Machlowski A. - Dzikie Pola; 2 Edycja

Dzikie Pola Rzeczpospolita w ogniu

SPIS TREŚCI Księga I - Typy szlacheckie albo postaci Sarmatów, Niewiast i Cud7,0z.icmców skrzętne opisani.: (Strona 7) Księga II - Pan Bra t albo jak bohatera rworzyć (Strona 35) Księga

III - Moderunek

albo o koniach, szablach, rapierach i inszych armamemach rzecz krótka (Strona 61 ) Księga IV - Reguły (Strona 85) albo traktat uczony o tym, jak grać w Dzikie Pola należy (Strona 85) Księga

V - O ciec, prać?

albo jak plugawego Szweda, poolego Tatarzyna czy sprośnego Moskwicina żywota (Strona 93) Księga VI - Pan Gracz albo jak ducha sarmackiego w osobie wlasncj obudzić (Strona 117)

Księga VII - Świata opisanie albo S?Jachcic na zagroozie równy wojewodzic (Strona 125) Księga VIII- Ludy i bestyje albo plebejów, zwierzów i stworów opisanie (Strona 193) Księga IX - Starosta Gry albo jnk na dzikich Polach hulać (Strona 215) Księga X - Wiara i magia albo o cym i tamtym świece (Strona 241) Księga XI - Polityka albo kco bohaterem, a kto sprzedawczykiem w RzeCZ)'J>OSpolitej (Strona 263) Księga

XII - Prawem i lewem

albo insrruccuarium prawa pospolitego (Strona 289)

Suplement - Silva Rerum albo las

różności wszelakich (Strona 299)

pozbawić

Typy szlacheckie albo postaci Sarmatów, Niewiast i Cudzoziemców skrzętne . . op1same „ ...\X'szyscyśmy bracia, panie Michale, wszyscyśmy bracia, choć jedni drugim slużym, gdyż wspólnie od Jafcr:a pochod2.lmy, a cala różnica w fortunie i urzędach, do których każdy dojść może. Podobno gdzie indziej są dyferencje znaczne między szlacht:\, ale parszywa ro 1eż szlachta! Rozumiem dyferencje między psami, jako są legawce, charty misterne lub ogary głosem goniące, ale uważ, panie Mkhalc, że ;i;e szlachcą nie może rak być, bobyśmy psubrar:ami, rue szlachtą byli, której hańby dla r:ak wdzięcznego sr:anu Panie Boże nie dopuść!..."

Oan Onufry Zagłoba!

„„.Cialo masz nikczemne, ale

duszę wielką.„"

Oan Onufry Zagłoba!

Co, z nami

się

nie napijesz?!

Lapraszamv Waszmofo do lckrul') O?Jktch Pól. Pewnie c1ckawyś, w 1aką postać się wochsz? Ano, popam Waszmość po karczmie, po ła~ch, po scolnch 1 alkierzach. Kogo ru w1dzis.:? ami najzacruejsi panowu: brnc1a, 1-.-wiai szlacht) polskiej 1 litewskiej. Rycer1c 'Pod kresowych stanic, obmńcy cnót t wiary, md11c„ Wlllf) ś"'iętc:j kacolickic1 polsluc1. Nie z.najdzaev '"7ak lepszego l')'Cerza Chrysrusowego nriJ1 ten 1u p:in !Umclu herbu Suche Komnaty, p1jaruca 1 burda sb'll.O\, co 1.:idne1 zwad) ruc pr7epuk1. Ó\\ aś szlachetk:i w zup:uue p12etart} m co pan Rekuć, herbu Lebw :i. co fonunę "' kosci 1 kart} przegrał 1 od lar u r(:kawa me1 ddu wisi - o ru \i.1s1, podle wi·loru. A pow1'1 dop<)I). dopóki długow• me spł:ia. i\ camrcn zw.i. Im\ wlachc1c t0 tmć pw Tomas? Wolski, co jak p1ę­ ~c1ą w s1ól łupnie, ro wnet go na pól złamie ... A ów "Jachcic cudzo;r.iemski, co leży pod stołem a 1 z:irnz nam :-awarto~ć S\V"ą objawi, w Bt.:rtrand cle Cassel, pludrak / 1-ranąryei. co s1~ powiada mdlubn)m synem kard,nala Richelieu. A ten tam pod oknem szlachetka w pan Borkow1cz "- Borkoszczyzn). Ale powiem \\ Js„mo'o w lsk1ch lub cudzozu:mskich. Dzikie Po la s:i systemem nicbezprconym jak zyc1e na stepach ukramnvch, swawolnvm ja!.. mcrc1ryce 7 1amru1ów lubc:lsloch, wolnym jak w1a1r na gosctncach, wcsoł~m tak 1,abawa w brczmie. Dla1c1-,'0 wctcl.1<1 się w szlacheck1cgo, lub rlcbc:1sloego hul1:11a 1 awanrurrub, sw':lwolruka 1 paliwodę. szcrrrue173 lub ruepokomego Kozak:i. ie ~7.res;r n~ ~m.;1m m kawalerem s~cym cnór starych parncn, czy głupim bunmwnikic:m, \~icm)m do końca jakowcj~ wrdkicj sprawie - ale zaW11diaką. szdmą. p11arucą, ktori :ry1c pdnią życia na gościńcach 1 w karc1mach R1cc1\pospolnc1. ie wstąp1s? w oało bladego W)"· mooka cierpiącego na suchory i womhy, ale wc1elis7. si~ w oberwanych, lee-..: zawsze barwnych i 1.awacl1acloch vlachoców, kawalerów, najemników, wolnych ra11arow 1 swawolruków, krórzy pierwsi s:i. do W)'J'itlu ora1 W\b1tki, cenią jednak honor, fanr:v1ę 1 odw01gę.

Wia tr na szablach D1.1lu: Pola nie upiększają XVll \i.icku, epoki ie są szrampowym, płuukow1m ~ys1cmcm dziejącym się w odległej 1 W)'Ssnnq ;r palca kr:unie. Pokazuj:i. zycie raicie, 1ak1m było naprawdę, me srronrąc od jego d.rast)'Czn)·ch stron - nęd7.y, gw:1łtu, pncmocy, chorób, rze1.1 1 wojen. Z założenia płas1cn 1 szpady.

miał ro byc srncm realm)tzny. ukazująq prawdrn~:i. rzCCZ)"\\1Stok XVll ~1ulec1a. A w-szystko po to, aby w1·gr:ina w zwadzie C7)' poC)·czce była prawdzrw-ą wy· gr:tlll\, Okupioną 11\., potem I ranami. I IC S71UC;r nym kadrem z animowanego filmu. Ab)· gracz mógł żyć pclmą 7ycaa 1 p
m\

0

zwycięsrn~e. Zabawę

w D11k1c Pola zaczruem\ od wvboru

Typu szlacheckiego lub plcbe1skiego, ~yb pos1;ca, w którą

s1e wcad1s1 Na kanach tej k.~ręgi 1najd1.1cs;r l)C?

mała c-.tterd7.1e~ct gotowych a.rcherypow postaa. Przc1

rzyj JC w-"!1:-ysiluc 1 w-vbrerz takiego szlachcica, ruewustę ParruętaJ 1e1, ;e w Dz1k1ch Polach hcz) su; honor i fantazja. Im barwmc:1Sz) 1 g
lub pludraka, który o odpowiada.

Sarmaci, albo szlachta Rzeczypospolitej

rr· narrxlZft ryrrrshm pitnJ-rz_q 'Z!'Z.<1.Jtll l]frrlht i'!Jy.

f'.(!ntt. LLd»it rhlOJN( szpsty albo mXIArJ rok d:.11ntzJ. ;:"m;: 11111 pan Ojlitr Jm1 ntaf14. SZJ1bl( 11 piąstk( 11·!J.W 1 nJ Mnta Jad'?fl. KaZ!!J sz/arhim szlathnro111 byi llż nit 11r/Jodzj, "''' 'i}fllnlt i pisanit f>OZ!tt1I m1111, lt1nff'I liZf1ttl rhołi?J odrobm(, " takZ! lxml4Jh 1 gtttralo..r,11, bp o 1naż(titjlZfth rodath 1 htrllOth ufrdzjd m nal<ż:!, o 111t (11.ł:.ll o .f1J'OllH.

- 8-

Oto, 1aloc Typ}' Sziachccluc Zll3jdzicsz na następnych bruch: Hreczkosieje: Hreokosiej, Karbowy, Kluc101k, Ekonom, Woźny, Podstarości, Kawalkator, Palestrant, Pacholik. Żołnierze: Wachmistrl, Tatar I jtewski, Kozak I ler-

bowy, Towarzysz Lekkiego Znaku, Pocztowy, Towarzys7 Pancerny, Towanysz Husarski, Lisowczyk. Hultaje: R(bajlo, Infamis, Pijanica, \X'archoł, Kr1)'kacz Sc1m1kO\\'}, Sw2v.-olnik, Zaw:ilidroga.

Veto! albo typy zastrzeżone Na wybór niektórych Typów Sdachccktch tl'7cba uzyskać zgodę Starost)' Gry - czyli osoby prowad?ąccj rozgrywkę. Ornaczyliśmy

je słowami „Tylko za pcrmisj11_ Starosty Gry!". Oto one wraz z wyjaśnieniami:

T owarzysz Hus arski a poczet husarski uzcba nueć mnóstwo p1cruę­ dzy, co omacza, u dany Pan Brat posiada spory m:i111.tek lub 1cdnol'27ov.-o zdobył ogromll:l forrun(. Do tcgO tO'l~1iir1)· z winien mieć pocztowego 01'27 c1~, czyb słu?_ąccgo; macze1 bardzo dziwny to ~71e hu
Towanysz P ancerny Powody te same co poprzednio. Ac1kolwiek pancernych więcej było ubogich żolnicr?y, który służyli „na jeden koń", czyli bez pocztowych 10 mozc być akceptowalne wyjście. Tacy jednak nie cieszyli się dużą powagą 1 przy pierwszej oka..ij1 dążyli do podrucstcnia swego stanu. wśród

Lisowczyk Pr7yczyn) Sil. dwojakie. Pierwsze ogran1oeme 10

ramy cza50\\C. P1cni1szych lisowczykó\\ :rnO'\gtlJ(tO w 1609 na wo1n( 7 Moskwil_. Tam właśruc Z2Słynęli 1ako niezrównani zagończycy o bcscialskim okrucieństwie. Od 1619 C7('StO zaci:\gano ich „na cesarską", by w imieniu 1labsburgów walczyli w wojnic trzrdziest0lct· niej. \VI 1622 wyjęto ich wszystkich spod prawa za grabieże i rozboje, których powszechnie dopuszczali

sic w kraju - wted)' 1e1 1aC7,ął ~1ę ich zmierzch. Stal)'TTll lisowczykami mo10a JCS7C7e grać do lat 40-tych }...'VII stulecia, ale raaej nic później. Drugi problem to umysł lisowczyka, który podczas wojen całkiem 1oboj~miał na krzywd)'. przemoc i bcsoaJsrwa. \'(/ XVfl wicku cierpienie I okrucieństwo były na ponądku dzicnn)'tl1, począwszy od surowego wychowania d11eci, przez rygor szkolny z karami cielesnymi, aż po relacje pan • sługa, mistrz uczeń, mąż • żona, sąsicdzlue porachunki, epidemie chorób i swawoleństwo na drogach. Ludzie do tego nawykli. Ale lisowoyk to juz prawdziwy łotr i szelma, który nic pr7..ebiera w środkach, co w grze nieraz b(dzic klopotliwe 1 ruepl'Z}icmnc. A musi taki być, bo mac1.cj będzie to, z przeproszeniem, dupa a nic lisowczyk. Podstarości

Urząd 1 funkcja podstarościego scaWlaJą postać od razu wysoko na drabinie społecznej. Funkcję można stracić, ale tytuł zostaje dożywotnio. Podstarości może więc bardzo nic pasować do reszty kompanii. Poza tym, co dużo bardziej kłopotliwe dla Starosty Cl)•, taki podstarości musi mieć sporo Zll2jomrch w swoim powiecie - nic tylko wfoekłych za wyroki wrogów, ale i urzędników, pr7)1aciól, wdzięczn\'ch dluzników. l\Wo prawdopodobne, by naprawdę musiał iść na gościruec 1ako hołysz s1uka1ący chleba. Jeśli tedy gracz chce zagrac podscarośc1m · musi \\'}Tilyślić dobry powód, dla którego persona taka przebywa w to\varqstwic warchołów t swawolników.

I nfamis Gra wielkim infamisem \V)mnga od Pana Gracza olbrzymiej fanr:azji t pomysłowości, któl)'lll to wymagaruom nie każdy sprosta. Po7a tym zanim ktoś został infamisem, musiał pm.-żyć ju/ sporo przygód - a przygod}' te, zasługi 1 pr7ewtn)' Pan Gracz must wpierw dobl'7,c obmyślić 1 ująć w hmorii postaci. Daleko lepiej zaproponować GraczO\\, rolę R(bajly lub Warchoła, a infamii 1 ponurej słaW) niechaj si( dorobi w trakcie gry.

Hreczkosiej Pada,,, do nóZ!k Jainit Ońmron(j!O pana,

za Io, Z! 111111

alhtrz!i OJlt1i f>OZJl'Ola I

z

ty le11"Z!lf'l na 1/01( 111t ~rzJłta. 1 l rec7kt>Mejem 7wie s1~ pospoln), :rwyklr s7bchc1c, 1a1Jch pełno \\ /2 \03nkach naszq Rzeoypospolnc1. Na1ubo:rs1 p racuH na rolt wł~nym1 r~kam1, gd)'7 nie posiadają wcale poddanych. 'ie '' Klo\\~c t:lkic:mu wojac7ka C7)' pohryka, me słynie z awancurructwa aru 1e1 nadm1ernc1 pobożności. Siedzi w rodzmnym dworu albo na d7icria\\~e i bawi się „staniem hreoki", C'L)'li gospodartc1licm na włosc1ach. 01, taki Z\\')'c7.aJn\ s?.arac1ek z zaścianka, prtcz nicdoM2tck zmuszon~ nicr.v do szukania s1c1ęśc1a w szerokim ŚWJc..'Oc, który L\\•ykle Oł,>nrucn SI'< do 1cdncgo wo 1cwód71w2 Bo przc:oe7 7aden ,zlachcic polski rue mozc: rugdy zluńbić si~ tak podłymi zaji;oam1, 1ak hlllldd rzcnuosło lub s.wnko\\arue trun ko\\. Stąd Widu ubogich S)1lÓ\\ s1.lachccloch wyru va 1.a chlc:bcm do wo1~ka, na słuzbę p:uiską lub na zb61cckt goscm1ec.

„

cz,

KRZE PA: 4

ZWINNOŚĆ: 4

ZMYSLY:4

MĄDROŚĆ:4

PANTAZJA:4

LEB: 4

• .l Juda lonna + 2 U}unie I r'll"'C \\ l0cmu + I Gcoralogia 1 hrt•ld) ka + I l~ (lub INU lliqtl.,.C "'')kia t I)

Karbowy I "'7•"1 hw1ri Rurtt.ł &nk "" 11vd~t J~i "" pun1hd I lobNJd A mo:;r Jo

rol"'tr rrr ltml! C.Z!~Jtrt,Jl'\.J" ."1 btZf"""' atrfrourc' dworsq szlachccki~o pochoct.-..· 1 ro.,'2l<4, 1ak.:l ruc dai7ą ich naw-ee w1dcy posc,1unao. Rzecz jasna. 1al.. c1~·1k.i prnca, 1al.. „!uszne 1 konieczne bato1cn1c lcru-..1·ch ch;imm' \\imag.i prngrueruc, stąd tc7 -..1ększo~ć z opisywanych nach od <1cb1c, od których zalety w~zak ich byr. Kar how') \\ 1~e 1wyklc: bard w prnco.,.,ity Ź)'WOt. \\ ;1.11c "'oc
Karbo\\-1

•ą co sluząC)

1oru1ą odrabmjąC)•ch pańvczy-zn'< chłopów.

ZWINNOŚĆ:4

ZMYSLY: 5

PANTAZJA:4

LEB: S

· l Ju•l.a k'"'"" „ .? I zywuc I puart~

+.? l pr>wJ rub +2 U NllOny 10<1 +I G.>tpoo.l.ani..'O

+ I Cimnlogia I htralchb + I l.llCllU (lub uuu Bąle>K

+ I Tonwy •I ~

la+ I}

- 10 ......

Klucznik I >urr ku .111) piu,, Z" oI1t111.(mJ'7, kt'f'
z.1 trz> .gm1\'.f.

du

1 rrt1t.1n ,(1T~h11

po...

I j,wrmki111111 f><1';!» ;11tn; 111ily.1t!.'1

l-..lucrn1k 111 \\Jem) 1uJJ.tn) ,1ug;1 d\\or.ki• ..,pr.1\\u1.1n 'obą 'kn q, me m.1J.\C.\ \\ld\I znajomych. Pmt.1
KRZEPA:4

ZW1NNOŚĆ:4

FANTAZJA:4

„,

ŁE.8:

4

2.tn · "'iCIJ'łl ..-. +1 Tari,"""'-.unc <·ospodU + 11.uJa koniu Mucznu 7 -+I (~ 1 hcal
Ekonom I konum, oę'to ll.IZ)'\\.1111 r1ądc.1. to siu~ nrz.1\\U /\\1cr1.\I. :i 1.1k1c opieki nad nimi. l•k1111om .1na '"' 7\\'\klc 1u g11,p<1 1 onenlUJC '10: we ws7d,1k1ch cc1uch. \\ 1c, gd11c n.11kp1q •przc na1c.1d.11c tlt.11'-kim. \\idu 111cuc1c1111m d.11crn\\com .1..alczy 1e.hrue na 1.1k na1v1bv)m 11.1hog~•cfllU 'le;.

11

KRZEPA:4

LW1NNOŚĆ:4

Z MYSL\: 5

MĄDROŚĆ:?

FANTAZJA:4

LEB:4

hl• Runn1ca) \\lóanu7 ~„

.21 c

:.l.ł

„ ' r.ro. l""'"' -+ 2 C.:L)UJlle puMUC' I

·~

I Pr.,.o

'J

4 cnJcl 1 latg•"'= -+2 l pn'&• roli lub t.01pc..hntu-o +6 Punt.1ó„ CKi

- 11 -

Woźny Ja proltJll!J(! jaJt1lt111 11rz.rdo11,1 01&/>t1! I;11A:t> 1,1Jr.,1 1hmrtłz.1111.„ \\u/n\ w un~mk ':\dO\n, ;1,1,tu1ący k;11dcmu '1arn,oe grodo\\cmu '11cz \\Ozm w ":ttl:ich z1cm,k1ch 1 pr7) tnbunałach). Do~,2 szlachcic "1 roki 'ądowe, (X>Z\\"} na rcupr.iw'. 1e~t obccm pr.r1 rugowaruu 7 dcibr, na njvdach C7) procc,,1ch '\,1c,tc:I\, mcraz p<>nO'I z u:go !\"tulu ruc pr/11cmnc konsekwcnqc Mog.\ zdarzyc się w;m\lc wypadki przy prac\, gdy np. k1óry.: 7c szl;1chcu.:cm, niezadowolony z mr.r.ymancgo \\ ła~mc pozwu, prz1•łozy wozncrnu kindzal do karku 1 mzk:uc zic~c pr7)ntC '1on1 dokument Urt\'dmk 1.1k1 1c<1 tez zwy kic dobrze nagratł:tan) n ~" 01c n•ługi. choc m
l.\1Y L'\': 6

FANTAZJA:4

LEB:4

( '\IAll.'' 1 f"••I»

+2 ( oc11<11l•'1"• I ht-uld1ka +.l ł.Jl
Podstarości 7) U..o u

p~rmisjq

Sr.uo;.r_1 Gry!

P11MI gmc.lm1·cgn rueus1ra'loni obmrlca sprnw1cc.lhwo'"· wróg hultajów 1 .1w,111turrukow. /.u."\ kle c.lo\\oc.l1J pachołkami ,1.1m,Ctn,lum1, c1cs71· ""' IC7 \\1clk1m 1.:iufamcm \\\l'l(CI ZWICr.tChntk.a ( h\\,t.I luc.1;11 \\"lięl\·ch 'P<>1 vl.ichctc, na czdc 'ług •·gn·· kwu1c w"lroki ~dowc, pilnuje: \\1ę7ruÓ\\ - me \\1\'C c.l1J\\11ego, li' Jc'I pucdm1otem rucna\\1sc1 wvdkich zaw:1zmc ie tmcr· prclUJC, a pontC\\':17 11.:M m1ano\\an~ pr7e7 ,1ams1i;, m111c 'lę zdarzy,, Il' w rai z Jl~U zmi2n:1, mu,1 11dc1ić 7C słu7b} 1 niv~ c 11.1 grn:clJlleC u. p<>,zu k1\\11ntu l.llJęcta \\ Prus.ich Kri>lcwskich or..iz w gło\\ nich powmach li· l<"\\dwo1c\1c1
""''to

KRZEPA:S

ZWINNOŚĆ:S

\{ĄDROŚĆ:6

FANTAZJA:6 .A

ZMYSŁY:

6

1.EB: S

!l'nv.o · l.~ ~l :-Oknduuc ~'J-"'d2kooru Pruwaga: t:rx{dnilc (4)

- 12 -

1. Pr \ut +2 ~kr•
Kawal.ka tor Klo 1m;ahol no b1olym, mr1uhal "" dobrym komH!

Kawalkmoram1 7\Vlc sir,; dofo1.1dC7cmych u1ówaC7) kuru, ntc7b\:dnych w ka7dcj w1ęks7ej sradmme. Sługiwać mogó\ jako maszralcrze lub koruuszow1c pr/\' sia1-

niach możnych panów, magnatów, C7) nawcr n!I dwor.-.c krilkwskim Bu„-gl\'ch 7nawców końskJej narury potr/ebu1ą takze pułkownicy Ja7dv 7~~chodmcgo aucoramcnru. Janla polska na ogól pr/1iód7a pod chor.1gw1c na wla\nych koniach, ale 1u7 rajtal7y 1 dragoni nie obc1dą się bc7 dobrych kawalkarorów. S7lachoc calu 7na się doskonale na prt}'llllC)tach 1 wadach ws7clkrch ras kmiskich. Po dokład­ nych oględ:rinach i pr.-.c1a7dżcc w siodle umie occruć 7dr0\\1e, wnr11malosć 1 zalc1y kridego w~crzchowca. Z młodego frcbc1 wycho\\a do\konalc uło70nego podje7dka lub uje-i:d7J św1cmego koma do bmvy Lna się tak7c na leczeniu koń­ skich chorób 1dolegliwośc1.

KRZEPA:S

ZWINNOŚĆ:?

MĄDROŚĆ:S

FANTAZJA: 4 H l 1c7Juru.: koru

+2 OrJ)11ck

ZMYSLY:6 ŁEB:

+I Gmc>lc>gi> 1 hcnld1 kl. t

I bona (lub inru ll1cglo.c N

Swawolnik GdZJt rz!nJ'fJl/t z/olt, lydZfd CdZft rz!'l1J'Ollfe IHLUZ. ;rhou'llnt, P.>'""/( lt" ko1110r.;f( ll't dzlm11id Cóz to, n1u11, ~1arzo111 (hf')1t111011'J'" la]J• z.altyuz/! Swawolnik, zwany często zołmer„em swawoln~m. w szlachcic z choqgw1 lekkJc1 lub IC7 wolencarskicj narodo,,·cgo auwmmcnru. Do takich chor~1~ pospołu z plebe1uszami zaCJl\gn się na1ubozsza szlachta - hołota, które) ruc stac na kosnowny moderunek, koma 1 npor7ądzcruc Dosiadają kiepskich po<.l1ezdków i me moAA równać się pod względem wyuz1'lllalośo 1 siły z <.:horągw1ami husarskum ay pancernymi. Pano\\1c bracia służąc} 1ako wolomanus7c (n<.:hom1cv) często ruc bmrą żołdu, zadowala1ąc się samym lu pcm, ;rąd tc7 trakrują wojo,_; pr.r.edc \\S7)'stkim jako okaz1ę do łatwego w7bog:tccma się, a w braku wroga srrxl7c łupią także wlamy kraj. Gdy na\la1c pokój, cowar~yszc z chorągwi wolcnl3rsk1ch zamtcruają sic; 1.w1kle " swawolników, łupiąc spokojne wsie 1 miasteczka, a korioąc czc;sro na kawwsk1m pnmku. Kaidy z nich uważa przccicz, 7c wo1aC7ka to łatwa oka7ja do zdob)•eta łupo,v, a poniewaz prz): 1ch zdobywaniu bronią kraju, WS7)'!iC)' napotkani chłopi czy miejskie łyki wmnJ dawać to, co jeM pmnebnc dobremu wo1ako\V1 do wykonywania zawodu, a zatem m1od), piwa, wina, dziewka, jadło i pr7yodz1ewek. Ponicwa7 m1cs7kańcy Rzcczypospolncj me są w ret micrze zbyt ho1ru, dość często zamiast zapłatt „b10r:i \\ łeb czekanem" lub wsrają pozbawieni dachu nad głową. Jazda 7 chorągwi lekkich 1 wolontarskJch nic jest zbyt lubiana prze7 towal7)'SZ} 7 powa7nych znaków - husarzy czi· pancernych, któr/y rrakrują ją 1ako godną pc>R:lrdy holm.,;.

KRZEPA:6

ZWINNOŚĆ:6

ZMYSŁY:S

MĄDROŚĆ:4

FANTAZJA: 4

LEB:5

•I Tortu') + I Genealogu 1 hcrald) k.i 4 Skndilnte .-1 Ru•1111n luh I ut.. 5 · I I ..cuu 1ub tnna H1~In;, ""1 t..ła +I ~ I Tl'Of'll'nlC lub C:yrultl +2 C.:1\'UIUt I J'l„Jlll' Pnc.-aga: Czuwanie lub Sen w lmlbac

4

+ I I arguwaruc ł 6 J.uJ.a korua +5 Punktó\\ Cech/ 8icglokl kia · I,

Pacholik ll"oszt11osnot11 roz.lci1zyu·ui, " """' shu/){Jt - od ltgo111 sl11ga. Pacholikow młodych / ubogich s;:lachcckich ro
,.„

ZWINNOŚĆ:6

KRZEPA:4 ZMYSŁY: Ru~1n1c2

S

4

f ł Po\\oz~mr:

~ \\'loc7m.16 ~- t-3J1"b komu

Tatar Litewski IJ/J,h .i.(/1Jr! .·I lcf"r pod h/'( 1dŻf111. ~orz.,1W SI( 11op1i. D/Jtz.r!,o pod liprl Ro ,;J//arh mr 111dZ! z """''· ;t1k .~rzPZY'!I· A d/,1~rp .~'flrz.•1/kH Ro 1nz.ik .ńncta ksi(#." Kom11 11111,1 pit f\ót11J1111.

'a Lmudzt, \\ul) ruu, Podolu, Pcxłl;\\IU, .t nawet na polskim \ fozows7u po\\ szlachty Rzeczyposp<>litcj. \X'iclokmmic tąd Tat.ir L1tl'Wskt pm,1mcn wyma\\'aĆ islnm. l..tp kow1L sluzą ZW\'kle w lekkich choq~\1ach Korom· 1 I .ttwy, zwanrch rncarsk1rru i-.;.,,,d}' , mch pm.1ada ....,cle cennych um1cjc;mosci. 'ln1bnrd1iej pr~ykra konsckwcnqa bvcta Tatarem to ogramczcma \\' kwestii trunków, J:lk wiadomo bowiem, 1sL1m z.ibranta spo7~'\,·ania alkoholu. T.11arzy muzulmnmc me ma1ą pr:t\\ ob1wacclsktch, czyli praw:i uczcsm1ctwa \\ se1mikach 1 'prawm\':UUa ur„ędo\\ s71achccktch, ale 1pku1ą 1e na1ychmia~1 Wm7 z pr/\)t;Cicm chr.1eśctjanstwa .\ z zakazem p1crn alkoholu radzą sobie cał kiem tłobr/c. Jedni tw1crd1ą, że choć ~'Wląwbhwy Mahomet 1.akazał picia \\1na, nic w
ZWINNOŚĆ:6

ZMYSLY:7

MĄDROŚĆ: 4

FANTAZJA:4

ŁEB:S

I (,m.-•lc)):I• 1 hcr•IJylu • I ,\mb kt ~ub 1nn• U1q;lo..: N1i
LEB:4

FANTAZJA: 4

+2 L n1rom· 1on

:>abb (,

MĄDROŚĆ:4

tI

C.1\l>n1c 1 pisanie

i-I ( ·~llC.J"!(IJ I heraJd1 lca

+ IO Punkto"

Cech/ Biegłości

1

Wachmistrz R1z1111y, p.mu, u ;arz! 11r1lz.i. Juz 01111t.111.1 '\o /ir,11), 1rr.1t lrz!/1,1 />(dZft

/,,,""''Z!! ILI pra';!Jfl)d• />"(Jnzu<1.I• f"!Jd"'lm

Ilu

ipuu.11.

l.u11/c11 raul.

\\ a'hm"to to pudoticu /,lllFllHh oddnilo\\ p11:chrnv cudzo71cm 'k1c1 lub dra~onu. do\\od7~C\ 'lr.v:\ obozową, C/\li do\\·óda \\art. ('7,_.,111 prowadn rowntc/ vknlcntc ,\\,en-go, p<>J,k1q~11 rekruta \\·cdlui: \\/ort>\\ nchodnich. / w1kk· wywodzi się ze /Ubonlc1 s/lachty, a ntcdmt.uck /mm.za ~o do 'luzh~ w plebejskich formaq.tch WOJ~kowych, ktorym1 pogardzai:i towarz1vc / lcps1ych znakm\ hu,:m•c 1 pancerni. \\ ,1chmMr:to\\'1c cic,z.\ -aę 1cdn;ik wielkim ..aufantcm '\\1>1ch dowogratuOll Rzccn-pmpolm:1 - 1 a1.1ro\\, !--o" .1km\ en r urko\\, ku"irych na1chę1ntq „n.i pr.w>1wch poli1ej, ruJz1c7 gorzałka

KRZEPA:6

Z\'11'.'NOŚĆ: 4

Z!\tYSLY: 4

FANTAZJA: 4

LEB: 6

.l\{,\DROŚĆ: 4

I <•ało.ć luh C•u„ ani~ 4 \ luu tra

. _,,_,„ '""

Kozak Herbowy l<.1" 11111)

..,

n„łt/.1 1

l--one1 w czlonkow1c WOJO\\ mczq 'ro lcono,u, nm1cszku1ącc1 n.1 d111cprm\\m ' i7u 1 l 'kr.111111: K07.1ty m1lu1·l s\\ol>m vLKheckK~n pAn71.JChcrmc urodzon1d1 i- l kr.uny, z uboi.:ach rc1<.l
·'"·'l·l

MĄDROŚĆ:4 f.

J

a.

ZWINNOŚĆ:6

ZMYSLY:6

FANTAZJA: 4

LED:6

„l • I

„:? ~kud:uuc

„ 1 Ply-coru..-

11 ~O "' n t2 ( t 1 ( "-ucalogi;a I h
<•I

l1UC

t 1 ' I IUllCC

„ 11.aam (lub inna lloq:lołć "'""" + 1

Pocztowy Km!J11111zpu11t11111101111

f i//

UJpmuu li' ll"o/oJZ!rh byk.„

To'll.-at7y~ze ~luzący w chorl\gWiach pancernych ze swo11111 sługami - żolmcr„mm1 szlacheckiego

i husar~kich zac111g11ją sit; wraz lub chlopsk1cgo pochodzcni.1, naz>·wanynu i:x;cnowym i lub czeladnikami. PocZIO\\~, których nic stać n•\ kosztowny moderunek 1 ko ma, są zatem jakby pr.i:ybocznymi to"-arzyszy. Ma1ą podobne, choć gorsze uzbrojenie, za które 71lplnci l towar·1ysz. Ustawiają ~11; '' dalszych ltnuich szyku, a w ogmu b newnym chromą boki i plecy swego p rync\ pa la. Po bitwie pomaga1ą zbierać lup). zwł al>zcza konie, bo samemu mwarzysww1 rue wypada objuc7ać si~ zdobyc/ą. Pocztowi, zwłaszcza s lu7ący w husa rii, """1'kle wywy-.i:~zają się ponad innych zolnicr/)' szlncheclucgo pochod:r.enrn Podobrue 1nk ich towar1yszc, lubią szybko trwonić lafę, są żądni zaszczytów 1 sl:iwy, w1elu zaś pt7yc1ągn do ~l u7by możliwość zdobycia !upów na wrohru. Pocztowemu chlopsluego pochodzenia, k1011• na wo1rue nabędzie śmia łości. sprawności w szabli 1 bogatych łupów, larwo później wystawić własny poczet 1 uchodzić za szlachcica.

KRZE PA:?

ZWTNNOŚĆ:S

ZMYSLY: 4

FANTAZJA:S

LEB:S

MĄDROŚĆ: 4

„l

51.ibti li

l .J.C.lnJ

+I (,clldJ"!."" i hcraldvb

... :? ()rJ1ndi · 2 f.lfWllC 1JllWllC · I C1-rul1k lub+ I 'forrw; Pru" ag-.: S"n w kulb3« lub Czuwanie

--\ Towarzysz Pancerny Tylk o za permisją Starosty Gry! Jak 1m1tsz. 1mIZfltOk HllZJlt.il 111111t J> Zftoh1!

Prz!tUlll JUi /OU'tlrzJIZ

i to

Towar.f\vc owi, na Umie zwani petyhorskimi, to szlachcice slu7ący w chor~\1ach 1a?d\ narodowego aucoramcntu. mianowanych od połow\' X\'11 wicku pancernymi. \X'ojsko to jest jazdą lżejszą od husaru, ale c1~zs7ą od chOl'l\g'\1 lekkich (wołoskich czy tatarskich). L1 ?bro1cmcm panceml"g<> jest kolczuga, mi~iurka, szJ1bla 1 pmołct) lub luk; dosyć c7ęsto uzvwap\ 1cz wlóczm i kałkanów. Chorągwie pancerne do bnwy szykuje '1ę zwykle pomii;dzy lub tc:i :rn husarskuru, u?}'\\'!\ dCJ mzpozn:uu3, wo1ny podjazdO\\'eJ, pościgu. \X' razte potrzeby, na pr/)·klad pr/.y oblt,;i-cniach C\\ierdz, pancerni mogą 'p1c.-szvc ~ę 1 1śc do S7rurmu 1nk zwykła piechota. /...olmc:r.i:c Cl, podobnie jak husat7c, uznawani są za dnę polskiego wojska 1 tworzą \nc;kszą czc;sć polsluc1 kawaiem. Towar.i:rszc panccrm są prawic tak s;tmo du mru jak hu,.1ru, a swawolników, wolc:ntal7}, a 1akze żol rue­ rzy pochodzcma plcbc1slu(.'gO uwafa1ą za niegodną czci holocę. \XI końcu pochcxl;,ą z górnych znakÓ\\ , które idą jako pierwsze '' naj\\1\'k~7\' zamęt bncwnv.

KRZE P A: 7

ZWINNOŚĆ: S

Z MYSLY:S

MĄDROŚĆ: 4

FANTAZJA: 6

LEB:6

S1>l>l.a 'I Rl1•1nica 6

l:--"'-\X lócnw !

+·I lud.i konna 'ł 2 (;\l<łOIC' I plloa.lllt" ~ + I (1~n
• 2 Ordrn
+11....;„,..

Księga

I: Typy szlacheckie

Towarzysz Husarski Tylko Ził permisjt/ Starosty Gry!

Air h11sorv. o zpmmq ll'O)r11·ixlZ!t111kq 11ir 11111n1Jr111.

,, f), d11Ymki1 polru•ko, i111wlrf SIC dn

11/f} po1111111d! .\/1111'iy!

I lusana 'mnow1 ru11cięższą j:v.dę " wojsku pol,k1m i zara1cm najlepszą konnacę na s\\1cc1c. () Jt:J bo1owym harcie 1 \V\'S7kolcnau sw1.1dcz\' choćby pamięć o b1 twach poc.I Kircholmem 1605 albo Klus1p1cm 16111. \'\' trakcie walki 1eżdżc\ 0\\1 osłonu;c1 są c11;zk1m1 zbrojami, a przy tylnych łękach ich "ode! koł\'szą "C: często wielkie, charakterptrcznc sknrdła, których widok płoM<} konat• pr1t.-c1wruko\\ 1 s1e1c postrach w sercach wrogo". Na paradach husarze C?<;sto wvstępuJ.1 z paq przepięknych skr?ydcł rnoC0\\'3Jlych du napleczników zbroi, \\ b1ru1c jednak ~ą one raczej mcwvgcxlnc. \\'c wsz1-stkich wo1nnch X\'11 wieku, w którvch uczcsm1 czyi a husan:1, nic zdar?) In się, .1b) zdołała 'I'< jej pr"eciw~ta\\1Ć jakakoh\1ek konruca. czy to ra11ana zachodniocurope1ska, czy tez 1azda Kozaków lub \loskwr. \\ formacji tej slu1\ dna szlacht)' pubkie1 - syn11w1c na1l){>gntszych ro
KRZEPA: 7

ZWINNOŚĆ: S

MĄDROŚĆ:4

FANTAZJA: 7

Sz:ibla 9 Rusm1ca 6

20nlp1ck -+ I Lwodzeruc:

"''"''""' 9

Tow arzysz Lekkiego Znaku Kogo me 'tac na słuzbę \\' gom1·ch znakach, ten zac1;iga się do jazd1· łckk1e1. kmre1 \\ R7ecn1mspnhtc1 są th1a rodzaje: wołoska 1 tarnt>ka Najpowamiej'Z:\ z ruch bvła pzda kozacka, do kmrcJ szło wicie Hcclmozamożnej 1 ubo7s7cj szlach1v. 7\\'\' kic z 1cdm m lub dwoma poczl<>\\'l'llli - \\'S7ab.c " osia mich latach „ko7.IC)" n uęh powszcchmc nosić kołcn1gi 1 stah się Panccrmmi. Jazda wołoska była 1 pozo Hala jazdą lekką, często uzywającą luko\\ 1 włóczni, a 1.aci:igają 'it; do niej ubob łub pr1es1 lek, do pościwi za uciekającymi, w bm,1c ns na1lcpsze s;\ do oskrznlłanm, izby udcrL1·ć na \\ r1~1 z boku lub \l')JŚĆ mu na t\·ly. 0111 fl)\\niez na1czę>eiCJ dokonu1ą aprowv;1cji wojska, cz1h ograbiają okoticznc \\'toskl / pm.1, ziarna, bnlla 1 paszy dla koru. Po ;akończeniu wojny łub rO/proszemu cx:kł7ialu larwo 1m1em•11ą ~ię" ~wawulnikÓ\\.

KRZEPA: 6

ZWINNOŚĆ: 6

ZMYSLY: S

MĄD ROŚĆ:4

FANTAZJA:4

LEB:S

ł

I Ruvni('a lub Luk 'i

„ 2 Sl.rac

~I

+J Pu nkty C4'c:h/Bi„gl ośd + I Gcnc-•k>K'a 1 httalc.l•ka I l..aana 1ub UllU bill N"\ kl.1 . I

( lr.Ji·nck

„

Pr„cwa.g:i: S.,n " kulbace: lub Czu..,anic

ZMYSLY:4 ŁEB:6

tJ I

ac111.1

+ 'Jvd.i loruu +1 (,cno~'U 1 hcra1Jr"2

Lisowczyk Ty lko z:1 permisjq Starosty Gry! 1y/111 nas Ż!/„z.n, to sz.nbki »' .f1,11ri111 11 /etJ11i11 podk.ou1 pod letJP.1•1t1111i.

Lisowczycy w 7.olnicric ~lużący '' otltlzjalach lekkiej jv.dy, dzialaj•\cych od 1609 na terenach RzcczypospolJCej i l\loskw~. a do lat 30 rych na ziemiach Cv sar~twa Nicmicckici,'O. Miano w1jt;li od nazw1!-ka rwórcy - pułkownika AlcJ..sandr:i Józefa l.1sowsk1ego herbu Jeż, acz sami wolą zwac sit; ck-arnm1. Są oru najlcps7ym wojskiem na iwiccic - na1cmmkrun1 wprn\\;onymi w walce, ukrutnym1 1 be:dnosn)mi. Do ich oddzia łów zao:t~jq się wszelkiej maści szub1cn1c1 nicy, Kozacy, r1czimicszkowic 1 bandyci, zarcm no hcrboWl, jak i pro~t>lC)'. \h: muno że oem1ęzą spokojnych chlopm' 1 mieszczan rucmal jak mepr1.nac1cl, wiclokro1nie dali dowody męsrwa i przyw1ązarua do Rzcczypo~politcJ. 'i1c opu~cili 1ej \\ ''1clu trutlnvch larach. Liso\\ czvk w grnb1cica, grasant 1 gw:iltownik, :ile zarazem wo1ownik 7. honorem 1 iście S7lachccką f:inra7.ją. Nic ma lunśc1 dla \\Togów, JCSI straszny w walce. l•,.IL'd) wchodzi do k.vczmy, nawet rc;bajlo\\1t pnchylają glo\I.'), udając zwykłych, pobofoych hreczkosiejów. Gdy cho<.lZ•\ słuchy, ze lisowczycy idą na wo1nę, sprosm Mosh\1cmi 1 pludracv 1emc\· 'rrn'zą nimi mnie dz1c:c1. Po<.lrużują Z\\') kle bez t;1bor6w, na W\trzvmalych, v\'b kich ke>mach, scąd porusza1ą się z szybkosCI:\, ktora pt7ypra\\13 przcc1wrukó\\ o prLt.'1'37.cnic. L'dcr„.1ją w na1mnic1 spodz1cwan}111 momcnc1c, a Joś\\1adc7.cmc bo1owc >tnw1a ich wr1c1 nawc1 mz pr1.cc1ę1nych to\vartySZ\' husarskich.

ZWINNOŚĆ:?

KRZEPA: 6 MĄDROŚĆ:4

FANTAZJA: 4 ·I lhl)TICk

•I Ton"') +2 C 7\'Unx I r1~11.mc: +I Ruvnica all~> t.uk 5

Ręb ajło J.1 l(O l11J:.! ( )11 111111<

t.tJ:l 011 n1111r tc1k, ; 11 ~" l1111llk! Rc1z.. du·11, tr::;:J. p.lml(rir,

»-rp.u/. paln tm.1 Ręha1lo\\~c 111 wlachc1cc 'lHC) Zl' "''CJ subh 1 um1e1c;mmc1 wcrm1crcnch. \X'ielu ruch nosi prn sobie rzw. „czarne:: szablice" kolor pochw) 'wiadczi o l)m. ze posiadaczmn lepiej nic wch1xl7jć " tlro~c;. Rc;ba1low1e, kocha1ąc\' rpyko i n1cbczpic:czl'llMWO, "\ mile \\idzl•llll przl'z '"zclakich ma~n;HC>\\ i politycznych sia1y,to\\ . \\ koncu kw, JC'h rue przcd>tn\\ 1c1el opiSt~sjon;ll•I CZ) obmru go przed wieloma pr1cciwrukamfr Rt;ba1lo\\i1: szuka1'1 zwad. w pr7cCJ\\ 1cris1.....ie W'1.1kzc do nwalidrogćm, czymą IO 1 wielką fanr.tz)'I 1 1ak1cm, z \\Togami posrc;puJ.\ bardzo honorowo. /,awszc pmlu~I"\ 'it; nlko 1 wvlączmc brom•\ narodow.\ - '>zablą, pugarJzaM or.is zwolcnmkam1 zachodni~1t" \1ro1u 1 dłuwch rap1crow „wam·ch „ro7nam1". Prnw~c nigdy me pr1.cpu,zczaJ•\ okaz11 du nauczeni•• ich posiamm arua cila polskie) snukJ krz,·zo\\'CJ.

„

KRZEPA: 6

ZWINNOŚĆ:6

MĄDROŚĆ:4

FANTAZJA:6

• 4 Jnd• lonru • 2 ~kn•l•n1C

+:? (

l)Tll\IC I

P"""'C

LEB:6

I I C•• .,.,,~~ 1 hcn lJ)h -t

I l..cuu

1 (1Jnłlow2me lub l "'~1ctuc

-+ I \!'ryk-r>pu lub
-+ I

~

1I

ZMYSLY:6

LEB:6 Gcncal<'J.~• 1 hmalJfl..a

f 11\a (lub UlJt1 ~I. LW\'kb „ I) ' I \ rk.ui łuh · 1 C:yniltl Pn""'"lr-'' S"n " kulbace

Infamis Tylko za pcnnisją Starosty Gry!

f11z. 111111{ btZf'tlf)lll oglo1ili,;11ż. t1t'!,rod( z,1111qg/011~ d;yą. J11ż hi(Zfl 11 Kmlwuu 111urr rz.11m'1. IJ'Q/a;qr: .-1naltnta! A 11a/t111a! A ;o rukau• b.,ltm, ro z tego ll"fllilwir. T11ir 11u u7fliklo. jale ŻJlm1, t<1k i trf<· Jnfamioem lub banitą zw1cm} człowieka, n:t któl)m ciązy wyrok >ądowy infamu czi• tez banicji. Oczywiście nu: ;tnaczy to, że ka:iU)' / lakich wywolańc1ę za \~1elkicgo mf.1m1sa Prawdziwynu infamisami me zostają bowiem drobni lotr:ryko\\ic 1 nwalidmi;, lecz panm~1e bracia, ktc}rz) pomimo ciązących na mch w1 roków orwarcic kpią sobie / prawa i usilowań SLU'Ostów. \X'iclcy mfam1>ow1e częsm są pod opieką ma~natow, a w zamian za to repre· zcnruj;\ ich interesy. Szlachc1ct· 1acy po'iadają wielką fantazje;, śuict­ me JC7'1zą konno, wa1C7-1 szabL\, a czasami sluzą Rzcczypospolnej w potr/ebic, /a cu ;ejm podc1mu1e uchwaly o darowaruu im win. Lnanym przykładem w1elk1cgo infamisa był banita Samuel /,borowski, śc1t,:t)' / rozk:11u Jana L;1mol'•k1cgo w roku 1584, J>r7) czym śmierć 1ego przyczyniła 'li; do u,clkiego 5padku populamosc1 kanclcr:rl t popicmjąct-go go króla - Stefana Batorego. \X' c.tasach \'\"lad) ~ława IV najglośme1sn-n1 infamisem 1cst Samuel ł.awcz, ktorego chroru autOl)'tcl hetmana Konu„-cpolskicgo.

KRZEPA: 6

ZWINNOŚĆ: 6

MĄDROŚĆ:4

FANTAZJA:?

Subll IO

+ 1 1.>cuu +.:! Skr:uhruc +2 Cry-unic 1p1un1< +I C1cn~u I hcr..JJ 1k.a

Pijanica • <.o? /.t 11111,, 1ir nit 111rp!Juz/ Zdro1Jir 1l:;i<1dkt1 llilru•irz!'! • /]11! Glupd. :;flro11·1r flitbolZfZ)ka p9uz/ Pijanica u dawnej Polsce zawsze cieszył się wśród szlachty wielkim powazaruem. Panowic bracia obdarza1ą bc)\\iem szacunkiem png obdar1) I ich 111dką fant:vją 1 obyciem. Rzecz 1asna, opilce 111gd) ruc pncpus1cza okazji do \\·yp1oa, zawsze „goli" 1 chwah 1ak najlepsze tnmkr, a szlachrn ceni go tez /a to, 7,c c1c;gu:m ma coś c1cl..a\\"l"gO do npo\\Rxlzema. P1pmcc zna1ą ,,,cJc rozmaitych foccqi, na1\\,,.,k,z1 m 7 mch byl z:ts pan Onufri /_1glob;1 - frant 1 hultai. n.le tnlve dz1cln) 1olmcr1 1 ubron~o1 u1czpn1 .

KRZEPA:4

ZWINNOŚĆ:4

MĄDROŚĆ:S

FANTAZJA: 7

+l I OCt'CJ< '2 1'111n) + I Pubt)k•

Paywana: Opilec

2Ju.da k<>nn•

ZMYSLY:4

LEB:S + 2 t:I:\ r LIUC" i pL ani<"

• l Jęnkp11ac:ki 3 Genell• 'l!Ja 1 hcr.alJt u +I Taq.~•1>1n1< Prze" "li"' G~rdłu ~ dna

ZMYSŁY: 6

LEB:6 ""1dt 116 hab , ...i>w

c.

P t"Z)wara: lnfam~ Przcw"lt'l' Nieunn•ZC>n)

Warchoł '/.dr,yM! />otru 111i PrzJllal! /.,,1p .~o.

\X archol to szlachcic mcwna1ąC\ n<1d sobą załepo npacrzony w za,adc; zlmcj wolno~c1, uto:ymująq, że tylko Bóg, kcón dal czlow1ekow1 wolną wole;, mo1:c mu 1ą odebrać. \X'archolo wie na ogol są niczwykle 7ndufani w sobie, "\d7•\, h foiac kręci s1~ wokoł ruch, cechuje ich mhc wy1ątkowa (nawc1 pk nn Sarmatow) drnżhwość nn punkcu: honoru. Ich buta i bezczelność sprawiają, ze c-1ęsto muszą s1~>:1Ć po szabelkę, znam są więc 1ako S\\1cm1 szcrm1erzc. \\'iclu warchołów obję"·ch jest infamią za swe porywcze czyny 1'1c są lubmru ze W-/.glc;rlu na calkowit)' brak ucwć wobec ojczvzm, rn nb1awin si,,: m.m. zupełnym brakiem 1.aimeresowania pmp<>ht} nu ruszeniami. Spośród warcholstwa rckrucu1c się znam1cruca liczba pija niców 1 moczymord<">\\. \\'archoł nigdy nic pncpu'7cza •>kazj1 do zwady czv b11ar1'lu. ruc odmawia zaproszeniu do udziału ,,. n1e-.idzic, serze ze tó czystości stanu szJacht:ekicgo i bac-zy, aby me" «li1n,,:li ,i„ Jon plebc1uszc.

/

KRZEPA: 4

ZW1NNOŚĆ:4

MĄDROŚĆ:S

FANTAZJA:6

2 Pr.wo

Krzykacz Sejmikowy /dmd11, u ,1.rz.t110Jrit1u·ie! '/.dmd11! l'lJ

RZfr:;pospohlą

/11;ak" po1tmr s11kn11

1111111}•/!

"-rzykacz 'l'jm1km\'\ ro ,zbchc1c wu mtcf 'złachcckic1 wolności. bt;dąą

ZWINNOŚĆ: 6

FANTAZJA:6 · 21

'ITI\

-+2 J>17.Qup1ot\\n ł-1 I ocr:qc +:? l•ohnu

111A:i~rt' !Jllt1! P11f11fr 11111 do .e,11rrf/,1 u·amlJ.'

+H~in•

+:? ( X\'Un.łC ł Pl'Jnl(" + I Gcncalcigia 1 hcr.1IJ1 ~a +~ ( oarJluwamc luh Ret ni'} k.1

-20-

+.2 ł ..ian• +.3 J„d> kuni'"

ZMYSŁY:

4

ŁEB:S

'"2 <»rJl.i" 1mc lub Rc1oryka +:? c:cn..-.>l"tl"'' hcrilłdd„. +2 <->i wuc I rl>aruc +5 Puokr(I\, Cech I Bic:gloki

Palestrant l'.1k,1r.1111c111, cz) h n„1ępt.\ prc>ec,m\'' m, w1111en bvć cAow1d, "''aclh, 1 '·\downie mekarnny, '" ,ru„own\'łn ''Yk'z1alccmcm 1 k1lkulc1 1\1.\ prak11k.1 jako aphkam lub Jcpcndrn1 li boku dc>-wtat!C7onch'" p;1k· ,tr,1111.1 ( >bow1.vkiem patrona, oprck1 '·"'"P'"\,1 procc„<>Wt:)(C>, j<:\I pro \\acl/t:lll<" dokumcmaq1, /h1cr.101t• duwoduw 1 'w1.1clko\\. a takzt· ab,oluma h11al11mc wobec klicma Jc'h pr11tnlll" 1lcc1:1111:' 1 honoranum. brom pow1< r1onq •praw} bez w7ględu na Jtl 'łuvno'c. \\idu patronow mt• 'uom od 5n> 1 pc>d•1;iw,amc nc adwo"'1tow . \ln-acnltc' Pnmac Cla"t'. t\lułowam \\ 1dmcm1\mt Panami \kccn.1<.1011 prr) '-\cl.ich t.r)hun.1l,k1d1 1 se1mo\\Hh -...uom1a•1 ':\dl n11vq 1n,1.1nq1 (z1cm,k1c, J:r<>
'""·I

KRZEPA:4

ZWINNO Ć:4

Ml\D ROŚĆ: 7

FANTA.I.JA: 6 •I

Zawalidroga f,d„ 11.1"1 r1c d•tr '"""'z u.l.'.llrkatni, l{1xh Kf/u'
'''"'"Z' 1t.11p1rrn v 11111ąt'.f"Jalr111

/ .•1w.1hdrogi IO huh.lJC, ktor1y cz1;'1CJ 'l\')(·IJ·\ po '1.1hl1;. lubią .tth 1 b11.m·lo. ~troruą 1cdnak od potcdynkow. "oląt: zw,· kle. k.irocmlll' qhamnl' '>:1c;rbrt C7pto k1eni1.\ ''\' /dru\\"\m r<>/\;\U· kicm. I 1pow"\ nwahc.lroga· \\1er7\ bar.1111:1 <\\Cllll1 P'~'c1om mz rozumowi c;,h prowokutc kogo' du \\:ilk1, me U71'\\:I W"\k\\,nt· n"h 'low - po pm\tu \\'\"lt:U-a na vbchctc'I piwo, OV\"\\4 go. co '"'' 1u.r '7C7\ Iem polJl\·on•)ŚCt, ch.1mcm C"/\ l.pcm, lub p<><ł,t:iw1a O•>g\"· /.1w;il1n·ch uwJ.Za)'\ n h.ird11c1 ruzumnHh •>
1\\

ZWINNOŚĆ: 5

FAJ'l.'TAZJ A: 4 · 11 a + I h:os1coNO +3 lanb konna + I "la'PJ" artk'

U:B:S

+I ( Z)'Ul1I<' I~ +I l.JIC!ru (luh Inna lłą;loU n..,-lb + I Przy" va: .f..av. ..Udroga

+5 Punkco" Ccd1/Blcgl<1!>Ct

- 21 ....,

ZMYSŁY:4

LEB:S ł'

C:tyume I („2NC +2 ( tmalogu I hcnkhb +2 PnclaJi»nm

Baby, alias ruewias ry i

białogłowy

z.

SttuiUJl'y polsku. 11rrJtly u I· 11rop1t sł,nq
Tenoris sequentis

11111/h u7tl;ou·,1( prągnq llJrJ)t ror/;;J, luz.pitt 111tuuin11, 1110111lltj 1111/111). lllhJ'O li( psou'tJ 1 1111 z.lq df'O!.( trhodZf. t 1rz111it u• t!011111 J?.Olf>'•//;1rtkirh rz.r, )lik.o IO J'\)( I h.rjt1111·,1t, kolo go 1pod.Jr1hw rhfl" "lil· ~z.lurhttnu 11rodZ!J1TJlll Pf'ZJllOI ttz. o htrb.ith 1

KJ
,l!'""lc.:11 11 la111q i rodQ11•111ozn191vrh 1mdZJtl to 1 011'11. \'t1 IJ,,, ''' '.'211A:k !IJJtki nc A;o.;rzol- „ 1111 f'łWI. t1111 'ZJ"1f. am ł•rrnu.f. 11 l1u/.JI, 0111 zn.iij(Z)W I JllWltl p.in111t lllf f"lrz.rba. I ..rrz "" 110Itrp111.-h kart.xh ob.i.-viz, CZJ1tl111ht J"'ll. taht 1pmu pin 111t11itfn9. hórr 11/>rru ol'J1Z.•1J•tn n.i llltjtd'!J"' p'l/11 mr-;p"' t/1>1011 nllJą.

1). ro • d)(/; tak 1JdltJ.lt1 - "'!Jbli~oi ""Prz!"'· (oj Z! tnz;stkid• bialo,,P,lóu :Jtt!Jna na iuunt,

ll''t tnidzjr 1 rptlr.:;)flk.J1 P'Z! 11mitś: 11 dzjm 1 u mil'') · CJJ(l, 11111~1!,TfltU.J/il • 1rzJ1„a.sz. mi( 11 mr; moc") , Kitdy u "o'"fJ podrtiz; guiazd sz11kml1 n11 mr/Ju,

UWAGAJ Tylko dla Niewias t dos1ępnc są Przewagi: l niuitja ora~ Urok Nic"icści!

Komu Op11l'Z!1oil prorzt: młrh zbliŻ"J 1111 Cul11t! /30 tylko Tri 111 JZ!Ztlnr • t1;a11111• 11ir 11ho,,P,1

I)Ś;ed11111111 f)w1 i1ntru> doptlnitnit drogi. I c n' po~ucie nk"\\ic\etc op1„akm \\ drugic1 k't~tł7c SAaehoanka, Kluoruea, Dwórka, I la1duock, \\ tle:" ca "-re'<>" a, \'\'dowa, C7.UOwntea, S7ptcg. Miej n~1~ bae7cruc, 1e co na1p1eru vc rypy " Pol,zoe •pt>r~ kane.

Ad dilecdssimam meam apostrophe /. I 11/•t( 111111/ rc11skim b)lby Of!!Ddt1n, (/mo /,z 11rz•1) sll/f/«t 11nąz 111d10dt111, /.>m mdowt( 11111rycr111r111, { "1pokf?/tlllr111.

/lrz ( 1rb1r p11r/k.J1)Ul I z/11dzr111r, (,ortrz.piol111111, próŻJ1t tnidZ!nir, /)11/d.,.1dro,,f!,.r11 •rtpul, lxz. 11 'Ody, lłolm1r iz.kbt/i. '/')J 111i;rd)110,

l 'm1/011'0110

\ad 11sz;stk.n 11•iuirnł, u mr11 sk.r,u.ma, ,\ l)ilom ol>MTtl · ro Z.OJJ'Z.1' fu'Ojc • ,\lt1rz.mir Mo;t.' Co.z l1rz. (I( .r/mJ'(J, dobm, 11rz1,dyl

Bez (ir 'V'"Z .mhm, z/oto, u7tk. dlr~~i. li" /Jop1 ZftJlr(ef? (hfr/J Z J'of!q fi) Ilf) llli l/Jll'!)fd11t1n. / TtJ/Jc/ Jl.tn 1111tm'f ~I~ ol!fitJm,

I"'" · 11hm11ilm1.

1111:\J nuu·i11rty -
...... 22 ......

Szlachcianka Dzfi 11ifllzjrk1, t1 u•afZJllDin f'po> \\1t,:CCJ. Rotfaicc rndko kiedy
KRZEP.A! 4

ZWINNOŚĆ:4

f\.1ĄDROŚĆ:4 I J.vd• konna

FANTAZJA! 4 I 1 :UU..'C t1 lł.m:lcl + 1 L'wnJum•

Hajduczek I ;t1 uwip,11111 pouu111, Z! />D}adc! Ox1il!J 1111 z.t1 11'<11111 P1rJZf' prz.tz. llrp,r iii pr:;y.rz.lo. Doskonały

portret oclw:i7ne1 1 bezoclnc1 panny z ukram~ktch ~tepow S1c:nktew10 ..., „Panu \'Cołod~1m,·,k1m". Mowa uop' ascic <> Baśce, przczw;tne1 hajduczkiem przez pana /.agłob<.;. Mozna 'l)(llkac 1ak1c panny'' 'ilme obwaro\\anych dworach pogrnmcza mosku:wskicgo lub w bliskości Dzikich Pól. \X oblaC7u srałego ngrożenta zho1cckim bądź tatar· skim napadem wychowanic młodych panien o..., mornlnośc1. \le n.1 mcbc:.-paecz nych 7jem1ach pogrnrncza rnmcj zwr'1ca s1~ uwilga n.1 obvczajno~c. a \\1ęccj 11.1 pr/ydacnc umicjęcno~ca przetrwania. \X'yrnsnl\ z l\'Ch panien dzielne nie\~1aSt')' kresowe, a niektóre zasłyną być mozc: jako \X'ilczycc. nakreśl.tł imć

ZWINNOŚĆ:7

KRZEPA:4 f\.1ĄDROŚĆ: 4

S1>hb

FANTAZJA! S „ +I l'wodzcrur

+I Tm1
!>kmbrur

ZMYSLY: 6 LEB:4

Ogł..d.t J-.onu Rurnm:a 5 lub I.ul< ~ +I Gc111:aluglil I horald1·ka

-+ I

ZMYSLY:4 LEB:4 ot I Oi:l.ul.o Jv..or kJ

· I Mu>· ka 111 'IT\ll1>et\I · I C.rnrtk'! 11 hcr..l.l1 ka +8 Punkto" Cech/ 8 icgfoki

Wilczyca Kresowa '\o, p11 S)/111, otóż tob1t IM111ga, /Ja111r;11! \.,.'i~kszość szlachcianek po wyj~cm za m:\7 zajmuje się spokojnu.: gospodars1wcm domowym i wycho\\'aniem poromsrwa. Jednak nic liczne w1lcz\'Ce kresowe, za dz1e\\·c;.ęc1·ch lat wprawione do koma 1 snbh, to\\at7\'SZ:\ ~wym mal7onkom we w~7clk.ich h:v~trdownych 1mprewch. \'f1lcz1•ce uwają u boku męzÓ\\ w obozie wo1skowym, na wyprawie wojennej i w ?ajazdach na sąsiadów. \X'srcid 'lcpowvch żołnierzy 1 zabijaków ciesz:i SI\: \\-iclk1m podziwem, a czasami nawcr słyną z okruocńsrwa. Pt7)'kladem pani Teofila, żona znanego zagonczyka Stefana Chm1cleck1cgo, która w gmew1c obcu;la słuzące1 nm szabl:i. A bywa i tak, ze z dwoji,'3 pań,twa m zona jcs1 więks7)'TTI warchołem 1 nwadiak.'\- Tu kłania się pam Anna Lahndowska, osob1śoc dmH>
. ,

KRZEPA: 5

(o 1,1.f. dro,;'IJ(1 I >111't nitd'i;fdr lt11111 '\!/"' jJłJ du,, .~roszr 1/a/11 Z!' s~u! ~zczt;shw) dwnr, którym n\\1adu1c dos\\1adC".mna kluonrca, zwana czn 'cm ochmistr/ynt.\ lub Pamą carą. Z.adcn klucznik am snfatz ntc potrafi t.lk 'prawnie 7.arządnc ~luzbą, kuchruą 1 sp1nm1:\. Pam Stara wie. k1cdv zbrerac owoce z 'atłu 1 warl)'Wa z warqwnika, ile mleka, serów, masła i 'm1etan1 robi 'tę co tydzień, jak 7 po?)'tktcm 1 bez strat\' pr/echować \1Szclktc plun1· 1 zbl(m·. \X'ic najlcp1c1, en zna1du1c su; " 'p1)arni 1 " l.1 mm.re, cz1m ur:tC'/)'Ć w1clmozncgo gościa, a co podać nam;tncmu pr/\' jadncmu. /.na na wvlm zwycn1e, wadi· 1 7alccv •lu7by, Wl\;C lcmwvch dogł:\da 1ak na1ptłnrcj, kradz1óy aru szkoclv żadnej nic dopusa. zaś uczciwych 1por1ądnych chwali 1 nagradn. ze sprawunkanu jeździ do m1a,teczb, zna Mt,:C pobliski targ 1 kupców, rzcm1cślmkilw 1 aptckar1} ~łowem, dobra kluomca w paru obmrna, sprytna 1 rozumna, z ~Iową do Interesu 1 do forteli ws7claluch. ,\m zaskocz\'~z ją, am p17eg:i da,z, bo nawet /.yda \\ kavv by zjadl.1.

(.7'''°

KRZE PA: 4

ZWINNOŚĆ: 4

Z MYSLY:6

MĄDROŚĆ:S

FANT AZJA: 4

LEB: 4

+')~/\OC I

·

~

h;.t,ft

(,u podusnrn

· :!: G otowAJ\łt' +2'T~u\\'aJ1lL

•2 1bnJd

Z MYSLY:S

MĄDROŚĆ: 4 FANTAZJA:S ŁEB:S +3 Jucla knnm S1..1hl.l H I Tarocc +1S"""1 luft + t ( , o,poW&.r..twn Rui1n1ca 5 + I C.cncal•>J:l• 1 hcr:ilJ1 ka ~

Klucznica

• I J.vJa ~"""'

ZWINNOŚĆ:6

+ l I )~bdt d"""La

I Ttru« hcnil.l\b Pne""f!"! Cxuwunic tub Słuch nictopcn" ł I (,cnc.11•>!,~A I

Dwórka a dwor.1ch krolC\\skach 1 magn.tck1ch rm ohqdm~ sa~ bez panien z frauc1mau. \\ '"'''1k1c ~·110 r•inn1· z dobrvch domo\\, ;-;1111oznych lub pod mmnl\ protl'kq+ l i boku kmlowci. b1Fnc1 lub wo1cwndz1n1 ucz.\'''< numer, kształq swtc 1.1km.1 1 'Clehm1 ,1rz1111, ale 1 tak 'prnnc pann1 dmc ma1.1 ob111, b1 7•l7)C mzko'"} .:111a11>w\Ch. / ..inam pr111d11c cza, wyb1crać k111I\. tlmc1\\ 1 'ckrctmch 'chadzck me nbr.1kmc. lnt l')g dwol"'k1ch rJkżc ruc braku1c - IH1 mcr.11 potr/cha 11,k:ic 'pcq.tlnc 11zgl\l\1C hr.Kaa'

KRZEPA: 4

ZWINNOŚĆ: S

MĄDROŚĆ: S

FANTAZJ A: S

I J 'L lllU +;: '>l)Clc I halr +I C""!"•dmt'fro

Czarownica 7) /ko ~11 p crn1isj:1 Srarosry Gry! lt1 t11hr

itr•!\> 1111111r/11r 1 Zftllll,

fi

hli11
""'I /"1111<.

( 1.1ro\\ mec vlolchcrnc,i.:o rodu nac\\lclc lllaM \\ 'r<•lnc,i.:o / ben„hm 1111 '''na ,h urn\\ 1Jch01.uuch. które bdkncz.\ momzum1.1lc n.ul cuchnąC\011 k.ulnuni. 'vl."hcunla "l.1J.1iąca ma~ 111 najo,..,c1c1 dumna. pt\·kn.i. w~ mo,la p.1111, o k1orc1 mooch kqzą w okoliq mcja,nc l mcpokn1.\ce plotki . .\(Ó\\1 'I\", ze /Oa u1cmnc zakl\'Cl:J, kture moi:ą vkod11c lub pomagać. Ze oddaje "" c1ck..,nll' samemu daahlu. a 1 l)"\\")'Ch m„zoFn wodn na pokuvcmt•. htotme. ku 1a1cmm oc1 pant k1cru1ą 'lt; my.;li indu zątłnl'ch wr~1cn vl.KhC11:011 z okolic~. a zutlm 'lll' o 01po11 OIC\'13'1) l)m zlrn:ll\\ 1q ohma111.11.1"1t·tł1m,... IC-:h pam mt• cl111<ł11 d11 ko,uol.1, mcth\"c ':\'tauo\\ ''"I"''\ 1\111 \\ąkv.1. Poh11zm parafianie: 1 k".\UZ proh""'" 'plu\\.IM n;i 1c1 widok, c1luzl)\'. a to ł""lrtuq plu~1M1\o \\ ohqscau. (.dy 1
'"'.C:'·

KRZEPA: -ł MĄDROŚĆ: S +1Jd2l"1~

+l

'')'Cle

I

h•tl

+ I ( HJ>f'ó'l.inl\I."

ZWl1'1';0ŚĆ: 4

FANTAZJ A; 7

or•~a <ł( ..7)t.&ntC 1 f'lU.nK· )uh /rlt'bf\l'Wn

+I llsJ .b.t

+I G
LEB: 4 ' l ..Unu. +ITn Pn c\\aga: I ntuicja (-1) l x Pnn- ~ga: L.akł~clc

- 25 -

Zl\.IYSLY: 5

LEB: 4 +41„T-ł 1 >gu.b awonu

+2<:~·~

Księga

I: Typy szlacheckie

Wdowa Lt1JX1t go, ''Zl""!Jnt psu,~o f)no! l\'rtrht!J ,P,O Jtllf/O halobnrriq prz!bod(.1 7..apra\\·dę. jeśli

11ic\\'tJ1Sta nic JCSl herod-babą, która 1 m,.;żem 1 dworem rzącJ7j 1ako chce, dopiero w stamc wdow1cńsk1m zaczyna sama być sobie panią. W'prawd71e wedle prawa winien jakiś męski krt.•wny nad ruą kuratelę pr~c1ąć, ale 1cśli krewm srccł7ą zb)'t daleko lub majątek nicwan nchodu, to wdowa w spuko1u zostaje na włościach. Czasem też sama paru umie twardo się po srawić i kuratoró''· jeśli jacyś ch~rni są, przc~c.lza na CZIC') wia uy. Bywają iście męskie i wo1owmczc 1\icwiasty, krórc synow 1 czclat.17 :icla7ną ręką w karb)• ujmują, a gospodarują lepiej am:id1 mąż nieboszczyk. Wiele takich Zl'jc na Uknuruc 1 moskiewskim pncy jaśmc pani poka:i,'\, kro c:tyje1 opiek.i \\1ęccj potrzebuje! całym

KRZEPA.: 5

ZWINNOŚĆ: 4

ZMYSŁY:

MĄDROŚĆ: 5

FANTAZJA: 6

ŁEB:

•2 111ndd + I Tatucc ~I

Szpieg Tylko za pcnnisj'q Smrosty Gryf (./,od~ do

11111u.

mo/ p.ime, to polei1zr a, do ~~o JrIZ.CZf mÓJ j('i:J''Zfk

1/11:0 11/0Zf.

natkmc>z się w R7.ecqpmpolitc1 na rut'\\'t:\Mę vp1L1,.'ll. U nas s1~ taku: żnujc ruc rodzą, jeno z cudtozicmsluch kraiów pt7ybvwa1ą, gd)• mcp17)iacick koronni domzegaj:i nkuj1; c.lo intryg 1 knowań na polskich dworach. Osobli"1c przed clckc1am1 nowych władców lub reż '' czata d\\:akroc gor.za, bo przed babą za\nzc chłop mmcj się SU7óe, zwłaszcza gdv balamutruca urocn a przcmy:ślna. Potrafi taka sckn:t wycllignąć, ~kusić do ro?pU
KRZEPA: 4 MĄDROŚĆ:?

ZWINNOŚĆ:?

ZMYSLY:7

FANTAZJA: 6

LEB:4

S111 lc1

+ I I.arni.I + \ Jt<)k ohcv +:! Pob ·k.t

.! \LttiT'Sf\\'1"1

+ 1 Skra..lan1~

+2 l ,,,.oJ...cJUC •I T~rec +3 (,cncologu I hcnJd\'U "3

c„, unit"

l płurut"

Pnwn

5

5

+ I Ogl...U
Pludracy, alias szlachta c ud zoziem ska

bo P'VZ. li/( rz.ltJ; 110111) 11/(Hou lllt;air. pldk. z. /11h1 11Jlr<_rlo11, Jf><1da pod 11/>f,I 111yihu..-a, /,/J; 1 f\.ltA. nu/oJ(tq por"~"· nu 111t1 ;uz 11111<) odkntl "'' Ilf>!!_ hi.Jfffth„. 1\0.J11 bc,h 111,/.11.1( l\Jo po.lux/u, 1t11111 J"Z. nu • (lnu u 1t1 f/f"Ojt, 1t1 l.tfl«. 111 .l:.ofn, fil lou7; nulZftl M ,01ó11, k/Jlana ulasnt d/0111111 ol')ry h>goi l1h1hry.o />11Jtr1idt1/•.• K(){/J11111r Io d"1m/i,1, ,l',d1z. u• mm, ;ak.JJ u tl>1>robu, IN'tlrz. bulr;t, txzy up.ul.911. I"(« sic fr:;Jlą 1 p.1!."t th11d11.i, 11 rz.loaitk O 1111/tm ffJZf"YJ/a t1l/H) ja/c IJ ob/qk.JJ/111 \! ZJl\!J'1<( ~/Oli~ dJzp.11111(/)JJ ,111111 /"!r.r•(ZJI. ł\rz)>1a 1/11d1<1la 1/011 Jtf!J )''J:."{'> pu.f111, d111z:1 ,,,/,1. H11Zfh1M1· Jt( J'l 1X1t1111J11t 111"1. " lllv mr 11hodZJlr Z! il"Z!'tJ 111 •'f'ZJ ryrrrza. lwirt CZ!'/>"'"" IJ>.ldla t11lkitm n11 °''Zt· ur" mt l?lo moZ!"a poz.n..11. to 11T1ih, 11k J1cdZfdlt1 luk';! rui"' ll"'lrm Z!'" "·li /Ml /.i:/~ "t../01111J, odiupfl.//, »)tL;f,11.i/ t:ogt 1 Kod1a111t IO 111rdola arz.k.1,

IJ'(Jbtileiun

( z.lrk tyrrrh U'JZJdr ;rd11<1k/Jur 11111 Z!1'1rz..yr. w1rr u'°""'' \"armaMu i Z,d!H0'1() <' ln;;1tl.·ZJkouu. 1 \mH1"f, 1 I r11n•N\! "•Z.Ił n( n„ k.f,ttlN J•Zl'!' 1 Drrz!"' u /11tl1. krz.. Z!J"111JJI sz.ahh bodZft 111.łJ ruptr""' an>() palasZ!"'· Zfll dtJ /uJp11 li( nu •'/'IWl'W. bo lrn ol"ltz:'/ f)•trtki '-"'""dntr n.19' z..1lr1ml). /.,,,Io rupurr11t t.ik li("''-" 11t1!f"1i a odsk..1ha.1, Prvd no1111111. Z! \am1111a z. 1z.,1/Jk1 PrzJ mrh o!J>.llonN l/ltdZ!J'ltdZJOlli JUi podob11). I lrd1y JIJ'r I k.IJl{~Of]t Zfltf/tl, j I li JllU, (I i f'{Jla11i11 fllOZfllrjli li( llfZ,I(. ll'~z.akóz. JJ'/t/11 111rpli1111tllff'/th posrod la11119 1z.1.Jd1r, ZflfIJdZftJZ, ~~o m/11r

z

11
Z!' Njl!t( w111iq "" />l"Z}ll!N

ti( 1111;r.

f":(!l.I:

- Mz:i! z.111ł.ir~ J:."'bJ11/ll p1cnr b111y 111Z)łf . I jtdnak • Zf't\.<11 Z!"•u l)
„1'111op "'I lum/

Uwaga!

Biegłość

")mienić

na

inną

+ I Czy1anie i pisanie moina o w aności + 1.

Tn„·•w

Oco n~ miana
Po JZ!Jrilz.J:im pott>pt1. rym

1rlozylc111 arcyu7/1(),.,,.,:

"rr'""""''l/'IJ,, .ł.1>1tf"'v" „ W'ilt1t1btfl,ll, 111tbt>':(!. I-'/"'} ~11y.ł.a1 Zfl lllO'Zf,

\ulfk.uuttz.

J.111 lfot111NJ (.\ttnrttf} ..01?1tz:n primt11 ohrz.qó/cJ •'l'{!Sli:J,h narod." n I.JM I i$2r. .,Po/shi;tsl t1łoli"l I :11rol!J f»'slq 1plaJkq1 stqJ Ofl'\111t11l JJ1-q ""Z!'f· bmmm • 1!1J11'1Jl111J:.im1('()lut polt-

Oz.narz.1

plasroZ!"<: lllll'trfjrtl Z!'""" \armag4"

na I tw"tdóli 11dtf\!lh Zf111"()/.tl tlo braa rzjatłxtki9. „ „.11.1 pol11/Jtlpl11drako111.

( ,(Jyfmr 10111

a/11 n11111 IN bot!.r11k.&a•dli1gojNt_11i' /,,~'\)h! ",\mh 111/w rZJiz.h 11 SVJ't<1f t'"•('··· ''.

)a.ł: Z!Wlf

Ho 1.t!J srpn t 11(ll'Zl· ly pt>f,nbisz. "!Jl"'U• l'Mt~qt.

/>O/em)";;. oknlntti.nry mkrzJll "" 111tl, Juiadhl kJc1/ci llir OJfml11!Jlif·

Kawaler l-.aw:1łc:r 111 po pm:.IZI<' lu1cr.1mb ,zJ:ichta ruc lubi k,1..,cia elektor.i, bo k:ilwm 1 zbn 'rogu chn u.1d11c;. Kawaler szkocki: ZapcwnL ze 1ubonlcgo kl.mu vkock1ch gcirnh 1 \\'\ zll.l\\'LL vkock1cgo kmcml.1 pr<·7b1tcnańslucgo, przdladow.rncgo przu kroi.i \n~·lu 1~zkocji 1 otiqalnv ko\c11>l ;mglikan~lu Ka\hller francuski: ic:poknmy vlachac zmccht;con\ do ab,olut)·s1yc1 O\Ch r1.1dow kud\'nała R1ehd1cu ,\ mn7c przcawmc - 1ą:n 'tronruk 1 vp1t-g \\ RzcCZ\'PO'?Oł1tcj;.

ZWINNOŚĆ: 4

KRZEPA: 4 MĄDROŚĆ: 4 R1p1('1"" Ruuruca 5

Bombardier li

ttlłtt

11 11 .u stnr, oo/ 1/tnht 1 furctt_, .ilt 11c n.1 1/'111.1/,1.I• ntt Z!'"'u.

Bomhard1er 10 •pcq.ila5t.1 n1mu1-tc\ "~· nh,lu~.\ :irm~1 1 pr.\ z\\1klc vor-tc~ 1 mcnl.r7c,.im, .1 tak/c rucc:o po~g)u,1. t}m rucmmc1 Cll''"I 'I\' \nclkim po\\.\/,1n1crn u •wmch downc.kcm. \'i'icd7•\, pk n.1 lei\ dz1al.1 tram.porto\\,IC, jak l"ta\\lac do '1r:1;1lu 1 ')1UC s1a.ncc cll.1 "'Inn\, a tak7c jakie mice w11kc'1I ruch st.lran1c, h1 'li\ luf) me prt<' grzuh 1 p!7) w•·,1rnk me ro:t~kh-. M:11a.c dobr.· oko cło ccltmanu 1 \\praw<; '' odpabmu c.lz1al procho\\>Ch. W'\,m1cmC1c "'b1c radzą 1 7 hiknwn1cam1 CZ) z mmCJ'7.\ bro~ ngru't~

KRZEPA:?

ZWINNOŚĆ: 4

MĄDROŚĆ: S

FANTAZJA: 4

„2

1c,t.n1t.. p ..u l'
I ,Ar..dyb

„ JJ~>~ pahl.o

ZMYSŁY: 4 ŁEB:S

\ml<" •• •..?Goomcma +.l Punkt) WolM t\

PANTAZJA: 4

\ 11 • k : ' ' I 1 + 2 Jud• loruu

ŁEB:4

.2 (i< K lloji u I er hl u I C , UNC' I""""" + 12 Punkto" Cech/ Bi~jlło
Wolny rajtar RtJ!llrn są c1..,7ką jazd.1 typu 1.1choc.lnicgo, którą 1.aa.ig.1 '•<.:do wo1;ka koronnego bąc.lz liwwslucgo, lub tc7 c.lo prvwarmch l c1c;zk1c ktl')''Y / nabiodrkami or.v hełm}', ao r.ij,"'-inch lekkich niC7byt ich lul11.1, zwla,zcza ze ra11ana mgd\• me dosrajc pola polskiej 1enlz1e.

KRZEPA: 7

ZWINNOŚĆ: 4

Zl\1YSLY: 4

MĄDROŚĆ: 4

FANTAZJ A:~

LEB: 4

Rapier ~

R""'nic• 8 .,. 3 Ju1LI ko mu

Dworzanin fm luJfl.1A. dxr 1n11it pozj}(JJJit' /,ule k.tietch!tlll Zf111'1d(Jb1td Dwor..amn 10 szlachecki slu1-.r.1. wystt;pUJ'lC) na tlwurach magnackich. C:z<;stn brwa rum kawaler cudzcmemskJ, ale: mwmc dobl7c Polnk, Lt1'\\'lll albo Ru
KRZEPA:4 MĄDROŚĆ: 6

ZWINNOŚĆ:5

ZMYSLY: 5

FANTAZJA: 5

LE B: 4

+ 3 J~Ll kpol
3 (~I.od• J\licmk:i +2 jp1·k \\ Jo, ki. ftanCWolu lub nll'fl\le

• \ J~Lyk pohk

„.

2 O rm n. k + t C....1H•U\K" 1 p1,.lll\lc Pl:nrKn N o 2 Gcnc:..Jo~ 1 hcnl.hk• · I Ru"nWin r..-o PnC">• <>g:a: Sen " kulb;ac:c lub C2uwanic

Fechmistrz I nacze1 nu w Rzeczypospollle1. ~l7tc szabli szlachoc ucz1 ~1~ v. domu oJ ojca CZ) wuja, \\ Niemczech, Wlo,7.t.'Ch, l'r:1nq1 czi J\nghi budu1c się szkoly osobbw1c do nauki wallu przcmnczonc Pisuje się nRwet crakraty szermiercze o bo1c dynku kogo!( mozncgo .1 wpl)'l\'Owcgo.

KRZEPA: 4

ZWINNOŚĆ: 7

MĄDROŚĆ: 4

PANTAZJA: 6

ZMYSŁY:S

LEB:S ~I (.,%\IW Ir• Ulic

l-2 (>
Oficjer Cudzoziemski Ten ryp 'tl.1chcck1 prezcnru1c "'.' podobrnc, 1ak ryp \\ :ichmistrza, \\'\Tntcmon\ w'rcid iulnttfl) \\ I') pach ,„1;tch1y pol,k.tc1. Ołiqcrn\\ i podofiqcro1\ m.tj;\ ra1tarz1, dragoru t p1cchot:1 mu~7ktc1cr,ko-p1k1mcr~ka. < lłiqcr cttd7oz1cmski p<)~iada nu„'Cn \\ 1ęk!>Z'\ ngbdę od pol,kicgo \\ achmMrza, cechuje go rówrucz brak upr.rcdzcn do T:u:mhv I 1-..onkciw, ktm)'ch na1czę~oej me ogl.tdal 1cvc1c na oc:t~ Pochodzić m•>:tc z N1cnucc, 1:1k 1 z Prus K~tą:i.ęq eh Mo7.c byc mm 1akzc Szkot, lrlanclcz1·k. .1 czasami nJwe1 h-ancu7.. BYW>tl'l tc7 otiqcr7) PolJg \\ rq~tmcmach cudzo11t:msk1cgo autoramentu, ci 1cdnak są mchom.

KRZEPA:6 MĄDROŚĆ:-ł

ZWINNOŚĆ:4

ZMYSŁY: S

FANTAZJA:
LEB:S

+I l• •..:ntu

• 1 \fu"tu (('lrl (J.auJ.

+I Ko>fett!WU •'.l)~m !"•i.lu

+.?C:cll('.ll<'1!'21bcra~łl-b

+2( vruf1k luhT1>rttUT Pru waR3. \\ ytr~l11'llllSd lub Czuwanie

Kaper l-...ipruw1c '·\ ro wo1cnm lud11t· 'IU/,!\C\ we t1ocu: k.ipcr,k1c1 cz\h kor,Jr-kic1 . IVt.-czpmpohta vlJchccka mi.:d\ ni<' /doin la 'Ir; na w,·,taw 1cmc \\ la,nc1 ,1Jnc1 t101y, mimo u'tln\ch star.111 kr„la z,i..>munta Ili. a pcumc1 Jt.-go ~\na \\ ła1h ,ława. Za to, 1c,J1 nchud/1 p<•tr/cbJ, z.1c1.~a ''~ zw)kłych p1ra11iw, na p1r.1d.u łupi.\ ok.rr;n \lorog1c1 Jlol"c Dan11 C7\ SJ'\loCCfl \\idu kaprÓ\lo to vl.ichc1cc, ob\o z moucm, wpra\\1cm w 'llUcc \lo'lllkt na poklaJztc ok.ri;tu t \\ abort.bzu Pol .q kapro\lo te "'~"odz~ sir; na10\'Śc1c1 'P'''rod m1cvkancow Pru< Krok'\\ ktch t "'!Ąl\'Cych, lc<":t 1akJ'l' z Ku1aw 1 \\ 1dkopol,k1, .1 nawet / Ru 1. ( udH>Zl<'fll'C\ k.1pro\\ 11 tu Bale~ ku to \nl\1clt1)km\1c, Szkoci, DunV)C\ 1 '>1\\cd11

ZWINNOŚĆ:7

KRZEPA: 6 MĄDROŚĆ: 4

FANTAZJA: 4 •2Zcgb·

+I T

,\nyL:«JłLI

+I <""17•h1 I C.7\ l>llle I puanic

Szpieg T.1JJ.. o z.1 pcrmisj.7 51.uoH.1 Gry!

\lo(.ir,1wa l~urop\ t kr.11c "'ncnnc n;hyłaM du R/c(lp1"p11l11cj vp1cwm, 1zh1 doncNli o w~1,,tk1111, co dz1cjl' ~te; na d\\orzc krók-w,k1m 1 \\ poli int· \ t.1kzc 11b1 knuli, 'Pt'kowali, 'tah zamc;1 1 mcpukc">1 \\'idu 'rrzc d.11n}ch d\\ Ol7an, vl.tehl\, t.1kzc lud7J pro'!\ eh "'\ ,1u1.,'1.•1c sit,: obn m pou;gum. Lecz na1w1i;cc1 li;kac ''C.' nalc:z~ ,zp1ci.:n\\ prJ\\d71\11ch. dla kto r\wszc..lmm. ~kr\1olx11ccm. truc1ud11 falvcf/\ ł.11tlakn\\ bo honoru t 'Um.t<'fll;ł. 1a 10\\1crnHh '" rnm mc>e;o dJ\\cnm '>zoę,!J\\1c \\ R1cc1pt"p<1l11cj m~ taktl' p.UluH ob\cza1c, 1ako u p11<1'tqm1ch \\·lochn\\. l 1 " ' " p.mow1c m.1gn.1.:1, Jl''hl11 ,,.., p<>z.1b11.1c chud1. 111 r:iocj urwarq \\01n~ nczną t / arcnat.11111 nmkt "'C obli:gn.\, .1h: murdcrcó\\ na \lclllc 11.1syl.1ć me bt.;d•\. \\'v.1k1c cc,,1r-c\, vwnlzn, tr.111c11,n 1 dcktnr'C\ vp1cdz\ br....-ają u nas\\ chw1ł.ld1, !otd) \\al;\ st~ 1"'1 1'.urnp\, albo gd\ teh dwor\ m.11.\ 1akie: pilne n mkvcmnc mu.:rc", o ktun<>\\10lcn.

KRZEPA: 6

ZW1 NNOŚĆ:7

M'.ĄDROŚĆ:7

FANTAZJA: 6

• H.r)IU•· I

r• ...

+2 <~..U dvmnb

Il

„,

U~ B:6 ~ •W
+lJ~rohli +I ..,l....U= +.4 ( •mc:l~~, bcnld}la

ł

\le

L ołx)

•21'oliryl.:a ł z J\li.ton.tv.o'O

+I Pl)''llftl<' lub t I )~obcy +:?(~ I hcr.akfyb Pru-""łl~· \lialla tłoku Pnc"''*ll1'· Wall.a" uudn)•h "arunlr..lch

„

acjc w Dzikich Polach "-•c t}llm ujęcie: C7\m ctłow1c:k.1, Jlc row mc7 pochod1c:mc Przcro kr:un.i. \\ ktorc1 rod1i" '"' 1 \\ ydmw UJcv, nieuchronnie 1Kk1,k.1 p1~tnu na \V.1vmo,c1.

U'\ AGA! Może się przyualić, że P an Gra cz zec h ce wybrać Nację, ale będzie żitdal d la niej in"> e h modylikawrów, uzasadniając to nicrypo\\) m wych owaniem i pr.1;es'Złością. \Vszak nie ka.id ) M azur zginał plecy n ad pługiem . Starosta Cf) ma pr.rno się na 10 zgodzić lub odmó\\;Ć. Koroniarze Dumna v:lacht:i koronna, \\ 1clkopol.1111c 1 \lalo pnl;m1c, wywodzi naj~1arszc uad1c1c oll\'W.ctd,k1c <)na 111 Mwor„\11 zręb\• pansrwa RLcc11po,poh1c1, om 'wo hod 1 wolnu~o polnyc-tnych ud1Jc:hli I.li\\ Il' ur.v Ru,i. u nach takle srcdnia S7lachca w na1wi~b1q pnrnM.11c pow~dzc: h.iazdy ka
Jz:iccgo mcbc1p1cocn,t\1 a ::vcmkic, bc1krc,nl· prtl"· \tr/cruc ~lepowe: ':\ p1i;kilc••tle: 1 groznc, 111c;c od Il\ . ~ucgo ok.1 1 r111c:1n.1111.1 \\ terenie l'.alt.71 mcra1 lml1!..1c 7)'Clc Tcu \,lmo •1i; 11·01 lc~Jst\·ch pagorkow 1 ''·\wo 7Ó\\ 11cm pr1em1,k1e1 I \:1nock1cj. Z w1 ks11.1kcnacm 1 znnjomosc1:i 'wi.;1a u Ru~inow nic najl~p1c1. ''' lns1c1.1 u 1ych ukrn11isk1ch, ho 1.1m u mch miast 1 vk1·11 111c \ndc:, a w1~cc1 11 bc1p1l'Ul'Il't\\'Je trLcba m1·,k·l m1 11 nauce. Zmysły

+2, l.o" iecmo + I lub Język ru1oki +2

M azut) i Podl ru.zaki l'bo~c l.l\(1.1111..J Ma:rm\,7:1 za1111e,1ku1e lutl kl7cpk1 a 1Jd1111m~ \ 1c chlopt>w; c:rc;sw pt1<łd.m11:h ruc m.11ą 1 ,,urn mu'"l '' polu robić, ;1 ICR<> b1cr11: ,.~ kr1epa \\ ~.lf'CI 1 lc;j.tlC /.drm11c. l\la7ury osobhw1c 7nam ''I jal..o :1.m.1h<>lm1mq,11 bard;dc1 pr.1co\\1c1, tlałt1 ml 1c1 do \\an.za\\'\ I poht\ k1, .tle kr1cpko'ć od robol\ w b 'norc;onc1 w pc1lu 1Jl...1 \JlllJ u mch. \la1uruw· w1ro1 rua le>' "'obli\\ a, 'cplc01.1ca mow':l, er. h „m.uur1<· me".

Lit\\ inj

„l p.1rl) 1ak Wt\\.1n", pm11.1d.11:1. Ponure, l11~-wsk1e „rm:d1w 1c:dz1c" i'IOlmc uporem 1 "'" /l<;lo,c1.\ ' ł vn:i "''rc>spol11c1. l\,,1rdt m 1 za~u.:­ klc, w 'umwych ksnich 0'1c;p.1ch chrl\\anc:. a nl 'w111m nw·~7c musi pc>sta\\1C Oj?lad.\ 1 ,,·yks7talcc· mem nr.u obyoem pohrYczn1 m ll't\"PUM 1w1 lic 1-..oruruauum. aci prędzc1 rrupcm JY.ldn;\, nu 'I\' do tl"V;ll pr1wnJ1ą. \lrucj<1~ swobodą "" CIC'I.\, ~dp po11:1ne rt..J\ 1Udnw1łl1J\\ CZ) ~lp1chow chkko w l\'CCI maJ.\ do p<>WR"ll/cnla na 'cjmik:1ch 1 11 ur1c;d.1eh, .in11ch m.1._'ll:lc1 komnru. l.}'Wl:\ przi 1~m n1cdir;c tło koro111.1r1\-, /C \\ R 1cc11·po~policcj l\:umn.1 \11„1:c1 1n.1c11 cKI \\'i~l­ k1Cł-,fl> ~u;stwa. Swoj;i uce"·skosć, odręhnmĆ t równo r1c;dno'ć wobec l\:umny lubi.\ pu~ p111n111:1c Lcb Szlach ecki +2; Lowiec rwo + I lub Tropie ni e

+I

Rusin i Ru'ln2m1 zw1c 'Je; luJ nm1l·vkah n;i .m:mrach. I kr.uruc. \\ olpuu, Pc1<łolu 1 Ru,1 C1crwonq \\idu m1c;d11 mnu prnwmłlwnvch, / cn~o ,/lachta .tw11Jc "" unii k.1111ltck1c1 naklnnwn.1, .1 lud pro'I\ prte\\ ;vmc 1h 1unirk1. '-1cu<1.11ąca grtub.1 nn1.vdcm t;llar,kJch c.i:v konck1ch ' r>z1k1ch Pól wvmuv.1 c1111ną ol"crw·aq~ 11kohc\ 1 palne l>ac~cmc na wvclk1c runulo nadcho

Kncpa +2; Poli1yka + I lub Uprawa roli +2

Prus:icy ~/l.1ch1a Pru' 1-..ri>k'W 'okach bardzo ie.i 1:1m111n.1 l·olwark1 1uu1 du/c 1 p 10 narc'1d 1 '''mia 111ajomy. \V.cłu u nach \\ wicoc lu1cr.1n,k1cj 1yic, bo te/ lutrów nicm1cck1d1 po m1a,rach pclnn, a 1 k.1h1 anrh\ u~sm po,n><ł vl.1~ hl\ spock..1v Mądro ć

+2; H andel + I lub J ęzyk niemiecki +2

P l ud racy !'.ac 'rosob 1cdne1 1 1c1 samc1 rzcc7V pt>w1c:d/1cc o rr.incunch, 1"1cmc.1th I \n!,ndczykach f'takzt• w'7}'\C) mają w'polnc, a 111

Ksi~ga

I: Typy szlacheckie

c.l7ięk1 wia1ą.

sziucc bcxlzcn1.1 rapierem, w k1orej "" wpra\'\ pobkte1 snuce krzyżowej od ciosów 7clazcm się ogruliasz lub w tył odsu,:pujcsz. A u pludrakó\\ trzeba sbkać jak fryga, obracać się w rę i ,,. ramce;, uchylać i 1ańcować, 17by cit; na m7cn nic nadziano. S1ąd też zwmność mchów u pludraków \\;ększa, a powag
+2; d owolna

Biegłość Zwykła

+I

Niewiasty L' niewias1 nic sposób pr.1,c\\'llg połączyć z dzielnicą lub krajem, jako ze czym mnym się bawić zwykly ani7cli m„fowie. Owszem, Rusinkom 7mysly wyosmm1•l s1i; tak jak Rusinom, a Prusaczki przy mę7ach mądrości cz.,:sw nahy,,mją. Ale nic wszo,;dy u obu pici pr7t:wagt idą w par.r.c. Już Litwinkom mocne łby nic tak potrzebne, ani pannom koronnym fantazja obywatelska. Stąd też pleć niewieścia nic zvskujc z góry usialonych prz...~':lg '' cechach / racji miejsca pochodzenia. 1cchaj wvbicrająl Dowolna Cecha +2; dowolna

Biegłość Zwykła

+1

Modyfikacje poc hodzenia Dwommin, Bombardier, Kaper i Oficjcr Cudzo11cmsk1 m rypv cudzo7icmsk1c, ale rówmc dobrLc mo~ą być nimi rd7cnni Polacy C7)' Lirwm1. To samo dot)·czv Szlachctanki oraz Dwórki - mogą ro być Polki albo cudzmm:mki, bez ró7.nicy w Cechach 1 Biegło ściach (cutl707Jcmki mogą za darmo orr.1,rmać Język Polski + 3). Z typów szlachty polskiej dla cudzoz1emco\\' dostępny jest tylko t)'P Kawalkator, choć Starosta Crt} ma prawo wyrazić 1godę na inne odstt;psrwn od tc1 reguły. Jeśli więc chcesz mice Typ sarmacki dla cudrn7.lcmca, albo Typ cut.lzoz1cmski dla Polaka, albo czynić zamrnnę między szlachcicem a plebejcm, konicczruc trzeba wym1cmc podMawowc pakiet)' biegłości. Oto one:

Sarmata: Szabla Ruszn ica 5 \X'łóoma 7 + 3 Jazda kun na + 2 <.1ytarue 1 pisanie + l ( rcncalu~a 1 hcraldvka + l l ~'lona

Cudzoziemiec: Rapier „ Rusznica 5 + 1 Jazda konna +I Cz\'TanJe 1 pisanie +I Gcncało~a 1 hcrakhka + 3 Jęzvk polski

Szlachcianka: + l Jazda konna +I Genealogia i heraldyka + 2 Szyoc 1 haft +I Gospodarstwo +I Ogłada d\\'Orska +I Tanu:c

Plebej:

+3 Upra\\'ll roli, Rzcmmsło lub I landd +2 Uni7ony ton +l Targowanie +I Powo7.cnie Przykładowo, chcemy mieć Bombardiera pocho dzcnia polskiego. \'\' takim prz}'Padku b1crzcm\' oczv \\iście pakiet bicgłośo stanowych szlachcica pol,k.Jcgo (szabla zamiast rapiera, łacina, włócznia etc.), a wvrzu camy bicglo~ci s1arwwc cudzmicmskic. \X'szclk1c premie do biegłości nalcznc 7 T)'J>U szlachecki~<> (a ,\ięc m.in. W)7S7.'l Rusznica) zachowujemy.

O Typach Plebejskich na koniec A jeśli \\lasć plcbc1ską krc\\ masz w zvlach 1 wstyd ci szlachcica odgrywać, bo su; nic.-godm m czujesz? Tc.ody srwórL sobie postać Plebc1usza "lasnic, iżbrś s7lilchcie slu7yl w1em1e a pokornie. IJcznc T\pf Plebejskie znajdziesz\\' „Ks1ęt.lzc Vlll: Zwicr/\ n11:c" A tcra7 fora 7e t.lwora! Bo tu ze szlachtą b<;d/1cm1 gawędzić ...

Pan Brat albo jak bohatera tworzyć „ ...jeśli;

\I<; \X 1aćpan t.1k 'konfundowal mrnm n•tz\\;sk1cm, tedy zrmum,

pik m..:przyjac1de muszą się konfundować!..."

,.... dwoje na~ było, .\nulko, dwo1c n.1 świecie, ale m1 się cos zdaje. ze ... będzie 1 trzecie ...".

11\nommJ

„ ...w boki

"i.'. bral 1 pcwien efektu ndpnw1ad:tl dwoma słow;\ml: Z.1~lnb,1

U:tn Onufn Zaglnba]

J1111A •• "

Rozmowa s zlachcica z

panią Małodobrą

mo:;t ""'f'Z!JZ. od z..m1z,. 111ozr z..1,lod11, '"' 111oz.r ubyq ac na tt ;ul ptu·11t: 111, »' ty111 kr1y11. ;11/:JJ u ;ttĄ111111 krrilnhtu J:111r1f'> jeslti 11ttpm11•dt u'Ol11y. ('/)(){ tz!mtn u·ol11oil l11 OZflt1tz!1i 111nZ! uybór po1111trlZ) J111it1rt11 od sz,1blt li Zfl.'Jllf/11 " ' ' /cJt/1. I LPIZJI jtd11ak loko 11iż. Zf1dflt1. G/011•t1 do .11,tiry, Moiri Pmm. 11 s:c1k kak_rf; htt!J! "'"'Z!• a d:ef1i19 Zl/""· ;11tm .l."IJ""· I )oii .J!pd11nio.' Do roboty! l.t1 rhuilt z.a(m111) u· J:.oin. \tt />Oj sir. 1/ou-ką nit btdZJtjtJ\.f':i! /U'O)t :;Jnt. ,\11 r.l\!t "" l'(d\!r.'

poi KoZ!Jf). albo dos111n1rsz.11r »

( "''"" WfllZ'JJOJf1,

/..tpr.JJ:i!llll " ll1fl>.1 l'il.uz, h"'JUltf11t I >\!tu ką z. Llrrz!111t J>o1ht9 mtgo nil/a 1spr.1Rdż.111111.pl.u m11m J.:.r.1r/t klztalf). \" ~'V do 1111 dMblou. "" ~""I Jt( z. loz.d. l t.1.'= "" 11.1eln1tr;..prz!dt 111114.' (o-:- Io. J:.4.k.uz. 1 z.11•\)ll 11( modhil Dopr11RJ.,, utyd po1r;:r, n.1 ntbu. )al z.r Io, d~uz. ltr11z. z.1110» .it z.a ,grz!rhyt lłfd\!tlz. 111 J..kp.i. r.oJ\!11h, pM:.a. 1 ob1muvt popraJJrl .\'o, 11 s11m1t Io 11 11( n1t d\!111( %.'Pr.JU tł( ptJu1a&i111 "• tylktJ 111tli(\!11 111t p.11/.gą 1111 k.1>~11111, ·'"' '""" u1dz.4.· Zopf'UJJv/t rz.11dh> Ir.Jol') rrzrm, u ,mho/, z.ol111trz. r.;y karmOZJn, P!Jamra fZ) 1/a11111 /11mla 111t d'V 1 111t prost o Zf'lllou<1n1t, hrt!J dxr m11• mu ~lou{ 11111 hJs1r }td11ak. 1111. 11c f"r1\J117t składa, żr pmuu ll(~th "" olwz.111r l11ośr1 1 111i/011url!?Ja. A Riuz. dlarz!f.OI

Ho Jtllf/11;rdylłll sprwmdl111 ·ofną 1111 JIJ7tflt. ·1 ak, "" 111a111 Zfllllou dlłltl. \u 111t1111 liloiri. Po niu·111 kOJZt ~atrrh, ;11k. 1 l11tdnyrh. J>r:orhodzt tlo sz!ndxuo, "4 Kozaka, do /)da, I ttlt1r11 1 I 11rJ;.,1 R.zrh1r" 11a11'tl, Z! 'ZJ'ltffl dl(l11i9 pol')u <1111 u• "111) ';!l.llNllłlal)rh, oposlobfZ.Nrll,Jrh bogarzJ i opo;ou z. J:.nltl11nalf11 Lipiql)illl llN'Z!':(!m, mźli zy~klyh szlutl>t1kó11 'Z> 1111tsz.tz.a11A:iu" klórzy ZJ/'l o »irlt z.dro»i9 i sk.romn19, mn19 ja&yą. rztln9 "'' slonrr •yrhodz.q, no ktJn1<1.1"yz.d~ o 11/t 11 karot). I 101:.;tdnJk "'!Jrztin9 PrzJd» d":J po u:;tlul:.irh .inl11m1J:.iJu• 11'<1trholou• oraz. ~ln1trz>" 1,..,, r"Z!"' ftd11JJ. 111t ln1t1z.11c. />o 111t PrzJrl~zt. oi?J z.10"'1 po111111011u! lim; fZ.llJ Jtl'!z.' mr n1~dl. r/xr a z.udoi lulJCJ p,1,,,,, P"''"" ""?J"'ł ru.l•11nd s""'""'" 1 rpiJal no /><'X""'11111 \otfsz!dl bbi:JJ, Io no po/11 1'111.11>. z. sz..1ltt1 u rrh1,;11k sz/tuhdtoui przJilolo. PoZ!f'lil ;rd11JJ;. Z! pt1z_/MJ'I( fi( z.INdZfll. OIOz. 11um z. 111rgo dl11gtJltl· "'~l!f' 1/01111ad~n1u, z.r J1111trr """'' • Z.dJZ!ZJl119 spmuu nadrr <":JllD Jr,11.1 podia, slraJz.no 1 ok.ntl11t1. B1l 111/r.\! nok n1t IJlt.iJ!.lll"Z. 1/.111, 1 Z!"''Z!"'"• ak of. trfuh111t1z.pod plulon J•1k p1t1. 11 1111:1 111t Z.•'/>,,„ H1>1: k.Nk non. \k.4_d nnz. z.11ltm, 'V thlof" ntt z..1tl11J..1 nr J. /011uJ1111, albo nit Jlr.lllljq '1( koP_>/11 .ł:.11ni( .-1

°"

f)*

Zapewne jestc~ \Xla\Ć po lckturl'c "- '1"~ I Jabc ....~~ si~ podobały Typ1 vlachcck1c, nic\11c,Cll 1 pludrackic? Który na1bard11c1 pu1 pad I \\ a\l'CCI do ~crca? A ppam nic bc;r v.;uncJ p171·oyn\ Iłu v. 1cd1 \\ 'aszc, 71! T)'p v.idkic ma :tn3Cl'en1c dl.1 um1q"1no'C1 Twej po!>Uci, dla 1c1 'pr.iv.nm.c1 ho111v.c1 nr:v prl')"mlOtĆl\I ciała 1 Uffi\~łu. Rov.'Tltcl' dla Jl<"'a~1 1 pozycji \polconcj, bo IT13Cl'CI v.v.1k łud;1c postr7cg21:\ t~o l'3\1·ahdrogr;, maoq dumnego husar7a, a jcvoc maocj k:lwalcr:1 '' cudl'tmcm,k1m

stro1u. Cu w1ęcc1. \\1de / Typu\\ ww;lo się wprost 7 kan ksl'\7Ck lmct Pana Stenklewtcza. \ 10 oznacza pt7e7acne, barwne, ''"" c pt71 klady do na~lado\\-arua. bard;,o pr7\datnc "m, któr?' na [)7Jk1ch Polach rue C7UJ'\ się Jc<.1C1e 1b1 t pewnie Kto 1e \\\1a1cm vlachr:y polskiet JCM mcobc1nam, mecha1 \\1ęc b1cr1c Typ) 7na1omc / Tl) logu. '11cch Pr1amca 7a \\7
Ko notacja pana brata Pr7cd r01p<>C7t;C1cm rwor1cnrn pos1ac1 nirzn jeszcze na koniec l1/lk1ch Pńl. /.najd1ics1 ram knrtę na71wanq "'-onmaqri. \V lCJ wie kanl1 bohn1er opisany je,1 n pomoq rc'lznomdnych w~plczynmk1 te m.1jq wartości liczbowe, albo opisane są za pomoq slow. Ich wanosc1 (albo opisr) 1ap1sujev \\ laśmc na Konomcj1. Skop1u1 waść ją dokladmc na1lcpici dat do pm~p1sarua sknbte cud1011cmsk1cmu, co ,,,_. 1ow1c Xero. Jak 'kop1ujcs1, na,7yku1 sobie ołówek 1 gumkę, a iak1e lulka kanek c1y,1ego papieru ,\ te'h mav 1u1 'kop10\\·aną "'-onoiaqę, to dmć tc~>o pus1~0 gadania• \\ vb1era1 \\'avmo~c Tvp vlachcclo, pluc.lrnck1, albo plcbc1sk1 \ nru potem 'ację, bo s1k
Pars prima: Cechy, Biegłości, Przewagi Wiek \\ ICm\ JUi. Cl\ m ~u; \X 'a\ć :JJ)lnUJCS/ (f yp) I 'kąd pochcxl:11s1 (Naqa). J\ pm111~tlz m1 jcvCJc, czy na D11k1c Pola chccv trafić 1ako malolctm ).\olow•l' Oub m łódka). CZ) po dwud11c"1m roku :iycrn, Cl) w Wlcku mocno 1u7 do1rnh m? Wolna wola \X'ai.zcc1. wybieraj wedle ochory, ale 1 w'ka?ówck pom:is1\·ch me omijaj. M1mmaln\ wiek pm1:1c1 w [)11k1ch Polach usta· laml' na lat 16. Chlopct'l\\ w 1ym 1\1cku ju7 uważa ~1c; za zdolnych do novcm.i brom 1 dbmm o wla,n1· los. gdv me ma nad num srogiej 01cowskie1 rc;k1. D;.:icwczęta "' 1cszc1c młcxl''\ m \\1eku idą 1a m:v. zm1a1ąc gospo„hmanu lub mo1mm1 paniami. Pełną do1m1loi.ć ob1"11a1clsk:\, / prawem do obc1mowarua ur1i;dow 1 inm·ch funkq1 pubhClmch, o'~>:i mę7c7yzna " 111eku lat 23. T1·mc1a\cm 1u:1 dwuc.V1cstola1kę uwv.a srę n dorosl'l 1 do1rnlą mcv.1a<1ę To rrue1 \\ a'c na uwad1e. gd} podqmujev dl'C} 11ę.

J\ od decp11 :1alc1y niemal o. \\ v.1k 111.1tlomo, 1c z larami pr7yb\"-'2 \\1ed1) 1 dm\\ 1adC7cma. pr1cto bolu1cr po111·żc1 18 lat będ11c m1JI \\"\1vc ( cch1 1 B1eglośo ruż małoletnie pacho!\·, .1 1cvc1e \\ 11vc B1egloe „stance", ale malo km 1cchcc nun Krać Wiek a Punkty Pos taci: Małolcmia

(do 18 lar): (uc11 Palucr Cech: 12 punkcow Pakiet B1cglo~c1: 12 punkul\\

~·~

dw.1kmc v\ hc1cj)

Dorosła

(19-29 lat): Pakiet Cech: 14 punktó\\ Paluet B1cglośc1: 18 punktcl\\

Dojrzała (.30 511 lai): (uc11 ,,,_. .t11a.kmc \\11lmc1 PakJe1 C.ech: 16 punkt6\\ Pakiet Bil);lmc1. 211 punkt<">\\

Stance (ponad 50 lat) (uc/\ '1~ cz1aokmc \\l>lnic1 Pakic1 Cech 12 punktó\\ Paluet B1t-gło\c1; 18 punkm\\ Punkty Po,tac1 pr7e1naczonc "\ n.1 pc•111~kvcme wa.no,;c1 punktowych Cech 1 B1~lo,c1. \\ ulno pu} 1ym zostawić kilka punkt1)11 woln)ch n;i \\)kupu:me Pr.i:ewag. ,\ co oznacn, 1c m;1lolctm uc1.\ '•~ d11a r.v\ szybciej, a dojmtl1 wolniej' \'( skroc1c: \\ artmc1 (.ech·, Biegłości będą w7raMać \\ m1.1r\' przcz)11.1ma nowuh przygód 1 7.dobywanm kolqnych do,w1.1dC1cn w trak cie gry. a ;m~ęks:rame 11 ~rx•lczi nntko\\ (1rac1 V.°\'· daje Sukcesy pr1Fna11ane pr1c;- St;1rm1ę (,ry po~tac dojr7ala 111·dać mu" 1111;cc1 Sukce,ov., a malolc1ma mnie1 mz posrnc1c dorosłe.

Cechy Spraw·no~ć odc,ną 1 um1 'lu\\ 'I kazdl1\0 Pana Brata czi· Jc1mo'>Ć Pann1 op" u te vc'c pc>
PrzyklaJowo, szlachcic 7 Krzepą 3 m cherlawy slabeuv, a panna 11: /,\nnnosc1ą 15 )c't 7'\1nna 1ak \\1C· \\1Urka. (l\ln07-'\C w:mo\c punkmwą pr?e7 5° o moi na uz1 ~kac \\ 'polc71 nnilu Cech 7 I c.:tłyqi podc~cznika „n1ik1ch Pol".) \.n~. ab~ to wszystko obhczyc. Zaczyna:;z \\ J~7mośc 7 1akun1 Ccchnm1, 1akie omwmujesz \\ 1abch \Hll7 z Typem Szlllcheckrm, .1 1cdną Ct.-chę 1w1ęksnsz nndtu o ~ 2 punki) /. 111ulu wybranej a q1. Tyle JU7 mas1 na pewno. J\le, m1ęd~ Bogiem a prawdą, marne coś te Cechy u \X'aszmości. Warto by 1e 1\\1ęks7YC. I po 10 'ą docbckowe Punl..I) Cech. Pojrzn na ramkę „\X'ick a Punki) Postaci". Są tam spisane dwa pak1cn Punkro\\ Post.ac1. Na poo.ącck 1a1mcrc..-,;u1em1 •1c; Punk1am1 Cech. Ich liczbę mozes7 'wobodme mzdvsponować m1ęc.b.1 swe cech)'. tak jak \X 'a.;c1 'le; spodoba. Możes7 po klika ro.ulać do każdcJ, a mozesz 1 cbc \H7." cluc do 1c...Jnc1 CZ) dwoch wybra nych. To nici.)'• w tz)m rwa postac ma być dobni. Jednak abv poclrudć C.echę powy-1,c1 17. pocrzeba 1izod1 S1aro-.ty Gn. (hu za' obac1 dokladruc opisy pmzc-„egolnych <:ech, t \\ pam1c;c1 s\1·c1 1akonoru1, która jest od c1,cgo. bo to sprawa wu.na:

Krze pa • symboltzujc stl.,: t

wv1r/.~'Tl1ało~ć.

Im wv7.sza

waność !C!o,>o wspolczynnika, rym wyzsza liczba obrn 1cń 7.adawanvch przez broń, którc1

uzw·a bohater.

Siłacza poznac mozna po potr;znych barach l nieclz-

wic..-dzicj posrunc. Zwinność • S}mbohrnjc ruchliwo~ć t zręcmo'ć s7Jachcica, szybkość, 7 ja kĄ ~1ę on pcmisza, :1 rokzc jego zdolności manuałnl'. Ludzie o \,-y,okicj Z\\inno~ci są 7\\•yklc szouplt t odznnczaj:i się gracją rucho\\ . Mądrość

symbohzu1c umysl ,zlachcck1, czyh .1dol

nm.ć wykorzpl)Wania w praktyce nab)•wanL-j WtC(l:t) i umicjętnosci. Mądrosc informu1c. Jaki zasoh w1edz1· posrnć posiada, !I.le ntc 1cs1 1mchgcncj4 1 zdolnusc1ą rozwiązywania problemów.

pottzcbu1c

Do tego k.ud)

~rn1:icv

własnego umysłu.

Famazja te> 1c..-dna 7 nnJ\1 nrucJS7)"ch cech. \X Polsce szlacht:el..-le1 oznacza ona niezwykle cemoną pr7ez panów braci umic1ęmość pokazama s1i: mnym. Cl)'Tllc nia \\1elkopanskich gcsmw. znn1ommc mantcr 1 ob) C7.:ljów, a 1;1kżc ogładę 1 dwornośc. foanm,1:1 to wbsntc owo staropolskie „zastaw su;, a posta\\ się" um1e1ę1 nc,śc pokazaru,1 tc1waf"ly•zom wla•ncJ w.irmśct, 011 bły>k " oku, zawad1aclu ")~ląd, a rakzc poczucie honoru 1 os11b1Mcj godnusc1. Pan bral 7. wy,oką bnc.1zj:l 1cst znam i ccnionr, w1wżrua się z daleka sposród innych mu podobnych, pr.1eras1a o glow~ v.m. 'tl.1chccki tlum, nawet jcsh 1est 111sk1 1 ubiera su; cak 5amo, jal.. [><>zmtali. Je;.c;h ma dobr.\ reputację, Ws7.\'S" wav.\ w mm godnc,-go nosiciela 1 obrońcę szlacheckich swo h<"id. Jc~li nś rcpumcja jcM zla. umacza to, i.c pan hr.u czvm zło w sposób rnk spekcakulamy. ze \\'S/\"SC\" tr.iktują go jak w1dk1cgo charnktcm1ka, a nic 11\-vklcgo obwiesia czy mordercę. Panowic braaa z mską I am.1 zją jawią się z kolei jako S7arzy, malu znam vlachc1cc, w1ap1ając\" sic; w rłum im podobm·ch. f-ancaz1a w pe· wicn s/Czególny ~posc">b 11dnvierc1cdla zachuwamc i ogładę LO\\-arzyską, a t:ikże urcxlę. /, 1ą O'>tatnią b\'lo wsnkżc \I dawnej Polsce do~ć llzi\\ nic. 7.. jednej strony bowiem przyst01n>, mł0t, :t drugiej 1cdnak, stary rębajło z poszalkowaną )':ęb:1, polową ucha t pne!.tawtOn)m nosem \\1x.l1jl rej na rue1c1ę nalczy wcedy. gd)• pan brat wvpa1ru1c na stcpnch sladó\\ T.11arow; !ul> gd) \1·,hcx.lz1 \\ .1as.1tlzkc; 1 nalcZ) sprnwdz1c, CZ\' w por.,: >1ę zoncmu1e; 1nk 1 wo\\ ens, gdy s101 0;1 wnrcit· 1 n;1sluchu1c. z ktorcJ stroni· podkrada s1~ \\mg. \Vszdluc lcSI) na zauwa7.cn1c, uslyszcmc, W)1'•1Lr7cmc itp. bc;d.l 1cs1.1m1 /.my· ,ll)w.

Leb szlac hec ki 1est spetj:tln1m darem Bo~>:i tila vlacht\ pohlue1. twórca pon 11cm1ą, wolnośaą, p1\\em 1 chłopami obdarował W)bran1 nanxl Sarma tli\\ wielce pr;ytL1rn.1 unuejęmo,oą wyp11anrn w1clk1ch 1lo\c1 muxlu, piwa. wma czy gorn lk1. Leb Szlachecki 01nacz.1 jednak nic rylko odpomo.;ć na wpl) wy owych zbawczych trunków, lecz tak7c wyir1y111alość na pe\\ nc c1.ynmlu 1.1:wnc;1.r1.ne: b<>I, 1.1111no, goqco, 7m<;· czemc 1 rucwygody, a nawet truc17ny. Slc)\\Cl11: wy·

Zmysły:

tr7\111alo\ć.

Z glin)·: (1,2,3) Z drcwn.i: (4.S,6) Z zdu.a: 7,8,
\\ uukoc gn w 01.lktc: Pola nalcn iak na1r?aclm~1 hob w mo\\1eruu o Sw\ch ( echach. DLucgo tez wimcne\ \\ a~ć W'Ptsać na swą i..onmac..-ę \lownc okrc,lcma "'fX>lczmruków. glh 1u1 mtareornc będą gotm\c. "-Mda CL'Cha ma 6 okrcslcn 'lowmch. ł,CJ są w gruncie rzcc.:ty do ; 1cb1c 1hh1cm. '=icktórc zasady gr) będą dmyoyc np. "-r1cpk1ch lub Silnych, bez r0tclrabm;m1;1 -ię na punki) \ mo lista Cech podZJclon1ch na W-UPI· wru z okrcslcm.um >lowni nu. uzvwać

Knepa: Cherlawy. ( l,2J) Slabow li\ (4,5,6) 1'.ucpk1: r.8,9,10) S1ln1: (11,12,13,14) Mocni': (15,16,17) \loc.im1„ (18,19.20) Zwinność:

I .a1n 1.2,3) '1cruchlm·1 (4,5,6) /\\JW\ (',8,9, IO) /wmn\ (1 1,12,13,14) Sl\blu (15, 16,1~) (i1bh (IR,19,20) M :1drość:

1'.1cp: (1,2,3) Hl.11cn: (4,5,6) lhw.1ly: (7,8,
Ospały:

( 1,2,J) N1eoscr07ny: (4,5.6) Osttozn)~ (7.8,9, 10) C1.u1 n}~ (11,12,13.14) Baczny: ( 15, 16, 17) Bystry: (18, 19.20) Łeb:

Jak pcwmc \\ .1szmmć w td11s7, na i..onotaq1 )t'I stosowne 1111CJ'CL, \\ kto!') 111 wp1s.-cv 1 hC7bc; 1 ol..rc· ~lenie słowne l..a.r.dc1 ( cchy. Od s1c~c1u glO\\ nvch Cech obhczys.r. \X 'a~ć cztet) wspolcz)nrnki 1")(>l11<>ernc1c: lruqatywc;, C10s, T.,:go'c 1 l·orrun1;. I mqal)"'a· c1yli " ' bko'ć reakq1, licz) 'l1ęgamu po hron 1 umkaruu ao<ów. C:m, dn~kt z.Jlacznc1 Krzepic /\\ 1ękva '1lę w>m1er?anvch udc· ncń. T„~mc d11c;k1 1t;j..'ICl11U I.bu pozwala lcp1e1 :tno 'IĆ o
Fortuna

:w,

To cecha spcq.1lm1 w 'bh o1p<>C71 na zabaw.,, z ~ punktami hmun} . Bohater „z \\1dl.;;\ fantaz1.\" ma dodatkowo • 1 punl..1 f orrum, a „z thahl.\ f.m1:u1ą" +2 Fom1m. Fonunc; 1c-iu11: ' C.: wtcd1, gd\ Sramsu (,r\ sprawdza VC7<;.;c1c lub pech danej Po~t:m np. kro Jostamc \lrnL\ wvpus7C7cm.\ w tłum, albo O\ \Hp.1 dając L okna 1rativ na \\CU 7 \1anem - O\ raC7CJ n.1 widły u~cawmnc nól '7torc) Punk1y cech) h>rtuna mozc Gr.icz '"'dać \\ k.1; dej chwili na 11manc; wym kil\\ r1.utu kostką. ale cz~ punkry f'onuny 1u:rvwa1ą s1ę (wano~ć ( .cch1 'pada). \X'ydan1 1 punki 1'Ortuny pozwala na 1~·dn.1 / u-zt'Ch opcraq1.

"i;,,

•

Zmjanę

\\)Oiku nu1u kostką o I punkt ('' lub w dół). Powrónenie nutu kostką (ale wówczas drugi wynik będzie " m OC), nawe t jeśli okaże się gorszy niż piem,szy, Dodan ie I Punktu Walki w dowolnym momencie zwarcia n a broń białą. Można zużyć najwięcej 3 Punkt y na raz! górę

•

•

'°'~c punki) l·ommy dmt.11c 'li; 1.1 ""'l:ttkowo celne \\'YPO\\ 1ctarosta mo1c ru\\ruc.1 odbicrnc punkn h1rtun). gdy Pan (;r.1c1 pm1ępu1c ruczgodruc .1 charakterem W)kreo\\ .mc1 pmtaci (np. kawbk prnfonu1:tcy ko,c1ól) lub ~tł) itra " 'P°'ilb karygodny (pr.1cwkad1;1 kompanom h.\d1 ovukujc).

Cherla\\; ll --1) Sl:ibo\\·m· (4 <1)

r

"-oepkt · I O) 1ln) (I I 14) Mocny (l517) Mocarny ( Ił! 20)

2 -1 +Il Hl

+I +2

Tęgość:

Inic jatywa To Cecha \\ ,kalJ od I do 20, 'Cl~ pr1t.-c1ętn<1, /Cl'tJC

~d11c

„ 1cs1 wa.no

a 20 ""'""'"":\ Omira jc..lnak mo7e

pockroczona). Je1

\\aTIO'C to

'rcJrua

11:

bny-

,10\\ 1 /.\\1nnmo ('umu1em' /.mnh + /.\\,nnosc t d/ll:hm\ poc7 d\\·a, 7ao~la1ąc w gorę). lmqaąua od7\\1eroe
Cios i Tęgość Cio&: 'i.i pc)(hta\\1e "-r1cpy ohhc1Js1 \X .1vmosc ponmcmc.11· \\ >polornmk ( ms. ku)n re" mczpn mmm, 1.11.. m1)(lrfikamrcm do zad.1\\.mych ohr:izeń '~ .11.1ku bronią białą. Jest niemi od '"''okosc1 "-ocp1. Im \\"\IV) ( ms, t)m \\1c;ks:te v.m,c, zt IWO) at.1k zada grom.\ mnc,: Jcsli zas 1cstc'> slabcu,7em, w me r,.Jko r.1m mt.· ndav, ale a:i'c:m na\\·c1 me drn,mc,7 pr7c· Cl\\ Oli.a

a pc)(ls1aw1e Lba obliczasz wspólczn1mk pomocniczy Tc;w>,ć. ( rth wróg tcsru1e w1clkmc obm 7cri, jaku: ndal I\\ cJ postaci, mu" dodać rwą Tc;go'c du wyruku tc,ru nbr.11cn Jak masz 'lab1 Lcb, 1tor1e1 7nm1si rani· Jc'h' banbo 1~, ZOJ<."'\1esz \\l<;CcJ .

/.glim (I-.}) /. drewna (4 <>) Z zclaza (' I O) /.estal.1 (11 -14) Jakgl:v (15- 17) Jak diabeł ( Ił! 20)

+2 +I +li +Il

-1 -2

Biegłości

Ocieram pot " cwla up<>rali.;m,· sic,: / poi cl\\.\ rachunkó\\ To hl'h (.ech\, czvli wla,no.:c1 ciała 1 um1·d7A'\ od razu \\ ra/ z T\~m 1 :\aqą .\b\ p
Bo jowe

TulJJ n.1lc1•\ \\vdk1e s/tuL wlacbma hmnq, a w1c;c Sn bla, R.1p1cr, l .c\\ ak. \\ loczni.1 i mnc. kmrc zna1dt1cs;t '' "-'IC,:d7c \ B1c1tlośc1 Bo1owe nJlcz1 uakto\\ac 1ak rak Cech\ pr7\imują \\Jno,c1 •>\\ 'wlacheck1ch mrz}mu1c B1c:glo,c1 Bn1owc JUi nJ ,t.uc1c. Je•h kto chce dr)(bt• "' b1e no\\ ą, mu,1 /Jpłac1c n ruą 5 PunktÓ\\ B1eglo'C1 1 otrt\ ma j~ od ra1u na po11om1e 5 punk to\\ . Jc'h k10 chce 1\\ 1ękv\'C 1c11 p<11mm, za k:ud\ +I punki do B1cglo'C1 B111owc1 \\ 1mcn nplaoć d wa Punk n Bil'" glmc1 Aby podnieść Biegłość Bojową powyżej IS pu nktów, t neba u zyskać zgodę Starost y GI) .

- 40-

Nowa B iegłość Bojowa 5 Punk1ów Biegłości za poziom o

Z" iększenie 2 Punkry

Biegłości

Biegłości

= \\:iności

5

=

Bojo'' e j za kaid) + 1 punki dodany do Bi egłości

Przyklad.: Pun K.D\_Nh1kJ ""' \f,,,/mk 14.•1 /1u~lom ( '"' l/11r:;.ąqrpolo11r ,\/,,drt1m (i). brd':\ft 1Jj>ulrya.il r.i111 '1itgMt14 (.1n1ńle 15.

lik. -+-8.

z

Pl-w1cn p.1k1c1 l\1c:Al"'<"• /.w1 kłych mrz} mu1cv z r.1q1 Typu 1 N.1q1. lc'h chcc;,z kupat sobie: now:i, wmacnc' /apł.1cać za ni;\ m11umum 3 Punki'} l31cgłośc1. 1-.:nzda n1k;1 BK-głosc b.,,Jnc m1ał3 wartmc połowi u
Pcln.\ !Jw; H1c~łośc1 Bojowych zna1tł/1c\/ " " "~d/c \', wv.1luc mckmrc 1w 0101m.1łcs z T1pc:m via ched..am Po.Jmc' ach ixwom Punk1anu B1cglmc1. cwcmuJ!mc dob1cr1 'obie nowe ... 1 ad/ml tło /.\\ 1 khch, bo 11ch \~I/Je
N O\\;d

3 Punki) Do /.w1 kł1ch nalc7.ą wvcll.u.: nauki, cw1c1cm.1 1 1alcm' inne nu po\lugawame się brom;\. am 1c:tlpow acdmeJ ( c eh).

