Llosa V. Mario 1977 - Ciotka Julia i Skryba

Mario Wargas Llosa Ciotka Julia i Skryba tytuł oryginału La tía Julia y el escribidor przekład Danuta Rycerz

Julii Urquidi Illanes, której tyle zawdzięczamy – ja i ta powieść

Piszę. Piszę o tym, że piszę. W myśli widzę siebie piszącego o tym, że piszę, i mogę także ujrzeć siebie patrzącego na to, jak piszę. Przypominam sobie samego siebie piszącego, a także oglądającego siebie podczas pisania. I widzę siebie przypominającego sobie, jak patrzę na siebie piszącego, i przypominam sobie siebie, jak oglądani się sam we wspomnieniu, że pisałem, iż piszę, widząc siebie piszącym, że pamiętam, iż widziałem już dawniej siebie piszącego, że pamiętałem, iż widziałem siebie, jak pisałem, i że pisałem, iż piszę, że pisałem. Mogę też sobie wyobrazić siebie piszącego, że już napisałem, iż mógłbym sobie wyobrazić siebie piszącego, że napisałem, iż wyobrażałem sobie siebie piszącego o tym, że widzę siebie piszącego, że piszę. Salvador Elizondo, Grafograf

I

W tamtych czasach byłem bardzo młody i mieszkałem u dziadków w ich letnim domu o białych ścianach przy ulicy Ocharan, w dzielnicy Miraflores. Studiowałem prawo na Uniwersytecie San Marcos i zdaje się, że byłem zdecydowany zarabiać później na życie uprawianiem jakiegoś wolnego zawodu, chociaż w gruncie rzeczy pragnąłem raczej zostać pisarzem. Miałem zajęcie o pompatycznej nazwie, elastycznym czasie pracy, skromnie wynagradzane i mogące przynieść nieprzeczuwalne korzyści: byłem kierownikiem działu informacji w Radio Panamerykańskim. Praca moja polegała na wyławianiu interesujących wiadomości z codziennej prasy i poddawaniu ich lekkim zabiegom

kosmetycznym, tak by stawały się odpowiednie do czytania w dzienniku radiowym. Podległy mi personel redakcyjny składał się z jednego chłopaka o tłustych włosach, który przepadał za wiadomościami o katastrofach i nazywał się Pascual. Jednominutowe wiadomości prasowe nadawane były w radio co godzinę, z wyjątkiem tych, które nadawano w południe i o dziewiątej wieczorem, bo te trwały po piętnaście minut, tak więc mogłem dużo spacerować po mieście i popijać kawę na ulicy Colmena, a czasem na uniwersytecie lub w biurach Radia Centralnego, bardziej tętniących życiem aniżeli moje miejsce pracy. Obydwie rozgłośnie należały do tego samego właściciela i sąsiadowały ze sobą na ulicy Belen, w pobliżu placu San Martin. W niczym jednak nie były do siebie podobne, zupełnie jak dwie nieszczęsne siostry, z których jedna urodziła się pełna wdzięku, a druga ułomności, tak i obie rozgłośnie różniły się od siebie w sposób zasadniczy. Radio Panamerykańskie zajmowało drugie piętro oraz poddasze okazałego budynku, a jeżeli chodzi o personel, ambicje i program – odznaczało się pewnymi upodobaniami do cudzoziemskości i snobizmu, czyli słabostkami cechującymi współczesne czasy, młodość i arystokrację. Chociaż jego spikerzy nie byli Argentyńczykami (jak by to powiedział Pedro Camacho), postępowali tak, jak gdyby mieli nimi zostać. Nadawano dużo muzyki, w tym wiele jazzu i rocka, ale tylko odrobinę utworów klasycznych, bo antena tej rozgłośni przodowała w Limie w upowszechnianiu ostatnich przebojów Nowego Jorku i Europy, chociaż nie gardziła również muzyką latynoamerykańską, zwłaszcza gdy ta nawiązywała choć trochę do najnowszych prądów. Muzykę narodową dopuszczano do programu ostrożnie i reprezentował ją wyłącznie walc peruwiański. Nadawano programy odznaczające się pewnym tonem intelektualnym, różne Oblicza przeszłości, Komentarze międzynarodowe, a nawet i w programach rozrywkowych, takich jak Zgaduj – zgadula czy Droga do stawy, można było zauważyć troskę o to, by nie popadać w nich w zbytnią płytkość czy wulgarność. Jednym z przykładów niepokoju intelektualnego był ów Program informacyjny, który przygotowywaliśmy wraz z Pascualem na drewnianym półpięterku poddasza, skąd można było oglądać śmietniki i teatyńskie okna stołecznych domów. Docierało się tam windą, której drzwi miewały niepokojący zwyczaj otwierania się przed czasem. Rozgłośnia Radia Centralnego gnieździła się natomiast w starym domu pełnym podwórek i krętych przejść. Wystarczyło posłuchać swobodnych i nadużywających żargonu spikerów tej rozgłośni, aby zorientować się, że program jej był przeznaczony dla szerokich

rzesz słuchaczy o plebejskiej i jak najbardziej kreolskiej proweniencji. Nadawano niewiele wiadomości, natomiast królowała w nim muzyka peruwiańska, łącznie z andyjską, i często się zdarzało, iż występujący na estradach indiańscy piosenkarze brali udział w audycjach dostępnych dla publiczności, co od wczesnych godzin gromadziło przed drzwiami budynku tłumy ludzi. Nadawano także sporo muzyki tropikalnej, meksykańskiej i argentyńskiej z Buenos Aires, programy bywały proste, przygotowywane bez większej wyobraźni, ale trafiające do publiczności: Koncerty życzeń, Serenady urodzinowe, dowcipy z kręgu Farandula, Acetato oraz filmy. Często powtarzanym gwoździem programu, który wedle wszelkich ankiet zapewniał mu ogromną popularność, był teatr radiowy. Nadawano codziennie przynajmniej z pół tuzina radiowych powieści, a mnie bardzo bawiło podpatrywanie ich wykonawców podczas nagrywania słuchowisk: aktorki i aktorzy składający sobie

ukłony, zżerani namiętnościami, nieszczęśliwi, których młodzieńcze, pieszczotliwie i krystalicznie brzmiące głosy przeraźliwie kontrastowały z ich starymi twarzami, zgorzkniałymi ustami i zmęczonymi oczyma. „W dniu, w którym pojawi się w Peru telewizja, nie będą mieli innego wyjścia jak popełnić samobójstwo” – przepowiadał Genaro junior, wskazując na nich przez szyby studia, przez które widać było, jak stali wokół mikrofonu z tekstem roli w ręku, gotowi do rozpoczęcia dwudziestego czwartego rozdziału Rodziny Alvear. I rzeczywiście, jakiego rozczarowania mogłyby doznać gospodynie domowe, które rozczulały się nad głosem Luciana Pando, gdyby zobaczyły jego zdeformowane ciało i zezowate spojrzenie, jak rozczarowaliby się emeryci, u których rytmiczna kadencja głosu Josefiny Sanchez budziła rozkoszne wspomnienia, gdyby zobaczyli jej podbródek, zarost, odstające uszy, jej żylaki. Ale do pojawienia się telewizji w Peru było jeszcze daleko, więc dyskretne funkcjonowanie tej radioteatralnej fauny wydawało się chwilowo zapewnione. Zawsze pragnąłem dowiedzieć się, jakie to pióra płodziły owe seriale, które wypełniały popołudnia mojej babki, owe historie, którym miałem zwyczaj przysłuchiwać się u ciotki Laury, u ciotki Olgi i u ciotki Gaby albo w domach licznych kuzynek, które odwiedzałem (nasza rodzina była bardzo ze sobą zżyta, jak w Biblii, typowa dla dzielnicy Miraflores). Podejrzewałem, że powieści radiowe były importowane, ale zdziwiłem się, kiedy mi powiedziano, że obaj panowie Genaro nie kupowali ich w Meksyku ani w Argentynie, tylko na Kubie. Produkowała je CMQ, coś w rodzaju imperium radiowo – telewizyjnego pozostającego pod rządami Goara Mestre, dżentelmena o srebrzystych włosach, którego czasami, kiedy bywał przejazdem w Limie, widywałem przechodzącego korytarzem rozgłośni Radia Panamerykańskiego, troskliwie eskortowanego przez właścicieli rozgłośni pod pełnym szacunku spojrzeniem wszystkich pracowników. Tyle słyszałem o kubańskiej CMQ od spikerów, animatorów i operatorów Radia, dla których stanowiła ona coś mitycznego, podobnie jak ówczesne Hollywood dla ludzi kina, że kiedy popijaliśmy z Javierem kawę u Bransa, poświęcaliśmy czasem dłuższą chwilę na to, by pofantazjować na temat owego wojska poligrafów, którzy gdzieś tam, w odległej Hawanie, pełnej palm, rajskich plaż, bandytów i turystów, w klimatyzowanych biurach Goara Mestre, musieli przez osiem godzin dziennie produkować na bezgłośnych maszynach do pisania ów potok opowieści o

cudzołóstwach, samobójstwach, namiętnościach, spotkaniach, spadkach, skłonnościach, rozmaitych przypadkach i zbrodniach, potok, który z antylskiej wyspy rozlewał się po krajach Ameryki Łacińskiej po to, by przekształcony głosami różnych Lucianów Pando i Josefin Sanchez dostarczać popołudniowych złudzeń babkom, ciotkom, kuzynkom i emerytom w każdym z tych krajów. Genaro – junior kupował (albo raczej CMQ mu sprzedawała) powieści radiowe na wagę i drogą telegraficzną. Sam mi to powiedział pewnego wieczora, wyraziwszy wcześniej zdziwienie, kiedy go zapytałem, czy on, jego bracia lub ojciec podpisywali je przed puszczeniem na antenę. „Czy byłbyś w stanie przeczytać siedemdziesiąt kilogramów papieru?” – zapytał, patrząc na mnie z ową łaskawą życzliwością, na jaką zasłużył w jego oczach mój status intelektualisty, który mi przyznał od chwili, kiedy zobaczył jedno moje opowiadanie w niedzielnym dodatku gazety „El Comercio”. „Policz, ile by na to trzeba czasu. Miesiąc, dwa? Kto byłby w stanie poświęcić kilka miesięcy na czytanie radiowych powieści? Zdajemy się na łaskę losu i do tej pory, na szczęście, miłosierny Bóg ma nas w swojej opiece”. W najlepszym wypadku, poprzez agencje reklamowe albo za pośrednictwem

kolegów czy przyjaciół, Genaro – junior dowiadywał się, jakie kraje i z jakim skutkiem, jeśli chodzi o odbiór, zakupiły radiową powieść, którą mu oferowano; w najgorszym przypadku decydował o zakupie na podstawie tytułów albo po prostu na los szczęścia. Radiowe powieści sprzedawano na wagę, bo była to metoda mniej oszukańcza niż ta, która wymagała określenia liczby stron lub słów, ponieważ tylko ten sposób pozwalał na kontrolę. „Oczywiście, mawiał Javier, jeżeli nie ma czasu, by je przeczytać, to tym bardziej brak czasu, aby policzyć wszystkie słowa”. Podniecała go myśl o powieści ważącej sześćdziesiąt osiem kilo i trzydzieści gramów, której cenę, tak jak w przypadku krowy, masła czy jajek, określała waga. Ale system ten sprawiał panom Genaro kłopoty. Nadsyłano teksty pełne kubanizmów, które w ostatniej chwili przed każdą audycją sam Luciano i Josefina oraz ich koledzy tłumaczyli na peruwiański, tak jak potrafili najlepiej (zawsze źle). Z drugiej strony, czasami, w trakcie podróży z Hawany do Limy, w czeluściach statków lub samolotów czy też w komorach celnych, paczki z maszynopisami bywały uszkodzone, przy czym ginęły całe rozdziały albo wilgoć czyniła je nieczytelnymi, plątały się stronice lub pożerały je szczury w magazynie Radia Centralnego. Ponieważ dowiadywano się o tym dopiero w ostatniej chwili, kiedy Genaro – senior rozdzielał już role, powstawały smutne sytuacje. Starano się wybrnąć z nich, przeskakując zgubiony rozdział, co stosowano z duszą na ramieniu albo, w poważnych przypadkach, każąc zachorować na jeden dzień Lucianowi Pando czy Josefinie Sanchez, tak by w ciągu najbliższych dwudziestu czterech godzin można było uzupełnić, wskrzesić albo wyrzucić bez większej obawy zagubione gramy lub kilogramy. Ponieważ przy tym wszystkim ceny CMQ były wysokie, zrozumiałe, że Genaro – junior poczuł się szczęśliwy, kiedy odkrył istnienie i cudowne zdolności Pedra Camacho. Pamiętam bardzo dobrze ów dzień, w którym opowiadał mi o owym fenomenie radiowym, bo tego właśnie dnia w porze obiadowej zobaczyłem po raz pierwszy ciotkę Julię. Była siostrą mego wuja Lucho i przyjechała poprzedniego wieczora z Boliwii. Świeżo rozwiedziona, przybywała odpocząć i „pozbierać się” po swym nieudanym małżeństwie. „A

tak naprawdę po to, by poszukać innego męża” – zawyrokowała na zebraniu rodzinnym ciotka Hortensja, osoba o najdłuższym języku pośród moich krewnych. W każdy czwartek jadałem obiady w domu wuja Lucho i ciotki Olgi, a tego dnia zastałem rodzinę jeszcze w piżamach, usiłującą zlikwidować skutki nie przespanej nocy pikantnymi choritos i zimnym piwem. Przesiedzieli poprzednią noc aż do świtu, gawędząc z nowo przybyłą, i wypili we trójkę całą butelkę whisky. Bolały ich głowy, wuj Lucho skarżył się, że całe jego biuro na pewno wyleguje się brzuchem do góry, ciotka Olga mówiła, że wstyd siedzieć tak długo po nocy, jeżeli nie zdarza się to w sobotę, a nowo przybyła snuła się po domu w szlafroku, boso i w lokówkach na głowie, rozpakowując walizkę. Nie przeszkadzało jej, że oglądałem ją w takim stanie, w jakim nikt nie wziąłby jej za królową piękności. –A więc to ty jesteś synem Dority – powiedziała, składając mi pocałunek na policzku. –Skończyłeś już szkołę? Znienawidziłem ją na śmierć. Moje dyskretne scysje z rodziną wynikały w tych czasach stąd, że wszyscy upierali się, by traktować mnie wciąż jak dziecko, a nie jak kogoś, kim już byłem, to znaczy

jak dorosłego osiemnastoletniego mężczyznę. Nic mnie tak nie irytowało jak mówienie do mnie „Marito”. Miałem wrażenie, że zdrobniałe imię przywracało mi krótkie spodenki. –Jest już na trzecim roku prawa i pracuje jako dziennikarz – wyjaśnił wuj Lucho, podając mi szklankę piwa. –Bo tak naprawdę – tu ciotka Julia dała mi szturchańca – wyglądasz jeszcze jak smarkacz, Marito. W czasie obiadu zapytała mnie z czułością, z jaką przemawiają dorośli, zwracając się do idiotów i dzieci, czy mam już sympatię, czy chodzę na zabawy, jaki uprawiam sport, i poradziła mi z perwersją, która – nie wiem, czy była przemyślana, czy niewinna, ale która ugodziła głęboko moją duszę, że jak tylko będę mógł, powinienem zapuścić sobie wąsy. Brunetom jest z nimi do twarzy, a to ułatwi mi obcowanie z dziewczętami. –On nie myśli o spódniczkach ani o zabawach – wyjaśnił wuj Lucho. – To intelektualista. Opublikował opowiadanie w dodatku niedzielnym „El Comercio”. –Uważajcie, by syn Dority nie okazał się kimś nienormalnym – zaśmiała się ciotka Julia, a ja poczułem, że ogarnia mnie solidarność z jej byłym mężem. Mimo to uśmiechnąłem się i podtrzymywałem rozmowę. W czasie obiadu zajęła się opowiadaniem okropnych boliwijskich dowcipów i dokuczaniem mi. Przy pożegnaniu odniosłem wrażenie, że chciała mnie przeprosić za swoje zachowanie, gdyż zaproponowała z miłym gestem, abym towarzyszył jej któregoś wieczora do kina, bo przepadała za filmami. Przyszedłem do Radia Panamerykańskiego akurat w samą porę, by uniemożliwić Pascualowi poświęcenie całego dziennika o trzeciej po południu wiadomościom o poważnej bijatyce pomiędzy grabarzami i trędowatymi na egzotycznych ulicach Rawalpindi, które ukazały się w „Ultima Hora”. Po przygotowaniu biuletynów informacyjnych dla dziennika o czwartej i piątej, wyszedłem napić się kawy. W drzwiach Radia Centralnego spotkałem Genara – juniora pełnego euforii. Zaciągnął mnie za ramię aż do Bransa: „Muszę ci opowiedzieć coś fantastycznego”. Spędził kilka dni w La Paź w interesach i obejrzał tam w

działaniu owego wszechstronnego człowieka, jakim był Pedro Camacho. –To nie człowiek, to cała instytucja – twierdził pełen podziwu. – Pisuje wszystkie sztuki teatralne, które wystawia się w Boliwii, i we wszystkich występuje. Pisze także wszystkie powieści radiowe, reżyseruje je i we wszystkich grywa rolę głównego amanta. Ale poza płodnością i wprawą jeszcze większe wrażenie wywarła popularność tego człowieka. Chcąc obejrzeć go w La Paz, w „Teatro Saavedra”, musiał kupić bilety u handlarza po podwójnej cenie. –Niczym na walkę byków, wyobrażasz sobie – tu zasępił się. Czy ktoś zdołał

kiedykolwiek zapełnić salę teatralną w Limie? Opowiedział mi, że widział przez dwa kolejne dni wiele młodych dziewcząt, dorosłych kobiet i staruszek tłoczących się pod wejściem do Radia Illimani w oczekiwaniu na pojawienie się idola, by prosić go o autograf. Z drugiej strony firma McCann Erickson w La Paź zapewniła go, że radiowy teatr Pedra Camacho miał największą liczbę słuchaczy w Boliwii. Genaro – junior był jednym z tych, których wówczas zaczynano nazywać „postępowymi impresariami”: zajmowały go bardziej interesy niż zaszczyty, nie był członkiem Klubu Narodowego ani nie pragnął nim zostać, zaprzyjaźnił się ze wszystkimi, a jego energia bywała męcząca. Był człowiekiem szybkich decyzji, więc po swej wizycie w Radio Illimani przekonał Pedra Camacho, by ten przyjechał do Peru i zaangażował się w Radio Centralnym na prawach wyłączności. –Nie było to trudne, bo w Boliwii płacono mu głodowe stawki – wyjaśnił mi. – U nas będzie się zajmował teatrem radiowym i będę mógł odesłać do diabła te rekiny CMQ. Próbowałem rozwiać jego złudzenia. Powiedziałem mu, iż właśnie przekonałem się, że Boliwijczycy są bardzo antypatyczni i że Pedro Camacho będzie żył w fatalnych stosunkach ze wszystkimi pracownikami rozgłośni Radia Centralnego. Jego akcent będzie raził ucho słuchaczy, a nieznajomość Peru sprawi, że na każdym kroku będzie popełniał nietakty. Ale Genaro – junior uśmiechał się nie wzruszony moimi pesymistycznymi przepowiedniami. Pedro Camacho, chociaż nigdy jeszcze u nas nie był, opowiadał mu o duszy limeńskiej niczym rodowity mieszkaniec stolicy, a jego akcent był wspaniały, bez wyraźnych dźwięków „s” ani „r”, z gatunku aksamitnych. –Tacy aktorzy jak Luciano Pando czy inni rozniosą w pył biednego cudzoziemca – marzył Javier. – Albo zgwałci go piękna Josefina Sanchez. Znajdowaliśmy się właśnie na naszym poddaszu i prowadziliśmy rozmowę, podczas gdy ja, zmieniając jednocześnie przymiotniki i przysłówki w wiadomościach z „El Comercio” i „La Prensa”, przepisywałem na maszynie informacje dla dziennika Radia Panamerykańskiego na godzinę dwunastą. Javier był moim najlepszym przyjacielem i spotykaliśmy się codziennie, choć na krótką chwilę, aby przekonać się, że istniejemy. Był istotą o krańcowo zmiennych nastrojach, ale zawsze szczerych. Uważano go za gwiazdę wydziału literatury na Uniwersytecie Katolickim, gdzie nigdy przedtem nie widziano bardziej utalentowanego studenta ani bardziej znakomitego recytatora poezji, jak też bardziej ciętego komentatora trudnych tekstów. Wszyscy byli przekonani, że zdobędzie dyplom, przygotowując błyskotliwą pracę, że zostanie wspaniałym wykładowcą i poetą lub równie

znakomitym krytykiem. Ale on pewnego dnia, bez żadnych wyjaśnień, rozczarował wszystkich, porzucając pracę dyplomową, którą przygotowywał, zerwał z literaturą i z Uniwersytetem Katolickim, a zapisał się na Uniwersytet Świętego Marka jako słuchacz ekonomii. Kiedy ktoś go pytał, czemu należało przypisać tę dezercję, wyznawał (albo żartował), że praca dyplomowa, którą pisał, otworzyła mu oczy. Miała nosić tytuł Przysłowia ludowe w twórczości Ricarda Palmy*1. Musiał przestudiować Tradycje peruwiańskie, czytać je za pomocą lupy i szukać odpowiednich przysłów, a ponieważ był sumienny i ścisły, więc zdołał zapełnić całą skrzynię uczonymi fiszkami. Potem, pewnego ranka, spalił skrzynię fiszek pod gołym niebem, przy czym on i ja odtańczyliśmy taniec Apaczów wokół filologicznych płomieni, i zadecydował, że nienawidzi literatury i że nawet ekonomia byłaby od tego wszystkiego lepsza. Javier odbywał teraz praktykę w Centralnym Banku Rezerw i zawsze znajdował pretekst, by wyskoczyć każdego ranka do rozgłośni Radia Panamerykańskiego. Z okresu studiów poświęconych koszmarnym przysłowiom pozostał mu zwyczaj zasypywania mnie nimi bez żadnego związku. Bardzo się zdziwiłem, że ciotka Julia, mimo iż była Boliwijką i

mieszkała przedtem w La Paź, nigdy nie słyszała o Pedrze Camacho. Ale wyjaśniła mi, że nigdy nie słuchała radiowych powieści ani że noga jej nie postała w żadnym teatrze, od czasu, kiedy sama zmuszona była wykonać Taniec godzin, występując w roli Zmierzchu, w okresie gdy kończyła gimnazjum irlandzkich zakonnic („Nie waż się mnie pytać, ile to lat temu, Marito”). Szliśmy od domu wuja Lucho aż na kraniec alei Armendariz, w kierunku kina „Barranco”. Sama narzuciła mi zaproszenie podczas obiadu, i to w sposób bardzo przebiegły. Był kolejny czwartek po jej przyjeździe i chociaż perspektywa, że ponownie padnę ofiarą boliwijskich żartów, wcale mi się nie uśmiechała, nie chciałem opuścić cotygodniowego obiadu u wujostwa. Miałem nadzieję, że jej nie spotkam, bowiem poprzedniego wieczora – wieczory środowe były dniami wizyt ciotki Gaby – słyszałem, że ciotka Hortensja oznajmiała takim tonem, jak gdyby posiadła wszystkie rozumy: –W pierwszym tygodniu swego pobytu w Limie umawiała się już cztery razy na spacer z czterema różnymi mężczyznami, a wśród nich z jednym żonatym. Taka rozwódka wszystkich zawojuje! Kiedy przyszedłem do domu wuja Lucho po nadaniu południowego dziennika w Radio Panamerykańskim, spotkałem ją z jednym z zalotników. Wszedłem do salonu i kiedy zobaczyłem siedzącego przy niej wuja Pankracego, który spoglądał wzrokiem zdobywcy, poczułem słodką rozkosz zemsty; wyglądał śmiesznie w ubraniu z innej epoki, w muszce i z goździkiem w klapie. Był ciotecznym bratem mojej babki. Owdowiał przed wiekami, chodził, stawiając śmiesznie stopy do środka, a w rodzinie komentowano złośliwie jego wizyty, bo nie znał umiaru w podszczypywaniu służących, przy czym robił to na oczach wszystkich. Farbował sobie włosy, używał kieszonkowego zegarka na posrebrzanym łańcuszku i można go było spotkać codziennie o szóstej wieczorem na rogu przed siedzibą Związku, jak komplementował urzędniczki.

1* Ricardo Palma (1833 – 1919), poeta, krytyk, historyk i znany prozaik peruwiański, autor m.in. opowiadań Tradiciones peruanas. (Wszystkie przypisy tłumaczki). Pochyliłem się, by ją pocałować, i wyszeptałem jej do ucha z największą w świecie ironią: „Cóż za wspaniała konkieta, Julciu”. Mrugnęła do mnie potakująco. Podczas obiadu wuj Pankracy,

wygłosiwszy dysertację na temat muzyki kreolskiej, w której to dziedzinie był ekspertem – na uroczystościach rodzinnych zawsze wykonywał solo na skrzypcach – zwrócił się do niej i, robiąc przymilną kocią minę, powiedział: „A propos, we czwartki wieczorem grywa w «Victorii» zespół Felipe Pinglo, sama kwintesencja kreolskości. Czy nie chciałabyś posłuchać trochę prawdziwej peruwiańskiej muzyki?” Bez chwili wahania i z niepocieszoną miną, która wyrażała, jednocześnie kłamstwo i zniewagę, ciotka Julia odpowiedziała, wskazując na mnie: „Ach, jaka szkoda! Marito już wcześniej zaprosił mnie do kina”. „Ustępuję przed młodością” – wuj Pankracy skłonił się po sportowemu. Potem, kiedy już sobie poszedł, myślałem, że się od tego zaproszenia uwolnię, ale ciotka Olga zapytała: „Czy pomysł pójścia do kina był tylko po to – aby pozbyć się tego nieprzyzwoitego starca?” Wtedy ciotka Julia zaprzeczyła energicznie: „Nic podobnego, siostro, umieram z ciekawości, by obejrzeć film, który grają w kinie «Barranco», a jest on zbyt nieodpowiedni dla samotnych kobiet”. Zwróciła się w moją stronę, zaś ja mogłem się tylko przysłuchiwać, jak decydowano o moich losach na dzisiejszy wieczór. Chcąc mnie uspokoić, dorzuciła jeszcze takie oto wspaniałe zdanie: „Nie przejmuj się pieniędzmi, Marito. Ja zapraszam”. Tak więc szliśmy teraz ciemną ulicą Quebrada de Armendariz, a potem szeroką aleją Grau – na spotkanie z filmem, który na domiar złego był produkcji meksykańskiej i nosił tytuł Matka i kochanka. –Najstraszniejsze dla rozwódki nie jest to, że wszyscy mężczyźni czują się w obowiązku proponować jej te rzeczy – informowała mnie ciotka Julia. – Najgorsze, że skoro jesteś rozwódką, to uważają, że romantyzm jest już niepotrzebny. Wcale nie zabiegają o to, abyś się w nich zakochała, nie prawią ci subtelnych komplementów, ale od razu proponują ci wszystko bez ogródek i jak najbardziej wulgarnie. Ja się nie dam oszukać. Zamiast przyjmować ich zaproszenia na tańce, wolę pójść z tobą do kina. Powiedziałem, że bardzo jej dziękuję za wyróżnienie w tej mierze. –Są na tyle głupi, że uważają, iż każda rozwódka musi być ulicznicą – kontynuowała, udając, że nie rozumie. – A ponadto myślą tylko o jednym. A tymczasem o ileż piękniej jest się po prostu zakochać, prawda? Tłumaczyłem jej, że miłość nie istnieje, że to wynalazek pewnego Włocha imieniem Petrarca oraz prowansalskich trubadurów. Że to, co ludzie uważali za krystaliczny strumień uczuć, za czysty wybuch sentymentów, było jedynie instynktownym pragnieniem zazdrosnych kotów skrywanym za pięknymi słowami i literackimi mitami. Wcale nie wierzyłem w to, co mówiłem, ale chciałem okazać się kimś interesującym. Moja erotyczno -biologiczna teoria wprawiła ciotkę Julię w stan niedowierzania: czy naprawdę dawałem wiarę tym idiotyzmom? –Jestem przeciwny małżeństwu – powiedziałem najbardziej pedantycznym tonem, na jaki mnie było stać. – Jestem zwolennikiem tego, co nazywają wolną miłością, ale co, powiedzmy sobie uczciwie,

powinniśmy nazywać po prostu wolną kopulacją. –Kopulować to znaczy robić te rzeczy? – zaśmiała się. Ale po chwili dodała z rozczarowaniem na twarzy: – W moich czasach chłopcy pisywali wiersze, posyłali

dziewczętom kwiaty, potrzebowali całych tygodni, aby odważyć się na pocałunek. Jakim świństwem stała się teraz miłość dla młodych, Marito! Przed kasą kina zawisła nad nami groźba sprzeczki, by ustalić, kto płaci za bilety, po czym wytrzymaliśmy półtorej godziny, oglądając Dolores del Rio, która pojękiwała, całowała, cieszyła się, płakała, biegała po lesie z rozwianymi włosami; następnie wróciliśmy do domu wuja Lucho, także piechotą, a podczas spaceru mżawka zwilżała nam włosy i ubrania. Wtedy znowu zaczęliśmy rozmawiać o Pedrze Camacho. Czy rzeczywiście była pewna, że nigdy o nim nie słyszała? Bo według Genara – juniora był boliwijską sławą. Nie, nie znała go nawet z nazwiska. Pomyślałem sobie, że kto wie, czy Genara nie oszukali albo czy ten tak zwany przemysł radiowo – teatralny w Boliwii nie był tylko jego wymysłem, aby wylansować obcego skrybę. W trzy dni później poznałem najprawdziwszego Pedra Camacho. Miałem właśnie małe zajście z Genarem – seniorem, ponieważ Pascual ze swoim niepohamowanym upodobaniem do przerażających historii poświęcił cały dziennik o jedenastej wiadomościom o trzęsieniu ziemi w Ispahanie. Genara – ojca zirytował nie tyle fakt, że Pascual pominął inne wiadomości, aby opowiedzieć z całym bogactwem szczegółów, jak to Persowie, którzy przeżyli kataklizm, zostali z kolei zaatakowani przez węże, bo te, gdy zawaliły się ich kryjówki, wypełzły rozwścieczone i syczące na światło dzienne, ale rozgniewało go to, że owo trzęsienie ziemi wydarzyło się przed tygodniem. Musiałem przyznać, że Genaro – ojciec miał rację, i sam się zdenerwowałem, nazywając Pascuala nieodpowiedzialnym. Skąd wywlókł takie rupiecie? Z jakiegoś argentyńskiego pisma. Dlaczego zrobił coś tak bezsensownego? Bo nie było żadnej ważnej aktualnej wiadomości, a ta przynajmniej wydawała się atrakcyjna. Kiedy mu wyjaśniałem, że nie płacą nam za zabawianie słuchaczy, ale za streszczanie im codziennych wydarzeń, Pascual, kiwając pojednawczo głową, przeciwstawił mi argument nie do odparcia: „To wszystko dlatego, że mamy odmienne pojęcie o dziennikarstwie, don Mario”. Miałem mu odpowiedzieć, że jeśli za każdym razem, kiedy ja odwrócę się plecami, będzie się upierał, by stosować tę swoją opartą na strachu koncepcję dziennikarstwa, to bardzo szybko znajdziemy się obydwaj na ulicy. W tym momencie w drzwiach poddasza ukazała się niespodziewanie jakaś postać. Był to maleńki, drobny osobnik, ktoś na pograniczu człowieka niskiego wzrostu i karła, z dużym nosem i o niesłychanie żywym, skrywającym gwałtowność spojrzeniu. Ubrany był na czarno, jego strój wyglądał na bardzo znoszony, koszula i zawiązany w węzeł krawat były poplamione, ale jednocześnie w sposobie noszenia tych rzeczy było coś eleganckiego, układnego i sztucznego, jak u owych kawalerów na starych fotografiach, którzy wydają się być uwięzieni w swoich sztywnych surdutach i dopasowanych kapeluszach. Mógł mieć każdą liczbę lat pomiędzy trzydziestką a pięćdziesiątką i prezentował tłustą, czarną czuprynę, która zwisała mu na ramiona. Jego postawa, ruchy, wyraz twarzy zdawały się być zaprzeczeniem spontaniczności i naturalności i nasuwały od razu myśl o kukle poruszanej za pomocą sznurków. Złożył nam uprzejmy ukłon i uroczystym tonem – tak niezwykłym jak i jego osoba – przedstawił się nam w taki oto sposób:

–Przychodzę ukraść wam maszynę do pisania, panowie. Byłbym wdzięczny, gdybyście mi pomogli. Która z tych dwóch jest lepsza?

Jego wskazujący palec wędrował na zmianę to w kierunku mojej, to w kierunku maszyny Pascuala. Mimo że byłem przyzwyczajony do kontrastów między głosem a wyglądem zewnętrznym człowieka, a to na skutek moich częstych eskapad do rozgłośni Radia Centralnego, teraz zdumiałem się, że z tak niewielkiej postaci i o tak bezradnym wyglądzie mógł wydobywać się równie mocny i melodyjny głos o doskonałej dykcji. Zdawało się, że w głosie tym nie tylko dźwięczała każda litera i ani jedna nie pozostawała zeszpecona, ale także wyróżniały się wszystkie cząsteczki i atomy każdej z nich, wszystkie dźwięki dźwięku. Niecierpliwie, ale dostrzegając zdziwienie, które jego twarz, odwaga i głos na nas wywarły, zaczął badać i jak gdyby obwąchiwać obie maszyny do pisania. Zdecydował się na mojego starego i ogromnego remingtona, rodzaj karawanu, po którym nie było widać upływu lat. Pascual zareagował na to pierwszy: –Czy pan jest złodziejem? A raczej kim pan w ogóle jest? – zapytał karcąco, a ja zdałem sobie wtedy sprawę, że odgrywał się i na mnie za trzęsienie ziemi w Ispahanie. – Myśli pan, że można sobie w ten sposób zabrać maszyny do pisania należące do służby informacyjnej? –Sztuka jest ważniejsza niż twoja służba informacyjna, karzełku – zgromił go osobnik, rzucając mu spojrzenie podobne do tego, na jakie zasługuje zdeptany lis, po czym kontynuował swoje czynności. Pod zdumionym spojrzeniem Pascuala, który z pewnością starał się odgadnąć (tak jak i ja), co znaczyło słowo karzełek, nowo przybyły próbował podnieść remingtona. Zdołał unieść ciężką maszynę za cenę niezwykłego wysiłku, który sprawił, że nabrzmiały mu żyły na szyi, a oczy o mało nie wyskoczyły z orbit. Twarz jego przybrała kolor granatowy, czoło pokryło się potem, ale on nie dawał za wygraną. Zaciskając zęby i chwiejąc się, zdołał zrobić kilka kroków w kierunku drzwi, ale w końcu musiał się poddać: jeszcze moment, a ciężar przygniótłby go do ziemi. Postawił remingtona na stoliku Pascuala i stał chwilę, dysząc. Ale zaledwie odzyskał oddech, całkowicie zignorowawszy uśmiechy, jakie ta scena wywoływała u mnie i u Pascuala (ten kilkakrotnie podniósł palec do czoła, aby dać mi do zrozumienia, że mieliśmy do czynienia z wariatem), złajał nas z powagą: –Nie bądźcie tacy nieczuli, panowie, miejcie trochę ludzkiego uczucia solidarności. Pomóżcie mi. Powiedziałem mu, że bardzo żałuję, ale aby zabrać stąd tego remingtona, musiałby najpierw przejść po trupie Pascuala a w ostateczności i po moim. Człowieczek poprawił sobie krawat, lekko przesunięty na bok wskutek wysiłku. Ku mojemu zdziwieniu, z miną wyrażającą sprzeciw i dając dowody zupełnego braku poczucia humoru, odparł, akcentując z powagą: –Człowiek dobrze urodzony nigdy nie lekceważy wyzwania do walki. Proszę określić miejsce i godzinę, panowie. Opatrznościowe pojawienie się Genara – juniora udaremniło to, co zdawało się być zalegalizowaniem pojedynku. Wszedł w momencie, w którym uparty człowieczek na nowo próbował, fioletowiejąc z wysiłku, unieść w ramionach maszynę marki Remington.

–Zostaw, Pedro, ja ci pomogę – powiedział i podniósł maszynę, jak gdyby to było pudełko zapałek. Zrozumiawszy na widok twarzy mojej i Pascuala, że winien był nam jakieś

wyjaśnienie, pocieszył nas z uśmiechem: – Nic się nie stało, nie ma powodu rozpaczać. Mój ojciec odda wam wkrótce tę maszynę. –Jesteśmy tutaj piątym kołem u wozu – zaprotestowałem dla zachowania pozorów. – Trzymacie nas na tym brudnym poddaszu, najpierw zabraliście moje biurko, aby oddać je księgowemu, a teraz przyszła kolej na mojego remingtona. Gdybyście chociaż mnie uprzedzili. –Już podejrzewaliśmy, że ten pan to złodziej – poparł mnie Pascual. – Wszedł tu i zaczai nas obrażać, okazując swoją władzę. –Wśród kolegów nie ma miejsca na sprzeczki – rzucił salomonowy wyrok Genaro -junior. Umieścił sobie maszynę na ramieniu i wtedy zauważyłem, że człowieczek sięgał mu dokładnie do klap. – Czy ojciec nie przyszedł do was, aby go przedstawić? Więc ja to zrobię i wszyscy będą zadowoleni. W tym momencie szybkim, automatycznym ruchem człowieczek wyciągnął swe małe ramię, wykonał kilka kroków w moją stronę, podał mi dziecinną dłoń i swoim wspaniałym głosem tenora, wykonując jednocześnie nowy uprzejmy skłon, przedstawił się: –Do usług, Pedro Camacho, Boliwijczyk i artysta. Powtórzył gest, ukłon i to samo zdanie wobec Pascuala, który był wyraźnie skonfundowany i nie umiał pojąć, czy ten człowieczek kpił sobie z nas, czy też zawsze był taki. Po ceremonialnym uściśnięciu nam rąk Pedro Camacho zwrócił się do całego działu informacji i ze środka poddasza, stojąc w cieniu Genara – juniora, który wyglądał przy nim jak olbrzym i patrzył nań z wielką powagą, podniósł górną wargę i zmarszczył twarz w grymasie, który odsłonił pożółkłe zęby, co miało stanowić karykaturę lub namiastkę uśmiechu. Odczekał kilka sekund, po czym wynagrodził nas tymi melodyjnymi słowami, którym towarzyszył ruch ręki żegnającego się prestidigitatora: –Nie chowam wobec was urazy, panowie, jestem przyzwyczajony do braku zrozumieniu u ludzi. Żegnajcie! Znikł w drzwiach, wykonując podskoki karzełka, aby dotrzymać kroku postępowemu impresario, który, z maszyną marki Remington na ramieniu, oddalał się szybko w kierunku windy.

II

Był jeden z takich słonecznych poranków limeńskiej wiosny, podczas których kwiaty geranium budzą się bardziej ogniste, róże mocniej pachną, a bugenwille wydają się cięższe niż zwykle. Znany w mieście lekarz, doktor Alberto de Quinteros, mężczyzna o szerokim czole, orlim nosie, przenikliwym spojrzeniu, prawej i szlachetnej duszy – otworzył oczy i przeciągnął się w łóżku w swojej wygodnej rezydencji w dzielnicy San Isidro. Poprzez firanki w oknach ujrzał słońce, które złociło trawnik starannie utrzymanego ogrodu otoczonego płotem z siatki, spojrzał na czyste niebo, wesołe kwiaty i poczuł się tak dobrze, jak może się czuć człowiek o spokojnym sumieniu, który obudził się po ośmiu godzinach przywracającego siły snu. Była sobota i jeżeli w ostatniej chwili nie wystąpią jakieś komplikacje u kobiety, która urodziła trojaczki, nie pójdzie do kliniki i będzie mógł, przed udaniem się na ślub Elianity, poświęcić ranek na gimnastykę. Żona i córka przebywały w Europie, kształcąc tam ducha i odnawiając garderobę, i nie zamierzały wrócić przed upływem miesiąca. Ktoś inny, dysponując jego majątkiem i wyglądem, siwiejącymi skroniami i dystyngowaną postawą, a także eleganckimi manierami budzącymi pożądliwe spojrzenia nawet u kobiet niepodatnych na zepsucie, byłby wykorzystał tę chwilową samotność na jakąś rozrywkę. Ale Alberto de Quinteros należał do mężczyzn, których nie pociągała zbytnio gra w karty, spódniczki ani alkohol, a wśród znajomych, których miał bez liku, krążyło nawet takie powiedzenie: „Jego wady to nauka, rodzina i gimnastyka”. Poprosił o śniadanie i podczas gdy mu je przygotowywano, zatelefonował do kliniki. Lekarz dyżurny poinformował go, że matka trojaczków spędziła spokojną noc i że ustały krwotoki u chorej, którą operowano na włókniaki. Wydał odpowiednie dyspozycje, zaznaczając, że gdyby zdarzyło się coś poważnego, to niech zadzwonią do klubu Remigius albo, w porze obiadowej, do domu jego brata Roberta, i dał do zrozumienia, że przed wieczorem wstąpi do szpitala. Kiedy służący przyniósł mu sok z papai, czarną kawę i grzankę z miodem, Alberto de Quinteros był już ogolony i ubrany w szare sztruksowe spodnie, mokasyny na płaskim obcasie i zielony sweter z wysokim golfem. Zjadł śniadanie, rzuciwszy jednocześnie okiem na poranne wiadomości i ploteczki w gazetach, wziął sportową torbę i wyszedł. Zatrzymał się na chwilę w ogrodzie, by pogłaskać Pucka, zarozumiałego foksteriera, który żegnał go czułym szczekaniem. Klub Remigius znajdował się w niewielkiej odległości od domu, przy ulicy Miguel Dasso, i doktorowi Quinteros sprawiało przyjemność przejście tego kawałka drogi spacerowym krokiem. Szedł powoli, odpowiadał na ukłony sąsiadów, przyglądał się ich ogródkom, które o tej porze podlewano i strzyżono i, jak zwykle, zatrzymał się na chwilę w księgarni Castra Soto, aby wybrać sobie kilka nowości. Chociaż było jeszcze wcześnie, przed Davorym już wystawali niezawodni młodzieńcy w porozpinanych koszulach i z rozwichrzonymi czuprynami. Jedli lody, siedząc na motocyklach lub na błotnikach sportowych samochodów, żartowali i snuli plany zabawy na dzisiejszy wieczór. Ukłonili mu się z szacunkiem, ale

ledwie ich minął, już jakiś chłopak ośmielił się posłać za nim jedną z tych rad, które w klubie były mu chlebem powszednim, a które znosił cierpliwie, nie tracąc dobrego humoru: „Proszę się nie

męczyć, doktorze, niech pan pomyśli o wnukach”. Puścił to mimo uszu i wyobraził sobie, jak ładnie będzie wyglądała Elianita w sukni panny młodej zaprojektowanej dla niej przez firmę Christiana Diora w Paryżu. Tego ranka w klubie było niewiele osób: tylko instruktor Coco i dwóch fanatyków podnoszenia ciężarów: Murzyn Humilla i Perico Sarmiento, trzy zwały muskułów odpowiadające swą masą dziesięciu normalnym mężczyznom. Musieli przyjść przed chwilą, bo jeszcze przeprowadzali rozgrzewkę: –Czyżby i tu bocian nas ścigał? – uścisnął mu dłoń Coco. –Ciągle w formie pomimo lat? – przywitał go z daleka Murzyn Humilla. Perico ograniczył się przy powitaniu do mlaśnięcia językiem i do podniesienia dwóch palców na znak pozdrowienia, które przyswoił sobie w Teksasie. Doktorowi Quinteros sprawiał przyjemność ten nieformalny sposób bycia, poufałość, jaką okazywali mu towarzysze z klubu, jak gdyby fakt, że oglądali się nawzajem w negliżu i wspólnie się pocili, zrównywał ich w braterstwie zacierającym różnice wieku i pozycji. Odpowiedział, że był gotów udzielić im pomocy, jeśli będzie potrzebna, że przy pierwszych mdłościach lub innych objawach wystarczyło pospieszyć do jego gabinetu, gdzie miał przygotowaną gumową rękawicę, aby przeprowadzać intymne badania. –Przebierz się i chodź na małą rozgrzewkę – powiedział mu Coco, który już podskakiwał w miejscu. –Jak dostaniesz zawału, to nie przezwyciężysz śmierci, weteranie – zachęcił go Perico, dostosowując się do rytmu ćwiczeń Coco. –Już tam siedzi ten, co uprawia surfing – usłyszał głos Murzyna Humilli, kiedy wchodził do szatni. I rzeczywiście, przyszedł jego siostrzeniec Richard, był w niebieskim dresie i wkładał właśnie sportowe obuwie. Robił to niechętnie, jak gdyby miał drewniane ręce, a twarz jego miała wyraz goryczy i roztargnienia. Stał, patrząc w jego stronę zupełnie nieobecnymi niebieskimi oczyma i tak obojętnie, że doktor Quinteros zastanowił się, czy przypadkiem nie stał się niewidzialny. –Tylko zakochani mogą być tak nieprzytomni – powiedział, zbliżając się do niego i burząc mu włosy. – Zejdź no z księżyca, siostrzeńcze. –Przepraszam, wuju. – Richard obudził się gwałtownie i zarumienił, jak gdyby przyłapano go na jakimś gorącym uczynku. – Zamyśliłem się. –Chciałbym wiedzieć, o jakich to niegodziwościach myślałeś – roześmiał się doktor Quinteros, otwierając jednocześnie torbę, wybierając sobie szafkę na ubranie i zaczynając się rozbierać. – Twój dom musi być zupełnie zdemolowany. Czy Elianita bardzo się denerwuje? Richard spojrzał na niego z czymś w rodzaju nagłej nienawiści, więc doktor pomyślał sobie, że musiał pewnie chłopcu dokuczyć. Ale siostrzeniec uczynił widoczny wysiłek, aby wydać się naturalnym, i zdobył się na coś w rodzaju uśmiechu:

–Tak, został zdemolowany. Dlatego przyszedłem tutaj spalić trochę tłuszczu, póki nie

nadejdzie pora ślubu. Doktorowi przyszło na myśl, że doda: „wejścia na szafot”. Chłopiec miał głos pełen smutku, a wyraz twarzy i ociężałość, z jaką zawiązywał sznurowadła, oraz gwałtowne ruchy jego ciała zdradzały złe samopoczucie, zły nastrój i wewnętrzny niepokój. Nie mógł patrzeć spokojnie: na przemian otwierał i zamykał oczy, zatrzymywał wzrok na jednym przedmiocie, błądził nim i znowu wracał do punktu wyjścia, potem spoglądał w inną stronę, jak gdyby szukał czegoś, czego nie można było odnaleźć. Był najprzystojniejszym chłopcem pod słońcem, wyglądał jak młody bóg, zahartowany przez niepogodę, bo uprawiał surfing nawet podczas najwilgotniejszych miesięcy zimy i wyróżniał się także w grze w koszykówkę, w tenisa, w pływaniu i w grze fulbito, a sporty wymodelowały mu ciało na wzór tych młodzieńców, których Murzyn Humilla nazywał „szaleństwem pedałów”: nie miał ani grama tłuszczu, natomiast szerokie ramiona opadające czystą linią muskułów aż do wąskiej talii, miał również długie, mocne i zwinne nogi, na widok których najlepszy bokser zbladłby z zazdrości. Alberto de Quinteros słyszał często, jak jego córka Charo ze swą przyjaciółką porównywały Richarda do Charltona Hestona i stwierdzały, że był od niego przystojniejszy, co wprawiało go w dumę. Studiował na pierwszym roku architektury i według opinii swoich rodziców – Roberta i Margarity – zawsze zachowywał się wzorowo, pilnie się uczył, był posłuszny, dobry dla nich i dla swojej siostry, tryskający zdrowiem, sympatyczny. Doktor Alberto de Quinteros ze wszystkich swoich siostrzeńców najbardziej lubił Richarda i Elianitę i dlatego teraz, kiedy zakładał szelki, dres i sportowe pantofle, a Richard czekał na niego przy prysznicach, postukując w kafelki, zmartwił się, widząc przygnębienie chłopca. –Masz jakieś zmartwienie, siostrzeńcze? – zapytał go jak gdyby mimochodem i uśmiechnął się dobrotliwie. – Coś, w czym wuj mógłby ci pomóc? –Nic podobnego, skądże znowu – pospieszył z odpowiedzią Richard, czerwieniąc się niczym burak. – Czuję się świetnie i mam wielką ochotę na rozgrzewkę. –Doręczyli siostrze mój prezent? – przypomniał sobie nagle doktor. – W magazynie „Casa Murguia” przyrzekli mi, że uczynią to jeszcze wczoraj. –Bombowa bransoletka – Richard zaczął podskakiwać na białych płytkach w szatni. – Dziewczyna była zachwycona. –Tymi sprawami zajmuje się zwykle twoja ciotka, ale ponieważ wciąż jeszcze przebywa w Europie, musiałem wybrać ją sam. – Doktor Quinteros zrobił czuły gest: -Elianita w sukni ślubnej toż to zupełny cud świata. Córka jego brata Roberta była wyjątkowym zjawiskiem wśród dziewcząt, podobnie jak Richard uchodził za jednego z najprzystojniejszych młodzieńców. Prezentowała typ urody, który przysparza chluby rodzajowi ludzkiemu i sprawia, że nędzne wydają się metafory o dziewczętach, co mają zęby jak perełki, oczy jak gwiazdy, włosy jak pszenica i cerę jak brzoskwinia. Drobna, o ciemnych

włosach i bardzo jasnej cerze, pełna wdzięku nawet w sposobie oddychania, miała twarzyczkę o tak klasycznych rysach, że zdawało się, iż stworzył je wschodni miniaturzysta. O rok młodsza od Richarda, skończyła właśnie szkołę, a jej jedyną wadą była nieśmiałość – posunięta do tego stopnia, że ku rozpaczy organizatorów imprezy nie można jej było przekonać, by wzięła udział w konkursie na Miss Piękności Peru,

a teraz nikt, nawet doktor Quinteros, nie potrafił zrozumieć, dlaczego tak wcześnie wychodziła za mąż i przede wszystkim dlaczego wybrała sobie takiego partnera. Chociaż Rudzielec Antunez nie był pozbawiony zalet – dobry, że do rany przyłóż, choć miał tytuł Business Administration uzyskany na uniwersytecie w Chicago, widoki na dziedziczenie spółki nawozów sztucznych i wiele pucharów zdobytych w wyścigach kolarskich, to jednak wśród niezliczonego grona chłopców z dzielnicy Miraflores i San Isidro, którzy zalecali się do Elianity i którzy zrobiliby wszystko, by się z nią ożenić, ten był bez wątpienia najmniej obdarzony zaletami (doktor Quinteros zawstydził się, pozwalając sobie na podobny sąd o człowieku, który za kilka godzin stanie się jego siostrzeńcem), za to najbardziej pozbawiony wdzięku i głupi. –Przebierasz się wolniej niż moja mama, wuju – poskarżył się Richard, nie przestając podskakiwać. Kiedy weszli na salę gimnastyczną, Coco, u którego zamiłowania pedagogiczne wypływały bardziej z powołania niż z zawodu, wskazując na żołądek, przedstawiał Murzynowi Humilli następujący pewnik swojej filozofii: –Kiedy jesz, kiedy pracujesz, kiedy jesteś w kinie, kiedy kłócisz się z żoną, kiedy palisz, jednym słowem w każdej chwili twojego życia, a jeśli możesz, to i nawet w trumnie: wciągaj brzuch! –Dziesięć minut rozgrzewki, żeby rozruszać kości, Matuzalemie – rozkazał instruktor. Skacząc przez skakankę wraz z Richardem i czując, jak przyjemne ciepło rozchodzi mu się po ciele, doktor Quinteros pomyślał sobie, iż mimo wszystko to nie takie straszne mieć pięćdziesiąt lat, jeżeli można zachowywać dobre samopoczucie. Który spośród jego przyjaciół będących w tym samym wieku mógł jeszcze zaprezentować tak płaski brzuch i takie sprawne muskuły? Daleko nie szukając, jego brat Roberto, mimo że był o trzy lata młodszy, wyglądał o dziesięć lat starzej ze swoją tuszą, ociężałością i przedwcześnie zgarbionymi plecami. Biedny Roberto, pewnie był smutny z powodu ślubu ukochanej córki Elianity. Zrozumiałe, że była to pewna forma utracenia jej. Również i jego własna córka Charo wyjdzie kiedyś za mąż – jej ukochany Tato Soldevilla zrobi wkrótce dyplom inżyniera -a wtedy także i on poczuje się smutny i postarzały. Doktor Quinteros skakał przez skakankę, nie plącząc się ani nie gubiąc rytmu, z łatwością, jaką daje praktyka, czasem zmieniał nogę, krzyżował i rozprostowywał ręce niczym doskonały gimnastyk.

Jednocześnie widział w lustrze, że jego siostrzeniec podskakiwał zbyt szybko, bezmyślnie, potykając się. Miał zaciśnięte zęby, pot błyszczał mu na czole, a oczy miał zamknięte, jak gdyby dla lepszej koncentracji. Może ma jakieś problemy z dziewczętami? –Dosyć skakanki, chudzielcy – Coco, mimo że podnosił ciężary obok Perica i Murzyna Humilli, nie tracił ich z oczu i kontrolował im czas. – Trzy serie ćwiczeń brzucha. Zaczynamy, staruszkowie. Ćwiczenia te były sprawdzianem siły doktora Quinteros. Wykonywał je z dużą szybkością z rękami na karku, na desce podniesionej do drugiej pozycji, utrzymując plecy płasko na podłodze i niemal dotykając czoła kolanami. Po każdej serii trzydziestu ćwiczeń robił minutę przerwy, w czasie której leżał wyciągnięty, głęboko oddychając. Po

dziewięćdziesiątym skłonie usiadł i stwierdził, że prześcignął Richarda. Był teraz spocony od stóp do głów i czuł przyspieszony rytm serca. –Nie mogę zrozumieć, dlaczego Elianita wychodzi za mąż za Rudzielca Antuneza – usłyszał znienacka swój głos. – Kto to widział? Była to bezsensowna odżywka i zaraz zaczął jej żałować, ale Richard nie wydawał się tym zdziwiony. Sapiąc – właśnie kończył ćwiczenia brzucha – odpowiedział mu żartem: –Mówią, że miłość jest ślepa, wuju. –To wspaniały chłopak i z pewnością będzie z nim bardzo szczęśliwa – naprawiał sytuację doktor Quinteros, trochę zmieszany. – Chciałem powiedzieć, że wśród zalotników twojej siostry były najlepsze partie w Limie. I popatrz, wszystkich przepędziła, decydując się w końcu na Rudzielca, który jest dobrym chłopcem, ale… –Ale zbyt upartym, chciałeś powiedzieć? – pomógł mu Richard. –No, nie powiedziałbym tego z taką surowością – wciągał i wydychał powietrze doktor Quinteros, rozpościerając i składając ramiona. – Sprawia wrażenie, jakby wypadł z gniazda. Z każdą inną byłoby mu doskonale, ale z Elianita, taką ładną i taką żywą, biedak będzie tylko cierpiał. – Jego własna szczerość sprawiła, że poczuł się nieswojo. – Słuchaj, nie zrozum mnie źle, siostrzeńcze. –Nie martw się, wuju – uśmiechnął się Richard. – Rudzielec to dobry chłopak i jeżeli nasza chudzina zwróciła na niego uwagę, musi coś w tym być. –Trzy razy po trzydzieści skłonów w bok, inwalidzi! – ryknął Coco, trzymając osiemdziesiąt kilogramów nad głową, nabrzmiały niczym ropucha. – Wciągaj brzuch, a nie wypinaj! Doktor Quinteros pomyślał, że przy gimnastyce Richard zapomni o swoich zmartwieniach, ale podczas

bocznych skłonów zauważył, że tamten wykonuje swoje ćwiczenia z nowym przypływem złości: twarz wykrzywiała mu się, wyrażając smutek i zły nastrój. Przypomniał sobie, iż w rodzinie Quinteros było wielu neurotyków, i pomyślał, że pewnie najstarszemu synowi Roberta przypadł los podtrzymania tej tradycji wśród młodego pokolenia. Później porzucił te myśli i zaczął się zastanawiać, czy mimo wszystko nie było przezorniej wyskoczyć do kliniki przed gimnastyką, aby rzucić okiem na kobietę, która urodziła trojaczki, i na tę, która była po operacji włókniaka. Potem przestał już rozmyślać, bo wysiłek fizyczny pochłonął go całkowicie, i podczas gdy opuszczał i podnosił nogi (podnieść nogi pięćdziesiąt razy!), skłaniał tułów (trzy serie skrętów tułowia aż do utraty tchu!), wprawiał w ruch plecy, tors, przedramiona, szyję, posłuszny rozkazom Coco (mocniej, pradziadku! szybciej, trupie!), był tylko płucami, które wdychały i wydychały powietrze, skórą, która wydzielała pot, i muskułami, które wysilały się, męczyły i cierpiały. Kiedy Coco krzyknął: „Trzy serie po piętnaście podwójnych przeciągali!” – osiągnął punkt szczytowy swoich możliwości. Próbował jednak, dla zaspokojenia ambicji, wykonać przynajmniej jedną serię z dwunastoma kilogramami, ale nie zdołał. Był wykończony. Ciężar wysunął mu się z rąk przy trzeciej próbie i musiał znosić żarty ciężarowców (mumie do grobów, a bociany do ogrodu zoologicznego! wezwijcie zakład pogrzebowy! requiescat in pace, amenl) i patrzeć z niemą zazdrością, jak Richard – zawsze z pośpiechem i zawsze ze złością – wykonywał bez trudu swe zwykłe ćwiczenia. Nie wystarcza dyscyplina, wytrwałość – pomyślał doktor

Quinteros, wyważona dieta, metodyczne życie. To wyrównywało różnice tylko do pewnych granic, bo po ich przekroczeniu wiek piętrzył trudności nie do pokonania, wznosił niezwyciężone mury. Później nagi, w saunie, oślepiony kapiącym mu po rzęsach potem, powtarzał, z melancholią zdanie, które wyczytał w jakiejś książce. Młodości, twe wspomnienie doprowadza do rozpaczy! Wychodząc, zobaczył Richarda, który dołączył do ćwiczących i podnosił ciężary na zmianę z nimi. Coco wykonał żartobliwy gest w jego kierunku: –Ten chłopak postanowił się wykończyć, doktorze. Richard nawet się nie uśmiechnął. Trzymał ciężar w górze nad głową, a jego mokra, czerwona twarz z nabrzmiałymi żyłami wyrażała irytację, która mogła, jak się zdawało, obrócić się lada moment przeciwko nim. Doktorowi przyszło na myśl, że jego siostrzeniec mógłby nagle rzucić im czworgu na głowy ciężar, jaki trzymał w rękach. Powiedział „do widzenia” i mruknął: „Zobaczymy się w kościele, Richard”. Po powrocie do domu uspokoił się wiadomością, że matka trojaczków zapragnęła grać w brydża z przyjaciółkami w pokoju kliniki, a operowana na włókniaka zapytywała, czy mogłaby zjeść wantanes sopados w sosie z owocu tamaryndowca. Pozwolił na partię brydża, na wantanes i z całym spokojem ubrał się w ciemnoniebieski garnitur, białą jedwabną koszulę i srebrzysty krawat, który przypiął perłową spinką. Właśnie skrapiał perfumami chusteczkę do nosa, kiedy doręczono mu list od żony, do którego dopisała się Charito. Wysłały go z Wenecji, czternastego z kolei miasta odwiedzanego przez wycieczkę, i pisały w nim: „Kiedy dostaniesz nasz list, zwiedzimy co najmniej o siedem miast więcej, wszystkie są bardzo piękne”. Były szczęśliwe, a Charito bardzo zachwycona Włochami, „to wspaniali artyści filmowi, tatusiu, i nie wyobrażasz sobie, co za pochlebcy, ale nie mów o tym Tatowi, ucałowania, ciao”.

Poszedł pieszo do kościoła Santa Maria na Ovalo Gutierrez. Było jeszcze wcześnie i zaproszeni goście dopiero zaczynali się schodzić. Zajął miejsce w jednym z przednich rzędów i skoncentrował się na oglądaniu ołtarza przystrojonego irysami i białymi różami oraz witraży, które zdawały się być podobne do biskupich infuł. Jeszcze raz doszedł do wniosku, ze kościół ten wcale mu się nie podoba z powodu drażniącej kombinacji stiuków i cegieł oraz pretensjonalnych podłużnych łuków. Co jakiś czas kłaniał się z uśmiechem znajomym. Oczywiście nie mogło być inaczej, wszyscy musieli przybyć do kościoła: najdalsi krewni, nie oglądani od wieków przyjaciele oraz najelegantsze sfery miasta, bankierzy, ambasadorzy, przemysłowcy, politycy. Roberto i Margarita zawsze byli tacy frywolni, zastanowił się doktor Quinteros, ale bez uprzedzeń i z pełną życzliwością dla słabostek swego brata i bratowej. Na pewno w czasie obiadu goście nie pomieszczą się w domu. Wzruszył go widok narzeczonej, wchodzącej przy dźwiękach marsza weselnego. Była rzeczywiście prześliczna, w lekkiej białej sukni, a widoczna pod welonem twarzyczka miała w sobie coś niezwykle wdzięcznego i uduchowionego, podczas gdy kroczyła do ołtarza ze spuszczonymi oczyma, trzymając pod rękę Roberta, który – postawny i szczęśliwy – ukrywał wzruszenie, przybrawszy postawę władcy świata. Rudzielec Antunez, wystrojony w błyszczący smoking i z twarzą promieniejącą szczęściem, wcale nie wydawał się tak brzydki. Nawet jego matka –

pozbawiona wdzięku Angielka, która mimo iż mieszkała ćwierć wieku w Peru, ciągle myliła przyimki – w długiej ciemnej sukni i z dwupiętrową fryzurą – wyglądała na kobietę atrakcyjną. To pewne, pomyślał doktor Quinteros, że wytrwałością można zdobyć dziewczynę. Bo biedny Rudzielec Antunez chodził za Elianitą od dzieciństwa i otaczał ją subtelnymi względami, które ona przyjmowała z niezmiennym olimpijskim spokojem. Znosił cierpliwie wszystkie afronty i nie – uprzejmości Elianity oraz okrutne żarty, jakimi chłopcy z dzielnicy komentowali jego zrezygnowanie. Uparty chłopak, rozmyślał teraz doktor Quinteros, zdobył ją i oto stoi tu teraz blady z wrażenia, wsuwając obrączkę na serdeczny palec najpiękniejszej dziewczyny w Limie. Uroczystość dobiegła końca i doktor Quinteros, skłaniając głowę to na lewo, to na prawo, posuwał się wśród hałaśliwego tłumu w kierunku salonów parafialnych, a wtedy spostrzegł stojącego przy jednej z kolumn Richarda, jak gdyby chowającego się ze wstrętem przed ludźmi. Czekając w kolejce, by podejść do nowożeńców, doktor Quinteros musiał wysłuchać z uśmiechem około tuzina antyrządowych dowcipów, które mu opowiedzieli bracia Febrę, dwaj bliźniacy tak do siebie podobni, że – jak mówiono – nawet własne żony ich nie rozróżniały. Było tak tłoczno, iż salon pękał niemal w szwach. Wiele osób pozostało w ogrodzie, oczekując na swoją kolej, by wejść do środka. Cały rój kelnerów roznosił tace z szampanem. Słychać było śmiechy, żarty, toasty, a wszyscy byli zdania, że panna młoda wyglądała przepięknie. Kiedy doktor Quinteros wreszcie do niej dotarł, Stwierdził, że Elianita trzymała się dobrze i rześko pomimo upału i ścisku. „Sto lat szczęścia, kochanie” powiedział, całując ją, a ona szepnęła mu do ucha: „Dzisiaj rano telefonowała z Rzymu Charito, aby złożyć mi życzenia, i rozmawiałam też z ciotką Mercedes. Są takie kochane, że zadzwoniły!” Rudzielec Antunez, spocony i czerwony niczym rak, promieniał szczęściem: „Teraz i ja powinienem mówić panu wuju, don Alberto?” „Oczywiście, siostrzeńcze – poklepał go po ramieniu doktor Quinteros – będziesz musiał mi mówić po imieniu”. Na wpół uduszony zszedł z podwyższenia, na którym stali nowożeńcy, i pośród błysku fleszy,

szturchańców i pozdrowień zdołał dotrzeć do ogrodu. Tam ścisk wydawał się nieco mniejszy i można było oddychać. Wziął do ręki kieliszek i znalazł się w otoczeniu grona przyjaciół – lekarzy opowiadających nie kończące się dowcipy, których tematem była podróż jego żony: Mercedes z pewnością nie wróci, zostanie z jakimś Francuzem, w związku z czym na skroniach doktora zaczynają już wyrastać małe różki. W trakcie rozmowy Quinteros pomyślał sobie – wspominając klub sportowy – że dzisiaj nieraz przytrafiały mu się śmieszne sytuacje. Chwilami dostrzegał ponad morzem głów Richarda, stojącego w drugim końcu salonu, pośród roześmianych chłopców i dziewcząt. Był poważny i chmurny, wychylał kieliszki szampana, jak gdyby to była woda. Może mu przykro, że Elianitą wychodzi za mąż za Antuneza, pomyślał; pewnie i on wolałby kogoś bardziej znakomitego dla swojej siostry. A może nie, było przecież prawdopodobne, że przeżywał jeden z kryzysów wieku przejściowego. Tu doktor Quinteros przypomniał sobie, że i on w wieku Richarda przeżył trudny okres, wahając się między studiami medycznymi a inżynierią aeronautyczną. (Ojciec przekonał go wtedy takim ważkim argumentem: jako inżynier specjalista od aeronautyki nie miałby w Peru żadnego zajęcia i musiałby się poświęcić kometom i aeromodelarstwu.) Być

może Roberto, zawsze tak zajęty swymi interesami, nie był w stanie doradzić Richardowi. W jednym ze swoich odruchów, które zdobywały mu ogólne uznanie, doktor Quinteros zdecydował, że w najbliższych dniach – z całą ostrożnością, jakiej wymagała sytuacja -zaprosi siostrzeńca do siebie i delikatnie zorientuje się, w jaki sposób można mu dopomóc. Dom Roberta i Margarity znajdował się przy alei Santa Gruz, niedaleko kościoła Matki Najświętszej, więc po zakończeniu przyjęcia w parafii zaproszeni na obiad goście przedefilowali pod drzewami, w promieniach słońca, po dzielnicy San Isidro, udając się do domostwa z czerwonej cegły, pokrytego drewnianym dachem, otoczonego trawnikiem, kwiatami, kratą i wspaniale udekorowanego na dzisiejsze święto. Doktorowi Quinteros wystarczyło, iż doszedł tylko do drzwi, aby zrozumieć, że uroczystość przewyższy jego wyobrażenia i że będzie uczestniczył w wydarzeniu, które w kronikach towarzyskich ochrzczone zostanie mianem „wspaniałego”. Wzdłuż i wszerz ogrodu poustawiano stoliki i parasole chroniące przed słońcem, a w głębi – obok bud dla psów – ogromny płócienny dach osłaniał stojący wzdłuż ściany stół przykryty śnieżnobiałym obrusem i zastawiony tacami z mnóstwem różnokolorowych przekąsek. Bar znajdował się obok stawu, w którym pływały powabne rybki japońskie; było tam tyle kieliszków, butelek, naczyń do koktajli i dzbanów z napojami orzeźwiającymi, że wystarczyłoby ich do napojenia całego wojska. Kelnerzy w białych marynarkach oraz dziewczęta w fartuszkach i czepeczkach przyjmowały gości, częstując ich od samego progu wielką ilością napojów orzeźwiających: pisco, algarrobina, wódką z maracuyą, a także whisky, dżinem, szampanem, serowymi paluszkami, pieprznymi papitas, śliwkami nadziewanymi boczkiem, panierowanymi krewetkami, lekkimi pasztecikami i przeróżnymi zakąskami wymyślonymi przez limeńską wyobraźnię w celu zaostrzenia apetytu. Wewnątrz domu odświeżały atmosferę olbrzymie bukiety i kosze pełne kwiatów: róż, tuberoz, gladioli, lewkonii, goździków, oparte o ściany lub poustawiane wzdłuż schodów albo na parapetach i meblach. Parkiet był wywoskowany, zasłony wyprane, porcelana i srebro błyszczące, więc doktor Quinteros uśmiechnął się na myśl, że pewnie i ceramika prekolumbijska w gablotach została wyczyszczona. Nawet w holu znajdował się bufet, a w jadalni rozgościły się słodycze – marcepany, mrożony ser, bezy, huevos

chimbos i yemas, okrągłe herbatniki, orzechy w syropie, a w środku – imponujący ślubny tort, budowla z gałązek tule, pełna kolumn, brzemienna kremem i wyzywająca, która wywoływała u pań okrzyki zachwytu. Jednak w głównej mierze ciekawość dam podniecały prezenty, wyłożone do oglądania na drugim piętrze. Uformowała się tam tak długa kolejka, że doktor Quinteros szybko zrezygnował z oczekiwania, mimo iż sprawiłoby mu przyjemność zobaczyć, jak w tym otoczeniu wyglądała kupiona przez niego bransoletka. Po przyjrzeniu się wszystkiemu po trochu – ściskając dłonie, przyjmując i rozdając uściski – wrócił do ogrodu i poszedł usiąść pod parasolem, by delektować się w spokoju swoim drugim tego dnia kieliszkiem. Przyjęcie prezentowało się wspaniale, Margarita i Roberto umieli organizować takie rzeczy z rozmachem. I chociaż pomysł ze sprowadzeniem orkiestry nie wydawał mu się zbyt subtelny – pozdejmowano dywany, usunięto stoliczek i witrynę z wyrobami z kości słoniowej, aby pary miały miejsce do tańca – wybaczył im ten

brak elegancji, traktując to jako ustępstwo na rzecz młodego pokolenia; wiadomo było, że dla młodzieży nie istniała zabawa bez tańców. Podawano indyka z winem, a w tym czasie stojąca na drugim schodku u wejścia Elianita rozrywała swój bukiet ślubny, bo na jego cząstki czekały już z wyciągniętymi do góry rękami dziesiątki koleżanek ze szkoły i z sąsiedztwa. Doktor Quinteros zauważył w kącie ogrodu starą Venancię, piastunkę Elianity od kołyski: staruszka była wzruszona do głębi i wycierała sobie oczy rąbkiem fartucha. Podniebienie doktora nie zdołało rozróżnić marki wina, ale od razu wiedział, że musiało być zagraniczne, może hiszpańskie albo chilijskie, wykluczył jednak francuskie, pomimo całego dzisiejszego szaleństwa. Indyk był delikatny, puree niczym masło, poza tym podano sałatkę z kapusty i suszonych śliwek, której nie mógł sobie odmówić i wziął drugą porcję mimo swych zasad w sprawach diety. Delektował się właśnie drugim kieliszkiem wina i zaczynał odczuwać przyjemną senność, kiedy zobaczył zbliżającego się doń Richarda. Chłopak zabawiał się trzymaną w ręku szklanką whisky, miał zamglony wzrok i zmieniony głos: –Czy jest coś bardziej głupiego aniżeli przyjęcie weselne, wuju? – wymamrotał, wykonując pogardliwy ruch ręką w kierunku tego wszystkiego, co go otaczało, i opadając bezwładnie na stojące obok krzesło. Miał przekrzywiony krawat, świeża plama szpeciła klapę jego szarego garnituru, a w oczach malowała się kosmiczna wściekłość. –Cóż, przyznam się, że i ja nie jestem wielkim entuzjastą przyjęć – powiedział dobrodusznie doktor Quinteros. – Ale że ty nim nie jesteś w tak młodym wieku, to mnie dziwi, siostrzeńcze. –Nienawidzę ich z całej duszy – wyszeptał Richard, rozglądając się takim wzrokiem, jak gdyby chciał wszystkich pozabijać. – Nie wiem, po jakie licho tu się znalazłem. –Wyobraź sobie, jak by było przykro twojej siostrze, gdybyś nie przyszedł na jej ślub. – Doktor Quinteros zastanowił się nad bezsensem słów, jakie czasem wypowiada się pod wpływem alkoholu:

czyż nie widywał Richarda bawiącego się na przyjęciach podobnie jak inni? Czy chłopak nie był świetnym tancerzem? Ileż to razy siostrzeniec przewodził grupie dziewcząt i chłopców, którzy przychodzili wytańczyć się w domu Charito? Ale teraz było zupełnie inaczej. Zauważył, że Richard pospieszył się z wypiciem whisky i prosił kelnera o następną. –W każdym razie i ty bądź na to przygotowany – powiedział. – Bo jak będziesz się żenił, to rodzice wyprawią ci jeszcze większe przyjęcie. Richard podniósł szklankę do ust i powoli, przymykając oczy, wypił jeden łyk. Potem, nie podnosząc głowy, nie swoim głosem, który dotarł do doktora jak coś bardzo powolnego i prawie niesłyszalnego, zamruczał do siebie: –Ja się nigdy nie ożenię, wuju, przysięgam na Boga. Zanim doktor zdołał mu odpowiedzieć, modnie ubrana dziewczyna o jasnych włosach, smukłej sylwetce i zdecydowanych ruchach pojawiła się między nimi, wzięła Richarda za rękę i nie dając mu czasu do namysłu, zmusiła, by wstał z miejsca: –Nie wstyd ci siedzieć ze starymi? Chodź tańczyć, głuptasie. Doktor Quinteros widział, jak znikali w sieni domu, i nagle poczuł, że nie ma apetytu.

W uszach dźwięczało mu niczym przewrotne echo słowo „starymi”, które z taką naturalnością i tak wspaniałym głosem wypowiedziała młodsza córeczka architekta Aramburu. Po wypiciu kawy podniósł się i poszedł obejrzeć salon. Zabawa była w pełni, a tańczące pary rozprzestrzeniły się od centralnego miejsca, jakim był kominek, przy którym zainstalowano orkiestrę, aż do sąsiednich pokoi, w których także tańczono, wyśpiewując na całe gardło cza – czę, merengue, cumbię i walce. Fala radości podsycana muzyką, słońcem i alkoholem przelewała się od młodych ku dorosłym i od dorosłych ku starym; doktor Quinteros zauważył ze zdziwieniem, że nawet don Marcelino Huapaya, ich osiemdziesięcioletni krewny, potrząsał z wysiłkiem swoim skrzypiącym ciałem, by nadążyć za rytmem Szarego obłoku w towarzystwie jego bratowej Margarity, którą trzymał w ramionach. Atmosfera pełna dymu, hałasu, ruchu, światła i zadowolenia przyprawiła doktora Quinteros o lekki zawrót głowy; oparł się o poręcz i przymknął na chwilę oczy. Potem – uśmiechnięty i także zadowolony – zaczął przyglądać się Elianicie, która wciąż miała na sobie ślubną suknię, ale już bez welonu, i przewodziła zabawie. Nie miała chwili wytchnienia. Po każdym tańcu okrążało ją co najmniej dwudziestu mężczyzn, zabiegając ojej względy, a ona, z płonącymi policzkami i błyszczącymi oczyma, wybierała za każdym razem innego i rzucała się w wir tańca. Nagle u jego boku pojawił się brat Roberto. Zamiast smokingu miał teraz na sobie lekki brązowy garnitur, był spocony, bo dopiero co skończył tańczyć.

–Nie mogę uwierzyć, że ona wychodzi za mąż, Albercie – powiedział, wskazując na Elianitę. –Jest przepiękna – uśmiechnął się doktor Quinteros. – Przewróciłeś dom do góry nogami, Roberto. –Mojej córce należy się wszystko, co najlepsze na świecie – oznajmił brat z lekkim smutkiem w głosie. –Gdzie spędzą miodowy miesiąc? – zapytał doktor. –W Brazylii i w Europie. To prezent rodziców Rudzielca. – Tu wskazał rozbawiony w stronę baru. – Powinni wyjechać jutro wczesnym rankiem, ale przy takim tempie zabawy mój zięć nie będzie do tego zdolny. Grono chłopców otaczało Rudzielca Antuneza, podchodzili kolejno, aby się z nim napić. Nowożeniec był tak czerwony jak nigdy, uśmiechał się z niepokojem i próbował oszukiwać kolegów, zanurzając tylko usta w szklance, ale przyjaciele protestowali i domagali się, by za każdym razem ją opróżniał. Doktor Quinteros poszukał wzrokiem Richarda, ale siostrzeńca nie było w barze ani na parkiecie, nie znalazł go także w tej części ogrodu, którą widać było z okna. I właśnie wtedy wydarzyło się nieszczęście. Kończył się walc Idolo, tańczące pary zaczynały bić brawo, muzycy odejmowali palce od strun gitar, Rudzielec zmagał się z dwudziestym toastem, a panna młoda podniosła prawą dłoń do oczu, jak gdyby chciała odpędzić jakąś muchę, lecz potem zachwiała się i zanim partner zdołał ją podtrzymać, runęła na podłogę. Ojciec i doktor Quinteros nawet nie drgnęli, myśląc, że może pośliznęła się i zaraz wstanie, zanosząc się od śmiechu, ale w salonie powstał zamęt: rozległy się okrzyki,

zaczęło się przepychanie, wołanie matki: „Córeczko, Eliano, Elianito!” Wobec tego i oni pospieszyli z pomocą. Już nadbiegł Rudzielec Antunez, chwycił ją w ramiona i eskortowany przez grupę osób wnosił na schody, za nim postępowała seniora Margarita, powtarzając: „Tędy, do jej pokoju, powoli, ostrożnie!”, a także „lekarza, zawołajcie lekarza”. Niektórzy krewni – wuj Fernando, kuzynka Chabuca, don Marcelino – uspokajali przyjaciół i kazali orkiestrze grać nadal. Doktor Quinteros zauważył, że brat daje znaki z góry schodów. Głupcze, czy nie jesteś lekarzem? Na co czekasz? Pobiegł na górę, przeskakując po dwa stopnie i wymijając ludzi, którzy robili mu przejście. Zaniesiono Elianitę do jej sypialni, pokoju urządzonego w kolorze różowym, którego okna wychodziły na ogród. Wokół łóżka, na którym leżała dziewczyna, jeszcze bardzo blada, ale już odzyskująca przytomność i poruszająca powiekami, stali Roberto, Rudzielec i piastunka Venancia, znajdowała się tam także siedząca przy niej matka, która pocierała czoło córki chusteczką umoczoną w alkoholu. Rudzielec wziął Elianitę za rękę i wpatrywał się w nią z zachwytem i trwogą. –Proszę, aby wszyscy natychmiast stąd wyszli i zostawili mnie samego z panną młodą –zadysponował doktor Quinteros, przejmując należną mu rolę. Kiedy odprowadzał ich do

drzwi, powtarzał: – Proszę się nie martwić, to nic wielkiego. Proszę wyjść, pozwólcie mi ją zbadać. Sprzeciwiła się jedynie stara Venancia. Margarita musiała wyprowadzić ją siłą. Doktor Quinteros powrócił do łóżka chorej i usiadł obok Elianity, która spojrzała na niego spod swych długich, czarnych rzęs, zdumiona i zalękniona. Pocałował ją w czoło i, mierząc temperaturę, uśmiechnął się: nic się nie stało, nie ma się czego bać. Miała trochę przyspieszony puls i oddychała z trudem. Doktor zauważył, że stanik ją uciska, i pomógł jej się porozpinać. –Ponieważ i tak musisz się potem przebrać, moje dziecko, więc w ten sposób zyskasz na czasie. Kiedy zauważył, że dziewczyna była nadmiernie ściśnięta w pasie, natychmiast zrozumiał, co się tutaj święciło, nie uczynił jednak najmniejszej uwagi ani nie zadał żadnego pytania, które pozwoliłoby siostrzenicy poznać, że się zorientował. Zdejmując suknię, zaczerwieniła się okropnie i była teraz tak zmieszana, że nie podnosiła oczu ani nie otwierała ust. Doktor Quinteros powiedział jej, że nie musi zdejmować bielizny, tylko pasek, który przeszkadzał w oddychaniu. Podczas gdy z uśmiechem i z wyrazem pozornego roztargnienia zapewniał ją, że to rzecz najnormalniejsza w świecie, iż w dniu ślubu, pod wpływem wzruszenia, zmęczenia i wcześniejszej krzątaniny, a przede wszystkim wielu godzin szaleńczego tańca bez wytchnienia, panna młoda ma prawo zemdleć, jednocześnie obmacywał jej piersi i brzuch (który, wyzwoliwszy się z mocnego uścisku pasa, dosłownie wyskoczył do przodu), po czym wywnioskował z pewnością specjalisty, przez którego ręce przechodzą tysiące brzemiennych kobiet, że jest już w czwartym miesiącu ciąży. Obejrzał jej powieki, zadał kilka głupich pytań, aby ją zdezorientować, i poradził, by odpoczęła trochę, zanim wróci do salonu. Ale niech już tyle nie tańczy. –Widzisz, to tylko trochę zmęczenia, moje dziecko. W każdym bądź razie coś ci

przepiszę, aby przeciwdziałać wzruszeniom dnia. Pogłaskał ją po głowie i chcąc dać jej czas na uspokojenie się, zanim wrócą rodzice, zadał kilka pytań na temat podróży poślubnej. Odpowiadała mu cichutkim głosem. Móc podróżować w podobny sposób to najprzyjemniejsze, co człowieka może spotkać; on, mając tyle pracy, nigdy nie mógłby sobie pozwolić na tak atrakcyjną podróż. Mijają już trzy lata, jak nie był w Londynie, swoim ulubionym mieście. Podczas gdy to mówił, obserwował, jak Elianita chowała dla niepoznaki pas, wkładała szlafrok, wieszała na krześle suknię, bluzkę z haftowanym kołnierzykiem i mankietami, jak ustawiała buciki i kładła się z powrotem do łóżka, przykrywając puchową kołdrą. Zastanowił się, czy nie byłoby lepiej szczerze porozmawiać z siostrzenicą i dać jej pewne rady na drogę. Ale nie, źle by się, biedna, poczuła, znalazłaby się w niezręcznej sytuacji. A poza tym na pewno przez cały ten okres chodziła po kryjomu do lekarza i była doskonale zorientowana w tym, co powinna robić. W każdym bądź razie noszenie tak ciasnego pasa było ryzykowne, mogła naprawdę nabawić się histerii albo w przyszłości zaszkodzić dziecku. Przejął się myślą, że Elianita, jego siostrzenica, o której

potrafił myśleć tylko jako o niewinnej dziewczynie, zaszła już w ciążę. Podszedł w kierunku drzwi, otworzył je i uspokoił rodzinę, mówiąc głośno, tak aby panna młoda go słyszała: –Jest zdrowsza od was wszystkich, ale umiera ze zmęczenia. Proszę posłać do apteki po ten środek uspokajający i pozwólcie jej chwilę odpocząć. Venancia pospieszyła do sypialni i doktor Quinteros zauważył przy okazji, z jaką czułością ta stara służąca odnosi się do Elianity. Wrócili także jej rodzice i Rudzielec Antunez, który zamierzał wejść do pokoju, ale doktor ujął go dyskretnie pod ramię i zaprowadził do łazienki. Zamknąwszy drzwi, powiedział: –To była nieostrożność tańczyć przez cały wieczór w tym stanie, Rudzielcze – przemówił doń najnaturalniejszym w świecie tonem, namydlając sobie ręce. – Mogła poronić. Poradź jej, by nie używała pasa, a tym bardziej tak obcisłego. Ile to już miesięcy? Trzy, cztery? W tym momencie nagłe podejrzenie, niczym śmiertelne ukłucie węża okularnika, przebiegło przez myśl doktora Quinteros. Z przerażeniem, czując, że panująca w łazience cisza nasyca się elektrycznością, spojrzał w lustro. Rudzielec otworzył niedowierzająco oczy, usta miał wykrzywione grymasem, który nadawał jego twarzy absurdalny wyraz, a całą twarz oblekła mu trupia bladość. –Trzy, cztery miesiące? – słyszał, jak tamten mówił, zacinając się. – Poronienie? Poczuł, że ziemia pod nim runęła. Ależ z ciebie brutal, jakież bydlę, pomyślał. Przypominał sobie teraz, no tak, i to z okrutną dokładnością, że całe narzeczeństwo i decyzja ślubu Elianity to historia zaledwie sprzed niewielu tygodni. Oderwał wzrok od Antuneza, wycierał w zwolnionym tempie ręce, a w myślach poszukiwał gwałtownie jakiegoś kłamstwa, jakiegoś wybiegu, który wydobyłby chłopca z piekła, do którego go wtrącił. Zdołał tylko powiedzieć coś, co również wydawało mu się głupie: –Elianita nie powinna wiedzieć, że się zorientowałem. Starałem się udawać, że nie. A najważniejsze, to się nie przejmuj. Ona czuje się bardzo dobrze. Wyszedł pospiesznie z łazienki, spoglądając na niego kątem oka. Widział go wciąż w

tym samym miejscu, z oczami utkwionymi w próżni, z otwartymi ustami i z twarzą pokrytą potem. Usłyszał, jak przekręcał klucz od środka. Na pewno zacznie teraz płakać, pomyślał, bić głową o mur, wyrywać sobie włosy, zacznie mnie przeklinać i nienawidzić jeszcze bardziej, niż nienawidził ją samą i kto wie, kogo tam jeszcze!

Schodził wolno po schodach, z przykrym uczuciem winy, targany wątpliwościami, podczas gdy jednocześnie powtarzał jak automat znajdującym się wokół niego ludziom, że Elianicie nic się nie stało, że za chwilę zejdzie na dół. Wyszedł do ogrodu i świeże powietrze dobrze mu zrobiło. Podszedł do baru, wypił szklankę czystej whisky i postanowił wracać do domu, nie czekając na rozwiązanie dramatu, który sam sprowokował swoją szczerością i najlepszymi intencjami. Miał ochotę zamknąć się w swoim gabinecie i pogrążony w fotelu z czarnej skóry zatopić w muzyce Mozarta. W drzwiach wejściowych zobaczył Richarda siedzącego na ziemi w katastrofalnym stanie. Skrzyżował nogi niczym Budda, plecami opierał się o kratę, ubranie miał wymięte i pokryte kurzem, zabrudzone, poplamione trawą. Ale dopiero widok jego twarzy wyrwał doktora z rozmyślań o Rudzielcu i Elianicie i kazał mu przystanąć: w zapuchniętych oczach chłopca alkohol i wściekłość zdawały się osiągać jednakowe stężenie. Dwie niteczki śliny wyciekały mu z ust, wyglądał nieszczęśliwie i groteskowo. –Jak tak można, Richardzie – wyszeptał, pochylając się i usiłując podnieść siostrzeńca. –Rodzice nie powinni zobaczyć cię w takim stanie. Chodź, pojedziesz ze mną do domu i tam wytrzeźwiejesz. Nigdy nie sądziłem, że zobaczę cię w podobnym stanie, mój drogi. Richard spoglądał na doktora, zupełnie go nie widząc, siedział ze spuszczoną głową i chociaż posłusznie próbował wstać, nogi się pod nim uginały. Doktor musiał wziąć go za bary i niemal podnieść. Skłonił go siłą do ruszenia z miejsca, przytrzymując za ramiona. Richard chwiał się niczym szmaciany pajac i zdawało się, że w każdej chwili upadnie twarzą na ziemię. –Zobaczymy, czy złapiemy taksówkę – wyszeptał doktor, przystając na skraju alei Santa Gruz i podtrzymując Richarda pod rękę: – Bo piechotą nie dojdziesz nawet do skrzyżowania, siostrzeńcze. Nadjechało kilka taksówek, ale wszystkie były zajęte. Doktor stał z podniesioną dłonią. Czekanie w połączeniu ze wspomnieniem Elianity i Antuneza oraz niepokój z powodu stanu, w jakim znajdował się jego siostrzeniec, sprawiły, że zaczął się denerwować; i to on, który nigdy nie tracił panowania nad sobą. W tym momencie, wśród bezładnych i cichych pomruków, które wydobywały się z ust Richarda, odróżnił słowo „rewolwer”. Zdołał się tylko uśmiechnąć i, robiąc dobrą minę do złej gry, powiedział jak gdyby do siebie, nie czekając, aż Richard go usłyszy albo mu odpowie: –A po cóż ci rewolwer, siostrzeńcze? Spoglądając w próżnię błędnymi oczyma mordercy, Richard stwierdził powoli, ochrypłym głosem, ale bardzo wyraźnie: –Żeby zabić Rudzielca. – Wypowiadał każdą sylabę z lodowatą nienawiścią. Zrobił

przerwę i nagle dodał tonem pełnym przygnębienia: – Albo siebie samego. Znowu poplątał mu się język i Alberto de Quinteros już nie usłyszał tego, co chłopak

mówił dalej. W tym momencie zatrzymała się taksówka. Doktor wepchnął Richarda do środka, podał kierowcy adres i sam wsiadł do samochodu. W chwili kiedy taksówka ruszała w drogę, Richard wybuchnął płaczem. Doktor odwrócił się w jego stronę, a chłopak pozwolił się przytulić, oparł mu głowę na piersi i szlochał nadal, podczas gdy całym jego ciałem wstrząsał nerwowy dreszcz. Doktor objął go za ramiona, pogładził po włosach, podobnie jak to przed chwilą uczynił z jego siostrą, i uspokoił go gestem, który miał oznaczać: „dziecko za dużo wypiło”, przy czym zrobił to raczej na użytek szofera przyglądającego się scenie w lusterku. Tulił Richarda, skulonego, płaczącego, plamiącego łzami, śliną i wydzielinami z nosa jego ciemnoniebieskie ubranie i srebrny krawat. Nawet nie zmrużył oka ani nie zabiło mu serce, kiedy z niezrozumiałego monologu siostrzeńca zdołał wyłowić dwa lub trzy razy powtórzone zdanie, które – choć przerażające – zabrzmiało jednocześnie pięknie, a nawet czysto: „Bo ja ją kocham tak jak mężczyzna i mam wszystko w nosie, wuju”. W otaczającym dom ogrodzie Richard dostał silnych mdłości i zwymiotował, co przestraszyło foksteriera i wywołało krytyczne spojrzenie zarządcy domu i służących. Doktor Quinteros zaprowadził Richarda za ramię aż do gościnnego pokoju, zmusił go do wytarcia ust, rozebrał go, ułożył do łóżka, kazał połknąć mocny środek nasenny i pozostał przy nim, uspokajając słowami i serdecznymi gestami (których, był tego pewny, chłopak nie widział ani nie rozumiał), póki nie stwierdził, że siostrzeniec zasnął głębokim snem młodości. Wtedy zatelefonował do kliniki i powiedział lekarzowi dyżurnemu, że przyjdzie dopiero jutro, chyba żeby wydarzyła się jakaś katastrofa, następnie poinstruował zarządcę domu, iż nie ma go dla nikogo, kto by dzwonił czy przychodził, nalał sobie podwójną whisky i zamknął się w pokoju przeznaczonym do słuchania muzyki. Nastawił gramofon, wybierając najlepsze nagrania utworów Albinoniego, Vivaldiego i Scarlattiego, bowiem zadecydował, że tylko weneckie barokowe nastroje będą dobrym lekarstwem na poważne cierpienia jego duszy; pogrążony w ciepłej miękkości skórzanego fotela trzymał w ustach dymiącą szkocką fajkę z pianki morskiej, zamknął oczy i czekał, aż muzyka zacznie czynić nieuchronne cuda. Pomyślał, że nadarzyła się stosowna okazja, by wystawić na próbę normy moralne, które uznawał za swoje od czasów młodości i według których należało ludzi raczej rozumieć aniżeli osądzać. Nie czuł się przerażony ani zagniewany, ani też zbytnio zdziwiony. Raczej odczuwał ukryte wzruszenie, nieodpartą życzliwość pomieszaną z czułością i politowaniem, kiedy powtarzał sobie, że teraz stało się jasne, dlaczego tak ładna dziewczyna zdecydowała się nagle wyjść za mąż za jakiegoś głuptasa i dlaczego owo bożyszcze lokali i najprzystojniejszy młodzieniec dzielnicy nigdy nie zaprezentował mu swojej narzeczonej, natomiast spełniał zawsze bez protestu i z tak chwalebną zapobiegliwością funkcje opiekuna swojej młodszej siostry. Rozkoszując się zapachem tytoniu i przyjemnym ciepłem napoju, powtarzał sobie, że nie należało się zbytnio przejmować Richardem. Znajdzie sposób na przekonanie swego brata Roberta, by wysłał go na studia za granicę, na przykład do Londynu, do miasta, w którym będzie miał wystarczająco wiele atrakcji, by zapomnieć o przeszłości. Niepokoiła go natomiast i pobudzała jego ciekawość myśl o tym, co się stanie z dwoma pozostałymi bohaterami historii. Muzyka działała narkotyzująco, a po głowie krążyły mu coraz słabiej i wolniej pytania bez odpowiedzi: czy Rudzielec opuści jeszcze

dzisiejszego popołudnia swoją

nierozważną żonę? Czy już to zrobił? A może zamilknie i, dając dowód nieopisanej szlachetności lub głupoty, pozostanie u boku tej podstępnej dziewczyny, której tak długo deptał po piętach? Wybuchnie skandal czy też wstydliwa zasłona dyskrecji i podeptanej dumy okryje na zawsze ową tragedię dzielnicy San Isidro?

III

Następnym razem zobaczyłem Pedra Camacho w kilka dni po opisanym zajściu. Było wpół do ósmej rano, a ja – po przygotowaniu pierwszego dziennika radiowego – szedłem napić się kawy z mlekiem u Bransa, kiedy przechodząc obok okienka portierni Radia Centralnego, usłyszałem nagle stukot mojego remingtona. Słyszałem, jak maszyna pracowała, dochodziły do mnie uderzenia jej grubych czcionek o wałek, ale nikogo obok niej nie zobaczyłem. Wsunąłem głowę do okienka i ujrzałem Pedra Camacho. Urządzono mu gabinet w pomieszczeniu dla portiera. W niskim pokoiku, o ścianach zniszczonych przez wilgoć, starych i odrapanych, znajdowało się teraz sfatygowane biurko – równie wielkie jak i maszyna do pisania, która stukała na jego blacie. Rozmiary owego mebla i maszyny dosłownie przytłaczały postać Pedra Camacho. Położył sobie na krześle kilka poduszek, ale i tak jego twarz sięgała zaledwie wysokości klawiatury, pisząc, trzymał więc ręce na poziomie oczu i mogło to sprawiać wrażenie, że się boksuje. Był całkowicie skoncentrowany, nie dostrzegał mojej obecności, mimo że stałem obok niego. Utkwił szalony wzrok w kartce papieru, pisał za pomocą dwóch palców, a jednocześnie przygryzał czubek języka. Miał na sobie czarne ubranie, w którym widziałem go pierwszego dnia, nie zdjął marynarki ani nie odwiązał krawata i kiedy zobaczyłem go tak pochłoniętego pracą i twórczością poety piszącego dziesięciozgłoskowcem, surowego i poważnego, siedzącego naprzeciw zbyt wielkiego biurka i maszyny do pisania, kiedy ujrzałem go w tej dziupli, w której nic nie mogło się pomieścić, odniosłem żałosne i smutne wrażenie. –Cóż to za ranny z pana ptaszek, panie Camacho – pozdrowiłem go, wtłaczając połowę ciała do pomieszczenia. Nie odrywając wzroku od kartki papieru, ograniczył się do tego, że władczym skinieniem głowy dał mi znak, bym zamilkł lub poczekał albo uczynił jedno i drugie. Wybrałem to ostatnie i podczas gdy on kończył zdanie, zaobserwowałem, że całe biurko pokryte było maszynopisami i że na ziemi leżało kilka zmiętych kartek porozrzucanych dokoła z braku kosza na śmieci. W chwilę później odsunął

dłonie od klawiatury, spojrzał na mnie, podniósł się, wyciągnął ceremonialnie prawicę i odpowiedział na moje pozdrowienie takim oto zdaniem: –Sztuka nie zna pojęcia czasu. Dzień dobry, przyjacielu. Nie pytałem, czy cierpi na klaustrofobię w tej ciasnocie, bo byłem pewien, że oświadczy, iż sztuce odpowiada brak wygód. Tak więc raczej zaprosiłem go na kawę. Spojrzał na jakieś staroświeckie urządzenie, które zwisało mu na szczuplutkim przegubie ręki, i wymamrotał: „Po półtorej godziny produkcji zasłużyłem na to, by coś przekąsić”. W drodze do Bransa zapytałem go, czy zawsze zaczynał tak wcześnie pracować, i odpowiedział, że w przeciwieństwie do innych „twórców” przypływ jego natchnienia jest wprost proporcjonalny do siły światła dziennego. –Zachodzi wraz ze słońcem i razem z nim nabiera rumieńców – wyjaśnił mi melodyjnym głosem, gdy tymczasem wokół nas w lokalu Bransa zaspany chłopak zmiatał trociny pełne papierosowych niedopałków i śmieci. – Zaczynam pisać o świcie. W południe

mózg mój przypomina pochodnię. Potem powoli traci ogień i po południu jego działalność ustaje, bo tli się tylko jak rozżarzony węgiel. Ale to nie szkodzi, wieczorami i nocą staję się bardziej wydajny jako aktor. Mam swój dobrze opracowany system działania. Przemawiał zbyt poważnie i zdałem sobie sprawę, że zaledwie dostrzegał moją obecność. Był z tych ludzi, którzy nie uznają rozmówców, tylko słuchaczy. Podobnie jak i za pierwszym razem, tak i teraz zdumiał mnie u niego absolutny brak poczucia humoru, pomimo mechanicznych uśmiechów manekina: unoszenie warg, marszczenie czoła, odsłanianie zębów, którymi przystrajał swój monolog. Wypowiadał się z przesadną powagą, co w połączeniu z doskonałą dykcją, zmiennym wyrazem twarzy, ekstrawaganckim strojem i teatralną gestykulacją nadawało mu wygląd ogromnie niepospolity. Było oczywiste, że święcie wierzył we wszystko, co mówił: robił wrażenie człowieka najbardziej afektowanego i najbardziej szczerego na świecie. Próbowałem ściągnąć go z artystycznych wyżyn, z jakich perorował, na średni poziom praktycznych spraw i zapytałem, czy już się urządził, czy ma tu przyjaciół, jak się czuje w Limie. Te przyziemne tematy nic go nie obchodziły. Z gestem zniecierpliwienia odpowiedział mi, że znalazł „atelier” niedaleko od Radia Centralnego, na placu Quilce, i że czuje się wygodnie, gdziekolwiek by się znalazł, bo czyż ojczyzną artysty nie jest cały świat? Zamiast kawy zamówił napar z ziół yerbaluisa i mięty, który, jak mnie poinstruował, poza tym, że jest miły dla podniebienia, „wzmacnia umysł”. Wysączył go krótkimi i miarowymi łykami, jak gdyby odliczał dokładnie czas potrzebny na podniesienie filiżanki do ust, i zaledwie skończył, wstał z miejsca, nalegał, by podzielić rachunek, i poprosił, abym mu towarzyszył przy zakupie planu informującego o dzielnicach i ulicach Limy. To, czego szukał znaleźliśmy w wędrownym stoisku na placu Union. Przestudiował plan, rozkładając go w powietrzu i, z zadowoleniem zauważył barwy, jakimi odróżniano poszczególne dzielnice. Zażądał dowodu zapłaty dwudziestu soli, bo taka była cena planu.

–To mój instrument pracy, więc firma musi zań zapłacić – oznajmił, podczas gdy wracaliśmy do naszych zajęć. Także sposób chodzenia miał oryginalny: szybki i nerwowy, jakby obawiał się spóźnić na pociąg. Kiedy żegnaliśmy się w drzwiach Radia Centralnego, wskazał mi na swój ciasny gabinet tak, jak gdyby pokazywał jakiś pałac: –Praktycznie znajduje się na ulicy – stwierdził zadowolony z siebie i z otoczenia. – Sprawia wrażenie, że pracuję wprost na chodniku. –Nie przeszkadza panu ten hałas, ludzie i samochody? – ośmieliłem się zauważyć. –Wręcz przeciwnie – uspokoił mnie, zadowolony, że może przytoczyć następujący argument: – Piszę o życiu i moje dzieją wymagają bezpośredniego kontaktu z rzeczywistością. Już odchodziłem, kiedy przywołał mnie, kiwając palcem. Patrząc na plan Limy, poprosił tajemniczo, abym trochę później, czy też jutro, podał mu pewne informacje. Odpowiedziałem, że z przyjemnością. Na moim poddaszu w Radio Panamerykańskim spotkałem Pascuala z gotowymi wiadomościami do dziennika o dziewiątej. Rozpoczynała je jedna z informacji, za którymi tak przepadał; przepisał ją z „La Cronica”, wzbogacając przymiotnikami z własnego repertuaru: „W falach burzliwego morza wokół Antyli zatonął wczoraj panamski transportowiec Shark. Zginęło ośmiu członków załogi, którzy utonęli i zostali rozszarpani przez rekiny; czynią one

wyżej wymienione morze niebezpiecznym”. Zmieniłem słowo „rozszarpani” na „pożarci” i wykreśliłem „burzliwe” i „wyżej wymienione”, zanim podpisałem tekst i puściłem go na antenę. Pascual nie rozgniewał się, bo nie gniewał się nigdy, tylko wygłosił spokojny protest: – Ten don Mario ciągle psuje mi styl. Przez cały ostatni tydzień próbowałem napisać opowiadanie oparte na historii, jaką usłyszałem od wuja Pedra, który był lekarzem w hacjendzie Ancash. Pewien chłop wystraszył nocą drugiego chłopa: przebrał się za pishtaco* i zaczaił się nań przy drodze prowadzącej przez pole trzciny. Ten, który padł ofiarą żartu, tak się przeraził, że wyciągnął maczetę i wysłał pishtaco na tamten świat, rozłupawszy mu czaszkę. Potem chłop uciekł w góry. W jakiś czas później grupa wracających z zabawy wieśniaków złapała buszującego po wsi pishtaco i zatłukła go kijami. Zmarły okazał się zabójcą pierwszego diabła, a używał przebrania dlatego, że chciał nocą nastraszyć swoją rodzinę. Z kolei także i nowi zabójcy uciekli w góry i przebrani za pishtacos przychodzili nocą do wsi, gdzie dwóch z nich zostało zabitych maczetami przez przerażonych wieśniaków, którzy znów ze swej strony – i tak dalej. Chciałem opowiedzieć nie tyle historię, jaka zdarzyła się w hacjendzie mego wuja Pedra, ile finał, który przyszedł mi do głowy: w pewnym momencie pomiędzy nieprawdziwych pishtacos wślizgnął się najprawdziwszy diabeł. Miałem zatytułować moje opowiadanie Skok jakościowy i chciałem, by pozostało chłodne, intelektualne, skondensowane i ironiczne – jak opowiadania Borgesa, którego właśnie w tych dniach odkryłem. Poświęcałem tej pracy każdą wolną chwilę, jaka pozostawała mi po zajęciach nad redagowaniem wiadomości dla dzienników radiowych, po zajęciach na uniwersytecie i po kawach u Bransa, pisywałem także w południe i nocami w domu moich dziadków. W tym tygodniu nie byłem na obiedzie u żadnych

wujostwa, nie poszedłem ze zwykłą wizytą do kuzynek, nie byłem w kinie.

Pisałem i darłem kartki, a raczej zaledwie napisałem jedno zdanie, wydawało mi się, że było okropne, i zaczynałem od nowa. Byłem pewien, że każdy błąd w kaligrafii lub ortografii nigdy nie zdarzał mi się przypadkowo, ale że było to ostrzeżenie (ze strony podświadomości, Boga lub jakiejś innej osoby), iż zdanie nic nie było warte i należało je przerobić. Pascual skarżył się: „Do diabła, kiedy obaj Genarowie zauważą takie marnotrawstwo papieru, zapłacimy za to z naszej pensji”. W końcu, w pewien czwartek, wydało mi się, że opowiadanie ukończyłem. Był to pięciostronicowy monolog, pod koniec którego odnajdywało się narratora w samym diable. Przeczytałem Skok jakościowy Javierowi, kiedy zostałem z nim na moim poddaszu, po dzienniku nadanym w Radio Panamerykańskim o godzinie dwunastej. –Wspaniałe, bracie – zawyrokował, klaszcząc. – Ale czy można wciąż pisać o diable? Dlaczego nie miałoby to być opowiadanie realistyczne? Albo dlaczego nie wykreślić diabła i nie zostawić całej akcji rozgrywającej się wśród nieprawdziwych pishtacos? A jeśli już nie, to dlaczego nie stworzyć opowiadania fantastycznego ze wszystkimi duchami, jakie tylko przyjdą ci do głowy? Ale bez diabłów, bez diabłów, bo to pachnie religią, dewocją, sprawami, które wyszły z mody. Kiedy wyszedł, podarłem Skok jakościowy na strzępy, wyrzuciłem go do kosza,

**pishtaco – diabeł postanowiłem zapomnieć o pishtacos i udałem się na obiad do wuja Lucho. Tam dowiedziałem się, że między Boliwijką a kimś, kogo znałem ze słyszenia: hacjenderem i senatorem z Areluipy, Adolfem Salcedo, spokrewnionym w jakiś sposób z moim klanem rodzinnym, doszło do czegoś w rodzaju romansu. –Dobrą stroną tego konkurenta jest fakt, że ma pieniądze i pozycję, a jego zamiary wobec Julii są poważne – komentowała ciotka Olga. – Zaproponował jej małżeństwo. –Najgorsze jest to, że don Adolfo ma pięćdziesiąt lat i jeszcze nie odwołał owego strasznego oskarżenia – odpowiadał wuj Lucho. – Jeśli twoja siostra wyjdzie za niego za mąż, będzie musiała zachować czystość albo żyć w cudzołóstwie. –Historia z Carlotą to jedno z typowych oszczerstw Arequipy – rozprawiała ciotka Olga. – Adolfo wygląda na całkiem przyzwoitego człowieka. „Historię” senatora i doni Carloty znałem bardzo dobrze, bo był to temat innego mojego opowiadania, które pochwały Javiera również skierowały do kosza. Małżeństwo to poruszyło całe południe Republiki, bo zarówno don Adolfo, jak i dońa Carlota mieli majątki w Puno, więc ich związek posiadał reperkusje latyfundystyczne. Urządzili wszystko na wielką skalę, biorąc ślub w pięknym kościele Yanahuara, spraszając gości z całego Peru i wydając pantagrueliczny bankiet. Po

dwóch tygodniach podróży poślubnej panna młoda porzuciła męża gdzieś w świecie i przyjechała sama do Arequipy, oświadczając ku ogólnemu zdumieniu, że zwróci się do Rzymu z prośbą o unieważnienie małżeństwa. Matka Adolfa Salcedo spotkała pewnej niedzieli dońę Carlotę wychodzącą z mszy o jedenastej i napadła na nią z wściekłością na dziedzińcu katedry: –Dlaczego tak niegodziwie porzuciłaś mego biednego syna, ty łotrzyco? Przybrawszy wyniosłą postawę, właścicielka ziemska z Puno odpowiedziała tak głośno, by wszyscy mogli ją usłyszeć: –Bo to, czym się chlubią wszyscy kawalerowie, synowi pani służy tylko do robienia siusiu. Osiągnęła unieważnienie kościelnego ślubu i Adolfo Salcedo stał się niewyczerpanym źródłem żartów na wszystkich rodzinnych zebraniach. Odkąd poznał ciotkę Julię, nękał ją zaproszeniami do restauracji „Grill Bolivar” i „91”, dawał jej w prezencie perfumy i bombardował koszami róż. Uszczęśliwiła mnie wieść o tym romansie i czekałem na pojawienie się ciotki Julii, aby powiedzieć jakąś złośliwość pod adresem jej nowego adoratora. Wprawiła mnie jednak w stan osłupienia, bo to właśnie ona sama, wchodząc do jadalni, kiedy piliśmy kawę – a pojawiła się za stosem pakunków – oświadczyła, zanosząc się od śmiechu: –Żarty były prawdziwe. Senator Salcedo ledwie zipie. –Julio, na Boga, nie bądź źle wychowana – zaprotestowała ciotka Olga. – Ktoś mógłby pomyśleć, że… –On sam opowiedział mi wszystko dzisiaj rano – wyjaśniła ciotka Julia, uszczęśliwiona tragedią latyfundysty. Do dwudziestego piątego roku życia był zupełnie normalnym mężczyzną. A potem, w czasie pechowych wakacji spędzonych w Stanach Zjednoczonych, wydarzyło mu się owo

nieszczęście. W Chicago, San Francisco czy Miami – ciotka Julia tego nie pamiętała – młody Adolfo podbił w jakimś kabarecie (tak mu się zdawało) serce pewnej damy i ta zaprowadziła go do swego pokoju hotelowego, lecz kiedy przystąpił do akcji, poczuł na swoich plecach ostrze noża. Odwrócił się i ujrzał ślepca, który miał ze dwa metry wzrostu. Nie zranili go ani nie pobili, tylko zabrali mu zegarek, medalik i dolary. I tak się to zaczęło. Już nigdy więcej mu się nie powiodło. Od tego czasu, zawsze gdy znalazł się w towarzystwie damy i przystępował do dzieła, czuł w okolicy kręgosłupa chłód stalowego ostrza, widział przed sobą kaleką twarz ślepca, zaczynał się pocić i opadał z sił. Zasięgał już rady niezliczonych lekarzy, psychologów, a nawet jakiegoś czarownika z Arequipy, który zakopywał go żywcem w ziemi u stóp wulkanów podczas księżycowych nocy. –Nie bądź złośliwa, nie żartuj z biedaka – trzęsła się ze śmiechu ciotka Olga.

–Gdybym była pewna, że pozostanie taki na zawsze, wy – szłabym za mąż dla jego pieniędzy – kontynuowała bez skrupułów ciotka Julia. – Ale jeżeli go wyleczę? Wyobrażasz sobie tego starucha usiłującego odrobić ze mną cały stracony czas? Przyszła mi na myśl radość, jakiej doznałby Pascual, słysząc o przygodzie senatora z Arequipy, i entuzjazm, z jakim poświęciłby jej cały dziennik radiowy. Wuj Lucho przestrzegał ciotkę Julię, że jeśli będzie tak wymagająca, to nie znajdzie męża Peruwiańczyka. Ona uskarżała się, że tutaj także, podobnie jak i w Boliwii, przystojni chłopcy są biedni, a bogaci brzydcy, natomiast kiedy pojawia się chłopak przystojny i bogaty, to zawsze ma już żonę. Nagle zwróciła się do mnie i zapytała, czy dlatego nie wychodziłem nigdzie przez cały ubiegły tydzień, że obawiałem się, by nie wyciągnęła mnie znowu do kina. Odpowiedziałem, że nic podobnego, wymyśliłem jakieś egzaminy i zaproponowałem, abyśmy poszli do kina jeszcze tego wieczora. –Wspaniale, pójdziemy do kina „Leuro” – zadecydowała po dyktatorsku. – Grają tam film, na którym ludzie toną we łzach. Wracając do Radia Panamerykańskiego mikrobusem, zastanawiałem się nad pomysłem jeszcze jednej próby opowiadania na podstawie historii Adolfa Salcedo. Mogłoby to być coś lekkiego i pogodnego w stylu Somerseta Maughama albo proza pełna złośliwego erotyzmu w stylu Maupassanta. W Radio sekretarka Genara – juniora, Nelly, śmiała się do samej siebie, siedząc przy biurku. O co jej chodziło? –Przed chwilą w Radio Centralnym była awantura między Pedrem Camacho a Genarem – seniorem – opowiadała. – Boliwijczyk nie chce zaangażować żadnego aktora argentyńskiego do realizacji swoich powieści radiowych, a jeśli się na to nie zgodzą, powiada, że odejdzie. Osiągnął to, że Luciano Pando i Josefina Sanchez poparli go, i wyszedł zadowolony. Anulują im kontrakty, prawda, że to dobrze? Istniała szalona rywalizacja między spikerami, animatorami i aktorami krajowymi a argentyńskimi, bo ci przyjeżdżali do Peru całymi falami, wielu z nich było uchodźcami politycznymi, więc pomyślałem sobie, że Boliwijczyk – skryba dokonał tej operacji po to, aby zdobyć sympatię swoich towarzyszy pracy, Peruwiańczyków. Ale nie, wkrótce odkryłem, że nie był zdolny do tego rodzaju spekulacji. Jego nienawiść do Argentyńczyków w ogóle, a do aktorów i aktorek w szczególności, wydawała się bezinteresowna. Poszedłem się z nim

zobaczyć po dzienniku o siódmej, aby mu powiedzieć, że mam chwilę wolnego czasu i mogę mu pomóc w zdobyciu danych, których potrzebował. Zaprosił mnie do swego pomieszczenia i szczodrym gestem ofiarował mi jedyne możliwe miejsce do siedzenia, jakie tam miał poza swym własnym krzesłem: na rogu stołu, który służył mu za biurko.

Chodził nadal w swojej marynarce i zawiązanym na kokardę krawaciku, otoczony był zapisanymi na maszynie arkuszami, które poukładał starannie obok remingtona. Plan Limy, przybity pinezkami, przysłaniał część ściany. Było tam teraz o wiele więcej kolorowych plam, a także jakieś dziwne postacie narysowane czerwonym ołówkiem i różne litery w każdej dzielnicy miasta. Zapytałem go, co oznaczały te znaki i litery. Na moje pytanie zareagował jednym z tych swoich mechanicznych uśmiechów, w których zawsze było jakieś wewnętrzne zadowolenie i pewien rodzaj życzliwości. Poprawiwszy się na krześle, zaczął swoje wywody: –Pracuję nad tematami z życia, moje dzieła czepiają się rzeczywistości niczym winna latorośl. A więc jest mi to potrzebne. Chcę wiedzieć, czy ten świat jest właśnie taki, czy nie. Wskazał na plan, więc przybliżyłem głowę, by spróbować odczytać to, co chciał mi powiedzieć. Inicjały były hermetyczne, nie odnosiły się do żadnej instytucji ani rozpoznawalnej osoby. Zrozumiałe jedynie było to, że wydzielił czerwonymi kółkami różne dzielnice miasta, jak Miraflores, San Isidro, Victoria i Callao. Powiedziałem mu, że nic z tego nie rozumiem i żeby mi wytłumaczył, o co chodzi.

–To bardzo proste – odparł niecierpliwie tonem kaznodziei. – Najważniejsza jest prawda, która zawsze jest sztuką, natomiast kłamstwo nią nie jest albo bywa nią bardzo rzadko. Muszę się dowiedzieć, czy Lima jest taka, jąkają oznaczyłem sobie na tym planie. Na przykład, czy dzielnicy San Isidro odpowiadają obie litery A? Czy jest to dzielnica Alto Albolengo* i Aristocracia Afortunada?** Podkreślił dobitnie początkowe A z intonacją, która miała oznaczać: „Tylko ślepcy nie widzą słonecznego światła”. Sklasyfikował dzielnice Limy według ich znaczenia społecznego. Ale interesujący był rodzaj określeń, charakter użytej nomenklatury. W niektórych przypadkach utrafił w sedno, w innych arbitralność jego ocen była absolutna. Na przykład mogłem się zgodzić, że inicjały MPA* odpowiadały dzielnicy Jesus Maria, ale zwróciłem mu uwagę, że było niesłuszne wyciskać na dzielnicy Victoria i Porvenir okropne piętno VMMH**, a już całkowicie dyskusyjne sprowadzać dzielnicę Callao do liter MPZ*** albo dzielnicę Cercado i Augustino do liter FOLI****. –Nie chodzi o klasyfikację naukową, ale artystyczną – poinformował mnie. – Nie

interesuje mnie cała ludność, która zamieszkuje daną dzielnicę, ale ta najbardziej charakterystyczna, ta, która każdemu miejscu nadaje zapach i barwę. Jeśli ktoś jest ginekologiem, to musi mieszkać tam, gdzie mu się to z racji jego pozycji należy, to samo

**AA (Alto Albolengo) – Wysokie Urodzenie ***AA (Aristocracia Afortunada) – Szczęśliwa Arystokracja

**PA (Mesocracia, Profesionales, Amas de Casa) – Średnie Mieszczaństwo, Wolne Zawody, Gospodynie Domowe.

***VMMH (Vagos, Maricones, Maleantes, Hetairas) – Próżniaki, Pedały, Łobuzy, Prostytutki.

****MPZ (Marineros, Pescadores, Zambos) – Marynarze, Rybacy, Mieszańcy. *****FOLI (Fdmulas, Operarios, Labradores, Indios) – Służące, Robotnicy, Rolnicy, Indianie.

dotyczy sierżanta policji. Poddał mnie rozwlekłemu i zabawnemu przesłuchaniu (dla mnie było ono zabawne, lecz on zachowywał swoją żałobną powagę) na temat ludzkiej topografii miasta, i zauważyłem, że najbardziej interesowały go sprawy dotyczące ekstremów: milionerów i żebraków, białych i czarnych, świętych i kryminalistów. W zależności od moich odpowiedzi dodawał, zmieniał lub kasował litery na planie miasta, wykonując to szybkim ruchem i bez chwili wahania, co nasunęło mi przypuszczenie, że wymyślił i stosował ten cały system klasyfikacji już jakiś czas temu. Dlaczego zaznaczył tylko dzielnice Miraflores, San Isidro, Victoria i Callao? –Ponieważ, bez wątpienia, będą to główne sceny wydarzeń – odpowiedział, skacząc rozbieganym spojrzeniem po czterech dzielnicach z napoleońską samowystarczalnością. – Jestem człowiekiem nienawidzącym półcieni, mętnej wody, słabej kawy. Lubię zdecydowane tak lub nie, męskich mężczyzn i kobiece kobiety, noc lub dzień. W moich dziełach zawsze występują arystokraci lub plebs, prostytutki lub madonny. Średnie mieszczaństwo nie daje natchnienia ani mnie, ani mojej publiczności. –Jest pan podobny do pisarzy romantycznych – przyszła mi na myśl taka wypowiedź, ale w złym momencie. –To raczej oni są do mnie podobni – podskoczył na krześle, odpowiadając mi rozgniewanym głosem.

– Nigdy nie popełniłem plagiatu, od nikogo nic nie ściągnąłem. Wszystko można mi zarzucić z wyjątkiem tej hańby. Natomiast ode mnie kradziono w sposób jak najbardziej niesprawiedliwy. Chciałem mu wyjaśnić, że o podobieństwie do romantyków nie powiedziałem, z zamiarem urażenia go, że był to żart, ale nie słuchał mnie, bo nagle rozzłościł się niesłychanie i gestykulując, jak gdyby znajdował się przed wyczekującym audytorium, rozprawiał bez przerwy swoim znakomicie brzmiącym głosem: –Cała Argentyna jest zalana moimi utworami skażonymi przez pismaków z nad Rio de La Plata. Zetknął się pan w życiu z Argentyńczykami? Jeśli pan jakiegoś spotka, to zmieniaj pan drogę, bo argentyńskość, tak jak odrą, jest zaraźliwa. Pobladł i drżały mu nozdrza. Zacisnął zęby i przybrał okropną minę. Poczułem się zmieszany wobec tej nowej ekspresji jego osobowości i wymamrotałem coś nieokreślonego i ogólnego, że szkoda, iż w Ameryce Łacińskiej nie ma przepisów ustanawiających prawa autorskie, że nie otacza się opieką własności intelektualnej. Znowu wetknąłem kij w mrowisko. –Nie chodzi o to, nie zależy mi na tym, by nie popełniano plagiatów w odniesieniu do mojej twórczości – odparł jeszcze bardziej wściekły. – My, artyści, nie pracujemy dla sławy, ale z miłości do człowieka. Czegóż mógłbym bardziej pragnąć jak nie tego, by moje dzieło rozprzestrzeniło się po świecie, choćby nawet pod innym tytułem? Nie można jednak wybaczyć tym pismakom z La Plata, że zmieniają moje teksty, że je niszczą. Wie pan, co z nimi robią? Oczywiście niezależnie od tego, że zmieniają im tytuły i imiona osób. Doprawiają je zawsze tymi argentyńskimi esencjami… –To bezczelność – przerwałem mu, pewien, że tym razem trafiłem w sedno –

ośmieszanie się. Zaprzeczył z pogardą ruchem głowy i wypowiedział w sposób tragicznie uroczysty, powolnym i głębokim głosem, który zabrzmiał donośnie w małym pokoiku, jedyne dwa nieprzyzwoite słowa, jakie kiedykolwiek usłyszałem z jego ust: –Francowate sukinsyństwo. Czułem chęć, by pociągnąć go za język, by dowiedzieć się, dlaczego jego nienawiść do Argentyńczyków była silniejsza niż u normalnych ludzi, ale widząc go tak zmienionym, nie ośmieliłem się tego uczynić. Wykonał gest pełen goryczy i przetarł sobie dłonią oczy, jak gdyby chciał odpędzić jakieś widma. Potem ze zbolałym wyrazem twarzy pozamykał okna swego pokoiku, unieruchomił wałek remingtona i zakrył maszynę pokrowcem, poprawił sobie kokardę krawata, wyciągnął z biurka grubą książkę, którą włożył pod pachę, i nakazał mi gestem, abyśmy wyszli. Zgasił światło i zamknął swoją dziuplę od zewnątrz. Spytałem go, co to za książka. Pogłaskał ją czule ręką po grzbiecie, z identyczną czułością, z jaką mógł pogłaskać jakiegoś kota.

