wątroba
Lokalizacja Organellum komórki mitochondrium cytoplazma, mitochondrium cytoplazma, mitochondrium cytoplazma
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 11. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono, w uproszczony sposób, jeden z etapów oddychania komórkowego.
Podaj nazwę elementu budowy komórki, w którym zachodzi przedstawiony etap oddychania oraz nazwę związku oznaczonego literą X. Nazwa elementu budowy komórki: ……......................................................................... Nazwa związku (oznaczonego X): ......................................................................
Zadanie 12. (3 pkt) Na schemacie w uproszczony sposób przedstawiono związek między dwoma podstawowymi dla życia organizmów procesami metabolicznymi: fotosyntezą i oddychaniem.
Porównaj na podstawie schematu proces fotosyntezy i oddychania, wpisując do tabeli po dwa substraty, dwa produkty oraz nazwę typu reakcji metabolicznej dla każdego z tych procesów. Porównywana cecha Substraty
Fotosynteza
Oddychanie
1. .............................................. 1. ............................................... 2. .............................................. 2. ...............................................
Produkty Typ reakcji metabolicznych (anabolizm / katabolizm)
1. ............................................... 1. .............................................. 2. ............................................... 2. .............................................. .................................................. ..................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 13. (1 pkt) Efektem fazy zależnej od światła, tzw. „fazy jasnej” fotosyntezy, jest siła asymilacyjna, która jest wykorzystywana w cyklu Calvina. Wymień dwa składniki siły asymilacyjnej. 1. ................................................
2. ................................................
Zadanie 14. (3 pkt) Przed wykonaniem doświadczenia przygotowano zestaw materiałów: suche nasiona grochu, kiełkujące nasiona grochu, 2 słoje z nakrętkami (o takiej samej pojemności), drewniane łuczywo, zapałki. Przedstaw (wykorzystując wymienione wyżej materiały) plan doświadczenia dla rozwiązania następującego problemu badawczego: "Czy w kiełkujących nasionach zachodzi proces oddychania?". W planie uwzględnij: a) próbę kontrolną, b) próbę badawczą, c) sposób ustalania wyników obserwacji. a) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... b) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... c) ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (1 pkt) Na rysunkach P, Q, T, S i R przedstawiono w przypadkowej kolejności etapy wirusowej infekcji komórki bakteryjnej.
Podaj, posługując się symbolami literowymi rysunków, kolejne etapy infekcji wirusowej. .........................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 16. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono przekrój przez łodygę rośliny wodnej z rodzaju wywłócznik.
Wyjaśnij, na czym polega znaczenie przystosowawcze jednej z opisanych na schemacie cech rośliny do życia w środowisku wodnym. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Opisy przedstawiają charakterystykę dwóch gatunków w polskich lasach: dębu szypułkowego oraz bezszypułkowego.
dębów
występujących
Dąb szypułkowy Korona nieregularna, rozgałęziona. Liście w zarysie odwrotnie jajowate, nasada liści z uszkami lub sercowato wycięta. Orzechy – żołędzie na szypułce, podłużnie prążkowane. Dąb bezszypułkowy Korona regularna. Liście w zarysie eliptyczno jajowate, blaszka liściowa u nasady bez uszek, klinowato zbiegająca. Orzechy – żołędzie siedzące, jajowate, bez podłużnych prążków. Uzupełnij tabelę, wypisując wybrane z tekstu dwie różne (a i b) cechy morfologiczne każdego z dębów, które umożliwiają rozróżnienie obu gatunków zimą oraz wczesnym latem. Pora roku Zima Wczesne lato
Cechy morfologiczne Dąb bezszypułkowy Dąb szypułkowy a) ........................................................
a) ..................................................
b) ........................................................
b) ..................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 18. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono wyniki badań zawartości wybranych związków w bielmie dojrzewających nasion pszenicy.
a) Określ tendencje zmian zawartości poszczególnych węglowodanów w czasie dojrzewania nasion. b) Wyjaśnij związek obserwowanych zmian zawartości węglowodanów z biologiczną rolą nasion. a) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... b) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) Stawonogi to najliczniejsza grupa systematyczna zwierząt, wyróżniająca się różnorodnością budowy, umożliwiającą im opanowanie większości środowisk biotycznych na Ziemi. Wśród poniższych zdań zaznacz dwa, w których błędnie opisano budowę stawonogów. A. Ciało o segmentacji heteronomicznej podzielone jest na głowotułów i odwłok lub głowę, tułów i odwłok. B. Pokrycie ciała stanowi jednowarstwowy nabłonek, który wytwarza na swojej powierzchni oskórek zbudowany z białka i chityny. C. Muskulaturę ciała odpowiedzialną za lokomocję stanowią mięśnie gładkie. D. Narządy wydalania mają między innymi postać cewek Malpighiego. E. Układ krążenia jest zamknięty a serce położone jest po grzbietowej stronie ciała.
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 20. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono jeden ze sposobów osmoregulacji u ryb.
Uzasadnij, posługując się dwoma argumentami, że na schemacie przedstawiono sposób osmoregulacji ryby słodkowodnej. 1. …............................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Pobrano po trzy próbki tego samego typu gleby z różnych upraw: kukurydzy, ziemniaków, buraków ćwikłowych. W każdej z tych próbek oznaczano gatunki występujących w niej bezkręgowców. Sformułuj problem badawczy do opisanego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (1 pkt) W tabeli zestawiono niektóre cechy budowy układu pokarmowego trzech rodzajów ssaków, oznaczonych literami A, B i C. Oznaczenie rodzaju zwierzęcia A. B. C.
Odcinek przewodu pokarmowego żołądek jelito cienkie jelito ślepe żołądek jelito cienkie jelito ślepe żołądek jelito cienkie jelito ślepe
Względna Pojemność [l] pojemność [%] 8,5 30,2 15,9 70,8 18,5 2,8 29,2 33,5 5,6
17,96 63,82 33,54 252,20 66,00 9,90 8,00 9,20 1,55
Stosunek długości ciała do długości jelita 1 : 12 1 : 20 1 : 14
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
11
Podaj, który wiersz tabeli (A, B czy C) zawiera informacje dotyczące układu pokarmowego krowy (przeżuwacza). Uzasadnij swój wybór, wymieniając jedną cechę tego układu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę cząsteczki t-RNA – literami X i Y zaznaczono jej dwie funkcjonalne sekwencje nukleotydowe.
Podaj, na czym polega rola sekwencji X i Y w syntezie białek. X – .......................................................................................................................................... Y – .......................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt) Terapia genowa jest próbą uzyskania efektu leczniczego przez wprowadzenie prawidłowego genu do komórki funkcjonującej nieprawidłowo. Wydaje się, że terapia genowa szczególnie dobrze będzie się nadawać do leczenia hemofilii A, spowodowanej brakiem w organizmie białka zwanego VIII czynnikiem krzepnięcia krwi. Krew bez tego czynnika nie krzepnie, natomiast nawet niewielki wzrost stężenia tego czynnika we krwi powoduje znaczne złagodzenie objawów choroby. Wyjaśnij, w jaki sposób, za pomocą terapii genowej, można by uzyskać złagodzenie objawów hemofilii A. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 25. (2 pkt) Poddano analizie dziedziczenie 4 cech rośliny, za które odpowiedzialne są 4 pary alleli: AaBbCcDd. Analizy wyników krzyżówek genetycznych wskazały, że allele a i b oraz A i c są ze sobą sprzężone i dziedziczą się niezależnie od alleli D i d. Zaznacz na chromosomach rozmieszczenie alleli AaBbCcDd w komórce somatycznej, uwzględniając podane informacje.
Zadanie 26. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono działanie restryktazy i ligazy – enzymów wykorzystywanych w inżynierii genetycznej.
Opisz, na podstawie schematu, sposób i efekt działania każdego z tych enzymów. Restryktaza – ................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Ligaza – ........................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 27. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono dziedziczenie grup krwi w pewnej rodzinie. Grupy krwi u człowieka uwarunkowane są występowaniem alleli wielokrotnych: IA, IB, i.
Dokonaj analizy rodowodu i podaj wszystkie możliwe genotypy osób oznaczonych symbolem I.1 oraz II.3. Genotyp I.1:
.......................................................
Genotyp II.3:
.......................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Na wykresach przedstawiono rozkłady częstości cechy wysokości osobników w odległych czasowo pokoleniach A i N dwóch populacji (I i II) jednego gatunku, bytujących w różnych warunkach środowiska.
I
II
a) Podaj (w przybliżeniu) dla każdej populacji (I i II) zakres zmienności cechy w pokoleniu N. I. .................................................. II. ................................................. b) Podaj, w której populacji (I czy II) widoczne są skutki działania doboru naturalnego. Uzasadnij wybór jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
14
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 29. (1 pkt) Rośliny nasienne mogą rozmnażać się wegetatywnie, np. przez bulwy lub rozłogi. Oceń, czy rozmnażanie rośliny nasiennej wyłącznie wegetatywnie może prowadzić do zmienności o znaczeniu ewolucyjnym. Odpowiedź uzasadnij za pomocą jednego argumentu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) W odtwarzaniu przebiegu ewolucji organizmów dużą rolę odgrywa analiza podobieństw i różnic w budowie narządów. W wyniku ewolucji zbieżnej powstają narządy analogiczne o zbliżonej budowie a różnym pochodzeniu, natomiast w wyniku ewolucji rozbieżnej – narządy homologiczne o podobnym pochodzeniu a różnym wyglądzie przy zachowaniu wspólnego planu budowy. Wśród przykładów A – F zaznacz symbol literowy jednej pary narządów analogicznych zwierząt i jednej pary narządów analogicznych roślin. A. Kończyna przednia ptaka i nietoperza.
D. Liście brzozy i kolce kaktusa.
B. Skrzela raka i skrzela ryby.
E. Chwytniki mchu i korzenie paproci.
C. Pęcherz pławny ryb i płuca żaby.
F. Kłos zarodnionośny widliczki i kwiaty sosny.
Zadanie 31. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono w uproszczony sposób obieg materii w ekosystemie. Literami A, B, C i D oznaczono grupy organizmów, różniące się rolą w tym procesie, w związku z czym należące do różnych poziomów troficznych.
Podaj nazwę grupy organizmów oznaczonej na schemacie literą D oraz określ, na czym polega jej rola w obiegu materii. Nazwa: ......................................................... Rola: ............................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 32. (1 pkt) Poniżej wymieniono w przypadkowej kolejności różne zespoły (układy) ekologiczne: 1. – ekosystem, 2. – populacja, 3. – biosfera, 4. – biocenoza Uporządkuj zespoły ekologiczne zgodnie z ich rosnącą złożonością, posługując się odpowiadającymi im cyframi. ..............................................................
Zadanie 33. (2 pkt) Zakres tolerancji czynnika środowiska dla danej populacji organizmów wyznacza minimum i maksimum natężenia tego czynnika, poza którym osobniki badanej populacji nie występują. Na wykresie przedstawiono wpływ wilgotności powietrza na przeżywalność osobników populacji owada, barczatki sosnówki, w różnych temperaturach. Udział osobników przeżywających w danych warunkach temperatury i wilgotności środowiska zaznaczono na wykresie w % (od 0 do 100).
a) Odczytaj z wykresu i podaj procent osobników przeżywających w temperaturze 15°C przy wilgotności 40%. ....................................................................................................................................................... b) Odczytaj z wykresu i podaj zakres tolerancji termicznej populacji barczatki sosnówki przy wilgotności względnej powietrza 40%. .......................................................................................................................................................
16
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 34. (3 pkt) Przeprowadzono doświadczenie dla rozwiązania następującego problemu badawczego: „Jak współobecność gatunków pokrewnych o podobnych wymaganiach oddziałuje na liczebność każdego z nich?”. W tym celu w określonych warunkach laboratoryjnych hodowano we wspólnym pomieszczeniu jednakową liczbę osobników każdego z dwóch gatunków chrząszczy (A i B) z rodzaju Tribolium. a) Opisz próbę kontrolną do tego doświadczenia. ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Sformułuj najbardziej prawdopodobną hipotezę do przedstawionego powyżej problemu. Podaj argument, który pozwolił Ci na jej sformułowanie. Hipoteza …................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Argument ..................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (2 pkt) Rośliny transgeniczne uprawia się od prawie 10 lat, np. kukurydzę, ryż, soję, ziemniaki, pomidory, rzepak. Często, poza dodatkowymi wartościami odżywczymi, rośliny te bardziej niż zwykłe odmiany są odporne na suszę, mróz, herbicydy, choroby wirusowe, grzybowe i bakteryjne oraz szkodniki, dzięki czemu uzyskuje się większe plony. Równocześnie z pracami nad doskonaleniem upraw trwają prace nad ograniczeniem przemieszczania się transgenów w środowisku. Przedstaw po jednym prawdopodobnym przykładzie pozytywnego i negatywnego wpływu upraw roślin transgenicznych na środowisko przyrodnicze. Wpływ pozytywny: ...................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Wpływ negatywny: ….................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Przykładowy zestaw zadań z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
17
Pobrano ze strony http://biologhelp.com dysleksja
Miejsce na naklejkę z kodem szkoły
MATERIAŁ DIAGNOSTYCZNY BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz zawiera 14 stron (zadania 1 – 34). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu /pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Możesz korzystać z ołówka i gumki (wyłącznie do rysunków) oraz linijki. Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy
PESEL ZDAJĄCEGO
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 1. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono wpływ temperatury otoczenia na czas krzepnięcia krwi człowieka.
Czas (min)
20 15 10 5 0 0
5
10
15
20
25
30
35
Temperatura (0C)
Sformułuj wniosek dotyczący zależności pomiędzy temperaturą otoczenia a czasem krzepnięcia krwi. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Po nieprawidłowym przetoczeniu krwi erytrocyty dawcy ulegają aglutynacji (zlepieniu) przeciwciałami obecnymi we krwi biorcy. W celu ustalenia grupy krwi pacjenta przed planowanym zabiegiem przetoczenia krwi, dodano próbki jego krwi do surowicy krwi z grupy A oraz do surowicy krwi z grupy B. Aglutynacja nastąpiła w obydwu typach surowicy. Ustal grupę krwi pacjenta. Uzasadnij odpowiedź jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Podczas wypadków dochodzi czasami do przebicia klatki piersiowej człowieka aż do jamy opłucnej. Objawem takiego urazu jest syk towarzyszący ruchom klatki piersiowej, spowodowany przepływem powietrza przez powstały otwór. Pierwsza pomoc polega na szczelnym zamknięciu otworu w klatce piersiowej folią lub plastrem. a) Wyjaśnij, jakie zmiany w płucach człowieka mogą być następstwem takiego urazu przy braku właściwej pomocy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Uzasadnij, posługując się jednym argumentem, dlaczego pierwsza pomoc powinna być udzielana w opisany sposób. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (2 pkt) Sposób wentylacji płuc nie jest taki sam u wszystkich ludzi. Jeżeli w wentylacji płuc bierze udział przede wszystkim przepona, takie oddychanie nazywane jest brzusznym lub przeponowym. Gdy większe znaczenie ma praca klatki piersiowej, mówi się o oddychaniu piersiowym. Zaplanuj obserwację umożliwiającą sprawdzenie, który typ wentylacji częściej występuje u kobiet, a który u mężczyzn. Uwzględnij grupy badawcze oraz sposób prowadzenia obserwacji. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Wśród mięśni szkieletowych wyróżnia się tak zwane mięśnie białe i mięśnie czerwone. Mięśnie białe, glikolityczne (oddychające beztlenowo), przystosowane są do krótkich oraz intensywnych skurczów, natomiast mięśnie czerwone, w których zachodzą głównie procesy oddychania tlenowego, pracują długo i wytrwale. a) Podaj jedną cechę budowy komórek mięśni czerwonych, będącą przystosowaniem do wykonywanej pracy. ........................................................................................................... b) Uzasadnij jednym argumentem adaptacyjny charakter podanej cechy budowy. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (2 pkt) Szyszynka to mały, okrągły gruczoł dokrewny położony nad móżdżkiem, pomiędzy półkulami mózgowymi. Aktywność szyszynki jest zależna od światła. Hormon produkowany przez szyszynkę wpływa na czynność wewnątrzwydzielniczą podwzgórza, przez co może opóźniać dojrzewanie płciowe oraz stanowi przekaźnik informacji o potrzebie zmiany aktywności życiowej organizmu poprzez wpływanie na ośrodki snu i czuwania. a) Podaj nazwę hormonu produkowanego przez szyszynkę. ................................................. b) Uzasadnij, dlaczego osoby śpiące w zaciemnionych pomieszczeniach rano śpią dłużej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 7. (2 pkt) Uzupełnij tabelę, w której porównano stan fizjologiczny niektórych elementów budowy skóry w sytuacji, gdy jest nam zbyt ciepło oraz gdy jest nam zbyt zimno. Element budowy skóry Gdy jest nam zbyt ciepło Naczynia krwionośne
rozszerzają się
Gdy jest nam zbyt zimno kurczą się
Mięsień przywłosowy Gruczoł potowy
Zadanie 8. (2 pkt) Powierzchnia błony śluzowej jelita jest pokryta kosmkami jelitowymi, wewnątrz których biegną naczynia włosowate i limfatyczne. Na rysunku przedstawiono transport substancji pokarmowych przez komórkę nabłonka kosmka.
Na podstawie analizy rysunku a) Podaj jeden czynnik niezbędny do wchłaniania produktów rozkładu tłuszczów. ....................................................................................................................................................... b) Określ, który układ wewnętrzny transportuje tłuszcze w organizmie człowieka. .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (1 pkt) Do trzech probówek A, B i C, zawierających po 5 ml 1% roztworu skrobi, dodano po 1 ml następujących substancji: - do probówki A – wodę, - do probówki B – amylazę trzustkową oraz NaOH, - do probówki C – amylazę trzustkową oraz HCl. Probówki umieszczono na 30 minut w łaźni wodnej w temperaturze 37°C. Po 30 minutach do każdej próbówki dodano po jednej kropli płynu Lugola. Określ, w której probówce płyn Lugola nie zmienił barwy na ciemnoniebieską. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 10. (2 pkt) W tabeli dokonano przeglądu gatunków tasiemców, których żywicielem ostatecznym lub pośrednim może być człowiek. Gatunek tasiemca Tasiemiec nieuzbrojony
Żywiciele pośredni ostateczny krowa
człowiek
Tasiemiec uzbrojony
świnia
człowiek
Bruzdogłowiec szeroki
oczlik, szczupak
człowiek, pies, kot, świnia
Tasiemiec bąblowcowy
krowa, świnia, owca, człowiek
pies, kot, wilk, lis
Sposób zarażenia się pasożytem przez człowieka zjedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa wołowego zawierającego wągry zjedzenie niedosmażonego lub niedogotowanego mięsa wieprzowego zawierającego wągry zjedzenie niedogotowanej lub niedosmażonej ryby zawierającej larwy nieprzestrzeganie zasad higieny w kontaktach ze zwierzętami domowymi i połknięcie jaja z onkosferą
Na podstawie informacji zapisanych w tabeli sformułuj dwie zasady postępowania w życiu codziennym, chroniące człowieka przed zarażeniem tasiemcami. 1)................................................................................................................................................... 2)..................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę jądra komórkowego. X otoczka jądrowa
karioplazma chromatyna
a) Podaj nazwę struktury oznaczonej na rysunku X. ………………...........……….…..….. b) Wymień dwa główne składniki chemiczne chromatyny. .....................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Podziały komórek eukariotycznych mogą mieć postać mitozy lub mejozy. Podaj dwie różnice dotyczące efektów podziału mitotycznego i mejotycznego. 1)................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2)................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
6
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 13. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono trzy różne komórki skórki liścia spichrzowego cebuli (1–3) umieszczone w roztworach glukozy o różnym stężeniu.
błona komórkowa ściana komórkowa cytoplazma
1
2
3
Spośród poniższych zdań (A-E) zaznacz te dwa, które są prawdziwe. A. Stężenie roztworu, w którym umieszczono komórkę 1. było znacznie wyższe niż stężenie jej soku komórkowego. B. Stężenie roztworu, w którym umieszczono komórkę 2. było nieco niższe niż stężenie jej soku komórkowego. C. Stężenie roztworu, w którym umieszczono komórkę 1. było znacznie niższe niż stężenie jej soku komórkowego. D. Stężenie roztworu, w którym umieszczono komórkę 2. było nieco wyższe od stężenia jej soku komórkowego. E. Stężenie roztworu, w którym umieszczono komórkę 3. było znacznie wyższe niż stężenie jej soku komórkowego.
Zadanie 14. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przemiany energetyczne w komórce.
Podaj dwa przykłady procesów życiowych zachodzących w komórce, do których wykorzystywana jest energia wytwarzana w mitochondriach. 1).................................................................................................................................................. 2)..................................................................................................................................................
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 15. (3 pkt) W tabeli przedstawiono inhibitory wybranych procesów zachodzących w czasie cyklu życiowego komórki. Proces zachodzący w czasie cyklu komórkowego replikacja DNA transkrypcja RNA translacja białek powstawanie mikrotubul wrzeciona podziałowego rozdzielanie komórek potomnych po podziale
Inhibitor hydroksymocznik aktynomycyna D puromycyna kolchicyna cytochalazyna B
Zaznacz dla każdego ze zdań I-III jedno poprawne dokończenie spośród A-D. I. Aktynomycyna D jest inhibitorem syntezy mRNA - oznacza to, że mRNA A. jest syntetyzowany w nadmiarze. B. nie jest syntetyzowany. C. jest syntetyzowany, lecz nie podlega translacji. D. jest syntetyzowany w niewielkiej ilości. II. Kolchicyna – silnie toksyczny alkaloid pozyskiwany z zimowita jesiennego A. zaburza proces formowania się chromosomów w profazie mitozy i profazie I mejozy. B. hamuje proces rozdzielania się komórek potomnych po podziale. C. zapobiega rozdziałowi chromosomów do komórek potomnych. D. przerywa proces replikacji DNA. III. Jeżeli do hodowli tkankowej dodać hydroksymocznik, to cykl życiowy komórek zostanie zahamowany w A. B. C. D.
fazie S. fazie G1. fazie G2. metafazie.
Zadanie 16. (1 pkt) Bakterie chemoautotroficzne stanowią grupę organizmów pełniących ważną rolę producentów w specyficznych ekosystemach wodnych, jakimi są oazy geotermalne. Bakterie te występują także w innych ekosystemach wodnych i lądowych, ale tam ich rola jako producentów jest niewielka, natomiast spełniają inne ważne funkcje. Podaj przykład jednej roli pełnionej przez bakterie chemoautotroficzne w ekosystemach (poza rolą producentów). ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 17. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono pewien cykl metaboliczny zachodzący w komórkach roślin.
a) Określ lokalizację tego cyklu w odpowiedniej strukturze komórkowej. ....................................................................................................................................................... b) Określ, czy jest to proces anaboliczny czy kataboliczny i uzasadnij swój wybór jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono przemianę pokoleń w cyklu rozwojowym paprotki zwyczajnej.
a) Podaj oznaczenie literowe struktury, w której zachodzą podziały mejotyczne. …...… b) Podaj nazwę pokolenia oznaczonego jako B oraz jego funkcję w cyklu rozwojowym. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 19. (1 pkt) W świecie zwierząt tkankowych występują dwie linie rozwojowe, wyróżnione w oparciu o cechy rozwoju zarodkowego: pierwouste i wtórouste. Spośród wymienionych poniżej typów zwierząt wypisz te, które należą do wtóroustych. Mięczaki, pierścienice, płazińce, nicienie, stawonogi, strunowce, szkarłupnie. .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Układy oddechowe większości zwierząt powiązane są funkcjonalnie i strukturalnie z układem krążenia. Płyny ustrojowe tych organizmów zawierają barwniki oddechowe odpowiedzialne za transport tlenu. Wyjątkiem od tej reguły są owady, u większości których hemolimfa nie zawiera barwników oddechowych. a) Podaj nazwę narządów układu oddechowego owadów. .................................................... b) Określ, jaka cecha budowy układu oddechowego owadów umożliwia dostarczanie tlenu do komórek ich ciała bez udziału barwników oddechowych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Badano wpływ temperatury na intensywność wymiany gazowej u karasi, mierząc liczbę ruchów ich pokryw skrzelowych wykonywanych w ciągu minuty. Ryby te umieszczono w akwarium z zapewnionym optymalnym dostępem tlenu. Wyniki zestawiono w tabeli. Temperatura [ 0C] 15 20 25 30
Średnia liczba ruchów pokryw skrzelowych na minutę 3 6 10 15
Narysuj wykres liniowy na podstawie danych z tabeli.
10
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 22. (1 pkt) Uczniowie przygotowali zestawy doświadczalne złożone z litrowych słojów. W każdym z nich umieścili kolejno trzy jednakowej grubości warstwy: wilgotnej ziemi kompostowej, piasku i butwiejących liści. Pierwszy słój stanowił próbę kontrolną, w drugim umieścili 5 dżdżownic, a w trzecim 10 dżdżownic. Zestawy umieścili w wilgotnym i ciemnym pomieszczeniu i po kilku dniach porównali stan gleby w słojach. Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt) Kwas moczowy jest głównym azotowym produktem przemiany materii u gadów żyjących w środowiskach charakteryzujących się niedoborem wody oraz u ptaków żyjących w różnych środowiskach. Wyjaśnij, jakie znaczenie adaptacyjne ma wydalanie kwasu moczowego u gadów żyjących w suchych środowiskach, a jakie u ptaków. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt) Łodygi roślin wykazują geotropizm ujemny – rosną w kierunku przeciwnym do kierunku działania siły grawitacji. Na rysunku przedstawiono doświadczenie polegające na tym, że roślinę, która rosła w położeniu normalnym (rys. A) umieszczono w pozycji poziomej w specjalnym statywie i powoli obracano wokół osi (rys. B). Po kilku dniach zaobserwowano, że pomimo wydłużenia się pędu o kilka centymetrów nie nastąpiło jego wygięcie w górę.
Wyjaśnij wynik przedstawionego doświadczenia w oparciu o wiedzę dotyczącą mechanizmów geotropizmu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 25. (1 pkt) Na schematach A i B przedstawiono rozkład fenotypów potomstwa dwóch heterozygot Aa, dotyczący dwóch różnych sposobów dziedziczenia genu.
Określ, na którym schemacie przedstawiono wynik dziedziczenia opartego na zjawisku tzw. niepełnej dominacji. Podaj jedno uzasadnienie swojego wyboru. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (3 pkt) Geny A i B, warunkujące dwie różne cechy pewnego organizmu, dziedziczą się niezależnie i wykazują pełną dominację nad swoimi recesywnymi allelami a i b. Skrzyżowano podwójną heterozygotę z homozygotą recesywną pod względem wymienionych genów. Określ, jakie jest prawdopodobieństwo powstania potomka o obu cechach warunkowanych przez allele recesywne. Zapisz genotypy rodziców oraz przedstaw krzyżówkę lub obliczenia.
Zadanie 27. (2 pkt) Wiele chorób genetycznych można wykryć już podczas życia płodowego. Metodą amniopunkcji pobiera się płyn owodniowy, z którego izoluje się żywe komórki nabłonka rozwijającego się płodu. Komórki te mogą rosnąć i dzielić się w warunkach hodowli laboratoryjnej, dostarczając materiału do badań genetycznych. Jednym z takich badań jest oznaczanie kariotypu dziecka. Spośród A-E zaznacz dwie choroby, których wykrycie możliwe jest za pomocą badania kariotypu dziecka. A. B. C. D. E.
albinizm zespół Downa mukowiscydoza anemia sierpowata zespół Turnera
12
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 28. (1 pkt) Większość chorób dziedzicznych to choroby, których nie można wyleczyć. Niektóre można leczyć objawowo bądź też łagodzić ich skutki, np. poprzez stosowanie odpowiedniej diety. Przykładem takiej choroby jest fenyloketonuria, której przyczyną jest mutacja genu kodującego enzym przekształcający fenyloalaninę w tyrozynę. W organizmie chorych następuje wzrost poziomu fenyloalaniny i jej toksycznych pochodnych, które uszkadzają układ nerwowy. Wyjaśnij, na czym polega zastosowanie diety w leczeniu fenyloketonurii. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (2 pkt) Na rysunku zilustrowano cechy charakterystyczne (kształt i wielkość uszu) czterech gatunków zajęcy żyjących w różnych szerokościach geograficznych Ameryki Pn. Zające na ilustracji mają ubarwienie jesienne - białe lub szare.
Wyjaśnij związek różnic w wielkości uszu oraz ubarwieniu zająca z Arizony i zająca polarnego ze środowiskiem życia tych zwierząt. a) Różnice w wielkości uszu -………………………..………………...……………………… ………………………………………..…………………………………………………………. …………………………………………………………………………….…………………….. b) Różnice w ubarwieniu -…………………………………………………………………….. ………………………………………..…………………………………………………………. …………………………………………………………………………….…………………….. …………………………………………………………………………….……………………..
13
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 30. (2 pkt) Rysunki przedstawiają różnorodność liści u jaskra wodnego.
liść podwodny
formy pośrednie liści
liść nawodny
a) Podaj nazwę przedstawionego rodzaju zmienności. ......................................................... b) Wyjaśnij, jakie znaczenie adaptacyjne ma budowa liścia podwodnego tej rośliny. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 31. (1 pkt) W niektórych regionach Polski duży problem stanowi rekultywacja hałd powstałych po odkrywkach kopalni węgla brunatnego. Do biologicznej rekultywacji gleb tych hałd najczęściej wykorzystuje się rośliny motylkowe takie jak: koniczyna, lucerna czy nostrzyk. Wyjaśnij, posługując się jednym argumentem, dlaczego w rekultywacji gleb stosuje się rośliny motylkowe. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 32. (1 pkt) Terapia genowa znajduje zastosowanie w leczeniu mukowiscydozy – choroby genetycznej, w której organizm chorego produkuje nadmiernie lepki śluz, co powoduje zaburzenia m.in. w prawidłowym funkcjonowaniu układu oddechowego i pokarmowego. Allel warunkujący prawidłową postać genu jest włączany do plazmidu bakteryjnego, namnażany, następnie izolowany, zamykany w pęcherzykach zbudowanych z podwójnej warstwy lipidowej (liposomach) i wprowadzany do komórek nabłonkowych układu oddechowego za pomocą sprayu. Liposomy z aerozolu mają wnikać do tkanek nabłonkowych układu oddechowego i powodować ekspresję prawidłowego białka. Uzasadnij, podając jeden argument, dlaczego opisany rodzaj terapii nie zapewnia pełnego wyleczenia osoby chorej. ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
14
Materiał diagnostyczny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 33. (2 pkt) Proces transformacji nowotworowej może nastąpić w obrębie prawie każdej tkanki organizmu. Powstanie nowotworu jest m. in. wynikiem nagromadzenia się mutacji w genach odpowiedzialnych za wzrost, podział lub oddziaływania między komórkami. Różnorodne uszkodzenia w materiale genetycznym są zwykle wykrywane - komórka je naprawia albo ginie w procesie apoptozy (programowanej śmierci). Szanse skutecznej naprawy maleją w szybko dzielących się komórkach, w których uszkodzeniu uległy geny kodujące białka istotne dla właściwego przebiegu cyklu komórkowego i naprawy DNA. Wówczas uszkodzenia w postaci trwałej mutacji są przekazywane komórkom potomnym. Między innymi dlatego tak wiele nowotworów wywodzi się z szybko dzielącej się tkanki nabłonkowej (raki skóry, prostaty, macicy, jelita) tkanki krwiotwórczej (białaczki) czy limfatycznej (chłoniaki). Są jednak tkanki, w których nowotwory praktycznie nie występują. Należy do nich miesień sercowy, czy kora mózgowa dorosłego człowieka. Na podstawie analizy powyższego tekstu a) Podaj jedną przyczynę powstawania nowotworów w komórkach. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego praktycznie niespotykane są nowotwory mięśnia sercowego. .......................................................................................................................................................
Zadanie 34.(2 pkt) Ewolucja jest procesem, na którego istnienie dostarczają dowodów różne dziedziny biologii. Podaj dwa przykłady dowodów ewolucji z zakresu biochemii. 1)................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2)................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU!
Miejsce na naklejkę MBI-P1_1P-092
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
MAJ ROK 2009
POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1 – 29). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę układu pokarmowego człowieka.
A
B C
a) Podaj literę i nazwę odcinka przewodu pokarmowego, w którym występują bakterie symbiotyczne. ....................................................................................................................................................... b) Wymień dwie funkcje tego odcinka. 1. ................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Poniższy schemat przedstawia uproszczony przekrój poprzeczny przez jelito – jeden z odcinków przewodu pokarmowego człowieka.
Podaj nazwę odcinka jelita przedstawionego na powyższym schemacie oraz nazwę elementu jego budowy, który umożliwia tę identyfikację. Jest to: ............................................, ponieważ posiada ..............................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 3. (3 pkt) Trawienie złożonych związków organicznych zawartych w pokarmach wymaga określonych warunków. Określ warunki konieczne do prawidłowego przebiegu trawienia tłuszczów w dwunastnicy, uwzględniając: a) nazwę enzymu ....................................................................................................................................................... b) odczyn środowiska, w którym działa enzym trawiący tłuszcze ....................................................................................................................................................... c) nazwę wydzieliny (produkowanej w wątrobie) ułatwiającej trawienie tłuszczów. .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (1 pkt) Na śniadanie uczeń zjadł posiłek złożony wyłącznie z węglowodanów (skrobi i sacharozy). Zaznacz informację, która prawidłowo opisuje trawienie wyżej wymienionego posiłku. A. Większa część tego posiłku nie ulegnie strawieniu, ze względu na brak odpowiedniego enzymu trawiennego w przewodzie pokarmowym człowieka. B. Trawienie zachodzić będzie stopniowo, we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego, aż po jelito cienkie. C. Trawienie tego posiłku zachodzić będzie głównie w żołądku, ze względu na obecność specyficznych enzymów. D. Trawienie zachodzić będzie tylko w tych odcinkach przewodu pokarmowego, w których jest środowisko obojętne lub zasadowe.
Zadanie 5. (1 pkt) Ważnym posiłkiem jest pierwsze śniadanie. Powinno ono pokrywać nieco ponad jedną trzecią całodziennego zapotrzebowania na energię i składniki pokarmowe. W Polsce głównym posiłkiem jest zwykle obiad. Kolacja nie powinna przekraczać 1/4 wartości całodziennej racji żywieniowej. Wykresy przedstawiają możliwe udziały trzech głównych posiłków w całodziennym zapotrzebowaniu człowieka na składniki pokarmowe. śniadanie
obiad
kolacja 25%
25%
30%
35%
35%
35%
35%
40%
1
40%
2
3
Na podstawie tekstu zaznacz wykres (1, 2 lub 3), który obrazuje prawidłowy udział poszczególnych posiłków w całodziennym zapotrzebowaniu człowieka na składniki pokarmowe. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
1a 1
1b 2
2. 1
3. 3
4. 1
5. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 6. (2 pkt) Cholesterol wiąże się we krwi z białkami, tworząc kompleksy lipoproteinowe o dużej gęstości (HDL) lub małej gęstości (LDL). Kompleksy te różnią się funkcjami pełnionymi w organizmie. Nadmiar znajdującego się we krwi cholesterolu transportowany jest przez LDL, przy czym cholesterol często przenika do ścian tętnic lub osadza się na ich wewnętrznej ścianie. Lipoproteiny HDL mogą chronić tętnice przed rozwojem miażdżycy, transportują bowiem cholesterol z ich ścian do wątroby, gdzie ulega on przemianie na kwasy żółciowe. Stwierdzono, że wysokiemu poziomowi LDL sprzyja dieta bogata w tłuszcze zwierzęce (oprócz ryb), natomiast spożywanie tłuszczów roślinnych powoduje wzrost poziomu HDL. Korzystając z powyższego tekstu wyjaśnij, uwzględniając obecność HDL lub LDL, w jaki sposób spożywanie każdego z wymienionych rodzajów tłuszczów (roślinne, zwierzęce) może wpływać na rozwój miażdżycy w organizmie człowieka. Tłuszcze roślinne: ........................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Tłuszcze zwierzęce: ..................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) W organizmie człowieka wątroba pełni różnorodne funkcje, w tym uczestniczy w przemianach metabolicznych różnych związków. Na schemacie przedstawiono w uproszczony sposób przemiany biochemiczne, którym podlegają aminokwasy w wątrobie człowieka. aminokwasy
amoniak mocznik
białka osocza krwi
ketokwasy cukry proste
inne aminokwasy
Podkreśl dwie funkcje wątroby w organizmie człowieka, które są zilustrowane na powyższym schemacie. A. Magazynuje żelazo. B. Produkuje różne białka. C. Wytwarza żółć. D. Wytwarza mocznik. E. Produkuje ciepło.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 8. (2 pkt)
W organizmie człowieka występują różne rodzaje tkanki mięśniowej. Mięśniówkę gładką tworzą włókna będące pojedynczymi wrzecionowatymi komórkami, z których każda zawiera jedno centralnie położone jądro komórkowe. Filamenty w tej tkance są ułożone nieregularnie (brak prążkowania). Mięśniówka szkieletowa (poprzecznie prążkowana) zbudowana jest z silnie wydłużonych, cylindrycznych włókien, zawierających wiele położonych obwodowo jąder. Miofilamenty aktynowe i miozynowe są w nich ułożone naprzemiennie.
Rys. A. Włókna mięśniówki gładkiej Rys. B. Włókna mięśniówki szkieletowej Na podstawie powyższych informacji skonstruuj tabelę pozwalającą porównać włókna mięśniówki gładkiej z włóknami mięśniówki szkieletowej, z uwzględnieniem dwóch cech: kształtu włókien oraz rozmieszczenia w nich jąder komórkowych.
Zadanie 9. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono jeden z rodzajów stawów występujących w organizmie człowieka.
Wpisz w odpowiednie miejsca informacje o przedstawionym rodzaju stawu. a) Rodzaj stawu: ......................................................................................................................... Zakres ruchów tego stawu: .................................................................................................... b) Przykład tego rodzaju stawu w organizmie człowieka: ......................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
6. 2
7. 2
8. 2
9a 1
9b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Zadanie 10. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę pęcherzyka płucnego człowieka.
Wyjaśnij na przykładzie jednego, przestawionego na rysunku elementu budowy pęcherzyka płucnego przystosowanie pęcherzyka do pełnionej funkcji. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) W warunkach deficytu tlenowego, podczas intensywnego wysiłku fizycznego, w organizmie człowieka wytwarzany jest kwas mlekowy, który dalej jest przekształcany do glukozy. Na schemacie przedstawiono przemiany kwasu mlekowego w dwóch narządach organizmu człowieka. 1. 2. glukoza
kwas mlekowy
krew
krew
glukoza
kwas mlekowy
Podaj nazwy tych narządów, wybierając je z poniższych: serce, dwunastnica, mięsień dwugłowy, trzustka, wątroba, mózg 1. ........................................................
2. ........................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono w uproszczony sposób budowę serca człowieka.
a) Podaj nazwę struktury w sercu człowieka oznaczonej na schemacie literą A. ....................................................................................................................................................... b) Przedstaw sposób, w jaki struktura A umożliwia sprawny transport krwi przez serce. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 13. (1 pkt) Wystąpienie w błonie komórkowej erytrocytów wyłącznie antygenu A warunkuje grupę krwi A, wyłącznie antygenu B – grupę krwi B. Jednoczesna obecność obu antygenów warunkuje grupę krwi AB, a brak jakichkolwiek antygenów – grupę krwi 0. W osoczu krwi znajdują się przeciwciała (aglutyniny) skierowane przeciw antygenom nieobecnym na erytrocytach własnego ustroju. Obecnie nie stosuje się już bezpośredniego przetaczania (transfuzji) pełnej krwi (krwinek wraz z osoczem). Gdyby jednak doszło do bezpośredniego przetoczenia pełnej krwi, to przy niezgodności grup zlepieniu uległyby wyłącznie erytrocyty dawcy. Na schemacie przedstawiono efekt nieprawidłowego przetoczenia pełnej krwi.
Na podstawie powyższych informacji podaj grupę krwi dawcy oraz biorcy. Dawca: ....................................................
Biorca: ......................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę nerki człowieka (przekrój podłużny), strzałkami oznaczono kierunek ruchu płynów (krwi i moczu).
Wypisz ze schematu nazwę naczynia krwionośnego, w którym płynąca krew nie powinna zawierać mocznika. Odpowiedź uzasadnij. ........................................................., ponieważ ........................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
10. 1
11. 2
12a 1
12b 1
13. 1
14. 1
8
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 15. (1 pkt) Skóra, poza funkcją ochronną i odbieraniem bodźców, bierze udział w regulacji temperatury ciała oraz gospodarce wodno-mineralnej. Powierzchnia skóry w stosunku do masy ciała człowieka zmienia się w ciągu jego życia i w przeliczeniu na 1 kg masy ciała wynosi średnio: u niemowlęcia 700 cm2, a u dorosłego człowieka 220 cm2. Na podstawie powyższych informacji oceń, kto podczas upału jest narażony na szybsze odwodnienie. A. Człowiek dorosły, ponieważ ma większą całkowitą powierzchnię skóry niż niemowlę. B. Człowiek dorosły, ponieważ w przeliczeniu na 1 kg wagi ma mniejszą powierzchnię skóry niż niemowlę. C. Niemowlę, ponieważ w przeliczeniu na 1 kg wagi ma większą powierzchnię skóry niż człowiek dorosły. D. Niemowlę, ponieważ ma mniejszą powierzchnię skóry niż człowiek dorosły.
Poniższy schemat wykorzystaj do rozwiązania zadania nr 16 i 17. Droga szerzenia się zakażenia to sposób i mechanizm przenoszenia danego zakażenia od chorego lub nosiciela do zakażonego. Na schemacie przedstawiono ważniejsze drogi szerzenia się niektórych chorób.
Zadanie 16. (2 pkt) Na podstawie powyższego schematu opisz dwie drogi zakażenia się człowieka gruźlicą. 1. ................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................
Zadanie 17. (1 pkt) Na schemacie wymieniono choroby wywoływane przez bakterie, wirusy i pierwotniaki. Wypisz ze schematu nazwy dwóch chorób wywoływanych przez wirusy. 1. ..............................................................
2. ..............................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 18. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono zmiany zachodzące wewnątrz oka podczas oglądania przedmiotów umieszczonych w różnej od niego odległości (A – z daleka, B – z bliska).
Podaj, na czym polega akomodacja oka podczas przenoszenia wzroku z przedmiotu umieszczonego daleko na przedmiot znajdujący się blisko. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono schemat budowy ucha człowieka.
a) Połącz w pary nazwy elementów ucha z nazwami ich funkcji. A. błona bębenkowa B. trąbka Eustachiusza C. kanał słuchowy zewnętrzny A. ......................
I. II. III. IV.
przenosi falę dźwiękową (w słupie powietrza) odbiera drgania fali dźwiękowej odbiera i przetwarza wrażenia słuchowe wyrównuje ciśnienie wewnętrzne w uchu
B. ......................
C. ......................
b) Podaj, do której części ucha (zewnętrznego, wewnętrznego, środkowego) należą kosteczki słuchowe. ................................................................................................................................................................. c) Wymień nazwy kosteczek słuchowych zgodnie z kolejnością przekazywania drgań fali dźwiękowej. ................................................................................................................................................................. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
15. 1
16. 2
17. 1
18. 1
19a 1
19b 1
19c 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 20. (1 pkt) Na widok cytryny wiele osób ślini się, jakby piło jej kwaśny sok. Określ rodzaj odruchu (warunkowy, bezwarunkowy), który wystąpił u wyżej opisanych osób. Odpowiedź uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Pod wpływem hormonów podwzgórza, u chłopców wzrasta wydzielanie testosteronu od 10. roku życia do 20. roku życia. Wysoki poziom testosteronu utrzymuje się do 25. roku życia, po czym następuje powolny spadek. Testosteron (i inne steroidy anaboliczne) to również najczęściej używany środek dopingujący w kulturystyce i sportach siłowych. Lekarze przestrzegają przed stosowaniem tego środka oraz wszelkich steroidów anabolicznych, twierdząc że szczególnie u młodych mężczyzn mogą one prowadzić nawet do całkowitej bezpłodności. Na schemacie przestawiono regulację nerwowo-hormonalną z uwzględnieniem działania steroidów anabolicznych (znak „ + ” oznacza pobudzenie, znak „ – ” oznacza hamowanie).
czynności
jąder
PODWZGÓRZE (+)
(–)
PRZEDNI PŁAT PRZYSADKI MÓZGOWEJ
(–)
Steroidy anaboliczne (jako środki dopingujące)
(+)
(+) JĄDRA Rozwój kanalików nasiennych, pobudzanie spermatogenezy
Wzrost uwalniania testosteronu
Na podstawie powyższych informacji wyjaśnij zależność między stosowaniem steroidów anabolicznych przez młodych mężczyzn (do 25. roku życia) a zahamowaniem spermatogenezy. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 22. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono łożysko człowieka z naczyniami krwionośnymi płodu i matki.
Na podstawie schematu przedstaw dwie różne funkcje łożyska. 1. ................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt) Na schemacie przedstawiającym budowę układu rozrodczego kobiety cyframi rzymskimi oznaczono trzy stadia wczesnego rozwoju zarodkowego człowieka.
Przyporządkuj każdemu oznaczeniu (od I do III) po jednym z poniższych określeń. A. Bruzdkowanie B. Implantacja zarodka C. Owulacja D. Zapłodnienie I ..............................
II ..............................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
20. 1
III .............................. 21. 1
22. 2
23. 1
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 24. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono w uproszczony sposób dwa etapy syntezy białka w komórce, na podstawie informacji genetycznej zawartej w DNA. W procesie tym uczestniczą trzy rodzaje RNA (tRNA, mRNA i rRNA), z których uwzględniono tylko jeden.
a) Podaj nazwę procesu oznaczonego na schemacie jako A. ....................................................................................................................................................... b) Podaj, który z wymienionych w tekście rodzajów RNA uwzględniono na schemacie. ....................................................................................................................................................... c) Przedstaw rolę tRNA w procesie syntezy białka. .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Analiza kariotypu pacjenta może dostarczyć różnych informacji, np. o jego płci i niektórych chorobach genetycznych. Poniżej przedstawiono wynik badania kariotypu pewnej osoby.
a) Podaj płeć osoby, której kariotyp przedstawiono na powyższym rysunku. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
13
b) Z poniższych wybierz jedną nazwę choroby genetycznej człowieka, którą można wykryć dzięki analizie kariotypu. Uzasadnij wybór, opisując zmianę w kariotypie, która umożliwia rozpoznanie tej choroby. A. pląsawica Huntingtona B. zespół Turnera C. zespół Klinefeltera D. zespół Downa E. anemia sierpowata. Zmiana w kariotypie: ................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (3 pkt) Zakłada się, że u człowieka zdolność zwijania języka w rurkę warunkowana jest jedną parą alleli niesprzężonych z płcią i jest cechą dominującą (A), a brak tej zdolności jest cechą recesywną (a). Kobieta mająca zdolność zwijania języka, ma córkę o takiej samej zdolności jak ona, oraz syna, który nie potrafi zwijać języka. Oboje dzieci mają tego samego ojca, który nie potrafi zwijać języka. Małżonkowie oczekują na narodziny trzeciego dziecka. a) Określ genotypy obojga rodziców. genotyp matki ...............................................
genotyp ojca .................................................
b) Zapisz krzyżówkę genetyczną i na jej podstawie podaj, z jakim prawdopodobieństwem trzecie dziecko tej pary będzie miało zdolność zwijania języka w rurkę.
Prawdopodobieństwo wynosi ......................................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Gatunek Homo sapiens (człowiek rozumny) pod względem budowy różni się wieloma cechami od pozostałych, współcześnie żyjących przedstawicieli rzędu naczelnych. Zaznacz dwa zestawy cech charakteryzujących wyłącznie człowieka rozumnego: A. obecność wałów nadoczodołowych i wysklepienie stopy B. nieprzeciwstawny paluch u nogi i „esowate” wygięcie kręgosłupa C. „esowate” wygięcie kręgosłupa i przeciwstawny kciuk w dłoni D. przeciwstawny kciuk w dłoni i brak wałów nadoczodołowych E. wysklepienie stopy i brak wałów nadoczodołowych. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
24a 1
24b 1
24c 1
25a 1
25b 1
26a 1
26b 2
27. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
14
Poniższy tekst i tabelę wykorzystaj rozwiązując zadania 28 i 29. Dioksyny to najbardziej trujące związki chemiczne uwalniane do atmosfery podczas niekontrolowanego spalania biomasy (np. liści, drewna) oraz odpadów organicznych. Są trwałe i kumulują się w ciele organizmów żywych. Poniższa tabela przedstawia wyniki badań zawartości dioksyn w mleku krów w dwóch wybranych krajach europejskich w latach 1988–2002. Zawartość dioksyn w mleku (w jedn. umownych) kraj
Chorwacja
Niemcy
1988
14
38
1993
13
19
2002
8
12
rok
Zadanie 28. (2 pkt) Na podstawie danych w tabeli narysuj wykresy słupkowe ilustrujące zmiany, jakie zachodziły w zawartości dioksyn w mleku krów w Chorwacji i Niemczech (w latach 1988–2002).
Zadanie 29. (1 pkt) Na podstawie danych z tabeli określ tendencję zmian zawartości dioksyn w mleku krów w obu badanych krajach oraz podaj jej prawdopodobną przyczynę. ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
28. 2
29. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
15
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 1
Miejsce na naklejk´ z kodem
ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM BIOLOGIA POZIOM PODSTAWOWY
LISTOPAD ROK 2009
Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdajàcego 1. Sprawdê, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron (zadania 1–30). Ewentualny brak zg∏oÊ przewodniczàcemu zespo∏u nadzorujàcego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy ka˝dym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. U˝ywaj d∏ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u˝ywaj korektora, a b∏´dne zapisy wyraênie przekreÊl. 5. Pami´taj, ˝e zapisy w brudnopisie nie podlegajà ocenie. 6. Podczas egzaminu mo˝esz korzystaç z linijki.
˚yczymy powodzenia!
Za rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo˝na otrzymaç ∏àcznie 50 punktów.
Wpisuje zdajàcy przed rozpocz´ciem pracy
PESEL ZDAJÑCEGO
KOD ZDAJÑCEGO
Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON. Kopiowanie w ca∏oÊci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadaƒ przez dyrektorów szkó∏ bioràcych udzia∏ w programie Próbna Matura z OPERONEM.
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 2
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 1. (1 pkt) P∏aszczyzna przeprowadzona przez cia∏o cz∏owieka dzieli je na dwie po∏owy: prawà i lewà, wyznaczajàc dwubocznà symetri´ cia∏a. Dotyczy ona przede wszystkim budowy zewn´trznej i niektórych organów wewn´trznych, na przyk∏ad p∏uc, nerek, narzàdów p∏ciowych. Jednak wi´kszoÊç organów le˝àcych w jamach cia∏a po obu stronach p∏aszczyzny symetrii wykazuje asymetri´. Wymieƒ trzy przyk∏ady narzàdów rozmieszczonych asymetrycznie wewnàtrz cia∏a. 1. ............................................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) WyjaÊnij, jakà rol´ w funkcjonowaniu skóry odgrywajà procesy rogowacenia i keratynizacji. rogowacenie: ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ keratynizacja: ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 3. (1 pkt) Skóra stanowi barier´ ochronnà przed czynnikami mechanicznymi, chemicznymi i biologicznymi. Wymieƒ trzy elementy budowy skóry lub przyk∏ady substancji przez nià wytwarzanych, dzi´ki którym mo˝e ona pe∏niç t´ funkcj´. 1. ............................................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Po∏àczenia mi´dzy koÊçmi szkieletu majà ró˝ny stopieƒ ruchomoÊci. OkreÊl typy opisanych po∏àczeƒ pod wzgl´dem stopnia ruchomoÊci. Po∏àczenia mi´dzy koÊçmi mózgoczaszki sà nieruchome, a ich kraw´dzie dok∏adnie do siebie dopasowane. ................................................................................................................................................ ¸àczàce si´ ze sobà koÊci w kr´gos∏upie mogà w ograniczony sposób zmieniaç po∏o˝enie wzgl´dem siebie. ................................................................................................................................................
2
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 3
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadnie 5. (2 pkt) Z podanych chorób wybierz i podkreÊl choroby bakteryjne cz∏owieka, których profilaktyka polega na wywo∏ywaniu odpornoÊci czynnej swoistej. A. WZW typu A B. AIDS C. zatrucie jadem kie∏basianym D. t´˝ec E. gruêlica
Zadanie 6. (1 pkt) Schemat przedstawia zmiany wzajemnego po∏o˝enia miofilamentów cienkich i grubych.
ROZKURCZ
SKURCZ
prà˝ek jasny
prà˝ek ciemny
filamenty grube
filamenty cienkie
Na podstawie schematu wyjaÊnij w jednym zdaniu mechanizm skurczu mi´Ênia szkieletowego na poziomie sarkomeru. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt) Nerwy majàce po∏àczenia z w∏óknami mi´Êniowymi odpowiadajà za stymulacj´ syntezy bia∏ka w tych mi´Êniach. W wypadku uszkodzenia okreÊlonych w∏ókien nerwowych, które ∏àczà si´ z mi´Êniami, nie dochodzi do ich pobudzania. Powoduje to stopniowe zmiany troficzne w mi´Êniu, prowadzàc w koƒcu do jego zaniku. Oceƒ s∏usznoÊç twierdzenia: „Rehabilitacja ruchowa chroni przed zanikiem mi´Êni”. Uzasadnij swoje stanowisko jednym argumentem. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
3
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 4
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 8. (2 pkt) W czasie swobodnego wdechu do dróg oddechowych dostaje si´ ok. 500 ml powietrza stanowiàcego obj´toÊç oddechowà. Z tej obj´toÊci do p´cherzyków dostaje si´ ok. 350 ml, a pozosta∏e 150 ml wype∏nia przestrzeƒ martwà, w której nie ma warunków anatomicznych do wymiany gazów. Wymieƒ cztery narzàdy b´dàce odcinkami uk∏adu oddechowego, stanowiàce przestrzeƒ martwà. 1. ............................................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................................ 4. ............................................................................................................................................
Zadanie 9. (1 pkt) Na podstawie danych zawartych w tabeli wyjaÊnij, na czym polega zale˝noÊç mi´dzy ró˝nicà ciÊnieƒ parcjalnych tlenu i dwutlenku w´gla (tlenku w´gla IV) a dyfuzjà gazów oddechowych w kierunkach: z p´cherzyków p∏ucnych i do nich. PO2
PCO2
kPa
mm Hg
kPa
mm Hg
Powietrze atmosferyczne
21,3
160
0,04
0,3
Powietrze p´cherzykowe
13,3
100
5,3
40
Krew w naczyniach w∏osowatych p´cherzyków p∏ucnych
13,3
100
5,3
40
Krew t´tnicza
12,7
95
5,3
40
Krew ˝ylna
5,3
40
6,1
45
Tkanki
4,7
35
6,1
45
èród∏o: W. Z. Traczyk, Fizjologia cz∏owieka w zarysie, Warszawa 2006, s. 317
................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Na cykl pracy serca sk∏adajà si´ trzy fazy: skurcz przedsionków, skurcz komór, rozkurcz serca. Dopasuj wymienione cechy do dwóch faz: skurczu przedsionków i skurczu komór. A. przedsionki ulegajà zwiotczeniu B. krew wype∏nia ca∏kowicie komory C. komory sà rozkurczone D. zamkni´cie zastawek przedsionkowo-komorowych E. zamkni´te zastawki pó∏ksi´˝ycowate F. wzrost ciÊnienia w komorach skurcz przedsionków: ............................................................................................................. skurcz komór: .........................................................................................................................
4
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 5
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 11. (1 pkt) Serce jest zaopatrzone we w∏asny system naczyƒ zwany wieƒcowym. Opisz rol´, jakà w funkcjonowaniu serca odgrywa uk∏ad wieƒcowy. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) W tabeli zestawiono wartoÊci ciÊnienia, t´tna i liczby oddechów na minut´. Liczba oddechów na minut´
T´tno (uderzenie/minuta)
CiÊnienie skurczowe (mm Hg)
40
140–160
60
3–6 miesi´cy
30–40
120–140
80
1 rok
20–30
110–130
90–100
5 lat
20
100–110
100
8 lat
12–20
90–100
105
Wiek noworodek
Narysuj wykres s∏upkowy potwierdzajàcy twierdzenie: „WartoÊç ciÊnienia zmienia si´ wraz z wiekiem”.
Zadanie 13. (2 pkt) Organizm, aby zapobiec dostawaniu si´ do niego cia∏ obcych, stworzy∏ dwa systemy obrony immunologicznej: nieswoisty (wrodzony) i swoisty. Podaj po dwa przyk∏ady do ka˝dego z wymienionych mechanizmów odpornoÊci nieswoistej. wydzieliny: ............................................................................................................................. odruchy obronne: ....................................................................................................................
5
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 6
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 14. (2 pkt) Organizmy ˝ywe potrzebujà do prawid∏owego rozwoju oprócz pierwiastków biogennych równie˝ soli mineralnych. SpoÊród przedstawionych pierwiastków wybierz i wpisz nazw´ tego, który jest odpowiedzialny za pe∏nienie wymienionych funkcji w organizmie cz∏owieka. azot, wapƒ, jod, ˝elazo …….....……. – sk∏adnik budulcowy koÊci, niezb´dny do funkcjonowania uk∏adu nerwowego …….....……. – wchodzi w sk∏ad hemoglobiny …….....……. – jest niezb´dny to wytwarzania hormonów tarczycy …….....……. – podstawowy sk∏adnik budulcowy bia∏ek i kwasów nukleinowych
Zadanie 15. (2 pkt) Do prawid∏owego przebiegu procesów ˝yciowych organizm potrzebuje równie˝ witamin, które czerpie z pobieranych zwiàzków organicznych. Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc nazwy witamin oraz podajàc ich podstawowà (jednà) funkcj´ w organizmie. Nazwa witaminy
Funkcja w organizmie
Skutki niedoboru krwawienie z dziàse∏, kruchoÊç i p´kanie naczyƒ, obni˝enie odpornoÊci Êlepota zmierzchowa (kurza Êlepota), zanikanie nab∏onków i ∏uszczenie si´ skóry wypadanie z´bów, os∏abienie mi´Êni, powi´kszenie stawów kolanowych, kostek i d∏oni, osteomalacja (rozmi´kczanie koÊci), krzywica u dzieci anemia, zaburzenia w procesie trawienia, wady wrodzone p∏odu, poronienia
Zadanie 16. (1 pkt) Aby zwi´kszyç wydajnoÊç procesów wydzielania, trawienia i wch∏aniania, b∏ona Êluzowa jelita cienkiego utworzy∏a liczne przystosowania. Wymieƒ dwie cechy budowy jelita cienkiego zwi´kszajàce efektywnoÊç procesów w nim zachodzàcych. 1. ............................................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................................
6
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 7
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 17. (1 pkt) W poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego odbywa si´ rozk∏ad ró˝nych grup zwiàzków organicznych. PodkreÊl te reakcje, spoÊród podanych, które zachodzà w ˝o∏àdku. A. polisacharydy
amylaza
dekstryny + dwucukry
B. bia∏ka (d∏ugie ∏aƒcuchy polipeptydowe)
pepsyna
bia∏ka (krótsze ∏aƒcuchy polipeptydowe,
oligopeptydy) C. oligopeptydy
karboksypeptydazy, aminopeptydazy
D. bia∏ko mleka
podpuszczka
E. zemulgowany t∏uszcz
aminokwasy
Êci´ta kazeina
lipaza trzustkowa
glicerol + kwasy t∏uszczowe
Zadanie 18. (3 pkt) Szklane rurki zawierajàce gotowane bia∏ko jaja umieszczono w tych samych warunkach temperatury w trzech roztworach: A – woda, B – roztwór o pH = 2 z dodatkiem trypsyny, C – roztwór o pH=8 z dodatkiem trypsyny. Na schemacie przedstawiono wyniki tego doÊwiadczenia. A woda
B trypsyna
pH 2
pH 8
C trypsyna
èród∏o: J. W. Kimball, Biologia, Warszawa 1979, s. 167
Wska˝ prób´ kontrolnà w tym doÊwiadczeniu oraz sformu∏uj problem badawczy i wniosek. próba kontrolna: ..................................................................................................................... problem badawczy: ................................................................................................................. ................................................................................................................................................ wniosek: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
7
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 8
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 19. (2 pkt) Schemat ilustruje przemiany metaboliczne zachodzàce w wàtrobie. Podaj nazw´ w´glowodanów zapasowych odk∏adanych w wàtrobie.
hormon X w´glowodany zapasowe
glukoza
w´glowodany zapasowe .......................................... Podaj nazw´ hormonów oznaczonych na schemacie
hormon Y
literami X i Y. hormon X ............................................................ hormon Y ............................................................
Zadanie 20. (2 pkt) W tabeli przedstawiono sk∏ad osocza krwi, przesàczu nefronu i moczu w g/100 ml p∏ynu. Sk∏adnik
Osocze
Mocz pierwotny Mocz ostateczny
St´˝enie
Mocznik
0,03
0,03
2,0
60x
Kwas moczowy
0,004
0,004
0,05
12x
Glukoza
0,10
0,10
brak
–
Aminokwasy
0,05
0,05
brak
–
Sole nieorganiczne
0,72
0,72
1,50
2x
Bia∏ka i inne koloidy
8,00
brak
brak
–
èród∏o: J. W. Kimball, Biologia, Warszawa 1979, s. 264
Korzystajàc z danych zawartych w tabeli, wyjaÊnij, z czego wynika podobieƒstwo w sk∏adzie osocza i moczu pierwotnego oraz ró˝nica w sk∏adzie moczu pierwotnego i moczu ostatecznego. podobieƒstwo w sk∏adzie osocza i moczu pierwotnego ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ró˝nica w sk∏adzie moczu pierwotnego i moczu ostatecznego ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Bioràc pod uwag´ czynnoÊci i budow´ gruczo∏ów, wyró˝niamy dwa ich podstawowe rodzaje: zewnàtrzwydzielnicze (majàce przewody wyprowadzajàce) i dokrewne (pozbawione przewodów doprowadzajàcych). OkreÊla si´ je jako tak zwane gruczo∏y czyste. Sà te˝ gruczo∏y spe∏niajàce obie te funkcje naraz, tzw. gruczo∏y mieszane. Do ka˝dej z grup podaj po dwa przyk∏ady. gruczo∏y wewnàtrzwydzielnicze czyste: .................................................................................. gruczo∏y mieszane: .................................................................................................................
8
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 9
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 22. (2 pkt) Procesy produkcji i wydzielania hormonów zachodzà w zale˝noÊci od potrzeb organizmu i podlegajà regulacji nerwowej, hormonalnej lub metabolicznej. Wymieƒ dwa ró˝ne przyk∏ady gruczo∏ów i wydzielanych przez nie hormonów, których wydzielanie podlega regulacji metabolicznej. Dla ka˝dego z nich okreÊl czynnik pobudzajàcy do dzia∏ania. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt) ¸askotanie skóry podeszwy powoduje szybkie cofni´cie stopy. OkreÊl charakter tego odruchu. Narysuj schemat ilustrujàcy drog´ impulsu nerwowego, który wywo∏uje opisanà reakcj´. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt) Receptory to swoiÊcie zbudowane komórki lub zakoƒczenia nerwowe, w których dochodzi do przetwarzania energii bodêca na energi´ elektrycznà neuronu. Do ka˝dego receptora (kolumna I) przyporzàdkuj rodzaj dzia∏ajàcego bodêca (kolumna II). I
II
1. termoreceptor
A. rozciàganie
2. mechanoreceptor
B. nat´˝enie Êwiat∏a
3. chemoreceptor
C. ró˝nica temperatur otoczenia D. substancje chemiczne
1
2
3
9
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 10
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 25. (1 pkt)
poziom hormonów
Na wykresie przedstawiono zmiany poziomu hormonów podczas cyklu menstruacyjnego. FAZA PRZEDOWULACYJNA
K R W A W I E N I E
2
FAZA POOWULACYJNA
O W
hormon luteinizujàcy
U
hormon folikulotropowy
A
L C
estrogeny
J
progesteron (hormon cia∏ka ˝ó∏tego) 4
6
8
10
12
A
14
16
18
20
22
24
26
28
dni cyklu
PodkreÊl dwa zdania, które zawierajà prawdziwe informacje dotyczàce roli hormonów p∏ciowych w cyklu menstruacyjnym. A. Hormon folikulotropowy pobudza rozwój p´cherzyka jajnikowego. B. Estrogeny w fazie poowulacyjnej stymulujà namna˝anie si´ komórek w b∏onie Êluzowej macicy. C. Hormon luteinizujàcy w fazie poowulacyjnej powoduje p´kni´cie p´cherzyka jajnikowego. D. Wysokie st´˝enie progesteronu w fazie poowulacyjnej powoduje rozrost b∏ony Êluzowej macicy. E. Wysokie st´˝enie estrogenów w fazie poowulacyjnej odpowiada za zagnie˝d˝enie si´ zarodka w macicy.
Zadanie 26. (2 pkt) Ofiara wypadku ma grup´ krwi B, matka ofiary AB, a ˝ona – 0. Która z kobiet mo˝e, a która nie mo˝e byç dawcà krwi? W obu przypadkach odpowiedê uzasadnij. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Czy poprawne jest twierdzenie: „U heterozygotycznych rodziców o ciemnych oczach (ciemna barwa oczu warunkowana jest allelem dominujàcym) jedno z dzieci mo˝e byç homozygotà recesywnà pod wzgl´dem tej cechy”? Odpowiedê uzasadnij, wykonujàc krzy˝ówk´ genetycznà. ................................................................................................................................................
10
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 11
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 28. (1 pkt) Schemat ilustruje przyk∏adowy mechanizm przebiegu terapii genowej. Wykorzystujàc informacje przedstawione na schemacie, opisz rol´ wektora w terapii genowej. ................................................
guz nowotworowy
................................................
bia∏ko receptorowe komórki nowotworowej DNA
................................................
jàdro komórkowe
mRNA z leczniczym genem
................................................ ................................................ ................................................
leczniczy gen bia∏ko wirusa
................................................ ................................................
Zadanie 29. (1 pkt) Na schematach przedstawiono ró˝ne rodzaje komórek organizmu cz∏owieka. A
B
C
D
Podaj nazw´ i oznaczenie literowe (A–D) komórek, które mogà byç zaatakowane przez wirus HIV. ................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Cz∏owiek od poczàtku istnienia gatunku czerpa∏ korzyÊci z bogactw natury. Poczàtkowo by∏ ca∏kowicie uzale˝niony od otaczajàcej go przyrody, i korzysta∏ z jej zasobów, nie naruszajàc równowagi biologicznej. Nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych prowadzi do ich ubo˝enia. Napisz po jednym przyk∏adzie zysków i strat z wymienionych form dzia∏alnoÊci cz∏owieka dotyczàcych wycinania lasów równikowych oraz melioracji i osuszania. wycinanie lasów równikowych zysk: ....................................................................................................................................... strata: ..................................................................................................................................... melioracje i osuszanie zysk: ....................................................................................................................................... strata: .....................................................................................................................................
11
LBD10-MP-ark-ZP-1_Nred4 10/23/09 2:24 PM Page 12
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)
12
Pobrano ze strony http://biologhelp.com ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU!
Miejsce na naklejkę MBI-P1_1P-091
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
STYCZEŃ ROK 2009
POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1 – 30). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki.
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (2 pkt) Skóra jest narażona na działanie wielu czynników środowiska zewnętrznego, między innymi promieniowania słonecznego. Są różne poglądy dotyczące wpływu promieni słonecznych na organizm człowieka. Jedni uważają, że mają one wpływ pozytywny, inni – że negatywny. Przedstaw po jednym argumencie uzasadniającym: a) pozytywny wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka: .................................... ................................................................................................................................................. b) negatywny wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka: .................................... .................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Na rysunkach w sposób schematyczny przedstawiono budowę włókien mięśnia szkieletowego (A) i mięśnia sercowego (B).
Rys. A
Włókna mięśnia szkieletowego
Rys. B
Włókna mięśnia sercowego
Porównując informacje z przedstawionych rysunków, podaj jedną wspólną cechę budowy dla obu rodzajów włókien mięśniowych i jedną cechę różniącą budowę tych włókien. Cecha wspólna: ............................................................................................................................ ...................................................................................................................................................... Cecha różniąca: ............................................................................................................................ ......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 3. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono szkielet kończyny dolnej (wraz z częścią kości miednicznej) i kość krzyżową człowieka.
a) Uzupełnij opis rysunku o nazwy wskazanych kości. b) Wybierz z opisu rysunku i zapisz nazwę stawu, który umożliwia największy zakres ruchomości kończyny dolnej. ...........................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Gruczoły trawienne występujące w układzie pokarmowym człowieka można pogrupować na leżące w ścianie i poza ścianą przewodu pokarmowego. Do pierwszych należą gruczoły żołądkowe i jelitowe, do drugich – ślinianki, trzustka i wątroba. Wydzieliny gruczołów wprowadzane są do określonych odcinków przewodu pokarmowego, gdzie spełniają określoną rolę biologiczną. Dokończ schemat, tak aby poprawnie ilustrował pogrupowanie gruczołów trawiennych przedstawionych w powyższym tekście.
gruczoły trawienne
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 5. (2 pkt) Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego swoją budową przystosowane są do pełnienia określonych funkcji. Wśród poniższych zdań od A do E zaznacz dwa, które są prawdziwe. A. B. C. D. E.
Obecny w jamie ustnej język ułatwia mieszanie i połykanie przeżutego pokarmu. W przełyku występują gruczoły, które produkują enzymy trawiące skrobię. Komórki gruczołowe żołądka wytwarzają kwas solny, który trawi tłuszcze. Gruczoły żołądkowe wytwarzają enzym trawiący białka. Liczne kosmki jelitowe ułatwiają przesuwanie pokarmu przez cały przewód pokarmowy.
Zadanie 6. (2 pkt) Wątroba w organizmie człowieka pełni wiele funkcji. Uzupełnij poniższe sformułowania (A i B) dotyczące funkcji wątroby. A. Wątroba ułatwia trawienie tłuszczów, produkując ........................................................... B. W wątrobie jest magazynowany nadmiar ....................................... w postaci glikogenu.
Zadanie 7. (1 pkt) Witaminy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Niedobór nawet jednej z nich może prowadzić do poważnych zaburzeń fizjologicznych. Można tego uniknąć, stosując odpowiednie zasady racjonalnego odżywiania. Wśród zamieszczonych niżej sformułowań od A do D zaznacz to, które określa sposób komponowania składu posiłków sprzyjający dostarczeniu organizmowi różnych witamin. A. B. C. D.
Codzienne przyrządzanie surówki z marchwi. Podawanie do każdego posiłku warzyw lub/i owoców. Zastępowanie tłuszczów roślinnych tłuszczami zwierzęcymi. Używanie produktów wysokobiałkowych.
Zadanie 8. (1 pkt) Rytmiczną zmianę objętości klatki piersiowej podczas wdechów i wydechów umożliwiają dwa rodzaje mięśni oddechowych: przepona i mięśnie międzyżebrowe. Podaj nazwę mięśnia, który będzie głównie umożliwiał oddech człowiekowi z ograniczoną ruchomością klatki piersiowej (np. przez założony na niej opatrunek gipsowy). .......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 9. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono wartości objętości powietrza składające się na całkowitą pojemność płuc.
Na podstawie informacji ze schematu: a) podaj wartość objętości powietrza, która może być dodatkowo pobrana, ponad objętość oddechową, w czasie maksymalnego wdechu ....................... , b) podaj wartość objętości powietrza, która może być usunięta z płuc w czasie maksymalnego wydechu (po wcześniejszym maksymalnym wdechu) ....................... .
Zadanie 10. (2 pkt) Szacuje się, że w Polsce pali papierosy co drugi mężczyzna i co trzecia kobieta. Szkodliwy wpływ dymu tytoniowego na organizm człowieka nie podlega dyskusji.
PALENIE TYTONIU
Wybrane składniki dymu tytoniowego: nikotyna, tlenek węgla, substancje drażniące, substancje smołowate
a) Podaj nazwę składnika dymu tytoniowego, który ogranicza przenoszenie tlenu przez hemoglobinę. ................................................................................................................................................. b) Wyjaśnij, dlaczego ten składnik dymu tytoniowego ogranicza przenoszenie tlenu przez hemoglobinę. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Zadanie 11. (2 pkt) W tabeli przedstawiono przybliżone dane z 2004 roku dotyczące liczby zachorowań (w Polsce) na gruźlicę płuc kobiet i mężczyzn w wybranych trzech grupach wiekowych. Liczba zachorowań na gruźlicę płuc w wybranych grupach wiekowych I
II
III
30-39 lat
40-49 lat
50-59 lat
kobiety
400
500
400
mężczyźni
700
1500
1500
Grupy wiekowe
Przedstaw, w jednym układzie współrzędnych, powyższe dane w formie diagramu słupkowego, porównując zachorowalność na gruźlicę płuc kobiet i mężczyzn w każdej z podanych grup wiekowych.
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 12. (2 pkt) Na rysunkach A, B, C przedstawiono rozmieszczenie naczyń krwionośnych i limfatycznych w wybranych strukturach organizmu człowieka.
A. Kosmek jelitowy
B. Pęcherzyki płucne
C. Nefron
Uzupełnij tabelę określeniami wybranymi spośród podanych niżej (od 1 do 6) tak, żeby poprawnie określić różnice między układem krwionośnym i limfatycznym na przykładzie struktur przedstawionych na rysunkach. 1. – jeden rodzaj naczyń, 2. – dwa rodzaje naczyń, 3. – trzy rodzaje naczyń, 4. składniki pokarmowe, 5. – gazy oddechowe, 6. – zbędne produkty przemiany materii. Cechy Liczba rodzajów naczyń (ze względu na kierunek przepływu płynów) Rodzaj transportowanych substancji
Układ krwionośny
Układ limfatyczny
Zadanie 13. (2 pkt) Poniżej w sposób uproszczony przedstawiono przekrój przez tętnicę człowieka zdrowego (A) i przez tętnicę człowieka, u którego stwierdzono miażdżycę ściany tętnicy (B).
Interpretując informacje z rysunków, a) opisz zmianę w budowie tętnicy wywołaną odkładaniem się w niej cholesterolu. b) przedstaw możliwy wpływ tej zmiany na krążenie krwi w naczyniach. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 14. (1 pkt) W różnych sytuacjach zdrowotnych i zmieniających się warunkach środowiskowych w zależności od rodzaju pracy i aktywności ruchowej organizm człowieka może być narażony na nadmierne uwodnienie lub odwodnienie. W poniższej tabeli przedstawiono dobowe zestawienie źródeł pobieranej wody i jej fizjologicznych strat w organizmie człowieka. Źródła wody (przeciętnie) 3
1200 cm – napoje 1000 cm3 – woda z pokarmu 300 cm3 – woda będąca produktem metabolizmu
Straty wody (przeciętnie) 3
1500 cm – z moczem 900 cm3 – na skutek parowania przez skórę i z dróg oddechowych 100 cm3 – z kałem
Podaj, czy organizm człowieka, którego dotyczy powyższe zestawienie jest w stanie odwodnienia? Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (1 pkt) Prawidłowy skład krwi jest jednym z warunków dobrego funkcjonowania organizmu człowieka. Na schemacie przedstawiono regulację ilości jednego ze składników krwi u osób po krwotokach lub przebywających na dużych wysokościach. Krwotoki lub przebywanie na dużych wysokościach
Wzrost dopływu tlenu do tkanek
Zmniejszona ilość tlenu dostarczanego do tkanek
Niskie ciśnienie (parcjalne) tlenu
Tworzenie określonego typu krwinek
Wytworzenie w nerce erytropoetyny
Podaj nazwę krwinek, których wytwarzanie pobudza erytropoetyna. ....................................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt) Podstawową jednostką strukturalną układu nerwowego jest neuron. Na rysunkach przedstawiono kilka przykładów tych komórek.
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Porównaj przedstawione neurony i podaj po dwie ich cechy, wybrane spośród od 1. do 5., które odzwierciedlają zróżnicowanie lub podobieństwo budowy tych komórek. 1. – kształt neuronu, 2. – części składowe neuronu (ciało komórki, dwa rodzaje wypustek), 3. – obecność jądra komórkowego, 4. – długość wypustek, 5. – liczba dendrytów. Zróżnicowanie budowy: ............................................................................................................... Podobieństwo budowy: ................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Układ nerwowy człowieka jest zbudowany z części ośrodkowej (mózg i rdzeń kręgowy) i obwodowej (nerwy obwodowe). W obrębie każdej z części wyróżnia się elementy odpowiedzialne za pełnienie określonych funkcji. Przyporządkuj określonym elementom budowy układu nerwowego (od A do D) po jednej pełnionej przez nie funkcji, wybranej spośród oznaczonych od I do V. Element budowy A. Kora mózgowa B. Móżdżek C. Nerw czuciowy D. Nerw ruchowy
Funkcja I.
Przewodzi impulsy z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni i gruczołów. II. Odpowiada między innymi za świadomość, pamięć, mowę. III. Odpowiada za przewodzenie impulsów z mózgu i do mózgu. IV. Koordynuje złożone ruchy, odpowiada za postawę i równowagę ciała. V. Przewodzi impulsy z narządów zmysłu do ośrodkowego układu nerwowego.
Zadanie 18. (2 pkt) Ściana gałki ocznej jest trójwarstwowa. W jednej z warstw występuje obszar zwany plamką żółtą. a) Podaj nazwę warstwy gałki ocznej, której częścią jest plamka żółta: ............................. b) Przedstaw rolę plamki żółtej w procesie widzenia. .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (1 pkt) Odruchy (bezwarunkowe i warunkowe) są odpowiedzią układu nerwowego na bodźce. Wśród wymienionych niżej cech odruchów podkreśl dwie, które charakteryzują odruchy warunkowe. niepowtarzane zanikają, wrodzone, uwarunkowane genetycznie, nabyte w ciągu życia, w ich powstawaniu nie uczestniczy mózg
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 20. (2 pkt) Oddziaływujące na organizm czynniki stresogenne mogą wywoływać różne reakcje. Na grupie uczniów zaplanowano przeprowadzenie obserwacji, której celem było sprawdzenie słuszności stwierdzenia, że reakcją na niezapowiedziany sprawdzian jest przyspieszenie akcji serca. Uzupełnij plan obserwacji, podając a) nazwę parametru, który należy mierzyć: ........................................................................., b) kiedy w trakcie obserwacji należy dokonać pomiarów: ................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Stan organizmu noworodka tuż po urodzeniu można ocenić na przykład wg skali Apgar. Kryteria tej oceny zamieszczono w tabeli. Punktacja opisanego noworodka
Punktacja Kryteria oceny
0
1 poniżej 100 uderzeń/min. nieregularne, słaby krzyk
2 ponad 100 uderzeń/min. prawidłowe, głośny krzyk prawidłowe, kończyny zgięte
........ pkt
Czynność serca
brak
........ pkt
Oddychanie
brak
........ pkt
Napięcie mięśni
brak, wiotkie
słabe
........ pkt
Reakcja na bodźce – wprowadzenie cewnika do nosa
brak
grymas
krzyk, kichanie
........ pkt
Barwa skóry
sina, blada
sina barwa kończyn
różowa
Razem: ...... pkt Oblicz, ile punktów wg skali Apgar przyznano by opisanemu niżej noworodkowi. Zapisz wszystkie punktacje w pierwszej kolumnie tabeli. Noworodek po urodzeniu zapłakał głośno, jego oddech był regularny, a serce biło 95 razy na minutę. Grymasem twarzy zareagował na wprowadzenie cewnika do nosa. Na zgiętych rękach i nogach skóra była koloru różowego.
Zadanie 22. (1 pkt) Niektóre układy narządów w organizmie człowieka (ze względu na strukturę i sposób funkcjonowania) poza rolą związaną z określonym procesem życiowym oddziaływują też na inne układy, pełniąc przez to w organizmie funkcję koordynującą, regulującą lub integrującą (scalającą). Uwzględniając powyższe informacje, zaznacz wśród zestawów układów od A do D ten, który zawiera wyłącznie nazwy układów, z których każdy pełni przynajmniej jedną spośród wymienionych funkcji (koordynującą, regulującą, integrującą).
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
A. B. C. D.
Układy: pokarmowy, krwionośny, nerwowy. Układy: oddechowy, nerwowy, hormonalny. Układy: wydalniczy, nerwowy, krwionośny. Układy: nerwowy, hormonalny, krwionośny.
Zadanie 23. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono dwa etapy ekspresji informacji genetycznej.
Podaj nazwy etapów oznaczonych cyframi 1 i 2. 1. ............................................................................., 2. ..............................................................................
11
12
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 24. (2 pkt) Poniżej przedstawiono zespoły chromosomów (kariotypy) trzech osób. Literą A oznaczono kariotyp prawidłowy, B – kariotyp osoby z zespołem Turnera, C – kariotyp osoby z zespołem Downa.
Porównaj przedstawione na rysunkach zespoły chromosomów i podaj po jednej różnicy między kariotypem prawidłowym a kariotypami osób: a) z zespołem Turnera: ............................................................................................................ b) z zespołem Downa: ...............................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Załóżmy, że wrodzone bielactwo, inaczej albinizm, (objawiający się brakiem barwnika głównie w skórze, włosach i tęczówce oka) jest warunkowane recesywnym allelem genu niesprzężonego z płcią i dziedziczy się według praw Mendla. Heterozygoty nie wykazują albinizmu. Cecha ta występuje tylko u homozygot recesywnych. Zapisz genotypy rodziców i dziecka, jeżeli wiadomo, że u dziecka wystąpiły objawy albinizmu, chociaż jego rodzice nie byli albinotyczni. Genotypy rodziców: ........................................., genotyp dziecka: ..............................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
13
Zadanie 26. (1 pkt) U ludzi, metody inżynierii genetycznej w ramach terapii genowej, ze względów etycznych są wykorzystywane tylko do modyfikowania genomów komórek somatycznych (budujących ciało). Z terapią genową duże nadzieje wiążą lekarze, ponieważ dzięki niej będzie można na przykład naprawić defekty komórkowe. Zwolennicy tej metody leczenia uważają, że w przyszłości będzie ona coraz częściej stosowana w medycynie. Są już na świecie ośrodki naukowe, w których podjęto badania z udziałem chętnych osób. Sformułuj argument uzasadniający celowość prowadzenia badań nad stosowaniem w medycynie terapii genowej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (1 pkt) Na rysunku w uproszczony sposób zobrazowano pogoń okoni za płociami.
płocie okonie Podaj nazwę międzypopulacyjnej zależności antagonistycznej zilustrowanej rysunkiem. .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (1 pkt) Skutki oddziaływań międzypopulacyjnych mogą być różne. Na przykład w Ameryce Północnej jedną z granic występowania łosia kanadyjskiego wyznacza granica występowania jelenia wirginijskiego, mimo że nie ma żadnego bezpośredniego oddziaływania między łosiem i jeleniem. Cała populacja jelenia jest zarażona drobnym, pasożytniczym nicieniem. Jaja nicieni są usuwane na zewnątrz i po zjedzeniu przez roślinożercę rozwijają się w jego organizmie. Pasożyt ten dla jeleni jest nieszkodliwy, a dla łosi śmiertelny. Na podstawie informacji z powyższego tekstu, wśród zdań od A do D zaznacz to, które w sposób prawidłowy przedstawia ciąg zdarzeń, prowadzący do ograniczenia występowania populacji łosia kanadyjskiego na terenie zasięgu populacji jelenia wirginijskiego. A. Zarażone nicieniem jelenie wydalają na zewnątrz jaja pasożyta, które są zjadane przez łosie. B. Łosie zjadają jaja nicieni wraz z pokarmem, którym się odżywiają i dlatego teren ich występowania w Ameryce Północnej jest ograniczony. C. Zjedzenie przez łosie, z trawą, jaj nicieni wydalonych przez jelenie prowadzi do śmierci łosi spowodowanej rozwojem w ich organizmie tych pasożytów. D. Usuwanie jaj pasożytniczych nicieni na zewnątrz i ich zjedzenie przez roślinożercę wpływa na zasięg łosi.
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
14
Zadanie 29. (2 pkt) Poniższy schemat ilustruje przykładowe zależności pokarmowe w biocenozie wodnej. ryby drapieżne ryby planktonożerne większe zwierzęta bezkręgowe plankton zwierzęcy
plankton roślinny
Załóżmy, że wskutek nieprzemyślanej działalności człowieka w krótkim czasie wyginęły w tej biocenozie ryby planktonożerne. Przykłady następstw wyginięcia tych ryb dla populacji większych zwierząt bezkręgowych (wraz z uzasadnieniem) przedstawiono w poniższej tabeli. Oceń prawdziwość sformułowań (w odniesieniu do podanych wyżej informacji), wpisując w wolną kratkę tabeli literę P, jeżeli obie części sformułowania są prawdziwe, literę F – jeżeli nawet jedna z części jest fałszywa. Lp.
Możliwe następstwa dla populacji większych zwierząt bezkręgowych wkrótce po wyginięciu ryb planktonożernych
Może wzrosnąć liczebność większych 1. zwierząt bezkręgowych, 2.
Może wzrosnąć liczebność większych zwierząt bezkręgowych,
Wyginięcie ryb planktonożernych nie będzie miało żadnego wpływu 3. na liczebność większych zwierząt bezkręgowych, Może zmniejszyć się liczebność większych 4. zwierząt bezkręgowych,
Uzasadnienie
P lub F
ponieważ będą miały dostęp do większych zasobów pokarmu. ponieważ ryby drapieżne nie mają wpływu na liczebność tych bezkręgowców. ponieważ nie uległa zmianie ich baza pokarmowa. ponieważ będą jedynym pokarmem dla ryb drapieżnych.
Zadanie 30. (2 pkt) Makulatura jest głównym składnikiem śmieci na świecie. W Stanach Zjednoczonych już w 1990 roku stanowiła 50% ogółu śmieci. Należy sądzić, że i u nas składowanie makulatury zacznie urastać do rangi problemu. Tymczasem sposób jej wykorzystania do produkcji papieru jest dobrze znany od dawna i nie trzeba opracowywać żadnych nowych technologii. Użycie makulatury do produkcji papieru zmniejsza zapotrzebowanie na drewno. Na podstawie informacji zawartych w tekście, podaj dwa powody związane z ochroną środowiska przyrodniczego, dla których warto rozwijać sprawną organizację skupu i przetwarzania makulatury. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
15
Pobrano ze strony http://biologhelp.com ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU!
Miejsce na naklejkę MBI-R1_1P-092
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
MAJ ROK 2009
POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron (zadania 1 – 39). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono dwa rodzaje tkanki nabłonkowej człowieka.
I
II
Przyporządkuj każdemu z przedstawionych na rysunkach nabłonków po jednym z wymienionych niżej miejsc jego występowania w organizmie człowieka. A. zewnętrzna powierzchnia ciała (naskórek) B. drogi oddechowe (tchawica, oskrzela) C. jelito cienkie I .........................
II .........................
Zadanie 2. (3 pkt) Obecność cukrów prostych można wykryć za pomocą odczynników Fehlinga (I i II), które dodane do badanego materiału, po podgrzaniu reagują na obecność glukozy ceglastoczerwonym zabarwieniem. Zaplanuj doświadczenie, w którym wykażesz obecność glukozy w soku z winogron. Do dyspozycji masz: sok z winogron, probówki, palnik, roztwór glukozy, odczynniki Fehlinga (I i II). W projekcie doświadczenia podaj opis: 1. próby kontrolnej 2. próby badawczej 3. sposobu ustalenia wyników 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono substraty i produkty przemian w mitochondrium. O2
CO2, H2O MITOCHONDRIUM
X
Y
Zaznacz zestaw związków oznaczonych jako X i Y. X Y glukoza i ATP A ADP i Pi ATP B kwas pirogronowy, ADP i Pi kwas pirogronowy, ADP i Pi C ATP glukoza, ADP i P ATP D i
Zadanie 4. (1 pkt)
Mitochondrium otoczone jest dwiema błonami. Błona wewnętrzna jest pofałdowana i tworzy grzebienie. Liczba grzebieni i ich rozmiary zwiększają się w mitochondriach występujących w komórkach narządów o intensywnym metabolizmie. Na rysunkach przestawiono schematycznie mitochondria pochodzące z dwóch różnych narządów.
A. B. Podaj, który schemat przedstawia mitochondrium pochodzące najprawdopodobniej z mięśnia szkieletowego. Wybór uzasadnij jednym argumentem, uwzględniając funkcję mięśni i mitochondriów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (1 pkt)
Komórki nabłonka jelita szczura wytwarzają śluz (glikoproteinę). Przeprowadzono następujące doświadczenie. Najpierw do komórek nabłonka jelita szczura wprowadzono radioaktywnie oznakowane aminokwasy. Ustalono, że zostały one wbudowane w białka, które pojawiały się najpierw w siateczce wewnątrzplazmatycznej, a potem w cysternach aparatu Golgiego. Następnie do tych samych komórek wprowadzono oznakowaną radioaktywnie glukozę i zaobserwowano, że trafiała ona od razu do cystern aparatu Golgiego z pominięciem siateczki wewnątrzplazmatycznej. Na koniec stwierdzono, że wytwarzany przez badane komórki śluz jest radioaktywny. Na podstawie opisu powyższego doświadczenia sformułuj wniosek dotyczący funkcji aparatów Golgiego w komórkach nabłonkowych jelita szczura. ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
1. 1
2. 3
3. 1
4. 1
5. 1
4
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 6. (1 pkt) Uczniowie otrzymali polecenie zaobserwowania zjawiska plazmolizy. W tym celu: Uczeń 1 umieścił w kropli wody na szkiełku przedmiotowym komórki zwierzęce, następnie dodał dwie krople stężonego roztworu chlorku sodu i rozpoczął obserwację pod mikroskopem. Uczeń 2 umieścił w kropli wody na szkiełku przedmiotowym komórki zwierzęce, następnie dodał dwie krople wody destylowanej i rozpoczął obserwację pod mikroskopem. Uczeń 3 umieścił w kropli wody na szkiełku przedmiotowym komórki roślinne, następnie dodał dwie krople stężonego roztworu chlorku sodu i rozpoczął obserwację pod mikroskopem. Uczeń 4 umieścił w kropli wody na szkiełku przedmiotowym komórki roślinne, następnie dodał dwie krople wody destylowanej i rozpoczął obserwację pod mikroskopem. Wymień ucznia, który ma szansę zaobserwować zjawisko plazmolizy. Podaj argument uzasadniający ten wybór, uwzględniając w nim badany obiekt oraz mechanizm obserwowanego zjawiska. Uczeń: ..........................., ponieważ ............................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono widmo absorpcji barwników fotosyntetycznych.
Przeprowadzono następujące doświadczenie. Siewki rzeżuchy podzielono na 3 grupy i umieszczono w jednakowych warunkach (wilgotność, temperatura, stężenie CO2). Każdą grupę naświetlano światłem o innej barwie przez okres dwóch tygodni: grupę I – światłem niebieskim o długości fali 440 nm grupę II – światłem żółtozielonym o długości fali 560 nm grupę III – światłem czerwonym o długości fali 660 nm. Następnie zmierzono w każdej grupie wysokość wszystkich siewek. Na podstawie powyższych danych podaj, w której grupie siewek rośliny uzyskały najwyższy wzrost. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... …...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 8. (3 pkt) Na uproszczonym schemacie przedstawiono metabolicznych zachodzących u roślin.
fazę
jednego
z
ważnych
procesów
a) Faza przedstawiona na schemacie nazywa się A. cykl Calvina B. cykl Krebsa C. łańcuch oddechowy D. faza jasna fotosyntezy b) Podaj dokładną lokalizację w komórce roślinnej przedstawionej powyżej fazy. ....................................................................................................................................................... c) Wymień dwa składniki siły asymilacyjnej biorącej udział w powyższej fazie. .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój poprzeczny liścia rośliny dwuliściennej.
A
Podaj pełną nazwę tkanki (A) zaznaczonej na rysunku oraz określ przystosowanie jej budowy do pełnionej funkcji. Nazwa: ............................................................................. . Przystosowanie: .............................. ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
6. 1
7. 1
8a 1
8b 1
8c 1
9. 2
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 10. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę kwiatu tulipana.
A B
C a) Podaj nazwy wskazanych na rysunku (A, B, C) elementów budowy kwiatu tulipana. A. ............................................. B. ............................................. C. ............................................ b) Podaj, czy kwiaty tulipana są wiatro- czy owadopylne. Uzasadnij odpowiedź jednym argumentem. .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (1 pkt) Wykonano doświadczenie, w którym do pożywki agarowej z kallusem dodawano auksyny i cytokininy zmieszane w różnych proporcjach. Obserwowano przekształcenie się kallusa albo w korzenie albo w pędy. Na poniższym schemacie zilustrowano przebieg opisanego doświadczenia.
Sformułuj hipotezę badawczą potwierdzoną wynikami powyższego doświadczenia. ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 12. (1 pkt) Na schemacie w sposób uproszczony przedstawiono zasadę działania pewnego enzymu.
Na podstawie analizy schematu opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) W soku trzustkowym występują różne enzymy trawienne rozkładające związki organiczne. Przeprowadzono doświadczenie, którego wyniki zostały zapisane w poniższej tabeli. Nr Zaobserwowane zmiany po 30 Zawartość probówek* pH zestawu minutach doświadczenia 2 ml wody + ścięte białko jaja I 7,0 Brak zmian w ilości białka kurzego + sok trzustkowy 2 ml wody + ścięte białko jaja II kurzego + sok trzustkowy + kilka 4,0 Brak zmian w ilości białka kropli stężonego kwasu 2 ml wody + ścięte białko jaja Zmniejszenie ilości białka (znaczna III kurzego + sok trzustkowy + kilka 8,0 jego część uległa strawieniu) kropli stężonej zasady * wszystkie probówki umieszczono w łaźni wodnej o temperaturze 38 oC Sformułuj problem badawczy, do rozwiązania którego posłużyło uczniom powyższe doświadczenie. .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (2 pkt) W przewodzie pokarmowym człowieka występują różne substancje biorące pośredni lub bezpośredni udział w trawieniu pokarmu. Spośród wymienionych poniżej substancji działających w żołądku i dwunastnicy wpisz do odpowiednich rubryk tabeli tylko te, które nie są enzymami. Dla każdej z nich podaj po jednej funkcji, jaką ona pełni w przewodzie pokarmowym. - żołądek: kwas solny, pepsyna, podpuszczka (rennina) - dwunastnica: amylaza, lipaza, trypsyna, żółć Substancja Funkcja Żołądek Dwunastnica Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
10a. 1
10b 2
11. 1
12. 1
13. 1
14. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 15. (2 pkt) Efektem trawienia skrobi i tłuszczów są odpowiednio glukoza oraz kwasy tłuszczowe i glicerol. Na schematach przedstawiono dwa sposoby wchłaniana tych substancji w komórkach kosmków jelitowych człowieka.
A
B
Na podstawie powyższych schematów przedstaw dwie różnice w sposobie wchłaniania i dalszego transportu produktów trawienia skrobi i tłuszczów w obrębie komórek kosmków jelitowych. 1. .................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 2. .................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Wyróżnia się 4 podstawowe grupy krwi: A, B, AB i 0. W błonach erytrocytów warunkujących wystąpienie danej grupy krwi są odpowiednio antygeny A lub B, albo A i B lub nie ma żadnych antygenów. Stwierdzono, że w surowicy krwi nigdy nie występują przeciwciała skierowane przeciwko własnym antygenom. Przy niewłaściwym przetoczeniu krwi antygeny dawcy wywołują reakcję przeciwciał polegającą na zlepianiu się obcych krwinek (aglutynacja). Do dwóch probówek: pierwszej z surowicą krwi A i drugiej z surowicą krwi B dodano niewielką ilość krwi o nieznanej grupie. W obu probówkach nic się nie zmieniło (brak aglutynacji). Podaj grupę krwi, którą dodano do obu probówek. ...............................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 17. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono schemat budowy serca człowieka. zastawki półksiężycowate przedsionek lewy zastawka przedsionkowo –komorowa lewa
przedsionek prawy zastawka przedsionkowo –komorowa prawa
komora lewa
komora prawa
W tabeli przedstawiono trzy kolejne fazy pracy serca w czasie jednego cyklu. Części serca Przedsionki Komory Zastawki przedsionkowo – komorowe Zastawki półksiężycowate
Faza I skurcz rozkurcz otwarte zamknięte
Faza II rozkurcz skurcz zamknięte otwarte
Faza III rozkurcz rozkurcz otwarte zamknięte
Na podstawie schematu budowy serca oraz informacji w tabeli przyporządkuj po jednym z poniższych opisów kierunku przepływu krwi (A, B, C, D) do wyróżnionej fazy pracy serca (I, II, III). A. Nowa porcja krwi napływa do serca. B. Krew z przedsionków napływa do komór. C. Krew z komór przepływa do przedsionków. D. Krew z komór wypływa z serca. Faza I ............
Faza II ............
Faza III ............
Zadanie 18. (1 pkt) Wymiana gazowa w płucach zachodzi na zasadzie dyfuzji. Niezależnie od wysokości nad poziomem morza zawartość tlenu w powietrzu jest taka sama (21%), zmienia się natomiast jego ciśnienie parcjalne. W tabeli przedstawiono wartości ciśnienia parcjalnego tlenu w naczyniach włosowatych płuc oraz w powietrzu atmosferycznym na różnych wysokościach n.p.m. Miejsce pomiaru Naczynia włosowate płuc Powietrze atmosferyczne na wysokości 0 m n.p.m. Powietrze atmosferyczne na wysokości 8 tys. m n.p.m.
Ciśnienie parcjalne O2 (kPa) 5,3 21,3 6,4
Na podstawie powyższych informacji wyjaśnij, uwzględniając mechanizm wymiany gazowej, dlaczego aby przebywać na wysokości 8 tys. m n.p.m., powinno się używać butli z tlenem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
15. 2
16. 1
17. 1
18. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
10
Poniższe dane wykorzystaj do zadania nr 19 i 20. Postanowiono porównać kondycję fizyczną dwóch chłopców. W tym celu mieli oni wykonywać takie samo intensywne ćwiczenie fizyczne przez 6 minut. Przed i podczas wykonywania tego ćwiczenia prowadzono ciągły pomiar ich tętna, notując co 2 minuty wyniki. Pomiar kontynuowano po wykonaniu ćwiczenia przez kolejne 6 minut, już w czasie odpoczynku. Wyniki wszystkich pomiarów przedstawiono w poniższej tabeli: Czas (min) Przed ćwiczeniem (0) 2 4 6 8 10 12
Tętno (liczba uderzeń/min) Chłopiec I Chłopiec II 60 60 90 120 120 190 120 200 60 150 60 90 60 60
Zadanie 19. (2 pkt) Dla każdego z badanych chłopców (I i II) narysuj wykres liniowy ilustrujący jego tętno przed, w czasie i po wykonanym ćwiczeniu (zastosuj jeden układ współrzędnych).
Zadanie 20. (1 pkt) Na podstawie powyższych danych podaj, który z chłopców (I czy II) ma prawdopodobnie lepszą kondycję fizyczną. Uzasadnij odpowiedź. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 21. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono zróżnicowanie powierzchni wymiany gazowej w układach oddechowych różnych kręgowców (płazy, gady, ssaki).
Na podstawie schematu przedstaw tendencję ewolucyjną dotyczącą powierzchni wymiany gazowej u kręgowców. .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (3 pkt) Na schematach A i B przedstawiono sposób działania pewnego leku i jego wpływ na funkcjonowanie synapsy. A) stan przed zastosowaniem leku
B) stan po zastosowaniu leku
impuls
impuls
impuls
Na podstawie analizy powyższych schematów opisz trzy kolejne następstwa działania przedstawionego leku. 1. ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... 3. ................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
19. 2
20. 1
21. 1
22. 3
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 23. (2 pkt) Poniżej wymieniono różne działania ludzi mające na celu ograniczenie występowania zakażeń bakteryjnych. A. Poprawa jakości wody pitnej. B. Wprowadzenie przepisów kontroli sanitarnej żywności. C. Dezynsekcja i deratyzacja, czyli regularne zwalczanie niektórych rodzajów zwierząt np. wśród owadów – wszy i pcheł; wśród gryzoni – szczurów i myszy. D. Wprowadzenie regularnych szczepień ochronnych od wczesnego dzieciństwa. Każdemu z wyżej wymienionych działań człowieka przyporządkuj po jednej nazwie choroby wybranej z niżej podanych, której występowanie lub przenoszenie może być skutecznie ograniczone przez dane działanie. 1. kiła
2. dżuma
A. ..............
3. gruźlica B. .............
4. salmonelloza C. .............
5. cholera
D. .............
Zadanie 24. (1 pkt) Wirusy są pasożytami o uproszczonej budowie i nie mają metabolizmu. Zbudowane są z cząstek charakterystycznych dla materii ożywionej, czyli białek i kwasów nukleinowych. Właśnie ze względu na rodzaj cząsteczki kwasu nukleinowego wirusy można podzielić na DNA-wirusy i RNA-wirusy. Wśród wirusów posiadających DNA są takie, które mają dwuniciowe DNA i są takie, które mają je w postaci jednoniciowych cząsteczek. Podobną klasyfikację można przeprowadzić wśród wirusów zawierających RNA, gdyż mogą je mieć w postaci cząsteczek jednoniciowych lub dwuniciowych. Na podstawie powyższego tekstu narysuj uproszczony schemat klasyfikacji wirusów.
WIRUSY
Zadanie 25. (2 pkt) Podkreśl cechy charakterystyczne dla budowy pierścienic. A. B. C. D. E.
Ciało pokryte cienką chitynową kutykulą. Obecność wora powłokowo-mięśniowego. Oddychanie tchawkami. Otwarty układ krwionośny. Metamerycznie ułożone narządy wydalnicze.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 26. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono fagocytozę – jeden ze sposobów pobierania pokarmu przez ameby. pokarm (okrzemka)
niestrawione resztki pokarmu
b³ona komórkowa cytoplazma
lizosom
Na podstawie rysunku wpisz do poniższej tabeli cyfry od 1 do 5, tak aby odzwierciedlały one uszeregowane we właściwej kolejności etapy fagocytozy. Nr etapu
Charakterystyka etapu
Usunięcie niestrawionych resztek pokarmu na zewnątrz, regeneracja błony komórkowej. Utworzenie wysłanego błoną wklęśnięcia na powierzchni ameby, które obejmuje pokarm. Identyfikacja pokarmu przez cząsteczkę receptora tkwiącego w błonie komórkowej. Trawienie pokarmu i wchłanianie prostych związków do cytoplazmy. Utworzenie wodniczki pokarmowej, przesunięcie jej w głąb cytoplazmy i połączenie z lizosomem.
Zadanie 27. (1 pkt) Podczas replikacji DNA doszło do mutacji w obrębie genu kodującego kluczowe dla rozwoju organizmu białko. Zamiast sekwencji CAA na nici DNA pojawiła się sekwencja CAC. Fragment tabeli kodu genetycznego
CUU CUC GCC GCA
leucyna leucyna alanina alanina
GUU GUG CCA CAC
walina walina prolina histydyna
GAA GAC CAA CAG
glutaminian asparaginian glutamina glutamina
Oceń, czy opisana mutacja ma negatywne znaczenie dla funkcjonowania organizmu. Uzasadnij odpowiedź, uwzględniając bezpośredni skutek tej mutacji. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
23 2
24. 1
25. 2
26. 1
27. 1
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 28. (2 pkt) Długość poszczególnych faz cyklu komórkowego może się różnić w zależności od rodzaju komórek. Na schemacie przedstawiono cykl komórkowy.
Podaj nazwę fazy cyklu komórkowego oznaczonej na schemacie literą X oraz określ, na czym polega zachodzący w niej proces. Faza ....................................... polega na ..................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono zależność przeżywalności dwóch populacji tego samego gatunku bakterii (dzikiej i zmutowanej) od stężenia antybiotyku w pożywce.
stężenie antybiotyku w jedn. umownych
(skala logarytmiczna)
Na podstawie obu wykresów podaj skutek mutacji dla przedstawionego gatunku bakterii. ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 30. (3 pkt) Daltonizm (d) jest cechą recesywną sprzężoną z płcią. Rudy kolor włosów (r) jest cechą autosomalną i recesywną w stosunku do wszystkich pozostałych kolorów włosów, przy założeniu, że jest to cecha jednogenowa. Pewien rudowłosy daltonista poślubił brunetkę prawidłowo rozróżniającą barwy. a) Podaj genotyp mężczyzny: .................................................................................................... b) Podaj wszystkie możliwe genotypy kobiety oraz podkreśl ten, przy którym istnieje największe prawdopodobieństwo urodzenia się rudowłosej dziewczynki prawidłowo rozróżniającej barwy w powyższym małżeństwie. .......................................................................................................................................................
Zadanie 31. (1 pkt) Ziarniaki kukurydzy mogą różnić się między sobą barwą i powierzchnią, przy czym obecność zabarwienia nasion jest cechą dominującą w stosunku do braku barwy, a gładka powierzchnia dominuje nad pomarszczoną. Geny warunkujące obydwie cechy znajdują się na jednym chromosomie. Poniżej przedstawiono wyniki krzyżówki pomiędzy podwójnie heterozygotycznymi roślinami o nasionach barwnych i gładkich a roślinami o nasionach bezbarwnych i pomarszczonych. barwne, gładkie × bezbarwne, pomarszczone AaBb aabb gamety gamety
AB
ab
AaBb barwne gładkie
liczba osobników potomnych
ab
Ab
aB
4016
aabb bezbarwne pomarszczone 4019
Aabb barwne pomarszczone 148
aaBb bezbarwne gładkie 149
48,2%
48,2%
1,8%
1,8%
Na podstawie przedstawionych danych dotyczących potomstwa podaj w jednostkach mapowych odległość pomiędzy parą genów A i B na chromosomie. .........….........................................................................................................................................
Zadanie 32. (2 pkt) Czasami w naturze można spotkać muszki owocowe o żółto zabarwionych odwłokach. Hodując je na dowolnym rodzaju pożywki (hodowla I) można uzyskać potomstwo, które w kolejnych pokoleniach ma taką samą żółtą barwę odwłoków jak osobniki wyjściowe. Powstanie muszek o żółto zabarwionych odwłokach można też wywołać sztucznie poprzez hodowlę dzikich muszek (o barwie jasnobrązowej) na pożywce z dodatkiem azotanu srebra. Hodując je stale na tym samym rodzaju pożywki (hodowla II), można uzyskiwać w kolejnych pokoleniach potomstwo o takiej samej żółtej barwie odwłoka. Określ barwę odwłoków potomstwa żółtych muszek z hodowli (I, II) po przeniesieniu każdej z nich na pożywkę o normalnym składzie (bez azotanu srebra). hodowla I: ………........................................................................................................................ hodowla II: ................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
28. 2
29. 1
30a 1
30b 2
31. 1
32 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
16
Zadanie 33. (1 pkt) DNA podlega różnym procesom, które poniżej przedstawiono w formie schematycznej.
Rys. A
Rys. B
Podaj, który rysunek (A czy B) przedstawia proces replikacji: ............................................
Zadanie 34. (1 pkt) Człowiek jako gatunek ze względu na cechy budowy morfologicznej i anatomicznej może być zaklasyfikowany do większych jednostek systematycznych. Przyporządkuj każdej jednostce systematycznej taki zestaw cech człowieka, który umożliwia określenie jego przynależność do tej jednostki. Jednostka systematyczna I. Podtyp: Kręgowce II. Gromada: Ssaki III. Rząd: Naczelne
Cechy człowieka A. Skóra pokryta włosami, obecność przepony, w odcinku szyjnym kręgosłupa 7 kręgów. B. Obecność pięciu chwytnych palców, z których wielki jest ustawiony przeciwstawnie do pozostałych. C. W rozwoju zarodkowym występowanie zawiązków struny grzbietowej. D. Obecność kręgosłupa jako szkieletu wewnętrznego.
I ...................., II ...................., III ....................,
Zadanie 35. (2 pkt) Liczebność populacji może ulegać zmianie zarówno pod wpływem czynników wewnętrznych (związanych z daną populacją), jak i czynników zewnętrznych (środowiskowych). Z poniższych czynników wypisz dwa przykłady czynników zewnętrznych i określ wpływ każdego z nich na liczebność populacji. A. migracje B. rozrodczość C. dostępność i ilość pokarmu D. czynniki abiotyczne np. temperatura E. konkurencja międzygatunkowa 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 36. (2 pkt) W ostatnich dziesięcioleciach dramatycznie spada na świecie genetyczna różnorodność odmian roślin i ras zwierząt hodowlanych. Podkreśl dwa działania człowieka, które mogłyby zapobiec zmniejszaniu się różnorodności genetycznej organizmów. A. Zastępowanie rodzimych odmian roślin nowymi, bardziej wydajnymi. B. Hodowla rodzimych ras zwierząt. C. Stosowanie nowych jednorodnych genetycznie bardziej wydajnych odmian roślin. D. Wysiew ziarna otrzymanego z własnych zbiorów. E. Stosowanie środków ochrony roślin i nawozów sztucznych.
Zadanie 37. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono kształty dwóch rodzajów piramid ekologicznych A i B, w których wyróżniono 4 poziomy troficzne I – IV: (I – producenci, II – konsumenci I rzędu, III – konsumenci II rzędu, IV – konsumenci III rzędu)
Podaj, która z powyższych piramid (A, B) jest piramidą energii. Odpowiedź uzasadnij. Piramida energii: ...................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 38. (2 pkt) Organizmy modyfikowane genetycznie (GMO) są to organizmy (bakterie, rośliny, zwierzęta) uzyskane metodami inżynierii genetycznej. Szczególnie w Europie pojawiają się coraz częściej protesty przeciwko stosowaniu GMO. Argumentuje się, że genetycznie modyfikowane organizmy roślinne mogą wyprzeć inne rośliny z ich naturalnego środowiska. Podaj dwa argumenty, za pomocą których można wykazać, że genetycznie modyfikowane organizmy (GMO) mogą mieć pozytywne znaczenie zarówno dla człowieka, jak i dla środowiska. dla człowieka: .............................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... dla środowiska: ............................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
33 1
34. 1
35. 2
36. 2
37. 1
38 2
18
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 39. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono wyniki pomiarów emisji zanieczyszczeń powietrza tlenkami siarki i azotu oraz pyłami z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w latach 1995 – 2006 (dane GUS).
Na podstawie powyższych danych określ tendencję dotyczącą zanieczyszczeń powietrza w latach 1995 – 2004 oraz podaj jedną prawdopodobną przyczynę tych zmian. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
39 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
19
Pobrano ze strony http://biologhelp.com ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU! Wypełnia kandydat przed rozpoczęciem pracy
PESEL KANDYDATA
KOD KANDYDATA
EGZAMIN WSTĘPNY Z BIOLOGII
MBI-R1_1P-093
POZIOM ROZSZERZONY
ROK 2009
Czas pracy 150 minut
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron (zadania 1 – 36). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 1. (2 pkt) Spośród niżej zamieszczonych zdań (A – D) dotyczących wpływu temperatury na strukturę i funkcje komórek organizmów zaznacz dwa, które są prawdziwe. A. Temperatura reguluje metabolizm komórek, ale nie decyduje o szybkości reakcji chemicznych w nich zachodzących. B. Temperatura oddziałuje m.in. na strukturę przestrzenną cząsteczek białek i kwasów nukleinowych, która jest utrzymywana dzięki wiązaniom wodorowym. C. Tylko wysokie temperatury wpływają negatywnie na błony komórkowe, powodując ich uszkodzenia. D. Jeżeli na skutek działania niskiej temperatury wewnątrz komórek powstaną kryształy lodu, może nastąpić rozerwanie komórki.