Biegło4c Z\Y)kł:ł:

Biegłoki

za pozio m +3

Zwiększenie Biegłości Zwykłej :

1 Punkt

Biegło

ci .i:a + I d o do" olnej

Biegłości

\ tera/ /;IC/nll \\ ,1vc: ł.1m.u: glow\" nad W\ borc:m Ponuci h'1a \\V\\lkach B1cgłmc1 /.w"llhch p<>ł,>ruJX>wann:h wt:Jłu>: C c:,h, na l.u'1r\'ch ''~ op1c:ra1.1 B1cgło\o.

I npam1„1a1 \\ ~'c: wolno a p\\ B19;:łmc1 ru ; al.up Pr;ew :i~.

- 41-

Księga

li: Pan Brat

Mądrość: An)łerzys1:i pmwala 'l"'a\\Oll" ob,lui;:mac wvd k1c1 mJ-ct mozrz!\tlnmu map (karco i.:r.11ia M a 1ema11 ka - uczona " vkol.ich ma1cma1Vka obc1m11Jt .li'\ tmen k~ UIXIJ\\alllc, rxkJmO\\ .llllC, mno zenit·. U71clcruc geomcm~ (nic1~tln.\ tło oblic1en inz• mer• J..1ch orv dcmenr. .l\tronomu. Gos podars1v. o - ro bu:glo.:C " nrz;itlzamu J.:<>'fl'ł hrt\\<'m dnmow\m. a \\1t;c praq 'hub, 1 "'''dk:\ r"'b"r 1 < •mu, kuchru r obc1,cm. Goco'~ .inie pc11\\-:ali "art\ c 'rn<1u111: p< llr'1\\', de knrn\\.ic I< W\'k\,mrrue r z i.1nraz1.\ pw1CCl\\O - 7najomo~ć /\\'\C7.11~a­ nu c 11 polou an . Mu~ztra 1nJ1omo•c ~1,"tlłamtnow 1 lmmcnd W<>) · knw'\ch nr.11 \\'s7clkich mancu mu p1cchol\ pobkic) lub ludzo11cm,kJcj na polu buw1 /.nauca rnuvm· 11m1c "! hko 1 tlobr1e wyvknllC rekrut O\\ . Polit) ka ro7c;1ruuuc " poul)'CI.' zagn11ucn1c1 lvc Cll(""l"'luq oraz w ukladz1e sil '>tmnmctu 1 rrxlilw m.1i.:r1.1ck1ch Pm\\ o .tn;11omo,;ć pt7cp1•ou 1 /\\ \ Clil)O\/o. prau • n• t h. " 1ym unue11;rno\ć rch na~m.1ma 1 "''uk1u arlLł . Puł.lpki b1ą:lo'ć \\ zas1Jv.1amu, odn.11clyw:1mu 1 r"1hr.1 imu pułapek na /\\ter/\ n~. RelOI) ka - urme11;mo"' kv.1ccMCJ.:ll \\ ypm\ 1.1.!JmJ I~ I! n\ll\\1C I p1.:rruc na \\70r sl1nmch onUOrt>\\ 'ta• re >I\ cno,c1 U pl".iwa roli <'1ctl1.a, kit.-d\ 1 1ak orac, '1ac 1 zbierać, .1łl1 1.1J.. na1w1t;CCJ zys kac plnnów Obc1mu1c "vclk1c pr.1n p•iluut 1 pcxls1awy hrxlm\11. R ui...:nik.iri.two um1c:1i;tno>c krni-1ruow;1m;1 1 rm pr.l\q hrnni palnc1 prn uz\·c1u \tusownych narzęJ1i

Sokolnict\\ o 11p1t k.1 n.id pr.1kam1 dr;1p11:10\ m1, urmc:11;r.nosć ich "kolenia 1111\·c1a do polowan. Targow,mic um1c1~tno\c u1cysk.m1a JJk n.11lcpvq cc:nv przi 1akup1c 1 sprzctlan Jobr. Warze nie trunków "1cdu o :.porządz.uuu nnp<1 1ciw, n.1lcwck 1 1runkow. Zielarstwo rn /11.111111111\C 1101 1 roshn, um1l'Jl,'lllo\c ich cxl,wkanin 1 "\'kor/\'\lama. Zwinność:

Arkan

la'"'·

J azd a ko nna ruc !\lkn 1doh1o~ć rrz1man1a ,,.,. " ~iodlc, ak 1 gJlnpouarua na 11'1mamc karku 1 w~t:/\ ­ ruama rci/n\'ch \Ztuk h1pp1C1n~ch. KosterSIWO /11.1)0010\Ć wcr huartlO\\'\ ~h I UIOll:J\'I nośc oszuk1wnma u. nich Kowalstwo um1c1i;111o'ć W)!\\,\r7arua 1 nnpra\\1.1111:1 brom 1 narzęd11 / zcl;va 1 \tali. Ordynek - .1t!ol11o'c tr1\ mJm.1 ~•ę w hnu I mant:\\ ro wama wnv .1 pt;tł/.\Cyrn cxlUr 1 ukladó" ranl'c-znvch Ujeżdżanie koni umit·i~mosc obłaskawiania 1 m ·sowama koni p<>
Księga

II: Pan Bra t

\'\'aść pewną

dmc Punk to\\ \'\ oln~ eh ~lo1cv JC ta · na dodatko\\e Punkt\ (ech lub Punkt) Biegło ~a. \lcm:sz tal.ie /a Punl.!) \\ olne zakupić Pl7C\\Jg1, czyli dodatkm\c kor/\ 'ci prz1
M uzyka

um1c1ę1no.;ć

gn· na w\branym ln'trumcn

CIC

T o rtury urmcjęrność 'prawnego wydoh1\\ .uli.I 111 form;1q1 1a pomrx:ą torrur, aby ofiarn pr1c\\ lllnlC-

Fantazja: Aktorsmo - um1c1ę1no.;ć oot\\ar1Jm.1 rc'>l 1 \\Ctcl.ini.i \I\; \\ inne f'0'13CIC. Facecje 1na1omo~ć licznych nrto\\ •.mqtdm 1 n ba\\ nych hl'll>l}lck. Gardłowanie - bu.-glo~ć \\ narwc;iml> mn)l1l '' b 'ncł(O 1danta gadaniem 1 pokr1yk1wamcm. Ogłud11 dworska - umicjęmmć „1n.1łcm:111a '1ę" w pałam c11 na dwol'7c, ;,najomo~c ct)'klet)' 1 m.m1er. Przekupstwo - \\,cdn o t)'ITI, komu 1 kicth \Hęczyc ł.lr
u\\

( 1d1 1u1 \\)bierzesz ł31cgło~c1 /\Hklc 1 obhoys1 ich p<111om1 (lmw C.cchl'), '' ,1„.,, wartmc1 \\ granicach o,lu ).:l\\ac 'Iii hc1b.1m1. /..am1as1 „Mam I'> 1.11to

,.„

OJ/\\~

( I.:!.'> '-1cum1cJ\'IO) (4.5.6) \lało bit~I) C .8.9,lll) \\ mm<; b1L-gly ( I l,l:!,n.1.i) B1cgh· ( I 5, I 6, I"') l\.mlw lm:gh (18,19,20) M1,m· (2 1 +) \rqnmtl'7 Pmap1,u1 \\ a.;c wszelkie B1~lości na i-..11nm.1q1 \ ntc 1.1pomn11 o okrc,lemach słownych'

Pr-1:> wal) i Pnewagi, albo kto szpetn), kto d\\Orny, a komu dowcipu zabrakło l eh .! i-..omec rachunkó\\. mozna h1 rzt-c Praw ie. /.mial w.rami etap. czyli ''1bi>r Prt)"''ar 1 Pr1e wag. p17~·w:iry są w pncróżne wady, nw.tth. 'labmo 1 klupo!), które utnie.Imają zywot pO\t;ICl. Po co IL 1cd} brnć? J\no po m. ze za kaulą Pt1)W;m; mr11'111av

Punkry Wolne na Cech) i Bic1,rło ci Jc.;IJ 1.1 Punk11 \\ oln~ me chct..,, kuptl\\ ać Pr1t• wag, lecz wo!Jv pcxk1.\gn;ic wpc1 w"polczyn111l.1 pcx.htawowc, 1apłac1\1 ta 111 dn11c1:

=

+I punkt do Btcglmc1 /.w\ kłct 2 P \\ olnc +I punkt do Ceclw 4 P \\ olne +I punkt do B19;lmc1 Bo10\\cJ = 6 P \\ olmch \ oto vcn-golow:& IJ,1.1 ""''tk1ch Prz1"\\'ll 1 Poe· w:ag. \\ n:awll'lt' pt>
PRZYWARY

Zczow..iI)' ( +2) (+ I)

Z.lośli\\~cc

Przywary w Cechach Bez pamięci ( +2) Cham (+2) Cherlak ( +6) Ddikarny ( + 3) Dureń (+3) Slabv łeb (+4) Slab) wzrok ( + 3)

Przywary osobjs1e

Pn;ywa1:y społeczne Banita (+4) Dług (+2) FalsZ)'"1' szlachcic (+5) Infamis (+6) owy szlachcic (+5) . Podopieczny (+ I) Smiertclny wróg (+6) Zobow1ązarue (+I lub więcej)

Bez!Jwsn~·

(+ l) Bc7 g łosu (+I) Chc1w11!c (+ l)

ChurJ1,w ( +2) Dumnr jak paw (+2) hnaiyk (+2) Fircyk (+2) hanca (+6) Gadatliwy(+ I) Gruba~

(+3)

Gw:iltowmk (+2) Innowierca (+ l lub +2) Jałowy(+!)

Jednooki (+6) Kasuat (+3) Kochliwy (+I) Konus (+4) Kemem (+2) Kuicrgęba (+ 3) Kuternoga (+6) l~k pr7:e
Opilec (+3) Parisk.i gcs1 (+4) Pcch<>1rn'c (+8) Podpalacz (+2) Rycerski (+2)

R\'zykanc (+3) Samotnik (+l) Skąpice (+l) Sodonuta (+3) Suche gardło(+ 3) Szalcmcc (+4) 5zpcmy (+2) Ślubowanie (+1 lub +2)

Sp1och (+3) Tchór-; (+5) lJ7aJc7mony od C)'tornu (+ I) Zapobiegliwy nad miarę (+ I) .lawahdroga (+2)

P rzywaiy bojowe Krótki oddech (+2) Krwawis7 jak prosię ( +3) Niesprawna ręka (+4) Slaby refleks (+5) \X rażhwy na ból (+3) P rzywaiy maj:itkowe

\Varnżka

(-5)

Wielkolud (-3) Wyczucie stron śwuua (-3) Zaklęcie

(-2)

.lclazna wola (-4) Żelazne zdrowil' ( -3) P nc wagi maja1kowc Klejnot szlachetny ( -3) Oręż doskonały ( 5) Oręż paradny (-3 lub -6)

Pr/.cdm1ot mag1czm• (-4) Pr/.}' pieniądzu (-3) Sługa (-6 lub - 12) Strój karrnazprn (·5) StrÓJ pose~jonara (·3) "~ęl) ~pnbol (·2)

Wierzchowiec (-4 lub -6 lub I O) Przewagi bo jowe Leworęczny Oburęczność

Kiepska bron (+ I) r;dzn.1 szkap.1 (+2) Ubogi (+4)

(-2) (-9)

Ostatni cio~ (·2) Przerzucenie (·2) Sekretne c1ęoc ( -4)

S1.ybki rdkks (-5) \'('alka w tłoku (· I)

PRZEWAGI

\'\'alka w trndnych warunkach (· I)

Przewagi w Cechach

Przewagi społeczne

Czuwanie (-2) C..ardlo bc1 dna (-4) (; 1bkosc (-4) Oko kota (-4) Słuch metopcrza (-3)

Dłużnik (-1 lub -2) Kohgaql' (-2, -4 lub -6) Kompan od serca ( 1, -2 lub - 1)

Sokoli '' Lrok (-6) Twardr łeb (-4) \X'ytrzymato,;ć (-4)

Protegowany (-4, -6 lub - 10)

Pr-.i:ewagi osobiste

Anysta (2) Br-.wch n· stali (·2) Dobra pamięć (-4) Dwornl (-1) Gładkość

(-2)

lm1tmor (-2 lub -4) lnru1cja mcw1eśoa (-4, -8 lub - 12) Lekki ~en (·2)

N 1cuscmszony (-4) Oramr ( -3) (· I)

P1ękn~· głos Posłuch

u

zwierząt

Przrchrlność

(·2) fortun\• (-20)

Sen w kulbace (·2)

urok ntCWICŚCI (-7)

- 44 -

Uczny ród (-3) Możny

pan (-4)

Urzędnik(· I,

-2 lub -4) \X'id kolokac)ina (·5)

PRZYWARY

Słaby łeb

Przywary w Cechach Bez pamięci (+ 2) _lc\h \can chce'" pr„\pommcć 'obac, pk ''ę pachołek 1wo1 70\ne, albo km w101cn o IC'I aj•\ bartf70 1rudnci..>t) 1c<,ru \lą
",el-

Warunek: Mądrość -

najwyżej

(+4)

Asan po wyp1ou kufla mocnego p1Wa alho duzcgo kielicha wina C7)' miodu jestes 1u1 dobr/c podpm , Drugi kufel wpra\\ia oę na ogol w upo1c:mc, :1 1m.~c1 JW' \\' bełkc>e1ącc ddmum, tqtt •en p11ack1 :ilbo \\"I · mJQI)'. ~ac ma po co te tm\-:ic Lb.i - o k;vd1m ra/e~1 uk kończy>?. · Słaby

wzrok (+3) Po prawdzie to ledw1c \\an crubck \\\ego nou w1 · d71s7, :i pr.ty 011amu t\TI11c no„cm po brtach wo·
P rzywary o so biste

O cz y1any Bezlitos ny (+1)

Cham (+2) Jeśli jesteś podlcj kond)·cji, w nawc1 gor~i ,1,1ncm od crcbac wad:tą, ;re' ntC\\')·chowanc bnllę. Jc.: laś ~1lachc1c, IO \\ "")'C) łacno pornać nU>j.,>:\, ;re< jednak cham 1 prosr:ik. \X's;ry,tkac tc't\' "'1ą;ranc " ogładą i f.tnta7ją ")konu1c'7 7 mo
Asan nic, jeno byś batogit.·m ol>rJ•ll C1cl.1d7, koma za1czdza l, wm,1:ow bc1 hcośc1 scinał i n.1 p:il nab11al. Litość nigdy " 'crcu t\\')'m nrc 1aw1,c11.1 Pr/cl w pr:tysparns7 sobie mcpr111ac1i>ł, a por7ądnr 1 l>0go bojni lud1ie ?le na c1cb1c patr:tą l \\':1731. zchy loc
Warunek: Fan1 azja - Gbur lub Pros iak Bez

głosu

(+ I) me da I'\\ ego 'Pil-W u ( 1or/ej \\"\ 1cv ni/11 Konk na pal naw lckan). gouc1 n11 P'I du k'lt;/\Cd \ najgors7c, ze~ ~'"1~c1c pr,ekon.an), 11 IC't 1nJC1e1 '1e qer., gd\' r.-lko jesr oka:tja, 'Pll'\\'2V i:lo,no 1 dwo Czasem 7lc <1ę 10 dla c1eb1c konC/}. Słuchać ~1ę

Che rlak (+6) Po praw·d:tac IO \lę \can rcno do mów1cma p.1cicrn nada1cw. Chu
,,,„

Warunek: Krze pa - Cherla")' lub - Z gliny lub Z drewna

Słabowitv· Łeb

•'

Chciwiec (+ I) Je~h

cylko spo.\ nko· pujcs::<, a gd\ łup} JC
Delikaln) (+3) Komem \\ drog~ Jl-<:hać~ Pucrugtl), wvak '•I kola w 1 powo71· ku temu! \\ J\C mJv 'pac n.1 bwrc ,1mram1 pr,ykn 1y' Toć to harh.1r..) 11'1·\ \ o tak bc1 posc1d1! \X' zrmncj wochac się myt, gor/alki; pić,\\' dc~1czu moknąć? N1cpodob1c1),t\\·ol M\:C/:\ cu; "'')kic podró1nc niewygody, jak dluga 1:vda konna, ~en n.1 1war
Chutliwy (+2) Krew $1ę \'\'a~o bur7) na w1dok h1.1loglo\\ t.1k b.mlm, 7.c 7.ll ws7clką cen\' choc rcdną pod1\1kę n.1 '1ano r.u na dzień mu-.~1 zac1~nąć !\!ie rai \\ oprc'JC cię IO rciżnorakic wp<:dnło. Jc•a1 d;r1cwk1 nic n,m,1ku1t.•\1, IO ,,. furit< '''Paść łacno mnie,~. 1gdy me opr/cs1 w; pokusie oclcsncj, choćb) kor1,ckwcnqc gr011c mogli'

Warunek: Lcb - Z g liny lub Z drewna

StmS7.ne.

Dure ń

D umny jak paw (+2) Gd,·
(+3)

Kiep jc,tc~ \'( ·"' i t}lc. ' le prz)rnlcrniąc, \\lęccj ro1Umu ma kon, co n.1 nrm \lcd11v, .1lbo ten bardn, co~my go n.1 \\;CCIC!7~ wonra1 7 c~romn1m 'makiem ?jedli. N1gd) nic utl11da•1 m1umn,·ch r.t
Warunek:

Mądrość -

Kiep lub

Błaze n

Księga

II: Pan Brat

Fanatyk (+2) Arian ws7.y~lkich p rec:r pr1cgnać 7 R7.eC7)1X>spolitcjl Krucjatę na Krym uczymćl Bluźnicrcom mająck1 odebrać! Jedna jest ''~ara prawdziwa! Qcśhś katolik, coś wrogi wszystkim procescamom ora7. prawosławnym. Jeśliś rchgu grt!Clucj, glównrm wrogiem twym prawoslaw1c. lcśl1ś pr:iwoslawny, m katolicy greccy 1 rzym scy. Jeśliś protc„tam, wrogi~ katolikom r.r,>•mskim 1 :manom. jeśliś ananin - naj ....1ększe ;do w1dzjsz " R7yrnic.) ·Nigdy nie pomożesz innowiercy, ani nie będziesz u mego szukać pomocy. 1 awct w gościnę Jo takiego nic zajccbicsz ani pr1y stole w karc7.m1c nie s1ąd11es>. (,dy się tylko n.1
Gwałtownik (+2) Acan krew masz gorąc.\ 1 cz<;slO bez zastanow1cma '' snl wpadasz. do szabLi si<; porywasz, obuszkiem ha1· ciuka trzepniesz, jeńców na pal każesz nabić, a za zmcwagr,; z krócicy adwersarza pm.micLisz.

I nnowierca (+1 lub +2) Od urodzenia albo i ~ wyboru własnego w innej wie r.r.c niz katolicka żyjesz. Czasem pr.r.cz to ró7ni ludzie krLywo pamią na ciebie. ,\ droga do karu!!)' 1ru
(+ I)

\'\'aść

Fircyk (+2) lbtł wlmy trcfoz, puder 1 poma\\ na Jego u1r.r.rn1aruc. Oo wszrMk1ch ccsmw związanych z kon;ak1am1 z luką cho ro~. czyli kiłę P)·'k c:tcrwon)' i we wrmd.1ch, a pr1yrodzcmc '"'t;dz1 111em1los1crmc. Ot, 1 pośm1cw1sko w calym po\\1coe. Ob1awy psno w~lrnzują na dolcgl1 "'osc, ntcm wc "szystkich testach związanych z kum.1kmm z luJżm1 masz modyfikawr -6. Nic ru , aru me dwa chon będzie \\")'Staw1on1 na dl'\\1ny 1 po· mzcmc. Ga d a tliwy (+1) '\1cpodobna, bvs \san choc pr1.cz chwil<; cicho w1· '1cdz1al. c•.1da'z wc1.v 1 ozorem mielesz. 'la domiar ;olci.:o 1.11cmruc1 ni1ak1ci utrz} mac me potr.1fisz 1 wv"tko w)i.:•1Ja,z Grubas (+3) \'\ a.'ć 'obie \\ 1ez, m ta az 1c;cz1. Gd) we drz\\1 wchodzisz, w 1eno bokiem. .\ 1c.;h " podróz chccsz 1cchac, t0 tylko kol.t>k.\ .1Jbo d11 ba na kobl'lc 111 fhnckici, co w1clkosc1ą smoko\\1 Jorównujc. \lumz codziennie pochlamać tyk 1adla. co dwóch ludzJ. \'\ c wszystkich testach ZWH\zanych 7 szybkim porus1..1ruc.:m Sl1' i wysiłkiem fizycznym masz karę -3. Warune k : Zwinność - najwyżej 6; Kn:cpa i Lcb co najmniej 8

nigd)' się potomka nic dochowasz, a od dziewek stronisz, bo uocszn} mozcs;. 1m dać prospekt, gd\' na sianie z k16rą legniesz. igdr nic b,.:dz iesz ojcem, a przy rym scronisz od uciech cielesnych za ws7clką ccnc;. Gdy rozmawia~z 7 gładką d7.icwką, otr/ymujcsz modrfikator -2. Warunek: tylko mężczyźni Jednooki (+6) Wojn\' 1 zwadv swo1c pu;rno udcisnęl). \'\ kmryms pojcdrnku lub " b1ru;c postradald \'\"a~ć oko. Do wszelkich rcsmw zw1ązanvch z wvpatrywanicm masz mcxlyfikator -4. Pon.1dw b1eglnsci l .uk i Ru,znica na >tak zostają obn iżone o I punkt.

Kamar (+3) l\licchybmc \\ rurcck1c1 niewoli .1lbo od cir,;crn v;1bl.\ zwancgo „cunuszym'" p<>stradałcs .\can swe klc1nol) . \lc'>wisz nicnacuralmc cicnkm1 glosem. $\\1em1c \\")'ka zalbvs si~ \\ kosc1clnym chorLc, ale narazony 1cstcs na czr,;stc 1 okrulnc dl'\\1n) . 1'1gdy tez me będzrcsz mice dz1ec1. \Vanrnck: tylko mężczyźni Koc hliwy (+1) mas7 serce złamane 1 1eno wz
Ko nus (+4; u ko bie t + I) Dal c1 Bóg mkczcmną postać. Oe, ludzkie po~m1cwi ~ko. 1 iski " "/l'OSt sprawia, "ie \V)'7s1 aę lckccwa;i>ą. a czasem 1 podrwiwają sobie. Do \\Vdkrch testów Zwinno~ci związ;111ycb z bieganiem ~tosujcs7 modyfikator -2. Kos1era (+2) t\san picn1-.zy do kan i
grJc \lu''" 1lę od ud7Jalu "'' ~rr.1c, a drugi taki test, ~d\ chccv / ro7pooęteJ g ry su,: wycofac. Kutcrgęba

(+3)

Nicpi rruenny (+2) Gdy pisać <1~ mm uczih, t\' leni"' karczmie p11ani . Gd~ cznac Mę mm uo1·h. !\'' 1ańcow:ił w 7.;imn171c / paniami. 0CZ)'\\,<,la me UITIICV CZ\'tać I p1„ac, co s7Jachc1cow1 n u1m<; uthtKl11

Na ora tora

to sic; \Xfaść UC7)'Ć nic m:i v pn co. Jąka~1 '>!,_: ' 1rav hw1c lub seplenisz tak, ze nawet dz1cwk1 cze ładne

w '>miech popadają. Do w„1clkich 1cM6w wy mowy 1 pr.1ckonrwanm mas7 modrłikawr -4. Kute rnoga (+6) " ub w\· \\ a\7CC 1cs1cs 1 ot cala 'Pr.I" a. \lbo kolanu 'trn,kanc 1 no~ 1ak pal szl'\'\\na, alboh całkiem kulą armatnią Ul'\\ ma lub pr7c7 cyrulika odcu;ta Poruvav "\'. n p<1lo"' ę wolrucJ. Do wszntkich tc~tm\ 11\1.\/J· nych / poruv.101cm "<.'.(uniki, b1cgan11:, "'pmanac "" m.1v moddikator 6. Lęk

przed

krwią

(+4)

\\aćpnn

br1ycl7"z si.; pr1cmoq 1 po lll•ł nic Mc;gmcsz. '\i .1 domiar 1łcgo gdy krew zobacnv, to\\ net mtłlc1cv. ( 11h· c1crp1cnaa Cl}ieś "1dz1sz, rcupaCI Cl\ ogarnia. chocb, to b)' I \\ róg zJJ1cn.l\\1dzon\'.

4k przed \\od:\ (+2)

''a"'

\\ .1vmcN: pr.1cna~1· me wc1d11c,„ do ud.1 c11 u, a o ph'\\·aruu łódką me ma na1\Ct co mowie. "l \lko hh,kac .1.11->ro1cmc mo1c 7mu~ać Cli,' do\\ Cl'Cl.I \\ \I.Odi,' glęh1c1 nv pn pa' lub na pokład łod11 \\ vdk11: tcm c11nn"'c1 w\·konyw:mych w \\Od11c luh 1u1 pr11· mej m.IJ:\ mod) łikacor -I. Łagodny

(+2)

\\ .1vmmć, me prz\'macrzając. 1ak mmv~.1 1c,tc' cach\' i 'pokojm Brum na~dy nic dobn\ .1v, .1 C/\'.'1<> 1 he/ n1e1 chod11v "a7dcmu Jego \\10\ W\h.1c1.1v 1 fc.;h mo.1cv. en rad o
Opilec (+3) Gdy r)·lko JC't 1ak.1 ok.1z1a, .1 c1t;'m 1 hc7 o k.11 j1, pijcv \\ as7mo~c kazdc 1losc1 1runkow. Bez opam1ę1:m1J 1 bc-.1 m1ari Do dn.1 \amc~o. \b1 opw.c1ć okaz1ę do p1c1a albo ncho\\ ac "' p1c1u umiar. mu~1s7 zd.1c bar Jzo crudny ccq \l.\drmc1 Pański gest (+4) :-.ie mo7c m b,·c. b\ \\ J\CI dlu1c1 w sakiC\l·cc cilin gościł~. '\a w1no pr7epu\C1v iloto. knrua „ l'71,'dcm das7 pacholkow1, p.1nmc do stop r?uos1 skarb,· / wo1cn 1w1cz1onc, p.1, p1ęk1w kompanowi po~ kuflu wręCll'S7 1111m 1ąc „zna1 pana". :-0.laary pr7Y n·m me 1113!>7 i nicr.11 \\ lachc1 knvulamc O\t.lje„z.

P echowiec (+8) \ can m ch\'b.l nJ ,.,..1.11 p<>t\' "'" konu1c'7 U\l."llkrom1c 1 pod U\I. .tit<; hrJn1 1c't w..łąC7ruc ~orv\ \l.'\'lllk

Podpalacz (+2) \X!a\/1110„ć Ol.I\/

1u1 n.1 \U1111cmu mc1cdcn d"' or via checki, chlop,k;\ ciut\, k.irClm<;. a nawet kosc1nl •\ san m ił ujc\1 "~ \\ plo1111cn1.1c:h 1 rad jc,tc' pu~cac kura gd71C pop.1dmc. Podva' n1.1zdu, bmn, oblę1c nia p1"-0h Cl ''" pcl\\,lr.l\m~ć 11d pd/t cię chi,:, na podpaLuuc.

amoln) (+2) ' " · 1cno pm,1v. ~ro1J'4 zanud1..1v /..1 \\vdk.\ cenę na '\I.Ulm chccv po~t:i\\'lC. CZ\Ol 1110\'Ch tło b1ałc1 RorąC1k1 dopro\\'3d7.;i,z. ( 7ę;.to OICJl'tłcn racl cię pr1cmoq prcCI pr.1cpędz1. Do "'V\ \tkach 1n10\\ 11\ 1.v:11wd1 / kom.1k1am1 / ludhrn l\'ku1cv mo
Na"yk (+ ł ) \\ .1vmmc 111.1v drobn\' na1\'} k. ktol'\· o<;''" komu dC1kuC1.t :-.IC11c co brc. ze wc1:v „mocmm p.101c" po· \l.1.1d.1v, J 111u1c brc. 1z bckav bc1 pr1cl'\\'\ )lłll'n" C/\ !Cl lt.l/\ ndkicm \\'\'JlUS7C/JS/ prt1 \I. lCC/CI"/\',

Nicmo".i (+7) \X .l'ć od urodzenia lub w ''1 mku 1akil').:O mcvc1t;\Cl.l mowc; p<1„1rad.1ł. l\lozcsz pasac lub pom1um1c1\ ac " ... au ma~. lecz Jrt)kulowancj ITIO\\'}' z 'lcbac nic dobt;dzaev.

Rycerski (+2) Dziaduruo 1a\I. vc P""' 1.11bł, 1e' ie 'lat'l>Z\ Ulll:O n ccf\klcgo IC't rcJ7wohv Wanmck: H o nor- c o najmniej HonorO")

Ryzykant (+3) lc7h 11 l)'\\'ot na ha7ard to dl.i c1cb1t grunt PacNvy pchav '1'-' lwu "' pa,zo..,, byle n·lko cacn p<>
Księga

Il: Pan Brat

Samotnik (+ I) J\ lruk 7 ciebie, Asan, i w kompanii• nieskory jesteś pr.tcbrwać. Do wszelkich testów zwi.1zanych z kontaktami z luc.lźmi stosujcs7 modyfikator -2. Skąpiec

(+1) 1c moze to być, byś \X'aść swój majątek uszczuplał. Nic ma takiej mocy, która by cie.; 7.musila do grosza trwonierua. Wszystko, co masz cennego, to ukt)·,vasz. Prezentów rue dajesz, jadas7 skromnie, a najchętniej brś zyl na cudzy koszt. Sodomita (+3) Jesteś \X'aszmość

okrurn1e lasy na wd7_1ęki męzow i chlopcó\\·. \X' kra1ach zamorskich rzec7 ro czc.;sta, ale w Sarmacji bardzo wyjątkowa. Jeśliś zaś plebejem, 10 miast chłopów wolisz czasem jaką niewinną owcę albo kozę ?dybać. Fuj! Sromota, plugastwo 1 obraza boska. Dalibóg! To czarne na Waścmych brwmch co ba.rw1C?k:I? Suc h e

gardło

(+3)

\\'aszmość 'l\~ccznteś

spragniony. Gardło wc1ą7 such e 1 je!ili go nic zmoczy5z, ledwo dychać i mówić możesz. Mu!ilsz pochłaniać tn1nkl rrzy razy więcej 1 częściej iW mru lud?.u:. \X' przeCl'IJ.'flym wypadku masz kłopoty z oddychaniem 1 mówieniem. Szaleniec (+4) ' 1kl rugdv ruc wie, co\'( aśo do łba strzeli. A 10 nagle w kokicłc śmiechem wybuchniesz, a 10 pr.tJ b1csiadz1e w płacz wielki popadnies:t., a to bez przyczyny pannic jakle1 w pysk dasz, a to w bm\~C miast na wroga to na swoich uderzysz„. Szpetny (+2) \X'idno \X'aścina matka lc:g1wala na sianie czasem i z baranem, bos ,\san szpetny niezwyczajnie. Ze względu na br.1\•dotę we wsz\'Stk1ch testach komakC
Śpioch (+ 3) Asan to byś tylko spał. Jeśli pół dnia me prześpisz, coś w1elcc zmęczony, marudny 1 Zł)'. Musisz pr.icspać \\' a:i,~ dobr przynaimruej IO godzin. ł naczc1 całr dzień t rqma ~ir; ciebie zmęczenie i rozdrażnienie. Staro~ia Grv mozc stosować wtedy ujemne modyfikarory do Cech i 13ieglości - np. -2 WC wszr1kich tcsiach.

Uzależniony

od tytoniu (+1) nic możesz bez fajki

Waszmość żyć

pałema

lub rabak1 me. Ważne, by prz)".iwycz-11cmom dać folgę. Często uska r7.asz się na kaszel, kichanie 1 mnc clolcgliwośc1. Ale kilka razy dzicnnic musisz zażyć tytoniu. Jeśli tego nic uczynisz, ouzymasz - I do wszelkich testów. zażywania. Choćby~ charkał, kicha ł

i

kaszlał, 10

Zapobiegliwy nad miarę (+1) Asan ponad wszelką miarę jesteś o~tro7ny. a koniu nic szarżujesz, bo spaść z mego możesz. Króocy nic nosisz nabitej, bo jeszcze wypalić gotowa. Gdy do boju prqjdzie iść, to zamia~t się bić, s1edz.Jsz i różne forrcle obmyślasz. I w drobn)•ch, 1 w większych r-.-.ecz,ach z.awsze jak najdalsz;i ostrożność zachowujesz. Zawalidroga (+2) Nic może to brć, żebyś Waćpan jakiego płudn1b na głos w karczrrue rue obśnual. Jeśli s?.araka na drodze napotkasz, 10 mu s7pecnie od najgorszych przymówisz. Czasem komu piwo nn łeb wylejesz. ma1kc.; jego obrazisz, albo, ot, w p ysk wytniesz. Wszys1ko jeno po to, by burdę sprowokować, żeby na pięśo lub na szable się bić. Wszystko jedno, byle prać! Zezowaty (+2) Jednym okiem w lewo, innym w prawo Asan wywracasz. Do biegłości Rusznica 1 Luk stosujesz modyfi kator -2. Złośłhviec Waść

(+1)

jeno czekasz, 1ak tam komu

słowem

lub czrncm

pr1,ykrość wyrz;idzić.

Uwaga: Starost a Gry może c zasem swobodnie pokierować c zynami postaci, jeśli Gracz nie jes t skory d o stosownego odgrywania P r.i:ywary. Można takie ukarać takiego Grac za odebraniem części punktów Fortuny. Dotyczy to szczegól nie Przywar: Bezlitosny, Cham, Chciwiec, Chutliwy , Dumny jak paw, Fanatyk, Gadatliwy, Gwałtow­ nik, Lęk pned krwią, Lęk przed wodą, Łagodny, Namolny, Opilec, Pański gest, P odpalacz, Rycers ki , Ryzykant, SamOlnik, Skąpiec, Sodo mita, Szaleniec, T c hórz, Zawalidroga, Złośliwiec.

P rzywary

społeczne

Banita (+4) Oj, ciążą na Waszej

J\lo~c1

wyroki za grzechy rwnjc. musisz na wygnanie w obce kraje. Jeśli ci~ 'fam;111 zlap1c, w do wieży pójdxicsz siedzieć. Nic możesz korqstać z ochrony prawa i ;ądów. Wolno cię nawet nbić bczkarmcl Waść jesteś banitą 1 Rzeczpospolitą opuścić

Dług (+2) Masz u kogoś dług na 100 lub więcej złorych, k1óry mu&isz oddać w ci:\g\l kilku miesięcy. I naczeJ pójdzie n tobą zb s lawa, a i służba rw<.-go wierzyciela zacznie ci deproć po piętach. Fałszywy

szlac hcic (+5) chlopcm lub lyczkicm, który podszywa sii,: pod szJachcica. \X' razie rozpoznania fałszerstwa gr01.1 ci ci<;ikie \\qęztcnic, a jakby cit,: i kro zabi ł, to mu ujdzie na sucho, jakby ubił banitę. Wszystkie B1cgłofo należne z Typu Szlacheckiego masz nizszc o 2 punkty. Za to dysponujesz kilkoma bicgłościanu z wybmncgo T)'}>U Plebejskiego. Ich poziom ust.'ll ze St:trosą

Jcs1cś

I nfamis (+6) w:u;ć. krótko mó..,,;ąc, je.id infamis 1 wywołaniec. Za rwe uczynki jesteś śa&>any przez prawo, a na rwą g lowę pewnie już wyznaczono nagrodę. Co wii,:ce1, jeśli ktokolwiek udz1d1 ci pomocy (choćby wody do picia), sam zostanie wyję!)' spod prnwa. Każdy może cię bezkarnie zabić, a gdy co uczyni bnnua, bęclzje od banicji uwolmOn)'.

wiał? Prawda li to, żeś M<,: upał 1 sikorcc-1,kę po jej zgodzie na sianie wziąłeś, a gdy jej br.i:uch urósł. mś wziął nogi za pns i teraz cię jej mrko po karczmach szuka? Wiąże cię jakaś obietnica łub obowiązek, krórcmu musisz uc?:ynić zadość. Jc~li nic, ro b.,:d21c dla Ciebie Wielka ujma na honorze oraz z losć lub
Uwaga: Przywary społeczne koniecznie crzeba omówić ze Starostą Gry. ie wolno poprzestać na wpisaniu sobie na kam.; Podopieczny CZ} Dług. Musicie jasno ustalić, kim 1cst i gdztc mieszka osoba, "''obce krórej postać ma zobowią7nma; jak do zaO.'lgOl\.-Cla zobowiąnń doszło; w jakich stosunkach pozostają ce osoby z Graczem i jakie konsekwencje grożą za me
P rzywary bo jowe Krótki oddec h (+2) ni do tańca, 111 do biL-garua, m nawet do marszu ruc 1csccś Sf\\"Orzony. Juz po kilku mmutach mcen~yw­ ncgo wysilku ogarnia ci.,: zmęczcnu::, a pól ~ldzin1 scarczy, aby cię wyacńczyć. Stosu1csz zatem na1picrn modrlikator -2 a potem -4 do wszelkich tc•m\\ Kncpy i z,dnnośc1 oraz do B1cglośc1 opam·ch o [C Cech), a mk7-c do l301owych. Waść

Nowy szlac h c ic (+5) Po prawdzie to w rwych iylach plvnie jeszcze chłop­ ~ka lub mieszczańska krew. I lerb zosial nadany Waścinemu ojcu lub cobie z,a wojenne 7~-isługt. Brać szJacht.'Cka jednak na ciebie spogląda spode /ba, jako na gorszego od s1cb1c. ie ma~z poszanowania u szłachą· i niejeden rnz spotkasz się z afrontem. \'(' konmktach ze szL1chtą masz -4 do rcstów, jeśli znają f\VC pochodzenie. P od opieczn y (+ 1) Pod f\Voją opieką znajduje się starzec, ruc\\iasta lub dzJccko. Oczywiście, nie wodzisz ze sobą po gokiń­ cach matki staruszki czy parolem1ego syna z nieprawego loża, ale najmniej kilka razy w roku 1xl....~t!
Krwawisz jak prosię (+3) Gdy cię razu pL'wnt.-go bal\\icm: z lekka w sz,1ę zaaąl, to wszys()· myśleli, ze ci gardło podcr.tn:1ł. Tak 1ucha' Wasa lcoal:J 1nk me pr.tym1crza1ąc się z wieprzka w jatkach. K.'IZda rana w1ęks1.a od dra..;nięcia musi być fachowo opatrzona (udany test biegł oso C) rulik). Brak opatrunku oznacza l)'chłc wykrw.twicnic. Od lckk1e1 ran) śmierć następuje po uply\rn.! 12 p;cx.Van. cxł poważnej po 6, oc.1 ciętkiej po 3, a od o!J-urnc1 po kwadransie.

\\~tinych ukarać!

Śmiertelny wróg (+6) Ot, i nap} tałcś sobie bied), Mości P:uuc. \X'sz„dzic /.a cobą kroczą słudz) lub rodzma wrog:i twego sm1ertclno.:go. Może to być infamis nasł:in), bracia usicc:wnego w pojedynku, słudzy szlachcica, któremu corkę zcś :tbałamucił, a nawet i s1cpac7.e prz.c/. pom1·lki,: na Ciebie nasłani, którzy radzi Cię zgładzą. Ntc spoczną, póki krwi ci nic napsują, z majątku nic wygryzą i do lochu lub mogiły nic poślą. Zaczynasz ł>""C ścigany lub

Nies prawna ręka (+4) Nic władasz w pełni ręką, którą walczy~z. \lbo straciłeś kilka palców, albo dłon zcsZl)'\\'mała po głębokim cięau, albo krl')'\VO /fOSnl\'U: ramię straciło sili; 1 sprę­ żysmść. Do wallu broruą ręczną -2 PW, do SI rzclama I . \X'szystkic tC~l) siłowe 1 zręczno,ciowc W) maga1.\cc u7.yc1a obu rąk są wykonywane z mcxh-filrntorcm -4. Działania W} konp'>lllc wyłącznic chorą ręką, ba pomocy zdrowej, mają szanse sukcesu zmmcjszonc az

o połowę.

~łedzony. Zobowiązanie

(+1 lub

więcej)

J\zah oddal eś \X'aść ojcu 1OOO złotych polskich, kcórc \\-1,iąld w Gdańsku za pszeniczkę, co~ ją \X 'isłą spła-

Słaby refleks (+5) Oj. powołnr~ \\ aszmośd T" .l łniqatywa jest o -1 mniejsza, mz wymka ze zwyl-łc..-go u~rcdnicnia Zmysłów 1 Zwurnosa.

Wrailh") na bó l (+3) C.cu pooąc, 1c~Lt oJ =1 kłc~o cimu :u \\') ICV z bólu? Ot, me /C 'kah, a 7 błota cię ulcp1ono. f...:11da umura 1mu" Clę do mó\~1cma. (rtu obr.ucn dodaje 1~1wszc -t I. .

Pri;ywary

rcrerue 1 dla dmtl'7cg.ima ks71.,ltb\\' ..,,. mroku. BJcz jednak, ze "'uoJ.. l""c1am1. L ruka1 \\1ęc spogl1darua na ks1ę1rc. '' oś..,,1etlonc okno, .1 1u1 me da1 Bóg, "' ogrmko, bo oślcpmci.1 '' mroku tak 1ak wszyscy. Ujemne mcxl)łi kn1ory du W)1)3tr\"\\anrn 1 str7cł:mia w cicmnmct 1m111c1,1as1 o połow.,..

„

majątkowe Słuch

n ietop e rI.a (-3) nadi\\'\Cl:ll ouł) słuch. Pmrafiv ""Io"' tć / nocn1ch vmcro\\ vde,1 kroków czło ....1ck., łub /\\le • ru, z daleka usły\1eć 1c;1ent n.1d~1ącc1 1a7 moc albo echo dalekich wy,1r7.ał0\1. Mcxh fik:uor +4 do /.my> Io\\ prl\ IC\!:ICh na,luchm :mia P1cn"I\ mcudan) uu1 mo1ev pow1or1yc. ~ las7

Kiepska broń (+t) Jl-dna / rwo1ch brom 1cst fa1.1lnc1 1akmc1 Bron biała Ac \\'\"\\ :vona -2 P\X' w 1warou Bron palna niecelna: 2 tło irałicrua priv Rus70JC\' I uk malc1 mc>C\~ ns1~ n :;c!'1o mnicJ~7}. -2 do testu obra1cn. Nędzna szkapa (+2) 1'.on \\ :1vmo~c1 to me mncgo, 1ak łud1J..1c pmm1t.·w1'ko. Stare łub nbicdrnne konl\ko me os1:iga dużej s1ybkosc1 1 prędko się m<;C7)'.

Ubogi (+4) \,.111, me paymicrnjąc, je,te' p.k d11ad 1armarczn~ b1edm :-.ie rue masz, 1cno srary 1upan podarf\ 1 po\\ ro1em pr7C\\1.v.any. a tako1 lapcu~ z ka\\ałk2 skó~ 1v\lc lub 1c ;łom\ uplcaonc. Ro1pcK1ynav grę "'"I l.\c1ruc "' zru>zczon\m, 'tanm „uparuc, rc,nkach buto"' 1 / l.tep'ką ~z:iblą na s1nurku. \\ ,,1k1cwcc maS7 I l\2ll h.1111ebruc drobn.\ monet;\.

W''"'

PRZE WAGI P rzewagi w Cechach Czu" anie (-2) /.J"' vc na 'traf.\. 1,;1\\'Vc na ,1.rno"' isku. Um1c>I. ""' Jłu~o 'cnno\a opierać. ~la" mnJ~łikator +4 Jo Lba

Sokoli wzrok (·6) Umic>z W)'f>:l trN,!Ć 1 r01rć1111ić odlegle thmy ogn"J.. stepowych od kur/il\\')' \\7nieconc1 kon,k1m1 kop\ wru, '' cu:mn)·m lesie do1r1ec skrada1ącc~o \lę "tika, a w kępie jałowców 1acza1oncgo 'zp1cga..Modyfikator +4 do I.mi sio"' pr1\ tes1:1ch spc>sU7l~3\\C711'CI "'7mko.... c1. P1cn\v) mcudam aut mo1c'1 p<>"'to rzyc 11c7y "' łcpv\ \\'\ mk Dodatkowo +I do ł.ul\u 1 Rus7ntC), ic•h '1r1da'1 na dalej m7 IO kroku\\. T ward)• łeb (-4) 1'ryszrnlowe puchary tłuocsz o czoło / 1ak.1 bt\\o sci:i, 1ak mkt 1r1n1 . Do I.ba pr1) tcscach 0tlporno,c1 1u ogłu~zcmc s111~u1cv mod)'fikator +4. P1erws1) me uda n)' r1u1 mo1c>z p<>wmrz)'Ć. adto ws1clk1.: obra 1cnm, l\mre 01 rzymav \\ J:łnwę, zno\lv nieco lepie) ~td1 duMa1cv cm' '' Ich,
prl\ tc,tJch oclpomo5c1 na •cnno.;ć, P1cra,z\ mcml.1111 r1u1 rno/C.~/ po"' tóu..' ć. Gardło bez d na (-4) P11cv, p11cv. p11e~z ... 1 me"' nu: wvlc\\J... / ~ardła. \lcxł)lik.11or +2 do I.ba pu} 1e\l.1ch odpornosc1 na .1lkohnl. P1cnvs7) nii:udany l'llll mniesz p
+2, 3

lllC

+.l

Wytrzymało ć

(-4)

C1ęzko cię

IO)\Cl\C ntC\\"\~<>
Przewag i osobiste Anysta (-2)

(-4)

\\ .1vi:c potrałi~z takie cuda Cl) nic, " JJk1ch mm \mĆ 1cno lnOt::\. 1'.o7h' fikać, ,kJk.IC, '''Plll•łC •Il; to 1'7<-C.7 n.id \\ \T:l/ dla \\'a.;ci laru-:a. (,d) b) me 10, 7C' J..rn1 vł.tchemc1. rucchybruc bys bbmem zo\lJI \10"' tor/H W:1run e k: Zwinność - co najmniej Z" inn) Oko ko ta (- 4) I A.'p1~·11 ,,,~ccj '' id1i'' \\ pc»lmroku, .11111eh 111111 łud;de. Sł.ihc S\\1.ulo ~1a7
- 50

Bóg obdar/\ł \\'asc1 mcpr1ec1c;cm·m talcmcm .1rą sryczn)m Spod twc1 ręki "'"·chodzą nad w1·ra7 ud.me d7teła malal"ktc, !'7c1b1M"lte bąd1 poeryd.tc. ,\ mozc woh'' talem mu/\·czny? \'\'yb1era1' ( ,J\' ru <> · rz\\z J11eło, \\'\ konu1cv normalni' test własc1\\c1 Cech\ lub B1c~ło\c1 .1.....1nno\ć prL) nulal"t\\1e 1 !'7czb1c, ( ./\ 1:1me 1 pt,aruc lub [·anu11ę pr/\ f">CIJI. \(wyki\ pr/\· mul\ ce) / modyfikatorem + 1 Sukc<." oznacza dJ'lclo, ktore me przynosi wsf\·du. Spon 'uk ces m dz ieło godne magnackich salonó"'. Pora1k;1 .. no cm, me WSl\'Mk1c d11cła są udane.

Brzuch ze s iali (-2) ie ro :iqesc zepsucą polewkę, na1dć się ogórków ki~zonrch 1 npić je mlekiem , a potem miodem. Prz) WS:t)•srkich rescach odpornoki na zatrucie zyskujesz modyfikator +4. Pierwszy nieudany rzu1 możesz; po\\'tÓrzyć. Dodatkowo wszelkie objawy za1rucia (czr 10 zepsutym jad łem, czy celowo zadaną trucizn:i) d~alają na c1eb1e o polowę slabicj 1 rrwa1ą rylez krócej. 1

Dobra pamięć (-4) Waść mgdy nic przcpomnisz najmniejszego szczc..-gi1l u. T\\'a pamięć 1csc jak otwarta księga. NazWJska, cytułl', in~crukcje, planr podróży 1 111ne szczegóły wydobywasz z ruej bez klopocu. awcc Jeśli I)' (Gracz) zapomnisz o czymś ważni•m, Starosta Gry musi przypomnieć ci infonnacie, które poznala rwo1a postać. (; 16wne r1.eczy przi'f>Omtnai;7 ~obie zawsze, a drobne szczególr po nonnalnym teście i\!J\
siwa lub modli twie o proroczy sen.) Zalc1a mn tl"Z) pouOm)'. 4 pkt. - przeczucia i wizje zdarz.1ją się rzadko, a pl"Z)' wyniku 1-6 na Ik20 są omylne. 8 pkt. - warzają su; cz.,;ściej, a są mylne l)•lko przy wym ku 1-2 na I k20 12 pkL. - przeczucie zjawm si.; zaw~ze w pmrzeb1c lub na znwołaruc (np. pr.ty skupieniu na wróżbie) , a omylne okazuje ~1ę tylko przy I na I k20. Wananck: tylko niewiasty

Lekki sen (-2) Waść gdy śpisz, coś ~awszc oujny jak so"·a. , tkt cri; ruc zajdz.tc nieposcrzezerue, ruc okradrue CZ\' nie ub11e. Modyfika1or +4 do Zmyslów pr7) cesmch czujnokl p
Nieustraszony (-4) To tyś się na mul'} wdneral 7uchwali. gdy obca palba zadaw:ila rany. Osiągasz poziom Odwa11:1: N1eus1ra szony. Orator (-3) \X'nszmość Pan niczym r1.ymski senator po1rafis:r or:tcje c1:ignąć, a przemów rwych wsz\'~C)' radn ~luchają. Modyfikator +2 do Retoryki lub Gardłownrua podczas przcmaWJania i przekonvwarua.

(-2)

Pozazdrościć Waści

urody, g la
Piękny gtos (-1) Gdy n:i wojnę 1dz1esz, bądź gdy do panny cholewki smalisz, za\\'S7e rv.·ój glos twym orc;„cm. Posłuch

u zwierząt (-2) iczym Cygan, co umie mecl7w1ed?Ja nauovc tan czyć, ry bestie 1 zw1cr/ynę tako? obłaskawiasz. i\lodv ftkacor +4 pray Lesiach oblaska\\iama, rrcsowama 1 oceny charakteru dc)wolnego zw1er1.ęcia. Pterws?y rucudany rzut rnozesz powtor7yc. i\lozltwa spccjał1za­ qa: +6 dla jednego iypu zw1cn:ą1, +I dla pozostał\ eh. Przychylność

Fortuny (-20) lic to razy \X'aść byle,; w wielkic1 potr1.cb1e 1 z.eś z mc1 cal)' W)'Chodz1ł. /\ CO W bil'\\1e, a to\\' pOJcdynku, 3 IO na lowach„. J eśli wydasz jednorazowo wszystkie Punkty Fo nuny. wychodzisz calo z dowolnej o pre-

sji. Warunek: tylko z a zgodą Starosty Gry Sen w kulbace (-2) Potrafisz spać w si
mi;1c/Pn1· ' •c:vo.,.,ml.., !..tory pr1cgra tc."t ru .\~­ \"tl1ic 'Pl71!C"/nc 1 1c:~u kodcl..,cm mnralmm 'a pr1yldaJ lioi:nhoJOI du 11:).?0 'lt; me.· pmuntc. co IUJW\7ej p<>· puc ~•crotkt,; w '·\tł11c lub Jlko mcc.bator „Pl7cm"le ntc 'praw\'" (kulc1ny 1c.·'1 n.1 \t1tłm'c' t '\\'\·rwanu: tl uroku jc'I mo1hwc. l'l/ d11cllntc.', po ohUtVC:OJU , •.,. 1c ,nu. L"mk mon1.1 pr„dam1'\1ac ta w k:izd1m razem. ~dy panna UC/\'nl ens, co \\1butl/t podc.1!7cma lub mcch..-c. nun1<:1onc~o. Warunek: I) lko niewiast)

o [} lcz czasu krr'iccf. Ptcf\1·v, mcuc.llm rzuc mo1cs7 pow1ór1yc.

Przewagi

majątkowe

Klejno t szlachccn) (-3) K:mwczc:k 11. 1r1..-s1cmu, rubmck w ptc: l"cu;111u, per li·\\ "'11"CI.- Po,tad.ł'' knv1<1\\ll) l..lc111111 - p1cr,c11;1), na· Vl'JOJI... /lotY lancuch, hrov\' do o.1pl..1 up., co ma '\\~to~c nc.;ei;:o kont;I ~li+ Ik:?ll 71). Oręż doskonał}

(-5)

Broń biała

JC'l Icki.a 1 c.l11,l..on.1łc W)\\ MonJ, bron palna rm~to.ow,ko wykon.ma Broń b1.1ia t I c.lo 111~ glo
Watażka

(-5) \ \ ,J\(I ju1 11.t koh·,kt rw„111.1 hl'b buława. Jako c.lowotłcJ 'ą· 'prawd1;1v w1h11m1c t w ni-:icń za cub'I pc11c.I.\ m111 lud11c ~ l 11glądasz. Bd~
ł\\';lr/

~\ czucie s tron ~\\;a1a (·J) (,. b r 1c h• I n''''t •>
( -2) /.nav 11:111111 / 1.11..li;c opt ':.a mch \\ "-'1r;u1c :'\.. I.ub 1.1k11:' tnnl-, Jc'h '>tarc "'·' pc•111oh. Żela.m:1 wol:1 (-4)

Nit 'pm11h \\,!\Cl 1lam.tl n.1 wrcur.1d1, puckup1ć C.f\ pr1ck.1h.1ll( nn "l
l·urd.1 11.1 mrn/Il 'I\" \\ pun\"bh k;ip.1c '•c ro, 11mnc: piwo w 1:ar.llu 'ohtl' I.ie.-. \\'.1vm11\C pr1cnt)t
Oręż

paradny (·3) ,je,; oc.1 parad) t 11 r\:k~ p.1nt1\' \\llJCW<1<.l11.111k1 iść proJo\\ c. P17ybrać

Przedmioc magiczn) (-4) Po"Jc.lav J~'tlcn / pr1nlm1 ''"'' nu :1vn1Ch "P''·•mch w K-.ęwc X. Lub jakt' mm, 1c łt '\1ar11,1.1 p
Przy

pieniądzu

(-3)

(,c.11 JCM wor złota JC'I t knmp.11111a
Święty S} mboł (·2) Gdy bl'urm.11un 'zbpkr1\ I.. / ' ·•I'\\ l\'!Vl\ l'amtnk.\ obacz). wncc lacmci Il„ l>\dllt '' Pl 'k vabl;i 1.1jcchać. Ś\\1ęcc symlx1łc 1111~.1 uchroml pr„<·d 11) m1 mocami 1

po1womm1 (p.11r1: K"\'14" '\). Sługa (-6 lub -12) „Pr,y1ccha l do mmc vl.Khcic, co po dwur.Kh it•hrn·: chudych parn vk.1p \\'l' \\'O/Il, .l IUJtłU~ \\l' 'rchr/1. ," Pan (rr:IC/ mo/c \C\1·or11c 'olm~ pmtat' ,1ui:1 pic bcj,1 6 pkc n I'\\ 1klc140. I ~ pl..t 1a \\ tcrncgo I lnj.11 ncgo, na kcón m moz.: polcl('.I<: 1;1~ na 'oh1t·.

Strój kann:u:yna (-5) Choćh~- komt" \\ r1-~ \\)
""·glldav.

St ró j pos es jon ata (-3) Nic szata zdobi człowieka, powiadał szarak jeden 7 Mazowsza. Masz przy sobie (lub w jukach) strój wari trzykroć ryle, co normalny ubiór. Dbaj o mego. bo 1.nać, żeś ponad miarę moi-nr pan. Wienc h owiec (-4 lub -6 lub -10) Koszt 4 pkc. to kon wyborny: zdrowy. silny i urodziwy, jakiego tylko pon7.drośoć. 6 pkt- 10 koń wyszkolony do b1rwy: umie iść w szyku, jc7dźca słucha absolutnie, nic lęłrn się "'Y'trzał6w, zapachu krwi ani rloku. IO pkc. ro konnic tylko bojow), ale i specjalmc ''')tresowany - pr1;yb1cga na gwizdnięcie, aroku1c wrogów kopytami i zębami. nie pozwoli wsiąść na siebie nikomu bez pafokiego pozwolenia.

Szybki refleks (-5) Waszmość umiesz Sz)'bko re:1gować na zaskoczenie. Twa Inicjatywa jeM o +2 wyzsza, niż wynika ze :r.wyklcg<> uśrednienia Zmysłów i Zwinności. Walka w trudnych warunkac h (-1) Porrafisz walczyć w warunkach utrudnmj:\Cych poruszanie się 1swobodr,: ruchów. Na chwiejnym pokładzie statku, po kolana w wodzie, na śliskich kam1eruach. Wszelkie ujemne modyfikatof)' testów za trudne warunki walki są dla ciebie o połowę mnicjs7e. Walka w tłoku (-1) Nieraz 1uż bralcs udział w buwach czy zwadach 1 pr1ywyklcś do walki " gęstym sc1sku. \X'szclkic moclyfikatof) testów za walkę \\' tłoku 'ą dla c1eb1e o połowę mniejsze_

Przewagi bojowe Leworęczny

(-2)

sm1erc zadawać. \X-'alcząc białą bro mą masz +I Punkt Walki w starciu -, pr.~cciwnikicm, który me pnywykł fcchmwać z leworęcznrm szcrmicrLem.

Przewagi

społeczne

Lewą ręką łacmcj

Oburę czność (-9) \X'ruozmość rówruc dobr.tc

pocrafis-, jedną. 1nk 1 drugą Czasem nawet
O s tatni cios (-2) odniesiesz w walce ciężkie rany, które niebawem zwalą cię z nóg, możesz wlożyć wszys1k1c siły " ' jeden, osiatru cm~, lekceważąc sobie ból i oslab1cru1:Gd)' "1ęc dosiame~z ranę cięż~ lub okrutną. zysku jesz jeden „d:trmm")"' cios (byle nie specjalny), k16f) zadajesz bez żadn)'ch kar (iak jakbys był w J>ełm sil 1 mial do,;ć Punktów Walki). 1 ie zlożyS? już po mm zasłony, tylko osunics7 ,ję bez sil na zicmu;, !co moic uda ci ;ię dosięgn:\Ć wrażego wroga. 1\ wic

Jeśli

Przcnuccnie (-2) Podczas walki pocrnfis7 nagle pr;.er.1,ucić bmń z jcdncj ręki do drugiej. \X' ymag:i 10 normalnego tc>ru Zwmnośc1 1 koszruj.: I Punkt Walki. JcślJ pm:r„ucemc su; uda, nasu;pny cios, k16ry zadasz drugą ręk:i, będne dla wroga zaskoczeniem - orr„yma karę -3 do tesru obrony. Gor7cJ, jeśli pr1erzuccnic (1cs1 Zwinności)
Dłużnik (-1 lub -2) Szlachcic jakiś wm1en o 1est SU zlorych (za - 1 pkt.) albo 100 ;-łotych (za 2 pkt.) długu, do <,plan· na najblizszy wiccy Marcin (11.Xl).

Koligacje (-2, -4 lub -6) gdzieś się dobrtc \\~/cnila, a to brat '-tn·jecz1w na ur„ętbje i 1eślJ co tr1cba, co rad7i \\"Spomogą. Na miarę możliwośc1, ma sic: m7umic:ć. Kolig.i cjc 7 moznrm urzęclmlaem z1emsk1m (starostą. penawrem -6. Pokrc\\1cń
Kompan od s erca (-1, -2 lub -3) Nawet jeśli w trzosie pusw. prawdziwy kompan " komJt)"'~1c pozostanie. Kosn -1 ?a zwykłego os1adl1.-go szaraczka, -2 za uaęclmka lub s:-lachc1ca " szacunkiem w po\\1ec1e, -3 za rowar.tysza panccrnc1 / husarskicJ chOr:\g\\1 lub nficera cudzozu:mskie~<" Llczny ród (-3) A we d"·or.tc Mac1cjow cuzm, 1\hchalm\ siedmiu, a talara am jednego... i\1:1sz gdzieś w Polszcze ludn} zaścianek albo insze gniazdo rodowe, gdzie jak pm Jedziesz i krzykniesz „13raoa, pomóżcie!", to \\ mig 3+ I k IO szabel za 1obą srnruc_ Możny

pan (-4) pochodz1S7 7 W}Dltnic mo711<.'go rodu. Rodowe majęmoŚCJ są rozległe i w1clkic, numo .le lY daleki jes1ó dn dz1ciliic-1cma. Samo naz\\1sko <>micra przed \X'nśc1ą w1dc dr7wl, bo znac, 7e' bog.11') z domu. Dalekie 1 111epewnc te bogactwa, po prawcl:de, ale zawsze splendoru prqdającc_ Masz +4 clo testó\\' \X'aszmo~ć

Księga Il:

w kontaktach ze s7lach1ą twym rodem.

1

z lucl7mi obc7nanyma z

Pan Brat

Na przykład człek Uboga może mi1.-C Sługę, Samomik Oratorem, a Oclakatny cieszyć się Gard łem Bez Dna, choć 10 "')'jątlmwe pnypadki. Dn się nlobrć Orę-/. Paradny, ktÓC)' zarazem będzie Orężem Doskonałym. Można mieć iesprawną Rękc,; ora7 Oburęcz­ ność, aby sprawnie władać drugą d łoruą. Ostateczne ustalenie incompatibiliów pozost:1wiamy wic;c do uz.nania StaroSt)' CC)'· i\la on prawo zawecować ka.żdc połączenie Pr-qwnr 1 Pnewag, które wyda mu się być

Protegowany (-4, -6 lub - 10) 1\ san masz ro szczi.:śoe. 7e ktoś wysoko na ~toku zasiadający protekcję nad cobą roztacza. Może ro być lokalny srnrosra lub jakiś możnr pan. J\ może sam hetman lub 1aki bogacy magnat. Za -4 pkt. masz prorckcję srarosry, podwo1ewod7.icgo, kaszcclana lub królowq; n -6 pkt. protekcję hecmnna, wojewody lub biskupa; za -10 pkt. protekcję samego króla. Unędnik

(-1, -2 lub -4) Parue. ryś nic byle szlachecka. bo ur4'dcm narnisko swoje nlobisz. Owszem, nie jest wysoki , bo§ na1\\')"zc1 wojskim. lowc-qm czy tez podscolam, ale co cie; naci szan\ brać szlachecką W)'nosi. 'l..a -1 pkt. masz urząd dziadkowy (gdy dziadek był starostą. tycu lu1esz src; „;,ram~ocowao", gdy ~ęd7ią. tyś „~t;d7.icowicz''), -2 pkt. za ojcowy (gdy ojaec starostą. ty' „starośac", gdy podczaszym. ryś „podc7~1s7yc''), -4 pk1. za wlasny /JCmskt ntzsze1 kategorii (od skacbruka do cześnika).

naciągane.

Limity, albo

dość już

tego!

MośCJ

Kazda postać mozc mieć 5 Przymiotów t 5 Pr-/)'war bez laski i pozwoleństwa Sinrosty GC)'· \X'ięccj niż 5 cylko za starościńską zgodą.

Wieś

kolokacyjna (- 5) wsi kolokacyjnej, puszczone w dzierzawc; lub w rękach r-ządcy. Pnynosał:tby roczni• dochód \\ wysokośa 250 + 5k20 zlorych, gdyby clobm: i bezpośredruo zarządzać. Ale że w twym rmicnrn włada złodziej rządca lub dzier7.awca, dostaje~? co roku 50 + I k20 złotych na ~w. Marcin (I I. XI). Po~iadasz ćwierć

Podwójne

przewagi,

albo

gładki

ponad

wszelką miarę Więkswść Przewag gwannruje dodacme mo
Incompatibilia, albo rzecz niepodobna.„ Ufa1ąc

w rozsądek Panów Gracz)' t Starostów Gry, rue listy incompatibiliów, ro jest w-n1cmmc srę wyklucza1ących wad i zalet. Oczywistym b}·ć powmno, ?c nic można cUa jednej postaci wybrać Konusa 1 \Xlclkoludn, albo Ubogiego 1 Przy Pu~naądzu, albo Lba 7 Zdaza 1 \X'ra7liwego a Ból. Oficjalnych mcompaubiliów rue ma także 1 cUatego, że niektóre mało prawdopodobne połączenia są jednak mo7 liwc. określamy śCJSlcj

Pars secunda: Personalia i status I tak <>IO ukończ)'liśmy ptcrws7ą stronę Konotacji. Pozostała strona druga, na kcórcj zapaszesz personalia swej postaci Ora? wszelkie dane odnośnie charakteru i statusu społecznego. A oto wskazówki: lmię i nazwisko Szlachcic z ciumą nosi na7wi~ko rodowe, amię nś lub imiona ocrzymal na1pcwmej na część świętego patrona lub po kcórymś z dcmojnych pr-1.()dków. B)wa 1 ta~ 7c w 1cclnym rodzie ulubiono sobie trz)' czy czrcą· mę­ skie albo kobiece imiona 1 tylko takie: pm\'tan•ają si\

pr7e7 kilka pokoleń. Wtedy dla rozróżnienia sławnych antenatów koniconie m:eba u:'ywać dwóch immn. R7ec7 jasna, imiona polskie inne są rnż ru>kic, litewskie i rnrarskie, że nic wspomnieć o przybyszach cudzo7.1emsk1ch. Jeśli masz klopo1 7 wyborem, przykła­ dowe imiona typowe dla Lawy 1 Rusi znajdziesz w Sylwie na końcu ksiązk1. Herb Jednrm herbem cz„sto picczęrujc si„ wicie ro
Jeśli

chcesz mieć mdzm.; lic:mą 1 ro7rl.llconą po R7cczypospolitCj, w rubryczce pewnie nueisca zabraknie. Wtedy same nazwiska wynorujesz 1 pokre\\ 1cńsrwo, np. „s1osi:ra Konstanqa (pod Wilnem)", a szcz<.-góly ju7 rozpiszes7 na osobnej kartce. Wiara Wolno \X'aśc1 wyznawać kazdą ze 7.llanych w Polszczc rdigii. Do wyboru masz kmoliq7m r/)1nslu (dominuje u szlachty polskiej), grecki katobcy-.
książki.

Wzros t, wiek, waga Ludzie w siedemnastym wicku byli nizsi od dzisiejS7ych. Średni wzrost szlachcica \\')nosił 170 cm, a szlachcianki 160 cm. (Chłopi pańszczyfoiani, wskutek oężkicj pracy i nicdozy\\icnia, byli jeszcze o około 81O cenryrnctrów mniejsi.) Możesz wybrać dla swej posma wzrost w granicach 160-180 cm (kobiety o I O cm mniej). Jeśli pn1gnicsz mieć wyższą post.1ć i spo glądać na innych z góry, musisz wykupić Przewag.,:; Wielkolud. Wybór Prt.)"\Vary; Konus oznac7a \\"/rost poniżej pr1.ecięmc1.

Średnia waga szlachcica to 80 kilogramów, lecz wzrosr, budowa i otyłość powodowały znac7r1c róż­ nice. Określenie ruszy i wagi postaci pozoMawramy w całości Graczom. Z C)'m, ze pr1.y wadze p<>\\')'ŻCj 90 kilogramów Starosta Gry powinien przydzielić Wadę: Grubas. (Chrba, 7e ktoś jest Wielkoludem - wtedy można waiyć i 100 kilo, a Gnibascm nic być).

Familia Wiciu Graczy " ' Dz1k1c Pol:t zbywa cen punkt byle c7ym. A niesłusznie! Familia, cz)'li rodzjna, to r.
Rtfd /)obr((kirh (OJm) i 1Vuz..kti11•slcirh (malkr). lirzflit rtJZ[fJdZf>'!J u• Zf1Śri1111!e.11 J>obmll'ola 11• ur'.). rau•ski111. /;}jr /0111 Ojritr ,\Jari9, 1110/le.o Annt1, dzjod11i jt111, bma du·óch 111/od. rqrh. uitlt ki1zy111i11•, u•1yó11• i rioltk. 13ral rioltfZJ!J jn11 sl11ży Z!' f'«Z!OU't!f' 111pti11rtm9 rhort1?,u1' ku'llrrit1119 110 Ukmi111t.

Ko ndycja \XI R7ccrypospulitcj kazdy szlachoc wedle pm\ jc:i.t równy drugiemu. /\Je, po pr.iwd71e, km bogary, ten ma \\1i.;cc1 do poWlcdzenia. Kto majęmośo me ma, ten bez trrbunalÓ\\ do \\1CZ) isc moze. \ km s1cd7J na killn1 \\~Oskach, tego mm ma1ą w szczerym powa?amu. Oto rodzaje Kondycji Pana Brara, o które1 deądu1c Starosta Gry na podsta\\1c oct.-ny ma1ątku: Hołota

- Szlachta bez majątku, kcorej pełno po goJedyne co mają, 10 s1lachcclu hcrh, szabli; 1 koma. To właśnie początkow'll kondyqa w1ęk~rnśc1 Panów Brno. ścińcach.

Szarak - Zwykle hreczkosiej. \IJeS/ka \\ 1ascianku 1 pracuje n,1 \\ lasnym splachc1ku 11em1, li:cz w lada rylko c7_ą;.rką '"oski i najwyżej kilkoma chlopslomi rodzi nami. Pan - Jeśli ma kto dwór, slu7bę 1 chlopów trochę, a do tego wla~ną (choćb)' lichą) \\~oszc/ynę, 10 juz Pan.

Księga

Pose s jonat \\ l.1,cic1cl kilku lub kilkunasru t73\cm na" et m1a,11:c.rka.

II: Pan Brat

w''•

Karmazyn P11,1ada <1J..'TOmn1 maJ.\tck, oa,cm 1 kilk.i,ct "''· 11 '';\Ce pt1<"tan i?d1 Pan ( 1rac1 "1 kupi 'to\
Pars tertia: Charakter Ot. i 7b!Uami

,,~.

do konca .l.atr.r1 ma1

chwilę. bo tu tr.reha

'I~ \\ a'c n.i

''<-' n.1m1 'he \\ rc:v JU7 en t" a

postać umie, 1ak JC'I ~pra\\ n.1, 1ak1c pr1n1 ari tud'1c1 po~1.1d.1. iak ''<-' 10\\tl' 1 'k;\d poch11<ł7t 'a ~m "''ahc ruc konrc:c. Pnml''I, 1ak1q;o tc't bierna. C:o m1 'h. 1ak P'"'\"flUJC, 1.1k ''<-' 11w1n1cn 'le; wtq cać) po ieJn\'m okrc\lcmu / k.vdq:o md1.11u "f1"U Charakteru. Dnęki temu l.11"ic1 hęd11t 1rmum1cć, jaka jest rw11 J>JI.

pr7c:WaR!

Wiara w

U'I"""

magię

Owa cecha chnraktcru 01nnc1.1, 11.1 ale il.iny P.111 Brat 111crzy w stl}' 1 moce n.1dpr.ryroc.l1onc, C.f.I~, u.1ro11 nice, .1Jchem11; itp„ a rnlvc. 11 ach wpln1 11.1 .;111.11. Osoba nbobonna lub tl1Jblo z.1hoho1111.1 Je'' hard7o poe,ąJm m czi o\\ 1c:kic:m, łcn 7,\,, kio okrc'h '''ł J.1ko rozumm·, 1c>t prai,1tn.u1k1cm, 1111'1.\nm 1r.rc.·1110 1 traktującym cz.1rnok'•Ft11kt">\\ 1.1ko 111.-vkodhwuh szalcnci>". Pomewaz c. n" baroku pu„s1.ikmc;1<: h\ h l„kicm pr1cd \\V\'łk1111, co wnl.w„1ln SI\ n.1dnaru ralnc, ruc 'po11hlo !.ob bc;,l.1e1ch
Rozumn} '\;1c \\1t:l7P·7 \\ m.1~1tC1nc .1mukt\, / IOU\\Ulll.1, gu,b , cnri 1 p<>~ori. D1ahd 10 111<' 1;1k1 111<>C.O\. ich\ ha ILlmtc pannvd "" p<> /te.nu 1 dobrim lud11nm vko ·

dni. Wątpiąt.;

Kon d emn a t y ( '"'cm n 11 .1rchol,1w11 tr/,1 odpokumw.1ć Tcili „ąJy 1 tri·hun•ill' k.11') n.1kl.ul.11.\. Jo...undcmmuy to ntC mncgo, 1ak "\clowc 11vok1 ju1 \\') konanc lub oockujące. •\ mn/(.' I<> bH: \\IFIClllC \\ \\ ICI\. gr.rpvn.1, bamqa, a n.1wc1 1evoc ruc:w\'konan.1 k;1r.1 'mu:rn \X •Irlo rów ma "'pommcc. co h) Io pow11
/.anun Ja,, \\i.trr,; cnmm 1dud111111,11uhv 'pr.1\\d/lc, czy 7\\'\ kic, 11cm,k11: 'tir lub 11.1111,k.1 11 ukl')·c.-1u nic 'toją. /,le ''h 1 e1.1r1· 1'1111cj.\ 11.1 ""c.·Ctc.·, "1.1.!01110, .ale me wvc;d11c 1 me 13\\''ZC, gd/lt "" pro'I\ lud tch tlop.nru1c. Ostrożny

ie w1cr1yv we wvr,tk1e 1uda(lllC 11pt•wtc.;c1 t ).,'U'l.i, ale 11 kaide1 b.1,ru pr.rccac je'' n1rrnk11 pra\\dy. ( ' 1.1 s..:m wu;c '""uje'/ ,,~. do poc,tro).,' nhohon11yd1 ludi.i. amulet 11<1 1lego kup1v 11.1 wvclk1 wyp.1dck, choCJa/ wicllu..-j 11 a).,'t do tego me pr.r\"\\ 1.vuicv.

Majętn ości

Przezorny R1:1c,tr 11 'tdk11h .!obr 1111:rud1nm1ch, ktorc do Pana Br.u.i nalc.r;\ \Io~.\ to b" d\\clrl, \\1nski, su11'\·, lasy, ml}m. kar<1m1 ct1 Do u,1.derua "'l"'lruc 7e Starmtą

Cri .

.I.le me 'P'· \\ ti;c lcp1q mace pr.r) '<•ble '" tc;t) ohruek, amulet Cl')' 1111<1\· '" tc;cnn.\, prtcd drog.1 prtcn):OJC ~ir,; n.tbozru..- lub .1n.1k ta1cmm UU\Olc, a 1hch m1cj'c "~ 'ltzl')..>:IĆ ''~ prtc1om1t \\ 1rto mate n.id '"b.\

Księga

Il: Pan Brat

opiek.; Opatr7nośc1, a 1 magicznych czy tajemnych szruczek zazyć nic 7~1wadz1. Zabo bonny Oj, siła złego dybie na niewinnego, a więcej jes.-.cze na grzesznego. \Vierqsz w skutconość czarów, wróżb 1 zakłina11 omz w duchy, C7art)' i demom· hasaiącc nocami po lasach i gościńcach. Jeśli cie; chorc>by, nieszczęścia i złe przypadki tmfią, naeraz podejr.r.ewasz złe oko, klątwę, albo diabelskie przeszkody. Diablo zabobonny Wieszysz, że gęstych lasach 1 głębokich wodach żyją złe stwory, z którymi najlepiej ruc me mieć do czrnitma, a w obejściu prqjaznc skrwry domowe. Każde1 nocy Złego napotkać możei.z, a i w dzień pc\\~en swego me jcs1cś. Od czarów 1 uroków strzeżesz się palnie.

Odwaga Szlachcic, czyli człek rycerska, \\1nien ccchow:ić się męstwem. Zar.r.u1 1chór/0Stwa to jedna z c1ęzszych obelg, jakimi mozna m1e\\11Żyć szbchCJca. awet jc:śh komuś faktycznie brakuje odwagi, r.r.adko >ię do tego otwarcie pr/)'Zllajc; " jeśli już, to raczej po to, aby ukazać, że strachowi bynajmniej me uległ. Odwaga jcs1 szczcgółnae ceruona przez zołnierzy, hultajów t ;wawolnc kompamc, gdyż dla nich nadstaw1:m1e karku bądz lamamc prawa jest chlebem cotlaennym. Dla kazdej m·orzonej na nowo po>taci możes:t wybrać dowolny poziom Odwagi od Lękliwego do Śmia­ łego (dwa skrajne t0 juz Przywara albo Pr/ewaga). Od Gracza oczckuJC sic;, ze poprowac.17.i swo1ą po~tać zgodrue 7 wybranym pmiomcm Odwagi. Jeśli Jednak rzekomo Lc;kliwa panna będ;-jc wzorem Bas1eńki pchać sic; szablą do Tatarów, 7aś ieus1r.1szony rębajło obm)•ślać fortele na unik111ęc1c pojedynku, Starosta Gry ma prawo ukarać ich uua1ą punktÓ\\ l·orrun1'. Srarosta może rówiuó nakazać zm1ant; poziomu Odwagi na K:ircic Postaci na wy7S7}', jeśli posrać w trakac gry wykaże, że jest bardzo odwa;;na - na przykład dokona wielkich 1 boha1crskich czynów. i\ lo7c tez obruzyć go, jeśli postać, która ma wysoką Odwagę, zachowuje sii; jak tchórz.

„

T c h órz (Pr.r.ywara warta 5 pkt. wolnych) Boisz się \\SZ)'Stkiego: ctcmnośa, prlcmocy, choroby, gniewu 13o7cgo, czarów, diabłów, duchów, luch.1 i z\vierLąt. Srromsz od wszelkich waśni, zawsze \\ olisz ustąpić niż bronić swego, a najchr,:tnic1 wieszasz się pr/y kunś, km stanic \V twojej obronie. W\cydzilbpi się Waść. Gorzej 1117 bnba! Lękliwy

1,..:kas7 su; 1 wystrzegasz wszelkich konnik1ów i zagrożeń, z tego świata i z zaświatów. Unikasz walk, klótru, procesów 1 111chczp1cczcńsf\v, czyms7 tc7 gusl:a i n -

bobony albo gorliwe modły dla ustrzezc111a się złych sil. Od cza>u do czasu potrafisz sir,: komuś postawić, ale łatwo cę zast:rasz1•ć i zruechęc1ć. , abierasz :1111muszu tylko w dobrej kompanii, jc~h pewien jeMCŚ, że cię obromą. Zagłoba z Wołodyjowskim u boku b)'Wlll nawet zaczepny i bezczcłn)'· Może jeszcze będą / Waści ludzie. Ostrożny

ie lubisz podejmować nicpotr.r.ebnegu ryzyka. Dwa razy pomyślisz, 7~11\im wdasz się w jakiś spor albo narazisz na nicbe7picczeńsf\1·0. Tchórzem 1ednak me 1csceś 1 JCŚb sytuacja tego wymaga, albo gd~· pmcncjalne korzyści S:\ warte rp:yka, albo gdy podpus/cnją cie;, byś poka?al na co ac; stać, potrafisz scanąc 3rty do muru mmes7 nawc1 dokazać cudów waleC7nośol Niestrac hliwy ie bmsz sic; żadncgu wyzw:maa, k1órcmu masz ;zanse spros1ać. 1 ac wykręcasz sic; od po1c
N ie us tras zo ny (Pr/ewaga za 4 pk1.) Nic na św1ec1c przcs1raszyć cu; me mo7c, chyba l)lko pn)C/. gniewu Bożego. Gotów 1cstes między czerń koncką sic; wyprawić, 7 naJwiększym magnatem albo kr
Czasem przed walką szlachCJc ślub zloz1', innym ra7em przed sejmikiem d\\1e 111cdzJclc kr?riem lóy. Or. \V-/Orzec Jego pobo7nok1, Ate us z Klcchy pra\\1ą bujdy 1 d) rdymaly. Jdłi 1cst 1aki~ Bóg na mebie, to na pewno ruc raki, o jaknn ~lvchać w koścac:lc. 1\ najpcwmcj ws71•s1ko to papacslue i k'ic;-

Księga

n: Pan Brat

""""kac "1 m1 '"" ub) lutlmim w głowach rruiać. a p11:ru.11.\ ch\\ałę" "'·ca~.ic. ~ ącpiąq

.l.l11 10 OJ pewno prJ11.tb. co k,1.\d1 11. k:turuacb pr;.111,.1' lak m Il""'· 1c Bog m1ło,1cm1 1c'1 1 ~rrawic:­ Jl1w1. J I\ k 1'3 11\lc,pu11.1t"tl1111.o,c1 dnpu'7oa:O Rozru rotOJl' pr.i11.1.\ \\ t-.r»c1cłt ro11Jm 1 Sło11. o Bo1c na 11.1c:k '!""obu" tłum 1cz.\ \ pr/\ kim raq:a:. Czv 'łuvruc b1c \11cm1m
Wierząc)

"ie tvłko pr.1kt1k1 reli~11ne 'rl'łn1.1s1, ale 1 11.1cr71~1 \\ 'luvnosc \wet rd11-.111, otluuc111 "Y nJul.1 IMl'Ch w1 :man ( rr1t·v1 v 111cr.11, gdf" rurur:i 111<.l/kJ
Ś\\;ęoc:

żaru W} Kazdy 1wc>1 J:m:n od Bc~:i ''I.' nc11 na 1 na Bo~'U kun CZI :Sic: npom111~1 o modht'\\ ie pr...ed pm1łk1cm. Jo kośooła chadnv luc1h ll'lko mu1ev I tl.nl.1 ho1nc ~kladai.z n<1 ofial'\' I .A 11. ,zdk1c dobr11
Bogobojny Jakob)' ~\\,l;I) 7.\1ąp1I z 111cba 1 c.:hoc.1711 po 71crn1 (1r/c chu jak Ogni.3 "~ WY,lr/Cj.,>aSZ, n1cprl) 'lllfOCl(,0 IV) ka 5łuchać me chtc~1. um1cv n.1wc1 obrn1\ 'c1crp1cc 1 ubogich wła~oym kovrcm \npomoc Jc:'h llł:tfl\' ca się ume'ć gniewem 1 vpcu1e ''""'"komu pt111.tctl11cc albo pucz łeb z
Jc:.:u kto pn
Nic a flł' pło pr7cc11\nct- ( I) 'l'r,1"11 IO 11.1ck <ę· <.11111.>, Cl\' w,n-.lb11.a chumha, t'I\ w1Jra <:'/\,u 1 mc
O boję m y 1 1c \\ glm11L" c1 amol')· 1 .1mor,11k1 '·1 'luh C/J\ pr/)'I 1c 7:\tl7c \et mml111 c to,mo7.1Jwc„

Pmk1ykują<-1

Jak U\ 11. domu n.1u(1\'h, 1.11. 111er11·v 1 praktvkujc:sz. 1'..1nł 01c1cc 1 m.uk.1 kł.m1ac -aę S\\il,'r1m ikonom. tos pr.111.0,ł.111.ny i-....1nh c.1ło11..1c kup r/imslo 1 ocie \!Jtkl,' (i„,14, "" k.uohk. 'auovb, ie czntc ~łO\\O HOie 11łko 11. 11.1cr/l h11cr•k1c1 Cl) k.il11.11hlm.;. toś luter albo kal11.m ".im pr.1wd 11.1an me rru11vav, bo oJ uoon)ch 1<:oł•it~n11. 1 karlano11. mątlr„c:i
Cnotliwy 61'11..1. 1c aclc~n.1 Z'\tlz.1 11.1ctl11c n.1 pokuvcn1c, .1lho tez kochliwe scr<>'CI 1 "ohw am nic: ulc>.':IC. \cz mc:łar.....c IO flłlhU'\, J lud1k.1 OJIUr3 'łab:l I !otr-...c:„1na' Jc,IJ „erce mrlkn.\c me: chce, to 1u1 chyb.1 o mał7cń~rn 1c tl7Cbl m1-..lcć.

- 58 -

Ksi~ga

fi: Pan Brat

Nic od 1cgo J\ la lc wwar7yscwo pici pr1cciwnc1 nic tobie me wad11, wręCI pr7cowmc, clv;tn1e s1i.: w rnkim 7n.11dujcsz. Ro.-mluyc 1 7\\ rocić na siebie uwagi;. Zakochujesz s1i; larwo 1 'zybko o
( 1
H o nor

popclrus7, dwa raJ\ "" 7astanow1v, u1 wano, bo potem sumicmc spać me daje. Bardzo ho no ro wy I lonoru W•cgo rue spl.inw.z. ch~ba ;1c " w1clkic1 d;tą><)'\\ ucrekdv si\ t1lko \\ ostatecznosc1. \\ ohv nawet zginąć, nu okrrć 'lfi' hańbą.

Wzó r ho noru Laclna <1ła en kon1cc1no\ć ruc zmu'I "\" do 111<.')o:CKI · nych poqęphl\\, gd1z me ma me \ldlntCJVą.?<> ponad honor. Jc\li tocba p<>nrc.:ć kl1;
llc7 to w R7ec11 pmp<1htcj sob1ep.1n'"' a, prywaty, braku posnnm\Jntl prn"'al \\.1b1er1. Cl\ 'tamt:s7 pośród warchoł o'\\ \m1c1ących ~u; 7 prJ\\ a, C7\ p<"ród ludZJ en o tir w\ eh 1 prawom\dn\'Ch.

~vbchc1ca

po honor1c 1 herbie p
Gwałciciel pr:m - ł .cm 1 S7ubrn\\ 1cc, kt
Bez h o no ru I .Jtcbk bc-1 honoru 1 be7 sum1crua. Kl71'\\·opoys1ę­ 'f\\ o, 1drada, krad7JC7 1 \\'\7clloc locrosru·a snu o 7 p0\\1ck ruc spędzaJą. SkońC7) S7 na S7Ub1crucy, me mo7e rnaczc1 być!

Burda - Lubi 7\\'ath 1 za1anh Sc1~nl pr/c/ prawo 1 skr:zywcl7on1ch Imin CzęMo dumm I"'' 7 t<.)(U .,. ta. śnie, 1c 1ako pra\\dnu,e woln~ vl.1chc1c o 1.Wne prawa C7\' 1akJl71 me dba.

N iehono rowy S7clma z ciebie i lo1r. Pr7cd kr1ywopny~1ęs1wcm "" cofnwsz, po zdradz ie pr1yjacida lub Ojcz)'7n) sumie me grv7ć ci„ ~re cale /)Cle, ale juz oszu;m .1, kłam \f\\.1 1 matacru·a popcłmav 7 łacwośoą. Mo7c kilk.i n,.uł ma\z mczlomnych, pn>c-7 tego ruc. Otruć kogo~ albo nbójcę naslac, dokument sfals70'\\';lĆ, brnmę \\ rogo\\, otw0!7)'Ć - 01, có.- IO dla ciebie! h onorowy 1-..to cię zna, ten c1 na s ł owo nie U\vtcrzy, póki me pr1) "'.'.gniesz. O honor7c oęsio mÓ'\\1S7 i knyc71's7, p<>7on rad nchowujcv, ale \\ sercu go me no""· lc:'h honoro\\')' p<>Mc;pck ko!7)'.;Ć pr...ynie:.ic, 10 1 dobr7c. .\le gdy ccgo wymaga mrcrcs wlasn)', to p<>I d71cv za głosem /ysku, a honor obronisz kr1)k1cm, vablą lub procesem. Mało

H o n oro wy ( cmv 'obie honor 1 reputację 1 me pozwolt<7, b) km~ 1c p<>snr~I. Obranć \lę nic p<>=·olisz, kia.mać me lub1v, J mm p!7CS(\'P\f\\O 1ak1cś lub ntCUOCl\\'O'Ć

P rawem i lewe m - Cz ł ek aru zły, am dobn, k1órcmu czasem dmbcł 1a kc>lnicr1 sięd71c. Nu: C/crp1c zlosliwe1 radości 7 łamania praw, ale pr7cd be1pra\\·1cm się me cofnie, gd) w1d11 w t)m wla,ny rntcre' lub w~7'7:\ komeono~ć Pra'\\c:m czy lewem. \\V\srlm mu 1cdno. Do bry ob)"' a tel Lnc spoko1rue 1 rukomu me wadn Człek poc7CI\\') . , 1ekiedy 1deC\'du1c s1i; na UC7\'nck be1prnwn1, bo na rura lud„ka pr7cc1c7 jesr ułomna. Tr7cba go J<."tlnak sku~1ć .-ysk1cm C/) ambicją, bo\\,cm prawo na ogól s:ranu1c, a \V\'„tępk1 Cl:\7:\ mu na sumieniu. Praworządny - \X róg wucholsru a 1 p~'\\ an <)rę· Jo.,.rmk pomtdku 1 scacec..mo~a. Jc'h kied) kohnck foiadom1c 7łamic prawo, to l) lko 7 jAk1ej,; wuncj pr7yczyny (na pr7yklad w słu7b1c <>10) inie), a 1 to z c1ę7.k.Jm sercem.

Str6'-' praw - Perla obywatclscwa Nigdy me spl.mu si~ 1lym 1 nicg<>dn)m uczynkiem. Jak \\ prawach 7ap1sano, 1ak b)ć mu\I 1 7adna
Moderunek albo o koniach, szablach, rapierach i inszych armamentach rzecz krótka O czymzc Polska my~li 1 we drue, 1 w nocy? Żeby sześć zapm;gano koru
Ksi~ga

III: Moderunek

O komach, czyli szkap}, fry.t) i arab) Kl.mmm '''< m'k<> \\ 1clmozm.:mu P.inu• Rad 1n1cm, /C \\ ava \IJlosć zcchc1.1lcs \C;11enk\ zobacz1·ć, ho 111 najcenmcj~za 17ccz, kuir.1 c1 '' 'padku mchovC1yku panu choqzym 0„1;11.i. llow1ad;1ją, ze me 111.1 lcpvych komkó\\ \\ c.1lym \\ ojcwództ\\ ie. 1ako to u n.1„ chc>\\·anc .laistc. pra\\·dz1\\c \k.1rb1 u 'lcb1e w op1L·ce mMn) 1 mejl-dcn rad b) n.1 nich r\·kę poloZI I. :"1L·kwrc bc'f) 1lo "113j\ ukocham mó1 k:il'\ Suhanck, ktorcn z "-n mu 1cs1 'll>/1„1\ „,J 'amą.,>o ZlotlW' lłc1a Teru pr>wtc~ 12 \\ .avmo aę "·'c 1 zlpl\z go" Konc;1acj1. ~koro num 'll>c Il' ''\' kon1bm1, kucykami lub ko,1am1. 'la mcduzc komc npui;go'll>c, \1ozo11 Cz) kMcl. mo'll>i "ę nucrl\ n1 albo m1crz1nki. ()~omni:', W) rmmęll' konie, co n;1 1cn pr.flklad " anYlcl'\ll'J "11>1clgachne hamul\ OJl>;O"- z"11>1c ''" d1longam1, hucefal.im1 lub tez lcucho'll>":· povcr..zcnulc, chude I !abc 7"1e ''"mianem chmF<>'ll>. vk.1p, W}· "lok luh tcrhc. Pron kom 'll>H:rzcho'll>\Ch 1 1apr..-c;gm1'\ch, ';\" R1<·(1\'P'"P"lnc1 komc powodowe Slui.,•u1.\ one vc;~wkmć do ''~"· b1· pmw.ulz1c 1c ptl króla lub n1.1~n.110\\ - okulbacuin„, akc hcz 1ezdżcim. \X' ""l'ku / kolei Cl:\gtllc '"' prnl1e1dk1, C/\ h konie na 1.1pa' Jb 1owam s71 hu,arsk1ch luh p.mcem\ch. Prz11r2tia <1ę, ze !-'th' Jazda pol,ka c1~111e bez t.tbort)\\ co I•"'' komurukicm), kazdv 1chlzll'C niv~ w „dwukun" luh „t!7ykon", co znaC/), ze proc-z uluh1unq.:o korua bojo" ego ma ze sobą 1c lub tł" a luznc k1cd) 'll>ic:l7Ch~lWiŁ-C IC'' juz /mc;czon}, przc5wl.1 ''c; takt Jl'zdncc na p<1
po

0

Cza, tl·raz, bi' \\ ava \hlo.:ć Jl<"luchał. co che\' mu r1cc " ma1crn 'll>V\'tkich 'll>l„!7cho\\cc>'ll>, kum: kupić mozn.1 n.1 1ugach 1 1.1rmarkach \\ kud1 m w11;ksz1in m1c'>c1c R/CC/fl'"'P''l11c1 Araby w r:\\,l kom "'chodmch, kmrc rozrod71h 51\ u nas do~ć hczmc. Ol.IMC do dyspm:ycj1 '1crol..1l" '1c:p1 Rzeczypospohtq. \r.1h) zuwycz:11 ruc są 1h11 \\ldk1c, 'lyną z:t\ 1alm „m1~lc 1 W) 1r1ym:tlc \\lc~1chowcc. N1es1Ct\, ponad n11uc; "\ \\razhwe na mcpo~od~. zwlavcza na mro11. \X Rzcczypospolnc1 ccm 11eh z'll>i„17ąl mog:i h~c z.u„tc 1awrmoc. Zw1klc 1cdn.1k araba kupie mmru juz od 100 zlof)ch. Rumaki . = ane tez anawlijcz\ k.'UT11 lub kunnu rurc:ck1m1 S;i. one m<:co \\lękwe .od arabem. ro\\llll" s7.ybloc, Jlcc 10 mru<:j wrazh'll>·c na mcpogntl\ 1-...apri·,nc '·\I trudn•· w u1czd7.:lmu. \\ k oronie 1.1k 111.1 l.Jt\\1C '[><>!\ k.1 ''" ich 'Jl. Są jednak dnuvc: ,„1 arabó". bo vłachcrn1qvc1 krwi. Bachmaty ro r;1sa koili s1epowych skrzyzm1 an1d1 z .1rabam1. Tc małe," łochat~ koniki T.11aro\\1c kl'\ m'CI hodu1:i " ",dk1ch „1.1dach . • a nich wlasmc pc.1ruv~ ~u; ord.i. lhchmaf)' '·\ m'ktc, kri;pc. a nad<: "'" ,1ko "} 117\ małe nJ 1 rud) 1 niepogodę. /..Jm;i pp1ralią ''c cale:
na ruch na1cz~'c1c1 \\ę):tcr-C\ ,,1bao, to JC't zbc>JC 1 łotr) pttl"\\ V<:J \\ <>ducie bywa1ą na1czę,ct<:J \\ Malopolscc, :\ bartłw W)'tr1ymalc t m.1łu wvbrednc pr1>· jadle S.1 cakoz bardzo tamc, bo dow,poc JUz ex! kiłl.u /łol)ch /.apo1;g.1 'l\' je do U'OZÓ\\ I bn'Czck. H ucuły to m.tłc:

7 ~„rpat

Hesuam.i '"ac 'I\: podobne hucułom konte vwcdzk1c. Tako/ on<· ' l małe, długowlo«'. oraz \\"ITC?)malc na chlod 111mno. \\ ll7:cC7\lX''Poht<1 ll"'ł 1ch w,1cbko h;1rd111 rn.1ło. Żmudzin)

Argamalt, od ~wtętil Jlkowp k.im1u1 n ma \\ 'ta1m lub I"'' d / dJłcl.a na takOW)Til pr1yjcch.1ł . Oziancrnmi nan"'a 'tt; koruc h1vpan,k1c, 'Pr"'' .1tłnnc ... nchodruli I :ump1 . D ...1;inu', 1c,bc s:i 1\\\l1.11nc, h1"':IJ.\ duzc, ro,łc. W\ŃIC/Olll' I 'Jl<>pt ".'" ll·zd11cck1ch, goni1:m.1 do pll'r'c11:m;1 1 \\ozcm;1 pu;knH h p.m1cn. 1-..omków l\·ch n11.• w.1rto 1cdn.1koz do hll\\) brać ~a 1arwi możn;i je d1M.1c tylim, g
10 korne \\t\'l.Vl" 1xl huculm\. .1kc m111c1vc ud ttrahow \'( \\\:Od7•\ \tę, 1ako tch n11.111u W"-kazu1c. ze /.mud11. \l.1,c1 '·I 1wyklc ka,z1;mowc1. n długu;h )..'1"7\ wach. Słu1.1 do pran \\ polu, 1;1!. 1 du JUO) \\1cr1chem l 11"1\J ll'h /\nklc ubog.1, n ·ct.tn ko\\.-a '71.tchtJ, ro\\ 111c1 chłupt 1 nllcvcnmc '\tt natłaią \I\' dli wo1 ka. ho 1b\ t rukvcmncl(<> \\ 1ro'ru „rzeklb' '· chor.\)!ll'\\. na p-ach 'tCcntl \\oł
Konie moskie" skie, 1.11-. "1adomo, "'"WIJ\ 'I\' z \X'1elk1ego i...,.,,t\\ .1 \lo,kt<"'-nk1ei:n. Są \\ 1mwl hu\M,luch c11 p.mcc:r111d1, a~to 1cdnak Ul} ''~j.\ ich wołm1ar1c t lcJ..k1l' 1nakl. Komc wolmk1c kupie mmna JU/ n około zl111vc:h.

'n

Fryzy i konie duń~kic w \\ 1cłluc 1 cic;zktc n1111Jk1 1achodmocurnpc1sk1c, 'PfO\\ .1d1.111c tłu R/cc.-1 p<• spoli1e1 7 '\1cm1cc, D.1n11, lntlJm. !'>.\ w1clk1c. P'"' ulnt, ale \\}lr/\tn3lc I nlC'I{:\ UntC'C )l:/d1ca \\ CIFklCJ zl>rcll Fl"\7~, /'-\an~· ro\\ntCI frc1am1, kupuje \lę zw\klc dl.1 rajtam łub natł\\11m1eh ""''" m~gn.uo\\ . To ł1.1r.t •o spoknjn<: 1 lal\\ c do u1cztłzama /\\,t:oę1a /\\'~Je mozru /nhac;r~ c 1c " k.1rc1 ma,<;1. l z1"' J ,.~ 1d1 \\ arrylcm 1ako kont f">Cl.\l(O\\"\Ch '\a ntch 'l<:d1.1 najcię7'1 k1r:t'JCrl\ 1 kop11111c> n1tlzo11cm,i..ą-go 1.1c1.1 ~. cza,am1 takzy dr.1i:nnt. h)Z\ 'ł do'c dr.t):lt: \\ lll'ec">'J'U'Jl<•htcJ kovtuJ.\ en 11.1jmrm:j 511 • 811 ;łrnyd1.

Ko nie polJ>kie tu na1at;,oe1 'ph 1.1ś ch11d11 11 cc:n1 1 do,t1tpnmc, to m1un.1 Je do,tac """d11c \\ 1cr1chowca pol,J..1cg11 m11111J kupie JU7 1.;i :!O - \Cl 1loąch. 1.._-p,1c. ,tJmc1vc I \\"\'tl7\·mal
lmmc ko 1tr1\\ac "'""" 1 tri\

r:l/\

0

\\

\

7

koń daje odpt1\\1cd1110 w1clkJ mo(hfihtor Jo l;udy 1-.onnej swq:o Jcnl1c1 Kome \tan: 1 1m~cmnc 11·,kują moJyfikaior '\ du skokó\\, \\ \ 'csgow 1 innych \\')'CZ\'l\Ow. i'..le u1c1d1nnl' podJl'7dk1 1 komc młode -2, konie narowiste 1;1lmll\u -3 (mcxll'likaio') sumuią ssę z mod, lika111wm zależnymi od rnw).

Jazda Konna: MJUI 1.1cnv

tyll·.

Ko nie h u~arskie ''I. na1w,pan1alv1 m1 1 na1kpv\'m1 n1m.ikam1 n:i ~,·1cc1c. Jalm 'am.1 na1Wa m<;\\1, u11"\\l llh luhan.1 \\"icr.-cho\\ce O\\C. 'f'CCplmc hodowane 1 vkolonl· do walki, pos1:ida)'l c.11) vcrl"g purmmtów B.1e1, Jl'thuk: me: jest 10 11,obna r.1"11 I l usarskuru b\"\\:tM komc pnlsk1c, arab;k1c, tureckie„. '1a1cl.ęśoc1 pol,k1c, plod1onc pr.l'C7 s1arn11111c dobr~nc oi.;tcf) 1 kl.1e1c. P~7w1c1a1onc do vczęku zbrrnc, do 'trJ•a Io\\ pl\tułctu\\"\Ch, a prn t\'m \\\tr11·malc 1 v1bk1c, po1r.1łi.\ pr.1e,ognąć dz1:inc1y 1 b.1chmal\ '\1c illd1 unm: ulol\Ć 1 ujc;id;r.ić hu
/,u

( lto, com ch(lal \\ avq ,\ hlo'a o komach opo\\,l-dzu.:c. P.1m1\ 1a1 \\ al,'dZll-,,/ b)'\\"31, dba1 li li• ?.w1cr1ę. Micr 1 czasem bac1cn11: na co. 7e 1ak '' roi..,r.s / smdl.1 c1ęc1cm 1dc1m1c:sz, to w l up trafić mnie cksc:raordrnaryjny w11:r1chow1cc. To fruk1a wo1cn s:\ na1ccnme1~zc Wv,1k J.lko \\ P1~mie $\\ '"" m '""· dobrr B~ po co wrogow stworryl. zeb1 n:irixl Sarm01cki miał / k<'lolo lup\ brać. Ot co!

Cen a :


1mcn1.1c>1nc Z.rebic;ta lub konie chon, poło\\'\'. po
'ro re moi.;.1 knsz1owac

Dos tępnol'lć: r.1m mo7na nietrudno d1"1.1c w,cr7cho\\C'1 dane) r.1') 'sa inmch 1cr1t1>nJch 1r.ilia sit; rzaJl.o.

Regestr koni: Koń:

Jazda Konna:

Cena:

D ostępność:

Arab

+l, wyborny +2

od 100 zlorych

siadniny magnackie

Argamak

+2, wyborny +3

od 350 zlorych

scadnmy magnackie

Bach mac

+o, '"yborny + 1

od 40 zlorych

Ukr.una, Wołyń, Podole

+O, wyborny + 1


Dzianet

+O, wyborny +I

od 150 złotych

I !ester

-1, wyborny +O

od 20

Hucuł

-1, wyborny +O

od 5

I łusarski

+3, wyborn}' +6

od 250 złotych

Mosk1cwski

+O, wyborny + I

od 25

7łotych

Polski

+ l, wyborny +2

od 25

złocych

Rumak

+I, wyborny +2

od 200

Sc kici

-1, wyborny +O

od 20

\X'ołosk1

+O, \\')'borny + 1

od 20 złmych

Żmudzin

-1, wyborny +O

o
Duński,

Fryz

złotych

złotych 7łot.}·ch

złotych

złotych

Inflanty, Prusy smdmny magnackie: Inflanty, Prusy Karpaty i Tatry stadniny magnackie Litwa cały

kraj

L1krruna, stadnmy magnackie Małopolska południowa cały

krnj

północna

Litwa

Broń biała,

aJbo o s zabli, rapierze, ko ncerzu i buzdyganie

pałaszu,

Po1d1 no, smyku, do sieni. P1ern'S7) r.17 JCStc~ u mnie we dwone? Dalibóg, 1aw9cm J'O''mdal, ie matka twoja a ~•ostra m;1 1by1mo na c11, chucha 1 dmuch.i Chcaala 7 ocbac dwor,ką polewki; uc1\ nić 1 do ksi;\ł( 1:omć. Pr1ybrah b1· cię w pludcrk1, rt>1cn n pa' w,aJ11h, a py
Szabla IVcknę c1, naecnow. 1c lcp,1cj brom nad \/ablę

!'o.o, .i tcra7 posłucha1 :t\.111 o rodniach v.ibd.„ Kam bela i-...1.rabda to w„chu dl\13 '!abla o osobhwcJ ri;kojc„c1, pr7)-pomma1ącci głowę orb - ma Ich C7Ubat} ora1 zak.r7p~ 1110} dzmb. /.a wsze rc;ko1csc of\\'arta, bc1 k.1bł ąkIJto 7.dob1onc, / ost.ncm W·' wcrow.uwm w napaw 1 u7or1. 7 ri;kojcśaą 110 con:1 a '.1d7oną l.lc1noum1. ,\IL'Ć takie Jo bo1u me1damc; Jak Jaki lx>):.lC7 u1c,za p.iradn.\ vablę u boku, to nra7 n mm 1tl11c ,1uga / pra\\ d11wą >zabli\, 1c,tib\' do p<>1cdynku .1lho /Wad\ pr1yvło

Ba to rówka

nigJ11c ruc na1tlt1csz. Stąd pr1i'\\1lcj novcnu te) broni

od Z3WVC nalezal do vlacht). co OIC Z03C/\', /C ,1u1b.1 1 '")kic wojsko'' alCl\'C tli:\ nic: mog;\. I. vahlą mmna wu1ować i na ,,·1clk1ch barwach, \ICC się '" karoemm·ch burdach 1 n.1 sejmikach, r.\b•IC w po1e
I

lworów kanu n.1pi11 kav mcpom1um1c111.1 Pow•~ ku»: bat.omwk.1, bo m.1 n.1 głowni \\'Ile runcl. 1 1m1ę krol.1 Stc fan.i. l tak batorowk.1m1 nawet kar.i bele na7'1'\\ aj;i, Chuala Bogu, 1c kon ccrdm 1 noży r1C7tlll.k1ch królcw,k1m 1m1c111cm nic zdobią, bo i takie „hawrowki" by ci pokantil \\ szakżc 1:1 u1cm, co prawd11u .1 b.11orówka: 0101 1e't to ,t.ucgo r.-pu ~1abla u·ątter..ka. Du1a 1 avb vablica, / m.iwv.-n)m piórem, a na1u1\'CCJ ~ię "' ri>1111• okrutruc długim, "ąslom 1dccm, prOSl)m 1ak u ri;ko1e•Cl m1ccn Snbclki te do'c t1ę'10 bywaj.\ \11-po,a1onc " paluch. J\ \\1dc spmk.1v ich na l\la7.ow,zu, ho Mazllł') biedne 1 mc1c
'~J..'111Untowkanu

Z)gmuntówka ()to pó7ruc1v1

rt>c.17aJ szabh wi;i:1cr-k1cj. /

ręko1e,c1ą „,,·1c11czoną galk:i " kvt.1łc1c migdała. o

1naC1nac , krócon) m jelcu, niemal zaw•7c / paluchem Nnjwi\·cc1 ich wykuao w Pols1e1c 1.1 panowania

/.)'!-.'l'l'lUnta 111, pr1cm CZ\\to na ostr1u u1r1yv m,krypcii; „s1c;1SMV'1DVS 111 REX". /\le 1'" miej haczenie na pomylon:\ n.17\\ "" bo ':\ 1 karabele 1 v.1hle hu,;1rsloe z urucmcm /.)'/..tfl'lUnt:i na głowni. Wolno c1 1c z~gmumo1>'1wm 7\\ ac, )c'li wola. \X sz.ak7c mo1e 7tl.1me na to 703S/ bb7CO\IU o I OIC>'najomo'ć 17CCZ' .

1akr7yw1cm.1 do pdrn1\'l' z r\kl mi;1k ,1.,. me n.1d.11'1. 1.1 w do cięć '/ nnuchu, tło mhńc1>\\, do v1uk1 krLyzowcj. \\ Kommc 1.1lm:j •:rabh me dm1.m1cv, .ile no " kumach U\'WaJ:\" 111:m1;1ch ru•k1ch, a jw n:i "c l .w0\\1C: 1 Kam1,·1icu

I 111 tez uicdz: z vabd \\f,').,'lcr~loch te dwa rpmts na1latu1c1 ro7po7nac. \le rum się bacorówb sc.1!.1

Jata~.mam1 \\:tlcz.\ 1urcCC\" pnC7arou1c R.,.kotc'c

pt''

Bułat, ja1 a~.1n

zygmumówk:\, były pr1crózne polsko-węgierskie 'YP' p1.-redme: z jelcami dlu~m1 1 krótS7)Ttll, z paluchem 1 bez, z kabłąkami albo lańcuvkam1 przy rękoje~c1„ me /hcz1 v, nu: omóu1sz, me ,p.1m11;12szl Husarska ~7.lbł.t

hu.,ar-.k.1,

Z\\ JOJ Cl<;SIO C7am:\ V.I hl.\, 10 na1prawdz1wv.1 krolowa polskiego oręza /.aop.urzona zwykle '' p;tluch 1p1cr-.cicń na kctuk , dz1\kt ktorcmu l.1 COICJ JC'I Cl:\C z ~ki or:u Cl<;CIC \\ ,,1'7\ mac. !>pe q.1lmc plamc:l7 takie W\'\\UCl\lc natła1c, 1zbi c1ęzk11: pmro wspo Ol.lł:.lło CJOS, pr7CZ CO ~rom1si- 1akby młotem 1 ro1VC1cp1;1,z na\\ c:1 op.1nccrzon~'J.,"<> wroga C:nrnc vablc no''·l arz~ vc pancerni 1 hu'.u'cv, a 1akzc na1 w1i;ks1 ręba1łow1c 1 mf.1m1,1. lc'lt napotkasz kogo / hus.lrk.\ PU\' boku, IO wiedz, /C p~"Wl\IC um11: 111.\ mczlc władać. Taką s7.1bh1 poc1;\lem locdn zdra1cę Podborslocgo, do d/1s ''dmJ nosi na łbie vram\, kwrą moi or~ zo~tau11! /.dra1ca mow1 teraz, ze J'\ pod <.huc1m1cm od Turko\\ otr11nul, ale: lc:z co' (1d1:z nJprnwtł.,. ranę OWl\ tfo,ul ~ :z\\adzic o mcr1;\dn.\ dz1c\\ k~. " z.amru7Jc U I lozq Jc:u ki w B1cC7u.

'°"

otwana 1 pm\tcf budowy, .1 klinga .:rcdmo \\l>:J.,.lJ, n poszc17ana pr1i koncu na potlob1c11't\\ o 1.1,:tka. Jak kio ma kr7cp<; \\ łt·'r'c1, potę?mc r:1lw; 1.1lq hmm;\ umie. Po
Multanka, om1ianka, ordrnka f\ eh 10 vahd mAv \\1ck, u 1cdm eh prL\' n;kn1csa !Jncuvck, u mn1Ch dzmb J.tk c1. chocb~ n.11mmcf'7cgo 1dc1 me mav. R.,.k111c'c pmslJ 1.1kby ex.I noza, a ,,mu klmg.1 lekko tYlko /,tkr/}'\\lnn.1 Ponoć wla.:m,· o,! dlu~1ch nuz1 cn·rk1c,k1<· v.1blc •I<; W\'Wod7:\. lc,1 111 vahdb lekka a zręo1u, 1cno pr7c:7 br.1!.. jelca okru1111c lat\\" P'"lrJd.1c pJlcc: prZ\ /l"I

13,1au1c: !vJblę t<; z..!ob,·lc:m n:i Jcrhcnch n11:cnotach. ktonm dwor 1x.lc macz\ 'lt;, t;U/ICS7'.ł

Kord Kord 1c<1 10 krotl.2 v ablt o lekkim "Jkr;1\" tc:mu.

Knywc s zable wsch odnie ( >wcłto :i:cłastu':l, szabel tureckich 1 pcr.ok1ch, JC\I całe multum 1 me spo
z ręko1c\c1:i n.11czę,c1c1 zAJl\km~q l-..1hł.1k1cm . Podobno kortkl\\ cz„.,111 zJZ\"- 3J:\ :zołmcr1c mor-c\, a to Jla1cgo, 7C n.1 okr„l.1ch b1M 'li,! \I c1a,nnuc 1 \ci,ku, gdzie brak m1c1;,ca na wnnjamc dlug.\ hmnJ.\ Kord 1cs1 lekki, więc nb ;,ię mlodvm chlnp<>om albo 01l."\\'1a;.mm, cu m.110 kocpy w ręce m.11~. P1>
Księga

III: Moderunek

rruscc7ka. \\ snkzc o to mnic:Jva. I ~Cl\ ręko1eśc .

Rapie r <)bao no, 'm' ku, na mi. c: cud.i na 1qzc '(I.lnic \l,lV.\Ct \\ 1dz„. ze' mąduc W\ kon cyprni.al, 1z bron 1.1 "'"'gl;\lb mc-z)m rozcn, en 'I\" na mm p1eczcn .,, Jztka "' czcl.1dnq 1zh1c: v\kUJC. Po trochu w mav raqt, ho S.1rrn.1c1 Cl't''" ow.\ bron "' 1.J,mc rozncm pr:tc /\'\\ a1.t \\ vd.1ko po pr.1wclz1c N te 'I" ona r.1p1crt·m 1 \\ brc\\ temu, co wudu ryccr/) powiada, JCSI to Clr\'Z 'kUICCIO\ I "' pujcdynk;tch wybitnie sm1cncln1 Rap1cl') ,1u1;i gll>wmc do zada\\ama pchnięć, przeto ':\ dluwc 1 "'·l'k1c, a solidnym kmzcm na dłoń prz1 rc;koJC\CI z.1kmiczonc Są na1ui;<\c1cj dlui-,7c ocJ Z\\\ kłc:J vabh, Jc'h w11;c prnjdzic: vabh,ac poJcclynek z np1crmk1cm, IO raoq 1cmu p1cn\~1cmu śmierć r1,ana Ro11iam1 bodą "'"'·łąC1111c cudzozu:mcv 1 woj'ka o bcego .1uwramcntu.. l<:•h w karC?m1c. w 7:unku krnlC\\ 'kim czr na magn.1clmn d"'·orzc 'po1kasz I rancuza '1cmca Cl\ I livp:ul3, w b;\dz pt\\,Cn, ze prno pludro"' 1 blazcń,k1~0 bpeluva (a ..,,. zadku lrann ) bc;dz1c rruał rapier. O tle \\ pojc:th nkach "'alczący rapierem CZ\""10 z ,zabb't.\ \l,"\);r\W:t, .I IO dn~kl przcwad7C d!ugo'a brom , 111 \\ walu: / konu me m.1 1uz O\l,J prn~-:tg2 1akicgo zn.iocma. Puc10 Jc'h 1xld11.1I pobkicj J37th "'p.1dml' "' vwcdAu;h raj · t:ml\\, to un kr.... .1.... ;i l.tzm\ mo;:.1 z ł.11 WJl'th nk.1ch c Z\'Mo z.vp,.1 \le o l\m pozmq. R.1p1ero\\ Je't kilb rodz -'I""' , o krol')ch c1 P'"'l,taa m1c:"ou1.1 · ':t r:ip1en kO'iZO\\e co rt;koJc:\C ma l..'1<;lC "' 1~01 dlom ~ul""'< p.1!,l..1 r nbf'\"c-zc. oraz d7\\0no,~e u ktonch tłło11 11,lanr:i pełna SW0\\3

" " klin~a.

me

Rapier pojed) nkO\\') Otó:r mav rnpu:r po1cdrnkow~ . JcM

IO

łl

bron rucco l1c1wa 1 o krót~Z\m 0\11711, zazwyc7a1 rrustcrmc a p1ękruc wykonC7ona. Nic db 10łrucrn do boju ko....-ana, lcC7 dla szlacht\ do hom„ cowych pojcd) nhl\\ C:r1,-s1okroć ko>1 prz1 rękoJcŚc1 10 pra\Hłziwc dm:lo vtukr. ·1.1kim1 rozn.1m1 bodą si~ dworacy na pałacowych d11cd71nc.1ch 1 po ogrodach. Ale mimo clc~lnCJI JCM 10 bm11 pr.1wd;rw1< śmiertelna. Smrc1v, h\ ci chocll\ kawałek w ~erce wra7ono łub w SZ)'ję, i'o mm nlą1; v BmkicJ pomocy WC'/W3Ć, JUi lc7ys1 na /ICllll \\ k.11111} 1uch1. R apie r bo jowy Tcnzc ro:rcn, ktonrn na 1cdn)m vwcd/k1m r3Jtal7C /.
\ to "'1d1.,rachn.1 m.1ch1n.1 / I hvp.mu rodem . nawy m konccr1om dorm\ O\'\\~ (>bo s1con~ 1ako rrut•oc, \\l<;C 1 do qb.1m.1 1 do kłucia 7cl;11n1· Teraz kr
Szpada wal oilsk;1 Tu \\1\1 '"pada frnncu,.,k.l, co Jol m<'11 hr.u.inek iwo1az\' pr/\'w1md. Ponoc \\C I ral1l\ JCJ dchk:1tnc panic7yki 1ak1c cm nov.\ nrm•l'l rapiera Szp.1da '"'' ocJ rapiera krótva, o \\ ą\k1e1, gti;1k1q, lcnu1cnkrq klindze, \\ przc:kroJU rmJk:itnej. Prz\ n;k<>Jc'l.:r nul.l rru~cczka db uchroni dlom. \\ R1cC1\'P'"l"'lnq 1cvc1c 1ako..,,1·ch lll<' "'1dz1.1km. llr.1t.in•·k m1 vruk1 S/crrrucrczc / on-1 pok.1z1·wał 1 ze\\ '"·dcm prz\nlJm, zcm n mm nad4/\C me mogł. hom tci.:o dma In I mc7dm"' . Lekka z.1ba\\cczka, 'miga"' ri;ku .v lurv1 , a puccrc ""rzc 7nbtl1oc.

- 68 -

Inna broń

biała

Pałasz

Pałasz Je'' 10 1akoby mtt·c:t z rnpacrową n;ko1cśoą. Slu z>· głównie do zacbwanm cięć, bo oscnc ma vcroluc 1 Cl\J'luc. Pałavcm wałczy chęm1c płeb' zn nchodmc1 gramC\' l.ubuią "ę w rum rówme7

„

dragom. Zacn.1 IO bron do wałki konia, choć :lto 1ak rapaen c~ nave karabele \\'vak7e u rucnucck1ch zołdako-.. u1rz~ v bron prostej ko11,1rukq1, bez ni1akich ozdób. Pałasz

c lar morc \ tcnzc, co ru na soaruc "W1<1, 10 vkocka c><łmaana pał.1va. \'\'z1ę ł a się oo klnnowych m1eO), k1circ da\\ n>rru oai.y do sonama angidg:4. jlk kopic; "' aL1ku potr7~1,1..a, una ''C: konccl"7a 1 rum 1akoby krótką włócznią kluje.

Nadziak, czekan i obuszek /..uaz po v.1bh pol,ka szfach1a 7 lubosa~ rn ae ~I\: do czekanów, obuszk{l\\ 1 nad7iaków. Broń 1.1 w71ęb 'I~ JeOhll:J hu<:im 1 pancerna chętnie U7''\\ 3)'\ tej brom, 1cdn;1k01 szlachcic L-ibc r;1d na 'e1m1kach cz\ " burdach obuvktcm kogo\ ua~zyć Bron ta s1edn na dług1c1 drcwmancj la~ce lub crzonku, na końcu ktorc:1 L03Jd7Jl~Z 7cl:vn.'\ głow1cc; J c~IJ 1~1kończona jest z jednc1 stron)' vpikulccm, a 7 dru1t1e1 siekierką, to JC" 10 ock:in Jak prml)m szpikulcem 1 c1r,>1k1m m lotktcm, to będzie natl1iak; a je.;IJ ci\\ ~zp1kukc zak.17)"\\mm· 1 zawin1ęry, 10 "' ręku ma
t

Berdysz Bcrd\sze:m /\\le "ę mpory 1 toporki n.1 dłuzv\m k11u. Piechom r.ula ach UJ'\W:I, bo okrutnic m 'm1cnclna broń "' pacszvm , ·u rau, czc;'co UZ\'\\·an.1 Jako podporka do mu
Kiścień O\\ c dzjwo lCI nic an n ego, 1ak kon
Kindżał

Ten noz, znkr1i-w1oni· n1c1\ m b1\·1yco\\'\' ,acrp, 10 rurccki kmdzał Bron IO wacłcc \\,rod vlachl\ populam.1 \\ e I ranq1 C"J'\' \n!:lu plutlralJ okrutml· mzm1łowanc "' d1garuu się vrylecam1 na balach, "' karomach 1 po pałacach. \X IVcczypmpolucj narCld nce:r<;ki 1ednakoz \\ła,ruc omch kind.1ało\\ UZ\'\\J Po pra"'·d„1c \\'\·łąamc po to, b\ vnun pocoąĆ, p10m gęsie iamtl"7yc lub m ięsa pu1 b1cs1:ul11c w karc1m1c urtnąć. ( .dyby kto do invc~n celu
PowiadaJą, ze gdy i.;dachcic kind:iałem mnego pchnie, to Pan Jezu' rLewnym1 lnm1 pl:iczc.

~armatę

Lewak ł lal PoW1:uluz, że wc prawic d7iecięcy rapier? /.\\1e su; m dziwo le\\ akicm i słuz} do parowania ctosow, a gdy okazja się nadarzy, 10 1 do dzganrn wrtlbra w 7)'WOI. Gdy \\ prawej ręce rapier tr7rmasz, to lcw.11.. b1crzc$z tło lc..'\VCJ. (,dy wpra\\'n} szermierz oboma macha, w1clc juch,· z wrogó'' mozc W'\ tnCZ\'C. \X'1dn1łcm razu p~wncgo. 1ak Jeden \nwełczyk p11,:ou pnisk1ch kpów 7 ro:rnam1 na rynku w Toruniu ro1loz1I. Krn'l bdo na kocich łbach \\1ęcc1, 1ak w 1atkach u sc.1rcgo I l ryćki, gd1 z woło1\ k1clbas1 robi. Dobrze tak dekrorczykom, zdra1com, boda1 ich wszysrkich wys1t.-czono! Kopia husarska \ to moja chluba. Tak, ro najprawdz1wsn husarska kopia. Długa jest na trzech rosłych mężów, a 1cdnoczcśmc ogmmmc lekka. \X'ydrążona w środku, 'mołą oblana 1 r.wmicmam1 ob\\1ązana. Dzięki temu me gmc <11;, a pmzwedciw z Bnz:1 pomocą przebodłem pchnięciem jednym! Siedmiu m:klem? I la! Tuzin ich

Pika Piechom cudzoziemskiego autoramentu \\ piki jest zwykle uzbrojona. NJe są w d ł uj.,tie na dwóch 1 Lrt.ech męzów, a z żclazn}m grotem na końcu, któnm godzis7 \\e wrog;1. Jako że broń w glówmc przeciw jcżdz..1e skuteczna, m 1 mszą trza rmcć pod r~ką. Tdko do w1clktcj bitw'} służyć pika może, gdy szeregi pikinierów stają w formacji 1 na podobicńsC'\\'O jeża groty na nieprz)iaocla 'V)'Ma\\;ają. W inszych zw:idach psu jest na but), bo za dłu!,ra. Spisa Spisa jest d ł uższa i c1c;żsn od rohat'\'f1y, przcm rzucać ją się me da. NaJC7\ŚClcJ broń ową u Kozaków można obaczyć, bo tez spisę zrobić umie byle kowal. Ol, bierzesz długie a ręgie drt.C.'\\'CC, a na szcz)'t zacrkasz ostry kawał zclaza. Gd) się kozackie powstania rozlewają po Ukrairue, mskte chłopsNm zaraz poci kuźniami staje. gdzie groty cło spis kuJą. Halabarda i panyzana I ł al a barda co mc innego, jak połączenie topora 1 włóczni. I lalabarda ma trzy o;.trn: z jednej strony topór, z drugiej hak, na czubku zaś OSlr}' grot jak oo wloczni albo noza. Cało~c zas osadzona na długim rr1.onku, C-.Gęsto dłuższ)m aniżeli człek ma \\7rostu. Panyzana zaś rózni się rym, 7e o~tr7e do rąbarua ma po obu 5tronach. Do bo1u u n;1s z halabardami me chodzą, czi;ścict MOJą dla parady hałabardruą 1nko >1ra7. na magnackich 1 kro!cwskJch dworach. \Vszdako gdy pomeba prq1dzic, 7 muraw przect\\ S7tunnująC\'1ll albo na uliq • pr7eow JC7dzcom dobrt.c s i ę oręz cen sprawi.

bvłol Klnę się!

Rohatyna, wtócznia Om jest włóc-mia, kcóm rakoz może za kopię sluzyć. Przckmczn częscokroć wzrost poscawnego człeka " cnpic 7 piórem. icjcdcn ra1 'P()lkas1 roharynę z nncu;cmru wzd Iuż drzewca, przez co oężar jest mnicJS7y. Mm•na nią z konia walczyć, pieszo, a nawet rzuoć w kogo.

- 10 -

Regestr broni Nazwa:

Obrażenia:

Inicjatywa:

Cena:

Cięcia

Szable Batorówka

-I

bez rnod)•fikacj1 (b.rn.)

SO gr

Zygmumówka

b.rn.

b.rn.

90gr

Krzywa Onn1anka,

Karabela

b.m. lub

h.rn. lub +I

IUO gr

I I usarska

b.m.

+I

150 gr

~zabla

b.m.

h.rn.

110 gr

b.m. lub +I

85 gr

wschodnia

mołdawka,

ordynka

b.m.lub

Czerkieska

+I

b.m.

70gr

Bu łac, jatllł:,>an

-1

+I

90gr

Kord

+2

b.m.

70 gr

Pchnięcia

Rapi ery i szpada Rapier pojedrnkowy

+I

+3

Rapier bojoW}

b.m.

+3

Rapier ~1eczny dlug1

-1

Szpada walońska

+4

Pałasze

claymore

Koncerz

I IO gr c1ęc1e

+3

IOOgr

400gr

2

+I

c1ęc1c,

+ 2 pchnu,:cie

I OO gr

-1

+1

c1ęc1e,

+2 pchruęc1e

300gr

-1

+'\pchnięcie

120 gr

Uderzenia

Obuchy i topory 3

+3

SO gr

Berdysz

5

+5

40gr

J.:iścień

-1

b.m.

5gr

ad71ak, obuch, czekan

Noże

Broń

+3 pchn11;c1e, I

210 gr

i koncerz

Pałasz

Pałasz

1

białej:

Pchnięcia

Kmdżal

+8

b.m.

40gr

Sztylet

+9

b.m.

35gr

Lewak

+5

b.m.