–To mój stary towarzysz przygód – wymamrotał ze wzruszeniem, podając mi książkę. –Wiemy przyjaciel i dobry pomocnik w pracy. Książka, wydana w zamierzchłych czasach przez Espasa Calpe – jej grube okładki posiadały wszystkie plamy i zadraśnięcia świata, a kartki zżółkły zupełnie – była dziełem nieznanego autora legitymującego się pompatycznymi tytułami (Adalberto Castejón de la Reguera, magister uniwersytetu w Murcji w dziedzinie literatur klasycznych, gramatyki i retoryki), a tytuł miała rozwlekły: Dziesięć tysięcy cytatów literackich ze stu Najlepszych Pisarzy Świata. Podtytuł brzmiał: To, co powiedzieli: Cervantes, Szekspir, Molier etc. o Bogu, życiu, śmierci, miłości, cierpieniu itp. Znajdowaliśmy się na ulicy Belen. Kiedy podawałem mu rękę, przyszło mi na myśl, by spojrzeć na zegarek. Wpadłem w panikę: była dziesiąta wieczór. Miałem wrażenie, że spędziłem pół godziny w towarzystwie tego artysty, a w rzeczywistości analiza socjologiczno –anegdotyczna miasta i dowody niechęci do Argentyńczyków przeciągnęły się do trzech godzin. Pobiegłem do Radia Panamerykańskiego przekonany, że Pascual poświęcił piętnaście minut dziennika o dziewiątej jakiemuś przypadkowi piromanii w Turcji albo pewnemu zabójstwu dziecka w dzielnicy Porvenir, ale sprawy nie potoczyły się tak źle, bo spotkałem obu panów Genaro w windzie i wcale nie wyglądali na wściekłych. Opowiedzieli mi, że tego

właśnie popołudnia podpisali umowę z Lucho Gatiką*, który przyjedzie na tydzień do Limy na prawach wyłączności dla Radia Panamerykańskiego. Na moim poddaszu przejrzałem tekst wiadomości dzienników i wydały mi się znośne. Nie spiesząc się, poszedłem na plac Świętego Marcina do mikrobusu jadącego w kierunku dzielnicy Miraflores. Do domu moich dziadków przyszedłem o jedenastej wieczorem. Już spali. Zawsze zostawiali mi jedzenie w piecyku, ale tym razem obok dania składającego się z zapiekanego ryżu i sadzonego jajka – było to moje stałe menu – znajdowała się kartka napisana rozchwianym pismem: „Telefonował wuj Lucho. Mówił, że wystawiłeś Julcię do wiatru, bo mieliście iść do kina. Że dzikus z ciebie, że masz zadzwonić, aby się wytłumaczyć. Dziadek”.

**Znany piosenkarz pochodzenia chilijskiego osiadły w Meksyku. Pomyślałem sobie, ze to trochę za wiele, by z powodu jakiegoś boliwijskiego skryby zapomnieć o wiadomościach dziennika i o spotkaniu z damą. Położyłem się w złym humorze z racji nie zawinionych dowodów mojego złego wychowania. Przewracałem się długo, zanim zdołałem zasnąć, i usiłowałem wmówić sobie, ze była to jej wina, bo narzuciła mi pomysł z chodzeniem do kina na owe okropieństwa, ale jednocześnie szukałem jakiegoś wytłumaczenia, które podałbym nazajutrz, kiedy do niej zatelefonuję. Nie przyszło mi do głowy nic rozsądnego, a nie zdobyłem się na to, by powiedzieć prawdę. Zdecydowałem się więc na gest heroiczny. Po nadaniu dziennika o ósmej rano poszedłem do kwiaciarni w centrum miasta i posłałem jej bukiet róż za cenę stu soli, dołączając bilecik, na którym po wielu wahaniach napisałem to, co wydawało mi się szczytem lakoniczności i elegancji: „Z prośbą o wybaczenie”. Po południu naszkicowałem z lekka, między jednym dziennikiem a drugim, moje erotyczno – pikarejskie opowiadanie o tragedii senatora z Arequipy. Zamierzałem popracować nad nim tego wieczora dłużej, ale po zakończeniu pracy przyszedł do Radia Panamerykańskiego Javier i zabrał mnie na seans spirytystyczny do dzielnicy Barrios Altos. Rolę medium pełnił pewien urzędnik, którego poznałem w biurach Centralnego Banku Rezerw. Javier wiele mi o nim opowiadał, bowiem wtajemniczał mnie zawsze w jego niepowodzenia z duchami, które spieszyły porozumiewać się z nim nie tylko wtedy, gdy je przywoływał na oficjalnych seansach, ale robiły to spontanicznie, w okolicznościach jak najbardziej nieoczekiwanych. Miały zwyczaj płatać mu figle, bo na przykład sprawiały, że o świcie dzwonił do niego telefon: kiedy podnosił słuchawkę, z drugiego końca linii dochodził najautentyczniejszy śmiech prababki, która zmarła pół wieku temu i przebywała od tego czasu w czyśćcu (o czym sama mu powiedziała). Pojawiały się przed nim w autobusach, w taksówkach, na ulicy. Przemawiały mu do ucha, a on musiał pozostawać milczący i obojętny („lekceważyć je” – zdaje się, że tak mówił), ażeby ludzie nie pomyśleli, iż oszalał. Zafascynowany tym wszystkim, prosiłem Javiera, by zorganizował jakiś seans z urzędnikiem w roli medium. Tamten zgodził się, ale zwlekał przez długie tygodnie pod pretekstami klimatologicznymi. Koniecznie trzeba było poczekać na pewne fazy księżyca, zmianę w przypływach morza i inne bardzo specjalne okoliczności, bowiem duchy były na przykład czułe na wilgoć, na konstelacje gwiezdne, na wiatry. Wreszcie nadszedł upragniony dzień. Z trudem dobrnęliśmy do domu urzędnika – medium, do brudnego, małego mieszkania wtłoczonego w głąb willi na placu Cangallo. Postać owego urzędnika była w rzeczywistości o wiele mniej interesująca, aniżeli to wynikało z opowieści Javiera. Miał około sześćdziesiątki, był samotny, łysy, pachniał jakąś maścią, miał głupawe spojrzenie i z uporem prowadził tak banalną rozmowę, że nikt nie podejrzewałby go o zażyłość z duchami. Przyjął nas w brudnym, zabałaganionym pokoiku. Poczęstował ciasteczkami zagniecionymi na wodzie, z dodatkiem kawałeczków świeżego sera oraz umiarkowaną karafką pisco. Dopóki nie wybiła dwunasta, opowiadał nam w konwencjonalny sposób o swoich doświadczeniach z duchami. Zaczęły się, kiedy owdowiał przed dwudziestoma laty. Śmierć żony pogrążyła go w nieutulonym smutku, z którego wyratował go pewnego dnia jeden przyjaciel,

wskazując drogę spirytyzmu. Było to najważniejsze zdarzenie, jakie miało miejsce w jego życiu:

–Nie tylko dlatego, że człowiek ma okazję widywać i słyszeć drogie sobie istoty -mówił to takim tonem, jakim komentuje się uroczystości chrzcin – ale dlatego, że to bardzo wciąga, czas upływa nie wiedzieć nawet kiedy. Słuchając go, odnosiło się wrażenie, że rozmowy z umarłymi były w gruncie rzeczy czymś podobnym do oglądania filmu albo meczu futbolowego (i, bez wątpienia, mniej zabawnym). Jego wersja życia pozagrobowego była straszliwie przyziemna, demoralizująca. Nie było żadnej „jakościowej” różnicy pomiędzy naszym życiem a tamtym, sądząc po tym, co mu duchy opowiadały: cierpiały na rozmaite choroby, kochały się, pobierały, rozmnażały, podróżowały i jedyną różnicą było to, że nigdy nie umierały. Kiedy wybiła północ, zacząłem słać Javierowi piorunujące spojrzenia. Urzędnik polecił nam usiąść przy stoliku (nie okrągłym, tylko kwadratowym), zgasił światło, kazał połączyć ręce. Zapanowała cisza trwająca kilka sekund, a ja, zdenerwowany i pełen oczekiwania, spodziewałem się, iż sytuacja stanie się bardziej interesująca. Ale zaczęły pojawiać się duchy i urzędnik najzwyczajniejszym głosem zaczął zadawać im pytania o najnudniejsze sprawy tego świata: „Jak się masz, Zoilita? Cieszę się, że cię słyszę; jestem tutaj z przyjaciółmi, to bardzo porządni ludzie, zainteresowani nawiązaniem kontaktu z twoim światem, Zoilita. Że co, proszę? Mam ich pozdrowić? Oczywiście, Zoilita, w twoim imieniu. Mówi, że was najserdeczniej pozdrawia i że jeśli możecie, to pomódlcie się za nią od czasu do czasu, żeby wyszła jak najszybciej z czyśćca”. Po Zoilicie zaprezentowało się kilku krewnych i przyjaciół, z którymi urzędnik przeprowadził podobne rozmowy. Wszyscy przebywali w czyśćcu, wszyscy przesyłali nam pozdrowienia, wszyscy prosili o modlitwy. Javier uparł się, by przywołać kogoś, kto był w piekle, aby nas pozbawić wątpliwości, ale medium bez chwili wahania wyjaśniło nam, że to było niemożliwe: duchy stamtąd mogły być umawiane wyłącznie przez trzy pierwsze dni nieparzystych miesięcy i z trudem można było słyszeć ich głosy. Wtedy Javier poprosił o przywołanie piastunki, która wychowała jego matkę, jego samego oraz jego braci. Dońa Gumercinda stawiła się na wezwanie, przekazała pozdrowienia, powiedziała, że wspomina Javiera z wielką serdecznością i że już przygotowuje sobie tobołki, aby opuścić czyściec i udać się na spotkanie z Panem Bogiem. Ja z kolei poprosiłem urzędnika, aby przywołał mego brata Juana, i niespodziewanie (bo nigdy nie miałem braci) przybył jego duch i kazał mi powtórzyć za pośrednictwem dobrotliwego głosu medium, że nie powinienem się o niego martwić, bo jest u Boga i zawsze się za mnie modli. Uspokojony tą wiadomością przestałem się interesować seansem i zająłem się komponowaniem w myślach mojego opowiadania o senatorze. Przyszedł mi do głowy zagadkowy tytuł Niekompletna twarz. Podczas gdy niezmordowany Javier domagał się od urzędnika, by przywoływał jakiegoś anioła albo przynajmniej jakąś postać historyczną, na przykład Manco Capaca, ja zdecydowałem, że senator rozwiąże w moim opowiadaniu swój problem za pomocą freudystowskiej fantazji: w chwili uprawiania miłości przysłoni oko swej żony klapką pirata. Seans skończył się około drugiej nad ranem. Kiedy szliśmy ulicami dzielnicy Barrios Altos w poszukiwaniu taksówki, która zawiozłaby nas do placu San Martin, aby tam przesiąść się do mikrobusu, doprowadzałem Javiera do szału, mówiąc mu, że z jego winy życie

pozagrobowe straciło dla mnie całą swą poezję i tajemniczość, że to on jest winien, iż doszedłem do oczywistego wniosku, że wszyscy zmarli doszczętnie głupieją, że z jego winy już nie będę mógł być agnostykiem i będę musiał żyć w przekonaniu, iż w życiu pozagrobowym, które istnieje, czeka mnie wieczność pełna nudy i kretynizmu. Złapaliśmy taksówkę i za karę musiał za nią zapłacić Javier. W domu, obok pasztecików z ryżem i jajka, znalazłem kartkę: „Telefonowała do ciebie Julcia, mówiła, że otrzymała róże, że są bardzo piękne, że bardzo się jej podobały. Ale żebyś nie myślał, że różami wykręcisz się od pójścia z nią w tych dniach do kina. Dziadek”. Następnego dnia były urodziny wuja Lucho. Kupiłem mu w prezencie krawat i zamierzałem pójść do niego w południe, ale Genaro – junior pojawił się na moim poddaszu nie w porę i zmusił mnie, bym poszedł z nim na obiad do restauracji „Raimondi”. Chciał, żebym mu pomógł w zredagowaniu ogłoszeń, które zamierzał umieścić najbliższej niedzieli w gazetach, zapowiadając radiowe powieści Pedra Camacho, które rozpoczynały się w poniedziałek. Zapytałem, czy nie byłoby bardziej logiczne, aby sam artysta zajął się redakcją tych ogłoszeń. –Rzecz w tym, że odmówił – wyjaśnił mi Genaro – junior, zaciągając się głęboko papierosem. – Powiedział, że jego powieści nie potrzebują reklamy handlowej, że same zainteresują słuchaczy i inne tego rodzaju głupstwa. Ten człowiek okazał się skomplikowany, ma wiele dziwactw. Wiesz już o tym z Argentyńczykami, prawda? Zmusił nas do tego, by unieważnić im kontrakty, zapłacić odszkodowania. Mam nadzieję, że jego programy usprawiedliwią takie zarozumialstwo. W czasie redagowania ogłoszeń zjedliśmy dwie ryby, wypiliśmy zimne piwo i patrzyliśmy, jak od czasu do czasu po podłodze lokalu „Raimondi” defilują te małe, szare szczury, które wydawały się tam sprowadzone specjalnie po to, by dać dowód, iż lokal jest wiekowy. Genaro – junior opowiedział mi o innym konflikcie z Pedrem Camacho. Powodem byli wykonawcy głównych ról w czterech powieściach radiowych, którymi debiutował w Limie. We wszystkich czterech historiach głównym zalotnikiem był on sam, pięćdziesięciolatek, „który wspaniale zachowywał młodość”. –Wyjaśnialiśmy mu, że wszystkie ankiety dowiodły, iż radiosłuchacze pragną zalotników w wieku od trzydziestu do trzydziestu pięciu lat, ale on jest uparty jak muł – zasmucił się Genaro – junior, wypuszczając dym ustami i nosem. – I co będzie, jeżeli powinie mi się noga, a Boliwijczyk okaże się nieprzeciętną wpadką? Przypomniałem sobie, że w pewnym momencie naszej wczorajszej rozmowy w jego dziupli w Radiu Centralnym ów artysta rozwodził się z wielkim zapałem nad pięćdziesiątką w życiu mężczyzny. Był

to wiek szczytowych możliwości umysłu i siły zmysłów, powiadał, wiek przetrawionego już doświadczenia. To wiek, w którym jest się najbardziej pożądanym przez kobiety i w którym mężczyźni najbardziej się nas obawiają. Podejrzanie nalegał, bym przyznał mu rację, iż starość jest czymś „pożądanym”. Wywnioskowałem, że boliwijski skryba miał pięćdziesiąt lat i że przerażała go starość: był to w owym spiżowym charakterze przebłysk ludzkiej słabości. Kiedy skończyliśmy redagowanie ogłoszenia, było już za późno, by wyskoczyć do

dzielnicy Miraflores; zatelefonowałem więc do wuja Lucho, aby mu powiedzieć, ze przyjdę go uściskać wieczorem. Spodziewałem się tam spotkać komplet krewnych obchodzących tę uroczystość, ale nie zastałem nikogo z wyjątkiem ciotki Olgi i ciotki Julii. Krewni zdążyli już przedefilować w ciągu dnia. Rodzina popijała whisky i podano mi szklankę tego trunku. Ciotka Julia raz jeszcze podziękowała za róże – zobaczyłem je na kredensie w salonie i wydały mi się bardzo skromne – po czym zaczęła jak zwykle żartować, prosząc, abym się przyznał, jaki to „program” przytrafił mi się owego wieczora, kiedy zostawiłem ją na lodzie: Jakaś „malutka” z uniwersytetu, czy też dziewczyna z Radia? Miała na sobie niebieską suknię, białe pantofle, makijaż i fryzurę prosto z salonu piękności, śmiała się głośno i w sposób bezpośredni, głos miała nieco zachrypnięty, a spojrzenie zuchwałe. Trochę zbyt późno odkryłem, że była kobietą atrakcyjną. Wuj Lucho powiedział w przypływie entuzjazmu, że pięćdziesiąt lat kończy się tylko raz w życiu i żebyśmy poszli do restauracji „Grill Bolivar”. Pomyślałem, że już drugi dzień z rzędu będę musiał odłożyć na bok redagowanie mojego opowiadania o eunuchu i zdeprawowanym senatorze (a gdybym dał mu taki tytuł?). Ale nie żałowałem, poczułem się bardzo zadowolony, że przyszedłem na tę uroczystość. Ciotka Olga, przyjrzawszy mi się badawczo, orzekła, że mój wygląd nie jest najstosowniejszy jak na wizytę w „Grill Bolivar”, i poleciła wujowi Lucho pożyczyć mi czystą koszulę i wyzywający krawat, co miało zrównoważyć nieco mój stary i pognieciony garnitur. Koszula okazała się za duża i męczyłem się z powodu kołnierzyka, który tańczył w powietrzu (co spowodowało, że ciotka Julia zaczęła nazywać mnie „Popeye”). Nigdy nie byłem w „Grill Bolivar” i lokal ten wydał mi się najbardziej wyrafinowanym i najelegantszym miejscem na świecie, a potrawy najsmaczniejszymi, jakie kiedykolwiek jadłem. Orkiestra grała bolera, pasodoble, bluesy, a gwiazdą wieczoru była jakaś Francuzka, biała niczym mleko, która pieszczotliwie recytowała swoje piosenki, stwarzając jednocześnie wrażenie, iż głaszcze onanistycznie mikrofon, a którą wuj Lucho, będący w dobrym humorze, wzrastającym jeszcze pod wpływem kolejnych kieliszków, oklaskiwał, pokrzykując żargonem, który nazywał językiem francuskim: „Brawo, brawo, mamuasel cheril” Pierwszym, który ruszył do tańca, byłem ja, wyciągając na parkiet ciotkę Olgę; ku własnemu zdumieniu, bo nie umiałem tańczyć (byłem wówczas głęboko przekonany, że powołanie literackie jest nie do pogodzenia z tańcem i sportem), ale, na szczęście, tańczyło dużo ludzi, więc w tłoku i w półmroku nikt nie mógł tego zauważyć. Ciotka Julia sprawiła ze swej strony, że wuj Lucho przeżył ciężką chwilę, bo zmusiła go do tańca figurowego, który wykonuje się w pewnej odległości od partnerki. Ona sama tańczyła dobrze, przy czym jej ruchom towarzyszyły liczne męskie spojrzenia. Do następnego tańca poprosiłem ciotkę Julię i uprzedziłem ją, że nie umiem tańczyć, ale – ponieważ grano bardzo powolnego bluesa, wywiązałem się z zadania przyzwoicie. Zatańczyliśmy kilka razy i oddaliliśmy się nieznacznie od stolika wuja Lucho i ciotki Olgi. W chwili kiedy muzyka umilkła,

ciotka Julia wykonała ruch, jakby zamierzała odsunąć się ode mnie, ale ją zatrzymałem i pocałowałem w policzek, bardzo blisko ust. Spojrzała na mnie ze zdziwieniem, jak gdyby była świadkiem jakiegoś cudu. Zmieniała się orkiestra i musieliśmy wrócić do stolika. Tam ciotka Julia zaczęła żartować z wuja Lucho z powodu jego pięćdziesiątej rocznicy urodzin, to znaczy wieku, w którym mężczyźni stawali się starymi

draniami. Czasami posyłała szybkie spojrzenie w moim kierunku, jak gdyby chciała sprawdzić, czy rzeczywiście się tu znajdowałem, a z jej oczu można było jasno wyczytać, że ciągle nie mieściło się jej w głowie, iż ją pocałowałem. Ciotka Olga była już zmęczona i chciała, abyśmy sobie poszli, ale ja nalegałem, by zatańczyć jeszcze jeden taniec. „Deprawacja intelektualisty” stwierdził wuj Lucho i wyciągnął ciotkę Olgę do tańca strzemiennego. Ja poprosiłem ciotkę Julię i gdy zaczęliśmy tańczyć, ona (po raz pierwszy) milczała. Kiedy pośród tłumu par wuj Lucho i ciotka Olga znaleźli się daleko od nas, przytuliłem ją lekko do siebie i przysunąłem policzek do jej policzka. Usłyszałem, jak wyszeptała zmieszana: „Słuchaj, Marito…”, ale przerwałem jej, mówiąc do ucha: „Zabraniam ci nazywać mnie Marito”. Odsunęła nieco twarz, aby mi się przyjrzeć, i starała się uśmiechnąć, a wtedy, prawie automatycznie, pochyliłem się nad nią i pocałowałem w usta. Był to bardzo krótki pocałunek, ale się go nie spodziewała i zdumiona na chwilę przestała tańczyć. Teraz zdziwienie jej było całkowite: zrobiła wielkie oczy i stała z otwartymi ustami. Kiedy taniec się skończył, wuj Lucho zapłacił rachunek i wyszliśmy. W czasie jazdy do dzielnicy Miraflores, gdy oboje siedzieliśmy na tylnym siedzeniu samochodu, sięgnąłem po rękę ciotki Julii, uścisnąłem ją z czułością i zatrzymałem w swoich dłoniach. Nie cofnęła jej, ale była wciąż zdumiona i milczała. Wysiadając z samochodu przed domem moich dziadków, zastanowiłem się, o ile lat była ode mnie starsza.

IV

Wilgotna i ciemna noc, że choć oko wykol, okryła portowe miasto Callao. Sierżant Lituma postawił kołnierz u płaszcza, zatarł ręce i poczuł, że jest gotowy do pełnienia swoich obowiązków. Był mężczyzną w sile wieku, około pięćdziesiątki, i cała policja darzyła go szacunkiem. Odbywał służbę w tych komisariatach, które wymagały największego samozaparcia, i nigdy się nie skarżył, chociaż ciało jego naznaczone już było kilkoma bliznami pochodzącymi z walk, które stoczył przeciwko zbrodni. Więzienia Peru pełne były przestępców, którym nałożył kajdanki. Podawano go za przykład w rozkazach dziennych, chwalono w oficjalnych przemówieniach, dwukrotnie odznaczano, ale takie przebłyski sławy nie zabiły w nim skromności, równie wielkiej jak jego męstwo i uczciwość. Od roku odbywał służbę w Czwartym Komisariacie Callao i już od trzech miesięcy spoczywała na nim

najcięższa powinność, jaką los może złożyć na barki sierżanta pełniącego służbę w porcie: nocny patrol. Z oddali dzwony kościoła Matki Boskiej Carmen de La Legua oznajmiły północ, a zawsze punktualny sierżant Lituma, mężczyzna o szerokim czole, orlim nosie, przenikliwym spojrzeniu, charakterze pełnym prawości, dobroci, rozpoczął swój nocny obchód. Z tyłu został podobny do płomienia we mgle drewniany budynek Czwartego Komisariatu. Pomyślał sobie, że pewnie w tym momencie porucznik Jaime Concha czyta opowieści o Kaczorze Donaldzie, a strażnicy Mocos Camacho i Manzanita Arevalo słodzą sobie świeżo zaparzoną kawę, zaś jedyny aresztant zatrzymany tego dnia – złodziej kieszonkowy przyłapany in flagranti w autobusie Chucuito – La Parada i przyprowadzony do komisariatu z licznymi kontuzjami, które zawdzięczał sześciu rozwścieczonym pasażerom – z pewnością śpi zmaltretowany na podłodze celi w więziennej piwnicy. Zaczął obchód od Nowego Portu, gdzie odbywał służbę Chato Soldevilla, facet rodem z Tumbes, który natchnionym głosem wyśpiewywał melodie ludowe tonderos. Nowy Port był postrachem dla policjantów i detektywów Callao, bo z mieszkańców labiryntu domków skleconych z desek, starych puszek, cegły silikatowej albo wysuszonej na słońcu – tylko niewielka część zarabiała na życie pracą w porcie lub rybołówstwem. Większość z nich byli to włóczędzy, złodzieje, pijacy, nędznicy, wykolejeńcy i pedały (nie mówiąc już o niezliczonych prostytutkach), którzy pod byle jakim pretekstem wszczynali bójkę przekształcającą się nieraz w strzelaninę. Dzielnica pozbawiona wody i kanalizacji, bez światła i brukowanych nawierzchni ulic, często zabarwiała się kolorem krwi przelewanej przez przedstawicieli prawa. Ale tej nocy była wyjątkowo spokojna. Tymczasem sierżant Lituma, potykając się o niewidoczne kamienie, z twarzą skrzywioną od bijących w nozdrza wyziewów ekskrementów i gnijących odpadków, przemierzał kręte uliczki w poszukiwaniu Chato i myślał sobie: „Zimno sprawiło, że te nocne marki wcześnie poszły spać”. Była to bowiem połowa sierpnia, czyli sam środek zimy, a gęsta mgła, która wszystko zasłaniała i zniekształcała, a także rozwadniająca atmosferę uporczywa mżawka uczyniły tę noc smutną i niegościnną. Gdzie mógł się podziewać Chato Soldevilla? Ten łajza rodem z Tumbes, wystraszony zimnem i awanturnikami, gotów był pójść do jakiejś knajpy na ulicę Huascar w

poszukiwaniu ciepła i rozgrzewki. „Nie, nie odważyłby się – pomyślał sierżant Lituma. – Wie, że to ja pełnię nocną wartę i że jeśli opuści swój posterunek, będzie miał kłopoty”. Spotkał Chato stojącego pod latarnią na rogu ulicy wychodzącej na Chłodnię Centralną. Rozcierał sobie ze złością ręce i miał zupełnie niewidoczną twarz, schowaną pod upiornym szalikiem, który pozwalał tylko dojrzeć odsłonięte oczy. Na widok nieznajomego osobnika sprężył się w sobie i podniósł rękę do kabury. Potem, kiedy go już rozpoznał, stuknął obcasami. –Wystraszył mnie pan, sierżancie – powiedział ze śmiechem. – Kiedy zobaczyłem, jak się pan wyłaniał z ciemności, pomyślałem, że to duch. –Jaki tam duch, człowieku – podał mu rękę Lituma. – Myślałeś, że to jakiś awanturnik. –W czasie takiego zimna awanturnicy nie spacerują w pojedynkę, co za ulga – znowu zatarł ręce Chato. – Nie ma już takich szaleńców, którym chciałoby się spacerować dzisiejszej nocy pod gołym niebem. Tylko pan i ja. No i one.

Wskazał na dach chłodni, a sierżant, wytężając wzrok, zdołał dojrzeć pół tuzina skulonych sępów z dziobami wtulonymi w skrzydła, siedzących w prostej linii na szczycie dachu pokrytego cynkową blachą. „Jakie one muszą być głodne – pomyślał. – Chociaż marzną na kość, siedzą tam, bo węszą za trupem”. W słabym świetle latarni Chato Soldevilla podpisał mu kartę kontrolną, robiąc to pogryzionym ołóweczkiem, który ginął mu między palcami. Nie było żadnych wieści o wypadkach, zbrodniach ani pijatykach. –Dzisiejsza noc jest spokojna, sierżancie – stwierdził, odprowadzając go przez kilka przecznic, aż do alei Manco Capaca. – Mam nadzieję, ze nadal tak będzie, dopóki nie przyjdzie moja zmiana. A potem niech się świat wali, do diabła. Roześmiał się, jak gdyby powiedział coś bardzo zabawnego, a sierżant Lituma pomyślał sobie: „Cóż za mentalność mają niektórzy wartownicy”. Jak gdyby zgadując jego myśli, Chato Soldevilla dodał z powagą: –Boja nie jestem taki jak pan, sierżancie. Mnie się to nie podoba. Noszę mundur tylko dlatego, żeby zarobić na życie. –Gdyby to ode mnie zależało, przestałbyś go nosić – mruknął sierżant. – Zostawiłbym w policji tylko tych, co w nią wierzą. –O, wtedy szeregi policji znacznie by się przerzedziły – odparł Chato. –Lepiej zostać samemu niż w złym towarzystwie – zaśmiał się sierżant. Chato również się roześmiał. Szli w ciemnościach przez otwarty teren, który otacza Urząd Handlowy Guadalupe i na którym uliczni włóczędzy porozbijali kamieniami wszystkie latarnie. W oddali słychać było szum morza i od czasu do czasu motor jakiejś taksówki, która przejeżdżała aleją Argentina. –Pan chciałby, żebyśmy wszyscy byli bohaterami – odezwał się znienacka Chato. – Żebyśmy wypruwali z siebie flaki w obronie tych brudów. – Tu wskazał w kierunku Callao, Limy, całego świata. – Czy ktoś nam za to podziękuje? Nie słyszał pan, co wołają na ulicy pod naszym adresem? Czy ktokolwiek nas szanuje? Ludzie gardzą nami, sierżancie. –Tutaj się pożegnamy – powiedział Lituma u wejścia na aleję Manco Capaca. – Nie wychylaj nosa poza własne podwórko. I nie złość się. Nie znasz chwili, w której opuścisz

nasze szeregi, ale w dniu, w którym cię zwolnią, będziesz cierpiał jak pies. Tak było z Pachito Antezaną. Przychodził potem do komisariatu, żeby chociaż na nas popatrzeć, i oczy napełniały mu się łzami. „Straciłem swoją rodzinę” – powiadał.

Usłyszał, jak Chato mruknął za jego plecami: „Rodzina bez kobiet, cóż to za rodzina”. „Może Chato ma rację”, pomyślał sierżant Lituma, kiedy maszerował przed siebie po pustej alei pośród nocy. To prawda, ludzie nie lubili policjantów, przypominali sobie o nich tylko wtedy, gdy się czegoś bali. Ale cóż z tego? On nie będzie się specjalnie wysilał po to, żeby go ludzie szanowali albo lubili. „Guzik mi zależy na ludziach” – pomyślał sobie. A dlaczego nie traktujesz pracy w policji podobnie jak współtowarzysze, to znaczy bez poświęcania się, mając na widoku tylko to, by jak najlepiej spędzić czas, by wykorzystać każdy moment na odpoczynek albo zarobić parę brudnych groszy, kiedy w pobliżu nie ma przełożonych? Dlaczego, Lituma? Pomyślał: „Bo znajdujesz w tym przyjemność. Bo jak inni lubią futbol czy wyścigi, tak ty lubisz swoją pracę”. Przyszło mu na myśl, że kiedy ktoś zwariowany na punkcie futbolu zapyta go: „Czy jesteś kibicem drużyny «Sport Boys» czy «Chalaco», Lituma?” – to mu odpowie: „Jestem kibicem policji”. Roześmiał się do siebie wśród mgły i mżawki, pośród nocy, zadowolony ze swoich myśli, i w tym momencie usłyszał jakiś hałas. Drgnął, podniósł rękę do pasa z pistoletem i zatrzymał się. Zaskoczyło to go tak dalece, że nieco się przestraszył. „Tylko trochę – pomyślał – bo nie poczułeś strachu ani go nie poczujesz, ty nie wiesz, co to strach, Lituma”. Po lewej stronie miał otwarty teren, po prawej -skrzynie pierwszego magazynu Dworca Morskiego. Stamtąd właśnie dochodził bardzo silny łomot skrzynek i puszek, które spadając, pociągały za sobą następne. Po chwili znowu wszystko się uspokoiło i słyszał tylko daleki szum morza i świst wiatru uderzającego o cynkowe dachy i wkręcającego się w druciane ogrodzenie portu. „To pewnie jakiś kot gonił szczura i zrzucił skrzynkę, a ta pociągnęła za sobą inne, ot i cały kram” – pomyślał. Wyobraził sobie biednego kota przygniecionego razem ze szczurem stosami paczek i beczek. Doszedł już do rejonu wartownika Choclo Romana. Ale oczywiście Choclo nie było w pobliżu. Lituma dobrze wiedział, że znajdował się teraz na drugim końcu swojego rejonu, w „Happy Land” albo w „Blue Star”, albo w jakimkolwiek innym barku czy burdelu dla marynarzy, których pełno było w głębi alei, na tamtej małej uliczce, którą mający ostre języki mieszkańcy Callao nazywali ulicą wrzodów wenerycznych. Choclo siedzi tam pewnie przy jednym z odrapanych barów i sączy małe piwko. Idąc w kierunku owych kryjówek, Lituma myślał o przerażeniu, jakie odmaluje się na twarzy Romana, kiedy zajdzie mu nagle drogę od tyłu i powie: „A więc popija się napoje alkoholowe w czasie służby. Wystraszyłeś się, Choclo”. Przeszedł jeszcze jakieś dwieście metrów do przodu i nagle zatrzymał się. Odwrócił głowę: w ciemnościach miał przed sobą pogrążony teraz w ciszy magazyn, którego jedna ściana była ledwie oświetlona blaskiem latarni, cudem nie uszkodzonej przez kamienie włóczęgów. „To nie może być kot – pomyślał – ani szczur. To złodziej”. Serce zaczęło mu łomotać i poczuł, jak czoło i ręce zwilgotniały mu od potu. To złodziej, to złodziej. Stał nieruchomo przez kilka sekund, ale wiedział, że łomotanie znowu się powtórzy. Był tego pewien, w przeszłości miewał już takie bicie serca. Wyjął pistolet z kabury, odbezpieczył go i

lewą ręką chwycił latarkę. Pobiegł kilka kroków w tamtą stronę, czując, że serce podchodzi mu do gardła. Tak) z pewnością był to złodziej. Na wysokości magazynu znowu przystanął, dysząc. A jeśli złodziej nie był sam, tylko było ich kilku? Czy me lepiej iść Po Chato i Choclo? Potrząsnął przecząco głową, nikt nie był mu potrzebny, sam sobie aż nadto wystarczy. Jeśli ich było kilku? tym gorzej dla

nich i tym lepiej dla mego. Nadsłuchiwał z twarzą przytkniętą do drewnianej ściany magazynu: zupełna cisza. Słyszał tylko w oddali szum morza i czasem jakiś samochód. „Jaki tam złodziej, Lituma – powiedział sobie. – Wydaje ci się. To kot i szczur”. Fala zimna minęła, poczuł teraz gorąco i zmęczenie. Okrążył magazyn, poszukując wejścia. Kiedy napotkał drzwi, sprawdził w świetle latarki, że zamek był nie naruszony. Już miał odejść, mówiąc sobie: „Co za zawód, Lituma i twój węch już nie taki jak dawniej”, kiedy Przy machinalnym poruszeniu ręką żółtawa tarcza światła latarki wskazała mu wyłamany otwór, który znajdował się w odległości niewielu metrów od drzwi, był zrobiony siłą – deski wyłamano siekierą albo kopniakami. Otwór był wystarczająco duży, by człowiek mógł się przez niego przedostać na czworakach. Czuł, że serce mu waliło jak szalone. Zgasił latarkę, sprawdził, czy pistolet jest odbezpieczony, i rozejrzał się wokół siebie: wszędzie panowały ciemności) tylko w oddali widoczne były, niczym płomyki zapałek; latarnie alei Huascar. Nabrał powietrza do płuc i z całych sił ryknął głośno, jak tylko potrafił: –Otoczyć magazyn ludźmi, kapralu! Jak który będzie chciał uciekać, strzelajcie, ile chcecie. Prędzej; chłopcy! Chcąc zęby to wydało się bardziej prawdopodobne, zrobił kilka kroków tam i z powrotem, tupiąc donośnie. Potem przytknął twarz do ścianki magazynu i głośno zawołał: –Wpadliście, jesteście zgubieni. Okrążyliśmy was. Wychodźcie tędy, którędy weszliście, jeden za drugim. Macie trzydzieści sekund na wyjście po dobroci. Usłyszał, jak echo jego głosu zaginęło gdzieś w ciemnościach nocy, a potem rozległ się szum morza i jakieś szczekanie. Odliczył nie trzydzieści, ale sześćdziesiąt sekund. Pomyślał: „Pajac z ciebie, Lituma» Poczuł przypływ złości. Zawołał: –Uważajcie, chłopcy. Kiedy się tylko któryś pokaże, strzelać, kapralu! Zdecydowanym ruchem pochylił się ku ziemi i posuwając się naprzód na czworakach, zręcznie mimo swych lat i krępującego ruchy munduru, przedostał się do wnętrza przez wybitą dziurę. W środku podniósł się pospiesznie, pobiegł na palcach w bok i oparł się plecami o ścianę. Nic nie widział, ale nie chciał zapalać latarki. Nie słyszał żadnego hałasu, a mimo to znowu ogarnęła go całkowita pewność. Ktoś tu był, schowany w ciemnościach, podobnie jak i on, nadsłuchujący i wytężający wzrok. Miał wrażenie, że czuje jego oddech, że słyszy sapanie. Trzymał palec na spuście, a rewolwer na wysokości piersi. Odliczył do trzech i zapalił latarkę. Zaskoczył go krzyk tak przenikliwy, że z przerażenia latarka wypadła mu z ręki i potoczyła się po ziemi, oświetlając różne paki, toboły, które wydawały się zawierać bawełnę, a także beczki, belki. Miał wrażenie, że dojrzał przelotnie jakąś nieprawdopodobną postać Murzyna, kryjącego się wstydliwie i usiłującego zasłonić twarz dłońmi, ale jednocześnie spoglądającego przerażonym wzrokiem przez palce, z oczyma utkwionymi w światło latarki, jak gdyby niebezpieczeństwo miało zagrażać mu tylko od tego blasku.

–Stój spokojnie, bo strzelam! Spokój, bo zginiesz, zambo*! – wrzasnął Lituma tak głośno, że aż zabolało go gardło, a jednocześnie, przykucnąwszy, szukał dłonią latarki. Potem krzyknął z dziką satysfakcją: – Wpadłeś, zambol Nie udało ci się. Krzyczał tak, że aż poczuł się ogłuszony. Odzyskał latarkę i zaczął manipulować kręgiem światła w poszukiwaniu Murzyna. Nie mógł uciec, był tutaj, więc Lituma otwierał szeroko oczy, nie wierząc temu, co zobaczył. Nie był to wytwór wyobraźni ani sen. Murzyn był zupełnie nagi, tak jak go Pan Bóg stworzył, nie miał butów ani spodni, ani koszuli, nie miał niczego. Nie sprawiał jednak wrażenia, że się wstydzi, ani nawet nie zdawał sobie z tego sprawy, że był nagi, bo nie zasłaniał sobie wcale swojego interesu, który kołysał się wesoło w świetle latarki. Stał skulony, z twarzą zasłoniętą dłońmi, nieruchomy, zahipnotyzowany kręgiem światła. –Ręce do góry, zambo! – rozkazał mu sierżant, ciągle jeszcze nie posuwając się w jego stronę. – Spokojnie, jeśli nie chcesz oberwać. Aresztuję cię za najście na własność prywatną i za chodzenie nago z tym wszystkim na wierzchu. Jednocześnie, nadsłuchując, czy jakiś hałas nie zdradza obecności wspólnika w ciemnościach magazynu, sierżant przekonywał siebie samego: „To żaden złodziej. To wariat. Nie tylko dlatego, że był nagi w środku zimy, ale z powodu krzyku, jaki wydobył z siebie, kiedy go wykryłem. On nie jest normalnym człowiekiem” – pomyślał sierżant. Krzyk był bardzo dziwny, coś pośredniego między wyciem, rykiem, wybuchem śmiechu i szczekaniem. To głos wydobywający się nie tylko z gardła, ale z samych wnętrzności, z serca, z duszy. –Powiedziałem: ręce do góry, draniu! – krzyknął sierżant, robiąc krok w kierunku tamtego człowieka. Murzyn nie posłuchał i nawet nie drgnął. Był bardzo czarny i tak chudy, że nawet w półmroku Lituma odróżniał żebra napinające mu skórę i patykowate nogi, tylko brzuch miał ogromny; zwisał mu aż na narządy płciowe, więc Lituma natychmiast przypomniał sobie szkieletowate stworzenia z dzielnic nędzy, które miały wzdęte brzuchy na skutek pasożytów. Zambo nadal zasłaniał sobie spokojnie twarz, a sierżant wykonał dwa dalsze kroki w jego stronę, obserwując go w przekonaniu, że w każdej chwili może zacząć uciekać. „Szaleńcy nie boją się rewolweru” – pomyślał i postąpił jeszcze dwa kroki naprzód. Znajdował się zaledwie o kilka metrów od zambo i dopiero teraz zdołał zauważyć rany, które znaczyły jego ramiona, ręce i plecy. „Ki diabeł? – pomyślał Lituma. – Czy to jaka

choroba? Rany czy oparzenia?” Przemówił po cichu, żeby go nie wystraszyć: –Spokojnie, zambo. Ręce do góry i wychodź przez dziurę, którą wszedłeś. Jak się będziesz dobrze sprawował, to w komisariacie dam ci kawy. Pewnie umierasz z zimna, chodząc tak na nagusa i przy takiej pogodzie. Miał zrobić jeden krok w kierunku Murzyna, kiedy ten nagłym ruchem odsłonił sobie twarz, a Lituma zdumiał się, widząc pod kępką kędzierzawych i potarganych włosów przerażone oczy, straszliwe rany i ogromne usta, z których wystawał tylko jeden długi i ostry ząb; wtedy Murzyn wydal ponownie ów dziwny, niepojęty, nieludzki wrzask, rozejrzał się w obie strony – niespokojny, nieposłuszny niczym zwierzę, które szuka drogi do ucieczki, i w

**zambo – mieszaniec (murzyńsko – indiański), określenie pogardliwe. końcu w głupi sposób wybrał tę, której nie powinien, to jest drogę, jaką sierżant blokował swoim ciałem. Murzyn nie rzucił się wcale na niego, tylko po prostu ruszył przed siebie. Zrobił to tak nieoczekiwanie, że Lituma nie zdążył zagrodzić mu przejścia, więc tamten wyrżnął weń z rozpędem. Sierżant miał mocne nerwy, palec na spuście nawet mu nie drgnął, powstrzymał się od strzału. Przy zderzeniu zambo jakoś dziwnie parsknął, a wtedy Lituma popchnął go i zobaczył, że tamten pada na ziemię jak szmata. Chcąc, żeby leżał spokojnie, dał mu kopniaka. –Wstań – rozkazał po chwili. – Poza tym, żeś szalony, to jeszcze i głupi. Ależ ty cuchniesz! Zalatywało od niego czymś dziwnym: wonią smoły, acetonu, moczu, kota. Odwrócił się na wznak i, leżąc na plecach, wpatrywał się w sierżanta z przerażeniem. –Skąd się tu wziąłeś? – mruknął Lituma. Zbliżył nieco latarkę i przyjrzał się przez chwilę ze zdumieniem tej nieprawdopodobnej twarzy poznaczonej prostymi cięciami, małymi bliznami, które biegły mu po policzkach, nosie, czole, podbródku i ginęły na szyi. Jak mógł chodzić po ulicach Callao człowiek o podobnym wyglądzie i w dodatku z kutasem na wierzchu? Że też nikt go dotąd nie zamknął? –Wstań wreszcie albo dam ci w gębę – powiedział Lituma. – Wszystko jedno, czyś szalony, czy nie, ale już mnie wnerwiłeś. Człowiek nawet nie drgnął. Z ust jego zaczęły się wydobywać jakieś dźwięki, niezrozumiały szept, pomruki, szmery, coś, co miało więcej wspólnego z odgłosami ptaków, owadów albo zwierząt

aniżeli ludzi. I wciąż z ogromnym przerażeniem wpatrywał się w latarkę. –Wstań, nie bój się – powiedział sierżant i, wyciągnąwszy rękę, szarpnął zambo za ramię. Ten nie opierał się, ale także nie zrobił najmniejszego wysiłku, żeby się podnieść. „Jakiś ty chudy” – pomyślał Lituma, niemal rozbawiony tym miauczeniem, bulgotaniem, nieprzerwanymi odgłosami, jakie z siebie wydawał ów człowiek. „Ale masz stracha”. Zmusił go do wstania i nie mógł uwierzyć, że tamten waży tak mało. Ledwie popchnął go z lekka w stronę otworu wyjściowego, tamten zachwiał się i upadł. Tym razem jednak podniósł się sam, z wielkim wysiłkiem, oparłszy się o beczkę oliwy. –Czyś ty aby nie chory? – zapytał sierżant. – Zupełnie nie możesz iść, zambo. Ale skąd w ogóle, u diabła, mógł się wziąć taki stwór jak ty? Pociągnął go w kierunku otworu, zmusił do pochylenia się i do wyjścia na ulicę. Zambo cały czas wydawał z siebie dziwaczne dźwięki, robił to bez przerwy, jak gdyby miał w ustach jakieś żelazo i próbował je wypluć. „Tak – pomyślał sierżant – to wariat”. Mżawka ustała, ale wiał teraz silny wiatr, który chłostał ulice i hałasował wokół niego, podczas gdy Lituma, popychając zambo z lekka ku przodowi, podążał w kierunku komisariatu. Nawet w grubej kurtce odczuwał zimno. –Chyba zamarzłeś na lód, kumie – odezwał się Lituma. – Nago w taką pogodę i o takiej porze! Jak nie dostaniesz zapalenia płuc, to będzie cud. Murzyn szczękał zębami i szedł, to krzyżując dłonie na piersi, to znów rozcierając nimi boki, jak gdyby zimno atakowało go przede wszystkim od strony żeber. Wciąż chrypiał,

pomrukiwał, gęgał, ale teraz tylko do samego siebie, i potulnie kierował się tam, dokąd nakazywał mu sierżant. Nie spotkali na ulicach ani samochodów, ani psów, ani pijaków. Kiedy przybyli w pobliże komisariatu, światła padające z okien, ich charakterystyczny oleisty blask, uradowały sierżanta Litumę podobnie jak widok plaży cieszy rozbitka. Przenikliwy dźwięk dzwonów z wieży kościoła Matki Boskiej Carmen de La Legua oznajmiał godzinę drugą. Na widok sierżanta, który pojawił się w towarzystwie nagiego Murzyna, młodemu i przystojnemu porucznikowi Jaime Concha wprawdzie nie wypadły z rąk opowieści o Kaczorze Donaldzie – był to zeszyt, który właśnie czytał tej nocy oprócz trzech rozdziałów z broszur o Supermenach i Czarodziejach Mandrake – lecz ze zdumienia otworzył tak szeroko usta, że o mało co nie wyłamał sobie szczęki. Strażnicy Camacho i Arevalo, którzy właśnie rozgrywali partyjkę chińskich warcabów, wytrzeszczyli oczy. –Skąd wytrzasnąłeś takie straszydło? – zapytał wreszcie porucznik. –To człowiek czy zwierzę? Co to w ogóle jest? – zapytał Manzanita Arevalo, wstając i obwąchując Murzyna. Ten zaś, odkąd wszedł do komisariatu, milczał i z przerażoną miną kręcił głową na wszystkie strony, jak gdyby po raz pierwszy w życiu widział światło elektryczne, maszyny do pisania

i policjantów. Na widok zbliżającego się Manzanity znowu wydał z siebie swój przeraźliwy krzyk, a Lituma zauważył, że porucznik Concha nieomal wywrócił się z wrażenia razem z krzesłem i że Mocos Camacho poprzewracał warcaby. Murzyn próbował wybiec na ulicę. Sierżant zatrzymał go jedną ręką i potrząsnął nim z lekka: „Spokojnie, zambo, nie bój się”. –Znalazłem go w nowym magazynie Dworca Morskiego, poruczniku – oznajmił. – Wlazł tam przez dziurę wyłamaną w ścianie. Czy mam sporządzić oskarżenie o kradzież, napad na własność prywatną, o obrazę moralności czy o wszystkie te trzy rzeczy razem? Zambo znów stał skulony, podczas gdy porucznik, Camacho i Arevalo oglądali go od stóp do głów. –Te blizny nie pochodzą od ospy, poruczniku – powiedział Manzanita, wskazując nacięcia na twarzy i ciele Murzyna. – Pocięli go brzytwą, choć nie chce się w to wierzyć. –To najchudszy człowiek, jakiego w życiu widziałem – stwierdził Mocos, przypatrując się kościom nagusa. – I najpaskudniejszy. Mój Boże, jakie on ma kręcone kudły. I co za łapy! –Zaspokój naszą ciekawość – prosił porucznik. – Opowiedz nam swoją historię, Murzynie. Sierżant Lituma zdjął kepi i porozpinał kurtkę. Usiadłszy przy maszynie do pisania, zaczął redagować raport. Stamtąd zawołał do nich: –On nie umie mówić, poruczniku! Wydaje z siebie jakieś dźwięki, których nie można zrozumieć. –A możeś ty jeden z tych, co z innych robią wariatów? – zainteresował się porucznik. – Jesteśmy za starzy, żeby dać się nabierać. Powiedz nam, kim jesteś, skąd się wziąłeś, kim była twoja matka. –Albo dostaniesz w ryja i zaczniesz gadać – dodał Manzanita. – Wyśpiewaj wszystko jak kanarek, zambito.

–Ale gdyby te blizny miały być od kastetu, to musieli nim uderzać z tysiąc razy – nie mógł wyjść z podziwu Mocos, przypatrując się raz po raz nacięciom, które pokrywały skórę Murzyna. – Jak to możliwe, żeby człowiek był tak poznaczony? –On umiera z zimna – stwierdził Manzanita. – Zęby szczękają mu jak marakasy. –Ząb – poprawił go Mocos, oglądając Murzyna dokładnie z bardzo bliska. – Nie widzisz, że ma tylko jeden ząb, zupełnie jak kieł słonia? U licha, cóż to za typ, wydaje mi się, że to jakiś zły sen. –Ja myślę, że to jakiś wariat – powiedział Lituma, nie przestając pisać. – Chodzić tak przy takim zimnie, to zajęcie nie dla rozsądnych ludzi, prawda, poruczniku? W tym momencie nagły zamęt sprawił, ze spojrzał w ich stronę: zambo, jakby nagle czymś zelektryzowany, pchnął porucznika i przebiegł jak strzała pomiędzy Camachem i Arevalem. Ale nie wybiegł na ulicę, tylko runął w kierunku stołu z warcabami i Lituma zobaczył, że rzucił się na nie

dojedzonego sandwicza; wepchnął go w siebie, pożerając jednym łapczywym zwierzęcym ruchem. Zanim Arevalo i Camacho podeszli do niego i kilkakrotnie go spoliczkowali, Murzyn zdążył już pożreć z taką samą żarłocznością resztki drugiego sandwicza. –Nie bijcie go, chłopcy – odezwał się sierżant. – Raczej dajcie mu kawy, miejcie litość! –To nie jest przytułek – odparł porucznik. – Nie wiem, co będę robił z takim aresztantem. – Przyglądał się zambo, który, pożarłszy sandwicze, odebrał kilka ciosów w głowę od Mocosa i Manzanity i nie zmieniwszy wyrazu twarzy, leżał teraz spokojnie na podłodze, dysząc z lekka. W końcu porucznik ulitował się nad nim i warknął: –W porządku. Dajcie mu trochę kawy i zamknijcie go w celi. Mocos podał Murzynowi pół kubka kawy z termosu, zambo wypił ją powoli, przymykając oczy, a kiedy skończył, wylizał aluminium aż do połysku, szukając ostatnich kropli. Pozwolił spokojnie zaprowadzić się do celi. Lituma ponownie przeczytał swój raport: próba kradzieży, napad na cudzą własność, obraza moralności. Porucznik Jaime Concha usiadł z powrotem przy biurku i błądził dokoła wzrokiem. –Już wiem, już wiem, kogo on mi przypomina – uśmiechnął się zadowolony, pokazując Litumie plik kolorowych czasopism. – Murzynów z historii o Tarzanie, tych z Afryki. Camacho i Arevalo wrócili do partii warcabów, a Lituma nałożył kepi i zapiął mundur. Kiedy wychodził, usłyszał krzyki złodzieja kieszonkowego, który właśnie obudził się i protestował przeciwko obecności nowego współtowarzysza w więziennej piwnicy. –Na pomoc, ratunku! Zgwałci mnie! –Zamilcz albo my cię zgwałcimy – przestrzegł go porucznik. – Pozwólcie mi w spokoju przeczytać moje historyjki. Znalazłszy się na ulicy, Lituma zdołał zauważyć, że Murzyn wyciągnął się na podłodze celi i leżał tam, obojętny na krzyki kieszonkowca – chudziutkiego Chińczyka, który wciąż robił wrażenie przerażonego. „Dobre, obudzić się i znaleźć w towarzystwie podobnego

faceta” zaśmiał się Lituma, pogrążając raz jeszcze swoją masywną postać we mgle, wietrze i ciemnościach. Z rękami w kieszeniach, z podniesionymi klapami marynarki i ze spuszczoną głową kontynuował bez pośpiechu swój obchód. Najpierw znalazł się na portowej uliczce rozpusty, gdzie spotkał Choclo

Romana opartego o bufet baru „Happy Land” i zaśmiewającego się z dowcipów Gołąbki Płaczu – starego pedała o farbowanych włosach i sztucznej szczęce, który był tam barmanem. Przekazał w raporcie, że strażnik Roman „zdradzał ślady konsumpcji napojów alkoholowych w godzinach służby”, chociaż dobrze wiedział, że porucznik Concha, człowiek pełen wyrozumiałości dla słabostek własnych i cudzych, przejdzie nad tym do porządku dziennego. Potem oddalił się od brzegu morza i poszedł w górę aleją Saenz Peńa, bardziej wymarłą o tej porze niż cmentarz, i z wielkim trudem odnalazł Humberta Quispe, którego rejon obejmował właśnie plac Targowy. Stragany były jeszcze pozamykane, a wśród nich znaleźć można było mniej niż zwykle włóczęgów śpiących w skulonej pozycji na workach lub gazetach, pod schodami czy ciężarówkami. Po wielu niepotrzebnych okrążeniach i wielokrotnym gwizdaniu, by zostać rozpoznanym spotkał Quispego na rogu ulicy Colon i Cochrane, w momencie kiedy ten ratował taksówkarza, któremu dwaj rabusie rozbili głowę, aby go okraść. Razem z Quispem zabrali rannego do pogotowia, by mu tam zszyto głowę. Potem zjedli gorącą zupę z głowizny na pierwszym straganie, który został rano otwarty i który należał do dońi Gualberty – sprzedawczyni świeżych ryb. Policyjny wóz patrolowy spotkał Litumę na ulicy Saenz Peńa i podwiózł go aż do Twierdzy Króla Filipa, pod której murami pełnił służbę Manitas Rodriguez, beniaminek komisariatu. Przyłapał go samego na grze w klasy, w ciemnościach. Skakał bardzo poważnie z kratki do kratki, to na jednej nodze, to na obydwóch, a na widok sierżanta zatrzymał się: –Ruch pomaga w rozgrzewce – wyjaśnił, wskazując na rysunek wykonany kredą na ścieżce. – Czy pan nie grywał w klasy w dzieciństwie, sierżancie? –Raczej w bączka i byłem bardzo dobry w puszczaniu komet – odparł Lituma. Manitas Rodriguez opowiedział mu o incydencie, który – jak mówił – rozweselił jego nocną służbę. Właśnie koło północy przechodził ulicą Paź Soldan, kiedy zobaczył jakiegoś człowieka wspinającego się do okna. Zatrzymał go z rewolwerem w ręku, ale osobnik zaczął płakać, przysięgając, że nie jest złodziejem, tylko mężem, i że jego żona prosiła go, by co wieczór wracał do domu po ciemku i w podobny sposób przez okno. A dlaczego nie przez drzwi, tak jak to wszyscy robią? „Bo żona jest na wpół zwariowana – popłakiwał mężczyzna. – Niech pan sobie wyobrazi, że kiedy widzi mnie wchodzącego do domu jak złodziej, wtedy jest dla mnie czulsza. Innym razem każe mi, bym ją straszył nożem, a nawet przebiera mnie za diabła. Jeżeli nie zrobię jej takiej przyjemności, to nawet mnie nie pocałuje, panie władzo”. –Zobaczył twoją dziecinną twarz i pięknie sobie z ciebie zakpił – roześmiał się Lituma. –Ależ to najszczersza prawda – nalegał Manitas. – Zapukałem do drzwi, weszliśmy do domu, a owa pani, taka prawdziwa spryciara, powiada mi, że przecież ona wraz z mężem ma prawo zabawiać się w złodziei. Czegóż to nie można spotkać w naszej pracy, prawda, sierżancie?

–O tak, chłopcze – przytaknął Lituma, myśląc o Murzynie. –Ale z taką kobietą człowiek nigdy by się nie nudził, panie sierżancie – oblizywał wargi Manitas.

Poszedł z Lituma aż do alei Buenos Aires i tam się pożegnali. Sierżant wciąż rozmyślał o Murzynie, idąc w kierunku gdzie zaczynała się dzielnica Bellavista, to jest ulicy Vigil i placu Guardia Chalaca, a był to długi odcinek drogi, na którym zwykle zaczynał odczuwać zmęczenie i senność. Czy ten Murzyn uciekł z domu wariatów? Przecież zakład taki kierowany przez Larco Herrerę znajduje się na tyle daleko, że na pewno jakiś policjant zauważyłby go i zatrzymał. No a te rany? Czy zadano mu je za pomocą noża? Do diabła, to musiało boleć, tak jak przypiekanie na wolnym ogniu. Wyobraźmy sobie, że człowiekowi robiono by małe rany jedną po drugiej, dopóki cała twarz nie pokryłaby się bliznami i szramami. A jeżeli się taki urodził? Panowała jeszcze ciemna noc, ale już można było zauważyć pierwsze oznaki świtu: przejeżdżające samochody, od czasu do czasu jakaś ciężarówka, sylwetki wstających o świcie ludzi. Sierżant zadawał sobie pytanie: „Ty, który widziałeś tyle dziwacznych typów, dlaczego tak się przejmujesz podobnym włóczęgą?” Wzruszył ramionami: zwykła ciekawość, sposób, by się czymś zająć podczas nocnej służby. Bez trudu spotkał policjanta Zarate, z którym kiedyś odbywał służbę w Ayacucho. Zastał go z gotowym raportem: tylko jedno zderzenie samochodów, bez rannych, nic ważnego. Lituma opowiedział mu historię Murzyna, ale Zarate ubawił jedynie epizod z sandwiczami. Był maniakiem filatelistą i towarzysząc sierżantowi wzdłuż kilku przecznic, zaczął mu opowiadać, że dzisiejszego ranka zdobył trójkątne znaczki z Etiopii, przedstawiające lwy i żmije, w kolorach zielonym, czerwonym i niebieskim, które należały do rzadkości, i że wymienił je za pięć znaczków argentyńskich, które nic nie były warte. –Ale na pewno będą uważali, że są wiele warte – przerwał mu Lituma. Mania Zarate, którą innymi razy tolerował z humorem, teraz zniecierpliwiła go i ucieszył się, kiedy się pożegnali. Niebieskawe światło rozlewało się na niebie, a z ciemności wyłaniały się podobne do zjaw, szarawe, stalowe, ludne zabudowania Callao. Sierżant przemierzał swą drogę niemalże kłusem, licząc przecznice dzielące go od komisariatu. Ale tym razem wyznał przed sobą samym, że pośpiech jego spowodowany był nie tyle nocnym zmęczeniem i długim marszem, ile chęcią ponownego zobaczenia Murzyna. „Gotów byś jeszcze uwierzyć, iż wszystko było snem i że ten typ nie istnieje, Lituma”. A jednak istniał i spał skulony w kłębek na podłodze piwnicy więziennej. Złodziej kieszonkowy zasnął w drugim końcu celi i wciąż jeszcze zachowywał na twarzy wyraz przerażenia. Spali także i inni: porucznik Concha ze spuszczoną głową opartą na stosie swoich lektur, a Camacho i Arevalo, ramię przy ramieniu, na ławce u wejścia. Lituma przez dłuższą chwilę przypatrywał się Murzynowi: widział jego wystające kości, skręcone włosy, wzdęty brzuch, jego osierocony ząb i tysiące blizn, obserwował dreszcze, jakie nim wstrząsały. Pomyślał sobie: „Skąd ty się wziąłeś, zambo?” W końcu podał swój raport porucznikowi, który otworzył zapuchnięte i zaczerwienione oczy: –Koniec roboty – powiedział łagodnie. – Jeden dzień służby mniej, Lituma. „I także jeden dzień życia mniej” – pomyślał sierżant. Pożegnał się, trzaskając

obcasami. Dochodziła szósta rano i był już wolny. Jak zwykle poszedł na plac Targowy do dońi Gualberty, aby zjeść niemal wrzącą zupę, paszteciki, czarną fasolę z ryżem i mleczny słodki deser, a potem udał się do pokoiku, w którym zamieszkiwał przy ulicy Colon. Długo nie mógł zasnąć, a kiedy już ogarnął go sen, natychmiast zaczai śnić o Murzynie. Widział go otoczonego lwami i żmijami w kolorach czerwonym, zielonym i niebieskim, w samym sercu Abisynii, ubranego w wysoki kapelusz, wysokie buty i z pejczem pogromcy. Bestie były posłuszne ruchom jego bata, a tłum ulokowany pośród lian, pni drzew i gałęzi ożywionych śpiewem ptactwa i piskiem małp oklaskiwał go z zapałem. Ale zamiast kłaniać się publiczności, Murzyn klękał na kolana, wyciągał ręce proszącym gestem, oczy mu wilgotniały, a wielkie usta otwierały się i zaczynał płynąć z nich niespokojny, gwałtowny, hałaśliwy bełkot, jakaś absurdalna muzyka. Lituma zbudził się około trzeciej po południu w złym humorze i bardzo zmęczony, mimo że spał siedem godzin. „Już go pewnie zabrali do Limy” – pomyślał. Kiedy mył sobie twarz w sposób podobny do kota i ubierał się, zaczął wyobrażać sobie przeżycia Murzyna: pewnie zatrzymał go jakiś patrol o dziewiątej, dali mu byle jaką szmatę, żeby się okrył, przekazali prefekturze, otworzyli teczkę akt, wysłali do celi przeznaczonej dla tych, którzy nie są nawet sądzeni, i siedzi tam teraz w ciemnym lochu, pośród włóczęgów, złodziei, sprawców napaści i awantur z ostatnich dwudziestu czterech godzin, drżąc z zimna i umierając z głodu, wyłapując pchły. Dzień był szary i wilgotny. Wśród mgły ludzie poruszali się jak ryby w brudnej wodzie i Lituma – powolutku i w zamyśleniu – poszedł zjeść lunch do dońi Gualberty: dwie bułki ze świeżym serem i kawę. –Widzę, że jesteś jakiś dziwny – powiedziała mu dońa Gualberta, staruszka znająca życie. – Masz kłopoty z pieniędzmi czy z miłością? –Rozmyślam o pewnym przybłędzie, którego spotkałem wczoraj w nocy – odparł, próbując kawy koniuszkiem języka. – Ukrył się w magazynie Dworca Morskiego. –I cóż w tym dziwnego? – zapytała dońa Gualberta. –Był wynędzniały, pełen ran, włosy miał gęste niczym dżungla, nie umiał mówić -wyjaśnił jej Lituma. – Skąd mógł się wziąć podobny typ? –Z piekła – zaśmiała się staruszka, inkasując pieniądze. Lituma udał się na plac Grau, aby spotkać się z Pedralbesem – posterunkowym służącym w marynarce. Poznali się przed laty, kiedy sierżant był tylko szeregowym funkcjonariuszem, a Pedralbes zwykłym marynarzem i obaj odbywali służbę w Pisco. Potem ich losy rozeszły się na około dziesięć lat, ale przed dwoma laty znowu się spotkali. Spędzali razem wolne dni i Lituma czuł się u rodziny Pedralbes a jak u siebie w domu. Poszli do La Punta, do Klubu Oficerów i Marynarzy napić się piwa i zagrać w sapo. Zaraz na wstępie sierżant opowiedział koledze historię z Murzynem. Pedralbes natychmiast znalazł wyjaśnienie: –To dzikus z Afryki, który przyjechał nielegalnie na jakimś statku. Odbył podróż w

ukryciu, a kiedy statek przypłynął do Callao, skoczył nocą do wody i dostał się do Peru wbrew prawu.

Litumie zdawało się, że wschodzi słońce: nagle wszystko stało się jasne. –Masz rację, tak było – stwierdził, cmokając językiem i przytakując. – Przybył z Afryki. Jasne, no pewnie. A tu, w Callao, z jakiegoś powodu wyładowali go ze statku. Nie chcieli mu dać forsy, bo znaleźli go w magazynie, chcieli się go pozbyć. –Nie oddali go władzom, bo wiedzieli, że władze go nie przyjmą – uzupełniał swoją wersję Pedralbes. – Wyładowali go ze statku przemocą: troszcz się sam o siebie, dzikusie. –Może być, że ten przybłęda nawet nie wie, gdzie się znajduje – zauważył Lituma. – A więc jego krzyki nie pochodzą od szaleńca, tylko od dzikusa, to jego język. –To tak, jak gdybyś wsiadł do samolotu i wylądował na Marsie, bracie – pomógł mu Pedralbes. –Jacy my jesteśmy mądrzy – stwierdził Lituma. – Rozszyfrowaliśmy cale życie przybłędy. –Jaki ja jestem mądry, chciałeś powiedzieć – zaprotestował Pedralbes. – A co teraz zrobią z Murzynem? Lituma pomyślał: „Kto to może wiedzieć”. Zagrali sześć partyjek sapo, z których sierżant wygrał cztery, tak że Pedralbes zapłacił za piwo. Potem poszli na ulicę Chanchamayo, gdzie Pedralbes mieszkał w małym domku z zakratowanymi oknami. Żona Pedralbesa – Domitila – kończyła właśnie podawać jedzenie trojgu dzieciom i kiedy zobaczyła nadchodzących, zaraz położyła do łóżka najmłodsze i rozkazała dwojgu pozostałym, aby nie zbliżały się do drzwi. Poprawiła sobie trochę włosy, podała ramię każdemu z mężczyzn i wyszli wszyscy razem. Udali się do kina „Porteno” na ulicę Saenz Peńa, aby obejrzeć włoski film. Nie spodobał się Litumie ani Pedralbesowi, ale ona stwierdziła, że chętnie obejrzałaby go jeszcze raz. Wrócili piechotą na ulicę Chanchamayo – dzieci już zasnęły i Domitila podała im do zjedzenia odgrzewaną potrawę z bulw olluco z suszonym mięsem. Kiedy Lituma żegnał się z nimi, była już dziesiąta trzydzieści. Dotarł do Czwartego Komisariatu w porze, kiedy zaczynała się jego służba: punktualnie o jedenastej. Porucznik Jaime Concha nie dał mu chwili spokoju: wezwał go na rozmowę na osobności i zarzucił go nagłymi instrukcjami wypowiedzianymi w kilku spartańskich zdaniach, które przyprawiły Litumę o zawrót głowy i pieczenie uszu. –Władza wie, co robi – podniósł go na duchu porucznik, poklepując jednocześnie po ramieniu. – I ma swoje powody, które należy zrozumieć. Władza nigdy się nie myli, prawda,.Lituma?

–Jasne, że nie – wybełkotał sierżant. Manzanita i Mocos udawali zajętych. Kątem oka Lituma dostrzegał, że jeden z nich przeglądał z uwagą papiery tranzytowców, jak gdyby były to fotografie jakichś dziewcząt, a drugi układał, rozrzucał i z powrotem układał rzeczy na swoim biurku. –Czy mogę o coś zapytać, panie poruczniku? – odezwał się Lituma. –Możesz – odparł porucznik. – Nie wiem tylko, czy potrafię ci odpowiedzieć. –Dlaczego władza wyznaczyła mnie do tej robótki? –To ci mogę powiedzieć – odparł porucznik. – Z dwóch powodów. Bo ty go złapałeś i najlepiej będzie, żeby skończył z nim ten, co zaczął. A po drugie: bo jesteś najlepszym

posterunkowym w naszym komisariacie, a może i w Callao. –To dla mnie zaszczyt – wymamrotał Lituma, nie okazując najmniejszej radości. –Władza dobrze wie, że chodzi tu o trudną pracę, i dlatego ci ją powierza – stwierdził porucznik. – Powinieneś czuć się dumny, że wybrali ciebie wśród setek posterunkowych, którzy znajdują się w Limie. –No proszę, teraz okaże się, że będę musiał im dziękować – pokiwał głową zdumiony Lituma. Zastanowił się przez chwilę i dodał bardzo cicho: – Czy to ma być już zaraz? –Z mety – odparł porucznik, starając się być jowialnym. – Nie zostawiaj na jutro tego, co możesz zrobić dzisiaj. Lituma pomyślał: „Teraz już wiem, dlaczego twarz Murzyna stała mi ciągle przed oczami”. –Chcesz wziąć ze sobą jednego z nich, żeby ci pomogli? – Usłyszał głos porucznika. Lituma poczuł, że Camacho i Arevalo osłupieli. Grobowa cisza zapanowała w komisariacie, podczas gdy sierżant obserwował obu posterunkowych i, chcąc żeby przeżyli chwilę strachu, rozmyślnie ociągał się z wyborem. Manzanita pozostał z górą papierów tańczących mu między palcami, a Mocos z pochyloną nad biurkiem twarzą. –Wezmę tego – odezwał się Lituma, wskazując na Arevalo. Poczuł, ze Camacho głęboko odetchnął, a w oczach Manzanity ujrzał tlącą się głęboką nienawiść i zrozumiał, że przeklina go w najgorszy sposób. –Jestem przeziębiony i miałem prosić, żeby mnie zwolniono z wychodzenia dzisiejszej nocy, panie

poruczniku – wyjąkał Arevalo, przybierając głupi wyraz twarzy. –Zostaw te bzdury i wciągaj kapotę – przerwał mu Lituma, przechodząc obok i nie patrząc na niego. –Zaraz idziemy. Poszedł do celi i otworzył ją. Po raz pierwszy dzisiejszego dnia przyjrzał się Murzynowi. Włożyli nań postrzępione spodnie, które sięgały zaledwie kolan, a piersi i grzbiet osłaniał mu worek tragarza z dziurą wyciętą na głowę. Był bosy i spokojny. Spojrzał Litumie w oczy bez radości i bez lęku. Siedząc na ziemi, coś przeżuwał. Zamiast kajdanków miał na przegubach rąk wystarczająco długi sznur, aby móc się drapać albo jeść. Sierżant dał mu znak, żeby wstał, ale Murzyn zdawał się nie rozumieć. Lituma podszedł do niego, wziął go za ramię i wtedy mężczyzna podniósł się łagodnie. Poszedł przodem z taką samą obojętnością, z jaką go dziś przyjął. Manzanita Arevalo już był w płaszczu i w szaliku owiniętym wokół szyi. Porucznik Concha nie odwrócił się, żeby zobaczyć, jak wychodzili. Miał wzrok zatopiony w historii Kaczora Donalda. („Nawet nie zdaje sobie sprawy, że trzyma ją do góry nogami”, pomyślał Lituma.) Natomiast Camacho uśmiechnął się do nich ze współczuciem. Na ulicy sierżant zajął miejsce od strony krawężnika, zaś Arevalo od ściany. Murzyn szedł pomiędzy nimi, dotrzymując długiego kroku, obojętny na wszystko, przeżuwając. –Już od dwóch godzin żuje ten kawałek chleba – odezwał się Arevalo. – Tego wieczora, kiedy przyprowadzono go z włóczęgi po Limie, daliśmy mu wszystek suchy chleb ze spiżarni, ten który zesechł jak kamień. Zjadł wszystkie kawałki, żując niczym maszyna do mielenia. Co za straszny głód, prawda?

„Najpierw obowiązek, a potem uczucia” – pomyślał Lituma. Trasa została ustalona: iść pod górę ulicą Carlos Concha aż do alei Kontradmirała Mory, potem zejść w dół aleją aż do rzeki Rimac i iść wzdłuż niej aż do morza. Policzył sobie: trzy kwadranse na przejście tam i z powrotem, najwyżej godzina. –To pana wina, sierżancie – zrzędził Arevalo. – Kto kazał go zatrzymywać? Kiedy pan zdał sobie sprawę, że to nie złodziej, powinien był pan go wypuścić. Niech pan patrzy, jakiego nam narobił kłopotu. A teraz niech mi pan powie, czy pan wierzy w to, co myśli władza? Że on przypłynął ukryty na statku? –To samo przyszło na myśl Pedralbesowi – powiedział Lituma. – Możliwe. Bo jakże inaczej, bracie, wytłumaczysz sobie, iż człowiek o takim wyglądzie, z takimi włosami, z takimi bliznami i podobnie wynędzniały, który tak bełkocze, pojawia się o świcie w porcie Callao? Musi być tak, jak mówią. Na ciemnej ulicy słychać było stukanie dwóch par butów dwóch posterunkowych. Bose stopy zambo

nie wydawały żadnego odgłosu. –Gdyby to ode mnie zależało, zostawiłbym go w więzieniu – odezwał się znowu Arevalo. – Bo przecież, sierżancie, dzikus z Afryki nie jest temu winien, że jest dzikusem z Afryki. –Dlatego nie może zostać w więzieniu – mruknął Lituma. – Słyszałeś, co mówił porucznik: więzienie jest dla złodziei, morderców i złoczyńców. Za jakie pieniądze państwo ma go utrzymywać w więzieniu? –No to powinni go odesłać do jego kraju – wymamrotał Arevalo. –A jak się dowiesz, człowieku, który to jego kraj? – podniósł głos Lituma. – Słyszałeś, co mówił porucznik. Władza próbowała rozmawiać z nim we wszystkich językach: po angielsku, po francusku, nawet po włosku. Nie mówi żadnym językiem, jest dziki. –A więc panu wydaje się słuszne, że skoro jest dzikusem, mamy wpakować mu kulę w łeb? – burknął znowu Manzanita Arevalo. –Wcale nie mówię, że wydaje mi się słuszne – mruknął Lituma. – Powtarzam tylko to, co mówił porucznik, co mówi władza. Nie bądź idiotą. Weszli na aleję Kontradmirała Mory, kiedy dzwony z kościoła Matki Boskiej del Carmen de la Legua biły dwunastą, i dźwięk ich wydał się Litumie ponury. Szedł, patrząc z uporem prosto przed siebie, ale co chwilę mimo woli odwracał twarz w lewo i rzucał spojrzenie w kierunku Murzyna. Oglądał go tylko przez sekundę, kiedy ten przechodził przez słaby krąg światła kolejnej latarni, i zawsze wyglądał tak samo: poruszał z powagą szczękami i utrzymywał krok, bez najmniejszej oznaki trwogi. „Jedyne, co ma dla niego znaczenie na tym świecie, to przeżuwanie” – pomyślał Lituma. A w chwilę potem: „Oto skazany na śmierć, który nie wie, że nim jest”. I prawie natychmiast: „Nie ma wątpliwości, że to dzikus”. Wówczas usłyszał Manzanitę: –A w końcu dlaczego władza mu nie pozwoli, żeby sobie poszedł i urządził się tak, jak potrafi? – rezonował, okazując zły humor. – Niechby sobie był jeszcze jednym włóczęgą. Wśród tylu innych, których pełno w Limie. Jeden więcej, jeden mniej, cóż to ma za znaczenie.

–Słyszałeś, co mówił porucznik – odparł Lituma. – Policja nie może nikogo popychać do przestępstwa. A gdyby go zostawić samego na placu, nie miałby innego wyjścia, jak kraść. Albo zdechłby niczym pies. W gruncie rzeczy wyświadczamy mu przysługę. Strzał to sekunda. To lepsze niż powolna śmierć, z głodu, z zimna, z samotności, ze smutku.

Ale Lituma czuł, że jego wywody nie były zbytnio przekonywające, i miał wrażenie, że kiedy słuchał samego siebie, słyszał inną osobę. –Jakkolwiek by było, powiem panu jedno – usłyszał Manzanitę. – Ta robota mi się nie podoba i wybierając mnie do pomocy, wyświadczył mi pan nędzną przysługę. –A myślisz, że mnie się podoba? – mruknął Lituma. – A mnie to władza wyświadczyła przysługę, wybierając do tego zadania? Przeszli obok Arsenału Morskiego, gdzie zabrzmiała syrena, a kiedy mijali otwarty teren, na wysokości suchego doku, z ciemności wyskoczył pies i zaczął na nich szczekać. Szli w milczeniu, słysząc stukot własnych butów na ścieżce, bliski szum morza i czuli w nozdrzach wilgotne i słone powietrze. –W zeszłym roku przybyli na te tereny Cyganie, żeby się tu osiedlić – oznajmił nagle Manzanita przygnębionym głosem. – Rozbili namioty i dali cyrkowe widowisko. Wróżyli z ręki i znali się na czarach. Ale burmistrz kazał ich wyrzucić, bo nie mieli zezwolenia władz miejskich. Lituma nie odpowiedział. Zrobiło mu się nagle żal nie tylko Murzyna, ale także Manzanity i Cyganów. –Więc zostawimy go tak porzuconego na plaży, żeby go podziobały ptaki morskie? – szlochał nieomal Manzanita. –Zostawimy go na wysypisku śmieci, żeby go tam znalazły miejskie ciężarówki, zabrały do kostnicy i podarowały Wydziałowi Medycyny, po to, żeby studenci mieli materiał do ćwiczeń – rozgniewał się Lituma. – Dobrze słyszałeś instrukcje, Arevalo, nie muszę ci ich powtarzać. –Słyszałem je, ale nie mieści mi się w głowie, że mamy go zabić z zimną krwią -powiedział Manzanita w chwilę później. – I panu także, chociaż chce pan to ukryć. Po pana głosie poznaję, że też się pan z tym rozkazem nie zgadza. –Nie mamy obowiązku zgadzać się z rozkazami, ale je wykonywać – powiedział słabym głosem sierżant. A po chwili dodał jeszcze wolniej: – W tej sprawie masz rację. Ja też się nie zgadzam. Słucham, bo trzeba być posłusznym. W tym momencie skończył się asfalt, aleja, latarnie i zaczęli iść w ciemnościach po miękkiej ziemi. Owionął ich gęsty, niemal nieruchomy fetor. Znajdowali się na wysypisku śmieci na brzegu rzeki Rimac, bardzo blisko morza, na czworokątnym placu położonym między plażą, korytem rzeki i aleją, na który już od szóstej rano wjeżdżały ciężarówki Służby Oczyszczania Miasta, aby wysypywać śmiecie z dzielnic Bellavista, Perla i Callao. Niemal o tej samej wczesnej porze tłum dzieci, mężczyzn, starców i kobiet zaczynał szperać w odpadkach w poszukiwaniu przedmiotów mogących jeszcze się na coś przydać oraz po to, by zdążyć przed morskim ptactwem, sępami i bezdomnymi psami wydobyć jadalne resztki porzucone wśród śmieci.

Zatrzymali się teraz w pobliżu pustynnych terenów, które ciągną się w kierunku na Ventanilla i Ancón, gdzie znajdują się fabryki mączki rybnej Callao. –To najlepsze miejsce – stwierdził Lituma. – Wszystkie ciężarówki śmieciarzy tędy przejeżdżają. Morze szumiało bardzo głośno. Manzanita zatrzymał się i Murzyn uczynił to samo. Policjanci zapalili swoje latarki i przypatrywali się w migocącym świetle jego twarzy poznaczonej bliznami; ciągle coś przeżuwał. –Najgorsze jest to, że on na nic nie reaguje ani niczego się nie domyśla – wymamrotał Lituma. – Inny zdałby sobie sprawę i przeraził się, próbował ucieczki. Przeszkadza mi jego spokój, zaufanie, jakie do nas żywi. –Coś mi przyszło na myśl, sierżancie. – Arevalo szczękał zębami, jak gdyby marzł. – Pozwólmy mu uciec. Powiemy, że go zabiliśmy, wymyślimy cokolwiek, aby wytłumaczyć zniknięcie zwłok… Lituma wyciągnął pistolet i odbezpieczył go. –Ośmielasz się mi proponować, abym nie posłuchał rozkazu zwierzchników, a na dodatek żebym kłamał? – zabrzmiał drżący głos sierżanta. Jego prawa ręka kierowała lufę pistoletu w kierunku skroni Murzyna. Ale mijały dwie, trzy a potem więcej sekund, a strzał nie padał. Czy to zrobi? Czy posłucha? Wystrzeli? Czy ciało tajemniczego obcego przybysza potoczy się po śmietnisku? Czy też życie zostanie mu darowane i będzie uciekał, otumaniony i dziki, po podmiejskich plażach, podczas gdy tu stać będzie służbisty sierżant pośród zgniłych zapachów i ciągłego szumu fal morskich, zakłopotany i skruszony, dlatego że nie wykonał swojego obowiązku? Jak się w ogóle zakończy ta tragedia portu Callao?

V

Przyjazd Lucho Gatiki do Limy nazwany został przez Pascuala w naszych wiadomościach wspaniałym wydarzeniem artystycznym i wielkim hitem narodowej radiofonii. Mnie osobiście żart ten kosztował opowiadanie, nowy krawat i prawie nową koszulę, jak również to, że po raz drugi wystawiłem do wiatru ciotkę Julię. Przed przyjazdem chilijskiego śpiewaka wykonującego bolera widziałem w gazetach reprodukowane jego fotografie oraz wiele pochwalnych artykułów („najwięcej warta jest nie opłacona reklama”, mówił Genaro – junior), ale naprawdę zdałem sobie sprawę z jego sławy wówczas, gdy zobaczyłem na ulicach Belen kolejki kobiet wyczekujących na bilety wstępu na koncert. Ponieważ sala była niewielka – miała około stu krzeseł – tylko nieliczne mogły dostać się na przesłuchanie. W premierowy wieczór zbiegowisko u bram Radia Panamerykańskiego było tak wielkie, że Pascual i ja musieliśmy wejść na poddasze przez sąsiedni budynek, który łączył się w górnej części z naszym. Przygotowaliśmy tekst dziennika na godzinę siódmą i nie było sposobu znieść go na drugie piętro: –Stoi tam straszny tłum kobiet blokujących schody, wejście i windę – powiedział mi Pascual. – Próbowałem prosić o przejście, ale wzięły mnie za wariata. Zatelefonowałem do Genara – juniora, który nie posiadał się ze szczęścia: –Pozostaje jeszcze godzina do audycji Lucho, a ludzie już zatrzymali ruch na ulicy Belen. Radio Panamerykańskie wprawia w stan podniecenia całe Peru. Zapytałem go, czy wobec tego, co się działo, zrezygnujemy z wiadomości dziennika o siódmej i o ósmej, ale on miał sposób na wszystko i wymyślił, że podyktujemy je słuchaczom przez telefon. Tak zrobiliśmy, a w przerwach Pascual słuchał z zachwytem głosu Lucho Gatiki przez radio, ja zaś czytałem raz jeszcze czwartą wersję mego opowiadania o senatorze – eunuchu; dałem mu w końcu tytuł niczym z literatury grozy: Uszkodzona twarz. Punktualnie o dziewiątej wysłuchaliśmy zakończenia programu, to jest głosu Martineza de Morosini żegnającego Lucho Gatikę i owacji słuchaczy, która tym razem nie pochodziła z nagrania płytowego, lecz była autentyczna. W dziesięć sekund później zadzwonił telefon i usłyszałem przerażony głos Genara – juniora: –Róbcie co chcecie, ale musicie zejść na dół, sytuacja zaczyna wyglądać bardzo groźnie. Cudem udało nam się przedostać przez morze kobiet tłoczących się na schodach, które powstrzymywał u wejścia do sali barczysty portier Jesusito. Pascual krzyczał: „Pogotowie! Pogotowie! Idziemy po rannego!” Kobiety, w większości młode, patrzyły na nas obojętnie lub z uśmieszkiem, ale nie ustępowały z drogi i trzeba je było odpychać. Wewnątrz studia zastaliśmy zaskakujący obraz: sławny artysta wzywał pomocy policji. Był bardzo niski, siny i pełen nienawiści do swoich wielbicielek. Postępowy impresario próbował go uspokoić, tłumacząc, że wezwanie policji spowoduje jak najgorsze wrażenie, że tłum dziewcząt składa hołd jego talentowi. Ale sława nie dała się przekonać. –Ja je wszystkie znam – mówił na wpół przerażony i rozwścieczony. – Zaczynają od

prośby o autograf, a kończą, drapiąc i gryząc.

Roześmieliśmy się, ale rzeczywistość potwierdziła jego przepowiednie. Genaro -junior zadecydował, że poczekamy pół godziny, w nadziei iż znudzone wielbicielki rozejdą się. O dziesiątej piętnaście (umówiłem się z ciotką Julią do kina), znużeni oczekiwaniem na to, że dziewczęta się zmęczą, postanowiliśmy wyjść. Genaro – junior, Pascual, Jesusito, Martmez Morosini i ja utworzyliśmy koło, trzymając się za ręce, a w środku ulokowaliśmy sławną gwiazdę, której bladość przybrała odcień białości, gdy tylko otworzyliśmy drzwi. Mogliśmy zejść w dół o kilku pierwszych stopniach bez większych przeszkód, rozdając uderzenia łokciami, kolanami, głowami i piersiami, zmagając się z morzeni kobiet, które na razie zadowalały się biciem braw, wzdychaniem i wyciąganiem rąk, aby dotknąć bożyszcza. Ten, blady jak śnieg, uśmiechał się i szedł naprzód, mrucząc przez zęby: „Proszę ostrożnie z tymi rękami, przyjaciele”, wkrótce jednak musieliśmy stawić czoło prawdziwej agresji. Chwytały nas za ubranie i szarpały, wrzeszcząc wprawiały w ruch paznokcie, aby wyrwać choć strzęp koszuli i garnituru idola. Kiedy po dziesięciu minutach duszenia się i przepychania weszliśmy na korytarz prowadzący do wyjścia, pomyślałem sobie, że wkrótce będziemy wolni, i miałem taką oto wizję: malutki śpiewak bolera zostaje porwany, a jego wielbicielki na naszych oczach rozrywają go na strzępy. To jednak nie nastąpiło i kiedy wsadzaliśmy go do auta Genara – ojca, który czekał od półtorej godziny za kierownicą, Lucho Gatica i my, jako jego żelazna eskorta, wyglądaliśmy niczym rozbitkowie, którzy przeżyli katastrofę. Mnie poszarpały krawat i podarły na strzępy koszulę, Jesusitowi podarły mundur i ukradły czapkę, a Genaro – junior miał czoło posiniaczone od uderzeń. Gwiazdor pozostawał nienaruszony, ale z ubrania zachował nietknięte tylko buty i skarpetki. Nazajutrz, kiedy piliśmy u Bransa naszą kawkę o dziesiątej rano, opowiedziałem Pedrowi Camacho o wyczynach wielbicielek. Wcale go to nie zdziwiło. –Młody przyjacielu – powiedział filozoficznym tonem, spoglądając na mnie z oddali – także muzyka dociera do duszy tłumów. Podczas gdy walczyłem w obronie integralności fizycznej Lucho Gatiki, pani Agradecida posprzątała redakcyjne poddasze i wyrzuciła do śmieci czwartą wersję mojego opowiadania o senatorze. Zamiast przyjąć to z rozgoryczeniem, poczułem się uwolniony od ciężaru i wywnioskowałem, że było to ostrzeżenie bogów. Kiedy zakomunikowałem Javierowi, że nie będę już więcej pisał opowiadania w nowej wersji, on – zamiast mnie od tego odwodzić, pogratulował mi mojej decyzji. Ciotka Julia bardzo się ubawiła moimi doświadczeniami goryla. Od owej nocy przelotnych pocałunków w restauracji „Grill Bolivar” widywaliśmy się prawie codziennie. Następnego dnia po urodzinach wuja Lucho pojawiłem się bez uprzedzenia w domu na ulicy Armendariz i na szczęście ciotka Julia była sama. –Poszli odwiedzić twoją ciotkę Hortensję – powiedziała, prowadząc mnie do salonu. – Ja z nimi nie poszłam, bo wiem, że ta dowcipnisia spędza całe życie na wymyślaniu niemądrych historyjek.

Objąłem ją wpół, przyciągnąłem do siebie i próbowałem pocałować. Nie odepchnęła mnie, ale i nie pocałowała: poczułem jej zimne usta przy swoich. Kiedy odsunęliśmy się od siebie, zobaczyłem, że przyglądała mi się z powagą. Nie była zaskoczona, tak jak

poprzedniego wieczora, raczej patrzyła na mnie z pewnym zaciekawieniem i drwiną. –Posłuchaj, Marito – głos jej brzmiał czule i spokojnie. – Popełniłam w życiu wszystkie szaleństwa, jakie istnieją na tym świecie. Ale tego nie popełnię. – Wybuchnęła śmiechem. – Ja w charakterze uwodzicielki nieletnich? Co to, to nie! Usiedliśmy i rozmawialiśmy przez około dwie godziny. Opowiedziałem jej całe swoje życie, nie to, które minęło, ale to, które czekało na mnie w przyszłości, kiedy zamieszkam w Paryżu i zostanę pisarzem. Poinformowałem ją, że chciałem pisać, odkąd po raz pierwszy przeczytałem Aleksandra Dumasa, i że odtąd marzyłem o podróży do Francji i o życiu na poddaszu, w dzielnicy artystów, oddany całkowicie literaturze, najwspanialszej sprawie, jaka istnieje na świecie. Opowiedziałem jej, że studiowałem prawo, aby zadowolić rodzinę, ale że zawód adwokata wydawał mi się najbrudniejszy i najgłupszy z zawodów i że nigdy nie będę go wykonywał. W pewnej chwili zdałem sobie sprawę, że mówiłem w sposób bardzo porywczy, i stwierdziłem, że po raz pierwszy w życiu czyniłem takie intymne zwierzenia nie przyjacielowi, lecz kobiecie. – Wydaje ci się, że jestem twoją matką i dlatego mi się zwierzasz –przeprowadziła krótką psychoanalizę mego zachowania ciotka Julia. – Tak więc syn Dority stał się Cyganem, no proszę, proszę. Najgorsze, że umrzesz z głodu, syneczku. Powiedziała mi, że poprzedniej nocy długo nie mogła zasnąć, myśląc o przelotnych pocałunkach w „Grill Bolivar”. To, że syn Dority, malec, którego jeszcze wczoraj odprowadzała razem z jego matką do gimnazjum La Salle w Cochabamba, że chłopak, którego wciąż jeszcze widziała w krótkich spodniach, dziecko, któremu pozwalała się eskortować do kina, żeby nie chodzić tam sama, fakt, że ktoś taki całował ją teraz w usta, jakby był dorosłym mężczyzną, nie mieścił się jej w głowie. –Ależ ja jestem dorosłym mężczyzną – zapewniłem ją, biorąc za rękę i całując. – Mam osiemnaście lat. A już pięć lat temu straciłem cnotę. –Czymże więc jestem ja, która mam trzydzieści dwa lata i która straciłam cnotę piętnaście lat temu? – zaśmiała się. – Zgrzybiałą staruchą! Śmiech jej był trochę ochrypły i mocny, bezpośredni i wesoły, sprawiał, że otwierała szeroko duże usta o grubych wargach i mrużyła oczy. Patrzyła na mnie z ironią i złośliwością, jeszcze nie tak jak na dorosłego mężczyznę, ale już nie jak na smarkacza. Wstała, aby przygotować mi whisky. –Po twoich wczorajszych śmiałych wyczynach nie mogę już częstować cię coca – colą –stwierdziła, udając zmartwioną. – Muszę cię przyjąć jak jednego z moich pretendentów. Odpowiedziałem, że różnica wieku wcale nie jest taka straszna. –Nie taka straszna – odparła. – Ale prawie taka, abyś mógł być moim synem.

Opowiedziała mi historię swego małżeństwa. Przez pierwsze lata wszystko układało się bardzo dobrze. Jej mąż miał hacjendę na boliwijskim płaskowyżu, a ona tak się przyzwyczaiła do życia na wsi, że rzadko jeździła do La Paź. Dom – hacjenda był bardzo wygodny i zachwycał ją spokój tego miejsca, życie zdrowe i proste: jazda konna, wycieczki, udział w fiestach Indian. Szare chmury zaczęły gromadzić się wówczas, gdy okazało się, że nie mogła zajść w ciążę. Jej mąż cierpiał na samą myśl, że nie będzie miał potomstwa. Później zaczął pić i odtąd małżeństwo staczało się po pochyłościach kłótni, rozstań i

pojednań, aż do ostatniego sporu. Po rozwodzie zostali dobrymi przyjaciółmi. –Jeżeli się kiedykolwiek ożenię, nigdy nie będę miał dzieci – zapewniłem ją. – Dzieci i literatura są nie do pogodzenia. –To znaczy że mogę przedstawić swoją kandydaturę i ustawić się w kolejce? – kokietowała mnie ciotka Julia. Miała poczucie humoru i szybki refleks w ripostach, opowiadała z wdziękiem barwne historyjki i była (tak jak wszystkie kobiety, które dotąd poznałem) straszliwie aliteracka. Sprawiała wrażenie, że podczas długich, pustych godzin spędzonych w boliwijskiej hacjendzie czytała jedynie argentyńskie pisma, jakieś płody Delly’ego i zaledwie kilka powieści, które uważała za godne zapamiętania, w rodzaju Arab i syn Araba niejakiego H. M. Hulla. Żegnając się z nią tego wieczora, zapytałem, czy moglibyśmy pójść do kina, i odpowiedziała mi, że „owszem, tak”. Odtąd chodziliśmy na wieczorne seanse prawie codziennie i poza tym że przetrwaliśmy sporą ilość melodramatów meksykańskich i argentyńskich, wymieniliśmy również znaczną liczbę pocałunków. Kino zamieniło się dla nas w pretekst; wybieraliśmy te najodleglejsze od domu na ulicy Armendariz („Montecarlo”, „Colina”, „Marsano”), ażeby jak najdłużej być razem. Po filmie długo spacerowaliśmy, robiąc paszteciki (powiedziała mi, że trzymanie się za ręce nazywa się w Boliwii „robieniem pasztecików”), krążąc po opustoszałych ulicach dzielnicy Miraflores (przestawaliśmy trzymać się za ręce za każdym razem, kiedy pojawiał się przechodzień albo jakiś samochód), rozmawiając o różnych sprawach, podczas gdy – była to bowiem owa nędzna pora roku, którą w Limie nazywają zimą – mżawka zwilżała nam głowy. Ciotka Julia często wychodziła na obiad albo na herbatę ze swoimi licznymi konkurentami, ale wieczory rezerwowała dla mnie. Chodziliśmy do kina w rzeczywistości po to, by usiąść w tylnych rzędach parteru, gdzie (zwłaszcza kiedy film był bardzo zły) mogliśmy się całować, nie przeszkadzając innym widzom i bez obawy, że ktokolwiek nas rozpozna. Nasz wzajemny stosunek przybrał nagle formę czegoś bezkształtnego, plasując się w pewnym nieokreślonym punkcie pomiędzy przeciwstawnymi kategoriami zakochanych i kochanków. Był to stały temat naszych rozmów. Z zachowania typowego dla kochanków pozostawała potajemność naszych spotkań, lek przed tym, ażeby nas nie wykryto, poczucie ryzyka, ale tylko duchowego, nie materialnego, bo nie uprawialiśmy miłości fizycznej i, czym później gorszył się Javier, nawet „nie dotykaliśmy się”. Z zachowania zakochanych pozostawało nam poszanowanie dla pewnych klasycznych form ówczesnej młodzieżowej pary z dzielnicy Miraflores (chodzenia do kina, całowanie się podczas filmu, spacerowanie po ulicy, trzymając się za ręce) i dobre prowadzenie się

(w owej „epoce kamienia” dziewczęta z dzielnicy Miraflores potrafiły zachowywać cnotę dziewictwa aż do samego ślubu i pozwalały dotykać swoich piersi i seksu tylko wtedy, gdy zakochany awansował do formalnego statusu narzeczonego); ale czyż my mogliśmy zostać narzeczonymi, biorąc pod uwagę różnicę wieku i powinowactwo? Na skutek dwuznaczności i ekstrawagancji naszego romansu bawiliśmy się, nadając mu rozmaite nazwy w rodzaju „angielskie narzeczeństwo”, „szwedzki romans”, „dramat turecki”. –Miłość dziecka i staruszki, która poza tym jest czymś w rodzaju jego ciotki –

powiedziała mi pewnego wieczora ciotka Julia, kiedy przemierzaliśmy Park Centralny. – Intryga w sam raz dla radiowych powieści Pedra Camacho. Przypomniałem jej, że była tylko moją daleką ciotką, a ona mi opowiedziała, że w radiowej powieści nadawanej o trzeciej po południu chłopak z San Isidro, bardzo przystojny i uwodzicielski, miał miłosne stosunki ni mniej, ni więcej, tylko z własną siostrą, którą, o zgrozo nad zgrozami, porzucił w ciąży. –Odkąd słuchasz radiowych powieści? – zapytałem ją. –Zaraziłam się tym od mojej siostry – odparła. –Rzeczywiście, programy nadawane przez Radio Centralne są fantastyczne, to niesłychane dramaty rozdzierające duszę. I wyznała mi, że były chwile, kiedy – zarówno jej, jak i ciotce Oldze – oczy napełniały się łzami. Był to pierwszy napotkany przeze mnie dowód powodzenia, jakim cieszyło się w domach limeńskich pióro Pedra Camacho. Dalsze dowody zebrałem w następne dni u mojej rodziny. Wpadałem do domu ciotki Laury, a ta – zaledwie dostrzegała mnie na progu salonu -nakazywała ciszę palcem przytkniętym do ust, podczas gdy sama pozostawała nachylona nad aparatem radiowym, jak gdyby chciała nie tylko usłyszeć, ale także powąchać czy dotknąć głosu (drżącego, szorstkiego, płomiennego albo krystalicznie czystego) boliwijskiego artysty. Pojawiałem się u ciotki Gaby i zastawałem ją razem z ciotką Hortensją, jak rozplątywały kłębki wełny, a jednocześnie wsłuchiwały się w dialog pełen wyrazów akcentowanych na przedostatniej sylabie oraz imiesłowów w wykonaniu Luciana Pando i Josefiny Sanchez. Także i u mnie w domu dziadkowie, którzy zawsze mieli „zamiłowanie do opowiastek”, jak mawiała babcia Carmen, wpadli teraz w autentyczną pasję radioteatralną. Budziłem się rano, słuchając sygnałów rozgłośni radiowej, bo przygotowywali się z chorobliwą skwapliwością do pierwszego radiowego słuchowiska nadawanego o dziesiątej rano, jadłem obiad, wysłuchując tego, które nadawano o drugiej po południu, a o jakiejkolwiek porze dnia wróciłbym do domu, spotykałem oboje staruszków i kucharkę stłoczonych w saloniku i głęboko zasłuchanych w program radiowy, przy czym radio było ogromne i ciężkie niczym kredens, a na domiar złego zawsze nastawiali je na cały regulator. –Dlaczego tak ci się podobają powieści radiowe? – zagadnąłem babcię pewnego dnia. – Co w nich

bywa takiego, czego na przykład nie mają książki? –Są to historie bliższe życiu, bo kiedy słyszysz mówiące osoby, wszystko staje się bardziej realne – wyjaśniła po chwili namysłu. – A ponadto, w moim wieku, lepiej służy mi słuch niż oczy. Zacząłem dowiadywać się o to samo w innych domach moich krewnych, ale rezultaty pozostawały niejasne. Ciotkom Gaby, Laurze, Oldze i Hortensji teatr radiowy podobał się dlatego, że bywał zabawny, smutny albo porywający, że dostarczał im rozrywki i pozwalał marzyć, przeżywać rzeczy niemożliwe w ich rzeczywistym życiu, ponieważ uczył pewnych prawd oraz dlatego, że każdy z nich miał w sobie zawsze trochę romantycznego ducha. Kiedy je zapytałem, dlaczego podobał im się bardziej niż książki, protestowały: cóż to za głupstwa, jak można porównywać, książki to prawdziwa kultura, a teatr radiowy to zwykłe niedorzeczności dobre dla zabicia czasu. Ale prawdą było, że żyły z uchem w

radioodbiorniku, podczas gdy nie zdarzyło mi się widzieć, by którakolwiek z nich otworzyła książkę. W czasie naszych wieczornych spacerów ciotka Julia streszczała mi czasem niektóre epizody, jakie wywarły na niej wrażenie, a ja opowiadałem jej moje rozmowy ze skrybą, tak więc, w sposób niedostrzegalny, Pedro Camacho stał się składnikiem naszego romansu. Sam Genaro – junior potwierdził sukces nowego teatru radiowego w dniu, w którym w końcu, po tysiącach protestów, osiągnąłem to, że oddali mi maszynę do pisania. Pojawił się na poddaszu z teczką w ręku i z rozpromienioną twarzą: –Powodzenie przechodzi najbardziej optymistyczne rachuby – powiedział nam. – W dwa tygodnie wzrosła o dwadzieścia procent liczba słuchaczy teatru radiowego. Czy wiecie, co to oznacza? Powiększenie o dwadzieścia procent rachunku naszych protektorów! –A czy i nam podwyższą o dwadzieścia procent zarobki, don Genaro? – podskoczył na krześle Pascual. –Panowie nie pracujecie w Radio Centralnym, tylko w Rozgłośni Panamerykańskiej -przypomniał nam Genaro – junior. – My jesteśmy radiostacją o dobrym guście i nie nadajemy teatru radiowego. Wkrótce i prasa codzienna w odpowiednich rubrykach odnotowała rosnącą popularność nowego teatru radiowego i zaczęła wychwalać Pedra Camacho. To Guido Monteverde konsekrował go w swojej kolumnie dziennika „Ultima Hora” na „doświadczonego librecistę o tropikalnej wyobraźni i romantycznym darze słowa, nieustraszonego dyrygenta symfonicznego w teatrze radiowym i zręcznego aktora o głosie pełnym słodyczy”. Ale człowiek obsypany takimi przymiotnikami zdawał się nie wiedzieć o falach entuzjazmu, jakie wzbudzał wokół siebie. Jednego z tych przedpołudni, kiedy go zapraszałem do Bransa, aby razem wypić kawę, znalazłem przylepiony do okna jego gabinetu – klatki papier z napisem wykonanym koślawymi literami: „Nie przyjmuje się dziennikarzy ani nie rozdaje się autografów. Artysta pracuje! Uszanujcie to!” –Czy to zostało napisane poważnie, czy dla żartu? – zagadnąłem go, podczas gdy smakowałem pół

czarnej, a on swój wymyślny napój z ziół yerbaluisa i mięty. –Bardzo poważnie – odpowiedział. – Miejscowa prasa zaczęła mnie męczyć i jeżeli tego nie powstrzymam, to wkrótce pojawią się tutaj tłumy słuchaczy proszących o fotografie i podpisy – zaznaczył jak ktoś, kto chce uniknąć kolejek aż do placu San Martin. – Mój czas jest na wagę złota i nie mogę tracić go na głupstwa. Nie było ani cienia próżności w tym, co mówił, tylko szczere zaniepokojenie. Ubrany był w swój normalny czarny strój, krawat zawiązany na kokardę i palił śmierdzące papierosy Aviacion. Jak zawsze był niezwykle poważny. Myślałem, że mu pochlebię, wspominając, iż wszystkie moje ciotki stały się jego fanatycznymi słuchaczkami i że Genara – juniora rozpierała radość z powodu wyników ankiet o liczbie słuchaczy jego radiowego teatru. Ale kazał mi zamilknąć, znudzony moim gadaniem, jak gdyby wszystko to było nieodzowne, a on zawsze o tym wiedział i nawet zakomunikował mi, że był oburzony brakiem wrażliwości „handlarzy” (wyrażenie, jakim od tej pory zawsze określał obydwu Genarów). –Coś się psuje w teatrze radiowym i moim obowiązkiem jest temu zapobiec, a ich obowiązkiem dopomóc mi – stwierdził, marszcząc czoło. – Wiadomo jednak, że sztuka i

pieniądze to śmiertelni wrogowie, tak jak świnie i margerytki. –Co takiego się w nim psuje? – zdziwiłem się. – Przecież odnosi ogromne sukcesy! –Ci handlarze nie chcą zwolnić z pracy Pablita, chociaż tego od nich zażądałem -wyjaśnił mi. – Opowiadają, że to z powodów uczuciowych, bo pracuje w Radio Centralnym od nie wiem ilu lat i tym podobne głupstwa. Jak gdyby sztuka miała coś wspólnego z miłosierdziem. Brak kompetencji u tego chorego człowieka jest prawdziwym sabotażem mojej pracy! Wielki Pablito był jedną z owych malowniczych i trudnych do określenia postaci, które przyciąga czy też wytwarza, atmosfera radiowa. Zdrobniałe imię mogłoby sugerować, że chodziło o człowieka niskiej postury, ale był to potężny, pięćdziesięcioletni Metys, który powłóczył nogami i miewał ataki astmy wywołujące przerażenie u otoczenia. Marudził rano i popołudniu w Radio Centralnym i w Radio Panamerykańskim, zajmując się po trosze wszystkim, począwszy od pomagania zamiataczom, poprzez chodzenie po bilety do kina lub na walkę byków dla obu Genarów, aż do rozdzielania biletów wstępu na koncerty. Jego najbardziej stałą pracą były zajęcia przy realizowaniu teatru radiowego, gdzie go zatrudniano przy efektach specjalnych. –Oni myślą, że efekty specjalne to byle jakie zajęcie, które może wykonywać każdy żebrak – narzekał arystokratyczny i zimny jak lód Pedro Camacho. – W rzeczywistości to także sztuka, a cóż on wie o sztuce, ten tępy, na wpół zdychający Pablito? Zapewnił mnie, że „kiedy nadejdzie pora”, nie zawaha się zlikwidować własnymi rękami

jakiejkolwiek przeszkody w „doskonaleniu pracy” (i powiedział to w taki sposób, że mu uwierzyłem). Skruszony dodał, że nie miał czasu, aby wykształcić technika wyszkolonego w specjalnych efektach, nauczyć go wszystkiego od a do zet, ale po szybkim rozejrzeniu się wśród tutejszych twarzy znalazł to, czego szukał. Zniżył głos, rozejrzał się wokół siebie i zakonkludował przewrotnie: –Kandydat, który by nam odpowiadał, znajduje się w rozgłośni Radia Victoria. Razem z Javierem przeanalizowaliśmy możliwości, jakimi dysponował Pedro Camacho, by wprowadzić w czyn swoje niszczycielskie zapędy wobec Wielkiego Pablito, i byliśmy zgodni, że los tego ostatniego zależał wyłącznie od sytuacji ogólnej: jeżeli rozkwit słuchowisk radiowych trwałby nadal, Pablito zostanie poświęcony bez żadnej litości. Rzeczywiście nie upłynął tydzień, jak pojawił się u nas na poddaszu Genaro – junior, zaskakując mnie przy redagowaniu nowego opowiadania – musiał zauważyć moje zmieszanie oraz pośpiech, z jakim wyrwałem kartkę z maszyny do pisania i schowałem ją pomiędzy biuletynami prasowymi, ale był na tyle delikatny, że nic nie powiedział – i przemówił jednocześnie do Pascuala i do mnie z gestem wielkiego mecenasa: –Po tylu skargach pozyskaliście nowego redaktora, czyli to, do czego dążyliście, próżniaki. Będzie z panami pracował Wielki Pablito. Nie spoczywajcie na laurach! Pomoc, jaką otrzymał dział informacyjny, była raczej moralna niż materialna, bowiem następnego ranka, kiedy Wielki Pablito pojawił się w biurze, bardzo punktualnie, o siódmej, i zapytał mnie, co ma robić, a ja mu poleciłem przejrzeć sprawozdania parlamentarne, zrobił przerażoną minę, dostał ataku kaszlu, który sprawił, że cały posiniał, i wyjąkał, że to

niemożliwe. –Ja nie umiem czytać ani pisać, proszę pana. Przyjąłem jako subtelny dowód pogody ducha ze strony Genara – juniora, iż na nowego redaktora wybrał nam analfabetę. Pascual, którego wiadomość, że praca w redakcji dzielona będzie między niego i Wielkiego Pablito, wprawiła w stan zdenerwowania, przyjął wieść o analfabetyzmie ze szczerą radością. W mojej obecności złajał swego nowego kolegę za apatię ducha, czyli za to, że nie był zdolny kształcić się, tak jak to czynił Pascual, już w dorosłym wieku uczęszczając na bezpłatne kursy wieczorowe. Wielki Pablito bardzo wystraszony przytakiwał, powtarzając jak automat „to prawda, nie pomyślałem o tym, tak jest, ma pan całkowitą rację”, i patrzył na mnie z wyrazem

twarzy kogoś, kogo wkrótce zwolnią. Uspokoiłem go, mówiąc, że zajmie się znoszeniem biuletynów prasowych na dół do spikerów. W rzeczywistości przeistoczył się w niewolnika Pascuala, który kazał mu biegać cały dzień z poddasza na ulicę i z powrotem, przynosić papierosy albo nadziewane ziemniaki, które sprzedawał wędrujący przekupień z ulicy Carabaya, a nawet posyłał go po to, by sprawdzić, czy pada deszcz. Wielki Pablito znosił swe poddaństwo w duchu poświęcenia i nawet okazywał więcej szacunku i przyjaźni swemu prześladowcy aniżeli mnie. Kiedy nie wykonywał poleceń Pascuala, kulił się w kacie biura i, opierając głowę o ścianę, natychmiast zasypiał. Chrapał, wydając miarowe i świszczące dźwięki zardzewiałego wentylatora. Miał duszę wspaniałomyślną. Nie żywił najmniejszej urazy do Pedra Camacho o to, że zastąpił go jakimś parweniuszem z Radia Victoria. Zawsze wyrażał się w najbardziej chwalebnych słowach o boliwijskim skrybie, dla którego żywił najczystszy podziw. Często prosił mnie o pozwolenie, by pójść na próby słuchowisk radiowych. Za każdym razem wracał z coraz większym entuzjazmem: –Ten człowiek to geniusz – mówił, zachłystując się. – Ma cudowne pomysły. Zwykle przynosił bardzo zabawne anegdoty o artystycznych wyczynach Pedra Camacho. Pewnego dnia przysięgał nam, że ten doradzał Lucianowi Pando, by się onanizował przed interpretowaniem miłosnego dialogu, bo zabieg taki osłabia głos i powoduje bardzo romantyczną zadyszkę. Luciano Pando był temu przeciwny. –Teraz rozumiem, don Mario, dlaczego zawsze kiedy ma nastąpić jakaś scena miłosna, idzie do toalety na podwórku – dawał mi jakieś znaki Wielki Pablito, oblizując sobie palce. – Żeby to lepiej wypadło. Dlatego ma taki delikatniutki głos. Długo dyskutowaliśmy z Javierem na temat, czy była to prawda, czy też jakiś wymysł nowego redaktora, i doszliśmy do wniosku, że w każdym bądź razie istniały wystarczające podstawy, aby nie uważać tego za zupełnie wykluczone. –Powinieneś napisać opowiadanie o tych sprawach, a nie na temat Doroteo Martiego – robił mi wyrzuty Javier. – Radio Centralne to kopalnia tematów dla literatury.

Opowiadanie, które w tych dniach zamierzałem napisać, oparte było na anegdocie, opowiedzianej mi przez ciotkę Julię, chodziło o zdarzenie, którego sama była świadkiem w Teatrze Saavedra w La Paź. Doroteo Marti był hiszpańskim aktorem, który wędrował po Ameryce Łacińskiej, wyciskając łzy namiętnego wzruszenia u tłumów za pomocą Niekochanej i Prawdziwego mężczyzny albo jeszcze straszniejszych okropności. Nawet w Limie, gdzie teatr był zjawiskiem konającym od ubiegłego stulecia, trupa Doroteo Martiego

wypełniła po brzegi gmach Teatru Miejskiego dzięki przedstawieniu, które według legendy było szczytem doskonałości w jego repertuarze: Życie, Męka i Śmierć Pana Naszego. Artysta miał niezwykły zmysł praktyczny, a złośliwe języki opowiadały, że czasami Chrystus przerywał swoją pełną łez noc boleści w Gaju Oliwnym, aby oznajmić uprzejmym głosem dystyngowanej publiczności, że nazajutrz trupa da przedstawienie nadzwyczajne, na które każdy kawaler będzie mógł przyprowadzić swoją współtowarzyszkę za darmo (po czym kontynuował swoją kalwarię). Właśnie to przedstawienie o Życiu, Męce i Śmierci oglądała ciotka Julia w Teatrze Saavedra. Wypadek zdarzył się w kulminacyjnym punkcie, kiedy Chrystus konał na wzgórzu Golgota. Publiczność zauważyła w pewnym momencie, że drzewo, do którego był przywiązany Jezus Chrystus – Marti pośród obłoków dymu kadzidła -zaczęło się chwiać. Czy to przypadek, czy zamierzony efekt? Ostrożni, wymieniając tylko ukradkowe spojrzenia, wśród nich Najświętsza Panna, Apostołowie, żołnierze, prawie cały lud – zaczynali cofać się i odsuwać od chwiejącego się krzyża, na którym ciągle jeszcze wisiał z opuszczoną na piersi głową Doroteo – Jezus i mruczał bardzo cicho, ale tak, że słyszano go w pierwszych rzędach parteru: „Spadam, spadam”. Żaden spośród niewidzialnych maszynistów, sparaliżowanych prawdziwym lękiem wobec świętokradztwa, nie podbiegł wesprzeć krzyża, tańczącego teraz na dobre, rzucając wyzwanie wszystkim prawom fizyki, pośród okrzyków trwogi, które zastąpiły modlitwy. W chwilę później publiczność teatralna z La Paź mogła zobaczyć Martiego z Galilei padającego twarzą do ziemi na scenę, która była świadkiem jego sławy, walącego się pod ciężarem świętego drzewa, i usłyszeć łomot wstrząsający całym teatrem. Ciotka Julia przysięgała mi, że zanim rąbnął o podłogę, zdążył krzyknąć głośno: „Upadłem, do licha!” Ten zwłaszcza finał pragnąłem odtworzyć w opowiadaniu, które miało zakończyć się podobnie, w sposób efekciarski, razem z okrzykiem i przekleństwem Jezusa. Chciałem napisać opowiadanie komiczne i dla poznania techniki humoru rozczytywałem się podczas jazdy mikrobusami, w ekspresach i w łóżku przed zaśnięciem we wszystkich roześmianych pisarzach, jacy znaleźli się pod ręką, od Marka Twaina i Bernarda Shawa do Jardiel Ponceli i Fernandeza Flrez. Ale, jak zwykle, nic mi się nie udawało, a Pascual i Wielki Pablito tylko liczyli kartki papieru, które wyrzucałem do kosza. Na szczęście, przynajmniej w tym, co dotyczyło papieru obydwaj Genarowie byli szczodrzy w stosunku do działu informacyjnego. Upłynęły dwa lub trzy tygodnie, zanim poznałem człowieka z Radia Victoria, który zastąpił Wielkiego Pablito. W przeciwieństwie do tego, co się działo przed jego przybyciem, kiedy każdy mógł swobodnie asystować przy nagrywaniu słuchowisk radiowych, Pedro Camacho zabronił teraz, aby ktokolwiek, poza aktorami i technikami, wchodził do studia. W celu przestrzegania tych zarządzeń zamykał drzwi i sadzał przed nimi rozbrajającego nudziarza w osobie Jesusito. Nie robił nawet wyjątku dla samego Genara – juniora. Przypominam sobie pewne popołudnie, podczas

którego, jak zwykle kiedy miewał problemy i pragnął się przed kimś wyżalić, zjawił się u nas na poddaszu z rozedrganymi z oburzenia nozdrzami i przedstawił mi swoje żale: –Usiłowałem wejść do studia, a on po prostu przerwał program i nie chciał go

nagrywać, dopóki nie wyjdę – powiedział złamanym głosem. – Zagroził mi, że jeżeli raz jeszcze przerwę próbę, rozbije mikrofon na mojej głowie. Cóż mam począć? Odprawić go z rozbebeszonymi walizkami czy przełknąć zachowanie tej ropuchy? Powiedziałem mu to, czego ode mnie oczekiwał: że mając na uwadze dalsze powodzenie słuchowisk radiowych („ku chwale narodowej radiofonii itd.”), powinien przełknąć ropuchę i nie wtykać więcej swojego nosa do królestwa artysty. Tak też postąpił, ale ja byłem chory z ciekawości i pragnąłem stać się kiedyś świadkiem nagrywania jednego z programów skryby. Pewnego przedpołudnia, kiedy piliśmy wspomnianą już kawę, po ostrożnym „okrążeniu” zdobyłem się na odwagę, by wybadać Pedra Camacho. Powiedziałem mu, że mam ochotę obejrzeć w działaniu nowego pracownika odpowiedzialnego za specjalne efekty w słuchowiskach i przekonać się, czy jest taki dobry, jak mnie o tym zapewniał sam Pedro Camacho. –Nie powiedziałem dobry, tylko średni – poprawił mnie natychmiast. – Ale kształcę go i może zmieni się w dobrego. Wypił łyk swojego naparu i przyjrzał mi się zimnymi i uroczyście spoglądającymi oczkami, pełen wewnętrznych wątpliwości. W końcu zgodził się z rezygnacją. –No dobrze. Niech pan przyjdzie jutro o trzeciej. Ale więcej to się nie będzie mogło powtórzyć, bardzo żałuję. Nie lubię, jak aktorzy rozpraszają swą uwagę, a czyjakolwiek obecność zakłóca im spokój, tracę z nimi porozumienie i żegnaj, praco w natchnieniu. Nagranie jednego epizodu to całe nabożeństwo, przyjacielu. W rzeczywistości było to czymś jeszcze bardziej uroczystym. Pośród wszystkich nabożeństw, jakie pozostawały mi w pamięci (od lat nie chodziłem do kościoła), nigdy nie widziałem ceremonii odczuwanej w podobny sposób, rytuału przeżywanego tak, jak to nagranie siedemnastego rozdziału Szczęśliwych przygód i nieszczęść Don Alberta de Quinteros, do którego zostałem dopuszczony. Spektakl nie powinien był trwać więcej niż trzydzieści minut – dziesięć minut próby i dwadzieścia minut nagrania – ale wydawało mi się, że trwał wiele godzin. Od momentu kiedy tam wszedłem, znalazłem się pod wrażeniem atmosfery religijnego zebrania, jaka panowała w oszklonym pokoiku, zasłanym pełnym kurzu zielonym dywanem, pokoiku, który był tym, co nosiło nazwę „Studia Nagrań Numer Jeden” Radia Centralnego. Tylko Wielki Pablito i ja znaleźliśmy się tam w charakterze widzów, pozostałe osoby były czynnymi uczestnikami ceremonii. Pedro Camacho, wchodząc, dał nam do zrozumienia za pomocą rzuconego w naszą stronę wojskowego spojrzenia, że powinniśmy

znieruchomieć na kształt słupów soli. Autor tekstu i reżyser w jednej osobie zdawał się być całkowicie odmieniony: wyglądał na wyższego i silniejszego, był niczym generał, który instruuje swoje zdyscyplinowane oddziały. Czy zdyscyplinowane? Raczej pełne zachwytu, oczarowane, zafascynowane. Wiele trudu kosztowało mnie rozpoznanie wąsatej i cierpiącej na żylaki Josefiny Sanchez, którą oglądałem już tyle razy w czasie nagrywania przez nią różnych ról, żującą gumę, szydełkującą, całkowicie zobojętniała, sprawiającą wrażenie, że nie wie, co mówi, w tej poważnej dzisiaj osóbce, która, jeśli przez chwilę nie wertowała swojej roli w modlitewnym skupieniu, była cała wpatrzona z czcią i oddaniem w artystę, a robiła to z

wyrazem niewinnego lęku, z jakim mała dziewczynka wpatruje się w ołtarz w kościele w dzień swojej pierwszej komunii. To samo dotyczyło Luciana Pando i pozostałych trzech aktorów (dwóch kobiet i bardzo młodego chłopca). Nie zamienili między sobą ani słowa, nie patrzyli na siebie, bo wzrok ich biegł jak namagnetyzowany, od tekstu własnej roli do osoby Pedra Camacho i nawet technik dźwięku Ochoa, pozostający po drugiej strome szyby, podzielał tę ekstazę: był bardzo poważny, kontrolował nagranie, naciskając guziki i zapalając światełka oraz śledził z uwagą i z marsem na czole to, co się działo w studio. Pięcioro aktorów otaczało kołem Pedra Camacho, który – ubrany jak zawsze w swój czarny garnitur i krawat zawiązany na kokardę oraz ze swoją stale zwichrzoną czupryną -objaśniał im rozdział, który mieli teraz nagrywać. Nie były to z jego strony instrukcje, przynajmniej w prozaicznym sensie konkretnych objaśnień, jak interpretować role – z powagą czy z emfazą, powoli czy szybko – lecz uwagi wypowiadane tak, jak on miał w zwyczaju, uroczyście, tonem szlachetnym i z wyżyn Olimpu, o estetycznych i filozoficznych głębiach tekstu. Oczywiście najczęściej pojawiały się w jego gorączkowym przemówieniu słowa „sztuka” i „artystyczny” – niczym święte i magiczne hasła, które wszystko otwierały i wyjaśniały. Ale bardziej niezwykły niż słowa boliwijskiego skryby był zapał, z jakim je wypowiadał, a może jeszcze bardziej wrażenie, jakie wywoływały one na słuchających. Mówił, gestykulując i unosząc się na palcach, fanatycznym głosem człowieka, który jest w posiadaniu niezbędnej prawdy i musi ją rozpowszechniać, narzucać innym. Osiągał to w sposób doskonały: pięcioro aktorów słuchało go w oszołomieniu, napięciu, otwierając szeroko oczy jak gdyby dla lepszego wchłonięcia w siebie sentencji dotyczących ich własnej pracy („ich misji”, jak mówił aktor i reżyser słuchowiska). Żałowałem, że nie było tu ciotki Julii, bo później nie uwierzyła mi, kiedy jej opowiadałem, że byłem świadkiem, jak pod wpływem podniecającej retoryki Pedra Camacho garstka aktorów – przedstawicieli najnędzniejszego zawodu w Limie – przeobrażała się, piękniała i stawała się coraz bardziej natchniona podczas owej półgodziny, która zdawała się trwać całe wieki. Wielki Pablito i ja siedzieliśmy na ziemi w kącie studia. Naprzeciwko nas, otoczony dziwnymi przedmiotami, znajdował się najnowszy nabytek, zbieg z Radia Victoria. On także słuchał przemówienia artysty w mistycznym skupieniu. Kiedy zaczęło się nagranie, właśnie jego osoba przeobraziła się dla mnie w główny punkt spektaklu. Był to krępy i smagły człowieczek o gęstych włosach, ubrany prawie jak żebrak: w stary owerol, połataną koszulę i nie zasznurowane buciska. (Później dowiedziałem się, że znany był pod tajemniczym przydomkiem Batan.) Jego instrumenty pracy były następujące: drewniana belka, drzwi, miska pełna wody, gwizdek, arkusz srebrzystego papieru, wentylator oraz inne przedmioty o

podobnej domowej aparycji. Batan stanowił widowisko sam w sobie dzięki brzuchomówstwu, akrobacji, wyobraźni fizycznej i umiejętności rozmnażania swojej osoby. Ledwie reżyser – aktor dawał określony sygnał – a było to władcze skinięcie palcem wskazującym w powietrzu naładowanym dialogami, okrzykami i westchnieniami – Batan, krocząc po belce w tempie przemyślnie się zmieniającym, sprawiał wrażenie, że kroki osób przybliżały się bądź oddalały. Na inny sygnał nastawiał na rozmaite szybkości wentylator ulokowany za srebrzystym papierem i stwarzał wrażenie, że pada deszcz lub wyje wiatr. Na

jeszcze inny sygnał wkładał trzy palce do ust i za pomocą gwizdów wypełniał studio ptasimi trelami, które o wiosennym świcie budziły bohaterkę słuchowiska w jej wiejskiej siedzibie. Szczególnie godny uwagi był sposób, w jaki imitował odgłosy ulicy. W pewnym momencie odnosiło się wrażenie, że jakieś osoby przemierzały Plaża de Armas, rozmawiając między sobą. Technik Ochoa odtwarzał z nagranej taśmy odgłosy motorów i klaksonów, ale wszystkie pozostałe efekty produkował Batan, mlaszcząc językiem, gdacząc, świszcząc przez zęby, szepcząc (a wydawało się, że wszystko to robił jednocześnie), i wystarczyło zamknąć na chwilę oczy, aby usłyszeć odtworzone w małym studio Radia Centralnego głosy, pojedyncze słowa, śmiechy, hałasy, jakie człowiek odbiera, wcale sobie tego nie uświadamiając, na ruchliwej ulicy. Ale to jeszcze nie wszystko. W tym samym czasie, w którym odtwarzał dziesiątki różnych głosów ludzkich, Batan spacerował albo skakał po belce, naśladując kroki przechodniów po chodnikach i wzajemne ocieranie się ich ciał. „Chodził” jednocześnie za pomocą nóg i rąk (które ubrał w parę butów), poruszał się w pozycji kucznej, z ramionami zwisającymi niczym u małpy, uderzając się po udach łokciami. Po zaprezentowaniu (pod względem akustycznym) odgłosów Plaża de Armas w południowej porze, było już sprawą dziecinnie łatwą – za pomocą dwóch dźwięczących blaszek, skrobania szkłem, pocierania deseczką o własne siedzenie – oddać nastrój mieszkania wytwornej limeńskiej damy, która podaje gronu przyjaciółek herbatę w filiżankach z chińskiej porcelany, a także naśladować odgłosy przesuwanych w jej salonie krzeseł i kroki osób po tłumiących hałas dywanach czy też odtwarzać gwar ogrodu zoologicznego Barranco za pomocą świstów, krakania, grzebania i wycia. Kiedy kończyło się nagranie, wyglądał jak po odbyciu maratonu olimpijskiego: ledwie dyszał, miał zapadnięte oczy i był zgrzany niczym chart. Pedro Camacho zaraził swoich współpracowników śmiertelną powagą. Zaszła w nich ogromna zmiana, bo słuchowiska kubańskiej CMQ nagrywane bywały często w atmosferze rozprężenia i aktorzy podczas wygłaszania swoich kwestii płatali sobie nawzajem figle albo wykonywali obleśne gesty, żartując z samych siebie i z tego, co mówili. Teraz odnosiło się wrażenie, że gdyby którykolwiek pozwolił sobie na jakiś kawał, pozostali rzuciliby się na niego, by ukarać za świętokradztwo. Przebiegło mi przez myśl, że być może udawali służalczość wobec szefa, aby nie zostali zwolnieni jak Argentyńczycy; że nie byli w głębi duszy przekonani o tym, iż stali się „kapłanami sztuki”, ale się myliłem. Wracając do Radia Panamerykańskiego, przeszedłem się kawałek po ulicy Belen w towarzystwie Josefiny Sanchez, która pomiędzy jednym słuchowiskiem a drugim szła do domu przygotować sobie herbatkę, i zapytałem ją, czy przy wszystkich nagraniach boliwijski skryba wygłasza takie płomienne wstępy, czy też zdarza się to tylko wyjątkowo. Spojrzała na mnie z pogardą, która wprawiła w drżenie jej własny podbródek, i powiedziała:

–Dzisiaj mówił niewiele i nie miał natchnienia. Czasem dusza się kraje, kiedy sobie uświadomimy, że jego idee nie przetrwają dla potomności. Zapytałem ją, czy ona, „która miała tyle doświadczenia”, rzeczywiście uważała, że Pedro Camacho był osobą bardzo utalentowaną. Przez kilka sekund zastanawiała się nad odpowiedzią, chcąc znaleźć właściwe słowa dla wyrażenia swojej myśli, i stwierdziła: –Ten człowiek uświęca zawód artysty.