Zadanie 2. (1 pkt) W procesie rozwoju zarodka jego komórki podlegają procesowi różnicowania, który prowadzi do powstania w organizmie różnych rodzajów wyspecjalizowanych grup komórek: somatycznych (budujących ciało) oraz komórek płciowych. Zaznacz poniżej określenie (A lub B), które pozwoli poprawnie zakończyć podane zdanie. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem. Proces różnicowania komórek jest w przypadku erytrocytów A. odwracalny, B. nieodwracalny, ponieważ ...................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono różne rodzaje wyspecjalizowanych komórek roślinnych.
Spośród przedstawionych rodzajów komórek (A – D) zaznacz na schemacie ten, który zawiera komórki miękiszu asymilacyjnego. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (2 pkt) Przyporządkuj do miejsc oznaczonych na schemacie literami A, B i C odpowiednie cyfry (1–4) określające substraty i produkty przedstawionych reakcji biochemicznych.
1. 6CO2 + 6H2O + energia A. ..........,
2. C6H12O6 + O2, B. ..........,
3. aminokwasy,
4. tłuszcze
C. ..........
Zadanie 5. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono transport jonów Na+ i K+ w błonie komórkowej neuronów.
a) Określ kierunek transportu jonów sodowych i jonów potasowych w stosunku do gradientów ich stężeń. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj nazwę mechanizmu aktywnego transportu jonów wykorzystywanego w przedstawionym przypadku i określ czynnik, od którego jest on zależny. .......................................................................................................................................................
4
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 6. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm działania hormonu kortyzonu w funkcjonowania komórki.
regulacji
Uzupełnij dwa brakujące etapy procesu zilustrowanego na schemacie. 1. Kortyzon przedostaje się przez błonę komórkową do cytoplazmy. 2. ................................................................................................................................................... 3. Dwa powstałe kompleksy łączą się ze sobą i przedostają się do jądra komórkowego. 4. ...................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono zmianę poziomu energii swobodnej substratów przekształcanych w produkty w pewnej reakcji chemicznej.
a) Ustal, czy jest to reakcja endoergiczna, czy egzoergiczna. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj nazwę energii (A) niezbędnej do zajścia tej reakcji. .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 8. (2 pkt) Na schematach pokazano dwa mechanizmy inhibicji (hamowania) reakcji enzymatycznych.
Wyjaśnij działanie enzymatycznych;
inhibitora
w
obu
mechanizmach
hamowania
reakcji
a) w przypadku inhibicji kompetycyjnej – .............................................................................. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
b) w przypadku inhibicji niekompetycyjnej – ......................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 9. (1 pkt) Na schematach A i B przedstawiono przebieg procesu fotosyntezy charakterystyczny np. dla kaktusów i innych roślin gruboszowatych. Wykształciły one swoisty sposób asymilacji CO2 i jego uwalniania podczas fotosyntezy. Rośliny te są przystosowane do warunków suszy i do wysokich temperatur. Maksymalnie oszczędna gospodarka wodna stanowi dla tych roślin warunek istnienia.
A
B
PEP – fosfoenolopirogronian
Ustal, który z przedstawionych procesów (A czy B) odbywa się w nocy. Uzasadnij, że jest to wynik przystosowania do warunków życia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Spośród poniższych stwierdzeń (A – D) dotyczących odżywiania się człowieka zaznacz nieprawdziwe. A. Zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe zależy m.in. od wieku, płci, rodzaju wykonywanej pracy, stanu fizjologicznego organizmu. B. Ważna jest tylko wartość odżywcza składników pokarmowych, a nie ich wartość energetyczna. C. Stan odżywienia organizmu zależy wyłącznie od spożywania odpowiednich pokarmów, a nie od ich proporcji w diecie. D. Rozwój organizmu jest w pierwszym rzędzie skutkiem przyjmowania odpowiedniej ilości składników pożywienia oraz odpowiedniej jakości tych składników.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 11. (2 pkt) Na schemacie do dwunastnicy.
przedstawiono
aktywację
enzymów
wydzielanych
przez
trzustkę
a) Podaj dwie drogi aktywacji enzymów wydzielanych przez trzustkę. 1. ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... b) Określ, w której z tych dróg może występować zjawisko autokatalizy. .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono gospodarkę glukozy w organizmie. B
glukoza
A
glikogen
B Do reakcji oznaczonych A i B przyporządkuj po trzy oznaczenia cyfrowe (spośród 1 – 7) odpowiednich określeń tych reakcji. 1. glikogeneza, 2. glikogenoliza, 3. glukoneogeneza, 4. nadmiar substancji ulega przemianie, 5. w miarę potrzeby substancja ulega przemianie, 6. regulacja przez glukagon, 7. regulacja przez insulinę. A. .....................................................,
B. .....................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 13. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono reakcję komórki bakteryjnej na infekcję przez bakteriofaga (faga).
Wyjaśnij, jakie znaczenie ma obecność enzymów restrykcyjnych w komórce tej bakterii. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono cykl życiowy glonu zawłotni (Chlamydomonas sp.).
a) Spośród wymienionych poniżej określeń (A – C) zaznacz typ rozmnażania płciowego, który występuje u tej zielenicy. A. izogamia
B. anizogamia
C. oogamia
b) Podaj, które stadium cyklu rozwojowego stanowi fazę diploidalną, i określ, w wyniku jakiego podziału (mitoza, mejoza) powstają z tego stadium osobniki potomne. stadium ........................................
podział ........................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 15. (1 pkt) Poniżej zamieszczono krótkie opisy (A – C) dotyczące różnych sposobów zdobywania pokarmu przez grzyb boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus). A. Może występować na martwych pniach drzew, człowiek hoduje go dla swoich potrzeb np. na trocinach, ponieważ boczniak może rozkładać martwą materię organiczną. B. Może też zasiedlać żywe drzewa liściaste np. topole, wierzby, buki, czerpiąc z nich substancje pokarmowe i wodę. C. Jeżeli obok jego owocników pojawią się nicienie, wydziela substancję, która je paraliżuje, a następnie nicień staje się pokarmem dla grzyba. Przyporządkuj po jednym prawidłowym opisie, spośród A – C, do podanych niżej nazw strategii pokarmowych. drapieżnictwo – .......,
saprotrofizm – .......
Zadanie 16. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę kwiatu rośliny okrytonasiennej.
Korzystając z rysunku, wypisz dwa przykłady płonnych elementów budowy kwiatu i podaj po jednej pełnionej przez nie funkcji. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 17. (2 pkt) Uzupełnij tabelę, wpisując przy odpowiednich opisach korzenia po jednej wybranej spośród wymienionych (A–E) nazw modyfikacji korzeni. A. korzenie kurczliwe B. korzenie oddechowe C. korzenie powietrzne D. korzenie spichrzowe E. korzenie czepne Opis korzenia
Modyfikacja korzenia
Pozwalają pnączom wspinać się po podporach. Wciągają roślinę w głąb gleby, co pozwala na jej lepsze umocowanie w glebie. Zaopatrują w wodę epifity (rośliny żyjące na gałęziach drzew). Pionowe, wystające z gleby korzenie, które dostarczają tlen do systemu korzeniowego.
Zadanie 18. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono zależność między zawartością w podłożu składników mineralnych a wzrostem roślin. Rośliny tego samego gatunku i jednakowej wielkości posadzono w tym samym czasie, ale w miejscach o różnej zawartości składników mineralnych.
a) Ustal zawartość składników mineralnych w podłożu dla roślin w miejscach A, B i C, wybierając jedno z poniższych określeń (1–3): 1. nadmierna, A. ..........
2. minimalna, B. ..........
3. optymalna C. ..........
b) Opisz, jak wpływa zawartość składników mineralnych w podłożu na intensywność wzrostu roślin. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 19. (1 pkt) Auksyny wpływają na wzrost całej rośliny. Wzrost poszczególnych jej organów zachodzi pod wpływem rożnych stężeń auksyn. Na schemacie przedstawiono reakcje wzrostowe różnych organów roślinnych na wzrastające stężenie auksyny.
Określ, jak na wzrost korzeni, pąków bocznych i łodygi wpływa przekroczenie stężenia auksyny o wartości 10–7. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (1 pkt) Mózg ssaków okresu kredowego charakteryzują bardzo duże płaty węchowe, duże (w porównaniu z ich gadzimi przodkami) półkule mózgowe, odsłonięte od strony grzbietowej śródmózgowie oraz krótki, szeroki móżdżek. Mózg współczesnego oposa ma podobną budowę, ale u większości współczesnych ssaków śródmózgowie nie jest odsłonięte. Wyjaśnij, dlaczego patrząc na mózg współczesnego ssaka od strony grzbietowej, zwykle nie widzimy śródmózgowia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) a) Podaj jedno kryterium, które pozwala zaliczyć do owodniowców.
pewne grupy kręgowców
....................................................................................................................................................... b) Podaj przykłady dwóch gromad kręgowców należących do owodniowców. 1. .............................................................
2. .............................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 22. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono trzy modele łuków odruchowych (I, II i III) występujących także u człowieka.
Na podstawie analizy rysunków; a) zaznacz poniżej, który rodzaj receptorów, spośród wymienionych na rysunkach, dostarcza informacji o stanie mięśni poprzecznie prążkowanych (skurcz, rozciąganie bierne, napięcie) i stawów, umożliwiając np. zachowanie odpowiedniej pozycji ciała. A. proprioreceptory
B. eksteroreceptory
C. interoreceptory
b) zaznacz model (I, II lub III), na którym przedstawiono łuk odruchowy autonomiczny.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 23. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono wpływ leptyny na ośrodki sytości i głodu w podwzgórzu.
NPY – neuropeptyd wytwarzany w podwzgórzu + pobudzanie – hamowanie Wyjaśnij zależność między wydzielaniem leptyny, działaniem ośrodków głodu i sytości, a przyjmowaniem pokarmu przez człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt) Na wykresach (A – C) przedstawiono krzywe dysocjacji hemoglobiny.
Ciśnienie parcjalne tlenu (mm Hg Po2)
Podaj, która z przedstawionych krzywych (A, B czy C) obrazuje wysycenie hemoglobiny tlenem w warunkach panujących we krwi przepływającej przez naczynia włosowate w wentylowanych pęcherzykach płucnych człowieka. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 25. (1 pkt) Uzupełnij poniższe zdanie, wpisując w puste miejsca oznaczenia literowe dwóch określeń, wybranych spośród zamieszczonych poniżej (A – D). A. komórki NK (natural killer)
B. przeciwciała
C. limfocyty T
D. makrofagi
Do elementów mechanizmu swoistej odporności organizmu należą ........... i ...........
Zadanie 26. (2 pkt) Cechy warunkowane przez geny znajdujące się w chromosomie X nazywamy cechami sprzężonymi z płcią. Chorobą genetyczną sprzężoną z płcią jest hemofilia objawiająca się zaburzeniami krzepnięcia krwi. Spowodowana jest mutacją w genie znajdującym się w chromosomie X. Zmutowany allel (h) jest recesywny w stosunku do prawidłowego (H). Na hemofilię chorują wyłącznie mężczyźni, heterozygotyczne kobiety są nosicielkami genu (h) i nie wykazują objawów choroby. Zapisz odpowiednią krzyżówkę genetyczną i na jej podstawie określ, jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia hemofilii w potomstwie matki nosicielki genu (h) i zdrowego ojca. a) Genotypy rodziców: Krzyżówka genetyczna:
matka ....................,
ojciec ....................
b) Prawdopodobieństwo wystąpienia hemofilii w potomstwie: ..................................................
Zadanie 27. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono zależność częstości występowania ciąż mnogich od wieku matki.
Odczytaj z wykresu i podaj w procentach monozygotycznych u matek w wieku 40 lat.
częstość
występowania
bliźniąt
...........................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 28. (2 pkt) Genom typowego retrowirusa zbudowany jest z jednoniciowego RNA. W cyklu życiowym takiego wirusa nić jego RNA wnika do wnętrza komórki gospodarza wraz z enzymem odwrotną transkryptazą. Odwrotna transkryptaza syntetyzuje, używając jako matrycy RNA wirusa, nić DNA (powstaje DNA / RNA). Następnie nić RNA zostaje usunięta, a odwrotna transkryptaza syntetyzuje nić komplementarną do DNA. Tworzy się dwuniciowe DNA, które ulega integracji z genomem gospodarza. Na podstawie zamieszczonego tekstu przedstaw w postaci uproszczonego schematu opisaną część cyklu życiowego retrowirusa. Na schemacie wyraźnie zaznacz miejsca działania odwrotnej transkryptazy. Nić RNA wirusa →
Zadanie 29. (2 pkt) Barwa skóry u człowieka zależy od trzech par alleli: Aa, Bb, Cc. Allele oznaczone dużymi literami warunkują ciemną barwę skóry (●), a oznaczone małymi literami – barwę jasną (○). Na diagramie przedstawiono częstość występowania cechy zabarwienia skóry w pokoleniu potomnym (F1) dwojga rodziców (P) o średnio ciemnej skórze.
Na podstawie diagramu a) sformułuj zależność barwy skóry człowieka od jego genotypu ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) zapisz genotypy obojga rodziców (P) tego pokolenia, którego fenotypy przedstawia diagram. .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
16
Zadanie 30. (2 pkt) Bakterie, do których wprowadzono ludzkie geny (bakterie transformowane), są wykorzystywane do wytwarzania ludzkich białek lub peptydów o znaczeniu terapeutycznym oraz do wytwarzania białkowych antygenów. Peptydami terapeutycznymi wytwarzanymi przez transformowane bakterie są m.in. insulina i erytropoetyna. a) Podaj po jednym przykładzie chorób, w leczeniu których mogą być wykorzystywane wymienione peptydy terapeutyczne. insulina ................................................,
erytropoetyna ................................................
b) Określ, jak można praktycznie wykorzystać białkowe antygeny wytwarzane przez transformowane bakterie, np. w przypadku chorób infekcyjnych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 31. (1 pkt) Najstarsze ssaki wyodrębniły się z gadów ssakokształtnych – cynodontów około 225 mln lat temu. Przez pierwsze 160 mln lat swojej historii większość ssaków była mała (wielkość myszy lub szczura), tylko nieliczne osiągały rozmiary lisa. Żyjąc w cieniu dinozaurów, ssaki prowadziły nocny tryb życia. Kiedy 65 mln lat temu dinozaury wymarły, u części ssaków zaczęły się pojawiać przystosowania do nowych warunków życia w postaci powiększania rozmiarów ciała i możliwości życia w świetle dnia. Wyjaśnij, czy może istnieć związek między wymarciem dinozaurów a rozwojem ewolucyjnym ssaków. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 32. (2 pkt) Na wykresach A i B przedstawiono krzywe wzrostu liczebności dwóch różnych populacji.
Na podstawie obu wykresów a) określ, jaka może być przyczyna zhamowania wzrostu liczebności populacji przedstawionej na wykresie B ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) podaj, który z wykresów (A czy B) może przedstawiać pierwsze etapy masowego pojawiania się szkodnika w uprawie monokulturowej. ....................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 33. (2 pkt) Wskaźnik zagęszczenia populacji to liczba osobników populacji przypadająca na jednostkę powierzchni lub objętości środowiska. Wyjaśnij, jak na rozrodczość danej populacji może wpłynąć a) małe zagęszczenie populacji. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) przegęszczenie populacji. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 34. (2 pkt) Na schematach przedstawiono tzw. „efekt wąskiego gardła” (I) i tzw. „efekt założyciela” (II), czyli powstawanie nowych populacji z niewielkiej liczby osobników. II
I
A – populacja wyjściowa,
A’ – populacja nowa
a) Wybierz spośród określeń A–C to, które prawidłowo charakteryzuje różnorodność genetyczną populacji A’ w stosunku do populacji A w obu przypadkach (I i II). A. większa,
B. mniejsza,
C. taka sama.
b) Podaj przykład konsekwencji, jaką może mieć dla osobników populacji A’ zjawisko zaznaczone przez Ciebie w odpowiedzi do polecenia a). ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
18
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 35. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono dwa blisko spokrewnione gatunki zięb Darwina Geospiza fuliginosa (I) i Geospiza fortis (II) o podobnych wymaganiach pokarmowych, ale różniące się od siebie m.in. grubością dzioba. Na diagramach przedstawiono udział procentowy osobników o różnej grubości dzioba w populacjach tych ptaków: A – żyjących na tym samym terenie, B – żyjących osobno.
a) Na podstawie diagramów podaj, jakie wartości grubości dziobów dominują w każdej z populacji, gdy żyją one na tym samym terenie (A) I ........................................, II ........................................ oraz jaka grubość dzioba dominuje w każdej z populacji, gdy żyją one osobno (B). I ........................................, II ........................................ b) Sformułuj wniosek o ewolucji grubości dziobów u współistniejących gatunków zięb. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 36. (2 pkt) Wśród zamieszczonych poniżej stwierdzeń (A – D) zaznacz dwa, które są prawdziwe. A. W DNA organizmów blisko spokrewnionych oraz w DNA organizmów daleko spokrewnionych występuje podobna liczba identycznych sekwencji nukleotydów. B. Narządy homologiczne mają wspólne pochodzenie i wykazują podstawowe podobieństwo strukturalne, mimo że pełnią różne funkcje. C. Narządy analogiczne pełnią podobne funkcje, ale nie mają wspólnego pochodzenia i nie wykazują podobieństwa pod względem budowy. D. Narządy szczątkowe to pozostałości narządów, które u przodków były słabo rozwinięte i nie spełniały żadnych funkcji.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
19
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 1
Miejsce na naklejk´ z kodem
ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM BIOLOGIA LISTOPAD ROK 2009
POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdajàcego 1. Sprawdê, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1–30). Ewentualny brak zg∏oÊ przewodniczàcemu zespo∏u nadzorujàcego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy ka˝dym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. U˝ywaj d∏ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u˝ywaj korektora, a b∏´dne zapisy wyraênie przekreÊl. 5. Pami´taj, ˝e zapisy w brudnopisie nie podlegajà ocenie. 6. Podczas egzaminu mo˝esz korzystaç z linijki. ˚yczymy powodzenia! Za rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo˝na otrzymaç ∏àcznie 60 punktów.
Wpisuje zdajàcy przed rozpocz´ciem pracy
PESEL ZDAJÑCEGO
KOD ZDAJÑCEGO
Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON. Kopiowanie w ca∏oÊci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadaƒ przez dyrektorów szkó∏ bioràcych udzia∏ w programie Próbna Matura z OPERONEM.
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 2
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 1. (2 pkt) U owadów w stadium metamorfozy du˝a masa komórkowa musi ulec degradacji z zachowaniem tylko tej cz´Êci komórek, które tworzà tak zwane p∏ytki imaginalne przeznaczone do dalszego ró˝nicowania si´. Podaj nazw´ organelli komórkowej, uczestniczàcej w opisanym procesie. ................................................................................................................................................ WyjaÊnij, jakà rol´ odgrywajà te organella w przebiegu metamorfozy owadów. ................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono wyniki doÊwiadczenia przeprowadzonego na komórkach mi´kiszu asymilacyjnego. Sformu∏uj problem badawczy do tego doÊwiadczenia na podstawie przedstawionych wyników.
A
Êwiat∏o
B
Êwiat∏o
................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc etap podzia∏u komórkowego (mitozy lub mejozy), dla którego jest charakterystyczny opisany proces podzia∏owy. Proces podzia∏owy
Etap podzia∏u komórkowego
Formujà si´ dwa jàdra potomne i nast´puje cytokineza. Chromosomy homologiczne w´drujà do przeciwleg∏ych biegunów. Chromosomy homologiczne tworzà biwalenty. W p∏aszczyênie równikowej uk∏adajà si´ tetrady chromatyd.
Zadanie 4. (2 pkt) Pierwiastki wyst´pujàce w ˝ywych organizmach zaklasyfikowano do trzech umownych grup. Podaj kryterium, wed∏ug którego dokonano klasyfikacji pierwiastków. ................................................................................................................................................ OkreÊl grup´ pierwiastków, do której nale˝à pierwiastki biogenne. ................................................................................................................................................
2
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 3
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 5. (2 pkt) W tabeli zestawiono przyk∏adowe dane dotyczàce zawartoÊci wody w wybranych organizmach i cz´Êciach organizmu. ZawartoÊç ca∏kowita w % RoÊliny
Zwierz´ta
kaktusy
99
meduza
96
glony
98
zarodek myszy
87
50–60
doros∏e myszy
71
oko
95
koÊci
20
drzewa mi´siste cz´Êci niektórych owoców, m∏ode liÊcie nasiona
95 10–14
szkliwo z´bów
0,2
èród∏o: P. Hoser, Fizjologia organizmów z elementami anatomii cz∏owieka, Warszawa 1996, s. 91
Na podstawie analizy danych zawartych w tabeli narysuj wykres s∏upkowy ukazujàcy zale˝noÊç iloÊci wody w organizmie zwierz´cym od stadium rozwojowego, w którym si´ on znajduje.
Zadanie 6. (1 pkt) Uzasadnij, podajàc jeden argument, s∏usznoÊç stwierdzenia: „ATP ∏àczy dwa typy reakcji metabolicznych”. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
3
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 4
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 7. (2 pkt) Krótkie, jednorazowe podra˝nienie nerwu wywo∏uje pojedynczy skurcz mi´Ênia. Wyró˝nia si´ dwa rodzaje pojedynczych skurczów mi´Êni szkieletowych: izotoniczne i izometryczne. Na schematach przedstawiono pojedynczy skurcz mi´Ênia szkieletowego. A [mV]
B
bodziec
[mV]
0
bodziec
0
potencja∏ elektryczny
-90 [cm] 8
potencja∏ elektryczny
-90 [cm] 8
d∏ugoÊç mi´Ênia
9 10
d∏ugoÊç mi´Ênia
9 10
[kg] 4
[kg] 4 napi´cie mi´Ênia
2
napi´cie mi´Ênia
2 1
1 0
10
20
30
40
50
60
70 [ms]
0
10
20
30
40
50
60
70 [ms]
Przeanalizuj schematy A i B, a nast´pnie podaj, który z nich ilustruje skurcz izotoniczny, a który – izometryczny. Podaj jednà cech´, na podstawie której mo˝na dokonaç rozpoznania. A – ......................................................................................................................................... B – ......................................................................................................................................... ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) PodkreÊl dwa zdania, które zawierajà prawdziwe informacje dotyczàce procesów zachodzàcych na wewn´trznych b∏onach mitochondrialnych. A. Ogniwa ∏aƒcucha oddechowego sà uszeregowane wed∏ug malejàcych potencja∏ów oksydoredukcyjnych. B. Oksydaza cytochromowa przenosi elektrony na tlen czàsteczkowy. C. Energia elektronów przep∏ywajàcych przez system przenoÊników jest w sposób poÊredni magazynowana w wysokoenergetycznych wiàzaniach fosforanowych ATP. D. Ostatecznym akceptorem elektronów i protonów jest czàsteczka wody. E. W ˝ywej komórce przenoszenie protonów i elektronów jest procesem jednoetapowym.
4
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 5
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 9. (2 pkt) Schemat ilustruje zasadnicze przemiany biochemiczne zachodzàce w ˝ywych organizmach. glukoza
glukoza
1
ATP ADP
KONDENSACJA
2
np. glikogen albo skrobia np. seryna
A
ACJ
IN EAM
D
CO2
kwasy t∏uszczowe
pirogronian H2O
ADP
β
ATP kwasy t∏uszczowe
H+ +e
acetylo-Co A
cholesterol
H+ CO2
3
CJA
DA
SY -OK
O2
4
ATP
e
ADP H2O
Uzupe∏nij tabel´, opisujàc procesy zaznaczone na schemacie cyframi 1– 4. Numer
Nazwa procesu
Lokalizacja w komórce
1 2 3 4
Zadanie 10. (3 pkt) Bioràc pod uwag´ sposób wiàzania dwutlenku w´gla przez roÊliny, mo˝emy wyró˝niç roÊliny typu C3 i C4. Skonstruuj tabel´, w której porównasz cechy charakterystyczne dla fotosyntezy roÊlin typu C3 i C4. Uwzgl´dnij: liczb´ akceptorów CO2, pierwotny akceptor CO2, pierwotny produkt fazy ciemnej fotosyntezy.
5
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 6
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 11. (2 pkt)
nat´˝enie fotosyntezy
Nat´˝enie niektórych procesów fizjologicznych zale˝y od czynników zewn´trznych. Ka˝dy taki czynnik, jeÊli jego niedostatek (lub nadmiar) spowalnia przebieg reakcji, jest czynnikiem ograniczajàcym.
nadmiar CO2; 35°C
on aÊ
wi
at∏
em
faza ograniczona ciemnoÊcià
nadmiar CO2; 20°C
fa
za
og ra
ni cz
faza ograniczona ciemnoÊcià
faza ograniczona ciemnoÊcià
500
1000
1500
za ma∏o CO2 (0,01%); 20°C
2000 2500 intensywnoÊç Êwiat∏a èród∏o: J.W. Kimball, Biologia, Warszawa 1979, s. 193
Wykorzystujàc informacje zamieszczone na wykresie, wska˝ jeden z czynników ograniczajàcych przy zwi´kszonej intensywnoÊci Êwiat∏a i wyjaÊnij, dlaczego intensywnoÊç fotosyntezy u drzew szpilkowych jest ni˝sza zimà. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Przyporzàdkuj ka˝demu z poziomów regulacji metabolizmu (kolumna I) po jednym odpowiadajàcym mu przyk∏adzie (kolumna II). I
II
1. regulacja hormonalna
A. indukcja i represja genów
2. obróbka potranskrypcyjna
B. usuwanie odcinków sygna∏owych zas∏aniajàcych centrum aktywne
3. transkrypcja
C. sk∏adanie eksonów
4. obróbka posttranslacyjna
D. wp∏yw sterydów na transkrypcj´ pewnych odcinków DNA E. wp∏yw na szybkoÊç odczytywania informacji
1
6
2
3
4
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 7
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 13. (2 pkt) Schemat ilustruje wyniki doÊwiadczenia, w którym dwie odmiany kukurydzy: normalnà i kar∏owatà, poddano dzia∏aniu giberelin.
giberelina
odmiana normalna
odmiana kar∏owata
–
–
+
+
èród∏o: W. Czerwiƒski, Fizjologia roÊlin, Warszawa 1976, s. 441
Sformu∏uj dwa wnioski dotyczàce wp∏ywu giberelin na normalnà oraz na kar∏owatà odmian´ kukurydzy. 1. ............................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 14. (2 pkt) Wymieƒ dwie cechy potencja∏u czynnoÊciowego w pobudliwej komórce nerwowej. 1. ............................................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................................
Zadanie 15. (3 pkt) Serce zaopatrzone jest w system w∏asnych naczyƒ tworzàcych na powierzchni i w g∏´bi serca uk∏ad naczyniowy. Podaj nazw´ w∏asnego systemu naczyƒ krwionoÊnych serca. ................................................................................................................................................ Wymieƒ dwie ró˝ne funkcje pe∏nione przez te naczynia na rzecz serca. 1. ............................................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................................
7
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 8
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 16. (3 pkt) Trzustka wydziela sok trzustkowy zarówno pod wp∏ywem impulsów nerwowych, jak i czynników hormonalnych.
˝o∏àdek pok
wàtroba
m ar
trzustka
+ +
+ jelito cienkie
Podaj nazwy dwóch hormonów tkankowych bioràcych udzia∏ w kontroli wydzielania soku trzustkowego. Napisz jednà funkcj´, jakà pe∏nià te hormony w regulacji wydzielania soku trzustkowego. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ OkreÊl miejsce w organizmie cz∏owieka, gdzie hormony te sà wydzielane. ................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) PleÊniak bia∏y tworzy cz´sto bia∏e naloty pleÊni na produktach ˝ywnoÊciowych. Jego silnie rozga∏´zione haploidalne strz´pki nie majà przegród. Cz´Êç z nich przerasta pod∏o˝e, a cz´Êç wyrasta w gór´. Podaj nazwy struktur A–D zaznaczonych na rysunku przedstawiajàcym pleÊniaka bia∏ego.
C
D
A – ..................................................................... B – ..................................................................... C – ..................................................................... D – .....................................................................
A
8
B
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 9
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 18. (2 pkt) Na uproszczonym schemacie przedstawiono wzajemne oddzia∏ywanie zewn´trznych i wewn´trznych bodêców wyzwalajàcych godowe zachowania si´ u królika.
bodêce wzrokowe d∏ugoÊç dnia
nerwy wzrokowe
widok partnera p∏ciowego
podwzgórze
obyczaje godowe hormony p∏ciowe (androgeny u estrogeny u )
p∏at przedni przysadki
gruczo∏y p∏ciowe gonadotropiny (FSH, LH) èród∏o: J.W. Kimball, Biologia, Warszawa 1979, s. 492
Odczytaj ze schematu, jakà rol´ w wyzwoleniu instynktu godowego odgrywajà podwzgórze i przedni p∏at przysadki mózgowej. rola podwzgórza ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ rola przedniego p∏ata przysadki mózgowej ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) U ssaków silnym modyfikacjom ulegajà koƒcowe odcinki koƒczyn, przede wszystkim d∏onie i stopy, które ró˝nià si´ mi´dzy innymi sposobem przylegania do pod∏o˝a i stopniem rozwoju elementów kostnych. Schematy przedstawiajà sposoby ustawienia stopy wzgl´dem pod∏o˝a. A
B
C
D
Podaj nazw´ grupy, do której nale˝y cz∏owiek i liter´, którà oznaczono schemat tej grupy. Swojà odpowiedê uzasadnij jednym argumentem. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
9
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 10
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 20. (2 pkt) U wi´kszoÊci du˝ych zwierzàt wodnych wymiana gazowa wymaga obecnoÊci wyspecjalizowanych narzàdów. Schematy ukazujà drog´ tlenu pobranego wraz z wodà przez dwa osobniki skrzelodyszne: ryb´ i ma∏˝a. ryba
ma∏˝
èród∏o: J. Kimball, Biologia, Warszawa 1979, s. 204
Korzystajàc ze schematów, napisz, co wymusza przep∏yw wody przez skrzela u ryby, a co – u ma∏˝a. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono zarodek roÊliny nasiennej. Na podstawie analizy rysunku okreÊl klas´ roÊlin, do której nale˝y ten zarodek. Swojà odpowiedê uzasadnij jednym argumentem. ................................................................................................... ................................................................................................... ...................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) SpoÊród podanych zdaƒ zaznacz dwa, które prawid∏owo charakteryzujà zjawisko przedstawione na ilustracji.
A. Ewolucji podlegajà blisko spokrewnione ze sobà gatunki. B. Powstajà liczne formy przystosowawcze, organizmów spokrewnionych ze sobà, mogàcych ˝yç w ró˝nych niszach ekologicznych. C. W wyniku koewolucji ró˝ne gatunki upodabniajà si´ do siebie. D. W wyniku ewolucji równoleg∏ej powstajà analogie dotyczàce zarówno organów jak i ca∏oÊci organizmów. E. Dochodzi do wykszta∏cenia ogólnego zewn´trznego podobieƒstwa nieuwarunkowanego wspólnotà ich pochodzenia.
10
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 11
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 23. (1 pkt) Po zasiedleniu làdu roÊliny zmieni∏y tendencje rozwojowe. zygota
s p o r g a o m e t f i o f t i t
Skr´tnica
Mech p∏onnik
(2 n) (n )
Narecznica samcza
Sosna
Lipa
Wykorzystujàc schemat, okreÊl ogólnà tendencj´ zmian w cyklu rozwojowym roÊlin. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt) Schemat ilustruje przebieg mutacji chromosomowej prowadzàcej do powstania przewlek∏ej bia∏aczki szpikowej. Na podstawie analizy schematu nazwij mutacj´ wywo∏ujàcà te chorob´ i wyjaÊnij mechanizm jej powstawania.
gen b
gen a
................................................. .................................................
chromosom 9 chromosom 22
.................................................
gen fuzyjny chromosom Filadelfia
chromosom 9 z fragmentem chromosomu 22
................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
11
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 12
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 25. (3 pkt) U kur obserwuje si´ wyst´powanie allelu recesywnego odpowiadajàcego za upoÊledzone upierzenie, tak zwanà szurpatoÊç. Zmutowany allel powoduje wytwarzanie bia∏ka, które uniemo˝liwia w∏aÊciwy rozwój piór. Efektem s∏abych w∏aÊciwoÊci izolacyjnych szurpatych piór jest zwi´kszona utrata ciep∏a. Wskutek niej nast´puje obni˝enie temperatury cia∏a oraz zmniejszona zdolnoÊç adaptacji do zmian temperatury otoczenia. Wszystko to przyspiesza przemian´ materii, co prowadzi do powi´kszenia rozmiarów serca i cz´stoÊci jego skurczów, a w dalszej kolejnoÊci – do zwi´kszenia obj´toÊci krwi, a nast´pnie do zmian w jej sk∏adzie i powi´kszenia Êledziony. Wzmo˝ona przemiana materii powoduje równie˝ zmiany w nadnerczach i tarczycy, co w konsekwencji jest przyczynà niedorozwoju gonad i obni˝onej p∏odnoÊci. Na podstawie tekstu przedstaw za pomocà schematu skutki wyst´powania u kur genu szurpatoÊci.
Zadanie 26. (2 pkt) Fenyloketonuria jest rzadko wyst´pujàcà chorobà metabolicznà. Najcz´Êciej wywo∏uje jà niedobór enzymu E1 – hydroksylazy fenyloalaninowej wytwarzanej w wàtrobie. bia∏ko pokarmowe
fenyloalanina
E1
tyrozyna
melanina inne metabolity
kwas fenylopirigronowy Wska˝ substancj´, która powinna byç usuni´ta z diety chorego na fenyloketonuri´. Nast´pnie opisz zwiàzek mi´dzy brakiem enzymu E1 a wyst´powaniem albinizmu u ludzi. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
12
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 13
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 27. (2 pkt) U muszki owocowej geny odpowiedzialne za wykszta∏cenie skrzyde∏ i barw´ cia∏a sà zlokalizowane w tym samym chromosomie. Dominujàca jest bràzowa barwa cia∏a (B) oraz normalna d∏ugoÊç skrzyde∏ (V). Wiedzàc, ˝e cechà recesywnà sà szczàtkowe skrzyd∏a (v) oraz czarna barwa cia∏a (b), zaproponuj zapis krzy˝ówki genetycznej, która pozwoli sprawdziç procentowà cz´stotliwoÊç zajÊcia w mejozie crossing-over mi´dzy tymi genami. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Ka˝dy gatunek ma w∏asnà strategi´ ˝yciowà zwiàzanà ze sposobem gospodarowania energià. Skonstruuj tabel´, w której porównasz strategie ˝yciowe typu „r” i typu „K”. Uwzgl´dnij nast´pujàce cechy: stabilnoÊç Êrodowiska, liczb´ potomstwa, opiek´ nad potomstwem.
Zadanie 29. (1 pkt) Stosujàc ró˝ne zabiegi hodowlane i gospodarcze, cz∏owiekowi uda∏o si´ zwi´kszyç produktywnoÊç ma∏o wydajnych biocenoz. PodkreÊl punkt zawierajàcy sposób na zwi´kszenie produktywnoÊci sztucznych biocenoz. A. uprawa roÊlin odpornych na dzia∏anie szkodników B. intensyfikacja wypasu byd∏a C. wylesianie D. prowadzenie orki równolegle do spadku terenu
13
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 14
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Zadanie 30. (2 pkt) Fitoremediacja polega na wykorzystywaniu roÊlin do usuwania zanieczyszczeƒ z wody i gleby oraz do rekultywacji terenów pokopalnianych. Techniki in˝ynierii genetycznej pozwalajà na przenoszenie do licznie wyst´pujàcych roÊlin genów odpowiedzialnych u bakterii za akumulacj´ zwiàzków toksycznych. Zastosowanie fitoremediacji na du˝à skal´ mo˝e jednak powodowaç zagro˝enia. Oceƒ, jak roÊliny zmodyfikowane genetycznie wykorzystywane w fitoremediacji zbiorników mogà wp∏ynàç na sieç troficznà w ekosystemie wodnym. Odpowiedê uzasadnij. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Zaproponuj genetykom jedno dzia∏anie, które twoim zdaniem powinno rozwiaç obawy ekologów o zastosowanie GMO w oczyszczaniu wód. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................
14
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 15
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)
15
LBD10-MP-ark-ZR-1_Nred4 10/27/09 8:25 AM Page 16
Pobrano ze strony http://biologhelp.com ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU!
Miejsce na naklejkę MBI-R1_1P-091
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
STYCZEŃ ROK 2009
POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 20 stron (zadania 1 – 39). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki.
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Poniższy rysunek wykorzystaj do rozwiązania zadań: 1. i 2. Na rysunku przedstawiono schemat budowy błony komórki eukariotycznej na poziomie molekularnym (zgodny z modelem Singera i Nicolsona).
przestrzeń zewnętrzna komórki
wnętrze komórki Zadanie 1. (2 pkt) Na podstawie rysunku: a) podaj cechę budowy różniącą zewnętrzną powierzchnię błony komórkowej od powierzchni wewnętrznej tej błony, b) przedstaw jeden ze sposobów rozmieszczenia białek względem podwójnej warstwy lipidów. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Wśród sformułowań od A do D zaznacz to, które nieprawidłowo określa rolę łańcuchów oligosacharydowych obecnych w błonie komórkowej. A. B. C. D.
Odgrywają istotną rolę podczas rozpoznawania komórek przez układ odpornościowy. Chronią błonę komórkową przed urazami mechanicznymi. Stanowią materiał zapasowy i energetyczny komórki. Chronią błonę komórkową przed uszkodzeniami chemicznymi.
3
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 3. (2 pkt) W błonach komórek występują wyspecjalizowane struktury białkowe, zwane kanałami jonowymi, umożliwiające transport jonów przez błonę. O selektywności kanału decyduje jego skład białkowy i charakter reszt aminokwasowych skierowanych do wnętrza kanału jonowego. Jeżeli przeważają reszty naładowane dodatnio, kanał przepuszcza aniony, jeżeli naładowane ujemnie – przepuszcza kationy. Wykresem zilustrowano (u jednego z gatunków roślin okrytonasiennych) zależność przyrostu świeżej masy od stężenia jonów potasu w pożywkach, na których hodowano tkanki osobników dzikich i zmutowanych. Osobniki zmutowane nie posiadają w plazmolemie wyspecjalizowanych struktur białkowych (białek kanałowych) ułatwiających transport jonów potasu (K+) przez błonę.
Na podstawie powyższych informacji: a) podaj wartość stężenia jonów
potasu,
przy
której
największe
znaczenie
w transporcie tych jonów ma obecność białek kanałowych: ..........................................., b) określ, czy reszty aminokwasowe skierowane do wnętrza kanału jonowego dla jonów potasu są naładowane dodatnio, czy ujemnie: ...................................................................
Zadanie 4. (1 pkt) W błonach komórek oprócz białek kanałowych występują białka zwane przenośnikami. Białka te transportują przez błonę różne substancje w sposób aktywny lub bierny. Podaj cechę różniącą transport aktywny od biernego. ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
4
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 5. (2 pkt) Poniżej zamieszczono schematyczny rysunek komórek ulegających podziałom wraz z uczniowskim opisem (zdania od 1 do 6).
1. Rysunki ilustrują różne fazy podziałów komórek. 2. Moim zdaniem nie można określić, czy są to podziały komórek roślinnych, czy zwierzęcych. 3. Tylko pojedyncze komórki są w stadium metafazy i anafazy. 4. Wszystkie komórki mają kształt wielokątów. 5. Wydaje mi się, że jest jednakowe tempo podziałów komórek. 6. Wielkość komórek jest zróżnicowana.
Spośród zdań od 1 do 6 wybierz i podaj numery tylko tych, które a) zawierają fakty dotyczące przebiegu podziałów komórkowych: .................................... b) zawierają opinie ucznia o tych podziałach: ...........................................
Zadanie 6. (2 pkt) Liczba i rozmieszczenie mitochondriów w komórkach nie są przypadkowe. W komórkach nabłonka gruczołowego mitochondria układają się na linii przemieszczania się wydzieliny z komórki do jej otoczenia. We włóknach mięśniowych mitochondria leżą w bliskim sąsiedztwie włókienek kurczliwych. W plemnikach mitochondria otaczają ściśle podstawę wici, która jest organellum ruchu tej komórki. Na podstawie powyższych informacji sformułuj prawidłowość dotyczącą sposobu rozmieszczenia mitochondriów w komórce. Wyjaśnij związek rozmieszczenia mitochondriów z ich funkcją. Prawidłowość: .............................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... Wyjaśnienie: ................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 7. (2 pkt) W komórkach autotroficznych siła asymilacyjna, powstająca w fazie fotosyntezy zależnej od światła (jasnej), umożliwia zachodzenie fazy niezależnej od światła (ciemnej, cyklu Calvina). Nie wszystkie poniższe sformułowania w sposób poprawny opisują powstawanie ATP i NADPH oraz ich znaczenie dla przebiegu fotosyntezy. Wśród sformułowań od A do E zaznacz dwa, które są prawdziwe. A. ATP jest produktem fazy fotosyntezy zależnej od światła, a NADPH – fazy niezależnej od światła. B. Jednym z warunków syntezy ATP jest transport elektronów przez łańcuch przenośników zlokalizowany w chloroplastach. C. Synteza NADPH, w zależności od rodzaju fosforylacji, jest sprzężona lub nie jest sprzężona z fotolizą wody. D. NADPH i ATP są niezbędne do przekształcenia kwasu fosfoglicerynowego do aldehydu fosfoglicerynowego. E. Odtwarzanie pierwotnego akceptora dwutlenku węgla z aldehydu fosfoglicerynowego wymaga udziału NADPH.
Zadanie 8. (1 pkt) Enzymy mają zdolność obniżania energii aktywacji przez co ułatwiają zainicjowanie reakcji. Szybkość reakcji enzymatycznej (przy stałym stężeniu enzymu, pH i temperaturze) zależy od stężenia substratu. Stała Michaelisa (KM) to takie stężenie substratu, przy którym reakcja osiąga połowę szybkości maksymalnej – Vmax – w warunkach optymalnych. Poniższy wykres ilustruje zależność między szybkością reakcji a stężeniem substratu.
Na podstawie danych z wykresu podaj wartość KM : ......................
6
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 9. (1 pkt) Celem badań było określenie takich warunków hodowli, które pozwoliłyby na wyizolowanie (do dalszych badań) określonych gatunków bakterii z mieszaniny kilku gatunków. W tabeli przedstawiono tolerancję tych bakterii na pH podłoża. Wartości pH podłoża
Gatunek minimum
optimum
maksimum
Dwoinka zapalenia płuc
6,5
7,8
8,3
Przecinkowiec cholery
5,6
6,2 – 8,0
9,6
Prątek gruźlicy
4,5
7,3 – 7,9
8,6
Pałeczka okrężnicy
4,4
6,0 – 7,0
9,0
Na podstawie analizy powyższych danych z tabeli, podaj przedział wartości pH podłoża, na którym teoretycznie powinny rozwinąć się wyłącznie przecinkowce cholery. Wartość pH podłoża: od powyżej ............ do ..............
Zadanie 10. (2 pkt) Na rysunku A przedstawiono budowę skórki korzenia, na rysunku B – skórki liścia.
Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli nazwy i role (w gospodarce wodnej roślin) struktur wskazanych strzałkami na rysunkach A i B. Rys.
Skórka
A.
Korzenia
B.
Liścia
Nazwa struktury
Rola w gospodarce wodnej roślin
7
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 11. (2 pkt) Hormony odgrywają ważną rolę w rozwoju roślin. Żeby się o tym przekonać wykonano następujące doświadczenie: kilka pędów (tej samej długości) tego samego gatunku rośliny umieszczono w pojemnikach z wodnym roztworem auksyn. W każdym z pojemników po kilkunastu dniach trwania doświadczenia uzyskano wyniki, takie jak przedstawiono na schematycznym rysunku B. Miejsce na rysunek
początek doświadczenia
wynik doświadczenia
próba kontrolna
a) Przedstaw (w formie rysunku albo opisu) propozycję próby kontrolnej do tego doświadczenia. ................................................................................................................................................. b) Podaj cel wprowadzania próby kontrolnej do zestawu doświadczalnego. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przebieg doświadczenia, w którym pędy trzykrotki umieszczono w trzech różnych położeniach.
początek doświadczenia
wynik doświadczenia
a) Sformułuj problem badawczy do tego doświadczenia. b) Zapisz wniosek wynikający z tego doświadczenia. a) Problem badawczy: ................................................................................................................ ................................................................................................................................................. b) Wniosek: ................................................................................................................................ .................................................................................................................................................
8
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 13. (2 pkt) Na rozwój roślin mają wpływ różne czynniki środowiska zewnętrznego. Na rysunku przedstawiono efekt miejscowego oziębiania (kilka dni w temperaturze od 0° do 10°C) pączków lilaka (krzew ozdobny). Pod rysunkiem zamieszczono dwa stwierdzenia: dotyczące interpretacji wyników przeprowadzonego doświadczenia i wnioskowania na podstawie wyników.
I. Stwierdzenie: oziębienie kilku pączków na roślinie stymuluje przerwanie stanu uśpienia wszystkich pozostałych pączków. II. Stwierdzenie: lilak hodowany w warunkach naturalnych w klimacie tropikalnym nie wytworzy kwiatów. Na podstawie analizy tekstu i rysunku oceń słuszność powyższych stwierdzeń, wpisując słowa prawda lub fałsz. Każdą ocenę uzasadnij jednym argumentem. I. stwierdzenie: ............................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... II. stwierdzenie: ............................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Różnorodność roślin nasiennych znajduje swoje odzwierciedlenie również w taksonomii. Wśród schematów od A do D zaznacz ten, który prawidłowo obrazuje relacje między jednostkami systematycznymi roślin oznaczonymi od I do IV (wielkości kół nie odzwierciedlają liczebności gatunków w obrębie grupy).
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Poniższy schemat wykorzystaj do rozwiązania zadań: 15. i 16. Na schemacie przedstawiono regulację objętości wydalanego moczu przy małej ilości spożywanych płynów. ADH jest to hormon antydiuretyczny, który stymuluje resorpcję wody w kanalikach zbiorczych nerki. Mała ilość spożywanych płynów Zmniejszenie objętości krwi i wzrost ciśnienia osmotycznego Receptory w podwzgórzu Hamowanie uwalniania ADH
Uwalnianie ADH
Tylny płat przysadki mózgowej
X ADH Wzrost przepuszczalności ścian kanalików zbiorczych Zwiększone wchłanianie wody Mniejsza objętość moczu
Zadanie 15. (2 pkt) a) Podaj nazwę gruczołu dokrewnego (wydzielania wewnętrznego) uczestniczącego bezpośrednio w regulacji objętości wydalanego moczu. ................................................................................................................................................. b) Podaj nazwę przedstawionego mechanizmu regulacji wydzielania ADH. ...................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Po przeanalizowaniu informacji ze schematu zaznacz wśród sformułowań od A do D to, które poprawnie uzupełni miejsce X w tym schemacie. A. B. C. D.
Zwiększenie objętości krwi i wzrost ciśnienia osmotycznego. Zmniejszenie objętości krwi i wzrost ciśnienia osmotycznego. Zwiększenie objętości krwi i spadek ciśnienia osmotycznego. Zmniejszenie objętości krwi i spadek ciśnienia osmotycznego.
10
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 17. (2 pkt) W komórkach mięśniowych człowieka, w pewnych stanach fizjologicznych odbywa się oddychanie beztlenowe. a) Podaj nazwę końcowego produktu przekształcenia glukozy w komórkach mięśniowych w czasie oddychania beztlenowego. ............................................................. b) Przedstaw sytuację, w której dochodzi do niedotlenienia komórek mięśniowych przy prawidłowo funkcjonującym układzie krwionośnym. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego pełnią określone funkcje. Poniżej każdej nazwie odcinka przewodu pokarmowego przyporządkowano po jednej funkcji. Wśród zamieszczonych niżej zestawów od A do D zaznacz ten, który zawiera poprawnie przyporządkowaną funkcję do nazwy odcinka przewodu pokarmowego. A. B. C. D.
Jama ustna – zapoczątkowanie trawienia cukrów złożonych. Przełyk – wchłanianie prostych składników pokarmowych. Żołądek – wytwarzanie trypsyny. Dwunastnica – produkcja nieaktywnej postaci pepsyny.
Zadanie 19. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono w uproszczeniu działanie lipazy trzustkowej na triglicerydy (I) i powstawanie produktów reakcji trawienia tych tłuszczów (II). I
II
Na podstawie schematu: a) opisz działanie lipazy trzustkowej na triglicerydy, ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
11
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
b) podaj nazwy wszystkich przedstawionych produktów trawienia triglicerydów. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Organizm człowieka w różny sposób walczy z antygenami. Odporność uzyskaną dzięki wprowadzeniu do organizmu chorego gotowych przeciwciał nazywa się odpornością bierną, w odróżnieniu od odporności czynnej, nabytej przez kontakt układu odpornościowego z antygenami. Niszczenie przez przeciwciała konkretnych antygenów, a nie jakichkolwiek ciał obcych, nazywa się odpornością swoistą. Na podstawie powyższych informacji wśród zdań od A do E zaznacz dwa, które są prawdziwe. A. Produkcja przez organizm przeciwciał do walki z określonymi antygenami jest rodzajem odporności swoistej. B. Odporność swoistą organizmowi człowieka zapewnia między innymi skóra, która chroni organizm przed wnikaniem ciał obcych. C. Odporność czynną uzyskuje organizm chorego człowieka, któremu podano surowicę z przeciwciałami. D. Przykładem odporności biernej jest wytwarzanie przez organizm antygenów w odpowiedzi na określone przeciwciała. E. Stosowanie szczepionek, polegające na podaniu osłabionych antygenów, które nie są zdolne do wywołania choroby, prowadzi do nabycia przez organizm odporności czynnej.
Zadanie 21. (2 pkt) W tabeli przedstawiono dane ilustrujące zmiany przepływu krwi w różnych strukturach organizmu człowieka wywołane wysiłkiem fizycznym. Struktury organizmu człowieka
Serce Przewód pokarmowy Mięśnie szkieletowe
Przepływ krwi w dm3/min podczas w spoczynku wysiłku fizycznego
0,25 1,2 0,75
1,75 1,4 28
Wskaźnik wzrostu przepływu krwi
7 1,16 37,3
Na podstawie analizy danych z tabeli sformułuj dwa ogólne wnioski, dotyczące zmian przepływu krwi we wszystkich wymienionych strukturach organizmu człowieka podczas wysiłku fizycznego. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
12
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 22. (2 pkt) Mimo że czynniki środowiska wodnego zasadniczo różnią się od czynników środowiska lądowego, to skutki ich oddziaływania mogą być podobne. Na przykład odwodnienie organizmu może grozić zarówno zwierzętom lądowym żyjącym w środowisku suchym, jak i zwierzętom żyjącym w morzu. Podaj czynnik środowiskowy, który sprawia, że ryby morskie (kostnoszkieletowe) w warunkach naturalnych są narażone na utratę wody z organizmu i wyjaśnij dlaczego tak się dzieje. Czynnik: ....................................................................................................................................... Wyjaśnienie: ................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt) W budowie zwierząt występują adaptacje do określonych czynników środowiska. Na przykład podobną cechą adaptacyjną ryb i ptaków jest opływowy kształt ciała. Wyjaśnij, z czego wynika podobieństwo kształtu ciała tych zwierząt. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt) Między układami wewnętrznymi w organizmie ssaków istnieją powiązania strukturalne i funkcjonalne. Na poniższym schemacie przedstawiono budowę nefronu.
Na podstawie rysunku podaj nazwy układów wewnętrznych, które w nefronie są powiązane strukturalnie i funkcjonalnie. .......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 25. (2 pkt) Miejscem wymiany gazowej są różne struktury organizmu zwierząt. Na wykresie przedstawiono pobór tlenu przez płuca i skórę w czasie wymiany gazowej pewnego gatunku płaza.
Na podstawie danych z wykresu: a) określ podobieństwo dotyczące poboru tlenu przez płuca i skórę w czasie wymiany gazowej od stycznia do marca u tego gatunku płaza, b) określ różnicę dotyczącą poboru tlenu przez płuca i skórę w czasie wymiany gazowej od czerwca do sierpnia u tego gatunku płaza. a) Podobieństwo: ........................................................................................................................ ................................................................................................................................................. b) Różnica: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Głównym sposobem rozmnażania się zwierząt jest rozmnażanie płciowe. U niektórych zwierząt, na przykład rozgwiazd, występuje rozmnażanie bezpłciowe, któremu towarzyszy regeneracja. Rozgwiazdy, żywiąc się ostrygami pustoszą ich hodowle. Niektórzy hodowcy ostryg, żeby pozbyć się rozgwiazd tną je na kawałki i wyrzucają do morza. a) Wyjaśnij, czy jest skuteczny przedstawiony sposób pozbycia się rozgwiazd z hodowli ostryg. b) Podaj i uzasadnij, jaką informację genetyczną będą posiadały organizmy potomne rozgwiazdy (powstałe przez regenerację) w stosunku do informacji organizmu rodzicielskiego. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
14
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 27. (2 pkt) Na schemacie w uproszczeniu przedstawiono etapy ekspresji informacji genetycznej (u Eukaryota).
Uzupełnij schemat, wpisując w odpowiednie miejsca oznaczone cyframi od 1 do 4 właściwe nazwy kwasów nukleinowych.
Zadanie 28. (2 pkt) Załóżmy, że cecha zdolności zwijania języka (w rurkę) jest warunkowana przez jedną parę alleli i dziedziczy się zgodnie z prawami Mendla. Małżeństwo, w którym oboje rodzice mają tę umiejętność, ma dwoje dzieci. Jedno z nich potrafi zwijać język, a drugie nie. a) Zapisz genotypy rodziców. ...................................................................................... b) Zapisz możliwe genotypy dziecka, które ma zdolność zwijania języka. .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (2 pkt) U muszki owocowej samice posiadają dwa chromosomy X, a samce – chromosomy X i Y. Gen warunkujący kolor oczu jest zlokalizowany w chromosomie X. Dominujący allel A tego genu warunkuje oczy czerwone, a zmutowany allel recesywny a – kolor biały. Skrzyżowano białooką samicę z czerwonookim samcem. a) Zapisz genotypy krzyżowanych osobników, stosując oznaczenia wprowadzone w tekście. b) Podaj kolor oczu potomstwa F1 (w powiązaniu z płcią), z tej krzyżówki. a) białooka samica: ........................................., czerwonooki samiec: ....................................... b) samice F1: ......................................................, samce F1: ......................................................
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 30. (1 pkt) Poliploidalność to zjawisko polegające na zwielokrotnieniu podstawowej (haploidalnej) liczby chromosomów (n) w komórkach (powyżej liczby 2n – diploidalnej), co zapisuje się jako: 3n – triploidy, 4n – tetraploidy, 5n – pentaploidy itd. Stosując różne metody otrzymywania organizmów poliploidalnych, uzyskano wiele gatunków roślin o zwielokrotnionym garniturze chromosomowym. Wśród niżej wymienionych metod od A do D zaznacz tę, która najskuteczniej prowadzi do powstania triploidów. A. B. C. D.
Krzyżowanie haploidów z haploidami. Połączenie gamety 3n z gametą 3n. Krzyżowanie diploidów z tetraploidami. Połączenie gamety 3n z gametą 1n.
Zadanie 31. (1 pkt) Mutacje w komórkach zachodzą spontanicznie, ale mogą też być wywoływane sztucznie, na przykład przez promienie jonizujące. Efekty mutagenne (często letalne – śmiertelne) tych promieni zależą między innymi od składu atmosfery (normalny skład powietrza: około 78% azotu, 21% tlenu i 1% inne składniki), w której zostały napromieniowane badane komórki czy organizmy. Zależność tę (na przykładzie chromosomów X muszki owocowej) zbadano w warunkach laboratoryjnych i zilustrowano poniższym wykresem.
Na podstawie powyższych informacji podaj, czy efekt mutagenny (o charakterze letalnym) promieniowania jonizującego u muszki owocowej będzie słabszy w powietrzu o normalnym składzie, czy w powietrzu z niższą (od normalnej) zawartością tlenu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
16
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 32. (2 pkt) Wyhodowano transgeniczne: kapustę i tytoń, posiadające geny odpowiedzialne za syntezę białek wiążących i dezaktywujących toksyczny kadm (Cd). W tabeli przedstawiono względną zawartość kadmu w korzeniach i pędach wyhodowanych roślin. Względna zawartość kadmu
Rodzaj rośliny
(za 100 przyjęto zawartość Cd w roślinach kontrolnych)
korzeń
pęd nadziemny
Tytoń kontrolny
100
100
Tytoń transgeniczny
180
20
Kapusta kontrolna
100
100
Kapusta transgeniczna
160
40
a) Na podstawie analizy przedstawionych wyników eksperymentu podaj nazwę organu transgenicznych roślin, w którym jest więcej białek wiążących kadm. ................................................................................................................................................. b) Podaj argument transgenicznej.
przemawiający
za
wprowadzeniem
do
uprawy
kapusty
................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 33. (1 pkt) Trzy blisko spokrewnione gatunki pewnego rodzaju ptaków chociaż mają niemal identyczny wygląd, a ich zasięgi geograficzne pokrywają się, pozostają odrębnymi gatunkami, między którymi nie ma przepływu genów. Jeden z gatunków występuje w lasach iglastych, drugi – w liściastych, a trzeci wybiera zagajniki wierzbowo-olszowe. Wśród niżej wymienionych rodzajów izolacji od A do D zaznacz ten, którego następstwem jest brak przepływu genów między opisanymi gatunkami ptaków. A. B. C. D.
Izolacja siedliskowa. Izolacja geograficzna. Izolacja morfologiczna. Izolacja sezonowa.
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 34. (1 pkt) Wyróżnia się trzy rodzaje doboru naturalnego: 1. stabilizujący, który faworyzuje cechy o wartościach średnich, fenotypy typowe dla danej populacji, a eliminuje wartości skrajne, fenotypy odbiegające od typowego, 2. kierunkowy, faworyzujący jedno optimum, które odbiega w jednym albo drugim kierunku od średniej wartości cechy, fenotypu typowego w danej populacji, 3. różnicujący (rozdzielający, rozrywający), który faworyzuje jednocześnie więcej niż jedno optimum (odbiegające od średniej wartości cechy, fenotypu typowego w danej populacji), a eliminuje formy pośrednie. Podaj nazwę rodzaju doboru naturalnego (spośród opisanych powyżej), którego działanie zilustrowano rysunkami.
.......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (1 pkt) Człowiek zajmuje określone miejsce w strukturze troficznej ekosystemów. Podaj przykład prawdopodobnego łańcucha pokarmowego, w którym człowiek będzie konsumentem trzeciego rzędu. .......................................................................................................................................................
Zadanie 36. (1 pkt) Skład gatunkowy biocenoz kształtują różne czynniki. Z informacji uzyskanych z Zakładu Badania Ssaków PAN w Białowieży wynika, że w Puszczy Białowieskiej obserwuje się stały wzrost liczby norników (rodzaj gryzoni). Przypuszcza się, że ta wzrastająca liczebność norników może spowodować pojawienie się na tych obszarach syberyjskich ptaków, na przykład sowy śnieżnej, której inwazja do Europy następuje co kilkanaście lat. Inwazja może mieć skutki trwałe lub chwilowe. Podaj przykład następstwa dla populacji norników w Puszczy Białowieskiej, które może wynikać z obecności w niej sowy śnieżnej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
18
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 37. (1 pkt) Poniżej przedstawiono graficznie skutki konkurencji (na poletkach eksperymentalnych) między trawami z rodzajów: rajgras, stokłosa i wyczyniec. Schemat A obrazuje taki sam przyrost dla każdej trawy wysianej osobno na poletkach o różnej wilgotności (dlatego umieszczono jeden wykres dla trzech rodzajów traw). Schemat B obrazuje przyrost traw wysianych razem na poletkach o różnej wilgotności.
Interpretując informacje zilustrowane schematami, podaj, która z traw okazała się najsilniejszym konkurentem na poletku o wilgotności gleby optymalnej dla wszystkich traw. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 38. (1 pkt) Na mapie przedstawiono rozmieszczenie geograficzne trzmieli i tojadów (rodzaj rośliny) powiązanych ze sobą zależnością nieantagonistyczną.
Wśród sformułowań od A do D zaznacz to, które wynika z porównania przedstawionego na mapie rozmieszczenia geograficznego trzmieli i tojadów. A. B. C. D.
Zasięg występowania trzmieli jest ograniczany przez tojady. Rozmieszczenie tojadów ma związek z rozmieszczeniem trzmieli. Trzmiele i tojady mają takie same wymagania życiowe. Tojady i trzmiele charakteryzuje taki sam zakres tolerancji na czynniki środowiska.
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
19
Zadanie 39. (1 pkt) Uzyskiwanie roślin transgenicznych polega na wprowadzeniu do ich genomu genów między innymi pochodzących z organizmów innych gatunków. W wyniku aktywności przeniesionego genu roślina nabiera nowych cech. Przykładem rośliny transgenicznej jest odmiana bawełny zawierającej gen bakteryjny, który powoduje wytworzenie w jej komórkach białkowej toksyny bakteryjnej trującej dla owadów żerujących na bawełnie. Zwolennicy roślin transgenicznych uważają, że uprawianie transgenicznej bawełny ma pozytywne znaczenie dla ochrony środowiska naturalnego. Na podstawie przeczytanego tekstu podaj jeden argument potwierdzający pozytywne znaczenie uprawy transgenicznej bawełny ze względu na ochronę środowiska. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
20
Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
MAJ 2010
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron (zadania 1 – 29). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-102
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (2 pkt) Zdolność do używania narzędzi spotyka się czasem w świecie zwierząt. Niektóre zwierzęta potrafią znaleziony w otoczeniu przedmiot przystosować do swoich potrzeb, np. szympansy przygotowują gałązkę do wydobycia termitów z termitiery, odrywając z niej liście. Cechą wyróżniającą hominidy, z których wyewoluował człowiek, jest nie tylko to, że używają narzędzi, ale również to, że potrafią użyć ich do wytworzenia lub ulepszenia innych narzędzi. Podaj dwie cechy budowy, które umożliwiły hominidom tworzenie coraz lepszych narzędzi. Uzasadnij przydatność każdej z tych cech. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Tkanka chrzęstna utworzona jest z owalnych komórek z wyraźnie widocznym jądrem komórkowym. Komórki występują pojedynczo lub w skupieniach po kilka w substancji pozakomórkowej, której głównymi składnikami są włókna kolagenowe i elastynowe (sprężyste). Obecność tych włókien ma decydujący wpływ na mechaniczne właściwości tkanki chrzęstnej. a) Wybierz spośród podanych poniżej grup związków organicznych tę grupę, do której należy kolagen. A. węglowodany
B. tłuszcze
C. białka
b) Podaj właściwość, jaką kolagen nadaje tkance chrzęstnej. .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę czaszki człowieka. Spośród kości czaszki widocznych na rysunku tylko jedna zachowuje odrębność i ruchomość.
Zaznacz strzałką i podaj nazwę widocznej na rysunku kości czaszki, która pozostaje odrębna i ruchoma przez całe życie człowieka, oraz określ znaczenie tej kości. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 4. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono obraz krwi w organizmie biorcy po transfuzji. Widoczne są erytrocyty dawcy zaglutynowane przez aglutyniny biorcy. Dawca ma grupę krwi B.
a) Jaką grupę krwi może mieć biorca? Wybierz dwie poprawne odpowiedzi spośród zaproponowanych poniżej. A. grupa krwi A
B. grupa krwi B
C. grupa krwi AB
D. grupa krwi 0
b) Uzasadnij swój wybór. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Małopłytkowość to choroba, w której pod wpływem ucisku, nawet bez wcześniejszego urazu, pojawiają się wybroczyny (siniaki) w skórze i w błonach śluzowych. Najwięcej ich widać na kończynach i na tułowiu. Pojawiają się też pierścieniowate wylewy krwi w miejscach nakłuć skóry, nawracające krwawienia z nosa i dziąseł. Mogą też wystąpić krwawienia do przewodu pokarmowego, krwiomocz i bardzo groźne krwotoki do mózgu. W obrazie krwi występuje zmniejszona liczba trombocytów (płytek krwi). a) Podaj nazwę procesu, który ulega zaburzeniu u chorych na wyżej opisaną chorobę. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij rolę trombocytów w tym procesie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
1. 2
2a 1
2b 1
3. 1
4a 1
4b 1
5a 1
5b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 6. (2 pkt) Które z poniższych stwierdzeń dotyczących fizjologii oddychania są prawdziwe, a które fałszywe? Wstaw literę P obok informacji prawdziwych lub literę F obok informacji fałszywych.
P/F A.
Oddychanie to proces, w którym organizm uzyskuje energię do przeprowadzania procesów życiowych.
B.
W komórkach organizmu człowieka może zachodzić oddychanie tlenowe i beztlenowe.
C.
Jedynym substratem oddychania wewnątrzkomórkowego jest glukoza.
D.
Ostatecznymi produktami zarówno oddychania tlenowego, jak i beztlenowego są zawsze ATP, H2O i CO2.
Zadanie 7. (1 pkt) Przysadka mózgowa wydziela hormony tropowe, np. hormon kortykotropowy i hormony nietropowe (docelowe), np. hormon wzrostu. Zaznacz poniżej grupę hormonów przysadki, która kontroluje wydzielanie hormonów przez inne gruczoły dokrewne. A. hormony tropowe
B. hormony nietropowe
Zadanie 8. (1 pkt) Jedną z dróg reakcji organizmu na stresor jest droga nerwowa prowadząca do wydzielania przez rdzeń nadnerczy adrenaliny i noradrenaliny. Konsekwencją są, np.: podwyższone tętno i ciśnienie krwi, intensywna wentylacja płuc, zwiększenie dopływu krwi do mięśni i mózgu, co zwiększa wydolność fizyczną i umysłową, zmniejszenie dopływu krwi do niektórych narządów, np. do nerek i zatrzymanie wydalania moczu, rozszerzenie źrenic, wzrost poziomu glukozy we krwi. Zaznacz poniżej, która część autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialna jest za opisaną szybką reakcję organizmu na stresor. Wyjaśnij znaczenie opisanych reakcji organizmu. A. układ współczulny
B. układ przywspółczulny
....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 9. (2 pkt) Które z poniższych stwierdzeń dotyczących procesu widzenia są prawdziwe, a które fałszywe? Wstaw literę P obok informacji prawdziwych lub literę F obok informacji fałszywych. P/F A.
Za widzenie w nocy i w dzień odpowiedzialne są obydwa rodzaje komórek receptorowych siatkówki – czopki i pręciki.
B.
Daltonizm jest spowodowany brakiem lub nieprawidłowym działaniem niektórych rodzajów czopków.
C.
Ustawienie oczu z przodu głowy człowieka zapewnia mu znacznie szersze pole widzenia, niż zwierzętom mającym oczy po bokach głowy.
D.
Prawidłowe widzenie zależy nie tylko od prawidłowo działających oczu, ale także od prawidłowej analizy informacji w mózgu, które zostały odebrane przez oko.
Zadanie 10. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przemiany zachodzące w organizmie człowieka podczas długotrwałego, intensywnego wysiłku fizycznego.
Mięsień
Wątroba naczynie krwionośne
Z glukoza
glukoza
X
X
a) Podaj nazwę przemiany, której ulega glukoza w mięśniach, oraz nazwę związku X. nazwa przemiany ......................................................................................................................... nazwa związku X ......................................................................................................................... b) Podaj nazwę związku Z i określ jego rolę w organizmie człowieka. nazwa związku Z ......................................................................................................................... rola związku Z w organizmie ....................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
6. 2
7. 1
8. 1
9. 2
10a 1
10b 1
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Poniższą tabelę wykorzystaj do rozwiązania zadań 11. i 12. Układ wydalniczy, pełniąc funkcję osmoregulacyjną, usuwa nadmiar wody i różnych substancji pochodzących z przemian metabolicznych. Współdziała też w utrzymaniu odpowiedniej ilości składników mineralnych, których nadmiar lub niedobór w organizmie może powodować choroby. W tabeli przedstawiono dobowe wydalanie niektórych składników moczu człowieka. Składnik moczu Woda Mocznik Chlorki Sód Potas Siarczany Fosforany Kreatynina Amoniak Kwas moczowy Wapń Magnez
Wydalanie (g/dobę) 600-2500 33,0 7,0 6,0 2,5 2,0 1,7 1,0 0,7 0,6 0,2 0,2
Zadanie 11. (2 pkt) Wypisz z tabeli nazwy czterech substancji wydalanych w moczu człowieka, które są produktami przemian związków azotowych. 1. ....................................................................
2. ...................................................................
3. ....................................................................
4. ...................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Na podstawie danych zawartych w tabeli przedstaw w postaci wykresu słupkowego dobowe wydalanie przez człowieka chlorków, siarczanów i fosforanów.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 13. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono makrofaga i jego udział w powstawaniu reakcji obronnej organizmu podczas infekcji bakteryjnej.
a) Podkreśl rodzaj odporności, w którym bezpośrednio uczestniczy makrofag. A. komórkowa
B. humoralna
b) Przyporządkuj kolejne etapy reakcji obronnej, oznaczone na schemacie cyframi I i II, do roli makrofaga w powstawaniu tej reakcji. A. Makrofag prezentuje antygen ................ .
B. Makrofag fagocytuje antygen ................ .
Zadanie 14. (1 pkt) W 2008 r. nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny przyznano m.in. za odkrycie, że wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) może być jednym z czynników wywołujących raka szyjki macicy. Choroba ta jest jedną z najgroźniejszych nowotworowych chorób kobiecych, na którą rocznie umiera na świecie około 300 tys. kobiet. Jak to odkrycie jest wykorzystane w profilaktyce medycznej? ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
11. 2
12. 2
13a 1
13b 1
14. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 15. (1 pkt) Przyporządkuj do symboli literowych, którymi oznaczono narządy rozrodcze męskie (A–C), odpowiednie cyfry wybrane spośród 1–4, którymi oznaczono ich funkcje. Narząd
Funkcja
A. Jądro
1. Wytwarzanie wydzieliny, zapewniającej optymalne środowisko dla plemników.
B. Najądrze
2. Wprowadzanie nasienia do narządów płciowych kobiety.
C. Gruczoł krokowy (prostata)
3. Zapewnienie warunków dla procesu dojrzewania plemników. 4. Wytwarzanie plemników i synteza androgenów.
A. ............
B. ............
C. ............
Zadanie 16. (1 pkt) Cholesterol jest związkiem organicznym, który przez większość ludzi uważany jest za szkodliwy dla zdrowia. Jednak cholesterol pełni w organizmie ważne funkcje biologiczne i jego obecność w organizmie jest konieczna. Podaj przykład pozytywnej roli cholesterolu w organizmie człowieka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Istnieje udowodniona zależność między niedoborem kwasu foliowego w diecie kobiet w ciąży a zwiększonym ryzykiem wystąpienia defektów cewy nerwowej (rozszczep rdzenia kręgowego i kręgosłupa) u ich dzieci. Naukowcy wykazali, że po ekspozycji na ostre światło słoneczne ludzie o jasnej skórze mieli znacznie obniżony poziom kwasu foliowego we krwi. W 1996 r. argentyński pediatra P. Lapunzina opisał przypadki trzech młodych, zdrowych kobiet, które opalały się w solarium we wczesnych tygodniach ciąży i urodziły dzieci z wadami rozwojowymi cewy nerwowej. Na podstawie tekstu sformułuj dwa zalecenia, do których powinny stosować się kobiety we wczesnych tygodniach ciąży, żeby zmniejszyć ryzyko wystąpienia defektów cewy nerwowej u swoich dzieci. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 18. (2 pkt) Poniżej przedstawiono zasady zdrowego stylu życia propagowane przez dietetyków: A. Jedz mniej. B. Więcej się ruszaj. C. Częściej jadaj owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste. D. Unikaj „śmieciowego jedzenia” (fast food). Wybierz dwie z wymienionych zasad i wyjaśnij ich znaczenie dla uniknięcia otyłości. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 19. (1 pkt) Podaj po jednym przykładzie choroby układu krążenia i układu ruchu będących skutkiem otyłości. układ krążenia ............................................................................................................................. układ ruchu ..................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Jaja i larwy pasożytów, takich jak tasiemce (np. uzbrojony i nieuzbrojony), glisty, owsiki, włośnie, dostają się do organizmu człowieka drogą pokarmową. Zaproponuj po jednym przykładzie działań, które pozwolą Ci uniknąć zarażenia: glistą ludzką ................................................................................................................................ włośniem spiralnym ................................................................................................................. .
Zadanie 21. (2 pkt) Fragment cząsteczki białka składa się z 24 aminokwasów. a) Podaj, ile kodonów kodowało informację dotyczącą tego fragmentu białka. ......................................................................... b) Oblicz, ile nukleotydów składało się na fragment nici DNA kodującej ten fragment białka. .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
15. 1
16. 1
17. 2
18. 2
19. 1
20. 2
21a 1
21b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 22. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces transkrypcji informacji genetycznej. W wyniku tego procesu mogą powstać różne rodzaje RNA.
Podaj przykłady dwóch rodzajów RNA, które mogą powstać w tym procesie, i określ funkcję każdego z nich w procesie biosyntezy białka. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt) Poniżej wymieniono różne choroby człowieka. 1. malaria
2. fenyloketonuria
3. gruźlica 4. owsica 5. hemofilia 6. mukowiscydoza
Podkreśl zestaw zawierający cyfry, którymi oznaczono nazwy chorób wyłącznie o podłożu genetycznym. A. 1, 2, 6
B. 1, 3, 5
C. 2, 5, 6
D. 2, 4, 5
Zadanie 24. (3 pkt) Kobieta prawidłowo rozróżniająca barwy, której ojciec cierpiał na daltonizm, spodziewa się bliźniąt: chłopca i dziewczynki. Ojciec bliźniąt prawidłowo rozróżnia barwy. Daltonizm jest chorobą warunkowaną recesywną mutacją w genie umiejscowionym na chromosomie X. a) Zapisz genotypy rodziców bliźniąt. Genotyp matki .........................................
Genotyp ojca .........................................
b) Na podstawie powyższych danych zapisz w ramce krzyżówkę genetyczną i na jej podstawie określ, jakie jest prawdopodobieństwo (%) wystąpienia daltonizmu u dziewczynki, a jakie u chłopca.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Prawdopodobieństwo wystąpienia daltonizmu: dziewczynka ......................................... chłopiec ................................................
Zadanie 25. (2 pkt) U pewnej pacjentki w czerwcu 2008 r. specjaliści z Barcelony zastąpili uszkodzony fragment tchawicy jego sprawnym odpowiednikiem. Wszczepiony odcinek zrekonstruowano w następujący sposób: • • •
Z ciała martwego dawcy pobrano tchawicę. Następnie oczyszczono ją z komórek, pozostawiając jedynie kolagenowy szkielet. Do ponownego obudowania szkieletu kolagenowego wykorzystano komórki macierzyste pobrane ze szpiku kostnego pacjentki, które umieszczono na szkielecie. Tak przygotowany fragment na cztery dni umieszczono w bioreaktorze i po tym czasie przeszczepiono pacjentce. Komórki macierzyste zróżnicowały się na odpowiednie komórki tkanek budujących tchawicę.
Po czterech dniach od operacji wszczepiony fragment z trudnością można było odróżnić od naturalnych tkanek, a po miesiącu rozwinął on własną sieć naczyń krwionośnych. Pacjentka po operacji nie brała leków immunosupresyjnych, które przeciwdziałają odrzuceniu przeszczepu. Podaj dwa powody, dla których pacjentka nie musiała brać leków immunosupresyjnych. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Współczesny polski krajobraz ma prawie w całości – przekształcony na skutek różnych oddziaływań człowieka.
charakter
antropogeniczny
Podaj dwa przykłady działań człowieka mających wpływ na przekształcanie krajobrazu. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
22. 2
23. 1
24a 1
24b 2
25. 2
26. 2
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 27. (2 pkt) Liście tego samego gatunku roślin okrytonasiennych zebrano podczas suchego dnia w trzech miejscach o różnym zapyleniu powietrza: w pobliżu zakładu przemysłowego, przy ulicy i w parku. Następnie na górne powierzchnie liści przyklejono przezroczystą taśmę samoprzylepną. Taśmy samoprzylepne (z zebranym pyłem) zdjęto osobno z każdego liścia i naklejono na biały karton. Przebieg i wyniki obserwacji przedstawiono w uproszczeniu na rysunku.
Liście zebrane w miejscach: 1. w pobliżu zakładu przemysłowego 2. przy ulicy 3. w parku
a) Określ cel przeprowadzonej obserwacji. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Sformułuj wniosek na podstawie wyników tej obserwacji. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (1 pkt) Zapylanie kwiatów jabłoni przez pszczoły jest przykładem pewnego rodzaju zależności międzygatunkowej. Podaj nazwę tej zależności i wyjaśnij na czym ona polega w opisanym przypadku. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
13
Zadanie 29. (2 pkt) Leśnicy z Nadleśnictwa Zamrzenica w Borach Tucholskich, gdzie populacja cisa (Taxus baccata) należy wciąż do najliczniejszych w Europie, realizują projekt ochrony tego gatunku. W latach 2005–2008 zwiększono obszar rezerwatu w Wierzchlesie do prawie 90 hektarów, zbudowano kładkę nad torfowiskiem oraz wykonano nowe ogrodzenie, chroniące cisy przed żerującymi na nich jeleniami. Wytypowano obszary, na których obserwuje się kiełkowanie i wzrost siewek cisa. Okolice rezerwatu obsadzane są dwuletnimi sadzonkami cisów wyhodowanymi z nasion pochodzących z rezerwatu. Przyporządkuj opisane działania leśników, realizowane w ramach programu ochrony cisów, do podanych niżej form ochrony przyrody. ochrona czynna ............................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ochrona bierna .............................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
27a 1
27b 1
28. 1
29 2
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
Miejsce na identyfikację szkoły
ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM BIOLOGIA POZIOM PODSTAWOWY
LISTOPAD 2010
Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 11 stron (zadania 1–25). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/ atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki.
Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów.
Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy
PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON. Kopiowanie w całości lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadań przez dyrektorów szkół biorących udział w programie Próbna Matura z OPERONEM.
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 1. (2 pkt) „W obrębie połowy ciała pojawiają się palące bóle z zaczerwienieniem i tworzą się pęcherzyki. Objawy tej choroby mogą pojawić się w dowolnym miejscu ciała, jednakże najczęściej dotyczą tułowia i twarzy. Pęcherzyki rozprzestrzeniają się stopniowo wzdłuż nerwu zaopatrującego odpowiedni odcinek ciała, następnie przemieniają się w strupy i znikają po upływie dwóch do trzech tygodni, pozostawiając małe blizny […]”. Źródło: V. Corazzi i in., Podręczna encyklopedia zdrowia, Poznań 2002.
Podaj nazwę opisanej choroby i napisz, co jest jej przyczyną. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Płyn mózgowo-rdzeniowy jest przezroczystą, bezbarwną i bezkomórkową substancją, występującą w komorach mózgu i kanale centralnym rdzenia kręgowego. Tabela przedstawia wartości dwóch składników płynu mózgowo-rdzeniowego u osoby zdrowej oraz u pacjenta z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Składnik płynu mózgowo-rdzeniowego
Osoba zdrowa
Pacjent z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych
glukoza
65 mg/100 ml
31 mg/100 ml
białko
35 mg/100 ml
100 mg/100 ml
Porównaj zmiany w składzie płynu mózgowo-rdzeniowego u pacjenta z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i u osoby zdrowej. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Żółć jest płynem o żółtozielonej barwie i lekko alkalicznym odczynie. Pod względem chemicznym stanowi złożony wodny roztwór wielu różnych substancji organicznych i nieorganicznych. a) Podaj nazwę narządu produkującego żółć. ........................................................................................................................................................... b) Wymień dwa czynniki, od których zależy ilość żółci ostatecznie dopływającej do dwunastnicy. 1. ........................................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................................
2
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 4. (2 pkt) Uszkodzenia komórek mogą wynikać z różnorodnych zaburzeń, między innymi z braku tlenu i substancji odżywczych. Podaj, który rodzaj zaburzenia jest bardziej niekorzystny dla komórki. Odpowiedź uzasadnij. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) W przyrodzie występują organizmy, których obecność lub brak świadczy o natężeniu określonego czynnika ekologicznego. Przyporządkuj czynnikom ekologicznym (I–IV) odpowiednie gatunki roślin (A–D). I – dobre natlenienie wody II – duże stężenie azotu w glebie III – duże stężenie jonów wodorowych w glebie IV – duża wilgotność podłoża
A – pokrzywa zwyczajna B – knieć błotna C – wrzos zwyczajny D – kiełż zdrojowy
I – ……, II – ……, III – ……, IV – ……
Zadanie 6. (2 pkt)
stężenie kwasów żółciowych w osoczu [μmol/l]
Poniższy wykres przedstawia stężenie kwasów żółciowych w osoczu po posiłku u trzech grup: grupa I – osoby zdrowe, grupa II – osoby chore po wycięciu pęcherzyka żółciowego (cholecystektomia) i grupa III – osoby chore z upośledzonym wchłanianiem jelitowym kwasów żółciowych.
3 płynne posiłki I Osoby zdrowe
2 II Cholecystektomia III Upośledzenie wchłaniania kwasów żółciowych
1
800
1200
1600
2000
2400
400 h
Na podstawie: Choroby wątroby i dróg żółciowych, red. R. Brzozowski, Warszawa 1998.
a) Podaj czynnik, który wpływa na przyspieszenie wchłaniania kwasów żółciowych, co w rezultacie prowadzi do zwiększenia ich stężenia w osoczu. ........................................................................................................................................................... b) Napisz, która grupa pacjentów wykazuje wyraźne wahania stężenia kwasów żółciowych we krwi. ...........................................................................................................................................................
3
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 7. (3 pkt) Wymień trzy funkcje płynu mózgowo-rdzeniowego. 1. ........................................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................................ 3. ........................................................................................................................................................
Zadanie 8. (1 pkt) Podaj nazwę schorzenia polegającego na nadmiernym gromadzeniu się płynu mózgowo-rdzeniowego. ...........................................................................................................................................................
Zadanie 9. (3 pkt) Poniższy wykres przedstawia zależność ilości kreatyniny w osoczu od filtracji kłębuszkowej (GFR; ang. Glomerular Filtration Rate).
stężenie kreatyniny w osoczu [μmol/dl]
800
kreatynina osocza zdrowy, dorosły człowiek 60–110 μmol/l
400
100 50
100 GFR [% normy]
Na podstawie: E. Kinsey, M. Smith, Choroby nerek. Niekonwencjonalne ujęcie tematu, Tuchów 1992.
a) Wymień dwa czynniki, od których zależy ilość kreatyniny w osoczu. 1. ........................................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................................ b) Odczytaj z wykresu, jak zmieni się stężenie kreatyniny w osoczu, jeśli GFR zmniejszy się o połowę. ...........................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Drobnoustroje chorobotwórcze kolonizują niemalże każdy obszar ciała człowieka. Wymień dwie właściwości jelita zapobiegające namnażaniu się flory bakteryjnej. 1. ........................................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................................
4
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 11. (2 pkt) „Żelazo ma nie tylko ważne znaczenie w powstawaniu hemoglobiny, ale także wchodzi w skład niemal każdej komórki, jako część składowa enzymów oddechowych […]. Przeciętna dieta zawiera około 10–20 mg żelaza w postaci złożonych kompleksów żelazowych (Fe3+) albo żelaza związanego z hemem. W żołądku żelazo nie podlega wchłanianiu i przechodzi do jelit, gdzie jest transportowane do krwi w kompleksie z gastroferrytyną. Żelazo może być wchłonięte z jelit jedynie w postaci jonu żelazawego (Fe2+). Substancje redukujące wzmagają wchłanianie żelaza. Podobny wpływ wzmagający wchłanianie żelaza wywiera kwas solny oraz specjalny czynnik stabilizujący w soku żołądkowym, który chroni sole żelazawe przed przejściem w żelazowe i wytrącaniem w postaci trudno wchłanianych kompleksów. W przeciwieństwie do tego fosforany i fityniany, składniki pokarmów roślinnych, tworzą z solami żelaza nierozpuszczalne i trudno wchłanialne związki”. Źródło: S. Konturek, T. Brzozowski, Fizjologia człowieka, t. 1, Kraków 2003.
a) Wyjaśnij, dlaczego lekarze zalecają przyjmowanie preparatów żelaza łącznie z witaminą C. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego ludzie stosujący dietę wegetariańską są często narażeni na niedobory żelaza. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) „Witamina ta występuje w dużych ilościach w owocach, zielonych częściach roślin, w kiełkach zbóż. Znajduje się prawie we wszystkich ludzkich tkankach, jednak największe jej ilości stwierdza się w nadnerczach. U większości zwierząt, z wyjątkiem świnki morskiej i małp, synteza tej witaminy odbywa się z glukozy. Witamina ta jest potrzebna do prawidłowego rozwoju tkanki łącznej. Odgrywa również pewną rolę w procesie krzepnięcia krwi”. Źródło: A. Horst, Fizjologia patologiczna, Warszawa 1982.
Podaj nazwę opisanej witaminy. Wymień jeden objaw jej niedoboru. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Obecnie znanych jest co najmniej 30 antygenów obecnych na powierzchni erytrocytów. Potencjalnie każdy z nich może wywołać reakcję antygen–przeciwciało. Antygeny różnią się jednak immunogennością, czyli zdolnością do wywoływania przeciw sobie odpowiedzi immunologicznej w organizmie. Wyjaśnij, dlaczego tylko główne antygeny grupowe (AB0 i Rh) są przyczyną poważnych powikłań potransfuzyjnych. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
5
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 14. (4 pkt) Podaj nazwy typów mutacji chromosomowych przedstawionych na schematach. KOMÓRKA – chromosom niezmutowany a) K O O M Ó R K A – …………………………...…………………………... b) K O M R K A
– …………………………...…………………………...
c) K O M Ó R K
– …………………………...…………………………...
d) K Ó M O R K A
– …………………………...…………………………...
Zadanie 15. (2 pkt) Każda biocenoza charakteryzuje się uporządkowaną strukturą organizmów należących do poszczególnych poziomów troficznych. Piramida biomasy dla ekosystemów lądowych przyjmuje kształt typowej piramidy, natomiast dla ekosystemów wodnych – kształt odwróconej piramidy. W tabeli przedstawiono dane dotyczące ogólnej biomasy organizmów na poszczególnych poziomach troficznych w ekosystemie trawiastym strefy klimatu umiarkowanego. Poziom troficzny
Biomasa [g/m2]
producenci
9 000
konsumenci I rzędu
6 000
konsumenci II rzędu
3 000
konsumenci III rzędu
1 000
Przedstaw dane z tabeli w postaci piramidy biomasy.
Zadanie 16. (2 pkt) W przyrodzie wyróżnia się trzy podstawowe typy rozmieszczenia osobników w populacji: skupiskowe, równomierne i przypadkowe. Wymień dwie przyczyny równomiernego rozmieszczenia osobników w populacji. 1. ........................................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................................
6
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 17. (3 pkt) Poniżej przedstawiono kilka przykładów skamieniałości z okresu ery paleozoicznej.
A
C
B
D
a) Ustal, do jakiego typu dowodów potwierdzających ewolucję należą przedstawione skamieniałości. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij znaczenie skamieniałości dla paleontologów. Podaj dwa argumenty. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) Acetylocholina należy do neurotransmiterów uczestniczących w przekazywaniu impulsów nerwowych w synapsach chemicznych. Wyjaśnij, czym różni się wpływ acetylocholiny na włókna mięśnia szkieletowego od wpływu na włókna mięśnia sercowego. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
7
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 19. (3 pkt) „DDT było pierwszym insektycydem stosowanym na olbrzymią skalę. Jego wprowadzenie umożliwiło walkę z owadami – szkodnikami upraw, pasożytami ludzi i zwierząt hodowlanych, muchami i innymi kłopotliwymi mieszkańcami naszych miast, wsi, pól, sadów i lasów. Najniższą odporność na działanie DDT wykazywały owady, a wśród nich komary przenoszące żółtą febrę. Znacznie wyższą odporność miały ryby i płazy, a najwyższą – ptaki i ssaki. Dla kręgowców dawki DDT muszą być 5–10-krotnie wyższe niż dla owadów, żeby wywołały efekt śmiertelny. DDT wprowadzony na pola uprawne nie zabija od razu wszystkich owadów. Spożycie wraz z pokarmem małych dawek pestycydu, nieprzekraczających progu śmiertelności, nie powoduje śmierci owadów. Pestycyd odkłada się w tkance tłuszczowej lub oskórku owada i tym samym przestaje być dla niego szkodliwy. Największy stopień koncentracji osiąga DDT w tkankach ptaków i ssaków drapieżnych”. Źródło: W. Czechowski i in., Biologia, Warszawa 1994.
a) Wyjaśnij, dlaczego najwyższą odporność na DDT wykazywały ptaki i ssaki. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego tkanki ptaków i ssaków drapieżnych osiągają największy stopień koncentracji DDT. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... c) Wyjaśnij, dlaczego DDT zaburzał równowagę ekologiczną biocenoz. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Proces rozwoju rodowego człowiekowatych przebiegał bardzo burzliwie i obfitował w liczne sukcesy ewolucyjne. Istotnym wydarzeniem w ewolucji człowieka była zmiana preferencji pokarmowych z typowej roślinożerności na dietę opartą na pokarmach mięsnych. Podaj dwa przystosowania pozwalające na zmianę preferencji pokarmowych w ewolucji człowieka. 1. ........................................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................................
8
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 21. (1 pkt) W 1986 roku w Czarnobylu na Ukrainie doszło do wybuchu w elektrowni atomowej. W wyniku wybuchu i pożaru elektrowni do atmosfery przedostały się radioaktywne izotopy jodu 131I. Polskie władze, na wniosek właściwych ekspertów, zaaplikowały bezpłatnie wszystkim obywatelom, a szczególnie dzieciom, płyn Lugola. Uzasadnij sens zaaplikowania płynu Lugola obywatelom Polski w związku z katastrofą elektrowni w Czarnobylu. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 22. (1 pkt) Schemat przedstawia mechanizm powstawania konfliktu serologicznego. anty–Rh matka Rh(–)
płód Rh(+)
Wyjaśnij, dlaczego konflikt serologiczny może spowodować zaburzenia rozwoju płodu. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt) Uporządkuj etapy realizowania informacji genetycznej (A–D) prowadzące do powstania funkcjonalnego białka. Wpisz litery (A-D) w odpowiedniej kolejności w wykropkowanych miejscach. A – proces tworzenia się łańcucha polipeptydowego z aminokwasów na bazie matrycowego RNA B – przepisywanie informacji z DNA na RNA C – modyfikacja utworzonego łańcucha polipeptydowego D – zmiany posttranskrypcyjne cząsteczki mRNA Właściwa kolejność etapów: ........... ........... ........... ...........
9
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 24. (1 pkt) Schemat przedstawia zasadnicze procesy towarzyszące powstawaniu moczu ostatecznego w nerce człowieka.
FILTRACJA
RESORPCJA Na+
H2O
SEKRECJA H+ sulfonamidy
glukoza
mocz pierwotny
mocz ostateczny
krew
aminokwasy
Wyjaśnij wpływ procesu resorpcji na objętość moczu. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt) Poniżej przedstawiono schemat działania kilku hormonów tkankowych na funkcjonowanie układu pokarmowego człowieka.
a kinin sto
rety
na żołądek
arm pok
trzustka
+ +
ga
str n y
a
wątroba
cho lec
y
sek
+
jelito cienkie
Na podstawie schematu i własnej wiedzy biologicznej ustal wpływ zaznaczonych hormonów na poszczególne narządy. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
10
Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)
11
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Miejsce na naklejkę
MATERIAŁ ĆWICZENIOWY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
STYCZEŃ 2010
Czas pracy 120 minut
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz zawiera 11 stron (zadania 1-28). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kaŜdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. UŜywaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uŜywaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, Ŝe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu moŜesz korzystać z linijki.
śyczymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań moŜna otrzymać łącznie 50 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (3 pkt) Uzupełnij poniŜszą tabelę, wpisując nazwę kaŜdej z opisanych struktur komórkowych. Opis struktury komórkowej Nazwa struktury A. Błoniasta struktura zwiększająca powierzchnię wewnętrzną komórki, dzieląca cytozol na wiele przedziałów, w których mogą zachodzić przeciwstawne procesy oraz tworząca kanały do transportu substratów i produktów róŜnych procesów metabolicznych. B. Organella złoŜona z przylegających do siebie spłaszczonych pęcherzyków, której rolą jest przede wszystkim modyfikacja, pakowanie oraz przekazywanie zagęszczonych substancji w obrębie komórki i poza nią. C. Niewielkie, kuliste pęcherzyki, otoczone pojedynczą błoną, zawierające białka enzymatyczne słuŜące do trawienia wewnątrzkomórkowego oraz rozkładu zbędnych związków organicznych lub zuŜytych organelli.
Zadanie 2. (2 pkt) Funkcją erytrocytów, czyli krwinek czerwonych, jest transport gazów oddechowych, głównie tlenu. Wymień dwie cechy budowy erytrocytu będące przystosowaniem do pełnionej funkcji oraz wyjaśnij znaczenie adaptacyjne kaŜdej z tych cech. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (1 pkt) Wpisz do poniŜszej tabeli cyfry od 1-5 tak, aby odzwierciedlały uporządkowane we właściwej kolejności etapy procesu krzepnięcia krwi. Numer etapu
Opis etapu Płytki krwi (trombocyty) gromadzą się miejscu uszkodzenia naczynia krwionośnego. Powstaje skrzep zamykający uszkodzenie w naczyniu krwionośnym. Fibryna wytrąca się z osocza w postaci włókien tworzących sieć, w której unieruchamiane są erytrocyty. Fibrynogen pod wpływem trombiny przekształca się w fibrynę. Z płytek krwi do osocza uwalniany jest enzym, który w obecności jonów wapnia powoduje przekształcenie protrombiny w trombinę.
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 4. (2 pkt) Stopień wysycenia hemoglobiny tlenem zaleŜy od pręŜności tlenu, temperatury krwi, pręŜności dwutlenku węgla i stęŜenia jonów wodorowych, czyli pH. Wraz ze zwiększaniem pręŜności tlenu, spadkiem temperatury, spadkiem pręŜności dwutlenku węgla i wzrostem pH tlen szybciej wiąŜe się z hemoglobiną, w przypadku zmian odwrotnych – oddysocjowuje. Na podstawie podanych informacji, uzupełnij poniŜszy tekst. Warunki panujące w pęcherzykach płucnych sprzyjają .......................... tlenu przez hemoglobinę. Występuje w nich bowiem, w porównaniu z temperaturą wewnątrz organizmu, stosunkowo ......................... temperatura, a pręŜność tlenu jest.............................. niŜ we krwi. W tkankach ciała wyŜsza pręŜność dwutlenku węgla oraz ..............................pH sprzyjają przekazywaniu tlenu do komórek.
Zadanie 5. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono elementy budowy układu oddechowego człowieka.
a) Podaj nazwy elementów budowy oznaczonych literami A, B oraz C na schemacie. A. - .........................................,. B - .......................................,. C - ....................................... . b) Podaj jeden przykład funkcji pełnionej przez element oznaczony na schemacie literą A. .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (2 pkt) Ciało człowieka jest nieustannie atakowane przez mikroorganizmy chorobotwórcze: wirusy, bakterie, pierwotniaki i grzyby. Aby przeciwdziałać ich wnikaniu organizm posiada skomplikowany system obronny. WykaŜ związek dwóch cech budowy układu oddechowego człowieka z funkcją „pierwszej linii obrony” – bariery utrudniającej mikroorganizmom wnikanie do wnętrza ciała. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 7. (2 pkt) Jedną z funkcji skóry jest udział w procesach termoregulacji. Przedstaw dwa procesy zachodzące w skórze podczas przegrzania organizmu i wykaŜ ich wpływ na zwiększenie wypromieniowania ciepła do otoczenia. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) Oceń poprawność stwierdzeń opisujących budowę i funkcje elementów oka, wpisując do ostatniej kolumny tabeli „P” (prawda) lub „F” (fałsz). P/F A.
Zewnętrzną warstwę gałki ocznej tworzy błona naczyniowa.
B.
Rogówka jest silnie unerwiona, ale nie występują w niej naczynia krwionośne.
C.
Funkcją mięśnia rzęskowego jest rozszerzanie i zwęŜanie źrenicy.
D.
Czopki i pręciki to fotoreceptory, które występują głównie w tęczówce.
Zadanie 9. (1 pkt) Akomodację oka umoŜliwia zmiana krzywizny jego soczewki. W określonych warunkach soczewka moŜe przybierać kształt bardziej płaski lub bardziej kulisty, a jej zdolność skupiająca moŜe się zmniejszać lub zwiększać. Podaj, w jaki sposób zmienia się kształt oraz zdolność skupiająca soczewki w momencie, kiedy przenosimy wzrok z przedmiotów odległych na przedmioty bliskie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Choroby zakaźne powstają na skutek zaraŜenia róŜnymi drobnoustrojami, np. wirusami, bakteriami, pierwotniakami lub grzybami. Choroby te mogą być zaraźliwe, czyli udzielające się otoczeniu lub niezaraźliwe, tzn. nieprzenoszące się bezpośrednio z człowieka na człowieka. Podkreśl nazwy dwóch chorób zakaźnych, które są niezaraźliwe. A. B. C. D. E.
AIDS grypa malaria róŜyczka tęŜec
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 11. (2 pkt) Próchnica, to choroba zmineralizowanych cząstek zęba, powstająca przez działanie na powierzchnię zęba kwasów wytwarzanych przez bakterie obecne w płytce nazębnej. Przyczyną próchnicy jest zaburzenie równowagi pomiędzy mineralizacją, czyli uwapnieniem zęba, a jego demineralizacją. W Polsce próchnica zębów jest bardzo częstą chorobą u dzieci. Wraz z wiekiem wzrasta liczba dzieci mających próchnicę. Stwierdza się ją u 5% dzieci jednorocznych, u 10% dwulatków i u 35% trzylatków, a w populacji dzieci 6-7 letnich odsetek chorych wzrasta nawet do 90-100%. Wymień dwa przykłady działań profilaktycznych, zapobiegających powstawaniu próchnicy u małych dzieci. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) W tabeli przedstawiono informacje na temat wydalanych ilości moczu, potu i soli przez tego samego człowieka w dniach o róŜnych warunkach termicznych, przy załoŜeniu, Ŝe kaŜdego dnia jadł i pił to samo. Wydalanie Warunki termiczne Bardzo chłodny dzień Dzień o temperaturze umiarkowanej Bardzo gorący dzień
Mocz [dm3] 2,0 1,5 0,375
Pot [dm3] 0,0 0,5 2,0
Chlorek sodu [g] w moczu w pocie 19,5 0,0 18,0 1,5 13,5 6,0
Na podstawie danych zawartych w tabeli sformułuj wniosek dotyczący wpływu temperatury otoczenia na objętość i skład wydalin. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono etapy reakcji na stres w organizmie człowieka. mózg droga nerwowa SYTUACJA STRESOWA
droga nerwowa
rdzeń nadnerczy adrenalina X
Podaj dwa przykłady zmian zachodzących w organizmie człowieka pod wpływem stresu, które moŜna wpisać w pole oznaczone literą X. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
6
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 14. (1 pkt) Połączenie komórki jajowej i plemnika, czyli zapłodnienie, ma miejsce w jajowodzie. Powstała zygota dzieli się i przemieszcza w kierunku macicy, w której zarodek się zagnieŜdŜa. Podaj jedną cechę budowy jajowodu, która umoŜliwia przemieszczanie w nim dzielącej się zygoty w kierunku macicy. .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) W dwukomórkowym stadium, powstałym z zapłodnionej komórki jajowej, komórki niekiedy oddzielają się od siebie i kaŜda z nich rozwija się niezaleŜnie. Komórki te mają identyczny zestaw genów, a więc oba rozwijające się z nich osobniki są identyczne; są to bliźnięta jednojajowe. Bliźnięta róŜnojajowe rozwijają się wówczas, gdy w procesie owulacji uwolnione zostają dwie komórki jajowe i kaŜda z nich zostaje niezaleŜnie zapłodniona. Powstałe zygoty mają róŜne wyposaŜenia genetyczne, a więc rodzeństwo nie jest identyczne. Na podstawie tekstu skonstruuj tabelę, w której porównasz sposób powstawania oraz podobieństwo genetyczne bliźniąt jednojajowych i dwujajowych.
Zadanie 16. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono układ pokarmowy człowieka.
Podaj nazwę narządu oznaczonego na schemacie literą X. ....................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Wymień dwie funkcje narządu oznaczonego literą X. 1. .................................................................................................................................................. 2. ..................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 18. (1 pkt) Triglicerydy są wchłaniane z komórek jelita cienkiego głównie do naczyń limfatycznych (ok. 90%). Wraz z tłuszczami wchłaniane są niektóre witaminy. Podaj jeden przykład witaminy wchłanianej w jelicie cienkim wraz z tłuszczami. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) W tabeli przedstawiono informacje dotyczące dobowej objętość oraz odczynu wydzielin układu pokarmowego. Wydzielina Ślina Sok Ŝołądkowy Sok jelitowy Sok trzustkowy śółć
Objętość [dm3] 1,5 3 3-6 2 0,5
pH 7,0 1,0 ok. 8,0 7,1-8.4 5,0-7,4
Na podstawie informacji zawartych w tabeli uzupełnij poniŜszy tekst. Wydzieliną układu pokarmowego o najbardziej kwaśnym odczynie jest .........................., choć odczyn kwaśny moŜe wykazywać równieŜ ............................. . Spośród przedstawionych soków odczyn najbardziej alkaliczny posiadają ............................... oraz ................................ . W największej ilości jest wydzielany sok jelitowy, a najmniej wydziela się ............................. W układzie pokarmowym wydziela się dwukrotnie mniej .................... niŜ soku Ŝołądkowego.
Zadanie 20. (2 pkt) Wolne rodniki to atomy, cząsteczki lub jony posiadające na zewnętrznej orbicie pojedynczy, niesparowany elektron, wykazujące duŜą aktywność chemiczną - utleniają kaŜdy związek, z którym mają kontakt. Obiektem ataków wolnych rodników w organizmie człowieka są głównie DNA, białka oraz nienasycone kwasy tłuszczowe wchodzące w skład błon komórkowych. Wolne rodniki tworzą się w wielu produktach spoŜywczych, np. wyrobach cukierniczych o długich terminach przydatności do spoŜycia, produktach smaŜonych lub długo przechowywanych zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe. PrzewaŜająca część wolnych rodników zostaje przez nasz organizm unieszkodliwiona za pomocą grupy substancji chemicznych zwanych przeciwutleniaczami. Przeciwutleniacze przekształcają wolne rodniki w substancje nieaktywne. NaleŜą do nich między innymi katalazy oraz witaminy A, E i C. Na podstawie tekstu podaj dwa zalecenia dotyczące odŜywiania się, które mogą zmniejszyć ryzyko działania wolnych rodników w organizmie człowieka. 1. .................................................................................................................................................. 2. ..................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 21. (1 pkt) Przyporządkuj nazwy rodzajów kwasu rybonukleinowego: tRNA, rRNA, mRNA, do wymienionych poniŜej funkcji. a) Przenoszenie do cytoplazmy informacji genetycznej o budowie białka - ............................... b) Przenoszenie na rybosomy aminokwasów do budowy białka - .............................................. c) Budowa rybosomów i udział w powstawaniu wiązań pomiędzy aminokwasami - ................
Zadanie 22. (3 pkt) Fenyloketonuria jest chorobą dziedziczną uwarunkowaną recesywnym allelem genu autosomalnego. Zdrowi rodzice mają dziecko chore na fenyloketonurię. a) Zapisz genotypy rodziców i dziecka, przyjmując literę „b” na oznaczenie zmutowanego allelu genu odpowiedzialnego za występowanie fenyloketonurii. Genotyp matki:..................., genotyp ojca:.............., genotyp dziecka: ....................... b) Zapisz krzyŜówkę genetyczną i na jej podstawie określ, jakie jest prawdopodobieństwo (w %), Ŝe kolejne dziecko tej pary nie będzie chore na fenyloketonurię. ♀ ♂
Prawdopodobieństwo wynosi ................................................
Zadanie 23. (2 pkt) Daltonizm jest chorobą dziedziczną, uwarunkowaną recesywnym allelem genu sprzęŜonego z płcią. a) Wyjaśnij, dlaczego daltonizm znacznie rzadziej występuje u kobiet niŜ u męŜczyzn. ....................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Zapisz moŜliwe zestawy genotypów rodziców dziewczynki, która jest daltonistką, uŜywając na określenie alleli genu warunkującego widzenie barw liter „D” oraz „d”. ......................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 24. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przebieg ekspresji informacji genetycznej.
Podaj nazwę procesu oznaczonego literą X oraz nazwę struktury komórkowej oznaczonej Y. X -..................................................................... Y - ...............................................................
Zadanie 25. (1 pkt) Na schematach przedstawiono zmiany liczebności populacji dwóch gatunków pantofelków, odŜywiających się tym samym rodzajem pokarmu: Paramecium caudatum (A) i Paramecium aurelia (B), hodowanych osobno oraz wspólnie.
Zaznacz, który spośród wymienionych rodzajów interakcji międzygatunkowej występuje pomiędzy populacjami tych gatunków pantofelków.
A. B. C. D.
protokooperacja drapieŜnictwo pasoŜytnictwo konkurencja
Zadanie 26. (2 pkt) W bilansie energetycznym świata dominują obecnie paliwa kopalne. Aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych naleŜy zwiększyć wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii opartych na zasobach niewyczerpywalnych. Wymień dwa przykłady wykorzystania niewyczerpywalnych źródeł energii. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 27. (2 pkt) Przemysłowa, wielkoobszarowa, uprawa zbóŜ oraz innych roślin, dostarczająca wysokich plonów oraz pozwalająca wyŜywić rosnącą populację ludzi, jest niekorzystna dla środowiska oraz człowieka z wielu powodów. Jedną z przyczyn niekorzystnego oddziaływania rolnictwa przemysłowego jest nadmierne stosowanie nawozów sztucznych, głównie nieorganicznych związków azotu i fosforu, powodujących znaczny wzrost plonów. Podaj argumenty, za pomocą których moŜna wykazać negatywny wpływ nadmiernego nawoŜenia upraw nawozami sztucznymi na środowisko oraz zdrowie człowieka. 1. Środowisko - ........................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. Zdrowie człowieka - ................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) W tabeli przedstawiono procentowy udział poszczególnych źródeł zanieczyszczeń w ogólnym zanieczyszczeniu mórz. Źródła zanieczyszczeń lądowe atmosferyczne transport morski naturalne
Udział procentowy 44 33 13 pozostałe
Wykonaj diagram słupkowy ilustrujący udział poszczególnych źródeł zanieczyszczeń w ogólnym zanieczyszczeniu mórz.
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
11
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
SIERPIEŃ 2010
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron (zadania 1 – 29). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-104
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 1. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono model budowy błony komórkowej.
Podaj nazwy związków organicznych oznaczonych na schemacie literami A i B, które są głównymi elementami budowy błony komórkowej. A. .............................................................
B. .....................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa umożliwia ruch poszczególnych części ciała oraz całego organizmu. Swoją funkcję ruchową tkanka ta może spełniać dzięki zdolności kurczenia się. Jest ona zbudowana z włókien, które powstały ze zlania się ze sobą wielu mioblastów, czyli niedojrzałych komórek mięśniowych. Wymień dwie cechy budowy włókien tkanki mięśniowej szkieletowej, które są przystosowaniem do pełnionej funkcji. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) W celu ustalenia grupy krwi pacjenta, dodano próbki jego krwi do surowicy krwi z grupy A oraz do surowicy krwi z grupy B. Aglutynacja nastąpiła tylko w surowicy krwi grupy B. Określ, jaką grupę krwi miał ten pacjent. Wyjaśnij wynik badania uwzględniając obecność przeciwciał w surowicy. Grupa krwi .............................................................. Wyjaśnienie .................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (1 pkt) Ściany poszczególnych części serca człowieka, zbudowane głównie z charakterystycznej dla tego narządu tkanki mięśniowej, mają różną grubość. Najcieńsze są ściany przedsionków (2–3 mm). Ściana prawej komory ma około 5 mm, a ściana lewej komory 15 mm grubości. Wyjaśnij, dlaczego ściana lewej komory serca jest znacznie grubsza niż ściana komory prawej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadania nr 5 i 6. Objętość powietrza, które dostaje się do płuc przy spokojnym wdechu lub zostaje usunięte podczas spokojnego wydechu, to ok. 500 ml powietrza określanego jako pojemność oddechowa. Dodatkowa objętość powietrza, którą można jeszcze pobrać wykonując głęboki wdech, wypełnia pojemność zapasową wdechową wynoszącą ok. 2500 ml, a wykonując głęboki wydech można jeszcze usunąć ok. 1000 ml z pojemności rezerwowej wydechowej. Powietrze, które nie daje się usunąć z płuc po wykonaniu najgłębszego wydechu, to tzw. powietrze zalegające (ok. 1200 ml). Wszystkie te pojemności tworzą razem pojemność całkowitą płuc. Pojemność życiowa płuc nie obejmuje powietrza zalegającego.
Zadanie 5. (1 pkt) Do poniższych określeń pojemności płuc przyporządkuj ich objętości oznaczone na schemacie literami A–F. I pojemność oddechowa .............................................. II pojemność zapasowa wdechowa ............................. III pojemność życiowa ................................................
Zadanie 6. (1 pkt) Podaj, jaką rolę pełni powietrze zalegające w płucach. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt) Nerki, leżące na tylnej ścianie jamy brzusznej, otoczone są torebkami z tkanki tłuszczowej. Przedstaw jedną funkcję, jaką pełni torebka tłuszczowa otaczająca nerkę. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 8. (2 pkt) Objętość wydalanego moczu zależy między innymi od zawartości wody w organizmie. Przy dużej zawartości wody w płynach ustrojowych krew ma większą objętość oraz mniejsze stężenie osmotyczne (stężenie elektrolitów). Następstwem tego jest wchłaniane mniejszej ilości wody w kanalikach nefronów i wydalanie większej objętości bardziej rozcieńczonego moczu. Na podstawie analizy powyższych informacji określ, jakie są następstwa zbyt małej zawartości wody w płynach ustrojowych, spowodowanej np. odwodnieniem na skutek biegunki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Na schematach A i B przedstawiono dwie wady wzroku człowieka i sposoby ich korygowania.
Oceń prawdziwość stwierdzeń zamieszczonych w tabeli i wpisz w odpowiednich miejscach literę P (prawda) lub F (fałsz). P/F 1.
Na schemacie A przedstawiono krótkowzroczność, której przyczyną jest zbyt krótka odległość między soczewką a siatkówką oka.
2.
W przypadku przedstawionym na schemacie A zastosowano soczewkę skupiającą po to, aby promienie świetlne nie skupiały się za siatkówką oka.
3.
Na schemacie B przedstawiono korekcję dalekowzroczności, której przyczyną jest zbyt duża siła skupiająca soczewki oka.
4.