65 gr

Pchnięcia

drzewcowa

+8

SO gr

Rohatyna, wlóonia

-1

+4

16 gr

Spisa

3

+4

12gr

Pika

tylko W SZ)'kU

+6

IS gr

1lalabarda, partpana

4

+4

80gr

Kopia

tylko Z

V;UZ)

Księga

Z

półhaka

III: Moderunek

do Kozaka, albo o s trzelaniu

\\ 11.im, \\11.1m "' mrnch msloch progach, vlachcin1 panie. Ruvmakę czy p1s1olct Waszmość pan l')C7\; \ mol'c mu\7locc:. \lbo p12sz.ruczkę dla ,, ru' 51;\(JLOC, ~pOC70lJCIC, \lo,a pamc, "-'11Cl pokllę, w mam na1lcpvt.-go \ 1 Jla mlcxkgo pamc7.a ~lO~U\\O.\ 111 będ/1c nauką. '•cprawdu' Pncbog.ity \\'lh<>r u mme 1 klnę w,:, 1c km /e „tr„clbą obeznany, Lar.I/ 1c, l'e we I w uw ie ruc mas1: lepszego \\JJVIJIU, 1lk u !:i11m.1n.1. <>1. pmvęl

Jl<'"'

Pis1oh: t) :,„1ach1a n;11ch~1mc1 u mmc kupuje p1Stolery. Jeśli kto w pJCÓ\\ SI~ StrJ'ÓC, Z3r:t7 dw:i ra1iar..loc pl'tolc w ul,uach przy \IOtltc w1c~7a. Wc7.7c, miody pame, do ręlo, 1m1cr1 '1ę do s1r1nłu. I la! Trudno u1r7)mae? Ci.,.1k1c one 1 wielkie, bo 10 wn1>kowa bron. /.;1mek, 1ak 1v1tll'J~1:, koło111, co go pr7ed str7.alcm kluClcm nakręcić potrzeba. J\ potem buuuch! 1 na 1rzyd11c\c1 krok<'>\\ kula dziurę uczyni w pancer/U A po wy..ir,clcruu chwyt.IS/ \Xlak n lufę 1 tą c1„1k.1 ręku1e~cr:1 lupu, cupu po łbach, po zębach, po hclmach, a/ huC7)".

\V}'C1:iga, uby c?cść mc\\1e,c1.1 1hanh1c, a 1u panna 1m·k lufę spod sukni 1 buuuuch1 kul.1 "' br1uchu. \ 1c oło"' 1adać mc1drow·o, 1ara1 noj.,>:1m1 'Ir,' łotr nakrvwa Ziemię gr)7ć 1e1 wprnw d11c mc1dmwo, .tle kanh medyk p<>\\1e, 7C jak oló1\ \\ br...uchu, w 1u1 z1cm1~ gr)-.'.ć potm:ba, h:a h:a ha ha' Talue 10 p1s1olcc1lo, albo t w1ękvc, ac1 me 1ak ciężkie jak ow-c: rajtarskie .1abo1cc, i do „1~be1 ręki 'Ir,' nadad.tą. Osobh\\1c te mnae1vc m1c\\;1J:\ nmkl skałkowe, bo jak \V lby 1 bl7uCh)', n na1dalc1 na p1~c kroków, nic mas7 nad pmolc1I lcśh jednak •tuclać dalej, t0 1u:i najlepiej " ruwruc\'. Rusznica , to jest arke buz To jcsc rus1ruca \\fl)\kowa, 1ak1ch p1cchotJ n.1va Z3.Ż)'\\"3. W zamek lontO\\) opatl7ona /..runek .lontem, proszę \X'av.mo\C1, dla "'01ska na1kpvy, bo taru 1 się ruc psow-a I., \7lathl\· 1ak1ch w\7.ahc me spotkasz, chyba ze kto ubo1s1) 1 1c \t.mch 1cvczc czasow ma po d11adku albo łup<·1w Bo co 10 1:a pozpek, 1e~h wpierw tria 10111 worce1ka \\'\·jąć, poccm °h'TllJ 1cm lon; do kurka w·kr~ć.„? Toć JUi lr7\ r.11~ nb1ć 1d:iL\ 1 ograbić! \\lęc m1ew-a S/lachta ru<1mcc 1 arkcbu11 kołowe 1 'kalkowe Lufa u ruvmc1 dluga, '1ucl.1ć 1r1eba obiema rękami tO)ma1.\c. 1a w I.ub 1 na 'IO kroków doleci. J\rkcbu1 od rustn1c1 11 t\ m lcpv), 1e dłuzszy 1 c1„1s1y, pr1c1 co dalc1 b11c 1 morn1c1. \\ 1th 1 tak od mus71oeru slab'') . .Jednak, 1e 1amck ma kołowy, tedy szybciej go nabić mo111a. J\ 1c arkcbu1 lżejszy mili muszk1c1, tcdv cclmcj str7dav / ml-go.

„

!:iw 1ecą '"• OC/) 'ka '\"OO\\ 1 \\ a~7mo\c pana do p1>tolo\\ . /.nac,; krew r\'cer„ką. bo pnl"Ctc krew nie woda' /.~mm wvak lai do1d71esz 1 kr...cpko~o nabęd11c„„ "' ram1ona~h, mal) panie, mniejszy p1;mlcc1k ~-d11c 'tosowmc1v1. Ot, takie cudeńko, co ud dłom mt.-w1clc w1~·k„„c, nawet mcWJa\IOm siwy w podronch. Uo m w foldach ~pódnicy się skr)ic m:iwu:c, łapska brudne

„

Cieszyn ka A ro jest, cru panowie, bardzo p1\'kna 1 dobr.i ruszniczka. Zwie "~ c1eszynk;1, bo ją na ŚJ;i„ku w Cieszynu: wymyslili. Ma c1 una lufę w ~rodku gwintowaną, przez co kule; \\ ~·mt stemplem na •1lę wbijać potr.teba. Za to jal. pr1i I07)"' do pohc1ka, pk wcźm1esz zvm~r1a na cel, jak pos1nclaS1, cak obaczvv, u: z gwimowanej lufy kulka polecec1, 1c he1I 1r1dau kiedyś panowie :iołmcr...e we Lwow1c p!7cd ratuvem do tarcz). I co się poka7ało) Jak scrLelac / c1esz~nk1, to 1 w1ęcq kul ląduje w celu, aru1ch / rus1m" '\ia Io\\') najpr.redmc1s1a 1 na 'lep Ct) ~mc1mec, gd;ic .,..,. do po1cd1'110Ych 'tr...da 1b<11co"' Dobre oko 1 ręka ruc starcz1, jc~h bron mecclna. \ cdmqvli nad OCS7' nkę me znajd7lec1e

Muszkiet /le, n: p1l-chma pol'ka 1 wc;wcr.ka w ruvmcc 1bm1na. ho ):dl posuw1ć napr1ccl\1' fl')..'1mcm n1cmll"Ck1ch, ''kockich, ~7\\·cdzkich muvkic1crc·"'. toć muvk1cty w1c;kvc zmwo zbu:ra1:i Mu„Aic:l JC'>I w s1odba 1.1k tlili!(;' 1 c1c;1ka, że: potrzeba dorl forkietu. Fork1c1y ':\ ro 111dclk1, które koriccm w 11cm1c; 11 h11.1v, '' na widełkach op1crav lufę, hy r.1mmnom cu;nru ul1vc l<.ul.1 / muszkietu leci tl.1kko 1 b11c '>travl111 ie ~.1we1 i na ..io krokt'>w p.mcel7 c1.1,cm pr1cb11.1 1'oa1~or„1c są rudcrla.nJ.lkic:, nawet od cAow1ck.:1 "''"'c ~1u,zk1ct'I· brw.:1j.\ lumowc, cn,cm kolm1c:, a !7adko shlkowc:. :-;a l:fl.;ctncach ich me \\1dUtCV, Jeno \\ WOJ\kU, 3 C7..3'>Cm po tlworach, J:tble do obmm bardzo zdatne. \\ vakzc L muvk1c1c:m I forkietem vlachc1c ntr1cl;1Ć nu: mógl. Bandole t

Db vbchty, co chce

7 s1odLl '>lmdac, ucz1 mon<> bandolcl}. Owe ~:\ 11· pośrodku między pt'>tnlctcm a ruvmc-1. To 1almb1 krorka. l7cjva ruvmC1ka, / ktorc1 n.I\\ et 1cdn;\ ręlq strzclać da sic; Kol owe 1 ,k.1łkm1 c pc111. Vl-.;hnu: \lc; 111tlu1c.

Falkonet

\X vdako JC'I 1c:dna "' horna r1cc1., bc1 ktorq 1.a1azd~

na vlachcck1c d11.cm ':\ mcmozll\\c. :\1011.'ll (I O\\ l.'J .tml.ltcc: C1ll'\\lclk1c1. kuira 'I" Z\\ lC falkonetem albo / poJ,ka 'okohk1cm. 1c JCM to Cl\Lar okrumy, p!7Cto dwóch '9lll)Ch mFlt 1 u~laWl. Kule w1dkme1 mcw1clk1q p1c;śc1 tam "I.' mu:szczą. Mo111.1 m1')m f.1lkonc:c1k1cm Jrz111 wyw.1hc albo I \HOKÓ\\ 11.1,ICC \\ Jrto mlL'Ć falkonet WC d\1orzt; 1c'h 'lę n.1p.1'ci 'pt><.l11c11.av. OC7)'\\1~ClC

Łuk refleks) jn}' (1d1 n' kto me che<: hukiem a J1mt:m sic; 1Jra dnc, n1ccha1 bu:r/l' łuk na motłlę tatars4. ( lt, tu w,<:r.ą mocne, giętkie łuki, a do ruch W') strzale: nałatlu1c. (.eh we 1grajr,; 1Hogó11 't!7clav, nic mn>Z nad luk! /.a m do obron) rucsposobnv. bo to przecie \\1L~ł1, 7l " pcldroz) 1dcjmu1esz cu;c1wę 1 luk chown~z do 'aJJ.1k.1.„ Jc'h więc na drodze 1h<>1c ob
U" aga: :v1hko 1r1clno't

I

Półhak

lc,hc ra11arsk1 pistolet n c1c;zk1, to / polluku.:m 1 nil' pmbu1 :--a1c1c;7vc 10 1 11.·1clk1c p1,wkc1,k;1, o ~rub\'ch, vcrokich lufach. BIJ:\ c1c;1kJm1 kulami, Il' me tla1 Bozc 11 rc;kc; albo nogę doMac, ho /,lrat k.1kcmo, a 11. 1r1n11J to ~mierć. Tak 1ak / pl'tok1.1m1, lontnwnh 111c u~WllldC"Lysz •amc kołowe 1amk1 mn1•\· I kr1cpk1c1 do nich ręki potr1cha. Gal'łac:z (,J) 1a~ kto szalom· rueco, to 00<>1 / J:arł.1C7a -ac kac mmc:. :\la on luf1< długą a grubą. IJko \\ 1d;1<1,

m.11} pJmc, n;l kor\cu niby lejek

ro7vcr1oną.

,\ 11.1cv

li, po co c'1w lc1ek'° \no po to, 7C 1ak kuh dolm:1 me mav, alho h1mc1 w 'ercu, to s1-p1ev w lułę l-."'ozd;1, albo '1ckancciw / c1~1cgo drutu, albo muych k.unu:ni. Jak " tego, ml0<ł) panie, hukniesz, to ra1111c1c ,\n1d1 '-1tb1c,cyl PcNcka człeka na strzępi. Jam rai w1t1, co go 7 garłaC7a str7clili, 11 pr1cz1 I. li lc'11 a Bo/cl ( ;Jy cóz z tego, jeśli bez oka, bez uchn, z gęh;\ pmntkmrnną? A 1 żupan calkiem znivcnl. 1\ p11:knv 1upan b)I, co siła kosziować musiał! T.1ka tó 1alc1.1, ze JC:'h '' zb11ą kupę luda ognia da1csz, to ju1 '1c; rych 'f>CC~ 1.:1low, co' w lufc; natkał, do< tanie 1c 1ucm albo p1c;c1u nar.\7 \\ vak7c nielatw·o 7 t~o w cd utr.1lić, a 1 Jale) nv p1stolc:1 me
łuku W'\TIO'I tyle 'to.al

minutę, ile w-. ""'I poło" a b1t°)i(l°'a

Luk ,trzdca.

Osobliwości

\ lam te1 c1 J:I rnk1c 1M1bhwośc1, k10ryrh w całym Lwowie ba1 nie \\Iem, Cl\ " całe1 !Vec~y Po~pol;te1 tlo,tame,z. Patu.1jc1e, vbchctru panowu~. 1 d11wu1c1e •tę Drogie one, ho r.tadk1c. ,\le tez cem· •wojcj wanc:. \\ano wvak mu:c hac7eme na ze ~rpn.1c kilka grovv morna, a potem ;yc1e 'obie 7 taku:gn cudeńka namwac. \ bo to rai •ly•7ałcm jak 1aka' q,lll-C7na m.ttrona 7 kn>e1C1k1 co 1ak lao,ka wygl.1dala, jakiego' .tł>1>J.l, który na nt:i na\tl\powal, ustr1chla.

ro:

- zam1a<1 kuh kl.1dr1csz gran.li I boi w; Bo~! Zcb1 zapalon) 1-tranat mieć pr„y glo\\1C 1 wen prochem sir;clać, tu JU7 w te) glow1c mednbrrc być musi. Raz Sii\ uda, drugi. mozc r dz1cs1ęc. 1c\h lkig l.1,k.1\\, ale /3 Jt.'tlcnasl\m razem to JW na pcwm1 ~r.m.lt 'I\' w• lufie ro1pukrue. ,\ wted\· buch1 1 lc/\V trupem. tY 1 komparu, co pr.t\ tnbte stali. Pow 1:1dam. obląkamm b\ ć U7eha. tzb\ tak 7 losem 1~rać Uwaga: Crd} \\ tc&c1c traficma na lk20 wypadmc I, granat wyb ucha w lufie . Uwaga! Kaidy strzał z broni palnej (prócz granatu) na bliską odległość (mniej niż IO kroków) ZA WSZE podwaja dodatko" c modyfikatory do nut u na rany. Np. strzał z półhaka na 3 metry zyskuje +6 do testu obrażeń .

Czekan z pis toletem Oto, s1lachcrn1 panowie, pi chw~t.:l'>I 1a lufę ot, tak 1 1u1 mav grl't.-Czny C7ck.an1I.; R.tucac rum \X'as1c nu: pnr/UC31M. D wa p10,1ulccy " 1cdnym oo,atJ„one lozu !\la,, \\ .ivc lh\1c luf, 1 dwa nmk1 5trl'c1Jc monu. prov\' \\ J'1mu,c1. z k.:11de1 z o'obna albo / obu naraz !'11czc~uln1c 1ak ucmno 1 dw c>eh luf tln 11110 rue w1tlac. ';1rzd1v \\ ao,c U7 a eh~ b1sz, to w mg 'llltiloo,a nabęd:111: 1 o,kov\ do \\ .:l\/CJ \ltlosc1 / vahclk.1. \ \\ a'ć mu w ted\ trrrr:uaach'!! / tlruwc1 luf\ \ aahaha• < me la.lnic? l.ntr \li\ nogami n.1k~ Je 1 pr;\·J
„,

r.1dość

Re\\ ol\\ era \ oto na1w l\'kvc cudo, jakie u mmc \\ .iva m1lo'c na1d7J~7 !>wie taktc w Z)OU ru <>Cr\ "tdzialcm 1 jedn.\ 1urcm pnt.'tlal. Ta o~ram1.1, kto \\1c, Cl\ me w cal} m p.111,cw1c. Owó7 mav me dw te, !cer '7c\c luf pl'tolctowych na obroto\VCJ t.Lrtz)· mc>Cm\ anych \\ 1clcc cię/ku:, dla p:uucn tylko w obu r\'kach ZJ tu ''nclać można rv /.1 rucm, a mcpr.t\J3C1clc JUi' p<> tr/cam scnale nc>gi ..a pa' wattl;\. .fe-li 1c,1oc ktul') na nogach u.'un. D.1hbo;:! .\Jem krowchw1lny d7iś 7 ran:i. Granatnik \ jeśli kto calk1cm rozum pm1ratł.1ł, lx;tl/lc 1 gmn~m1k.1 ~trzclal \ l.tm c1 1a i dwa wa11.11mk1, mam, bo u Szymana "v1·,tk1ego dostanie"'· Jc'h pr.t) 1tlz1c opę1.:1mec. en chce ~ranam1ka. w;lu7\' 1 dolu.\ ccnę tlam. leno re ndcn Oil' pr.-ychodn ( >wo1, to w1dka \trzclba, w ktorą • nakręaww~ nmck kluocm

I'"'

Pomrej Jcst regestr wwclak1c1 brom 'tr.tclcclucj. Ceny brom /alczą icdnakoż g lówmc o
Regestr broni strzeleckiej: Broń:

Luk refleksyj ny

Celność: (mo
Rany: (modylik:uor d o

+Il. lmcja1ywa -2, '')bko,IJ7cl= I /2 biq;lo>CI Luk

+I

+O

+O

ność: ~czi» mnl/mmu1~

Cena:

Zasięg:

120gro<1.)

60 krok6\\

obrażeń)

140 gt057.f (:mtl(:k kolowy);

Pmolccik

30 kroków

l l O groszi (=nek slul-

kowy)

Piscolc1

+o

+I

150 groszy (umtk kolowy); 120 j,'t'Os>y (>amok skal-

40 krokó\\

kou~")

190 grosz)' (1.a111ck kolowy);

osoby z Kr•ep;\ nu.ej 6 maią l, chyba u O'Z)'m•1:i obutl\c.z

+2

Pól hak

tJ-ob\ z Krzep~ nut1 9 rtUl'l I. th) ba /C tr1\-r1Uj~ ObUJ'l\CZ

+3

Bandolet

+O

+2

Ciężki

pmolec

50 kroków

16!1 gi:<»zy (umck skalkowy)

210 gro<7\' (nmtk kolo\\1'); 190 gro•ry (,amck skal kowy)

50 kroków

230 grony (nmtk koloW)'); 180 groszy (nnlCk ~-

70 kroków

kowy) 16(1 gro•Z)' (zamek lon10")"): 190 groszy (umck kolO\\'l')

70 krok1)w, arkebuz 80

Rusznica/arkebuz

+O

+2

Muszkiet

-I

+4 (do 50 kroków); +2 (ponad 50 kroków)

Cieszyn ka

+1

+2

220 groszy (>.:imc:k kołowy); 200 groszy (amck •kalkowy)

90 kroków

Garłacz

-1

+2 (trafia do 5 osób)

180 groszv (nmck kołOW)J

40 kroków

Falkonet

-4

+dwa stopnic ran

80 zlorych

400 kroków

Regestr

~ RtO"-)' (zamek lontowy);

250 gt0"'>' (.amc:k kolo...~')

100 kroków

osobliwoś ci:

Broń:

Celność: (modylika10< do rralicni a)

Czekan z pisrolcccm

-1

+2

Dwulufowy pistolet (średni lub mał y)

+O

+ I lub +O

330 gNXZ)' lub '\00 gro
40 lub 30 kroków

Rcwolwcra

-1; osoby z Kr.tepą poniżej 11 mają -2

+I

18 2ł0t\'Ch (zamki kołowe); 12 Llon·ch (
40 kroków

Granatnik

-1

300 gi<>$1!) (ziarnek kolou'Y); gana1 30 gro
40 kroków

R an y: (modylikacor d o

obrażeń)

+ l smpicn l'lln na 1 krok "''Okolo;

+3 do obrazcń na 2 krolu wokolo

Zasięg:

Cena: 240 gro<>y ( kolo")'), 220

gr'""

(skałkowy)

40 kroków

Pancerze, albo rycer kic odzienie

hełm O\\')

JCM 7\\1męt)11l pl1'11ncm lub 111clhl.\tł11ą otOC7ony. C7)111.\C podobtcnsrn o turbanu . \\'ane ':\ \\1clc gro\t\l'l, pr1<·tc1 1<·no \1nj•knw1 dowódcr 1 bog.tta vlacht:a Je nn,1. s1erśa.ą

Trndz1c:,c1 / gorą '31, \\ldmozru pano\\1c:, CUtaJ kram na1p1c:l"\\V\ / p.mcc:rzam1 pro\\adzę. Co kto chce, do,taruc:. I 1brcncę tłl2 1<>war1'·'n u'an.kiego. i kolC7u~ dł.t pet\ horca, 1 pancer7 rn1tal"'k1 lub kolet 'kor7Jn\ dra~on,k1. ,\ hclmo\\, nap1cr'ruków, kaNavo\\, r~ka\\1C nlvmch dla całc1 kompanu nab1cr71..'Ctc. •\ cudo\\. \\ vclal..o n.mof"kich pluJracluch 1ako' num \\Ida / Turk;1 •prosnc..-go CZ). ~lo'k„1cma ukm blach u mruc me braku1c:. /.bro1ce p:1r.1dnc: '·\ d\\akroc drmvc CJrc: ''l ve1vc 1 znacznie lc:p1c1 \\"I-kun.me. Tcd1 \\ 1·h1cr.11c1c:, p!7cb1cr.11c1c1

Karwasze J..arwasn• to najcz„sc1cj na m) m krarruc ;rbroicc kupo\\.inc. J;1ko widne, oslona 1<> pr,cdram1on, n często 1 na dlnr1 ;rnchotlz:1c.1 C 1c;s10 można obaczvc bog-ato nlobtonc. R„bajlo, to\\ .1r1) s1 p.111ccrn} c;y hus:ll"'lu bo owych bi.ich obvć się me mo;tc.

Misiurka To kaptur kolc11 z tlenkiem sralowvm, które na czubku gin\\') '(>OC'}"\\·a. Sz.alcmc \\ .:rcit.I vlacht} popubma Jx7 \\1ględu na kond1CJ~· R\:bai ly 1 \\:ircho)\ lubują "" .,. rrus1urbch, pr,eto lacno ich .,. tychże spotkM1.

Przcszywanica Jcsc to grub), w:us1wow1 kaft.10 z mocn~n plóma lub sukna, \\)'pth11n1 """" 1lm.\ w1,c1cilk.\. Doskonale chroni prz<"<.I chlodcm, mcbtwo gu 1.1bc przcr:1bać oręzcm. Brwa1:1 p17CV)'\\ilmcc '' kv1:1lc1c krótkich kafmnów / rękawami 1 bez, ;tle na1lcpvc "\ pikowane przcs7}'\\.'llmcc zupany. Nic maw lcpvc1 ochroni· na 11męl Koszulka kolcza

Oboi<:Z>k \ 0\1 a ph wwa os Inna vp 1 r:umon to obojczyk. S... bchta ukrutruc lubi .,. mch par.1dowac. C~sto husank1 kr"~ ;r albo \\\1~11 ohr:uck na pr,cdzte jc«t p17cdsta\\1110\. M o rion I Jclm IO Z nchodu, pr1c:z Sar mato\\ \\ ogol< me Ul)'\\'30\, bo \\"!\ J /.az~"\\ a go pludracka piechota Cza,cm \\ nim mozna kapustc; na btgcI' U~OIOW JC \\ V .Jk pm11ada1ą. 1c 7

'aganJ

na1lcps1;1 P appcnh cimcr Prz) pomma O\\ 1achodm hdm kawaleryjski na11w~kleJ"l hu,ar\kt vyszak. U~y... ają ich zwykle ra1tal7.}·

Szyszak husarski Jako nazwa '' ,ka1u1e, na1c1c;\c1c1 pr,cz hu,arzy helm m1 'IO~O\l.an\ Przypomina 'tarozymą, r/\m'k\ o\lonę glo\\1, g.111 wJa,mc na mej 1cst \\1nro\1anv C:1ę'-to b<>)..r.ltn ':\ V\v.1!.1 1dub1one \\vgoJmc su; go na glo11 te no
'7\'tc:,

W sn:dmch \\tekach b1 la koloug.1 ogmmme popularna. Teraz takoz Cl"'t" M 'l)Cllk.1c m111na Towarzv,7 panccm\ hcz met ob} c w; me moze Z kólt:k drucum·ch JC'I plcc1una Od c1~·c vablą dobuc chrom, jc
Zbroja husa rsk a ajwyborniejsza to zbro1a w sv.1ecic. Okrum1e droga, ale i w niej żywota swego być mo7es7 pewien. \X' skrzydb hu,arskie często dla parady ale i na wo1n~ s:i owe panccne ozdobione. Cd)' wróg obaczy takow:i jazdę Chrystusow:i, pkoby anielski komuruk, wne1 nogi za pas bierze. Odporna owa zbrop na sct?aly z p1s1olc10\\ 1 arkebuzów, ale muszk1cru najc1c;hzego to nawc1 ona rue scrzyma. Znalem ja jednego szlachcica, co tak swe1 zbroi ufał, i7 p07.\valal, coby do mego pacholko\\1e na próbę st17elali. Niestety, tak długo strzcla!J, az w końcu w bm\1e ze S7\vedami 7broica puścil;t

Kałkan

A oto 1cs1 tarcza cypu wschodmcgo. N 1coęsto I:\ kto w walce używa, bo więcej zawadza ruż pomag:i, ;Lic gdy się na plecy nouc1, to 1 przed zdradzll:ck1m cięciem obroni. Kałkany bywaj:i ekstraordyiuryjnic zdobione, więc splendoru dodają.

Bechte r BL-chtcr to 1est kolczuga dodatkowo stalowymi płytkami nabijana. Kosztowna, ale zarówno pr/cd pchnięc1an11, jak 1 cięoam1 wyborrue brom. Zacna to 7brrnca, powiadam. Karacena Na wzór antycznych, sarmackich pancer.~r jes1 robiona z łusek stalowych. \V1dce splendoru wlaśociclow1 prz1'da1e, t:ik 1ż zw\•kły szlachecka w rue1 magnatem mo7c su,: mienić. Nic wstyd się w nią nawet królowi przybrać.

Rękawiec

ręka\\1Cc z grubc1 skory, cz<;sto z plv1ka.m1 1c Mal! albo k6łcC1k.1mi 1ak z kolczugi, chrom.1 przed cu;ocm na dłoń. Warto takie mieć, bo tez w pojedynku 111eieden ~zLlchc1c ju7 palce

Zacne

na~zvt,·m1

postradał.

r.iz. 11t1 tmktir kiep Jttkmryi z. ~luń\! 1f!J111I kn111p•tnlj(: „ ...k/tJ uy ;uttidt... " /0111 mu oJ. hzlkl/ąl: „ ...lrpst oń nłhtt, p.1robh1'... ''.

jnk nią

Gdy Z.tUI( mo/ dnib 11/11/ u „„.(0

sz/11.-lxi11rr;u Zfl•tluz.1, to 1'!H:

J•atrz!llif

kou~(Oi t n11a~k P'Zl 111111 ptlm

fJOg dtt/, fr.(!W NI'.(_tlll&/}'(I/.•• ''.

Regestr pancerzy i zbroic wszelakich: P ancerz:

Chronione miejsca:

Ochrona: (modyfikator do ran):

Wt:

Kary do cech:

Cen a:

Karwasze

prLedmmiona. nndgarstki

dwap
2

buk

18 gr

Obojc7yk

szyja, obojczrk

dw:i pmiomy

3

br:ik

25 gr

dw:ip
4

·2 I.mi sir (nasłuch"'"' nic, "~l'""Y"-':lnlc)

30 gr

dw:ipo•jomy

4

-4 L.mr$ł)· (llll5łuch1w2ruc, wyp:iuyw.uuc)

40 gr

/llonon

głowa

(prócz cwany) głowa

PappenhClrtler \lisiurka

gł owa (prć><:.?

cwany)

głowa

Szyszak husarski Szyszak turbanOW}'

głowa

Poeszywamcn

korpus,

(prócz twarzy)

dw:i poziomy (~i:i);

·-' do tc>ru obr:izcń(pchnięm)

3

dwapo11omy

5

d1u po710ITI)'

5

I

Zm)·~h (n>< łucluw;i

me, "1'l>2tryw·.:anic) 4 Lmy1ly (n251uch1Wll IUC, wyp
2 Lmy>I)' (n'"'luch1wame, \\')llAtrywam!.:)

55 gr 220gr 240 gr

dv.'2 po7l0my (l~pc nm.\'(lzi>);

Kolcn1ga z rękawami Kołcza

koszulka

Kolei skóoanr

ręce,

biodra, uda

jeden po7.iom (oęd•, suuly); -3 do róru obmicn (pchnl{'Ci2. kule)

,i,..,.

20gr

poziomy (c~m): -3
6

.2 z„,nnosc, 1 krzciu

360gr

korpus

dWll ponomy (oęc12); .3 do tcsru obruen(pcluu(02)

5

I /,wmn<»t

300gr

1cJom

6

l Z\\1nnn'ć

50 gr

8

-5 Zw1nnoU, -2 Ki?tP"

450 gr

po71omy

IO

4

2 Kr«P"

7UOgr

rn.... pcmomy

9

-5 ZwinnoU, -2 Krzepa

450 gr

korpus,

ręce,

biodra

całe ciało

dw2 po21om)'

husar~ka

cale dało

tr'~

Bechter

2 Z"1nno((

korpus, ręce, biodm

Zbroja rajiarska /,bro1a

6

korpus,

ręce,

biodra

Karacena

korpus, dłonic

Kałkan

różnie

„

d...

f'OlJOOl)'

9

z...,nno,;ć,

>Z"1nność,

2 Kncpa

800gr

1•dcn po7iom (kule);

Rękawice

kolc7c

Ręka-w,ce

pan-

ceme Rękawice

oanc

skó-

dw:i pollomy (dlug:i broti l): ll'?Y po»omy (srn•I)» bron <1eo02)

3

- 17.w~e.-2PW

150gr

-4 z-..1nno!C (tylko 1winno•c p
20 gr

dłonic,

nadgarstki


2

dłonie,

nadgamki

dwllpoziomy

3

dłomc,

nadgarstki

-1 do1cs1u obra>cn

·6 l. wmncić (rylko

palców) 2 l..v.1nnolic (1ylkn palców)

25 gr

IO gr

M od erunek

podróżny,

l.Jc/d11ło

albo

bukłaczek

kawal '"1ata, ruc npr7eczę 1 (,drn:m to J.l me bjl? Na wojenkach, p.ime hr.1cac:, z Mo,k\\ ą, /C SzweJcm, z Tatan:m był Cl /l' mnie dobl) wlmcrz. \:r mnie moskicw,ka kul:\ kosć " nodze 'trn,k.d.1 poc.l Smoleńskiem. OJt;\d 1u~ n.1 komu olek WOJO\\ .te ruczd.uny. w p1cchoc1e t)·m b.1rdz1c:1. /.1cm1 n1t mam. izhv g
'1~

Bukłak

llukl.1czck u '1odl.1. a m.\dr7CJ d\\ a nh1cu l.ik '' '11:p1c v1:mk1m ,loncc przyp.tli, a du uck1 111d;b,ko, g.mllo P"' .1 en wody I akme. I komczkow1 wmh pud.te w.Irlo, gdy me m;l co Jc\b laicm 1cdz1c,;, h1crz wody \\ bukłaczek, gdzie ąlko d.1 (rn.1: J (mt;:. rhirz_.i111; 6 f!mSZ) bla
r•c ' '<

Bu i elka \\ c tlav\ w inko. m1<>)..'fll'ku1 ,\lho 1ak choroh..t, fdm1 lr7ę'IC, rrueć il.IV\' gornlk1 dl.1 ztłrow 1.1. (
Zioła

i fl asza

Km na nul.ich 70.1 'I\', cen mądnc dorad71 "-Ul me ina, mech m.\tłrcgo słucha. \\\'\\ar dl;i poramwam;1 sil 1d,1 "" UCZ\ mc, gJ, zmęczcme b chorob.1 wez1mc. "-b boi zęb.1. n.1 zlv humor n.1 u5poko1cmc. T.1k:te n.1 <>
pokadz1ć.

(rna: 1,grofZ! z11/'(fZ!k...'1tMClfZ.ll<

od 5.(rot:;:> Z!J J>
Kociołek

Gdy 1 uG\·mv, rru~"" o nJw cl ugorujesz, jc.:h p1cl·zonc Cl /hunlmc \ gd) zimą w snic~ch czy w ks1l· nocu1cv, a mas7 piwa bukłaczek .tlho \nn.1 OaV\", hccc1! 111 Cl dopiero grz.1mcc.: posm;1ku1c' (t1111:

8 .~ros;,

i nóż M1e1 tez h /k<; '" 111ą. nA\\ et 1 \\ ~osctn<; 1atł,\c. Bo naw ce I we dw or/c h 7ck dla w V) 'tkich ll."'c1 me zna1Ją. \X 071 kanh ,zl.1chcic h ;,kę w bucie 1 rozumnie cnm. \ ze proc·z h:.4.1 w.1rto 1 noza. w 1u1 1 mo\\1C me mu<7<;. ( r11.i: I/! .(mtz:1tlrr•11u1111. J groszr n1r1.ik11.1: J groszr no;; Lyżka

6 (mtti .nr,-;r11h ". IJ. :;:!tt.111 /izlr:.1 • 11nz

f P!Wv

Bal) łka 1.1k z."
C:t\'

J adło

J.-to od karc7m\ do karom\· 1czdz1, h.\U/ u p.inow p<• Jwor.1ch gości, ten
61 ~oh

potrzeba, b) jaJlo do smaku pr7\ r7.\d/IC, to ra:t \ dru~'lc, ze 1:1.k 7'\1Crz\Tit; ulow1c. 111 m1~·so 1asohc m1un.i 1 ie sob.\ nbrać. /-~solcml· nic :1cpsu1c
( "''' 1 .('Vtz! Z!' u'OrtfZ!k (duir t,t1rinr)

Nacz)' nic (1dy J.1dz.\ piwo \H dzh.1111c, czy rupę \\.lr7\'CIC w koc1olku, dobuc: mac:c on.-k<;, kubek C7\ kufel Nalcw:i,;r sobie 1 p11ev \\ pokoju, m1;1st s1~ pc:h;\Ć do kotła 1edcn przez druga:~<>. (;!miane 1 drew n1:1n<' na1czc;Mvc \le ):IJl<.l:tu, cz.1,cm po,rchrnm·, albo 1 1c
sobie herb wygrawerować 1 Zaraz mu powagi prqbywa, gd}• inni z glinianych, a on ze srebrnego 7 wlasnym herbem pije. srebra. Km pan,

każe

mądrą >Cntcncję wypisać.

Ct11a: 2 ,~roJZ! gli11imtr /f(b dmmio11r; od 6 groszy od JO gr po1rrbrzJ111t, od 5 z/otyrh srrbme

z 111elol11;

Worek z obrokiem Dla siebie jadło 1 napitek zawsze bierzesz. A koniowi poskąpisz, którv 1 ciebie, 1 rwoje zapasy na gob1eae dż\\·1gn? Worek 7 owsem bier/ na wypraw~. bo 1ak koniowi dnsz samą trawę cały tydzień żreć, ro ci padnie. A wtedy sam siodlo na plecy weźmiesz. A kio aę naonczas spotka, tO cię winien za głupotę takoż samą trawą uczęstować, boś czego lepszego niewan. Ctna: 3 groJZ! Zf1 urmk 1111 duw d11i Krzesiwo i h ubka Kocsiwko mieć, glówna rzecz. Bo do gęby wlozvsz choć 1 korzonki spod śnie!,>U wygrzebane, a koń ''1'*ric trawą, a nawet korę z drzew z glodu obgtw~e. Gdy 7,aś mróz ściśrue, bez ognia zamao.nics7.. Nic ogrzejesz ~ię, rue wysuszysz. /\licj więc krzesiwko dobre. A do tego hubkę, czyli suchego mchu czy próchna zapas. by~ miał na co iskrę krzesać, Jak wszystko wkolo mokre. A ruc dozwól, b}' zamokla! Cma: I .~rosz Łuczywo

Gdy o ogmu mowa - bierz 5zczap ~molnych, bier/ dobrych pochodni. r ocą po śladach tropiąc, czy przc„'Patrując krzt'\\'}', czy jak szuka~z czego, coś zgubil w c1emnoścmch, tam bez pochoie;: nic obcjd71e~z. Cma: I .11rosz z.t' tzfZ.OM smo/11q; J grosZ! Zf1 dobrą pocbodm(

Sznu ry, rzemie nie 17by plómo namiotowe kolkami n:ip1ąc, sznurków b)• rzemieni trzeba. t\ i bo polocha warto mieć zwój liny konopne1 mocnej, co to 1 na końskie pęta, i n:i ludzkie, i na s7.nur do szubienic)' dobra. Mniejsze sznurki lub rzemienie jeszcze bardziej 7.dame. Do wiązania juków. do troczenia 7wierzyny do siod la - nic masz jak sznurek. Cmn: I grosz Z'' 11101tk Czys te płórno Gor~cj, jak prz);d7.1e wiązać ranę towarzyszm11. Albo, nic daj Boże, sobie. Tu już r/emicń niezdarny. Miej czystego plóma zapas na opatrunki, by krew uchodzącą zatrLymać, a ranę szarp1am1 przewiązać. Inaczej własną koszulę trzeba drzeć na pasy, Cmn: 2 grosZ! Z!' lokitl

na rany a ranę znanr sposób: chleba z pajęczyną zagnieść i ptz)fo:'yć. \Xis:r,1kże babka moja lepszy medykament umie robić. Mam ru maść wyborną n:i borsucz)m sadle. Po tej maści rany sii; goj:i lepiej niż na psic. Maść na rany dostaniesz 1 w mieście u aptckarn, i u wędrownych handlarzy niera7. Bywają dobre, ale bywają 1 oszukane. Zawsze to lepiej mice Maść

domową.

Cma: 4 grofZ! za 1/01tZ!k P roch Worcc-J1ek z prochem mic1 w npasic, albo baryłeczkę nawcr, byś ruc musiał szczę
Ct11a: 5<11roszi za U'OrrfZ!lr. (I0-15 strzplóu'). Lon t

Świeczki A jak pod namiotem siadas7, albo w 7jcmiance CZ) 1zb1c gośosz, Ś\\icczka wystarczy. Lojówki tanio kupisz, / łoju l\\1Crz\:ct..-go wytapiane. t\ jeśli chcesz lepszą, co Mę w dłoni nic rozpuszcza, kupuj świece lane 7 wosku. Cma: I -~rosz. Z•' hnerzk(, 2 grosZ! Zf' fJJ•ttą J/Ojątq; fuurt U'OfkJill't

d11'0k.l'oi droży

N amiot Gdy na dm całe w step td7ics:t, pod gołym rucbem nocując, dobrze namiot mieć. Micwaj:i :1amozru panowie płócienne, 1edwabnc n:muory. Ale nam, zolruer/Om, chudzinkom, nieraz i pod dr/.cwcm pr/1•1dz1e sypiać, g,.;stc listowie zamiast dachu mając. \X's7,1.k7c Kmncy na to ~po~ób :mają, czego u mch po
łomem ogień przcrucsie~7 p1..wnrcj na świecy, a ręką brwo oslonis7 pr„ed cudzpn -ur;,rokicm, A jak masz prochu pod dosratk1cm, nasypiesz go w saczek czi choćb)' do bum, doprawis7 rylko łom, i granat rudz1eż bomba gotowa.

Z zapalonym

ruż

Ct11r1: J gro1zr za lokitl d/11gok1

P ap ier Parę kart papieru 1da się zabrać. Nicrv napisać coś trzeba lub nar')';ować. t\ jak hubki,'. nmoc7y>7, to na rozpalenie ognia 7da 'ię. Ct11r1: I / 2 groSZf' Z!1 kt1r/r P ió rnik papier wozisz, ptóm i kalamar/ miej. \X' m1dc1e w krallllc dostarucsz dr<..'\\'nian" piórniki. rnktc jakie ptsar..r.c 1 kanceliści w urz\:dach i po sądach maJ!\· Zmie~cisz tam piór lulk:i t kabmarz)'k, dobrze osad:mny a od zgniecenia bezpicany. Jcśu

Ct11r1.- J ll,1'1'1SZ!; 6 grosv

- 80 -

zka/111narz!111

Księga

Ili: Moderunek

Lak na pieczęcie ( •lh h-i, pt'ICSz, rueraz chcc,1 np1t:C1ętowac \ 1ak:. Jt:.;h Liku me ma~z. rue zapieczc,:tu)t:V \ 1ak m:i.,1, to go 'wp1v nad ogruem, nakap1cv n.1 kanc,: 1 p1er,;c1eri herbowy oda~niesz. ( n11J: I .~ro1z Z
)\, 1ck10u1 k~1ąJkt ze ~obą \\"O:tą. "-".vcc:tk1 do nabo:tcn,1wa naJp<>"'"zcchruCJ. ,\k ':\ I tr.1kta!) uuonc, 1 l.alcndarn rolnicze bądJ a'lmlo~1cznc. 1 h1'!01"1 ko\\ 'tarcunm·ch. 1 p<>e'LJe lacm,kie c/\· pol,k1c. Je'I" chętm ku temu, pocntav \\1eooranu I na p<•pa,ach. ,\ 1 papier z tego do np1,arua Cl\ na ptl S (IVJ:;:)' dQ {i/J:.JłnJJtll z.lof'f.-/,

Mapa le'h dm).,'1 me 111av, mapę :t \Oh•\ n bierz. Pol...1zc Cl una r1ek1 1 m1a\la, gór: 1 bczdmn. \\\ni.ze \\ 1clk1q tlokl.1dnmc1 me oockuj. gth·z map1 "1clce hvw.11-1 b;1lamu1ne 1 niejeden mz falvcf'two 111.lkl"l·1cv. ( h1.11mm1 Cl .I\\" p.mm11e mz1·merow1c dobre map~ mh1~. 1cnn nu: kup1'1 tYch map " kramie ~zuka1 " human,k1m nanuncte albo na 't.:itku u atln11r.1h C ut.i' !O gm1Z}

D okument Szbchc1cm\1 'Iowo 1 poy'tQ.,"1 n w vdk1 dokument \\'\ \tarv1 \X vclako jc'h km a Powie, ze, ruc szlachoc, m.ichm1 1ak1cmu pacd nmcm dokumentem. ( 11 to nad.1me vlachectwa, O)" kontrakt na zbo:tc, c1y ;1k1 'przcdaz} lt tlzJcrnw) majątku, czy pon•\\ albo \\)tok ~ądowy, l\'SZ}"\lko 1cdno. Jcśh jako vl,1( hc1c urzędowo w !Iktach wy,rępu1<·v, to k:udcmu do 1K1u pt>kuać mozcs:t \ potem w gębę \\'\"Cl'\C, uhy dobrn.~ zaparruętal oplata ""ZJd''IJ" JO IN/1 ./N i:rosv: sjalr;o»d111 oJ J do fO zlof)rh

De'' ocjonalia Dokument vlJchccrwa dn\\1<-IOlV po nngrafic z ~I.lik.\ llmk:\, mc
(ma: :! i;r do hlht z.I Z.
{(f/11)

m.itm.il

1 z.J,ftt111.1.•

Jn

hll.:.k11Jt/11 ~1.-.1 sz.lJ(/ottnt l:.nu~t 1 J:ltjnol) Amulet 5pacd.11-1 r<11m \\ ~1cl.tkic :unulcr., co od Oll"S7Czc,:.:C1a 1 zhch mnnc str/<~-'· \Ll<1 kamienie malllvnc, mkluz\ 1 1.11op111n}m z10łcm C/\ O\\':ldcm, l">\'Vkl 1101 l.IJl"mn1ch, ko.:c1 7\\ICrt<,.-CC I ludzkie. Jedne ml sn11crc1 n.1i.:lci chmnt:\, mn<' przed zlym okiem, llllll' vczpl·tl' w nulnsa luh \\ ho1u zapcwruą. \\ v1 'tko to 11:dn.lk .1lbo o~zubnc:tc, .1lho diabcbk1c, ho w''} st ko d:t1cic 'lę 1 \\nit Bozc1 ~lo\\1-4 ksii;za. że kto 'lt; cnro\\ h1coc. ten Bozci w11lt chet kontrować 1 w ogmu p1cku:lm m spłom<:. Ćm.J: oJ 1 ~ro1v do

I z_lol)
Gry 7..am1a,1 1cdnc1 ko<1 kart}, co" ktlk.1 mob 1cvc1c lcp'1a uaccha \\ rc,/ll<' szach1 lub \\,ucab1, bo to m.\dra gra, \\OJl"nll.l Grywa~/\\ \7;1chy, .ic.111~ J.1 J.(~'\1am mczgor:tl"J. Cma: j .11,rrm:: J::oin; 5 ernl:;J k.1m; / 5 enuzi IZ!l<°h) z_1J")l.:lt; do ki/A:Jm,u/11 zlof)rh IZ.•''"~ J;nr;_lo/l'I/(

lns trumeni Jedni w kmct gryw :IH, tłrudz\ na tn,1rumcmach /.awvec to milo, gtł1 111aricow,1c V\ P'"Plt:\\-:IC, ~,h l..omp.m pr11}{n"\\<1 na ock:m1ku, nJ b.1mluoc all><>h na kr11 p!.;.ich. Panm 1 tlw orl.lm<' OJ lutt:nkach br1~k:i1.1 I na h.ułJch. \\ zdv tt.~o \\ po<•\\lcm, ze proc;- uc1cch1, mstrumcntum icdno \\1dk•\ mt k1ctł1 od
gdy'm)· na Pomor1u wo1m\:tl1. Ciemno, m1 między dr11."\\ arm, ale wypatr1yh 1 wolaji\ kto to. Nah dzrcw,:ou, ich setka. M\'•;lę: ?h'lruemy. A tu mó1 J asko n trąbkę, 1 hu,anr do araku zagra!. C 1 'lę tak 1es1rachalr, 7C pkc,my b1J, nb11! zawolah, lO\ln) w dne,1ęcm cały kornel prcc1 pogn:ili. ( 111a: od 2 .(f'DS'\J z.a J111arh 1 t;u1z.dł.I ® hl.ł.M1WJt11 z.lof'/rh -a htnl"11>u11r lv'fl ('\! /111111r

Gd) chlod1 1d.\, ciepią szubę, dchę, chuchy ko7Uch, a

do tego rękawice. Ufla: J1ro;r 1 11/!iory sz.ladiulur. 111iUZfZ!Jt1Skit, <11dZfJZJ"nsk.Jr 1 thlopsht nmu·'!/q niZ!'t "''" lv'' drogu/J 111alc')J t l'o/,<1/0 z.dobioflr ositą,.Y
z

„„,

Brzyrwa Je•;l1 brody me chce" 1ak Moskw1cm ncNc, a wyiczd7.a~7 z m1;l\t;1 1 z f.:Ohbmdą ~•ę 7<.llnav, wó ze 'obą br7\'tW~ I brodę zgolisz, 1 sznur albo r1cm1cn pr1ctruesz. Jak "~ 'll;J'I, nmtl7)'7 na pa,ku C ') me \\J.no? ( 111.t.' ./

(t'OJZI'

Siekierka ~1cluerką

drew narąb1cs:t, gałęzi J.ik dwor n1cnl1,a~z. rąlm:sz drz\\ 1 1 ok1cnmcc. S7abla do 1cgo madarna. C.1ckamk pn;dzci. 1vzdv ruc :tawszc masz, a 1.ik ma''· to s1koda. Jc'h "" ~podzicw;1v, 11.· tucba 1~171c drewno ~bac, kup pr7cto dobrą '1ckicrkę. ( 11•.1: Ji f.rosz/

Nahajka /.da się nah.11k.1, 1..!11 korna p<>i-,•rtac Zda "~ 1c1, b1 km.\bmcgo 'ług~ po gr7b1ccu: po{l,,.,tow.1ć, a h.mkgo .\losk.1IJ prn1 g~bę za1cchać. Jak iw.mhm r1cm1cruem ch1J,n1cv, z.ir.v talu ~pokonuqc 1 \\ pa.' ,,~ pokłoru .

<•r.r 6 .r.rosv Wo rek, sak:ic" ka \ co 73 p<>11 tel 1 workcm płouc:nnl'h 1 ,lmrnnvch 'akacwck, 10 1u1 1 ~;1dnć me che,,., ho m1 '' g.mlk 1a,chlo. .\lic:1 kilka nn 1apa\, bo 1-aelc puccic/ ruc: \\ .11ą, J. n)1ne tiu n1Ch rzecz) chować mo1cv. ( >1 ch1..:b1 ,kaJ'b1, co 1na1d11c:v 11do~c.lzu:v <.111.1 ! gm1" ;:1 plootn11t: I gmrz! za shirz:1flr; IO grotv ~11J11:-r~1.1:.»1 lltr.JU

Skarb) i

łu p)

\ to zdohn1 kmdnl O\ brosza do oapk1, a m 1łocon1 lichtau, ,, tn k1c:hch 1 n:nu;11.llo kn·vialu. /.l'tlrzc:,7 z wr~.1 \\ buv. 1c czy 1xlbu:r1cv Am1cy, kupi" raruo od K•11ak.1 co rabował Turkm1 „ j.11.. o )I\' trafi 13ka r1co kosz1011.na. cho11.a1 'kr1i;1111c:, .1 1.11.. do mt:i'U pr111<"
Od2iei ::,karby 1 saklt"\\ll wvak/c: mmcJ \\ .Vll< 1111 tu, 1/by' ,,tm '1c:li1t• duhrzc: opakowal. /,da ,1,,. miel co / ,„1„1czv na npa,, me 11lko !O, co na gr1b1ec1c. i.-0<1ulc 1 ~racic, n.1 ten pu1kbd, 1ak d.1v uprAC, 1cl>1' rmał n.i ;mu.me;. \lbo lc:pv' zupan. gth 11. gmca pr111cd7lev, a me 1en nkuoom 1 w11an1 w drodLc.

Koc, futro Ja!.. ~vp1av na 11cm1. me tylko tk•rk:i końsk:1
i nici

\X podróz> czę'to 1 nllcduc 'lit n;k~" o g.iłi:/1l' albo s1ew nn boku puści 1 kosnalą bi;di-1csz świecił.

Juz me mówię, ,1e jak km c1" kul.\ pcic7ę~rujc czy s7ablą z.l1cd,11e. IO masz. bracie, d11urę " oc.lztczi parado.\. m wano mmck dobrych mer 1 1~1„ lub dwie mice prl))..rotowanc, bo d11ur.ł\\c: łachman1 szlachc1co11.1 ruc: pr?) 'mją. Cma: J (ITll\.'"

'.i

P odkowy Znalem ja czleka, co podkowy woził na wypadek wszdlo. Po mojemu, zbyteczność 1 bl:ucńsrwo. Jak rnajJ7Jcsz kowala, ażby kuma podkul, to u kowala ~tlą 1 podkowy. A jak ci koruk zgubi w srep1e, że kużni ni kowala na wiele mil wkolo ruc spotkasz, to co c1 po poclkc>\\ic? Chyba, żebyś hufnale i młotek wo21ł sobie na pośmiewisko. Ctnt1: J groSZ! zt1 SZf11k< Osełka

Zbytek, mówL1.. bo noza naosuzysz na każdym kamieniu, albo i o pas skórzany. Wżdy u mruc osdka 1esr zawsze. Wiele nie w37\', a zawsze w poll7eb1c pod ręką.

Cma: I i;ro1z

Co wolno

wziąć

Każda

otrz~mu1e

posrnć

na

~klauaj:\ ~11.;:

P a n u Graczowi: szlachecka w Dzikich Polach skromni majątek, na który

początku

I koń o wartości do 50 złotych I broń biała (szabla, rapier, pałasz itp.) I broń Hrzdccka (palna lub luk) wraz z osprz<;tcm (sajdak 1 kołczan dla luku, prochowmca, proch. stempel Jla broni palnej) oraz 5 + Ik20 x I/2 pociskó\\ I broń dodatkowa (lundzal, czekan, druga broń palna 1rp.) lub + I k20 groszy w sakiewce 3 dowolne p!7cdm1ory z listy ekwipunku podróznego. 7 WYJ:\tktem skarbÓ\\ I łupów I komplet odz1eq podróżne1 scosowny do pon· roku 1 I ~zruka od:rJcży zapasowej IO+ l k20x l /2 zlorychgmówką \'fszntloc przcdm1my są pr1ec1ęmei. po~poli1c1 jakoki. Lepszego konia 1 lepsi:\ broń dosiać można iylko dzięki Przewagom Maj:itkO\\'Vm (parr.i:: Księga li). Natomiast 7.3 owe IO+lk20 ' 1/2 zlorych Pan Gracz moze osobno nkup1ć więce1 cl"'ipunku, albo 1cż zachować pieniądze w sakil·wcc bohatera Jak kco woli, jak komu wygodnie.

----=--·---...

Reguły

albo traktat uczony o tym, jak grać w Dzikie Pola należy a1p1crwc1 iom z koma spadł, gd) m do M-akowa jechał. Potem pas 1 czapki; w kany prLcgrałcm, ~lc
„

IDyariusze J\X'P t>latcu,7a l\larmar - Stawowego]

„ ...Rdacyt; z b1e„.,,1.1dy obiecałem \Vasze1 \X'1dmoznośc1 spisać, .iłem me sp1sal, bom s1~ na onej uczcie okrutOJe sp1I 1 \\'SZ)'tko co s1e; tam działo, przcpomnrnłcm na amen. Na dodatek rano okrutnic chorowałem 1 to tak, ze na nogach stać ruc moglem 1 mmc kompani mu-.d1 u-i;1wmć„." IDranuszc j\\'P \X'ikmra Kafo11crc:t.1kaJ

Księga

IV:

Na początek, czyli wstęp Szlachecka (,ra Fabularna Dz1k11: Pola, tak jak WSZ\'Stkic m RPC., pmiad;a wla\ną mccharukę. cr.·li 7.a•~dr okrt=-la1ącc spo5ób pr.repro....-adzaru:i tcstó;,,... DzJc;k1 te,tom Starmta Gry i Pano\\1e Gracze mogą sprawdzić, c;ry deklarowane CZ)'nnośc1 p0\\1od<\ sic; boha1erom, Ir/ me C1d)', na ten pr7)klad, \'('ojtck odgryw2jący role; tł71dncgo 5:mnary sta z mechaniki gr)". wykonujo\C tes1 biegłości Juda Konna. Obic mozhwości mal'\ swoje wady 1 zalety, o których nap1s1emy pójniq Teraz wyjaśnimy nsady u:sców, czyli wbśme m,-chamkc; gry. Pr1.n„omm1 sobie Cechy oraz U1cglo§ci z Księgi IL Wlasmc tl wsp
czr

tC~!OWllC.

Kiedy i co ccstować?

Reguły

arcylarwy 8 bardzo larwy 12 larwy 16 • normalny 20 trUdny 24 bardzo trudny 28 arcytrudn)' 32 Procedura testowllnia I) Starosta Gn· wskazuje, którą Cechc; lub Bicglośc i u~tala <><.lpowic:dni;\ Trudność Tc:sru. Wyżej podane lic-A>r w tylko propozyq~: TT może nucć dowolną \\aność m1i:tlz\· 5 J 40. 2) Gracz lub Staro~rn rzuta kostk;\ .20 sc1enną (I k20) i dodaje wynik rzuru do aktualnc1 w;1r1ośc1 testowanej Cechy lub Bicglośc1. 3) Porównujemy wynik z Trudnosc1ą Testu. Jcsh sumn rzuru 1k20 1Cechy / Bicglosc1 jest r6wn:1 l~b wyższa od TI, testowana akcja zakoriczyL1 s1~ powc><.lzcruc:m. Jeśli niższa„. cóż, nic udnlo ""' należy pr1.ercsto\l.·ać

Jak ustalić Trudność Testu?

Tesl)· (ech lub Bicglo~ci nalczy "'1'konywać w nic mo:ina jasno założyć, ze wykonywana czynnosć z pcwnokią się uda. Decp1ę o potr1c:b1e wykon.mia teMu nwszc podcjmu1e Surosta Gr\', kierując się własnym zdroW)m rozsądkiem. Przede .,,..,„p1kim tcsrujc: się działania trUdnc. które naprawdę mogą sic; rue f>O"~cść. Rzucanie do celu, uop1cnic .;1adi1w, m7ginanic knt w oknie, skradaruc się - to tylko nic:licznc z \\idu takich syruatji. :--:1e udac m~ sic; ta!Vc czyny 7 pozoru lam·c, lecz wvkonp~-ane w Manie ~tlną.>o \\".rburzcOJll. z.męczenia. pt7y rn.l2b1cniu chorobą c.ty rananu \bi' pr.1cprowadzjc test. Starost.1 Gry mW>t najpierw zdecydo....·.ic, co konkrctruc trzeba przctestow:ać - a więc: która Cecha lub B1cglosć postaci odpo>w-illd:i za wykonanie danc:1 o.ynnośo. \\ Ks1ęd7.e li widnieje kompletna hMa B1cglofo, a pr7y każdej napisano pokrótce, 1aką sfcrc; clz1alari ohc1mu1c. Toż samo dotyczy op1~ów Cech. Starosta Gry musi wicd.7.ieć, kiedy testować Krzepę, kiedy Zmysły, a kiedy Sk.radnruc sic; CZ)' Tropienie Brak Biegłości: ( :znsem zdarzy sic;, że bohater me mn am 1c:dncgo punktu w B1t.-głośc1, któr:t w danc:j syruaq1 nalc:iy pr.1cteSt<>\VllĆ (np. scara ~ie; ockzy1.1ć ślady, me maj:ic b1cglośc1 Tropicruc). Wówczas t
TT ustala s1~ na dwa spc1soby, bowiem dwa są rodzaje testowan)'ch sytuacji. Test prosty \Vide rcsró~· Cech 1 Bieglo\c1 to tC'I)' pro,te. Wykonuje się je wtedy. ~dr 'ukccs bąd7 poraAa ta· leżą \\"}'lączrue od umic:j~cnoso bohatera. łtdr rukt mu aktywnie nic pr7cszkadza. Zm.i).,>a ,je; nic 7 zvw\·m przcciwrukiem. lccz 7 ma1cną meo~~'\\ioną bądź ~1a~·i· Sicami Pl7)T<>dy.

Testy i Trudność Testu (IT) \\\zy,1k1c t<'MY Cech 1 B1c:glośo mali\ swój poziom Trudno~a. w ,krc>cie 7'1.'30\' TT. \X 11Pe Dzikie Pola istnieje 'icdcm rakich pmio..;,,;.,,.

- 86-

Ksi~ga

Pnykładowe

IV:

Reguły

Przykładowe

pros ie 1esty Cec h :

Knepa : diu11t-1ruc ci~arów, wywa7anic J17u1, ro7g1 narue kr.u, Zwinność: wspinanie na w101kie dr?cwo, balansowa me na ~l"k1cj kładce, skok nad przepaścią, Mądrość: 7apam 1ętywn111e 1nformaq 1, rm·w1:\/ywamc zagadek, \\'1cd1a ogólna, Zmysły: \\'\'P3lr}'\\-ame, nasłuchiwame, sposlr?c i;:aw·

tcs ry przccj.ws tawnc Cechy na Bic-

~ Zmysły

vs. Skradanie: do~tr7c1c01c skrada1ącc:go się wTOga, Mądrość vs. Re toryka: pr1ejrzcnic prawdz1W)·ch inicnq1 orntora, l nicjatywa vs. Szabla : unik pm:d ciosem s1abli • podłego

C70~Ć,

Przykładowe

Faniazja: w~'\\-arc1e '''rucrua na mn\'ch, Lcb: Tachou-aruc przpomnośo, U')"lr7\m.1ło\ć na lnld\-, \\1't1'7}'mało~ć na ból,

Biegłość:

1es1y pruciwsrnwne Biegłości na

Tropicrlie vs. Tropienie: p<>
Przykładowe

p rosie 1esty Biegłości:

J ęzyk

obcy: ro1urruerue języka obcego, móu1cmc '' 1c-1yku obcym, Cyrulik: diagnoza choroby, wybór kuracji, opatr7Clllc rany, opieka nad cho rym Arkan: 73.17ucenie ~w na rucruchomy cel, Muzyk11: odcgrnnic u1woru na msll'Umenc1c, J azda konna: sp1~oe korna do skoku nad pr1e~1kodą, u1r?yman1c 'lę u ~iodle w cwale, Rusznikarstwo: naprawienie us1k
TI' wedtug Przykład:

p rostym S1arosia Gry usiała uzna nia.

własnego

l'a11 Koz!o1nh

Oazla Ko11na

•bdv,

Targowanie vs. Targowanie: targowanie sic; o cenę 1owaru, Rapier vs. Szabla: n'łona rapierem przed c1c;ocm szablą, Przykładowe

tCSIY przeciwstawne

Biegłości

na

~ U wodzenie vs. M ądro ć: 7\'karuc w-1glc;dou· cnotli wej o.oby, Złodziejstwo vs. Zm)Sł): mepo<>ll7e7one okrad7c-

rue ofiar)-. Aktorstwo vs. Mądr~ć: 11<.lcgramc W?bud1e01a pocle1m:n

fałS7)'\\·c1

roli be

Zapamię1aj: \"(/ teście przeciwsta\"'nym Staros ta Gry ustala TT na podsiawie Cechy łub Bi egłości przeciwnika

11) 1111th Pf'!ł!d

go111qą1m ,,o '/ o/1mm11

Prz!Z. ki11t Ollr/'Y· Orrl~llf'/ lltdz.q 11111 prt111u "" hrlu1. \pma §Jloplljąago n"noh do 1k.o.l::.Ji nad Zif .11o19m pnum. Dla 11pr11111011t:go Jtz.!IZ!" Jtll IO cynnoit fill\!J f'OlflOÓla, »1(f \tanu/a llJ/a/a rf lf(I poZJOllflt łal"\\')1n ( 16). li" rz!int llUO pa11 Kqz/01J"Sh polf'!ł!bllft lf'{)thi ) 111b

n<"J p1111ho11. Tes t przeciwstawny Nicra1 1dar1ą ~1„ sy1uacje, w kio~ch mcpr1yp ceł ~d11c pr1ec1ws1a\\iał swe wła~nc um1cjęmosc1 um 1c1ęmośc1Clm boha1crn. Mo:7hwc są cnery kombi naqc: jego (echa pr7Cciw twojej Ccs7c; jego Biegłość pr1cci\\ rwe1 B1c..-głości; 1cgo Cecha pr/cC1w 1wc1 l31c· glosc1; 1cgo U1cgłosc pr7cCI\\' 1wo1c:1 Ccs1c. Tak C7) 10aoci. Trudno~ć Testu (Il} 7aw~zc hcz) "\7 tak samo

Prz) kładowc tesiy przeciwstawne Cechy n a Ce-

Wl Knepa vs. Krze p a: s1ło\\-arue na r\·kę, zapasy, pr7c· ciąganie !my, Zmysły vs. Zwin ność: ślcdzcmc kuleczki w gm: u trzy kubki, Zwinność vs. Zwinność: grn w ł apki, gra w pilk„,

Jest na 10 bard10 prosr\ \\7Ór. Pr7ypomm1 sobie Cech 1 13u:glośo. Ws1ak kud.1 Cecha mJC1'7on.1 punk1arru od I do 20 dzieli 'I~ n• sze~c poZJomou 'łou n\"ch. pogrupowa1wch 1ak: „słowne okrc~lc01a"

1,2,.3), 4,5,6,, (',8,9,lll. (11.12,13.14). 15,16.17), 18,19.20). '-:a pr1yklad, ,1ouT1e okrdłenu pm10m6u Lwmnosa 10 L111a, '\1eruchhwy, Zwa'\\"\-, LwtnO\, Snbk1 1 G1bkJ. ldcniyc,ruc grupow-anc „ą poz1om1· B1egłoso. ł wla~me na p
Cech y I Biegłości

(1.2.3) (4,5,6) (',8,9,IO) ( ł 1,12,13,14) ( IS,16,ł"')

(18,19,20) (pouvcj 20)

Poziom TT arnłal"\\'\

(8) bard7o łaN] ( 12, larn'\ ( 16) nonnalny 20 crudO\· 24 bardzo uudn\ 28 arcnrudm· 32)

/\luno ze 1c~1 pr7CCJW\lawny roz\lr7yga .-ma~a01.1 dwóch pr7cc1wmkó\\, r?UI wykonu1c się 1\·łko dla jednego 7 ruch. Kti'lra ze \tron bęJ71c mieć prawo do tcsru? acakując:1 C?Y bmnii1c.1 \u;? Sugeru1cmy, b1· ICM

wvkonrwała suona atakująca (np. przy trop1eruu kogo< /.ac1craiącego ~lady swe Trop1c:mc 1estu1c ścigający, a me śagany). Jcśh me da się określić, kto araku1c n kro się brom (np. proty silowaruu si.; na rękę), niechaj 1cs1 wykonu1e ten, kto ma wyzszą wartość testowanych w~pi1lc:rvnrnków (pr:ry Kn~epic: 15 i Kr.-ep1e 18 mech tcstuJc ten, ktory ma 18). Jeśli 1cdnak Starosra G ry woh maczeJ, mcchaj cryni po ~wojc:mu.

otrqmujc minusy (np. 2) do testu Obrony. Pr:reróznc ularw1cnia 1 utrudnienia wynikają z w.1runkt)w l)(lg<>· dowych, ośw1etlema, stresu 1 innych C7)•nmkó"''· Wreszcie, \\/leic 7alcży o
Przyk/ad: Pmino (,1nzflnLtka (\Je.nulnnit 9) »yleradn sic z 111xną Jfhndz.fe<. l'il111t borzy, by 111t 11slysz.alo }tj ip1ąro 111;: z.o im1111{ Pani .IMro. Cuhn Znqsl) 11 ld11rz!'iry u7nos1 IO, ok l'rzru·agn: J/11rh 111tloptrz.n pod11os1 Jł) Zmysły do f 4 1 dn ttgo poZJmlo po1rlńrzyi nit11da1ry tul. Z Irgo jWuwli1 \/11rosln duyd19t, ~ Io 011 u1kono ltsl u• i1111t11111 ld11rz.· nir,••\kmd11nir 9 dtyr TJ' no pozjomit l11tu7m (16). alt ~ J:lutz!'"O ipl 11· drog9 1zj11t, J1.1ro1111 JWdnosi ·n· na pozjom 11om111/11)' (10). Klllrz!llr:J u_'fJlnrr?J u• rz!lrit I le.20 llZJSleni 6 punkJqu" 11 u• rnztr 111rpon'fKl!(!ntn rz!il mOZ! J>Oll'lor:qi. du'Om no

Tylko w pm-padku B1cgłośc1 Bojowych testy /\raku 1 tc:~ry Obroni• m.1ją śc1,łc 1nic7mJennc 7asad)~ Test Obrony :rawsu W}konuje obrońca, testując swą lmcja1ywę (uruk) lub Biegłość Bojową (parowanie) pr:rcciwko TT określonej pm:7 pmiom Biegłości Bojowc1 atakującego. Jeśh dany At.-ik JCSt trudniejszy do odparcia, TT 7większy się o srosowny modyfikator. Tes1 i\mku nig
o '\iak;ich 1 Obronach powi.1da

Księga

\'.

Modyfikatory Jc:Sh Starosta Gry uzna za wskazane, nws:1e mozc /mienić Trudność Testu ze względu na dowyzszym przykbdz.ic z pann.1 Gwvdalską 1 kluc7 nicą.

Na szanse sukcc'u wplywa1ą takzc ro1mru1e mo· d) fikatol'), do
Lekko ranny, podpity, niewyspany łub zmęczony Bohater JCM nieco osL1bmny. W 1cstach omymu1c 2 do testów Cech po
ranny, upojony, wycieńczony Bohaterowi trudno jest chcxfaić 1 utrzymać ~u,: na wła snych nogach. Fi7ycznc oynno~a wykonu1c mczgrnbmc, umysł mn zamroc7ony 1 ospały. Jc~li podc1· m1c dzialania wym:igającc tcsru, do wszy.rkich rcslÓ\\ <.ech podstawowych, lmcjatywy 1 B1e~ło~a b.;cl7u: mwć IGirę IO. Wielkość

sukcesów i porażek

Jak \\1dc bvło trzeba, by sukces 7trnemł s1~ w poQub na odwrót)? Labraklo łcd'll.ic Jcdncgodwóch punktów, czy tez rózmca była ogromna:. \X'1cł kośc rómicy tnJę
- 88 -

Księga

'i 9 punki<>\\

1· 4 punkt~

n (wynik

WprO>I 1dcalnicl

Porażka

1k1 me Jukanłby tego lepiej od \: ' :tS/mU>CI.

SkutcC70Jc 1 sp rawmc. K:vd) pcm1c, że \'\"~ć znas7 -ir; na r/cC/)

Udało si1;,

- TT)

/e 'P'>r)m wy'lłkicm. Widać, sukces ruc pr/yS/cdł \X'a„o larwo. aC7

7C

Sromotna klc;ska 1 poś011cwl\ko Po cu su,: taka niedojda mi.i C?cgoś, czego ruc umie?

łud7kic.

P\lakrcwl

Pokp1łcs \X'a~ć

be/ tłwc'>ch :.-dań

\X'id.1ć,

sprawc;, ze braku1c

Cl llOllCJl;tnO~CI.

' 1cv.1clc nbrakło \\ 'as7mosc1 Jo 'ukcc'u ' •e poszo""ało ,1c; 1 f\k. '\:a drugi ra7 bc;J7JC lcp1c1.

O mały włos! Jui ,te; nnos1ło na porazkc;, Boi.:\\ a-et ocahl '' ostatrue1 chv.ili.

Pnyklrul: /)1rd} opo;r, f>'JJ1011rt l'f":/!k.11r1111 Prz!· hm11 11111 I 1b 8, 11 /'<111 .\Jurhonlu 11. \lmhonh n11dto />()1111d.1 Prz!ll •{1$.' (,11nllo btz dn11, k.Jor11 d.yr do I Ji.1 dodt1t k.on +].•\111ro1111 Gry Pf'ZJZfkljt 11111,;11J:.o l
do prz!pro11,1d~m.11u111. }t1h 111111/r:. m11n "Z)Jhii .\lurJ.,,1111.J. 11b, P"Z!P" l'f':i!· htmlll( l'rz!hm11 m11 /1b 8. ro OZ!wrz.11 '/'/" ( / rodno1I Iis111) 1111 /"IZJllHllt łatwym (16) ,\luf"< l1b N. "111.!"'11 • sh ;rst Zl'"ln(sh111. lt)1t11n;,. z.r "'' I L?fl 111f>t1d111t

Pf"""

lll(
Reguły

Sukce s

Różnica

IO+ punk tow

IV:

mz. I„.

li °)pad/o 11. 011•e 11 p/111 14 "' I A1 d1yt 11?111k 1 'i, Tr 11z o 9 p1111kto11>. 1\ /,11-hmnh ;rst

117zr11 od 11y1111{(""tJ

mrku tsf10110111111}111 zyyd(z.rą! J e d ynka i dwudzies tka \\.mu dot:iro,ta Gr)· tego ,obie z1c1y, mo7e 17uać wtcd1 km.tką I'\\:/ JC'/ C7c. .ft"h wypadnie ponowrue l, oznacza 10 kr,tyon.\ purazkę, która oproc7 ruepowo
Jak wygrywać testy h ez testów? 1'1cjednokroullc testowana B1cglo<ć C7\ Cecha od rn7U ma wano\c pr/cv. )"/<731:\c:\ w1magan.\ , , • me pott7eba wcale dodawac Ik20. '\:a prz,·kład. wsp11,c1c "~ aa mocne tir/ewo o ro7łoznl\ch pł1;71ach to r7CCZ arcyłatwa (IT 8) "-w ma .lwmno~ć v.·nv~ ru7 8. temu tarosta (,r, pt>v.iruc:n po7wohć \\"\konac akcję bc7 r,-ucania ko\CI.\ Uc;dz1c to suk.ce:>- "''}tram pkby pr7cw .lf.:.\ 5 9 punktov., C7\"h „skutcC70Jc 1 h "arm\ć 1c,1<>v.-anc1 Cechy en U1c glośc1 p17ckrac/a Ole tylko wrmai-r.iny po:11om n . ale 1 poziom kulc1n) (wvvy), wówczas tr/eba u?Oac. ze akqi; wvkonano z przcwai.:.\ IO+, czyli „wprost itk.ll nic". \X' pt>\V\ZV)m prz)kbdz1c z Jr/ewem kolqm p
'''I

Po n a" ;ani e testÓ\\ '-: 1e1etłnokrotn1t 'I\ nlar7y, 7C 7ara7 po nicuda n\"m tcsc1c (,racz zechce r/ucać ponov.--n1e. Co v. tcdv• P~>7wobć te\lllv. .1c to ,,1mu \\ n1cskonc7ono>6' C./\ mozc dopuS?czac t\"lko 1cdną, IL-dyną próbę;. C>gol111c są U"Z)' \\')'J>03' icograniczona hczbJ 1c..io\\'. Kilka cora7 crudruc1~/ych te'm" Tylko 1cdcn tcM n.l tlluz,J\ okre' C7asu. '-:ie ~d71e \cisłc1 z,l,Jlh, fawor)-ZUJ;\CCI ktcir-.\' z tych tt7ech opqt 11\:ll.\ f\ lko '"lliowlu. Tr7cba, J.ll7lw:.ze, potłc1śc do rzcCZ) rtl7'ądruc. :-.1cch.11 !>t.1rmt:1 (,n· >1c; nManov. 1, 1.1kic akqc mozna powtar7ac. a 1akic nic. Na pr/y-kl.ul, v. 1clokrmnie mozna pm\1.1rnc wiclc akcji fizycnl)'Ch: \npmamc na dnewo, rzucanie do celu, m:m1pulo\\~n1c n.lr/\'.dziam1 etc. Jc'b p1crwvc

mcpc>" 1.J:1ema me p17yn10sh s1kótl np :1ruvczerua nar;ęd:11.1 C7V obrazeń aała), mo7na pri>bować dałeJ <>1otraruc;eruem JCSC ens 1 7męc-,.eme 1cktore ucO)' będą trudrue1sze po aemku, rucktore te7 73Jmu1~ wicie c:rasu (np. naprawa nmka w p1stolccie). Pr;y dłuz~zych, skompbkownnych ;adamach wolno wykonvwać tCS!)' w dlu7s7ych c>Jsu;pach cnsu. A pr7\ 1adaniach wyC?.crpująC)'Ch łi1yc-,.ruc k:vda kolqn.l pn'>bWtnna ffilCĆ \\1t;kvy mooyfikator u1cmn\•, aby odm1eraedlić 7męc1cme m1ę,ru. ,\ rucktóre testy powmno się w1·kony"'11ć !)·lko ra7, ":1~l~c raz na dobę albo 1 r;ad:tJCJ. ·1 u mowa i.:101.1.me o testach mtclekcualn'l'ch Jdli, na pr7yklad, p<>tucbna jest 1na1omość konkrem\'ch pr.tcp1sów pra"nych, tescu1cm\· b1eglo'ć Prawo. TeM me udaje •1c; - boh:uer tych przep1so1.1. rue :1na ie ma sensu tc,tr1\\ac druw ra?, bo nib) ,k.\tl m.1s:1 sic; nagle tlow1ecl:11ec c:1egoli. o Cz)'m pacd chwilą me rn1alcs poję c1a' C.o na11.1.-y7cj można po?Wohć na drugi tcM kolej ncgo clru.1, mozbwc, że pr;e7 noc sobie pnn><>mrusz. Jednak takie p<>wtan.ane tCSI)' powmn>· mieć u1emny• modyfikator. To 1.1.1odl, to nasi bohater po proscu ruc rue dosu:?~I k..ołe1nych tc.io1.1. me po"mno <1ę 1u7 wykony"'ać - paed chw1l:t n:momc \l'w1erdzono, 7e T:uarow ruc ma, 1.1.1ęc po co wyp.1tr\-WJC od nowa; Do C7.asu, :v cal.1 sytuaqa su; me :1m11:ru (np. czambuł 7nac7rue się zbli:ty), rue powmno \li; p
s1ermierc7ych, mt-chaj '1~ konu:nru1c tą "la,mc metodą narracnn·l· Tuta) cały dłu:t\7) c:r.ip walki 7 wynuaną kilku lub nawet ktlkuna\lu c10'0" ro7str7yga się Jednym rc:Mcm - i to W}'konanyrn przed walką! \X'ymk cegcu tcscu powie Starościc (,I') dwie rzeczy: kto ma 7\\'}'Cl!;7)'C starcie:: 1 / 1ak \\1clk•t pr1cwagą. atom1:1s1 sam przebieg walki (wvclk1c ~kqe s1crmierc7e, komrakqc i zraruema) 51aros1a 1 Gracze będlt op1syv•ac całkiem s\\·obtxłrue, 1ak un pc>Jp<>wte famv1a 1 \\1cdn o fechrowaruu. Tylko c>J op1so"· Grac1y 1 dcC\ 111 uros~· zalcz), pk pC7y się walka 1 1ak s1ybk11 dobiegnie końca. '\;a1oę,c1c1 by-w11 rak, u poaątko1.1.a wyrruana c10,ow llle payno 1akim5 cz:is1e - gd) ""1·c1c;7ca (cen, któl')· wygr.il W}konan\' pr7cd walk:\ tc!.t) podejmie 1aki~ c1ck.~ws7y, grofoie1s1y manewr Starosta Gry 010ajmrn, 7C oto cios si\:gnąl celu ~ub np. ze przeciwnik pr1y próbie uniku wywrócił "ę n.1 7jemię). Jeśli :1W}·cic1ca W}'gral rucwiclk:t pr7C\\.t~ą, walka naJpc\\ ruc1 bc;dz1c trwac dale1. A mo7c 'tarcic dcfiml)'W'l11c ro:1str;ygrue sic 1uz w p1erwsnm etaprc:'

Poprawianie tes tów '•cudan\' test mozna popra\\1C, W\·daMC punkt\' h>rrull\· \l()ma albo dodać sobie 1-3 punkt\ do Cech\ C7\ U1cgloso dla potrzeb 1edncgo tescu, albo n I punkt pei" uk1yć rzut kostlq. \'\'ięcc1 na ten temat w J....,1ęd.tc li, " opNc cech\ T·ortuna. Tuta} prz\-po milim\ t\ lko d\\le n2J\\11ZlllCJ'7e r7eC7}~

•

1'1c wolno zwvć 1.1.1ęce1 J.lk .~ Punkt\ l·onuny na ren \.lin rest. \\ tc,c1c pr;cowi.rawn}m rylko jcdn.1 1c \m>n mcuc kor/\·s1ac z Punktów hmunv. lc~l1 chcą obie p1er\\'VCÓ\l'WO przysługuje temu, kto 111.1 \\}'ZS7)' w'pc1łcn'lln1k l·orruna.

W a lka narracyj na, czyli „On mn ie tak, a ja mu ta k ! rac h, ciac h, szac h, mat „."

011> vybka i pmsra mechanika \\-alki dla ~um'to" <•r\". kmr7)' nic lubi.1 r;ucallla kcl\tkam1 ale muv.\ 1mch~ pcnurl:ić dla św1~1ego 'p<>kOJU, bo P.mow1c (,racze domaga1ą \I~ uc1c1\\1·ch oh1ck1y wnvch werdyktów. "-ro flic chce 'lę ue:tvć 'Y'lcmu tesrowama p<>VC7cgolnych akq1

U waga: Kaid) rozumny człek zdaje sobie ie TYLKO Starościc Gry wolno z nać z góry wynik s ta rcia. G racz może nucić lk20 i obliczyć sumę ogólną (lnicjarywa + Szabl a + lk20) dla włlisncgo boh a te ra, ale nic ma p rawa z nać s umy p rzeciwnika. N ie p owinien n awe t widzieć, ile p rzeciwniko wi wypad.to na kostce. Co i ja k tes tować? sprawę,

\Tiulka broniq: 1<27.dy 7 walczącrch sumuje tny liczby: 1) swoją Inicjatywę, 2) akrualmc UŹ)'\Vaną Bi1..-glość Bojową i 3) wynik nutu I k20. Zwycięzcą sr:araa zosra1e ten, kto uzyskał ''T/.szą sumę ogólną. Pnyklad: (Inicja!)'\Va 12) + (Szabla 11) + (15 na kostce) daje 38 punktów. Jeśli przeawmk uzyska! mniej, wygrywasz. Jeśli więcej, przegt')'\vasz. Jeśli wypadł remis, walka pozostaje nierozstrzygmęta 7adcn z walczących nie uzyskał najmniejszej pncwagi.

U waga: Pamięmć nale7.y jednak o :tdrnwym rozsądku. Pm..,,vaga IO punktów pozwala Graczowi osi:ignąć dokladnic to, czego chaał, ale pod warunkiem, ze lczy to w grarucach jego możliwości. Nie cL'I się, na ten przyklad, ściąć komuś glowy rapierem, a i przy szabb byle slabeusz tego rue dokona - trZeba mieć sporą sile; w ręku.

lfl:ulm bez broni: \'\' walce bez brom, takiej z waleniem pięściami i tępymi przedmiotami, kopaniem buciorami, rwaniem czubów, duszeniem i skręcaniem karkó\\·, stosowną Biegłoścą Bojową b~zie Zwada, a do sumy ogólnc1 dodatkowo wejdą punkcy Krlcpy. A więc na sumę ogólną złoią się: Krzepa + lnicja!)"va + Zwada + I k20. Kupą

na jednego W przypadku walki „jeden na kilku" test wykonu1e ~ię cnk samo jak powyżej. \X'szystkich wrogów t:rakru1cmy 1ak jednego przeciwnika: I) sumujemy Biegłości Bojowe, 2) do tego dodajemy tylko jedną lrucja!)'\Vt; (najwr/.~zą) i 3) ty lko jeden rtut lk20. Przy kl:1d: ,\llVf!J du'lkh Z.Pll'Phdrogóu· z. 'iz.Pb/01!11 I I 1 IO, o lnig'al)·u•pth IO i 12. Sz.obk m1n19tm.J (21), !111901'/ut bitrzrmy jtd11ti (12), ll'l(t ogólna 111mo uynosi JJ + I k20. l'rzrrild"d" (lmgotyu·o 12 + ,\zob/o li, rzyh mmo 2J + lk.20) ma mmi 1110/t IZfllJJt - JUi „do tJl11" o 10 p1111klóu'. ,-l!t bard:,;p dol11y 1Zfr1111f"ZJ np. z. /11i901)11•q 16 1 JZf'b'4 16, h 1i( z. du'11111a 11rt/l'f1111 na/!OJl11iJ:o1111 na róll7!Y
z.

Modyfikatory W powy?szych testach do ~umv (Iniqat\'\\'a .,. Bojowa + I k20) mo7na dodać kilka modyfikatorów, abr zyskać bardrn:1 realne przclozcme manewrów na tes1. Jeśli jednak Starosta GI'\· nic chce: się nm trudzić, ma prawo z modyfikatorów Biegłość

zrezygnować.

Modyfikatory dod;u01e: wygrana 1-4 punktami: Jeśli zwycięzca wygra! przl·wagą od 1 do 4 punktów, o:macza to, 7.c zyska! niewielką przewagę. Przykład: lekka rana; prąparae wroga do muru; wyll':\ccme wroga z równowagi; oplazowame. Jeśli wróg me ma zamiaru się poddać, walka trwa dalej (wykonujemy kolejny test). wygrana 5-9 punktami: Jesli zwycięzca wygra.I przewagą od 5 do 9 punktów, zyska! nad wrogiem wyraźną przewagę. Przykład: poważna lub cię-.i:ka rana; wycrąccruc broni; przewrócenie wroga lub powalenie na kolana. Jeśli wróg ruc ma zamiaru się poddać, \\'alka trwa cfalc1 (wykonujemy kolejny test). wygrana 10+ pkt: Jeśli zwyaęzca wygrał przewagą IO lub w1c;cej punktów, o
+ 3 n zasto~o,,·:inic Cięcia Specjalnego (premia d1iala tylko raz na danego przeciwnika) + I za ka7ue zwycięsrwo w poprzednich etapach (jcil.J walka me skońciwla sic; na jednym teście) +I n drobną pnl·wagę dlugości broni (poni?cj IO cm, np. dłu7sz.-i szabla pr„eaw krócszej) +2 za przewagę długości broni (k.ilkanakie cm, np. rapier przeciw szablO + 3 za znaczną pr„ewagę dl ugości brom (np 5zabla na szrylcc; wlóczma na sz.ablę) +I do + 5 n poręczniejszą broń (np. rapier pvcci\\ toporowi) +I do +5 73 niet)'powe, za~k.'lkujące dzialania (np. sypnięcie piachem w oczy; chwycenie płon:icei pochodni do k"vej ręki; kopnięcie: w podbrzusze) t.lodyfikato1y ujemne: - 1 do - 5 7.a warunki walki (śliska po
tłok,

Księga

IV:

Uwaga: Starosta Gf) może i po"macn stosować modyfikatOf) w zależności od sytuacji.

"łabnc

\\ .ltto\C lrucjarywy 1 ~1.ibh 1mnac1~n ~•\ u
Reguły

111p•w at 11 p1111Uh•. 11 li K.11mlsh~go 10. \H,,,11 "!,0111.I Chlt• 1011.:.i: 41 l\mi .t!IAJf!,O: }9 (•• !Jm "'od>}ii:JJtnr +I Z!I Z!':JfT(S/rJO u popr-(!dllll# ltsar). l)RI r.l\!lfl lll~lliZ!l
rou

z.ou'dhtlf'0!,1. (,tir otłzy1h1 rou•11q11·0.~r, o z_JJapt111y Chltuwtki1

ot/duh, ntJJflllllt rlt1p lrz!n 1 lcoltj'!) ltsl f'tować povCl'L)(t1łn<· manC\\~· vcrm1crC7c, .i me tylko ogolny W)ntk \t,1rc1a t\ nawet gd) kro będ1Je u""\\'al nsad narraC)IO)dl, \\1rucn pr1cczyrn<. 1.1mt.\ księgę, bo,~icm znn1d111; \\ niej mulrum inform.1cj1 o ':rtuce waflu b1al~ bmnt.\

Strzelanie uproszczone \X pr1ypatłku \\alki >tr1dcckicj (lub brom.\ r1u ovocpc:m, mucm, ctckancm) \\ 1cdmc1 BtL"ł(loki tl .uk. RusrnKa, \\ 'IOC"m1a b.\d1 - \\ br.1ku bic..~loso I 4 n·ch> L\\1nno,g. L\bn) tc\t
caną

glo\\·a vy13 ·' • le\\·\· obo1czyk 4 le\\ e ranuę 1 łokieć :; • le\\ e przc
2

I'·

Prz.1J..l.1d: />„11 (.h/t111olka 1111/t 1/0 /"1J<1l>11h z p.11tr111 k.1u.1M .,„_ ( Mnnollw 111tJ /111911/)Ur JJ, \z„bf< 11, 1111 IL'
1r111 porr1u ""' 11n11, u1111h. 1">111 r11zr111 1111 hutrr ( Mm10th

Pr1\ celo\\ amu na bh~lu dvstans ''"'UJ<" ''' u1cmm mcxhtikator - 2 '-.a dalekich za,ti,;~Jlh .J. Jc'li 'trnl cclowam s11; p<1\\1cd:1Je, to ataku1.lC\ mo1c 'am ""' br.1C' m11:1•cc, \\ k1.-1rc tulił.

Rany i leczenie ran O p;inccrnch, rnn.1d1, lcczcmu 1 \\1clu mn\'ch :ispcktad1 w.1lk1 obvenuc 1r.1k1ujc K'•\g;J \ Zaprn szrun) do dalvc1 ll'kturyl

Ociec, prać? albo jak plugawego Szweda, podłego Tatarzyna czy sprośnego Moskwicina żywota pozbawić okrumie. jak kot z myszą - i pozornie cor;l? nii:dbalcj robił szablą. Lewą rękę zza pleców 1 wsunął w kieszeń hajdawerów. l-..m1c1c p1cml się, rzęzi!, na koniec chrapliwe slowa wyszł> mu 7 gardzieli przez z~~cifoic,;te u~tn: - Kończ ... waść! ... wstVdu... oszczędil. .. - Dobrze! - r.r.cld \X'oliowskil Dal się sh·szcć sw1s1 krótki, straszny, potem stłum1on1· krzyk ... jcdnoczdnic "-m1c1c rozlozl'I ręce, szabla ''11'adła mu z nich na ziemi!,! ... i runą! twar/ą do nóg pułkownik.I ... - Żyje! - rzeki \X'olcxh1ow~kJ - me padł na 11-znakl

Tt:n

zaś bawił ~ię

wysunął

1„Pmop" I lcnryk S1enk1e111czl

- <>ciec, prać=- Prać! - od.rzeki stary J.....icmltcz dobywa1ąc szabl~

W

CZ) m

rzecz, albo nim dasz po łbi e ...

Biegłości rąbać

Tak om doszl1>my wTc,7c1c do i..,1~. / którc1 \\'avmosc dow1esz się, 1ak w dawnq Polsce S7C7crb1 vlachcck1c łb), obcma no>y, puwcza krew łykom, qlne huhap.rwo mosk1cw\k1c CZ) 'icczc 'prośnych \zwcd.1k1ch lucrów, któr7y Na1>w1,.:1s1c1 Panience blUIOli\ \ lus1s1 \\ aszmość parm~t.1ć, 1e w R„ecz~'J'>Ospo­ litcJ pr.1w1c kallh szlachcic chadn / brom.\ po\ boku. Jc'h w'\b1crasz sic; do karczmy. w;mo abys w1.1ął ze 'Ob:\ v:ibl", pala"' CZ)' rapier. \ jcsli podrozu1csz, ruc ruv.11 ,1„ m~z1c bez p1scole1ow czy c1cladz1. Prz\llad1;\ w;, ~<łrn1\ brvR:lmOw', zbóJOW'. :llbo sw3wolmkow, ktoU\ nu: dmć, ze 7 sakil·wlu, korua 1 pr1~udz1ewku ogr.1h1.\, to 1eszoc - 1eshs gładki wydupC7yc mogą. U nas w RzeCt)-p<>społi tcj w1ękS1osc lud11 JCSI u1bro inna. Szlachm, a cakoz ruckcórz) m1cszczankow 1e no poy boku "ablc. Ul\ywa się tc1 pałaszy, rapierów, koncer"-. C7ekanow, nadZiakow, lund1ałuw 1 1mzcgo nri;ta. Tat:trz\ w:llczą c1„stokroc 1Jsc1cruam1, czyli kon,k1m1 szC7ęk..uru prz\"W-1.'\Zan~ m1 do kl1a, a chłop­ ,kJc rc1unr na Ll..r.wuc 1d.\ n.i vbchec!Jc dwon· z w·1dlam1, spa-ami, kosami 1 •1ekieram1. . \\ poprzedniej ksi~-dze opa-ah,my natr:1C\1nc za, sa
„.„

"·I

i

Bojo" e, albo kto czym urnie siekać,

kłuć

Wpraw~

\\ walec d.1nrm rodza1em brom okrcśła1ą Bojowe:

odpow~cdmc B1cgło~c1

Szabla (s1abk, p;ila"'C, tasaki, miecze, koncc:r1c) Rapier (rapiery, m1ce1c, koncerze, pałas1e) Lewak (lewaki 1s11vlct\') Nadziak (nad1iak1, C1Ckanr, obU57ki) Berd) sz topon, berd\·s1c, siekiery Wł~nia ('PIS\, w łoczme, kopic, koncerze) H alabarda (h:llabard\, ~11arm~, ~ew,e) Kindżał (lundz:ilr, no1e, vtvłcn-) Maczuga (mac1ui..11, ki\c1c:~1c: mas laki, bu1dyi..oan~, buławy)

Zwada (walka

-..ręcz, ws1cłklc

przednuoty)

Pars prima: Podstawowe zasad y walki

,.„

\\'alka w D11k1ch Połach dzieli na kiJku,ekunJow c /.w arc1a, w których wotle1 .\C\ W')TOJcnuią vcrey V\ bkich c1~c. pchruęć. 73,łon, unikó\\ 1 bar.V1ej '"'•mphkuwan\·ch mant.'\HU\\, po CZ)m ochu;pu).\ dł.t n.1hr:m1a rchu. l·~:ud\ m.1 Jo U) 'pmyq1 pul„ Punk tow \\ otllu, kt«irc w'\·daje n.1 akqe szcrm1croc. \taki, ( >hronv 1 Pr1:cciw·nawC1'1 (w v1 stkie akcje maj;\ określony ko~zt \\ P\\) l•1ko p11:1"11·v\' nc1.yna ten, kto nu ""'"""' lnicjat)-w.c;. Mc11c 'Jmko1me pcx:1ekać 1 oJJ,I( p1c1"11 s;rcnsrwo 11rClł(O\\1, .1łc 1eśh chce. ma prawo ntawc;. uruk}, w1Jac n.1 nto\ P\\ oraz W'\kcm:u: ll':> t obrom - W'\ mk te•1u pc•w1e, c-.1~ obmnc~ udało I\ uch~łic bąJ; 1asuw1c przed aost:m 'a't\'prue role 1w}·klc •1„ od\\rJca1:r ten, który bmmł, -.un przcchod11 do \taku. :i pr1ec1wtUlc do Obrom . I tal. llJI przemian, Jak w prJwd11wc1 walce. Ewcntu.tlmc, nmu't (>brony moz1u potłH~ Pr1n1· wnatarcie: \\ypr1t:d1cn1c, c;ryłi dźgnąć at.1ku1ąccgo szybciej rui on 1mfi n~'· Przeciwnatarcie (k;u1łl·!) z a,, szc da1c prawo do nd.tru.1 dmwc:go ,\t.1k11 bc1po'r~-dn10 po Pr1cc1w1ut.lrcm - bc1 \\:tgl\"łu n.1 Iruqarvw ę' T:U. w ła\ruc mtb'T'}·wa 'I~ barwne \t.trc1a / bh,kaw1un;\ W'\mtaną uderzcn, z:i,łon 1 umkow . ,\ t<.'r.17 prl)lrl\ JffiY sic; dokladntcl kliku ('CKJ..taW CIW'\ lll tcrrrunom

,.„

Punkty Walki Oto p1xhta\hl vcrm1crk1 w D11k1ch Pol.ich. "-azdy :t w.1luących •h·,p1mu1c pult Punktow \\',liki

(w skrócie P\'(I), krorc przc7naoa na mnncwry szer m1crcze (c7yh ,\ 1aki, Obrony 1 Pr7t:c1wn:11arc1a) \\ pojcd)'flCz\m Zwarou. L,1c-„b:i P\\ zawsze JCSl ro\\ na akmalm.'lllu p:t, tc:7 7U7}'Was7 2 P\\'. C:i~ac: z z:lfllachu cał)m ramiemcm albo pchn1ęc1c 7 wypadu l~dz1c kosztO\\'.:lC 3 P\\ 1 tak dale1. \\ dals7eJ cz~sa tq k<1~~ W\mJCllJOllC 'oą (()7llC rOOlaJC mant•wrów s1cnn1er czych i ich kovry w PW. U\VAGA! Jeśli postać chwyci za broń, którą nie umie się posługiwać (nic ma odpo,,iednicj Biegłości Bojowej), 10 d) s ponuje rylko 4 Punktami Walki. Jeżeli umie wład:ić bronią o zbliżonej 1echnice walki, Starosta Gry może łask:iwie zezwolić n a używanie B iegłości pokrewnej, :ile z karą -4. Np. szlac hcic z Szablą 14 może walczyć rapierem rnk, jakby miał biegło ć R apier 10. Biegłości pokre\\ne 10 R apier i Szabla; Nad ziak, Berdysz i Maczuga; Berdysz i H alabarda; Włócz­ nia i H alabarda; Lewak i Kindżał.

Zwarcic Top<> JlrlhlU jcdn.1 rumb \\alki rrwa1ąca nJ Cl)!ol kilka sekund. C za,u tego wy,taro~, aby przcpmwa dz1ć krotką \\') m1An~ c10'oÓ\\ /,wa rcie konoy \I\', gdy wsznq• walc1ąc1• zuzy1ą swo1c Punkl) \'(falki na e11;c1;1, pchnięcia 01'111 oslony przed aukam1 przcc1,~111k.1, kiedy pbroni /.w:uc1e konc11 "" 12kze wm\ cn,, ~d\ \\'alka zo-ume przerwana, .Ubo ktof)~ z prtl'CI\\ mkcl\\ 7g1111c R;ecz OCZV\\'ISra, 1c '' trakcie Lwarc1a 'labcmu szcrmKrzcmi Punkty Wnlk1 skończą się wc1cs111cj, ruz mi,1 rnl\\1 ,z:ibli czy l'llp1cra. Po nupc>oęau kolqncgo /,\\ araa wv\'" \\al cząC\ otr.t\mu1ą na powrót pełn;i pulę P\\ 1 \\alka 1aczyna 'lę na no\\ u.

I nicjatywa To 'rcdma 1c ZmplÓ\\ 1 /\\inno\a fsumujcm) + /\\lllnmc 1 d7jel.im) pr1c1 dwa. zaok~b F\C \\ ~oręl. Otlrnicrcicdla " ' bko'ć rcakq1 \\ nllu~ lmqaryw) ro1'rrzyg:i 'lę kolqnmc atakm\· \\ \\ .1kc wręcz oru umk1 pr11.-d ciosami lc'I to \\'l\'.t w'poł Cl) nmk dc:ntlu1.\C) o /}'CIU lub 'mll'l'CI.

często

1m1cnm sit; w trakac walki, gdp rucktorc /\taki mmuS). Kto ntcm chce \\')'Prowad11c ao~ tak naJV) bcie1, po\\,mcn 1.1,10SO\\'.:lC 1al<1 \rak, ktOf) ma Jodacru modyfikator Jo lmqa1yw1 \\' akq1 Ohrt>ll) 1.a' lmqatywy ~1ę ruc dają doń premie b;id7

rlllCJ'7)'

A om przykLld :

Pan ,\llfkunr.;, Z!'•Jn1 lt1n11h opo;, lntr. p.ift1„,J., 1 okru1n1J:, alahijt pana l)lhr1Juza. /,a Io, 1z &11· rz.whtir Pr.o /ulfl11 p111a 11•puxlZfl, 1z IJlf/IA:a f>orodZ!ly li( 011otr Oll't) llJ'ilU'Ofi.. .\111kmutz "'" 10 /1119al)11,. }~Ił.O prz!nan1.I!. R. \fuht111rz ma z..ilt/11 pr.iu-o 1.il:.IJ f>ltt'IJSZ} zuótJd.irrilJ.i• lt.ił:. Dtkl.im;r n(f1t n1Z!m1t. IJlUff)ll ,lflr z nomtaln., 111tlhii.74 ltf.O 11spolrz>nn1ka (a 111(t 10). Ij1111"ZflitlH prztn11·11ik. z,111111111 Obro1!1 dtkli1n11t nctit wrrrz.11t, 1l11111u do In1t/<1l)ll) pm111c +J {Jul Io ak.qfl 1t1Jtr)111 lnujt11)11,1 rosnu l'rz!n1t 11tJ1.tmt. li rprz!dzt111t). I li Jo /I, J tll n(( u1chzy niz. .\luhnnrz.i' I '-"''"' Je /.r1J:.mnrz z.t1d.91 nos svlxir;' .\11dJtU11";'._ 11t()ZJ lrraz z..idtJJ.1ro11.U. 1z z11f1tltlll Alilk.N prz!thodZJ 1rd1111J.. do Obron). \ lozr lrz k.tmf)n11011 .1l.l'l lt1k 11· t;111 11"fp.1dA.J1 otr:o111" nem 11·rrtz!1t (11• rrk.0'11. IZ•lllJ( Ir.i/ii aducrrtl'Zfl. A:lóf) llJll.i11w li("" (lfJJ. . I J•IJ.; li( lt1 ZJHIM sk.onrz> Io f)/.ł.b ;ukn ~ r.xzJ 11 nl't) /ask,1.oj,1 llUtfZJri.

z

,„,

z.

lmqa1ywę

mo7na

OC/\'\\1\c1e

w 1r.1krn: \\alki

oddać pucem mkcl\\1. N1c1l'dcn szcrn\1cn, chocby był

woli poczekać na .uak wroga. \'(! takiet \\[uacji pnecm mk mo7e sam w \prowad7tĆ arak 1ako p1Cf'\\''7\ .

SZ) bk1,

Atak To po pmHu manc\H ,„cnn1crcz~ mat:\C\ n.i celu uc„~ rucmc

kr.t)°"'d} \\rogu\\ 1, J i.item c11;c1e, udcrzcruc ml dalsz\ch kanach opisali'm\ mul rum ro1m eh \!.lkm\ S/cnn1crcn eh, a prz1 k.1zth m w ll.'l\\13'11: podano kos11 \\ Punktach Walki lak \\ u;c W'\kon.1c 1.1k1c na1arc1c~ C)11>1 h:mlzo prosto.' Atakuj.\cy dcl
'a

/m,~ł~

lruqan".1 pr1yda1c "" \\ '\lll.tqach, ~
Ataku zazwyczaj n ic 1neba te~tować. \X\vkulon\. 'PrllWIW VCrllllCl'/ \\vclk1c Cl\'(la I pchnu;cu W\ konu1e \\ la,cl\\ Il" 1 JC'l.i \HÓ~ b<;d11c 'tal rucruchomn, to cios bohl!;druc '1ęgn1c celu. ,\1.1ku1;\e1 1cthmc ndc1mu1c kovt ataku od puli Punktt>\\ \\ 'all.J P\\ 1 'prawdza, C/\ dJll\ c1m d.111: mu pr~rlll\' do lmq•ll)'W" .

Księga V:

z "'k.roktr111 znorm11/11ą 111i9n1Ju·q.

Przyklad: Pd1111(nt IY~yk.on~u·t111t

Ociec, prać?

k.os'{!19t 2 Pii".

Starmta Gry powinien zą
Przykhd: P1111 M11rtJJz.ko dxr ni 1m11y m N1(«j, tylko o1Jf1ąi 11du 11t1rzp111 11d10 n(nrm 11· brrw. .fttmJJlo Cry Z,'JZfOllllt tmdfl)lll (ff"]./).

Obrona cdcm ataku, musi~7 (nic mier7~'Sz dla niej lmqanwy). \\)'dac stosowną liczbę Punkiow Walki ora7 wykonać test obrony. OJ wyniku tego 1c~ni 7ale7y, czv uda ci Ml: uniknąć ciosu, czy rac7cJ nal.arbują a skór<; osr11·m zda7em. Do "1 boru masz kilka mo7hw\'Ch akcp obronnych, testowanych lmcjarw•ą lub l~1cgło•c1ą Bn1ową w ui'~'\vanc1 akruaJme brom. Jc7ch z;1słamasz 'lt; brnmą (zastawa, 7b1c1c. odb1c1c, dysmns z nsraw.I), twoim testem obrony JCSt te't U7pvancj bicgfo.;o (Szabla, Rapier, Lewak etc.) pr.tcC1\\·srnwm• z po11omcm B1cgłośo Bojowc1 wroga, \\ r.mcic Bicglosć + I k20 mu,1sz un~kać W\'ruk m.t Trudność Tcsni określona poziomem B1cglo~ci wroga. Jczeh bronisz sit; umkicm albo rn1ększcmcm dy,rnn~u. wr'i\vcz~i' 1esrcm obron\ b..,tb1c le
JCStes \Vasm1osć

ndd
,,·yzs"

Modyfikat0ry tes tu obrony: I) hrmc1ą .u.1k1 trudnictszc i la1wicjszc do odparcia. Jezch " op1S1e maku n.1p1sano „wróg + 2 do obrom.... w zn.1czy, ze cios jcs1 mniej groźny i " tt'!ic1c obmnr mo7csz do
Btcgłośa

Bo1owc1 lub lmcjat)'\\)' o
punkty.

Uwaga: jcśh obrona \Wmnga tesru lmcjarywy. tescujes1 bazową warto~ć tego współczynnika, me hc:zą sic; zaś plusy i mmusv m~ą7anc z rodzajem brom czy 7 Atnkami, jakie stosujesz.

2) Obrona prnd ciosem wymicoonym w glowę lub w szyję zawsze jes1 laC\1'1c1sza o +2. Samą głowę ła­ rwicj o
do C\1-an.y, 7aslaniasz bądż cofasz ~1ę odru-

chowo. "płpva na 1e't) Obrom'. Panuętai: testujesz me P\X', tylko Szable; lub lnicjnt)'\1·ę. Dopiero gdy rwoja pula P\X' spadnie do samego zera, cesry obron) są utrudmone o -4.

3) Zu?}'\\'ll.flic P11nkt6\\ \X"alki nie

Pec h, albo skucha przy zastawie Może się zdar1yć, 1c w rrakac akq1 obconncj co~ p6jdz1c me tak 1ak powinno. Czasem ślepi' los poe S7kodzi, czasem pech a:leka dopadmc. Jeśh w 1e~c1t: obrony na kostce uzyskasz 1, raru Fortuna naprawdc; txh1 r6ciła si.., cxl ciebie. 1c dość. zi: dostajesz c1c,:c1e albo pchmęcie, prze
Księga V:

Od 1 d o 5: utr.ua tyluż samo Punktów Walki wskutek ucraty równowagi. Jeśli trnasz więcej, ruz masz aktualnie w puli, resztt; odejmiesz sobie w kolejnym Zwarciu. O ile jeszcze stoisz na nogach i chcesz walczyć dalej. Od 6 d o 10: upuszczenie b roni. Od 11 d o 15: zniszczenie broni fjcśli obrońca za:.ta· wtal się bronili) lub pr.tewrócenic się Gcśli był unik lub dystam.) Od 16 d o 19: zranienie się własną bronią Oekka rana)

20: zranienie się własną bronią (p<>ważna rana)

Wyprzed zenie ajważniejszć, o czym nalt.7.y pamiętać w trakcie walki: zawsze po zadeklarowaniu przez napasmika rodzaju Ataku, obrońca ma prawo do zadeklarowania wybranej Obrony ale n mi ast mej mo7e zadeklarować Wyprzedzenie, mając nadzic1ę dosięgnąć wroga szybciej. W odpowiedzi na Wyprzedzenie atakujący może pocrwać Arak i pr.t.ejść do Obrony (zastawa, 1bicie, unik) - wówczas zwycza1ruc wykonuje 1cst obrony z karą - 1. Ale jeśli zechce dokończyć J\ tak ... Wtedy 7 obu stron mamy do czyrucnia z Atakami bez żadnych akcji obronnych. Skoro nie można testować Obrony, wykonuje się dwa rescy ataku o normalnej 1T (20). Najpierw dla cego, kcóry ma wyższą Initjacywę. Rzecz jasna, udany test ozn,acza zadarue ran wrogowi. 1 iekicdy szybszy szemuer/. od razu powali przeciwnik.-i, nie dając mu szansy na oddanie ciosu. Jeśli jednak SZ)'bSZ)' oos chybi lub zada nic W1i;cej jak powazną ranę (albo lekką, jeśli w zbrojną rękę). adwersarz tcsrujc swój Atak jako drugi w kolejności i gdy r.mt kością wypadnie po jego myśli, również zadaje rany przcciwnikO\\~. Może tez zdar.t.yć sit; (np. wskurek użycia punktów Fortu ny), że obaj walc7ący mieć będą 1demycmą lmcjatywc;. Wówczas zada1ą uder.t.cnia równocześn.ie. Każdy osobno testuje swój J\cak i obaj jednocześnie otrzymują rnny. Bywa więc i tak, że obaj padają trupem, co czi,;sia rzc.."Cz jest zwłaszcza, gdy walczą cudzoziemskimi rożnami. No cóż, czlo~ek Str.t.cla, Pan Bóg kule nosi ...

P rzykfad: P"" K.11/u•itr (l11i9nty11•r1 I J - n/fiJą uytizq 11iż. p~nu11ik.

uicr 1110Z! z.aatnlcowni piml'IZJ): T11( z. lohit1 na odl
P,111 Stm.rz. (l11irjfl!J11•r1 11): Ud!Jlm11 1i( (H11ik, 2 Pił'/ [tut obrr11!J: I1119"ty11•n przm11• Sz"bli atalelf;ąago /(p/u'itrn '. A pott111 111c sz.tlm( 11• l\'k(. 1z)'bki111 nidJ
Ociec,

prać?

Pa11 /(p/uitr: Za.rl1111T0111 sir (ZflllflU'a, I Pii") /ltJI obro1ry: Jz.ablr1 p~nn• sz.obli 1111( strasz.aj, zauy11111 szflblq 11ad glou•q i 11'f//c z z.mnath/I u• 10111 tz!ITP· (ri(nt za111flrho11't, ) PU;;· -3 do foi9aty11y). Ltb rozrąbir taleit11111 J_J110111! Pa11 Strasz. (11119aty11•a 11): Ili'aii z.a111a1h bit~sz/ Z llli9a!J11•ą IO? To Ja u'fliri rzy11ic lf/yp~dZ!nlf ricrit111 rriZ!"'!J"'• llliga/)'u•a 11. A 111ruz, rz!IJIJo, prz!mu111atamt na od/tu• IJ' rrJJHi(! {fieri< rrlZ!1111e, 2 PllY'.). Pa11 /(pfu•itr: Tmd110, 11iuh sic dzjt;t U'Olo Nitbt1. 1i1!J, ";ak thybi1z, to (/ tz.a1zk( rozllfj>ic!

szybsZ! Jtll

ll7yp~dzp11t pa11a .'ilroJZf' (llli 11), 011 1J1(( lt1l11J< Altlk (CZJli bitgloii Szabla) Jako p1mnzy. Uda/o 11r! Alt z ltJ/11 obraZ!ń (-3 z.a tr'!Jimit w końCZJflc} uy111ko tylko ltk.k,1 m11a. A uicr kolt; nt1 Atak pana IV1luitra (tut Sz.al!b z karą -2 z.a ltk./e4 rrlll( i -2 z.a relo/J:anit /J' gll»l•c). Ciem Zflmathou't d,yr +) do ltJ/11 obraZ!ń. a drugir +) nalrzy Jl( z.a lr'!Jimit /J' g/011-c... C?J, jtili /(phvitt tr'!Ji. lllOZ! b;i Z! Slrtl.lzt111 /eiepsko!

Grad ciosów Wyżej napisaliśmy. że wyżs1a Irucjacywa daje prawo do p ierwszego Ataku w Zwarciu, następnie zaś J\caki i Obrony idą napr.
Pr.cyk/ad: /1111 BŻfltef11/a jtsl 11adzyyrz.r!) l'{Jbki111 ftrh111i-

I 7. Rapier 16). Jr.go wro.g. parholrk A/but, jut prz!ri(ll!J (1niefatyu•a fi, Rapier 11). BŻfltef11/a j11ż. u• pitnt'IZJlll 7.11·flmt1 uy111itrz.a b!Jsk.a11irz!1t J>klml'{!t thttll!J pokaz.al prz!i111011•i1nit initj"ryu~. 1\ f'!}ąt Inigatyu"t I I, patholtk 111ógll!J d"i p
z

"'v"'·

/.bt1.1 .l'SZ!Z! !rz!nt 1 tz11.1rtr />'hmcnt Bź.JZ!"& {11t1 I.V 1 17), a• {H/po•uti~ 1ta ptqtr (Im 16) dtkl11n1jt Prz.rn• n.it.Tmt: 11 1pr:;!dztn11, dZJcki T-ort11n11 pndl>y.yqr lnit;al)•r ft) 11kt;1 do I 7. Btzpoirtdmo po li )pr:;!dZ!"'" (klo" Bż:

d'\!11/11 od/ni IJtZ, lmd11) m11 pmn do k11/9n~(O / lt11ku, u1rr />'hm(nt normalną;11z. l111911f)u•q (I I b11ZfJll'O. +) z.a ptb111cm). \ 1tsltfy, Bż.dZfNlo no OIJ'O ptblll(nt (I 111 14) odpouwd11 ••Io· 1n1111 Pr:;!ni111ult1m11H: lt)prz.rdZ!n1tn1 (p
z

poszedł w mn~ C71;'C oal.i ru7 cho.il nap.i,tmk Zasuw':l przed c1ęc1cm ch,·brona o I pkt 1:1wvc końoy s1~ tnficrucm \\ ~kę, która tę zasuw~ \kbd.1ła (w dlori, nadg:mtck, przedramię lub po palcach) \X innych przrpadkach u m1cj:.cu zrnmcm;1 dccydu1e Staro>ta, na1oę~c1e1 na ko17.yść pechowego obrrnlcy

Obrażenia

Gth jUI 1nam\ m1CJ'•CC craficma, tr7eba okrc,lsc w,clkosc ran\· \X l\m celu w-ykonuie
\\aga: (.,r:id oosÓ\\ !Cl.I mę<:7:\C\, zwykle \\1ęc czym l\lku 2 3 rak.ie bly,ka\\1cznc \raki n.tr:il'. Gdy kio \IUWIC wad CIOSÓ\\' tak długo, a7 \\'\C7Crpre \\'W)'Stloc P\\ \\ Z\\'aJ'CJU, tarosta \\10lcn zabrać mu I P\X' 7 puli 1 rue oddawać, polo fundt ruc "1TlOCZruc (około poi gtM.lzmy).

+ .~ 7-'1 ctm w ~Iowę lub ~71 I\: -3 za oos w końc71 nę

Koniec Zwarcia

Po11adto dcM.la1e się lub odc1mujc:

(;d) zuzy1esz wszyMk1c Punkty \X'alkr, postać rnu\I pr.tcf\\ ać walkę 1 chwilkę 7C7c P\\ 1 da.lei cię at;ikuje, nic po/'\\ alat;\C cxlpoC7~ć' \\ ted\ wolno er 'tosować rylko akCJe obronne 'zasU\\'), 7b1c1.1. uniki, dv>tans) z karą · 4 do te,t W>7\·,cy waloący /Ul\H w'') slim: P\\', mrp<.>e?) na się nowe Zwarcic. Tak '.imo "~ dzic1e. gd> pr7crwą walkę chocb) n:1 chwilę (nawet jelih /mtaly 1m 1cs7cze PW). \\ nowym /.wnrou pule Punkrow Wallu odrad73J:\ ,j~ 1 kal'dy z pr1eciwników 1now ma ich cyle, ile wynoM akmalny poziom Bici.tlo\ct Bo1owcj. Jeśli warto~c Bu:glo~CJ 'padła (np. \\ ,kutck lckk1c1 ranr o -2). l'mmqva '1ę rowruc-1 pula

•

'I(

modrfikaton~

• •

•

modyfikator do obrnżcń zalezny od rodlilJU W\'Wancj brom warto'ć cechy (.ros atakująct.-go wano\c cechy Tr,.-gośc ranionego w.ino.;ć ochronni\ p.inccrza (jc;:1i rantem;\ po,tJc trafiono w m1c1•cc osloroęte pancerzem).

P\\

D obra rada: \1t sMr.it /'11111.; 11 11 .11"'1. Pątfzg

R(

'V

~lffll(l}SI'd/.

f'ÓŻ!1'9

iit

J/1.Jlt

11c J>061rb11z, o

JU\:.r k.M gotq11 />""'lild. Z! rrk11'0 OJZ!tk'!J'I'{: Dla k,1Zfk_r;o 11v~-z.4«go n.gkf'ltj 117br„/ «IJ'f'11rr1fm4 luz.l'C z:rtono11• (k.o11.1e. llt01UI, z..ifk1ltk) I I/il birZf{(() ""!/'"~u .il t 1119 Z."Z1'' Pil": /11.ł. 111r 11111 pvti rcką {1111 Ż!fOlfllll', HIO'.(f'O lfOl)JOIJtll Ilf/ l:J1rl1t /1111(

'.(.f'lJ
prz.r1111wl po 1119 1n!ettź!1il;; {11p. piomk. M1 h>rl.f.U. lf'y/,mz. do11'0lną mrtod(, J:Jom J>llZ!'V>/J uymz.1111 1 1111»0 J:/lnlrohuvl u1d.J»v1111 /'Ił .

T rafienie ~icudan} test obrom· oznaoa, ze \tak dosr~ął celu Pr7cwvmc oos tra.tu dokładnu: tam, gdzie miał 1rafic. ( za,crn 1cdnak obmnc\ uda1c się choć trochę 1mmc1"~·ć obrażenia, np. pr1n11c c1ęc1c na rami~ zarmast na głowę. Stąd taka /,"ada: 1c:rch w teście nhmm do sukcesu ~abrakln t)'lko I punktu, to atak

Uwaga: \\ymk 20 me podlega modyfikaqom. lc•;l1 n.1 kostce w\pJdmc 20, a tr.ificme povło w korpu< lub głowę, to JC'l nicuchmnn.i .;rruerć na m1c:1•cu. \X\n1k 211 w konc71 nę to „n-lko" okrutna r:in.1 Pr,cd .:m1crc1~ me n;a uc1cC?k1 \le jest 1 dobra "tJdomo,ć: „dwud11c,1kę" mozna n·lko wyrurlać na koMcc. Modyfik;uory moi.,>ą 7\\,~kS7JĆ wyruk mak'~ m.tlmc do 19; co bc;dz1c więcci. to za r:ina, tym slabs1c ( cchv 1 H1c~lośc1.

Regestr ran wszelakich: Konsekwencje

Leczenie

Muśnięcie

Ot, musnęło cię jeno. Nawet nic zabolało.

nie tneba

2

Draśn.ic;cie

Masz Waszmość kresę na ciele. ie to! Szarpi i chleba z pajęczynami pr7yłożysz, a bli1.na zniknie sama po kilku dniach.

nic t:rzcba

3-6

Lekka

nika cię ból, ale nic to - wytrqmasz. -2 do \.ech

Rzut 1k20

Rana

Sumowanie ran

Oberwałeś Waść.

Krew tryska, czujesz jak prze-

pod~rawowych,

7- 10

Poważna

5 lekkich

Tym razem prawd?JWIC cię oęto. Ból nic pozwala skupić my~li. Masz prz.ecięry mięsień albo ścięgno, a może nawet żył~ jakąś. Trudniej utrzymać się na nogach. Krew sika z Waszmości jako, nic przymierzając, z wieprzka. -5 do Cech podscawowych, Inicjatywy oraz Biegłości. Pociemniało

3 dni

lnicjarywy oraz Biegłości.

o we

łbie,

7 dni d o lekkiej

a w uszach szum krwi

słyszysz.

Ledwie na nogach ustoisz, ostatkiem sił przytomności ruc stracisz. Oberwałeś waść w jakowyś zyciow) organ, w żyle;, tętnice;, w płuco, głęboko

I 1- 15

Ciężka

2 poważne

w bok, lub tez ostrze nn łbie.

przecięło

o

kośo

7 dni do poważnej

Test I .ba -5 na zachowanie przytomno5c1; - 1O do Cech podstawowych, Inicjatywy oraz Biegłości; trudności z porus?aniem się; w walec konieczne testy ataku. 2 do I nicjarywy. Oberwałeś Waszmość

16-19

Okrutna

2 ciężkie

w wątrobę, jelita, lekko w serce:, w głowę aż mózg wyprysł, w tętrucę udow:\, łub inną ważną część ciała. O krok jcst.d od śmierci.

I 4 dni do ciężkiej

Test Łba -10 na zachowanie pr1.ytomnośo; ruczdolność do poruszania się; trudności z mówieniem .i zebraniem myśli.

20

nucrć

3 oężk1c

Śmierć cię porywa w tany. obj1rć

ie wypuso 1uz z panna koścista 1 małodobra.

Msza za spokój d usz)

w mecicj kolumnie, po;domy ran się km dostarue dW!e powa7.ne rany, sranie się cięzko ranny. Z kolei dwte rany cię7kie oznacnją ranę okrutną. 1\ rana okrutna plus rana cię7ka to ryle, co trq ciężkie (bo I okrutna 2 c1ę7kic), a więc śnucrć na miejscu. Tak 7.atem w crakcie srarcia stan 7drow1a poscao st111e się coraz gorszy, a jeśli rue dopi suje jej SZC.lęście, moze zginąć lub paść bc7 tchu na Jak

widać

sumują. Jeśli

temu rana poważna s tanic się lekką o 2 dni wc zeA che.r lak z Tęgością +1 poleży w łóiku

śniej.

dzień dłużej.

=

Pars secunda: Podstawowe manewry szermiercze

ziemię.

To oczywiśoe cięcia, pchnięcia, stosujesz jako Araki lub Obrony.

Leczenie ran, albo łupki i bandaże Ranna

postać

ma, rzecz jasn.'l, S7.anse na wyk'Czcnic.

Każda

lekka rana we trzy dni się zagoi, jeśli po· srac su; dobrze kuruje (rana jest opatrwna i nienara7ana na urazy). Jeśli warunki ku temu nic spr.i:yjają (podróz. niewygoda. nadwerężanie zraruonych mu;~ni), leczenie może pocrwać nawet pięć dni. Wszystko zalczy OCZ)w1śc1e od Starosry Gry. Czas rekonwalescencji mo7na skrócić do dwóch dni, jeśli rannego dogląda osoba znająca się na leczeniu (codziennie udany test biegłości Cyrulik). Jednak po przyspieszonym leczeniu powrnno się jes7.czc przez dwa, trzy dni oszczędzać zranione miejsce. Jak kto pójdzie trukzyć na zszytej przedwczora1 nodze, szwy gocowe puścić i rana orworzy się na nowo. Niechaj Starosta Gry ma 10 na uwadze. Kaida poważna rana po rygodniu porJ:ądncgo wypoczynku zm1cn1 się w lekką (a ta 73ICC7)' się we tr/~' dni). Fachowa opieka lekarza czy cyrulika moze skrócić ten o.as o dzień lub dwa. Każdy dzień be?. możliwości wypoczynku, gd)• ranny musi chodzić czy jechać konno, AVięks?.a ens rekonwalescencji o kole1nr d7.1cn. A gwałtowne poruszenia, np. bieg lub bó1ka, gro7ą pogorszeniem stanu zdrowia. Jeśli ranny nie będzie się oszczędzał, może chorować 1 miesiąc. Ciężka

rana po pełnym cygod.niu wypoczynku 1 lccurua zmienia si,.: w ranę poważną. Jeśli ciężko ranny będzie podejmowal wysiłek fizycz..ny, ryzykuje wykończenie organizmu - gorączkę, utraię przytom· ności, roz1ą1.ncruc rany, co u~.1:11.;tc razem zaprowad7.1 na pcu·no do grobu. Oknuna rana po dwóch tygodniach fachowej opiciu 7.JTUcni się w ranę ciężką. Wypoczynek t opieka są tu niezbędne do przeżycia. Jeśli ranny tego nie otrzfma, wnrzc w o:igu kilku dm. Gdy po~1ać jest ranna, cały c7.as dz1alają ujemne modyfikamry do \\'szystkich Cech podstawowych (Krzepa, Zwtnność, Mądrość, Zmy~I)', Fantazja, Leb), lruqarywy oraz wszrs1ktch B1egłośo.

zasłony,

które

a początek proponujemy tylko kilka podsta· wowych manewrów: po cztery Ataki i cztery Obrony dla szabli 1 dla rapiera oraz jLxlno Pl7cciwnatarcic: Wypnedzenic. Kto dopiero zaczyna pr7ygody w Dzikich Polach, ntechaj parę razy przećwicz} walkę (najlepiej jeszcze prled grą, w paru symulowanych Zwarciach), aby oswoić się 7. z.asadami wyda\l.'31lia Punktów Walki, testowania obrony 1 l.iczerua obrażeń. Dopiero gdy ten ecap będzieoe rrudi za sobą, weźcie się za bardziej 7lozone akcje opisane jako „Zaawansowane manewry szermicrae".

Parametry akcji szermierczych PW: Kazdy maOL'\Vr ma swój kosn w Punktach Walki (podany w nawiasie). Aby daną akcję wykonać, tyle właśnie tneba odjąć sobie z puli P\V w danym Zwarciu. lni: Część ataków wykonuje SI\'. z baz<>U'l\ wartością lnicjacywy. Jdli jednak prz)' na?wie ataku widnieje l ni , 07..naaa co mak szybs?.y (z plusem) lub wolnicjs7y (7 rrunusem). Podaną wartość trzeba dodać lub odjąć od lnicj:uywy ataku. Obr: Jak wiadomo, mamy atak.i słabe 1 silne, gro1..nicjsze i niegrofoe. Parametr obr pr/.y ataku oznaaa modyfikacor ujemny lub dodatni do testu obra7.eń.

Wróg: Niektóre manewry nskakują lub wytrącają z równowagi pr.~eciwnika, przed innymi z kolei lat'IL~ej si.,: obronić. Parametr wróg odnosi się właśnie do przeciwnika. „Wróg -2 do obrony" oznacza, ze przeciwnik będzie miał utrudnienie -2 do ccstu obrony pr.•cd rym wlasme manewrem. „\X'róg -1 P\'(/" o7nacza, 1e wróg traci \\ rym zwarciu I Punkt \'falki. (Oczywiscie pod warunkiem, ze akcja się powiodła.)

Uwaga: Przy ranach okrutnych , ciężkich i poczas rekonwalescencji s kraca się łub wydłuża o Tęgość bohatera. Kto ma Tęgość -2, ważnych

- 100 -

Księga V:

Ociec,

prać?

Regestr manewrów szermierczych: Ataki szablą Cięcie wręczne

Cięcie

Cięcie

Ataki rapierem

(1 PW) +3 Ioi / -3 obr

Pchnięcie

Pchnięcie

rdzenne (2 PW)

z wypadem

(3 PW) -3 lni Cięcie

(2 PW) +2 loi / +2 obr

Obrona z

z wykrokiem (2 PW) (+2 obr) Pchnięcie

z zamachu (3 PW)

-3 Ini / +3 obr; wróg + 2 do obrony Pchnięcie

(1 P\X') + 3 lni

szablą

I (+2 obr)

(2 PW) -5 obr

Obrona z rapierem

Zastawa (1 PW)

Zbicie (I P\"Xl)

Odbicie (2 PW) ; wróg - i PW

Odbicie (2 PW); wróg-1 PW

Unik / D ystans (2 PW)

Unik

I Dystans (2 PW)

Dystans + zastawa (3 PW) Dystans + zbicie (3 PW) +2 do obrony +2 do obrony Przeciwnatarcie: Wyprzedzenie (PW: różnie) wróg - I do obrony

Przeciwnatarcie: Wyprzed zenie (PW: różnie) wróg - 1 do obrony

- 101 -

Księga V:

Bigos! albo jak

szabl ą robić

I b' Tu cię m.im, n1c:cnoto' Tfu' Sromota 1 ~kara­ bo5k1e' ·1\\01 poo.lkm\lc: 'lę w i.:rnbach pr7ewraCIJ~ w·td7;\l" / meba, 1ak:.\ 1m okrutn" krn·wdę ovrusz' Pr1ect<: dla męn Il" 't:lnu\ tnl);O, 11 Ccl""kią.to rodu 10 h.mlu c:ilc drul· n.ul k,1vką '1cJ11eC! Tobie kopią kłuc, snbl" machal', ocl...inc:m 11\luć, a mc: w greckich komnhpch 'tę 110) 1\'\\ac. C'1cka1 no .•. nauczę cię morl' Ll 1 'a1,amp1el'\\ k'l\1(\' oną pluRawą w korrun r1ucę Ot co1 /.acn1c płonic:' Pc:w rukicm tam jakieś vtue1k1 /\dow,kll' Jlho oamok,1ę,kic op1;awet h.11tłuk h.1dz hc:1\x>1m Tatan\·n pocrafi /\'\\·ota 1da-.rwcm pcubaw1ć. Ocz\·w1stym iest., tz me kaid) umie w IJdać szabl;i tak samo. Bywa1ą w Polszuc: tacy m1s1rmw1c, 1ak choćby 1a, ktorym z.aden pucc1wmk me dmrcu \;o 1 etq:o kl} voerzn7? Jam Wl\'Cl.'I oponenww na 'etllllkach nab1~o•ował, mz ty Ul\ w wygodcc: b, Id. \ ruc ra;r at; w1d7!.tlem. jakc:. tam b1<-g:ał \\ a"o w pommeć, 11: ruc:J<-dc:n wprawny '7cr· micr/ ina Cl\'.<"l:l pt-c1alnc. Pm1cdh tt; 1:hw1I. C.n, j1:,t, b) m u, .\•Jn, o 'lcrrrucrczych mancw r.\ch npow1ec.l11.d ni.:

'''>

Cięcie "ręc:i:ne

(I PW) lni cjatpva +3,

obrażenia

Ociec, prać?

z ~nblą cofav 1 uno"" (:1gm.11.w rt;kt; '' ł11kc1u), a potem z owąto kr1„tkieg11 tamachu wa.hv ile """ Gdzie chces7, na c>dle\\, na f'
z zamachu (3 PW) -3 lnicjatpu / +3 "'róg +2 do obron) \ 1ak npr.1i.:n1cv uder11 c ,tJmc 1zh) z.i.łac 'roz,z.\

obrażenia;

ranę, tn1c<1 7 s1crok1t-go nmachu cal) m ramu:mcm. Ba1 \:awct mhnca nad glową mozcv W\'\\10.\c! Jeno szkopul w t\m, ze 1amach taka h11:r1cs1 tllu1e1 uruzcli z lokoa. k to b1·sm, ten zd.\Z) oc.lskocz1ć lub 'I\' za:,loruć. \Jbo, ct> ~or-1a, wb1jt• c1 sz1 bk•1 /dato w br7uch (o takim pr/cCI\\ na1.1rou opow1tm n.1 koniec:).

