literatura czasow pogardy swoista kronika losow czlowieczy

Literatura czasów pogardy" swoist¹ kronik¹ losów cz³owieczych.

Dzieje literatury polskiej w okresie drugiej wojny œwiatowej
by³y œciœle zwi¹zane z tragiczn¹ sytuacj¹ narodu , znajduj¹cego
siê pod okupacj¹ hitlerowsk¹. Wojna wywar³a niezatarte piêtno na
psychice ka¿dego cz³owieka , który zmuszony by³ przejœæ przez to
piek³o. Pamiêæ o tym nie zginê³a mimo up³ywu lat. Postarali siê o
to polscy pisarze i poeci , którzy uczestniczyli w tragicznych
wydarzeniach lat nazwanych czasami Apokalipsy" i czasami pogardy".
Najokrutniejszym doœwiadczeniem z tamtych lat by³y i bêd¹ zawsze
obozy koncentracyjne , milionowa martyrologia wielu narodów. Machina
œmierci stworzona przez hitlerowców d¹¿y³a do ca³kowitego
wyniszczenia fizycznego , broni¹cego siê zaciekle cz³owieczeñstwa.
Wszystko to znalaz³o oddŸwiêk w prozie - Tadeusza Borowskiego , Zofii
Na³kowskiej , Gustawa Herlinga--Grudziñskiego i Kazimierza
Moczarskiego oraz w poezji - Krzysztofa Kamila Baczyñskiego , Tadeusza
Ró¿ewicza oraz wielu innych twórców czasów pogardy". Ich osobiste
prze¿ycia z lat wojennych wp³ynê³y na powstanie utworów o tamtych
latach , wype³nionych oczekiwaniami na œmieræ. Dzie³a te sta³y siê
swoist¹ kronik¹ losów spo³eczeñstwa. Borowski przeszed³ piek³o obozów
koncentracyjnych, Na³kowska pracowa³a w Miêdzynarodowej Komisji do
Badañ Zbrodni Hitlerowskich , Grudziñski by³ wiêŸniem sowieckich
³agrów , a poeci - Mi³osz , Baczyñski i Ró¿ewicz - byli w ró¿ny
sposób powi¹zani z problematyk¹ wojny. Wielu z nich zasmakowa³o
gorzkiego chleba wojennych dni , pozna³o rozpacz i cierpienie , co
znalaz³o odzwierciedlenie w ich utworach.
Borowskiemu najwiêksz¹ popularnoœæ przynios³y opowiadania
:Po¿egnanie z Mari¹" i Kamienny œwiat". Centralnym ich motywem staje
siê obraz degradacji moralnej , upadku cz³owieka , zaprzeczenia
trwa³ych systemów wartoœci e warunkach obozu koncentracyjnego. Obóz
to dla Borowskiego miejsce , w którym siê umiera , ale tak¿e
miejsce , w którym trzeba ¿yæ. Niestety ¿ycie to jest mo¿liwe
dopiero po odrzuceniu wszelkich kryterów moralnych. Narrator
opowiadañ nosi imiê Tadek i scala sw¹ osob¹ wszystkie wydarzenia
i postacie. Nie jest on traktowany jako przestêpca , chocia¿ kieruje
siê zasadami , które mog¹ byæ ró¿nie oceniane pod wzglêdem
moralnym. Przede wszystkim uœwiadomi³ sobie , ¿e tylko bezwzglêdnoœæ
wobec innych pozwoli przetrwaæ , znaleŸæ miejsce w zorganizowanym
spo³eczeñstwie obozowym. Podstaw¹ jego funkcjonowania w obozie , by³a
nadzieja , która ka¿e cz³owiekowi wierzyæ ,¿e nadejdzie inny œwiat",
¿e wróc¹ prawa cz³owieka. Nadzieja przetrwania powoduje , ¿e matki
wyczekuj¹ w³asnych dzieci , ¿ony sprzedaj¹ siê za kawa³ek chleba ,
a ich mê¿owie zabijaj¹. W obozie toczy siê normalne" ¿ycie , a od
rampy oœwiêcimskiej id¹ do krematorium ca³e szeregi ludzi. Niemcy
zamienili obozy w fabryki œmierci , gdzie dokonywali planowych
mordów. Gaz , krematoria - to najlepsze sposoby , które nie zostawiaj¹
œladu.
W opowiadaniu Po¿egnanie z Mari¹" autor przedstawia stosunki ,
jaki panowa³y w okupowanej Warszawie. Powszechny brak ¿ywnoœci, opa³u
i innych niezbêdnych artyku³ów sprawia ,¿e Warszawiacy spekuluj¹ i
oszukuj¹. Prowadzi to do upadku moralnego i degradacji cz³owieka.