W przypadku przedstawionym na schemacie B promienie świetlne przed zastosowaniem szkła korekcyjnego skupiały się przed siatkówką oka.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 10. (2 pkt) W wyniku podniesienia się temperatury ciała powyżej temperatury właściwej dla organizmu włączają się mechanizmy mające na celu ochłodzenie ciała i spadek jego temperatury. Spośród wymienionych poniżej mechanizmów, wybierz dwa, które prowadzą do obniżenia temperatury ciała. A. Dreszcze wywołane mimowolnymi skurczami mięśni. B. Rozszerzanie średnicy naczyń krwionośnych w skórze. C. Podwyższona aktywność mięśniowa. D. Podwyższenie poziomu metabolizmu. E. Zwiększone wydzielanie potu przez gruczoły potowe.
Zadanie 11. (2 pkt) Czynniki stresujące, takie jak hałas, choroba czy niepokój przed egzaminem, pobudzają organizm do działania. Informacja przenoszona jest drogą nerwową i hormonalną do wielu tkanek i narządów. Impulsy nerwowe docierające z mózgu stymulują rdzeń nadnerczy do wydzielania adrenaliny, która fizjologicznie oddziałuje na tkanki docelowe, przygotowując organizm do akcji. Podwzgórze wydziela hormon uwalniający kortykotropinę, która pobudza przedni płat przysadki do wydzielania ACTH (hormonu adrenokortykotropiny). Zwiększony poziom ACTH wzmaga wydzielanie przez korę nadnerczy kortyzolu, który powoduje mobilizację ustrojowych rezerw energetycznych, wskutek czego zwiększone zapotrzebowanie metaboliczne komórek zostaje zaspokojone. Na podstawie tekstu uzupełnij poniższy schemat, wpisując odpowiednie określenia w miejsca oznaczone numerami 1–4. Stres podwzgórze droga nerwowa
droga hormonalna
1. .................................
hormon uwalniający kortykotropinę
rdzeń nadnerczy
3. ...................................
2. .................................
ACTH
fizjologiczne przygotowanie organizmu do akcji
kora nadnerczy
4. ................................... mobilizacja ustrojowych rezerw energetycznych
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 12. (2 pkt) Na wykresach przedstawiono cechy skurczu izotonicznego oraz skurczu izometrycznego na przykładzie mięśnia poprzecznie prążkowanego szkieletowego.
Na podstawie informacji przedstawionych na wykresach porównaj cechy mięśnia w skurczu izotonicznym oraz izometrycznym pod względem zmian dotyczących jego a) długości ................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) napięcia ................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt) W krajach ekonomicznie rozwiniętych przyczyną wielu zgonów są choroby układu krążenia. Najczęstszą i najgroźniejszą z nich jest miażdżyca tętnic (arterioskleroza), której następstwem są np. zawał serca oraz udar mózgu. Spośród wymienionych czynników (A–E) wybierz dwa, które nie podnoszą ryzyka wystąpienia chorób będących następstwem miażdżycy. A. Nałogowe palenie tytoniu. B. Niskie ciśnienie tętnicze. C. Nadmierny stres, napięcie emocjonalne. D. Dieta bogata w tłuszcze rybne i roślinne. E. Mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadania nr 14 i 15. Na schemacie przedstawiono procesy zachodzące w jajniku podczas owulacyjnego cyklu miesiączkowego kobiety oraz towarzyszące im zmiany poziomu hormonów płciowych w jej krwi.
Zadanie 14. (1 pkt) Do niżej podanych nazw hormonów przyporządkuj literę A lub B, którymi oznaczono te hormony na schemacie. Progesteron ..............
Estrogen ..................
Zadanie 15. (2 pkt) a) Zaznacz właściwe zakończenie zdania. Poziom hormonu B w przebiegu cyklu bezowulacyjnego w porównaniu z cyklem owulacyjnym będzie A. niższy
B. wyższy
C. nie zmieni się
b) Wyjaśnij, dlaczego niedoczynność ciałka żółtego w pierwszych miesiącach ciąży jest zagrożeniem dla rozwoju zarodka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt) Antybiotyki stosuje się w leczeniu chorób zakaźnych, np. przewodu pokarmowego, układu oddechowego i moczowego. Zwalczają one komórki bakterii, nie wpływając na komórki organizmu. Mogą jednak powodować niszczenie naturalnej flory bakteryjnej człowieka. Wyjaśnij, dlaczego u kobiet ubocznym skutkiem stosowania antybiotyków bywają grzybice układu rozrodczego. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 17. (2 pkt) W uzębieniu stałym człowieka występują cztery rodzaje zębów.
Podaj nazwy rodzajów zębów przedstawionych na rysunkach. A. ...................................................................... B. ...................................................................... C. ...................................................................... D. ......................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) W tabeli przedstawiono średni dzienny bilans wody w układzie pokarmowym człowieka. Woda Przyjmowana z pokarmem Gruczoły ślinowe Żołądek Wydzielana Żółć wewnętrznie Trzustka Jelito Jelito czcze Wchłaniana Jelito kręte Okrężnica
Objętość [w litrach] 2,0 1,5 2,5 0,5 1,5 1,0 5,5 2,0 1,0
Informacje z tabeli wykorzystaj do rozwiązania poleceń. a) Podaj nazwę części układu pokarmowego, która pełni najważniejszą rolę w procesie wchłaniania wody. .............................................................................................................. b) Woda, która nie została wchłonięta w jelitach, jest zawarta w kale. Oblicz objętość tej wody, przy założeniu, że bilans wodny jest zrównoważony. ................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) Język jest narządem, który pełni różne funkcje. Umożliwia między innymi prawidłową artykulację dźwięków oraz ssanie mleka matki. Wymień dwie inne funkcje języka związane z odżywianiem się człowieka. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 20. (2 pkt) Człowiek jest żywicielem dla pasożytów należących do różnych grup zwierząt. Zarażenia wieloma pasożytami można uniknąć, przestrzegając zasad higieny. Podaj po jednym przykładzie konkretnego działania profilaktycznego pozwalającego uniknąć zarażenia a) włośniem krętym ................................................................................................................... ................................................................................................................................................. b) glistą ludzką ........................................................................................................................... ..................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Dwuniciowa struktura DNA jest stabilizowana przez wiązania wodorowe powstające między parami komplementarnych zasad azotowych z przeciwnych nici. Dwupierścieniowe zasady purynowe (adenina, guanina) łączą się zawsze z jednopierścieniowymi zasadami pirymidynowymi (tymina, cytozyna). Pomiędzy adeniną i tyminą powstają dwa wiązania wodorowe, a pomiędzy cytozyną i guaniną – trzy wiązania.
Korzystając z informacji przedstawionych w tekście, zaznacz wśród A–D zestaw, w którym numerom I–IV poprawnie przyporządkowano nazwy zasad azotowych. A. I – cytozyna, II – guanina, III – tymina, IV – adenina B. I – adenina, II – tymina, III – guanina, IV – cytozyna C. I – guanina, II – cytozyna, III – adenina, IV – tymina D. I – tymina, II – adenina, III – cytozyna, IV – guanina
10
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 22. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono semikonserwatywny (półzachowawczy) proces replikacji cząsteczki DNA. Proces ten zachodzi przed podziałem komórki.
Podaj, na czym polega semikonserwatywność procesu replikacji. ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt) U człowieka autosomalny gen odpowiadający za typ uszu ma dwa allele. Allel warunkujący odstające uszy (U) dominuje nad allelem odpowiadającym za wytworzenie uszu przylegających (u). Kobieta o przylegających uszach oczekuje dziecka, którego ojcem jest mężczyzna mający uszy odstające i będący heterozygotą pod względem tego genu. a) Zapisz genotypy rodziców dziecka, stosując podane symbole alleli. Genotyp matki ...........................................
Genotyp ojca ...........................................
b) Zapisz odpowiednią krzyżówkę genetyczną i określ w prawdopodobieństwo, że dziecko nie będzie miało odstających uszu.
procentach
Zadanie 24. (2 pkt) Dystrofia mięśniowa Beckera (BMD) jest uwarunkowana recesywnym allelem genu zlokalizowanego na krótkim ramieniu chromosomu X. Zapisz genotypy podanych niżej osób, stosując na oznaczenie allelu genu wywołującego dystrofię literę b. Mężczyzna chory na dystrofię ...................... Kobieta nosicielka dystrofii .........................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 25. (2 pkt) Poniżej przedstawiono kariotyp osoby, u której wystąpiła mutacja genetyczna dotycząca liczby chromosomów.
a) Podaj, na czym polega nieprawidłowość w kariotypie tej osoby. ................................................................................................................................................. b) Określ płeć tej osoby. .................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Niektóre cechy gatunku ludzkiego wykazują zróżnicowanie międzypopulacyjne i mają określone znaczenie adaptacyjne. W tabeli przedstawiono kilka przykładów takich cech oraz ich znaczenie. Cecha A. B. C. D. E.
Znaczenie adaptacyjne cechy
Zwiększa stosunek powierzchni do objętości, co ułatwia wymianę ciepła między organizmem a otoczeniem. Ułatwia nagrzewanie i nawilżanie wdychanego Wąski nos powietrza. Płaska twarz i obfita podściółka Zmniejsza wystawanie nosa, chroni przed tłuszczowa skóry twarzy wyziębieniem zatoki szczękowej. Lepsza zdolność do przemieszczania się Sprawne kończyny dolne w czasie polowań. Włosy fil-fil (w postaci kępek Przez nagie, nieosłonięte włosami, pola skóry silnie skręconych ze sobą włosów) następuje utrata ciepła. Mały względny ciężar ciała i smukła budowa kończyn
Wypisz, stosując oznaczenia literowe, po dwie cechy adaptacyjne do życia w środowisku a) o wysokich temperaturach otoczenia (klimat gorący) ...................................................... b) o niskich temperaturach otoczenia (klimat chłodny) ........................................................
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 27. (1 pkt) Liczebność populacji ulega zmianom. Uzupełnij schemat, wpisując w miejsca oznaczone numerami 2 i 3 odpowiednie określenia dotyczące regulacji liczebności populacji.
Zadanie 28. (2 pkt) Przykładem współżycia opartego na obustronnej korzyści jest symbioza niektórych gatunków akacji i żyjących na nich mrówek. Akacje mają duże, wypełnione miękką tkanką ciernie, w których mrówki drążą komory mieszkalne. Dla mrówek podstawowym źródłem białka i tłuszczu są specjalne ciałka wyrastające na zakończeniach pierzastych liści akacji, a źródłem cukru – wydzielina powstająca u nasady jej ogonków liściowych. Mrówki patrolują liście oraz gałęzie akacji i atakują każdego roślinożercę próbującego zjadać liście lub korę drzewa, niszczą również każdą obcą roślinę dotykającą drzewa akacjowego, oczyszczają też z roślinności powierzchnię ziemi wokół drzewa, na którym żyją. Na podstawie informacji z tekstu wymień dwie korzyści odnoszone przez populację mrówek w opisanej symbiozie. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 29. (2 pkt) Od XIX w. do początków wieku XX średnia temperatura na świecie wzrosła o 0,7° C. Naukowcy ostrzegają, że dalszy wzrost temperatury o 2° C spowoduje dalsze nasilenie ekstremalnych zjawisk pogodowych. Przyczyną jest przede wszystkim nadmierna emisja gazów cieplarnianych, głównie dwutlenku węgla. W Polsce aż 90% całej energii elektrycznej to energia powstająca ze spalania węgla. Raport przygotowany w roku 2005 na zlecenie Światowego Funduszu na Rzecz Przyrody (WWF) ujawnił, że w przeciętnym polskim gospodarstwie domowym można zredukować zużycie energii elektrycznej o ponad 20%. Podaj dwa sposoby ograniczenia zużycia energii elektrycznej w gospodarstwie domowym. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
13
PESEL
MBI-P1_1P-104
Miejsce na naklejkê z nr PESEL
WYPE£NIA ZDAJ¥CY
WYPE£NIA EGZAMINATOR Suma punktów 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
KOD EGZAMINATORA
KOD ZDAJ¥CEGO
Czytelny podpis egzaminatora
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
MAJ 2010
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron (zadania 1 – 34). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-102
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono podział komórki macierzystej i dalsze losy komórek potomnych.
Opisz dwie możliwe drogi dalszego rozwoju komórek powstałych z podziału komórki macierzystej. 1. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Erytropoeza, czyli proces powstawania krwinek czerwonych (erytrocytów), zachodzi w czerwonym szpiku kostnym. W początkowych jej etapach w erytroblaście intensywnie syntetyzowane są kwasy rybonukleinowe niezbędne do produkcji hemoglobiny. Erytroblasty stopniowo wypełniają się hemoglobiną, tracąc niektóre organella komórkowe. Ostatni etap dojrzewania erytrocytów ssaka polega na usunięciu jądra komórkowego. Podaj dwa argumenty na rzecz tezy, że zmiany zachodzące podczas dojrzewania erytrocytów służą ich specjalizacji do transportu tlenu. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (3 pkt) Poniższe wzory przedstawiają fragmenty makrocząsteczek: występujących w komórkach różnych organizmów.
glikogenu
i
celulozy
Glikogen H O
CH2OH O H H OH H H
CH2OH O H H OH H O O OH H OH CH2OH CH2 O H H H H H OH H OH O O H OH H H
H O
CH2OH O H H OH H H
O H
H
H
O
OH H
O
CH2OH O H H OH H H
OH
CH2OH O H H OH H O H OH CH2 H O
OH
H OH H
O H H
H O
OH
CH2OH O H H OH H H
O
OH
Celuloza H O
CH2OH O H OH H H
H OH
H O H
OH H
HO H
H
H
O CH2OH
O
CH2OH O H OH H H
O
H OH
a) Porównaj przedstawione wzory i podaj jedną cechę wspólną i jedną cechę różniącą struktury cząsteczek glikogenu i celulozy. cecha wspólna .............................................................................................................................. cecha różniąca .............................................................................................................................. b) Podaj, w komórkach jakich organizmów występuje celuloza i jaką pełni w nich rolę. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Drewno (ksylem) jest tkanką niejednorodną, zbudowaną z cewek lub naczyń, miękiszu drzewnego i włókien drzewnych. Elementy tkanki przewodzącej wykazują duże zróżnicowanie budowy i funkcji. Na podstawie powyższych informacji podaj, które elementy drewna pełnią niżej wymienione funkcje. 1. funkcja przewodząca ............................................................................ 2. funkcja wzmacniająca .......................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
1. 2
2. 2
3a 2
3b 1
4. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 5. (2 pkt) W roku 2008 nagrodę Nobla w dziedzinie chemii przyznano za odkrycie i wyizolowanie białka GFP (green fluorescent protein) wykazującego fluorescencję. Białko to emituje nikłe, jasnozielone światło w normalnym (widzialnym) świetle, a po naświetleniu ultrafioletem wykazuje wyraźną zieloną luminescencję. Możliwości wykorzystania tego białka mogą być wielorakie. Dokończ poniższe zdania przedstawiające dwie możliwości wykorzystania białka GFP, wpisując właściwe dla opisanych sytuacji zakończenia tych zdań. 1. Przed kodonem stop sekwencji nukleotydów kodującej pewne białko wstawiono fragment DNA kodujący białko GFP. W konsekwencji powstanie białko fuzyjne, które po oświetleniu promieniami UV będzie wykazywać zieloną luminescencję. Działanie takie pozwoli na ................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ . 2. Myszom zaimplantowano komórki nowotworowe z wklonowanym genem białka GFP. Dzięki temu będzie można zaobserwować .............................................................................. ................................................................................................................................................ .
Zadanie 6. (1 pkt) Uzupełnij poniższe zdanie, wstawiając w odpowiednie miejsca wyrazy „wyższą” lub „niższą”, aby uzyskać poprawną informację dotyczącą reakcji zachodzących w układach żywych. Reakcje egzoergiczne uwalniają energię swobodną, zatem produkty reakcji mają energię .................................. niż substraty, natomiast w reakcjach endoergicznych, w których energia jest pobierana, produkty reakcji mają energię ............................... niż substraty.
Zadanie 7. (1 pkt) Obrane surowe ziemniaki ciemnieją w kontakcie z powietrzem. Proces ten związany jest z działaniem obecnej w bulwach ziemniaka oksydazy polifenolowej – enzymu, który katalizuje reakcje utleniania zawartych w bulwach związków polifenolowych. Wyjaśnij, dlaczego ugotowane ziemniaki nie ciemnieją w kontakcie z powietrzem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8 (1 pkt) Wśród wymienionych niżej procesów zaznacz dwa, które są procesami anabolicznymi. A. B. C. D. E.
Fermentacja alkoholowa Chemosynteza Hydroliza skrobi Oddychanie tlenowe Replikacja DNA
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 9. (2 pkt) Przygotowano sok z liści czerwonej kapusty. Miał on barwę ciemnoniebieską spowodowaną występowaniem barwników – antocyjanów. Antocyjany w środowisku kwasowym zmieniają barwę z niebieskiej na czerwoną i dlatego mogą być stosowane jako wskaźnik kwasowości. Do dwóch probówek, oznaczonych A i B, wlano po 100 ml przygotowanego soku z kapusty. Do probówki A nie dodano nic, a do probówki B dodano trochę drożdży i trochę cukru. Obydwie probówki szczelnie oklejono folią. Po godzinie sprawdzono wyniki: – w probówce A nic się nie zmieniło, – w probówce B zaobserwowano zmianę zabarwienia soku z niebieskiego na czerwone. a) Podaj nazwę (lub wzór chemiczny) substancji, powstającej w opisanym doświadczeniu, która po rozpuszczeniu się w wodzie spowodowała zmianę zabarwienia soku w probówce B. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, jaki proces chemiczny spowodował zmianę barwy soku. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono udział przenośnika fosforanowego w transporcie fosfotrioz i fosforanu. Pominięto zewnętrzną błonę chloroplastu i przestrzeń międzybłonową.
Na podstawie analizy schematu wyjaśnij, uwzględniając kierunki transportu, jakie znaczenie dla efektywnego przebiegu procesu fotosyntezy ma sprzężenie transportu fosfotrioz i fosforanu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
5. 2
6. 1
7. 1
8. 1
9a 1
9b 1
10. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 11. (2 pkt) Siarka jest ważnym makroelementem. Rośliny pobierają ją z gleby w postaci jonu siarczanowego (SO42– ). Siarczany w komórkach roślinnych są redukowane i przekształcane w grupę sulfhydrylową (–SH) aminokwasu cysteiny. Do przeprowadzenia tej reakcji konieczne są: ATP i czynnik redukujący – NADH lub NADPH. a) Podaj, z jakiego procesu zachodzącego w komórkach roślin mogą pochodzić zarówno cząsteczki ATP jak i NADH. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, na czym polega rola NADH i NADPH jako czynników redukujących w opisanym procesie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) W komórkach wielu gatunków bakterii oprócz genoforu znajdują się koliste cząsteczki DNA o zróżnicowanej wielkości, zwane plazmidami. Plazmidy są zwykle mniejsze od genoforu i niosą dodatkową informację genetyczną, np. dotyczącą oporności danego gatunku bakterii na antybiotyki. Plazmidy mogą być przekazywane między bakteriami. Można je stosunkowo łatwo wyizolować z komórek bakteryjnych. Na podstawie powyższego tekstu określ, które z podanych informacji są prawdziwe, a które fałszywe. Wstaw w odpowiednich miejscach tabeli literę P (prawda) lub F (fałsz). P/F 1.
Plazmidy kodują informację o wszystkich funkcjach niezbędnych do życia komórki bakteryjnej.
2.
Dzięki wymianie plazmidów komórki bakteryjne zyskują nowe cechy.
3.
Plazmidy w komórce bakteryjnej wpływają na lekooporność bakterii.
4.
Plazmidy zawierają geny niezbędne do życia bakterii i stanowią część genomu bakterii.
Zadanie 13. (1 pkt) Gospodarka wodna roślin lądowych opiera się na oszczędzaniu wody przez ograniczenie jej parowania. Ograniczeniu parowania służy przede wszystkim skórka, dodatkowo pokryta kutikulą, a za regulację parowania wody odpowiedzialne są znajdujące się w niej aparaty szparkowe. U roślin okrytonasiennych, które wróciły do życia w wodzie, ograniczenie parowania nie jest konieczne. Aparaty szparkowe są w liściach roślin wodnych różnie rozmieszczone. Uzupełnij zdania, wpisując w wolne miejsca oznaczenia literowe określeń wybranych spośród podanych poniżej. A. dolna strona liścia
B. górna strona liścia D. brak aparatów szparkowych
C. obie strony liścia
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
1. U roślin lądowych aparaty szparkowe znajdują się zazwyczaj na ....................... stronie liścia. 2. U roślin wodnych liście jednej rośliny mogą być zróżnicowane, np.: a) liście nadwodne są zwykle zbudowane tak, jak u roślin lądowych i aparaty szparkowe znajdują się na ....................... stronie liścia, b) liście pływające na powierzchni wody transpirują i aparaty szparkowe znajdują się na ............................ stronie liścia, c) liście podwodne nie transpirują, więc ............................ .
Zadanie 14. (1 pkt) Badano zmienność długości orzeszków turzycy piaskowej (Carex arenaria). W tym celu zmierzono, z dokładnością do 0,1 mm, długość 2200 orzeszków tej rośliny. Wyniki pomiarów przedstawiono w tabeli poniżej. Długość orzeszków (w mm)
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
2,1
2,2
Liczba orzeszków (w szt.)
15
73
379
637
612
355
111
17
1
Na podstawie przedstawionych danych sformułuj wniosek dotyczący zmienności tej cechy. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) Na schematach (A–C) przedstawiono uproszczone cykle życiowe robaków pasożytniczych.
a) Spośród schematów B i C wybierz ten, który przedstawia cykl życiowy tasiemca uzbrojonego. Uzasadnij wybór. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wybierz z poniższych i podkreśl dwa przykłady pasożytów, dla których charakterystyczny jest cykl rozwojowy przedstawiony na schemacie A. owsik, tasiemiec nieuzbrojony, glista ludzka, bruzdogłowiec szeroki, tasiemiec bąblowcowy Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
11a 1
11b 1
12. 2
13. 1
14. 1
15a 1
15b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 16. (3 pkt) U roślin okrytozalążkowych występuje podwójne zapłodnienie – zjawisko charakterystyczne tylko dla tej grupy roślin. Na poniższych schematach przedstawiono proces wnikania łagiewki pyłkowej i wprowadzania komórek plemnikowych do woreczka zalążkowego.
a) Podaj nazwy elementów woreczka zalążkowego oznaczonych na schemacie A cyframi 1 i 2. 1. ........................................................
2. .............................................................................
b) Wyjaśnij, na czym polega podwójne zapłodnienie u roślin okrytozalążkowych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Podaj, co rozwija się z każdej z zapłodnionych komórek. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Łuskiewnik różowy jest bezzieleniową byliną pasożytującą na korzeniach drzew liściastych, głównie na leszczynie, topoli i olszy. Większą część życia spędza pod ziemią, gdzie rozrasta się do wielkiego, pokrytego łuskowatymi, białawymi liśćmi kłącza z silnie rozwiniętym systemem korzeniowym, który ssawkami wnika do korzeni drzew. Pędy nadziemne łuskiewnika pojawiają się po około 10 latach rozwoju rośliny, są białawe lub różowe, pokryte łuskowatymi liśćmi. Na pędach tych rozwijają się kwiaty. Nasiona łuskiewnika kiełkują tylko wówczas, gdy znajdą się w pobliżu odpowiedniego żywiciela. Na podstawie tekstu podaj dwa argumenty potwierdzające, że łuskiewnik jest pasożytem. 1. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 18. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę wewnętrzną ślimaka winniczka z oznaczeniem układu krążenia.
a) Jaki jest układ krążenia tego ślimaka: otwarty czy zamknięty? Zaznacz właściwą odpowiedź. A. otwarty B. zamknięty b) Do kreski ( ) umieszczonej na schemacie dorysuj grot strzałki wskazujący kierunek przepływu krwi. Wybierz właściwe zakończenie zdania. Zaznaczone na schemacie naczynia hemolimfatyczne są A. żyłami.
B. tętnicami.
Zadanie 19. (2 pkt) Gruczoły ślinowe wydzielają do jamy ustnej człowieka około 1,5 l śliny w ciągu doby. Ślina zawiera: – α-amylazę ślinową trawiącą polisacharydy, – lipazę ślinową zapoczątkowującą trawienie tłuszczów w żołądku (wraz z lipazą żołądkową), – mucyny – glikoproteiny, których rolą jest zwilżenie pokarmu, sklejanie bakterii i ochrona błony śluzowej jamy ustnej, – lizozym, który niszczy ścianę komórkową bakterii, – laktoferrynę, której rolą jest wiązanie żelaza i działanie bakteriostatyczne, – białka bogate w prolinę, które ochraniają szkliwo zębów i wiążą toksyczne taniny. a) Wyjaśnij, dlaczego w żołądku, mimo obecności lipazy ślinowej i lipazy żołądkowej, trawienie tłuszczów odbywa się w znacznie mniejszym stopniu niż w dwunastnicy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Na podstawie informacji zawartych w tekście wyjaśnij, dlaczego u chorych z niedoborem wydzielania śliny (kserostomia) próchnica zębów występuje częściej niż u ludzi z prawidłowym wydzielaniem śliny. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
16a 1
16b 1
16c 1
17. 2
18a 1
18b 1
19a 1
19b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 20. (1 pkt) W tabeli przedstawiono charakterystykę naczyń krwionośnych: tętnic, żył, aorty i naczyń włosowatych, uwzględniającą przekrój naczynia, panujące w nim ciśnienie i prędkość przepływu krwi.
A
Przekrój mm 10
Ciśnienie kPa 13
Prędkość przepływu cm/s-1 40
B
3
13-5
40-10
C
2
1,3-0,6
0,3-5
D
0,008
4-1,5
<0,1
Ustal, który zbiór danych (A–D) jest charakterystyczny dla żył. Swój wybór uzasadnij, uwzględniając przynajmniej dwa parametry. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Poniżej podano warunkowego:
pewne
informacje
dotyczące
powstawania
klasycznego
odruchu
1. Widok, zapach i smak pokarmu zjadanego przez psa powoduje wydzielanie śliny. 2. Inne bodźce (obojętne), np. dźwięk dzwonka bez połączenia z podawaniem pokarmu, nie powodują wydzielania śliny u psa. 3. Włączenie dzwonka i jednoczesne podawanie pokarmu powoduje wydzielanie śliny. 4. Po wytworzeniu odruchu, dźwięk dzwonka bez podania pokarmu powoduje wydzielanie śliny. a) Wyjaśnij, czy jednorazowe włączenie dzwonka i podanie pokarmu (pkt 3) doprowadzi do powstania odruchu warunkowego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, na czym polega wytworzenie klasycznego odruchu warunkowego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) jest grzybem śmiertelnie trującym, a zgon chorego wywołany jest prawie zawsze niewydolnością wątroby. Jedną z toksyn tego grzyba jest α-amanityna, która wiąże się z polimerazą RNA II odpowiedzialną za syntezę cząsteczek mRNA.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
a) Wyjaśnij, dlaczego α-amanityna upośledza prawidłowe funkcje komórek. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego zatrucie α-amanityną w pierwszej kolejności doprowadza do niewydolności wątroby, a nie innych narządów. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt) Główny układ zgodności tkankowej człowieka (HLA) to zespół białek, które są niezwykle silnymi immunogennymi antygenami. Wprowadzone do organizmu komórki, z niezgodnym układem HLA na ich powierzchni, mogą być natychmiast rozpoznane przez limfocyty jako obce i niszczone. Wyjaśnij, jakie działania muszą być podjęte w przypadku przygotowania pacjenta do przeszczepu narządu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt) U zwierząt różnicowanie płci jest zdeterminowane obecnością chromosomów płci. W przypadku ptaków są to chromosomy Z i W. Osobniki żeńskie ptaków posiadają parę chromosomów płci ZW, a osobniki męskie – ZZ. Allele cech sprzężonych z płcią znajdują się na chromosomach Z. U kur pasiaste upierzenie warunkowane jest przez leżący na chromosomie Z allel dominujący A, a czarne upierzenie – przez allel recesywny a. Skrzyżowano czarnego koguta z pasiastą kurą (P). a) Zapisz genotypy rodzicielskie (P) kury i koguta opisane w zadaniu. Genotyp kury ................................................
Genotyp koguta ................................................
b) Zapisz genotypy i określ fenotypy osobników otrzymanych w pokoleniu F1. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (1 pkt) Skrzyżowano ze sobą dwie rośliny o kwiatach białych (P). Otrzymane potomstwo (F1) miało w całości barwę czerwoną. Barwa kwiatów tych roślin zależy od dwóch par alleli: od allelu A zależy wytworzenie bezbarwnego prekursora barwnika czerwonego, a od allelu B zależy wytworzenie substancji zmieniającej bezbarwny prekursor w barwnik czerwony. Poniżej podano przykłady genotypów w tej krzyżówce: AABB, aabb, AaBb, aaBB, AAbb Wybierz i zapisz genotypy pokolenia rodzicielskiego (P) oraz genotypy potomstwa (F1): Genotypy rodzicielskie (P) ......................................................................................................... Genotypy potomstwa (F1) ......................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
20. 1
21a 1
21b 1
22a 1
22b 1
23. 1
24a 1
24b 1
25. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 26. (2 pkt) Przedstawiony niżej schemat dotyczy dziedziczenia dwóch cech sprzężonych, których allele mają swoje loci na tym samym chromosomie (w tym przypadku nie występuje crossing over). Dziedziczenie dotyczy alleli warunkujących barwę i kształt nasion kukurydzy : AB – zielone, gładkie, ab – żółte, pomarszczone. a) Wpisz w odpowiednie miejsca schematu genotypy gamet rodziców i genotypy potomstwa powstałego na skutek krzyżowania osobników o genotypie pokazanym na schemacie.
b) Na podstawie wpisanych genotypów potomstwa podaj ich fenotypy i ustal występujący w tym przypadku stosunek fenotypów. ............................................................ : ............................................................
Zadanie 27. (1 pkt)
U roślin kwiatowych kluczowym genem inicjującym powstawanie kwiatów jest gen LEAFY. Badacze wprowadzili do komórek osiki kopię tego genu wyizolowanego z rzodkiewnika. Uzyskali rośliny, które kwitły i owocowały w wieku kilku miesięcy i przy wysokości kilku centymetrów. Dla porównania – w normalnych warunkach drzewo to zakwita w wieku 18–20 lat, kiedy osiągnie wysokość około 10 m. Podaj jeden przykład praktycznego wykorzystania wyników badań przeprowadzonych z wykorzystaniem opisanej techniki inżynierii genetycznej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (1 pkt) W tworzeniu organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO) wykorzystuje się kilka metod. Poniżej podano opis trzech metod stosowanych przy tworzeniu GMO. Wybierz i podkreśl opis, który przedstawia wprowadzenie obcego DNA za pomocą wektora biologicznego. A. Pod wpływem impulsów elektrycznych następuje naruszenie struktury błony komórkowej i powstają w niej pory, przez które fragmenty obcego DNA mogą przeniknąć do wnętrza modyfikowanej komórki. B. Bakterie z rodzaju Agrobacterium mogą wprowadzać swoje DNA z dodatkiem wybranych genów do wnętrza modyfikowanych komórek roślin dwuliściennych. C. Mikroskopijnej wielkości kulki z wolframu lub złota są opłaszczane (owijane) wybranymi fragmentami DNA, a następnie „wstrzeliwane” do wnętrza modyfikowanych komórek.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 29. (2 pkt)
W roku 1652 do Afryki Południowej przybyła grupa imigrantów, wśród których był Holender cierpiący na chorobę Huntingtona. Choroba ta warunkowana jest przez dominujący gen autosomalny. Objawy tej choroby pojawiają się najczęściej po 40. roku życia i polegają na zaburzeniach w funkcjonowaniu układu nerwowego, które nieuchronnie prowadzą do śmierci. Do dnia dzisiejszego choroba ta często występuje w populacji Afrykanerów. Na podstawie informacji zawartych w tekście i własnej wiedzy: a) Zaznacz właściwe zakończenie zdania. Duża częstość występowania choroby Huntingtona u współczesnych Afrykanerów to skutek rozwoju nowej populacji w wyniku A. efektu założyciela.
B. efektu wąskiego gardła.
b) Wyjaśnij, dlaczego, mimo że nosiciele tego genu umierają, wyeliminował go z populacji.
dobór naturalny nie
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przykład koewolucji. Kształty dziobów samicy (I) i samca (II) karaibskiego kolibra Eulampis jugularis są dostosowane do kształtów eksploatowanych przez ten gatunek kolibra kwiatów dwóch gatunków roślin z rodzaju Heliconia – H. bihai (I) i H. caribaea (II) żyjących na wyspie Saint Lucia.
W niektórych miejscach tej wyspy występuje tylko H. bihai. Zaobserwowano, że w takim przypadku roślina ta ma zdolność wytwarzania na jednym osobniku obok kwiatów długich i zakrzywionych także kwiatów prostych i krótkich. a) Podaj, jaka zależność międzygatunkowa jest przyczyną przedstawionego przykładu koewolucji. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego H. bihai, w nieobecności H. caribaea, wytwarza dwa rodzaje kwiatów. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
26a 1
26b 1
27. 1
28. 1
29a 1
29b 1
30a 1
30b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 31. (2 pkt)
Fitooczyszczanie jest metodą oczyszczania zanieczyszczonych przez ścieki gleb i wód. Wykorzystuje ona naturalne zdolności roślin do pobierania i gromadzenia substancji toksycznych, ich redukcji i degradacji. Rośliny wykorzystywane w tej technologii charakteryzują się dużą zdolnością akumulacji zanieczyszczeń, wysokim przyrostem biomasy oraz wysokim stopniem przemieszczania się zanieczyszczeń, np. metali z korzeni do części nadziemnych. Warunki te spełniają takie rośliny jak trawy, sałata, tobołki alpejskie, kukurydza, skrzyp. Ta technologia ma szereg zalet, np. nie wymaga dużych nakładów inwestycyjnych, jest czysta ekologicznie, wykazuje wysoką efektywność, nie wymaga skomplikowanego sprzętu. Ma też jednak i wady. Podaj dwie wady fitooczyszczania. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 32. (1 pkt) Poniżej przedstawiono łańcuchy troficzne występujące w środowisku wodnym. A. B. C. D.
sinica → widłonóg → sardynka → makrela → dorsz → delfin fitoplankton → tołpyga → człowiek zielenice → dafnia → płoć → szczupak fitoplankton → zooplankton → drapieżne larwy owadów → pstrąg → człowiek
Spośród przedstawionych wyżej łańcuchów troficznych wybierz ten, w którym występuje największa różnica (procentowa) między energią przyswojoną przez pierwsze i ostatnie ogniwo łańcucha. Uzasadnij wybór. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 33. (3 pkt) Ekosystem heterotroficzny jest niesamowystarczalny, pozbawiony producentów, w którym musi nastąpić zasilanie materią z zewnątrz. Życie heterotrofów możliwe jest dzięki materii pochodzącej z odchodów zwierząt, i naniesionej martwej materii organicznej. Materią tą żywią się detrytusofagi, a nimi – występujące w danym ekosystemie drapieżniki. Związki mineralne wytworzone przez destruentów w takim ekosystemie są bezużyteczne i mogą być wykorzystane tylko wtedy, gdy zostaną przeniesione do ekosystemu autotroficznego. a) Określ, od obecności jakiego czynnika środowiska zależy typ ekosystemów lądowych (heterotroficzny i autotroficzny). ....................................................................................................................................................... b) Podkreśl poniżej rodzaj łańcuchów pokarmowych, które występują w ekosystemach heterotroficznych. A. łańcuchy spasania
B. łańcuchy detrytusowe
c) Wyjaśnij, dlaczego ekosystem autotroficzny jest ekosystemem samowystarczalnym. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 34. (2 pkt) Już ponad 20 lat temu zauważono, że w Zatoce Puckiej z powodu zanieczyszczeń i eutrofizacji drastycznie spadła ilość glonów tworzących podwodne łąki. Jedną z konsekwencji zmniejszenia ilości glonów, w tym także brunatnic, było zmniejszenie się różnorodności mięczaków, skorupiaków i ryb (nie tylko roślinożernych). Wyjaśnij, jakie znaczenie dla utrzymania różnorodności biologicznej ryb mają glony tworzące łąki podwodne. Podaj dwa argumenty. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
31. 2
32. 1
33a 1
33b 1
33c 1
34. 2
16
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU! Wypełnia kandydat przed rozpoczęciem pracy
PESEL KANDYDATA
KOD KANDYDATA
EGZAMIN WSTĘPNY Z BIOLOGII
MBI-R1_1P-103
ROK 2010
POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 18 stron (zadania 1 – 34). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL. Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (3 pkt) Na poniższych rysunkach przedstawiono komórki należące do różnych organizmów. Każda z nich posiada charakterystyczne elementy budowy. Podaj, która spośród komórek przedstawionych na rysunkach jest komórką grzyba, która komórką bakterii, a która komórką zwierzęcą. Każdy wybór uzasadnij. Komórka grzyba: ......., uzasadnienie ........................................................................................... ....................................................................................................................................................... Komórka bakterii: ......., uzasadnienie .......................................................................................... ....................................................................................................................................................... Komórka zwierzęca: ......., uzasadnienie ...................................................................................... .......................................................................................................................................................
I
II
III
IV
Zadanie 2. (2 pkt) Wykorzystując rysunek III z zadania 1., wykonaj polecenie. Do każdej funkcji wymienionej w tabeli dopisz numer elementu budowy komórki, który tę funkcję pełni. Funkcje A. Trawienie wewnątrzkomórkowe. B. Wymiana substancji między komórką i jej otoczeniem. C. Tworzenie ATP w czasie utleniania substratów organicznych w warunkach tlenowych. D. Umożliwienie jednoczesnego przebiegu różnych, często wykluczających się, procesów metabolicznych na terenie cytoplazmy.
Numer oznaczający element budowy komórki
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (2 pkt) Żeby sprawdzić pewną hipotezę, przeprowadzono doświadczenie. Do komórek należących do dwóch grup ameb wprowadzono mikropętlę: – w grupie I za pomocą mikropętli usunięto jądro komórkowe, – w grupie II wprowadzono i usunięto mikropętlę, zostawiając jądro. Wyniki doświadczenia zilustrowano na poniższych rysunkach.
jądro
Grupa I
Grupa II
Na podstawie powyższych informacji wykonaj polecenia. a) Wyjaśnij, w jakim celu w tym doświadczeniu wprowadzono grupę II? ....................................................................................................................................................... b) Sformułuj wniosek dotyczący roli jądra w komórce, wynikający z przeprowadzonego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Poniższy niekompletny schemat dotyczy sprzężenia energetycznego między reakcjami katabolicznymi i anabolicznymi zachodzącymi w komórce.
Uzupełnij schemat, wpisując poniższe określenia, tak żeby na jego podstawie można było poprawnie zinterpretować sprzężenie energetyczne między reakcjami katabolicznymi i anabolicznymi w komórce. anaboliczne,
kataboliczne,
pochłanianie energii,
uwalnianie energii.
4
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 5. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono wymianę substancji między cytozolem komórki i stromą chloroplastu przez błonę wewnętrzną chloroplastu. (Schemat nie uwzględnia przepuszczalnej zewnętrznej błony chloroplastu).
Spośród poniższych stwierdzeń wybierz i zaznacz dwa, które można sformułować na podstawie schematu. A. Transport różnych substancji przez błonę wewnętrzną chloroplastu jest możliwy tylko dzięki udziałowi przenośnika fosforanowego. B. Transport produktu cyklu Calvina-Bensona ze stromy chloroplastu do cytozolu wymaga udziału przenośnika fosforanowego. C. Sprzężenie transportu jonów fosforanowych z transportem fosfotriozy pozwala uzupełniać ubytek fosforu w stromie spowodowany eksportem fosfotrioz do cytozolu. D. Sprzężenie transportu jonów fosforanowych z transportem fosfotriozy pozwala uzupełniać ubytek jonów, które są potrzebne do syntezy sacharozy w cytozolu. E. Transport fosfotriozy i transport jonów fosforanowych mogą być ze sobą sprzężone, ponieważ odbywają się jednocześnie i w tym samym kierunku.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 6. (2 pkt) Na poniższym schemacie przedstawiono w uproszczeniu wzajemne powiązania procesu fotosyntezy i procesu oddychania u autotrofów fotosyntetyzujących. a) Uzupełnij opis schematu, wpisując w wyznaczone miejsca nazwy odpowiednich rodzajów energii.
b) Uzasadnij stwierdzenie, że z punktu widzenia i fotosynteza stanowią dwa przeciwstawne procesy.
energetycznego
oddychanie
...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt) U organizmów wielokomórkowych apoptoza to precyzyjnie zaprogramowane zmiany biochemiczne i morfologiczne prowadzące do śmierci komórki. Na schemacie zilustrowano etapy apoptozy. Posługując się oznaczeniami literowymi (A–D), uporządkuj nazwy poniższych etapów apoptozy, tak aby odzwierciedlały kolejność przedstawioną na schemacie.
Etapy apoptozy: A. rozpad jądra, B. fragmentacja chromatyny (DNA), C. tworzenie ciał apoptotycznych, D. kondensacja chromatyny. .....................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 8. (2 pkt) Do doświadczenia użyto sadzonek rośliny tego samego gatunku i o jednakowej powierzchni transpiracji. Każdą sadzonkę umieszczono w osobnym, dobrze uszczelnionym naczyniu, wypełnionym do jednakowego poziomu wodą. Oprócz tego przygotowano takie same naczynia z wodą bez sadzonek. Wszystkie naczynia pozostawiono na dwa dni w miejscach o różnych temperaturach (15 oC i 25 oC). Pozostałe warunki były takie same. Przebieg i wyniki doświadczenia zilustrowano uproszczonymi rysunkami, uwzględniając pojedyncze sadzonki.
Sformułuj: a) problem badawczy do tego doświadczenia; .................................................................................................................................................... . b) hipotezę, której słuszność potwierdzają wyniki doświadczenia. .................................................................................................................................................... .
Zadanie 9. (2 pkt) U roślin okrytonasiennych obserwuje się różne przystosowania do życia w określonych warunkach środowiskowych. Do każdego z poniższych zdań opisujących przykłady przystosowań przyporządkuj właściwe jego dokończenie wybierając spośród A–E. 1. Modyfikacja pędów w kłącza, bulwy, cebule
A. przeciwdziała samozapyleniu.
2. Dwupienność roślin okrytonasiennych
B. chroni łodygi przed złamaniem.
3. Przeniesienie jąder plemnikowych do woreczka zalążkowego przez łagiewkę C. ułatwia rozprzestrzenianie się nasion. pyłkową 4. Wykształcenie różnych typów owoców
D. umożliwia przetrwanie w niesprzyjających warunkach. E. uniezależnia proces zapłodnienia od środowiska wodnego.
1. ..........,
2. ..........,
3. ...........,
4. ............
(1–4)
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 10. (2 pkt) Transport substancji w drewnie i łyku, które tworzą wiązkę przewodzącą u roślin okrytonasiennych odbywa się z różną szybkością, np. maksymalna szybkość przewodzenia wody przez naczynia drewna u roślin zielnych wynosi 100 cm na minutę, a szybkość przewodzenia asymilatów przez rurki sitowe łyka wynosi 2,8–11 cm na minutę. Spośród niżej wymienionych cech tkanek roślinnych, wybierz dwie cechy budowy naczyń świadczące o przystosowaniu do opisanej funkcji i wyjaśnij ich znaczenie. A. Niewielkie światło komórek w związku z silnie zgrubiałymi ścianami. B. Częściowy lub całkowity zanik ścian poprzecznych między członami naczyń. C. Komórki żywe silnie zwakuolizowane. D. Martwe komórki bez protoplastu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Auksyny to hormony roślinne syntetyzowane m.in. w stożkach wzrostu pędu i korzenia. Poniższy schemat przedstawia przebieg doświadczenia z użyciem roztworu auksyny umieszczonego w bloczku agarowym (rys. B) oraz z usunięciem pąka głównego (rys. C).
Sformułuj: a) problem badawczy do tego doświadczenia; ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) wniosek wynikający z tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 12. (2 pkt) Parzydełkowce mogą występować w postaci osiadłych polipów lub swobodnie unoszących się w wodzie meduz. Obie postacie są promieniście symetryczne. Polip ma kształt cylindryczny, a meduza – dzwonowaty. U polipa otwór gębowy znajduje się na górze ciała, a u meduzy od spodu. Ściana ciała tych zwierząt jest zbudowana z dwóch warstw tkanki nabłonkowej: ektodermy (epidermy) i endodermy (gastrodermy) oraz występującej między nimi, cieńszej u polipa, niekomórkowej mezoglei. Wnętrze ciała stanowi jama gastralna. Na podstawie tekstu skonstruuj i wypełnij tabelę porównującą budowę polipa i meduzy. Uwzględnij cztery cechy.
Zadanie 13. (1 pkt) U owadów obserwuje się duże zróżnicowanie morfologiczne mimo stałego planu ich budowy. Przykładem może być budowa aparatów gębowych. Mszyce i komary posiadają aparaty gębowe kłująco-ssące. Mszycom aparat gębowy umożliwia pobieranie soków roślinnych, samicom komarów – pobieranie krwi kręgowców. Muchy dzięki aparatowi liżącemu mogą zlizywać płynny pokarm. Chrabąszcze żywiące się liśćmi roślin i drapieżne ważki mają aparaty gryzące. Zaznacz jedno z poniższych sformułowań, które jest poprawnym uogólnieniem informacji przedstawionych w treści zadania. A. Aparaty gębowe owadów mają różną postać i są zbudowane z różnej liczby elementów składowych w zależności od środowiska życia. B. Typy aparatów gębowych zależą od tego, czy owad żywi się pokarmem pochodzenia roślinnego czy zwierzęcego. C. Różnorodność aparatów gębowych u owadów odzwierciedla wszystkie możliwe kierunki ewolucji tych zwierząt w środowisku lądowym. D. Zróżnicowanie aparatów gębowych owadów ma związek z rodzajem pobieranego pokarmu i sposobem jego pobierania.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 14. (2 pkt) Jednym z osiągnięć ewolucyjnych gadów było wykształcenie błon płodowych. Na schemacie przedstawiono rozmieszczenie błon płodowych w rozwijającym się jaju.
a) Spośród podanych opisów błon płodowych zaznacz ten, który jest poprawnym opisem schematu. A. 1 – owodnia, 2 – kosmówka, 3 – omocznia. B. 1 – omocznia, 2 – owodnia, 3 – kosmówka. C. 1 – owodnia, 2 – omocznia, 3 – kosmówka. D. 1 – kosmówka, 2 – omocznia, 3 – owodnia. b) Wyjaśnij, jakie znaczenie dla życia gadów na lądzie miało wykształcenie się błon płodowych w procesie ewolucji. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) Poza silnym rozwojem mózgu, ssaki różnią się od pozostałych kręgowców wieloma innymi cechami. Spośród wymienionych cech kręgowców zapisz w wyznaczonym miejscu numery czterech cech, które są charakterystyczne wyłącznie dla ssaków. 1 – stałocieplność, 2 – pęcherzykowata budowa płuc, 3 – dwa obiegi krwi, 4 – podział serca na dwa przedsionki i dwie komory, 5 – obecność przepony, 6 – występowanie gruczołów potowych, 7 – obecność uzębienia, 8 – wykształcenie małżowiny usznej. ......................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt) Górne drogi oddechowe transportują powietrze do płuc w sposób zapobiegający zanieczyszczaniu, oziębianiu i wysuszaniu kolejnych odcinków dróg oddechowych. a) Wymień przynajmniej dwie cechy budowy jamy nosowej spełniające warunki podane w powyższym tekście. ....................................................................................................................................................... b) Na przykładzie jednej cechy budowy jamy nosowej wykaż słuszność stwierdzenia, że powinno się wdychać powietrze przez nos, a nie przez usta. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 17. (1 pkt) Szybkość reakcji katalizowanych przez enzymy zależy m.in. od aktywności enzymów, na którą mogą wpływać różne czynniki, np. pH środowiska reakcji. Na wykresach przedstawiono zależność między szybkością reakcji katalizowanych przez dwa enzymy trawienne (I i II) a pH środowiska reakcji.
Wyjaśnij, czy oba enzymy zilustrowane na schemacie mogą wykazywać najwyższą aktywność w tym samym odcinku przewodu pokarmowego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) W tabeli przedstawiono średnią zawartość wybranych substancji w osoczu krwi i w dwóch innych płynach (A i B) organizmu człowieka, z których jeden jest moczem pierwotnym, a drugi moczem ostatecznym. Rodzaj substancji Glukoza Mocznik Białko Sole nieorganiczne
Zawartość substancji w g/cm3 płynu w osoczu krwi w płynie A w płynie B 0,1 0 0,1 0,03
2,0
0,03
8,0
0
0
0,72
1,5
0,72
a) Podaj, który z płynów (A czy B) jest moczem ostatecznym zdrowego człowieka. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj nazwę procesu, którego skutkiem jest różnica w składzie chemicznym moczu pierwotnego i moczu ostatecznego, oraz określ na czym ten proces polega. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 19. (1 pkt) Ból jest informacją o jakiejś nieprawidłowości pojawiającej się w organizmie człowieka. Podaj argument uzasadniający twierdzenie, że nadużywanie leków o działaniu przeciwbólowym może być niekorzystne dla pacjenta. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Interferony to substancje białkowe wytwarzane przez komórki zwierzęce, głównie leukocyty, w odpowiedzi na infekcję wirusową. W swoim działaniu interferony nie wykazują swoistości (gatunkowej) wobec wirusów. W jaki sposób interferony zwalczają wirusy? Podaj dwa przykłady. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Na uproszczonym schemacie przedstawiono proces translacji – jeden z etapów biosyntezy białka.
Podaj nazwy (lub skróty nazw) związków chemicznych oznaczonych na schemacie numerami 1–4. 1. ....................................................................... 2. ....................................................................... 3. ....................................................................... 4. .......................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 22. (2 pkt) W czasie ekspresji genów po wytworzeniu pierwotnego transkryptu (pre-mRNA) rozpoczyna się jego obróbka zwana splicing. Polega ona na wycinanie intronów – odcinków niekodujących i łączeniu ze sobą eksonów –odcinków kodujących. U eukariontów występuje dość powszechnie alternatywny splicing, którego efekty zilustrowano schematem.
a) Na podstawie schematu, wybierz i zaznacz jedno z poniższych sformułowań, które poprawnie opisuje znaczenie alternatywnego splicingu. A. Końcowe produkty alternatywnego splicingu tego samego pierwotnego transkryptu kodują syntezę takich samych białek. B. Alternatywny splicing znacznie zwiększa zróżnicowanie wytwarzanych białek zakodowanych w genomie. C. Wskutek alternatywnego splicingu z jednego genu powstaje kilka genów, które kodują syntezę takiego samego białka. D. W procesie alternatywnego splicingu podstawowe znaczenie ma mechanizm wycinania intronów z pierwotnego transkryptu. b) Określ, na czym polega różnica pomiędzy produktami alternatywnego splicingu. .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (2 pkt)
U ludzi grupy krwi są determinowane przez trzy allele: IA, IB oraz i0. Allele IA, IB dominują nad allelem i0. Względem siebie nie wykazują dominacji. Na schemacie przedstawiono dziedziczenie grup krwi w pewnej rodzinie. Numerami 1–3 oznaczono członków rodziny o nieustalonej grupie krwi, literami A, B, AB, 0 oznaczono grupy krwi u pozostałych członków rodziny. 1
A
2
AB
0
B
A
3
B
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
13
a) Podaj grupy krwi, których nie mogła mieć żadna z osób oznaczonych na schemacie numerami 1 i 2. ....................................................................................................................................................... b) Podaj wszystkie możliwe genotypy osób oznaczonych na schemacie numerami 1 i 3. .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt) Liczba chromosomów jest wartością stałą dla każdego gatunku. Może ona jednak ulec zmianie na skutek zaburzeń w rozchodzeniu się chromosomów homologicznych albo w wyniku zwielokrotnienia całego zestawu chromosomów. Podaj liczbę chromosomów w zmutowanych osobnikach: a) muszki owocowej (2n = 8) w przypadku monosomii ............................................................ . b) jęczmienia (2n = 14) w przypadku triploidalności ................................................................ .
Zadanie 25. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono dwie pary chromosomów homologicznych po zajściu pewnego procesu w czasie profazy pierwszego podziału mejotycznego.
a) Podaj nazwę tego procesu. .................................................................................................... b) Podaj nazwę rodzaju zmienności genetycznej, która może być następstwem tego procesu, jeżeli przebiega on prawidłowo. ............................................................................
Zadanie 26. (1 pkt) U motyla krępaka brzozowego obserwuje się melanizm przemysłowy przejawiający się częstszym występowaniem ciemnych mutantów na terenach uprzemysłowionych. Pierwotne formy motyla są jasno ubarwione. Określ, jaki mechanizm ewolucji spowodował melanizm przemysłowy? .....................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 27. (2 pkt) Po dziesięciu latach badań w jednym z ośrodków akademickich w Polsce udało się uzyskać metodą inżynierii genetycznej transgeniczny len, którego włókna i olej posiadają unikatowe własności. Z tak uzyskanego surowca można otrzymać między innymi niespotykane w świecie opatrunki nowej generacji przyspieszające leczenie trudno gojących się ran. Skuteczność metody potwierdziły badania kliniczne. Można też otrzymać polimer, który dzięki posiadanym właściwościom może być używany np. do produkcji opakowań. W odróżnieniu od dotychczas stosowanych syntetyków polimer ten jest całkowicie biodegradowalny. Na podstawie informacji z tekstu, sformułuj po jednym argumencie uzasadniającym potrzebę prowadzenia prac badawczych i wdrożeniowych nad transgenicznym lnem z punktu widzenia: a) medycznego; ............................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... b) ochrony środowiska. ................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę dwóch poziomów troficznych: producentów i destruentów. W każdym zestawie jedna cecha jest nieprawdziwa. W zestawie cech producentów i cech destruentów zaznacz po jednej cesze, która nie przysługuje wszystkim producentom i wszystkim destruentom. Producenci
Destruenci
A. Są to organizmy samożywne.
E. Są to organizmy cudzożywne.
B. Są zdolne do syntezy związków organicznych z prostych związków nieorganicznych (dwutlenku węgla i wody) przy udziale energii świetlnej.
F. Zapobiegają w ekosystemie nadmiernemu nagromadzeniu się materii organicznej.
C. Są źródłem energii dla konsumentów.
G. Wzbogacają glebę w składniki mineralne.
D. Stanowią pierwsze ogniwo w łańcuchu pokarmowym.
H. Zamykają obieg energii w ekosystemie.
Zadanie 29. (3 pkt) Przedział między najwyższą i najniższą wartością czynnika środowiska, w którym organizm jest w stanie funkcjonować, nazywa się zakresem tolerancji ekologicznej. Organizmy wskaźnikowe charakteryzują się wąskim zakresem tolerancji na określony czynnik środowiska i są wykorzystywane w praktyce do określania stanu środowiska ze względu na ten czynnik. Poniżej schematycznie przedstawiono zakresy tolerancji na zasolenie i temperaturę organizmów czterech gatunków oznaczonych numerami I, II, III, IV.
temperatura
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
I
II
15
III IV zasolenie
a) Wybierz dwa gatunki spośród I–IV, które mogą być wykorzystane jako organizmy wskaźnikowe do oceny stanu środowiska ze względu na określony czynnik. Każdemu gatunkowi przyporządkuj nazwę odpowiedniego czynnika. Organizmy gatunku ...........,
czynnik środowiska ............................................................ .
Organizmy gatunku ...........,
czynnik środowiska ............................................................ .
b) Wybierz gatunek, który na pewno nie może być wykorzystany do oceny stanu środowiska. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadań 30 i 31 Na wykresie przedstawiono wyniki doświadczenia mającego ustalić zależność między zagęszczeniem populacji kijanek żaby Rana tigrina a tempem ich wzrostu. Kijanki hodowano po 5, 40, 60 i 160 osobników w naczyniach jednakowej wielkości wypełnionych taką samą ilością wody. W czasie doświadczenia utrzymywano takie same dla wszystkich kijanek warunki dotyczące temperatury, oświetlenia, rodzaju i ilości pokarmu.
Zadanie 30. (1 pkt) Sformułuj wniosek dotyczący zależności między zagęszczeniem populacji kijanek żaby Rana tigrina a tempem ich wzrostu. .......................................................................................................................................................
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
16
Zadanie 31. (1 pkt) Na podstawie przedstawionych informacji podaj nazwę oddziaływania (interakcji) między osobnikami populacji kijanek, które zależy od ich zagęszczenia. .......................................................................................................................................................
Zadanie 32. (1 pkt) Poszczególne krainy zoogeograficzne charakteryzują się określonym składem gatunkowym zwierząt. W tabeli przedstawiono liczby rodzin ptaków występujących na terenie wymienionych krain z uwzględnieniem liczby rodzin endemicznych. Nazwa krainy zoogeograficznej Holarktyczna
Liczba rodzin ptaków 80
Liczba rodzin endemicznych 5
Neotropikalna
98
33
Etiopska
91
16
Orientalna
78
1
Australijska
86
18
Na podstawie danych w tabeli podaj nazwę krainy, którą cechuje największa swoistość fauny ptasiej. Wybór krainy uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 33. (1 pkt) Skala zniszczeń powodowanych przez przypadkowe złowienia zwierząt, które nie były głównym celem połowów, może prowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu układów ekologicznych i do zmniejszenia różnorodności biologicznej. Na przykład podczas połowów mieczników na północno-zachodnim Atlantyku w stosunkowo krótkim czasie schwytano przypadkowo w sieci ponad 1 milion rekinów. Takie zmniejszenie liczby rekinów spowodowało prawie 10-krotny wzrost populacji fok szarych, co z kolei było przyczyną wybuchu epidemii wśród dorszy. Wywołały ją pasożyty, dla których foki są pierwszymi żywicielami. Na podstawie powyższych informacji zaznacz zdanie, które określa możliwy sposób ograniczenia epidemii wśród dorszy. A. Zdecydowane ograniczenie połowów dorszy. B. Objęcie ochroną populacji fok szarych. C. Odtworzenie liczebności populacji rekinów. D. Wyraźne zwiększenie połowów mieczników.
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 34. (1 pkt) Bacillus thuringensis (Bt) jest występującą powszechnie bakterią glebową. Produkty genów tych bakterii – białka Cry – są trujące dla owadów . W latach trzydziestych ubiegłego wieku kultury tej bakterii wykorzystywane były jako insektycyd w opryskiwaniu roślin. Zabieg ten należało powtarzać kilka razy w jednym sezonie wegetacyjnym. Obecnie stosuje się modyfikacje roślin, polegające na wprowadzeniu do ich komórek genów Bt, kodujących białko Cry. Uzasadnij, że opisana modyfikacja jest korzystniejszym dla biocenozy pola uprawnego sposobem ochrony roślin niż ich opryskiwanie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
18
Egzamin wstępny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
Miejsce na identyfikację szkoły
ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY
LISTOPAD 2010
Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron (zadania 1–26). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/ atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki.
Życzymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów.
Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy
PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON. Kopiowanie w całości lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadań przez dyrektorów szkół biorących udział w programie Próbna Matura z OPERONEM.
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 1. (2 pkt) Proces fosforylacji oksydacyjnej wymaga wytworzenia gradientu stężeń protonów po obu stronach wewnętrznej błony mitochondrialnej. Wartość pH w matriks mitochondrialnej wynosi około 7,4, a w przestrzeni międzybłonowej – około 7,0. Podaj, jaki rodzaj transportu powoduje przemieszczanie się jonów wodorowych (protonów) w łańcuchu oddechowym. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Rośliny są bardziej odporne na zakażenia wirusowe niż zwierzęta lub człowiek. Zanalizuj strukturę komórki roślinnej i na tej podstawie wyjaśnij fakt zwiększonej odporności roślin na zakażenia wirusowe. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Poniżej przedstawiono dane dotyczące przeżywalności plemników traszki zwyczajnej (Triturus vulgaris) w różnych temperaturach wody w warunkach laboratoryjnych. Plemniki wolne
Plemniki w spermatoforach
liczba godzin
liczba godzin
1
82
110,5
2
70
91,5
3
32
49
10
4,65
7,43
20
3,85
7,18
30
1,63
3,15
40
0,26
0,76
50
0,06
0,1
Temperatura wody [°C]
Na podstawie: W. Juszczyk, Płazy i gady krajowe, Warszawa 1987.
Na podstawie danych zawartych w tabeli sformułuj dwa wnioski dotyczące przeżywalności plemników traszki zwyczajnej w różnych temperaturach wody. 1. ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................... 2. ........................................................................................................................................................ ...........................................................................................................................................................
2
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 4. (3 pkt) W komórce eukariotycznej istnieją różnorodne struktury, które można zaklasyfikować jako nieobłonione, jednobłonowe i dwubłonowe. Zaklasyfikuj podane struktury wewnątrzkomórkowe do wymienionych kategorii. jądro komórkowe, retikulum endoplazmatyczne, aparat Golgiego, ściana komórkowa, mitochondria, rybosomy, centriole, chloroplast, lizosomy, wodniczki struktury nieobłonione: ....................................................................................................................... struktury jednobłonowe: ..................................................................................................................... struktury dwubłonowe: .......................................................................................................................
Zadanie 5. (3 pkt) W tabeli przedstawiono temperatury graniczne i optymalne wzrostu wybranych gatunków roślin uprawnych. Temperatura [°C] Gatunek minimalna
optymalna
maksymalna
pszenica
0
25–30
37
jęczmień
0
25–30
35
gryka
0
25–31
44
lucerna
1
31–37
40
kukurydza
8
32–35
45
ogórek
12
31–37
45
a) Napisz, który z gatunków ma najwęższy, a który najszerszy zakres tolerancji ekologicznej na temperaturę. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Przedstaw dane dotyczące optymalnej temperatury rozwoju podanych roślin w postaci wykresu słupkowego (uwzględnij wartości średnie).
3
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 6. (2 pkt) „Chlamydie to jedne z najmniejszych i najsilniej zredukowanych bakterii. Zaliczane są do bakterii Gram-ujemnych, wyróżnia je jednak budowa ściany komórkowej (nie zawiera ona typowej mureiny, zawiera natomiast białka bogate w cysteinę). Chlamydie mogą rosnąć wyłącznie wewnątrz żywych komórek. Ich procesy biochemiczne są silnie uproszczone, a w szczególności nie są one zdolne do syntezy ATP, który muszą pobierać z komórek, w których żyją. Chlamydie wymagają warunków tlenowych. Można je hodować w zarodkach kurzych, rosną też w hodowlach tkankowych. U człowieka wywołują chorobę oczu – jaglicę”. Źródło: W. Mizerski, B. Bednarczuk, M. Kawalec, Słownik bakterii, Warszawa 2008.
a) Wyjaśnij, dlaczego chlamydie są nazywane „pasożytami energetycznymi”. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Zapisz cechę, która upodabnia chlamydie do wirusów. ...........................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Korzenie są pierwszymi organami wytwarzanymi w czasie ontogenezy rośliny. Ich podstawową funkcją jest pobieranie wody wraz z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi. Istnieją jednak korzenie, które w toku ewolucji wyspecjalizowały się w pełnieniu innych funkcji. Przyporządkuj zmodyfikowanym korzeniom (I–VI) charakterystyczne dla nich gatunki roślin (A–G). I – bulwy korzeniowe II – korzenie podporowe III – korzenie czepne IV – korzenie oddechowe V – korzenie kurczliwe VI – korzenie ssawki
A – kukurydza B – lilia C – bluszcz D – pszeniec E – dalia F – rzepa G – cypryśnik błotny
I – ….. II – ….. III – ….. IV – ….. V – ….. VI – …..
Zadanie 8. (2 pkt) Stosunek liczby moli produkowanego CO2 do liczby moli zużywanego tlenu jest nazywany współczynnikiem oddechowym (RQ). Zapisz równanie całkowitego utleniania glukozy i oblicz RQ. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
4
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 9. (3 pkt) Tłuszczowce to grupa związków niezbędna w diecie człowieka. Ze względu na budowę chemiczną dzielimy je na nasycone i nienasycone. Z kolei ze względu na pochodzenie dzielimy je na roślinne i zwierzęce. Poniżej podano zestawienie składu chemicznego różnych rodzajów tłuszczu. Zawartość kwasów tłuszczowych w % Rodzaj tłuszczu nasyconych
nienasyconych
olej słonecznikowy
11
84
oliwa
11
83
olej sojowy
14
75
tłuszcz wołowy i wieprzowy
45
46–50
masło
46
30
a) Napisz, który rodzaj tłuszczu jest najkorzystniejszy dla człowieka. Odpowiedź uzasadnij. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, z czego wynika zróżnicowana zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych w tłuszczach roślinnych i zwierzęcych. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 10. (3 pkt) „Przy ocenie właściwości krwi bardzo ważnym parametrem jest jej lepkość. Zależy ona od wielu czynników, między innymi od ilości białek osocza, erytrocytów, temperatury i stężenia CO2. Lepkość krwi ulega zmianie w zależności od spożywanych pokarmów ze względu na zróżnicowaną zawartość wody. Lepkość krwi podlega też pewnym wahaniom dobowym, osiągając największą wartość rano”. Źródło: S. Konturek, T. Brzozowski, Fizjologia człowieka, t. I., Kraków 2003.
a) Napisz, który rodzaj pokarmu – tłuszczowy czy węglowodanowy – zwiększa lepkość krwi. Odpowiedź uzasadnij. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego osoby szczególnie zagrożone zawałem serca powinny po obudzeniu rano wypijać szklankę wody. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
5
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 11. (2 pkt) W świecie przyrody obserwuje się różnorodne sposoby usuwania azotowych produktów metabolizmu. Niektóre zwierzęta usuwają azot w postaci amoniaku, inne – mocznika, a niektóre – w postaci kwasu moczowego. Wynotuj dwie korzyści wynikające z usuwania mocznika jako zbędnego produktu metabolizmu związków azotowych. 1. ........................................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) U roślin, oprócz typowego oddychania mitochondrialnego, zachodzi proces zwany fotooddychaniem. a) Podaj podstawową różnicę między oddychaniem mitochondrialnym a fotooddychaniem. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego fotooddychanie stanowi istotny problem dla rolnictwa. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 13. (3 pkt) Poniższy schemat przedstawia przykłady działania trzech enzymów restrykcyjnych.
A
B
C
• • • • G T T A A C • • • • • • • • C A A T T G • • • •
• • • • G A A T T C • • • • • • • • C T T A A G • • • •
• • • • A A G C T T • • • • • • • • T T C G A A • • • •
a) Na podstawie schematu wyjaśnij, jakie sekwencje nukleotydów są rozpoznawane przez enzymy restrykcyjne. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Wybierz z powyższych enzym, który zostawia tak zwane tępe końce. Odpowiedź uzasadnij. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
6
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 14. (3 pkt) Poniżej przedstawiono trzy przykłady zaburzeń genomowych u człowieka (schematy A–C).
Schemat A
Schemat B
– heterosom
Schemat C
– autosom
W odpowiednie miejsca tabeli wpisz właściwe nazwy jednostek chorobowych spośród przedstawionych poniżej. zespół Patau, zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Edwardsa, zespół Downa Schemat A – trisomia heterosomalna
Schemat B – monosomia heterosomalna
Schemat C – trisomia autosomalna
Zadanie 15. (3 pkt) Chromatyna to obecna w jądrach komórkowych włóknista struktura zbudowana z DNA i białek. Ze względu na stopień kondensacji wyróżnia się dwa rodzaje chromatyny: heterochromatynę, która jest frakcją silnie skondensowaną i nie ulega ekspresji, oraz euchromatynę – zawierającą aktywne geny. Ciałko Barra to skondensowany (heterochromatynowy) chromosom X. Z obserwacji wynika, że w komórkach ssaków całkowicie czynny jest tylko jeden chromosom X. a) Podaj liczbę ciałek Barra u: – kobiety o genotypie XXX: ……… – mężczyzny o genotypie XXY: ……… b) Na podstawie informacji zawartych w treści zadania wyjaśnij, dlaczego nadliczbowe chromosomy X są mało szkodliwe, a nadliczbowe chromosomy somatyczne (autosomy) są zazwyczaj letalne w komórkach ssaka. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
7
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 16. (1 pkt) Bakterie są organizmami bardzo szeroko rozpowszechnionymi w przyrodzie. Mogą one kolonizować niemalże każdą niszę ekologiczną naszej planety. Spotykamy je nawet w tak ekstremalnych warunkach, jak głębie oceaniczne czy gorące źródła. Podaj cztery właściwości pozwalające bakteriom na zasiedlanie tak nietypowych środowisk. 1. ........................................................................
3. ........................................................................
2. ........................................................................
4. ........................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Rybosomy to struktury występujące zarówno w komórkach prokariotycznych, jak i eukariotycznych. Podaj jedną cechę wspólną i jedną różniącą rybosomy obu typów komórek. Cecha wspól na: ................................................................................................................................. Cecha różniąca: ................................................................................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) Strusie, emu i kiwi należą do ptaków, które nie potrafią latać. Podaj element budowy szkieletu osiowego, którego redukcja uniemożliwia lot tym ptakom. Wyjaśnij funkcję tego elementu budowy. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt)
natężenie promieniowania
Poniższy wykres przedstawia natężenie poszczególnych części składowych energii słonecznej docierającej do Ziemi w strefie umiarkowanej.
w górnych warstwach atmosfery nad morzem po przejściu przez chmury
ultrafiolet
400
światło widzialne
700
podczerwień
[nm]
Podaj, która część energii słonecznej jest najsilniej pochłaniana przez rośliny zielone. Odpowiedź uzasadnij. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
8
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 20. (2 pkt) Poniżej przedstawiono przykład sieci troficznej. Ustal, czy istnieje możliwość wypisania z powyższej sieci troficznej przykładu łańcucha detrytusowego. Odpowiedź uzasadnij.
wilk
gadożer żmija
lis
myszołów
żaba
.................................................................... ....................................................................
mysz leśna
sarna
ślimak
pasikonik
.................................................................... ....................................................................
różne rośliny zielne
....................................................................
Zadanie 21. (4 pkt) Rysunek przedstawia ogólny schemat budowy serca ryby spodoustej. a) Zapisz nazwy elementów oznaczonych na schemacie cyframi I, II, III, IV.
II
............................................................................. .............................................................................
I
g
III IV
g
............................................................................. b) Ustal nazwę elementów oznaczonych literą g i podaj ich funkcję. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
Zadanie 22. (3 pkt) Fosforylacja to reakcja chemiczna polegająca na przyłączeniu reszty kwasu fosforowego do dowolnego związku chemicznego. Związki chemiczne w komórkach dzięki fosforylacji podnoszą własny poziom energetyczny, co ułatwia zapoczątkowanie reakcji chemicznej. a) Podaj trzy znane ci rodzaje fosforylacji. 1. ..................................................................................................... 2. ..................................................................................................... 3. ..................................................................................................... b) Określ, który typ fosforylacji jest najmniej wydajny energetycznie. ......................................................................................................... c) Podaj nazwę enzymów katalizujących reakcje fosforylacji. .........................................................................................................
9
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 23. (2 pkt) Poniżej przedstawiono sylwetki wybranych owadów.
A C
B
E
D
G
F
a) Określ typ przeobrażenia, który występuje u wszystkich przedstawionych gatunków. ........................................................................................................................................................... b) Podaj oznaczenia literowe (A–G) dwóch gatunków należących do chrząszczy. ...........................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt) Rysunek przedstawia zależność szybkości reakcji katalizowanej enzymatycznie od stężenia substratu.
szybkość reakcji
Vmax
A B
1/ V 2 max
KMA
KMB
stężenie substratu
Ustal, który z enzymów, A czy B, jest bardziej aktywny. Odpowiedź uzasadnij. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
10
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 25. (2 pkt) „Kiwi brunatny (Apteryx australis) jest narodowym ptakiem Nowej Zelandii. Jest największym przedstawicielem rodziny kiwi (Apterygidae). Budowa jest dość krępa; gruba szyja, brak ogona, dziób długi, giętki z otworami nosowymi na końcu. Ma słabo wykształcony zmysł wzroku, natomiast dobrze rozwinięty zmysł słuchu i węchu. Samice są większe od samców i mają znacznie dłuższe dzioby. Kiwi brunatny prowadzi nocny tryb życia. Zamieszkuje gęste lasy o wilgotnym podłożu”. Źródło: M. Wright, Świat ptaków, Olsztyn 2003.
Na podstawie powyższego tekstu podaj trzy cechy kiwi brunatnego nietypowe dla reszty ptaków. 1. ....................................................................................................................................................... 2. ....................................................................................................................................................... 3. .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Na mapie zaznaczono niektóre obszary Polski.
Gdańsk l l
l l l l l
l l
l l
l
l
l l l
l
l l l l l l l l
l l
l
l l l
l l l
l l l l l l
Szczecin Bydgoszcz
l l l l
l l l l l l l l l l l l
Inowrocław Włocławek Płock Poznań Konin l l l l
l
l l l l l
l
Łódź Tomaszów
Legnica Wrocław
Bełchatów Kielce
Turoszów Jelenia Góra Wałbrzych
Puławy Chełm
Częstochowa Opole
l
Zawiercie Tarnobrzeg Katowice Kraków Rybnik Tarnów
l l l l l l l l l l l
l
0
100 km
Podaj nazwę zaznaczonych obszarów oraz ustal przyczynę ich powstania. ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................
11
Biologia. Poziom rozszerzony Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)
12
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Miejsce na naklejkę
MATERIAŁ ĆWICZENIOWY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
STYCZEŃ 2010
Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz zawiera 14 stron (zadania 1 – 35). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kaŜdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. UŜywaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uŜywaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, Ŝe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu moŜesz korzystać z linijki.
śyczymy powodzenia!
Za rozwiązanie wszystkich zadań moŜna otrzymać łącznie 60 punktów
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony http://biologhelp.com 2
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 1. (2 pkt) Wazopresyna i oksytocyna to hormony o podobnej budowie - oba są cyklicznymi peptydami. Do przedstawiania składu białek uŜywa się trzyliterowych skrótów nazw aminokwasów, np. „Cys” to cysteina. Na schemacie przedstawiono budowę oksytocyny i wazopresyny. S-S – mostek siarczkowy Cys – cysteina Tyr – tyrozyna Phe – fenyloalanina Gln- glutamina Asn – asparagina Pro – prolina Arg – arginina Gly– glicyna Leu - leucyna Ile - izoleucyna Na podstawie schematu, podaj jedno podobieństwo i jedną róŜnicę w budowie tych hormonów. Podobieństwo - ……………………………………………………………………….............… RóŜnica - ………………………………………………………………………………….......... .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę komórki trzustki, która produkuje i wydziela enzymy trawienne.
a) Podaj nazwę struktury komórkowej oznaczonej literą X i określ jej funkcję. ..................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego rozbudowana szorstka siateczka wewnątrzplazmatyczna jest przystosowaniem do funkcji pełnionej przez tę komórkę. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono mechanizmy regulujące wydzielanie soku Ŝołądkowego.
Na podstawie wykresu, uporządkuj mechanizmy kontrolujące wydzielanie soku Ŝołądkowego pod względem długości okresu stymulacji Ŝołądka, zaczynając od mechanizmu o najdłuŜszym działaniu. .....................................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza maleje zawartość tlenu w powietrzu (obniŜa się ciśnienie gazów atmosferycznych), dlatego ludzie urodzeni na nizinach mają w górach, na duŜych wysokościach, problemy - odczuwają duszności, zmęczenie i osłabienie. Są to objawy hipoksji. Wymień dwa procesy adaptacyjne, uruchamiane w organizmie przebywającego na duŜych wysokościach, chroniące przed hipoksją.
człowieka
1. .................................................................................................................................................. 2. ..................................................................................................................................................
Zadanie 5. (1 pkt) Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione etapy mitozy, wpisując do poniŜszej tabeli cyfry 1-5. Numer etapu
Charakterystyka etapu Chromosomy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej dzielącej się komórki. Dzielą się centromery łączące chromatydy siostrzane, co powoduje ich rozchodzenie się do przeciwległych biegunów komórki. Chromosomy na dwóch biegunach komórki ulegają despiralizacji. Z nici chromatynowych formują się chromosomy. KaŜdy chromosom składa się z dwóch chromatyd siostrzanych połączonych centromerem.
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 6. (2 pkt) Cząsteczka kaŜdego białka ma określoną strukturę drugorzędową, którą stanowi przestrzenne zwinięcie łańcucha aminokwasów połączonych wiązaniami peptydowymi. WyróŜnia się dwa podstawowe rodzaje struktury drugorzędowej: α oraz β. Na schemacie przedstawiono porównanie struktury α i β.
Wśród wymienionych cech budowy podkreśl dwie, charakterystyczne dla struktury β. A. B. C. D. E.
Łańcuch aminokwasów zwinięty na kształt cylindra. Łańcuch aminokwasów pofałdowany na kształt harmonijki. Wiązania wodorowe i wiązania peptydowe ułoŜone naprzemiennie. Wiązania wodorowe między równoległymi łańcuchami peptydowymi. Wiązania wodorowe między co czwartym wiązaniem peptydowym pojedynczego łańcucha aminokwasów.
Zadanie 7. (1 pkt) W tabeli przedstawiono informacje dotyczące występowania aminokwasów egzogennych w nasionach grochu oraz kukurydzy. Aminokwas Tryptofan Metionina Walina Histydyna Treonina Fenyloalanina Leucyna Izoleucyna Lizyna
Groch + + + + + + + -
Kukurydza + + + + + + +
Podaj jeden argument, za pomocą którego uzasadnisz, Ŝe białka występujące w nasionach grochu i kukurydzy są niepełnowartościowe. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 8. (2 pkt) Antocyjany to barwniki występujące w wakuolach komórek roślinnych. Czerwonofioletowe zabarwienie liści kapusty czerwonej spowodowane jest obecnością duŜej ilości antocyjanów. Uczniowie przygotowali zestaw doświadczalny złoŜony z trzech probówek, które do połowy wypełnili drobno pociętymi skrawkami świeŜych liści kapusty czerwonej. Do pierwszej probówki wlali roztwór kwasu octowego, do drugiej roztwór zasady amonowej, natomiast do trzeciej wodę destylowaną. Zawartość probówek wytrząsnęli i po chwili porównali zabarwienie zawartego w nich roztworu antocyjanów. a) Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... b) Określ, która z trzech probówek stanowiła próbę kontrolną w tym doświadczeniu. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Oceń poprawność zamieszczonych w tabeli stwierdzeń, dotyczących budowy ścian komórkowych róŜnych organizmów, wpisując do ostatniej kolumny tabeli „P” (prawda) lub „F” (fałsz). P/F Głównym składnikiem ściany komórkowej prokariontów są związki A. białkowo-cukrowe (peptydoglikany). Pierwotna, zbudowana głównie z celulozy, ściana komórkowa roślin B. jest przepuszczalna dla wody. Ściana komórkowa komórek roślinnych jest zdrewniała, kiedy między C. włóknami celulozy wbudowana została lignina. Podstawowym składnikiem ścian komórkowych komórek budujących ciało D. grzybów i owadów jest chityna.
Zadanie 10. (2 pkt) Komórki tkanki tworzącej mięsień szkieletowy, wykazują pewne podobieństwa do komórek mięśnia sercowego, ale ze względu na odmienną funkcję, wykazują równieŜ róŜnice w budowie. a) Podaj jedną wspólną cechę budowy komórek tkanki mięśniowej szkieletowej i mięśnia sercowego. ...................................................................................................................................................... b) Podaj jedną róŜnicę w budowie komórek tych dwóch typów tkanki mięśniowej. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 11. (1 pkt) Nieliczne substancje przenikają przez błony na drodze transportu biernego, polegającego na dyfuzji. Znaczna ilość substancji waŜnych dla Ŝycia komórki przenika przez błony na drodze transportu ułatwionego. Transport ułatwiony to dyfuzja z udziałem nośników, które wiąŜąc się ze związkiem transportowanym przenoszą go przez błony. Transport aktywny, to transport substancji z udziałem nośników błonowych, przebiegający wbrew gradientowi stęŜeń. Ten typ transportu, w odróŜnieniu od poprzednich, wymaga sprzęŜonego z nim nakładu energii swobodnej. Na podstawie informacji zawartych w tekście, uzupełnij poniŜszą tabelę, wstawiając „+”, jeŜeli przedstawiona cecha dotyczy danego rodzaju transportu. Cechy transportu
Rodzaj transportu bierny ułatwiony aktywny
Kierunek transportu zgodny z gradientem stęŜeń. Udział swoistych nośników. Zapotrzebowanie na energię.
Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono komórkowy proces uwalniania energii, którego biochemicznym substratem jest glukoza.
a) Podaj nazwę etapu tego procesu oznaczonego literą X. ................................................. b) Określ, jaką rolę pełni tlen w tym etapie. ...................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt) Komórki są skomplikowanymi układami biologicznymi, w których zachodzą rozmaite procesy biologiczne związane z przemianami materii i energii. Wymień dwie organelle komórki roślinnej, w których wytwarzany jest ATP. 1. ........................................................................., 2. ................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 14. (1 pkt) Do dwóch kolb o pojemności 100 ml wlano po 50 ml wody destylowanej i dodając NaOH, doprowadzono roztwór do pH 8,0. W jednej kolbie umieszczono siewkę bobu w ten sposób, aby całe jej korzenie były zanurzone w wodzie. Druga kolba stanowiła próbę kontrolną. Po upływie 30 i 60 minut zmierzono pH roztworu w obu kolbach. Wyniki przedstawiono w tabeli. Czas [min] 0 30 60
pH roztworu Kolba bez siewki Kolba z siewką 8,0 8,0 8,0 7,0 8,0 6,5
Wyjaśnij związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy procesem oddychania w komórkach korzeni bobu a obniŜeniem pH w kolbce z siewkami tej rośliny. ……………………………………………...……………..…………………………………….. ……………………………………………………………...……………………………………
Zadanie 15. (1 pkt) Przyporządkuj nazwy rodzajów kwasu rybonukleinowego: tRNA, rRNA, mRNA, do wymienionych poniŜej funkcji. 1. Przenoszenie do cytoplazmy informacji genetycznej o budowie białka - ............................... 2. Przenoszenie na rybosomy aminokwasów do budowy białka - .............................................. 3. Budowa rybosomów i udział w powstawaniu wiązań pomiędzy aminokwasami - ................
Zadanie 16. (1 pkt) Kod genetyczny jest trójkowy, bezprzecinkowy, zdegenerowany, jednoznaczny i uniwersalny. Wyjaśnij, na czym polega trójkowość kodu genetycznego. ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) W czasie profazy I podziału mejotycznego, kiedy chromosomy homologiczne łączą się w pary, tworząc tak zwane biwalenty, dochodzi do wymiany fragmentów chromatyd pomiędzy chromosomami homologicznymi. Proces ten nosi nazwę crossing-over. Wyjaśnij, jakie znaczenie ma crossing-over oraz podaj, od czego zaleŜy częstość zachodzenia tego procesu między dwoma genami. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 18. (2 pkt) Kompletny zestaw chromosomów komórki somatycznej danego organizmu to kariotyp. Na podstawie analizy kariotypu moŜna określać róŜne nieprawidłowości dotyczące liczby chromosomów oraz diagnozować występowanie niektórych chorób o podłoŜu genetycznym. Na rysunku przedstawiono nieprawidłowy kariotyp człowieka.
a) Podaj, na czym polega nieprawidłowość w przedstawionym kariotypie. ………………………………………………………………………………………………. b) Określ, jaki jest skutek przedstawionej nieprawidłowości dla organizmu człowieka ……………………………………………………………………………………………….
Zadanie 19. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono rodowód pewnej rodziny, w której zdiagnozowano dystrofię mięśniową - chorobę genetyczną sprzęŜoną z płcią.
Podaj moŜliwe genotypy członków rodziny oznaczonych I i II na schemacie oraz genotyp dziecka oznaczonego III, jeŜeli będzie ono płci męskiej. Do zapisu oznaczenia allelu genu warunkującego chorobę uŜyj litery „d”. I - ……..............................……, II - ……...................…………, III - .................................. .
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 20. (2 pkt) Wśród okrytonasiennych wyróŜnia się rośliny dwuliścienne i jednoliścienne, róŜniące się cechami anatomicznymi oraz morfologicznymi. Uporządkuj wymienione cechy w dwie grupy: charakterystyczne dla dwuliściennych i charakterystyczne dla jednoliściennych. A. B. C. D. E. F. G. H.
System korzeniowy palowy. System korzeniowy wiązkowy. Równoległa nerwacja liści. Pierzasta lub dłoniasta nerwacja liści. Wiązki przewodzące zamknięte. Wiązki przewodzące otwarte. Wiązki przewodzące na przekroju łodygi ułoŜone w postaci pierścienia. Kwiat trzykrotny.
Dwuliścienne: ................................................. Jednoliścienne: ...............................................
Zadanie 21. (1 pkt) Jednym z najwaŜniejszych osiągnięć ewolucyjnych roślin nasiennych jest uniezaleŜnienie procesu zapłodnienia od obecności wody. Wyjaśnij, na czym polega uniezaleŜnienie zapłodnienia od wody u roślin nasiennych. ……………………………………………………………….…………………..……………… ……………………………………………………………….…………………..……………… ………………………………………………..…………….……………………………………
Zadanie 22. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój poprzeczny przez blaszkę liścia rośliny dwuliściennej.
Uzasadnij, podając po jednym argumencie, Ŝe budowa skórki: a) zabezpiecza liść przed nadmierną utratą wody -................................................................. ....................................................................................................................................................... b) umoŜliwia sprawną transpirację w miarę potrzeb rośliny -............................................... .......................................................................................................................................................
10
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 23.(2 pkt) Na schematach przedstawiono mechanizm otwierania i zamykania aparatów szparkowych.
Wyjaśnij, jakie znaczenie ma podczas zamykania aparatu szparkowego: a) synteza skrobi z jonów jabłczanowych – .......................................................................... ....................................................................................................................................................... b) aktywny transport jonów K+ z komórek aparatu szparkowego do sąsiednich komórek -..................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt) Na schematach przedstawiono budowę róŜnych układów na przekroju podłuŜnym przez ciało dŜdŜownicy.
Podaj nazwy układów dŜdŜownicy przedstawionych na schematach A-C. A. - …………….....……………, B. - ……………...…….....…, C. - ……....…………………
Zadanie 25. (3 pkt) Owodniowce to kręgowce, u których podczas rozwoju zarodkowego tworzą się błony płodowe. a) Wymień nazwy błon płodowych. ....................................................................................... b) Wymień wszystkie gromady kręgowców, które są owodniowcami. .................................................................................................................................................... c) Wyjaśnij, dlaczego wytworzenie błon płodowych jest adaptacją do Ŝycia w środowisku lądowym. ……………………………………………………………….…………………..……………… ………………………………………………..…………….……………………………………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 26. (2 pkt) W tabeli przedstawiono szybkość zuŜycia tlenu, zarejestrowaną u ssaków róŜnej wielkości. Ssak Ryjówka Mysz polna Mysz workowata Mysz domowa Suseł Szczur Kot Pies Owca Koń Słoń
Masa ciała (kg) 0,0048 0,0090 0,0152 0,025 0,096 0,290 2,5 11,7 42,7 650,0 3833,0
Całkowite zuŜycie O2, (litr O2 h-1) 0,0355 0,0225 0,0273 0,041 0,09 0,25 1,70 3,87 9,59 71,1 268,0
ZuŜycie O2 na kilogram masy ciała (litr O2 kg-1 h-1) 7,4 2,50 1,80 1,65 1,03 0,87 0,68 0,33 0,22 0,11 0,07
Podaj dwa wnioski określające zaleŜności wynikające z przedstawionych danych. 1. .................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................... 2. .................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Antybiotyki to związki wytwarzane przez drobnoustroje lub wytwarzane syntetycznie, które hamują rozwój bakterii, nie wpływając na komórki człowieka. Antybiotyki stosuje się w leczeniu chorób zakaźnych przewodu pokarmowego, układu oddechowego i moczopłciowego oraz jako dodatek do paszy dla zwierząt hodowlanych. Antybiotyki mogą jednak niszczyć florę bakteryjną jelit człowieka. Częsty kontakt bakterii z danym antybiotykiem prowadzi do wytworzenia populacji komórek opornych na jego działanie. a) Wyjaśnij, dlaczego częste stosowanie antybiotyków w leczeniu człowieka moŜe prowadzić do awitaminoz. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Na podstawie tekstu podaj jeden argument uzasadniający, dlaczego zdarza się, Ŝe kuracja antybiotykiem nie przynosi poŜądanych efektów. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 28. (1 pkt) Na schematach przedstawiono mózgi kręgowców.
Uporządkuj oznaczenia literowe rysunków we właściwej kolejności pod względem rozwoju ewolucyjnego. ……………………………………………………………..…………………………………….
Zadanie 29. (2 pkt) śółw błotny jest jedynym rodzimym gatunkiem Ŝółwia w Polsce i podlega całkowitej ochronie. Zamieszkuje wody słodkie i Ŝywi się głównie bezkręgowcami. Dorosłe osobniki lubią wygrzewać się na brzegach zbiorników wodnych. Samica, która osiąga dojrzałość płciową po około 20 latach, składa pod koniec maja lub czerwca 10-19 jaj. Młode wykluwają się po 3-4 miesiącach. DuŜym zagroŜeniem dla tego gatunku moŜe stać się Ŝółw czerwonolicy, pochodzący z Ameryki Północnej, coraz częściej dostający się do środowiska naturalnego przez nieuwagę lub bezmyślność hodowców. Jest to równieŜ gatunek słodkowodny i chętnie wygrzewający się na brzegu zbiorników, w których bytuje. Samce dojrzewają płciowo po 2-5 latach, a samice po 5-7 latach. Samice składają od 9-25 jaj, z których po około 75 dniach, wylęgają się młode. Zoolodzy ostrzegają, Ŝe Ŝółwie czerwonolice mogą przyczynić się do wyparcia Ŝółwia błotnego ze środowiska naturalnego. Na podstawie tekstu podaj dwie cechy Ŝółwia czerwonolicego, które dają przewagę temu gatunkowi w konkurencji z Ŝółwiem błotnym w środowisku naturalnym. 1. ................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Niektóre gatunki muchówek z rodziny narzępikowatych Ŝywią się krwią ptaków. Powierzchnia ciała tych owadów jest pokryta licznymi włoskami, do których mogą przyczepiać się pewne gatunki gryzków – owadów Ŝyjących w ptasich gniazdach, odŜywiających się głównie martwą materią organiczną. Foreza, czyli bierne przenoszenie osobnika jednego gatunku przez osobnika drugiego gatunku, umoŜliwia gryzkom przenoszenie się z jednego ptasiego gniazda do innego. Podaj nazwy zaleŜności międzypopulacyjnych łączących opisane populacje: a) narzępikowatych i ptaków – ................................................................ b) gryzków i narzępikowatych - ………………...……........……………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 31. (2 pkt) Konkurencja jest powszechnym zjawiskiem zachodzącym w przyrodzie. Organizmy konkurują ze sobą o zasoby środowiska. Konkurencja moŜe dotyczyć osobników jednej populacji lub populacji róŜnych gatunków. Wymień cztery przykłady zasobów środowiska, o które mogą konkurować rośliny kukurydzy rosnącej na polu. 1. - ......................................................................, 2. - ............................................................ 3. - ......................................................................, 4. - ............................................................
Zadanie 32. (2 pkt) Człowiek poprzez swoje działania wpływa na róŜnorodność gatunkową róŜnych ekosystemów. Przeprowadza m.in. introdukcję – wprowadzając obce gatunki na terenach leŜących poza areałem ich występowania, np. w celu zwalczania szkodników lub jako obiekt polowań. Przykładem introdukcji było wypuszczenie na wolność na terenie Australii 24 królików. Po 6 latach oceniano liczebność populacji królików na 20000. Po następnych 5 latach króliki opanowały południową Australię, wygrywając konkurencję o pokarm z rodzimymi gatunkami roślinoŜerców, np. kangurami. Po 30 latach króliki były obecne na 2/3 terenu Australii, niszcząc naturalne zbiorowiska roślinności oraz pastwiska. a) Określ, jaki wpływ na róŜnorodność gatunkową Australii miało wprowadzenie na jej teren królików. Odpowiedź uzasadnij. ……………………………………………………………………………………...…………… ……………………………………………………………………………………...…………… …………………………………………………………………………………………………. b) Podaj, jedną moŜliwą przyczynę szybkiego rozprzestrzenienia się populacji królików na terenie Australii. …………………………………………………………………………...………………………
Zadanie 33. (2 pkt) Biomy to strefy klimatyczno-roślinne kuli ziemskiej, wykazujące układ strefowy. Uzupełnij poniŜszą tabelę, wpisując nazwę kaŜdego z opisanych biomów. A.
B.
C.
D.
Opis biomu Nazwa biomu Bezdrzewne obszary, na których dominują trawy oraz byliny. Strefa ta charakteryzuje się deficytem opadów. Lata są suche i gorące, zaś zimy mroźne i śnieŜne. Strefa lasów iglastych z domieszką brzozy i wierzby. Charakteryzuje się niskimi temperaturami i dość wysokimi opadami, równomiernie rozłoŜonymi w ciągu roku. Najbogatszy pod względem róŜnorodności biom na Ziemi, w którym dominują wiecznie zielone drzewa. Brak wyraźnych pór roku, występują obfite, równomierne opady i wysoka, wyrównana temperatura. Obszary bezleśne z krzewinkami, trawami i turzycami oraz porostami. Charakteryzują się niskimi opadami, krótkim latem i bardzo długą, trwającą nawet do 9 miesięcy, zimą.
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 34. (1 pkt) W tabeli przedstawiono roczne zuŜycie energii przez róŜne rodzaje chłodziarko-zamraŜarek. Rodzaj chłodziarko-zamraŜarki 10-letnia nowa - standardowa najnowszy model na rynku prototyp
Roczne zuŜycie energii [kWh] 710 550 400 290
Podaj argument, za pomocą którego uzasadnisz, w jaki sposób postęp techniczny moŜe mieć pozytywny wpływ na ochronę środowiska naturalnego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (1 pkt) Jednym z waŜnych w ostatnich latach osiągnięć polskiej inŜynierii genetycznej jest wyhodowanie zmodyfikowanej genetycznie świni, której organy mogą być w przyszłości wykorzystane w transplantologii. Materiał genetyczny świni zmodyfikowano, nie wprowadzając genów ludzkich, w ten sposób, aby komórki jej wątroby nie wytwarzały pewnych białek powierzchniowych będących istotnymi antygenami dla systemu odpornościowego człowieka. Podaj jeden argument, za pomocą którego uzasadnisz znaczenie przedstawionej modyfikacji genetycznej w transplantologii. ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
SIERPIEŃ 2010
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 17 stron (zadania 1 – 35). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-104
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (2 pkt) W komórkach mięśni gładkich ogólna zawartość białek (miozyny i aktyny) warunkujących skurcz mięśni wynosi zaledwie 10% ich zawartości w mięśniach szkieletowych. Białka te nie tworzą sarkomerów charakterystycznych dla tkanki poprzecznie prążkowanej. Brak sarkomerów powoduje, że siła skurczu mięśni gładkich, w odróżnieniu od mięśni szkieletowych, nie słabnie przy znacznym ich rozciągnięciu. Zakres wyjściowej długości spoczynkowej, przy której siła skurczu mięśni gładkich wzrasta, jest o wiele większy niż w mięśniach szkieletowych. W porównaniu z mięśniami szkieletowymi w mięśniach gładkich mniejsza jest także zawartość ATP i fosfokreatyny, dlatego siła skurczu mięśni gładkich jest znacznie mniejsza. Na podstawie informacji z tekstu: a) Uzupełnij tabelę, wpisując do niej właściwe określenia wybrane spośród wymienionych w nawiasach tak, aby opisywały cechy tkanki mięśniowej gładkiej. Obecność sarkomerów (występują/nie występują)
Zawartość miozyny i aktyny (mniejsza/większa)
Siła skurczu przy rozciąganiu (słabnie/nie słabnie)
Zawartość ATP i fosfokreatyny (mniejsza/większa)
b) Na podstawie informacji przedstawionych na wykresie podkreśl poprawne zakończenie zdania.
Zależność pomiędzy długością spoczynkową a siłą skurczu mięśni gładkich ilustruje na wykresie A. krzywa I, ponieważ przedstawia większy zakres długości spoczynkowej, przy której siła skurczu mięśni gładkich wzrasta. B. krzywa I, ponieważ przedstawia mniejszą siłę skurczu mięśni gładkich. C. krzywa II, ponieważ przedstawia większy zakres długości spoczynkowej, przy której siła skurczu mięśni gładkich wzrasta. D. krzywa II, ponieważ przedstawia większą siłę skurczu mięśni gładkich.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 2. (1 pkt) Zużycie tlenu przez organizm jest ściśle powiązane z poziomem przemiany materii. Na przykład podczas wysiłku fizycznego wzrasta zużycie tlenu, gdyż do skurczu komórek mięśniowych, wywołanego ślizganiem się filamentów aktynowych i miozynowych względem siebie, konieczna jest energia (ATP) pochodząca głównie z procesów oddychania tlenowego. Wyjaśnij, podając jeden argument, dlaczego podczas intensywnej pracy umysłowej zwiększa się zużycie tlenu w komórkach nerwowych mózgu człowieka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Krzepnięcie krwi jest złożoną serią reakcji, w których bierze udział ponad 30 związków zwanych czynnikami krzepnięcia. Pierwszym etapem tego procesu jest gromadzenie się w miejscu uszkodzenia naczynia krwionośnego płytek krwi, które uwalniają substancje aktywujące czynniki krzepnięcia. Następująca kaskada reakcji z udziałem kolejnych czynników, do których należą między innymi jony wapnia (Ca2+) zakończona jest przemianą protrombiny w trombinę. W dalszych etapach trombina katalizuje zamianę rozpuszczalnego białka osocza – fibrynogenu w nierozpuszczalną fibrynę (włóknik). Cząsteczki fibryny łączą się w długie łańcuchy, tworząc osnowę skrzepu wychwytującą przepływające krwinki. Na podstawie powyższych informacji wyjaśnij, dlaczego a) podczas pobierania krwi do niektórych badań, dodaje się do krwi odpowiednią porcję cytrynianu sodu, który wiąże jony wapnia ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) niedobór witaminy K powoduje spadek krzepliwości krwi. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Spośród podanych niżej informacji wybierz dwie, które błędnie opisują funkcję jelita grubego u człowieka. A. Wchłanianie wody i soli mineralnych. B. Enzymatyczny rozkład celulozy i wchłanianie produktów jej trawienia. C. Wchłanianie witamin z grupy B oraz witaminy K produkowanych przez bakterie. D. Wchłanianie produktów trawienia tłuszczów do naczyń limfatycznych. E. Produkcja śluzu ułatwiającego przesuwanie się niestrawionych resztek.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 5. (2 pkt) W wątrobie zachodzi wiele różnych, istotnych dla organizmu procesów. Spośród wymienionych poniżej wskaż dwa procesy kataboliczne. A. B. C. D. E.
synteza glikogenu magazynowanie witaminy A i D rozkład glikogenu do glukozy wytwarzanie albumin beta-oksydacja kwasów tłuszczowych
Zadanie 6. (2 pkt) Rozmieszczenie fotoreceptorów – czopków i pręcików na obszarze siatkówki jest nierównomierne. Wyróżnia się na niej dwa charakterystyczne obszary: plamkę, zwaną też plamką żółtą, będącą obszarem najlepszego widzenia, oraz tarczę nerwu wzrokowego, na której obraz nie powstaje. Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących fotoreceptorów, wpisując w odpowiednich miejscach tabeli literę P (prawda) lub F (fałsz). P/F Czopki odpowiadają za widzenie barwne i ostre, a pręciki za czarno-białe 1. i nieostre. 2. Na siatkówce znajduje się znacznie więcej czopków niż pręcików. Plamka żółta to miejsce, w którym pręciki występują w największym 3. zagęszczeniu. 4. W obszarze tarczy nerwu wzrokowego nie występują ani czopki, ani pręciki.
Zadanie 7. (1 pkt) Gonadotropina (HCG) jest hormonem produkowanym podczas ciąży i przedostającym się do moczu. Popularne testy ciążowe zawierają trzy typy przeciwciał: • wolne przeciwciała A, wychwytujące cząsteczki gonadotropiny • przeciwciała B, zlokalizowane w okienku I, zatrzymujące i wiążące cząsteczki gonadotropiny • przeciwciała C, zlokalizowane w okienku II, wychwytujące i wiążące przeciwciała A. Przeciwciała A mają przyłączoną mikroskopijną kulkę z czerwonego lateksu. W przypadku unieruchomienia przeciwciał, kulki lateksu tworzą w obrębie okienek czerwony pasek widoczny gołym okiem. W przypadku testu pozytywnego (ciąża), widoczne są dwa paski, po jednym w okienku I i II.
Na podstawie analizy powyższych informacji wyjaśnij, dlaczego w przypadku negatywnego wyniku testu ciążowego, w okienku I nie pojawia się czerwony pasek. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadania nr 8 i 9. Na schemacie przedstawiono jeden z mechanizmów regulacji aktywności enzymów w szlaku metabolicznym.
Zadanie 8. (2 pkt) a) Podaj nazwę mechanizmu regulacji przedstawionego na schemacie. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, na czym polega przedstawiony sposób regulacji aktywności enzymów. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Załóżmy, że w szlaku metabolicznym przedstawionym na schemacie pewna toksyczna substancja jest inhibitorem enzymu 3. Podaj dwa przykłady niekorzystnych następstw w metabolizmie komórki, które mogą być konsekwencją działania takiej toksycznej substancji. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Jądro komórkowe to struktura oddzielona od cytoplazmy otoczką złożoną z dwóch błon białkowo-lipidowych. W otoczce jądrowej znajdują się liczne pory – swoiste „furtki” umożliwiające transport dużych cząsteczek, takich jak np. białka enzymatyczne, które powstają w cytoplazmie, a katalizują reakcje zachodzące w jądrze komórkowym. Podaj dwa inne przykłady cząsteczek, których transport pomiędzy jądrem a cytoplazmą jest możliwy dzięki obecności porów w otoczce jądrowej. 1. .............................................................
2. .........................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 11. (2 pkt) Plastydy są charakterystycznymi strukturami komórki roślinnej Ze względu na rolę i pochodzenie dzieli się je na kilka typów. Proplastydy występują w komórkach embrionalnych i są stadiami wyjściowymi w rozwoju wszystkich typów plastydów. Przy braku dostępu światła proplastydy przekształcają się w etioplasty. Światło powoduje przejście tych plastydów w chloroplasty. Bezbarwne leukoplasty powstają zwykle z proplastydów i pod wpływem światła mogą zamieniać się w chloroplasty. Cechą charakterystyczną leukoplastów jest zdolność syntezy i magazynowania skrobi. Jeśli wypełnia ona całe organellum nazywa się je amyloplastami. Chromoplasty powstają z proplastydów lub częściej z chloroplastów. Aktywne fotosyntetycznie chloroplasty powstają z proplastydów, leukoplastów lub etioplastów. Na podstawie informacji z tekstu uzupełnij schemat przedstawiający pochodzenie poszczególnych typów plastydów.
Zadanie 12. (3 pkt) W mięśniu szkieletowym ssaków mogą zachodzić procesy, w których glukoza ulega przemianom w procesach oddychania tlenowego lub oddychania beztlenowego. Porównaj w tabeli lokalizację oraz substraty i produkty oddychania tlenowego i beztlenowego zachodzącego w komórce mięśniowej (nie uwzględniaj przenośników energii oraz jonów wodorowych). Cecha porównywana Lokalizacja procesu w komórce mięśniowej Substraty Produkty
Oddychanie tlenowe
Oddychanie beztlenowe
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 13. (2 pkt) W tabeli przedstawiono średnie wyniki doświadczenia, w którym badano wpływ temperatury na intensywność fotosyntezy u pewnego gatunku rośliny. Za pomocą specjalnego urządzenia mierzono objętość CO2 asymilowanego w jednostce czasu przez badane rośliny przy tym samym natężeniu światła, ale w różnych temperaturach. Temperatura (oC)
Wiązanie CO2 (jednostki umowne)
5
8
10
12
15
16
20
22
25
30
30
38
Na podstawie danych z tabeli narysuj wykres ilustrujący wpływ temperatury na intensywność fotosyntezy u badanego gatunku rośliny.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 14. (2 pkt) Uczniowie przygotowali zestawy doświadczalne do zbadania wpływu temperatury na intensywność transpiracji u trzykrotki. Sześć jednakowej długości gałązek trzykrotki, mających po pięć listków, umieścili w takich samych cylindrach z podziałką napełnionych wodą, tak aby zanurzone były dolne końce gałązek. Na cylindrach zaznaczyli początkowy poziom wody jednakowy we wszystkich naczyniach. Wszystkie zestawy doświadczalne postawili w słoneczny dzień na parapetach okien, przy czym • trzy zestawy na parapecie okna od strony północnej w temperaturze 20°C • trzy zestawy na parapecie okna od strony południowej w temperaturze 25°C. Po dwóch godzinach porównali poziom wody w cylindrach. Podaj jeden przykład błędu popełnionego w opisanym doświadczeniu i skoryguj plan tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (1 pkt) Pierwszy nukleotyd U UUU fenyloalanina U
C
A
G
Drugi nukleotyd C A
UCU seryna UUC fenyloalanina UCC seryna UUA fenyloalanina UCA seryna UUG leucyna UCG seryna CCU prolina CUU leucyna CCC prolina CUC leucyna CCA prolina CUA leucyna CCG prolina CUG leucyna AUU izoleucyna ACU treonina AUC izoleucyna ACC treonina AUA izoleucyna ACA treonina AUG metionina, Start ACG treonina GUU walina GCU alanina GUC walina GCC alanina GUA walina GCA alanina GUG walina GCG alanina
UAU tyrozyna UAC tyrozyna UAA Stop UAG Stop CAU histydyna CAC histydyna CAA glutamina CAG glutamina AAU asparagina AAC asparagina AAA lizyna AAG lizyna GAU kw. asparaginowy GAC kw. asparaginowy GAA kw. glutaminowy GAG kw. glutaminowy
G UGU cysteina UGC cysteina UGA Stop UGG tryptofan CGU arginina CGC arginina CGA arginina CGG arginina AGU seryna AGC seryna AGA arginina AGG arginina GGU glicyna GGC glicyna GGA glicyna GGG glicyna
Trzeci nukleotyd U C A G U C A G U C A G U C A G
Korzystając z tabeli kodu genetycznego, zapisz sekwencję aminokwasów, która powstanie w wyniku translacji fragmentu matrycowego RNA (mRNA) o sekwencji nukleotydów CCUUUCGUAAACGGA. .......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Zapisz sekwencję nukleotydów występującą we fragmencie nici DNA, na matrycy której powstał fragment mRNA o sekwencji CCUUUCGUAAACGGA. ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 17. (1 pkt) Jednym z rodzajów zmienności występujących w przyrodzie jest zmienność modyfikacyjna, zwana też fluktuacyjną. Wyjaśnij, na czym polega ten rodzaj zmienności. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Fenyloketonuria jest chorobą uwarunkowaną recesywnym genem autosomalnym, która dziedziczy się zgodnie z pierwszym prawem Mendla. Spośród zdań (A–D) wybierz i zaznacz błędne stwierdzenie dotyczące dziedziczenia fenyloketonurii. A. Choroba występuje u homozygot recesywnych. B. Jeżeli oboje rodzice są heterozygotami pod względem obecności genu warunkującego fenyloketonurię, to prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka wynosi 75%. C. Prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka rodziców, z których jedno jest chore na fenyloketonurię, a drugie jest heterozygotą pod względem obecności tego genu, wynosi 50%. D. Jeżeli jedno z rodziców jest homozygotą dominującą, a drugie heterozygotą pod względem genu fenyloketonurii, to prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka wynosi 0%.
Zadanie 19. (2 pkt) W 1962 roku odkryto u człowieka antygen grupowy krwi a dziedziczony niezależnie od układu AB0 i przeciwciała skierowane przeciwko temu antygenowi. Gen warunkujący obecność antygenu a jest zlokalizowany na krótkim ramieniu chromosomu X i występuje w postaci dwóch alleli: ga oraz g. W populacji ludzkiej istnieją dwa typy osobników: a+ oraz a–. W tabeli przedstawiono informacje dotyczące dziedziczenia tego antygenu. Płeć
Genotypy Fenotypy Częstość występowania w % 67 XgaY a+ Mężczyźni XgY 33 a– ga ga + X X a 89 Kobiety XgaXg a+ XgXg 11 a– Korzystając z powyższych informacji, zaznacz wśród zdań (A–E) dwa, które są prawdziwe. A. Jest to cecha sprzężona z płcią. B. Kobieta a– może mieć syna a+. C. Mężczyzna a+ nie może mieć córki a–. D. Kobieta a+ nie może mieć córki a–. E. Rodzice a– mogą mieć dziecko a+.
10
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 20. (1 pkt) Zapisz wszystkie możliwe rodzaje genotypów gamet produkowanych przez organizm o genotypie AabbCc, przy założeniu, że geny te dziedziczą się niezależnie. .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) W gabinetach radiologicznych kobietom wykonuje się zdjęcia rentgenowskie tylko w pierwszych dziesięciu dniach cyklu menstruacyjnego. W pozostałych dniach cyklu takie badania wykonuje się tylko w przypadkach koniecznych, np. przy nagłym wypadku. Wyjaśnij, podając jeden argument, dlaczego u kobiet w pozostałych dniach cyklu przeciwwskazana jest diagnostyka medyczna z wykorzystaniem zdjęć rentgenowskich. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) Osiągnięcia inżynierii genetycznej są coraz częściej stosowane w medycynie. Między innymi metodami inżynierii genetycznej otrzymuje się znacznie bezpieczniejsze i tańsze od tradycyjnych szczepionek, tak zwane szczepionki zrekombinowane, które nie zawierają całych cząstek infekcyjnych, ale tylko wybrane polipeptydy, otrzymane z odpowiednio genetycznie zmodyfikowanych bakterii lub drożdży. Podaj dwa argumenty wyjaśniające, dlaczego są bezpieczniejsze od szczepionek tradycyjnych.
szczepionki
zrekombinowane
1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt) Drzewa leśne żyją w symbiozie z różnymi gatunkami grzybów. Grzyby mikoryzowe ułatwiają drzewom pobieranie wody i soli mineralnych, natomiast od swego partnera pobierają głównie cukry wytwarzane w procesie fotosyntezy. Wyjaśnij, w jaki sposób grzyby mikoryzowe ułatwiają drzewom pobieranie wody i soli mineralnych. ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 24. (2 pkt) Na schematach przedstawiono typowe cykle rozwojowe zwierząt (I) oraz roślin (II).
Wypisz dwa oznaczenia literowe (spośród A–F), którymi na schematach oznaczono miejsce podziału mejotycznego. .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt) Kwiaty wielu gatunków roślin okrytonasiennych są zapylane przez wiatr. a) Wymień dwie cechy budowy kwiatów są przystosowaniem do wiatropylności.
roślin
okrytonasiennych,
które
1. ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... b) Posługując się nazwami rodzajowymi, podaj dwa przykłady roślin okrytonasiennych zapylanych przez wiatr. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 26. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono wyniki doświadczenia, w którym badano wpływ zawartości NaCl w podłożu na wzrost pędów trzech gatunków roślin: A, B i C.
Określ, który gatunek roślin (A, B czy C) jest halofitem. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (2 pkt) Podaj nazwy tkanek zwierzęcych przedstawionych na rysunkach A i B.
A. ........................................................
B. ..........................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 28. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono wpływ temperatury otoczenia na tempo metabolizmu nornicy rudej oraz żaby wodnej.