VI

Pewnego pięknego letniego poranka elegancki i zgodnie z przyzwyczajeniem punktualny doktor don Pedro Barreda y Zaldivar wszedł do swego gabinetu sędziego śledczego pierwszej instancji (na Oddziale Karnym) Sądu Najwyższego w Limie. Był mężczyzną w sile wieku, pod pięćdziesiątkę, miał szerokie czoło, orli nos, przenikliwe spojrzenie, prawy i dobry charakter, a wysoki stopień etyki promieniował z jego postaci, co zyskiwało mu szacunek u ludzi od pierwszego wejrzenia. Ubrany był ze skromnością cechującą urzędnika o niewygórowanej pensji, z natury niezdolnego do przekupstwa, ale prezentował się tak poprawnie, że wyglądał elegancko. Pałac Sprawiedliwości zaczynał budzić się z nocnego wypoczynku, a jego gmach wypełniał się pracowitym tłumem adwokatów, pisarzy sądowych, dozorców, oskarżycieli, notariuszy, komorników, szarlatanów i ciekawskich. Znalazłszy się w samym sercu tej ciżby ludzkiej, doktor don Barreda y Zaldivar otworzył teczkę, wyjął akta, usiadł przy biurku i był gotów do rozpoczęcia swego dnia pracy. W chwilę później pojawił się w jego gabinecie sekretarz – zawsze zabiegany i milczący jak grób doktor Zelaya, człowieczek w okularach, noszący szpakowate wąsiki, którymi poruszał przy mówieniu. –Dzień dobry, panie doktorze – przywitał sędziego, nisko mu się kłaniając. –Niech i dla pana będzie dobry – uśmiechnął się łagodnie doktor Barreda y Zaldivar. – Co nas dzisiaj czeka? –Sprawa o uwiedzenie nieletniej, przypadek tym gorszy, że wchodzi w grę zniewolenie – sekretarz położył na biurku grube akta sprawy. – Winnym jest człowiek zamieszkały w domu czynszowym dzielnicy Victoria, wyglądający na degenerata, który zaprzecza faktom. Główni świadkowie czekają na korytarzu. –Zanim ich przesłucham, muszę przeczytać raport policji i skargę powództwa cywilnego –

przypomniał mu sędzia. –Poczekają, jak długo będzie trzeba – odparł sekretarz. I wyszedł z gabinetu. Pod skórą prawnika doktor don Barreda y Zaldivar krył duszę poety. Lektura suchych dokumentów sądowych wystarczyła mu, by – po oddzieleniu powłoki retorycznych klauzul i łacińskich ozdób – dotrzeć dzięki swej wyobraźni do faktów. Tak więc, czytając umiarkowany raport policji z dzielnicy Victoria, odtworzył sobie w wyobraźni samo oskarżenie. Ujrzał, jak w ubiegły poniedziałek weszła do komisariatu w tutejszym barwnym i niespokojnym okręgu sądowym trzynastoletnia dziewczynka, uczennica szkoły Mercedes Cabello de Carbonera, imieniem Sarita Huanca Salaverria. Zapłakana, z posiniaczoną twarzą, ramionami i nogami, szła w towarzystwie rodziców: pana Casimiro Huanca Padron i pani Cataliny Salaverria Melgar. Poprzedniego wieczora nieletnia została zhańbiona w czynszowej kamienicy na alei Luna Pizarro numer dwanaście, mieszkanie H, przez osobnika o nazwisku Gumercindo Tello, lokatora tego samego domu, z mieszkania J. Pokonując zmieszanie, Sarita urywanym głosem oznajmiła stróżom porządku publicznego, że uwiedzenie było tylko tragicznym finałem długiego i trzymanego w tajemnicy procesu zalotów, któremu została poddana przez swego gwałciciela. Już od ośmiu miesięcy, to jest od dnia, w którym niczym dziwaczny złowieszczy

ptak zamieszkał w domu czynszowym numer dwanaście, człowiek ten prześladował Saritę Huanca w taki sposób, że ani jej rodzice, ani sąsiedzi nie mogli tego zauważyć, a mianowicie: prawił jej wulgarne komplementy i czynił natarczywe propozycje w rodzaju: „Pragnąłbym wycisnąć cytrynki w twoim sadzie” albo „Niedługo pić będę twoje mleko”. Gumercindo Tello od zapowiedzi przeszedł do czynów, usiłując niejeden raz pieścić dłonią, a potem całować jej powaby, kiedy znajdowali się na podwórzu czynszowej kamienicy numer dwanaście albo na sąsiednich ulicach, podczas gdy dziewczynka wracała ze szkoły albo kiedy wychodziła po sprawunki. Ze względu na wrodzone poczucie wstydu ofiara nie powiadomiła swoich rodziców o zachowaniu prześladowcy. Niedzielnego wieczora, w dziesięć minut po wyjściu rodziców do kina „Metropolitan”, Sarita Huanca, która właśnie odrabiała lekcje, usłyszała delikatne pukanie do drzwi. Poszła otworzyć i stanęła twarzą w twarz z Gumercindem Tello. „Czego pan sobie życzy?” – zapytała uprzejmie. Gwałciciel, przybierając najniewinniejszą w świecie minę, wyjaśnił, że w jego prymusie skończyła się nafta, a było już za późno, by pójść do sklepu, więc przybył z prośbą o pożyczenie puszeczki z paliwem, aby przygotować sobie jedzenie (obiecywał oddać ją jutro). Szczodra i prostoduszna dziewczynka, Huanca Salaverria, wpuściła osobnika do mieszkania i powiedziała, że puszka z naftą stoi między piecykiem a kubłem, który czasami służył za ubikację. (Doktor don Barreda y Zaldivar uśmiechnął się, czytając taką niezręczność stróża porządku publicznego, który przy pisaniu oskarżenia niechcący donosił o obyczaju rodziny Huanca Salaverria, tak typowym dla Argentyńczyków z Buenos Aires, załatwiania swoich potrzeb do wiadra w tym samym pomieszczeniu, w którym jedzą i śpią.) Po wejściu, dzięki swej przebiegłości, do mieszkania oznaczonego literą H Gumercindo Tello zatarasował drzwi. Potem ukląkł i, składając ręce, zaczął szeptać miłosne wyznania Saricie Huanca

Salaverria, która dopiero w tym momencie zaniepokoiła się o swój los. Językiem, który dziewczynka określiła jako romantyczny, Gumercindo Tello perswadował, aby uległa jego pragnieniom. Co to były za pragnienia? Ażeby zdjęła z siebie ubranie i pozwoliła się dotykać, całować, a także zniszczyć swój hymen. Przezwyciężywszy lęk, Sarita Huanca energicznie odrzuciła te propozycje, powstrzymała zapały Gumercinda Tello i zagroziła mu, że zawoła sąsiadów. Kiedy to usłyszał, oskarżony porzucił błagalną postawę, wyciągnął z kieszeni nóż i zagroził dziewczynce, że przy najmniejszym krzyku zada jej cios. Podniósłszy się z klęczek, zbliżył się do Sarity ze słowami: „Prędzej, prędzej, nie trać czasu, kochanie”, a ponieważ ona mimo wszystko nie posłuchała, zaaplikował jej porcję kuksańców i kopniaków, aż upadła na ziemię. Wtedy, ogarnięty szokiem nerwowym, który -jak opowiadała ofiara – spowodował, że zęby mu głośno szczękały, gwałciciel zerwał z niej ubranie, sam również się porozpinał, rzucił się na nią i na podłodze dopełnił aktu cielesnego, któremu – na skutek oporu dziewczynki – towarzyszyły nowe ciosy, pozostawiające na jej ciele ślady w postaci siniaków i guzów. Zaspokoiwszy swe żądze, Gumercindo Tello opuścił mieszkanie H, nie zapominając zalecić Saricie Huanca Salaverria, aby nikomu nie mówiła ani słowa o tym, co zaszło, jeżeli chce dożyć starości (w tym momencie pomachał nożem, chcąc pokazać, że ostrzega ją poważnie). Po powrocie z kina „Metropolitan” rodzice znaleźli córkę

tonącą we łzach i cieleśnie zmaltretowaną. Opatrzywszy rany, próbowali zmusić ją, by opowiedziała, co się wydarzyło, ale ona, powodowana wstydem, bardzo się wzbraniała. Upłynęła noc. Następnego ranka, otrząsnąwszy się nieco z szoku nerwowego, jaki wywołała u niej utrata dziewictwa, dziewczynka opowiedziała wszystko swoim rodzicom, którzy natychmiast zgłosili się w komisariacie policji w dzielnicy Victoria, aby złożyć skargę. Doktor don Barreda y Zaldivar zamknął na chwilę oczy. Odczuwał żal (mimo codziennego stykania się ze zbrodnią jeszcze nie zdążył zobojętnieć) z powodu tego, co się przydarzyło dziewczynce, ale jednocześnie stwierdzał, że na pierwszy rzut oka wchodziło tu w grę przestępstwo bez żadnych niespodzianek, typowe i co do milimetra mieszczące się w kodeksie karnym, w paragrafach dotyczących gwałtu i nadużycia nieletniej osoby, ze wszystkimi najcharakterystyczniejszymi obciążeniami znanymi jako premedytacja, gwałt czynny i słowny oraz zamierzone okrucieństwo. Następny dokument był raportem stróżów porządku publicznego, którzy dokonali aresztowania Gumercinda Tello. Działając zgodnie z instrukcjami swego przełożonego, kapitan G. C. Enrique Soto oraz policjanci Alberto Cusicanqui Apestegui i Huasi Tito Parinacocha pojawili się w kamienicy czynszowej numer dwanaście przy ulicy Luna Pizarro z nakazem aresztowania, ale nie zastali w domu poszukiwanego osobnika. Z pomocą sąsiadów zdobyli informacje, że był z zawodu mechanikiem i pracował w warsztacie mechanicznym i spawalniczym „El Inti”, położonym na drugim końcu okręgu, niemal na stokach wzgórza El Pino. Policjanci udali się tam niezwłocznie. W warsztacie zostali zaskoczeni wiadomością, że Gumercindo Tello wyszedł przed chwilą, a właściciel warsztatu, pan Carlos Principe, poinformował ich, że prosił o zwolnienie w związku z jakąś ceremonią chrzcin. Kiedy policjanci zaczęli wypytywać robotników, w jakim kościele można byłoby go odnaleźć, ci spojrzeli po sobie ze złośliwymi uśmiechami. Seńor Principe wyjaśnił, że Gumercindo Tello nie jest

katolikiem, tylko świadkiem Jehowy, i że u wyznawców tej religii chrzest nie odbywa się w kościele z udziałem księdza, lecz na wolnym powietrzu i przez zanurzanie w wodzie. Żartując sobie (jak to się już wcześniej zdarzało), że tego rodzaju ludzie są bractwem odszczepieńców, Cusicaqui Apestegui i Tito Parinacocha zażądali, aby zaprowadzono ich do miejsca, w którym mógł się znajdować oskarżony. Po dłuższej chwili wahania i po wymianie zdań z robotnikami właściciel „El Inti” zaprowadził ich osobiście w miejsce, gdzie, jak mówił, można było spotkać Tello, gdyż pewnego razu, dawno już temu, kiedy ten usiłował nauczać jego samego oraz współtowarzyszy pracy z warsztatu, zaprosił go na pewną ceremonię (chociaż było to doświadczenie, które wcale nie okazało się przekonywające). Pan Principe zawiózł stróżów porządku publicznego swoim samochodem na otwartą przestrzeń na krańce ulicy Maynas i parku Martinetti, gdzie okoliczni mieszkańcy palą śmieci na wysypisku i skąd bierze początek rzeka Rimac. Rzeczywiście, znajdowali się tam świadkowie Jehowy. Cusicaqui Apestegui i Tito Parinacocha ujrzeli około tuzina osób w różnym wieku i obojga płci, zanurzonych do pasa w brudnej wodzie, ale nie w kostiumach kąpielowych, tylko całkowicie ubranych, przy czym niektórzy mężczyźni byli nawet w krawatach, a jeden z nich w kapeluszu. Obojętni na żarty, obelgi, rzucanie łupinami oraz na

inne kreolskie łobuzerstwa ludzi, którzy zgromadzili się na brzegu, aby ich oglądać, z wielką powagą kontynuowali odprawianie swojej ceremonii, która stróżom porządku publicznego wydała się w pierwszej chwili niczym innym, jak tylko zbiorową próbą samobójstwa przez utopienie. A oto co zobaczyli: intonując bardzo przekonywającym głosem dziwaczne śpiewy, świadkowie Jehowy trzymali jednocześnie za ramiona jakiegoś starca ubranego w ponczo i czapkę z nausznikami, którego zanurzali w brudnej wodzie. Czyżby zamierzali go złożyć w ofierze swojemu Bogu? Ale kiedy policjanci z rewolwerami w ręku, nurzając buty w błocie, rozkazali im przerwać karygodne czynności, pierwszy rozzłościł się starzec, żądając, aby sobie poszli, i obrzucając ich dziwnymi przezwiskami (jak na przykład: „Rzymianie” i „papiści”). Strażnicy porządku publicznego musieli poczekać, aż ceremonia chrztu dobiegnie końca, by zaaresztować Gumercinda Tello, którego zidentyfikowali dzięki panu Principe. Obrzędy trwały jeszcze kilka minut, w czasie których kontynuowano modlitwy i zanurzano chrzczonego w wodzie aż do momentu, kiedy ten zaczął przewracać oczyma, łykać wodę i krztusić się. Była to chwila, w której świadkowie Jehowy uznali za właściwe wyciągnąć go z wody na brzeg, gdzie mu gratulowano początku nowego etapu życia, które – tak bowiem mówiono – zaczynało się od tej właśnie chwili. W tym momencie policjanci zatrzymali Gumercinda Tello. Mechanik nie stawiał najmniejszego oporu, nie próbował uciekać ani nie okazał zdziwienia, że został zatrzymany, ograniczył się tylko do powiedzenia innym, w chwili kiedy zakładano mu kajdanki: „Bracia, nigdy was nie zapomnę”. Świadkowie Jehowy natychmiast zaintonowali nowe śpiewy, wznosząc oczy ku niebu, i tak towarzyszyli odchodzącym aż do samochodu pana Principe, który odwiózł policjantów i aresztowanego do samego komisariatu w dzielnicy Victoria, gdzie go pożegnano, dziękując za wyświadczoną przysługę. W komisariacie kapitan G. C. Enrique Soto zapytał oskarżonego, czy nie chce wysuszyć na patio

swoich butów i spodni, na co Gumercindo Tello odpowiedział, że przywykł chodzić mokry po tej ziemi, która jest coraz większym obszarem nawróceń na prawdziwą wiarę, co ostatnio dało się zauważyć Limie. Wobec tego kapitan Soto od razu przystąpił do przesłuchania, do czego oskarżony ustosunkował się przychylnie i wyraził gotowość współpracy. Zapytany o personalia podał, że nazywa się Gumercindo Tello, że jest synem dońi Guniercindy Tello rodem z Moquegua, już nieżyjącej, oraz nieznanego ojca, że on sam przyszedł na świat prawdopodobnie także w Moquegua dwadzieścia pięć albo dwadzieścia osiem lat temu. Odnośnie do tej niejasności wytłumaczył, że wkrótce po urodzeniu matka oddała go do sierocińca dla chłopców, który prowadziła w tym mieście sekta papistów. Został więc wychowany w duchu ich błędów, ale szczęśliwie wyzwolił się z nich w wieku piętnastu lub osiemnastu lat. Zaznaczył, że pozostawał w sierocińcu aż do czasu, gdy ten spłonął w wielkim pożarze, w którym spaliły się wszystkie jego archiwa. Dlatego też jego dokładny wiek pozostał na zawsze tajemnicą. Wyjaśnił, że katastrofa była opatrznościowym wydarzeniem w jego życiu, bo przy tej sposobności poznał parę mędrców wędrujących z Chile do Limy z zamiarem otwierania oczu ślepym i uszu głuchym na prawdy filozofii. Zeznał, że przybył do Limy z tą parą wędrowców, których nazwisk nie chciał podać, bo twierdził, że wystarczyło, iż istnieli, i nie trzeba dodawać im etykietek. Odtąd zamieszkał

tutaj, dzielił swój czas pomiędzy zajęcia mechanika (był to zawód, którego wyuczył się w sierocińcu) i propagowanie nauki o prawdzie. Poinformował, że kolejno był mieszkańcem dzielnicy Brena, Vitarte, Barrios Altos, a przed ośmioma miesiącami przeprowadził się do dzielnicy Victoria, ponieważ otrzymał pracę w warsztacie mechanicznym i spawalniczym „El Inti”, który położony był zbyt daleko od poprzedniego miejsca zamieszkania. Oskarżony potwierdził, że od tego czasu był lokatorem kamienicy czynszowej numer dwanaście na ulicy Luna Pizarro i że wynajmował tam pokój. Przyznał, że znana mu była rodzina Huanca Salaverria, do której, jak twierdził, wiele razy kierował budujące pogadanki i dobierał odpowiednią lekturę, ale nie odnosił sukcesu, ponieważ ludzie ci, podobnie jak i inni lokatorzy kamienicy, byli mocno zatruci herezjami rzymskimi. Kiedy usłyszał nazwisko swojej domniemanej ofiary, dziewczynki Sarity Huanca Salavrria, przyznał, że ją sobie przypomina, i dał do zrozumienia, że ponieważ była osobą w jeszcze bardzo młodym wieku, nie traci nadziei, i± któregoś dnia wkroczy na właściwą drogę wiary. Poinformowany o oskarżeniu, Gumercindo Tello okazał żywe zdumienie, zaprzeczając obciążającym go faktom, by po chwili (może symulował zaburzenia psychiczne w celu przygotowania sobie przyszłej obrony?) wybuchnąć radosnym śmiechem i stwierdzić, że oto dowód, iż Bóg go sobie wybrał, aby wypróbować jego wiarę i zdolność do poświęceń. Dodał, że teraz rozumie, dlaczego nie został powołany do służby wojskowej, bowiem była to okazja, której oczekiwał z niecierpliwością, aby móc głosić, że protestuje przeciwko noszeniu munduru i przysiędze wierności sztandarowi, gdyż uważa je za atrybuty szatana. Kapitan G. C. Enrique Soto zapytał go, czy przemawia teraz przeciwko Peru, na co oskarżony odpowiedział, że w żadnym wypadku i że odnosi się to wyłącznie do spraw religii. Zaczął jeszcze tłumaczyć z zapałem kapitanowi Soto i policjantom, że Chrystus nie był Bogiem, tylko jego Świadkiem, i że nieprawdą jest to, co głoszą papiści, iż go ukrzyżowano, przybijając gwoździami do drzewa, o czym mówi Biblia. Poradził im przeczytać na ten temat pismo pod tytułem „Przebudź się” -dwutygodnik, który za cenę dwóch soli pozbawiał wszystkich wątpliwości w tych oraz innych kwestiach z zakresu kultury i

dostarczał zdrowej rozrywki. Kapitan Soto kazał mu zamilknąć, ostrzegając, że na terenie komisariatu zabronione jest prowadzenie propagandy handlowej. Potem zażądał odpowiedzi, gdzie oskarżony przebywał i co robił wczorajszego wieczora w godzinach, w których Sarita Huanca Salaverria twierdziła, iż ją zgwałcił i pobił. Gumercindo Tello zeznał, że wczoraj wieczorem, podobnie jak każdego innego dnia, pozostawał u siebie w domu, oddając się rozmyślaniom o pochodzeniu Boga i o tym, że wbrew temu, w co wierzyli niektórzy ludzie, nie było prawdą, iż wszyscy powstaną w dzień Sądu Ostatecznego, bowiem wielu nigdy nie powstanie, co stanowiło dowód, że dusza jest śmiertelna. Przywołany ponownie do porządku, prosił o wybaczenie i stwierdził, że nie robił tego umyślnie, ale nie mógł się powstrzymać, by w każdej chwili rzucać bliźnim trochę światła, bo ubolewał, widząc, w jakim ludzie żyli zaślepieniu. I wyjaśnił, że nie przypomina sobie, iżby widział Saritę Huanca Salaverria tego wieczora ani też poprzedniego dnia, po czym poprosił, aby w dokumencie z przesłuchania zaznaczyć, iż mimo obrzucenia go kalumniami, nie żywi urazy do tej dziewczyny i że nawet jest jej wdzięczny, bowiem przypuszcza, że za jej pośrednictwem Bóg zamierza wypróbować siłę jego wiary. Widząc, że nie można będzie

otrzymać od Gumercinda Tello innych wyjaśnień dotyczących złożonego oskarżenia, kapitan G. C. Enrique Soto przerwał przesłuchanie i przekazał oskarżonego do aresztu w Pałacu Sprawiedliwości, aby sędzia śledczy zajął się sprawą jak należy. Tamtego przepełnionego smutkiem ranka doktor don Barreda y Zaldivar zamknął akta i zamyślił się przez chwilę pośród sądowych hałasów. Świadkowie Jehowy? Znał ich. Kilka lat temu pewien mężczyzna, który na rowerze przemierzał świat, przyszedł zapukać do drzwi jego domu, aby ofiarować mu gazetę „Przebudź się”, którą on zdecydował się nabyć w chwili słabości. Od tego czasu z niezwykłym uporem świadek Jehowy nachodził jego dom, robiąc to o różnych porach dnia i nocy, i nalegał, że pragnie go oświecić, zasypywał broszurami, książkami, pismami o rozmaitej grubości i tematyce, aż doszło do tego, że nie mogąc go oddalić od własnego domu cywilizowanymi metodami perswazji, prośby, przemawianiem do rozsądku, wyższy urzędnik sądowy uciekł się do pomocy policji. I oto wyszło na jaw, że gwałciciel był jednym z tych porywczych propagatorów owej wiary. Doktor don Barreda y Zaldivar przyznał w duchu, że przypadek zapowiadał się interesująco. Było jeszcze wcześnie rano, kiedy sędzia, głaszcząc z roztargnieniem zaopatrzony w rękojeść z Tiahuanaco długi, ostry nóż do przecinania papieru, który leżał na jego biurku jako dowód sympatii ze strony zwierzchników, kolegów i podwładnych (podarowali mu go, kiedy ukończył dwadzieścia pięć lat pracy w adwokaturze), wezwał sekretarza i polecił wpuścić świadków. Najpierw weszli policjanci Cusicaqui Apestegui oraz Tito Parinacocha, którzy w słowach pełnych szacunku potwierdzili okoliczności zaaresztowania Gumercinda Tello i oznajmili, iż poza tym, że nie przyznawał się do winy, zaprezentował się jako chętny do zeznań, chociaż trochę męczący ze swoją religijną manią. Doktor Zelaya w okularach kołyszących się na nosie redagował akta zeznań, podczas gdy policjanci mówili. Potem weszli rodzice nieletniej, małżeństwo, którego podeszły wiek zdumiał sędziego: w jaki sposób taka para starców mogła spłodzić córkę zaledwie przed trzynastoma laty? Bezzębny i z zaropiałymi w połowie oczyma ojciec, don Isaias Huanca, powtórzył szybko swe oskarżenie policji, a potem dopytywał się, i to bardzo natarczywie, czy Sarita będzie mogła wyjść za mąż za pana Tello. Z kolei seńora Salaverria de Huanca, drobna i pomarszczona kobieta, podeszła do

sędziego i pocałowała go w rękę, a jednocześnie błagalnym głosem prosiła, aby był tak dobry i zobligował pana Tello do zaprowadzenia Sarity przed ołtarz. Wiele trudu kosztowało doktora don Barredę y Zaldfvara wytłumaczenie staruszkom, że wśród różnych ważnych funkcji, jakie zostały mu powierzone, nie było miejsca na rolę swata. Odnosiło się wrażenie, że rodzice byli bardziej zainteresowani wydaniem dziewczynki za mąż aniżeli ukaraniem gwałtu, o którym zaledwie wspomnieli, i to jedynie wtedy, gdy byli do tego zmuszeni, a jednocześnie tracili wiele czasu na wymienianie zalet Sarity, jak gdyby wystawiali ją na sprzedaż. Śmiejąc się w duchu, sędzia pomyślał sobie, że ci skromni rolnicy – bo bez wątpienia pochodzili z Andów i żyli w kontakcie z ziemią – sprawiali, iż poczuwał się do roli surowego ojca, który wzbrania się przed zezwoleniem własnemu synowi na wzięcie ślubu. Spróbował zmusić ich do zastanowienia się, jak mogli pragnąć za męża dla swojej córki człowieka

zdolnego do popełnienia gwałtu na bezbronnej dziewczynce. Ale oni, odpowiadając na wyścigi jedno przez drugie, nalegali, twierdząc, że Sarita będzie wzorową żoną, bo przecież w tak młodym wieku umie już gotować, szyć i wykonywać wszystkie inne prace domowe; byli starzy i bali się osierocić córkę, zaś pan Tello wydawał się człowiekiem poważnym i pracowitym. a poza tym, że zapomniał się z Sarita tamtego wieczora, gdy nie pokazywał się pijany, był bardzo uprzejmy, wychodził wcześnie do pracy z torbą narzędzi i z paczką gazetek, które sprzedawał po domach. Czy młodzieniec, który w ten sposób zarabia na życie, nie byłby dobrą partią dla Sarity? W tym momencie staruszkowie złożyli przed nim ręce: „Niech się pan zlituje i dopomoże nam, panie sędzio”. Przez myśl doktora don Barredy y Zaldivara przemknęło przypuszczenie podobne do czarnej chmurki brzemiennej deszczem: a jeżeli to wszystko było podstępem uknutym przez starsze małżeństwo w celu wydania córki za mąż? Jednak orzeczenie lekarskie brzmiało jasno: dziewczynka została zgwałcona. Nie bez trudu pożegnał świadków. Wtedy weszła ofiara. Wejście Sarity Huanca Salaverria rozjaśniło surowe wnętrze gabinetu sędziego śledczego. Był człowiekiem, który widział już niejedno, przed którym w roli winnych i poszkodowanych przedefilowały rozmaite i osobliwe typy ludzi, jednak w tym momencie doktor don Barreda y Zaldivar stwierdził, że znalazł się wobec przypadku prawdziwie wyjątkowego. Czy Sarita Huanca Salaverria była dzieckiem? Niewątpliwie, sądząc po jej wieku i figurce, na której nieśmiało rysowały się kobiece zaokrąglenia, po warkoczach, w które splecione były jej włosy, po szkolnej spódniczce i bluzce, w które była ubrana. Natomiast koci sposób poruszania się, podnoszenia się z miejsca z charakterystycznym rozstawieniem nóg, sposób ruszania biodrami, odrzucania do tyłu ramion i opierania na biodrach z zachęcającą dezynwolturą, a przede wszystkim sposób patrzenia aksamitnymi i wyzywającymi oczyma: zwyczaj zagryzania dolnej wargi ząbkami jak u myszki – wszystko to sprawiało, że Sarita Huanca Salaverria wydawała się posiadać ogromne doświadczenie życiowe i wiekową mądrość. Doktor don Barreda y Zaldivar odnosił się zawsze z przesadnym taktem do przesłuchiwanych przez siebie nieletnich. Umiał pozyskiwać ich zaufanie, lawirować, by nie zranić ich uczuć, a łagodnością i cierpliwością łatwo przychodziło mu nakłaniać do przyznania się do winy w trudnych sprawach.

Jednak tym razem doświadczenie wcale mu nie pomogło. Kiedy łagodnie zapytał dziewczynkę, czy to prawda, że Gumercindo Tello prześladował ją od pewnego już czasu nieprzyzwoitymi propozycjami, Sarita Huanca rozpoczęła swoją opowieść. Tak, odkąd zamieszkał w dzielnicy Victoria, robił to o każdej porze dnia i w różnych miejscach. Czekał na nią na przystanku autobusowym i towarzyszył jej aż do domu, powtarzając po drodze: „Chciałbym spijać miód z twoich ust”, „Ty masz dwie pomarańczki, a ja jednego bananka”, „Z twego powodu miłość mnie pożera”. Ale nie te, tak niestosowne w ustach małej dziewczynki wyrażenia rozpaliły policzki sędziego i zmieszały piszącego na maszynie doktora Zelayę, tylko gesty, którymi Sarita zaczęła ilustrować zaloty, których była obiektem. Mechanik często usiłował dotykać jej tutaj: i podnosiła ku górze dwie

drobne rączki, które zaczynały krążyć wokół młodych piersi i pieścić je czule. A także i tutaj: wtedy rączki opadały na kolana, omijały je i wędrowały ku górze, wyżej, gniotły spódnicę i ślizgały się po (do niedawna jeszcze niewinnych) udach. Mrużąc oczy, kaszląc, wymieniając szybkie spojrzenia ze swoim sekretarzem, doktor don Barreda y Zaldivar wyjaśnił po ojcowsku dziewczynce, że niepotrzebnie była tak konkretna w swoich zeznaniach, że mogła się ograniczyć do ogólników. – Także szczypał ją tutaj, przerwała mu Sarita, odwracając się bokiem i wystawiając w jego stronę jeden z pośladków, który nagle wydawał się rosnąć i rozdymać niczym balon z piany. Sędzia odniósł koszmarne wrażenie, że jego gabinet mógł w każdej chwili przekształcić się w przybytek striptizu. Z trudem usiłując opanować zdenerwowanie, sędzia spokojnym głosem próbował nakłonić nieletnią do zaniechania opowieści o czynnościach wstępnych i do skoncentrowania się na samym fakcie gwałtu. Wyjaśnił jej, że chociaż powinna opowiedzieć obiektywnie o tym, co się wydarzyło, nie było konieczne rozdrabnianie się w szczegółach, że powinna sobie darować te – tu doktor don Barreda y Zaldivar chrząknął z odrobiną zakłopotania – które mogłyby zranić jej wstydliwość. Sędzia pragnął z jednej strony skrócić rozmowę, a z drugiej wpłynąć hamująco na rozmówczynię, i miał nadzieję, że podczas relacjonowania przebiegu gwałtu dziewczynka będzie zmieszana i opowie o wszystkim krótko, zwięźle, ostrożnie i pobieżnie. Ale Sarita Huanca Salaverria zareagowała na sugestię sędziego niczym przygotowany do walki kogut, który nagle poczuje krew: podnieciła się i przeszła samą siebie w lubieżnym monologu, jaki inscenizowała w szczegółach pantomimicznym spektaklem, który zapierał dech doktorowi don Barreda y Zaldivar i pogrążył doktora Zelayę w cielesnym niepokoju zupełnie tutaj nie na miejscu (a może nawet doprowadził go do masturbacji?). Mechanik zapukał do drzwi w ten oto sposób, opowiadała dziewczynka, a kiedy mu otworzyła, spojrzał na nią, przemówił, po czym ukląkł, trzymając się za serce, i tak się jej oświadczył, przysięgając, że ją kocha. Oszołomieni, zahipnotyzowani, sędzia i jego sekretarz przyglądali się, jak to dziecko – kobieta trzepotało się niczym ptak, stawało na palcach niczym tancerka, przykucało i podnosiło się, bywało roześmiane lub zagniewane, zmieniało głos i nasilało go, naśladując na przemian samo siebie i Gumercinda Tello, a wreszcie rzuciło się na kolana i wyznawało (sobie czy jemu?) miłość. Doktor don Barreda y Zaldivar podniósł dłoń, wyjąkał, że ma już tego dosyć, ale gadatliwa ofiara opowiadała dalej o tym, jak mechanik zagroził jej nożem i rzucił się na przewracając na podłogę, po czym upadł na jej ciało, podnosząc w ten oto sposób jej spódnicę. W tym momencie blady sędzia, przybrawszy szlachetną i

majestatyczną postawę, podobny do gniewnego biblijnego proroka, wstał z miejsca i huknął: „Dosyć tego! Dosyć! Wystarczy!” Podniósł głos po raz pierwszy w życiu. Z podłogi, na której już się położyła, doszedłszy do newralgicznego punktu swojej plastycznej opowieści, Sarita Huanca Salaverria spoglądała wystraszonymi oczyma na wskazujący palec sędziego, który zdawał się godzić prosto w nią. –Nie muszę wiedzieć niczego więcej – oznajmił już łagodniej sędzia. – Wstań, opuść spódnicę i wróć do rodziców. Ofiara podniosła się pokornie, z twarzyczką wyzbytą wszelkiego aktorstwa i

bezwstydu, znowu przeistoczyła się w dziewczynkę, wyraźnie skruszona. Z pokornymi gestami proszącymi o wybaczenie cofała się ku drzwiom i wyszła. Sędzia zwrócił się wtedy do sekretarza i zrównoważonym, pozbawionym ironii tonem zaproponował mu, by przestał stukać w klawisze maszyny, bo czyż nie zdawał sobie sprawy, że papier już dawno wyślizgnął się na podłogę i pisał na pustym wałku? Doktor poczerwieniał i wyjąkał, że bardzo go poruszyło to, co t tutaj zobaczył. Doktor don Barreda y Zaldivar uśmiechnął l się: –Mieliśmy okazję obejrzeć niezwykłe widowisko – filozofował sędzia. – Dziewczynka ma diabła we krwi, a co gorsza, prawdopodobnie zdaje sobie z tego sprawę. –Czy ona nie jest takim typem, który Amerykanie nazywają Lolitą, doktorze? – spróbował uzupełnić swoje wiadomości sekretarz. –Niewątpliwie, to typowa Lolitą – zawyrokował sędzia. I robiąc dobrą minę do złej gry, niczym nieustraszony wilk morski, który nawet z huraganów wyciąga optymistyczne wnioski, dodał: – Cieszmy się przynajmniej tym, że kolos z Północy nie ma w tej dziedzinie wyłączności. Nasza dziewczynka potrafiłaby odbić każdego mężczyznę jakiejkolwiek amerykańskiej Lolicie. –To jasne, że zwabiła tego mechanika, by ją zgwałcił – teoretyzował sekretarz. – Po obejrzeniu jej i wysłuchaniu tego, co mówiła, można by przysiąc, że to ona pozbawiła go dziewictwa. –Ostrożnie, zabraniam panu takich insynuacji – upomniał go sędzia, i sekretarz pobladł. – Żadnych podejrzanych domniemań. Niech się tu stawi Gumercindo Tello. W dziesięć minut później, kiedy zobaczył go wchodzącego do gabinetu pod ochroną dwóch policjantów, doktor don Barreda y Zaldivar zrozumiał natychmiast, że określenia sekretarza były przesadzone. Nie mieli do czynienia z typem degenerata, lecz był to ktoś o wiele gorszy: głosiciel wiary. Z wstrząsającym jego pamięcią dreszczem, który najeżył mu skórę na karku na widok twarzy Gumercinda Tello, sędzia przypomniał sobie zrównoważone spojrzenie człowieka rozwożącego na rowerze pismo „Przebudź się”, które przyprawiało go o senne koszmary; było to spojrzenie pełne spokoju i uporu, człowieka, który wie, który nie ma wątpliwości, który rozwiązał już wszystkie problemy. Gumercindo Tello był młodzieńcem (z pewnością nie ukończył jeszcze trzydziestu lat), zaś

jego chuda stać, sama skóra i kości, głosiła na wszystkie strony świata pogardę dla jadła i materii, włosy miał ostrzyżone prawie do skóry, był ciemny i raczej niski. Miał na sobie jasnoszare przeciętne ubranie, nie sugerujące ani dandysa, ani żebraka, suche już, ale bardzo pogniecione na skutek chrztu, który polegał na zanurzaniu się w wodzie, białą koszulę i podkute buty. Sędziemu, który należał do ludzi o antropologicznym wyczuciu, wystarczył jeden rzut oka, aby zorientować się, że cechy charakteru tego człowieka były następujące: dyskrecja, wstrzemięźliwość, ustalone poglądy, niewzruszoność przekonań i duchowe powołanie. Bardzo dobrze wychowany, zaledwie przekroczył próg, życzył sędziemu i sekretarzowi w serdeczny sposób dobrego dnia. Doktor don Barreda y Zaldivar rozkazał policjantom, aby zdjęli mu kajdanki i wyszli. Był to jego zwyczaj, który narodził się wraz z początkiem jego sądowej kariery: nawet najgroźniejszych kryminalistów przesłuchiwał sam, bez niczyjego udziału, po ojcowsku, i w czasie owych tete a tete zdarzało się, iż otwierali przed nim swoje serca jak grzesznicy przed

spowiednikiem. Nigdy nie przyszło mu żałować tej ryzykownej praktyki. Gumercindo Tello roztarł sobie nadgarstki rąk i podziękował za dowód zaufania. Sędzia wskazał mu miejsce na krześle i mechanik usiadł na samym brzegu, wyprostowany, jak człowiek, któremu przeszkadza sama myśl o wygodzie. Sędzia odtworzył w myśli dewizę, która z pewnością przyświecała życiu świadka Jehowy: wstawać z łóżka niewyspanym, od stołu głodnym i (jeżeli kiedykolwiek tam chodził) – opuszczać kino przed zakończeniem filmu. Spróbował wyobrazić go sobie usidlonego i roznamiętnionego przez dziecinną kobietę – wampa z dzielnicy Victoria, ale natychmiast zaprzestał tej gry wyobraźni jako szkodliwej dla praw obrony. Gumercindo Tello zaczął mówić: –To prawda, że nie służymy rządom, partiom, wojsku ani żadnym instytucjom, które wszystkie razem wzięte są płodami szatana – mówił ze słodyczą. – Prawda, że nie przysięgamy wiary żadnej kolorowej szmacie ani nie ubieramy się w mundury, bo nie wabi nas blichtr i przebieranki, że nie akceptujemy przeszczepów skóry lub przetaczania krwi, bo czego Bóg dokonał, nauka zniszczyć nie jest w stanie. Wszystko to jednak nie oznacza, że nie wypełniamy naszych obowiązków. Panie sędzio, jestem do pana dyspozycji, jeżeli chodzi o pańskie zainteresowania, i proszę pamiętać, że nawet gdybym znalazł ku temu powody, nie uchybię żywionemu dla pana szacunkowi. Mówił, robiąc rytmiczne przerwy, jak gdyby chciał ułatwić zadanie sekretarzowi, który towarzyszył jego perorom muzyką maszyny do pisania. Sędzia podziękował mu za grzeczne słowa, dał do zrozumienia, że szanuje wszelkie poglądy i przekonania, zwłaszcza religijne, po czym pozwolił sobie na przypomnienie, że Gumercindo Tello nie został zatrzymany z powodu wiary, jaką głosi, ale z racji oskarżenia o to, iż pobił i zgwałcił nieletnią dziewczynkę.

Mglisty uśmiech przebiegł po twarzy młodzieńca z Moquegua. –Świadkiem Jehowy jest ten, który oznajmia, dowodzi, zaświadcza – rozwinął swój monolog oparty na znajomości semantyki i patrzył uporczywie na sędziego – ten, który posiadł wiedzę o istnieniu Boga i głosił ją, ten, który znając prawdę, rozpowszechnia ją. Jestem świadkiem Jehowy, a obydwaj panowie przy odrobinie dobrej woli także mogliby nimi zostać. –Dziękuję, przy innej okazji – przerwał mu sędzia, podnosząc grubą teczkę akt i podsuwając ją przed oczy oskarżonego, jak gdyby była to jakaś potrawa. – Czas nagli i to jest najważniejsze. Wróćmy do sedna sprawy. A na początek pewna rada: mogę panu powiedzieć, że byłoby teraz dla pana wskazane mówić prawdę, samą prawdę. Poruszony jakimś tajemniczym wspomnieniem, oskarżony głęboko westchnął. –Prawda, prawda – wyszeptał ze smutkiem. – Jaka to prawda, panie sędzio? Czy nie będzie tu raczej chodziło o oszczerstwa, kalumnie, oszustwa Watykanu, które wykorzystując prostoduszność ludu, chcą podawać nam za prawdę? Myślę w zadufaniu, że znam prawdę, ale pytam pana, nie zamierzając go przy tym obrazić, czy pan ją także zna? –Zakładam, że tak – potwierdził sędzia przebiegle, uderzając o stół teczką akt. –Prawdę dotyczącą fantazji krzyża, żartu Piotra i kamienia, infuły biskupiej czy może papieskiej podstępnej teorii o nieśmiertelności duszy? – pytał sarkastycznie samego siebie

Gumercindo Tello. –Prawdę dotyczącą przestępstwa popełnionego przez pana, który nadużył nieletniej Sarity Huanca Salaverria – odparł sędzia. – Prawdę dotyczącą znieważenia niewinnej dziewczynki w wieku trzynastu lat. Prawdę dotyczącą razów jej zadanych, gróźb, jakimi ją pan zastraszył, zniewolenia, za sprawą którego pan ją upokorzył, a może i zapłodnił. Głos sędziego przybierał na sile i brzmiał oskarżycielsko, olimpijsko. Gumercindo Tello przyglądał mu się bardzo poważnie, sztywny niczym krzesło, na którym siedział, nie zdradzając oznak zmieszania ani skruchy. W końcu wykonał ruch głową, łagodnie jak duże zwierzę: –Jestem przygotowany na każdą próbę, której zechce mnie poddać Jehowa – zapewnił. –Tu nie chodzi o Boga, tylko o pana – sprowadził go na ziemię sędzia. – O pańskie żądze, lubieżności, niskie instynkty. –Zawsze chodzi o Boga, panie sędzio – upierał się Gumercindo Tello. – Nigdy o pana ani o mnie, ani o nikogo innego. O Niego, tylko o Niego.

–Niech pan się zachowuje odpowiedzialnie – upomniał go sędzia. – Proszę trzymać się faktów. Proszę przyznać się do winy, a Wymiar Sprawiedliwości może to uwzględni. Niech pan zachowuje się jak człowiek religijny, za którego usiłuje się pan nam podawać. –Żałuję wszystkich moich win, które są niezliczone – stwierdził ze smutkiem Gumercindo Tello. – Dobrze wiem, że jestem grzesznikiem, panie sędzio. –W porządku, proszę o konkretne fakty – ponaglał go doktor don Barreda y Zaldivar. – Proszę opowiedzieć dokładnie, ale bez chorobliwego delektowania się szczegółami i bez pańskich jeremiad, jak do tego doszło, że ją pan zgwałcił. Wtedy świadek Jehowy wybuchnął płaczem, zakrywając sobie twarz dłońmi. Sędzia nie zmienił wyrazu twarzy. Był przyzwyczajony do nagłych depresyjnych zmian nastroju u o – skarżonych i potrafił je wykorzystywać, by lepiej dociekać faktów. Na widok podobnego stanu Gumercinda Tello, który siedział ze spuszczoną głową, roztrzęsiony, z dłońmi wilgotnymi od łez, doktor don Barreda y Zaldivar zauważył w duchu z trzeźwą zawodową dumą, potwierdzającą skuteczność jego techniki przesłuchań, że oskarżony doszedł do takiego stanu uczuć, w którym niezdolny już będzie do udawania i chętnie, spontanicznie opowie całą prawdę. –Proszę o fakty, fakty – nalegał. – Fakty, miejsca, przybierane postawy, wypowiedziane słowa, wykonane czynności. Bardzo proszę, odwagi! –Ale ja nie potrafię kłamać, panie sędzio – wyjąkał Gumercindo Tello targany czkawką. – Gotów jestem przecierpieć wszystko, zniewagę, więzienie, zniesławienie. Ale nie mogę kłamać! Nigdy się tego nie nauczyłem, nie jestem do tego zdolny! –No dobrze, dobrze, ta niezdolność przynosi panu zaszczyt – zawołał z zachęcającym gestem sędzia. – Proszę mi ją wykazać. No proszę, jak to się stało, że ją pan zgwałcił? –Właśnie w tym jest cały problem – rozpaczał, przełykając ślinę świadek. – Wcale jej nie zgwałciłem! –Coś panu powiem, seńor Tello – wycedził przez zęby sędzia z łagodnością żmii, co zabrzmiało jeszcze bardziej obraźliwie. – Jest pan fałszywym świadkiem Jehowy! Oszustem!

–Nawet jej nie dotknąłem, nigdy z nią sam na sam nie rozmawiałem, wczoraj wcale jej nie widziałem – wyrzucał z siebie niczym beczące jagnię Gumercindo Tello. –Cynik z pana, oszust, skorumpowana dusza – zawyrokował sędzia, zachowując postawę podobną do bryły lodu. – Jeżeli Sprawiedliwość i Moralność nie mają dla pana znaczenia, to niech pan przynajmniej respektuje Boga, którego pan tak często wymienia. Niech pan pomyśli o tym, który na pana trzy, jaką musi czuć odrazę, kiedy słyszy pańskie kłamstwa. –Nie znieważyłem tej dziewczynki ani spojrzeniem, ani nawet myślą – powtórzył rozdzierającym

tonem Gumercindo Tello. –Groził pan jej, bił ją i zgwałcił – tu głos sędziego zabrzmiał gniewem. – Z całą swoją brudną lubieżnością, seńor Tello! –Z moją brudną lubieżnością? – powtórzył świadek Jehowy, podobny do człowieka, któremu przed chwilą zadano cios. –Tak, proszę pana, ze swoją brudną lubieżnością – powtórzył sędzia i dodał po chwili namysłu: – Swoim grzesznym penisem! –Moim grzesznym penisem? – wyjąkał oskarżony słabnącym głosem i z wyrazem zdumienia na twarzy. – Moim grzesznym penisem, powiedział pan? Dziwnie rozbiegane, zdumione jego oczy wędrowały od sekretarza w kierunku sędziego, od podłogi do sufitu, od krzesła do biurka i tam zatrzymały się na chwilę na papierach, aktach, bibułach. Raptem rozbłysły na widok noża do przecinania papieru pochodzącego z Tiahuanaco, który wyróżniał się wśród innych przedmiotów swoim artystycznym prekolumbijskim blaskiem. Wtedy ruchem tak szybkim, że ani sędzia, ani sekretarz nie znaleźli czasu, aby wykonać jakikolwiek gest i przeszkodzić jego zamiarom, Gumercindo Tello wyciągnął rękę i zawładnął sztyletem. Nie zrobił przy tym żadnego groźnego ruchu, wręcz przeciwnie, przytulił srebrny nóż do piersi niczym matka karmiąca swe maleństwo i skierował spokojne, dobrotliwe spojrzenie na obydwu osłupiałych ze zdumienia mężczyzn. –Panowie obrażają mnie, myśląc, iż mógłbym wyrządzić im krzywdę – oznajmił skruszonym głosem. –Nie zdoła pan stąd uciec, szaleńcze – ostrzegł go, opanowując zdenerwowanie, sędzia. – Pałac Sprawiedliwości jest pełen policji, zabiją pana. –Po cóż miałbym uciekać? – zapytał z ironią w głosie mechanik. – Jakże słabo mnie pan zna, panie sędzio. –Nie rozumie pan, że zdradza go własne zachowanie? – nalegał sędzia. – Proszę zwrócić mi nóż do przecinania papieru. –Wypożyczyłem go na chwilę, aby dowieść mojej niewinności – wyjaśnił pogodnie Gumercindo Tello. Sędzia i sekretarz spojrzeli na siebie. Oskarżony powstał z miejsca. Miał wygląd pokutnika, a trzymany w prawej ręce nóż wydawał ostrzegawczy i straszny blask. Lewą dłoń zsunął powoli do szwu w spodniach, który osłania zapięcie na zamek błyskawiczny, i jednocześnie przemawiał zbolałym głosem:

–Jestem niewinny, panie sędzio, nie poznałem dotąd kobiety. To, czego inni używają do grzesznych celów, mnie służy wyłącznie do siusiania…

–Dosyć już tego – przerwał mu pełen okropnych podejrzeń doktor don Barreda y Zaldivar. – Co pan zamierza uczynić? –Uciąć to i wyrzucić na śmietnik, aby dowieść panom, jak mało mi na tym zależy -odparł oskarżony, wskazując ruchem podbródka na kosz do śmieci. Mówił to bez żadnej wyniosłości, ze spokojną rezygnacją. Sędzia i jego sekretarz przyglądali mu się z szeroko otwartymi ustami i nie odważyli się krzyknąć. Gumercindo Tello trzymał już w swojej lewej ręce ów corpus delicti i podnosił nóż – tak jak to robi kat wahający się nad zadaniem ciosu toporem i odmierzający jego tor aż do samej szyi skazanego – aby opuścić go i dokonać tego niepojętego czynu. Czy wykona swój zamiar? Czy jednym ruchem pozbawi się własnej integralności? Czy poświęci swoje ciało, młodość, swój honor na rzecz etyczno – abstrakcyjnej demonstracji? Czy Gumercindo Tello zamieni w ołtarz ofiarny ten cieszący się największym szacunkiem w Limie gabinet sędziowski? Jakie znajdzie zakończenie ów przedziwny dramat?

VII

Romans z ciotką Julią rozwijał się pomyślnie, ale sprawy zaczynały się komplikować, bo trudno było dochować tajemnicy. Postanowiliśmy wspólnie, że – aby nie wywoływać podejrzeń ze strony rodziny – ograniczę drastycznie moje wizyty w domu wuja Lucho. Chodziłem tylko bardzo regularnie na obiady we czwartki. Chcąc pójść wieczorem do kina, wymyślaliśmy rozmaite wybiegi. Ciotka Julia wychodziła wcześnie, telefonowała do ciotki Olgi, aby jej powiedzieć, że zje kolację z przyjaciółką, i czekała na mnie w umówionym miejscu. Jednak podobny plan miał tę niedogodność, że ciotka Julia zmuszona była spędzać całe godziny poza domem, do czasu kiedy nie wyszedłem z pracy, i w większości przypadków bywała bez jedzenia. Innymi razy jechałem po nią taksówką, z której nie wysiadałem, a ona już na mnie czekała i skoro tylko spostrzegła zatrzymujący się na ulicy samochód, pospiesznie wychodziła z domu. Była to jednak ryzykowna strategia: gdyby mnie zauważono, natychmiast dowiedziano by się, ze coś między nami istniało; w każdym bądź razie ów tajemniczy osobnik przyczajony w głębi taksówki musiałby w końcu wzbudzić ciekawość, wywołać złośliwe uwagi, różne pytania… Dlatego też staraliśmy się mniej widywać wieczorami, a częściej w ciągu dnia, wykorzystując przerwy w mojej pracy radiowej. Ciotka Julia jechała mikrobusem do centrum około jedenastej rano albo o piątej po południu i czekała na mnie w kawiarni „Ganiana” lub „Cream Rica” na placyku przed Związkiem. Ja zostawiałem w Radio kilka przejrzanych dzienników i wtedy mogliśmy spędzić razem około dwóch godzin.

Wykluczyliśmy lokal Bransa przy ulicy Colmena, bo przychodził tam cały personel Radia Panamerykańskiego i Radia Centralnego. Od czasu do czasu (a dokładnie w dniach wypłaty) zapraszałem ją na obiad i wtedy byliśmy razem aż trzy godziny. Jednak moja skromna pensja nie pozwalała często na takie szaleństwa. Po wypracowanym przemówieniu, które wygłosiłem pewnego ranka, kiedy spotkałem tryskającego radością z powodu sukcesów Pedra Camacho Genaro – juniora, ten podwyższył mi pensję, w związku z czym doszedłem do okrągłych pięciu tysięcy soli. Oddawałem dwa tysiące dziadkom, aby dopomóc im w utrzymaniu domu. Pozostałe trzy tysiące wystarczały mi dawniej na moje potrzeby: papierosy, kino, książki. Ale odkąd rozpocząłem romans z ciotką Julią, rozchodziły się szybko i zawsze byłem w potrzebie, uciekając się często do pożyczek, a nawet do Narodowej Kasy Pożyczkowej na Plaża de Armas. A ponieważ hołdowałem przy tym niezłomnym hiszpańskim przesądom w dziedzinie stosunków między mężczyznami i kobietami i nie pozwalałem, aby ciotka Julia płaciła jakikolwiek rachunek, moja sytuacja finansowa stała się dramatyczna. Chcąc jej ulżyć, zacząłem robić coś, co Javier nazywał surowo „prostytuowaniem mego pióra”. To znaczy pisywać recenzje z książek i reportaże w dodatkach kulturalnych i czasopismach Limy. Publikowałem je pod pseudonimem, aby mniej się wstydzić tego, że były takie złe. Jednak dwieście lub trzysta soli więcej miesięcznie stanowiło poważny dodatek do moich zarobków. Nasze spotkania w kawiarenkach śródmieścia Limy były prawie bezgrzeszne, wiedliśmy długie, bardzo romantyczne rozmowy, trzymając się za ręce, spoglądając sobie w

oczy, i jeśli topografia lokalu na to pozwalała, muskając się kolanami. Całowaliśmy się tylko wtedy, gdy nikt nas nie mógł zobaczyć, co nie zdarzało się zbyt często, bowiem o tej porze kawiarnie bywały zawsze pełne bezwstydnych urzędników. Rozmawialiśmy o nas samych, naturalnie także i o niebezpieczeństwach, na jakie byliśmy narażeni, gdyby spotkał nas ktoś z rodziny, no i, chcąc odsunąć w myślach to niebezpieczeństwo, opowiadaliśmy sobie ze wszystkimi szczegółami to, co każde z nas robiło od ostatniego spotkania (to znaczy przed kilkoma godzinami lub poprzedniego dnia), natomiast nigdy nie robiliśmy żadnych planów na przyszłość. Przyszłość była sprawą pomijaną w naszych rozmowach milczeniem, niewątpliwie dlatego, że zarówno ona, jak i ja byliśmy przekonani, iż nasz związek nie będzie miał żadnych perspektyw. Niemniej myślę, że to, co zaczęło się jako gra, przekształcało się RIGHT SQUARE BRACKETv coś poważniejszego podczas owych niewinnych spotkań w zadymionych kawiarniach w centrum Limy. Tam właśnie, nie zdając sobie z tego sprawy, zakochiwaliśmy się w sobie. Wiele rozmawialiśmy także o literaturze, a raczej ciotka Julia słuchała, a ja mówiłem o poddaszu paryskim (był to nieodłączny element mojego powołania), o wszystkich powieściach, dramatach, esejach, które napiszę, kiedy zostanę pisarzem. Tego popołudnia, gdy Javier odkrył nas w kawiarni „Cream Rica” na placyku koło Związku, właśnie czytałem ciotce Julii moje opowiadanie o Doroteo Martim. Nosiło średniowieczny tytuł Upokorzenie Krzyża i miało pięć stron. Było to pierwsze opowiadanie, jakie jej czytałem, i robiłem to bardzo powoli, chcąc ukryć niepokój, z jakim oczekiwałem jej werdyktu. Doświadczenie okazało się katastrofalne dla wrażliwości przyszłego pisarza. W miarę jak postępowałem naprzód w lekturze, ciotka Julia przerywała mi: –Ależ to było zupełnie inaczej, wszystko przedstawiłeś na opak – mówiła zdziwiona i

nawet zła. – On wcale tego nie powiedział, przecież… Udręczony przerywałem lekturę, aby ją poinformować, że to, czego słuchała, nie było wiernym zrelacjonowaniem anegdoty, jaką mi opowiedziała, tylko opowiadaniem, opowiadaniem, a wszystko, co dodałem lub ująłem, były to tylko środki zmierzające do osiągnięcia pewnych efektów: –Efektów komicznych – podkreśliłem, chcąc sprawdzić, czy rozumiała, i uśmiechnąłem się, co prawda z politowaniem. –Wręcz przeciwnie – zaprotestowała ciotka Julia z odwagą i okrucieństwem. – Dzięki temu, co pozmieniałeś, pozbawiłeś historię całego wdzięku. Któż uwierzy, że upłynęło tyle czasu od chwili, kiedy krzyż zaczyna się chwiać, do momentu, w którym się przewraca. Gdzie tu jest teraz dowcip? Chociaż już zadecydowałem (w mym upokorzonym duchu), że wyrzucę opowiadanie o Doroteo Martim do kosza na śmieci, zaangażowałem się teraz w gwałtowną i bolesną obronę praw wyobraźni literackiej do przekształcania rzeczywistości, a wtedy poczułem, że ktoś dotyka mego ramienia. –Jeżeli przeszkadzam, to mi o tym powiedzcie, i pójdę sobie, bo nienawidzę być natrętny – oznajmił Javier, ciągnąc za sobą krzesło, siadając przy nas i zamawiając kawę u kelnera. Uśmiechnął się do ciotki Julii: – Bardzo mi miło, jestem Javier, najlepszy przyjaciel tego prozaika. Jak dobrzeją ukrywałeś, kumie.

–To Julcia, siostra ciotki Olgi – wyjaśniłem. –Co takiego? Ta słynna Boliwijka? – Zapał Javiera zaczynał gasnąć. Zobaczył nas trzymających się za ręce, których nie cofnęliśmy, patrzył teraz uporczywie, bez poprzedniej światowej pewności siebie, na splecione ze sobą nasze palce. – No proszę, proszę, Varguitas. –Jestem słynną Boliwijka? – spytała ciotka Julia. – Dlaczego słynną? –Bo niesympatyczną, znaną z nieznośnych dowcipów, które opowiadałaś zaraz po przyjeździe – poinformowałem ją. – Javier zna tylko pierwszą część historii. –Lepszą część ukryłeś przede mną, zły prozaiku i najgorszy przyjacielu – odparł Javier, odzyskując swobodę i wskazując na nasze splecione ręce. – Co u was słychać, co słychać? Wydał się rzeczywiście sympatyczny, gestykulował żywo i opowiadał wszelkiego rodzaju dowcipy, a ciotka Julia była nim oczarowana. Ucieszyłem się, że nas odkrył. Nie zamierzałem opowiadać mu o moim romansie, bo nie byłem skłonny do sentymentalnych zwierzeń (zwłaszcza w wypadku tej tak powikłanej historii), ale skoro okoliczności sprawiły, że posiadł naszą tajemnicę, z przyjemnością komentowałem z nim perypetie naszego romansu. Tego ranka pożegnał się z nami, całując ciotkę Julię w policzek i składając jej ukłon:

–Jestem pierwszorzędnym stręczycielem, liczcie na mnie w każdej sytuacji. –Dlaczego nie powiedziałeś, że jeszcze rozstawisz nam łóżko – złajałem go tego samego popołudnia, kiedy pojawił się w moim kurniku w Radio Panamerykańskim, żądny szczegółów. –Jest czymś w rodzaju twojej ciotki, nieprawdaż? – zapytał, poklepując mnie po ramieniu. – To dobrze, zaimponowałeś mi – Kochanka stara, bogata i rozwiedziona: dwadzieścia punktów! –Nie jest moją ciotką, tylko siostrą żony mego wuja – wytłumaczyłem mu to, o czym już wiedział, podczas gdy przerabiałem wiadomość z gazety „La Prensa” na temat wojny w Korei. – Nie jest moją kochanką, nie jest stara i nie ma majątku. Ale rozwódką jest rzeczywiście. –Stara znaczyło, że starsza od ciebie, a to, że bogata, nie było krytyką, lecz oznaczało gratulacje, bo jestem zwolennikiem ożenków dla majątku – zaśmiał się Javier. – A nie jest twoją kochanką? Więc czym? Zakochana w tobie? –Coś pośredniego między jednym a drugim – odparłem, wiedząc, że go zirytuję. –Och, pragniesz być tajemniczy, więc ipso facto daleko nie zajdziesz – ostrzegł mnie. – A ponadto jesteś nędznikiem, bo ja opowiadam ci wszystko o moim romansie z chudą Nancy, a ty ukrywałeś przede mną zamiar ożenienia się dla pieniędzy. Opowiedziałem mu naszą historię od samego początku, mówiłem o komplikacjach, jakie napotykaliśmy, chcąc się widywać, i zrozumiał, dlaczego w ciągu ostatnich tygodni prosiłem go dwa lub trzy razy o pożyczenie pieniędzy. Zainteresowało go to, zasypał mnie pytaniami i na zakończenie przysiągł mi, że zamieni się w moją opiekuńczą wróżkę. Ale przy pożegnaniu stał się poważny: –Przypuszczam, że to gra – wygłosił tonem kaznodziei, patrząc mi w oczy jak

troskliwy ojciec. – Proszę nie zapominać, że mimo wszystko pan i ja jesteśmy jeszcze dwoma smarkaczami. –Jeżeli zajdę w ciążę, przysięgam ci, że spowoduję poronienie – uspokoiłem go. Kiedy sobie poszedł i podczas gdy Pascual opowiadał Wielkiemu Pablito o zbiorowym zderzeniu samochodów w Niemczech, w którym ze dwadzieścia wozów splątało się ze sobą z winy pewnego roztargnionego belgijskiego turysty, który zaparkował swój samochód na środku szosy, aby ratować jakiegoś pieska, zamyśliłem się. Czy aby nasz romans nie stawał się sprawą poważną? Tak, to pewne. Chodziło tu o inne doświadczenie, bardziej dojrzałe i odważne aniżeli wszystkie, jakie dotychczas przeżywałem, ale po to, by zostało po nim dobre wspomnienie, nie powinno trwać długo. Właśnie nurzałem się w tych refleksjach, gdy wszedł Genaro – junior, z zaproszeniem na obiad. Zaprowadził mnie do dzielnicy Magdalena, do kreolskiego ogródka, wmusił we mnie ryż z kaczką i miodowe ciasteczka, a przy kawie wystąpił z następującą sprawą: – Jesteś jego jedynym przyjacielem, porozmawiaj z nim, pakuje nas w diabelne kłopoty. Ja nie mogę, nazywa

mnie prostakiem, ignorantem, wczoraj ochrzcił mego ojca przeciętnym technokratą. Chcę uniknąć dalszych kłopotów. Powinienem go wyrzucić, a to oznaczałoby dla firmy katastrofę. Problemem był list ambasadora argentyńskiego wystosowany do Radia Centralnego, w zjadliwym stylu, zawierający protest przeciwko „oszczerczym, złośliwym i pełnym psychopatii” aluzjom pod adresem ojczyzny Sarmienta i San Martina, które pojawiały się w różnych miejscach radiowych powieści (które ten dyplomata nazywał „seriami udramatyzowanych historii”). Ambasador przytaczał kilka przykładów, które, jak zapewniał, „nie były specjalnie wyszukane w tekstach, tylko zebrane przypadkowo przez personel ambasady, uczulony na ten rodzaj audycji”. W jednej sugerowano ni mniej, ni więcej tylko to, że przysłowiowa męskość mieszkańców Buenos Aires była mitem, bo prawie wszyscy uprawiali homoseksualizm (i to przeważnie bierny). W innej insynuowano, że liczne rodziny w Buenos Aires, tak podatne na obce nowinki, starały się zamorzyć głodem niepotrzebnych już starych i chorych krewnych, ażeby ulżyć swojemu budżetowi. W jeszcze innej powieści radiowej znalazła się aluzja, że wysyłano z Argentyny wszystkie krowy na eksport, ponieważ naprawdę ulubioną potrawą Argentyńczyków jest konina. W następnej – że rozwinięte zamiłowanie do futbolu, szczególnie z racji częstych uderzeń w piłkę głową, uszkodziło narodowe geny, czym można wyjaśnić coraz większą liczbę pojawiających się na rdzawych brzegach rzeki La Plata osobników niedorozwiniętych psychicznie, skarłowaciałych oraz wszelkiego rodzaju kretynów. Że w domach Buenos Aires – „tej kosmopolitycznej stolicy”, jak podkreślał list – powszechne jest załatwianie biologicznych potrzeb w tym samym pomieszczeniu, w którym się jada i sypia, do zwykłego kubła… –Ty się śmiejesz i my także śmieliśmy się z tego – oświadczył Genaro – junior, ogryzając sobie paznokcie – ale dzisiaj pojawił się u nas adwokat i odebrał nam ochotę do śmiechu. Jeżeli ambasada zaprotestuje wobec rządu, mogą nam skasować słuchowiska radiowe, obłożyć nas karami i zamknąć rozgłośnię. Poproś go, zagroź mu, niech zapomni o Argentyńczykach. Obiecałem zrobić, co w mojej mocy, ale bez wielkich nadziei, bo skryba był

człowiekiem o nieugiętych przekonaniach. Zacząłem czuć się jego przyjacielem. Poza entomologicznym zainteresowaniem, jakie we mnie budził, darzyłem go szacunkiem. Ale czy z wzajemnością? Pedro Camacho nie wydawał się zdolny do tego, by tracić czas i energię na przyjaźń lub cokolwiek innego, co by go odrywało od „jego sztuki”, to znaczy od jego pracy lub nałogu, tej pilnej potrzeby, która przekreślała w jego myślach ludzi, rzeczy, upodobania. Chociaż prawdą było, że tolerował mnie bardziej aniżeli innych. Piliśmy kawę (on napar z mięty i ziół yerboluiso), po czym szedłem do jego dziupli i wypełniałem mu przerwę pomiędzy dwoma stronami. Słuchałem go z wielką uwagą i być może to mu pochlebiało. Może uważał mnie za swego ucznia albo byłem dla niego po prostu tym, czym dla starej panny bywa chowany w fałdach spódnicy piesek, a krzyżówka dla emeryta: kimś, czymś, co wypełniało pustkę.

Trzy rzeczy fascynowały mnie u Pedra Camacho: to, co mówił, surowość jego egzystencji całkowicie poświęconej jednemu tylko opętaniu oraz jego zdolność do pracy. Zwłaszcza ta ostatnia cecha. W biografii napisanej przez Emila Ludwiga czytałem o wytrzymałości, jaka cechowała Napoleona, i o tym, że kiedy jego sekretarze już padali ze zmęczenia, on wciąż jeszcze dyktował, toteż wyobrażałem sobie czasem Cesarza Francuzów z twarzą skryby obdarzoną wielkim nosem. Razem z Javierem przez pewien czas nazywaliśmy skrybę Napoleonem Płaskowyżu, na przemian z przezwiskiem Kreolski Balzak. Dla ciekawości sprawdziłem jego rozkład zajęć i chociaż często się nad nim zastanawiałem, zawsze wydawał mi się niepojęty. Zaczął od czterech słuchowisk radiowych dziennie, ale na skutek powodzenia liczba ich zwiększyła się aż do dziesięciu. Nagrywano je od poniedziałku do soboty, każdy rozdział trwał pół godziny (w rzeczywistości dwadzieścia trzy minuty, bo reklamy zabierały siedem). Ponieważ reżyserował je wszystkie i we wszystkich sam występował, musiał pozostawać w studio przez jakieś siedem godzin dziennie, licząc, ze próba i nagranie każdego odcinka trwały po czterdzieści minut (w tym od dziesięciu do piętnastu minut przeznaczonych było na jego przemowy oraz na powtórzenia). Pisał słuchowiska, w miarę jak były nadawane przez radio. Stwierdziłem, że napisanie każdego rozdziału zabierało mu zaledwie dwa razy tyle czasu co jego nagranie, to znaczy godzinę. W każdym bądź razie oznaczało to około dziesięciu godzin spędzanych dziennie przy maszynie do pisania. Liczba ta zmniejszała się nieco w niedziele, jego wolne dni, które oczywiście spędzał w swojej dziupli, przygotowując pracę na cały tydzień. Jego dzień pracy wynosił więc od piętnastu do szesnastu godzin między poniedziałkiem a sobotą, oraz od ośmiu do dziesięciu w niedziele. Wszystkie te godziny były w praktyce produktywne, o zdumiewającej wydajności „artystycznej”. Przychodził do Radia Centralnego o ósmej rano i opuszczał je około północy. Wychodził tylko ze mną do lokalu Bransa, aby napić się ziołowych naparów pobudzających pracę mózgu. Jadał w swojej dziupli obiad składający się z sandwicza i orzeźwiającego napoju, który kupowali mu z poświęceniem Jesusito, Wielki Pablito albo ktoś inny z jego współpracowników. Nigdy nie przyjmował żadnego zaproszenia, nigdy nie słyszałem, by mówił, że był w kinie, w teatrze, na meczu futbolowym albo na przyjęciu. Nigdy nie widziałem, by czytał książkę, czasopismo czy gazetę, poza swoją księgą cytatów i owych

planów, które były jego „instrumentami pracy”. Chociaż skłamałem: pewnego dnia zauważyłem u niego Biuletyn Członków Klubu Narodowego. –Przekupiłem portiera kilkoma miedziakami – wyjaśnił mi, kiedy go zapytałem, co to za księga. – Skąd miałbym czerpać imiona i nazwiska moich arystokratów? Dla innych wystarczą mi tylko uszy, bo nazwiska plebejskie zbieram w rynsztoku. Fabrykowanie słuchowisk radiowych, owa godzina, którą przeznaczał na wyprodukowanie każdego scenariusza, wprawiała mnie zawsze w stan niedowierzania. Wiele razy widziałem, jak redagował te rozdziały. W przeciwieństwie do tego, co się działo na nagraniach, których tajemnic strzegł w sposób zazdrosny, nie przeszkadzało mu, kiedy go oglądano przy pisaniu. Podczas gdy stukał w klawisze

swojego (mojego) remingtona, wchodzili, przeszkadzając mu jego aktorzy, Batan albo technik dźwięku. Podnosił wzrok, wysłuchiwał pytań, dawał jakąś barokową wskazówkę, odprawiał gościa swoim powierzchownym uśmieszkiem, czymś krańcowo różnym od śmiechu, jaki u niego już poznałem, i kontynuował swoje pisanie. Miewałem zwyczaj sadowić się w jego dziupli pod pretekstem, ze zamierzam się tutaj uczyć, bo w moim kurniku było dużo hałasu i zbyt wiele osób (przeglądałem rzeczywiście wykłady z prawa, przygotowując się do egzaminów, i zapominałem wszystko zaraz, ledwie tylko je zdałem; fakt, że nigdy mnie nie zawieszano w prawach studenta, nie świadczył dobrze o mnie, lecz źle o uniwersytecie). Pedro Camacho nie stawiał przeszkód i nawet wydawało mi się, że nie była mu niemiła owa obecność ludzkiej istoty, która czuła, jak „tworzy”. Siadywałem na parapecie okiennym i zagłębiałem nos w jakimś kodeksie prawa. W rzeczywistości podglądałem go. Pisał dwoma palcami, ale bardzo szybko. Przyglądałem mu się i nie wierzyłem: nigdy się nie zatrzymywał, by znaleźć jakieś słowo albo żeby coś przemyśleć, nigdy w jego fanatycznych i rozbieganych oczkach nie pojawiał się cień wątpliwości. Robił wrażenie, że przepisuje na czysto jakiś tekst, który zna na pamięć, albo że pisze na maszynie coś, co mu dyktowano. Jak to było możliwe, że z taką szybkością, z jaką jego małe palce uderzały w klawisze maszyny przez dziewięć do dziesięciu godzin dziennie, wymyślał sytuacje, anegdoty, dialogi rozmaitych historii różniących się od siebie? A jednak było to faktem: scenariusze wypływały z tej upartej główki i z owych niezmordowanych rąk jeden po drugim, w odpowiednim rytmie niczym łańcuchy kiełbas z jakiejś maszyny. Po skończeniu rozdziału wcale go nie poprawiał ani nawet nie czytał; oddawał go sekretarce, aby zrobiła kilka kopii, i nie przerywając ciągłości pracy, przystępował do pisania następnego tekstu. Pewnego razu powiedziałem mu, że kiedy patrzę, jak pracuje, przypominam sobie teorię francuskich surrealistów na temat automatycznego pisania, tego, które wypływa bezpośrednio z podświadomości, omijając kontrolę rozumu. Otrzymałem patriotyczną odpowiedź: –Mózgi naszej metyskiej Ameryki mogą spłodzić lepsze rzeczy niż umysły Francuzików. Żadnych kompleksów, przyjacielu. Dlaczego nie używał jako podstawy do swych limeńskich historii tych samych wątków, które napisał w Boliwii? Zapytałem go o to, ale odpowiedział mi ogólnikami, z których nie można było wywnioskować nic konkretnego. Aby spotkać się z dobrym odbiorem

u słuchaczy, historie powinny być świeże jak owoce i jarzyny, bowiem sztuka nie znosi konserw, a tym bardziej pożywienia nadpsutego przez czas. Z drugiej strony powinny to być „historie z tych samych stron co słuchacze”. Jakże, będąc mieszkańcami Limy, mogliby interesować się epizodami, które zdarzyły się w La Paź? Podawał mi takie powody, bowiem potrzeba teoretyzowania, przekształcenia wszystkiego w bezosobową prawdę, w jakiś pewnik wiekuisty była w nim równie silna jak potrzeba pisania. Bez wątpienia powód, dla którego nie wykorzystywał swoich starych słuchowisk radiowych, był o wiele prostszy: nie był wcale zainteresowany tym, by zaoszczędzić sobie pracy. Żyć – znaczyło dla niego tyle co pisać. Nie zależało mu wcale na tym, by jego dzieła były trwałe. Po nadaniu ich przez radio zapominał o scenariuszach. Zapewniał mnie, że nie przechowywał żadnej kopii swoich radiowych słuchowisk. Były komponowane w cichym

przekonaniu, że powinny ulotnić się zaraz po tym, jak zostaną przetrawione przez słuchaczy. Zapytałem go kiedyś czy nigdy nie zamierzał publikować. –Mój teksty przechowywane są w miejscu o wiele trwalszym niż książki – pouczył mnie – w pamięci radiowego nasłuchu. O argentyńskim proteście rozmawiałem z nim tego samego dnia w którym jadłem obiad z Genarem – juniorem. Wpadłem do jego dziupli około szóstej i zaprosiłem go do Bransa. Bojąc się jego reakcji, przedstawiłem mu nowinę stopniowo: są ludzie bardzo podejrzliwi, niezdolni do tolerowania ironii, a z drugiej strony w Peru ustawodawstwo w dziedzinie małych form literackich jest bardzo surowe, rozgłośnia radiowa mogła zostać zamknięta z jakiegoś błahego powodu. Ambasada Argentyny, przytaczając dowody wyłowione przez swoich pracowników, poczuła się urażona niektórymi aluzjami i groziła oficjalną skargą adresowaną do Ministerstwa Spraw Zagranicznych… –W Boliwii doszło do groźby zerwania stosunków – przerwał mi – - Nawet jakaś ulotka wspominała coś o koncentracji wojsk na granicy. Mówił to z rezygnacją, jak gdyby myślał sobie: obowiązkiem słońca jest rzucać promienie, cóż zrobić, jeśli to spowoduje jakiś pożar? –Genarowie proszą pana, by w miarę możliwości unikał pan w słuchowiskach radiowych mówienia źle o Argentyńczykach – wyznałem mu i znalazłem argument, który, jak podejrzewałem, nie przyniesie żadnego rezultatu: – W sumie lepiej się. nimi w ogóle nie zajmować, bo czy są tego warci? –Są warci, bo to oni mnie inspirują – wyjaśnił, uważając sprawę za zakończoną. Po powrocie do Radia poinformował mnie z figlarną nieugiętością w głosie, że skandal z La Paz „dał się im we znaki” i że został spowodowany sztuką teatralną o „brutalnych obyczajach gauczów”. W rozgłośni Radia Panamerykańskiego powiedziałem Genarowi – juniorowi, że nie powinien mieć złudzeń, jeśli chodzi o skuteczność moich mediacji. W dwa lub trzy dni później poznałem mieszkanie Pedra Camacho. Ciotka Julia przyszła na spotkanie ze mną w porze ostatniego dziennika, bo chciała zobaczyć film, który wyświetlali w kinie „Metro”, z udziałem jednej z wielkich romantycznych par aktorów: Greer Garson i Waltera Pidgeona. Około północy przechodziliśmy przez plac San Martin, aby

wsiąść do mikrobusu, i wtedy zauważyłem Pedra Camacho wychodzącego z Radia Centralnego. Gdy tylko o nim wspomniałem, ciotka Julia zapragnęła, by go jej przedstawić. Podeszliśmy do niego i

kiedy go poinformowaliśmy, że jest jego rodaczką, stał się bardzo miły. –Jestem wielką pana wielbicielką – powiedziała mu ciotka Julia, a chcąc pozyskać więcej jego łask, skłamała: – Od czasu pobytu w Boliwii jestem entuzjastką pana słuchowisk. Poszliśmy razem z nim, prawie nie zdając sobie z tego sprawy, aż do placyku Quilca, a w czasie spaceru Pedro Camacho i ciotka Julia prowadzili patriotyczną rozmowę, z której zostałem wyłączony, a przez którą przedefilowały kopalnie Potosi i piwo Taquina, boliwijska zupa z młodych kaczanów kukurydzy, którą nazywają lagua, gotowana kukurydza ze świeżym serem, klimat Cochabamby, uroda mieszkanek Santa Gruz oraz inne boliwijskie powody do dumy. Skryba wydawał się bardzo zadowolony, opowiadając cuda o swoim kraju. Doszedłszy do bramy domu z balkonami i żaluzjami, zatrzymał się. Ale jeszcze się nie żegnał. –Wejdźcie na górę – zaproponował. – Chociaż moja kolacja jest skromna, możemy ją zjeść wspólnie. Pensjonat La Tapada był jednym z tych starych, dwupiętrowych domów w centrum Limy wybudowanych w ubiegłym stuleciu, które kiedyś uznawano za obszerne, komfortowe i nawet okazałe, a które później, w miarę jak ludzie dobrze sytuowani zaczęli uciekać z centrum do podmiejskich uzdrowisk, a stara Lima traciła swoją rangę, zaczęły podupadać, były dzielone na mniejsze pomieszczenia, aż stały się podobne do uli dzięki przepierzeniom, które podwajały, a nawet uczterokrotniały ilość mieszkań, oraz dzięki nowym urządzeniom wznoszonym byle jak w sieniach, na poddaszach, a nawet na balkonach i schodach. Pensjonat La Tapada sprawiał wrażenie, że za chwilę się rozleci. Stopnie schodów, po których wchodziliśmy do pokoju Pedra Camacho, chwiały się pod tym ciężarem i unosiły się z nich obłoki pyłu, które spowodowały, że ciotka Julia zaczęła kichać. Warstwa kurzu okrywała wszystko, ściany oraz podłogi, i było oczywiste, że dom nigdy nie bywał zamiatany ani sprzątany. Pokój Pedra Camacho robił wrażenie celi. Był bardzo mały i prawie pusty. Stała w nim prycza bez oparcia, przykryta wypłowiałą kapą i z poduszką bez poszewki, stolik z ceratą i krzesło wyplatane ze słomy; walizka, a pomiędzy dwiema ścianami wisiał sznurek, na którym kołysały się kalesony i skarpety. Nie zdziwiło mnie to, że skryba sam sobie prał bieliznę, ale zdumiało mnie, że sam gotował jedzenie. Znajdował się tam prymus stojący na parapecie okiennym, butelka z naftą, kilka blaszanych talerzy i nakryć oraz kilka szklanek. Wspaniałym gestem wskazał krzesło ciotce Julii, a mnie łóżko. –Proszę siadać. Chata jest biedna, ale serce wielkie. W dwie minuty przygotował kolację. Miał wszystkie jej składniki w plastykowej torebce, która wietrzyła się za oknem. Menu składało się z odgrzanych kiełbasek i sadzonego jajka, chleba z masłem i sera oraz jogurtu z miodem. Widzieliśmy, że przygotowywał to zręcznie, jak ktoś przyzwyczajony do wykonywania podobnych zajęć codziennie, a ja nabrałem pewności, że była to jego zwykła dieta. W czasie rozmowy był elokwentny, uprzejmy i łaskawie poruszał tematy w rodzaju

przepisu na bitą śmietanę (o który poprosiła go ciotka Julia) i najekonomiczniejszego sposobu prania bielizny. Nie skończył swojej porcji; odsuwając ją, wskazał na resztki i pozwolił sobie na żart: –Dla artysty jedzenie jest ułomnością, drodzy przyjaciele. Widząc go w dobrym humorze, odważyłem się zadać mu pytanie na temat jego pracy. Powiedziałem, że zazdroszczę mu jego odporności, że mimo dniówki galernika nigdy nie wydawał się zmęczony. –Mam swoją strategię, dzięki której dzień pracy jest urozmaicony – wyznał nam. Zniżając głos, jak gdyby po to, ażeby nie odkryli jego sekretów wyimaginowani konkurenci, powiedział nam, że nigdy nie pisze dłużej niż sześćdziesiąt minut tej samej historii i że przechodzenie od jednego tematu do drugiego jest orzeźwiające, bo co godzinę ma wrażenie, że zaczyna nową pracę. –Przyjemność znajduje się w różnorodności, proszę państwa – powtarzał z podnieceniem w oczach i z miną złośliwego karzełka. W tym celu ważne było, ażeby historie zostały uporządkowane nie według podobieństwa, tylko według swoich przeciwieństw: całkowita zmiana klimatu, miejsca, tematu i postaci wzmacnia uczucie odnowy. Z drugiej strony napary z ziół yerbaluisa i mięty są pożyteczne, przeczyszczają kanały mózgowe i wyobraźnia jest im za to wdzięczna. A ponadto fakt, że co pewien czas zostawia maszynę do pisania, aby pójść do studia; owo przechodzenie od pisania do reżyserowania i grama także jest wypoczynkiem, zmianą, która wzmacnia organizm. Ale poza wszystkim, z biegiem lat odkrył coś, co ignorantom i ludziom pozbawionym wrażliwości mogło wydawać się dziecinadą. Chociaż, czy to miało jakieś znaczenie, co ludzie sobie myślą? Widzieliśmy, jak się zawahał, zamilkł, a jego karykaturalna twarzyczka posmutniała. –Tutaj, niestety, nie mogę tego praktykować – powiedział z melancholią. – Tylko w niedziele, kiedy jestem sam. W ciągu tygodnia jest zbyt wielu ciekawych, a ci nie zrozumieją. –Skąd się biorą podobne skrupuły u człowieka, który patrzy z góry na zwykłych śmiertelników? – zorientowałem się, że ciotka Julia była tak spragniona wyjaśnień jak i ja. –Nie może pan nie zaspokoić naszej ciekawości – prosiła. – Co to za sekret, panie Camacho? Przyglądał się nam w milczeniu niczym iluzjonista, który kontempluje z zadowoleniem uwagę, jaką potrafił rozbudzić. Potem, z kapłańską powolnością, podniósł się z miejsca (siedział na oknie obok prymusa), podszedł do walizki, otworzył ją i zaczął wyciągać z jej wnętrza, niczym prestidigitator, który wyjmuje gołębie lub chorągiewki z cylindra, nieoczekiwaną kolekcję przedmiotów: perukę angielskiego urzędnika sądowego, sztuczne wąsy różnych rozmiarów, hełm strażaka, insygnia

wojskowe, maski grubej kobiety, starca, dziecka półgłupka, pałeczkę policjanta drogowego, czapkę i fajkę wilka morskiego, biały lekarski fartuch, sztuczne nosy, uszy, bawełniane brody… Niczym nakręcana figurka pokazywał te przedmioty i (czy moglibyśmy lepiej je podziwiać dla wewnętrznej potrzeby?) zakładał je, poprawiał, zdejmował ze zręcznością, która zdradzała stałe przyzwyczajenie i dużą wprawę. W ten sposób, w obecności ciotki Julii i mojej – a przyglądaliśmy się

oszołomieni – Pedro Camacho, dzięki zmianom stroju, przeobrażał się w lekarza, marynarza, sędziego, w staruszkę, żebraka, w postać świętej, w kardynała… Podczas gdy dokonywał tych przemian, nie przestawał mówić z zapałem: –Dlaczego mam nie mieć prawa, by utożsamiać się z moimi własnymi postaciami, by upodabniać się do nich? Kto mi zabroni, podczas gdy o nich piszę, mieć ich nosy, włosy, surduty? – ciągnął, zamieniając kardynalski kapelusz na fajkę, fajkę na fartuch, a fartuch na protezę. – Co to komu szkodzi, że pobudzę swoją wyobraźnię za pomocą jakichś szmat? Cóż to jest realizm, proszę państwa, tak często wspominany realizm, czymże on jest? Jaki może być lepszy sposób uprawiania sztuki realistycznej aniżeli materialne utożsamianie się z rzeczywistością? I czy dzięki temu dzień pracy nie stanie się łatwiejszy do zniesienia, przyjemniejszy, bardziej ruchliwy? Ależ oczywiście – tu jego głos stał się najpierw zirytowany, a potem niepocieszony – brak zrozumienia oraz głupota ludzka wszystko to źle zinterpretowały. Gdyby zobaczyli w Radio w przebraniu, zaczęłyby się szepty, plotki, że przebieram się za osobnika innej płci, a moje biuro przeobraziłoby się w magnes przyciągający chorobliwą ciekawość tłumu. Skończył chować maski oraz inne przedmioty, zamknął walizkę i wrócił na okno. Teraz jakby posmutniał. Wyszeptał, że w Boliwii, gdzie zawsze pracował we własnym „atelier”, nigdy nie miał problemu „ze szmatami”. Natomiast tutaj mógł pisywać zgodnie ze swym zwyczajem tylko w niedziele. –Czy te przebrania zdobywa pan, dostosowując je do swoich postaci, czy też wymyśla pan postacie na podstawie przebrań, które są już w pańskim posiadaniu? – spytałem, żeby coś powiedzieć, wciąż jeszcze nie mogąc wyjść ze zdumienia.

Spojrzał na mnie jak na dopiero co narodzonego. –Widać, że jest pan bardzo młody – zganił mnie łagodnie. – Nie wie pan przypadkiem, że pierwszy jest zawsze czasownik? Kiedy, podziękowawszy mu wylewnie za zaproszenie, wyszliśmy na ulicę, powiedziałem ciotce Julii, że Pedro Camacho dał nam dowód wyjątkowego zaufania, powierzając nam swój sekret, i że mnie tym wzruszył. Była zadowolona, bo nigdy sobie nie wyobrażała, że intelektualiści mogą być tak zabawnymi ludźmi. –No tak, ale nie wszyscy są tacy – zakpiłem sobie. – Pedro Camacho jest intelektualistą w cudzysłowie. Zauważyłaś, że w jego pokoju nie ma ani jednej książki? Wyjaśnił mi, że nie czyta, ażeby nie ulegać wpływom stylu innych pisarzy. Wracaliśmy po milczących ulicach śródmieścia, trzymając się za ręce i kierując do przystanku mikrobusów. Oznajmiłem, że pewnej niedzieli przyjdę do Radia Centralnego tylko po to, aby zobaczyć skrybę przeistoczonego za pomocą masek w swoje postacie. –Żyje niczym żebrak, to niesprawiedliwe – protestowała ciotka Julia. – Skoro jego słuchowiska radiowe są tak sławne, myślałam, że zarabia górę pieniędzy. Była zmartwiona, że w pensjonacie La Tapada nie widać było ani wanny, ani prysznicu, tylko zaledwie śmierdzącą ubikację i umywalkę na półpiętrze schodów. Czy Pedro Camacho nigdy się nie kąpie? Odparłem, że skryba ma w nosie podobne banały. Wyznała mi, że na widok brudu w pensjonacie poczuła wstręt, że zrobiła nadludzki wysiłek, aby zjeść

kiełbasę i jajko. Już w taksówce, starej dryndzie, która zatrzymywała się na każdym skrzyżowaniu alei Arequipa, całowałem ją wolniutko w ucho, w szyję i usłyszałem że mówi zaniepokojona: –To znaczy, że pisarze przymierają głodem. Czyli że całe życie będziesz w opałach, Varguitas. Od czasu gdy usłyszała, że mówił tak do mnie Javier, ona także nazywała mnie Varguitas.

VIII

Don Federico Tellez Unzategui spojrzał na zegarek, stwierdził, że jest dwunasta, i oznajmił sześciu urzędnikom firmy „Antirroedores S.A.”, iż mogą pójść sobie na obiad, ale im nie przypomniał, by wrócili punktualnie o trzeciej, ani minuty później, bowiem wszyscy doskonale wiedzieli, że w tym przedsiębiorstwie niepunktualność była niedopuszczalna, że płacono za nią kary, a nawet zwalniano z pracy. Po wyjściu urzędników don Federico, zgodnie ze zwyczajem, sam zamknął biuro za pomocą podwójnego klucza, wcisnął na głowę szczurzoszary kapelusz i po wysokich trotuarach zaułka Huancavelica udał się w stronę parkingu, gdzie stał jego samochód (sedan marki Dodge). Był człowiekiem, który budził lęk i smutne myśli u otoczenia, któremu wystarczało przejść się ulicą, aby stwierdzić, że różni się od współobywateli. Był w kwiecie wieku, około pięćdziesiątki, a jego znaki szczególne stanowiły szerokie czoło, orli nos, przenikliwe spojrzenie, prawość ducha – wszystko, co mogłoby zeń uczynić Don Juana, gdyby interesował się kobietami. Jednak don Federico Tellez Unzategui poświęcił całą swą egzystencję pewnej krucjacie i nie pozwalał, by cokolwiek – z wyjątkiem niezbędnych godzin snu, posiłków i spraw rodzinnych – zawróciło go z obranej drogi. Wypowiedział swą wojnę przed czterdziestoma laty i ostatecznym jego celem było wytępienie wszystkich gryzoni na terytorium kraju. Przyczyna owego dziwactwa nie była znana ani przyjaciołom, ani nawet żonie i czworgu dzieciom. Don Federico Tellez Unzategui utrzymywał ją w tajemnicy, ale o niej nie zapominał: dniem i nocą powracała w jego pamięci niczym uporczywy koszmar, z którego czerpał nowe siły, wciąż żywą nienawiść pomagającą wytrwać w walce, którą niektórzy uważali za dziwaczną, inni za odpychającą, a pozostali za podyktowaną pobudkami handlowymi. Teraz, kiedy wchodził na teren parkingu, stwierdził czujnym okiem kondora, że jego dodge został umyty, uruchomił więc motor i poczekał dwie minuty (sprawdzone według zegarka), aż się rozgrzeje; jednocześnie jego myśli, niczym motyle ulatujące w stronę płomieni, od których zaraz zapłoną ich skrzydła, raz jeszcze powędrowały ku tamtym czasom i miejscom, ku tamtemu dzikiemu miastu jego dzieciństwa i ku przerażeniu, które zdeterminowało jego los. Zdarzyło się to w pierwszej dekadzie stulecia, kiedy Tingo Maria było zaledwie małym punkcikiem na mapie, skupiskiem rozrzuconych chat otoczonym zachłanną dżunglą. Docierali tam niekiedy po wielu trudach awanturnicy, którzy opuszczali apatyczną stolicę, w nadziei że podbiją selwę. W podobnych celach przybył w tamte strony inżynier Hildebrando Tellez z młodą żoną (w której żyłach, jak na to wskazywało jej imię Mayte i nazwisko Unzategui, płynęła błękitna krew baskijska) i małym synkiem Federico. Inżynier miał wzniosłe plany: chciał ścinać drzewa, eksportować szlachetne gatunki drewna przeznaczone na budowę domów i wyrób mebli dla bogatych, uprawiać ananasy, aguacate, arbuzy, owoce guandbana i lucuma dla tych, którzy mają egzotyczne podniebienia, a z czasem organizować przejażdżki stateczkami parowymi po rzekach Amazonii. Ale bogowie i ludzie obrócili w popiół jego zamiary. Klęski naturalne w postaci deszczy, plag, powodzi, a także przywary i ułomności ludzkie, lenistwo i próżność zatrudnianych robotników, alkohol, szczupłe kredyty,

wreszcie brak rąk do pracy – wszystko to stopniowo unicestwiło pionierskie ideały, a ich autor w dwa lata po przyjeździe do Tingo Maria musiał zarabiać na skromne życie, pracując w małym gospodarstwie rolnym, w którym uprawiano camote*, a położonym w górnym biegu rzeki Pendencia. To właśnie tam, w szałasie zbudowanym z pni i liści palmy, pewnej gorącej nocy szczury zjadły żywcem leżącą w kołysce bez moskitiery nowo narodzoną Marię Tellez Unzategui. Stało się to w sposób prosty, ale nieludzki. Ojciec i matka zostali zaproszeni na

chrzciny jako chrzestni rodzice i spędzali wieczór na owych uroczystościach na drugim brzegu rzeki. Gospodarstwo pozostało pod opieką nadzorcy, który wraz z dwoma robotnikami rolnymi miał swój szałas daleko od chaty właściciela. Tam owej nocy spał Federico i jego siostra. Ale chłopiec miewał zwyczaj wyciągać w porze gorącej swoje posłanie na brzeg rzeki Pendencia, nad którą zasypiał kołysany szumem wody. Zrobił to samo w ową noc (i miał to sobie wyrzucać przez całe życie). Wykąpał się w rzece przy świetle księżyca, ułożył nad wodą i zasnął. W czasie snu zdawało mu się, że słyszy płacz dziewczynki. Nie był on jednak wystarczająco głośny ani uporczywy, aby go zbudzić. O świcie poczuł jakieś ostre ząbki na swojej nodze. Otworzył oczy i odniósł wrażenie, ze umiera, a raczej, że już umarł i znalazł się w piekle: otaczały go dziesiątki szczurów, które tłoczyły się, rozpychały, biegały wokół niego, a przede wszystkim pożerały to, co znalazło się w ich zasięgu. Wyskoczył z posłania, chwycił kij, krzykiem zbudził nadzorcę i robotników. Wszyscy razem za pomocą pochodni, pałek i kopniaków odpędzili zgraję najeźdźców. Ale kiedy weszli do szałasu (gdzie znajdowało się główne danie biesiadne wygłodniałych zwierząt), z dziewczynki pozostała już tylko kupka kości. Upłynęły dwie minuty i don Federico Tellez Unzategui ruszył samochodem z miejsca. Jechał w szeregu pojazdów aleją Tacna, aby wydostać się potem na aleję Wilsona i Arequipy w kierunku dzielnicy Barranco, gdzie w domu oczekiwał go obiad. Hamując pod światłami, przymykał oczy i odczuwał, jak zwykle kiedy wspominał tamten okropny świt, taką samą gorycz i wzruszenie. Dlatego że – jak mówi przysłowie – „wspomnień nie zabijesz”. Jego matka, młoda kobieta pochodząca z kraju Basków, pod wpływem tragedii dostała chronicznej czkawki, która wywoływała mdłości, nie pozwalała nic jeść i rozśmieszała otoczenie. Nie przemówiła już ani słowem, tylko wydawała z siebie bulgotanie i chrypienie. Chodziła tak z przerażonymi oczyma, dławiąc się i gasnąc, aż w kilka miesięcy później umarła z wyczerpania. Ojciec zdziczał, stracił swoją ambicję i energię oraz zwyczaj mycia się. Kiedy z powodu lenistwa gospodarstwo popadło w ruinę, przez pewien czas zarabiał na życie jako przewoźnik, wożąc ludzi, towary i zwierzęta z jednego brzegu rzeki Huallaga na drugi. Ale pewnego dnia wezbrane wody zniszczyły mu tratwę, rozbijając ją o drzewa, a on nie miał energii, aby zbudować drugą. Schronił się na górze zwanej Śpiącą Królewną, której nieprzyzwoite zbocza przypominają wymiona samicy i wyzywające kobiece biodra; zbudował sobie schronienie z gałęzi i liści, zapuścił włosy i brodę i pozostał tam przez całe lata, żywiąc się roślinami i paląc liście, które wywoływały mdłości. Kiedy dorastający Federico opuszczał selwę, dawny inżynier nazywany był Czarownikiem z Tingo Maria i żył w pobliżu jaskini

**camote – słodki kartofel Pavas w konkubinacie z trzema miejscowymi Indiankami z Huanuco, z którymi spłodził kilka małych istot o wzdętych brzuchach. Tylko Federico potrafił w sposób twórczy stawić czoło katastrofie. Jeszcze owego ranka, kiedy został oćwiczony za to, że zostawił siostrzyczkę samą w szałasie, chłopak (który w jednej chwili przeistoczył się w mężczyznę) ukląkł przed kopczykiem będącym grobem Marii i poprzysiągł, że do ostatnich chwil swego życia poświęci się tępieniu zabójczego gatunku. Aby dodać wagi swojej przysiędze, krwią sączącą się po otrzymanej chłoście skropił ziemię, którą zasypano dziewczynkę. Czterdzieści lat później – niezłomność uczciwych posiada siłę, która zdolna jest przenosić góry – don Federico Tellez Unzategui mógł sobie powiedzieć, podczas gdy jego sedan sunął po alejach miasta w kierunku domu, gdzie czekał go codzienny skromny obiad, że udowodnił, iż jest człowiekiem dotrzymującym słowa. Bowiem w tym okresie na skutek jego działalności oraz z jego inspiracji zginęła w Peru prawdopodobnie większa liczba gryzoni aniżeli urodziło się Peruwiańczyków. Była to praca trudna, pełna poświęcenia, niewdzięczna, która uczyniła zeń osobę surową, pozbawioną przyjaciół, mającą za to dziwne przyzwyczajenia. Początkowo, kiedy był jeszcze dzieckiem, najtrudniej przychodziło mu przezwyciężanie odrazy do tych stworzeń ciemnego koloru. Najpierw jego technika była prymitywna: stosował zwykłą pułapkę. Za otrzymane napiwki w magazynie tapicerskim „Głęboki Sen” na ulicy Raimondi kupił jedną, która posłużyła mu za model do wykonania wielu innych. Przycinał drzewo i druty, odpowiednio je wyginał i dwa razy na dzień ustawiał pułapki na krańcach gospodarstwa. Czasami niektóre złapane zwierzątka były jeszcze żywe. Zabijał je z przejęciem, przypiekając na wolnym ogniu, albo zadawał im cierpienie, kłując, okaleczając, wydłubując oczy. Chociaż był jeszcze dzieckiem, jego inteligencja pozwoliła mu zrozumieć, że jeżeli da się ponieść podobnym skłonnościom, dozna niepowodzeń. Jego obowiązkiem było kierować się kryterium ilościowym, a nie jakościowym. Nie chodziło o zadawanie wyszukanych cierpień poszczególnym przedstawicielom wroga, tylko o zniszczenie jak największej liczby zwierząt w możliwie najkrótszym czasie. Z jasnością umysłu i godną podziwu w jego wieku siłą woli wykorzenił z siebie wszystek sentymentalizm i szedł naprzód w swym niszczycielskim dziele, kierując się lodowatymi wykalkulowanymi i naukowymi zasadami. Kradnąc czas przeznaczony na naukę w gimnazjum Braci Kanadyjskich czy na sen (nie na rozrywkę, bo tej od czasu tragedii nigdy więcej nie zaznał), udoskonalał pułapki, wmontowując w nie duży nóż, który przytrzymywał ciało ofiary w taki sposób, że nigdy nie pozostawała przy życiu (nie dlatego, aby jej zaoszczędzić bólu, tylko po to, by nie tracić czasu na dobijanie jej). Potem skonstruował pułapki rodzinne o szerokiej podstawie, z ostrzem podobnym do ozdoby, która potrafiła jednocześnie złapać ojca, matkę i czworo dzieci. Wkrótce to jego zajęcie stało się znane w całej okolicy i niepostrzeżenie zmieniło swój charakter, przekształcając się z zemsty czy osobistej pokuty w pożyteczną przysługę świadczoną całej zbiorowości, tylko bardzo źle wynagradzaną. Wzywano chłopca do sąsiednich i bardziej odległych gospodarstw, kiedy tylko pojawiały się oznaki niebezpieczeństwa, a on, z zapobiegliwością mrówki, która wszystko potrafi, w krótkim czasie oczyszczał je z plagi. Także w miejscowości Tingo Maria zaczęto zwracać się do niego

z prośbą o usługi w szałasach, domach, biurach i chłopiec przeżył nawet chwilę sławy, kiedy kapitan policji zlecił mu oczyszczenie komisariatu, który został zaatakowany przez szczury. Wszystkie zarobione pieniądze przeznaczał na konstruowanie nowych pułapek, ażeby rozwinąć to, co nieświadomi rzeczy uważali za jakieś wynaturzenie lub interes. Kiedy dawny inżynier zaszył się w pełnych atmosfery seksu gąszczach Śpiącej Królewny, Federico, który porzucił gimnazjum, zaczynał już zastępować w pułapkach białą broń inną, bardziej wyszukaną, a mianowicie trucizną. Praca ta pozwalała mu zarabiać na życie w wieku, w którym inne dzieci dopiero puszczają tańczące bąki. Ale również przeobraziła go w nudnego dziwaka. Wzywano go co prawda po to, by tępił niebezpieczne szkodniki, ale nigdy nie zapraszano do stołu ani nie powiedziano miłego słowa. Chociaż to sprawiało mu przykrość, nie dawał niczego po sobie poznać, a nawet tłumaczył sobie, że odraza, jaką doń odczuwało otoczenie, pochlebia mu. Był młodzieńcem mrukliwym, małomównym i nikt nie mógł powiedzieć, że zdołał go rozśmieszyć albo że widział rozbawionego. Jedyną jego pasją zdawało się być zabijanie obrzydliwych stworzeń. Za wykonywane prace pobierał umiarkowane wynagrodzenie, lecz jednocześnie organizował bezinteresowne kampanie honorowe w domach ludzi biednych, do których przychodził ze swoją wielką torbą pułapek i fiolek trucizny, kiedy tylko dowiadywał się, że nieprzyjaciel założył tam swoje obozy. Do zabijania za pomocą związków ołowiu, a była to technika, którą młodzieniec doskonalił bez wytchnienia, doszedł problem usuwania zabitych zwierząt. Sprawa ta wzbudzała najwięcej wstrętu u rodzin, gospodyń domowych i służących. Federico poszerzył swoje przedsiębiorstwo, ćwicząc jednego idiotę z wioski, grubasa z zezowatymi oczyma, który mieszkał u sióstr od Świętego Józefa, ażeby w zamian za pożywienie obierał do pojemnika resztki torturowanych zwierząt i chodził palić je za budynek Teatru Abad, albo rzucać na pożarcie psom, kotom, świniom i sępom w Tingo Maria. Ileż się od tego czasu wydarzyło! Stojąc pod światłami na ulicy Javier Prado, don Federico Tellez Unzategui przyznał w duchu, że niewątpliwie dokonał postępu, od czasu kiedy jako młody chłopak biegał od świtu do nocy po zabłoconych ulicach Tingo Maria w towarzystwie idioty, wypowiadając zorganizowaną chałupniczo wojnę mordercom Marii. Był wtedy młodzieńcem posiadającym tylko jedno ubranie (to na sobie), a także zaledwie jednego pomocnika. W trzydzieści pięć lat później kierował przedsiębiorstwem techniczno -handlowym, które obejmowało swoim zasięgiem wszystkie miasta Peru, do którego należało piętnaście ciężarówek i siedemdziesięciu ośmiu ekspertów w dziedzinie nasycania kryjówek mieszanką trucizny i rozstawiania pułapek. Działali oni na froncie walki, to znaczy na ulicach, w domach i na polach całego kraju – zajmując się lokalizowaniem, osaczaniem i tępieniem szczurów, a otrzymywali dyspozycje, pomoc i poparcie strategiczne od sztabu generalnego, którym kierował on sam (było w nim sześciu technokratów, właśnie teraz poszli sobie na obiad). Ale poza tymi siłami uczestniczyły w krucjacie dwa laboratoria, z którymi don Federico miał podpisane kontrakty (te zaś praktycznie były subwencjami) i które stale prowadziły doświadczenia z nowymi typami trucizny, ponieważ nieprzyjaciel miał niezwykłą odporność: po dwóch lub trzech kampaniach trucizna okazywała się bezużyteczna i stawała

się pożywieniem dla tych, których miała za zadanie zabijać. Ponadto don Federico – w tym momencie, po zapaleniu się zielonego światła, włączył pierwszy bieg i jechał dalej w kierunku

nadmorskich dzielnic – ustanowił stypendium pozwalające firmie „Antirroedores S.A.” wysyłać co roku jednego spośród świeżo dyplomowanych chemików na Uniwersytet Baton Rouge w celu odbycia specjalizacji w eksterminowaniu szczurów. Ta właśnie dziedzina – nauka w służbie jego religii – przed dwudziestoma laty skłoniła don Federica Tellez Unzategui do ożenku. Był w końcu człowiekiem i pewnego dnia także i w jego głowie zaczęła kiełkować myśl o zwartych szeregach synów zrodzonych z jego krwi i kości, którym wraz z mlekiem matki wpoiłby nienawiść do wstrętnych zwierząt i którzy, starannie wykształceni, kontynuowaliby, może i poza granicami kraju, jego misję. Obraz sześciu czy siedmiu Tellezów z tytułami doktorów, wykształconych w najlepszych akademiach, którzy mogliby powtórzyć i uwiecznić jego własną przysięgę, skłonił go -uosobienie braku apetytów małżeńskich – do udania się do agencji matrymonialnej, a ta za nieco wygórowaną opłatą znalazła mu żonę dwudziestopięcioletnią, może nie olśniewającej urody – brakowało jej zębów i podobnie jak owe damulki z regionu zasilanego wodami tak zwanej przesadnie Rzeki Srebrzystej miała nadmiar wałków tłuszczu w pasie i grube łydki -ale dysponującą trzema zaletami, których wymagał: nienaganne zdrowie, nietknięte dziewictwo i duże zdolności rozrodcze. Dońa Zoila Saravia Duran była mieszkanką Huanuco, jej rodzina – są to kulisy życia, które bawi się w nieustanne zmiany statusu społecznego – została zdegradowana z prowincjonalnej arystokracji do biednego proletariatu stołecznego. Wychowała się w bezpłatnej szkole, którą siostry salezjanki prowadziły – z powodów dobroczynnych czy dla reklamy? – obok szkoły płatnej, i wzrastała, tak jak wszystkie jej współ – towarzyszki z kompleksem argentyńskim, który w jej przypadku wyrażał się uległością, zamiłowaniem do milczenia i apetytem. Spędziła życie, pracując jako furtianka u salezjanek i nieokreślony status jej zajęcia – służąca, robotnica, urzędniczka? – pogłębił ową uległą niepewność siebie, która kazała jej przede wszystkim schylać pokornie głowę. Kiedy została sierotą w wieku dwudziestu czterech lat, zdobyła się na to, że po wielu wahaniach odwiedziła agencję matrymonialną, a ta skontaktowała ją z człowiekiem, który został jej władcą. Brak doświadczenia erotycznego małżonków sprawił, że skonsumowanie małżeństwa odbywało się bardzo powoli, niczym serial, w którym wśród pogróżek i klęsk odnoszonych na skutek przedwczesnego działania, złego celowania i błądzenia rozdziały następowały po sobie wolno, potęgował się nastrój zawieszenia (napięcia pełnego oczekiwania), a uparty hymen pozostawał nie przekłuty. Było paradoksem, że – chociaż w grę wchodziła para cnotliwych -dońa Zoila straciła dziewictwo wcześniej (nie na skutek występku, tylko z racji głupiego przypadku oraz braku treningu u narzeczonych) i w nietypowy sposób, można powiedzieć sodomistycznie. Poza tym abominacyjnym przypadkiem, życie owej pary było bardzo poprawne. Dona Zoila była troskliwą żoną, oszczędną i zawsze bez reszty gotową szanować zasady (które niektórzy nazywali dziwactwami) swojego męża. Nigdy na przykład nie sprzeciwiała się narzuconemu przez don Federica zakazowi używania ciepłej wody (ponieważ jego zdaniem osłabiała wolę i powodowała przeziębienia), chociaż po dziś dzień, po

dwudziestu latach, wciąż stawała się fioletowa, wchodząc pod zimny prysznic. Nigdy nie sprzeciwiała się postanowieniu (nie spisanemu, ale znanemu na pamięć) kodeksu rodzinnego, które nakazywało, że nikt z domowników nie może sypiać dłużej aniżeli pięć godzin na dobę, aby nie

nabywać zniewieściałego ducha, chociaż co dzień o świcie, kiedy budzik dzwonił o piątej rano, jej krokodyle ziewanie wstrząsało szybami w oknach. Z rezygnacją zaakceptowała to, że z rozrywek rodzinnych zostały wyłączone, jako niemoralne dla duszy, kino, tańce, teatr, radio i, uważane za uciążliwe dla budżetu, restauracje, podróże oraz jakiekolwiek fantazje w zakresie strojów i dekorowania nieruchomości. Tylko w tym, co dotyczyło jej grzesznej słabości, łakomstwa, nie była zdolna dochować posłuszeństwa wobec pana domu. Wiele razy pojawiało się w jadłospisie mięso, ryba i ciastka z kremem. Była to jedyna dziedzina jej życia, w której don Federico Tellez Unzategui nie mógł narzucić swojej woli: surowego wegetarianizmu. Ale dońa Zoila nigdy nie próbowała uprawiać swej słabości po kryjomu, za plecami męża, który w tym momencie nadjeżdżał swoim sedanem do eleganckiej dzielnicy Miraflores, przyznając w duchu, że jeżeli owa szczerość nie stanowiła już sama w sobie pokuty, to przynajmniej czyniła grzech jego małżonki wybaczalnym. Kiedy potrzeby jej apetytu bywały silniejsze aniżeli duch posłuszeństwa, pożerała swój befsztyk z cebulką czy korwinę przyrządzoną d la macho, czy też ciasto jabłkowe z kremem chantilly na oczach męża, czerwona ze wstydu i z góry pogodzona z odpowiednią karą. Nigdy nie protestowała przeciwko karom. Jeżeli don Federico (za zjedzenie upieczonego na rożnie mięsa albo kawałka czekolady) przestawał z nią rozmawiać przez trzy dni, wtedy ona sama milkła, aby nie zawinić wobec niego nawet we śnie, a jeśli kara polegała na dwudziestu klapsach wymierzonych w pośladek, pospiesznie rozpinała spódnicę i przygotowywała sobie ziele arniki na okłady. Nie, don Federico Tellez Unzategui, rzucając roztargnione spojrzenie na szary (nienawidził tego koloru) Ocean Spokojny, ponad bulwarem Malecón de Miraflores, na który właśnie wjechał jego sedan, przyznał w duchu, że mimo wszystko dońa Zoila nie zawiodła go. Natomiast wielkim fiaskiem jego życia były dzieci. Jakaż różnica między zahartowaną awangardą książąt zagłady, o której marzył, a tą czwórką spadkobierców, której przysporzył mu Bóg i łakomczucha! Najpierw urodziło mu się tylko dwóch chłopców. Potem spadł ciężki, nieprzewidziany cios. Nigdy nie przyszło mu do głowy, że dońa Zoila mogłaby rodzić dziewczynki. Pierwsza córka była rozczarowaniem, czymś, co można byłoby przypisać przypadkowi. Ale kiedy czwarta ciąża przyniosła także potomka bez widocznych atrybutów męskich, don Federico -przerażony perspektywą płodzenia istot niekompletnych, drastycznie uciął wszelkie niedoskonałe próby pomnażania potomstwa (w tym celu zastąpił łoże małżeńskie dwoma indywidualnymi łóżkami). Nie żywił nienawiści do kobiet, ale skoro nie był erotomanem ani mężczyzną o żarłocznych apetytach seksualnych, do czegóż mogłyby mu służyć osoby płci żeńskiej, zdolne w najlepszym razie do spółkowania i zajmowania się kuchnią? Dalsza reprodukcja rodziny mogła mieć dla niego znaczenie tylko o tyle, o ile pomogłaby w uwiecznieniu jego krucjaty. Ta nadzieja rozwiała się wraz z narodzinami Teresy i Laury,

bowiem don Federico nie należał do owych modernistów, którzy głoszą, że kobieta poza narządami do rodzenia dzieci posiada również mózg i może pracować na równi z mężczyzną. Z drugiej strony dręczyła go myśl, że kiedyś jego nazwisko mogłoby pogrążyć się w błocie. Czy statystyki nie powtarzały aż do znudzenia, że dziewięćdziesiąt pięć procent kobiet zostaje prostytutkami? Chcąc mieć pewność, że jego córki zdołają znaleźć się wśród pięciu procent cnotliwych, don Federico

zorganizował im życie według surowego reżimu: żadnych dekoltów, zimą i latem ciemne pończochy, bluzki i swetry z długimi rękawami, żadnego malowania paznokci, ust, oczu ani policzków, czesania się z grzywką, warkoczami, końskim ogonem, jednym słowem nic z całego wachlarza przynęt dla zwabienia mężczyzny; nie wolno było uprawiać sportu ani rozrywek, które pociągały za sobą konieczność przebywania w towarzystwie mężczyzn, jak na przykład chodzenie na plażę albo udział w przyjęciach urodzinowych. Wykroczenia zawsze bywały karane chłostą. Ale nie tylko fakt przedostania się kobiet do jego potomstwa był zniechęcający. Synowie, Ricardo i Federico – junior, nie odziedziczyli cnót po ojcu. Byli łagodni, leniwi, lubili zajęcia jałowe (jak żucie gumy i piłka nożna) i nie przejawiali najmniejszego entuzjazmu, gdy don Federico mówił o przyszłości, jaką im przygotowywał. W czasie wakacji, kiedy dla wprawy kazał im podejmować pracę wraz z bojownikami pierwszej linii frontu, okazywali się zbyt łagodni i przychodzili na pole bitwy z wyraźną odrazą. Pewnego razu przyłapał ich, jak szeptali sprośności przeciwko dziełu jego życia, wyznając, że wstydzą się swego ojca. Ostrzygł ich oczywiście na łysą pałkę niczym więźniów, ale nie uwolniło go to od świadomości zdrady, jaką w nim wywołała ta konspiracyjna rozmowa. Teraz już don Federico nie robił sobie złudzeń. Wiedział, że kiedy tylko umrze albo zniedołężnieje na skutek wieku, wtedy Ricardo i Federico – junior zejdą z drogi, jaką im wytyczył, zmienią zawód (wybierając jakiś inny, ze względu na atrakcyjność gospodarczą lub polityczną) i że jego dzieło – tak jak pewna słynna symfonia – pozostanie nie dokończone. Właśnie w tym momencie don Federico Tellez Unzategui, na swoje nieszczęście psychiczne i fizyczne, zauważył ilustrowane czasopismo, które jakiś mały gazeciarz podawał mu przez okno sedana, z kolorową okładką błyszczącą grzesznie w południowym słońcu. Na twarzy wystąpił mu grymas odrazy, kiedy ujrzał, że na okładce zamieszczono fotografię nadmorskiego kąpieliska z parą plażujących dziewcząt ubranych w te pseudokostiumy kąpielowe, które ośmielały się zakładać niektóre prostytutki; w tym momencie z pewnym trwożliwym drgnieniem nerwu wzrokowego i otworzywszy usta jak wilk wyjący do księżyca don Federico rozpoznał nagle dwie półnagie i bezwstydnie uśmiechnięte dziewczyny. Poczuł odrazę, którą można było porównać tylko do tej, jaką odczuwał podczas tamtego świtu w Amazonii, nad brzegiem rzeki Pendencia, kiedy ujrzał w pociemniałej od szczurów kołysce porozrzucany w nieładzie szkielet swojej siostry. Zapaliło się zielone światło, samochody z tyłu trąbiły na niego. Zdrętwiałymi palcami wyciągnął portfel, zapłacił za produkt dopuszczony do rozpowszechniania, zapalił motor i, czując, że mógłby spowodować wypadek, bo kierownica wymykała mu się z rąk, a samochód tańczył po jezdni – zahamował i zatrzymał się na poboczu. Tam, cały rozdygotany i oślepiony złością, przyglądał się przez dłuższą chwilę

straszliwej oczywistości. Nie było żadnych złudzeń: jego córki. Sfotografowane przez zaskoczenie, niewątpliwie przez jakiegoś ordynarnego fotografa ukrytego wśród plażujących; dziewczęta bowiem nie patrzyły w stronę aparatu, zdawały się rozmawiać ze sobą, leżąc na piasku rozkosznej plaży Agua Dulce albo la Herradura. Don Federico powoli odzyskiwał oddech; zupełnie załamany zdołał tylko pomyśleć o niewiarygodnej serii przypadków. Jakiś nieznany fotograf wykonuje zdjęcie Laury i Teresy, jakieś nędzne czasopismo pokazuje zdjęcia zepsutemu światu, a on przypadkiem na nie natrafia… I tak na skutek przypadku cała straszliwa prawda roztoczyła się teraz przed jego oczami. A

więc córki były mu posłuszne tylko wówczas, gdy był obecny w domu; tak więc skoro odwracał się plecami, na pewno w zmowie ze swymi braćmi i – och, tu don Federico poczuł ukłucie w sercu – z jego własną żoną wszyscy kpili sobie z obowiązujących przykazań, chodzili na plażę, obnażali swe ciała i wystawiali je na pokaz. Łzy zwilżyły mu twarz. Przyjrzał się kostiumom kąpielowym: składały się z dwóch części tak maleńkich, że zadaniem ich było nie zakrycie czegokolwiek, lecz przyciągnięcie wyobraźni w kierunku grzesznych miejsc. Znajdowały się tutaj, w zasięgu wzroku, nogi, ręce, brzuchy, ramiona, szyje Laury i Teresy. Poczuł niewypowiedzianą śmieszność, przypominając sobie, że on sam nigdy nie oglądał tak śmiało obnażonych ciał, które teraz wystawiano hojnie na światło dzienne. Wytarł oczy i znów zapalił motor. Uspokoił się powierzchownie, ale w jego wnętrzu płonął ogień Podczas gdy sedan jechał powoli w stronę jego domu przy ale: Pedro de Osma, powtarzał sobie w duchu, że skoro chodziły nago na plażę, to zapewne pod jego nieobecność uczęszczały także na przyjęcia, nosiły spodnie, odwiedzały mężczyzn, sprzedawały się, a może również przyjmowały swoich zalotników we własnym domu. Dońa Zoila ustalała zapewne taryfy oraz inkasowała pieniądze. Prawdopodobnie Ricardo i Federico – junior mieli obrzydliwe zadanie rekrutowania klientów. Dławiąc się z oburzenia don Federico Tellez Unzategui ujrzał przed sobą wstrząsający obraz: jego córki jako prostytutki, synowie – alfonsi, a żona – stręczycielka. Codzienny kontakt z przemocą – przecież uśmiercił setki tysięcy żywych stworzeń – uczynił z don Federica człowieka, którego nie można było sprowokować bez poważnego ryzyka. Pewnego razu jeden inżynier agronom z pretensjami parlamentarnymi ośmielił się powiedzieć w jego obecności, ze biorąc pod uwagę braki w hodowli bydła w Peru, dobrze byłoby rozwinąć hodowlę świnek morskich, aby zapewnić narodowi pożywienie. Don Federico Tellez Unzategui przypomniał śmiałkowi bardzo grzecznie, ze świnka morska jest bliską krewną szczura. Tamten nalegał i przytoczył statystyki, mówiąc o zaletach odżywczych i smacznym mięsie. Wówczas don Federico spoliczkował go, a kiedy przyszły parlamentarzysta potoczył się po podłodze, zakrywając sobie twarz dłońmi, nazwał go prawdziwym jego imieniem: bezczelnym opiekunem morderców Teraz wysiadł z samochodu, zamknął drzwiczki i bez pośpiechu ruszył naprzód, ze zmarszczonymi brwiami i bardzo blady, w kierunku drzwi własnego domu. Człowiek z Tingo Maria czuł, że podobnie jak tamtego dnia, gdy ukarał przyszłego parlamentarzystę, tak i teraz wzbierała w nim jakaś siła wulkanu. W prawej ręce niósł niczym rozżarzony pręt, piekielne czasopismo i odczuwał silne swędzenie oczu. Był tak wzburzony, że nie umiał sobie wyobrazić kary, która zdołałaby zrównoważyć przewinienie. Umysł miał zmącony, gniew rozpraszał mu myśli, co potęgowało

jeszcze jego gorycz, bowiem don Federico byt mężczyzną, u którego rozum zawsze decydował o postępować i który pogardzał tym gatunkiem prymitywnych ludzi, kierujących się, podobnie jak zwierzęta, instynktem i biciem serca, a nie wyrozumowanym przekonaniem. Jednak tym razem, podczas gdy wyciągał klucz z kieszeni, co przychodziło mu z trudem, ponieważ złość sprawiała, że drętwiały mu palce, kiedy otwierał i popychał drzwi wejściowe, zrozumiał, iż nie potrafi zachować się w sposób opanowany i wyrachowany, lecz ulegnie dyktatowi złości, poddając się wpływowi chwili. Po zamknięciu drzwi odetchnął głęboko i spróbował się uspokoić. Wstyd mu było okazać tym niewdzięcznikom rozmiary swego upokorzenia.