Pchnięcie (2 PW) +2 l nicjat)wa, + 2 (szable krzywe: 4 PW, +I /ni, +I obr)

obrnżcnia

Szablami co s:i malo 1akr/ywu1ne, 1ako to husarska, węgierska, karabela, morna zad;1wac pc:h111ęc1a. S.\ one, Mopanku, od cięć nieco vybszc, .1 prn rym gro;'mcjs1e d la zyc1a C·1ęc1c, 1mai-11nu1 'obie, częsw zatrzyma się na kosc1, a pchmęc1c gl.ldko wc:hodz1 między :tebra, w 1ywmnc orE,-:im. Kr/1'wym1 v.1blam1 wschodrullll jednak vtychow sic; me 01·ru, bo w wielce ruc:w-yg<>
Zastawa (I PW) /.ascawa .Uho 1:1,lun.1 (l'<> l·l mektore blatn) nmor-k1e parad'\) to na1p1crw 1a obrona pr1cd .11ak1em. ( , dl kto true CIC,: szabl" C/\ m1cucm, n'lamav 'lę w·lasn1m zclazcm. Je' li dobr/<: 'I\' ns1aw·1v, szabla WTO~>a 1atr/)m.l •1ę na tWOJel lub /C,111,!(0le po t'W\nl o~tr/u .•\w tcd1 mc>1n1 samemu 51„ odJ,tn /C, Palllli;ca1 1ec.łna.k, ze \\ r:ut• cu;cte pr") 1mu1cv nJ 1.1st.1\\ „ <1.1bli, to jest tak.\ jej c11;\ć, kmra 1est tępa zw;i.

-

3 Na1vyhvc a najlatw1qszc rn;c1c s7ablą czrnisz s.m11 m skr~tcm nadg.1rstka 1 W) sumc;cicm rękt do przodu ,\ m11:rn" me '' co mncgo, n·lko w u1bm1un.1 rękc; t'\\1:~0 \HOJ.(,I D.1 „11; tak ciąć we wvdk1ch k1cmnkach, \\ pr.1wo, w k·wo, z dołu, z gl•ry \\ vdako '"" bc1 tamachu "" me m.1, \\~ęc oęsto sam r,..k.1w w rogm\i po'lr71;p1sz, a ciało lcdw·o dra\m1:v. ,\k· j.tk 'I'\ pc1vc1,..,c1, to rękę mn7na p<•h:iratac. Cięcie rdzenne (2 PW)
,.., 102 ,..,

Odbicie (2 PW) wróg - 1 PW

cudze natan:Jc, cwo1 atak mu,1 mice wpv;i lmqal)wc;. szybs11, wnl.1jcv nom1.1lmc PW na
JcM 1cz za dona odb11J1otca: me \I.) stawia w brom na uderLcruc: prLcc1wrukJ, l\ lko sam '1lruc udcrnsz 11. nadlatuiącc ostr7c Jak o
Jeśl.t więc 1csteś

Unik / D)stan s (2 PW)

Przykład:

Zamiast nMawuc się brom~ mo7CS7 uch) he się pncd atakiem Odch1bv 11.1ęc ciało 11. bok czy do l) lu, albo schybs.: się cz1· pnykucas' vby wrogu: osITTc: przeszło gor:\, albo da1cv krok w praw<> czi• w k·wo, sch
D ys tans + zastawa (3 PW) +2 d o obrony J\10111n polączyc zasłonę 7c 7większcmcm dysransu. Gdy ~1ę zaMawmsz irclnzcm, d.11csz po prosru krok CZ) dwa kroki w 1yl, pm~z co larwu.:j c1 odbić cios mepr.t.)'laC1cb. Tak czi ri nwvc, jdh~ 111czb)1 b1cgly 11. szabli. I tak to, smyku, opow1c1l71ałcm er pokrótce. jak s7abl:i machać \\ '1cd7 \l.s7clako, 7C sztub woicnnJ w Sarmaq1 od \\1CkÓ\I. kw1rn1e:. Z czasem poznas:r trudrucjs7c: arkana, a mou 1 jakowes nowe c1ęoa. k16rc 1eno wpra\l.1cm snbh~o mają. Gd1 b1 1ch popro<1ć, ~ 1 jc:vcze ?lotem snmąć, to mo7e nauczą. l\lódl 'lę 1eno, l\lopanku, b1' 'lę me musiał na \\ łasncj skór7c c
uczeń .-:aschło.

(n,;ml p\l.1C:. Daleko rapierem s1ęgrues7, ale w d ł ugo>ci JŁ'gO tkwi tc1 call szkopuł. Jc\h dobr1e na no&'llch strn>1, latwu 1b11csz \\ bok pchnu;cie 1 sam 7 wypadu pochb\lav poeci\\ n1ka, n im amen l(loła p0\\1ed7lcc. J\ 1c~h mu wm1rac1k1cm \\ oczy zaś\l.1e­ c1sz, 10 zaraz I rancuz oy \X/loch w pludrach ma pełno. Zaś w walce w polu, w d oku, czy w s10
Panz »tZ!J -

Pars Prima, li

>P~d';:fmt.

C11vli 11/a1r1it1110 1'0~1)11 A:i z..ilOZ!'f>. ~ pMllOJI''"'"' otaJdtm JJ• sz.abk J Ui •1tflf rJ\:flllU (2 1'11.? , a 11 raf'lt":('f JKbm{nt Z!")Ut (I PIF, +J l11i) l1tz 11')hr,łJt 'V "''/'•WN. 01~d!(!1!J Gfrlr.\!11" 1 rM>1t po11 /Jr.rflllta ~, J:azy/)111 r.1tt111 „'1('1t rJZJ!lflt „ 1 ,.pthm('1t z flJINitf110 ·: )t:;fh Gm.'t flrt dtJ:.ln119t lfltll'Z!J M"J/'JdnH itp.). za11 ·~ l'{dZft o otale. podstauYJ•!)·

(z Z"lll"'""· z

Rożen,

czyl i jak rapierem kłuć

\X'icam, \\'!tam, pamc k.iwaler/c. Z:11stc, 'erce się me raduje, iz rak dostojnego 1„. gl~dkiego mice będę uczma. \V.cm, ze \I. Sarmaq1 ponad ""''"1ko '' szabiJ sic; miłujcoc. \\'szcWm we hanq1 1 ca lc1 nch11Ominam sobie, jak 10 zem się k1edp; S1Jlm)lił 1 pr.t.eb1łem„. A było to na dwor7e hrabin) de Cosscll„ ale nic co! ie czas n;t krotochwile. C1c1gO
(I PW) +3 Inicja1ywa

Pchnięcie

z ratn1erun to cios na1p1cl'\l.'lizy 1 naj"•)bs7\'. n prq cym groźny. Spojr11yj 1cnol W)rtuc:m pr,cd siebie wyproscoWlln:\ rękę i nieco pochvl:isz się \\ przód. Pm:Wllga d ł ugoki czę~to W)Starczy, b1 przeciwnika zyoa lub zdro\\'13 pozbawić. 1m mrugnąć okiem zdązy, fi' mu JU7 OStl7e \\ p1crs \l.TazlS7.

P rzeciwna tarcie: Wyprzed ze nie (PW: jak W)•brany Atak) wróg - 1 do obro ny

Pchnięcie

\\'ypr7ed7erue to zw1·cn1nc pchm~1c albo oc;ac, wykonane błl\U\l. ICJ'mc \I. chw1h, gdy wr~ 1u1 nczął wyprowad.tac :uak \I. c1cb1c. l'
Kiedy pchasz rapierem, wysuwasz wstępną (błuv-1 nogę o krok do pmxlu. Nawet jcsłi mt:pl'7)iaocl =1ększyl rueco dystans, fi \I. la\mc gu 7.rnrutjqA1sz 1 1apcwne '1ą_m1cv edu Jc:\h /.A\ mav

z wykro kiem (2 PW) +2 bliskiego d ystansu (długość bro ni) \\Togo\\1)

- 103 ,....

obro.żenia

z

\HO~'ll

na dlugo'ć rap1C1"2, pchmc;c1c / "'"kroku ma 'ile; 1 rueru na u1łm olcka pucb11a. Po "'"·kroku n~ albo cofasz :>Mc;pną (ryln.\) nnł(,,. me..-<<> "' prLó'tawac.

Odbicie (2 PW) wróg -1 PW Jak w pot-loe1 vabb. S1łmc1"c zb1oe, ot co!

Pchnięcie z wypadem

(3 PW) -3 Ini cjatywa / +2

obrażenia

d ys rnnsu

D ystans + zbi cie (3 PW) Jak w polsk1c1 v.1bh „
w1,,.k,1ą

ze

średniego

(długość

broni

+

krok) '\,1cu1ary>?odmc daleko 'lc;~1c:v pchmt;c1cm z "'1"J"l.ldu. Cz\·ru~z go podobruc 1.ik "'"krok, ale W}ChtK11i-i• przednią nogą nic o kmk, lc:C7 daleko ile tylko 1dob~z. T\faa (7stępna, nog:a p<>7<>•taje u · m1q,cu, uic;c ro1krac:zas7 'le; bardzo mcpr7vwoiae. Jednak mozcsz przcb1c u·r~ odlcgk·go nauct o dłuJ..'"'' "'lóoru, choc on mrucrna, ie sm1 bc:1p1ecmic daleko.

Unik I D ystans (2 PW) Jak "' polsloci v.1bh.

Jako w1dnv, CJp1crcm"' teoru podobnie 1ak v.I • sic; waJc71· \\ stdako przede "'""zystlom ....... konu1e się pchruc;c1a 1 1b1c1a O ile pojedynki na '7..ible konC7ą się kilkoma ranami 1 porąbanynu glowarru, o t' le g'lajc. Taki juz urok d"'·orow 1 palacm\ ;r.achodruc1 Europy. blą

W łeb, w (2 PW) -5 obrażenia R.1p1cr do oi;c1a nic po~ luzy, ml>1 k.m.dc:rzc /..byt ma "'.\sk1c 1 pro< te ostne. Owvcm, 1ak chlasmcs7 przez iuarz, to 'Imre; pr1etrucsz, lco godne) UW.lf(l rany me 1Jda,z. ,\b1 rozrąbać odz1c1 l oalo do kosci trzeba b) nic lada '1h . ,\ rapier to bmn elegancka, mm nic rąh1c,1 tak 1ak kou-al miotem. Je,Ji ma<1 owie; przcc1~>nąć urogo\1.1 ostrzem pr1e1 gc;~. po g:udle C/) po nadg:arstku, proszę etc; hard.10, mozc iak:t \l.a.rną 11·łc; Ul'\l.Or7\,7. ,\le tut.lf trzeba vczc;soa.

+ zaMawa".

pierś,

w

kiść,

albo w co i jak

dzgać

Cięcie

Zbicie (1 PW) Jako mo\\1lcm, ic..-chrunck rapierem to same niemal vt1'ch1, c.1yh pchn1t.:oa. Gdy walc1;\ "abli~c1, pr1cd c1ęc1em broruą sic; zru.rawą Nam n\ przeow pchn1c;e10m porriebnc /.b1oc:, alias .1:1slon;1 u~uw;ijąca: tJk pod,1aw1asz swoją kltngc;, b} odsunąć \l.rogie ostrze na bok.

Mic1scc trafienia na ciele przt.-c1wnika 1alc1) od kierunku 1.1dawancgo c1nsu. \X'ybór kierunku cięcia ma znaczenie: "' n;1stępująnch aspektach (u\I. a"°'. w ruc są nowe ia<..1dv. t) lko zcS1a\l.·1erue juz op1
obrvc:nu. c1m "' glouę lub v. ")1C: )1."I gr.uni1.·1· c1ąc"' m1c1 · sca osłonięte pancerzem uutlnosc obron) . trudruq 1eq trafić ..... glo\l.·ę 1 w ~7.)1\'

•

nMęg.

c1t;c1cm wrc;cznrm dosięgnie~' 1ylko 1c1 kmre1 trz1ma skierowaną ku tobie

ręki \HC>ł(.t, w

•

•

bron 7"'00 do Clc,'Cl.l: pr.iwd11we ClęCJC \\'\'kCmUJCSI () 1cden lub d"' a stopnic loerurdtu w prawo lub "' IC\I. o od Cl\'Cta powro\I. ancgo oo< rucm:il1c ch,·bton)~ Jc'h "' te-.oc: obroni nbraklo I\ lko I punktu, cios tnfia "' ,ą,1cdnią lok.iqc; (np. JC'li \l.rog celował "' glouę, c1m 'rada na ramię lub r('kę)

W brew: g im\ .1, p1crs Wręb: lewe: ru.nuc;, lewa ręka Wlic: lcwv pohock, ""I·• W pierś: k'\I.'\ lokicc, lc..'\I.")" bok W trok: lc..-wc: biodro, brzuch Nyżkiem: le....... c udo, brzuch W pion: k'\l.c lub pr.&\l.c udo, potlro, brzuch W łęg: pniw'\ lok1cc, lc:\I.'\ bok W zerk: prJw1· pohC/c k, >z>i a Odlew: prawe ramię, prawa ręka

- 104 -

)c:1d1 C1rAczom zbnruą 1ruiln"'c 'rraw1a okrc· 'lanie kierunku p17r kl1Jrm c1m1c, mclha1 "''kv.uj:i_ I) lko m1c1,ca 1raficrua (np. "' bok, \\ nog~. "' r.unu;).

Pars tertia: Dodatkowe zasady walki Po\\} zc1 p17edSt:a\\WSOl\' pod\1::1\\ O\I. c manl"\\T\. 1 1A,ad1 m.1chillll3 ~daum /.arum pr:tc1d11cm1 Jn /U\\an,O\l.iltl)"Ch akqi S7CnTIICfC7ych. pr111rz11m1 51~ r<11mainm 'pccyficzn\'m syruaqum, 1aku: 1Ja17a1ot 'I<; na pl.1cu bo1u.

N ie

lubi ę tłoku,

albo dystans

bc-zpoś redni

\'( dH1Ml,1c bczposrcdmm walcz) , •.,. na bmn krc'1tk:1 Q.1k ~7'} lct) Or:l7 na p1<;śc1, kopmak1 1 chwyt}" Uro1i dit%• ma ruraj b:mlw 0Aramc70ne /J\tn\m\ amc Dopu~7czalnr: ':\ 11 li.o n.1\lępu1.1cc :u.1k1: CIC" ręko1csaą I przCCl'll-,'fll\'OC (nonnaJme ff~' cu;c1c "'r~onc/ pchmęcie (l.omconr tc'I auku. brak Z\\)kł}ch plu..
,\ tcr.a.r n obrome: •

dys1,111' 1 umk J1aala1ą normn.lmc .u.1k nda1c w.; od tej strony, z ku"ircJ 111r: ma bmm pr:tcciwnika. więc zasłona, zb1c1r:, odb1c1e są dian r.IGCI mcmu11iwc ( l"\\ cnrualmc: / k.tl'l\ 111)

lekką.

Dop1uo ran;a okrutni! oznacn
Jak tarczą się broni ć?

,.„ "

lulkJno\I. Uli\\ .1 PolszC?c Jcth nic "' b1rwach 1 " obronie dworu pr7cll.\ hol~ stopru ran lc'h za~ l'cchce'7 \l.-z1ąc uroę do IC\\ c1 ręlu I odb11JC mą (.'J'"'· pk d;a\\'IUC:J f\ccr1c c11ruh, wowcus o„lon11;c1c •lt; ta.re/" lio1·r,.. N1c,tcty, 'pon kal kan pr.rc
Podobne utrudnienia obo\\1ązuH pr:t\ "alce w b:irJw c1a,nc1 prLescrzcru, ale konkret} (Jopu'7c1alnc mant'\\ ry. 'topień utrudrueó) mu•1 U' talie ~t.:am•u (,f\ Trafiła

kosa na ... pancerz! czyli o ochronie lubego ciała

/.lm>J.l lilwsze osłabia silli llt1lo\l.c blach) pancerzy na "Jo:'·,1 mm1cjvaH obrazcnu o U\\a 'topnie. C:nli 1atrl\ muJ.\ na kladowo, maw na sobie bechter, :1 \H
ni

P''"

- 105 .....

Księga V: Ociec, prać?

O Wytrzymałości pancerzy

W ręku siła, czyli o ciężarze broni

Pancerz powgniatany uderzeniami obuszków i pałaszy nie prezentuje się tak godnie, jak przed bitwą. Także i ochronę zapewnia mniejszą, bo już nie tak mocny jak dawniej. Każdy element zbroi ma więc swoją Wytrzymałość, mierzoną liczbą ciężkich ran, jakie potrafi znieść, zanim stanie się bezużyteczny. Tutaj, rzecz jasna, bierze się pod uwagę stopień ran przyjęty „na zbroję”, a nie ten faktycznie odniesiony przez postać. Dlatego trzeba sumiennie zliczać również lekkie rany (1 ciężka = 10 lekkich), które nie dochodzą do ciała zbrojnego, lecz pozostawiają wgniecenia na zbroi. Gdy Wytrzymałość pancerza spadnie do połowy, o połowę zmniejsza się również wartość ochronna. Zamiast dwóch poziomów ran, pancerz zatrzymuje odtąd tylko jeden. Zamiast jednego poziomu ran, zmniejsza wynik testu obrażeń o -3. Uszkodzoną zbroję stalową można naprawiać wykorzystując biegłość Płatnerstwo. Niezbędne są do tego odpowiednie narzędzia i materiały. Zbroję skórzaną (kolet) może naprawiać rymarz, szewc czy garbarz, a przeszywanicę zwykły krawiec czy gospodyni obeznana z szyciem.

Kto miał w ręku rapier albo szablę, ten wie dobrze, iż trzeba mieć krzepę w garści, aby swobodnie fechtować. W Księdze II podano poziomy Krzepy, zerknij więc tam, jeśli łaska i zapamiętaj: Bronią lekką, tj. szpadami, kordami, nożami, siekierkami, sztyletami, kijami itp. walczyć może nawet człek Słabowity. Bronią średniego ciężaru, jaką jest większość szabel i rapierów, czekanów i obuchów, władać może człek co najmniej Krzepki. Bronią ciężką, a więc koncerzem, pałaszem, mieczem, ciężkimi szablami (jak moskiewskie bułaty albo stare szable węgierskie) czy rapierami (jak długie hiszpańskie) musi władać człek Silny. Jeśli kto weźmie do ręki broń zbyt ciężką dla siebie, wówczas będzie nią władał niezgrabnie. Z następującymi konsekwencjami:

Uwaga: Pancerz wyklepywany młotkiem nie odzyska pełni dawnej wytrzymałości. Blacha pozostanie trochę słabsza, więc mimo udanej naprawy Wytrzymałość na stałe zmniejszy się o -1. Nie dotyczy to zbroi, w których naprawa polega na wymianie uszkodzonych elementów na nowe, np. płytek w bechterze czy kółek w kolczudze.

wszystkie ataki mają karę do Inicjatywy wszystkie zasłony/zbicia bronią mają karę do testu obrony • w każdym zwarciu mniejsza ilość Punktów Walki • •

Wielkość wszystkich powyższych kar wynosi dokładnie tyle, ile punktów Krzepy brakuje do wymaganego poziomu. Jeśli, dajmy na to, masz Krzepę 8, to do Silnego brakuje ci 3 punktów – wówczas z ciężkim pałaszem masz Inicjatywę -3, zasłony/zbicia -3 oraz -3 PW w każdym zwarciu.

Jak szablą pchnąć z wypadu i żywot komuś przebić, czyli akcje „pożyczone”

W miękkie trafione! Jeśli kto chce dźgnąć opancerzonego nieprzyjaciela w miejsce odkryte, na przykład w samą twarz nieosłonioną misiurką lub w dłoń poniżej karwasza, powinien wykonać test ataku. Dla uproszczenia przyjmijmy, że test ataku następuje dopiero po nieudanej obronie przeciwnika. (Bo jeśli się wróg obronił, to i nie ma po co rzucać.) A więc, gdy koniecznie chcesz przyciąć w odsłoniętą gębę, a wróg nie zdołał się zastawić, pora na test ataku – udało się: jest cięcie w gębę!; nie udało się: przyciąłeś Waść w misiurkę. Jeśli kto w szlachecki pysk szablą weźmie to nie ma się z czego cieszyć, bo mu trudno będzie potem piwo pić. Trudność Testu (TT) ataku na ominięcie pancerza zależy od tego, jak duży jest odsłonięty fragment ciała, w który chcemy trafić. Szczelina pancerza czy hełmu ma TT bardzo trudną (28) lub arcytrudną (32); twarz lub mniej niż połowa kończyny TT trudną (24); obszar wielkości uda czy ramienia TT normalną (20). Porażka w teście ataku oznacza, że trafienie poszło jednak w pancerz.

Pewnie zastanawiali się już Cni Czytelnicy, czy wolno rapierem zadawać cięcia wręczne, rdzenne i z zamachu, a szablą pchnięcie z wykroku i wypadu. Uprzedzając więc pytanie: wolno... ale nie można. A raczej nie warto. Rapier do cięcia się nie nadaje. Oczywiście, można wziąć zamach i rąbnąć z ramienia, ale skutków to nie przyniesie. Cięcie rapierem zawsze ma -5 do testu obrażeń i koniec. Szablą można uczynić pchnięcie z wykroku, a najwygodniej uznać, że przy szabli każde pchnięcie wyprowadza się z półkrokiem do przodu. A co do wypadu, to już gorsza sprawa. Daleki wypad trzeba długo ćwiczyć, bo wielkie to dla nóg obciążenie. Uznajmy, że do dalekiego wypadu szablista musi mieć wysoką Zwinność (minimum 15). Inaczej musi dodatkowo wydać 2 PW, aby utrzymać równowagę i sprawnie wrócić do właściwej pozycji. Za to zbicia i zastawy można stosować wymiennie. Szablą zbijać, rapierem zastawiać. Manewry zaawansowane zasadniczo też można stosować w obu typach broni. Jeśli jest różnica między rapierem a szablą, zaznaczono to wyraźnie w opisie. Pamiętajmy tylko, że polska szlachta rzadko używała

~ 106 ~

pchm~ć;

po prosru nic nJuczono 1dl dob17e tej ,ztulo.

\V/ razie wąrplJwośa powstaje werdykt Starosty C,,n•. który trzeba u;;zanować.

Do pierwszej krwi, albo jak kogo kolnąć, by z niego krew jak z wieprzka nie szła Mm~c su; zdarzyć situaqa, w kmre1 Pan GraC? me b<;d11c choal zadać dużych ran oponcnt0\\1. Powodów może być \\1clc. pojedynek do p1erw~7ej krn1, ch~ć W7.lęcia w niewole; adwcrsa17J1, albo zguln co innego. Taki wazony aos 1cs1 nwsze trudrue1szy. N:tló) na niego wydać o I Punkt \'('alki więcej. Dzięki temu Pan Gracz może określić mnksymalny poziom obra7en, jnlo chce wdać (ncnn; lckb, powa7na, ciężka lub okruma). \X'arto dodać. że S7lachta polska ruc lubo\\ ala się w powdi nknch 1 zwadach konczących Mę bardzo źle. Zwykle: po kilku lekkich namcmach p!7cc1wrukom przechodnia złość 1 l'llbaruna konczyla su; spicwem i pijanstwcm. Innczc1 byw:1łu w znchodmc1 Europu:. Francusą kawalcr0\\1e i rucm1ccC) ponczoszruC\ padali jak muchy, podźgam ro7nam1.

- li 11~0/i

11 inflanrk.irh ll"!Jlltlrl1 l!Ju·t11? - Z! zdZ?11un1tl!t z.nfJ>lal lrlt~o1z.. Wizak;a 1t1h>z. u ltdr ilrdZf/JU' rą/Jnlr111! .\"u 1110Z! l!Ji!- lmt Jfuh.iloJ1•1/U U'Zfill st( poń /!oh, op111z: "-'!!'<' IZfJbhtt na fmtblnk. foi, pt111u /1ronr, tou •''VIZ. 111kbi1a? Muzii l{)i, bo ITJ/o!- 1molo z.nuolol gmb, rz!adl(1t. /)a/i~! \'it godZf sic, 0- z.pro11_Jm o/tro11t<1 Rz!rvJ>olJ"'flll!J111 Jok z:1mm111 A:n11 ,1/ur1111 oń111óu•tl! fory 1111pylll} Il(.1 Karrz!11t1rz!t! .\/1/,J11 podaj! I ;11k fl'Z)llltJUsz.111111y;nk. du-&j111t1kt1, to a( lwżt 1111 btltt obuu1ii! Zdro11u, 111oin .\ll{ht1/IJil'Ih!

Dwie bronic, albo na dwie szable Panom (rn1czom moie przvi~ć łantaz1a powalcz1·c naraz tl\\Oma eg-1cmpbnam1 brom, jedną ~ prawej, drug:l w lt-wc:j rc;cc Ich wola. /.y,ku1ą wted} dodatkowo 3 P\\', które moAA wykorL)'tać wyl~cz.me na akqc lil dnigą bronią \le pam.u,:rar drup ręka zawsze zyskuje I) !ko 3 P\\ , h<:z w-1ględu na co, Cl\ masz B1~łosć w danc1 brom C7\' me

PrzykJ.„d: }tili u·akzy1, rznblt1 11 prau 'l• " tztkn11un u /eU>rj f'(l<, /Jrt/ZftJZ, llllfl d/tJ t!iJfw11111'ffktJ J /'Ir', r/llJibyi /I/la/ b1~~/01r Ć"fk.on 16. Wyjątek: Wyjątkiem

jest zestaw rapier + lewak. bohater posiada oble stosowne Biegłości Bojowe, dysponuje dwoma pełnymi pulami Punktów Walki - osobną dla rapiera, osobną dla lewaka.

Jeżeli

inaC?cJ, gwc1. Jcśb masz więc b1cglosc Szabla 14. a do lcwc1 ręki weźmiesz kord (krotką sz:iblc;). będziesz mieć 14 P\\' na sznblę 1 7 P\'\" na kord,

Sprawa ma

się

Pr7.cwagą: Oburęczno
.\ IOU'flj szrb110/ zyuv/o/ ,\ll(ho/01n/ci. J'nml(/ INOfllltj rrkbjtii wrsl11~nt.J /N11oniu ki i qlu1ąl - Ola 111nir toi ż.oń110

Uwaga: Gdy PW głównej broni spadną d o O, również pula lewej ręki zeruje się automarycznic.

~yftrr11ryo, i/11 »'l11, k/dry pod11ió1I Jl( t" Z[Ylty,o podklltymi obmsnm1 "''1Jńon11. Do 1111 diabłów! Gor.11 jt1lr. » /11jlanlt1r'1, gd>m pqd httmn11tnr IVidZfu1llt111 Szy'tńou• gro1111I. - I17krzt1ml z. 11tb1t />a11 Piotr

Walka dwoma s;>;tuk'ami bmru 1cJcdynln szJacheck1c rac.-.ej wykluczały mozliwość uzvwama brom inm:J mz s7nbla. \X. k'arcz.cmnych r;\barunach c.zy na ":jm1kowych zwadach czasem mogło się zd:mr.vć, ze kws wulczyl sz.1blą i ciekanem, bątl/ szabl:t 1 lundzalcm. Czym~ ab~olurruc =iąrkow}m 1 raczej śrruewnym bvlb}· szl:ichc1c uzbrojt>n} \\ d\\1c szable. Gtlyb} takiego panka wbaCZ) la zjtr:IJa podp1rvch Mazurów lub kilku husarskich rnwarJy,zy, z\\'lltb b\ laby murowana.

z

,_ 101 ,_

Kupą Mości

Panowie, aJbo zwady w grupie

(,d,• do1dz1e do S) rnaq1, w k1óre1 1C<łna posiać dwoma lub więce1 pr1:eawrukanu, starcie tOC7\ \lę \\cc.llug normalnych zasad. O kolc1no~CJ akCJI dcqdu1e iradyC\'JniC lniqatywa. Oczywiście, zwykle 7 gól')· moma nlnzyc, kw wygra. Dwukroma przew:ig.i to 1rudna rzecz dla s:unomego szenrucrza. Zapewne po kró1k1e1. desperackie) walec skonczą mu się w'")'tkie Punki) \\ allo, a napastnikom zosianie jeszae po kilka - 1"'teth go W\ kończą. \\'szelako 1 z takich oprcs11 W}'J~Ć mo;uui obronn:t ręk:t. Trzeba pk na1czę,c1e1 cxlrywać się od przCCJwruków (b) odnowiła su; pula P\'Q), a pr7y t)m tak krążyć po placu, ab1 Jeden wre~ co chwila zasłaniał drugiego (wtedy udml w /.warem bierze iylko jeden). Jeżeli masz ""':t)·s1kich wrogó" przed sobą w polu "~dzcrua, me sw,u1csz dcxbtkowych modyfikatorów. Jczdi pozwolis7, liy wrogowie osaczyli cię z przeciwnych ~tron, tak ze musisz cil\glc przenosić "'7.rok z jednego na drugiego, OU?.)'mUJCSz karę -3 do wi.zys1kich tc\tów obron\. C.d)' \\-alkę toczv Jcdnoc:te,nie lulku bohaterów, to 1'11\lCJ:\ 0 zwarcia !>tarosta Gry na pods1a11.1c dcklaraq1 (,r.ioy u"ala kto kogo atakuje, a następnie - " ramach 1edncgo Zwaroa - po kolei roz~=y~ " zy~tlm: \\alki, u do chwili, gdy \\-Szyscy z walC7"'C\ch ZW\'Ją \WOJC P\v. Oczyw1-ae kole1ność ro7,gr\'\\~n~ " 7)·stluch starć JCSl dowolna. Gdy skoń­ cz\· SI~ .lw21c1e, tarosta ustala w~polrue z Graczanu, 1:ik 7m1cma \Ję ' ' tuaqa, a "'1ęc kto kogo auku1e teraz, k1ón 7 walC7:\C) eh \lę puem1c,7cza, ucieka itd. A pottm ro7Strl)~ kole1nc /.\I.arcie. ~zie waloyć 7

Przykład:

I 'r::!c·h C.nirzJ uatl.yąąrh Jl( 11 br.in ll"i1/uhth:

Kr.;yrz!OJ; jahłb 1 MlflJJ/ 111.tA:Jt;r p.i11a ~rz.u. /eJorrgo u·spttmjtdrn p.uholtA:. \a fXKZ.qtk.u \'tarost.I Cry 111t.1h1, jak Pf'.\!b1t!,a slamt, to ZJIO'ZJ ho h>:i.o r1"1htjt. C.rtlf'.\! dtlelanljt{, Z! KrzJsztof oraz .\/uha/ dfJp.1&!/'l z 1z11bl111111 l\r:;!IZ!J. \Jatomiasl jaki1b l>rdZ!t 1mlrz1I ZJ'X'I p.lfholhfln. I 1111-01111 Gry roZ?,ryn1I zattm brd'{!e %1"'1mt w duriOZ!Jllalrrh bran. li' dml!,1"' Zavm11 Sturosta roz.strz>ga Zfllttff f)/k.JJ1rdno stamr. 011 rola filoZ!'fw'

z.

Jeili po z.:1kończ.emu /.\\ arcia która~ 1 po,1ac1 chce 7Jrueruć swą pozvqę, p<>ruS/\'Ć s1~ lub uc1t"C, albo doląc-L)·ć do innych wale:t-:tcych, StaroMa Gry powt ruen zb:idac, 1aka odlcglo~c d1Jch J:\ od celu. lc'h 1es1 ro "~ęccj ruz I krok, to :t.a kaztlrholk.o, nalo111ia11JtgO bnmii u·r1ltz!1 ntU?,lr ł\f'.\!IZ!'"· l'\11 f>Otz!llktt naJl(/>ntgo Zu•t1mo li' t1lirh dtryd11Jt sir po1111k brano111. „ Jby jtdnak d0jil do ""fJsra 11·11/kl, 111111i Prvbi" J J:.roh. A zatt111 t.41 nadrhod:j Jtgo koltj (urd/111, "1igaf'fU) Jtsl trvn - po l\r:;!r.;JI i K.rzy1ztofir ll"a/l(/unt), Mk.lllmjt, 1z. b1r:;,mr u J:umnkJt a•akzątyrh I U}J.yr I J>ll 1111 p1truJ\) J:.rok. ,> J/t 11'0/ka lorzJ tir dllU], a IW k.ozly J:.rok ll"ahrku~ P'Vf"llla jtMn mant11r kaZJU.i:o t ll'lllrz_.lf)dJ. \J1111 011 IJ)Mlla IU'fljr frzJ SNfJ, 11• 11 „1;r padną ntgmnią lrzJ • ltah. 11 'oltz.ąl) Z!J· tftyq aosy 11• hlkjnoiri /mgal)u). a gd, 11JdthodZf k.bUJ no li:'t1/irhrgo, 11ytftyr lr.dtjll) I Pii 1Jtll o knJJ. b'1Z!J "<11r\_q· ryrh. Po rhaih ®pada do n"h 1 nroz.r 111dllt p
z

Os trze na ostrze, czylj rne1oda symultaniczna D ruga metoda rozSITT)'j.,>am.i kolc1no\C1 \takow 1 Obron w trnkae .l\\':lrcJa, " kton·m bierze ud7.uł kilku przeawników jest trudnicj,/a,. ale bardz1c1 rca!Jscyczna. Dlatego polecam) i=t drn.w1adczon)m Gra czom. Każde Zwarac r07St1'7)'gane )C\t wówcza.\ we dlug Inicjatywy. Jako p1crws7a mn prawo do zadeklarowama Ataku Qub Obrony, 1cśh trukom \\':li.kJ ~konC7ą się P\\. \\'ów-

- 108-

Księga V: Ociec, prać?

czas zaczyna się nowe Zwarcie, wszystkim walczącym odradzają się pule PW, a Starosta Gry na nowo ustala według Inicjatywy obowiązującą kolejność deklarowania Ataków. Oczywiście każdy z walczących zamiast deklarowania Ataku lub Obrony może stwierdzić, iż próbuje przemieścić się po polu walki. Wówczas zamiast wykonać cięcie czy zasłonę wydaje 1 PW i przemieszcza się o 1 krok. Jeśli zaś zostaje zaatakowany, musi wydać dodatkowe PW na Obronę. A oto jak wyglądałaby prezentowana wcześniej walka rozstrzygana według reguł symultanicznych. Dla uproszczenia (by nie trudzić się zmienną Inicjatywą) wszystkie Ataki będą cięciami rdzennymi:

(Inicjatywa zmniejszona raną do 10), pachołek (10) i Michał (7). Oczywiście te Ataki również rozstrzygamy według kolejności Inicjatywy. Krzesz (10) atakuje Krzysztofa, a jego pachołek (10) Jakuba – obaj przechodzą do Obrony – wreszcie Michał (7) tnie Krzesza, który także się broni. Jeżeli walczący wciąż mają Punkty Walki, w kolejnej serii manewrów prawo Ataku mieliby teraźniejsi Obrońcy, czyli Krzysztof (14), Jakub (12) i Krzesz (10). Komu wyczerpią się Punkty Walki, temu brakuje tchu, żeby atakować. Może jedynie składać Obrony z karą -4 do testów. Najlepiej by było dlań wycofać się, poczekać na kolejne Zwarcie. Gdy wszystkim walczącym wyczerpią się PW, zaczyna się nowe Zwarcie. Starosta ustala na nowo kolejność deklarowania Ataków. Tym razem pierwszy będzie Krzysztof Walicki, gdyż ma 14 Inicjatywy, a Inicjatywa Krzesza zmniejszyła się do 10 Punktów. Po nim w kolejce jest Jakub (12), potem zaś jednocześnie pachołek Krzesza i Krzesz (obaj 10), na końcu zaś Michał Walicki (7). Pamiętajmy, że wszelkie wątpliwości i niejasności, które pojawią się w trakcie walki rozstrzyga Starosta Gry, kierując się logiką i zdrowym rozsądkiem.

Walka z konia, albo z szablą hippika

Trzech Graczy wcielających się w braci Walickich: Krzysztof (Inicjatywa 14), Jakub (Inicjatywa 12) i Michał (Inicjatywa 7) atakuje pana Krzesza (Inicjatywa 15), którego wspiera jeden pachołek (Inicjatywa 10). Na początku Starosta Gry ustala, jak przebiega starcie, to znaczy kto kogo atakuje. Gracze deklarują, że Krzysztof oraz Michał dopadają z szablami Krzesza. Natomiast Jakub będzie walczył z jego pachołkiem. Teraz Starosta Gry ustala kolejność deklarowania Ataków. Jako pierwsza atakować może postać z najwyższą Inicjatywą, a więc Krzesz (15). Tnie on Michała Walickiego, który deklaruje Obronę. Drugi w kolejności jest Krzysztof (14), który rąbie Krzesza. Znany zawalidroga deklaruje Obronę, jednak otrzymuje poważną ranę, a jego Inicjatywa spada do 10. Kolejny atakuje Jakub (12) – tnie pachołka, który decyduje się odpowiedzieć Wyprzedzeniem (10 +3 za cięcie wręczne). Obaj otrzymują obrażenia. Ponieważ wszyscy walczący wykonali już manewry, ale mają jeszcze wolne PW, przechodzimy do drugiej serii akcji w tym Zwarciu. Teraz prawo Ataku mają ci, których poprzednią akcją było Przeciwnatarcie lub Obrona, a więc Krzesz

Pojedynek konny na broń białą rozgrywany jest podobnie jak zwykłe pojedynki. Nie można tylko wykonywać manewrów, które potrzebują szybkiej pracy nóg, jak np. dystans, pchnięcie z wykrokiem czy wypadem. Uniki wykonuje się tylko przez odchylenia ciała w siodle. Reszta bez zmian. W galopie lub w cwale można zadawać szczególnie potężne cięcia mijanym celom, wykorzystując szybkość i masę wierzchowca. Cięcie szablą, pałaszem, czekanem czy obuchem ma wtedy +4 do testu obrażeń. To samo teoretycznie dotyczy pchnięć, np. włócznią, koncerzem, rapierem. Niestety, zadawanie pchnięć w szaleńczym pędzie grozi tym, że broń ugrzęźnie w ciele wroga i impet wyrwie nam ją z ręki (konieczny test Zwinności). Zgubić kopię czy włócznię to mała strata, jeśli przy boku jest druga broń. Ale jeśli kawaler straci w ten sposób rapier? Jeśli postać na koniu bierze udział w walce grupowej, może przemieszczać się według takich samych zasad, jak wówczas, gdy porusza się na własnych nogach. Jedyna różnica polega na tym, iż po wydaniu 1 PW przebywa 3 kroki, a nie jeden.

Fortuna śmiałym sprzyja, albo jak nie paść bez ducha i w grobie się nie przewracać Punkty Fortuny można dowolnie wydawać w czasie toczonych pojedynków. Jesteś Waść w stanie dzięki nim ułatwić sobie testy, lub utrudnić je przeciwnikowi. Można zwiększać lub zmniejszać obrażenia. Jeden Punkt Fortuny pozwala na:

~ 109 ~

Księga V:

prać?

O ciec,

•

dodanie sobie I Punktu Wallu w dowolnym momencie Zwarcia • pO\\'l:Ór.tenic rueforrunnego rzuru ko.tiu\ (ale drugi wyruk bt;d7.ie w mocy nawel jeśli okaże się jeszcze gors:
nic możesz w rewanżu podbijać wlasne1. Pani l~orruna w danej chwili uśmiecha sic; t)'lkO do jednego z walczących. Może do Waści się uśmiechnie przy teście obrony ...?

Pars quarta: Z aawansowane manewry szernuercze Tabela przedstawia listę dosrępnych 7aawansow:mych manewrów szermierczych, wykonysry· wanvch głównie pr7ez doświadczonych szermierzy.

Regestr zaawansowanych manewrów szermierczych: P rzeciwnatarcia

Pchnięcia

Inne

Przeawnacarae z unikiem

Pchruęcie w1ą7.ane

Skrócenie dystansu

(4 PW); wróg -3 do o bron)

(3 P\XI) +I !ni

(I PW/ poziom)

Przcciwtcmpo 7 unikiem

Pchnic,:cic wyminięciem

Unia

(5 P\'\I); \\Tóg 3 do obron)

(2 P\XI) + I lni

(I P\'\} +3 lru

Odpowiedź

Pchmi;ae po kbndzc

Rozkrojcruc

(I P\XI) + I !ni

(2 P\XI) +2 Im; wróg - 1 do obrony

(! P\X) (+2 obr)

Rozbrojenia

Zwody

Na dystans ie

bezpośrednim

Pm:o:ignięae

(2 P\'t:I) -3 obr lub

Wytrąccmc

+3 obr

Cios rękojeścią ( ! PW) +3 lni, -8 obr; wróg -2 PW

Cios

~ką, nogą,

chwyt (różnie)

pałasz

Zwóc.l do

pchmęcia

(2 P\X)

+O lni, +2 obr; wróg -2 do obrony

U:demicnic (3 P\X}

atak.

typu szabb, rapier,

brom

(2 PW) wróg +3 do obrony

Skrócenie dysransu (I P W za I poziom d ystansu) Jeśli wróg trzyma się pon zasięgiem 1wc1 brom, trzeba się doń 7bli7yć. Skracać dystans wann przed atakiem, jdli inac?cj wroga bronią me dos1„gmesz. Albo 1eśli kto przed C\\'}m ciosem odskoczył (akcja: Dy~tans), rno7csz 7araz za nim nas1ąp1ć i ponow1<'.

Broń biała

(3 P\XI) -2 lni; wróg - 1 do obrony

(3 PW') -2 lni Wyłuskanie

Zwód do ci„cia

broni

ma ll'7.Y 7~~sięgi:

I) blis ki - dosi<;gn1cs7 pr/eciwni ka broni'\ 2) średni - dosi~csz przcc1wruka broni:i po wykonamu kroku (wykroku)

3) d akki • musis7 daleki wypad

podejść

o 2-3 kroki lub

zrobić

Uwaga: Jcśb 1edcn z walczących mn wyrazmc dluzszą broń, winien utrzymywać taki dy~tans, by sam mini wroga w zasięgu bliskim, ale wróg Jego w śrcdrum . Na rym polega um1ejęrne wykorzystanie prze\\-agi. Prócz tego jest jeszcze 4)

zasięg bezpośredni

ręką

...... 110 ......

si,.:g:u.z przeciwnika (opisany w „ ie lubię doku'')

golą

Księ~a

V: Ociec, prać?

Pr.r.eci\\na1arc ie z unikiem (4 PW) \u ó g -3 d o o bro n y ( id) ktn c1i; ataku1c. nic p<,przc,ta\\ a1 na 'am\m uniku. J.1k "C: pm.'d ciosem uch\'la,z, '' 1c1 ,,1mc1 ch\\1h pchn11 luira w rywot albo sickn11 pr/cz lcb1 \'<"rt>i.: w.-01m wla,npn na1.1rcicm W} tr.icony z r«1wnowai.:1 1 wychylon} clo ataku am su: 'lmsrrzczc, gd1· mu krwi upuścis7. U waga; Tcsru1c:sz rdko uruk, cnh lmqarpi.c; <•lh c1 albo c1~1c \\rc;czne lub rdzenne Prud cz~m' t.tlom trudno s 1c; obroruc '\:a\\ et jld1 cię lekko raru~. 1cvc 1c ma<1 <1an<" uk~,1ć

''C: uda, nda1c,„ pchmęoe 7'\-;·klc lub z wykroku

Pr.eeci" te m po z unikiem (5 PW) "róg -3 do o bro ny Puccl\\ tempo IO taluc cudo, kum: 11101n;1 na1wać przcCi\\natarocm w przcc1wna1arcu~. (,d) I) I) .11.1ku1c:sz wroga, a 2) on wypr1cd1;1 1wo1 .uak przc'1\\ na1arc1cm: ''1'J>rzcdzcrnc:m, !} ~) 'lt; uchylav 1 bly'ka\\1Czmc wyprowadza_,„ wła,nc: n.11arcic. Urzm1 prmto, "'konać 1.rudnu.

Uwaga:

l~k

wpej.

Pchnięci e 11iązane

(3 P W) +I I nicja tywa \\ p1cr\\ odcrącas7 w lai.n~ klmJ.,'lt bron pm:uwmka, b1 zrob1c rrue1scc dla pchn11;oa Jes1 1mchc: wolmc1s1t od prostt.-go pchn1c;aa, ale obr:vcnta nda1c normalmc (szabla mac7CJ. r:1p1cr 111aczcJ)

1 skmoc d1,tan,, \le 11· wtcth· mozcsz cołnąc ''" (dp1:1n,), b~ u1rz1 nuc hm~ nadal - albo ndac blysbw1onc pchmi;c1c: '-1c,1ctY, linia n:i me 'l\" me zda, jezcb \\rog m.1 bmn dłuzsz.\ nv twoja. Odpowiedź

(I PW) + I lni c jmywa

jest 10 c1„w: rdzenne wyprowadzonc bczpofo:dmn z ud;1nc1 z;1M.1wy, pmktyc7mc 1c.:dn)lll ruchem. Gd1· \\róg \\) m1crza a oęae, wyrzuciv
I\ lko sam cm•„ bc-.t za,t.tW). ~1u,1v m7cgrac za~caw~ 1ako osobn.\ akCJ\:, C/yh wydac n.1 ruą I P\\ 1 ;d;ic tc:-t obronv (test b 1cglmc1 ~zabl.1). Dopiero gdy tc~t "" pw1cd1, ktora kmztuJC 1 P\\ (1 ma I do lmqatywv)

Uwaga: Odpowiedz 11lx:1mu1e

poprzcdza1ącc1 j:O

Zw6d do pchnięcia (2 PW) +O lnic jatr' a, +2 obrażenia; "'r6g -2 d o o bro n) Tak oto klep,k1c •u zcrm1crzl laf\\·o nadzuc 1ak n.i r ~ P\\, 1c>li z zanuchem). ,\ i.:d1 wrog uno,1 bron izb) się zas1:1w1ć, I\ V\ bko 'puvcza,„ vablę " dtił - ale cofai.z trochi; kling,· 1.1k, b1· rue uder7)C \\ przygotow;uią "''t.l\\ \', 1ylkn I•\ ominąć 1 "l'ro" ad11ć p
Pchnięcie

po klindze (2 PW) +2 I nicjatywa pchn1c;c1c nda1cv bczposrednm po ztkm.:mu klingi 7 klinAA przcc1" mkJ, n.1 przvkład prz1 z.1,1.l\11c albo zbiciu. Zam.ta,1 rozl.1cz1C "'lr/.I. 1 cntn.\c napierasz klinl(ll na "mg.i bron 1 tak \\ yprowadnv pchmęoe. by dm1Q;lo przccl\\ mk.t przDhZJ.,'UJ;\C "" po )~ OSIT7U.

Tu

,.„,

Pchru~cie

" 1 minięciem (2 PW) + I I nicja 1ywa /„mim ndav pchm~ic, mu'l'z omin:ic kim~.\ O:l\(,l\\10nc przcet\\.' rob1c 0Stl7C poccJ\\ mk.1 ~Z) bk1m okri;zn1 m mchem przc,m\·av bro1I pod oMrzc \H<>).:·• 1 pd1.1sz np. w udo. Odmianą tego pchm„c1a IC't pchn11;c1t nkokmcm - zaczyna'z 1ak pmvvzt•i, a gdl' przeciwnik ubmza klmgę, b\' nbloko\\ Je 1wo1e pch111„c1c, 11 przcchcxl71v f\ m ,,,mym ruchem okri;z111m /OO\\ \\ w'>rę (zataC'nV \\l<;C pclnc kolo) I zJda1c,„ pchnięcie \\;zcj, np.'' p1c.:r-. Linia (I P\V) + 3 lnic ja!)""a \rnc1ckaw\ manewr 1 \\1clcc pm•!)~ \\.'\Cl~l'I pued 'lcb1e calkicm wyprooto\\anc ramię 1 lr/\TIU'7 czubek klmgi 'lucro\\"an)' " rułÓ\\ pr/eCI\\ mk.1. Teraz szclm.1 nic mozc ,j~ do acb1e zbluyc z at.1k1cm, bo by się nadz1al 1ak na rozen. Musi na1p1cn\ odtr.\c1c rwo!'\ khn1ow (np odh1c1cm, zbiciem, pchm~c1cm wl.\7.lll)lll)

- 111-

Zwód do cięcia (3 PW) -2 Inicjatywa; wróg -1 do obrony Wpierw pozorujesz cięcie w jedno miejsce, a gdy wróg składa zastawę, zmieniasz kierunek ataku w prawą lub lewą stronę . a przykład, nmierzasz się ukośnie na odlew w ramię/ szyję, a potem tniesz prosto z góry w łeb albo z boku w pierś. Pamiętaj: cięcie prawdziwe musi być blisko pozorowanego, inaczej manewr byłby zbyt powolny. pójrz na rycinę 7 nazwami kierunków cięć: różnica między cięciem prawdziwym a pozorowanym może wynosić rylko jeden lub dwa stopnie. Wytrącenie

broni (3 PW) -2 Ini

Wytrącić komuś oręż najłatwiej

zaraz po odbiciu. ajp1erw czyrusz zwykle dbici , a gdy wroga broń juz w bok odbita, wtedy jeszcze raz z okrutną siłą w klingę mu uderzasz. Jeśli słabeusz, zaraz broń mu z dłoni furknie! Jeżeli próbuje z Wytrącenia bez wczesrue1szego dbicia, wtedy łatwiej jemu się obronić (przeciwnik zyskuje +5 do obrony).

wypuścić

kciuk

musi. A je 'li przy

rękojeśa

ma paluch, nawet

możesz wyłamać!

Test obrażeń: ie ma testu obrażeń. Jeśli wyluskarue się powiedzie, obrońca wypuszcza swój or ż. Przy rękojeści z paluchem konieczny wówczas test Fortuny - porażka oznacza zwic hnięci e lub złamanie kciuka. Rozkrojenie (1 PW) (+2 do poprzednich obrażeń) Jak trafisz kogo niezbyt mocno, że ię klinga na ciele wroga zatrzyma, nie cofaj zrazu szabli. Dociśnij ile iły, a ku sobie pociągnij, o trzem krojąc niby piłą. Można tak szablą komu po ręce, łbie czy rarrueniu przejechać. A rapierem, jeśliś okrutny, może z przed cofnięciem klingi w prawo i w lewo w ranie powiercić, co podobny skutek przyniesie. Test obrażeń: ie wykonujesz osobnego testu, rylko dodajesz +2 do wyniku obrażeń z poprzednieg ataku. Przeciągnięcie

Test obrony: Tu obroną jest rylko unik lub dystans, czyli usunięcie broni przed atakiem. Próba złożenia zastawy/ 7b1cia liczy się automatrcznie jak obrona nieudana. Test obrażeń: Zamia t testu obra7eń wykonuje się pr7eciwstawny test Krzepy atakującego i obrońcy.

Uziemienie (3 PW) obrażenia= chwyt Oto figiel wielki, którego mało kto się spodziewa. 1m go uczynisz, musisz wrogowi cięcie wymierzyć od dołu (na podlew, w pion, nyżkiem) . On postawi zasłonę u dołu, że ostrzem szabli w ziemię wyceluje. \1 tedr ry szybki krok czyni z, lewą ręką chwytasz go za zbrojną garść i szarpiesz w dól, aż jego oręż w ziemię ugrzęźnie. Póki ręki z twego chwytu nie uwolni, będzie bezbronny jak dziecię. rękojeścią (1 PW) +3 Ini obr -8; wróg -2 PW Jak masz wroga w bezpośrednim zasięgu, że ani ciąć ani pchnąć nie posób, grzmotnij bez wahania rękojeścią w py k. ajlepsze do tego rapiery, co mają wokół dłoni żelazne kosze, albo szable husarskie i inne, u których rękojeść zamknięta pałąkiem. Wżdy i zwykła szabla się nada, lecz tam walisz samą głowicą rękojeści, co ci u dołu z pięści wystaje.

Cios

Wyłuskanie

broni (2 PW) wróg +3 do obrony klingi, spróbuj tak zawinąć swoją 1 nacisnąć żelazem na żelazo, żeby rueprzyjac1elowi rękę w nadgarstku przekrzywić . A wtedy błyskawicznie zawijasz raz jeszcze i jak naciśniesz, co on już dłoni bard7icj nie wygnie i orę7 Jeśli

(2 PW) obr -3 (po gardle +3) Gd)' masz wroga w tak bliskim zasięgu, że mógłbyś golą dłonią dotknąć, przyciśnij takiemu ostrze do ręki czy gęby (albo pod gardło, jeśli chcesz zabić) i szarpnij do siebie ile sił, najlepiej wra7 ze skrętem biodra albo i krokiem w rył. Ma się rozumieć, że tak czynisz wtedy, gdy broń nieprzyjaciela nie godzi w ciebie, lecz gdzieś w bok. a przykład, gdy wróg wychyli ł się do wypadu, a ryś unikiem z boku go zaszed ł. Albo gdy obaj broń macie schowa ną, ry lewą dłonią pochwę ujmuje z, szablę unosisz na rapciach i wrogowi niby to rękojeść pod nos podsuwasz: „Masz, powąchaj waść!". A przy rym prawicą rękojeść schwycisz_i„. nawet do końca z pochwy wyjmować nie trzeba, żeby komuś krwawą ry ę na gębie wyciąć. Rapierem też można tej sztuki dokonać. Cios pię ścią (1 PW, +6 Ini) lub nogą (2 PW, +4 Ini) lub chwyt (2 PW, +5 Ini) Gdy jesteś w bardzo bliskim zwarciu, co zdarza się w momencie zbicia lub zasłony przed ciosem, możesz grzmotnąć przeciwnika pięścią czy kopniakiem. Jeśli cios sięgnie celu, na pewno wytrąci zełmę z równowagi. A je ' li jesteś tęgim siłaczem, możesz spróbować chwycić wroga za rękę czy kaftan, wytrącić mu broń i zmusić do walki na pięści . czy kopniak zawsze będ71e żelazem. Dlatego skutec7ną obroną jest ryłko unik lub drstans. Próba miałaby ujemny zasłonr/ zbicia bronią długą modyfikator -1O.

Test obrony: szrbsza niż

Goła dłoń ręka

obciążona

skrzrżujecie

Test obrażeń (pięść +O, kopnięcie +1): 1-5: utrata ł PW w rym zwarciu; 6-9: utrata 2 PW w rym zwarciu; 10-15: utrata 2 P\1 w rym zwarciu i -1 do Inicjatyw)' do końca walki; 16- 19: utrata 2 PW w rym zwarciu i -2

-112 -

Księga V: Ociec, prać?

do Inicjatywy do końca walki; 20: utrata 2 PW w tym zwarciu oraz lekka rana (z wszelkimi konsekwencjami). Test obrażeń (chwyt): Nie ma testu obrażeń. Szermierz chwycony za uzbrojoną rękę może tylko próbować się wyrwać (przeciwstawny test Krzepy) lub wypuścić szablę i podjąć normalną walkę bez broni (ewentualnie wyrwać drugą ręką sztylet zza pasa). Szermierz chwycony za ubranie, a mający wolną rękę z bronią, może zaatakować. Jednak z tak bliskiej odległości da się wykonać tylko niektóre manewry (patrz: „Nie lubię tłoku”).

Cięcia i pchnięcia specjalne Manewry podstawowe i manewry zaawansowane są dostępne dla wszystkich postaci. Poniżej zaś opisano ataki specjalne, do których nie wystarczy być sprawnym szermierzem. Ich znajomość jest rzadkim atutem, za który trzeba zapłacić wykupując przy tworzeniu postaci Przewagę: Cięcie (Pchnięcie) specjalne. Zaś w trakcie gry można je poznać tylko od wytrawnych, biegłych fechmistrzów, którzy niechętnie dzielą się sekretami. I z pewnością nie za darmo! Pchnięcie flamandzkie (specjalne) (2 PW) obrażenia +8 Jest to pchnięcie wprost w szyję przeciwnika. Nim je zadasz, paroma atakami tak wroga musisz poprowadzić, iżbyś łatwo szyi mu dosięgnął. A wtedy raz trafisz – i koniec pojedynku. Uwaga: Konieczny normalny test ataku (TT 20). Jeśli nieudany, będzie to zwykłe pchnięcie w ramię lub obojczyk. Pchnięcie królewskie (specjalne) (2 PW) obrażenia +12 Tak jak przy flamandzkim, nie jest to pojedyncze cięcie, lecz zwieńczenie sekwencji kilku manewrów. Wykonywane z ramienia wprost w serce adwersarza. Niepodobna przeżyć. No chyba, że kto pod szczęśliwą gwiazdą jest urodzony. Uwaga: Konieczny normalny test ataku (TT 20). Jeśli nieudany, będzie to zwykłe pchnięcie w pierś.

Cięcie polskie (specjalne) (3 PW) wróg -3 do obrony To dość popularne cięcie u wprawionych rębajłów, szczególnie przydatne na pludraków co rożnem machają. Ów manewr polega na cięciu nyżkiem po łuku, ale takim sposobem, że tniesz wewnętrzną krawędzią pióra. Szabla bowiem na końcu sztychu ma pióro obosieczne, to jest ostre od dołu i od góry. Niemce zwą owo cięcie „piekielna polska czwarta”. Oj, nie lubią pończoszniki, jak im się trzewia po polsku wypruwa. Cięcie kurlandzkie (specjalne) (4 PW) wróg -2 do obrony To cięcie zadaje się nyżkiem z prawej strony w lewy bok przeciwnika. Pono pierwej w kurlandzkiej ziemi stosowane. Prawda być może, bo w Kurlandii żyje szlachta, której wszelakie dziwności do łba wpadają. Insza inszość, że po kurlandzku kogo zaciąć, to potem sława na sejmikach okolicznych. Ot, z fantazją kogoś ubili... po kurlandzku! Cięcie referendarskie (specjalne) (4 PW) Inicjatywa -2 obrażenia +3 Zwane takoż „cięciem eunuszym”. Okrutnie jest niehonorowe i jeno największe warchoły i zawalidrogi go stosują. Z wielką siłą tnie się pod brzuch, tak by wróg więcej już dzieci nie miewał, a nieraz i sam w ziemi był zakopan. Znałem pana Moszczyńskiego Wacława, co go na trakcie pod Warszawą w pojedynku wyeunuszyli. Do klasztoru potem wstąpił... Uwaga: Konieczny normalny test ataku (TT 20). Jeśli nie wyjdzie, będzie to zwykłe cięcie „w pion”. Cięcie tatarskie (specjalne) (3 PW) Inicjatywa +1; wróg -3 do obrony Ów manewr to chlaśnięcie przeciwnika przez pierś samym piórem szabli. Mało zabójcze, ale za to jasełka się zrobią prawdziwe, gdy z wroga będzie jucha lecieć jak źródlana woda pod kościołem Mariackim w Krakowie. Ot, po tatarsku, mokro i cudacznie! Cięcie trybunalskie (specjalne) (5 PW) Inicjatywa -4, obrażenia +5 lub +0; wróg +2 do obrony Bywa okrutnie silne, często z obu rąk prowadzone. Służyć ma po to, by komuś zastawę złamać. Gdy się z zamachu trzaśnie szablicą, to tak, żeby skry poszły! a ostrze twoje razem z głownią oponenta wraży jego łeb rozwaliły. W sam raz dla kowali, furmanów i zawalidrogów. Uwaga: Gdy wróg złoży zastawę i zda test obrony, trzeba wykonać dodatkowo przeciwstawny test Krzepy. Jeśli Krzepą zwycięży atakujący, przełamuje zastawę i cios mimo wszystko dosięga celu (normalny

~ 113 ~

te" obr.ven). le\h '·'' Obrona ~1ę me udal.1, aęc1e 1rybunahkJc dnie +'i do testu obrazcn.

O s ta tnie

słowo, a lbo Waść

mac hasz jak cepem

ftarorla Gry / at.1'\)n »l~'\}I tr"1 "''""' »ilk. Bhrl 11 J~VJ {),-:a• h "':i!'·l(z.aljttlno. To •ulu ntt 1lc.o11rzJ r1c

hlk.oma tlrol111)m1 r.mam1. Io brtl'\ft Z!Jamt na '"'"rr 1 ZJm! l'ohanur z:111'1I 1 rz!i"I fi( na ll"i:11j'>o11a. /..mą/ od ltll't} » p1trf, z.f11itJO/yU"( f J, 1'011 (,rarz:· 1 \'uuult myik1r, 1111-zJHI r1f 'Z)lll( 11111k. [ru wykonuje teo,t lmq.uywyJ I la! .~zµb/,1 1;11.1rv11<1 m111rla o u101 \11jfllt(llZ.<1 l'anlfnka ('\!tu.i' lttly Zfllnarhu

\X' \\Jlcc su-zclcck1cj atakuj.\cy W)konujc wyłącz me zwykly te\! odpo\\1cdmc1 U1c~łmc1 (Luk, Rusznica bąd1 bron rzucana, np. \X'ł1'>t1ma). ( lc1)'Wi!\c1c stQsu1c tez od po\\ 1cdme mcxłvlikacon (ta natt;zerue Ś\\iatla, 1.a zmęt1cmc, mzrruar edu etc,). L'dan1 tc~t oznacza traliemc '-:m~pme nalezy rzuac kostką, bv okrcslic m1q,ce tratiema. tJeśli w 11:.:ac ataku" ''Pacb I, pocisk udcrn dokladntc tam, gtl71e z1·c1) sobie srnclc:c.) I ~Iowa 2 "YJJ

z

"'"u

3 bn obo1cz\ k 4 le\\·c ramię 1 lukil'C 5 lewe pnedrnm1\· 1 tłlon 6 - pr3W) ułl
n.Id ~lhu <ł. 1111 p1ubr.11.1 11o1 IJtlku pnd udlQ. /,aawan"f1wana mechanika \\:tiki IC'' mcllli\\,e reahst'I czna 1 'ura '•ę 1xl\\ 1omwac prawd11\H 7\\ arcie. \\ s7dako " C/,1,1c ~ry w D1Jktc Pola w.une 1esc. .1b' \\'alfo me 'prowad'1ć do ~mutne$1o obow1:pku, do nudnej rąbamn} Starmta GI') winien pla,tyczme 1 obrazowo up1s1wać ciosy wrogi)\\. Jt-go nd~mcm JC\t pr1e\\1nni zapommac, 1c tu, C/~ p<>wdynck je't 1mcrc'UJ'IC}'. 1alez\ tJk7c od mch. lc,IJ spr-Lna1:i ku temu okohC?nośa, mech.11 /a\\ ubp\ jaką aę14 U\\ .11w. mech przymów1:1 przec1wmkow1, mech ban, me co rub1 ich post;tć /.a ncmc odwan1 po1ed1'ncl.. C..tarosu Grv mo1c hojn;\ ręką '''Pnąć na\\ et kilka Punk teł\\ I ·onun1

"P"'·l.

Pars quinta: Z półhaka do Kozaka

Oc1p.\1sc1e pD\\'\7i.za iahdka nklada, ze celem 1cs1 czlow1c:k swj:ią przudem do stt7clca. W prakn·ce częsrn będz11: 11laczc1 - czlek skulon\', częfrmwo ukl')·ty 7J dr-1t"\\:cm, su.!dząq 11.1 krnuu etc. !\!icch.11 Starmta (,I') o,, kto stoi do nas pr.t\\'\m bokiem. l.. kolei pt7~ str-zabch \\ 1c1dzca mcba uwz~l\·tr1cL1 '1ę np. w '" lt"rtę1.1 na polo\vamu. w przcdm1011• martwe, O.} 1c>zc1e co' 11lnego, o loknc11 traficma decy
m icrzon> (+ I do tmfie nia) -20 Ini-

cjatywa 'ikł.ttbv ''ę do \trnlu " mcn1chum1 cel

1 mil· t.1k dlugo, jak długo p<>1r1cbujcv dl:i \rn;kvc1 pt:\\no\c1 ok.1 lcslt cel n.igle '11' pon1\7), mu~1s1 celo wac od now.1.

1'7\V

Strzał

m icrzOn) (-3 Jnicja t)'va) Sl.IJJ.1v 'lę Jo suniu, cclu1ev pr1e7

ch\\1lę (" m1\Llch mmna A1c7yć do d\\<>Ch) 1 dopiero wted~ pc1\\ ł.iv poo'k.

Szyb ki

strzał

(- 1 do trafienia, + I Inic ja tywa)

( hwrinv n bmń, k1crujev lufi; (h:id:f -.tr7•tlo;J \\l' \HO).(.I 1 od raw \lf'Lclao,z J\kcj~ tę mo1na \\'\'konat takzc p
Księga V: Ociec, prać?

Strzał z przyłożenia (Inicjatywa +3; podwójne obrażenia) Najbardziej zabójcza akcja bojowa w bliskim zwarciu. Tylko dla broni palnej o niezbyt długiej lufie, dobrej do strzelania jedną ręką. Ot, przykładasz wrogowi nabity pistolet do brzucha czy piersi i pociągasz za spust. Jeśli broń wypali, będzie trup. Strzał z przyłożenia podczas Zwarcia na broń białą kosztuje 2 Punkty Walki. Uwaga: Tu test biegłości Rusznica wykonuje się jedynie dla sprawdzenia, czy nie będzie niewypału ani innej skuchy. O trafieniu bądź chybieniu zdecyduje przeciwstawny test Zwinności (strzelec testuje Zwinność +1k20 przeciw TT wynikającej ze Zwinności ofiary. Jeśli strzelec zwycięży, mordercza akcja się powiodła. Jeśli był remis lub strzelec przegrał, obrońca zdołał uskoczyć lub odchylić od siebie lufę (jeśli obrońca wygrał test znaczną przewagą punktów, Starosta może pozwolić mu nawet na odebranie broni napastnikowi).

O dukat strzał, albo modyfikatory trafienia Przy celowaniu (strzał długo mierzony) stosuje się modyfikator +1, przy szybkim strzale -1 do testu trafienia. Poza tym wiadomo, że im cel dalej, tym trafić trudniej. Do celów w ruchu (np. jeździec na koniu) będzie modyfikator -4. Gdy strzela się w półmroku, także -4 etc. Modyfikatory się sumują (np. strzał na bliski zasięg, w poruszający się cel w półmroku będzie miał modyfikator +5 -2 -4 = -1). Celowanie +1 Szybki strzał -1 Duży cel (np. jeździec na koniu) +2 Bliski zasięg (kilka kroków) +5 Średni zasięg (kilkanaście kroków) +1 Daleki zasięg (ponad 20 kroków) -1 Bardzo daleki zasięg (ponad 40 kroków) -4 Poruszający się cel -2 Szybko poruszający się cel -4 Grupa celów (więcej niż 1) +1 za każdy dodatkowy cel Strzał w wybraną część ciała -2 (maks. do 10 kroków) Strzał z lewej ręki -1 Półmrok -4 Deszcz, śnieg, wiatr -2 Silny deszcz, śnieg, wiatr -4 Hałas, strach -2 Niewielki cel -4 Cel częściowo skryty -2 Cel skryty za dużą osłoną -4 Cel skryty za strzelnicą –6

Przykład: Pan Piotr Michałowski siedzi na murach Jasnej Góry z łukiem. Oblężenie sanktuarium trwa. Szwedzi nie bacząc na świętość miejsca okrutnie z armat strzelają. Szczęściem noc jest spokojna. Słońce już powoli wstaje i jasność

ogarnia okolicę. Wtem szlachcic dostrzega we mgle szwedzkiego żołdaka. Ów pijany, z gąsiorem wina, chwiejnym krokiem zbliża się do murów. Po chwili poczyna okrutnie Najświętszej Panience bluźnić i plugawym językiem złorzeczyć. Pan Michałowski, ani myśląc, strzałę pludrakowi posyła. Starosta Gry postanawia doliczyć modyfikator -2 za wiatr, który nieco utrudnia strzał. Ponadto dolicza -2 za to, że Pan Michałowski po nocnej straży okrutnie jest zmęczony. Postanawia jednakoż dodać +2 do strzału za to, że ów Jegomość broni stolicy maryjnej i samo miejsce okrutnie męstwo podnosi. Zatem suma modyfikatorów to: (-2)+(-2)+2= -2 Sarmata ma biegłość Łuk o wartości 12, suma modyfikatorów obniża ją do 10. Normalna Trudność Testu wynosi 20, a zatem imć Michałowski na 1k20 wyrzucić musi co najmniej 10.

Skuchy, albo dosypcie prochu Broń palna bywa zawodna. Czasem zamek się zatnie, czasem zamoknięty proch nie wypali. Niekiedy przetrze się cięciwa albo strzała się złamie. Jeśli na kostce w teście strzelania wypadnie 1, to mamy do czynienia ze skuchą. Należy rzucić kością ponownie i odczytać rezultat z przedziałów poniżej: Od 1 do 5 – Niewypał, należy podsypać proch na panewkę / strzała się złamała Od 6 do 10 – Niewypał, broń trzeba nabić ponownie / pęknięta cięciwa Od 11 do 15 – Zacięcie lub uszkodzenie, wymaga naprawy / pęknięta cięciwa Od 16 do 19 – Broń zepsuta na dobre / złamany łuk 20 – Broń wybucha przy strzale (lekka rana) / złamany łuk Wielkie znaczenie mają warunki pogodowe, czyli wilgoć. Przemokły proch zmienia się w bezwartościową papkę, z kolei cięciwy łuków rozmiękają i tracą moc. Strzelanie podczas lejącego deszczu jest niebywałą sztuką. Starosta Gry powinien wówczas znacznie zmniejszyć szanse na udany strzał. Na przykład: podczas zwykłego deszczu broń nie wypali wskutek zamoczenia prochu, jeśli w teście trafienia na 1k20 wypadnie 2-6; w łuku przy tym samym wyniku zaczyna słabnąć cięciwa: zmniejsza się zasięg (o 5 kroków na 5 minut deszczu), siła przebicia (-1 obrażeń na 5 minut deszczu) i celność (-1 do trafienia na 5 minut deszczu) • podczas ulewy broń prochowa zamoknie już przy wyniku 2-12; łuk traci moc dwakroć szybciej) • po pełnym zanurzeniu w wodzie broń palna nie ma szans działać (do wysuszenia); a łuk traci moc czterokrotnie szybciej •

~ 115 ~

Ksifga V: Ociec, prać?

Jcsb deszc7 nadal lc:Jc:, a bohatcmv.ic: waą7 !:itarosca pov.iruen 7w1ękvac 1)'1) ko przcmokruęcia brom. ,\7 do skutku. str·,cla1ą.

O

ł:idowani u

b ro ni

Po bżdym wystrzale na!C/.)' pocczyścić luf,_ wyCJ()rcm, ;tby usunąć tl.1ce 'ię 1cvczc: rcsnki pakuł i osady prochowe. \X'tcd) syp1cs7 w lufę proch z wore"ka 1 ubij:llt1 kilka ra7y stemplem. Potem wr1ucas7 1 znowu kuli;. a n mą przybitkę, C7)'li kłąb pakuł ub1jJv stemplem Na koruec z3s podsypu1es7 7 prochov. mc7ki drobno nruelonego prochu n3 pancwk~ <.o to pan~ b? \ v.:la~me! C.) n~cl. panewka, 1.apal, nmek, kurek - to p<>7ll3C mu\lv. PanL-v.k.a Je!.! w mała ml\eC/ka 7 boku n •lneJ c'ęsc1 luf) . Tu7 nad panL"'k:\ m1c:sa <1ę zapal, c1yli mwor pr,ew1c:rcrm)' w lufie:. ( rdy naciskasz spust (g llł(lcl) , zamek krzesze og1cn na panewkę 1 zapala ową poa do srodka lufy, a ram naaS1 cyngiel, kurek 7 lontem opada na pant.-v.·k~„. 1 buch! Ocqw1sc1c, 1amm npaliv lont 1 wkręcisz go \\ kurek, m11a sporo ccnm.-go oa'u (>to przycz1 na. dla ktorc1 hmm lomov. c1 uzphl meni.li v."\·ł'\C7nu: wo1sko UV\ ko\l.anc do b1rv."\', :vl.1chu \l.oh zamki nowoczc\mCJVl. !:>1.1rc lontO\\C: 'amopah trafia).\ 'lę rvlko u ulx~ch s/lachcckich u araokóv.. "-onkow 1 podnbnc1 holm' .

Z amek

kołowy

\\ nmku kolm\')"111 s1cd11 skomphko\\ ;lll\' mcch.11111m, miano\\1etc kolo obrowwc nap\·dzane sprr,;/\ n:\. Pr,cd \\') str1:1łem trzeba n.1krr;c1c ;.amek hpeqaln1 m kluC1em i docisnąć (ręcrnicl) Jo kola kurek. \\' w1dclkach kurka wrruaM lontu tkwi knwalck kr7c m1cm.1 'ac1~ruęc1c cyngla u\l.·.tlma 'prę:1yn<;, a obraca1.wc ' I<' kolo kr.tcsze o kr'em1cn 1,kri, ktt)rc pada1ą na pancv. kę 1 zapala1ą proch. /.am ki kołowe. mcstcl\. do\C czę, to np) chai'I 'I\' hru
Zamek

skałkowy

\'\' zamku skalkm\"\m mechanizm Jc'1 prosl~zy, ale me mme1 ~kutcC7ll)'. Tutaj cakze w szczękach kurka s1cdz1 kr7em1cnny „ząb", 1ak 1ak w zamkach kolo wych. J\Jc dzrnla maczcJ. Po nac1śmęc1u spustu kurek uderza z du7{\ s1ł11 w stalową obudowę panewki, o którą krzesze iskry / v.~adomym skutkiem. /.amck skalkowy 1c:s1 1edrnvm typem, któl') umo1h11<1a novemc z.1 pa5em brom gotowe1 do Str7ału. ie trzeba 1.1palać lontu aru nakręcać klu oem. \'(\·~tarcz1 W\.1!\Ć nabity pistolet, odgiąć kurek 1 poc1ągn:\Ć ,,a C) nll!el. Niewypały

Bvwa, ze płomyk 7 panev. ki me przcdostarnc SI(' protez zapal 1 me W"\7woh V.')'Strzalu. \X'tcd) su; mówi, że „spalało na panewce". Jaka tego przyc-.t\'na? Albo wpal jc~t zatkany, albo prochu na panewce bylo zb)'t mało - a t0 1\ rnrr zdmuchnął, a 10 zsypal się pr'I' pr7eCh)lcruu hmm„. ,\ c:tasc::m się :rdarza, 1c nac npah się nawet ów proch na panev.·cc. I ski') krzesane zam klem h proch JC"t zav.,lgocony. Co "tcd\ robić~ \\\·strz.alu me bilo, v.,r;c bron WCll\7 1es1 nahua Tr,cba cxlCll\gOJ\Ć kurek (\\ nmku kolov.1m nakrr;c1ć mc::charu:rm) 1 poW)Ch 1 kołov.1·ch panewki cit;· sco ma1ą ruchome pokl')"\li, dz1ę.ki któl')·m proch 111c wvsyp1e si~· w marszu czy podczas 1azdy - pr7ed Hrn Iem trzeba je O<::t)"\1.;c1c orworzyć. A \\' 1amkach skalkov.'•Ch nov.vego t\ pu są takie zmyslnc "'łon\ panewek na 1;1w1.1,ach, /e ocw1era1:i sic; same pr1) udcrzemu kurka kr,e\:r:icego iskry.

Czas

ładowania

\\ vvkolnn\ muvk1c:tcr czyśo, ladu1c 1 gotu1e bron do 'trnlu"' c1;is_>u I mmuri. Naładowanie ruv ruq CZ) g;1rl.1cn trw;ac l)\:d11c jakieś 45 50 sekund. Pólhaka, bandoletu, pistoletu około pól mmuiv. Mo7na skrl1c1ć ten C7a\ o jcdn:i czwlll'tą. gdyb) 1an1echać cz1·•zocma brom wyciorem. Ale wtcdv 11 lufie czc;sw wstaJ.\ tlące "" 'tr,ępk1 pakuł. Jak kto wpmc ram ~~c prcxhu, 111ccha1 uwa1a, czi / lufy mt buch ruc ohmiem (norm.1ln\ test l·ortun\·, ab1 me buch nęło). ()par"v rękr;, 1mamujev proch. a v1bc1c1 b)na1mme1 ml' hęd11c Jak'"' c7ło\nek spic'''· to"~ Jia!x-1 OCV\ /.nakm J·• tcdnc~o ~1cmca co jak chciał strzd.tć to mu z,awvt pm<:h na panC\\cc: si~ me 7.apał.tl v.011al "" okruimc z tl-go. Potc:m za~ się ok.valo, 1c m \\"
- 116 ,....

I)„,

Pan Gracz albo jak ducha sarmackiego w osobie własnej obudzić „„.daj Bozc naszemu krolowi 1ak naidluzs7c zyoc, ale na wypadek dckcj1 sobie Roch Kowalski dalby m1 drugą, a Pan Micha! oponentów b)'

wolałbym dać kreskę.

wysiekł..."

lJan Onufry Zaglobal

„1 uz nachod1iwszy się po swoim pobomym go>podarst\\'IC, JU7 tel' sobie"' aepłe1 11b1c albo sam, albo z prz>1acielcm. ,\ jdlić jcszc-.i:c Pan Bóg d7Jarlu dal, 1oć JW 1ako błazenkowte kuglują, żonka 7 pamcnkamJ szyje, tez się z tobą rozma\\ia albo tel' co

us1ęd7JCS7,

powiada, picczcrua się w1epr.mwa dopieka, aetr.'cw w rosolku, a kapłun tłusl)· z kluskami dow1cra, więc rzepka, \\~ęc mne potrawki - a czego? Cl WJęCcJ trzeba " li\likola1 Rej tak op1su1e szc-/ęŚli\\') zywot s7lachc1caJ

Biesiada, albo jak przygotować Sesję Scs1a.

nv\·waru w ruruc1vym S)·s1c:m1c m kilkugodzinna rozgrywka, nJ1n~~c1c1 u·wa1ąca 5 godzin, ale czasem krócc1 lub dluzcJ. lhwa, ze 1cst 10 nawet cal:1 noc. Gracze spor)ka);\ się najczl,'.śac1 w domu ł\fo,trta Gry (przvpom111amy, ze w 0 71luch Polach 03/)'wamy go Si.in"'·\ Gry). Od osoby Star<>SI) Gry nlciy bardzo wicie, totcz dobre pr7YJtOLOwamc B1c'1ady WTrrutga odcn wu.:lu pr„ygo1owgą nadac się n.1 scs1~. \Xlyborruc się srr.1wJz.a1ą SOC71o dzw1ękowc z filmow (zwlaszcza hl\ton·om·ch), ~ra.ropobka 1 ukr.unska mu7)ka !udo· w-a, p1csru dworskie rL-nesansu 1 baroku, barokoll.-a muzi 1...:1 kbwana, ruckcóre plyty I.icka "-.ac7mar' kll"go 1 Iacka Kow alsloq.,>o \ pocdc wv\ s1kim i-:rucm 1 m1cczcm, Joanna D'Arc, Band)l3, uf\\ Ol) ~rupr Era, v1 Fni 1' vlachccką

l31cs1adą,

OproC7 muzyki warto pomnkc o scenu~.afo 1 odpow1cdruo prz)ł(Omwać m1e1scc gn·. Pow1nno b)C ono "' mtar~ ~poko1ne, \\ kt01') m rue będą w a' nachodzlC mob)' tr zecie. Dla zrob1crua na-'tl'OJU wano z.i ciemnic pomieszczenie: 1 zapalić kilka ~\\lec, ukl')·~· wszelkie m/ąco \\ spolczcsne pr?.cdm10 1y (np. pr/) kryć komputer i.t.tn\ za, łon:\). ajlcpicj byloby w1br.11: się na iak1s z.1mck, na ogrusko czy do wn~trn s1.1m polskiego dworu (np. w skansenie). Wiadomo, ze me da s1~ tak n.1 co c.171en Ale od czasu do czasu srm bujc1e! Koletn\m krokiem IC't pr7ygmowaruL· pm1ac1, kton'O\I będą ~rac uczc,truC\ . Jak 10 zrobić, op1,.ili-m1 w· "-.s1ędzt I 1 t-;M~-.l/e li \le ruc wolno popocstlc na wypclrucruu "-.onoiaq1 /.astanów <1ę 02d o~obowo śa~ pr1c:~z l o\c1ą 1 dą.tcruam1 swo1c1 pos1ac1 Spr.tw, by była ockaw:i 1 w1 razlSla. '-1echaj ka7dy gracz pr/1· chodzi na B1esrnd~ z dobrze opracowanym konceptem bohatera Nic tni:ha chyb.1 mówić, aby gracze w l)11k1c Pola nue11 ze 'ohą ws71·stko, co pmr1ebnc du gry· \ k dla por1ądku powiem: 1czcli gracie 7 kos1k.1m1 1 zc:to nanu, nucicie ze sobą /Ctony. Gdv często nanu,1c1e 7_m1any na t-;onoucpch, pl'7)·noście gumki 1 ołow k1 . Posp1c,7nc pmzuk1w an11: braku1ących ze1onr 1w CZ) ołów k.i potrafi zcpsuc n.i1lcps.tą scent; mzgrywlo ( .racze mogot )e,zczc: pomy•;!c:ć o przcbraruu ''~ w 7upan), dd1c 1 kaft.1.n\, co bardzo ula1w1 wczucu: ~1t; w rolę. "\1c: muv.1 1c:dnak pr/)"UdzlL"\\,lĆ pelnych zbro1c hu,arsk1ch C/) komusz\' krcsowvch magn.um\ . P1~knc Sll'llJe mozna wvpozyczyć 7 teatru, .ile Wl•I domo, 7C me kaził) mozc pol"'.volić sobie na dod;H kową stratę czasu 1 p1cnit;dzy 'Ja szoę~Clt wystarcz.i drobne clcmcntv, 1.1k cz.1pk.1, plaszcz C7\' atr.tp•t v.1hl1 a pr/) kl.id, h.1ftm\ Jną koszulę ukrauiską d.1 się ku · pić JU7 7a kilb zlol\ch na b»arze. ,\ cnpkę ubClc me pow1nno nbraknąć talvc C7l"J.:ł" do pr7egl)z1em.1 1 pop1c1a :-;ailcp1e1. ma '1ę mzum1n·. gd)' jadlo 1 trunlu ruc l~d.\ XX-wieczne, lecz ,1;1mpol >kic (precz z pizzą 1 col.1!). 0

Gra, albo Biesia da. Jak i co mówić? S1.1ros ta ( , I'). zaczyna l31c;mdę od tak zw.lfleł(o Zagajerua. a początek opisuje krotko m1c1,cc gdzie pm1aa Grac.-y rozpoczynają swo1ą wędrowkt;. C>p1 ~uje 1m 1abc sw 1.11, itkrualną porę roku, tiu h1,1u l)'CZOe.„

~lozna to zrob1c np w ten 'posób:

„.„a b,/o '" u l':Jllleo jtJZ!Z! z.i p.inoJJ·ama }~~ Kro!t11 1J:J9 .\toin 7.1.("lltn/.i li/, v,1!Jiat ll)T11S':Jh z. domo» md"\!m'••" 11 f>OsZJ1hu·<1n1u .rlau-y, IXl!{.i.111.i r PrzJ.Y.OÓT· l..1J1 z.a~11.1/ ll'~u "" 111tipokf,;111{ "\Jflfll( f'rz!HfTIKĄ. Trv11 ltz. .rf>'llka/Jiar li( 11 ko"ZJ111f Jlt1fl'!!.fl /.yt!a \foikt1 1 p1u/t111ouililar u•.rptihur flllZJl Ila

tmh„."

- 118-

I uk (jra 'I~ rmpocz~nJ. Suros1a c-.ih· cza< op1 'ule Gr.1czom \w1a1 1 skurk1 czynnoso 'nkonywanych pr1c7 ich PoM.1c1. Jak m w·v~łąda? Oto7 np. \\011ck graiący J\'<'P Serafina J-..ryckicRo - ręb.111~ / Malopo 'k1, p
„„.podff!dlrnt do A:orrz!11orz..i / 1110/JT( - 1!J• kllirt tmh "" \11110/c prou•adZfł.„ ''.

.\fosk.tJ.1 G,1d.i1.

Grau zw r.ica <1~ l>c1pe1,rcdnto w p1crwvcj 0'0· hic do Starmt) (,I') od'-'?)"' J.J.\C~O ml~ /.yda - karC7 nurza. '.icdopuvczalnc 1c•t np. mów1cmc:

„„.podthOdZJ dn fattlll I j>_)l.llH Jl(.J:.O,jOlt.jtrh.il 1"1

\mtok..

„

:-:1c m1'>w, ze pytav /..ip) taJ napr;lwdęl 'alc7\ odm"' :ie 1ak na1lcp1c1 '" 01cgo boharcra
rr.kD;ril sz..ibh pod

HOJ I Hf0/J1(

'P&u

11rh.g Io u ,lir!' „ .pou1adav·

\~azną \prau·ą_ JC\I 1ak7e C17Yffi.llllt p1CCZ\ nW k.11ma1em zaba.,.,..,· 1--.vd\ / Panow ( •UC;t\ "''Ullcn dokłaza grą, w tr \\7ncm1cntu zaba\\'\ l:11w1e1 będzie wc1sc w W}1magmowan) ~w1.11 OdW)'\\anu.: 'wcgo hoha1cra jcs1 hc.t wątpicma Jt.- Pana Gr.iaa 'ale/\ mo71Ju1c wiernie oc.I· g11·wac JCJ 1.1chow;uua 1amwno w mow1c, 1.ik t gcsot Jcsh wacl.1sz Sit,; w pm1.1c 1:1crpluego 1 cvmczncgo fr.mcu,lut.-go fcchmLStrn, odnm się do IOll\'ch popr· dhu1e, z 7lntną. 1 '7tuc7n:\ )..'T7«7no~O;\. !\1ara1 '1ę mó· w1ć / francu,kun akccntc:m, wtrąca1 do W'\'j'IOU1ed11 nbcojt,;7)C7nc 7Wrfll)". Jcsb tu mozhwe, ub1cr7 'lt,; " kapelus7 ie 'tru,1m p1orcm 1 pr1cd U1c,1.ld:t, 7.1pusc (lub \\')ffiJluj 'oobu: krcdk.\ dn r7ęs, jeśli~ hl.vcn) "'.\· 'ilu 1 brodk~ \\ yg~cll1 1al. pr:1u·d;r1u'\·, p.m·,k1 'zer mierz. Jc,IJ )..'111'>1 butnc~o warchoła.. b~d7 ~r/\kllu'\. Pr1csadme ~c\t\·kulu1 1 glo,no w'\r.va1 .wo1c op1ruc. Rozpych;ll \I~ pr7) stole:, 1rz.1~nij cn,cm p11;~oą w hl.u. 'IJ1ech 1wc pmy b1;d.\ przc1•1skra\\10nc Tak wla 'me 7.aChO\\"\'W al1 się "archolow1c, któr'I· rw all 'Cjm\ 1 wo karC7mach. Sptcm Dnloc Pub ,cwnr7om Z brac1vka. Kunka, Ta1ar0na C/\ vknclo~o :mylcrz)'!)· z~pcwnc zna1

„podJNnOW1C· ~c1 h1Ston·"nc. l.rcs11.\ j;1ko, ,azno 1.1k d11\\ruc wy chod71, ze w oa,1c pr.tc,zlpn wypo\\1;1d.1v si1; bar d;11cj lncrack1m J\'7ylucm ,\ \\1\'I: RPG pok1,'3 na m7mouic, W)mlaruc m lomuq1, W(IUCIU 'lt,; w pe>,taC i cidgl)'W:llllU Jt:i za chowant.1. Tu nJprawdę '" 1ctna zabawa!

Jak grać ·w Dzikie P ola? !\:;vel\ 7 (1rJCZ\ pou1ntcn tak l>Ju11: 'I\' pr/\ D11loch Pol.tch, by ~pr.1w 1c 1.1k na1wu;cq r.1dmc1 tn nrm C.raczom I S1arosc1c (in. Nic wolno p
-119 -

Księga

VI: Pan Gracz

d11e sic; 1 m1e1scc dla ukr.uńskic1 w1edml)', i.yda czy alczy Jednak wczc:śmc1 s1cdmiogrod1kicgo 'abata. porozmawiać o tym ze Staroscą Gry. l\lus1 wu:dz1cć o waszych zam1.trach. <.o hędz1c bowiem wówa.1s, gdy „cworzvc1e sobu: taroMa Gr, przvgotu1c: D r:inusz na opl~omm francu\ko·au„inadunu mtryf.,>am1 królew ~ktm dwor?ef W1c:st), a po prostu zanuanc;: ról Mo7c ktoś z Was lcp1c1 da >c•cl

J\lało wpponowanych namawia \lę na odgrywanie silnych 1 odwa:inych wo1owrnków, mdmmlym d21cw· czrnom sugeruje się wcidcmc w mię potęznych cza roJ71e1ek etc My 7achęcamy, b\' 1cdnak kierować ~ę prr1 wybor1c: bohatera wlasn>m1 cechJm1 f11yanynu 1 wła\n\m charakterem. Ktos wegi, a ppka1a 1 be7c1elna
Róż nica między

Przywództwo Starosty Gry, czyli kto ru panem w Rzeczypospolitej

Graczem, a jego postacią

'\;1~\· nu: "'·olno npommc:C o !lramc1· m1c;dz1' Panem Graczem a po„taaą, w którą
Znajomość reguł, świata

i klimatu

Kvdy z Panów Gracn pt>"'1mcn

choć troeh~

po7nać

rcguh gn \\ 071lue Pol.i '\;1e ..,,·olno łekcewa zyć równic:z pra\\ 1 realtó"' zała. a docfawk przy dobrym odgrv \\11tllu roli nale7)' często 7Jptiminać o mnych spra ....-ach \\ c1cla1ąc sic;: w szbchctkę / mJ7ow1eck1c:go zasc1anka, kton· ks~zkc; "'1du1c w'l·łączme w koscielc, a na1
Su.rcl't:a (,11· na czas B1c•1lth „prawu1e p1eczt; nad (1rĄ J'\1c WOmO mu pr1cvk.1Cl/.IC 3111 W)kłócać 'li\ z mm. Ocz)"l.\1SCJe, Panowic (,racze to nie są baran)' idące n.1 rzeż. Jeśli prow:idz.\c)' bt;dz1c miał pr7c d71wnc pompll' lub będzie zą"'1ed11cć. Ale me nalczr zapominać, 7C: 5uro..ia ma na1 ....1ęks2e pra"'o do d\'kto"' ama 1:1~ad nba"'-y Sanu 1nac1e granice. których 5tamsac me pozwolmc przckraC73Ć.

Czym

St arostę obłaskawić

K.izdy Starosta Gry lubi byc po..,,•azany 1 docc many. PJm1ęrnj, 7C włoż}I '1.\lclc pr:icy w pr7ygoto\l.-a ruc 1 popm" -aweruc gry. :-.zaJcz1 pochwahc go po 1.akonczonc1 B1cs1aJz1c. Ocz}-....1,c1c, "'ano talvc po· dyskutowac 1 wytknąc ewenrualnc błt;d\', ale u· sposob konHruk!)-Wn}· PAno\l.1c Gracze, kior11 nic urrudmaJ:t rozgn-....k1, pomagają H prowadzić, a po 1akońcwncj B1c~iadrn: pospm\tJJ:\ pe> „obie, zawsze: mogą hcz)ć na pr1ychył nośc Stams!)·. LrcSZU\ ~mag:i tego kultura i dobn~ "'1'chow:inic. \X'szak nikt ruc chce być w Kompanu uwuam z:a prostak.i 1 gbura.

- 120 -

Współtworzenie świata

przez Gracza

Ka7,dy z Panów Grac"y ma prawo i wręcz obowyimaginowany świat. Oczrw1ścic, należy ro robić w miarę rozsądnie i w porozumieniu ze Starostą. Pierwsza rzecz: ka7.cly z Was powinien przygoto· wać historię swej postaci. Wymyślić jej przebieg :7ycin, wygląd, zachowanie. Bardzo przydaje się opracowanu: genealogii rodu, czyli wymyślenie krewnych żyjących w ró7.nych monach Rzeczypospolitej, z którymi utrzymujemy lub nie utrzymujemy srosunków. Jeśli jesteśmy w okolicy. najpewniej wstąpimy do wuja czy siostry w gościnę. Z najbliższymi (rod7jce, rod7eń­ srwo) nasza postać winna wymieniać lisry, donosząc o ost:amich przygodach, a orrzymując wieści 7 domu 1 rod7innych stron. Przecież kontaktów rodzinnych nic mają rylko osoby wyklęte 1 zapomniane przez ród, albo samotne sierocy jedyne na świecie„. A juz głowa Srarosry w rym, aby wykorzysrac krewniaków dla wciągnięcia Pana Gracza (i całej Kompanii) w przygodę. Co pk1ś czas dostaniemy wszak zaproszenie na chr/ciny, wesele, czy chocia:7by urodziny. A na b1csiad7Jc, jak to na biesiadzie, łatwo o zwadę czy o nową przyjaźń. Gdy proszą na pogr/.cb, wchod7j dodatkowo kwestia spadku, a więc rodwrne kłórruc, procesy, nawet i zbrojne 7ajaz
Ś\\131

iestety, niektórzy StarostoMc są nzdrośm o swój ptZ)wtle1 op1srwarua otoczenia 1 rue pozwala1ą Graczom narusz)'Ć go w najmnic1szym stopniu. \X/6wczas Gracze muszą się z tym pogodzić. Prawo stoi po stronic Starosty. Silva Rerum i dyariusze z przygód Sam 1cma1 JUŻ powmien Waszmo$ci \\'}ia
Sylwa (ladri1he 1ill'f1 rrmm las rzuzy {niŻ"Jrh }J, u• kJ,/. lllfZ! s:z./ar/Jrr.ł:Jy rck.opiin11t1/flt ÓOlllOll'r hi(!,l, z_apuyu'Ont Jlikcl!JR'fllt P'Z!Z. rotl'{!t!)' s:z.lorhtrleie111z.pod koniu rrnuo11I11 (X I '1111.), Szrz!gól111t fXJP11lomt u•saf1flatleim 1111rrit liltraflif) barok.o11·~.J, •lały sic tez Z!'ahn11 kli/1119 ołl)·rz.o/ou't/ XI 111 U'. łi? domouyrh /.:I1rgmh Z.Uf>llJU'tlllO "'Z!CZI f'ÓŻJlf ": 11tuory littradeit na 11f[yttk domouy, np. 11itfr.?! z okazl1 narodZfn j>OIOmJ:o, z_arcrzy11, llT'IX'(JJ/ojd i/11/Jfltj i U'tJt/!19, ż.a/of!y rod'{!mtt;; uyda'Z!ma :una oso/J1Jltgo 1polif>CZJ1tgo k.or"f>t>11ou'a111 rz.a.rtm w fom10th liltrorleich (bajh, douV7pJ. a11tgdof), z.agad/ei, potZJo ok.olirzpoidou·o); mou7 11ygla1Zf111t no 19morh 1 19mikt"h szlathf(kith, P'Z!f>t!J lei11i11amt. ltkarrht, '{!Jtawy ob1odZf1111rh krOdllfr~ {z.prou'OńZ!lllO rarh1111k.611•domOllJ'th}.

gry.

,..., 121 -

z

Księga VI:

1>11 k.rt'(i; "k.k;11110 tl•lr.N11tr11ty {/Nb jt upisy1rn110), Jill'· "'"' *41 htral.IJk(, roz.11t.ult IJ tpc11tmt11Ja, z.iJJ>uJ:i rrxlZ!""'· ąlaf), np. Jr,,~,,,mtou /'!"'1' trheyntj. frh d1Jb<1r U,/ p"ZfPJllPrz!ff71ah Kdtjnt pok.oltnta rrxlN, p110110 ;r no fJ?.6/ po po/sir.N (prz!pl.i"1J•/f fl11tl.:.if!!J. Rt(OI hNitajlki

J:.o•,, r

„,.,,,,,

\':\P'f11101111r.J~

Dia.n"usz. dZJ111111I.:. bttz.•11)• h "'d.Jrv11 :on" pNblu"!''!fJ• p1111t11111111hl a p.111tt(t111hmhffl!J pnp11Lmrt1 • Po/str 1~1m1 11 \'I I 1 .\"I li 11 / ..ip11h pro11,u/Z!l11t no buZ.<1."' v ·n11 rt>dZJnllJfll /Nb tflJ <1rthtl/. /'0"!'1tJ /'rz!""IZJIY Jl( 11 dZJt11fllki o chamJ:.lfr:/! rrfkk· IJJllN11olt11()111, fl,1tlz. u• p.mtt(lfllh p11on1 ZJl'>k.k p
j(Jf11ftJ

z.

/)ll't ,,,11/1()11(~0

'Z."'"·

/1111/a opr.lfou .mo na pw/1101111 „.\1011111/c,,1 I :11qldoptd_>·rz.· }rZ>J:. po/Jh" li ytlmmu/11\1 /:uropa. ~ 111torzJ: Liz: buta 0/111ht111rz, ki1larzJ1111 ltulZJtll/l/Jk,/, I lo/1n11 Styi, /Hl.\ SJ,'/7977- 209. Rok.1J')d<1111111999.

' f!i."

Tc•m:t\c1ne potO\\,c ( , n muv~ \\ luz1ć 'f'<'r\ '"'1łck \\ pr11·gotowamc: B1c,1ad1, \\ 1 n.: p<>winm,c1c ich \\ pc1ncn spo,ob nal?fod11c hm \\łasmc: \\100\ b~ć thanus2c pr7.ygód 'PIW\\"20e pua \\"2,. Gd1 \\l\C po 'końoonc:j b1es1aJnc po\\ roc1cic Jo domu, \\1nm\c1c: n,1=1.:c do \toi u 1 n.i lu1m eh !..art.ich, fKlf'<'\\1c łotm\l\\"'· \X'sz.1k / pr1)·md:tonc1 glupol) 1 n1cobyc1.1 " piórem me ''I w stanu! sp locl/.1ć nic zacnego. lnn.1 n\ 'praw.1 tyczy 'i<; Panem Graczy, ktor1y cxlgl")'l'·'l·l szlacht~ mindł:\. Oni pmcz dra.nu VI I htc:siad \\ IOlll t.1k/c 'PIS)"\\ ;IC >)I\\"\ . ()(()\\'3C t.1m mog.\ n.u\\ 1,ka 1 kohg.1cyc S:\siadow 1 okohonet vlacht\·, np1w\\ .1ć wvcl.ilue spra\\·y gospodarskie: 1cp. '-.1cch.11 pn:l/ po1dą \\·vdkiego rodniu noc.'ldu nJ krawc;dzt bm pmt.10 Cl) n.1 lu;nych kartelus7 · kach1 Polcc.inc pr...c1 n.h pra.kcyki macmic: ubar\\,:\ 1:r~ / pt\\ nmc1~ d.id1ą \\1clc: '.lt\ ,fakq1 :1.arowno Panom c . uunm, jak I ~t.uostom. ProC? t~O 703C7 · me pomo~"ł \\C/UĆ 'I<; \\ .itmchfcr~ \\leku XVlł ,\ \\"'7.tk w ICJ ~rr1c o m rucch1 bruc ch<><171 \\ 1elcc: :-..am \lth PanK (;uuu.

Pan Gracz

Czeladź, służba

i

rękodaj n i

Kńd1·

s7lachc1c, na mur\ S\\'\Ch m1uhw11śc1, \\ podró:t 7 lic-tną c-.1dad11.\ \'(' taki p<>C7Ct mTklc zahcz2h '1ę: wozmcc, l..11much\', poko111we1, hajduq· cn \\TC,7Ctc: rękoda1m . Pow<>r.1'an1am1, T.11aram1 1 innymi 7bt'>1ami. Panowic Grnc1c to 1cdnak w w1ęks10sc1 awanrum1cy, któr1y pc.K!ro7u)'\ po 1r.1!..tach hc1 hcznc1 5fużby, wozów, nam10tów, „kr1yn 1 kola\, ~li mo w niejeden zechce p<>1.ł:\;ioać 1 w1cm)'m Konk1cm, pacholduem s1lachcck1m pokroju R1ęd71an;1, C7)' choćby ze słuAA l\ l l<;t}'m 1cs1c1c: / mdzinncw• dworu. Jcśb ma1ą tak:\ ochot<;, to wołn.1 droi.td! rus73ł

Skąd wziąć sługę?

Kcón Pan Gr.1c:1 Cl\ J.1,1111: P.100.1 chce mieć pacholka C7) s luzki;, ruech.11 pr11 111or1cmu p0\l.1c1 \\"\"kupi PrLcwagi;· Sług.1 za (i luh 12 pun kto\\ . \\ci\\ · czas postać sługi tuor1} 'lę lll'tllu~ nornulnych 1.1 sat.I, tak jak p punkto\\ opr.iCO\\'\l)C: Starmta, ale Pan (,r.10 z~ł.1~1:1 t}lko \\\C C>C:tckiwama 1 me m.1 \\~!~du do Konotaq1 'ługi.

- 122 -

Ocrywiśoc:, Kompania może nająć sobie: słu7bę juz w trakcie: gry, biorąc na źold Kozaków czy ludzi luźnych / gofońci. Takie po~tacie słu7.cbne zawsze opracowuje Starosia.

Arcyza c n y pomysł! Pan Gracz me powinien wcielać się u posrać swego własnego pachołka. Ale trudno cez zwalać całą czclad:i. oa Srorostt; Gry, jeśli w Kompanu będzJc kilkoro siu~. Chcemy zaproponować mnc rozw1ązarue. Bardzo atrnkqine, na.\Z)'lll auwcslum zdaniem. Oprócz swej podsmwowe1 postaci szlacheckiej, niechaj Pao Gmo czasami woda si<; w słu?ąccgo ale: ruc w sługę swe1 glównc1 posrao, rylko kompana z dru:qny. Najlepiej 7 w-ajemnością: Arrur gra sługę Michała, a Michał sługi; J\rrura. W ten prosty sposób rozgrywka wiele Z)'Ska 112 atrakC)in<>śa. Starczy sobie wyobrazić ce szclmosrwa, które będą sobie robić Panowic Grac7.c, poc71\\\.'S7.)' od podkmd:111ia swemu panu drobnych przcdcruoców t kosztou·nośc1, poprzez wycieranie naczyń polami jego 7.upana w trakcie biesiady, a7 na krąbrnej 1 butnej postawie skończywszy. Slu7ba wszak ci!lgłc pła!llła figle swym dobrod7iejom_ I wiec;mie naciąga la ich na pieniądze. Z pachołkiem winno być multum problemów. Gdy mu kcoś krqwdę \V}'r.tądzi, pan musi się za rum wstawić. Gdy slug:a coś i-lego zbroi, poknywdzcni pr7.)idą do pana po sprawiedliwość. Sluga poWlll.lc:n pr,egrywać w karry majll_rck swój i swego żywiciela, wuuen się upijać i la1daczyć 1 byc wielkim utrap1erucm. Mjmo tego 1ego podstllWOW1\ powinnością jest u~erna sluzba 1stawaruc w obrorue swego dobrodzieja. Staro~tll Gry ma prawo samodz1clnic dysponować postaCl3lll.I czcl:u.lzi w czasie, lo.edy rue odgryWl1ją ich Gracze. 07Jęki temu może poprzez sługi woągać Swawolną Kompanię w rózoc zabawne perypetie_

Jak z czeladzią postępować Warto wspororueć, że srogi pan C-/~SIO dal ,,. pysk swemu pachohkoWl, drwił z niego i szpctruc mu przymawiał, ale: gdy zaszła potrzeba, 10 potrnfil nawet zycic pc~wlęoć w obroruc służby. Wszak stare polskie przy,lowie mó\\~: „Kto si.; o psa i u chlopca nic wcżrruc, ren sii; i o żonę ruc wcim1c." W maksymie tej JCSt wiele prawdy. Czela
północy,

który ma skośne oczy i je 'umwc 11·by. Im bardziej d7Jwaczny pachołek, cym lcp1c1. Służba domowa, w.t.ięca z chłopów 1 ludzi luź­ nych, częsco w zaplnc1e dostaje rylko jadło, prq odziewek i 1.lach nad glowl\, jcdynjc od śu~ę1a pari; groszy czv Jakiś podarek. Za co może liczyć na dodat kowc nagrody za jaką.; ~7C7cgólną przysług~. na przykład za odważną obroni: dobytku pańskiego prt.ed grabieżą lub l'\l dostarczenie pnmyślnc:j wiadc>mości. Zbro1nr Kozacy czv bezpańscy żolnier.1.e prćlC'.1. \\17.)' wi1.-nia chcą po złocc:mu ery paru 7.locych na miel>1ąc w pieniądzu. A czeladź szlachecka, czyli rękodajni, b1011l zwykle kwartalną pensj~ od kilku do kilkunastu zło­ tych. Plus nagrodv. ,\foirt l'nnouit! l'otrz!b.i 1111 hlht JZ,llbtl na ZJIJllZ,d prz!au·ko 111r11111 1qn/Jdo11i podloat, 111y11htm11 Krz!'Zf'U'lleJr11111. 1in 1J'llrrhol 1 z.brodzjni napad/ 111i 1111 du'fJr, gilym IJ koiatlr lfll. ZfJgnt114/ rz!lmlż oroz. lt.o111r. fll!Jd11ko11• mt hja1111 o/Jtl 1 ;ak lldnmy pc11iqZ!'I. D11A:atll dtyt na glo»'( z.a odplaa111r ffhJN JZ!l11t1t pitA:mm Z!' nlldobnt.

Ri111y 111nlf, brahlnhl 111ó; 11/etxhatl)!

IY

J:mrz?ntt

leompania

p!Jtrntj

JZ.Whty oJ:.rNIH1t mtgo rr.hNJ.y1tl!fJ inii fc~cskie;,r1 \trefina JICIZfJrpala. NitboŻJ kŻJ 1truz. »' lc/aszjOft! 11 Jra11asz.kaJ1ti11• 1 kduu efJ
••• P1i" J:.rru1 1r·11111n,r,111«)rit 10/m

Moiri Po11011·1e, Z! leNfH«;rdm 111111t OSZJl·,Jbi/_ Wzjl/I 11-nrl'k d11hi/Ou• i przJobucal przJ11użf trzJ U'OZf 111oldrtu•11Urh uin, Q/r.mlnit z,1m.rchh. CZ!kam no nirgo lft!n miuiqr .i lll IZJ'blffJ )air. /eJ1111mi u• uwie. j Z!ZJ-Śdtn1 111/ysz.alnn. Z! pcno pod Jo11oht111 hoi uinami IJ11ndl«jt. jrdź:ir i uy»itd~it ric Pnnouir Brada rv Io "" Im p·ró/11dtle. Jeźft Io 011. to z.lolo. lt1bo 111110 Z!tb1trzpr 1 r1111ir otlmgtic, a /olm pothu.7/nr i pft!d mo;r l)b/ir;f P'Zl"'rd:i:f1t. j 11va 11111 podZJc/eN;c.' PoZ!'ant go bo z t11rrcko tie prz1hirro i kur oh> ma u_rypolonr.

,.,, 123 ,.,,

I '\ •

.. ·-

,'

,

Swiata opisanie albo szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie Skrupulatne opisanie Rzeczypospolitej, Korony i Linvy, ku pożytkowi Ichmościów panów braci podane, albo skarbiec scicncyi wszelakiej, czyli gdzie karczmy, dzie wek, kościoła, dworów, traktów, brodów, gościńców, zwady i pijatyki szukać.

,Jak chcesz komu szpecnic przymówić, to spytaj, czy w jego powiecie rodzinnym już na dwóch nogach

chodzą,

czy nadal na czterech."

(Dyariuszc JWP Tomasza Wróblewskiego]

„Ka7,dy sobie pan w naszej Rzeczypospolitej, kto jeno ma szablę w garści i lada jaką partię Co mi uczy!Wt? Kogo ja się tu boję?" ~.Potop"

Henryk SicnkieW1czJ

zebrać

potrafi.

Hej, Zyd?Je, piwa dawaj, a chyżo! ie, ruc b1łgorajsk1cgo! Takie chyba dla psów i czeladzi się godzi! Wareckiego podaj, haniebnie picrustcgol Czy kufel caly, pyr.asz? Chyba L1k, albo dzban pr..-ynicś od rnu. Po co d\lła razy masz chodzić? Nabiegasz 'ię jeszcze dzisiaj, to pewna. Cz)', p)'taSz, alk1er7 ca Iy zajmę? I la, przecicm szlachcic, pclom1J 11obtli1 111111! To mby gd7ic mam pić? W i?bie z chlopanul Oj, Zyd7Je, bacz co gadasz. bo jak m1 rue wygoc.bJsz, to bizunem w łeb we7miesz, jak nid \X'idz1al co kto lucdv, coby się szlachcic z płebcjnmi pmpołnowal? \X'snk sam \\;esz dobrze, że Noe miał trLech synów. Mv, s?Jachta polska, od Jafeta; wy, Z1•llz1, od Sema, a chłopi od Chama. Tak tO Pan Bóg zar7ąd?1I, izby kaz..da nacja mmła swoje miejsce na tym ~\\;ecie. P}'lasz czy zaplacić CZ)m mam?! O szelmo, zdra1co judaszowy! Dziesięć karczem 1a mógłbym za jeden taki tr.ms kupić, co u mego pasa wisi! Tętent kom słychać. Ani chi•b1 pacholik jaki pmic.'Chał. Zara:t do izby wejdzie.„ Słodki Jezu! Toz t0 me pacholik żaden. jeno pan Jacek Dydyński, stolnikowic ~anockil Po\\1tać, pownać jegomości. Padam do nóżek, sługa uniżony jaśnie oświL'Cont.-go \X'aszmość

pana.

Tuszę, że

rue kaze mrue z alkierza ''1'gnać? Wszak ja u boku wnkinL-go ojca w Mołdawii, pod Janem Zamoyskim wojowalcm„. \'\"1elce dzięku1ę, laskawo~ci waszej. że mi u Mola zostac pozwala. Czy miodem, pytasz, paruc, nie pogardzę) Kiep odmawia, gdy me kiep prosi! Lasie.i to bo~ka pana stolrukowica tulllJ sprowadziła, bo u mnie ka~sa pusL1 1jużem był myślał, jak siic Żydowi wykpić 1 i karczmy uciec, aby za piwo nie zapłacić.

10, proszę waszmości, 1ak1ś płudra u boku? A. to wa~ciny pr1.yjaciel z hancyjcj? Ha, tom i ja za młodu do Paryza peregrynował. Powiadasz. panie srolniko\\~Cu, że waszmosa przyjaciel o Polsce ks1ązkę pisze? No to dobr.ie i zacnie pis1., pludro! Jako sit; z\\~csz? Bojplan? Scrnszrue dziw:icznc te wasze plu
A

cóż

waścincgo

Rzeczpospolita, to jes t Korona i Litwa Jak mam zaoąć opowiadać ci, pludrnczc, o naszej Rzeczypospolitej? Może inac?.ej co ry o nlC.'J mvśhs7? Czrmże jeM dla ciebie Polska 1 Litwa? Piekłem chlopów? Niebem dla szlachry? Rajem dla Żydów? Czyśćcem dla mieszczan? Króle~twcm ~wawoli szlacheckiej, pijanych Polaczków, ciemnoty. brudu i z.abobonu? No cóż, hyć to może, jeno dlao.ego wasz król Henryk Walezy, którego na tron wvbrahśmy. nic mógł sic; na Wawelu nadziwić, ze łazienka t:1m zwykła, a gdy kUJ'llskanu pokręcisz, to ciepla albo ?Jmna woda s.ii; lejc? Dziwował się też, że na Wawelu nic zdarza się, aby czeladź 1 pacholcy zalat\\~ali swe potncby do kominków, albo na schodach, co prLecic w Luwrze w Paryżu - zwyczajna rzecz Jest. i\ na Wawelu od dawien dawna Moi zacne gdanisko do malej 1 dużej potrzeby. Tak ro dziwują się cudzoziemcy RzcCZ)'f>Ospolitej 1 obyczajom naszym. A najbard7.1cj król 1lcnryk Walc7.y, sprymy I lenricus, co 7.robtł Polsce psikus, dzJwowal się, gdr mu kazano przrs1ęgać, że dochowa wolności religijnych 1 nigdy me bc;d7.ie przcśL1dował 1t1J1ow1erców. 1e w smak to było sodomicie francuskiemu, bo ws7ak ledwie dwa lata wczesruej w noc świętego Banlomicja kazal tyrańsko 1 bcsm1lsko \\')mordować hugenotów w Paryżu. Z1ę z prawosławną panną, a brat polski, to jest arianin. C'/)'13 spokojnie księgi w swoim zborze i u Tatara towary kupuje.

126 ...,

Drugim 7aś filarem R1cC7)-p<>•politcj 1e•t 1111rr11 wolno~ć szlachecka. Wic;,1 h ry pludraku, co co wolno~ć? Zaraz ci to :ikt 1 nic, na\\cl kroi ruc mozc uw1ęz1ć za to s1lachc1ca bc1 ""roku sądowego, a <ąd 1cst wybierany ruc pr1c1 króla, ale przez ~1Jnchtę wla\me. Spo1r1)i na -ieh1c, pludrnku. Czy ty jesteś wolny w ~wcj Francyjcj? Jc,tc' mby kawaler, ale pr1cc1e me zaden hrabia am diuk l.n.1c11 się, z tobą mo~~ panowie mozru WV) 'tko do woh uczymć. żonę "'1·chr;do1yć, ma1ęm0\o pobrac, a 1c\b me " smak o będ1Jc, ie t\\'OJą mabonkr; albo 1 cork1 kroi Ludwik, baron, albo diuk, cz1 \\ rcvc1c k;mlrnal w lomią· posuwa, 1t.-
li/1trt1u, to znacz)' złota

51Jach1ę.

Co, mo\\1sz, że bl.vnem jestem 1 1e tu memo/liwc? Tedy ci odpowiem, że nie błazen ja, nil' obywatel, któr:y W)bicra królów i obala l) l"'Jnó\\. Je;,1em wolnym c7łow1cloc:m, rak samo jak k.11, 37 do />on/111 l : 11>.wtt1, 10 1cs1 morn Czarnego \1ęga, połączyln pod SW•t koroną tyle ziem 1 h1ę't\\ w spo„cib pokojowy. Tak w bo"W1cm am Lkr:una, am ndne 11erruc na wschod.r1c, połudmu, O} połn<>e\ na~zcgo kra1u lezące: me IO\tah podbnc kru":l\\ o, c1y " c7a<1c wojm wc1clone do Ru:czypo,poh1c1 k..rólceh w1clk1ch n:uodO\\" Pol<>k1cgo 1 !.Jte\\-Sluego, k1orc dobrowolrue polączyly ,1.., w 1edno parisrwo pod berłem jednego monarchy, wywodzącego '1ę / L11wy. Tak więc Rzcczpospolua składa się 7 l.JIW) i Korony, czyh d;l\\ nego Królc,cwa Pol\loego, .1 szlachta pol,ka 1 lnew,k;i ma takie same prawa. \le po kolei Dole), l.yd11c, rruodu' Opow1cm c1 tcrat, pame 1-r:mcu.r, o 11crruach RzCC?ypo
I"''

P ru sy Kró le wskie i Ksią:ięcc ( rth byś spoj r'731 w;1wmosć na samą 1--oronę k..rlilest\\-a Polsk1cgn, me hcząc I.Jl\\') 1 Inflant, w obaetyłb1'. 7c p<>oą'Wv\ oc.I p<'1łnocy. wygma "~ \\ luk ku "schodo\\i, obcimu1:ic hczmc z:icmie 1 m1a,1a

A na samym p<>ezątku c1ęCJ\\')' lezą Pru'y k..rolcwsk1c 1 Prusy Ksią1ęce. Prusy to krn111a u ujści3 \X'i~ł) , kttir.1 1uz od pradawnych Cla'o", bo od p1erwvych Piastów nalc7.ala do Pol„k1 Po7111c1 z.ostala \tracona, 1ednak ponad dw1c~cu: lat temu król Kaz1m1er.r Jawclluriczyk wydarł 1ą .r i.,r.m.11.& ~=kom. 10 11,;,t \tr:1sznpn mnichom, co 1ako kr'}70 '''C'l prt)hyh ru1a1, by n.iwracac Pru,m\ t I Jt\\1nów, ktor1y wtc:ncn„ tkWlh 1eszcze w pogan,twie. Jednakownz c1 ost:um zjc.-dnocz)'ll Sii\ / n:1mi, Polnkam1, w dobrowołn)• 1 bczkrwaW)' 'Ph pr1nc;li chr1cśc11an\rwo, p<> czym "'-spólme txlmc\li'm) \nclkie Z\\}CIC:'t\\'O nad Kny7.akani1 pod Grunwaldem. \ " p1~c1lt1e,1:i,t lat po rum królowie pol'ą 7:1\\0JO\\-ah do"c1ętmc /.akon Krzyzaclo - 11cm1c u u1saa \\ tSI\, o,·ti Pru'>\ , został~ na powrót po1ł.,c1onc do Korom Pol,kJcJ 1 naz\\":lnO Je Pru•am1 Krolc\\">kim1 t\ \\1dlo ml\tr1 kop.aclo musial krolow1 Pobk1 1 l.1r:wy c1olem b1c na n·nku w K.rakow1c. \liał) pr1ekupki. I) Io 1 ncy prawd.riwe 1a~cłka!

Re•z1a 11cm krz\ ncloch wc1cluna ""tała do jako lenno. \ gJ\· ponad 'to be temu \\ielki rmstu kr" 1acki zbuntował 'I\' prreowko królowi 1.vgmunt<>"'l z Krakowa 1 lll'tAI pokonam. zr7ucil S7a11; nkonną 1 stal się '""kh m kw;acm, :tałcznym zre~.rt.\ od krób pobk1cgo. ~tąd "la~rue drugą Clę~ć Pm' 1c; ;, Królewcem 1"W1·klo s1~ nazywac Pruo,am1 l--s1ążęcym1. Jak "''kuu1e '2ma na:twa, nądzi mm1 k-.ą1c;, .rwany kurfirstem - elektor \\')'\\'007litcj. /.rcvt.\ \\1~kszo<ć rrucs7.kańco\\ Prus K'teząwszy od (rd.1n\k,1 \\ l:a;,ruc, wznoszą ;,u; \lromc pagór) 1 pagork1 :-..a1ładmci,za 1as jest rozległa dolina \'Cisły. Choć r1ek;1 nulcwa SI\ tu!Jlj płasko, tu 1w lavc;a na jc:,1cn1 1 wt:.rc,n.1 wiosną staje się nicl>c1p1cczna. Tęd\ jcdnJk la '·' ulNane, a przl" "'1.1ch \\Ich: •ado"'· 'taWO\\, brt>\\ aro\\ t ~ul7elru . Rzeczypmp<1łite1

..., 121 -

t-..o~oz, pmvę \\avmo~a. me ma \\ Prus1ech! ( h\ ba brakuje !) lko \!Jum\\ 1 cyklopów z l\.owcgo ~\\,ata. C.hlop1 po \\ '1ach mciw,.\ zw·yklc: po pol•ku, :i więk,zo,c vlachl\ Ul'\'\\:a .im1u polslm:go. Jedn:tk \l' m1:i•1ach m1c:,zka \ndu '-•cmco\\, Holendrów, zkoto\\ 1 B1'K \l1e ko~o 1cvue. \\ Prusach wiele jesr dCl't::umch mu,t, a """''tkic ce, ktorc: położone są naJ mol7cm, mal.\ Ju1c: 1 "'p.imale pom. \l' których cumuM ".11k1 .1 '-1dcr!JnJ1l\\, '\u:m1cc, \nglu, a nawet z J:ilck1l1 I hvpanu ( )pmo (,Jans ka waznpn o•mJkicm h.111dlu IC't I Ibi~. kto!') ongi~ 11walizowal ze "''J><>mman\m m1am:m, 1cdnak mgdy me os1~J 1;ilue1 potęw 1 ,1.m'\ co (,J.m,k. Dmt.umm 1111astem JC:'t (1mc\\, w kton·m m1cvkaią głownie iemą· pmtc,tanc1. la \lvdako tego m1:1sta me lubię, bo m1.1lcm tam przvgtxl~ mczb~c milą ;te su·ażanu nllc1,k1m1 Uu co, wavmo„c uw.vasz, lylu 1 chamy me 1na1ą, co to f.1maz1a Hlachccka J\ o co, ppasz, povlo~ i\no o to, ze trochi;,my z kompanL'l zacną na komach noq po m1e~c1e poha,ah 1 z pólhaków pahb. ,\ m1evnamc W\',l.1h n.11pr11itl do na' deputację, .ib'·'m'· prccJ' povh. \ gtlnm1 oc\\1czyh depumców batozkam1, a kilku co 1uchwabzych - uciszyli v..lbLlm1, prz\vla tło na' kupa głupich chmn:ów z habbardam1. 1\ 1ak10 tŁ Su:mcc: 1 .\ngielczyki z.1w·71~1cl I .cdwo,nw 1m 'trz\1nah, a potem przez mur uch1xl„1l.J,m\ z m1.i,1a Po/\\ ali n;i, 1a.c:v. do s:idci\l m1cvcnnk11w u:, pop171'1 lali pt>Z\l"I 1 prostcst:iqe, ale pm1d11c oas Jl'VC/c, 11: im te po;rw~ batozk:imt na plecach Wl'J>l'lc i..a„1;1

O

Gdań

ku,

Jedl'mc \\ roku I 'i"6 miał mit:J\{C bum Gdan,ka przc:awko Sccfanka koronne 1adah p\vn1m m1~1C;r.mkom klt;sk1; nad Jc.."Ztorcm Lub1cs10\\
C-L) li Chłańsku

'-a1potęzme1sz\m mu,u:m \l Pru,.ich Krok"\\-,.kich JC I ( .J.m,k, \\ 1dk1 I \l \p.im.ih. 01oczon1 potęzn} rm fum tibq.1m1 h.1'>11onowym1, chromom p17c:7 system ,(u1 r !,,'1'11hh. Przez ,,(achlt;' nJl\"l\30\ JCSt on , ze turaj kupują je kupcy z '1idcrlantło1\, \n~lu, D.11111 1 I hs1pan11. I.. kolei do (1dam.kn cala vh1ch111 / f...oronv pnl)..>aC!\\ o h1<-r1c 'I\ „ Rn·t:1p
Jak7c

<>pl'ać

m1a,1<1, to okno na 'Wiat Pr1cdc \l '7}"tk1m n.1dm1cn1c tr7cba, ze w Cidan,ku Jc'I w1dk1 porc, Jo kmrcv;o przyplp.>.':lJ<\ po IO\\ 31') s:-;llcum, p111.1w 1 k.1r.1wdc / całe1 Europ)·· Stąd w avmo\c poph n.lĆ mozcv me tylko cło I .ondynu CZ\ d;dclueAn \l.1111') tu. ale n.1wct do lndr1 .lachodmch, a n.1wc1 11;1 kontcc 'w1.11a \X' m1csac pełno je\! ma111ur,y, k:ip11a111m, czę,m dostrzeżesz w avmo'c w i lumie brodacego wilka mor.;kicgo z papuAA na ram1cmu. CZ) cez \!urzyna czame~o ml)I' diabeł, albo cudzoz1cn1co" ro1n1·ch: Portug:tlczykw, Szkmow, Duriczvkow, Szwedow, N1cmcim, \nAhkm1, I hvp;111011 1 mnych pr1.ybysn, ktor.f) vuka1ą lu zamhku 1 vc1t;'aa \ \l osadzie pot! (1d.1n,k1cm iw ane1 '-owe Siko!) m1cszkal'\ Oli;dn-. to Jc't mcnonrc1, kmrl'\ w01,kowo słu~wać nic chc.1,, .1111 d.11cu nu.: chrzcz.1,, .1 \l1ęc ro1mą ,.~ w \\1Crll' od nas. k.uohkow • .ik 'l"'k111111e '"ht<· Z)ló\ 1 dostatmo \\ c I ranq JCJ, p<.t \\ J>.1r1.1u w noc sw1i;1q:11 Banlom1c1a, a u na' IVcC1p<>'f">l11.1 npcwma tm sp<1ko1n~ dom. to

R7CC71"pospohtc:J~

- 128 -

'''°'

Nad s:-klen1C.11m w gdnmk1ch k.1r(zmach larnu P'"luchasz o mor,k1ch pr7n:od.1ch, <11orm;1ch 1 piratach Jalek1ch morz :-;ie p11 1c:Jn.ik w-aszmo\l w karumic Po
<.u \\ (,J,m,ku zobaczyć w.mu 1 gdzie napie ,.~ mozna? I la, / pe\\ nn,c1ą \\ >zynku l st.m:go !:>z111.1, ~J71c zacna k11mp.1ru1a , •.., 7b1cra Nu.:r.u ram bylem 1 po\\ iem wavmn,u, ze gdy mruc ku:d~; pewien I~ k mict'ki przymuwil od matki, vc,c1u IO\\ a ako amen \\ f'JC1cr,ru. I. mnrch mobbwo.:c1 (,dan'k.i n.lJ\\Unic:1sz1 J•"t /.uraw scal'\, co '"u nad ł> l 01la\I.;\ !:>luzv on do l.1dm\ .mi.1 ·,1.ukm\ podnuvc111.1 1 np~vczan1.1

c1<;żarow.