Na podstawie danych z wykresu: a) Porównaj tempo metabolizmu tych dwóch gatunków zwierząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Określ wpływ wzrostu temperatury otoczenia na tempo metabolizmu obydwu gatunków. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (1 pkt) Ustal przyczynę różnic tempa metabolizmu nornicy rudej i żaby wodnej opisanych w zadaniu 28. .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) W dżungli na azjatyckiej wyspie Borneo żyją słonie, które niedawno uznano za podgatunek słonia indyjskiego. Są one znacznie mniejsze od słoni żyjących na kontynencie. Badanie DNA tych dwóch podgatunków wykazało że istnieją między nimi pewne różnice genetyczne. Najprawdopodobniej podgatunek z Borneo oddzielił się od słoni kontynentalnych około 300 tys. lat temu. a) Podaj, jaki rodzaj izolacji uniemożliwił krzyżowanie się obu podgatunków słonia indyjskiego w warunkach naturalnych. .............................................................................
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
b) Podaj nazwę rodzaju doboru naturalnego, którego działanie spowodowało, że słonie podgatunku z Borneo mają znacznie mniejsze rozmiary od żyjących na kontynencie. ......................................................................................................................................................
Zadanie 31. (2 pkt) Zwierzęta magazynują energię w postaci tłuszczu lub glikogenu. Tłuszcze dostarczają ponad dwukrotnie więcej energii niż węglowodany, jednak mobilizacja tłuszczów jest procesem powolnym i do uzyskania energii z nich niezbędny jest dostęp odpowiedniej ilości tlenu. Glikogen w komórkach odkładany jest wraz ze znaczną ilością wody, dlatego jest dziesięciokrotnie cięższy od tłuszczu o tej samej wartości kalorycznej. Dostarcza jednak dość szybko substratów dla metabolizmu węglowodanowego oraz umożliwia uzyskanie energii w procesie oddychania beztlenowego. Na podstawie tekstu wyjaśnij, dlaczego ptaki migrujące magazynują energię głównie w postaci tłuszczu. Podaj dwa argumenty. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 32. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono trzy podstawowe typy krzywych przeżywania. A. dotyczy populacji gatunków, u których śmiertelność jest stała niezależnie od wieku B. charakteryzuje populacje gatunków, których śmiertelność jest najwyższa wśród osobników najmłodszych, zaś w starszych klasach wiekowych jest niewielka. C. charakteryzuje populacje gatunków, w których śmiertelność osobników jest niewielka przez większą część życia, a wzrasta wśród najstarszych osobników. a) Do krzywych przeżywania typu I–III, przyporządkuj ich właściwe opisy, wybierając spośród A–C. I ............
II ............
III ...........
b) Określ, która z krzywych przeżywania (I–III) jest charakterystyczna dla gatunku śledzia. .................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 33. (2 pkt) Organizmy charakteryzują się różnym zakresem tolerancji na czynniki środowiska. Na schemacie przedstawiono zakresy tolerancji pięciu gatunków żyjących w środowisku wodnym (A, B, C, D oraz E) na dwa czynniki środowiska – temperaturę oraz zasolenie.
Określ, wpisując oznaczenia literowe, który gatunek jest a) stenobiontem pod względem obydwu czynników ........................................................... b) eurybiontem pod względem obydwu czynników .............................................................
Zadanie 34. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono wpływ temperatury i wilgotności ziarna na wzrost populacji wołka ryżowego – uciążliwego szkodnika magazynowego.
Na podstawie danych przedstawionych na wykresie sformułuj jeden wniosek dotyczący wpływu temperatury i wilgotności przechowywanego ziarna na ograniczenie szkód spowodowanych przez wołka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
16
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 35. (2 pkt) Badania naukowe dowodzą, że zadrzewienia śródpolne wpływają na zwiększenie wysokości uzyskiwanych plonów. Na schemacie przedstawiono wyniki badań dotyczących wpływu zadrzewień na mikroklimat pól uprawnych. Badano, w jaki sposób zadrzewienia wpływają na siłę wiatru, poziom opadów oraz intensywność parowania z gleby.
Uzasadnij stwierdzenie, że zadrzewienia śródpolne korzystnie wpływają na zwiększenie plonów. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
17
PESEL
MBI-R1_1P-104
Miejsce na naklejkê z nr PESEL
WYPE£NIA ZDAJ¥CY
WYPE£NIA EGZAMINATOR Suma punktów 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
KOD EGZAMINATORA
KOD ZDAJ¥CEGO
Czytelny podpis egzaminatora
Materiał ćwiczeniowy zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Materiał ćwiczeniowy chroniony jest prawem autorskim. Materiału nie należy powielać ani udostępniać w żadnej formie poza wykorzystaniem jako ćwiczeniowego/diagnostycznego w szkole.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
Artukuł I.
PESEL
MATERIAŁ ĆWICZENIOWY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
STYCZEŃ 2011
Czas pracy: 150 minut
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz zawiera 15 stron (zadania 1 – 33). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki.
Liczba punktów do uzyskania: 60
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono fragment drugorzędowej struktury łańcucha polipeptydowego, mającego postać α-helisy.
a) Podaj nazwę wiązania oznaczonego na schemacie jako X. ………………………..….... b) Podaj jeden przykład innej makrocząsteczki biologicznej, w której
wiązania X
pełnią podobną, stabilizującą funkcję. …………………………………………………..
Zadanie 2. (3 pkt) Siateczka śródplazmatyczna, zwana również retikulum endoplazmatycznym, jest strukturą charakterystyczną dla komórek eukariotycznych. Tworzy ją przestrzenny system połączonych ze sobą błon. Wyróżnia się siateczkę śródplazmatyczna gładką oraz szorstką. Na schemacie przedstawiono budowę komórki roślinnej.
a) Wpisz oznaczenia literowe, którymi na schemacie oznaczono siateczkę gładką. ……
siateczkę szorstką. ……
b) Wymień po jednym przykładzie różnych funkcji charakterystycznych dla danego typu siateczki śródplazmatycznej. Typ siateczki śródplazmatycznej gładka
szorstka
Funkcja
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (2 pkt.) Uczniowie przygotowali zestaw doświadczalny do wykrywania katalazy w tkankach roślinnych i zwierzęcych. Na jednej szalce Petriego umieścili połówkę świeżo rozkrojonej bulwy surowego ziemniaka, a na drugiej kawałek surowej wątroby. Przy pomocy zakraplacza nanieśli na materiał po kilka kropli wody utlenionej i zaobserwowali tworzenie się piany, świadczące o działaniu katalazy. a) Opisz zestaw kontrolny, który należy przygotować do tego doświadczenia. ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………….………………………………………….. b) Podaj jeden wniosek na podstawie wyników przedstawionego doświadczenia. ……………………………………………..…………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………..
Zadanie 4. (1 pkt.) Podaj nazwę struktury komórkowej, która zawiera katalazę. ………………….……………………………………………………………………………….
Zadanie 5. (2 pkt) Komórki tkanki nabłonkowej, wyścielające wewnętrzne powierzchnie narządów, mają budowę przystosowaną do pełnionej funkcji. Na przykład komórki niektórych nabłonków na wolnej powierzchni mogą posiadać mikrokosmki lub rzęski. Podaj po jednym przykładzie funkcji, jaką pełnią nabłonki, na których wolnej powierzchni występują 1. mikrokosmki. ……………………………………………………….……………………….. 2. rzęski. ………………………………………….……………………………………………..
Zadanie 6. (1 pkt) Niektóre tkanki roślinne przystosowane są do pełnienia funkcji w ten sposób, że ich ostatecznie zróżnicowane komórki są martwe. Wśród wymienionych komórek oraz tkanek roślinnych podkreśl te, które są martwe lub zbudowane z martwych komórek. epiderma, korek, naczynia, rurki sitowe, aerenchyma, sklerenchyma
Zadanie 7. (2 pkt) Uzupełnij poniższą tabelę, dotyczącą procesów zachodzących w mitochondriach oraz chloroplastach, wpisując w puste wiersze nazwy odpowiednich substancji. Cecha
Mitochondria
Podstawowe substraty
pirogronian, tlen, ADP
Główne produkty
Chloroplasty
aldehyd glicerynowy, tlen
4
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
Zadanie 8. (2 pkt.) Proces fotosyntezy składa się z dwóch etapów - fazy zależnej od światła oraz fazy niezależnej od światła. Wśród sformułowań opisujących przemiany zachodzące podczas fotosyntezy podkreśl dwa, które są fałszywe. A. Faza zależna od światła zachodzi w tylakoidach gran chloroplastów, a faza niezależna od światła w tylakoidach stromy chloroplastów. B. Istotą fazy niezależnej od światła jest redukcja CO2, która wymaga dostarczenia energii oraz elektronów. C. ATP jest wytwarzane w fazie zależnej od światła, natomiast NADPH +H+ w fazie niezależnej od światła. D. Zahamowanie reakcji fazy zależnej od światła spowoduje ustanie reakcji fazy niezależnej od światła. E. Tlen, wydzielający się w wyniku fotosyntezy, jest produktem fazy zależnej od światła.
Zadanie 9. (2 pkt.) Na schemacie przedstawiono dwa etapy procesu fermentacji mleczanowej – glikolizę oraz proces regeneracji przenośnika elektronów NAD.
Na podstawie analizy schematu a) wyjaśnij, dlaczego CO2 nie jest ubocznym produktem procesu fermentacji mleczanowej. ………………………………………………………………………………………………….. b) podaj, jaką funkcję pełni NAD w pierwszym, a jaką w drugim etapie reakcji. …………………………………………………………………………………………….…… ………………………………………………………………………………….………………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
5
Zadanie 10. (1 pkt.) Na schematach A i B przedstawiono regulację aktywności pewnego enzymu za pomocą aktywatora i inhibitora niekompetycyjnego.
Na podstawie schematu opisz, na czym polega inhibicja niekompetycyjna. …………………………………………………………………………………………….…… ………………………………………………………………………………….……………… ………………………………………………………………………………….……………… ………………………………………………………………………………….………………
Zadanie 11. (1 pkt.) Na schemacie przedstawiono cykl ornitynowy, którego etapy zachodzą u człowieka w komórkach wątroby.
Określ, czy jest to proces anaboliczny, czy kataboliczny. Uzasadnij odpowiedź jednym argumentem. …………………………………………………………………………………………….…… ………………………………………………………………………………….………………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
6
Zadanie 12. (2 pkt) Mukowiscydoza, należąca do najczęstszych chorób dziedzicznych w Europie, jest chorobą uwarunkowaną recesywnym allelem genu CFTR, znajdującego się na długim ramieniu chromosomu 7. Spośród A-D podkreśl dwa błędne stwierdzenia dotyczące dziedziczenia mukowiscydozy. A. Choroba występuje u homozygot recesywnych. B. Jeżeli oboje rodzice są heterozygotami pod względem obecności genu warunkującego mukowiscydozę, to prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka wynosi 75%. C. Wśród potomstwa dwóch heterozygot, nosiciele choroby stanowią około 50%. D. Prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka rodziców, z których jedno jest chore na mukowiscydozę, a drugie jest heterozygotą pod względem obecności tego genu, wynosi 100%. E. Jeżeli jedno z rodziców jest homozygotą dominującą a drugie heterozygotą pod względem genu mukowiscydozy, to prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka wynosi 0%.
Zadanie 13. (1 pkt) U muszki owocowej gen warunkujący barwę oczu znajduje się na chromosomie X. Barwę czerwoną warunkuje allel dominujący tego genu, a barwę białą allel recesywny. Skrzyżowano czerwonooką heterozygotyczną samicę muszki owocowej z białookim samcem i uzyskano liczne potomstwo. Jaki procent samców w tym potomstwie będzie miał oczy czerwone? A. B. C. D.
100% 50% 25% 0%
Zadanie 14. (2 pkt) Zjawisko tłumiącego działania genu na jakąś cechę, uwarunkowaną inną parą alleli, nazywa się epistazą. W zależności od właściwości genu hamującego epistaza może być dominująca lub recesywna. Przykładem epistazy dominującej jest dziedziczenie barwy owoców u jednej z odmian dyni. Gen warunkujący barwę owoców ma dwa allele: dominujący (D), który decyduje o barwie żółtej oraz recesywny (d), odpowiedzialny za barwę zieloną. Gen warunkujący powstawanie obu barwników ma allel dominujący (A), który hamuje syntezę barwników (powstają owoce białe) oraz recesywny (a), w obecności którego barwniki są wytwarzane. Na podstawie informacji z tekstu, zapisz barwy owoców dyni o podanych genotypach. AaDd…………..…
aaDd ……………..
AAdd……….…..….
aadd……………….
Zadanie 15. (2 pkt) Obecnie coraz rzadziej dochodzi do poważnych powikłań rozwoju płodu z powodu konfliktu serologicznego związanego z czynnikiem Rh dzięki temu, że kobietom Rh- podaje się specjalną immunoglobulinę anty-D. Jest to naturalny produkt wytwarzany z krwi, niszczący krwinki płodu posiadające antygen D, które mogły dostać się do krwiobiegu matki. W Polsce kobiety Rh-, które urodziły dziecko Rh+ otrzymują zastrzyk immunoglobuliny
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
7
anty-D 72 godziny po porodzie. W niektórych przypadkach immunoglobulinę anty-D podaje się również kobietom Rh- w 28. tygodniu ciąży. a) Zaznacz w tabeli dwa zestawy genotypów rodziców, których dziecko może być narażone na skutki konfliktu serologicznego. D - allel warunkujący występowanie antygenu D na erytrocytach. matka ojciec A. DD dd B Dd Dd C. dd Dd D. Dd dd E. dd DD b) Oceń poprawność poniższych wyjaśnień dotyczących konfliktu serologicznego, wpisując do ostatniej kolumny tabeli P (prawda) lub F (fałsz). P/F Pierwsza ciąża kobiety Rh-, której dziecko jest Rh+, najczęściej nie jest 1. zagrożona konfliktem serologicznym, ponieważ w prawidłowym przebiegu ciąży erytrocyty płodu nie mają możliwości przedostania się przez łożysko. Podanie immunoglobuliny anty-D ciężarnej kobiecie Rh- zapobiega powstaniu konfliktu, ponieważ komórki płodu Rh+, które mogły przedostać się do krwi 2. matki np. podczas uszkodzenia łożyska, zostaną zniszczone, zanim jej organizm zdąży wytworzyć przeciwko nim przeciwciała. Kobietom Rh-, które urodziły dziecko Rh+ podaje się po porodzie immunoglobulinę anty-D jako zabezpieczenie dla następnej ciąży, ponieważ 3. w czasie porodu do krwiobiegu matki mogły przedostać się przeciwciała wytworzone w organizmie dziecka.
Zadanie 16. (2 pkt) W 1962 roku odkryto u człowieka antygen grupowy krwi a, dziedziczony niezależnie od układu AB0 i przeciwciała skierowane przeciwko temu antygenowi. Gen warunkujący obecność antygenu a jest zlokalizowany na krótkim ramieniu chromosomu X i występuje w postaci dwóch alleli: ga oraz g. W populacji ludzkiej istnieją dwa typy osobników: a+ oraz a-. W tabeli przedstawiono informacje dotyczące dziedziczenia tego antygenu. Płeć
Genotypy Fenotypy Częstość występowania w % ga 67 a+ X Y Mężczyźni g 33 a XY + ga ga a X X 89 ga g a+ Kobiety X X g g 11 aXX Korzystając z powyższych informacji, podkreśl dwa zdania prawdziwe. A. B. C. D. E.
Rodzice a- mogą mieć dziecko a+. Mężczyzna a+ może mieć syna a-. Mężczyzna a+ może mieć córkę a-. Kobieta a- nie może mieć syna a+. Kobieta a+ nie może mieć córki a-.
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
8
Zadanie 17. (1 pkt) Sekwencjonowanie DNA jest techniką powszechnie stosowaną w badaniach genetycznych, a upowszechnienie różnych metod sekwencjonowania pozwoliło na błyskawiczny rozwój analizy genomów organizmów. Na schemacie przedstawiono sekwencjonowanie DNA metodą terminacji łańcucha.
Na podstawie analizy schematu, ułóż w odpowiedniej kolejności opisy etapów sekwencjonowania DNA przedstawioną metodą, wpisując do kolumny tabeli cyfry 1-4. Numer Opis etapu Dodanie specyficznych enzymów syntezujących komplementarne fragmenty kończące się w miejscu występowania adeniny, a następnie pozostałych zasad. Odczytanie wyjściowej sekwencji nukleotydów. Wyizolowanie jednoniciowej matrycy DNA, która ma zostać zsekwencjonowana. Elektroforetyczny rozdział wszystkich zsyntetyzowanych fragmentów w zależności od ich długości.
Zadanie 18. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy roślin.
Wpisz oznaczenia literowe, którymi na schemacie oznaczono podział mejotyczny. …...
zapłodnienie. .…..
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
9
Zadanie 19. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono budowę liści rośliny dwuliściennej (A) oraz jednoliściennej (B).
Porównaj budowę liści roślin A i B, biorąc pod uwagę dwie cechy widoczne na rysunku. 1.………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………... 2.………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………….…..
Zadanie 20. (3 pkt) Uczniowie wybrali losowo po 100 liści bluszczu rosnącego po dwóch stronach wysokiego muru, którego jedna ściana miała wystawę północną, a druga południową. Zmierzyli długość oraz szerokość blaszki każdego liścia oraz obliczyli średnie wartości tych cech. Wyniki pomiarów przedstawiono w tabeli. Badana cecha średnia długość blaszki liści (mm) średnia szerokość blaszki liści (mm)
Pochodzenie liści roślina ze ściany roślina ze ściany o wystawie południowej o wystawie północnej
78 44
104 64
a) Sformułuj problem badawczy do przeprowadzonej obserwacji. …………………………………………………………………..……………………………… …………………………………………………………………………………………………. b) Podaj jeden wniosek na podstawie uzyskanych wyników. …………………………………………………………………..……………………………… …………………………………………………………………………………………………. c) Wyjaśnij adaptacyjne znaczenie zaobserwowanych różnic w budowie liści. …………………………………………………………………..……………………………… ………………………………………………………………………………………………….
10
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
Zadanie 21. (1 pkt) Porosty rozmnażają się wyłącznie wegetatywnie – przez przypadkową fragmentację plechy lub za pomocą specjalnie wytwarzanych fragmentów plechy, mających postać urwistków lub wyrostków. Wyjaśnij, jaka jest przyczyna wyłącznie wegetatywnego rozmnażania się porostów. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono budowę jednokomórkowych protistów: eugleny, żyjącej w wodach słodkich (A) oraz świdrowca, pasożytującego we krwi człowieka (B). Charakterystycznym organellum ruchu świdrowca jest, działająca jak płetwa, błonka falująca, utworzona przez połączenie wici z biegnącym wzdłuż komórki fałdem błony komórkowej.
Wyjaśnij, dlaczego przystosowaniem do środowiska życia jest a) u eugleny obecność wodniczek tętniących. …………………………………………… …………………………………………………………………………………………………... b) u świdrowca obecność błonki falującej. …………………………………………….…… ………………………………………………………………..………………………………….
Zadanie 23. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy pasożytniczego nicienia.
Określ, czy człowiek jest żywicielem pośrednim, czy ostatecznym tego pasożyta. Uzasadnij odpowiedź. ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
11
Zadanie 24. (1 pkt) Oceń poprawność stwierdzeń opisujących osmoregulację u ryb słodkowodnych, wpisując TAK lub NIE w tabeli. TAK/NIE 1. 2. 3.
Nie piją wody, ponieważ napływa ona do ich ciała na drodze osmozy. Komórki solne ich skrzeli aktywnie wydalają jony do środowiska wodnego. Wydalają duże ilości rozcieńczonego moczu, a głównym produktem ich azotowej przemiany materii jest amoniak.
Zadanie 25. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono przepływ krwi i wody w skrzelach ryb.
Wyjaśnij, jakie znaczenie adaptacyjne ma to, że kierunek przepływu krwi w naczyniach włosowatych blaszek skrzelowych jest przeciwny do kierunku przepływu wody pomiędzy blaszkami. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Układ oddechowy ptaków charakteryzuje się wyjątkową budową i sprawnością funkcjonowania, a ich płuca mają odmienną od ssaków budowę oraz sposób wentylacji.
a) Podaj nazwę elementów układu oddechowego ptaka, oznaczonych na schemacie literą X. …………………………………………………………………………….……… b) Wyjaśnij, jaką funkcję w wentylacji płuc ptaków pełnią elementy oznaczone literą X. …………………………………………………………………………………………………... ……………………………………………………………………………………………..……. ……………………………………………………………………………………………..…….
12
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
Zadanie 27. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono regulację wydzielania hormonów tarczycy.
a) Podaj nazwę narządu oznaczonego literą X. ………………………………… b) Literom A - D na schemacie przyporządkuj określenia: pobudzanie lub hamowanie. A……………………… B…………………….. C……….……………. D…………...………
Zadanie 28. (2 pkt) Erytropoetyna (EPO) jest hormonem glikoproteinowym, wytwarzanym w nerkach, którego główną funkcją jest stymulacja czerwonego szpiku kostnego do produkcji erytrocytów. Głównym bodźcem do wytwarzania erytropoetyny jest niedobór tlenu w krwi płynącej w tętnicach nerkowych. Działanie erytropoetyny wykorzystywane jest, niezgodnie z prawem, przez sportowców jako środek dopingowy, zwłaszcza w dyscyplinach wytrzymałościowych. Po wykryciu EPO w testach na doping sportowcy są dyskwalifikowani. Zdarza się, że bronią się wówczas tłumaczeniem, iż środek ten był podawany bez ich wiedzy, np. razem z pożywieniem. a) Wyjaśnij, w jaki sposób EPO, stosowane jako środek dopingujący, przyczynia się do zwiększenia wydolności fizycznej sportowców. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………..………………. ………………………………………………………………………………………………………………………
b) Uzasadnij, dlaczego EPO, wykryte w organizmie sportowca, nie mogło być podane razem z pożywieniem. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………..……………….
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
13
Zadanie 29. (2 pkt) Mitochondrialne DNA zostało wykorzystane m.in. w celu zbadania pochodzenia i rozprzestrzeniania się współczesnego Homo sapiens. Mitochondria, podobnie jak chloroplasty, mają własne DNA. Ich genomy nie ulegają rekombinacji i u większości gatunków dziedziczą się tylko po matce. Genom jądrowy ulega rekombinacji, dlatego samica nie produkuje dwóch identycznych genetycznie komórek jajowych. Wszystkie wytworzone przez nią gamety mają jednak takie same mitochondria, ponieważ nowe powstają przez podział już istniejących w komórce. DNA mitochondrialne, podobnie jak każde inne, zmienia się z upływem czasu, zawiera więc genealogię gatunku „po kądzieli”, czyli w linii matczynej. Na podstawie powyższego tekstu wymień dwie cechy mitochondriów, dzięki którym organelle te wykorzystywane są do badania ewolucji współczesnego Homo sapiens. 1.…………………………..………………………….…………………………..........……… 2.…………………..………..…………….……………………………………………………
Zadanie 30. (2 pkt) Energia wiatru jest jedną z najdawniej wykorzystywanych przez człowieka. Obecne, zgodnie z wymogami Unii Europejskiej, w Polsce ma wzrosnąć udział energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, więc buduje się coraz więcej elektrowni wiatrowych. Elektrownie te mają wiele zalet, np. nie emitują zanieczyszczeń, mogą być lokalizowane na terenach zanieczyszczonych i nieużytkach. Mają również szereg wad, do których należą np. wysokie koszty inwestycji oraz eksploatacji. Przyrodnicy zwracają uwagę, że wiatraki mają również negatywny wpływ na środowisko. Podaj dwa przykłady negatywnego wpływu elektrowni wiatrowych na środowisko przyrodnicze. 1. ………………………………………………………………………………………………... 2. …………………………………………………………………………………………….…..
Zadanie 31. (3 pkt) Oazy ryftowe są specyficznymi, niezależnymi od światła ekosystemami, które występują wokół kominów hydrotermalnych na dnie oceanów. Podstawą łańcucha pokarmowego są tam autotroficzne bakterie siarkowe, wykorzystujące jako źródło energii procesy utleniania siarczków występujących w gorącej wodzie, wydobywającej się spod dna oceanu. Bakteriami odżywiają się ślimaki oraz kraby, a nimi z kolei drapieżne ryby i ośmiornice. Specyficznymi gatunkami oaz, tworzącymi podwodne „łąki”, są rurkoczułkowce z rodzaju ryftia (Riftia), mające bardzo charakterystyczną budowę – nie posiadają układu pokarmowego, a w powłokach ich ciała występują warstwy, w których żyją autotroficzne bakterie siarkowe. Na podstawie informacji z tekstu a) podaj, które organizmy są producentami w opisanym ekosystemie. ………..………………………………………………………………………………………… b) zapisz jeden łańcuch pokarmowy z ekosystemu oazy ryftowej. ………………………………………………………………………………………………….. c) podaj nazwę zależności międzygatunkowej łączącej ryftie oraz bakterie siarkowe, żyjące w ich organizmach. …………………….….……..…
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
14
Zadanie 32. (2 pkt) Huby, rosnące na pniach drzew, to owocniki grzybów, które mogą być saprobiontami lub pasożytami. Istnieją takie gatunki, jak np. pniarek obrzeżony, których sposób odżywiania może zmieniać się podczas życia z pasożytniczego na saprobiontyczny. Wyjaśnij, w jaki sposób można stwierdzić, że napotkana w lesie huba jest a) pasożytem - …………….………………...……………..…………………………………. b) saprobiontem - ………………………….……..…..……………………………………….
Zadanie 33. (3 pkt) W populacjach pewnego gatunku sikory badano wpływ zagęszczenia osobników na danym terenie na liczbę potomstwa pojedynczej pary ptaków tego gatunku. Wyniki badań przedstawiono w tabeli. Zagęszczenie (liczba par na 10 ha) Średnia liczba potomstwa jednej pary
1 15
2 9
3 9
4 8
5 7
6 7
7 7
8 7
9 6
10 6
a) Na podstawie danych z tabeli wykonaj wykres liniowy, ilustrujący badaną zależność.
b) Sformułuj jeden wniosek dotyczący badanej zależności. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………..……………….
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2011 Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
15
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
MAJ 2011
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron (zadania 1 – 30). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-112
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (3 pkt) Spośród niżej wymienionych zdań wybierz wszystkie, które charakteryzują poszczególne grupy związków organicznych, i zapisz ich numery w wyznaczonych miejscach. 1. Stanowią główne źródło energii dla komórek organizmu. 2. Są magazynowane w tkance podskórnej. 3. Budują filamenty mięśniowe. 4. Są magazynowane w wątrobie. 5. Budują błony komórkowe. Białka ................. Węglowodany ................. Lipidy .................
Zadanie 2. (1 pkt) Przyporządkuj poniższym elementom morfotycznym krwi ich funkcje. A. Erytrocyty 1. Udział w procesach krzepnięcia krwi B. Trombocyty 2. Udział w procesach odpornościowych C. Leukocyty 3. Transport tlenu 4. Transport hormonów A. ...............
B. ..............
C. .............
Zadanie 3. (2 pkt) Spośród niżej wymienionych zdań zaznacz wszystkie, które charakteryzują tkankę chrzęstną. A. Komórki są owalne lub okrągłe i leżą w jamkach, zwykle ułożone po dwie. B. Komórki są na ogół płaskie i łączą się ze sobą licznymi wypustkami. C. W istocie międzykomórkowej występuje duża ilość włókien kolagenowych. D. W istocie międzykomórkowej występują kanały, którymi przebiegają naczynia krwionośne oraz nerwy. E. Substancja międzykomórkowa tworzy koncentrycznie ułożone blaszki.
Zadanie 4. (1 pkt) Skóra jest narządem spełniającym różne funkcje. Spośród niżej wymienionych zaznacz tę funkcję skóry, która u człowieka nie pełni istotnej roli. A. Termoregulacja organizmu. B. Udział w gospodarce wodno-elektrolitowej organizmu. C. Udział w wymianie gazowej organizmu. D. Odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego.
Zadanie 5. (1 pkt) Trzustka jest gruczołem wydzielania wewnętrznego (dokrewnego).
zewnętrznego
oraz
gruczołem
wydzielania
Wyjaśnij, na czym polega rola trzustki jako gruczołu wydzielania zewnętrznego. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Informacje do zadań 6. i 7. Na schemacie przedstawiono kształt klatki piersiowej oraz położenie przepony podczas wydechu i wdechu.
Zadanie 6. (3 pkt) a) Na podstawie schematu określ, co dzieje się z klatką piersiową i przeponą podczas wdechu. Klatka piersiowa .......................................................................................................................... Przepona ...................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego wdech jest określany fazą czynną wentylacji płuc, a wydech fazą bierną. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt) Podaj nazwę kości oznaczonej na powyższym schemacie literą X. .......................................
Zadanie 8. (2 pkt) Regularne ćwiczenia fizyczne są jednym ze sposobów zapobiegania i leczenia choroby niedokrwiennej serca (choroby wieńcowej). Ludzie prowadzący aktywny tryb życia i regularnie uprawiający ćwiczenia fizyczne wykazują o połowę mniejsze ryzyko zachorowania na choroby serca. Również otyli, którzy są bardziej aktywni, znajdują się w grupie osób mniej zagrożonych chorobami układu krążenia. Podaj dwa argumenty uzasadniające korzystny wpływ aktywności fizycznej na układ krążenia. 1. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
1. 3
2. 1
3. 2
4. 1
5. 1
6a 2
6b 1
7. 1
8. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 9. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono krążenie krwi w organizmie człowieka. Literami A–D oznaczono części serca.
a) Do niżej podanych nazw części serca przyporządkuj litery, którymi oznaczono je na schemacie. Prawy przedsionek ........ Prawa komora ........ Lewy przedsionek ........ Lewa komora ....... b) Uzupełnij schemat, tak aby odzwierciedlał kierunek transportu i zawartość we krwi gazów oddechowych (O2 i CO2). Wpisz w wyznaczone miejsca określenia krążącej krwi utlenowana lub odtlenowana.
Zadanie 10. (3 pkt) W tabeli przedstawiono objętość krwi przepływającej w ciągu minuty przez niektóre narządy człowieka w czasie odpoczynku oraz w czasie wysiłku fizycznego. Narząd Mózg Serce Płuca Mięśnie szkieletowe Wątroba Skóra
Objętość krwi przepływającej w czasie minuty [cm3/min] w czasie odpoczynku w czasie wysiłku fizycznego 700 750 200 750 100 200 750 12 500 1 350 600 300 1 900
Na podstawie: T. Greenwood, R. Allan, L. Sheperd, A. Janta, B. Sągin, M. Skodowska, tłum. M. Starczewska, Biologia 1, Seria z tangramem – teoria i ćwiczenia, Gdańsk 2006
a) Wymień nazwy dwóch narządów, w których podczas wysiłku najsilniej wzrasta przepływ krwi, i wskaż po jednej przyczynie tego zjawiska. 1. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................. b) Uwzględniając informacje zawarte w tabeli, wyjaśnij, dlaczego nie zaleca się spożywania obfitych posiłków przed intensywnym wysiłkiem fizycznym. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 11. (1 pkt) Podczas epidemii wirusowego zapalenia wątroby typu A, rozprzestrzeniającego się przez zakażone pożywienie lub wodę, stosuje się podawanie odpowiednich przeciwciał. Podkreśl w każdej parze określenie charakteryzujące rodzaj nabytej odporności. 1. swoista / nieswoista
2. bierna / czynna
3. naturalna / sztuczna
Zadanie 12. (2 pkt) Wpisz do tabeli odpowiednie określenia, które opisują wpływ układu nerwowego współczulnego i przywspółczulnego na funkcjonowanie wymienionych narządów w organizmie człowieka. Narząd Źrenica
Część współczulna
Część przywspółczulna
rozszerzanie
zwężanie
przyspieszenie pracy
zwolnienie pracy
Oskrzela Serce Jelita
Zadanie 13. (1 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących funkcji elementów ucha. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1. 2. 3.
Kanał słuchowy zewnętrzny wyrównuje ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej. Strzemiączko przenosi drgania wywołane falą dźwiękową na okienko ślimaka. Trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) przenosi falę dźwiękową do ucha wewnętrznego.
Zadanie 14. (1 pkt) Po wejściu z ciemnego pomieszczenia do pomieszczenia bardzo jasno oświetlonego nie widzi się przez moment żadnego obrazu – światło „oślepia”. Dopiero po chwili zaczynamy widzieć normalnie. Wyjaśnij, uwzględniając rolę źrenicy, dlaczego najpierw światło oślepia, a po chwili widzimy normalnie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
9a 1
9b 1
10a 2
10b 1
11. 1
12. 2
13. 1
14. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Informacje do zadań 15. i 16.
Wapń przez cały okres życia człowieka należy do niezbędnych składników mineralnych pożywienia. Ponad 99% tego pierwiastka w organizmie człowieka jest zmagazynowane w kościach, a pozostałe 1% odgrywa ważną rolę w licznych procesach fizjologicznych. W tabeli przedstawiono normy zalecanego spożycia wapnia w różnych przedziałach wiekowych. Przedział wiekowy 1–3 lat 4–10 lat 11–18 lat 19–30 lat 31–60 lat Powyżej 60 lat
Zalecane spożycie wapnia (mg/dzień) 500 800 1200 1300 800 1500
S. Silbernagl, A. Desposulos, Kieszonkowy Atlas Fizjologii, PZWL, Warszawa 1994
Zadanie 15. (2 pkt) Narysuj diagram słupkowy ilustrujący zalecane spożycie wapnia przez człowieka w przedziałach wiekowych podanych w tabeli.
Zadanie 16. (1 pkt) Wyjaśnij, dlaczego zapotrzebowanie na wapń osób z przedziału wiekowego 19–30 lat jest większe niż osób z przedziału 31–60 lat. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 17. (1 pkt) Uporządkuj we właściwej kolejności etapy obróbki pokarmu w przewodzie pokarmowym człowieka. Numery kolejnych etapów (1–5) wpisz w odpowiednie miejsca tabeli. Numer etapu
Charakterystyka etapu Trawienie białek, tłuszczy i węglowodanów w środowisku zasadowym Intensywnie wchłanianie produktów trawienia do krwi Odzyskiwanie wody z resztek pokarmowych Rozdrabnianie, miażdżenie, nawilżanie pokarmu Trawienie białek w środowisku kwasowym
Zadanie 18. (2 pkt)
Naturalna mikroflora przewodu pokarmowego ma istotne znaczenie dla stanu zdrowia człowieka. Najmniej drobnoustrojów znajduje się w żołądku, a najwięcej w jelicie grubym. Drobnoustroje dostające się do przewodu pokarmowego w większości nie pokonują bariery, jaką jest żołądek. Te bakterie, które ją pokonają, mogą osiedlać się i rozwijać w jelitach. Podstawową mikroflorę jelitową tworzą bakterie kwasu mlekowego. a) Wyjaśnij, dlaczego żołądek jest barierą dla większości drobnoustrojów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj przykład korzyści, jaką czerpie organizm człowieka z obecności mikroflory jelitowej. .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt)
U młodej osoby występują zaburzenia odżywiania, które charakteryzują się okresami silnego, niekontrolowanego i impulsywnego objadania się. Jednocześnie osoba ta stosuje drastyczne metody zapobiegające przybraniu na wadze, np. prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, przyjmowanie specyfików wspomagających odchudzanie albo wykonywanie forsownych ćwiczeń fizycznych lub stosowanie okresowej głodówki. a) Podaj nazwę choroby, której objawy opisano w zadaniu. ....................................................................................................................................................... b) Do którego lekarza specjalisty powinna zostać skierowana ta osoba w pierwszej kolejności? A. B. C. D.
Gastrologa Endokrynologa Dietetyka Psychiatry Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
15. 2
16. 1
17. 1
18a 1
18b 1
19a 1
19b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 20. (1 pkt)
Kwas foliowy pełni wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka. W pierwszych tygodniach ciąży jego rola związana jest z rozwojem i kształtowaniem się płodu. Kobiety powinny przyjmować 0,4 mg kwasu foliowego dziennie przez okres począwszy od trzech miesięcy przed planowaną ciążą aż do 12 tygodnia ciąży. Zaleca się, aby jednak wszystkie kobiety w wieku rozrodczym przyjmowały kwas foliowy w dawce 0,4 mg/dzień. W wielu krajach witamina ta dodawana jest do pieczywa. Wyjaśnij, jaki wpływ na rozwój płodu ma kwas foliowy. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione procesy prowadzące do zapłodnienia komórki jajowej. Numery kolejnych procesów (1–5) wpisz w odpowiednie miejsca tabeli. Charakterystyka etapu
Numer etapu
Wędrówka plemnika w macicy Wniknięcie główki plemnika do cytoplazmy komórki jajowej Ejakulacja Przemieszczanie się plemnika wzdłuż jajowodu Przejście plemnika przez warstwę promienistą i osłonkę przejrzystą komórki jajowej
Zadanie 22. (2 pkt) DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) pełniący funkcję nośnika informacji genetycznej jest polimerem zbudowanym z nukleotydów. Na schemacie przedstawiono budowę nukleotydu.
a) Podaj nazwy elementów budowy nukleotydu DNA oznaczonych na schemacie literami A i B. A. ......................................................
B. ......................................................
b) Wymień nazwy wszystkich zasad azotowych występujących w nukleotydach DNA. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 23. (1 pkt) Zmiany genetyczne całego odcinka lub kilku chromosomów to mutacje chromosomowe. Są to: • delecja – utrata fragmentu chromosomu • duplikacja – zwielokrotnienie pewnego fragmentu chromosomu • inwersja – odwrócenie odcinka chromosomu o 180° • translokacja – przeniesienie fragmentu chromosomu na inny chromosom niehomologiczny. Na schemacie I przedstawiono prawidłowy chromosom, a na schematach II i III chromosomy po mutacji. Literami a, b, c, d, e oznaczono odcinki chromosomów.
Na podstawie informacji z tekstu zaznacz nazwę rodzaju mutacji przedstawionej na schemacie II i III. A. Delecja
B. Duplikacja
C. Inwersja
D. Translokacja
Zadanie 24. (2 pkt) Mukowiscydoza jest jedną z najczęściej występujących chorób genetycznych u ludzi. Jej przyczyną jest mutacja genu CFTR zlokalizowanego na 7 chromosomie, która powoduje, że organizm chorej osoby wydziela nadmiernie gęsty śluz. Co dwudziesta piąta osoba jest nosicielem nieprawidłowego allelu genu CFTR, jednakże większość ludzi nie ma o tym pojęcia, ponieważ nosicielstwo nie daje żadnych objawów. a) Wybierz prawidłowe dokończenie zdania. Z powyższego tekstu wynika, że mukowiscydoza jest chorobą A. autosomalną recesywną. B. autosomalną dominującą. C. sprzężoną z płcią dominującą. D. sprzężoną z płcią recesywną. b) Wyjaśnij, dlaczego wszystkie noworodki powinny być objęte testami na mukowiscydozę. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
20. 1
21. 1
22a 1
22b 1
23. 1
24a 1
24b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 25. (3 pkt) Typ nasady płatka usznego u człowieka dziedziczy się zgodnie z I prawem Mendla. Za tę cechę odpowiada jeden gen autosomalny. Jego dominujący allel (A) warunkuje płatek wolny, natomiast allel recesywny (a) płatek przyrośnięty. Rodzice posiadający wolne płatki uszne mają dziecko, którego płatki uszne są przyrośnięte. a) Zapisz genotypy rodziców i dziecka, stosując dla oznaczenia alleli warunkujących typ nasady płatka usznego symbole podane w tekście. Genotyp matki ..................
Genotyp ojca ................
Genotyp dziecka ......................
b) Zapisz krzyżówkę genetyczną ilustrującą dziedziczenie tej cechy i oblicz, jakie jest prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko tej pary będzie miało wolne płatki uszne. ♀ ♂
Prawdopodobieństwo ..............................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono fragment sieci pokarmowej biocenozy ogrodu.
a) Podaj jeden przykład prawdopodobnej zmiany, jaka zajdzie w składzie gatunkowym tej biocenozy, jeśli usunie się róże. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wypisz z podanej sieci pokarmowej wszystkich konsumentów I rzędu. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Informacje do zadań 27. i 28. Na schemacie przedstawiono piramidę pokarmową z biocenozy lasu oraz fragment przykładowej sieci pokarmowej.
Na podstawie: J. Chisholm, D. Besson, Biologia, Wyd. Penta, Warszawa 1991
Zadanie 27. (1 pkt) Wpisz w wyznaczone miejsca obok schematu nazwy kolejnych poziomów troficznych przedstawionych w piramidzie.
Zadanie 28. (2 pkt) Na podstawie analizy przedstawionej powyżej sieci pokarmowej wymień: 1. gatunek, który nie konkuruje z żadnym innym o pokarm ....................................................... 2. dwa gatunki najsilniej konkurujące o pokarm .........................................................................
Zadanie 29. (1 pkt) Uporządkuj wymienione zasoby naturalne, wpisując ich numery do odpowiedniej kolumny tabeli. 1. Ropa naftowa 2. Biogaz 3. Drewno 4. Gaz ziemny 5. Węgiel kamienny Zasoby nieodnawialne
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
Zasoby odnawialne
25a 1
25b 2
26a 1
26b 1
27. 1
28. 2
29. 1
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 30. (2 pkt) Odpady organiczne stanowią 35–50% objętości odpadów w gospodarstwie domowym. W wielu krajach Europy prowadzi się obowiązkową segregację odpadów z oddzieleniem odpadów organicznych. W Polsce segregowanie nie jest obowiązkowe. Podaj po jednej korzyści dla gospodarstwa domowego i dla środowiska wynikającej z segregowania odpadów. 1. Korzyść dla gospodarstwa domowego ..................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. Korzyść dla środowiska .......................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
30. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
13
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
CZERWIEC 2011
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron (zadania 1 – 30). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-113
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (2 pkt) Makrocząsteczki występujące w komórce zbudowane są w podobny sposób. Składają się z połączonych ze sobą małych cząsteczek, jednego lub niewielu rodzajów, nazywanych monomerami. a) Zaznacz poniżej przykład makrocząsteczki, która zbudowana jest z takich samych monomerów. A. DNA
B. Białka
C. Glikogen
D. RNA
b) Podaj nazwę związku chemicznego, który jest monomerem tej makrocząsteczki. .......................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących roli tłuszczów w organizmie człowieka. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1. Tłuszcze mogą wspomagać funkcję obronną przeciwciał. 2. Tłuszcze uczestniczą w trawieniu białek w przewodzie pokarmowym. 3. Tłuszcze są wykorzystywane do syntezy fosfolipidów i hormonów steroidowych.
Zadanie 3. (1 pkt) Poniższe zdania dotyczą tkanek nabłonkowych. Zaznacz to, które jest nieprawdziwe. A. Nabłonki są zbudowane z komórek ściśle do siebie przylegających. B. Nabłonki mają dwie główne powierzchnie: wierzchołkową i podstawną. C. Nabłonki zapewniają rusztowanie i sztywność całego organizmu, nadają spoistość jego tkankom. D. Nabłonki pokrywają powierzchnię ciała, wyściełają narządy wewnętrzne, pełnią też funkcje wydzielnicze.
Zadanie 4. (1 pkt) Poniżej przedstawiono niektóre skutki niedoboru witamin w organizmie człowieka. Zaznacz literę, którą oznaczono skutki niedoboru witaminy D. A. B. C. D.
Ślepota zmierzchowa, zmiany skórne. Krzywica u dzieci, odwapnienie kości u dorosłych. Słaba krzepliwość krwi, skazy krwotoczne. Pękanie drobnych naczyń krwionośnych, podatność na infekcje.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 5. (1 pkt) W mięśniach człowieka wyróżniamy włókna mięśniowe typu I i typu II. Włókna mięśniowe typu I kurczą się wolno, ale mogą pracować nieprzerwanie przez długi czas i nie ulegają zmęczeniu. Włókna mięśniowe typu II są zdolne do szybkich i silnych skurczów, ale skurcze te są krótkotrwałe i mięśnie szybko ulegają zmęczeniu. Zawartość włókien obu typów w mięśniach człowieka jest różna i zależy od rodzaju jego aktywności fizycznej. W tabeli przedstawiono procentową zawartość włókien mięśniowych typu I oraz typu II w mięśniu pośladkowym ludzi o różnej aktywności fizycznej. Ludzie o różnej aktywności fizycznej
Zawartość włókien mięśniowych A (%) B (%)
Człowiek przeciętnie wysportowany
53
47
Sprinter
24
76
Średniodystansowiec
62
38
Długodystansowiec (maratończyk)
79
21
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak, PWN, Warszawa 2008
Podaj, którą literą (A czy B) oznaczono kolumnę tabeli ilustrującą zawartość włókien typu I w mięśniu pośladkowym. Uzasadnij wybór. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (1 pkt) Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione poniżej etapy procesu krzepnięcia krwi. Zapisz ich numery w odpowiednich miejscach tabeli. Etapy procesu krzepnięcia krwi Naczynie krwionośne ulega uszkodzeniu i wypływa z niego krew. Czynniki krzepnięcia, zawarte w osoczu, powodują wytworzenie skrzepu. Uszkodzone naczynie krwionośne i płytki krwi uwalniają substancje aktywujące inne czynniki biorące udział w procesie krzepnięcia. Naczynie krwionośne obkurcza się, przez co spowalnia się krwawienie. Płytki krwi (trombocyty) czopują powstałe uszkodzenie – powstaje czop płytkowy.
Numer etapu 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 7. (1 pkt) Badania przesiewowe to zorganizowane masowe badania diagnostyczne osób bez objawów określonej choroby. Celem badania jest wykrycie choroby w okresie bezobjawowym, co umożliwia skuteczne jej leczenie. Badania przesiewowe są szeroko stosowane w programach zdrowia publicznego i prewencji nowotworów. Zaznacz poniżej opis, który dotyczy badania przesiewowego. A. B. C. D.
Badanie poziomu cukru wykonywane trzy razy dziennie u pacjentów z cukrzycą. USG wykonywane u kobiet, u których lekarz stwierdził zmiany w piersiach. Kontrolne prześwietlenia klatki piersiowej u pacjentów po przebytym zapaleniu płuc. Badanie mammograficzne obejmujące wszystkie kobiety w określonym przedziale wiekowym.
Zadanie 8. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono kolejne etapy (I, II, III) przewodzenia impulsu nerwowego przez błonę aksonu nagiego (bez osłonki mielinowej).
I II
III Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak, PWN, Warszawa 2008
a) Podaj, która ze stref oznaczonych na schemacie literami A, B lub C jest strefą repolaryzacji błony komórkowej. ........................................................................................... b) Wyjaśnij, jakie znaczenie ma proces repolaryzacji w przewodzeniu impulsów nerwowych przez błonę aksonu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Zaznacz poprawne dokończenie zdania. W porównaniu z aksonem posiadającym osłonkę mielinową przedstawiony na schemacie akson przewodzi impulsy nerwowe A. B. C. D.
wolniej i w sposób ciągły. wolniej i w sposób skokowy. szybciej i w sposób skokowy. szybciej i w sposób ciągły.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 9. (3 pkt) Siatkówka oka zawiera liczne komórki receptorowe czopkonośne i pręcikonośne, których wypustki cytoplazmatyczne – czopki i pręciki są właściwymi receptorami wzrokowymi. Czopki odpowiadają za widzenie barwne i ostre w pełnym świetle. Pręciki umożliwiają widzenie w słabym świetle lub w ciemności, ale widziane obrazy nie są ani barwne, ani ostre. Miejsce na siatkówce na osi widzenia to punkt ostrego widzenia (tzw. plamka żółta), a miejsce, z którego wychodzą włókna nerwu wzrokowego to tarcza nerwu wzrokowego (tzw. plamka ślepa). a) Zaznacz poniżej miejsce A lub B, w którym znajdują się komórki receptorowe, i podaj, który rodzaj komórek w nich przeważa. A. Punkt ostrego widzenia
B. Tarcza nerwu wzrokowego
Rodzaj komórek ........................................................................................................................... b) „W nocy wszystkie koty są szare” – na podstawie powyższego tekstu wyjaśnij przyczynę tego zjawiska. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Zwyrodnienie plamki żółtej, tzw. AMD, związane z wiekiem, dotyczy zmian centralnej części siatkówki. Zaznacz poniżej czynność, z którą może mieć największy problem osoba dotknięta tą chorobą. A. B. C. D.
Odczytywanie wiadomości SMS na ekranie telefonu komórkowego. Rozróżnianie czerwonego i zielonego światła na przejściu dla pieszych. Dobór koloru farby do pomalowania ścian. Prowadzenie samochodu o zmroku.
Zadanie 10. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono rolę kalcytoniny i parathormonu w utrzymaniu odpowiedniego poziomu jonów wapnia w osoczu krwi.
Poniżej podano przykłady procesów, które regulowane są przez hormony przedstawione na schemacie. Zaznacz ten, który jest przykładem działania kalcytoniny. A. B. C. D.
Uwalnianie wapnia z kości. Zmniejszenie wchłaniania wapnia w jelicie. Wzrost absorpcji wapnia w nerkach. Zwiększenie wchłaniania wapnia w jelicie.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Zadanie 11. (2 pkt) Poniżej przedstawiono różne sposoby nabywania odporności przez organizm człowieka. A. Przebyte zakażenia lub choroby. B. Uzyskanie przez płód przeciwciał od matki. C. Podanie odpowiedniej surowicy. D. Szczepienia ochronne. Wskaż sposób (A–D), który umożliwia uzyskanie: 1. odporności czynnej naturalnej .............................................................. 2. odporności czynnej sztucznej ................................................................
Zadanie 12. (1 pkt)
Oceń podane stwierdzenia dotyczące budowy oraz działania nerki człowieka i wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1.
Pierwszym etapem powstawania moczu jest proces filtracji kłębuszkowej.
2.
Produktem filtracji kłębuszkowej jest mocz pierwotny nieróżniący się składem od osocza krwi.
3.
Mocz pierwotny zostaje przekształcony w mocz ostateczny po procesach resorpcji i sekrecji kanalikowej.
Zadanie 13. (2 pkt) W tabeli przedstawiono zrównoważony bilans wodny w organizmie człowieka przebywającego w optymalnej temperaturze otoczenia i pobierającego w ciągu doby przeciętne ilości pokarmów i płynów. Źródła wody ml/24 h Płyny 1200 Pokarm stały 900 Woda metaboliczna 300 Razem
2400
Wydalanie wody ml/24 h Parowanie: – przez skórę – przez układ oddechowy Z moczem Z kałem Razem
300 600 1400 100 2400
Źródło: Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, pod. red. W. Traczyka, A. Trzebskiego, PZWL, Warszawa 2007
a) Podkreśl nazwę układu, który ma największy udział w wydalaniu wody z organizmu. układ oddechowy
układ wydalniczy
układ pokarmowy
b) Oceń, czy przedstawione sytuacje mogą doprowadzić do wystąpienia ujemnego bilansu wodnego organizmu, i wpisz w odpowiednie miejsca tabeli stwierdzenia tak lub nie. tak/nie 1. Intensywny trening sportowy w upalny dzień. 2. Biegunka spowodowana zatruciem pokarmowym. 3. Przyjmowanie zgodnie z zaleceniem leków zwiększających wydalanie moczu.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Informacja do zadań 14. i 15. U człowieka występują zęby mleczne i zęby stałe. W obu łukach zębowych znajdują się te same rodzaje zębów. Zęby zróżnicowane są na przednie (siekacze i kły) oraz tylne (przedtrzonowe i trzonowe). Poniżej przedstawiono zapis wzorów zębowych uzębienia mlecznego (A) i uzębienia stałego (B) człowieka. A. 2.1.0.2
B. 2.1.2.3
Zadanie 14. (2 pkt) a) Na podstawie wzorów zębowych podaj liczbę zębów w pełnym uzębieniu mlecznym i liczbę zębów w pełnym uzębieniu stałym. Liczba zębów w uzębieniu mlecznym .............................................. Liczba zębów w uzębieniu stałym .................................................... b) Podaj nazwę rodzaju zębów występujących w uzębieniu stałym, których brakuje w pełnym uzębieniu mlecznym. .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) Podaj funkcje zębów przednich oraz zębów tylnych w procesie pobierania i obróbki pokarmu w jamie ustnej. Zęby przednie ............................................................................................................................... Zęby tylne .....................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Na schemacie I i II przedstawiono skład dwóch diet dorosłych osób prowadzących umiarkowanie aktywny tryb życia.
Na podstawie: Materiały Servier Polska Sp. z o.o. zawierajace fragmenty publikacji The Medicine Group (Education) Ltd, Dieta w cukrzycy. Co to oznacza dla Ciebie?
Podaj numer schematu przedstawiającego właściwy skład diety dla tych osób i uzasadnij wybór. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 17. (3 pkt) W racjonalnym odżywianiu zaleca się stosowanie zasady 4 x 4 x 4, czyli cztery posiłki dziennie, spożywane co cztery godziny i zawierające cztery rodzaje składników pokarmowych. a) Podaj nazwy czterech rodzajów składników pokarmowych, które powinna zawierać prawidłowa dieta człowieka. 1. .........................................................
2. ...............................................................
3. .........................................................
4. ...............................................................
b) Określ miejsce/miejsca trawienia jednego wybranego składnika pokarmowego. .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) Bezpośrednią przyczyną otyłości jest dodatni bilans energetyczny, tzn. nadmiar energii pobranej w pokarmie w stosunku do potrzeb energetycznych organizmu. Aby schudnąć, należy przez odpowiednio długi czas utrzymywać deficyt energetyczny. Podaj dwa przykłady działań, które mogą przyczynić się do utrzymania deficytu energetycznego organizmu i w konsekwencji do schudnięcia. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 19. (1 pkt) Na schematach przedstawiono dwa rodzaje ruchów jelita.
Ruch wahadłowy
Ruch perystaltyczny
Podaj, który z przedstawionych rodzajów ruchów jelita (I czy II) jest ruchem mieszającym miazgę pokarmową, oraz wyjaśnij, jakie znaczenie ma mieszanie miazgi pokarmowej dla dalszych procesów w przewodzie pokarmowym. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 20. (2 pkt) Celiakia jest chorobą spowodowaną nadwrażliwością organizmu na gluten – główne białko ziaren pszenicy lub jego analogi zawarte w innych zbożach, np. w życie i jęczmieniu. Pewną rolę w wystąpieniu choroby odgrywają predyspozycje genetyczne oraz zaburzenia prawidłowej budowy jelita cienkiego. U osób ze skłonnością do celiakii gluten obecny w diecie aktywuje komórki układu odpornościowego, czego przejawem jest stan zapalny i niszczenie nabłonka jelita. Utrudnia to wchłanianie substancji odżywczych. Na podstawie: A. Fasano, Zaskakująca celiakia, Świat Nauki 2009, nr 9
a) Na podstawie tekstu wykaż, że celiakia może być chorobą autoimmunizacyjną. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Sformułuj zalecenie dietetyczne dla osób chorych na tę chorobę. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono działanie polirybosomu (polisomu) w procesie biosyntezy białka.
Na podstawie: Podstawy biologii komórki. Wprowadzenie do biologii molekularnej, przekład pod red. J. Michejdy i J. Augustyniaka, PWN, Warszawa 1999
a) Zaznacz poniżej nazwę cząsteczki kwasu nukleinowego oznaczonego na schemacie literą X. A. rRNA
B. tRNA
C. mRNA
D. DNA
b) Określ funkcję, jaką pełni ten kwas w przedstawionym procesie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 22. (3 pkt)
Osoby dotknięte pewną chorobą genetyczną wykazują ogromną wrażliwość na oparzenia słoneczne. Cechuje je również wysokie ryzyko wystąpienia raka skóry. Wśród trojga dzieci pewnego małżeństwa znajduje się dziewczynka dotknięta tą chorobą. Rodzice i pozostałe rodzeństwo nie wykazują objawów choroby. a) Zaznacz właściwe dokończenie zdania (A lub B). Choroba ta jest warunkowana przez allel autosomalny A. recesywny.
B. dominujący.
b) Zapisz genotyp dziewczynki dotkniętej tą chorobą i genotypy jej rodziców. Genotyp dziewczynki ...............
Genotyp matki ...............
Genotyp ojca ...............
c) Zaznacz, jakie jest prawdopodobieństwo urodzenia w tej rodzinie następnego dziecka dotkniętego opisaną chorobą. A. 25%
B. 50%
C. 75%
D. 100%
Zadanie 23. (2 pkt)
Hemofilia jest chorobą genetyczną, na którą najczęściej chorują mężczyźni, natomiast kobiety są głównie nosicielkami allelu warunkującego wystąpienie tej choroby. Hemofilia jest chorobą dziedziczną, sprzężoną z płcią. a) Wyjaśnij, co oznacza stwierdzenie, że hemofilia jest sprzężona z płcią. ....................................................................................................................................................... b) Na podstawie podanego opisu i własnej wiedzy podaj, czy allel warunkujący hemofilię jest recesywny, czy dominujący. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt)
W kariotypie osób chorych na przewlekłą białaczkę szpikową często obserwuje się tak zwany chromosom Filadelfia. Jest to zmieniony chromosom 22, który zawiera fragment pochodzący z chromosomu 9, natomiast na chromosomie 9 jest fragment pochodzący z chromosomu 22. a) Określ typ opisanej mutacji, zaznaczając poniżej właściwą odpowiedź. Jest to mutacja A. genowa. B. chromosomowa dotycząca liczby chromosomów. C. chromosomowa dotycząca struktury chromosomów. b) Podaj nazwę tej mutacji. .....................................................................................................
Zadanie 25. (1 pkt)
Czynniki powodujące wzrost częstości mutacji nazywamy czynnikami mutagennymi. Należą do nich czynniki fizyczne oraz bardzo dużo związków chemicznych, które ogólnie nazywamy mutagennymi czynnikami chemicznymi. Spośród wymienionych związków chemicznych zaznacz ten, który może mieć dla człowieka działanie mutagenne. A. Kwas azotowy(III)
B. Metanol
C. Kwas octowy
D. Tryptofan
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 26. (1 pkt) Wyhodowano transgeniczne świnie z ludzkim genem kodującym enzym, który modyfikuje łańcuchy cukrowe glikoprotein znajdujących się w błonach komórkowych. Tym samym enzym ten upodobnia glikoproteiny komórek świni do glikoprotein znajdujących się na powierzchni komórek ludzkich narządów – antygenów układu zgodności tkankowej człowieka. Naukowcy potrafią też usunąć z genomu świni geny, które warunkują powstawanie glikoprotein charakterystycznych dla błon komórkowych komórek świni. Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak, PWN, Warszawa 2008
Podaj, jakie znaczenie w transplantacji narządów człowieka mogą mieć opisane badania. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (1 pkt) Poniżej podano informacje na temat wpływu człowieka na ekosystem. Zaznacz informację odnoszącą się do ekosystemu naturalnego. A. Ekosystem ten jest eksploatowany przez człowieka, jest więc zmieniony w stosunku do ekosystemu pierwotnego, ale wciąż przypomina go wyglądem i składem gatunkowym. B. Ekosystem został wyraźnie zmieniony przez człowieka lub powstał w wyniku jego działalności – został ukształtowany pod wpływem nowych warunków ekologicznych. C. Ekosystem ten został utworzony przez człowieka, którego działalność bezpośrednio wpływa zarówno na warunki środowiska, jak i na skład gatunkowy organizmów.
Zadanie 28. (1 pkt) Organizmy tworzące biocenozę powiązane są ze sobą różnymi zależnościami. Mogą to być zależności pośrednie, polegające na oddziaływaniu organizmów na siebie poprzez modyfikację biotopu, np. zmianę mikroklimatu. Inny rodzaj zależności to zależności bezpośrednie, np. kiedy organizmy konkurują lub współpracują ze sobą. Allelopatia jest formą konkurencji międzygatunkowej i polega na wydzielaniu przez rośliny i mikroorganizmy substancji ograniczających wzrost oraz rozwój innych gatunków, np. korzenie owsa wytwarzają substancję, która hamuje kiełkowanie nasion pszenicy. Na podstawie powyższych informacji zaznacz właściwe dokończenie zdania opisującego allelopatię. Allelopatia jest zależnością A. B. C. D.
nieantagonistyczną pośrednią. antagonistyczną pośrednią. nieantagonistyczną bezpośrednią. antagonistyczną bezpośrednią.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
12
Zadanie 29. (2 pkt) Warzucha polska (Cochlearia polonica) to roślina endemiczna, która w Polsce występowała wyłącznie na obrzeżach Pustyni Błędowskiej w pobliżu źródeł z zimną wodą. Warzucha wyginęła na tym obszarze, kiedy zanikły źródła wskutek obniżenia poziomu wód gruntowych spowodowanego działalnością górniczą człowieka. Botanicy, dostrzegając zagrożenie, przenieśli okazy warzuchy na obszar Jury Krakowsko-Częstochowskiej, dzięki czemu zachowała się do dziś. Na podstawie: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych – Natura 2000, www.gios.gov.pl
a) Zaznacz rodzaj opisanej w tekście działalności człowieka, która spowodowała wyginięcie warzuchy polskiej. A. Tępienie gatunków B. Niszczenie naturalnych środowisk C. Tworzenie nowych środowisk b) Podaj, jakie warunki powinny spełniać siedliska, na które należy przenieść okazy warzuchy polskiej, aby zachować ten gatunek. .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Zaobserwowano, że w ostatnich latach znacznie zwiększył się udział gospodarstw domowych w zanieczyszczaniu środowiska. Podaj po jednym przykładzie sposobu zmniejszenia poniższych zanieczyszczeń środowiska naturalnego spowodowanych przez gospodarstwa domowe. 1. Zanieczyszczanie rzek ściekami komunalnymi ..................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. Zanieczyszczenie powietrza przez dymy z małych kotłowni i pieców domowych ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
13
PESEL
MBI-P1_1P-113
Miejsce na naklejkê z nr PESEL
WYPE£NIA ZDAJ¥CY
WYPE£NIA EGZAMINATOR Suma punktów 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
KOD EGZAMINATORA
KOD ZDAJ¥CEGO
Czytelny podpis egzaminatora
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
SIERPIEŃ 2011
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron (zadania 1 – 30). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-114
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono różne poziomy organizacji budowy organizmu człowieka. Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości struktur.
B
A
C
D
Do każdego rysunku (A–D) przyporządkuj właściwy dla niego poziom organizacji budowy (1–6), wybierając ich numery z poniższych. 1. organellum
2. komórka
A. .................
3. tkanka
B. ..................
4. narząd
5. układ narządów
C. .................
6. organizm
D. ....................
Zadanie 2. (1 pkt) Komórki różnych tkanek człowieka, ze względu na pełnioną funkcję, mogą mieć różną liczbę mitochondriów. Zaznacz poniżej rodzaj komórek, w których zawsze występuje duża liczba mitochondriów. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. A. B. C. D.
Komórki tkanki kostnej Komórki mięśni szkieletowych Komórki tkanki nabłonkowej Komórki tkanki chrzęstnej
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2pkt) Na schemacie przedstawiono budowę sarkomeru – fragmentu włókna mięśnia szkieletowego, w różnych fazach jego skurczu.
a) Podaj nazwy białek, z których zbudowane są elementy sarkomeru oznaczone na schemacie numerami 1 i 2. 1. ............................................................
2. ..................................................................
b) Zapisz literę oznaczającą schemat, który przedstawia skurcz sarkomeru ................... .
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 4. (2 pkt) Na poniższym schemacie przedstawiono w uproszczeniu budowę skóry człowieka.
Na podstawie: C. A. Villee, Biologia, PWR i L, Warszawa 1990
Wybierz ze schematu dwa elementy budowy skóry, które biorą udział w termoregulacji organizmu. Przedstaw działanie każdego z nich w reakcji na wysoką temperaturę otoczenia. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono kości, które tworzą szkielet ręki.
Źródło: A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL, Warszawa 1994
a) Podaj nazwy grup kości ręki oznaczonych na rysunku literami A i B. A. .....................................................
B. .....................................................
b) Podkreśl poniżej nazwę rodzaju stawu, który łączy kości palców. kulisty
siodełkowy
zawiasowy
obrotowy
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 6. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę fragmentu układu pokarmowego człowieka.
a) Podaj nazwy elementów układu pokarmowego oznaczonych na schemacie literami A, D i F. A. ........................................
D. ........................................
F. ........................................
b) Podaj nazwę elementu układu pokarmowego, który oprócz pełnienia funkcji gruczołu trawiennego wydziela również hormony. Określ rolę tych hormonów w organizmie człowieka. Nazwa gruczołu ................................................................ Rola hormonów ............................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Na uproszczonym schemacie przedstawiono przekrój poprzeczny ściany jelita cienkiego człowieka.
Na podstawie: C. A. Villee, Biologia, PWR i L, Warszawa 1990
Na podstawie schematu wykaż przystosowanie budowy jelita cienkiego do funkcji 1. trawienia ............................................................................................................................................ ..................................................................................................................................................... . 2. wchłaniania ............................................................................................................................. ..................................................................................................................................................... .
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 8. (1 pkt) Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania. Niedobór witaminy B12 (kobalaminy) w organizmie człowieka może powodować A. niedokrwistość.
B. krzywicę.
C. zaburzenia widzenia.
D. szkorbut.
Zadanie 9. (2 pkt) Zaznacz poniżej dwie zasady postępowania, które pozwolą uniknąć zarażenia się glistą ludzką. A. Należy myć ręce przed posiłkiem. B. Nie wolno spożywać mięsa, które nie było badane przez weterynarza. C. Należy ograniczyć możliwość zarażenia się drogą kropelkową. D. Należy starannie myć owoce i warzywa. E. Nie należy spożywać mięsa niedogotowanego lub niedosmażonego.
Zadanie 10. (1 pkt) Gardło jest miejscem, w którym krzyżują się drogi oddechowe z przewodem pokarmowym. Podaj nazwę struktury, która zamyka wejście do układu oddechowego podczas połykania pokarmu. .......................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę układu oddechowego człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem budowy tchawicy i płuc. A
B
Na podstawie: H. Bożko-Lewko, O szkodliwości palenia papierosów, Biologia w Szkole nr 3, 2001
Korzystając ze schematu, wykaż związek budowy przedstawionych nabłonków A i B z funkcją, jaką pełnią w układzie oddechowym. A. ................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................... B. ................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Zadanie 12. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono zmiany objętości klatki piersiowej człowieka podczas wdechu i wydechu.
Podaj, która faza (A lub B) przedstawia zmianę objętości klatki piersiowej podczas wdechu. ............................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono wpływ wysiłku fizycznego na zużycie tlenu.
Na podstawie: S. Konturek, Fizjologia człowieka, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2007
Na podstawie wykresu sformułuj wniosek dotyczący wpływu wysiłku fizycznego na zużycie tlenu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 14. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono krążenie krwi w małym (płucnym) i dużym (obwodowym) krwiobiegu człowieka. Kierunek przepływu krwi oznaczono strzałkami.
Na podstawie: J. Chlebińska, Anatomia i fizjologia człowieka, WSiP, Warszawa 1981
Zaznacz zdanie, które prawidłowo opisuje przepływ krwi utlenowanej w organizmie człowieka. A. lewa komora serca → tętnica dużego krwiobiegu → naczynia włosowate tkanek ciała → żyła dużego krwiobiegu → prawy przedsionek serca B. prawa komora serca → tętnica płucna → naczynia włosowate płuc → żyła płucna → lewy przedsionek serca C. naczynia włosowate tkanek ciała → żyła dużego krwiobiegu → prawy przedsionek serca → tętnica płucna → naczynia włosowate płuc D. naczynia włosowate płuc → żyła płucna → lewy przedsionek serca → lewa komora serca → tętnica dużego krwiobiegu → naczynia włosowate tkanek ciała
Zadanie 15. (1 pkt) Miażdżyca jest chorobą zwyrodnieniową naczyń krwionośnych spowodowaną gromadzeniem się tłuszczów, głównie cholesterolu, wzdłuż ścian tętnic. Czynnikami, które sprzyjają rozwojowi tej choroby, są m.in. zaburzenia gospodarki węglowodanowej i gospodarki tłuszczowej, a także otyłość. W profilaktyce miażdżycy zaleca się codzienną aktywność fizyczną. Wyjaśnij, w jaki sposób aktywność fizyczna może ograniczać rozwój miażdżycy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 16. (3 pkt) U człowieka występują cztery grupy krwi: A, B, AB i 0. Na schemacie przedstawiono jedną z grup krwi, oznaczając odpowiednią literą obecność antygenów w błonach erytrocytów oraz rodzaje przeciwciał znajdujących się w osoczu tej krwi.
a) Ustal, którą grupę krwi przedstawiono na schemacie. ....................................................................................... b) Uzupełnij poniższy schemat tak, aby przedstawiał krew grupy 0.
c) Czy osobie z grupą krwi AB można przetoczyć krew grupy A? Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Na proces tworzenia moczu ostatecznego w nerkach składają się filtracja, resorpcja zwrotna i sekrecja kanalikowa. Oceń prawdziwość poniższych zdań. Wpisz w odpowiednim miejscu tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli zdanie jest fałszywe. P/F 1. 2. 3. 4.
Filtracja polega na przenikaniu wody i innych substancji, np. białek z krwi naczyń włosowatych kłębuszka nefronu do kanalika zbiorczego. Sekrecja polega na biernym lub aktywnym przenikaniu zbędnych substancji, np. metabolitów leków z krwi do światła kanalików. Resorpcja zwrotna polega na biernym lub aktywnym wchłanianiu z moczu pierwotnego do krwi składników przydatnych organizmowi, np. glukozy. Mocz ostateczny zawiera więcej wody w stosunku do moczu pierwotnego powstałego w czasie filtracji.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 18. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono schemat łuku odruchowego. Literami A, B i C oznaczono ciała komórek nerwowych.
Na podstawie: H. Wiśniewski, Biologia. Podręcznik dla klasy trzeciej liceum ogólnokształcącego, Agmen, Warszawa 1998
a) Podaj nazwy neuronów, których ciała oznaczono na rysunku literami: A. ............................................
B. ........................................
C. ........................................ .
b) Na rysunku zaznacz strzałkami kierunek przekazywania impulsu nerwowego.
Zadanie 19. (1 pkt) Ustal kierunek przekazywania drgań fali dźwiękowej przez elementy budowy ucha. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli numery 1–6. Elementy ucha
Kolejność
przewód słuchowy zewnętrzny kosteczki słuchowe błona bębenkowa małżowina uszna ślimak błona okienka owalnego
Zadanie 20. (1 pkt) Ucho środkowe oddzielone jest od ucha zewnętrznego błoną bębenkową, a z gardłem łączy je trąbka słuchowa (Eustachiusza), która umożliwia wchodzenie lub wychodzenie powietrza z jamy bębenkowej. Wyjaśnij, biorąc pod uwagę rolę trąbki słuchowej, dlaczego podczas startu samolotu zaleca się pasażerom częste przełykanie śliny. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 21. (2 pkt) Na schemacie literami A i B oznaczono kierunki transportu różnych substancji pomiędzy naczyniami krwionośnymi matki a naczyniami krwionośnymi płodu w obrębie łożyska – narządu łączącego organizm matki z płodem.
A
naczynie krwionośne matki
naczynie krwionośne dziecka
B
Dopisz do liter A i B numery wszystkich substancji transportowanych przez krew. 1. tlen
2. dwutlenek węgla
3. mocznik
A. .............................................................
4. aminokwasy
5. przeciwciała
B. .............................................................
Zadanie 22. (1 pkt) Łożysko jest narządem, który pełni również funkcję gruczołu dokrewnego. Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Jednym z hormonów produkowanych przez łożysko, który wpływa na przebieg porodu jest A. tyroksyna.
B. adrenalina.
C. insulina.
D. relaksyna.
Zadanie 23. (1 pkt) W tabeli przedstawiono średnie proporcje genów wspólnych dla osób spokrewnionych ze sobą w różnym stopniu. Stopień pokrewieństwa
Przykłady
Proporcje wspólnych genów
I
Rodzice w stosunku do dzieci. Rodzeństwo w stosunku do siebie (z wyjątkiem bliźniąt jednojajowych).
1/2
II
Dziadkowie w stosunku do wnuków.
1/4
III
Kuzynowie pierwszego stopnia.
1/8
Źródło: G. Drewa, T. Ferenc, Podstawy genetyki dla studentów i lekarzy, Urban & Partner, Wrocław 2003
Na podstawie powyższej tabeli podaj stopień pokrewieństwa dawcy i biorcy, który daje największą szansę przyjęcia przeszczepu. Uzasadnij swój wybór. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (3 pkt)
Cząsteczki kwasów nukleinowych zbudowane są z nukleotydów. W DNA każdy nukleotyd składa się z deoksyrybozy, reszty kwasu fosforowego oraz jednej z czterech zasad azotowych oznaczanych symbolicznie literami A, T, G i C. Między odpowiednimi zasadami występują dwa lub trzy wiązania wodorowe, dzięki którym następuje połączenie obu nici.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
a) Uzupełnij poniższy schemat fragmentu budowy DNA, wpisując we właściwych miejscach oznaczenia literowe odpowiednich par zasad azotowych.
b) Zaznacz na schemacie dokładnie jeden nukleotyd, obwodząc go linią ciągłą. c) Podaj nazwę innego kwasu nukleinowego, którego podstawową jednostką strukturalną jest nukleotyd oraz zapisz oznaczenia literowe występujących w nim zasad azotowych. Nazwa kwasu ............................................................................................................................... Zasady azotowe ...........................................................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt)
U człowieka występowanie grup krwi układu AB0 uwarunkowane jest przez gen I, który ma trzy allele (IA, IB, i). Warunkują one występowanie czterech grup krwi: A, B, AB i 0. a) Podaj wszystkie możliwe genotypy homozygotyczne i wszystkie możliwe genotypy heterozygotyczne warunkujące występowanie grup krwi człowieka. Homozygoty ................................................................................................................................. Heterozygoty ................................................................................................................................ b) Podaj wszystkie możliwe grupy krwi dzieci, których rodzice mają grupę krwi B. .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (1 pkt)
Poniżej przedstawiono fragment tabeli kodu genetycznego.
Posługując się przykładem z tabeli kodu genetycznego, uzasadnij, że kod genetyczny jest zdegenerowany. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
12
Zadanie 27. (2 pkt) Podaj nazwy występujących wśród zwierząt zależności międzygatunkowych opisanych w tekście I i II. I. W latach pięćdziesiątych XX wieku na Wyspach Komandorskich leżących na Oceanie Spokojnym bardzo licznie występował piesiec. Dwadzieścia lat później zanotowano nagły spadek liczebności pieśców, co było związane z pojawieniem się świerzbu na wyspie. Świerzb wywoływany był przez roztocza, które zostały przywleczone na te wyspy przez psy towarzyszące żeglarzom. II. Pod koniec XIX wieku do Kalifornii został przywleczony z Australii krewniak mszyc – owad czerwiec biały, który wysysał soki roślinne z owoców cytrusowych. W celu ratowania drzew cytrusowych sprowadzono do Kalifornii kilkaset okazów biedronki rodolii zjadającej czerwce. Wzrost populacji biedronki odbył się w tak szybkim tempie, że wkrótce zanotowano znaczący spadek liczebności populacji czerwca białego. Na podstawie: A. S. Pullin, Biologiczne podstawy ochrony przyrody, przekł. pod red. J. Weinera , Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005
I .......................................................................................... II .........................................................................................
Zadanie 28. (1 pkt) Zaznacz poziom troficzny, którego zanieczyszczeń, np. metali ciężkich.
organizmy
kumulują
największą
ilość
A. Producenci B. Konsumenci I rzędu C. Konsumenci II rzędu D. Konsumenci III rzędu
Zadanie 29. (1 pkt) Pobrano próbki wody z rzeki, do której przedostały się ścieki i zbadano w nich zawartość rozpuszczonego tlenu. Wyniki przedstawiono w poniższej tabeli. Odległość od miejsca ujścia ścieków [m]
Zawartość tlenu w wodzie [% nasycenia wody tlenem]
50
5
100
25
150
50
200
55
Wyjaśnij zależność pomiędzy odległością od miejsca ujścia ścieków a zawartością tlenu w wodzie. ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
13
Zadanie 30. (2 pkt)
Istnieją dwie podstawowe strategie ochrony zasobów genowych zarówno gatunków dziko żyjących jak i odmian uprawnych. Ochrona ex situ oznacza zachowanie składników różnorodności biologicznej poza ich naturalnym miejscem występowania. Ochrona in situ oznacza zachowanie ekosystemów oraz naturalnych miejsc występowania i utrzymywanie populacji gatunków w ich naturalnym otoczeniu. Poniżej przedstawiono różne formy i metody, za pomocą których realizowane są obie strategie. A. Przechowywanie nasion B. Parki narodowe C. Przechowywanie pyłku D. Rezerwaty przyrody E. Gospodarstwa rolne F. Banki genów G. Ogrody przydomowe Korzystając z powyższych informacji, wybierz i zapisz poniżej litery oznaczające formy ochrony zasobów genowych, które dotyczą: a) ochrony in situ gatunków uprawnych ................................................................................ b) ochrony in situ gatunków dziko żyjących ........................................................................ .
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
PESEL
MBI-P1_1P-114
Miejsce na naklejkê z nr PESEL
WYPE£NIA ZDAJ¥CY
WYPE£NIA EGZAMINATOR Suma punktów 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
KOD EGZAMINATORA
KOD ZDAJ¥CEGO
Czytelny podpis egzaminatora
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
MAJ 2011
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron (zadania 1 – 37). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-112
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Badano produkty suchej destylacji dwóch próbek materiału pochodzenia roślinnego. W próbce I stwierdzono obecność pary wodnej, siarkowodoru, amoniaku i dwutlenku węgla, a w próbce II tylko obecność pary wodnej i dwutlenku węgla. Zaznacz nazwę grupy związków organicznych, które występowały w próbce I, a nie było ich w próbce II. A. Węglowodany B. Węglowodory C. Tłuszcze D. Białka
Zadanie 2. (1 pkt) W organizmie człowieka większość komórek oddycha tlenowo. Jednak w niektórych komórkach, np. w erytrocytach, zachodzi oddychanie beztlenowe. Uwzględniając budowę i funkcję erytrocytu, wyjaśnij, dlaczego nie zachodzi w nim oddychanie tlenowe. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Udział siateczki śródplazmatycznej gładkiej i szorstkiej w budowie komórki eukariotycznej zależy od rodzaju procesów metabolicznych zachodzących w komórce. Zaznacz w tabeli literą G procesy zachodzące z udziałem siateczki śródplazmatycznej gładkiej i literą S procesy zachodzące z udziałem siateczki śródplazmatycznej szorstkiej. Lp
Procesy zachodzące w komórce
1.
Synteza testosteronu w komórkach jąder
2.
Gromadzenie jonów wapnia w komórkach mięśnia sercowego
3.
Synteza enzymów w komórkach trzustki
4.
Zobojętnianie trucizn w komórkach wątroby
G/S
Zadanie 4. (1 pkt) Jądro komórkowe zawiera jąderko, którego funkcją jest synteza rRNA i formowanie podjednostek tworzących rybosomy. Dojrzałe plemniki mają haploidalne jądro komórkowe, bez jąderka, z silnie skondensowaną chromatyną. Uwzględniając funkcję plemników, wyjaśnij, dlaczego w ich jądrach komórkowych nie występują jąderka. ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 5. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono dwa zestawy doświadczalne, które przygotowali uczniowie w celu zbadania zjawiska osmozy. Dwa lejki napełnili 50% roztworem glukozy i szczelnie zamknęli celofanem. Dwie zlewki wypełnili zimną wodą. Do drugiej zlewki dodali dwie łyżki mąki ziemniaczanej (skrobi) i zawartość intensywne wymieszali. W zlewkach umieścili lejki z roztworem glukozy, zaznaczając poziom cieczy w rurkach. Po kilku minutach zaobserwowali, że w obydwu zestawach doświadczalnych poziom roztworu glukozy w rurkach lejków podnosił się w podobnym tempie.
a) Sformułuj problem badawczy do przeprowadzonego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... b) Na podstawie wyniku doświadczenia wyjaśnij, dlaczego rośliny magazynują skrobię, a nie glukozę. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (1 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących metabolizmu. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1.
W procesach anabolicznych produkty reakcji są związkami bardziej złożonymi niż substraty.
2.
Energia uwalniana w procesach anabolicznych jest wykorzystywana do syntezy związków budulcowych.
3.
Katabolizm to reakcje syntezy związków złożonych z substancji prostych, wymagające dostarczenia energii.
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
1. 1
2. 1
3 2
4 1
5a 1
5b 1
6. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 7. (2 pkt) Aktywność enzymów może być hamowana przez cząsteczki zwane inhibitorami. Na schemacie przedstawiono dwa rodzaje hamowania aktywności enzymów.
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod. red. M. Maćkowiak, A. Michalak, PWN, Warszawa 2008
Na podstawie schematu opisz, na czym polega hamowanie: kompetycyjne (A) ....................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... niekompetycyjne (B) .................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) W peroksysomach znajdują się enzymy, które biorą udział w reakcjach utleniania związków organicznych tlenem cząsteczkowym. Produktem wielu z tych reakcji jest szkodliwy dla komórki, bardzo reaktywny nadtlenek wodoru (H2O2). Zabezpieczeniem przed H2O2 jest obecność w peroksysomach enzymu katalazy, który rozkłada nadtlenek wodoru na wodę i tlen cząsteczkowy. Uczniowie postanowili sprawdzić, czy w tkankach roślinnych występuje enzym katalaza. W tym celu w dwóch probówkach A i B umieścili równe objętości soku ze startego surowego ziemniaka. Sok w probówce A zagotowali i ostudzili, a następnie do obydwu probówek dodali taką samą ilość roztworu H2O2 (wody utlenionej). a) W której z probówek (A czy B) zajdzie reakcja rozkładu H2O2 i jakie zmiany będą widoczne w tej probówce? ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, w jakim celu zagotowano sok w probówce A. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Informacja do zadań 9. i 10. W tabeli przedstawiono wyniki badania zależności aktywności kinazy pirogronianowej (kluczowego enzymu w procesie glikolizy) od pH w komórkach mięśni szkieletowych oraz ściany żołądka pewnego kręgowca. Wartość pH 6,0
Aktywność kinazy pirogronianowej (j. umowne/g tkanki) w mięśniach szkieletowych w tkankach ściany żołądka 67 41
6,5
159
121
7,0
168
135
7,5
153
111
8,0
126
86
Zadanie 9. (2 pkt) Na podstawie danych z tabeli wykonaj w jednym układzie współrzędnych wykres liniowy dla każdej z tkanek przedstawiający zależność aktywności kinazy pirogronianowej od pH.
Zadanie 10. (1 pkt) Na podstawie powyższych danych sformułuj wniosek dotyczący aktywności kinazy pirogronianowej w zależności od rodzaju tkanki i wartości pH. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
7. 2
8a 1
8b 1
9. 2
10. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 11. (2 pkt) Na uproszczonym schemacie przedstawiono struktury A i B występujące w komórce roślinnej oraz procesy zachodzące w tych strukturach.
Podaj nazwy tych struktur oraz nazwy procesów, które w nich zachodzą. A. Struktura .........................................................
Proces ......................................................
B. Struktura .........................................................
Proces ......................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy taśmy morskiej należącej do zielenic. W cyklu tym występuje diploidalny sporofit oraz haploidalny gametofit, które mają podobną budowę morfologiczną.
Źródło: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia. Podręcznik dla klasy I LO, Warszawa 1995
a) Na podstawie powyższych informacji zapisz litery, którymi na schemacie oznaczono: Zarodniki ............................
Gamety ............................
b) Wpisz na schemacie literę R w miejscu, gdzie zachodzi mejoza.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Informacja do zadań 13. i 14. Na rysunkach poniżej przedstawiono przedstawicieli różnych grup systematycznych stawonogów. Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości stawonogów.
Zadanie 13. (2 pkt) Przyporządkuj poszczególne stawonogi do wymienionych grup, wpisując poniżej ich oznaczenia literowe. Owady ............................
Pajęczaki ...........................
Zadanie 14. (2 pkt) Wymień dwie cechy budowy morfologicznej, które są wspólne dla wszystkich stawonogów. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 15. (1 pkt) Tlenek węgla(II) – czad jest gazem śmiertelnie trującym dla człowieka, natomiast owady mogą prawidłowo funkcjonować także wówczas, gdy w otaczającym je powietrzu znajduje się aż 50% czadu, o ile zawiera ono odpowiednią ilość tlenu. Wyjaśnij, dlaczego czad nie jest gazem trującym dla owadów. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
11 2
12a 1
12b 1
13. 2
14. 2
15 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 16. (1 pkt) Przeprowadzono doświadczenia na karasiach i stwierdzono, że obniżenie temperatury wody z 25 oC do 15 oC spowodowało zmniejszenie ilości pokarmu pobieranego przez te ryby o połowę. Wyjaśnij, dlaczego wraz z obniżeniem temperatury wody nastąpił spadek ilości pokarmu pobieranego przez karasie. ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono wyniki badań zużycia tlenu przez papużkę falistą w zależności od prędkości lotu.
Na podstawie: K. Schmidt-Nielsen, Fizjologia zwierząt. Adaptacja do środowiska, PWN, Warszawa 1997
Podaj optymalną, pod względem kosztów energetycznych, prędkość lotu badanego ptaka. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) Płuca ssaków mają budowę pęcherzykowatą, a płuca ptaków charakteryzują się budową kapilarną (rurkowatą). Ponadto w układzie oddechowym ptaków występują worki powietrzne. Wyjaśnij, w jaki sposób są wentylowane płuca tych zwierząt. Ptaki ............................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... Ssaki ............................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 19. (2 pkt) W funkcjonowaniu układu krwionośnego ważną rolę odgrywają wątroba i śledziona. Zaznacz poniżej funkcje śledziony. A. Magazynowanie krwi i uwalnianie jej w momentach większego zapotrzebowania. B. Wytwarzanie hormonu przyspieszającego produkcję czerwonych krwinek. C. Synteza cholesterolu. D. Namnażanie limfocytów. E. Wytwarzanie fibrynogenu osocza krwi.
Zadanie 20. (1 pkt) Proces krzepnięcia krwi składa się z wielu etapów prowadzących do wytworzenia skrzepu. Głównym składnikiem skrzepu są włókna nierozpuszczalnego białka fibryny powstające z rozpuszczonego w osoczu fibrynogenu. Innymi składnikami osocza, biorącymi udział w procesach krzepnięcia krwi, są protrombina oraz jony wapnia.
Na podstawie schematu wyjaśnij, w jaki sposób na proces krzepnięcia krwi wpływa zbyt niski poziom wapnia w organizmie. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących odporności organizmu człowieka. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1. Mechanizmy obronne uruchamiane są w zetknięciu organizmu z antygenami. 2. Odporność komórkowa organizmu polega na reakcji antygenu z limfocytami T. 3. Odporność swoista organizmu ma charakter wrodzony.
Zadanie 22. (2 pkt) Znajomość mechanizmów obronnych organizmu pozwala na ich wykorzystywanie do wzmocnienia jego odporności, np. przez stosowanie szczepień ochronnych. W niektórych sytuacjach zachodzi jednak konieczność osłabienia układu immunologicznego organizmu. Podaj przykład sytuacji, w której istnieje konieczność osłabienia układu odpornościowego człowieka, oraz powód takiego postępowania. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
16. 1
17. 1
18. 2
19. 2
20. 1
21. 1
22. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 23. (1 pkt)
Na schematach I i II przedstawiono reakcję rośliny na działanie bodźca fotoperiodycznego. Jest to roślina dnia krótkiego, którą hodowano w warunkach dnia długiego, co powodowało, że roślina nie kwitła. W celu określenia miejsca percepcji bodźca fotoperiodycznego przeprowadzono doświadczenie, w którym okresowo zasłaniano liście (schemat I) lub wierzchołek pędu (schemat II) tej rośliny. Przebieg i wyniki doświadczenia zilustrowano na poniższych schematach.
Na podstawie: A. Szweykowska, Fizjologia roślin, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2000
Na podstawie wyników doświadczenia ustal, czy miejscem percepcji bodźca fotoperiodycznego są liście, czy wierzchołek pędu rośliny. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt) Zaznacz zdanie, które zawiera poprawną informację dotyczącą grzybów. A. Ciało grzybów, zwane grzybnią, składa się z rozgałęzionych strzępek otoczonych sztywną, zbudowaną głównie z ligniny ścianą komórkową. B. W cyklu rozwojowym workowców i podstawczaków występuje faza jąder sprzężonych (dikariofaza), krótsza u workowców, dłuższa u podstawczaków. C. Wszystkie grzyby to organizmy heterotroficzne (saprobionty, pasożyty, symbionty), które jako materiał zapasowy gromadzą głównie glikogen i skrobię. D. Grzyby rozmnażają się wegetatywnie przez zarodniki, pływki, fragmentację grzybni i bulwki przybyszowe.
Zadanie 25. (1 pkt) Zaznacz zdania, które poprawnie opisują proces replikacji cząsteczki DNA. A. Podczas replikacji DNA dwuniciowa helisa rozplata się i każda pojedyncza nić służy jako matryca do syntezy komplementarnej nici potomnej. B. Syntezę nowych nici DNA przeprowadza enzym polimeraza DNA, którego cząsteczki są wbudowywane w powstającą nić DNA. C. Kierunek syntezy obydwu potomnych nici DNA (nici prowadzącej i nici opóźnionej) jest zgodny z kierunkiem przesuwania się widełek replikacyjnych i synteza odbywa się w sposób ciągły. D. Replikacja DNA ma charakter semikonserwatywny, ponieważ w skład każdej potomnej cząsteczki DNA wchodzi jedna oryginalna nić macierzysta i jedna nowo zsyntetyzowana.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 26. (2 pkt) Na chromosomie Y w rejonie określanym jako AZFc jest zlokalizowany gen, którego mutacja objawia się oligospermią, czyli produkcją niewielkiej liczby plemników. Podaj prawdopodobieństwo wystąpienia oligospermii u chłopca, którego ojciec posiada zmutowany allel tego genu. Odpowiedź uzasadnij. Prawdopodobieństwo (w %) ........................................................................................................ Uzasadnienie ................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (3 pkt) Rodzice mają dwójkę potomstwa i spodziewają się kolejnego dziecka. Badania wykazały, że matka ma grupę krwi B, ojciec – grupę krwi A, starsze dziecko również grupę krwi A, a młodsze – ma grupę krwi 0. a) Zapisz genotypy obojga rodziców, stosując dla oznaczenia alleli grup krwi symbole IA, IB, i. Genotyp matki ........................................
Genotyp ojca ........................................
b) Zapisz krzyżówkę ilustrującą dziedziczenie grup krwi w tej rodzinie i określ, jakie jest prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko będzie miało grupę krwi B. ♀ ♂
Prawdopodobieństwo .......................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Terapię genową można stosować jako metodę leczenia chorych na nowotwory. W zwalczaniu czerniaka próbuje się wykorzystać następującą metodę: przygotowuje się genetycznie zmienione komórki nowotworu pacjenta, a następnie wprowadza się je do jego organizmu. a) Wyjaśnij, dlaczego opisaną metodę można nazwać „szczepionką przeciwnowotworową”. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Określ, czy taka „szczepionka przeciwnowotworowa” przygotowana dla konkretnego pacjenta będzie skuteczna w terapii innego pacjenta. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
23. 1
24. 1
25. 1
26 2
27a 1
27b 2
28a 1
28b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 29. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces zróżnicowanego składania genów.
Na podstawie: E. Pyłka-Gutowska, E. Jastrzębska, Biologia 3, Kielce 2003
a) Na podstawie schematu wyjaśnij, w jaki sposób z informacji genetycznej jednego genu mogą powstać różne białka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, na czym polega obróbka potranskrypcyjna. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Poniższe opisy dotyczą różnych rodzajów zmienności. A. Prowadzi do powstania nowych alleli genów, które nie występowały w układzie rodzicielskim, a także może prowadzić do powstania zmian w strukturze lub ilości chromosomów. B. Warunki zewnętrzne (temperatura, światło, czy rodzaj pokarmu) mogą modyfikować efekty genów, przez co mogą wpływać decydująco na właściwości fenotypowe organizmu. C. W wyniku segregacji chromosomów w mejozie lub losowego łączenia się gamet powstają nowe kombinacje genów, co warunkuje różnorodność fenotypową potomstwa. a) Obok poniższych nazw rodzajów zmienności wpisz litery (A, B, C), którymi oznaczono ich opisy. 1. fluktuacyjna ...............
2. rekombinacyjna ...............
3. mutacyjna ...............
b) Podaj, która z wymienionych zmienności nie ma znaczenia ewolucyjnego. Znaczenia ewolucyjnego nie ma zmienność .............................................................................. .
Zadanie 31. (2 pkt) Rekin i delfin charakteryzują się podobnym kształtem ciała, mimo że należą do różnych grup systematycznych. Podaj nazwę procesu ewolucyjnego, którego skutkiem jest przedstawione podobieństwo, i wyjaśnij, jaka jest przyczyna tego procesu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 32. (1 pkt) Opanowanie środowiska lądowego przez rośliny odbywało się w procesie ewolucji stopniowo i było wynikiem ich przystosowań w budowie morfologicznej i anatomicznej. Do każdego czynnika środowiska lądowego dobierz jedno odpowiednie przystosowanie w budowie roślin. Czynniki środowiska lądowego
Przystosowania w budowie roślin
1. Mniejsza dostępność wody. 2. Mniejsza gęstość powietrza niż wody.
A. Tkanki wzmacniające – kolenchyma oraz sklerenchyma. B. Skórka z aparatami szparkowymi. C. Łyko przewodzące produkty asymilacji. D. Duża powierzchnia asymilacyjna liści.
1. ............................
2. .........................
Zadanie 33. (2 pkt) Pingwiny magellańskie (Spheniscus magellanicus) poruszają się zarówno w wodzie, jak i na lądzie. Badano populację tego gatunku zamieszkującą obszar w pobliżu niewielkiego półwyspu. W punkcie X znajdowało się miejsce gniazdowania, a w zatoce w pobliżu punktu Y miejsce największej obfitości pokarmu. Okazało się, że pingwiny znacznie częściej wybierają drogę wodną, pomimo że mają do pokonania znacznie większy dystans i pływanie wymaga większego nakładu energii.
Na podstawie: R. P. Wilson, Magellanic Penguins Spheniscus magellanicus commuting through San Julian Bay; do current trends induce tidal tactics?, Journal of Avian Biology, 2003
Dlaczego pingwiny częściej wybierają drogę morską niż lądową? Podaj dwie przyczyny takiego zachowania. 1. ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
29a 1
29b 1
30a 1
30b 1
31. 2
32 1
33. 2
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 34. (2 pkt)
Niszę ekologiczną gatunku określają dwie grupy czynników: biotyczne i abiotyczne. Czynniki ograniczające zawężają niszę ekologiczną gatunku. Kiedy eksperymentalnie uprawiano oddzielnie dwa gatunki przytulii – hercyńską i szorstkoowockową na glebie kwaśnej i zasadowej, każdy z nich dobrze rósł na obu typach gleb. Wysianie ich na wspólnym stanowisku spowodowało, że na glebie kwaśnej przytulia hercyńska wypierała szorstkoowockową, natomiast na glebie zasadowej szorstkoowockowa eliminowała hercyńską. a) Na podstawie tekstu podaj czynnik ograniczający, który spowodował zawężenie nisz ekologicznych dwóch gatunków przytulii uprawianych na wspólnym stanowisku. ........................................................................................................................................................ b) Podaj, jaki zakres tolerancji ekologicznej (wąski czy szeroki) reprezentują oba gatunki przytulii w stosunku do odczynu gleby. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (1 pkt) Wróble i bociany są ptakami siedlisk rolniczych. Wróbel jest głównie ziarnojadem, natomiast pokarmem bociana są drobne kręgowce i owady. Jedną z przyczyn spadku liczebności wróbla może być spadek dostępności miejsc lęgowych. Wróble czasem zakładają swoje gniazda w dolnych partiach dużych gniazd bociana białego. Podaj nazwę przedstawionej zależności międzygatunkowej ..................................................
Zadanie 36. (2 pkt) Na poniższym schemacie przedstawiono zmiany liczebności ptaków w Europie w latach 1980–2002.
Na podstawie: R. Laskowski, Ekotoksykologia, www.eko.uj.edu.pl
a) Określ tendencję zmian liczebności ptaków siedlisk rolniczych. ....................................................................................................................................................... b) Podaj przykład działalności człowieka, która wpływa na zmianę liczebności ptaków siedlisk rolniczych. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 37. (2 pkt) Jedną z podstawowych metod stosowanych obecnie w badaniach molekularnych i inżynierii genetycznej jest PCR (łańcuchowa reakcja polimerazy). Jest to reakcja umożliwiająca powielenie (amplifikację) w krótkim czasie fragmentu genomowego DNA w miliardach kopii. Metoda ta pozwala na analizę bardzo małych, wręcz śladowych ilości DNA. Podaj dwa przykłady praktycznego zastosowania PCR. 1. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
34a 1
34b 1
35. 1
36a 1
36b 1
37. 2
16
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
CZERWIEC 2011
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron (zadania 1 – 37). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-113
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Siarka jest jednym z pierwiastków biologicznie ważnych. Podaj, w jaki sposób siarka warunkuje tworzenie struktury białek. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Ściany komórkowe w komórkach roślinnych są zbudowane głównie z mikrofibryl celulozowych. Włókna celulozowe są odporne na rozciąganie, a ich sposób ułożenia w ścianie komórkowej wpływa na kierunek, w którym rosnąca komórka będzie się powiększała. Na rysunkach A i B przedstawiono typy wzrostu komórek o różnym sposobie ułożenia mikrofibryl celulozowych.
Na podstawie: A. Szweykowska, Fizjologia roślin, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2000
Zakreśl literę, którą oznaczono typ wzrostu charakterystyczny dla komórek sitowych.
Zadanie 3. (2 pkt) Poniższe zdania dotyczą błon biologicznych. Zaznacz dwa, które są nieprawdziwe. A. Wszystkie komórki są otoczone błoną komórkową. B. Wewnątrz komórek eukariotycznych znajdują się struktury otoczone jedną lub dwiema błonami. C. Mimo różnic funkcjonalnych wszystkie błony w komórce zbudowane są z dwuwarstwy lipidowej, w której znajdują się białka. D. Stosunek zawartości białek i lipidów jest taki sam dla każdego rodzaju błony komórkowej. E. Glikokaliks występuje na powierzchni prokariotycznych i eukariotycznych.
błon
komórkowych
w
komórkach
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (3 pkt) Do doświadczenia przygotowano trzy probówki zawierające: probówka I – kleik z mąki ziemniaczanej probówka II – miąższ z jabłka probówka III – miąższ z owocu banana. Do każdej z nich dodano kilka kropli płynu Lugola (roztwór jodu w wodnym roztworze jodku potasu) – odczynnika do wykrywania skrobi. a) Sformułuj problem badawczy tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... b) Wskaż probówkę, która stanowi próbę kontrolną w tym doświadczeniu. ....................................................................................................................................................... c) Podaj, na jaki kolor zmieni się zawartość probówek, w których jest obecna skrobia. .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (3 pkt) Na schematach przedstawiono dwie struktury komórkowe: rybosom i proteosom.
A.
B.
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak, PWN, Warszawa 2008
a) Uzupełnij tabelę, wpisując nazwy przedstawionych powyżej struktur komórkowych i zachodzących w nich procesów. Nazwa struktury
Proces zachodzący w tej strukturze
A B b) Wyjaśnij, jakie znaczenie dla prawidłowego ma występowanie w komórce obu tych struktur.
funkcjonowania
komórki
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 6. (1 pkt) Poniżej opisano procesy zachodzące w komórkach szparkowych. W wyniku aktywnego transportu w komórkach szparkowych gromadzi się dużo jonów potasowych (K+). Wskutek rozkładu skrobi i przekształcania się glukozy w komórkach tych gromadzą się również ujemnie naładowane jony jabłczanowe. Wzrost stężenia obu wymienionych jonów powoduje obniżenie potencjału osmotycznego wody w komórkach szparkowych w porównaniu z komórkami sąsiednimi. Wykreśl z poniższego zdania niewłaściwe określenia spośród wyróżnionych kursywą, tak aby zdanie to stanowiło poprawne dokończenie powyższego tekstu. W wyniku opisanych procesów woda wnika do/wycieka z komórek szparkowych, co wpływa na zmniejszenie/zwiększenie turgoru komórki, a w konsekwencji otwieranie/zamykanie się szparek.
Zadanie 7. (3 pkt) Adenozynotrifosforan (ATP) jest nukleotydem zawierającym w swojej cząsteczce wiązania wysokoenergetyczne. Na schemacie przedstawiono budowę cząsteczki (ATP).
NH2 N
N
N
O
N O H
H
H2C
O
P O
H
O O -
O
P O
O -
P O
O
-
-
H OH
OH
a) Zaznacz strzałkami na schemacie miejsca występowania wiązań wysokoenergetycznych w cząsteczce ATP. b) Wyjaśnij, co oznacza termin „wiązanie wysokoenergetyczne”.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Określ, które stwierdzenie dotyczące roli ATP w komórce jest prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w ostatniej kolumnie tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F
1.
ATP jest nośnikiem energii i bezpośrednim donorem energii w układach biologicznych.
2.
ATP może być magazynowany w komórkach i wykorzystywany zależnie od potrzeb komórki.
3.
ATP, ulegając hydrolizie do ADP i Pi lub do AMP i Pi, magazynuje energię.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 8. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono dwa główne kierunki metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Poniżej numerami oznaczono związki chemiczne lub grupy związków chemicznych, które biorą udział w tych procesach.
1. ATP
2. ADP + Pi
3. związki prostsze
4. związki bardziej złożone
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak, PWN, Warszawa 2008
Wpisz numery właściwych związków lub grup związków chemicznych biorących udział w procesach oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D.
A. ............
B. ............
C. ............
D. ............
Zadanie 9. (2 pkt) Wirusy roślinne przenoszone są z rośliny na roślinę przeważnie przez owady odżywiające się sokiem roślinnym. Aby przenieść się z zainfekowanej komórki roślinnej do komórki sąsiedniej, nie muszą dokonywać lizy komórki lub odpączkowywać, tak jak wirusy zwierzęce. a) Podaj nazwę struktur występujących w komórce roślinnej, przez które mogą przenosić się wirusy roślinne z komórek zainfekowanych do komórek sąsiednich.
....................................................................................................................................................... b) Podaj przykład funkcji, jaką te struktury pełnią w komórce roślinnej.
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Poniższe stwierdzenia dotyczą budowy i fizjologii bakterii. Zaznacz dwa stwierdzenia prawdziwe.
A. B. C. D. E.
Bakterie są organizmami prokariotycznymi. Komórki bakteryjne dzielą się mejotycznie. Bakterie mogą oddychać tlenowo lub beztlenowo. W komórkach niektórych bakterii stwierdzono obecność jądra komórkowego. Wszystkie bakterie są heterotrofami.
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 11. (1 pkt) Sinice, podobnie jak rośliny, mają zdolność fotosyntezy. Ich podstawowym barwnikiem fotosyntetycznym jest chlorofil a, wspomagany przez karoten i fikobiliny. Donorem wodoru w procesie fotosyntezy u sinic jest woda. Zaznacz poniżej właściwe określenie fotosyntezy przeprowadzanej przez sinice. Odpowiedź uzasadnij. A. Fotosynteza oksygeniczna (z wytworzeniem tlenu). B. Fotosynteza anoksygeniczna (bez wytworzenia tlenu).
.......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę anatomiczną łodygi rośliny dwuliściennej i rośliny jednoliściennej.
Źródło: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia. Warszawa 1995
Porównaj budowę anatomiczną przedstawionych łodyg i podaj dwie różnice w ich budowie widoczne na schemacie.
1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt) Na schematach przedstawiono przemianę pokoleń i zmiany faz jądrowych u roślin lądowych.
S – syngamia (łączenie się gamet) R – mejoza a) Zaznacz schemat, który przedstawia przemianę pokoleń z dominacją sporofitu. b) Z podanych niżej nazw roślin wybierz i podkreśl tę, której przemiana pokoleń jest przedstawiona na schemacie A. mech płonnik narecznica samcza sosna zwyczajna dąb bezszypułkowy
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 14. (3 pkt) W tabeli przedstawiono dane dotyczące intensywności transpiracji badanego gatunku rośliny zależnie od szybkości wiatru. Szybkość wiatru (m/sek) Intensywność transpiracji (jednostki umowne)
1
2
3
4
5
15
32
42
48
52
a) Narysuj wykres liniowy ilustrujący zależność intensywności transpiracji tej rośliny od szybkości wiatru.
b) Podaj dwa czynniki, inne niż wymienione na intensywność transpiracji u roślin.
1. ............................................................
w
zadaniu,
które
wpływają
2. ............................................................
Zadanie 15. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm geotropizmu. Zarówno kierunkowy wzrost pędu, jak i kierunkowy wzrost korzenia zależą od nagromadzenia się auksyn w dolnej części organów ułożonych poziomo.
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak,
PWN, Warszawa 2008 Na podstawie schematu wyjaśnij, z czego wynikają odmienne reakcje geotropowe pędu i korzenia.
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 16. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę wewnętrzną strunowca.
Na podstawie: Biologia, pod red. A. Czubaja, PWRiL, Warszawa 1999
Elementom budowy strunowca oznaczonym na schemacie literami A, B i C przyporządkuj ich nazwy wybrane z poniższych.
przewód pokarmowy A. ........................................
serce
cewka nerwowa
B. ........................................
szkielet osiowy C. ........................................
Zadanie 17. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono zależność między masą ciała (wielkością) a zużyciem tlenu u różnych ssaków.
Na podstawie: Biologia cz. 2, t. 2, pod red. R. Skoczylasa, Warszawa 2003
Określ zależność przedstawioną na wykresie.
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Biologiczny koszt rozmnażania płciowego jest duży, jeżeli porównać go z kosztem rozmnażania bezpłciowego. Jeżeli jednak istnienie płci zostało zachowane przez dobór naturalny, oznacza to, że musi być ono pod pewnymi względami bardziej korzystne niż rozmnażanie bezpłciowe. Uzasadnij stwierdzenie, że rozmnażanie płciowe jest korzystniejsze niż rozmnażanie bezpłciowe. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 19. (1 pkt) Przeprowadzono następujące doświadczenie: Zapłodnione jaja złożone przez samicę aligatora podzielono na trzy grupy i każdą z tych grup umieszczono do inkubacji w innej temperaturze. Sprawdzano płeć wykluwających się młodych osobników. Wyniki doświadczenia: Grupa I – w temperaturze 30 °C wykluły się wyłącznie samice. Grupa II – w temperaturze 32 °C wykluło się 86% samic i 14% samców. Grupa III – w temperaturze 34 °C wykluły się wyłącznie samce. Sformułuj wniosek wynikający z tego doświadczenia.
.......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (1 pkt) Spośród zamieszczonych poniżej stwierdzeń dotyczących hormonów zaznacz jedno, które jest nieprawdziwe.
A. Hormony zapewniają homeostazę organizmu dzięki wielu procesom regulowanym na zasadzie sprzężenia zwrotnego. B. Działanie fizjologiczne hormonów występuje przy stosunkowo małych ich stężeniach w osoczu krwi. C. Pojedynczy hormon działa tylko na jedną tkankę, a jedna funkcja jest kontrolowana tylko przez jeden hormon. D. W warunkach prawidłowych istnieje równowaga hormonalna, tzn. wytwarzanie danego hormonu jest ściśle zrównoważone jego metabolizmem.
Zadanie 21. (1 pkt) Uzupełnij systematykę człowieka, wpisując w wyznaczone miejsca (5–7) nazwy odpowiednich jednostek systematycznych.
1. Królestwo 2. Typ 3. Podtyp 4. Gromada 5. Rząd 6. Rodzina 7. Rodzaj 8. Gatunek
Zwierzęta Strunowce Kręgowce Ssaki ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ Człowiek rozumny
Zadanie 22. (2 pkt) Rytm dobowy (okołodobowy) oznacza, że w ciągu doby (w czasie zbliżonym do 24 godzin) zamyka się jeden cykl zmian intensywności przebiegu niektórych procesów fizjologicznych. Zachodzą one wewnątrz danego organizmu z udziałem jego własnych mechanizmów, tzw. zegarów biologicznych. Czynnikiem sterującym rytm dobowy jest światło i ciemność. Podaj dwa przykłady rytmu dobowego człowieka.
1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 23. (2 pkt) W tabeli przedstawiono antygeny grupowe poszczególnych grup krwi człowieka i odpowiednie przeciwciała znajdujące się w osoczu krwi. Antygeny w błonach erytrocytów brak A B A, B
Grupa krwi
0 A B AB
Przeciwciała w osoczu anty-A, anty-B anty-B anty-A brak
Na podstawie podanych informacji uzupełnij poniższą tabelę. Osoba o grupie krwi 0 A B AB
Może być dawcą krwi dla osoby z grupą krwi
Może przyjmować krew od osoby z grupą krwi
Zadanie 24. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono wielokierunkowe działania białek osocza krwi człowieka tworzących tzw. układ dopełniacza. Są to: opsonizacja (opłaszczanie) bakterii, które dzięki temu mogą ulegać aglutynacji lub stają się podatne na fagocytozę przez fagocyty (np. monocyty i neutrofile), pobudzanie fagocytów do przemieszczania się w miejsce infekcji (chemotaksja), uszkadzanie (liza) ścian komórkowych bakterii i otoczek wirusowych.
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak, PWN, Warszawa 2008
Spośród nazw procesów podkreślonych w tekście wybierz i zapisz nazwy tych, które oznaczone są na schemacie literami A, B, C i D.
A. ...................................................
B. ...................................................
C. ...................................................
D. ...................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 25. (1 pkt) Geny odpowiedzialne za hemofilię, daltonizm i dystrofię mięśniową Duchenne`a są sprzężone z płcią. Choroby te warunkowane są przez geny recesywne i ujawniają się u mężczyzn. Wyjaśnij, dlaczego choroba wywołana allelami recesywnymi sprzężonymi z płcią zawsze ujawni się u mężczyzn.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Allele odpowiedzialne za pojawienie się wielu chorób genetycznych powstają najczęściej wskutek mutacji genowych. Większość tych alleli znajduje się w chromosomach jądrowych i dziedziczą się one zgodnie z prawami Mendla. Niektóre choroby genetyczne są spowodowane przez mutacje w genach mitochondrialnych. Mutacje w DNA mitochondriów komórkowych mogą upośledzać wydolność energetyczną mitochondriów, a w efekcie funkcjonowanie komórek i tkanek. a) Zaznacz poniżej poprawną odpowiedź dotyczącą spowodowanych mutacjami w genach mitochondrialnych.
dziedziczenia
chorób
A. Są dziedziczone po obydwojgu rodzicach. B. Są dziedziczone po matce. C. Są dziedziczone po ojcu. b) Spośród wymienionych niżej przykładów tkanek podkreśl dwie, w których skutki mutacji w DNA mitochondrialnym ujawnią się najsilniej.
nabłonkowa
kostna
chrzęstna
mięśniowa
nerwowa
tłuszczowa
Zadanie 27. (2 pkt) Sierść psów rasy labrador może być czarna, brązowa lub żółta. Czarny kolor sierści warunkowany jest przez allel B, kolor brązowy przez allel b. Ujawnienie się barwy sierści jest możliwe tylko w obecności allelu E, który nie odpowiada za syntezę barwnika, a jedynie za jego pojawienie się we włosach psa. Jeżeli pies jest homozygotą ee, to barwa jego sierści jest zawsze żółta. Ustal, jaką barwę sierści będzie miało potomstwo labradora brązowego, homozygotycznego pod względem obydwu par genów z labradorką żółtą, homozygotą pod względem genu dla barwy czarnej. a) Zapisz genotypy rodziców (P).
Genotyp matki ...................................