Na parterze domu znajdował się mały przedpokój, salonik, jadalnia i kuchnia, natomiast sypialnie położone były na piętrze. Don Federico zauważył żonę od progu. Stała obok kredensu, przeżuwając z zapamiętaniem jakieś odrażające łakocie – karmelka, czekoladę lub toffi, pomyślał don Federico – których resztki trzymała w palcach. Kiedy go zobaczyła, uśmiechnęła się z nieśmiałym wyrazem oczu, wskazując na to, co jadła, z gestem łagodnej rezygnacji. Don Federico postąpił powoli naprzód, rozkładając obydwiema rękami czasopismo, tak aby żona mogła przyjrzeć się okładce w całej jej podłości. Przybliżył pismo do jej oczu, nie mówiąc ani słowa i doznał przyjemności, widząc, jak gwałtownie zbladła, przeraziła się i otworzyła usta, z których zaczęła sączyć się niteczka śliny z okruszkami smakołyku. Człowiek z Tingo Maria podniósł prawą rękę i z całej siły spoliczkował drżącą kobietę. Ta jęknęła, zatoczyła się i upadła na kolana. Wpatrywała się w okładkę pisma z wyrazem czci, z mistycznym niemal zachwytem. Wysoki, majestatyczny, niczym wymiar sprawiedliwości, don Federico patrzył na nią oskarży – cielsko. Potem przywołał oschle obie winowajczynie: -Laura! Teresa! Odgłos w pobliżu sprawił, ze odwrócił głowę. Stały obok, tuż przy schodach. Nie słyszał, kiedy zeszły. Starsza, Teresa, ubrana była w fartuch, jak gdyby właśnie zajmowała się sprzątaniem, Laura miała na sobie szkolny mundurek. Dziewczęta patrzyły zmieszane na klęczącą matkę, na ojca, który szedł ku nim powoli, hieratycznie, jak najwyższy kapłan kroczący na spotkanie z kamieniem ofiarnym, nożem i westalką; spoglądały też i na czasopismo, które don Federico, zbliżywszy się do nich, podsuwał im z wyrzutem przed oczy. Reakcja córek nie była taka, jakiej oczekiwał. Zamiast zblednąć, upaść na kolana, zacząć mamrotać wyjaśnienia, dziewczęta zaczerwieniły się, wymieniły między sobą błyskawiczne spojrzenia, które mogły mieć jedynie charakter spisku, a don Federico, pogrążony w rozpaczy i gniewie, pomyślał sobie, że tego ranka wciąż jeszcze nie wypił całej żółci. Laura i Teresa wiedziały, że zostały sfotografowane, że zdjęcie miało być opublikowane, a nawet – bo cóż innego mogła wyrażać ta iskra w ich oczach? – fakt ten sprawiał im przyjemność. Odkrycie, że w jego własnym domu, który dotąd uważał za nieskalany, narodził się nie tylko grzeszny nałóg nudyzmu plażowego, ale także ekshibicjonizm (a może również nimfo – mania?) osłabiło jego mięśnie, w ustach poczuł smak wapna i doszedł do przekonania, że życie nie ma sensu. Wszystko to trwało nie dłużej jak sekundę, a on zapytywał samego siebie, czy śmierć nie byłaby jedyną słuszną karą za podobne okropności. Myśl o przeobrażeniu się w zabójcę

własnych dzieci dręczyła go mniej aniżeli świadomość, że tysiące ludzi prześlizgiwało się teraz (czy tylko oczyma?) po intymnościach ciał jego córek. Przeszedł więc zaraz do akcji. Odrzucił czasopismo, aby mieć więcej swobody ruchu, chwycił lewą ręką Laurę za bluzę mundurka, przyciągnął ją o kilka centymetrów bliżej do siebie, aby mogła się znaleźć w zasięgu uderzenia, podniósł prawą rękę tak wysoko, by siła ciosu była jak największa, i wymierzył go z całą złością. Wtedy – och, cóż to za niezwykły był dzień! – spotkała go druga nadzwyczajna niespodzianka, kto wie, czy nie bardziej zdumiewająca aniżeli nieprzyzwoita okładka czasopisma. Zamiast łagodnego policzka Laurity jego ręka napotkała próżnię, opadła ośmieszona i sfrustrowana. To jeszcze nie było wszystko. Najgorsze przyszło później. Dziewczynka nie zadowoliła się tylko tym, że uniknęła ciosu – a było to coś, czego nigdy nie zrobił żaden członek jego rodziny, i co don Federico rozpamiętywał teraz w swoim ogromnym zmartwieniu – ale zaraz po tym, jak

cofnęła się w bok, czternastoletnia córka z twarzą wykrzywioną grymasem nienawiści rzuciła się teraz na niego, na niego, na niego – i zaczęła bić go pięściami, drapać, popychać i kopać. Miał wrażenie, że krew przestała krążyć mu w żyłach ze zdumienia. Było w tym coś takiego, jak gdyby nagle gwiazdy wypadły ze swych orbit, runęły jedne na drugie, zderzyły się, porozbijały i krążyły histerycznie w przestworzach. Nie potrafił zareagować, cofał się z oczyma rozszerzonymi ponad miarę, ścigany przez dziewczynkę, która ze zdwojoną energią, cała rozjątrzona, zadawała mu ciosy i na dodatek jeszcze krzyczała: „Ty przeklęty, wstrętny, nienawidzę cię, umieraj, skończ raz wreszcie”. Sądził, że oszalał – a wszystko działo się tak szybko, że zaledwie uświadamiał sobie jakąś sytuację, ta już się zmieniała – kiedy spostrzegł, że i Teresa biegła w jego stronę, ale nie po to, by uspokoić siostrę, tylko pomóc jej. Starsza córka zaatakowała go również, wykrzykując najobrzydliwsze przekleństwa: „Ty skąpcze, głupcze, maniaku, wstrętny tyranie, obłąkańcze, szczurołapie” – przy czym obie dorastające furie popychały go w kierunku ściany. Zaczął się bronić, pozbywszy się w końcu paraliżującego lęku i próbując zasłonić sobie twarz, kiedy poczuł jakiś ból w ramieniu. Odwrócił się: to dońa Zoila podniosła się z klęczek i gryzła go. Zdumiał się, widząc, że jego żona przeobraziła się jeszcze bardziej niż córki. Czy była to dońa Zoila, kobieta, która nigdy się nie skarżyła, nie podnosiła głosu, nie miewała złego humoru, a teraz okazała się istotą o złych oczach i drapieżnych rękach, wymierzała mu pięściami ciosy, uderzenia w głowę, pluła na niego, darła na nim koszulę i wrzeszczała jak szalona: „Zabijmy go, zemścijmy się, niech pochłoną go jego dziwactwa, wyłupcie mu oczy!” Wszystkie trzy krzyczały tak głośno, że don Federico miał wrażenie, iż od wrzasku popękają mu bębenki w uszach. Bronił się z całych sił, próbował oddawać ciosy, ale mu się to nie udawało, ponieważ one – czyżby stosowały nikczemnie wypróbowaną praktykę? – we dwie przytrzymywały go za ramiona, podczas gdy trzecia bita. Czuł rany, opuchnięcia, ostry ból, miał gwiazdy przed oczyma i nagle małe plamki na rękach napastniczek dały mu znać, że krwawi. Nie miał już żadnych złudzeń, kiedy zobaczył, jak przez poręcz schodów zaglądają jego synowie Ricardo i Federico – junior. Przeistoczony w kilka sekund w sceptyka, wiedział, że przychodzili dołączyć się do bijących go kobiet i zadać mu największy cios. Przerażony, odarty z godności i honoru, myślał już tylko o tym, jak dotrzeć do drzwi wejściowych, aby

uciec na ulicę. Jednak nie było to wcale takie proste. Zdołał wykonać dwa lub trzy skoki, ale celne kopnięcie przewróciło go brutalnie na ziemię. Skulony, aby osłonić swoją męskość, widział, jak jego potomkowie przygotowywali się do wymierzenia mu następnych kopniaków, podczas gdy żona i córki uzbrajały się w miotły, szczotki z piór, pręty od kominka, aby tłuc go nadal. Zanim zdołał pomyśleć, iż nic z tego nie rozumie z wyjątkiem faktu, ze świat stał się absurdalny, usłyszał, jak również i jego synowie wołają w rytm kopniaków: „Maniak, łobuz, obrzydliwy szczurołap”. Pociemniało mu w oczach, a tymczasem z dziury ukrytej w kącie jadalni wylazł niespodziewanie szary, mały, nieproszony szczurek o białych zębach i przypatrywał się leżącemu z błyskiem drwiny w żywym spojrzeniu… Czy w tym momencie niezmordowany tępiciel peruwiańskich gryzoni Federico Tellez Unzategui wyzionął ducha? Czy dokonane zostało zabójstwo ojca i męża? Czy tylko ogłuszono nieszczęsnego małżonka i ojca, który leżał teraz pod stołem w jadalni, wśród bezprzykładnego rozgardiaszu, podczas gdy rodzina pakowała w pośpiechu dobytek, aby z radością wynieść się z domu? Jak się

zakończy ta nieszczęsna historia?

IX

Fiasko opowiadania o Doroteo Martim zniechęciło mnie na pewien czas. Ale tego ranka, kiedy usłyszałem, jak Pascual opowiadał Wielkiemu Pablito o swoim odkryciu na lotnisku, poczułem, że wraca mi natchnienie, i zacząłem planować nową opowieść. Pascual przyłapał pewnych młodych włóczęgów na uprawianiu ryzykownego i podniecającego sportu. Kiedy się ściemniało, kładli się na samym końcu pasa startowego lotniska w Limie i mój współpracownik przysięgał, że widział, jak za każdym razem, kiedy startował jakiś samolot, dzięki ciśnieniu rozpędzonego powietrza leżący na ziemi chłopak unosił się o kilka centymetrów w górę i utrzymywał się w tej pozycji – niczym w jakimś magicznym transie, zaś po upływie kilku sekund, kiedy efekt mijał, opadał gwałtownie na ziemię. Obejrzałem w tych dniach film meksykański (dopiero wiele lat później dowiedziałem się, że był to film Buńuela, a także kim był Buńuel), który mnie zachwycił: Los Olvidados. Zdecydowałem się napisać opowiadanie na podobny temat: historię przedwcześnie dojrzałych dzieci – młodych wilczków zahartowanych przez surowe warunki życia na przedmieściach. Javier odniósł się do tego pomysłu sceptycznie i zapewnił mnie, że anegdota była nieprawdziwa, ze ciśnienie powietrza wywołane przez samoloty nie uniosłoby nawet noworodka. Spieraliśmy się, a ja mu wreszcie powiedziałem, że wprawdzie w moim opowiadaniu będą występowały osoby unoszące się do góry, niemniej jednak będzie to opowiadanie realistyczne („nie, fantastyczne”, wołał Javier), i w końcu postanowiliśmy pójść któregoś wieczora z Pascualem na tereny lotniska Corpac aby się przekonać, ile było prawdy, a ile kłamstwa w tych niebezpiecznych zabawach (taki tytuł wybrałem dla mojego opowiadania). Tego dnia nie widziałem ciotki Julii, ale miałem nadzieję spotkać ją nazajutrz, we czwartek, w domu wuja Lucho. Jednakże, kiedy przyszedłem w południe na ulicę Armendariz, jak zwykle na obiad, okazało się, że jej nie ma. Ciotka Olga opowiedziała mi, że zaprosił ją na obiad „dobry konkurent”, doktor Guillermo Osores. Był to lekarz luźno związany z naszą rodziną, przystojny pięćdziesięciolatek, z pewnym majątkiem, niedawno owdowiały. –To dobra partia – powtórzyła ciotka Olga, robiąc do mnie oko. – Jest poważny, bogaty, przystojny i ma tylko dwoje dzieci, które już trochę podrosły. Czy to nie będzie mąż, jakiego potrzebuje moja siostra? –W ciągu ostatnich tygodni traciła czas na próżno – dodał wuj Lucho, również bardzo zadowolony. – Nie chciała się z nikim umawiać, wiodła samotnicze życie. Ale endokrynolog przypadł jej do gustu. Poczułem zazdrość, która odebrała mi apetyt, zły nastrój wszystko przesolił. Zdawało mi się, że na

widok mego zmieszania wujostwo odgadną, co się ze mną dzieje. Nie musiałem pytać o więcej szczegółów na temat ciotki Julii i doktora Osoresa, bo tylko o tym rozmawiali. Poznała go jakieś dziesięć dni temu, na koktajlu w ambasadzie boliwijskiej, a on, dowiedziawszy się, gdzie mieszka, przyszedł ją odwiedzić. Przysłał jej kwiaty, telefonował, zaprosił na herbatę do baru „Bolivar”, a teraz na obiad do Klubu Związkowego. Endokrynolog powiedział żartem do wuja Lucho: „Twoja szwagierka jest wspaniała, Luis;

czy nie sądzisz, że może być kandydatką, jakiej poszukuję, aby po raz drugi popaść w małżeńską niewolę?” Starałem się okazywać brak zainteresowania rozmową, ale robiłem to fatalnie i wuj Lucho, kiedy zostaliśmy sami, zapytał, co się ze mną dzieje, czy nie wsadziłem nosa tam, gdzie nie potrzeba, i czy aby ktoś nie zmył mi głowy. Na szczęście ciotka Olga zaczęła rozmowę o opowieściach radiowych i to przyniosło mi ulgę. Podczas gdy mówiła, że Pedro Camacho bywa czasami nieznośny i że wszystkim jej przyjaciółkom wydawała się nie do przyjęcia ta historia z pastorem, który w obecności sędziego „zadawał sobie ranę” nożem do przecinania papieru, aby dowieść, że nie zgwałcił dziewczyny, mną targały krańcowe nastroje: od złości do rozczarowania i od rozczarowania do złości. Dlaczego ciotka Julia nie powiedziała mi ani słowa na temat lekarza? W ciągu ostatnich dziesięciu dni spotykaliśmy się wiele razy i nigdy o nim nie wspominała. Czy to możliwe, że – jak mówiła ciotka Olga – w końcu się kimś „zainteresowała”? W mikrobusie, którym wracałem do Radia Panamerykańskiego, moje upokorzenie ustąpiło miejsca poczuciu własnej godności. Nasz romans trwał już długo, w każdej chwili mógł nas ktoś przyłapać, a to spowodowałoby kpiny i skandal w rodzinie. A w ogóle to po cóż miałbym tracić czas na kobietę, która, jak sama mówiła, mogłaby być moją matką? Miałem już dosyć takich doświadczeń. Pojawienie się Osoresa stawało się opatrznościowe; uwalniało mnie od obowiązku pozbycia się towarzystwa Boliwijki. Czułem niepokój, niezwykłe zachcianki, jak chęć upicia się albo zabicia kogoś, a w Radio miałem scysję z Pascualem, który, wierny swojej naturze, poświęcił połowę dziennika o trzeciej po południu wiadomościom o pożarze w Hamburgu, w którym spłonął tuzin imigrantów tureckich. Powiedziałem mu, że w przyszłości zabronię mu podawania jakiejkolwiek wiadomości dotyczącej umarłych bez mojej parafy, po czym przeprowadziłem niezbyt uprzejmą rozmowę z jakimś kolegą z Uniwersytetu San Marcos, który zatelefonował, aby mi przypomnieć, że wydział wciąż jeszcze istnieje, i uprzedzić mnie, że nazajutrz czeka mnie egzamin z prawa sądowego. Ledwie skończyłem, ponownie zadzwonił telefon. Była to ciotka Julia. –Zostawiłam cię na lodzie dla pewnego endokrynologa, Varguitas, myślę, że się za mną stęskniłeś – oznajmiła mi z wdziękiem. – Nie gniewasz się? –Za co się mam gniewać – odparłem. – Czy nie jesteś wolna, aby robić to, na co masz ochotę? –Och, a więc się gniewasz – usłyszałem, że mówiła już poważniejszym tonem. – Nie bądź głuptasem. Kiedy się zobaczymy, abym mogła wszystko ci wytłumaczyć? –Dzisiaj nie mogę – odparłem oschle. – Zadzwonię do ciebie.

Położyłem słuchawkę wściekły bardziej na siebie samego aniżeli na nią i czułem, że jestem śmieszny. Pascual i Wielki Pablito patrzyli na mnie rozbawieni, a miłośnik katastrof zemścił się delikatnie za moją reprymendę: –Patrzcie, co za uwodziciel kobiet z tego don Maria. –Dobrze robi, że je tak traktuje – poparł mnie Wielki Pablito. – Niczego tak nie lubią, jak czuć nad sobą twarda rękę. Odesłałem moich dwóch redaktorów do diabła, przygotowałem dziennik na godzinę

czwartą i poszedłem odwiedzić Pedra Camacho. Nagrywał jakiś scenariusz i musiałem poczekać w jego dziupli, przerzucając papiery, ale nic nie rozumiałem z lektury, bo nie mogłem myśleć o niczym innym jak tylko o tym, czy rozmowa telefoniczna z ciotką Julią oznaczała zerwanie. Co kilka sekund zmieniałem nastroje: to nienawidziłem jej śmiertelnie, to znów tęskniłem za nią z całej duszy. –Chodź ze mną kupić jakąś truciznę – powiedział ponuro Pedro Camacho, potrząsając od samych drzwi lwią czupryną. – Znajdziemy czas, aby się czegoś napić. Podczas gdy chodziliśmy po przecznicach placyku Union w poszukiwaniu trucizny, artysta opowiedział mi, że szczury w pensjonacie La Tapada stały się nie do wytrzymania. –Gdyby zadowoliły się bieganiem pod moim łóżkiem, nie zwracałbym na nie uwagi, bo to nie dzieci, a do zwierząt nie żywię niechęci – wyjaśnił mi, wąchając jednocześnie swoim pełnym narośli nosem jakiś żółty proszek, który według sprzedawcy był w stanie zabić wołu. –Ale te potwory zjadają moje pożywienie, co noc naruszają moje zapasy, które zostawiam na świeżym powietrzu w oknie. Nie ma rady, muszę je wytępić. Potargował się o cenę, używając argumentów, które wprawiły sklepikarza w stan ogłupienia, zapłacił, kazał zapakować sobie torebeczki z trucizną i poszliśmy na chwilę do jakiejś kawiarni na ulicy Colmena. Zamówił swój napar ziołowy, a ja kawę. –Mam kłopoty sercowe, przyjacielu Camacho – wyznałem mu prosto z mostu, dziwiąc się samemu sobie, że użyłem takiego sformułowania, pasującego raczej do powieści radiowych; ale poczułem, że jeżeli będę tak do niego mówił, to oderwę się od moich własnych przeżyć i jednocześnie znajdę ulgę. – Kobieta, którą kocham, zdradza mnie z innym

mężczyzną. Przyjrzał mi się wnikliwie swoimi rozbieganymi oczkami, zimniejszymi niż zwykle i pozbawionymi humoru. Jego czarne ubranie było sprane, wytarte od prasowania i zużyte do tego stopnia, że błyszczało niczym łupina cebuli. –Za rozpacz płaci się w tych upodlonych krajach więzieniem – zawyrokował bardzo poważnie, wykonując jakieś kurczowe ruchy rękami. – Jeżeli chodzi o samobójstwo, to dzisiaj nikt już nie docenia takiego gestu. Człowiek odbiera sobie życie, ale zamiast wyrzutów sumienia, dreszczy, podziwu wywołuje kpiny. Najlepsze są praktyczne recepty, przyjacielu. Ucieszyłem się, że mu się zwierzyłem. Wiedziałem, że skoro dla Pedra Camacho nie istniał nikt poza nim samym, to nie pamiętał już nawet o moim zmartwieniu, bo było ono dla niego tylko punktem wyjścia, aby móc mi przedstawić cały swój system teoretyczny. Wysłuchanie go pocieszy mnie bardziej (i z mniejszymi konsekwencjami) aniżeli upicie się. Z czymś, co miało naśladować uśmiech, Camacho wyjawił mi w szczegółach swoją receptę: –Trzeba napisać list: twardy, obraźliwy, lapidarny i wysłać go do cudzołożnej – radził mi, dobierając przymiotniki z dużą pewnością siebie – list, który sprawi, że poczuje się wypatroszoną jaszczurką, obrzydliwą hieną. List, który jej pokaże, że nie jesteś głupcem, że wiesz o jej zdradzie, list ociekający pogardą, który da jej poczucie, że jest cudzołożnicą. – Zamilkł, zamyślił się na chwilę i, zmieniając lekko ton, dał mi najlepszy dowód swojej przyjaźni, jakiego mogłem od niego oczekiwać: – Jeśli pan chce, mogę taki list napisać. Podziękowałem mu wylewnie, ale odparłem, że znając jego galerniczy rozkład zajęć,

nigdy nie mógłbym zgodzić się na obciążenie go pracą w moich prywatnych sprawach. (Później żałowałem tych skrupułów, które pozbawiły mnie posiadania własnoręcznego tekstu skryby.) –Jeśli chodzi o uwodziciela – ciągnął dalej ze złośliwym błyskiem w oku – najlepszą rzeczą jest wysłać mu anonim ze wszystkimi potrzebnymi oszczerstwami. Dlaczegóż by ofiara miała pozostawać w letargu, kiedy wyrastają jej rogi? Dlaczego miałaby pozwolić na to, by cudzołożnicy zażywali przyjemności spółkowania? Trzeba niszczyć ich miłość, uderzyć tam, gdzie to ich zaboli, zatruć wątpliwościami. Niech zakiełkuje w nich

podejrzliwość, niech zaczną patrzeć na siebie złymi oczyma, nienawidzić się. Czyż zemsta nie jest rozkoszą bogów? Napomknąłem, że być może posługiwanie się anonimami nie było godne prawdziwego dżentelmena, ale on uspokoił mnie szybko: człowiek powinien zachowywać się jak dżentelmen wśród dżentelmenów i jak kanalia wśród kanalii. Na tym polegał „właściwie rozumiany honor”, reszta znaczyła być idiotą. –Tak więc kochankowie zostaną ukarani za pomocą wysłanego do niej listu i skierowanych do niego anonimów – powiedziałem. – Ale co będzie ze mną? Kto mnie uwolni od rozpaczy, rozczarowania, cierpienia? –Na to wszystko najlepszy jest środek przeczyszczający – stwierdził, powodując, że nawet nie miałem ochoty się roześmiać. – Wiem, że wyda ci się to przesadnym materializmem. Ale posłuchaj mnie, mam życiowe doświadczenie. W większości przypadków tak zwane sercowe zmartwienia czy coś w tym rodzaju to niestrawna fasola, która ciąży w żołądku, nieświeża ryba, obstrukcja. Dobry środek przeczyszczający zabija szaleńczą miłość. Tym razem nie miałem złudzeń: był subtelnym kpiarzem, który żartował sobie ze mnie i ze swoich słuchaczy; nie mogłem wierzyć ani jednemu słowu, bo uprawiał elitarny sport, dzięki któremu udowadniał samemu sobie, że ludzie są niewybaczalnymi głupcami. –Czy pan często się kochał, czy miał pan bogate życie uczuciowe? – zapytałem. –Tak, bardzo bogate – przytaknął, spoglądając mi w oczy sponad filiżanki mięty i ziół yerbaluisa, którą podniósł do ust. – Ale nigdy nie kochałem kobiety z krwi i kości. – Zrobił efektowną pauzę, jak gdyby mierzył rozmiary mojej naiwności i głupoty. – Myśli pan, że mógłbym robić to, co robię, gdyby moją energię pochłaniały kobiety? – strofował mnie z odrazą w głosie. – Myśli pan, że można jednocześnie produkować dzieci i powieści? Że człowiek może tworzyć, pracować wyobraźnią, jeżeli żyje pod groźbą nabawienia się syfilisu? Kobieta i sztuka wykluczają się nawzajem, przyjacielu. W każdej kobiecej pochwie jest pogrzebany jakiś artysta. Cóż to za sztuka rozmnażać się? Czy nie robią tego psy, pająki, koty? Trzeba być oryginalnym, przyjacielu. Nie kończąc swego wywodu, gwałtownie podniósł się z miejsca, uprzedzając mnie, że już niewiele czasu zostało mu do słuchowiska radiowego o piątej. Poczułem się rozczarowany, bo gotów byłem spędzić całe popołudnie na słuchaniu go, ale odniosłem wrażenie, że niechcący poruszyłem newralgiczny temat. W redakcji Radia Panamerykańskiego czekała na mnie ciotka Julia. Rozsiadła się na moim biurku jak królowa przyjmująca hołdy od Pascuala i Wielkiego Pablito, którzy z

troskliwością i wielkim ożywieniem pokazywali jej teksty dzienników radiowych i wyjaśniali, jak

funkcjonuje dział informacyjny. Była uśmiechnięta i spokojna; kiedy wszedłem, spoważniała i lekko zbladła. –Proszę, co za niespodzianka – odezwałem się, aby coś powiedzieć. Ale ciotka Julia nie była usposobiona do gadania bez celu. –Przyszłam ci zakomunikować, że nie pozwolę, aby ktoś rzucał słuchawką w trakcie rozmowy ze mną – oznajmiła stanowczym głosem. – A tym bardziej taki smarkacz jak ty. Czy możesz mi powiedzieć, co za mucha cię ugryzła? Pascual i Wielki Pablito stanęli jak wryci i spoglądali na przemian to na mnie, to na nią, ogromnie zainteresowani tym początkiem dramatu. Kiedy ich poprosiłem, aby na chwilę zostawili nas samych, zrobili wściekłe miny, ale nie odważyli się sprzeciwić. Wyszli, rzucając ciotce Julii pełne złości spojrzenia. –Rzuciłem słuchawką, ale w rzeczywistości miałem ochotę cię udusić – oznajmiłem, kiedy zostaliśmy sami. Nie znałam cię od tej strony – powiedziała, patrząc mi w oczy. – Można wiedzieć, co ci się stało? –Dobrze wiesz, co mi się stało, a więc nie udawaj głupiej – odparłem. –Jesteś zazdrosny o to, że poszłam na obiad z doktorem Osoresem? – zapytała kpiąco. – Widać, że jeszcze z ciebie smarkacz, Marito. –Zabroniłem ci mówić do mnie Marito – przypomniałem jej. Czułem, jak ogarnia mnie złość, jak drży mi głos, i już nie wiedziałem, co mówię. – A teraz zabraniam ci nazywać mnie smarkaczem. Usiadłem na rogu biurka, a ciotka Julia – przeciwnie – wstała z miejsca i zrobiła kilka kroków w kierunku okna. Stanęła tam z rękami skrzyżowanymi na piersi i przyglądała się szaremu, wilgotnemu, dyskretnemu jak widmo porankowi. Ale zupełnie nie zwracała nań uwagi, tylko poszukiwała w myśli słów, aby mi coś powiedzieć. Ubrana była w niebieski kostium i białe pantofle, a ja poczułem nagle chęć, by ją pocałować. –Uporządkujmy sprawy tak, aby każda znalazła się na swoim miejscu – oznajmiła w końcu, stojąc ciągle tyłem do mnie. – Nie możesz mi niczego zabronić, nawet żartem, z tej prostej przyczyny, że wcale do ciebie nie należę. Nie jesteś moim mężem, nie jesteś moim narzeczonym, nie jesteś moim kochankiem. Gierki polegające na tym, że trzymamy się za ręce, że całujemy się w kinie to nic poważnego, a przede wszystkim nie dają ci prawa do mojej osoby. Musisz to sobie wbić do głowy, syneczku. –Przemawiasz do mnie tak, jak gdybyś była moją mamą – zauważyłem.

–Bo mogłabym być twoją mamą – odparła ciotka Julia i posmutniała na twarzy. Było w tym coś takiego, jak gdyby przeszła jej cała złość, a pozostał tylko jakiś zadawniony żal, jakieś głębokie zmartwienie. Odwróciła się, podeszła kilka kroków w kierunku biurka, zatrzymała się tuż koło mnie. Patrzyła mi w oczy ze smutkiem: – To ty sprawiasz, że czuję się stara, choć wcale nie jestem, Varguitas. I to mi się nie podoba. Nasz romans nie ma racji bytu i jeszcze mniej perspektyw na przyszłość. Objąłem ją wpół, a ona pozwoliła się przyciągnąć bliżej, z tym jednak, że kiedy

całowałem ją czule w policzek, w szyję, w ucho – przy czym jej chłodna skóra tętniła pod moimi wargami, a kiedy czułem tajemne życie pulsujące w jej żyłach, ogarniała mnie ogromna radość – ona mówiła bez przerwy, wciąż takim samym tonem: –Wiele o tym myślałam i przestało mi się to wszystko podobać, Varguitas. Nie zdajesz sobie sprawy, że to absurdalne? Mam trzydzieści dwa lata, jestem rozwódką, więc powiedz mi, co ja tu robię z osiemnastoletnim smarkaczem? To są perwersje pięćdziesięciolatki, a do tego wieku brakuje mi jeszcze trochę lat. Kiedy całowałem jej szyję, ręce, gryzłem leciutko jej ucho, dotykałem wargami jej nosa, oczu oraz wplatałem palce w jej włosy, czułem się tak wzruszony i zakochany, że chwilami gubiłem sens tego, co mówiła. Także i jej głos przybierał zmienny ton, a chwilami słabł, zniżając się nawet do szeptu. –Na początku wszystko było zabawne, bo musieliśmy się ukrywać – mówiła, pozwalając się całować, ale nie wykonała żadnego gestu, aby odwzajemnić pocałunki -przede wszystkim dlatego, że to pozwalało mi znowu poczuć się bardzo młodo. –Zdecyduj się – wyszeptałem jej do ucha. – Czy sprawiam, że czujesz się występną pięćdziesięciolatką, czy młodą dziewczyną? –Przebywanie w towarzystwie umierającego z głodu smarkacza, z którym tylko trzymamy się za ręce, tylko chodzimy do kina i tylko całujemy się bardzo delikatnie, sprawiało, że wracałam do moich piętnastu lat – mówiła dalej ciotka Julia. – Jasne, że to przyjemnie mieć romans z nieśmiałym chłopaczkiem, który cię szanuje, który cię nie dotyka, który nie ośmiela się z tobą przespać, który traktuje cię jak dziewczynkę od pierwszej komunii. Ale to niebezpieczna gra, Varguitas, bo opiera się na kłamstwie… –A propos, piszę właśnie opowiadanie zatytułowane Niebezpieczne gry – szepnąłem jej. – O kilku chłopcach – motylkach, którzy unoszą się nad lotniskiem dzięki startującym samolotom. Usłyszałem, jak się roześmiała. W chwilę później zarzuciła mi ręce na szyję i przytuliła się do mojej twarzy.

–No dobrze, już mi złość minęła – powiedziała. – Bo przyszłam tu zdecydowana wydrapać ci oczy. Biada, jeżeli jeszcze raz rzucisz słuchawką. –Biada, jeżeli jeszcze raz wyjdziesz z endokrynologiem – powiedziałem, szukając jej ust. – Przyrzeknij mi, że nigdy więcej nie będziesz się z nim spotykała. Odsunęła się i przyjrzała mi się z przekornym błyskiem w oczach. –Nie zapominaj, że przyjechałem do Limy po to, aby znaleźć sobie męża -powiedziała półżartem. – I myślę, że tym razem znalazłam to, co mi odpowiada. Przystojny, wykształcony, dobrze sytuowany i z siwiejącymi skroniami. –Czy jesteś pewna, że to cudo ożeni się z tobą? – zapytałem, czując ponowny przypływ złości i zazdrości. Oparła ręce na biodrach i, przybierając prowokacyjną postawę, oświadczyła: –Mogę sprawić, że się ze mną ożeni. Ale kiedy zobaczyła moją twarz, roześmiała się ponownie, znów zarzuciła mi ręce na szyję i staliśmy, całując się namiętnie, aż usłyszeliśmy głos Javiera:

–Wsadzą was do więzienia za skandale i pornografię. – Był szczęśliwy i, ściskając nas oboje, oznajmił: – Chuda Nancy przyjęła moje zaproszenie na walkę byków, więc trzeba będzie to uczcić. –Odbyliśmy właśnie naszą pierwszą wielką kłótnię i zastałeś nas w trakcie godzenia się – zakomunikowałem. –Widać, że mnie nie znasz – stwierdziła ostrzegawczo ciotka Julia. – Podczas wielkich kłótni tłukę talerze, drapię, zabijam. –Dobrą stroną kłótni jest późniejsza zgoda – oznajmił Javier, który był ekspertem w tej dziedzinie. – Ale, niech to wszyscy diabli, przychodzę ogromnie szczęśliwy z racji obrotu sprawy z chudą Nancy, a wy jesteście jak chmury gradowe. Cóż z was za przyjaciele? Uczcijmy to wydarzenie obiadem. Poczekali na mnie, bo musiałem zredagować kilka dzienników, i poszliśmy do kawiarenki na ulicę Belen, za którą Javier przepadał, ponieważ, choć była ciasna i brudna, podawali w niej najlepsze w Limie chicharrones. W drzwiach Radia Panamerykańskiego spotkałem Pascuala i Wielkiego Pablito, którzy zaczepiali przechodniów, więc kazałem im wracać do redakcji. Mimo że było widno i znajdowaliśmy się w samym centrum miasta, w zasięgu niezliczonych oczu przyjaciół i rodziny, szliśmy z ciotką Julią trzymając się za ręce, a ja przez cały czas ją całowałem. Miała rumieńce na twarzy, niczym dziewczyna z prowincji, i wyglądała na zadowoloną. –Dosyć tej pornografii, egoiści, pomyślcie i o mnie – protestował Javier. –

Porozmawiajmy trochę o chudej Nancy. Chuda Nancy była moją kuzynką, ładną dziewczyną i wielką kokietką, w której Javier, był zakochany, odkąd sięgnę pamięcią, i którą adorował z wytrwałością wiernego psa. Ona nigdy naprawdę się nim nie interesowała, ale zawsze zachowywała się tak, aby miał nadzieję, że być może, że wkrótce, że następnym razem. Ten wstęp do romansu trwał do czasów gimnazjalnych, a ja – jako powiernik, najbliższy przyjaciel i stręczyciel – śledziłem z bliska wszystkie szczegóły przeżyć Javiera. Nieskończenie wiele razy chuda Nancy pozostawiała go na lodzie, nieskończenie wiele niedzielnych przedpołudni kazała mu wyczekiwać w bramie kina „Leuro”, podczas gdy ona sama szła do kina „Colina” lub „Metro”, nieskończenie wiele razy pokazywała mu się na sobotniej zabawie z innym zalecającym się do niej chłopakiem. Moje pierwsze w życiu pijaństwo odbyłem, towarzysząc Javierowi w topieniu jego zmartwień w kieliszkach capitanes i piwie w małym barku w Surquillo, tego dnia, w którym dowiedział się, że chuda Nancy przyjęła oświadczyny studenta agronomii Eduarda Tiravanti (bardzo popularnego w dzielnicy Miraflores, ponieważ umiał wkładać zapalonego papierosa do ust, a potem wyjmować go i nadal palić jak gdyby nigdy nic). Javier popłakiwał, ja zaś, poza tym że byłem jego pocieszycielem, miałem za zadanie zaprowadzić go do pensjonatu, kiedy dojdzie już do stanu nieużywalności („Połknę nawet rękojeść noża” ostrzegał mnie, naśladując Jorge Negrete). Ale to ja załamałem się pierwszy, hałaśliwie wymiotując i odpierając ataki niebieskich myszek, w czasie których – przynajmniej taka była łobuzerska wersja Javiera -wpakowałem się za ladę i przemówiłem do pijaków, nocnych gości i żartownisiów, którzy stanowili klientelę „El Triunfo”:

–Spuśćcie spodnie, panowie, bo stoicie w obliczu poety. Zawsze mi wyrzucał, że zamiast się nim opiekować i pocieszać go tamtej smutnej nocy, zmusiłem go do tego, by holował mnie po ulicach dzielnicy Miraflores aż do samego domu na Ocharan, w takim stanie rozkładu, że przekazał moje cielesne resztki przerażonej babci z tym oto bezmyślnym komentarzem: –Senora Carmencita, Varguitas gotów nam umrzeć. Od tamtego czasu chuda Nancy przyjmowała różne oświadczyny, zdążyła też odprawić pół tuzina chłopaków z dzielnicy Miraflores, a Javier także miewał różne sympatie, ale one nie przekreślały, raczej umacniały jego wielkie uczucie do mojej kuzynki, do której wciąż wydzwaniał, którą ciągle odwiedzał, zapraszał, której się oświadczał, obojętny na odmowy, nie – uprzejmości, afronty i zdrady. Javier był jednym z tych mężczyzn, którzy potrafią przedkładać namiętność nad uczucie próżności, i rzeczywiście nic sobie nie robił z żartów wszystkich przyjaciół z dzielnicy Miraflores, dla których jego zaloty do mojej kuzynki były źródłem dowcipów. (W naszej dzielnicy jeden chłopak przysięgał, że widział go podchodzącego do chudej Nancy pewnej niedzieli po mszy o jedenastej, z następującą propozycją: „Cześć, Nancita, ładny dziś poranek, nie napijemy się czegoś? Jakiejś coca – coli, szampaniku?”) Chuda Nancy czasami z nim wychodziła do kina albo na zabawę, przeważnie w okresie pomiędzy dwoma różnymi romansami, a Javier zaczynał wtedy

żywić wielkie nadzieje i wpadał w stan euforii. W takim stanie znajdował się i teraz, rozmawiając z nami całą swoją postacią, podczas gdy piliśmy kawę z mlekiem i jedliśmy sandwicze ze skwarkami w owej kawiarni na ulicy Belen, która nazywała się „El Palmero”. Ciotka Julia i ja dotykaliśmy się kolanami pod stołem, mieliśmy splecione dłonie, spoglądaliśmy sobie w oczy, a jednocześnie – niczym muzycznego tła – słuchaliśmy Javiera opowiadającego o chudej Nancy. –To zaproszenie zrobiło swoje – mówił nam. – No bo powiedz, który nędznik z Miraflores zaprasza dziewczynę na walkę byków? –Jak tego dokonałeś? – zapytałem. – Wygrałeś los na loterii? –Sprzedałem radio z pensjonatu – oznajmił bez najmniejszych skrupułów. – Myślą, że ukradła je kucharka, i odprawili ją za złodziejstwo. Wyjaśnił nam, że ma przygotowany niezawodny plan działania. W połowie corridy zaskoczy chudą Nancy przekonywającym prezentem: hiszpańską mantylą. Javier był wielkim wielbicielem Hiszpanii, zwanej Matką Ojczyzną, i wszystkiego, co z nią było związane: walki byków, flamenco, Sarity Montiel. Marzył o tym, by pojechać do Hiszpanii (tak jak ja o wyjeździe do Francji), a pomysł z mantylą przyszedł mu do głowy po obejrzeniu ogłoszenia w gazecie. Kosztowała go całomiesięczną pensję w Banku Rezerw, ale był pewien, że inwestycja przyniesie owoce. Wyjaśnił nam, jak się rzeczy miały potoczyć. Zabierze mantylę na walkę byków, zapakuje jaw sposób dyskretny i poczeka na moment wielkich emocji, aby otworzyć paczkę, rozwinąć szal i okryć nim delikatnie ramiona mojej kuzynki. Co o tym sądzimy? Jak ona zareaguje? Poradziłem mu, by udoskonalił swój plan, ofiarowując jej także ozdobny grzebień z Sewilli do wpięcia we włosy oraz kastaniety i żeby jej zaśpiewał fandango, ale ciotka Julia przerwała mi i poparła go z entuzjazmem, mówiąc, że wszystko, co

zaplanował, jest ładne, i jeżeli Nancy ma serce, to wzruszy się tym do łez. Jeśli o nią chodzi, to gdyby jakiś chłopak dawał jej podobne dowody uczucia, zdobyłby ją sobie na pewno. –Nie rozumiesz tego, o czym zawsze ci mówię? – zwróciła się do mnie, jak gdyby chciała mnie skarcić. – Javier jest romantykiem, zdobywa uczucie kobiety tak, jak należy zdobywać miłość. Zachwycony Javier zaproponował, abyśmy poszli gdzieś we czwórkę któregoś dnia w przyszłym tygodniu: do kina, na herbatę, na tańce. –A co powie chuda Nancy, jeżeli zobaczy nas razem? – próbowałem sprowadzić go na ziemię. Wtedy on oblał nas kubłem zimnej wody: –Nie bądź głupi, wie o wszystkim i uważa, że to bardzo dobrze, opowiedziałem jej o was kilka dni temu. – A widząc nasze zdziwienie, dodał z twarzą psotnika: – Bo ja nie mam sekretów przed twoją

kuzynką, a ona, bez względu na to, co robi, w końcu za mnie wyjdzie. Zmartwiłem się wiadomością, że Javier opowiedział jej o naszym romansie. Byliśmy z sobą bardzo zaprzyjaźnieni i miałem pewność, że nas nie zdradzi, ale mogło się jej coś wyrwać, a taka wiadomość ogarnęłaby niczym pożar cały las rodzinny. Ciotka Julia milczała nadal, a dla odwrócenia uwagi dodawała Javierowi otuchy do realizacji jego projektów z dziedziny tauromachii sentymentalnej. Pożegnaliśmy się u wejścia do budynku Radia Panamerykańskiego i umówiliśmy się z ciotką Julią, że spotkamy się tego wieczora, aby pójść do kina. Całując ją, szepnąłem jej do ucha: „Dzięki endokrynologowi zdałem sobie sprawę z tego, że jestem w tobie zakochany”. Ona przytaknęła: „Widzę to, Varguitas”. Przystanąłem wraz z Javierem, chcąc popatrzeć, jak oddala się w stronę postoju taksówek, i dopiero wtedy zauważyłem ludzi zgromadzonych u wejścia do Radia Centralnego. Były to przede wszystkim młode kobiety, chociaż nie brakowało wśród nich także i mężczyzn. Tworzyli podwójną kolejkę, ale w miarę jak napływało więcej ludzi, szeregi mieszały się wśród ogólnego rozpychania łokciami i wzajemnego potrącania. Podszedłem, by się temu przyjrzeć z bliska, bo podejrzewałem, że przyczyną zgromadzenia musiał być Pedro Camacho. Rzeczywiście, tłoczyli się tam zbieracze autografów. W okienku ciasnego pomieszczenia, w którym pracował, zobaczyłem skrybę pod eskortą Jesusita i Genara – ojca, jak wyrysowywał swój podpis z zawijasami w zeszytach, notesach, na luźnych kartkach, gazetach i żegnał swych wielbicieli olimpijskim skinieniem dłoni. Oni patrzyli na niego z zachwytem i podchodzili nieśmiało, bąkając słowa uznania. –Przyprawia nas o bóle głowy, ale bez wątpienia stał się władcą narodowej radiofonii –powiedział do mnie Genaro – junior, kładąc mi rękę na ramieniu i wskazując na tłum. – Co o tym sądzisz? Zapytałem go, odkąd to funkcjonuje podobna instytucja autografów. –Od tygodnia, po pół godziny dziennie, od szóstej do szóstej trzydzieści, mało spostrzegawczy człowieku – oznajmił mi postępowy impresario. – Nie czytasz zawiadomień, które publikujemy, nie słuchasz rozgłośni radiowej, w której pracujesz? Ja byłem sceptykiem, ale popatrz, jakże się myliłem. Myślałem, że wystarczy ludzi jedynie na dwa dni, a teraz widzę, że to może funkcjonować cały miesiąc. Zaprosił mnie do baru „Bolivar”, aby się czegoś napić. Zamówiłem coca – colę, ale on

nalegał, bym towarzyszył mu w wypiciu jednej whisky. –Czy zdajesz sobie sprawę z tego, co oznaczają te kolejki? – wyjaśnił mi. – To

publiczna demonstracja, że słuchowiska radiowe Pedra Camacho trafiają do narodu. Powiedziałem mu, że nie mam co do tego wątpliwości, a potem się zaczerwieniłem, bo zalecił mi, abym, jako człowiek o skłonnościach literackich, naśladował przykład Boliwijczyka, a także nauczył się jego metod zdobywania popularności tłumów. „Nie powinieneś zamykać się w wieży z kości słoniowej”, poradził mi. Kazał wydrukować pięć tysięcy fotografii Pedra Camacho i od poniedziałku łowcy autografów otrzymywali je w upominku. Zapytałem go, czy skryba złagodził swoje ataki przeciwko Argentyńczykom. –Teraz to już nie ma znaczenia, teraz może złorzeczyć, komu zechce – odparł z tajemniczą miną. – Nie znasz wielkiej nowiny? Generał nie opuszcza żadnego słuchowiska Pedra. Opowiedział mi przekonywające szczegóły. Ponieważ sprawy państwowe nie zostawiały mu czasu na słuchanie ich w dzień, Generał kazał je sobie nagrywać i wysłuchiwał każdego wieczora, jednego po drugim, przed zaśnięciem. Prezydentowa osobiście opowiadała o tym wielu damom w Limie. –Wydaje się, że Generał, wbrew temu, co mówią, jest człowiekiem wrażliwym – zakończył Genaro – junior. – Tak więc, jeśli góra jest z nami, jakie może mieć znaczenie, że Pedro używa sobie na Argentyńczykach? Czy na to nie zasługują? Rozmowa z Genarem – juniorem, pogodzenie się z ciotką Julią, wszystko to stało się dla mnie bodźcem, więc wróciłem na poddasze, aby zabrać się z energią do mojego opowiadania o zjawisku lewitacji, podczas gdy Pascual kończył redagowanie wiadomości dla dziennika radiowego. Znalazłem już finał: podczas kolejnej z owych zabaw jeden z chłopców uniósł się wyżej od innych, opadł ciężko na ziemię, rozbił sobie kark i umarł. Ostatnie zdanie ukazywałoby twarze jego kolegów: wśród huku samolotów, zdumione, przerażone, przypatrujące się nieżyjącemu. Miało to być opowiadanie spartańskie, precyzyjne jak chronometr, w stylu Hemingwaya. W kilka dni później poszedłem odwiedzić moją kuzynkę Nancy, aby dowiedzieć się, w jaki sposób przyjęła wiadomość o historii ciotki Julii. Była jeszcze pod wpływem efektu „Operacji Mantyla”: –Wyobrażasz sobie, ile wstydu musiałam się najeść przez tego idiotę? – mówiła, snując się jednocześnie po całym mieszkaniu w poszukiwaniu psa Lasky’ego. – Nieoczekiwanie, w samym środku Plaża de Acho, otworzył paczkę, wyciągnął kapę toreadora i zarzucił mi ją na ramiona. Wszyscy mi się przyglądali, nawet byk umierał ze śmiechu. Kazał mi w tym siedzieć przez całą corridę. I chciał, abym tak wyszła na ulicę, wyobraź sobie. Nigdy w życiu nie najadłam się tyle wstydu.

Znaleźliśmy psa Lasky’ego pod łóżkiem zarządcy domu – poza tym że był włochaty i brzydki, zawsze próbował mnie ugryźć – zanieśliśmy go do budy i chuda Nancy zaciągnęła mnie do swojej sypialni, abym zobaczył corpus delicti. Była to bardzo nowoczesna część garderoby i przywodziła mi na myśl egzotyczne ogrody, namioty Cyganów, luksusowe burdele; była okrągła jak słonecznik, w fałdach jej gnieździły się wszystkie odcienie

czerwieni: od krwistego cynobru do barwy lekko różowej, miała długie i powiązane w węzły frędzle, a tanie klejnoty, jakimi była naszywana, przyprawiały o mdłości. Moja kuzynka wykonała kilka kroków toreadora, zarzuciła na siebie to dziwne okrycie i zanosiła się od śmiechu. Powiedziałem jej, że nie pozwalam żartować z mojego przyjaciela, i zapytałem, czy w końcu się nim kiedyś zainteresuje. –Zastanawiam się nad tym – odparła tak jak zawsze. – Ale jako przyjaciel jest wspaniały. Powiedziałem jej, że jest kokietką bez serca, ze Javier posunął się do kradzieży, aby zrobić jej ten prezent. –A ty? – odparła, składając i chowając mantylę do szafy. – Czy to prawda, że chodzisz z Julcią? Czy ci nie wstyd? Z siostrą ciotki Olgi? Odpowiedziałem, że to prawda, że mi nie wstyd, i czułem, jak płonie mi twarz. Ona także się trochę zmieszała, ale jej ciekawość rodem z dzielnicy Miraflores była silniejsza i trafiła w samo sedno: –Jeżeli się z nią ożenisz, to za dwadzieścia lat, kiedy ty będziesz jeszcze młody, ona już będzie staruszką. – Wzięła mnie pod rękę i zaprowadziła po schodach do salonu. – Chodź, posłuchamy muzyki i tam mi wszystko opowiesz o twojej miłości. Wybrała stos płyt: Nat King Cole, Harry Belafonte, Frank Sinatra, Xavier Cugat – a jednocześnie wyznała mi, że odkąd Javier jej o tym opowiedział, dostawała gęsiej skórki na samą myśl, co to będzie, jeśli się dowie rodzina. Czyż nasi krewni nie byli tak nieznośni, że w dniu, w którym wychodziła z innym chłopakiem, dziesięciu wujów, osiem ciotek i pięć kuzynek telefonowało do jej matki, aby o tym opowiedzieć? Ja zakochany w ciotce Julii! Cóż za skandal, Marito! I przypomniała mi, że jeśli o mnie chodzi, to rodzina robiła sobie wiele złudzeń, że byłem nadzieją całego klanu rodzinnego. To prawda, moja pasożytnicza rodzina oczekiwała ode mnie, że któregoś dnia zostanę milionerem albo, w najgorszym razie, prezydentem Republiki. (Nigdy nie rozumiałem, dlaczego ukształtowała się taka wygórowana o mnie opinia. W każdym bądź razie na pewno nie z powodu moich ocen w gimnazjum, które nigdy nie były olśniewające. Być może dlatego, że od dzieciństwa pisywałem wierszyki dla wszystkich ciotek, czy też dlatego, że robiłem wrażenie dziecka przedwcześnie dojrzałego, które na każdy temat miało swoje zdanie.) Kazałem przysiąc chudej

Nancy, że będzie milczała jak grób. Umierała z ciekawości, pragnąc dowiedzieć się szczegółów romansu: –Czy Julcią tylko ci się podoba, czy też żywisz do niej jakieś uczucie? Bywało, że przedtem zwierzałem jej się z moich uczuć, więc teraz, skoro już wiedziała, uczyniłem to ponownie. Romans zaczął się niczym gra, ale nagle, dokładnie w dniu, w którym stałem się zazdrosny z powodu endokrynologa, zdałem sobie sprawę, że się zakochałem. Jednak im dłużej jej opowiadałem, tym bardziej mnie przekonywała, że romans jest szaleństwem. Nie tylko z powodu różnicy wieku. Brakowało mi trzech lat do skończenia studiów adwokackich, ale podejrzewała, że nigdy nie będę wykonywał tego zawodu, ponieważ jedyne, co mi się w życiu podoba, to pisanie. A pisarze przymierają głodem. Na razie zarabiałem tylko na papierosy, książki i kino. Czy ciotka Julia będzie czekała, aż stanę się człowiekiem wypłacalnym, jeśli kiedykolwiek nim zostanę? Moja kuzynka Nancy była tak

dobra, że zamiast wszystkiemu zaprzeczać, wygłaszała takie pewniki: –Jasne, nie licząc tego, że wówczas Julcią już ci się przestanie podobać i zostawisz ją –mówiła z poczuciem realizmu. – A ona biedna straci tyle czasu! Powiedz, czy ona jest w tobie zakochana, czy to z jej strony tylko taka gra? Odparłem, że ciotka Julia nie jest podobną do niej kokietką (co ją naprawdę zachwyciło). Ale takie pytanie i ja już sobie wiele razy zadawałem. Zadałem je również w kilka dni później ciotce Julii. Poszliśmy usiąść nad morzem w pięknym małym parku o nazwie nie do wymówienia (Domodossola czy coś w tym rodzaju) i tam, obejmując się i całując bez przerwy, odbyliśmy naszą pierwszą rozmowę o przyszłości. –Znam ją z najdrobniejszymi szczegółami, obejrzałam ją w szklanej kuli – oznajmiła mi ciotka Julia bez najmniejszej goryczy. – W najlepszym przypadku związek nasz potrwa trzy, może cztery lata, to znaczy dopóty, dopóki nie spotkasz jakiejś młodej dziewczyny, która zostanie matką twoich dzieci. Wtedy mnie porzucisz i będę musiała uwodzić innego kawalera. I tu pojawia się słowo koniec. Odpowiadałem, całując ją po rękach, że źle na nią wpływało słuchanie powieści radiowych. –Widać, że nigdy ich nie słuchasz – skarciła mnie. – W słuchowiskach Pedra Camacho rzadko zdarzają się romanse lub podobne sprawy. Teraz na przykład Olga i ja bawimy się

znakomicie powieścią nadawaną w odcinkach o trzeciej po południu. To tragedia młodzieńca, który nie może sypiać, bo ledwie zamknie oczy, zaraz zaczyna w myślach tłamsić jakąś biedną dziewczynkę. Powiedziałem jej, wracając do tematu, że jestem większym optymistą. W sposób porywczy, aby przekonać ją i siebie samego, zapewniłem, że jakiekolwiek istniałyby różnice, miłość trwa krótko, jeżeli opiera się tylko na związku fizycznym. Wtedy wraz ze zniknięciem elementu nowości, wraz z pojawieniem się rutyny pociąg seksualny maleje i w końcu (zwłaszcza u mężczyzny) zamiera, tak więc związek dwojga ludzi przetrwać może tylko wówczas, gdy istnieją w nim inne siły przyciągania: duchowe, intelektualne, moralne. Dla tego rodzaju uczucia wiek nie odgrywa roli. –To ładnie brzmi i pewnie by mi dogadzało, gdyby to była prawda – stwierdziła ciotka Julia, pocierając o mój policzek swym zawsze zimnym nosem. – Ale to kłamstwo od początku do końca. Strona fizyczna ma być czymś drugorzędnym? To najważniejsze, co musi być, aby dwie osoby znosiły się nawzajem, Varguitas. –Czy wychodziłaś znowu z endokrynologiem? –Telefonował do mnie wiele razy – odpowiedziała, podsycając moją ciekawość. A potem, całując mnie, rozwiała wątpliwości: – Powiedziałam mu, że nie będę się z nim więcej widywała. W ogromnym przypływie szczęścia długo jej mówiłem o moim opowiadaniu na temat zjawiska lewitacji: miało dziesięć stron, byłem z niego zadowolony i chciałem zabiegać o opublikowanie go w dodatku do pisma „El Comercio” z tajemniczą dedykacją: „Rodzajowi żeńskiemu od imienia Julian”.

X

Tragedia Lucho Abril Marroquina, młodego agenta reklamującego leki, któremu wszystko przepowiadało obiecującą przyszłość, zaczęła się pewnego słonecznego letniego ranka na przedmieściach historycznej miejscowości Pisco. Skończył właśnie swój objazd – a odkąd dziesięć lat temu zaczął uprawiać ten wędrowny zawód, krążył po wioskach i miastach Peru, wizytując poradnie i apteki oraz oferując próbki i prospekty Laboratoriów Bayera – i zamierzał wracać do Limy. Wizyty, które złożył lekarzom i farmaceutom miasta, zabrały mu około trzech godzin. I chociaż w Zgrupowaniu Lotniczym numer 9 w San Andres miał kolegę z gimnazjum, który był teraz kapitanem

i w którego domu miał zwyczaj jadać obiady, ilekroć przyjeżdżał do Pisco, dzisiaj zdecydował się od razu wracać do stolicy. Był żonaty z dziewczyną o białej cerze i o francuskim nazwisku, więc jego młoda krew i zakochane serce nagliły do najszybszego powrotu w ramiona żony. Minęła właśnie dwunasta w południe. Jego nowiutki volkswagen, kupiony na raty w tym samym czasie, kiedy zawierał małżeństwo – to jest przed trzema miesiącami – czekał nań zaparkowany na placu pod liściastym eukaliptusem. Lucho Abril Marroquin schował walizkę z próbkami leków i prospektami, zdjął krawat i marynarkę (którą, według szwajcarskich przepisów Laboratoriów, powinni zawsze nosić agenci reklamowi, aby sprawiać poważne wrażenie), utwierdził się w swojej decyzji nieodwiedzenia przyjaciela lotnika i, zamiast regularnego obiadu, zjadł tylko lekką przekąskę, chcąc uniknąć tego, by solidne trawienie wpłynęło nasennie na jego trzygodzinny przejazd przez pustynię. Przeciął plac w kierunku lodziarni Piave, zamówił u Włocha coca – colę i brzoskwiniowe lody, a kiedy konsumował ten spartański posiłek, wcale nie myślał o przeszłości owego południowego portu ani o barwnym lądowaniu wątpliwego bohatera San Martina i jego Wyzwoleńczego Wojska, tylko – cóż za egoizm i zmysłowość roznamiętnionych mężczyzn – o swojej ciepłej kobietce, w rzeczywistości nieomal dziewczynce, z cerą śnieżnej białości, o niebieskich oczach i złocistych lokach, a także o tym, jak podczas romantycznych ciemności nocy potrafiła doprowadzać go do szczytowych stanów strasznego podniecenia, śpiewając mu do uszka uskarżającym się tonem stęsknionej kotki, w języku pełnym szczególnego erotyzmu (francuskim, tym bardziej ekscytującym, im bardziej niezrozumiałym) piosenkę zatytułowaną Martwe liście. Stwierdziwszy, że te małżeńskie reminiscencje zaczynają go niepokoić, zmienił tok myśli, zapłacił i wyszedł. Na najbliższej stacji benzynowej napełnił zbiornik paliwem, a chłodnicę wodą i ruszył w podróż. Mimo że o tej godzinie, gdy słońce grzało najmocniej, ulice Pisco były puste, prowadził samochód powoli i ostrożnie, w trosce nie tyle o całość przechodniów, co o swojego żółtego volkswagena, który po blondyneczce Francuzce był jego drugim oczkiem w głowie. Jechał, rozmyślając o własnym życiu. Miał dwadzieścia osiem lat. Po skończeniu gimnazjum zdecydował się rozpocząć pracę, bowiem był zbyt niecierpliwy, by przetrzymać uniwersytecką przemianę życia. Dostał się do Laboratoriów po zdaniu egzaminu. W ciągu tych dziesięciu lat podniesiono mu pensję i awansowano, a praca nie była dla niego nużąca. Wolał rozwijać działalność związaną z podróżowaniem, aniżeli wegetować za biurkiem.

Jednakże teraz nie mógł dłużej spędzać życia na samych podróżach i pozostawiać delikatny kwiat Francji w Limie, w mieście, które, o czym dobrze wiadomo, pełne było rekinów żyjących w oczekiwaniu na syreny. Lucho Abril Marroquin rozmawiał już ze swoimi zwierzchnikami. Cenili go i zachęcali, by kontynuował wyjazdy jeszcze tylko przez kilka miesięcy, a na początku przyszłego roku znajdą mu stałe miejsce pracy na prowincji. Zaś doktor Schwalb, lakoniczny Szwajcar, oznajmił: „Posadę, która będzie awansem”. Lucho Abril Marroquin nie mógł opędzić się od myśli, że być może zaproponują mu zarządzanie oddziałem firmy w Trujillo, Arequipie lub Chiclayo. Czegóż więcej mógłby oczekiwać? Opuszczał teraz miasto i wjeżdżał na autostradę. Tyle razy przemierzał tę drogę -autobusem,

mikrobusem, wieziony przez kogoś albo też kogoś wioząc – że znał ją na pamięć. Asfaltowa czarna wstęga gubiła się w oddali między wydmami i gołymi pagórkami, bez tych rtęciowych błysków, które oznaczają pojazdy. Miał przed sobą starą i roztrzęsioną ciężarówkę i już chciał ją wyminąć, kiedy spostrzegł most i skrzyżowanie, na którym droga z Południa rozwidla się i rozstaje z jego drogą biegnącą teraz do góry w kierunku sierry, w stronę metalicznych gór Castrovirreina. Zdecydował więc, a była to ostrożność człowieka, który kocha swój samochód i boi się wykroczeń przeciw prawu, zacząć wymijać dopiero po przejechaniu skrzyżowania. Ciężarówka nie jechała szybciej aniżeli pięćdziesiąt kilometrów na godzinę i zrezygnowany Lucho Abril Marroquin zmniejszył szybkość, jadąc za nią w odległości dziesięciu metrów. Zbliżając się, widział most, krzyżujące się drogi, niewielkie zabudowania – kioski z napojami, stoiska z papierosami, budkę, w której inkasowano opłaty za przejazd i sylwetki chodzących wokół zabudowań ludzi, których twarzy nie rozróżniał, bo padało na nie światło. Dziewczynka pojawiła się nagle, kiedy dopiero co minął most, przy czym zdawało mu się, że wyrosła spod ciężarówki. W pamięci Lucho Abril Marroquina pozostanie wyryta na zawsze owa drobna postać, która nagle pojawiła się pomiędzy nim a autostradą, z przerażoną twarzyczką i podniesionymi rękami, i spadła niczym kamień na maskę volkswagena. Było to coś tak nieoczekiwanego, że dopiero po katastrofie (raczej początku katastrofy) zdołał zahamować i zboczyć z drogi. Przerażony i ze zdumiewającym uczuciem, ze zaszło tu jakieś nieporozumienie, poczuł głuche uderzenie ciała o zderzak i zobaczył, jak uniosło się do góry, zakreśliło w powietrzu łuk i spadło w odległości ośmiu czy dziesięciu metrów. Teraz dopiero zahamował, i to tak nagle, że kierownica uderzyła go w piersi, a on blady z oszołomienia i z natrętnym brzęczeniem w uszach wysiadł pospiesznie z volkswagena i biegiem, potykając się i walcząc z myślą: „Jestem Argentyńczykiem, zabijam dzieci”, dotarł do dziewczynki i chwycił ją w ramiona. Miała z pięć lub sześć lat, była bosa i biednie ubrana, z pobrudzoną twarzą, rękami i kolanami. Nie krwawiła z żadnej widocznej rany, ale miała zamknięte oczy i zdawało się, że nie oddycha. Lucho Abril Marroquin, zataczając się jak pijany, krążył wokół miejsca, rozglądał się na prawo i lewo i krzyczał do wydm, do wiatru, do dalekich fal: „Karetkę pogotowia, lekarza!” Jak we śnie zdołał zauważyć, że po zboczu góry jedzie w dół ciężarówka, i może nawet zdał sobie sprawę, że pędziła z nadmierną szybkością jak na pojazd zbliżający się do skrzyżowania dróg. Ale mimo że to sobie uświadomił, natychmiast zwrócił uwagę na co innego, zobaczywszy, że od strony zabudowań biegnie ku

niemu policjant. Zasapany, spocony, przejęty swoją rolą, stróż porządku publicznego spojrzał na dziewczynkę i zapytał: „Straciła przytomność czy umarła?” Przez resztę życia Lucho Abril Marroquin zadawał sobie pytanie, jaka powinna być wówczas słuszna odpowiedź. Czy dziecko było ranne, czy już nieżywe? Nie zdążył odpowiedzieć zasapanemu policjantowi, ponieważ ten, zaledwie postawił pytanie, zrobił tak przerażoną minę, że Lucho Abril Marroquin zdążył w porę odwrócić głowę, aby zrozumieć, że zjeżdżająca z góry ciężarówka pędziła, trąbiąc szaleńczo prosto na nich. Zamknął oczy, uderzenie wyrwało mu dziewczynkę z ramion i pogrążyło go w ciemności pełnej migocących gwiazd. Bez przerwy słyszał przeraźliwe hałasy, krzyki, biadania, lecz sam pozostawał w prawie mistycznym odrętwieniu.

Dużo później miał się dowiedzieć, że został rozbity nie dlatego, że istnieje nieunikniona sprawiedliwość, której zadaniem jest wprowadzanie w czyn słusznej zasady „oko za oko, ząb za ząb”, ale dlatego, że kopalnianej ciężarówce obluzowały się hamulce. Miał się także dowiedzieć, ze policjant zginął natychmiast z połamanym karkiem i że biedna dziewczynka – prawdziwa córa Sofoklesa – w tym drugim wypadku (jak gdyby otrzymała za mało obrażeń w pierwszym) nie tylko została zabita, ale również straszliwie zmasakrowana, ponieważ przejechało po niej, ku uciesze szatana, podwójne tylne koło ciężarówki. Jednak po upływie lat Lucho Abril Marroquin miał sobie powiedzieć, że ze wszystkich pouczających doświadczeń owego ranka najbardziej niezatarty w pamięci ślad pozostawił mu nie pierwszy ani drugi wypadek, tylko to, co zdarzyło się później. Bowiem, rzecz ciekawa, mimo gwałtowności uderzenia (na skutek którego miał spędzić wiele tygodni w Szpitalu Urzędniczym, odbudowując swój układ kostny uszkodzony niezliczonymi złamaniami, zwichnięciami, cięciami, pęknięciami) agent reklamowy nie stracił świadomości, czy też stracił ją tylko na kilka sekund. Kiedy otworzył oczy, zdał sobie sprawę ze wszystkiego, co się wydarzyło, ponieważ od strony stojących przed nim zabudowań biegło ku niemu, zawsze pod światło, dziesięć, dwanaście, może piętnaście spodni, spódnic. Nie mógł się ruszyć, ale nie czuł bólu, bowiem ogarnął go pełen ulgi spokój. Pomyślał, że już nie musi się nad niczym głowić ani troszczyć o karetkę pogotowia, o lekarzy, o troskliwe pielęgniarki. Już byli, nadchodzili, próbował się uśmiechać do twarzy, które się nad nim pochylały. Ale wtedy, po łaskotaniu, ukłuciach i szturchnięciach, zorientował się, że świeżo przybyli wcale nie zamierzali mu pomagać, tylko odpinali zegarek, szperali po kieszeniach, wyrywali teczkę, jednym szarpnięciem przywłaszczyli sobie medalik z Odkupicielem, który nosił na szyi od czasów pierwszej komunii. Dopiero teraz, pełen zdumienia, Lucho Abril Marroquin pogrążył się w ciemnościach nocy. Ta noc, z praktycznego punktu widzenia, trwała cały rok. Na początku konsekwencje katastrofy wydawały się tylko fizyczne. Kiedy Lucho Abril Marroquin odzyskał przytomność, przebywał w Limie, w pokoiku szpitalnym, był obandażowany od stóp do głów, a u boku łóżka znajdowali się aniołowie stróże, przywracający spokój poturbowanemu i przypatrujący mu się z niepokojem: była to blond rodaczka Juliette Greco i doktor Schwalb z Laboratoriów Bayera. W stanie oszołomienia, jaki wywoływał u niego zapach chloroformu, ogarnęła go radość, a po policzkach spłynęły łzy, kiedy poczuł usta żony całujące gazę, która przykrywała mu czoło.

XI

Składanie kości, powrót mięśni i ścięgien na odpowiednie miejsca oraz zabliźnienie i zagojenie się

ran, to znaczy odrodzenie biologicznej połowy jego osobowości, zajęło kilka tygodni, które minęły dość znośnie dzięki doskonałości lekarzy, zapobiegliwości pielęgniarek, niezwykłemu poświęceniu jego małżonki oraz solidarności Laboratoriów, które zachowały się nienagannie z punktu widzenia uczuciowego i materialnego. W Szpitalu Urzędniczym, w pełni okresu rekonwalescencji, Lucho Abril Marroquin poznał szczęśliwą nowinę: Francuzeczka poczęła dziecko i po upływie siedmiu miesięcy zostanie matką jego potomka. Dopiero po tym, jak opuścił szpital i na nowo zamieszkał w swoim domku w San Miguel oraz powrócił do pracy, dały znać o sobie tajemnicze, skomplikowane rany, które wypadek pozostawił w jego duszy. Bezsenność była najłagodniejszym z nieszczęść, jakie na niego spadły. Spędzał noce na czuwaniu, snując się w ciemnościach po domu, paląc bez przerwy papierosy, w stanie żywego podniecenia wygłaszał jakieś urywane przemówienia, przy czym jego żonę bawiło wysłuchiwanie w nich powracającego wciąż słowa: „Herody”. Kiedy brak snu został chemicznie przezwyciężony za pomocą proszków nasennych, sytuacja jeszcze się pogorszyła, bo sen Abrila Marroquina zaczęły nawiedzać koszmary, w których widywał samego siebie rozszarpującego swoją jeszcze nie narodzoną córeczkę. Okropne krzyki napawały jego żonę przerażeniem i spowodowały, ze poroniła płód płci prawdopodobnie żeńskiej. „Sny się sprawdziły, zamordowałem własną córkę, wyjadę do Buenos Aires”, powtarzał ponuro dniem i nocą oniryczny córkobójca. Ale i to jeszcze nie było najgorsze. Po bezsennych i pełnych koszmarów nocach następowały okropne dni. Od czasu wypadku Lucho Abril Marroquin nabrał głębokiego wewnętrznego wstrętu do wszystkiego, co miało koła, do pojazdów, do których nie mógł wsiadać ani jako kierowca, ani jako pasażer, bo natychmiast odczuwał zawroty głowy, mdłości, pocił się straszliwie i zaczynał krzyczeć. Wszystkie próby przezwyciężenia owego tabu okazały się nieskuteczne, wobec czego musiał zdecydować się żyć w pełni dwudziestego wieku tak jak za czasów Inków, kiedy mieliśmy do czynienia ze społeczeństwem nie znającym koła. Gdyby odległości, które musiał pokonywać, liczyły tylko pięć kilometrów między domem a Laboratoriami Bayera, sprawa nie byłaby jeszcze tak poważna. Może nawet dla zmaltretowanej duszy te dwie godziny porannego spaceru i dwie popołudniowej przechadzki działałyby uspokajająco. Ale skoro w grę wchodziła praca agenta reklamującego leki, dla którego centrum operacyjnym było rozległe terytorium Peru, uprzedzenie do wszystkiego, co miało koła, okazało się tragiczne. Z braku jakichkolwiek możliwości wskrzeszenia bohaterskiej epoki kurierów z czasów Inków przyszły fachowiec Lucho Abril Marroquin znalazł się w poważnym niebezpieczeństwie. Laboratoria zgodziły się dać mu pracę siedzącą w biurze w Limie i chociaż nie obniżono mu pensji, z moralnego i psychologicznego punktu widzenia zmiana ta (teraz należała do niego inwentaryzacja próbek) stanowiła degradację. Na domiar złego Francuzeczka, która, jako godna rodaczka Dziewicy Orleańskiej, dzielnie zniosła przypadłości nerwowe swego męża, została dotknięta histerią,

zwłaszcza po usunięciu martwego płodu. Uzgodnili między sobą separację, do czasu aż się ich stan polepszy, i dziewczyna o bladości cery przypominającej świt i noce polarne, wyjechała do Francji, aby tam szukać pokrzepienia w zamku swoich rodziców. Takie były losy Lucho Abril Marroquina w rok po wypadku: opuściła go młoda żona i sen oraz utracił spokój; nienawidził kół, był skazany na marsz (sensu stricto) przez życie, bez innego

przyjaciela jak tylko smutek. (Żółty volkswagen pokrył się bluszczem i pajęczynami, zanim nie został sprzedany, po to by móc kupić bilet do Francji dla blondynki.) Współtowarzysze i znajomi zaczynali już szeptać, że jedyne co mu pozostaje, to nędzne miejsce w domu wariatów albo rozpowszechniające się w świecie rozwiązanie, które polega na samobójstwie, kiedy młody człowiek dowiedział się – a była to wiadomość niczym manna spadająca z nieba, niczym deszcz na piaszczystej pustyni – o istnieniu kogoś, kto nie będąc kapłanem ani czarownikiem, potrafił leczyć cierpiące dusze: była to doktor Lucla Acemila.

Doktor Acemila, kobieta przerastająca otoczenie, bez kompleksów, która osiągnęła wiek uważany przez naukę za idealny – pięćdziesiątkę – miała szerokie czoło, orli nos, przenikliwe spojrzenie, prawy i dobry charakter i była żywym zaprzeczeniem swojego nazwiska* (z którego była dumna i które szeroko rozpowszechniała za pomocą drukowanych wizytówek lub pokazywała oczom zwykłych śmiertelników na szyldzie własnej przychodni), była lekarzem o zwracającej uwagę inteligencji, którą jej pacjenci (wolała nazywać ich „przyjaciółmi”) mogli niemal oglądać, słyszeć, wdychać. Zdobyła wiele znakomitych dyplomów w wielkich ośrodkach naukowych: na teutońskim uniwersytecie w Berlinie, na flegmatycznym uniwersytecie w Londynie, na grzesznym uniwersytecie Paryża, ale pierwszym uniwersytetem, w którym nauczyła się wiele o nędzy duszy ludzkiej i o sposobach jej leczenia, było (naturalnie) życie. Jak każda wykraczająca ponad przeciętność istota, poddawana była krytyce, była tematem dyskusji, bywała wyśmiewana przez swych kolegów, psychiatrów i psychologów niezdolnych (w przeciwieństwie do niej samej) do czynienia cudów. Doktor Acemila pozostawała obojętna na to, że nazywano ją czarownicą, satanistką, deprawatorką zdeprawowanych, wyobcowaną i mówiono pod jej adresem rozmaite nikczemności. Dla przekonania, że to ona ma rację, wystarczała jej wdzięczność „przyjaciół”, owego legionu schizofreników, ojcobójców, paranoików, podpalaczy, maniaków depresyjnych, onanizujących się, katatoników, przestępców, mistyków i jąkałów, którzy jeśli tylko raz przeszli przez jej ręce i poddali się jej leczeniu (wolała mówić jej „radom”), wracali do normalnego życia jako kochający ojcowie, posłuszni synowie, cnotliwe żony, uczciwi pracownicy, zręczni rozmówcy i obywatele patologicznie szanujący prawo. To doktor Schwalb poradził Lucho Abril

Marroquinowi, by odwiedził tę lekarkę, i sam, ze szwajcarską skrupulatnością, która dała światu najpunktualniejsze zegarki, zaaranżował wizytę. Raczej zrezygnowany niźli ożywiony nadzieją, cierpiący na bezsenność stawił się o oznaczonej godzinie w budynku o różowych murach, otoczonym ogrodem pełnym kwiatów floripondio, w dzielnicy willowej San Felipe, w której znajdowała się poradnia Lucii Acemila (była to raczej świątynia, konfesjonał, laboratorium spraw duszy). Schludna pielęgniarka zebrała od niego potrzebne informacje i wpuściła do gabinetu pani

**acemila – osoba szorstka, gburowata. doktor, który był wysokim pokojem z półkami pełnymi książek o skórzanych grzbietach, z mahoniowym biurkiem, puszystymi dywanami i kanapą pokrytą aksamitem w kolorze zielonej mięty. –Proszę zdjąć z siebie przyniesione przesądy, a także marynarkę i krawat – poleciła mu z rozbrajającą naturalnością naukowca pani doktor Lucia Acemila, wskazując miejsce na kanapie. – I niech się pan wyciągnie na wznak albo twarzą w dół, nie dla przeprowadzenia błogosławionej psychoanalizy, tylko dlatego, że chcę, aby się pan poczuł wygodnie. A teraz proszę mi nie opowiadać swoich snów ani nie wyznawać mi, że jest pan zakochany w swojej

matce, tylko proszę mi raczej powiedzieć z największą dokładnością, jak funkcjonuje pański żołądek. Agent reklamujący lekarstwa, już wyciągnięty na miękkiej kanapie, ośmielił się mruknąć – wyobraziwszy sobie, iż zaszła jakaś pomyłka co do osoby pacjenta – że nie przyprowadzają go tutaj sprawy żołądka, tylko stan ducha. –Te dwie sprawy są ściśle ze sobą związane – pouczyła go pani doktor. – Żołądek, który wypróżnia się punktualnie i całkowicie, idzie w parze z umysłem jasnym i rozumną duszą. I przeciwnie, żołądek przeładowany, pełen zaburzeń, leniwy w pracy rodzi złe myśli, czyni charakter człowieka zgorzkniałym, podsyca kompleksy i skrzywione apetyty seksualne, stwarza skłonności do zbrodni, potrzebę pomszczenia na innych ludziach własnych zaburzeń w systemie trawiennym. Pouczony w ten sposób Lucho Abril Marroquin wyznał, że czasami cierpiał na niestrawność, obstrukcję i że jego wypróżnienia, poza tym że nieregularne, bywały różne, jeśli chodzi o barwę, objętość, a także – nie przypominał sobie, czy je obserwował w okresie ostatnich tygodni – jeśli chodzi o konsystencję i temperaturę. Pani doktor dobrotliwie przytaknęła, mrucząc pod nosem: „Wiedziałam o tym”. I zaleciła mu, by codziennie rano zjadał na czczo pół tuzina suszonych śliwek. –Po rozwiązaniu wstępnego problemu przejdźmy do następnych – dodała pani filozof. –Może mi pan powie, co się z panem dzieje. Ale z góry pana uprzedzam, że nie wykastruję pańskich kłopotów. Nauczę pana, jak je polubić, jak poczuć się z nich dumnym, podobnie jak Cervantes był dumny ze swojej uciętej ręki czy Beethoven ze swojej głuchoty. Lucho Abril Marroquin, z typową dlań łatwością słowa, nabytą przez dziesięć lat zawodowych rozmów z lekarzami i aptekarzami, streścił szczerze swoją historię, poczynając od fatalnego wypadku w Pisco, aż do koszmarów sennych z poprzedniej nocy oraz apokaliptycznych konsekwencji, jakie cały ten dramat przyniósł jego rodzinie. Rozczuliwszy się nad samym sobą, rozpłakał się pod koniec opowieści i zakończył relację wezwaniem, które każdemu, z wyjątkiem pani doktor Lucii Acemila, rozdarłoby duszę: „Pani doktor! Proszę o pomoc!” –Pańska historia, zamiast mnie zasmucić, znudziła mnie swoją trywialnością i głupotą –pocieszyła go czule pani inżynier dusz. – Proszę wytrzeć nos i uświadomić sobie, że w dziedzinie geografii duszy pańskie nieszczęście jest równoznaczne z tym, co dla ciała

stanowić może stan zapalny paznokcia. A teraz proszę słuchać. Z manierami kobiety bywałej w salonach wytwornych sfer wyjaśniła mu, że ludzi gubi

lęk przed prawdą oraz duch przekory. Jeśli chodzi o pierwszą z tych cech, rzuciła trochę światła do mózgu cierpiącego na bezsenność człowieka i wyjaśniła mu, że przypadek, tak zwany wypadek nie istniał, że była to tylko ucieczka wymyślona przez ludzi pragnących ukryć, do jakiego stopnia są źli. –Mówiąc krótko, chciał pan zabić tę dziewczynkę i zabił pan ją – sprecyzowała swoją myśl pani doktor. – A potem, przerażony swoim czynem, w obawie przed policją lub piekłem, chciał pan być przejechany przez ciężarówkę, aby zostać ukaranym, czy też dlatego, że chciał pan wrócić do miejsca zabójstwa. –Zaraz, zaraz – wybąkał agent reklamujący leki, u którego wychodzące z orbit oczy i zroszone potem czoło zwiastowały osłupienie i desperację. – A policjant? Czy to też ja go zabiłem? –Komuż nie zdarzyło się kiedyś zabić policjanta? – zamyśliła się pani naukowiec. – Może to pan, może szofer ciężarówki a może nawet było to samobójstwo. Tutaj jednak nie mamy do czynienia z filantropijnym posiedzeniem, na które dwie osoby wchodzą na jeden bilet. Zajmijmy się panem. Wytłumaczyła mu, że kiedy ludzie przeciwstawiają się swoim naturalnym instynktom, później mają pretensję do własnego ducha, a ten mści się, powodując senne koszmary, chorobliwe lęki, kompleksy, udręki, depresje. –Nie można walczyć z samym sobą, bo w takiej walce tylko jeden ponosi klęskę – oznajmiła pani apostoł. – Niech się pan nie wstydzi tego, kim pan jest, proszę się pocieszyć myślą, że wszyscy ludzie to hieny, a być dobrym, oznacza po prostu udawać. Proszę spojrzeć w lusterko i powiedzieć sobie: jestem zabójcą dziewczynki i tchórzem, który boi się szybkiej jazdy. Dosyć eufemizmów, niech mi pan nie mówi o wypadkach ani o kompleksie koła. I, przechodząc do cytowania przykładów, opowiedziała mu, że odrażającym typom, którzy się onanizują i przychodzą do niej prosić na kolanach o ratunek, dawała w prezencie pisma pornograficzne, a pacjentom narkomanom, tym strzępom ludzkim, które pełzają po podłodze i wyrywają sobie włosy z głowy, rozprawiając o fatalizmie, ofiarowywała papierosy z marihuany i garście koki. –Czy w ramach porady nakaże mi pani, abym nadal zabijał dzieci? – wrzasnął agent reklamujący leki, ów baranek, który teraz przeobraził się w tygrysa. –Jeśli to się panu spodoba, to dlaczego nie? – odparła chłodno pani psycholog. I uprzedziła go: – Mówiąc do mnie, proszę nie podnosić głosu. Nie należę do kupców, którzy uważają, że klient zawsze

ma rację. Lucho Abril Marroquin znów miał ochotę się rozpłakać. Obojętna pani doktor Lucia Acemila wypisywała przez dziesięć minut różne kartki papieru pod ogólnym tytułem Ćwiczenia prowadzące do tego, aby nauczyć się żyć szczerze. Potem dała mu je i kazała wrócić za osiem tygodni. Ściskając mu na pożegnanie dłoń, dodała, aby nie zapominał o porannej diecie składającej się z suszonych śliwek. Podobnie jak większość pacjentów pani doktor Lucii Acemila, również Lucho Abril Marroquin wyszedł z jej poradni, czując, że padł ofiarą zasadzki psychologicznej, pewien, że dostał się w ręce ekstrawaganckiej mścicielki, że spotęguje jeszcze swoje cierpienia, jeżeli

zrobi głupstwo i będzie się stosował do jej recepty. Był zdecydowany spuścić Ćwiczenia z wodą w ubikacji, nawet ich nie przeglądając. Ale tej samej nocy, osłabiony bezsennością, która skłania do wszelkich ekscesów, przeczytał je. Wydały mu się patologicznie absurdalne i tak się z nich uśmiał, że aż dostał czkawki (opanował ją, wypijając szklankę osłodzonej wody, czego nauczyła go matka); potem jednak poczuł palącą ciekawość. Postanowił stosować je jako rozrywkę, dla zapełnienia bezsennych godzin nocnych, nie wierząc zupełnie w ich zdolności lecznicze. Nic go nie kosztowało znalezienie w dziale z zabawkami magazynu Sears samochodu, ciężarówki numer jeden i ciężarówki numer dwa, jakich potrzebował według recepty, jak również laleczek, które miały wyobrażać dziewczynkę, policjanta, złodziei oraz jego samego. Zgodnie z instrukcjami pomalował pojazdy na oryginalne kolory, jakie zachował w pamięci, jak również nadał je ubraniom laleczek. (Miał zdolności malarskie, więc mundur policjanta i skromne ubranie oraz skóra dziewczynki wyszły mu bardzo dobrze.) Aby odtworzyć wydmy z okolic Pisco, użył arkusza papieru do pakowania i – przesadziwszy w chęci dochowania wierności – pomalował go z jednej strony na kolor Pacyfiku: niebieskie oblamowanie z obrzeżem piany. Pierwszego dnia, kiedy około godziny klęczał na podłodze salonu jadalni, aby odtworzyć całą historię, i kiedy dotarł do jej końca, to znaczy gdy złodzieje dopadli już agenta reklamującego leki, aby go okraść, był tak przerażony i obolały jak w dniu wypadku. Leżąc na wznak na podłodze, oblewał się zimnym potem i szlochał. Ale w ciągu następnych dni napięcie nerwowe zmniejszyło się i cała operacja nabrała cech jakiegoś sportu, stała się ćwiczeniem, które przenosiło go w czasy dzieciństwa i zajmowało mu te godziny, których nie umiał sobie niczym wypełnić, kiedy nie było przy nim żony, a przecież nigdy nie odznaczał się zamiłowaniami mola książkowego lub melomana. Było w tym zajęciu coś podobnego do montowania jakiegoś mechanizmu, rozwiązywania łamigłówki lub krzyżówki. Czasem w magazynie Laboratoriów Bayera, podczas rozdzielania próbek agentom reklamującym leki, ze zdziwieniem wędrował pamięcią w ślad za jakimś szczegółem, gestem, przyczyną tego, co się wydarzyło, za czymś, co pozwalało wprowadzić nowy wariant, przedłużyć seans najbliższego wieczoru. Kobieta, która przychodziła do niego sprzątać, na widok podłogi salonu – jadalni zastawionej drewnianymi laleczkami i samochodzikami z plastyku zapytała go, czy zamierza adoptować jakieś dziecko, po czym przestrzegła, że w takim przypadku będzie musiał jej więcej płacić. Zgodnie z przepisanym w Ćwiczeniach wzrostem ilościowym, wykonywał już w tym czasie każdego wieczora szesnaście przedstawień swojego „wypadku” w lilipuciej skali.

Część Ćwiczeń prowadzących do tego, aby nauczyć się żyć szczerze dotycząca dzieci wydała mu się jeszcze nazbyt szalona, ale – czyżby na skutek bezwładu, jaki pociąga za sobą nałóg, czy też ciekawości, która zapewnia postęp nauce? – zaczął się stosować i do niej. Rzecz była podzielona na dwie części: Ćwiczenia teoretyczne i Ćwiczenia praktyczne, a pani doktor Acemila zaznaczała, że jedne koniecznie powinny poprzedzać drugie, bo czyż człowiek nie jest istotą rozumną, u której idee poprzedzają czyny? Część teoretyczna napawała głębokim zaufaniem uważny i dociekliwy umysł agenta. Ograniczała się do takiej oto recepty: „Rozmyślaj codziennie o nieszczęściach, jakie przynoszą ludzkości dzieci”. Trzeba było

rozmyślać o każdej porze dnia i w dowolnym miejscu, w sposób systematyczny. Jakież to zło wyrządzały ludzkości niewinne maleństwa? Czyż nie były samym wdziękiem, czystością, radością życia? – zapytywał siebie Lucho Abril Marroquin owego ranka, w którym rozpoczął pierwsze teoretyczne ćwiczenie podczas pięciokilometrowego spaceru pieszego w drodze do pracy. Raczej aby zadośćuczynić recepcie aniżeli z przekonania, przyznał, ze bywały hałaśliwe. Rzeczywiście, dużo płakały o każdej porze i z byle jakiego powodu, a ponieważ nie potrafiły posługiwać się rozumem, nie zdawały sobie sprawy z krzywdy, jaką ta skłonność powodowała, ani nie mogły być świadome zalet ciszy. Przypomniał sobie wówczas historię pewnego robotnika, który po wyczerpującym dniu pracy w kopalni wracał do domu i nie mógł zasnąć z powodu szaleńczego płaczu noworodka, więc w końcu zabił własne dziecko. Ile milionów podobnych przypadków można by zarejestrować na kuli ziemskiej? Ilu robotników, chłopów, handlowców i urzędników, którzy z powodu wysokich kosztów utrzymania, niskich zarobków i braku mieszkań żyją w ciasnych pomieszczeniach i dzielą pokoje z własnym potomstwem, nie może korzystać z zasłużonego wypoczynku z powodu wrzasków dziecka, które nie potrafi powiedzieć, czy płacz oznacza rozwolnienie, czy pragnienie, by nadal być karmione? Rozmyślając tak podczas pięciokilometrowego powrotu z pracy, Lucho Abril Marroquin doszedł do wniosku, ze poza tym można także przypisać dzieciom wiele szkód. W przeciwieństwie do małych zwierzątek bardzo późno stają się samodzielne, a ile przynoszą szkód! Wszystko niszczą, na przykład artystyczną okładkę lub wazon z górskiego kryształu, zrywają zasłony, które nie szczędząc wzroku, uszyła pani domu, bez najmniejszego wahania dotykają umazanymi kupką rękami wykrochmalonej serwety lub koronkowego szala, kupionego dzięki wyrzeczeniom i czułej trosce. Nie mówiąc o tym, że mają zwyczaj wkładać palce do kontaktów i wywoływać krótkie spięcia albo głupie porażenia prądem, co zaraz oznacza dla rodziny białą trumienkę, pogrzeb, nekrolog w „El Comercio”, czarne stroje, żałobę. Przyzwyczaił się oddawać takiej gimnastyce umysłu podczas swoich spacerów do pracy i powrotów do domu na odcinku pomiędzy biurami Laboratoriów i dzielnicą San Miguel. Aby się nie powtarzać, na wstępie dokonywał szybkiej syntezy obciążeń zebranych w czasie poprzednich rozmyślań i przechodził do rozwijania następnego rozumowania. Tematy nakładały się z łatwością jeden na drugi i nigdy nie pozostawał bez materiału do rozważań.

Na przykład szkodnictwo ekonomiczne dostarczyło mu materiałów do rozmyślań w czasie tych trzydziestokilometrowych spacerów. Czyż one nie rujnują w sposób rozpaczliwy budżetu rodzinnego? Określają dochody rodziców w stosunku odwrotnym do ich rzeczywistych rozmiarów, nie tylko na skutek swojej uporczywej żarłoczności i wydelikaconych żołądków, które wymagają specjalnego pożywienia, ale także dzięki istnieniu nieskończonej liczby urządzeń i instytucji, które dla nich rozmnożono, jak: akuszerki, kołyski, lekarze dla dzieci, przedszkola, niańki, cyrki, żłobki, poranki dla dzieci, sklepy z zabawkami, sądy dla nieletnich, zakłady poprawcze, nie mówiąc o specjalnościach dziecięcych, które – niczym rozrastające się pasożyty dławiące rośliny – matki – przysporzyły

medycynie, psychologii, odontologii i innym naukom całego tłumu ludzi, których trzeba ubrać, wyżywić i dać im emerytury kosztem biednych rodziców. Lucho Abril Marroquin znalazł się pewnego dnia w takim nastroju, że gotów był rozpłakać się na myśl o młodych matkach zazdrośnie strzegących swojej moralności, a także o tym, co powiedziałyby te, które chcąc wychować dzieci, same skazują się na śmierć za życia, rezygnują z zabaw, kina, podróży, po czym kończą życie porzucone przez mężów, bo ci – pozostawieni samym sobie – w końcu bywają zmuszeni do grzechu. A jak dzieci odpłacają matkom za owo czuwanie i cierpienia? Dorastają, zakładają własne rodziny i zostawiają matki na starość w opuszczeniu. Idąc taką drogą, doszedł niepostrzeżenie do wniosku, że należy obalić mit o ich niewinności i dobroci. Chociaż mówi się, że nie mają własnego rozumu, to przecież wyrywają skrzydła motylom, wkładają żywcem pisklęta do pieca, kładą żółwie na grzbiecie, dopóki te nie zdechną, no i wydłubują oczy wiewiórkom. Czy moda na zabijanie ptaszków jest bronią dorosłych? Czyż oni zachowują się okrutnie wobec słabszych dzieci? Z drugiej strony, jak można nazwać inteligentnymi istoty, które w wieku, w jakim każdy kociak już sam zdobywa sobie pożywienie, wciąż jeszcze niezręcznie chwieją się na nogach, padają na twarz i nabijają sobie guzy? Lucho Abril Marroquin miał wyostrzony zmysł estetyczny, a ten dostarczał mu myśli wystarczających na wiele spacerów. Pragnął, aby wszystkie kobiety zachowywały dobre zdrowie aż do późnej starości, i z przykrością dowiadywał się o spustoszeniach powodowanych w organizmach matek przez porody: talie jak u osy, które można było obejmować jedną ręką, obrastały potem w tłuszcz, tak jak biusty i uda, zaś gładkie brzuchy, podobne za młodu do cielistych metalowych płytek, których nie potrafiły ugiąć żadne usta, miękły, pęczniały, robiły się obwisłe, pokrywały szramami, a niektóre kobiety na skutek wysiłku i skurczów przy trudnych porodach pozostawały na zawsze krzywe niczym kaczki. Lucho Abril Marroquin przypomniał sobie z ulgą posągowe ciało Francuzeczki, która nosiła jego nazwisko, i ucieszył się, że nie urodziła pulchnej i rujnującej jej urodę istoty, tylko zaledwie szczątek człowieka. Innym razem, podczas gdy się wypróżniał – a suszone śliwki zamieniły jego żołądek w angielski pociąg – zauważył, że już nie doznaje nerwowego lęku na samą myśl o Herodzie. I pewnego ranka odnalazł swoje prawdziwe ja, dając kuksańca żebrzącemu dziecku. Dowiedział się wówczas, że zupełnie nieświadomie przeszedł w sposób naturalny, jakim wędrują gwiazdy pomiędzy dniem i nocą, do Ćwiczeń praktycznych. Pani doktor Acemila zatytułowała swoją instrukcję Akcja bezpośrednia i Lucho Abril Marroquinowi wydawało się, że podczas czytania słyszy jej naukowo brzmiący głos. W przeciwieństwie do części teoretycznej ta była bardzo

precyzyjna. Chodziło w niej o to, by po jasnym uświadomieniu sobie nieszczęść, które one na świat przynoszą, podjąć we własnym zakresie chociaż niewielkie w stosunku do nich represje. Należało stosować je w sposób dyskretny, mając na względzie całą demagogię ujętą między innymi w stwierdzeniach: „trudne dzieciństwo”, „dziecka nie bij nawet kwiatem”, „rózgi stwarzają kompleksy”. To prawda, że na początku kosztowało go to dużo wysiłku, bo kiedy jedno z nich

przechodziło ulicą, zarówno dziecko, jak i on sam nie wiedzieli, czy ręka dotykająca dziecięcej główki oznaczać miała karę czy surową pieszczotę. Ale praktyka niesie za sobą poczucie pewności siebie, tak więc stopniowo przezwyciężał nieśmiałość wynikającą z rodzinnych zakazów, nabierał odwagi, polepszał jakość swoich czynów, sam podejmując różne inicjatywy, a po upływie kilku tygodni, stosownie do prognostyku Ćwiczeń, zauważył, ze owe kuksańce, które rozdawał na rogach ulic, owe uszczypnięcia, które wywoływały siniaki, owe nadepnięcia, które powodowały okrzyki bólu u zaatakowanych już nie stanowiły działania narzuconego mu ze względów moralnych czy teoretycznych, ale była to czynność wykonywana dla przyjemności. Lubił patrzeć, jak wybuchali płaczem mali Sprzedawcy, którzy zbliżali się do niego po to, by mu zaproponować los na loterię, po czym nagle otrzymywali nieoczekiwany policzek; podniecał się jak na walce byków, kiedy prowadzący niewidomą mały chłopiec zderzał się z nim nieoczekiwanie, a mosiężna plakietka, która do tej pory dźwięczała mu niewinnie na szyi, spadała na ziemię, uderzając dziecko w nogę, którą on przed chwilą poczęstował kopniakiem. Ćwiczenia praktyczne były ryzykowne, ale agent reklamujący leki, który odkrył w sobie odważne serce, nie czuł się nimi przerażony, wręcz przeciwnie – dodały mu one bodźców. Nawet dzień, w którym roztrzaskał czyjąś piłkę, na skutek czego był ścigany przez sforę pigmejów z kijami i kamieniami, nie zmniejszył jego zapału. Tak więc w czasie kuracji podjął wiele takich działań, jakie na skutek lenistwa umysłowego i głupoty ludzkiej zwykło się było nazywać niegodziwościami. Urywał głowy lalkom, którymi w parkach niańki zabawiały te istoty, kradł smoczki, cukierki toffi, karmelki, które właśnie podnosiły do ust, deptał je i rzucał psom, wybierał się po łup do cyrków, na poranki, do teatrów kukiełkowych i póki nie spuchły mu ręce, ciągnął za warkocze i uszy, szczypał w ramiona, nogi i oczywiście stosował stary kawał polegający na pokazywaniu języka i robieniu min, a także aż do utraty głosu i zachrypnięcia wyzywał je od dzikich wilków, policjantów, szkieletów, czarowników, wampirów i innych postaci stworzonych przez wyobraźnię dorosłych po to, by straszyć dzieci. Podobnie jak kula śniegu, która staczając się w dół, zamienia się w lawinę, tak pewnego dnia Lucho Abril Marroquin przeobraził się do tego stopnia, że pojechał taksówką, chcąc jak najprędzej przybyć do poradni pani doktor Acemila. Zaledwie wszedł do surowego jej gabinetu, oblewając się zimnym potem, już wołał drżącym z podniecenia głosem: –Chciałem wepchnąć małą dziewczynkę pod koła tramwaju w dzielnicy San Miguel. Powstrzymałem się w ostatniej chwili, bo zobaczyłem policjanta! – Po czym, szlochając niczym jedno z nich, krzyczał: – O mało co nie stałem się kryminalistą, pani doktor! –Już przedtem był pan kryminalistą, młodzieńcze o krótkiej pamięci – przypomniała mu pani psycholog, cedząc każdą sylabę. A po obejrzeniu go od stóp do głów, zadowolona zawyrokowała: –

Jest pan wyleczony. Lucho Abril Marroquin uświadomił sobie wtedy – a był to prawdziwy błysk światła w ciemnościach, deszcz gwiazd spadających na powierzchnię morza – że przyjechał tu taksówką! Chciał upaść na kolana, ale uczona kobieta powstrzymała go takimi słowy: –Nikt mi nie liże rąk za wyjątkiem mojego wielkiego psa duńczyka. Dosyć tych wylewności! Może pan odejść, bo czekają nowi przyjaciele. W odpowiednim czasie otrzyma

pan rachunek. „To prawda, jestem wyleczony”, powtarzał w myślach szczęśliwy agent reklamujący leki. Przez ostatni tydzień sypiał po siedem godzin na dobę i zamiast koszmarów miewał przyjemne sny, w których na egzotycznych plażach pozwalał się opalać kulistemu słońcu, obserwował powolne spacery wężów wśród ostrolistnych palm oraz łobuzerskie zaloty delfinów tańczących na błękitnych falach. Tym razem z rozmysłem i perfidią człowieka oczyszczonego zatrzymał inną taksówkę, by pojechać nią aż do swoich Laboratoriów, a w czasie jazdy płakał, stwierdziwszy, że jedynym efektem, jaki w nim wywoływało toczenie się kół po jezdni, nie był już wcale śmiertelny strach ani kosmiczna trwoga; zaledwie lekkie mdłości. Pobiegł ucałować amazońskie ręce don Federico Tellez Unzategui, nazywając go „swoim wybawicielem i doradcą, swoim nowym ojcem”, a był to gest i słowa, które jego szef przyjął z należytym szacunkiem, takim, jaki każdy poważny przełożony winien jest swoim niewolnikom – podwładnym. W każdym bądź razie ów kalwin, jeśli chodzi o serce, daleki od jakichkolwiek uczuć, dał mu do zrozumienia, że bez względu na to, czy był wyleczony, czy też nie ze swoich morderczych kompleksów, powinien przychodzić punktualnie do firmy „Antirroedores S.A.” pod karą grzywny. W taki więc sposób Lucho Abril Marroquin wydostał się z ciemnego tunelu, jakim od czasu pirotechnicznego wypadku w Pisco było jego życie. Od tej chwili wszystko zaczęło się poprawiać. Słodka córa Francji, pozbywszy się zmartwień dzięki troskliwości rodziny i wzmocniona normandzką dietą, składającą się z sera z dziurami oraz lepkich ślimaków, powróciła na ziemię Inków z rumianymi policzkami i sercem wezbranym miłością. Ponowne spotkanie małżonków było nie kończącym się miodowym miesiącem wypełnionym szalonymi pocałunkami, mocnymi uściskami i innymi rozrzutnościami uczuciowymi, które doprowadziły zakochanych do skrajnej anemii. Agent reklamujący leki, wąż, który zmieniwszy skórę, podwoił swą energię, odzyskał wkrótce eksponowane miejsce, jakie przedtem zajmował w Laboratoriach. Na jego prośbę, bo chciał wykazać, że był tym, czym potrafił być dawniej, doktor Schwalb powierzył mu z powrotem odpowiedzialną funkcję polegającą na wędrowaniu powietrzem, ziemią, rzekami i morzem po wioskach i miastach Peru, dla reklamowania wśród lekarzy i farmaceutów produktów firmy Bayer. Dzięki skłonnościom małżonki do oszczędzania, para zakochanych mogła wkrótce zlikwidować wszystkie długi zaciągnięte w czasie kryzysu i nabyć na raty nowego volkswagena, oczywiście także żółtego koloru. Nic na pozór (ale czy przypadkiem mądrość ludowa nie zaleca „nie dawać wiary pozorom”?) nie

mąciło spokoju państwa Abril Marroquin. Agent reklamujący leki rzadko wspominał wypadek, a kiedy to się zdarzało, zamiast żalu odczuwał dumę, czego – jako mieszczuch szanujący normy społeczne – nie rozgłaszał publicznie. Ale w zaciszu domowego ogniska, tego gniazdka turkawek, w bliskości kominka, którego płomień migotał w takt skrzypiec Vivaldiego, pozostało coś z terapii pani profesor Acemila – jakby światło unoszące się w przestworzach po wygaśnięciu gwiazdy, która je wydała, jakby paznokcie czy włosy wyrastające jeszcze zmarłemu. – Z jednej strony było to zamiłowanie, przesadne w wieku Lucho Abril Marroquina, do bawienia się małymi patyczkami, samochodzikami, pociągami i

żołnierzykami. Mieszkanie zapełniało się tymi zabawkami, które zaskakiwały sąsiadów i służące, a z powodu których pojawiły się pierwsze chmury nad harmonijnym pożyciem małżeńskim, ponieważ pewnego dnia Francuzeczka zaczęła się skarżyć, ze jej małżonek spędza niedziele i inne wolne dni, puszczając papierowe stateczki w wannie albo komety z dachu. Poważniejszą jednak od tej słabości i w sposób oczywisty zupełnie jej przeciwstawną była niechęć do dzieci, która pozostała w duszy Lucho Abril Marroquina od czasu stosowania Ćwiczeń praktycznych. Nie potrafił wyminąć dziecka na ulicy, w parku lub na placu publicznym bez dokonania czegoś, co pospólstwo nazywa aktem okrucieństwa, a w rozmowach z żoną zwykł był określać dzieci pogardliwymi wyrażeniami w rodzaju „bękarty” czy „pokutujące dusze”. Wrogość ta przeistoczyła się w udrękę w dniu, w którym blondynka znowu zaszła w ciążę. Ponaglana strachem para małżeńska pobiegła prosić o moralną i naukową poradę panią doktor Acemila. Ta wysłuchała ich spokojnie: –Cierpi pan na infantylizm i jednocześnie jest pan potencjalnym recydywistą -dzieciobójcą – orzekła w telegraficznym skrócie. – Są to dwa głupstwa, które nie zasługują na uwagę i które leczę z taką łatwością, z jaką spluwam. Niech się pan nie obawia, będzie pan zdrów, zanim płodowi dziecka zakiełkują oczy. Czy potrafi go wyleczyć? Czy uwolni Lucho Abril Marroquina od dręczących go upiorów? Czy proces leczenia niechęci do dzieci i kompleksu Heroda będzie równie szczęśliwy jak ten, który wyzwolił go z kompleksu koła i obsesji zbrodni? Jak zakończy się ten dramat psychologiczny w dzielnicy San Miguel? Zbliżały się egzaminy semestralne na wydziale, a ja źle byłem przygotowany do tej próby, bo odkąd zacząłem romans z ciotką Julią, rzadziej chodziłem na wykłady, za to pisywałem więcej opowiadań (było to moje pyrrusowe zwycięstwo). Ratunkiem stał się dla mnie kolega ze studiów, rodem z Camana, o nazwisku Guillermo Velando. Mieszkał w pensjonacie w centrum miasta, w okolicy placu Drugiego Maja i był wzorowym studentem: nie opuścił ani jednego wykładu, notował nawet oddech profesorów i uczył się na pamięć -podobnie jak ja wierszy artykułów wszystkich kodeksów prawa. Zawsze opowiadał o swoim miasteczku, w którym miał narzeczoną, i tylko czekał na zdanie egzaminów adwokackich, aby opuścić Limę, miasto, którego nie znosił, i osiąść w Ganiana, gdzie zamierzał walczyć o postęp swojej rodzinnej ziemi. Pożyczał mi notatki, podpowiadał na egzaminach, a kiedy te się zbliżały, szedłem do jego pensjonatu prosić go o jakąś cudowną syntezę tego, co przerobiono na wykładach. Właśnie wracałem stamtąd pewnej niedzieli po spędzeniu trzech godzin razem z Guillermem, z głową

pękającą od obcych formułek, przerażony liczbą łacińskich terminów, które trzeba było wykuć na pamięć, kiedy – dochodząc do placu San Martin – zobaczyłem z daleka w szarej fasadzie budynku Radia Centralnego otwarte okienko dziupli Pedra Camacho. Naturalnie postanowiłem go pozdrowić. W miarę jak przebywałem w jego towarzystwie -chociaż nasze stosunki ograniczały się tylko do króciutkich rozmów przy kawiarnianym stoliku – czar, jaki wywierała na mnie jego osoba i jego wygląd, przybierał na sile. Podczas gdy mijałem plac, idąc w kierunku jego biura, rozmyślałem o żelaznej sile woli, która dawała temu ascetycznemu człowieczkowi ową wydajność pracy, zdolność do produkowania

skomplikowanych historii rano, po południu i wieczorem. O jakiejkolwiek porze dnia wracałbym myślą do jego osoby, zawsze wiedziałem, że „jest teraz w trakcie pisania”, i miałem go przed oczyma takim, jakim oglądałem go bardzo często: uderzał szybko małymi palcami w klawisze remingtona i nieprzytomnymi oczyma wpatrywał się w wałek maszyny. Na tę myśl ogarniało mnie dziwne mieszane uczucie litości i zazdrości. Okno dziupli było uchylone – można było słyszeć rytmiczny stukot maszyny – a ja otworzyłem je szerzej, wypowiadając jednocześnie słowa powitania: „Dzień dobry pracowitemu panu”. Odniosłem jednak wrażenie, że pomyliłem miejsce i osobę, bo dopiero po dłuższej chwili rozpoznałem boliwijskiego skrybę w przebraniu: miał na sobie biały fartuch, czapeczkę lekarską i wielką czarną brodę rabina. Pisał bez przerwy, lekko pochylony nad biurkiem, i nawet na mnie nie spojrzał. Po chwili zrobił jak gdyby przerwę między dwoma wątkami myśli, ale nie odwrócił głowy w moim kierunku, tylko usłyszałem jego głos o pięknym i ciepłym brzmieniu: –Ginekolog Alberto de Quinteros przyjmuje właśnie poród trojaczków swojej siostrzenicy i jeden z noworodków ułożył się w pozycji poprzecznej. Czy może pan poczekać z pięć minut? Zrobię dziewczynie cesarskie cięcie i wypijemy filiżankę ziół yerbaluisa z miętą. Paląc papierosa i siedząc na parapecie okiennym, poczekałem, aż skończył przyjmować pokrzyżowane trojaczki, a była to operacja, która rzeczywiście nie zabrała mu więcej niż kilka minut. Potem, gdy już zdejmował z siebie przebranie, składał je skrupulatnie i razem ze sztuczną brodą patriarchy chował do plastykowej torby, powiedziałem: –To nadzwyczajne, że na poród trojaczków z cesarskim cięciem i z całą resztą potrzebuje pan tylko pięciu minut. Ja natomiast straciłem trzy tygodnie na napisanie opowiadania o trzech chłopakach, którzy unoszą się do góry, korzystając z pędu powietrza wywołanego przez startujące samoloty. Kiedy szliśmy do Bransa, opowiedziałem mu, że po wielu nieudanych opowiadaniach to, które

pisałem na temat chłopców unoszących się do góry w powietrzu, wydawało mi się przyzwoite i że zaniosłem je do redakcji dodatku niedzielnego do „El Comercio”, drżąc przy tym ze strachu. Naczelny przeczytał je w mojej obecności i dał mi taką tajemniczą odpowiedź: „Niech mi je pan zostawi, zobaczymy, co się da zrobić”. Od tego czasu upłynęły dwie niedziele, a ja w każdą biegłem z zapałem, by kupić dziennik, jednak do tej pory niczego w nim nie znalazłem. Ale Pedro Camacho nie tracił czasu na słuchanie o cudzych sprawach. –Darujmy sobie drugie śniadanie i przejdźmy się trochę – powiedział, biorąc mnie pod rękę, kiedy już miałem usiąść, po czym zawrócił w kierunku Colmeny. – Czuję ciarki w łydkach, które zapowiadają kurcze mięśni. To siedzący tryb życia. Brak mi ruchu. Tylko dlatego że przeczuwałem, co mi odpowie, zaproponowałem, by robił to, co Victor Hugo i Hemingway: pisał, stojąc. Ale tym razem pomyliłem się. –W pensjonacie La Tapada dzieją się interesujące rzeczy – oznajmił, nie zwracając nawet uwagi na moje słowa, a jednocześnie zmusił mnie do wykonywania okrążeń, prawie kłusem, wokół pomnika Świętego Marcina. – Mieszka tam jakiś młody człowiek, który

nocami płacze przy księżycu.

Rzadko przychodziłem do centrum w niedzielę i byłem zdziwiony tym, jak bardzo różnili się ludzie chodzący tędy w ciągu tygodnia od tych, których teraz oglądałem. Zamiast codziennego tłumu przeciętnych urzędniczek plac był dzisiaj pełen służących mających wychodne, górali o rumianych policzkach, poubieranych w wielkie buciska, bosych dziewczyn z warkoczami, a wśród tego pstrokatego mrowia kręcili się wędrowni fotografowie i przekupki. Zmusiłem skrybę do zatrzymania się na chwilę przed figurą damy w tunice, która w środkowej części pomnika wyobrażać miała ojczyznę, i – chcąc sprawdzić, czy go to rozbawi – opowiedziałem mu, dlaczego miała na głowie taki dziwny przedmiot: robiąc odlew z brązu, limeńscy rzemieślnicy pomylili wskazówki rzeźbiarza – „płomień wotywny” z „lamą”*. Oczywiście nawet się nie uśmiechnął. Wziął mnie znowu pod rękę i zmusił do dalszego marszu, przy czym idąc, potrącał przechodniów, i jednocześnie podjął swój monolog, obojętny na wszystko, co go otaczało, nie wyłączając także i mojej osoby: –Nikt go nie widział, ale można podejrzewać, że to jakiś potwór, może nieślubny syn

właścicielki pensjonatu? Pewnie obarczony kalectwem, garbem, skarłowaciały, dwugłowy, którego dońa Atanasia ukrywa we dnie, aby nas nie wystraszyć, i któremu pozwala wychodzić nocą, aby się przewietrzył. Mówił to bez najmniejszego zaangażowania emocjonalnego, jak magnetofon, a ja, chcąc pociągnąć go za język, odparłem, że jego hipoteza wydaje mi się przesadzona, bo czyż nie mógł to być młodzieniec, który w taki sposób wypłakiwał swoje miłosne cierpienia? –Gdyby był zakochany, to miałby gitarę, skrzypce albo śpiewałby przy księżycu – odpowiedział, spoglądając na mnie z pogardą mitygowaną politowaniem. – A ten tylko płacze. Konkretnie wyciągnąłem z Pedra Camacho tylko tyle, że od dłuższego już czasu ktoś płacze nocami w zakamarkach pensjonatu i że lokatorzy La Tapada bardzo się na to skarżą. Właścicielka, dońa Atanasia, mówiła, że nic o tym nie wie, ale według skryby stosowała system „poskramiania duchów”. –Możliwe, że ów człowiek opłakuje jakąś zbrodnię – rozważał Pedro Camacho tonem buchaltera głośno robiącego rachunki i prowadził mnie, wciąż pod rękę, w kierunku Radia Centralnego, po dokonaniu dziesięciu okrążeń wokół pomnika. – Może płacze nad zbrodnią rodzinną? Może to ojcobójca, który z rozpaczy wyrywa sobie włosy z głowy i rozdrapuje rany na własnym ciele? Syn owego tępiciela szczurów? Nie był w najmniejszym stopniu podniecony, ale zauważyłem, że stał się bardziej nieobecny duchem niż kiedykolwiek, mniej podatny na słuchanie innych osób i znoszenie ich towarzystwa. Byłem pewien, że mnie nie dostrzegał. Starałem się przedłużyć jego monolog, bo była w tym pewna możność śledzenia jego wyobraźni w pełni działania, ale on – z taką samą gwałtownością, z jaką zaczął mówić o niewidocznym płaczącym człowieku – teraz zamilkł. Widziałem, jak z powrotem sadowił się w swojej dziupli, jak zdejmował czarną marynarkę i zawiązywany na kokardę krawat, jak ujarzmiał czuprynę za pomocą siatki do włosów i wkładał kobiecą perukę z kokiem, którą wyciągnął z innej plastykowej torby. Nie mogłem wytrzymać i wybuchnąłem śmiechem:

**gra słów: la llama (hiszp.) – płomień oraz lama – zwierzę. –Kogo mam przyjemność oglądać? – zapytałem, wciąż jeszcze się śmiejąc.