!:i<1 na nun dwa w1clk1c kol.i, które poruvJJ•I Laur'" 1 rozru rucgou od Gdan•ka nu1dujc: 'I<; tw1crd1.;1 \\ tsłou1,ac, ktora broni do,ti;pu tlo m1a'ta oe:\ C/U\\:l >tr.v. T\\icnlz.;i u ,Jw1· 1.1koz 1ako \\ic;z1cm1." I. mm·ch osobhw oaoh, J.lk chocb1 '"1<;1C:J \nni, k1óry 1ak1c:.: ~to I.u temu pr/ck.11.111y zostal pm1c,1.1mom 1 JC:'I ich kaplicą, \\·1clk1 1 "'pamaly \lam !\mm, dalc1 ko.:c11'il \\\"l<;lc:go jJna, tud11c7 dawni ko• cml .;\\1t;1ey;u Pm1ra 1 Pawia, " km!'\ m teraz m1e.:c1 •I<; zlx;r blwui kt. i'.a mur:uru m1.1,1a wu B1>kup1a (i,;rka. a na mc1 kmctol katolickr. Pod (;J,tri>kicm za, w 'led1cń /J w p1\\11icach 1.1cn.1 te'1 karczm.1 l' 11.in'a Pl\\U\\ .tra T.1mój b1'\\.1 moi zna1om~ \t.\J'). kutc:rnog.1 'vor \X'11iam \'\'cle•, co \\ Gdańl.łlki przybył~ do fK>rtU 1 co w vcruk1m >\\,CCK sh·cluc \ tc'li u.-as1mo\C pz kog<" u po1cdynku, tt.-dy łacno 1n.1Jd/1c:v 'lt; w \\a·/\ \\ 1r;z1cnnq, pr/\' k10rc1 mur;1ch '-l l.1ncuch1 1 ka1dan\ do 1amy kama \\ me lzc:1v)'d1 pr/c't<;pco\\. Jc't 1am 11!:12 kato\\ ,ka 1 malodobn mt'll'7, kton n.td nlro\\1c:m łotro\\ czuw3. 1 .im;e 1c1 .;onają zhrudm 1 vel mm\. 1lod11c1, mordcrcm1, ku1'\\·opr71 s1r;7cm1. J.1 lll'7t;, ze k1ed)s 7Ctną 1 clck111r.1 pruski~o, P'lc~o 'vna, kwrci.tn J.lko /~WO 1mc'c rue moj~ę' t>.u: <>1T11n te:„ "a'zmmc, b.;dąc w GJ.m,ku, Ratu,za ( 1 Io\\ nl-g<• '-a 1cdnc1 z 1ą;o 'c1.10 JCSt 1tg.u ,Jonccznr. a na "1c11 l'\\'\·kh, mccham1:1n)' \ 1 c1ck.i\\o,c1 obc:1!'7ec 1c,1c1c mu1csz fontann~ ~cpruna n.1 uhn Olu~ T.1rg "-lic>tcry, 1cvczc woda " mcJ me leci \ st.irl moczrn\:b)' po\\udają, 7C dopiero \\ ted) pole", kll'łlgl-td.1. 1ak cnro\\ mec na 'ab.i!\ lat.ll·t. alho i,>W1az1h liu1. ,\ co -ię now q dolicz1. IO do tc:i:o s11·nku 1dm.· I z \ICICCh\' ptJC pr.lCZ dwa dm Tegu tu ulcka nach11
-129-

Księga VII: Świata opisanie

ntl"SC ._„, do m~lzonk.i mu'lal, en rue7bn b) Io mJle, gdF Oll"'n:ma Jego 10 p~\l.J11\\a herod baba 1 p11;~ć u niej I\\ arda, 1ako ie tko vl;1chc1cmn-holoae \\"\tlumaod. Inn~ mobhwosoą miast;i JC'I owomn} \\ 1clk1 ~lhn na Raduni opł}"\\-ającej m1a,10. Jc'r 111 ogromny dom , " kron m zna1du1c \lę dm:\\ 1ęc kol mlyn„k1ch. k11'1n: porudz1\l.iać mozcv WA\Ć poc.łobrza1y Solona, Rcgulu,a, ~c\'p1ona .\fi') k:uhlocp;o, cc,.1oa Ottona oraz nic mnreJ wa7nych na,zrch monarcho\\ : \\ b,h,b\\':I J~1cłh I /\'~Unt.I Ili \\U) \\ tcj:re kamor k.im1cnioce micso -ię na pam.:r.fc holcnder-k1q komparui, k1iir:1 ch~tntc 730.\~ \\ Rzccz11"'>'pobrcJ 703mJCIUt\'ch ka\\ 2krcl\\ 1 ryceo} do słu1h\' \\ '\c>\\"\m s\\,CCIC '•CJetkn \/bchcrb z Pru' RrolcMkich 1 hUJ3\\' podpisał ru paple!'\' albo Clfl•Jo;r.lfr 1 pojechał do lmh1 Zachoc.łntch bijać p1ra1<1\\. d11ku,ow 1 ludozerco\\. lc,11 1cdy "as1mosc.1 c hec '''< szukać onl"gO /.I mego i:.Jdor;1do, albo pozcglować. to oliaru1 swe usluw kompanu Przy1mą \\,1vmo,c1 na pewno. \ rucdaJcko Gdand ktorą znam1cn1ty pCące :t\l.}a„sru o nad flor., vwctłzką. D1ckmann był to olek pełen fanr.u11 1 1a Jt.-go p:umęć rcr.u p11~. ~'lh1 z honorem 1vcdl / lt.~o 'wiata s m11:rną. krnrc1 \\,du ka\\'3lercm mu n1dro„a. J~o mo~c Jdm1rał bvl w ( ,Jan,lw I\\ 1·kl1'm kupcem 1 prc111adz1ł pt71rułek śwr.,,11..~o lakub.1 dla chorych i \ł.lt"\'C h m;1n nar:r1. .Jctłnak, b~di\C JUi w bardzo pndcvh m wicku, r:ruc1l ręk.1w1c~· fortu me 1 nic chaal um1cr.ić J.lk pies w łozu. \X\zak d11'13J z1·1cm, jutro KOIJcml Tedy on 1 1ego komp.in• mor'>CI \\Ctcr:ini 1 zab11ac1 1c s:rp1tala - pok.tz.th, 1c me ł><,>tl.\ Ciekać na 'm1crc n.1 kolanach. :tcbr.f.\C n c1epl.1 'rra11c; oc.1 ho~-:111 eh ll'kÓ\I. z Gdan11 't.lj;\CCJ Ilem· .k~o l-.rok"\\·,k1c1 \to.:c1. ,\ •<1ły, a rcehowany 1ostał \\ Kmc1clc J\l.1nack1m.

ll'sniJ 117(Z!llO/J, /r.J~'Z) li Z!'r,1117/f obrar111ą i:.b/11„11, ; ot "1IM';Jfnltr, /.:Jory nu „,_~!ąd11 "" 11tolc na lotr11, 'V z.brod111.1rz.11 IV/leakroi l"Z. dJ(71tl 11nrJ:.lf, dw z.o kaz.dy111 l'OZ!lll lap.1/J .~" JlfllZJllf"/. \ 'uraz. M llo.i:tt '' mt1111rk pron, ttlr teraz. 11udl11~0 p1z pqZJJt. bo .l,O lt11lf11rl„11111 f>'ZJ/'l(li do ko/11. \ ły1z.11lun ; tti. ;altn /J7(';Jnr 11r '''""'''• bo
P.mu il.ulxu! {)-::!" "" rzi"Z 1" a1'dvttlo11 mtopod.1/ 1t11rrgo 111/i1t.1 'Ji1111 u s:;ppu Jf()/ rz11m), z..111tA:.111r1J .uoz, "p1lm9q go ;ahd r11dZJl';Jflll1t }11 1<1111 km!Ji l!Jlnn, bo MllO 11ozr do k.mrz;norz:a. l dali?J1n ,(lt111t, \.' u t,111 u·oZ!t /11dz.h;cle 1/y1z.11lr111, „ I " h1dvt r11d:;pZfU1/Jf"/ '""Jtl .U"(/• z.tlz..11 ; utf'fJ z. muu/a. I lysz..iltflr, J•'*nmnli, Z!;.ul.; Jo Krrik11'f11

O Kuj a\\ach

„. l~!-­

,.., 130,..,

trup, zmozony miodem i gor1.ałką. J\lc potwarz to, za jeszcze zapłacić 1m przyjebie. Z kim się zwadziłem? Rzecz to dziwna, ale nie pamięcam. Podeszłym juz w latach 1 rozum mt szwankuje. Pytasz, czy ro pr/cz dziurę na czole? Ha, tę mi w Radomiu kuflem wybito, nic na Kujawach. Ale do Radomia jeszcze dojdziemv. t\ teraz o Kujawach mówić będę. Jakom r/ekł. Kujawy to kraina położona po obu srronach Wisły, :żyzna, bogata i dosramm. Lud mteszka tu wcsoł)'. dorodn)' i robotny. Kraj ów to równiny, które przecinają gdzieniegdzie doliny płytkich rzec7ck. Ziemie są ru żi"..me tak dalece, ze za jedną w1oskc.: na Kujawach kupiłb)'Ś Waszmość trzy wste we wschodmch wojcwódziwach lub na Ukrruruc. Wioski 1 sioła są zamożne. a nawet chlopkow1c pospolici mieszkają tutaj w obszernych chatach krytych słomą lub gonccm i 1magmuj sobie wnszmosć, piece, podłogi 1 konuny mają. Co, powiadasz, że me \\'\er/)'S7, że mozna nucs7.kać w chałupte bez komina? J\no, 10 pojed7 na Ukrainę, a obaczysz, 7e 1cdnakowo7 da się. Jednak na Kujawach ruc zdarza się prawic, jak nn Litwie, Zmudzi 1 Ukrainie, że lud:w.: nocu1ą p<>d jednym dachem razem ze zwierzętami. K.'\rczmr tutaj mają podłogi i go5cinne pokoje, a i pić piwo można be7 obaw, ze ci, proszę waszmości, kury do kufla krórą

nasrają.

Domy 1 dwory na Ku1awach są z drewna budowane, bo wszak 'kąd tu niby innego budulca? Tak samo małe miasteczka - wszi•stkie z drewna są 1 gontu. Ryneczki w nich śliczne, wszptk1e domy podsieniami kryte, a w p
O T o runiu i mias tac h kuj awskich Dalejże tedy słów kilka powiem o mmsmch kupwskich. Najslnwmcjszy z nich jest Toruń, co lezr nad Wi•ł:1, na prawym brze&O'U, na gramcr zJemi chełmińskiej 1 Kujaw. Stare to miasto i zamożne, znane z p1ernikÓ\\, piwa zacnego i gospód. Toruń budowani jest cali 7 ccgłi, bo to nuasto jeszcze Krzy7acy zalożyh. Ppa~z. kto to Krzi•ż.acy - ha. to c1 sukinsyaowic. ri·ccr.te krzyzoWl, co me pili miodu 1 co tch nast przodkowie waleczm w pień położyli pod Tannenbergiem. znaczy się pod Grunwaldem. Ale dość o rym, wróćmy do Toruni.1. 1ajslawnicjszc w Toruniu są pierniki. Dufo o nich mógłbym gadać, ale póki waszmosc sam me spróbujesz, smaku ich nic poznasz, prózno gadać. Piemtki są najlepsze, gdy dobr1:e zleżałe i twarde, a zwykle piekarze formują 7 nich dziwy najróżruejsze królów, konie, karoce, szlachciców, a nawcr ri·ccrzy.

Dobry 10 jest dodatek do miodu. Zacnie 1ak dwójniaka popić i pierniknnu zagryźć. W Toruniu najslawmejs7y jest rarusz i sukiennice, które sobie łyczko\\ie lat temu ze Jw1eśc1e posrawili. Ratusz jest z cegł) i ma wic:ic; z hełmem. A to 1cszcze wiedzieć musisz„ ze w jego podsiemach i podziemiach szi•nkują piwo i ''~na, które: sic; w okolicy wytacza. A w gospodzie Pod t. Iurzynem piją 1~17.\vyczaj 1\•szysc1• znani toruńscr pijanice i moczygęb). Tam nie chr>dż, bo larwo wyjść można z kresą na gębie, be7 snbli lub bez kołpaka. Spotkasz tc7 rurnj wszelakich zabi1akow 1 jeśh szable p~iesz wynająć - tnmój ich szukaj, bo stamtąd najmuje sobie pomocników do njazdów szlachrn kujawska. t\ południową pteoeją rynku ruc chodź, oo mmc tam raz bies ucapd, dtabel pod postaaą Niemca. Cz) na pewno paradował w stroju pludradurn, pytasz? Nic wiem, bom był hanicbme pijan)'. Ale 7c Ntenucc 10 był, to pewna. Z tnnych c1ekawvch m1e1sc polecam obejoeć Dwór Arrusa, gdzie się gromadzą nucszc:ran1c z Bractwa Ś\\1ętCRO Jerzego. ,\ nic omiń rakzc Krzywc1 \Vie?)•, która JCM nO\'Um prawdziwym. lmagmu1 sobie, 7c Włosi s.-.clm1· mają w jak1e1• P1z1e kr/1•wą baMcję. ale ja pm,iadrun, że Krzywa \\"ióa / Toruma sławniejsza i większa od ruej być mu,1. \ \\ podziemiach jej burgrabia 1amyka murw·y wszctcczlll!, kiedy się mieszczankom i s7Jachcic uprt)'kr73Ją. Z innych osobliwo~ci wana obcjocnia JC't brama mostowa, za krórą drcwmany most \~'\edz1c na drug.t stronę \X'isly. Najdlu7-;zy to mmt na sw1ec1c. Co, powiadasz szołdro, że dłuzszc w1dz.iald!' To uwazaJ, bo jak na Ukrainc; 1jc.'tlziesz, IO trun ni takiego rue obaczysz, a 1 pludry z.moczyć przy1dzic:. J\ gdy sic; pomcxl!Jć .,,echce,z, to wstąp do katedri• śwu;rych Janów. Tam na \~1cz1· w1s1 dzwon Tuba Dei, co jest po pobku Trąba Boża. ,\ oprócz katedry 1est \\ Toru mu 1eszcze Katedra pod wczwamcm \X'niebow1ięcia Maryi Panny. Poza Torumem na Kujawach JCSt jeszcze kilka innych miast, ale mniej znacznych. Druga po Torumu 1esr chyba 1 icszawa, gdzie znajduje się komora celna na rzece. ą ru także liczne: spichr7e 1 duży, drewniany port nn r~ece, bo km chce z Kujaw spla\\1ać zboże do Gda1iska, ten rucchybme do Nieszawy za\1irać mu,1. Samo miasto jest drcwmanc, murowany jcd1•me rarusz, kościół famy, klasztor Franciszkanów i parr,; kamienic przy ri·nku. Tnnrm miastem, poło7on)'tTl cieka\\ie, bo nad jezjorern Gopło, jest Krus?w1c.1, w której smi zamek z Mysią \Vió~'l· P<>dania mówią, że \\ tej wie?} myszy zjadły żywcem Popiela, ks1ęcrn słm~1ańsk1cgo, kcóry wytruł swych stryjów. Ze zwłok zmarłych w1•roił)' si\; jednak myszy, kcóre wlaśme w wieży pozarly ks1i;cia. Patrnj, jakie to bcstyjc zmy~łnc. A wszyi.cko to za sprawą zon~ Popiela - Gc.rclv. \\1clz1,z wi~ łacno, że niewiasty zawsze są wszelakiego zła przyczyną.

- 131 -

Księga VII: Świata opisanie

Pon .\h '~ \\ ICĄ na ktc•r.\ \\ avmo\ć me wcjd71cv, ~> burgr:ib1a na 1..imku olek mewy!), 1 pon 'laf:\ kulq,atą pod wczwarucm ,u.,c;1ełto Pawia, me w m1c'>c1c ciekawego me m,1. Pl\n1 c1enk1c, miod) owom1ak1, a murwy ws7c1conc br„ydk1c 1 franco \\ale, „1.1nkr;1m1 cale pokry1c. C ale mia„w drcwnmnc: 1 l.1d.l jnk1c \X ogóle m1 się me wuln 1cs1cty, w ml•NcC/ku nb11akm\• sroj..'11 -al.1 Gd/le do gospody me W\t;ip1v, m ?an\7 ~amc !')·Je 1 gc;b) zawalidrogów mb.1c1\v c.1łc w blirnach. \ k1cd) 1am trafi,,, na pcu.no bc1 i..ru1ow me w~1cd11cv, bo cie; tam nr.az na p<11ctlrncl.. WFW':\. a kicdr obaC?.\, id plutl[';lk, po łbie oblJ:\· Pun l\m na Ku1;1w ach je'! 1cvuc Buc"' "u1aw,k1, w k1611m jc't nmck dui), a 1ako1 ln11w luci.iw - 'tohcc wo1cwód11\\ ku1aw 'kich. ~adm u.'p<1mmc:ć mu1na Bydgos1u, s1ed11b1; bog:ucgo ,1.um1.....1 i.,'Tntłowcgo, a takle Włocławek, km!) lai 1cmu kJlkana"1c :te s7c-1.ę1cm 'u; 'PJhl. .Jc„1c1c miaMa me odbudowalJ, kicd)' wybuchł.1 1aran 1 m1c,1cnn kow pr/ctt1cb1ła. Jednak m1a,1cc;rko powoli 'ta1e na nc~

O kujaws kic h biesiadach ( ;tł) ~lz1cv na Kuja\l.;1ch, n1ech)bnu: p<1pmvą o c;, parne br:lc1e, :łby ku1aw 1aka p<>1.1ncować na b1t-s1adnc, chr7cmach C7V wc,du . Ho, ho, r1cknc; c1. 1e 1am cn,cm me cylko 7 pannami p<>tancować mo1n;1 (a pilC.!" 1ki jak miód). ale 1 / pa111.\ kości' tą 1 m.iloduhrą. ( ni.i 7C srrueroą. Ku1.1\\,k,1 ''lachm. jako 1uz \\;1vmosc1 mowiłcm, 1.1rna Jt:,t, ,7czera 1 wprosi c1 powie, co o wb1c s:\d11, chocb} m1.1la w gr,;b<; tfać! (11>'pi1C.l.1r111 10 1 \f:llt.'Czm obn~ aide, choć w. l.ud11c: Cl otl p'CIC buif:\ '''< n łby. C7cbdi ;ra rusznice 1 m, ~wamur.a na cak~o. Powuda1ą tcd\, /e n:i ku1aw,kJch h1c,1.1d.ich bies na l:l\l.1c 'Jada 1 /tbrn ''"' tak, jako p1vc pan\\ csp»Jan Kochow
Ił

l11ely11ml(rt t.JńtzJl"·i''k.n)rd(ll PISZ!• lu91111·1ki(h /11rsit1d1uhi•' .rlr1zr, \f11u1r. i1111tri ftJll
tri'""'

Io p

"'"ft

Z•''""·

iraszmofnq• pro1-u

1!0

btt.rtaÓ(. { 'f.Otz.r.;;f • ,11 1olctm Dąbski! 1)/ko 1z.il1t! 1 11.i

cyA:,mqu 11·1111 fltil: llrz!Z!· 'o. d11lr.;Z! 1111 J:.t11i A k.Jn lllJ b1uiadzjt bróZJt. Io u•,1111 l"Z po órodZ! opoimm.

Z Kujaw o rzut biretem szock:im bez głowy, leży Mazowsze '•e lubię 1a Muowv.1, proszę waszmmo I tn byna1mmc1 me tłl.ucgo, 1c Jest tam bl'7vdl..o "-r.una 111 równinna, p1aVC/\',l3 1 popr1ccmana mt"\l.1c:lkmll r7ec7kanll. Rosn.\ 1u1.11 i.i,,, "\ bagna, rucn1c 1 \\lek s1rum1em. a połmlnm \lazo\\'sza jcs1 b.ml71cj pagór kow:uo, C7ę\lo kr.1111~· nw.\ pr/conają glębok1t 1 suome dohnv r1ck, jak choćb) Pilicv, Bzury. Cl) Jcz1ork1, przy k1órych Cl.\.l,'11:\ ''" ...,,dkie \l.7górn 1 pagón·. .\ m1ęc.l11· num zob.10\·,7 \\ a'zmo'ć poła 1 l.\kl pełne boc1anow w1mn.1, s1rum1eme cicho vcmr1o1cc, pr7\ kuin·ch mhm ~ loJ.\, 'taw'\· pełne ~b 1 ciche mias1~'C1ka . lcdnakowc11 1a me łub11; 1e1 J1em1, 1.11.o ~Ltlopol.uun, pr1c1 \\ zgl.\d na ,\la7urów . Cala mazn\\Jccka rownma u<1ana 1c<1 how1cm dworami 1 dworkami, a oęsw lctla jakimi chałupami biednc1 s1!.icht) \\ tc1 c;rc;,c1 Rzcczypolitq me nu bow,cm ;radnych w1dk1ch brma:1ynów Jeden JCSI rclll bog.11)' Ratl11c1m\Sk1ch, co maj;\ palac p1c;kny \\ Raclz1c1ou.icach, wystnwmny pr/c7. Slllm~law.1 wo1c.: wcxlc; r.1wsk1c)(<>, .1 pmmc1 lęoyckicgo. Dwaj S)'now1t jego, ~hkoł.11 1 I licm111m, pi1lmk1 1 dworem "~ b.1w ••\· Kilka r\łko t11C.l/in nmcumTh, jak Phch1em1c, Brochowsc\', Obnf'CI „. Prócz l\'Ch 1etlnak mcnial \\""1\"C\ te~ drobm • "łache1knw;e, ktc)fl\ "'"kic 1am"1cs~ku1.\ " n'c1ankach, w chałupach 1 tlw orbch , albo 1 kum1·ch ch;mch. 'a \la10\\s;ru gd71c spłumcnatow mus1.albyś eh\ ba 1e ~wiec~ vukJć, )(th;r m1cs1l.anC\ 1cj 7icm1 to ubo1-:.i szlach1a gosp
- 132 -

'-.t1\\1ę;kv\m 1 oa1ładrue1~1}m m1a,t1.:m n.1 /'.la1ow,1u, lmm: m1ak me pr7nta11.: do tt.:t kraim 1.1walidmgc'1\I., 1es1 \\ arszawa. \k <> OICJ p<>\\lt.:m n ch\1.11~

\\1clk;l O'•obh\\OŚaą rej 71cm1 JCst pm.1C1a Hi.tło M1c1sk.l, k111rn m1aqga się u br1egó"" \X'1,h, nwco na połnoc 1 na 1achód od Wars?awy. Ż)H w OICJ hudnit\ 1 borowi lu~l11c, a \\'1clc osad pobudow;ah mądr11 l lolcntlr11, któr11 ~pusza.:11ą \\;1słą drewno do C1dan„ka. /.arab1at•l na nm w1dc, bo t\lko "'' tc1 puvu1 n.\ 1crcrue Ma7owsza rosną pu;knc, Jłu~rtc 1 'mukłc ""ny mavtowc, "",elce p<>7ądanc pr7c:7 budo\\ n1c1\ ch okręt1)\\. Inn;\ ·o,obhwo,aą \luo\\va '·I \\IO,kt dmhnovlachcckic \\ 7temi lCJ m1e~7k.l be1\\1cm takie mro\\1C vlachn, ze ca sem całe w,1e 1almlruonc '·\ pr7cz ''~'lrae1ko"" 1 b7Jachtę nśc1ank0\q, ktora 'H" .:or1e1 n11l1 chłopi na Ku1awach, ale m;1 "<: ta szfachctmc urodzonych. \'\sic takie ro1r7uconc "\ wokól War~zawv, a z tych. krórc pamiętam, wymienić mo~i; wavmo~c1 Polków· Pobrat)m)', Polków· Z:abokl1k1, !:>tnip1cv1'i\\, Dacbogi, Karc1e\\1cc, \\ ·l'0'1c, ProszC\\, Nctlcrkę 1 \\,ck mnvch \ do /.aboklik, provę waszmości, lep1e1 ruc 1ci "" ~ro
oJ

,Vr;/~11

polshrh ma n.idant n.uzr rtolo! rl Ili J(tfZJ'1 tfuntttg
m

/T'f

nilJZ!fl!J

1z/,1dwrt11·.i do11YxlZJl1. A po ro 1111111 f'
O Mazurac h Dmć p to 73\\-altdrodzy \l.1dC\, kti>n·ch "' R:tcC71'J'<"p<>lnc1 me acrpt zgoła rukt. ~v!.lchctko\\ 1e ow, C/ęsm "ę~1ą po szablę lub - jcsh 1w 1-1 pr7cp1li, .ilbe1 :ta\l,1w1li u /.)da - po w~zdaką inn.\ bron, ktor.1 JCSl na poc.lorę
proszę "'a\zmo,c1, bo u 1u' "' .\lalop<>l~ce f>0\\1.ldJJi\ skoro ~lazur p<>glb1·m o tvch nikoemrukach. Ponoć rodzą się ow1 "lachctkowtt całkiem pk kocięta, ale chc1w1 są, 1xxh1\'.pni 1 1.1p.1IC11'\\.,. Slepv Mazur do dz1cwtątcgo drua, ale i.:dv na oczy przcir1\·, m wi.zystk1ch ovukał powiad11ją m:tdrzy ludzie, / czym się calkowlClc 1~ad.1.1m Bat1 1e1 na 10, ze i\lazuro\\1t ':\ v.1clcc C?uh na rownusć vlachecką. Kiedy nawcl taki szlachcic hołolJ or1c 1Jcm1~ 1ak chłop. co w ~k1b~ wb11a ~zabli;, cob} ruk1 nil° w71ął go 7.2 zw')klego chama! ~lu't'7 IC7 parrut;cac, 7t: ~la7uro\\1t: lT7\ ma1i\ -.ę razem. \\1t,;C iak n1c.l.11e,7 Jaki' n.:a;anek. m nra1 W<.7\-,,00l° okolic7nc nl<>J« pr/\1~c mu 7 pomocą ~la7uro\\1e szclm1 "'v1 ' " 'Il katohC\ 7.3\\ 11ęc1 I tako j~·thm w R1co1p11•pohtcJ ~:\ "'rogami tolcr-anq1 =-:iechęcruc pa1u ·I oru na innow1ercĆ>\\, a v. \\ ;1.r,za\\11: ruc raz bvh prz)Ct)n!\ tumulto\\ 1 rouuchó\\. ~lazur woli wszak nbi1: c1ło\l.1ek.1, nu 1!.1mac po~1, a 'Jmu iabójsiwo w p<>1cdynku czi z 1asluprn m n;1 Mazow,zu mmcjv\ i.:r1ech ruz, na pr7\ kl.id, p
J(I

I Ilf) IJ '(JJZ!'IOlaÓ# li

f!Olnt

~pr11rz.ul1f).

A 1,J-,b.,snt ftl,'O .1!,l'Jłl".f:O 1z.Llll.-u11 !.JZ?t n.;potk..ib, w lt l'Zf/11n l!,"4u. 10 .f!O luJ:.;f /''V" "Z!"· .1Az. oJ i.il fj/ht 1vh11t11t1 11c nu Jl..~ P'\l!Cnt. Jz/41 }li\. JUi d/J ntt~ 11.Jf)d!/011,11111 i 11/llfr.\. •'Zfk..1 u P'l,~olo1n11. A z.11 ro, f>tlll, t1lr v n.JJZ!} Jltllf':i! (11(1/( s/;.r;1d/. ,t ( ZJ' 1111 ll'lt"!J, .~,dZJt )
( n1l;;,,1crr "dl\!"' nouu pk "!."111 da ,,,, /.ofi1 l'11m1'Z!>' u/eJy 11 '\ouoslaJJJ ·h ""opod.1/ pHIZ!Z) /..():;Jtmrhq. /frrr.I /Jt1b,1 Io pm11 dZJ•'O, fD lrzJ'"" "" duvr:;r /eoz_aktitJ 1 Jt{st.1dou Zf!Jt\JfZf1 U' Hl(Jkiłll Jff"!Jll. J'.1111 /.ojia ll'Jf'.i:/11 jt1A:ii r:;:us /mm '\:' \11/eol"}a l'o/(J(kJrgl>. ;rdn.1"mqz. s:obleo Hmarł pt>a111d.yq <ąntdzi. "Y .11,0 sini/a. l .,;,/l{I Io air, ;al. /011t by/o. ( ~110 p.1111 l'ulr.uz!'I 1ka rozfrya Il( po lwl"r{!llarh nil pol11dnrna1m ,\l.1zt>a sZ!f. ,'\tr srhodzru J!I • tfrrJ?t, tfDf'I":\! nu/';Jf

O Warszawie \'i: sam) m 'ro:xlku M.imwsza lczy p1ękn.1 \'('arszawa, m1a\tu n:/v
""' 133 ""'

oJbywaią 'I\:

'Clml 1 clekqe. \X'arva\l.':l połozona JCM 11;1 11'\·sok1m, lewym hucłl\' \X'isły. \\ c'ołe 1c'1 ro miasto, choć me tal. ludne jak Krakm1 Jednak na1c1ck2w1c1 W\'~l.\d.1 wd 1cs1 'cn.11or.1 .1lbo króla. gd:11c w pochci1c w p1 'k 1c'c da1c. 'a1wa7mc1v.\ CZ\:'Cll\ \\ ars1awy 1c'1 ~t.1rc !\hasto, uu11:1onc murami, przc1 ktore \\1odą tri\ brami~ l\.ukn"''k.i na poludmc, 'owom1c1,ka na połn<>C 1 Biała na ;.a(hod kiur 10 br.ima \\~chod.11 na ulic\: \\'\'ki Duna1 'tt:ir m :\hc,c11: ''\ \\ 1clcc okvalc k:1m1cmcc. \\ v 1t..1e murow:ml" 1 majłcc c1a,1:m po

'a

cztery, .iłbu I po Wl\;CCJ pięter. 'a R1 nku \\ZOO\! SI~ ratus1 Jednak na1waż.mc1vy Je'' 1\owy l.amck Krółt:w,k1, ktof) stoi bh~ko łlramy Krakowsk.Jc1. Zamek 111 ri>eony 1est ku uccc, w1..,c na1łacrucj pod7J\l.UC ~> mozcsz \\ a"mmć od 'trony Pra~1. '\.atonua't od 'Irony nua\la obc1r1(.'C ł,'O mo:i:c<1 7 uhn Pr:>cJnmko\I. ej, lub " D11cc.ł11nca Przcdni(.'):O. Co ter OJ I) m nmku Jzi" O\\, pm,1<; wavmosc1! Po p1crn vc '·\ 1.1m prawdz.1wc wanm / t..ura,kami. ;\ gd\ kurru.kicm pukr<,:c1sz, to lcct woda 11mna .tll>0 gorąca Takich w.1mcn m1nk ruc mo7cS7 porównać do 1c1 tu balu 1ydow,k1ci. co tam \\ kącie k.uczm1· sim. Znam 1a na nmku 11 .ltlll)' dobr.r.:, bom mcra1 w mch kąpieli .ta.t\"WJI 1 10 me <.lka 1Jjcmruca! '\:a/ 1mku l\.mlcwC t.1ł..1c "'"h dolcwaM Jo małma1111 lnn:i. ncn'4 karczm.\ JC'ł l (,aJJusa w p1w111c1 kanucmn Balcera Strub1u;1 prz\' nnku. Zacne 1.1111 1mnk1 1 nic dup1,u1-1 kresek pon.id mrnrę. Niezłe l•tdło 1 \\ma ~ą tako1 u I lans;1 \\ 1nt.tr7J. '1a1lcpsza z;l' "m1arn1.1 to u Ka,pr.1 \X'1mar.1.1. J.:d11c łacno krcd\'tu udziel.\ 1 na borg dad7.\, a na mtJtcl., 1Jcd1 bv.: chcl.11 suknt<; /JH.il\\1Ć, to 1 i'4 wczmĄ' J.1 tam 1uz me chod7ę, bom n.1rub1ł długu na kiJka,ct 111111 eh. \lo7c wavmu'ć pan będ7Jcsz tal. ła'k.a" 1 ,p1Jc1'z 'tar~ poocl\\1nę, co me ""·~c 7C swcjo\fl "'J.:onu więcej jak 100 1łmych rc>eznic~ Inne za1atd1 to choćby (11clda n;l roh'U uhCI' 1-rcta, albo \\'ll'<.I\\ 1cdz1c w są"cd11w1c z.11azdu P1Kł l\.n,tofon l \l..1ż.1j jŁ..Jnak. bo 1.1m pr/}chodZJ czr;,10 sb\l.etn1 \lclch1or \\albach, h k przckł\'f), co to p1\''Ć ma I\:).?:\ 1ak .1clazu, a co v.1bh mlchmc, to zar.i.z ~Io\\'\ 'pad.IJ;\ 'o i do fana Kaim) me chod~. bo tam piwu podłe 1 krc,k1 pijamcom poir•'UM ponad ITU.U<;. P0111111li1111 fnmtóu•uz.ki, Przyp111yą.

1\)11/earuz.Ju

Zacne .faJ;Vd) są taktu n.1 "-rakowskim Pncdnuc.:c1u, gd11c u :-.la~ava Polubi \\~p1jcv

- 134 -

na1prze
ujdą. Srąd

Jczuuom me dni Bog zyć na zternt, a w naszcJ Rzcczypospoli1cj! Powróćmy 1ednak do Warszawy. L-idaczmcc !>porknsz zwykle na ulic)' Ryccr..kic1. czę~tc> zas zamruzy są taloc w mcktorych basztach obronnych. W'ich: przechodck, !>konczanck, albo murc\\ n111dzic,z tahc na pr7cdrrucsoach, w bramach. Ntcktorc są młocie, ale Z\\ażaj, gdy po pijanemu_, szynku wnicasz, ab) aę jakas st:irn raszpla do łoza me Ct:\gOęła. Bo rzeknę waszmości, ze prz.:budzcnic potem mozc być całlucm menu le. I olek się czu1c ja kos rak dzJ\\ me, jakoby su,; " gn<>JU W) tart.al. No 1 na łbie mo&r:t wyrosnąć guzy, co 1c :tm•1ą fr:incu.zy. Jeśli wyJd7Jcsz waszmosc przez Bramę 1'owom1c1sk.1 ze Starego l\!Jasm, ro 1.najdz1cs1 Sl!V w Nowc1 \X'arsz.1w1e . .Mtasto Jest ro znaczruc młods7.C ()Cl Srarej \X'arsnwv, ladJ jaluc, ulice ma rucbrukowane, dom} z drewna, poza kośoolanu t d"1cma kamwnicam1 przy nnku. llltcszka tutaj głowruc plcb' 1 pospóbtwo, ,1 nocy strach chodzie po błotnistych uliczkach. Z kolet na poludrue od Bramy k.rakowskicJ ciągnie su,- Pr.tcdm1cśc1c Krakowslue, na któl")m najokazalsze domy - tc1 " \\1ększoso drcwruanc majduią St~ na Rynku Przcdm1c1sktm, ruz u !>:tmcj bramy. \X' okolicy zna1dz1c,z w:u;zmosć wicie pal:icow. dworów i domó" magnaró" oraz poscsjonató\\, krórzy pobudowali wb1c tu rCz\'dcnqc. \\ ruch mieszkają, gdy prLnezdzają na sc1my czy rcz dckqc. Tc ostamtc odbrwa1ą su; jednak me na zamku, ale na Woh, pod \'\'ar,7awą. zwłaszcza

CZf1lt111.

U'1JZJllOŚ
Jl MZ! z_drouuf 1i1Jzt, ZJ'

I

:;ylrou·it U"fPIJ«lr, hcdJ 1/0111mc ri<, kliJm ;ut! )wn 1-t/Jks u1bti, k.oro11ou•1111~ tar 11101hruJh! jt110 1111m bo;m; .mh11r,110111t :;: m&J~l!,O stok.1 U7f>CdZ!/J I fZ.llf'~ ,\/(Jlf0/lltl
I ~

• I

"·fi

Pa11 I 'r/JkJ l..11b,1 Jrunt lu. b11va1111 gorąca J!.loua, co d/11 ż.art11 podpiJll)t sic ;ako ror moshtu•Jh. ll"t10/o src bou1, 11 11/t 111e, ~ tymrz_OJtlll pismo o mm porz!JJllZ. do ,\fothJ;J. d OJ/tJfJJlO, gr!J by/ 11 mu post! tanki, Io a;: 11111 pi111111 1111 pyJ:. u_ryslłłJJila, ttJk ri( Zfiklinal, 11'1) 11111 u?·d11f jllkitgoi rz.lorhttk.{ podlt1JJ:.itgo, J:.tory sic sw110ZJJ'
Sz)'bkośm)

ruszyli do Krakowskiej Branw. Akurat z niej jakis jczuJta. „Bić go!" - krzyknęlismy. „Za co? Dłac?cgo" irnpyca przerażony frater. TlumacZ}my mu spokojmc co i jak. na co zakonmk: „Omyliliśctc się panowie. Woźmca mój pierwszy, nie ja". Rozcsmial się pan Laszcz na uką facecję 1 kazał wyjeżdżał

wofoicę obić.

J\ jalu morał z tCJ po,~1astki? 1\no morał t.1ki, 7c jezuici, w ili:ibclskim

języku

b1cgli. me tylko świat cały, ale i prawdy wszystkie na opak wywrócą 1 7 każdej opresji po łotrowsku cało

,.., 135 ,..,

Księga VII: Świata opisanie

Po Podlas iu przech adzka kró1ka '·' \\ 'chuJ od \\'arv:t\\! pr1~ ~ante\· / \\'1dkim "-"t;'twcm LJlcwskun len P1xll.1,1c "-nuna ta pr„1pom111a \la70\\~1c Jcsc bowiem pfa,ka, czasem popr1c:c111an.1 pagórk.1mi, p1nvczys1a 1 karrucnist.i. „l.1,k1, P""ki 1 karn~ki ma vlnchc1c pcxllaski'' pmnada1ą w Kororuc, gJy1 slłachta mic1scowa to i:łuwmc zaściankowa hołma 1 ęzaraoki, któr1y ~1cdzą na mah eh \\,oszcz1nach ( zęsto b\'wa, 1c są m \noski k11łokac11ne, nalc:iącc do dwoch lub \\ 1ęce1 vlachc1cow l boi..'lc zatan 1es1 Podla•1c, ale lud„1c:, k1órz1· ru 11)'1, '""" / uczciwosc1 1 go\cinno,o. C:hc;1mc U!-'<>VC/.\ poJrózncgo , napo1ą 1 pr11garną, choe sa.mi mcra.1 ).lłodcm przmucr:iią /,naC7nJ CJ'~~ć podlaskiej vlachl\ 1cs1 prnwoslavmc:J \\13~, stąJ po wsiach ma1d„1cv waszmosc C7:tsem 1 po tl\\W \w1ąrynie kmc1t'>I 1cerkiew \h:1'ta podlaskie nu: mogą się rownać / \'V:1.r~za111:1 1 i...rnkowcm \\'szystkie, a \\1ęc Dmh1cnn, li1clsk, 1ud;1c:1 i...ocJcń są Jrcwruane, :ile c11s1e 1 scatecznc, choc barcJzo licho obwarO\\':lnc

całe) Pol,k1 1 I Jl\\'\ '(>\.·llmch wo1cwtld11\1 .ich R1~-CZ)'Pf>Sp<>litcj.

(" ~lttH,

rzylrm

\'u1d111nr 1 "'lf!flnt .r1r

u~uz.1110/rimm.

z11t11H1. l'yf(lnr, ro

iU1(119rn1y( 'lui(IJ9flll) Zflf'('Z)llY I ilu/1 lltlJ\!:11.0 f"1Nttz!11ka, puno \A:.r.\!tu.rhty,0. Do~lnr

\/1J.:.o/,ą11

tr.iftb, /,.,, trvba 11am kogoi, ho Ir, ksicdZ!' / p.i11nc '" sproud:;Jf - .flJJ'/rl 11idZJflt, "' "'' J"Z. Mani. A 10J:. n1t Z!fh.·t J:.nc:;Jilo p'\)JtdJoJ/ I i/J1b11 t/Ji, IO

Hf/I

li(

lundz.abk do kark.N prz>IOZJ.'

O Wie lkopolsc e

'a

1.;achocJ ex.I Mazow>13 połe1.1ona J~'l>t „~ zna, p11,:kna 1 "'neona \'f1clkopol,kJ Po\\1ad:un wasz . mo,u, v jc't to kr.una mlekiem 1 nuoJem pl)nąca. na1h<').ta1va obok ~lalopol'ki czc;sc 1Vcc1} p<>,p<>li1c1. \.1c: m.1 tu ndmch gór am bawc:n, ;de: pla,!Jc, rolłeglc ró\\ mny, nJ kmrych 3.7 po horvont rozCl.\g3Ją się n11k~lc: p<>l:i, gdzie s7Jach1a "CJC zboza, wvpas:i bydło lub owce. Panowic bracia z ll'J „1cm1 to 'W} kic s1;11e:um ~mpoda.rzc, kcórty blisko mają do sl.1wnrch J.irm.irkm1 wc ł-rankfurc1c 1 \Vrocł:m 1u, na kc or~ z

1\a1\\1ęks1)·m 1 na1p1c;kn1e1szym miastem "' \X'1clk1c1 Polsce JC\I Potnan \hasto co srarc, lat bc1 mab osicmsc1, a mo1c 1 więcej liczące, slawne 1c swrnch kościolow, kat~'tlr, vkół , kamitruc 1 domm1,;. Tak sohu~ m1 'le;, 1c na1sławrucjsza w nim 1cs1 katedra n;1 Ostrowu: TumskllTl, którą lat 1cmu s7c.;ćwoż tCra7 na SICl\''Clc czynione s;i pl'llct prn 1ej przcbudo\\1c. T~'th gargulce, mas1karon1· 1 Mc:rcn'Jly ""'""'tkic na ł,'TUI 1u1 ro„bno, a \\ ich m1c1amck krzpack1, \\'\·gt1J.1ć b~d7.JC: jak prawdziwy kośc1ól. \\ ICJ7C katcd r;r.e lc1ą pochow;tru Mies7ko 1 llolcslaw Chrobry picr\"'-1 wladC) Polski. icdalcko o„crowa Tumski~-go loy 7aS wła\Cl\\'C mm~co. / ku\rt"Ko na1slawmtiszy 1cs1 131") Rvnck. ~acnc pr„1 nim są kamic:rucc:, a na1p1ękn1cis"· raruv Jeno p
-136 -

Księga VII: Świata opisanie

do WIC/) posadzono. pct.1rd•1 bramę wysad11!J f\ch Ja,1crhk1ch posad11h 1ctl11.1k do kunr, a potem po~cmah m1cszczamc. \\ Pcunaruu są )C\7C7c ,1awnt ko~ooly 1 kfavto~ to 1c'1 frano,1kanm\ 1 bcmard\TIÓ\\ 1ud11c1 1e.ru1tÓ\\ Okrucrue c1 \\ vc1cc7ruC\ się w m1c,cu: ro7pano•7\ h. \X alc14 talmi / protes1anranu, więc czę,10 zdanają się w Poznaniu tumulą. \X' m1t."c11: IC'I 1c,zcze zamek, muf\ obronne 1 drt."\\TIJanc pucd m1c,c1;1 Sla\\TIC 1es1 1akru "-nlei..num Lubrańsk1e~o. do ktiirc~o chad1a nn nauki mlód1 s1lachccka 1 'ynow1c na11nallllcn11szvch m1cvoan. I. tego powodu w oknbC\ kolegium fC\I w1de "'' nków 1 1am1u1il\\ \\ ''ak \\'Z\SC) w1ed1:\, 1e mli>dż nasza odpocz-tc mu,1 nieco po nauce, me ma ;a.; to jak odpocz\·nck prZ\ kuflu i 1c skonc1anką na kolanach. / innych mtast \\ 1clkopol,kJ ~la,mc 1cs1 pr.1t
O z iemiach łęczyc kie j i sieradzkiej opowieść kró tka, acz treści wa

'-a

połudrue

<><.I \\'sdkopolski rd;ennc1 t kah<.17.\ -.!uch). ;c w podz1cm1ach poci z.lmkiem \\ Lęc1YC\ .tna1du1c "" we1scsc do ptckla 1 ma tu k~ill\\ k~· dtahcl Boruta. p
Małopolska

Spo!>ród \\ \zy\lkich ziem Rzl·o,·po,pohtl'I ta 1edn.1 1cs1 na1psękmcj'7a 1 na1wdb\·W3J:\ się ktmm1CJl" k.rolÓ\\ Pol,la t I Jl'\'\'. Tu \\adkcl\\ allll, aby pc>J7.1w1nć wspaniale zamki 1 pałace, pola, la'~ 1 gorskic s1czyt)' l\falopo1'ka nc/\na ssę zar:v 1a Radosrucm. /.naczna 1c1 ""'c je'' gcłrzysa lub p<1pr1eonana l'l S Swtt;t~o Kr1pa. a takzc okohC/mch \\7~orz. \ na t.,·,e1 C.ór1c In-Iem kted\·,; na 'abacic, na kror. 1:apro<1la mnse 1ed11a cza.en\\ ruca C.o t.tk ocz\ wytrzcszc1.1v, pamc »ojplan' Mó\\ tv, n· J.tk mruc inkwizycja sch'\ \·ta, to mt stosik npa1.,:. \\ "'°'tko 10, pro-.zę waszmo,ci, bu1hr~ka, a rut• rrupalamc \to~o\\ \ ch11ch1 1 na\\ et znalazł się na mrlt(: tn!-tyg:11or, m d11dv \\ r1yc klechom. bo vl.ichtv o cnn sądzić mc morna' Tak prawo stanu\\11 Po\\ mem) 1nlnak c.ln ~l.lłopol,ki. Potem, td.lC ku połudmowi, 1ercn ''all' •st; cnr:1:1 banł71ej tę;-nc 1 m.11cs1.111c111e iaor.· Sarmacku.~. to 1es1 t-....lrp.m

H9, fftoia p.1MllU, Ili~ u1d';!tl1Int (d':'lti ll.111.t.1 Hcrk.t. .ćmun.1

Prz.rz. P1olruu1/cir ;rd•.11

Z!'"'Z!'J 1zl.1d><1r :;: ftlt1f1lu'O, Fm11z. ll"~l(lltr. /rd1111 A:oiroz. ntt Óf!Jtrhal, bo11m11 z..ilrzJ "'"' "' 11• lląA:tl11r; c~rz.r. ·~du orz.r

z

,\111l11rhou 1ku11 11ygro 1 11,bau1 z. oprt!JI 1111i pono Ił (~nmd I Ił ltdZ?tl trz!ha, Z! .\lolod>0111h l"'Zflfh 1110;11/r. l"r\/<. 1, ,, .("nłZfrl lak P'Z!/>l/t.

'"' "IJ

przy·uolui. bo przJmd'\!ln)HI pra nllt lltJJZ)IW rz_l.1.ht1 lei111 j rll, <.1/'!) n.ul r/.lopum1 P."'Q" .11!

lń.m111 ,\llllod>0nh~~· /'!ft1111•7 /

Ił ~~"""' rz!/e,yą u• sin/Jl) htp<'f gd.1ńm, /c.Jorzy mluua z. 111111 1111th Mov ltt/y Z!'t!Jdztt "' ;t1lr.tli 11J·1111'0llll1 Jw111f<'"IJ"• kiom f>Ojtdyntk PIJ"' h

f'<~/tL111~ l'lfJ:
z. "'"ltJ ulrJJlll) u'/1 (,11/1ou1 do f'oZ!'""'"· .(ÓZft llC 1111 111hr11111kil 11111rzyl. I f\!ba f!J Irli~ do po1/J11Z!111hrn

11 11nZ!1117

u,d,,,1.ł.M/LL \lol~bonAi fNidl (O "'' d>
l\!U'I(.

u1trzpttf!.Ot' 1.111~/

Ó1J

mJc~7ka cale mrow 11: 1'/UCht:) . 1 małe za,ctanlu ni..'Uhtonc \\ dol!nJch r.i:ek. !:lą t dmtam1c \\'\le szlacht) -rcdntC). Ą w róznych c1ę>etach 1c1 11em1 rou7ucon~ '•\ \\ 1clkic ma1ątlu mal(n.1ck1c \\ Malopol\Ce połozona 1~1 \\1elka or
\\

~lalopol\Ce

Ldarzają M~

- 131-

'a

''"chc>l,k1ch 1 Potockich Jahm JU.t rzekl, 5armac1 / lllalopol~k1 się W)"\\ c>c.11.\. \ konk.re01ic / l\hcdmw·a, co le.t) na polm>e od "'rakowa. Oczpv1\c1e, me WV)SC)' nasi przmlkow,c ~iamtąd pochodzą. Jednakowo/ " rym mw,c1c urodził się l\lac1c1 z l\licchowa l\hcchow11a, m.v 1.1cny 1 uczon)', któl) napi,al był d11clo „Chro111m t>olfJ11on1111" cudz1ez „fnut11/11s dt d11t1b11s \11n11ahu .1 ls1ano tl I :uro/'1111111 tl dt rontmtu /11 tu". Co "ę tłumaczy: „Kromka Polska, cudz1cz Tral..1.i1 o dwoch '>.1nn.1q.1ch, \z1acyclucj tud11e1 I .uropcj,kic1 1 o rym ce> ''ę " mch ma1du1c" lll:v ten odkr) I, ze " '1.1roz}tn)th w,ckach nmu:,zku1ąc) tę z.1cm1ę 5low,;m1e pow . ( >d armatow tcd) W\"\\·c>l,ka, a chłopi na~1 od d;1wnych Słow,an. \X' co l'l '"wc1c wicr.llę, bo\1,cm memo1hwc jest, abr n.m·1e.1 1u"1 pol\ki s:dacheclo, kuil)• tyle w1kcory1 odnu>-1 nad łotrami roznym1 (a nade '"'l~rko nad m"'k.it.'W,k.Jm1 poubratami) pc>ehc>drow ąz, I Jgę?a. Gdz1c1 1m do slow 1arisloch :-.wami)CÓ\\, P1rogó\\, \'{ 1c1ęgów 1 Smc:i.,tttÓ\\. ,\ 1 10ak1 herbowe nas1c od sarmackich 1nam1on su; W)"\\c>c.11.\. Km nic wierzy, mccha1 naci Dmcpr jcd11c:, tam ':\ 1Llm1cme rakuruz sa.mvnu godl.1mi i klc1notam1 01n.\cmne \ glal) owe Sannac1 wla
M1ci.zkaną \lalnpolslo weseli s:t zacru 1 .,,~cmm . Do wyp11k1 sklonru 1 do wYb1t.lu! A rue lubią om \\'S7)-SC\ l\la1urow \11.' o przyczyn:ich tci::o \lanu r.-.eczy 1u1 '' .1vmmci mo\Vllcm. Nade ws11·„1ko nadm1cn11; 1atcm teraz, ze Małopolska zyzna jest 1 bognta. ad \Xlisl:i 1 w dolmach nek zdarzaj:i '1~ 1.1cnc z1cm1e, urcxl1n1 da111cc: w1dk1. Z kolei tam, gcl1ic Wl\'CCJ skal 1 kamiem, chłopi 1 s1lachta rąbią la„y, drewno \X 11slą do Gdań,ka ~pla\\1a111c. hodują koruc, hydlo, len, pas1ck1 mJJą, mł)ny 1 gonclruc. \X' s:um·m kra.ko,nlom w<>JC\\()(l1tw1c chłopi" zupa.nach chtxl/.\ 1 sukmanach w·\ 'Z)Wanych, a wiciu JCM wHc>1torc:m 1no'1czy na m lacfa 1aka 1 ruc w mc1 godnego uwagi me 1najZ. Wielce zacnym grodem jc>t tó· Snndom1eo - \\1clkic 1 srarodnwnc: m1a'1C> n.id Wislą. Jest on cal) mocz<>n)' murami, w kHll)·ch znajdUJt\ ~1t; cztcl) bram)·: l..a\\,cho1ska, ~kow;ka, Opaiow~ka 1 I .ubcl,ka. \X m1cśc1e je;t '1an· rntusz, piękne sklepi, a w mch ró7ne towat}, bo do andom1cr1a pr/\JC1llza1ą często Tum, Onn1.m1e, Koną 1 TatJrl\, aby \przcI świętego Paw la. J tal..1c katedra rruc1,ka KarC?my 1 gospoch zna1du1=1 '1~ pr" n-nku, a na1,law me1va jc:q pm-nica u \lani~za p<>c.I Raruvem, do kwrci schod1ą się wszelacy m1q,cow1 awamum1q. Turni 1akte spotkasz wiciu nwal1dro~ow. ,\ 1al.. chcc~1 wavmo<ć napić ;ię wina. to po;zuk.11 niejakiego Koprz)"IVl\lckicgo. Szelma w 1 lotr, co "ę rueprawnic za '1lachc1ca podaic, a 10 lafWo poznać mo7na po mo\\'lc, gdy1 ..zepluruawą ją ma 1 pm,tak " obycza1ach. J\lc gd} kto mu rzeknie: „\\ avmmć s1Jachc1c", to C1c;s1u1c: do zdt.-chu winem. Tak 1cd1 rozru opo1c 1 huha1c, chqc się napić darmo wma. cze;; to do 1c~o komparu1 ''<; wpr.ll UJ:\· :'\1c\Ć :-Olalopol,kJ, to 1cs1 kopalruc soli" \X'1cliczcc Jc't tJm zamek 1upny, \O\ V)b) głębokie, z ktorvch \1ydobywa \lę wielkie bałwan) soli 1 rMWOZJ po cale1 Koronie 1 Llt\\,e. t\ " Hodku, '' kopalni, są czclusc1c p1ek1dnc, orchlamc 1 przcpa.;c1c, po któl)·ch strach chodzie. Jc:'t 1e7, knplica cala w soli wykuta. .Jest sól bl~k11nn. stil

wy~ląda jakoby włos\' dz1cwlu. \X' opuszcwnych zaś sal.ich duchy tańcują. ~'wlecą ogmkarru 1 pob!7ękują łańcuchanu. Idąc za W1cliczk.1 na ~>ludnie, teren \\7JlC>>t ~1ę stopmowo, przcradza1ąc sir,: najpierw w lkskid)•. a potem, 7-
57.am 1 laka, co

O Tatrach 7~S waszmosCJ powiem, ze ro góry, o których wicie niesie, 17 z dawnych lat ~'I tam skarb) ukryte 1 zakopane. Nie wiem wprawdzie, kro 1 po co miałby te kosztownośo tak daleko ukrvwać., ale ze "\ tam bogact\va wszelakie, m pc.-wna. )t->sc wszak w Krako'1.1C 1cdna konfraterma p<>~:rnluwaczy skarb6'1. tat:rzańsluch, krore1 C7łonkowu: cz~sto w; w góry wypu~czają, mają 1ci sysu:m ~nakó'1. tajemniczych, k1ó1YmJ dmi.w do kosztowności oznacza1ą. \'fide cc-1 znajdziesz w Krakowie 111ncranusq dla tych, co chcą szukac maJ•ltku w górach. Są w ruch podane: drogi do widk1ch b<>g:ICt\\ ukl) t:ych w Tatrach. 010, proszę was7mośc1, kawałek 1edn~o 7 ruch: W'nądZJt.rz 11.J JllU'llfOIJ_'f"'

pod

11pla~m

\'odmr, idż.

z

n11

du
l"(tt

Z!',,;u

•.'Tzd ritbir lf'
ll?IDkit.

t.1/ut:

g/01111,

rr.ta.

kr\111 r:;tii )!.111az!ł na ,P/adki UJrtOltll!1

sk,Jk,

llJŻ!ZJJZ

doltrz!, mt rbrbuz,„ Kiedy ja te 111ncrana, c-.tnam dz:tv.-no ma wszelako, dlac-zegu •lUltlrZ}, mając o skarbach wiedz„ mk wt dkl\, sami me próbow:ili ich ;r,dobvć. \\ kazdym bądz i=Je, wtcle rękopi~ów pokazu1c, ze najwięce1 kosztowno\a ukl)·tych jest w okolicy K1czmar,k1ch !>111'1.·
O Kró lewskim Krakowie

sławnym

na cafym

świecie!

Skoro ju7 w l\lałopolscc: 1esccśm1', tcamym

-139 .....

ięga VII: Świata opisanie

Wawelu kanclerz Jan Zamoyski kazał go ściąć. Wiele ja mógłbym waszmości opowiadać o katedrze zresztą za parę groszy zawsze wajdziesz w Krakowie pruwodników - uważaj wszakże, coby ci któryś Wawelu nic chciał sprzedać, albo Kościoła Mariackiego. Bywały już takie pr~ypadki, że szelma jakiś i złodziej nagadał Mazurom ciemnym, że kościół mają W)'burzać i że on - jako oficjał ksi<;;dza biskupa krakowskiego - szuka kogoś, kto by tę budowlę kupił. No 1 kupilo dwóch Mazurów kościół przi• rynku za I OO czerwonych. Jeno gdy chcieli w posiadanie jego wejść, księża straż miejską wezwali, a Mazurzy natenczas chwycili za szable. Zwada z tego była srraszna. Rajcy się na ratuszu najpierw uśmieli z franta, co kościół sprzedawał, a potem chcieli go łapać. Ale wiadomo - szukaj wiatru w polu. A gdy waszmość już Wawel obejrzysz, zajdź na Podwale pod zamkiem, gdzie zaws;:e znajdzies<: wicie karczem i zamtuzów. Czi• cy wiesz, Francuzie, gdzie jest Sodoma i Gomora? Mówisz, że było ro kiedyś miasto w Ziemi Świętej? A ja ci powiem, 7,e Sodoma i Gomora jest wcale nie nic u jakowyś ram Aramejczyków, ale zwyczajnie, w Krakowie, w Smoczej Jamie pod Wawelem! Tu12j bowiem szynkuje się wino i piwo, jest tutaj pod dostatkiem pięknych ladacznic, są i alkierzyki 1„. he, he, sam wiesz co dalej. Jak powiada pewien poeta:

drugim garkuchnia rurecka, gdzie pilaw sprzedają. A w trzecim kozacy bandurzyści, górale z serami, chłopi z bydłem, dziewki ;: obwarzankami.„ Słowem, można się ru napatrzeć różności. Tylko na sakiewkę trza zważać, bo złodziei i szelmów ru pełno. A najwięcej jest ich przed bramą Floriańską, któr:t z Kleparza przez Barbakan wjeżdżasz do Krakowa. Tu przy samej baszcie zawsze pełno dziadów, z których jedni żebm\, drudzy chorych i kaleki udają, tr.teci z ust pianę toczą. Tutaj prqczepi się do waszmości tak7,e wiciu szelmów krakowskich, opowiadaczy histońi, oprowadzaczy po mieście, dawnych żołnierzy i skortezanek. A często zdar..:ają się i racy szlachetkowie, co się chcą u rękawa twej delii uwiesić. Jedni udają, że są znajomymi, drudzy, że na służbę chcą się zaciągnąć, trzeci gadają, że mają głaclk.1 siostrę. A jeszcze jedni udają twoich krewnych. Strzeż od nich B
Klo 11011i{jnl odpmuil 111 LJ1bli11it ,\'n CzywtkN, lelo u.it)akit gospody11it li? l'łl"arrZflll'Jkitj Bnszrit, na Mostlea
Poza

kościołem

.Mariadcim masz jeszcze przy są i sklepy, w których sukno, materię, broń, skóry i inne towary spr.tedają. Zawsze w nich ścisk i tłok, a osobliwie we wtorki 1 czwanki, gdy się jannark odbywa. Obok sukiennic stoi rarusz z W)'SOką wieżą - z niej możesz sobie na miasto popatrzeć. Z kolei za kościołem Mariackim jest Mały Rynek, a przy nim wielkie i zacne kamienice. Tamże nieopodal masz też malutki kościółek świętego Wojciecha. Insze kościoły to świętej Barbary, świętego Floriana i takoż świętego Bernardyna. W arsenale miejskim możesz zaś obejrzeć działa i bron. Karczem w Krakowie i zajazdów jest bez liku! Wszystkie zaś oznakowane tak, by każdy wiedział od razu, jakie w niej trunki podają. Wiecha nad drzwiami

cynku Sukiennice, gdzie kramy

znaczy, że szynk ro piwiarnia. \Vienicc - winiarnia, zaś krzyż oznacza miodosytnię. Z szynków, najsłynniejsza w Krakowie jest Piwnica Świdnicka, która mieści się w podziemiach pod Ratuszem i zwana jest często lndyjami. Siła tam się można napić, najeść, a pczy wyjściu wiecwrem uważać crzeba na sakiewki, tudzież na czyć, bo gdy pijani z szynku wychodzą, zwykle pczy wejściu czarują na nich murwy i skorrezanki. Prawd1jwa to JfNl11nla l0Jron11111, ro jest złodziejska jaskinia. Tucaj waszmość spotkasz cakże kompanię pana Krzesza, hultaja i banitę, który ze swoimi ludźmi często w Krakowie się bawi. Tym w drogę nie wchodź, bo nie obędzie się bez zwady, chyba, że pan Krzesz sam cię do kompanii dopuści. Czasem zajr.r.ą tutaj cakżc ludzie pana Samuela Łaszcza, strażnika koronnego - jeśli on w Krakowie bywa. Ze stałych bywalców to w piwnicy pr.r.ebywa częs(() imć pan Florian Wolski, kr.r.y-.lowiec, co na krucjatę i oswobodzenie Ziemi Swiętcj pieniądze zbiera. Zbiera te datki, jak pomnę, już z 10, czy 15 lat i dobrze sobie żyje z naiwności głupców, bo taki z niego krzy-.lowiec, jak ze mnie za przeproszeniem, święcy Szczepan. Takoż w Piwnicy Świdnickiej bywa często imć pan Artur Machlowski, co się pisze z Zabierwwa (ale tak on z Zabierzowa, jak ja z Wawelu!), frant i pijanica, co zna wiele anegdot i po karczmach łacno oprowadzi, a hiscorie pamięta biesiad i zwad wszystkich, które się w Krakowie wydarzyły od lat ki.lku. Tym bardziej, iż z laski księcia dobrodzieja Ostrogskiego zoscal Machlowski burgrabią na Krowodrzy pod miastem, gdzie myto zbiera oraz murwy i Żydów sądzi. Tedy nasluchal się w swoim życiu różności. Z innych szynków zacna gospoda jest prq ulicy Sławkowskiej, u Roulzialki, gd7je cowarzystwo jest zgoła inne, gdyż cam piją rybałci, żaki i szkolarzy, tudzież księża i mnisi i często ze sobą dysputy uczone prowadzą. Tam więcej i.najdziesz frantów i grajków, niźli pczy krynicy onej samarytańskiej, ram każdej godi.iny usłyszysz z Japonijej i Turek nowiny! Insza karczma zacna jest Pod Mur.r.ynem na Flori.-i.ńskiej i U Jana Medyka na \Viślnej, gdzie takowe medykamenca sprzedają, że po biesiadzie przez dwie niedziele chory będ7jesz. A w gospodzie Nagiej co niedziela obejrzysz waszmość żywe obrazy, które odgrywają kurwy z zamtuza spod kościoła świętego Michała. I ty mkoż stamtąd nago wyjść możesz, kiedy w sakiewce dno obaczysz, a pić będzie się chciało. Z innych atrakcji Krakowa warta obejrzenia jest Akademia, którą jeszcze król Kazimicr.t \Vielki i.ałożyl. Stąd w Krakowie mnogość żaków, którq są sprawcami i przyczynami wielu łotrostw i awantur. ie jest to zarem radki widok, gdy scholarzy pijani w rynsztoku albo na śmieciach leżą, albo aw-antury wszc:i.ynają. Żacy nic lubią się bardzo ze scrażą miejską, a na pachołków wołają zwykle: ry śledziu, co wielce jest obraźliwe dla strażników. Wesoły jesr nasz st0lcc:zny Kraków, szkoda gadać. Jakom już rzeki, oo zachodu przytyka do niego

Kazimierz, gdzie poza rynkiem prawie WSZ)'Sckie domy są drewniane. Tam mieszkają Żyd1.1, Ormianie, Tarar.r.y, 7,darzają się i Kozacy. Tam reż są targi, kramy i sklepy, choć nie cak przednie jak w scarym Krakowie. Zbójów i warchołów tutaj jest dużo, więc lepiej szablę mieć na podoręd7ju. Oscatnio zabito ru zresztą w zamru7je szlachcica, niejakiego Piorunowskiego, którego znaleźli na śmieciowisku za miastem obdanego do naga. Od północy do Krakowa przytyka Klepacz, gdzie domy WSZ)'Stkie są z drewna, mieszka zaś zwykle plebs. pospólstwo i trochę szlachty-hołoty. Karc7.my najsławniejsze są tutaj przy rynku. A najlepsza z ruch to Gospoda Hultajska, gdzie pije plebs i pospólstwo, a mkoż zjeżdżają najslawnicjsi warcholowie i pijanice! Tam c-.r.ęsto spotkasz, na ten przykład, pana Ranickiego, ro jest Kulasa, szlachcica z jednym okiem i z jedną nogą - które utracił w niewoli bisurmańskiej. Kiedy on do szynku wchod21, co zwada p<."Wna jak amen w pacierzu. ie lubi on strasznie Turków, Tatarów i Kozaków zdradliwych - zdarzyło się zatem, że po pijanemu obil jakichś szlachetków z województwa ruskiego, co mich "'·zorzysre żupany 1 szys1Atki z turbanami na głowach. Kulas ma w tej gospodzie dziewkę, nieja!G\ Jagnę. \Viclce o nią zazdrosny i gdy tylko konkurcnu)w spostncże, 1.araz rum czyni. Wszelako gdy co dwa tygodnie z Krakowa pan Ranicki W)ieidża, Jagnę bez ryzyka żadnego chędożyć można.

Ten7e pan Kulas rrustncm 1cs1 w 1oro~raruu sobie drogi łau'll, zatem wszystkie lawy 1 stołki w Gospodzie I lulta1skie1 ledwie sic; tnymaJ:\· i'.amruzów, jak juz mówiłem, w Krakowie jest duzo. ajslawmejSZ)' w Smocze) Jamie pod Wawelem. Ale S:\ też bordcle na Podznm<:"1:u, w domu pana Ko7uchows kiego, a wiele jest w pobhzu murów m1cjsk1ch, w szopach 1 domostwach w bocznych ubC'/kach. Nic chodź tylko waszmość do Rokickiego, co na1muje dwa domki za M1kola1sk:\ bramą, gdyż ludzie mou,l\, ze to gwalcowruk 1 zbrodzień, ze me raz JU7 7dar?)·lo sic;, że ze sługami gośa pobił, ograbił, a oasem nau·et ponoć 1pozab11ał.

Do Krohm·o, prosZJ 1J'OJZfHOsao11-, p'ZJ)tcha/ pon Andf\!} lrrdro, b1mla, a·orrhol i PIJonuo. A roZ!m z. nim p'ZJ)tcbal lakoz.jtf,O si".~" - M11rzJ1t, ro u• ZJIPOflit thod':(! I dt/11 sz_lot/Jtt/Uq, O JZf1bl1( robi lak, Z! t,d.y 1]/lto 01/cym mothmt, z.oraz. !etą 1,louy. A l'tI!{!flt z. ~ MN"Z'Jflttn i brdrą p'ZJjctho/ •·.,, tharultknr1k Jakllb li' yonleJ. Am tbyb1 1Z!'knJ'1 ltogoi • Kroltozm. Chodzą 1/11tłr/, Z! th<ą lfh~tai akh1,,,111c M1kol'!Jo ScdZJ•Y1Jo. ktory to spcyilal Frtd~ 1o.ł4, ńruok.1c "" po1tn9c, Z! po "'IJ 10 11110/0 llf'Olnąi, mt l'f//to mt .-stolo, ok;11z. na Z,OD-rz! qpońlo!

'°

•

„.

.·>'-·

•.

I

~

~~ ł I

'

"<( .'

,•

.

, .

,

"Y u·o;. ł°"'' 11ot1J(/r, !11rd1111a Irtk RDZ!1tft/d, 7.1ń kmkou •sh, bo 111111r z.ary h11/to;r 1tuthodz.4 1 ltoZJ1b11/tt pl11tii każ.q. AltJUii la1kauy """ pof!fdZJ( zaltou', jll okaz.al 11·dZJc'ZJlofi. A u'ftdy Zf11J•Jit z.a darmo sl~i bcńc radą, mttftkammtamz 1 ktJak.10m1, horosktlp poslo•ic i z. kabotJ •ytzJIDflt, gdZJt a-asit •ubw"Ź!'oin z.lolo 1 sla•'( Zf1dl"Źf mog4..

O Lubels kiem i ziemi a północ

południowy

Lubd~ZC'/)7nte

rrueszka sporo s1lachr,· 1amo1nej, 1edno- łub kilkuwioskowc1, na południu zal. lczy wielka ord)'llacja ustanow,ona pr7C7 hetmana 1 kancle1'7a Jana Zamoyskiego składająca się z setek wsi 1 kilkunastu miasteczek. Od wschodu do województw:i lubelskiego przytyka ziemia chełmska, która jest c1ęśCi:\ wojewód7twa ruskiego. Chclms:mi:yzna jc:s1 dostatnia, pagórkowata, a pod 1ej W7gónami kryją sic; u1clkie złoza karruerua 1 gipsów. Czc;sro zrcsną kamień 6u wychodZJ na pow1el'7chnic;. Mieszka ruta) ~poro awanrum1c1ei s1lachty, spofród której najslaw'll1e1sl') JCSt pan M1kola1 1.umński zw:ln)' Rcgalmą albo Talercm, s1elma, opój 1 warchoł, który dobra! sobie kompam1ę godnych s1cb1e łotrów 1 czc;sto przes1adu1e w karczmach w C.hclm1e, wynajmuje się taloc do zajazdów na s1lachcckie dwory. Dlaczego. pytas7, Rcgalist:\ go 70Wl:\? I le, he, b)'llajmrucj nie 7 milok1 do Najjaśruejs7Cgo Pana! Kiedy t.uruńsk1 w rokos7u wojewody Zebrqdows kiego stawał przeciwko królowi, Ich mu rC>7bito na kawa ł ki 1 ma teraz czas7kę zalutowan:\ ilotą monetą, nomen omen talarem 7 w,zerunkicm króla Zygmunta Wazy. Stąd 1pr7czw,sko jego Regalista u7u;ło sic;. A porucwaz kiedy kołpak /C lba zde1rrue, ;-lotem śu,cci, ruektÓl".l)' wołaj:\ na ruego: Złota Czasz.ka. 'a

głóu'llJC:

chełmskiej

wschód od Ma7owsn 1 rueco na

o
do l\lałopolski liczona, ornz blisko nie1o na wschodzie 7ic:m1a chełmska. Lubelszczpna ruc jcs1 do końca osadzona S7lachtą - zdarzają się na rue1 u1clkic pustki i prastare bory, w który wyj:\ u1lg 1 topielcy. Jednak 11em1a 1est tu rówrue żyzna jak na Ukr.urue, rodzi dobre 7bo7.a, chmiel i winogrona, bo ~ 1ej okolig-, podobruc 1ak w Sandomierskiem, c1ęsto spotkasz u as7mo~ć wuuucc. Lubelskie: wojewódnwo jes1 w 7naane1 oc;ści pagórkou·atc, czc;sto 7dar?:IJ:\ sic; rutaj jary, a pr7y Wiśle: skaly. Lm dalej ku południowi, f)m staje: się bard71cj dzikie, a blisko Biłgoraja i Frampola /3C7) na1ą się gÓ!)' wiclluc, jary 1 uplaZ)', porośnięte pus1c1a1111, które odchod7ą na poludmowy wschód od Wisły 1 o:is;n:\ się aż do samego Lwowa.

- 142 -

Na1slawme1szpn miastem w 1e1 częśa R7eC7)pospoluej jest Lublin, " którym prte7 aęść roku obraduje Trybunał Koronny. t.bastO 10 omijam ja na d11es1ęć nul, wcale nie dlatego, 7e się trybunału boję, ale dlatego, że 1est tam aż za wiele wszetecznic wszelakich, które dobr.r.e mnie znają. A dlaczego mnie znają? No cóż, będąc w latach młodości poswawolilcm tam sobie zanadto, poznałem tamtejsze gamratki i lad.'lcznice, bo tak mi się trafiło, żem wszystkie pr.reswac.lźbil. Imaginuj sobie waćpan, 7e k1edr;, gd) tam bylem, wygrałem w karty od 1edncgo Zyda ló7ko; piękne, orzecho\\·e i wysadzane zlo1eml Dogadałem się potem z Żydem tak: wstawiłem je do poko1u " ' gospodzie i zaprasulcm co lac.lmejsze kurwy. /.:iws7c, zarum poswawoliliśm)', wych\\-:ilalem ten spr7ęt pannom i wyceniałem na co na1mme1 sto p1ęćdz1cs1ąt dukatów. Pod korucc gadania ofiarOW)'\\'lllcm loże panience. Niewiasty wszystkie głupie SO\, więc ślipia im na wicn.ch wychocbJly, gdy myślały, że w takim łóżku spać będ'I i pr.tyjmować gachów. 1 o i myślały, źe pan, co takie ma łóżko, nielicho 1m nplaa. Kicdyśm)' już poswawolili, do izby wpadał Ż)d z pachołkami i kr.1yczal, co bym się wyno~1I, bo dlugó\\· nie spłaciłem. Uciekałem \\1{!C co tchu na ulicę, a panna za mną - golusieńka. Ja nualem z tego wesołą noc, a Zyd suknie panny. Jednakowoz 1uz po dwóch f)-godmach muSJalem stamtąd uchodzJć, bo ws7ysdoe ladacznice się o mnie zwtedz.1al)·· A wiesz waszmośc, 1akic baby są zaWZJętc. Lepiej cedy schod1JĆ 1m 7 drogi. Tam1c w Lublinie, jak już pisałem, jcs1 na rynku Trybunał, który na ratuszu unędujc. J\ gd)• obrad)' jego SO\, tedy uwa7nJ waszmość, aby burdy nic wszcząć, m szabli nic dobyć, bo za to od razu krymmal, wicin i śaęcic. Jest nawet wiersz calu: Rild~t. by/ nr polo\JI, gdy nt 111 lelo byt jOJ'fl 11~r.i rrk( 11dql, 11 n111u defna.J SZJJ( 7.JJ frymarle: z.a JNti palui11• 1 rrh polo•'( L ptqtiq Z!l!JSlólJ i mDzgitm slnKą ralq glou'(. Trybunał obraduje w Lublinie od 1ed11cli Palmowc1 pnypadającej w pol0\\1C C7erwca, a:- do ostatniej sprawy, czyli do wncśma. Potem 7.llŚ pm:nos1 się do Piotrkowa, gdzie sądzi od pai.dz1crruka a7 do 1cdzicli Palmowej- i tak w kółko. Tam7e w Lublinie jest zamek, na którym /\ono Domini 1569 zawano \viCCZ)"S!ą uruę pom1c,;dz)' Królcsrwem Polskim a ucwą. icdaleko rynku 1est tako1 kościół i klasnor dommikanów, kolegium, a tako7 p1~knc bram) miejskie. Nic mrue1 ~\\1ttnc są 7amtuzy, :- których jeden, zwafl) Pod Tr,p1otk:\, mida si~ niemal na wprost tl")·bunalu, w kamienic> cechowej. Powiem wasz;rności w sckrc:CJe, :7c 7 tego 10 zamtun wychod1ąc umarł nasz wielki poeta Jan Kochano\\"Ski, który często w Lublinie bywal, a pomimo starego 'vieku dziel.we się trzyma ł 1 wszystkie panny pm:swadźbil. Tam ie wokól trybuna lu ~ą i inne

karczmy oraz piwnice 1 sklepy, w ktorych nuodr sprzedają. A za KrakowskJI Bramą JCSI wielki buar, na którym kupisz d7.l\\':I wszelakie, a cuda zobaaysz, jakich na oczy ruc Wld7Jalcś. Ale tyle o Lublinie, bo noc już późna. lnnym slawn)rm mmscem, niedawno całkiem zbudowanym jest Zamość, który leży na poł udnie od Lublina. Miasto t0 :rnlożyl w swoich dobrach pan kanclerz Zamoyski na miejscu, w którym rugdy rruasta nic bylo. Zamość jest murowanym miastem, 7acną rwierdzą, które1 nawet Tarany ruc są grożru, jest w nim wspaniały pałac 1 racus7, a takzc liczne kościol) 1 klasztOf)'· \\'arty polecenia JCSt rcz Kazuruerz nul Wisłą, który leż) prq wielkich górach, w doliruc, a v. rum są prawic same sp1chlerte, gdyz tędy \'\'islą idzie zboże do samego Gdańska. \'( mieście najslynme1s7,c są kamienice m1c1scowych kupców: Przybylló\\\ Celejów i Górskich. /\ w poblizu rynku stoi kośaól famy, w rum zaś ujrzys1 was1mość największe w calc1 Polsce organy.

ll1tdna;n, moiti ponouit, />0 1111 111ntt sąsiad rit Z!J•'Zfąl, jon llf'Z!'rho11·1h 1 Jo LMbbn.i prvd trybxnol f>"Z!'·ol. Pom"!1 f'Ofr?!bllj(

I

llTpamo lll(SkJtj

ąh,

bo ;a słabo ntonosl.i ;rstrm! PomtiZf1r, moiti panont, 11ntp1on9

nu11uiat,

o

""

/"'Zflllljtnt!

O zbójeckich gniazdac h ziemi przemyskiej i ziemi sanockiej 1 a \\"Schód od Malopolsk1 zaczrna się juz Ru~ Czel"\\·ona, do które1 zahC7yć mo7na ziemie sanocką 1 przemyską, będące czę~c1anu wo1ewódzN·a ruskiego. Na Rusi, choćb)ś jc7Utf)' posiał, przccic7 złodzieje się urod:zll - mówi stare, polskie pl'7)"Slo\\ic 1 pra\\·da to najprawdziwsz.a, gd)-i' \\iększych sw11\\·olrukó\\ t hul1:2jów ruż nucvkańcy tych srron w całej Koronie nie ?najdziesz. Kogó7 nHaj me ma, kto tu ruc nucs1ka! Po wsiach spotkas1 głównie Polaków i Rusinów, a ostatni zaś są zwykle umromi, to jest prawosławnymi, którzy pncszli pod wlndzę Ojca Świętego po slawemcj Unii Br1cskicj w 1596 roku. W sam)•ch górach Bieszczadem 1wanych, tudzież w ruskich Beskidach i górach Prtcmysklch 7.)ią takoz Wołoszyn1, Koroliwcy, to jest Rusnacy, zv.-aru tC'.r Lcmkami, Bojki, Czeremisy, Tat:lr7)', Bóg \\1C, kto jeszcze. Z Węgier pr7cchodz:\ tuta1 na polską stronę kupy swawolnego hultajsl'\\':l. w górach kr)ią się 700JC - polsko-rusq bcskidmC) t węgierscy tolha1e. Nic brak tu także dworów nucjscowcj, rozbójrucze1 s7Jachf)", która chad1a na pr7cmysl pod Duklę czy Sanok. Najsławniejsi hultaie i swawolnic)' to Komamiccy, Żurakowscy. Policcy, zbóje spod Lwowa, czy też bracia Rosińscy, kcóny głęboko w

,..., 143 ,...,

górach, we wsi Tdcimcy maią swo1ą s1cdz1b(:. Dość c1ęsco napadają oni na kupców 1 s1lachcckic dwory, prowadzą między sobą wo1ny łub 1aC1J1g:1ją się na służb(: do możniejszych poscs1onatów. TUGIJ takie d71ala pan Jacek Dydyńsk1, mój salvacor z rąk żydowskich dzisiejszy, który jest 1aje7dnikicm, to jest wynajmuje się szlachcie do pneprowadzania zajazdów. Jeśli redy sąsiad wlośe1 c1 zająl , albo ry sam dziedzictwo cwoje chccs7 powiększyć, tedy pana Jacka wynajmij, a on, jako dawny wojskowy i lisowczyk, zara.z sprawme 7.ajazd przeprowadzi. /.1emi2 przemyska 1 sanocka rządzą się, proszę waszmośo, własnymi prawami. S1Jachc;a ru osiadła nau1kła do ~lego zagrozcn12 ~·altem 1 grabieżą, do szabli, konia 1 czujnośo w nocy, ab)' zawsze móc odepneć bcskidruka, oprys1ka, czy 1.ajazd zmcnaw1dzonego sąsiada. Z tychzc właśrue stron pochodzi widu doświadczonych ręba1łów, a Pogórze pr/cmrsloe i sanockie jest 'w1etną szkołą, w której u1·rab1a się w młodych szłachcic.1ch hart ducha i wojenne umiejęmości. To właśrue tutaj, w okolicach Lańcuta, tł11ałal jakiś czas temu Starusław Stadmclo, zwany Diabłem ł..ancuclom, który napadał na kupców, więził w lochach su·ego ?.am.ku sąStadów, buntował się pnec1u·ko krółO\n, trzymał na dwom: karłów i alchemików, szkolił swoich piekielnych elearów, a wsz) tko po 10, ab) zosuć udzJcłnym księciem w ziemi sanocloe1. \X'szcząl on wielką wojnę z m1cs1czanam1 lwowslonu Korruakmm1, a potem z ł .ukas1cm Opalińskim, sruostą łeia1skim, w czasie której zginął, rozsiekany pncz ko>1ak6w swego wroga. Pmosrala jednak po nim Diablica Stadnicka, a takie D1ablęra Sradnickie, to jest synowic starego Stadnickiego - Zygmum, Władysław 1 Stanisław oraz córka Felicjana. Osiedli w Lańcuoc, 1budowali tam swó1 zameczek 1 dalq gnębili micszC7an, napadali na są<12dów, nic bojąc się mfamu, aru barucji. FclicjaM pneau braciom jeszcze 1 ter.&7 wo1u1c 1 po s:tdach sic; u ł<'>c7\, bo J:\ niegdyś braC12 u komnaoe u1ę?jJi. Z miast w z1erru sanocłoq na1~ław'01e1sz)' 1cst anok, w k1órym jest 7.amck kam1enn)' 7 cz.asów króla Kaztrmcm1, a rako7 1 rynek ncny oraz kośc1oł 1 kla\zwr ojców franciszkanów. Co ciekawe, w rym mczbyt duzym mieście są kanały i wodociągi, których w widu miastach Cesarstwa lub Francji nic widziałem. Po7a Sanokiem drugim wa7n)'fll miastem jest Pr/emysł - u· obu mieszcz.1 się sądy grod1kic dla tego tCI') tonum Rzeczrpospol.11c1. W Pncmyśłu znam dobne 7amek, a zwłaszcn w1c1~ górną tcgo:7 opp1dum, bom w· rue1 rn7 haruebme długo s1cdzial. Za co, p)US7, s1cdwłcm? l nu1d1a to sąs1adow sprau1ła 1 tło\ć ludzka, bo kto 10 w1d1Jał, aby tak statccznr 1 bogobo1ny pan brat 1ak 1a 70Stał ~kazan)' na 16 ruedzJcł ods1adkil A to wszystko pr/C7 pojedynek 1 drobną 7wadę, której ~1r,; dopu~c1łcm w k.uc1mie Pod R67ą. Gdz.te 111 karczma, pytasz? ie ma jej, z dymem

poszła w czasie 1c1 ~·ady, jako 1 cztery sąsiednie domy. Tam1e w Pnem)'Śłu, poza zamkiem, w ktÓl)'fll sicdz.ibę ma Marosta pm:myski (dawmei b)'I to Marcin Kras1ck1 z Krastc7rna, suachl jak zaw/i~I)' na hultajów), jest katedra miejska srara, klasztory ojców reformatów i karmelitów - wszystkie obronne, bo tam często Tatarzy się wyprawiają. Ostatmm razem Anne> Domiru 1614 ?burzyli i zmszczyli miasto, które dlugo odbudowyu'li.no.

Brali„ RDnliq, ro JltJz_q,

1

JIJf!lt}

li'

1111

11•

tfrafh

J'tftJIUf'f,

pora·ali, obtli 1 lfn(Z!'1 n1/tr.!111n1t !JllO llltgo jtdy1tgo. A •'SZJlllr.D Jlattgo, Z! dllfg 11 mtgo 11rit'1 11f>lani go nu mogli. A teraz. 11• ritmnuy sz.latlxira lr:(Jmq;ą i kaltm groz.q, afty Z! wszysl!eirh naltZflOin uh Jui/011-'tl/. Rat19rit go!

Bctlqr

11

Sanohl na rynhl.

'{fl}'Zl/nt leomtqp1t Il IJIZ!llOinou1t Jo SZJ"hl Pod G"'bq /\.a.ile.(. /Nti.y 1
tDkZ!

do1ntnt n( llOJllOU'SZJtb nou1n 11• 11'0jt11'6drfuu n11h111

o tym, ro s/yrhai.

Na Ruś Czerwoną czas trafić, wina, miodu, piwa i gorzałki s ię napić Jadąc dałc1 na wschód od ziemi pr/cmysłoc1 trafis/

\\':l.S7mość

uroczyska kończ)'

na 1

się

bc1krcsne 'równi.nr,

skały,

gón,

rozłogi Rusi Czerwonej. Tutaj w zasadzie

E.uropa. Za Lwowem 1 Przemyślem parne braae, w kraj, gdzie krew 1cst tailsza od wtna, a tara..,loe na1v.d)' pozosuwia1ą po sobie jeno rumy 1 7gbszcza. Gd7Je po drogach grasują kupy swawolnego zołnierJ4'\, grasanci i swawolnicy. Pny-.i:wyczrułcś się Wllszmość do karczem 1acnych, do dobrego, wareckiego i świdnickiego piwa? Do miodu 1 u~n sandomicrsloch? Do noclegów pod dachem zajazdu? To szybko o nich zapomnisz, jadąc na wschód RzCC?)'JX>Spolitej. 1 a Rusi C1etwonej miast w domach a1czdn)·ch nocować będZJesz w kurnych chatach r:vcm 1 ptaCl\\'CfTl, gdzje przy ogruu łC?'l p11aru ZaporOIC)'. Oto kr.11, gdzie awantUI)' 1 pojcd~'Olo częsme są ni7b poboznc picłgn·ymlo. Gdzie długo me ujl7)"S7 murowanego domu w micśae, a tylko drewniane chalup)' 1 bcho Ob\\-arowanc gródki. Trafisz do kramy, gd7it wsie osłonięte są przed zas1clo 1 parkany, a chłopi 1d:\C w pole mają na podorędziu szablę, samopał łub siekierę. Przygotuj s.ic tedy na uieżdzasz,

- 144 -

na1gorsze i szablę polu:mij waszmość w pochwic. Poluźniłeś? N o co zaczynamy, panie braciel Ruś Czerwona, proszę waszmość pana, jest bardzo pagórkowata, a na południu górzysta, poprzecinana src:parru, lasami, dołinarru 17ck i jarów, skałarru. wśród których trafiają się zapomniane przez Boga 1 łud1J urocryska. Ch łopi tutaj mówią już po rusku, bo prawie połowa z mch 10 Rusm1, druga połowa za~ w Polacy. Gdzie jedni ż)i:t. a gd1Jc drudzy- rue po:mas1, bo wsie przemieszane są między sobą, zresztą katolicy biorą cu za żony prawosławne panny, Rusini 1.enil\ się 7 katoliczkami, sam diabeł się w tym wszystkim nie ro1e1na. W miastach 1 kolei po1a Polakami i Rusinami rrucszka1ą Żydzi, Orm1amc, Grecy, rurecq kupcy, K:uauni, Szkoci i Bóg "ie, kto 1eszcze. Szlachta Rusi C1crwoncj ż>ie sobie dostam10, choć trafiap~ ~1ę wśród me1 całe zaścianki przesiedlone 1 Mazowsza czy Podlasia. Spotkasz tutaj także wielkie włości i fortuny magnatów, to jest Żółkiewskich, Koniecpolskich, Kalinowskich, Strusiów i Sobieskich. Ziemia tutejsza słynie jednak z warchołów 1 mfarrusów, krewkich s:rlachciców i swawolników prędkich do zwady 1 bójki, tak jak pewien s1lachcic, ktol') po pijanemu z.atr:r)mał się we Lwowie pr:red kapbcą, dobył szabli 1 - \lom1ósłszy oczy w górę 1awoła ł: ,Jeśliś Bóg, bij się 1c mną!" Imaginuj te7 sobie waszmość, że najczęstsze zabójslWll na Rusi Czerwonej co zab(>jsrwa z muszkietu lub krócicy. Pam iętaj, proszę, o tym waszmość, gdy będziesz pr:remierzał goścuice 1 trak t)'.

/.imz.llj(U U'OJ'Z!lrOlflOUTt na AkksanJra fit111tń.slutgo. bo Io h11llllj 1g».illou.,,1/e,;aleuh molo. i\lf Io Jla n1tf/J 11b1i rz/ou1tka cykanmr, fZJ Jol 110 /ef;6u• 1z.aratz/e.oui. P'ZJ)tthi1/ Simitń1/ei Jo SądoUltJ llYi1.z11i i kogo/ JZ!ilea. CZ!'Jr, »'11JZ!"oino11it, Z! zaraz glo»y rpaJnq! O;. ipadną glo117,;11z. z:uaz! A mam naJZ!'.IC· Z! n1t 11as SZflko, bo th11Jo b11dt! ajważruejszym miastem na Rusi JCSI Lwów, poloiony na wzgorznch na wschód od Pr/.emyśln. Miasto leży u s ró p góry, nn której wwosi się Wysoki Zamek. Lwów sł awny 1cs1 z kościołów, z których najwic;ks1y jest bodaj:l'e bernardyński. Zacny 1es1 takze ko~aół domirukanów, a takoż 1 cerkiew '1.'0łoska, ktÓl"l\ wybudowal hospodar mołdawski. Jest te:I' katedra ormiańska, w której Ol'Tlllarue unos~ modły. C:tł) Lwów jest mumwan) 1 pięknie odno\loiony, opasan)' mur.u:ru obronnymi, z arscnalem 1 "1cżą prochową. z zacn)m rynkiem i ratuszem. Wcsol<> się tam bawić można, gdyż karczem i dziewek gł:idkich 1es1 dostatek. Inne miasta Rusi Czerwonei. jak Żólkic.-w, 1lalso CZ)' Sądowa Wisznu (w którc1 odbywają się sejmiki) są drC\lo ruane i nic tak "--Spaniałe Jak Lwów.

Ruś Czerwoną nawiedzają często

naJa?dy tatarskie. tutaj szlakiem Kuczmań­ skim, idącym w·zdłuż Bo hu, łub szlaki em Wołoskim, króry cil\gllie się w pobliżu Dniestru 1 przekracza rzekę w pobliżu Choam1a. Zwykle Tatany na1e7.dzają niespodziewanie, :rakładają kosz, 10 jest tabor 1 wysyłają z niego m:tłe oddZJałła w poszuklwaruu ł upów 1 1asyru, czyli niewolników. A jak kogo złapią. tedy go " łykach na Krym pę&ą. a wn sprzeda1ą " niewolę. Białogłowy gł adkie 1naczne ceny OSll\gllJ:\, a m~czyzn mogli o ni i na galcl')' tureckie sprzedać. Ordyńcy zwykłe wpadają

IV' ~'ZJpo!f>Obl9 »•szystku J"Ofl pru1uidz.q Jo lfan-z.mrJ. Skoro ttd.J J"Z. ;t1tti"') • · lftttia' rrz1dt11tjotral11.Jm krók-111/um, tedy u llf'fo. l!Ji •WZJ"oii JoJJitJZ!al sit. 1k Jni fnn!Jq poJroZ! po Polstt 1 Lif1'it. Drugi 11 ntu 1q k1tp1/ut, lttłnit /uJnno. Ta.ł:.z!;ahti 20 tltu z.a;mtt fi /uJk111<1 poJróz. P"Z!Z. Ś'4ik. Cvd11 i ,\ fora117 Jo lf'itdnia. Konno Jo;tJZ!t.tz. szybn9, bo Jrog1 10111 Jobrr, b(Jzjuz. z.akm u• ll'ltJ11111;11zpo 14 Jniath.

- 145 -

li"'""'"

lr'arz.moif101nr, /"JlllfX'f.1 /.Jra;{(1 ll''o;1lall'llu Stanislau, potf/uJntorv /11n/ei Z!ll( mi pont al 1 z}MliJl/tNfllf lf' ltJJe ra~m m1uz..fw;1t J/11b ponoi U'Zf(li, który Ja/ /Ilf ;alei} ~Ima z.biegły z 1t111i1111n11m. M11m 111 j11ż, 111oid pano»1t, »;)TUie JfiJ11 biskMpirgo i grodz..kitgo ntt IFoplau11cit1;0. a trraz SZfi.ł:am •' lr'an-z.a•u hlmptzlfÓ» Zfl"!J
O P o d o lu Bardziej ku poludniowi Ruś Czerwonn, idąc wzdluz gór, 7am1cnm się w wielkie stepy, poprzecimllle ogromnrmi, skalisr}'rnt jarami. W ten sposób trafw7 was7mość pan na Podole, które graruCZ) z Molda"1ą i Jedysanem. Na Podolu ruebezp1cC7cnstwo ratarsluc 1csr bardzo dwe, 2 10 z powodu watah wlck1ących się nad gr:inicą lub "'yp:isa1ąqch bydło i komc na stepach nad Dniestrem. Lepiej tu me ro:.-smwać się z szabh\, nic je-i.dzić samomie. Chorągwi kwacianych jest mało, a ich leża i zamki po bc1kres1e ro;rrzucone. W step:ich 1 lasach napotkasz te7 fulOI") I Zll'TlOWT\00 kozaków zaporosluch, a kror)'ch 7.3raz po\\,em, a t.aloe chałupy 1 szałasy zd7Jcnlych chłopów, borowych ludzi 1 ws1clakiego hultajstwa 1 czerni, którz) mogą być ruebezp1eczru dla samornrch podró:mych. DWOI")' i wsie są tutaj solidme obwarowane, podobnie jak cerkwie, do których chromą się mieszkańcy w c1asic marskich najazdów. Ordrńcy bowiem rrnJko kiedy zdobywają ufortyfikowane zamcaki 1 wolą rabować bezbronne \\,oslu \.hlop1 1 szlachta \\ l\ch ~tronach n.:iwykli są do "·altu r pozogi. 'ie straSzne am wojny i zwad), ruc ro;rp1cl"7chną się na widok ;rbro1nych, a sarru c1.ęs10 W7mcca1ą krwawe bumy. me chcą słuchać panów, lub uc1cka1ą do Kozaków. a1slawn1cjsz) m miastem na Podolu jest Kamieniec Podol\lu, me1dob)'t3 twierdza polozona w zakolu Smotryc;ra. To ogromne i bogate miasto, w ktÓt:)Til m1c:.1ka wicie narodów, Polacy, Rusini, /.ydzi, Orm1arnc, Tatal"7)', \\'1elu TurkÓ\\' 1 Greków, a nawet 1emców O'\' Wołochó\\·. Kanuerucc ma warowny zamek. który 1 raq1 połozema jest me do 1dobycia. Nigdy \\'arowma ta me ulegln Turkom am Tararom. Kolejna wielka twierdza na Podolu to Bar, w ktÓl")'TTl znajduje się arsenał koronny 1 rezydencja heunanów. Maa~to dztcłt st~ na cz~ść ruski\, w której mu:~zkaj:i. prawo~ławn1 Rusiru, oraz polską. Inn.'\, \\1ęks~ 1c~1C7c foneq jest M1~7ybóz, U\\1.1nasto~'
Prz11z/a Kry1/ei1 110 Mt1ty1/ei1, o leonlentnit no bron Polidurh. Po 01/olnit; nu'Onlurz! pod /eofnolrm łkmorr!Jno11 u"t I .11'0uu, f:i!/e.o uh IZJ1b1tnua. lmogtnlljnt 1obtt 11~0mo11u, Z! 1Jin:yf'J z.cJbth \1anula11·0 C l(!xxleiego. Ttgo "" 1z/athta nit »'!bOfZJ, a bmno Zflbtlf!;O - Mi/e.olq; 1 Pani zjlimyą l"Ż. /e.omp.m1(, ol?J raz I/a z.o111szr z. PollflclfNI skońtzJi. Jtili 11wz.n1oino11·it PrzJJl.6d z.nŻJi t!xmt, ltd.J Z!"!Jdz!ttit irh 11 /e.of'CZ!"tt U Firk.JO. Po110 u Polir/eJrh ll"t d11'0rz! s/e.o~ 111tlku po11/err11cJ11t. ltdy 111tjtMn rrul ł!f ub popfibq11 al. J>11111ad,gtt, Z! 1 /e.oHrtrz.h, 1 leltj110
Po ptrldZftllql lalanńlt na g/011-r dam każ.dm111, /eJo "' Prz!" braniu ZJd01N/eJ111 Zf1/e.md11it si( do z.o111h1 111 Podh
Doiz!y do llaJ 111tiri, Ż! u•ala/){J Azh·bt]o Z!'"'9' u• Czorto11y111 )orz! 11itt1podal Onmtni. SZfłlemll /eJ/lut ponlill• brc1n, ro "1 na ZJ'Wtly porz/i 1 I( 111tśi lfJNllÓZfh. .rl Z! z.otianit Jtll 111t~ZJ>ftrz!1t, ttdy d~ z.oplotr. T'Z." br 11( prz!lcraii ltz. 1 Jo 110J111ol11 lt!,O łotra bo pono Jak.4 sz.larlxionk( 111111 nttu'Oli. Pogflńs/eJ syn. T/11! Nttrh l~ZJllt.

O

Wołyniu

1';a pólnoc od Rusi C7cl"\\onci 1 Podola leżą żp.ne ziemie \X'ołyrua. Tutaj mzpośaeral:\ się już \\,dk1e latyfundia magnackie: Koreckich, Rad1.iwilłow, Zasławsktch, Koruecpolsk1ch, Potockich, Knhnowskich i widu innrch, pomniejszych rodów. Wsz)·~tkic miasta i zamcc/k1 są pou;żme ufortyfikowane, choć p1"1pnnm waszmości, 7e rruastcoka tu lada jaluc - ot, p:irc; domów, co przypom1na1ą m.1·kłe ch.iłuptny, dwór staco~t\", drewruan~ racusz 1 częstokół albo \\·ały. Z w1ęks1ych grodó" w111llcn1ć możm1 pl"7edc wwystlum Łuck 1 Dubno, a rakoz Zastaw 1 Oscropol. Wołyń w większej cz.c;śa jest równinny lub lekko pagórkowary. Podobmc jak na Podolu, tak i tutaj ro7pośc1crają się znaczne połacie nic7amieszkałych stepów, na któl")•ch można spotkać l) lko kozackie pałanki, l"Uln) miast spalonych pl"7c7 Tatarów 1 Kozaków, lud~luc koki 1 na\\1cdzonc urocz~-ska. Na1większe 1 na1barw1c1 mebe1picczne s~ chrba ł łanc1arpktc Pola pod l.ubarem 1 Oscropolcm. ie zapuS/C73i się cam \\":IS7mo\ć samotnic, bo nigdy nie wróc1s1. Tamże w jarach i upłazach gnieździ ~1ę sporo w:11ah hultajskich. Ostntruo s ł ysza łem, że jakiś szlachcic hołota, niejaki Miko laj Karwacki, zebrał znaczną kupę 1bro1nych Kozaków ora7 Taca.rów 1 napada na kupcÓ\\' na traktach pod Konst:lntynowcm 1Oscropolcm.

Ukraina

zaci~ją się

do wojsk kwarctan)'Ch lub na slu1bę do 7 magnatów. Czasem 1c1 ~1.J1blą wyd1Jera1ą sobie własne włości, które być mcue 1u1 1utro rozŚ'l\'led:i. luny pożarów 1 srraru1:i. konie rararsk1c1 ordy. 1 a Ukrairue mieszka głównie lud ruski, \\Ul)' prawosla'l\11ej. ie frasu1 się 1ednak was1mo~ć, bo 1dli polski znasz dobru, 10 bez trudu su; z rurm porozumiesz. Twarde 1 km:i.bmc 10 chlopst\\·o, na'l\>')'kłc do samopału 1 subli. 1e ra7 przyoyrualo ono trosk 1 kłopotów szlachcic, nic !'V' zrywało się do powstań 1 buntów, pod1ucl7anc ?Wtaszcza przez Kozaków i różnrch hultaJÓ". Lud ten 1cst zaw-1Jęr:y na Tatarów, hultajów, a często 1cz na własnych panów 1 starostów. Chłopi mają w ch2łupach kiśc1cme, samopały. luki, spisy, aby bronić się num w razie napadu pohańców czy 1ajazdu szlnchrr. któregoś

Tak tedy, panie bracie, podróżując 7 północy na poludrue, a po1cm na wschód, dotarliśmy do najdziks7.ej 1 najniebc7p1t-czruejszc1 pro\\1nq1 Rzeczypospolitej. Ukr.una.„ Jak I:\ opisać? Nic poznasz JCJ, jeśli rue poczujesz jej 7.llpachu, 1cj smaku, me an11r7ysz się w s1cpy, gdzie czeka cię wolność, swoboda 1 swawola. Ukraina, kN1ą naszą oblana, kr.una wielkich stepów, arów, mogił 1 uroczysk, na których 7rnlJC wi1ą się vokól kości bohaterciw dawnych bitew. Prowincja, w .tórej jednego dnia mo7csz waszmość stać się ;armazynem, a drugiego gołotą bez szeląga w ;akiewcc. Gd71e dzisiaj ż>icsz, jutro gni1esz, a pojum:c alboś bohater, albo zlozys:r głowę pod toporem kata. Uknuna, proszę waszmości, zac:rprn się, idąc od północy, na poleskich borach i bagnach w rozlewiskach Prypeci, przez które przebija się Dniepr, ogromna r:rcka dzieląca 1ę krainę na dwie części, zwane Prawo 1 l.cwobnócm. Północna część Ukram)' jesr plaska, wyjąwszy niektóre miejsca przr l7CCe, gdzie w:rnos7ą się w1elk1e góry i w;górza. a takich właśnie w7rucsicniach polozon)' jest Kijów. Cala północna Ukr.una ludna JCSt 1 bogata. Z1em1a jest ru tak zpna, 7c rod11 wielkie 1lośc1 ?bon, a na stepach larwo "1'Pasa się stada brdla. Bardziej na południc, pocz}na1ąc od Cn·rkas, na brztgach rzeki zaczynają się skały, a teren sta1c się bard71cj pofałdowan). W l)m m1c1scu na Ukrauue 7.lloynają się ogromne stcpv. poprzeonane gdZJemegdz1c wzniesieniami. Z\\")klc pola te zarośruętc są crawarru, czasem tak \\")"iOk1m1, 7c :rakt)-wa1ą 1eźdżca !'V'Cm z koniem. C7ęsto raluc napotkas7 jary, których dnem płyną r/ek1. \\'ąwo7)· te są tak vcrolue, 7C na ich druc micszC7A'\ się cale \\">le 1 miasteczka. Osmrumi najbardnej wysuniętymi na poludrue osiedlami są Kt7em1eńC7ug 1Czehryń. Za nirru kończ.:i, się osady, choć c1a~cm blisko Dniepru spotkać można wsie 1 siedliska rybackie, a głębiej w stepach urocz)•ska 1 ruiny dawnrch miast. Często na stepach znaleźć można kurhany i mogiły, nrówno takie, których hisiorrn ginie w pomroce d1jejów, jak 1 kopce US)'Panc po nk·dawnych bitwach z Tatarami i Ko7akam1. Ukraina jest bogata, dcmatnia, d1jka i nieokieł­ znana 1ak stepowy wiatr. Z ca łej Rzcoypospolitcj cillgTl•e ru drobna vlachra, osadnicy, a taluc hultaje, swawolnicy i zbiegli ch ł opa. Szlachta zakłada w~1e i futory w miejscach, w ktc>rych jcs1c-1e wc7oraj "')'ly wtllu, a \\1a1r przygrywał na OC7crcrach. Chłop• osicdbją się w no\\")"Ch "ioskach, kor7ystając ze 7Jlacznych pr:ryw1łc1ó" 1 wolnvny od p\\1cm. Z kolet hulra1c 1 awantumlC) t\\'Or7ą zbrojne bandy,

------

--

Poza chlopstwcm prawosławnym, na Ukrainie w wiciu \VIOSkach rmes1ka1ą talue Point)'. W1clu chłopów z Mazows1.a czy Małopolska osk"
- 147 -

mającków magnackich, liczących czasem po 100, 200, czy nawet 300 wsi. Ukraińscy magnaci, zwani kcólcwięcami, często zreszcą mają książęce tytuły, a 10 stąd, że wywodzą się z dawnych rodów książęcych Rusi i Kijowszcz)~..my. Dlatego pomimo równości szlacheckiej wszyscy mówią do nich: proszę waszej książęcej mości. Najpotężniejszym magnatem na Ukrainie jest książę Aleksander Dominik Zasławski, dziedzic ordynacji oscrogskiej, któ rego fortuna liczona jest na setki wsi i dziesiątki miasteczek. W zawody idzie w nim pan hetman wielki koronny Stanis ław Koniecpolski, właściciel wielu siół i wiosek. A najrozleglejsze włości, choć jeszcze nie całkiem zagospodarowane, ma kniaź Jeremi Wiśniowiecki pochodzący ze scarego, ruskiego rodu. Inni IIlllgnaci to choćby Adam Kisiel, stary Konstanty Wiśniowiecki, Potoccy czy TyszkicwiczoWlc. Wszyscy oni są bardzo potężni, zwłaszcza, że każdy z nich trzyma zwykle po IOO i 300 nadwornych żolnicr:zy, któr:zy pilnują w ich dobrach ponąclku. Nie są to oczywiście wojska na tyle silne, aby przeciwstawić się królowi, czy wszcząć rokosz. choć wystarczające aby przeprowadzić zajazd czy rozbić watahę swawolników. Największym warchołem na Ukcainic jest zaś pan Samuel Laszcz, o którym jeszcze waszmości opowiem. Ma on swój zameczek w Makarowie, gdzie trzyma całą kupę warchołów, swawolników, Kozaków i innej hołocy. Zajeżdża on bezlicośnie sąsiadów, poC)'W:I żony i dziewki, nosy i uszy odrzyna, a za pozwy ba1ożkami bić każe. t.as7,cz nie robi sobie nic z infamii i barucji, których ma na sobie bez liku i którymi kazal obszyć sobie swoją szlachecką delię. A dlaczego Laszcz tak swawoli? No cóż, dlacego, 7,e czuje nad sobą opiekę pana heanana Stanisława Koruecpolskicgo. A pan hetman chroni go dlatego, że taszcz sraje d7..ielnie do walki, kiedy buntują się Kozacy albo najeżdżają nas Tatarzy. Jest on tak zawzięty na ordyńców, że niektórzy nazywają go c7.asem nawet s1rachem tatarskim.

jt1I to.leo sprmJVJ, proizt »'OJZfnoldów, 11itkt delikatna z po11r111 l...a.rZfZ!111. Otóż. irz!bfl poZ!»' '"" dorrrzyl. Bo bez tego poZJJ'll 11ir lllOŻ! Z.lfltthai go pt111 »'O)t»'Odo leijo11•ski, Krzy~of Tjrz.htu.iez: S Z!'.leo111 tttfJ imial./eo, który l!J dorlol rir do za111kJI pono l...a.rZfZ,O I popitr 11Tz!do»!J dostorr.ul.

Tak jak waszmości mÓ\\~lem, Ukraina jest dostatnia i nmoż.na, jednak owoców tego bogactwa nic widać. Dwory i dworki szlachty są z chrustu, kC)-re słomą, często nawet świetlice nie mają podłóg, a bywa, ż.e w biedniejszych dworkach nic ma też. kominów. Chałupy chlopskie są kurne, a ludide w jednej izbie śpią z bydlętami. ie mają te chaty

kominów, zaś dym ulatuje przez dziurę w dachu lub przez słomę. Po cóż jednak stawiać zacne domy, skoro każdego roku mogą spalić je Tatarzy, albo iecr.:eć z powierzchni ziemi Kozacy? Podobnie jest z miastami i zamkami, które są zwykle małe, drewniane, lada jakie. Zamki nie są tu kamienne, ani wałami obwiedzione. Zwykle oracza je drewniana palisada, częstokół lub parkan, czasem walem i wilczymi dolami umocniony. Zamki takie przetrwają tatarskie najazdy, ale do dłuższego oblężenia nie są przygotowane. Jedyne potężne twierdze to Czernihów, Nowogród Siewierski, Bar, o którym już wspominaliśmy i kilka zameczków nad Dnieprem, na przykład Czerkasy. Novum zaś jest twierdza za porohami Dnieprowymi, którą zowią Kudak. Podobno cakże budował ją Francuz, o nazwisku nawet podobnym do waszmości„. Ukrainą wstr.:ąsają najazdy tatarskie, gdyż przez te tereny Rzeczypospolitej prowadzą dwa szlaki zwykle używane przez ordę. A mianowicie szlak Czamy, biegnący nieco na północ od Bohu, a także szlak Murawski prowadzący przez Zadniepr"'e na Moskwę. Czasami takoż wybuchają na Ukrainie bunty Kozaków, wspieranych przez dzikie ch łopstwo. Na stepach i uroczyskach rozgrywają się wielkie i krwawe bitwy, które na razie zawsze kończyły się żle dla Niżowców. Walki są zwykle okrutne i bezw-.:ględne. . Chlopi buntują się przeciwko swym pano m, atakują wsie i dwory, z kolei szlachta i chor:1gwie polskie walczą z Kozakami, wbijają chamów na pale, palą wioski i miascecz.ka, obcinają ręce i nogi buntownikom. Ostatnio z Zaporoża dochodzą znowu niepokojące wieści - widać, iż Kozacy znowu szykują się do buntu. Pewnie pan hetman znowu będzie szukał ochotników, kc:ól':'/.y wyprawiliby się w dól Dniepru na Zaporoże i sprawdzili, co się tam dzieje. Brdąf

110 Zad11iprz!1, 11uwIJ!OJZf110iriowit na 11iosle( 1)f1nimif~. gdZft ŻlJt Seraji11 M11rtuz.ko ZJJ'Ol!J Didt111 i jego fZ!ert) fJllO»'it. llYorrholo11ie to IlrOJZJli i rztslo naj1111fiq Ji( rzlafhdt do z.ajazló111. Sa111 Aforosz.ko, gtfyj11żpit11irdzy '"" brok.nit, Z.OfZ.o/o sir 111 .leorcz1me Rozłogi przy goirińru z. CZ!"knr do u1b11iów no i11/a1niJó111, 11b!Jo ifh i dola odu'Oef do J/oros!J po nagrodr. Tenż.t did M11rarzko 1110 »' piw11iry kiifir, »• którym rho11•0 pozyy, protutag't i »ypiJy z. leriqg grodzhfh. /\fa 10111 papiery i JN'l.otntnla na kaŻJltgo w okoliry, bo od lal z. 11wagq lltdef u•szyrtleir promy i ZJJ'tltfl. S!rtrżfit sir drr1111ion9 11ogi f>ołltJ I 11ajbitgft)JZJ· ż.'!idt

Pa11ie 111ilofn"ll!J, fOf z.lego defeft 11 K.tiz.alM Hory!J. Talli na 1tryrh11 ;ut zyiqz.019 flafhn"c. I dWÓ
sit UJ kartz1nit

Dzikie P o la

Sicz Zaporoska Kozacy 1.aporoscy wzięli się w zasadzie nic wiadomo skąd. Różni ludiic różnie powiadają, ale wedle annałów starych polskich byli co zwykli rozbójnicy, którq wyprawiali się w dawnych czasach na Tatarów, rabowali im stada koni, wołów, a z c7.asem zaczęli łupić ich miasta i zdobywać statki na Morzu Cza.mym. Ko7.aków wykorzystywali często pograniczni starosmwic, aż wreszcie na Ukrainie zrod7jl się slawn>' Kniaż Dymitr Bajda \Xliśniowiccki, który z Kozakami wyprawiał się na Turcję i do Mołdawii. Niesrety anno domini 1563 napadł na Mołdawię i został schwyarny przez zdradzieckich Woloszynów, a potem wydany Turkom. Bisurmani zdrajcy chcieli darować mu życic; sam sułtan ceniąc jego męscwo, ofiarował mu swoją córkę 7.a żonę, jednak pod warunkiem, iż \Xliśniowiecki pnyjmie islam. Ma się rozumieć jednak, iż kniaż w r.tyci miał pohańską wiarę. „Twoja
od Czchtynia rozciągają się aż do Morza Czarnego bezkresne stepy zwane Dzikimi Polami. Jest co jeden z najpiękniejszych, ale i najdzikszych obszarów Ukrainy. Na Dzikich Polach wypasają swoje srada Tatarzy i Kozacy. !\fają rut:Jlj też samice czary wojsk koronnych, które bronią Ukrainy przed Tatarami. Na Dzikich Polach trwa nieustanna wojna - Kozacy zaczajają się na Tatarów, Tatany na Kozaków, tutaj uciekają także różni hultaje i zbiegli chłopi z Rzeczypospolitej. Często w jarach i w ustronnych miejscach spotkasz waszmość zimowniki lub furory kozackie, albo chaty brodników i siromachów, którzy mogą być bardzo niebezpieczni dla samotnych podróżnych. Dzikie Pola nie są jednym wielkim stepem. W żebro. Jednak i na haku Dymiu dokazywał cudów. niektórych miejscach pnecinają je jary i niewielkie Chwycił bowiem luk i - wisząc - poc7.ął str.telać do r.c:cczki, wokół których rosną, prasrarc, gęste bory. W pobliżu Dniepru teren staje się bard7iej pagórkowaty, swych oprawców. skalisty. Rosną rutaj rakże cale lasy d7ikich, karłowatych wiśru, a w stepach spotkać można dziwne A ;ale r!rz!lil Ba;do z.111/eJi Trafi/ rara prollo 111i(dzy 111zy zwierzęta, jak bodaki, jelenie, czy tabuny dzikich koni. ajciekawszą częścią Dzikich Pól są dnieprowe A raryą w po!Jlią A rn'1k4 róruz.lec -prosto 11 • sn111ągló11oerz.lec porohy, czyli skalne progi, prLcz które przełamuje się Tob1e
południe

Za porohami ro7.ciąga się dnieprowy Niż, gdzie rzeka tysiącami odnóg opływa liczne skaly i wysepki, tworząc bagna, uzęsawiska, biom i niezbadane labirynty. Tucaj właśnie budują swoje sicze Kozllcy zaporoscy.

wybr.teży

- 149 -

msygrua władz)', tam też spotyka1ą się co roku, aby chadzlo na Turków, Tatarów 1 Mołdawian. Zwykle Kozacy wyprawiają sic na nich L\dcm, zdob}'\vają miasta i sioła, palą, gwałcą i mordują ora? biorą liczne lupy. W11;ks;1ość Kozakow S7)•bko pr/ep11a JC jednak, wyda1c na gorułkę lub m1cxly, hula 1 ba\l.'I się, rouzucając zło10, dopólu me ocknie się ba sakiewki, snbli 1 zupana w błoac. Wówczas Niżowcy pr.1cklmają koncką biedę 1 przygotowują nową wyprawę na poh:uiców. wybierać swoją starszyznę bądL planować

rabo1A.-aĆ. Zwykle dochcxlzJ \l.owc7.as do ..... ;Uk z wo1sk.irru koronn)'tlU, które slłumiły JU7 lulka kozackich bumów - 1 alcwajlo 1 !"'°body, Zma1ly 1 Tarasa Fedorowicza. Iwan Sulima budowę Kudaku całkiem zniszczył, teraz ponoć Pawluk drugi na Ukr.une; z moło1c:urn ruszy. Czego jak c7cgo, ale famv11 Kozakom ruc mo7na cxlm6wić. Zwykle noszą oru wielgachne wąs1~ka, a glowę golą. pozo-stawiają.c 1ylko długi kosmyk włosów na samym szczycie, który zwany jcsr osełedcem. O jutro rue dbają. a co 1łupią to pr7cp11ą, r?uca1ąc złoto lada-cznicom, limtkom, Zydom w karC?mic:. Larwo na1ą.ć ich do nłarwierua prywa-tnych porachunków, do njazdu lub rabunku. Larwo też oberwać, bo tc;dz)' Sll, w boju i rue tak larwo rnoina im porad;1.1ć. W bo1u '.laporożc:y me dostoją. pola naszej 1e7.
Pods/J((h.1ltr11 f'OZJl!Oll ( hlleN Koz.aki111. J 111111g1nlfirit 1obu u·aszc 111oidouit, Z! z.ma11-iali nc, abJ mtqpodal llf'OfZJJka ybtbk napali na po1lan~11 od p.Jlfa httm1111a Konitrpo/Jhtgo z. liJtam1 tlo do•'Ótilj KndaleH. A Koz.aty d, po•111d'!)q, sq od lu't/Jla .1'11/inry, Zflf>Ot'OJle.it!fJ •otoz.h, to na Juz llr:(!tfl

... A rrIZ/llJ< WoJZf110Jnó11•! 11"

tiybJ pó;d~tnt i do /0
CZfIPlilish,

flllifJ

pro»o

1

~rvJXUpolitq rrp"i!nlllJ
na cn1kach, to 1cst długich łcxłztach, ktÓC)'tlU plyną w Dniepru, a potem napada1ą na rucc:duc okręty 1 miasta. Kozacy ruc1cdcn raz spal1h JUŻ poedrrucś02 Konstant)'nopola, wzięli łupy ogromne, a ~ułtan o malo rue umarł, widząc ogruc z olucn swego pałacu. 1e \l.'SZ)'SC) N17owcy mics7kaJą na Siczy. Część z ruch Rzeczpospolita wzięła na słuzbę - 1ako tak 7wanych Kozaków regestrowych. Maj:1, oru pr/ywdeje - na przykład moAA szynkować wódkę i są wolnymi ludfrru, a w zamian za to blOr.\ udział w wojnach i "'1'Pra"'·ach na Moskwę, Turqc; 1 Tataro\!.. Inru /.apor07cy pr7cby....-aj:1, na S1C7) t)'lko oo wtosn)' do 1es1cm, a na ztmę wraca1ą na Ukramc;, gdzie ;r.wykle na1mują się na słuzbę, prowad1ą karczmy, siedzą po rruastach 1 wioskach zaimując su,; handlem lub r?erruosłem. Koncy owi wzrucca1:1. często bunt)• i rucpokoje lub "'1'Prawiają się na Ukramę, ab)' palić i dół

-1 50 -

111-'0irb 11111 Io 11( ;11ż. prz!d 1qt/t111 do»Ttnt! Bml 1rb! A JZ!lbtlh 1111 ixkbrui! }t~ lt.ąsOI' ll(tk, łotry!

••• Mam /11 liJ/ do ,\fuh.gla SIOf'OZ!llh, ptll'lltgo Ni:cik.1, to na Suzr ma dom 1 ba11dltm 11( JX1ro. Polrz!bt1 mi '11dZf, lelórz1 pumo 11111 dostarrz.q 1 prz!luod11ą si( no h1poro'l(! 11Ja;qr Koz.akń. POltm :zyii dalrz! roz.leaZJ oJ SIOf'O'l(!nh otrzym'!)q. Kn
Litwa

Picklasiewicze i tak dale1. Obyc?aJc ich 7W)kle S:\ 1 s7elmowsk1c, a~sto b)'Waj:\ ~k:\?1 1 chytrzy, choć jednak więks70ŚĆ 7 nich 10 nem, choć ubodzy lud?Je. 'icstcry, &17c:anobć me JCM tutaJ u· cenie. Jak powiada pe"°'ien nas? poeta: grubiańskie

Późno się już ?robiło,

dno w kielichach prawic 7.2r.l7 7,.awolam Zyda, to nam miodu przyruesic! HeJ, karc7mar7ul Jakem ju7 wa57mokl wspominał, Rzeczpospolita nasza składa się 7 dwóch oęśo, na Unu Lubclskie1 po wicaność poł:\C70n)·ch, 10 jest Korony, CZ)ii KrólesN-a Polskiego, ora? Wielkiego Księstwa Litewskiego. Luwa była kiedyś osobn)m pańsN·em, rz:\dzonym prze7 pogańskich kniaziów 1 c~to urządzała łupieżcze napady na Króle~two Polskie. Jednak Anno Domini 1389 panowie polscy, gdy zmarł ostatni król 7 dynastii Piastów, 10 jest Kazimierz \V.dkl, a jego następca - Ludwik Węgierski - me miał męskiego potomsN•a, powołali na tron polski pogańskiego władcę I Jtwy - Władysława Jagiełłę. Król ów nie tylko prz>iąl chrześcijaństwo, ale także zaprowadził je w całym księstwie. Zacny byl z rucgo władca, a i d7.iś grób jego możesz oglądać w królewskiej kaccdrze na Wawelu. Pomcwaz zaś obydwu państwom ?agrażah wówc7as Krzyżacy, Węgr.ty, Turcy i Moskwa, cedy Polska 1 Ucwa zawarły unię, która po wielu latach w roku 1569 pr/eksztalcona została w śosly związek obu pańscw, czyli nasz:\ Rzcc7pospolitą. a urw1c cako7 1ak 1 w Kororue rrucszka cale mnósN'O ró?nych naq1. 1l:ich1a litewska mówi po polsku, zazywa stroju polskiego. obyc7,.llJC ma taicie same 1ak 1 my, choć uwua się za urwinów. Ale w Clllo sposob, J:lk ja, rmcs7kaJ:\C)' w 7Jerm sanock1ci. mogę uu'azllć się 1a Małopolanina, a szlachoc uodzony na Mazowszu - 7a MvunL C.tęśc S7hchty w Wielkim Ks1esrw1c W}'wod71 się od pradawnych Rusmów 1 wyznaje prawosławie, 2 gada po rusku. LiN'll na mocy Unu I.ubelsk1ej ma swoje od~bnc wojsko, ur.tędruków Ora7 skarb. atorruast sejm 1 senat są wspólne dla obu narod
O Żmud zi Żmudź, pros1e wa~zmośc1, 10 jest najdawniejsza litewska dzied?ina, co su; niegdy d7jelila na Żmudż (dolną cz~ść) i Auksz101e (górni\). Kraj jest mało gościnny, s łabo ?aludniony, pOrobly puszczą i wiekowym lasem, w któ rym z rndka znajdziesz sioł o, wiosk~ albo 1,.aścianek czy dwór szlachecki. Ziemia jest tutaj uboga, naród skryry, a ch łopi mówią głównie w starym, litewskim Języku. Wiciu 7 nich wyznaje skrycie pogańSN'O - ulami się, 7C chamy chodz11 co niedziela do kościoła, a po lasach, po izbach trzymaj:\ pogańskich bo7ków 1 bałwany. Na i'..mudzi, podobnie jak na Mnows7u, mieszka cale mro'.l.~c biednej, zaściankowej s1lach1y, która mówi całkiem dobrze po polsku, 1es1 jednak całkowicie pod r',:\darru magnarów lircwskich - przede WS7)'Stlom Radz1w11łów. S7Jachta ta nosi zwycza1ne litewskie: nazwiska: Lauda, SCllkjaru, Butrymy, Domaszcwioc, /\11cloewtC7C, Gasztowty,

i..Jhnn d171f.1l11111 • ' Zfl'Jd'!(!t: 1hm171.Jn11 mti1nl 01t Mii odpo1rit, brotit I l)f Kit RmfZJ•TI/ T rz!li rz!kl: nit nulź:tt li( o Io loda)'1'Y 1"1t "'~ sobtt z!J
si®" -iH'{!l'Jl"'.J;ttlntXJ

Du·orują nicrmlos1cm1e 7 l.1N'IJ1ÓW Koroniar'c 1 zwykle nazyu"lljl\ ich boćwtnia17am1, a to dlatc:go, 7c cz~sto na urwie jada się zupę 1 ogonk
ll''ilh grasll)q hl/o Rym11 louirz, Col dZJ•'lltgo li( dZJyt, pnno»u brana, ak Z!180z!1 tl11wh Z!'a~rh ol!J1hJ1tli: p.i1t11 Ob11rfx>. •T~ / pat1a Gasz!oltla. lmtJg1· nlljnt sobtt, •>IJZ!"olno1m, ta dn111 •1/k tło ub lww1ta1J • shJr.ol 1 1ta im1tri t.Jgr:JZ.1 IJZ!• flO Io IJ>f'Ull J.„

Po Wilnie peregrynacja kró tka Na Zmudzt 1 na urw1e mało 1es1 pięknych miast. z ruch zbud0'.1.'llll:I JCSt L. drci.ma, byle 1ak obwałowana. Spośród rych kurników wyro1ma się jedynie \Vtlno położone na w7gÓr7ach n:id Wili:\, na pograniczu Żmudzi i Rusi Btalej. M1ast0 obwarowane jest solidnymi forryfikatjami i cale murO\l."anC. \X'1lno znane jest z kośoolów, 7 których najslawn1e1sza 1est kacc:drn miejska, gdzie znajduje się kaplica królewska, a w niej mauzoleum świętego Ka?im1crza. W kaplicy przy kościele leży Wicold, brat króla Jagtclly, a iakoz widu s ławnych cz łonków królewskiej rod:t.iny Jagiellonów. ajslawniejs1ym jednak miejsce w Wilnie jest cudowna Oscra Brama, w którc1 m1esc1 się kaplica Matki Boskiej. Miejsce 10 7nanc / wiciu cudów i w.drowień jest celem wielu p1clgr7ymek 1 podrÓ7)', a każdy, Ino choć raz od\l.1ed11 \V.Ino, musi ru 1.a11?eć. ajlepszy dowód to wota, które w1cs1a1:\ '.l.'d7Jeczru wierni. Tuż obok cudowne1 bramy 7na1du1c s1e te? kościół ostrobramski świe1c1 Teresy tud1Jc1 kl:isnor bosych, który ufundou·al pr'ed karmelitów dwudziestu lary radca wileński Ignacy Dubowicz, a teraz jako bunn1Slr7 7 bratem Stefanem wali budować u,clJo kośoól. Sporo p1cruęd?y kład.tie nań 1 Stefan Pac, litewski podkanclcr7y. \V.~zość

- 151 -

Wilno wesołe jest, dosmrue i swawolne. Wokół murów miejskich znajd7iesz w:iszmość wicie 7amruzów, a w samym m1eśc1e, 7wł:iszcza pod 1.:imkiem siła jest 1.acnych gospód i piwnic, w których SZ)'flkują miody, wina i piwa. Tamże też możm1 ntnymać się na noc. Mieszczanie w Wilnie mówią w więkswści po polsku lub po litewsku, dużo ceż jest tutaj Rusinów, Żydów, a takoż Niemców, Szkotów, lnflamczyków 1 innych nacji - nie brakuje też OC7)'Wiście Ormian i Tatarów, którzy wszędzie maj:i_ tu swoje składy. Pon Wilnem w Widiom Ks1ęs~1e Luewskim mało zna)d21csz w:iszmość zacnych 1 murowanych miast. Dość duże jest Grodno, polo7one blisko grarucy 1 Ko ron:\, jednak gród to drewniany, lecb jaki 1 licho obwarowany. Podobnie wygl:i_da Br.tcić Litewski nad Bugiem, .Mińsk, Upita, Kowno 1 Mohylów, Orsza 1wicie innych miast lircwskich.