Genotyp ojca ................................................
b) Zapisz genotyp potomstwa (F1) i określ jego fenotyp.
Genotyp potomstwa (F1) ........................
Fenotyp potomstwa (F1) .........................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 28. (2 pkt) W potomstwie rodziców pewnego gatunku zwierząt otrzymano zróżnicowanie fenotypów, ze względu na dwie cechy budowy morfologicznej, w stosunku 9 : 3 : 3 : 1. a) Uzupełnij poniższe zdanie.
Rodzice opisanego potomstwa byli A. B. C. D.
homozygotami dominującymi. homozygotami recesywnymi. heterozygotami jednolitymi fenotypowo. heterozygotami różnymi fenotypowo.
b) Podaj przykład zapisu genotypów rodziców.
.......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (2 pkt) Owca Dolly była pierwszym sklonowanym ssakiem. Sklonowano ją, przenosząc jądro komórkowe z komórki nabłonkowej gruczołu mlekowego owcy rasy fińskiej do pozbawionego jądra oocytu owcy rasy szkockiej. Podział oocytu stymulowano impulsem elektrycznym, a powstały zarodek przeniesiono do macicy matki zastępczej, którą była owca rasy szkockiej. Matka zastępcza urodziła owcę rasy fińskiej – Dolly. Uzasadnij, że Dolly i jej genetyczna matka miały ten sam genom jądrowy, a różniły się genomem mitochondrialnym.
Genom jądrowy ............................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Genom mitochondrialny .............................................................................................................. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (1 pkt) Aby uzyskać czysty czynnik VIII krzepliwości krwi, wykorzystano proces odwrotnej transkrypcji, w wyniku którego na matrycy eukariotycznego mRNA otrzymano tzw. cDNA. Uzyskany produkt (cDNA) jest pozbawiony intronów i innych sekwencji towarzyszących. Za pomocą wektorów wprowadza się go do komórek bakterii, gdzie następuje jego ekspresja. Wyjaśnij, dlaczego gen kodujący białko organizmu eukariotycznego musi być wprowadzony do komórek bakterii w postaci cDNA.
...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 31. (1 pkt) Poniżej podano przyczyny śmiertelności w przykładowych populacjach. Zaznacz dwie przyczyny, które powodują śmiertelność niezależną od zagęszczenia populacji.
A. Śmiertelność w populacji ptaków wywołana ograniczeniem zasobów pokarmowych. B. Śmiertelność wśród jeleni spowodowana działalnością czynników chorobotwórczych lub pasożytów. C. Wyginięcie niektórych roślin na skutek silnych przymrozków na wiosnę. D. Śmiertelność w populacji owadów spowodowana opryskiem środkiem owadobójczym.
Zadanie 32. (2 pkt) Zdarza się, że w biocenozie pojawia się populacja nowego gatunku (II) o podobnych wymaganiach życiowych, jak istniejąca już w tej biocenozie populacja gatunku I. Populacja gatunku II jest bardziej prężna ekologicznie. Może to doprowadzić do wymarcia populacji gatunku I, podczas gdy populacja II nadal rozwija się. Na rysunku przedstawiono fragmenty krzywych ilustrujących zmiany liczebności populacji I i II w tej biocenozie.
a) Dokończ powyższy szkic wykresu, tak aby przedstawiał zmiany liczebności populacji gatunku I i II zgodnie z opisem w tekście. Przyjmij, że do momentu oznaczonego na rysunku literą A populacja gatunku I wymiera, a populacja gatunku II osiąga względnie stałą liczebność. b) Oznacz krzywe na rysunku i podaj nazwę zależności, która zaistniała między populacjami tych gatunków.
.......................................................................................................................................................
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 33. (1 pkt) U większości gatunków lądowych roślin naczyniowych występuje współżycie systemu korzeniowego z grzybnią niektórych gatunków grzybów zwane mikoryzą. Na schemacie przedstawiono wpływ mikoryzy na wzrost siewek trawy Festuca ovina, w zależności od nawożenia azotowo-fosforowego (N + P).
Na podstawie: J. Weiner, Życie i ewolucja biosfery, PWN, Warszawa 1999
Na podstawie wykresu podaj, w jakich warunkach uprawy Festuca ovina jest najbardziej widoczny wpływ mikoryzy na przyrost roślin.
...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 34. (2 pkt) Spośród pierwiastków niezbędnych do życia roślin najbardziej deficytowym dla roślin okrytonasiennych jest azot. Jego głównym rezerwuarem jest atmosfera, gdzie występuje on w formie cząsteczkowej, ale w tej postaci potrafią go wykorzystać tylko nieliczne rośliny. Przez większość roślin azot jest pobierany z gleby. Wyjaśnij, na czym polega każdy ze wskazanych w tekście sposobów pozyskiwania azotu przez rośliny okrytonasienne.
1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (1 pkt) Oceń podane stwierdzenia dotyczące sukcesji wtórnej i wpisz w tabeli literę P, jeżeli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli stwierdzenie jest fałszywe. P/F W wyniku sukcesji wtórnej odtwarza się naturalne zbiorowisko 1. charakterystyczne dla lokalnych warunków środowiskowych. Wskutek sukcesji wtórnej zawsze następuje odtwarzanie się ekosystemu 2. identycznego z tym przed zniszczeniem. Aby powstrzymać sukcesję wtórną w zbiorowiskach półnaturalnych, stosuje się 3. ochronę czynną.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 36. (1 pkt) Niektóre organizmy, np. owady, upodobniły się do innych organizmów lub do obiektów nieożywionych. Na przykład motyl zwany wicekrólem (Limenitis archippus) przypomina ubarwieniem trującego dla ptaków motyla monarcha (Danaus plexippus). Mogło to być spowodowane trwającą przez wiele pokoleń selekcją, w wyniku której osobniki o mniej doskonałym „maskowaniu” były zjadane przez drapieżniki, a przeżywały tylko te, których podobieństwo do trującego „modela” było wystarczająco duże, aby drapieżnika wprowadzić w błąd. Na schematach przedstawiono rodzaje doboru naturalnego.
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak,
PWN, Warszawa 2008 Zaznacz schemat przedstawiający ten rodzaj doboru naturalnego, który doprowadził do opisanej w tekście zmiany fenotypów.
Zadanie 37. (1 pkt) Wśród zamieszczonych poniżej stwierdzeń dotyczących dryfu genetycznego zaznacz to, które jest nieprawdziwe.
A. Dryf genetyczny polega na zmianie w populacji frekwencji genów, spowodowanej wyłącznie przyczynami o charakterze losowym. B. Częstości genów w przypadku dryfu genetycznego podlegają bezkierunkowym fluktuacjom. C. Liczebność populacji nie ma wpływu na kierunek i nasilenie dryfu genetycznego. D. Dryf genetyczny obserwowany jest również w populacjach gatunków rozmnażających się bezpłciowo.
16
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
PESEL
MBI-R1_1P-113
Miejsce na naklejkê z nr PESEL
WYPE£NIA ZDAJ¥CY
WYPE£NIA EGZAMINATOR Suma punktów 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
KOD EGZAMINATORA
KOD ZDAJ¥CEGO
Czytelny podpis egzaminatora
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
SIERPIEŃ 2011
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 17 stron (zadania 1 – 36). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-114
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (2pkt) Na schemacie przedstawiono etapy trawienia białek w przewodzie pokarmowym człowieka. enzym 1 enzym 2 białka
peptydy reakcja A pH 2
aminokwasy reakcja B pH 7–8
a) Podaj nazwę enzymu oznaczonego na schemacie numerem 1. ....................................................................................................................................................... b) Określ, w którym odcinku przewodu pokarmowego zachodzi rozkład białek podczas reakcji oznaczonej literą B. .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Komórki tworzące organizm człowieka różnią się zdolnością do podziałów oraz tempem zachodzenia podziałów. Zaznacz w tabeli zestaw (A–D), który prawidłowo określa zdolności podziałowe wymienionych komórek. Komórki intensywnie dzielące się Komórki słabo dzielące się A. neurony komórki mięśni gładkich B. komórki mięśni gładkich komórki nabłonka jamy ustnej C. komórki wątroby komórki naskórka D. komórki naskórka neurony
Zadanie 3. (3 pkt) Poniżej przedstawiono model budowy błony komórkowej w komórce eukariotycznej.
Na podstawie: B. D. Hames, N. M. Hooper, Krótkie wykłady. Biochemia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005
a) Zapisz wszystkie litery, którymi na schemacie oznaczono: białka ..................................................
lipidy .................................................. .
b) W jakiej komórce – roślinnej czy zwierzęcej – występuje przedstawiona na schemacie błona komórkowa? Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Podaj, jaką funkcję w błonie komórkowej pełni cholesterol. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (1 pkt) Fagocytoza jest rodzajem endocytozy polegającej na pochłanianiu z otoczenia komórki dużych cząstek pokarmowych. Na schemacie przedstawiono kolejne fazy fagocytozy.
Na podstawie: T. Umiński, H. Wiśniewski, Biologia wyd. X, Warszawa 1997
Określ, czy fagocytozę można zaobserwować w komórkach roślinnych? Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Mitochondrium to organellum, w którym zachodzą niektóre etapy tlenowego oddychania komórkowego. Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie miejsca substraty i produkty reakcji zachodzących w mitochondrium. Wybierz je z poniższych: tlen,
dwutlenek węgla, ADP, ATP, woda, mleczan,
Substraty reakcji zachodzących w mitochondrium
pirogronian,
glukoza.
Produkty reakcji zachodzących w mitochondrium
Zadanie 6. (2pkt) Pozostawione na powietrzu ziemniaki, pokrojone do przygotowania frytek ciemnieją. Uczniowie postanowili zbadać, w jaki sposób przechowywać ziemniaki przygotowane na frytki. W tym celu przygotowali trzy zestawy doświadczalne – zlewki, w których umieścili po 10 pasków ziemniaków: zestaw I – zlewka z ziemniakami pozostawiona na powietrzu zestaw II – zlewka z ziemniakami zalanymi wodą wodociągową zestaw III – zlewka z ziemniakami zalanymi rozcieńczonym roztworem kwasu cytrynowego. Przygotowane zestawy pozostawili na godzinę w pomieszczeniu o temperaturze pokojowej. a) Podaj, który zestaw doświadczalny był próbą kontrolną. ....................................................................................................................................................... b) Podaj, w jaki sposób uczniowie mogą ustalić wynik doświadczenia. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 7. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przebieg reakcji enzymatycznej przed dodaniem (A) i po dodaniu (B) substancji X.
Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania: Substancja oznaczona na schemacie symbolem X to A. substrat.
B. aktywator.
C. inhibitor kompetycyjny.
D. inhibitor niekompetycyjny.
a) Na podstawie schematu opisz wpływ substancji X na działanie enzymu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono zmiany energii substratów i produktów reakcji zachodzącej bez udziału enzymu. energia
E1 S
S – substraty P – produkty E1 – energia aktywacji bez udziału enzymu
P czas
Na podstawie: B. D. Hames, N. M. Hooper, Krótkie wykłady. Biochemia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005
a) Ustal, czy schemat przedstawia reakcję kataboliczną, czy anaboliczną. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
b) Dorysuj na schemacie krzywą, która będzie obrazowała zmiany energii podczas reakcji zachodzącej z udziałem enzymu. c) Określ, jaką rolę w przebiegu reakcji pełni enzym. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę ściany naczynia krwionośnego włosowatego. śródbłonek
Źródło: E. Pyłka-Gutowska, E. Jastrzębska, Podstawy życia cz I, Kielce 2002
Podaj jedną, widoczną na rysunku, cechę budowy naczynia włosowatego i określ jej znaczenie w procesie wymiany składników między krwią a tkankami ciała. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Powinowactwo barwników oddechowych do tlenu wyrażane jest procentowym nasyceniem cząsteczki barwnika tlenem przy odpowiednim ciśnieniu gazu. Na wykresie przedstawiono powinowactwo do tlenu dwóch barwników oddechowych: hemoglobiny występującej we krwi i mioglobiny występującej w mięśniach.
Na podstawie: Biologia. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego. Kształcenie w zakresie podstawowym, pod red. A. Jerzmanowskiego, Warszawa 2002
Na podstawie analizy powyższych informacji wyjaśnij, na czym polega współdziałanie hemoglobiny i mioglobiny w dostarczaniu tlenu do pracy intensywnie pracujących mięśni szkieletowych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 11. (2 pkt) Typowe leczenie osób, które uległy zaczadzeniu polega na podawaniu chorym czystego tlenu przy użyciu maski bądź w komorze tlenowej. Natomiast w przypadku ciężkiego zaczadzenia przeprowadza się transfuzję krwi. a) Wyjaśnij, na czym polega szkodliwe działanie czadu na transport tlenu w organizmie człowieka. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego w lżejszych przypadkach zaczadzenia wystarcza podanie tlenu, a w przypadkach ciężkich przeprowadza się transfuzję krwi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Witamina K umożliwia syntezę protrombiny w wątrobie. Wyjaśnij związek między niedoborem witaminy K w organizmie człowieka a obniżeniem krzepliwości krwi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt) Wysoka zawartość cholesterolu we krwi jest czynnikiem ryzyka wystąpienia miażdżycy. Cholesterol jest transportowany w osoczu krwi z białkami w postaci wielkocząsteczkowych kompleksów – lipoprotein. Lipoproteiny o małej gęstości (LDL) odkładają cholesterol na ścianach naczyń krwionośnych. Lipoproteiny o dużej gęstości (HDL) zbierają cholesterol i transportują go do wątroby. W tabeli przedstawiono wyniki badań czterech osób, u których zmierzono poziom lipoprotein LDL i HDL we krwi. Osoba
Poziom HDL (mmol/dm3)
Poziom LDL (mmol/dm3)
Stosunek HDL : LDL
A.
1.6
2.4
0,67 : 1
B.
1.4
4.1
0,34 : 1
C.
1.6
3.2
0,50 : 1
D.
1.7
2.4
0,71 : 1
Na podstawie powyższych informacji wskaż osobę, która jest najbardziej zagrożona chorobą wieńcową. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 14. (2 pkt) Erytropoetyna (EPO) jest hormonem, którego główną funkcją jest stymulacja różnych etapów erytropoezy, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia produkcji erytrocytów przez szpik kostny. Erytropoetyna wytwarzana jest w nerkach wtedy, gdy np. zawartość tlenu we krwi płynącej w tętnicach nerkowych spada. Korzystając z powyższych informacji, wyjaśnij dlaczego trening w górach podnosi wydolność organizmu sportowca. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) Zaznacz poniżej dwa przykłady ruchów roślin, które są tropizmami. A. Owijanie się wąsów czepnych fasoli wokół tyczki. B. Zamykanie się liści pułapkowych u rosiczki. C. Składanie się liści mimozy pod wpływem dotyku. D. Wzrost łagiewki pyłkowej w kierunku zalążni. E. Otwieranie się kwiatów, np. u krokusa czy tulipana.
Zadanie 16. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono trzy przykłady tkanki okrywającej, występującej na różnych organach roślinnych.
włośnik
A
aparat szparkowy
włosek
C
B
Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia. Podręcznik dla I klasy liceum ogólnokształcącego, Warszawa 1986
a) Do każdego przykładu tkanki (A–C) przyporządkuj wszystkie najbardziej prawdopodobne miejsca jej występowania w roślinie. Wybierz ich numery z poniższych. 1. korzenie
2. łodygi
A. ..................
3. liście
B. ..................
4. kwiaty
C. ..................
b) Podaj, jaką rolę w procesie transportu wody w roślinie spełniają włośniki i aparaty szparkowe. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 17. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono przekrój poprzeczny jednego z organów rośliny okrytonasiennej. A B C D
Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną środowiska. Podręcznik dla I klasy liceum ogólnokształcącego, wyd. X, Warszawa 1995
a) Podaj nazwę przedstawionego organu roślinnego i określ, czy jego budowa jest charakterystyczna dla roślin jednoliściennych, czy dwuliściennych. ....................................................................................................................................................... b) Podaj nazwę elementu oznaczonego na schemacie literą D i określ jego funkcję. ....................................................................................................................................................... c) Wybierz ze schematu i zapisz literę tkanki, która 1. transportuje wodę ................................................................................................................ . 2. kontroluje parowanie wody ................................................................................................. .
Zadanie 18. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces przemiany pokoleń u paproci.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
a) Podaj nazwę i sposób rozmnażania się roślin (pokoleń) oznaczonych na schemacie numerami I i II. I .................................................................................................................................................... II ................................................................................................................................................... b) Zaznacz na schemacie literą R strukturę, w której zachodzą podziały mejotyczne.
Zadanie 19. (1 pkt)
Przeprowadzono eksperyment, w którym badano wpływ światła na indukcję kwitnienia pewnego gatunku rośliny. Przez kilka tygodni cztery grupy roślin, tego samego gatunku, poddawano różnym warunkom oświetlenia dobowego. Na poniższym schemacie przedstawiono sposób oświetlania poszczególnych grup roślin oraz wynik eksperymentu.
Na podstawie: Fizjologia roślin, pod red. J. Kopcewicza, S. Lewaka, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002
Na podstawie schematu zaznacz poprawne dokończenie zdania: Czynnikiem warunkującym kwitnienie tego gatunku rośliny jest A. ciągły okres ciemności trwający mniej niż 12 godzin. B. ciągły okres ciemności trwający 12 i więcej godzin. C. przewaga okresu ciemności, ale przerywanego krótkimi okresami oświetlania. D. łączny okres oświetlenia trwający co najmniej 12 godzin.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 20. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono ogólny przebieg procesu fotosyntezy u roślin C3.
Na podstawie: P. Hoser, Fizjologia organizmów z elementami anatomii człowieka. Podręcznik do klasy trzeciej liceum ogólnokształcącego o profilu biologiczno-chemicznym, Warszawa 1998
a) Podaj wzory lub nazwy związków chemicznych, które należy wpisać w puste ramki schematu oznaczone numerami I i II. I ................................................................
II .................................................................
b) Wyjaśnij, dlaczego faza ciemna fotosyntezy nie może zachodzić u roślin pozbawionych dostępu do światła. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (2 pkt) Prassaki (dziobak i kolczatka) mają cechy typowe dla ssaków, ale i szereg cech odziedziczonych po gadzich przodkach. Spośród poniższych cech prassaków wypisz oznaczenia literowe dwóch cech typowych dla ssaków oraz dwóch cech typowych dla gadów. A. owłosione ciało B. pięciopalczaste kończyny kroczne C. obecność gruczołów mlekowych D. jajorodność E, obecność kloaki (steku) F. oczy osłonięte powiekami Cechy ssaków ............................................................................................................................... Cechy gadów ................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 22. (1 pkt) Galasówki to drobne owady, których larwy rozwijają się w liściach drzew, a zimę spędzają w glebie. Poniżej przedstawiono wyniki doświadczenia badającego wpływ zmian temperatury na stężenie wybranych substancji w komórkach larw galasówek.
Źródło: K. Schmidt-Nielsen, Fizjologia zwierząt, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2008
Oceń, czy poniższe stwierdzenia poprawnie wyjaśniają zmiany przedstawione na wykresie, wpisując tak lub nie w odpowiednich miejscach tabeli. tak/nie 1.
W niższych temperaturach wzrasta intensywność oddychania komórkowego, więc poziom glukozy spada.
2. Niska temperatura stymuluje syntezę glikogenu, który jest magazynem energii. 3.
W niższych temperaturach wzrasta stężenie sorbitolu chroniącego komórki przed zamarzaniem.
Zadanie 23. (1 pkt) Hormon juwenilny kieruje rozwojem larwalnym owadów. Jednak warunkiem osiągnięcia stadium postaci dorosłej (imago) jest nieobecność tego hormonu. Niektóre zimozielone drzewa amerykańskie wytwarzają substancje o działaniu hormonu juwenilnego. Określ, czy substancja wytwarzana przez drzewa amerykańskie, może wpływać na liczebność populacji owadów, które na nich żerują. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 24. (1 pkt) W tabeli przedstawiono stosunek stężenia osmotycznego moczu do osocza krwi u różnych gatunków ssaków. Gatunek ssaka A
Stosunek stężenia osmotycznego moczu do osocza krwi 14,0 : 1
B
10,0 : 1
C
9,5 : 1
D
8,0 : 1
E
7,0 : 1
F
6,5 : 1
Na podstawie analizy danych przedstawionych w tabeli wskaż gatunek ssaka, który jest najlepiej przystosowany do życia w środowisku suchym i gorącym. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (1 pkt)
Ciężar ciała (kg)
Na wykresie zilustrowano regułę ekogeograficzną sformułowaną przez niemieckiego badacza Bergmana, która mówi o tym, że obserwuje się różnice w wielkości spokrewnionych ze sobą zwierząt stałocieplnych żyjących w różnych strefach klimatycznych.
Szerokość geograficzna południowa (w stopniach) Źródło: S. Wiąckowski, Biologia ogólna, Oficyna Wyd. Branta, Bydgoszcz 1990
Wyjaśnij, dlaczego pingwiny pochodzące z obszarów ciepłych są mniejsze niż spokrewnione z nimi gatunki z obszarów chłodnych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 26. (1 pkt) Poniżej opisano procesy płciowe, które mogą zachodzić u bakterii. Zaznacz opis, który dotyczy koniugacji. A. Proces ten polega na czasowym łączeniu się bakterii i jednokierunkowym przekazaniu fragmentów genoforu (lub plazmidu) z komórki jednej bakterii – dawcy do drugiej komórki bakterii – biorcy. B. Proces ten polega na pobieraniu ze środowiska przez komórkę bakterii krótkich fragmentów DNA, uwolnionych przez naturalny rozpad innych komórek bakterii. C. Proces ten polega na przenoszeniu fragmentów DNA między komórkami bakterii za pośrednictwem wirusów tzw. bakteriofagów łagodnych.
Zadanie 27. (1 pkt) Pewien gen komórki eukariotycznej składa się z 580 nukleotydów. Podczas procesu transkrypcji zawarta w genie informacja genetyczna przepisywana jest na pierwotną cząsteczkę RNA (pre-mRNA), która podlega procesom prowadzącym do powstania dojrzałego mRNA. Dojrzały mRNA zawiera już tylko 439 nukleotydów. Wyjaśnij, dlaczego część nukleotydów jest usuwana z pierwotnego RNA. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono drzewo genealogiczne samicy z pokolenia V pewnego udomowionego gatunku ssaka. Między osobnikami z pokolenia II i IV dochodziło do kojarzeń krewniaczych.
Oceń, czy na podstawie powyższego schematu można ustalić, że biała barwa sierści jest dziedziczona autosomalnie recesywnie. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 29. (2 pkt) W tabeli przedstawiono różne umaszczenia sierści królików i warunkujące je genotypy. dziki (agouti)
szynszyla
himalajski
albinos
Barwa
ciemnoszary
jasnoszary
czarne uszy, nos, biały łapy, ogon
Genotypy
CC, Ccch,Cch, Cc
cchcch, cchch, cchc
chch, chc
Typ umaszczenia
cc
Na podstawie: P. C. Winter, G. I. Hickey, H. L. Flechter, Genetyka. Krótkie wykłady, Warszawa 2006
a) Wypisz z tabeli wszystkie allele genu decydującego o umaszczeniu królików. ....................................................................................................................................................... b) Podaj allel, który jest recesywny w stosunku do wszystkich pozostałych alleli. ..........................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Jednym z podstawowych dowodów w procesie ustalania domniemanego ojcostwa jest ekspertyza genetyczna. Z materiału biologicznego pobranego od pozwanego, dziecka i matki uzyskuje się wzory prążkowe fragmentów DNA. Występowanie prążka we wzorze prążkowym danej osoby można interpretować jako obecność allelu dominującego. Porównanie wzorów prążkowych dziecka, matki i pozwanego pozwala wykluczyć lub potwierdzić ojcostwo. Poniżej przedstawiono wyniki dotyczące badania ojcostwa w dwóch sprawach alimentacyjnych. P – Pozwany D – Dziecko M – Matka
P
D
M
Sprawa alimentacyjna I
P
D
M
Sprawa alimentacyjna II
Na podstawie: Biologia molekularna w medycynie, pod red. J. Brala, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006
a) Ustal, w której sprawie alimentacyjnej (I czy II) można potwierdzić ojcostwo pozwanego. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj inny przykład zastosowania ekspertyzy genetycznej w sądownictwie. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 31. (1 pkt) W poniższej tabeli przedstawiono przykład mutacji genowej. W kodowanym przez ten gen białku nie zmieniła się po mutacji ani sekwencja aminokwasów, ani też jego funkcja. Sekwencja nukleotydów mRNA przed mutacją
UUU
UUC
UCC
UAA
Kodowane aminokwasy
fenyloalanina
fenyloalanina
seryna
tyrozyna
UUU
UUU
UCC
UAA
fenyloalanina
fenyloalanina
seryna
tyrozyna
Sekwencja nukleotydów mRNA po mutacji Kodowane aminokwasy po mutacji genu
Podaj cechę kodu genetycznego, która pozwoliła w przedstawionym przypadku na zachowanie sekwencji aminokwasów w białku, pomimo zajścia mutacji genowej. .......................................................................................................................................................
Zadanie 32. (1 pkt) Ramka odczytu mRNA to zestaw wielu kodonów ułożonych obok siebie, zaczynający się kodonem START i kończący się kodonem STOP. Określ, jakie konsekwencje dla odczytu informacji genetycznej mogą mieć mutacje typu delecja lub insercja jednego lub dwóch nukleotydów. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 33. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono fragment sieci zależności pokarmowych w lesie sosnowym.
kuna leśna wiewiórka dzięcioł duży kornik sosna
krogulec sikora sosnówka zwójka sosnówka
mrówka
a) Na podstawie powyższego schematu zapisz jeden łańcuch pokarmowy składający się z czterech elementów. ....................................................................................................................................................... b) Wymień wszystkie poziomy troficzne, do których należy dzięcioł duży. .......................................................................................................................................................
16
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 34. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono fragment sieci pokarmowej jeziora, którego wody zostały skażone pestycydami.
Z przedstawionej sieci pokarmowej wybierz organizm, w którym będzie najwyższy poziom kumulacji pestycydów. Odpowiedź uzasadnij. ...................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (2 pkt) Wraz z intensyfikacją rolnictwa spada różnorodność gatunkowa na obszarach rolniczych. Zaznacz dwa działania, które mogą sprzyjać wzrostowi różnorodności gatunkowej zwierząt na terenach rolniczych. A. Utrzymanie istniejących naturalnych wodnych oczek śródpolnych. B. Wprowadzanie zadrzewień i żywopłotów śródpolnych. C. Przekształcenie pola, na którym uprawiano zboże, w łąkę. D. Zastępowanie drobnych poletek połaciami monokulturowych pól uprawnych. E. Stosowanie w uprawach środków ochrony roślin.
Zadanie 36. (1 pkt) W 1953 roku S.L. Miller przeprowadził doświadczenie, w którym mieszaninę gazów (CH4, NH3, H2O, H2) naśladującą skład pierwotnej atmosfery ziemskiej poddał działaniu silnych wyładowań elektrycznych. Powstające produkty reakcji, w tym liczne związki organiczne, m.in. aminokwasy rozpuszczały się w wodzie i były odprowadzane ze skraplaną parą wodną do kolby z wodą, imitującą praocean. Spośród wymienionych stwierdzeń zaznacz jedno, które stanowi hipotezę badawczą potwierdzoną tym doświadczeniem. A. Mieszaniny aminokwasów w pierwotnym oceanie miały zdolność do samoorganizowania się w większe kompleksy. B. Pod wpływem wyładowań atmosferycznych związki organiczne opadały i gromadziły się w pierwotnym oceanie. C. Związki organiczne mogą powstawać w mieszaninie różnych gazów dzięki energii wyładowań atmosferycznych. D. Związki organiczne mogły się gromadzić w praoceanie, gdyż w beztlenowych warunkach nie ulegały degradacji.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
17
PESEL
MBI-R1_1P-114
Miejsce na naklejkê z nr PESEL
WYPE£NIA ZDAJ¥CY
WYPE£NIA EGZAMINATOR Suma punktów 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
KOD EGZAMINATORA
KOD ZDAJ¥CEGO
Czytelny podpis egzaminatora
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
Miejsce na naklejkę z kodem
MAJ 2012
POZIOM PODSTAWOWY
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron (zadania 1 – 30). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-122
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (2 pkt) Nabłonek migawkowy, nabłonek rzęskowy lub nabłonek orzęsiony to różne określenia tego samego rodzaju nabłonka, którego komórki wyposażone są w rzęski ułatwiające transport substancji po powierzchni nabłonka. Wpisz do tabeli nazwy układów w organizmie człowieka, w których występuje nabłonek migawkowy, oraz podaj rolę tego rodzaju nabłonka w każdym z nich. Nazwa układu
Rola nabłonka migawkowego w tym układzie
1. 2.
Zadanie 2. (2 pkt) Skóra człowieka składa się z wielowarstwowego naskórka i skóry właściwej. W najgłębiej położonej żywej warstwie naskórka – warstwie podstawnej – nieustannie powstają nowe komórki, które podczas stopniowego przemieszczania się ku powierzchni skóry ulegają keratynizacji (rogowaceniu). Tworzą one na powierzchni skóry złuszczającą się warstwę martwych komórek naskórka. a) Na podstawie powyższego tekstu podaj cechę żywych komórek warstwy podstawnej naskórka, która zapewnia jego odtwarzanie się. ….................................................................................................................................................. b) Podaj znaczenie warstwy zrogowaciałych komórek naskórka dla funkcji ochronnej skóry w organizmie człowieka. …................................................................................................................................................... …...................................................................................................................................................
Zadanie 3. (1 pkt) Spośród poniższych zdań, dotyczących budowy układu ruchu człowieka, zaznacz dwa zdania nieprawdziwe. A. Kości połączone są ze sobą w sposób ruchomy za pomocą stawów lub w sposób ścisły, np. za pomocą więzozrostów. B. Ścięgna są zbudowane z tkanki łącznej włóknistej i umożliwiają przymocowanie mięśni do kości. C. Powierzchnie stawowe nasadowych części kości długich są zbudowane z tkanki kostnej. D. Mięśnie szkieletowe zbudowane są z włókien mięśniowych, a te składają się z miofibryli. E. Częścią bierną układu ruchu są mięśnie szkieletowe, a częścią czynną są kości.
Zadanie 4. (1 pkt) Jedną ze swoistych cech człowieka jest szeroka i krótka miednica, która stanowi przystosowanie układu ruchu do poruszania się na dwóch kończynach w postawie wyprostowanej. Podaj inną niż wymieniona w tekście, swoistą cechę budowy szkieletu człowieka, która odróżnia go od innych naczelnych, i związana jest bezpośrednio z dwunożnym chodem. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 5. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono przepływ krwi przez jeden z rodzajów naczyń krwionośnych w mięśniu szkieletowym kończyny dolnej. Strzałka górna wskazuje kierunek przemieszczania się krwi, a strzałki w mięśniu – kierunek jego ucisku na naczynie krwionośne.
Na podstawie: J. Chlebińska, Anatomia i fizjologia człowieka, WSiP, Warszawa 1981.
a) Uzupełnij poniższe zdanie, wpisując nazwę rodzaju naczynia krwionośnego przedstawionego na rysunku oraz cechę, która umożliwia jego rozpoznanie. Jest to .................................................., ponieważ ..................................................................... . b) Wyjaśnij, w jaki sposób mięśnie szkieletowe kończyny dolnej wpływają na przepływ krwi w przedstawionym naczyniu krwionośnym. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (3 pkt) Osocze krwi jest płynem, który transportuje elementy morfotyczne krwi (krwinki) oraz niezbędne składniki odżywcze, a także białka i produkty przemiany materii. a) Zaznacz zestaw, który prawidłowo ilustruje udział procentowy osocza i elementów morfotycznych we krwi zdrowego człowieka. A. ok. 80% i 20%
B. ok. 55% i 45%
C. ok. 30% i 70%
D. ok. 35% i 65%
b) Spośród niżej wymienionych białek wybierz dwa, które są typowymi składnikami osocza krwi człowieka, oraz określ rolę każdego z nich. fibrynogen,
keratyna,
albuminy,
histony,
immunoglobuliny
1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
1. 2
2a) 1
2b) 1
3. 1
4. 1
5a) 1
5b) 1
6a) 1
6b) 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 7. (3 pkt) Tętno (puls) odpowiada częstotliwości skurczów serca. Obserwacja tętna jest ważna w ocenie funkcjonowania układu krążenia. a) Podaj, w którym miejscu ciała, i w jaki sposób można dokonać pomiaru własnego tętna. Miejsce pomiaru ........................................................................................................................... Sposób pomiaru ............................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... b) Zaplanuj sposób przeprowadzenia obserwacji, która pozwoli wykazać, że wysiłek fizyczny ma wpływ na częstotliwość skurczów serca. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (1 pkt) Oceń prawdziwość poniższych informacji dotyczących leukocytów. Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe. P/F
1. 2. 3.
Leukocyty są wyspecjalizowane w obronie organizmu przed drobnoustrojami, dlatego wszystkie są tak samo zbudowane. Tylko makrofagi mają zdolność do fagocytozy bakterii oraz do przemieszczania się między komórkami ciała. Limfocyty B odpowiedzialne są za odporność humoralną warunkowaną przez przeciwciała.
Zadanie 9. (1 pkt) Z powietrza wciągniętego do wnętrza pęcherzyków płucnych tlen przechodzi do naczyń włosowatych. Jest on dalej transportowany przez krew i za pośrednictwem płynu tkankowego dociera do komórek. Z komórek ciała pobierany jest dwutlenek węgla, który wraz z krwią transportowany jest do płuc. Tam z naczyń włosowatych przechodzi do wnętrza pęcherzyków płucnych, skąd usuwany jest na zewnątrz. Korzystając z powyższego opisu, uzupełnij schemat przemieszczania się gazów oddechowych między pęcherzykami płucnymi a komórkami organizmu. Oznacz kierunki (dorysuj groty wszystkim strzałkom) oraz wpisz nad strzałkami odpowiednie nazwy gazów.
pęcherzyk płucny
naczynie krwionośne
komórka organizmu
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 10. (1 pkt) Płuca człowieka są parzystymi, pęcherzykowatymi narządami o płatowej budowie. Podaj znaczenie pęcherzykowej budowy płuc dla efektywności wymiany gazowej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Zbadano częstość występowania grup krwi w całej populacji ludzkiej na wyspie liczącej 1000 mieszkańców. Stwierdzono występowanie grup krwi: A – 359 osób, B – 351 osób oraz AB – 290 osób. U nikogo natomiast nie stwierdzono grupy krwi 0. Na podstawie powyższych informacji uzupełnij tabelę oraz przedstaw na diagramie słupkowym częstość występowania badanych grup krwi wśród mieszkańców tej wyspy (z dokładnością do 1%). Grupa krwi A
Liczba osób
Częstość występowania grupy krwi (w procentach)
359
36%
0
0%
B AB 0
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
7a) 2
7b) 1
8. 1
9. 1
10. 1
11. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Zadanie 12. (2 pkt) W Polsce od 1955 roku szczepienia przeciwko gruźlicy (BCG) są obowiązkowe, a od 2006 roku szczepieniu podlegają noworodki już w pierwszej dobie życia. Na diagramie przedstawiono zapadalność na gruźlicę w kilku województwach w Polsce w latach: 1999, 2003 i 2007, którą wyrażono liczbą zachorowań na 100 tys. ludności.
Na podstawie: Sytuacja zdrowotna ludności Polski, pod red. B. Wojtyniak, P. Goryński, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2008.
a) Podaj brakujący opis pionowej osi wykresu słupkowego. ....................................................................................................................................................... b) Na podstawie powyższych danych przedstaw i uzasadnij swoją opinię dotyczącą skuteczności szczepień przeciwko gruźlicy w Polsce. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Poniżej opisano przebieg reakcji odpornościowej. Po wniknięciu czynnika chorobotwórczego do organizmu, komórki pamięci immunologicznej rozpoznały antygeny na jego powierzchni. Intensywne podziały tych komórek doprowadziły do powstania dużej ilości limfocytów produkujących odpowiednie przeciwciała. Poziom przeciwciał wzrósł tak znacznie, że w ciągu kilku dni infekcja została powstrzymana. Napisz, czy opisana reakcja jest pierwotną, czy wtórną odpowiedzią immunologiczną. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Substancje, z których organizm człowieka może wytwarzać witaminy, nazywane są prowitaminami. Podaj nazwę witaminy, dla której prowitaminą jest karoten przyjmowany wraz z pokarmem, oraz przykład jej znaczenia w organizmie człowieka. Nazwa witaminy .......................................................................................................................... Znaczenie .....................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 15. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono fragment układu pokarmowego człowieka. przełyk
wątroba
X
Y
trzustka
dwunastnica
jelita
Z
Na podstawie: H. Wiśniewski. Biologia dla III klas LO, Warszawa 1998.
a) Podaj nazwę enzymu wydzielanego w narządzie oznaczonym literą X i nazwę składnika pokarmowego, który jest przez niego rozkładany. Enzym .................................................
Składnik pokarmowy ..................................................
b) Podaj nazwę narządu oznaczonego na rysunku literą Y i określ funkcję, jaką pełni ten narząd w układzie pokarmowym. ....................................................................................................................................................... c) Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania. Jedną z głównych funkcji struktury oznaczonej na rysunku literą Z jest A. detoksykacja szkodliwych produktów przemiany materii. B. wchłanianie prostych związków organicznych. C. trawienie białek, węglowodanów i tłuszczów. D. wchłanianie wody.
Zadanie 16. (1 pkt) Tłuszcze podlegają trawieniu tylko w postaci zemulgowanej. Podaj nazwę odcinka przewodu pokarmowego, w którym odbywa się emulgowanie tłuszczów, i wyjaśnij, dzięki czemu zachodzi ten proces. Nazwa odcinka ............................................................................................................................. Wyjaśnienie .................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (1 pkt) Siatkówka oka zbudowana jest z komórek receptorowych – czopków i pręcików. Są one rozmieszczone w siatkówce nierównomiernie i mają różne właściwości. Zaznacz dwie informacje charakteryzujące wyłącznie czopki. A. Najliczniej występują w środkowej części siatkówki – w dołku środkowym (plamce żółtej). B. Odpowiadają za postrzeganie kształtów i ruchu obserwowanych obiektów. C. Umożliwiają widzenie zarówno w jasnym, jak i w przyćmionym świetle. D. Odpowiadają za widzenie szczegółów obrazu i widzenie barwne. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
12a) 1
12b) 1
13. 1
14. 1
15a) 1
15b) 1
15c) 1
16. 1
17. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 18. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przykład łuku odruchowego.
Na podstawie: J. Chlebińska, Anatomia i fizjologia człowieka, WSiP, Warszawa 1981.
a) Na podstawie analizy powyższego przykładu podaj nazwy dwóch neuronów, przez które przekazywany jest impuls nerwowy w miejscu oznaczonym na schemacie literą A. 1. ....................................................................
2. ...................................................................
b) Podaj literę, którą na schemacie oznaczono efektor. ........................................................
Zadanie 19. (3 pkt) Na rysunkach przedstawiono dwa narządy, które biorą udział w wydalaniu z organizmu człowieka zbędnych lub szkodliwych produktów przemiany materii.
A
B
Na podstawie: E. Bobrzyńska, Sprawdzanie i utrwalanie wiadomości z nauki o człowieku, WSiP, Warszawa 1987.
Uzupełnij poniższą tabelę, wpisując nazwy obu narządów oraz nazwy odpowiednich związków chemicznych, które przez te narządy są wydalane. Wydalane związki chemiczne Nazwa narządu
A B
charakterystyczny dla danego narządu (1 przykład)
wspólny dla obu narządów
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 20. (1 pkt) Łożysko zapewnia stałą łączność między matką a rozwijającym się zarodkiem. Jest narządem, który pełni wiele funkcji, np. wydziela relaksynę, stanowi barierę dla drobnoustrojów. Przedstaw funkcję łożyska, inną niż funkcje wymienione w tekście. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Podejmowanie przez człowieka systematycznych wysiłków fizycznych, wyczynowo czy też rekreacyjnie, prowadzi do wielu zmian adaptacyjnych w jego organizmie. Poniżej wymieniono dwie zmiany zachodzące w organizmie człowieka pod wpływem wysiłku fizycznego. Wybierz jedną zmianę adaptacyjną (A lub B) i określ jej rolę w profilaktyce chorób układu krążenia człowieka. A. W czasie wykonywania umiarkowanego wysiłku fizycznego, wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego u osób wytrenowanych są istotnie niższe od wartości stwierdzonych u osób, które nie ćwiczą. B. Systematyczny trening fizyczny powoduje wzrost stężenia cholesterolu zawartego we frakcji HDL osocza, z jednoczesnym obniżeniem cholesterolu zawartego we frakcji LDL osocza, oraz obniżenie stężenia triglicerydów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) Określ genetyczne podłoże każdej z wymienionych chorób, wstawiając literę X we właściwej komórce tabeli. Nazwa choroby
Sprzężenie z płcią
Autosomia dominująca
Autosomia recesywna
Aberracja chromosomowa
Zespół Turnera Zespół Downa Hemofilia Fenyloketonuria
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
18a) 1
18b) 1
19. 3
20. 1
21. 1
22. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 23. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przepływ informacji genetycznej od DNA do białka.
Na podstawie: J.H. Postlethwait, J.H. Hopson, R.C. Vernes, Biology. Bringing science to life, Oxford 1991.
a) Podaj nazwy procesów oznaczonych na schemacie literami X i Y, wybierając je spośród wymienionych. translacja,
transkrypcja,
X. ..................................................
transdukcja
Y. ..................................................
b) Podaj nazwy trzech rodzajów RNA wytwarzanych w procesie X. Podkreśl ten rodzaj kwasu, który zawiera informację o składzie aminokwasów syntetyzowanego białka. .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt) W roku 2003 opublikowano dokument stwierdzający zakończenie sekwencjonowania 99% genomu człowieka z trafnością do 99,99%. Podaj, czy w celu poznania genomu człowieka zbadano sekwencję nukleotydów w DNA, czy w RNA. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (2 pkt) Galaktozemia – choroba genetyczna człowieka, jest wywoływana przez zmutowany recesywny allel (a) genu niesprzężonego z płcią i dziedziczy się według praw Mendla. Choroba ta występuje tylko u osób homozygotycznych pod względem tego genu. Podaj prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby u dziecka zdrowych, heterozygotycznych rodziców. Zapisz poniżej odpowiednią krzyżówkę i podkreśl genotyp chorego dziecka. Genotypy rodziców (P)
♀ ........................................ ♂ ........................................
Gamety
...........................................................................................
Genotypy dzieci (F1)
...........................................................................................
Prawdopodobieństwo
..........................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 26. (1 pkt) Matka ma grupę krwi AB. Wybierz grupę krwi, której na pewno nie może mieć jej dziecko, niezależnie od tego, jaką grupę krwi będzie miał jego ojciec. Podkreśl wybraną odpowiedź. grupa krwi 0,
grupa krwi A,
grupa krwi B,
grupa krwi AB
Zadanie 27. (3 pkt) DDD to środek chemiczny stosowany do zwalczania larw niektórych gatunków komarów. Na poniższym schemacie przedstawiono zmiany stężenia DDD w organizmach tworzących fragment sieci pokarmowej jeziora, w którym środek ten był zastosowany.
Źródło: A. Mackenzie, A.S. Ball, S.R. Virdee, Krótkie wykłady. Ekologia, PWN, Warszawa 2007.
a) Określ zależność między stężeniem DDD w organizmach a ich miejscem we fragmencie sieci pokarmowej przedstawionej na schemacie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego w przedstawionym fragmencie sieci pokarmowej stężenie DDD w organizmie ryby drapieżnej jest porównywalne ze stężeniem DDD w organizmie ptaka rybożernego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Spośród podanych określeń wybierz i podkreśl dwa, które mogą poprawnie charakteryzować zależność międzygatunkową między rybą drapieżną i ptakiem rybożernym w przedstawionym fragmencie sieci pokarmowej. antagonistyczna,
nieantagonistyczna,
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
23a) 1
drapieżnictwo,
23b) 1
24. 1
konkurencja,
25. 2
26. 1
27a) 1
pasożytnictwo
27b) 1
27c) 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
12
Zadanie 28. (2 pkt) Kowalik to ptak z rzędu wróblowych, który żywi się przede wszystkim larwami i poczwarkami owadów, wydobywanymi z pęknięć kory drzew. W okresie zimowym głównym jego pokarmem są nasiona roślin. Krogulec należy do ptaków drapieżnych i poluje m.in. na kowaliki. Oba ptaki występują w całej Europie w lasach, parkach i sadach. a) Na podstawie powyższego tekstu podaj wszystkie poziomy troficzne, które może zajmować kowalik w łańcuchach pokarmowych. ....................................................................................................................................................... b) Korzystając z powyższych informacji, zapisz prawdopodobny łańcuch pokarmowy z udziałem kowalika i krogulca. .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (1 pkt) Obieg materii w przyrodzie to proces ciągłego krążenia niezbędnych do życia substancji chemicznych między środowiskiem a organizmami żywymi. Uzupełnij poniższy schemat, tak aby ilustrował obieg materii w przyrodzie. Wpisz w odpowiednie miejsca schematu określenia wybrane z poniższych. związki organiczne,
związki nieorganiczne,
producenci,
destruenci,
konsumenci
2. energia słoneczna
3.
1.
4.
Zadanie 30. (1 pkt) Paliwem często używanym w kotłach gazowych jest gaz ziemny, którego głównym składnikiem jest metan CH4 (ok. 90%). Okazuje się jednak, że zamiast eksploatować złoża kopalin, można pozyskiwać metan z szybko odnawialnych upraw roślinnych. Podczas naturalnego procesu fermentacji wytwarza się biogaz, który składa się z ok. 65% metanu i 35% dwutlenku węgla. Do produkcji metanu można również wykorzystywać różne odpadki roślinne, nawóz zwierzęcy oraz niewykorzystane plony. Na podstawie tekstu uzasadnij, że wykorzystanie biogazu jako źródła energii może przyczynić się do ochrony środowiska. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
28a) 1
28b) 1
29. 1
30. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
13
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY
CZERWIEC 2012
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1 – 30). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-123
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (2 pkt) Szkielet człowieka oprócz funkcji związanych z ruchem, i magazynowaniem wapnia, pełni w organizmie również inne funkcje.
podpieraniem
ciała
Podaj dwa przykłady funkcji szkieletu, innych niż wymienione w tekście. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) Całkowita zawartość wapnia w organizmie człowieka wynosi 1,4–1,66% masy ciała, z czego 99% stanowi wapń w postaci związanej w kościach. Na schemacie przedstawiono porównanie wskaźników masy kości (całkowity wapń w organizmie) u kobiet (♀) i mężczyzn (♂) w różnym wieku. Cyframi oznaczono główne fazy w życiu człowieka: I – wzrostu II – przekwitania (menopauzy) u kobiet III – starzenia
Na podstawie: Wiliam F. Ganong, Fizjologia, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
a) Na podstawie schematu określ zmiany masy kości u kobiet w okresie menopauzy i po tym okresie, w stosunku do mężczyzn w tym samym wieku. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj przyczynę zmian w kościach kobiet w okresie menopauzy oraz nazwę choroby, którą na skutek tych zmian zagrożone są bardziej kobiety niż mężczyźni. Przyczyna zmian .......................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nazwa choroby ......................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 3. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono wymianę gazową między powietrzem pęcherzyka płucnego u człowieka a krwią otaczających go włosowatych naczyń krwionośnych.
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod. red. M. Maćkowiak, A. Michalak, PWN, Warszawa, 2008.
a) Podaj nazwę procesu, dzięki któremu zachodzi wymiana gazowa między powietrzem w pęcherzykach płucnych a krwią otaczających je naczyń krwionośnych. ....................................................................................................................................................... b) Określ, czy jest to proces czynny, czy bierny. Odpowiedź uzasadnij. .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (1 pkt) Krew wypompowywana jest z serca do tętnic przez lewą i prawą komorę. Obie komory mają taką samą pojemność, ale różnią się ciśnieniem krwi, wytwarzanym podczas skurczu. Przeciętne ciśnienie krwi u dorosłego człowieka w lewej komorze serca wynosi 120 mm Hg, natomiast w prawej komorze zaledwie 25 mm Hg. Odwołując się do funkcji obu komór, wyjaśnij, dlaczego różnią się one wytwarzanym ciśnieniem krwi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 5. (1 pkt) Erytrocyty płodu mają większą zdolność do wiązania tlenu niż erytrocyty matki. Zawierają one hemoglobinę płodową, która różni się od hemoglobiny dorosłego człowieka. Na schemacie przedstawiono krzywe dysocjacji hemoglobiny we krwi matki i płodu w łożysku.
Na podstawie: Wiliam F. Ganong, Fizjologia, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
Podaj literę, którą oznaczono na schemacie krzywą dysocjacji hemoglobiny płodowej. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (1 pkt) Jednym z badań laboratoryjnych krwi jest oznaczanie hematokrytu. Hematokryt – to stosunek objętości erytrocytów do objętości pełnej krwi. Wyrażany jest zwykle w procentach lub w postaci ułamka (tzw. frakcji objętości). Prawidłowe wartości poziomu hematokrytu dla osób dorosłych są następujące: mężczyźni: 40 – 52%; (0,40 – 0,52), kobiety: 36 – 48%; (0,36 – 0,48). Zmiany poziomu hematokrytu mogą być spowodowane różnymi czynnikami, np. anemią, biegunką lub krwotokiem. Spośród czynników wymienionych w tekście wybierz jeden, na podwyższenie poziomu hematokrytu. Odpowiedź uzasadnij.
który
wpływa
Czynnik ........................................................................................................................................ Uzasadnienie ................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 7. (3 pkt) W tabeli przedstawiono wyniki badań dotyczące przepływu krwi przez wybrane narządy człowieka w spoczynku i podczas wzmożonego wysiłku fizycznego. Przepływ krwi w cm3/min Narządy Oskrzela Serce Mózg Mięśnie szkieletowe Nerki Wątroba
Podczas spoczynku 100 200 700 750 1100 1350
Podczas wysiłku 200 750 750 12500 600 600
Na podstawie: Claude A. Villee, Biologia, wyd. IX, PWRiL, Warszawa, 1990.
a) Narysuj diagram słupkowy przedstawiający porównanie przepływu krwi przez serce i nerki, w spoczynku i podczas wysiłku.
b) Na podstawie danych w tabeli podaj, w którym narządzie najsilniej wzrasta przepływ krwi podczas wysiłku, i wyjaśnij tego przyczynę. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Zadanie 8. (1 pkt) Skurcz mięśni wymaga energii i dlatego mięśnie bywają nazywane „maszyną zmieniającą energię chemiczną w pracę mechaniczną”. Uzupełnij poniższe zdania, wpisując właściwe określenia. Wybierz je spośród wymienionych. aktyna,
ATP,
fosfokreatyna,
glikogen,
ADP
Bezpośrednim źródłem energii koniecznej do skurczu mięśni jest ............................................. powstający w czasie metabolizmu tłuszczów lub węglowodanów, np. ..................................... . W komórkach mięśniowych zmagazynowany jest również inny związek wysokoenergetyczny – ......................................., który przez krótki czas może dostarczać energii do skurczu mięśnia.
Zadanie 9. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono objętość moczu i potu wytwarzanego przez tego samego człowieka, w różnych warunkach termicznych.
Na podstawie: Wiliam F. Ganong, Fizjologia, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
a) Na podstawie wykresu sformułuj wniosek dotyczący wpływu temperatury na objętość wytwarzanego przez człowieka moczu i potu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania. Hormonem regulującym zawartość wody w moczu jest A. wazopresyna.
B. erytropoetyna.
C. somatotropina.
D. tyroksyna
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 10. (2 pkt) W tabeli przedstawiono ilości filtrowanych, wydalanych i resorbowanych (wchłanianych zwrotnie) niektórych składników moczu pierwotnego u człowieka w ciągu 24 godzin. Ilość filtrowana
Ilość wydalona z moczem
Ilość resorbowana
Woda
180 l
1,5 l
178,5 l
Sód
600 g
4,0 g
596,0 g
Wapń
9g
0,2 g
8,8 g
Potas
35 g
3,0 g
32,0 g
200 g
0,0 g
200,0 g
Aminokwasy
65 g
2,0 g
63,0 g
Mocznik
65 g
35,0 g
25,0 g
Składniki
Glukoza
Na podstawie: Fizjologia zwierząt, pod red. T. Krzymowskiego, wyd. VIII, PWRiL, Warszawa 2005.
a) Na podstawie danych w tabeli wyjaśnij, na czym polega wydalnicza rola nerek. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj, jakie znaczenie dla organizmu ma resorpcja z moczu pierwotnego niektórych jego składników. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Reakcja odruchowa zachodzi w obrębie łuku odruchowego, na który składają się następujące elementy: receptor, efektor, ośrodek nerwowy odruchu, droga ruchowa, droga czuciowa. Zależnie od liczby neuronów tworzących łuk odruchowy, wyróżnia się łuki odruchowe dwuneuronowe (jednosynaptyczne), trójneuronowe (dwusynaptyczne) i wieloneuronowe (polisynaptyczne). a) Zapisz we właściwej kolejności elementy łuku odruchowego wymienione w tekście. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wymień w kolejności nazwy neuronów, które składają się na łuk odruchowy trójneuronowy. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 12. (2 pkt) Czekając na egzamin, zdający denerwowali się. Odczuwali szybsze bicie serca, szybciej i głębiej oddychali, pociły się im dłonie, niektórzy byli bladzi. a) Wpisz literę, którą poniżej oznaczono właściwe uzupełnienie zdania. Opisane reakcje organizmu są uwarunkowane działaniem ............................. autonomicznego układu nerwowego. A. części współczulnej,
B. części przywspółczulnej,
C. obydwu części
b) Podaj nazwę hormonu, którego działanie wywołuje reakcje opisane w tekście, oraz nazwę gruczołu dokrewnego, który go wydziela. Hormon ..................................................
Gruczoł ..................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Starzenie się społeczeństw i stale wzrastająca konkurencja wśród ludzi, np. na rynku pracy oraz w szkołach, wyjaśniają przyczyny poszukiwania sposobów usprawniających pracę mózgu. Jednym z najczęściej wymienianych zaleceń sprzyjających zachowaniu sprawności intelektualnej, niezależnie od wieku, jest aktywność fizyczna. Podaj argument uzasadniający skuteczność tego zalecenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (2 pkt) Są to patogeny, z których każdy jest zbudowany z cząsteczek RNA lub DNA, otoczonych białkami kodowanymi przez ich własny genom. a) Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Przedstawiony opis dotyczy A. prionów.
B. wirusów.
C. bakterii.
b) Podaj dwa przykłady chorób powodowanych przez patogeny opisane w tekście. 1. ..........................................................
2. ..........................................................
Zadanie 15. (1 pkt) Odporność to zdolność organizmu do przeciwdziałania niekorzystnemu wpływowi ciał obcych (antygenów) przedostających się do jego wnętrza. Odporność organizmu można zwiększyć przez podawanie surowic lub szczepionek. Zaznacz prawidłowy sposób ratowania człowieka ukąszonego przez żmiję i uzasadnij celowość zastosowania tego sposobu. A. podanie surowicy
B. podanie szczepionki
Uzasadnienie ................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 16. (2 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących układu odpornościowego człowieka. Wstaw w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1.
Na układ odpornościowy składają się narządy limfatyczne, komórki wytwarzane przez te narządy i specjalne białka.
2.
W śledzionie wytwarzane są i dojrzewają komórki układu odpornościowego.
3. 4.
W uruchomieniu odpowiedzi immunologicznej odgrywają rolę komórki układu odpornościowego, takie jak makrofagi i limfocyty. Limfocyty B namnażają się i dojrzewają w grasicy, a limfocyty T w szpiku kostnym.
Zadanie 17. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono kolejność zmian zachodzących w jajniku kobiety podczas cyklu miesiączkowego.
Na podstawie: http//pl. wikipedia.org/wiki/Jajniki
Zapisz numer, którym na schemacie oznaczono moment owulacji, i wyjaśnij, na czym ten proces polega. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) W skład układu pokarmowego człowieka wchodzą: przewód pokarmowy oraz gruczoły m.in. wątroba i trzustka. Zaznacz funkcję wątroby, która uzasadnia zaliczanie tego narządu do gruczołów układu pokarmowego. A. B. C. D.
Chemiczne przetwarzanie wielu związków organicznych, np. przemiana glukozy w glikogen. Wydzielanie żółci, która drogami żółciowymi odprowadzana jest do dwunastnicy. Przekształcanie substancji szkodliwych dla organizmu, np. alkoholu w związki obojętne. Gromadzenie wielu witamin, soli mineralnych i substancji energetycznych.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 19. (2 pkt) W toku ewolucji przewód pokarmowy wyspecjalizował się w kierunku optymalnego pobierania, trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, przy jednoczesnym wykształceniu w nim barier, które chronią organizm przed szkodliwymi czynnikami pochodzącymi ze środowiska zewnętrznego, np. toksynami i drobnoustrojami chorobotwórczymi. Podaj dwa przykłady barier ochronnych i ich lokalizację w przewodzie pokarmowym człowieka oraz wyjaśnij, w jaki sposób każda z nich chroni organizm przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Żelazo występujące w pokarmach pochodzenia zwierzęcego jest łatwo przyswajalne przez organizm człowieka, natomiast przyswajalność żelaza z pokarmów roślinnych jest znacznie niższa. Na przyswajanie żelaza korzystnie wpływa spożywanie produktów, które zawierają ten pierwiastek, w połączeniu z produktami bogatymi w witaminę C. Jego przyswajanie utrudnia połączenie tych produktów z mlekiem, herbatą, kawą lub nasionami zbóż. a) Wyjaśnij, korzystając z powyższych informacji, dlaczego osoby stosujące dietę wegańską (całkowicie pozbawioną produktów zwierzęcych) mogą być zagrożone niedoborem żelaza w organizmie. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... b) Zaznacz, który z poniższych zestawów posiłków sprzyja lepszemu przyswojeniu żelaza ze smażonej wątróbki. Odpowiedź uzasadnij. A. wątróbka z razowym chlebem
B. wątróbka z surówką z kiszonej kapusty
................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Dodawanie witamin i składników mineralnych do żywności jest powszechną praktyką podyktowaną chęcią produkowania żywności zapobiegającej ich niedoborom w organizmach. Niekiedy jest to wykorzystywane w celach marketingowych, np. cukierki, do których dodano witaminy reklamuje się jako zdrowe. Sugestie ich pozytywnego wpływu na zdrowie umieszczone na opakowaniach, zwykle odwracają uwagę konsumentów od innych informacji, dotyczących wartości odżywczej produktu. Oceń, czy określenie cukierków z dodatkiem witamin mianem „zdrowych” jest właściwe. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 22. (1 pkt) Mukowiscydoza objawia się tym, że organizm chorego produkuje nadmiernie lepki śluz, który powoduje zaburzenia we wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe, np. w płucach lub w układzie pokarmowym. Nadmiar śluzu zalega w narządach lub przewodach odprowadzających, powodując ich niedrożność. Mukowiscydoza przejawia się m.in. niewydolnością trzustki i zaburzeniami trawienia, które mogą doprowadzić do objawów tzw. zespołu złego wchłaniania składników pokarmowych. Wyjaśnij, w jaki sposób dochodzi do objawów zespołu złego wchłaniania na skutek niewydolności trzustki spowodowanej mukowiscydozą. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę jednego z nukleotydów DNA.
Uzupełnij schemat nukleotydu DNA odpowiednimi nazwami związków chemicznych, wybranymi spośród wymienionych. ryboza,
tymina,
deoksyryboza,
uracyl,
glukoza
Zadanie 24. (1 pkt) Podczas replikacji fragmentu cząsteczki DNA komórki nastąpiła zmiana nukleotydu w jednej z jej nici (zapis poniżej). Nie nastąpiła korekta błędu i fragment cząsteczki DNA będzie podlegał kolejnym replikacjom, podczas których zmiana zostanie przekazana do kolejnych cząsteczek DNA. Zmiana, którą przedstawiono na schemacie to mutacja genowa. … CACTTAGAA … … GTGAGTCTT …
nić matrycowa nić syntetyzowana
Zakreśl na schemacie miejsce, w którym powstała mutacja, i wyjaśnij na czym ona polegała. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
12
Zadanie 25. (2 pkt) Grupy krwi człowieka (A, B, AB, i 0) uwarunkowane są występowaniem w populacji ludzkiej trzech alleli oznaczonych jako: IA, IB, i. Rodzice dziecka mają grupę krwi A. a) Określ wszystkie możliwe genotypy tych rodziców, posługując się podanymi symbolami. Genotypy matki .............................................
Genotypy ojca ............................................
b) Przedstaw przypadek, kiedy dziecko tych rodziców będzie miało grupę krwi inną, niż rodzice. Zapisz odpowiednią krzyżówkę. Krzyżówka
Genotyp dziecka ..........................................
Fenotyp dziecka ..........................................
Zadanie 26. (3 pkt) Dwaj bracia (I i II) są daltonistami. Każdy z nich ma czworo dzieci: dwie córki i dwóch synów. Potomstwo brata I jest zdrowe, natomiast jeden syn i jedna córka brata II cierpią na daltonizm. a) Zapisz najbardziej prawdopodobne genotypy obu braci i matek ich dzieci, posługując się symbolami: D – brak daltonizmu, d – daltonizm. Genotyp brata I ..............................
Genotyp matki jego dzieci .....................................
Genotyp brata II ..............................
Genotyp matki jego dzieci ....................................
b) Zaznacz, jakie jest prawdopodobieństwo, że córki brata I będą nosicielkami daltonizmu. A. 25%,
B. 50%,
C. 75%,
D. 100%
Zadanie 27. (1 pkt) Fenyloketonuria jest chorobą dziedziczną, której efektom (głębokie upośledzenie umysłowe) można zapobiegać przez wczesne, tuż po urodzeniu, zidentyfikowanie choroby i zastosowanie diety niskofenyloalaninowej. Dorośli z tą dolegliwością nie muszą stosować diety, bo ich układ nerwowy nie wykazuje już tak dużej wrażliwości na obecność nierozłożonej fenyloalaniny, jak organizm niemowlęcia i dziecka. Jednak związek ten będzie gromadzić się w ich organizmie. Wysoki poziom fenyloalaniny we krwi ciężarnej kobiety chorej na fenyloketonurię może doprowadzić do uszkodzenia układu nerwowego płodu. Wyjaśnij, w jaki sposób ciężarna kobieta chora na fenyloketonurię, może uchronić płód przed uszkodzeniem układu nerwowego. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
13
Zadanie 28. (2 pkt) Na poniższych wykresach przedstawiono zmiany liczebności populacji dwóch gatunków hodowanych w warunkach laboratoryjnych, powiązanych określonymi zależnościami.
Na podstawie: T. Umiński, Ekologia, środowisko, przyroda, WSiP, Warszawa 1995.
Zmianom liczebności populacji, przedstawionym na wykresach 1 i 2, przyporządkuj po jednym sposobie oddziaływania międzygatunkowego (A–E), które są dla nich charakterystyczne. A. B. C. D. E.
drapieżnictwo komensalizm protokooperacja konkurencja mutualizm
Wykres 1 ..........................................
Wykres 2 .............................................
Zadanie 29. (3 pkt) W Polsce elektrownie wiatrowe pokrywają zaledwie około 1% zapotrzebowania na energię. Mimo wysokich kosztów produkcji energii elektrycznej w elektrowniach wiatrowych, obserwuje się postępujący wzrost udziału energii wiatru w stosunku do innych źródeł energii, np. paliw kopalnych. Dzieje się tak dlatego, że energetyka wiatrowa jest bardziej przyjazna dla środowiska niż energetyka konwencjonalna. Jednak realizacja tzw. projektów wiatrowych może również oddziaływać negatywnie, szczególnie na populacje ptaków. a) Podaj dwa argumenty potwierdzające pozytywny wpływ energetyki wiatrowej na środowisko przyrodnicze. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj jeden przykład negatywnego wpływu nieprzemyślanych lokalizacji elektrowni wiatrowych na populacje ptaków. .......................................................................................................................................................
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 30. (2 pkt) Ostatnim reprezentantem archaicznego Homo sapiens był neandertalczyk (Homo sapiens neanderthalensis). Tę formę człowieka, wzbudzającą kontrowersje od momentu odkrycia do dziś, wyodrębnia się na podstawie pewnej kombinacji cech morfologicznych, uważanych za specyficzne dla neandertalczyka. W każdym zamieszczonym poniżej charakterystyczne dla neandertalczyka.
zestawie
cech
(A–D)
podkreśl
cechy
Neandertalczyk charakteryzował się m.in. A. dużą (średnio większą niż u człowieka współczesnego) / małą (niewiele większą niż u Homo erectus) pojemnością czaszki B. obecnością wydatnych / brakiem wałów nadoczodołowych C. płaskim / wydatnym nosem D. smukłą / krępą budową ciała.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
15
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
MAJ 2012
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron (zadania 1 – 38). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-122
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Mitochondria to struktury wewnątrzkomórkowe, w których odbywa się synteza ATP. Oceń prawdziwość informacji dotyczących mitochondriów. Wpisz w odpowiednich miejscach tabeli literę P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub literę F, jeśli informacja jest fałszywa. P/F 1. Mitochondria występują we wszystkich komórkach eukariotycznych. Liczba mitochondriów w komórkach jest zmienna i zależy od funkcji oraz aktywności metabolicznej tkanki. Podziały mitochondriów mogą odbywać się wyłącznie w czasie podziału 3. komórki. 2.
Zadanie 2. (2 pkt) Na schematach A i B przedstawiono w uproszczeniu dwa rodzaje transportu substancji przez błony komórkowe. A
B
Na podstawie: M. Mleczko, Biologia 1, Wrocław 2002.
Scharakteryzuj rodzaje transportu przedstawione na schematach. Wpisz w tabeli numery właściwych informacji, wybierając je z poniższych. Rodzaj transportu 1. bierny
2. aktywny
3. wspomagany
Opis transportu I – przemieszczanie się cząsteczek z obszaru stężenia niższego do miejsca stężenia wyższego przy udziale białek przenośnikowych i energii II – przemieszczanie się cząsteczek z obszaru stężenia wyższego do miejsca stężenia niższego przy udziale białek przenośnikowych i bez udziału energii III – przemieszczanie się cząsteczek z obszaru stężenia wyższego do miejsca stężenia niższego bez udziału białek przenośnikowych i nakładu energii Schemat A B
Rodzaj transportu
Opis transportu
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (1 pkt) W komórkach wielu pierwotniaków występują wodniczki tętniące, pełniące istotną rolę w utrzymaniu stałości ich środowiska wewnętrznego. Uzasadnij, że wodniczki tętniące w komórkach pierwotniaków słodkowodnych pełnią funkcję adaptacyjną do środowiska. W odpowiedzi uwzględnij stężenie roztworu wewnątrzkomórkowego pierwotniaków i środowiska, w którym żyją. …................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 4. (2 pkt) Promienie UV przenikają przez ściany komórkowe bakterii. Są one pochłaniane zarówno przez białka, jak i DNA tych komórek. Promienie UV rozrywają w tych związkach różne wiązania chemiczne, uszkadzając tym samym ich strukturę. W szpitalach i przychodniach stosuje się lampy wytwarzające promieniowanie UV, które unieszkodliwiają drobnoustroje chorobotwórcze. Na podstawie powyższych informacji, wyjaśnij wpływ promieniowania UV na a) metabolizm bakterii ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) rozmnażanie się bakterii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (1 pkt) Skóra zabezpiecza organizm człowieka przed wnikaniem do jego wnętrza różnych czynników szkodliwych, np. drobnoustrojów, substancji chemicznych i innych ciał obcych. Podaj cechę skóry, na przykładzie której uzasadnisz, że skóra może pełnić funkcję skutecznej bariery dla drobnoustrojów. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
1. 1
2. 2
3. 1
4a) 1
4b) 1
5. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 6. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono katalityczne działanie pewnego enzymu.
Na podstawie: P. Hoser, Fizjologia organizmów z elementami anatomii człowieka, Warszawa 2000.
a) Spośród wymienionych właściwości enzymu zaznacz dwie, które można określić wyłącznie na podstawie schematu. A. Nie zużywa się w trakcie reakcji. B. Nie wpływa na równowagę reakcji. C. Wykazuje dużą aktywność katalityczną. D. Przyśpiesza przebieg reakcji chemicznej. E. Jest specyficzny względem substratu dzięki koenzymowi. b) Zaznacz rodzaj enzymu, który katalizuje przedstawioną na schemacie reakcję enzymatyczną. A. Transferaza – enzym przenoszący grupy chemiczne z jednego związku na drugi. B. Liaza – enzym powodujący niehydrolityczny rozpad cząsteczek substratu. C. Ligaza – enzym katalizujący łączenie się dwóch cząsteczek. D. Hydrolaza – enzym biorący udział w reakcjach hydrolizy.
Zadanie 7. (2 pkt) Stwierdzono, że pewna reakcja enzymatyczna zachodzi zawsze w temperaturze ok. 20 °C. Określ i uzasadnij, jaki wpływ na przebieg tej reakcji będzie miało 1. podwyższenie temperatury do 70 °C ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. obniżenie temperatury do 5 °C. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 8. (2 pkt) W wielu komórkach powstaje, szkodliwy dla komórki, nadtlenek wodoru (H2O2). Jego neutralizacja odbywa się dzięki specyficznemu enzymowi – katalazie. Wykonano doświadczenie, w którym do dwóch słoików wlano jednakową ilość 3% roztworu H2O2 (wody utlenionej). Do jednego ze słoików włożono kawałek świeżej, surowej wątroby bydlęcej. Na rysunku przedstawiono wyniki tego doświadczenia.
H2O2 (woda utleniona)
pęcherzyki gazu wątroba
Na podstawie: J. Chisholm, D. Beeson, Biologia, Wyd. Penta, Warszawa 1991.
a) Sformułuj problem badawczy do powyższego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... b) Podaj, na czym polega neutralizacja nadtlenku wodoru przez komórki wątroby ssaka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Jednym z rodzajów leukocytów we krwi człowieka są granulocyty obojętnochłonne – neutrofile. Pełnią one funkcje obronne, głównie przeciwbakteryjne. Substancje chemiczne wydzielane przez drobnoustroje chorobotwórcze wyzwalają u granulocytów zdolność do przechodzenia przez nieuszkodzone ściany naczyń włosowatych, co umożliwia tym komórkom przemieszczanie się do ognisk zapalnych (skupisk bakterii). Tam fagocytują drobnoustroje chorobotwórcze i następnie trawią je dzięki enzymom zawartym w lizosomach. Na podstawie: G. Góralski, W. Hałdaś, J. Kasza, A. Kłyś, R. Konieczny, M. Osiołek, M. Popielarska, A. Wojtusiak, Encyklopedia szkolna. Biologia, Kraków 2006.
a) Na podstawie powyższych informacji podaj dwie cechy granulocytów obojętnochłonnych, które umożliwiają im skuteczną walkę z bakteriami. 1. ....................................................................... 2. .................................................................... b) Wybierz i podkreśl dwie cechy opisanej odporności organizmu. swoista,
nieswoista,
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
6a) 1
wrodzona,
6b) 1
7. 2
nabyta
8a) 1
8b) 1
9a) 1
9b) 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 10. (1 pkt) Zaznacz dwie odpowiedzi, które mogą być poprawnym dokończeniem poniższego zdania. Podobieństwem w budowie tętnic i żył jest A. B. C. D. E.
obecność zastawek. trójwarstwowość ścian. jednakowy kształt przekroju. obecność śródbłonka. jednakowa grubość mięśniówki.
Zadanie 11. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono fragment układu pokarmowego człowieka. A
B
C
dwunastnica Na podstawie: J. Chlebińska, Anatomia i fizjologia człowieka, WSiP, Warszawa 1981.
a) Podaj nazwę struktury oznaczonej na rysunku literą B i określ jej funkcję w układzie pokarmowym człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Zapisz literę, którą na rysunku oznaczono strukturę produkującą wydzielane do dwunastnicy enzymy trawienne. Podaj jej nazwę. .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Przełyk jest umięśnioną rurą, której ściana zbudowana jest z dwóch warstw mięśni, dzięki którym możliwe jest przesuwanie pokarmu w kierunku żołądka. Uwzględniając rolę mięśni przełyku, wyjaśnij, jak to jest możliwe, że człowiek stojący na głowie może jeść. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 13. (3 pkt) Na wykresie przedstawiono rozmieszczenie receptorów – czopków i pręcików – w siatkówce oka człowieka. Badano ich zagęszczenie w różnych odległościach od dołka środkowego. Odległości określono w stopniach odchylenia od osi optycznej oka.
Na podstawie: http //www.swiatlo.tak.pl/pts/pts-oko-proces-widzenia.php
a) Na podstawie informacji przedstawionych na wykresie opisz dołek środkowy (plamkę żółtą), uwzględniając rodzaje i ilość receptorów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj nazwę miejsca X na wykresie i wyjaśnij, dlaczego w tym miejscu nie ma żadnych receptorów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Podaj nazwę receptorów, których jest najwięcej w siatkówce oka, oraz określ ich rolę w procesie widzenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
10. 1
11a) 1
11b) 1
12. 1
13a) 1
13b) 1
13c) 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 14. (1 pkt) Przeprowadzono obserwacje, których celem było ustalenie rozmieszczenia receptorów dotyku w różnych miejscach skóry człowieka. Do pobudzania receptorów dotyku posłużono się cyrklem, którym dotykano skóry równocześnie dwoma jego ramionami. Moment, w którym jednocześnie odczuwano dotyk obu ramion cyrkla oznaczał podrażnienie dwóch sąsiednich receptorów, czyli pokazywał odległość między nimi. Na poniższych rysunkach przedstawiono uśrednione wyniki obserwacji zebrane z kilku prób.
Na podstawie: J. Chlebińska, Anatomia i fizjologia człowieka, WSiP, Warszawa 1981.
Zaznacz poprawny wniosek, który sformułowano na podstawie analizy wyników przeprowadzonych obserwacji. A. Zagęszczenie receptorów dotykowych w skórze różnych części ciała człowieka jest wszędzie takie samo. B. Receptory dotykowe występują w różnych miejscach ciała człowieka i są równomiernie rozmieszczone na ich powierzchni. C. Receptory dotykowe są nierównomiernie rozmieszczone w skórze człowieka w różnych częściach jego ciała, w jednych miejscach jest ich więcej niż w innych. D. Im większa jest odległość między podrażnionymi punktami na skórze, tym więcej receptorów dotykowych znajduje się między nimi.
Zadanie 15. (1 pkt) Neurotransmitery są odpowiedzialne za przekazywanie impulsów nerwowych przez neurony. Wiele tzw. leków psychotropowych wpływa na ilość neurotransmiterów w szczelinie synaptycznej. W przypadku chorób, w których występuje nadmiar neurotransmiterów, odpowiedni lek może np. zablokować ich receptory w synapsie. Wyjaśnij, dlaczego nie wolno prowadzić samochodu po zażyciu leku o działaniu opisanym w tekście. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 16. (1 pkt) Ogólnie działanie hormonów polega na stymulacji lub hamowaniu pewnych mechanizmów w komórkach narządów docelowych. Wiele hormonów ma działanie wzajemnie antagonistyczne. Spośród niżej wymienionych hormonów wybierz dwa, które działają wzajemnie antagonistycznie, i podaj, na czym polega antagonizm ich działania. insulina,
wazopresyna,
kalcytonina,
glukagon,
adrenalina
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono cykl życiowy jednego z krążkopławów.
Na podstawie: L. Hausbrandt, W. Kot, M. Wiechetek, Biologia dla techników i liceów ogólnokształcących dla pracujących, Warszawa 1995.
Korzystając z rysunku, dokonaj korekty poniższych zdań, wykreślając w każdym z nich określenie nieprawdziwe. 1. Meduzy rozmnażają się płciowo / bezpłciowo. 2. Zapłodnienie u przedstawionego krążkopława jest zewnętrzne / wewnętrzne. 3. W cyklu życiowym krążkopławów oba pokolenia – meduza i polip – są haploidalne / diploidalne.
Zadanie 18. (2 pkt) Poniżej przedstawiono cechy dotyczące budowy i fizjologii ryb. 1. opływowy kształt ciała 2. oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie 3. wydzielanie śluzu przez gruczoły śluzowe skóry 4. krótkowzroczność oczu 5. obecność linii nabocznej 6. obecność pęcherza pławnego Podaj oznaczenia cyfrowe a) dwóch cech, które stanowią przystosowanie ryb do pokonywania dużego oporu wody ..................................................................................... b) cechy, która ułatwia rybom regulowanie głębokości ich zanurzenia. .................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
14. 1
15. 1
16. 1
17. 1
18a) 1
18b) 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 19. (2 pkt) Cechą budowy szkieletu ptaka jest obecność grzebienia na mostku. Na drodze ewolucji niektóre z ptaków grzebień ten wtórnie utraciły. Na rysunkach przedstawiono przykłady różnych ptaków: A – kazuar, B – pingwin, C – myszołów. Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości ptaków.
A
B
C
Na podstawie: B. Koszewska, T. Zabłocka, Zoologia. Jedność i różnorodność zwierząt, WSiP, Warszawa 1997.
Podaj, które z przedstawionych ptaków mają grzebień na mostku i jaką rolę odgrywa ta struktura w sposobie poruszania się każdego z nich. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono dziobaka i kolczatkę, które należą do ssaków.
kolczatka dziobak Źródło: T. Umiński, Biologia cz. 2. Podręcznik do klasy drugiej LO, Warszawa 1998.
a) Podaj nazwę kontynentu, na którym żyją dziobak i kolczatka. ...................................................................................................................................................... b) Podaj jedną cechę występującą u dziobaka i kolczatki, która odróżnia te zwierzęta od wszystkich pozostałych ssaków. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 21. (2 pkt) Pchła ludzka jest pasożytem zewnętrznym człowieka. Całkowity rozwój tego owada trwa zależnie od warunków zewnętrznych od 18 do 332 dni. Zapłodnione samice po napiciu się krwi człowieka składają jaja, z których rozwijają się beznogie, ruchliwe i robakowate larwy, żywiące się resztkami organicznymi. Po dwukrotnym linieniu następuje przeobrażenie larwy w poczwarkę, z której powstaje imago. Imago żyje od 3 do 4 miesięcy i żywi się krwią. a) Podaj nazwę typu przeobrażenia występującego w cyklu rozwojowym pchły ludzkiej. ....................................................................................................................................................... b) Uzupełnij schemat cyklu rozwojowego pchły ludzkiej, wpisując wszystkie stadia rozwojowe wymienione w tekście.
zapłodnione jajo
1
2
1 – pierwsze linienie 2 – drugie linienie
Zadanie 22. (2 pkt) Na proces fotosyntezy składają się reakcje zależne i reakcje niezależne od światła. Spośród poniższych zdań zaznacz dwa, które zawierają prawdziwe informacje dotyczące przebiegu i lokalizacji reakcji fotosyntezy. A. Wykorzystanie energii świetlnej w procesie fotosyntezy umożliwiają cząsteczki chlorofilu zgrupowane w tzw. fotoukładach, w stromie chloroplastu. B. Produkcja ATP i NADPH jest rezultatem inicjowanej przez światło wędrówki elektronów przez łańcuch przenośników oraz fotolizy wody. C. W czasie reakcji fosforylacji cyklicznej, odbywającej się w tylakoidach chloroplastów, zachodzi synteza ATP połączona z powstawaniem NADPH. D. Wytworzone NADPH jest wykorzystywane w cyklu Calvina do syntezy cukru (aldehydu 3-fosfoglicerynowego), jako czynnik utleniający i jako źródło energii. E. W cyklu Calvina przekształcanie dwutlenku węgla w cukier (aldehyd 3-fosfoglicerynowy) rozpoczyna się przyłączeniem cząsteczki dwutlenku węgla do cząsteczki pięciowęglowego związku organicznego.
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
19. 2
20a) 1
20b) 1
21a) 1
21b) 1
22. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 23. (2 pkt) Wykonano doświadczenie, którego celem było zbadanie roli procesu transpiracji w transporcie wody u roślin. W słoju z wodą umieszczono kilka liści selera naciowego. Na powierzchnię wody naniesiono cienką warstwę oleju i zaznaczono poziom wody. Słój umieszczono w ciepłym pomieszczeniu. Po trzech godzinach zaobserwowano, że poziom wody w słoju obniżył się, co zilustrowano na poniższym rysunku.
blaszka liściowa
ogonek liściowy
warstwa oleju woda
po 3 godzinach doświadczenia Na podstawie: J. Chisholm, D. Beeson. Biologia. Wyd. Penta, Warszawa 1991.
a) Sformułuj hipotezę badawczą potwierdzoną wynikiem doświadczenia. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij znaczenie warstwy oleju na powierzchni wody w tym doświadczeniu. .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt) W tabeli zamieszczono dane dotyczące prędkości przewodzenia wody w drewnie u wybranych grup roślin. Grupa roślin Iglaste (nagonasienne) Drzewiaste dwuliścienne Zielne jedno- i dwuliścienne
Maksymalna prędkość przewodzenia wody w drewnie (cm/min) 2 73 100
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Ville, Biologia, Wyd. Multico, Warszawa 2007.
Wyjaśnij, czym uwarunkowana jest różnica w prędkości przewodzenia wody u roślin iglastych i dwuliściennych. W odpowiedzi uwzględnij różnice w budowie ich drewna. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadania 25. i 26. Azot i potas wywierają największy wpływ na wysokość i jakość plonów (zawartość sacharozy w korzeniach) buraków cukrowych. Badano wysokość plonów buraków cukrowych nawożonych dwoma różnymi dawkami azotu w zależności od odpowiednich dawek potasu. Wyniki przedstawiono w tabeli. Ilość potasu (w formie K2O) w kg/ha bez potasu 80 160 240
Plony buraków cukrowych w t/ha przy dawkach azotu 120 kg/ha 180 kg/ha 50 51 53 55 56 58 58 60
Na podstawie: Buraki cukrowe, http://www.kali-gmbh.com.pl
Zadanie 25. (2 pkt) Na podstawie powyższych danych narysuj diagram słupkowy, ilustrujący wpływ stosowanego nawożenia na wysokość plonów buraków cukrowych. Zastosuj jeden układ współrzędnych i poniższą legendę. Legenda:
120 kg/ha azotu 180 kg/ha azotu
Zadanie 26. (1 pkt) Azot jest pierwiastkiem niezbędnym m.in. do wytwarzania chlorofilu u roślin. Wykaż zależność między niedoborem azotu a niską zawartością sacharozy w korzeniach buraków cukrowych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
23a) 1
23b) 1
24. 1
25. 2
26. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 27. (2 pkt) Przeprowadzono doświadczenie, którego celem miało być sprawdzenie, czy podczas kiełkowania zachodzą w nasionach procesy metaboliczne. Termos napełniono kiełkującymi nasionami (ziarnami) pszenicy i szczelnie zamknięto korkiem. W korku umieszczono termometr w sposób umożliwiający odczyt temperatury. Pomiary temperatury rejestrowano co 3 godziny w ciągu 24 godzin trwania doświadczenia. Stwierdzono stopniowy wzrost temperatury w próbie badawczej. a) Podaj, jak powinna wyglądać próba kontrolna do tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Zaznacz błędną interpretację wyników powyższego doświadczenia. A. W czasie kiełkowania nasion wzrasta ilość wydzielanego ciepła. B. W czasie kiełkowania nasion wzrasta intensywność reakcji oddychania. C. W czasie kiełkowania nasion wzrasta intensywność przemian anabolicznych.
Zadanie 28. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono proces translacji.
Na podstawie: H. Krzanowska, A. Łomnicki, J. Rafiński, H. Szarski, J. Szymura, Zarys mechanizmów ewolucji, PWN, Warszawa 2002.
Na podstawie analizy schematu i własnej wiedzy wykonaj poniższe polecenia. a) Oceń prawdziwość zdań dotyczących procesu translacji. Wpisz w odpowiednich miejscach tabeli literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe. P/F 1.
Każdy tRNA posiada wolny koniec, do którego przyłączany jest aminokwas.
2.
Kolejność kodonów na mRNA decyduje o kolejności aminokwasów w wytwarzanym białku.
3.
Proces translacji zachodzi w jądrze komórkowym.
b) Podaj zestawienie nukleotydów w antykodonie tRNA przenoszącym tyrozynę (Tyr). ....................................................................................................................................................... c) Podaj znaczenie obecności porów w otoczce jądrowej dla procesu translacji. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 29. (1 pkt) Większość genów eukariotycznych jest podzielona na eksony i introny. Napisz, czy mutacja w obrębie intronu określonego genu, która nie wpływa na sposób jego wycinania, może prowadzić do zmiany właściwości białka kodowanego przez ten gen. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Stwierdzono, że pewien organizm jest heterozygotą Aa względem jednej z cech, a drugą cechę warunkowaną przez allel B posiada w formie dominującej. Nie wiadomo jednak, czy pod względem tej cechy jest homozygotą, czy heterozygotą. Obie cechy dziedziczą się jednogenowo i niezależnie. a) Zapisz wszystkie możliwe genotypy opisanego organizmu. ....................................................................................................................................................... b) Zaznacz takie zestawienie genotypów obojga rodziców, których całe potomstwo będzie miało cechy organizmu opisanego w tekście. Uzasadnij odpowiedź, rozwiązując odpowiednią krzyżówkę genetyczną. Genotypy rodziców
Krzyżówka
A. aaBb, aaBb B. aaBb, AaBB C. aabb, AAbb D. aaBb, AABB
Zadanie 31. (1 pkt) Poniżej przedstawiono fragment rodowodu, obrazujący pojawianie się u ludzi pewnej choroby, determinowanej przez allel recesywny.
Na podstawie analizy schematu określ, czy allel warunkujący tę chorobę jest sprzężony z płcią. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
27a) 1
27b) 1
28a) 1
28b) 1
28c) 1
29. 1
30a) 1
30b) 1
31. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
16
Zadanie 32. (2 pkt) Myszy o genotypie ByB mają sierść żółtą, a myszy o genotypie BB – sierść czarną. Allel By wpływa jednocześnie na przeżywalność zarodków i w układzie homozygotycznym ByBy jest letalny (myszy o tym genotypie giną przed urodzeniem). Uznaje się, że zależnie od cechy fenotypowej, na którą wpływa, allel By może wykazywać właściwości dominujące lub recesywne w stosunku do allelu B. Na podstawie: P.C. Winter, G.I. Hickey, H.L. Fletcher, Krótkie wykłady. Genetyka, PWN, Warszawa 2006.
a) Podaj stosunek liczbowy żywych myszy żółtych i czarnych w potomstwie krzyżówki myszy żółtych. myszy żółte : myszy czarne – ................. : .................. b) Określ, ze względu na którą cechę allel By jest recesywny. Odpowiedź uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 33. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono uprawy GMO na świecie w latach 1996-2006.
http://www.biotechnolog.pl/gmo-15.htm/2010.
Na podstawie wykresu określ tendencję zmian powierzchni upraw GMO na świecie i podaj prawdopodobną jej przyczynę. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 34. (2 pkt) W wielu hodowlach do celów gospodarczych i laboratoryjnych stosuje się krzyżowanie zwierząt blisko ze sobą spokrewnionych, czyli tzw. chów wsobny. O ile przynosi ono korzyści hodowcom, o tyle w warunkach naturalnych jest to zjawisko niekorzystne dla zwierząt. a) Przedstaw zaletę kojarzenia krewniaczego w hodowli zwierząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Uzasadnij, że w warunkach naturalnych krzyżowanie się osobników blisko spokrewnionych jest zjawiskiem niekorzystnym wśród zwierząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (1 pkt) Przeprowadzono doświadczenie dotyczące wzajemnych stosunków między populacjami dwóch gatunków orzęsków (gatunek 1 i gatunek 2). Orzęski z gatunku 2 polowały na przedstawicieli gatunku 1. Zastosowano dwa warianty doświadczenia (hodowla A i hodowla B), w których obserwowano zmiany liczebności populacji obu gatunków w zależności od tego, czy ofiary znajdowały schronienie, czy też nie. Na rysunkach przedstawiono wyniki obu wariantów opisanego doświadczenia.
Na podstawie: J.H. Postlethwait, J.H. Hopson, R.C. Vernes, Biology. Bringing science to life, Oxford 1991.
Opisz zmiany liczebności populacji drapieżnych orzęsków tylko w tym doświadczeniu, w którym ofiary nie znalazły schronienia. Uwzględnij przyczyny i skutki tych zmian. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
32a) 1
32b) 1
33. 1
34a) 1
34b) 1
35. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
18
Zadanie 36. (1 pkt) Dzięcioł duży występuje w lasach i parkach, w całej Europie. Żeruje, wydobywając owady, ich larwy i poczwarki spod kory starych drzew. W okresie zimowym odżywia się też nasionami, np. sosny. Podaj dwa poziomy troficzne w łańcuchu pokarmowym, do których można zaliczyć dzięcioła dużego. 1. ..................................................................
2. ..................................................................
Zadanie 37. (1 pkt) W naturze dwa gatunki pałki – wąskolistna i szerokolistna – różnią się miejscem występowania w zbiornikach wodnych. Pałka wąskolistna rośnie zawsze w głębszej wodzie niż pałka szerokolistna. Przeprowadzono eksperyment, który wykazał, że pałka szerokolistna posadzona osobno nie rośnie w wodzie głębokiej. Natomiast pałka wąskolistna posadzona osobno rośnie dobrze zarówno w wodzie płytkiej, jak i głębokiej. Na podstawie: http:/www.wsipnet.pl/serwisy/prnaucz/gbxxir.pdf/
Na podstawie powyższych informacji sformułuj wniosek dotyczący wpływu konkurencji międzygatunkowej na niszę ekologiczną pałki wąskolistnej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 38. (1 pkt) W styczniu 2010 roku opublikowano wyniki badań polskich paleontologów, którzy odkryli skamieniałości i odciski stóp tetrapodów (uznawanych za przodków kręgowców lądowych), starszych o około 18 milionów lat od najstarszych tego typu skamieniałości, znanych w nauce. Powszechnie uważa się, że tetrapody wyewoluowały z ryb poprzez stadium przejściowe w postaci elpistostegidów (grupa kopalnych ryb trzonopłetwych). Przedstawiciel tych zwierząt posiadał płetwy piersiowe, które zginały się w połowie, umożliwiając mu czołganie się na lądzie. Polskie znalezisko jest starsze od skamieniałości elpistostegidów o około 10 milionów lat. Na podstawie: http://fakty.interia.pl/nauka/news/, http://www.radio.kielce.pl
Czy w świetle przedstawionych informacji można uznać elpistostegidy za przodków tetrapodów? Swoją opinię uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
36. 1
37. 1
38. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
19
Pobrano ze strony http://biologhelp.com
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
CZERWIEC 2012
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 17 stron (zadania 1 – 35). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-123
Pobrano ze strony http://biologhelp.com Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Każdemu z wymienionych pierwiastków chemicznych przyporządkuj odpowiedni opis jego funkcji, wybrany spośród A–D. Pierwiastki 1. wapń ....................
2. sód ....................
3. fosfor ....................
Funkcje A. Składnik kwasów nukleinowych, strukturalny składnik kości, pełni ważną rolę w przekazywaniu energii. B. Główny kation płynów pozakomórkowych, ważny dla utrzymania równowagi osmotycznej płynów ciała, niezbędny do przewodzenia impulsów nerwowych. C. Główny kation w komórkach ciała, pełni ważną rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego, wpływa na skurcz mięśni. D. Strukturalny składnik kości, pełni ważną rolę w skurczu mięśni, przewodzeniu impulsów nerwowych i w krzepnięciu krwi.
Zadanie 2. (2 pkt) Na uproszczonym schemacie przedstawiono przebieg i wynik doświadczenia, w którym badano wpływ wysokiego stężenia mocznika na strukturę przestrzenną cząsteczki białka wyizolowanego z komórki.
Na podstawie: B. Alberts, D. Bray, A. Johnson, J. Lewis, M. Raff, K. Roberts, P. Walter, Podstawy biologii komórki, PWN, Warszawa, 1999.
a) Spośród poniższych procesów, wybierz i zapisz nazwy tych, które należy wpisać w miejsca oznaczone na schemacie literami A i B. denaturacja,
konformacja,
A. ........................................
renaturacja
B. ........................................
b) Na podstawie wyniku doświadczenia sformułuj wniosek dotyczący wpływu wysokiego stężenia mocznika na strukturę białka. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (1 pkt ) Charakterystycznym elementem budowy komórki roślinnej jest ściana komórkowa, która nadaje komórce odpowiedni kształt, wzmacnia ją i chroni przed mikroorganizmami. Spośród zamieszczonych poniżej zdań zaznacz zdanie nieprawdziwe. A. Cytokineza może mieć różny przebieg w zależności od tego, czy dzieląca się komórka posiada ścianę komórkową, czy też nie. B. W syntezie niektórych składników pierwotnej ściany komórkowej bierze udział aparat Golgiego oraz siateczka śródplazmatyczna. C. Składnikiem pierwotnych ścian komórkowych roślin są polisacharydy, natomiast brak jest w nich białek strukturalnych i enzymatycznych oraz wody. D. Po zakończeniu wzrostu protoplast tworzy wtórną ścianę komórkową albo przez wzmocnienie ściany pierwotnej, albo przez nakładanie na nią nowych warstw.
Zadanie 4. (2 pkt) Przy użyciu mikroskopu świetlnego przeprowadzono obserwacje przyżyciowe dwóch preparatów mikroskopowych w celu zaobserwowania zjawiska plazmolizy. Na szkiełku podstawowym umieszczono fragment skórki liścia spichrzowego cebuli, dodano kilka kropli wody i całość nakryto szkiełkiem nakrywkowym. Preparat umieszczono pod mikroskopem i wynik obserwacji jednej z komórek przedstawiono na rysunku 1. Następnie wykonano podobny preparat, ale zamiast wody użyto 10% roztworu chlorku sodu. Zaobserwowane zmiany przedstawiono na rysunku 2. protoplast
wakuola ściana komórkowa
1
2
Wybierz literę (A–E), którą oznaczono zdanie opisujące prawidłowy: a) problem badawczy do przeprowadzonych obserwacji ......................................... b) opis wyników przeprowadzonych obserwacji. ......................................... A. Plazmoliza w komórkach skórki liścia cebuli następuje zawsze na skutek odwodnienia jej protoplastu. B. Czy pod wpływem 10% roztworu chlorku sodu nastąpi plazmoliza w komórkach skórki liścia spichrzowego cebuli? C. W jaki sposób różne stężenia roztworu chlorku sodu wpływają na protoplasty komórek skórki liścia spichrzowego cebuli? D. Plazmoliza jest to zjawisko odstawania protoplastu od ściany komórkowej w komórce roślinnej pod wpływem roztworu hipertonicznego. E. Protoplasty komórek skórki liścia spichrzowego cebuli skurczyły się po ich umieszczeniu w 10% roztworze chlorku sodu, a więc nastąpiła w nich plazmoliza.
4
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 5. (1 pkt) Poniższy tekst zawiera informacje dotyczące rybosomów, z których część jest nieprawdziwa. Dokonaj korekty przedstawionych informacji, wykreślając w każdej z nich określenie nieprawdziwe. 1. Rybosomy to organelle otoczone pojedynczą błoną śródkomórkową / nie otoczone błoną śródkomórkową. 2. Na rybosom składają się dwie podjednostki – mała i duża / dwie podjednostki jednakowej wielkości. 3. Podjednostki rybosomów nie rozdzielają się po procesie translacji / rozdzielają się po procesie translacji. 4. Podjednostki rybosomów nie łączą się w nowych konfiguracjach / łączą się w nowych konfiguracjach.
Zadanie 6. (2 pkt) Wakuola komórek roślinnych to struktura otoczona błoną cytoplazmatyczną – tonoplastem, wypełniona sokiem komórkowym. W skład soku komórkowego wchodzą: woda, jony oraz rozpuszczalne i nierozpuszczalne związki mineralne i organiczne. Stwierdzono też obecność w nim różnych enzymów hydrolitycznych, np. peptydaz, glikozydaz. Na podstawie tekstu podaj dwie funkcje wakuoli. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji aktywności enzymatycznej w szlaku metabolicznym, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego.
Na podstawie: L. Stryer, Biochemia, PWN, Warszawa 2000.
a) Na podstawie schematu wyjaśnij, na czym polega przedstawiony mechanizm regulacji aktywności enzymatycznej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij na przykładzie, jakie znaczenie dla komórki ma przedstawiony mechanizm regulacji. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Informacje do zadania 8. W tabeli przedstawiono wyniki doświadczenia, w którym przy wysokim stężeniu CO2 badano wpływ natężenia światła na intensywność fotosyntezy w dwóch różnych temperaturach. Natężenie światła (jednostki umowne) 0 2 4 6
Intensywność fotosyntezy (mm3 CO2/cm2h) 20°C 30°C 0 0 110 145 160 225 200 270
Na podstawie: A. Szweykowska, Fizjologia roślin, Wyd. Naukowe UAM, Poznań, 1998.
Zadanie 8. (3 pkt) a) Na podstawie danych w tabeli narysuj wykresy liniowe ilustrujące wpływ natężenia światła na intensywność procesu fotosyntezy w temperaturze 20 °C i 30 °C, przy wysokim stężeniu CO2. Zastosuj jeden układ współrzędnych.
b) Na podstawie wykresu sformułuj wniosek dotyczący wpływu natężenia światła na intensywność fotosyntezy, przy wysokim stężeniu CO2, w zależności od temperatury. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 9. (1 pkt) W fazie fotosyntezy zależnej od światła dochodzi do syntezy składników siły asymilacyjnej, która jest niezbędna do przebiegu fazy niezależnej od światła. Poniżej zapisano niepełne równanie reakcji fazy fotosyntezy zależnej od światła. Wpisz w wyznaczonym miejscu substraty tej reakcji oraz podkreśl wśród jej produktów składniki siły asymilacyjnej. światło
.............................................................................
ATP + NADPH + H+ + ½ O2
Zadanie 10. (1 pkt) Przeprowadzono dwa doświadczenia z roślinami pomidora i tytoniu. W pierwszym doświadczeniu (rys. 1) zaszczepiono łodygę tytoniu na podkładce z korzenia pomidora, w wyniku czego rozwinęły się normalne liście tytoniu, ale zupełnie pozbawione nikotyny. W drugim doświadczeniu (rys. 2) zaszczepiono łodygę pomidora na korzeniach tytoniu i zaobserwowano, że liście pomidora zawierały nikotynę. Wyniki obu doświadczeń przedstawiono na rysunkach 1 i 2. 2. 1. liście tytoniu bez nikotyny
korzenie pomidora
liście pomidora z nikotyną
korzenie tytoniu
Na podstawie: P. B. Weisz, Biologia ogólna, PWN, Warszawa 1977.
Na podstawie wyników eksperymentu sformułuj wniosek dotyczący miejsca syntezy nikotyny. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (1 pkt) Przez wzrost należy rozumieć nieodwracalny przyrost ciała (jego objętości lub masy, liczby komórek). W przypadku niektórych części roślin ich wzrost może odbywać się przez całe życie – wzrost nieograniczony. Pewne części roślin przestają rosnąć po osiągnięciu określonych rozmiarów – wykazują wzrost ograniczony. Podaj przykład organu rośliny dwuliściennej, który może rosnąć przez całe życie rośliny i wyjaśnij, jaka cecha budowy umożliwia ten wzrost. Przykład organu rośliny dwuliściennej ........................................................................................ Wyjaśnienie .................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 12. (1 pkt) Przeprowadzono doświadczenie, do którego przygotowano dwa zestawy doświadczalne: zestaw I – trzy świeżo odcięte liście kalarepy umieszczone w naczyniu z wodą zestaw II – trzy świeżo odcięte liście kalarepy umieszczone w naczyniu z roztworem cytokininy (kinetyny). Oba zestawy umieszczono w ciemności. Po sześciu dniach stwierdzono, że liście kalarepy umieszczone w naczyniu z wodą zżółkły a ich chloroplasty uległy degeneracji, natomiast liście umieszczone w roztworze cytokininy zachowały żywozieloną barwę i normalnie wykształcone chloroplasty. Na podstawie przedstawionego opisu sformułuj problem badawczy do tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) „Tlen, który bierze udział w procesie oddychania wewnątrzkomórkowego (utleniania glukozy) w komórkach zwierząt i człowieka, wraca do atmosfery jako składnik wydychanego CO2”. Uzasadnij, że powyższe stwierdzenie nie jest prawdziwe. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Podczas oddychania tlenowego w mitochondriach zachodzi tzw. reakcja pomostowa, w wyniku której powstaje acetylo–CoA. Określ miejsce przebiegu reakcji pomostowej w mitochondrium i rolę koenzymu A (CoA) w procesie oddychania tlenowego. Miejsce reakcji ............................................................................................................................. Rola koenzymu A .........................................................................................................................
8
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 15. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przemiany kwasu mlekowego powstającego w mięśniach w warunkach deficytu tlenowego.
Na podstawie: H. Wisniewski, Biologia dla III klasy LO, Agmen, Warszawa 1998.
Korzystając ze schematu, zaznacz dwa zdania zawierające błędne informacje. A. Powstający w mięśniach kwas mlekowy przenika do krwi i wraz z nią jest transportowany do wątroby. B. Produktem oddychania beztlenowego (fermentacji) w wątrobie, może być kwas mlekowy. C. Proces syntezy glukozy z kwasu mlekowego jest jednym z przykładów glukoneogenezy. D. W wątrobie powstaje glukoza, która przez krew ponownie transportowana jest do mięśni, gdzie wykorzystywana jest jako substrat oddechowy. E. Kierunek transportu glukozy oraz kwasu mlekowego przez krew jest taki sam.
Zadanie 16. (1 pkt) Sok żołądkowy człowieka ma pH zwykle w granicach 2–3, które jest zabójcze dla bakterii trafiających do żołądka wraz z pokarmem. Okazało się, że bakterie Helicobacter pylori są oporne na działanie kwasu żołądkowego. Wytwarzają one ogromne ilości enzymu ureazy, który rozkłada powszechnie występujący w organizmie człowieka mocznik i uwalnia amoniak. Amoniak z kolei wiąże kationy wodorowe (tworząc jony NH4+) i zobojętnia środowisko wokół bakterii. Wyjaśnij znaczenie opisanego procesu dla przeżycia bakterii Helicobacter pylori w żołądku. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 17. (2 pkt) Pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. w Stanach Zjednoczonych przeprowadzono eksperyment dotyczący wpływu sposobu odżywiania się na rozwój choroby wieńcowej. W eksperymencie wzięły udział osoby z zaawansowaną chorobą niedokrwienną serca. Podzielono je na dwie grupy: grupa I – stosowała dietę roślinną o bardzo niskiej zawartości tłuszczu grupa II – stosowała dietę zalecaną przez lekarzy dla osób z chorobą wieńcową. Po roku trwania eksperymentu okazało się, że stan zdrowia osób z drugiej grupy nie polepszył się – miażdżyca postępowała. U 80% osób z pierwszej grupy, poziom cholesterolu wyraźnie się obniżył i nastąpiło częściowe cofnięcie się zmian miażdżycowych. W roku 2010 ten program leczenia chorych zyskał aprobatę amerykańskiego departamentu zdrowia i jest refundowany, jako jedna z form leczenia pacjentów z niedokrwienną chorobą serca – kandydatów do wszczepienia by-passów, oraz dla pacjentów po zawale serca. a) Podaj, która z opisanych grup chorych w tym eksperymencie to grupa kontrolna. ....................................................................................................................................................... b) Sformułuj wniosek wynikający z tego eksperymentu. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że są nosicielami HCV – wirusa powodującego wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW typu C). Każdego roku rośnie liczba nosicieli wirusa, rośnie też zagrożenie epidemiologiczne. Wirus ten przenosi się podczas kontaktu krwi osoby zdrowej z krwią nosiciela. Sformułuj dwa zalecenia, które zmniejszają ryzyko zakażenia wirusem HCV podczas zabiegów medycznych. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) Układ nerwowy człowieka zużywa około 25% wytwarzanej w organizmie energii, a masa tego układu stanowi 1–2% masy ciała, co oznacza, że zapotrzebowanie na energię tkanki nerwowej jest znacznie większe niż innych tkanek. Podaj dwa przykłady procesów zachodzących w neuronie, które wymagają nakładu energii (ATP). 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 20. (3 pkt) Oko i ucho są narządami zmysłów, które są zdolne do odbierania sygnałów ze środowiska zewnętrznego i przetwarzania ich w impulsy pobudzające układ nerwowy. Różnią się rodzajem odbieranych bodźców i sposobem ich przetwarzania. Uzupełnij tabelę, w której zestawiono cechy tych narządów. Narząd Cecha
Ucho
Oko
Rodzaj odbieranego bodźca Komórki odbierające bodziec (receptorowe) Struktura, w której występują komórki receptorowe
Zadanie 21. (1 pkt) W skład białek osłonki niektórych bakteriofagów wchodzi siarka. Komórka bakteryjna została zainfekowana fagami, którym wcześniej wbudowano w białka osłonek radioaktywne izotopy siarki. Określ, czy w osłonkach białkowych fagów, które zostaną namnożone w opisanej komórce bakteryjnej, będą występowały radioaktywne izotopy siarki. Odpowiedź uzasadnij. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) Tkanka tłuszczowa brunatna jest tkanką charakterystyczną dla ssaków. U ssaków zapadających w sen zimowy nagromadzenie tej tkanki znajduje się w okolicy łopatek lub obojczyków. Różni się ona od zwyczajnej (żółtej) tkanki tłuszczowej bardzo obfitym unaczynieniem oraz dużą liczbą mitochondriów w komórkach (stąd jej brunatna barwa). Główną funkcją tkanki tłuszczowej brunatnej jest szybkie wytworzenie ciepła podczas przebudzenia ze stanu hibernacji. Wykaż za pomocą dwóch argumentów związek budowy tkanki tłuszczowej brunatnej z funkcją pełnioną przez tę tkankę. 1. ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................. .............................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 23. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji ciśnienia osmotycznego krwi ssaka. Do działania tego i innych mechanizmów homeostatycznych niezbędne są trzy podstawowe elementy: 1. receptor
2. centrum kontrolujące
3. efektor.
Na podstawie: A. Mackenzie, Ekologia. Krótkie wykłady., Warszawa, 2005.
a) W wyznaczone na schemacie miejsca A i B, wpisz numery wszystkich określających je elementów, wybranych spośród wyżej wymienionych (1–3). c) Podaj nazwę przedstawionego mechanizmu regulacji ciśnienia osmotycznego krwi. .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt) Odzyskiwanie wody z moczu pierwotnego w nerkach ssaków odbywa się w pętli nefronu (pętli Henlego). Ssaki pustynne, np. szczuroskoczki, wydalają bardzo zagęszczony mocz. Zagęszczony mocz wydalają również ssaki morskie. Natomiast bobry, spędzające większość życia w wodzie słodkiej, wydalają duże ilości bardzo rozcieńczonego moczu. Podaj, które z wymienionych zwierząt mają długie pętle nefronu, i wyjaśnij, jakie to ma znaczenie przystosowawcze dla każdego z nich. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 25. (2 pkt) Poniżej przedstawiono wybrane cechy budowy i fizjologii ptaków. A. W szkielecie większości występują kości pneumatyczne – wypełnione powietrzem. B. Pas barkowy składa się z trzech par kości: kruczej, łopatki i obojczyka. C. Płuca są rureczkowate (kapilarne) o dużej powierzchni wymiany gazowej. D. Mózgowie odznacza się dobrze rozwiniętym kresomózgowiem i móżdżkiem. E. Jaja charakteryzują się dużą ilością żółtka i mocną skorupką. F. Serce jest czterodziałowe zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór. G. Podczas rozwoju zarodka wykształcane są błony płodowe: owodnia, omocznia, kosmówka. H. W układzie wydalniczym brak pęcherza moczowego. I. Mają wysokie tempo przemian metabolicznych.
Spośród wymienionych cech wybierz i zapisz oznaczenia literowe: a) trzech, które są wspólne dla ptaków i gadów .................................................................... b) trzech, które są przystosowaniem ptaków do lotu. ...........................................................
Zadanie 26. (2 pkt) Obserwowana wśród osobników jednego gatunku zmienność fenotypowa może mieć podłoże m.in. genetyczne i wynikać z procesów rekombinacyjnych (zmienność rekombinacyjna) lub pojawiających się w genomie mutacji (zmienność mutacyjna). Mutacje mogą zachodzić w komórkach somatycznych lub w komórkach macierzystych gamet. a) Podaj dwa przykłady rekombinacyjna.
mechanizmów,
dzięki
którym
zachodzi
zmienność
1. ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... b) Podaj, która z wymienionych w tekście mutacji nie jest dziedziczona przez potomstwo zwierząt. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (1 pkt) Genom to całkowity DNA komórki. Podaj nazwy struktur komórkowych, w których znajdują się cząsteczki DNA składające się na całkowity genom komórki somatycznej: roślinnej ....................................................................................................................................... zwierzęcej. ...................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 28. (2 pkt) Poniżej przedstawiono genotyp pewnej osoby ustalony dla trzech dziedziczących się niezależnie, jednogenowych cech.
Aa BB XdY a) Zapisz wszystkie możliwe genotypy gamet, jakie wytworzy ten osobnik. ....................................................................................................................................................... b) Zaznacz właściwą odpowiedź. Jeżeli allel (d) warunkuje ujawnienie się choroby recesywnej sprzężonej z płcią, to badany osobnik pod względem tej cechy jest: A. zdrowy,
B. chory,
C. nosicielem tej choroby.
Zadanie 29. (1 pkt) Mukowiscydoza jest chorobą genetyczną wywoływaną przez autosomalny allel recesywny (a). Dwie pary małżeńskie poddały się badaniu genetycznemu na obecność alleli warunkujących tę chorobę. W wyniku badania ustalono następujące genotypy: I para: II para:
mężczyzna – Aa, mężczyzna – Aa,
kobieta – AA kobieta – Aa
Określ, której parze, może urodzić się dziecko chore na mukowiscydozę. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Chromosom Y u człowieka zawiera niewiele, bo zaledwie kilkadziesiąt genów. Jeden z nich, tzw. gen SRY, jest umieszczony na krótszym ramieniu chromosomu. O istotnej roli tego genu świadczą następujące fakty: I – U osób o genotypie XX, u których na jednym z chromosomów X występuje fragment krótszego ramienia chromosomu Y z genem SRY (na skutek translokacji), obserwuje się wykształcenie jąder i innych cech charakterystycznych dla płci męskiej. II – Znane są też przypadki osób o genotypie XY z delecją fragmentu chromosomu Y z genem SRY – fenotypowo są to kobiety. Natomiast, na dłuższym ramieniu chromosomu Y znajdują się geny, których produkty odgrywają istotną rolę w spermatogenezie. a) Określ rolę genu SRY w rozwoju zarodkowym człowieka. ....................................................................................................................................................... b) Podaj, czy osoby opisane w przypadku I są płodne, czy bezpłodne. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 31. (1 pkt) Komórki pluripotentne to komórki, które mogą dać początek każdemu typowi komórek dorosłego organizmu. W 2006 r. otrzymano indukowane komórki macierzyste (iPSC) myszy. Dokonano tego w następujący sposób: do komórek somatycznych myszy wprowadzono cztery geny, które są aktywne tylko w zarodku. W wyniku eksperymentu uzyskano komórki reprogramowane o właściwościach komórek macierzystych, które wprowadzone do organizmu myszy mogą różnicować się na wiele różnych typów komórek. Na podstawie: K. Hochedlinger, Lekarstwo z wnętrza ciała, Świat nauki nr 6, 2010.