–Muszę udzielić porady jednemu pracownikowi Laboratoriów, pewnemu frankofilowi, który zabił własne dziecko – wyjaśnił mi kpiącym tonem, zakładając sobie, zamiast poprzedniej biblijnej brody, kolorowe kolczyki i przylepiając kokieteryjny pieprzyk. – Żegnaj, przyjacielu. Zaledwie odwróciłem się ku wyjściu, usłyszałem odżywający na nowo regularny, pewny siebie, wibrujący, taki jak zawsze stukot klawiszy remingtona. W mikrobusie jadącym do dzielnicy Miraflores rozmyślałem o życiu Pedra Camacho. Co za środowisko społeczne, jakie związki osobiste, powiązania problemów społecznych, zdarzeń, faktów zrodzić mogły owo powołanie literackie (czy literackie? a jeżeli nie, to jakie?), które potrafiło urzeczywistnić się, skrystalizować w podobnej pracy i zyskać mu popularność? Jak to się dzieje, że można z jednej strony być parodią pisarza, a równocześnie stać się jedynym, który z racji czasu poświęconego temu zawodowi oraz dokonanemu dziełu zasługuje w Peru na to imię? Czy byli pisarzami ci wszyscy politycy, adwokaci, pedagodzy, którzy posiadali tytuły poetów, prozaików, dramaturgów, ponieważ na marginesie życia, które w czterech piątych poświęcali działalności zupełnie obcej literaturze, wyprodukowali jedną broszurkę wierszy albo tom niepoczytnych opowiadań? Dlaczego te osoby, które posługiwały się literaturą niczym ozdobą lub dodatkiem w życiu, miałyby bardziej zasługiwać na miano pisarzy aniżeli Pedra Camacho, który żył tylko po to, aby pisać? Dlatego, że tamci czytali (a przynajmniej wiedzieli, ze powinni byli przeczytać) Prousta, Faulknera, Joyce’a, a Pedro Camacho był czymś niewiele lepszym od analfabety? Kiedy rozmyślałem o tych sprawach, ogarniał mnie smutek i trwoga. Za każdym razem stawało się dla mnie coraz bardziej oczywiste, że chciałbym zostać wyłącznie pisarzem, i byłem także coraz mocniej przekonany, że jedyny sposób, aby stać się nim, polegał na poświęceniu się literaturze ciałem i duszą. W żadnym razie nie chciałem być piszącym na zwolnionych obrotach, ale takim naprawdę, jak na przykład kto? Najbliższy temu typowi pisarza całkowicie oddanego swojemu powołaniu, obsesyjnemu i pełnemu pasji był wśród znanych mi osób boliwijski skryba, dlatego też tak mnie fascynował. W domu u dziadków czekał na mnie Javier, promieniejący szczęściem i z takim programem na niedzielę, że byłby w stanie każdego wskrzesić z grobu. Otrzymał właśnie miesięczną kwotę, jaką przesyłali mu rodzice z Piura, wraz z drobnym dodatkiem z okazji Święta Narodowego, zadecydował więc, że wydamy te otrzymane ekstra fundusze we czworo. –Na twoją cześć przygotowałem program intelektualny i kosmopolityczny – oznajmił, poklepując mnie zachęcająco. – Występ zespołu argentyńskiego Francisca Petrone, obiad niemiecki w restauracji „Rincón Toni”, a na zakończenie zabawa francuska w „Negro Negro” oraz tańce w rytm bolera w przyćmionym świetle lokalu. Podobnie jak w moim krótkim życiu Pedro Camacho był ze znanych mi osób kimś najbliższym ideałowi pisarza, tak Javier był wśród moich znajomych kimś najbardziej podobnym do typu renesansowego magnata, a to na skutek swojej hojności i bujnego usposobienia. Poza tym był niezwykle skuteczny w działaniu: ciotka Julia i Nancy zostały już

poinformowane o tym, co nas czekało jutrzejszego wieczora, a on miał już w kieszeni bilety do teatru. Nie można było sobie wyobrazić bardziej atrakcyjnego programu, więc myśl o nim od razu rozproszyła wszystkie moje ponure refleksje na temat powołania pisarza i żebraczej sytuacji literatury w Peru. Javier także był bardzo zadowolony: od miesiąca spotykał się z Nancy i ta regularność zaczynała nabierać charakteru formalnego romansu. Fakt, że opowiedziałem kuzynce o moim romansie z ciotką Julią, okazał się dla niego bardzo pożyteczny, ponieważ pod pretekstem, że on i Nancy mieli służyć nam za coś w rodzaju stręczycieli i ułatwiać spotkania, urządzał się tak, by móc widywać Nancy po kilka razy w tygodniu. Moja kuzynka i ciotka Julia stały się teraz nierozłączne: chodziły razem po sprawunki, do kina, dzieliły się sekretami. Kuzynka stała się entuzjastką, dobrą wróżką oraz chrzestną matką naszego romansu i pewnego popołudnia podniosła mnie na duchu, oznajmiając: „Julcia ma taki sposób bycia, który eliminuje wszelką różnicę wieku, kuzynie”. Program owej wielkiej niedzieli (w czasie której, jak sądzę, gwiazdy zadecydowały w zasadniczy sposób o mojej przyszłości) zaczął się pod dobrą wróżbą. W latach pięćdziesiątych mało było okazji, by móc oglądać w Limie teatr na dobrym poziomie, a zespół argentyński Francisca Petrone przywiózł kilka sztuk współczesnych, które jeszcze nigdy nie były w Peru wystawiane. Nancy zabrała ciotkę Julię z domu ciotki Olgi i obie przyjechały taksówką do centrum. Javier i ja oczekiwaliśmy na nie u wejścia do Teatro Segura. Javier, który przy takich okazjach miewał zwyczaj przechodzić samego siebie, zakupił dużą lożę, która okazała się jedyną zajętą w całym teatrze, tak więc byliśmy ośrodkiem zainteresowania niewiele mniejszym niż sama scena. Na skutek mego nieczystego sumienia podejrzewałem, że przeróżni krewni i znajomi oglądają nas i obgadują. Ale kiedy zaczęło się przedstawienie, obawy zaraz się rozwiały. Wystawiano Śmierć komiwojażera Arthura Millera i była to pierwsza oglądana przeze mnie sztuka o charakterze nietradycyjnym, nie szanująca konwencji czasu i przestrzeni. Mój entuzjazm i podniecenie były tak wielkie, że w przerwie zacząłem rozprawiać o niej z ogromnym ożywieniem, wygłaszając płomienną pochwałę utworu, komentując postawy jego bohaterów, technikę budowy, idee, a potem, kiedy jedliśmy już wędliny i pili ciemne piwo w restauracji „Rincón Toni” w dzielnicy Colmena, wciąż jeszcze to powtarzałem, i to w sposób tak absorbujący, że Javier zganił mnie: „Wyglądasz jak papuga, której podano johimbinę”. Kuzynka Nancy, której moje ciągoty literackie zawsze wydawały się ekstrawagancją podobną do tej, jakiej hołdował wuj Eduardo – bardzo stary brat mego dziadka, emerytowany sędzia, który oddawał się rzadko spotykanej rozrywce zbierania pająków – po wysłuchaniu tylu moich peror na temat obejrzanej właśnie sztuki wysnuła podejrzenie, że moje inklinacje mogą źle się zakończyć: „Gadasz, jakbyś się spił”. Lokal „Negro Negro” został wybrany przez Javiera na godne zakończenie wieczoru dlatego, że było to miejsce opromienione swoistą aurą cyganerii intelektualnej – we czwartki wystawiano tam niewielkie spektakle: jednoaktówki, monologi, recitale, w których zwykli uczestniczyć malarze, muzycy i pisarze – ale także i dlatego, że był to najciemniejszy lokal w Limie, mała piwnica pod arkadami placu San Martin, nie mieściło się tam więcej jak dwadzieścia stolików, a wystrój jej wnętrza uważaliśmy za „egzystencjalistyczny”. Było to

miejsce, które – ilekroć się w nim znalazłem, co zdarzało się rzadko – robiło na mnie wrażenie

piwnicy z Saint – Germain – des – Pres. Teraz posadzono nas przy stoliczku znajdującym się obok samego parkietu, a Javier, bardziej ostentacyjny niż kiedykolwiek, zamówił cztery whisky. On i Nancy zaraz poszli tańczyć, a ja, wtłoczony w ciasny kąt, wciąż opowiadałem Julii o teatrze i Arthurze Millerze. Siedzieliśmy bardzo blisko siebie, trzymając się za ręce, ona słuchała mnie cierpliwie, a ja jej mówiłem, że dzisiejszego wieczora odkryłem teatr, który jest czymś równie skomplikowanym i głębokim jak powieść, a nawet, na skutek tego, że jest czymś żywym, że w jego zmaterializowanej postaci biorą udział ludzie z krwi i kości, a także uczestniczą w nim inne gałęzie sztuki, jak malarstwo i muzyka – może być gatunkiem doskonalszym od powieści. –Mógłbym zmienić uprawiany przeze mnie gatunek i zamiast opowiadań zacząć pisać dramaty – oświadczyłem jej bardzo podniecony. – Co mi radzisz? –Jeżeli o mnie chodzi, nie widzę przeszkód – odparła ciotka Julia, podnosząc się z miejsca. – Ale teraz, Varguitas, zaproś mnie do tańca i szepnij coś przyjemnego. Jeżeli tak bardzo chcesz, to między jednym tańcem i drugim pozwolę ci mówić o literaturze. Zastosowałem się dokładnie do jej wskazówek. Tańczyliśmy mocno do siebie przytuleni, całując się; mówiłem, że jestem w niej zakochany, ona że jest zakochana we mnie, i po raz pierwszy, na skutek intymnej, podniecającej i niepokojącej atmosfery oraz dzięki działaniu whisky Javiera, nie ukrywałem pragnień, jakie we mnie budziła. W czasie tańca moje usta powoli wtapiały się w jej szyję, język wsuwał się do jej ust i wchłaniał jej ślinę; przyciskałem ją mocno do siebie, aby czuć jej piersi, brzuch i uda, a potem – już przy stoliku, pod osłoną ciemności pieściłem jej nogi i piersi. Siedzieliśmy oszołomieni i oddający się tym przyjemnościom, dopóki kuzynka Nancy, w przerwie pomiędzy dwoma bolerami, nie zmroziła nam krwi w żyłach: –O Boże, wyobraźcie sobie, kogo ja tutaj widzę, to wuj Jorge! Było to niebezpieczeństwo, które powinniśmy uwzględnić. Wuj Jorge, najmłodszy z wujów, w swoim bardzo aktywnym życiu, odważnie łączył zajmowanie się wszelkiego rodzaju interesami i sprawami przedsiębiorstwa z bogatym życiem nocnym, urozmaiconym dziewczętami, zabawami i alkoholem. Opowiadano o jego tragikomicznym nieporozumieniu, które miało miejsce w innym lokalu, a mianowicie w „Embassy”. Właśnie zaczął się show, dziewczyna, która śpiewała, nie mogła wykonywać swojej piosenki, bo siedzący przy jednym ze stolików pijaczyna ciągle jej przerywał w sposób impertynencki. Wtedy wuj Jorge wstał i zagrzmiał niczym Don Kichot wobec całej sali: „Uspokój się, nędzniku, ja cię nauczę szacunku wobec dam”, po czym skierował kroki ku owemu głupcowi, przyjąwszy bojową postawę, aby w chwilę później zdać sobie sprawę z tego, że się ośmieszył, bo przerywanie piosenkarce przez domniemanego klienta lokalu było częścią widowiska. I teraz oto był tutaj, siedząc o dwa stoliki za nami, bardzo elegancki, z twarzą ledwo widoczną w świetle zapałek i latarenek kelnerów. Obok niego rozpoznałem żonę, ciotkę Gaby, i chociaż znajdowali się zaledwie o kilka metrów od nas, oboje czynili wysiłki, aby nie patrzeć w naszą stronę. Wszystko było jasne: widzieli mnie, jak całowałem ciotkę Julię, zdali sobie sprawę ze wszystkiego, wybrali drogę dyplomatycznej ślepoty. Javier poprosił o rachunek, prawie

natychmiast wyszliśmy z lokalu, zaś wujostwo Jorge i Gaby powstrzymywali się od spojrzeń w naszą stronę nawet wtedy, gdy wychodząc, otarliśmy się niemal o nich. W taksówce wiozącej nas do dzielnicy Miraflores cała nasza czwórka milczała i miała wydłużone miny, a chuda Nancy wyraziła krótko to, o czym wszyscy teraz myśleliśmy: „Wszystko na nic, zacznie się wielki skandal”. Ale tak to bywa, jak w dobrych filmach, gdzie intryga ulega na jakiś czas zawieszeniu, przez następne dni nic się nie wydarzyło. Żaden objaw nie pozwalał przypuszczać, że klan rodzinny został czymkolwiek zaalarmowany przez wuja Jorge i ciotkę Gaby. Wuj Lucho i ciotka Olga nie powiedzieli ciotce Julii ani słowa, które pozwoliłoby sądzić, że o czymkolwiek wiedzą, a w ów czwartek, gdy odważnie pojawiłem się u nich na obiedzie, byli wobec mnie tak samo naturalni i serdeczni jak zwykle. Również kuzynka Nancy nie stała się obiektem żadnych podchwytliwych pytań ze strony ciotki Laury i wuja Juana. U mnie w domu dziadkowie wydawali się przebywać na księżycu i wciąż mnie wypytywali z najbardziej anielskim wyrazem twarzy na świecie, czy nadal towarzyszę Julci w wyprawach do kina, „bo to taka kinomanka”. Były to dni tak pełne niepokoju, że – przesadzając ze środkami ostrożności – ciotka Julia i ja zdecydowaliśmy nie widywać się nawet po – kryjomu przynajmniej przez jeden tydzień. Ciotka Julia wychodziła co najmniej trzy razy dziennie, by telefonować do mnie ze sklepu na rogu ulicy, i przekazywaliśmy sobie nasze spostrzeżenia dotyczące ostrożnej reakcji rodziny, a także wysnuwaliśmy różnego rodzaju hipotezy. Czy to możliwe, by wuj Jorge zdecydował zachować wszystko w tajemnicy? Wiedziałem, że było to nieprawdopodobne, jeżeli chodzi o obyczaje rodzinne. A więc? Javier wygłaszał tezę, że ciotka Gaby i wuj Jorge wypili tamtego wieczora tyle szklanek whisky, że nie zauważyli naszego zachowania, że w ich pamięci pozostało jedynie odległe podejrzenie, a nie chcieli rozpętywać skandalu na podstawie niezbyt pewnych przesłanek. Trochę z ciekawości, a trochę z przyczyn masochistycznych obszedłem w tym tygodniu domy całego klanu rodzinnego, by zorientować się, czego mamy się trzymać. Nie zauważyłem niczego nienormalnego, z wyjątkiem interesującego faktu, który wzbudził we mnie masę podejrzeń. Ciotka Hortensja, która zaprosiła mnie herbatę z biszkoptami, w czasie dwugodzinnej rozmowy nie wspomniała ani razu o ciotce Julii. „Wiedzą o wszystkim i coś knują” zapewniałem Javiera, a on, znudzony tym, że nie potrafiłem już rozmawiać na inne tematy, odpowiadał: „W gruncie rzeczy umierasz z pragnienia, aby ten skandal wreszcie wybuchnął, bo miałbyś o czym pisać”. W ciągu tamtego, obfitującego w tyle wydarzeń tygodnia przeobraziłem się nieoczekiwanie w bohatera kłótni ulicznej i w kogoś w rodzaju opiekuna Pedra Camacho. Wychodziłem właśnie z Uniwersytetu San Marcos po sprawdzeniu rezultatów egzaminu z prawa karnego, pełen wyrzutów sumienia, że otrzymałem wyższą notę niż mój przyjaciel Velando, który przecież wszystko umiał, kiedy – przechodząc przez Park Uniwersytecki -spotkałem Genara – ojca, patriarchę zastępu właścicieli rozgłośni Radia Panamerykańskiego i Centralnego. Rozmawiając, doszliśmy razem aż na ulicę Belen. Był to dżentelmen zawsze ubrany w ciemny garnitur i zawsze poważny, o którym boliwijski skryba mówił czasem -łatwo zgadnąć dlaczego – „właściciel niewolników”.

–Pański przyjaciel, ten geniusz, zawsze przyprawia mnie o ból głowy – oznajmił. – Mam go powyżej uszu. Gdyby nie był tak wydajny w pracy, dawno bym go wyrzucił na bruk. –Czy znowu miał miejsce protest ambasady Argentyny? – zapytałem.

–Nie wiem, co on tam chce zmalować – poskarżył mi się. – Zaczął naigrawać się z ludzi, przenosić osoby z jednego słuchowiska do drugiego, zmieniać im imiona, aby zdezorientować słuchaczy. Już mnie przed tym przestrzegała żona, a teraz odbieramy telefony, nawet nadeszły dwa listy w tej sprawie, że ksiądz z Mendocita nazywa się tak jak świadek Jehowy, a ten znowu tak jak ksiądz. Jestem zbyt zajęty, by słuchać radiowych powieści. Czy pan ich kiedy słucha? Schodziliśmy w dół ulicą Colmena w kierunku placu San Martin, idąc pomiędzy autobusami, które stąd odjeżdżały na prowincję, oraz pośród chińskich kawiarenek, a ja przypomniałem sobie, że przed kilkoma dniami – rozmawiając o Pedrze Camacho, ciotka Julia rozśmieszyła mnie i potwierdziła moje podejrzenia, iż skryba jest humorystą, który ciągle się zgrywa. –Zdarzyło się coś bardzo dziwnego: dziewczyna miała łyse dziecko, które zmarło przy porodzie i zostało pochowane według wszystkich reguł prawa. Jak sobie wytłumaczysz, że w odcinku nadanym dzisiaj po południu ludzie zjawiają się na jego chrzcie w katedrze? Odpowiedziałem Genarowi – ojcu, że ja również nie mam czasu na słuchanie powieści radiowych, że być może owe zmiany i pogmatwania należą do oryginalnej techniki autora w sposobie opowiadania historii. –Nie płacimy mu za to, żeby był oryginalny, tylko za to, by bawił radiosłuchaczy – odparł Genaro – ojciec, który według wszelkich oznak na niebie i ziemi nie był wcale postępowym impresario, lecz całkowicie tradycyjnym. – Na skutek podobnych żartów straci radiosłuchaczy, a nasi protektorzy odbiorą nam ogłoszenia. Pan, który jest jego przyjacielem, zechce mu powiedzieć, by zaniechał tych swoich nowoczesności, bo jeśli tego nie uczyni, może zostać bez pracy. Poddałem myśl, aby sam mu o tym powiedział, bo przecież jest jego szefem, więc taka pogróżka sprawi mocniejsze wrażenie. Ale Genaro – ojciec pokiwał głową ruchem wyrażającym powątpiewanie, który to zwyczaj odziedziczył po nim Genaro – junior: –On w ogóle nie słucha, co do niego mówię. Powodzenie tak mu przewróciło w głowie, że zdarza się, iż kiedy tylko usiłuję mu cokolwiek powiedzieć, zachowuje się niegrzecznie. Pewnego razu poszedł do niego, aby w jak najgrzeczniejszy sposób oznajmić, że otrzymują różne telefony, i aby pokazać mu listy z protestami. Nie odpowiedziawszy ani słowem, Pedro Camacho wziął obydwa listy, podarł je na kawałki, nawet ich nie otwierając, i wyrzucił do kosza. Potem zaczął pisać na maszynie, jak gdyby nikogo obok nie było, i kiedy Genaro – ojciec, bliski apopleksji

z oburzenia – zamierzał opuścić tę wrogą jaskinię, usłyszał jego szept: „pilnuj, szewcze, kopyta”. –Nie mogę narazić się na nowe grubiaństwo tego rodzaju, bo musiałbym go wyrzucić, a to też byłoby nierozsądne – zakończył z gestem wyrażającym oburzenie. – Ale pan nie ma nic do stracenia, pana nie będzie obrażał, bo pan jest także na wpół artystą, prawda? Niech

nam pan pomoże, niech pan to zrobi dla firmy, niech pan z nim pomówi. Obiecałem, że to uczynię, i rzeczywiście po południowym dzienniku w Radio Panamerykańskim poszedłem na swoje nieszczęście zaprosić Pedra Camacho na filiżankę ziół yerbaluisa z miętą. Wychodziliśmy z Radia Centralnego, kiedy zaszli nam drogę dwaj potężni osobnicy. Od razu ich poznałem: byli to dwaj wąsaci bracia rzeźnicy zajmujący się smażeniem mięsa w lokalu „La Parrillada Argentina”, restauracji znajdującej się na tej samej ulicy Belen, naprzeciwko gimnazjum zakonnic, restauracji, w której oni – ubrani w białe fartuchy i wysokie czapy kucharzy – przygotowywali krwawe befsztyki i podroby. Otoczyli teraz boliwijskiego skrybę z minami zabijaków, a grubszy i starszy z nich zaczął mu wypominać: –A więc to my według ciebie jesteśmy zabójcami dzieci, ty świński ryju, Camacho? Myślałeś, próżniaku, że w tym kraju nie znajdzie się nikt, kto by cię nauczył szacunku względem ludzi? Mówiąc, zapalał się coraz bardziej, poczerwieniał i zachrypł. Młodszy brat przytakiwał mu, a kiedy starszy rzeźnik przerwał na moment, zachłystując się gniewem, również dorzucił swoje trzy grosze: –A wszy? Uważasz, że ulubionym przysmakiem kobiet z Buenos Aires są paskudztwa, które wyciągają z włosów własnych dzieci, ty sukinsynu? Mam czekać z założonymi rękami, kiedy obrażasz moją matkę? Boliwijski skryba nie cofnął się ani o milimetr i słuchał, wodząc swoimi skaczącymi oczkami od jednego do drugiego, z wyrazem doktorskiej powagi. Nagle, wykonując swój gest przyzwolenia, charakterystyczny dla mistrza ceremonii, bardzo uroczystym tonem zadał im niezwykle ugrzecznione pytanie: –Czy panowie nie są przypadkiem Argentyńczykami? Gruby rzeźnik, któremu pojawiła się już piana na ustach, przy czym twarz znajdowała się o dwadzieścia centymetrów wyżej od twarzy Pedra Camacho i dlatego musiał się mocno pochylić, ryknął patriotycznie:

–Tak, jesteśmy Argentyńczykami, ty skurwysynu, i to dla nas wielki zaszczyt! Zobaczyłem wówczas, że wobec podobnego stwierdzenia – a było ono rzeczywiście niepotrzebne, gdyż wystarczyło usłyszeć dwa wypowiedziane przez nich słowa, by od razu zorientować się, że chodzi o Argentyńczyków – boliwijski skryba, jak gdyby coś w nim wewnątrz pękło, pobladł, oczy mu zapłonęły, przyjął groźną postawę i, chłoszcząc powietrze wskazującym palcem, tak do nich przemówił: –Czułem to. A więc won mi stąd, tańczyć swoje tanga! Rozkaz ten nie brzmiał wcale humorystycznie, gdyż wypowiedziano go ponurym tonem. Rzeźnicy stanęli jak wryci, nie wiedząc przez chwilę, co począć. Było oczywiste, ze skryba nie żartował: mimo swej drobnej postury i całkowitej bezbronności fizycznej spoglądał na nich z okrucieństwem i pogardą. –Co takiego pan powiedział? – wybełkotał w końcu gruby rzeźnik, zdezorientowany i wściekły. – Co takiego? Co takiego? –Tańczyć tanga i umyć sobie uszy! – wzbogacił swój wypowiedziany z doskonałą dykcją rozkaz Pedro Camacho. A potem, po króciutkiej przerwie, z lodowatym spokojem

wycedził tę wyszukaną zuchwałość, która nas w końcu zgubiła: – Jeżeli nie chcecie zebrać batów. Tym razem byłem jeszcze bardziej zdziwiony aniżeli rzeźnicy. Żeby taki maleńki osobnik, o wyglądzie fizycznym dziecka z czwartej klasy szkoły powszechnej, groził biciem dwom stukilowym siłaczom – było to majaczenie w gorączce, a ponadto zwykłe samobójstwo. Ale już gruby rzeźnik zaczynał reagować, chwycił skrybę za kołnierz i wśród śmiechów ludzi, którzy przystawali wokół nas, podniósł go niczym piórko, wrzeszcząc: –Mnie? Baty? Zaraz zobaczysz, ty karle… Kiedy zauważyłem, że starszy rzeźnik przygotowuje się do tego, aby zetrzeć w pył Pedra Camacho za pomocą ciosu zadanego prawą ręką, nie pozostawało mi nic innego, jak pospieszyć z pomocą. Ujarzmiłem jego ramię, a jednocześnie próbowałem uwolnić skrybę, który – siny i zawieszony w powietrzu, machał nogami niczym pająk, ja zaś zdołałem wydobyć z siebie zaledwie te słowa: „Panie, proszę nie nadużywać siły. Puść pan!”, a tymczasem mniejszy rzeźnik, bez żadnego wstępnego przygotowania, zaaplikował mi taki cios, że znalazłem się na ziemi. Podczas gdy – ogłuszony – z trudem podnosiłem się na nogi i przygotowywałem do wprowadzenia w czyn filozofii mego dziadka, dżentelmena starszej szkoły, który uczył mnie, że żaden mieszkaniec Arequipy godzien swego miasta nie odrzuca wyzwania do walki (a zwłaszcza tak wyraźnego jak cios prosto w brodę), zobaczyłem z dołu, że większy rzeźnik obdarza artystę prawdziwym gradem policzków (wolał litościwe policzki od ciosów pięścią ze względu na lilipuci kościec przeciwnika). Potem zaś,

kiedy wymieniłem ciosy i szturchańce z mniejszym rzeźnikiem („to w obronie sztuki” myślałem w duchu), nie było mi już dane widzieć zbyt wiele. Bójka nasza nie trwała długo, ale kiedy w końcu ludzie z Radia Centralnego wyswobodzili nas z rąk siłaczy, ja miałem sporo guzów, a skryba twarz tak opuchniętą i obrzmiałą, że Genaro – ojciec musiał go zawieźć do szpitala na opatrunek. Zamiast mi podziękować, że narażałem swoją osobę w obronie znakomitej gwiazdy, Genaro -junior skarcił mnie tego popołudnia z powodu wiadomości, jaką Pascual, korzystając z zamieszania, przemycił w dwóch kolejnych dziennikach i która zaczynała się (z lekką przesadą) następująco: „Argentyńska szajka zaatakowała dzisiaj w zbrodniczych zamiarach naszego reżysera, znanego dziennikarza” i tak dalej. Tego popołudnia, kiedy Javier pojawił się na moim poddaszu w Radiu Panamerykańskim, wybuchnął śmiechem na wiadomość o bójce i poszedł ze mną do skryby, dowiedzieć się, jak się czuje. Założyli mu na prawe oko czarną opaskę pirata i dwa plastry, jeden na szyi, a drugi pod nosem. Jak się czuł? Wykonał pogardliwy gest, iż nie przywiązuje wagi do tej sprawy, i nawet mi nie podziękował. Mnie – który przez solidarność wmieszałem się do bójki. Jego jedyny komentarz zachwycił Javiera: –Ocaliło ich to, że nas rozdzielono. Gdyby walka trwała o kilka minut dłużej, ludzie na pewno by mnie rozpoznali, a wtedy – biada napastnikom, zostaliby zlinczowani! Poszliśmy do Bransa i tam opowiedział nam, że pewnego razu w Boliwii jakiś futbolista „z tego kraju”, wysłuchawszy programów, pojawił się w rozgłośni uzbrojony w rewolwer, na szczęście odebrali mu go strażnicy. –Będzie pan musiał na siebie uważać – uprzedził go Javier. – Lima jest teraz pełna

Argentyńczyków. –Ogólnie rzecz biorąc, to wcześniej czy później zarówno panów jak i mnie zjedzą przecież robaki – zauważył filozoficznie Pedro Camacho. I pouczył nas o reinkarnacji dusz, w którą wierzył. Wyznał nam, że gdyby można było wybierać, to on na przyszłym etapie życia pragnąłby zostać jakimś morskim zwierzęciem, starym i spokojnym, jak żółw lub wieloryb. Skorzystałem z jego dobrego nastroju, aby wywiązać się z honorowej misji pośrednika między skrybą a Genarami, której podjąłem się jakiś czas temu, i przekazałem mu polecenie Genara – ojca: powiedziałem o powtarzających się telefonach, o listach, spowodowanych tym, że zdarzały się w słuchowiskach epizody niezrozumiałe dla pewnych ludzi. Stary prosił go więc o nie – komplikowanie treści słuchowisk, o branie pod uwagę poziomu przeciętnego słuchacza, który jest raczej niski. Próbowałem osłodzić mu tę pigułkę, stając po jego stronie (w rzeczywistości po niej stałem): prośba była absurdalna, oczywiście człowiek powinien być wolny i pisać, jak chce, ja przecież ograniczałem się tylko do powtórzenia tego, o co mnie proszono. Wysłuchał wszystkiego w zupełnym milczeniu i bez najmniejszej reakcji, czym sprawił, że poczułem się nieswojo. A kiedy zamilkłem, również nie odezwał się ani słowem. Wypił ostatni łyk swojego

naparu z ziół yerbaluisa, wstał, wymamrotał, że musi wracać do pracowni, i poszedł sobie, nie mówiąc nawet do widzenia. Czy obraził się, że powiedziałem mu o telefonach w obecności kogoś obcego? Javier przypuszczał, że tak, i poradził mi, żebym go przeprosił. Obiecałem sobie nigdy już nie podejmować się roli mediatora. W ciągu tego tygodnia, kiedy nie spotykałem się z ciotką Julią, zacząłem znowu wychodzić wieczorami z dawnymi przyjaciółmi z dzielnicy Miraflores, których od czasu mego potajemnego romansu przestałem widywać. Byli to koledzy z gimnazjum albo z mojej dzielnicy, chłopcy, którzy studiowali inżynierię, jak Negro Salas, albo medycynę, jak Colorao Molfino, albo tacy, którzy już zaczęli pracować, jak Coco Lanas, a z którymi od dzieciństwa dzieliłem wspaniałe zajęcia: grę w fulbito i zabawy w parku Salazar, pływanie w klubie „Terrazas” i walkę z falami morskimi na plażach dzielnicy Miraflores, sobotnie zabawy, dziewczyny i kino. Ale w czasie obecnych spotkań, po wielomiesięcznym okresie niewidywania się, zdałem sobie sprawę, że coś już zniknęło z naszej przyjaźni. Już nie mieliśmy ze sobą tyle wspólnego co dawniej. Wieczorami tego tygodnia podejmowaliśmy te same wyczyny, które kiedyś nas cieszyły: szliśmy na mały, stary cmentarz Surco, aby -szperając przy świetle księżyca wśród poruszonych trzęsieniami ziemi grobów – próbować ukraść jakąś czaszkę, szliśmy kąpać się nago w ogromnym basenie kąpielowym Santa Rosa, w sąsiedztwie Ancón, jeszcze w budowie, a także udawaliśmy się na obchód ponurych burdeli w alei Grau. Moi koledzy byli tacy sami, robili te same żarty, rozmawiali o tych samych dziewczynach, a ja nie mogłem im opowiedzieć o sprawach, które teraz stały się dla mnie ważne: o literaturze i o ciotce Julii. Gdybym im zakomunikował, że piszę opowiadania i marzę o tym, by zostać pisarzem, bez wątpienia – tak jak chuda Nancy – pomyśleliby, że pomieszało mi się w głowie. A gdybym im opowiedział – podobnie jak oni rozprawiali o swoich sercowych podbojach – że miałem romans z kobietą rozwiedzioną, która nie była wcale moją kochanką, tylko obiektem moich uczuć (w jak najbardziej miraflorańskim

znaczeniu tego słowa), uważaliby mnie – w myśl powiedzenia, które było w tych czasach w modzie, za frajera. Nie gardziłem nimi z tego powodu, że nie czytali literatury, ani nie uważałem się za kogoś lepszego z tej przyczyny, że miałem romans z dojrzałą i uczciwą kobietą, ale z pewnością podczas owych wieczorów, kiedy szperaliśmy po grobach wśród drzew eukaliptusowych oraz krzewów molle na cmentarzu Surco, czy też gdy w świetle gwiazd pluskaliśmy się w basenie Santa Rosa albo popijaliśmy piwo i dyskutowali o cenach u prostytutek Nanette, nudziłem się i myślałem więcej o swoim opowiadaniu Niebezpieczne gry (które także i w tym tygodniu nie ukazało się w „El Comercio”) i o ciotce Julii aniżeli o tym, co do mnie mówili. Kiedy opowiedziałem Javierowi o moim pełnym rozczarowania spotkaniu z kumplami z dzielnicy, ten stwierdził, wypinając pierś: –Z nich wciąż jeszcze są smarkacze, natomiast ty i ja staliśmy się już mężczyznami, Varguitas.

XII

W zakurzonym centrum miasta, w środku placyku Ica stoi stary, upstrzony balkonami i żaluzjami dom, którego ściany poznaczył czas i barbarzyńscy przechodnie (ręce sentymentalnych osób, które rysują serca przeszyte strzałą i wypisują imiona kobiet; przewrotne palce, które pozostawiają wyryte wizerunki seksu i nieprzyzwoite słowa), ale mimo to można jeszcze na nich dojrzeć resztki tego, co kiedyś było oryginalnymi malowidłami w kolorze błękitu indygo, to jest w kolorze, którym w czasach Kolonii zdobiono siedziby arystokracji. Budowla stanowiąca dawniej rezydencję markizów jest dzisiaj rozchwianą ruderą, która cudem opiera się już nawet nie trzęsieniom ziemi, ale umiarkowanym wiatrom limeńskim i delikatnej mżawce. Przeżarta od góry do dołu przez robactwo, pełna gnieżdżących się w niej szczurów i gadów, była wiele razy dzielona na mniejsze patia i pomieszczenia, które naglące potrzeby zamieniają w rodzaj maleńkich uli, aby pomieścić coraz więcej i więcej lokatorów. Mrowie skromnych ludzi żyje tam wśród wątłych przepierzeń i rachitycznych dachów (można odnieść wrażenie, iż jest nimi niemal przygniecione). Na drugim piętrze tego właśnie budynku, zajmując pół tuzina pełnych starzyzny i rupieci pomieszczeń – zapewne nie najczyściejszych, ale za to nieposzlakowanych pod względem moralnym – mieści się Pensjonat Kolonialny. Jego właścicielami i administratorami są członkowie rodu Bergua, trzyosobowej rodziny, która przybyła do Limy z Ayacucho – położonego w górach miasta o brukowanych ulicach i miejsca chlubiącego się niezliczoną liczbą kościołów, a uczyniła to przed trzydziestoma laty, przy czym pod wpływem tutejszego miejskiego stylu życia wyniszczyła się pod względem fizycznym, ekonomicznym, społecznym – nawet i psychicznym – a która w Królewskim Mieście zapewne odda kiedyś swoją duszę, po to by wcielić się w postać ryby, ptaka czy też jakiegoś owada. W dzisiejszych czasach Pensjonat Kolonialny przeżywa okres pełnej trosk dekadencji, a jego klientami są osoby ubogie i niewypłacalne, w najlepszym przypadku prowincjonalni księżulkowie, którzy przyjeżdżają do miasta, aby załatwiać jakieś formalności w arcybiskupstwie, zaś w najgorszym razie wiejskie kobiety o sinych policzkach i oczach podobnych do oczu lamy, które przechowują swoje drobne monety w różowych chusteczkach i odmawiają różaniec w języku keczua. Oczywiście pensjonat nie ma służby i cała praca związana ze słaniem łóżek, sprzątaniem, zakupami, przygotowywaniem jedzenia – spada na seńorę Margaritę Bergua i jej córkę, czterdziestoletnią pannę, która jest zaiste wcieleniem pachnącego imienia Róża. Senora Margarita Bergua (jak się wydaje wskazywać jej wypowiadane w zdrobnieniu imię) to drobniutka i szczuplutka kobieta, bardziej pomarszczona od suszonej śliwki, kobieta, która wyjątkowo silnie cuchnie kotem (mimo iż w pensjonacie nie ma kotów). Pracuje bez wytchnienia od świtu do zmroku, a wykonywane przez nią w domu i w życiu ewolucje ruchowe stanowią prawdziwe widowisko, ponieważ mając jedną nogę o dwadzieścia centymetrów krótszą od drugiej, używa bucika typu szczudło, z drewnianą platformą podobną do skrzynki pucybuta, bucika, który dla niej wykonał wiele lat temu bardzo zręczny rzeźbiarz ołtarzy z Ayacucho i który ciągnięty przez

nią po wyłożonej płytkami podłodze wywołuje silne wrażenie na otoczeniu. Zawsze była oszczędna, ale z biegiem lat zaleta ta przeobraziła się w manię i teraz bez wątpienia pasuje do niej bezwzględny przymiotnik „skąpej”. Na przykład nie pozwala, by lokatorzy kąpali się częściej aniżeli w pierwszy piątek miesiąca, i narzuca argentyński zwyczaj – tak rozpowszechniony w bratnim kraju – nie pociągania za łańcuszek w ubikacji częściej niż raz dziennie (przy czym robi to ona sama przed udaniem się na spoczynek), czemu Pensjonat Kolonialny zawdzięcza w stu procentach ów ciągły zapach – gęsty i ciepławy, który -zwłaszcza na początku – przyprawia lokatorów o mdłości (ona jednak na skutek prawdziwie kobiecej wyobraźni, mającej w zanadrzu gotowe na wszystko odpowiedzi, utrzymuje, że dzięki temu lokatorzy lepiej sypiają).

Panna Róża ma (a raczej miała, bo po wielkiej nocnej tragedii nawet i to się zmieniło) duszę i dłonie artystki. Jako dziecko, zamieszkując jeszcze w Ayacucho, w czasach kiedy rodzina była w rozkwicie (trzy murowane domy i niewielkie tereny z pasącymi się owcami), zaczęła uczyć się gry na fortepianie i robiła to z takim powodzeniem, ze wystąpiła z recitalem w Teatrze Miejskim, na którym obecny był burmistrz i prefekt, zaś rodzice jej płakali ze wzruszenia, słysząc rozlegające się oklaski. Zachęceni owym słynnym występem, gdzie tańczono również zapateado*, państwo Bergua zdecydowali sprzedać całe swoje mienie i przeprowadzić się do Limy, aby ich córka mogła zostać koncertującą pianistką. W tym celu nabyli ów obszerny dom (który potem po kawałku odprzedawali i wynajmowali) i kupili fortepian, w tym celu zapisali utalentowane dziecko do Konserwatorium Narodowego. Ale lubieżne duże miasto szybko zniszczyło prowincjonalne złudzenia. Wkrótce państwo Bergua odkryli coś, czego nigdy przedtem nie podejrzewali: Lima była jaskinią kryjącą w sobie milion grzeszników i wszyscy, bez żadnego wyjątku, pragnęli uwieść natchnioną dziewczynę z Ayacucho. Przynajmniej ona sama opowiadała o tym bezustannie każdego ranka, popołudnia i wieczora – ona, dziewczyna o gładko zaczesanych warkoczach, z szeroko otwartymi oczyma, które strach zaokrąglał i zwilżał łzami. Mówiła, że profesor solfeżu rzucił się na nią, dysząc ciężko i usiłował zgrzeszyć na stercie nut, że również portier konserwatorium nagabywał ją nieprzyzwoicie: „Czy chciałabyś zostać moją nałożnicą?”; dwóch kolegów zaprosiło ją ze sobą do ubikacji, aby obejrzała, jak robią siusiu, później zaś policjant z rogu, którego zapytała o drogę, pomylił jaz kimś innym i chciał się do niej dobierać, a w autobusie inkasujący opłatę za przejazd konduktor uszczypnął ją w brodawkę piersi… Zdecydowani bronić nietykalności dziewictwa córki, które ta, niewzruszona niczym marmur w swych zasadach moralnych, góralka i pianistka zobowiązana była zachować wyłącznie dla swego przyszłego męża i pana, państwo Bergua wypisali ją z konserwatorium, wynajęli nauczycielkę udzielającą lekcji domowych, ubrali Różę na wzór zakonnicy i zabronili jej wychodzić na ulicę inaczej jak tylko w towarzystwie rodziców. Od tego czasu upłynęło dwadzieścia pięć lat i rzeczywiście dziewictwo Róży pozostało nienaruszone, ale nie stanowi to już wielkiej zasługi, chociaż poza tym właśnie elementem atrakcyjności – tak skądinąd pogardzanym przez współczesną młodzież – eks – pianistka (od czasu tragedii lekcje zostały przerwane, a fortepian sprzedany, aby móc opłacić szpital i lekarzy) nie ma już innych

**zapateado – dawny taniec hiszpański polegający na wystukiwaniu bucikami rytmu melodii. walorów do zaofiarowania. Nabrzmiała, pokrzywiona, skurczona i owinięta w swoje poskramiające

seksualne żądze tuniki, które miała zwyczaj nosić, a także kaptury zakrywające włosy i czoło, przywodzi na myśl raczej chodzący tobół aniżeli kobietę. Wciąż jednak twierdzi, że mężczyźni ją obmacują, straszą nieprzystojnymi propozycjami i chcą gwałcić, chociaż teraz już nawet jej rodzice zadają sobie pytanie, czy owe chimery były kiedykolwiek prawdą. Jednak prawdziwie wzruszającą i opiekuńczą postacią w Pensjonacie Kolonialnym był don Sebastian Bergua, starzec o szerokim czole, orlim nosie, przenikliwym spojrzeniu oraz prawym i dobrym charakterze. Ten noszący się po staroświecku mężczyzna odziedziczył po swoich odległych przodkach, owych hiszpańskich konkwistadorach, braciach Bergua z gór Cuenca, którzy przybyli do Peru wraz z Pizarrem, nie tyle zamiłowanie do ekscesów, które doprowadziło ich (każdego z osobna) do wymordowania setek Inków i zapłodnienia podobnej liczby westalek kuzkeńskich, ile do czysto katolickiego ducha i odważnego przekonania, że dobrze urodzeni kawalerowie powinni żyć ze swoich rent oraz z grabieży, a nie zajmować się pracą. Od dzieciństwa chodził codziennie na mszę, we wszystkie piątki przystępował do komunii ku czci Odkupiciela, którego był gorliwym wyznawcą, i biczował się albo nosił włosiennicę przynajmniej przez trzy dni w miesiącu. Jego wstręt do pracy, jako do zajęcia upokarzającego i godnego chyba tylko Argentyńczyków, zawsze przybierał formy ekstremalne, tak że nawet wzbraniał się przed osobistym przyjmowaniem pozwalającego mu żyć czynszu za dzierżawę dóbr, a z chwilą gdy zamieszkał w Limie, nigdy nie fatygował się, by pójść do banku w sprawach swoich papierów wartościowych, w które zainwestował pieniądze. Podobne obowiązki, jak również wszystkie inne praktyczne zajęcia dostępne dla kobiet, zawsze spoczywały na barkach pilnej Margarity, a kiedy jej córka podrosła, musiała również przyjąć część odpowiedzialności. Do czasu poprzedzającego tragedię, która w okrutny sposób przyspieszyła upadek rodziny Bergua, niczym przekleństwo, po którym nie ostało się nawet jej imię, życie don Sebastiana w stolicy było egzystencją skrupulatnego chrześcijańskiego dżentelmena. Miewał zwyczaj wstawać późno, ale nie z lenistwa, tylko dlatego, by nie jadać śniadania razem z pensjonariuszami – choć nie pogardzał ubogimi, uznawał potrzebę dystansu społecznego, a głównie rasowego – zjadał skromny posiłek i szedł wysłuchać mszy. Mając umysł ciekawy i chłonny na sprawy historii, odwiedzał zawsze rozmaite kościoły – Świętego Augustyna, Świętego Piotra, Świętego Franciszka, Świętego Dominika – aby podczas wypełniania obowiązku wobec Boga nacieszyć także swoją wrażliwość podziwianiem mistrzowskich dzieł wiary z poprzednich stuleci, owych kamiennych reminiscencji przeszłości, które potrafiły przenosić jego ducha w czasy konkwisty i kolonii – o ileż bardziej kolorowe od szarej teraźniejszości – w jakich pragnąłby żyć jako dzielny kapitan albo pobożny niszczyciel bałwochwalstwa. Nasycony fantazjami odnoszącymi się do przeszłości, wracał don Sebastian zatłoczonymi ulicami śródmieścia – kroczył wyprostowany i dostojny w swoim schludnym, czarnym ubraniu, koszuli ze sztywnym kołnierzykiem i przypinanych, błyszcząco nakrochmalonych mankietów oraz w lekkich lakierkach z końca ubiegłego stulecia – wracał do Pensjonatu Kolonialnego, a w domu pogrążał się w fotelu na biegunach stojącym

naprzeciwko drzwi balkonowych – bliski duchowi Perricholi* – i spędzał resztę ranka na mrukliwym czytaniu gazet łącznie z ogłoszeniami, aby poznać wiadomości ze świata Wierny swemu pochodzeniu, miał zwyczaj po obiedzie – przy czym nie miał wtedy wyjścia, gdyż musiał dzielić ten posiłek z pensjonariuszami, których mimo wszystko traktował grzecznie -stosować się do tego najbardziej hiszpańskiego obrządku, jakim jest popołudniowa sjesta. Potem przywdziewał raz jeszcze swoje ciemne ubranie, wykrochmaloną koszulę, szary kapelusz i udawał się spacerem do Klubu Tambo – Ayacucho, instytucji, która na placu Caillona gromadziła wielu znajomych z jego pięknej andyjskiej ziemi rodzinnej. Grając w domino, casino, rocambor, plotkując o polityce, a czasami – co było zupełnie ludzkie – także i na tematy nieprzystojne dla panien, spędzał tam całe popołudnie i doczekiwał wieczora. Wtedy, nie spiesząc się, wracał do Pensjonatu Kolonialnego, zjadał samotnie w swoim pokoju zupę i danie mięsno – jarzynowe, słuchał programu radiowego i zasypiał w zgodzie z własnym sumieniem i z Panem Bogiem. Tak bywało tylko dawniej. Dzisiaj don Sebastian nie wychodzi już na ulicę, nigdy nie zmienia swego stroju, którym we dnie i w nocy bywa ceglastego koloru piżama, błękitny szlafrok, wełniane pończochy i pantofle z alpaki, a od czasu tragedii nie wypowiada ani słowa. Już nie chodzi na msze i nie czyta gazet. Kiedy dobrze się czuje, starzy pensjonariusze (odkąd stwierdzono, że wszyscy mężczyźni na tym świecie są satyrami, właściciele Pensjonatu Kolonialnego godzą się tylko na lokatorów płci żeńskiej albo na zgrzybiałych starców, u których popęd seksualny zanikł już na skutek chorób oraz wieku) widzą go snującego się niczym widmo po ciemnych, starych pokojach, z błędnym spojrzeniem, nie ogolonego, z rozczochranymi pełnymi łupieżu włosami albo patrzą, jak siedzi przez długie godziny, kołysząc się z wolna w fotelu na biegunach, milczący i osłupiały. Już nie jada śniadania ani obiadu razem z lokatorami, ponieważ kryje w sobie obawę przed ośmieszeniem się, która prześladuje arystokratów nawet wtedy, gdy znajdą się w przytułku, a don Sebastian nie może już unieść łyżki do ust i musi go karmić żona lub córka. Kiedy poczuje się gorzej, lokatorzy już go nie widują, bowiem szlachetnie urodzony starzec przebywa wtedy w łóżku, a jego pokój bywa zamykany na klucz. Jednakże słyszą go, słyszą jego krzyki, skargi i wrzaski, które sprawiają, że w całym domu drżą szyby. Nowo przybyli do Pensjonatu Kolonialnego lokatorzy dziwią się temu, że w czasie podobnych kryzysów, kiedy potomek konkwistadorów zajmuje się wyciem, dońa Margarita i panna Róża nie przerywają ani na chwilę zamiatania, sprzątania, gotowania, usługiwania gościom i rozmowy, jak gdyby nic takiego się nie działo. Pewnie myślą sobie, że te kobiety to istoty bez serca albo że mają serca z lodu, przy czym zobojętniały na cierpienia męża i ojca. Impertynentom, którzy wskazując na zamknięte drzwi, ośmielają się pytać: „Czy don Sebastian źle się dzisiaj czuje?”, seńora Margarita odpowiada złośliwie: „Nic mu nie jest, ćwiczy się właśnie w straszeniu innych, zaraz mu to przejdzie”. I rzeczywiście, po dwóch lub trzech dniach kryzys mija i don Sebastian pojawia się na korytarzach Pensjonatu Bayera, blady i wychudzony, krążąc wśród pajęczyn z wystraszoną miną.

**Perricholi albo Perrichola (Micaela Villegas, nazywana Perricholi) – młoda Kreolka peruwiańska

(1739 – 1819), przyjaciółka starego wicekróla. 0 jakąż tragedię tu chodzi? Gdzie, kiedy i w jaki sposób do niej doszło? Wszystko zaczęło się przed dwudziestoma laty, kiedy do Pensjonatu Kolonialnego przybył młodzieniec o smutnych oczach, ubrany w habit zakonu „Seńor de los Milagros”. Był wędrownym agentem z Arequipy, cierpiał na chroniczną obstrukcję, nosił imię proroka i nazwisko ryby – Ezechiasz Delfin – i pomimo młodego wieku został przyjęty w poczet lokatorów, bowiem jego uduchowiony wygląd zewnętrzny (niezwykła chudość, głęboka bladość, kruche kości) i jego wyraźna religijność – poza krawatem, chusteczką i bransoletką w kolorze fioletowym nosił przy sobie Biblię, a fałdy jego sukni zdobił szkaplerz – zdawały się być gwarancją, iż nie podejmie żadnej próby pohańbienia dziewczyny. 1 rzeczywiście, w początkowym okresie młody Ezechiasz Delfin przysparzał rodzinie Bergua samych powodów do zadowolenia. Nie miał zbyt wielkiego apetytu i był dobrze wychowany, punktualnie płacił swoje rachunki i miewał sympatyczne gesty, jak na przykład przychodzenie od czasu do czasu z bukiecikiem fiołków dla dońi Margarity, z goździkiem do butonierki dla don Sebastiana albo podarowanie Róży nut i taktomierza w dniu jej urodzin. Jego nieśmiałość, która nie pozwalała mu odezwać się, zanim ktoś pierwszy do niego nie przemówił, a i wtedy zawsze rozmawiał po cichu, z oczyma utkwionymi w podłogę, nigdy nie patrząc w twarz rozmówcy. Jego dobre maniery i sposób wysławiania się bardzo przypadły do gustu rodzinie Bergua, która szybko polubiła nowego lokatora i prawdopodobnie w głębi serca – życie bowiem nauczyło ją wyznawać filozofię mniejszego zła – zaczęła żywić zamiar, ażeby z czasem awansować go na zięcia.

Szczególnie don Sebastian bardzo się do niego przywiązał: może w delikatnym wędrowcu widział syna, którego nie potrafiła mu dać pracowita żona – kaleka? Pewnego grudniowego popołudnia zaprosił go na spacer aż do Pustelni Świętej Róży w Limie, gdzie był świadkiem, jak młodzieniec wrzucił do studni pozłacaną monetę i westchnął o spełnienie tajemnej prośby, a pewnej niedzieli upalnego lata zabrał go na lody cytrynowe pod arkady placu San Martin. Chłopak wydawał mu się elegancki, ponieważ zachowywał się milcząco i melancholijnie. Czy skrywał jakąś zagadkową chorobę duszy lub ciała, która go toczyła, czy też jakąś nie zagojoną ranę miłosną? Ezechiasz Delfin milczał jak grób, a kiedy przy zachowaniu należnych środków ostrożności członkowie rodziny Bergua deklarowali mu się czasem jako powiernicy i pytali, dlaczego – będąc tak młodym – zawsze pozostawał samotny, dlaczego nigdy nie chodził na zabawy, do kina, dlaczego się nie śmiał, dlaczego tak wzdychał ze wzrokiem zagubionym w próżni, on ograniczał się tylko do tego, że czerwienił się i bełkotał jakieś przeprosiny, a potem szedł zamknąć się w łazience, w której spędzał nieraz całe

godziny pod pretekstem ciągłej obstrukcji. Wyjeżdżał i wracał ze swoich służbowych podróży niczym prawdziwy sfinks – rodzina nigdy nie mogła się dowiedzieć nawet tego, jakiemu przemysłowi oddawał swe usługi ani co sprzedawał, zaś tutaj, w Limie, kiedy nie pracował, spędzał czas zamknięty w swoim pokoju, studiując Biblię albo oddając się medytacjom. Skorzy do swatania i współczujący mu dońa Margarita i don Sebastian zapraszali go, by przychodził posłuchać ćwiczeń fortepianowych Różyczki, „aby się rozerwać”, a on bywał im posłuszny: nieruchomy i uważny słuchał jej gry, siedząc w kącie salonu, a na zakończenie uprzejmie oklaskiwał. Często towarzyszył don Sebastianowi w czasie porannej mszy, a tego roku podczas Wielkiego Tygodnia obszedł z rodziną Bergua wszystkie stacje Męki Pańskiej. W owym czasie traktowano go niemal jako członka rodziny.

Dlatego też rodzina Bergua bardzo się zaniepokoiła, kiedy Ezechiasz, świeżo po powrocie z podróży na Północ, wybuchnął nagle płaczem podczas obiadu, ku przerażeniu pozostałych lokatorów – sędziego z prowincji Ancash, proboszcza z Cajatambo i dwóch dziewczyn z Huanuco uczących się pielęgniarstwa – i wysypał na stół chudą porcję soczewicy, którą mu właśnie podano. Wszyscy troje poszli za nim do jego pokoju, don Sebastian pożyczył mu własną chusteczkę, dońa Margarita przygotowała napar z ziół yerbaluisa i mięty, a Róża okryła mu stopy pledem. Ezechiasz Delfin uspokoił się po kilku minutach; przeprosił za swoją „słabość” i wyjaśnił, że ostatnio bywa bardzo zdenerwowany, że nie wie, dlaczego, ale bardzo często o różnych porach dnia i w różnych okolicznościach napływają mu do oczu łzy. Zawstydzony, prawie nie mogąc mówić, wyznał im, że nocami miewa napady lęku i aż do świtu leży skostniały z chłodu, nie mogąc zasnąć, oblany zimnym potem, rozmyślając o duchach i współczując sobie samemu z powodu własnej samotności. Jego wyznanie wycisnęło u Róży kilka łez, a matka – kaleka wykonała znak krzyża świętego. Don Sebastian zaofiarował się, że może spędzić noc w jego pokoju, chcąc wzbudzić zaufanie i ulżyć wystraszonemu młodzieńcowi. Ten zaś w dowód wdzięczności ucałował mu ręce. Wstawiono do pokoju dodatkowe łóżko, które zostało starannie posłane przez dońę Margaritę i jej córkę. W owym czasie don Sebastian znajdował się w kwiecie wieku, to jest około pięćdziesiątki, i przed położeniem się do łóżka miewał zwyczaj wykonywać pół setki ćwiczeń gimnastycznych brzucha (przy czym robił te ćwiczenia przed udaniem się na spoczynek, a nie po przebudzeniu, tak aby i w tym także różnić się od pospólstwa), jednak tej nocy zrezygnował z nich, nie chcąc zakłócać spokoju Ezechiasza. Nerwus położył się wcześnie, po zjedzeniu na kolację delikatnego rosołku z drobiu i po zapewnieniu, że towarzystwo don Sebastiana naprawdę go uspokaja, w związku z czym był pewien, że zaśnie i będzie spał jak suseł. Nigdy nie zatrą się w pamięci dżentelmena z Ayacucho wydarzenia tamtej nocy i będą go prześladowały na jawie i we śnie aż do końca życia, a kto wie, czy nie będą go niepokoić również i w przyszłym wcieleniu. Wcześnie zgasił światło, usłyszał dochodzący z sąsiedniego łóżka urywany oddech chorego i pomyślał sobie z zadowoleniem: „zasnął”. Poczuł, że i jego także ogarnia senność, i usłyszał bijące dzwony katedry oraz daleki śmiech jakiegoś pijaka. Potem ogarnęła go senność i śnił sobie najmilszy i najbardziej krzepiący ze snów: oto w strzelistym zamku obwieszonym herbami, pergaminami, znakami heraldycznymi i drzewami genealogicznymi, które biegły wstecz ku jego przodkom aż do samego Adama, pan z Ayacucho (a był nim on sam!) odbierał bogatą daninę i

poddańczy hołd od tłumów skąpych Indian, co sprawiało, że pęczniały jego skrzynie na równi z jego próżnością. Nagle, a nie wiadomo, czy stało się to po upływie piętnastu minut, czy trzech godzin, obudziło go coś, co mogło być odgłosem albo jakimś przeczuciem lub też potknięciem się ducha. W ciemnościach pokoju słabo oświetlonego smugą ulicznego światła, padającą na okienną zasłonę, zdołał zauważyć sylwetkę, która podniosła się z sąsiedniego łóżka i po cichu sunęła w kierunku drzwi. Na wpół zaspany pomyślał, że cierpiący na obstrukcję młodzieniec

idzie do ubikacji, aby trochę postękać, albo że znowu poczuł się źle, toteż zapytał półgłosem: „Ezechiaszu, czy dobrze się pan czuje?” Zamiast odpowiedzi usłyszał wyraźnie odgłos zasuwy u drzwi (która była zardzewiała i skrzypiała). Nic nie rozumiejąc, podniósł się nieco na łóżku i lekko drżąc, zapytał raz jeszcze: „Czy panu coś dolega, Ezechiaszu? Czy mogę panu pomóc?” Wtedy usłyszał, że młodzieniec zawraca (ludzie – koty są tak elastyczni, że zdają się wszechobecni) i podchodzi bliżej, staje przy jego łóżku i zasłania smugę światła padającą przez okno. „Niech mi pan powie, Ezechiaszu, co się z panem dzieje” wyszeptał, szukając po omacku kontaktu nocnej lampki. W tym momencie otrzymał pierwszy cios nożem, najgłębszy i najmocniejszy ze wszystkich, ten który zagłębił mu się w ciało, jak gdyby było z masła, i przebił mu ramię. Był pewien, że krzyknął, że wzywał głośno pomocy, a kiedy usiłował się bronić i wyplątać z prześcieradeł, które spowijały mu stopy, zadziwiło go, że ani żona, ani córka, ani inni pensjonariusze nie pospieszyli mu na ratunek. Tymczasem w rzeczywistości nikt niczego nie słyszał. Później, kiedy policja i sędzia próbowali odtworzyć przebieg owych jatek, wszyscy byli zdumieni, że nie potrafił rozbroić kryminalisty, bo przecież był silnym mężczyzną, a Ezechiasz słabeuszem. Nie mogli wiedzieć, że w ciemnościach tamtej krwawej nocy agent reklamujący leki zdawał się być obdarzony nadprzyrodzoną siłą, a don Sebastian zdołał wydusić z siebie tylko jakieś wyimaginowane okrzyki i wciąż próbował odgadnąć odległość, z jakiej zadany zostanie kolejny cios, aby powstrzymać go rękami. Otrzymał czternaście lub piętnaście ciosów (lekarze myśleli, że otwarta rana na lewym pośladku mogła być rezultatem dwóch uderzeń nożem w to samo miejsce; istnieją takie nadzwyczajne zbieżności, które sprawiają, że można od razu osiwieć i uwierzyć w Boga) sprawiedliwie rozdzielonych wzdłuż i wszerz całego ciała, z wyjątkiem twarzy, która nie była nawet zadraśnięta – byłbyż to zatem cud Odkupiciela, jak myślała dońa Margarita, czy palec świętej Róży, według sądu jej imienniczki? Jak później stwierdzono, nóż należał do rodziny Bergua, i miał piętnastocentymetrowe ostrze, przed tygodniem zginął w tajemniczy sposób z kuchni, w efekcie ciało dżentelmena z Ayacucho było bardziej poranione i pokiereszowane aniżeli ciało szermierza. Czemu zawdzięczano, że nie umarł? Przypadkowi, miłosierdziu bożemu czy (przede wszystkim) drugiej, straszniejszej jeszcze tragedii? Nikt niczego nie słyszał, don Sebastian po czternastu (czy piętnastu) ciosach zadanych mu nożem stracił właśnie przytomność i wykrwawiał się w ciemnościach, wobec czego szaleniec mógł wybiec na ulicę i zniknąć na zawsze. Jednakże, tak jak wiele słynnych historycznych postaci, zgubił go ekstrawagancki kaprys. Pokonawszy opór swej ofiary, Ezechiasz Delfin porzucił nóż i zamiast się ubrać -rozebrał się do naga. Nagi jak go Pan Bóg

stworzył, otworzył drzwi, minął przedpokój, wszedł do pokoju dońi Margarity Bergua i bez żadnych wyjaśnień rzucił się na jej łóżko z niezłomnym zamiarem dokonania gwałtu. Dlaczego właśnie jej? Dlaczego chciał zniewolić damę z dobrego, owszem, rodu, ale już po pięćdziesiątce, i do tego kuternogę, drobną, bezkształtną i w sumie, z jakiegokolwiek estetycznego punktu widzenia, beznadziejnie i nieodwracalnie brzydką? Dlaczego nie próbował zerwać raczej zakazanego owocu dorastającej pianistki, która – poza tym że była dziewicą – miała silny oddech, bardzo czarną

czuprynę i alabastrową skórę? Dlaczego nie próbował wedrzeć się do sekretnego seraju pielęgniarek z Huanuco, które miały po dwadzieścia lat i prawdopodobnie śniade, apetyczne ciała? Te właśnie upokarzające względy skłoniły Władzę Sądową do przyjęcia tezy obrony, według której Ezechiasz Delfin był chory umysłowo, i do wysłania go do zakładu Larco Herrera zamiast do więzienia. Na skutek nieoczekiwanej i uprzejmej wizyty młodzieńca w jej sypialni seńora Margarita Bergua zrozumiała, że zaszło coś bardzo poważnego. Była realistką i nie miała złudzeń co do swoich wdzięków: „nikt mnie nie przyjdzie zgwałcić, nawet we śnie, tak więc od razu wiedziałam, że ten nędznik był człowiekiem nienormalnym albo kryminalistą” -oświadczyła. Broniła się więc jak rozjuszona lwica i w swoim zeznaniu przysięgała na Matkę Boską, że wariat nawet nie zdołał jej pocałować, no a poza tym, że uniknęła zbezczeszczenia honoru, uratowała życie swojego męża. Podczas gdy drapiąc, gryząc, szturchając łokciami i kolanami, utrzymywała degenerata w pewnej odległości od siebie, jednocześnie wydawała okrzyki (ona, tak), które obudziły jej córkę oraz innych lokatorów. Razem z Różą, sędzią z Ancash, proboszczem z Cajatambo i pielęgniarkami z Huanuco obezwładnili ekshibicjonistę, związali go i wszyscy razem pobiegli zobaczyć, co się działo z don Sebastianem. Czy jeszcze żył? Około godziny czasu zajęło im szukanie karetki pogotowia, która zawiozłaby go do szpitala Arcybiskupa Loayza, a około trzech godzin czekanie na policję, która mogłaby uratować Lucho Abril Marroquina ze szponów młodej pianistki, bo ta, straciwszy panowanie nad sobą (na skutek ran zadanych jej ojcu czy też z powodu hańby doznanej przez matkę, a może również – skoro dusza ludzka składa się z mętnych substancji i ma swe zatrute zakamarki – na skutek afrontu, jakiego ona sama doznała?), zamierzała wydrapać mu oczy i wyssać krew. Młody agent reklamujący leki odzyskał na policji swoją zwykłą łagodność ruchów i głosu, czerwienił się niczym uosobienie nieśmiałości i zaprzeczał stanowczo faktom. Rodzina Bergua i lokatorzy pensjonatu rzucali na niego oszczerstwa, nigdy na nikogo nie napadał, nigdy nie miał zamiaru gwałcić jakiejkolwiek kobiety, a zwłaszcza kalekiej, jaką była Margarita Bergua, damy, którą dzięki dobroci jej charakteru i uprzejmości darzył najwyższym szacunkiem i miłością – oczywiście po własnej żonie, dziewczynie o włoskich oczach oraz wspaniałych łokciach i kolanach, która pochodziła z kraju śpiewu i miłości. Jego spokój, grzeczność, łagodność, wspaniałe referencje otrzymane od szefów i współtowarzyszy z Laboratoriów Bayera, niepokalaność jego policyjnego rejestru – wszystko to sprawiło, że strażnicy porządku publicznego wahali się przez chwilę. Czyż nie mogło się zdarzyć – o niezgłębiona magio mylących pozorów! – że wszystko, co się stało, było sprzysiężeniem żony i córki ofiary oraz lokatorów pensjonatu przeciwko temu delikatnemu młodzieńcowi? Czwarta dziedzina władzy w Państwie ustosunkowała się do takiej tezy z sympatią i udzieliła jej poparcia. Utrudniał sprawę i utrzymywał w napięciu całe miasto fakt, że obiekt zbrodni – don Sebastian Bergua

– nie mógł wyjaśnić wątpliwości, ponieważ miotał się pomiędzy życiem a śmiercią w znanym szpitalu na alei Alfonsa Ugarte. Otrzymywał obfite transfuzje krwi, które doprowadziły do granic anemii wielu jego współziomków z klubu Tambo – Ayacucho, bo ci,

kiedy tylko dowiedzieli się o tragedii, przybiegli zadeklarować swą pomoc jako krwiodawcy, a wszystkie owe zabiegi, poza tym surowice, szwy, dezynfekcje, bandaże, pielęgniarki, które zmieniały się u wezgłowia jego łóżka, specjaliści, którzy składali na nowo jego kości, rekonstruowali mu wnętrzności i uspokajali nerwy – wszystko to w ciągu niewielu tygodni pochłonęło już i tak nadszarpnięte (na skutek inflacji i galopującego wzrostu kosztów utrzymania) fundusze rodzinne. Rodzina zmuszona była sprzedać za bezcen wartościowe papiery, zmniejszyć, wynajmować po kawałku swoje mieszkanie oraz tłoczyć się na drugim piętrze, na którym obecnie wegetowała. Don Sebastian został uratowany, owszem, ale początkowo jego rekonwalescencja nie wydawała się wystarczającym powodem do wyjaśniania wątpliwości policji. Na skutek zadanych nożem ran, strachu, jaki przeżył, a może i z powodu moralnego pohańbienia honoru własnej żony stracił mowę (a nawet szeptano, że zwariował). Nie był w stanie wymówić jednego choćby słowa, patrzył na wszystko i na wszystkich z letargicznym wyrazem twarzy, jak żółw, i nawet palce odmawiały mu posłuszeństwa, bo nie mógł (czy też nie chciał?) odpowiadać pisemnie na pytania, które tak natarczywie zadawano mu w sądzie. Proces przybrał ogromne rozmiary i całe Miasto Królów żyło przesłuchaniami. Lima, Peru, cała metyska Ameryka śledziły z zaangażowaniem dziwne dyskusje, polemiki i spory biegłych, prokuratora i adwokata obrońcy – słynnego prawnika przybyłego specjalnie z Wiecznego Miasta Rzymu, aby bronić Lucho Abril Marroquina, ponieważ był mężem Włoszki, która poza tym, że była jego rodaczką, była także jego córką. Kraj podzielił się na dwa obozy. Przekonam – w tym wszystkie dzienniki – o niewinności agenta reklamującego leki utrzymywali, że don Sebastian o mały włos nie padł ofiarą żony i córki pozostających w zmowie z sędzią z Ancash i proboszczem z Cajatambo oraz z pielęgniarkami z Huanuco, niewątpliwie w celu odziedziczenia po nim majątku. Prawnik z Rzymu zdecydowanie bronił innej tezy, zapewniając, że spostrzegłszy łagodne otępienie umysłowe Lucho Abril Marroquina, rodzina i pensjonariusze zmówili się, aby obarczyć go zbrodnią (a może nawet nakłonili do popełnienia jej?). I przytoczył argumenty, które prasa wyolbrzymiała, wychwalała i uznawała za oczywiste: czy ktokolwiek pozostający przy zdrowych zmysłach potrafi uwierzyć, że człowiek może otrzymać czternaście, a może i piętnaście ciosów nożem i nie zakłócić ciszy? A jeżeli, co było logiczne, don Sebastian Bergua krzyczał z bólu, to czy ktokolwiek przy zdrowych zmysłach mógłby uwierzyć, że ani żona, ani córka, ani sędzia, ani ksiądz, ani pielęgniarki – nikt nie usłyszał tych okrzyków, podczas gdy ściany Pensjonatu Kolonialnego były tylko przepierzeniami z klejonej trzciny, które pozwalały słyszeć nawet brzęczenie przelatującej muchy i każdy ruch skorpiona? Jak to możliwe, że lokatorki z Huanuco, będąc studentkami szkoły pielęgniarskiej i uzyskując tam dobre stopnie, nie potrafiły udzielić rannemu pierwszej pomocy, tylko czekały biernie, aż mężczyzna się wykrwawi i póki nie nadjedzie karetka pogotowia? I jak to możliwe, że u żadnej z sześciu dorosłych osób widzących, że karetka się spóźnia, nie zakiełkowała myśl, ów elementarny odruch występujący nawet u istot upośledzonych umysłowo, aby poszukać taksówki na rogu ulicy przy Pensjonacie

Kolonialnym? Czy to wszystko nie było dziwne, pokrętne i symptomatyczne?

Po trzech miesiącach przymusowego pobytu w Limie proboszczowi z Cajatambo, który przyjechał do stolicy tylko na cztery dni, aby się wystarać o nową figurę Chrystusa dla kościoła w swoim miasteczku, gdyż poprzednią korniki pozbawiły głowy, kompletnie ją ucinając, a więc proboszczowi przejętemu perspektywą, że może zostać oskarżony o próbę zabójstwa i spędzić resztę życia w więzieniu, pękło serce i zakończył życie. Śmierć ta zelektryzowała opinię publiczną i miała fatalne skutki dla obrony. Gazety odwróciły się teraz od importowanego specjalisty prawnika, oskarżyły go o wykrętne i stronnicze rozumowanie, przesiąknięte duchem kolonializmu, oraz o to, że za pomocą ciemnych i antychrześcijańskich insynuacji spowodował śmierć dobrego pasterza, po czym sędziowie – co za uległość pól trzciny poruszających się pod wpływem dziennikarskich wiatrów! – dokuczali mu z tego powodu, że był cudzoziemcem, i pozbawili go prawa przytaczania argumentów przed Trybunałem Sprawiedliwości, a ponadto decyzją, którą gazety powitały w duchu nacjonalizmu, odesłano go do Włoch jako niepożądanego osobnika. Śmierć księżulka z Cajatambo uratowała matkę i córkę oraz lokatorów pensjonatu od oskarżenia o udział w próbie morderstwa i zatajenie zbrodni. Idąc za głosami prasy i opinii publicznej, prokurator dokonał zwrotu i zaczął sympatyzować z rodziną Bergua, akceptując -tak jak na początku – jej wersję zeznań. Nowy adwokat Lucho Abril Marroquina, prawnik z krwi i kości, radykalnie zmienił taktykę: przyznał, że jego klient popełnił przestępstwo, ale stwierdził u niego całkowity brak odpowiedzialności z powodu choroby umysłowej i wrodzonego niedorozwoju, połączonego że schizofrenią oraz innymi ułomnościami z dziedziny patologii umysłu, które wybitni psychiatrzy potwierdzali w swoich przyjacielskich zeznaniach. Jako argument ostateczny podał fakt, że spośród czterech kobiet zamieszkałych w Pensjonacie Kolonialnym oskarżony wybrał najstarszą i jedyną, która była kaleką. Podczas końcowej mowy prokuratora, owego dramatycznego punktu kulminacyjnego, mowy, która gloryfikowała aktorów zajścia i przyprawiła publiczność o dreszcze, don Sebastian – do tej pory milczący i wciśnięty we własne krzesło, jak gdyby sprawa sądowa wcale go nie dotyczyła – podniósł powoli jedną rękę i zaczerwienionymi z wysiłku, złości i upokorzenia oczyma wskazywał w sposób zdecydowany przez całą minutę, co zmierzono na chronometrze, (dixit jeden z dziennikarzy) na Lucho Abril Marroquina. Gest ten został oceniony jako nadzwyczajny, wszyscy poczuli się tak, jak gdyby co najmniej konny pomnik Bolivara zstąpił ze swego cokołu… Sąd zaakceptował wszystkie tezy prokuratora i Lucho Abril Marroquin został zamknięty w zakładzie dla umysłowo chorych. Rodzina Bergua nigdy już nie podźwignęła się z upadku. Zaczął się jej rozkład moralny i materialny. Zrujnowani przez szpitale i adwokatów, musieli zrezygnować z lekcji fortepianu (a tym samym i z ambicji przeobrażenia Róży w światowej sławy artystkę) i ograniczyć drastycznie swój poziom życia, sprowadzając je do złych obyczajów, postu i brudu. Stare domostwo jeszcze bardziej się zestarzało, pokrył je kurz, zaatakowały pajęczyny i robaki. Klientela pensjonatu zmniejszyła się, przy czym spadała również jakość obsługi, aż doszło do takiego stanu, że pozostała tylko jedna służąca i tragarz. Szczytem upadku był dzień, w którym jakiś żebrak przyszedł zastukać do drzwi i zapytał w sposób wstrząsający:

„Czy to jest Kolonialny Dom Noclegowy?” I tak dzień po dniu, miesiąc po miesiącu upłynęło trzydzieści lat. Rodzina Bergua zdawała się już być przyzwyczajona do nędznej egzystencji, aż tu nagle zdarzyło się coś, co postawiło jaw stan wrzenia, podziałało niczym bomba atomowa, która pewnego ranka zniszczyła miasta japońskie. Od wielu już lat nie funkcjonowało w domu radio, a także budżet rodzinny nie pozwalał na kupowanie gazet. Wiadomości ze świata docierały do rodziny Bergua bardzo rzadko, i to z drugiej ręki, w formie komentarzy i plotek przynoszonych przez niewykształconych gości. Ale owego popołudnia, cóż za zbieg okoliczności, jakiś szofer ciężarówki z Castrovirreyna wybuchnął wulgarnym śmiechem, splunął przeżutą koką i wymamrotał: „Wariata trzeba zabić!”, rzucając na pokryty pajęczynami stoliczek w saloniku egzemplarz gazety „Ultima Hora”, który przed chwilą przeczytał. Była pianistka wzięła gazetę do ręki i zaczęła przeglądać. Nagle zbladła, jak gdyby dotknięta pocałunkiem wampira, i pobiegła do sypialni, wołając głośno swą matkę. Razem przeczytały kilka razy nieprawdopodobną wiadomość, a potem, krzycząc na przemian, powtórzyły ją don Sebastianowi, który bez wątpienia zrozumiał, o co chodzi, bo po chwili dostał jednego z tych silnych ataków, które objawiały się u niego czkawką, potami, głośnym płaczem i konwulsjami przypominającymi obłęd. Cóż to za wiadomość wywołała podobny niepokój w tej podupadłej rodzime? Poprzedniego dnia o świcie w bardzo uczęszczanym pawilonie Szpitala Psychiatrycznego Victoria Larco Herrera w alei Magdalena del Mar, pacjent, który spędził w tych murach okres równy emerytalnej wysłudze lat, za pomocą lancetu podciął gardło pielęgniarzowi, powiesił starego katatonika, który sypiał na sąsiednim łóżku, i uciekł do miasta, przeskoczywszy niczym akrobata mur Costanera. Jego zachowanie zdumiało wszystkich, bo zawsze był przykładnie spokojny i nigdy nie widziano go w złym humorze ani nie słyszano, by podnosił głos. Jedynym jego zajęciem przez trzydzieści lat było odprawianie wyimaginowanych mszy do Odkupiciela i rozdzielanie niewidzialnych hostii nie istniejącym osobom. Przed ucieczką ze szpitala Lucho Abril Marroquin, który właśnie doszedł do najlepszego wieku męskiego, to jest do pięćdziesiątki, napisał grzeczny liścik pożegnalny: „Żałuję, ale nie mam innego wyjścia niż ucieczka. Czeka na mnie pożar w jednym starym domu w Limie, gdzie pewna kuternoga płonie niczym pochodnia od wewnętrznego żaru i wraz ze swą rodziną śmiertelnie obraża Boga. Otrzymałem zadanie ugaszenia płomieni”. Czy to uczyni? Czy ugasi płomienie? Czy zjawi się tu znowu wskrzeszony po tylu latach, aby po raz drugi pogrążyć rodzinę Bergua w nieszczęściu, tak jak teraz pogrążył ją w strachu? Jak zakończy swój żywot – ogarnięta lękiem – rodzina z Ayacucho?

XIII

Pamiętny tydzień zaczął się od zabawnego epizodu (bez burzliwych akcentów, jakie towarzyszyły spotkaniu z rzeźnikami), którego byłem świadkiem i niemal uczestnikiem. Genaro – junior poświęcał swoje całe życie wprowadzaniu innowacji do programów radiowych i pewnego dnia zadecydował, że dla uatrakcyjnienia wiadomości dziennika powinniśmy włączyć do niego wywiady. Zaprzągł nas do działania, to znaczy Pascuala i mnie, i od tego czasu zaczęliśmy nagrywać dla radia po jednym wywiadzie dziennie, zawsze na jakiś aktualny temat, robiąc to wieczorami w rozgłośni Radia Pan – amerykańskiego. Oznaczało to więcej pracy dla działu informacyjnego (bez podwyższenia pensji), jednak wcale tego nie żałowałem, bo zajęcie było fascynujące. Przeprowadzając wywiad w studio na ulicy Belen lub nagrywając na magnetofon rozmowy z artystami kabaretu, z parlamentarzystami, z piłkarzami, z cudownymi dziećmi – zorientowałem się, że każdy z nich bez wyjątku mógł stanowić temat do opowiadania. Przed wspomnianym epizodem najciekawszą osobistością, z jaką miałem przeprowadzić wywiad, był pewien wenezuelski toreador. W obecnym sezonie na Plaża de Acho odniósł nieprawdopodobny sukces. Po swojej pierwszej corridzie otrzymał w nagrodę parę uszu, po drugiej, w której wykonał wspaniałą faenę, dano mu kopyto byka, a tłum przeniósł go na ramionach od rzeki Rimac aż do hotelu na placu San Martin. Jednak na trzeciej i ostatniej corridzie – przy czym bilety z powodu jego osoby sprzedawane były po astronomicznych cenach – niczym się nie popisał, bo opanowany straszliwym lękiem uciekał przed bykami przez całe popołudnie, nie wykonał żadnego przyzwoitego pase i zabił niewiele zwierząt, prezentując się tak fatalnie, że w drugiej walce otrzymał cztery upomnienia. Na widowni wybuchły ogromne awantury: próbowano podpalić Plaża de Acho i zlinczować Wenezuelczyka, który pośród straszliwych gwizdów i obrzucany poduszkami musiał być eskortowany do swego hotelu przez policję. Następnego ranka, na kilka godzin przed jego odlotem, przeprowadziłem z nim wywiad w saloniku hotelu „Bolivar”. Byłem zakłopotany, kiedy stwierdziłem, że okazał się jeszcze mniej inteligentny aniżeli byki, z którymi walczył, i prawie tak samo jak one niezdolny do wyrażania się za pomocą słów. Nie potrafił zbudować ani jednego składnego zdania, nigdy nie znajdował właściwych form dla używanych czasowników, jego sposób kojarzenia myśli nasuwał mi przypuszczenia o jakimś guzie powodującym zanik mowy czy o pokrewieństwie z małpoludami. Niemniej jednak forma wypowiedzi była jeszcze nadzwyczajna w porównaniu z jej treścią; mówił z okropnym akcentem, używał zdrobnień i połykał końcówki wyrazów, a w momentach swoich częstych luk umysłowych uciekał się do zwierzęcych pomruków. Natomiast Meksykanin, z którym przyszło mi przeprowadzić wywiad w poniedziałek owego pamiętnego tygodnia, był człowiekiem światłym i swobodnym rozmówcą. Kierował redakcją pewnego czasopisma, był autorem książek o meksykańskiej rewolucji, stał na czele delegacji ekonomistów i mieszkał w hotelu „Bolivar”. Zgodził się przybyć do Radia i sam poszedłem, by go do nas przyprowadzić. Był wysokim, dobrze ubranym i prosto się trzymającym dżentelmenem, miał siwe włosy i liczył sobie około sześćdziesiątki.

Towarzyszyła mu żona, drobna kobieta o żywym spojrzeniu, która nosiła przybrany kwiatami kapelusik. W drodze między hotelem a Radiem przygotowaliśmy wywiad, który został nagrany w piętnaście minut, w obecności pełnego niepokoju Genara – juniora, ponieważ w odpowiedzi na jedno z pytań ów ekonomista i zarazem historyk ostro zaatakował dyktatury wojskowe, a my w Peru akurat cierpieliśmy z powodu jednej z nich, na której czele stał niejaki Odria. Fatalna historia zdarzyła się dopiero, gdy towarzyszyłem owej parze w drodze powrotnej do hotelu „Bolivar”. Było południe i ulica Belen oraz plac San Martin roiły się od ludzi, pani szła po wewnętrznej stronie chodnika, jej małżonek po środku, ja zaś od strony jezdni. Właśnie minęliśmy budynek Radia Centralnego, a ja, byle coś mówić, powtarzałem ważnemu człowiekowi, że jego wywiad wypadł znakomicie. Właśnie wtedy przerwał moje wywody cienki głosik meksykańskiej damy: –O Jezu, Jezu, co się ze mną dzieje… Spojrzałem na nią i zobaczyłem, że zbladła, że w bardzo dziwny sposób otwiera i zamyka oczy oraz porusza ustami. Jednak najbardziej zdumiewająca była reakcja ekonomisty i historyka. Kiedy usłyszał ostrzegający głos żony, rzucił na nią szybkie spojrzenie. Potem z wyrazem zmieszania spojrzał w moją stronę, przez chwilę patrzył wprost przed siebie i wreszcie zamiast się zatrzymać, przyspieszył kroku. Meksykańska dama pozostała u mego boku z dziwnie wykrzywioną twarzą. Gdy już się miała przewrócić, chwyciłem ją pod rękę. Ponieważ była bardzo krucha, zdołałem na szczęście ją podtrzymać i dopomóc jej, podczas gdy ważny osobnik uciekał jak zając, obarczając mnie delikatnym zadaniem holowania jego żony. Ludzie rozstępowali się przed nami, przystawali, aby się nam przyjrzeć, i w pewnym momencie, kiedy znajdowaliśmy się już na wysokości kina „Colón”, a meksykańska damulka nie tylko stroiła dziwne miny, ale również zasmarkała się i rozpłakała – wtedy usłyszałem, że jakiś sprzedawca papierosów powiedział: „Przecież ona się zlała”. Była to prawda: małżonka ekonomisty i historyka (który właśnie mijał ulicę Colmena i znikał wśród ludzi tłoczących się u wejścia do baru hotelu „Bolivar”) pozostawiała za sobą żółty ślad. Doszedłszy do rogu ulicy nie miałem innego wyjścia, jak wziąć ją na ręce i przejść, w ten elegancki i zwracający uwagę sposób, pięćdziesiąt brakujących do hotelu metrów, pośród tłumu trąbiących szoferów, gwiżdżących policjantów i ludzi, którzy pokazywali nas sobie palcami. Spoczywająca w moich ramionach meksykańska damulka zwijała się bez przerwy, wciąż wykrzywiała twarz, a ja za pomocą dotyku i powonienia zdałem sobie sprawę, że niezależnie od siusiu zrobiła jeszcze coś o wiele gorszego. Z gardła wydobywał się jej stłumiony i nieprzerwany dźwięk. Po wejściu do hotelu „Bolivar” usłyszałem rzucony mi oschłym tonem rozkaz: „proszę do pokoju 301”. Był to głos ważnego człowieka, do połowy ukrytego za zasłoną. Zaledwie wydał mi ów rozkaz, znowu wymknął się i oddalił lekkim krokiem w kierunku windy, a kiedy wjeżdżaliśmy na górę, ani razu nie raczył spojrzeć na mnie ani na swoją małżonkę, jak gdyby nie chciał wyglądać na impertynenta. Windziarz pomógł mi zanieść damę aż do pokoju. Ale zaledwie złożyliśmy ją na łóżku, ważny człowiek wypchnął nas dosłownie za drzwi i, nie powiedziawszy ani dziękuję, ani do widzenia, zamknął nam je brutalnie przed nosem. Miał w tym momencie złośliwy wyraz twarzy.

–On nie jest złym mężem – starał mi się potem tłumaczyć Pedro Camacho – tylko człowiekiem wrażliwym i posiadającym wielkie poczucie własnego znaczenia.

Tego samego popołudnia miałem czytać ciotce Julii i Javierowi opowiadanie, które właśnie ukończyłem i które zatytułowałem Ciotka Eliana. Gazeta „El Comercio” nigdy nie opublikowała historii o chłopakach unoszących się w powietrzu, więc pocieszyłem się, pisząc inną opowieść, opartą na historii, która zdarzyła się w mojej rodzime. Eliana była jedną z wielu ciotek, które pojawiły się w moim domu, kiedy byłem dzieckiem, przy czym wolałem ją od innych, bo przynosiła mi czekoladki i czasami zabierała na herbatę do „Cream Rica”. Jej zamiłowanie do słodyczy było tematem żartów na zebraniach rodzinnego klanu, na których mówiło się, że wydawała w „Tiendecita Blanca” całe swoje zarobki sekretarki na ciastka z kremem, kruche półksiężyce, gąbczaste torty i gęstą czekoladę. Była miłą tłuścioszką, uśmiechniętą i rozmowną, a ja stawałem w jej obronie, kiedy poza jej plecami opowiadano w rodzinie, że zostanie starą panną. Pewnego dnia ciotka Eliana w tajemniczy sposób przestała do nas przychodzić, a rodzina już o niej więcej nie wspomniała. Miałem wtedy sześć lub siedem lat i pamiętam, że odnosiłem się nieufnie do odpowiedzi moich krewnych, których dopytywałem, co się z nią stało: mówili, że wyjechała, że była chora, że pewnie wkrótce znowu do nas przyjdzie. W pięć lat później cała rodzina nagle przywdziała żałobę i tego wieczora w domu dziadków dowiedziałem się, że właśnie wrócili z pogrzebu ciotki Eliany, która zmarła na raka. Wtedy tajemnica się wyjaśniła. Ciotka Eliana, widząc, że będzie skazana na samotność, nieoczekiwanie poślubiła jakiegoś Chińczyka, właściciela winiarni na ulicy Jesus Maria, a rodzina, poczynając od jej rodziców, zgorszona tym skandalem -wówczas myślałem, że skandalem był fakt, iż mąż jest Chińczykiem, ale teraz przypuszczam, że największym nietaktem było to, iż był właścicielem winiarni – tak więc cała rodzina skazała ciotkę na śmierć jeszcze za życia i nigdy jej nie odwiedzała ani u siebie nie przyjmowała. Ale kiedy Eliana rzeczywiście umarła, przebaczyli jej – byliśmy rodziną złożoną z ludzi w gruncie rzeczy uczuciowych – poszli na pogrzeb i wylali po niej wiele łez. Moje opowiadanie było monologiem dziecka, które leżąc w łóżeczku, usiłuje odgadnąć tajemnicę zniknięcia swojej ciotki, a kończyło się pogrzebem bohaterki. Było to opowiadanie o treści „społecznej”, naładowane gniewem przeciwko przesądom rodzinnym. Napisałem je w ciągu kilku tygodni i tyle o nim mówiłem ciotce Julii i Javierowi, że się poddali i poprosili mnie, abym im je przeczytał. Ale zanim to uczyniłem tamtego poniedziałkowego popołudnia, opowiedziałem im o przygodzie z meksykańską damulką i ważną osobistością. Był to błąd, za który drogo zapłaciłem, bowiem anegdota wydała im się bardziej zabawna aniżeli moje opowiadanie. Stało się już zwyczajem, że ciotka Julia przychodziła codziennie do Radia Panamerykańskiego. Odkryliśmy, iż było to najbezpieczniejsze miejsce spotkań, zwłaszcza że mogliśmy teraz liczyć na Pascuala i na Wielkiego Pablito jako na wspólników. Pojawiała się po piątej, w porze, w której zaczynał się okres spokoju: Genarowie szli sobie do domu i prawie nikt nie przychodził marudzić na poddasze. Na mocy milczącego porozumienia moi towarzysze pracy prosili o pozwolenie, by „pójść sobie na kawkę”, tak więc z ciotką Julią mogliśmy się całować i rozmawiać w zupełnej samotności. Niekiedy ja zabierałem się do

pisania, a ona czytała jakieś czasopisma albo gawędziła z Javierem, który niezmiennie przychodził około siódmej, aby się z nami zobaczyć. Tworzyliśmy nierozłączną paczkę, a mój romans z ciotką Julią nabierał w tym uformowanym za pomocą przepierzenia pokoiku cudownej naturalności. Mogliśmy trzymać się za ręce albo całować i nie zwracało to niczyjej uwagi. Taka swoboda czyniła

nas szczęśliwymi. Wejście do wewnątrz, w granice naszego poddasza, oznaczało, że byliśmy wolni, że stawaliśmy się panami naszych czynów, że mogliśmy się kochać, rozmawiać o tym, co było dla nas ważne i cieszyć się zrozumieniem innych. Wyjście na zewnątrz oznaczało przedostanie się na wrogi teren, na którym byliśmy zmuszeni kłamać i ukrywać się.

–Czy można powiedzieć, że to gniazdko naszej miłości? – pytała mnie ciotka Julia. – A może nazwiemy je huachafo*’? –Oczywiście że to jest huachafo i nie wolno o tym mówić nikomu – odpowiadałem. – Możemy także nazywać naszą kryjówkę Montmartre. Zabawialiśmy się w profesora i uczennicę, a ja jej wyjaśniałem, co to takiego huachafo, że to jest coś, o czym nie wolno wspominać ani czego nie należy robić, i wprowadziłem surową cenzurę jej lektur, zabraniając czytania wszystkich ulubionych przez nią autorów, których lista rozpoczynała się od nazwiska Franka Verby i kończyła nazwiskiem Corina Tellado. Bawiliśmy się wspaniale, a czasami Javier wkraczał do gry, którą nazwaliśmy huachaferia, z płomienną przemową. Przy lekturze Ciotki Eliany obecni byli także Pascual oraz Wielki Pablito, bowiem znajdowali się wśród nas już wcześniej, a ja nie zdobyłem się na to, by ich wyprosić, co okazało się właściwie okolicznością sprzyjającą, bo tylko oni pochwalili opowiadanie, chociaż – na skutek tego, iż byli moimi podwładnymi – ich entuzjazm wydawał mi się podejrzany. Javier uważał, że to nierealne, bo nikt nie uwierzy, że znajdzie się jeszcze rodzina, która skazuje dziewczynę na ostracyzm tylko za to, że wyszła za mąż za Chińczyka, i zapewnił mnie, że gdyby mąż jej był Murzynem albo Indianinem, to historię dałoby się uratować. Ciotka Julia zadała mi cios prosto w serce, mówiąc, iż opowiadanie wypadło melodramatycznie i że niektóre wyrażenia, jak na przykład drżenie i szlochanie, zadźwięczały jej tak jak huachafos. Właśnie zaczynałem bronić Ciotki Eliany, kiedy w drzwiach poddasza ujrzałem chudą Nancy. Wystarczyło na nią spojrzeć, aby się zorientować, z czym do nas przychodzi: –Teraz to już naprawdę wybuchł w rodzinie skandal – oznajmiła od progu. Przeczuwając ciekawe plotki, Pascual i Wielki Pablito nadstawili uszu. Uciszyłem kuzynkę, poprosiłem Pascual, by przygotował wiadomości do dziennika o dziewiątej, i poszliśmy napić się kawy. Przy stoliku u Bransa opowiedziała nam wszystkie nowiny. Kiedy dziś rano myła głowę, podsłuchała rozmowę telefoniczną między swoją matką i ciotką Jesus. Zamarła z przerażenia, kiedy usłyszała, że rozmawiają, o „parze zakochanych”, i zrozumiała, że to chodziło o nas. Wszystko nie było jeszcze dla nich nazbyt jasne, ale zdawały sobie sprawę z naszego romansu już od dość dawna, ponieważ w pewnym momencie ciotka Laura oznajmiła: „I wyobraź sobie, że nawet Camunchita widziała kiedyś tych bezwstydników

**huachafo – kryjówka, owoc zakazany. trzymających się za ręce i spacerujących po parku Olivar de San Isidro (rzeczywiście, byliśmy tam jeden jedyny raz pewnego przedpołudnia, i to wiele miesięcy temu). Po wyjściu z łazienki („drżąc cała” – jak nam mówiła) chuda Nancy stanęła twarzą w twarz ze swoją matką i próbowała udawać, że nie wie o co chodzi, potem uszy omal jej nie popękały od szumu suszarki do włosów i nie mogła niczego usłyszeć, ale w pewnym momencie ciotka Laura nakazała jej ciszę, złajała ją i nazwała „opiekunką tej nieszczęśnicy”. –Nieszczęśnica to niby ja? – zapytała ciotka Julia, raczej z ciekawością aniżeli z gniewem. –Tak, to ty – wyjaśniła kuzynka, czerwieniąc się na twarzy. – Uważają cię za sprawczynię całego nieszczęścia. –To prawda, bo jestem niepełnoletni, żyłem sobie dotąd w spokoju, studiując prawo, aż tu… – zacząłem swój wywód, ale nikt nie zwrócił na mnie uwagi. –Jeżeli dowiedzą się, że wam wszystko opowiedziałam, to mnie zabiją – oznajmiła chuda Nancy. – Nie mówcie o tym nikomu, przysięgnijcie na Boga. Rodzice ostrzegli ją, że jeżeli popełni jakąkolwiek nielojalność, to zamkną jaw domu na cały rok i nie pozwolą wyjść nawet na mszę do kościoła. Rozmawiali z nią tonem tak uroczystym, że nawet się wahała, czy ma nam cokolwiek powtórzyć. Rodzina wiedziała o wszystkim od samego początku i zachowywała dyskrecję, myśląc, że była to niepoważna historia, kokieteria bez większego znaczenia ze strony lekkomyślnej kobiety, która chciała zapisać w swoim pamiętniku egzotyczną zdobycz w postaci dorastającego młodzieńca. Ale skoro ciotka Julia nie miała żadnych skrupułów i afiszowała się z młodzikiem po ulicach i placach Limy, a za każdym razem coraz większa liczba zaprzyjaźnionych osób i coraz więcej krewnych odkrywało tę tajemnicę – nawet dziadkowie się o niej dowiedzieli, dzięki jakiemuś dowcipowi ciotki Celii – był to wstyd dla rodziny, przynoszący szkodę chłopakowi (to znaczy mnie), który, odkąd rozwódka zawróciła mu w głowie, prawdopodobnie nie miał już nawet ochoty do nauki. Wtedy rodzina postanowiła interweniować. –I co zamierzają zrobić, aby mnie ocalić? – zapytałem, wciąż jeszcze bez większego lęku. –Napiszą do twoich rodziców – oznajmiła chuda Nancy. – Już to zrobili. Najstarsi wujowie: wuj Jorge i wuj Lucho. Moi rodzice mieszkali w Stanach Zjednoczonych, a ojciec był człowiekiem surowym i bardzo się go bałem. Wychowywałem się z dala od niego, u matki i jej rodziny, a kiedy rodzice znów ze sobą zamieszkali, zostałem z nimi i zawsze było nam źle. Ojciec był konserwatystą i osobą autorytatywną, gniew swój zwykł przejawiać w sposób ostry, więc jeżeli to prawda, że do niego napisali, wiadomość ta winna podziałać nań jak bomba i z pewnością gwałtownie na nią zareaguje. Ciotka

Julia wzięła mnie pod stołem za rękę: –Zbladłeś, Varguitas. Teraz masz dopiero temat do dobrego opowiadania. –Najlepiej nie tracić głowy i zachowywać spokój – dodał mi otuchy Javier. – Nie bój się, musimy zaplanować dobrą strategię, aby stawić czoło tej aferze.

–Na ciebie także są wściekli – ostrzegła go Nancy. – Też o tobie źle mówią. –Stręczyciel? – uśmiechnęła się ciotka Julia. A odwracając się w moim kierunku,

dodała ze smutkiem: – W tym wszystkim najbardziej martwi mnie myśl, że nas rozłączą i że nigdy więcej nie będę mogła cię widywać. –To byłoby draństwo, nie można w ten sposób mówić – zareagowałem. –Jak oni dobrze udawali! – zastanowiła się ciotka Julia. – Ani moja siostra, ani szwagier, ani żaden z twoich krewnych nigdy nie dali po sobie poznać, że o czymkolwiek wiedzą i że mną pogardzają. Zawsze byli wobec mnie tak serdeczni, ci hipokryci. –Na razie musicie przestać się widywać – oznajmił Javier. – Niech Julcia zacznie wychodzić z innymi kawalerami, a ty zapraszaj inne dziewczęta. Wtedy rodzina pomyśli sobie, żeście się pokłócili. Z podciętymi zupełnie skrzydłami ciotka Julia i ja zgodziliśmy się, że było to jedyne wyjście. Ale kiedy chuda Nancy poszła do domu – przedtem przysięgliśmy, że nigdy jej nie zdradzimy – i kiedy Javier także nas pożegnał, a ciotka Julia towarzyszyła mi aż do rozgłośni Radia Panamerykańskiego, wtedy oboje, nie czując potrzeby rozmawiania na ten temat, szliśmy w dół ulicy Belen ze spuszczonymi głowami, trzymając się za ręce, wilgotni od mżawki i dobrze wiedząc, że taka strategia mogłaby zamienić kłamstwo w prawdę. Gdybyśmy przestali się widywać, gdyby każde z nas wychodziło na własną rękę, wtedy nasze uczucie wcześniej czy później skończyłoby się. Postanowiliśmy rozmawiać codziennie przez telefon o ustalonych godzinach i pożegnaliśmy się długim pocałunkiem w usta. Kiedy wjeżdżałem roztrzęsioną windą na moje poddasze, poczułem – tak jak innymi razy – nieprzepartą chęć, by opowiedzieć o moich nieszczęściach Pedrowi Camacho. Było to jakieś przeczucie, bo w biurze już na mnie czekali – pogrążeni w ożywionej rozmowie z Wielkim Pablito, podczas gdy Pascual faszerował biuletyn dziennika wiadomościami o katastrofach (nigdy oczywiście nie respektował mojego zakazu umieszczania wiadomości o zmarłych) – główni współpracownicy boliwijskiego skryby: Luciano Pando, Josefina Sanchez i Batan. Poczekali cierpliwie, aż pomogę Pascualowi w zredagowaniu ostatnich wiadomości, i kiedy Pascual oraz Wielki Pablito powiedzieli nam dobranoc i zostaliśmy we czwórkę na poddaszu, spojrzeli po sobie z zakłopotaniem, a dopiero później przemówili. Nie było wątpliwości, że chodziło o sprawę artysty. –Jest pan jego najlepszym przyjacielem i dlatego tu przyszliśmy – mruknął Luciano Pando. Był to przygarbiony człowieczek około sześćdziesiątki, z oczyma biegającymi w dwóch przeciwnych kierunkach, który zimą i latem, we dnie i w nocy, zawsze nosił na szyi przetłuszczony szalik. Znałem ten jego jedyny brązowy garnitur w niebieskie paseczki, który już był w ruinie z racji zbyt częstego prania i prasowania. Jego prawy but miał dziurę na podbiciu i widać było przez nią skarpetkę.

–Chodzi o sprawę bardzo delikatną. Może pan sobie wyobrazić… –Z pewnością nie, don Luciano – przerwałem mu. – Czy chodzi o Pedra Camacho? Owszem, jesteśmy przyjaciółmi, chociaż wie pan, że jest to osoba, której nikt zgłębić nie potrafi. Czy stało mu się coś złego? Przytaknął, ale milczał i wciąż wpatrywał się we własne buty, jak gdyby ciążyło mu bardzo to, co miał za chwilę powiedzieć. Spojrzałem pytająco na jego towarzyszkę i na Batana: oboje stali poważni i nieruchomi.

–Robimy to z serdeczności i z wdzięczności dla niego – przemówiła swoim pięknym aksamitnym głosem Josefina Sanchez. – Bo nikt nie ma pojęcia, młodzieńcze, ile my zawdzięczamy Pedrowi Camacho, my, którzy pracujemy w tym tak źle płatnym zawodzie. –Zawsze byliśmy piątym kołem u wozu, nikt nie dawał za nas złamanego grosza, żyliśmy z takimi kompleksami, że uważaliśmy się za ostatnie śmiecie – oznajmił Batan tak wzruszony, że nagle sobie wyobraziłem, iż musiał się wydarzyć jakiś wypadek. – Dzięki niemu odnaleźliśmy sens naszego zawodu, dowiedzieliśmy się, że jest zawodem artysty. –Mówcie takim tonem, jak gdyby umarł – zauważyłem. –No bo cóż by ludzie bez nas robili? – Josefina wcale mnie nie słuchała, cytując słowa swego mistrza. –Któż im dostarcza złudzeń i wzruszeń, które pomagają w życiu? Była to kobieta, którą natura obdarzyła pięknym głosem, chcąc wynagrodzić w jakiś sposób ów zbiór pomyłek, jaki stanowiło jej ciało. Nie sposób było odgadnąć jej wieku, chociaż musiała już mieć połowę stulecia za sobą. Miała ciemną karnację, ale tleniła sobie włosy, które niczym żółta słoma wyłaziły jej spod granatowego turbanu i opadały na uszy, nie mogąc ich niestety zakryć, bo te były olbrzymie, bardzo odstające i łapczywie nastawione na wszystkie głosy tego świata. Jednak najbardziej zwracała uwagę jej szyja, ów flak ze skóry opadający na kolorową bluzkę. Miała gęsty zarost, który mógłby nawet pretendować do miana wąsów, i hołdowała okropnemu zwyczajowi podkręcania ich w czasie mówienia. Na nogi wkładała elastyczne pończochy futbolisty, bowiem cierpiała na żylaki. W każdym innym momencie wizyta jej zaciekawiłaby mnie do głębi. Ale tego wieczora byłem zbyt zmartwiony własnymi kłopotami. –Jasne że wiem, ile wy wszyscy zawdzięczacie Pedrowi Camacho – oznajmiłem niecierpliwie. – Bo z jakiejś przedziwnej przyczyny jego słuchowiska radiowe są najbardziej popularne w całym kraju.

Zauważyłem, że wymienili spojrzenia, aby dodać sobie odwagi. –No właśnie – stwierdził w końcu Luciano Pando, zniecierpliwiony i zmartwiony. – Początkowo nie docenialiśmy go. Myśleliśmy, że to niedopatrzenia czy potknięcia, które każdemu mogą się zdarzyć. Tym bardziej komuś, kto pracuje od świtu do nocy. –Ale co się stało Pedrowi Camacho? – przerwałem mu. – Nic nie rozumiem, don Luciano. –Radiowe powieści, młodzieńcze – powiedziała szeptem Josefina Sanchez, jak gdyby popełniła jakieś świętokradztwo – stają się coraz bardziej pogmatwane. –My wszyscy, aktorzy i technicy, dyżurujemy na zmianę, by odpowiadać na telefony do Radia Centralnego i odpierać protesty, słuchaczy – dodał Batan. Miał błyszczące włosy jeżozwierza, jak gdyby wylał na nie butelkę brylantyny; ubrany był jak zwykle w owerol tragarza i buty bez sznurowadeł, przy czym robił wrażenie, że zaraz się rozpłacze. – Żeby tylko Genarowie go nie wyrzucili. –Dobrze pan wie, że on nie ma pieniędzy i żyje tylko z tego, co zarobi – dodał Luciano Pando. – Co się z nim stanie, jeżeli go wyrzucą? Umrze z głodu! –A co będzie z nami? – zapytała wyniośle Josefina Sanchez. – Co poczniemy bez

niego? Zaczęli się przekomarzać, opowiadając mi o wszystkim ze szczegółami. Potknięcia („wsadzanie kija w mrowisko” – mówił Luciano Pando) zaczęły się przed około dwoma miesiącami, ale początkowo były bez znaczenia, tak że prawdopodobnie tylko aktorzy zdawali sobie z nich sprawę. Nie powiedzieli ani słowa Pedrowi Camacho, ponieważ znając jego charakter, nikt nie ośmielał się tego zrobić, a ponadto przez dłuższy czas zastanawiali się, czy nie były to zamierzone podstępy. Jednak w okresie trzech ostatnich tygodni sprawy bardzo się pogorszyły. –Prawdą jest, że doszło do zupełnego pomieszania, młodzieńcze – stwierdziła zmartwiona Josefina Sanchez. – Jedne wątki mylą się z drugimi i my sami nie jesteśmy już w stanie tego wszystkiego rozplatać. –W słuchowiskach radiowych o godzinie dziesiątej Hipolit Lituma zawsze był sierżantem policji i postrachem zbrodniarzy w Callao – oznajmił głucho Luciano Pando. – Ale przed trzema dniami okazało się, że jest to nazwisko sędziego w słuchowiskach o czwartej po południu. A przecież sędzia nazywał się przedtem Pedro Barreda. Takich przykładów jest wiele. –A teraz don Pedro Barreda opowiada o polowaniu na szczury, bo zjadły mu córeczkę – tu oczy Josefiny Sanchez napełniły się łzami. – A przecież to historia don Federica Unzategui. –Niech pan sobie wyobrazi, co przeżywamy podczas nagrań – wybąkał Batan. – Mówiąc i wykonując rzeczy, które są nieporozumieniem.

I nie ma sposobu naprawienia błędów – westchnęła Josefina Sanchez. – Widział pan, jak seńor Camacho kontroluje swoje programy. Nie pozwala zmienić nawet przecinka. A jeśli mu się sprzeciwić, wpada w straszną złość. –Jest zmęczony, oto całe wyjaśnienie – oznajmił Luciano Pando, kiwając ze smutkiem głową. – Nie można pracować dwadzieścia godzin dziennie, bo mieszają się myśli. Potrzebne mu są wakacje, aby mógł stać się znów tym, kim był przedtem. –Pan jest w dobrych stosunkach z obydwoma Genarami – powiedziała Josefina Sanchez. – Czy nie mógłby pan z nimi porozmawiać? Powiedzieć im po prostu, że jest zmęczony, żeby mu dali kilka tygodni wolnego, aby doszedł do siebie? –Najtrudniej będzie przekonać jego samego, aby wziął sobie urlop – stwierdził Luciano Pando. – Ale sprawy nie mogą toczyć się tak jak do tej pory. Skończy się na tym, że go zwolnią. –Ludzie dzwonią do Radia bez przerwy – oznajmił Batan. – Trzeba dokonywać cudów, aby ich zdezorientować. Któregoś dnia nawet coś o tym pisali w „La Crónica”. Nie powiedziałem im, że Genaro – ojciec już mnie prosił o porozmawianie na ten temat z Pedrem Camacho. Ustaliliśmy, że wybadam Genara – juniora i według tego, jaka będzie jego reakcja, zadecydujemy, czy będzie wskazane, aby oni sami w imieniu wszystkich swoich kolegów wystąpili w obronie skryby. Podziękowałem im za zaufanie i starałem się natchnąć odrobiną optymizmu: Genaro – junior jest bardziej nowoczesny i wyrozumiały niż Genaro – ojciec i na pewno pozwoli się przekonać i da mu te wakacje. Rozmawialiśmy

nieprzerwanie, podczas gdy ja gasiłem światła i zamykałem poddasze. Na ulicy Belen uścisnęliśmy sobie ręce. Widziałem, jak oddalali się wśród mżawki, idąc pustą ulicą, szpetni, ale szlachetni. Tej nocy nie mogłem zasnąć. Jak zwykle w domu u dziadków znalazłem naszykowane i przykryte talerzem jedzenie, ale nie spróbowałem ani kęsa (żeby babcia nie była zaniepokojona, wyrzuciłem do śmieci pierożek z ryżem). Staruszkowie już się położyli, ale jeszcze nie spali, więc kiedy wszedłem, aby ich pocałować na dobranoc, przyjrzałem się im jak policjant, próbując odczytać z ich twarzy niepokój z powodu mojego skandalicznego romansu. Nie zauważyłem jednak niczego, żadnych oznak: byli serdeczni i troskliwi, a dziadek zapytał mnie o coś, co mu było potrzebne do krzyżówki. Jednocześnie przekazali mi dobrą nowinę: moja mama pisała, że wkrótce przyjadą wraz z ojcem do Limy na wakacje i niedługo podadzą datę przyjazdu. Nie mogli pokazać mi tego listu, bo zabrała go jakaś ciotka. Nie ulegało wątpliwości, że był to rezultat donosicielskich wiadomości. Mój ojciec z pewnością zapowiedział: „Pojedziemy do Peru, aby zaprowadzić w tych sprawach porządek”. A moja matka: „Jakże Julia mogła zrobić coś podobnego!” (Ciotka Julia i mama były przyjaciółkami, z czasów kiedy moja rodzina mieszkała w Boliwii, a ja byłem jeszcze dzieckiem i nie rozumiałem zbyt wielu spraw.) Sypiałem w małym pokoiku zarzuconym książkami, walizkami i pakunkami, w którym dziadkowie przechowywali swoje pamiątki, zwłaszcza mnóstwo fotografii z okresu minionego szczęścia, kiedy

byli właścicielami hacjendy i plantacji bawełny w Camana, kiedy dziadek był pionierem rolnictwa w Santa Gruz de la Sierra i kiedy piastował funkcję konsula w Cochabamba czy prefekta w Piura. Po ciemku runąłem teraz na łóżko i zacząłem rozmyślać o ciotce Julii i o tym, że nie ulegało wątpliwości, iż w ten czy inny sposób, wcześniej czy później, rzeczywiście nas rozdzielą. Wpadłem w złość, wszystko wydawało mi się głupie i złośliwe, po czym nagle przyszedł mi na myśl Pedro Camacho. Wyobraziłem sobie rozmowy telefoniczne wujów i ciotek oraz kuzynów i kuzynek na temat mnie i ciotki Julii, po czym zacząłem wysłuchiwać w wyobraźni telefonów radiosłuchaczy zdezorientowanych bohaterami audycji, którzy zmieniali imiona i przeskakiwali ze słuchowiska o trzeciej do tego o piątej czy też epizodami akcji, które plątały się niczym gąszcz dżungli, i czyniłem wysiłki, aby odgadnąć to, co tkwiło w skomplikowanym umyśle skryby, ale wszystko to nie skłaniało mnie do śmiechu, wręcz przeciwnie, doznawałem wzruszenia na myśl o aktorach Radia Centralnego konspirujących z technikami dźwięku, sekretarkami i portierami, aby powstrzymać owe telefony i ocalić artystę od zwolnienia z pracy. Wzruszało mnie, że Luciano Pando, Josefina ganchez i Batan mogli przypuścić, że ja, piąte koło u wozu, potrafiłbym wpłynąć na obu Genarów. Jak mało ważni musieli czuć się sami, jakie nędzne grosze musieli zarabiać, jeżeli ja wydawałem się im kimś znaczącym. Chwilami czułem nieodpartą chęć, by móc jak najprędzej zobaczyć, dotknąć, pocałować ciotkę Julię. W takim nastroju ujrzałem wschodzący świt i usłyszałem poranne szczekanie psów. Przyszedłem na moje poddasze rozgłośni Radia Panamerykańskiego wcześniej niż zwykle i kiedy o godzinie ósmej przybyli Pascual i Wielki Pablito, już miałem przygotowane wiadomości do dzienników oraz przeczytane, oznaczone i poskładane (do skopiowania)

wszystkie gazety. Robiąc to, spoglądałem na zegarek. Ciotka Julia zatelefonowała do mnie dokładnie o umówionej godzinie. –Przez całą noc nie zmrużyłam oka – wyszeptała gasnącym głosem. – Bardzo cię kocham, Varguitas. –Ja też, z całej duszy – szepnąłem, czując ogarniające mnie oburzenie, bowiem spostrzegłem, jak Pascual i Wielki Pablito zbliżają się w moją stronę, aby lepiej słyszeć. – Ja także nie zmrużyłem oka i myślałem tylko o tobie. –Nie wyobrażasz sobie, do jakiego stopnia moja siostra i szwagier byli dla mnie serdeczni – powiedziała ciotka Julia. – Długo graliśmy w karty. Nie mogę w to uwierzyć, że wiedzą i że tak się konspirują. –A jednak to robią – odparłem. – Moi rodzice zawiadomili ich, że przyjeżdżają do Limy. Tylko z naszego powodu. Nigdy nie podróżują o tej porze roku. Zamilkła, a ja jak gdybym widział po drugiej stronie drutu wyraz jej twarzy: smutnej, wściekłej i rozczarowanej. Powiedziałem jej jeszcze raz, że ją kocham. –Zadzwonię do ciebie o czwartej, tak jak ustaliliśmy – oznajmiła na zakończenie. – Jestem w barku chińskim na rogu a tu już czeka cała kolejka. Pa!

Zszedłem do gabinetu Genara – juniora, ale go nie zastałem. Zostawiłem wiadomość, że zależy mi na pilnej z nim rozmowie, i aby coś robić i w jakiś sposób wypełnić pustkę, którą odczuwałem, poszedłem na uniwersytet. Trafiłem na wykład prawa karnego, którego profesor wydawał mi się zawsze postacią godną opowiadania. Był doskonałą kombinacją satyra i obleśnika, patrzył na studentki, jak gdyby chciał je obnażać, i wszystko służyło mu za pretekst, aby wygłaszać dwuznaczności i rozmaite sprośne dowcipy. Jednej dziewczynie, która dobrze mu odpowiedziała na pytanie i która miała płaskie piersi, pogratulował, akcentując: „Wykuła to pani na blachę, zupełnie na płask”, a komentując jeden z artykułów prawa, zaczął perorować na temat chorób wenerycznych. Kiedy wróciłem do Radia, Genaro -junior już na mnie czekał w swoim gabinecie: –Mam nadzieję, że nie będziesz prosił o podwyżkę – uprzedził mnie od progu. – Jesteśmy prawie splajtowani. –Chcę porozmawiać z tobą o Pedro Camacho – uspokoiłem go. –Wiesz, że zaczął robić przeróżne okropności? – powiedział takim tonem, jak gdyby cieszył się z tych wybryków. – Przenosi postacie z jednego słuchowiska do drugiego, zmienia im imiona, gmatwa intrygę, stopniowo próbuje z wszystkich swoich historii stworzyć jedną. Czy to nie genialne? –No tak, coś o tym słyszałem – odparłem, zdumiony jego entuzjazmem. – Właśnie wczoraj wieczorem rozmawiałem z aktorami. Są zmartwieni. Zbyt wiele pracuje, myślą, że może być przemęczony. Stracisz kurę, która ci znosi złote jajka. Dlaczego nie dasz mu wakacji, aby wzmocnił trochę swój organizm? –Wakacje dla Camacho? – przestraszył się postępowy impresario. – On cię prosił o coś podobnego? Powiedziałem mu, że nie, to była sugestia jego współpracowników. –Mają dosyć tego, że zmusza ich do zbyt intensywnej pracy, i chcą uwolnić się od

niego na pewien czas – wyjaśnił mi. –Byłoby szaleństwem dać mu teraz wakacje. – Wziął jakieś papiery i zmiął je z triumfującą miną: – Znowu pobiliśmy rekord popularności w tym miesiącu. Czyli że pomysł z rozhuśtaniem powieści funkcjonuje. Mój ojciec był niespokojny z powodu tych egzystencjalizmów, ale to one przynoszą rezultaty, tutaj masz statystyki. – Znowu zaczął się śmiać. – W sumie, dopóki to podoba się publiczności, trzeba znosić jego ekstrawagancje. Nie nalegałem, aby niczego nie popsuć. A poza tym wszystkim, dlaczego Genaro -junior nie miałby mieć racji? Dlaczegóż by owe potknięcia nie miały być czymś doskonale zaprogramowanym przez boliwijskiego skrybę? Nie odczuwałem chęci powrotu do domu i zdecydowałem się na rozrzutność.

Przekonałem kasjera w Radio, aby dał mi zaliczkę, po czym z Radia Panamerykańskiego udałem się wprost do dziupli Pedra Camacho, aby zaprosić go na obiad. Oczywiście stukał jak szalony w klawisze maszyny. Zaakceptował bez entuzjazmu moje zaproszenie, uprzedzając mnie, że nie ma dużo czasu. Poszliśmy do kreolskiej restauracji znajdującej się na tyłach Gimnazjum Niepokalanej, na placyku Chancay, gdzie podawano dania z Arequipy, które – napomknąłem – przypomną mu być może słynne pikantne potrawy boliwijskie. Ale artysta, wierny swoim skromnym zwyczajom, zadowolił się filiżanką rosołku z żółtkiem i odcedzoną czarną fasolą, której temperaturę zaledwie sprawdził. Nie chciał słodkiego deseru i zaprotestował, używając wyzwisk, które zachwyciły kelnerów, przeciwko temu, że nie potrafili przygotować mu naparu z ziół yerbaluisa i mięty. –Przeżywam teraz złą passę – oznajmiłem mu, jak tylko zamówiliśmy jedzenie. – Rodzina wykryła mój romans z pańską rodaczką, a ponieważ ona jest ode mnie starsza i rozwiedziona, są wściekli. Na pewno zrobią coś, aby nas rozdzielić, a myśl o tym zatruwa mi życie. –Z moją rodaczką? – zdziwił się skryba. – Ma pan romans z jakąś Argentynką, przepraszam, Boliwijką? Przypomniałem mu, że poznał ciotkę Julię, że byliśmy razem u niego w pensjonacie La Tapada i jedliśmy z nim kolację, że już wcześniej opowiadałem mu o moich kłopotach uczuciowych, które mi poradził leczyć jedzeniem na czczo suszonych śliwek oraz pisaniem anonimów. Zrobiłem to umyślnie, podkreślając szczegóły, i obserwowałem go. Słuchał mnie bardzo poważnie, nie mrugnąwszy nawet okiem. –Nie jest źle mieć podobne kłopoty – powiedział, siorbiąc pierwszą łyżeczkę rosołu. – Cierpienie uszlachetnia. I zaraz zmienił temat. Zaczął perorować o sztuce kulinarnej i o konieczności bycia wstrzemięźliwym, co pozwala zachować zdrowie duchowe. Zapewnił mnie, że nadużywanie tłuszczów, skrobi i słodyczy zakłóca u człowieka zasady moralne i czyni go podatnym na uleganie zbrodniczym zapędom i występkom. –Niech pan opracuje statystykę znajomych – poradził mi. – Zobaczy pan, że źli rekrutują się przede wszystkim spośród grubasów. Natomiast nie ma chudych o złych skłonnościach. Mimo że robił wysiłki, aby udawać opanowanego, czuł się nieswojo. Nie rozmawiał w

sposób naturalny i z przekonaniem, które go charakteryzowały poprzednimi razy, ale, co było oczywiste, mówił w sposób skrępowany i sprawiał wrażenie roztargnionego z racji kłopotów, które pragnął ukryć. W jego rozbieganych oczkach dawał się zauważyć jakiś dziwny cień, jakieś

zakłopotanie, a od czasu do czasu przygryzał wargi. Jego długa czupryna pełna była łupieżu, zaś na kołnierzyku, który tańczył mu u koszuli, odkryłem mały medalik, który chwilami pieścił w palcach. Wyjaśnił mi: „To cudowny wizerunek Chrystusa Odkupiciela”. Jego czarna kapotka spadała mu z ramion i wyglądał blado. Miałem zamiar nie wspominać o powieściach radiowych, ale teraz widząc, że zapomniał o istnieniu ciotki Julii i o naszych na jej temat rozmowach, poczułem jakąś niezdrową ciekawość. Skończyliśmy jeść rosołek z żółtkami i czekaliśmy na drugie danie, popijając ciemną chichę. –Dziś rano rozmawiałem z Genarem – juniorem na pański temat – oznajmiłem mu najbardziej obojętnym tonem, na jaki potrafiłem się zdobyć. – Ma dobrą wiadomość: według ankiet agencji reklamowych, pańskie powieści radiowe znowu powiększyły mu liczbę odbiorców. Słuchają ich nawet kamienie. Spostrzegłem, że zesztywniał, spuścił wzrok, że zaczynał nerwowo zwijać i rozkładać serwetkę, przy czym wciąż mrugał oczyma. Nie wiedziałem, czy kontynuować, czy temat, ale ciekawość była we mnie silniejsza: –Genaro – junior uważa, że zwiększenie liczby słuchaczy zawdzięcza się pańskiemu pomysłowi przenoszenia osób z jednego słuchowiska do drugiego, plątania intrygi – oznajmiłem mu, widząc, jak wypuszcza z rąk serwetkę, szuka mego wzroku i blednie. – Uważa, że to genialny pomysł. Ponieważ nic nie odpowiadał, a tylko wpatrywał się we mnie, ciągnąłem swoje, czując, że cierpnie mi język. Mówiłem o awangardzie, o eksperymentowaniu, cytowałem albo zmyślałem autorów, którzy, jak zapewniałem, byli sensacją w Europie, ponieważ dokonywali podobnych innowacji: zmieniali tożsamość osób w trakcie opowiadania historii, udawali pomyłki, aby utrzymać napięcie u odbiorcy. Przyniesiono odcedzoną czarną fasolę i zacząłem jeść, szczęśliwy, że mogę zamilknąć i spuścić oczy, aby nie być świadkiem złego samopoczucia boliwijskiego skryby. Trwaliśmy przez dłuższą chwilę w milczeniu, ja jadłem, a on za pomocą widelca mieszał puree z czarnej fasoli z ziarnkami ryżu. –Dzieje się ze mną coś kłopotliwego – przemówił wreszcie cichutkim głosem, jak gdyby sam do siebie. – Nie prowadzę rejestru wątków moich powieści, miewam wątpliwości i zdarzają mi się pomyłki. – Tu spojrzał na mnie z niepokojem. – Wiem, że jest pan lojalnym młodym człowiekiem i przyjacielem, do którego można mieć zaufanie. Ani słowa na ten temat do tamtych handlarzy!

Udałem zdziwienie i uspokoiłem go serdecznymi protestami. Był teraz inny: zmieszany, niepewny, kruchy, z błyskiem potu na zielonkawym czole. Dotknął palcami skroni: –Tutaj znajduje się wulkan pomysłów – stwierdził. – Zdradziecka natomiast jest ludzka pamięć. Jeśli chodzi o imiona, to powiem ci w zaufaniu, przyjacielu, że ja ich nie mieszam, one same się gmatwają. Kiedy zdam sobie z tego sprawę, już bywa za późno. Trzeba byłoby dokonywać prawdziwych wyczynów, aby przywrócić je na właściwe miejsce, aby uzasadnić

ich przeniesienie. Kompas, który myli północ z południem, może być niebezpieczny, oj, niebezpieczny. Powiedziałem mu, że jest zmęczony, że nikt nie może pracować w podobnym tempie bez rujnowania sobie zdrowia, że powinien wziąć urlop. –Urlop? Tylko w grobie! – odparł groźnym tonem, jak gdybym go obraził. Ale w chwilę później z pokorą opowiedział mi, że kiedy zdał sobie sprawę z „omyłek”, próbował zaprowadzić kartotekę. Było to jednak niemożliwe, bo nie miał na takie rzeczy czasu, nawet żeby sprawdzać wcześniej nagrane programy. Cały jego czas był wypełniony produkowaniem nowych powieści. „Jak przestanę, świat runie mi na głowę”, wyszeptał. A dlaczego nie mogli mu dopomóc jego współpracownicy? Dlaczego nie zwracał się do nich, kiedy pojawiały się jakiekolwiek wątpliwości? –Nigdy – odpowiedział. – Straciliby dla mnie szacunek. Oni są tylko surowcem, są moimi żołnierzami i jeżeli powinie mi się noga, będą zobowiązani iść za mną. Nagle przerwał rozmowę, aby palnąć kelnerom kazanie na temat naparu z ziół, który znajdował bez smaku, a potem musieliśmy wracać kłusem do Radia, bo czekało go słuchowisko o trzeciej. Kiedy żegnaliśmy się, powiedziałem mu, że zrobię wszystko, aby mu dopomóc. –Jedyne, o co pana proszę, to milczenie – powiedział mi. I ze swoim lodowatym uśmieszkiem dodał: – Niech się pan nie przejmuje, na ciężkie choroby są wielkie sposoby. Na moim poddaszu przejrzałem popołudniowe gazety, zaznaczyłem ciekawsze wiadomości i ustaliłem na szóstą wywiad z histeryzującym neurochirurgiem, który dokonał trepanacji czaszki narzędziami z epoki Inków, które wypożyczył z Muzeum Antropologii. O pół do czwartej zacząłem spoglądać na zmianę to na zegarek, to na telefon. Ciotka Julia zadzwoniła punktualnie o czwartej. Pascual i Wielki Pablito nie przyszli. –Siostra rozmawiała ze mną przy obiedzie – oznajmiła smutnym głosem. – Że skandal jest zbyt

wielki, że przyjeżdżają twoi rodzice, aby wydrapać mi oczy. Prosiła, abym wracała do Boliwii. Cóż mogę zrobić? Muszę wyjechać, Varguitas. –Czy chcesz wyjść za mnie za mąż? – zapytałem. Roześmiała się z pewnym odcieniem wesołości w głosie. – Mówię do ciebie poważnie – nalegałem. –Naprawdę prosisz mnie, abym wyszła za ciebie? – roześmiała się raz jeszcze ciotka Julia, teraz na dobre rozbawiona. –To znaczy tak czy nie? – zapytałem. – Pospiesz się, bo zaraz przyjdą Pascual i Wielki Pablito. Prosisz mnie o to, aby pokazać swojej rodzinie, że już jesteś dorosły? – odezwała się ciotka Julia z czułością. –Także i z tego powodu – przyznałem.