=--=-=---·

Kwlan dia i Inflanty pols kie Na północ od Żmudzi, nad rzckĄ Dźwiną, się księstwo Kurlandii - lenno Rzeczypospolitej. Jest 10 pozostałość inflanckiego zakonu Kawalerów Mieczowych, którą w połowic zeszł ego stulecia kró l Po lski i Litwy Zygmunt August pokojowo przyłączył do Korony i Wielkiego Księ­ srwa. Kurlandia zamieszkana jest g lówrue przez lnflantczyków, którzy mówią po niemiecku. O szlachcic móWlę, ma się rozumieć. Ch łopi uś 1 część micszc73n to Lot)'S7e, którzy UŻ)""r:iją swojej d11wnc1 mowy, co ma Wlcle wspólnego z językiem !newskim. Większość szlachciców kurlandzkich ubiera się po cudzo1..1emsku, a w samym księsrwic chrom się wiciu banitów 1 hultajów W>ięcych spod pra"'r:i na LilWle. Kurlandia zatem jest "'~elce niegoścmna 1 niebczpieC?na dla postronnych, zwłaszcza zaś dla tych, którzy zboczą ze szlaku i szukają szczęścia w ciemnych, skalistych jarach i na pus tkowiach. Lud w Kurlandii 1 le7ących za Dźwiną Tnflamach polskich jest gruboskórny 1 meżyc1Jiwy. C1,ęsto 1.darza się, 7e chłopi ubiją szlachcica, albo napadną 1 ograbią swoich własnych gośo, a potem chroni:i_ się w niepr?Cb)1)'ch jarach 1borach nad Dż..,,~ną. rozciąga

O zie mi

smoleńskiej, si e wierskiej i cze rni -

ch o w s kiej Podążając

na wschód od bezkresnych równin Rusi do trzesz waszmość nad Dniepr, który nie JCSt tutaj jeszcze rak szeroki i niebezpieczny jak na Ukrainie. Za Dnieprem leży zaś wojL>w6dzrwo smoleńskie, 71emia "']darta MoskWle dobre dwadzieścia lat temu, po długiej wojrue, w c1.;i
O Rusi Czarnej i B iałej Idąc na wschód od \Vtlna, opufos1 w:iszmość p1.górkowate o kolice rzclu '\ iliJ 1 trafisz na równiny Rusi Białej 1 Czarnej. Kraina to znaczrue 1amożrutjsza nu Zmudź, a zamieszkuje ją pr7cde wszystkim ruskie, prawosławne chłopstwo, zaś szlachta to zwykle L1~ini, Polacy lub Rusini prawosławnego wyznania. a Rusi Białej najlepiej się przyjc;b owa religia grecka, co ją król Zygmunt obmyślił dla 1łączenia prawosławnych z Rzymem. Ci:ignic się c.1 Ruś Biała hen, od Podlasia aż do Dniepru. Wszędzie są tutaj wioski 1 wioszc-;.yny, r7.CC?Ju, 1.agajnilu, dwory i dworki s1bchty, czasem zaś mroonc bory. Znaczru część 11cmi jest w rękach możnych litewskich magnatów, ktor7)' mają większe znaczcrue m1 kann:vyni w Kororue 1 częsco rucmal ~ą na se1m1kach, gdyż c1es1.:t się zwykle poparciem drobnej s1l:ichty. Rody re 10: R;idziWl łłowie, Sap1eh0Wle, G:isnołdowie, Paco.... ic, Ogińscy, Wiśniowieccy, Kociełłowic, Pociejowic i inni. Do nich należil wielkie stada bydła, wioski i zacne magnackie rezydencje: w Kiejdanach, Nieświeżu, Białej Podlasluej, Mirze i innych litewskich miastach.

- 152 -

jc:s1 pan Maron Kalino"'-ski, on tC7 w grod1,1e w Czcrruchowic: S:\d7j. Zaś drugi pou1111 1 grodem starosońslum 1 sądem ziemskim us1anow1ono w Nowogrod1ie 1ewicrskim. Ziemie te, 1ako i smoleńska, są bardzo niespokojne, a 10 ze względu na bliskość moskiewskiej granicy, przez k1órą przechodzą często kupy zbrojnego hultajstwa. Tak samo staros1owic luewscy w Smoleńsku, Orszy, Mohylcwic i innych prrygramc1nych mias1ach ttzyma1ą częs10 du7c kup)' swawolników, z k1órymi wyprawiają się na moskicwsloe włości lub łupi:\ kupców w pańs!\\1e carów. Z 1ego pou•odu często dochod11 do kló1ru, a kazde moslucu-sloe poselstwo, k1óre pf7)1c-nłn do Warszawy, składa 1awszc królowi jcgomośo s1osy skarg na pr,)-graniC?nych watażków.

O

Smoleńsku

jest klasztor 1 kościół OJCÓW bernardynów, a takzc wiele cerkwi, wśród których najslawruejsu jcs1 ŚU1ęccgo Piotra, Joanna Bogoslowa na Wariazkach rud7jcż Swirska.

Moki panos.;e, JZf>itg m01/eie1nlei jut w Smokńslr.N. Nit

1ntm, rz!go 111 l'{!lkn, alt

z

pt11110/riq n1t »:1Jdzft to na thbrr R~r.qpospolity.

T~ l!J Jt( Zfntd'{!ti co 1 ;ok. 1 thn11Ji lumt11 trz!ba. wszok '" o dobro D.l'ZJZ".J sptm"O.

O sąsiadach Rzeczypos politej, czyli o jej najzac ieklejszych i n ajstraszliwszych wrogach

warown ym Opisałem

Smoleńsk, proszę waszmości, jest to twierdza

ogromna, pr1.e1 królów Rzeczypospolnej 1 Moskwy prze1 wieki całe umacniana brama do Wielkiego Księstwa I.newskiego. Spójrz waćpan na mapę, krórą ru na stole 1 piwa i okruchów układam. Ot, S:\ ch~1c C?clo, D:7u1na 1 Dniepr, z których pierws1a pł)"rue na 1achód, a druga na południc, a ich nódła le?:\ niedaleko od siebie. Pnekroczcnic kazdeJ 1 tych r7ek 1es1 trudne, gdyz wokół ich dolm rozCląg:&J:\ się u1ekowe bory, biota, jeziora oraz niebc1p1ec1nc trzęsawiska, a samych przepraw mają mało. Jednak 1obac1 waść, że niedaleko od swych źródeł r7clu 1e płyną równolegle do siebie, a po1cm rozchodzą się niby ramiona - jedna na zachód, a druga na południc. \V/ rym właoimc miejscu, u zbiegu Dniepru i Dźwiny, lezy Smoleńsk. Lacno zatem zobac1yć mo7na, 7c k:vdy, kto by chciał szybko z Moskwy na Litwę do1cchać, 1cn musi jechać przez wrom m1ęd1y u-spommanym.1 rzckanu, czyli wlaśruc prze1 molcńsk. I ru 1cs1 pies pogrzebany, bo mias10 10 jest 1edną 1 na1u1ęks~ych fortec w Rzeczypospolnq. Mury Smoleńska maj:\, pros~ was1mośo, po :\O i u1ęcej s1óp wysokośo i są z kam1crua i ccgł). Co pewien cns tkwią w nich baszty, których w sumie naliczyć mozna 21. W niektórych miejscach, gd7ic murów nie ma, usypano wielkie waly i dzieła obronne, to jest Forcalicję Zygmuntowską oraz Fortalicję Władysławowską. Na walach i murach, w basnach i działobitniach stoją dziala, których jest bez mała I70, a w grod?ie są widkic zapasy prochu, kul 1 7)'WllOŚCI. \V/ mieście s101 1wykle stała załoga złozona 7 7ac1ę7nc1 piechoty, a dodatkowo w obronie twierdz)' ma brać ud2.1ał cala s1lachta z wojcu·ódzrwa smolcńslucgo. Miasto molcńsk jcs1 duże, dostatmc 1 oęk10\\·o murou·ane. l\!Jeszczaruc są gló-w111e Rusmam1, 1cdnak w Rzeczypospoli1cj powocbj im się dobr7C, gdy7 prze1 mlllSIO prowadzi glówiiy szlak handlowy w głąb Moskwy. Tędy wywozi się do kraju carów piękne 1kaniny, broń, wina, barwniki i inne mwary, a sprowndl'n 7 powrotem skóry i futra. W Smoleńsku

ci, pludraku, całą Rzcopospoill:i, pora

u~ęc powied?Jeć kilka słów o jej sąsiadach. Nie będ71c

10 żadną nowiną. jeśli ci powiem, że Korona i Lu:wa otoczone są pr7cz samych wrogów, k1óny radzi bylib)• krew z nas ostatnią W)'IOCZ)'Ć, pobrać naród s7bchcclu na galery albo na Sybir. U was we Franc}ic1, kicd) wojny są z 1-ł1s1pamą albo 1 Ccsar7em, 10 zv.·yklc o jedn:\, C7)" du1c prowmqc r7ec1 idzie. A jeśli nawc1 któreś pańsrwo w 7nac1nq C7ęśa pr7C7 \\'fogów za1ę1e zostanie, ro i 1.1k na1wr,e1 konuybutję nalo~ króla części władzy po1bawią. ale me 7.abiof:\ mu korony 1 nic podzielą całego królestwa pollllędzy sąsiadów. Z Rzeczpospolitą jest 1gola maczej. Korona 1 Litwa od dawien dawna są solą w oku Szwecji, Moskwy i Turcji. Królestwo nasze znienawidzone jest przez postronne nacje, a ka?da 7 nich m3f7)' o tym, aby nic tylko odebrać nam 11em1c, ale także urucesru1ć je na uieki, rozerwac na Slr7ęp)' rub~· wiejskie kundle ciało umierającego lwa. \'\'szystkic królcsru-a \\'Okół nas są bowiem r7ądzone pr7C7 tyranów, k1ór7Y sprawują w ruch absolurum dominium. 'ie mogą 1.accm ścierpieć 1cgo, 7C 73 llllc:d?ą ż>ią u·olm lud21e, którzy sami sobie wybierają królów i scano\\,ą o łosic pańsrn-a. Nic aerp1:\ 1 mlerancp polskiej, gd11c w zgodzie żyją obok ~icb1e przedstawiciele różnych naq1 i religii, a wiciu ucieka cu1aj pr1.etl prześladowan1am1. Nie sposób 7yć 01oc:t0nym pncz wilczą zgra1ę. Dlatego wy~tarczy jeden pm:jaw słabości, jedna klęska czy zdrada, a ro1padnie się Rzeczpospolita. Kn1cy 1 wilcy rozs7.arp1ą j:\ na oęk1 1u7 na zawsze. Ale m jes7cze nic dziś i ruc jutro! Tak tedy 010e1em pr,e1 wrogów, możemy, pro57ę u-aszmośa, !Joyć 1cno na nasze s7able. Zrukąd me dostaniem)' pomOC}. , ikt me wspomoże nas u pocrzeb1c, a pr,CClwOJe - ka1dy chętnie przyłozy rękę do naszej zgub)'. M oskwa ajwiększym

na~1ym wrogiem jest leżąca na Moskwa. Kraina lodu i sruegu, barbarzyńców i mrozu, którą włada okrumy car-tyran.

wschodzie

-153 -

Cesarzem on

się

pisze, acoli równie dobrze 1 ja jak on carem. Zwykły to książę moskiewski, którego jarzmo suas7ne jest dla poddanych. Za byle co na szubienicę posyła, ludu morduje, d1Jeo małe pod lodem topi, pali miasta i wioski, gdy tylko podejrzewa ceń 7drady. ' ajstraszrue1szym 7 carów był Iwan Groźny, ;ru,-any u nas Tchórzl.Jwym, gd)7 w c-.1asic lia.nych wojen za mo1c1 młodośo nas? król Stefan Batory zadał mu łic-1ne klęski, a Iwan me tylko żadnej bitwy nic wygrnl, ale 1 rugdy w pole z w<>1skiem nie wystąpi!. W nrruan n to ruedośogn1ony był w okrucieńscwic. On to wyrznął w pień rrucs7k.1ńców owogrodu Wicłluego, którry choel.J <1ę do Rzec7ypospolitej pr7yłączyć. On utworzył 02 swym dwor7c opryczninę, czyi.i oddzWy wiernych mu łottow 1 S7ubrawców, któr7y 1e:7dzili po kra1u 1 bczkarruc mordował.i, palili 1 gwałcili. On tez w pory"'~c S7.alcńsrwa 1amordował własnego syna lwana. Po lw-arue Grofo}in nastąpił w Moskwie jego syn hodor, który był mespcłna rozumu. A po mm szybko wstąpił na tron Bory·s Godunow, możny bo1ar, który 7Jedn:ał sobie mttyganu W'Szystluch możnych \loskw;onó w. Ten naął swoje panow--arue od tego, ie kazał zamordow-ać małołernicgo S}'lla Gro7ncgo Dymnra. Jednak los spraw;!, że ów ur.uowa! się cudem i uszedł do Polski. Tu pojaWll się na dworze ks1ęcl!ł Adama Wiśmow~eckiego, który postanowił upomnieć się o jego pmw-"ll. D)'lllitr pojął za :ionę \larynę, córkę Jer.tego Mniszcha, wojewody sandollllcrskicgo 1 wr.17 7 wo1skarru polskich panów w·yruqyl na Moskwę. Cd) zaś zmarł ryran Godunow-. udało mu sic; 7dobrc stolice; Wielkiego Ks1ęsrwa Mo~kicw'Sk1cgo. 1 1es1ery. zbuntował sic; pr7cc1wko memu ród Szu1sk1ch, którzr \V70JCOli w Moskwie pow·stanic i 7amordowah Dymitra. Później pojawił się w Starodub1c mny samozwaniec - takzc podając)' się 1a Drmitra. Długo tam jeszcze trWała awanrura suas1na, 7w:rna pncz Mosmcmow Smucą. a ko rucc zaś Jego Krółcw'Ska Mość Zygmunt Ili \'faza u·kroczyl w granice Moskwy, zdobył Smolensk, za1ął Moskw·c;, k1óre1 Jednak rue udało mu sic; u117ymać. 1 omen omen, \\1dk1c w·o1ny moskiewskie skończyły sir,; w roku 1619, rozejmem w Dywtlirue, w k1órym odzyskaliśmy z1crruę smoleńską. sic~crską i czernichowską - które to pro~ncjc wydarła Moskwa 1a carskim tronie zaś ł.Jrw~e ponad sto lat temu. s1edzj Michał z rodu Romanowów, którego sobie ~loskwion1 obrali władcą 1 tyranem. Tak 7-3tcrn, pros7~ >w"llszmości, układają nam się stosunki z moskiewskim ruedżwiedz1cm. Strasrne co pańsrwo, d1ikic:, plugawe 1 barbarzyńskie. icna~dzą nas caro~c 1 rad/1 byliby cały naród szlachecki wygubić. A nic m<>gt\C Rzeczpospolitej na kolana r.tuc1ć, mszczą się na jeńcach polskich, których w kajdanr okuwają 1 na Sybir wysyłają. gdzie mro7y są scraszne, łudZJe dz1C)·, a kll7dy prc;dko zrc1c zakończy. Rad brłby tak?e car cały naród s1Jacheck1 w kajdany mógłbym śwu;tym się obwołać,

okuć

1 na Sybir wrslać, ale me daJ Bóg, aby tak się Lepiej nam bea.k:\ prochu całą Rzeczpospolitą wysadzić, m:' być pod władzą tego tyrana i okrurnika. scałol

Krym Od

południa

Rzeczpospolita graruczy poprze? Dakie Pola i Podole z Chanatem Krymskun, to 1est ' pańsrwem Tatarów \\-}'7na1ących islam. Tatarzy jest to piernię dzikie, które przybyło tutaj jakieś czcerysta lat temu i zadało srogie klęski Polsce, Rusi, Węgrom i Czechom. Założyli oni ~clicie pańsrwo zwane Zlotą Ordą, które rozpadło sic; na ~cle małych chanatów. Najpotęzrucjszym z nich 1 jednym 7 ostatnich, który· sic; ostał, 1es1 Chanat ł
'"

a1d71ksn spośród Tatarów jcsc Orda Nohajska, kcóra koczuje na Stepach u ujścia Dniepru. NohajC)' dzicy są 1 1iicbezpicczni. Zamin~1 sznbd używają kiścieni 1 masłaków - drewruanrch maczug, do który·ch pr.-)'Wlązane są końskie szczęki. Ubier:1ją się w ko7uchy obrócone fucrcm na u1cr7ch, w Zlmc; czc;sto jedzą kol70nki. IC mają Stał)'Ch Wiosek, lecz koczu'" w stepach 1 mieszkają w 1urcach, które przcwozą i

m1e1sca na m1c1sce.

Często wdają się

prowadzą podjazdową wojnę

w walki i z Kozakami na Dzikich

polach. Prawdę

a

powiem

waszmości, że choć Tatarzy

grubi, wszystkich wyobrażam ich jako naszych sąsiadów nację, która chciałaby pełnego unicestwienia R.zeczypospolircj. Tatarzy za swoich największych wrogów uważają Moskwę, gdyż carowie podbili Chanat J\suachański i Chanat Ka.zański pozostałości Złotej O rdy i gdyby tylko mogli, wyr/nęliby i pos łali na Sybir Tatarów krymskich. Zreszcą orda nieraz już pomagała wojskom koronnym i litewskim w czasie wojen z Moskwą i bardziej życzy sobie widzieć na Ukrainie Polaków niż cara. Niestety, póki najazdy rawskie pustoszą Ukrainę, Podole i Ruś Czerwoni\, ordyńcy wzbudzają u szlachry i chłopów lęk i nienawiść. sprośni,

skurwesyńscy S:\,

to najmniej sobie

spośród

Koronie Polskiej. W boju Wołosi nic są mężni, nigdy rue wygrali żadnej birwy z naszyrru wojskami. J\ wiesz waszmość, dlaczego jazda wołoska zowie się lekką? Bo lekko uciekał Na 7.achód od Wołoszczyzny i Mołdawii rozciąga się SiedmiogTód - księstwo, które także zależy od Turcji. Ostatek to terytoriów ongiś wielkiego królestwa Węgier, którego wojska poniosły klęskę z rąk pogańskich Anno Domini 1526 pod Mohaczem. Z Siedmiogrodu właśnie wywodził się Stefan Batory, wielki król Rzeczypospolitej, ktory bijał cara i bojarów. Siedmiogrodzianie jednak są wielce zdradliwi, choć nigdy nie występowali pr.r.eciwko Rzeczypospolitej. Książę siedmiogrodzki siedzi pomiędzy Turcją a Austri:\, zawz1ętym1 i wrogimi potęgami, jakobr między młotem a kowadłem. icraz tam też spiski są 1 zdrady, iżby Siedmiogrodzian to na t:\, to na tamtą stron~ pneciągnąć. Turcja J\ tak jak już wspominałem, za Sicdrruogrodem, Wołoszczyzną i Chanatem Krymskim s101 wtelk1e i potężne imperium Turków, którzy zajęb wieki temu stolicę Cesarstwa Rzymskiego i cale bez mała Bałkany jęczą w ich jarzmie. Okrutny to i groźny przeciwnik, choć honorowy. \Xliclokrocnie Turcja wyprawtała się przeciwko Polsce i Litwie, ostatni raz w roku 162 I, kiedy co pan hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz obronił Rzeczpospolitą pod Choetmiem. Ciężko jest z Turcją wojować, bo sułtan ma ogromne am1ie, stada wielbłądów. janczarów, którzy z fanaty-.i:mem idą do ataku. Ma też działa wielkie, sipahów, co jest jazdę pancerną. Ma Tatarów, którzy na jego wezwanie muszą iść do boju, ma dzikich derwiszów aż z Afryki. Chętnie by sułtan zajął nasze Podole, Ruś Czerwoni\, albo Ukrainę, ale póki co siły mu nie staro.a, bowiem cała jego potęga po wielokroć już wykrwawiła się na granicach Rzeczypospolitej. Królestwo nasze jest bowiem przedmunem chrześcijaństwa, które własną piersią broni Europy przed rureckimi i tatarskimi pohańcami.

Wołosza,

Multany, Siedmiogród Na zachód od Jedysanu i Dobrudży, które należą do Chanatu, rozciąga się hospodarstwo mołdawskie (co je zowiemy Wołosz:\), graniczące z Rzecząpospolitą, a za krórym leży hospodarstwo wołoskie (u nas się mówi: Multany). Tamtędy wiedzie droga do Turcji. W obydwu krajach mieszka prawosławny lud, którzy u nas w Rzeczypospoli tej nazywany jest po prostu Wołoszą lub Wołochami. Księstwa te zależne są od cesarza tureckiego i muszą płacić mu daninę. Mołdawia i Woł oszczyzna rJ,ądzonc są przez hospodarów, których zatwierdza turecki sułtan. Wołosi nic są wrogiem Rzeczypospolitej, jednak płochliwy to i niestały naród. Chętnie zdradzają swoich spr.i:ymicr.i:cńców, a wielokrotnie: zdradzali polskich hetmanów i panów, którzy wkraczali tam, aby osadzić hospodara przychylnego

Śląsk

Na 7achód od Siedmiogrodu poprzez Karpaty Korona Polska graniczy ze Śląskiem, który jest pradawną polską <'.iemią, a został utracony wicki temu. Śląsk należy już do ziem podlegl)'ch cesarzowi Rzeszy Niemieckiej, chociaż niektór.i:y z książąt śląskich to potomkowie Piastów. igdy nie bywało za mojej pamięci żadnych wojen z Cesarstwem i granica ta jest najspokojniejsza na świecie, jednak nie od dawna wiadomo, że Habsburgowie patrzą łakomym okiem na Kraków i Małopolskę i chętnie rozdarliby Rzeczpospolitą jak postaw sukna. a szczęście mają teraz ręce zajęte wielkimi wojnami z Unią Protestancką w Rzeszy. Jednak nasz król nieboszc-qk Zygmunt 1ll Waza postawił na złego konia, wysiał bowiem na pomoc cesarzowi wojska lisowczyków, a

- 155 ,.,,

powiruen był - zamias1 Habsburgów wspiel'llĆ pomóc Czechom prorescamom 7..rzucić z siebie jarzmo rucmic.-ckie, za co pewnie i jego syn koronę c1,eską by otr.1ymal. Ale cóż, mądry Polak po s1.kodzie. Władysław rozumniejszy król i ponoć chętnie by Śląsk cesarwwi odebrał, ale pr.1ecież wojny z sojusznikiem me zacznie. Bra ndenburgia i Prusy Książęce a północ od Śląska Rzeczpospolita graniczy z Brandenburgią, k1órą włada książę elektor z tronu w Berlinie. Tenże kundel niemiecki takoż byłb)• zainteresowany, aby - gdyby rylko się dalo us7.czknąć sobie cokol..,,~ck z 1icm R7-eczypospolirej. Brandenburczycy wojują w wielkiej wojnie, co to ogarnia połowę Europy, a byw2, że jacyś zbiegli żołdacy, maruderq 1 zbóje przechodzą do nas przez granice. t\ Prusy Książęce ze srolicą w Królewcu wcale nie lepsze. Od Mazowsza d1ielą je neki i gęsce puszcze, w których leśny lud Kurpiów żywie. Ws1.akże przez te lasy przekrlldają się niei:az bandy hultajscwa niemieckiego, napadają na wioski i dwori• szlacheckie, ludzi grabili, 1.abijają i porywają dla okupu. A re sucze syny, pruscy swos1owie pogi:aniczni, przepuszczają zbó1ów na naszą szkodę. S1.częściem, mieszczanie i szlachta pruska na ogól Rzeczypospolitej spnyja. Woleliby oni nasze szlacheckie wolności od kalwińskich rządów dekcora. Trzeba by z rurni się dogadać i wcielić cale Prusy do Korony. Co daj Boże jak najszybciej.

Prus Królewskich ustąpili, gdy rylko pojawiło się tam wojsko królewskie. Szwedzi mężni i cwardzi w boju są, proszę waszmości. Jednak ze wszystkich naszych wrogów jest to bez wątpienia najgodniejszy przeciwnik. Nic boisz się, gdy z nimi walczysz, że jeśli w niewolę pójdziesz, to cię w kajdanach na Sybir wyślą jak Moskale, albo na galery jak Turcy czy Tatarzy. Aż dziw bicr.1c jednak, że te zamorskie śledzie ryle ikry mają. Jazda u nich w armii słaba, jednak po1ęga szwedzkiego wojska zasadza się na dużej liczbie picchory i broni ognistej, k1órej nasi hetmani zawsze midi niedostatek. Na morzu panowanie mają, bo co u nich rruasc ze s1oczniami więcej, a przy rym słucha się nucszczańscwo komie - nic tak, jak u nas uparf)• Gdańsk. Każe królowa Stacki budownć, co zbudują i jeszcze ze swego dołożą. Tak, królowa, bowiem na szwedzkim uonic sied7J młodziutka KC)•sryna. Byłby ją nasz król pojął albo za braca swego wyswatał, a w ren sposób Szwecję dla siebie odzyskał. Ale nąd1i ram szczwany srary lis imieniem Axel Oxensticrna, wielki kanclerz i magna1, a przebiegi y poliryk. On to ster władzy trzyma i do mariażów nie dopuszcza.

Księstwo P o morskie t\ na zachód od Prus Królewskich. nad balryckirn brzegiem, leży nieszczęsne księsrwo zachodruopomorskie ze scolicą w Szczeciruc, z dawien dawna we władaniu rodu Gryfiiów. Piastowskiego rodu. proszę waszmości! Mogłyby to być Rzeczypospoli1cj 1iemic. Ale może to lepiej, że nie są, bo je ogarnęła raz sama wojna, krórcj kresu nad Europą nie widać. Szwedzi CZ}'nią sobie tamtędy pr.t.cmars1,c wojsk ku krajom ruernicckim, n i bicwy cam się 1oczą. Książę Bogusław dopiero co zmarł bczdzictrue, a w testamencie władzę całą przekazał !)'ITI ślcd1jom Szwedom. Przymusili go, ani chybi, a szwedzki garnizon w Szczecinie juz od dawna siedział. 010 znów na Pomon:u Szczecińskim będą się bić zajadle Szwed2.1 z Brandenburczi•kami, bo teraz o władzę w prowincji walka pójdzie bez pardonu.

Szwecja Od północy, proszę waszmoso, na szczęsoe mamy Morze Bałtyckie. Cóż z tego jednak, skoro za morzem siedzą Szwedy, Goty i Wandale, lutry i nikczcmrucy, którzy z kolei chcą nam wydrzeć nasze porty. Bywał)• już ze Szwedami wielkie wojny, jedna inflancka, potem druga inflancka, póżnicj niezbyt szczęśliwa wojna o ujście Wisły, którą przegraliśmy. A teraz szczęśliwie bez bi1ew i wojen Szwed1i sami z

O s zlac hcie polskiej i Litewskiej Ile jest szlachry w Koronie i na Litwie, pytasz? Policz po wioskach, po zaściankach, zajrqj do karczem, gospód, zamruzów, do obozów wojska koronnego, do loszków podstarościch, a życia ci nic siarczy na liczenie. Prędzej byś gwiazdy na niebie

policzył,

albo

7Jamka

piasl..-u

na

pustyru

pod

Błędowem w Małopolsce (bo i puslynię mamy w Rzcczirpospolitcj, o czrm jeszcze ci nic nad~1cmłcm). albo dziurki w pianie w t)m piwie przez Zyda wodą

ochrzczonym (która co woda jest dla szlacheckiego żołądka trucizną!), niźli panów braci. A ja ci powiem, że gdym za miodu pisywał regestra i spisy królewszczyzn, wychodziło mi, że herbowych jest ni mniej ni ,,1ęccj rylko jakiś milion. Zaś cala R7capospohra liC7y sobie jakieś IO milionów tlllcszkańców. Trudno ro sobie wyobrauć, pludro? To pom)'śl sobie rak: u ciebie we FranC)icj ru1 100 mie~7kanców bc;dzic ze trLcch ka....-alerów herbowych, a I arystokrat2. A u nas na 100 plebejuszy pr7)-pada 10 panów braci, albo 1 14, a moze ruwct 1 20, gdy policzysz t)'Ch chłopów 1 mieszczan, co się rucprawme podają 1a s7lachtę. Sala nas, nieprawdaż? Srąd bierze się 1 potęga Rzecz)-pospolitcj. Bo choćby caly nasz kr.tj nicpr'->iacicl 7ajął, to by go nie utrLymał, bo by mu nie starczyło najmitów, gdyby musiał nad karkiem każdego szlachcica żołdaka swojego postawić. Co ró7ru sdachcę polską od tej we hancj1 1 w Ccsarsrw1e? Coś, ocgo nigdy płudro ruc miałeś, aru nawet rue posmakowalcś. Owóż ja, jegomość pan Jacek Dydyńslo 1 wszyscy szlachcice "' Kororue 1 Larwtc 1estc~my, imaginuj sobie, woln)'llll ludźmi. ikl ruc: ~mac s'lachocowi polskiemu narzucać swojej woli, żadna wlad7a 7amknąć w lochu be7 wyroku sądowego. ie mozc nasz władca wypowiedzieć wojny am nałożyć podarków bez zgody sejmu szlacheckiego, nie może też zwołać pospolitego ruszenia. 1 nic będzie u nas ni wojen religijnych, ani niesławnej NOC)' ~więtego Banlomieja, jak u was w Paryżu, kiedy to pozabijano bel' pnyc1vny hugenotów. Pe.,.."flic nic \\icsz nawet, szołdro, 7e na moq przesławnej Konfederacji Warszawsloc1 ' roku 1573 "' Rzeczypospolitej obo....'UlZu1e .,..,eony pokó1 pom1ędzi ró1nowiercami. Kaid)', kto "'zruccalb) tumult)• czy \l."llŚnie religijne. "'TSt(J>UJe przcowko prawu. Oto "~dz1sz 7.atcm - ja, ubogi szlachetka zagonowy. nic mam nad sobą nikogo. lkomu, prosz~ waszmości, nic muszę si~ kłaniać ni do nóg padać. Furda mi magnaci i posesjonaci Królowi się jeno kłaniam, ale wolnym człowiekiem jestem. Chcę - żyję, che~ - umieram i nikomu nic do tego! I to jeszcze mus1s1: pamu;tać, że w Rzeczypospohtcj wS7}'~Cy szlachcice ~:\ sobie równi. Takie same pra-w11 1 pr.1:)'\l.-ilc1c mam 1a. co 1 jaśrue os ....1ccon) pan Koruecpol~lo. kasztelan krakowski 1 hetman. I to pomtmo 17 on ma 200 ws1, a ja 1edyruc 1c:dn:\ lichą w1oszc;)·nę. te ma u nas hrabiów, am k~tą7:\t, grabiów ru tfu! - markizów. Jakiś cudak mu~rnl te tytuły wym)'ślić, bo jęz)'k na nich kołkiem staje. Ale o rym powiem jeszcze później, we właściwym oasic. Tak tcc.ly Rzeczpospolita stoi na mr.cch stanach. O szlacheckim właśnie pierwszym z nich

powicdZJałcm.

Teraz pora

rzec

coś

o

d..,.·óch

pozosralych.

O mieszczanach Drugim

stanem

w

naszej

Rzeczypospolitej,

pominąwszy stan duchowny (to jest ksi~ży, biskupów, arcybiskupów i kleryków wszelkiej maści) są

mieszczanie. Nie jest ich tak wielu jak nas. szlachemych panów braci, bo jak sam widzisz, pludraku, nasze rruasta mmcjs7C są niż te w Ccsarst\l.1c 1 Francji. Micszczankow1e, C7)il jak to my, szlachoce, o ruch mówim)~ „lyolo", ruc mają talach praw Jak pano.,..~c bra02, są. jednak wolru 1 podlegają. jcdyrue królowi. Sąd7.ą się sami, maj;\ też czasem liczne przywileje. W dodatku m1cszc7anki mag:\ wychodzić 7.a mąż za szlachciców, a d7icci urodzone z takiego związku uważane s:i za pełnoprawnych członków szlacheckit-go społeczeństwa. Choć pan Bóg płacze " niebie, gdy szlachcic rucpomll)' na swe urodzenie żeru si~ z córką jakiegoś micszoanka.

jaini

Panouit. )""' Abyniicz, kxpiu onnrańsh, /eJóry SZ!efrantm 1 prrp~m • Kr;Qllu handtl 'Z)nt. Pa•1t11t •ulmOZ!'.}llt panom, zr nmlakk.tf t1tł mtgo J:ra,,,11 htJ>
„,,,,,

Chłopi Chłopi, czyli chamy, to najniższy stan w Rzeczypospolitej. Poddani nasi me mają takich praw jak szlachta czy mieszc7,an kowie i zwykle ci, którzy mieszkają w prywamych włościach szłachoca, są zależni od swojego pana. C1 zaś, którzy są z c.lóbr królewskich, nadawanych S7lachoe przez wladc~ za zasługi, mog:t odwolywac się od ....-yroków pana do sądów rcfercndarsloch pr;y królu. Chłopt, któf'7} gospoda.rują na nasze1 s/bchc:ckiej ziemi, są. 1akb\ ....·łasnoŚClll panów braci. Jest rzeczą. slus7ną 1 spra.,..iedliwą. i;o odnb1a1ą pańs1Cz)'Znę - a 7atem przez co najmruc1 3 dru w rrnodruu pracują na polu swego pana, W zamian n to wolno im posiadać własne lany 1 poletka. Chłopi nasi są jednak ch)'tn)' a leniwi. Wolno pracują i gnuśnieją w polu, zamia~• pomnażać dochody szlacht)'. dlatego też liczba dm

- 157,....

pańszczy-1.ny

dochodzić

może

w niektórych województwach

IO w cygcxlruu. Mówisz, ze to niemo71iwc. Jednak rue łez to, ale prawda na1prawd7.iwsza, bo paószczyzna odrabiana I O dru w tygodniu 7naczy nic mniej m więcej, tylko, ze sarn do

chłopek

musi pracować przez 6 dni, z czego 4 dni pracuje wraz z nim syn albo najęty parobek. \Xlidzę po twej gębie, ze niezbyt ci s.ię 10 podoba. \'\'icd7 1cdn:1k, ze 1 chlop1 - choć 7 natury swo1c1 grubi 1 prostacą - tak są podz1eleru jako i szlachta. ;:>.;ajboglits1 z nich cz:isem zną lepiej ruiJ.J szlachoce! Tfu! I lanba 10 i sromota. Najbogatsi krrueoe rue odrab1aj:l pańszczyzny, jeno zamiast niej posyłają do roboty parobków. Znacznie biedniejsi są u~cjscy zagrodruą i chalupruą, którzy mają tylko liche zagom czy .UJC:, zdarza się, 7C uciekają ze wsi - hen na Ukrainę, na Luwę, gdzie osadników potrzeba i gdzie panou1c u1clą• dają ziemi tle kto chce. L.resną widZ13łd ry w Małopol;,ce gd71CŚ głodnego chłopa? ie w1dnałc~. A ja w1d7iałem, ale nic w Rzeczypospolite). jeno gdy podrMowałem do Francji. Głód był tam u u-as talu, ze wsie całe powynucnły, a band) 7ebraków s12ły na k:vdym placu w miastach.

, i.

Kto to są chłopi nasi? To Słowianie, którzy, jako J>O
Ale o tym jeszcze pou1em, gdy Zyd nowe kufle z piwem przyruesie.

Tatarzy i Kozacy W Koronie i na Utw1c mieszkają dwie nacje, których nie można nliczyć ani do szlach[}', ani do micszc:ran, ani też do chłopów. Picl"\\'Sza 7 nich to Tatarz)· - którzy zną na Podlasiu, u PuszCZ) Sandomierskiej, na Ukr.unie poci Korcem 1 na L.1tw1e. \V/7,1ęh SI(' 7aŚ oni ~tąd, ze 7a dawnych c1a~f>w wielu było uciekinierów z Chnnaru Krymskiego 1 Zł otej Ordy, lub jeńców wojcnn)·ch, których osiedlono na ccren:tch RzeczypospolHcj. Mają oni z1erruę na pra\\ie lenn)m d7.iedziczn)m, a u n.mian <ą obowtą?.ani u r:me wojny stawać na swó1 kosn w leklae1 1e7d7.JC. Jest o na ł.Jtwie
O

mnogości

nacji i lud ó w

Rzeczpospolitą

zamieszkujących R7~-c7pospolitą naszą zamieszkuje, oprócz porrucmonych wyżq nacja, takze wicie innych ludów. :-.:a1p1el"\\ Zyd7j, którzy zną główrue w m1:istach I po \\'S1ach, osobli~e duzo ich w Lublirne, Z.1mo~ciu 1 na Rusi Czerwonej. Żydowinowie mieszkają tuta) od sruk'C.i. Kiedy bowiem tyrańscy władcy europejskich krain - ł ł iszpanii, Francji i Cesarstwa - poczęli ich rugować, na srosach palić 1 7 miast wypęd?ać, pr7yszli Żyd11 do Królestwa Polskiego. Żydzi ma1ą u•łasne sądy, se1m1lo, sejm, ur.t~)', a w niektórych miastach takie same prawa jak mieszczarue. Trudno b)' sobie życic bez nich wyobrazić, bo w gospodarce dobrzy, a jak w arendę wieś wezmą, zaraz z niej wory dukatów szlachae dają. A i miody 1 wód.ki SZ)'Okują po traktach 1 memach. A kuchnia ich zacna - sarn zaraz popróbu1esz śledzika, co go Zyd Moozko ku nam rues1e. Po1n Zyda.rni mieszkają u nas Ormianie, którq wywędrowali przed w1cknm1 z dalekiej Armenii. Zacni to kupcy, którzy c-1ęs10 do Turków jenlzą 1 towary stamtąd .r.acne mają. Ormianie z)·ją pr.tede wsz~'Stlarn na Ruq Czerwonc1, we Lu·ou,e, R7esLouie, Przemysłu 1 w z1e1TU sanockiej, gdzie liczne mają składy i sklepy. Pma Ormianami wara wspomnicnrn są jeszcze C)•gamc - kotla!7e, szelmy, koniokrady i złodzieje,

którzy z taborami swoimi włóczą się po calej Litwie i Koronie. Często zatrzymują się na popas przy wsiach i mi:11>tach, a ich kobiecy często wróżby i horoskopy SC3\\.iają. Mi, na cen przykład, wywróżyła jedna Cyganka, że w saraju chana tatarskiego wszystkie jego żony zba.łamucę. Czas się tedy na Krym wybrać, aby wróżby dopełnić.

Jak zatem widzisz Rzeczpospolim domem jest wiciu nacji, z których jednak najpierwsza jest nacja szlachecka, po uniach w Krewie i Lublinie utworzona z rycerstwa polskiego, bojarów litewskich i ruskich, wielka, wolna i wsparua la, która jeszcze nie raz świat zad7jwil Zarazem jest Rzeczpospolita najdalej wysuniętym na wschód, granicznym państwem cywilizowanej Europy. Bo kogóż masz dalej, Barbarqńs!G\ Moskwę, Chanat mooumpanie? Krymski i Azję d;,jkl\, barbarzyńców, hord)' tatarskie, moskiewskie, ludy dziwne, co czczą Zimą Babę i Samojedów.

zacni kronikarze - Maciej z Mjechowa i Bogdan Bielski - mądr7.y i uczeni ludzie. A w księgach ojców dominikanów ze Stradomia pod Krakowem tak samo stoi! Sarmatyzm to jednak nie cylko fakt, iż ja, pan Dydyński i wszyscy szlachcice w Rzcczypospoli!ej uważamy się za potomków ramrych stepowych wojowników. To sposób na życie. To honor, co nasz sryl bycia, strojenia się, picia. To coś więcej niż tylko gadanie starego szlachetki-holocy w gospodzie pod Sanol' swój kraj. Czyja jest Francja? Ludwika XJll i kardynała Richelieu - tyranów okrurnych, co szlachti; wsadzaj:\ do Bascylii. Czrja jest Rzesza Niemiecka? Cesarza - jeszcze gorszego despoty, co pól Czech oblał krwią. Cz>ia jest Moskwa? Cara, co mu łatwiej poWlesić tysiąc swoich poddanych. niżli rozstać sic; ze starym chodakiem. A Rzeczpospoltra jest nasza szlachecka. My li:\ rząclzimr, mi• jej bronimy i za ru:t umicr.im)'.

Lud~ie luźni

A

na

komec

znaj,

pludracze, pospólsrwo co to nigdzie na senie nie osiadają, jeno żywot cały pędzą oa gościńcach. Multum się włóczy po tej naszej Rzeczypospolitej wędrownych żebraków, ladaczruc, muzykantów, handlarzy, akuszerek, cyrulików i konowałów, zielarq i zielarek, fałszywych pielgrzymów, sztukmist.nów, treserów zwierząt, całe zgraje komcdianców, z których wielu to złodzieje 1 nikczemnicy, albo i zbiegli chłopi. Przeto nieraz szlachcic takich lapać każe i u siebie na roli Jako pańszczyinianych osad:t.a. I słusznie! Niechaj pracują, jak Pan Bóg przykazał. nieosiadłe, włóczęgów bezpańskich,

Sarmatów his toria krótka Cala szlachta z Rzeczypospolitej, z Korony i Litwy uwa7.a się dzisiaj za Sarmatów. Pytasz się, co to znaczy. Otóż znaczy to, że wszyscy s1Jachcicc wywodzą się od plemienia dawnych wojowniczych Sarmatów, którzy pr7.ybyli nad Wisłę z d1ilcich pól na Donem i Wołgą, a pmcm osiadłych tu Słowian obrócili w chłopów. Tak przynajmniej twlcrdzą nasi

Widzis7. tedy, pludraku, że zaiste szlachta polska jest lask.1 boską, gdyż Opatrzność dała nam, Sarmatom, kilka cennych pr7.yiniotów. Poza umilowamem wolności, ofiarowała nam siłę ducha i oręza, famazję i odwagę, a także konie (gd)'7 jak pewnie słyszałeś, a może nawet przckonaleś stę, obdar~ona

Rzeczpospolita słynie u swej jazdy). chłopów oraz - a może przede wszystkim - mocną głowę, pozwalającą na picie dużych ilości wina, miodu, piwa i gorzałki. o, po kiełbasie napijwa się! I do dna, szołdro! Do dna, panie Bojpłanl Co??? ZE MNĄ się nic napijesz???

O fantazji szlacheckiej Dla każdego szlachcica najważniejsza jest fantazja. Bo musisz ro wied7Jeć, że każdy Sarmata zawsze stara się wyró7.nić spośród innych - pokazać się wszystkim jako ktoś lepszy, możniejsz)', wyżej postawiony. Gd)' wsiada na konia, rrzyma się dumnie. Gdy wchodzi do gospody, wszyscy muszą poznać w nim prawdziwego pana brata. iekrórzy szlachetkowie nawet kosztem zrujnowania majątku kupują koszrowną broń, stroje i klejnory, a Żydom i ctcladzi sypią złotem. I nic d7Jwnego, bo płebejc od razu muszą poznać, że ze szlachetnym mają do czynienia. Nic co dla nas cisnąć żrdowi w gospodzie garść czerwonych, wysiać drogę pieniędzm~ pr7,chulać i przepić ryle złota, za które jakowyś chudy płudrak z Francyjej mógłby żyć przez rok. Bo wszak powiadają: zasraw sit;, a posraw się. A złota mamy dosyć, bo jak Rzcczpospolira długa i szeroka kraj jest zyzny i bogaty. Mamy dosyć zboża, a holenderscy kupcy w Gdańsku płacą za nie dobrze. St;td właśnie bierze się u nas bogacrwo i dostatek, w którym nawet chłopi mają udział.

Wsi spokojna, ws i

wesoła

Każdy

szlachcic powinien mieszkać na wsi 1 z życia na łonie natury, a także z jej darów, zwłaszcza 7.aś żyra i chmielu, bowiem Pan Bóg słusznie i sprawiedliwie srworzyl ce szlachcme rośliny. Nadmienię, że mieszkanie we własnej wiosce pozwoli ci cakże kor;.ysrać z wdzięków wiejskich dziewek, a jeśli szablę masz oscrą, to i krewkiego sąsiada wyzwiesz i nie będzie ci nudno. Prawdziwi Sarmaci bardzo sobie ceruą spokój i błogość wiążące sit; z naturą, stąd ceż cała szlachta przemieszkuje we dworach, w majętnościach zwanych folwarkami - dużych gospodarstwach, nastawionych na uprawę zboża i hodowlę bydla. Każdy Sarmata posiada zwykle sady, stawy, ule, a cakże hoduje konie. Bo, jak się powiada: „klaczka, pszczółka i pszenica wybawią z długów szlachcica". czerpać przyjemność

Mośd panou•it! Tm zPó; '"ÓJ sqsiod, psia lertw ;ego, Motrdoński Todmsz, Prz!tHOoJfllisko do JJJ!tj zagrody z.aMt!z!I. Powiada/, żt 11111 " ' szkodc '111 polt 1J1tszjy i z.aslaw z 11itb tzJlli no fHXZ!I od1z.Jeodow01Jio. fPim1/110 Io bzPi1ro, bo nitbożrto jmo trorlJ( trauy Irgo psiego !JllO zjod!J. Ttt!J wspo1nóżtit w odbid" dobro mego, a souutt li?OJZf'tOśdów uynogrodzr.. Choi~ i lumin rz1du11 do11t! Albo i rór/er z.a 11tqż uyda11t! A ro?

z

z

O wych owaniu

młodzieży

ie myślisz chyba. p ludro, 7,e miody szlachcic pobiera ta.kic same nauki, jak mieszczański lub chlopski synek? No, częściowo takie same, bo co w szkółce parafialnej młódź szlachecka tym się jeno różni, że w pierwszych lawach siedzi. Ale mało kcóry chłop czy ł yk dzieci do szkół posyła. A wiadomo, że szlachcic miody zawsze uczyć się musi, bo głupim być - to dla szlachcica sromota. U nas w Sanockiem był kiedyś jeden taki - idrjota, ni pisać ni CZ)'tać nic umiał - powiedzieli od razu panowie bracia, że chłop to i o kaduk pozwali! Jakcm wspominał, szlachecka młodzież (o ile nie pochodzi z biednych zaścianków) zwykle od najmłodszych lat uczy się pisać i czytać, a t.akoż historii Rzeczn)()społitcj i sw1..-go rodu, aby pamiętała o czynach przodków. Zu•ykle ojaec pokazuje dzieciom w silva rerum herby i portrety pr.wdków, opisuje ich bohaterskie czyny i zasługi względem Rzeczypospolitej. Mlodzi.'ln ze szlacheckiego rodu musi mkżc je-.ldzić konno, walczyć szablą, strzelać z krócicy i rusznic. A to wszystko uzupełniają wiadomości na temat heraldyki i genealogii, aby larwo mógł poznać, z kim pije i czy ze szlachcicem ma do czynicrua. Potem, ledwie młod7Jan dojrzeje, czeka go nauka w szkole -

-160-

kolegium 1awckim lub pijarskim, czasami studia na Aklldcmu Krakowskiej, \Vtlcńskicj czy Z2moyskic1 lub tez - Jeśli rodzJcc na forrunic sicdz:i_ - podróz zagrnnicma. D1iwisz się, pludro, że u nas nawet rzemieślnicy w lmrczmach po lacinie mówią, a co dopiero szlachta! Każdy pan brat musi być obyty w łacinie, polityce, znać języki i świat. Często mlodzi szlachcice zaci:\g:lj:\ się także do magnackich poc...iów lub wojsk Rzeczypospoli tej, bo wszak slużba w :mnii to jeden ~ podstawowych obowią7k6w s1Jachetnie urodzonego.

CZ)"

SZ)"llkować

OCZ)'Wifoc wolno mu folwarku. Wolno chłopów gonić do roboty, ay do Gdańska się 7c zbożem wypus1cnć. Nikt też nie zabrania szlachcicowi s lużby na pańskich dworach czy w wojskach Rzeczypospolitej, pełnienia funkcji urzędowych w kancelariach i pr.ty sądach, ani spędzania c1.asu na podróżowaniu błotnistymi traktami Rzeczypospolitej w poszukiwaniu przygód i bijatyk. !ikt tak7c rue broni mu brania łupów na wrogu, które wszak pr')'Slugują każdemu uczciwemu wojakoui po zwycięsruic. sprzedawać

wódki.

płody

7

własnego

O ho norze szlacheckim Zaprcasz, pludro, czym różnilby się S7lachc1c od m1cs1c:raruna czy cblopa, gdyby ich u·s:rrscJuch w jednakowy ubiór przybrać? Ch)'tr?C 10 sobie wymyWle~. aru chybi 10 sztuczka jezuicka albo żydowska. Otóż podstawową rzeczą, która już na pierwS7)' r-...u1 oka różni szlachcica od plebejów, jest fantazja, czyli honor i poczucie własnej godności. Cham jest prostacki, chytry, lcruwy, brudny 1 glupi, a szlachcic pr7cuor.tsza go ogladą, gestem i pośuięccruem dla Rzeczypospolitej. Spogl:i_da hardo 1 ~micie, pr7cd byle kim głowy nic schyli. a obrazę zareagować pou1nicn wyciągruęaem s1.abli. Kazdr polski amuta musi posiadać herb, 1m staTS7)', rym lep1e1 - móJ 1u1e się Wczclc, a jest to pole S73chou-ane srebmo-:rlotc. Trzeba także znać 1asługi rycerskich pr7odk6w, genealogię rodu oraz miejsce swego urodzenia - czyli posiadłość dziedziczną ojca.

.\'uth lllNt laik bi;q! ~mi '""Zf'h moin6•• zrslal! Z•r 11< Knii'tlirld i o pom« panfilll bron prorzr. Otóz. z "'OJ'" a'f"ataltm, gd~tm nitjtdnq TDll( ':(!broi 1 knn 11itle za ~Ó•' Z! robq do JQ/1111 "' "I' •1ozltm. Witt-'iko •'f J•-o Jn1 drogt Jo "''li' J•'tml 111z •ytrz1111ai n1t 111oglmr 1 110 int,/)"' 111111aht • • ik4k tk ż.onh pognaltm. Zft~IJI patholht,,,, ho ZJ nit ~tthaly. Tt4J111 •'Z!ql hl/at J0111oayth pathol~• 1 msZJltm na po~hn1111a. }tdnak nlrz!gOlll nu nalazł! Po1116żrit, •WZf11oiriouit, Jobro MZJT/eal, ttt!J niuhybn1t •"OJ 11agrodzr. Zuitd~altm 11c, Z! ok.41".J grOS11Jt rit 1ako11yi ba11ila i 110 traJuit /11p1 buf":(!. To ani thybi on! A Z! mnq !JlkD lf":(!th f'Z!lod~ do pomory.

„,

Awea Libe rtas

Szlachcic wystrzegać się powinien hańby. A hańbi na1bard:ric:1 posądzenie o nieprawne posiadanie szlacheciwa czy wprost o wywodzenie się z ch łopów. No bo pomyśl sam, co uczynilb)• iwój pr7)')ac1el, pan Dyd)ńsk1, gdyb)m rzekł doń: „Waścina mać sodomię czyrula z chłopami, z czego zrozurrualc wyrukly dz1ec1". Toz zara7 porwałby za szablę aarną, co ją przy boku nosi 1 mnie przyciął. I w prawic byłby! A co jeszae hańbi? Ja rzeknę od razu, 7e praca. Herbowy człek, poza uprawą rol.i czy doglądaniem majętności, nie może w Rzeczypospolitej, pod karą utrat)' s1lacheccwa, parać się kupicciwem, rzemiosłem

Wszystkie pr7)-u.ilc1e s1lachecloc u Rzcczypospolite1 nazyu-anc są „Złoili Wolnośo:i_", CZ)"li A111ra L1btrttJJ, oraaaną czcią przC7 kridcgo hcrbou·cgo c1łeka. wobod~ ową poru,etdza kvdy 1 panujących, a panowie bracia obawiaj;i. si~ wielce JCJ uszczuplenia. A na1bardzicj 1..rucnawidzonc jcsc u szlacht)· widmo absolutum dominium - władz> absolutnej króla, która panuje, jak pewnie wiesz, w iwojej Frnncyjej lub barbanyńskiej Mosl.."Wic. Pytasz, co by się Stalo, gdyby król nas7 me przestrzegał prtywtlcj6w? Gdyby wojsko zgromad1JI 1 cbcial - dla przykładu - sejm rozwiązać? Jest i na to rada, bowiem w takim wypadku szlachta mo1" wypowiedzieć posłuszeństwo władcy, zau,J\7UJ:!_C rokosz. Przekonał s1~ o l)m 1uż król Zygmunt nieboszczyk Anno Donuru 1606, kiedr to doszło do wojny domowej. Ale, uka to o tam wojna - lcdu1c: dwie setki trupów padły. A 1 to polowa z nich ha1duc\' i czeladź, co sie potopili w suigwiach w browar1e u Warce. J\ druga polowa 10 ci, co pijani z kom pod Guzowcm pospadali.

Mów1s7, pame Bojla, ze nam wolności zazdrościsz? Pewnie, 7e jest czego 7a7dro~oć, bo cam u was byle szlachetka .-duszony 1est podatkami i samowolą unędrukÓ\\ królewskich. Tak.te1 swobody 1 wolnośa jak u nas po7ądają iemcy, moskiewse) bojarzy 1 dworzanie, mieszkańcy Prus Ks1ązęcych 1 wiciu, wiciu innych krajów. Albowiem wolności szlacheckie stanowu\ fundament 1~cnicnia Rzeczypospolitej, państwa scwol'l'onego pr„ez szlachtę i dla S7łachcy. Obrona złote) wolnośo ro7urru2na jesc za~ przez panÓ\\ braa 1ako walka " \\T<>gami RzeC7ypospolircj oraz komrolowame władcy, a także współdecydowanie o losach kraju przez przedslllwicieli na sejmie.

cyru ly, związane z pełnionymi pr7C/ danych szlachoców unędarru, takie jak wojewoda, kasztelan czy starosta 1 wiele, wiele innych. l\la się rozumieć, 1e 1 u nas w Polsce do stanu s1łachcck1ego zalicza1ą Mę ludzie róznej kondycji. Szlachcicem jest i magnat, co siedzi na 50 wsiach i trzech miastach, i zagonowy szlachetka, który czasem mozc rrueć i 1/ 4 wsi (uk zwanej kololrncyjnej). Powiadają. że pt\\"na w10~ka pod Rawą Ma:towiccką była kied)"Ś wlasnośoą az 40 s1ł2chc1ców, co 7naC7)ło, ze na kazdcgo pr7ypadalo po 1/3 chłopa. Ale facecjami o Mazurach to mogę ja 1ak " rękawa sypać. ajważniejsze jcM to, że wobec prnwa wszyscy szlachetnie urodzeni są równi. Droga do dostojeństw i 7.as?czytów jest taka sama. Każdy przodek magnaca z2ezinał bo\\iem nicgdy;. 1ako zu1·kly ~zlachcic. Z kolei kazdy chudopacholek może wyrąbać sobie szablą drogę do ,,·1clkich majątkó\\ na wschod7je państwa, a fortuny magnackie leżą zwykle na Ukram1c i łatwo mogą paść łupem Tatarów, Mo~kwy czy Konków. Stąd pan łatwo urueni się w ~łujlę, jeśli rue jest pe\\1Cn swych sił 1 snbli. Hicrarchla

Równość

sz lachecka

Tak 1ak JUZ mo\\,lem, pludro. kazdy z pano\\ braa moze u\\:vać ospoliteJ. Jeśli więc jestd grabia, marki7 czy inszy sodorruca, tr7)maj jęz)•k 73 7ębarru, kiedy /C szlachtą pijcs.- w kare7mie i nie pysznij się C)'ITI, bo niektórzy panowie bracia, a 1właszcza l\lan1rZ)', wielce są na tym punkcie dra7Jiw1. Aby :taś nkończyć sprawę tytułów, powiem ci, że u nas toleruje się jedynie dawne ruskie czy lnewskie familie ks1:\7~Cc. Do 1Ud11\\11łów czy Wiśruo\\1cckich ncmc JC
urz~ów:

na Litwie:

w Koronie:

I. Podkomorzy

I.Ciwun

2. Swosra grodowy

2.

3. Chora.7}' 4. Sędm 7.1cmski 5. Stolnik

3. Podkomor1y 4. Starosta grodowy

6. P
6. Sędzia z1emsk1 7. Wojski 8. Stolnik 9. Podstoli IO. Pisan z1cm
9. C;csmk 10. LowC7) 11 Wo1sk1 \\iększy 12. P1sar/ ziemski 13. Miecznik 14. Wojski mniejszr 15. karbruk

5.

Marszałek

Chorąży

podstarośo

12. Sędzia grodzki 13. Pisarz grodzki 14. Podcza~Z)' 15. Cześnik 16. I lorodmczy 17. Skarbnik 18. Lowczy 19. Miecznik 20. Koruus7y 21. Oboźny

22. Strażruk 23. Krajczy

O

tytułach

szlacheckic h

Podkreślaniu wolności 1 równok1 SIU7ą calcic !)'tul). pkirni S7łachc1ce 7wracają się do <1cb1e. 1 a powitanie powiadają: „C7olem. parue braoc", co jest nieco poufa le, lub c1ęśc1ej: „Czołem was7mości". Szlachta zwraca się do siebie per „was7mość",

- 162 -

„was1mość pan", „waćpan". Skrótowe „wa~ć" jest w zwycnju u 7najomycb, a „acan" to słówko poufałe, do dobrJCh kompanów czy sąsiadów. Albo te? \\1ełłu magnat mawia „acan" do szlachetków, bo myśli, ie jest od ruch lcpsz)'· Do kompanii kilku panów braci mawiasz: „mo§ci panowie" lub „waszmośe1owie". Za obraźliwe uw27a zaś stwierdzenia: „1y psi synul", „ty kp1cl", „ł7csz jak pies!", „chamie!" C7)' „taki synul" i lllk dalej. M.1cszczankom mówi się grzcczruc „parue", ale rugd) „Pl\rue bracie". Do chłopów mÓ\\-15Z wprost po umcruu, a 1eśli chcesz grzecznym być, 10 w lic7b1c mnogie1 • „wy, Maocju". Zaś chłop do S7lachoca \\1rucn mawiać „1aśruc panie", „w;clmo7ny parue" c1y „was1a m.1łosć". I koniecznie crapkę 7 głowy zd1:i,ć musi, bo maczej w pysk weżrrue, albo 1 czekanem po łbie. Był tu u nas proces niedawno o od~1kod<>wame za chłopa, co go towarzysz wojskowy zabił za niezdjęcie czapki właśnie.

do szlachcio R.zecłucgo, z~czynas7 „\X'iclmomy Panie R.zccla, a mrue Mośo Parue Braoe", a 1cili do możnicjs7(.-go pana {kas7tclana, na ten przykład), to 7aczynasz ,Jaśruc W1dmomy Panie Kasztclarue". Knivjom rusłum zwyc?ajowo pisze się .Jaśruc Oświecony Ksi:poę''. Jeśli~ prosty szlachcic, me piszesz księciu „panie bracie", bo on dumny i za brata cię nic uważa (choć nieprawda - jakem mówił, cala szlachta rÓ\!v-na). Broń Bo1c, nic napiszesz też „braoe" do m1eszczaruna, chyba zd sam łyk i się do braterstwa poczuwasz. Gdy tedy sam list ocrzymasz od szbchoca, zaraz poznas1, CZ) darzy cię należnym szacunlaem - wla>rue po t)m p01nasz, czy oę tpułu1c „bratem", czy tC7 tylko „panem" albo „pl'Z)iaoclcm".

O

hołocie

i karmazynach, to jesr o szlachcie ko ndycji

różnej

Zaschło

mi w gardle, panic Dr k1s1ck ukryty, gd7Je pc\\111c koło pi....'ll czerwońce lezą 1lote. Jak tu zaw1121:1, swaw·ołniq, wnet karcnnar7a przypiek'\ 1 tr7o''

Pewnie,

że

\\i-dobędą.

O

CZ)m

1a.„ A, o <1lachac. Tak 1ak w Pol,ce 1 na UN.ie najb1cdruq\1\·ch spośród panów braci, tych, którLy po1.a herbem, koruem 1 ~zabłą, a często poruetem pr,odk;i wątpliwej kondycji nic posiadają absolumic ruocgo, zowie s.ię s1Jachtą „hołotą" lub „golotĄ". Są to szlachcice nieposesjonaci, to JCSl rue posiadający 7Jcrm, którzy stoją wprawd71C wy7cj niż chłopi czy mieszczanie, ale niewtc:le znac1ą. Mają ruby pełni~ praw szlachccłuch, ale rue do końca, bo rucktórc prawa w4ż:i, sic; z po,1adaruem majęmoSci. Jednak każdr 1 ruch do1,ć moze prawem 1 le....·cm do naj....1-ższych z.a,zcz~ to\\. Tak właśrue 7.3C7}-nal na pr7yklad Jan ZamO),lo, ktor}' od lichego nczyny, a porem sckrctana Jego Kmlewsłue1 lllośo doszedł do hecmańsłuc1 buła\\'). podobnie Koniecpolscy, Tamowscy, Jabłonowscy, Sapiehowie: i mne rod)', których nikt rue ?liczy. Ot, 1nalazl się na zascmnku sprytny szlachetka, w W()Jnach si~ od:maoyl albo w służbie i zdobył W1oski, dwory, królewszczyzny, tytuły, a potem został karmazynem. ieco W)'l'ej od gołoty stoi w Polsce 1 na Lirw1c szlachta "aśoankow2, zwana tak7e chodaokową łub s1,arakami. Posiada ona sk:\pc skrawlo 21cm.1, a pod względem crybu zyo:i rue rĆ>7m się pra\\;e wcale od chłopów. \'('iclc tałuc1 szlacht)' zarrueszku1c na Mazowszu, Podlasiu C7) Zmud.7J. Z\\')'klc postada1:i. oni jakąś czę~ć wsi kolokaC)1ne1, na przykład I /2 C7) 1/ 4, a m.1cs1ka1ą we dworach, C7asami niCWJcle lepszrch ruż chłopskie chałupy. Syno\\~C tałucj s1Jachty, nic Wld7:1,C dla ~icbic przyszłości w ojczystej wiosce, rusz.ają w kraj, zaoqgają się do wojska, czcpia1ą pańskich klamek czy nawc1 prowadzą rozbój na wspominałem,

A nic próbui, szołdro, prLcklinać po łaoruc oy w was1ym szeplumawym języku galtckun. 'a !llazows1u to u1dzJe, bo lllm 1ęz)·kó"' nic zna1ll. ale u na~ w Małopolsce nabawisz się za 10 kresy na gębie, a 1 zebra o porachują albo z szynku wyrzuą A 1ak juz o grzecznościach mowa, to ci 1es1cze o lhtach opowiem. Bo 10 wiedzieć musis1, 7c int)lulacja l1Stu wtclc zdradza. Mieszczankom pisze się „1.askawy Panie'', ewentualnie „Panie i Prqjaciclu" Gdy piszesz

lO

gościńcach. Dla cych panów braci prqwilcje szlacheckie srano~ naj"~~kS7)' skarb, którego broniit ze "'SZ)'Sooch sił, obawiając s1~ schłopien12. Jes1c1e wyzej od s1lachty zaściankowe1 stoi szłachm średnia - panowie bracia posiadający co najmniej jedną całą wieś lub nawet kilka wiosek. Szlachta średnia jest już dość dobrze wykształcona, posyła dnco do szkół, scać ją na służ~ w husa.ri1 czy zagnruanc wojaże. Na1wpej pod W?gl~cm szlachccloej kondycji usyruowaru są w Rzeczypospol11ej "'ielcy posesjonaci włakicicle co najmruc1 kilkunasru wsi. NajbognlS7ych panów zwie si~ magnatami. Majątki ich tiCZll. po kilkad7Jesiąc wiosek, czasem obejmują całe miasta, a to oznacza setlo lub dziesiątlo rysi~C)' poddanych. zlachcice o, 7"'atu także karmazynami, u=ymu1ą 7wykle prywatne annie, czasem toaą wojny i zbrojne spory. pelniit też stosowne do swych fortun urzęd)' - są senatorami lub co najmniej starostami. Król mu~• liczyć si~ z ich zdaniem, wpływają oni także w istomv sposób na polit)•k~ państw1l.

zaW7jęc1

walce 1 honorowi, tak samo jak których kraj 7agamąl podły tyran angiclslo. A Włosi 1 Francu71 co fircyki 1 sodoaruo, bo nikomu spośród naszej s1Jachty nie dorówtlaJI\ w piciu miodu, piwa 1 gor?.ałki. Strach pić z nimi, bo jeszcze goiowi uczciwego szlachcica wydupczyć. C:ry lubię Turków? Pewnie, że tak. A dlaczego? Bo dobre tOw:try wożą w taborach. o 1 po walce pohandlować z nimi mo1na. Trochę się ntby bijemy, bo ws7ak ksi~ po"1adają, że Rzcc7p<>spotita to przedmurze chrześcijaństwa. Jakcm był pod Chocimiem, tom si~ napatnyl na Turków poganów sprośnych. A mieli wielb ł ądy, to jest konie dwugarbne, a takoż i słonie. Pan Bóg musi mieć doprawdy abominację na reo sprośny na.ród, co me pije wina. Jednak gló"11y nas1 wróg największy, najgro7n1ejszy 1 nieprzc1ednany co Moskwa. 1)71wne co wszystko, jednakowo7 tak jcsc. Powiadają, że Moskwa 1 my jednakowe jesteśmy słowiańskie narody. Jednakowoż to ci po"~em, szołdto, 7e gdy w mlodrch leciech bylem w Moskwie wru 7 carem Dymitrem, rue szło mi się dogndać 7 Moskalami. i pnecz, ru zac-.t na.ród ten C7UJC do nas Sarmatów d1jką nienawiść 1 gdyby tylko mógł, co w pień wyrinąlby szlachtę całą. Może co z tego powodu, że w niewoli wiekuistej siedząc, zapomniał smaku wolności 1 rcraz Z37drości jej nam - Połakom. Ws7)-sdum bo~em r7~d21 w Moslrn1e samowola carska, knut 1 bac, a gdy Jakiś bojar nawet coś rue po myśli cara UCZ)'lli, zaraz go włoką słu:ialcy do OunD)', na Sybir, albo wprost na szubienicę. Oco jest zatem wróg nasz największy, z którym, w kościach czuj~ spotykać się nam jem:ze nic raz przyjd7ie. A jaki wyntk tej walki ~d7je, Pan Bóg jeno wied1Jeć może. w

łrlandc1rcy.

Erh, ll'asz?l'Oino11u! Sianą/" pan J1tjońI/ei lrzy mtdefelt lt11111 i uriąż. mdef. C lodi!J 11'liąt P!Jt ;ole smok. fi rz!!tldef zt sobą dni t11ef'!J Pf'ZJltTózj. Kaz.t!y jtdm od dl'llgttgo !.0'1Z!· O~t11 h 1/11Z!bnt Ilf/ btJ/t1111Nfq, bNrriy llJZ!Z}nqq, 11• A:.t1rry grryą i py11 to nor. Zt IZ!ZJltm mnie '?!'!)lllfJI/· jo/et;, że honor lll'ÓJ flfOlll, ltdy mt flfO/,( 1torożpntgo prmm gofńnnoki z.l011tol, alt ;11ż. kd11it ro mi 111,gą1/ell '{!'Italo. Ttift pro'tf ll'tll:(! moint, '°'!}Jne "'"" 11itboro/ea 1npomOJ!/i. l'przy~n( S1efańJhtm11 pol!Jt, fi ll'!JltfHtj go ;ahm Jorttkm »yprou'OdźPt prrrz.. 8
O

gościnności

polskiej

Goscinnoś.ć to jedna 7 bardzo ważnych cnót szlachecloch. Herbo"1 nasi bardzo ch~true pr7)1mują "' swoich dworach cudzo7tcmców 1 gośo 7 daleloch scron. A sam widzisz, pludro, ze niczego c1 !\I nie Skl\Ptmy. Jednak co o powiem, to ci powiem, ale a powiem, ze w Polsce nie ~dzies1 nigdy w dużym powa:7aniu. ' ikt w Rzeaypospoti1e1 me lubi 'icmców - małych, praco\\>1tych dusigroszy, ruezdolnych do poi~ fama7Ji 1 dus1y s1Jachetnte urodzonego Polaka. Bo przeae7: „pólo świat światem, nie będzie nigdy Niemiec Polakowi bratem". Fmncu1,ów te:i nie, bo 10 wymalow:inc fircyki, a do tego r07pustnicy bczwscydru. Parni~tamy te1, 1e francuski król I łenryk uonem nas1\m wzg:ucłz1l, /2 co P:lO Bóg skarał go szt)-łetem skrytobójcy. Kogo lubimy - zapytas1? I la, pewnie Węgrów, bo wszak jak powiadają „ Polak - Węgier dwa bratanki, i do szabli 1 do szklanki". Zacru też są S1koci, bo

O tolerancji polskiej Pij, pludnku. Pij do dna! Możesz cam sobie być wi:lr)' katolickiej, uruckicJ, prawosławne1 lub luterskiej. lllożes7 1 w diabla wier.r.)'Ć, ale tę szklenic<: miodu ze mną wypić musisz! Co, mówisz, że nie id1ie miód? To:7 10 półtorak zacny, niechr.r.czony. O, ~d1jsz, jak

wypilc:,, ol.1wną l\.onfc1kr.iqr; \\'ar,nw)lq, gv.·aramu1ąq wiec.to} pokó1 pomit;d7y r1)z~C)TIU "r; w· wierze. ,\ U)tanow1li me bc7 pow1xlu, bo pól roku woe,mc1 królowie wu'i w"zc1cczni w cz.asie nie)lawncj noc} i;wi1;1c.~o lhrtlomscja w1mordowali hugcno1ów w· P.upu. Tak tedy )7Jachta u ms po)tanowila wieczny pokcij pom1r;
powodu bczuManncgo zagflucma pr,c1 Tatarl>w Rzcczpospoli12 ted) ma 'trzcc calełto cyw11Jzowancgo ,N.uta pric:d "''pomman)'mi nacjami. ,\ p11mc:wa1 pełni roli;: pnc:dmun:a chndcijańMwa, nic d11wnc:go 1.atc:m, iż ntoc-.mna być mu,i "vą:1>ln;\ 11p1c:k;\ 1 protekcją

Bog:a.

Ty pewnie me: w1cv nawet, Fran~u7Jku, fr w1ęks7.osć szbchry J...orony 1 l..1NJ mo/c pochwalić ,j~ kolipcjami ze „w1ęt)ml. To7 ja, /agonowy ,1Jachetka 'pod Sanoka, krewnym jc>tcm $w1t;tl'gll P1orra, a to pnez Kmuciw\ ~pow1nowaconych 1 moj;\ babką. Zas patronką narodu s1lachccktc:go navcgo j~1 Mat.ka Bo„ka, a JCI 'anktU2rium mmcw •>j.11.'.ttł.tć w kosac:le ojców paulinów w· C::r„<,tochow1c:. Szołdra jcstd, plu1

,j„

Jak chłopi śrub ują s it: na szlach ectwo

'1c w· tym w,71· tksm dziwnego, od •amc:go bowiem pocz;\tku !Vcc.tpmpolita nasza była królc,ru cm, w ktor)'m 7yl nhok \1cb1c kawltk, I.yd, pop, kalwm, Ru"n blah1>eze,ru·y 1 Tatar Nikt tez, n;c1ę, chyba ze alyinta jaki• albo za1adly 1c:1u1ck1 \~·chowanek, 111e będt.ic 7 powodu wiary w..;trr;1ów c1 0)1111. Uwanj 1ylko n•t l\"1zowvu, ho Mazurzy, 1ako hołota 1 ~zclm)• (a to c1 jc,zoe dodać muwę, że ka.zlnc: ndanic d„icjowc - ohron„ Europy przed !'l:unem 1 \lo,kw1ananu. Pol'ka 1e't bowiem, o CZ)m ju1 w'pomtnalcm, przcJmuucm chrześo11ń
Szlachoc pohl..a ov li1e:w-..k1 mu,i patrzeć na lud1J podlc:1"tc:J konJ\q1 / l(Ory, b)c dumny, no~JC ,j~ godnie. Prawdziwy '\armata tl'1 ~ii; do inn~ eh nucs7Jcaiictiw R7cc>'\l'<>'poli1c1 w~mnśle, mil·vczan ~~·l „l~czkarm". chlop<1v.· 1aś ,,c;hamanu". uwan ich takzc za mq.:odnvch honoru , I me zrcv1~ dziwnego. Jak 1u1 gJ11c' "'ponunalc:m, h1hh1n1 miał er.tech sp1t'm Scm.1, Cham.i 1 Jafc1a. 0,1 ~cmJ W\·,zł)' w\zysc.k1c luJ1· \\''chodu, oJ C h:mu chi< •p1. szlachta zaś wywod11 'lę od potrnn,1wa Jlfcwwc:gn. Liczne pnyw1lcjc n:1,ze vbchcd.ac 'lu;;w1a1.\ jeJnak, 1e W1clu m1evcz.111ki>w, '' n;1wc:1 d1h>f'i'm podaje się mepra\\ me 1a vlnchocciw. Mów1s:r, ze: we: Francy1e1 to me mo1e być \le 1\1 w Polscl' 111 c;1lk1cm normalna necz, bo ~r.Ltch!) 1e\t ryle, 1c 1Ul»7lac:hcica w~róc.I panów braa s;,ukac. w jakbr 1gll' w '">gu '1an~ Kor<(ysta1ąc " tc:go z;1tcm, w.idu plcbe1ow ~rubu1c ~11; na ~zlacbccrwo, przywd1iew'4 'amiackic '1rojc, zmienia O:l7.\\1slu i nikmc w ogromnq lsCJb1c '1bchry. ami~7.kuj;i,cej Rzc:upo,pc1Li1" /a nll1'r;&w·nc pocla\\:aruc: ~11; u szbchaci icr
-165 -

'•>c:

ro

Jak padł a siostra rodzona tych panów braci rozwadnć, któl'l\, jak co w zwadzie, ot;to okrutnie, że zabita została, a to wszi•stko 7 przyczp1y tt-go slu71o chlopal Innego weź Gródeckiego, chalupniczego syna ze .,..·s1 Gródek, służy! u pana M1erzowskiego, co wieś Chrapczów po żonie WZl'lł. Ten s7łachcic Mier.towski tl'7)mal cło w Będzinie, a że nie umiał czytać, przeto Gródeckiemu poleol spisrwać regestra celne. A gdy sługa co me ku myśli sraroSI)' UCZ)'fllł, kijem nieraz b1eral 1 jako mic$zczanan lcda jaki do kuny i kabat:1 '~1de razy wsadzony byl. A teraz szelma raki s1Jachc1ca uda1c' Inny prznndek podal m1 kiedyś jaśrue pan !ltikolaj Spytek Ligę:ra 1 Bobrku. Otóz spotkał ~cd)'Ś w Krako.,..1e mnego Ligę7ę, a gdy spytał go, z ktorych on l..1gęzó"'·· ów szelma 1 ła1dak me umuł mu rzec skąd. Kani tedy pan kasndan sprowadzić ka~ ale .,..·ówcus hultai rzeki mu: „ 11e l.Jgęza ja żaden, ino La~~ mnie p17ezv.-a.11, stąd niektórzy przekręcili moje nal\l,1sko na l.Jg~". OZJv.'fla r"c7, ale rad71łem szczerze panu Trepce, aby d71clo ~"'Ole ogłosił drukiem. Toż dopiero Ldnwiliby M~ p2no.,..1e bracia, ilu 10 krewnych i zna1omych ma1ą. Ilu chłopów 1 hultajów do ich herbow s1~ p17)'S~ało. o, ale dość o płcbcjach. Po kiełbasie napijwa się.

SZ!/1110 1qsiad mó;, pan ]Prqbows/u, JUi ptwnileitm rbam, ro sic 110 1z/orhdm lemgt. Co i msz z 11itgo pitIN_; uyrbodZJ, a Io li' /eoidtk, a Io 111leaf'r{!11ie, a Io przy 11rz!it. Po11iada, żyul t l.illl;J rodtm, ok "'" nit 111trzt. Oo1ntdzfit nr, mokr pa11011u, oJtgo /eof':/!ntt rodou't 1 do11wły 1111 110Jtgo thamsleit ptxbodZ!111t do11arqpe, 10 Jale 11u 11us oz.IO<(. Pniadal ÓD luq>. Z! ród 1'!f' z "'~"' Kri!Jlu Jut 11• 11oa<0gródzleim potntat. jtdZPez. lam I 11.'YP.'flOjtit! lt:Jitit 1Y'"V· I b1tdng 11·mu rh]ba proib, 1ut odmó11Tnd 11"'.rZ!h.ło 1 ~1ilt: Ji( "° dlT>fl Z!'tlJdZJt.

O

pijaństwie,

pijakach i pijanicach

Ho, ho, dopiero antałek drugi napoc1ęty, a ju7 pan seorue się kiw2. Co? Pić me będ11es1, płudro? Kubek dnem do gól") obróołcś? ie o to nic da, bo co jest kubek w kubek! l..ydzic, miodu! A ro jeszcze muSIS7 "'1cdzicć, 7c mics1kańC) Rzeczypospoliu:j szlachcckic1 sł)11:\ nic l)'łko 7e swoich cnót, ....1clkJe1 od"'-agt 1 męstwa, lcc1 takze z umieji;tnośo wlcwarua w s1cb1c ogromnych ilośo pl\va, 01Jodu, "'1na 1 go17ałkJ. Ka„dy szlachoc polski musi umieć duzo pić. \X'suk 1dołnosć osuszania kielichów, beczek 1 g0\s1orow wyró7ma szlachecn1e urodzonych spośród ludzi nikczemniejszc1 kondycji. Bo wsz.ak „Chłopska r1ccz • siła jeść, siła pić szlachecka!" Stąd i zadna urOCZ)'S tosć, żadne spotkanie czy uczta nie mogą ~ię obejść be7 pijaryki, a - bywa - takie 1 1wady. Zaś największym poszanowaniem w Polsce 1 na I .1tw1e cieszą się CJ panowie bracia, ktÓfl)' nie ustają w napelnianiu swoich brzuchów cora1 to nowymi kwartami szlachetnych trunków. Bojpłan

Piwo z rana jak śmietana Najpierw powicd7mi• sobie, jakie trunki 1 w 1ak1ch pije s.1ę w Polsce. A ry, pludraku, pilnie bac7 1 WSZ)'Stko, co ci po"'1em, oorui. coby potomn>m przekazać. Niechaj rwo1 pobral}'mC)' we Franąici dowicd~ si~. jakle miody 1 p1"'-a pija herbowy szlachcic polski. U nas w Rzea)pospoli1e1 musisz .,..;cdzicć, jakie rodzaje trunków uv.-a:i:a się 1.a godne gardeł herbowych panów brao, a jakle pozosta"'1:1 do użytku chlopsrwa 1ocladn a1\\·azmcjszpn napo1em dla wwyMkJch lud71 7.amieszkuj:\cych R7eopospolirą JCSt piwo. Jak napisał pewien kaznodz1e1a: „Bez s1klamc aru zadne1 rozmowy, ani posied7enia 7 pr7)1ac1clem odpra ....1ć nic umiem. Ale skoro do nas kto prz)'iedz1e, o którymkolwiek czasie, wnet zaraz: P1wn przynieś! • wolam>?'. Pytasz, ile piwa dziennie pije polski szlachcic? Ha, beczkę, nnuilck, dwa antałki mo7.e! A tak naprawdę będzie tego ze dwie kwarcy, 10 jest po waszemu 2 do 4 litrów. Jest 10 7ntcm podstawowy trunek dla wszystkich. W niebie pewnie także muszą go pijać. A piwo w Polsce jest tak znane i sln,~ne, ż~ i w kościołach chwalę 1cgo głoszą. lmaginu1 sobie, kiedym bi•ł kiedyś w Giclniewie (które z piwa swego słynie), na odpuście świętego Ładysława, patrona miasta, ksiądz w kazaniu wyliczając jego 7aslugi i laski, które Spadły na miasto, doda!, 17: „ten ~Wl\'.t)' UCZ)'nil I tę łask~ obywatelom tutejs7~m. l l pobłogoslawi"''S7)' "''O
- 166 -

O rodzajach pi w

różnych

1Vcc1 jasna, r<>d73JO\\ pl\\ .i Jc\I \\ R.l'cC7\'Jll"polncj

co mcm1:lr.I. \\ nJ \X'a.r<7a\\~, na .\fvow„ro. Piwo 7 mc~u p•Jó\ ruc tylko królo\\1c na~i. lcc7 na.,.,·ct pap1c:1c. I to c1 JC\LC7C po\\1cm, 7C nsmako\\-.il \\ mm \am Ojciec Ś\\1ęt) I-Jemen< \'111 Ponoć, będąc na IMu .:micra, \\7dychal „o 1.i11/J pm1 di PofbmiJ, o 11111f1J l>irm ÓJ li l1rl..1.1" (o sw1ę1c: piwo 7 Polski, o świ~tc piwo 1 \'('arki), co 'ly•ząc, pc>kojo\\1 modlili ,,.,. tlo „
.rl!IJ<• l.1>•iuhr.


»ir< "''"~"' .t:rbJ .u;,111

Allv> Jli'amklt, A:J~·„,,, IFa~.i1111 ti( 17111 l jshr 1 Io Pr.rJft11tnr, t.d1 11itpf"Z!/'<1/n111 11-ttbtku nit 1l.i1111r. Sir f.dll lo/i:J,11shf!.O U r l..11f>J17t "''!/sir do }rZJ1idci1 /· .;,„, b1!(Q„„11ht;.il; li.fJłtf JJ( pyr

''"'"J

Chamy 1aki miód piją! Kolc:Jn1m bar I czc;ścJ wody pr1.ypada, JCSt więc gt:sty 1 ,locłlu nad mmrc; \VI dwoJnrnku pól na poi miodu / wodą biorą, w tro1niaku 7aŚ dwakroć Więcej wody nv miodu. C'zwórmak1 1 piątaki 'ą JUi tak rmwo pano\\1C braaa piją ch~tme wtno. hl~ o nkl.tJ, plutlnaku, ze: od liob) jego g;ttunkó\\ dos1anie,7 /3\\ rotów głowy. Zwla~1cz2, tt<łr nkonC?~m\· 1.11·;11 pić mu'ic.l 1 osus0mr piwmak\'. /.ytla S1lach1a ma me t\llm \\'llll z:ichcxlnic, \prowad7anc pr1c1 Gtlań•k h1~1pań,kic małmazje czy madcn . Pr1cde W\7ptkim pija

W@Crsluc. St:l.1"\ tokaJ, na~'\\any „W~)..'17yncm", jc,1 dwukrotnie tłron7\' mz ruJlcp,1e \\ina fr.incu,kie. Obok mch, \\1cwa "ę w p.rdlo ulUc \\'<>dki, 7W•ln<' .._'01'7allwru. L1 naJkP''" 7 nich herbowi l0<1/1c: uwaza1:i. ~14, F\\:1~ ta.Vc „11~1r°' \\1klk1(: am-gonalk..- anyi.ov..'l\, tło ktlircj pma korn'1ln~m1 pt7\'f)taw:1.1ru dodaje: ,,.,. ra!Ue bbvki prawd.l'J\\cgo 711)ta..\l<).,.is7, 7c to memoll1wc:; Pl>acka1. \Tołdm, skończym\ JCno rę bU)·lkę rruudu, po rueJ \\1na. a 7.ar.lZ każę l.ydo\\1 pr7yme~Ć gdań,k1cJ. Pora mą, ws1p•ą UUJ:\ poJlej~1c mdnjc tego trunku P1J:i. Jl' chlop1, pije drohna, n'ci:ankowa '7ł.1cht.:1, .i uk1c towanyszc woj•ko\\i i Kozacy.

Biesiada, że Bies siada! Tera1, skoro w1cs1 1uz, co "~ p1J.1, ''ano chyba wbic, kmlv 1 gd1ic mozna 111 Cl\ nic /.1·cic '7lachaca polskici:10 obfituje\\ niCJhczoną 1'io,c okMJI do wypitki. Chr7cmy, wcscln, pogr1cb), n;1 k1l1rych śpiewa się cza,em t „Sto l:u", ~7.lachcckic 1ja1tl1 i SCJmiki - wsz1·Mluc une musi.\ nkońCJyć ·,11; osus7:1Illcm me7hoonych SIĄgWI i bcc1ulc:k. lJ "·" .,., Rn"CZypospc•lntj r•ie ''S: \\ karGmach, PIJC .... c dworach, a na\\'Ct n:.1 śu.1C?ym pcmictnu, nd koniach 1 \\' kosoc)lach .,.,. oaqc •cjmike1yn;1 ''S: N}l7C7, bij.,"'' 1 kapu'!.\. tl1k1, wę udka \\\7),tkle rru~y i talerze ('O\\inny być c1uba1c:. Bo ..... ,,ak, jak mó\\i sure, dobre, e1)n.1 "~ p1ac. Gospodar1 wych1la 10:1jmcjvl'ch, .1 skm\C7yws1y n.l 'iccl1;\C)'Ch pr11 kmicu •tolu szaraC?.kach. Zara7 po rym kanh• z nprmmn\'ch ptJC 7 kolei 7dro\\'1c ka7dcgo / ohccn)'ch (;dl' ju1 11 .z\ 'C'I' się 7 1)111 upor.11ą. wnosi "S: druitic dan;c • p1co~ni~ \\'o Iowe, aelc;cc:, harnmc, 1ml~ ki, I-:\"'· kaplunr i k-uroęra, kuropatw\·, hckn•I' "-1ctły 1 om· zniklją jiu \\ przepastnych zot\tłkach, r01pc>ez1 na ''ę wb.:ciw~ bies1:1da. o.yh \\1elkw p1c1c • pu,t<>•ll'ml· p1wnitlkJ go~pc>Cbr7.a Jc,a1 b1;1lnglowy '~ obccnt', ;;111nC1aj p:IIll domu zegna am jt0'7C'7:\~' ,pc:fma ICnll r•cN "Y cnast za 1dro\\1c naJdo,tojmt·jv~-gn ~rc•~rixl
·

„

b1cs1adz1e nikt nic ograruC2J1 się I) lko 1 wyłącznic do 1oas1ów. Zwykle opowiada się mC2liczonc faccqc, ancgdmy 1 wesołe zdanerua. Takie biesiady t1W2ją bardzo długo, a zadeo s7.anujący się gospod:u;; nic wypuszc7a gości ll7eiwych do domów. I c1eb1e, pludro, me wypuścimy ir.tciwego, bądź tego pewien. Jak już goście zjadą do dworu, t0 muszą pić, aż pospadają z law, a służba wyniesie ich do alkierq. Myślis7, ze często tak się końc1ą biesiady? Gia1k pr.lwdal Pod stolami skońoyć mogą 1edrme uszlachceni potomkowie chlopów, ruegodni mi.ana polskie) szlacht)'· Pn1wdz1wy herbow) C?lck, t:ik jak ja, p11c równo wr.17 1 UUl)mi do !i\\iru, porem wsiada na koń, pnc1ezdza milę, wraca tneTw~ 1 zaczyna pijal)·kę od nowa. 1cktóny ruc potncbu1ą 1 tego dla otrzeźwicrua.

sluz~.

a ruc „da się odch)'larue do l)•lu, bo Z2 rum do kielichów pacholkow1c, ruc ruc da wykręca.nu: się, a nawet chowanie pod stół, bo 1 urn czuwać pow1ruen hajduk, skwapliwie napelruająC)· puchary. Oczywtścic, nic na wszirstloch niepijąc)'ch szelmów potrZcba tak wyrafinowanych sposobów. C:tasami wystarczają odpowiednie naczynia. I tak, nic może się uchylić od picia szlachcic, któremu dano do ręki kulawkę - kielich be7 podsr11wki. Nijak ruc pomaga IC7 odwrócenie do góf) dnem kielicha „kubek w kubek", bo\\1cm po drugteJ scroruc pucharu jest takaz sama czasza, Jak po p1crws1e1. Kielichy siwą OC7)'W1Śoc także do UU\}"ch celow, niz pnpnuszame gośo do picia. a prz)•klad do tluczema. Jdli bowiem ktoś z pijąqch po spclruemu toastu chce uczyruć remu, za kogo wychylił t0as1, wielki honor - tłucze loehch, twierdząc, ze po wip1ciu zeń zdrowia danej osoby nie godzi się dalej uz)>WaĆ tego nac.tynia. Rzecz jasna, za szczyt wyiwomośc1 panowie bnacia uznają to, że kielich stłuczesz o własną głowę. Co, mówiS7, że nie uczynisz tego, bo się gw6w boisz? Tedy twój łeb francowaty z gliny, a ruc Jak nasze - szlachecku: - 1 zclau. stoją dolewając)'

Śmierć z przepicia \X'ięc poWJadasz, 7e Polacy są be7 wy1ątku najznarruenitSZ)'ITll pijakami na Ś\\~eoe? Prawda! Jcdnakze musisz pamiętać, 12 nasze trunki rue ma1ą dużej mocy. ajmocniejszc wódki zawierają zaledwie 20 procent alkoholu. A zatem niedobór m<>C) rekompensować trzeba większą ilością W)'Pijanych trunków. Czy, pytas7, któryś 7c szlachciców umarł locd)-5 7 pnep1oa? O, ruc1eden. Ja sam zachorowałem bardzo die 30 Augusu. A pr7)padla mi ta choroba 7 przcp1c1a, dla rucszczę~liwe1 komparu1ej, która mię zaws1c do tego pn)'W"Odnla. A ilu szl:ichl)• pomarło od ~73bel, \\ zwadach po pijanemu wywołanych? Ilu do stawu wpadło pod dobl"ll daq, albo zleciało 7 koma nieszczę~hWlc, ruk1 1ego me zliczył

A dla gospodarza nic ma me nbawmcjszego, niż niemile przebudzenie gości, gdy okazuje się, że jeden podbił sobie oko, inny 1budzil SJ<; be7 cnpki, jeszcze inny ro1.darl konrusz, dwaj posiekli się szablami, a os1am1 wpadł w nocy do stawu. Jakem r.tekJ wczdrucj, kiedy tn1fis1 do dworu s1lacheckiego, me wynugas1 się od p1oa. Zreszq choćb~~ nawet chciał, to c1 się rue uda. Cóż bowiem dobry s1lachoc robi wówC7-'IS, gdy kcórys z uc1cscruków biesiady, wyrafinowam1 s1clma, hultaj i prostak, uchybiając dobrym ob)'C7a1om 1 ~WJętemu prawu go~onności, czym rzcC? scrnsmą - me chce pić!? I na takich mamy sposoby! Kogoś, kto uchyla się od spcłnicnm kolejnego pucharu, zwykle ornc1~1 się

Sio11rz!ńrz!

111ój ulelxlw1y. u-iuz, za frzJ 11/tdZfrlt olerotnit uitllei bal u mmt "" JftJrokińskim ZfJtnkH uydf!Jt· Okblitz!'l.f sz.larh~ multum ?Jtd~t i p!Jańslu'O fX/J11Jt b(dZft mgit. T«!J llno11ol, rol!J sit t;0kit po py11hi " ' Jf11uu nu pot(lpi/i, albo no IZflb~ nit pobili, 11lho'1 inli]rh dZfu ~u nu uypro11'01J'o'1. lli'olt sir ZfJINzpitrzyl, bom nit mz. 11idZfol,111k /eJo próhouVll 111tz1m p101zJ11n z nad!1fi11m tnmktiu• z. dar!JN sfn111ąl. Tttfl 11to1z. 111 sa.ł:itu·~ i JlroŻ!'.f 11ad p!Jn111rm11i. A Jnk 1it 1prouuz, to i dmgq Mkitwk( dosloniuz,

-168-

Jn.kb

O

sła\\ nicjszych

pijakach

Borejko nit' mogł ,,,,aJuc: ur... ądz:ić rak C/~tu. 1ak b, ,obie to:.~ zyC7) I. Pr7\'CZ\·na b) la prmta • nll-W1du nkunmków spro,tać mo11:lo Ją.'O pr1cpa>tnc1 ga.rdnch \\"1ęc kied) n1e mul 7 kim ptć, ruval / c„cl.1d11~ na mzs1;i1ne c.lrog1, gdzie zacza1al stę na pr7)-p.tdkow)·ch podrówych. ~1.d), kro l)·lko przc1czd101 I w poblizu, proszony by I przc:cl oblicze pana kav1c:lana, gd.11c "'''}kle ptl dopót), a1 padł z nóg. Pomimo tego 1cdnak, pan Borc1ko shnąl / bardzo zacnego 'l""">bu poMępow:mia, me ('>1'7}IDUS/:ll UOWICffi n1J.:ogo do i onania kwat'lOW')Ch ~klanie du,zktcm, ptuwalal odl'tChnąc, choć me n dlugo. \\'y pcwnu:, pluc.lra~. pow1cdz1elib}·•oc. ze l>\ I humarusta z. rucgo pełną gęhą lnn}m z kolet ,1awnym p11am" któr~om "n.li 1 ruc:raz i rum p11al, b) I Konrad B.idow~kt. pt,ul'7 ziemski lubelski, ku'in·, gdr ju7. W')'Jlll zb) 1 "1dc t nit' b\·I w s1.101c wbdać r\°k<>ma. stawał poci ,;c12n:t, zadarłszy glowę do gc'>f), hc1.ąc na pomoc wspólb1csiadmków. I r1eczyw1soc. co i ra7 który~ .1 pijących w~Llwal od Molu, pn C7}m z pc:ln~m kici.tchem zblinł st\" do \bWnCJ.l<> moC:l)~b) . o,, natcnc1.a• Ol\\ terał t}·łko g~bl,·. .a prnchudło, z ktqC jak W pr1ep.1~Ć pr„clc:wal 'I~ ~/CZ~nlna rzecz, ze pan B.idow,ki - / pan; gc>e.17.lll tak Sl<>HC opa~ o 'runę - cale-"'" ar,,·, rwo pr1ein.„1. Oczi~1~c1c me w"l .c p11aruce ''l nbdarzcnt t.ak wielkim taktem i ogład.\ / \"11 u n~s 1 UC\ kt<>l7\ mogą b\"C \\1dcc mcbc1p1cc1m clb podrozm~h Rzec~ jdsna, wca.le me / p<>W•>w, nil· m.1j'\C kompanii do ""l;io.1, ruc 7CChcial "')'JlUŚCIC )!O\CIJ ibn snbko. Kl<-1 dwór Ac.l:un Malachow,;ki. J>1j;mica mntanego vlachoca, musi wych\ be tłuszki•-m całą zaw':lność pucharu. :O.:tc ma 1m1lu1, ruc ma odpuszoc:rua. Jc-'lt n' mu 't\; to me ucla1c. za ka1.d\"m nzc:m, ktech oclnw.11 nacz\·nte 1>e.I u" dnk-wano mu Wlfl•l do .pclna: Dz1alo sit; tak dopotv. a; wypił wszyMko, co 1cdn.1k w ns.itbtc ,.~ ruc 1.claoalo, lub cez padl be1 t\'Cla n,1 11c·nw;. J\1Jlachowsk1 pocz długie litra bvl wielkim cip.trem dla poclrómych 1 okohczncj szlach!)', .i1 wrc:w 1 prtcp;,lll\"Ch Jt-trJc:ł . B..;oszek ow w-ziął w rr;ce k1d1ch , po O\m, pr1czq.rna\\'7Y $1„ 1 poleow >Z} swoi:1 g~r.l11d lk~'ll. p<'IC7:tl I) kić, a1 w·res70C ocl1:il n.ICI) ruc ocl u-i, ('><>70,ta\\1a1'lc \\ mm rueco Wl.tU. „Ho, ho, me dnp1łc', braoc' • z,1wnl.1I pan ;>.lalachow'liki - dule1c1c.- mu, dolcjod", Osacmnr bernardyn poc1ąl drnc kolqn) kielich powoln1·mi l)•kam1. po c1ym ten t.1kic 1><.11•\I od u~t rucdop1c1· Pan

kLl~ztoruw

R1cc1 ja"u. nie byłoby R7coyp<"('><>htc:j s1bchcck1c1, gdyby me isrrueli '' niej w1eky pq.micc, któny potr.lfi'\ wchłon.1ć ogromne ilosc1 miodu, wina 1 p1w11, nawet wtc:dy, gdy wszyscy ich mwar1yve le/;\ juz ('> w''}'C) w wo1C'\\·1>Jzrwie sandomtcl'lkim nan~'21i „pijakiem poboznym", nade '"nstko lubił bo~1cm pijac 1 duchown\'mt. Zwykle cc1 uą..>:irumwal w swrnm dworze p11;1clu klaszwr zaprasnl do \tc:btc nkonmkow, a potem zamykal su: 1 rumt na w1de chu 1 nocy. Rzecz 1asm1, tak domo~ła cert'moma, 1;1k p1c1c ku Bme1 chwak, w-ymag:ala specjalnego printotowarua I tak poko1c: ')'Jllalnc: dla w1-gud) ptl;\cych wykl:Jcl;inu •lom:i i kobicrc:un1. tak by kvd\ sp.li tam, gd1il· paell. :-.ie chc~c w klavtor7c uchybić Panu Bo.,_'U, nwve n:unaetano '('><>.:roo ('IH~·ch OO('> ZC mruch ÓW lllt mogł p1C c.lłu1c1, 1.ik n·lko do godziny jedcn.1~1c1. ,Uat~-go 1c1 kaniego kolc1nei..'O .Jrua go
Małachouslo uiu·ołał, ab) 7nowu mu doh1no. Bernardyn u')'chylil cak następn~ porqę, a porem 1cs1c1e jedn~ i jeszcze. W swruc wypił ponoć sześć loclichów, co dau"ało erą garnce, czrli 12 liuów wtna. I'.obacZ)'WSZ)', że kwescan prc;d7.ej poczrni nieodwracalne spustoszenia w 1ego piwnicy, mz da się spoić, pan Adam nakazał nałożyć mu pełen wóz ziarna 1 wysiać, gd7.ic pieprz rofotc. Odcl\d aż do końca zycm star.mnie unikał bernardynów.

dz.ień

wgow1, to 1 tam s11achcic pojedztc. A kvd\ zamozruc1szy pan brat oddaje Sit,; cilie /. zarniłowantcm łowiectwu. We dworach panowie braoa trzyma)~ psy m)'ŚlJwskie, ~ry, charty CZ) wyżły, a często du7c arsenały myśliwskie - wn)•kt, strzelby, stea na niedźwiedzic, nie brakuje r6wruez trofeów ze szczęśliwych polowań - łbów wilków, turów (z kt6rych ostam1ego zabito parę lat temu pod Warszaw:\), lost C7Y niedźwiedzi. Dość często szbchtll trZ}ma tc7 sokolruków i rarożników. Poza polowaru:uni, herbowi połSC)' kochaj~ się w koruach, o czym JUZ p1salismy na początku niniejszej kSJc;gi. t\ 1ak juz w domu ruc mai~ co robić, tedy panowie braaa UC!llg:lJl\ sic; do wo1ska 1 hajda - na Moskwę albo na Tatarów z Ko1ak2m1.

Loie i niewiasty, co jest o pannach, dziewicach, tudzież lad acz nicach

M owa pijacka Jc~li kicdj•Ś

wypadnie ci, panie Bojpłan, w Polsce indygenat otrzymać i być naszym szlnchacem, pamiętaj, ii ab)• 1TUeć mir między panami braćmi i uchodzić u znamienitego pijak:i, powicniencś znać gwarę p11ack:\, kcó~ posługują się nasi opilcouie. I tak 7:1Jl\last „wypić" powuucncs mouić „bąbnąć, 7.0Stać,

„chmolJCn, „oą_ć'', „golić", ,~4\.ć"

C7)' ,,smokuć".

\\ódka to „g~wk2", „likwor", „ł)·kt" C7Y ..sap1enaa", 1ak powiadają prawnicy. Za~ srop1cń upo1enia mOC:t)·gęby określa się z kolei 1ako: „Jak bela", „Jak bąk" CZ) „Jak dudy" łub „jak św11ua" (po raz pierwszy 7ap1sane w roku 1580). Określcrue „na amen" nie wymaga komentarza. /.. kolei pijanicę zna się jako „gorlałecznika", „leja", „łykaczn", „moczygębę", „optlca" czy „wydmikufla" lub „żlopakn". Kielichy, w załczno~o od wielkośo, nnz)•wac powirueneś : „ht~1panam1", „kuśtykami", „garncami" lub „bomba1TU". lnacze1 skonfundu1~ oę drudzy panowie braoa 1na śmiech podadą

Szlacheckie zabawy C1pn zabawia sic; szlachta nasza? Wspominałem ju7 s7eroko o piciu gorzałki, piwa 1 miodów. Gryw11 się w karty, w kości, szach}', zabawia czytaniem ksiąg łub układaniem fraszek. Nieraz, gdy w mtasceczku

Od razu wytl'?e-i.wiałeś, gdy pr1.eczułci, że będę o tym gndał. Ot6:7 wiedz, frnnco galicb, że s:-łachta polska na jednym 7 pierwszych miejsc srawia urolo kobiecego aała i rozkosze alkou')'. Bo ws7.ak 1ak zyć bez 1TUłości) Mo7e są gdzieś na świcoc ludzie, któl'7) poprzestaJ~ na Wl'd)·chantu do ukochaneJ, ale m)', szlachta polsk2, mus1mr odnosić wtkrone rue t}łko u polu, ale 1w łom1cy. O to, ktory s1lachoc tle może dz.iewek zaznać t Cl')' z niego ogier, po1na57 zwykle po wyglądzie. Lme służy bowiem pr7cde wszystkim krzepkim, kru~St)'m i potężnym panom braciom, szkodzi zaś slabcus1om i melancholikom. „Kio 1aś jest natury zimnej, suchej i słabej, caki niech da pokój małżcńsrwu, aby się w cym oboje nic zawiedli, bo takiemu pewnikiem lepiej się u kom111a, albo u pieca zagrzewać, aniżeli u :7on>"' ptSze uczony ml\Ż nasz Jakub Kazimier? I laur. Scąd już po poroc.l1,.1e po7nas1 waszmość rozpustrukóu'. Ot, choćby młody parucz Jan /..amoyski, lubo na w?rosc1e jest upośledzony, ale mocny, krzepki, 1urnr przy t)m, jako k2rłowie bywają. Mimo że młokos, 1uz za dziewk.arrn się ogląda i lO pewna, że wyro~rue zen arcylubu:zruk.

Molri Panonit! Za .lei/ka d11i J/11b "'ÓJ b(dzjt 111 prz!mys.leim JeiJJritlt. Goiri spro1ilt111 11itlt, 111111zr odprawią dim 111zi11J le11(ŻJ. Żonka lltO)o /VystJ"o Io ole.ntt11it bogobo;"a 11u11i11Jla i tłxt, rol!J Jl11b 11c iinr po tllrz!lri;alilklł odl?JI. lt?.ttrlako bob11 "'' fJ"' z.adala, bo od kaJflola ltd11it .lei/ka luDkdw jut 11fito, "a .ł.Jtirr; 11111//11111Jtll ~"· Nu "'"Z! Io i?Ji, l?J UZ!SZ!'' lll't noln IJ>rz!doll n{J „ th111b, .(ÓJ JO prz!d Bogirm J/11b lnOf'(. 'ftdJ u'tŹftt Jt na 11'6z. f'OT'll'!Jflt i z.a 111111Jto uy11·1tzfu. /11b ttz. p~.lei'f>"t, albo 11a Boz.ą th11·al( pofn9rit. Ró11111t dobrz! "'SZJll.leie mozrnt z. ba11dolttli»1 "Y11rztlai. Byle mó; J/11b po tb~iri;nń1lu1 111o/,I 11c odi?Jt!

- 110 -

O wianku i dziewicac h ~1c
~floch1 ~7lachace.

„

J:l ru robi\. vc:lmo, puy p1\dc 1 ruc \\iem. 1ak gadac. Bo jc:,IJ powiem to, co w,·o,u.v \\ nav,·ch ksaęg:ich 1 pami~amkach, w pomy.:itv: n: l.t~. bo 'ut. cnmli\\1 lud7Jc, 1ako s.tlachcacc polscy, na 71cml i:yć rue m~ą. Zgola gdy prawll~ p<1\\icm, 10. /..twJwq ''~ potomna. J:lk malxurue niem. Gd1bp W3'7mosc pr7eJral 5ob1e nasLe 'th-a re.rum albo pam1„1mk1 p;m1i\\ braci, tn hy.: 7 pod1i\\'U

„

"1l'C rue mó~I. \X'ymka ruch, 'Le 1ólk11 „yjem, jako Ryccl7e Chi) . IU•ow1, c1).:c1cj rui:la mm'i \\ kb,zinr1e. \'C~zyscy r.tyć. ,\ ł(d) p<>d kawalerem lt1:1,, 111 my'l" jc:no o \\·mdx1w,14p1emu p:11i~k1m \ k1cd) rod1.\, 10 leząc krzyzcm Ws1cl.iku 1a WC'Lcr1c ml7\'Ć nO\l)'Ch swi~tych i ohronc(1w \\.13J')' katoliclucmu ko\c1olow1 \\'tc:lu po 111. ahy •ii: 1cno nba\\ić, lub co więCl'J koclunic b~d„ kochankÓ\I 1altczyć.

nam ws1.1p1ó\ \\ /\\1.\/kl s1.1k,

korzys1ai:1 co )1ę /0\\1c

„

wdz11;k(1w ladaon1c, cnh mul't'\\·. kt<;l')·ch całe: iabunr wlt'10;\ sit; p<• mia,1;i;h, jannark2ch 1 ~o'fK"bch . ,\ jcih 'il maj,..tm CZ~\tok.roć korzp1a1;i 7 wJ„1ęk1\\\ chłopek , bo w'$;ak Ladna w1c:1ska d7Jt'\l'C?)Tia me o """~ '" 1 krow" da, 1 chałup( pc»UWI . , \ nahawt si" d71l'\I b 7 panem brzucha. to 1ci dncd71C \\Uno da 1 hogw1 n

m.\7 "'Jd2. Jtxłnakoum:l chlopkJ rue 'il 27 1,1k ww1c..lz1cć. 1r:. na całą Rzcc1po,pohq mia''" 10 słyruc 1c ,wrnch z.amtwów 1 ladacznic. ,\le: \l.rac.1j,1c do 'fll':IW pr.rp.1cmnych, 10 1c~t ch~don·nia. w mu"':i: ukzc p:um('taĆ, ze cz"sto wielcy pan11w1<' chow .1j;'\ sobie po dw1>rnch lub zamkach lll<'l'c:trvcc:, to jc:'t koch;mk1, które czasem \' p11:k111r:.1vc Jcwu:. Jc(d7JL'. Tak 1ak zatem s:am w1Jn
„

CZ)' me. więc

\\ mł0<.lok1 był 1ak

1<:

mmc giJdY'" co 111cn11arn,

sięg.tm

pami('CI'\, pan n), k11;rc przechędozylcm, \\'\Z)"•tkte we \\IJnku 'lub brah . Jak pcwmc ,ję dom1śla\/, wc:1,C11: w 'tan maiżcn,ki pn za sobą rmlicznc nbo\\t;\/k1. \\ tvm t.1k/<' obuwtiizlu dotra)mywama znml tow ;irzyst\\~ w lo1u Nicwia~ty bardzo często 'kau;1 'l'i' 11.1 zbyt nsralych lub gnuśnych m1,:zów. la,1cn wtedy, gd) młoda panna pójdzie n srnrcgo d11ada 1 sił mu me '''11c. \X tcdv aęsto bywa tak. i:c znajduje 'obie gacha A ~c.11 m:v 10 odknic - .-wa.ta goum.11

z,,

Sprośni księża Abyś me pomy,fal. ze w ws1p1k11, co moww. 1<1 lc1 i kłam,t\\o, Nrt'>Ć uwag„ na (X'\\1Cfl fak1. Cz) zna.•z w· !Vcoypospolit.oJ 1ak=4ś \W1f\tó\ d11c\\1cę' :-:n: m:uny u nas męczcnruod; r:inotn eh w obmmc oysmso. ,\ przcc1ez co roku praw1~ na1c1dn1l\ nas

- 111 -

Tatarzy, wybuchają wojny z Kozakami, którzy to słyną szeroko ze swej chuci. Toż nawet wy, wszeteczni Francuzi, macic swojl\ d7.iewicę Joannę (w co ja nic wierz~, bo nic może to być, iż Anglicy, schwyciwszy jl\, nie poswawolili sobie). A my, Po!Jicy i Litwini, nic mamy aru jednej świętej męczenniczki za cnotę i wiarę!

Wszystkie zaś wszeteczcńsiwa, zwady i zdrady czynione przez szlachtę niczym są wobec postępków kleru i duchowieńsiwa. Gdybyś wasza mość spotkał kiedyś mojego przyjaciela, pana Trepkę, to byś się hlstońi nasłuchał! Ot, osratnio gdy bylem w Grodnie, spotkałem w karczmie niejakich panów Burzyńskich. A co na to nasze Liber Chamorum? „Burz)'ÓSki był księdzem w majętności swej w Burzynie. Ten miał jako ksiądz kucharkę sobie, z którą miał dwu bękartów. Jak dorośli - wyprnwil do wojska. Ci oba pożenili się w Litwie. Udają ram sz!Jichtę" - ot, co robią księża. Resztę sam sobie dopowiedz, niechaj też starczą ci za dalszy ciąg mego wywodu słowa ludowej piosenki:

Uyt mxlZ! z leazalnitt, żr nitzjxJŻJ1i1 ŻJjt111 A Jatn trzyma !Jnouirr, kló"J niejest Jlryjtm. Narz. /ui4dzprobosZ!ZJ glo1JVJ p1uta, ma nam Io Z!1 uin( IP lum1/011.'t, pi(hte 11sla Ogląda.

O zdradach

małżeńskich,

to jest adul terium

Co też u nas było już zwad! Co było zajazdów, bójek, pojedynków i waśni! Co było procesów, łez i sądów. A wszystko ro z pnyczyny zdrad małżeńskich. Ot:, czego dowie
amorach ze swoją żoną sąsiada. Sarmata ów nic zabil go jednak poprzestając na prqwiązaniu go nagiego do końskiego gr-.tbicru. Jak świadkowie powiadają: „Ręce na opak mu związano, nogi pod br..mch koniowi podwiązano, potężnie bachmara dosyć z pr.tyrodzenia bystrego zhukano, kańczugami osieczono. Tedy jak szalony skoczył bachmat ku domowi. A wszystko tam było gęstymi chrustami jechać. A ru nagiemu, tyłem do głowy siedzącemu na tak bystrym i zhukanym koniu co się tam dostało specjałów, snadno zauważyć." Podobny los czekał niewierną żonę - ml\Ż w słusznym gniewie pobił ją i poranił ostroga.mi uwiązanymi do kolan. Więcej szczęścia niż owi niefonunni kochankowie miał kiedyś jeden z dwor.tan Krzyszt0fa Dorohostajskiego, marszałka wielkiego litewskiego, nieznany z imienia szlachetka Tymiński. Przyłapany na romansie z żoną swojego pana, powędrował do Lochu i to na dość krótki czas. Nic wiem, co się z nim dalej stało, jednak burzyła się o to szlachra na sejmikach, więc pewnie zosral tylko zwolniony ze służby, bo sam Dorohostajski pisał w listach do pewnego mego znajomego, że nic wie, co z nim począć, a skazać na śmierć nie może, bo sz!Jichca gotowa rozsiekać go za to na najbliższym sejmiku.

Kompanio11i! Poraltgrit! lo11a mo;a Prz!Z.Jaleitgo gatha pl11dralea JUi po n()(arh narl)()(/zy1u1, gdy ja u1 i11tm1arh jad( do u1blina. Za11fa1!J mój 1/11ga ulfdzjal killealerof, jale mąż. Jalea"!Yf, z mdZfJzirm1/ea prz!brai!J, n«q Ii( do )ef a/J:ierz.a Prz!Z ole.no gmmoliI. Zlapde go 11a gortl[Jm 11rzy11/ut i 11/ear:@e srogo, a 11a u1dzf{'ZJ'Oil moją możtdt lirzyt. jtno ŻfmJ:i mojef nit ler.rJ11vlźPt, bo IO dHSZJJ złota. Prunit ją ÓU! psi f]ll CZflTami OIHOHli/, a/bo}efjakie zjo/O zada/.

N ie wiasty polskie igdzie, szelmo, nie znajdziesz tak pięknych niewiast, jak w Rzeczypospolitej! Ha, sam się zgadzasz, że nasze kobiety mają na S\VleCJe optruę obdarzonych niezwykłą urodą. Powszechnie ceni się ich piękno, wdzięk i błyskotliwość, czemu dają wyraz w swoich pamięcnikach liczni odwiedzający nasz kraj cudzo7.iemcy. Wiem, że wy, pludracy z Zachodu, cenicie bujne, obfite kszrałty, pamięcaj jednak, że w Rzeczypospolitej nic ma jakiegoś jednego ideału niewiasty. Biorąc jednakowoż moje wieloletnie doświadczenia w tej matericj, powiem ci, że niewiasta powinna być niezbyt gruba, ale i nic koścista, wesoła, trochę swawolna, o bardzo szczuplej talii i szerokich biodrach. Winna mieć gładką, białą cerę, z lekko różowawym odcieniem na policzkach. Jednakowoż muszę cię pr.tescrzec, że niewiasty u nas rzadko malują

- 112 ,...,

1war1c '\te to, co we (·ran~1cj, gd11c "'1coorcm my.:IJ,1, 1c' k'1~1ntc1k~ po,iaJI, a ranu oka;ru1c I I.i, p;:wntc, 11;; 'ma~ly. dohr7c zbudowany, '1lny 1 odwarn}' słowem, wzór n11jlcp~zych S7lachcckich cn<'>t ohrot\c\' Rzcovpospolircj. Nicstccv. na starość widu s7lachcicbw, "' tym mnie, acka mylo~ć. jcdnakowol' ((1 dobrtc O panu bracie swiadczy, bo "'1dać, le /.amo1ny. I to c1 po..,,1cm, ie u IUS w Pol,ce 1 na IJ1W1e, niez.1lcJ'ntc oJ \neku, k.UJy chłop powtn1cn mieć co< m1"tł1r n<>)tami!

O hultajach,

warchołach

i infamis ach

Pohkt vlachc1c zaws1c m!J!.t pos1.iw1ć t"1 'wotm! ( lbrontć w Iw.ci pr1cJ zakusami sąMad1m. '' '' ru1c obn11v „ii;)(n'IĆ do boku, po ri;kojtić karaheh. P.tntm 1c brna.1 u na„, 1.1k sam zobao:ysz, potrafią me r.i;r po.,,ec '"' w karC/m1c, ros7c;.fcrbić łeb 1mcn.1w1d1oncmu ri;ba1lc, uczyruć rumult na sc1m1ku, a 1~wo1 ka1Ji:go '71.ichcica oblitu1c w po1cdrnki. Pr7eai:1 me 'posób przcpu5ać oku11 tłu b1tk1 1 1au'>spolitcj, osoblm1c na L'kr<11nte, ~pr.iu u·tlhu o'cJ rue pnouzcg:i \\1.1dają: „rrawo polsku: JCSl jak pajęc7.yna - bąk '1c; pr;rclnje, .1 n.1 muchc; wina" \\',1rcholą ntc:m wszyscy - nic: rylk7lacln.l pobk.i hrwa czę,to "' •;id.ich Bo "''~zak faden, absolu1n11: ;,.1dcn SJrm•llJ nic mozc przcpu,ać krewkiemu ~:\'1.1dm\1, kti>I"\' podmywa mu miedze;. ruc mo1e ntc u 11.\c udn1lu \\' ;rw.1d11c, bójce czy rąbantnu:. R1eC/ J.lsnl, owocem I~> bywaj;i rujC7~>oej rruprawv qdo..,,c, za1a,1Jy. p111yczki 1 \\~me. :-.:awc1 1 bc1 ntch 1yc1c 1cs1 wc,olc. a"'·anmm1czc. ale 1 ruebc1p1cczne. RzckJb,m, 1c 7\'Wot lud1ki b\·wa znao:rne 1ań9·y m1 b\· n.llczalo, a s..;,1crć powvc~ln.iqsza nv we F~nC\'JCJ· Pncbn.1 krc"' me 1awvc wstr7;i'a surmerncm '\;1 1.1rmark.1ch, zianiach V\ b1c:suJach bardzo l;11wo m01csz ntr:tyn1.1ć kule; z ru•7mcy czy cios czekanem. Drogi 1 trakty s11 n1cbc:tp1ccrnc i nikt ze s1ladlly me ruva
z domu bCT snbli. '\a L'kr:uruc: gr.L'UI:\ wauhy 1-.:ozakc'i"' t Tataro\\ \X ntekttil'\'ch 'tron.ich R.7cczypospoliteJ (rue dodam, 7e na \fa.7ow,7u, bo ,;un ~i,,- tego domy.:.liv) /alx11•ru·o uchod11 73 dum mrnc:JS7f gt7cch rnz mept7cs1 r?eg:irne po•tow. Po mrn~cach krt;c1 ~1~ 7W\'kle wicie hulra1srwa, a zwykl)m w1dolocm 1es1 koh·~7•\CV s1~ na "'1crr1c \\„s1dcc C7}' umierający na p.ilu 1-.:onk. :--.1e ukrvwam, pludraku, 1e ka:rdy herbowy p~n brat rria zawvc "' ~ohu: co~ / warchoł.i. \\'s1.1k po\\1ada1ą: „S7bchctc n.i ngn>Jzic: rowny wojewodzic" 1 „\\olnoć Tomku "' su'f>tm dnmku", st:ąd dla Sarmató"' ntC;f\'lll 1c~1 p<11cdynek. -e1rnlkou-a czy k.arocmna .....,,;id.1. '1c1cden s1l:ichcic u poryv.1c gorącosa pmrati ro1wc:1cp1c ackancm <ą
O czarnej s za bli 01nak.\ b1cgłu.:c1 ..,,.c "'la..!antu 'nblą 1e,1 no<:mn~ pr7C7 ,7J.1chc1ca rt>kh. 1.aśaanko\\1 hreakm1c:1e 1 7awahdrogt maj'l pl7\· boku 7\'~untó"'kt;. bamr1iwki; lub karabelę. Doswudaeni, wprawieni w walce 1abijan·. 1abu1c\· lub r~bajlo....1c, a ralve t0\\"317Y'n hu,ar<.ą c1y p;mct:1'1ll używają szabel husnr.;k1ch, 1w'an)•ch C1arnym1 od koloru oprawy 1 poch\\l' Jak 10baC?yv '7bchaca / takim nr~cm, lep1c1 nic: wchod1 mu u tlm,.:c;! ( >c~1~1,cie nu: 1Mruejo1, 7.adnc prawa, mow1'lce u C\'m, kiedy pan br.11 mo:rc nu,ić pr/)' ,>atej S1lach1y goło() nic mo1e rar:ic się tak chamC7tÓ"'' "Y ru nugrucą ,luzb~ \\ 1clu / nich. r.l·laszcz.a "' z1crru prtcmy,k1c1 I na RU\I C1cwoncj, znc jak prawd/ju1 bzLtchc1cc - 7 tego, co 7dob~·d;i szabll\ na sąstatbch, m1c~zoanach czv spa,m·ch kupcach. Czi;sw końc1.\ oru 1ednak na bww,kun pnuku, śc1ęa, rzcc-L Ja,na, honorowo, bo m1cuem

O

s ądach

mają - en \\ nich 1;1p1>anc, to moul} dokumem.

grodzkich

l;dm:o prcKcsy, 1am oczy\l.1.;c1c muw-1. bvć tabc 1 Polsce Mmc:1c: I.alka ich rodz.i1ow Jdli b1;J;rics1 .,.foa.yl 51\" po s,•okmcach w Swaw~lncj Kompanii, nutć h\xl11cs1 .1 \\) kic do CT)·mcnu 7 sądem grod7kam. RendUJc un \\' kazd)m nudc1c '~
po\\1ll0\\ Im, C/1·11 grud/le, ~dnc 7najdU)C 'I~ ill7ąd staro.:canski S~J 1.iki rurp:nruie sprawy karne - o 7all1am1a12m. ,\ 10 ci jcvac: po\\1cm. 7C vc:lm~ Zvd uadku ru spr1ą1al Ten rod7.aj sądó\\ prowad11 wl.1IW)'. a 1.1k1c \\ 1roki, n,,.~ciowo takle: w~1dkic Zdl\\ icrd1<·m.1 1mi.my '1a1usu prawnego z1em1 ~zl.1chcck1q w d.1nrm pow1c1:1c S;\tlv grod1k1c 1b1cra1ą sic; zwykle co vc:\ć 1y~11dm, na tak 7Wanych rokach grod1kic h. 7 k111n·ch to rr/\-nynr c.-1;sm wybuchają t\\adr 1 w.1,mc SklJd.11~ >I\' 1c sądy / tocch O'!lb; 'taro~1y (lub pod 1ar•M·icgo), si;tl1icgo I p1s;tr.'.I

O

sądach

ur/ęduw}

podkomorskic h

( htamun '.\dcm picn\ ,7c:j m51anq1 1c'1 sąd podkomorski l.ólJmujc ,je; jcdll.\ l}lko ,lz1nł1in:\, mianov.iac, 'Pra\\anu n gr.mice pmiadlo,ci. lc:śłi \\t~c ~ąhlc:dn mają •pc>r o micd11; ''~ o ł~k\-, co w kani) r...1erdz1, 1c do Jego po,iadlo'" przyn~c:.1y, \\owe.a~ pr71'JC7dza na llllCJ'CC p<>
ran

l'.i111JN'lt br.iriJ! J>1,r<1l1fJi1t m111t!

"'·IJClnain "''!!' "JZ!' .1/ a J./Ó';ft, ~111 "'" bm1,1 MJ1t.ł.I. i111adJ:i• p~iulPJl 1 111rrhybm1 •J,~ru \! ,\q11.11I

thbu

1

1'!""'' ,,., łotr 1r11111

''"*

„,,.,,,'"

\~ic1t111

/g.mfllo o»r IJZJI·' ob.:/Jt, bcJ,, • D'Ttlfl tz..ittt 11 J\r,1A:.o11u In/ 11 ~·~

J:Jóry h1(d\!111 /tSI u· .\lanmki111 J\oinr/1, a t bllui 'V"''hd• dDJIOjlllhm "'"" poZ!l-110 t J•i.uL--vr f"•'111t mog,1. /t,l'Żfit trdr do 1 •"tt'?t wt ;: pruZJnami 1podfe.r,,,1, po11nmlz..iu1tr, zt"' 11· .J70d:::Jt I.Jak.a lfJI. /tltil po drod\! ""'if\:!fnl bo ltn 11111, 111ó; li~ fN11'nir s:ol1A;.o n, o ()111 Jr1111r 1 bcd\!r l"tl 11.i UJ$ 11• drod\! po11m119. J>.,,,, UWll k.11JlrmN ł.b111k1 ;_.m1~e;o 1 po lrz> rfN/t:.;ty 11.1 rft.,_

"'"*'"''"'

Dru~1m 1

kulc1 rndtaJclll \,\dów, tpn ruem \\ cl(h Cl'\\ 1lnych, '-I '·\111' /lcm,k1c, 'klatl:t)<\Cc '1~ / ,~d11<:gc1, pl'.ll'.til 1 p<>
Mijaj Lublin, bo tam ...

trybunał!

Od wyroki'"' '•\dm\ grod1k1ch, 11cm,k1eh, podkomnr.kich .-.1wvt mo1nJ ,,~. 11<11>}'\\:ll'\C} posicdzc:111.1 kołc:1no w· \\'time '\;owogrc'Klku 1 ~linsku. Tryhunal Koronny 'klad1ru.·o czem1chow,kic U\lanowili.:my) wyh1cran}ch co rok na sejmikach dcputaduch ora1 1-1 dt'f'Ulat
- 114 -

/

l.Jtl""- "k1 za, ma 49 dcputlllw apdow.ic mcun.1 tylko 1 W\ l.\onic: do '-tdu •c:imowc~o. odpr:m;an~o pcl
~zlach1:ck1ch, u

0

Lz) tonun-, pow1adas;r, 'to•u1cmy~ < h> ba' chłopie kalenicy n•1 Ich upadli \Y/ calc1 R7eczn'mpol11c1 1.abronione jc,1 p
}t1m1 p.111ouu! }rZfl
il.i. lxiru )tti'Z!J" IWztou 11z.o1, ro gr• r.i.imt pun J /Jrr>JIJ • dolllr) 11rt~ z:1nrhl.{I. Rt!'fll ,,,, pun RNszto.vuz. 1.ńari1 Prz!Z. .U.itc 1 h1Z!_J/ bu. pom!'X"f 11 plut} prm1 9 iz.!.td11) 1-;Jlktl„ )mmr J/urortu '{tJmht11/ onrgo i;nrz.1 INZJ11Wnt/f 1 pono mclc.11m1 ,l',O .-ha Z?1111sii. br ou rzrl.:.I••~dZ?r 1wnl ptr;.:,11mm1 11J:r,I. A;:uli;: u·1fX!n10Ż!'„r om;rp mrsz.r;ri11i/w( ścięcie, łamanie kołem, powici.zenie \\\miar kan· nkA uJ rc.J1a1u 1l>r0Jru. Za 1ab0j~r.m vl.1cl;c1c;i ";blą Jo>t'1rucv rok 1 6 ruc:dz1cl w wiczy, .1 1;1bc k.1r" p1cm1t1ną, cnh glo\\,zczy„nę wyplncaną md11mc nbacgo, w w.,-,11ko;c1 24U

O prawie ziemskim P1s1ąc o starych, dobrvch polskich 'ą1l.irh, llll' 'posób nic 'W"' 1-\.orona swego kodeksu n11: m.1 '\J1e,11:t\', proszę w:is1mo~c1, w Rzcczvpospou11:1 z) 11: \\ 1\'111 hułt.11ó"' 1 mfam1~6w, któl7)' drwll\ "1h1\· / W') rokó'I!. sądów. P) 1.1>z, jakie kary są u nas db bryg.1nt1lw 1 hulra1ci\\·~ To ch}'ba ja,nc:, że hcrbo\\1 panm\1e hrau.1 me mnAA pcxllcg:ić ąm <:1mym karom. co po,p<)l,rwo, plcb' 1 chlopL \\yrru.u kar nlcjy te.. 0tl faktu Cl\' ~pra .... cę 'chw')'Uno n;a gorąC)m uczynku, e1y tó tl11p1em po 48 1otod11nach od popcłmcm.1 pr1c,1c;p~rwa. Pow1mcnc' IC7 parru~tac, u 1.1dcn vlachc1c ruc mon być ll\\1C,:71ony bet \\)'roku "\dowcgo, chyba iz 10Manie ~chwyrany m rr (l<>pcłrucniu pr1c~1~p,1wa "1atoml3'1 bc!7 \\'\roku ,ądowcgo otaro,ta mo1c U\\ 1p1ć k.iiJcgo <71Jchcica hołot~\ nic po,i.Jdaj.\n-go 11cm1.