Na podstawie tekstu oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących możliwości zastosowania pluripotentnych komórek reprogramowanych w medycynie. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1. 2.
3.
Uzyskane w ten sposób komórki reprogramowane (iPSC) myszy mogą być wykorzystane w przeszczepach u chorego człowieka. Hodowla iPSC pacjenta i przekształcenie ich w uszkodzony rodzaj tkanki pozwoli na badanie w tych komórkach rozwoju choroby i reakcji na stosowane lekarstwa. Uzyskane iPSC od chorego pacjenta mogą być przekształcone w zdrowe komórki, które można wszczepić do jego organizmu, by otrzymać prawidłowo rozwijające się tkanki.
Zadanie 32. (2 pkt) W latach 90. ubiegłego wieku oznaczono sekwencję ponad 10 000 par zasad DNA pseudogenu hemoglobiny (niefunkcyjny odcinek DNA będący duplikatem genu hemoglobiny), który wcześnie pojawił się w ewolucji naczelnych. W tabeli przedstawiono różnice (w %) miedzy sekwencjami nukleotydowymi pseudogenu hemoglobiny orangutana (Pongo), goryla (Gorilla), szympansa (Pan) i człowieka (Homo). Hominidy Orangutan (Pongo) Goryl (Gorilla)
Gorilla
Pan
Homo
3,39
3,42
3,30
1,82
1,69
Szympans (Pan)
1,56
Ustal, który z rodzajów hominidów jest najbliżej spokrewniony z szympansem (Pan), a który z nim spokrewniony jest najdalej, i uzupełnij zdanie poniżej. Odpowiedź uzasadnij. Najbliżej spokrewniony z szympansem (Pan)) jest ..................................................., a najdalej z nim spokrewniony jest .................................................................. . Uzasadnienie ................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 33. (3 pkt) Przy ocenie stanu zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami stosuje się następujące normy: – Za wody zanieczyszczone uznaje się wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50 mg NO3 / dm3 . – Za wody zagrożone zanieczyszczeniem uznaje się wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi 40 – 50 mg NO3 / dm3 i wykazuje tendencję wzrostową.
Na wykresie przedstawiono zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami w trzech wybranych punktach krajowej sieci monitoringu w latach 1999-2004.
Na podstawie: www.krakow.pios.gov.pl/raport04.
a) Korzystając z danych przedstawionych na wykresie, podaj: 1. numer stanowiska, na którym woda podziemna była zanieczyszczona azotanami przez cały okres prowadzenia monitoringu
................................................................................. 2. numer stanowiska, w którym w latach 2002-2003 nie wystąpiło ani zanieczyszczenie, ani nawet zagrożenie zanieczyszczeniem azotanami.
................................................................................. b) Podaj przykład możliwego źródła zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami i zaproponuj odpowiednie działanie, które ograniczyłoby to zanieczyszczenie wód.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
16
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 34. (2 pkt) Spośród poniższych stwierdzeń zaznacz dwa, które są prawdziwe.
A. Granice tolerancji organizmu są stałe bez względu na etap jego rozwoju. B. Zakres tolerancji i optimum rozwoju organizmów należących do tego samego gatunku są niezależne od ich rozmieszczenia geograficznego. C. Tolerancja względem określonego czynnika może ulec zmianie w wyniku zmiany natężenia pozostałych czynników ekologicznych. D. Efekt jednoczesnego działania na organizm kilku czynników może być silniejszy niż suma efektów tych czynników działających na organizm osobno. E. Brak jest jakichkolwiek różnic tolerancji względem tego samego czynnika u osobników odmiennej płci.
Zadanie 35. (3pkt) Jednym z największych problemów w walce z owadami szkodliwymi dla człowieka jest nabywanie przez nie odporności na insektycydy. Jeżeli w obrębie dużej populacji takiego gatunku owada, którą poddano działaniu pestycydów, znajdzie się pewna liczba genotypów niezwykle odpornych, to odporność na działanie danego pestycydu w tej populacji rozprzestrzenia się, szczególnie wtedy, gdy większość populacji poddano opryskom, a stosowanie pestycydu regularnie powtarzano. Może również dojść do rozszerzenia odporności tych owadów także na inne insektycydy, jeżeli ich sposób działania jest podobny. Dlatego też coraz częściej stosuje się metody biologicznej walki z owadami szkodliwymi. a) Wyjaśnij, dlaczego w opisanej populacji szkodliwego owada odporność gwałtownie się rozprzestrzenia, mimo że opryski insektycydami obejmują prawie całą populację i są stosowane regularnie.
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Przedstaw dwa przykłady różnych metod biologicznej walki z owadami szkodliwymi dla człowieka.
1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
17
Materiał ćwiczeniowy zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia diagnozy. Materiał ćwiczeniowy chroniony jest prawem autorskim. Materiału nie należy powielać ani udostępniać w żadnej formie (w tym umieszczać na stronach internetowych szkoły) poza wykorzystaniem jako ćwiczeniowego/diagnostycznego w szkole.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
MATERIAŁ ĆWICZENIOWY
STYCZEŃ 2012
Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz zawiera 16 stron (zadania 1 – 37). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki.
Czas pracy 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono układ pokarmowy człowieka.
Przyporządkuj wszystkie wymienione procesy (oznaczone cyframi 1-5) do odpowiednich odcinków układu pokarmowego, oznaczonych na schemacie literami A, B i C. 1. 2. 3. 4. 5.
rozkład sacharozy emulgacja tłuszczów odkażanie treści pokarmowej rozkład białek pod wpływem pepsyny wchłanianie składników pokarmowych przez kosmki jelitowe A - ..........
B - ............
C - ..............
Zadanie 2. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę ciałka nerkowego ssaków.
a) Podaj nazwę struktury oznaczonej literą X. ……...………………………….......……… b) Wyjaśnij znaczenie różnych wielkości średnicy tętniczki doprowadzającej i odprowadzającej dla procesów zachodzących w ciałku nerkowym. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...…………………………………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (1 pkt) Na pracę układu wydalniczego wpływa między innymi wazopresyna (ADH), wydzielana przez przysadkę. Hormon ten stymuluje zwrotne wchłanianie wody w kanalikach nefronu, a jego wydzielanie jest uwarunkowane różnymi czynnikami. W sytuacji, gdy ciśnienie osmotyczne krwi spada (np. po spożyciu dużej ilości napojów), produkcja ADH zostaje ograniczona, co skutkuje zmniejszoną resorpcją wody z kanalików nerkowych do krwi, w związku z czym wydalane są duże ilości moczu. Wyjaśnij, uwzględniając działanie ADH, dlaczego po intensywnym treningu, np. na siłowni, wydalane są małe ilości moczu. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...…………………………………
Zadanie 4. (1 pkt) Wielu ludzi zmienia tradycyjne zasady żywienia i realizuje diety alternatywne, np. wegetarianizm. Dieta ta polega na ograniczeniu pożywienia do produktów pochodzenia roślinnego. Z punktu widzenia współczesnej wiedzy o odżywianiu wegetarianizm może być zarówno korzystny, jak i niekorzystny dla zdrowia człowieka. Podaj jedną wadę diety wegetariańskiej i przykład jej możliwych negatywnych skutków dla zdrowia człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono krzywe dysocjacji tlenowej dla hemoglobiny i mioglobiny.
a) Określ na podstawie wykresu, który barwnik łatwiej przyłącza tlen. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, jakie znaczenie dla pracy mięśni ma zależność przedstawiona na schemacie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
4
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
Zadanie 6. (2 pkt) Odruch to automatyczna, mimowolna reakcja organizmu na określony bodziec. Przykładem odruchu jest zmiana średnicy źrenicy oka wywołana zmianą natężenia światła. a) Określ, czy odruch źreniczny jest odruchem warunkowym, czy bezwarunkowym. Uzasadnij odpowiedź. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij znaczenie odruchu źrenicznego dla prawidłowego funkcjonowania oka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę błony komórkowej komórki zwierzęcej.
a) Podaj nazwę związku chemicznego oznaczonego literą X na schemacie. ……………………………………………………………………......………………………… b) Podaj, jaką funkcję w budowie błony komórkowej pełni związek oznaczony literą X. …………………………………………………………………….....…………………………. c) Podaj przykład innej funkcji, jaką związek oznaczony X pełni w organizmie człowieka. ……………………………………………………………………......………………………… …………………………………………………………………………….....………………….
Zadanie 8. (1 pkt) Nadtlenek wodoru jest silną trucizną, której obecność w cytoplazmie jest niepożądana, dlatego natychmiast jest rozkładany przez katalazę. Katalaza w komórce jest przechowywana w peroksysomach, w których występują także oksydazy. Określ, w których komórkach organizmu człowieka: skóry, serca czy wątroby jest najwięcej peroksysomów. Odpowiedź uzasadnij. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...…………………………………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
5
Zadanie 9. (2 pkt) Lizosomy zawierają enzymy hydrolityczne, które rozkładają substancje wchłonięte przez komórkę, a także produkty odpadowe komórki. Na rysunku przedstawiono budowę lizosomu i działanie występującej w jego błonie ATPazy transportującej H+.
Na podstawie powyższego schematu a) wyjaśnij, jakie znaczenie ma działanie ATPazy transportującej H+ w błonie lizosomu, ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… b) wymień związki chemiczne, w przedstawionym lizosomie.
które
są
rozkładane
przez
enzymy
zawarte
………………………………………………………………...…………………………………
Zadanie 10. (2 pkt) Rycyna jest jedną z najsilniejszych trucizn pochodzenia roślinnego. Białko to, występujące w rączniku pospolitym (Ricinus communis), jest zbudowane z dwóch łańcuchów polipeptydowych A i B, połączonych mostkiem dwusiarczkowym. Pierwszy z łańcuchów, rycyna A, jest enzymem przeprowadzającym reakcję niszczącą rybosomy. Potrafi ich zniszczyć nawet 1500 na minutę. Natomiast rycyna B łączy się z galaktozą (składnikiem receptorów w błonie komórkowej) i powoduje, że błona się zapada, tworząc pęcherzyk transportujący rycynę A do wnętrza komórki. Z nasion rącznika otrzymuje się olej rycynowy, stosowany od stuleci jako lekarstwo przeczyszczające oraz kosmetyk do pielęgnacji skóry i włosów. Procedura wytwarzania oleju rycynowego z nasion rącznika związana jest z obróbką surowca w wysokiej temperaturze. a) Wyjaśnij, uwzględniając działanie rycyny, w jaki sposób trucizna ta powoduje degradację komórek. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Uzasadnij, dlaczego podczas wytwarzania oleju rycynowego stosuje się obróbkę cieplną. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
6
Zadanie 11. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono diploidalną komórkę w trakcie koniugacji chromosomów w profazie mejozy.
Do każdego z poniższych rysunków dobierz prawidłowy opis spośród A-D. A. metafaza I podziału mejotycznego B. metafaza II podziału mejotycznego C. chromosomy po I podziale mejotycznym D. chromosomy po II podziale mejotycznym
Zadanie 12. (1 pkt) Oceń poniższe stwierdzenia dotyczące chloroplastów i mitochondriów. Wpisz w tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F A. B. C.
Chloroplasty komórek eukariotycznych powstały z ewolucyjnie zmienionych symbiotycznych bakterii chemosyntezujących. Nowe mitochondria i chloroplasty powstają jedynie przez podział już istniejących w komórce. Procesy zachodzące w mitochondriach i chloroplastach nie podlegają sterowaniu przez jądro komórkowe.
Zadanie 13. (1 pkt) Fagocytoza jest procesem, dzięki któremu np. organizmy jednokomórkowe pobierają niektóre rodzaje pokarmu. Podaj przykład komórek ciała człowieka, które mają zdolność do fagocytozy oraz funkcję, którą pełnią. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
Zadanie 14. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono etap pewnego procesu biochemicznego.
a) Etap przedstawiony na schemacie to A. łańcuch oddechowy. B. cykl mocznikowy C. cykl Krebsa. D. glikoliza. b) Podaj dokładną lokalizację w komórce przedstawionego powyżej etapu. ................................................................................................................................................ c) Wypisz wszystkie produkty tego etapu. .................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) Na schemacie w sposób uproszczony przedstawiono etapy fotosyntezy.
a) Podaj nazwy lub wzory chemiczne związków, oznaczonych na schemacie X i Y. X ....................................
Y ......................................
b) Wyjaśnij, jaką rolę w fazie niezależnej od światła odgrywają ATP ........................................................................................................................................... NADPH2 ....................................................................................................................................
7
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
8
Zadanie 16. (2 pkt) U będących ścisłymi anaerobami, zielonych bakterii siarkowych z rodzaju Chlorobium zachodzi proces, który można zapisać równaniem
6CO2 + 6H2S → C6H1206 + 6S + H2O Podaj nazwę przedstawionego procesu oraz określ, jaką rolę pełni w nim H2S. Nazwa procesu ………………………………………………………………………………… Rola H2S ………………………………………………………………………………………..
Zadanie 17. (2 pkt) Penicylina jest szeroko stosowanym bakteriobójczym antybiotykiem. Posiada ona zdolność do łączenia się z centrum aktywnym transpeptydazy – enzymu, biorącego udział w tworzeniu bakteryjnej ściany komórkowej. Naturalnym substratem tego enzymu jest podstawowa jednostka budująca mureinę (składnik ściany komórkowej bakterii). a) Zaznacz, który rodzaj inhibicji występuje w opisanym przypadku. A. inhibicja kompetycyjna
B. inhibicja niekompetycyjna
b) Wyjaśnij, w jaki sposób penicylina hamuje proces rozmnażania się bakterii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (2 pkt) Na podstawie badań sprzężenia w chromosomie pewnej grupy genów, oznaczonych jako A, B, C i D, ustalono częstość crossing-over między poszczególnymi parami: A – B = 40% B – C = 20% C – D = 10% A – C = 60% A – D = 70% a) Wskaż parę genów, której allele będą najczęściej przemieszczane w wyniku procesu crossing-over. Uzasadnij odpowiedź. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… b) Wyjaśnij, jakie znaczenie w powstawaniu zmienności genetycznej ma proces crossing-over. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...…………………………………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
9
Informacje do zadania 19. i 20. Na schemacie przedstawiono proces ekspresji informacji genetycznej u eukariontów.
Zadanie 19. (2 pkt) a) Na podstawie schematu podaj, na czym polega różnica pomiędzy genem w DNA a genem w mRNA. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj nazwę etapu zaznaczonego literą X oraz lokalizację tego procesu w komórce. .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (1 pkt) Na dojrzewanie RNA, poza splicingiem, składają się jeszcze dwa procesy tzw. modyfikacji, dzięki którym powstała cząsteczka mRNA jest gotowa do opuszczenia jądra komórkowego. Na podstawie schematu opisz, na czym polegają te dwa procesy. 1..................................................................................................................................................... 2.....................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Oceń poniższe stwierdzenia, dotyczące chorób genetycznych. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe. P/F A. Daltonizm jest cechą recesywną sprzężoną z płcią. B. Mężczyźni dotknięci zespołem Turnera są monosomikami 23 pary chromosomów. C. Osoby z zespołem Downa posiadają w komórkach 45 chromosomów.
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
10
Zadanie 22. (2 pkt) Płeć ptaków zależy od allosomów Z i W. Samce posiadają dwa chromosomy Z, a samice mają dwa różne chromosomy płci. Barwa nóg u pewnej rasy kur determinowana jest przez sprzężoną z płcią parę alleli. Recesywny allel b warunkuje nogi zielone, a dominujący allel B nogi białe. Skrzyżowano zielonogiego koguta z kurą o białych nogach. a) Zapisz genotypy pary rodzicielskiej. Genotyp kury …………………
genotyp koguta…………………….
b) Określ prawdopodobieństwo wystąpienia białonogich samic w potomstwie tej pary. Zapisz odpowiednią krzyżówkę.
Prawdopodobieństwo ………………………………………………………………….
Zadanie 23. (2 pkt) Do leków nowej generacji należy rekombinowany IGF-1, czyli insulinopodobny czynnik wzrostu. Stosuje się go przede wszystkim w leczeniu dzieci z niedoborem wzrostu. IGF-1 jest polipeptydem naturalnie produkowanym w organizmie człowieka, powstaje głownie w wątrobie jako wynik metabolizmu hGH (somatotropiny). Badania dowiodły, że wstrzyknięty do mięśni wywołuje ich rozrost. Lek ten znajduje się na liście zabronionych substancji dopingujących. Informacje o jego działaniu i stosowaniu w celu powiększenia masy mięśniowej można spotkać na portalach internetowych dla osób chcących zwiększyć masę mięśniową, np. kulturystów. Podaj dwa argumenty przeciw stosowaniu IGF-1 bez zaleceń lekarza. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
11
Zadanie 24. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono przebieg procesu koniugacji u bakterii.
Uzasadnij, że koniugacja jest procesem płciowym oraz wyjaśnij, jakie ma znaczenie dla bakterii. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (1 pkt) Na ilustracji przedstawiono antybiogram, który służy do określania stopnia wrażliwości danego szczepu chorobotwórczych bakterii na antybiotyki. Szalkę Petriego pokrywa się równomiernie hodowlą badanego gatunku bakterii oraz nanosi krążki bibuły nasączone różnymi antybiotykami (oznaczone na rysunku od I do VI).
Podaj kryterium, według którego określa się wrażliwość danego szczepu bakterii na różne antybiotyki. …………………………………………………………………………………………………...
Zadanie 26. (1 pkt) Ważnym czynnikiem niezbędnym do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin jest odpowiednia zawartość jonów soli mineralnych w glebie. Czasami jednak gleby są nadmiernie zasolone w wyniku zbyt intensywnego nawożenia. Roślina, mimo obecności wody w glebie, może w takich warunkach uschnąć z powodu tzw. suszy fizjologicznej. Wyjaśnij, dlaczego roślina może uschnąć mimo obecności wody w glebie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
12
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
Zadanie 27. (2 pkt) Uczniowie, badając wpływ różnych czynników na czynności życiowe roślin, przygotowali 20 nasion kiełkujących grochu, które wcześniej przez kilka godzin moczyli w wodzie. Po dziesięć nasion umieścili w dwóch takich samych szerokich słojach, których dno wyłożyli wilgotną watą. Pierwszy słój postawili na ławce i oświetlili żarówką lampki, a drugi umieścili pod ławką i okryli kartonem, w którym wywiercili niewielkie otwory, aby zapewnić dopływ powietrza. Przez 5 dni, co 24 godziny mierzyli długość łodyg siewek grochu w każdym ze słojów. Przez wszystkie dni doświadczenia zwilżali wodą watę w słojach, aby nie wyschła. a) Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... b) Określ, w którym słoju w ostatnim dniu doświadczenia siewki grochu będą miały dłuższe łodygi. Uzasadnij odpowiedź. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 28. (2 pkt) Ruch organizmów jest przejawem wrażliwości, czyli zdolności reagowania na bodźce środowiskowe. U roślin, w zależności od rodzaju działającego bodźca oraz reakcji organów, wyróżnia się ruchy o charakterze tropizmu albo nastii. Na rysunku przedstawiono proste doświadczenie ilustrujące ruchy kwiatostanu nagietka.
a) Określ, jaki rodzaj reakcji (tropizm czy nastię) wykazują kwiatostany nagietka. Uzasadnij odpowiedź. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Sformułuj hipotezę potwierdzoną wynikami przedstawionego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
13
Zadanie 29. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę członu rurki sitowej roślin okrytonasiennych.
Na przykładzie dwóch widocznych na rysunku cech budowy wykaż przystosowanie komórek łyka do pełnionej funkcji. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono pisklęta dwóch gatunków ptaków tuż po wykluciu: dzięcioła dużego (A) i bażanta łownego (B).
A
B
Określ, który gatunek jest gniazdownikiem, a który zagniazdownikiem i podaj dwie cechy każdego pisklęcia będące uzasadnieniem przynależności do danej grupy. Gatunek A. Dzięcioł duży B. Bażant łowny
Gniazdownik/zagniazdownik
Cechy piskląt 1. 2. 1. 2
14
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
Zadanie 31. (2 pkt) U owadów i niektórych pajęczaków na granicy jelita środkowego i tylnego występują cewkowate, zwrócone w kierunku jamy ciała, narządy wydalnicze. Pomimo podobieństwa w budowie i działaniu mają jednak różne pochodzenie – ektodermalne u owadów, natomiast endodermalne u pajęczaków. a) Podaj nazwę opisanych narządów ……………………………………………………….. b) Zaznacz nazwę, która określa przedstawione podobieństwo. A. analogia B. dywergencja C. homologia D. neotenia
Zadanie 32. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono układy nerwowe wybranych stawonogów.
Na podstawie schematu określ tendencję ewolucyjną w budowie układu nerwowego stawonogów. …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 33. (2 pkt) W artykule poświęconym zagrożeniu orangutanów na wyspach Indonezji, który ukazał się niedawno w jednym z dzienników, znajdowało się następujące stwierdzenie: „Orangutany są najbliższymi krewnymi człowieka w świecie zwierząt – dzielą z ludźmi aż 97% kodu DNA” Gazeta Wyborcza, „Kiedy ludzie zjadają swoich krewnych”, 8 listopada 2011
Wymień dwa błędy, które znajdują się w powyższym stwierdzeniu i podaj ich korektę. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
15
Zadanie 34. (2 pkt) Jaskinie w Porto Rico zamieszkują kolonie nietoperzy liczące setki tysięcy osobników, pochodzących z kilku gatunków. Jaskinia jest dobrym schronieniem przed zmiennymi warunkami pogody czy drapieżnikami. Życie w skupiskach umożliwia wymianę informacji pomiędzy osobnikami, sukces rozrodczy oraz tworzy środowisko o temperaturze otoczenia, przy którym wydatki energetyczne ograniczone są do minimum. Czynnikiem ograniczającym może być konkurencja o miejsce do spania, dostęp do wejścia lub wyjścia z jaskini. Na podstawie tekstu podaj jedną zaletę i jedną wadę życia w stadzie. Zaleta - ......................................................................................................................................... Wada - ..........................................................................................................................................
Zadanie 35. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono dane dotyczące liczebności (w tysiącach sztuk) zajęcy oraz lisów w Polsce w latach 1990-2010.
a) Określ tendencje zmian w liczebności populacji zająca i lisa w latach 1990-2010. liczebność populacji zająca - …………………………………………………..……….……..... liczebność populacji lisa - ………………………………………………...…………...………..
Zadanie 36. (1 pkt) Myśliwi uważają, że przedstawione zmiany liczebności populacji lisa w Polsce są wynikiem stosowania szczepionki przeciw wściekliźnie, która jest od kilkunastu lat rozrzucana w lasach. Podaj argument uzasadniający tę tezę. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 37. (1 pkt ) Na etykietach środków piorących regularnie stosowanych w gospodarstwach domowych widnieje informacja o zawartości w nich m in. substancji powierzchniowo czynnych i fosforanów. Wykaż związek pomiędzy tą informacją a problemem eutrofizacji zbiorników wodnych. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...…………………………………
16
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2012 Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
Materiał ćwiczeniowy zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia diagnozy. Materiał ćwiczeniowy chroniony jest prawem autorskim. Materiału nie należy powielać ani udostępniać w żadnej formie (w tym umieszczać na stronach internetowych szkoły) poza wykorzystaniem jako ćwiczeniowego/diagnostycznego w szkole.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
MATERIAŁ ĆWICZENIOWY Z BIOLOGII
STYCZEŃ 2013
POZIOM ROZSZERZONY Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz zawiera 16 stron (zadania 1.– 36.). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki.
Czas pracy 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono cząsteczkę białka.
a) Określ rzędowość struktury tej cząsteczki. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… b) Podaj nazwę aminokwasu, który bierze udział w powstawaniu mostków dwusiarczkowych. ………………………………………………………………...…………………………………
Zadanie 2. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących aminokwasów endo- i egzogennych. Wpisz obok każdego zdania literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe lub literę F, jeżeli zdanie jest fałszywe. P/F 1. 2. 3.
Aminokwasy endogenne mogą być syntetyzowane przez ludzki organizm, więc nie muszą być dostarczane z pożywieniem. Podstawowym źródłem aminokwasów egzogennych dla człowieka są pokarmy pochodzenia roślinnego. Skutkiem długotrwałego niedoboru aminokwasów egzogennych może być spadek odporności organizmu.
Zadanie 3. (1 pkt) Na fotografii obrazu uzyskanego w mikroskopie elektronowym widoczny jest fragment cytoplazmy komórki ze strukturami o charakterystycznej budowie.
Podaj nazwę struktury komórkowej oznaczonej X. ……………………………………………………………………………………….…..………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (1 pkt) Cholesterol jest ważnym składnikiem błon komórek zwierzęcych. Jego obecność zmniejsza płynność błon i dlatego zawartość w plazmolemmie jest różna w różnych rodzajach komórek. Przykładem komórek o największej zawartości cholesterolu w błonie komórkowej są erytrocyty – stanowi on nawet do 28% masy lipidów budujących ich błonę. Uwzględniając rolę cholesterolu, wyjaśnij znaczenie dużej zawartości tego związku w błonie komórkowej erytrocytów. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...…………………………………
Zadanie 5. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono przebieg mejozy.
a) Na podstawie schematu podaj jedną różnicę w przebiegu metafazy I i metafazy II. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… b) Podaj, w której fazie mejozy zachodzi crossing-over i określ, na czym polega ten proces. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...………………………………… c) Uzasadnij, że tylko pierwszy podział mejotyczny jest podziałem redukcyjnym. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...…………………………………
4
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
Zadanie 6. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę jednej z tkanek łącznych, występujących w organizmie człowieka.
Podaj nazwę przedstawionej tkanki łącznej i przykład miejsca jej występowania w organizmie człowieka oraz funkcję związaną z podaną lokalizacją. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój przez włókno mięśnia szkieletowego człowieka. Jedną z cech budowy tego włókna jest układ mitochondriów oraz rozbudowanych kanałów gładkiej siateczki śródplazmatycznej.
a) Podaj, jaką rolę w funkcjonowaniu włókien mięśniowych spełniają kanały siateczki śródplazmatycznej. ……………………………………………………………………………………….…..……… b) Opisz, w jaki sposób rozmieszczone są mitochondria we włóknie mięśniowym oraz wykaż zależność pomiędzy sposobem ich rozmieszczenia a funkcjonowaniem włókna. ……………………………………………………………………………………….…..……… ……………………………………………………………………………………….…..……… ……………………………………………………………………………………….…..……… ……………………………………………………………………………………….…..………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
5
Informacja do zadań 8.- 10. W mięśniach szkieletowych człowieka występują różne rodzaje włókien mięśniowych. Jedne z nich, zwane miocytami oksydacyjnymi (typ I), są bogate w mioglobinę, dlatego dominuje w nich metabolizm tlenowy, natomiast drugie wykazują mniejszą zawartość tego białka i noszą nazwę miocytów glikolitycznych (typ II). Proporcje pomiędzy miocytami obu typów w poszczególnych mięśniach szkieletowych ludzi są różne i mogą ulec zmianie do pewnego stopnia dzięki odpowiedniemu treningowi. W tabeli przedstawiono procentową zawartość obu rodzajów włókien mięśniowych (miocytów) budujących mięsień pośladkowy u różnych ludzi. Ludzie o różnej kondycji fizycznej Osoba przeciętnie wysportowana
Zawartość % miocytów w mięśniu pośladkowym Miocyty typu I Miocyty typu II 53 47
Sprinter
24
76
Długodystansowiec
79
21
Zadanie 8. (2 pkt) Na podstawie danych z tabeli narysuj diagram słupkowy, przedstawiający różnice w zawartości miocytów typu I i II u ludzi o różnej kondycji fizycznej.
Zadanie 9. (1 pkt) Sformułuj wniosek dotyczący podejmowania określonego rodzaju wysiłku fizycznego w zależności od udziału miocytów typu I i II w mięśniach sportowców. …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………...
6
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
Zadanie 10. (1 pkt) Uwzględniając rolę mioglobiny w komórkach mięśniowych uzasadnij, dlaczego w miocytach typu oksydacyjnego występują duże ilości tego białka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (3 pkt) Stała Michaelisa (KM) jest miarą powinowactwa enzymu do substratu. Wartość KM odpowiada takiemu stężeniu substratu, przy którym szybkość reakcji katalizowanej przez dany enzym jest równa połowie szybkości maksymalnej. Enzym dehydrogenaza aldehydu octowego przekształca w octan aldehyd octowy, powstający między innymi podczas neutralizacji etanolu w komórkach wątroby. W ludzkich komórkach występują dwie formy tej dehydrogenazy: enzym mitochondrialny o małej wartości KM i enzym cytozolowy o dużej wartości KM. Istnieją jednak osoby z mutacją genu kodującego dehydrogenazę mitochondrialną. Efektem tej mutacji jest zastąpienie jednego aminokwasu w łańcuchu białkowym enzymu przez inny, co skutkuje znacznym spadkiem jego aktywności. Takie osoby są bardziej wrażliwe na działanie alkoholu, ponieważ aldehyd octowy jest u nich przekształcany głównie przez enzym cytozolowy. a) Na podstawie wartości KM określ, który rodzaj dehydrogenazy aldehydu octowego jest bardziej aktywny u osób nieposiadających mutacji genu kodującego ten enzym. Odpowiedź uzasadnij. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego osoby z mutacją genu mitochondrialnej dehydrogenazy aldehydu octowego są bardziej wrażliwe na alkohol. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... c) Podaj, na czym polega mutacja, na skutek której powstała mniej aktywna dehydrogenaza mitochodrialna. .....................................................................................................................................................
Zadanie 12. (3 pkt) Oksytocyna jest hormonem produkowanym przez podwzgórze. Jest uwalniana do krwi między innymi na skutek podrażnienia mechanicznego pochwy i macicy podczas aktu płciowego i porodu. a) Podaj nazwę gruczołu, z którego uwalniana jest oksytocyna do krwiobiegu. ……….…………………………………………… b) Określ, jakie znaczenie mają skurcze macicy podczas aktu płciowego ……………………………………………………………………..………….. porodu ……..…………………………………………………………………..……………….
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
7
Zadanie 13. (1 pkt) Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione procesy występujące w rozwoju człowieka. Wpisz do tabeli numery 2-5. Zapłodnienie Gastrulacja Owulacja
1
Organogeneza Bruzdkowanie
Zadanie 14. (1 pkt) W procesie hominizacji wykształciły się ważne dla funkcjonowania naszego gatunku cechy budowy, m. in.: esowate wygięcie kręgosłupa, duży mózg, redukcja owłosienia ciała. Jedną ze swoistych cech budowy czaszki człowieka jest przesunięcie otworu potylicznego ku jej przodowi. Wyjaśnij znaczenie przedstawionej cechy budowy czaszki w procesie hominizacji. ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Zadanie 15. (3 pkt) W wyniku aktywności metabolicznej komórek powstają zbędne i szkodliwe substancje, które muszą zostać usunięte. Do głównych szkodliwych produktów przemiany materii należą związki azotowe: amoniak, kwas moczowy i mocznik. Amoniak jest w dużych stężeniach silnie toksyczny, ale jednocześnie doskonale rozpuszcza się w wodzie. U wielu zwierząt amoniak jest przekształcany do mniej toksycznych związków takich jak mocznik i kwas moczowy. Wydalając azot w postaci mocznika organizm zużywa więcej wody niż w przypadku kwasu moczowego, ale mniej niż w przypadku amoniaku. Z kolei kwas moczowy może być usuwany w postaci krystalicznej masy, przy niewielkiej utracie wody z organizmu. „Rodzaj wydalanego związku azotowego jest wyrazem adaptacji zwierząt do środowiska życia”. a) Uzasadnij prawdziwość powyższego stwierdzenia, podając dwa argumenty. 1. ………………………………………………………………………………………………... ……………………………………………………………………………………….…..……… 2. ………………………………………………………………………………………………... ……………………………………………………………………………………….…..……… b) Wyjaśnij, dlaczego wydalanie produktów azotowej przemiany materii głównie w postaci kwasu moczowego jest u ptaków również przystosowaniem do lotu. ………………………....………………………………………………………………………... ……………………………………………………………………………………….…..………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
8
Zadanie 16. (1 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących funkcjonowania orzęsków. Wpisz w tabeli P, jeżeli stwierdzenie jest prawdziwe lub F, jeżeli jest fałszywe. P/F 1. 2. 3.
Wnętrze komórek orzęsków wodnych jest zawsze hiperosmotyczne w stosunku do środowiska zewnętrznego. W usuwaniu z komórek niektórych zbędnych produktów przemiany materii, np. amoniaku bierze udział błona komórkowa. Wydalanie nadmiaru wody wraz z niestrawionymi resztkami pokarmowymi odbywa się za pośrednictwem wodniczek tętniących.
Zadanie17. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy rozłożka czerniejącego (Rhizopus nigricans) należącego do pleśniakowców. W cyklu tego grzyba wyróżnia się fazę diploidalną i haploidalną.
Na podstawie informacji przedstawionych na schemacie: a) Podaj, jaką ploidalność ma grzybnia wegetatywna rozłożka. …………………………………………… b) Określ, w którym rodzaju zarodni (A czy B) zarodniki powstają na drodze mejozy. Odpowiedź uzasadnij. …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... c) Opisz, na czym polega proces płciowy u rozłożka czerniejącego. …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………...
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
9
Zadanie 18. (2 pkt) Korek jest wtórną tkanką okrywającą, powstającą w łodygach i korzeniach przyrastających na grubość. Na podstawie dwóch cech budowy wykaż przystosowanie komórek korka do pełnionej funkcji. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (3 pkt) W strefie wierzchołkowej korzenia roślin znajduje się specjalna grupa komórek tworzących tzw. czapeczkę. Czapeczka, pełniąca funkcję ochronną, jest zbudowana z komórek miękiszowych. W jej części centralnej występują komórki zawierające amyloplasty z dużymi ziarnami skrobi (tzw. skrobi statolitowej). Amyloplasty ułożone są na błonach siateczki śródplazmatycznej w dolnej stronie komórek. Przy zmianie położenia korzenia amyloplasty przesuwają się zgodnie z działaniem sił grawitacji. Na rysunku przedstawiono budowę strefy wierzchołkowej korzenia oraz pojedynczą komórkę zawierającą ziarna skrobi statolitowej.
a) Wyjaśnij, na czym polega ochronna funkcja czapeczki. …………………………………………………………………………………………..………. …………………………………………………………………………………………..………. b) Na podstawie powyższych informacji określ, jaką rolę pełnią amyloplasty z ziarnami skrobi, występujące w komórkach centralnej części czapeczki. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Podaj nazwę rodzaju tkanki, do której należą komórki inicjalne. …………………………………………………………………………………………..……….
10
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
Zadanie 20. (2 pkt) Na schematach A i B przedstawiono niecykliczny i cykliczny obieg elektronów podczas fazy zależnej od światła procesu fotosyntezy, określany też jako fosforylacja niecykliczna i cykliczna.
Wymień dwie, widoczne na schematach A i B, różnice w przebiegu tych procesów. 1. ………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... 2. ………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………...
Zadanie 21. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przebieg doświadczenia na roślinach hodowanych w kulturze wodnej. Roślinę w zestawie A oświetlano równomiernie, natomiast w zestawie B tylko jednostronnie. Po pewnym czasie zaobserwowano zmiany widoczne na rysunkach poniżej.
a) Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia. …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... b) Podaj nazwy reakcji ruchowych przedstawionych na schemacie B.
organów
roślinnych
(pędu
i
korzenia),
Reakcja pędu: ……………………………………………………………………………...…… Reakcja korzenia: ……………………………………………………………………………….
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
11
Zadanie 22. (2 pkt) Wpisz do tabeli podane niżej określenia tak, aby powstał prawidłowy opis zmian zachodzących w aparatach szparkowych w czasie dnia i nocy. wysokie, maleje, niskie, rośnie Parametr
Komórki aparatu szparkowego Dzień
Noc
rośnie
maleje
otwiera się
zamyka się
Stężenie CO2 pH (odczyn) Ciśnienie turgorowe Reakcja aparatu szparkowego
Zadanie 23. (1 pkt) Zaznacz zdanie, które zawiera poprawną informację określającą zdegenerowanie kodu genetycznego. A. Trójki nukleotydów (triplety) nie nakładają się na siebie. B. Określona trójka nukleotydów zawsze oznacza tylko jeden aminokwas. C. Kod genetyczny u wszystkich organizmów niezależnie od gatunku jest taki sam. D. Jeden aminokwas może być wyznaczany przez więcej niż jedną trójkę nukleotydów.
Zadanie 24. (1 pkt) Zespół Cri du chat („koci krzyk”) objawia się niedorozwojem umysłowym dziecka oraz zmianami w przełyku, powodującymi wydawanie dźwięków przypominających miauczenie kota. Przyczyną tej choroby genetycznej jest delecja krótkiego ramienia 5. chromosomu. Na rysunku przedstawiono prawidłowy chromosom 5. w metafazie.
Zaznacz rysunek, na którym poprawnie przedstawiono 5. chromosom metafazowy osoby z zespołem Cri du chat.
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
12
Zadanie 25. (1 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących ekspresji informacji genetycznej w komórkach organizmów prokariotycznych i eukariotycznych. Wpisz w tabeli P, jeżeli stwierdzenie jest prawdziwe lub F, jeżeli jest fałszywe. P/F 1.
Poszczególne geny w DNA u eukariontów podlegają kontroli oddzielnych sekwencji promotorowych, natomiast u prokariontów jeden promotor kontroluje kilka genów.
2.
Dany mRNA u eukariontów zawiera informację o budowie kilku polipeptydów, natomiast u prokariontów tylko o budowie jednego polipeptydu.
3.
Miejscem potranskrypcyjnej obróbki pre-mRNA u eukariontów jest jądro komórkowe, natomiast u prokariontów cytoplazma komórki.
Zadanie 26. (1 pkt) Wśród wymienionych stwierdzeń dotyczących enzymów restrykcyjnych zaznacz to, które błędnie przedstawia specyfikę ich działania. A. Restryktazy mogą działać in vitro, czyli poza żywymi komórkami. B. Restryktazy działają powtarzalnie, czyli zawsze rozcinają cząsteczkę DNA tylko w jeden sposób, charakterystyczny dla danego rodzaju enzymu. C. Enzymy restrykcyjne rozcinają DNA w ten sposób, że powstają fragmenty o tzw. tępych lub lepkich końcach, mających określoną sekwencją nukleotydów. D. Restryktazy działają w różny sposób na DNA prokariontów i eukariontów, dlatego DNA wektora i DNA dawcy rozcina się za pomocą dwóch różnych enzymów restrykcyjnych.
Zadanie 27. (2 pkt) Talasemia to rodzaj genetycznie uwarunkowanej niedokrwistości, która u człowieka może występować pod dwiema postaciami: minor i major. Ta pierwsza przebiega znacznie łagodniej i występuje u heterozygot, natomiast osobniki dotknięte w silnym stopniu są homozygotami. Gen warunkujący tę chorobę jest zlokalizowany w autosomie. Rodzicom urodziło się dziecko z ciężką postacią tej choroby. a) Zapisz genotypy rodziców tego dziecka, stosując do oznaczenia allelu odpowiedzialnego za występowanie talasemii literę t. matka ……………………………………
ojciec ……………………………………
b) Zapisz krzyżówkę genetyczną i na jej podstawie określ prawdopodobieństwo (w %), że kolejne dziecko tej pary nie będzie miało talasemii.
Prawdopodobieństwo (%) urodzenia się dziecka bez talasemii ................... .
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
13
Zadanie 28. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono dziedziczenie w pewnej rodzinie choroby genetycznej, uwarunkowanej recesywną mutacją genową.
Określ, czy jest to choroba sprzężona z płcią, czy autosomalna. Odpowiedź uzasadnij. ………………………………………………………………...………………………………… ………………………………………………………………...…………………………………
Zadanie 29. (1 pkt) Allele genów wyznaczających dwie różne cechy rozchodzą się do gamet niezależnie, jeżeli nie są ze sobą sprzężone. Wyróżniamy dwa typy sprzężeń: absolutne, gdy geny leżą na chromosomie tak blisko siebie, że nie może zajść pomiędzy nimi crossing-over i względne, kiedy odległość między nimi pozwala na ich rozdzielenie podczas crossing-over. W wyniku krzyżowania testowego podwójnej heterozygoty otrzymano następujące potomstwo: Genotypy Aabb aaBb AaBb aabb Liczba osobników
953
927
98
92
Określ, czy geny A i B są ze sobą sprzężone. Odpowiedź uzasadnij. ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 30. (1 pkt) Choroba Alzheimera jest postępującym schorzeniem układu nerwowego, w którym wraz z utratą i zmniejszeniem objętości tkanki nerwowej mózgu występuje tzw. zwyrodnienie amyloidowe, spowodowane odkładaniem się w mózgu złogów beta-amyloidu. Głównym jej objawem jest postępujące otępienie. U ludzi z zespołem Downa choroba ta rozwija się 10 do 30 lat wcześniej. Wykazano również, że chorobie Alzheimera towarzyszy mutacja genu znajdującego się na chromosomie 21. i kodującego prekursor beta-amyloidu. Na podstawie powyższych informacji wyjaśnij, dlaczego u osób z zespołem Downa choroba Alzheimera rozwija się znacznie wcześniej niż u innych ludzi. ……………………………………………………………………………………….…..……… ……………………………………………………………………………………….…..……… ……………………………………………………………………………………….…..………
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
14
Zadanie 31. (2 pkt) Barwa sierści u królików himalajskich zależy od temperatury. Tułów i głowa są białe, natomiast łapy, uszy, ogon i pyszczek czarne. Przeprowadzono eksperyment, podczas którego wygolono królikom fragmenty sierści na tułowiu i do nagiej skóry przykładano zimny okład. Po pewnym czasie stwierdzono, że w tych miejscach wyrosła czarna sierść. a) Na podstawie podanych informacji zaznacz rodzaj przedstawionej zmienności. A. rekombinacyjna
B. mutacyjna
C. modyfikacyjna
b) Wyjaśnij, jakie znaczenie adaptacyjne ma czarna barwa wymienionych części ciała królików himalajskich. …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………...
Zadanie 32. (2 pkt) Kultury in vitro komórek i tkanek należą do jednych z najbardziej dynamicznie rozwijających się metod badawczych stosowanych obecnie w biotechnologii. Jest to specyficzny sposób hodowli materiału biologicznego na syntetycznych pożywkach wzbogaconych w substancje odżywcze i wzrostowe. Na schemacie przedstawiono możliwe sposoby odtwarzania kompletnej rośliny metodą hodowli in vitro.
Korzystając z przedstawionych informacji, podaj dwa argumenty uzasadniające zalety stosowania kultur in vitro. 1- ………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………. 2 - …………………………………………………………………………………………..…. …………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………….
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
15
Zadanie 33. (2 pkt) Sukcesja jest naturalnym procesem powodującym stopniowe, kierunkowe przekształcanie się biocenoz w kolejne, bardziej złożone. a) Uporządkuj kolejne etapy przebiegu sukcesji ekologicznej w zarastającym jeziorze. Wpisz w tabeli numery 1-5. Numer etapu
Charakterystyka etapu Powstanie podmokłego lasu. Przekształcenie się zbiornika w torfowisko. Odkładanie się na dnie zbiornika grubej warstwy osadów. Rozprzestrzenianie się trzciny od brzegów ku środkowi zbiornika.
b) Określ, czy przedstawiony proces zarastania jeziora jest przykładem sukcesji pierwotnej, czy wtórnej. Odpowiedź uzasadnij. ………………………………………………………………………………………………....... ……………………………………………………………………………………………….......
Zadanie 34. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono oddziaływania między populacjami a przedstawicielami gatunków I, II i III żyjącymi na tym samym terenie.
gatunku
X
Do oznaczonych literami A, B i C typów interakcji pomiędzy gatunkiem X a gatunkami I, II i III dobierz właściwe określenie (1-4). 1. Gatunek żywi się takim samym pokarmem, co osobniki drugiego gatunku. 2. Osobniki gatunku zjadają w całości lub częściowo osobniki drugiego gatunku. 3. Gatunek żyje w ścisłym związku, korzystnym dla obu stron, z drugim gatunkiem. 4. Gatunek nie ponosi strat z powodu korzyści czerpanych przez osobniki drugiego gatunku. A ……………
B ……………
C …………
16
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu Materiał ćwiczeniowy z biologii 2013 Poziom rozszerzony
Zadanie 35. (1 pkt) Larwy motyli odżywiają się innym rodzajem pokarmu, np. liśćmi, niż forma dorosła (imago), która odżywia się nektarem. Podaj jeden przykład korzyści, jaką odnosi gatunek, jeżeli różne stadia rozwojowe odżywiają się odmiennym pokarmem. ……………………………………………………………………………………...…………… ………………………………………………………………………………….…..……………
Zadanie 36. (2 pkt) Populacje gatunków dzikich ptaków żyjących w miastach są coraz mniej liczne. Dotyczy to zwłaszcza gatunków takich jak np. jerzyki, wróble czy też kawki, których spadek liczebności sięga nawet kilkudziesięciu procent. Intensywna modernizacja budownictwa, zwłaszcza masowe ocieplanie budynków, powodujące eksmisję ptaków w nich gniazdujących, stała się jednym z głównych zagrożeń awifauny na terenach zabudowanych. Uzasadnij, podając dwa argumenty, dlaczego modernizacja budynków powinna być prowadzona w taki sposób, by chronić miejsca gniazdowania dzikich gatunków ptaków. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
BRUDNOPIS
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
Miejsce na naklejkę z kodem
MAJ 2013
POZIOM PODSTAWOWY
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron (zadania 1 – 29). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-132
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (3 pkt) Mitochondria to centra energetyczne komórki. Ich liczba w komórkach różnych tkanek jest różna. W pojedynczej komórce organizmu człowieka przeciętnie występuje od kilkuset do kilku tysięcy mitochondriów, np. w komórkach wątroby jest ich około 1000–2000. a) Wyjaśnij, dlaczego mitochondria nazywa się „centrami energetycznymi komórki”. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Określ, od czego zależy liczba mitochondriów w komórce. ....................................................................................................................................................... c) Uzasadnij, że brak mitochondriów w erytrocytach jest przystosowaniem budowy tych komórek do transportu tlenu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono trzy rodzaje nabłonków jednowarstwowych występujących w różnych narządach organizmu człowieka.
Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1995.
Zaznacz rodzaj nabłonka, z którego zbudowane są ściany pęcherzyków płucnych, i wykaż związek budowy tego nabłonka z jego funkcją w tych pęcherzykach. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (1 pkt) W organizmie człowieka występują trzy rodzaje tkanki mięśniowej: gładka, poprzecznie prążkowana szkieletowa oraz poprzecznie prążkowana mięśnia sercowego. Podkreśl nazwy tych narządów, które są zbudowane głównie z tkanki mięśniowej gładkiej. macica,
mięsień trójgłowy,
pęcherz moczowy,
przepona,
serce,
żołądek
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 4. (3 pkt) W budowie kręgosłupa człowieka wyróżnia się pięć odcinków zbudowanych z kręgów, które są ze sobą połączone za pomocą mięśni i więzadeł. a) Uporządkuj wymienione w tabeli odcinki kręgosłupa w kolejności ich występowania. Wpisz odpowiednio numery 2–5. Nazwa odcinka kręgosłupa
Numer
piersiowy guziczny szyjny
1
krzyżowy lędźwiowy b) Wymień dwie funkcje, które pełni kręgosłup w organizmie człowieka. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Na rysunku przedstawiającym miednicę człowieka literą X oznaczono połączenie pomiędzy kośćmi miednicy.
Na podstawie: www.wisarts.com
a) Podkreśl rodzaj połączenia oznaczonego na rysunku literą X. ruchome,
stałe,
półruchome
b) Podaj nazwę kości miednicy tworzących połączenie w miejscu oznaczonym literą X. .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (1 pkt) Uporządkuj wymienione rodzaje elementów morfotycznych krwi (krwinek) ze względu na ich liczbę we krwi zdrowego człowieka, począwszy od najliczniejszych. trombocyty, 1. ........................................ Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
erytrocyty,
leukocyty
2. ....................................... 1a) 1
1b) 1
1c) 1
2. 1
3. 1
3. ........................................ 4a) 1
4b) 2
5a) 1
5b) 1
6. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 7. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój podłużny serca człowieka w jednej z faz jego pracy.
Na podstawie: www.wikipedia.org
Na podstawie rysunku wykonaj poniższe polecenia. a) Określ, które struktury przedstawionego serca są w skurczu (wpisz S), a które – w rozkurczu (wpisz R). Przedsionki serca .........................
Komory serca .........................
b) Określ, które zastawki w sercu są otwarte (wpisz O), a które – zamknięte (wpisz Z). Zastawki przedsionkowo-komorowe ...............
Zastawki półksiężycowate ...............
c) Zaznacz nazwę naczynia krwionośnego oznaczonego na rysunku literą X. A. żyła główna
B. żyła płucna
C. tętnica płucna
D. aorta
Zadanie 8. (1 pkt) W leczeniu chorób serca coraz częściej przeprowadza się zabiegi wprowadzania stentów do naczyń wieńcowych. Stent to niewielka „sprężynka”, którą umieszcza się wewnątrz naczynia krwionośnego za pomocą cewnika zakończonego niewielkim balonem. W miejscu docelowym balon rozpręża się, powodując rozszerzenie zygzakowatych drucików stentu. Na schemacie, w sposób uproszczony, przedstawiono przekrój tętnicy człowieka, u którego stwierdzono miażdżycę, oraz przekrój tego naczynia z wprowadzonym stentem.
Na podstawie: www.cts.usc.edu/zglossary-stent.html
Wyjaśnij, dlaczego wprowadzenie stentu do tętnicy wieńcowej sprawia, że ryzyko martwicy mięśnia serca się zmniejsza. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Informacje do zadania 9. i 10. Oddawanie ciepła przez organizm chroni go przed przegrzaniem, ale jeśli nie ma odpowiedniej ochrony, może być przyczyną hipotermii. W tabeli przedstawiono udział różnych sposobów oddawania ciepła przez organizm dorosłego człowieka w temperaturze 20 °C. Drogi oddawania ciepła
Utrata ciepła w %
Parowanie potu
19
Promieniowanie z powierzchni ciała
46
Przewodnictwo i konwekcja
19
Z powietrzem wydychanym z płuc
16
Na podstawie: A. Jerzmanowski, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1992.
Zadanie 9. (2 pkt) Na podstawie danych z powyższej tabeli narysuj diagram słupkowy ilustrujący udział wymienionych dróg oddawania ciepła przez organizm człowieka.
Zadanie 10. (1 pkt) Wymień dwa czynniki środowiska, które wpływają na ilość potu wydzielanego przez organizm człowieka podczas gorącego, słonecznego dnia. 1. ................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
2. ....................................................................... 7a) 1
7b) 1
7c) 1
8. 1
9. 2
10. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Zadanie 11. (1 pkt)
Podczas spoczynku przez naczynia krwionośne skóry przepływa około 250–500 cm3 krwi na minutę. Podczas wysiłku fizycznego ta wartość wzrasta nawet do ponad 5000 cm3 na minutę. Wykaż związek między zwiększonym przepływem krwi przez naczynia krwionośne skóry podczas wysiłku fizycznego a utrzymywaniem temperatury ciała właściwej dla organizmu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Człowiek silnie reaguje na zmiany stężenia dwutlenku węgla we krwi – jednego z czynników zaburzających równowagę wewnętrzną organizmu. Uzupełnij poniższy tekst, wpisując w odpowiedniej formie określenia wybrane spośród wymienionych. hamowanie, pobudzenie, podwyższenie, rdzeń kręgowy, rdzeń przedłużony, obniżenie Wzrost stężenia dwutlenku węgla we krwi prowadzi do .............................................. pH krwi, co powoduje ....................................................... ośrodka oddechowego zlokalizowanego w ............................................... . W efekcie zwiększa się częstotliwość i głębokość oddechów.
Zadanie 13. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono trzy główne naczynia krwionośne wątroby. Strzałki oznaczają kierunek przepływu krwi.
a) Wymienionym nazwom naczyń krwionośnych przyporządkuj litery, którymi oznaczono je na schemacie. tętnica wątrobowa ................
żyła wrotna ................
żyła wątrobowa ................
b) Podaj, jaką literą oznaczono naczynie, w którym stężenie tlenu we krwi jest wyższe niż w pozostałych naczyniach. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 14. (2 pkt) Komórki okładzinowe ścian żołądka wydzielają kwas solny (HCl), który obniża pH wypełniającej go treści pokarmowej do wartości pH ok. 2. Wymień dwie funkcje, jakie pełni środowisko silnie kwasowe w żołądku. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 15. (2 pkt) W ciągu ostatnich 50 lat spożycie napojów gazowanych w USA wzrosło pięciokrotnie. W tym samym czasie nastąpił sześciokrotny wzrost zachorowalności na raka przełyku u mężczyzn. W Chinach i Japonii, gdzie spożycie napojów gazowanych jest dużo niższe, nie dostrzeżono wzrostu zachorowań na ten typ nowotworu. Dwutlenek węgla, zbierający się w żołądku po wypiciu napojów gazowanych, powoduje jego nadmierne rozciągnięcie i cofanie się kwaśnej zawartości do przełyku. Kwas solny i enzymy zawarte w soku żołądkowym powodują podrażnienie i uszkodzenie śluzówki przełyku (tzw. chorobę refluksową), co w konsekwencji może doprowadzić do rozwoju nowotworu. Na podstawie: www://zbigniew-sz-n.salon24.pl/143103,ile-slodzisz
Na podstawie tekstu można wnioskować, że bezpośrednią przyczyną choroby refluksowej jest ................................................................. ..................................................................................................................................................... , pośrednią przyczyną choroby refluksowej jest ....................................................................... ..................................................................................................................................................... .
Zadanie 16. (2 pkt) Jedna z reguł żywieniowego dekalogu człowieka zaleca: „Co najmniej trzy razy dziennie jedz warzywa i owoce, głównie świeże, mrożone lub suszone”. Przedstaw dwa różne argumenty uzasadniające korzystny wpływ stosowania tej reguły na zdrowie człowieka. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (2 pkt) Wśród wymienionych funkcji zaznacz dwie, które pełni witamina C w organizmie człowieka. A. Neutralizuje wolne rodniki. B. Bierze udział w syntezie protrombiny. C. Ułatwia wchłanianie wapnia z pokarmu. D. Wzmacnia włosowate naczynia krwionośne. E. Bierze udział w wytwarzaniu barwnika wzrokowego. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
11. 1
12. 1
13a) 1
13b) 1
14. 2
15. 2
16. 2
17. 2
8
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 18. (2 pkt) Poziom glukozy we krwi regulowany jest przez insulinę i glukagon. Przeprowadzono badanie stężenia insuliny i glukagonu we krwi zdrowych osób. Obserwacje rozpoczęto na godzinę przed spożyciem posiłku bogatego w węglowodany i prowadzono w ciągu czterech godzin po jego spożyciu. Wyniki badania przedstawiono na wykresie.
a) Na podstawie wykresu określ, jak podczas drugiej godziny pomiaru zmieniało się stężenie: insuliny ......................................................................................................................................., glukagonu .................................................................................................................................. . b) Podaj nazwę narządu, który wydziela insulinę i glukagon. .......................................................................................................................................................
Zadanie 19. (1 pkt) W transplantologii stosuje się różnego rodzaju środki zmniejszające lub eliminujące niebezpieczeństwo odrzucania przeszczepionego narządu przez organizm biorcy. Najczęściej podaje się biorcy leki immunosupresyjne, których działanie hamuje aktywność immunologiczną całego układu odpornościowego. Obecnie wprowadza się metodę polegającą na wywołaniu u biorcy stanu tolerancji na antygeny dawcy, przy zachowaniu całkowitej reaktywności na pozostałe antygeny. Uzasadnij, że przedstawiona metoda jest korzystniejsza dla organizmu biorcy niż metoda oparta na podawaniu leków immunosupresyjnych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 20. (1 pkt) Przebycie choroby zakaźnej pochodzenia bakteryjnego lub wirusowego daje najczęściej odporność na powtórne zakażenie takim samym patogenem. Zaznacz rodzaj odporności swoistej, której dotyczy powyższy opis. A. bierna sztuczna B. bierna naturalna C. czynna sztuczna D. czynna naturalna
Zadanie 21. (1 pkt) Mejoza to proces podziału komórki, który w organizmie człowieka zachodzi w komórkach gonad i umożliwia wytworzenie gamet. Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania. W wyniku podziału mejotycznego z komórki mającej 46 chromosomów powstaną A. dwie komórki zawierające po 23 chromosomy. B. cztery komórki zawierające po 23 chromosomy. C. dwie komórki zawierające po 46 chromosomów. D. cztery komórki zawierające po 46 chromosomów.
Zadanie 22. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces transkrypcji informacji genetycznej.
a) Uzupełnij schemat, wpisując sekwencję nukleotydów we fragmencie mRNA syntetyzowanym na przedstawionym fragmencie nici DNA. b) Podaj, ile aminokwasów może kodować przedstawiony fragment mRNA. .......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących kodu genetycznego. Wpisz w tabelę literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe. P/F A
Kodon zawsze składa się z trzech nukleotydów.
B
Niektóre kodony mogą wyznaczać więcej niż jeden aminokwas.
C
Każdy z 64 kodonów kodu genetycznego odpowiada konkretnemu aminokwasowi. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
18a) 1
18b) 1
19. 1
20. 1
21. 1
22a) 1
22b) 1
23. 1
10
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 24. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono etapy klonowania pierwszego ssaka, w wyniku którego powstała słynna owca Dolly.
Na podstawie: http://en.wikipedia.org
a) Uporządkuj wymienione w tabeli czynności, tak aby odpowiadały kolejnym etapom klonowania. Wpisz odpowiednio numery 2–6. Numer etapu
Opis czynności Przeniesienie zarodka do macicy kolejnej owcy rasy szkockiej Pobudzanie podziałów komórkowych oocytu impulsem elektrycznym Hodowanie zarodka we wczesnym stadium rozwojowym w warunkach laboratoryjnych Pobranie oocytu od owcy rasy szkockiej, usunięcie z niego jądra komórkowego
1
Pobranie komórki somatycznej od owcy rasy fińskiej i przeniesienie jej jądra komórkowego do oocytu owcy rasy szkockiej Otrzymanie klonu b) Zaznacz owcę, której klonem była owca Dolly. Odpowiedź uzasadnij. A. owca rasy fińskiej
B. owca rasy szkockiej
C. zastępcza matka owca rasy szkockiej
Uzasadnienie ................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 25. (1 pkt) Bliźnięta jednojajowe (monozygotyczne) są zawsze tej samej płci, natomiast bliźnięta różnojajowe (dizygotyczne) mogą mieć płeć taką samą lub różną. Wyjaśnij, od czego zależy płeć bliźniąt różnojajowych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (3 pkt) Czynnik krwi Rh dziedziczony jest u człowieka jednogenowo i autosomalnie. Osoby z grupą krwi Rh+ mają na błonie erytrocytów antygen D, którego obecność warunkuje dominujący allel genu D, natomiast allel recesywny d odpowiada za brak tego antygenu. Kobieta z Rh⎯ oczekuje dziecka z mężczyzną Rh+, którego matka ma grupę krwi Rh⎯. a) Podaj genotypy rodziców tego dziecka. Genotyp kobiety ..............................
Genotyp mężczyzny ..............................
b) Zapisz krzyżówkę genetyczną i na jej podstawie określ, jakie prawdopodobieństwo (w %), że dziecko tej pary będzie miało krew grupy Rh+.
jest
♀ ♂
Prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z grupą krwi Rh+ .......................................................
Zadanie 27. (2 pkt) W skórze nosorożca białego żerują larwy muchówek oraz kleszcze czerpiące od niego potrzebny pokarm. Są one głównym pokarmem bąkojada czerwonodziobego, którego często obserwuje się na grzbietach nosorożców. Nosorożec ma bardzo słaby wzrok. Gdy zbliża się wróg, ptaki przebywające na grzbiecie zwierzęcia wzlatują z piskiem, ostrzegając go o niebezpieczeństwie. Podaj nazwy zależności międzygatunkowych, które występują pomiędzy larwami muchówek a nosorożcem ........................................................................................., nosorożcem a bąkojadem czerwonodziobym ....................................................................... .
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
24a) 1
24b) 1
25. 1
26a) 1
26b) 2
27. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
12
Zadanie 28. (2 pkt) Poniżej przedstawiono przykłady trzech przedstawicieli rodzaju Homo, którzy pojawili się na Ziemi w toku ewolucji człowiekowatych. I. Człowiek wyprostowany (Homo erectus)
II. Człowiek rozumny (Homo sapiens)
III. Człowiek zręczny (Homo habilis)
a) Uporządkuj przedstawicieli rodzaju Homo (I–III) w kolejności, w jakiej pojawiali się na Ziemi. ....................................................................................................................................................... b) Przyporządkuj wymienionym przedstawicielom człowiekowatych po jednym charakterystycznym dla nich zespole cech (A–D). A. wszystkożerny, pojemność puszki mózgowej ok. 800 cm3, korzystanie z ognia, wytwarzanie kamiennych narzędzi przy użyciu innych przedmiotów B. masywne uzębienie, duża żuchwa wysunięta do przodu, pojemność puszki mózgowej ok. 500 cm3, posługiwanie się prostymi narzędziami kamiennymi C. pojemność puszki mózgowej od 800 do 1200 cm3, wytwarzanie skomplikowanych narzędzi kamiennych, krzesanie i przechowywanie ognia, zakładanie obozowisk D. smukła budowa ciała, pojemność puszki mózgowej od 1200 do 1400 cm3, zdolność wytwarzania skomplikowanych narzędzi i wyrobów artystycznych Człowiek wyprostowany (Homo erectus)
Człowiek rozumny (Homo sapiens)
Człowiek zręczny (Homo habilis)
Zadanie 29. (2 pkt) Budowa elektrowni atomowych wzbudza wiele kontrowersji. Wielu ludzi uważa elektrownie atomowe za zagrożenie. Naukowcy opowiadają się za wykorzystaniem energetyki jądrowej, argumentują, że w najbliższym czasie na świecie jeszcze bardziej wzrośnie zapotrzebowanie na energię. Szacuje się, że w Polsce do 2030 r. zapotrzebowanie na energię elektryczną wzrośnie o 57%. Obecnie w 31 krajach działa ponad 430 reaktorów jądrowych, które wytwarzają około 15% energii elektrycznej. Na podstawie: http://elektrownia-jadrowa.pl
Biorąc pod uwagę możliwe skutki dla środowiska przyrodniczego, podaj jeden argument przemawiający „za” rozwojem energetyki jądrowej i jeden argument „przeciw” temu rozwojowi. Argument „za” ............................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Argument „przeciw” .................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
28a) 1
28b) 1
29. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
13
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
Miejsce na naklejkę z kodem
CZERWIEC 2013
POZIOM PODSTAWOWY
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1 – 31). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-133
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono trzy typy nabłonków występujących w organizmie człowieka.
Na podstawie: http://msjensen.cehd.umn.edu/webanatomyarchive/Images/Histology/default.htm
Podaj dwie cechy wspólne dla tych nabłonków, widoczne na rysunku, ale inne niż obecność lub umiejscowienie jądra w komórkach. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 2. (2 pkt) W warstwie twórczej naskórka dochodzi najpierw do intensywnej produkcji komórek, w których następnie powoli odkłada się białko, bardzo odporne na działanie różnych czynników. Wypełnia ono komórki, które tworzą zrogowaciałą warstwę naskórka. a) Zaznacz nazwę białka opisanego w tekście. A. kolagen
B. keratyna
C. elastyna
D. kreatyna
b) Przedstaw, w jaki sposób z żywych komórek warstwy twórczej naskórka powstają martwe komórki jego wierzchniej warstwy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (1 pkt) Nieprawidłowe odżywianie się człowieka, zarówno pod względem jak i ilościowym, uznane zostało za czynnik ryzyka wielu chorób.
jakościowym
Zaznacz w tabeli wiersz, w którym prawidłowo zestawiono skutki zdrowotne wywołane zbyt niską zawartością wapnia i żelaza w organizmie człowieka. Wapń
Żelazo
A
kamienie żółciowe
spadek odporności
B
krzywica kości
nadciśnienie tętnicze
C
nadciśnienie tętnicze
marskość wątroby
D
osteoporoza
niedokrwistość
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 4. (3 pkt) W tabeli przedstawiono dzienne normy wybranych witamin zalecane dla kobiet i mężczyzn w wieku 19–60 lat oraz powyżej 60 lat, wyrażone w miligramach na osobę. Witamina C B1 B2 B6 E
Zalecana dzienna norma witamin [mg/osobę] kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni 19–60 lat 19–60 lat powyżej 60 lat powyżej 60 lat 70 70 60 70 1,9 2,0 1,4 1,5 1,8 2,6 2,0 2,2 2,0 2,4 2,2 2,4 9–10 10 10 10 Źródło: A. Ziemba, Witaminomania, Wiedza i Życie, nr 1/2000.
a) Narysuj diagram słupkowy porównujący zalecane dzienne normy trzech witamin z grupy B u kobiet w przedziale wieku 19–60 lat i w wieku powyżej 60 lat.
b) Podaj przykład czynnika, innego niż wiek lub płeć, od którego zależy zapotrzebowanie człowieka na witaminy. Odpowiedź uzasadnij. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 5. (1 pkt) Ważnym składnikiem pokarmów roślinnych jest błonnik, gdyż odgrywa on istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, np. w żołądku ma zdolność wiązania nadmiaru kwasu solnego, a dzięki zdolności pęcznienia zwiększa objętość treści pokarmowej. Natomiast w jelitach pobudza ich ruchy robaczkowe. W jego obecności zmniejsza się wchłanianie cholesterolu i kwasów tłuszczowych. Na podstawie powyższego tekstu podkreśl chorobę, której można zapobiegać stosując dietę bogatą w błonnik. zaparcia,
bulimia,
cukrzyca,
miażdżyca,
osteoporoza
Zadanie 6. (2 pkt) Człowiek najczęściej zaraża się włośniem krętym – wywołującym chorobę włośnicę – poprzez zjedzenie mięsa wieprzowego zawierającego otorbione larwy. W przewodzie pokarmowym larwy wydostają się z otoczek. W jelicie cienkim dojrzewają i są zdolne do rozrodu płciowego. Po kopulacji samice rodzą około 1500 larw. Larwy te przedostają się do naczyń krwionośnych i z krwią wędrują do mięśni poprzecznie prążkowanych, głównie przepony i mięśni międzyżebrowych. Po wniknięciu do włókna mięśniowego zwijają się spiralnie i otorbiają, tworząc cystę. W takiej postaci mogą przeżyć nawet kilkadziesiąt lat. Na podstawie: J. Grzegorek, E. Jastrzębska, E. Pyłka-Gutowska, Zoologia. Podręcznik dla LO, Warszawa 1997.
Używając argumentów zawartych w powyższym tekście, uzasadnij, że włośnica a) może ograniczać wydolność fizyczną organizmu. ..............................................................................…..................................................................... ..............................................................................…..................................................................... b) jest chorobą trudną do wyleczenia. ......................................................................…............................................................................. ..............................................................................….....................................................................
Zadanie 7. (2 pkt) Poniżej przedstawiono wybrane właściwości enzymów – biokatalizatorów. A. Są specyficzne względem substratu. B. Tracą aktywność w wyniku denaturacji. C. Przyspieszają przebieg reakcji chemicznych. D. Dany enzym najlepiej funkcjonuje w określonym przedziale pH. E. Przeprowadzają reakcje wielokrotnie, nie zużywając się podczas reakcji. Spośród wymienionych właściwości enzymów wypisz oznaczenie literowe tej, która powoduje, że pepsyna 1. trawi w żołądku białka, a nie trawi tłuszczów. .................................................................... 2. nie może trawić białek w jelicie cienkim. .............................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 8. (1 pkt) W tabeli przedstawiono dzienne zapotrzebowanie energetyczne ludzi w różnych grupach wiekowych oraz ze względu na rodzaj wykonywanej pracy. Przedstawione dane pozwalają na sformułowanie pewnych uogólnień dotyczących wpływu różnych czynników na zapotrzebowanie energetyczne ludzi. Grupa ludzi Dziewczęta 13 – 15 lat 16 – 20 lat Chłopcy 13 – 15 lat 16 – 20 lat Kobiety Praca siedząca Ciężka praca Mężczyźni Praca siedząca Ciężka praca Bardzo ciężka praca
Zapotrzebowanie energetyczne (w kJ) 11721 11302 13814 15488 9628 13395 10884 16744 18837
Na podstawie: E. Pyłka-Gutowska, E. Jastrzębska, Biologia cz. 1, Kielce 2002.
Na podstawie analizy tabeli zaznacz zdanie nieprawdziwe. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. Zapotrzebowanie na energię A. u kobiet nie zawsze jest mniejsze niż u mężczyzn. B. u ludzi rośnie wraz z ich wiekiem niezależnie od płci. C. u młodzieży jest zależne zarówno od płci, jak i od wieku. D. niezależnie od płci u osób dorosłych jest tym większe im cięższa jest wykonywana praca. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (1 pkt) Narząd ten jest gruczołem produkującym soki trawienne i wydzielającym je do dwunastnicy. Wydziela też do krwi hormony wytwarzane przez odmienne komórki, zgrupowane w niewielkich skupiskach zwanych „wyspami”. Podaj nazwę jednego z hormonów produkowanych przez opisany gruczoł oraz określ funkcję tego hormonu w organizmie człowieka. Nazwa hormonu ........................................................................................................................... Funkcja ......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Zadanie 10. (1 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących witamin. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1. 2. 3.
Witaminy lub prowitaminy dostarczane są do organizmu człowieka wyłącznie z pożywieniem. Witaminy, podobnie jak wszystkie inne składniki pokarmowe, podlegają w przewodzie pokarmowym hydrolizie enzymatycznej. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą być magazynowane w organizmie w tkance tłuszczowej lub wątrobie.
Zadanie 11. (2 pkt) Drogi oddechowe tworzą system kanałów doprowadzających powietrze do płuc, w których pobrane powietrze jest dostosowywane do sprawnej wymiany gazowej. Na rysunku przedstawiono układ oddechowy człowieka.
nozdrza A B C D E
Na podstawie: L. Hausbrandt, W. Kot, M. Wiechetek, Biologia dla techników i liceów ogólnokształcących dla pracujących, Warszawa 1995.
a) Do wymienionych nazw części układu oddechowego człowieka przyporządkuj litery, którymi oznaczono je na rysunku. oskrzele ....................
krtań ....................
tchawica ....................
b) Podkreśl trzy właściwości powietrza, które sa przemieszczania się przez drogi oddechowe człowieka.
nabywane
podczas
Powietrze w drogach oddechowych zostaje: oziębione,
ogrzane,
nawilżone,
osuszone,
oczyszczone.
jego
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 12. (1 pkt) W płucach dorosłego człowieka pomieścić się może około 5 litrów powietrza. Jest to tzw. pojemność całkowita płuc. Składa się na nią powietrze określane jako: oddechowe, zalegające, zapasowe i dopełniające. Pojemnością życiową płuc nazywamy największą ilość powietrza, jaką można usunąć z płuc podczas maksymalnego wydechu. Korzystając z tekstu, wyjaśnij, na czym polega różnica między pojemnością życiową płuc a pojemnością całkowitą płuc człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Wentylacja płuc u człowieka polega na rytmicznych ruchach klatki piersiowej i obejmuje dwie fazy – wdech i wydech. Zaznacz proces, który występuje tylko podczas wdechu. A. Wzrost ciśnienia w płucach B. Zmniejszenie się objętości klatki piersiowej C. Unoszenie się klatki piersiowej w górę i na boki D. Rozluźnienie mięśni międzyżebrowych i przepony
Zadanie 14. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono zapis zmian pojemności wyrzutowej serca oraz tętna u dzieci w okresie od pierwszego do piętnastego roku życia.
Na podstawie: A. Jopkiewicz, E. Suliga, Biologiczne podstawy rozwoju człowieka, Radom – Kielce, 1998.
Na podstawie analizy wykresu sformułuj wniosek dotyczący zmian tętna i pojemności wyrzutowej serca u dzieci między pierwszym a piętnastym rokiem ich życia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 15. (1 pkt) Badanie krwi ma dużą wartość diagnostyczną, ponieważ niektórym chorobom towarzyszą charakterystyczne zmiany składu i właściwości krwi. Każdej z wymienionych chorób przyporządkuj najbardziej prawdopodobną zmianę w obrazie morfotycznym krwi człowieka chorego na tę chorobę. Choroba
Zmiana w obrazie morfotycznym krwi
A. Stan zapalny wyrostka robaczkowego B. Niedokrwistość hemolityczna (anemia) C. Krwotoki i krwiaki wywołane niedostatecznym krzepnięciem krwi A. .....................
1. spadek liczby leukocytów 2. spadek liczby płytek krwi 3. spadek liczby erytrocytów 4. wzrost liczby leukocytów
B. ......................
C. .....................
Zadanie 16. (1 pkt) Mioglobina jest czerwonym barwnikiem mięśni należącym, podobnie jak i hemoglobina, do białek z grupy hemoprotein. Mioglobina zbudowana jest z jednego łańcucha polipeptydowego połączonego z jedną cząsteczką hemu, w odróżnieniu od hemoglobiny, która jest zbudowana z czterech łańcuchów polipeptydowych połączonych z czterema cząsteczkami hemu. Wiąże tlen znacznie mocniej niż hemoglobina, tworząc związek zwany oksymioglobiną. Maksymalne wysycenie tlenem mioglobiny następuje przy wartościach ciśnienia tlenu o wiele niższych, niż dla hemoglobiny. Na podstawie informacji zawartych w tekście i własnej wiedzy uzupełnij tabelę porównującą hemoglobinę z mioglobiną. Porównywana cecha
Hemoglobina
Mioglobina
Liczba łańcuchów polipeptydowych w cząsteczce Powinowactwo do tlenu (większe / mniejsze) Nazwa związku powstałego z połączenia z tlenem
Zadanie 17. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących cyklu pracy serca człowieka. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub literę F, jeśli informacja jest fałszywa. P/F 1. 2. 3.
Zamknięcie zastawek przedsionkowo-komorowych wywołane jest skurczem komór. Zastawki półksiężycowate otwierają się, kiedy ciśnienie w komorach jest niższe niż w tętnicach. Spośród faz cyklu pracy serca (pauza, skurcz przedsionków, skurcz komór) najdłużej trwa skurcz przedsionków.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Informacje do rozwiązania zadania 18. i 19. Krzywizny kręgosłupa człowieka (lordozy i kifozy) kształtują się stopniowo w rozwoju pozazarodkowym, począwszy od czwartego miesiąca życia. Na rysunkach A i B przedstawiono kręgosłup noworodka (A) oraz kręgosłup człowieka dorosłego (B). Cyframi I–IV oznaczono kolejne odcinki kręgosłupa z wyłączeniem odcinka ogonowego. Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości przedstawionych kręgosłupów.
A
B
Na podstawie: J. Chlebińska, Anatomia i fizjologia człowieka, Warszawa 1981.
Zadanie 18. (2 pkt) Na podstawie analizy rysunków porównaj budowę kręgosłupa noworodka z budową kręgosłupa człowieka dorosłego. Podaj jedno podobieństwo i jedną różnicę. Podobieństwo .................................................................................................................................... Różnica .............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt) Wypełnij tabelę dotyczącą budowy czterech podstawowych odcinków kręgosłupa człowieka dorosłego. Odcinek kręgosłupa I II III IV
Nazwa odcinka kręgosłupa
Liczba kręgów
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 20. (2 pkt) W siatkówce oka tzw. fotoreceptorów.
człowieka
występują
dwa
rodzaje
komórek
receptorowych
a) Podaj nazwy obu rodzajów komórek receptorowych siatkówki. 1. ..........................................................
2. ..........................................................
b) Określ, na czym polega choroba zwana ślepotą zmierzchową (kurzą ślepotą), i podaj najczęstszą przyczynę jej powstania, wynikajacą z błędów żywieniowych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Narząd równowagi zlokalizowany jest w uchu i odpowiada za odczuwanie oraz utrzymanie równowagi ciała. Podaj nazwę części ucha i elementu jego budowy, w którym zlokalizowany jest narząd równowagi. Część ucha .................................................................................................................................... Element budowy ucha ..................................................................................................................
Zadanie 22. (1 pkt) Uszkodzenie tej części mózgu powoduje przede wszystkim niezborność koordynacji ruchowej organizmu oraz niezdolność przystosowania siły skurczu mięśni szkieletowych do utrzymania właściwej postawy ciała. Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Powyższa informacja odnosi się do A. móżdżku. B. śródmózgowia. C. kresomózgowia. D. rdzenia przedłużonego.
Zadanie 23. (2 pkt) Zaznacz dwie cechy, które wyróżniają człowieka spośród innych ssaków. A. Obecność przepony B. Wysklepiona stopa C. Obecność łożyska D. Obecność bródki w części twarzowej czaszki E. Oczy skierowane do przodu pozwalające na stereoskopowe widzenie
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 24. (3 pkt) W celu wywołania odporności na drobnoustroje chorobotwórcze lekarze zalecają szczepienia ochronne. Tradycyjna szczepionka zawiera martwe lub żywe drobnoustroje chorobotwórcze, o osłabionej zjadliwości. Najczęściej podawana jest przez iniekcję (w zastrzyku). Rozwój technik inżynierii genetycznej umożliwia zastąpienie szczepionek tradycyjnych, szczepionkami wytwarzanymi w modyfikowanych genetycznie roślinach, co ilustruje schemat.
Na podstawie: Biologia molekularna w medycynie, elementy genetyki klinicznej, pod red. J. Bala, Warszawa 2001.
a) Uzasadnij, uwzględniając zawartość szczepionki i sposób jej podawania, że opisana szczepionka „biotechnologiczna” jest bezpieczniejsza od szczepionki tradycyjnej. Zawartość szczepionki ................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... Sposób podawania ........................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... b) Podkreśl trzy cechy odporności organizmu, która zostanie wywołana podaniem opisanej szczepionki. nieswoista,
swoista,
sztuczna,
naturalna,
bierna,
czynna
Zadanie 25. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę plemnika człowieka.
Na podstawie: W. Lewiński, Anatomia i fizjologia człowieka, Reda 1999.
Korzystając ze schematu, wyjaśnij rolę wstawki w funkcjonowaniu plemnika. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
12
Zadanie 26. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono sposób dziedziczenia jednej z chorób genetycznych człowieka.
Na podstawie: www.ptwm.org.pl
a) Zaznacz nazwę choroby, której sposób dziedziczenia przedstawiono na schemacie. A. daltonizm B. hemofilia C. zespół Downa D. fenyloketonuria b) Zapisz krzyżówkę genetyczną zilustrowaną powyższym schematem oraz zakreśl w niej genotyp chorego dziecka. Gamety matki Gamety ojca
Zadanie 27. (3 pkt)
Z jądra diploidalnej komórki nabłonkowej jelita człowieka otrzymano 2,60 10 –27 g DNA. Podaj przybliżoną zawartość DNA w wymienionych niżej komórkach tego samego osobnika. A. dojrzały erytrocyt ................................................................, B. dojrzały plemnik .................................................................., C. komórka nabłonka płaskiego …………............................... .
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
13
Zadanie 28. (3 pkt) W komunikacie o zaginięciu mężczyzny między innymi napisano: Wiek 52 lata, wzrost wysoki (180 cm), sylwetka wysportowana, krótkie włosy blond, oczy jasnoniebieskie. Cechy charakterystyczne – leworęczność oraz szeroka blizna na prawym policzku. Mężczyzna jest chory na hemofilię i wymaga regularnego podawania leków. a) Wymień trzy cechy podane w opisie tego mężczyzny, które są uwarunkowane genetycznie. Dla każdej z nich określ sposób dziedziczenia, korzystając z informacji w tabeli. Cecha mężczyzny
Sposób dziedziczenia cechy (autosomalna / sprzężona z płcią)
1. ..........................................................
..........................................................
2. ..........................................................
..........................................................
3. ..........................................................
..........................................................
b) Spośród cech podanych w opisie wymień jedną tzw. cechę ilościową, której dziedziczenie nie zawsze jest zgodne z prawami Mendla. .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (2 pkt) Polana śródleśna to środowisko bogate w różne gatunki organizmów. W trawie żyją roślinożerne gryzonie, np. nornik polny, oraz owady, np. koniki polne, na które polują żaby, np. żaba trawna. Można tu spotkać żmiję zygzakowatą, której pokarmem są drobne ssaki i płazy. Na drobne gryzonie poluje także krążący nad polaną myszołów, a w nocy puszczyk zwyczajny. a) Podaj nazwę zależności międzygatunkowej między żabą trawną a konikiem polnym. ...................................................................................................................................................... b) Korzystając z tekstu, wpisz w wyznaczone miejsca (1–4) poniższego fragmentu sieci pokarmowej nazwy odpowiednich organizmów, żyjących na polanie śródleśnej.
1.
2.
puszczyk zwyczajny
konik polny
3.
żmija zygzakowata
4.
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
Zadanie 30. (1 pkt) Podczas sesji rady miasta poświęconej poprawie stanu zdrowia mieszkańców jednego z miast w Polsce zaproponowano następujące rozwiązania: 1. Rozbudowa kanalizacji oraz miejskiej oczyszczalni ścieków. 2. Obowiązkowa segregacja i recykling odpadów organicznych. 3. Wybudowanie obwodnicy dla samochodów ciężarowych i tirów. 4. Rozszerzenie sieci placówek handlowych zajmujących się sprzedażą zdrowej żywności. 5. Preferencyjne ulgi podatkowe dla firm i mieszkańców domków jednorodzinnych stosujących ogrzewanie gazowe. Spośród zaproponowanych rozwiązań (1–5) wybierz dwa, które w największym stopniu mogą przyczynić się do ograniczenia zachorowalności na choroby układu oddechowego mieszkańców tego miasta. Wybór krótko uzasadnij. Rozwiązanie nr .......... i .........., ponieważ ................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 31. (1 pkt) Sposób odżywiania się gąbek wymaga nieustającego filtrowania wody. Organizmy te mogą przefiltrować od 100 do 2000 litrów wody w ciągu doby na 10 cm3 swego ciała. Pochłaniają z niej wapń, krzem, bakterie, cząstki zawiesiny organicznej i niektóre zanieczyszczenia, pod warunkiem, że ich stężenie jest niewysokie i nie przekracza wartości krytycznych dla gąbek. Na podstawie: J. Grzegorek, E. Jastrzębska, E. Pyłka-Gutowska, Zoologia. Podręcznik. dla LO, Warszawa 1997.
Korzystając z tekstu, uzasadnij pozytywne znaczenie gąbek dla środowiska, w którym żyją. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
15
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
MAJ 2013
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 18 stron (zadania 1 – 36). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-132
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Tkanka tłuszczowa jest utworzona z komórek gromadzących tłuszcz. Jej główną funkcją jest magazynowanie substratów energetycznych. Występuje w różnych miejscach organizmu, więc spełnia też inne funkcje. Podaj przykład miejsca występowania tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka i funkcję tej tkanki związaną z podaną lokalizacją, inną niż magazynowanie substratów energetycznych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Po zakończeniu wzrostu komórki roślinne się różnicują. W trakcie tego procesu jest budowana wtórna ściana komórkowa, w skład której mogą wchodzić różne substancje wpływające na właściwości ściany komórkowej, takie jak kutyna, lignina lub suberyna. Podkreśl nazwy tych tkanek roślinnych, których przystosowanie do pełnionej funkcji polega na obecności ścian komórkowych zbudowanych głównie z ligniny. drewno,
korek,
kolenchyma,
łyko,
miazga,
sklerenchyma
Zadanie 3. (2 pkt) Płynność błony to zdolność lipidów i białek błonowych do przemieszczania się w obrębie płaszczyzny dwuwarstwy. Stopień płynności jest czynnikiem istotnym dla funkcji błony i musi być utrzymany w określonych granicach. Na schemacie przedstawiono model budowy błony komórkowej komórki zwierzęcej.
Na podstawie: http://cronodon.com/BioTech/Membranes.html
a) Określ, którą cyfrą (1 czy 2) oznaczono na schemacie zewnętrzną przestrzeń komórki. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj, który ze związków chemicznych budujących błonę komórkową, poza obecnymi
w fosfolipidach kwasami tłuszczowymi, powoduje zmniejszenie jej płynności. .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (2 pkt) W otoczce jądrowej obecne są pory, jakich nie mają błony innych organelli komórkowych. Przez te niewielkie otwory transportowane są różnego rodzaju substancje z jądra komórkowego do cytoplazmy i z cytoplazmy do jądra. Liczba porów w otoczce jądrowej jest różna w różnych rodzajach komórek i zależy od ich aktywności metabolicznej. a) Podaj po jednym przykładzie substancji, które przenikają z jądra komórkowego do cytoplazmy ......................................................................................, z cytoplazmy do jądra komórkowego ..................................................................................... . b) Wykaż związek pomiędzy aktywnością metaboliczną komórki a zwiększoną liczbą porów w otoczce jej jądra. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Uczniowie przygotowali pokaz ilustrujący zjawisko osmozy. Trzy woreczki (A, B, C) z tworzywa o własnościach błony półprzepuszczalnej, stanowiące modele komórek, wypełnili roztworami glukozy o stężeniach 1%, 5% oraz 10%. Szczelnie zamknięte woreczki umieścili w zlewce z 5% roztworem glukozy. Zestaw do tego pokazu przedstawiono na rysunku.
W odpowiednie miejsca tabeli wpisz określenia opisujące warunki, przebieg pokazu oraz obserwacje. Cecha Komórka
Roztwór, w którym znajduje się komórka
A
hipertoniczny
Kierunek przepływu wody
Objętość komórki
do komórki i z komórki
B C
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
zwiększy się
1. 1
2. 1
3a) 1
3b) 1
4a) 1
4b) 1
5. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 6. (2 pkt) W inżynierii genetycznej w celu otrzymania określonych substancji, np. białek, najczęściej wprowadza się geny eukariontów do komórek bakteryjnych, których hodowla jest tania, a jednocześnie efektywna, ponieważ otrzymuje się dużo organizmów w niewielkiej objętości. Jednak w niektórych sytuacjach konieczne jest wprowadzanie genów do komórek eukariotycznych, np. przy wytwarzaniu hormonu erytropoetyny (EPO), który jest glikoproteiną powstającą z udziałem struktur Golgiego. a) Wyjaśnij, dlaczego glikoproteina EPO nie może być wytwarzana z wykorzystaniem komórek prokariotycznych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących erytropoetyny. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1.
Erytropoetyna jest wytwarzana w organizmie człowieka przez nerki.
2.
Erytropoetyna stymuluje wytwarzanie krwinek czerwonych w szpiku kostnym.
3.
Wysokie ciśnienie parcjalne tlenu we krwi stymuluje wytwarzanie większej ilości EPO.
Zadanie 7. (2 pkt) Na uproszczonym schemacie przedstawiono jeden ze szlaków metabolicznych aminokwasu fenyloalaniny.
a) Podaj nazwę choroby genetycznej spowodowanej mutacją genu kodującego enzym E3 oraz określ, na czym polega ta choroba. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego osoby z chorobą genetyczną spowodowaną mutacją genu kodującego enzym E3 są nadwrażliwe na promieniowanie UV. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 8. (1 pkt) W tabeli przedstawiono dane dotyczące czasu trwania faz pracy komór serca człowieka przy normalnym oraz przyspieszonym tętnie.
70
Czas skurczu komór (s) 0,28
Czas rozkurczu komór (s) 0,58
150
0,25
0,15
Tętno
Na podstawie: A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka, Warszawa 2006.
Na podstawie danych z tabeli określ, na czym polega zmiana w pracy komór serca, gdy tętno jest przyspieszone. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (2 pkt) Serce, wyizolowane z organizmu człowieka, np. przeznaczone do transplantacji, nadal kurczy się rytmicznie, jeżeli zostanie umieszczone w odpowiednich warunkach. Odpowiada za to układ bodźcowo-przewodzący, zbudowany ze zmodyfikowanych włókien mięśniowych serca. Na schemacie przedstawiającym budowę serca opisano elementy układu bodźcowo-przewodzącego.
Na podstawie: W. Traczyk, Fizjologia człowieka w zarysie, Warszawa 1997.
a) Zaznacz, który z elementów opisanych na rysunku pełni funkcję nadrzędną w układzie bodźcowo-przewodzącym serca. A. węzeł zatokowo-przedsionkowy B. węzeł przedsionkowo-komorowy C. pęczek przedsionkowo-komorowy b) Wyjaśnij, dlaczego działanie układu bodźcowo-przewodzącego zapewnia pracę serca umieszczonego poza organizmem człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
6a) 1
6b) 1
7a) 1
7b) 1
8. 1
9a) 1
9b) 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
6
Informacje do zadania 10. i 11. Przeprowadzono badanie zmian stężenia glukozy i insuliny we krwi zdrowych ludzi. Podano na czczo 20 ochotnikom po 50 g roztworu glukozy i w czasie dwóch godzin dokonywano pomiarów stężenia glukozy oraz insuliny we krwi. W tabeli przedstawiono uśrednione wartości ich stężeń. Czas od podania glukozy [min]
0
15
30
60
90
120
Stężenie glukozy we krwi [mg%]
90
120
135
100
80
75
Stężenie insuliny we krwi [mU/L]
2,9
10,1
12,2
10,5
5,0
2,9
Zadanie 10. (2 pkt) Na podstawie danych z tabeli sporządź liniowy wykres ilustrujący zmiany stężenia glukozy we krwi badanych ludzi w czasie od momentu jej podania.
Zadanie 11. (1 pkt) Wyjaśnij, w jaki sposób insulina powoduje obniżenie stężenia glukozy we krwi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 12. (1 pkt) Do poradni rodzinnej zgłosił się pacjent, u którego stwierdzono następujące objawy: nadmierną masę ciała, osłabienie, ospałość oraz trudności z termoregulacją. Lekarz, podejrzewając niedoczynność tarczycy, zlecił zbadanie poziomu tyreotropiny (TSH) we krwi pacjenta. Określ, jaki poziom TSH, zbyt wysoki czy zbyt niski w stosunku do normy, może świadczyć o niedoczynności tarczycy. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając sprzężenie zwrotne ujemne. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt) Stała Michaelisa (Km) jest miarą powinowactwa enzymu do substratu – im większe powinowactwo wykazuje enzym, tym mniejsze jest stężenie substratu, przy którym szybkość reakcji jest równa połowie szybkości maksymalnej. W tabeli przedstawiono wartości stałej Michaelisa dla czterech różnych substratów reakcji katalizowanych przez określony enzym. Uszereguj substraty według wzrastającego powinowactwa enzymu do tych substratów, wpisując w tabelę numery 1–4. Substrat
Wartość Km(mol/l)
A
6,5 x 10-5
B
7,1 x 10-5
C
1,2 x 10-5
D
4,7 x 10-5
Numer
Na podstawie: J. Witwicki, W. Ardelt, Elementy enzymologii, Warszawa 1989.
Zadanie 14. (1 pkt) Podczas przemian metabolicznych w komórkach ważną rolę odgrywają związki chemiczne pełniące funkcję przenośników. Każdej z wymienionych reakcji (A–C) przyporządkuj właściwy związek chemiczny (1–4), który w niej uczestniczy. Reakcje chemiczne
Związki chemiczne
A. redukcja
1. ATP
B. fosforylacja
2. ADP
C. dehydrogenacja
3. NAD 4. NADH A. ................
B. .................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
10. 2
C. ................ 11. 1
12. 1
13. 1
14. 1
8
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 15. (1 pkt) Niektóre bakterie i grzyby uzyskują energię w procesie fermentacji mleczanowej (mlekowej). Pierwszym etapem fermentacji jest glikoliza, w czasie której glukoza jest przekształcana do pirogronianu i zostaje uwolniona energia. W następnym etapie pirogronian jest przekształcany w mleczan. Mleczan jest związkiem szkodliwym dla komórki, natomiast pirogronian to związek kluczowy w przemianach metabolicznych. Na schemacie przedstawiono przebieg fermentacji mleczanowej.
Na podstawie: E. Solomon, L. Berg, D. Martin, C. Villee, Biologia, Warszawa 1996.
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla przebiegu fermentacji mleczanowej ma przekształcanie pirogronianu w mleczan podczas tego procesu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Przechowywanie warzyw i owoców w odpowiednich warunkach jest gwarancją ich dostępności na rynku z zachowaniem wysokiej jakości. Temperatura to jeden z najważniejszych czynników abiotycznych, które wpływają na długość czasu przechowywania warzyw i owoców. Przechowywanie w chłodniach, w temperaturze 1 – 6 °C, zapobiega rozwojowi bakterii będących przyczyną psucia się warzyw i owoców, a także ogranicza ubytki ich biomasy. Wyjaśnij, dlaczego niska temperatura ogranicza ubytki masy przechowywanych warzyw i owoców. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 17. (2 pkt) Plastydy są organellami występującymi w komórkach roślinnych. Formą wyjściową dla wszystkich rodzajów plastydów są proplastydy, charakterystyczne dla komórek merystematycznych. Na schemacie przedstawiono rodzaje plastydów oraz możliwości ich przekształcania się.
a) Podaj, jaką funkcję pełnią leukoplasty w komórce roślinnej. ....................................................................................................................................................... b) Korzystając ze schematu, wyjaśnij, dlaczego bulwy ziemniaków wystawione na działanie światła zielenieją po pewnym czasie. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono fragment budowy anatomicznej korzenia.
Na podstawie: Biologia, pod red. A. Czubaja, Warszawa 1999.
a) Podaj nazwy oraz funkcje tkanek oznaczonych na rysunku literami A i B. Nazwa tkanki
Funkcja tkanki
A B b) Spośród cech budowy korzenia widocznych na rysunku podaj jedną, która świadczy o tym, że zilustrowano na nim budowę pierwotną tego organu. ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
15. 1
16. 1
17a) 1
17b) 1
18a) 2
18b) 1
10
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 19. (2 pkt) Uczniowie przygotowali do doświadczenia dwa zestawy (A i B) przedstawione na rysunku. Zlewkę i probówki w zestawie A napełnili odstaną wodą wodociągową, natomiast zlewkę i probówki w zestawie B – odstaną wodą wodociągową, w której rozpuścili niewielką ilość wodorowęglanu potasu (KHCO3). Oba zestawy umieścili obok siebie, w tej samej odległości od źródła światła. Po pewnym czasie stwierdzili, że proces fotosyntezy przebiegał intensywniej w roślinach z zestawu B niż w roślinach umieszczonych w zestawie A.
a) Podaj parametr, za pomocą którego można określić intensywność fotosyntezy w tym doświadczeniu. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego w roślinach z zestawu B fotosynteza przebiegała intensywniej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono do rozprzestrzeniania się roślin.
różnego
typu
diaspory,
czyli
struktury
służące
Na podstawie: Biologia, pod red. A. Czubaja, Warszawa 1999.
Podaj, w jaki sposób rozprzestrzeniane są diaspory przedstawione na rysunkach. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 21. (2 pkt) Do doświadczenia, którego celem było zbadanie roli liścieni we wzroście i rozwoju rośliny, użyto 30 skiełkowanych nasion fasoli (siewek posiadających kilkumilimetrowy korzeń), umieszczonych w odrębnych naczyniach z wodą wodociągową. Siewki podzielono na trzy zestawy (I–III) po 10 sztuk: I – siewki, którym pozostawiono oba liścienie, II – siewki, którym usunięto jeden liścień, III – siewki, którym usunięto oba liścienie. Wszystkie zestawy umieszczono w jednakowych warunkach temperatury i oświetlenia. Podczas doświadczenia obserwowano rozwój roślin, a po tygodniu zmierzono długość ich liści, łodyg i korzeni. Na rysunku przedstawiono przebieg i wyniki doświadczenia.
a) Określ, który zestaw jest w doświadczeniu próbą kontrolną. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... b) Sformułuj wniosek uwzględniający funkcję liścieni we wzroście i rozwoju siewki. .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (1 pkt) U zwierząt obojnaczych (hermafrodytycznych), np. dżdżownicy lub ślimaka winniczka, podczas rozmnażania płciowego dwa osobniki łączą się ze sobą, żeby przekazać sobie wzajemnie nasienie. Podaj nazwę opisanego procesu i wyjaśnij, dlaczego wymiana gamet pomiędzy osobnikami obojnaczymi jest korzystna. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
19a) 1
19b) 1
20. 1
21a) 1
21b) 1
22. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 23. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono stężenie hemoglobiny we krwi (hemolimfie) rozwielitek (Daphnia) hodowanych w wodzie o różnej zawartości tlenu.
Na podstawie: K. Schmidt-Nielsen, Fizjologia zwierząt. Adaptacja do środowiska, Warszawa 2008.
a) Sformułuj zależność wynikającą z tego wykresu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Określ znaczenie adaptacyjne tego zjawiska dla przeżywania rozwielitek w różnych warunkach środowiska. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (3 pkt) W wymianie gazowej u płazów istotne znaczenie ma skóra. U większości gatunków tą drogą odbywa się 30 – 50% całkowitej wymiany gazowej. Istnieją nawet gatunki nieposiadające płuc, np. rodzina salamander bezpłucnych (Plethodontidae). Przedstawiciele tej rodziny mają niewielkie rozmiary – najczęściej kilka centymetrów długości, największe osiagają niewiele ponad 20 cm. a) Na przykładzie dwóch cech budowy skóry płazów wykaż jej przystosowanie do wymiany gazowej. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij związek niewielkich rozmiarów ciała salamander bezpłucnych ze sposobem wymiany gazowej u tych płazów. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 25. (1 pkt) W tabeli przedstawiono rodzaje oraz procentowy udział związków azotowych, wydalanych przez trzy gatunki kręgowców (A, B i C), które żyją w różnych środowiskach. Gatunek kręgowca A
Wydalane związki azotowej przemiany materii (w %) amoniak mocznik kwas moczowy 96 2,5 1,5
B
21
75
4
C
1,5
3,5
95
Określ, który gatunek kręgowca (A, B czy C) żyje w środowisku słodkowodnym. Uzasadnij odpowiedź, wykazując związek wydalanych produktów azotowej przemiany materii ze środowiskiem życia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono (w sposób uproszczony) strzępki dwóch odmiennych płciowo, haploidalnych grzybni pieczarki biorących udział w procesie płciowym (somatogamii).
Zaznacz rysunek przedstawiający grzybnię, z której są zbudowane owocniki tej pieczarki.
Zadanie 27. (1 pkt ) Przeczytaj uważnie poniższą informację. „Wi-fi z laptopa zmienia kod genetyczny plemników”. Do takich wniosków doszli badacze, którzy zaobserwowali wpływ promieniowania elektromagnetycznego z laptopa na męską spermę – donosi „Daily Telegraph”. Źródło: www.polskieradio.pl/23/3/Artykul/490491.
Wyjaśnij, dlaczego podkreślone sformułowanie zostało błędnie użyte. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
23a) 1
23b) 1
24a) 2
24b) 1
25. 1
26. 1
27. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 28. (2 pkt) Efekt dziedziczenia zmutowanego allelu powodującego defekt organizmu zależy od tego, czy allel ten jest dominujący, czy – recesywny. Na schematach przedstawiono dwa modele dziedziczenia (I i II) autosomalnej cechy jednogenowej. W obu rodowodach w pokoleniu F1 nie zaznaczono osób chorych.
a) Uzupełnij tabelę, wpisując oznaczenia cyfrowe zdrowych osób z pokolenia F1. Fenotyp
Model dziedziczenia I
Model dziedziczenia II
zdrowy b) Określ prawdopodobieństwo (w %) wystąpienia choroby u kolejnego dziecka w pokoleniu F1, w obu zilustrowanych przypadkach. Model dziedziczenia I ..............................
Model dziedziczenia II ..............................
Zadanie 29. (2 pkt) Dystrofia mięśniowa typu Duchenne’a jest chorobą genetyczną uwarunkowaną allelem recesywnym, sprzężonym z płcią. Na schemacie przedstawiono rodowód ilustrujący dziedziczenie dystrofii mięśniowej w pewnej rodzinie.
a) Wymień numery wszystkich osób, które na pewno są nosicielami dystrofii mięśniowej Duchenne’a. ....................................................................................................................................................... b) Uzasadnij, dlaczego rodzice oznaczeni numerami 6 i 7 mogą mieć pewność, że ich córka nie będzie chora na dystrofię mięśniową. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 30. (2 pkt) Barwa tłuszczu u królików zależy od jednej pary alleli oraz od rodzaju pokarmu. Osobniki heterozygotyczne oraz homozygoty dominujące mają enzym rozkładający ksantofil (barwnik będący przyczyną żółtego zabarwienia tłuszczu). U homozygot recesywnych ten enzym jest nieaktywny, ale karmienie paszą pozbawioną ksantofilu powoduje, że ich tłuszcz jest biały. Skrzyżowano parę królików heterozygotycznych pod względem genu warunkującego barwę tłuszczu i otrzymano potomstwo o różnym zabarwieniu tłuszczu. Określ procentowy udział fenotypów (barwa tłuszczu) wśród potomstwa tej pary królików w zależności od rodzaju otrzymywanej paszy. Procentowy udział fenotypów (tłuszcz biały i żółty) wśród potomstwa karmionego paszą zawierającą ksantofil ..................................................................................................................., bez ksantofilu ............................................................................................................................. .
Zadanie 31. (2 pkt) Modraszek arion składa jaja na kwiatach różnych gatunków macierzanki. Z jaja po kilku dniach wylęga się gąsienica, która żywi się macierzanką, przechodzi linienia, rosnąc jednak niewiele. Po pewnym czasie gąsienica opuszcza roślinę; musi jednak w ciągu doby zostać znaleziona przez robotnicę mrówki wścieklicy. Gdy dojdzie do takiego kontaktu, gąsienica wydziela słodki płyn, spijany przez mrówkę, która następnie transportuje gąsienicę do mrowiska. Wewnątrz kolonii gąsienica modraszka przestaje wydzielać słodki płyn i zaczyna odżywiać się larwami mrówek. W ciągu 10 miesięcy życia w mrowisku, zanim przeobrazi się w poczwarkę, zjada nawet 300 larw. Na podstawie: M. Selezniew Modraszek arion. www.uwb.edu.pl
a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Opisana zależność między larwami modraszka ariona i larwami mrówki wścieklicy to A. drapieżnictwo. B. komensalizm. C. konkurencja. D. mutualizm. b) Wymień poziomy troficzne, do których należy larwa modraszka ariona w kolejnych etapach rozwoju. 1. ................................................................
2. ................................................................
Zadanie 32. (1 pkt) W skład ekosystemu jeziora wchodzą między innymi populacje trzech gatunków rybożernych ptaków: czapli siwej, kormorana czarnego i rybołowa. Czapla czatuje na swoje ofiary przy brzegu, kormoran nurkuje i łapie je pod wodą, natomiast rybołów chwyta z powietrza ryby pływające przy powierzchni wody. Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Konkurencja o pokarm między czaplami, kormoranami i rybołowami jest niewielka, ponieważ A. łańcuchy pokarmowe, do których należą te gatunki, nie mają wspólnych ogniw. B. nisze ekologiczne tych gatunków tylko nieznacznie się pokrywają. C. przedstawione gatunki ptaków są konsumentami różnych rzędów. D. przedstawione gatunki reprezentują różne poziomy troficzne. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
28a) 1
28b) 1
29a) 1
29b) 1
30. 2
31a) 1
31b) 1
32. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
16
Zadanie 33. (2 pkt) Przykładem występowania mechanizmów izolacji rozrodczej prezygotycznej są dwa gatunki szałwii o pokrywających się zasięgach, występujące w południowej Kalifornii: kwitnąca wczesną wiosną Salvia mellifera oraz kwitnąca na przełomie wiosny i lata Salvia apiana. Oba te gatunki różnią się budową kwiatów, które są zapylane przez różne gatunki pszczół. Na płatkach S. mellifera mogą siadać tylko małe pszczoły, gdyż duże się na nich nie mieszczą. Większe płatki i dłuższe pręciki szałwii S. apiana umożliwiają jej zapylanie przez duże pszczoły innego gatunku. Jeśli na kwiatach S. apiana usiądzie mała pszczoła, to do zapylenia nie dojdzie, gdyż jej ciało nie ociera się o pylniki. Na podstawie: E. Solomon, L. Berg, D. Martin, C. Villee, Biologia, Warszawa 2000.
a) Na podstawie tekstu określ, na czym polega izolacja prezygotyczna. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Zaznacz dwa rodzaje izolacji prezygotycznej występujące w przypadku opisanych gatunków szałwii. A. geograficzna
B. mechaniczna
C. sezonowa
D. siedliskowa
Zadanie 34. (2 pkt) Gdyby nie naturalny efekt cieplarniany, za którego powstanie odpowiadają głównie para wodna i dwutlenek węgla, to średnia temperatura na Ziemi wynosiłaby około –18 °C. Jednak w ostatnich latach zaobserwowano zwiększanie efektu cieplarnianego, spowodowane stałym wzrostem stężenia gazów cieplarnianych, pochodzących z antropogenicznych źródeł emisji. a) Podaj przykład gazu cieplarnianego, innego niż podane w tekście. ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, w jaki sposób zwiększona emisja gazów cieplarnianych przyczynia się do zwiększenia efektu cieplarnianego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 35. (2 pkt) Przykładami pośrednich dowodów ewolucji, których dostarcza anatomia porównawcza, są narządy homologiczne i analogiczne występujące u różnych grup organizmów. Zaznacz dwie pary narządów, które są narządami homologicznymi. A. listek mchu płonnika, liść tulipana B. liść pułapkowy rosiczki, płatek róży C. oko karpia, oko człowieka D. odnóże grzebiące owada turkucia, przednia kończyna kreta E. skrzydło motyla, skrzydło nietoperza
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 36. (3 pkt) Skrobia ziemniaczana jest stosowana na szeroką skalę w przemyśle papierniczym i włókienniczym, ale aby móc ją wykorzystać, należy ze skrobi usunąć amylozę. Ten proces wymaga dużych ilości energii i wody, jest więc kosztowny, jednak uzyskane produkty są jakościowo lepsze i trwalsze. Jednym z osiągnięć biotechnologii jest zmodyfikowany genetycznie ziemniak, zwany amflorą, do którego wprowadzono jedynie dodatkową kopię jego własnego genu, co spowodowało zahamowanie ekspresji białka GBSS, odpowiedzialnego za biosyntezę amylozy – dlatego jego skrobia składa się wyłącznie z amylopektyny. Amflora została dopuszczona przez Komisję Europejską do uprawy w krajach Europy jedynie dla celów przemysłowych. Rolnicy, którzy uprawiają amflorę, są zobowiązani do przestrzegania wielu zasad, m.in. do zbioru plonów przed wyprodukowaniem nasion przez rośliny oraz zapobiegania pozostawianiu bulw ziemniaków na polu po zbiorach. Na podstawie: GMO dla opornych, Wiedza i Życie, wrzesień 2010.
a) Określ, czy ziemniak amflora jest organizmem transgenicznym. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego rolnicy są zobowiązani do zbierania z uprawy bulw amflory przed wyprodukowaniem nasion. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Biorąc pod uwagę możliwe skutki dla środowiska przyrodniczego, podaj jeden argument „za” uprawą amflory. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt
33a) 1
33b) 1
34a) 1
34b) 1
35. 2
36a) 1
36b) 1
36c) 1
18
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
CZERWIEC 2013
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron (zadania 1 – 35). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-133
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Na schemacie wyróżniono ramką wiązanie chemiczne, typowe dla jednej z podstawowych grup związków organicznych, z których zbudowane są organizmy.
Podaj nazwę wiązania chemicznego wskazanego na schemacie oraz nazwę grupy związków organicznych, w których ono występuje. Nazwa wiązania ............................................
Występowanie ............................................
Zadanie 2. (1 pkt) W tabeli przedstawiono efekty obserwowane w komórce roślinnej umieszczanej w roztworach o różnym stężeniu. Uzupełnij brakujące w tabeli informacje oraz dorysuj groty dwóm strzałkom, tak aby odzwierciedlały kierunek przepływu wody. Roztwór zewnętrzny w stosunku do wewnętrznego 1.
.........................................
2.
Hipertoniczny
3.
Hipotoniczny
Stężenie Stężenie roztworu roztworu zewnętrznego wewnętrznego (c1) (c2) c1 = c2 H2O H2O H2O H2O
c1 > c2 c1 < c2
Efekty w komórce roślinnej równowaga dynamiczna w układzie
H2O
..................................
H2O
wzrost jędrności komórki
Zadanie 3. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono budowę dwóch różnych nukleotydów występujących powszechnie w komórkach organizmów.
Rys. I
Rys. II
Określ funkcję, jaką pełni każdy z przedstawionych nukleotydów w organizmach żywych. Rys. I ............................................................................................................................................ Rys. II ...........................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (3 pkt) Bakteriofagi to specyficzne wirusy atakujące bakterie. Na rysunku A przedstawiono strukturę bakteriofaga T2, natomiast na rysunku B przedstawiono pierwszy etap infekcji komórki bakterii przez tego bakteriofaga.
A
B Na podstawie: C.A.Villee, Biologia, wyd. IX, Warszawa 1991.
a) Określ rolę kapsydu główki bakteriofaga i podaj nazwę związku chemicznego, z którego jest on zbudowany. ....................................................................................................................................................... b) Na podstawie rysunku opisz pierwszy etap infekcji komórki bakterii przez bakteriofaga T2, uwzględniając udział poszczególnych elementów jego budowy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Przedstaw, w jaki sposób wytwarzane są nowe elementy składowe wirusa w komórkach bakterii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Znaczenie bakteriofagów dla człowieka może być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Podaj po jednym przykładzie uzasadniającym rolę pozytywną i rolę negatywną bakteriofagów dla człowieka. Rola pozytywna ............................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... Rola negatywna ............................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 6. (2 pkt) Zakażenie HIV można wykryć za pomocą specjalistycznych testów serologicznych i genetycznych, które są wykonywane najczęściej w odpowiedniej kolejności: tzw. test przesiewowy na przeciwciała przeciwko wirusowi we krwi człowieka, tzw. test potwierdzający, wykrywający antygeny HIV we krwi człowieka, test genetyczny wykrywający odpowiednią sekwencję materiału genetycznego HIV. Na schemacie przedstawiono budowę HIV.
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wirus zespołu nabytego braku odporności.
a) Korzystając ze schematu budowy HIV, wyjaśnij zasadę działania jednego z testów służących do wykrycia tego wirusa we krwi człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj rolę odwrotnej transkryptazy w przebiegu infekcji wirusowej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (3 pkt) W komórce, która ulega apoptozie (zaprogramowanej śmierci) zachodzi szereg zmian biochemicznych i morfologicznych. Proces ten wymaga aktywacji wielu genów i syntezy rozlicznych białek. Komórka kurczy się, powstają ciałka apoptyczne, w których tkwią nieuszkodzone organelle komórkowe. Ciałka apoptyczne są następnie fagocytowane przez komórki żerne (makrofagi). Po komórce nie pozostaje najmniejszy ślad. Ta higieniczna śmierć komórki nie daje żadnych przykrych konsekwencji dla jej otoczenia. Na podstawie: M. Jurgowiak, Losy komórkowych kamikadze, Wiedza i Życie, nr 5/2008.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
a) Na podstawie tekstu określ, które z podanych informacji są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub literę F, jeśli informacja jest fałszywa. P/F 1.
Apoptoza jest naturalnym procesem unicestwienia komórki.
2.
Proces apoptozy wymaga nakładu energii.
3.