XIV

Historia Czcigodnego Ojca don Seferina Huanca Leyvy, proboszcza z dzielnicy nędzy, która sąsiaduje z rozmiłowaną w futbolu dzielnicą Victoria i nazywa się Mendocita, zaczęła się pół wieku temu pewnej karnawałowej nocy, podczas której pochodzący z dobrej rodziny młodzieniec, lubiący bratać się z ludem, uwiódł w zaułku Chirimoyo wesołą praczkę zwaną Czarną Tereską. Kiedy kobieta odkryła, że jest w ciąży, przy czym miała już ośmioro dzieci, a brakowało jej męża i było coraz mniej prawdopodobne, by z taką liczbą potomstwa jakiś mężczyzna zechciał zaprowadzić ją do ołtarza, szybko udała się po pomoc do dońi Angeliki, starej znachorki z Plaża de la Inquisicion, która zajmowała się akuszerstwem, ale przede wszystkim była dostarczycielką duszyczek do czyśćca (czyli po prostu robiła skrobanki wywołujące poronienia). Jednakże mimo trujących mikstur (sporządzanych z własnej uryny pomieszanej z padliną), jakie dońa Angelica kazała pić Czarnej Teresce, poczęty w wyniku gwałtu płód, z uporem zapowiadającym jego późniejszy charakter, wcale nie chciał odłączyć się od matczynego łona i tkwił w nim niczym śruba, rósł i nabierał kształtów, aż do chwili kiedy po dziewięciu miesiącach od tamtego pełnego chuci karnawału praczka nie miała innego wyjścia, jak wydać go na świat. Dano mu imię Seferino, aby zrobić przyjemność ojcu chrzestnemu, portierowi z Kongresu, który miał

na imię tak samo, i pozostawiono obydwa nazwiska matki. W dzieciństwie nic nie wskazywało na to, że zostanie księdzem, bo wcale nie uprawiał z zamiłowaniem nabożnych praktyk, chętnie zaś puszczał bąki i latawce. Zawsze jednak, nawet zanim zaczął mówić, sprawiał wrażenie istoty z charakterem. Praczka Tereska stosowała metody wychowawcze podświadomie inspirowane obyczajami Sparty albo teorią Darwina, a polegały one na wpajaniu dzieciom przekonania, że jeśli pragną przetrwać na tym rządzonym prawami dżungli padole, muszą nauczyć się przyjmować i zadawać ciosy, a także przywyknąć do tego, iż z chwilą ukończenia trzeciego roku życia każde z nich zmuszone będzie samo dbać o to, by jadać i pijać mleko, bo matka, która zajmowała się praniem bielizny przez dziesięć godzin dziennie i roznoszeniem jej po całej Limie przez następne osiem, mogła utrzymywać tylko samą siebie i te dzieci, które jeszcze nie doszły do wieku, w jakim potrafiłyby samodzielnie walczyć o własną egzystencję. Będący owocem uwiedzenia syn przejawiał w walce o swe życie podobny upór, jaki wykazywał wtedy, gdy pozostawał jeszcze w matczynym łonie: potrafił żywić się rozmaitymi odpadkami zbieranymi po śmietnikach i wyrywanymi żebrakom lub psom. Podczas gdy jego przyrodnie rodzeństwo marło jak muchy na gruźlicę lub rozmaite zatrucia albo osiągało dojrzały wiek dotknięte krzywicą czy obciążeniami psychicznymi, to znaczy że wytrzymywało tylko w połowie próbę sił, Seferino Huanca Leyva rósł zdrowy, silny i normalny pod względem umysłowym. Kiedy dotknięta uczuleniem na wodę praczka nie mogła już więcej pracować, zaczął ją utrzymywać, a później sfinansował jej pierwszorzędny pogrzeb w Domu Żałoby „Casa Guimet”, który uliczka Chirimoyo wspominała jako najwspanialszy w historii dzielnicy (Seferino był wówczas proboszczem w Mendocita).

Chłopak próbował wszystkich zajęć i był dzieckiem przedwcześnie dojrzałym. Równolegle z nauką mówienia opanował umiejętność zwracania się o jałmużnę do przechodniów w alei Abancay, a robił to z miną zagubionego w rynsztoku aniołka, który budził miłosierne uczucia u panienek z dobrych domów. Później był pucybutem, pilnował samochodów, sprzedawał gazety, środki uspokajające, nugaty, bywał bileterem na stadionie i sprzedawcą starzyzny. Kto mógł przewidzieć, że to stworzenie o brudnych paznokciach, brudnych nogach, zawszonej głowie i przyodziane w dziurawy sweter po upływie lat będzie najbardziej kontrowersyjnym księdzem w Peru? Cudem nauczył się czytać, bo nigdy nie chodził do szkoły. W zaułku Chirimoyo opowiadano, że ojciec chrzestny, portier z Kongresu, nauczył go alfabetu i sylabizowania, a reszta przyszła sama dzięki silnej woli, podobnie jak to bywa z chłopakami z rynsztoka, którzy dzięki wytrwałości dochodzą do Nagrody Nobla. Seferino Huanca Leyva w wieku dwunastu lat krążył po całym mieście i żebrał po pałacach o zużyte ubrania i stare buty (które później sprzedawał po różnych dzielnicach). Wtedy to poznał osobę, która miała mu udostępnić środki, aby został świątobliwym. Była to baskijska latyfundystka Mayte Unzategui, w przypadku której trudno ocenić, czy większa była jej fortuna, czy wiara, innymi słowy, czy wielkość jej majątków nie przewyższała nabożeństwa, jakie żywiła do Odkupiciela. Wychodziła właśnie ze swej mauretańskiej rezydencji w alei San Felipe w Orrantia, a szofer otwierał przed nią drzwiczki cadillaca, kiedy zauważyła zrodzonego z gwałtu chłopca, który stał na środku ulicy obok wózka ze starym ubraniem zebranym tego ranka. Jego nieuświadomiona nędza,

inteligentne spojrzenie, rysy twarzy chytrego liska spodobały się damie. Powiedziała mu, że o zachodzie słońca przyjdzie go odwiedzić. W zaułku Chirimoyo kpiono sobie z Seferina Huanca Leyvy, kiedy oznajmił, że dzisiejszego popołudnia przyjedzie do niego pewna dama samochodem prowadzonym przez szofera w niebieskim uniformie. Ale kiedy o szóstej godzinie cadillac zahamował u wylotu uliczki i elegancka, niczym księżniczka, dońa Mayte Unzategui wyszła z samochodu, pytając o Tereskę, wszyscy zostali przekonani i nie posiadali się ze zdumienia. Podobnie jak każda kobieta interesu, która ma odliczony nawet czas menstruacji, dońa Mayte od razu wystąpiła wobec praczki z propozycją, która wyrwała z jej ust okrzyk szczęścia. Dama pragnęła sfinansować studia Seferina Huanca Leyvy i wypłacić jego matce gratyfikację w wysokości dziesięciu tysięcy soli, pod warunkiem że chłopak zostanie księdzem. Tak więc będące owocem grzechu dziecko zostało wychowankiem Seminarium San Toribio de Mogrovejo w miejscowości Magdalena del Mar. W odróżnieniu od innych przypadków, w których powołanie poprzedza podjęcie decyzji, Seferino Huanca Leyva dopiero po zostaniu seminarzystą odkrył, że urodził się po to, by zostać księdzem. Był studentem pobożnym i robiącym postępy, którego nauczyciele rozpieszczali i który wprawiał w dumę Czarną Tereskę i swoją protektorkę. Ale podczas gdy jego stopnie z łaciny, teologii i nauki o życiu i dziełach ojców świętych osiągały wzniosłe szczyty, a pobożność przejawiała się w nienaganny sposób w czasie wysłuchiwanych mszy, odmawianych modlitw i w dobrowolnie zadawanych sobie chłostach, od młodzieńczych lat zwracały uwagę pewne

symptomy tego, co w przyszłości, w trakcie gwałtownych dysput prowokowanych jego zuchwalstwem, przeciwnicy nazywać będą niepokojami żarliwości religijnej, a obrzucający go obelgami wrogowie – przestępczymi skłonnościami rozrabiaki z zaułka Chirimoyo. Tak więc na przykład przed wyświęceniem go na kapłana zaczął rozpowszechniać wśród seminarzystów tezę o tym, że konieczne jest wznowienie wypraw krzyżowych, nawrót do walki z szatanem nie tylko za pomocą broni niewieścich, polegających na modlitwie i poświęceniu, ale także za pomocą męskiego oręża (jak zapewniał – bardziej skutecznego), to jest pięści, ciosów głową, a jeżeli wymagały tego okoliczności, nawet broni palnej. Zaalarmowani przełożeni zaczęli pospiesznie zwalczać te dziwactwa, natomiast dońa Mayte Unzategui popierała je gorąco, a ponieważ ta filantropijna latyfundystka przychodziła z pomocą w utrzymywaniu trzeciej części seminarzystów, więc przełożeni musieli udawać, że niczego nie dostrzegają, i zamykać oczy i uszy na teorie Seferina Huanca Leyvy, bowiem względy finansowe przenoszą serce do żołądka. On zaś nie ograniczał się tylko do teorii, ale potwierdzał ją w praktyce. Nie było ani jednego dnia przeznaczonego na wychodne z seminarium, w którym młodzieniec z zaułka Chirimoyo nie wracałby wieczorem z jakimś przykładem tego, co nazywał zbrojnym głoszeniem wiary. Pewnego razu, widząc, jak na ożywionych ulicach jego dzielnicy pijany mąż bił kijem własna żonę, interweniował, miażdżąc awanturnikowi golenie za pomocą kopniaków i zrobił mu wykład o postępowaniu dobrego męża chrześcijanina. Innym razem, przyłapawszy w jadącym do Cinco Esquinas autobusie niedoświadczonego złodzieja kieszonkowego, który zamierzał okraść jakąś staruszkę, rozwalił mu głowę (a potem zaprowadził sam na pogotowie, aby mu pozszywano rany).

Wreszcie pewnego dnia wśród bujnych traw lasku Matamula natknął się na parę zakochanych, która zabawiała się na podobieństwo zwierząt; wtedy zbił ich oboje aż do krwi i zmusił, by przysięgli na kolanach, pod groźbą nowych ciosów, że w niedługim czasie zawrą związek małżeński. Ale największym wyczynem (można powiedzieć – prawdziwą perłą) Seferina Huanca Leyvy w obronie zasad „czystości, którą jak abecadło trzeba mieć we krwi”, był cios, który w kaplicy seminarium wymierzył ni mniej, ni więcej tylko własnemu opiekunowi i nauczycielowi filozofii tomistycznej – łagodnemu ojcu Albertowi de Quinteros, który w odruchu braterstwa, a może i afektu, próbował pocałować go w usta. Człowiek prostolinijny i zupełnie pozbawiony mściwości (wstąpił do stanu kapłańskiego dosyć późno, po zdobyciu fortuny i sławy w zawodzie psychologa dzięki głośnemu przypadkowi wyleczenia młodego lekarza, który w okolicach Pisco przejechał samochodem i zabił własną córkę), czcigodny ojciec Quinteros, po powrocie ze szpitala, gdzie zszyto mu ranę na ustach i wstawiono trzy wybite zęby, sprzeciwił się temu, by Seferino Huanca Leyva został wyrzucony z seminarium, i sam, z wielkodusznością istot – na skutek zbyt częstych poświęceń dopiero po śmierci wynoszonych na ołtarze – patronował mszy, w czasie której zrodzony z grzechu syn wyświęcony został na księdza. Ale nie tylko wyznawane przez młodzieńca przekonanie, że Kościół powinien zwalczać zło za pomocą pięści, zaniepokoiło jego przełożonych, w czasach kiedy Seferino Huanca Leyva był seminarzystą; bardziej jeszcze niepokoiła ich jego wiara (czy bezinteresowna?), że w szerokim zestawie grzechów śmiertelnych nie powinno w żadnym

wypadku figurować dotykanie własnego ciała. Pomimo nagan ze strony nauczycieli, którzy za pomocą cytatów z Biblii i licznych bulli papieskich potępiających Onana, usiłowali zawrócić go z błędnej drogi, syn akuszerki dońa Angeliki, równie uparty jak jeszcze przed urodzeniem, niepokoił po nocach swoich towarzyszy, zapewniając, że akt płciowy dokonany za pomocą własnej ręki został pobłogosławiony przez Boga po to, aby dostarczyć satysfakcji duchownym zmuszonym do ślubów czystości, a w każdym bądź razie do uczynienia tych ślubów znośnymi. Argumentował, że prawdziwy grzech tkwi w przyjemności, jakiej dostarcza ciało kobiece albo (bardziej perwersyjnie) obce ciało, więc dlaczego miałby również tkwić w skromnym, samotnym i bezproduktywnym sposobie ulżenia samemu sobie, którą to możliwość oferuje fantazja w połączeniu z grą rąk. W odczytanej na lekcji czcigodnego ojca Leoncio Zacariasa rozprawie Seferino Huanca Leyva posunął się do tego, iż sugerował, mylnie interpretując fragmenty Nowego Testamentu, że istnieją powody, aby nie odrzucać jako niemożliwej hipotezy, że sam Chrystus niejeden raz – może po tym, jak poznał Magdalenę – zwalczał za pomocą samogwałtu pokusy grzechu nieczystości. Ojciec Zacarias zemdlał, a protegowany baskijskiej pianistki o mało co nie został wyrzucony z Seminarium za bluźnierstwo. Okazał skruchę, przeprosił, odbył pokutę, jaką na niego nałożono, i na pewien czas zaprzestał propagowania swoich niedorzecznych teorii, którymi trapili się jego nauczyciele i podniecali seminarzyści. Ale jeżeli chodzi o jego własną osobę, nie zaniechał owych praktyk i wkrótce spowiednicy, zaledwie klękał przy kratkach konfesjonału, musieli znów wysłuchiwać jego wyznań: „W tym tygodniu zakochałem się w królowej Sabie, w Dalili i w żonie Holofernesa”. Taki właśnie kaprys nie pozwolił mu odbyć podróży, która mogła była wzbogacić jego ducha. Dopiero co otrzymał święcenia kapłańskie, a ponieważ mimo swoich niedorzecznych herezji był uczniem wyjątkowo

przykładnym i nikt nie wątpił w żywość jego inteligencji, przełożeni zdecydowali wysłać go na studia doktorskie na Uniwersytet Gregoriański w Rzymie. Świeżo upieczony ksiądz natychmiast oznajmił swój zamiar przygotowania – och, ci erudyci, którzy ślepną, badając zakurzone manuskrypty Biblioteki Watykańskiej! – pracy pod tytułem: O samotnym nałogu jako o linii obrony czystości kapłańskiej. Gdy z gniewem odrzucono jego projekt, odmówił wyjazdu do Rzymu i zagrzebał się w piekle dzielnicy Mendocita, skąd nigdy już się nie wydostał. Sam wybrał tę dzielnicę, kiedy dowiedział się, że wszyscy księża w Limie boją się jej jak dżumy, nie tyle z powodu podobnej do skupiska mikrobów koncentracji ludności, która z jej zagmatwanej topografii piaszczystych uliczek i domków wzniesionych z rozmaitych materiałów – kartonu, blachy, liści palmowych, desek, szmat i gazet – uczyniła laboratorium umożliwiające najbardziej wyrafinowane sposoby zarażania się nieróbstwem, ile na skutek społecznego gwałtu, jaki panował w dzielnicy Mendocita. Rzeczywiście była ona w tych czasach uniwersytetem przestępstwa w jego najjaskrawszym proletariackim wydaniu: uczyła kradzieży przy użyciu przemocy albo przez zaskoczenie, prostytucji, mordobicia, oszustw, przemytu narkotyków. W kilka dni ojciec Seferino Huanca Leyva zbudował własnoręcznie mały domek z

suszonej na słońcu cegły, nie wstawiając w nim drzwi, wniósł do środka kupione okazyjnie łóżko i materac ze słomy nabyty na targu Parada, po czym oznajmił, że będzie odprawiał codziennie mszę o siódmej rano na wolnym powietrzu. Ogłosił także, że będzie spowiadał od poniedziałku do soboty, przy czym kobiety od drugiej do szóstej, a mężczyzn od siódmej do północy, aby uniknąć zamieszania. I podał do wiadomości, że od ósmej rano do drugiej po południu zamierza zorganizować przedszkole, w którym dzieci z dzielnicy uczyć się będą abecadła, rachunków i katechizmu. Jego entuzjazm przygasł jednak w obliczu trudnej rzeczywistości. Na odprawianych o świcie mszach miewał zaledwie garstkę wiernych, rekrutujących się spośród cierpiących na bezsenność staruszków i staruszek o zanikających reakcjach fizycznych, którzy czasami, nie zdając sobie z tego sprawy, hołdowali wulgarnym zwyczajom właściwym mieszkańcom pewnego kraju (znanego ze swego bydła i ze swego tanga?) głośnego puszczania bąków oraz załatwiania własnych potrzeb w ubraniu i podczas nabożeństwa. Jeśli zaś chodzi o popołudniową spowiedź i o poranne przedszkole, to nie pojawił się tam ani jeden przypadkowy zainteresowany. Cóż to miało znaczyć? Znachor dzielnicy, Jaime Concha, były kościsty sierżant policji, który zdjął mundur, wtedy gdy jego instytucja kazała mu rozstrzelać biednego Azjatę przybyłego bez biletu do Callao z jakiegoś dalekiego portu na Wschodzie, i odtąd oddawał się z wielkim powodzeniem medycynie ludowej, trzymając rzeczywiście całą dzielnicę Mendocita w garści, patrzył podejrzliwie na potencjalnego współzawodnika i zorganizował bojkot wśród parafian. Dowiedziawszy się o tym od pewnej donosicielki (byłej czarownicy z Mendocita, dońa Mayte Unzategui, Baskijki o ciemnobłękitnej krwi, zdegradowanej i zdetronizowanej przez Jaime Conchę, z zajmowanego przedtem miejsca królowej i władczyni dzielnicy), ojciec Seferino Huanca Leyva stwierdził – o radości, które przyćmiewają ostrość spojrzenia i rozpalają pierś! – że wreszcie

nadszedł właściwy moment, aby wprowadzić w czyn swoją teorię zbrojnego nauczania. Na wzór cyrkowego nawoływacza obiegł brudne uliczki, oznajmiając donośnym głosem, że najbliższej niedzieli o jedenastej rano na boisku piłki nożnej on i znachor sprawdzą za pomocą pięści, który z nich jest bardziej mężczyzną. Kiedy muskularny Jaime Concha przybył do domku z suszonej na słońcu cegły, aby dowiedzieć się u ojca Seferino, czy należało to rozumieć jako wyzwanie do walki, człowiek z Chirimoyo ograniczył się do zapytania z zimną krwią, czy jego przeciwnik woli stoczyć walkę gołymi rękami, czy uzbrojonymi w bolce. Eks – sierżant poszedł sobie, zwijając się ze śmiechu, i poinformował sąsiadów, że w czasach kiedy był policjantem, zwykł zabijać jednym ciosem w głowę bezpańskie psy, które spotykał na ulicy. Walka księdza ze znachorem wzbudziła nadzwyczajne zainteresowanie i nie tylko cała dzielnica Mendocita, ale także mieszkańcy dzielnic Victoria, Porvenir, wzgórza San Cosme i Agustino przyszli się jej przyglądać. Ojciec Seferino wystąpił w spodniach i w koszuli i przed samą walką uczynił znak krzyża świętego. Walka była krótka, ale interesująca. Człowiek z Chirimoyo był słabszy fizycznie aniżeli eks – policjant, jednak przewyższał go zręcznością. Na wstępie sypnął mu w oczy odrobinę startego na pył pieprzu, który wcześniej sobie przygotował (potem miał wyjaśnić przyglądającemu się tłumowi: „W kreolskich pojedynkach

wszystko bywa dozwolone”), i kiedy olbrzym, ów Goliat osłabiony inteligentnym ciosem Dawida, na skutek oślepienia zaczął popełniać błędy, pokonał go za pomocą kopniaków zadawanych we wstydliwe części ciała, a wymierzał mu je tak długo, póki nie ujrzał, że tamten zwinął się wpół. Nie dając mu ani chwili wytchnienia, zaczął swój frontalny atak za pomocą prawych prostych oraz ciosów wymierzanych lewą ręką i zmienił styl walki dopiero wtedy, gdy tamten upadł na ziemię. Wówczas dokończył masakry, depcząc mu po żebrach i po żołądku. Wyjąc z bólu i ze wstydu, Jaime Concha uznał się za pokonanego. Wśród oklasków ojciec Seferino Huanca Leyva upadł na kolana i zaczął modlić się pobożnie z twarzą wzniesioną ku niebu i ze skrzyżowanymi ramionami. Ten epizod, który znalazł się nawet na łamach gazet i wprawił w zakłopotanie arcybiskupa, zaczął zdobywać ojcu Seferino sympatię wśród jego wciąż tylko potencjalnych parafian. Odtąd na poranne msze przychodziło już więcej ludzi, a niektóre grzeszne dusze, zwłaszcza kobiece, prosiły o spowiedź, chociaż oczywiście owe rzadkie przypadki nie zdołały wypełnić ani jednej dziesiątej części wyznaczonych godzin, które – obliczając na oko grzeszne możliwości dzielnicy Mendocita – ustalił optymistyczny proboszcz. Innym czynem, dobrze przyjętym przez mieszkańców dzielnicy i który zdobył mu nowych wiernych, było jego zachowanie się wobec Jaime Conchy po upokarzającej klęsce tamtego. Sam dopomógł sąsiadkom posmarować go jodyną i przyłożyć ziele arniki oraz dał mu znać, że nie wyrzuci go z dzielnicy Mendocita, tylko wręcz przeciwnie, z napoleońską szczodrością tych, co zapraszają na szampana i wydają swoją córkę za generała, którego wojsko właśnie rozbili w pył, wyraził gotowość przygarnięcia go do parafii w charakterze zakrystiana. Znachor otrzymał zezwolenie na preparowanie ziół skutecznie wpływających na przyjaźń i wrogość, na przekleństwo i miłość, ale według umiarkowanej taryfy, którą określał sam proboszcz, natomiast zabroniono mu zajmować się sprawami duszy. Zezwolił mu także na składanie kości sąsiadom cierpiącym na zwichnięcia kończyn albo czującym, że powinni być skierowani do szpitala, wszystko to jednak pod warunkiem, że nie będzie próbował leczyć chorych na inne dolegliwości.

Sposób, w jaki ojciec Seferino Huanca Leyva zdołał przyciągnąć – podobnie jak muchy, które poczują miód, albo mewy, które poczują rybę – malców z dzielnicy Mendocita do swego wzgardzonego przedszkola, nie był nazbyt ortodoksyjny i naraził go na pierwsze poważne ostrzeżenie ze strony kurii. Ogłosił, że za każdy tydzień przychodzenia do przedszkola dzieci otrzymają w prezencie obrazeczek. Ta przynęta mogłaby się okazać niewystarczającą dla tłoczącego się tłumu obdartusów, gdyby niewinne „obrazeczki” rozdawane przez człowieka z Chirimoyo nie były w rzeczywistości wizerunkami porozbieranych kobiet, które trudno było uważać za dziewice. Niektóre matki były zaskoczone tymi metodami pedagogicznymi, ale proboszcz zapewnił je uroczyście, że chociaż brzmiało to nieprawdopodobnie – „obrazeczki” utrzymają ich szczenięta z daleka od grzesznych ciał i uczynią je mniej figlarnymi, łagodniejszymi i spokojniejszymi. Chcąc pozyskać sobie dziewczęta z dzielnicy, wykorzystał skłonności, które uczyniły z kobiety pierwszą biblijną grzesznicę, a także wsparcie Mayte Unzategui, również włączonej do parafialnej instytucji wychowawczej w charakterze pomocnicy. Owa kobieta z mądrością,

jaką może dać tylko dwudziestoletnie doświadczenie w zarządzaniu lupanarami w Tingo Maria, potrafiła zdobyć sympatię dziewcząt, udzielając im lekcji, które bawiły ją samą: jak malować sobie usta, policzki i powieki bez konieczności kupowania w sklepie środków do makijażu, jak za pomocą bawełny, poduszeczek, a nawet papieru gazetowego wykonywać sztuczne piersi, biodra i pośladki oraz jak tańczyć modne tańce: rumbę, huarachę, porro i mambo. Kiedy reprezentujący władze kościelne wizytator odwiedził parafię i zobaczył w kobiecej sekcji przedszkola tłum dziewczynek wymieniających między sobą jedyną w dzielnicy parę pantofli na wysokich obcasach i wyginających się przed władczym spojrzeniem byłej stręczycielki, długo przecierał oczy ze zdumienia. Odzyskawszy po chwili mowę, zapytał ojca Seferino, czy założył tutaj akademię dla prostytutek. –Odpowiem twierdząco – odparł syn Czarnej Tereski, który był mężczyzną nie lękającym się słów. – Jeśli nie można zapobiec temu, by uprawiały ten zawód, niech go przynajmniej wykonują z talentem. (Z tego też właśnie powodu otrzymał drugie już ostrzeżenie kurii.) Było jednak nieprawdą, że ojciec Seferino, jak głosili oszczercy, został Wielkim Kacykiem dzielnicy Mendocita. Był tylko człowiekiem – realistą, który bardzo dobrze znał życie. Wcale nie popierał prostytucji, tylko usiłował ją uszlachetnić, i wydał godną podziwu walkę, chcąc zapobiec temu, by kobiety zarabiające na życie własnym ciałem (czyli wszystkie mieszkanki Mendocita w wieku od dwunastu do sześćdziesięciu lat) nie musiały cierpieć i być ograbiane przez alfonsów. Wyrugowanie dwudziestu kacyków dzielnicy (w niektórych przypadkach była to regeneracja) stanowiło bohaterski wysiłek i uzdrowienie stosunków społecznych, przysparzając ojcu Seferino wielu przykrości oraz pochwały ze strony burmistrza dzielnicy Victoria. Dla zrealizowania tego zamierzenia zastosował swoją filozofię zbrojnego nauczania. Za pomocą ulicznej plotki roznoszonej przez Jaime Conchę ogłosił, że prawo i religia zabraniają mężczyznom żyć jak trutniom żerującym na istotach słabszych i że w konsekwencji każdy mieszkaniec dzielnicy, który będzie wyzyskiwał kobiety, zasłuży sobie na cios jego pięści. Tak więc musiał rozbić szczękę Grań Margarina Pacheco, oślepić Padrilla, zamienić w impotenta Pedrita Garrote, w idiotę – Macha Sampedri i nabić kilka guzów Cojinobie Huambachano. W czasie tej donkiszoterskiej kampanii został pewnej nocy schwytany w zasadzkę i dotkliwie pobity. Napastnicy, sądząc, że umarł, pozostawili go leżącego w kałuży na pożarcie psom. Jednak biorąca początek w

teorii Darwina odporność młodzieńca była silniejsza, aniżeli zardzewiałe ostrze, którym go ugodzono, i pozwoliła mu zachować na ciele i na męskiej twarzy blizny po ranach zadanych żelazem, które lubieżne damy zwykły nazywać apetycznymi; natomiast z racji takich blizn posłano do szpitala psychiatrycznego przywódcę napastników, mieszkańca Arequipy o biblijnym imieniu i morskim nazwisku: Ezechiasza Delfina, którego wyrokiem sądowym uznano za nieuleczalnego wariata. Poświęcenia i wysiłki przyniosły oczekiwane rezultaty i Mendocita została w zdumiewający sposób oczyszczona z kacyków. Ojciec Seferino stał się przedmiotem uwielbienia kobiet całej dzielnicy. Odtąd przychodziły tłumnie na msze i spowiadały się co tydzień. Chcąc uczynić mniej przykrym zawód, który dawał im utrzymanie, ojciec Seferino sprowadził do dzielnicy lekarza Akcji Katolickiej w tym celu, aby udzielał im

rad z zakresu profilaktyki seksualnej i nauczał praktycznych sposobów spostrzegania w porę, zarówno u klientów jak i u samych siebie, pierwszych objawów choroby wenerycznej. Dla przypadków, w których nie dawała rezultatów technika kontroli urodzin, jaką Mayte Unzategui wpajała im w pamięć, ojciec Seferino przeniósł z Chirimoyo do Mendocity uczennicę dońa Angeliki, po to aby w porę wysyłała do czyśćca owoce płatnej miłości. Otrzymał już trzynaste poważne ostrzeżenie kurii, która dowiedziała się, że proboszcz popierał używanie prezerwatyw, tamponów i był zwolennikiem poronień. Czternaste upomnienie przyszło z powodu tak zwanej Szkoły Zawodowej, jaką odważył się zorganizować. Doświadczeni ludzie z dzielnicy, w formie miłych pogawędek -różne krążyły anegdoty pod niebem i nielicznymi gwiazdami limeńskiej nocy – uczyli tam nowicjuszy za pomocą praktycznych ćwiczeń rozmaitych sposobów zarabiania na życie. Na przykład można było ćwiczyć ruchy, jakie wykonują palcami inteligentni i dyskretni kieszonkowcy, zdolni przemknąć tajemnice każdej kieszeni, torebki, teczki czy walizki i wśród rozmaitych przedmiotów rozróżnić pożądaną zdobycz. Można się było dowiedzieć, w jaki sposób, dzięki rzemieślniczej cierpliwości, byle jaki drut potrafi skutecznie zastąpić najwymyślniejszy klucz w otwieraniu drzwi i jak należy zapalać motor w samochodach różnej marki, jeżeli przypadkiem ktoś okaże się nie być ich właścicielem. Nauczono nagłego wyrywania części garderoby w czasie pieszego spaceru lub jazdy rowerem, wdrapywania się na murowane ogrodzenia i cichego rozbijania szyb w oknach, uczono wykonywania chirurgii plastycznej każdego przedmiotu, który nagle miał zmienić właściciela, a także sposobów wydostawania się z różnych więzień Limy bez zgody komisarza policji. Uczono nawet w tej szkole przygotowywania bolców i – czy nie słychać pomruku zazdrości? – destylowania kleju, co w końcu zdobyło ojcu Seferino przyjaźń i uznanie mężczyzn w Mendocita, a także spowodowało pierwszą scysję z komisariatem policji dzielnicy Victoria, dokąd został pewnej nocy zaprowadzony i gdzie grożono mu sądem oraz więzieniem, ponieważ stał się szarą eminencją świata przestępczego. Uratowała go oczywiście wpływowa opiekunka. Już w tym czasie ojciec Seferino przeobraził się w popularną postać, którą zajmowały się gazety, czasopisma i radio. Jego inicjatywy stawały się tematem polemik. Byli tacy, którzy uważali go za typ świętego, prekursora nowej fali wśród duchownych mających zrewolucjonizować Kościół, ale znaleźli się i tacy, którzy trwali w przekonaniu, że był przedstawicielem piątej kolumny Szatana pragnącego zbezszcześcić od wewnątrz Dom Świętego Piotra. Mendocita (dzięki niemu, czy z

własnej winy?) przeobraziła się w atrakcję turystyczną: ciekawi, świętoszki, dziennikarze i snobi docierali do dawnego raju świata przestępczego, aby obejrzeć, dotknąć, przeprowadzić wywiad z ojcem Seferino albo prosić go o autograf. Owa popularność podzieliła Kościół na dwa obozy: jeden uważał ją za pożyteczną, a drugi za szkodliwą dla sprawy. Kiedy ojciec Seferino Huanca Leyva z okazji procesji ku czci Odkupiciela – był to kult, który sam zaprowadził w dzielnicy Mendocita i który rozprzestrzenił się tutaj na podobieństwo ognia na suchym stepie – ogłosił triumfalnie, że w jego parafii nie znajdzie się ani jedno dziecko, łącznie z urodzonymi w ostatnich dziesięciu godzinach, które nie byłoby ochrzczone, poczucie dumy ogarnęło wiernych, a władze kościelne po tylu upomnieniach

wysłały mu tym razem słowa gratulacji. Wybuchł natomiast skandal w dniu, w którym z okazji święta patronki Limy, świętej Róży, podał do wiadomości publicznej w kazaniu wygłoszonym na wolnym powietrzu na boisku w Mendocita, że w zakurzonych granicach obejmujących swym zasięgiem teren jego władzy nie znajdzie się ani jedna para, której związek nie byłby uświęcony przed Bogiem i przed ołtarzem wzniesionym w jego skromnym domku z nie wypalanej cegły. Zdumieni, bowiem dobrze wiedzieli, że w byłym Imperium Inków najsolidniejszą i najtrwalszą instytucją – obok Kościoła i Wojska – był konkubinat, prałaci Kościoła peruwiańskiego przybyli tutaj (powłócząc nogami?), aby osobiście sprawdzić te osiągnięcia. To co zobaczyli, zaglądając do podejrzanych mieszkań dzielnicy Mendocita, wprawiło ich w stan przerażenia i pozostawiło na ustach posmak świętokradczej obelgi. Wyjaśnienia ojca Seferina wydały się im niejasne i zbyt gwarowe (chłopak z Chirimoyo po tylu latach życia w dzielnicy nędzy zapomniał o czystym języku hiszpańskim z czasów seminarium i przyswoił sobie wszystkie barbaryzmy oraz idiotyzmy gwarowe dzielnicy Mendocita). Dopiero były znachor i policjant Lituma wytłumaczył im, jaki system stosowano w celu wykorzenienia konkubinatu. Był on świętokradczo prosty. Polegał na chrzczeniu przy księgach Ewangelii każdej już skojarzonej albo takiej, która miała się dopiero skojarzyć, pary. Ogarnięci pierwszym uczuciem radości ludzie spieszyli, by się pobrać jak Pan Bóg przykazał, w obecności swojego drogiego proboszcza, a ojciec Seferino, nie zamęczając ich niedyskretnymi pytaniami, udzielał sakramentu. Ponieważ okazało się, że dzięki takim metodom wielu sąsiadów pobierało się po kilka razy, wcale przedtem nie owdowiawszy – szybkość, z jaką pary z dzielnicy rozpadały się, przetasowywały i łączyły ponownie, była astronomiczna – ojciec Seferino naprawiał te mnożące się grzechy za sprawą oczyszczającej spowiedzi. (Sam to wyjaśnił za pomocą przysłowia, które poza tym, że brzmiało jak herezja, było także wulgarne: Natura ciągnie dziwkę na ulicę.) Pozbawiony uprawnień, złajany, niemal spoliczkowany przez arcybiskupa, ojciec Seferino Huanca Leyva mógł wówczas świętować bardzo ważne wydarzenie: otrzymanie upomnienia numer sto. Tak więc pośród zuchwałych inicjatyw i głośnych reprymend, pozostając obiektem polemik, uwielbiany przez jednych i pogardzany przez drugich, ojciec Seferino Huanca Leyva doszedł do najlepszego wieku: do pięćdziesięciu lat. Był mężczyzną o szerokim czole, orlim nosie, przenikliwym spojrzeniu, prawości i dobroci charakteru, człowiekiem, który dzięki przekonaniu, jakie żywił od najwcześniejszych dni w seminarium, iż wyimaginowana miłość nie jest grzechem, tylko potężnym obrońcą czystości, wytrwał w stanie prawdziwej niewinności aż do czasu, kiedy do dzielnicy Mendocita przybyła podobna do rajskiego

węża przybierającego lubieżne kształty, pełna grzesznych blasków, przewrotna kobieta imieniem Mayte Unzategui, która podawała się za działaczkę społeczną (a naprawdę – w końcu to przecież kobieta – była prostytutką). Opowiadała, z jakim poświęceniem pracowała w dżungli Tingo Maria, tępiąc pasożyty w żołądkach tubylców i jak musiała stamtąd uciekać w wielkiej rozterce, ponieważ stado mięsożernych szczurów pożarło jej synka. Miała baskijską krew, a więc arystokratyczną. Chociaż jej mętne poglądy i wężowy sposób chodzenia powinny ostrzec go przed zbliżającym się niebezpieczeństwem, ojciec Seferino Huanca Leyva – o otchłani pokus, która oglądała

upadek niewzruszonej cnoty! – popełnił szaleństwo, decydując się na przyjęcie jej jako pomocnicy i uwierzywszy słowom tej kobiety, że zamierza ratować dusze i zabijać pasożyty. W rzeczywistości chciała zmusić go do grzechu. Realizowała swój zamiar wprowadzając się do domku z nie wypalanej cegły, na nędzne łóżko oddzielone od reszty pomieszczenia tylko śmieszną zasłonką, która na domiar złego była jeszcze przezroczysta. W nocy, przy świetle oliwnej lampki, kusicielka wykonywała ćwiczenia gimnastyczne, pod pretekstem, że dzięki temu lepiej sypia i utrzymuje w zdrowiu swój organizm. Ale czy można nazwać szwedzką gimnastyką ów taniec z haremu z tysiąca i jednej nocy, który wykonywała w owym pomieszczeniu Baskijka, kołysząc biodrami, wznosząc ramiona, poruszając nogami i rękami, podczas gdy zdyszany ksiądz obserwował ją przez zasłonkę rozjaśnioną światłem lampki, na wzór niepokojącego teatru chińskich cieni? Później jeszcze, kiedy mieszkańcy Mendocity pogrążeni byli we śnie, Mayte Unzategui miała czelność pytać słodkim głosem, gdy słyszała skrzypienie sąsiedniego łóżka: „Czy ksiądz jeszcze nie śpi, ojczulku?” Prawdą jest, że dla wprowadzenia wszystkich w błąd piękna kusicielka pracowała po dwanaście godzin dziennie, robiąc zastrzyki, lecząc świerzb, dezynfekując igły i ogrzewając starców. Ale wszystkie te czynności wykonywała w szortach, z obnażonymi nogami, ramionami i brzuchem, argumentując, że w dżungli przyzwyczaiła się do chodzenia w takim stroju. Ojciec Seferino nadal rozwijał swoją twórczą działalność, ale chudł, miał głęboko zapadnięte oczy, wzrok uciekał mu bez przerwy w kierunku Mayte Unzategui, a kiedy widział, jak przechodziła, otwierał usta i strumyk grzesznej śliny zwilżał mu wargi. W tym okresie przywykł chodzić we dnie i w nocy z rękami w kieszeniach, a jego zakrystianka, była akuszerka dońa Angelica, przepowiadała, że w każdej chwili gotów zacząć pluć krwią gruźlika. Czy duchowny ulegnie złym praktykom pracownicy społecznej, czy osłabiona siła woli pozwoli mu wytrwać? Czy skończy w domu wariatów, czy też trafi do grobu? Pełni sportowego ducha parafianie z Mendocity obserwowali te zmagania i zaczęli stawiać zakłady, w których ustalono ostateczne terminy i określano drażliwe wyjścia: czy Baskijka zostanie zapłodniona nasieniem księdza, czy człowiek z Chirimoyo zabije ją, aby zniszczyć pokusę, czy też zrzuci sutannę, aby się z tą kobietą ożenić? Jednak życie sprawiło wszystkim zawód, kierując sprawą za pomocą z góry określonej karty. Głosząc, że należy powrócić do form dawnego Kościoła, do czystego i prostego Kościoła z czasów Ewangelii, w których wszyscy wierni żyli we wspólnocie i dzielili między siebie swoje dobra, ojciec Seferino rozpoczął energiczną kampanię, by zaprowadzić w Mendocicie, tym prawdziwym laboratorium eksperymentów chrześcijańskich, życie oparte na zasadach wspólnoty. Pary małżeńskie

miały stawać się członkami piętnaste – lub dwudziestoosobowych kolektywów, a te dzielić pomiędzy siebie pracę, utrzymanie i obowiązki domowe i zamieszkiwać wspólnie w domach przystosowanych do tego, by pomieścić te nowe komórki życia społecznego, które zastąpić miały klasyczne pary. Ojciec Seferino sam dał przykład, powiększając swój domek i wprowadzając doń, obok pracownicy społecznej, dwóch zakrystian, byłego sierżanta Litumę i byłą akuszerkę dońę Angelikę. Ta maleńka komuna była pierwszą wspólnotą w Mendocicie, a na jej wzór miały powstawać

następne. Ojciec Seferino ogłosił, że w łonie każdej katolickiej wspólnoty powinna istnieć najbardziej demokratyczna równość pomiędzy członkami tej samej płci. Mężczyźni i kobiety powinni mówić sobie po imieniu, ale nie chcąc zapominać o różnicach w budowie, w stopniu inteligencji i danym przez Boga rozsądku, poradził, by kobiety zwracały się do mężczyzn w trzeciej osobie i starały się na znak szacunku nie patrzeć im w oczy. Zajęcia polegające na gotowaniu, zamiataniu, przynoszeniu wody, zabijaniu karaluchów i szczurów, praniu odzieży i pozostałe czynności domowe miały być wykonywane kolejno przez wszystkich, a pieniądze zarobione, uczciwie lub nie, winno przekazywać się ogółowi, który dzieliłby je na równe części po uprzednim pokryciu wspólnych kosztów. Domy nie powinny mieć ścian, aby zlikwidować grzeszne przyzwyczajenie do sekretów, a wszystkie czynności życiowe, od załatwiania potrzeb żołądkowych aż do współżycia seksualnego, miały być załatwiane na oczach innych. Zanim policja i wojsko zajęły dzielnicę Mendocita, prezentując – jak w filmie -karabiny, maski przeciwgazowe oraz broń przeciwpancerną i organizując pułapkę, w której zostali zamknięci, niczym w więzieniu, przez szereg dni wszyscy mężczyźni i kobiety, ale nie za to, czym byli w rzeczywistości (złodziejami, napastnikami, rabusiami, prostytutkami), tylko dlatego, iż uważano ich za wywrotowców i separatystów, a ojciec Seferino został zabrany przed Trybunał Wojskowy i oskarżony o zbudowanie pod osłoną sutanny przyczółka komunizmu (został stamtąd zwolniony dzięki staraniom swojej protektorki, milionerki Mayte Unzategui) – eksperyment archaicznych komun chrześcijańskich już został potępiony. Został również potępiony przez kurię (upomnienie miało numer dwieście trzydzieści trzy), która uznała ojca Seferino za podejrzanego, jeżeli chodzi o głoszone teorie, i szalonego, jeśli chodzi o praktyki (fakty, och tak, poparły ten osąd), ale przede wszystkim na skutek tego, że sama natura mężczyzn i kobiet z dzielnicy Mendocita była wyraźnie uczulona na wspólnotę. Problemem numer jeden stało się kupczenie seksem. Pod zachętą ciemności, w zbiorowych sypialniach, na każdym posłaniu dokonywano najgorętszych zespoleń, gwałtów i aktów sodomii, zachodzono w ciążę, więc w konsekwencji rozmnożyły się zbrodnie na tle zazdrości. Drugim problemem były kradzieże: wspólne życie zamiast znieść żądzę posiadania, podnieciło ją do granic szaleństwa. Sąsiedzi kradli jedni drugim niemalże zepsute wyziewy, którymi oddychali. Wspólne mieszkanie zamiast zbratać ludzi z Mendocity, zamieniło ich w śmiertelnych wrogów. Właśnie w tym okresie zamętu i niepokoju pracownica społeczna (Mayte Unzategui) oznajmiła, że jest w ciąży, a były sierżant Lituma przyznał się do ojcostwa. Ze łzami w oczach ojciec Seferino zalegalizował ten związek skojarzony dzięki jego własnym pomysłom społeczno – chrześcijańskim. (Mówią, że od tego czasu miał zwyczaj szlochać po nocach i śpiewać elegie do księżyca.)

Niemal natychmiast musiał stawić czoło katastrofie gorszej aniżeli utrata Baskijki, której nigdy nie posiadał: przybyciu do Mendocity poważnego konkurenta w osobie ewangelickiego pastora don Sebastiana Bergua. Był to jeszcze mężczyzna dosyć młody, o sportowym wyglądzie i silnych bicepsach, który zaraz po wprowadzeniu się oznajmił, że ma zamiar w okresie sześciu miesięcy nawrócić na prawdziwą wiarę – tę zreformowaną – całą

dzielnicę Mendocita, łącznie z katolickim proboszczem i jego trzema ministrantami. Don Sebastian (kto wie, czy zanim został pastorem, nie był przypadkiem ginekologiem z milionową fortuną?) dysponował środkami, aby wywrzeć wrażenie na okolicznych mieszkańcach: wybudował sobie domek z cegły, dając przy tym świetnie płatną pracę ludziom z dzielnicy, i zapoczątkował tak zwane „śniadania religijne”, na które zapraszał bezpłatnie tych, którzy uczestniczyli w jego pogadankach na tematy biblijne i nauczyli się niektórych nabożnych pieśni. Mieszkańcy Mendocity zachęceni jego elokwencją i brzmieniem barytonowego głosu, a może kawą z mlekiem i chlebem ze skwarkami, które im towarzyszyły, zaczęli uciekać od katolickiej suszonej gliny do ewangelickiej cegły. Ojciec Seferino posłużył się oczywiście zbrojnym argumentem. Wezwał don Sebastiana Bergua, aby ten zmierzył się z nim na pięści w celu wykazania, który z nich był rzeczywistym sługą Bożym. Osłabiony nadużywaniem praktyk stosowanych przez zastępy Onana, które pozwoliły mu oprzeć się pokusom demona, człowiek z Chirimoyo padł powalony drugim ciosem don Sebastiana Bergua, bowiem ten przez dwadzieścia lat uprawiał przez godzinę dziennie gimnastykę i boks (czy w klubie Remigius w dzielnicy San Isidro?). To nie utrata zębów i rozbity nos były powodem desperacji ojca Seferino, tylko upokorzenie z powodu poniesionej klęski, zadanej jego własną bronią, oraz fakt, że codziennie tracił coraz więcej swoich parafian na rzecz przeciwnika. Ale odważni bywają ci, którzy nabierają sił w obliczu niebezpieczeństwa i stosują zasadę, że wielkim nieszczęściom należy przeciwstawić jeszcze silniejsze środki zaradcze, tak więc pewnego dnia człowiek z Chirimoyo przyniósł sekretnie do swego domku z nie wypalanej cegły puszki pełne płynu, które ukrywał przed spojrzeniami ciekawych (jednak każde wrażliwe powonienie rozpoznałoby w nim naftę). W nocy, kiedy wszyscy spali, w towarzystwie swego wiernego Litumy pozabijał od zewnątrz, za pomocą grubych desek i tęgich gwoździ, drzwi i okna domu z cegły. Don Sebastian Bergua spał snem sprawiedliwego, snując marzenia na temat swego kazirodczego siostrzeńca, który mając wyrzuty sumienia, że pohańbił własną siostrę, teraz kończył swą karierę jako ksiądz katolicki w jednej z dzielnic Limy. Może nawet w Mendocicie? Nie mógł więc słyszeć uderzeń młotka Litumy, które zamieniały ewangelicką świątynię w mysią norę, bowiem była akuszerka, dońa Angelica, z polecenia ojca Seferino dała mu do wypicia silne znieczulające lekarstwo. Kiedy misja została zabita deskami, człowiek z Chirimoyo osobiście oblał ją naftą. Potem, wykonując znak krzyża świętego, zapalił zapałkę i zamierzył się, by ją rzucić. Ale coś sprawiło, że się zawahał. Były sierżant Lituma, pracownica społeczna, była akuszerka, psy z dzielnicy Mendocita – wszyscy widzieli, jak stał wysoki i chudy, w świetle gwiazd, z nieprzytomnym wzrokiem i z zapałką w palcach, ogarnięty wątpliwościami, czy spalić swego nieprzyjaciela. Czy to uczyni? Czy rzuci zapałkę? Czy ojciec Seferino Huanca Leyva zamieni tę noc w dzielnicy Mendocita w huczące piekło? Czy zburzy w ten sposób dorobek całego swego życia poświęconego religii i ogólnemu dobru? A może, zdeptawszy płomyk, który parzył mu palce, otworzy drzwi domu z

cegły, aby na kolanach prosić ewangelickiego pastora o przebaczenie? Jak zakończą się owe zmagania w dzielnicy Mendocita?

XV

Pierwszą osobą, z którą rozmawiałem o moim zamiarze poślubienia ciotki Julii, był nie Javier, lecz kuzynka Nancy. Zadzwoniłem do niej po rozmowie telefonicznej z ciotką Julią i zaproponowałem, abyśmy poszli do kina. W rzeczywistości udaliśmy się do „El Patio” – baru kawowego na ulicy San Martin w dzielnicy Miraflores, w którym zazwyczaj spotykali się zapaśnicy, których Max Aguirre, promotor lunaparku, sprowadzał do Limy. Lokal ten -mieścił się w jednopiętrowym domku pomyślanym jako mieszkanie dla przedstawicieli klasy średniej, którą funkcje baru oczywiście denerwowały – był teraz pusty i mogliśmy spokojnie porozmawiać, podczas gdy ja piłem dziesiątą już tego dnia filiżankę kawy, a chuda Nancy coca – colę. Kiedy usiedliśmy, zacząłem się zastanawiać, w jakiej formie zakomunikować jej moje nowiny. Ale ona pierwsza dostarczyła mi wiadomości. Poprzedniego wieczora odbyło się zebranie w domu ciotki Hortensji, w którym wzięło udział około tuzina krewnych, w celu omówienia „sprawy”. Tam zdecydowano, że wuj Lucho i ciotka Olga poproszą ciotkę Julię, aby wracała do Boliwii. –Zrobili to ze względu na ciebie – wyjaśniła mi chuda Nancy. – Podobno twój ojciec straszliwie się rozzłościł i napisał okropny list. Wujowie Jorge i Lucho, którzy tak mnie kochali, byli teraz zaniepokojeni karą, jaka mogła mnie spotkać. Myśleli, że skoro ciotka Julia wyjedzie w tym czasie, kiedy mój ojciec przybędzie do Limy, to on uspokoi się i nie będzie taki surowy. –Wyobraź sobie, że teraz wszystko jest już bez znaczenia – oznajmiłem jej z dużą pewnością siebie. – Bo właśnie poprosiłem ciotkę Julię o rękę. Zareagowała głośno i zabawnie, prawie jak w scenie z filmu. Piła właśnie coca – colę i w tym momencie zakrztusiła się. Dostała gwałtownego ataku kaszlu i oczy jej napełniły się łzami. –Przestań się wygłupiać, wariatko – skarciłem ją bardzo rozgniewany. – Potrzebna mi twoja pomoc.

–Przecież nie zakrztusiłam się celowo, tylko napój dostał mi się w nieodpowiednie miejsce – wybełkotała kuzynka, wycierając sobie oczy i wciąż jeszcze kaszląc. A w kilka sekund później, zniżając głos, dodała: – Ale z ciebie dziecko! Czy masz przynajmniej pieniądze, aby się żenić? A jak zareaguje twój ojciec? Zabije cię! Po chwili, ogarnięta niepohamowaną ciekawością, zadręczała mnie pytaniami o szczegóły, o których ja sam nawet nie miałem czasu pomyśleć: Czy Julcia przyjęła oświadczyny? Czy zamierzamy uciec? Kto będzie świadkiem na ślubie? Przecież nie będziemy mogli wziąć ślubu kościelnego, bo Julcia jest rozwódką, prawda? Gdzie zamieszkamy? –Czy ty, Marito – na zakończenie potoku pytań wróciła do swoich zastrzeżeń i zasmuciła się na nowo – nie zdajesz sobie sprawy z tego, że masz osiemnaście lat? Zaczęła się śmiać i ja także się roześmiałem. Powiedziałem jej, że być może ma rację, ale że teraz chodziło o to, aby mi pomogła wprowadzić mój projekt w życie. W dzieciństwie

wychowywaliśmy się razem i zawsze ze sobą sprzeczali, ale kochaliśmy się bardzo i wiedziałem, że w każdej sytuacji stanie po mojej stronie. –Jasne, jeżeli mnie o to prosisz, to ci pomogę, nawet gdyby chodziło o jakieś szalone wyczyny i gdyby mieli nas razem zabić – oznajmiła na zakończenie. – A propos, czy pomyślałeś o reakcji rodziny, jeżeli naprawdę się ożenisz? W bardzo dobrych humorach żartowaliśmy przez chwilę na temat tego, co powiedzą i co zrobią wujowie i ciotki, kuzyni i kuzynki, kiedy usłyszą taką nowinę. Ciotka Hortensja pewnie się rozpłacze, ciotka Jesus pójdzie do kościoła, wuj Javier wyda z siebie klasyczny okrzyk „Cóż za wstyd!”, a najmłodszy z kuzynów, Jaimito, który ma trzy lata i sepleni, zapyta: Mamo, co to znaczy ożenić się? Zakończyliśmy rozmowę wybuchami śmiechu, ale był to śmiech bardzo nerwowy, więc nadbiegli kelnerzy, by sprawdzić, co się stało. Kiedy się uspokoiliśmy, chuda Nancy zaakceptowała pomysł, że zostanie naszym detektywem i że będzie nas informowała o wszystkich krokach i intrygach rodzinnych. Nie wiedziałem, ile dni zabiorą mi przygotowania, więc musiałem być zorientowany, co takiego planują krewni. Z drugiej strony zgodziła się zostać łącznikiem między mną a ciotką Julią i od czasu do czasu wychodzić razem z nią z domu, abym mógł ją widywać. –No dobrze, dobrze – zgodziła się Nancy. – Będę waszą opiekunką. Zgoda, ale jeśli kiedykolwiek i ja będę potrzebowała pomocy, mam nadzieję, że zachowacie się podobnie. Kiedy znaleźliśmy się na ulicy, idąc w kierunku jej domu, moja kuzynka chwyciła się za głowę: –Jakie ty masz szczęście – przypomniała sobie. – Mogę zdobyć dla ciebie właśnie to,

czego potrzebujesz. Mieszkanie w niewielkim domu na ulicy Porta. Pokój z małą kuchnią i łazienką, bardzo ładne, jak zabawka. I ledwie za jedne pięćset soli na miesiąc. Zwolniło się przed kilkoma dniami i wynajmowała je jakaś przyjaciółka, więc będzie można z nią porozmawiać. Wpadłem w zachwyt nad zmysłem praktycznym mojej kuzynki, zdolnej w tym momencie do myślenia o przyziemnej sprawie mieszkania, podczas gdy ja błądziłem po romantycznych rejonach zagadnienia. Poza tym w zasięgu moich możliwości leżało pięćset soli. Teraz tylko musiałem zarobić więcej pieniędzy „na luksusy” (jak mawiała babcia). Bez zastanowienia poprosiłem kuzynkę, by powiedziała swojej przyjaciółce, że ma lokatora. Po odprowadzeniu Nancy pobiegłem do pensjonatu Javiera na aleję 28 Lipca, ale w domu było ciemno i nie ośmieliłem się budzić właścicielki, która miewała złe humory. Doznałem wielkiego zawodu, bo czułem potrzebę opowiedzenia najlepszemu przyjacielowi o moim wielkim projekcie i wysłuchania jego rad. Tej nocy spałem nękany sennymi koszmarami. Śniadanie zjadłem o świcie razem z dziadkiem, który zawsze wstawał o pierwszym brzasku, i znowu pobiegłem do pensjonatu. Spotkałem Javiera, kiedy wychodził. Poszliśmy razem, na aleję Larco, aby wsiąść do mikrobusu. Poprzedniego wieczora po raz pierwszy w życiu wysłuchał całego rozdziału powieści radiowej Pedra Camacho, razem z właścicielką i pozostałymi pensjonariuszami, i był pod jej wrażeniem. –Rzeczywiście, twój kumpel Camacho zdolny jest do wszystkiego – powiedział. –

Wiesz, o co wczoraj chodziło? Stary pensjonat w Limie, uboga rodzina, która przybyła tu z gór. Byli w połowie obiadu, rozmawiając, aż tu nagle zaczęło się trzęsienie ziemi. Tak dobrze odtworzono drżenie szyb i drzwi, wszystkie krzyki, że wstaliśmy z miejsc, a seńora Gracia wybiegła pędem do ogrodu… Wyobraziłem sobie genialnego Batana, który charcząc, naśladował głębokie pomruki ziemi i za pomocą grzechotek lub szklanych kulek, którymi pocierał w pobliżu mikrofonu, odtwarzał ruchy budynków i domów Limy, a stopami rozgniatał orzechy i tłukł je kamieniami, by słychać było trzask pękających dachów i ścian, kołyszących i walących się schodów; w tym samym czasie Josefina, Luciano i pozostali aktorzy dawali wyraz swemu przerażeniu, modlili się, wyli z bólu i wołali o pomoc pod czujnym spojrzeniem Pedra Camacho. –Trzęsienie ziemi to jeszcze nic – przerwał mi Javier, kiedy mu opowiedziałem o zręczności Batana. – Najlepsze było to, że pensjonat się zawalił i wszyscy zginęli pod jego gruzami. Nikt nie ocalał, chociaż może ci się to wydawać nieprawdopodobne. Typ zdolny do wymordowania wszystkich bohaterów swojej powieści za pomocą jednego trzęsienia ziemi, zasługuje na szacunek.

Doszliśmy do przystanku mikrobusów, a ja nie mogłem już dłużej wytrzymać. W kilku słowach opowiedziałem mu o tym, co się wydarzyło poprzedniego dnia i o mojej życiowej decyzji. Udawał, że się niczemu nie dziwi: –No tak, ty również jesteś zdolny do wszystkiego – stwierdził, kiwając z politowaniem głową. A w chwilę później: – To pewne, że chcesz się żenić? –Nigdy nie byłem niczego tak pewien w moim życiu – oświadczyłem. W tym momencie była to prawda. Poprzedniego dnia, kiedy prosiłem ciotkę Julię, by wyszła za mnie, wciąż jeszcze miałem uczucie, że chodziło o coś nie przemyślanego, o zwykłe zdanie wypowiedziane niemal żartem, ale teraz, po rozmowie z Nancy, czułem wielką pewność. Zdawało mi się, że przekazuję mu decyzję niezłomną i gruntownie przemyślaną. –Te twoje szaleństwa zaprowadzą mnie kiedyś z pewnością do więzienia – zauważył zrezygnowany Javier w czasie jazdy mikrobusem. A potem, po przejechaniu kilku ulic, na wysokości alei Javier Prado: – Zostaje ci mało czasu. Jeżeli twoi wujostwo poprosili Julcię, by wyjechała, to ona nie może dłużej u nich mieszkać. Trzeba załatwić sprawę, zanim przyjedzie twój stary, bo kiedy ojciec tu będzie, wszystko się skomplikuje. Przez chwilę milczeliśmy, podczas gdy mikrobus zatrzymywał się na skrzyżowaniach alei Arequipa, zostawiając i zabierając pasażerów. Kiedy przejeżdżaliśmy obok Gimnazjum Raimondi, Javier zaczął znów mówić, teraz już całkowicie przejęty sprawą: –Będziesz potrzebował pieniędzy. Jak sobie poradzisz? –Poproszę o zaliczkę w Radio. Sprzedam wszystkie stare rzeczy, ubrania, książki. I zastawię maszynę do pisania, zegarek, słowem wszystko to, co się nadaje do lombardu. Poza tym zacznę szaleńczo poszukiwać dodatkowych zajęć. –Ja także mogę zastawić niektóre rzeczy: moje radio, ołówki mechaniczne i złoty zegarek – oznajmił Javier. Przymknąwszy oczy, dokonał obliczeń na palcach i stwierdził: -Myślę, że będę mógł ci pożyczyć około tysiąca soli.

Pożegnaliśmy się na placu San Martin i ustalili, że się spotkamy w południe na moim poddaszu w Radio Panamerykańskim. Dobrze zrobiła mi rozmowa z Javierem, bo przyszedłem do biura w lepszym humorze i w bardziej optymistycznym nastroju. Przeczytałem gazety i wybrałem wiadomości, więc i tym razem Pascual i Wielki Pablito znaleźli tekst pierwszego dziennika już przygotowany. Niestety, kiedy zatelefonowała ciotka Julia, obydwaj znajdowali się w pobliżu i

zepsuli mi całą rozmowę. Nie odważyłem się w ich obecności powtórzyć jej, o czym mówiłem z Nancy i z Javierem. –Muszę się z tobą zobaczyć jeszcze dzisiaj, choćby na kilka minut – poprosiłem. – Wszystko jest na dobrej drodze. –Nagle kompletnie straciłam ducha – powiedziała mi ciotka Julia. – Ja, która zawsze umiałam robić dobrą minę do złej gry, teraz czuję się zupełnie zdruzgotana. Miała zręczny pretekst, by udać się do centrum Limy bez budzenia podejrzeń: w biurach Lloyd Aereo Boliviano powinna dokonać rezerwacji lotu do La Paź. Wstąpi do Radia około trzeciej. Ani ona, ani ja nie poruszaliśmy tematu małżeństwa, ale posmutniałem, gdy usłyszałem, jak mówiła o samolotach. Natychmiast po odłożeniu słuchawki poszedłem do magistratu Limy, aby dowiedzieć się, co było potrzebne do ślubu cywilnego. Miałem kolegę, który był tam zatrudniony i wszystko mi posprawdzał, sądząc, że chodziło o jakiegoś krewnego, który miał się żenić z rozwiedzioną cudzoziemką. Liczba wymaganych papierów okazała się przerażająca. Ciotka Julia musiała przedstawić metrykę urodzenia i orzeczenie rozwodu poświadczone przez ministerstwa spraw zagranicznych Boliwii i Peru. Ja – moje świadectwo urodzenia. Ale, ponieważ byłem niepełnoletni, potrzebowałem notarialnego upoważnienia moich rodziców, aby móc zawrzeć związek małżeński, albo powinienem był zostać „wyemancypowany” (na podstawie orzeczenia rodziców, że można uważać mnie za pełnoletniego) wobec sędziego dla nieletnich. Wyszedłem z magistratu, robiąc następujące kalkulacje: samo zalegalizowanie papierów ciotki Julii, zakładając, że miała je w Limie, będzie wymagało całych tygodni. Jeżeli nimi tutaj nie dysponowała i musiałaby sprowadzać je z Boliwii, z odpowiedniego magistratu lub sądu, potrzebne będą miesiące. A co z moim świadectwem urodzenia? Urodziłem się w Arequipie i zwracanie się na piśmie do jednego z zamieszkałych tam krewnych, aby mi nadesłał metrykę, także zajęłoby dużo czasu (a ponadto byłoby ryzykowne). Trudności piętrzyły się jedna za drugą, niczym wyzwania na pojedynek, ale zamiast odwieść od tego zamiaru, utwierdzały mnie one w podjętej decyzji (od dzieciństwa byłem bardzo uparty). Kiedy znajdowałem się w połowie drogi do Radia, na wysokości „La Prensa”, nagle, w porywie jakiegoś natchnienia, zmieniłem kierunek i prawie biegiem udałem się do miasteczka uniwersyteckiego, dokąd dotarłem kompletnie zziajany. W sekretariacie wydziału prawa seńora Riofrio – odpowiedzialna za podawanie nam naszych stopni – przyjęła mnie jak zawsze z matczynym uśmiechem i pełna życzliwości wysłuchała skomplikowanej historii, jaką jej opowiedziałem, o pilnych formalnościach prawnych i o wyjątkowej okazji do zdobycia pracy, która pomogłaby mi sfinansować moje studia. –To jest zabronione regulaminem – poskarżyła się, unosząc swoją łagodną postać zza sennego biurka i sunąc w moim towarzystwie w kierunku archiwum. – Panowie

wykorzystujecie moje dobre serce. Któregoś dnia stracę posadę, ponieważ świadczę wam te przysługi, a wtedy nikt nie kiwnie palcem, żeby mi pomóc.

Zapewniłem ją, podczas gdy szperała po aktach, wznosząc obłoczki kurzu, które sprawiały, że oboje kichaliśmy, iż jeśli kiedykolwiek zdarzyłoby się coś podobnego, to cały wydział zastrajkuje. Znalazła w końcu moje akta, w których rzeczywiście była metryka urodzenia, i ostrzegła mnie, że pożycza mi ją tylko na pół godziny. Potrzebowałem zaledwie piętnastu minut, aby zrobić dwie fotokopie w księgarni przy ulicy Azangaro i zwrócić jedną z nich pani Riofrio. Przyszedłem do Radia rozradowany, czując, że jestem zdolny roznieść w pył każdego smoka, który wyszedłby mi na spotkanie. Siedziałem przy biurku po zredagowaniu następnych wiadomości dziennika i po przeprowadzeniu wywiadu dla Radia Panamerykańskiego z Gauchem Guerrero, oberżystą argentyńskim, naturalizowanym Peruwiańczykiem, który spędzał życie na pobijaniu własnego rekordu: we dnie i w nocy biegał wokół placu (potrafił jeść, golić się i spać w czasie biegania), przy czym z biurokratycznej prozy mojej metryki odgadywałem niektóre szczegóły mego urodzenia; – urodziłem się na bulwarze Parra, a mój dziadek i wuj Alejandro udali się do merostwa, by poinformować o moim przyjściu na świat – kiedy Pascual i Wielki Pablito, którzy właśnie weszli na poddasze, oderwali mnie od moich zajęć. Przyszli, rozprawiając o jakimś pożarze i umierali ze śmiechu na wspomnienie krzyków płonących ofiar. Usiłowałem nadal odczytywać zawiłą metrykę, ale komentarze moich redaktorów na temat policji z komisariatu dzielnicy Callao, oblanego benzyną przez jakiegoś umysłowo chorego piromana, przy czym zginęli zwęgleni wszyscy policjanci – od komisarza aż do ostatniego konfidenta, nawet łącznie z psem maskotką – odwróciły moją uwagę. –Przejrzałem gazety, ale nic nie zauważyłem; gdzie to wyczytaliście? – zapytałem. A do Pascuala: – Ostrożnie z poświęcaniem wszystkich wiadomości dzisiejszego dziennika sprawie tego pożaru! – I do obydwóch: – Co nowego, sadyści? –To żadna wiadomość, tylko powieść radiowa nadana o jedenastej – wyjaśnił mi Wielki Pablito. – Historia sierżanta Litumy, postrachu świata przestępczego Callao. –On także spalił się na popiół – włączył się Pascual. – Mógł był ocaleć, bo właśnie wychodził na swój obchód, ale wrócił, chcąc ratować kapitana. Zniszczyło go dobre serce. –Nie kapitana, tylko sukę Choclito – sprostował Wielki Pablito. –To nigdy nie było jasne – powiedział Pascual. – Spadła na niego jedna z więziennych krat. Gdyby tak don Pedro Camacho zobaczył go płonącego! Cóż za aktor! –A co powiedzieć o Batanie! – rozentuzjazmował się wspaniałomyślnie Wielki Pablito. – Gdybyście mi przysięgali, że za pomocą dwóch palców można wzniecić cały pożar, nigdy bym w to nie uwierzył. Jednak widziałem to na własne oczy, don Mario! Przyjście Javiera przerwało tę pogawędkę. Poszliśmy wypić wspomnianą już kawę u Bransa i tam streściłem mu przeprowadzone dochodzenia oraz pokazałem triumfalnie swoją metrykę. –Zastanawiałem się nad tym i muszę ci powiedzieć, że głupio robisz, żeniąc się – wyskoczył na wstępie trochę zakłopotany. – Nie tylko dlatego, że jesteś smarkaczem, ale

przede wszystkim z powodu pieniędzy. Będziesz musiał wypruwać z siebie flaki, pracując

nad byle czym, aby mieć co jeść. –A więc i ty także będziesz mi powtarzał to samo, co powiedzą mi mama i ojciec -zakpiłem z niego. – Że z powodu małżeństwa przerwę studia prawnicze? Że nigdy nie zostanę wielkim adwokatem? –Że z powodu małżeństwa nie będziesz miał nawet czasu na to, aby cokolwiek przeczytać – odparł Javier. – Że z tej samej racji nigdy nie zostaniesz pisarzem. –Pokłócimy się, jeżeli będziesz nadal tak mówił – ostrzegłem go. –A więc dobrze, będę trzymał język za zębami – roześmiał się. – Już uczyniłem radość memu sumieniu, przepowiadając ci twoją przyszłość. Z pewnością gdyby chuda Nancy tylko zechciała, i ja ożeniłbym się nawet dzisiaj. Od czego zaczniemy? –Ponieważ nie ma sposobu, by moi rodzice wyrazili zgodę na to małżeństwo albo uznali mnie za dorosłego, jak również jest niemożliwe, by Julia uzyskała wszystkie potrzebne jej papiery, jedynym wyjściem będzie znaleźć przyzwoitego burmistrza. –Chcesz powiedzieć przekupnego burmistrza – poprawił mnie. Przyjrzał mi się jak niedorostkowi. – A kogo ty możesz przekupić, nieszczęśniku? –Jakiegoś trochę zdezorientowanego burmistrza – nalegałem. – Takiego, któremu można będzie opowiedzieć zmyśloną historię. –No dobrze, zabierzemy się do szukania takiego potwornego drania, skłonnego dać ci ślub przeciwko wszystkim obowiązującym przepisom – znowu się roześmiał. – Szkoda że Julcia jest rozwódką, bo mógłbyś wziąć ślub kościelny. To byłoby proste, bo wśród księży nie brakuje drani. Javier wprawiał mnie zawsze w dobry nastrój, więc i teraz skończyliśmy rozmowę, żartując na temat mojego miodowego miesiąca, na temat honorariów, które będę pobierał (oczywiście miałem mu pomóc w porwaniu chudej Nancy), i żałując, że nie jesteśmy w Piura, gdzie ucieczki w celach zawarcia małżeństwa były zwyczajem tak rozpowszechnionym, że nie byłoby problemu ze znalezieniem przekupnego drania. Kiedy się żegnaliśmy, zobowiązał się zacząć szukać burmistrza jeszcze tego popołudnia i zastawić wszystkie swoje dobra, bez których mógł się obejść, aby wnieść swój wkład w sprawę zawarcia ślubu. Ciotka Julia miała przyjść o trzeciej, a ponieważ o trzeciej trzydzieści jeszcze jej nie było, zacząłem się niepokoić. O czwartej drętwiały mi już palce przy maszynie do pisania i bez przerwy paliłem. O czwartej trzydzieści Wielki Pablito zapytał mnie, czy źle się czuję, bo byłem bardzo blady. O piątej kazałem Pascualowi zadzwonić do domu wuja Lucho i zapytać o nią. Nie wróciła. Nie nadeszła również w pół godziny później ani o szóstej po południu, ani o siódmej wieczorem. Po nadaniu ostatniego dziennika, zamiast wysiąść przy ulicy, gdzie mieszkali dziadkowie, pojechałem

mikrobusem aż do alei Armendariz i krążyłem w okolicy domu wujostwa, nie odważywszy się zapukać. Przez okna dostrzegłem ciotkę Olgę, która zmieniała wodę w wazonie, a w chwilę później wuja Lucho, który gasił światło w jadalni. Wiele razy okrążyłem blok domów targany sprzecznymi uczuciami: niepokojem, złością, smutkiem, chęcią spoliczkowania ciotki Julii i pocałowania jej. Kończyłem właśnie jedną z tych nerwowych rund, kiedy zobaczyłem, jak wysiadała z luksusowego samochodu z dyplomatyczną rejestracją. Zbliżyłem się w podskokach, czując, iż zazdrość i złość sprawiają,

że nogi mi się trzęsą, oraz zdecydowany sprać rywala, kimkolwiek by on był. Okazał się siwiejącym mężczyzną, a poza nim w samochodzie znajdowała się jakaś dama. Ciotka Julia przedstawiła mnie jako siostrzeńca swego szwagra, a ich jako ambasadorostwo Boliwii. Poczułem się ośmieszony, ale jednocześnie odniosłem wrażenie, jak gdyby wielki ciężar spadł mi z serca. Kiedy samochód odjechał, wziąłem ciotkę Julię pod rękę i prawie siłą zmusiłem do przejścia na drugą stronę ulicy i przespacerowania się aż do bulwaru nadmorskiego. –Co z ciebie za ziółko – usłyszałem, podczas gdy zbliżaliśmy się do morza. – Wystraszyłeś biednego doktora Gumucio tą twarzą dusiciela. –Jeżeli kogoś uduszę, to ciebie – odparłem. – Czekam od trzeciej, a teraz jest jedenasta w nocy. Zapomniałaś, że byliśmy umówieni? Nie zapomniałam – odpowiedziała z determinacją. – Specjalnie wystawiłam cię do wiatru. Doszliśmy do małego skwerku położonego naprzeciwko Seminarium Jezuitów. Był pusty i chociaż nie padało, wilgoć sprawiła, że lśniła trawa, drzewa laurowe i krzewy geranium. Mgła formowała upiorne cienie wokół żółtych wierzchołków latarń. –Dobrze, odłóżmy tę kłótnię na inny dzień – powiedziałem, zmuszając, by usiadła na krawędzi bulwaru, na skale nadmorskiej, dokąd docierał miarowy i głęboki szum morza. – Teraz jest mało czasu i dużo problemów. Czy masz tutaj swoją metrykę urodzenia i akt rozwodu? –Jedyne co mam tutaj, to bilet do la Paź – odparła, dotykając swojej torebki. – Wyjeżdżam w niedzielę o dziesiątej rano. I jestem szczęśliwa. Mam już powyżej uszu Peru i Peruwiańczyków. –Bardzo mi przykro, ale teraz nie ma możliwości, abyśmy zmienili kraj -poinformowałem ją, siadając obok i kładąc jej rękę na ramieniu. – Jednak obiecuję ci, że któregoś dnia pojedziemy zamieszkać na paryskim poddaszu. Do tej chwili, mimo że zwracała się do mnie w sposób agresywny, była spokojna, lekko kpiąca i bardzo pewna siebie. Teraz nagle zarysował się na jej twarzy gorzki grymas i przemówiła twardym głosem, nie patrząc na mnie: –Nie utrudniaj mi wyjazdu, Varguitas. Wyjeżdżam do Boliwii z winy twoich krewnych, ale również dlatego, że nasz romans jest głupotą. Dobrze wiesz, że nie możemy się pobrać.

–Ależ możemy – odparłem, całując ją w policzek, w szyję, przyciskając do siebie z całą siłą, dotykając łapczywie jej piersi, szukając swymi ustami jej ust. – Potrzebny nam przekupny burmistrz. Javier mi pomaga. A chuda Nancy już nam znalazła małe mieszkanko w dzielnicy Miraflores. Nie ma powodu być taką pesymistką. Pozwalała się całować i pieścić, ale pozostawała obojętna, bardzo poważna. Opowiedziałem jej rozmowę z kuzynką, z Javierem, moje poszukiwania w magistracie, sposób, w jaki zdobyłem swoją metrykę, powiedziałem, że kocham ją z całej duszy, że pobierzemy się, choćbym miał zabić masę ludzi. Kiedy napierałem językiem, rozchyliła zęby, stawiała mi opór, ale później otworzyła

usta i mogłem przeniknąć do nich i smakować jej podniebienie, dziąsła, ślinę. Poczułem, że wolne ramię ciotki Julii obejmuje mnie za szyję, że przytula się do mnie, że zaczyna płakać, a szloch wstrząsa jej piersią. Pocieszałem ją głosem, który brzmiał jak nieskładny pomruk, nie przestając jej całować. –Jesteś jeszcze młokosem – usłyszałem, jak szeptała wśród uśmiechowi dąsów, podczas gdy ja, bez tchu, mówiłem jej, że jest mi potrzebna, że ją kocham, że nigdy nie pozwolę, by wróciła do Boliwii, że się zabiję, jeżeli wyjedzie. W końcu zaczęła znowu mówić, bardzo cichutko, usiłując obrócić wszystko w żart: – Kto sypia z młokosami, ten budzi się mokry. Słyszałeś to przysłowie? –Okropne i nie należy go powtarzać – odpowiedziałem, ocierając jej oczy ustami i opuszkami palców. – Czy masz tutaj papiery? Czy twój przyjaciel ambasador mógłby je zalegalizować? Już się opanowała. Przestała płakać i przyglądała mi się z czułością. –Ile to potrwa, Varguitas? – zapytała smutnym głosem. – Po jakim czasie się znudzisz? Po roku, po dwóch latach, trzech. Uważasz, że to słuszne, abyś porzucił mnie po dwóch lub trzech latach, a ja żebym musiała zaczynać od nowa? –Czy ambasador będzie mógł je zalegalizować? – nalegałem. – Jeżeli on je uwierzytelni ze strony boliwijskiej, to będzie łatwo zdobyć legalizację peruwiańską. Znajdę w ministerstwie jakiegoś przyjaciela, który nam pomoże. Przyglądała mi się w mieszanym nastroju, z czymś pośrednim między współczuciem a wzruszeniem. Na jej twarzy pojawił się uśmiech. –Jeżeli mi przysięgniesz, że wytrzymasz ze mną przez pięć lat, nie interesując się inną, tylko kochając wyłącznie mnie, to w porządku – oznajmiła. – Dla pięciu lat szczęścia popełnię to szaleństwo. –Masz papiery? – zapytałem, poprawiając jej włosy i całując je. – Czy ambasador je poświadczy? Miała potrzebne papiery i rzeczywiście uzyskaliśmy to, że ambasada boliwijska poświadczyła je, opatrując dużą liczbą pieczęci i różnokolorowych podpisów. Cała operacja trwała zaledwie pół

godziny, bo ambasador w sposób dyplomatyczny uwierzył w opowieść ciotki Julii: potrzebowała papierów tego samego ranka, ażeby załatwić pewne formalności, które pozwolą jej odzyskać w Boliwii część majątku, który otrzymała przy rozwodzie. Nie było także trudne, by minister spraw zagranicznych Peru zalegalizował ze swej strony dokumenty boliwijskie. Pomógł mi w tym jeden profesor z uniwersytetu, doradca resortu, któremu musiałem wymyślić inną zawiłą opowieść radiową: chodziło o pewną damę chorą na raka, która znajdowała się w stanie agonii i którą trzeba było jak najszybciej wydać za mąż za człowieka, z którym wspólnie mieszkała od lat, aby mogła umrzeć w spokoju i pogodzona z Bogiem. Podczas gdy w pomieszczeniu pełnym starych kolonialnych mebli i młodych wymuskanych funkcjonariuszy pałacu Torre Tagle oczekiwałem na zmobilizowanego telefonem mojego profesora – urzędnika, który miał na metryce urodzenia i na orzeczeniu rozwodu ciotki Julii przystawić jeszcze więcej pieczęci i zebrać odpowiednie podpisy,

usłyszałem, jak rozmawiano o nowej katastrofie. Chodziło o jakiś przypadek zatonięcia, o coś prawie niepojętego. Włoski statek stojący przy molo portowym w Callao, pełny pasażerów i odprowadzających, nagle, wbrew wszelkim prawom fizyki i rozumu, zakręcił się wokół własnej osi, przewrócił na lewą burtę i szybko zatonął w wodach Pacyfiku, przy czym zginęły wszystkie osoby, jakie znajdowały się na pokładzie, bądź na skutek kontuzji, bądź przez utonięcie, bądź w sposób zdumiewający, z powodu ukąszeń rekinów. Jakieś dwie kobiety rozmawiały w pobliżu mnie, oczekując na załatwienie swojej sprawy. Nie żartowały, przyjmowały wiadomość o zatonięciu bardzo poważnie. –Pewnie to się zdarzyło w powieści radiowej Pedra Camacho, prawda? – wtrąciłem. –W tej o czwartej po południu – przytaknęła starsza kobieta, koścista i energiczna, z silnym słowiańskim akcentem. – W historii o Albercie de Quinteros, kardiologu. –Tym samym, który w ubiegłym miesiącu był ginekologiem – dołożyła swoje trzy grosze młoda dziewczyna pisząca na maszynie, uśmiechając się. I stuknęła się w czoło pokazując, że ktoś tu chyba zwariował. –Nie słuchał pan wczorajszego programu? – żałowała mnie serdecznie towarzyszka cudzoziemki, pani w okularach i o czysto limeńskim akcencie. – Doktor Quinteros wyjeżdżał na wakacje do Chile z żoną i córeczka Charo. I cała trójka utonęła! –Wszyscy utonęli – poprawiła cudzoziemka. – Nawet ci, co przyszli żegnać wyjeżdżających: siostrzeniec Richard, Elianita i jej mąż, Rudzielec Antunez, ten głupiutki, a nawet synek zrodzony z kazirodczego związku, Rubencito. –Ale najśmieszniejsze było to, że utonął porucznik Jaime Concha, który występuje w innym słuchowisku i który już zginął przed trzema dniami w pożarze w porcie Callao -wtrąciła się znowu, pękając ze śmiechu, dziewczyna, która przestała pisać na maszynie. – Te radiowe powieści zamieniły się w zwykłe kpiny, nie sądzą panie? Wymuskany młodzieniec o wyglądzie intelektualisty

(specjalność: Granice Ojczyzny) uśmiechnął się do niej z życzliwością, a nawet posłał takie spojrzenie, jakie Pedro Camacho miałby całkowite prawo nazwać argentyńskim: –Czy ci już nie mówiłem, że zwyczaj przenoszenia postaci z jednej powieści do drugiej wynaleziony został przez Balzaka? – powiedział, wypinając pierś w poczuciu mądrości. Ale zaraz potem wyciągnął wniosek, który go pogrążył: – Jeżeli Balzak się dowie, że tamten popełnia plagiat, wtrąci go do więzienia. –Dowcip nie polega na tym, że przenosi postacie z jednej powieści do drugiej, tylko że je wskrzesza – broniła się dziewczyna. – Porucznik Concha spłonął, czytając opowieść o Kaczorze Donaldzie, więc jakże teraz mógł się utopić? –To facet, który nie ma szczęścia – zauważył wymuskany młodzieniec, przynosząc moje papiery. Wyszedłem szczęśliwy, ze świeżutkimi dokumentami, zostawiając obydwie panie, sekretarkę i dyplomatów zajętych ożywioną rozmową na temat boliwijskiego skryby. Ciotka Julia czekała na mnie w kawiarni i uśmiała się z mego opowiadania; dawno nie słuchała programów radiowych swego rodaka. Poza legalizacją papierów, która okazała się taka prosta, wszystkie inne starania

podjęte w ciągu owego tygodnia pełnego zabiegów i nie kończących się poszukiwań, jakie prowadziłem sam lub w towarzystwie Javiera w merostwach Limy, okazały się daremne i uciążliwe. Nie zaglądałem do Radia z wyjątkiem rozgłośni Panamerykańskiej, tak więc wszystkie wiadomości dziennika pozostawiłem w rękach Pascuala, który miał sposobność zaprezentowania słuchaczom prawdziwego festynu wypadków, zbrodni, napadów, porwań, a te rozlały w Radio Panamerykańskim tyle krwi, ile równolegle przelewał jej mój przyjaciel Camacho dzięki swojemu systematycznemu uśmiercaniu bohaterów. Zaczynałem mój obchód bardzo wcześnie. Najpierw odwiedziłem te merostwa, które były najbardziej skorumpowane i odległe od śródmieścia, to jest: należące do dzielnic Rimac, Porvenir, Vitarte, Chorrillos. Sto pięćdziesiąt razy (początkowo rumieniąc się, a później ze swobodą) wyjaśniałem swoją sprawę burmistrzom, zastępcom burmistrzów, syndykom, sekretarzom, portierom, roznosicielom akt – i za każdym razem otrzymywałem kategoryczną odmowę. Główna przeszkoda była zawsze taka sama: dopóki nie uzyskam notarialnego zezwolenia moich rodziców albo nie zostanę uznany za dorosłego w obecności sądu, dopóty nie będę mógł się ożenić. Później próbowałem szczęścia w dzielnicach śródmiejskich, z wyłączeniem Miraflores i San Isidro (gdzie mogli znaleźć się znajomi mojej rodziny), ale z identycznym rezultatem. Po przejrzeniu moich dokumentów urzędnicy mieli zwyczaj robić żarty, które godziły mnie wprost w serce: „jak to, chcesz się ożenić ze swoją matką?”, „nie bądź głupi, chłopcze, po co się będziesz żenił, lepiej się z nią prześpij”. Jedynym miejscem, w którym zaświtała mi nadzieja, było merostwo Surco, gdzie tęgi sekretarz o zrośniętych brwiach powiedział nam, że można będzie załatwić sprawę za dziesięć tysięcy soli, „bo trzeba zamknąć usta wielu osobom”. Próbowałem się targować i doszedłem do tego, że ofiarowywałem mu sumę, jaką z trudem mógłbym zgromadzić (pięć tysięcy soli), ale grubasek, jak

gdyby wystraszony swoją odwagą, wycofał się i w końcu wyrzucił nas z merostwa. Telefonowałem do ciotki Julii dwa razy dziennie i oszukiwałem ją, że wszystko jest w porządku, żeby miała przygotowaną podręczną walizeczkę z niezbędnymi rzeczami, bo w każdej chwili będę mógł jej powiedzieć „już”. Ale za każdym razem czułem się coraz bardziej zniechęcony. W piątek wieczorem, po powrocie do domu dziadków, znalazłem depeszę od moich rodziców: „Przylatujemy w poniedziałek linią Panagra, lot numer 516”. Tej nocy po dłuższym namyśle, przewracając się w łóżku z boku na bok, zapaliłem nocną lampkę i zapisałem w zeszycie, w którym notowałem tematy do opowiadań w porządku uwzględniającym ich ważność, jakie pozostawały mi wyjścia z sytuacji. Pierwsze, to ożenić się z ciotką Julią i postawić rodzinę wobec legalnego faktu dokonanego, któremu będzie musiała się podporządkować dobrowolnie lub pod przymusem. Ponieważ pozostawało już niewiele dni, a opór burmistrzów limeńskich był niezwykle twardy, ta pierwsza możliwość stawała się z każdą chwilą coraz bardziej utopijna. Drugim rozwiązaniem byłaby ucieczka z ciotką Julią za granicę. Nie do Boliwii, bo myśl o życiu w świecie, w którym mieszkała kiedyś beze mnie, gdzie miała tylu znajomych i swojego byłego męża, była dla mnie przykra. Stosownym krajem było Chile. Mogłaby wyjechać do La Paź, aby oszukać rodzinę, a ja wymknąłbym się autobusem lub mikrobusem do Tacna. Musiał być jakiś sposób

na potajemne przekroczenie granicy; dotarłbym aż do Ariki, a potem udałbym się lądem do Santiago, dokąd ciotka Julia przyjechałaby połączyć się ze mną lub gdzie by na mnie czekała. Możliwość podróżowania i życia bez paszportu (aby go otrzymać, również potrzebne było upoważnienie rodziców) nie wydawała mi się nieosiągalna i spodobała mi się ze względu na swój powieściowy charakter. Gdyby rodzina, co było pewne, kazała mnie poszukiwać, gdyby mnie znalazła i sprowadziła z powrotem do kraju, uciekłbym na nowo, robiąc to tyle razy, ile byłoby trzeba, i tak żyłbym aż do chwili osiągnięcia pożądanych wyzwolicielskich dwudziestu jeden lat. Trzecim wyjściem było samobójstwo z pozostawieniem dobrze napisanego listu, aby pogrążyć moich krewnych w wyrzutach sumienia. Następnego dnia, bardzo wcześnie, pobiegłem do pensjonatu Javiera. Codziennie rano, podczas gdy on się golił i brał prysznic, robiliśmy przegląd wczorajszych wydarzeń i przygotowywaliśmy plan działania na cały dzień. Siedząc na sedesie i patrząc, jak się mydli, przeczytałem mu notatki z zeszytu, w którym streściłem, z komentarzami na marginesie, możliwości wyboru mego przeznaczenia. Kiedy się opłukiwał, poprosił mnie gorąco, abym przestawił kolejność rozwiązań i umieścił samobójstwo na pierwszym miejscu: –Jeżeli się zabijesz, głupstwa, które napisałeś, staną się interesujące, różni durnie będą chcieli je odczytywać i łatwo będzie opublikować je w książce – przekonywał mnie, wycierając się jednocześnie ze złością. – Staniesz się, chociaż pośmiertnie, pisarzem.

–Przez ciebie stracę pierwsze wiadomości dziennika – ponaglałem go. – Przestań udawać Cantinflasa*, bo twój humor wcale mi się nie podoba. –Jeżeli popełnisz samobójstwo, to nie będę już musiał opuszczać tylu dni na uniwersytecie – ciągnął dalej Javier, podczas gdy się ubierał. – Idealnie byłoby, gdybyś zrobił to dzisiaj, tego ranka, zaraz. W ten sposób uwolniłbyś mnie od konieczności zastawiania moich rzeczy, które oczywiście zostaną w końcu zaprzepaszczone, bo czy wyobrażasz sobie, że je kiedykolwiek wykupię? Kiedy znajdowaliśmy się już na ulicy i kłusowaliśmy w kierunku mikrobusu, Javier w szatańskim poczuciu humoru mówił: –No bo w końcu jeżeli się zabijesz, to od razu będziesz sławny, a z twoim najlepszym przyjacielem, twoim powiernikiem i świadkiem tragedii, będą robili wywiady i w gazetach

pojawią się moje fotografie. Myślisz, że kuzynka Nancy nie zmięknie wobec takiej reklamy? W lombardzie zwanym Domem Lichwy na Plaża de Armas zastawiliśmy moją maszynę do pisania i jego radio, mój zegarek i jego ołówki mechaniczne, a w końcu przekonałem go także, by zastawił swój zegarek. Mimo że walczyliśmy jak wilki, uzyskaliśmy tylko dwa tysiące soli. W ciągu poprzednich dni, starając się, by nie spostrzegli tego dziadkowie, sprzedałem już u handlarzy starzyzną na ulicy La Paź garnitury, buty, koszule, krawaty, swetry, zostając niemalże tylko w tym, co miałem na sobie. Ale poświęcenie całej mojej garderoby oznaczało pozyskanie zaledwie czterystu soli. Miałem natomiast więcej szczęścia u postępowego impresario, którego po dramatycznej półgodzinnej rozmowie przekonałem, by wypłacił mi z góry cztery pensje i potrącał je ratami przez cały rok. Rozmowa zakończyła się w sposób nieoczekiwany. Ja przysięgałem mu, że pieniądze są

**Mario Moreno zwany Cantinflas – popularny meksykański aktor komiczny. potrzebne na operację przepukliny babci, i to bardzo pilną, ale się tym nie wzruszył. Niespodziewanie natomiast powiedział: „dobrze”, i z przyjaznym uśmiechem dodał: „Przyznaj się, że są ci potrzebne na opłacenie skrobanki jakiejś dziewczyny”. Spuściłem oczy i poprosiłem go, by zachował to w sekrecie. Widząc, jak jestem załamany faktem, iż uzyskałem w lombardzie tak mało pieniędzy, Javier towarzyszył mi aż do Radia. Postanowiliśmy poprosić w naszych miejscach pracy o zwolnienie, aby pojechać po południu do Huacho. Być może na prowincji burmistrzowie okażą się bardziej sentymentalni. Przyszedłem na poddasze, kiedy dzwonił telefon. Ciotka Julia szalała z oburzenia. Poprzedniego dnia przyszli z wizytą do domu wuja Lucho ciotka Hortensja i wuj Alejandro i nie podali jej ręki. –Spojrzeli na mnie z olimpijską pogardą, brakowało tylko tego, żeby powiedzieli „ty kurwo” – opowiadała oburzona. – Musiałam ugryźć się w język, aby nie posłać ich do wszystkich diabłów. Zrobiłam to ze względu na moją siostrę, ale również ze względu na nas, aby więcej nie komplikować sytuacji. Jak biegną sprawy, Varguitas? W poniedziałek wcześnie rano zapewniłem ją: –Musisz powiedzieć, że opóźniasz odlot do La Paź o jeden dzień. Mam wszystko prawie gotowe. –Nie przejmuj się przekupnym burmistrzem – powiedziała mi ciotka Julia. – Już mnie opanowała złość i na niczym mi nie zależy. Nawet jeżeli go nie znajdziesz, to i tak uciekniemy.

–Dlaczego nie weźmiecie ślubu w Chincha, don Mario? – usłyszałem głos Pascuala, kiedy odłożyłem słuchawkę. Widząc moje zdumienie, zmieszał się: – Wcale nie żartuję ani nie chcę się wtrącać. Ale słuchając rozmów, oczywiście zorientowaliśmy się w sytuacji. Mówię to, żeby panu pomóc. Burmistrz w Chincha jest moim krewnym i da panu ślub, jak dwa plus dwa jest cztery, za okazaniem papierów czy bez nich, bez względu na to, czy jest pan pełno -czy niepełnoletni. Tego samego dnia wszystko zostało cudownie rozwiązane. Javier i Pascual pojechali po południu mikrobusem do Chincha, z papierami i z nakazem, by przygotować wszystko na poniedziałek. Tymczasem ja poszedłem z kuzynką Nancy wynająć pokoik w dzielnicy Miraflores, poprosiłem o trzy dni zwolnienia w Radio (otrzymałem je po homeryckiej dyskusji z Genarem – ojcem, któremu odważnie zagroziłem wymówieniem, jeżeliby mi odmówił urlopu) i zaplanowałem ucieczkę z Limy. W sobotę wieczorem Javier wrócił z dobrymi wiadomościami. Burmistrz był facetem młodym i sympatycznym, a kiedy razem z Pascualem opowiedzieli mu całą historię, uśmiał się i pogratulował projektu porwania. „Jakie to romantyczne” – powiedział im. Zatrzymał papiery i zapewnił ich, że mając do czynienia z przyjaciółmi, można pominąć sprawę zapowiedzi. W niedzielę uprzedziłem ciotkę Julię przez telefon, że znalazłem przekupnego burmistrza, że uciekniemy następnego dnia o ósmej rano i że w południe będziemy już mężem i żoną.

XVI

Joaquin Hinostroza Bellmont, który potrafił doprowadzać do wrzenia całe stadiony, nie strzelając ani jednego gola czy nie egzekwując rzutów karnych, ale pełniąc tylko funkcję sędziego meczów piłki nożnej, którego zamiłowanie do alkoholu było w stanie zostawiać trwałe ślady i długi pieniężne w barach Limy, urodził się w jednej z tych rezydencji, które zasobni bonzowie budowali sobie trzydzieści lat temu w dzielnicy Perlą, w czasach kiedy usiłowano przekształcić tamte odłogiem leżące tereny w limeńską Copacabanę (starania te nie dały rezultatu z powodu wilgoci, która – niczym kara dla wielbłąda wzbraniającego się przejść przez igielne ucho – zrujnowała gardła i oskrzela peruwiańskiej arystokracji). Joaquin był jedynym synem w rodzinie, która – poza tym że miała zasoby pieniężne -wywodziła się – och, liściasty gąszczu drzew genealogicznych zapełniony tytułami i herbami! – z hiszpańskich i francuskich markizów. Jednak ojciec przyszłego arbitra i pijaczyny odłożył na bok stare papiery i poświęcił swe życie nowoczesnym ideałom pomnażania fortuny za pomocą interesów, które robił na wszystkim – począwszy od produkcji kaszmirów aż po zapoczątkowaną przez siebie uprawę ognistego pieprzu w Amazonii. Matka była słabowitą madonną i pełną poświęcenia małżonką, która spędzała całe życie, wydając zarobione przez męża pieniądze na lekarzy i znachorów (cierpiała na rozmaite choroby właściwe wyższym sferom). Oboje poczęli

Joaquina w późnym już wieku, po długim błaganiu Boga, by dał im spadkobiercę. Narodziny dziecka stanowiły nieopisaną radość dla rodziców, którzy już od kołyski zaczęli marzyć dla niego o przyszłości jakiegoś księcia przemysłu, króla rolnictwa, czarodzieja dyplomacji czy szatana polityki. Czy na skutek buntowniczego usposobienia, które nie chciało podporządkować się takiej egzystencji ekonomicznej i pełnej blasku pozycji społecznej, dziecko zostało sędzią piłki nożnej, czy też stało się to z racji niedostatków w psychice chłopca? Nie, stało się tak na skutek prawdziwego powołania. Naturalnie od czasów, kiedy ssał mleko z piersi matki, do chwili pojawienia się pierwszego zarostu chłopiec miał całą plejadę rozmaitych nauczycielek sprowadzanych z egzotycznych krajów: z Francji i z Anglii. Z najlepszych szkół rekrutowano profesorów, którzy mieli go uczyć cyfr i liter. Wszyscy ci ludzie, jeden za drugim, rezygnowali po jakimś czasie z sowitego wynagrodzenia, zdemoralizowani i zniechęceni z powodu ontologicznej obojętności dziecka na jakiekolwiek przejawy wiedzy. W wieku ośmiu lat nie nauczył się jeszcze dodawać, a z alfabetu pamiętał zaledwie samogłoski. Mówił wyłącznie monosylabami, był spokojny, spacerował po pokojach domu w Perlą z wyrazem śmiertelnej nudy na twarzy, pośród stert zabawek nabywanych w różnych punktach kuli ziemskiej, aby tylko dostarczyć mu rozrywki; znajdowały się tam niemieckie samochody, japońskie pociągi, chińskie łamigłówki, austriackie żołnierzyki i potrójne cykle automatów północnoamerykańskich. Z bramicznej drzemki zdawały się wyrywać go chwilami jedynie figurki piłkarzy z pudełek od czekoladek „Mar del Sur”, które wklejał do lśniących zeszytów i które całymi godzinami kontemplował z zaciekawieniem. Przerażeni myślą, że spłodzili istotę świadczącą o upadku rasy, ułomną, cierpiącą na hemofilię, która kiedyś może stać się pośmiewiskiem ludzkim, rodzice zwrócili się o pomoc

do nauki. W Perlą pojawili się słynni lekarze. Gwiazda wśród pediatrów w mieście, doktor Alberto de Quinteros, uspokoił zaniepokojonych rodziców błyskotliwą diagnozą: –Cierpi na to, co nazywamy chorobą cieplarnianą – wyjaśnił. – Kwiaty, które nie rosną w ogrodzie wśród innych kwiatów i owadów, są smutne i wydzielają mdłe zapachy. Złota klatka go ogłupia. Należy odprawić bony i nauczycieli, a dziecko zapisać do szkoły, aby mogło obcować z rówieśnikami. Wtedy będzie normalne, gdy jakiś kolega rozbije mu nos! Zdecydowani na każde poświęcenie, aby ratować go od niedorozwoju, rodzice wyrazili zgodę, by Joaquincito pogrążył się w plebejskim świecie zewnętrznym. Oczywiście wybrali dla niego najdroższe gimnazjum w Limie – ojców marianów – a pragnąc zachować pewne hierarchie, zamówili dla chłopca mundurek szkolny w przepisowym kolorze, ale z aksamitu. Recepta sławnego lekarza przyniosła pomyślne rezultaty. To prawda, że Joaquin otrzymywał niezwykle słabe stopnie i chcąc, by zaliczał egzaminy – o zachłanności, która wywołała niezgodę – rodzice musieli dokonywać darowizn (a to witraże dla szkolnej kaplicy, to znów sukienne pelerynki dla ministrantów, to twarde pulpity dla szkółki dla biedoty itp.), jednak prawdą jest, że dziecko stało się towarzyskie i że odtąd widywano, iż czasami bywało zadowolone. W tym okresie dała się zauważyć pierwsza oznaka talentu chłopca (nie -wyrozumiały ojciec nazywał to dopustem) – zainteresowanie piłką nożną. Rodzice bardzo się ucieszyli, kiedy zostali poinformowani, że Joaquin,

wkładając buty do gry w piłkę, z niemrawego i małomównego przeistacza się w istotę dynamiczną i rozmowną. Natychmiast nabyli teren sąsiadujący z ich domem w Perlą, by założyć na nim boisko do piłki nożnej o przyzwoitych proporcjach, na którym Joaquin mógłby grywać sobie do woli. Odtąd widywano na zasnutej mgłą ulicy Palmeras w dzielnicy Perlą dwudziestu dwóch uczniów wysiadających po lekcjach z autobusu Gimnazjum Marianów – zmieniały się tylko ich twarze, ale liczba pozostawała zawsze taka sama – którzy przybywali, by grać w piłkę na boisku państwa Hinostroza Bellmont. Po zakończonym meczu rodzina częstowała zawodników herbatą, której towarzyszyły czekoladki, galaretki, bezy i lody. Bogaci ludzie cieszyli się, widząc, jak każdego popołudnia ich synek Joaquin promieniał zadowoleniem. Dopiero po kilku tygodniach pionier uprawy pieprzu w Peru zauważył, że działo się coś dziwnego. Dwa, trzy, dziesięć razy pod rząd spotykał Joaquincita sędziującego mecze. Z gwizdkiem w ustach, ubrany w czapeczkę z daszkiem, biegał za graczami, zwracał im uwagę na popełniane błędy, zarządzał rzuty karne. Mimo iż chłopiec nie wydawał się mieć kompleksu z tej racji, że zamiast być na boisku graczem, musiał wykonywać taką funkcję, milioner popadł w gniew. Zapraszał przecież tych chłopaków do domu, tuczył słodyczami, pozwalał im poszturchiwać się z własnym synem, a tymczasem oni mieli czelność pozostawiać Joaquinowi tylko nędzną funkcję sędziego. Był o krok od decyzji otworzenia klatek z dobermanami i poszczucia nimi bezwstydników. Ale ograniczył się tylko do skarcenia ich. Ku jego zdziwieniu chłopcy oświadczyli, że są niewinni, i twierdzili, że Joaquin był sędzią, bo mu się to zajęcie podobało, zaś sam poszkodowany przysiągł na Boga i na własną matkę, że to prawda. W kilka miesięcy później, zaglądając do notatek i opierając się na informacjach swoich zarządców, ojciec stanął w obliczu następującego bilansu: na sto

trzydzieści dwa mecze rozegrane na jego boisku Joaquin Hinostroza Bellmont w żadnym nie wystąpił jako gracz, natomiast wszystkie sędziował. Rodzice wymienili między sobą spojrzenia i stwierdzili, że coś tu było nie w porządku. Czy to normalne? Raz jeszcze uciekli się do porad nauki. Najsłynniejszy w mieście astrolog, człowiek, który z gwiazd odczytywał tajemnice duszy i leczył swoich klientów (wolałby mówić „przyjaciół”) za poradą znaków zodiaku, profesor Lucio Acemila, który po zasięgnięciu opinii wielu horoskopów, po zapytaniach skierowanych do ciał niebieskich i po medytacjach przy księżycu wydał diagnozę, która, jak się okazało, jeśli nie była nawet najbardziej trafna, znakomicie pochlebiała rodzicom: –Chłopak czuje się organicznie arystokratą i wierny swojemu pochodzeniu, nie toleruje myśli, iż mógłby być równy wobec innych – wyjaśnił im, zdejmując okulary (może dlatego, by wyraźniej widać było błysk inteligencji, jaki pojawiał się pod jego powiekami, kiedy wypowiadał swój prognostyk?). – Woli być arbitrem aniżeli graczem, bo kto ocenia grę, ten kieruje meczem. Myśleliście państwo, że na zielonym prostokącie murawy Joaquincito uprawia sport? To błędne mniemanie. On zaspokaja odziedziczoną po przodkach żądzę dominowania, wyjątkowości i hierarchii, która bez wątpienia płynie RIGHT SQUARE BRACKETv jego żyłach. Łkając ze szczęścia, ojciec zasypał syna pocałunkami, oświadczył, że czuje się człowiekiem szczęśliwym i dodał jedno zero do honorariów, już i tak bardzo wysokich, jakich zażądał profesor

Acemila. Przekonany, że zamiłowanie do sędziowania meczów futbolowych własnych kolegów było wynikiem przemożnej chęci panowania i okazywania przewagi nad otoczeniem, co z czasem przekształcić może jego syna we władcę świata (a w najgorszym wypadku we władcę Peru), przemysłowiec przez wiele popołudni zostawiał swe wielofunkcyjne biuro, aby – słabość lwa, który roni łzy, widząc, jak jego szczenię rozrywa na kawałki pierwszą w życiu owcę – przychodzić na swój prywatny stadion w Perlą i cieszyć się po ojcowsku widokiem Joaquina odzianego w ładny kostium, który sam mu podarował, i gwiżdżącego za plecami uganiającej się grupy bękartów (graczy?). W dziesięć lat później zdezorientowani rodzice nie mieli innego wyjścia, jak zacząć sobie tłumaczyć, że – być może – przepowiednie gwiazd zgrzeszyły optymizmem. Joaquin Hinostroza Bellmont miał już osiemnaście lat i doszedł do ostatniej klasy szkoły średniej o wiele lat później aniżeli jego koledzy, z którymi rozpoczynał naukę – wyłącznie dzięki filantropii rodziny. Geny zdobywcy świata, które – według Lucia Acemili – skrywał pod niegroźnym kaprysem sędziowania meczów piłki nożnej, nie przejawiały się w żaden inny sposób, natomiast stawało się straszliwie oczywiste, że syn arystokratów był zdecydowanym nieszczęśnikiem we wszystkim poza dyktowaniem rzutów wolnych. Sądząc po jego mowie, stopień posiadanej inteligencji umiejscawiał go, według teorii Darwina, pomiędzy oligofrenikiem i małpą, a brak wdzięku, ambicji, wszelkich zainteresowań czymkolwiek, co nie byłoby owym niespokojnym zajęciem sędziego, czynił z niego istotę głęboko niesympatyczną. Aliści było prawdą, że w tym co dotyczyło jego pierwszej wady (drugą był alkohol), chłopak zdradzał coś, co zasługiwało na miano talentu. Jego teratologiczna bezstronność (na „świętej” powierzchni boiska i w trakcie „zaczarowanego” czasu trwania zawodów?) zdobyła

mu prestiż jako sędziemu wśród uczniów i profesorów Gimnazjum Marianów, a także – był niczym krogulec, który wysoko z chmur dostrzega pod drzewem rodzącym chleb świętojański mysz, która stanie się jego pożywieniem – miał niezwykłe wyczucie pozwalające bezbłędnie ustalać z każdej odległości i z każdego narożnika chytre kopnięcia obrońcy w goleń gracza ze środka pierwszej linii albo złośliwe uderzenia łokciem, które skrzydłowy zadał bramkarzowi, który skakał razem z nim do piłki. Niezwykła była również jego wiedza, jeżeli chodzi o reguły gry, a także intuicja, która błyskawicznymi decyzjami nadrabiała braki regulaminowe. Jego sława przekroczyła mury Gimnazjum Marianów, i arystokrata z Perlą zaczął sędziować na zawodach międzyszkolnych, na meczach dzielnicowych, a pewnego dnia – czy zdarzyło się to na boisku w Potao? – zastąpił sędziego w meczu drugiej ligi. Po ukończeniu przezeń szkoły zgnębieni rodzice musieli się zastanowić nad problemem przyszłości Joaquina. Myśl o tym, by poszedł na uniwersytet, została z żalem odrzucona, aby oszczędzić chłopcu niepotrzebnych upokorzeń i kompleksu niższości, a majątkowi rodziny – nowych wydatków na dalsze darowizny. Próba uczenia go języków obcych zakończyła się głośnym niepowodzeniem. Rok pobytu w Stanach Zjednoczonych i drugi we Francji nie nauczył go ani słowa po angielsku i po francusku, natomiast nadwątlił już i tak słaby hiszpański. Kiedy chłopak wrócił do Limy, fabrykant kaszmirów był już skłonny zrezygnować z tego, by jego syn chlubił się jakimkolwiek tytułem i, głęboko rozczarowany, znalazł mu stanowisko w gąszczu własnych przedsiębiorstw. Rezultaty, zgodnie z przewidywaniami, były katastrofalne. Przez dwa lata jego działalność, czy też niedopatrzenia,

doprowadziły do bankructwa duże przędzalnie, przyniosły deficyt najbardziej kwitnącej firmie spółki, tej, która budowała drogi, a plantacje pieprzu w dżungli zostały zżarte przez plagi, zdewastowane przez lawiny i zatopione przez powodzie (co potwierdziło fakt, że Joaquincito bywał także wybuchowy). Przytłoczony niezmierzonym brakiem kompetencji u swojego syna, zraniony w miłości własnej, ojciec stracił energię, stał się nihilistą i zaniedbał własne interesy, które w krótkim czasie zostały zaprzepaszczone przez jego chytrych zastępców, a w końcu nabawił się śmiesznego tiku, polegającego na wyciąganiu języka, aby w niedorzeczny sposób próbować polizać się w ucho. Nerwy i bezsenność popchnęły go, w ślad za własną żoną, w ręce psychiatrów i psychoanalityków (Alberto de Quinteros? Lucio Acemila?), co z kolei szybko unicestwiło resztki jego rozsądku i fortuny. Upadek ekonomiczny i ruina umysłowa rodziców nie skłoniły Joaquina Hinostrozy Bellmonta do samobójstwa. Nadal mieszkał w Perlą, w straszącej otoczenie rezydencji, która stawała się coraz bardziej odrapana, zardzewiała, wyludniona, traciła powoli swe ogrody i boisko do piłki nożnej (dla spłacenia długów), a którą zaatakował teraz brud i pająki. Chłopak spędzał dnie na sędziowaniu ulicznych zawodów, które organizowali włóczędzy z sąsiedztwa na opuszczonych terenach położonych między dzielnicami Bellavista i Perlą. Na jednym z takich meczów, będących przedmiotem sporów pośród grona włóczęgów i rozgrywanych na środku ulicy, na której kilkoma kamieniami oznaczano boisko, bramki i linie podziału pól, gdzie Joaquin wyglądał niczym elegant, który stroi się jak na bal, aby zjeść kolację w środku dziewiczej dżungli, i sędziował, jak gdyby miał do czynienia z finałami mistrzostw – na

jednym z takich meczów syn arystokratów poznał osobę, która w przyszłości miała uczynić z niego niewolnika i gwiazdę: Saritę Huanca Salaverrię? Wiele razy widywał, jak grywała w byle jakich meczach, i nawet karał ją za różne błędy popełniane na skutek agresywności, z jaką atakowała przeciwnika. Nazywano ją Baba -Chłop, ale mimo tego przezwiska nie przyszłoby Joaquinowi do głowy, żeby ten ciemny wyrostek ubrany w stare pantofle, dżinsy i podartą kurtkę, był kobietą. Odkrył to w sposób niemal erotyczny. Pewnego dnia, kiedy ukarał ją bezdyskusyjnym rzutem karnym (Baba -Chłop strzeliła gola), otrzymał w odpowiedzi stek najgorszych wyzwisk pod adresem swojej matki. –Coś ty powiedział? – oburzył się syn arystokratów, myśląc, że w tym samym momencie jego obrażona matka łyka pigułkę, popija ją wywarem z ziół i znosi ukłucie igłą. – Powtórz, jeśli jesteś mężczyzną. –Nie jestem, ale powtarzam – odparła Baba – Chłop. I z honorem Spartanki zdolnej pójść na stos, aby nie dać powykręcać sobie rąk, powtórzyła przekleństwo pod adresem jego matki wzbogacone rynsztokowymi przymiotnikami. Joaquin próbował wymierzyć cios, ale ten trafił w próżnię, i po chwili runął na ziemię zwalony ciosem głowy przez dziewczynę, która skoczyła nań, okładając go rękami, nogami, łokciami i kolanami. Mocowali się niczym dwoje zapaśników, kończąc walkę czymś w rodzaju miłosnych

uścisków, a wtedy odkrył zdumiony, podniecony i niezdolny powstrzymać wytrysku nasienia, że jego przeciwnikiem była kobieta. Emocja, jaką wywołały w nim zmagania z nieoczekiwanie okrągłymi kształtami, była tak wielka, że odmieniła jego życie. Od razu po walce zaprzyjaźnił się z dziewczyną i kiedy dowiedział się, że nazywa się Sarita Huanca Salaverria, zaprosił ją do kina, aby obejrzeć Tarzana, a w tydzień później zaproponował pójście do ołtarza. Odmowna odpowiedź Sarity, która nie chciała zostać jego żoną, i nawet nie pozwoliła się pocałować, w klasyczny sposób popchnęła Joaquina do pijaństwa. W krótkim czasie z romantyka, który topi swe kłopoty w whisky, przekształcił się w nieprzejednanego alkoholika, który jest w stanie ugasić swe afrykańskie pragnienie tylko mocnym paliwem. Co obudziło w Joaquinie tak gwałtowne uczucie do Sarity Huanca Salaverria? Była młoda i miała wygląd smukłej kurki, skórę wygarbowaną przez niepogody, taneczny chód i nie była najgorszym graczem w piłkę nożną. Ze sposobu ubierania oraz manier nabytych w towarzystwie, z jakim przestawała, można by odnieść wrażenie, iż buntuje się przeciwko swojej kondycji kobiety. Może właśnie to – wada wrodzona, szaleństwo ekstrawagancji -czyniło ją tak atrakcyjną dla arystokraty? Pierwszego dnia, kiedy przyprowadził Babę -Chłopa do zrujnowanego domu w Perlą, jego rodzice spojrzeli po sobie przerażeni. Dawny bogacz w jednym zdaniu zawarł całą gorycz wypełniającą jego duszę: „Nie tylko spłodziliśmy głupca, ale także istotę zdeprawowaną seksualnie”. Niemniej jednak Sarita Huanca Salaverria, będąc z jednej strony przyczyną tego, że Joaquin popadł w alkoholizm, stała się jednocześnie odskocznią, która pomogła mu wznieść się od ulicznych meczów rozgrywanych szmacianą piłką do poziomu rozgrywek na Stadionie Narodowym.

Baba – Chłop nie zadowoliła się odtrącaniem uczucia arystokraty, gdyż sprawiało jej przyjemność zadawanie mu cierpień. Pozwalała zapraszać się do kina, na mecze futbolowe, na walki byków, do restauracji, zgadzała się przyjmować kosztowne prezenty (na których kupno zakochany trwonił resztki rodzinnego majątku), ale nie godziła się, by Joaquin mówił jej o miłości. Ledwie zaczynał – pełen oporów, z nieśmiałością panny, która się czerwiem, kiedy komplementują jakiś kwiat – mówić, jak bardzo ją kocha, Sarita Huanca Salaverria wstawała rozgniewana, raniła go podłymi obelgami i wychodziła. Wtedy Joaquin zaczynał pić, włócząc się z knajpy do knajpy i mieszał trunki, aby osiągnąć szybkie i gwałtowne efekty. Rodzice często widywali go wracającego późną nocą, jak przemierzał pokoje domu w Perlą i zataczał się nękany falami wymiotów. Kiedy już wydawał się bliski zatracenia w alkoholu, telefon od Sarity stawiał go na nogi. Zaczynał wtedy żywić nadzieję i piekielne błędne koło toczyło się dalej. Wyniszczeni zmartwieniami rodzice – mężczyzna o nerwowym tiku i hipochondryczka – zmarli prawie jednocześnie i zostali pochowani w grobowcu na Cmentarzu Przykościelnym. Żałosna rezydencja Perlą, podobnie jak i dobra, które jeszcze przetrwały, zostały teraz rozgrabione przez wierzycieli albo skonfiskowane przez państwo. Joaquin Hinostroza Bellmont musiał zacząć zarabiać na życie. Wziąwszy pod uwagę cechy osobowości bohatera (jego przeszłość wskazywała na to, że umrze z przepicia albo że skończy jako żebrak), wyszło mu to na dobre. Jaki wybrał zawód? Sędziego piłki nożnej! Popychany przez głód i pragnienie, by okazywać względy wymykającej mu się z rąk Saricie, zaczął pobierać po kilka soli od ulicznych włóczęgów, którzy prosili go, by sędziował im mecze, a widząc, że oni, zebrawszy pieniądze między sobą, wypłacali mu je – wszak dwa plus dwa jest cztery,

a cztery plus dwa to sześć – ciągle podwyższał taryfę i zarabiał coraz lepiej. Ponieważ znana była jego zręczność na boisku, więc zdobywał kontrakty na sędziowanie w zawodach młodzieżowych i pewnego dnia pojawił się odważnie w Stowarzyszeniu Sędziów i Trenerów Piłki Nożnej, prosząc, aby wpisano go jako członka. Zdał błyskotliwie egzaminy, co przyprawiło o zawrót głowy tych wszystkich, których odtąd mógł (z próżnością?) nazywać kolegami. Pojawienie się Joaquina Hinostrozy Bellmonta – w czarnym kostiumie z białymi szwami, z zielonym daszkiem nad czołem i ze srebrnym gwizdkiem w ustach – na Stadionie Narodowym Jose Diaz stanowiło epokowe wydarzenie w dziejach narodowego futbolu. Doświadczony sprawozdawca sportowy powiedziałby zapewne: „Razem z nim wkroczyła na boisko nieugięta sprawiedliwość i artystyczna inspiracja”. Jego poprawność, bezstronność, szybkość w wykrywaniu błędów i zręczność w karaniu ich, jego autorytet (gracze, zwracając się doń, spuszczali zawsze oczy i mówili mu don) oraz forma fizyczna, która pozwalała mu biegać przez dziewięćdziesiąt minut meczu i nigdy nie znajdować się dalej aniżeli w odległości dziesięciu metrów od piłki, przyniosły mu szybko popularność. Był to, jak powiedziano w jakimś sprawozdaniu, jedyny sędzia, którego gracze zawsze słuchali i którego widzowie nigdy nie obrazili, jedyny, któremu po zakończeniu każdego meczu urządzano owacje na trybunach. Czy wszystkie te talenty i osiągnięcia brały się wyłącznie z wyjątkowej świadomości zawodowej? Między innymi. Ale głównym powodem było to, że Joaquin Hinostroza

Bellmont pragnął za pomocą swoich sędziowskich talentów (sekret chłopaka, który triumfuje w Europie i żyje rozgoryczony, ponieważ pragnie wyłącznie tego, by odnieść sukces w swojej andyjskiej wiosce) wywrzeć wrażenie na Babie – Chłopie. Widywali się nadal prawie codziennie i na podstawie złośliwych opinii uważano ich za kochanków. W rzeczywistości, mimo swego trwałego uczucia nie tkniętego upływem czasu, sędzia piłkarski nie zdołał przezwyciężyć oporu Sarity. Pewnego dnia w jednej z kantyn Callao dziewczyna podniosła go pijanego z ziemi, zaprowadziła do pensjonatu w centrum miasta, w którym sama mieszkała, obmyła ręce z wymiotów i trocin, położyła go do łóżka i opowiedziała mu tajemnicę własnego życia. Joaquin Hinostroza dowiedział się wówczas, blednąc, jakby otrzymał pocałunek wampira, że we wczesnej młodości dziewczyna przeżyła fatalną miłość i małżeńską tragedię. Rzeczywiście, między Saritą a jej bratem (Richardem?) zakwitło tragiczne uczucie, które -niczym ogniste wodospady lub trujący deszcz – doprowadziło do zajścia dziewczyny w ciążę. Poślubiła podstępnie pewnego młodzieńca, którym przedtem pogardzała (Rudzielec Antunez? Luis Marroquin?), aby kazirodczo poczęte dziecko miało nieskalane nazwisko. Niemniej młody i szczęśliwy małżonek za sprawą diabelskiego ogona, co to wślizguje się do miski i zakwasza ciasto – odkrył w porę podstęp i porzucił oszustkę, która chciała przemycić mu bękarta jako jego syna. Zmuszona poronić, Saritą uciekła od swojej szlachetnie urodzonej rodziny, ze swej willowej dzielnicy, od swego dźwięcznego nazwiska i, przeobraziwszy się we włóczęgę po pustkowiach Bellavista i Perlą, stała się postacią obdarzoną przydomkiem Baby – chłopa. Odtąd przysięgła sobie nigdy więcej nie oddać się mężczyźnie i żyć zawsze, ze względu na praktyczność podobnego stanu (ach, pomimo braku męskiego nasienia?) jako chłopak. Fakt poznania tragedii zaprawionej świętokradztwem, wykroczeń przeciwko różnym tabu, podeptania

zasad moralności cywilnej i nakazów religijnych przez Saritę Huanca Salaverria nie zniweczył miłosnej namiętności Joaquina Hinostrozy Bellmonta, ale jeszcze ją spotęgował. Człowiek z Perlą powziął nawet plan wyleczenia Baby – Chłopa z urazów i pogodzenia jej ze społeczeństwem i z mężczyznami; chciał zrobić z niej ponownie kobiecą i kokieteryjną limenkę, figlarną i pełną wdzięku – na wzór Perricholi? Jednocześnie sława jego rosła i stawał się poszukiwanym sędzią międzynarodowych meczów w Limie i za granicą; otrzymywał oferty pracy w Meksyku, Brazylii, Kolumbii, Wenezueli, które – z patriotyzmem mędrca odmawiającego komputerom w Nowym Jorku, aby móc nadal eksperymentować na chorych na gruźlicę świnkach morskich w San Fernando – zawsze odrzucał, by z coraz większym uporem oblegać serce kazirodczej istoty. Zdawało mu się, że odbiera pewne sygnały – złowieszczy dym na wzgórzach, tam -tamy w afrykańskich lasach – że Sarita Huanca Salaverria w końcu ustąpi. Pewnego popołudnia, po kawie z ciastkami – półksiężycami w lokalu „Haiti” na Plaża de Armas, Joaquin zdołał zatrzymać w swoich dłoniach prawą dłoń dziewczyny dłużej niż jedną minutę (dokładnie, bo jego umysł sędziego ściśle to obliczył). Niedługo później Kadra Narodowa rozgrywała mecz z bandą morderców pochodzących z kraju o wątpliwej sławie – z Argentyny czy z czegoś podobnego? – którzy pojawili się na boisku w butach podkutych gwoździami

oraz w nakolannikach i ochraniaczach na łokcie, będących zaiste narzędziami do zadawania ran przeciwnikowi. Nie zważając na argumenty (skądinąd słuszne), że w tamtym kraju panował zwyczaj grania w piłkę w podobnym stroju – sycenie się torturami i zbrodnią? – Joaquin Hinostroza Bellmont eliminował ich stopniowo z boiska, aż drużyna peruwiańska zwyciężyła technicznie z powodu braku przeciwników. Oczywiście sędzia został wyniesiony przez tłum na ramionach i Sarita Huanca Salaverria, gdy zostali już, sami – poryw peruwiańskości czy wrażliwość sportowa? – zarzuciła mu ręce na szyję i obdarowała pocałunkiem. Pewnego razu, kiedy był chory (cierpiał na dyskretny, fatalny guz, który niszczył mu wątrobę i zaczynał wywoływać okresowe kryzysy), opiekowała się nim, nie odstępując od jego łóżka przez cały tydzień pobytu w szpitalu Carrión, i Joaquin widział, jak pewnej nocy wylewała łzy. Czyżby z jego powodu? Wszystko to dodawało mu odwagi i codziennie proponował jej małżeństwo, ponawiając swoje argumenty. Było to jednak bezcelowe. Sarita Huanca Salaverria chodziła na wszystkie mecze, na których bywał sędzią (sprawozdawcy porównywali jego sędziowanie do dyrygowania symfonią), towarzyszyła mu w podróżach za granicę i nawet przeprowadziła się do Pensjonatu Kolonialnego, w którym Joaquin mieszkał ze swoją siostrą pianistką i z rodzicami staruszkami. Ale wzbraniała się przed tym, by ów braterski stosunek przestał być czysty i zamienił się w zażywanie przyjemności. Niepewność, ta stokrotka, której płatków nigdy nie zerwie się do końca, pogarszala nałóg alkoholowy Joaquina Hinostrozy Bellmonta, tak że widywano go częściej pijanym niż trzeźwym. Alkohol był w jego życiu zawodowym piętą achillesową, balastem, który, jak mówili biegli, przeszkodził mu w sędziowaniu w Europie. Lecz jak skądinąd wytłumaczyć, że ten pijący bez umiaru człowiek mógł wykonywać zawód wymagający tak wielu fizycznych rygorów? Faktem jest, że – zagadki brukują szlaki historii – rozwinął obie namiętności jednocześnie i, poczynając od trzydziestego roku życia, obydwie występowały u niego równolegle: Joaquin Hinostroza Bellmont

zaczął sędziować mecze nasączony alkoholem niczym gąbka i nadal sędziował je w wyobraźni w knajpach. Alkohol nie niszczył jego talentu: nie przyćmiewał mu wzroku, nie osłabiał autorytetu, nie opóźniał kariery. To prawda, że niekiedy w czasie meczu widywano, jak dostawał ataku czkawki, że – były to kalumnie mącące powietrze i zabijające cnotę – zapewniano, iż pewnego razu, nękany saharyjskim pragnieniem, porwał pielęgniarzowi, który spieszył na pomoc jednemu z graczy, butelkę mikstury i wypił ją jak świeżą wodę. Ale takie epizody -malownicze opowieści, mitologia geniusza – nie przerwały jego pełnej sukcesów kariery. Tak więc wśród ogłuszających oklasków stadionu i pokutnych pijatyk, którymi próbował uspokoić wyrzuty sumienia – szarpiące ciało kleszcze inkwizytora, źrebak, który gruchocze kości – ze swą duszą głosiciela prawdziwej wiary (świadków Jehowy?), na skutek tego, że w młodości zgwałcił nieoczekiwanie pewnej szalonej nocy nieletnią dziewczynkę w dzielnicy Victoria (Saritę Huanca Salaverria?), doszedł Joaquin Hinostroza Bellmont do pełni sił: do pięćdziesiątki. Był mężczyzną o szerokim czole, orlim nosie, przenikliwym spojrzeniu, prawości i dobroci charakteru, który osiągnął szczyty sukcesu w swym zawodzie. W takich to okolicznościach przyszło mu być w Limie sędzią najważniejszego spotkania futbolowego połowy stulecia, finału mistrzostw południowoamerykańskich rozgrywanych między dwiema ekipami, które w eliminacjach, każda ze swej strony, zadały haniebne klęski swoim przeciwnikom: były to drużyny Boliwii i Peru. Chociaż zwyczaj nakazywał, by w podobnym meczu sędzią został ktoś z kraju neutralnego, obydwie drużyny, a w szczególności – wchodziła tu w grę zapewne rycerskość Altiplano*, boliwijska wielkoduszność i sprawa honoru Indian Aymara – drużyna obca zażądała, by słynny Joaquin Hinostroza Marroquin sędziował to spotkanie. A ponieważ gracze, gracze rezerwowi i trenerzy zagrozili strajkiem, gdyby ich życzenie nie zostało spełnione, Federacja wyraziła zgodę i świadek Jehowy otrzymał zadanie dowodzenia meczem, który wszyscy zapowiadali jako wyjątkowy. Gęste szare chmury nad Limą przerzedziły się owej niedzieli, pozwalając, by słońce mogło ogrzać mecz. Wiele osób spędziło całą noc pod gołym niebem w nadziei, że zdobędą bilety wstępu (wiadomo było, że wszystkie zostały już sprzedane przed miesiącem). Od świtu całe otoczenie Stadionu Narodowego zapełniło się tłumem ludzi poszukujących osób, które zechciałyby zrezygnować z biletu i zdecydowanych na każde przestępstwo, byle tylko wejść do środka. Na dwie godziny przed rozpoczęciem meczu na stadionie nie można było wetknąć nawet szpilki. Setki obywateli wielkiego kraju z Południa (Boliwii?) przybyłych aż do Limy ze swych czystych górskich wyżyn samolotami, samochodami lub pieszo, zgromadziły się na wschodniej trybunie. Wrzaski kibiców mających robić klakę oraz grzechotki przybyszów i tubylców rozgrzewały atmosferę w oczekiwaniu na drużyny. Wobec ogromu zbiegowiska władze podjęły środki ostrożności. Najsłynniejsza brygada policji, ta która w kilka miesięcy – z heroizmem i samozaparciem, z odwagą i kurtuazją – oczyściła z przestępców i wykolejeńców całe Callao, została teraz sprowadzona do Limy, aby zagwarantować bezpieczeństwo i obywatelską postawę na trybunach i boisku. Jej dowódca – słynny kapitan Lituma, postrach zbrodniarzy – przechadzał się gorączkowo po stadionie i kontrolował sąsiednie bramy i ulice, sprawdzając, czy patrole są na stanowiskach, i wydając natchnione dyspozycje swojemu zahartowanemu w bojach zastępcy, sierżantowi Jaime Concha.