Wszelkiego rodzaju uczucia , od³o¿one zostaj¹ na lepsze czasy ,
wa¿ne natomiast staj¹ siê tylko dobra materialne. Bohaterowie
wybieraj¹ ró¿ne drogi , ró¿ne postawy - jedni robi¹ interesy , bogac¹
siê , inni uciekaj¹ w œwiat marzeñ , odkrywaj¹ to , co w ¿yciu
najcenniejsze (mi³oœæ , przyjaŸñ). Jedni przestaj¹ byæ ludŸmi , inni
natomiast w tych ekstremalnych warunkach , osi¹gaj¹ jakby pe³niê
cz³owieczeñstwa.
Lektura Borowskiego rodzi wci¹¿ te same pytania:" do czego
cz³owiek mo¿e dojœæ lub ile cz³owiek mo¿e znieœæ?"
Opowiadanie te porównywane s¹ z Medalionami" Na³kowskiej. W
obydwu utworach mamy do czynienia z d¹¿eniami do maksymalnej
obiektywizacji œwiata przedstawionego oraz z przekonaniem , ¿e skutki
faszyzmu przera¿aj¹ ogromem spustoszeñ moralnych i duchowych.
Najbardziej niepojêty jest fakt , ¿e cz³owiek siê do tego
przyzwyczai³ , pozosta³ bierny wobec zbrodni. Na³kowska przedstawi³a
obóz dziêki relacjom ludzi , którym uda³o siê prze¿yæ. W
Medalionach"dominuje zdumienie , ¿e ludzie ludziom zgotowali ten
los". Wybieraj¹c najbardziej drastyczne epizody , autorka podkreœla
duchowe i moralne zniszczenie wywo³ane sta³ym obcowaniem cz³owieka
ze zbrodni¹ i œmierci¹. Opowiada o planowym mordowaniu ogromnej
liczby ludzi , których cia³a sta³y siê surowcem w przemyœle. Bohater
opowiadania Profesor Spanner", zapytany czy nikt mu nie powiedzia³
, ¿e robienie myd³a z t³uszczu ludzkiego jest przestêpstwem ; ten
jednoznacznie odpowiedzia³ , ¿e nikt mu tego nie oznajmi³. Wojna i
jej okrucieñstwa uodporni³y ludzi na najwiêksze nawet zbrodnie.
Œmieræ sta³a siê zjawiskiem codziennym i powszechnym faktem, który
nie wywo³ywa³ ju¿ emocji i wzruszenia. W opowiadaniu Wiza" , rzesze
kobiet ró¿nej narodowoœci wypêdzano na ³¹kê , aby tam przez ca³e
dnie i noce czeka³y na œmieræ. Na nikim nie robi³o to ju¿
wra¿enia. Ludzie stali siê nieczuli. Najlepiej œwiadczy o tym
opowiadanie Przy torze kolejowym". M³oda ¯ydówka uciekaj¹ca z
transportu zosta³a ranna. Ale nikt nie chcia³ jej pomóc. Ludzie
sparali¿owani byli strachem o w³asne ¿ycie. Kobieta le¿a³a poœród
ludzi , ale nie liczy³a na pomoc. Le¿a³a jak zwierze ranne podczas
polowania , którego zapomniano dobiæ. Powy¿sze przyk³ady , sceny ,
wydarzenia , podczas których œmieræ by³a bardzo powszechna , gdy w
ci¹gu dnia ginê³o kilka tysiêcy ludzi , na pewno mo¿na nazwaæ
barbarzyñskimi , a czasy , które spowodowa³y te sytuacje - czasami
pogardy".
Kronik¹ losów cz³owieczeñstwa jest tak¿e Inny œwiat"
Grudziñskiego. Jest to dokumentalna relacja z prze¿yæ i obserwacji
wiêzienno-obozowych. Jest to opowieœæ o miejscach , gdzie nie ma
litoœci , czy te¿ moralnoœci. Szansê prze¿ycia ma jedynie cz³owiek ,
któremu obóz , krematorium , fa³sz , zak³amanie i zdrada nie s¹ obce.
Autor Innego œwiata" naœwietli³ równie¿ problem honoru ,za który
wiêŸniowie czêsto oddawali ¿ycie, nie umieli siê poddaæ. Takimi
wiêŸniami byli: Micha³ Kostylew , zakonnice , które do koñca nie
wypar³y siê swojej wiary , Anna Lwowna. Gustaw Herling - Grudziñski
nie ukazuje wiêŸniów jako przyczynê panuj¹cego z³a , choæ wiele
osób zw³aszcza nale¿¹cych do komanda Kanada" zas³ugiwa³o na takie
traktowanie .Pisarz sugeruje , ¿e Ÿród³em tragedii XX wieku by³ ca³y
system totalitarny , który za wytyczn¹ obra³ wyniszczenie
pierwiastków zbêdnych , elementów niepo¿¹danych. Symboliczn¹ staje siê
scena opisana przez autora, w której Grudziñski - by³y wiêzieñ ,
spotyka siê z dawnym towarzyszem niedoli w Rzymie. By³ to ¯yd ,
który chcia³ od pisarza uzyskaæ tylko jedno , by ten zrozumia³
jego postêpowanie , przez które zginê³o czterech niewinnych Niemców.