Apoptoza powoduje powstanie stanu zapalnego w organizmie.
b) Określ przynależność makrofagów morfotycznych krwi człowieka.
do
odpowiedniego
rodzaju
elementów
Makrofagi należą do ................................................................................................................... . c) Zaznacz rodzaj komórek krwi człowieka, które mają zdolność fagocytozy. A. limfocyty B B. granulocyty zasadochłonne (bazofile) C. limfocyty T D. granulocyty obojętnochłonne (neutrofile)
Zadanie 8. (2 pkt) Komórki organizmów roślinnych mogą być haploidalne, diploidalne lub poliploidalne. Do wymienionych rodzajów komórek (A–B) przyporządkuj wszystkie właściwe przykłady (1–4), zapisując ich oznaczenia. Rodzaje komórek A. komórka haploidalna B. komórka diploidalna
A. ....................................................
Przykłady 1. komórka przedrośla paproci 2. komórka bielma pierwotnego sosny 3. wtórne jądro woreczka zalążkowego tulipana 4. komórka bezlistnej łodyżki (sety) mchu płonnika B. ....................................................
Zadanie 9. (1 pkt) Osiągnięciem ewolucyjnym roślin nasiennych jest uniezależnienie procesu rozmnażania płciowego od obecności wody. Zaznacz tę cechę roślin nasiennych, która uniezależnia ich rozmnażanie płciowe od środowiska wodnego. A. Podwójne zapłodnienie B. Wytwarzanie twardej łupiny nasiennej C. Wytwarzanie łagiewki pyłkowej przez kiełkujące ziarno pyłku D. Produkcja dużej liczby lekkich nasion zaopatrzonych w skrzydełka
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 10. (1 pkt) Rośliny okrytonasienne wykształciły szereg progresywnych cech, które zadecydowały o ich sukcesie ewolucyjnym. Zaznacz dwie cechy charakterystyczne wyłącznie dla roślin okrytonasiennych. A. Dominacja sporofitu B. Wykształcenie owocu C. Wykształcenie łagiewki pyłkowej D. Wykształcenie kwiatu ze słupkiem E. Wyposażenie zarodka w substancje zapasowe
Zadanie 11. (3 pkt) Uprawy hydroponiczne to bezglebowe uprawy roślin na pożywkach wodnych, umożliwiające wzrost roślin w warunkach sztucznych. Przeprowadzono doświadczenie, do którego przygotowano: dwie donice z hydroponiczną uprawą siewek kukurydzy na pożywkach pełnych, czyli z kompletem związków mineralnych rozpuszczonych w wodzie, dwie donice z hydroponiczną uprawą siewek kukurydzy na pożywkach niepełnych, w których brakowało azotu. Wszystkie donice umieszczono w warunkach fizycznych optymalnych dla dalszego rozwoju siewek. W regularnych odstępach czasu obserwowano zabarwienie liści i mierzono wzrost siewek we wszystkich donicach. a) Sformułuj problem badawczy do opisanego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... b) Podaj, w jakich warunkach fizycznych, optymalnych dla rozwoju siewek, umieszczono wszystkie donice aby można było porównać wyniki próby badawczej i próby kontrolnej w tym doświadczeniu. Wymień dwa takie warunki. 1. .............................................................
2. .............................................................
c) Podaj, który z zestawów donic z siewkami kukurydzy stanowił próbę kontrolną w tym doświadczeniu. .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Kłosówka wełnista (Holcus lanatus) to pospolity gatunek trawy, występujący na łąkach i pastwiskach w całym kraju. W porównaniu z innymi gatunkami traw, kłosówka wykazuje małą zdolność wiązania jodu z gleby i powietrza. Na podstawie: www.dbc.wroc.pl/Content/2061/b22_Kuro.pdf
Wyjaśnij, dlaczego wypasanie bydła w miejscach porośniętych głównie kłosówką wełnistą, stwarza poważne zagrożenie wystąpienia u tych zwierząt niedoczynności tarczycy. ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 13. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono cykl życiowy organizmu zaliczanego do królestwa Protistów.
Na podstawie: T. Umiński, Biologia. Podręcznik dla klasy II LO, Warszawa 1993.
a) Zaznacz dwa zdania będące prawidłową interpretacją powyższego schematu. A. W przedstawionym cyklu mejoza bezpośrednio poprzedza wytworzenie gamet. B. Schemat przedstawia koniugację dwóch osobników troficznych. C. Osobniki powstałe z podziału zygoty są diploidalne. D. Postać troficzna tego organizmu jest haploidalna. E. Osobniki troficzne mogą pełnić rolę gamet. b) Określ rolę, jaką pełnią podziały mitotyczne w przedstawionym cyklu życiowym. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono etapy cyklu rozwojowego motyla (bielinka kapustnika).
Na podstawie: S. i K. Gertlerowie, Sprawdzanie i utrwalanie wiadomości z zoologii, Warszawa 1986.
Podaj nazwę rodzaju rozwoju złożonego, występującego u przedstawionego na rysunku motyla i wyjaśnij, które stadium rozwojowe umożliwia jego rozpoznanie. Jest to rozwój złożony ..............................................................................................., ponieważ ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 15. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę układu krążenia charakterystyczną dla kręgowców pierwotnie wodnych.
a) Podaj cechę budowy serca tego układu, która odróżnia je od serc kręgowców lądowych. Zaznacz strzałką na schemacie kierunek przepływu krwi przez to serce. ....................................................................................................................................................... b) Podkreśl rodzaj krwi przepływającej przez serce w przedstawionym układzie krążenia. Odpowiedź uzasadnij. A. utlenowana
B. odtlenowana
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Niższe ciśnienie atmosferyczne na dużych wysokościach oznacza, że ciśnienie parcjalne tlenu jest tam niższe niż na poziomie morza. Na wykresie przedstawiono krzywe dysocjacji tlenowej krwi lamy – ssaka żyjącego w wysokich partiach Andów, oraz innych ssaków – żyjących na nizinach (pole zacienione), w zależności od ciśnienia parcjalnego tlenu w powietrzu.
Na podstawie: K. Schmidt-Nielsen, Fizjologia zwierząt. Adaptacje do środowiska, Warszawa 1997.
Korzystając z powyższych danych, wyjaśnij, dlaczego organizm lamy jest lepiej przystosowany do życia na dużych wysokościach niż organizmy ssaków żyjących na nizinach. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 17. (1 pkt) Rozwój piskląt obejmuje okres inkubacji zachodzący wewnątrz jaja oraz okres po wykluciu, aż do uzyskania pełnej samodzielności. W tabeli przedstawiono wyniki badań dotyczące czasu rozwoju piskląt wybranych gatunków ptaków. Gatunek Skowronek Szpak Kos Sójka Gołąb grzywacz
Masa dorosłego osobnika (g) 40 75 100 160 500
Czas rozwoju piskląt (tygodnie) Do uzyskania Inkubacja przez pisklę samodzielności 2 5 2 6 2 5 2,5 6,5 2 7
Źródło: W. Pawłowski, Ptasie dzieciństwo, Wiedza i Życie nr 5/1997.
Na podstawie analizy danych w tabeli podaj, czy istnieje zależność pomiędzy masą dorosłego ptaka a długością czasu rozwoju piskląt. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Typową cechą budowy anatomicznej ssaków, która odróżnia je od ptaków, jest obecność A. przepony. B. rurkowatych płuc. C. pneumatycznych kości. D. czterojamistego (czterodzielnego) serca.
Zadanie 19. (2 pkt) Hemoglobina (Hb), czerwony barwnik krwi zawarty w erytrocytach ssaków, może trwale lub nietrwale łączyć się z różnymi gazami oddechowymi. a) Uzupełnij poniższe reakcje, podając pełną nazwę chemiczną związku powstałego z połączenia hemoglobiny z określonym gazem oraz określ typ powstałego połączenia (trwałe / nietrwałe). 1. Hb + O2 = ...........................................
połączenie
nietrwałe
2. Hb + CO2 = karbaminohemoglobina
połączenie .........................................
3. Hb + CO = .........................................
połączenie .........................................
b) Podaj, do którego z wyżej wymienionych gazów (O2, CO czy CO2) hemoglobina wykazuje największe powinowactwo, i wyjaśnij konsekwencje tej właściwości dla organizmu człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 20. (1 pkt) Proces krzepnięcia krwi zależy od czynników zewnętrznych oraz od właściwości samej krwi. Trzy probówki zawierające świeżą krew bydlęcą umieszczono w różnych warunkach termicznych, a następnie mierzono czas pojawienia się pierwszych skrzepów. Sposób przeprowadzenia doświadczenia ilustrują rysunki poniżej.
Na podstawie: J. Muller, W. Stawiński, S. Palka, Obserwacje i doświadczenia w nauczaniu biologii. Fizjologia zwierząt, Warszawa 1992.
Spośród podanych zdań (A–E) wybierz hipotezę i problem badawczy, odnoszące się do przedstawionego doświadczenia. Zapisz ich oznaczenia. A. Czy temperatura otoczenia przyspiesza proces krzepnięcia krwi? B. Najszybciej krew krzepnie w temperaturze 35 oC, a najwolniej w lodzie. C. Czas krzepnięcia krwi zmienia się w zależności od temperatury otoczenia. D. Jak gęstość środowiska otaczającego probówkę wpływa na czas krzepnięcia krwi? E. Im wyższa temperatura tym krótszy jest czas krzepnięcia krwi i dlatego w probówce II najszybciej pojawiły się skrzepy. Hipoteza ........................................
Problem badawczy ........................................
Zadanie 21. (1 pkt) Powstawanie moczu u ssaków jest procesem wieloetapowym. Krew dopływająca do kłębuszków naczyniowych poddawana jest filtracji. Niektóre składniki powstającego przesączu – moczu pierwotnego, ulegają następnie w kanalikach nerkowych resorpcji zwrotnej (zwrotnemu wchłanianiu). Podkreśl nazwy dwóch związków chemicznych, które u zdrowego człowieka ulegają zarówno procesowi filtracji, jak i resorpcji. A. woda B. glukoza C. kreatynina D. hemoglobina E. kwas moczowy
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 22. (2 pkt) Odporność jest to zdolność organizmu do biernej lub czynnej jego ochrony przed patogenami. Nieswoista część odporności zależy przede wszystkim od budowy i funkcji różnych barier istniejących w organizmie. Za swoistą część odporności odpowiada głównie układ immunologiczny, ale czynniki obronne mogą też pochodzić spoza organizmu. Uzupełnij poniższy schemat, wpisując w odpowiednie miejsca oznaczenia literowe wszystkich przykładów (A–E), właściwych dla danego rodzaju reakcji odpornościowej organizmu. REAKCJA ORGANIZMU
SWOISTA
NIESWOISTA
BIERNA
CZYNNA
BIERNA
CZYNNA
A. Fagocytoza B. Kwas solny w żołądku C. Surowica z przeciwciałami w szczepionce D. Bakteriobójcze składniki wydzielin, np. lizozym w łzach E. Obecność w krwi limfocytów B i T oraz wytwarzanie przeciwciał
Zadanie 23. (1 pkt) Fasolamina jest substancją pozyskiwaną z nasion fasoli. Naukowcy stwierdzili, że w przewodzie pokarmowym człowieka hamuje ona działanie jednego z enzymów trawiennych – amylazy trzustkowej. Zaznacz dwa zdania, które prawidłowo wyjaśniają zasadność stosowania fasolaminy jako środka wspomagającego odchudzanie. A. Fasolamina bezpośrednio działa na ośrodek głodu, hamując uczucie łaknienia. B. Działanie fasolaminy sprawia, że część spożytej skrobi nie zostanie strawiona, a tym samym zmniejsza się ilość kalorii przyswajanych przez organizm. C. Fasolamina pobudza ruchy perystaltyczne jelit, dzięki temu spożyty pokarm szybciej przechodzi przez przewód pokarmowy i pozostaje częściowo niestrawiony. D. Blokując trawienie skrobi fasolamina powoduje, że zalega ona w żołądku co daje uczucie sytości. E. Fasolamina nie działa już na wchłonięte z pokarmu węglowodany, a jedynie uniemożliwia trawienie skrobi w jelicie.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 24. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono jeden z etapów trawienia cukrów w przewodzie pokarmowym człowieka. skrobia glikogen
enzym
maltoza i dekstryny
a) Podaj dwie możliwe lokalizacje tego etapu trawienia w przewodzie pokarmowym człowieka oraz odpowiednie nazwy enzymów biorących w nim udział. Miejsce trawienia ..................................................
Nazwa enzymu ........................................
Miejsce trawienia .................................................
Nazwa enzymu .........................................
b) Na podstawie analizy schematu uzasadnij kataboliczny charakter trawienia polisacharydów, np. skrobi. .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt) Wazopresyna (ADH) i oksytocyna mają całkowicie odmienne działanie, mimo chemicznego podobieństwa. Wazopresyna działa pobudzająco, a jej poziom wzrasta u człowieka pod wpływem stresu. Powoduje m.in. skurcz naczyń krwionośnych, podnosi ciśnienie krwi i podobnie jak adrenalina, przygotowuje organizm do walki bądź ucieczki. Oksytocyna ma działanie ogólnie relaksujące, łagodzi stres, powoduje obniżenie ciśnienia krwi i uśmierza ból. Poniżej przedstawiono budowę chemiczną obu opisanych substancji.
Na podstawie: A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka, Warszawa 1994.
a) Na podstawie schematu dokonaj korekty poniższych zdań, wykreślając w nawiasach niewłaściwe określenia, tak aby zdania (A–C) poprawnie opisywały podobieństwo obu przedstawionych substancji. Podobieństwo budowy chemicznej oksytocyny i wazopresyny wynika z tego, że: A. Są (enzymami / hormonami), należącymi do (oligopeptydów / lipidów). B. Składają się z (9 / 11) aminokwasów, z których (7 / 9) jest takich samych. C. W każdym łańcuchu (występuje / nie występuje) mostek dwusiarczkowy. b) Podaj, inną niż opisana w tekście, rolę oksytocyny i wazopresyny (ADH) w organizmie człowieka. Oksytocyna ................................................................................................................................... Wazopresyna (ADH) ....................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 26. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przemiany kwasu mlekowego, powstającego w mięśniach człowieka. Mięsień
żyła wątrobowa
glukoza
glukoza X
beztlenowe oddychanie
kwas mlekowy
tętnica wątrobowa
Wątroba
a) Zaznacz odpowiedź, która prawidłowo określa proces oznaczony na schemacie symbolem X. A. glikoliza
B. fosforylacja
C. glikogenoliza
D. glukoneogeneza
b) Wyjaśnij, dlaczego kwas mlekowy powstaje w mięśniach szkieletowych, a nie powstaje w mięśniach gładkich. Uwzględnij sposób pracy tych mięśni. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (1 pkt) Na schemacie w sposób uproszczony przedstawiono kolejne etapy (1–3) przekazywania impulsu nerwowego z jednego neuronu na drugi.
Na podstawie: http://michalpasterski.pl/2008/11/o-neuronach
Korzystając ze schematu, opisz kolejne etapy przekazywania impulsu nerwowego z jednego neuronu na drugi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 28. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono wycinek kanalika nasiennego z spermatogenezy i przekształcania się spermatyd w dojrzałe plemniki.
kolejnymi
stadiami
Na podstawie: C. A. Villee, Biologia, wyd. IX, Warszawa 1991.
a) Zapisz litery, którymi na rysunku oznaczono: spermatocyt I rzędu .........................,
spermatocyt II rzędu ......................... .
b) Wyjaśnij, na czym polega różnica między spermatogonium i spermatydą ze względu na 1. sposób ich powstawania. ........................................................................................................ ....................................................................................................................................................... 2. zawartość materiału genetycznego. ...................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (1 pkt) Na jeden pełen skręt helisy DNA eukariotycznego przypada 10 par nukleotydów. Oblicz liczbę wiązań wodorowych w odcinku DNA długości jednego skrętu, jeżeli zawiera on 7 cząsteczek adeniny. Zapisz obliczenia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 30. (2 pkt) Odkryto, że przed procesem translacji część transkrybowanego RNA może podlegać procesowi tzw. edycji, który zmienia jego sekwencję tak, że różni się ona od wyjściowej sekwencji DNA. U ssaków występują dwa rodzaje edycji RNA. Przykładem jednego z nich jest przekształcenie adenozyny (A) w inozynę (I), która jest rozpoznawana przez aparat translacyjny jako guanina (G). Stwierdzono, że miejsce modyfikacji mRNA wyznaczane jest przez sekwencje intronowe, a katalizatorem tego procesu jest enzym, tzw. ADAR. Nieodzownym elementem inicjującym aktywność tego enzymu jest powstanie dwuniciowego RNA poprzez parowanie sekwencji intronowych i eksonów. Na podstawie: M. Sacharczuk, K. Jaszczak i A. H. Świergiel, Funkcjonalne znaczenie redagowania transkryptów przez deaminazę adenozyny dwuniciowego RNA, Kosmos, tom 53, nr 2 (263)/2004.
a) Na podstawie analizy powyższego tekstu podaj, czy ADAR działa przed, czy po procesie składania eksonów (splicingu). Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj, jaki będzie efekt procesu edycji w wytworzonym białku, zakładając że nastąpił on w miejscu CAG w eksonie danego genu. Wykorzystaj fragment zamieszczonej tabeli kodu genetycznego. Białko bez działania procesu edycji ............................................................................................. Nowe białko po procesie edycji ................................................................................................... Pierwszy nukleotyd
C
A
G
U Leu
Drugi nukleotyd C A Pro His
G Arg
Trzeci nukleotyd U
Leu
Pro
His
Arg
C
Leu
Pro
Glu NH2
Arg
A
Leu
Pro
Glu NH2
Arg
G
Ileu
Tre
Asp NH2
Ser
U
Ileu
Tre
Asp NH2
Ser
C
Ileu
Tre
Liz
Arg
A
Met
Tre
Liz
Arg
G
Wal
Ala
Asp
Gli
U
Wal
Ala
Asp
Gli
C
Wal
Ala
Glu
Gli
A
Wal
Ala
Glu
Gli
G
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
16
Zadanie 31. (1 pkt) Przyczyną samorzutnego powstawania poliploidów u roślin jest najczęściej brak redukcji liczby chromosomów w mejozie i powstawanie diploidalnych gamet, które mogą łączyć się zarówno z normalnymi (haploidalnymi) gametami, jak też z diploidalnymi komórkami rozrodczymi. W komórkach szczawiu diploidalna liczba chromosomów wynosi 14. Uzupełnij schemat powstania triploidalnego szczawiu, wpisując w wyznaczone miejsca właściwe liczby chromosomów. Organizmy macierzyste
2n = 14
2n = 14
…….
Gamety
…….
zapłodnienie
………...... Zygota triploidalna
Zadanie 32. (1 pkt) Poniżej przedstawiono dwie metody postępowania, którego celem jest wprowadzenie do komórki bakterii nowego genu. W obydwu metodach wektorem jest zrekombinowany plazmid, który dodawany jest do pożywki, na której są hodowane bakterie. W ten sposób bakterie mogą ulec transformacji. Różnica w obydwu metodach polega na sposobie otrzymywania zrekombinowanego plazmidu. Metoda I – polega na wycięciu odpowiedniego fragmentu DNA dawcy, zawierającego interesujący nas gen, i połączeniu go z plazmidem. Metoda II – polega na wyizolowaniu z komórki dawcy odpowiedniego mRNA, syntezie komplementarnej do mRNA nici DNA i po uzyskaniu dwuniciowej struktury DNA połączeniu jej z plazmidem. Na podstawie: E. Solomon, L. Berg, D. Martin, C. Vilee, Biologia, wyd VII, Warszawa 2011.
Wyjaśnij, dlaczego w przypadku, gdy do komórki bakteryjnej wprowadzany jest ludzki gen w celu uzyskania ludzkiego białka, można zastosować tylko II metodę. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 33. (2 pkt) Geny A, B, C i D kodują w układzie pełnej dominacji odpowiednio enzymy A i B, odpowiedzialne za wytworzenie produktu w postaci czerwonego barwnika z białego substratu, oraz enzymy C i D – odpowiedzialne za wytworzenie produktu w postaci barwnika purpurowego, również z białego substratu. Na schematach I i II przedstawiono sposób dziedziczenia każdej z barw wraz z przykładem odpowiedniej krzyżówki genetycznej.
Na podstawie: H. Fletcher, I. Hickey, P. Winter, Genetyka. Krótkie wykłady, Warszawa 2010.
Podaj fenotypy rodzicielskie oraz fenotypy pokolenia F1 w każdej z przedstawionych krzyżówek (I i II). I.
rodzic 1 ....................
rodzic 2 .................................
F1 ....................
II.
rodzic 3 ....................
rodzic 4 .................................
F1 ....................
Zadanie 34. (2 pkt) Era kenozoiczna składająca się z dwóch okresów (trzeciorzęd i czwartorzęd) zwana jest erą panowania ssaków. Pod koniec trzeciorzędu nastąpiło znaczne ochłodzenie klimatu, a w następnym okresie – czwartorzędzie – rozpoczęły się zlodowacenia. Na rozległych obszarach Eurazji i Ameryki Północnej wyewoluowały specyficzne gatunki megafauny, przystosowane do chłodnego klimatu. Były to m.in. mamuty, nosorożce włochate, tygrysy szablozębne i lwy jaskiniowe. Zwierzęta te były większe od ich współcześnie żyjących krewnych. a) Wyjaśnij, uwzględniając względny stosunek powierzchni ciała do jego objętości, dlaczego dobór naturalny w czwartorzędzie preferował zwierzęta o dużych rozmiarach ciała. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
18
b) Podkreśl nazwę tego rodzaju doboru naturalnego, którego wynikiem działania było powstanie charakterystycznych dla epoki lodowcowej gatunków ssaków o dużych rozmiarach ciała. dobór stabilizujący,
dobór kierunkowy,
dobór rozrywający (różnicujący)
Zadanie 35. (2 pkt) Wiedza o zależnościach międzygatunkowych znajduje zastosowanie praktyczne. Dla sosny posadzonej na ubogich gruntach, poważnym zagrożeniem jest pasożytniczy grzyb huba korzeniowa. Rozwój huby korzeniowej mogą hamować na drodze allelopatii inne gatunki grzybów, np. takie, które żyją w symbiozie z korzeniami brzozy i jawora. Na podstawie: T. Umiński, Ekologia, środowisko, przyroda, Warszawa 1995.
a) Na podstawie tekstu wyjaśnij, dlaczego między młodymi sosnami sadzi się młode brzozy i jawory. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj nazwę rodzaju symbiozy grzybów z korzeniami drzew oraz określ korzyść dla drzew, wynikającą z tego rodzaju współżycia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
19
PESEL
MBI-R1_1P-133
Miejsce na naklejkê z nr. PESEL
WYPE£NIA ZDAJ¥CY
WYPE£NIA EGZAMINATOR Suma punktów 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
KOD EGZAMINATORA
KOD ZDAJ¥CEGO Czytelny podpis egzaminatora
Zadanie 1 . (2 pkt) Poniżej przedstawiono wzoru pięciu aminokwasów oraz krótką charakterystykę trzech z nich.
A. Cysteina - w wyniku całkowitego spalenia tego aminokwasy otrzymuje się dwutlenek węgla, tlenek siarki (IV) oraz amoniak. B. Glutaminian - odczyn roztworu tego aminokwasu w punkcie izoelektrycznym (pI) jest mniejszy od 7. C. Tyrozyna - jest endogennym aminokwasem syntezowanym z egzogennej fenyloalaniny. a) Dopasuj wzory odpowiednich aminokwasów do ich charakterystyki. A ......
B ......
C ......
b) Aminokwasy są przede wszystkim substratami w biosyntezie białek, ale pełnią także w organizmie wiele innych funkcji. Podaj jedną, inną niż budulcowa, funkcję pełnioną przez aminokwasy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 2 . (2 pkt) Poniżej przedstawiono zdjęcie mikroskopowe erytrocytów w rozmazie krwi obwodowej.
Wyjaśnij, czy powyższa rozmaz mógł pochodzić z krwi obwodowej człowieka. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
2
Zadanie 3 . (2 pkt) Masa DNA w komórce znajdującej się w fazie G1 interfazy poprzedzającej mejozę wynosi 6 pg. Podaj masę DNA w komórce znajdującej się w: a. profazie I podziału mejotycznego .......... b. metafazie II podziału mejotycznego .......... c. telofazie II podziału mejotycznego .......... Zadanie 4. (2 pkt) Uszereguj w kolejności chronologicznej etapy profazy pierwszego podziału mejotycznego (wpisując cyfry 1-5 w odpowiednie rubryki tabeli). Podkreśl ten, w którym zachodzi proces crossing-over zygoten
diakineza
leptoten
pachyten
diploten
Zadanie 5 . (2 pkt) Przeprowadzono następujące doświadczenie: do trzech probówek zawierających polipeptyd dodano trypsynogenu, a następnie do I. enterokinazę i jony wodorowęglanowe, do II. tylko enterokinazę, a do III. tylko jony wodorowęglanowe. Po pewnym czasie przeprowadzono próbę biuretową i zaobserwowano, że zabarwienie nie pojawiło się tylko w probówce I.
a) Sformułuj problem badawczy do powyższego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... b) Zinterpretuj otrzymane wyniki doświadczenia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
3
Zadanie 6 . (2 pkt) Schemat przedstawia jeden z etapów oddychania komórkowego tlenowego.
a) Podaj, jaką funkcję pełnią w tym procesie NADH i FADH2. .................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, jak będzie się zmieniało pH w matrix i w przestrzeni perymitochondrialnej w trakcie trwania tego procesu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 7 . (2 pkt) Acetylo-CoA jest związkiem będącym "łącznikiem" wielu procesów metabolicznych zachodzacych w komórce. Podaj przykład procesu metabolicznego, w którym acetylo-CoA jest: a) substratem - ............................................................................................................................ b) produktem - ............................................................................................................................
Zadanie 8 . (1 pkt) Zaznacz te procesy, które powodują wzrost stężenia glukozy we krwi. a) glikoliza b) glikogenogeneza c) glukoneogeneza d) glikogenoliza e) cykl mocznikowy
4
Zadanie 9 . (2 pkt) ATP po przyłączeniu się do główki miozyny związanej z aktyną, w czasie trwania skurczu mięśnia szkieletowego, powoduje spadek powinowactwa miozyny do aktyny i dysocjację tego kompleksu, kończąc w ten sposób cykl skurczowy mięśnia. Wyjaśnij, dlaczego ciało ludzkie sztywnieje (rigor mortis) w klika godzin po śmierci. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (2 pkt) Utrzymywanie odpowiedniego pH płynów ustrojowych jest podstawowym procesem warunkującym homeostazę organizmu. Podaj dwa narządy wewnętrzne uczestniczące w regulacji gospodarki kwasowozasadowej u człowieka. 1. ...........................................
2. ...........................................
Zadanie 11. (2 pkt) Objętość zalegająca płuc wynosi ok. 1200 ml i nie może być z nich usunięta nawet po najgłębszym wydechu. Zanurzenie fragmentu płuca w zlewce z wodą powoduje jego wypłynięcie na powierzchnię chyba, że płuco nigdy nie wentylowało - wtedy opada na dno (brak objętości zalegającej w płucu). Ten fakt znalazł zastosowanie w medycynie sądowej. Podaj przykład zastosowania opisanego zjawiska w medycynie sądowej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Uczniowie przeprowadzili następujące doświadczenie: dwie jednakowe bulwy ziemniaka przecięli na połowę i w dwóch połówkach wydrążyli łyżeczką po jednym otworze. Do jednego otworu nalali następnie wody destylowanej, a do drugiego nasypali szczyptę soli kuchennej. Przykryli otwory niewydrążonymi połówkami, a na drugi dzień przeprowadzili obserwacje. a) Napisz, co zaobserwowano w obu połówkach ziemniaka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Napisz, co pełniło w tym doświadczeniu rolę błony półprzepuszczalnej. .......................................................................................................................................................
5
Zadanie 12 . (2 pkt) Transport wody i soli mineralnych w roślinie jest możliwy dzięki dwóm mechanizmom wytwarzającym siłę napędową. Są to: "siła ssąca" oraz "parcie korzeniowe". Wyjaśnij, który z mechanizmów napędzających transport wody i soli mineralnych, będzie dominował późną jesienią. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 13 . (2 pkt) Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy morszczynu.
a) Podkreśl prawidłowe dokończenia zdań dotyczących cyklu rozwojowego morszczynu. A. Morszczyn wykazuje heteromorficzną/izomorficzną przemianę pokoleń B. Forma troficzna morszczynu jest haploidalna/diploidalna C. W cyklu rozwojowym morszzynu występuje izogamia/anizogamia/oogamia b) Zaznacz na schemacie literą R miejsce zachodzenia podziału mejotycznego.
Zadanie 14 . (1 pkt) Ściana komórkowe występuje w komórkach prokariotycznych oraz w komórkach roślin i grzybów. Głównym składnikiem budującym ścianę komórkową może być: celuloza, glikogen lub peptydoglikany. Dopasuj składniki budulcowe ścian komórkowych (1-3) do odpowiednich grup organizmów. A. GRZYBY .... B. ROŚLINY .... C. BAKTERIE ....
1. celuloza 2. peptydoglikany 3. glikogen
6
Zadanie 15 . (3 pkt) Poniżej przedstawiono cykl rozwojowy motylicy wątrobowej (Fasciola hepatica).
a) Wyjaśnij, jaką rolę w cyklu rozwojowym motylicy wątrobowej pełni ślimak. ....................................................................................................................................................... b) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących cyklu rozwojowego motylicy wątrobowej, wpisując w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe lub F gdy jest fałszywe. P/F 1. Człowiek może się zarazić motylicą wątrobową pijąc wodę, w której znajdują się cerkarie 2. W ciele ślimaka motylica rozmnaża się wyłącznie bezpłciowo 3. Objawami zarażenia się tym pasożytem u żywiciela ostatecznego są: powiększenie wątroby i wzrost stężenia bilirubiny we krwi c) W krwi osoby zarażonej motylicą wątrobową zaobserwuje się znaczne podwyższenie poziomu: A. neutrofili
B. eozynofili
C. bazofili
7
Zadanie 16. (2 pkt) Ssaki stroszą sierść w przypadku zagrożenia (np. ataku drapieżnika) lub na skutek obniżenia temperatury otoczenia. Wyjaśnij, w jakim celu ssaki stroszą sierść w przypadku: A. zagrożenia ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... B. niskiej temperatury otoczenia ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 17 . (2 pkt) Student interesujący się akwarystyką zakupił w sklepie zoologicznym egzotyczną rybę. Po powrocie do domu wpuścił ją do swojego akwarium wypełnionego wodą wodociągową i zapewnił optymalne warunki temperatury oraz pokarmu. Po upływie kilku godzin zaobserwował, że ryba ciągle piła wodę z akwarium, a objętość jej ciała nieznacznie się zwiększyła. Następnego poranka student zastał rybę martwą. Wyjaśnij, co było przyczyną śmierci ryby oraz jaki błąd popełnił student. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 18 . (2 pkt) Wykształcenie grup krwi A, B i AB zależy od obecności genów A i B kodujących transferazy odpowiedzialne za przenoszenie reszt cukrowych na substancję H występującą błonie komórkowej erytrocytów. - gen A - warunkuje przekształcenie substancji H w aglutynogen A - gen B - warunkuje przekształcenie substancji H w aglutynogen B - jednoczesna obecność genu A i genu B, powoduje przekształcenie substancji H częściowo w aglutynogen A, a częściowo w aglutynogen B. - w przypadku braku genów A i B substancja H nie ulega przemianie i wykształca się grupa krwi 0. Pewna osoba posiada gen B, ale zaszła u niej mutacja typu nonsens w genie kodującym substancję H. a) Wyjaśnij jakie skutki spowoduje mutacja typu nonsens w genie substancji H. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, jaką grupę krwi będzie miała wspomniana osoba. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
8
Zadanie 19. (2 pkt) Temperaturę, przy której połowa wiązań wodorowych, stabilizujących podwójną helisę DNA, ulega rozkładowi określa się mianem "punktu topnienia DNA". Poniżej przedstawiono trzy łańcuchy polinukleotydowe pochodzące z różnych, dwuniciowych cząsteczek DNA. 5' AAGCTACCG 3' I
5' AATTACGTC 3' II
5' GCTTCGGCA 3' III
a) Uszereguj podane cząsteczki DNA według rosnącej wartości "punktu topnienia". ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, czym spowodowane są różnice w wartości "punktu topnienia" podanych cząsteczek DNA. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 20. (2 pkt) Dziedziczenie barwy upierzenia u kur jest cechą sprzężoną z płcią. Upierzenie pasiaste jest warunkowane allelem B, a jednolite allelem b. Skrzyżowano koguta o pasiastym upierzeniu z kurą o upierzeniu jednolitym. Jedno z potomstwa było pasiastym kogutem. Zapisz krzyżówkę genetyczną ilustrującą dziedziczenie barwy upierzenia u opisanej "pary". Podaj stosunek fenotypowy potomstwa.
pasiasty kogut : pasiasta kura : jednolita kura : jednolity kogut = ..... : ..... : ..... : ..... Zadanie 21 . (1 pkt) W warunkach naturalnych rzadko dochodzi do chowu wsobnego, jednak w pewnych sytuacjach może dojść do kojarzenia osobników blisko spokrewnionych. Podaj, w jakiej sytuacji w naturalnych ekosystemach może dochodzić do krzyżowania się ze sobą osobników blisko spokrewnionych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
9
Zadanie 22. (3 pkt) Tabela przedstawia zestawienie procentowe utraty liści u różnych gatunków drzew spowodowane opadami kwaśnych deszczów.
a) Wyjaśnij, dlaczego buk jest bardziej odporny na szkodliwe działanie kwaśnych deszczów niż jodła. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj dwa przykłady działalności człowieka mające na celu zmniejszenie emisji do atmosfery gazów będących przyczyną kwaśnych deszczów. 1. ................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... c) Podkreśl wzory chemiczne tych gazów, których emisja przyczynia się do powstawania kwaśnych deszczów.
SO2 ,
CFC,
O3,
CO,
CH4,
NO2,
SO3,
Zadanie 23 . (2 pkt) W pewnym zbiorniku wodnym liczba osobników różnych gatunków przypadająca na jeden metr sześcienny wody przedstawia się następująco: nereida różnokolorowa - 34, larwy komarów - 20, ruczajnik pospolity - 7, oczliki - 158, chlorella - 679. Na podstawie danych z tekstu, utwórz przewidywany łańcuch pokarmowy w opisanym zbiorniku wodnym.
10
Zadanie 24 . (2 pkt) Złoty Ryż jest genetycznie modyfikowaną rośliną do której wprowadzono dwa geny szlaku biosyntezy beta-karotenu. Opracowano go w ramach międzynarodowego projektu, celem którego było złagodzenie skutków VAD, czyli niedoboru witaminy A. Problem ten dotyka corocznie setek milionów mieszkańców naszej planety głównie w Azji i Afryce. a) Wyjaśnij, w jaki sposób spożywanie "złotego ryżu" łagodzi skutki VAD. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Zaznacz objawy wywołane niedoborem witaminy A w organizmie. A. B. C. D. E.
szum w uszach nasilający się o poranku łuszczyca niedowidzenie o zmroku niskie ciśnienie tętnicze krwi zaburzenia pamięci
Zadanie 25 . (1 pkt) Jądro łukowate podwzgórza odgrywa ważną rolę w regulacji łaknienia i odczuwania sytości. Składa się z dwóch populacji neuronów: jedna produkuje NYP i AgRP - czynniki pobudzające łaknienie, natomiast druga wytwarza POMC i CART - czynniki znoszące łaknienie i dające uczucie sytości. Oba rodzaje neuronów mają receptory dla specyficznych hormonów. W tabeli podano przykłady hormonów oddziaływujących na neurony jądra łukowatego Uzupełnij tabelę wpisując w odpowiednie rubryki znak "+", tak aby ilustrowała ona pobudzające oddziaływanie hormonów na daną populację neuronów j. łukowatego.
Hormon
Neurony NYP/AgRP
Neurony POMC/CART
Leptyna - produkowana przez tkankę tłuszczową żółtą Peptyd YY - wydzielany przez przewodu pokarmowego po każdym posiłku Grelina - wydzielana przez ściany pustego żołądka Zadanie 26 . (2 pkt) Kurara to trucizna wytwarzana z wyciągu kory kilku gatunków kulczyby. Blokuje receptory nikotynowe dla acetylocholiny wydzielanej na zakończeniach włókien współczulnych, występujące w synapsie nerwowo-mięśniowej mięśnia szkieletowego. Indianie wykorzystywali ją do zatruwania grotów strzał. Wyjaśnij jaki wpływ na funkcjonowanie mięśni szkieletowych wywiera kurara. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
11
Zadanie 27 . (1 pkt) Taxol jest lekiem przeciwnowotworowym wykorzystywanym efektywnie w leczeniu raka jajników. Wiąże się z mikrotubulami hamując ich tworzenie i rozpad, Wyjaśnij, w jaki sposób Taxol wpływa na podziały mitotyczne komórek nowotworowych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 28. (2 pkt) Komórka nowotworowa to komórka której cykl komórkowy został zaburzony wskutek mutacji. Komórka nowotworowa dzieli się nieustannie i bez ograniczeń. Charakteryzuje ją podwyższona aktywność telomerazy, co umożliwia ominięcie fizjologicznego limitu ilości podziałów jednej komórki. Pod tym względem przypomina komórki macierzyste, jednak nie dochodzi do specjalizacji komórki. Na podstawie tekstu wypisz dwie cechy komórki nowotworowej, które odróżniają ją od zdrowej komórki. 1………………………………………………………………………………………………… 2………………………………………………………………………………………………… Zadanie 29. (1 pkt) Karmin ałunowy to związek chemiczny, który służy do wykrywania celulozowej ściany komórkowej w komórce, barwiąc ją na czerwono. Przeprowadzono doświadczenie polegające na barwieniu karminem ałunowym komórki sklerenchymy. Wyjaśnij, czy w przeprowadzonym doświadczeniu zaobserwowano czerwone zabarwienie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 30. (1 pkt) Największym Parkiem Narodowym w Polsce jest : a) b) c) d)
Tatrzański Kampinoski Biebrzański Bieszczadzki
Zadanie 31. (1 pkt) Krzywa przeżywania określa odsetek osobników w danym wieku, którym udaje się przeżyć. Wybierz zestaw, w którym prawidłowo dopasowano gatunki do charakterystycznych dla nich krzywych przeżywania a) b) c) d)
krzywa wypukła – nosorożec, wklęsła – okoń, schodkowa – niepylak Apollo krzywa wypukła – buk, wklęsła – nosorożec, schodkowa – ropucha krzywa wypukła – śledź, wklęsła – tasiemiec, schodkowa – dąb krzywa wypukła – słoń, wklęsła – niepylak Apollo, schodkowa – pszczoła miodna
12
Zadanie 32. (2 pkt) Na poniższym schemacie przedstawiono zestaw doświadczalny przygotowany w pracowni szkolnej.
a) Podaj nazwę procesu, który zaszedł w kolbie z drożdżami. ....................................................................................................................................................... b) Zidentyfikuj zbierający się gaz podając jego wzór chemiczny. ....................................................................................................................................................... Zadanie 33. (1 pkt) W zabiegach biologii molekularnej często stosuje się sondę molekularną, czyli odcinek cDNA, który ma zdolność do hybrydyzacji z określoną sekwencją testowanego DNA. cDNA jest znakowany substancją fluorescencyjną, która świeci po wzbudzeniu światłem o odpowiedniej długości fali. Podaj jedno praktyczne zastosowanie sondy molekularnej. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
13
Układ graficzny © CKE 2013
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
Miejsce na naklejkę z kodem
MAJ 2014
POZIOM PODSTAWOWY
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1–29). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów do uzyskania: 50
MBI-P1_1P-142
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
2
Zadanie 1. (2 pkt) Wapń jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka. Spośród podanych procesów wybierz dwa, które ulegają zaburzeniom przy niedoborze wapnia w organizmie. A. skurcz mięśnia B. krzepnięcie krwi C. biosynteza białka D. wytwarzanie hormonów tarczycy E. powielanie informacji genetycznej
Zadanie 2. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę chemiczną dwóch nukleotydów.
Zapisz, który z nukleotydów (A czy B) pełni funkcję przenośnika energii w komórce. Odpowiedź uzasadnij. Nukleotyd ..................................................................................... Uzasadnienie ................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt) Każdej z wymienionych tkanek przyporządkuj jedno miejsce jej występowania w organizmie człowieka. Tkanka
Występowanie
A. nabłonek rzęskowy
1. pęcherzyk płucny
B. nabłonek jednowarstwowy płaski
2. więzadło stawowe
C. tkanka łączna włóknista
3. małżowina uszna
D. chrząstka sprężysta
4. pęcherz moczowy 5. jajowód
A. ................
B. ................
C. ................
D. ................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
3
Zadanie 4. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących cyklu pracy serca. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe. P/F 1. 2. 3.
Podczas skurczu przedsionków krew jest wtłaczana do komór, a zastawki półksiężycowate pozostają w tym czasie zamknięte. Kurczące się ściany komór podnoszą ciśnienie krwi w ich wnętrzu, co skutkuje zamknięciem zastawek przedsionkowo-komorowych w sercu. Skurcz prawej komory powoduje tłoczenie krwi do aorty, a skurcz lewej komory wypycha krew do tętnic płucnych.
Zadanie 5. (2 pkt) W celu ustalenia grupy krwi pacjenta dodano próbki jego krwi do surowicy krwi grupy A oraz do surowicy krwi grupy B. W obydwu zestawach zaszła aglutynacja krwinek. Określ, jaką grupę krwi miał pacjent. Wyjaśnij wynik badania, uwzględniając obecność przeciwciał w zastosowanych surowicach. Grupa krwi pacjenta ....................................................... Wyjaśnienie .................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................
Zadanie 6. (2 pkt) Limfa (chłonka) powstaje jako przesącz z włosowatych naczyń krwionośnych do przestrzeni międzykomórkowych i trafia do naczyń tworzących układ limfatyczny. Swoim składem jest więc zbliżona do osocza krwi, choć w odróżnieniu od niego zawiera nieco większy procent tłuszczu. Wśród elementów morfotycznych zdecydowaną większość stanowią limfocyty. Na podstawie powyższego tekstu wymień dwie funkcje, które limfa pełni w organizmie człowieka. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących budowy i działania układu oddechowego człowieka. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe. P/F Krtań jest narządem wchodzącym w skład układu oddechowego 1. i pokarmowego. Tchawica stanowi fragment dróg oddechowych i jest jednocześnie narządem 2. głosu. Przepona, kurcząc się, opuszcza się w dół, co skutkuje zwiększeniem 3. pojemności klatki piersiowej. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
1. 2
2. 1
3. 2
4. 1
5. 2
6. 2
7. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
4
Zadanie 8. (1 pkt) W paleniu biernym mamy do czynienia ze strumieniem bocznym, czyli wydobywającym się z tlącego papierosa dymem, który zawiera najwięcej substancji toksycznych i nie jest oczyszczany przez filtr papierosowy. W dymie bocznym znajduje się 3–5 razy więcej tlenku węgla (czadu), 2–3 razy więcej nikotyny i 3–4 razy więcej substancji rakotwórczych niż w dymie głównym. U dzieci bierne palenie jest przyczyną częstszych zachorowań na zapalenia płuc i oskrzeli oraz zwiększa ryzyko zachorowania na astmę. Z badań Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że częste przebywanie w dymie tytoniowym powoduje u dzieci i nastolatków pogorszenie wykonywania wielu czynności umysłowych, takich jak czytanie, rozwiązywanie zadań matematycznych, logiczne myślenie i rozumowanie. Na podstawie: www.knowmore.pl
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego powoduje u ludzi pogorszenie wykonywania czynności umysłowych.
bierne
palenie
....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (3 pkt) W aptekach dostępne są bez recepty różnego rodzaju preparaty lecznicze podnoszące odporność, zwane immunostymulatorami. Przeważnie zawierają substancje pochodzenia roślinnego, np. z aloesu, jeżówki czy żeń-szenia. Istotą działania immunostymulatorów jest pobudzenie i wzmocnienie odporności organizmu na infekcje wirusowe i bakteryjne. Pod wpływem tych substancji obserwuje się wzrost aktywności komórek układu odpornościowego – granulocytów obojętnochłonnych oraz makrofagów, zdolnych do bezpośredniego niszczenia drobnoustrojów chorobotwórczych. Na podstawie: http://ziola.pl
a) Na podstawie przedstawionych informacji zaznacz rodzaj odporności, którą opisane preparaty pobudzają w organizmie człowieka. A. odporność swoista
B. odporność nieswoista
C. odporność swoista i nieswoista
b) Uzasadnij, podając dwa argumenty, że takie preparaty powinno się stosować po konsultacji z lekarzem, chociaż są one dostępne bez recepty. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
5
Zadanie 10. (2 pkt) W tabeli przedstawiono prędkość przewodzenia impulsów przez włókna nerwowe rdzenne (z osłonką mielinową) o różnej średnicy aksonów. Średnica aksonu [µm]
2–5
3–6
5–12
12–20
Prędkość przewodzenia impulsów [m/s] 12–30 15–30 30–70 70–120 Na podstawie: W. Traczyk, Fizjologia człowieka w zarysie, Warszawa 1997.
a) Na podstawie przedstawionych danych sformułuj wniosek określający zależność między prędkością przewodzenia impulsów nerwowych a średnicą aksonu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Określ, czy włókna nerwowe rdzenne (mające osłonkę mielinową) przewodzą impulsy wolniej, czy – szybciej niż włókna nagie (nieposiadające osłonek). Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt) Za ruchy kończyny dolnej w stawie kolanowym odpowiedzialne są mięśnie antagonistyczne, których lokalizację przedstawiono na rysunku A (widok kończyny od przodu) i B (widok kończyny od tyłu).
Na podstawie: www.fitwell.pl
a) Określ, który z mięśni przedstawionych na rysunkach A i B, kurcząc się, powoduje ruch kończyny dolnej przedstawiony na rysunku C. ....................................................................................................................................................... b) Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania. Mięsień, którego skurcz wywołuje ruch kończyny przedstawiony na rysunku C, pełni funkcję A. zginacza. B. prostownika. C. odwodziciela. D. przywodziciela. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
8. 1
9.a 1
9.b 2
10.a 1
10.b 1
11.a 1
11.b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
6
Informacje do zadania 12. i 13. W organizmie człowieka na regulację gospodarki węglowodanowej wpływają dwa przeciwstawnie działające hormony: insulina i glukagon. W tabeli zamieszczono wyniki pomiaru stężenia insuliny i glukagonu podczas intensywnego wysiłku fizycznego. Czas od rozpoczęcia ćwiczeń fizycznych (godziny) 0 1 2 3 4
Stężenie hormonów we krwi (pmol/l) insulina glukagon 450 110 375 125 260 150 210 240 180 450
Na podstawie: E. Jastrzębska, Tajemnice ludzkiego ciała. Zeszyt ćwiczeń do biologii, Kielce 2003.
Zadanie 12. (2 pkt) Na podstawie danych z tabeli narysuj wykres liniowy, ilustrujący poziom stężenia insuliny i glukagonu we krwi, w kolejnych godzinach ćwiczeń fizycznych. Zastosuj jeden układ współrzędnych.
Zadanie 13. (1 pkt) Wyjaśnij, dlaczego podczas wysiłku fizycznego zwiększa się wydzielanie glukagonu do krwi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
7
Zadanie 14. (2 pkt) Wazopresyna, czyli hormon antydiuretyczny (ADH) produkowany przez podwzgórze i uwalniany z tylnego płata przysadki mózgowej, jest ważnym regulatorem bilansu wodnego w organizmie człowieka. Na schemacie przedstawiono mechanizm hormonalnej regulacji zawartości wody w organizmie człowieka.
a) Do miejsc oznaczonych na schemacie literami A i B przyporządkuj określenia odpowiadające wydzielaniu ADH – zwiększone, zmniejszone – i zapisz je poniżej. A. .....................................................
B. .....................................................
b) Podaj, jakie objawy wywoła niedobór hormonu ADH, spowodowany uszkodzeniem komórek tylnego płata przysadki. .......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (1 pkt) Funkcjonowanie organizmu człowieka jest możliwe dzięki współdziałaniu układów i narządów, czego przykładem może być współpraca układu krwionośnego i wydalniczego. Krew dostarcza do nerek tlen i składniki odżywcze niezbędne do uzyskania energii, koniecznej dla zachodzących tam procesów, natomiast w nerkach wytwarzany jest hormon erytropoetyna, którego wydzielanie się zwiększa, gdy we krwi znajduje się zbyt mało tlenu. Uzasadnij, podając inny niż w tekście argument, że układ krwionośny i wydalniczy współdziałają w organizmie człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
12. 2
13. 1
14.a 1
14.b 1
15. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
8
Zadanie 16. (1 pkt) Akomodacja oka jest związana ze zmianą krzywizny soczewki. Soczewka oka może stawać się bardziej płaska lub bardziej kulista, a jej zdolność skupiania promieni świetlnych może się zmniejszać lub zwiększać. Określ, w jaki sposób zmienia się kształt soczewki podczas przenoszenia wzroku z przedmiotów bliskich na przedmioty odległe. .......................................................................................................................................................
Zadanie 17. (1 pkt) Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione poniżej etapy powstawania wrażeń słuchowych. Wpisz w tabelę numery 2–5. Etap
Numer
Drganie błony okienka owalnego oraz drganie płynu wypełniającego wnętrze ślimaka.
Ruchy rzęsek komórek narządu Cortiego i powstanie impulsu nerwowego.
Przenoszenie drgań błony bębenkowej na drgania kosteczek słuchowych.
Przewodzenie fali dźwiękowej przez przewód słuchowy. Dotarcie impulsów nerwowych do ośrodka słuchu.
1
Zadanie 18. (3 pkt) Jelito cienkie jest najdłuższym odcinkiem przewodu pokarmowego człowieka. Treść pokarmowa docierająca do jelita cienkiego jest w nim przesuwana i w tym czasie podlega procesom trawienia chemicznego, a strawione składniki pokarmowe są wchłaniane do nabłonka jelita, skąd są przekazywane do naczyń krwionośnych lub limfatycznych. Podaj po jednym przykładzie cech budowy jelita, które są przystosowaniem do: 1. przesuwania treści pokarmowej ......................................................................................... , 2. trawienia pokarmu ............................................................................................................... , 3. wchłaniania strawionych składników pokarmowych ......................................................... ................................................................................................. .
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
9
Zadanie 19. (2 pkt) Tłuszcze, które są nierozpuszczalne w wodzie, krążą we krwi człowieka w postaci związanej z białkami jako lipoproteiny. Do najważniejszych lipoprotein biorących udział w transporcie cholesterolu w naszym organizmie należą lipoproteiny o wysokiej gęstości (HDL), określane mianem „dobrego cholesterolu”, i lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL), zwane „złym cholesterolem”. Na schemacie przedstawiono dwa modele (X i Y) lipoprotein transportujących cholesterol w obwodowych naczyniach krwionośnych.
a) Określ, który z przedstawionych na schemacie modeli lipoprotein (X czy Y), jest ilustracją HDL. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj przykład zalecenia dotyczącego sposobu odżywiania się dla osoby, u której stwierdzono podwyższony poziom LDL i zbyt niski poziom HDL we krwi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
16. 1
17. 1
18. 3
19.a 1
19.b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
10
Zadanie 20. (2 pkt) Fenyloketonuria to choroba genetyczna, która może prowadzić do głębokiego upośledzenia umysłowego na skutek gromadzenia się w organizmie fenyloalaniny i pośrednich produktów jej rozkładu. Aby wykryć to schorzenie, jeszcze do niedawna przeprowadzano prosty i tani test Guthriego. Na krążek bibuły pobierano kroplę krwi noworodka, następnie krążki z wysuszoną krwią umieszczano na płytce agarowej z pożywką, która nie zawierała fenyloalaniny. Na takich płytkach hodowano szczep laseczki siennej Bacillus subtilis, bezwzględnie wymagający fenyloalaniny do wzrostu.
a) Na podstawie powyższych informacji ustal, na którym krążku bibuły (A czy B) znajduje się kropla krwi dziecka chorego na fenyloketonurię. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj przykład postępowania, dzięki któremu osoby chore na fenyloketonurię mogą uniknąć groźnych konsekwencji tej choroby. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 21. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących witamin. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe. P/F 1.
Witamina A jest niezbędna do syntezy barwnika wzrokowego.
2.
Wchłanianie witamin A, D, E i K może być zwiększone przez obecność tłuszczów w pokarmie.
3.
Kuracja antybiotykiem może spowodować niedobory witaminy C.
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
11
Zadanie 22. (2 pkt) Nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą, w której ciśnienie krwi w spoczynku przekracza wartości graniczne uznane za prawidłowe. Zmiana stylu życia może obniżać wartości ciśnienia tętniczego u osób z ciśnieniem podwyższonym i zapobiegać rozwojowi choroby u osób, które mają do niej skłonności uwarunkowane genetycznie. W leczeniu i profilaktyce choroby nadciśnieniowej zaleca się normalizację masy ciała oraz przestrzeganie odpowiedniej diety. Spośród podanych zaleceń żywieniowych wybierz dwa, które mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego. Zaleca się ograniczyć A. ilość spożywanej soli kuchennej (NaCl). B. spożycie pokarmów bogatych w błonnik. C. spożycie produktów bogatych w witaminy, zwłaszcza witaminę C. D. spożycie produktów bogatych w tłuszcze nasycone, zwłaszcza wędlin. E. spożycie pokarmów mlecznych, bogatych w związki wapnia i magnezu.
Zadanie 23. (2 pkt) Każdy rodzaj cząsteczki tRNA ma zdolność przyłączania określonego aminokwasu i dzięki sekwencji trzech nukleotydów zwanej antykodonem rozpoznaje komplementarny dla niego kodon w mRNA. Na schemacie przedstawiono fragment nici mRNA oraz trzy cząsteczki tRNA (A–C), przenoszące aminokwasy zapisane w tym fragmencie (te cząsteczki ułożono w sposób przypadkowy). Strzałką oznaczono kierunek odczytu informacji genetycznej. W tabeli zamieszczono fragment kodu genetycznego.
a) Ustal, jaka będzie kolejność tRNA, oznaczonych literami A, B i C, przyłączanych w procesie syntezy białka na matrycy mRNA o podanej sekwencji nukleotydów. Kolejność tRNA ................................................................................... b) Na podstawie tabeli z fragmentem kodu genetycznego zapisz nazwy kolejnych aminokwasów (oznaczonych na schemacie literami X, Y, Z) w powstałym trójpeptydzie. ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
20.a 1
20.b 1
21. 1
22. 2
23.a 1
23.b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
12
Zadanie 24. (2 pkt) W układzie grupowym krwi Rh wyróżnia się dwie grupy krwi: Rh+ (obecność w błonie krwinek aglutynogenu D) i Rh- (brak aglutynogenu D w błonach krwinek). Czynnik D dziedziczy się jednogenowo i autosomalnie. W tabeli przedstawiono różne zestawy genotypów rodziców. Allel warunkujący obecność aglutynogenu grupy krwi Rh+ oznaczono literą D, natomiast literą d – allel warunkujący jego brak. A B C D E
Matka Dd dd DD dd Dd
Ojciec Dd DD dd Dd dd
a) Podaj oznaczenie literowe przypadku (A–E), w którym prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu serologicznego między organizmem matki i dziecka wynosi 100%. ............................................................................................ b) Wypisz wszystkie oznaczenia literowe tych przypadków (A–E), w których na pewno nie może wystąpić konflikt serologiczny między organizmem matki i dziecka. ............................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono dziedziczenie daltonizmu w pewnej rodzinie.
a) Zapisz genotypy osób oznaczonych na schemacie numerami 1–3, stosując symbole literowe D i d na oznaczenie alleli genu odpowiedzialnego za rozróżnianie kolorów. 1. .......................
2. .......................
3. .......................
b) Określ, na podstawie krzyżówki genetycznej, prawdopodobieństwo (w %), że kolejny syn pary B też będzie zdrowy. Krzyżówka
Prawdopodobieństwo .................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
13
Zadanie 26. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących funkcjonowania ekosystemu. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe. P/F Organizmy odżywiające się wyłącznie pokarmem roślinnym należą 1. do konsumentów II rzędu. Dzięki organizmom z różnych poziomów troficznych w ekosystemie możliwe 2. są krążenie energii i przepływ materii. Ilość energii przechodzącej na kolejny poziom troficzny ekosystemu jest 3. coraz mniejsza.
Zadanie 27. (2 pkt) Pole jest ekosystemem sztucznym, którego funkcjonowanie zależy od działalności człowieka. Na schemacie przedstawiono uproszczony model krążenia materii w ekosystemie pola. Przerywanymi liniami oznaczono działania człowieka, które wpływają na ten obieg.
Na podstawie: A. Breymeyer, Struktura i funkcjonowanie ekosystemów, „Biologia w Szkole” nr 36, 1983.
a) Wymienionym w tabeli sposobom działalności człowieka, wpływającym na obieg materii w ekosystemie pola, przyporządkuj numery, którymi są oznaczone na schemacie. Działalność człowieka Siew lub sadzenie roślin uprawnych. Zbiór plonów. Nawożenie obornikiem. Nawożenie mineralne. Eliminowanie szkodników roślin.
Numer
b) Wyjaśnij, dlaczego nawożenie gleby jest konieczne do utrzymania prawidłowego obiegu materii w ekosystemie pola, z którego człowiek zbiera plony. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
24.a 1
24.b 1
25.a 1
25.b 2
26. 1
27.a 1
27.b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
14
Zadanie 28. (1 pkt) Słodkowodna drapieżna ryba bass słoneczny (Lepomis gibbosus) zamieszkuje wody Ameryki Północnej. Do Europy gatunek ten został sprowadzony w 1887 roku z przeznaczeniem do hodowli w stawach parkowych i akwariach, lecz szybko wymknął się spod kontroli i opanował wody otwarte. Obecnie gatunek ten występuje już na całym kontynencie europejskim, nie omija również wód Polski. Na podstawie: Ryby słodkowodne wód Polski, pod red. M. Brylińskiej, Warszawa 2000.
Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Zwiększenie zasięgu występowania bassa słonecznego na świecie jest wynikiem A. restytucji. B. introdukcji. C. reintrodukcji. D. eksterminacji.
Zadanie 29. (2 pkt) Metan (CH4) należy do grupy tzw. gazów cieplarnianych (szklarniowych) wpływających na zmiany klimatu. Według różnych ocen wpływ metanu na pogłębianie efektu cieplarnianego jest nawet 20-krotnie wyższy w porównaniu z wpływem dwutlenku węgla. Metan produkowany jest głównie przez bakterie, które rozkładają materię organiczną w warunkach niedoboru tlenu. Człowiek przyczynia się do zwiększania ilości metanu w atmosferze w wyniku wydobywania i spalania paliw kopalnych, hodowli bydła, uprawy ryżu oraz składowania odpadów. W krajach uprzemysłowionych metan stanowi zwykle 15% wszystkich gazów cieplarnianych emitowanych do atmosfery. Coraz częściej przy dużych gospodarstwach hodowli zwierząt oraz przy wysypiskach śmieci budowane są biogazownie, wykorzystujące zbierany biogaz, składający się głównie z metanu, do produkcji energii cieplnej lub elektrycznej. Na podstawie: http://agroenergetyka.pl
Na podstawie powyższych informacji uzasadnij, podając dwa argumenty, że pozyskiwanie i spalanie biogazu z wysypisk śmieci jest korzystne dla środowiska przyrodniczego. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
28. 1
29. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom podstawowy
BRUDNOPIS
15
Układ graficzny © CKE 2013
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
Miejsce na naklejkę z kodem
MAJ 2014
POZIOM ROZSZERZONY
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron (zadania 1–34). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-142
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (2 pkt) Wapń jest ważnym składnikiem organizmu człowieka. W osoczu krwi powinno znajdować się około 2,2–2,6 mmol/l jonów tego pierwiastka, niezbędnego do wielu procesów wewnątrzkomórkowych. Obniżenie poziomu jonów wapnia we krwi skutkuje uruchomieniem jego zasobów zgromadzonych w kościach. a) Wśród przykładów procesów zachodzących w komórkach organizmu człowieka zaznacz ten proces, w którym istotny udział biorą jony wapnia. A. B. C. D.
Polaryzacja błony komórkowej. Skurcz komórek mięśniowych. Przenoszenie elektronów w łańcuchu oddechowym. Łączenie podjednostek rybosomów podczas biosyntezy białka.
b) Podaj nazwę hormonu, którego wydzielanie się zwiększa, gdy poziom jonów wapnia we krwi jest zbyt niski. .......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt) Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione poniżej etapy IV-rzędowej struktury białka. Wpisz w tabelę odpowiednio numery 1–4.
powstawania
Etap
Numer
Połączenie ze sobą dwóch lub więcej łańcuchów polipeptydowych o ukształtowanej już strukturze trójwymiarowej. Łączenie aminokwasów w łańcuch polipeptydowy. Zwijanie się łańcucha polipeptydowego w strukturę trójwymiarową, często stabilizowaną przez mostki dwusiarczkowe. Zwijanie łańcucha polipeptydowego w helisę lub harmonijkę.
Zadanie 3. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących rybosomów. Wpisz obok każdego zdania w tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli zdanie jest fałszywe. P/F 1.
Rybosom składa się z dwóch podjednostek otoczonych jedną błoną plazmatyczną.
2.
W większości komórek eukariotycznych występują dwa rodzaje rybosomów, które różnią się wielkością i wartością stałej sedymentacji.
3.
Rybosomy uczestniczące w syntezie białka, z którego w komórce będą wytwarzane glikoproteiny, przyłączone są do zewnętrznej powierzchni błon aparatu Golgiego.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (1 pkt) Komórki poszczególnych tkanek w obrębie jednego narządu różnią się budową, co wiąże się z funkcjami, które pełnią, np. charakterystyczną cechą budowy komórek zewnątrzwydzielniczych trzustki jest występowanie w nich silnie rozbudowanej szorstkiej siateczki śródplazmatycznej. Wykaż związek między funkcją komórek zewnątrzwydzielniczych trzustki a występowaniem w nich dobrze rozwiniętej szorstkiej siateczki śródplazmatycznej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Cytoszkielet komórki zwierzęcej jest utworzony przez sieć włókien białkowych o różnej grubości (mikrofilamenty, filamenty pośrednie oraz mikrotubule), spełniających różne funkcje. Zaznacz dwie funkcje, które w komórce pełnią mikrotubule. A. B. C. D. E.
Budują organelle ruchu: wici i rzęski. Odpowiadają za ruch pełzakowaty komórek. Pozwalają na skurcz komórek mięśnia poprzecznie prążkowanego. Umożliwiają zachowanie kształtu komórki oraz otoczki jądrowej. Umożliwiają segregację chromosomów w trakcie podziału jądra komórkowego.
Zadanie 6. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono różne etapy podziału mitotycznego jądra komórki roślinnej.
Na podstawie: Biologia, pod red. A. Czubaja, Warszawa 2000.
a) Uporządkuj rysunki w kolejności odpowiadającej etapom mitozy – zapisz ich oznaczenia literowe, zaczynając od interfazy. .................................................................... b) Zapisz literę, którą oznaczono rysunek komórki znajdującej się w metafazie. ......................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
1.a 1
1.b 1
2. 1
3. 1
4. 1
5. 2
6.a 1
6.b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 7. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono rolę mitozy i mejozy w cyklu życiowym organizmu zwierzęcego.
Na podstawie: H. Wiśniewski, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1999.
a) Określ, która faza dominuje w cyklu życiowym przedstawionym na schemacie. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj, jaką rolę w przedstawionym cyklu pełni mejoza. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt) Na dwóch grupach roślin (1 i 2) przeprowadzono doświadczenie, mające na celu wykazanie, że CO2 jest konieczny do procesu fotosyntezy. Przebieg doświadczenia przedstawiono na rysunku (zaprezentowano tylko pojedyncze rośliny z każdej grupy).
Na podstawie: J. Müller, L. Palka, Obserwacje i doświadczenia w nauczaniu biologii, Warszawa 1988.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
a) Określ, w liściach której rośliny (z grupy 1. czy 2.) po dwóch dniach będzie można wykryć obecność większej ilości skrobi. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, w jakim celu rośliny na początku doświadczenia zostały umieszczone na kilka dni w miejscu bez dostępu światła. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (1 pkt) Siarkowe bakterie zielone to organizmy przystosowane do warunków beztlenowych (nie tolerują w ogóle obecności tlenu), panujących w osadach dennych jezior i innych środowiskach niezawierających tlenu. W ich komórkach występuje bakteriochlorofil, a źródłem wodoru do procesu fotosyntezy jest nie woda, ale siarkowodór. Na podstawie: J. Kopcewicz, S. Lewak, Fizjologia roślin, Warszawa 2002.
Wskaż związek między źródłem wodoru wykorzystywanym w procesie fotosyntezy a przystosowaniem zielonych bakterii siarkowych do życia w środowisku, w którym one występują. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (1 pkt) Współczynnik oddechowy WO (RQ) to iloraz objętości dwutlenku węgla wydalonego przez organizm i objętości zużytego tlenu. W przypadku zużywania węglowodanów jako źródła energii współczynnik przyjmuje wartość równą jedności, dla białek – około 0,9, a dla tłuszczów – około 0,7. U pewnego gatunku owada, którego larwy są roślinożerne, mierzono zmiany wartości WO podczas procesu przeobrażania. Stwierdzono, że przed przejściem w stadium poczwarki, kiedy larwy stały się nieruchliwe i nie pobierały pokarmu, ich współczynnik oddechowy zmniejszył się z 0,99 do 0,85. Na podstawie przedstawionych informacji podaj przypuszczalne wyjaśnienie spadku wartości współczynnika WO u badanego owada. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
7.a 1
7.b 1
8.a 1
8.b 1
9. 1
10. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 11. (2 pkt) Warunki wysokogórskie, charakteryzujące się szczególnie niskim ciśnieniem atmosferycznym i obniżonym ciśnieniem parcjalnym tlenu, są przyczyną występowania tzw. „górskiego typu adaptacyjnego” u ludzi stale mieszkających na tych obszarach. Występują u tych osób charakterystyczne cechy morfologiczno-fizjologiczne, których przykłady zamieszczono poniżej. Cechy adaptacyjne ludzi żyjących w warunkach wysokogórskich w porównaniu z cechami ludzi mieszkających na nizinach to: A. B. C. D. E.
większy udział szpiku czerwonego w kościach, większe stężenie hemoglobiny w erytrocytach, zwiększona częstotliwość oddechów, większa pojemność płuc, szybsze tętno. Na podstawie: Biologia. Podręcznik dla studentów medycyny, pod red. W. N. Jarygina, Warszawa 1991.
Spośród wymienionych cech (A–E) wybierz jedną związaną z funkcjonowaniem układu krwionośnego i jedną związaną z funkcjonowaniem układu oddechowego. Uzasadnij znaczenie adaptacyjne każdej z tych cech do życia ludzi w warunkach wysokogórskich. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (2 pkt) Regulacja metabolizmu związana jest m.in. z regulacją działania enzymów – ich aktywacją lub hamowaniem. Wiele enzymów, aby pełnić funkcje katalityczne, wymaga przyłączenia cząsteczek, zwanych kofaktorami. Mogą nimi być małe jednostki niebiałkowe, np. jony metali, lub złożone niebiałkowe cząsteczki organiczne, nazwane koenzymami, np. NAD+ czy FAD. Na schematach przedstawiono różne sposoby (A–D) hamowania (inhibicji) pracy enzymu.
Na podstawie: J. Kączkowski, Biochemia roślin, Warszawa 1992.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Podaj oznaczenia literowe dwóch mechanizmów hamowania pracy enzymu, innych niż blokada centrum aktywnego. Opisz, na czym polega każdy z wybranych mechanizmów. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt) Receptory w jamie ustnej człowieka są przystosowane do wyczuwania między innymi czterech podstawowych rodzajów smaku: słodkiego, słonego, kwaśnego i gorzkiego. W tabeli zamieszczono informacje o stopniu wrażliwości kubków smakowych człowieka na wybrane substancje chemiczne, które mogą znaleźć się w pożywieniu.
gorzkie
Próg wrażliwości kubków smakowych – ilość danej substancji w g/dm3 0,0003 g/dm3
kwaśne
0,02 g/dm3
słone
0,5 g/dm3
słodkie
4 g/dm3
Rodzaje substancji
Na podstawie: M. Noske, Smak pełen tajemnic, „Wiedza i Życie” nr 12, 2011.
a) Na podstawie danych z tabeli podaj, na który rodzaj substancji zmysł smaku człowieka jest najbardziej wyczulony. ....................................................................................................................................................... b) Wykaż znaczenie adaptacyjne zdolności wykrywania rodzaju substancji, na którą zmysł smaku człowieka jest najbardziej wyczulony. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących wazopresyny (ADH). Wpisz obok każdego zdania w tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli zdanie jest fałszywe. P/F Intensywne pocenie się podczas wysiłku fizycznego skutkuje zwiększeniem 1. ilości ADH uwalnianego do krwi z przysadki. ADH zwiększa przepuszczalność kanalików zbiorczych dla wody, dzięki 2. czemu chroni organizm przed jej utratą. Wzrost wydzielania ADH następuje wtedy, gdy zwiększa się zawartość 3. wody w organizmie. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
11. 2
12. 2
13.a 1
13.b 1
14. 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 15. (2 pkt) Zdolność odbioru sygnałów z otoczenia i odpowiedzi na te sygnały jest cechą organizmów. W organizmach wielokomórkowych istnieją złożone mechanizmy służące do tworzenia, przesyłania i odbioru sygnałów umożliwiających kontrolę nad powstawaniem i pracą wszystkich komórek. Na schematach A i B przedstawiono dwa mechanizmy przekazywania sygnałów w organizmie wielokomórkowym.
Na podstawie: B. Alberts, D. Bray, A. Johnson, J. Lewis, M. Raff, K. Roberts, P. Walter, Podstawy biologii komórki, Warszawa 1999.
Na podstawie schematów podaj jedną różnicę i jedno podobieństwo między nerwowym a hormonalnym mechanizmem pobudzania komórek docelowych. Różnica ......................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Podobieństwo ............................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt) Człowiek jest przedstawicielem strunowców (Chordata), lecz większość cech świadczących o przynależności do tego typu zwierząt występuje u człowieka jedynie w okresie zarodkowym. Wymień dwie cechy charakterystyczne dla budowy strunowców, pojawiające się podczas rozwoju zarodkowego człowieka. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 17. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono przedstawicieli różnych gromad kręgowców. Uwaga: Nie zachowano proporcji wielkości zwierząt.
Wpisz poniżej wszystkie numery, którymi na rysunkach oznaczono kręgowce a) należące do owodniowców: ................................................................................................. , b) stałocieplne: .......................................................................................................................... .
Zadanie 18. (1 pkt) W tabeli przedstawiono dane dotyczące średniej zawartości mioglobiny w mięśniach szkieletowych wybranych ssaków lądowych oraz tych ssaków wodnych, które całe życie lub jego większość spędzają w toni wodnej, aktywnie pływając i nurkując. Zawartość mioglobiny [g/kg masy mięśniowej] 3,0
Ssak szczur człowiek
6,0
pies
6,7
delfin butlonosy
32,5
morświn
41,0
foka pospolita
52, 1
Na podstawie: K. Schmidt-Nielsen, Fizjologia zwierząt. Adaptacje do środowiska, Warszawa 1997.
Wyjaśnij, uwzględniając rolę mioglobiny, związek dużej zawartości mioglobiny w mięśniach wymienionych ssaków wodnych ze środowiskiem i trybem ich życia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
15. 2
16. 2
17.a 1
17.b 1
18. 1
10
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 19. (2 pkt) W tabeli przedstawiono wyniki doświadczenia, w którym badano wpływ temperatury na pobieranie jonów potasu i fosforu przez korzenie roślin. Doświadczenie prowadzono w hydroponicznej (wodnej) hodowli roślin kukurydzy, których część umieszczono w roztworze soli potasu, a część – w roztworze soli fosforu. Stężenie jonów w każdym z roztworów wynosiło 0,25 mmol/l. Temperatura (°C) 10
Intensywność pobierania jonów [j. umowne] potas fosfor 0,40 0,10
20
0,90
0,30
30
1,10
0,50
40
1,00
0,60
Na podstawie: J. Kopcewicz, S. Lewak, Fizjologia roślin, Warszawa 2002.
Na podstawie danych z tabeli wykonaj wykres liniowy ilustrujący wpływ temperatury na intensywność pobierania jonów potasu i fosforu. Zastosuj jeden układ współrzędnych.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 20. (2 pkt) Niektóre rośliny do zakwitania wymagają odpowiednich bodźców zewnętrznych. Najczęściej są to właściwy stosunek długości dnia i nocy – tzw. fotoperiod lub czasowe potraktowanie młodych roślin niską temperaturą, czyli tzw. wernalizacja. Przeprowadzono doświadczenie, którego celem było zbadanie wpływu fotoperiodu i wernalizacji siewek na zakwitanie pewnej odmiany pszenicy ozimej. W tym celu hodowane rośliny podzielono na dwie grupy: grupa I – rośliny, które hodowano cały czas w temperaturze ok. 20 °C (brak wernalizacji), rozdzielono i połowę z nich hodowano w warunkach krótkiego dnia, a drugą połowę hodowano w warunkach dnia długiego, grupa II – rośliny, które poddano wernalizacji, rozdzielono i również hodowano w temperaturze 20 °C – połowę tych roślin w warunkach krótkiego dnia, a drugą połowę w warunkach dnia długiego. Krótki dzień w doświadczeniu to mniej niż 10 godzin oświetlenia, a długi dzień – więcej niż 10 godzin oświetlenia. Wyniki tego doświadczenia przedstawiono na rysunku.
Na podstawie: S. Tołpa, J. Radomski, Botanika, Warszawa 1979.
a) Sformułuj wniosek wynikający z powyższego doświadczenia, który dotyczy warunków niezbędnych do zakwitania tej odmiany pszenicy w środowisku naturalnym. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego w krajach tropikalnych położonych blisko równika nie należy wprowadzać upraw odmiany pszenicy, która była badana w doświadczeniu. Podaj argument odnoszący się do wyników tego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
19. 2
20.a 1
20.b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 21. (1 pkt) Na opakowaniach nawozów dla roślin doniczkowych znajdują się dokładne informacje dotyczące ich stosowania. Używanie roztworu nawozów o zbyt wysokim stężeniu jest dla roślin szkodliwe i może skutkować m.in. ich zwiędnięciem. Wyjaśnij, dlaczego podlewanie roślin roztworami nawozów o zbyt wysokim stężeniu może skutkować ich zwiędnięciem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 22. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój poprzeczny przez łodygę moczarki kanadyjskiej – rośliny, której pędy znajdują się w toni wodnej.
Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1995.
Na podstawie dwóch cech widocznych na rysunku wykaż dwa przystosowania budowy anatomicznej łodygi moczarki do środowiska wodnego. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 23. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono namnażanie się retrowirusa HIV wewnątrz limfocytu T (pomocniczego) we krwi człowieka.
Na podstawie: E. R. Solomon, L. R. Berg, D. W. Martin, C. A. Villee, Biologia, Warszawa 1998.
a) Podaj, na czym polega proces oznaczony na schemacie literą X, oraz wyjaśnij jego znaczenie w przebiegu infekcji HIV. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj, który element w budowie wirionu HIV odpowiada za utrudnione rozpoznawanie tego wirusa przez układ odpornościowy zainfekowanej osoby. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt) Wirusy grypy należą do RNA wirusów. Wyróżnia się trzy typy wirusów grypy – typu A, typu B lub typu C. Duża zmienność tych wirusów i powstawanie nowych szczepów utrudniają ich klasyfikację. W wirusach grypy typu A łatwo dochodzi do wymiany genów, określanej jako skok antygenowy. Ponadto występujące wśród RNA wirusów częste mutacje są przyczyną występowania epidemii grypy. Profilaktyka zakażeń wirusem grypy polega na stosowaniu szczepionek, jednak każdego roku trzeba przyjmować nową szczepionkę. a) Uwzględniając mechanizm działania szczepionki, uzasadnij, dlaczego konieczne jest coroczne powtarzanie szczepienia przeciw grypie. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego duża zmienność genetyczna wirusów grypy przyczynia się do występowania epidemii tej choroby. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
21. 1
22. 2
23.a 1
23.b 1
24.a 1
24.b 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 25. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono priokariotycznej.
proces
ekspresji
informacji
genetycznej
w
komórce
Na podstawie: A. Jerzmanowski, C. Korczak, K. Staroń, Biologia, Warszawa 1992.
a) Podaj nazwę rodzaju RNA oznaczonego na rysunku literą X. ....................................................................................................................................................... b) Uzasadnij, podając jeden argument, że na rysunku przedstawiono proces ekspresji informacji genetycznej u organizmów prokariotycznych. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę cząsteczki tRNA uczestniczącej w procesie translacji, a w tabeli – fragment kodu genetycznego. Kodon (zapisany od końca 5' do 3')
Aminokwas
AUA AUC AUG UAC UAG CAU CUA GUA
izoleucyna izoleucyna metionina tyrozyna STOP histydyna leucyna walina
Zapisz triplet nukleotydów w kodonie mRNA oznaczony jako XYZ oraz nazwę aminokwasu, który zostanie przyłączony do przedstawionej cząsteczki tRNA. Kodon ..................................................
Aminokwas ..................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 27. (2 pkt) Barwa kolców malin jest warunkowana przez dwa geny dziedziczące się niezależnie. Dominujący allel A jednego genu warunkuje pojawienie się kolców o zabarwieniu różowym, natomiast recesywny allel a tego genu odpowiada za ich kolor zielony. Obecność dominującego allelu B drugiego genu skutkuje zwiększeniem intensywności koloru różowego, co prowadzi do powstania kolców purpurowych. Allel B nie wpływa na zmianę barwy kolców zielonych. Po skrzyżowaniu rośliny o kolcach różowych z rośliną mającą kolce zielone otrzymano w pokoleniu F1 wszystkie rośliny o kolcach purpurowych. a) Podaj genotypy roślin z pokolenia rodzicielskiego (P) mających: różowe kolce .......................................,
zielone kolce .................................................. .
b) Zaznacz zestaw fenotypów (A–D), które powinny wystąpić najliczniej i najmniej licznie wśród dużej liczby potomstwa uzyskanego z nasion po skrzyżowaniu roślin z pokolenia F1. Fenotyp najliczniejszy
Fenotyp najmniej liczny
A
kolce purpurowe
kolce różowe
B
kolce różowe
kolce zielone
C
kolce purpurowe
kolce zielone
D
kolce różowe
kolce purpurowe
Zadanie 28. (3 pkt) U kotów jedna para alleli (B i b) warunkująca barwę sierści jest sprzężona z płcią. Ruda barwa sierści jest warunkowana przez allel B (XB), natomiast barwa czarna – przez allel b (Xb). Osobniki heterozygotyczne mają barwę szylkretową (część włosów jest czarnych, część – rudych). a) Ustal, jaką barwę sierści miał samiec, jeżeli wśród jego potomstwa z rudą samicą jedno kocię było szylkretowe, a troje kociąt było rudych. Zapisz genotyp i fenotyp tego samca. Genotyp samca .............................................
Fenotyp samca .............................................
b) Podaj płeć rudych kociąt w tym miocie. ....................................................................................................................................................... c) Wyjaśnij, dlaczego wśród potomstwa tych kotów nie pojawią się szylkretowe samce. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
25.a 1
25.b 1
26. 1
27.a 1
27.b 1
28.a 1
28.b 1
28.c 1
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
16
Zadanie 29. (2 pkt) Badano częstość rekombinacji (% crossing-over) pomiędzy czterema genami: m, v, w oraz y, znajdującymi się na chromosomie X muszki owocowej. Uzyskano następujące wyniki: między m i v = 3,0 % między m i y = 33,7 % między v i w = 29,4 % między w i y = 1,3 % Na podstawie przedstawionych danych określ: a) które dwa geny leżą na chromosomie najbliżej siebie ...................................................... , b) kolejność czterech badanych genów na chromosomie ..................................................... .
Zadanie 30. (2 pkt) Jedną z podstawowych metod stosowanych w badaniach molekularnych i inżynierii genetycznej jest łańcuchowa reakcja polimerazy, czyli PCR. Reakcja ta umożliwia powielenie (amplifikację) w miliardach kopii fragmentu genomowego DNA w czasie krótszym niż kilka godzin. Pojedyncza cząsteczka DNA może zostać amplifikowana do ilości, które ułatwiają jej analizę, charakteryzację i dalszą manipulację genetyczną. PCR wykorzystuje się m.in. do analizy markerów, pozwalających stwierdzić podwyższone ryzyko nowotworów. Zaznacz dwie sytuacje, w których również wykorzystuje się reakcję PCR. A. B. C. D. E.
W testach wykrywających obecność wirusów (np. wirusa HIV) i niektórych bakterii. Do wprowadzania do komórek roślinnych plazmidów z genami innych organizmów. W diagnostyce chorób genetycznych, np. mukowiscydozy, choroby Huntingtona. Do klonowania komórek w celach terapeutycznych, np. do leczenia chorób krwi. Do identyfikacji płci płodu w diagnostyce prenatalnej.
Zadanie 31. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących historii życia na Ziemi. Wpisz obok każdego zdania w tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli zdanie jest fałszywe. P/F 1.
Do czasu wytworzenia warstwy ozonowej życie na Ziemi rozwijało się wyłącznie w środowisku wodnym.
2.
Zwierzęta opanowały środowisko lądowe dopiero wtedy, gdy występowały już na nim rośliny nasienne dostarczające tlenu.
3.
Pierwszymi zwierzętami, które opanowały środowisko lądowe, były ryby trzonopłetwe.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 32. (2 pkt) Na afrykańskiej sawannie można zaobserwować prawie wszystkie rodzaje relacji między organizmami. Bąkojady żerują na dużych roślinożernych ssakach, np. zebrach, antylopach czy żyrafach, wyjadając im ze skóry głównie kleszcze i larwy muchówek. W żołądkach wymienionych ssaków występują specyficzne bakterie i pierwotniaki, które nie mogą się rozwijać poza organizmem swojego żywiciela, ale bez których roślinożercy nie mogliby żyć. Bezpośrednimi wrogami roślinożerców są polujące na nie lwy i lamparty, które często dzielą się swoim łupem z sępami, hienami i szakalami. Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak, Warszawa 2008.
Korzystając z tekstu, wypełnij poniższą tabelę dotyczącą przedstawionych zależności międzygatunkowych na sawannie. Typ zależności
Przykład oddziaływania między organizmami
Nazwa zależności pasożytnictwo
antylopa i pierwotniaki antagonistyczny
antylopy i zebry
Zadanie 33. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono obieg materii w obrębie trzech grup organizmów w autotroficznym ekosystemie lądowym.
a) Uzupełnij schemat: wpisz nazwy dwóch pozostałych grup organizmów (1. i 3.) oraz narysuj brakujące strzałki, które ilustrują przepływ energii. b) Uzasadnij, że organizmy z grupy oznaczonej numerem 3. odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu tego ekosystemu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
29.a 1
29.b 1
30. 2
31. 1
32. 2
33.a 2
33.b 1
18
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 34. (2 pkt) Tradycyjna metoda uprawy ryżu polega na sadzeniu młodych roślin na polach zalanych wodą. Zapobiega to zachwaszczeniu pól oraz atakom chorób i szkodników, ale jest pracochłonne, wymaga dużych ilości wody, powoduje, że na zalanych polach powstaje metan, którego potencjał cieplarniany jest ponad 20 razy większy od potencjału CO2. Coraz popularniejszy staje się wysiew ryżu – tym bardziej że po zbiorach, gdy pola nie są zalane wodą, można na nich jeszcze wysiać pszenicę. Taki sposób uprawy ryżu daje wysokie plony, ale tylko wtedy, gdy zostaną spełnione określone warunki, takie jak selekcja nasion, ich wstępne podkiełkowanie, odpowiednia głębokość siewu i terminowe stosowanie środków ochrony roślin oraz nawozów. Na podstawie: Na sucho, „Wiedza i Życie” nr 1, 2010.
Biorąc pod uwagę skutki dla środowiska naturalnego, podaj jeden argument „za” i jeden argument „przeciw” stosowaniu nowej metody uprawy ryżu. Argument „za” ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Argument „przeciw” ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator
Uzyskana liczba pkt
34. 2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
19
Układ graficzny © CKE 2013
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
Miejsce na naklejkę z kodem
CZERWIEC 2014
POZIOM ROZSZERZONY
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 17 stron (zadania 1–35). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-143
2
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 1. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono organizację materii żywej na poziomie komórkowym. 1. pierwiastki
2. proste cząsteczki organiczne
3. makrocząsteczki
4. organelle
komórka
Poniżej podano przykłady elementów składających się na ten poziom organizacji życia. A. aminokwasy B. białka C. jądro komórkowe E. mitochondrium F. monosacharydy G. tlen
D. kwasy nukleinowe H. węgiel I. woda
Poszczególnym elementom (1–4) schematu przyporządkuj po dwa przykłady (A–I): wpisz poniżej ich oznaczenia literowe. 1. …………..
2. …………..
3. ………….
4. …………....
Zadanie 2. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono budowę błony komórkowej komórki zwierzęcej.
Na podstawie: P. C. Turner, A. G. McLennan, A. D. Bates, M. R. H. White, Biologia molekularna. Krótkie wykłady, Warszawa 2007.
a) Wypisz z rysunku elementy składające się na glikokaliks tej komórki. ………………………………………………………………………………………………. b) Zaznacz informację opisującą znaczenie glikokaliksu dla komórki. A. Chroni komórkę przed uszkodzeniami i pośredniczy w interakcjach: komórka – komórka i komórka – środowisko. B. Jest receptorem cząsteczek sygnałowych: hormonów i przekaźników nerwowych. C. Jest enzymem degradującym zewnątrzkomórkowe cząsteczki w celu pobrania produktów z nich uzyskanych. D. Tworzy pory lub kanały służące do selektywnego transportu małych polarnych cząsteczek i jonów.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 3. (3 pkt) a) W wyznaczone miejsca (1–3) wpisz nazwy białek, które pełnią wskazane funkcje w organizmie człowieka. Wybierz po jednej nazwie z niżej wymienionych. fibrynogen,
kolagen,
miozyna,
mioglobina,
hemoglobina
1. Jest głównym składnikiem tkanki łącznej ............................................................................... 2. Bierze udział w procesie krzepnięcia krwi .............................................................................. 3. Magazynuje tlen w mięśniach …………………………………...………..……….………… b) Uzupełnij tabelę dotyczącą enzymów trawiących białka w przewodzie pokarmowym człowieka. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli nazwy narządów, w których wymienione enzymy są wytwarzane oraz nazwy odcinków przewodu pokarmowego, w których one działają. Enzym 1.
pepsyna
2.
trypsyna
Narząd, w którym enzym jest wytwarzany
Odcinek przewodu pokarmowego, w którym enzym działa
Zadanie 4. (1 pkt) Jednym z najstarszych sposobów konserwacji mięsa jest użycie soli kuchennej (NaCl). Stężenia soli powyżej 6% nie przeżywają np. bakterie jadu kiełbasianego, natomiast stężenie roztworu soli powyżej 10% zatrzymuje prawie całkowicie rozwój większości bakterii gnilnych. Wyjaśnij, na czym polega mechanizm działania soli kuchennej chroniący surowe mięso przed bakteriami. ………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………….………….
Zadanie 5. (1 pkt) Jedną z cech charakterystycznych dla enzymów jest ich specyficzność. Dobierz w pary enzym i reakcję, dla której jest on specyficzny. Enzym 1. lipaza 2. amylaza ślinowa 3. katalaza
Reakcja A. rozkłada nadtlenek wodoru do tlenu i wody B. hydrolizuje skrobię na dekstryny i maltozę C. rozszczepia wiązania peptydowe w białku D. rozkłada tłuszcze do glicerolu i kwasów tłuszczowych
1. …………….…
2. ……….………
3. …………………
4
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Informacje do zadania 6. i 7. W tabeli przedstawiono wyniki badania czasu potrzebnego do strawienia 200 mg białka przez dwa wybrane enzymy proteolityczne w zależności od wartości pH. Wartość pH 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Czas trawienia białka (min) enzym 1. 80 40 10 45 80 – – – – –
enzym 2. – – – 80 65 50 30 20 45 75
„–” brak aktywności enzymu
Zadanie 6. (2 pkt) Na podstawie danych z tabeli wykonaj wykres liniowy dla każdego z enzymów, przedstawiający zależność czasu trawienia białka od wartości pH. Zastosuj jeden układ wspólrzędnych.
Zadanie 7. (1 pkt) Obydwa badane enzymy są wydzielane do przewodu pokarmowego w postaci proenzymów – nieaktywnych postaci enzymów. Na podstawie przedstawionych informacji określ, do którego odcinka przewodu pokarmowego człowieka wydzielany jest proenzym enzymu 1., i podaj czynnik aktywujący ten proenzym. Odcinek przewodu pokarmowego ……………………………………………………………... Czynnik aktywujący……………………………………………………………………………..
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
Zadanie 8. (1 pkt) Ubocznym produktem aktywności metabolicznej komórki są m.in. reaktywne formy tlenu (RFT), np. rodniki, tlen atomowy, nadtlenek wodoru. Nadmiar RFT jest dla komórki bardzo szkodliwy, jednak w niewielkich ilościach RFT mogą wywierać korzystny wpływ na organizmy. Postanowiono sprawdzić, jak działają niewielkie ilości reaktywnych form tlenu na proces kiełkowania nasion. W tym celu przeprowadzono doświadczenie. Po dziesięć nasion grochu (zestaw I i II) moczono przez dobę w następujący sposób: zestaw I – w wodzie z kranu, zestaw II – w wodzie utlenionej (3% wodny roztwór nadtlenku wodoru). Po tym czasie nasiona z obu zestawów przepłukano wodą z kranu i wysiano na gazie nasączonej wodą z kranu. Okazało się, że średni czas kiełkowania nasion w zestawie II był istotnie krótszy niż czas kiełkowania nasion w zestawie I. Na podstawie: R. Szymańska, P. Jedynak, Laboratorium. Eliksir młodości, „Wiedza i Życie” nr 12, 2011.
Sformułuj wniosek dotyczący wpływu nadtlenku wodoru na kiełkowanie nasion w tym doświadczeniu. ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 9. (3 pkt) Na schemacie, w sposób uproszczony, przedstawiono przebieg procesu fotosyntezy.
Na podstawie: Tablice biologiczne, pod red. K. Grykiel, Gdańsk 2007.
a) Podaj nazwy faz fotosyntezy oznaczonych na schemacie numerami I i II. I .....................................................
II ..................................................
b) Podaj nazwy struktur chloroplastów A i B, w których te fazy zachodzą. A. .....................................................
B. .....................................................
c) Dokończ zdanie. Przedstawiony na schemacie proces wytwarzania ATP podczas fotosyntezy nazywa się ………………………….…………………………………………………….…… .
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 10. (2 pkt) W celu sprawdzenia, czy intensywność fotosyntezy zależy od natężenia światła, przeprowadzono następujące doświadczenie. Przygotowano trzy zestawy doświadczalne (I, II, III) w następujący sposób: do trzech zlewek o pojemności 300 ml wlano taką samą ilość wody, do trzech pałeczek szklanych przymocowano po jednej łodydze moczarki kanadyjskiej (łodygi były takiej samej długości), w każdej ze zlewek zanurzono całkowicie po jednej pałeczce szklanej z łodygą moczarki kanadyjskiej (przecięcia łodyg skierowano ku górze), każdą zlewkę z zanurzoną w niej moczarką kanadyjską umieszczono w innych warunkach świetlnych: zestaw I – moczarkę oświetlono żarówką o mocy 25 W, zestaw II – moczarkę oświetlono żarówką o mocy 60 W, zestaw III – moczarkę oświetlono żarówką o mocy 75 W. Pozostałe warunki doświadczenia, np. temperatura, czas oświetlania, zachowano takie same. Podczas trwania doświadczenia w każdym z zestawów przez określony czas obserwowano liczbę pęcherzyków gazu wydobywających się z przekroju łodygi. a) Sformułuj hipotezę badawczą do tego doświadczenia. ……………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………… b) Określ przewidywane wyniki tego doświadczenia, biorąc pod uwagę parametr podany w tekście. ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 11. (1 pkt) Komórki drożdży mogą funkcjonować zarówno w obecności tlenu, jak i przy jego braku (warunki beztlenowe). Jednak w warunkach tlenowych mnożą się one szybciej. Na podstawie: B. Alberts, D. Bray, A. Johnson, J. Lewis, M. Raff, K. Roberts, P. Walter, Podstawy biologii komórki, Warszawa 1999.
Wyjaśnij, dlaczego w warunkach tlenowych drożdże rosną (pączkują) lepiej. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………..
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 12. (1 pkt) Bakteriofagi (fagi) to wirusy atakujące bakterie. W cyklach litycznych dochodzi do lizy komórki bakteryjnej i powstaje wiele nowych fagów. W cyklach lizogennych bakteriofagi nie są namnażane i nie dochodzi do zniszczenia komórek bakterii. Poniżej, bez zachowania kolejności, wymieniono etapy cyklu rozwojowego faga. replikacja,
składanie,
integracja,
uwalnianie,
wnikanie,
adsorpcja
Z wymienionych etapów cyklu rozwojowego faga wybierz tylko te, które składają się na cykl lityczny, i zapisz je we właściwej kolejności. …………………………………………………………………………………………………...
Zadanie 13. (3 pkt) Do naczynia z zawiesiną bakterii zdolnych do samodzielnego ruchu włożono dwie kapilary: I – z roztworem cukru, II – z roztworem fenolu i stwierdzono, że te bakterie gromadzą się w pobliżu ujścia kapilary zawierającej cukier, a oddalają się od ujścia kapilary zawierającej fenol. a) Zaznacz rodzaj ruchu bakterii opisanego w tekście. A. nastie
B. taksje
C. tropizmy
b) Zaznacz nazwę rodzaju receptorów błonowych, dzięki któremu opisane bakterie reagują na substancje znajdujące się w ich środowisku. A. termoceceptory
B. fotoreceptory
C. chemoreceptory
c) Określ biologiczne znaczenie opisanych reakcji dla tych bakterii. ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 14. (2 pkt) Wśród jednokomórkowych protistów wyróżniamy m.in. korzenionóżki (np. pełzak), wiciowce (np. euglena) i orzęski (np. pantofelek). a) Podaj cechę budowy komórek tych organizmów stanowiącą kryterium, na podstawie którego można odróżnić wymienione grupy. …………………………………………………………………………………………………. b) Uwzględniając to kryterium, podaj element budowy charakterystyczny dla komórek przedstawicieli każdej z wymienionych grup, który umożliwia im poruszanie się. pełzak ………………………….
euglena ………………………………..
pantofelek …………………………………
8
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 15. (1 pkt) Uzupełnij tekst: wpisz w wyznaczone miejsca (1 i 2) nazwy właściwych podziałów jądra komórkowego. U roślin występuje zjawisko zwane przemianą pokoleń. Stadium haploidalne – gametofit – może być odrębnym organizmem, który w wyniku 1. ......................…………….. niektórych komórek produkuje haploidalne gamety. Po połączeniu gamet powstaje zygota, z której rozwija
się
diploidalny
sporofit.
W
określonych
jego
komórkach
dochodzi
do 2. …………………..…………, w wyniku czego powstają haploidalne zarodniki.
Zadanie 16. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono wpływ światła na wzrost podliścieniowej części łodygi zarodkowej – hipokotyla. Badanie przeprowadzono na dwóch grupach takich samych siewek gorczycy. Jedna grupa siewek gorczycy została umieszczona w ciemności, a druga – na świetle.
Na podstawie: A. Szweykowska, Fizjologia roślin, Poznań 2000.
Sformułuj wniosek dotyczący wpływu światła na wzrost hipokotyla siewek gorczycy. …………………………………………………………………………………………...……… ……………………………………………………………………………………...……………
Zadanie 17. (2 pkt) Przechowywanie ziarna zbóż wymaga zachowania odpowiednich warunków. Nasiona zbóż przechowuje się w stanie suchym, w pomieszczeniach zabezpieczonych przed wilgocią. W takich warunkach ich oddychanie jest ograniczone. a) Wyjaśnij, dlaczego przechowywanie nasion zbóż w suchych pomieszczeniach skutkuje ograniczeniem ich procesu oddychania. …………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………….
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
b) Wyjaśnij, dlaczego nasilenie procesu oddychania w przechowywanych ziarnach zbóż jest zjawiskiem niekorzystnym z gospodarczego punktu widzenia. …………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………….
Zadanie 18. (1 pkt) Wiele produktów przemiany materii rośliny wydzielają do środowiska zewnętrznego przez odpowiednie struktury. Zaznacz poniżej właściwe dokończenie zdania. Wydzielanie do środowiska zewnętrznego olejków zapachowych u pelargonii albo parzącego kwasu mrówkowego u pokrzywy odbywa się przez A. aparaty szparkowe.
B. miodniki.
C. włoski wydzielnicze. D. wypotniki (hydatody).
Zadanie 19. (2 pkt) Poniżej zacytowano opis efektów zastosowania szczepionki mikoryzowej w pewnym ogrodzie, podany na forum internetowym. „Wiosną 2011 r. zmikoryzowałam drzewa owocowe i nie tylko. Grusza, która nam ciągle chorowała, już pod koniec lata się rozrosła, a w tym roku pierwszy raz po latach obsypana była pięknymi, wielkimi owocami. Jabłoń również ma mnóstwo pięknych, dużych jabłek. Azalie, różaneczniki i róże świetnie przetrwały zimę i rosną doskonale”. Na podstawie: www.tvn.pl
a) Podaj, na czym polega mikoryza. …………………………………………………………………………………………………. b) Wyjaśnij, w jaki sposób mikoryza przyczyniła się do polepszenia stanu drzew owocowych i innych roślin opisanych w wypowiedzi. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….
Zadanie 20. (1 pkt) Pijawki żywiące się krwią zwierząt wytworzyły w toku ewolucji przystosowania w budowie do pobierania krwi i jej przechowywania. Do cech budowy pijawek (1–3) przyporządkuj ich funkcję adaptacyjną do pasożytnictwa, wybraną spośród podanych (A–D). Cechy 1. ciało opatrzone przyssawkami 2. gruczoły gardzieli wydzielające hirudynę 3. metameryczne uchyłki jelita 1. ………....….
Funkcja A. zapobieganie krzepnięciu przechowywanej krwi B. umożliwianie przymocowania się do żywiciela C. umożliwianie nacinania skóry żywiciela. D. zapewnianie magazynowania krwi 2. ………....….
3. ………....….
10
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 21. (3 pkt) Na rysunkach przedstawiono charakterystycznych przedstawicieli stawonogów.
A
B
Źródło: S. i K. Gertlerowie, Sprawdzanie i utrwalanie wiadomości z zoologii, Warszawa 1986.
a) Podaj, który z przedstawionych stawonogów (A lub B) należy do gromady owadów, a który – do gromady pajęczaków. A. ………………………..…………..…
B. ………………………………………
b) Przedstaw dwie, widoczne na rysunkach, charakterystyczne cechy budowy morfologicznej ciała osobników, które pozwalają na odróżnienie owadów od pajęczaków. 1. ……………………………………………..………………………………………………… 2. ……………………………………………..…………………………………………………
Zadanie 22. (2 pkt) U płazów wymiana gazowa zachodzi w płucach i przez skórę. Udział obydwu tych elementów w wymianie gazowej zależy od środowiska życia płazów. Na uproszczonych rysunkach (I–III) przedstawiono budowę płuc u trzech przedstawicieli płazów.
Na podstawie: E. Solomon, L. Berg, D. Martin, C. Villee, Biologia, Warszawa 2000.
a) Na podstawie rysunków podaj, które płuca są charakterystyczne dla płazów żyjących głównie w wodzie …………………………...……..………., niemal wyłącznie na lądzie ……………………………….. .
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
b) Wyjaśnij, na czym polegała adaptacja budowy płuc w związku z przejściem płazów do życia prawie wyłącznie na lądzie. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….
Zadanie 23. (2 pkt) W utrzymaniu homeostazy organizmu uczestniczą różne układy narządów. Na przykład w utrzymaniu pH krwi człowieka na poziomie 7,4 uczestniczą przede wszystkim dwa układy narządów, dzięki którym może się zmieniać stężenie związków chemicznych wpływających na wartość pH krwi. a) Zaznacz związek chemiczny, od którego głównie zależy wartość pH krwi człowieka. A. dwutlenek węgla
B. glicerol
C. glukoza
D. witamina A
b) Wśród podanych układów narządów człowieka podkreśl te dwa, których funkcja ma największy wpływ na wartość pH krwi. nerwowy,
oddechowy,
pokarmowy,
wydalniczy
Zadanie 24. (1 pkt) Genom komórki człowieka składa się z: genomu jądrowego – zawierającego DNA w jądrze komórkowym i genomu mitochondrialnego – zawierającego DNA zlokalizowane w mitochondriach (mtDNA). Geny występujące w genomie mitochondrialnym dziedziczą się niezgodnie z prawami Mendla: dziedziczą się tylko od jednego z rodziców. Dziedziczenie genów zlokalizowanych w DNA mitochondrialnym nazywamy dziedziczeniem pozajądrowym lub dziedziczeniem cytoplazmatycznym. Zaznacz poniżej przypadek, w którym mtDNA (mitochondrialne DNA) nie może być przydatne w identyfikacji osób. Odpowiedź uzasadnij. A. Analiza mtDNA jest przydatna w badaniu materiału genetycznego szczątków ludzkich po ekshumacji lub ofiar katastrof. B. Na podstawie analizy mtDNA mężczyzny i dziecka można ustalić (wykluczyć) ojcostwo. C. W przypadku identyfikacji sprawców zbrodni badanie mtDNA pozwala wykluczyć podejrzanego. D. Na podstawie analizy mtDNA matki i dziecka można ustalić (wykluczyć) macierzyństwo. Uzasadnienie …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………...
12
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 25. (3pkt) Synteza antocyjanów, nadających np. barwę kwiatom, jest w roślinach warunkowana przez allele dwóch genów dziedziczących się niezależnie. Allele dominujące tych genów A i B warunkują wytwarzanie enzymów α i β, odpowiedzialnych za syntezę antocyjanów w dwóch etapach: w I etapie – enzym α odpowiada za wytwarzanie bezbarwnego związku pośredniego, w II etapie– enzym β odpowiada za przekształcanie tego bezbarwnego związku w antocyjan. Allele recesywne tych genów a i b warunkują brak syntezy antocyjanów w odpowiednich etapach. Rośliny o genotypie AABB mają kwiaty czerwone, rośliny o genotypie aabb – kwiaty białe. Do wytworzenia barwnika niezbędna jest obecność przynajmniej jednego allelu dominującego każdego z dwóch tych genów. Na schemacie, w sposób uproszczony, przedstawiono syntezę antocyjanów w roślinie w zależności od alleli warunkujących produkcję enzymów.
Na podstawie: Biologia, pod red. A. Czubaja, Warszawa 1999.
a) Zapisz genotypy i fenotypy roślin, jeżeli: 1. roślina ma oba allele pierwszego genu recesywne, a oba allele drugiego genu – dominujące. Genotyp …………………………….
Fenotyp ………………………………
2. roślina ma oba allele pierwszego genu dominujące, a oba allele drugiego genu – recesywne. Genotyp …………………………….
Fenotyp ………………………………
b) Podaj, jaki będzie stosunek roślin o kwiatach czerwonych i białych w potomstwie dwóch podwójnie heterozygotycznych roślin o kwiatach czerwonych (AaBb). …………………………………………………..
Zadanie 26. (1 pkt) Płeć muszki owocowej (Drosophila melanogaster) zależy od stosunku liczby chromosomów X do liczby kompletów autosomów (2A): w zygocie XX stosunek ten wynosi 2X : 2A = 1 – samica, w zygocie XY stosunek ten wynosi 1X : 2A = 0,5 – samiec płodny, w zygocie X0 stosunek ten wynosi 1X : 2A = 0,5 – samiec bezpłodny. Określ znaczenie genów znajdujących się na chromosomie Y w kształtowaniu fenotypu samca muszki owocowej. ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 27. (2 pkt) Przeprowadzono dwa eksperymenty (I i II) dotyczące krzyżowania grochu o różnej barwie strąków. W obydwu eksperymentach skrzyżowano rośliny rodzicielskie (P) o strąkach zielonych z roślinami o strąkach żółtych. Barwa strąków grochu warunkowana jest allelami jednego genu: allel dominujący A warunkuje barwę zieloną, a allel recesywny a warunkuje barwę żółtą. Wyniki eksperymentów: I – wszystkie rośliny pokolenia F1 miały strąki zielone, II – połowa roślin pokolenia F1 miała strąki zielone, a druga połowa – strąki żółte. a) Wpisz genotypy roślin rodzicielskich (P), które krzyżowano w eksperymentach I i II. Eksperyment I ……………………………
Eksperyment II ……………………………
b) Podaj procent roślin w pokoleniu F1, jaki w każdym eksperymencie stanowią homozygoty. Odpowiedzi wybierz spośród niżej podanych. A. 0%
B. 25%
C. 50%
Eksperyment I ………………………...…
D. 75%
E. 100%
Eksperyment II ………………….……..…
Zadanie 28. (1 pkt) Pewna odmiana pierwiosnka chińskiego (Primula sinensis) wytwarza kwiaty białe lub czerwone w zależności od temperatury, w której rozwija się roślina.
Jeżeli nasiona zebrane z roślin biało kwitnących zostaną wysiane, a powstałe z nich rośliny będą rozwijać się w temperaturze 10-20 °C, to wytworzone przez nie kwiaty będą czerwone. Na podstawie: Tablice biologiczne, pod red. K. Grykiel, Gdańsk 2007.
Podaj, czy u podłoża przedstawionej zmienności leży zmiana w DNA – odpowiedź uzasadnij. ………………………………………………………………………………...………………… ……………………………………………………………………………………..…………… ……………………………………………………………………………………..……………
14
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 29. (1pkt) Nawet całkowita eliminacja homozygot recesywnych nie może doprowadzić do usunięcia allelu recesywnego z puli genowej populacji. Na wykresie przedstawiono zmniejszanie się częstości allelu recesywnego w kolejnych pokoleniach przy całkowitej eliminacji homozygot recesywnych w każdym pokoleniu.
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak, Warszawa 2008.
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij przyczynę zmniejszania się częstości allelu recesywnego w kolejnych pokoleniach. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Zadanie 30. (2 pkt) Dryf genetyczny polega na kierunkowej zmianie frekwencji genów w populacji. Zjawisko to spowodowane jest wyłącznie powtarzającymi się procesami o charakterze losowym. Na przykład w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku liczebność populacji słonia morskiego północnego (Mirounga angustirostris) oceniana była na 20 osobników. Przyczyną niskiej liczebności populacji były intensywne polowania na te zwierzęta. Dzięki podjętym na początku XX wieku działaniom ochronnym populacja tego gatunku obecnie liczy około 30 tys. zwierząt. Badania wykazują, że odznaczają się one bardzo małą różnorodnością genetyczną. Na podstawie: http:// seayouaround.wordpress.com/gatunki/fokowate/slon-morski
a) Zaznacz poniżej przypadek dryfu genetycznego, którego przykład opisano w tekście, i wyjaśnij, na czym ten przypadek polega. A. efekt założyciela
B. efekt wąskiego gardła
…………………………………………………………………………………………..………. ………………………………………………………………………………………………...… ………………………………………………………………………………………………...…
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
b) Określ przyczynę małej różnorodności genetycznej współczesnych słoni morskich. ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Zadanie 31. (3 pkt) W celu zbadania struktury populacji dwupiennego mchu płonnika pospolitego (Polytrichum commune) wycięto z podłoża, jego naturalnego stanowiska w lesie, kilka kwadratów o boku 15 cm. Pobranie materiału badawczego nastąpiło pod koniec lata, gdy na ulistnionych pędach rozwinięte już były sporofity. Ulistnione pędy tego mchu to zazwyczaj pojedyncze łodyżki. Następnie nożyczkami ścięto blisko podłoża wszystkie pędy płonnika i rozdzielono je na następujące grupy: pędy żeńskie, pędy męskie i niedojrzałe, pędy rozgałęzione i martwe. Na podstawie przeprowadzonego badania można określić niektóre cechy populacji np. liczebność, zagęszczenie, strukturę przestrzenną. a) Podaj cechę pozwalającą odróżnić makroskopowo zapłodnione gametofity żeńskie od wszystkich pozostałych. ....................................................................................................................................................... b) Spośród wymienionych w tekście cech populacji, które można określić na podstawie przeprowadzonego badania, wybierz i zdefiniuj dwie. 1. ................................................................................................................................................... …………………………………………………………...……………………………………… 2. .................................................................................................................................................. …………………………………………………………………………………………………...
Zadanie 32. (2 pkt) Przykładem współżycia opartego na obustronnej korzyści jest symbioza niektórych gatunków akacji i żyjących na nich mrówek. Akacje mają duże ciernie wypełnione miękką tkanką, w których mrówki drążą komory mieszkalne. Mrówki patrolują liście oraz gałęzie akacji i atakują każdego, kto próbuje zjadać liście lub korę drzewa, niszczą również każdą obcą roślinę dotykającą drzewa akacjowego, oczyszczają też z roślin powierzchnię ziemi wokół drzewa, na którym żyją. Podstawowym źródłem białka i tłuszczu dla mrówek są specjalne ciałka wyrastające na zakończeniach liści akacji, a źródłem cukru – wydzielina powstająca u nasady jej ogonków liściowych. Na podstawie informacji z tekstu wymień dwie korzyści odnoszone przez populację akacji w opisanej symbiozie. 1. ................................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................................
16
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 33. (1 pkt) Zaznacz to zdanie dotyczące obiegu węgla w przyrodzie, które jest fałszywe. A. Oddychanie i fotosynteza są procesami odpowiedzialnymi za obieg węgla w skali globalnej. B. Producenci i konsumenci pobierają CO2 do wytwarzania substancji niezbędnych do życia, a nadmiar tego gazu uwalniają do atmosfery i hydrosfery. C. Podstawową formą krążącego węgla są związki organiczne – większość obiegu CO2 ma miejsce w organizmach. D. W wodach śródlądowych i w oceanicznych węgiel występuje w postaci jonów wodorowęglanowych, powstałych w wyniku rozpuszczania się CO2 w wodzie.
Zadanie 34. (2 pkt) Sukcesje ekosystemów, niezależnie od tego, gdzie zachodzą – na lądzie, w wodach śródlądowych czy w morzach, i niezależnie od tego, jakiego są rodzaju – pierwotne czy wtórne, mają pewne cechy wspólne. Zaznacz dwie cechy wspólne obydwu rodzajom sukcesji. A. W wyniku sukcesji ekosystem powstaje zupełnie od nowa. B. Sukcesji zazwyczaj towarzyszą wzbogacanie i wzrost różnorodności ekosystemu. C. W trakcie sukcesji maleje liczba poziomów troficznych i łańcuchów pokarmowych. D. W trakcie sukcesji organizmy przekształcają środowisko, i w rezultacie czynią go przydatnym dla innych organizmów, które są często silniejsze konkurencyjnie i je wypierają. E. W ciągu sukcesyjnym kolejne, coraz to starsze, stadia zawierają coraz mniej detrytusu i próchnicy.