W-'rw1en ( I gr:t)'\\1\,1 48 gr) RlcCI 1a,na, 1.ik drogo r:ibowllne ':l 1c:tl} nic glowv ~.mnJto\\ . Chłop,luc v:icow·:mc 5'\ ll.IJ'l!.)7Cl iu 30, a mit ZC'~nsk1c na 1011 grz1'\\1cn. D.ilckn apc1 pr,y1d11c c1 odpoku1owac za ustl7dcmc pbchetme umdzonc~o 1 rusznicy lub mzpl:uamc Cll'kanem 7W\klc ho\\1cm rulc~ wówc1as 1.J,1edz1cc pr1cz 2 lar;1 1 12 rucdz1cl oraz 1.1plac1ć grzvwn~ dwukrmmc W\7V•l 1117 \\ pr1ypadku s7abh. .Jc•b nhti1c.1 pochwycony ;rmunu: 11.1 m1cj~cu 1brodm lub nb111: dru~1q:o panJ br.na um1·•lruc 1 1 11mną krwi-t. a me na pr„yklad \\ \\')·mku zwady czy pojedynku. mo1c .10,1Jc skaz:my n.t kar\: ~m1erc1, c~·li kv..al.i. /.;i. w 1a ro1bó1 wv1td1ic db ~;r.W:hcy pr.t~id)'Wana jest k:a.ra \rnicrci, dc.Ja1kowo 1..t\ acnkcje takie, j:ik lamame kołem, a dla p<1
- 115 -

.,...,ew,

Infamie i banicje Skoro jesteśmy już pl"Z)' infamiach 1 banicjach, warto wyj~nić, cóż one znaczą. Otóz każdy szlachcic, który popełni jedno z oężs„ych przescc;psiw, a wic;c gwałt, rozbój, umyślne zabójstwo, podpalenie czy 7ajvd, 1 otr.tyma pozew do sądu, a nic scawi sic; na rozprawę, otrzymać może wyrok :taOC?ny • banicję łub infamię. PienllSZ)' z 011:ych 1enmnów oznacza wygnanie z kraju: obowi~ek opuszczenia Rzcc:rypospobtcj pod ~ śmicro, 1ednakże bez utraty praw. wosu grodowy, ktÓ!)' schwyta banitę, może ~~ć go tylko za pozwolcrucm s~u. Także ktoś, kto ..ab11c banitę, może odpowiadać przed sądem za :rabó1scwo. Jcs:rc:re gorszą wydawaną zaoczrue kar:\ jest infamia. Ona także oznacza obowią7ck opuszczerua kr.11u pod groźbą śmierci, jednakże ten, nn lum ciąży, wyjęty zostaje spod prawa. Infamisa ku.dy może zabić be;rkarrue, jeśli zaś uczyni to banita, po czym dosurc:ry głowę przestępcy do grodu, może być pewien darowania swoich win. Infamia oznacza po prosru usunięcie ze społccznośa szlachcckie1. Kv_dy, kto "' 1alukohnck sposób pomo7C.: mfamiso\1.1, uzyczy mu choćby "'·ody, sam rówrue:r mozc zosuć oblozony infanu~ W dodadru zabó1ca infarrusa, poza całko"'~lll bc:rkamośo~ ouzymać mozc :ra 1ego głowi; nagrodę W}·nos1ąq co na1mruc1 50 c:rerwonych złotych, a także połowę pos1adłośo skanncgo. Infamisów i banitów obwołu1ą na rynkach miast, będących scolicami starostw, wozru łub słudzy starościńscy, stąd panów braci, na których ciąży któraś :r owych kondemnat, zowie się częsw wywołańcami. 1c :rd:rtw sic; zaccm, gdy usłyszys:r na jannarku jak wywolu1ą 1aluegoś szlachcica. Dość aęsto stają się oni ofiararru mnych hulu1ów, któr:ry pos7ukują ich głów, aby potem okazać je w grodzic 1 OlC?\'mać nagrodę. Po....1em o też. że są cacy b!)-ganc1. któC?\' trudnią sic; poło..,,·aruem na infanusów.

Po1nadont aranoitit,

·filJ~~I)

~

~

lub lulku po"'iatow. Wsporrunany surosta nC?ądn w rum krółcws7crpnami, czyb dobrami krółc:wslum1, dba o wszysclue zamki i forccce, a także • jak było wyżej powtedZJane • czuwa nad bczpiec1eńs1wcm szlachty. Um;dnik ten reprezentuje króla 1 jest mianowany przez wł adcę. W swoim powiecie mn obowi:tzek ścigać wszystkich pr.r.csu;pców 1 egzekwować wyroki Sl\dowc na s:rlachcie. Starosta utrzymuje 7aws1e oddział zbrojnych sług, :rwanych pachołkami swośańsktmi, bardzo często te7 ma na podorędziu kilku wprawionych n;bajlów. Zdar1a s11; (zwłaszo.<1 w 11cm1 pncmyskicj), iz otac7.a opieką infamisa, któ!)' pomaga mu w utnymywaruu por7ądku wśród tych hulu1ów, z któ!)mi balib)' się :udncc nawet na1bardz1e1 doś'Wiadczeni pachołko.,,.1e. \'(' Prusach Królewskich starostów nic ma. 7a~ prawa 1 pom\dku stC?egą wojewodowie, a de facto ich zasrc;pq• - podwojewodZJowie. 1 a Lirwic r1cc7 jc:~t pomieszana: w rych powiatach, co wokół stolicy wojewódnwa leżą, jest tak jak w Prusach - sąd7i sam wojewoda lub podwojewodzi. Ale w powi:uach niewojewód:rkich siedzą zwyczajnie srarostowic:. Ot, na wo1ewód1rwo wileńskie popatrz, co ma ptc;ć powiatów - w po"'1cc1c wileńskim gród nalc7y do "''Ojt"'·od)', a w po7os1ałrch czterech do starostó"'.

'"l1RI

D(btrh z.a 1.tórr z.aloz/I Ha, 1l)IZJllt1n, ~Io anylotrl Alom dla u·ar mdr! Slr.oro rlxuit 11111

ttflj 1nźfit jaleit />O 111//11/trz_kath i kl1rrz!1111rb olr.oli'Zfl)'
doleluzJI,

f>tl]!.01!1111.J JtŻf/ZJl t

I

ogla1z.t1jnt,

~

óu• iz!lma

ZtJ jtgo gfOll'f J11'11 'Jllqft ~ntYJn7
jtll 1nfa11111 I

O s tarostac h Pilnowaniem ponądku, spokoju i dostatku jak 1 innych m1es7kańców R7ec7)pospolicej, :m1muj:t się u nas srarostow1c grodowi, zwani też jurydycznymi. Stacosrwo obc1mujc :rwyk.lc pewną c;ri;śc województwa lub ;,jcmi i składa sic; z jednego S7łacht)',

- 176 -

O

pods tarościm

i

Staros towie-hul taje

wieży

Starosta rzadko przeb)'Wa w swoim powiecie, rzadko sam ugania się po bezdrożach za hultajami. Jako zamożny i dostatni pan, uczestniczy w posiedzeniach sądów, a przewodzi tylko niektórym zajazdom i pościgom. Na co dzień wyi:ęcza się swoim zasrępcą, zwanym podstarościm (a w Wielkopolsce burgrabią ziemskim). To właśnie ów szlachcic, najczęściej wywodzący się z ubogiej gołory, jest zbrojnym ramieniem sprawiedliwości w danym powiecie. Podstarości musi dbać o prawo i por.<:ądek, na czele kilkunasru sług wyruszać na infamisów 1 hultajów, czasami nawet w środku nocy, staczać prawdziwe potyczki ze swawolnikami, Kozakami i grasantami, szrunnować dwory 1 zameczki. Staroście podkga także burgrabia zamkowy (a nie pomy~ pludro, z rym ziemskim z Wielkopolski!), króren czuwa nad zamkiem i więzieniem starościńskim, a rakoż bywa, że i ze zbrojną czclad1ią strzeże porządku na gościńcach. Wię1icniem zwykle jesr wieża w mieście ~clącym srolicą scaroscwa, lub reż kazamaty na zamln1 starosty. Wieża, w której wię1i się przestępców, posiada oczywiście dwa poziomy. W wieży górnej starosta więzi szlachtę. W wieży dolnej, gdzie panują znacznie gorsze warunki, trzymane jest pospólscwo lub najwięksi hultaje i infamisi spośród panów braci. Tam reż więzi się herbowych oskarżonych o najoęższe prtest~pscwa. iesu:ty, w wieży dolnej d lugo nie wysiedzisz. Zimno tam, wilgomo, więc JUZ po kilku miesiącach zdrowie sobie zrujnujesz. Dlarego reż rtadko u nas sądy skazują kogoś na więcej niz kilka niedziel w dolnej wieży.

Staroscowic opierają swoją wł adzę na szablach 1 rus1.nicach czeladzi, zbrojnych s lugach i klientach. Zaja1,dy starościńskie dość c1.ęsco pociągają za sobą ofiary. a C?.asami zdarza się, że sami jurydyczni oskarżani są o r·.ilty i rozboje. Było tak choćby ze srarosrą przemyskim KmitĄ, którego znano z liczn)•ch występków. Inni szelmowic nie lepsi od najgorszych infamisów. Ot, choćby nasz nieodżałowany starosta Marcin z Krasiczyna Krasicki, świc;cej i sławnej pamięci, wykonywał egzekucje w sposób, którego nie powstydziłby się sam osławiony Diabeł Łańcucki. Strach z nim było zadrzeć. Kiedy mój druh, pan Zieliński, mini z nim sprawę o wioszczync;, nasłał na jego dwór w Rolowie sługi swe, a z rumi Tatarów: Hassana, Solumacha. Duraja i innych około siedemdziesięciu ludzi, którzy z okrzykiem tatarskim i strzelaniem w drzwi, dworu dob)'WllĆ poczęli, osmek siekierami wyi:ąbali. Szelmy Zichńsk1ego obuchanu zbili, tylko w bieliźnie na koń wsad7ili i nogi pod konia powrozami zwi:\7.ali, wszystek sprzęt 1 ochędóstwo jego zabrali, a potem nocą, rue drogą, ale manowcami do Długiej Wsi zawieżl~ nazajutrz przez Sambor prowadzili, a stamtąd do Brześcian zawiedli. Dopiero tam Zielińslo przy pomoą• rodzonego brata 1 mojej uszedł 1 zaraz proresrację do ksiąg kllzal wpisać!

O

woźnych

kijami obitych

Poza podstarościm, w ka.żdym scarosrnic grodowym działa nadzwyczaj przydamy urzędnik sądowy zwany woźnym. Może on być szlachcicem, może tez i zwykłym chłopem. Prawo chroni jego 7ycie, a za 1.abójscwo woźnego, choćby nawet W)'\vo' spełnia pożyteczną, ale jakże ruebezpieczną funkcję: dostarcza pozwy. Bowiem, gdy kcoś wszczyna spór z sąsiadem lub reż starosta zamierza wytoczyć komuś proces, musi wysiać doń woźnego z pozwem na rozprawę. ie muszę chyba dodawać, pludraku, że mało kto ze szlachty zadowolony jest z otrzymanego wezwania do sądu, nie należy zacem dziwić się, 1ż w trakcie wykonywania swego zawodu wo:7.ny ma mo7.liwość przeżyoa wielu nieciekawych przygód. Może się więc zdarzyć, że rozwścieczony z powodu Otrzymanego pozwu szlachcic każe poszczuć go psami, obić kijem czy nawet utopić w worku. ZW)·kle zaś szcuczki panów braci co kazać woźnemu pod przymusem zjeść pozew lub odszc-.<:ekać jc.-go treść spod lawy. ie zatem dziwnego, iż woźny, aby pozostać przy swej powad7,e i dobrym z.drowiu, ma nadz'.vyczaj przemyślne sposoby dostarczania pozwów. Każdy z nich chce jak najszybciej dosrać sic; do dworu lub zamku upatrzonego szlachcica, oddać mu pozew 1 zbiec, abr uchronić swoją skórc;. ie zawsze się co jednak udaje. I tak na przykład mało szczęśoa mJał u·oźnr. króry

- 111 -

c:rafił w roku 1588 do dworu Jana HynkJI w Dublanach w ziemi przemyskiej. Rozwścieczony s7Jachcic przyloiyl mu bowiem sztych szabli do gardła, nakazał zjeść dopiero co przyniesiony pozew, p67.niej zaś wywlókł go końmi ze wsi. Inny z kolei s1Jachcic, Scanisław Bolestraszyc, wlewał przemocą w gardło woźnego rnk wielkie ilości wody z solą. że ów wyzionął ducha. W prosty sposób wyładował swój gniew po OtrLyrnaniu pozwu niejaki Adcian Oncchowski spod Kalisza - po prosru przebił wofoego rapierem. Z kolei niejaki JerLy Ostrowski, któregom dobrze znal, bom nieraz z nim pijał, ro1.gniewany ouzymanym niespodziewanie pozwem, kllzał służbie obić woźnego kijami, Strllelał doń z p1stoleru, aż wreszcie nakazał ucopić w nece, wołając: ,Juzem wygrał, jużem wolnym, bom woźnego zabił!" Lcdwośmy go umirygowali, aby nie 1,ajechal sądu grodzkiego w Przemyślu. o, ale ro się sra.Io po pijanemu.

Zły sąsiad

Teraz, skoro wiemy już, jak wyglądał w dawnej Polsce ";miar sprawiedliwości, powiedzmy sobie nieco o sporach, jakie coczy między sobą szlachca. ajbardziej rozpowszechnion>m rodzajem zacargów, jaki dotykll prawie każdego szlachcica w Rzcczypospolicej, jest zły sąsiad. I mnie to dotknęło, proszę waszmośo. Tnech mam sąsiadów na mojej wioszczynie. A racy z nich sukinsynowie, szelmy i łotry, 7.c rylko pasy z nich drzeć, a solą posypywać. Jeden mi miedzę podoruje, drugi bydlo swe pr;.ez moje łąki puszcza, a rrzeci ostatnio mi szyby w oknach wystrzelał! Ale ja im jeszcze pokllżę„. Cóż może zrobić waszmości zły sąsiad? Dużo różnych

niegodziwości. Ot, złośliwie podorywa wybiera miód z barci, StrLela w okna, obrzuca obelgami. zniesławia, a czasem urządza na dwór adwersarza zajazd na czele zbrojnych sług. Slowem daje wiele okazji do bitki. Cóż zacem można uczynić z rakim sąsiadem? Rzecz prosca - podać sprawę do sądu. Może ona jednak wlec się larami. Ja mam inną radę. Trzeba poprosić o pomoc kilku krewnych, zaciągnąć nieco czeladzi, a pocem dochodzić swego, jak to powiadaj11, „prawem i lewem", z pozwem w jednej, a szablą w drugiej ręce. Oczywiście, nie wszyscy szlachcice w Rzcczypospolicc:j są takimi gwałtownikami. Ot, wspomnę na prqklad nieboszczyka pana Sranislawa Żółkiewskiego, który ducha oddał pod Mohylowem w pottZebie bitewnej z Turkami. Ten za swojego życia nikogo nie ukrzywd1jl (prócz dwu ladacznic, kcóryri1 kazal uciąć nosy, ale cego w kronikach nic napisz:\). Nie wszyscy redy procesują się z powodu podorywania miedzy czy zbierania gruszek, co na miedzę padają. Bywają jednak szlachcice mk bardzo znani z awanrumiczego sposobu życia, że sama ich miedzę,

obecność "'}'Starczy, aby posiać wśród okolicznej szlachty wielki niepokój. Dla przykładu, pludraku, opowiem o rodzinie Rosińskich z ziemi przemyskiej. kh wieś, Teleśnica, ro bylo jedno zbójeckie gniazdo, a nikt, kco przyjechał tam pod pozorem sąsiedzkich odwiedzin, nie mógł być pewien swego życia i zdrowia. A ro ci jeszcze powiem, że Rosińscy czc;sto zapraszali sąsiadów i wrogów na biesiady pod pozorem pojednania, a porem zaś zabijali i ograbiali. Tak było na pnykład Roku Pańskiego 1607 z niejakim Kroguleckim, którego zdrajcy owi usiekli w trakcie sąsiedzkiej uczty. Innym razem zwabili do Teleśnicy mego znajomego Krzysztofa Glowę, który uchodzić musiał sc:amrąd ze strzelaniem i rozlewem krwi.

ll'OJZfllOJf10/J//t, iż. 1ko1irzyla li( jtd11ok 11iebau-e111. J11ż. w roleJ1 1616 Ja11 Bal, u•pólnit IJlltRI za111ordowa11tgo Krog11/trkitgo, potfjql u1'tlleą uypro»-r 11a Ttlti11ir(. Zbójtdeit gniazdo Zf!Jlalo zdołfylt i splądrowane, Ro1iń19 jtd11a/e, ,Z iqjąlkit111 fl(JjJlaf'IZ!gt) S1011i1/01ra - uszli z żydtm. 117 dotłatk11 u•krr/tce, korzysta;ąr z opilshm 1l11ż.l!J Bala, z.biegi i wspo111i11a11y Stmtislaw.

IV'itdzfit

dzjala/11oił Ro1iń1kith

z

Od wypitki do wybitki - droga całkiem krótka i brukiem wyłożona Nicsrery, panie bracie, często spory i zwady w czasie biesiad, gdy wszyscy mają już dobrze w czubie, a podochocona s1Jachta wielce sklonna sraje się do sięgania po szablę czy czekan. a pnykład, bylem ja niegdyś na uczcie u podczaszego koronnego lV[ikolaja Ostroroga i stałem się świadkiem zwady, gdzie poszło o dobre obyczaje. Niejaki Jan Miękicki upomniał Andr.teja Leskiego, który bawi! zebranych sprośnymi konceptami z obrazą czci niewieściej, aby zachowywał się nieco przyzwoiciej. I szelma przerwał Leskiemu opowiadanie f[)'\volnego koncepru. No co co - pytam się - miał zrobić pan Leski? Ot - uciszył adwersarza prq pomocy czekanika. Miało to skutek dość nieoczekiwany. Miękicki, człek lichego zdrowia, poniós ł śmierć na miejscu. A w dodatku pan Leski nie dokończ>•! konccpru. lnna zwada, której byłem świadkiem, zdarzyła się niegdyś na balu u Piotra Potockiego. D o tarica z wojewod7janką Firlejową posunął się tam niejaki Szczęsny Sulatycki, dworzanin jej ojca. Traf jednak chcial, iż na uczcie przebywało również wielu towarzyszy z hetmańskiej chor:igwi husarskiej. A husarze co wszak wielcy awanturnicy, co mają czarne szable. I tym razem nie przepuścili okazji do zwady. Gdy Sulatycki skończył raniec, poczęli go wyśmiewać. Na pytanie, dlaczego to robią. odparli ponoć prosto: W)•bucbają

„Boś błazen. Myśmy żołmcn:c, a 7 panną WOJewod21anlq ruc cańcujcm, a ry dworska polewko śm1ałd 7 ruą tańcou'3ć". Rzecz jasna Sul:itycki porwał się zaraz do szabli. Głupi był 1 miody, wi~ zginąl usiecwny mzcm ze swoim bra1em Melchiorem, który smn:il w jego obroruc.

Po pogr-.i:cbie Ile, pros1ę waszmości, było ju7 awantur w cas1e p<>gr1ebów czy na stypie. Śmierć maJętncgo wuja czy SU)ia, który w dodatku rue zostau1I testamentu, to C?ęsto u na~ oknja do zajazdów, burd 1 l'l\banm, w których ka?dy z krcu'llych SCU'll się "']drzeć choć część substancji po zmarłym. Swoją dr<>g:l, takze sam pogneb mozc stać się śmiertelny dla jego zywych uc1cs1mk6w. Tradrcja wymaga, iż pr'y chowaniu szlachCJców, któr/.y służyli w wojsku, kruszy się w kościele kopię o katafalk. Zawsze dokonuje tego jeźd71Cc na koniu, który wjeżdża w rym celu do świątyni. Czasami jego koń płos1y się, a s1l:1chcic kru~7~C)' kopię spada, odnos1.ąc p,.,.y !)m obra?Crua. Cnscm ludzie UT~ dziwują się, 7e przy pogr'eb1e mkt rue 1ostal ranny, nie zabił się czy tC7 me polamal C"''lll. l'.atem 7aci11g3J czeladź, fortyfikuj dwór, a ledwie wstawią trumnę do kościoła - jedź, aby upr7cd1jć innych członków rodziny i pierwszy wzu\ć w pos1aclamc nalóne włoki. Rzecz jasna, możesz się ró procesować, sprawy sądowe jednak wloką się latami, a 1apadłe wyroki i tak każdy szlachcic ewckwujc sobie na wlasn:i rękę, nic prosz.1c o pomoc starosty.

ll''irlmoZ!'i punq•u! Raflljtit "'""• b"dną 11vlo11t! i\ 'ir dnlg;aJ: !]dztm ltm11 mąz m6; 11mnrl, n ;11z. nOJfnJ jtgo Z! nrym ll'~htm ""!J(lnokr fllJJZ! Z.'!Juha/1 i "'"" prrrz. pognań. Sirdz.q 11• '"Y"' du'O'\! 1 dZfatuz.ki 111ryt, 111ro1.lei 11fflltńkir, pad 1/raZfl ja/eo ZfJkltidnikóu• hzl111'!Ją. Ratlljnr 1tit/l()zrtn! Odb!Jtie;e ZJOSJ111, a po1t111 zfrirrz:tt /eompn111c 1prz!gońdt te ;cdtr gdZft puprz. roi111t. Z/o/a )n nir 111nm, I!] 11'0111 mote 11.]lllJ!,rod~I, a/.t ~ lł'Ulll ln1/e "" po1Jeq/"• a 1 />a111rnlta ."Y11.Jirl1(11ZfJ 'ZJ'll al nad ••ami b(dzfe z.a obron( 111t1111111oin.

O zajazdac h Skoro jesteśmy już pn:y sąsied/k1ch )warach 1 waśnlllch, wano powiedzieć nieco więcej o samych zaja7dach. Zajazd ro nic innego, jak napad na dwór ~ąsiada lub wroga, w którym bicr7c ud/.tal c1.eladż, zbrojni słudzy lub ?aci:ignięci na tę oka1ję s1lachc1cc. Zaja1cly b)'\\'3ją różne, poczynając od drobnych,

domowych utarczek, gdy kilku podpt!)·ch Mazurów z braku rozrywki podjcd21e pod dwór nic lubianego zawalidrogi, aby postn:elać w okna, obić czelad:f 1 obrzucić obelgami właściciela, a skończywszy z.iś na ogromnych wyprawach, w których biol'l\ ud71al oddziały regularnego wojskll, rzesze sług i szlachty. Tak właśnie pan wojewoda kijowski Janus1 Tyszkie\\~cz chce 1akończyć sprawę ze znan)m hultajem, panem Samuelem Laszczem, na którego zbiera szlachtę ki1owską, aby wygnać go z IJ'lllj~mo~a. które Łaszcz meprawruc nabył. Zajazdy <ą 7akuane praunie. Za oajecharue sąsiada bez wyroku s:\dowego mozesz zostać ukar:m)· oa gardle lub Otr7)m:ić baru* czy infamię. Z:aj:t7d stanowi Jednak także formę egzekucji pra~':l. Starosta ma pr:iwo cgzekwouać w ten sposób W)TOki sądouc, a w razie czego mmc 7Wolać w rym celu szlachtę 1e swego powiaru. Jcślt jednak masz jui wyrok na papierze, możesz spróbować dokonać zajazdu 1 ~rzucić swego pr7eciwmka z wioski, kllrczmy C?y miasteczka. Jak W)'gł:idają ajazdy? Ws1ystko, prouę waszmości, zależy tylko od cemperamenru ~z.łachaca 1 jego znajomoki spr.tW)'. Jcil.t zna 'tę 02 wo1aocc, służył w wo1sku, a JCSt uaążliu;· db sąsudou, niewielu zdecyduje się z rum zadrzeć. Ci sposród S7Jachry, któn:y, porrumo rucznajomości tcmaru, muszą jednak kogoś 7..1JCChać, zawsze mog:t skorzystać z pomocy fachowców w lCJ Jakże trudnej dzicdzmte. \ powiem waszmości po cichu, że specjalistą od tego jcsr rwój kompan, o tenże, który teraz dn:emic - pan Jacek Dydyński, st0lnikowic sanocki, który za stosown:i opłar:i, od m7U un:ądzi 1.ajazd na każdego szlachciot. Patrzaj, jaki 7 ruego zuch, jaką ro cza.m.1 szablę nosi przy boku. A to ci jeszcze pou1cm, ze pan Dydyński służył niegdyś w chorągw1ach liso\\'czykóu. a u·szclacy wa.rcholou1e "' ZJemi przcmyslaej bo1ą
T)mczascm panowie Tolibowslu, pan swos12 i pan Grabski poszli, ab) rozbud71ć w sobie ru~o męstwa. A musisz wiedzieć, że ruc me bud7,i w szlachcicu polskim większego męstw:1, pk miody, piwa 1 gorzalka. Tak więc wszyscy trzej wStl\l>ili najpierw do karczmy w Ustroniu. Następnie, gdy trunki rozgr1.aly już szlacheckie głowy, a jam wrócił i 1dał rdację, że wróg jest w domu, szybko i cicho ruszyli do \VSI swego wroga. Borucki pr1ygotowywał się jednak do W)1azdu na \e1nuk do Brześoa Ku1awsktego. Chotc temu pr7cs1.kodać, swos12 nakazał lolkunasru spośród '1.~01e1 czeladzi rusryć pr7odcm, wtugnąć na podwór7c, po CZ)m zabrać WS7)".';00C pr1ygo1owanc do dr~ korue.

a131d pr1cpr0\1:adzono błrskawtcm1c. Pachoł kow1c uprowadzili \\iench0\1:ce, doszło J<."tlnak do \\1clku.-go ;1.am1eszania. W zamęcie W)'f>:llono do s1eb1e 1 rusm1c, bo czelndi Boruckiego skoczyła bronić tiol>) tku pana. 1m jednak zdołt1ła przyjbć do ~prawy, na podwór1e pned dworem wpadł ju1 snm starosta radz1c1owsk1 wra7 z crzrdziestoma najlcpszrm1 spo\ród \wo1ch ~lug 1 oągnącej z mm na 73137.am starosta UWZJllł się wtclce na mc1aloc..-go Jamo\\sklc..'gt>, obił go mocąo, posiniaczy!, nakazał w dości okladać obuchami 1 kolbami muszloetów. Boruclo nlra1ca 1.dolal zbiec do dworu, z którego wraz z czclad1ją i gośćmi począł raZtĆ napastll1k6w kulami z pi>lhakc'1w 1barnopałów. Sytuacja nasn pogors;,yła się,

aa pomoc bowtem za1echanemu pr:zyszedł S1efan Jarnowski wraz 7 lolkunastoma ludźmi. apasm1q• me poddali się jednak • otwarli do mego ogień, po1em 7aś uderzyli na czeladź z S7ablam1. Jamowsk1, ranny w rękę, musi11I schmnić sis1r1.ał 7 krócicy, kornendc; przejął zatem pan Tolibowski. a jego ro?kaz otoczyliśmy dwór i poczęliśmy W)'Zy\1tać zdra1cę Boruckiego, aby \\)'S7edł I poddał się.

rozunueć, że ów szelma 1 pijanica rue na1mmc1s7eJ chęci, aby opuśoć dom. Pan Tolibowslo nakazał zatem podpalić dwór. 11estct)' ruc udało się, bowiem lud;1Je Boruckiego razili nas z olocn i strychu, a J:l sam \\ bok kull\ dostałem. iewiele byśmy wskórali, gdyby nie pomysł pana starosty, który powtcdzial nam, aby W)'korqscać do szturmu na dwór chorągiew hajduków, krór:t siała nieopodal w wiosce, a w k1órc1 roaniscrzcrn był 1cgo krewny. Posłal zatem doń IJsty, a gd)' ów prz)•był / żolnit:r.i:ami, zanąd71ł gcocraln)• szruan d\\'oru. I co wa~zmok po\\1esz? Nie udało się zdobyć domostwa. Czterech ha1duko\\ padło, wielu odruosło rany. a koruec pan Tohbowskt kazał ro:zpocząc rabunek obe1śoa, potem nakazał obłożyc boany dworu słomą 1 podpalić. Dopiero ro załamało oblęzonych. Ter:t/ Jl\I pan Boruclo skamlee o 7)0C. a koruec pozwolono mu ''11ŚĆ razem z kompananu. Hajducy odarli ich / zupanów, pr..:yprowad/.1li \\ koszufach, przed oblic1c pana starosty, który me czekając kazał Boruckiemu dysponować sic,; na foi1crć. a szc1.ęścic upadłem mu do nóg, prosząc o lukę dla jeńca, a pan starmta przychylił się do jego prośby zwłaszcza gdy Stefan J:imowslo dal mu JO 1)·~11.,'C) złol)·ch za po1mancgo. Skończyło się tedy na I) m, 1e w-szystloch odesłano do J:iranto\\iC, a my rzuoliśm) się pustOSZ)Ć pl\\OJOkę Boruckiego. Powiem waszmośo, ze tak dobrc1 malmll)ii jes7czc rue piłem Od razu W)'Pra\\ 1li~my ucnc; \\~elki\, na którą poszł) 7.araz woł) 1baran> Boruckich. P)'tllSZ, jak 7AJA7d ~1c; ~kończył? Źle się skończył, a wszystko z przyczyn)' \\1na młodego, wodą ro7ocn · czanego. Ot, pop1h su: panowie bracia, osobljwic z:1s hajducy i czeladź, która pilnowała Boruckiego. o 1 uszedl szclmn w nocy. Ale 1 tak dobrzcśmy się na zajeździe bawili„.

Ma su:

przeja\\1ał

I ok.oz.i;a Z!Jmitsic banltm. I aJ:.o J:.rot0
111A:it11111, pa1111 Tolióo1nhr11111 / lt11t11 /{f1łbt11111

sz/odXtfOIJ1 btz. oka, ro ;oko

/,yd przJJZ!dl ,,,„;, rzpitgouai. CZ!.ł:.om

110 r11w11'0l11q kt>mpam( U'OIZf111>irió11• u• karrz!11it Cz.omy Du'6r pod li"/0
- 180 -

ięga VTI: Świata opisanie

Rapty, to jest o porwaniach pa nien „Serce me sługa!", po"'1ada1ą w nas w Polsce, totcz wiedz, pludraku, 7C wicie awanwr, zw11d 1 waśru ma s"'·ój poc1ątek w m1łośc1. osobb ....1e wówczas, gdy rodzice rue chq panny oddsierocOn)•ch panien, naka7ujc im przemocą złożyć śluby zakonne lub W)'daje 7a mą7 - c7ęsto n 7W)·klcgo chłopa albo sługę, który pm:ostawt opiekunowi d7icwki jej WS7)'Stkie majęiności. Raptus puellac, c1rh mówiąc po polsku rnp1, to me jest 7.W)·kła, domowa sprawa, jak ?Wada w karc1..mic C?y pojedynek, co mogą 1darzyć się oa1cnotliwszcmu. Z"'")'kłe kafl\ 1es1 7a IO gardło, więc po porwaniu młodzi s1ukają ks1ęd7a, który ud11eb 1m ślubu. Czasem, gd)' ks1ę7ulo się opiera, to prz)·kłada mu się do karku lundz.ał albo krócicę. Znam to 7 własnych doświadaeń, bo sam, pr7pnaję s7oerze. kilka panien

Anno 1612, gdy mu o tym domes1ono, mcmal padl razOD)' apopleksją. Sprawy 1ednak 7 tego nu: było Kaltnowscy poJcdnah się 1c S1rustr11"',ałem, 7e "'")'Padłem do Dniestru na zamku
porwałem.

C1y znam 1alueś gło~nc porwania, pytas1, szołdro) Pcwrue, 7C tak. Sam b) ... parruętam jak man)' "'-archoł Jan Ramułt porwał S)'llO\\'ICę amuclo"'1 Trojcclucmu, s1olniko....1cowi pr7tmrslucmu. Dziw to był nad dz1W)-, bo Trojcck1ego wszyscy się bab. A Ramułt nic sobie 7 tego me robił. Powiem więcc1 - pokusił się także o posag panny, njechał zatem TrojC7)'tę, włość rodową Trojeckiego, gd1jc dopufol się ró7nych gw11hów i nieprawości.

N1t 111ro1rj si( u·1JJZ!11ofl o Rm1111l10. Oli li Hlnlt Ul Prz!111.Jll11 /IO ZfJlllleH Il i loiz.k.11 sitd~. A ritplef '"" ll(dzft, 11iź!i UVJlll UJ ollei1rz.11 P'Zl 1111odorh. A !)'flOuir11J"Ż. "' leltuZforz!. ,- I u•loki 111o;e. ht, ht, ht„. Po11ol;tdnolc kJJ111/)1111io11ouit Jtf;O rhrq go NU'Olmł. Niuh spr6bll)q, ll(d~t 111i11I !tot robot(, bo 11111ry Prz!ltfJSleJy 11it!(J j>Ol(Z!ft. )11z.

„,

Podobnie w roku pańskim 1625 Adam Kalmo..,,·slu córkę M1kolap Strusia. lmag10u1 sobie '.l;':lSlfno~ć. że w środku nocy podpłynął Dniestrem pod zamek SrrustOW)' 7 W)na1ę1pru Kozakami, zrobił d1jurę w murze 1 uprow11dził rue tylko pannę, ale 1 cały skarbiec swego przys7łcgo tcfoa. Stru~, który był starym żołnierzem 1 dowóclc11 garnizonu w Moskwie porwał

Z raptów, które pamiętam, sławne bylo ktcd\s porwanie panny Salomei Nagórslue1 7 Gr11bo..,,,C\' Salomea, ~dąc sierotą. "'")'ChOw")""':lła się "' domu d7.iadka. Mikolaja Ptllu. S7bchc1c b)'I JU7 podevł) w latach, słabego rozumu, dlatego ta 1ego prznaod, niejaki Jacek Krnsowslu, po
-181-

Jes7.oc maczej było z Wo1oc:chem Panuęcowskim Szlachcic ów scM11ł su; o rękę Katarzyny Dwcrruckie1 z Boberki. Spotkał się 1cdnak z odmowll_ matki, która z kolei przyrzekła córkę Remigianowi Tyszkowskiemu. ie zatem d21wncgo, że Pamiętowski nic czekał z założonymi rękami na rozwój wypadków, lecz samemu upomniał się o dziewkę. Już wkrótce napadł na jej dwór, nakual sprowad1ić pod kolbami i rusznicami popa z pobliskiej cerkwi, wnąl ślub, po C7)m odjechał, sądzll_c, iż panna jest juz w jego mocy. .Matka Kacarzrn>' nic uznała jednak ślubu 7a'IA'anego pod prz)musem, po czym oddała swą córkę Tyszko'IA'Sluemu. Pam1ęt01A'Ski nie zapomnillł jedn:1ck o d21ewcZ)'niC. \V cns1e, gdy crwały weselne gody, napadł noq na dwór T)'S7kowskiego i porwał pannę. Potrzymawszy 1ą u s1eb1c 1 znud1iwszy się W1docwic, oddal wowu Katarqnę matce. Tyszkowski, nic zrażony niczym, przyjął na powrót swą żom;. Nic przeżył z mą jednak nawet roku, gdy Pamiętowski :rnowu zajechał jego dwór, uprowadził Katarzynę po raz wtóry, s:1cmego Rcm1giana schwytał, zabił, uciął mu głowę, dopuścił się 1e1 1A1clu inn)"'Ch okrucieństw 1 gwiihów. Co uCTyrul potem z Dwernicką - rue wiadomo.

7 Ro1łucza.

A JO Z"""' tłalsz! riqz 19 hultml. D111"1rirlt,a l"O'{hxhala "' 10/m pana Zmill'Of'lkitgo, h11ll'!JO i pijanią 1 podmÓlli/a t,o. al!J 11bil Pam1clo»'lkitgo. Zmi»wrki "YZ!'Vll go Jtd f>Ojtefyntk, 11bil nirmal na f111itri 1 111 po/11 porz!ińl Pa111i(lo11•1ki uyliz.ol ri( jako! i poprzyriqgl 11111 ~msl(. )tź.dzj ltraz. po lt.atfrZ!1toth 111 .fon1Xkitm i /eompani;c zf'"ro, al!J Jer:o•·efJ pomlńł.

Sejmikowe

rąbaniny

Pon n1uduni. raptami, sąs1eiadża do rru:ma, musi przeaa scawać w gospodach 1 1aja1dach, a cych jest 1u1kle mruej niż chętnych do noclegu. Stąd od raro 7W:ld) 1 u"aśrue. Potem au.'allrura W)'buchnąć mo7e pr7y 1agaj:llllu obrad, gdy p:lll01A1C braaa 1ajmują rrue1sce na lawach, a wśród ucyrulowanych crwają klótruc o to, kto może usiąść pr1ed lum 1 dlaczego. Se1m1ki N')'kle odbywają sic: w kościołach, mc zatem d71wnego, 17 ksiądz wynosi monstrancję, aby nie uległa sprofanowaniu w toku burzliwych obrad, W trakcie krzpowania się opinii, me rnz usłyszysz słowa

t::llcie jak:

„łżesz

1:lk piesi", „ty psi S)'tlUI" C7Y „C)

kpie!", laj:1cnia od marek i inne obelgi, moga.ce stanowić wstęp

do utrat)' uszu, nosów czy nawet Czasami bywa 1 tak, że awancura rozpoczrna się zaraz po 7ag:ijcniu obrad. a Litwie jest urząd marszałków sejm ikowych, co dożywomio przewodzą obradom w swym powiecie. Ale w Koronie na każdym sejmiku najs:1cmpr.r.ód obiera się marszallra spośród obecnych - 1 ru już się żreć zaczynają, jeśli kandydatów paru, a każdy dobry. Wesoło bywa takzc wówczas, gdy na sejmik przybyło kilku ruc lubiących si~ u.1elluch u"archolów. Od razu zwada gotowa! J\ kto tchórz, ruecha1 chowa się pod lawy! J\ obyo,a1 jest taki, że uchwal>• sejmiku (i sc1mu wielkiego) trzeba pr7)1ąć bez protestów. Gd) więc będ1ie paru k.rtylraczy, co skupią przy sobie jcS7C7C kilku szlachry, łacno mogą wszelkie uchwały zablokować. Na sejmikach rzadko rak bywa, bo u1m sami swoi siedzą i we własnym imcresie rzeczy uchwal.1ją. Ale już sejm walny w Warszawie nic raz rozchodził się całkiem be7 uchwal, gd)' się :rnala71o 1c 20 czy 30 oponentów, co na powzic;te postanOW1cma pozwolić nic chc1elL Tak to całą pracę sejmu na koniec zapr7epafoć 1 pr1ekreślić można. Gdyby~ w1ed7.ieć chaal, mllmy w Polszcze p1c;c rodzajów se1rruków. Szlachta zawsze ta sama 1 w C)"Ch samych powiatach, 1eno cele sejmiku byu"ają rózne. Przeds ejmo we sejmiki 1_awszc są przed sejmem walnym warszawskim. Leg:i1 od króla przywo7.1 list 1 podaje przyczyny zwołania sejmu, a szbchta wybiera posłów na ten sejm i układa dla nich instrukcje;, iżby wiedzieli, jakie sprawy mają popierać. Relacyjne zbierają się parę tygodni po zakończeniu walnego sejmu. Tarn posłowie 1da1ą panom braaom relację z warszawskiego sc1mu 1 opowiada1ą, co 11ak 7alarwili według instrukcji. Deputackie ra;, do roku wybierają jednego lub dwóch deputatów do Trybunału. Elekcyjn e pan wojewoda N'Olujc wted)", gd) umrze sędzia., p1sU?, podsc;dek albo podkomOr7)' danej ZJCllll 1 ITTeba wybrać nowego na waku1ące miejsce:. Innych urz~dników IID:llluje król, :I.le C)'Ch czterech szlachta danego powiaru. Gos poda rcze 7.b1erają sic; z rzadlrn, gdy potrzeba uchwały całej S7łachty w jakiej ważnej sprawie zaciągnąć wojsko powiatowe, wybrać poborców podatkowych, 7cbrnne podatki rozd7jelić... ot,

gardeł.

różnośa!

O brygantach i rozbójnikach Kolcjn)m, prak1yk01A":lllym w poludruowowschodruch 1 wschodruch stronach Rzcczypospol1te1 występkiem, w któl)m spory udział mają panoW1e braaa, jest rozbój. Porrumo iz za napad na drodze grożą srogie kary, od ścięcia do pala wlączme. wicie drobnej, rozbójniczej szlachty z Rusi Czerwonej lub reż pogranicza li1ewsko--moskiewskiego żyje jak

- 182 -

pt'2wd7iwi rycer?e - 7 tego, co 1dob(d7_1e szablą ru kupcach lub swoich sąsiadach. Pod Lwo,,.'CIIl, na pr7ykład, ...1clką trW<>gę ,,.7budzał na1p1crw mejalo Sałata, którego pochwycono jcdnak0"-"07 u merctrycy w 1614 roku 1 sc1c;10, a po nim bl'2oa Policcy, napada1ący na miastcok2., folwark.i 1 pasieki. Ich rozbó1mc-za działalność trwała do rucdawna, to JCSI do roku 1625. Wówc7-2S 10 ~1clmom podwtnęła się noga. lmag10u1 sobie bo\\1cm, ze w biały d11en ustr7CUU 7 półhaka. mtjalocgo Glc;bocluego. 81'2oa nb1tcgo me darowali rq ~micro. Ruszyli w pośog na c7cle 1bro1nych sług, w mkoe którego dopadli Pohcloch w jcdne1 z gospód. Po strzclanirue \\'".ll<;li karc7m~ snurmcm, pojmali tc7 najmłodszego 7 braci, Andm:ja. O rozbó1mkach, gl'2santach i bryg.intach z Rusi C1erwoncj mógłb)'m do t'2na opowiadać. Ale tak już jest, ze na Rusi - choćbrś jc1u1ty posiał - pr7.coeż złodzieje sic; urodzą. I t:ik na gościńcach pod Pr?emyślcm grasO\\"Ali wspominani już bracia Rosińscy. Znanym ro1bó1nik1em był mejalo Konstanty Komamiclo, który 1cbral sporą gromadc; sabatów t drobne1, rozbójniczej s1lachty z gór przemyskich, aby napadać na kupców. Podobnie CZ)mł później Wojoech Zebrowski - meos1adly s1lachc1c, przewodzący grupie r07bóJmków zwanych bcslodmkami, czy Andr7CJ Górski /wany 1lorylą. Pt'2wda zti w l)'ln WSZ)'Stlum 1est raka, ze 1cdyrue na Rusi Czerwonej, 11cmi sanocloc1 1 przemysloeJ, a takze na daleloc1 Ukrainie 1 pognn1czu moslocv.-slum spot.kasz najwic;cc1 szdmó\\, hulta1ów 1 awanturników. \~' pozostalych rejonach RzeC?ypospolnej panuje 7\\•ykle spokó1, a na gosc1ricu mozes7 mieszek złoia zostawić. I 1eszcze c1 go całego oddadzą dobrzy ludzie.

spaśnych

O hultajach, łotrach i niejszych Nic

warchołach

najznacz-

byłoby

chyba naS7CJ Rzcczn>ospolHcJ, lub tc1 by jej było nazw11ć s1lachccką, Rdyby me żyli tu wielcy hulra1e, awanturnicy 1 tnfam1•ov.1c, lekceważący p1'2v.-o, wypowiada1ący orwan" \\'OJn~ starostom. W mch bo"1cm z.awiera SI~ caly •ens byoa szlachcicem. Swawoln>m, mek2.m)m, zaws7c fanta7Ję mającym. Widu 7 mch skońoyło pod toporem kata, a prz.ecicż w karczmach szlacht:a pije ich 7drow1c, wysławia pod ruebiosa cnoty I fantazJę. Bowiem rudy ,,.;dk.i zawadiaka budzi w sercu prawd1iwcgo Sarmaty mimowolny podziw, o ale, rzec? jasna, rue jest jego osobistym wrogiem. Dla wiciu 7aś panów braci stanowi niemal "'"zÓr do naśladowania. nie

można

IV'itlmoZJlt pa110111t I ~tby. Podslt1rhalt111, ~ u1 leaf'r'{!1tll 11 11'0/()(b,1 fl.(iro1111 sla111lo 1111 not lrz!rh sz.J.„ fbnro11• z 11'0rrm. Ir' onym »'Orz! ""!Ją pono g/011'( ;aleugo 111/amisa. letórą J/arokit do groJ11 mzą, ,,, tyliąf rz!fll'OnJrh zlotyh 111w'Od1 z.i mą 11~ąt. Ttdy k1h> ,,,,11c. '01!1 iz.1.idxrrou onyh obtl .i •or po"' ..ii 1 J(Jlflt!Nll rz!fll'Ont'r Zf;
najgrozrue1•;rym 1 n~1nkrutmcJS7\m wsz)"Stk.ich złoczyricó\\ RzeczrpospoliteJ, którego pamiętam, był ,,."Spominany juz ...1dokrocn1e Srarusław Stadnicki zwan) Di.ablem Re1es1 gwałtó\\ 1 pospolitych pr7estęps~. jaloch dop~1czał •te; óv. p1n na Lańcuoe, starosta zygwulslu 1 spr.cym1erzcmec czana, budzi dreszcz. Ot, 1ed7 sobie do Przempla 1 na ;r.amku zobacz ponre1 pana Stadruclocgo, a zar.17 pludrami tr7'°"ŚĆ ~d7-1CS7. Mówilcm o rć>7nych warchołach, jednakowo? dla m1cszka11ców z1e1ru przemyskiej Stadnicki był wcielonym diabłem, okrutnik.iem ruc znającym miary w zadawaniu bólu. Postępował jak 5zalcnicc, me b)'I 1cdnak chory na umyśle, a w jego dzialaruu zawsze /ll"1cral si<; 1ak1ś ukryty cel. Diabeł 1.dr:id1ał, 1m1cnial ~ojuwc. Uspokajał wrogów, kajal \J(: za swoje win) tylko po ro, aby tym mocruej udcr?yc wowcza~. gdy nikt me spodziewał się nagiego zwrotu 7 1cgo strony. apad~I na dwór sąsiada, a potem wno51ł \\ grodzic protc:staqę na niego. Lecz pomimo tego ws7ystlocK<>, 1nać było\\' jego działaniach gest, rozmach 1 fant111ę. C1dy miał zagarnąć włości kogo~ spo~ród vlachry, posyłał do niego W)7"'·anill 1 odpowiedn Gd~ miał zajechać C7)1S dwór, W)'PUSzczał w 1ego wrota cnmą su-ni~, na ...;dok które1 bledlr nawet na1 ...1~ks1 ręba1lo\\1e 1 S\\-a\\·olnicy, a któl'2 była zapo\\1cd/1~ ie \\ naznaczon}m w ten sposób dwor1c sraruc wkrótce sam pan łańcucki. I mo1e wla\nte dlatego ~1lachta \\ spośród

dalszych suonach Rzeczypospolitej, szlachta, któr.1 rugdy nie miała możliwości poznać jego prawdziwej natury, piła kiedyś 7drowie Stadnickiego, nazywała go prawdziwie wolnym Sannal'l\. Rzeczywistość była wszakże inna, a nawet ci, co pod niebiosa wysławiali siłę Diabła, odwróali SJę od niego w druach upadku i 7aglady. Juz samo pochodzenie Sranislawa Sradruckiego świadczyło, że czekała go mroczna pr.i:yszlość. Urodzony w roku 1550, pochodzi! ze scarcj, możnej małopolskiej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec, Mateus7„ był zac.ieklym kalwinem. Z powodu zatargów z klerem wstał pocklt;ty i ekskomurukoWlltly na \\iełu. Matka Diabła, Kacarzyna, W)'WWJła sit; z kolei 7 :iwanrumiaego rodu Zborowskich i była rodzoną siostrą Samuela Zborowskiego - barury, hultaja i rt;bajly, śoętego poc7 J:ina Zamoyskiego 73 spisek przeawko Stefanowi Batoremu na Wawelu w Krakowie. Miody, postawny i pnystojny Stanisław Stadnicki nsl)'tllll w czasach wojen moskiewskich jako dzielny i od\\uny żołruerz. To właśnie pod Pskowem, pr7)' szturmach murów miejskich, Otr7)'l1121 przydomek „Diabla", bowiem 7 s7aleńczą brawurą zdobyw:il wnz 7C S\\')"TTU ludźmi moskiC\\·skie s7.ańce 1 ostróżki. Po wojnach batonańskich 7S7.edł jednak na złą drogi;, po śmicro zaś króla Stefana Batorego &tal si" gorliwym stronnikiem arcyksięcia Maksymiliana. W bitwie pod Byczyną w I588 roku wsparł go ze swoimi ludźmi, ?Ostał jednak pobny prze1 pana Jana Zamoyskiego i musiał uchod7Jć 7 kraju. Stadnicki wrócił w rodzinne suooy dopiero po killcu latach. \Y/ roku I600 ro~ł

ponu~

stał

owianą

złą sławą

d21ałalność.

sit; postrachem całej ziemi pocmyskiej. Diabeł szybko zebrał wokół siebie kompanię gotowych na ws7ystko 1abijaków, złożoną z banitów i wyjt;tych spod prawa, dobrał swój zastt;p spośród najwit;kszych, najgorsz)•ch hultajów ziemi przemyskiej, nci:\gtlął kilka tysięq• dzikich, węgierskich górali N?.nych sabatami, a porem ws1czął wojnę z Mikołajem Ligęzą. ' a S:lrll)m początku pos7ło o rz~ błahą - a m1ano\\1cie o jannarki. Coroc7mC w kwietniu w nalc:i:.1cym do Ligęzy Jarosławiu miały miejsce jannarkJ, na k1óre zjeżdżali się kupcy z całej bez mała Rzeczypospolitej i Rzeszy Niemieckiej. Stadnicki postanowił prlcnicść je do Lańcuca. Przenieść - zmuszając do tego kupców siłą. Za p1crwsz)m \\1'Stąpienicm poszły wkrótce i nast~nc. t:aruslaw Diabeł Scadruclci łupił szlachtc;, dopuszczał sit; <>gTOmnych okruocńscw. Poemienił srybko Łańcut w ponur.t forrecc;, przejmującą grozą ka7.dego, kto ryłko wspomniał jej naz\\'t;. W lochach zamku trzymał wiciu więźniów. Niektórych, jak na przykład lwowskiego mieszczanina Kotniaktn, wic;ził dla okupu, innych zaś m~zył i zabijał dla czystej przyjemności. Ju7 wkrótce zasłynął w całej Koronie pod przydomkiem Diabła. Gdy mu to wypowiadano, śmiał sit; rylko, a grucw jego bywał stras:zny. Wkrótce

rozejmy, łamał pakty, kłamał, do prawa, aby w chwilę późn.icj podeptać je z szyderczym uśmiechem na ustach. Pan łańcucki :>aangażował się szybko w rokosz wojewody Zebrzydowskiego. Przcciwrucy Zygmunta fil Waz}' pokładali w rum wielkie nad?Jcje, gdy wszakże odnosić poczęli pierwsze kli;ski, Stadnicki zdrad7jł rokoszan, wnknął 7 obozu, potem za5 drwił jeszcze ze swych niedawnych sprqmierzeńców. Nikt w owych strasznych, okrumych latach nic wątpił, że pan łańcucki zawarł pnymierle z diabłem. Nikt nic wie jednak, któremu z C7arrów zaprzedał swoją duS?.ę. Zapewne nic był to 7adcn z polskich biesów, gd]l w oscatccznym momencie zdrad7Jł swego sojusznika.. Gdy Scadniclo \\1')>0\\'ledział wojnę Łukaszowi Opalińskiemu, kto tylko mógł w ziemi pczcmyskie1 stanął przeciwko ruemu. I w końcu Diabeł padł. Został zwycii;zony. Opaliński zajął Łańcut, uwolnił wi~niów, potem zaś jego nadworni Tatarly dopadli samego Stadnickiego w górach pod wsią Tarnawa. Ponoć broruł się długo, aż w końcu poscrLclono go z półhaków, 7a~ pewien Taiarzyn, zwany Persa, uciął mu głowę, a potem zawiózł ją Opahńslocmu. Szcz~cie sprl)iało :>abójcy - na najbliżsrym scjrrue otrzymał nob1litacjt; 1 nazwisko Macedoński, a starosta leża1ski wręczył mu sutą Scadnicki

zrywał

płakał, uciekał się

nagrodę.

Tak 010 skończył, zabity z ręki zwykłego pachołka, najwii;kszy okrutnik w Rzeczypospolitej. Zginął nt;dznic, a pamit;ć o jego c?ynach prletrwała w legcnd21c przez długie lara. O rym, jak swoją czarcią kompanie; prz);mowal w Lańcuoe. O rym, jak ludzi piłą na pól rozcinać kvał. O skarbach, króre w sadzawce łańcuckiej ukrył i w górach. A, b)•łbym zapomniał. Po Scadnickim pozostały jeszcze jego dzieci i żona. i mniej, ni więcej, tylko Diablęta 1 Diablica. Samuel

Łaszcz

Innym sławnym u.-uchołcm, którego 7nam doboe 1 który po dziś d1jcń 7.Jie, jest Samuel taszcz, strażnik koronny. Szlachcic ów ma swo1c dobra na Ukrainie, jednak często wpada do \Y/ars1awy, Krakowa czy Lwowa, gdzie jest stał ym bywalcem wiciu gospód. Znam dobrze pana Łaszcza i wiem, że ma dwa oblicza. ajbli7si sąsiedzi rwicrdzą. że ro gwałtownik, okruuuk 1 rabuś, szlachta wszakże zna go jako rucokrzesanego hulaki;, ale i d1jelnego żołnierza.. Samuel mera? gromiJ Taca.rów na Ukrainie, a i w innych wojennych potrzebach zawsze był pierwszy prled wszystkimi. Pod hetmanem Stanisławem Koniecpolskim bijał także Kozaków. Mimo tego jednak ci, którzy mieszkają w pobliżu włości pana strażnika, znają oblicze Łaszczą z rucco innej suony, a co za cym idzie - często wysyłają mu pozwy n:i rozprawy s:\(lowc. Samuel Laszcz nic raz i nic dw:11 zajeżdzał ich bowiem ze swoją swa"·olną kompanią,

- 184 -

ucinał

us7y, brał ~lcem panny, zabierał wi.1e 1 sioła. R7ec7 1asna, pan sll'V'.nik oi~\icle robi sobie 7 wyroków sądowych. Ot, pije piwo, którego 1c:s1 wielkim smakoszem, miesili w Maka.rowu:, a od czasu do czasu, ot, dla przypomruerua lum 1est, 7ajeżdża któregoś z sąsiadów. Jak sam cwicrd1j, ma na sobie 236 banicji i 47 infamii, co, nawet jak na obecne burzliwe C7asy, stanowi swego rodz2ju rekord. A w dodatku pan strazruk nic sobie rue robi z sądów 1 trybunałów tak dalece, że dekretami owych wyroków kani obszyc sobie dclJę. Mimo tego Jednak noga Łaszczą nie postała rugdy w Lublinie, gdzie mteszczą się trybunały sądowe. Powiadaią zai., ze gdy pewnego razu jeden 7 1ego sług, banita 1 mfamts, uwięziony został w cpn slawcm>m m1dcic: 1 błagał o ratunek, Samuel odpisał mu: „Ws1ak ja c1cb1e upommal: mijaj Lublin o dnes1ęć mil, jako 1ia". Pan Lasze? to zacny facecjonista. Zdracl1ę jego sekret 1 powiem, że nikt inny, jak on sam - chcąc zdobyć popularność - rozpuszczał o sobie wicie opowic:;c1. Stąd s?lachta ceni jego fama7ję 1 poczucie humoru. Powiadano na przykład, ze gdy lued\-5 7rabo\\'3ł pęd7onc do Gdańska woł)' wojewodziny \\,lerisk1e1 :1..ofu Chodluewiczowej, wysiała do ruego Im, 7ąda1ąc 7wroru zagrabionego mterua 1 grmąc tr)bunałem. Us7C7 zaś odpisał jej po prostu tak:

jti/1 Zonenlw przodZft •'O/y pali, pó;dc 1;a. jtf/J ll( "1m bi/!{! 1111/ll h(dZft, b(d{ I JO. 117 K.st1lZf.ctJ Moiti sl11gn 1 brat /,~uz.rz.

asw

O broni, ko niach, s trojach i klejno tach 1lachetme urodzonego rrues7kańca R7eoypospolitcJ, Polaka, Licwina czy cc7 Rusina, po1nasz 1.aws1e, pludraku, po posta\\ic, Z2chowamu, przede \\'S7)'Stlum 7a~ po ub1onc. Szlachcic musi nosić się godrue. 1c \\1em, czy \\iesz, ale u nas od najwc1eśmc1szych lat dzieciom s1lachcm1e urodzonych prt)'\\~ązuje się kij do pleców, ab) chodzily 7 podniesioną głow:\, wyprostowane, n gdy dorosną - patrzyły z góry na ludzi nikc1cmrucjszcj kondycji.

Co s zlac hcic

mieć

mus i

Obowi;pkową ozdobą

t\\'llr7)' każdego S7lachcica są wąsy. Surs1 nos7ą długie 1 sumtaste, mlodsi swe mcokanłe 1eszc1e wąsy podkręcają na ogól do góry, na modlę S7wedzką C7}' francuską. Cnsamt pan brat ma cakze brodę, co szczególnie pr.rysto1 dostojn)m senatorom i mS7)'1'11 mędrcom. zlachta ma 7W)'Czaj podgalanm glów 1 Strz)'ŻCnia krótko wlosów, pozostawiając wysoki, sterczący czub na samej górze łba. A im większy zawadiaka i awamumik, tym dluższc ma wąsy 1 wyżej podgoloną czuprynę.

Pewnie ciekawt cię, skąd u nas ten Z\\'}'CZ3J. Ano prawda jest taka, :ie tak 737W)'Cza1 nosiło się rycersN.·o ze dwa wicki temu 1 to me tylko u nas, ale w oiłcj Europie. A nie wier7ys1, 10 obacz maloWldła 1 arrasy, co u was w Luwr/c wis1ą. ą tam malunki, na których obaczysz królll was1ego I.udwika IX 1 jego panó\\. którzy łby pogolone mają, a \\• strojach chadnją calkiem podobnych do naszych. Sttd, jak \\,dz1v, morał, iz zupan polski \\j'WodzJ się od scaroda\\TICJ 1opuh, znanej szeroko \\ calc:1 I::urop1e. Jak niem "",dać jeno my - Polaą 1 Ut\\'tlll - zachowali~my 1eszczc strój 1 obyczaie rycerskie. ZW)'CZ3J podgalania głów przyszedł do Polski jakic5 z górą sto lat temu z Węgier 1 Woloszczp.ny. Ponoć wprowadzono go po zakończonej klęską wyprawie bukowińskiej Anno Dorum.i 1497, lucd)' to dzicy Wołosi i Mo ldnwiamc wieszali za włosy sch\\')'Wlych żywcem polskich rycerz)'. ie dziwo12 zatem, że nikt później me chciał zapuSZCZ2Ć długich włosów.

O materiach Szlachta polskll kocha się \\,elce w macenałach sprowadzan)•ch 1e wschodu • 7 Turcj~ Kr)mu i Pers11. a wzór tamtejszych wyrabia się u nas broń, zbro1e. tka materie, sporządn tręzle i kulbaki na koruc. CudzoziemsZCZ)'7.0a i strój zachodm nic są w modzie. Oczywiście, po Rzec1ypospolitej kręci się wielu

-185 -

Szkotów, Irlandczyków lub Niemców w koletach, kaftanach i kapeluszach z piórem, noszących pr.r.y boku r:ipiery, zwane powszechnie „rożnami". O ile przedstawicieli dwóch pierwszych nacji traktują panowie bracia pobłailiwie, o tyle ostatnim życie się nieco utrudnia. W końcu cudzoziemcy są gorsi w szabli od Polaków i Litwinów, a już nigdy nie dotrZymują nam miary w piciu, co w oczach niektórych spośród panów braci stanowi wielki występek. Pomnij zatem pludraku, że gdy paradujesz w stroju cudzoziemskim, zawsze moie zdarzyć się, że jakiś podpity Mazur albo Żmudzin na1CY.ly ci szablą po łbu, bo dla niego niczym innym, tylko śledziem cudzoziemskim jesteś.

Htt! P
z

z

Żupan , delia i kołpak

ie będę ja pokazywał ci teraz, jak wyglądają poszczególne części ubioru polskiego, bo mnie jeszcze, nic daj Boże, za sodomitę wezmą. Ale omówię całą r.r.ecz pokrótce. Otóż, panowie polscy od7jL-wają si~ zwykle w długie, płócienne koszule. Na nie z kolei wkładają żupan - sukienną, plócienną, adamaszkową, aksamitną lub altembasową (zależnie od zamożności szlachcica) szatę, zapinaną na piersi oa guzy, gór:\ obcisłą, dołem sięgająot nawet poniżej kolan i dość szeroką. Żupan stanowi powszechny strój szlachcica polskiego, żołnierza, hreczkosieja CZ)' awanturnika. \VI skromniejsze żupany ubiera się takie czeladź, mieszczanie, hajducy, a czasami nawet bardzo bogaci chłopi. Ten rodzaj szary pnystosowany jest do j:tzdr konnej - ma po bokach u dołu długie rozcięcia, żeby noszący go mógł bez problemu dosiąść wierzchowca i zarzucić poly z tyłu na kulbakę. Kolor i materiał, z którego żupan jest uszyty, zależą głównie od zamo7ności właściciela. Hajducy i czeladź noszą szare lub zielone, s?Jachta sprawia sobie czerwone, żółte, jasnos?.arc - ze złotogłowiu, adamaszku,

aksamitu. Żupany zapina su; zwykle wysoko pod szi'ią. Mają one takie dość obcisłe rękawy. Na żupan niektórzy szlachcice wkładają czasem obszerny, wzorzyscy kontusz. Zwykle szyje się go z dobrego materiału. Czasami pozbawiony jest rękawów, a gdy są, zawsze daje się je rozpiąć i zarzucić na plecy. Kontusz lub żupan każdy szlachcic przepasuje ozdobnym, szerokim pasem. Najcenniejsze są miękkie, barwne pasy jedwabne, ale znajdziesz i sukienne i ze sznurka plecione i z metalowych kółek czy blaszek złożone. Czasami kosztują one zawrotne sumy. Prawdziwy szlachecki pas winien być jedwabny i szeroki na dwie dłonic, ale zarazem tak misterny i cienki, że po zgnieceniu daje się go pr.i:ewlec przez srebrny sygnet lub Obl"l\C7.kę. Zwykle wiąie się go pr;:y lewym boku na specjalny węzeł. Szabli nie nosi się oczywiście na 07,dobnym pasie - pod nim szlachcic przepasuje się zwykłym, r;:emiennym. Jesienią i zimą, a w razie pot:r.r.eby takie i latem, na żupan zawsze, a na konrusz C?.asami szlachcic nar.r.uca gruby, obszyty futrem płaszcz, zwany delią lub ferezją lub też futrZaną szubę- Delia zwykle zaopatrzona jest w wielki, futrzany kołnier.r.. Jak powiadał nasz poeta, pan Jan Kochanowski:

Zarirs,nqi rhą rody tzVt) kolnitrz. li-Io 11 dt/f;t} CZI' dtlio 11kolnitrz.o110 grz.biuit ltgo t)'rtrz.ol Magnaci i wielcy posesjonaci wkładają delie lub ferezje w kolor.i:e czerwonym. Stąd też nazywa się ich częsco karmazynami. Szlachta nosi zwykle żółte, złote, czarne lub zielone. A ubodzy szaraczkO\\~e - jak nazwa wskazuje - szare, zielonk.1we, białe lub rude. Do delii lub konrusza każdy szlachcic zakłada zwykle spodnie płócienne bądź sukienne, wpuszczane w bucy i ściągane w pasie sznurkiem. Niewiele ich widać spod żupana i cholewek buców, więc ceź krojem czy barwą portek malo kto się pr.i:ejmuje. Wielu szlachty nosi takie hajdawery na kozacką modlę, co jest spodnie luźne o bardzo szerokich nogawk.1ch. a nogi wkłada pan brat wysokie, sięgające kolan bury na grubych, podkutych obcasach. Kolor obuwia takie ma wielkie znaczenie. Kaidy zacny i bogacy S7.lachcic wwwa buty z safianu lub kurdybanu, co jest miękkiej, czerwonej albo żółtej skóry. Tylko najuboższa szlachta nosi czarne i po cym kolot7.e poznaje się zagonowych szaraczków. Safianowe buty są, proszę waszmości, ważnym wyróżnikiem szlacheckiego stroju. A chlopi 1 mieszczanie nie mogą używać obuwia takiej barwy. Toż w samych konstytucjach sejmowych zapisane jest, że przywilej ten dopuszczony jest cylko i wyłącznie dla szlachty. Co tam mamroczesz, szelmo? Że chłop? Tamten w kącie? Że co? Że ma bucy z kurdybanu? A ja czarne? :la dużo, su:lmo, miodu i i:,>0r.tałki pijasz i już

- 186 -

kolorów rue po:ma1esz, skoro moi safian wyda1e ci się ord)11amym bukatem! Przed wlozerucm butów rue wsuwa się, 17CC7 jasna, na nogi 1.adnych pońc1och lub mnych wynalazków dobrych tylko dla takich francuskich galantów Jak ty, co WS7)' w perukach i fl'2Ilcę w zadkach ma1~ Prawdziwy szlachoc mo7e nosić najwyzej onuce, ale nws1e do buta kładzie się wtechcc słomy, ktory zapobiega ourc1om skory, a nade \l.'SZ)'slko, zab11a ruc:nul~ won spoconych stóp. Szbchccki suoj u1upclma nakrycie głowy - wysoki, futrzany kołpak z piórem albo okr.\gla czapka węgierska zwana magierką. Tylko uboga s1lachta chadza w baramch czapach. Kolpaki s1yje się ze skórek l')'S1ch, wilczych, sobolich, lisich t mnych zazwyczaj kosnuj~cych bardzo "'~cle. Do ntch nosi stę z kolet bogate zapmlo przytrzymujące czaple czy bażancie piórn, lub fręd1!e zwane „tr/('.Steniami". Oe, patrzaj na pana Dydyńsk1egol Jego trzęsienie brylantowe ca le l17Y wsie warte! A to ci jeszcze powiem, że me jego 10 m~ęsienic, ale pana Sienieńskiego, a pan Dydyńslo ;,dobył je, gdy zajechał... No, mniej~n 10, co njcchal. Nte godzi się fundatora nas1ego obma\l.~ać.

A;, ny, pan1t sz/a'hti'. ŚJ:oro J"Z. o lelt;notarb 1 11b1om'b mO»-VJ, lttfy Ja llJ'~tdz.am, Z!t #nitko IO J:oflNJt. Poho ltt/y po•itdZ?tl. ;akit f"tmąii'<,! są • Z1tnpospolittJ. LJ f/atbl] I Upro»• .-St.ilhJ nub"}t nc na z.loft polslt1t. K.aż.t!J I zloty polsh Zfll s>daiia 11c z. JO groSZJ, a J:.aziiy rsz. z. J J'trgo z.lota, ta/try i po'{!)Stalt Z! irrbra. Mont/a dobra a gmbu Port11gal 11·art I Od11kató11• PólportHgal »VJrl 5 d11kaló11• D11ka1, Z!'"''!J r6umiez. tz.'Tll'Ol!Jfll z.lotym, uwrty 6 z.lo!fth polsleith Tolar 11•arty 4 zlolt polsleit Póltolor U'D'tJ 2 z.loft po/skit Talar ltklei TÓll'l!J I z/ottJnN polslettlilll Ort »-'O'tJ 18 grosZJ Cll!fWlr 1 vrkgror;:pllr mw1> S zf1ta.ł. •'Orf] 6 grosZJ Tro;o.ł. •.irty J groJ':i! Ort iląrh podły, u·orlJ J groJ':i! Półtorak •·arty I,) grosz.u Grosz. .-arlJ J J'
Probn1to 111010 to inrrta SZ!/qg •'OrlJ I/ J grosz.a Temar •'OrlJ I I Z J'
szabla i zbroja

pasa polslu szbchoc p17\1>asu1e s1ablę nic \l.1CS7a 1e1 na 1ed\l<'llbnym pasie, ale pod nim npina 7"']kły - 17em1enn), skól7anv, czasem metalowy. Ot, taki, 1alo ma pan Dvd1-ńsk1. I tak zamo7.ny posesjonat pczypasu1c zdobn~ karabelę, zaściankowy szarak - zygmuntówkę, 7a~ r~ba1ło CZ) cowarzysz wojskowy - szabl~ husarsk"- orm1ank~ lub ordynkę. O s7..ablach, jeśliś waść oekaw, doWle 7 s1~ od kogo innego. Polska szlachta kocha komc. Jak p
Oczp...-iście,

K.trcholmcm, Kłuszynem Chocimiem. Koń po1,ostaje najlepszym towar.r.yszem szlachcica. Wszyscy pano\llle bracia w Rzeczypospolitej świccnic jó,clżą konno, umieją walczyć z siodla, fechtują szablą, a przy kulbace woź:t zwykle parę pistoletów. Konie w Rzeczypospolitej są bardzo cenne. Nie na darmo slowo: „Konia z r.lędem, temu, kto..." - określa podarunek najwyższej warcosa. S?Jachta, rozmilowana w rumakach, zazdrośnie Str.leże swoich smd i stajni, a schwycanych na gorącym uczynku koniokradów zwykle wiesza na najbliższej suchej galęzi.

Suknie

niewieście

Bab... To jest ruewiasty i ladacznice stroją się u nas wedle mody zachodniej. I 10 ci powiem, panie bracie, ze nie licząc su; z pieniędzmi wydają ogromne ~urny na kosztowności, suknie i futra sprowadzane z Francji czy Holandu. Niewiasty na aało odziewają biale, plócicnne giczlo, co jest dlugą do ziemi koszulrnc;:, na którą narzucają strój wierzchni, a więc suknię. Spódnice opinają na jakichś cudacznych rusztowaruach, fortugalacb nic fortugałach, coby luźno się oie włokly, lecz ksztah dzwonu albo beczki zachowały.

Suknie niemieckie t hiszpańskie są pod szyję wysoko zapięte, a wokól szyi mają bialą, koronkową kr)'Zę. Suknie francuskie, to już sam waść wiesz, jakie są nieprzystojne. Jakie glęboko wycięte dekolty miewają, odslaniające ramiona i piersi, tak iż, jak powiada pan Krzysztof Opaliński: „omal że cycków na wierzch nic wyscawują". A co pod spódnicą mają - spyta się ktoś dociekliwy. No, zgoła nic. A co by mieć mialy? Chyba tylko galicką chorobę, jeśli ladacznice. Na suknię niewiasty w chłodne dni wkładają zwykle delię, fucra bądź krótkie jubki, pr.lypominającc nieco żupan. Na głowach noszą kapelusze lub kołpaki, nieco inne jednak niż mężczyźni, na nogach zaś francuskie pantofelki bądź buty na obcasie. Wiele kobiet, w zalc-/.ności od pOtr.lcb, ubiera się po męsku, na balach i na co dzień pozostają jednak niewiastami noszą suknie, używają pachnideł i pudru. Włosy mają r.vyklc dlugie - rozpuszczone lub zaplecione w warkocze, u mężatek najczęściej upięte wysoko. Tom mówił, ma się rozumieć, o sukniach szlachcianek i dwórek. Miejskie i wiejskie białki, a także niejedna szlachcianka z prowincji, co na dworach nic bywa i modna być nie musi, odziewają się w zwykle, luźne spódnice, koszule, chusty, kaftaniki CZ)' serdaczki. Aby wygodnie było chod1jć i pracować, a jak przyjdzie pan szlachcic 1 amorów zachce zadrzeć kieckę i do d7ielal

A thodźPt no U"OSZJflośriouit do m11it do du'Orn no goidn(. 'ljtdt i uypijtrit dobrzr A jtfli thadt to, i kożtlttf/H 1110!,( do kobzy z/ofttll J_ypnq(, lfyk ty/ktJ IP ll!Jl!I le/opoeź!ie sakitw.lą i jtdżfit do l..u'Ou'a z. luawcrm S1f 11gmlai. A jole b(d'!(jt oponou•al, to d'!irie po lb11 ob11sz.kie111 i 111/eHie uyleradnfjdt. llVfZ!Jle 111 o dobro on9' 11erotlei chod'{J. A1111/ko, olNJfZ. na tyrh rycrrzJ! Oni ri dopo111ogq, bo to iz.lochttne kou•altry.

Mieszczanie i chłopi Zdrajcy ci micszc1..ankowic nasi i szelm)', bo zawsze chcą ubierać sic; jak szlachta! Prawo i konstytucje zakazują im nos1.enia kontuszy - chodzą więc w żupanach, w kołpakach bez piór, z okutymi laskami zamiast czekanów. ie mogąc nosić delii,

- 188 -

używają

ko7uchów 1 szub, a ich ruewiasry suoją się prawic tak jak S7lachc1anlu. Chłopi tako:7 chq wyglądac jak s1Jachta, zwłas7cza o bogatsi. M~CZ)7ni chod7ą w sukmanach, kozuchach 1 płóciennych kos1ulach, na nogach nos1ą lapoe lub skórzane bury. N1eu1ast) wic1skic str01ą się zwykle w spódnice, 7apasla, giezła 1 korus7ki. 1 a głowach chlop1 nos7ą baranie czapki lub - latem słonuane kapelusze. Ale na1bogats1 z ruch, Sodoma 1 Gomora, pouafią prJ'.)'Wdziać szlachecki kolpak. Tak jak o mó"1łcm, ka:7dy S:um:1ta ma z;i honor pokazaruc się tnn)1TI w p1ęM)1TI ubiorze. Dlatego tez na iupany, konie bąd7 klc1nol) 1 bron wydaje sic; w Rzcczypospolacj zawrotne sumy. Powiadają: „zastaw się, a posraw się!", więc nawet najubo1.s1 herbowi, często ru1nu1ąc swo1e ma1cmośc1, kupują na1drozszc materiały i suknie. A wszystko to, panie bracie, prlcZ modę. Jednego roku nosi się kontusze krótkie, innego długie, tr.!eciego znowu średmc, a do tego buty bez cholew lub też odwrotnie - raj1arskie. Moda szybk<> przechodzi z panów na słuzących lub nawet na chłopów, a gdy szlachta zauwaia, /t' nawe1 najpodlc1si mu:szczanie chod1ą ju1 w l)Ch samych stropch, co lud71e hcrbo"1, zmienia ubiory 1 7b)>wa stare sukrne, dając je słU7b1e 1c7Cladzi.

szlacheckich dworków, gdp tak7e ma1ą p11~ce, podłogi 1 kryte są gontem, a czasem f)•lko str,cchot - 1cno ganków tm brakuje. Karamy pr") 1raktach są solidne, zacne, a "'Szc;dz1e 70baCZ)'S7 wasć oznaki dobrego gospodarowarua. Przy kazde1 wsi są w1atrak1, co pół mili na rzekach 1 strugach młp1), a obok gorzelrue, pasieki, browaf)", srodoł)', gumna 1co f)·lk<> chces7..

Dwory, karczmy, miasta i wio ki Jako sam widzisz, panie bracie, ca'3 Rzeczpospolita (pma m1a~ranu) zbudowarua 1est z dreu·na. Matenału tego 1est u nas dost2tck, bowiem od daw;en dawna był<> w Komrue 1 na UCWlC duzo lasów, w kc6rych łuwo znalczć proste .1 SU7clmc sosny, modrzeuie 1 dęb) 1 "7nicsć zarowno wsparuałc szlacheclae s1ed71b)', 1ak 1 chłopskie chary. Jedrnie w Prusach, Małopolsce, w anockiem, Przemyskiem i Lubclslaern wmos1 su; dwory, a czasem 1 chałupy 7 k.'lmienia. Jednak więksrnść zabudowy 1 tam jest drewniana. Gdybi•ś was1mmc chc1al poejechać przez Rzeczpospohią od Wielkopolski przc1 Mazowsze, Małopolskę, Ruś C1crwoną az po Ukrrunę, obaczrlbyś rzecz ciekawą, b. 1m dalej zapuszczasz się we wschodnie wojcw6dztwa, 1ym lichsze stają su; miasta i zamki, dwory i wioski, chałupy i 1.aściank1. \'il Prusach, w \V.dkopolsce, w Małopolsce i na Rusi Czerwonej obaczysz waszmość wspaniale miasta 7 kamienia 1 cegły, z brukowanpm uhcam1, pl:1cam1 1 gmacharru, cakie jak Poznań, Gdańsk, Kraków, \'<'an.n" a, Lublin, :lamość, Toruń czy Lwów. Mnic1sze nuasteczka są zwykle dreuntane, ale 1 one pobudowane są ciasno, ma1ą przecudne f)ncczki, pods1cma, bramy 1 prze1v.d)'. a "s1ys1ko rze:ib1one, zdobione 1 przecudnie wyszyko"'-ane. Dwof)· 1 dworlu sz12chty są 7 drewna lub murowane, k1)1e gonicm lub dachówkami, solidne, wszysikie ma1ą sienie, komof), piece, kominy 1 podłogi . Chałupy km1t.'CI C7asem me rózruą się od

Wszelako tm dalej zapuścisz się nn wschód, tym mniejsze są miasta, a dwOf) 1 w1osk1 lada 1ak1c. Za Lwowem nie zobaczysz 1ui prawic murowanych miast z kamienicami. Na Ukrainie wszyMloc m1as1cczka t nuasta, łącznie z Ki1owcm, zbudowane są / drewna t składają się me z kallllenic, ale / drc" nianych 13grótu, IO 1es1 plec1onla oklejonej grubo gbnll, a dach nalr)"''a \tocch'l

Dwoi") ukrainnej szlach!)• ruc ma1ą często podłóg 1 kominów, a ruwcc me ~ podzielone ru 11by. Częsco 1dar..a się, 7e wsz>-scy tlll1l ~p1ą w 1edne1 11b1c nazem z konm1 1 c7,cladzią. Jeszcze gor?eJ ma się necz z chalupam1 chłopskimi. WszysLko to prawic kurne chacy, chruściane, kryte sm~echl\, bez kominów i pieców, w kcórych kmiecie nocują razem z bydlęlllmi. Podobme jest, pame bracie, na Litwie u bocwm1any, a zwłaszcza na Żmud1J 1 Polesiu. Tam chałupy. a nawet karczmy 1 dwory takie, ze kopniesz, a od r.11u
Domy szlachecluc syruujc się w pewnych ~ośle rme1scach, poza ws~ C7.asarru na pagórku, oracn 1aś plotami lub - na wschoc:Vtc Rzeczypospolitej - palisadami. a Rusi 1 Ukr:umc pr.r.ypominaj:i one male fortece, w których wytrzymać można nawet dlugie oblężenie. Nickcórych bronili. dodatkowo fosi• lub gęste żywopłocy. Dwory SI\ zwykłe dobrLe wyposazone w broń, proch 1 kule, a t:akżc zapasy zywności - suchary, wędzone mięso, krupy, bo prawic k:vdy szlachcic ma jaluch~ wrogów 1 zawsze musi być gotowy do odparcia ruespodziewancw> zaJa7.du. Kazdy dwór ma 73\ mocne okna - c1ęsto okratowane, drzwi - grube, okute. 1,aop2tr7one w zasuwy i rygle, a cak/e wspormnanc JU7 ałloerze. po7U0ała1ące r:mć oblegających ogrucm z flanki. Obok dworu C7('Sto W".tnos1 sii,: la.mus, który służy do pr7cchowywama żywności, sprzętów i koszrowności. Lamus zwykle 1cs1 wysoki, n:tkl")'C)' stromym dachem, z podcieniami 1 gankallll, a także wysoki 1 obronny. Cz4;Sl0 na najwyższym jl'gO piętrze czuwa scraż - zwłas7cza na Ukr:ume lub Rusi Czerwonej. Obok lamusa 7wyklc zna1duje Stę sr:11ma. określonych

CZPltm

li

i1JZ!l'OŚf10/ft.1

li" ystau-m sobit, pano11it brana.

du'f)r nou1 blłdNj(. bo start Z!!Jrz.al 11•Of,nllł po;tdn9 btwod. Któryś z.pijanuó11• 1n1tllfll llłfZ)ll'O przr1l'rrkil, bo ,,,, dl11tr; ;air. "" dim paiitrzr ll'l':{Jflr.o do ma !plonrlo. A lti A:lopot '"""' tlulroorrlynt1ryjł[y, bo lylr. ;tdm, letóry b1tdou·ą ko1ntndtrr11nil, byt łotr i z!odZ!tJ 1 prrtz.go pr.;,gnaltm. Nit ma /eto teraz. b1tdo114 z.llfZ!ldZflł. Ttt!J prof/Je "'"'"· '°byku U'Zf(il ka1ml pou '°Z!'• 11w 1 httbtl 1 ;uhtili pod Jonolr., gdZJt pan Kru;tuslei roz.lwz!tl sobtt Jl'!}tU( poslt1111i. Jut lam Moiko z. ,\f1tdl(J110, r.;rm1tiln1lr. ZfJI''!}, to 110 robottt n( ZJla. PonlytJt go 1 do m11it przy„tdŻftt, o lr.azfłtm11 po pw ~'OffJ
ł: .

Dwory i dworki T) lko najwi~ magnaci 1 karmazym, którz\' s1ed~ na lulkudzicsięciu wsiach 1 kilku rmasteczkach, m1cs7kaJl\ w wielkich zamkach 1 pałacach, otoczem \łu1bą 1 pncdmiowni, St'llllO\Vlącym1 dowód 1 spnbol ich nmożności łub wręcz bogactwa. Ogromna rzesw s7lachccka, począwszy od nmo7nych posesjonatów, a ~kończywsz)' na zwyklych, za~ciankowych szarakach, pr,cm1cs1kujc we dworach. Dwór, panie bracie, stoi w k:vde1 memal wsi. Ws1ęc:Vje tam, gd1Je folwark, masz 1 dworek - symbol S7lachecknści, mto1ę rycerskiego rodu R.7t'O\p<>spolite1. \'ile dwor7C llllcs1ka zwykle <7lachc1c 1 rodzina s7łachecka, tuta1 wychowu1e się J71co, ruta) rez wraca domu. !)wory ,-u•ykle U'Znos1 się drcu·na Zwykle są one du1e, choć liclba pormcszC7en 1 hC7ba 7lllllles1kalych w mch łudzi sprawia1ą, 1c c1asam1 sta1ą się bardzo c1a„nc. Cechą charakrerrryC7nl\ kaJd~ dworku jest 1:1wsze trójkątny ganek natl we1śc1em, wsparty na co na1mmcj dwóch slupach, i pr,ylcgającc do rogów budowli, wysunięte na zewnątrz alk.icr,e.

„

Co we dworze

z

się mfości

Dnwi wejk1owc na ganlm zwykle OtWlernją się do s1cru, dużej, d71clącej caly dwór na dwie części czeladną. w której przcbrwają pachołkowie 1 slu7ba onaz pansk:i, gdzie /amicszkuje właściciel u r.17 1 rocł7mą. a wprost drzwi u·ejściowych zna1du1ą st~ C)łnc u rota, prowad1ącc do ogrodu domu. Sama sień przyo1dabiaru byw:i !Jcznpni ttofearni myshwslurm, broru:\ 1gobehnam1. Inne rodnie pomteszc7..c:Ó dworskich to - w C7~Sa pańsluc1 ~wietlica, c1yh główna izba dworu, 11ba stołowa, alkierze służące za sypialnie, a także komOI")', w których pr7cchowuje się zapasi•, od1jcż CZ)' koszmwnoki domowników. Każda sicc.171ba

- 190 -

szlachecka pos1:1da rez p1\\'f\JC7Jcę, w k1óre1 7na1du1c się przydamy npas ws1elak1ch trunków, a !2kic Z)"U'TlOŚĆ, kule 1 proch. W ogrodzie pczylegającym do dworu 1es1 zwykle łainia, nś ruedaleko zabudowa1\ - stajnia. Pańs ki

przepych

Najwa7n1c1szym1 meblami szbchcckich sadyb są zwykle ła\\1' 1 stoły. Szacy i zapasy pczechowuje się w zam)lwlych na zamki skrzyruach. Do przecho\\1'Wania naczyń sł\lŻll kredens)'· Na saanach 7a~ pr7)b11a się lmwy z kołkami do Wleszarua ubran, orę7..i 1 co ram por:neba. Wszystkie 12by ogr?Cwane są p1ecam1 z glmy, kamieni lub kafli. Dwory zwykle ur?ądzone są bogato i z przepychem. Na śaanach Ś\\1cwc Wlesza su; broń, zbroje, f>O"rery pr7odków, podłogi \\-1•klada dywanami, ściany za~ kob1ercnm1. Wiele dworów ma w oknach prawdziwe weneckie szyhy, przcjrqs rc jak kryształ, inne muszą zadowolić się z1cłonym1, okrągłymi szybkami, wprawion)mi w ol0\\1anc ramy jak plasrer miodu - jedna pr7) drugiej. ajuboższe dwory wcale szyb me mają. l)·lko pr7eslama1ą okna błonami bąd:7 na1łus1oon)m papierem. Ka7da szlachecka siedziba posiada tez apteczkę, a 1ak7c ska.rbczyk i biblioteczkę, w którc1 zm11du1e się wicie pożpecznych ksiąg. aj\\'airuCJS7~ z ruch 1~-st silva rerum, pisana zawsze pr7ez kolc1nych wlaśaaelJ dworu, pr7ckazywana z ojca na syna, oęsm przez \\1ele pokoleń. \Y/ dosłownym 1łumnc2emu nazwa je1 hrzm1: „las rzeczy", smnowi ona bowiem skarbiec sekretów, jakie musi znać każd)• szanujący się polski szlachcic; zawiera informacje o dziejach rodu s1lachccloego, a także wiele porad praydatn)'Ch w prowatl7eruu folwarku. Właściciel majęrnośa wpisuje do swe1 silva rerum wszystko - od sposobów kwas7.cma ogórków 1 leczerua bydła po przygotowania do wypraw wo1ennych. Or, na ten prz)·klad, w mo1e1 sth'le 1na1d1Jcsz facecje, wspomnicrua 1 przeka7y świadc1ącc o Ś\\,emosa mego rodu 1 Jego po\\1no\\·ac1W1e z sam>m święl)'lll P10U'Cm, herby, moW) pogrzebowe 1uiele innych ciekawych rzec1y.

Dalibóg! Jaleitś d1J'fm1 1Nojq

łotry

1m Z!

1/arożytnq

!]lur

ukradli. fVt(/,( OU'l{jtl'{f"{! lllÓJ prapmdzfod J>OfZ.ąl lflisyi„ai 1 Mitkt ona dla rodu wgo M'"Źf'O. OdllllJdŹflt

z/od!ef911,

nrolf1

pan01nt, z.ap/arc!

,~,,,

z/oltHt

(J

Czeladź

\'Ile dwor/e szlacheckim przeb)'wa 1.2kze służba, zwana c1clad1ią. Jej część może b)'Ć szlacheckiego pochodzenia. Zwykle zamożny Sarmata ma pn)' sobie kilku czeladników zbrojnych pacholk6w, W)"'vodzących się z plebsu lub drobnej s1lachry, któr1r

są

tr.akrowaru odpo\\1cdmo do swego s12nu. SIUZll oru panu szablą, w podró7ach 1adą ;wykle przr Iw-OC) C7)' obok pańskiego koma, prz)'b)'\\'llją razem 7 pryncypałem na sejm1k1 1 uczty. Poza rurru w zamożnym dworze sluzy takze Wlelu chłopów 1z ruch zwykle wywodzi się slużba folwarczna - srajenm, kucharze, stroze, piwrucmi, dziewki kuchenne, dziewki służące prq pani domu, a o,ęsto takze lulku zbrojnych w szable 1 rusznice hajduków. We dworze lub zabudowaniach folwarcznych może rruesz.kać także ka.chowy doglądająą· praą• w polu, a także pisarz d\\·orski 1 wielu, wiciu innych. Dość często s~uzba jest obct1 narodowo\a. We dworach mogą służyć Tawzy oy Turcy, W7Jęa w rucv.'olę w którejś z wojcnn)'ch "'>'Praw, \X-'ęgrz), Niemcy. a cnsa.rru zaś budzący naJWlększą ~ensacię Murayni Ot, pan Mniszech, wojewoda sandomierski, miał przy karoc) Murzyna, co białymi komkam1 powoził. To a dopu:ro był ucieszny widok.

Zagroda chłopsk a Podstawą

utrzymania dworu szlacheckiego zaws1e O chłopach 1 aążących ru ruch powmnośel2ch mó\\-1łcm ju1 wocśruq. Teraz po\\-1em ci, pludraku, słó\\ parę o ich siedzibach. Chłopi zarrueszkują zwykle chałupy drcu'Tl.1ane lub chru~o:rne - to jest zbudo\\'ane 7 pleoonki oblcp1onej gliną. Pozosralc nbudow:ima skł3da1ą się ze stodol)• 1 budynku gospodarskiego - stajni, chlewiku lub obory. Dom chłopski składa się zwvklc z trZech części: s1eru, izb)• i komory, w której przechowuje się odzicz, nieliczne kosnownośc1 1 przedmioty codziennego użytku, a także zapasy. I znowu, panie bracie, zagroda chłopska "1-głąda inaczej w róznych częściach Rzccz)-pospohce1. \'(' z:ichodruch u·o1ewótbtw:1ch - w \X'ielkopolsce, Małopolsce oraz w Prusach - chłopi m1es7ka1ą doscatruo, mają duze chałup) 7 ba!J, piece, korruny 1 podłogi. Popod Gdańskiem to są 1 całe wsie murowane z czerwone) cegły. A na u!\\,e 1 Ukrainie chamy mieszkają w kurnych charach, \\' których wszystkie pomieszc1crua 7najdują się pod jedn)m dachem, a w izbic micszlrnlnej przeb)'\\-:tją rnkze jest

\\-1CS.

zwieraęca.

Staropolska karczma 1ikt nie z:iprzeczy, 17 1ednym z najważruqszych miejsc \\- Rzecz)-pospoliteJ są ka.rczmy i gospotl,. Wszak tutaj oddać się możn:i podscawowe1 czynno~o życiowej polskiego S7UChc1ca - p1au. Ot, pij pludrakul P11 do dna! Co? Z lawy spadasz? Zataczasz się? No, dale1ie, dole1cie mu jeszcze! Do

pełna!

Karczma na wsi stanowi zwykle własność dworu lub plebana. Oczyw1śc1c, szlachcic czy duchowny me prowadzi jej osobikic, lcc;r wydzjcrżawia

-191 -

na1odpow1cdruc1sze1 do tego osobie, czyli Zydowi. A wiadomo, ze kazdy pijak szybko odczuwa skullu braku 1?1cniędzy, roztrwonionych na g<>rz2lkę czy 1111ody, Z)·dzi slyną zatem jako oszuści. Zdaroi się, że „chn:czą" piwo wodą. Jednak mało kto wie. że Żydzi pcdzą wódki według swoich mjemnych receptur, tak wiec prawie cała gor.tałka podawana w staropolskich karczmach to wódka kos7..crna. "2rczmę buduje się zwykle po~rodku wsi, często blisko koscioła, tak aby w ruedziclę mieli tam blisko dr~zeru pragmcmcm u.1ern1, wychod1ąq 7 mszy. Jej \\1clko\ć 1 \\0yposażcmc uleży .tW)klc od regionu, w ktol'\·m się 2na1du1e. \i' :racho za1c:zdnc, czyli 72Janly, gU71C podróżny, po.ta „apoznaniem się ze smakiem miejscow1.-go piwa i urokamJ miejscowych dziewek, ma także możliwość spc;J1.cnia nocy. Ten rodzaj gospód posi:ufa z ryłu lub obok budynku rak zwany. „sl'llll", czyli pomieszczenie goo,poclar~kic, będące zara7em stajnią 1 wozownią. We wnc;tr.r.u za1azdu 7..na1du1ą się 17by go~a.nne, 1edna lub lulkll, porrueszczcn.ic, w którym m1e~/ka karczmarz \HU z roalopowalcm się. Wszak cała szlachta jest równa!

Porat19rtt, moin pano1m! 7Ąąltm olle.1trz. 11 leortz!mt 1 ltd.w11 St( laHt

"tz!ldZJI,

& 0 11eo

łotró,~.

Knrczm)' s:i widoczne juz z daleka. Ich znakiem bywa zwykle słomiana wiecha na bud)•nku. Mylisz ~u,:, jeśli myślisz, ie w polskich gospodach znajdziesz srebrną zasuwę na stole i loże wyśa.ełanc: puchową po~cid:i. \V.I 7.ajudach pije: się duzo, śpi na okryt)·ch skórami la\\·ach lub w prosą·ch, drewnianych łózluch, czy \\ szopie n;i s1aruc. Go~aom serwuje się wołow~nę lub bararunc; .r. ogrua, kapustę 7.e słorull:b 1a1cczruc(' 1e sk"\\"atkarru 1 \\1c:le podobnych potraw. J:idło 1~-st dobre, choć podane w mało wykwintn) 'posob, często za' po ~etanach la2.1 robactwo, a S7CZUI') wygrpają d.llUf) W tobołkach podrófo)'Ch. C~ę\W wybuchają bójki, tak między chłopami, 1ak 1 ~zlachr~ a epilogiem nicj<.xlncj 7 wesołych zabaw, zwlaszc-n gdy biorą w niej ud7ial swawolru iołnicr7e lub lisowczycy, są d)•rniące /gliszc1a w miejscu gospody. A wszystko 10, parne bracie, przc7 gorzałk~·... Bo przcaeż„.

O, f//Jby toh prom 110 Módk( 11ytfa110, Ż,byJl) btz 111rd,ka rad) nu P!Jono ll)srhloby 11 Poll'1fZ! ROSZ!) żródlo Mit/a z.ltgo l Lf'~ by ".'JbHthn(~ dobro potrz!bntgo.

1

wpalliJą

lotro11. Sa.J1am-

fNtt11 Z<' lllOJt złoto p1111urz.k( talq 11• leorrz!111t 117Jflr{Jh, o poltm tz!/,1Jż. 1111 olN/J, tJ 111111t prnz. na slotc prz!Y,110/t. A 11• 1krzp11, ro u· A!itrtz!lltt OJl1ilo, Il( ~'l,11111/JIO UWŻJlt, letórr Ojfll IHtn/11 uiozt..

ll"'fpomózfit U lUZfllOirio1m, " do~Olllllt IJ"tJlll ll(d( 11•dZJ(CZJ!J· 0

W karc7mach i 1a121dach dawnej Polska ,zynkujc: ró7nc rodzaje lrunków. Każdy szlachcic pęd7J u nas własne pl\\O 1 gorzałkę, które sprzedają \\ 1cgo S7.) nku. \X' karo1111e mozcsz SJę tak:ie por1ądn1e najeść, nade wszystko zaś - poznać kogoś t;t}' ~potłuc starych zna1om)ch, lub też obić natrętnego zawalidrogę. C:zęotO Jednakowoż trzeba tn)"maĆ tUUJ ~kę na szabla, bo mo:l'cs7 spotkać ruebczp1ccznych się

to 11pud/ imi

tr .nJ"OJ"

JZ!1b1t111rz.-mu11

Piwa, miody i gorzałki

Co 10, pludro, usnąłeś? ie ma gorze1, 1ak z grubianr się braraćl Zawsze mówiłem, że gor7ałka mo ręgiej głowic służy. Or, pospałeś się i nawet nie wiesz, żeś pil / sam>•m Onuff)m Zagłobą!

- 192 -

Ludy i bestyje albo plebejów, zwierzów i stworów opisanie O

chłopach

mówi Piotr Myszkowsl
„J\ nic chciejcie sobie Waszmoście 1ego lekce ważyć, boć chłop jako mu się wodze popuści,

jest animal ferum c:t indomitum (zwierzęciem dzikim i nieposkromionym)"

Gdy

chłop

spyta:

.,Gdy Adam kopal, a Ewa przędła, któz był wtedy s7Jachc1ccm?" wted)' karbowego. Niech chlopu w pysk da i w dyby chama.

wolać t:r7.eba

„ ...okolica była dosramia a las>' pelnc zwierza: saren,

zajęcy, żubrów, łosi, wszelako smolarzy, bartników, drwali 1 inszego ludu dzikiego 1 bezbożnego„."

[Dyariuszc JWP Marctna Lcn:trtaj

także:

Pars prima: Typy Plebejskie, albo pospolitacy W RzcCZ\'JXhpohteJ po miastach, wsiach 1 drogach mozna spotk:ić 1S1ne multum ludu plebejskiego, ws7elkimi rzemiosłami 1 n1ęc1anu sic; pua1ącc.-go Jest \\"Szelako i "1clu poyb)sZÓw z innych kra1ów, a 10 z powodu 1c.-go, 17 "'' Rzeczypospol.tte1 wolność panu1e 1 7)'CIU sprz)ia statecznemu 1ak nigdzie ind7_1e1. Ted)' i Taran, Turka, K1m1ka i S1ko1a l.1cno napotkać. t\ 1eśh P~n Gracz lub Panna Crnczk:I zechce, mozc wcielić s1~ w pos12ć plebe1ską i dołączyć do Swawolnej Kompanu w rob s łużebnej. Starosta gry winien polecić gn; Trpcm Plcbcjskill' :1wł aszcza tym :r. Grnczy, którzy nie znają s1<; dobr.r.c na obycza1nch 1 hmorii Rzeczrpospołitcj s1łacheckici. wola \\1~c zrazu tr.r.rmać sic; na uboczu Kompa11it.

Lud bitny: Hajduk I la1ducy są 10 zbro1ni slud:1) ~zlachcccy, wedle zwyoaju pr.r.ybrnni na wi;giersk:\ modłę w krótkie /upany. n hajduków :1wykle bier.te sobie s:dachc1c co tęższych a pmtawniejszych spo~ roo S\\')'Ch poddanych. Przy>posobicni do władania szablą, scrzdarua z ruwruC\· 1 s1cdzeruJ1 w s10cllc, drucm 1 noq p1łnu1ą pańskiego dworu 1 majątku, a rahc towarzys7Jl panu zbro1no w podrozach. Zda się ha1duk, by go posiać 1 hstem albo \\idc1ą, porn1dć beczkę 1 p1\\·ruoki, zd:i s1~ 1n:i osaamka w łow:ich na zw1Cl7)'1lc;, a na1wtecej, żeby p1~~Ct.'\ 1 szablą w burdach 1 1a1azdach pana swego wspierał. Kmiotko\\ic 'I. \\1clką ochotą 1d:i na ha1duków, gdyz daleko lepiej być sługą Jworsk1m, aruzcb pańszc:;Tinianym chłopem. I ł njduk dob rze jada 1 piju, odzienie ma ochędO?ne, a robor)' me\\iclc 1 zwykle mca~'/k1c1. A jeś!J mu się co sumc, pan JobrodzJe1 :1aws1c o jego krzywdę ~1~ u1m1e, bo w~zak po\\iada przysło....1c: Kto się o psa i o chłopca me we>'mJC, ten się 1 o :1onę me wc:imie.

J rKRZEPA:S ~

l

/.„...i..1 Rumuca4

ZWINNOSC: S MĄDROŚĆ: 4

SPRYT: 4

LEB:S

. I i·IJKVW.uuc: Subla 6 lub <'.7cUn 6

+l L pniu roll t

ZMYSLY:4

2 Unuoar con

.1

Kozak zaporoski ,

K07akÓ\\ pmst)'Ch napotkasz wszędzie na Ukraime. t>folo który siedzi ciągle na S1C7)', bo cc1 wyzyc tam Pospolioe mu:wnją KozaC)' chaty po W>luch, na uboczu bąd~ we wsi postaw10nych. Tam zjmy spędzają 1 jesienne słoty, częsro r1emiosłcm się trudniąc. Ubożsi s ł uguj:1 w z1mownikach, to jest folwark.ich bogatszych Kozakow. Od w1osny 1d :iz do 1esieru rus7aJą na Mepy na przemysł. Jedni łowią ryby po r1ekach i strumieniach, inni :1bierają owoc dakich śliw i wiśru, JCS7C7e inru wnyki 1as1aw1ają na Z\\1erzyn~. a zdobya swą sprzcda1ą po \\Mach 1 miasteczkach. iektórzr z aumak:im1 w kupieckie p
ZWINNOŚĆ: 5 +I T orgowarut + I p,.,,.'OX!UC

MĄDROŚĆ: 4

ZMYSl..Y:S

SPRYT:4

LEB:S

+2 L'llll<"1'1' 100 +I Juda lwruu

-194-

+ J Upnv.'2 roli lub RumoaaJo

Ksi~ Vlll:

Ludy i bcstyjc

Kozak regestrowy, grodowy, siczowy lub dworski Brwają też racy Kozacy, ktÓ!'7,)' najwięcej wojcnn)'Ol sic; parają r/.cmiosłem, a innrch zajęć zgoła

nic mają, chyba że w rych l'?.adkich chwilach, kiedy wojskowego chleba dla nich bellknie. Zaciągają się ochmnie do regestru wojska zaporoskiego w służbie Jego Królewskiej Mości, które podlega królowi i hcrmanom Rzeczypospolitej, lecz najwięcej ich własnemu, od krółA wpnaczoncmu dowódcy. 7..ołd i sukno na mun dury, które WJ.Oni Otrz)'ffiywnć, często ich rąk nie dochodzi. Za tó nikt ich już barogiem do pańszczy7,0y nie p17ymusi, a nawec przesrają podlegać prawu pospolitemu, surowemu p17.ecicż dla płebejów. Za wszelkie rozboje, g.vałry, niepoczciwości jako żolnic:rzy sąd7jć ich może tylko at:iman, heunan oraz król. Zawsze redy wii;cej jest ochotników, aniżeli rejestr pomieścić może. Widu też Ko7.aków zamiast do regestru, sz:ible swe oddaje w s lużbc; starostom ukraińskim, osiadając przy zamkach jako pachołcy srarościńscy. Ci zwą sic; Kozakami grodowymi. Kozacy siczowi na Sic7y mieszkają, a słuchają tylko atamana koszowego. Jeszcze inni, Kozaków dworskich nosząc miano, po dworach szlacheckich z szablami i rusznicanu mtast hn1duków siedzą. Groźny to luci i dziki, do bitew krwawych nawykły, a swobodę miłujący, więc pańską czy srarościńską służbę często por.r.ucają.

~ ~

r KRZEPA:5 fi ·

.._

ZWINNOŚĆ: 6

z„...ia s

Subb 6

Ru•zruca 6

MĄDROŚĆ: 4

\'\'l(JC%Rll

(opita) Ó

ZMYSt.Y:S

+I POWC>=Ue + I J.ucb lton111

SPRYT: 4

+3 l:pra"'-a mil lub RżeltUO'<łr>

LEB:S +IT~"

~

+2 Yniowny 1on

Beskidnik Beskidnicy są to zbóje z południowowschodnicj części K.'lrpat, chłopskie bandy wywo
-_

JI KRZEPA: 5 ~, itL... Ruttrua 5 Zv.~?

ZWINNOŚĆ: 5

MĄDROŚĆ: 4

ZMYSLY:S

SPRYT: 5

ŁEB:5


+ J UpBwa roli lub Rżmuu<ło +I Lowicav.o lub Skr'llJ.in1<

+-2 L'lllLony
.I

Żołnierz piechotny Wielu krtepkich śmiałków z ludu pospolitego. osobliwie spośród chłopstwa, radych zaci:u,-n sic; do infamcńi, to jest pieszego ludu ognistego. Piechota wybraniecka, polskim u~.r.orcm ułożona, składa sil\ 7 poddanych w~1 królewskich, z których co dwudziesty winien na żołnierza iść, za co wolnr jest od pańszczyfoianych pawmności. \YJ czas wojenny zwo łuje się mkże ochomików do piechoty zaciężnej, do której zbiegają często chłopi z dóbr szlacheckich i kościelnych, mimo surowych kar, krórymi panowie grożą. Zaciężne roty zwą się piechotą polską lub wc;gierską, jednaką miarą szkolone i uposażone: w rusznice, szable oraz siekierki do prac obozowych. Uczą się wii;c szablą machać i z rusznicą się obchodzjć, a przy tym w szyku dziesiąt:kamt smwać ornz Stl'?ełać na komend.;. Gdy po wojnic regimemy ro:r.puszcz.1ją, wybranieccy radzi idą do dom, lecz zbiegowie do pługa wracać ani myślą. Ci więc albo zbójami zostają. albo zajęcia jakiego imają sic; w mieście, albo też p17ysrają na hajduków dworskich.

J rKRZEPA: 5 ZWINNOŚĆ: 5 MĄDROŚĆ: 4 I

l

S:t1b1A6 Rus;quca 5

Z..-.d.i 6

ZMYSLY: 5

+2 L'rumnr 1on

+ I Taq\l)WllnlC

- 195 -

SPRYT: 4

+I Cynilik łub Anylc:n)'łt:1 ~ .\~pnw1 rob lub Rzmu0$ło

I.EB: S

j

Zbójnik Zbójnic)' z gór, Ż)iący na Podhalu, są hultajami podobnrmi do beskidników z Karpac Wschodnich. Zwykle wywodzą się spośród górali Tatr i Beskidu iskicgo. Zbierają się w luźne watah)' pod przywództwem hersztów zwanych harnasiami. Uzbrojeni w ciupagi i broń palną, sprawiają wide kłopotów mieszkańcom Podhala, przede wszystkim zaś starostom grodowym. Grasują od wiosny do jesieni, na 1imc; schodząc z gór do w10sek. Ale kto tam w góralskiej wiosce zbójnika rozpozna? Wszak górale pańszczyzn)' nie robią, bo to lud pasterski, panom swoim płacą tylko daninc; w serach, wcłrue 1 jagniccach. Zbójników ludność miejscowa podziwia, górale bowiem, jak na ch łopów, pełni są fumazji, uporu, temperamentu, umiłowania swobod)•. Krąży wiele legend o harnasiach rabujących bogao.y i rozdających zł oto ubogim. Niejeden raki banita kończy w g łębokim lochu. Najsłynnie1s1 i najbardziej zuchwali z ruch, bywali wieszani na ha.ku za żebra, i w ren sposób konali nawe1 po kilkudniowych męc1.ar­ ruach.

ZWINNOŚĆ: 6 t;......U 8 RUWUCl5

MĄDROŚĆ: 4

D.cbn 7 (ou~) +3 Skndanle

SPRYT: 4

ZMYSLY: 6

+1 Uprawa rob +2 Uni*<>n)· ton

LEB: S

+ I TatgOWSnl<' +1 Powou:m<

Łotrzyki: Szelma ad wszystkie typy plebejskie sprytem a przebiegłością wyróżnia sic; szelma, kury na cztery nogi lgar/. i przechera. Pracą poczciwą frant taki zgoła nigdy się nie splamił, za 10 lud7j dobrych siła okpił 1 oszukał, by ich kosztem pożywić sic; obficie. Syclma 1awszc lubi się zabawić, popić, a pośpiewać, lecz najlepiej, by kto drugi zań zapłaol. Czc;ściej do cudzych mieszków sięga aniżeli do swojego, lecz nie chyłkiem po złodziejsku - cak przebiegle człeka o mamia, :i.e ów z dobrego serca rad szelmie i nieba przychylić. Pchają się ''~c;c szelmy do co możniejszych panów na pacholików lub do mieszczan bogatszych na służących. Gdy 7,a frantosiwo zbyt bezczelne lub figiel ~płluany wylecą ze s łużby, ch łostę nicr?.adko po grzbiecie wziąwszy, zawsze znowu gdzieś umieją sic; przyczepić. Albo ceż na gośoruec idą, gdzie grosz wył udzają ja.ko fałszywi pątnicy rudz1eż biedni obłąkańcy. Było raz lr.t)'ll3· stu takich, co po domach jadło i napitek wypraszali, udając sit,; za dwunasru apostołów i Pana Jczusal

~

r KRZEPA: 4 i'!

ZWINNOŚĆ: 4

MĄDROŚĆ: S

+I Jaul.t konn~ +I Zł<>
+4T~„rue

~ L_;, +I P~uruc

SPRYJ': 7

LED: 4

„

+3 lv.cnuoslo lub lłanJcl +4 L'ruzony ton

t-2Faccqc +:? i\kton!Wo

J

ZMYSLY: S

1-1 Pr>.ckupcnic

'

Rzezimieszek Miejskich 17.czimieszków biorą nieraz na służbę hultaje i infamisowie, sami łotrowskiej, a &=cszncj nncury. Jeśli nad którym złodz.Jc1crn czy mordercą stryczek WJsi, wtedy już pan pewien jest wierności sługi, zwłaszcza jeśli wspólnikami s:1 w niegodziwości. Sługa panu zdradą ni1..-wicle zaszkodzi, za to pan w każdej chwili łotra może oddać kacu. Przeto słuchają się ac-mrueszkow1e prynC)1'ałów swoich pi.lnie, ci zaś za to otaczają ich opieką, a za wierną słuzbę od czasu do czasu talara rwcają. Nada sit,; raki niegodziwiec 1,a srebro do wszelkich podlośCL Szp1eg1em dla swego pana bywa, nozownikicm w burdzie karczemnej, a i pr.tcd porwaruem kogoś dla okupu, brutalnym rabunkiem lub zgoła zabójstwem nic się nie zawaha.

~

r

ł

I...

r

KRZEPA: 4 /......Ca 6 Kmdul8

ZWINNOŚĆ: 7

MĄDROŚĆ: S

+2 Tillg<>"'~ 'I I Pc;v.~1„:nlc~ ~

+3 /.ludric:jnwo +2 Skr.cLuuc

ZMYSLY: S 'ł' I

Jud.i konna

H Ununny ton

SPRYT: S

ł..EB:

4

+3 R>-.c:mio•lo lub Handel

1

Komediant Wędrowni kome
ZWINNOŚĆ: 7

MĄDROŚĆ: 4

ZMYSLY: S

+ lhm.r + I U•'Odunie

SPRYr: S

I.EB: 4

+3 t:rniws mia Nb Rumioolo lub H-id +3 1.uun: lub !lf11r}'b "I'· •lrnyplu. IXt, lumil)

Did lirnik Dziadów lirników można często p o wsiach 1 drogach ukrainnych napotkać, c1~sto ślepców prowadzonych za ręki; pne/ chłopięta. Na Ukrainie jest swoisty cech ślepych lirników, co 10 wła~nym ~ynom wuok odejmują, aby do bractwa wsl:\P1Ć mogli. Śpiewa1ą dido....1e o d71clnrch Kozakach, o niedoli chłopslueJ, o krasne1 dziewcryrue 1 o skarbach w Dnieprze zatopionych. Morna od ruch usłyszeć wieści z bli7.szc1 1 dalS/CJ okolicy. C~stokroć lud prosty pro. 1 d71ada o radę, a zaws7C o W1C~c11e ~""1ata. D1doW1c są WJdce po"'van1 1 /rąk chlopó"'· rugdy im sic;: kr7ywda me dzic1c.

ZWINNOŚĆ: 4 + I TURO'"~ ł 3 Unizonr 100

MĄDROŚĆ: 6

ZMYSLY: S

SPRYr: 6

+ 3 l.fprav.-1 n1b lub IVcmaoslo lub H:anJcl t2 MUZ)b (hra, banJun, cymblly)

HI illnJ

Żebrak Zcbracy w IUeoypospolatcJ 10 najcręśoe1 sprytni 0~7u\c1 uda1ąC)' kaleki, aby l}m
EPA: 4

ZWINNOŚĆ: 4

+5 l 'IUIOfly '"" +:?T~..,,~

MĄDROŚĆ: 4

ZMYSLY: S

SPRYr: S

+3 L"pmo1 rub lub lb.c:nuo1Io +2 A.któnrM> lub + I l.l0Jnq 11WO

-191-

I.EB: 4

Księga Vlll:

Ludy i beacyje

Żak Żaków jeno w miastach spotkać można, gdzie są kolegia i gimnazja jezuickie, pijarskie czy prawosławne. A nnjwu;cej 7.aków w tych stolicach, co mają akademie - ot, jak Jagiellońska w Krakowie, najszacowniejsza 7 uc7elni. Wysoko ceni się także pryw111ną Akademię Zamojską w Zamościu, Akademię Lubrarisk1cgo w Poznaniu (7W1ązaną z Akademią Krakowslaj, jenucką Akademię Wileńską oraz jezuickie gunnaz1um w Ostrogu (pnckształcone w 1624 7 prav.-oslawnej Akadcmu OstrogskicD. \"(! Rakowic działa słynna :tkademia anańska, w Elblągu, Gdańsku 1 Toruniu luterańskie gimn:vja akadcauckic, za~ w Kijowie od 1631 prawosławna Akadcrni:l Kijowska, prowadzona przez archimandrytę Piotra MohiJę. Więksw~ć żaków co osmruc s7..clmy, łotry 1 golodupce, którZ)' burdy wszczynaj:\, p11ą na umór i łajdac7ą s1~. Straz miejska micwa z nimi okrume zmarrwienia, bo nie masz wi~-czora, by czego przykrego nie dokonali. Czasem, gdy im co do Ibn stn.cli, mogą być okrutnie niebczpiecm1, wszczynając tumulty przeciw Żydom lub innowiercom. Częściej mo7na ich zobaczyć przy kartach, winie 1 ladacznicach aniżeli pr7y księdze uczonej.

r KRZEPA:4 t

l

+2 L'NL<>n)

ZWINNOŚĆ:6 +I Fomy +2 1.aana

100

+IT~_ruc

~

-

,

MĄDROŚĆ: 6

ZMYSLY: S

+~ Ct)Ullk' I ptSlllllC

+3 L'f'l'i"'/2 rub lub Rumioslo lub llanckl +I hlozofia lub T
+ IGt
SPRYf:7

~ --·

LEB: S +I p.,,.-cncruc +lju~konnal

Złodziej .lłodziq t0 w X\'11 -v.1eczne1 Polsce dośc popularna profesja v.~ród ws7eikJej maści hulta1ów. Pełno jest ich w kazd)m miesc1c l.1twy 1 Koron)'· a jannarku czyhają tylko rui oka7Ję, aby wyci:ignąć komu~ 7 kieszeni mieszek lub sakiewkę. Zlod.1.1c1e są w Rzcc
PA: 4

ZWINNOŚĆ: 7 MĄDROŚĆ: 4

ZMYSl.Y: 6

SPRYI': S

+2Slmdan>< + I Akt<>nrwo

LEB: 4

+ I l·amy +3 Rzmll()sl<> lub l łl!JVkł

Lud pracowity: Rybak ad br.tcgam1

więks7ych

jc7-1or, w rzecznych rozlewiskach. tud1.1e1

pośród

bagnisk znajdziesz osady rybackie. A

najwięcej, ma się rozumieć, nad morskim br.tcgiem. Żyjąc przede wszysdcim z rybaczenia, rucwielc trudni się lud

ów uprallll\ roli. O ~wicie ruszają lodziarni na jc:
...

„JlZE~·pA; S

~L

ZWINNOŚĆ: S

+2T~

+2 U""""'Y 1un

MĄDROŚĆ: 4

ZMYSLY: S

+4 Rybołówstwo +I l'owOKNr

-198-

SPRYf: 4

LEB: 4

+3 Upnwa roli lub llumiotlo lub lhodd

........., Wyczude-""'-

,

Ksi~ga VIII:

Ludy i bestyje

Myśliwy Trzyma1ą

pan0\\1C po dworach dobrych myśliwców, któr.t) sarru Iowy na drobnego 1:wierza odprawuj:i, 1ako m zające, lisy, ptactwo łapią w sidła lub stnebją. Znają się myśliwi na leśnych traktach 1 zwycza1ach wyi;rruenioc, obeznaru są ze str.1:clbą oraz ło"icckimi UIJnl· kami. Sprawuj:i cakzc pieczę nad pańslumi psami, a zdlll7~ją su; i tacy. co sokoł y do poloW:lń uk ładać umieją. Jeśli 7aŚ pan zapragnie udać się na łowy, już my~liwiec zawczasu pnygo· towarna poczyru. Wytropi w lesie ścieżkę, kędy rucdżwicdi chodzi; suzełbę, proch 1 kule nagoruje w ilości potr.tebnej; wóz lub sanie zapr.i:ęże i opatl7) rue tylko w sprzęt łowiecki, ale i o trunkach mocnych a mięsiwach nie pczcpomru. Gdy z:b na wiellue Iowy z osaczrukami czas pr.i:~idzie, myśli\\·)' 1 przed świtem jcs7oe wscarue, chłopów jako nagonkę po lesie rozst:1\\1, a nad wszystkun pilny dozór będzie t.r7ym:ił, by pan z gośćau przepysznie na łowach się zabawili. Dobry myśli"icc 10 skarb nicoszacowan).

~

r

4

Ł

KRZEPA: 5 +3 Upta1>'1

roll

+:? Cnvoni 11>11

ZWINNOŚĆ: 5 + IT:irg<>11>wue +I l'ov.'Oic:ruc:

M.\l)ROŚĆ: 4

ZMYSLY:7

SPRYf:4

LEB:S

\\·lóc~nu 6 lub + I Ruunia lub + 1 Lule 11

+ ljudal
+ 3Troptcrue

Ruwua 7

_+I Pulapki

+ I Sli.rad>.rue

+3 l.ow1ttiv.-o

Pruwaga: Wyczucie suon łwiata ~'I

Furman f urmani najmują się wraz z koniem 1 wo7cm 1ako woźnice. Czy z tow.i.rem kupieckim, czy z beczk:irru \\10:1 dla s1Jachoca, czy z dzialami db koronne1 arrylem, furman za\\isze gotów 1 w na1daJs7ą drogę się "1l'uścić. Wszelako najc1ęk1ej miCW2ją stale drogi W)"t)'CZOnc, na przyklad z WarszaW)· do Wilna lub do Wrocławia, albo też 1 do Królewca. Zna1ą na rych traktach najlepsze gospody, niebezpieczne rrue1sca omijać umieją, a w razie czego tęg:t pałką mogą p17cz łeb zdzielić. Bywają c1ęsto furman1 rozumni, a obrotni, którym ruc tylko towary panowie po wicrzają, lecz 1 sprawunków różnych, 7nkupów czy przesyłek w odległych minstnch 1ałatwicruc. Niekcóry furman 1 po niemiecku rozmówić się może, n jdli ronropny 1 wae, co gdzie spr7cda1:i drogo albo tamo. co na drobn)1n handlu jcs:>cze grosiwa z.nobi.

EPA: 5

ZWINNOŚĆ: 4 M.\l)ROŚĆ: 5

ZMYSLY: 5

SPRYT: 4

LEB: S

ZWlda li '"'-.-= CzuwanW ...11.:rn- rob lub bCIIllOSlo lub H.vtdcl

+1Handd + 1 GC
Chłop Ch łop,

kam 1est, powiadać nic trzeba. \VI Koronie 1 na Litwie pospolicie pańszczyfomni siedzą, przy ;,!usznej pracy n n pańskim polu żywot swój wiodąc. Sołtysów i wójtów wyjąwszy, naj1nmo7niejsi z nich co kmiecie, a więc posandac1c własnych chałup, łanów łub półłanków, sprzężaju oraz p:irobków. Dalc1 idą zagrodnicy, u których ledwie chałupa i ogród albo poletko niewielkie pr.I:)' domu. Wreszcie chnłupnlC)', co poza chałupą nic więce1 nu: ma1ą. a1ubozst zaś 10 komornicy 1 parobc)•. co mieszkają w cudzych chatach, n k.1t do sparua 1 rruskę strawy pracu1ąc od ~wiru do zmierzchu. Jeśli Bóg ustrzezc wo1ny i rueurodza1u, km1ec1om l:}1C się S)'to 1 dost:1tn10. a1· bogatszy zaś chłop w Prusach Króbnk.ich, gd1Je pańszczyzny rue robi, lea na własnym pracuje 1 płody po miastach spnedajc, panu swemu C7)11S7 płaqc w gotowym pieniądzu. Lcc7 b1edmc1s1 kmiotkowie radzi b) dolę sw;i popra"1ć, słuzbę na pańskim dwo17c albo chleb wojskowy ob1era1ąc.

~

rKRZEPA: 5

~L

ZWINNOŚĆ:S

+4 upn1...-. rob +3 Unixoo)' 1on

M.\l)ROŚĆ: 4

.,, ZMYSLY: 4 +3 G<>opodanr..-o

+ 2 T"'!l"W"IUC ~:?

+1Juda k~

P""'-otcruc

-199-

SPRYf:4

LEB:S +1 Go10W111UC

., 1

Cyrulik Cyrulik umie opatrywać rany, skladać polamanc kości, rwać bolące zęby, złą krew puszaać, strqc i golić, także na chorobach, ziołach i medykamentach co nieco się wyznaje. W jego torbie znajdziesz więc przeróżne straszliwe narzędzia. Szcz)rpce, noże, szpikulce, pily do piłowania kości, igły z nićmi, maści gojące, czasem również zioła, nalewki i miksrury tajemne. Nic kształcą się cyrulikowic na medycimych alrndemiach, lecz jako czeladnicy u misu-ww, obyczaje swe i leki podpatrując. Bywają z nich dobrzy chirurdzy wojskowi, na ranach kłutych i str..:elanych znający się wyśmienicie. Ale i bywają wszelkiej maści szarlatani a konowałowie, którzy tylko co wiedzą, jak krew puszc1.ać i rwać zęby, a na wszystkie choroby jedną mają miksrurę czy pigułkę, po której gorzej jeszcze chorym, aniżeli było. Oszustów sprzedających fałszywe cudowne driakwie wystrzegać się należy pilnie.

„

~ KRZEPA: 4 1

ZWINNOŚĆ: 4 MĄDROŚĆ: 7

lf +3 R.ettruusłu lub H.indd ~

+2 Uruzooy ton

ZMYSl.Y: S

SPRYT: 4

+ I Z.1clamwo + I Jwla konna

+2 Tugovnnie + I P011o'Ożcruc

LEB: 4

„

+3 Cyrulik

1

~

Łyczek Kim jest rzemieślnik, wywodzić nikomu nic trzeba. Chwalić Boga, r..:emiosło w Rzeaypospolitej 1.-witnie, nie tylko po miascach, lecz i w co większych wioskach. Spotkasz więc bednarzy, stolarz)', szewców, krawców, tkaczy, snycerzy, powroźników, piekarzy, r;:einików, pasamoników, rusznikarzy, pbtner;:y, kowalów, browarników, słodowników, gorzelników, papierników, introligatorów, drukarzy, górników i wiciu jeszcze inszych trudniących się rzemiosłem.

Uznasz wśród nich mistrzów cechowych, którzy największe poważanie mają, oraz czeladników i terminatorów, którzy przy mistrzach zawodu się uczą. Za miastem siedzą tak zwani parcacze, mistrzowie i czeladnicy do cechu nie należący, którzy cechowym interesy psują niższymi cenami. Są też ubożsi rzemieślnicy wędrowni, a także po wioskach wielu jest osiadlych, co i ziemi kawał uprawiają, i rzemiosłem prócz tego się bawią.

r ~~tzEPA:S

ZWINNOŚĆ: 4

MĄDROŚĆ: S

ZMYSLY:S

, t s Ruuuodo

+2 Uruiony 1on

+ I Famy

+1 P°'"''02cnic

SPRYT:6

ł..EB:4 l +2 Handel

J•

Pisarczyk Pisarcz)'kiem lub podpiskiem zwiemy chłopczynę, który do pomocy sluży pisarzowi grodzkiemu albo ziemskiemu, kanceliście, regensowi czy innemu urLędnikowi kancelaryjnemu. Biegają podpiskowie na posługi, sprzą· tają, ostrzą pióra, napełniają kałamarze, ale także sami piórem władają i spisują wszystko, co pan pisarz do pisania zleci. Jedni sporządzają brudnopisy dokumentów CZ)' też listów, inni zaś uważnie i na czysto do ksiąg lub wyciągów pncpisują, Stąd czytać i pisać umieją nie gorzej od szlachciców. Że pracują przy dokumentach, to i lnciny trochę zawsze chwycą i z prawem się obeznają. Wielka z tego krz)rwda stanu szlacheckiego, jako że wiciu podpisków, gdy do lat męskich dorosną, herb cudzy kradnie i za szlachciców się podaje. A mają ku temu dość spryru i wiedzy potrzebnej, by i między szlachtą ujść za równych.

ZWINNOŚĆ: 4

MĄDROŚĆ: 6

ZMYSŁY:

+ 3 Uprawa rob lub Rzemio!llo lub łłandd +3 Unizony tOł\

4

SPRYT: 6

+I Pm"''O +I Ladna

- 200-

LEB:4

H Cz)unic 1 piwuc + I Handellub Pob1yka

Mnich być może i plebejusz i czł ek szlachemcgo trudnią się modlitw:\, nauką i pracą dla chwal)• Bożej.

rodu. Jedni mieszkają w klasztorach czy op nciwnch, gdzie Ci, kcórq wybrali uoeczkę od ziemskiego ŚW1llta, tych OJe spotkasz na gościńcu, chyba że braci kwcsranr zbierających datki dla zakonu. \'(lięcej zobaczysz zaś mnichów wędrownych, co to w wiecznej są pielgrzymce. Od dworu do dworu, od miasta do 11l!asta, a tylko dzięki poboż­ ności ludzkiej mają wszędzie kąt do spania i ciep łą strawę w gębie.

.Mnichem

ZWINNOŚĆ: 4

MĄDROŚĆ: 6 +2 Rctoryb HTe<>logia

+I Targowanie n
ZMYSl.Y: 4 ł·2 UIU20lly

SPRYT: 6

ł.BB:

6

+3 Upiu11 rob lub Rzcmiotlo lub Handel

ton

+:? l'amy lub Go.pod&al'.l.o

Klecha Po wsiach i małych miasu„'Czkach przy kościołach księża prowadzą szkoly. A 7..e sam probo57,cz uczyć d7jeci nie chce, często arzyma na plebanii klechę. Jest 10 nisko postawiony s ł uga kośaclni•. któren kościół sprząta 1 drzwi po Mszy zamyka, a w szkole UCZ)' dzieci czytania, katechizmu, psalmów 1 lnciny. Nieraz klecha jest zarazem organistą i chór szkolny prowac.lz.i. Ale po prawdzie wiejskie kl<..-chy rzadko $ą dobr.tc kształceni. ajczęśc1ej biorą się z żaków, którzy studia porzucili, ledwie uochę laciny im w g lowic zostało.

r-KRZEPA: 4 ZWINNOŚĆ: 4 MĄDROŚĆ: 6 +2 Unuony ton +ITargowanat

ZMYSLY: S

+I Tcoloftu +I Gcomc:ttis

SPRYT: 6

+2 Lacln.t +I l'=y

LEB: 4

+3 Czytanie 1 puanac +3 Uprawa .uli lub ll.conio$1o lub Handel :

1

P op Popa grubego i brodatego w cerkwiach wschodniej Rzeczypospolitej moi.na spotkać. Lud prosty okrutnie popo m jest wiemy i gros?.a im nic skąpi. Tedy większe świątynie i biskupie stroje częstokroć zlotem ociekają, a po skrqniach pelno kielichów i krq~y kamieniami sadzonych. Jednakoż popi r1.adko bywają tak rozpasnni jak r.iymscy kapłani i więcej w nich pokory. Nic dziwnego, jako że szkolnictwo pmwosławne s labc i niemrawe, a wiejscy popi w ciemnocie swej nieraz od klechów jeszcze głupsi, bo i niepiśmienni bywają. Pop "'iejski winien nawec pańszczyznę jak chłop od.rnbiać, a że nie chce, wic;;c parobka do tego najmuje.