Grudziñski jednak nie móg³ zgodziæ siê na taki akt przebaczenia.
Scena ta symbolizuje wiarê w zwyciêstwo dobra nad z³em , nawet
tym najohydniejszym , wiarê w przyjœcie lepszego jutra , innego ni¿
bezwzglêdny czas pogardy".
Rozmowy z katem", pokazuj¹ jak hitleryzm i wojna mog¹
zniszczyæ osobowoœæ. Gdyby nie historia , bohater - Jurgen Stroop -
by³by zapewne spokojnym, têpym mieszczuchem, gdzieœ w dalekich
Niemczech . Szko³a , system , wojna - to choroba , która wykorzeni³a i
spotêgowa³a jego systematycznoœæ i pedanterie. Da³a mu wysokie
stanowisko w SS. i w³adzê. Zaraza" wojny , jaka w nim utkwi³a ,
mog³a opanowaæ jego psychikê. Ukszta³towa³a go na bezdusznego kata
i mordercê. Idea³em Stroopa by³ Herman zur Cherusker - legendarny
przywódca plemienia Cherusków , który pokona³ Legionistów Rzymskich w
9 roku naszej ery. Propaganda hitlerowska wykorzysta³a ,po dwóch
tysi¹cach lat wci¹¿ niezapomniany mit o Cheruskerze do uczenia
nacjonalizmu , do uczenia zasad nowego ¿ycia stawiaj¹cego rasê
germañsk¹ na najwy¿szym piedestale. Jak widaæ deprawacja takich osób
jak Jurgen Stroop nie wyp³ywa z ich ludzkiej natury , która mo¿e
byæ despotyczna i egoistyczna. Wynika natomiast z systemu , który
takie wynaturzenia dopuszcza do porz¹dku dziennego. Demoralizacja
g³ównego bohatera spowodowana jest równie¿ oddzia³ywaniem wojny na
jego psychikê.
W poezji Krzysztofa Kamila Baczyñskiego te¿ mo¿na wyraŸnie
dostrzedz koszmar czasów pogardy". Krzysztof Kamil Baczyñski zaliczany
jest do pokolenia twórców , urodzonych na pocz¹tku lat dwudziestych
naszego stulecia. Jednym z bardziej znanych jego wierszy jest
Pokolenie". Ukazana jest w nim tragedia ca³ej generacji tak
zwanych poetów Apokalipsy spe³nionej", czyli urodzonych w³aœnie w
czasach przedwojennych. To tytu³owe pokolenie", to ludzie przera¿eni
wojn¹. ¯ycie doœwiadczy³o ich w sposób bezwzglêdny i tragiczny , zaœ
nauki jakie nios³y z sob¹ wydarzenia wojenne , by³y wrêcz
nieludzkie. Wojna m³odym ludziom zabra³a marzenia , mi³oœæ , sumienie
i pamiêæ o normalnym , zwyk³ym œwiecie. Pokoleniu temu pozosta³y
tylko same koszmary , katastroficzne wizje œwiata , wizje przyrody
ociekaj¹cej krwi¹. Pozosta³o w koñcu pytanie o sens takiego ¿ycia
i o œlad , jaki po sobie zostawi¹ w pamiêci przysz³ych pokoleñ.
Baczyñski przeczuwa³ swoj¹ œmieræ - bo œmieræ by³a cen¹ tago
pokolenia.
Inny poeta Czes³aw Mi³osz jest zaliczany do wielkich
wspó³czesnych , polskich moralistów. Jego poezja jest trudna i wymaga
od czytelnika pewnej dojrza³oœci , ale na pewno jest kronik¹
czasów cz³owieczych.
Wszystkie wy¿ej wymienione przyk³ady - prozy i poezji ,
ogólnie ukazuj¹ destrukcyjny wp³yw wojny , okupacji , obozów, czyli
czasów pogardy" , na mentalnoœæ i psychikê ludzi. Wszystkie maj¹
podobn¹ tematyk¹. Ich charakter - to protest przeciwko faszyzmowi ,
wojnie i przemocy. Dorobek twórczy poetów i prozaików pisz¹cych o
II wojnie œwiatowej , przedstawia jak wielk¹ szkodê wyrz¹dzi³a
w³aœnie ta wojna , jakie s¹ jej konsekwencje. Tak wiêc literatura
czasów wojennych nak³oni³a do g³êbokich refleksji nad tym , czego
ludzkoœæ doœwiadczy³a w czasie tej tragedii i zmusza do
wyci¹gniêcia wniosków z tej lekcji historii.