Na trybunie zachodniej, stłoczeni wśród rozwrzeszczanego tłumu i prawie pozbawieni tchu, siedzieli, czekając na początkowy gwizdek – poza Saritą Huanca Salaverria, która z masochizmem ofiary przywiązanej do swego gwałciciela nie pomijała ani jednego meczu, który on sędziował – czcigodny don Sebastian Bergua, niedawno powstały z łoża boleści, gdzie leżał na skutek ran zadanych mu nożem przez agenta reklamującego leki, Luisa Marroquina Bellmonta (który z kolei znajdował się na stadionie, na jego północnej trybunie, dzięki specjalnemu zezwoleniu otrzymanemu z Dyrekcji Więziennictwa?), jego żona Margarita i córka Rosa, już całkowicie wyleczona z ukąszeń stada szczurów, których doznała owego fatalnego świtu w dżungli. Nic nie zapowiadało tragedii, kiedy dobrze się prezentujący Joaquin Hinostroza (Tello? Delfin?) – który jak zwykle został zmuszony do honorowej rundy wokół stadionu i dziękowania za oklaski, rozpoczął mecz. Przeciwnie, wszystko odbywało się w atmosferze

**Altiplano – płaskowyż boliwijski. entuzjazmu i rycerskości: akcja poszczególnych graczy, oklaski z trybun, które nagradzały ataki napastników i popisy bramkarzy. Od pierwszej chwili było wiadomo, że sprawdzą się przepowiednie: gra była wyrównana i ostra, chociaż honorowa. Bardziej twórczy niż kiedykolwiek sędzia Joaquin Hinostroza (Abril?) ślizgał się po murawie jak na łyżwach, nie przeszkadzając graczom i umiejscawiając się zawsze w najszczęśliwiej wybranym narożniku, a jego decyzje, surowe, lecz sprawiedliwe, nie pozwalały na to, by w skutek zapalczywości przeobrażającej grę w bójkę, meczem rządziła przemoc. Ludzkie możliwości mają jednak swoje granice, tak więc nawet świątobliwy świadek Jehowy nie mógł przeszkodzić wyrokom losu, zgotowanym z obojętnością fakira i angielską flegmą. Piekielny mechanizm nieodwracalnie zaczął posuwać się naprzód w drugiej części meczu, kiedy drużyny osiągnęły wynik jeden do jednego, a widzowie byli zachrypnięci i dłonie bolały ich od klaskania. Kapitan Lituma i sierżant Concha powtarzali sobie niepewnie, że wszystko idzie bardzo dobrze, że ani jeden wypadek kradzieży, bójka czy zaginięcie dziecka nie zakłóciło tego popołudnia. Tymczasem o czwartej trzynaście pięćdziesięciu tysiącom widzów dane było przeżyć coś niezwykłego. Z najciemniejszej głębi trybuny południowej podniósł się nagle czarny, szczupły wysoki, obdarzony dużymi zębami mężczyzna, który lekkomyślnie przedostał się przez kratę i wtargnął na boisko, wydając z siebie niezrozumiałe okrzyki. Ludzi zadziwił nie tyle fakt, że był prawie nagi – nosił na sobie jedynie zwisający u pasa kawałek materiału przykrywający wstydliwe części ciała – ile to, że od stóp do głów był pokryty bliznami. Pomruk paniki wstrząsnął trybunami, bo wszyscy zrozumieli, że wytatuowany osobnik zamierzał zaatakować sędziego. Nie było wątpliwości, wyjący olbrzym biegł prosto w kierunku bożyszcza kibiców (Gumercinda Hinostrozy Delfina?), który, pochłonięty swoją sztuką, nie dostrzegał go i nadal prowadził mecz.

Kim był ów groźny napastnik? Może owym włóczęgą przybyłym tajemniczo do portu Callao i schwytanym przez nocny patrol? A może był to ten sam nieszczęśnik, którego władze, powodowane duchem współczucia, postanowiły rozstrzelać i któremu sierżant (Concha?) pewnej ciemnej nocy darował życie? Ani kapitan Lituma, ani sierżant Concha nie mieli czasu, by się tego dowiedzieć. Zrozumiawszy, że jeśli natychmiast nie zaczną działać, narodowa sława padnie ofiarą napaści, kapitan – przy czym przełożony i podwładny umieli porozumiewać się samym tylko drgnieniem powiek – rozkazał sierżantowi, by ten rozpoczął akcję. Wtedy, nie podnosząc się z miejsca, Jaime Concha wyciągnął pistolet i oddał zeń dwanaście strzałów, przy czym wszystkie (z odległości pięćdziesięciu metrów) trafiły w różne części ciała włóczęgi. W ten sposób sierżant wypełnił (lepiej późno niż wcale, jak mówi przysłowie) otrzymany kiedyś rozkaz, bowiem rzeczywiście chodziło o tamtego przybłędę z Callao! Wystarczyło, że tłum ujrzał podziurawionego jak sito potencjalnego kata swojego bożyszcza, którego przed chwilą nienawidził, aby natychmiast – kaprys próżnego sentymentalizmu, kokieteria zmiennej kobiety – wziąć stronę zaatakowanego, przeobrazić go w ofiarę i przyjąć groźną postawę w stosunku do policjanta. Gwizd, który ogłuszył ptaki na niebie, wzniósł się wysoko w powietrze, albowiem właśnie w ten sposób znajdujące się w

cieniu i w słońcu trybuny oznajmiały swój gniew na widok leżącego na ziemi Murzyna, wykrwawiającego się na skutek dwunastu ran. Kule zbiły z tropu zawodników, ale Wielki Hinostroza (Tello Unzategui?), wierny samemu sobie, nie pozwolił przerwać meczu i nadal popisywał się w obliczu zwłok nieszczęśnika, głuchy na gwizdy, do których dołączyły się teraz krzyki, wrzaski i obelgi. W powietrzu poczęły fruwać różnokolorowe zwiastuny tego, co wkrótce miało stać się deszczem poduszek, którymi obrzucono oddział policjantów kapitana Litumy. Ten zaś przeczuł huragan i zdecydował działać szybko. Wydał rozkaz, by policjanci przygotowali gazy łzawiące. Chciał za wszelką cenę uniknąć rozlewu krwi. W kilka minut później, kiedy bariery zostały już przełamane w wielu miejscach areny, a tu i tam podnieceni kibice walki byków cisnęli się agresywnie w kierunku jej środka, rozkazał swoim ludziom, by obrzucili plac pewną ilością granatów łzawiących. Łzy i kichanie, myślał, unieszkodliwią rozgniewanych na Plaża de Acho i spokój zapanuje z powrotem, kiedy tylko wiatr rozwieje rozpylone substancje chemiczne. Rozkazał także, by grupa czterech policjantów otoczyła sierżanta Jaime Conchę, który przeobraził się w cel namiętnych ataków: ludzie najwyraźniej byli zdecydowani go zlinczować, chociaż w tym celu musieliby zmierzyć się z bykiem. Ale kapitan Lituma zapomniał o podstawowej sprawie: przed dwoma godzinami, chcąc przeszkodzić nie mającym biletów wstępu kibicom, którzy groźnie otaczali plac, w inwazji na trybuny, sam kazał opuścić żelazne kraty i metalowe żaluzje zamykające dostęp do Los Tendidos. Tak więc, gdy skrupulatni w wypełnianiu rozkazów policjanci uraczyli publiczność garścią granatów, a po kilku sekundach tu i ówdzie pojawiły się trujące chmury dymu, widzowie zareagowali ucieczką. Depcząc się nawzajem, przeskakując, popychając, zasłaniając usta chusteczkami i łzawiąc, wszyscy pobiegli do wyjścia. Fale ludzi zostały powstrzymane przez metalowe żaluzje i kraty, jakimi przesłonięte były wszystkie bramy. Powstrzymane? Jedynie na kilka sekund, które wystarczyły na to, by pierwsze rzędy każdej kolumny przeobraziły się w rodzaj taranów, powyginały bramy, skruszyły je i wyłamały do

reszty. Tak więc mieszkańcy dzielnicy Rimac, którzy przypadkowo przechodzili tej niedzieli obok Plaża de Toros o czwartej trzydzieści po południu, mogli obejrzeć wyjątkowo oryginalny spektakl: nagle, wśród straszliwego hałasu, bramy Plaża de Acho pofrunęły w kawałkach, wypluwając zmaltretowane trupy, które w tym okropnym ścisku zostały stratowane przez rozszalały tłum, pragnący się wydostać przez wąską bliznę przejścia. Wśród pierwszych ofiar owej limeńskiej rzezi wypadło znaleźć się osobom propagującym w Peru religię świadków Jehowy: byli to pochodzący z Moquegua don Sebastian Bergua, jego żona Margarita i córka Rosa, znakomita flecistka, mistrzyni tego słodkiego instrumentu. Bogobojna rodzina zatraciła poczucie ostrożności, które mogłoby ją ocalić. Bowiem zaledwie wydarzył się incydent ze spontanicznie działającym ludożercą, a ten został rozerwany przez rogatego byka, don Sebastian Bergua, ze zmarszczonymi brwiami i wskazując po wodzowsku palcem, rozkazał swojemu klanowi rodzinnemu: „wycofujemy się”. Nie powodował nim strach, bo kaznodzieja ów nie znał takiego słowa, lecz słuszna przenikliwość, myśl, że ani on, ani jego krewni nie powinni brać udziału w żadnym skandalu, lecz starać się uniknąć tego, by pod osłoną podobnego pretekstu nieprzyjaciele próbowali splamić ich wiarę. Dlatego rodzina Bergua w pośpiechu opuściła swe tanie miejsca na

trybunach, i kiedy wybuchły granaty z gazem łzawiącym, schodziła właśnie po stopniach w kierunku wyjścia. Cała bogobojna trójka znajdowała się obok metalowej żaluzji numer sześć, w oczekiwaniu na jej podniesienie, gdy zobaczyła, że z tyłu napiera groźny i rozhisteryzowany tłum. Nie zdążyli nawet pożałować za grzechy, których nie popełnili, kiedy zostali dosłownie zgnieceni (zrobiono z nich puree, galaretę?) przez rozszalałą masę ludzką w zetknięciu z metalową żaluzją. Na chwilę przedtem, zanim przeniósł się w rejony innego świata, którego istnieniu dotychczas zaprzeczał, don Sebastian zdołał jeszcze zawołać -uparty, wierzący i nieprawowierny – „Chrystus umarł na drzewie, nie na krzyżu!” Śmierć niepoczytalnego nożownika, który chciał zabić don Sebastiana Berguę i zgwałcić dońę Margaritę oraz ich córkę artystkę, była – czy to właściwe określenie? – mniej niesprawiedliwa. Kiedy wybuchła tragedia, młody Marroquin Delfin myślał, że nadarzyła się sposobność, by pośród zamętu uciec agentowi policji, którego Dyrekcja Więziennictwa wyznaczyła ni u jako osobę towarzyszącą w oglądaniu historycznej corridy, po czym zbiec z Limy, z Peru, a za granicą, pod innym nazwiskiem, zacząć nowe życie, pełne szaleństw i zbrodni. Nadzieje te miały zamienić się w pył w pięć minut później, kiedy w bramie wyjściowej numer pięć (Lucho? Ezequiel?) Marroquinowi Delfinowi oraz agentowi więziennictwa Chumpitazowi, który trzymał go za rękę, przypadł wątpliwy honor formowania pierwszego rzędu kibiców corridy stratowanych przez tłum. (Splecione palce policjanta i agenta reklamującego leki, obydwu już nieżywych, stanowiły bardzo wymowny widok). Zgon Sarity Huanca Salaverria był przynajmniej elegancki, nie będąc tak ponurym. Stanowił przykład generalnego nieporozumienia, mylnej oceny czynów i zamiarów ze strony władz. Kiedy wybuchły zajścia, a ona zobaczyła powalonego na ziemię szaleńca, chmury gazów łzawiących i usłyszała krzyki tych, którym łamano żebra, zdecydowała – uczucie miłości odbiera strach przed śmiercią – że powinna znaleźć się w pobliżu ukochanego mężczyzny. W przeciwieństwie do kibiców zeszła więc w kierunku areny, co uchroniło ją od śmierci przez stratowanie, ale nie ocaliło przed orlim wzrokiem kapitana Litumy, który zauważywszy wśród chmur gazów łzawiących, które unosiły się w powietrzu,

niepewną i spłoszoną figurkę dziewczyny, przeskakującą osłony z desek służące za schronienie pogromcom byków i biegnącą w kierunku toreadora (ten mimo wszystko nadal drażnił byka i klęcząc, wykonywał swoje ewolucje), uznał, iż jego obowiązek polega na tym, by chronić matadora od napaści, dopóki starczy mu sił, wyciągnął więc rewolwer i trzema szybkimi strzałami przerwał w zdecydowany sposób karierę i życie zakochanej: Sarita padła nieżywa do stóp Gumercinda Bellmonta. Człowiek z Perlą był jedynym, który owego greckiego popołudnia zginął śmiercią naturalną. Jeżeli można nazwać naturalnym to zjawisko, tak niezwykłe w naszych prozaicznych czasach, by na widok umierającej u jego stóp ukochanej mężczyzna dostał paraliżu serca i umarł. Upadł obok Sarity i wraz z ostatnim tchnieniem oboje zdołali jeszcze paść sobie w objęcia, wkraczając w ten sposób w noc nieszczęśliwych kochanków (podobnie do niejakich Romea i Julii?). Wtedy to służący we wzorowym oddziale policji stróż porządku publicznego,

doszedłszy do melancholijnego wniosku, że mimo jego doświadczenia i przenikliwości nie tylko ów porządek został naruszony, ale że Plaża de Acho i jego okolice przekształciły się w cmentarz nie pogrzebanych trupów, wykorzystał ostatni nabój, jaki mu pozostał, aby niczym wilk morski, który nie opuszcza tonącego statku, póki ten nie osiądzie na dnie oceanu -strzelić sobie w łeb i zakończyć (po męsku, jeśli nie z powodzeniem) własną egzystencję. Na widok umierającego dowódcy policjanci stracili ducha, zapomnieli o dyscyplinie, o bojowości oddziału, o miłości do własnej instytucji i myśleli wyłącznie o tym, by pozdejmować z siebie mundury, ukryć je pod cywilnymi ubraniami, które ściągali ze zmarłych, i uciec. Wielu się to udało. Ale nie zdołał tego zrobić Jaime Concha, którego ci, co ocaleli, najpierw wykastrowali, a potem powiesili na jego własnym pasku na belce w pomieszczeniu dla byków. Przykładny czytelnik Kaczora Donalda, gorliwy dowódca oddziału, zawisł tam, kołysząc się pod niebem Limy, które – chcąc dostroić swój ton do wydarzeń – zasnuło się chmurami i zaczęło płakać zimową mżawką… Czy te dantejskie sceny zakończą naszą historię? Czy też odrodzi się ona jak Feniks z popiołów, pełna nowych epizodów i nieposłusznych osób? Co będzie z ową tragedią tauromachii?

XVII

Wyjechaliśmy z Limy o dziewiątej rano wynajętą zbiorową taksówką, do której wsiedliśmy na

terenie parku Uniwersyteckiego. Ciotka Julia opuściła dom wujostwa pod pretekstem, że musi dokonać ostatnich zakupów przed podróżą, ja zaś wyszedłem z domu dziadków, jak gdybym udawał się do pracy w Radio. Ona włożyła do torby nocną koszulę i zmianę dziennej bielizny, ja natomiast miałem w kieszeniach szczoteczkę do zębów, grzebień i maszynkę do golenia (która w rzeczywistości nie była mi za bardzo potrzebna). Pascual i Javier czekali na nas w parku Uniwersyteckim i opłacili już całą podróż. Na szczęście nie pojawił się żaden inny pasażer. Pascual i Javier, bardzo dyskretni, usiedli z przodu obok szofera i zostawili ciotce Julii i mnie tylne miejsca. Był typowy zimowy ranek o zachmurzonym niebie i nieprzerwanej mżawce, która towarzyszyła nam przez dłuższy czas jazdy poprzez pustynne tereny. Niemal przez całą drogę całowaliśmy się namiętnie, ściskając bez słowa za ręce, i jednocześnie słuchaliśmy pomieszanego z szumem motoru gwaru rozmowy Pascuala z Javierem, a chwilami niektórych komentarzy szofera. Przyjechaliśmy do Chincha o pół do dwunastej w południe, we wspaniałym słońcu i przyjemnym upale. Czyste niebo, przezroczyste powietrze, zgiełk ulic wypełnionych ludźmi, wszystko to wydawało nam się dobrą wróżbą. Ciotka Julia uśmiechała się zadowolona. Kiedy Pascual i Javier udali się do merostwa sprawdzić, czy wszystko jest przygotowane, ciotka Julia i ja poszliśmy zainstalować się w hotelu „Sudamericano”. Był to stary jednopiętrowy budynek z drewna i nie wypalanej cegły, z zadaszonym patiem, które służyło również za jadalnię, a także z tuzinem pokoików biegnących rzędem po obu stronach korytarzyka wykładanego posadzką podobnie jak w burdelu. Mężczyzna w recepcji poprosił nas o papiery i zadowolił się moją legitymacją dziennikarską, a pisząc obok mego nazwiska „z żoną”, ograniczył się do rzucenia kpiącego spojrzenia w kierunku ciotki Julii. Pokoik, który nam wynajęto, miał popękane płytki w podłodze, przez których szpary widać było ziemię, podwójne łóżko zasłane kapą w zielone romby, wyplatane słomą krzesełko oraz grube gwoździe wbite w ścianę i służące do wieszania garderoby. Weszliśmy do pokoju, uściskaliśmy się namiętnie i zaczęliśmy się całować i pieścić, aż ciotka Julia powstrzymała mnie ze śmiechem: –Dosyć tego, Varguitas, najpierw musimy się pobrać. Była rozogniona, z błyszczącymi i wesołymi oczyma, ja zaś czułem, że bardzo ją kochani i jestem szczęśliwy, że się z nią żenię, a czekając, aż umyje sobie ręce i uczesze się we wspólnej łazience, do której wchodziło się z korytarza, przysięgałem sobie, że nie zostaniemy, tak jak wszystkie znane mi małżeństwa, jeszcze jedną nieszczęśliwą parą, tylko będziemy zawsze z siebie zadowoleni i zawarcie małżeństwa nie przeszkodzi mi w tym, by pewnego dnia zostać pisarzem. Ciotka Julia wyszła wreszcie z łazienki i, trzymając się za ręce, udaliśmy się do merostwa. Spotkaliśmy Pascuala i Javiera popijających lemoniadę w drzwiach jednego ze sklepów. Okazało się, że burmistrz wyszedł przewodniczyć jakiejś ceremonii otwarcia, ale wkrótce powróci. Zapytałem ich, czy są absolutnie pewni, że umówili się z krewnym

Pascuala, iż udzieli nam ślubu o dwunastej, a oni zaczęli ze mnie żartować, Javier opowiedział dowcip o niecierpliwym narzeczonym i zacytował przysłowie, które było bardzo na czasie: kto

czeka, ten traci nadzieję. Dla zabicia czasu całą czwórką przeszliśmy się pod wysokimi eukaliptusami i dębami Plaża de Armas. Było tam kilku biegających chłopców i kilku starych mężczyzn, którzy pozwalali czyścić sobie buty, a jednocześnie czytali limeńskie gazety. Po upływie pół godziny wróciliśmy do merostwa. Sekretarz, szczupły człowieczek w bardzo dużych okularach, przekazał nam złą wiadomość: burmistrz wrócił z ceremonii otwarcia, ale poszedł na obiad do restauracji „El Soi de Chin – cha”. –To nie powiedział mu pan, że czekamy na niego w sprawie ślubu? – złajał go Javier. –Przyszedł w towarzystwie, więc chwila była nieodpowiednia – odparł sekretarz z miną znawcy spraw etykiety. –Pójdziemy poszukać go w restauracji i przyprowadzimy tutaj – uspokoił mnie Pascual. – Niech się pan nie martwi, don Mario. Rozpytując, znaleźliśmy „El Soi de Chincha” w pobliżu placu. Była to kreolska restauracja ze stolikami bez obrusów, w głębi znajdowała się kuchnia, z której leciały iskry i buchał dym, a wokół pieca kilka kobiet manipulowało miedzianymi garnkami, czajnikami i pachnącymi półmiskami. Radio grało walca na cały regulator i wnętrze było pełne ludzi. Kiedy ciotka Julia odezwała się w progu, że może lepiej poczekać, aż burmistrz skończy obiad, ten z daleka poznał Pascuala i zawołał go. Zobaczyliśmy, jak redaktor Radia Panamerykańskiego ściskał się z młodym mężczyzną, ciemnym blondynem podnoszącym się od stolika, przy którym siedziało z pół tuzina biesiadników, samych mężczyzn, przy podobnej liczbie butelek piwa. Pascual dał nam znak, abyśmy podeszli bliżej. –Ach tak, to ci narzeczem, zupełnie o nich zapomniałem – stwierdził burmistrz, ściskając nam dłonie i obrzucając okiem eksperta od stóp do głów ciotkę Julię. Zwrócił się do swoich towarzyszy, którzy spoglądali na niego uniżenie, i powiedział głośno, aby go było dobrze słychać mimo dźwięków walca: – Tych dwoje uciekło właśnie z Limy, a ja udzielę im ślubu. Rozległy się śmiechy, oklaski, wyciągano ręce w naszym kierunku, a burmistrz zażądał, abyśmy usiedli razem z nimi, i zamówił więcej piwa, chcąc wznieść toast za naszą pomyślność. –Tylko żadne siadanie razem, będziecie to robić przez całe życie – stwierdził w euforii, biorąc ciotkę Julię pod rękę i sadzając ją obok siebie. – Narzeczona niech siada przy mnie, bo na szczęście nie ma tu mojej żony.

Towarzystwo przyklasnęło. Wszyscy byli starsi od burmistrza, sami kupcy albo rolnicy, ubrani odświętnie; wydawali się równie pijani jak i on. Niektórzy znali Pascuala i pytali go, jak mu się żyje w Limie oraz kiedy tu powróci, by uprawiać ziemię. Siedząc obok Javiera przy drugim końcu stołu,

próbowałem się uśmiechać, popijałem ciepławe piwo i liczyłem minuty. Wkrótce burmistrz i całe towarzystwo przestali się nami interesować. Przynoszono kolejne butelki, najpierw same, potem towarzyszyły im talerze z rybą seviche i potrawą z korwiny, a także alfajor*, potem znowu podawano tylko piwo.

**alfajor – słodkie ciastka zrobione z mąki z juki z dodatkiem ananasa, migdałów i imbiru.

Nikt już nie pamiętał o naszym małżeństwie, nawet Pascual, który z rozpalonymi oczami omdlewającym głosem śpiewał walce, wtórując burmistrzowi. Ten podczas całego obiadu komplementował ciotkę Julię, a teraz próbował obejmować ją ramieniem i przysuwał do niej swą nabrzmiałą twarz. Siląc się na uśmiech, ciotka Julia utrzymywała go w przyzwoitej odległości i od czasu do czasu rzucała w naszą stronę udręczone spojrzenia. –Spokojnie, kumie – mówił mi Javier. – Myśl o ślubie i o niczym innym. –Zdaje mi się, że już nic z niego nie będzie – odparłem, słysząc, że znajdujący się u szczytu szczęścia burmistrz mówił, żeby sprowadzić gitarzystów, zamknąć „El Soi de Chin -cha” i zaprosić nas na tańce. – A także mam wrażenie, że wsadzą mnie do więzienia, bo za chwilę stłukę mordę temu skurwysynowi. Byłem wściekły i zdecydowany dać mu w twarz, gdyby zachował się bezczelnie, więc wstałem i powiedziałem ciotce Julii, że wychodzimy. Ona natychmiast podniosła się z uczuciem ulgi, a burmistrz wcale nie próbował jej zatrzymywać. Śpiewał nadal marynarskie piosenki, zdradzając dobry słuch, a kiedy zobaczył, że wychodzimy, skinął nam na pożegnanie z uśmieszkiem, który wydał mi się sarkastyczny. Javier, który wyszedł za mną, stwierdził, że był to uśmiech wyłącznie pijacki. Podczas gdy szliśmy do hotelu „Sudamericano”, wymyślałem Pascualowi, którego, nie wiem czemu, czyniłem winnym za cały ten absurdalny obiad. –Nie rób z siebie rozkapryszonego dziecka, naucz się zachowywać zimną krew – łajał mnie Javier. – Ten drań jest nieprzytomny i niczego nie pamięta. Ale nie martw się, dziś na pewno da wam ślub. Czekajcie w hotelu, aż po was zadzwonię.

Zaledwie znaleźliśmy się sami w hotelowym pokoju, padliśmy sobie w objęcia i zaczęliśmy się całować jak dwoje desperatów. Nic do siebie nie mówiliśmy, ale nasze ręce i usta wymownie wyrażały głębokie i piękne uczucie, jakie nas łączyło. Zaczęliśmy się całować, stojąc przy drzwiach i, krok za krokiem, zbliżaliśmy się powoli w kierunku łóżka, na którym usiedliśmy, a potem położyliśmy się, nie rozluźniając ani na chwilę mocnego uścisku. Na wpół zaślepiony szczęściem i żądzą, pieściłem ciało ciotki Julii niewprawnymi, pożądliwymi dłońmi, najpierw przez ubranie, a potem porozpinałem jej ceglastego koloru bluzkę, już wygniecioną, i zacząłem całować jej piersi, kiedy jakieś niewczesne pukanie wstrząsnęło naszymi drzwiami. –Wszystko gotowe, kochankowie – usłyszeliśmy głos Javiera. – Bądźcie za pięć minut w merostwie. Ten łobuz na was czeka. Zerwaliśmy się z łóżka, szczęśliwi i oszołomieni, ciotka Julia czerwona ze wstydu poprawiała na sobie ubranie, a ja zamykając oczy, jak w dzieciństwie, starałem się skupić myśli na sprawach abstrakcyjnych i budzących szacunek – cyfry, trójkąty, koła, babcia, moja mama – aby erekcja ustąpiła. W łazience, do której wchodziło się z korytarza – ona pierwsza, a potem ja – umyliśmy się trochę i uczesali, po czym ruszyliśmy do magistratu krokiem tak szybkim, że zjawiliśmy się tam kompletnie zziajani. Sekretarz od razu wpuścił nas do biura burmistrza, obszernego pokoju, w którym na ścianie wisiał herb peruwiański, górując nad biurkiem ze stojącymi na nim chorągiewkami i leżącymi teczkami akt, poza tym było tam z pół tuzina ławek przypominających pulpity szkolne. Z twarzą wymytą i wilgotnymi jeszcze

włosami, już zupełnie przytomny, rumiany burmistrz powitał nas ceremonialnie zza biurka. Był zupełnie inną osobą: bardzo formalną i uroczystą. Po obu stronach biurka Javier i Pascual uśmiechali się do nas figlarnie. –A więc przystąpmy do sprawy – powiedział burmistrz; głos jednak zdradzał go: był miękki i chwiejny i plątał mu się wyraźnie. – Gdzie są papiery? –Są u pana, panie burmistrzu – oznajmił Javier z niezwykłą uprzejmością. – Pascual i ja zostawiliśmy je panu w piątek, aby przyspieszyć przygotowania, nie pamięta pan? –Jesteś zawiany, kuzynie, jeżeli już zapomniałeś – zaśmiał się Pascual równie pijackim głosem. – Sam chciałeś, żeby ci je zostawić. –Dobrze, ma je na pewno mój sekretarz – mruknął zmieszany burmistrz i patrząc na Pascuala z niechęcią, zawołał: – Sekretarz! Chudy człowieczek w grubych okularach zwlekał dłuższą chwilę ze znalezieniem naszych metryk urodzenia i świadectwa rozwodu ciotki Julii. Czekaliśmy w milczeniu, podczas gdy burmistrz palił papierosa, ziewał i spoglądał niecierpliwie na zegarek. W końcu sekretarz przyniósł papiery, przyglądając się nam z antypatią. Kładąc je na biurku, mruknął tonem biurokraty:

–Są tutaj, panie burmistrzu. Widzę przeszkodę z powodu wieku tego młodzieńca, już panu o tym mówiłem. –Czy ktoś pana o to pyta? – zareagował Pascual, robiąc krok w jego kierunku, jak gdyby chciał go udusić. –Wykonuję swój obowiązek – odparł sekretarz. I zwracając się do burmistrza, stwierdził kwaśno, z naciskiem wskazując na mnie: – Ma tylko osiemnaście lat i nie przedstawił sądowego zezwolenia na zawarcie małżeństwa. –Jak to się dzieje, że masz za pomocnika głupca, kuzynie! – wybuchnął Pascual. – Na co czekasz, zamiast go wyrzucić i przyjąć kogoś, kto miałby trochę oleju w głowie? –Cicho bądź, jeżeli poszło ci do głowy i chcesz kłótni – stwierdził burmistrz. – Odchrząknął, by zyskać na czasie. Skrzyżował ramiona i przyjrzał się nam z powagą, ciotce Julii i mnie. – Byłem skłonny pominąć zapowiedzi, żeby wam pójść na rękę. Ale widzę, że to sprawa poważniejsza. Bardzo żałuję, ale nic zrobić nie mogę. –Co takiego? – zapytałem zbity z tropu. – Czy od piątku nie wiedział pan ile mam lat? –Cóż to za żarty? – wtrącił się Javier. – Umówiłem się z panem, że dostaną ślub bez problemów. –Chce pan, żebym popełnił przestępstwo? – rozgniewał się ze swej strony burmistrz i urażonym tonem dodał: – No i proszę nie podnosić głosu. Ludzie porozumiewają się między sobą, mówiąc, a nie krzycząc. –Ależ, kuzynie, chyba oszalałeś! – zawołał rozwścieczony Pascual, uderzając pięściami o biurko. – Przecież się zgodziłeś, wiedziałeś o jego wieku, powiedziałeś, że to nie ma znaczenia. Nie udawaj, że postradałeś pamięć albo że jesteś taki praworządny. Dawaj im zaraz ten ślub i przestań tu pieprzyć. –Nie wyrażaj się wulgarnie w obecności damy i przestań pić, bo nie masz do tego głowy – spokojnie odpowiedział burmistrz. Odwrócił się w kierunku sekretarza i ruchem ręki

wskazał mu, aby sobie poszedł. Kiedy zostaliśmy sami, zniżył głos i uśmiechnął się do nas tonem spiskowca: – Nie widzicie, że to szpieg nasłany przez moich wrogów? Teraz, kiedy zdał sobie z wszystkiego sprawę, już nie mogę wam dać ślubu. Wpakowałbym się w kabałę, z której sam Pan Bóg by mnie nie wyciągnął. Nie było argumentów, aby go przekonać. Przysięgałem mu, że moi rodzice mieszkają w Stanach Zjednoczonych, więc dlatego nie przedstawiłem notarialnego zezwolenia, ale że nikt z mojej rodziny nie będzie robił problemów z powodu naszego małżeństwa, bo zaraz po ślubie ciotka Julia i ja wyjedziemy na zawsze za granicę. –To już było postanowione, pan nie może zrobić nam takiego świństwa – oznajmił Javier.

–Nie bądź takim draniem, kuzynie – wziął go pod rękę Pascual. – Nie zdajesz sobie sprawy, że przyjechaliśmy tutaj aż z Limy? –Uspokójcie się, nie stwarzajcie mi trudności, mam myśl, no tak, tam wszystko będzie załatwione – powiedział burmistrz po namyśle. Wstał i zrobił do nas oko: – Tambo de Mora! Rybak Martin! Od razu do niego jedźcie. Powiedzcie mu, że to ja was skierowałem. Rybak Martin to sympatyczny zambo. Z chęcią da wam ślub. Tak będzie lepiej, to małe miasteczko, nie będzie hałasu. Pamiętajcie: Martin, sołtys Martin. Dacie mu jakiś napiwek i wszystko będzie w porządku. Prawie nie umie czytać ani pisać, nawet nie spojrzy na te papiery. Usiłowałem nakłonić go, by z nami pojechał, zacząłem żartować, schlebiałem mu, prosiłem, ale nie było na niego sposobu: miał zobowiązania, pracę, czekała na niego rodzina. Odprowadził nas do drzwi, zapewniając, że w Tambo de Mora wszystko będzie kwestią dwóch minut. W bramie merostwa wynajęliśmy starą taksówkę z połataną karoserią, aby pojechać do Tambo de Mora. W czasie podróży Javier i Pascual rozmawiali o burmistrzu; Javier mówił, że to największy cynik, jakiego zna, Pascual usiłował zrzucić winę na sekretarza, aż nagle szofer dodał swoje trzy grosze i również zaczął się skarżyć na burmistrza z Chincha, mówiąc, że żyje tylko dla interesów i napiwków. Ciotka Julia i ja jechaliśmy, trzymając się za ręce i patrząc sobie w oczy, przy czym co chwilę szeptałem jej do ucha, że ją kocham. Przyjechaliśmy do Tambo de Mora o zachodzie słońca i z plaży oglądaliśmy zanurzającą się w morzu ognistą kulę, na tle bezchmurnego nieba, na którym zaczynały się pojawiać niezliczone ilości gwiazd. Obeszliśmy dwa tuziny chałup z trzciny oblepionej gliną, które stanowiły całą wioskę, rozrzuconą wśród łodzi bez dna oraz rybackich sieci porozwieszanych na palach i czekających na połatanie. Pachniało świeżą rybą i morzem. Otaczały nas półnagie Murzyniątka, które zadręczały nas pytaniami: kim jesteśmy, skąd przyjechaliśmy, co chcemy kupić. W końcu znaleźliśmy gospodarstwo sołtysa. Jego żona, Murzynka, która rozdmuchiwała ogień w piecyku za pomocą słomianego wachlarza, ocierając sobie przy tym ręką pot z czoła, powiedziała nam, że mąż nie wrócił jeszcze z połowu ryb. Spojrzała na niebo i dodała, że wkrótce powinien się zjawić. Poszliśmy czekać na maleńką plażę i przez godzinę, siedząc na pniu drzewa i przyglądając się wracającym z połowów łodziom, byliśmy świadkami skomplikowanej operacji polegającej na wyciąganiu ich na piasek, a także przyjrzeliśmy się, w jaki sposób kobiety wracających rybaków, otoczone przez

zachłanne psy, ucinały łby rybom i wyjmowały im trzewia, od razu tu, na plaży. Martin przypłynął ostatni. Ściemniło się i wzeszedł księżyc. Był to siwiejący Murzyn z ogromnym brzuchem, gadatliwy żartowniś, który – mimo że o zmroku było chłodno – ubrany był tylko w stare spodnie, przylegające mu do ciała. Przywitaliśmy go jak kogoś, kto spada z nieba, pomogliśmy mu wciągnąć łódź i odprowadziliśmy aż do zagrody. W czasie marszu w bladym świetle palenisk rybackich chat, które były pozbawione drzwi, wyjaśniliśmy cel naszej wizyty. Wybuchnął śmiechem: pokazując wielkie końskie zęby: –Za żadne skarby, towarzysze, poszukajcie sobie innego frajera, który da się na to

nabrać – oznajmił nam melodyjnym tubalnym głosem. – Za podobny kawał grozi kula w łeb. Opowiedział nam, że kilka tygodni temu, chcąc zrobić przysługę burmistrzowi z Chincha, dał ślub pewnej młodej parze z pominięciem zapowiedzi. Po czterech dniach zjawił się przed nim oszalały ze złości mąż narzeczonej – „dziewczyny urodzonej w wiosce Cachiche, gdzie każda kobieta ma miotłę i lata na niej po nocach”, która już od dwóch lat była mężatką – i groził zabiciem tego rajfura, który ośmielał się legalizować cudzołożny związek. –Mój kolega z Chincha jest świetnie zorientowany i pójdzie prosto do nieba, bo jest wielkim cwaniakiem – żartował sobie, poklepując się po wielkim brzuchu, połyskującym od kropelek wody. – Za każdym razem kiedy nadarza mu się jakaś śmierdząca sprawa, posyła ją w prezencie rybakowi Martinowi, niech Murzyn bierze to na siebie. Taki z niego cwaniak! Nie było sposobu, aby go przekonać. Nawet nie chciał rzucić okiem na papiery, a na moje argumenty oraz perswazje Javiera i Pascuala – ciotka Julia milczała, siląc się od czasu do czasu na uśmiech wobec szelmowskiego humoru Murzyna – odpowiadał żartami, śmiał się z burmistrza w Chincha albo powtarzał nam raz jeszcze, wybuchając śmiechem, historię mężczyzny, który chciał go zabić, bo dał ślub rywalowi i tej czarownicy z Cachiche, zanim prawowity mąż umarł czy też się rozwiódł. Gdy dotarliśmy do obejścia sołtysa, znaleźliśmy nieoczekiwanego sprzymierzeńca w jego żonie. On sam opowiedział jej, czego chcieliśmy, wycierając sobie jednocześnie twarz, ramiona i szeroki tors oraz wąchając smakowite zapachy z garnka, który kipiał na piecu. –Daj im ślub, Murzynie bez serca – powiedziała kobieta, wskazując ze współczuciem na ciotkę Julię. – Spójrz na to biedactwo, porwali ją z domu i nie może dostać ślubu, pewnie cierpi z powodu tej historii. Co ci na tym zależy? Czy uderzyło ci do głowy, bo jesteś sołtysem? Martin chodził w tę i z powrotem, człapiąc swymi kwadratowymi stopami po ubitym klepisku chałupy, zbierał szklanki i filiżanki, podczas gdy my ciągle wracaliśmy do tematu i oferowaliśmy mu wszystko: od naszej wiekuistej wdzięczności do wynagrodzenia równego wielu dniom połowów na morzu. Ale on trzymał się nieugięcie i na zakończenie odpowiedział ze złością żonie, żeby nie mieszała się do tego, czego nie rozumie. Natychmiast jednak odzyskał dobry humor i wcisnął do ręki każdemu z nas kieliszeczek lub filiżankę, nalewając po łyku pisco: –Żebyście nie odbywali tej podróży na próżno, towarzysze – pocieszał nas bez cienia ironii, unosząc w górę swój kieliszek. Biorąc pod uwagę okoliczności, jego toast był fatalny: –

Na zdrowie, za pomyślność narzeczonych.

Żegnając się z nami, powiedział, że popełniliśmy błąd, jadąc do Tambo de Mora, z powodu tamtej precedensowej historii z dziewczyną z Cachiche. Ale żebyśmy pojechali do Chin – cha Baja, do El Carmen, do Sunampe, do San Pedro albo do jakiejkolwiek innej wioski na prowincji, a dadzą nam ślub natychmiast. –Tamci sołtysi to próżniaki, nie mają nic do roboty i kiedy im się nadarzy jakiś ślub, są pijani ze szczęścia! – wołał za nami. Wróciliśmy w milczeniu tam, gdzie czekała na nas taksówka. Szofer uprzedził nas, że skoro czekanie tak się przedłużyło, będziemy musieli porozmawiać o nowej opłacie. W czasie powrotu do Chincha ustaliliśmy, że następnego dnia, od bardzo wczesnych godzin rannych, objedziemy cały okręg i w każdej wiosce będziemy proponowali hojne wynagrodzenie, aż wreszcie znajdziemy tego przeklętego sołtysa. –Jest już prawie dziewiąta – powiedziała znienacka ciotka Julia. – Pewnie już poinformowano o wszystkim moją siostrę. Kazałem Wielkiemu Pablito zapamiętać i dziesięć razy powtórzyć, co miał powiedzieć memu wujowi Lucho lub mojej ciotce Oldze, ale dla większej pewności napisałem mu taki tekst na kartce papieru: „Mario i Julia pobrali się. Nie martwcie się o nich. Czują się bardzo dobrze i wrócą do Limy za kilka dni”. Miał zatelefonować do wujostwa o dziewiątej wieczorem z publicznego telefonu i natychmiast po przekazaniu tej wiadomości położyć słuchawkę. Spojrzałem w świetle zapałki na zegarek: tak, rodzina musiała już zostać uprzedzona. –Pewnie mordują Nancy pytaniami – stwierdziła ciotka Julia, usiłując mówić w sposób naturalny, jak gdyby sprawa ta, dotyczyła innych osób. – Wiedzą, że jest naszą wspólniczką. Nasza chudzina będzie miała za swoje. Na wyboistej drodze stara taksówka trzęsła i zdawała się co chwila zwalniać, a wszystkie jej blachy i śruby skrzypiały. Księżyc oświetlał lekko wydmy i czasami dostrzegaliśmy palmy, drzewa figowe i drzewa huarango. Było wiele gwiazd. –A może już przekazano tę wiadomość twemu papie? – powiedział Javier. – Pewnie zrobiono to zaraz po jego wyjściu z samolotu. Co za powitanie! –Przysięgam wam na Boga, że w końcu znajdziemy jakiegoś burmistrza – oznajmił Pascual. – Nie byłbym rodem z Chincha, gdybyśmy was jutro nie pożenili na mojej ziemi. Daję wam męskie słowo. –Potrzebny panom sołtys, żeby otrzymać ślub? – zainteresował się szofer taksówki. – Pewnie porwał pan tę panienkę? Dlaczego od razu mi nie powiedzieliście? Co za brak zaufania! Byłbym was zawiózł do Grocio Prado, tamtejszy sołtys jest moim kumem i zaraz dałby wam ślub. Zaproponowałem, abyśmy zaraz jechali do Grocio Prado, ale on ostudził mój zapał. O tej porze nie

zastaniemy sołtysa w wiosce, bo będzie w swoim gospodarstwie, stąd o godzinę jazdy na ośle. Lepiej zostawić to na jutro. Umówiliśmy się, że przyjedzie po nas o ósmej rano, a ja zaofiarowałem mu dobre wynagrodzenie, jeżeli pomoże nam w rozmowach ze swoim kumem.

–Oczywiście – pocieszył nas. – Nie ma o czym mówić, pobierzecie się w miejscowości błogosławionej Melchority. W hotelu „Sudamericano” zamykali już restaurację, ale Javier przekonał kelnera, aby nam podał coś do zjedzenia. Przyniósł kilka butelek coca – coli i jajka sadzone z odgrzewanym ryżem, którego ledwie spróbowaliśmy. Nagle, w połowie kolacji, uświadomiliśmy sobie, że rozmawiamy szeptem niczym konspiratorzy, co spowodowało, że dostaliśmy ataku śmiechu. Kiedy wychodziliśmy z restauracji, udając się w kierunku naszych pokoi hotelowych – Pascual i Javier mieli wracać do Limy tego samego dnia, zaraz po naszym ślubie, ale ponieważ sytuacja się skomplikowała, zostali na noc i, chcąc zaoszczędzić pieniędzy, dzielili teraz jeden pokój – zobaczyliśmy, jak do restauracji wtargnęło pół tuzina drabów, niektórzy byli w butach i spodniach do konnej jazdy, głośno domagając się piwa. To właśnie oni, ze swymi krzykami alkoholików, wybuchami śmiechu, stukaniem się kieliszkami, głupimi żartami i ordynarnymi toastami, a później z czkawką i wymiotami, stanowili tło naszej nocy poślubnej. Mimo całodziennych rozczarowań przeżytych w magistratach, była to gorąca i piękna noc, w czasie której, leżąc na starym łóżku, skrzypiącym jak kot podczas naszych pocałunków i z pewnością mającym mnóstwo pcheł, kochaliśmy się z zapałem, który wciąż się odradzał, przy czym obiecywaliśmy sobie, podczas gdy nasze ręce i usta uczyły się wzajemnie poznawać siebie i sprawiać sobie przyjemność, że będziemy się zawsze kochali, że nigdy nie będziemy się okłamywać ani oszukiwać i nigdy się nie rozstaniemy. Kiedy zapukano do naszych drzwi, a prosiliśmy, by obudzono nas o siódmej rano – pijacy dopiero co ucichli – leżeliśmy jeszcze z otwartymi oczyma, nadzy i spleceni ze sobą na kapie w zielone romby, oszołomieni i pogrążeni w ciężkim półśnie, spoglądając na siebie z wdzięcznością. Mycie we wspólnej łazience w hotelu „Sudamericano” było prawdziwym wyczynem. Prysznic wyglądał na nigdy nie używany, strumyki wody płynęły z zardzewiałego sitka we wszystkich, kierunkach, ale nie dosięgały kąpiącego się i trzeba było poddać się długiemu procesowi polewania czarną cieczą, zanim zaczęła płynąć ciepła woda. Nie było ręczników, tylko brudna szmata do rąk, tak że musieliśmy wycierać się prześcieradłami. Ale czuliśmy się szczęśliwi i podnieceni, więc niewygody nas bawiły. W jadalni spotkaliśmy Javiera i Pascuala; już ubranych, bladych z niewyspania i przyglądających się z odrazą katastrofalnemu stanowi, w jakim pijacy z wczorajszego dnia pozostawili lokal: potłuczone kieliszki, rozrzucone niedopałki papierosów, wymioty, plwociny, na które jeden ze służby sypał kubły trocin, wszędzie obrzydliwy smród. Poszliśmy napić się kawy z mlekiem do restauracyjki, z której można było oglądać gęste i wysokie drzewa rosnące na placu. Było to dziwne wrażenie, kiedy po przyjeździe ze spowitej w popielatą mgłę Limy oglądało się taki słoneczny i bezchmurny poranek. Gdy wróciliśmy do hotelu, czekał już na nas kierowca. W czasie jazdy do Grocio Prado zakurzoną polną drogą, która biegła wzdłuż winnic i plantacji bawełny i z której dostrzegało się w głębi, za pustynią, czarny horyzont Kordylierów, kierowca – prawdziwy gejzer kontrastującej z naszym milczeniem wymowy -opowiadał z zapałem o błogosławionej Melchoricie: rozdawała biednym wszystko, co miała, opiekowała się chorymi i

staruszkami, pocieszała cierpiących i już za życia była tak sławna,

że wszystkie okoliczne wioski przychodziły pobożnie modlić się razem z nią. Opowiedział nam o niektórych jej cudach. Otóż ratowała nieuleczalnie chorych, rozmawiała ze świętymi, którzy jej się ukazywali, widywała Pana Boga i sprawiła, że na kamieniu zakwitła róża, którą dotychczas się przechowuje. –Cieszy się większą sławą aniżeli błogosławiona z Humay i Chrystus z Luren, wystarczy zobaczyć, ile ludzi przychodzi do jej pustelni i na jej procesję – opowiadał. – Nie mają prawa nie zrobić z niej świętej. Panowie jesteście z Limy, więc zadziałajcie i popchnijcie sprawę. To słuszna sprawa, proszę mi wierzyć. Kiedy w końcu zajechaliśmy, zakurzeni od stóp do głów, na obszerny kwadratowy i nagi plac w Grocio Prado, przekonaliśmy się o popularności Melchority. Tłumy dzieci i kobiet otoczyły nasz samochód i, krzycząc oraz gestykulując, proponowały, że nas zaprowadzą do pustelni, do domu, w którym się urodziła, do miejsca, w którym się umartwiała, w którym czyniła cuda, w którym została pochowana, a także oferowały nam obrazki, modlitwy, szkaplerze i medaliki z wizerunkiem błogosławionej. Szofer musiał ich przekonywać, że nie jesteśmy pielgrzymami ani turystami, ażeby zostawili nas w spokoju. Biuro sołtysa, domek z nie wypalanej cegły z dachem z blachy cynkowej, mały i bardzo biedny, znajdowało się po jednej stronie placu. Było zamknięte. –Mój kum niedługo wróci – powiedział szofer. – Poczekajmy na niego w cieniu. Usiedliśmy przy ścieżce, pod okapem, skąd można było – spojrzawszy wzdłuż prostych uliczek z ubitej ziemi, zobaczyć, jak w promieniu zaledwie pięćdziesięciu metrów ginęły wątłe domki i chaty bambusowe, a zaczynały się gospodarstwa rolne i pustynia. Ciotka Julia siedziała obok, z głową opartą na mym ramieniu, i miała zamknięte oczy. Siedzieliśmy tam już z pół godziny, przyglądając się mijającym nas poganiaczom mułów, wędrującym pieszo lub jadącym na osłach, a także kobietom idącym po wodę do strumyka, który płynął za zakrętem. Niebawem obok nas przejechał na koniu jakiś starzec. –Czekacie na don Jacinta? – zapytał, zdejmując wielki słomiany kapelusz. – Pojechał do Ica porozmawiać z prefektem, żeby ten wypuścił mu syna z koszar. Zabrali go do służby wojskowej. Don Jacinto wróci dopiero po południu. Kierowca zaproponował, abyśmy zostali w Grocio Prado i zwiedzili miejsca związane z Melchoritą, ale ja nalegałem, aby spróbować szczęścia w innych wioskach. Potargowawszy się przez dłuższą

chwilę, zgodził się jeździć z nami do południa. Była dopiero dziewiąta rano, gdy zaczęliśmy naszą jazdę, samochód trząsł, kiedy jechaliśmy po ścieżkach wydeptanych przez zwierzynę, ginęliśmy w chmurach piasku, jadąc po drogach w połowie zasypywanych przez wydmy, czasem zbliżaliśmy się do morza, kiedy indziej do podnóża Kordylierów i tak praktycznie objechaliśmy całą prowincję Chincha. Przy wjeździe do El Carmen pękła nam opona, a ponieważ kierowca nie miał lewarka, musieliśmy we czworo przytrzymywać samochód, podczas gdy zakładał zapasowe koło. Wraz z południem słońce, które świeciło coraz mocniej, aż zamieniło się w narzędzie tortur, nagrzewało karoserię i wszyscy pociliśmy się jak w łaźni tureckiej. Chłodnica zaczęła dymić i trzeba było zabrać do samochodu puszkę pełną wody, aby studzić ją co pewien czas. Rozmawialiśmy z trzema czy czterema burmistrzami dystryktów i z tyloma sołtysami

w osadach, które czasem miały tylko po dwadzieścia chat; byli to prości ludzie i trzeba było dopiero ich szukać, gdyż pracowali w polu albo w sklepikach, sprzedając miejscowym oliwę i papierosy, a jednego z nich, tego z Sunampe, musieliśmy budzić w rowie, bo odsypiał jakieś pijaństwo. Po odnalezieniu miejscowych władz wysiadałem z taksówki – czasem w towarzystwie Pascuala, czasem kierowcy, a czasami Javiera – aby podjąć pertraktacje, przy czym doszliśmy do wniosku, że im więcej nas wychodziło, tym bardziej urzędnik bywał onieśmielony. Bez względu na to, jakie przytaczaliśmy argumenty, widziałem, że na twarzy wieśniaka, rybaka lub sklepikarza (ten z Chincha Baja sam przedstawił się jako „znachor”) zakwitała nieufność, pojawiał się błysk przestrachu w oczach. Tylko dwóch zdecydowanie odmówiło: jeden z Alto Laran, staruszek, który podczas gdy mu wyjaśniałem cel naszego przyjazdu, ładował na muły worki z lucerną i oznajmił, że nie udziela ślubu nikomu, kto nie pochodzi z wioski, natomiast sołtys z San Juan de Vanac, zambo uprawiający ziemię, bardzo się przeraził na nasz widok, myśląc, że jesteśmy z policji i że przyjechaliśmy go ukarać jakąś grzywną. Kiedy dowiedział się, czego chcemy, rozzłościł się: „Nie, za żadne skarby, w tym musi być co złego, jeśli jacyś biali przyjeżdżają wziąć ślub w wiosce, którą Bóg zupełnie opuścił”. Inni podawali nam podobne preteksty. Najczęściej powtarzał się taki: księga stanu cywilnego gdzieś im się zapodziała albo nie ma już w niej miejsca i dopóki nie nadeślą nowej z Chincha, merostwo nie może poświadczać żadnych urodzin, zgonów ani udzielać ślubów. Największą inwencją wykazał się sołtys z Chavin: nie mógł spełnić naszej prośby z braku czasu, bo musiał zapolować na lisa, który co noc zjadał po dwie lub trzy kury w okolicy. Jedynie w wiosce Pueblo Nuevo byliśmy bliscy sukcesu. Sołtys wysłuchał nas z uwagą, zgodził się i powiedział, że zwolnienie z obowiązku zapowiedzi będzie nas kosztowało pięćdziesiąt funtów. Nie przywiązywał żadnej wagi do mojego wieku i zdawał się wierzyć w to, o czym go zapewnialiśmy, że pełnoletność osiąga się teraz w wieku nie dwudziestu jeden, lecz osiemnastu lat. Znaleźliśmy się już przed stołem – deską opartą na dwóch beczkach, która czasami służyła jako biurko (pomieszczenie było chatą z nie wypalonej cegły, z dziurawym dachem, przez który widać było niebo), kiedy sołtys zaczął odcyfrowywać, słowo po słowie, nasze dokumenty. Obawę wzbudził w nim fakt, że ciotka Julia była Boliwijką. Na nic się nie zdało tłumaczenie, że to nie stanowi przeszkody, że cudzoziemcy także mogą brać śluby, ani proponowanie mu większej sumy pieniędzy. „Nie chcę się angażować – powiedział – to, że panienka jest Boliwijką, może wywołać poważne komplikacje”.

Wróciliśmy do Chincha około trzeciej po południu, ledwie żywi z gorąca, zakurzeni i załamani do reszty. W drodze ciotka Julia rozpłakała się. Obejmowałem ją, szeptałem do ucha, żeby się uspokoiła, że ją kocham, że weźmiemy ślub, nawet gdybyśmy mieli objechać wszystkie wioski w Peru. –To nie z tego powodu, że nie możemy się pobrać – odpowiedziała, próbując się uśmiechnąć przez łzy – tylko dlatego, że zostaliśmy tak ośmieszeni. Po przyjeździe do hotelu poprosiliśmy kierowcę, aby wrócił za godzinę i zawiózł nas do Grocio Prado, gdzie chcieliśmy się dowiedzieć, czyjego kum już przyszedł. Nikt z naszej czwórki nie odczuwał głodu, tak że na nasz obiad złożyły się tylko sandwicze z serem i coca – colą, zjedzone na stojąco przy ladzie. Potem poszliśmy odpocząć.

Mimo nie przespanej nocy i niepowodzeń tego ranka, znaleźliśmy dość siły, aby się kochać z wielkim zapałem na łóżku przykrytym kapą w romby, w bladym świetle popołudnia. Z łóżka widzieliśmy resztki słońca, które, wątłe i wynędzniałe, z trudem się tu przedostawało przez wysoki świetlik o brudnych szybach. Zaraz potem, zamiast wstać i pójść do jadalni na spotkanie z naszymi wspólnikami, zasnęliśmy. Był to sen niespokojny i przerywany nerwowymi reakcjami, sen, w którym po momentach silnie odczuwalnego wzajemnego pożądania, sprawiających, że szukaliśmy się nawzajem oraz darzyliśmy instynktownymi pieszczotami, następowały koszmary senne. Opowiadaliśmy to sobie później, stwierdzając, że śniły nam się twarze krewnych, a ciotka Julia roześmiała się, kiedy jej powiedziałem, iż w pewnym momencie czułem przez sen, że przeżywam jeden z ostatnich kataklizmów Pedra Camacho. Obudziło mnie pukanie do drzwi. Było ciemno i przez szpary w świetliku widać było smużki światła elektrycznego. Krzyknąłem, że zaraz idę, potrząsając jednocześnie głową, aby odpędzić głęboki sen, po czym zapaliłem zapałkę i spojrzałem na zegarek. Była siódma wieczór. Poczułem, że świat wali mi się na głowę; kolejny dzień stracony, a co gorsza, nie miałem już prawie pieniędzy, aby dalej szukać burmistrzów. Po omacku podszedłem do drzwi, uchyliłem je i już miałem złajać Javiera za to, że mnie nie obudził, kiedy zauważyłem, iż uśmiecha się od ucha do ucha: –Wszystko gotowe, Varguitas – powiedział, dumny jak paw. – Sołtys w Grocio Prado przygotowuje akta i świadectwo ślubu. Przestańcie grzeszyć i pospieszcie się. Czekamy na was w taksówce. Zamknął drzwi i słyszałem, że zaśmiał się, odchodząc. Ciotka Julia usiadła na łóżku i przecierała oczy, a ja mogłem w półmroku odgadnąć wyraz jej twarzy: wystraszony i trochę nie dowierzający. –Temu kierowcy poświęcę pierwszą książkę, którą napiszę – mówiłem, gdy ubieraliśmy się. –Jeszcze nie ogłaszaj zwycięstwa – uśmiechnęła się ciotka Julia. – Nawet kiedy zobaczę świadectwo ślubu, to jeszcze nie uwierzę.

Wyszliśmy w pośpiechu i gdy przechodziliśmy przez jadalnię, w której znajdowało się już wielu mężczyzn pijących piwo, ktoś rzucił komplement pod adresem ciotki Julii, robiąc to z takim wdziękiem, że wielu się roześmiało. Pascual i Javier siedzieli już w taksówce, ale nie był to ten sam samochód, którym jeździliśmy rano, ani kierowca nie był już ten sam. –Tamten chciał nas ograbić i korzystając z okoliczności, wziąć podwójną opłatę – wyjaśnił nam Pascual. – Więc odesłaliśmy go tam, dokąd zasługiwał, i zgodziliśmy tego mistrza, który jest osobą jak Pan Bóg przykazał. Zaczęły mnie gnębić obawy na myśl, że zmiana kierowcy mogła jeszcze raz przynieść niepowodzenia. Ale Javier uspokoił nas. Tamten szofer nie mógł pojechać z nimi wieczorem do Grocio Prado, a ten akurat mógł. Opowiedzieli nam jako dowcip, że „pozwolili nam odpocząć”, aby ciotka Julia nie przeżywała goryczy kolejnej odmowy, i pojechali sami załatwiać wszystko w Grocio Prado. Odbyli długą rozmowę z sołtysem. –To bardzo mądry Metys, jeden z tych mężczyzn górujących nad otoczeniem, których może wydać tylko ziemia w Chincha – dowodził Pascual. – Będziesz musiał podziękować za

to Melchoricie i wziąć udział w jej procesji. Sołtys w Grocio Prado wysłuchał spokojnie wyjaśnień Javiera, ostrożnie przeczytał wszystkie dokumenty, namyślał się przez chwilę, a potem przedstawił swoje warunki: tysiąc soli, ale z zastrzeżeniem, że w mojej metryce cyfra sześć zostanie przerobiona na trzy, tak abym był urodzony o trzy lata wcześniej. –Oto inteligencja proletariuszy – zachwycał się Javier. – My jesteśmy klasą przeżywającą proces dekadencji, możesz być tego pewien. Podobne rozwiązanie nie przyszło nam nawet na myśl, a ten człowiek z ludu, ze swym wspaniałym zdrowym rozsądkiem, wpadł na to w jednej chwili. Już po wszystkim, już jesteś pełnoletni. Tu na miejscu, w urzędzie, sołtys wraz z Javierem przerobili szóstkę na trójkę, a nadzwyczajny mężczyzna powiedział: to nieważne, że atrament nie jest taki sam, liczy się to, co jest napisane. Przyjechaliśmy do Grocio Prado około ósmej. Noc była jasna, gwiaździsta i opiekuńcza, ciepła, a we wszystkich chatach i w gospodarstwach mrugały światełka. Zauważyliśmy jeden dom bardziej oświetlony, z dużą liczbą świec płonących pośród kwiatów, i Pascual, przeżegnawszy się, powiedział nam, że to pustelnia, w której mieszkała błogosławiona. W swoim biurze sołtys kończył wpis ślubny w księdze o czarnych okładkach. Podłoga w jedynym

pokoju była klepiskiem ubitym z ziemi, świeżo polanym wodą, więc unosiła się z niej para. Na stole znajdowały się trzy zapalone świece, zaś uboga świetność otoczenia polegała na tym, że na pobielanych ścianach wisiał przybity gwoździami tapicerskimi peruwiański sztandar i mały obrazek z wizerunkiem prezydenta Republiki. Sołtys był mężczyzną około pięćdziesiątki, grubym i bez wyrazu. Pisał powoli piórem, które po każdym zdaniu zanurzał w kałamarzu o wysokiej szyjce. Przywitał ciotkę Julię i mnie z żałobną powagą. Obliczyłem, że przyjąwszy tempo, w jakim pisał, zredagowanie dokumentów musi mu zająć więcej niż godzinę czasu. Kiedy skończył, nie drgnąwszy nawet, oznajmił: –Potrzeba dwóch świadków. Javier i Pascual podeszli bliżej, ale tylko ten drugi został zaakceptowany, bowiem Javier był niepełnoletni. Wyszedłem porozmawiać z kierowcą, który siedział w taksówce. Zgodził się być naszym świadkiem za sto soli. Był to szczupły Metys z jednym złotym zębem. Przez cały czas palił papierosy i w trakcie jazdy milczał. W momencie, w którym sołtys pokazał mu, gdzie się powinien podpisać, pokiwał głową ze smutkiem: –Cóż to za nędza – oznajmił z politowaniem. – Kto widział ślub bez butelczyny, żeby móc wypić za zdrowie młodej pary? Nie mogę być świadkiem na czymś podobnym. – Spojrzał na nas z wyrzutem i dodał od drzwi: – Poczekajcie na mnie jedną chwilę. Skrzyżowawszy ramiona, sołtys przymknął oczy i zdawało się, że za chwilę zaśnie. Ciotka Julia, Pascual, Javier i ja spojrzeliśmy po sobie, nie wiedząc, co począć. W końcu zdecydowałem, że pójdę szukać innego świadka na ulicy. –Nie trzeba, on wróci – zatrzymał mnie Pascual. – Poza tym ma rację. Powinniśmy byli pomyśleć o toaście. Metys dał nam nauczkę. –To nie na moje nerwy – wyszeptała ciotka Julia, biorąc mnie za rękę. – Czy nie

czujesz się tak, jak gdybyś chciał okraść bank i właśnie miała nadejść policja? Metys wrócił za jakieś dziesięć minut, które dłużyły się nam jak całe wieki, ale w końcu przyszedł z dwiema butelkami wina w ręku. Uroczystość mogła być kontynuowana. Kiedy świadkowie złożyli swoje podpisy, sołtys kazał podpisać się i nam, ciotce Julii i mnie, po czym otworzył kodeks i zbliżywszy go do jednej ze świec, przeczytał nam – równie wolno, jak pisał – artykuły dotyczące praw i obowiązków małżeńskich. Potem wręczył nam świadectwo ślubu i oznajmił, że zostaliśmy małżeństwem. Pocałowaliśmy się, a potem uściskali nas świadkowie i sołtys. Kierowca powyciągał zębami korki z butelek wina. Nie było kieliszków, tak że piliśmy prosto z butelki, podając ją z rąk do rąk po każdym łyku. W drodze powrotnej do Chincha, kiedy wszyscy byliśmy weseli i już uspokojeni, Javier usiłował odgwizdać Marsza weselnego, co wyszło mu fatalnie.

Po zapłaceniu taksówki poszliśmy na Plaża de Armas, aby Javier i Pascual mogli wsiąść do mikrobusu jadącego do Limy. Najbliższy odjeżdżał za godzinę, tak że mieliśmy jeszcze czas, by zjeść kolację w „El Soi de Chincha”. Tam ustaliliśmy plan działania. Po przybyciu do dzielnicy Miraflores Javier pójdzie do domu wujostwa Olgi i Lucho, aby zbadać nastroje rodziny, po czym do nas zatelefonuje. My wrócimy do Limy następnego dnia rano. Pascual będzie musiał wymyślić dobrą wymówkę, aby usprawiedliwić swoją ponad dwudniową nieobecność w Radio. Pożegnaliśmy ich na przystanku mikrobusów i wróciliśmy do hotelu „Sudamericano”, rozmawiając po drodze jak dwoje starych małżonków. Ciotka Julia źle się czuła i sądziła, że był to rezultat wypicia wina w Grocio Prado. Powiedziałem jej, że mnie wino wydało się wspaniałe, ale nie przyznałem się, że było to pierwsze wino, jakie piłem w życiu.

XVIII

Piewca Limy, Crisanto Maravillas, urodził się w centrum miasta, w zaułku znajdującym się przy placu Santa Ana, gdzie z okolicznych dachów puszczano najpiękniejsze w Peru latawce, przedmioty z jedwabistego papieru, które unosiły się odważnie nad dzielnicami Barrios Altos i podglądały przez klasztorne okienka siostrzyczki żyjące w ścisłej klauzurze zakonu karmelitanek bosych. To właśnie narodziny dziecka, które z czasem miało wynieść na latawcowe wyżyny kreolskiego walca, marinerę i polkę, zbiegły się z uroczystością chrztu jednego z latawców, przy czym było to święto, które zgromadziło w zaułku Santa Ana najlepszych gitarzystów, muzyków perkusistów grających na skrzyni oraz śpiewaków z całej dzielnicy. Akuszerka otworzyła okienko pokoju H, w którym dokonało się przyjście dziecka na świat, aby oznajmić, że w tym oto zakątku miasta podniósł się przyrost naturalny, i wygłosiła taką oto przepowiednię: „Jeżeli malec wyżyje, będzie mistrzem w jaranie*”. Wydawało się jednak wątpliwe, czy dziecko będzie żyło, jego waga nie przekraczała bowiem kilograma, a nóżki były tak maleńkie, że przewidywano, iż nigdy nie będzie mogło chodzić. Ojciec dziecka, Valentin Maravillas, który całe życie zajęty był organizowaniem w swojej dzielnicy nabożeństw do Chrystusa Odkupiciela (założył nawet we własnym mieszkaniu odpowiednie bractwo oraz – czyn zuchwały, a może przenikliwość zmierzająca do zapewnienia sobie długiej starości – poprzysiągł, że przed śmiercią będzie miał w swoim bractwie więcej członków niż zrzesza ich bractwo Chrystusa Cudotwórcy), ogłosił, że jego święty patron dokona cudu: uzdrowi mu syna i pozwoli dziecku normalnie chodzić. Matka chłopca, Maria Portal, kucharka o czarodziejskich rękach, która nigdy nie chorowała nawet na przeziębienie, tak była wstrząśnięta widokiem wymarzonego i wymodlonego syna, który okazał się stworzeniem niewydarzonym – larwą ludzką, smutnym płodem? – że wyrzuciła męża z domu, czyniąc go odpowiedzialnym za to, co się stało, i oskarżając w

obecności sąsiadów, że na skutek swojej dewocji nie był w pełni mężczyzną. Okazało się jednak, że Crisanto Maravillas przeżył trudny okres i mimo swoich śmiesznych nóżek zaczął chodzić. Oczywiście czynił to bez żadnego wdzięku, raczej na podobieństwo lalki, która każdy krok wykonuje za pomocą trzech ruchów: – podnosi stopę, zgina kolano, obniża stopę – i to tak powoli, że idący obok niego odnosili wrażenie, iż posuwają się w tempie procesji, co ugrzęzła gdzieś w wąskich ulicach. Ale przynajmniej, jak mówili jego (już pogodzeni z losem) rodzice, Crisanto poruszał się po świecie bez kuł i zgodnie ze swoją własną wolą. Don Valentin dziękował za to Bogu Odkupicielowi w kościele Świętej Anny, na kolanach i z wilgotnymi oczyma, ale Maria Portal powiadała, że autorem tego cudu był tylko najsłynniejszy w mieście lekarz, specjalista od spraw paraliżu, który zamienił już w sprinterów nieskończenie wiele sparaliżowanych osób – doktor Alberto de Quinteros. Maria przygotowywała w jego domu głośne kreolskie bankiety, a doktor nauczył ją sztuki masażu, ćwiczeń oraz sposobów pielęgnacji, aby kończyny Crisanta – mimo iż takie wątłe i rachityczne – mogły go podtrzymywać i ułatwiać mu poruszanie się po drogach tego świata.

**jarana – taniec ludowy w Boliwii i w Peru Nie można powiedzieć, żeby Crisanto Maravillas miał dzieciństwo podobne do innych dzieci pochodzących z dzielnicy, w której przyszło mu się urodzić. Na nieszczęście, a może właśnie i na szczęście, jego słaby organizm nie pozwalał mu oddawać się żadnym zajęciom, które hartowały ciało i ducha rówieśników z sąsiedztwa: nie grywał w szmacianą piłkę, nigdy nie mógł boksować się na ringu ani bić się na rogach ulic, nie uczestniczył w bójkach na proce, kamienie czy kopniaki, które na ulicach starej Limy toczyli chłopcy z placu Santa Ana z bandami z Chirimoyo, Cocharcas, Cinco Esquinas czy Cercado. Nie mógł ze swoimi kolegami ze Szkółki Skarbowości z placyku Santa Clara (w której nauczył się czytać) wykradać owoców z sadów Cantogrande i Nana ani kąpać się nago w rzece Rimac czy też dosiadać osłów w stadninach w Santoyo. Maleńki niczym karzełek, chudy jak patyk, z czekoladową skórą po ojcu i prostymi włosami matki, Crisanto swymi inteligentnymi oczyma przyglądał się z daleka współtowarzyszom i obserwował, jak się bawili, pocili, rośli i mężnieli, przeżywając wszystkie te przygody, które jemu były zabronione. Wtedy na twarzy chłopca malował się wyraz zrezygnowanej melancholii i łagodnego smutku. W pewnym okresie wydawało się, iż będzie tak religijny jak jego ojciec (który, poza tym że był adeptem kultu Chrystusa Odkupiciela, całe życie nosił na procesjach feretrony z rozmaitymi figurami Jezusa i Najświętszej Panienki oraz ciągle zmieniał komże), bo przez kilka lat był wytrwałym ministrantem w kościołach położonych w pobliżu placu Santa Ana. Ponieważ był skrupulatny, znał na pamięć wszystkie formułki oraz miał wygląd niewiniątka, proboszczowie z dzielnicy wybaczali mu powolność i ociężałość w ruchach i często prosili, by służył im do mszy, dzwonił dzwonkami podczas Drogi Krzyżowej w Wielkim Tygodniu czy też palił kadzidło w czasie procesji. Widząc go ubranego w komżę ministranta, która zawsze była dlań za duża, i słysząc, jak pobożnie i jaką dobrą łaciną recytował modlitwy przed ołtarzami kościoła Świętej Trójcy, Świętego Andrzeja, Matki Boskiej Carmen, Dobrej Śmierci, a nawet w kościółku Cocharcas (zapraszano go nawet do tak

odległej dzielnicy), Maria Portal, która pragnęła dla swego syna burzliwej kariery wojskowego, awanturnika albo czarującego galanta, ciężko wzdychała. Ale królujący wśród członków rozmaitych bractw Valentin Maravillas czuł, jak serce mu rośnie w obliczu perspektywy, że zrodzony z jego krwi syn może zostać księdzem. Wszyscy się pomylili, bo dziecko nie miało powołania religijnego. Było obdarzone bogatym życiem wewnętrznym, ale jego wrażliwość jeszcze nie wiedziała, w jaki sposób, gdzie i czym powinna się żywić. Jego przedwczesne pragnienie poezji i głód życia duchowego zostały zniweczone przez atmosferę kościołów pełnych płonących świec, świętych obrazów, dewocji, żałoby, leżenia krzyżem i modłów na klęczkach. Maria Portal pomagała karmelitankom bosym w pracach przy wyrobie słodyczy i przy zajęciach gospodarskich, dlatego była jedną z niewielu osób, które mogły nie respektować surowej klauzury zakonu. Znakomita kucharka przynosiła ze sobą Crisanto, a kiedy ten zaczął dorastać (pod względem wieku, a nie wyglądu zewnętrznego), karmelitanki bose tak przyzwyczaiły się widywać chłopca (zwykła rzecz, taki oberwaniec, pseudoistota ludzka), że pozwalały mu włóczyć się po klasztorze, podczas gdy Maria Portal przygotowywała z siostrzyczkami słodycze o niebiańskim smaku, drżące mazamorras*, białe bezy, słodycze z żółtek i marcepanki, które następnie miały być sprzedawane dla zebrania środków na misje w Afryce. Crisanto Maravillas w wieku dziesięciu lat przeżył w klasztorze pierwszą miłość… Dziewczynka, która natychmiast podbiła jego serce, nazywała się Fatima i była w tym samym co on wieku, a w kobiecym świecie karmelitanek bosych wykonywała upokarzające funkcje służącej. Kiedy Crisanto Maravillas zobaczył japo raz pierwszy, mała skończyła właśnie mycie kamiennych płytek klasztornych korytarzy i zabierała się do podlewania w sadzie krzaków róż i kwiatów lilii. Mimo że dziewczynka przy – odziana była w dziwny worek, a włosy miała schowane pod szmatą z bawełnianej surówki w kształcie kaptura, nie mogła ukryć cech swego pochodzenia: cery koloru kości słoniowej, błękitnych oczu, wyrazistego podbródka i szczupłych kostek u nóg. Była to – o tragedio błękitnej krwi, której plebs tak zazdrości! – zwyczajna znajda. Została porzucona pewnej zimowej nocy na zakręcie ulicy Junin, zawinięta w lazurowy pled z dołączonym posłaniem wykaligrafowanym w takim oto tonie: „Jestem owocem fatalnej miłości, która doprowadza do rozpaczy moją czcigodną rodzinę, i nie mogę żyć w społeczeństwie, będąc wspomnieniem grzechu popełnionego przez twórców mego życia, którzy wywodząc się od tego samego ojca i tej samej matki, nie mieli prawa kochać się między sobą, spłodzić mnie i uznać. Wy, szczęśliwe karmelitanki bose, jesteście jedynymi osobami, które mogą mnie wychować bez poczucia hańby i nie przynosząc wstydu mnie samej. Moi udręczeni rodzice szczodrze wynagrodzą zakonowi to dzieło miłosierdzia, które otworzy Warn bramy do raju”. Obok poczętej w grzechu dziewczynki zakonnice znalazły wypełnioną pieniędzmi sakiewkę, która – okropne pogańskie dusze, wszak trzeba je nawracać, ubierać i żywić -ostatecznie je przekonała: przyjmą dziewczynkę jako służebnicę, a później, jeżeli wykaże się powołaniem, zrobią z niej niewolnicę Boga przyodzianą w biały habit. Ochrzciły ją imieniem Fatima, ponieważ została znaleziona w dniu, w którym Matka Boska ukazała się pasterzom w Portugalii. Dziewczynka rosła w oddaleniu od świata, wśród dziewiczych murów zakonu karmelitanek bosych, w nie skalanej niczym atmosferze, nie oglądając innego mężczyzny (przed przybyciem Crisanto) aniżeli stary i jąkający się don Sebastian (Bergua?), kapelan, który przychodził raz w tygodniu, by odpuszczać zakonnicom (zawsze wybaczalne) grzeszki. Był słodki, miły, łagodny i bardziej światłe siostry powiadały,

widząc, jak czystość myśli czyni jego spojrzenie pięknym, a jego oddech błogosławionym, że w sposobie bycia tego człowieka widać nieomylne oznaki świętości. Czyniąc nadludzkie wysiłki, aby pokonać nieśmiałość, która paraliżowała mu mowę, Crisanto Maravillas zbliżył się do dziewczynki i zapytał, czy mógłby jej pomóc w podlewaniu ogrodu. Zgodziła się na to i odtąd, kiedy Maria Portal szła do klasztoru i wraz z siostrzyczkami zajmowała się gotowaniem, Fatima i Crisanto zamiatali wspólnie cele albo sprzątali patio, zmieniali kwiaty na ołtarzu, myli szyby w oknach, woskowali płyty posadzki lub odkurzali modlitewniki. Między brzydkim chłopcem i ładniutką dziewczynką rodziła się pierwsza miłość, która zawsze pozostaje w pamięci jako ta najlepsza, jako więź, którą może przerwać tylko śmierć.

**mazamorra – rodzaj ciasta z mąki kukurydzianej z mlekiem, cukrem lub solą. Kiedy na wpół kaleki chłopak dochodził do dwunastego roku życia, Valentin Maravillas i Maria Portal zauważyli pierwsze objawy skłonności, która w niedługim czasie miała uczynić z Crisanta natchnionego poetę i słynnego kompozytora. Co najmniej raz w tygodniu zbierano się podczas jakiejś uroczystości w okolicach placu Santa Ana. W wozowni krawca Chumpitaz, na małym podwórku sklepu żelaznego braci Lama, w zaułku Valentin gromadzono się z okazji narodzin dziecka albo czuwania przy zmarłym (by uczcić radosne chwile lub zabliźnić rany?), bo nigdy nie brakowało pretekstów do organizowania tańców, podczas których wywijano aż do świtu w taktjarany, przy akompaniamencie gitar, dudnieniu skrzyń, klaskaniu w dłonie i śpiewie. Kiedy po spożyciu posiłku – podniecająca wódka i aromatyczne mięsa Marii Portal! – pary tancerzy krzesały iskry z płyt chodnika, Crisanto Maravillas przyglądał się gitarzystom, śpiewakom i perkusistom w taki sposób, jak gdyby ich słowa i dźwięki były czymś nadprzyrodzonym. A kiedy muzycy robili przerwę, aby wypalić papierosa albo wychylić kieliszeczek, chłopiec w postawie pełnej szacunku zbliżał się do gitar, pieścił je ostrożnie, aby nie uszkodzić instrumentów, i dotykał strun, przy czym słychać było delikatne akordy… Wkrótce stało się oczywiste, że miał zdolności, wybitny talent. Kaleka posiadał wyjątkowy słuch, od razu chwytał i zapamiętywał każdy rytm i chociaż miał słabe rączki, potrafi doskonale akompaniować na skrzyni każdej kreolskiej melodii. Podczas przerw dla orkiestry, przeznaczonych najedzenie i picie, sam nauczył się różnych sekretów i zaprzyjaźnił z gitarzystami. Sąsiedzi przywykli widywać go grającego na uroczystościach jako jednego z muzyków. Jednak nogi mu nie urosły i chociaż miał już czternaście lat, wyglądał na osiem. Był bardzo chudziutki – nieomylna oznaka artystycznej natury: szczupłość, która cechuje natchnione dusze – cierpiał na chroniczny brak apetytu i gdyby nie było w pobliżu Marii Portal z jej kapralskim dynamizmem, który nakazywał go karmić, młody bard uleciałby zapewne w powietrze. Jego kruche ciało nie znało jednak zmęczenia, gdy szło o muzykę. Gitarzyści z dzielnicy padali z wyczerpania po

wielogodzinnym graniu i śpiewaniu, dostawali skurczów w palcach i tracili głos, a kaleki chłopiec wciąż przesiadywał na małym wyplatanym słomą stołeczku (małe japońskie stopki, które nigdy nie dotykają podłogi, małe niezmordowane paluszki), wydobywając czarodziejskie dźwięki ze strun i śpiewając tak, jak gdyby fiesta dopiero się rozpoczynała. Nie miał silnego głosu; nie byłby zdolny współzawodniczyć w wokalnych wyczynach ze słynnym Ezequielem Delfinem, który śpiewając walce w tonacji g, sprawiał, że szyby drżały w pobliskich oknach. Ale brak siły wynagradzało mu nieomylne wyczucie intonacji, dziwnie subtelne tony, bogactwo barw głosu, który nigdy nie pominął ani nie zniekształcił żadnej nuty. Mimo to przysporzyły mu sławy nie tyle zdolności wykonawcy, ile kompozytora. Fakt, że kaleki chłopak z dzielnicy Barrios Altos, poza graniem i śpiewaniem kreolskiej muzyki, potrafił również ją tworzyć, ujawnił się pewnej soboty w czasie wielkiej fiesty, która pośród kolorowych ozdób z papieru, piszczałek i serpentyn radowała mieszkańców zaułka Santa Ana z okazji święta patrona kucharki. O północy muzycy zdumieli się, usłyszawszy nieznaną półeczkę, której treść opierała się na dowcipnym dialogu:

A jak to robisz, jak? Z całym sercem, całym sercem. Co robisz? Niosę kwiat, kwiat białej lilii. A gdzie? W butonierce, w butonierce, w butonierce. A komu? Marii Portal, Marii Portal, Marii. Rytm zaraził uczestników zabawy przemożną chęcią tańczenia, skakania, podrygiwania, a słowa piosenki ubawiły i wzruszyły wszystkich. Zapanowała jednomyślna ciekawość. Kto był jej autorem? Muzycy odwrócili głowy i wskazali na Crisanta Maravillasa, który ze skromnością cechującą prawdziwie wielkich artystów, spuścił oczy. Maria Portal obsypała go pocałunkami, członek bractwa Valentin otarł łzę, a cała dzielnica nagrodziła nowego twórcę owacją. W mieście, w którym brakowało talentów, narodził się artysta. Kariera Crisanto Maravillasa (jeśli takim pospolicie sportowym terminem można nazwać działanie wspierane tchnieniem bożym) była wręcz zawrotna. Po kilku miesiącach jego piosenki znane były w Limie, a po kilku latach zawładnęły pamięcią i sercami całego Peru. Nie ukończył jeszcze dwudziestu lat, kiedy zarówno Ablowie, jak i Kainowie uznali, że był najbardziej lubianym kompozytorem w kraju. Jego walce zdobiły przyjęcia bogatych, tańczono je na bankietach klasy średniej, a także

stanowiły duchową strawę ubogich. Zespoły ze stolicy rywalizowały między sobą, wykonując jego muzykę, i nie znalazł się ani jeden mężczyzna czy kobieta, którzy, przystępując do doskonalenia się w trudnym zawodzie śpiewaków, nie wybraliby pięknych melodii kompozytora Maravillasa do swego repertuaru. Wydawano mu płyty, śpiewniki, a w rozgłośniach radiowych i czasopismach obecność jego muzyki była obowiązkowa. W plotkach i w fantazji ludzkiej kaleki kompozytor z Barrios Altos osiągnął rangę legendy. Sława i popularność nie zawróciły w głowie prostemu chłopcu, który odbierał hołdy z obojętnością łabędzia. Porzucił był naukę w drugiej klasie gimnazjum, aby móc poświęcić się sztuce. Dzięki prezentom, które otrzymywał, grając na zabawach, komponując serenady i akrostychy, zdołał kupić sobie gitarę. Dzień, w którym ją nabył, był dla niego bardzo szczęśliwy: znalazł wreszcie powiernika swoich trosk, towarzysza samotności oraz instrument mogący wyrazić jego natchnienie. Nie umiał pisać ani czytać nut i nigdy się tego nie nauczył. Grał i tworzył ze słuchu, na podstawie intuicji. Kiedy nauczył się jakiejś melodii, śpiewał ją Metysowi Blasowi Sanjinesowi, profesorowi z jego dzielnicy, a ten zapisywał ją za pomocą nut i tajemniczych znaków. Nigdy nie chciał kupczyć swoim talentem, nigdy nie patentował swoich kompozycji, nie pobierał opłat za prawa autorskie, a kiedy przyjaciele opowiadali mu, że jakieś miernoty z nędznych pseudoartystycznych sfer popełniały plagiaty, wykorzystując jego słowa i melodie, ograniczał się do ziewania. Mimo takiej postawy zaczął zarabiać pewne sumy pieniędzy, które nadsyłały mu przedsiębiorstwa nagrywające płyty, rozgłośnie radiowe albo które siłą wypłacali mu właściciele domów, w których grywał na przyjęciach. Crisanto oddawał te

pieniądze rodzicom, a kiedy ci umarli (miał wtedy trzydzieści lat), wydawał je razem z przyjaciółmi. Nigdy nie chciał opuścić dzielnicy Barrios Altos ani pokoju oznaczonego literą H w zaułku, w którym się urodził. Czy robił to wskutek wierności i przywiązania do swego ubogiego pochodzenia, z umiłowania nędzy? Niewątpliwie także i dlatego. Ale przede wszystkim z tego powodu, że zamieszkując ten wąski pokój podobny do sieni, przebywał w pobliżu dziewczynki zrodzonej z kazirodczego związku i nazwanej Fatimą, którą poznał w czasach, gdy była służką, a która teraz przywdziała habit i złożyła śluby posłuszeństwa, ubóstwa i (och!) czystości jako oblubienica Pana Boga. Był to sekret jego życia, powód ustawicznego smutku, który wszyscy – taka jest bowiem ślepota tłumu, jeśli chodzi o rany duszy ludzkiej – przypisywali zawsze jego słabym nogom i asymetrycznej figurze. Poza tym, dzięki swemu kalectwu, które ujmowało mu lat, Crisanto mógł nadal towarzyszyć matce w wyprawach do religijnej twierdzy karmelitanek bosych i przynajmniej raz w tygodniu widywać dziewczynę swoich marzeń. Czy siostra Fatimą kochała kalekę, podobnie jak on ją kochał? Nie sposób było stwierdzić. Niczym kwiat cieplarniany nieświadomy tajemnic procesu zapylania, które odbywa się na polach, Fatimą ukształtowała już swoją świadomość i uczucia oraz przeobraziła się z dziecka w dorastającą pannę i w kobietę żyjącą w aseptycznym świecie klasztornym, w otoczeniu starszych. Wszystko, co docierało do jej oczu, uszu i do jej wyobraźni, było przesączone przez surowe moralne sito kongregacji (najsurowsze z surowych). W jaki sposób owo wcielenie cnót miało zgadnąć, że to, co uważano za domenę Boga (miłość?), mogło również być sprawą ludzi?

Jednakże niczym woda, która spływa z gór, aby wpaść do rzeki, czy cielątko, które zanim otworzy oczy, szuka wymion matki, aby ssać białe mleko, możliwe, iż kochała go instynktownie. W każdym bądź razie był jej przyjacielem, jedyną osobą w jej wieku, którą znała, jedynym towarzyszem zabaw, jakiego posiadała, jeśli można nazwać zabawami prace, które między sobą dzielili, podczas gdy Maria Portal, zdymisjonowana krawcowa, uczyła siostrzyczki tajemnic swej koronkowej roboty: szorowania podłóg, mycia okien, podlewania roślin i zapalania świec. Lecz prawdą jest, że wiele ze sobą rozmawiali w ciągu tamtych lat, wpierw jako dzieci, a potem jako młodzi ludzie. Były to szczere dialogi – ona była niewinna, a on nieśmiały – w których z delikatnością lilii i uduchowieniem gołębia mówiło się o miłości, nie nazywając jej po imieniu, poruszało tematy interesujące oboje, jak piękno barw zbioru rycin siostry Fatimy czy objaśnienia, które dawał jej Crisanto odnośnie do tego, czym są tramwaje, samochody lub kino. Wszystko to zostało później opowiedziane – niechaj wierzy ten, kto chce uwierzyć – w piosenkach Maravillasa dedykowanych tajemniczej kobiecie nigdy nie nazwanej po imieniu, za wyjątkiem bardzo sławnego walca noszącego tytuł, który tak intrygował jego wielbicieli: Fatima to Dziewica z Fatimy.

Chociaż wiedział, że nigdy nie będzie mógł wydostać jej z klasztoru i uczynić swoją, Crisanto Maravillas czuł się szczęśliwy, widując swoją muzę przez kilka godzin tygodniowo. Te krótkie spotkania wzmacniały jego natchnienie i w ten sposób powstawały nowe mozamalas, yarauies, festejos i resbalosas*.

**różne formy śpiewów i tańców ludowych w krajach andyjskich. Druga tragedia jego życia (obok kalectwa) zdarzyła się w dniu, w którym przez przypadek siostra przełożona karmelitanek bosych zobaczyła go, jak wypróżnia sobie pęcherz. Matka Lituma zaczęła mienić się na twarzy i dostała ataku czkawki. Pobiegła zapytać Marii Portal o wiek jej syna i krawcowa wyznała, że chociaż jego wzrost i stopień rozwoju mogłyby sugerować, iż nie miał więcej niż dziesięć lat, chłopiec ukończył już osiemnaście. Matka Lituma, żegnając się znakiem krzyża, zabroniła mu na zawsze wstępu do klasztoru. Był to nieomal morderczy cios dla barda z placu Santa Ana. Rozchorował się z miłości, a było to cierpienie nie do wyleczenia. Spędził wiele dni w łóżku – z bardzo wysoką gorączką, majacząc i podśpiewując – podczas gdy lekarze i znachorzy próbowali rozmaitych maści i zaklęć, aby wyleczyć go z choroby. Kiedy wstał, był jak widmo, które ledwie trzyma się na nogach. Ale czyż mogło być inaczej? Pozostawanie w oddaleniu od ukochanej było korzystne dla jego sztuki, uczyniło jego muzykę bardziej sentymentalną i udramatyzowało po męsku jej słowa. Wielkie pieśni miłosne Crisanta Marayillasa pochodzą z tych właśnie lat. Ilekroć jego przyjaciele słuchali przy akompaniamencie słodkich melodii owych rozdzierających wierszy, które

opowiadały o uwięzionej dziewczynie, o szczygiełku w klatce, o schwytanym gołąbku, o znalezionym kwiecie zamkniętym w świątyni Pańskiej, a także o mężczyźnie, który cierpiał pozbawiony wszelkiej nadziei, zapytywali siebie: „Któż to taki?” I z ciekawością, która okazała się zgubna dla Ewy, starali się zidentyfikować bohaterkę wśród kobiet, które oblegały poetę. Bowiem mimo swej ułomności i brzydoty Crisanto Maravillas był bardzo atrakcyjny dla kobiet w Limie. Białe kobiety posiadające konta w bankach, nic nie znaczące Metyski, kobiety będące mieszaniną krwi murzyńsko – indiańskiej i wywodzące się z biednych domów czynszowych, dziewczyny zaczynające uczyć się życia albo sędziwe już staruszki, wszystkie pojawiały się w jego skromnym mieszkaniu pod pretekstem prośby o autograf. Robiły do niego oko, dawały mu prezenciki, przymilały się, zakradały po cichu, proponowały mu spotkania albo wprost czyniły grzeszne propozycje. Czyżby dlatego, że i te kobiety, podobnie jak inne pochodzące z pewnego kraju, który nawet w nazwie swojej stolicy odznacza się pedanterią (dobre wiatry, dobre czasy, zdrowe powietrze?), miały w zwyczaju odczuwać skłonności do ułomnych mężczyzn, z racji głupiego przesądu, według którego są oni lepsi w małżeństwie aniżeli normalni? Nie, w tym wypadku bogactwo sztuki przysparzało małemu człowiekowi z placu Santa Ana uduchowionego wyglądu, co sprawiało, że zapominano o jego fizycznych niedostatkach i nawet uważano, iż jest godnym pożądania. Crisanto Maravillas, z łagodnością gruźlika rekonwalescenta, grzecznie wszystkie do owych zalotów zniechęcał i starającym się dawał do zrozumienia, że tracą czas. Wygłaszał wtedy tajemnicze zdanie, które wywoływało nieopisany niepokój i domysły dotyczące jego osoby: „Wyznaję wierność i jestem pasterzem z Portugalii”. Jego życie było wówczas egzystencją, jaka cechuje cyganów ducha. Wstawał około południa i miał zwyczaj jadać śniadanie z proboszczem kościoła Świętej Anny, byłym sędzią śledczym, w którego gabinecie okaleczył się pewien kwakier (don Pedro Barreda y Zaldivar?), chcąc udowodnić swą niewinność (chodziło o zabicie Murzyna pozostającego na usługach policji, który przybył tu z Brazylii w czeluściach pewnego statku

transatlantyckiego?). Doktor Gumercindo Tello, głęboko tym wstrząśnięty, zmienił wtedy togę na sutannę. Sukces owego okaleczenia został upamiętniony przez Crisanto Maravillasa w pieśni na głos, gitarę i skrzynię: Krew mnie uniewinni. Bard Crisanto i ojciec Gumercindo mieli zwyczaj spacerować razem po tych ulicach Limy, na których artysta, czerpiący natchnienie wprost z życia, znajdował postacie i tematy do swoich piosenek. Jego muzyka – tradycja, historia, folklor, upodobanie do plotek -uwieczniała w pieśniach typy ludzkie i obyczaje miasta. W hodowlach kogutów sąsiadujących z placem Cercado i z placem Santo Cristo Maravillas i ojciec Gumercindo asystowali przy ćwiczeniach, którym hodowcy poddawali swoje ptaki bojowe przed walkami w Coliseo de Sandia i w taki oto sposób powstała ludowa melodia do tańca pod tytułem Wystrzegaj się, mamo, suszonego pieprzu. Czasem wygrzewali się na słońcu na placyku Carmen Alto, gdzie przyglądali się, jak lalkarz Monleon zabawiał sąsiadów z okolicy za pomocą szmacianych kukiełek; tam właśnie Crisanto znalazł temat walca Panienka z Carmen Alto (który zaczyna się w ten sposób: „Masz paluszki z drutu i serce ze słomy, ach, moja

ukochana”). Na pewno podczas tych kreolskich spacerów po starej Limie Crisanto spotkał również owe staruszki w czarnych płaszczach, które pojawiają się w walcu Beatko, ty również byłaś kobietą. Tam właśnie asystował bójkom wyrostków, o których mówi w polce Włóczędzy. Około szóstej wieczorem przyjaciele rozstawali się: księżulek wracał do parafii, by modlić się za duszę ludożercy zamordowanego w porcie Callao, a poeta szedł do garażu krawca Chumpitaz. Tam, w gronie bliskich przyjaciół, z grającym na skrzynce Sifuentesem, perkusistą Tiburciem, śpiewaczką Lucią Acemila, gitarzystami Felipem i Juanem Portocarrero, próbowali nowe piosenki, układali aranże, a kiedy zaczynało się ściemniać, jeden z nich wyciągał po przyjacielsku butelczynę pisco. I tak wśród muzyki i rozmów, prób i łyczków alkoholu, upływały im całe godziny. Gdy zapadała noc, grupa przyjaciół udawała się na kolację do jednej z restauracji w mieście, gdzie artysta bywał zawsze gościem honorowym. Kiedy indziej czekały na niego fiesty – urodziny, zaręczyny, śluby albo kontrakty w jakimś klubie. Wracali o świcie, a wtedy przyjaciele mieli zwyczaj żegnać ułomnego barda w drzwiach jego mieszkania. Ale gdy tylko odchodzili, by udać się do domów na spoczynek, cień małej zgarbionej postaci o niezręcznym chodzie wynurzał się z zaułka i, wlokąc za sobą gitarę, pogrążał się wśród wilgotnej nocy niczym duch mżawki i mgły porannej, po czym siadał na opustoszałym placyku Santa Ana, na kamiennej ławce ustawionej naprzeciwko klasztoru karmelitanek bosych. Poranne koty wysłuchiwały wówczas najsmutniejszych akordów, nigdy dotychczas nie wydobywanych ze zwykłej gitary, najgorętszych pieśni miłosnych, jakie zostały stworzone dzięki natchnieniu człowieka. Wstające o świcie dewotki, które niekiedy widywały go, jak śpiewał cichutko i płakał przed klasztorem, rozpuściły okropną plotkę, że – pijany próżnością – zakochał się w Najświętszej Panience, której ofiarowywał o świcie swoje serenady. Upływały tygodnie, miesiące, lata. Sława Crisanta Maravillasa – niczym balon, który wzrasta i unosi się ku słońcu – rozprzestrzeniła się na równi z jego muzyką. Atoli nikt, nawet jego najbliższy przyjaciel, proboszcz Gumercindo Lituma, były policjant obity brutalnie

kijami przez żonę i synów (ponieważ hodował szczury?), ten sam, który w czasie rekonwalescencji usłyszał głos Boży, nikt nie podejrzewał go o wielką miłość, jaką żywił do odizolowanej od świata siostry Fatimy, która przez wszystkie te lata dreptała mozolnie ku świętości. Niewinna para nie mogła zamienić między sobą ani słowa od dnia, w którym przełożona (siostra Lucia Acemila?) odkryła, że poeta był stworzeniem obdarzonym męskością (pomimo to, co się zdarzyło owego fatalnego ranka w gabinecie sędziego śledczego?). Ale z biegiem lat mieli szczęście widywać się; choć z trudem i w pewnej odległości. Zostawszy zakonnicą, siostra Fatima przeszła, podobnie jak jej towarzyszki, z klasztoru do grona tych, które odprawiały nieustanne modły w kaplicy, od drugiej do drugiej, przez dwadzieścia cztery godziny, za dusze matek karmelitanek bosych. Czuwające zakonnice były odgrodzone od wiernych drewnianą kratką, która – chociaż delikatnie ażurowa – pozwalała na to, by widzieć się wzajemnie. To w dużym stopniu wyjaśniało upartą religijność barda Limy, która narażała

go często na żarty sąsiadów, na które Maravillas odpowiedział pobożnym tondero*: Tak, jestem wierzący… Rzeczywiście, Crisanto spędzał w ciągu dnia długie chwile w kościele karmelitanek bosych. Wchodził tam wiele razy, aby się przeżegnać i rzucić okiem na drewnianą kratkę. Jeżeli – z tętniącym sercem, przyspieszonym pulsem i falą zimna zalewającą mu plecy – na jednym z klęczników, zawsze zajętych przez sylwetki w białych habitach, rozpoznał siostrę Fatimę, natychmiast klękał na kolonialnych płytach posadzki. Sadowił się w ukośnej pozycji (w czym pomagał mu wygląd zewnętrzny, bo trudno było u niego rozróżnić twarz z przodu od twarzy z profilu), co stwarzało wrażenie, że patrzy na ołtarz, kiedy w rzeczywistości wpatrywał się w niszczycielskie obłoki sztywnych nakrochmalonych szat, które spowijały ciało jego ukochanej. Czasami siostra Fatima, odetchnąwszy niczym atleta mający wykonać zdwojony wysiłek, przerywała modlitwy, podnosiła wzrok w kierunku (zagadkowego?) ołtarza i wówczas rozpoznawała znajdującą się na linii jej wzroku postać Crisanta. Niedostrzegalny uśmiech pojawiał się na śnieżnobiałej twarzy siostrzyczki, a w jej delikatnym sercu odżywało tkliwe uczucie, bowiem rozpoznawała przyjaciela z dzieciństwa. Ich oczy spotykały się i chociaż siostra Fatima była zmuszona zaraz opuszczać wzrok, to jednak w ciągu tych krótkich chwil zdołali powiedzieć sobie tyle, że sami święci rumienili się ze wstydu. Bowiem – tak, tak – owa dziewczyna ocalona cudem spod kół samochodu prowadzonego przez agenta reklamującego leki, Lucho Abril Marroquina, który potrącił ją pewnego słonecznego przedpołudnia w okolicach Pisco, kiedy jeszcze nie miała pięciu lat, w dowód wdzięczności wobec Najświętszej Panienki z Fatimy wstąpiła do klasztoru i w samotności swej celi doszła z czasem do wniosku, że pokochała szczerym uczuciem poetę z Barrios Altos. Crisanto Maravillas pogodził się z tym, że nie posiądzie cieleśnie swojej ukochanej i że będzie się z nią porozumiewał tylko w ten wzniosły sposób, w kaplicy. Ale nigdy nie pogodził się z myślą – okrutną dla mężczyzny, którego jedyną ozdobą była jego sztuka – że siostra Fatima nigdy nie usłyszy jego muzyki, tych wszystkich pieśni, które inspirowała, sama o tym nie wiedząc. Podejrzewał – a było to oczywiste dla każdego, kto ocenił grubość murów

**tondero – peruwiański taniec ludowy. klasztornych – że do uszu ukochanej zupełnie nie docierały serenady, które narażając się na zapalenie płuc, ofiarowywał jej co dzień o świcie już od dwudziestu lat. Pewnego dnia Crisanto Maravillas zaczął włączać do swego repertuaru tematy religijne i mistyczne: w miejsce piosenek obyczajowych pojawiły się w jego utworach cuda świętej Róży, wyczyny (zoologiczne?) świętego Marcina z Porres, anegdoty o męczennikach i przekleństwa Piłatów. Taka zmiana wcale nie osłabiła uznania tłumów, ale zdobyła mu nowy legion fanatyków: byli to księża i zakonnicy, zakonnice i członkowie Akcji Katolickiej. Muzyka kreolska podniesiona do takiej godności, pachnąca kadzidłem, traktująca o tematach religijnych, zaczęła przekraczać mury, które trzymały ją dotąd uwięzioną w salonach i klubach, i dawała się słyszeć w miejscach, w których do tej pory była nie do przyjęcia: w kościołach, na procesjach, w domach odosobnienia, seminariach. Chytry plan czekał przez dziesięć lat na realizację, ale spotkał się z powodzeniem. Klasztor karmelitanek bosych nie mógł odrzucić propozycji, jaką pewnego razu otrzymał, aby zezwolił rozpieszczanemu przez parafian bardowi, poecie kongregacji i muzykowi Drogi Krzyżowej, na odbycie w kaplicy klasztornej recitalu pieśni na benefis misjonarzy w Afryce. Arcybiskup Limy, owa mądrość w szkarłatach tudzież słuch prawdziwego znawcy, zawiadomił, iż zezwala na koncert i że na kilka godzin zawiesi klauzurę zakonną, aby siostry karmelitanki bose mogły rozkoszować się muzyką. Sam zamierzał być obecny na tym recitalu, wraz z orszakiem dygnitarzy. Wydarzenie to, najbardziej efemeryczna z efemeryd Miasta Wicekrólów, miało miejsce w dniu, w którym Crisanto Maravillas osiągnął najlepszy wiek – pięćdziesiątkę. Był mężczyzną o przenikliwej twarzy, szerokim nosie, orlim spojrzeniu, wielkiej prawości i dobroci ducha i o fizycznej postawie, która odzwierciedlała jego moralne piękno. Chociaż – przewidywania jednostki, którą niszczy społeczeństwo – rozesłano imienne zaproszenia i uprzedzono, że nikt, kto ich nie otrzyma, nie będzie mógł uczestniczyć w wydarzeniu, waga koncertu zrobiła swoje: kordon policji, pod dowództwem słynnego sierżanta Litumy i jego zastępcy, kaprala Jaime Conchy, musiał ustąpić przed tłumami, ugiąć się jak gdyby był z papieru. Zgromadzone jeszcze poprzedniej nocy tłumy, zachowując postawę pełną szacunku, zalały kaplicę, zabudowania klasztorne, sienie, schody, westybule. Zaproszeni goście musieli wejść przez boczne drzwi, bezpośrednio do stall, gdzie zasiadłszy za wiekowymi balustradami, mieli się rozkoszować widowiskiem. Kiedy o szóstej po południu artysta z uśmiechem zdobywcy, w granatowym ubraniu, krokiem gimnastyka, ze złocistą czupryną powiewającą na wietrze – wkroczył do kościoła eskortowany przez swój chór i orkiestrę, owacja, która wstrząsnęła sklepieniem kościelnym, poruszyła karmelitanki bose. Podczas gdy Gumercindo Maravillas przyklękał i barytonem intonował Ojcze Nasz i Ave Maria, jego wzrok (o słodyczy miodu?) szukał wśród tłumu grona znajomych.

W pierwszych rzędach siedział słynny astrolog, profesor (Ezechiasz?) Delfin Acemila, który obserwując niebo, mierząc ruchy morza i stawiając kabały, badał losy żyjących w mieście dam milionerek i który, z prostotą naukowca grywającego w kręgle, miał słabość do muzyki kreolskiej. Był tam również ubrany na biało, z czerwonym goździkiem w butonierce i

w błyszczącym odzieniu, najpopularniejszy w Limie Murzyn, ten który po przemierzeniu oceanu w charakterze pasażera na gapę podróżującego w brzuchu samolotu (?) odbudował tutaj swoje życie (oddając się obywatelskiemu zajęciu zabijania szczurów za pomocą trucizny używanej przez jego plemię, co uczyniło go bogatym?). I, co za zbieg okoliczności, dzieło diabła lub przypadku – stawili się tu również, zwabieni wspólnym podziwem dla muzyka, świadek Jehowy Lucho Abril Marroquin, który – na skutek dokonanego przez siebie wyczynu, jakim było obcięcie sobie samemu palca wskazującego prawej ręki za pomocą noża do papieru? – zyskał przydomek El Mocho, a także Sarita Huanca Salaverria, piękna mieszkanka dzielnicy Victoria, kapryśna i uprzejma, która wymogła na nim tak okrutną próbę jako dowód miłości. No a jakże można było tu nie widzieć, bezradnego pośród tłumu Kreolów, mieszkańca dzielnicy Miraflores Richarda Quinteros? Wykorzystując fakt, że raz wreszcie otwarto bramy klasztoru karmelitanek, wśliznął się do środka, zagubiony wśród ludzi, pragnąc zobaczyć choćby z daleka własną siostrę (siostrę Fatimę? siostrę Litumę? siostrę Lucie?), zamkniętą tam przez rodziców, aby ocalić ją przed grzeszną miłością. Przyszli nawet państwo Bergua, na wpół głusi i niemi, którzy nigdy nie opuszczali swego Pensjonatu Kolonialnego, gdzie oddawali się altruistycznemu zajęciu polegającemu na uczeniu biednych dzieci pozbawionych słuchu i głosu sposobu porozumiewania się między sobą za pomocą mimiki i ruchów rąk. Przyszli teraz zarażeni ogólną ciekawością, aby obejrzeć (już nie usłyszeć) bożyszcze całej Limy. Apokalipsa, która miała pogrążyć miasto w żałobie, rozpętała się wówczas, gdy ojciec Gumercindo Tello rozpoczął swój recital. W obecności zahipnotyzowanych słuchaczy, stłoczonych w sieniach, na dziedzińcach, schodach i dachach, ów liryczny poeta wykonywał ostatnie tony swej doskonałej apostrofy: Moja religia nie jest na sprzedaż. Ta sama burza oklasków, która nagrodziła ojca Gumercindo – dobro i zło mieszają się jak kawa z mlekiem -zgubiła zarazem słuchaczy. Zbyt byli pochłonięci śpiewem, zbyt wielką zwracali uwagę na oklaski i okrzyki, w związku z czym nie odróżnili pierwszych objawów kataklizmu od atmosfery ożywienia, jakiej się poddali pod wpływem śpiewu tego niebiańskiego słowika. Nie zareagowali wówczas, kiedy można było jeszcze wybiec i szukać ocalenia. Kiedy rozległ się wulkaniczny grzmot, który sprawia, że bębenki pękają w uszach, i kiedy zorientowali się że to nie oni się trzęsą, ale ziemia, było już za późno. Bowiem jedyne trzy bramy klasztoru karmelitanek – zbieg okoliczności, wola Boża, tępota architektów – zostały zablokowane wskutek pierwszych wstrząsów, przy czym wielki kamienny anioł zatarasował główną bramę, grzebiąc sierżanta Crisanta Maravillasa, który wspomagany przez kaprala Jaime Conchę i strażnika Litumę, od pierwszych chwil trzęsienia ziemi próbował ewakuować klasztor. Dzielny ten obywatel i jego dwóch pomocników stali się pierwszymi ofiarami podziemnych wstrząsów. W ten oto sposób zginęli, niczym robaki przygniecione butem, pod zimną granitową figurą, u świętych wrót klasztoru karmelitanek (w oczekiwaniu na Sąd Ostateczny?) trzej muszkieterowie Straży Pożarnej Peru. Tymczasem zgromadzeni wewnątrz klasztoru wierni, zasłuchani w muzyce i zatopieni w modlitwie,

ginęli niczym muchy. Po burzy oklasków rozległ się chór jęków i krzyków. Szlachetne mury z kamienia i starej nie wypalanej cegły nie mogły oprzeć się wstrząsowi –

konwulsyjnemu i nie mającemu końca – który pochodził z głębi ziemi. Jedna po drugiej waliły się ściany, przygniatając i rozbijając tych, którzy usiłowali wdzierać się na nie, by wyjść na zewnątrz. W ten sposób zginęli słynni tępiciele myszy i szczurów państwo Bergua (?). W kilka sekund później, z piekielnym hukiem pośród tumanów pyłu, runęły galerie drugiego piętra i zrzuciły w dół tych, którzy zajmowali miejsca na górze, by lepiej słyszeć matkę Gumercindę, a teraz niczym żywe pociski, istne meteory, spadali na innych zgromadzonych na patio. W ten sposób zginął, z czaszką roztrzaskaną o płyty posadzki wybitny limeński psycholog, Lucho Abril Marroquin, który wyleczył z chorób nerwowych połowę miasta za pomocą wynalezionej przez siebie metody, polegającej na głośnej grze w kule. Ale dopiero zawalenie się dachów klasztoru karmelitanek spowodowało największą liczbę zabitych, i to w najkrótszym czasie. W ten sposób zginęła między innymi matka Lucia Acemila, która zdobyła wielką sławę w świecie, po tym jak zdezerterowała ze swojej dawnej sekty świadków Jehowy, aby napisać książkę, tak wysoko ocenioną przez papieża: Obraza Pnia w imię Krzyża. Śmierć siostry Fatimy i Richarda, złączonych gwałtowną miłością, której ani krew, ani habit powstrzymać nie potrafiły, była jeszcze smutniejsza. Podczas szalejącego pożaru, który zdawał się trwać całe wieki, stali przytuleni do siebie, nieruchomi i nie tknięci przez ogień, gdy tymczasem wokoło ginęli duszeni, tratowani i przypiekani ludzie. Kiedy pożar ustał, wśród czarnych gęstych chmur dymu widać było tylko dwoje kochanków, całujących się w obliczu śmierci. Wtedy nadszedł moment wydostania się na ulicę. Richard chwycił matkę Fatimę wpół i pociągnął ją w kierunku otworu w murze, wydartego przez szalejący ogień. Kiedy kochankowie wykonali kilka kroków – czyżby to było poczucie krzywdy krwiożerczej ziemi, a może sprawiedliwość niebios? – pod ich stopami rozwarła się ziemia. Ogień strawił pułapkę, jaką ukrywały kolonialne lochy, w których karmelitanki bose przechowywały kości zmarłych, i tam to właśnie wpadło grzeszne rodzeństwo. Czy porwał ich sam diabeł? Czy piekło miało stanowić epilog ich miłości? A może Bóg, litując się nad ich wyjątkowym cierpieniem, zabrał ich teraz do nieba? Czy pełna krwi, śpiewu, mistycyzmu historia będzie miała taki koniec, czy też jej dalszy ciąg nastąpi w zaświatach?

XIX

Javier zadzwonił do nas z Limy o siódmej rano. Połączenie było fatalne, ale brzęki i trzaski w

telefonie, przeszkadzające w rozmowie, nie zdołały zagłuszyć niepokoju w jego głosie. –Złe wieści – powiedział zaraz na wstępie. – Mnóstwo złych wieści. Na pięćdziesiątym kilometrze przed Limą samochód, którym wracali z Pascualem poprzedniego dnia, zjechał z drogi, bo nim zarzuciło, i ugrzązł w piasku. Żaden z nich nie był ranny, ale kierowca i jeden z pasażerów doznali poważnych kontuzji. Było koszmarnie trudno zatrzymać w środku nocy jakikolwiek samochód, którym mogliby dostać się do Limy. Javier wrócił do swego pensjonatu śmiertelnie zmęczony. Tam przeżył chwilę jeszcze większej grozy. U wejścia oczekiwał go mój ojciec. Podszedł do niego siny ze złości, wyciągnął rewolwer i postraszył, że go zastrzeli, jeśli Javier natychmiast nie wyjawi miejsca, gdzie ukryłem się z ciotką Julią. Umierając z przerażenia („dotąd widywałem rewolwery tylko w kinie, kolego”), Javier przysiągł kilkakrotnie na swoją matkę i na wszystkich świętych, że nie wie, bo nie widuje się ze mną już od tygodnia. W końcu ojciec trochę się uspokoił i zostawił mu list z prośbą, aby mi go doręczył osobiście. Oszołomiony tym, co się zdarzyło, Javier („cóż to była za noc, Varguitas”) zaraz po odejściu ojca zdecydował porozumieć się natychmiast z wujem Lucho, aby się dowiedzieć, czy moja rodzina ze strony matki także znajduje się w stanie krańcowego oburzenia. Wuj Lucho przyjął go w szlafroku. Rozmawiali ponad godzinę. Nie był zły, tylko zmartwiony, przejęty, zdezorientowany. Javier potwierdził, że wzięliśmy ślub zgodnie z wszystkimi wymogami prawa, i zapewnił go, że on sam także próbował wyperswadować mi ten zamiar, ale na próżno. Wuj Lucho radził, abyśmy możliwie jak najszybciej wracali do Limy, aby chwycić byka za rogi i próbować załatwić nasze sprawy. –Największy kłopot jest z twoim ojcem, Varguitas – zakończył swoją relację Javier. – Reszta rodziny stopniowo pogodzi się z sytuacją. Ale ojciec jest wściekły. Nie masz pojęcia, jaki list ci zostawił! Skarciłem go za to, że czyta cudze listy, i oznajmiłem, że natychmiast wracamy do Limy, że w południe przyjdę do niego do pracy albo zatelefonuję. Opowiedziałem o wszystkim ciotce Julii, podczas gdy się ubierała, niczego przed nią nie ukrywając, ale starałem się umniejszyć grozę faktów. –Nie podoba mi się w tym wszystkim rewolwer – skomentowała ciotka Julia. – Myślę, że to mnie pragnąłby wpakować kulę, prawda? Słuchaj, Varguitas, mam nadzieję, że mój teść nie zabije mnie w pełni miodowego miesiąca. A cóż to za historia z wypadkiem! Biedny Javier! Biedny Pascual! Na co ich naraziliśmy przez nasze szaleństwa! Wcale nie była przerażona ani zmartwiona, wyglądała raczej na bardzo zadowoloną i zdecydowaną stawić czoło wszystkim przeciwnościom. Ja czułem się podobnie. Zapłaciliśmy za hotel, poszliśmy na Plaża de Armas napić się kawy z mlekiem i w pół godziny później byliśmy już w starym mikrobusie, w drodze do Limy. Niemal przez całą podróż całowaliśmy się w usta, w policzki, w ręce, szepcząc sobie na ucho, jak bardzo się kochamy, żartując z niespokojnych spojrzeń pasażerów i kierowcy, który podpatrywał nas w samochodowym

lusterku. Przyjechaliśmy do Limy o dziesiątej rano. Dzień był szary, mgła nadawała dziwne kształty domom i ludziom, wszystko było wilgotne i można było odnieść wrażenie, że wdycha się wodę. Wysiedliśmy pod domem ciotki Olgi i wuja Lucho. Przed zapukaniem do drzwi ujęliśmy się mocno za ręce, aby dodać sobie odwagi. Ciotka Julia spoważniała, a ja czułem, że serce mi wali. Otworzył nam wuj Lucho. Uśmiechnął się w sposób nieco wymuszony, pocałował w policzek ciotkę Julię i mnie również. –Twoja siostra leży jeszcze w łóżku, ale już nie śpi – powiedział do ciotki Julii, wskazując na drzwi do sypialni. – Wejdź, proszę. Obaj poszliśmy do saloniku, z którego okien, kiedy dzień nie był mglisty, widać było seminarium jezuitów, bulwar nadmorski oraz morze. Teraz rozróżniało się jedynie kontury ścian i płaskiego tarasu z czerwonej cegły, należących do seminarium. –Nie natrę ci uszu, bo jesteś już na to za duży – wymamrotał wuj Lucho. Wyglądał rzeczywiście na przybitego, na twarzy nosił ślady niewyspania. – Czy przynajmniej zdajesz sobie sprawę z tego, co zmajstrowałeś? –To był jedyny sposób, aby nas nie rozłączono – odparłem, używając zdań, które wcześniej sobie przygotowałem. – Julia i ja kochamy się. Nie popełniliśmy żadnego szaleństwa. Zastanowiliśmy się nad wszystkim i jesteśmy świadomi tego, co zrobiliśmy. Obiecuję ci, że wszystko będzie dobrze. –Jesteś jeszcze smarkaczem, nie posiadasz żadnego zawodu ani nie masz za co żyć, będziesz musiał porzucić studia na uniwersytecie i stawać na głowie, aby utrzymać żonę -wyszeptał wuj Lucho, zapalając papierosa i kiwając głową. – Sam założyłeś sobie powróz na szyję. Nikt nie może się z tym pogodzić, bo wszyscy w rodzinie oczekiwaliśmy, że coś z ciebie wiośnie. Przykro patrzeć, jak dla kaprysu pogrążyłeś się w przeciętności. –Nie rzucę studiów, skończę uniwersytet, będę robił to samo, co miałem w planie, gdybym się nie ożenił – zapewniłem go entuzjastycznie. – Musisz mi uwierzyć i sprawić, aby rodzina mi uwierzyła. Julia mi pomoże, teraz będę pracował i studiował z większą ochotą. –Na razie trzeba uspokoić twego ojca, którego ogarnęła istna furia – powiedział wuj Lucho, łagodniejąc nagle. Już spełnił swój obowiązek z natarciem mi uszu, a teraz był gotów dopomóc. – Nie słucha żadnych perswazji, grozi, że zadenuncjuje Julię na policji, i opowiada tym podobne rzeczy. Oznajmiłem, że z nim porozmawiam i dołożę starań, by pogodził się z faktami. Wuj Lucho przyjrzał mi się od stóp do głów: to wstyd, żeby świeżo upieczony małżonek miał brudną koszulę, powinienem pójść się wykąpać i przebrać, a w przerwie uspokoić dziadków, którzy byli bardzo zaniepokojeni.