Zadanie 35. (1 pkt) Poniżej podano przykłady działań, dzięki którym może być chroniona różnorodność biologiczna. Zaznacz działanie odnoszące się do ochrony biernej. Odpowiedź uzasadnij. A. Powstrzymywanie sukcesji naturalnej zbiorowisk półnaturalnych. B. Przywracanie odpowiednich warunków zmienionych np. rolniczo, siedlisk. C. Regularne obserwacje zbiorowisk na określonych obszarach i ocena ich stanu. D. Wspomaganie odnowy populacji ginących gatunków, np. przez ich restytucję. Uzasadnienie …………………………………………………………………………............. ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
17
PESEL
MBI-R1_1P-143
Miejsce na naklejkê z nr. PESEL
WYPE£NIA ZDAJ¥CY
WYPE£NIA EGZAMINATOR Suma punktów 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
KOD EGZAMINATORA
KOD ZDAJ¥CEGO Czytelny podpis egzaminatora
Biologia Poziom podstawowy
1. Rycina przedstawia modele nab∏onków.
2
jednowarstwowy p∏aski
jednowarstwowy wielorz´dowy jednowarstwowy szeÊcienny
jednowarstwowy walcowaty
wielowarstwowy p∏aski
Zaproponuj kryterium podzia∏u nab∏onków przedstawionych na schematach. Na wybranym przyk∏adzie nab∏onka wyka˝ zwiàzek widocznej na rysunku jednej cechy budowy nab∏onka z jego funkcjà.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
pkt
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
2. Jest mikroelementem wchodzàcym w sk∏ad wielu barwników wa˝nych dla ˝ycia organizmów, na przyk∏ad hemoglobiny. Jego niedobór wywo∏uje u ludzi anemi´. Podaj nazw´ opisanego mikroelementu. Wymieƒ dwa pokarmy, które dla cz∏owieka sà jego podstawowym êród∏em.
3
pkt
3. Schemat przedstawia dzia∏anie glukagonu i insuliny.
2
pkt
skutek
podwy˝szenie st´˝enia glukozy we krwi
przyczyna
pobudza rozk∏ad glikogenu w wàtrobie; zwi´ksza mobilizacj´ rezerw t∏uszczowych; pobudza syntez´ glukozy z innych zwiàzków organicznych
GLUKAGON
+
komórki
komórki
+
INSULINA zwi´ksza wychwytywanie glukozy z krwi; pobudza syntez´ glikogenu w wàtrobie i mi´Êniach; pobudza magazynowanie t∏uszczów przyczyna
obni˝enie st´˝enia glukozy we krwi
skutek
Zanalizuj schemat i oceƒ poprawnoÊç poni˝szych stwierdzeƒ, wpisujàc obok nich litery: P – prawda lub F – fa∏sz. ocena a
Komórki typu a wysp Langerhansa produkujà i wydzielajà do krwi insulin´, komórki typu b zaÊ – glukagon.
b
Wzrost st´˝enia glukozy we krwi pobudza komórki b do produkcji i wydzielania insuliny do krwi.
c
Insulina wywo∏uje w wàtrobie glikogenoliz´, co obni˝a st´˝enie glukozy we krwi.
d
Zadaniem glukagonu jest ochrona organizmu przed skutkami spadku poziomu glukozy mi´dzy posi∏kami.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
4. Za chorob´ zawodowà uznaje si´ chorob´ powsta∏à pod wp∏ywem wykonywanej pracy lub pod wp∏ywem warunków, w jakich t´ prac´ wykonywano. Tabela obrazuje zachorowalnoÊç na choroby zawodowe narzàdu ruchu w Polsce w latach 1995–2002, spowodowane sposobem wykonywania pracy i nadmiernym przecià˝eniem. Lata Liczba zachorowaƒ
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
315
274
322
284
239
172
124
93
3
pkt
4
pkt
4
pkt
Przedstaw dane zawarte w tabeli w postaci wykresu. Podaj jednà prawdopodobnà przyczyn´ spadku liczby zachorowaƒ w Polsce na choroby zawodowe uk∏adu ruchu.
5. Uzupe∏nij tabel´, porównujàc lewà komor´ serca z prawym przedsionkiem. Wykorzystaj poni˝sze okreÊlenia (ka˝dego mo˝esz u˝yç kilkakrotnie). 1 – du˝a, 2 – 120–200 mmHg, 3 – 4–5 mmHg, 4 – 0,11 s, 5 – 0,32 s, 6 – do lewej komory serca, 7 – do prawej komory serca, 8 – ma∏a, 9 – do aorty, 10 – do przedsionka lewego Przedsionek prawy
Komora lewa
GruboÊç warstwy mi´Êniowej Êciany CiÊnienie krwi Kierunek pompowanej krwi D∏ugoÊç skurczu
6. Rycina przedstawia schemat budowy uk∏adu rozrodczego m´˝czyzny. Zaznacz na schemacie: X – miejsce produkcji testosteronu, Y – narzàd s∏u˝àcy do kopulacji, Z – narzàd, w którym zachodzi spermatogeneza. Podaj nazw´ jednego ze wskazanych narzàdów.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
7. Uporzàdkuj przedstawione etapy rozwoju nowotworu, wpisujàc w wolne miejsca cyfry od 1 do 7. ————
– tworzenie przerzutów
————
– mutacja
————
– dzia∏anie czynników kancerogennych
————
– migracja
————
– angiogeneza
————
– przerastanie zdrowych tkanek
————
– intensywne mitozy zmienionych komórek
3
pkt
2
pkt
2
pkt
U˝ywajàc jednego argumentu, uzasadnij koniecznoÊç wykonywania badaƒ kontrolnych piersi u kobiet.
8. Rysunki A i B przedstawiajà zmian´ wielkoÊci êrenicy oka cz∏owieka podczas obserwacji obiektów w ró˝nym nat´˝eniu Êwiat∏a. Podpisz elementy oka wskazane na rysunku A i uzupe∏nij rysunek B. A
B
Êwiat∏o rozproszone o ma∏ym nat´˝eniu
Êwiat∏o intensywne skierowane na oko
9. Rycina przedstawia schemat ∏uku odruchowego. bodziec, na przyk∏ad nag∏e dotkni´cie przedmiotu
3 neuron
poÊredniczàcy
1 receptor
rogi tylne (grzbietowe)
2
w skórze
rdzeƒ kr´gowy nerw rdzeniowy reakcja – szybki mimowolny skurcz odpowiedniego mi´Ênia
5
efektor (mi´sieƒ)
4
rogi przednie (brzuszne)
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
Podaj nazwy elementów ∏uku odruchowego oznaczonych cyframi 2 i 4. Strza∏kami zaznacz na schemacie kierunek przebiegu impulsu nerwowego. 2–
—————————————————————————————
4–
—————————————————————————————
10. Nab∏onek jednowarstwowy walcowaty tworzà wysokie komórki o kszta∏cie nieregularnych graniastos∏upów. Ich jàdra znajdujà si´ w spodniej warstwie cytoplazmy, niewiele ponad b∏onà podstawnà. W jelicie cienkim komórki nab∏onka majà du˝à liczb´ cieniutkich wypustek cytoplazmatycznych zwanych mikrokosmkami. Wykonaj schematyczny rysunek opisanego powy˝ej nab∏onka. WyjaÊnij zwiàzek budowy nab∏onka z pe∏nionà funkcjà.
4
pkt
11. Szczepienia ochronne polegajà na podawaniu osobom zdrowym preparatów zawierajàcych os∏abione lub martwe patogeny, bàdê ich spreparowane toksyny. Dzi´ki temu nast´puje uodpornienie organizmu bez koniecznoÊci kontaktu z patogenem. Na podstawie powy˝szej informacji ustal, czy reakcja obronna organizmu na szczepionk´ jest typu swoistego czy nieswoistego. Uzasadnij s∏usznoÊç swojego wyboru jednym argumentem.
2
pkt
12. Rycina przedstawia schemat szkieletu koƒczyny górnej prawej. Podaj nazwy koÊci oznaczonych literami X, Y i Z oraz okreÊl rol´ koÊci oznaczonej literà Z.
3
pkt
X – ___________________________
Z
Y – ___________________________
Z – ___________________________ X Y
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
temperatura organizmu
13. Wykres przedstawia podstawowe zale˝noÊci cieplne u ró˝nych typów zwierzàt. Wybierz krzywà przedstawiajàcà zale˝noÊci temperatury cia∏a cz∏owieka od temperatury otoczenia i uzasada nij swój wybór, podajàc jeden argub ment. obni˝enie temperatury podczas snu zimowego (hibernacji)
3
pkt
2
pkt
3
pkt
c obni˝enie temperatury podczas snu letniego (estywacji)
temperatura otoczenia
Wstaw znak + obok dwóch zdaƒ prawid∏owo opisujàcych reakcj´ organizmu cz∏owieka na wzrost temperatury Êrodowiska. a
Wzrasta poziom hormonów tarczycy.
b
Spada poziom hormonów tarczycy.
c
Rozszerzajà si´ skórne naczynia krwionoÊne.
d
Zw´˝ajà si´ naczynia krwionoÊne skóry.
e
Wyst´puje dr˝enie mi´Êni.
14. Szkielet cz∏owieka sk∏ada si´ z oko∏o 206 koÊci. PodkreÊl cztery funkcje szkieletu. a) jest magazynem soli mineralnych b) jest narzàdem krwiotwórczym c) stanowi cz´Êç czynnà narzàdu ruchu d) jest cz´Êcià biernà narzàdu ruchu e) ochrania narzàdy wewn´trzne f) transportuje produkty metabolizmu g) bierze udzia∏ w termoregulacji
15. Z poni˝szych okreÊleƒ wybierz w∏aÊciwe i podpisz wskazane na schemacie elementy koÊci udowej. Podaj, z jakiej tkanki kostnej – zbitej czy gàbczastej – zbudowane sà trzony koÊci. trzon, nasada bli˝sza, chrzàstka stawowa, chrzàstka nasadowa, okostna
–––––––––––––––––––––––––
––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
16. Âlinianki wytwarzajà Êlin´, która w 99% sk∏ada si´ z wody oraz mucyny, jonów, lizozymu i amylazy Êlinowej. Podaj nazw´ jednej ze wskazanych na rycinie Êlinianek oraz przedstaw rol´ sk∏adnika Êliny wybranego spoÊród podkreÊlonych.
2
pkt
4
pkt
2
pkt
A B C
17. Rycina przedstawia budow´ plemnika. Podpisz wskazane elementy oraz wyka˝ zwiàzek budowy plemnika z pe∏nionà funkcjà, przytaczajàc dwa argumenty. A–
———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
B–
———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
C–
———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
C B A
17. Na rysunku przedstawiono niektóre narzàdy tworzàce drogi oddechowe. Podaj nazwy narzàdów oznaczonych na schemacie literami a, b, c. Wymieƒ jednà funkcj´ pe∏nionà przez narzàd a.
a
b
c
A–
———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
B–
———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
C–
———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
19. Preparaty witaminowe za˝ywa si´ w celu poprawienia stanu zdrowia organizmu, jednak nadu˝ywanie ich mo˝e wywo∏ywaç efekt odwrotny do zamierzonego. Witaminy i minera∏y przyjmowane w zbyt du˝ych iloÊciach mogà si´ kumulowaç i zak∏ócaç prawid∏owà prac´ organizmu. Dotyczy to zw∏aszcza witamin rozpuszczalnych w t∏uszczach. Dobrze zbilansowana dieta zapewnia pokrycie dziennego zapotrzebowania na witaminy. (Na podstawie: Czarniewicz-Kamiƒska A. Witaminowy zawrót g∏owy. „Moda na Zdrowie” 12/2004)
3
pkt
4
pkt
Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc nazwy dwóch wybranych awitaminoz. Witamina
Skutki przedawkowania
Awitaminoza
A
powi´kszenie wàtroby, nadmierna pobudliwoÊç, bóle g∏owy, os∏abienie, choroby skóry, uszkodzenie koÊci, pogorszenie ostroÊci wzroku
C
biegunki, kamica nerkowa
D
bóle g∏owy, os∏abienie, zmniejszenie masy cia∏a, odk∏adanie wapnia w nerkach, mi´Êniach i p∏ucach, zmiany w sercu
Przedstaw i dwoma argumentami uzasadnij swojà opini´ na temat za˝ywania preparatów witaminowych.
20. Przedstaw dane zawarte w tabeli w postaci wykresu liniowego. Produkt spo˝ywczy
Przybli˝one spo˝ycie jednego mieszkaƒca w poszczególnych latach (w kg/rok) 1950
1960
1970
1975
1980
1985
1990
1994
Mas∏o
5
5
6
7
8,5
8
7,5
4
T∏uszcze roÊlinne
6
6
6,5
7
7
8
8
12
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
Na podstawie powy˝szych danych okreÊl tendencj´ zmian w strukturze spo˝ycia mas∏a i t∏uszczów roÊlinnych oraz podaj jednà prawdopodobnà przyczyn´ tej tendencji.
21. Tabela przedstawia zawartoÊç DNA w jàdrach ró˝nych typów komórek cz∏owieka. Typ komórki IloÊç DNA (10–12 g)
3
Wàtroba
Âledziona
Plemnik
Erytrocyt
2,56
2,54
1,26
0
(Na podstawie: Gajewski W. Genetyka ogólna i molekularna. Warszawa 1980) Przedstaw dane zawarte w tabeli w postaci diagramu s∏upkowego oraz wyjaÊnij ró˝nic´ w iloÊci DNA mi´dzy komórkà wàtrobowà a plemnikiem.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
pkt
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
22. SpoÊród 46 chromosomów znajdujàcych si´ w komórkach cz∏owieka p∏eç dziecka jest okreÊlana przez pojedynczà par´ chromosomów – chromosomy p∏ci. Komórki somatyczne m´˝czyzn zawierajà dwa ró˝ne chromosomy p∏ci X i Y, a komórki somatyczne kobiet – dwa chromosomy X. OkreÊl prawdopodobieƒstwo przyjÊcia na Êwiat córki w rodzinie majàcej dwóch synów. Odpowiedê uzasadnij odpowiednià krzy˝ówkà.
4
pkt
23. Uporzàdkuj przedstawione poni˝ej etapy tworzenia bakterii transgenicznej, wpisujàc cyfry od 1 do 5, oraz wyjaÊnij, co to sà „lepkie koƒce”.
2
pkt
3
pkt
————
– transformacja komórki bakteryjnej
————
– ∏àczenie fragmentów DNA dawcy i DNA wektora majàcych lepkie koƒce
————
– namna˝anie zmienionych bakterii na odpowiednich po˝ywkach
————
– wnikanie wektora do komórki bakteryjnej
————
– ci´cie enzymem restrykcyjnym DNA dawcy i DNA wektora
24. Przyporzàdkuj nazw´ choroby genetycznej do jej charakterystyki. WÊród wymienionych chorób podkreÊl dwie sprz´˝one z p∏cià. A – anemia sierpowata B – alkaptonuria C – hemofilia D – albinizm E – plàsawica Huntingtona F – daltonizm
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
———— ————
————
– w skórze, w∏osach i t´czówce oka melanina niemal nie wyst´puje – choroba spowodowana mutacjà w genie kodujàcym jeden z ∏aƒcuchów hemoglobiny; krwinki czerwone zmieniajà kszta∏t i majà tendencj´ do rozpadania; osobniki heterozygotyczne sà odporne na zaka˝enie malarià – choroba wywo∏ana przez dominujàcy gen autosomalny; objawia si´ w wieku 35–45 lat zaburzeniami w funkcjonowaniu uk∏adu nerwowego, drgawkami g∏owy, ràk i nóg
25. Z dwóch nici DNA tylko pasmo matrycowe zawiera informacj´, drugie – pasmo kodujàce – nie zawiera ˝adnej instrukcji i pe∏ni rol´ stabilizujàcà. Do podanego fragmentu pasma matrycowego dopisz brakujàcà komplementarnà niç oraz sekwencj´ mRNA. Pasmo matrycowe DNA: T G A C T A G A A C T T G G G A T C Pasmo kodujàce DNA:
——————————————————————
mRNA:
——————————————————————
26. Klonowanie to inaczej tworzenie identycznych kopii orygina∏u. Klonowanie organizmów wy˝szych mo˝na przeprowadzaç na dwa sposoby. Pierwszy polega na wykorzystaniu komórek zarodka, zanim zdà˝à si´ zró˝nicowaç – to tak zwane klonowanie poziome. Drugi sposób – klonowanie pionowe – rozpoczyna si´ od pobrania z organizmu dawcy dojrza∏ej komórki, a nast´pnie sk∏onienia jej g∏odem do reaktywacji uÊpionych genów. Nast´pnie z komórki jajowej biorcy usuwa si´ jàdro komórkowe i zast´puje przygotowanym wczeÊniej jàdrem dawcy. Jajo mo˝na zmusiç do rozwoju za pomocà impulsu elektrycznego, a nast´pnie implantowaç matce zast´pczej. Nie jest to jednak ∏atwe. Owc´ Dolly uda∏o si´ sklonowaç w 277 próbie. Korzystajàc z powy˝szego tekstu, narysuj schemat przedstawiajàcy etapy klonowania pionowego.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
2
pkt
2
pkt
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
27. Wska˝ dwa zdania zawierajàce b∏´dne informacje i uzasadnij swój wybór. a) Jedna z p´tli tRNA zawiera sekwencj´ trzech nukleotydów zwanà antykodonem. b) Chromosomy homologiczne w procesie mitozy tworzà pary, mi´dzy którymi mo˝e zachodziç zjawisko crossing-over. c) Pierwsze prawo Mendla zwane jest prawem niezale˝nej segregacji alleli. d) Zwijanie j´zyka w tràbk´ i ciemna barwa oczu sà cechami dominujàcymi u cz∏owieka. e) Proporcje fenotypów w pokoleniu F2 w stosunku 3:1 Êwiadczà o wyst´powaniu dominacji zupe∏nej.
4
pkt
28. Potencjalnie dziedziczne zmiany materia∏u genetycznego nazywamy mutacjami. Mutacje mogà zachodziç samorzutnie lub pod wp∏ywem mutagenów. Mogà dotyczyç genu, chromosomu lub genomu. WyjaÊnij, na czym polega mutacja chromosomowa przedstawiona na schemacie i wymieƒ trzy mutageny.
3
pkt
2
pkt
B I O L O G I C Z N Y B I O L O G I C Z
N Y
29. Rysunek przedstawia sposób upakowania DNA w chromosomie. Opisz rysunek, u˝ywajàc nast´pujàcych poj´ç: DNA, bia∏ka histonowe, niç chromatynowa, chromatyda.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
30. Informacja biologiczna jest zapisana w czàsteczce DNA w postaci sekwencji zasad. Sposób wykorzystania informacji okreÊlany terminem „g∏ówny dogmat”, zaproponowany po raz pierwszy przez Francisa Cricka, polega na jej przep∏ywie od DNA do RNA i dalej do bia∏ka tylko w jednym kierunku. Wyjàtek od tej regu∏y stwierdzono u retrowirusów.
1
pkt
3
pkt
32. Wska˝ dwa podpunkty, w których przedstawiono cechy anatomiczne swoiste dla cz∏owieka. a) udzia∏ przepony w wentylacji p´cherzykowatych p∏uc b) koƒczyny pi´ciopalczaste z przeciwstawnym kciukiem i p∏askimi paznokciami c) wygi´cia przednio-tylne kr´gos∏upa (lordozy i kifozy) d) silnie rozwini´ty mózg wykazujàcy podzia∏ funkcjonalny obu pó∏kul e) porozumiewanie si´ za pomocà mowy artyku∏owanej – przekazywanie poj´ç abstrakcyjnych f) wykszta∏canie si´ w rozwoju zarodkowym ∏o˝yska typu omoczniowego
2
pkt
33. Czàsteczki RNA sà syntetyzowane przez enzymy zwane polimerazami RNA, które jako matryce wykorzystujà DNA. Dwie nici helisy DNA sà nazywane odpowiednio nicià matrycowà i nicià niematrycowà lub kodujàcà, sensownà. RNA powstaje na nici matrycowej i ma sekwencj´ niematrycowej nici DNA.
2
pkt
1 DNA
2 RNA
bia∏ko
3 Podaj nazwy dwóch procesów spoÊród oznaczonych cyframi 1, 2 i 3.
31. Schemat przedstawia dziedziczenie grup krwi w pewnej rodzinie. Ustal genotyp dziadków, matki i wnuczàt.
IAi
A
IBi
0
A, B, 0, AB – grupy krwi
DNA
3’ 5’
RNA
5’
A
B
0
AB
G-C-C-A-T-T-T-C-G-A-A-T 5’ niç X C-G-G-T-A-A-A-G-C-T-T-A 3’ niç Y C-G-G-U-A-A-A-G-C-U-U-A 3’
Wska˝ niç matrycowà i podaj liczb´ kodowanych przez nià aminokwasów.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
34. Za ∏ysienie rozpoczynajàce si´ od utraty w∏osów na czubku g∏owy odpowiada pojedynczy gen o dwóch allelach: B i b. Osoby b´dàce homozygotami BB ∏ysiejà przedwczeÊnie, a b´dàce homozygotami bb nie ∏ysiejà. Fenotyp osób heterozygotycznych Bb ró˝ni si´ w zale˝noÊci od p∏ci – m´˝czyêni ∏ysiejà, a kobiety nie, zale˝nie od wp∏ywu hormonów. Na podstawie powy˝szej informacji sporzàdê tabel´ dotyczàcà ekspresji genów ∏ysienia u kobiet i u m´˝czyzn.
3
pkt
2
pkt
Ustal dwa prawdopodobne genotypy rodziców ∏ysego m´˝czyzny i jego siostry o normalnych w∏osach.
35. Kod genetyczny opisuje, w jaki sposób sekwencja zasad kwasu nukleinowego zostanie przekszta∏cona w sekwencj´ aminokwasów podczas biosyntezy bia∏ka. Po∏àcz wybrane cechy kodu z ich krótkim wyjaÊnieniem, wpisujàc odpowiednie litery w kratki paska odpowiedzi. A – trójkowy B – niezachodzàcy 2 1 3 4 C – bezprzecinkowy D – jednoznaczny E – kolinearny F – zdegenerowany (nadmiarowy) 1 2 3 4
– – – –
jeden aminokwas mo˝e byç kodowany przez kilka trójek dana trójka nukleotydów koduje tylko jeden rodzaj aminokwasu aminokwasy sà kodowane przez triplety zasad zwane kodonami kodony u∏o˝one sà liniowo
WyjaÊnij, na czym polega uniwersalnoÊç kodu genetycznego.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
36. Ustal, co nale˝y wpisaç w rubrykach oznaczonych literami A, B, C.
2
pkt
37. Biotechnologia umo˝liwia Êwiadome wykorzystanie potencja∏u biologicznego ˝ywych organizmów do przemys∏owej produkcji dóbr po˝àdanych przez cz∏owieka. Nowoczesna biotechnologia rozwija si´, korzystajàc z odkryç wielu nauk biologicznych i najnowszych osiàgni´ç techniki. Uzasadnij twierdzenie, ˝e biotechnologia jest jednà z najstarszych ga∏´zi gospodarki i nadziejà XXI wieku. Podaj dwa argumenty.
2
pkt
38. Âlepot´ na barwy (daltonizm) wywo∏uje allel recesywny cb le˝àcy na chromosomie X. Normalny allel dominujàcy oznaczany jest jako CB. Allel cb jest stosunkowo rzadko spotykany w populacji, wyst´puje raz na oko∏o 40 m´˝czyzn. Objawy daltonizmu u kobiet zdarzajà si´ ze znacznie mniejszà cz´stoÊcià, mianowicie w oko∏o jednym przypadku na 1600 kobiet. Oblicz prawdopodobieƒstwo urodzenia si´ dzieci dotkni´tych daltonizmem w potomstwie m´˝czyzny daltonisty i kobiety nosicielki. Rozwiàzanie zilustruj kwadratem Punnetta.
3
pkt
Nazwa choroby
Defekt/objawy
Sposób dziedziczenia
B
zaburzenia w wydzielaniu barwnika skóry, oczu itd.
recesywna autosomalna
zaburzenia ruchu, ot´pienie
A
C
recesywna sprz´˝ona z p∏cià
Choroba Huntingtona Hemofilia
A–
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
B–
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
C–
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
39. Homo erectus w porównaniu z wczeÊniejszymi formami ludzkimi mia∏ wi´kszy mózg, by∏ znacznie bardziej ruchliwy, polowa∏ w grupach na grubego zwierza, a wi´kszoÊç jego po˝ywienia stanowi∏o mi´so. Mieszka∏ w naturalnych jaskiniach, ale potrafi∏ te˝ budowaç lekkie sza∏asy. Udoskonali∏ kamienne narz´dzia. Jego najwi´kszym osiàgni´ciem by∏a umiej´tnoÊç wykorzystywania ognia. WyjaÊnij, podajàc dwa przyk∏ady, jakie korzyÊci odniós∏ cz∏owiek wyprostowany dzi´ki umiej´tnoÊci pos∏ugiwania si´ ogniem.
2
pkt
40. Schemat przedstawia par´ chromosomów homologicznych. Opisz go, u˝ywajàc poni˝szych poj´ç. 1 – satelita 2 – centromer 3 – allele jednego genu 4 – stan heterozygotyczny 5 – stan homozygotyczny
3
pkt
A
a
B
B
WyjaÊnij, co to sà chromosomy homologiczne.
E
e
g
g
3
pkt
41. Uzupe∏nij tabel´, dopisujàc przyczyn´ bàdê skutek zjawiska. Przyczyna A B C
Skutek spadek st´˝enia o∏owiu w powietrzu wzd∏u˝ autostrady
spalanie paliw zawierajàcych siark´ spadek liczebnoÊci i ró˝norodnoÊci p∏azów
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
42. Rycina przedstawia piramidy wiekowo-p∏ciowe charakterystyczne dla ró˝nych populacji.
pkt
43. Przedstaw ∏aƒcuch spasania, którego jednym z ogniw jest lis, oraz okreÊl poziom troficzny, do którego lis nale˝y. WyjaÊnij, dlaczego w naturalnych biocenozach prawie nigdy nie funkcjonujà pojedyncze ∏aƒcuchy troficzne, lecz sieci zale˝noÊci pokarmowych.
5
pkt
44. Stosunki mi´dzy populacjami mogà byç przyjazne, wrogie lub oboj´tne. SpoÊród takich oddzia∏ywaƒ wymieniç mo˝na m.in.: a) komensalizm, b) mutualizm, c) protokooperacj´, d) amensalizm, e) neutralizm. Dobierz nazwy oddzia∏ywaƒ mi´dzypopulacyjnych do przedstawionych poni˝ej ich charakterystyk, wpisujàc w wyznaczone miejsca odpowiednie litery.
2
pkt
klasy wiekowe
2
samice A
samce B
C
stare doros∏e m∏ode
Wska˝ piramid´ charakterystycznà dla populacji rozwijajàcej si´ i uzasadnij swój wybór, podajàc jeden argument.
———— ————
————
– konieczne wspó∏˝ycie dwóch populacji oparte na obustronnej korzyÊci – osobniki jednej populacji szkodzà osobnikom innej populacji, same nie czerpiàc z tego bezpoÊredniej korzyÊci – jedna populacja odnosi korzyÊci, a druga pozostaje oboj´tna
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
3
pkt
46. Wykres ilustruje zakres tolerancji ekologicznej wzgl´dem temperatury wybranej grupy organizmów. Podaj optimum termiczne dla ˝ó∏wia s∏oniowego i wyjaÊnij, dlaczego zaliczamy go do stenobiontów.
2
pkt
2
pkt
ekologiczny wskaênik „samopoczucia“
45. Parki narodowe stanowià najwy˝szà form´ ochrony przyrody. Nadrz´dnym celem parku narodowego jest poznanie i zachowanie ca∏oÊci systemów przyrodniczych danego terenu wraz z warunkami ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekszta∏conych i zanik∏ych ogniw rodzimej przyrody. Cz´Êç powierzchni parków narodowych stanowià rezerwaty Êcis∏e. Na pozosta∏ych terenach prowadzone sà zabiegi gospodarcze, rozwija si´ ruch turystyczny, dzia∏ajà pracownie naukowe i muzea. Podaj nazwy dwóch innych form ochrony przyrody. Podajàc dwa argumenty, uzasadnij wy˝szoÊç parków narodowych nad innymi formami ochrony przyrody.
–5
y
cz∏owiek
Trematomnus
0
+5
+10 +15 +20 +25 +30 +35 +40 +45
oligostenobiont
stenobiont
˝ó∏w
Triops
+50 +55 +60 +65 +70 +75 +80
polistenobiont
biont eury
x – wartoÊç czynnika Êrodowiskowego y – ekologiczny wskaênik „samopoczucia”, np. wzrost, prze˝ywalnoÊç, liczebnoÊç
47. WÊród wymienionych poni˝ej zjawisk podkreÊl dwa majàce pozytywny wp∏yw na stan Êrodowiska. a) recesja w przemyÊle wydobywczo-surowcowym oraz w rolnictwie b) bezrobocie na wsiach prowadzàce do nasilenia si´ k∏usownictwa i zbieractwa c) po∏o˝enie znacznego nacisku na edukacj´ ekologicznà w szko∏ach i w mediach d) wyznaczanie tras autostrad wiodàcych przez tereny obiektów chronionych e) cz´ste traktowanie dzia∏aczy ochroniarskich jako „dziwaków” niezdajàcych sobie sprawy z realiów ekonomicznych
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
48. Wiciowce Devescovina ˝yjà w przewodzie pokarmowym termitów. Termity stwarzajà wiciowcom Êrodowisko ˝ycia i dostarczajà po˝ywienia. Wiciowce zaÊ trawià celuloz´ zawartà w pokarmie termitów, przez co umo˝liwiajà im jej przyswajanie. Podaj nazw´ opisanego typu zale˝noÊci mi´dzy populacjami oraz narysuj schemat przedstawiajàcy zasady wspó∏˝ycia mi´dzy populacjami termitów i wiciowców.
2
pkt
49. Rycina przedstawia schemat powstawania dziury ozonowej.
3
pkt
promieniowanie
twa wars
o ozon
wa
O NO23
O3 O O3 2 O2 NO2 freony NO2
O2
O2
O3 NO2 freony
O2
O3 freony
ZIEMIA
Zanalizuj schemat i podaj dwa przyk∏ady dzia∏aƒ cz∏owieka prowadzàce do powstawania dziury ozonowej. Pos∏ugujàc si´ jednym argumentem, uzasadnij, dlaczego nale˝y przeciwdzia∏aç niszczeniu warstwy ozonowej.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
50. Wska˝ dwa b∏´dne stwierdzenia i uzasadnij swój wybór. a) W biocenozie mo˝na wyró˝niç cz´Êç samo˝ywnà – fitocenoz´ oraz cudzo˝ywnà – zoocenoz´. b) Wzrost zag´szczenia populacji prowadzi do nasilenia si´ konkurencji wewnàtrzgatunkowej. c) Opór Êrodowiska maleje w miar´ wzrostu liczebnoÊci populacji. d) W populacjach rozwijajàcych si´ najwi´cej jest osobników m∏odych. e) Rozmieszczenie równomierne jest charakterystyczne dla organizmów ˝yjàcych w ∏awicach.
3
pkt
51. Sukcesja ekologiczna to kierunkowe zmiany zachodzàce w ekosystemie i stopniowo przekszta∏cajàce go w inny. Uporzàdkuj etapy sukcesji jeziora, wpisujàc w odpowiednie miejsca cyfry od 1 do 7.
3
pkt
2
pkt
————
– podmok∏y las
————
– poszerzanie si´ pasa roÊlinnoÊci przybrze˝nej
————
– przekszta∏cenie si´ jeziora w torfowisko
————
– zarastanie powierzchni trawami, turzycami, krzewami i drzewami
————
– zmniejszanie si´ powierzchni lustra wody
————
– przekszta∏cenie si´ jeziora w bagno
————
– odk∏adanie si´ na dnie jeziora coraz grubszych warstw osadów
Podaj nazw´ ostatecznego trwa∏ego stadium ekosystemu. WyjaÊnij, na czym polega sukcesja pierwotna, i podaj jej przyk∏ad.
52. Dobierz poj´cia do ich definicji, wpisujàc w wyznaczone miejsca odpowiednie litery. Uzupe∏nij jednà wybranà definicj´, podajàc przyk∏ad. A – introdukcja B – synantrop C – hibernacja D – estywacja E – fotoperiodyzm ————
———— ————
– organizm ˝yjàcy w miejscach zamieszkanych przez ludzi lub w Êrodowiskach znacznie zmienionych przez cz∏owieka – zwolnienie procesów ˝yciowych w okresie zimowym, sen zimowy – wprowadzenie przedstawicieli okreÊlonego gatunku na tereny nieobj´te wczeÊniej area∏em jego wyst´powania
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
53. Rycina przedstawia schemat powstawania kwaÊnych deszczy.
3
pkt
3
pkt
NO2 SO2 w atmosferze
Zanalizuj schemat i podaj dwa przyk∏ady dzia∏aƒ cz∏owieka prowadzàce do powstawania kwaÊnych deszczy. Pos∏ugujàc si´ jednym argumentem, wyjaÊnij, dlaczego drzewa iglaste sà szczególnie wra˝liwe na kwaÊne deszcze.
54. Schemat przedstawia zale˝noÊci mi´dzy populacjami wyst´pujàcymi w jednym siedlisku. siedlisko
B
A
C D
A, B, C, D – nisze ekologiczne populacji A, B, C, D OkreÊl skutki pokrywania si´ nisz ekologicznych populacji A i B. WyjaÊnij, dlaczego w jednym siedlisku mogà wyst´powaç ró˝ne populacje.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
55. Miejskie wysypisko Êmieci szpeci krajobraz i stwarza wiele niedogodnoÊci dla najbli˝szej okolicy, jest jednak koniecznoÊcià. Wska˝ grup´ odpadów, które stanowià w Polsce najwi´kszy odsetek Êmieci. Zaproponuj i opisz krótko dwa sposoby zmniejszania iloÊci Êmieci mo˝liwe do realizacji w gospodarstwach domowych.
szk∏o (11,5%)
3
pkt
1
pkt
2
pkt
tworzywo sztuczne (10%) odpady organiczne (38%)
papier, tektura (9,5%)
metal (8%)
inne (19,5%)
tekstylia (3,5%)
56. Po∏àcz definicje poziomów troficznych z poj´ciami, wpisujàc odpowiednie litery w kratki paska odpowiedzi. 1 – organizmy wytwarzajàce z∏o˝one substancje organiczne z prostych zwiàzków nieorganicznych 2 – organizmy rozk∏adajàce szczàtki roÊlinne i zwierz´ce do prostych zwiàzków nieorganicznych 3 – organizmy od˝ywiajàce si´ ˝ywà substancjà organicznà A – paso˝yty B – producenci C – konsumenci D – roÊliny E – reducenci F – detrytusofagi
1
2
3
57. Uczniowie pewnej szko∏y podzielili miasto na sektory, a nast´pnie w ka˝dym sektorze przeprowadzili inwentaryzacj´ porostów. Na planie miasta, przy pomocy ustalonych znaków, zaznaczyli miejsca znalezienia porostów zaliczanych do ró˝nych grup skali porostowej. Na obrze˝ach miasta stwierdzili wyst´powanie form listkowatych oraz ∏useczkowatych. Na skwerach przewa˝a∏y porosty skorupiaste, ÊciÊle przylegajàce do kory drzew. W centrum miasta odnotowali nieliczne rosnàce na tynku i betonie ma∏e plechy misecznicy pospolitej. OkreÊl cel obserwacji uczniów oraz zaproponuj sposób prezentacji wyników badaƒ.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
58. OkreÊl poziomy troficzne: a) turkucia podjadka b) dzi´cio∏a
c) sosny
2
pkt
3
pkt
4
pkt
sikorka
pajàk sieciowy
zwójka sosnowa (motyl)
choinek szary (chrzàszcz) igły
sosna
gał´zie
pàki korzenie
kozulka sosnowa (chrzàszcz)
pieƒ turkuç podjadek kora
drewno
kambium
kr´togłów r´bacz szary (chrzàszcz)
wykarczak sosnowy
korowiec sosnowy (pluskwiak)
dzik
dzi´cioł
WyjaÊnij, dlaczego w naturalnych biocenozach prawie nigdy nie wyst´pujà pojedyncze ∏aƒcuchy, lecz sieci zale˝noÊci pokarmowych.
59. Wska˝ dwa b∏´dne stwierdzenia i uzasadnij swój wybór. a) Melioracja polega na nawadnianiu pól i ∏àk. b) Segregacja Êmieci polega na sortowaniu i rozdzielaniu odpadów do oddzielnych, przeznaczonych do tego celu, pojemników. c) Rekultywacja to odtworzenie wartoÊci biologicznej zdegradowanych terenów. d) Recykling polega na wykorzystywaniu surowców wtórnych. e) Introdukcja to ponowne wprowadzenie gatunku, który na danym terenie wyginà∏.
Podaj, które z wymienionych poj´ç dotyczà zabiegów negatywnie wp∏ywajàcych na Êrodowisko przyrodnicze.
60. Tabela przedstawia zmiany emisji dwutlenku w´gla w latach 1988–1995 w stosunku do PKB (w % w stosunku do 1988 r.). Rok Emisja CO2
1988
1990
1991
1992
1993
1994
1995
100
81,2
82,0
76,7
78,6
73,6
69,8
(PKB – produkt krajowy brutto) (Na podstawie: Agenda 21. Sprawozdanie z realizacji w latach 1992–1996. Rzeczpospolita Polska. Warszawa 1997) B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
Na podstawie danych z tabeli wykonaj wykres liniowy zmian emisji dwutlenku w´gla w latach 1988–1995.
OkreÊl tendencje zmian emisji CO2 oraz wska˝ prawdopodobnà przyczyn´ tych zmian.
B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
Biologia Poziom rozszerzony
1. Zaproponuj doÊwiadczenie, które pozwoli ci wykryç obecnoÊç bia∏ka w nasionach fasoli. Uwzgl´dnij potrzebny sprz´t oraz sposób zapisu wyników.
2
pkt
2. U˝ywajàc poni˝szych elementów, zapisz wzór strukturalny nukleotydu uracylowego. Podaj skrótowà nazw´ kwasu nukleinowego, w którym ten nukleotyd wyst´puje.
2
pkt
O HOCH2
HN
O
OH
5
1
4
H O
N H uracyl
H
H 2
3
OH
OH D-ryboza
H
HOCH2 5
O
O
OH
4
1
H
H 3
OH
H
H 2
H
2-deoksy-D-ryboza
–
O
P – O
reszta fosforanowa
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
3. Nazwij przedstawionà na rysunku organell´. Podaj funkcj´ elementu budowy oznaczonego literà Z. WyjaÊnij krótko, dlaczego organelle te wyst´pujà licznie w mi´Êniach szkieletowych.
3
pkt
3
pkt
b∏ona mitochondrialna zewn´trzna Z
X
Y
4. Oceƒ prawid∏owoÊç stwierdzeƒ zwiàzanych z enzymologià, wpisujàc obok litery: P – prawda lub F – fa∏sz. a) holoenzym to enzym, w którym wyst´puje trwa∏e zwiàzanie cz´Êci niebia∏kowej z bia∏kowà –––––––––––––––––
b) enzymy zwi´kszajà szybkoÊç reakcji chemicznych w warunkach ustrojowych, obni˝ajàc energi´ aktywacji
–––––––––––––––––
c) model klucza i zamka zak∏ada, ˝e konformacja substratu i centrum aktywnego enzymu nie sà identyczne
–––––––––––––––––
d) model indukcyjnego dopasowania zak∏ada, ˝e konformacja substratu i centrum aktywnego enzymu nie sà identyczne
–––––––––––––––––
e) centrum aktywne odpowiada za rozpoznawanie, wpasowywanie oraz przemiany substratu –––––––––––––––––
f) dehydrogenaza mleczanowa nale˝y do hydrolaz
–––––––––––––––––
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
5. Korzystajàc z ogólnego schematu, uzupe∏nij tabel´.
CYTOPLAZMA
3
kwas t∏uszczowy
glukoza kwas t∏uszczowy zaktywowany ATP
NAD NADH ADP+ Pi
ADP
O2
ATP FAD
pirogronian
H2O FADH2
NAD
acetylo-CoA
CO2
NADH ADP
NAD ATP
ATP
pirogronian NAD
FAD FADH2
NADH
mleczan
NADH
ADP+ Pi
ADP+ Pi ATP
O2 H2O
MITOCHONDRIUM
Cecha
Oddychanie tlenowe
Substrat oddechowy Produkt koƒcowy Miejsce zachodzenia Etapy oddychania
Podaj zysk energetyczny oddychania tlenowego.
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
pkt
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
6. Ka˝demu z pierwiastków chemicznych przyporzàdkuj jego krótkà charakterystk´, wpisujàc odpowiednie cyfry w kratki paska odpowiedzi. PodkreÊl dwa mikroelementy. A – fluor 1 – jest jednà z witamin, którà mo˝e produkowaç cz∏owiek; odpowiada za wspó∏tworzenie rodopsyny B – sód 2 – sk∏adnik koÊci i chlorofilu; utrzymuje w∏aÊciwà struktur´ rybosomów; obni˝a stopieƒ uwodnienia koloidów komórkowych C – magnez 3 – uczestniczy w przewodzeniu impulsów przez neurony, wp∏ywa na ciÊnienie osmotyczne p∏ynów ustrojowych D – ˝elazo 4 – wchodzi w sk∏ad koÊci i szkliwa naz´bnego 5 – jest sk∏adnikiem cytochromów oraz bia∏ek z∏o˝onych, takich jak hemoglobina
3
pkt
2
pkt
8. Podaj dwie funkcje b∏on komórkowych pe∏nione przez nie w komórce eukariotycznej.
2
pkt
9. Enzymy to bia∏ka pe∏niàce rol´ biokatalizatorów. Ich aktywnoÊç zale˝y mi´dzy innymi od temperatury i pH. Zaplanuj doÊwiadczenie wykazujàce wp∏yw temperatury na dzia∏anie amylazy Êlinowej na kleik skrobiowy. Podaj potrzebny sprz´t i sposób zapisu wyników doÊwiadczenia z uwzgl´dnieniem próby badawczej i kontrolnej.
2
pkt
A
B
C
D
7. Uzupe∏nij schemat przebiegu reakcji enzymatycznych. ––––––––––
+ enzym
kompleks
––––––––––––––––––––
enzym +
––––––––––
WyjaÊnij krótko, na czym polega model indukcyjnego dopasowania.
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
10. Uporzàdkuj etapy krzepni´cia krwi, wpisujàc w wyznaczone miejsca cyfry od 1 do 4. Oceƒ biologiczne znaczenie tego procesu, podajàc jeden argument.
3
pkt
11. WÊród podanych przyk∏adów podkreÊl nazwy dwóch chorób koÊçca. Podaj po jednej przyczynie ka˝dej z nich. a) osteoporoza b) lamblioza c) krzywica d) trychinoza
2
pkt
12. Podpisz wskazane na rycinie elementy budowy serca, wpisujàc w brakujàce miejsca cyfry odpowiadajàce wyra˝eniom: 1 – przedsionek prawy, 2 – komora lewa, 3 – zastawka dwudzielna, 4 – aorta, 5 – przegroda serca, 6 – zastawka pó∏ksi´˝ycowata. U˝ywajàc jednego argumentu, wyjaÊnij, dlaczego Êciana komory prawej jest ciensza od Êciany komory lewej.
4
pkt
13. Uporzàdkuj kierunek przebiegu bodêca wzrokowego, wpisujàc w wyznaczone miejsca cyfry odpowiadajàce strukturom budowy oka: 1 – soczewka, 2 – rogówka, 3 – nerw wzrokowy, 4 – oÊrodki wzrokowe w korze mózgowej, 5 – komora przednia oka, 6 – cia∏o szkliste, 7 – siatkówka, 8 – êrenica.
4
pkt
————
– trombina i jony wapnia powodujà przejÊcie fibrynogenu w fibryn´
————
– w obecnoÊci jonów wapnia i bia∏ek – akceleratorów – protrombina przechodzi w trombin´
————
————
– kontakt krwi z powietrzem lub p∏ynem tkankowym uwalnia z trombocytów enzym tromboplastyn´, aktywizujàcy syntetyzowane w wàtrobie bia∏ko osocza – protrombin´ – z w∏ókna fibryny powstaje skrzep unieruchamiajàcy elementy morfotyczne krwi
————
→ ———— → ———— →
1
→ ———— → ———— → ———— → 4
Podaj nazw´ p∏ata mózgu, w którym znajduje si´ oÊrodek wzrokowy.
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
14. Schemat przedstawia budow´ nefronu. Opisz budow´ nefronu, korzystajàc z poni˝szych okreÊleƒ. PodkreÊl na schemacie odcinek budowy nefronu, w którym st´˝enie mocznika w moczu jest najwy˝sze. kanalik nerkowy, naczynia krwionoÊne, cia∏ko nerkowe, przewód zbiorczy, p´tla nefronu
––––––––––––––––––––
3
pkt
2
pkt
2
pkt
––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––
––––––––––––––––––––
15. Rycina przedstawia budow´ czaszki. Opisz budow´ mózgoczaszki cz∏owieka, wpisujàc brakujàce nazwy koÊci. Wymieƒ jednà funkcj´ mózgoczaszki.
1
2
1–
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
2–
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
koÊç klinowa
3–
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
3
4–
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
4
16. Schemat przedstawia ogólnà zasad´ znanego doÊwiadczenia Iwana Paw∏owa. Opisz krótko przebieg doÊwiadczenia Paw∏owa. Podaj ró˝nic´ mi´dzy odruchem warunkowym i bezwarunkowym.
bodziec kluczowy
receptory jamy g´bowej impulsy nerwowe
pokarm
X
mózg psa bodziec pierwotnie oboj´tny
lampka albo dzwonek
receptory oka
pobudzenie pracy Êlinianek
Êlina
impulsy nerwowe
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
17. Schemat przedstawia kontrol´ zjawiska g∏odu i sytoÊci.
3
pkt
bodêce (np. stres) podwzgórze hormon uwalniajàcy tyreotropin´ nieznaczne hamowanie
przedni p∏at przysadki
stymuluje
niski poziom hormonów tarczycy we krwi tyreotropina
stymuluje
tarczyca
hamuje gdy poziom hormonów tarczycy we krwi wzrasta nienormalnie
hormon tarczycy stymuluje pobudza
metabolizm wzrost
Dokonaj analizy schematu i oceƒ poprawnoÊç stwierdzeƒ, wpisujàc obok nich litery: P – prawda lub F – fa∏sz. ocena a
Podwzgórze pod wp∏ywem bodêców zewn´trznych wydziela neurohormon uwalniajàcy tyreotropin´ hamujàcà wydzielanie hormonów tarczycy.
b
Niski poziom st´˝enia hormonów tarczycy we krwi pobudza do dzia∏ania przedni p∏at przysadki mózgowej do uwalniania tyreotropiny stymulujàcej wydzielanie hormonów tarczycy.
c
Nadmierny wzrost st´˝enia hormonów tarczycy we krwi hamuje uwalnianie hormonów przez przedni p∏at przysadki mózgowej i podwzgórze.
d
Podwzgórze pod wp∏ywem bodêców zewn´trznych wydziela neurohormon uwalniajàcy tyreotropin´ stymulujàcà wydzielanie hormonów tarczycy.
e
Nadmierny wzrost st´˝enia hormonów tarczycy we krwi hamuje uwalnianie hormonów przez przedni p∏at przysadki mózgowej i stymuluje wydzielanie neurohormonów przez podwzgórze.
f
Niski poziom st´˝enia hormonów tarczycy we krwi stymuluje przedni p∏at przysadki mózgowej do uwalniania tyreotropiny hamujàcej wydzielanie hormonów tarczycy.
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
18. Schemat przedstawia jednà z wad wzroku. Na podstawie schematu okreÊl rodzaj wady wzroku. Zaproponuj sposób korekty tej wady.
2
19. Wirusy sà tworami organicznymi sk∏adajàcymi si´ z kwasu nukleinowego i bia∏ka. Wyjàtkowo mogà zawieraç czàsteczki t∏uszczów. Wyst´pujàc poza komórkami ˝ywicieli, nie prowadzà ˝adnych funkcji ˝yciowych. Uzasadnij, podajàc dwa argumenty, dlaczego wirusy nie sà organizmami.
2
pkt
20. Rycina przedstawia schemat procesu koniugacji u orz´sków.
2
pkt
(2n)
(2n)
(1n)
(1n)
pkt
(1n)
(1n)
(1n)
(1n)
makronukleus
1
(2n)
mikronukleus
(2n)
8
2
(2n)
3
(2n)
7
(2n)
pronukleus stacjonarny (2n)
6
4
(1n)
pronukleus migracyjny (1n)
5
Uporzàdkuj etapy koniugacji orz´sków, wpisujàc cyfry od 2 do 7, oraz wyjaÊnij sens biologiczny koniugacji. 1
———— ————
————
– dwa osobniki przed koniugacjà – po∏àczenie si´ pronukleusów i powstanie dwóch jàder diploidalnych o wymieszanym materiale genetycznym – rozdzielenie si´ pierwotniaków i podzia∏ mitotyczny jàdra 2n B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
————
– wymiana jàder migracyjnych
————
– mitoza jàdra haploidalnego i powstanie pronukleusów
————
– po∏àczenie dwóch orz´sków, stopniowy zanik makronukleusa, mejoza mikronukleusa
————
– zanik trzech z czterech jàder haploidalnych w ka˝dym z koniugantów
8
————
– odtworzenie mikronukleusa i makronukleusa w obu orz´skach
21. Rycina przedstawia budow´ sporofitu pióropusznika strusiego. Opisz schemat, wskazujàc k∏àcze, korzenie przybyszowe, sporofil i trofofil, oraz okreÊl funkcj´ trofofili.
3
pkt
22. PleÊniak bia∏y (Mucor mucedo) tworzy cz´sto bia∏e naloty pleÊni na produktach ˝ywnoÊciowych. Na rysunku przedstawiono hodowl´ pleÊniaka bia∏ego. OkreÊl problem badawczy doÊwiadczenia i postaw hipotez´.
2
pkt
+25°C
A
+2°C s∏oik
°C
°C
4
0
4
3
5
3
5
3
0
3
0
0
2
5
2
5
2
0
2
0
1
5
1
0
B
chleb
1
5
1
0
5
5
0
0
woda
chleb
woda
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
23. Rycina przedstawia schemat przekszta∏ceƒ p´du wed∏ug teorii telomowej. telom
4
pkt
2
pkt
3
pkt
p´d g∏ówny p´d g∏ówny
boczne odga∏´zienia
liÊç (makrofil)
Opisz w trzech punktach przedstawiony proces, u˝ywajàc nast´pujàcych poj´ç: zrastanie, sp∏aszczanie, przewy˝szanie.
24. Ustal przynale˝noÊç wymienionych gatunków roÊlin do grup systematycznych, wpisujàc ich nazwy do tabeli. sosna zwyczajna, porostnica wielokszta∏tna, j´zycznik zwyczajny, ulwa sa∏atowa (watka), mi∏orzàb dwuklapowy, mniszek lekarski, dàb szypu∏kowy, p∏onnik pospolity, skrzyp polny, skr´tnica RoÊliny pierwotnie wodne
Mszaki
Paprotniki
Nagonasienne
Okrytonasienne
25. Kwiatostanami nazywamy zbiory kwiatów. Podaj nazwy typów przedstawionych kwiatostanów oraz wykonaj schemat jednego z nich.
A
B
C
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
A bilans wymiany gazowej CO2: przewaga przewaga wydzielania asymilacji
26. Badano wp∏yw nat´˝enia Êwiat∏a na intensywnoÊç asymilacji dwutlenku w´gla przez roÊliny Êwiat∏olubne i cieniolubne. Wyniki przedstawiono na wykresie obok. Która z krzywych – A czy B – obrazuje wp∏yw nat´˝enia Êwiat∏a na intensywnoÊç asymilacji dwutlenku w´gla przez roÊliny cieniolubne?
0
Auksyny syntetyzowane sà w wierzcho∏ku koleoptylu i przede wszystkim wywo∏ujà wyd∏u˝anie komórek w strefie wzrostu roÊliny.
b
Gibereliny po raz pierwszy wyizolowano z grzyba, który atakowa∏ siewki ry˝u, wywo∏ujàc ich nadmierny wzrost.
c
Naturalne regulatory wzrostu i rozwoju roÊlin tworzà grup´ zwiàzków egzogennych aktywujàcych lub hamujàcych ich wzrost i rozwój.
d
Kwas abscysynowy (ABA) zaliczamy do endogennych aktywatorów wzrostu i rozwoju roÊlin.
e
Syntetyczne regulatory wzrostu i rozwoju roÊlin znajdujà zastosowanie w rolnictwie, ogrodnictwie i sàdownictwie.
28. Uporzàdkuj poj´cia, tak aby przedstawia∏y cykl rozwojowy motylicy wàtrobowej. 1 – cerkaria 2 – jaja 3 – redie 4 – sporocysta 5 – miracidium 6 – doros∏a motylica 7 – m∏ode motylice 8 – metacerkaria 5
2
pkt
2
pkt
intensywnoÊç oÊwietlenia
a
→ ———— →
pkt
B
27. Endogenne regulatory wzrostu i rozwoju, dawniej zwane fitohormonami, choç sà syntetyzowane przez roÊliny w ma∏ych iloÊciach, wykazujà bardzo du˝à aktywnoÊç fizjologicznà. Oceƒ poprawnoÊç poni˝szych stwierdzeƒ, wpisujàc obok nich litery: P – prawda lub F – fa∏sz. ocena
6
1
→ ———— → ———— → 1 → 8 → ———— → 6
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
29. Schemat ilustruje budow´ omatidium i bieg promieni Êwietlnych w oku superpozycyjnym owada. Podpisz struktury oznaczone na rycinie literami X i Y, u˝ywajàc dwóch wybranych spoÊród nast´pujàcych poj´ç: wypustka nerwowa, soczewka, sto˝ek krystaliczny, rogówka, przegroda barwnikowa, rdzeƒ Êwiat∏oczu∏y.
1
pkt
3
pkt
31. Zaznacz dwa zdania opisujàce przystosowania adaptacyjne ma∏˝y do zdobywania pokarmu. a) Ma∏˝e spe∏niajà wa˝nà rol´ filtratorów oczyszczajàcych zbiorniki wodne z nadmiaru substancji organicznych. b) Woda wp∏ywa do jamy p∏aszczowej syfonem wlotowym, a wyp∏ywa przez odr´bny syfon odp∏ywowy. c) Otwór g´bowy prowadzi do gardzieli zaopatrzonej w szcz´ki i tark´. d) Obie po∏ówki wytwarzanej przez p∏aszcz muszli po∏àczone sà na grzbiecie zawiasem i wi´zad∏em. e) Ma∏˝e filtrujà drobnà zawiesin´ organicznà z wody za pomocà skrzeli po∏o˝onych w jamie p∏aszczowej.
2
pkt
32. Wska˝ dwa b∏´dne stwierdzenia i uzasadnij swój wybór. a) Serce wszystkich gadów jest trójdzielne, z cz´Êciowà przegrodà w komorze, która zapobiega mieszaniu si´ krwi natlenionej z odtlenionà. b) P∏aziƒce i obleƒce nie majà uk∏adu krà˝enia. c) Uk∏ad krwionoÊny d˝d˝ownicy jest zamkni´ty, poniewa˝ krew p∏ynie ca∏y czas w naczyniach i nie miesza si´ z p∏ynem jamy cia∏a. d) Dodatkowe serca skrzelowe u g∏owonogów pomagajà wt∏aczaç krew do skrzeli. e) U owadów bezbarwna hemolimfa bierze udzia∏ w transporcie gazów oddechowych.
3
pkt
X–
————————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––————————
Y–
————————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––————————
X
Y
30. Strefa otwartej toni wodnej tworzy najrozleglejsze Êrodowisko ˝yciowe. Producentami w pelagialu sà niezliczone mikroskopijne organizmy fitoplanktonowe. Konsumenci pierwszego rz´du to wid∏onogi – filtratorzy, kryle i planktoniczne Êlimaki, równie˝ odfiltrowujàce fitoplankton. W wodach szelfowych wyst´pujà larwy ró˝nych zwierzàt dennych: wieloszczetów, krewetek, krabów, Êlimaków, ma∏˝y, je˝owców, rozgwiazd i strzykw. Meduzy sà równie˝ liczne na szelfie, poniewa˝ ich polipy muszà si´ rozwijaç w przybrze˝nej strefie dna morskiego. Do aktywnych p∏ywaków pelagialu nale˝à makrele, tuƒczyki, rekiny, ˝ó∏wie, delfiny, wieloryby i niektóre ka∏amarnice. Korzystajàc z tekstu zamieszczonego na poprzedniej stronie, uzupe∏nij tabel´, wpisujàc w odpowiednie rubryki po trzy przyk∏ady zwierzàt. Typ
Strunowce
Szkar∏upnie
Stawonogi
Przyk∏ady zwierzàt
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
33. Schematy A i B przedstawiajà budow´ morfologicznà raka i jelonka rogacza. Przedstaw dwie cechy budowy zewn´trznej widoczne na schematach, ró˝niàce przedstawione gatunki, oraz podaj, do jakich gromad te gatunki nale˝à. A
czu∏ek oko
3
pkt
3
pkt
˝uwaczka
B
O
odnó˝a odw∏okowe (niewidoczne pod p∏ytkami pancerza)
T
odnó˝a kroczne
odnó˝a kroczne
O
GT
G
czu∏ek
34. Francuski biolog Geoffroy de Saint-Hilaire w 1822 roku zauwa˝y∏, ˝e cia∏a zwierzàt pierwoustych i wtóroustych majà odmienny uk∏ad narzàdów. Schematy A, B i C przedstawiajà po∏o˝enie wybranych uk∏adów narzàdów na przekrojach poprzecznych ró˝nych organizmów. Wska˝ schemat przedstawiajàcy przekrój cia∏a kr´gowca i uzasadnij swój wybór, podajàc dwa argumenty. A
C
B
uk∏ad krà˝enia
uk∏ad nerwowy struna grzbietowa (szkielet wewn´trzny) uk∏ad pokarmowy
uk∏ad krà˝enia
uk∏ad pokarmowy chitynowy oskórek (szkielet zewn´trzny)
uk∏ad krà˝enia
uk∏ad nerwowy
szkielet wewn´trzny
uk∏ad pokarmowy
uk∏ad nerwowy
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
35. Jednym ze sposobów poruszania si´ Êwierszcza i kangura sà skoki. Przedstaw dwie cechy budowy wspólne odnó˝a skocznego Êwierszcza i koƒczyny tylnej kangura.
2
pkt
36. Ustal, co nale˝y wpisaç w tabeli w miejsca liter X, Y, Z. Wyka˝ zwiàzek pokrycia cia∏a jednego z porównywanych zwierzàt ze Êrodowiskiem ˝ycia.
3
pkt
1
pkt
Porównywana cecha
˚aba trawna (osobnik doros∏y)
Jaszczurka zwinka
naga skóra zwil˝ona wydzielinà wielokomórkowych gruczo∏ów
Pokrycie cia∏a
Budowa serca
Y
X serce podzielone na dwa przedsionki i dwie komory oddzielone niepe∏nà przegrodà; wyst´puje zatoka ˝ylna
Narzàdy wymiany gazowej s∏abo pofa∏dowane p∏uca i skóra
Z
X – –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Y – –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Z – ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
37. Schemat przedstawia mechanizm crossing-over. A B
A B
A B
A B ab
A b
A b
a b
aB a b
a B a b
Na podstawie powy˝szego schematu opisz przebieg procesu crossing-over.
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
38. Gregor Mendel, opat zakonu augustianów w Brnie, sformu∏owa∏ w po∏owie XIX wieku proste regu∏y przekazywania cech z pokolenia na pokolenie, obecnie nazywane prawami Mendla. G∏ównym obiektem badaƒ uczonego by∏ groch jadalny. Uzasadnij trafnoÊç wyboru grochu jako obiektu badaƒ genetycznych. W tym celu opisz trzy jego cechy.
3
39. Uporzàdkuj podane poni˝ej etapy replikacji DNA, wpisujàc w wyznaczone miejsca cyfry od 1 do 6, oraz wska˝ schemat obrazujàcy semikonserwatywny model replikacji DNA.
4
————
– do∏àczanie nowych komplementarnych nukleotydów do zasad w obu niciach DNA; na jednej nici w sposób ciàg∏y, na drugiej – fragmentami Okazaki
————
– tworzenie wiàzaƒ mi´dzy zasadami
————
– odnalezienie miejsca poczàtku replikacji
————
pkt
C
B
A
pkt
– synteza primerów – krótkich odcinków RNA komplementarnych do nici DNA
————
– lokalne rozplecenie nici DNA, powstanie wide∏ek replikacyjnych
————
– odtwarzanie struktury przestrzennej dwuniciowej helisy
40. Na podstawie danych zawartych w tabeli wykonaj wykres ilustrujàcy zale˝noÊç mi´dzy liczbà urodzeƒ dzieci z zespo∏em Downa a wiekiem matki. Przytaczajàc dwa argumenty, przedstaw swojà opini´ na temat wykonywania badaƒ prenatalnych u kobiet po 35 roku ˝ycia. Liczba urodzeƒ dzieci z zespo∏em Downa na 1000 porodów Wiek matki
1
1
2
3
9
15
21
20
25
30
35
40
45
50
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
2
pkt
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
41. Uporzàdkuj etapy mejozy przedstawione na rycinie, wpisujàc w odpowiedniej kolejnoÊci cyfry w kratki paska odpowiedzi. Podaj nazwy faz przedstawionych na rysunkach 1 i 5. 1
2
5
3
6
I
4
7
II
III
IV
8
V
VI
VII
VIII
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
3
pkt
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
42. W tabeli zestawiono cechy budowy kwasu DNA i RNA.
3
pkt
43. Podaj po jednym argumencie przemawiajàcym za tym, ˝e kod genetyczny jest uniwersalny i zdegenerowany.
2
pkt
44. Oceƒ prawid∏owoÊç stwierdzeƒ, wpisujàc w wyznaczone miejsca litery: P – prawda lub F – fa∏sz.
2
pkt
Cechy budowy kwasów nukleinowych
DNA
RNA
Cukier (pentoza)
A
ryboza
Zasady azotowe pirymidynowe
C
B
podwójna helisa
D
E
F, G, H
Struktura molekularna Miejsce wyst´powania w organellach komórki eukariotycznej zwierz´cej
Ustal, co nale˝y wpisaç do tabeli w miejsca oznaczone literami A, B, C, D, E, F, G, H. WyjaÊnij, na czym polega komplementarnoÊç zasad w budowie czàsteczki DNA.
a) Genotyp to ogó∏ genów danego osobnika.
––––––––––––
b) Intron to region genu eukariotycznego kodujàcy bia∏ka lub odcinek pre-mRNA.
––––––––––––
c) Osobnika majàcego takie same allele danego genu w chromosomach homologicznych nazywa si´ heterozygotà. –––––––––––– d) Deaminacja to proces odszczepienia grupy karboksylowej, na przyk∏ad z aminokwasu. e) Komplet informacji genetycznej organizmu lub wirusa nazywa si´ genomem.
––––––––––––
––––––––––––
f) Linià czystà nazywamy zbiór osobników homozygotycznych wzgl´dem danej cechy lub cech. –––––––––––– 45. Po∏àcz definicje z poj´ciami, wpisujàc odpowiednie cyfry w kratki paska odpowiedzi. A – filogeneza B – konkurencja C – specjacja D – relikt
1 – powstawanie gatunków 2 – gatunek b´dàcy pozosta∏oÊcià fauny i flory wymar∏ej lub niewyst´pujàcy ju˝ na danym terenie 3 – rozwój rodowy grupy organizmów 4 – wspó∏zawodnictwo o dost´pne ograniczone zasoby Êrodowiska A
B
C
D
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
2
pkt
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
46. Podaj nazwy krain zoogeograficznych, dla których charakterystyczni sà przedstawiciele obu gatunków zwierzàt przedstawionych na rycinach obok.
2
pkt
47. WÊród podanych ni˝ej przyk∏adów podkreÊl te, które odpowiadajà doborowi kierunkowemu. a) wyst´powanie odmiany jasnej i ciemnej kr´paka brzozowego b) jaskrawe ubarwienie samców g∏uszców w okresie rozrodczym c) najwy˝sza prze˝ywalnoÊç ludzkich noworodków o masie oko∏o 3,5 kg d) zachowania altruistyczne rodzeƒstwa u ludzi Na dowolnym przyk∏adzie wyjaÊnij dzia∏anie doboru kierunkowego.
2
pkt
48. Ryciny przedstawiajà czaszki: A – neandertalczyka, B – cz∏owieka wspó∏czesnego. Wymieƒ trzy widoczne na rycinach cechy B A ró˝niàce czaszk´ neandertalczyka i czaszk´ cz∏owieka wspó∏czesnego.
2
pkt
˝ubr
bizon
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
49. Oceƒ s∏usznoÊç stwierdzeƒ, wpisujàc w brakujàce miejsca litery: P – prawda lub F – fa∏sz.
3
pkt
50. PodkreÊl rodzaj doboru naturalnego, który zaistnia∏ w opisanej sytuacji. a) stabilizujàcy b) rozrywajàcy c) p∏ciowy d) kierunkowy e) krewniaczy
1
pkt
51. OkreÊl, czy przedstawiona sytuacja jest przyk∏adem mikroewolucji czy te˝ makroewolucji. Podaj ró˝nic´ mi´dzy makroewolucjà a mikroewolucjà.
2
pkt
52. PodkreÊl nazw´, która w literaturze opisuje powy˝szà sytuacj´. a) mimikra b) koewolucja c) melanizm przemys∏owy d) ewolucja mozaikowa e) dywergencja
1
pkt
a) Skrzyd∏o motyla i skrzyd∏o nietoperza to przyk∏ady narzàdów homologicznych.
––––––––––––
b) Hatteria (Sphenodon punctatus) i mi∏orzàb japoƒski (Ginkgo biloba) sà endemitami i reliktami. ––––––––––––
c) Dowodem poÊrednim ewolucji jest odlew trylobita.
––––––––––––
d) Uwstecznione kr´gi ogonowe oraz szczàtkowe jelito Êlepe cz∏owieka mo˝emy zaliczyç do dowodów bezpoÊrednich ewolucji. –––––––––––– e) ˚ywe skamienia∏oÊci to formy organizmów ma∏o zmienione od dziesiàtek, a nawet setek milionów lat. ––––––––––––
Informacja do zadaƒ 50, 51 i 52 Na prze∏omie XIX i XX wieku w Anglii upowszechni∏a si´ ciemna odmiana motyla kr´paka brzozowego, czyli w∏ochacza nabrzozaka (Biston betularia). Wi´ksza cz´stoÊç wyst´powania ciemnych osobników by∏a spowodowana uprzemys∏owieniem kraju, gdy˝ na pod∏o˝u pokrytym sadzà motyle te by∏y mniej dostrzegalne dla drapie˝ników.
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
53. Stosowanie recyklingu powoduje oszcz´dnoÊç energii oraz ogranicza iloÊç odpadów zalegajàcych na wysypiskach Êmieci. Poni˝sza tabela przedstawia zu˝ycie energii potrzebnej do wyprodukowania pojemnika do napojów o pojemnoÊci 0,33 litra. Rodzaj opakowania
2
pkt
3
pkt
IloÊç energii zu˝ytej do jego produkcji (w kJ)
Jednorazowa puszka aluminiowa
7000
Szklana butelka
4020
Puszka aluminiowa po recyklingu
2250
Szklana butelka po recyklingu
2020
(Na podstawie: Kendrick K. Vademecum m∏odego ekologa. Warszawa 2001)
Przedstaw powy˝sze dane w postaci wykresu s∏upkowego. Na podstawie tych danych sformu∏uj wniosek na temat zu˝ycia energii do produkcji nowych opakowaƒ jednorazowych oraz opakowaƒ po recyklingu.
54. WÊród podanych ni˝ej wskaêników fizykochemicznych i biologicznych wody podkreÊl dwa, które mo˝esz wykorzystaç do samodzielnej analizy próbek wody. a) BZT5
d) ChZT
b) indeks saprobowoÊci
e) odczyn pH
c) temperatura
f) miano coli
Opisz krótko przydatnoÊç podkreÊlonych wskaêników w ustalaniu stanu zanieczyszczenia wód.
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
55. Podaj, co oznaczajà przedstawione poni˝ej symbole. Czy symbole te powinny byç zamieszczane na opakowaniach? (Wyraê swojà opini´, u˝ywajàc dwóch argumentów).
3
pkt
3
pkt
2
pkt
B
A
OZONE FRIENDLY 56. Przedstaw dane zawarte w tabeli w formie wykresu. Czy istnieje zwiàzek mi´dzy przyrostem ludnoÊci a kurczeniem si´ nieodnawialnych zasobów przyrody? (Przedstaw swojà opini´, u˝ywajàc dwóch przyk∏adów). Lata
1970
1980
1990
1995
1999
Liczba ludnoÊci w Polsce w poszczególnych latach (w mln)
32,7
35,7
38,2
38,6
38,7
(Na podstawie: G∏ówny Urzàd Statystyczny)
Informacja do zadaƒ 57 i 58 Funkcje regulacyjne organizmów drapie˝nych sà wa˝ne dla ca∏ej biocenozy. Poni˝ej przedstawiono ∏aƒcuch pokarmowy charakterystyczny dla czystego jeziora. sinice $ dafnie $ leszcze $ szczupaki 57. Zaklasyfikuj ∏aƒcuch pokarmowy do jednego z dwóch rodzajów (podkreÊl swój wybór). a) detrytusowy b) spasania WyjaÊnij, czym ró˝nià si´ rodzaje ∏aƒcuchów pokarmowych wymienione w podpunktach a) i b).
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■
58. Oceƒ skutki usuni´cia ze zbiornika szczupaka, podajàc jeden argument.
1
pkt
59. Przyporzàdkuj podanym stosunkom pokarmowym odpowiednie przyk∏ady, wpisujàc w kratki paska odpowiedzi odpowiednie cyfry. A – konkurencja 1 – rekin i podnawka F B A E C D B – komensalizm 2 – hiena i s´p C – paso˝ytnictwo 3 – termit i wiciowiec D – drapie˝nictwo 4 – cz∏owiek i tasiemiec E – protokooperacja 5 – rak pustelnik i ukwia∏ F – mutualizm 6 – kot i mysz 7 – pszczo∏a i kwiat
2
pkt
60. Podaj, jakie cechy populacji biologicznej ilustrujà ryciny A i C. OkreÊl, co przedstawia rycina B, i przyporzàdkuj jej dwa przyk∏ady organizmów, dla których jest charakterystyczna.
3
pkt
Wiek:
A
porozrodczy
% wyjÊciowej liczby osobników
B
C
100 80 60
rozrodczy przedrozrodczy
40 20 0
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
wiek (maksymalny = 100%)
B i o l o g i a . Po z i o m r o z s z e r z o n y
Centralna Komisja Egzaminacyjna
Układ graficzny © CKE 2010
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
WPISUJE ZDAJĄCY KOD
PESEL
Miejsce na naklejkę z kodem
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY
CZERWIEC 2013
Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron (zadania 1 – 35). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
Czas pracy: 150 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-133
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
2
Zadanie 1. (1 pkt) Na schemacie wyróżniono ramką wiązanie chemiczne, typowe dla jednej z podstawowych grup związków organicznych, z których zbudowane są organizmy.
Podaj nazwę wiązania chemicznego wskazanego na schemacie oraz nazwę grupy związków organicznych, w których ono występuje. Nazwa wiązania ............................................
Występowanie ............................................
Zadanie 2. (1 pkt) W tabeli przedstawiono efekty obserwowane w komórce roślinnej umieszczanej w roztworach o różnym stężeniu. Uzupełnij brakujące w tabeli informacje oraz dorysuj groty dwóm strzałkom, tak aby odzwierciedlały kierunek przepływu wody. Roztwór zewnętrzny w stosunku do wewnętrznego 1.
.........................................
2.
Hipertoniczny
3.
Hipotoniczny
Stężenie Stężenie roztworu roztworu zewnętrznego wewnętrznego (c1) (c2) c1 = c2 H2O H2O H2O H2O
c1 > c2 c1 < c2
Efekty w komórce roślinnej równowaga dynamiczna w układzie
H2O
..................................
H2O
wzrost jędrności komórki
Zadanie 3. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono budowę dwóch różnych nukleotydów występujących powszechnie w komórkach organizmów.
Rys. I
Rys. II
Określ funkcję, jaką pełni każdy z przedstawionych nukleotydów w organizmach żywych. Rys. I ............................................................................................................................................ Rys. II ...........................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 4. (3 pkt) Bakteriofagi to specyficzne wirusy atakujące bakterie. Na rysunku A przedstawiono strukturę bakteriofaga T2, natomiast na rysunku B przedstawiono pierwszy etap infekcji komórki bakterii przez tego bakteriofaga.
A
B Na podstawie: C.A.Villee, Biologia, wyd. IX, Warszawa 1991.
a) Określ rolę kapsydu główki bakteriofaga i podaj nazwę związku chemicznego, z którego jest on zbudowany. ....................................................................................................................................................... b) Na podstawie rysunku opisz pierwszy etap infekcji komórki bakterii przez bakteriofaga T2, uwzględniając udział poszczególnych elementów jego budowy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Przedstaw, w jaki sposób wytwarzane są nowe elementy składowe wirusa w komórkach bakterii. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (2 pkt) Znaczenie bakteriofagów dla człowieka może być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Podaj po jednym przykładzie uzasadniającym rolę pozytywną i rolę negatywną bakteriofagów dla człowieka. Rola pozytywna ............................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... Rola negatywna ............................................................................................................................ .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
4
Zadanie 6. (2 pkt) Zakażenie HIV można wykryć za pomocą specjalistycznych testów serologicznych i genetycznych, które są wykonywane najczęściej w odpowiedniej kolejności: tzw. test przesiewowy na przeciwciała przeciwko wirusowi we krwi człowieka, tzw. test potwierdzający, wykrywający antygeny HIV we krwi człowieka, test genetyczny wykrywający odpowiednią sekwencję materiału genetycznego HIV. Na schemacie przedstawiono budowę HIV.
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wirus zespołu nabytego braku odporności.
a) Korzystając ze schematu budowy HIV, wyjaśnij zasadę działania jednego z testów służących do wykrycia tego wirusa we krwi człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj rolę odwrotnej transkryptazy w przebiegu infekcji wirusowej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (3 pkt) W komórce, która ulega apoptozie (zaprogramowanej śmierci) zachodzi szereg zmian biochemicznych i morfologicznych. Proces ten wymaga aktywacji wielu genów i syntezy rozlicznych białek. Komórka kurczy się, powstają ciałka apoptyczne, w których tkwią nieuszkodzone organelle komórkowe. Ciałka apoptyczne są następnie fagocytowane przez komórki żerne (makrofagi). Po komórce nie pozostaje najmniejszy ślad. Ta higieniczna śmierć komórki nie daje żadnych przykrych konsekwencji dla jej otoczenia. Na podstawie: M. Jurgowiak, Losy komórkowych kamikadze, Wiedza i Życie, nr 5/2008.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
5
a) Na podstawie tekstu określ, które z podanych informacji są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub literę F, jeśli informacja jest fałszywa. P/F 1.
Apoptoza jest naturalnym procesem unicestwienia komórki.
2.
Proces apoptozy wymaga nakładu energii.
3.
Apoptoza powoduje powstanie stanu zapalnego w organizmie.
b) Określ przynależność makrofagów morfotycznych krwi człowieka.
do
odpowiedniego
rodzaju
elementów
Makrofagi należą do ................................................................................................................... . c) Zaznacz rodzaj komórek krwi człowieka, które mają zdolność fagocytozy. A. limfocyty B B. granulocyty zasadochłonne (bazofile) C. limfocyty T D. granulocyty obojętnochłonne (neutrofile)
Zadanie 8. (2 pkt) Komórki organizmów roślinnych mogą być haploidalne, diploidalne lub poliploidalne. Do wymienionych rodzajów komórek (A–B) przyporządkuj wszystkie właściwe przykłady (1–4), zapisując ich oznaczenia. Rodzaje komórek A. komórka haploidalna B. komórka diploidalna
A. ....................................................
Przykłady 1. komórka przedrośla paproci 2. komórka bielma pierwotnego sosny 3. wtórne jądro woreczka zalążkowego tulipana 4. komórka bezlistnej łodyżki (sety) mchu płonnika B. ....................................................
Zadanie 9. (1 pkt) Osiągnięciem ewolucyjnym roślin nasiennych jest uniezależnienie procesu rozmnażania płciowego od obecności wody. Zaznacz tę cechę roślin nasiennych, która uniezależnia ich rozmnażanie płciowe od środowiska wodnego. A. Podwójne zapłodnienie B. Wytwarzanie twardej łupiny nasiennej C. Wytwarzanie łagiewki pyłkowej przez kiełkujące ziarno pyłku D. Produkcja dużej liczby lekkich nasion zaopatrzonych w skrzydełka
6
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
Zadanie 10. (1 pkt) Rośliny okrytonasienne wykształciły szereg progresywnych cech, które zadecydowały o ich sukcesie ewolucyjnym. Zaznacz dwie cechy charakterystyczne wyłącznie dla roślin okrytonasiennych. A. Dominacja sporofitu B. Wykształcenie owocu C. Wykształcenie łagiewki pyłkowej D. Wykształcenie kwiatu ze słupkiem E. Wyposażenie zarodka w substancje zapasowe
Zadanie 11. (3 pkt) Uprawy hydroponiczne to bezglebowe uprawy roślin na pożywkach wodnych, umożliwiające wzrost roślin w warunkach sztucznych. Przeprowadzono doświadczenie, do którego przygotowano: dwie donice z hydroponiczną uprawą siewek kukurydzy na pożywkach pełnych, czyli z kompletem związków mineralnych rozpuszczonych w wodzie, dwie donice z hydroponiczną uprawą siewek kukurydzy na pożywkach niepełnych, w których brakowało azotu. Wszystkie donice umieszczono w warunkach fizycznych optymalnych dla dalszego rozwoju siewek. W regularnych odstępach czasu obserwowano zabarwienie liści i mierzono wzrost siewek we wszystkich donicach. a) Sformułuj problem badawczy do opisanego doświadczenia. ....................................................................................................................................................... b) Podaj, w jakich warunkach fizycznych, optymalnych dla rozwoju siewek, umieszczono wszystkie donice aby można było porównać wyniki próby badawczej i próby kontrolnej w tym doświadczeniu. Wymień dwa takie warunki. 1. .............................................................
2. .............................................................
c) Podaj, który z zestawów donic z siewkami kukurydzy stanowił próbę kontrolną w tym doświadczeniu. .......................................................................................................................................................
Zadanie 12. (1 pkt) Kłosówka wełnista (Holcus lanatus) to pospolity gatunek trawy, występujący na łąkach i pastwiskach w całym kraju. W porównaniu z innymi gatunkami traw, kłosówka wykazuje małą zdolność wiązania jodu z gleby i powietrza. Na podstawie: www.dbc.wroc.pl/Content/2061/b22_Kuro.pdf
Wyjaśnij, dlaczego wypasanie bydła w miejscach porośniętych głównie kłosówką wełnistą, stwarza poważne zagrożenie wystąpienia u tych zwierząt niedoczynności tarczycy. ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 13. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono cykl życiowy organizmu zaliczanego do królestwa Protistów.
Na podstawie: T. Umiński, Biologia. Podręcznik dla klasy II LO, Warszawa 1993.
a) Zaznacz dwa zdania będące prawidłową interpretacją powyższego schematu. A. W przedstawionym cyklu mejoza bezpośrednio poprzedza wytworzenie gamet. B. Schemat przedstawia koniugację dwóch osobników troficznych. C. Osobniki powstałe z podziału zygoty są diploidalne. D. Postać troficzna tego organizmu jest haploidalna. E. Osobniki troficzne mogą pełnić rolę gamet. b) Określ rolę, jaką pełnią podziały mitotyczne w przedstawionym cyklu życiowym. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono etapy cyklu rozwojowego motyla (bielinka kapustnika).
Na podstawie: S. i K. Gertlerowie, Sprawdzanie i utrwalanie wiadomości z zoologii, Warszawa 1986.
Podaj nazwę rodzaju rozwoju złożonego, występującego u przedstawionego na rysunku motyla i wyjaśnij, które stadium rozwojowe umożliwia jego rozpoznanie. Jest to rozwój złożony ..............................................................................................., ponieważ ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 15. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono budowę układu krążenia charakterystyczną dla kręgowców pierwotnie wodnych.
a) Podaj cechę budowy serca tego układu, która odróżnia je od serc kręgowców lądowych. Zaznacz strzałką na schemacie kierunek przepływu krwi przez to serce. ....................................................................................................................................................... b) Podkreśl rodzaj krwi przepływającej przez serce w przedstawionym układzie krążenia. Odpowiedź uzasadnij. A. utlenowana
B. odtlenowana
....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (1 pkt) Niższe ciśnienie atmosferyczne na dużych wysokościach oznacza, że ciśnienie parcjalne tlenu jest tam niższe niż na poziomie morza. Na wykresie przedstawiono krzywe dysocjacji tlenowej krwi lamy – ssaka żyjącego w wysokich partiach Andów, oraz innych ssaków – żyjących na nizinach (pole zacienione), w zależności od ciśnienia parcjalnego tlenu w powietrzu.
Na podstawie: K. Schmidt-Nielsen, Fizjologia zwierząt. Adaptacje do środowiska, Warszawa 1997.
Korzystając z powyższych danych, wyjaśnij, dlaczego organizm lamy jest lepiej przystosowany do życia na dużych wysokościach niż organizmy ssaków żyjących na nizinach. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 17. (1 pkt) Rozwój piskląt obejmuje okres inkubacji zachodzący wewnątrz jaja oraz okres po wykluciu, aż do uzyskania pełnej samodzielności. W tabeli przedstawiono wyniki badań dotyczące czasu rozwoju piskląt wybranych gatunków ptaków. Gatunek Skowronek Szpak Kos Sójka Gołąb grzywacz
Masa dorosłego osobnika (g) 40 75 100 160 500
Czas rozwoju piskląt (tygodnie) Do uzyskania Inkubacja przez pisklę samodzielności 2 5 2 6 2 5 2,5 6,5 2 7
Źródło: W. Pawłowski, Ptasie dzieciństwo, Wiedza i Życie nr 5/1997.
Na podstawie analizy danych w tabeli podaj, czy istnieje zależność pomiędzy masą dorosłego ptaka a długością czasu rozwoju piskląt. Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 18. (1 pkt) Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Typową cechą budowy anatomicznej ssaków, która odróżnia je od ptaków, jest obecność A. przepony. B. rurkowatych płuc. C. pneumatycznych kości. D. czterojamistego (czterodzielnego) serca.
Zadanie 19. (2 pkt) Hemoglobina (Hb), czerwony barwnik krwi zawarty w erytrocytach ssaków, może trwale lub nietrwale łączyć się z różnymi gazami oddechowymi. a) Uzupełnij poniższe reakcje, podając pełną nazwę chemiczną związku powstałego z połączenia hemoglobiny z określonym gazem oraz określ typ powstałego połączenia (trwałe / nietrwałe). 1. Hb + O2 = ...........................................
połączenie
nietrwałe
2. Hb + CO2 = karbaminohemoglobina
połączenie .........................................
3. Hb + CO = .........................................
połączenie .........................................
b) Podaj, do którego z wyżej wymienionych gazów (O2, CO czy CO2) hemoglobina wykazuje największe powinowactwo, i wyjaśnij konsekwencje tej właściwości dla organizmu człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
10
Zadanie 20. (1 pkt) Proces krzepnięcia krwi zależy od czynników zewnętrznych oraz od właściwości samej krwi. Trzy probówki zawierające świeżą krew bydlęcą umieszczono w różnych warunkach termicznych, a następnie mierzono czas pojawienia się pierwszych skrzepów. Sposób przeprowadzenia doświadczenia ilustrują rysunki poniżej.
Na podstawie: J. Muller, W. Stawiński, S. Palka, Obserwacje i doświadczenia w nauczaniu biologii. Fizjologia zwierząt, Warszawa 1992.
Spośród podanych zdań (A–E) wybierz hipotezę i problem badawczy, odnoszące się do przedstawionego doświadczenia. Zapisz ich oznaczenia. A. Czy temperatura otoczenia przyspiesza proces krzepnięcia krwi? B. Najszybciej krew krzepnie w temperaturze 35 oC, a najwolniej w lodzie. C. Czas krzepnięcia krwi zmienia się w zależności od temperatury otoczenia. D. Jak gęstość środowiska otaczającego probówkę wpływa na czas krzepnięcia krwi? E. Im wyższa temperatura tym krótszy jest czas krzepnięcia krwi i dlatego w probówce II najszybciej pojawiły się skrzepy. Hipoteza ........................................
Problem badawczy ........................................
Zadanie 21. (1 pkt) Powstawanie moczu u ssaków jest procesem wieloetapowym. Krew dopływająca do kłębuszków naczyniowych poddawana jest filtracji. Niektóre składniki powstającego przesączu – moczu pierwotnego, ulegają następnie w kanalikach nerkowych resorpcji zwrotnej (zwrotnemu wchłanianiu). Podkreśl nazwy dwóch związków chemicznych, które u zdrowego człowieka ulegają zarówno procesowi filtracji, jak i resorpcji. A. woda B. glukoza C. kreatynina D. hemoglobina E. kwas moczowy
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 22. (2 pkt) Odporność jest to zdolność organizmu do biernej lub czynnej jego ochrony przed patogenami. Nieswoista część odporności zależy przede wszystkim od budowy i funkcji różnych barier istniejących w organizmie. Za swoistą część odporności odpowiada głównie układ immunologiczny, ale czynniki obronne mogą też pochodzić spoza organizmu. Uzupełnij poniższy schemat, wpisując w odpowiednie miejsca oznaczenia literowe wszystkich przykładów (A–E), właściwych dla danego rodzaju reakcji odpornościowej organizmu. REAKCJA ORGANIZMU
SWOISTA
NIESWOISTA
BIERNA
CZYNNA
BIERNA
CZYNNA
A. Fagocytoza B. Kwas solny w żołądku C. Surowica z przeciwciałami w szczepionce D. Bakteriobójcze składniki wydzielin, np. lizozym w łzach E. Obecność w krwi limfocytów B i T oraz wytwarzanie przeciwciał
Zadanie 23. (1 pkt) Fasolamina jest substancją pozyskiwaną z nasion fasoli. Naukowcy stwierdzili, że w przewodzie pokarmowym człowieka hamuje ona działanie jednego z enzymów trawiennych – amylazy trzustkowej. Zaznacz dwa zdania, które prawidłowo wyjaśniają zasadność stosowania fasolaminy jako środka wspomagającego odchudzanie. A. Fasolamina bezpośrednio działa na ośrodek głodu, hamując uczucie łaknienia. B. Działanie fasolaminy sprawia, że część spożytej skrobi nie zostanie strawiona, a tym samym zmniejsza się ilość kalorii przyswajanych przez organizm. C. Fasolamina pobudza ruchy perystaltyczne jelit, dzięki temu spożyty pokarm szybciej przechodzi przez przewód pokarmowy i pozostaje częściowo niestrawiony. D. Blokując trawienie skrobi fasolamina powoduje, że zalega ona w żołądku co daje uczucie sytości. E. Fasolamina nie działa już na wchłonięte z pokarmu węglowodany, a jedynie uniemożliwia trawienie skrobi w jelicie.
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
12
Zadanie 24. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono jeden z etapów trawienia cukrów w przewodzie pokarmowym człowieka. skrobia glikogen
enzym
maltoza i dekstryny
a) Podaj dwie możliwe lokalizacje tego etapu trawienia w przewodzie pokarmowym człowieka oraz odpowiednie nazwy enzymów biorących w nim udział. Miejsce trawienia ..................................................
Nazwa enzymu ........................................
Miejsce trawienia .................................................
Nazwa enzymu .........................................
b) Na podstawie analizy schematu uzasadnij kataboliczny charakter trawienia polisacharydów, np. skrobi. .......................................................................................................................................................
Zadanie 25. (3 pkt) Wazopresyna (ADH) i oksytocyna mają całkowicie odmienne działanie, mimo chemicznego podobieństwa. Wazopresyna działa pobudzająco, a jej poziom wzrasta u człowieka pod wpływem stresu. Powoduje m.in. skurcz naczyń krwionośnych, podnosi ciśnienie krwi i podobnie jak adrenalina, przygotowuje organizm do walki bądź ucieczki. Oksytocyna ma działanie ogólnie relaksujące, łagodzi stres, powoduje obniżenie ciśnienia krwi i uśmierza ból. Poniżej przedstawiono budowę chemiczną obu opisanych substancji.
Na podstawie: A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka, Warszawa 1994.
a) Na podstawie schematu dokonaj korekty poniższych zdań, wykreślając w nawiasach niewłaściwe określenia, tak aby zdania (A–C) poprawnie opisywały podobieństwo obu przedstawionych substancji. Podobieństwo budowy chemicznej oksytocyny i wazopresyny wynika z tego, że: A. Są (enzymami / hormonami), należącymi do (oligopeptydów / lipidów). B. Składają się z (9 / 11) aminokwasów, z których (7 / 9) jest takich samych. C. W każdym łańcuchu (występuje / nie występuje) mostek dwusiarczkowy. b) Podaj, inną niż opisana w tekście, rolę oksytocyny i wazopresyny (ADH) w organizmie człowieka. Oksytocyna ................................................................................................................................... Wazopresyna (ADH) ....................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
13
Zadanie 26. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przemiany kwasu mlekowego, powstającego w mięśniach człowieka. Mięsień
żyła wątrobowa
glukoza
glukoza X
beztlenowe oddychanie
kwas mlekowy
tętnica wątrobowa
Wątroba
a) Zaznacz odpowiedź, która prawidłowo określa proces oznaczony na schemacie symbolem X. A. glikoliza
B. fosforylacja
C. glikogenoliza
D. glukoneogeneza
b) Wyjaśnij, dlaczego kwas mlekowy powstaje w mięśniach szkieletowych, a nie powstaje w mięśniach gładkich. Uwzględnij sposób pracy tych mięśni. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (1 pkt) Na schemacie w sposób uproszczony przedstawiono kolejne etapy (1–3) przekazywania impulsu nerwowego z jednego neuronu na drugi.
Na podstawie: http://michalpasterski.pl/2008/11/o-neuronach
Korzystając ze schematu, opisz kolejne etapy przekazywania impulsu nerwowego z jednego neuronu na drugi. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
14
Zadanie 28. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono wycinek kanalika nasiennego z spermatogenezy i przekształcania się spermatyd w dojrzałe plemniki.
kolejnymi
stadiami
Na podstawie: C. A. Villee, Biologia, wyd. IX, Warszawa 1991.
a) Zapisz litery, którymi na rysunku oznaczono: spermatocyt I rzędu .........................,
spermatocyt II rzędu ......................... .
b) Wyjaśnij, na czym polega różnica między spermatogonium i spermatydą ze względu na 1. sposób ich powstawania. ........................................................................................................ ....................................................................................................................................................... 2. zawartość materiału genetycznego. ...................................................................................... .......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (1 pkt) Na jeden pełen skręt helisy DNA eukariotycznego przypada 10 par nukleotydów. Oblicz liczbę wiązań wodorowych w odcinku DNA długości jednego skrętu, jeżeli zawiera on 7 cząsteczek adeniny. Zapisz obliczenia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
15
Zadanie 30. (2 pkt) Odkryto, że przed procesem translacji część transkrybowanego RNA może podlegać procesowi tzw. edycji, który zmienia jego sekwencję tak, że różni się ona od wyjściowej sekwencji DNA. U ssaków występują dwa rodzaje edycji RNA. Przykładem jednego z nich jest przekształcenie adenozyny (A) w inozynę (I), która jest rozpoznawana przez aparat translacyjny jako guanina (G). Stwierdzono, że miejsce modyfikacji mRNA wyznaczane jest przez sekwencje intronowe, a katalizatorem tego procesu jest enzym, tzw. ADAR. Nieodzownym elementem inicjującym aktywność tego enzymu jest powstanie dwuniciowego RNA poprzez parowanie sekwencji intronowych i eksonów. Na podstawie: M. Sacharczuk, K. Jaszczak i A. H. Świergiel, Funkcjonalne znaczenie redagowania transkryptów przez deaminazę adenozyny dwuniciowego RNA, Kosmos, tom 53, nr 2 (263)/2004.
a) Na podstawie analizy powyższego tekstu podaj, czy ADAR działa przed, czy po procesie składania eksonów (splicingu). Odpowiedź uzasadnij. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj, jaki będzie efekt procesu edycji w wytworzonym białku, zakładając że nastąpił on w miejscu CAG w eksonie danego genu. Wykorzystaj fragment zamieszczonej tabeli kodu genetycznego. Białko bez działania procesu edycji ............................................................................................. Nowe białko po procesie edycji ................................................................................................... Pierwszy nukleotyd
C
A
G
U Leu
Drugi nukleotyd C A Pro His
G Arg
Trzeci nukleotyd U
Leu
Pro
His
Arg
C
Leu
Pro
Glu NH2
Arg
A
Leu
Pro
Glu NH2
Arg
G
Ileu
Tre
Asp NH2
Ser
U
Ileu
Tre
Asp NH2
Ser
C
Ileu
Tre
Liz
Arg
A
Met
Tre
Liz
Arg
G
Wal
Ala
Asp
Gli
U
Wal
Ala
Asp
Gli
C
Wal
Ala
Glu
Gli
A
Wal
Ala
Glu
Gli
G
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
16
Zadanie 31. (1 pkt) Przyczyną samorzutnego powstawania poliploidów u roślin jest najczęściej brak redukcji liczby chromosomów w mejozie i powstawanie diploidalnych gamet, które mogą łączyć się zarówno z normalnymi (haploidalnymi) gametami, jak też z diploidalnymi komórkami rozrodczymi. W komórkach szczawiu diploidalna liczba chromosomów wynosi 14. Uzupełnij schemat powstania triploidalnego szczawiu, wpisując w wyznaczone miejsca właściwe liczby chromosomów. Organizmy macierzyste
2n = 14
2n = 14
…….
Gamety
…….
zapłodnienie
………...... Zygota triploidalna
Zadanie 32. (1 pkt) Poniżej przedstawiono dwie metody postępowania, którego celem jest wprowadzenie do komórki bakterii nowego genu. W obydwu metodach wektorem jest zrekombinowany plazmid, który dodawany jest do pożywki, na której są hodowane bakterie. W ten sposób bakterie mogą ulec transformacji. Różnica w obydwu metodach polega na sposobie otrzymywania zrekombinowanego plazmidu. Metoda I – polega na wycięciu odpowiedniego fragmentu DNA dawcy, zawierającego interesujący nas gen, i połączeniu go z plazmidem. Metoda II – polega na wyizolowaniu z komórki dawcy odpowiedniego mRNA, syntezie komplementarnej do mRNA nici DNA i po uzyskaniu dwuniciowej struktury DNA połączeniu jej z plazmidem. Na podstawie: E. Solomon, L. Berg, D. Martin, C. Vilee, Biologia, wyd VII, Warszawa 2011.
Wyjaśnij, dlaczego w przypadku, gdy do komórki bakteryjnej wprowadzany jest ludzki gen w celu uzyskania ludzkiego białka, można zastosować tylko II metodę. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
17
Zadanie 33. (2 pkt) Geny A, B, C i D kodują w układzie pełnej dominacji odpowiednio enzymy A i B, odpowiedzialne za wytworzenie produktu w postaci czerwonego barwnika z białego substratu, oraz enzymy C i D – odpowiedzialne za wytworzenie produktu w postaci barwnika purpurowego, również z białego substratu. Na schematach I i II przedstawiono sposób dziedziczenia każdej z barw wraz z przykładem odpowiedniej krzyżówki genetycznej.
Na podstawie: H. Fletcher, I. Hickey, P. Winter, Genetyka. Krótkie wykłady, Warszawa 2010.
Podaj fenotypy rodzicielskie oraz fenotypy pokolenia F1 w każdej z przedstawionych krzyżówek (I i II). I.
rodzic 1 ....................
rodzic 2 .................................
F1 ....................
II.
rodzic 3 ....................
rodzic 4 .................................
F1 ....................
Zadanie 34. (2 pkt) Era kenozoiczna składająca się z dwóch okresów (trzeciorzęd i czwartorzęd) zwana jest erą panowania ssaków. Pod koniec trzeciorzędu nastąpiło znaczne ochłodzenie klimatu, a w następnym okresie – czwartorzędzie – rozpoczęły się zlodowacenia. Na rozległych obszarach Eurazji i Ameryki Północnej wyewoluowały specyficzne gatunki megafauny, przystosowane do chłodnego klimatu. Były to m.in. mamuty, nosorożce włochate, tygrysy szablozębne i lwy jaskiniowe. Zwierzęta te były większe od ich współcześnie żyjących krewnych. a) Wyjaśnij, uwzględniając względny stosunek powierzchni ciała do jego objętości, dlaczego dobór naturalny w czwartorzędzie preferował zwierzęta o dużych rozmiarach ciała. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
18
b) Podkreśl nazwę tego rodzaju doboru naturalnego, którego wynikiem działania było powstanie charakterystycznych dla epoki lodowcowej gatunków ssaków o dużych rozmiarach ciała. dobór stabilizujący,
dobór kierunkowy,
dobór rozrywający (różnicujący)
Zadanie 35. (2 pkt) Wiedza o zależnościach międzygatunkowych znajduje zastosowanie praktyczne. Dla sosny posadzonej na ubogich gruntach, poważnym zagrożeniem jest pasożytniczy grzyb huba korzeniowa. Rozwój huby korzeniowej mogą hamować na drodze allelopatii inne gatunki grzybów, np. takie, które żyją w symbiozie z korzeniami brzozy i jawora. Na podstawie: T. Umiński, Ekologia, środowisko, przyroda, Warszawa 1995.
a) Na podstawie tekstu wyjaśnij, dlaczego między młodymi sosnami sadzi się młode brzozy i jawory. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Podaj nazwę rodzaju symbiozy grzybów z korzeniami drzew oraz określ korzyść dla drzew, wynikającą z tego rodzaju współżycia. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
19
PESEL
MBI-R1_1P-133
Miejsce na naklejkê z nr. PESEL
WYPE£NIA ZDAJ¥CY
WYPE£NIA EGZAMINATOR Suma punktów 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
KOD EGZAMINATORA
KOD ZDAJ¥CEGO Czytelny podpis egzaminatora
Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy Miejsce na nalepkę z kodem szkoły
PESEL ZDAJĄCEGO
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII Arkusz II Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Podczas egzaminu można korzystać z ołówka, linijki, gumki i kalkulatora. 5. Proszę pisać tylko w kolorze czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Wykresy i rysunki można wykonywać ołówkiem. 7. Nie wolno używać korektora. 8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 9. Brudnopis nie będzie oceniany. 10. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. Życzymy powodzenia!
Wpisuje egzaminator / nauczyciel sprawdzający pracę Nr. zadania Maksymalna liczba punktów Uzyskana liczba punktów
28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47.
Nr. zadania Maksymalna liczba punktów Uzyskana liczba punktów
48. 49. 50. 51. 52. 53. SUMA
1
2
3
2
Plik pobrany ze strony
3
2
3
1
2
2
2
1
2
1
50
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
2
1
2
1
2
1
2
3
3
3
1
2
Zadanie 28. (1pkt) Schemat przedstawia budowę ściany komórkowej roślin.
Podaj nazwę struktury oznaczonej literą A i wyjaśnij jaką pełni ona funkcję. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ...............................................................................................................................................................
Zadanie 29. (3pkt) Dwa wodne roztwory A i B zostały oddzielone błoną o właściwościach błony biologicznej. Określ wypadkowy kierunek ruchu cząsteczek wody między roztworami w przypadkach X, Y i Z.
Stężenie substancji w roztworze A (w mol/dm3) 0,2 0,1 0,01
Stężenie substancji w roztworze B (w mol/dm3) 0,5 0,02 0,01
Kierunek ruchu cząsteczek wody X Y Z
X - ................................................................................................................................................. Y - ................................................................................................................................................. Z - ..................................................................................................................................................
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 2 z 16
Zadanie 30. (3pkt) Schemat przedstawia zmiany zachodzące podczas dojrzewania plemnika.
Ustal, z jakich organelli rozwijają się wić i akrosom oraz wyjaśnij funkcję każdej z tych struktur w procesie zapłodnienia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 31. (3pkt) Długości trwania faz cyklu komórkowego pewnej komórki są następujące (w godzinach): Faza G1 12
Faza S 8
Faza G2 4
Faza M 2
Narysuj schemat kolisty ilustrujący opisany wyżej cykl komórkowy (kolejność i długość trwania faz, kierunek przebiegu cyklu) oraz wpisz przy odpowiednich fazach liczbę cząsteczek DNA (2c, 4c) odpowiednią dla każdej z nich.
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 3 z 16
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 4 z 16
Zadanie 32. (2pkt) Stwierdzenia w tabeli opisują cechy budowy mitochondrium. Uzasadnij, że podane poniżej cechy są wynikiem przystosowania mitochondrium do przeprowadzania procesu oddychania tlenowego. Charakterystyczne cechy budowy mitochondrium Zewnętrzna błona mitochondrium jest wysoce przepuszczalna dla małych cząsteczek.
Związek cechy z procesem oddychania tlenowego
Błona wewnętrzna mitochondrium tworzy wypukłości zwane grzebieniami.
Zadanie 33. (2pkt) 1 kg suchych (zawierających 10 – 12% wody) ziarniaków jęczmienia wydziela w ciągu doby 0,4 mg CO2. Wzrost uwodnienia tych nasion do 33% powoduje zwiększenie produkcji CO2 do 2000 mg CO2 na dobę. a) Oblicz, ile razy zwiększyła się produkcja CO2 przy wzroście uwodnienia nasion do 33%. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ b) Wyjaśnij, dlaczego wraz ze wzrostem uwodnienia nasion wzrasta ilość wytwarzanego przez nie CO2. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 5 z 16
Zadanie 34. (2pkt) Schemat przedstawia przemiany zachodzące w komórce roślinnej.
Wykaż, że chloroplasty i mitochondria to organella przetwarzające energię. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................
Zadanie 35. (1pkt) Uproszczony schemat cyklu mocznikowego.
Ustal, czy cykl mocznikowy ma charakter anaboliczny czy kataboliczny. Uzasadnij swoją opinię, podając jeden argument. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 6 z 16
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 7 z 16
Zadanie 36 (2pkt) Na schemacie przedstawiono fragmenty tkanek roślinnych.
Wśród przedstawionych tkanek wskaż dwie tkanki okrywające i podaj ich nazwy. ...............................................................................................................................................................
Zadanie 37. (1pkt) Schematy budowy wiązek przewodzących.
Wykaż związek między budową wiązek A i B a przyrostem na grubość roślin, w których one występują. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 8 z 16
Zadanie 38. (2pkt) Poniższy tekst zawiera opis cyklu życiowego skrętnicy. Skrętnica to jednokomórkowy glon tworzący nitkowate kolonie. W lecie rozmnaża się bezpłciowo na drodze fragmentacji plechy, a jesienią przystępuje do rozmnażania płciowego. Między leżącymi naprzeciwko siebie komórkami obu nici wytwarzany jest most cytoplazmatyczny, przez który protoplast jednej komórki przelewa się do drugiej. Zatem komórki uczestniczące w tym procesie pełnią funkcję gamet. W wyniku zapłodnienia powstaje diploidalna zygota, która po wytworzeniu grubej ściany jest jednocześnie przetrwalnikiem. Wiosną podczas kiełkowania zygota dzieli się mejotycznie i rozwija w nową kolonię. Ustal, która z faz (haploidalna czy diploidalna) dominuje w cyklu życiowym skrętnicy. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 39. (1pkt) Wykres ilustruje wyniki doświadczenia, w którym badano wpływ nawożenia azotem na zawartość oleju i białka w nasionach lnu.
Określ, w jaki sposób wzrost dawek nawozów azotowych wpływa na zawartość oleju i białka w nasionach lnu. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 9 z 16
Zadanie 40. (2pkt) Rysunek ilustruje wyniki doświadczenia badającego wpływ gibereliny i niskiej temperatury na zakwitanie marchwi.
I - roślina kontrolna, tj. nie poddana działaniu gibereliny ani niskiej temperatury II - roślina poddana działaniu gibereliny III - roślina uprzednio przetrzymywana przez 6 tygodni w niskiej temperaturze
a) Sformułuj wniosek na podstawie otrzymanych wyników doświadczenia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ b) Zaproponuj praktyczne wykorzystanie wyników przeprowadzonego doświadczenia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 41. (1pkt) Błonnik – składnik ścian komórkowych roślin, jest potencjalnym źródłem energii niedostępnym dla większości zwierząt, gdyż brak im enzymów rozkładających ten cukier. Na podstawie specjalnych pomiarów obliczono, że np. owca (która nie ma enzymów rozkładających błonnik) wykorzystuje jednak energię zawartą w spożytym błonniku aż w 87%. Wyjaśnij, co umożliwia owcy wykorzystanie błonnika jako źródła energii. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 10 z 16
Zadanie 42. (2pkt) Schemat przedstawia zarodki gada i ssaka.
Wyjaśnij zależność między formą rozrodu a rolą omoczni w rozwoju zarodkowym gadów i ssaków. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 43. (3pkt) Przeprowadzono doświadczenie na dwóch grupach zwierząt tego samego gatunku. W każdej grupie była taka sama liczba zwierząt, wszystkie zwierzęta były bardzo zbliżonych rozmiarów i kondycji. Grupa I – zwierzęta tej grupy otrzymywały dietę zrównoważoną, która pokrywała wszystkie ich potrzeby energetyczne i budulcowe. Grupa II – zwierzęta tej grupy otrzymywały dietę, która różniła się od diety grupy I brakiem witaminy A. a) Wskaż, która grupa zwierząt była grupą kontrolną, a która grupą doświadczalną. Odpowiedź uzasadnij. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
b) Sformułuj problem badawczy do tego doświadczenia. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 11 z 16
Zadanie 44. (3pkt) Stonka ziemniaczana zimuje w postaci imago (formy dorosłej) w warstwie gleby do 50 cm głębokości. Wiosną samice składają żółte jaja w złożach na spodniej stronie liści ziemniaków. Wylęgające się larwy są pękate i z wiekiem przybierają pomarańczową barwę. Podczas lata dorosłe chrząszcze oraz larwy żerują na liściach, ogałacając niekiedy całą roślinę. Jesienią w glebie następuje przepoczwarzenie. Narysuj schemat przedstawiający cykl rozwojowy stonki ziemniaczanej. W schemacie uwzględnij wszystkie stadia rozwojowe, miejsca i czas ich bytowania.
Zadanie 45. (3pkt) Schemat I przedstawia proces transkrypcji, schemat II przedstawia sposób syntezy cząsteczki m-RNA. I
II
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 12 z 16
a) Wyjaśnij, jaką rolę w procesie transkrypcji pełni DNA i enzym polimeraza RNA. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... b) Wskaż źródło energii niezbędnej do syntezy m-RNA. ..........................................................................................................................................................
Zadanie 46. (1pkt) Spośród poniższych przykładów wskaż zestawienie fenotypów i genotypów rodziców, których dzieci mogą dziedziczyć grupy krwi w proporcji: 25%A, 50%B i 25% AB.
A. B. C. D.
Fenotypy AiB AB i 0 AB i B AiB
Genotypy IA IA oraz IBIB IAIB oraz ii IA IB oraz IBi IAi oraz IBi
Zadanie 47. (2pkt) Znamy około 6000 chorób spowodowanych uszkodzeniem pojedynczych genów. Współczesna terapia genowa polega na zastąpieniu wadliwego genu jego prawidłową kopią lub wprowadzeniu do genomu nowej, niezmutowanej kopii. Najpoważniejszym problemem terapii genowej jest sposób dostarczenia genów do komórek pacjentów. Do tego celu wykorzystywane są między innymi wirusy, z wbudowanymi prawidłowymi ludzkimi genami. Niektóre próby terapii genowej zakończyły się pomyślnie, inne tragicznie, ponieważ trudno jest przewidzieć reakcję organizmu na wirusa. Terapia genowa może dotyczyć wybranych somatycznych komórek chorego, jak również gamet i zygot. W wielu krajach terapia genowa komórek rozrodczych jest prawnie zabroniona. Czy terapia genowa komórek rozrodczych (komórek jajowych lub plemników) powinna być stosowana? Określ swoje stanowisko, posługując się dwoma argumentami. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 13 z 16
Zadanie 48. (2pkt) Częstymi przyczynami mutacji chromosomowych są zaburzenia w przebiegu podziałów komórkowych. Wyjaśnij, na czym może polegać mutacja spowodowana nieprawidłowym rozchodzeniem się chromosomów w anafazie I podziału mejotycznego. Podaj przykład choroby genetycznej człowieka spowodowanej taką mutacją. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 49. (2pkt) W pewnej populacji były preferowane osobniki o średniej wielkości ciała. Pojawienie się nowego drapieżnika spowodowało, że w walce o byt większe szanse na przetrwanie zaczęły mieć ofiary o dużych i małych rozmiarach ciała, gdyż duże osobniki mogły się skutecznie bronić, a małe - łatwiej ukryć. Ustal, który z wykresów przedstawia rodzaj doboru naturalnego występującego w opisanej populacji przed presją drapieżnika, a który po pojawieniu się drapieżnika.
................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 50. (2pkt) Wskaż, które z poniższych stwierdzeń wskazuje czynnik nie wpływający na pulę genową populacji i na przebieg ewolucji. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem. A. Zmiany środowiska zewnętrznego (np. zmiany klimatyczne) mogą doprowadzić do selekcji określonych genotypów. B. Zmienność fluktuacyjna spowodowana czynnikami środowiskowymi polega na tym, że ten sam genotyp może wytworzyć różne fenotypy w zależności od warunków środowiskowych. C. W wyniku zmienności mutacyjnej powstają nowe geny, odrębne układy genów w chromosomach lub odrębne układy chromosomów. Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 14 z 16
D. Dobór naturalny eliminuje niekorzystne allele lub niekorzystne układy alleli i ułatwia zwiększanie liczby alleli korzystnych w danych warunkach. E. Izolacja uniemożliwia swobodne krzyżowanie się izolowanych populacji, w których z czasem w wyniku rekombinacji i mutacji następują stopniowe zmiany ich pul genowych. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
Zadanie 51. (1pkt) Na schematach A,B, C uwzględniono różne powiązania pomiędzy elementami ekosystemu.
Wskaż schemat, który prawidłowo opisuje strukturę ekosystemu i uwzględnia rzeczywiste powiązania pomiędzy jego elementami. ...............................
Zadanie 52. (2pkt) Nowy szkodnik kasztanowców białych (drzew, którymi od czterech stuleci Europejczycy obsadzają swoje miasta) w niespełna 20 lat opanował prawie całą Europę. Jest nim kilkumilimetrowy motyl o wdzięcznej nazwie szrotówek kasztanowcowiaczek. Szkodnik szybko atakuje nowe miejsca unoszony przez prądy powietrza. Zapłodnione samice składają jaja na powierzchni liści. Larwy po wylegnięciu się z jaj wgryzają się pod skórkę (na jednym liściu może ich być ok. 300) powodując, że liście żółkną, brunatnieją i zasychają. Motyle zimują w stadium poczwarki w martwych liściach. Co prawda nie brakuje środków chemicznych skutecznie działających na szrotówka, ale opryskiwanie nimi drzew w miastach zagraża zdrowiu ludzi i zwierząt. Zaproponuj dwa sposoby skutecznej walki z nowym szkodnikiem kasztanowców, które byłyby bezpieczne dla ludzi i zwierząt. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 15 z 16
Zadanie 53. (1pkt) Schemat obiegu materii i przepływu energii przez ekosystem.
Wyjaśnij, dlaczego zatrzymanie procesów rozkładu martwej materii w ekosystemie może spowodować śmierć zamieszkujących go organizmów. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................
BRUDNOPIS
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 16 z 16
Plik pobrany ze strony
www.cka.pl www.rozwiazania.pl
Strona 17 z 16