Rozmawialiśmy jeszcze przez chwilę i nawet napiliśmy się kawy, a ciotka Julia wciąż nie wychodziła z pokoju ciotki Olgi. Nadstawiałem uszu, aby zorientować się, czy nie dociera stamtąd płacz, krzyki albo odgłosy dyskusji. Nie, żaden hałas nie przedostawał się przez drzwi. Wreszcie pojawiła się w nich ciotka Julia, sama. Była zdenerwowana i zaczerwieniona, jak gdyby przed chwilą leżała na słońcu, ale uśmiechała się. –Przynajmniej jesteś cała i żywa – stwierdził wuj Lucho. – Myślałem, że siostra

porządnie cię zwymyśla. –W pierwszej chwili omal nie wymierzyła mi policzka – przyznała ciotka Julia, siadając obok mnie. – Naopowiadała mi oczywiście niestworzonych rzeczy. Ale okazuje się, że mimo wszystko mogę pozostać w domu, dopóki sprawy się nie wyklarują. Wstałem, by oznajmić, że muszę iść do Radia Panamerykańskiego, bo byłoby tragedią, gdybym właśnie teraz stracił posadę. Wuj Lucho odprowadził mnie do drzwi i zaprosił na obiad, a kiedy na pożegnanie pocałowałem ciotkę Julię, widziałem, że się uśmiechnął. Pobiegłem do narożnego sklepu, aby zadzwonić do kuzynki Nancy, i miałem szczęście, bo sama odebrała telefon. Zaniemówiła, kiedy mnie poznała. Umówiliśmy się na spotkanie za dziesięć minut w parku Salazara. Kiedy tam przyszedłem, Nancy już na mnie czekała, umierając z ciekawości. Zanim mi cokolwiek wyjaśniła, musiałem jej zrelacjonować całą przygodę w Chincha i odpowiedzieć na niezliczone pytania dotyczące nieoczekiwanych szczegółów w rodzaju: Jaką suknię włożyła Julia na ślub? Moja lekko zniekształcona wersja opowieści, według której dający nam ślub burmistrz był ubogim rybakiem, Murzynem i chodził boso, wprawiła kuzynkę w zachwyt i wywołała salwy śmiechu. W końcu, kiedy już wszystko opowiedziałem, poinformowała mnie, w jaki sposób rodzina przyjęła wiadomość o naszym ślubie. Zachowała się tak, jak przewidywałem: zaczęło się chodzenie od domu do domu, gwałtowne narady, niezliczone telefony, obfite łzy, zaś moją matkę pocieszano, odwiedzano, dotrzymywano jej towarzystwa – jak gdyby straciła swego jedynego syna. Jeśli chodzi o Nancy, gnębiono ją pytaniami i pogróżkami, w przekonaniu, że była naszą wspólniczką, ażeby zdradziła, gdzie się podzieliśmy. Ale ona oparła się naciskom, zaprzeczyła wszystkiemu i nawet wylała krokodyle łzy, co wprawiło rodzinę w stan zwątpienia. Chuda Nancy niepokoiła się również tym, jak się zachowa mój ojciec: –Niech ci nie przyjdzie do głowy spotykać się z nim, póki mu złość nie minie – przestrzegła mnie. – Jest tak rozwścieczony, że mógłby cię zabić. Zapytałem ją o mieszkanko, które miała dla nas wynająć, i po raz wtóry zadziwił mnie jej zmysł praktyczny. Właśnie dziś rano rozmawiała z właścicielką. Muszą naprawić łazienkę, zmienić drzwi i pomalować je, więc będzie gotowe do zamieszkania nie wcześniej jak za dziesięć dni. Nogi się pode mną ugięły. Kiedy wracałem do domu dziadków, długo się zastanawiałem, gdzie u diabła moglibyśmy

się schronić przez te dwa tygodnie. Nie rozwiązawszy tego problemu, przyszedłem do dziadków i tam spotkałem moją mamę. Siedziała w salonie i na mój widok wybuchnęła ostentacyjnie płaczem. Mocno mnie uścisnęła i kiedy głaskała mnie po oczach, policzkach i zanurzała dłonie w mojej czuprynie, niemal dławiąc się szlochem, powtarzała z wielkim żalem: „Syneczku, maleństwo, moje kochanie, co ci zrobili, co z tobą zrobiła ta kobieta”. Nie widziałem jej prawie rok i pomimo płaczu, który czynił jej twarz opuchniętą, stwierdziłem, że odmłodniała i że dobrze wygląda. Zrobiłem, co mogłem, by ją uspokoić, zapewniając, że nic mi nie zrobiono, że ja sam podjąłem decyzję o małżeństwie. Nie potrafiła wymienić imienia swojej świeżo upieczonej synowej bez nowego wybuchu płaczu. Dostawała ataków gniewu, w których nazywała ciotkę Julię „staruchą”, „bezwstydnicą”, „rozwódką”. Nagle, w trakcie całej tej sceny, odkryłem coś,

co nie przyszło mi dotąd do głowy: cierpienie sprawiał jej nie tyle lęk przed tym, co powiedzą ludzie, ile religijny aspekt sprawy. Była głęboko wierząca i nie przywiązywała takiej wagi do faktu, że ciotka Julia jest starsza ode mnie, natomiast martwiło ją to, że była rozwódką (to znaczy że nie mogła wziąć ślubu kościelnego). W końcu z pomocą dziadków zdołałem ją uspokoić. Staruszkowie byli wzorem roztropności, dobroci i dyskrecji. Dziadek, składając mi na czole suchy zwyczajowy pocałunek, powiedział tylko: „To dobrze, poeto, że w końcu się pojawiasz, bo już się o ciebie martwiliśmy”. Natomiast babcia, po wielu pocałunkach i uściskach, wyszeptała mi na ucho tajemniczo i bardzo cicho, żeby nie usłyszała moja mama: „A Julcia dobrze się czuje?” Po kąpieli i przebraniu się – poczułem ulgę, zrzucając ubranie, które nosiłem przez cztery dni – mogłem porozmawiać z matką. Przestała płakać i piła herbatę przygotowaną przez babcię, która przysiadłszy na oparciu fotela, głaskała ją, jak gdyby była małą dziewczynką. Spróbowałem wywołać uśmiech na jej twarzy za pomocą żartu, który okazał się w jak najgorszym guście („ależ, mamusiu, powinnaś być szczęśliwa, że ożeniłem się z twoją wielką przyjaciółką”), potem jednak zagrałem na czulszych strunach, przysięgając jej, że nie rzucę studiów, że zdam egzamin adwokacki, a może nawet zmienię zdanie na temat peruwiańskiej dyplomacji („jeżeli nie idioci, to same pedały, mamo”) i wstąpię do Ministerstwa Spraw Zagranicznych, co było marzeniem jej życia. Powoli miękła i chociaż ciągle zachowywała żałobny wyraz twarzy, to jednak zaczęła mnie wypytywać o uniwersytet, o moje stopnie, o pracę w Radio, a w końcu złajała za to, że byłem niewdzięcznikiem, który rzadko do niej pisuje. Powiedziała mi, że ojciec przeżył straszny cios: on także oczekiwał po mnie wielkich rzeczy, dlatego chciał przeszkodzić temu, by „ta kobieta” zrujnowała mi życie. Zasięgał porad adwokatów bo małżeństwo nie było ważne, więc może zostać anulowane, a ciotkę Julię można oskarżyć o deprawację nieletnich. Ojciec był tak porywczy, że na razie nie chciał mnie widzieć, aby nie stało się „coś strasznego”, i domagał się, aby ciotka Julia natychmiast wyjechała z kraju. Jeśli tego nie uczyni, poniesie konsekwencje. Odpowiedziałem jej, że ciotka Julia i ja pobraliśmy się właśnie dlatego, aby się nie rozstawać, i że będzie bardzo trudno odesłać moją żonę za granicę w dwa dni po ślubie. Ale ona nie chciała ze mną dyskutować: „Znasz dobrze twego papę, wiesz, jaki ma charakter, trzeba dać mu satysfakcję, bo jeśli

nie, to…”, i w oczach mamy malowało się przerażenie. W końcu powiedziałem jej, że spóźnię się do pracy, że jeszcze porozmawiamy, i zanim się pożegnaliśmy, jeszcze raz ją uspokoiłem co do mojej przyszłości, zapewniając, że zdam egzaminy adwokackie. W mikrobusie jadącym do centrum Limy miałem ponure przeczucie: a gdybym w pracy spotkał kogoś, kto zajął już moje biurko? Nie byłem tam przez trzy dni, a w ostatnich tygodniach z powodu pełnych napięcia przygotowań do ślubu całkowicie zaniedbałem wiadomości dziennika radiowego, w których Pascual i Wielki Pablito na pewno powyrabiali całą masę głupstw. Pomyślałem z lękiem, co by to było, gdybym niezależnie od obecnych kłopotów osobistych stracił jeszcze pracę. Zacząłem szukać argumentów, które mogłyby rozczulić Genara – juniora i Genara – ojca. Tymczasem, wchodząc z duszą na ramieniu do budynku Radia Panamerykańskiego, doznałem wielkiej niespodzianki, bowiem postępowy

impresario, którego spotkałem w windzie, przywitał mnie tak, jakbyśmy widzieli się przed dziesięcioma minutami. Miał poważny wyraz twarzy: –Potwierdza się wiadomość o katastrofie – powiedział mi, kiwając ze smutkiem głową; sprawiało to wrażenie, jakbyśmy przed chwilą rozmawiali o tej sprawie. – Czy możesz mi powiedzieć, co teraz zrobimy? Muszą zabrać go do szpitala. Wysiadł z windy na drugim piętrze, a ja – chcąc podtrzymać stan zamętu – przybrałem grobowy wyraz twarzy i wymamrotałem, jak gdybym doskonale był zorientowany, o czym mówi, „och, do diabła, jaka szkoda”, i poczułem się szczęśliwy, że zdarzyło się coś tak poważnego, co zdołało sprawić, iż moja nieobecność nie została zauważona. Na poddaszu Pascual i Wielki Pablito słuchali z żałobnymi minami tego, co opowiadała Nelly, sekretarka Genara – juniora. Ledwie raczyli się przywitać, nikt nie robił żartów na temat mojego małżeństwa. Spojrzeli na mnie zmartwieni: –Zabrali Pedra Camacho do zakładu dla obłąkanych – wybąkał Wielki Pablito zmienionym głosem. – Jakie to smutne, don Mario. Potem wszyscy troje, przede wszystkim Nelly, która z wyżyn dyrekcji śledziła wszelkie wydarzenia, opowiedzieli mi szczegóły. Wszystko zaczęło się w tych dniach, kiedy byłem zaabsorbowany przedmałżeńską krzątaniną. Początkiem końca były katastrofy, pożary, trzęsienia ziemi, zderzenia, zatonięcia, wykolejenia, które dewastowały radiowe powieści, niszcząc w krótkim czasie dziesiątki osób. Tym razem przerażeni aktorzy i technicy Radia Centralnego sami przestali osłaniać skrybę obronnym murem swych ciał, a może nie byli w stanie zapobiec temu, by niezadowolenie i protesty słuchaczy dotarły do wiadomości obydwu Genarów. Lecz ci byli zaalarmowani przez pisma codzienne, w których piszący o programach radiowych sprawozdawcy od dłuższego czasu pokpiwali sobie z kataklizmów Pedra Camacho. Genarowie wezwali go i zaczęli wypytywać o sytuację, czyniąc to z wielką ostrożnością, aby go nie urazić ani zirytować. On jednak załamał się i przeżył kryzys nerwowy, przyznając, że katastrofy były tylko manewrem, aby móc rozpocząć opowieści na

nowo, od zera, bowiem zawodziła go pamięć i już nie wiedział, co się wydarzyło w poprzednich odcinkach, kim były poszczególne postacie ani do jakiej historii należały. Po czym – „płacząc w głos i rwąc sobie włosy z głowy”, jak zapewniała Nelly – wyznał im, że w ostatnich tygodniach jego praca, życie i sen stały się jedną męczarnią: Genarowie wezwali znakomitego limeńskie – go lekarza, doktora Honoria Delgado, i ten zaraz orzekł, że skryba nie jest w stanie pracować, bo jego „wyczerpany” umysł potrzebuje przez pewien czas wypoczynku. Byliśmy zasłuchani w opowieść Nelly, kiedy zadzwonił telefon. To Genaro – junior chciał mnie pilnie zobaczyć. Zszedłem do jego biura przekonany, że teraz na pewno doczekam się co najmniej upomnienia. Ale przywitał mnie tak samo jak w windzie, zakładając oczywiście, że orientuję się w jego kłopotach. Skończył właśnie rozmowę telefoniczną z Hawaną i przeklinał, ponieważ CMQ, wykorzystując jego sytuację oraz konieczność pośpiechu, podwyższyła mu wysokość opłat czterokrotnie. –Prawdziwa tragedia, wyjątkowy pech, to były najbardziej słuchane programy, zapowiadający spikerzy bili się o nie – mówił, przerzucając papiery. – Cóż za klęska musieć

teraz wracać do zależności od tych rekinów z CMQ! Zapytałem go, jak czuje się Pedro Camacho, czy się z nim widział i czy szybko będzie mógł wrócić do pracy. –Nie ma żadnej nadziei – warknął w przypływie furii, ale potem przybrał ton pełen współczucia. – Doktor Delgado mówi, że jego psyche jest w trakcie rozpadania się. Rozpadania się! Rozumiesz? Że jego dusza rozpada się na kawałki, że gnije mu głowa albo coś w tym rodzaju, prawda? Kiedy ojciec zapytał doktora, czy chory za kilka miesięcy wyzdrowieje, tamten odpowiedział: „Może za kilka lat”. Wyobrażasz sobie?! Spuścił głowę, przygnębiony, i z pewnością jasnowidza przepowiedział mi, co teraz nastąpi: na wieść, że powieści radiowe pochodzą z koncernu CMQ, prezenterzy radiowi anulują kontrakty albo poproszą o pięćdziesięcioprocentowe zniżki. Na domiar złego teksty nowych powieści radiowych nie nadejdą przed upływem trzech tygodni ani nawet miesiąca, bowiem Kuba stanowiła teraz jeden wielki burdel, panoszył się tam terroryzm, działała partyzantka, a CMQ pracowała bardzo chaotycznie, jej ludzie siedzieli w areszcie i mieli tysiące problemów. Trudno będzie sobie wyobrazić, żeby słuchacze mogli pozostać przez cały miesiąc bez powieści, bo Radio Centralne straciłoby swoją publiczność na rzecz Radia „La Cronica” albo Radia Kolonialnego, które to rozgłośnie zaczęły dawać się we znaki, transmitując teksty argentyńskie, zapewne same okropieństwa. –A propos, w tym celu cię tu poprosiłem – dodał, spoglądając na mnie, jak gdyby w

tym właśnie momencie zauważył moją obecność. – Musisz nam pomóc. Jesteś na wpół intelektualistą, dla ciebie to będzie łatwe. Chodziło o pójście do magazynów Radia Centralnego, gdzie przechowywano stare teksty powstałe jeszcze przed przyjazdem Pedra Camacho do Limy. Trzeba było je przejrzeć i wyszukać te, które mogłyby zostać wykorzystane natychmiast, do czasu kiedy nie nadejdą świeże powieści z CMQ. –Oczywiście zapłacimy ci ekstra – dodał. – Nikogo nie chcemy wykorzystywać. Poczułem ogromną wdzięczność dla Genara – juniora i wielkie współczucie z powodu jego problemów. Choćby mi nawet zapłacił tylko sto soli, w tym momencie spadały mi one jak z nieba. Kiedy wychodziłem z biura, zatrzymał mnie w drzwiach: –Słuchaj, wiem, że się ożeniłeś. – Zawróciłem, a on obdarzył mnie serdecznym uściskiem dłoni. – Kto z was padł ofiarą? Mam nadzieję, że ta kobieta, nie? No więc moje gratulacje. Któregoś dnia napijemy się, żeby to uczcić. Ze swego biura zatelefonowałem do ciotki Julii. Powiedziała mi, że ciotka Olga trochę się uspokoiła, ale że co pewien czas wyrażała swoje zdziwienie, powtarzając: „Jaka ty jesteś szalona”. Nie zmartwiła jej zbytnio wiadomość, że mieszkanko jeszcze nie mogło być oddane do naszej dyspozycji („spaliśmy oddzielnie przez tyle czasu, więc możemy robić to jeszcze przez dwa tygodnie, Varguitas”), i oznajmiła mi, że po wzięciu dobrej kąpieli i po przebraniu się wpadła w optymistyczny nastrój. Uprzedziłem, że nie przyjdę na obiad, ponieważ muszę ją zdradzać ze stosem powieści radiowych, i że zobaczymy się dopiero wieczorem. Przygotowałem teksty dla Radia Pan – amerykańskiego oraz dwa dzienniki i poszedłem pracować do magazynu Radia Centralnego. Była to ciemna piwnica, pokryta pajęczynami, i

kiedy do niej wszedłem, usłyszałem hałas uciekających szczurów. Wszędzie leżały papiery: zgromadzone w stosach, porozrzucane oddzielnie, porozsypywane, powiązane w paczki. Natychmiast zacząłem kichać z powodu kurzu i wilgoci. Nie można tu było pracować, więc zabrałem się do przenoszenia stosów papieru do dziupli Pedra Camacho i urządziłem się przy jego biurku. Nie pozostał tu po nim żaden ślad: ani słownik cytatów, ani plan Limy, ani fiszki socjologiczno – psychologiczno – rasowe. Bałagan i brud, w jakim znajdowały się stare teksty koncernu CMQ, był nieopisany: wilgoć pozamazywała litery, szczury i karaluchy poobgryzały i zapaskudziły stronice, a teksty pomieszały się jedne z drugimi niczym historie Pedra Camacho. Nie było wielkiego wyboru, najwyżej można było wyszukać niektóre czytelne fragmenty. Już ze trzy godziny kichałem, uczulony na wilgoć i kurz, szperając w tych cukierkowatych historiach, aby sklecić kilka powieściowych rebusów, kiedy otworzyły się drzwi i stanął w nich Javier. –To nie do wiary, że w takiej chwili, wśród spraw, które piętrzą się przed tobą,

zajmujesz się swoją obsesją – powiedział rozwścieczony. – Wracam od twoich dziadków. Przynajmniej posłuchaj, co się dzieje, i zadrżyj. Na biurko zasłane radiowymi opowieściami rzucił mi dwie koperty. W jednej był list, który zostawił mu wczoraj wieczorem mój ojciec: Brzmiał tak: „Mario, daję wam czterdzieści osiem godzin, aby ta kobieta opuściła kraj. Jeżeli tego nie uczyni, zajmę się sprawą sam, używając znajomości, które będą do tego potrzebne, i spowoduję, że poniesie karę za swoją bezczelność. Jeżeli chodzi o ciebie, chcę, abyś wiedział, że chodzę uzbrojony i nie pozwolę, by sobie ze mnie żartowano. Jeśli nie posłuchasz moich poleceń i ta kobieta nie wyjedzie z kraju w określonym terminie, zabiję cię pięcioma strzałami na środku ulicy jak psa”. Podpisał list swoimi obydwoma nazwiskami, opatrzył zakrętasem i dodał post scriptum: „Jeżeli zechcesz, możesz wystąpić o ochronę policyjną. Ażeby wszystko było jasne, oświadczam jeszcze raz, że gotów jestem zabić cię jak psa, gdziekolwiek cię spotkam”. I rzeczywiście, podpisał się znowu, pismem jeszcze bardziej energicznym aniżeli za pierwszym razem. Drugą kopertę wręczyła Javierowi przed półgodziną moja babcia z prośbą, aby mi ją doręczył. Przyniósł ją do domu policjant; było to wezwanie do komisariatu dzielnicy Miraflores. Miałem się tam stawić następnego dnia o dziewiątej rano. –To nie treść listu jest najgorsza, tylko obawa, że jeśli pozostanie w takim nastroju, gotów spełnić swoją pogróżkę – ostrzegł mnie Javier, siadając na parapecie okiennym. – Co zrobimy, drogi towarzyszu? –Najpierw poradzimy się adwokata – była to jedyna myśl, jaka przyszła mi do głowy. – W kwestii mojego małżeństwa oraz w tej drugiej sprawie. Czy znasz jakiegoś adwokata, który mógłby udzielić nam porady bezpłatnie albo na kredyt? Poszliśmy do młodego prawnika, który był krewnym Javiera i z którym niejednokrotnie goniliśmy fale na plaży Miraflores. Był bardzo uprzejmy, przyjął z humorem opowieść o wyprawie do Chincha i trochę pożartował. Zgodnie z przypuszczeniem Javiera, nie chciał przyjąć ode mnie wynagrodzenia. Wyjaśnił mi, że nasze małżeństwo jest ważne, ale

że można je anulować z powodu przeróbki mojej daty urodzenia w metryce. Jednak sprawa wymagałaby postępowania sądowego. Jeśli się go nie rozpocznie, to po upływie dwóch lat małżeństwo zostanie automatycznie „uznane” i już nie będzie można go unieważnić. Jeśli chodzi o ciotkę Julię, to można oskarżyć ją o „deprawację nieletnich”, złożyć odpowiednie oświadczenie w policji i spowodować aresztowanie jej, przynajmniej tymczasowe. Później odbyłby się proces, ale adwokat był pewien, że ze względu na okoliczności – to znaczy, biorąc pod uwagę, że miałem osiemnaście, a nie dwanaście lat – oskarżenie nie odniosłoby skutku. Każdy sąd by ją uniewinnił. –W każdym razie twój tata, jeśli zechce, może uprzyjemnić Julci życie – zakończył Javier, podczas gdy wracaliśmy do Radia, mijając placyk Concordia. – Czy to prawda, że on ma znajomości w

rządzie? Nie wiedziałem o tym; może był przyjacielem jakiegoś generała czy kolegą jakiegoś ministra. Nagle postanowiłem, że nie będę czekał aż do następnego dnia, aby się dowiedzieć, czego sobie życzy komisariat policji. Poprosiłem Javiera, aby mi pomógł wydobyć z magmy papierów Radia Centralnego kilka powieści, tak abym dziś jeszcze tamtą sprawę wyjaśnił. Zgodził się, a ponadto obiecał, że gdyby mnie zaaresztowano, będzie mnie odwiedzać i zawsze przynosić papierosy. O szóstej po południu wręczyłem Genarowi – juniorowi dwie mniej więcej sklecone powieści radiowe i obiecałem, że nazajutrz będzie miał trzy następne. Rzuciłem okiem na wiadomości dzienników o siódmej i o ósmej, obiecałem Pascualowi, że jeszcze wrócę, i w pół godziny później byliśmy z Javierem w komisariacie na bulwarze 28 Lipca w dzielnicy Miraflores. Poczekaliśmy dobrą chwilę i w końcu przyjął nas umundurowany komisarz -mąjor i szef służby bezpieczeństwa. Mój ojciec był u nich dzisiaj rano z prośbą, aby skłoniono mnie do złożenia oficjalnych zeznań w związku z ostatnimi wydarzeniami. Mieli już całą listę odręcznie zanotowanych pytań, a moje odpowiedzi spisywał na maszynie policjant w cywilu, co zabierało dużo czasu, bo robił to bardzo nieudolnie. Przyznałem się do wzięcia ślubu (i podkreśliłem dobitnie, że zrobiłem to „z własnej woli”), ale odmówiłem podania, w której miejscowości i u którego sołtysa. Nie powiedziałem także, kto pełnił funkcję świadków. Pytania były tego rodzaju, że sprawiały wrażenie, iż zostały sformułowane przez wyjątkowo złośliwego adwokata: data urodzenia, a potem (jak gdyby to nie wynikało jasno z treści poprzednich zeznań) czy jestem pełnoletni, gdzie mieszkam i z kim, no i oczywiście ile lat ma ciotka Julia (którą nazywano tu dońą Julią), pytanie, na które także odmówiłem odpowiedzi, mówiąc, że to w złym guście ujawniać wiek damy. Oświadczenie to wywołało dziecinne zainteresowanie u obu policjantów, którzy – kiedy już podpisałem zeznanie – przybrali ojcowski ton i zapytali mnie „tylko przez ciekawość”, ile lat jest ode mnie starsza owa „dama”. Kiedy wyszliśmy z komisariatu, czułem się bardzo załamany i miałem niemiłe uczucie, jak gdybym zeznawał tam jako zabójca lub złodziej. Javier był zdania, że narozrabiałem; odmowa podania miejsca ślubu była prowokacją, która jeszcze bardziej zirytuje mego ojca, przy tym było to całkowicie niepotrzebne, bo rzecz da się sprawdzić w każdej chwili. Tego wieczora nie chciałem wracać do Radia w złym stanie ducha, więc poszedłem do domu wuja Lucho. Drzwi otworzyła ciotka Olga. Przyjęła mnie z

poważnym wyrazem twarzy i z groźnym spojrzeniem, ale nie powiedziała ani słowa i nawet nadstawiła policzek do pocałunku. Weszła ze mną do salonu, gdzie znajdowali się już ciotka Julia i wuj Lucho. Wystarczyło spojrzeć na nich, aby zorientować się, że wszystko przedstawia się w czarnych barwach. Zapytałem, co się stało. –Sprawy potoczyły się bardzo źle – oznajmiła mi ciotka Julia, splatając palce swojej ręki z moimi, ja zaś zauważyłem, że wywołało to nerwowy odruch u ciotki Olgi. – Teść chce mnie wypędzić z kraju, jako osobę niepożądaną.

Wujowie Jorge, Juan i Pedro spotkali się dziś po południu z moim ojcem i wrócili przerażeni stanem, w jakim go zobaczyli. Zimna złość, nieruchomy wzrok, sposób mówienia, z którego przebijała niewzruszona determinacja. Stawiał kategoryczne żądanie: ciotka Julia musi wyjechać z Peru przed upływem czterdziestu ośmiu godzin albo poniesie konsekwencje. Rzeczywiście był bliskim przyjacielem, a może i kolegą z czasów szkolnych, ministra pracy w rządzie dyktatury, niejakiego generała Villacorta, i już się z nim porozumiał, tak więc, jeśli ciotka Julia nie wyjedzie dobrowolnie, będzie musiała opuścić kraj pod eskortą żołnierzy, którzy doprowadzą ją do samolotu. Co się tyczy mnie, to jeśli nie będę mu posłuszny, drogo za to zapłacę. I podobnie jak to uczynił w stosunku do Javiera, zademonstrował wujom rewolwer. Uzupełniłem obraz, pokazując rodzinie list i opowiadając o przesłuchaniu na policji. List mego ojca miał tę zaletę, że całkowicie pozyskał moich najbliższych dla naszej sprawy. Wuj Lucho podał nam whisky, a kiedy ją piliśmy, ciotka Olga nagle się rozpłakała i zaczęła mówić, że to niemożliwe, by jej siostra traktowana była jak kryminalistka, by grożono jej policją, choć przecież należy do jednej z najlepszych rodzin w Boliwii. –Nie ma innego wyjścia jak mój wyjazd, Varguitas – oznajmiła ciotka Julia. Zauważyłem, że wymieniła spojrzenie z wujostwem, i zrozumiałem, że już wcześniej rozmawiali o tym między sobą. – Nie patrz tak na mnie, to nie żadna konspiracja, to nie na zawsze. Rzecz potrwa tylko do czasu, aż twemu ojcu minie złość. Aby uniknąć dalszych skandali. Rozmawiali już o tym i wszystko przedyskutowali we trójkę, mieli gotowy plan. Wykluczyli Boliwię i sugerowali, by ciotka Julia udała się do Chile, do Valparaiso, gdzie mieszkała jej babcia. Pozostałaby tam tylko przez czas niezbędny do uspokojenia nastrojów. Wróciłaby natychmiast, gdybym ją zawezwał. Sprzeciwiłem się temu gwałtownie, powiedziałem, że ciotka Julia jest moją żoną, że po to się z nią ożeniłem, abyśmy mogli przebywać razem, więc w takiej sytuacji wyjedziemy oboje. Przypomnieli mi, że jestem niepełnoletni, więc nie mogłem prosić o paszport ani wyjechać za granicę bez ojcowskiego zezwolenia. Oświadczyłem, że przekroczę granicę po kryjomu. Zapytali mnie, ile mam pieniędzy, aby móc wyjechać i żyć za granicą. (Z trudem wystarczyło mi na zakup papierosów przez kilka dni, bo ślub i opłata za mieszkanie pochłonęły całą zaliczkę z Radia Panamerykańskiego oraz pieniądze pochodzące ze sprzedaży mego ubrania i uzyskane za przedmioty zastawione w lombardzie.) –Jesteśmy małżeństwem i tego nikt nam nie odbierze – twierdziła ciotka Julia, burząc moje włosy i całując mnie z oczami pełnymi łez. – Chodzi tylko o kilka tygodni najwyżej o kilka miesięcy. Nie chcę, aby z mojego powodu wpakowano ci kulę w łeb.

W czasie obiadu ciotka Olga i wuj Lucho przedstawiali swoje racje, aby mnie przekonać. Musiałem być rozsądny, już odbyłem podróż wedle swego upodobania, ożeniłem się, a więc teraz powinienem pójść na chwilowe ustępstwo, aby sprawy nie potoczyły się w sposób nieodwracalny. Powinienem ich zrozumieć: oni sami – jako siostra i szwagier ciotki Julii – znajdowali się w sytuacji bardzo

delikatnej wobec mojego ojca i reszty rodziny; nie mogli być jej przeciwni ani też trzymać jej strony. Pomogą nam, już to przecież robią, ale i ja powinienem pójść na ustępstwa. Podczas gdy ciotka Julia będzie przebywała w Valparaiso, muszę poszukać dodatkowych zajęć, bo jeśli tego nie uczynię, to za co, u diabła, będziemy żyli, kto nas będzie utrzymywał? Mój ojciec w końcu się uspokoi i zaakceptuje fakty dokonane. Około północy – kiedy wujostwo dyskretnie udali się na spoczynek, a my z ciotką Julią kochaliśmy się gwałtownie, na wpół ubrani, narażeni na wielkie niebezpieczeństwo, nadsłuchując każdego szmeru, w końcu ustąpiłem. Nie było innego wyjścia. Jutro rano postaramy się zamienić bilet do La Paź na bilet do Chile. W pół godziny później, kiedy szedłem ulicami dzielnicy Miraflores w kierunku mego kawalerskiego pokoiku w domu dziadków, czułem gorycz i bezsiłę, przy czym przeklinałem siebie samego, że nie miałem nawet za co kupić rewolweru. Ciotka Julia wyjechała do Chile w dwa dni później, samolotem, który odleciał o świcie. Linia lotnicza nie stawiała przeszkód przy zamianie biletu, ale wystąpiła różnica w cenie, którą opłaciliśmy dzięki pożyczce w wysokości tysiąca pięciuset soli, której udzielił nam ni mniej, ni więcej tylko Pascual. (Zadziwił mnie, mówiąc, że ma pięć tysięcy soli na książeczce oszczędnościowej, co – biorąc pod uwagę jego zarobki – było prawdziwym wyczynem.) Chcąc, by ciotka Julia mogła zabrać ze sobą nieco pieniędzy, sprzedałem księgarzowi z ulicy La Paz wszystkie książki, jakie jeszcze mi pozostały, łącznie z kodeksami i podręcznikami prawa, za co otrzymałem pięćdziesiąt dolarów. Ciotka Olga i wuj Lucho pojechali z nami na lotnisko. Poprzedniego wieczora zostałem u nich w domu. Nie spaliśmy ani nie kochaliśmy się. Po kolacji wujostwo poszli do siebie, a ja, przysiadłszy na brzegu łóżka, przyglądałem się, jak ciotka Julia pakowała starannie walizkę. Potem usiedliśmy w salonie, nie zapalając światła. Pozostaliśmy tam około czterech godzin, ze splecionymi dłońmi, jedno obok drugiego, w fotelu, rozmawiając po cichu, aby nie zbudzić wujostwa. Chwilami obejmowaliśmy się, przytulali do siebie policzkami i całowali się, ale większość czasu spędziliśmy na paleniu papierosów i rozmowie. Mówiliśmy o tym, co będziemy robili, kiedy znowu będziemy razem, w jaki sposób ona będzie mi pomagała w pracy i jak, wcześniej czy później, pojedziemy kiedyś do Paryża, aby zamieszkać na wymarzonym poddaszu, gdzie w końcu stanę się pisarzem. Opowiedziałem historię jej rodaka Pedra Camacho, który przebywał teraz w szpitalu, w otoczeniu wariatów, stając się niewątpliwie do nich podobny; obiecywaliśmy codziennie pisywać do siebie długie listy, w których znajdą się dokładne relacje o wszystkim, co będziemy robili, myśleli i czuli. Obiecałem jej, że kiedy wróci, wszystkie moje sprawy będą już załatwione i będę zarabiał wystarczająco, abyśmy nie przymierali głodem. Kiedy zadzwonił budzik o piątej rano, było jeszcze zupełnie ciemno, a gdy w godzinę później dojeżdżaliśmy na lotnisko Limatambo,

zaledwie zaczynało świtać: Ciotka Julia ubrała się w niebieski kostium, który tak lubiłem, i wyglądała bardzo ładnie. W czasie pożegnania była pogodna, ale czułem, jak drżała w moich ramionach, natomiast mnie, kiedy stałem na tarasie i patrzyłem na nią wsiadającą tak wczesnym rankiem do samolotu, zrobił się w gardle jakiś węzeł i popłynęły łzy. Jej chilijskie wygnanie trwało miesiąc i czternaście dni. Było to dla mnie sześć decydujących

tygodni, w czasie których (dzięki pomocy przyjaciół, znajomych, kolegów ze studiów, profesorów, których odnalazłem, uprosiłem, dręczyłem i którym zawracałem głowę, aby mi przyszli z pomocą) zdołałem zgromadzić siedem prac, łącznie oczywiście z tą, którą już miałem w Radio Panamerykańskim. Pierwszą z nich było zajęcie w Bibliotece Klubu Narodowego, który znajdował się obok Radia; do moich obowiązków należało przychodzić tam na dwie godziny dziennie, między porannymi dziennikami radiowymi, aby rejestrować nowe książki i czasopisma i sporządzać katalog starych zasobów. Poza tym jeden z profesorów historii na Uniwersytecie Świętego Marka, na którego egzaminach uzyskiwałem celujące noty, zaangażował mnie w charakterze swego asystenta na godziny popołudniowe, od trzeciej do piątej, do własnego domu w dzielnicy Miraflores, gdzie przygotowywałem fiszki z danymi zaczerpniętymi z ksiąg kronikarzy i przeznaczonymi do projektowanej Historii Peru, do której miał opracować tomy dotyczące konkwisty i okresu walk niepodległościowych. Najbardziej malowniczym zajęciem była praca w Zakładzie Dobroczynności Publicznej w Limie. Na głównym Cmentarzu Przykościelnym istniała pewna liczba kwartałów z epoki kolonialnej, których rejestry grobów zaginęły. Moje zajęcie polegało na tym, że musiałem odcyfrowywać napisy i sporządzać listy z nazwiskami i datami. Było to zajęcie, które mogłem wykonywać w dowolnej porze i za które płacono mi na akord: jednego solą za każdego zmarłego. Zajmowałem się tym wieczorami, pomiędzy dziennikiem o szóstej a rozgłośnią Radia Panamerykańskiego, a Javier, który o tej porze bywał wolny, zwykle mi towarzyszył. Ponieważ była zima i wcześnie robiło się ciemno, dyrektor cmentarza, grubas, który opowiadał, że był obecny w Kongresie przy przejęciu władzy przez ośmiu prezydentów Peru, pożyczał nam latarki i drabinkę, abyśmy mogli odczytywać napisy na wysokich nagrobkach. Często żartowaliśmy, że słyszymy jakieś głosy, jęki, brzęk łańcuchów i że widzimy pomiędzy grobami bielejące kształty, a czasami potrafiliśmy naprawdę się wystraszyć. Poza chodzeniem na cmentarz dwa lub trzy razy w tygodniu, poświęcałem na to zajęcie wszystkie niedzielne przedpołudnia. Inne prace były mniej więcej (raczej mniej niż więcej) literackie. Dla dodatku niedzielnego „El Comercio” robiłem raz w tygodniu wywiad z jakimś poetą, prozaikiem lub estetą, przeznaczony na kolumnę zatytułowaną Człowiek i jego dzieło. Dla czasopisma „Cultura Peruana” pisałem raz w miesiącu artykuł przeznaczony dla działu, jaki sam wymyśliłem: Ludzie, książki i idee, a wreszcie jeszcze jeden zaprzyjaźniony profesor zlecił mi redagowanie dla słuchaczy Uniwersytetu Katolickiego (mimo że byłem studentem rywalizującej uczelni, Uniwersytetu Świętego Marka) tekstów z zakresu wychowania obywatelskiego; w każdy poniedziałek musiałem mu dostarczać rozwinięcie jakiegoś tematu do programu egzaminów wstępnych (a były one bardzo zróżnicowane, cały wachlarz zagadnień: od symboli ojczyzny aż do polemiki między obrońcami kultury Indian a hispanistami, poprzez sprawy dotyczące kwiatów i

miejscowych zwierząt). Dzięki tym zajęciom (które pozwalały mi czuć się trochę współzawodnikiem Pedra Camacho) zdołałem potroić moje dochody i zaokrąglić je na tyle, że mogły z nich wyżyć dwie osoby. We wszystkich miejscach pracy prosiłem o zaliczki i dzięki temu wykupiłem zastawioną maszynę do pisania, niezbędną mi teraz do wykonywania zobowiązań dziennikarskich (chociaż wiele artykułów pisałem w Radio Panamerykańskim), a także dzięki owym dochodom kuzynka Nancy nabyła pewne rzeczy, aby urządzić wynajęte mieszkanko, które właścicielka rzeczywiście oddała do mojej

dyspozycji po upływie dwóch tygodni. Był to dla mnie szczęśliwy ranek, kiedy objąłem w posiadanie owe dwa pokoiki z maleńką łazienką. Nadal nocowałem w domu dziadków, bowiem postanowiłem dokonać inauguracji mieszkanka w dniu przyjazdu ciotki Julii, jednak chodziłem tam prawie każdego wieczora redagować artykuły i sporządzać spisy zmarłych. Chociaż nie ustawałem w pracy i wciąż przemieszczałem się z miejsca na miejsce, nie odczuwałem zmęczenia ani przygnębienia, ale wręcz przeciwnie, byłem pełen entuzjazmu i myślę, że nawet udawało mi się czytać tyle, ile czytywałem dawniej (chociaż robiłem to tylko w niezliczonych autobusach i w zbiorowych taksówkach, którymi codziennie dojeżdżałem). Zgodnie z obietnicą listy od ciotki Julii przychodziły codziennie i babcia przekazywała mi je z przekornym błyskiem w oku, mrucząc: „Od kogo będzie ten list, od kogo?” Ja też pisywałem do niej często, była to moja ostatnia czynność każdego wieczora, wykonywana czasami wtedy, gdy byłem już nieprzytomny ze zmęczenia, a chciałem opowiedzieć jej o mojej codziennej krzątaninie. Po wyjeździe ciotki Julii spotykałem w domu dziadków albo u wujostwa Lucho i Olgi, czy też na ulicy, moich licznych krewnych i zawsze zdumiewało mnie ich zachowanie – bardzo różne, czasem zaskakujące. Wuj Pedro zachował się najbardziej surowo: nie odpowiedział mi na powitanie i odwrócił się plecami, spojrzawszy przedtem na mnie lodowatym wzrokiem. Ciotka Jesus wylała ogromne łzy i uścisnęła mnie, szepcząc dramatycznie: „Biedne stworzenie!” Inne ciotki i wujowie woleli zachowywać się tak, jak gdyby nic się nie wydarzyło; byli wobec mnie serdeczni, ale nie wspominali o ciotce Julii oraz udawali, że nic nie wiedzą o naszym małżeństwie. Mojego ojca nie spotykałem, ale wiedziałem, że kiedy spełnione zostały jego wymagania, by ciotka Julia wyjechała z kraju, trochę się uspokoił. Moi rodzice mieszkali w domu stryjostwa, których nigdy nie odwiedzałem, ale matka przychodziła codziennie do domu dziadków i tam się spotykaliśmy. Przyjęła wobec mnie postawę dwuznaczną, z jednej strony czułą i matczyną, ale za każdym razem, kiedy w rozmowie wypływał – bezpośrednio lub pośrednio – temat tabu, bladła, w jej oczach pojawiały się łzy i zapewniała: „Nigdy się z tym nie pogodzę”. Kiedy jej zaproponowałem, aby przyszła zobaczyć nasze mieszkanko, poczuła się urażona, jak gdybym ją obraził, i zawsze wspominała o tym, że sprzedałem moje ubranie i książki, jak o jakiejś greckiej tragedii. Sprawiałem wówczas, że milkła, mówiąc: „Mamusiu, skończ już z tymi swoimi radiowymi powieściami”. Nie wspominała mi o ojcu, ani ja o niego nie pytałem, ale poprzez innych krewnych, którzy go widywali, dowiedziałem się, że złość ustąpiła w nim miejsca rozpaczy co do mojej przyszłości i że zwykł był mawiać: „Musi mnie słuchać, póki nie skończy dwudziestu jeden lat, potem już może się zmarnować”.

Mimo rozlicznych zajęć, podczas owych tygodni napisałem nowe opowiadanie. Nazywało się Błogosławiona i Ojciec Mikołaj. Akcję umiejscowiłem oczywiście w Grocio Prado, a wydźwięk miało antyklerykalny: była to historia żwawego księżulka, który zorientowawszy się w powszechnym nabożeństwie do Melchority, postanowił skomercjalizować je na swoją korzyść i z zimną przebiegłością tudzież ambicją dobrego impresaria planował rozliczne interesy, które polegały na produkowaniu i sprzedaży znaczków, szkaplerzy, obrazków i wszelakiego rodzaju relikwii błogosławionej, na pobieraniu opłat za wstęp do miejsc, w których żyła, jak też na organizowaniu zbiórek pieniężnych i loterii, aby wybudować kaplicę i zapłacić prowizje, które miały przyspieszyć

kanonizację w Rzymie. Napisałem dla mego opowiadania dwa różne zakończenia, w formie wiadomości prasowej: w jednym z nich mieszkańcy Grocio odkryli interesy ojca Mikołaja i zlinczowali go, a w drugim księżulo doszedł do tego, że został arcybiskupem Limy. (Postanowiłem, że wybiorę jedno z zakończeń po przeczytaniu opowiadania ciotce Julii. Napisałem je w Bibliotece Klubu Narodowego, gdzie moja, polegająca na katalogowaniu nowości, praca była zajęciem symbolicznym.) Powieści radiowe, które wydobyłem z magazynu Radia Centralnego (praca ta dała mi dwieście soli ekstra), wystarczały na miesiąc audycji, to znaczy na okres, w jakim miały nadejść materiały z CMQ. Ale ani jedne, ani drugie, jak przewidywał postępowy impresario, nie mogły utrzymać zainteresowania ogromnego audytorium zdobytego przez Pedra Camacho. Liczba słuchaczy zmalała, a opłaty reklamowe musiały zostać obniżone, aby nie stracić klientów. Jednak sytuacja nie okazała się zbyt tragiczna dla obydwu Genarów, którzy zawsze byli pełni inwencji i dynamiczni, więc i teraz znaleźli nową kopalnię złota w postaci programu zatytułowanego Odpowiedź za sześćdziesiąt cztery tysiące soli. Był on z reguły nadawany z kina „Paryż”, w którym kandydaci mający przygotowanie w różnych dziedzinach (samochody, Sofokles, futbol, Inkowie) odpowiadali na pytania, uzyskując nagrody, które mogły dojść aż do takiej sumy. Od Genara – juniora, z którym (teraz bardzo rzadko) spotykałem się na kawie u Bransa na ulicy Colmena, dowiadywałem się nowin o Pedrze Camacho. Przebywał około miesiąca w prywatnej klinice doktora Delgado, ale ponieważ ta okazała się zbyt kosztowna, Genarowie załatwili mu przeniesienie do szpitala Larco Herrery, zakładu dla obłąkanych należącego do Dobroczynności Publicznej, gdzie, jak się wydawało, traktowano go bardzo dobrze. Pewnej niedzieli, po zakończeniu katalogowania napisów nagrobnych na Cmentarzu Przykościelnym, pojechałem autobusem do bram szpitala Larco Herrery z zamiarem odwiedzenia go. Przyniosłem ze sobą torebeczki z zielem yerbaluisa i miętą do parzenia. Ale w tym samym momencie, w którym wraz z tłumem odwiedzających miałem przekroczyć bramę wejściową, zdecydowałem, że tego nie uczynię. Myśl o zobaczeniu skryby w takim dwuznacznym miejscu, za murami – na pierwszym roku studiów odbywaliśmy tam praktykę z psychologii – zamienionego w jeszcze jednego przedstawiciela tłumu szaleńców, sprawiała mi wielki ból. Zrobiłem w tył zwrot i wróciłem do dzielnicy Miraflores. W ten poniedziałek powiedziałem mamie, że chciałbym spotkać się z ojcem. Poradziła mi, abym był ostrożny, nie mówił nic takiego, co mogłoby go rozgniewać, i nie prowokował

go do rękoczynów, po czym dała mi numer telefonu do domu, w którym mieszkał. Ojciec oznajmił, że przyjmie mnie następnego ranka o jedenastej, w tym samym miejscu, gdzie znajdowało się jego biuro, zanim wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Było to na placyku Carabaya, w głębi pasażu wykładanego po obu stronach płytkami, z którego wchodziło się do poszczególnych departamentów i biur. W Spółce Import – Export, gdzie rozpoznałem kilku urzędników, którzy już dawniej z nim pracowali, zaprowadzono mnie do dyrekcji. Ojciec był sam i siedział przy swoim dawnym biurku. Miał na sobie kremowe ubranie oraz zielony krawat w białe grochy; zauważyłem, że był szczuplejszy aniżeli przed rokiem i dosyć blady. –Dzień dobry, papo – powiedziałem od drzwi, czyniąc wielki wysiłek, aby mój głos brzmiał stanowczo.

–Mów, co masz do powiedzenia – odezwał się w sposób raczej neutralny niż zagniewany, wskazując mi krzesło. Usiadłem na brzegu i wciągnąłem powietrze jak atleta, który przygotowuje się do próby. –Przyszedłem opowiedzieć ci, co robię i co zamierzam na przyszłość – wyjąkałem. Milczał, czekając, abym brnął dalej. Wówczas, mówiąc bardzo wolno, aby wydać się spokojnym, a jednocześnie śledząc jego reakcje, wymieniłem mu starannie wszystkie prace, które zdobyłem, ile zarabiałem w każdej z nich, jak zorganizowałem sobie czas, aby z wszystkich się wywiązać, a ponadto przygotowywać dysertacje i zdawać egzaminy na uniwersytecie. Nie kłamałem, ale przedstawiłem mu wszystko w nieco korzystniejszym świetle: miałem życie zorganizowane w sposób inteligentny, poważny i pragnąłem skończyć studia. Kiedy skończyłem mówić, ojciec nadal milczał, oczekując na jakąś konkluzję z mojej strony. Tak więc, przełykając ślinę, musiałem jaw końcu wypowiedzieć: –Widzisz, że mogę zarobić na życie, utrzymać się i dalej studiować. – A potem, czując, iż głos mi osłabł tak dalece, że zaledwie było mnie słychać: – Przyszedłem prosić cię o pozwolenie na powrót Julii. Pobraliśmy się i ona nie może nadal żyć beze mnie. Zmrużył oczy, pobladł jeszcze bardziej i przez moment myślałem, że dostanie jednego z tych ataków złości, jakie były koszmarem mego dzieciństwa. Ale ograniczył się do oschłej odpowiedzi: –Wiesz zapewne, że to małżeństwo jest nieważne. Jako niepełnoletni nie mogłeś wziąć ślubu bez mego zezwolenia. Tak więc, jeżeli się ożeniłeś, mogłeś to zrobić tylko przez sfałszowanie zezwolenia albo metryki. W obu przypadkach małżeństwo można łatwo unieważnić. Wyjaśnił mi, że fałszerstwo dokumentu jest sprawą poważną i karaną przez prawo. Ale jeśli ktokolwiek miał ponosić konsekwencje, to nie ja, gdyż byłem niepełnoletni i sędziowie uznają mnie za zmuszonego do małżeństwa, lecz osoba starsza wiekiem, która logicznie rzecz biorąc, uważana będzie za uwodzicielkę. Po tym wyjaśnieniu prawnym, które wygłosił lodowatym tonem, mówił jeszcze długo, dając mi również dostrzec w swoich słowach nieco uczucia. Uważam pewnie, że mnie nienawidzi, natomiast on po prostu zawsze pragnął jedynie mego dobra, a jeśli czasami bywał surowy, to tylko w celu skorygowania moich błędów i przygotowania mnie do życia. Moja buntowniczość i duch sprzeciwu stałyby

się moją zgubą. Małżeństwo było dla mnie powrozem u szyi. On się temu sprzeciwiał, mając na myśli moje dobro, a nie dlatego, jak sądziłem, aby wyrządzić mi krzywdę, bo któryż ojciec nie kochałby

swego syna? Rozumie doskonale, że się zakochałem, nie było w tym nic złego, a przede wszystkim był to akt męskości; byłoby o wiele gorzej, gdybym stał się pedałem. Ale żenić się w wieku osiemnastu lat, będąc smarkaczem, studentem, z kobietą starszą i rozwódką – to przecież nieobliczalne szaleństwo, coś, czego konsekwencje będę mógł zrozumieć dopiero później, kiedy, na skutek tego małżeństwa, stanę się człowiekiem zgorzkniałym i zmarnuję życie. On chciał mnie przed tym uchronić, a dać mi w zamian wszystko, co najlepsze i najwspanialsze. W końcu powinienem przynajmniej nie przerywać studiów, bo zawsze będę tego żałował. Wstał, więc powstałem również. Zapanowała kłopotliwa cisza, przerywana stukotem maszyn do pisania dochodzącym z sąsiedniego pokoju. Wyjąkałem, że obiecuję skończyć uniwersytet, a wtedy on wyraził zgodę. Przy pożegnaniu, po chwili wahania, wymieniliśmy uścisk. Z biura mego ojca poszedłem na główną pocztę i wysłałem telegram: „Przywrócona do łask. Możliwie jak najszybciej wyślę pieniądze. Ucałowania”. Spędziłem popołudnie u profesora historii, na poddaszu Radia Panamerykańskiego i na cmentarzu, łamiąc sobie głowę nad tym, w jaki sposób zdobyć gotówkę. Wieczorem sporządziłem listę osób, które chciałem poprosić o pożyczkę, i określiłem, w jakiej wysokości. Ale następnego dnia przyszła do domu dziadków telegraficzna odpowiedź: „Przyjeżdżam jutro linią LAN. Ucałowania”. Później dowiedziałem się, że kupiła bilet, sprzedając pierścionki, kolczyki, spinki, bransoletki i prawie całą garderobę. Tak więc, kiedy ją przyjmowałem na lotnisku Limatambo we czwartek po południu – była bardzo biedną kobietą. Zawiozłem ją prosto do mieszkanka, które kuzynka Nancy urządziła i gdzie wypastowała podłogi, a także przyozdobiła je czerwoną różą, która mówiła: „Witajcie”. Ciotka Julia przyjrzała się wszystkiemu, jak gdyby to była nowa zabawka. Uśmiała się na widok fiszek z cmentarza, które miałem starannie poukładane, notatek do artykułów dla pisma „Cultura Peruana”, spisu pisarzy, z którymi miałem przeprowadzić wywiady dla „El Comercio”, rozkładu moich zajęć i wykazu wydatków, z którego teoretycznie wynikało, że mogliśmy jakoś żyć. Powiedziałem jej, że kiedy skończymy się kochać, przeczytam jej opowiadanie zatytułowane Błogosławiona i Ojciec Mikołaj, aby mi poradziła, jakie wybrać zakończenie. –No proszę, Varguitas – oznajmiła, zrzucając jednocześnie w pośpiechu ubranie. – Stajesz się mężczyzną. Teraz, ażeby wszystko wyglądało wspaniale i żebyś przestał mieć taką dziecinną twarz, obiecaj mi, że zapuścisz sobie wąsy.

XX

Małżeństwo z ciotką Julią było rzeczywiście szczęśliwe i trwało o wiele dłużej, aniżeli wszyscy

krewni, a nawet i ona sama, mogli przewidzieć, wbrew wszelkim pragnieniom i przepowiedniom, bo aż osiem lat. W tym czasie, dzięki mojemu uporowi, a także jej pomocy i entuzjazmowi, połączonych z odrobiną szczęścia, również te inne przepowiednie (marzenia, chęci) stały się rzeczywistością. Zamieszkaliśmy w końcu na słynnym poddaszu w Paryżu, a ja wreszcie stałem się pisarzem i wydałem kilka książek. Nie ukończyłem nigdy studiów prawniczych, które miały mnie przygotować do zawodu adwokata, ale chcąc dać pewną satysfakcję rodzinie i móc zarabiać łatwiej na życie, zdobyłem tytuł uniwersytecki na wydziale będącym wynaturzeniem akademickim równie nudnym jak prawo: na filologii romańskiej. Kiedy rozwodziliśmy się z ciotką Julią, moja rozległa rodzina wylała obfite łzy, bowiem wszyscy (poczynając rzecz jasna od matki i ojca) szczerze ją uwielbiali. A kiedy w rok później ożeniłem się ponownie, tym razem z kuzynką (córką ciotki Olgi i wuja Lucho, cóż za przypadek!), skandal w rodzinie był mniej hałaśliwy niż za pierwszym razem (polegał przede wszystkim na opowiadaniu żartów). Tym razem przygotowano doskonałą intrygę, aby zmusić mnie do ślubu kościelnego, został w nią wmieszany sam arcybiskup Limy (był oczywiście naszym krewnym), który spiesznie podpisał dyspensę zezwalającą na zawarcie małżeństwa. W owych czasach rodzina była już wyleczona z obaw i spodziewała się po mnie (co było równoznaczne z tym, że przebaczała mi z góry) wszelkich możliwych szaleństw. Mieszkałem z ciotką Julią przez rok w Hiszpanii i przez pięć lat we Francji, a potem nadal przebywałem w Europie z kuzynką Patricią; najpierw w Londynie, a później w Barcelonie. W owym czasie zawarłem umowę z jednym z czasopism w Limie, któremu posyłałem artykuły, w zamian za co otrzymywałem bilety lotnicze, które pozwalały mi co roku przyjeżdżać na kilka tygodni do Peru. Podróże te, dzięki którym widywałem rodzinę i przyjaciół, były dla mnie bardzo ważne. Z wielu powodów zamierzałem nadal żyć w Europie przez czas nieokreślony, głównie dlatego, że znajdowałem tam zawsze zajęcie dziennikarza, tłumacza, spikera czy profesora, które pozostawiało mi wolny czas. Kiedy po raz pierwszy przybyliśmy do Madrytu, powiedziałem ciotce Julii: „Postaram się zostać pisarzem, będę przyjmować jedynie te prace, które nie odsuną mnie od literatury”. Odpowiedziała mi: „A więc od dzisiaj podciągam spódnicę, zakładam turban i wychodzę na Grań Via szukać klientów?” Prawdą jest, że miałem dużo szczęścia. Ucząc hiszpańskiego w szkole Berlitz w Paryżu, redagując wiadomości dla agencji France Presse, tłumacząc dla UNESCO, opracowując wersje językowe filmów w studiach Genevilliers albo przygotowując programy dla Radia i Telewizji Francuskiej, zawsze znajdowałem zajęcia dobrze płatne, które pozostawiały mi przynajmniej połowę dnia wyłącznie na pisanie. Problemem było to, że wszystko, co pisałem, dotyczyło Peru. To właśnie wzmagało we mnie poczucie niepewności na skutek zatracenia perspektywy (miałem manię „realistycznej” fikcji). Ale nawet przez myśl mi nie przeszło zamieszkać w Limie. Na wspomnienie moich siedmiu zajęć zarobkowych, które z trudem pozwalały nam obojgu jeść i zostawiały mi niewiele czasu na

czytanie i pisanie wtedy, gdy byłem już zmęczony, odczuwałem lęk i przysięgałem sobie, że za nic w świecie nie powróciłbym do takiego życia. Z drugiej strony Peru zawsze wydawało mi się krajem ludzi smutnych. Dlatego wymiana, jaką uzgodniliśmy najpierw z dziennikiem „Expreso”, a potem z czasopismem

„Caretas”, dotycząca wysyłania artykułów w zamian za dwa bilety lotnicze rocznie, okazała się dla mnie opatrznościowa. Miesiąc, który spędzaliśmy co roku w Peru, przeważnie zimą (lipiec lub sierpień), pozwalał mi zanurzyć się w tamtejszym środowisku, krajobrazie, chłonąć ludzi, o których starałem się pisać przez dalsze jedenaście miesięcy. Taki zastrzyk energii był dla mnie niezwykle pożyteczny (nie wiem, czy także jeżeli chodzi o fakty, ale bez wątpienia pod względem psychologicznym), możność ponownego zetknięcia się z peruwiańską mową, wysłuchiwania wokół siebie tych zwrotów, słów, intonacji, które umiejscawiały mnie z powrotem w środowisku, z którym czułem się głęboko związany, a od którego tak bardzo się oddaliłem, tracąc co roku nowe wyrażenia, subtelności, odcienie. Przyjazdy do Limy były więc wakacjami, w czasie których nie odpoczywałem ani przez chwilę i z których wracałem do Europy wyczerpany. Ze strony moich szalonych krewnych oraz licznych przyjaciół otrzymywaliśmy codziennie zaproszenia na obiady i kolacje, a resztę czasu zajmowały mi zajęcia związane ze zbieraniem dokumentacji. Tak więc jednego roku wybrałem się w podróż do Alto Maranón, aby zobaczyć, usłyszeć i poczuć z bliska świat, stanowiący scenerię powieści, którą właśnie pisałem, innym razem, pod eskortą zapobiegliwych przyjaciół, przeprowadziłem systematyczną eksplorację nocnych lokali -kabaretów, barów, domów publicznych – w których upływało grzeszne życie bohatera innej mojej powieści. Łącząc pracę z przyjemnością – bo owe „badania” nigdy nie były obowiązkiem, ale dostarczały mi satysfakcji i bawiły mnie nie tylko z powodu korzyści literackich, jakie z nich czerpałem – w czasie tych podróży oddawałem się zajęciom, których przedtem, kiedy mieszkałem w Limie, nigdy nie wykonywałem i których teraz po powrocie do Peru również nie wykonuję, jak chodzenie na koncerty muzyki kreolskiej i do teatrów na spektakle tańców folklorystycznych, odwiedzanie podejrzanych zaułków w najbiedniejszych dzielnicach miasta, spacery po tych rejonach, które znałem słabo albo wcale, jak Callao, Bajo el Puentę i Barrios Altos, zawieranie zakładów na wyścigach konnych i szperanie po katakumbach kościołów kolonialnych oraz po (domniemanym) domu Perricholi. Tego roku natomiast poświęciłem się raczej zbieraniu materiałów książkowych. Pisałem powieść usytuowaną w epoce generała Manuela Apolinario Odrii (1948 – 1956) i podczas moich miesięcznych wakacji limeńskich chodziłem przez dwa tygodnie co ranka do zbiorów prasowych Biblioteki Narodowej, aby wertować czasopisma i gazety z tych lat, a także po to, by z czymś w rodzaju masochizmu czytać niektóre przemówienia, które doradcy (sami adwokaci, sądząc po sztucznej retoryce) kazali wypowiadać dyktatorowi. Wychodząc z Biblioteki Narodowej około południa, szedłem piechotą aleją Abancay, która zaczynała przekształcać się w ogromne targowisko, pełne wędrownych sprzedawców. Wzdłuż przejścia gromadził się gęsty tłum mężczyzn i kobiet, wiele z nich w ponchach i w góralskich spódnicach, wszyscy oferowali na płachtach rozpostartych na ziemi, na gazetach lub na zaimprowizowanych straganach, skrzyniach i puszkach wszelką możliwą tandetę, od szpilek i

zapinek do włosów aż do sukien i garniturów, oraz rzecz jasna wszelkiego rodzaju potrawy przygotowywane na miejscu na małych piecykach. Było to jedno z tych miejsc w Limie, które najbardziej się zmieniło, owa aleja Abancay, teraz wypełniona ludźmi i tak bardzo andyjska, gdzie często można było usłyszeć rozmowy w języku keczua, poczuć mocny zapach smażeniny i przypraw.

W niczym nie była podobna do szerokiej, surowej alei, po której spacerowali urzędnicy i od czasu do czasu przemykał jakiś żebrak, a którą przed dziesięcioma laty, będąc studentem, chodziłem do tej samej Biblioteki Narodowej. Teraz na okolicznych przecznicach można było zetknąć się z samą kwintesencją problemów migracji ludności wiejskiej do stolicy, migracji, która w ostatnim dziesięcioleciu podwoiła ludność Limy i spowodowała rozprzestrzenienie się na wzgórzach, wydmach i śmietniskach pasa dzielnic nędzy, w jakich zatrzymywały się tysiące istot, które z powodu suszy, ciężkich warunków pracy, braku perspektyw i głodu opuszczały swoje prowincje. Ucząc się poznawać tę nową twarz miasta, schodziłem w dół aleją Abancay w kierunku parku Uniwersyteckiego i terenów, które kiedyś były Uniwersytetem Świętego Marka (przeniesiono go teraz w okolice podmiejskie, a w budynku, gdzie studiowałem literaturę i prawo, mieściły się obecnie muzeum i biura). Robiłem to nie tylko z ciekawości czy gnany pewną nostalgią, ale także na skutek moich zainteresowań literackich, bowiem w powieści, którą pisałem, niektóre epizody rozgrywały się w parku Uniwersyteckim, w starym budynku Uniwersytetu Świętego Marka, w starych księgarniach, salach do gry w bilard i okolicznych zakopconych kawiarenkach. Właśnie owego ranka zatrzymałem się niczym zwykły turysta naprzeciw efektownego budynku Panteonu Sławnych Ludzi, obserwując otaczający mnie tłum złożony z pucybutów, sprzedawców słodyczy, lodów, kanapek – kiedy poczułem, że ktoś chwycił mnie za ramię. Był to Wielki Pablito, o dwanaście lat starszy, ale zupełnie nie zmieniony. Uściskaliśmy się mocno. Rzeczywiście nic się nie zmienił: był tym samym potężnym i uśmiechniętym Metysem o astmatycznym oddechu, i sprawiał wrażenie, iż prześlizguje się przez życie, chodził bowiem w taki sposób, że prawie nie odrywał stóp od ziemi. Nie miał ani jednego siwego włosa, mimo że musiał dochodzić już do sześćdziesiątki, i miał dokładnie wypomadowaną głowę, gładkie, starannie przyczesane włosy niczym Argentyńczyk z lat czterdziestych. Był chyba znacznie lepiej ubrany aniżeli wtedy, kiedy był dziennikarzem (teoretycznie) Radia Panamerykańskiego: miał zielony garnitur w kratkę, wspaniały krawat (po raz pierwszy widziałem go w krawacie) i błyszczące buty. Tak się ucieszyłem z tego spotkania, że zaproponowałem mu, abyśmy wypili kawę. Zgodził się i zaraz też poszliśmy do „Palermo”, do barku – restauracji, który również przypominał mi czasy uniwersyteckie. Stwierdziłem, że nie będę pytał, jak mu się powodzi, bo wystarczyło tylko spojrzeć, aby się zorientować, że życie obeszło się z nim bardzo dobrze. Uśmiechnął się zadowolony – nosił na wskazującym palcu pozłacany pierścionek z inkaskim wzorem. –Nie mogę narzekać – stwierdził. – Po tylu nędznych latach, na starość zmienił się mój los. Ale przede wszystkim niech mi pan pozwoli postawić sobie piwko w dowód zadowolenia, że pana spotkałem. – Zawołał kelnera, poprosił o dobrze ochłodzonego pilznera i roześmiał się, co wywołało normalny u niego atak astmy. – Mówią, że kto się żeni, ten ma

zmartwienia. Ze mną było odwrotnie. Kiedy popijaliśmy piwo, Wielki Pablito, z przerwami, które powodowały ataki kaszlu, opowiedział mi, że kiedy dotarła do Peru telewizja, obaj Genarowie mianowali go portierem, w związku z czym przesiadywał w granatowym mundurze i w takiej ż czapce w budynku, który wybudowano dla

Piątego Kanału przy alei Arequipa. –Z dziennikarza stać się portierem to może wydawać się komuś degradacją – wzruszył ramionami. – I tak było z punktu widzenia tytułów. Ale czy człowiek żywi się tytułami? Podwyższyli mi pensję i to było najważniejsze. Praca portiera nie była zajęciem wyczerpującym: zapowiadanie wizyt, udzielanie przybyszom informacji, gdzie znaleźć odpowiednią sekcję Telewizji, utrzymywanie porządku w kolejkach ludzi czekających na to, by asystować przy audycjach. Resztę czasu spędzał na dyskusjach o piłce nożnej z policjantem z pobliskiego rogu. A ponadto – tu mlasnął językiem, rozkoszując się jakimś miłym wspomnieniem – z czasem przydzielono mu obowiązek chodzenia każdego dnia w południe po zakupy i przynoszenia takich pasztecików z serem i mięsem, jakie robią u Berisso, w zakładzie znajdującym się na ulicy Arenales, w pobliżu Kanału Piątego. Bardzo smakowały obu Genarom, a także urzędnikom, aktorom, spikerom i producentom, którym Wielki Pablito również przynosił owe paszteciki, za co otrzymywał dobre napiwki. W czasie tego kursowania pomiędzy Telewizją i firmą Berisso (jego mundur zdobył mu wśród malców z dzielnicy przydomek Strażaka) Wielki Pablito poznał swoją przyszłą żonę. Była to kobieta, która sama przygotowywała te chrupiące delicje: kucharka w firmie Berisso. –Mój mundur i generalskie kepi zrobiło na niej wrażenie; zobaczyła mnie i zaraz się zakochała – Wielki Pablito opowiadał ze śmiechem, kaszlał, pił piwo, znowu kaszlał i nadal ciągnął swą opowieść. – Bardzo ładna brunetka. O dwadzieścia lat młodsza od pańskiego uniżonego sługi. Wspaniały biust. Wszystko tak, jak panu mówię, don Mario. Uciął sobie z nią pogawędkę, prawił jej komplementy, ona się roześmiała i nieoczekiwanie wyszli razem. Zakochali się w sobie i przeżyli romans jak z filmu. Brunetka była bardzo dzielna, przedsiębiorcza i z głową pełną pomysłów. Wymyśliła sobie, że otworzą restaurację. A kiedy Wielki Pablito pytał „za co?”, odpowiadała: za pieniądze, które otrzyma, kiedy wymówi pracę. I chociaż jemu porzucanie czegoś ustalonego dla sprawy niepewnej wydawało się szaleństwem, chętnie z pracy odeszła. Odprawa pieniężna wystarczyła na wynajęcie skromnego lokalu na placyku Paruro, po czym musieli zapożyczyć się u wszystkich znajomych, aby kupić stoliki i wyposażenie kuchni. On sam pomalował ściany i zrobił napis nad wejściem: „Pod Pawiem”. Pierwszy rok zarabiali zaledwie tyle, aby móc przeżyć, i praca była bardzo ciężka. Wstawali o świcie i chodzili na targ La Parada, aby zdobyć najlepsze towary po najniższych cenach, przy czym wszystko robili sami, ona gotowała, on obsługiwał klientów, inkasował pieniądze, a zamiatali i sprzątali we dwójkę. Sypiali na materacach, które rozkładali wśród stolików po zamknięciu lokalu. Ale w drugim roku ich działalności powiększyła się klientela. Do tego stopnia, że musieli zaangażować pomoc do kuchni i chłopca do usług kelnerskich, a w końcu nawet odmawiali klientom z braku miejsc. Wtedy to jego brunetce przyszedł do głowy pomysł, by wynająć sąsiedni dom,

trzy razy większy od ich lokalu. Zrobili tak i wcale tego nie żałowali. Nawet urządzili drugie piętro, a sami mieli mały domek naprzeciwko „Pawia”. Ponieważ tak im się dobrze razem pracowało, więc się pobrali. Złożyłem mu gratulacje i zapytałem, czy nauczył się gotować. –Mam pomysł – powiedział nagle Wielki Pablito. – Znajdziemy Pascuala i zjemy razem obiad w naszej restauracji. Niech pan pozwoli, że was ugościmy, don Mario. Zgodziłem się, bo nigdy nie potrafiłem odrzucać zaproszeń, a także i dlatego, ze byłem ciekaw zobaczyć Pascuala. Wielki Pablito opowiedział mi, że redaguje jakieś czasopismo rozrywkowe, że również dobrze mu się wiedzie. Czasem się widywali. Pascual bywał częstym gościem „Pod Pawiem”. Redakcja pisma „Extra” miała swoją siedzibę dosyć daleko, na przecznicy alei Arica, w dzielnicy Brena. Pojechaliśmy tam autobusem, który za moich czasów jeszcze tu nie kursował. Długo błądziliśmy, bo Wielki Pablito nie pamiętał adresu. W końcu ją znaleźliśmy na maleńkiej zgubionej uliczce, na tyłach kina „Fantasia”. Z daleka widać było, że redakcja „Extra” nie opływa w dostatki. Dwoje drzwi do garażu, między którymi niepewnie zawieszony na jednym gwoździu napis oznajmiał nazwę tygodnika. Wewnątrz okazało się, że garaże zostały połączone za pomocą zwykłej dziury wybitej w ścianie, nie oczyszczonej ani nie obmurowanej, jak gdyby murarz porzucił w połowie swoje obowiązki. Otwór ten zasłaniał kartonowy parawan, pokryty, jak ściany publicznych ubikacji, ordynarnymi napisami i nieprzyzwoitymi rysunkami. Na murach garażu, przez który weszliśmy, wśród śladów wilgoci i brudnych plam, wisiały fotografie, afisze i okładki tygodnika „Extra”: można było rozpoznać twarze piłkarzy, śpiewaków oraz oczywiście zbrodniarzy i ich ofiar. Każdej okładce towarzyszyły odrażające napisy, wśród których zdołałem odczytać takie zdania: „Zabij matkę i ożeń się z córką” i „Policja wpadła na trop maskowego balu: wszyscy okazali się mężczyznami!” To pomieszczenie zdawało się pełnić funkcję redakcji, pracowni fotograficznej i archiwum. Nagromadzono w nim tyle przedmiotów, że z trudem można było torować sobie drogę: stoliki z maszynami do pisania, na których dwóch mężczyzn stukało w wielkim pośpiechu, stosy zwrotów pisma, które mały chłopiec układał w paczki i związywał sznurem sizalowym; w kącie stała otwarta szafa pełna negatywów, fotografii, klisz, a za stołem, którego jedną nogę zastępowały trzy cegły, dziewczyna w czerwonym swetrze wpisywała pokwitowania do księgi rachunkowej. Przedmioty i ludzie przebywali w tym pomieszczeniu w kompletnym bałaganie i ciasnocie. Nikt nas nie zatrzymał ani o nic nie pytał, nikt także nie odpowiedział na nasze „dzień dobry”. Po drugiej stronie parawanu, pod ścianami, które również pokryte były sensacyjnymi okładkami, stały trzy biurka, na których małe napisy, wykonane atramentem na kawałku papieru określały funkcje osób przy nich urzędujących: dyrektor naczelny, sekretarz redakcji, administrator. Widząc nas wchodzących do redakcyjnego pomieszczenia, dwóch mężczyzn pochylonych nad zwojami szpalt z drukarni podniosło głowy. Tym trzecim, który stał, był właśnie Pascual. Uścisnęliśmy się mocno. Dosyć się zmienił, o tak; był tęgi, miał potężny brzuch oraz podbródek i coś takiego w wyrazie twarzy, co go postarzało. Zapuścił sobie dziwne wąsiki, z

lekka przypominające hitlerowskie, które farbował na siwo. Okazywał mi dużo serdeczności; kiedy się uśmiechnął, zauważyłem, że stracił zęby. Po przywitaniu przedstawił mi bruneta w koszuli musztardowego koloru, który siedział przy drugim biurku: –To naczelny tygodnika „Extra” – powiedział Pascual. – Doktor Rebagliati. –O mały włos nie popełniłem gafy, bo Wielki Pablito powiedział mi, że to ty jesteś naczelnym – odparłem, podając rękę doktorowi Rebagliatiemu. –Znajdujemy się w stanie upadku, ale nie spadliśmy aż tak nisko – zauważył. – Niech panowie siadają. –Jestem sekretarzem redakcji – wyjaśnił Pascual. – To moje biurko. Wielki Pablito poinformował, że przyszliśmy go zabrać „Pod Pawia”, by powspominać czasy Radia Panamerykańskiego. Ucieszył się, ale stwierdził, że będziemy musieli na niego poczekać kilka minut, bo trzeba zanieść złamane szpalty do drukarni, co było pilne, gdyż zamykali numer. Wyszedł i pozostawił nas z doktorem Rebagliatim, przyglądających się sobie nawzajem. Ten, kiedy dowiedział się, że mieszkam w Europie, zasypał mnie pytaniami. Czy Francuzki są tak łatwe, jak opowiadano? Czy w łóżku umieją tak wiele i są tak bezwstydne? Uparł się, abym mu przytoczył statystyki i dane porównawcze na temat kobiet w Europie. Czy to prawda, że w każdym kraju kobiety mają swoje oryginalne zwyczaje? On na przykład (Wielki Pablito słuchał go, przewracając oczyma i delektując się jego wypowiedziami) słyszał bardzo interesujące rzeczy od ludzi, którzy dużo podróżowali. Czy to prawda, ze Włoszki są trochę perwersyjne? Że paryżanki nigdy nie bywają zadowolone, dopóki nie dogodzi im się od tyłu? Że kobiety z Północy zadają się z własnymi ojcami? Odpowiadałem jak mogłem na potok pytań doktora Rebagliatiego, który napełniał wnętrze pokoiku lubieżną atmosferą seksu, i żałowałem coraz bardziej, że dałem się namówić na ten obiad, który z pewnością zakończy się nie wiadomo kiedy. Wielki Pablito śmiał się zaciekawiony i podniecony erotyczno – socjologicznymi rewelacjami dyrektora. Kiedy znużyła mnie jego ciekawość, poprosiłem o możność skorzystania z telefonu. Zrobił sarkastyczną minę: –Jest nieczynny już od tygodnia, bo nie zapłacono rachunku – oznajmił z agresywną szczerością. – Bo mimo że pan nas tu widzi, pismo nasze tonie i my, głupcy, którzy tu pracujemy, toniemy razem z nim. Natychmiast z masochistyczną przyjemnością opowiedział mi, że tygodnik „Extra” powstał za rządów Odrii i dobrze mu się wiodło; rząd dawał mu ogłoszenia i płacił po cichu, aby atakował jednych i bronił innych. Ponadto było to jedno z niewielu pism, którym zezwolono na druk, więc rozchodziło się niczym ciepły chleb. Ale po odejściu Odrii zaczęła się straszliwa konkurencja i pismo zbankrutowało. On przejął je w takim właśnie stanie, już jako trupa. Podźwignął je, zmieniając linię i przekształcając w tygodnik poświęcony wydarzeniom sensacyjnym. Przez jakiś czas wszystko szło jak po maśle, mimo długów, które się za nimi ciągnęły. Ale w ostatnim roku, wraz z podwyżką cen papieru, wzrostem kosztów druku, nagonką ze strony nieprzyjaciół i odebraniem prawa do

zamieszczania ogłoszeń, sprawy przybrały fatalny obrót. Te wszystkie kanalie, które ich oskarżały o zniesławienie, postradały chyba rozum. Tak więc przestraszeni właściciele podarowali wszystkie akcje

redaktorom, aby nie płacić za straty, kiedy ich wykończą. A to już wkrótce nastąpi, bo w ostatnich tygodniach sytuacja wyglądała tragicznie: nie było pieniędzy na pensje, ludzie zabierali maszyny, sprzedawali biurka, kradli wszystko, co miało jakąkolwiek wartość, chcąc zdążyć przed upadkiem. –To nie potrwa nawet miesiąc, przyjacielu – powtórzył, wzdychając z czymś w rodzaju szczęśliwego smutku. – Jesteśmy trupami, czy nie czuć tutaj zgnilizny? Już miałem mu powiedzieć, że istotnie ją czuję, kiedy naszą rozmowę przerwała jakaś mała i chuda jak szkielet postać, która weszła do pokoiku przez wąską szparę, nie odsuwając nawet parawanu. Był to człowiek ostrzyżony w niemieckim stylu, bardzo śmiesznie, a ubrany jak włóczęga, w niebieskawy owerol i w połataną koszulę, noszoną pod szarawym swetrem, który robił wrażenie za ciasnego. Najbardziej niezwykłe były jego buty: czerwonawe pantofle do gry w koszykówkę, tak stare, że jeden z nich był podwiązany na czubku sznurkiem, jak gdyby podeszwa była już oderwana albo miała się oderwać. Na jego widok doktor Rebagliati zaczął od razu go łajać: –Jeżeli pan myśli, że może sobie nadal że mnie żartować, to się pan myli – oznajmił, zbliżając się do niego z tak groźnym wyglądem, że szkielet odskoczył w bok. – Miał mi pan wczoraj przynieść historię przybycia Potwora z Ayacucho! –Przyniosłem ją, panie dyrektorze. Byłem tutaj ze wszystkimi stosownymi danymi, w pół godziny po tym, jak patrol doprowadził delikwenta do prefektury – wyrecytował dziwny człowieczek. Zaskoczenie było tak wielkie, że musiałem zrobić głupi wyraz twarzy. Doskonała dykcja, ciepły timbre głosu, słowa „stosowne” i „delikwent” mogły być wypowiedziane tylko przez znanego mi dobrze człowieka. Ale jak rozpoznać boliwijskiego skrybę pod postacią i strojem straszydła, które beształ w okropny sposób doktor Rebagliati? –Niech pan przynajmniej nie kłamie, niech pan ma odwagę przyznać się do błędów. Nie przyniósł pan materiału i Melcochita nie mógł uzupełnić swojej kroniki, więc informacja ukaże się okaleczona. Nie lubię okaleczonych kronik, bo to jest przykład złego dziennikarstwa! –Przyniosłem, panie dyrektorze – grzecznie odpowiedział zaniepokojony Pedro Camacho. – Zastałem redakcję zamkniętą. Była jedenasta piętnaście, punktualnie. Pytałem o godzinę jakiegoś przechodnia, panie dyrektorze. A wtedy, ponieważ wiedziałem, że to są ważne wiadomości, udałem się do domu Melcochity. I czekałem na niego na dworze aż do drugiej nad ranem, ale nie wrócił na noc. To nie moja wina, panie dyrektorze. Patrol, który prowadził Potwora, napotkał jakąś przeszkodę i przyszedł o jedenastej zamiast o dziewiątej. Proszę mnie nie oskarżać o niesolidność. Dla mnie pismo jest pierwsze, ważniejsze aniżeli zdrowie, panie dyrektorze.

Stopniowo, nie bez wysiłku, kojarzyłem sobie to, co pamiętałem o Pedrze Camacho z tym, co teraz oglądałem. Rozbiegane oczy były takie same, ale straciły swój fanatyczny wyraz, swoje obsesyjne drżenie. Teraz ich blask był słaby i matowy, w spojrzeniu czaił się lęk. Jego gesty, ruchy, sposób zachowania, kiedy mówił, ów nienaturalny ruch ramienia i dłoni, który przypominał przekupnia z targu, były takie jak dawniej, podobnie jak

niezrównany, rytmiczny, kojący głos. –Wszystko polega na tym, że zachowuje się pan jak pomyleniec, nie jeździ pan autobusami ani taksówkami, więc wszędzie przychodzi za późno, taka jest prawda – gderał histerycznie doktor Rebagliati. – Niech pan, u licha, nie będzie taki skąpy, niech pan wyda parę groszy na autobus i przychodzi o przyzwoitej porze. Jednak różnice górowały nad podobieństwami. Zasadnicza zmiana spowodowana była fryzurą; ścinając sobie włosy, które kiedyś spadały mu na ramiona, i zmieniając fryzurę, sprawił, że twarz jego stała się bardziej kanciasta, mniejsza, straciła charakter i stanowczość. Ponadto był o wiele chudszy, wyglądał na fakira, niemalże na ducha. Ale najtrudniej mi było rozpoznać go po sposobie ubierania się. Dawniej widywałem go zawsze ubranego na czarno, w żałobny i błyszczący garnitur z muszką, tak więc akcesoria te były dla mnie nieodłącznie związane z jego osobą. Teraz, w tym swoim owerolu tragarza, w połatanej koszuli, powiązanych pantoflach, wydawał się karykaturą karykatury, jaką był przed dwunastoma laty. –Zapewniam pana, że nie jest tak, jak pan myśli, panie dyrektorze – bronił się z wielkim przekonaniem. – Dowiodłem panu, że piechotą wszędzie docieram szybciej aniżeli tymi przeklętymi dryndami. Chodzę pieszo nie przez głupotę, tylko dlatego, by staranniej wypełnić moje obowiązki. A często muszę biegać, panie dyrektorze. Z dawnych czasów pozostał mu także kompletny brak poczucia humoru. Mówił bez najlżejszego cienia figlarności, iskry, a nawet uczucia, w sposób automatyczny, bezosobowy, chociaż rzeczy, o których teraz mówił, byłyby kiedyś w jego ustach nie do pomyślenia. –Niech pan zostawi te głupstwa i swoje manie, jestem za stary, aby mi zawracano głowę. – Doktor Rebagliati odwrócił się w naszą stronę, biorąc nas za świadków. – Czy słyszeliście podobne idiotyzmy? Że można szybciej obiec komisariaty Limy piechotą, aniżeli objechać je autobusem? I ten pan chce, abym uwierzył w podobne bzdury. – Znowu zwrócił

się do boliwijskiego skryby, który nie odrywał od niego oczu, nie spojrzawszy na nas nawet z ukosa: – Nie muszę panu o tym przypominać, bo myślę, że ilekroć zasiada pan do jedzenia, powinien pamiętać, że wyświadczamy mu wielką łaskę, dając zajęcie, choć sami znajdujemy się w tak złej sytuacji, że powinniśmy zwalniać dyrektorów, nie mówiąc o dostarczycielach wiadomości. Winien pan nam być wdzięczny i nienagannie wypełniać swoje obowiązki. W tym momencie wrócił Pascual, mówiąc już od progu: „Wszystko gotowe, pierwszy numer poszedł do druku” i przepraszając za to, że kazał nam czekać. Podszedłem do Pedra Camacho, kiedy ten zabierał się już do wyjścia. –Jak się pan miewa, Pedro – zagadnąłem, wyciągając do niego rękę. – Nie pamięta mnie pan? Przyjrzał mi się od góry do dołu, mrużąc oczy i zbliżając twarz, zdziwiony, jak gdyby widział mnie po raz pierwszy w życiu. W końcu podał mi rękę oschłym i ceremonialnym gestem, wypowiadając jednocześnie swoje charakterystyczne powitanie: –Bardzo mi miło, jestem Pedro Camacho, do usług. –Ale to niemożliwe – zareagowałem, czując wielkie zmieszanie. – Czy aż tak się zestarzałem? –Przestań udawać, że straciłeś pamięć – Pascual poklepał go po plecach tak mocno, że

tamten aż się zatoczył. – Nie pamiętasz, ile czasu spędziłeś, pijąc kawę u Bransa za pieniądze Maria? –Raczej herbatę z ziół yerbaluisa z miętą – zażartowałem, wpatrując się w uważną i jednocześnie obojętną twarz Pedra Camacho w poszukiwaniu jakiegoś znaku. Przytaknął (zobaczyłem wtedy jego czaszkę, niemal kompletnie wystrzyżoną), krzywiąc wargi w leciutkim okolicznościowym uśmiechu, który odsłonił mu zęby: –Bardzo wskazana na żołądek, pomaga w trawieniu, a ponadto spala tłuszcz -stwierdził. I nagle, jak gdyby czyniąc ustępstwo, abyśmy zostawili go w spokoju: – Tak, to możliwe, nie zaprzeczam. Mogliśmy się poznać, zapewne. – I dodał raz jeszcze: – Bardzo mi miło. Wielki Pablito również zbliżył się do niego i objął ramieniem w ojcowskim i żartobliwym geście. A potrząsając nim na wpół czule i na wpół pogardliwie, zwrócił się do mnie: –Bo Pedrito nie chce wspominać czasów, kiedy był ważną osobistością, zwłaszcza teraz, gdy jest piątym kołem u wozu. – Pascual roześmiał się, Wielki Pablito również, ja także udawałem, że się śmieję, a i sam Pedro Camacho wykonał coś na kształt uśmiechu. – Doszedł już nawet do tego, że nie

przypomina sobie ani Pascuala, ani mnie. – Pogłaskał go po resztce włosów jak pieska. – Idziemy na obiad, powspominać dawne czasy, kiedy byłeś królem. Zarobiłeś pieniądze, Pedrito, i zjesz dzisiaj coś gorącego. Jesteś zaproszony! –Bardzo wam dziękuję, koledzy – odparł po chwili, wykonując swoje rytualne ukłony. – Ale nie mogę wam towarzyszyć. Czeka na mnie żona. Będzie się niepokoiła, jeżeli nie przyjdę na obiad. –Zupełnie cię zniewoliła, jesteś jej więźniem, co za wstyd! – potrząsał nim Wielki Pablito. –Ożenił się pan? – zapytałem zdumiony, bo nie wyobrażałem sobie, by Pedro Camacho mógł mieć dom rodzinny, żonę, dzieci… – A więc gratuluję, bo przyznam, że zawsze miałem pana za zatwardziałego kawalera. –Właśnie obchodziliśmy nasze srebrne wesele – odparł swoim precyzyjnym i aseptycznym tonem. – Mam wspaniałą żonę, proszę pana. Pełna poświęcenia i dobra jak nikt na świecie. Byliśmy w separacji, bo tak się ułożyło nasze życie, ale kiedy potrzebowałem pomocy, wróciła, aby mnie wesprzeć. Wspaniała żona, mówię panu. Jest artystką, zagraniczną artystką. – Zobaczyłem, że Wielki Pablito, Pascual i doktor Rebagliati wymienili między sobą kpiące spojrzenia, ale Pedro Camacho udał, że nie rozumie tych aluzji. Po chwili przerwy dodał: – A więc bawcie się dobrze, koledzy, myślą będę z wami. –Niech pan uważa, żeby mi jeszcze raz nie sprawić zawodu, bo będzie to nasze ostatnie spotkanie – ostrzegł go doktor Rebagliati, kiedy skryba znikał za parawanem. Jeszcze nie umilkły kroki Pedra Camacho – pewnie dochodził ledwie do drzwi wyjściowych – a Pascual, Wielki Pablito i doktor Rebagliati wybuchnęli huraganowym śmiechem, mrugając do siebie porozumiewawczo, robiąc żartobliwe aluzje i wskazując kierunek, w którym odszedł. –Nie jest taki kulawy, jak myślicie, udaje kulawego, aby ukryć rogi – stwierdził doktor

Rebagliati, teraz wyraźnie rozweselony. – Za każdym razem, kiedy mówi o swojej żonie, mam wielką ochotę powiedzieć mu: przestań nazywać artystką kogoś, kto w dobrym peruwiańskim języku nazywa się trzeciorzędną striptizerką. –Nie wyobrażacie sobie, jakie to straszydło – oznajmił Pascual, przybierając wyraz twarzy dziecka, które chce być miłe. – To bardzo stara Argentynka, tęga, z tlenionymi włosami i wymalowana. Śpiewa nędzne tanga w „Mezannine”, tej knajpie dla żebraków. –Zamilczcie, nie bądźcie niewdzięcznikami, bo obydwaj z niej korzystaliście -powiedział doktor Rebagliati. – Ja także, przypadkiem. –Co z niej za śpiewaczka, przecież to zwykła kurwa! – zawołał Wielki Pablito z oczyma jak rozżarzone węgle. – Jestem tego pewien. Poszedłem obejrzeć ją w „Mezannine”, a ona po spektaklu przyczepiła się do mnie i zaproponowała, że mi go wyssie za dwadzieścia funtów. Nie, staruszko, już

nie masz zębów, a ja lubię, jak mi go delikatnie gryzą. Nie chcę nawet za darmo ani gdybyś mi dopłacała. Bo przysięgam panu, że nie ma zębów, don Mario. –Byli już małżeństwem – opowiadał Pascual, odwijając rękawy koszuli i wkładając krawat oraz marynarkę. – Tam, w Boliwii, zanim Pedrito przyjechał do Limy. Zdaje się, że ona go zostawiła, żeby móc się kurwić. Zeszli się z powrotem, on wyszedł z domu dla obłąkanych. Dlatego tak o niej mówi, że jest kobietą pełną poświęcenia. Bo wróciła do niego, kiedy był nerwowo chory. –Żywi dla niej wdzięczność psa, bo jada tylko dzięki niej – potwierdził doktor Rebagliati. – Czy ty myślisz, że mogliby wyżyć za to, co zarobi Camacho, zbierając wiadomości policyjne? Jedzą za pieniądze tej kurwy, a gdyby nie ona, to Camacho miałby już gruźlicę. –Prawdą jest, że Pedrito nie potrzebuje dużo jedzenia – stwierdził Pascual. I wyjaśnił mi: – Mieszkają na małej uliczce Santo Cristo. Jak nisko upadł, prawda? Nasz doktorek nie chce mi wierzyć, że była to osobistość, w czasach kiedy pisywał powieści radiowe, że proszono go o autografy. Wyszliśmy z pokoju redakcyjnego. W sąsiadującym z nim garażu nie było już dziewczyny od księgi rachunkowej ani redaktorów, ani chłopaka od paczek. Pogasili światła, a rupieciarnia i bałagan przybrały teraz widmowy charakter. Po wyjściu na ulicę doktor Rebagliati zamknął drzwi na klucz. Udaliśmy się w kierunku alei Arka w poszukiwaniu taksówki, wszyscy czterej, w szeregu. Chcąc cokolwiek powiedzieć, zapytałem, dlaczego Pedro Camacho był tylko dostarczycielem nowin, a nie redaktorem. –Bo nie umie pisać – odparł ze znawstwem doktor Rebagliati. – To bałaganiarz, używa słów, których nikt nie rozumie, jest zaprzeczeniem dziennikarstwa. Dlatego wykorzystuję go do biegania po komisariatach. Nie jest mi potrzebny, ale mnie bawi, to mój błazen, a poza tym zarabia mniej niż służący. – Roześmiał się obleśnie i zapytał: – A teraz proszę o jasną odpowiedź: jestem czy nie jestem zaproszony na ten obiad? –Oczywiście że tak, jakże mogłoby być inaczej – odparł Wielki Pablito. – Pan i don Mario jesteście moimi honorowymi gośćmi. –To człowiek pełen różnych manii – mówił Pascual, podejmując przerwany temat już w taksówce, którą jechaliśmy w kierunku placyku Paruro. – Na przykład nie chce jeździć

autobusem. Wszędzie chodzi piechotą, mówi, że to szybciej. Męczę się na samą myśl, ile on się dziennie nachodzi, samo obejście komisariatów w centrum to już sporo kilometrów. Widzieliście, jak wyglądają jego buty? –To zasrany skąpiec – stwierdził z obrzydzeniem doktor Rebagliati. –Nie sądzę, aby był skąpy – bronił go Wielki Pablito. – Tylko trochę szalony, a poza tym to człowiek, któremu się nie poszczęściło.

Obiad trwał bardzo długo, był to zestaw kreolskich dań, różnokolorowych i ognistych, podlanych zimnym piwem, a towarzyszyło im wszystko po trochu, pikantne historyjki, anegdoty z przeszłości, przeróżne plotki o ludziach, trochę polityki, przy czym ja jeszcze raz musiałem zaspokoić ich ogromną ciekawość dotyczącą kobiet europejskich. Nawet doszło do grożenia sobie mordobiciem, kiedy podpity doktor Rebagliati zaczął dobierać się do żony Wielkiego Pablito, czterdziestoletniej brunetki, ciągle jeszcze ładnej. Natomiast ja tak pokierowałem rozmową, że w ciągu tego gęstego popołudnia żaden z całej trójki nie powiedział już ani słowa o Pedrze Camacho. Kiedy wróciłem do domu ciotki Olgi i wuja Lucho (którzy z moich szwagrów przeobrazili się teraz w moich teściów), bolała mnie głowa, czułem się przygnębiony, a na dworze robiło się już ciemno. Kuzynka Patricia przyjęła mnie z miną nieprzyjazną. Oświadczyła mi, że być może historią o zbieraniu materiałów do swoich powieści mógłbym zawracać głowę ciotce Julii, bo ta nie ośmielała się robić mi wymówek, aby nie pomyślano, że popełnia zbrodnię szykanowania kultury. Ale ona, Patricia, miała w nosie tego typu zbrodnie, więc jeśli jeszcze raz wyjdę o ósmej rano, mówiąc, że idę do Biblioteki Narodowej, aby studiować przemówienia generała Manuela Apolinarego Odrii, i wrócę o ósmej wieczorem z zaczerwienionymi oczyma, cuchnąc piwem i pewnie ze śladami szminki na chusteczce do nosa, to ona mnie podrapie albo rozbije mi talerz na głowie. Kuzynka Patricia jest dziewczyną o silnym charakterze, zdolną zrealizować takie obietnice.

POSŁOWIE

„Madame Bovary to Mario Vargas Llosa” – zakonkludował krytyk peruwiański Jose Miguel Oviedo po przeczytaniu eseju Vargasa Llosy o Pani Bouary i Flaubercie*. Istotnie, w tym trzystustronicowym szkicu, pełnym osobistych wyznań – to madame Bovary ocaliła go kiedyś przed samobójstwem: „Em – ma zabiła się, abym ja mógł żyć” – autor Ciotki Julii i skryby, analizując twórczość Flauberta, dostrzega w niej te przede wszystkim rysy, które występują w jego własnym pisarstwie. Mówi zatem o żelaznym rygorze konstrukcyjnym powieści francuskiego realisty, o jego zamiłowaniu do symetrii – świat Flauberta to „świat binarny” – o wyraźnym początku i zamknięciu dzieła, nie pozostawiającym miejsca na niedomówienia. Dodaje także, odsłaniając własne upodobania czytelnicze, że woli opis życia obiektywnego niż subiektywnego – Tołstoja niż Dostojewskiego, realizm niż fantastykę, a wśród rzeczywistości tę, która jest bliższa konkretowi niż abstrakcji. Powieść natomiast pociąga go tym bardziej, w im większym stopniu występują w niej, „biegle wkomponowane w intrygę, bunt, gwałt, melodramat i seks”. No cóż, trudno powiedzieć, by powieści samego Vargasa Llosy nie zawierały wszystkich tych elementów po trochu, biegle, i to nadzwyczaj, wkomponowanych w intrygę; trudno też nie dostrzec ich symetrycznej konstrukcji. Jak każdy pisarz z

powołania, żyjący własną twórczością, autor Rozmowy w Katedrze wypowiadając się o innych, mówi w gruncie rzeczy o sobie. Rejestr zaś ulubionych lektur i pisarzy jest zwierciadłem, w którym odbija się jego własne dzieło. Toteż konkluzja Jose Miguela Oviedo nie jest wcale zaskakująca. Naturalnie, że madame Bovary to Mario Vargas Llosa. Mariem Vargasem Llosą jest również Flaubert sportretowany w tym szkicu. Bo też w końcu między Flaubertem, tak podziwianym przez autora Ciotki Julii i skryby, a nim samym dopatrzyć się można wielu podobieństw. Nie tylko w rygorze konstrukcji, w upodobaniu do symetrii, zamkniętej struktury dzieła, w biegłości narracyjnej i kompozycyjnej zręczności, ale też i w samym podejściu do pisarstwa. Przypuszczam – nie znajduję bowiem podobnego przypadku w dotychczasowej historii literatury peruwiańskiej – że autor Rozmowy w Katedrze i Zielonego domu jest pierwszym profesjonalistą w swoim kraju. Pisarzem, dla którego uprawianie swego zawodu stało się pasją, mówiąc słowami Flauberta, funkcją „niemal fizjologiczną”, ogarniętym obsesją powołania, a nadto traktującym swoje literackie zajęcia jako pracę godną uwagi i szacunku. Nie można, rzecz jasna, twierdzić, że przed Vargasem Llosą nie było w Peru prawdziwych pisarzy. Vallejo, Arguedas – by wymienić bardziej znane u nas nazwiska, czy też plejada poetów związanych z surrealizmem lub „poezją czystą”, jak Cesar Moro, Martin Adan, Carlos Oquendo de Amat, Jose Emilio Westphalen i Jose Maria Eguren to ludzie, którzy żyli literaturą i dla literatury. Ale rzecz znamienna: Vallejo umarł w biedzie i opuszczeniu we Francji, Oquendo de Amat – w Hiszpanii, reszta zaś przypłaciła swą pisarską pasję frustracjami, neurozą i emigracją wewnętrzną. Toteż kiedy młody Vargas Llosa postanawia zamieszkać na paryskim poddaszu, by bez reszty i do końca życia oddać się literaturze, po czym konsekwentnie realizuje swoje zamierzenia, wkracza na drogę dotychczas nie uczęszczaną. **Mario Vargas Llosa: La orgia perpetua. Flaubert y Madame Bovary, Barcelona 1975.

Gdyby zaprzestał pisania po trzydziestce, jego życiorys twórczy nie różniłby się od biografii innych „dobrze zapowiadających się” poetów i prozaików peruwiańskich. Ale autor Ciotki Julii i skryby z uporem brnie dalej w literacką przygodę. Po debiutanckim zbiorku opowiadań i po Mieście i psach, powieści, która przynosi mu rozgłos, zasiada do pracy nad kolejnym pokaźnym dziełem. Pisze jakby na przekór środowisku, które uważa człowieka parającego się piórem za „coś pośredniego między błaznem a szaleńcem” – jak kiedyś ujął to w szkicu o innym autorze peruwiańskim. W Limie, w Paryżu, w Barcelonie, chwytając się zajęć zapewniających jako taką egzystencję, cały wolny czas poświęca swoim powieściom, nim wreszcie one same nie zaczną pracować na jego utrzymanie. W tym uporze, w powadze, z jaką traktuje swoje powołanie, w mistycznym prawie podejściu do literatury widocznym we wszystkich jego wypowiedziach, ujawnia się podobieństwo postaw autorów Miasta i psów i Pani Bouary. Już wówczas, kiedy nie zrażając się docinkami swych pierwszych, prywatnych czytelników, planuje i pisze nieporadne historyjki o pishtacos i chłopcach – motylach, Mario Vargas Llosa zdaje się powtarzać drogę samotnika z Croisset. Bowiem i Flaubertowi przyjaciele doradzali, by rękopis swej pierwszej powieści cisnął do kosza. Porzucił wtedy na wiele lat ideę kuszenia świętego Antoniego, by zająć się Emmą Bovary. Vargas Llosa nie jest wizjonerem. To pewne. Fantazja nie ma dostępu do jego warsztatu. To nie Garcia Marquez, który tworzy fikcyjne miasta i obdarza je życiem, ale czujny archiwista, uważny obserwator poruszający się po planach istniejących miast. Jak Flaubert, który pisząc swoją

Salammbó, odwiedzał ruiny Kartaginy i miesiącami grzebał w bibliotekach, tak Vargas Llosa penetrował interior Peru podczas pracy nad Zielonym domem, studiował codzienną prasę z okresu Odrii, pisząc Rozmowę w Katedrze, a ponadto w każdą z powieści wkładał zasób własnych doświadczeń. Pomysły opierał zawsze na historiach przeżytych lub zasłyszanych, na faktach, z którymi zetknął się pośrednio lub osobiście. Od pomysłu wszakże do skończonego dzieła wiedzie u Vargasa Llosy długa droga wypełniona żmudną pracą. Żadnej przypadkowości, bylejakości, lekceważenia norm konstrukcyjnych. Wszystko musi być wyważone, szczegół dopasowany do szczegółu, by konstrukcja stała się spoista, by dzieło oddziaływało na odbiorcę w sposób zaplanowany. Podobnie jak autor Edukacji sentymentalnej, Mario Vargas Llosa to tytan pracy, wyrobnik nie uznający takich określeń jak „natchnienie”. To rzemieślnik w najlepszym znaczeniu tego słowa – czyż genialnymi rzemieślnikami nie byli Mann i Joyce? – a przy tym nie rutyniarz, który co pół roku wypuszcza w świat nowy wyrób, lecz cyzelator, zafascynowany formą, świadomy właściwości materii, w jakiej przychodzi mu tworzyć. Czytając jego powieści, częstokroć nie zdajemy sobie sprawy z rozmiarów manuskryptu, z liczby dokonanych w nim skreśleń. Wsłuchując się w rytm zdań, płynących jakby od niechcenia lub poszatkowanych, rozrzuconych i złożonych na powrót metodą zdawałoby się losową, nie dostrzegamy spoza nich ogromu włożonego wysiłku, precyzji mechanizmów rządzących pozornym chaosem. A przecież rękopis Miasto i psów, powieści liczącej czterysta stron w polskim wydaniu, miał ich pierwotnie koło tysiąca pięciuset, Zielony dom, nad którym pisarz pracował cztery lata, w manuskrypcie dobiegał do tysiąca. Poszczególne zaś sceny, zwłaszcza w pierwszej powieści,

tak długo poddawane były obróbce, aż niektóre z nich uległy zupełnemu przenicowaniu, nim autor uznał, że osiągnął zamierzony efekt. Forma i plan konstrukcyjny poprzedzają każde dzieło Vargasa Llosy. Buduje swe powieści starannie, dobierając techniki z punktu widzenia ich użyteczności. Pisałem już gdzie indziej o ścisłym związku teorii z praktyką w dziele Vargasa Llosy, o jego koncepcjach teoretycznych i oczekiwaniach związanych z powieścią. Dla większej jasności obrazu wypada tutaj powtórzyć część owej teorii. Otóż ideałem powieści, jaki autor Ciotki Julii i skryby głosi już od swych pierwszych publicznych wystąpień i do którego dąży we własnej twórczości, jest powieść totalna. Powieść zmierzająca do objęcia rzeczywistości na wszystkich możliwych do przedstawienia planach, ukazująca świat różnorodny, dopełniony w sensie artystycznym, zamknięty i skończony. Zbliżenie do tego ideału widać w Mieście i psach, w Rozmowie w Katedrze czy w Szczeniakach, zamykających w ramach noweli świat młodzieży limeńskiej z bogatych domów. Oddala się odeń natomiast, mimo wysiłków autora, Zielony dom – powieść z wyraźnym pęknięciem wzdłuż konstrukcyjnej osi, a także Pantaleon i wizytantki – utwór, który choć napisany ze swadą, świetny w pomyśle i na pewno wyróżniający się w ogólnej panoramie wydawniczej, pozostaje, jak sądzę, poniżej możliwości artystycznych Vargasa Llosy. Drugie założenie teorii autora Zielonego domu stanowi koncepcja naczyń połączonych: równoległe przedstawienie dwóch scen lub wątków, odległych w czasie i przestrzeni, z których jeden oddziałuje na drugi. Efektem tych oddziaływań jest, niczym w związku chemicznym, nowa odmienna jakość, nowy sens i wymowa poszczególnych planów. Przeczuwam, że Ciotka Julia i skryba jest zamknięciem jakiegoś etapu w twórczości peruwiańskiego

pisarza, jako że obydwa założenia jego teorii osiągnęły tu w praktyce swoje artystyczne apogeum. Mówiąc krótko: jest to najlepiej skonstruowana powieść w całej jego dotychczasowej twórczości. W ramach swej konwencji Vargas Llosa stworzył dzieło możliwie najbliższe ideału. Od tej chwili, nie chcąc zatrzymać się w miejscu, będzie musiał zacząć pisać inaczej, poszukiwać nowych dróg i rozwiązań. Wszystko zresztą wskazuje, że tak właśnie się stanie, w powieści tej bowiem tkwią już zarysy nowego. Ciotka Julia i skryba to książka dla wszystkich. Książka wielowarstwowa. Amatorzy romansów odnajdą tu smak lektury w perypetiach miłosnych pary bohaterów, opowiedzianych zręcznie i z humorem, prawdziwą jednak satysfakcję przyniesie ta powieść czytelnikom sięgającym do warstw ukrytych pod powierzchnią fabuły. Śledziłem kiedyś dzień po dniu kolejne fazy powstawania gobelinu. Za ramą tkacką nie było kartonu z rysunkiem, toteż w miarę jak z krzyżówki nici wyłaniały się dalsze zarysy obrazu, usiłowałem go sobie dopowiedzieć. Lecz choć układem barw i kształtów rządził określony, logiczny porządek i choć potem, kiedy przybył nowy obszar tkaniny, wiedziałem z całą pewnością, że nie mógł on wyglądać inaczej, raz po raz dawałem się zaskoczyć autorce. Zwodziły mnie elementy – proste, zmierzające w stronę form opatrzonych, by nagle zadziwić nieoczekiwanym zestawieniem. Podobne wrażenia odnosiłem podczas lektury tej powieści, której części składowe zapowiadają z początku coś wręcz przeciwnego, niż oferuje skończona całość. Bowiem elementy użyte przez autora kojarzą się, nie po raz pierwszy zresztą w jego

twórczości, z literaturą pośledniejszego gatunku, z powieścią do poduszki lub podróży. Dopiero ich połączenie, wzajemne związki, uwidaczniające się coraz bardziej w miarę czytania, odkrywają z wolna autorski zamysł. Wątek pierwszy – dzieje romansu młodego pisarza ze starszą odeń o kilkanaście lat ciotką – jest ściśle autobiograficzny. Autentyzm relacjonowanych tu wydarzeń podkreśla finezyjna dedykacja – kilka słów z łatwością mogących ujść uwagi niecierpliwego czytelnika, zbyt spiesznie wertującego przedwstępne strony – co dodaje tej powieści swoistej pikanterii. Niemniej jednak jest to, powiedzmy szczerze, historia na tyle błaha i banalna, że Vargas Llosa mógłby ją opowiedzieć przyjaciołom przy kawie, miast siadać do pisania powieści. Również poszczególne historyjki wymyślane przez Pedra Camacho w pierwszej części książki to tylko parodie popularnych w całej Ameryce Łacińskiej powieści radiowych. Choć entuzjastów czarnego humoru może zachwycać groteskowość niektórych pomysłów – jak dzieje owego nieszczęsnego komiwojażera, który zwalcza nerwicę, mordując w myślach, a szczypiąc na jawie małe dziewczynki – to jednak pierwszym odruchem czytelnika, kiedy w tekście pojawiają się próbki radiowej działalności boliwijskiego skryby, jest zaskoczenie graniczące z niechęcią. Oto tok narracji, płynącej swobodnie i bez zakłóceń, został nagle rozbity niepotrzebnym wtrętem. To zdawałoby się obce ciało w tkance romansu irytuje swoim „byciem nie na miejscu”, tym bardziej że nie wiadomo, dokąd zmierza autor. Z czasem, gdy w fabułach powieści radiowych Pedra Camacho ujawniają się pewne prawidłowości, łącząc się z coraz większym zasobem informacji o autorze i jego obsesjach, przerwy w akcji romansu nabierają osobliwego smaku. Przy lekturze kolejnych odcinków czekamy z rosnącym zainteresowaniem, kiedy bohater dojdzie do najlepszego wieku, to jest do pięćdziesiątki, oraz w którym momencie i w jakim

kontekście pojawi się zdanie o Argentyńczykach. W trakcie lektury, kiedy daje się dostrzec kierunek, w którym te opowieści zmierzają, gdy wraz z potęgującym się szaleństwem Boliwijczyka rośnie doza zawartego w nich szaleństwa, poszczególne odcinki komponują się w całość, kiedy zaś pojawia się w nich chaos i destrukcja, ich wymowa ma już inne, symboliczne znaczenie. Była już mowa o pęknięciu w budowie Zielonego domu, który w istocie składa się z dwóch luźno ze sobą związanych powieści. Ciotka Julia i skryba ma konstrukcję na pozór podobną. Nic łatwiejszego, niż wypreparować dwie książki z tej jednej, tyle tylko, że efekt takiego zabiegu okazałby się żałosny. Bo przecież, jak żadną inną, tą właśnie powieścią Vargasa Llosy rządzi kompozycja; tutaj, jak nigdzie, sprawdza się skuteczność jego metody. W tym czasie, gdy rozwija się coraz szybciej akcja poszczególnych wątków – jeden z nich zmierza w kierunku happy endu, drugi zaś ku zagładzie i unicestwieniu – zaczynają działać naczynia połączone. I oto nagle w trakcie lektury zdajemy sobie sprawę, ze powieści radiowe boliwijskiego skryby nie są li tylko parodią tekstów tego gatunku. Więcej: każda kolejna powieść odbiega coraz bardziej od stereotypu, z którym łączą ją już tylko stylistyka i wygląd głównych bohaterów, odznaczających się niezmiennie „przenikliwym spojrzeniem”, „orlim nosem” i „szlachetnym czołem”. I jeśli w pierwszych słuchowiskach mamy jeszcze do czynienia ze środowiskiem arystokracji kreolskiej i bogatej burżuazji, z nazwiskami dobieranymi z almanachu Klubu Narodowego, to z upływem czasu ich akcja przenosi się

coraz częściej do ubogich dzielnic Limy. Obsesje seksualne Boliwijczyka, jego zdecydowana mizoginia, odbijająca się nawet w stylu narracji („nieprzyzwoite zbocza góry”), stwarzają klimat daleki od wzorca gatunkowego. W historiach Pedra Camacho z rzadka występują zakochani, żaden nieszczęśliwy amant nie popełnia samobójstwa, w ogóle nieczęsto mówi się w nich o miłości, która stanowiła główny składnik receptury słuchowisk produkowanych na tony w całej Ameryce Łacińskiej. Były to – bo warto powiedzieć parę słów o tym gatunku -zazwyczaj „rozdzierające duszę” melodramaty, które w epoce przedtelewizyjnej zdobyły olbrzymią popularność we wszystkich krajach kontynentu. Stereotypowe, pozbawione wartości artystycznych, z prawdziwą literaturą miały tyle wspólnego, że czerpały z niej nader często cytaty dla okraszenia stylu*. Adresowane do niezbyt wybrednego słuchacza, starały się schlebiać jego gustom i dostarczać złudzeń, przenosząc go w świat uprzywilejowanych, gdzie lały się obficie szampan i szkocka whisky, bezszelestnie krzątała się służba, a beztroski życia nie mąciły kłopoty codziennej egzystencji, lecz jedynie „uczucia wyższe” – dramaty niemożliwych do spełnienia miłości i złamanych serc. Słuchali ich przede wszystkim analfabeci, dla których stanowiły substytut literatury, ale też i przedstawiciele warstw średnich, jakkolwiek publicznie nie przyznawali się do tego. „Książki to prawdziwa kultura, a radiowy teatr to zwykłe niedorzeczności potrzebne dla zabicia czasu” – mówią ciotki Vargasa. „Ale prawdą było – dodaje narrator – że żyły z uchem przy radioodbiorniku, podczas gdy nie zdarzyło mi się widzieć, by którakolwiek z nich otworzyła książkę” (s. 99). Ów „potok opowieści o cudzołóstwach, samobójstwach, namiętnościach,

spotkaniach i spadkach”, jakimi rozgłośnie radiowe karmiły swoich słuchaczy, przedstawiał rzeczywistość mocno zafałszowaną, jednak odbiorcy przyjmowali za dobrą monetę oferowany im obraz życia wyższych sfer i starali się doń upodobnić na co dzień. W ten sposób powieść radiowa,

gatunek podrzędny i marginesowy, modelując wzory zachowań społecznych, zapisała ważny rozdział w socjologii kultury Ameryki Łacińskiej. Jej słuchacze usiłowali nie tylko powtarzać gesty i mówić językiem bohaterów radiowych seriali, ale także przeżywać stany uczuciowe, kochać się i cierpieć jak ich protagoniści. Dzięki temu wspinali się we własnym mniemaniu na wyższy szczebel „kultury”. Tak więc dostarczając złudzeń „popołudniom babek, ciotek, kuzynek i emerytów”, powieść radiowa stwarza nowy etos i to jest właśnie jej rys charakterystyczny. Tymczasem słuchowiska Pedra Camacho, choć przeznaczone dla tego samego odbiorcy, nie oferują mu wzorów do naśladowania, a w każdej następnej historii występuje coraz mniej postaci, z którymi słuchacze pragnęliby się identyfikować. Szerzy się w nich zło, występek, szaleństwo. Szaleństwo nie tylko ludzi, ale i systemu, szaleństwo biurokracji, która każe sierżantowi policji z zimną krwią zastrzelić włóczęgę, by pozbyć się kłopotów. Jeśli zatem dobrze się przyjrzeć, to w słuchowiskach Boliwijczyka odnajdziemy nie tyle karykaturę gatunku, co karykaturę społeczeństwa, średnich i wyższych warstw burżuazji peruwiańskiej. Bliższy natomiast typowej powieści radiowej okazuje się drugi wątek. Bawiąc w Polsce na krótko przed ukończeniem Ciotki Julii i skryby, Vargas Llosa opowiadał o książce, nad którą wówczas pracował.

**Patrz Dziesięć tysięcy cytatów literackich ze Stu Najlepszych Pisarzy Świata – „instrument pracy” Pedra Camacho.

Mówił przy tym o huachaferia – typowo peruwiańskim zjawisku, związanym, jeśli nie wywodzącym się wprost, z radiowych seriali. Kluczowe to słowo pada w powieści tylko raz (s. 244) i pozostaje w zasadzie bez wyjaśnienia. Na domiar kontekst, w którym go użyto, może spowodować błędne interpretacje czytelników spoza kręgów kultury peruwiańskiej. Nie od rzeczy więc będzie przytoczyć w całości wypowiedź autora: Huachaferia „to peruwiańska odmiana tego, co w Hiszpanii nosi nazwę cursilleria, a więc kiczowatość, pretensjonalność. Huachaco to określenie przedstawiciela warstwy średniej, który żyje wyalienowany ze swego środowiska, naśladując modele życia bogatej burżuazji czy arystokracji. Niestety, naśladuje je źle, nieporadnie; jego postawa nabiera cech karykatury; śmieszy – i to jest właśnie huachaferia. Jest to również określony, przesadnie elegancki sposób ubierania się. Jednak w Peru termin ten ma daleko szerszy zasięg – to już nie tylko określony sposób ubierania się czy mówienia – to cały światopogląd. Myślę, że zjawisko huachaferii jest najbardziej charakterystyczne dla Peru. I nie chodzi tu o jego przejawy zewnętrzne (…), ale właśnie o światopogląd. Huachaferia stała się autentycznym sposobem bycia ogromnej części społeczeństwa. Karykatura przestała być karykaturą, stała się czymś naturalnym. O tym właśnie mówię w mojej książce”. Otóż więc i działanie naczyń połączonych: autobiograficzny wątek romansu upodabnia się coraz bardziej do serialu, seriale zaś w coraz większym stopniu od wzorca gatunkowego odbiegają. I tak,

mimochodem, z obydwu wątków wyłania się świat pełny, wielopłaszczyznowy obraz społeczeństwa limeńskiego w ujęciu realistycznym (środowisko narratora) i karykaturalnym, groteskowym, przerysowanym. Oba ujęcia są pełnoprawne, obydwa też się wzajemnie uzupełniają, by odsłonić prawdę o rzeczywistości społecznej Peru. „Burżuazja peruwiańska – powiedział kiedyś Vargas Llosa – to najgorsza, jaka istnieje, klasa godna pożałowania (lamentable), pełna przesądów, obskurancka i obłudna”. Udało mu się powtórzyć dokładnie to samo w Ciotce Julii, jakkolwiek bez uciekania się do wypowiedzi wprost. Wizja rzeczywistości bowiem wyłania się tu spoza tekstu, niejako na jego marginesie. Niemałe to – przyznajmy -osiągnięcie. Huachaferia, zdjęcie rentgenowskie peruwiańskiej burżuazji – to jeden aspekt tej powieści. Ale ma ona także i drugie oblicze, które wyraża motto zaczerpnięte z prozy Elizonda: Grafograf. Grafograf to oczywiście Pedro Camacho, szaleniec ogarnięty literacką manią, od rana do nocy wystukujący na maszynie odcinki radiowych seriali. Czy jednak tylko on? Bo na dobrą sprawę, jeśli przyjrzeć się lepiej, to w książce tej występuje dwóch „grafografów”, dwóch skrybów. Pedro Camacho – owszem, lecz również i narrator, młody Vargas Llosa, który każdą zasłyszaną historię usiłuje przekształcić w opowiadanie. Jeden z nich „żyje tylko po to, aby pisać”, drugi zaś dopiero zamierza poświęcić się ciałem i duszą literaturze. Pierwszy – grafoman, parodia pisarza, niemal analfabeta, nie skażony lekturą poza owym sławetnym zbiorem Dziesięciu tysięcy cytatów, drugi – gromadzący wiedzę teoretyczną, podpatrujący tajemnice warsztatowe innych, rozważający efekty zastosowanych środków. Boliwijczykowi przy jego łatwości pisania materiał wymyka się z rąk, natłok postaci, wątków wiedzie do chaosu. Varguitas to uosobienie dyscypliny i świadomości pisarskiej, lecz obaj wszakże stanowią dwa różne wcielenia tej samej postaci. To rozszczepienie jednej osoby – żeby nie było wątpliwości, autor umieszcza sierżanta Litumę z Zielonego domu wśród bohaterów seriali Boliwijczyka* – można interpretować w różny sposób. Osobiście widzę w nim dwa pisarskie oblicza Vargasa Llosy – teoretyka i praktyka. Nie to jest jednak ważne. Najistotniejsze, że w Ciotce Julii i skrybie Mario Vargas Llosa zrobił nowy krok: do swych wypowiedzi o rzeczywistości społecznej Peru dołączył inną, z odmiennej dziedziny. Literatura, powołanie pisarza – jeden z głównych wątków jego teoretycznych rozważań na wieczorach autorskich, sympozjach, konwersatoriach – stały się tematem tej powieści.

„Piszę. Piszę o tym, że piszę”. Początek Grafografa to jedna z formuł francuskiej nowej fali z lat pięćdziesiątych, która piętnaście lat później znalazła wyznawców w Ameryce Łacińskiej. Należy do nich także Salvador Elizondo. Toteż wybór jego prozy na motto tej tradycyjnej na pierwszy rzut oka powieści wydaje się znamienny. Do tej pory autor Zielonego domu i Rozmowy w Katedrze odżegnywał się od nouueau roman i pisania o pisaniu. Był też przeciwny jawnemu uczestnictwu autora w akcji wydarzeń i humorowi w literaturze. „Nigdy w życiu żaden pisarz humorysta nie przekonał mnie ani nie zachwycił – powiedział w rozmowie z Luisem Harssem**. – Humor jest nierealny. Rzeczywistość mu zaprzecza”. W Pantaleonie i wizytantkach Peruwiańczyk udowodnił, iż potrafi być także świetnym humorystą. Cały efekt zepsuł tam jednak patetyczny tragizm zakończenia, rozdarcia między finałem a groteską i bufonadą całego utworu. Dlatego właśnie, a także wskutek zbytniego rozbudowania powieści w stosunku do pomysłu (jest to, koniec końców, pomysł dobry na dłuższe opowiadanie) Pantaleon jest utworem nie w pełni udanym. W Ciotce Julii i skrybie

humor jest wyważony. Stonowany humor, hiperbola, dystans autora do relacjonowanych wydarzeń, obcy dotychczas Vargasowi Llosie, zapobiegają przekształceniu się opowiedzianej tu historii w melodramat, nadają też główny ton całemu dziełu. Ostatnia powieść Vargasa Llosy stanowi więc zaprzeczenie znacznej części głoszonych przezeń wcześniej teorii. To dobrze. To znaczy, że pisarz ten nie jest dogmatykiem i jego twórczość może przynieść jeszcze wiele niespodzianek. Przyznam, że już teraz czekam niecierpliwie na jego następną powieść.