ZWINNOŚĆ: 4

MĄDROŚĆ: S

ZMYSŁY:

+I P~

+I Goopodanl'A'O

+2T<0logi1

+3 Jęxyk &tanJCctldcwny

S

SPRYT:6

LEB: 4

+3 Uprawa roll lub llzcnuoslo lub Handel + I CzywJlc i pisanie (lub inna RICjlloK +t)

Flisak ludzie prości, okol.ice wielkich rzek zamieszkujący. ajwięcej ich na Wiśle można spotkać, gdy rowary do Gdańska. Na uatwach pełno jcsr drewnianrch klepek, pszenic)', miodów i inszych skarbów, które w trzewiach Rzeczypospolitej powstają. Flisowie są krzepcy, lubią tęgo wypić, są pyskaci i skorzy do bil.ki.

Flisem

trudnią się

spławiają

J ~

r JCRZEPA:S

l

+2 Unixln) ton + I Targowsnir

~

ZWINNOŚĆ: S

MĄDROŚĆ:4

+ll'owozcruc +I GOIOWll1le

+2 ŻqJ!ar>rwo +I Pływani
ZMYSł.Y:4

ht"w 6 + 2 Ry00!6włt'CllO

- 201-

SPRYT: S

I.EB: S

+3 Upn„„ rola lub llunuc»lo lub H.andcl

"

j

Kupiec Kupców w Rzeczypospolitej cale kopy za mieszkują. Pełno ich po miascach, miasteczkach i wioskach. Spotkać ich można w karczmach i na craktach. Częsrokroć są pochodzenia obcego, ze stron dalekich: Ormianie, Turcy a nawet i Włosi. Zawsze u nich wieści z dalekiego świata us ł yszeć można. Handlują kiedy popadnie i czym popadnie. Zwykle w podróży łączą się w większe grupy, twor.~ąc prawdziwe karawany. Niczym wyjątkowym jest jednak napotkać pojedynczy wóz z kupcem i kilkoma pachołkami , którzy podróżują sami, by nie mieć pod bokiem konkurenców.

.„ r KRZEPA:4

I

L. .

ZWINNOŚĆ: 4

MĄDROŚĆ: ?

...2 Uru.zony ton ... 4T~

IPowouruc tl Ucina

ZMYSLY: S

SPRYI': 6

+5 Handel

.... Pdwo

... I Geomcnu

+:!F1my

LEB: 4 ' +2 U)UIUC I pl.WllC

·1

Niewiasty: Wiedź m a Lud prOSI)' w ciemnocie, a zabobonie często ucieka się do pomocy wiedźmy. Bywa ro pospolicie stara, samoma zielarka, na uboczu mieszkająca, której chłopstwo na co d?jeń wyslrilega się i unika. Miewa rakże uczennice, sierotki przygarnięte, z których młode wiedźmy wyrastają. Chlopsrwo boi się diabelskiej mocy, w potrzebie jednak do wiedżmiej chary puka. Wiedźma zna zioła na choroby, na spędzenie płodu, na wierność małżeńsk.1, na miłość dozgonną i męską potencję. Do rodzących niewiast jesr wzywana, bywa, że i do szlach cian ek. Ale ponoć diabłu cześć oddaje i obcuje z nim występnie, za co moc uzyskuje wielką a szkodliwą. Umie czarami chorobę i kołrun zamówić, rzucić lub 1.djąć urok, odebrać mleko krowom. prqzywać burze i szarańcze. Każdy więc boi się wiedźmie narazić. Jednak gdy nieszczęścia posypią się jedno za drugim, ch łopi gromadnie potrafią wyprawić się na wiedźmę i bez sądu zatłuc, spalić łub utopić.

J r-KRZEPA: 4 ~

1

ZWINNOŚĆ: 4

+ I Tugo1>-arut

L , + I Powozcnle

MĄDROŚĆ: 6

ZMYSLY: 6

SPRYI': S

I.EB: 4

+2Akl0rłtl>V

+3 Uprawa roli lub Rzcmio,;lo lub Handel

+2 Uniżony ron

3 >< Przcwap: ZaJcltde

:~

Handlarka Otóż handlarki i kramarki po miasrach powszechnie bywają, nie tylko żony kupców i kramarzy, ale same handlem się trudniące. Od ubogich przekupek, co to na rynku sprzedają miotełki wiklinowe, aż do bogatych wdów po misrrzach cechowych, które od śmierci mężów same prowadzą interes. Pleć bialoglowska z narury gadatliwa a kłótliwa, zaś kramarki od wiecznego targowania i przekr.lykiwania swarliwe się czynią w dwójnasób. Bywają reż uparte a bezczelne w mowie, choć wobec bogarego nabywcy układność wielką umieją okazać. Dobry zmysł mają do handlu, a sprytem rudziei obrotnością kolegów handlarzy bijają na głowę. Najgłośniejsze

i najbardziej pyskate są wszelkako krakowskie przekupy. Drą się re baby niemi łosicmie, a gdy do dojdzie między nimi to i ptrafią się za lby brać i kudły sobie wytargiwać. Lud rad oglądać takie widowiska, przero czasem kroś dla swawoli dwie handlarki na siebie naszczuje. Szczególnie lubują się w tym krakowscy żacy, którzy do błazenady zawsze są skorzy. kłótni

~

rKRZEPA: 4 •

I ~

ZWINNOŚĆ: 4 MĄDROŚĆ: S

+S TargoMtUC + I l>ov.'OZCIUC

+ I Famy +2 Unizoni• ron

ZMYSLY: S +2 Gotp0dan.,.'O +I Gorowanic

,... 202,...

SPRYI': 6

I.EB: 4

+3 Hmdcl +3 Uf>""W" roli lub R=nioslo lub Hm>dcl .~

.Księga VIII:

Ludy i bestyje

Ladacznica 07Jewki spncda1nc :>najd7JCSZ w rrucjskich domach ro:>puscy, gd21c prócz lub1c10ych uciech 1az>icsz trunków, 1 hucznej biesiady. Ale takie na gośońcu, CZ)' 10 w gromadzie na wozie jadące, czy tc:i najuboższe nę
s1ę.

fillzEPA: 4

J4 L

ZWINNOŚĆ: S MĄDROŚĆ: 4

+2Tiua--anac: +I Powoimx

Służka

+:? Cruzony ton

SPRYT: 6

ZMYSLY: 4

LEB: 4

+1 Zł00nc1uwo ....+ 3 Cp,_„ rub lub R.rcmi<»lo kab l llndd

+ I l'amy + JTanacc

'i

.1

dworska

Słuzki dworskie są to d21ewki z grrunu, \\7J<;tc do dworu spośród chłopskich poddanek, albo te? córlo ubogich s1Jachcckich nścianków, pfZ)i<;te do posługi pr7)' paru lub pannic z bogatszego rodu. 0\\'3 biała czeladka, j:ik si<; ZWJe słuzlo w odróżnieniu od męslaej oelad1_1, pomag:i pani domu w prow2d1cn1u gospodarsrwa. czyni też wszcl~ domO\\'ą prac<;, która u·cdle obyc1aju nalc7y do niewiast. A Więc spr7..ątame, szyoe, tkanie, pomoc kuchenna, gręplowanie wclny, darcie p1ena, p1cłerue ogródka, krów dojenie 1 krzątanie pr7)' kunuku.. Brudruejszc, a cięższe 7ajęcia w obejściu dosrają się glówme d1Jc:wkom chłopskim, gdy szlacheckie córki siadują w komnatach, a na1W1ęcc1 pr7)' same1 pam łub jaśnie panience posługują. a większych dworach nadzór nad bia łą czclad1~ sprawuje kluczniCll albo pani ochmistrzyni, w mniejszych sama pani domu.

~

'ia.zEPA: 4

„

ZWINNOŚĆ: 6

+I Taf1lO"'aNC ~ ~· + I Pcw.'<>«n1<

MĄDROŚĆ: 4

SPRYT: S

ZMYSLY: S

+'

+2 Szyoc I baf1 +2 Unuony ton

LEB:4

+2 Ge>1podamwo Upr."n rols lub lbcnuoolo lub ~I

.~

1

Mołodycia Mołodyciami

z ruska zwą się młódki, to jest dz_icwk1 z Rusi i Ukrainy. \'il cych d1Jkich stronach mieszkając, prócz robót gospodarskich uczą się rzecz)' nicmnnych chlopkom z Mazowsn czy Kujaw. Konno jeżdżą dosyć biegle, kryć się umieją po lasach czy jarach stepowych w czas ttWog1, także na opatrywaniu ran i ziołach trochę się wyznają. Bywają i takie, które ojciec Ko1ak uczy ł stnelać z samopału, bo gd)' zbójcy dom nachodzą, kV.da para rąk potr.tebna do scrzelby ladowania. Dziewki ukraińskie czerstwe są, rumiane, zdrowe, ''~de C?arnookich i oarnobrewych. Mniej ogłady i obyczajności maj:i, z:i to na śmiałości im ruc ?bywa. Gdy wojenna zawierucha Ukr.une; ogarnia, niejedna dziewka za broń chwyta 1pospołu z Kozakami c1:igme do obozu. zwykł ych

ZWINNOŚĆ: S MĄDROŚĆ: 4 -t I Skradaruc

+I

Jazda konna

+ 1 Z1danrwu

ZMYSLY: 6

+ 2 Uru.iony ton

+2 Gospodanrv.'O

+I T~

+!Got~

+ IPowo~

+ ITINCC

-203-

SPRYT: S

+'Ruunn

LEB: S

Cpn"'l n>h lub IUcrnao<ło 5 lub +2 Cyrulik

Cudzoziemcy: T atarzyn Tararow pro~rych odróznić nalezy od Tatarów szlachemych, którzy między Typ)' Szlacheckie policzeni byli. Tara· row prostych najwięcej na Podolu 1 na Ukrainie, a są to dzicy ordyńcy W?.u;o do mcwoli, lub ich potomkowie. Wiciu osadza su; pod przymusem na roli, z czego cale wsie tatarskie rosn:\. Już w drugim, tr.o1ecim pokoleniu dz1kość przyrodzoną rrac.1, ucząc się za11y-ć wlaśowycb kmieciowi na ro u lub r1:emicślnikowi. Ci starsi wszakże, wychowam w ordzie, dobrze pamiętaj:\, jako strzelać z łuku, rzucać arkanem CZ) kmdżałem gardła r.Lnąć. Wicie te? wsi t:itarskJch m osady wojowników, ruc rolruków, z których magnao ruscy lekkie cho~ic zbicraJ:t· Tata· rzyn l)Sku1c Ż)"au. ziemię, z której W).t)lC, a nadto miłą służbę wojskou':I, więc nieczęsto się bun ruje. Osady takJc ruewolruczych rychło zamtc1112ją się w poddane, krórych JUŻ 1 pilnow:ić 7byuuo ruc trzeba. Z ruch niejeden Tatarzyn przenoSJ się do miasta, by tam 7W}'klym rzemtcślnik.icrn ostać.

„

ZWINNOŚĆ: S M.\l)ROŚĆ: 4 +2 Uru~OO) 100 + I T llg(>W&nic

+ISl
ZMYSLY: S

SPRYT: S

LEB: S

+zp.,..,..,""°"' t l I,; pra"'-a mli lub 1lwn10Sl0 lub Han.kl

+:?Juda konna

Żyd Zydów "' R.zcoypospoutc1 nic braku1c, bo tez w1dkJc tu mall\ S"-'Obod)'· Religię zy wolno wpnaw2ć, w kahał) się zbierać 1 sąd)' mniejsze odprawow:ić, a oaj"'ięks1y ich zysk w rpn, ze z praq p1cmądzc ouła1ą. z czego RzcC?ypospoli1c1 pogłówne tylko płaQl. Trz)m2ją Żydzi od szlach!)· karczmy w arendzie, m1ewa1ą "' miastach kramy kup1cck1e i sklepy, a nierzadko pozyczają p1eruądze na lichwę. Zdana się, że nawet 1 „,a ekono ma Żyd jest u szlachoca, do1ór mając nad handlem, sprzedazą i rachunkami. Żyd z narury jest pr„.eb1cgły, sprytny 1 osrrozny. Z najnowszymi wie:· ściami zwykle obeznany, bo gminy żydowskie razem si~ crzymają i o wszelkich rzc· czach infonnują. Czasem też obce języki z naj:\, a najczęściej niemiecki. Nawet szkoł y talmudyczne przy sp1agogach mają z czego najslynniejsza w Krakowie. I sejm swój w Lublinie, na którym co bardziej krewcy ŻydZJ, jak s1lachc1ce polscy, za łby się b10111 i pejsy sobie wyrywają. dowską tm

SPRYT: 8 +3 Rumx»lo lub 11..n.kl +S Uno<>nv 100

+3Hm
LEB: 4

+2 C)Nhltlub \'(arunto uunkóv.

Moskwicin Moskicw,cy bojarzp1kowie 10 s7lachrn Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, które w swej pysze zowią Carsrwcm Ros~1~kJm. \X' Koronie i na Liru1e Moskwicrru znaru są jako najwięksi spo~ród barbarzyńców Azji, a 12k.ze u1clcl wrogowie s7lacheckicgo pańsru"a. Mos~icm, według herbowego pana br.na, me pos1ad2 w swej dusz> czego~ tak.Ją,'<> 1ak honor. SłUZ)· rucwolruc10, ruby bezrozumne bydlę, gospodaroWI, a Jego fantaz1a ogranicza się do p102 na umor gorzałki i bicia żon)'. Gr:1sują często na litewsko-moskiewskJm pognmczu, gdzie car 1 1cgo pr7ygraruczru wojcwodo"'ic i nanucs1rucy 1oleru1ą zbrojne watahy hul12jstw2.

J rnzEPA:S • S>abt. 5 ~ ~'~ Ruuruca 4

ZWINNOŚĆ: S

M.\l)ROŚĆ: 4

ZMYSLY: S

+2 L'nuonr ton +2 Przdnipsr...-o

- 204-

SPRYT: 4

+IJa>~konn• + I l.ov.'>CCNIO

LEB: 6

""I

Turczyn Turcy, choć wrogowie Rzeczypospolitej, otoczeni są szacunkiem, jakim darzy sic; honorowego przeciwnika. Pomimo, iż Turczyn to sprośny poganin, ceni się wielce mieszkańców Imperium Osmańskiego, a s7Jachcice, któr:-.i:y wybierają sic; do Stambulu, nie znajdują s lów podziwu dla bogactwa i organizacji państwa sułtana. W Rzeczypospolitej Turcy zajmują się przede wszystkim handlem, rzadziej raetnioslem i medycyną. A niejeden z nich szpieguje dla padyszacha. Kannazyni lubują się okrutnie w trzymaniu s l użby tureckiej. Trabanci, pokojowcy czy inne pachołki wielokroć z tego pogańskiego plemienia pochodzą.. Prosty lud okrutnie się Turków boi, bo słyszy się nie raz o tym, że jeden z drugim su ł­ tański syn, ma na usł ugę diabła nikczemnego, który mu sprośności do ucha mówi.

ZWINNOŚĆ: S

+l

MĄDROŚĆ: 4

+1 ju.d:a konn~

Targov.iuu~

+1 H:andcl

+I Powo:i.c:nic

ZMYSLY: S

z,.,-ac1a 5 lub Kindnł S +~ I landcl

lub 1Uc:nuo$lo

SPRYT:S

I.EB: S

+ I Lowiec""-o +2 Język Obcy (np. polńi, ruski, rucaucda)

Wołoszyn Woloszynami zwie sic: mies?.kańców hospodarstw mołdawskiego (Woloszy) i wołoskiego (t.lułtanów). Oba księ­ stwa pozostają lennymi zietniami Turcji, chociaż niegdyś by ły domeną wpł)'\VÓw RzeCZ)'J>OSpolitcj. Wolosi nic są w wielkim poważaniu u szlachty polskiej. Powszechnie uważa się ich za lud nikczemny, tchór:-.i:liwy, podw,;pny 1 skryty. Niemniej jednak, s l użą oni cz.ęsco na magnackich i szlacheckich dworach. Sporo Wolochów zaciąga się na służbę w lekkich chorągwiach jazdy, zbrojnych w szable, luki, niekiedy również wlócznie.

r KRZEPA: 4 ZWINNOŚĆ: 4 MĄDROŚĆ: 4 + I Targov.~ +I Powo~ni<

z,.,w 6 lub Snbla 6

ZMYSLY: 4 + I Handd + I Jiwb lconm

+2 l"IW'On)· ton

SPRYT: S

I.EB: 4

+3 Upntwa rob lub Runoo.lo +2J~k obcy (pol$la lub rusla/

_

4

Tatar dziki (Ordyniec) są d7jcy ordyńcy, lud barbar:-qński i nikczem ny, żyjący w ubogich wioskach (ulusach) bądź wędrujący po scepach ze stadami koni i wielblądów. Z dawien dawna Tatarz)' nawykli do grabież)'· Każdego roku wyprawiają się na ziemie Rzcczypospolicej lub Moskwy. Rabują wszelkie dobro, biorą lud7j w niewolę, a złupione domy podpalają. Najwięcej wśród nich młodych i ubogich rozbójników, którym mlll7,ą się bogan: zdobycze. Wielu nie stać na szable, nie ka7,dy nawet ma wlasny luk i ~trzaly. Biorą "~ęc cło boju kiścienie bądź masłaki, albo pożyczają broń u bogatego Tarara czy tureckiego kupca, któremu później oddają część lupów. Tatarzy ro potworna plaga. Gdy na Rzeczpospolitą idą łup brać, tedy co m<>gll to spalą, zjedzą albo ukradną. ajgor.f.cj jest trafić do niewoli. Gdy Ordyńcy w jasyr wezmą, tedy już t)•lko pozostanie plakać i Bogu duszę polecać.

Z Tatarów najgorsi

~ r KRZEPA:S 4

l. .+3 J17da konna

ZWINNOŚĆ: S MĄDROŚĆ: 4 +2 Uprawa roli

ZMYSLY: 6

+2Skn
0

-205 -

SPRYT: 4 i\rkan +2

LEB:4

~

Kiśdtń 6 lub Lule s ;

Księga Vlll:

Pars secunda: Zwierz łowny i

Ludy i bestyje

leśny

W Rzeczypaspolitcj wszelkiego zwierza jest mulrum i łacno z boru wrócić z wm.ami pełnymi: zajęcy, saren. dzików, a ptactwa dosrarek cakoż poła i łąki obsiada. Starczy guldynkę nastawić, TRACH! i kaczuszki na rosoły można workami zbierać. Ot, sarmacka ziemia przez Boga błogosławiona.

Cham, plebej, alias

„ Krzepa j

Zwinność Zmy&ły

7

8

7

polski

Łeb

Zwada

Spryt

s

M'łdrość i

10

4

4

+3 rc"h udcao rozpędu l Tcit mią•l')'W)' (+3 przy 1A1112Chowym, I pny pchn!Qdu) ł

Puwy 1kły

1L.._

chłop

Unik

Chłop polski jest zaścianku, na polu,

to specyficzny rod7.aj stwora, którego spockać można w każdej wsi, a takie we dworze, gdzie służy swojemu panu. Zwierz ów jest potomkiem biblijnego syna Noego, który zwal się Chamem. To jego dzieci ro7.lazły się po świecie, twOl"Zl\C liczne plemiona. Jedno z nich co Słowianie, kcórzy obecnie 1.arnieszkują tereny Rzeczypospolitej. Podbici prze-~ dzielny naród sarmacki (potomków Jafeta, także syna Noego), są tera? sługami szlacheckimi, cak jak w Piśmie Świętym scoi (wszak dobry Bóg kazał czynić sobie z1enuę poddaną). Plebcjami pogardza większość szlachetnie urodzonych, uwafając, że są oni pozbawieni poczucia honoru i godności. ie oznacza 10 jednak, że panowie odnoszą sir,; do nich ile. Owszem, chłop czasem weźmie w pysk od właściciela, jeśli nic 7.dejmie przed nim czapki, ale nike kco ma honor i godność szlachecką nic będ?je dręczył, bądź co bądź, stworzenia bożego. Tym bardziej, że cham wedle swojej powinności pracuje w pocie czoła nad pomnożeniem majątku swego dobrodzieja.

Dzik

„

Krzepa Zwinność Zmy&ły 19 14 12 .2

Kły

I

o

Unik

i..:

Łeb

16

Zwada 10

+3 ~li udem 2

T~gość

-3

ro~u

T~n inlcj• l)"W)'

(+ l pn
Dzik występuje pospolicie w borach Polski i Litwy. To garunck z rodziny świń, ż>ic zwykle w stadach, odżywia się zaś żołędziami, brukwią i drobnymi owocami. Rozpoznać go można po słabo wyodrębnionej głowie i pysku uzbrojonym w kły. 07.iki unikają bezpośredniego koncakru z ludźmi, jednak w wypadku zranienia lub te? osaczenia, mogą się r.r.ucić na tropiących ich myśliwych. W Rzeczypospolitej ceni się je bardzo, tak dla futra, mięsa i wspaniał)•Ch trofeów, jak i dla samej przyjemności polowania.

J eleń Krzepa 12

Zwinność

Zmy&ły

Łeb

Zwada

16

16

9

4

Tęgość

o

Jeleń 10

zwier.r. łowny, bardzo często występujący w lasach polskich. Ma brązowopłow:t sierść, a łeb samca o7.dabia wspaniale, rozgałę­ zione poroże. Na jelenia, podobnie jak na samy, poluj:i wszyscy i wszęd1..ie, tak dla skóry, jak i trofeów, a także mięsa. Jelenie w zasadzie nigdy nikogo ruc atakują, salwując się ucieczk.1.

-206,..,

Loś

„Knepa 18

Zwinność

Zmyllły

Leb

10

9

16

o

2 I

Il

Tar ~'l

Zwada 6 ,t

Tęgość 1 -2

3 prl') r-i.m.,-m.

lpm~IU)

J ,,

Lo~ czyli 111ag110 buha to zwierzę wielkie, czasem porównywane do koma. Rogi, kró re onemu zwierzowi z głowy wyr.lSlaj:\, 7.Wl\ sic; lop:11am1. ł.oś rad uciec niż na człowieka uderzyć. Chrapy, alias los10\\')' nos, jest u7nawan)' w R?eczypospolitcj 1a raryta\, z prawc.171\\1 m smakiem za1ac.lany na magnackich ucztach.

Niedźwiedź Knepa 26

Zwinność

I>

Kly

Io..

Pnury

s

Zmysły

Leb

8

21

Zwada 10

Tęgość

-4

+2 2

+4

To potc;znr drapie7ruk 1.am1es7ku1ący bory 1 puvcze \Xielloc to bydle;, 1.1. p:vury 1 kły u1bm1onc. Je rośltny, miód, 01.1.t>ee, ale 1 mne l'WICl7ęta. -.:a mcd7',1cd71e polu1c cz~to s7lachta 1 m;ignac1, kvd) szlachac 7aś będzie chlubił się cym, 1ż chad7ał nru) 7 1.1. lóc7ną. \X' oprcs11 bywa okrum1e mcbc1p1cC7n)' 1 rue ra7 su; przytrafi, ze rm szarp1c myśliwych, psy i konie. ie wykonuje uników w walce.

Orzeł

,... Kncpa z~inność Zmy1ły 4 19 18

Leb 2

Zwada 10

Tęgość

1

+2

l'arwy l ' nik

2

(I

1'c>l 1me1a1Y"'Y (+ l P"'l >am•chowym. pt'7)' pchru~1u)

Jest to jeden z najwięks7)·ch ptaków mics7ka1ących w R?eczpospolitcj. W Polsce 7yje kilka jego roarru 1111SZ)'11ll po dwo rach trqmanc.

Ryś

...

Krzepa

s

Zwinność

Zmyllły

17

15 ·2

o

Leb 5

„„,, in1e1•rywy (+3

Zwada 10

•

Tęgość

+t j

pr7}' 7.Jm.1th<,...')m, -1 pn\

~(CIU)

I

T o drap1ó n ik, któ rego czc;sro można spotkać po lasach. Z wyglądu pr1rpomma bardzo du7c, cętkowane koty, a na czubkach uszu ma charaktef)"ltycznc mio1cłk1. Polu1c nocą, glówruc na male 7\\~C!7ęl2. a f)·~1c 1.1.·ypra1.1.~a się ~,clu my~hwych dla zdobrcra ich p1ęknrch skor. /łachra polska lubuje się 1.1. oapkach 7 futra owego /WIC!7\"Cla.

- 201 -

Tur Zwada 6

Leb 22 •

Rogi lub Ullł~

...

Unik

-2

l

Tęgość

-4

+2 gdy bodzie: 7 rtilhitf!U ruc wykunu1c unik.ów

o

1

To niemal wymarły już gatunek, pr-1.eto polować na niego może cylko król ze swą switą. Przypomina wielką krowę z ogromnymi rogami. Kilka ich jeno w Rzplitej pono żyje. Ostatniego 7~1bito w Puszczy Jaktorowskiej pod Warszawą jeszcze w 1627 roku. Zobaczyć Ż)'\Vego tura to d7jś wielka rzadkość.

Will<. Krzepa 6

Zwinność

Zmyeły

14

15

2

o o

T~t

Leb 7

Zwada 10

Tęg

o

tnicjal)'W) (+3 przy unuchnwym.1 pr~ pchnięciu)

To jedne 7 najgroźniejszych zwiC1'7,ąt żyjących w lasach, puszczach i borach Korony i Licwy. Skupiają się zwykle w srada i b}'\\13ją wtedy okrutnie niebezpiec7.nc. Polują na małe i duże zwierzęta, jak zające czy samy, a czasami z głodu podchodzą pod ludzkie siedziby, porywają z pól bydło i owce. Zimą wilcze sfory napadają nawet na ludzi.

Żubr r

Krzepa

Zwinność

•

33 s Rogi lub rnuowsruc

...

Uruk

Zmyeły

7 2 I

o o

Leb 25

Zwada Tęgośl 6 -S

+4 gdy bodu: z tt»bicgu .,U, W)·konujc uniki>"'·

'J

To nielicznie występujący zwierz. Przypomina ogromnego, brodatego byka z garbem na grzbiecie. Samiec żubra wyższy jest od człowieka, długi na dwóch lud7j, a waży cylc, co pięciu lub nawet dwunastu mężów. Samice niewiele ustępują wuoscem, więcej nacomiast cię?.arcm. Jako, że mało onych w Rz.:czypospolitej żyje, może na nie polować cyi.ko król.

Suhak r

Krzepa 7 R<>tV Vmk

Zwinność

Zmysły

16

14

Leb

s

Zwada

s

Tęgośti +1

-3

I

o

Tm tnteJ•l)"""Y {+3 pay laln.IChowym. • I prry pc~u) J

Suhaki są 10 niewielkie antylopy o płowej sicr5ci, żyjące w stadach na ukraińskich stepach. Mają garb:11e łby, a p)'ski wydłużone w ruchliwą jakoby rrąbkę, u samców nadto rosną spiczaste rogi. Żywią się głównie trawą, a przed zagro· żeml!m salwują się uci.:czką. Stada suhaków są bardzo płochliwe .

...., 208....,

O

łowach

na zwierza stów kilka

1e opisaliśmy widu mnic1szych Z\\1Cr7l\t 1 pt:1ków, jak bobalo, bobry, borsulo, wydry, lisy, kuny, za1ącc, cietrzewie, głuszce, kuropatwy„. ie ma potrzeby ro71>1sywać tch na współczynniki, są bowiem zb)'l ma ł e (11 pr.i:ez co płochliwe), by scan:\Ć z myśli­ wym do wałki wręcz, a powalić je można jedną kulą 7 rus7nacy. Gdy więc przy1dzie Kompanii strzelać do lisów 1 1a1ęC)', wyst:1rczy raz trafić i zwierz lc:zy. Za to trafić naclacwo, bo Starosca wiruen prz)'dztcbc u1cmne mod)'fikatory 7a mal)' cel, Z2 odlcgłośł 1 n cel ~l\C) w ruchu. C1~stokroć sukces zalczcć będzie tylko od SZC7~'0ll {punkr)• f-Onun)'). A w '''alce 7c: Z\\icrzem gro7mc1s.i:pn polecamy stosowac wyl:icznac zasady wallu narrnc:y1nc1. Pr7y CZ)'m scarysl)·lo 7\\~erzów nieco uprok1Mmy: me obh czarny Inicjatywy, 7.amiast niej wyst.arCZ)' sama Zwinnośc. 1e obltc7A1my współcz)rnmka Cim. We współ­ C7vnniku Tęgość u gruboskórnych zwierzów uw"lględnthśmy +I „opancer.i:cma". Fortun111 l'anta1ja n:i~ nic interesują. W dolnej ramce bc1by podane pr7) At:iku 1 Unaku 07naczają Punkty Walki, 1aloc 7Wtcr; \\'\·da1e na at:ik/ untk, oraz modyfik31or do 1csru obra7en. IVeo 1asna, scatySl)'lo poszczególnych 7WIC1'7Ó\\ rÓ7nt:\ \li;, nawe1 Lnaan1e, od l)·ch podan)'ch " ubdkach. S:i osobrulo s1lruejsze i słabsze, stare 1 ~choro­ wane ora1 miotle sze1eni~ta. Nasze s1atprylo pokazu1ą porklad młodego, ale juz dojr7ałcgo .i:wter?aka. Do~w1adczone 1 silne szruki miewają Cech) o 25° o wyzszc, a słabe lub niedorosłe - niższe nawet () 50° •. Starosta Gry ma prawo jeszcze przckroczyc te warto-

Pars tertia: Rzecz o duchach i upiorach Upiory Upiory, u'f!d/11g 111111t111"11i11, tnrpy z. tmm11 pq11,1tajqrr, 110 do11r; muhodz.t1ct, /11dzj dNSZflrt, le.rtJJ' "!JJ.}IO)Q.ft, 11a ołtarz! laz.q
garru, na Woloszczpmc

so.

J\ p<1ru7e) dwa przykłady starcia, oba według nsad wal Io narraC)1nej z Księgi IV.

z

Przy klad 1: ltląr na nw/Ź!'itdzja o~ptm C.rarz 'Z!'n 1obu r11m( (lnu;alJOa + ll'' lkz!tia + lk20) prz!n" (/.JJ1n· noii + K"!fJ<1 + Z•'tllla + I k20) mttlzrmd:;Ja \taro1/a pq11inun f>OZJlvilil Crarzpui na +Z Jo 'Z!''" zr "'8f
szyb/;1. )tgo

Modyfikatory: O przewadze zas1~ / wlóonaą CZ') oszczepem b)ła mow<1.. 'adto, micm;ta bot:\ s1~ ognia. Gdyby~ miał w lewej ~c pochodni~ 1 machał n~ wokól s1eb1c, Starosta pozwoliłby pewnie ;mnttf· ~zyć wilc1ą Zwadę nawet o połowę. Wa~c1 tc1 mogłb)• 7nbrać parę punktów od Szabh (bo przeocz tr:1c1s1 na machanie troch~ si l i uwagi), ale i tak ogóln)' r:ichunck wypad Iby dużo korzyscmej.

Upiorem mozc stać się po .;micro kazdy czlo \\iek, m·laszc-.i:a Jc'b 12 7yaa byl 11\ i okrutny. \\ marcwca przcm1crua się samobó1ca, czło\\1ck o d\\och sercach, bądź ten, co zmarł be7 spo.,.ied21. Cz~sto rówrue-.i: ru1.."Wlcm) lub aarowruk. Talo los mozc tak/e spotkać tego, co zginął tragic1ną $rnieraą. ikt tak naprawdę ruc wie, pk wygląda up1or, choć wielu się majdz1e 1akich, którz) prawi:i, że fC widzieli. Cza~cm upior:i można poznać po cym, ze ciało j1..-go po śmierci nic gnije, lec7 7,achowujc świcz)

- 209-

Księga VIII: Ludy i

"'')"gl~d. lnnpn razem upiór na\1.1cd7a lud71 w postaci ko,aorrupa, ruekiedy zaś może p17) brać k~ztah :rwie17(C) - wilka, szczun, wielkiego korua b~dż pralcL a1częklej zaś kruka o czerwonych ślepiach. Cnsem ponoe wygląda jak nietoperz, a innym razem wca.le go nic widać, jeno gęsr:ą mglę. Upiór opu~zc7a swój grób o określonej porze, zwłaszcza w nowiu lub przy pelni księżyca. Czasem w dzień, w którym umarł, bądź wtedy, gdy wieje silny wiatr, a niebo przesłaniają gęsrc 1 ciemne chmury. Ludzie powiadają o ró:inych rzcc1ach, jakie mo7t: czynić strzrgoń po ~m1crc1. a ogól napada ludzi, dusi ich bądź wypija krew Czasem wy1ada wnęmności. ielcicdy 1aś wod11 lud71 na bezdrtu.a 1 bagna, gdzie albo zosca\1.1, albo ~rruerć 1ada. C1asem me kr1}'\1."dzi śmic:ncJnych, ukaluje się rylko 7 r1.adka swym krewnpn. 1iducdy moina go dojr..:cć w na\1.1ed1anych miejscach, ram gd7Je 1marł. Upiór jest nws;re 1w1ązany ze swym grobem 1 jego najbliższą okolicą. Strzygoń, który wypija krew ludzk.'\, na ogół pr7ywod1J tym do śmierci nieszczęsne ofiary. Nicktó17Y mówiq, ze ludzie zabici przez upiory, bądź ci, których krew one piły, sami zanucniają się w marrwców. Któ;r 1ednak wie, jaka jest prawda„. ~ ró1ne sposoby, aby ochronić się pr..:cd uptomm. Jedru mou~ że należy grób upiora odkopać, 1cgo ptcr.> i-as p17eb1ć osikoW)m kołkiem albo czaszkę ,caJowym kolcem bądź długim, 1el:vnym gwoździem. l'.1c:kicdy "' grób zakopuje SJę oem1e, :ab)' upiór rue mógł ~•( wydostać. Najpcwrutjs1ym ;posobcm, króf)'. my osob1k1c polcamy, jc>t odoc;c1c porworo\1.1 1-tło"'T· \V1cdy 1uż rut pewno nie wstanie. Upiora odegnać mo1na krzyżem, święcom\ wodą, hostią lub czo~nkiem.

bestyje

Zmo ry Zmory lub mary ~enne ro duch)• oawiedza11\ce lud1,1. Zsyłają one koszmary albo dusą Zmol"l\ na ogól staje się kobieca. Jest co duch nicw1· d7.ialny, który wkrada się do miejsca, gdzie śpi jej ofiara, dusi jq, c1asem zaś wypija krew. Zmora nachodzitca człowieka pr1:cz kilka nocy z r1:ędu może go śpiących

zabić.

ZmOf)' to dus1e lud1.1 potępionych, zm:arłych na· bez spowiedzi. Czasem 1mora przybiera aało 1\1.-1e17ęce, na ogól kota, łasicy bitd7 szczura. Mara senna na ogół na\1.1edza lud1J, któf)·ch ruena\l.idzi. Wiele 1es1 >posobów chroniąC)·ch pr1cd Oil\, rzadko który 1cdnak sku1cczny. Dobrze JCSt 117) mać koło s1eb1e cwjnego psa. Gdy usłyszy się w noą jego szczekanie, 1nak to, ie 1mora się zbli1,a. Sku teczna przeciw marom jest woda święcona, ktOl"l\ należy skropić miejsce spoczynku. Dobrze jest też m:ymać kolo lóżka zcl:tzną siekierę albo nóż posmw1ony na sztorc. Choe może się zdar..:yć, że zmora pochwyci to narzędzie ... ajlep1ej 1cst obf)·sować łóżko poświęconą kredą. Ta!Uej luuJ zmora pr7ckroczyć rue będzie mogla. Sposób jest jes1c1c ,i...u1cczrucjsz), jeśli nad drJ:\1.uml l1t sarru\ kredą ""'kr~h się znak krzrza.

glą śmiercią, C7ęStokroe

T opielce Top1clcc alia~ umpcc uchodzą wśród demonów za jedne 7 najgro1nicj,1ych. Cnją się w glębinach jezior, u-1.ęsaw1sk, nrosl)•Ch srawów, aby chwytać i topić w odmętach nicosrrornych wędrowców. Topielcem sc:11c bię c1ęsto człowiek, co się był utopii, bądź zo~tał utopion} pr1:ez re potwory. To pielcem mozc stać się samobójca, który zyc1e ~obie odcbnJ skac-..:ąc w głębiny. C1asem po1worcm rym jest mcchr?oone d;r1ccko, co zosca.ło ucop1one pr7C'1 wyrodną matk1;. , 1ck1órzy uwazają, ze top1dce to sprawka czanowska. Sam diabeł wchodzi "' OJ1ła potopionych, aby innych lud71 do głębiny ściągnąć. Topielcy 7\\1ąnm Sl\ / miejscem swo1ej śrrucrc1. Na ogól pnebrwaj:i po1eb mlo dzieńców, b)' potem 1adać 1m śmierć w głębinach. Topielec moi'c niekiedy przybrać aało pięknego konia, pasącego sic; samotnic na br;,egu neki. Gd)• tylko ktoś go dosiądzie, ko11 wskakuje do wody 1 t0p1

- 210 -

~w:i ofiarę. Czasem diabeł '' postaci Lopielca p<>Jawia się

jako przcrażaj:icy potwór, niepodobny do innych. Ab)' się od topielców uchronić, nic należy się ką pać ruż po buny, w noq, aru w dZJeó św. Piotra czi ś"'. Jana. Na ogól torutccgo o łowicka nic rarujc w;, gd) / jest on już we władzy top1clca 1 ruc rue moze mu pomcic. Moi'na co najw].tCJ rom'Ściecz)'Ć demona, któl') potopi i mnych. Wchod7ąc do wody, rugdy me nałczy rozstawać si~ z kn:yż)•kiem zawieszonym na SZ) i. Dobrze też, na wszelki wypadek, się przeżegnać. I ~m1cjc także magiczne zn klęcie, króre ma moc odstl'llszania topielców. Gdy c1łowiek jesL w rucbc1pu:czcń~rwic, musi pow1edz1cć te słowa: lthu, ,\ft!ios, KaJhos /AJfall I/Init, Jiabk, li' spo/r.q11.

C.nscm Jt.-dnak człowiek me zdąży wypo....1t."tlz1cć fommlk1. W trakcie walki należy pamiętać, że zwykłą bmmą me można topielca pokonać, a jcdpue ll7cba probować wyrwać mu się, uciec. Jedynie o~ż po~w1ę con) bąd,- s ri:bmy zada1e mu normalną ilość obra7cń

Zjawy Zjawy 1 widma, /Wanc z laańska \putra, to duchy lud7j zmarłych bąd1 mnc 1a1cmne by~ . Po1aw1a1ą -i~ w rumach sLarych 1amkow, karakumbach. opus1C1onych młynach, pn:y cmcntarnch, w miejscach butł7ących grozę, gdzie - na pr1)•kład ktoś się powll~tł. Z:vwyczai zjawy pos1ada1ą kształt) ludzkie bl\dź zwierzęce, czasem są tylko mklpn promieniem Ś\\iatla w c1emnośoach. Bi-....a 1 tak. 1c "' ogóle rue mozna ich dosuzec, a slychac tylko taiemmcze odgłos i, 1ęki t kl'Z)lo. Zjawy <:!, istotami nader La1emmczim1. Jedni uwazają. ze rue Cl)nl:\ one ludziom krzywdi·. tylko ~Lraszą. Inru mi>.,..ią na odwrot: że widma mogą czlow1eka zabić. Słyszałem r6wnió opowieśo o zjawach 7 trup1m1 obliczami, które na\\icdnly cmcntar7e t ro1s1aje. Cza· sem owe widma po1aw1aly si~ "' postao końskich czaszek. C7.aszk1 te unoszą su;: nad 21ern1:1, t .;.,..ieq jakąś mdlą, c1erwoną b:1,di 21cloną po\....1a1~. .1..)3\\'\' Le są ponoć sługami aaro....-n1c. Zjawy po1a"'1a1:\ s1~ rylko w nocy. \X' 1ak1m celu nikt me wie na pewno. Być może pozmtawanic: na rym świecie srnnow1 pokutę za grLcszny zywm. a\\1edzane m1c1sca lcp1e1 omijać z daleka. 1c ma sposobu na z1awi, chyba ze pomozi: modlir.... a 1 \\\1ęcona woda. Tak7e do rmc1sc, gdzie stras?)·, dobrLe 1cs1 \\7.tąć kstędn. ' tt.-ch mo
- 211 ...,

Duchy

Odmi eńce

Odnucncanu wu.i:t \lę p1dciclne /\l.1cnę12 będące na uslu~ch czaro\1rn1c, c-..ascm lCz ludZJe, którzv ludi nu me \,\ 1 nigdy rue b, h. D1abel\lue besue, odm1cncc, pr1eklęte przc1 Boga czart"•, które w posuc1 7\\1er1:tt um1c1ą gadać ludzlq mO\'-':\· Przesiadują na ramionach Wll-<17.m, podszeptuli\.C 1m s1alone, niecne pomys ly i ;e.1klęcm, które szkodnć mają lud11om. D1abclsk1c koty dają czarownicom moc wuoku, kuiry pl"'l.cn1ka najgłębsze ciemności i prześwietla cala, ukazu1ąc nagie, bezbro nne dusze. Wilki wk1eklc są 1 z ie, ŚWICC\ w nocy ślepiami. Na nieklórych oarownicc 1czd:ią na sabat)'. Cn,em czarownice kradną lud:.dom dzjeci i podr1ucają "''OfC, pr1ckh;tc dzit.'CI szarnna. Dziecko takie rózm się od innych, rndko !uedy mówi, mało je, pra\\'IC me śpi. I. cnsem mog.\ się po1au.1ć n;i 1cgo ciele 1nak1 śu.-1adc1ącc o diabclsk1m pochodzemu. Odmieńce te nws1c są rukczemne 1 okrutne, a serca ma1ą pr1epclmone mc:nawi~aą. C7łowick, klóry JCSt odmK'ńcem, pr~zej C7)' póirucj odkryje przcraża1ącą prau.dę o 'w'l'm pochod1cruu. C1a
Duchy 1 dus7e pokutuiące naw1cdnj:\ czasem nasz śu.-iat i rucpoko1ą 7)wych \lozna 1e u1m~ć 1ako błąkające się po łąkach 1 bagnach ogrukt lub dosmec ich nikle, ludzkie sylwetki. D uchy poJa\\UJl\ się na l)Til ~"icae, gd) rue mogą udać się wprost do rucba lub piekła. Musz.ą u. ren sposób odpokurowac swo1e przeu.1ny 1 okruaeństw2, jakich 1es7C?e 7a 7yaa dokonały. A thabel rue 7apomru żadnego zbrodruarza aru grzeunika. D uchy mogą być iar6wno up1omm1, z1awam1, 1ak i diabłami. Czasem lak s1~ sraje, 7C u.'lclkt kl'7)'\l!d71c1cl po śnuera przem1erua <1ę w diabla, który musi nau.~e­ dzać ten świar. Słrszałcm opow1dc1 o D1ikim I .OWC)'. jak nazywają pr/emienioną w c1ana dus7ę z ł ego srnmscy Szymona Kobylańskiego 7 Podlasia. Hj•I on 1a życia wielkim okrutnikiem, łupił kupców, gn„bi l chłopów, krzywdzjl wdowy, niewoli! d1il'Wczęra, n trzyma! się przy l)Til hercl)ck1ch bl(,'dćiw. Duchy mogą wyrządzić c1 ł ow1ekow1 wicie 1la, nawet go zabić bl\d1 doprowadzJĆ do op~tanm. Cnsami pojaW1ają się w m1ej~cach, gd71c ktoś ukr; I skarby. Stnegą rych m1cj~c zaw.tięc1c: i cx.łslrasza1:i wszysdach śm1crtclmk6w. iekicdy dus1c pokutujące pmncbujl\ zywych, aby zapt.·wmć sub1e spokój wiccz)'I) 1 uwolruć s11; od rcgo śu.,;ara . .leb) mogl) tego dos1~1ć, nalez} ułozyc ich ruepochowanc szc;qrki w grobie, a c1a
r.llÓ\I.

- 212 -

Ksi~ga VIII:

Pars quarta: Charakternicy, to jest

Ludy i bestyje

Czarnoksiężnik

słudzy

diabła J\ na koniec poznasz, Czytelniku, pr..:ck.lęcych a glupich lucl7.i, którzy podpisali cyrograf diabdski. Żyjąc na cym świecie, już jakoby umarli na zawsze, bowiem ich dusze należą do Piekieł. W zamian za dum; otr..:ymują pr;:eró7.ne dary i moce niedostępne zwykl}'Tll śmicrrelnikom. Nie daj Bóg wejść takiemu w drogę I

Czarnoksiężnicy 10 ci, co się w zabroruonych czarnych księgach zaczyrują i kroczą przeklętą przez Boga ścieżką nigromancji. Astrologowie, alchemicy, wróżbici najwięcej są narażeni na pokusę czarnoksięsrwa. Wyczytują w księgach sposoby na o7Y'vianic duchów, na prz)'Wolanic: demonów i diablów, na szkodliwe a okrutne czary. Gdy podpisz:i. paki z demonem, bezpowrotnie gubią swoje dusze. Zyskują za ro moc straszną a nikczemną. Przed c?.amoksiężnikiern otwarta droga do bogactw i sławy, przy czym cenią sobie naj,vięccj sławę 1ako nustrwwic nauk. Często lubują sic; we wladzy ziemskiej, doradzając monarchom i magnatom. Znają przeróżne zaklęcia i ryrualy 7,dolne zaszkodzić i pomóc ludziom, a najpotężniejsi umieją prz)'zywać demony i zaprzęgać je do służby.

Czarownik Czarownicy tym sic; od czarnoksiężników różnią, nie są uczeni w księgach, ale cyrografy podpisują skuszeni diabelską namową. Czarownikiem może być ktokolwiek z prostego ludu, ale znajd7.ies7 ich tylko _ pośród zamożniejszych. Bo po 10 plebejusz duszę zaprzedaje, iżby parobkiem czy świniopasem nic byl, lecz karczmarzem, mł)•narzem, solrysem czy choćby bogatym kmieciem. Nieraz 7.adnych zaklęć tajemnych nie znają, C)•lko za dobrob)'t i 7iemskie S7częścic zaprzedawszy duszę. J\Je są i cacy, kcórry unucją czarować. Będą to najczęściej C';:ary go~po
Infamis Już zwykly infamis groźnym jest pr;:cciwnikicm. Ale od infamisa-charakternika scr;:eż nas, Panie Boże, najszczególniej! Jest to bowiem straszliwy zabijaka i okrutnik, który zaprzeda! duszę diabłu, zys~ując piekielne wsparcie w warcholstwie i rozboju. Czart dopomaga mu dojść do bogactwa i znaczenia, czyni silniejszym i bieglejszym szermierzem, przydaje blasku i władczości, zwłaszcza w oczach niewiasc. Najwięksi infamisowie-charakternicy mogą nawet przyzywać samego diabla i kazać mu spełnić takie czy inne zadanie. Do 1cgo praek.lętnik miewa ze sobą zwykle zastęp sług, takich jak on zbójów i szubieniczruków, którz)' słuchają pana ślepo ze strachem i uwielbieniem. Tak było ze Stanisławem Scadnickim, którego wprost naz)'Wano Diabłem. Ów był infamis największy ze wszystkich. Ale niejednego znajdziesz, co mu próbuje dorównać.

Czarownica Czarownica alias wiedźma opisana jest wyzej Plebejskich:

pośród T)'J>Ć>W

-213 -

-

Starosta Gry albo jak na Dzikich Polach hulać

Pan Starosta ich wczoraj tak do późna znud7jl. Jak zac:ząl ro o sejmie, 10 o wojnach bajać , Ze wszystkimi się sprzeczać, wszystkich kłócić, łajać, Gęba się ntc zamknęła pncz cał:i wieczerzę, Powywracał butelki, szklanki i talerze, a ostarck, chociaż mu nik1 nic odpowtadał, On jednak, zaperzony, jak gadał, tak gadał; I dopiero, jak postrzegł, że już wszyscr spali, Ze świece gasły, przecież mruC7ĄC, wyszedł z sali I na schodach dokończył ostatka swej mowy.

Oulian Ursyn Niemcewicz „Powrót posła"I

Wstęp,

Któż

c zyH co i jak

Ta.le olo dolarlti, llVi1/a na111 111i!J Panie Bratit, do Jesizy/ Dzjleich Pól Nf!jwa~itjszY, alboutitm z.!bralilt'!J 111 Wlz.!lleie w1.leoz!w.lei, Jeldre pcwitdz.ą ei ja.le Starosta Gry, Jeló"lfJ 11rz.ąd pragniesz. objął, poutinien poprou1adzjl Biesiad(. Jtlli rbmz. rit w 11itgo U-'fitlil Io ZJtarzy, że obfj11111.1uz. nf!ibardzje; odpoutitdzjalną fa11kr}t w ly' z.abautit: opi1'!fuz. /IJ,ial, odgrywaJZ,. napo!J.leo1!Jth PT'.?!Z. Swawolną Kompanit l11dzj, slautiarz.prz.!d Panami Gracz.ami zadania do uypelnimia, nagradz.arz. ich i Jeorzpz, Juld ja.leJ?y jiln101J!!tn reżyurrm, luU{ż..leolJ!lm narratorem i lł11mem dmgopl01101J!!(dzjć tit.iealJit cz.ar. To !Jl.leo z.abaU-VJ i nit chodzi /11 o Io, l!J spełniał 11W)t uygórou•ant ambigt /11b z. le.im/ IJ!lgtylJl(JI. Jtili Jtlltl cz.łowieleit111 »ygada'!}/11 i roZJłllll!Jm oraz. marz. rboł odrobin( z.dolnoid a.letorsleich, rola Slaro1!J Gry z. pt1P11oitią przypadnie IPald do serca. ]ei/i jeslei rarz!i 01obq richq, łagodną 1 sleromnq, Io pozy-'61 fJ!!.leoZfll tit 1ilf!Jfll w t4j dzjtdzjnit. Nit lrz.!ba tit bai prou,adZ!nio Dzjleith Pól. To nie jut matura rzy tgzttmin. Gra ma dm1w( so!Jsfohjt i 11riuht Tobie i T1J.YJi111 kompanom. Jesttl1'!J ptwni, że to.le brdzj1. PotJ.'()(/Z!. nio! nf!JU'aŻfti9sz5

Być Starostą,

albo sława na urzędzie

Dalibóg! Rad jestem, że tak zacna persona zeru unąd Starosty. Wiedz Asan, żem nic raz widział kpów, łotrów i najzwyklejszych błaznów, którq do tego stołka plugawe łapska wyciqgali. Szczę­ ściem widać, żeś Waszmość człek rozumny i z famazją iście kawalerską. Nie zgin.ie ukochana Rzeczpospolita, kiedy takich synów doczekała! Szczęściem naród Sannacki mimo zła tego świata od wieków wciąż trw:i i kwitnie. Najjaśniejszy to znak, że Bóg Wszechmogący naród nasz ponad wszystkie inne ukochał. Serce dumą i radością wzbiera.„ Ale dość już o tym! Wszak chciałeś Waszmość posłuchać, jak być dobrym Starostą Gryl Zaiste, lepiej trafić nie mogłeś. Powiadają wszak, żem najpierwszy w całej Koronie, Litwie, Prusiech„. Hej parchu! Polejże miodu ja.kiego przedniego dla mnie i tego zacnego kawaJeral Niech będzie maliniak, a żaden inny! Ha! A powiadałem już Waści, jakem w krakowskiej karczmie po trqkroć jednego pludraka do wychylenia kufla pr1;ymusił?... chciała objąć

zacz - Starosta Gry?

Jak już Waści wcześniej wspomniałem, urząd Stacosty Gry czyni Cię, Waszmość, najważniejszym z Graczy. Człek taki nic tworzy własnego bohatera i nie uczestniczy w wyimaginowanych przygodach. Jego rola ogranicza się do nadzorowania i opisywania Ota· czającego świata oraz oceniania na bieżąco konsekwencji działań Kompanii. Starosta jesc oczami, uszami, powonieniem i smakiem Kompanii. Opisuje wszelkie sygnały, które docierają do ich zmysłów. W grze fabularnej nie ma ruchomych obrazków na ekranie, są wyłącznie twoje słowa, wspomagane z rzadka ilustracją albo mapką. Gdy więc zostajesz Sta· roscą Gry, od Ciebie zależy, czy Panowie Gracze po skończonej Biesiadzie wrócą do domów roześmiani i 7,adowolcni, czy też będą kląć na wszystko, a w szczegółności na Ciebie. Musisz starać się w sposób malowniczy przedstawić otoczenie, w którym prnebywają nasi śmiałkowie i zacnie odegrać Bohaterów Starosty, czyli wszystkie postacie, jakim Swawolna Kompania wejdzie zapewne w drogę. Będąc Starostą Gry, powinieneś dobrze orientować się Asan w przepisach i regułach zawarrych w niniejszej księdze. Nie znaczy to, że musisz wszystko znać na pamięć! Wszakżcś nic palestrant, który z pamięci rccyruje prawa, by potem łgać przed trybunałem. Starczy Waści wiedzieć, gdzie szukać pomcbnych w danej chwili informacji. Na.~caw uszu, bo musisz w głowic sobie ułOŻ)'Ć, że żaden Pan Gracz nie ma nakazane by być znawcą historii siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej! Dobrze, byś ry jako Starosta Gry orientował się w realiach tych czasów. Wystarc-1;y wszak do tego znajomość tegoż Podręcznika lub nawet filmowej Trylogii Jerzego Hoffmana, choć narurnlnie powieści Henryka Sienkiewicza nie zaszkodzi pnecz)'OIĆ. Jeśliś jednak nie kiep, to pewnie sięgniesz po kilka innych ksiąg, których akcja osadzona jcsr w XVU wicku. To pasjp· nujący okres dziejów naszej ukochanej Ojczyzny. Spis woluminów uczonych z pewnością znajdziesz na osratnicb stronach księgi Dzikie Pola. Zapamięraj Asan, że Starosta Gry winien ograni· czyć się jedynie do malowniczego przedstawienia syruacj~ a następnie do wyciągania konsekwencji z po· czynań Panów Graczy. Niech nie przyjd1je Ci do glowy decydować za Kompaniję cóż też ich bohate· rowie mają czynić! Nic ma ru miejsca dla sac:rnpów i ich rabów! Nie masz prawa też powiedzieć: „Tego zrobić nie wolno, bo nic takiego nie mam w Dyariuszu". Było już w Polszcze kilku rakich, co próbowali absolume dominium wprowadzić i :iJe prnez tO skoń­ czyli. Musisz pamięrać, że Panowie Gracze samod7jeJnie podejmują decyzje dotyczące zachowań ich bohaterów, a Ty jedynie określać masz skutki podjętych działań. Jeżeli, na przykład, Swawolna Kompania zdecyduje się przebyć rwący potok wplaw, powinieneś sprawdzić, czy Bohaterowie Panów Graczy dadzą radę

-216-

to nob1ć. \\ rym celu mUSJsz wykomać odpo~,ednie testy przy pomocy kostek, lub tC? po prostu r07wtą7ać 10 kor7ys1a1ąc 1e zdrowego rozsądku. Wid7ę, 7eś chyba trunkiem 7morzony, bo W7rok mas7 mętny. Żyd karczmarz zapewne rmo
\X1yobra7 sobie Waszeć, że Kompania uratowała w 1asyr s1lachaankę, z ktÓfl\ uaeka1ą terv na zlamaruc karku przed zgrają dzikich Tatarów. Konie nas„ych d7.1clnych bohaterów są JUZ Stras7hWle zdrozonc, ~1ęc d7Jty wojownicy rucchybmc ich dopadną. C7y tak się stanie? Powinno zale-/CĆ to po trochu od Panów Grnczy. Jeśli zdecydują (mimo ostrzeżeń, 1? 1ch kome ledwo już Z);ą). że będą gnać nadal pr7ed s1cb1e, to w końcu pościg ich dopadnie. Może 11..'Clnak któryś z nich posmnoWI poświęcić się clla reszty 1 7awr6ci konia by wstr7ymać pościg? A może skryją się gd7icś w 7.aroslach 1 zaczekają aż Tatarzy ich miru,? Gracze decyduj:\, a I} w 7.a)eżności od ?Clrowcgo ro1sądku (i wspomaga1ąc się oczywiśae tescami) decydu1cs7 jaki obró1 pr7)'b1cr7e sytuacja. Czy W10r70nc konie ustaną 1 kompama ~padme w łap)' pohańcom, ery 1e:1 boha1e«>~1c ukr)ią su; w rowie, a testy na spost:r7cgawczość tatarów okażą się nieudane. Podane pr7yklad)· jasno pr7edStaW1ają powinności Starosty Gry. To ry krcujes7 cały ŚW1at, = . ze wszystlwru jego 7aW1ło­ ściam1, a następnie pr7.cdstawiasz go Panom Graczom. Oczywiście, nawet najlepszy Starosta nic będ1ie w stanic ogarnąć wszystkich szc;:cgól6w, rotc1 bardzo często będ71esz zdany na własną wyobronię i 1dolno~ci 1mprowincyjne. To właśnie umie1ęmość wybmię­ aa 7 niespodziewanych, niepttcv.'ldWU1ych wc7druc1 S)'TUacja 1cs1 jednrm 7e wskaźników „Jakości" Starosrv. \'{"S7ak byle furman czy zawa.lulroga na tak zas7C7~'lną funkqę się me nada1e! A 010 kolejny p17yklad, którego

w7Ję(l\

u~clu

lat. Jest to scravJ.iW1e stary s7łachac, który chqc grzechy mlodosa (był łotrem, ro7bóJ· ruluem i tnfa.rrusem) 7as7ył saę w gęsrwinie i z~wot eremity upraW1al. Pr.tys7ło mu nagle do głowy, ze gdyby ów mlod)• s:dachac ukarał Szwedów, m mógłby wyjawić mu miejsce ukr)•cia skarbu. Pam1ęm bowiem, ze ki.lkanaścac lai temu zakopał w starej studni złoto, które zrabował na trakcie. Pan Bielawski IO miody 1 śmiały kawaler, pr7e10 nic bacząc na prze~ agę Szwedów str.tela z ruszrucy. Kladzie od ra7u p1c1ws7cgo 1 nich trupem i r.tuca się z S7.ablą na po1ostal)ch. Tama Zl')'\\"2ją się, chu"\t:IJ:\ za rożny 1 rus7ają na s7f2chc1ca. Ten jednak bez problemu rozkłada ich na 1ra~,e mokrej teraz od lu1cr oclpokut0~"2Ć

sk.iejm~.

Starosta decyduje, 7c star7cc wychodzi z lasu. by 1 pogratulować mlod7icńcow1. Grao, ktÓT)' waclil się w role; młodego B1elawsk.iego, wpada jednak na s7alony pomysł i obc7wladnia starus7ka. Myśli, że skoro jest w b)•ly infamis (bo tak się pustel nik pr;:cdstawia), 10 warw go wypytać o 10 i owo. I tak Starosta GT)' planował zyc7hwic dać swemu Graczowi pretekst do posnikiwama skarbu, a ten nie dość, 7C chce dziadka torturować, b)' wydobyć wieśa o ?rabowanych dau"TUej kos/to'ATIO~aach, 10 jcszae \\}Til\·\hl, IŻ odwiezie go do polskiej chorągv.1 stacjonu1ącc1 73 lasem, by ktoś prz)' wlad7) wykonał SW) ~1 rok śmierci na ;.bó1u. prz~~uć się

~'lrucne~ wy~luchać:

S7lachac na7\\'lSkicm B1elawsk1, ktorego odgrywa 1cdcn z Panów Gracz)' , podróżuje samornu: gościń­ cem. Słońce chyli się ku 7.achodowi, \\~ęc ów Jegomość swka karczmy na popa.~. Tak się składa, ze nieopodal na skraju zagajnika zatrzymało się 1r/cch szwed7kich grasantów, którym nie w smak była wojac7ka, więc 7 armii uciekli. Teraz j<.'
- 211 -

Księga IX: Starosta Gry

Najgorsze jest jednak to, że Starosta Gry nie był przygotowany na taki wypadek. Jednak Panowie Gracze są rzadko przewidywalni, stąd niezbędna jest u Waszmości duża wyobraźnia i elastyczność.

Pars prima: O grze w kości Kości, a sprawa polska Zanim, Mości Starosto, zaczniesz prowadzić rozgrywkę, dobrze będzie, jeśli wcześniej zaopatrzysz się w odpowiednie kości. Okażą się one pomocne podczas gry, jakkolwiek nie będzie bardzo wielu okazji do ich wykorzystania. Na dodatek, jeśli takich kostek nie masz lub nie chcesz z nich korzystać – twoja wola! Nie są one niezbędne. Przypomnę raz jeszcze: podstawową, używaną w Dzikich Polach kością jest kostka dwudziestościenna, oznaczana skrótem k20. Liczby stojące przed skrótem k oznaczają po prostu liczbę kości, którymi należy rzucić, a potem zsumować wyniki, np. 2k20 oznacza rzut dwiema kośćmi dwudziestościennymi i dodanie do siebie obu wyników. Znaj umiar, Panie Bracie, przy korzystaniu z kości! Co za dużo, to niezdrowo, jak mówi przysłowie. Bacz, by Biesiada nie przemieniła się w wojskowy obóz, w którym nic innego nie czynią jeno w kości grają. Znałem ja jednego towarzysza chorągwi husarskiej, co w jedną noc całe swoje majętności w kości przegrał i na dziady zszedł. Ot najlepsza to nauczka, że z kośćmi umiar trza znać.

Testy, albo komu Fortuna sprzyja Bohaterowie Panów Graczy, przemierzając świat, bardzo często będą chcieli wprowadzić w życie wszelkiej maści czyny, których powodzenie zależy od tego, jak są zwinni, czy są krzepcy lub mądrzy. Będą zatem skakać z konia na rozpędzoną karetę, bić się na szable w rwącym potoku, tańczyć z panną wojewodzianką etc. Aby przekonać się, czy komuś uda się trafić Tatara z bandoletu, przeskoczyć konno nad powaloną wierzbą czy też wytropić w lesie zwierza, należy zdać się na przychylność fortuny i przeprowadzić test. W Dzikich Polach, Mości Panie, wykonuje się go na dwa sposoby, o których napisano w Księdze IV – znasz więc testy zwykłe i testy przeciwstawne. Gdy decydujesz się na rzuty kośćmi, winieneś rozważyć dwa ważne aspekta: 1. Co testować? Przeważnie nie będzie wątpliwości, czy w danej sytuacji sprawdzać Jazdę Konną, cechę Zwinność czy Język Niemiecki. Jeśli jakieś wątpliwości będą (np. Retorykę czy Łacinę przy uroczystej mowie), Twoja głowa w tym, aby rzecz rozsądzić.

Ciekawym zabiegiem, który możesz stosować na korzyść Graczy, jest związanie testowanej Biegłości z inną Cechą niż zwykle. Np. Cyrulik dodaje się do (połowy) Mądrości – ale gdy przyjdzie do zszywania rany igłą i nitką, stosowniejsza jest Zwinność. 2. Trudność Testu (TT) Gdy Waść już uznasz, którą Cechę czy Biegłość należy testować, określić musisz poziom Trudności Testu. Z testami przeciwstawnymi przychodzi to bez trudu, wszak w Księdze IV jest na to prościutka zasada. Tutaj dopowiadamy jednak: gdy w danej sytuacji działają wyjątkowe czynniki, które dodatkowo ułatwiają bądź utrudniają powodzenie testowanej akcji, masz prawo obniżyć lub podnieść TT nawet o dwa poziomy! W testach prostych ustawiasz Waszmość TT według własnego uznania. Poziom normalny (TT 20) jest tak pomyślany, że bohater o przeciętnej, średniej wartości Cechy czy Biegłości (czyli 10) musi uzyskać również średnią wysokość rzutu kostką (też 10). Osobom bieglejsze czy sprawniejsze (o ponadprzeciętnych współczynnikach) osiągną sukces nawet przy odpowiednio gorszych rzutach 1k20. Zaś postaciom słabo wyszkolonym czy o niskich Cechach w normalnym teście potrzeba dobrego wyniku na kostce. Ustalając TT miej na uwadze takie porównania: TT arcyłatwa (8): Rzeczy arcyłatwe umie zrobić każdy człek, przy odrobinie skupienia i wysiłku nawet najgorsza fajtłapa, chyba tylko dzieciom i upośledzonym groziłaby porażka. No chyba, że kto okrutnie pijany, jako pewnego razu pan Wróblewski kiedy do ust kuflem nie mógł trafić. TT bardzo łatwa (12): Akcje bardzo łatwe niemal zawsze udają się osobom o choćby przeciętnej sprawności czy wyszkoleniu, porażka grozi jedynie słabeuszom (bardzo niskie Cechy) czy ignorantom (brak Biegłości). TT łatwa (16): Czynności łatwe sprawiają pewien kłopot osobom o niskich i przeciętnych predyspozycjach, natomiast kto jest dobry, ten czynności łatwe wykonuje rutynowo. TT normalna (20): Akcje trudniejsze od codziennych, pospolitych wyzwań. Nawet sprawnym i dobrze wyszkolonym nie zawsze się udają, chociaż osoby o bardzo wysokich kwalifikacjach nie mają kłopotów. TT trudna (24): Tutaj osoby dobrze wyszkolone i sprawne (Biegłość/Cecha 11-17) potrzebują również nieco szczęścia (około 10 na 1k20), nawet najwięksi mistrzowie (Biegłość/Cecha 18-20) nie mogą być całkiem pewni sukcesu.

~ 218 ~

Księga IX: Starosta Gry

TT bardzo trudna (28): Działania bardzo trudne i często niebezpieczne, których imać się winni tylko najlepsi. Ale nawet mistrzów nieraz spotyka niepowodzenie. TT arcytrudna (32): Nawet najbieglejszy mistrz do sukcesu potrzebuje sporej dozy szczęścia.

Przykład: Imć pan Jędrzej Rusztowicz salwuje się ucieczką z płonącego dworu obleganego przez Tatarów. Pan Gracz, który wciela się w rolę dzielnego Sarmaty, decyduje się na próbę wyważenia drzwi w czeladnej izbie, które prowadzą do ogrodu. Jeśli mu się to uda, będzie mógł skryć się w sadzie lub dobiec do stajni, gdzie czeka osiodłany koń. Pan Jędrzej pędzi z całą mocą na drzwiczki. Starosta Gry decyduje się na wykonanie testu Krzepy (wszak to od siły zależy, czy uda się uszkodzić żelazne zawiasy). Cecha ta u naszego Bohatera wynosi 12. Wyważanie wrót z pewnością nie jest czynnością pospolitą ani łatwą, ale też drzwi do czeladnej nie mają takiej mocy, iżby trzeba było na nich Herkulesa. Starosta ustala więc normalny poziom TT (20). Aby pokonać ten poziom TT, Rusztowicz (Krzepa 12) musi uzyskać na kostce co najmniej 8 punktów. 3. Modyfikatory Poziomy TT to narzędzie Starosty Gry. Tym narzędziem Waszmość ukazujesz warunki obiektywne, wynikające z samej trudności podjętej akcji oraz niektórych sprzyjających bądź niesprzyjających okoliczności. Natomiast modyfikatory są zabawką kompanii Graczy. Zazwyczaj Gracz pilnie śledzi, które Ataki dają plusowy modyfikator do Inicjatywy, które zaś zmniejszają wrogowi Obronę. Gracz ma także świadomość, na ile stan zdrowia jego postaci wpływa na szanse powodzenia testów (lekkie osłabienie, poważne osłabienie, ciężkie osłabienie alkoholem, obrażeniami lub wyczerpaniem fizycznym – patrz: Księga IV). Różnica jest wyraźna: poziomy TT wynikają z trudności samego zadania i czasami z warunków panujących w świecie wokół bohaterów – zaś modyfikatory odzwierciedlają przewagi, słabości i rodzaj działań samych bohaterów. Zasady bardzo rzadko naruszają ten podział kompetencji. Stąd też przeróżne znane Graczom modyfikatory dodaje się i odejmuje od ich Cech i Biegłości – nigdy zaś nie wpływają na ustalony przez Waści poziom TT. I pamiętaj, Mości Starosto, że modyfikatory jest to instrumentum, które ma Wam w grze pomóc, a nie przeszkadzać. Możesz ich używać zawsze, czasem lub nigdy. Jesli ci fantazja przyjdzie, w ogóle nie musisz na kości spoglądać. Hej, parchu! A nuże jeszcze garniec miodu przynieś! Do kroćset, podły miodzik w tej karczmie dają. Ot, co mi przyszło na starość, gdym żywot cały na wojnach strawił i w obozach wodą kryniczną i lebiodą jedynie się żywiłem, tak że mi kijanki się w brzuchu zalęgły i u medyka z Italii musiałem bywać. A o czym to ja miałem? Dalibóg, wiem już!

Zamiast testów, porównanie Na samoprzód, Mości Starosto Gry, musisz zadecydować, jaka Cecha czy Biegłość brana jest pod uwagę przy wykonaniu danej czynności. Potem, mając na uwadze jej trudność, ustalasz słowny poziom Cechy lub Biegłości, który jest potrzebny Panu Bratu, by czyn ów wykonać. Pamiętaj, aby ustalając tę trudność nie zaglądać do Konotacji Pana Gracza. Na przykład, zakładasz, że na stromą skałę wespnie się tylko postać zwinna. Następnie po prostu pytasz np. Jak waćpan jesteś zwinny? Jeżeli wspomniana wartość Cechy (lub też Biegłości) będzie u Pana Gracza równa lub wyższa od zakładanej, to udało mu się. Nie potrzeba chyba dodawać, że Pan Gracz powinien użyć wówczas słownego odpowiednika danego współczynnika, nie zaś liczby.

Przykład: Ucieczka przez zamknięte drzwi wymaga sporej siły. Decydujesz, Mości Starosto, że testowana cecha powinna być na poziomie co najmniej dobrym, czyli w przypadku Krzepy – krzepki. Sprawdzasz jej wartość u pana brata na jego Konotacji. Okazuje się, że ów Jegomość jest właśnie krzepki. A więc udało się... Rzuty kośćmi nie są najlepszym rozwiązaniem w grze. Zbyt dużo zależy tu od ślepego losu. Jako że w Dzikich Polach winieneś przedkładać zgrabny opis, zacny nastrój i ciekawą intrygę nad kosterstwo i turlactwo, tedy polecam ze szczerego serca drugi sposób testowania. Kości lepiej używać jeno przy czynnościach wyraźnie zależnych od szczęścia, mniej od umiejętności. W Dzikich Polach i tak największy nacisk kłaść należy na prawidłowe odgrywanie postaci, wczucie się w rolę i grę zgodnie z przyjętym przez gracza konceptem kreowanego bohatera. Stąd rzuty kostkami ograniczyć trzeba do minimum. Oczywiście, jeśli kto lubi kostkami rzucać niechaj rzuca, jeśli kto nie chce, to nie. Gra fabularna ma przede wszystkim dawać rozrywkę uczestnikom. Grajcie tak by dobrze się bawić! Kości są wszelako najlepsze do gry w karczmie, z zacną kompanią i przy grzecznym trunku. Ot i cała filozofia! A weź uszu nastaw Asan, bo mam coś nad wyraz ważnego Ci do powiedzenia! Bacz by wszystkie testy, wyjąwszy te, które związane są z walką, wykonywać wyłącznie samemu i to tak, by na kości ciekawskie oczy Kompanii nie spoglądały! Zasłoń się pustymi flaszami lub księgami, tak byś tylko ty kosteczki widział. Nie wolno dawać Graczom kości do ręki! No chyba, że zechcą trochę talarów w karczmie przegrać... Dzięki temu nastrój biesiady będzie zacniejszy, a Tobie łacniej całą sprawę będzie kontrolować, kto został ranion, a kto się w stawie utopił...

~ 219 ~

Księga IX: Starosta Gry

Testy łączone, albo popił, pobił, skropił, przydzwonił, miasto Poznań wyzwolił... Czasami zdarza się, że Panu Graczowi przyjdzie do głowy uczynić coś, co zaiste nie mieści się w ramach typowych testów Cech lub Biegłości. Musisz wtedy, Mości Starosto, rozdzielić ów czyn na mniejsze działania, łatwiej dające się określić standardowym testem. A potem testujesz każdą Cechę czy Biegłość z osobna.

Przykład: Pan Mateusz Marmay konno ściga pędzącą karetę, w której siedzi porwana przez zbójów białogłowa. Szlachcic postanawia podjechać jak najbliżej pojazdu, wskoczyć na niego, usiec woźnicę i wstrzymać oszalałe konie. Jakie testy powinien przeprowadzić Starosta, by określić powodzenie śmiałego wyczynu? Najpierw należy sprawdzić, czy Sarmata dopędzi karetę, czyli wykonać test biegłości Jazda Konna. Następnie Pan Mateusz musi z powodzeniem przeskoczyć z pędzącego konia na tylną ścianę karocy, zatem Fortuna powinna dopomóc przy teście Cechy Zwinność. Zdzielenie w łeb woźnicy, który nie spodziewa się tego, nie nastręcza trudności. Pozostaje tylko wstrzymać pędzący pojazd, odpowiednio powodując końmi. By się to udało, musi Starosta przetestować Biegłość Powożenie. Ot, i cała sprawa.

- Bohaterowie Starosty – sojusznicy, wrogowie, osoby neutralne – których spotkają BG - wprowadzenie dla Kompanii wciągające postacie Graczy w wir wydarzeń, a także dalsza fabuła przygody (bliższa lub dalsza).

Jak korzystać z Dyariuszy? A więc przyjmijmy, że masz oto przed sobą przygotowany Dyariusz. Wymyślony przez Waszmości albo napisany przez kogo innego, a pozyskany z internetowej paginy, z pisma o RPG czy z niniejszej księgi albo dodatku do Dzikich Pól. Cóż dalej? Pierwsza rzecz: nigdy, w żadnych okolicznościach, Dyariusza nie mogą czytać Panowie Gracze! Jeśli przyłapiesz na tym łotrów, to wyzwij ich na szable i uszy poobcinaj, a jeśli to plebejusze, bez miłosierdzia na pale ponawlekaj! Wszystkie zawarte w Dyariuszu fakty, wskazówki i opisy Panowie Gracze poznać powinni dopiero na Biesiadzie.

Oszukuj, jeśli wola! Na koniec przypomnieć trzeba, że Waść jesteś Starostą Gry i w twoich to rękach spoczywa los całej opowieści. Czasami możesz sobie pozwolić na to, by czyjeś niepowodzenie (lub udany test) zatuszować i odmienić wynik. Bo co zrobić, gdy niefortunna kostka obwieści ciężką ranę Pana Brata, którego koniecznie chcesz mieć zdrowego w dalszej części przygody? Czyż można pozwolić bezrozumnej rzeczy, jaką jest 1k20, zmarnować przygotowany Dyariusz i popsuć wszystkim zabawę? Veto! Nie ma zgody! Jeśli wynik rzutu zaszkodziłby całej przygodzie, bez skrupułów go zafałszuj. Pamiętaj jednak, by nie czynić tego za często.

Pars secunda: O dyariuszach przygód Dyariusz przygody, alias scenariusz Jak już z pewnością Waść dostrzegłeś , w Dzikich Polach nie brakuje własnych odpowiedników wielu nazw używanych powszechnie w grach fabularnych. Scenariusz, czyli rzecz niezbędną do gry, zwiemy Dyariuszem przygody. Właśnie według scenariusza Starosta winien prowadzić całą przygodę, zwaną Biesiadą. W nim znajdziesz informacje: - miejsca, które odwiedzą Bohaterowie Graczy

~ 220 ~

Księga IX: Starosta Gry

Druga rzecz: Dyariusz nie może zbytnio wiązać rąk Waszmości ani ograniczać poczynań uczestników zabawy. Jeśli w scenariuszu stoi, że np. upadek z wysokiego drzewa, na które wdrapie się któryś z bohaterów, zakończy się śmiercią, to możesz wyegzekwować zalecenie (jeśli uznasz to za właściwe i sprawiedliwe), ale bynajmniej nie musisz. Jeśli w opisywanej sytuacji przedwczesna śmierć któregoś z bohaterów zepsuje całą misterną intrygę i fabułę, to bez wahania złagodź konsekwencje upadku. Zapamiętaj Waść: Dyariusz jest pomocą dla Starosty, osią i osnową całej przygody, ale nie obowiązującym słowo w słowo Katechizmem (jest to zupełne przeciwieństwo mechanizmu, jaki występuje w tzw. grach paragrafowych).

Co w Dyariuszu być ma Dyariusz powinien być uniwersalny, tak aby w razie potrzeby dawało się go łatwo i szybko modyfikować, nie burząc zarazem planu całej przygody. Pod względem fabularnym powinien stanowić opis (ew. streszczenie) ciągu wydarzeń, które będą udziałem Bohaterów Graczy. Staraj się unikać Dyariuszy liniowych, w których Kompania pójdzie niczym po nitce do kłębka i będzie jedynie biernymi uczestnikami zdarzeń. Powinieneś często dawać im wybór drogi, którą będą podążać. Bądź również ostrożny w zakładaniu z góry, że Kompanija wykona coś czego się spodziewasz. Takie hulajpartie szalejące po gościńcach są często nieprzewidywalne. I tak nieraz słyszałem o tym, że miast odbitą pannę z rąk infamisa oddać spłakanym rodzicom, to jeden z Kompanionów brał ją za żonę. Innym razem wziąwszy od magnata sakiewkę za rozpędzenie sejmiku, ci woleli wszystko w karczmie na wino i białogłowy przetrwonić. Toć jest najlepszy dowód na to, że Swawolnej Kompanii czasem jak co do łba strzeli to niepodobna temu zaradzić. Ot co!

Dyariusz powinien zawierać kilka podstawowych elementów, niezbędnych do ukończenia przygody. A zatem: cel, do którego dążą bohaterowie, opisy terenu, na którym rozgrywa się akcja, charakterystyki napotykanych po drodze przeciwników, a także Bohaterów Starosty. Poza tym znaleźć się w nim winny tak istotne dla ciebie informacje, jak np. plany karczem i dworów, do których bohaterowie Panów Graczy zawitają po drodze, lub krypt i katakumb z zaznaczonymi w nich tajemnymi przejściami i zapadniami, mogącymi zadać śmierć nieostrożnemu śmiałkowi. Cele Dyariuszy mogą być bardzo różne: w przygodzie może chodzić o znalezienie ukrytego skarbu, wykonanie zajazdu na dwór sąsiada, rozbicie watahy Kozaków czy Tatarów wzbudzających postrach w okolicy, usieczenie znanego warchoła, doprowadzenie do małżeństwa swego kompana z piękną i bogatą panną, uniemożliwienie małżeństwa pięknej i bogatej pannie ze starym i biednym dziadem, który jest łasy na jej białogłowskie wdzięki (wszak Swawolna Kompanija z pewnością bardziej łasa) itp. Zwykle zakończenie powinno być takie, aby stanowiło wstęp do kolejnych przygód w przepięknej Rzeczypospolitej. Na końcu podręcznika do Dzikich Pól, znajdziesz przykładowe, gotowe do wykorzystania Dyariusze przygody. Gdy zaś będziesz pisać własne, wspomnij na owe porady: Miejsca – są w Rzeczypospolitej miejsca pospolite: las, step, miasteczko, karczma, dwór szlachecki, chata chłopska czy kozacka. Tam Swawolna Kompania będzie trafiać najczęściej, więc rychło się nimi znudzi. Niechaj więc odwiedzają lokacje ciekawsze: młyny, wiatraki, kuźnie, pracownie rzemieślnicze, szkuty ze zbożem na rzece, klasztory, zamki i pałace magnackie, dwór królewski, obozy wojskowe, jarmarki, miejskie winiarnie, domy rozpusty, wioski Tatarów, Czeremisów czy Olendrów, osady rybackie, leśne smolarnie, szkoły parafialne i kolegia, urzędy grodzkie, sejmiki... Przynajmniej w co drugim Dyariuszu pokazuj Graczom coś innego niż dworek, karczma i gościniec. Jeśli

~ 221 ~

zaś

planujesz dłuższą rozgrywkę w budynku czy na jednej ulicy, pomyśl nad rozrysowaniem mapki.

Bo hate rowie Starosty - Ciężka praca! Tr.i:eba opracować (a później odegrać) wszelkie postacie napotkane przez Kompanię. Jak by to sobie ułatwić? Moja rada mka: podziel sobie ce postacie aa trzy kategorie. Tr.teciol7.ędne, najmniej ważne, tworzą wyłącznie tło. Nie posiadają ważnych informacj~ nie wpływają w żaden sposób na treść przygody. ChJopi na polach, szynkarze w gospodach, wędrowni kupcy czy że­ bracy... \X/ano o nich wspominać, aby Gracze cz~ że mają wokół siebie żywy świat, nie zaś pustynię. Ale głowy sobie nimi nie zaprzątaj. Niechaj będą. jak najbardziej cypowe - chłopi tępi i nieśmiali, Kozacy ponurq, Żydzi służalczy i ciekawscy. Jeden wysoki, innr gruby, trzeci zaś scaty... wszystko jedno, wpnyślisz na bieżą.co! Gracze i tak o nich zapomną.

pochodz.enia. Tyle, ile potrzebujesz, aby odgrywać daną postać wiarygodnie. Nie może być tak, że Gracz zapyta: A skąd Waść masz tę bliznę?, a ty zaczniesz się jąkać i plątać. Pierwszoplanowe postacie występować będą rzadko. Są to takie, kcóre pr.i:ez wiele czasu przebywają z Bohaterami Graczy i wokół których kręci się cały scenariusz. a przykład, panna-sierota, której Swawolna Kompania pomaga odzyskać majątek po ojcu. Albo zaufany oficer Koniecpolskiego, pod którego rozkazami 1-.:ompania pełni misję. Postać pierwszoplanowa jest niemal równa Bohaterom Graczy i powinieneś opracować ją tak dokładnie, jakbyś sam miał wystąpić w roli Gracza. Wyd arze nla - /\ to rzecz najważniejsza: wymyśl tteść fabuły. Pamięcaj, że Drariusz winien mieć odpowiednie Zagajenie, w którym uwikłasz Bohacerów w przygodę. To ważne. iech Gracze czują, że ich postacie dążą do celu dlatego, że mają prawdziwy powód (a me dlatego, że tak chce Dyariusz). Planując dalszy bieg '~)darzeń, zosta\\~aj Graczom swobodę wyboru. Dobry Dyariusz uwzglc;dnia nieprzewidywalność Graczy. Co to znaczy? To znaczy, że rue dopuszcza możliwoś~ aby jedno błędne ich posunięcie zablokowało całą fabułę. ie zakladaj, że koniecznie wejdą główną bramą, jeśli jest do dyspozycji brama i funka. Nie dawaj arcywa.żnych informacji tylko jednej postaci, bo Gr.icze mogą nie zechcieć z nią gadać, albo ubiją. Zawsze miej w odwod7jc plan awaryjny, który pozwoli ci dokończyć przygodę, nawet jeśli Gracze zboczą z przygowwancj drogi.

E xemplum Dyariusza opisane Abyś

ro wszystko lepiej zrozumiał , dam Waści jak wyglądać powinna przygoda w Dzikich Polach (i prowadzona aa jej podstawie Biesiada). Wyobraź sobie zatem następującą scenerię: Bohaterowie Panów Graczy Gest ich tr.:ec.h) wychodzą na polanę leśną, na której znajduje si~ mała, drewniana chatka. W jej wnętrzu ukrył się groźny infamis Muraszko, razem ze SW)"TI sługą Szymonem Kucergębą. Znlózm)', że celem przygody jest znałe?.ienie i zabicie obu groźnych hultajów. W Dyariuszu miejsce to musi być oczywiście dobrze opisane, tak abyś na podstawie tekstu mógł Panom Graczom właściwie priedsmwić sytuację. Opis w Dyariuszu może wyglądać np. tak: a leśnej polanie znajduje się mała, drewniana chara, pozbawiona okien, kryta słomianym dachem. Już na pierwszy rzut oka sprawia wrazcnie opuszczo· nej. Wokół budowli rośnie kilka wysokich krzewów. We wnętrzu rudery przebywa groźny rozbójnik Muraszko, razem ze swoim sługą Szymonem Kuccrgębą. Są tam też ich konie. Łotry wyglądają przez szpary w śctanach, i nie będąc samemu widziani, zauważą każ. dego, kto tylko zbliży się do chaty. Widząc zbrojnych, przykład,

Drugor.i:ędne postacte są w jakiś sposób ważne dla przygody, a więc opisz je w Dyaciuszu: wszystkich soju~zników 1 wrogów, a także tych, od których Gracze potrzebują informacji bą.dż pomocy. Niechaj każdy ma 1m1ę i nazwtsko, wiek, osobowość i jakąś garść szczegółów odnośnie wygL1du zewnętrznego i

- 222 -

z bronią w dłoniach; zaatakują kto pczcluocz)• próg. Tyle opis. Załóżmy, że bohaterowie Panów Graczy po wiciu perypetiach doacrają wreszcie na polanę. Oto, ja.k winieneś przcdstaWIĆ syruację, mÓWląC do Panów Graczy. hult11je

przyczajają się

każdego,

z

Starosta Gry: 11'/ythodZfnt /aJ11 na nin1it!lrĄ_ pola11r. l\o J!/ lrodk.N sfqi mola, drt11·111oflo dMtleo. Jut poz.bo11iona ok.im i rhyba qp11fZ!ZOflfl - p~d df"{!J•tizmi rofttit trawo. Owie 111'tj 11'/d:efrfr kil/eo roz/OŻJl/yt/J Jef":(!U'Ó/JI, pqZfl (}Hf llit fita fi/ flit mleongo.

Jak widzisz, Starosto, poW1mcneś opisywać tylko to, co dana postać jest u stanic w rzcczywistośo 70baC7)C, u~l)'SZCĆ lub \\1•luyc mn)mi 7m)'Słami. OpoW1a daj o rpn według s1opmow11ma Wllgi spraw. Ws7cllue rzeC7)' bowiem mają swój porLądck; wszak i prq stole królewskim scnarorowie 7astndają według kołejnoki, 1ak im powaga urzędu nakazuje i pozwala. Tak ted)' najpierw powiniend powied1ieć o leśnej polame 1 chacie (wszak to pten>'S7e Kompanii rzuci si~ w oczy). potem o cym, że chata 1est drewmana i opus1czona, a u końcu o mało znacząc)ch dewach. W Dyaaus1u W)T.17ntc określono, u ukrywających się zbó1ów me widać 7 zewnątrz. Mówisz więc Ko mpanii cylko to, co w r/eCZ)'WtStości mogą dostr.tcc bohaterowie Panów Graczy.

Pan Gracz J: PrzJglądam 11r 11uwŻ!'it thoriL CZJ 1mfol roi

JZ!Z!gÓffltgo?

Swrosta Gry: Chato j11k rh11ta. Clfybo jut op111ZfZOfl" • 11'1d'efrv tr p~d progitnr ro/flit gst" 1m1110. D(Jllno flik! 111 1111 l/rltl'{leol. Pan Gracz 2: OlxhodZJ (/)(Jt( dqJeo/o.

Smrosta Gry: Nit mo ok.im. ll"flr!rz" nit 11·idfll. P11n Gracz 3: PMrhodzt OllroŻftit do lrim!J i 11osl11fb1y(.

\YI !)m momencie boh:uer Pana Gnc7a pod1ął nieprzCW1dZ1anc w D yariuszu. \X' podobnych ~~ruacjach powinieneś posłU?)·ć się własnrm roz-

d;1ałarue

sądkiem. W moim prz)•kladzie Starosta G!)• zakłada zatem, że Muraszko i jego sługa zachowują się cicho (są przyczajeni). Z opisu wynib jednak, 7e w chacie są rakżc dwa Wierzchowce. Konie m<>gll wywołać hałas, który wszakże jest dość cięż.ko usl)'SZCĆ (grube ŚctaD)', pozbauione otworów). Swosn G!)• musi w tej sytuacji rozważyć, C7)' bohater wykona odpowtcdru test (prowadzący korzrsca 7 odpowiednich wspólczynników na Konotacja Pana Gracza 3), czy też w ogóle niczego nic uslyszy. Wykonując test (~mys ly), Scarosca Cl)' rzuca uksadkicm kośćmi tak by Pan Gracz nic dosirzegl wyniku, po CZ)'ffi porównuje go z wanośc:i.t danej Cechy. iesteq•, test wypadł mcpomyślruc, a zatem Bohater Pana Gracza nie usł)•szał niczego. 'iech jedrta.k Pan Grac7 ma św~adomo$ć, 7C albo po prosru me udało się me dosł)'SZCĆ. albo nikogo u środku nic ma. Czasem 7mysly lubią sprowad7aĆ o- leka na manowce.

Starosta Gry: Cuz11. ll''t IJ'll(trz!! .t'{ppyP"flll)t spoleój. Pan Gracz 2: 011mru1fl df"{!J1 i nhodzs. Jo Jrrxlleo z 1Zf!h'4. "rrkN. Sta.rosca Gry: Robuz kilko krohJ111 u• "'r«z!I'

• nttrz!

rha!J. W'ttm dqstrz!!.OSZ pr':(!J 1obq !Jltitlh d11'Ó
z

bi~

}tdm 111rh ""!!.k rz!''" n( wprost na ritbit! To M11rasz.ko!

Tak zatem wyglądają, w wielkim skrócie, przy· gody rozgrywane na pods1awic l.Cenariuv), 7wane w Dzikich Polach L)\·anuszanu przygód. Mam nad11c1c;. 7<:~ zrozumiał Acan o co rru chodzi, bo rrunc; ma~7 ruetęgą. Mo7c gorzałka n mocna? \X'icdz, żcm 1nał 1cdnego francu~k1cgo kaWll.łcra z rodu de Cam1Jł co po kwaterce gorzałki talue dziwa wyprawował, że na królewskim dwor/.C go można by za błazna pokaz)'Wać. Razu pewnego ów pludrnk, kcórcn był nad wyr.11 1drowia wątłego, w jednej krakowslocj karc1m1c n:uknął s1~ na du·óch s7lachaców. Były to u1·dnulcuOc pierwszej wody 1 chaał) mu okazać jako się po krakow'S.ku pije. Wyzłopab tedy p1~ slusznych dzbanów piwa 1 nielicho siwuchy. Potem ledwie z gospody wyszli a tamten Francu2:1k po trzykroć wnętrze swe obiawi ł, czym poc1esrny dal ŚW1aru prospekt. Wszelako na koniec tego teatrum siad ł pod miejskim murem 1 sobie w pludry napa~kud11ł. Dalibóg Mośa Pamel Kupa śmiechu z mm była„. Zacny dwójmaczek! o ale czas wracać do mego wywodu.„ Każdy Dyariusz pczygody powtruen zostać spisany w szo,ególny sposób. Pr7cdc ~7}Stlum po· wirucn on podawać sksótOW)', ogólny .ta!)'S tła i a.kej~ bardzo dużo .taś uwagi poświęcać nas1ro1ow1, opisom i psychice Bohaterów Staroscy, któ!)•Ch prędzej czy pó7.nicj Swawolna Kompania spotka nn swej drodze. ie ma sensu umieszczać w nim szc;-ególowych opisów jak, k.ied), gdzie 1 co się tes1u1c, długich kolumn mod)'fikatorów do rzu1óu 1 uiclu cabcłck. \'('szak 1 tak pr7etcsru1esz odpowiednie u•spólczynnilu

- 223 -

blyslctluua 1171n1llflt n .nclrz!I jaJll.) roz!>lyslc a nmrt Jw. mmn ÓŹ!Ji!fYqqrh strop •yg~ą nrrzym llJ'IOmt postatit »'O)O»'llil:.itt1 sfr:/!gągfh ttgo 11ttt}Jfa. Za małym, lt.am1tnll)'1tt oltarzJkitHt, u• Sz:i!Óntt, Z!f'!fÓ'!Jt 11c z!Ofl 111ttlalron, k/ory „"CZ!/ doli tn1ńno spostcyr na /JltrU'IZJ 'Zf'I o/w. Jak w1d7is-1, Dynriusz pr.\ygocly do D1jkich Pcil rue pośw1 ~ca wicie miejsca mechanice gry. Pozwala ci ro na d.u74 dowolność w 1mcrpretowaniu opisywanych S)'tWICJI 7..a pomoq testów. 3SIJIW ucha, bo powta r7,arn 1"17 JCS7C7C, aż do znudzenia. aj\\1ęks1v naosk kła~ć mus1s7 na scwonerue specyficznego ~lfOIU 1 klimaru, oclgrp1.aruc akq1 na żrwo przez Pano\\ Gra czy 1 wczuoe su; "' rolę swych Bohatcrow, ktor.,.ch napotka Kompania. \Vszak zatn1as1 17ucać kose.m i, mozcsz Stw017)'C talu nastrÓJ, aby kazdy bal się naprawdę 1ako uc1c;rnik 7abawy, nie zaś bohater -1c świaca gry! Najlepiej by było spisywać swoje Dyanusze od ręcznie na dużych, czystych kankach papieru. Wybornie nadaje się do tl'gO S7ill)' papier pakowy 1m1tUJ:\C) pożółkły pergamin. Ponadro warto użyć gęsiego, lub chooaż zwykłego pióra, ab)' Dpnusz pt7ypommał ~~opis ~ X\111 \\icku. Jeśli tylko ~zie chęć u \X aszmo$CJ„. ie uak1u1c1c pro" adzenia jak egzanunu z ''ie· dzr o barokowe1 R,-ca)pospoli1e1! Jdli ktoś rue \\1e kied) krolował I leni) k \X'alezy, czy jak daleko IClit 1 Kijowa do Krakowa, 10 nic złego. Gra w D71k1e: Pola jest wyląciruc zabawą 1 ma sprawiać prz)iemno.;ć, 1'11e wolno o tym zapommcćl

(je,IJ tvlko będziesz ch=I), w Bohateró-w Panów Graczy. Posłuchaj

zaJe7no~c1

kolejnego fragmenru poykladowego

Dr:rnusn.

f>anoint lfo1aa bcdą JIM§> ut przrz. las. jtJt nrm111, ta)tlll1t1rzy... l.b1tra Jt( na bMr.J, a ro:q1.rz..11nt po117tlrz! mro1110/ pa/1 p!Mm. Cz.0101111, gtlzfti tlaltkD, ZfJb/yimt zjtlo11lt.an luwtlo blyslt.au1fy. a do "JZ!' idqryfh Ją;dZJt g~110/ pionma. IV'l'l'sz_ru .~ąsz.rz rozffr!J'!Jt sir, 11lt.az.'!Jfl' mtuitlkf{ pol011c. Na }tj lrod!UI 111ń!XZ!!J JUi dttnl!J hzjalt1aki9J b11ńowli o stro111)111, lf''Z!IJ/'fm JadJ11... To cńJba mola lwpluz.lw.„ Dok.o/a Jtll pNslo. Las spo»ya gl11rh.1 DSZ!'- Gń-1 bohaltf'OJJ tt podgdą blr\!J. 1lt1Ó dl'ZJ'itnn1 Zfl"'"-'Z.fl)Ohi ntmm9171hztnlt.;a!WJ1110/qplaJhlrzt~- Alt !flJ hoi prz;r;ń!(!t 11( az. po sam p~ 1 $/X!J'ZJ »• ~re, Z!flt1tl14"ka 111tbo nad po"1114 ro:;;asm i111allo bf,slw»iry. PtOffllt 11ńtrzy » I.u, rozfe,( " " li( trz_tJJlc /'(k;gqago drz;r»'D, a IJohaJu ńos!rz!Z! pólmrob mtTrfM't, Zftlonlcau
„

„,

Pars tertia: Prowadzenie gry

od poczynań

Jak

B ies iadę przygotować,

s em, bigos z

kapust ą,

al bo jędyk z so· pie rogi i barszcz

Zwa7)·wszy na wyjątkowość tejże gry, m1e1scc, " którym odbędzie si~ B1es1ada, nie po\\"inno być przy padkowe. 0C7)'Wisc1e, w Dzik.Je Pola mozna grac byle gd7ie, jeśli Wam w Ot:t)'Wiśc1e nie przes7kadza. Trzeba si~ jednak zastanowić, czy warto właśnie tam. Stasosrn Gry powinien oclpo"~cdnm dobrać przygodę 7awarq w Dp1riuszu do pory dnia 1 m1c1i.ca. w któf)m odbędzie ~I\" Biesiada, lub cc7 na od-wrc'u, " zależności od zdar7en, krore ro7t:grają się w scena.nu szu wysmkać odpo\\it'tlruą lokalizację. Dzi~k1 temu, Panom GrnC7om bęclnc lat\\1e1 wczuć się w swo1c role i klimat 81es1ady będzle wspanialSZ). I 12k D) anus?, krory w gló\\nc1 mierze opo\\iada o dworskich intrygach na1lc:p1c1 1est ro..:t-grać w ruinach. czy tez w nadal s101:icym nmku. Moze uda \'('am się zas1:i~ć "' jakimś dworze. Poszukajcie jakiegoś skansenu czy muzeum. Gdy crdcią pr7ygocly będą gorurwy po sec pach lub borach, wybornie jest zaprosić Panów Gra czy na ognisko pod lasem by cam snuć opo\\1CŚć. Poy

-224-

d11ennym świetle Komp:mm będzie żywsza 1 radoŚlllCJS7a, więc ułarwi to dyskusje no i będ7Je znacznie we~clej. Nocna pora natomiast spn)ia tajemniczemu nastrojowi Biesiady, łatwiej JCSt utrzymać ponury na strój, pooucie niebczp1cc1eństw.1 i scrachu. Oczywiście ruc zaws7c będziesz mógł Stuosto " ten sposób uacrakąiruć grę. Najczęściej Biesiad)• 7.ll pewne odbywać się będ;i w m1cszk2niu jednego 7 Kompanionów. \'\'tedy \\':lrtO 1eśli co możliwe, zas1:\ŚĆ pr.ty kominku. lub choćby postawić na stole świece, by w półmroku snuć opowieść. Tak właśnie nsiadah 7olniene w kresowych stanicach, a we dworach mę­ zowie, dziea i niewiasty słuchaj:\C o wojennych pr7y· godach, lustorii o dziwach 1akich świadkarru b)h ich OJC0\\1C 1 dziadowie. Słuchali wspomnień o da\\nych c-Lasach wielkiej Rzcapospolite). K.u:dy ju7 znajd„tes" odpo\\1cdnią porę 1 rruc1sce, a tak7e pr:t)'goru1es:1 7acne osw1ctłenie, to warw pomyśleć o jakiś rekwizytach. Mo7e uda się zdobi·ć replikę szabli czy pisrolcru, które można połozyć na \tole? Zamiast kreślić długopisem po Konocacj1 \\'C7c1c do ręlu gęsie pióra 1 szary, pakowy papier. Mo7e ktoś z Was ma s"łachcclu 7upan łub kon rusz? Sarmackie stro1e moLna pożyczyć z lokalnego "cspołu folklorysryc7ncgo, " teatru czy \\TeS7ete od "na1onwch, którLy walc?~ w Bmccwie Rycerslum 1ajmu1ącym się XVll W1Clucm. Oczywiście nic 1cst 10 konieczne, lecz zasiadając wspólnie w strojach " epoki duzo łarwiej będzie się Wam pr.tenieść w tamte c1asy, a sama Biesiada na pewno będ111! atrakcyjniejs1a. Biesiada z pewnośet:\ potrwa kilka god7.1n, więc wano pomyśleć o jedłc 1 trunkach. Tu nalczl (I~ ukłon w monę gospodana, u którego spotka się Kompam1a. Mu,1 on pamiętać, 7e 1c~li me podejmie gofo po pań­ •ku 1 odpowiednio me przy~1)·ku1e stołu 10 ~miało go mo,;na na7wać skąpcem 1 gburem. Gość w dom, Bóg w dom, mówi staropolskie pr/ysłowie. Dla prawd71

wcgo Sarmaty mało jest lepszych rzeczy niz dobra Kompania, która w gości zaWJca. 1cs1e1y nadeszły tera7 ciężkie cza~y i Wiciu z Was :1apewne pozba\Vlonych 1esr rodowych włości, 7 krórych można czerpać dochod)'· Dl:uego n:llczy dodać, 7C goście nic powinni prz)iść z pustymi rękami by nic zrujnow:ić gospodarn. 1 ajlcpic1 1es1 pr7ed Biesiad:\ wspólnie 7ebrać groSlWO by nkup1ć w1krualy. a poc71\tek trzeba usralić czi· maj:\ to być potrawy wyszukane, czy prosta żołnierska strawa. Jeżeli zatem akcja Dyanus?.a d1Jcjc się na zamku magnata, czy we dworze bogatego szlachcica, 10 należałoby prr.morować "qclc smakołyków i pr7.<."<.lmch trunków. Natomiast, 1c~IJ "' całc1 przygod71c Pano\\~e Gracze będą hasać po stepach 1 lasach, albo wojować gdzieś na kresach R7ca)'J>O~politej to ruc mcba szykować nic nadzW)·czajncgo. 1c pozwól Jednak Panom Graczom ob1adać się w trakcie gry. Powtnny być do tego pr~eznaczonc te fragmcnry Biesiady, w których Dy· anusz mÓWl o posiłku. Zatem jeśli w grze Bohaterowie Panów Grac1y crafiają do karc1my w podaJ jadło i crunk.J na sról. Kiedy zaś wojuj:\ z odd71ałcm S7Wcdzloch rajtarów 10 ruc pozwól un się ob7erac. A oto co gospodarz moze podac w tra.kac szbchcckicj B1cs1ady na stół. Przcdst1\\·1am ru potrawy, które na1łarw1c1 JCSt pr/)'gOtO\\-aĆ łub kupić. ale jeśli pr„i1dzie ci fantazja podać pieczonego d71ka C7)' kuropatwy to rwo1a sprawa. iech zna Kompania twój pański ges1! Z upy: gr/ybt>wc, 7ur staropoł~lo. bar~"C" b1ał) lub Cl'er\\·ony, rosół, krupruk.. Dania gor:tcc: kasza ze sk\l.-a.rkam1, pierogi, bigos 7 kapustą, p1coona kura, gotow:mc m1ę~o. picc7onc 1ablka.

-225,..,

D ania zimne: chleb ze smalcem, ws7elluego rod1a1u wędliny, pasztery, śledne 1 mne ryby, żółty 1 baaly ser, ciasm i kołacze, kis1one ogórki i kapusta, or.t.echy, bakalie. Napoje: kompoty owocowe, soki, woda 1 kis1onej kapuscy lub ogórków, podpiwek, IN-as chleboW). Trunki: piwa, nuody pane (półtoraki, dwójmaki 1 trójniaki), wszclaloc nalcwlu, węgrzyny (zwane obecnie Toka1anu), ora? wódki (ale rylko staropolskie, czylt: Jan Ili Sobieski, Polonez, Goldwasser), a dla zawaltdrogów lub Kozaków siwucha. Bacz, Mośo Panie, ze jeśli kiedykolwiek do uszu moich dotne, 17 na Biesiadzie zajadaliśoe się pludrackinu ch1psanu, p1ną 1 Colll, 10 nicchybrue zajadę tam 7 moją Komparu1ą 1 wszystkich Was na pale pc>nawlekam albo b~ę końmi rozrywał! Miej baczcmc, Mości Srnrosto, że powindnl ma raz daleki krewny I mć Kowalski, IŻ znal pewnego jegomościa, który na1adl ~ię zamorskich cudów 1 pe> trzech dmach " gorąc;.;ce umul. Pr:zcae gdyby Bóg chciał, byśmy trawę 1 troony tcdli. ro by nas bydlęrami uczyruł. \\icdz tez., 12 mepodobna bicstadrukom podac do p1c1a wody, bo to na1w1~ksza Jest zrucw11ga. Wszak od wody p11ej człeka ruemo7ltwie głowa rozboleć mmc, a pon.1dto zaby si~ w brzuchu 1alęgnąć się gotowe.

Tak samo w karczmie niech gra1ą skoczne nuty, na m.-ignackim dworze pludracluc 1a1ke, czy w końcu w kościelnej krypcie po nure chóry. Jeśli dysponujesz zamorską sk rzymą komputerem zwaną. tedy ustaw pliki w kole1noki tak b)· w prosty sposób manewTować mi~zy utworami. Możesz tez skopiować 1akowe$ dźwięki 7 gier czy filmów. Dw;ki temu, gdy op1su1csz Komp2JU1 bitwę, to puść un szczęk żcl373> końskie piski 1 lud1kic krzyki. Jeśli Panowie Grac-c broniąJasnci Góry c:r.y Kamieńca przed plugaW)mt wrogami, to ruechaj będ7ic s l ychać huk annat tak by zęby dzwoniły. Jeśli masz oleum w gło­ wic to dasz sobie rad~, a jeśliś kiep 10 najlepsze sprzęta o nic dopc>mog.i.. Ot cala mądrosć! Poru1c1 pre:rcnruję regestr płyt, na których znajdZJes:r wyborne melodie aa szlacheckie b1es1ady.

Graj, muzyko! Powiedziałem ju1 \sanowi o w.idu mac7ąqch 'pr.awach B1es1:idy ~·~ tyczących. 1 a komec 1ednak 1mtaw-'lłem r1eo mw·rue w.ażnl\, jak 1 me n21wa1me1~:rą 7C wszyscluch. Mam na m)'ŚU muzykę. Coś tak oc-1y W)•baluszyl, jakbyś konia w paski obac1ył? Owszem, pc>wtadają. że mkie monstrn w dalekich krajach Z)ią i wtelcc na ludzkie mięso są łase, ale 1a myślę, ze ro klamsrwo sromotne, bo s1cdemd11c'Ll' 1 siedem lat na tym padole iyje i jeszczcm takiego cuda rue wtdZtal. A Wiedz, iem w św.;eoe bywały bom navm do Zicnu Swi~tef wyruszył, ale mrue ZOOJC}' pod Sanokiem złupili 1 musiałem wracać. O C7)'lll 10 ja mówiłem„. ach„. O mu1ycel Otóż wicd1 Mości Panie Starosto, ze mu1yka na Biesiadzie to atC}'W'll7na 17ccz. Dzięki niej mozesz wielce na wrazeruach i uczuciach Panów Graoy 1dz1ałać i nicchybruc klimat Biesiady i jej nastró1, W7m6c. Kiedy snujesz opis 7)7nei okolią• 1 lasów· be?kresnych, tedy ka7 grać spoko1ną melodię. Kiedy op1su1cs1 miasto 1aklc zacne, jak choćbv Kraków, Gdańsk ery Ki11iw 10 niechaj gra dumna i pi~kna muzyka. Gdy PanoWle Grncze widzą prJemarsz wojsk, husarok1e chor:\gwie czy towarqszów lekkich znaków niech pcis lyszą lfl\by, dudy 1 pis:rc7~1łki, albo śpiew narodu rycerskiego. Kompania goniona przez t:1tarslu cnmbuł winna słyszeć szaleńcze, dzikie i głośne d7w-i~k1 t:ik by 1m skórn na gnb1ecie oerpla a włosy dęba stawały.

- 226

też większość

Muzyka z filmów: Ogniem i mieczem Ogniem i mieczem 2 (ścieżka dialogowa i dodalkowe utwory na Potop Pan Wołodyjowski Pan Tadeusz Czarne chmury Crimen Bandyta Black Hawk Down (niektóre urwory) Gladiacor Joanna D'Arc Markiza Tr.r.ech muszkieterów Braveheart The Devil's Own (niektóre utwory) Przedwiośnie (niekcóre utwory) Stara baśń (niektóre ucwory) Dracula (niektóre urwory)

płycie CD)

Zwróć uwagę, Mości Scarosco , że najleps7.a na Biesiady jes1 mw.yka filmowa i folklorystyczna (np. O rkiestra pod we-.r.wanicm $w. l\1ikolaja albo zespoi}' ukraińskie). Warto także sięgnąć po znane utwory z muzyki poważnej, ot choćby Porruna Jmperatrix Mundi, jako motywy ilustracyjne. Najlepiej, rzt.>cz jasna, dobrać muzykę z epoki, a więc barokową. Ponadto wybornie nadadzą się chorały cerkiewne i kościelne (w cym gregoriańskie) a także pozostała muzyka sakralna.

Z poezji śpiewanej polecamy nieocenionych Jacków:

zaś

przygód, w których bohaterowie naj pierw muszą poznać się W7.ajemnie Qub prz}ryąć nowego towarzysza do kompanii), rozpoczynać się może właśnie w zajazdach. Możesz także założyć, iż Kompanionowie się już 7.nają i wspólnie podróżują. Powinien ich łączyć wspólny cel (np. poszukiwanie infamisa), zajęcie (towarzysz husarski ze swym pocztem) czy też pokrewieństwo (stary szlachcic podróżujący ze swymi krewnymi i slużbl\). Takie pr.tyklady można mnożyć. Tak czy inaczej, niechaj Panowie Gracze ustalą z Waścią pr
serdecznie dwóch

Jacek Kowals ki - płyta „Konfederacja barska po kowalsku", płyta „Serce i rozum" oraz kaseta „Śpiew­ niczek sarmacki" Jacek Kaczmarski - płyta „Sarmatia" (cala) i utwory z innych płyt: „Pan Podbipięta" „Pan Kmicic" „ Pan Wołodyjowski" ,Jan Kochanowski" Zagajenie, czyli jak grę rozpocząć Pierwsza przygoda Swawolnej Kompanii powinna rozpocząć się od zagajenia, czyli krótkiego opisu aktualnej sytuacji Bohaterów Graczy, informacji o rym gd;oie są, skąd pochodzą icp. Powinieneś zwięźle pr7.edstawić Kompanii okres, w którym zaczynają się ich pr.tygody, porę roku i okolicę, w której pr.r.ebywają. Po rem dość szybko należy doprowadzić do spotkania Bohaterów i ich wzajemnego zapoznania się w świecie gry. Szl.achta polska zawierała znajomości zazwyczaj w karczmach, pr.ty miodzie i piwie, dlatego

-221-

010

1:1k m07eS7

:>acząĆ:

/.111ro roltx 1644 na 1645 b]lo fole 1/111go i mroź!to, ;o· Jety mr pm11ictoli noni lltz]lfom lttdZ!t. .fmr!i 1mllete 1 111ro:o z.01111eftc/y rolą ~'Zf>Otpolitq 111 olfA• wrh /od" 1 z.morz/iny. Od 11'/itlleApo/Jlei po Smoltń1Jeie 11ithtr hHlol;mo po ZfJlllitŻP'!J'h poloth, o w1zy1ry tho11~1/i 1i1 u• rhatorh, gf"!?!}qt 11 ogmo... Ty ZJlny ui/Jei f'OZ!llllOŻJ/y Il( 111 /01oth okmtf1it, o nit lllt!Jąt 10111 llm»!J, rhodzjly fZJJlo pod IHdz.leit, 1odyl!J, 11apad0jqt 110 bydło i llldzj. Ba! Noni 111 ÓZ!tń 111t boty sic f>Otklż.al ilada1111 1011 h1b trupami leońJletth leopyt! joJ: ZJlllO by/o dl11go 1 mgo, role nomo przyszło 11ogk 1 n1tspodZft11Ym1t. z.da Jl( z. dmo 110 ÓZftń 1top111oly i111tg1, /""1 sp'111cłt f1!lwmi, o na od.s/0111tkJ ZJUll' .yrwłt ptmnv leoYaty. Pott111 1/ońn f'«'ZSIO P'Z1!.~"'ł romz. 11t1X1r19 1 mom19, a • •JtgO blasltx • 'r:rJllM ll!Jdn»wlo fi( tpo.ł.oj11t i ~Ibn. I •' 'Z!'ZJ sam9, Orr!J Kry1111lett pogro111iont vsz.ltgo rok.li Prz!Z. htlma11n Stonisln11w /(q111etpo1sletrgo pod Orh111otou-t111, 11u polellz.nly sit ntJU'tf n11 DZ!leith Polath, 11ni ;tdt11 Tatar 11/t z.ap11itil sit da/tj niż.po Niż, n !flleA z. Zapof'OZfJ d11thodZ!i J>«Zl!J dzja:ne noDTny, ;oleA b11rzył sit Zflf'ZJ· wolo Z!'o•·11 h11lltylfll-'O leoz.otleit, 11itpo11t11t 110 111111111.J leA11itr dainr.Jlh bH11loa111/eó111 i 11·0Jaz_kó11• • Pail"IH!w 1 Kizyma, o tak':(! 11u/11 tlllt)th ro~io11,Ju1JI od11okź! 1 ;rńno, 1 dnt!,it... 1

B1es1ady, a ulae fabułą 1 pom}-slo"·ośaą D pnusza Przede wszysdom nś silą opisu. Dbaj o to, by me dopuszc1.ać do U?ywama jakichkolwiek hC?b c1y zwrotów 1.aczerpruęcych 1 c1asów Wam wspólcre· snych. Powinieneś natomiast opowiadać o wszystkim, co t) lko ma miejsce w grze, opisywać w miarę moż.li· wości każ.dy szczegół , k.1żdy drobiazg, o który zapytają uczestnicy zabawy. ie zapomnij jednak o waznej zasadne, która mówi, iż należy opis)'W2Ć przedmioty. miejsca i zdanerua nc.-ynając od spraw najwazmej szych. a końC?ąc na s7c7cgólach i blahostkach. Gdy ID2S7 1.armar opisać Koi•aka celującego do Pana Gra cza z rus1ruq, to r.l'ekm1 na1p1erw, iz ..,.;dzi wśaeklcgo izowca 7 wycelowaną rurą samopału. T)-łe "")'Star czy. 11e 1r1cba op1S)"\\"3Ć haftów na kos7uli ay 7adra pań na praW)m pohc7ku, gdp w danej chwili me ma 10 żadnego 7nac1cnta, a 1 samemu Boha1erowi rue w g lowie p17.yglądnć s1~ S7C7cgólom stroju. Inna sprawa. gdy Pan Grac1 1cchcc dokladnie 7lustrować wnok1cm przeciwnikn. Wtedy winieneś go szczegółowo opisać.

z

Prowadzenie, czyli jak grę dalej toczyć Po wprow:id7cniu Bo haterów GraC7)' w świat gry pr7echod71s7 do p1erwl>zej scen)' pr„ew1d7tnnej w Dyariu~1u pr7ygody. Opisuj ws7ystko, co wieje się woki>! bohaterów, odpowi.adaj na pyiarn.1 Panów GraCZ), \\C1claj s1~ w role przeciwników Swawolnej Kompanu 1 mnrch ludzi, których spocykaj'l na swe1 drod7e. ,\le choć dCC)7.Je Twe, \V.elce mnie M.1ly Mo~ci Staro~to. ~'l nicpodwa7alne i nigdy 7adcn / Panów Grac:>y ruc po-wiruen się bumować, 10 1es1cś C')·lko glosem. W tr:tkc1e Biesiady czy tez w czasie Zagajerua \\1· nicn6 73j'lć miejsce przed Kompanią. Ale gdy Bie'1ada będ71c juz trw:ić, a cy 7.aCzntesz budować nastrój, op1~rwać tajemrucze glosy etc., zacmij nchowywać się nieco zaskakująco. Scań za Panami Graczami 1 pocmawiaj z1a ich pleców. Czasami pods7cpruj k1órcmuś do ucha sprawy, które nic są przc7naczone dla \\1adomośc1 ogółu. (Gd} np. jeden 7 uc/csiników taba\\"\ 'poStr7C7e coś, crcgo mru me 7:lU\\"37\"li, tr7cba pm~kv;ić mu infonnację wprost do ucha.) Jeśh na h.omparuę r7uq się dzicy Tatar?)' 1 W)"\\1ą1c się ~-alwwna walka, wóu' czas mów S7)·bko, Ul)"\\-:ln}TIU /tb.ruam1. a C7asem nawet kr7~c7. 1ech p<>0u1ą chaC7piecreńs1wo 1 tempo. /,ro1umiald Acan? /,nac, 7CŚ ro7umny c7łck. Jak pr/\'SIO\\~C mÓ\\1 ..mądrc1 gło\\1c dość dwie słowie... Jaku St:trosta GI)• mo7csz Waść odd7ial)wac na P.in
- 228 -

1

Zwróć cakże swą uwagę na ro, że powinieneś w miarę swych możliwości - mówić z lekka stylizowanym ję-qkiem, a nade wszystko znać się dobrze na reAliach epoki, w której przyszło żyć Panom Braciom, czyli w świecie szlachty polskiej XVIJ wieku. Przez słowo dobrze nie rozumiem, rzecz jasna, dokroraru z historii, a jedynie odpowiednie przygotowanie się do prowadzenia Biesiady. Pr.teczycaj uważnie podręcznik do Dzikich Pól. Tam znajdziesz wszelkie niezbędne wiadomości. Rad będę wielce, gdy sięgniesz także po inne źródła. Ja ze szczerego serca polecam Trylogię Henryka Sienkiewicza. To wspaniała skarbnica wiedzy. Cóż z tego, że ro grube księgi? Wszak tam wiele skarbów jest spisanych. A i to Ci r.leknę, Asan, ie za tymi tomami okrutnie łatwo mCY.lna gąsior gorzałki ukryć„. Hahaha!... Dalibóg, czasy pacholęce mi się przypominają, jakeśmy z kompanami miast rzymskiej retoryki gamcami okowirę łykali„. Ale nie pora na wspominki! Znów z remaru jam zboczył, a chciałem jeszcze, Mości Starosto, przypomnieć, iż w trakcie Biesiady odgrywasz role przeciwników Swawolnej Kompanii i inszych ludzi spotkanych pr.lez Panów Graczy, często mających specjalne znaczenie dla całej Biesiady. W miarę mo;;Jiwości, winieneś starać się grać jak aktor, „wchodząc" w ciala kolcjnrch postaci. Musisz uzmysłowić Panom Graczom różnice temperameoru, charakteru i umysłowo­ ści poszczególnych osób. Ukazuj gesty, zmieniaj mimikę twar.ty, irniruj grymasy i stylizuj język. Gdy odgrywasz rolę karczmarza - Żyda to zacieraj ręce, sepleń i kłaniaj się usłużnie. Gdy odgrywasz bumego infamisa, to chwyć się pod boki. Spoglądaj na Panów Graczy z góry, przemawiaj głośno i hardo. Gdy jesteś dziewką służebną, mów piskliwym głosem, chichotaj i strzyż zalotnie oczkami. Masz grać niczym aktorz)"la w teatrze. Na rym polega zabawa. Z początku oę­ dziesz pewnie nieco onieśmielony, ale nie zważaj na to. Macie się wspólnie dobrze bawić. O to ru wszak chodzi! No i jeszcze jedno dodać muszę. Bacz na ro, że powinieneś udzielać głosu Panom Graczom zawsze wtedy, gdy o to poproszą (o ile, rzecz jasna, ich wystą­ pienia mają zwil\zek z gt:ll). Jeśli Panowie Gracze widzą się pierwszy raz, ro poproś, aby ich Bohaterowie przedstawili się pozosta łym członkom Swawolnej Kompanii. Panowie Gracze powinni także opisać wygląd i ubiór swoich postaci. Dzięki temu p
Antrakt, albo łeb w

s tudnię

i pijmy dalej

Wspominałem już wielokrotnie i powtarzam cią­ gle, iż w Dzikich Polach najważniejszym warunkiem dobrej zabawy jest utrzymanie odpowiedniego nastroju, przez który rozumiem ducha dawnych, jakże wspaniałych czasów. Jednakowoż długa Biesiada może zmęczyć nawet najwytrwalszych. Nie mówię

teraz o samych trunkach, z którymi trza zawsze umiar mieć. Maro także na myśli inne sprawy. Na ren pr.-.ykład, znudzenie nieraz się pojawia w przygodach zawierających elementy grozy gotyckiej. Stwarzanie cią­ głego nastroju zagrożenia może sprawić, że po kilku godzinach gry staje się oo mało ekscytujący, wręcz obojętny dla Panów Graczy. Dlatego crzeba raz na jakiś c-.las, w celu ożywienia Biesiady, powiedzieć coś weselszego, dać odetchnąć Graczom, rozbawić ich jakimś żartem lub pr.terywnikicm - wymyślonym ad hoc lub opisanym w Dyariuszu. Odpoczynkowi w trakcie Biesiady, która zgodnie z zasadami staropolskiej gościnności powinna u:wać do rana, służyć mogą także częste przerwy - antrakty. Zatem co kilka godzin gry warro zrobić kilkunastominutową przerwę. W ancrakcie można wypić nieco miodu lub piwa z Panami Graczami, zjeść coś, przewietrzyć się itp. Wtedy też możesz Acan w rozmowie z Panami Graczami poruszyć inne, ni«:Z'vil\zane z grą sprawy. D aje to Kompanii możliwość p•.i:emyślcnia swoich dotychczasowych działań i przygotowania się do dalszego ciągu przygody. Przede wszystkim zaś pozwala na chwilę oddechu. K oniec Biesiady, albo kto zgubił czapkę, kto wzi ął w p ysk, a kto się w s tawie utopił Tak oto opowiedziałem Waszmości, jak wyglądać powinna Biesiada w Dzikich Polach - nastrojowa, przemyślana, tworzona wspólnie pr.i:ez Starostę i Panów Graczy. Na zakończenie w nagrodę za wysiłki warto uznać Panom Graczom ich Sukcesy, co spowoduje podniesienie Cech i Biegłości bohaterów (o czym powiem 7.a chwilę). Pamiętaj reż, iż celem przygody rue jest bynajmniej tylko i wyłącznic zrealizowanie 7.ałożcń zawartych w Dya.riuszu, lecz przede wszystkim wspaniała zabawa. Nie możesz Jegomość zakladać, że jeśli Panowie Gracze nie rozwiązali wszystkich wgadek. a ich bohaterowie nie zabili wszystkich wrogów, ro Biesiada okazała się nieudana. Przecież pomimo tego mogli przeżyć wiele naprawdę niesamowitych chwil, w których dostatecznie wyka7.ali się odwagą, męstwem i sprytem. Wszak o to pr.tccież chodzi - o dobr:\, emocjonującą zabawę! Nawet gorycz porażki mo7.e być niezapomnianym smakiem. A z rzecz>' bardziej przyziemnych„„ Po skończo­ nej biesiadzie zapewne nie zabraknie pustych gąsior­ ków po miodach, flasz po winach i dzbanach po piwie. Do tego kości ogryzane przez psy, rozsypana kasza ze skwarkami i ogarki świec w lichtar.tach. Kro nie kiep, ren pomoże gospodarzowi w uprzątnięciu tego pobojowiska. W obecnych czasach mało kto trzyma po domach czeladź, która spełnia rozkazy pana domu, więc oferta w uprzątnięciu bałaganu z pewnością zostanie wdzięcznie przyjęta. Bo nie ma nic gorszego niż po udanej, a rym bardziej po nieudanej zabawie ze ścierką biegać niczym parobek i zbierać to co Państwo zostawili.

- 229-

ściszyć głos, mówić

wolno, 111cmal szeptem... sączyć w ucho Pana Gracza opis wszystkiego, co widzi jego bohater zbliz.ający się do dr7W1. W momenoc, gdy wyskocz)· 7 ruch infamis, mespodziewaruc "1krz)kruj tę wiadomość nad uchem uczcsmika zabawy 1 hukruj pięścią, w stól. Nic ma takiego odważnego, który b)' się nie w-1,drygnął ze strachu. Jeśli kto dosrał w gm: postrzał łub oęc1c w rękę, daj mu kawał swego przcsoeradła. 1echa1 Pan Gracz o ....1rue ramię w temblak 1 do czasu ozdro....1crua siedZJ 1ak prz)' stole. Gdy opisujesz, na ten przrkład, burdę " karamie, 10 możesz uloz)'Ć na stole pionki, monet)• i ołówlu, ukazując rozmies/czenic sprzętów 1 ludzi biorących udział w walce. Mozesz wykorzystać do tego nawet rruniarurowc figurki, pospollClc Z\\'alle zołruerzykarm Oeno zeby pani matka me postrzegła, bo to f)·lko w młodszym wicku pfZ)'sto1). Plan S)'tUacyjny na ix.-wno ularwi Komparui zonentowame się w OtOC7Cniu. Pomy~l nad innpm podobnymi sztuczkami, które urozm:ucą Biesiadę. Z pewnością coś zacnego wymyślisz, Mośo Panie. Wszak z ruejednego p1ec:i chleb jadłeś.

Pars quarta: Co czynić z Ichmościami Bohaterami Graczy Pana brata doświadczenia zd obywanie Kilka przyd atnych sztuczek, albo jak odprawiać al bo theatrum włoskie

jasełka

Bardzo częs to Swost0\\1c z.astanawiają ~1ę nad rym, jak ucqnić gTę bardzic1 realistyczną. Jak to osią­ gnąć, cxhi:ołu1ąc sir,; nie do rozumu Pana Gracn, a do jego emocji? Bo ocz~~15oe mozna powiedL1ec: twÓJ bohater C7UJe smutek po utraconej panrue 1 wted) dobry Pan Gracz będzie r/CCZ)'Wtśoe udawał przygnębionego, ~mumego itd. Ale to tylko aktorska gra. Dużo lepszym rozwiązaniem 1est wprowadza111e do rozgrywki c:łcmenrów realnego, codz.icnm:go życia. Jeśli Pan Gracz ma rucw1as1ę, w której JCSt ro7kodw!y, to niecha) 1 w gTZe t:ik będzie. Gd)· zostarue ona po~ana prze7 okrutnego infamisa, to Pan Gracz na pewno będ1Jc łarwiej sobie mógł wyobr:mc, Jak by się czuł po stracie ukochanej. Inną 7 kolei ciekawą sztuczką jest nagle przcsm1szcrue Grac7y. Załóżm)' np., ze Bohater Pana Gracza sk:ra
Ś\\13t me Stoi W rruejscu, a 111d7Je su; 7mleniają. \'fiadomc jest, 1ż po sem mebczpiconych przygód kazdy ało.,..,ek, o ile przez)le wszystkie pcrYpct1e, zdobywa 1akieś doświadczenie życiowe, uoy się czegoś nowego. Tak 1e-.t jest w WJększośo gier fabularnych. Bohaterowie Graczy uczą się i rozwijają. biorąc udział w kolejnych przygodach. Dzikie Poła nie są wyjąducm: kridy z BohaterÓ"'' Panów Gracz)' mozc w trakcie 1.abawy odrucść ró10orałue sukcesy. Pan Gracz powinien o nich pamiętać łub też po prosru zapisać je na swojej Konotacji. Po zakończonej B1esmdzie za Sukcesy można wykupić za nowe poziomy Cech i Bicgloki. Taki rozwój to ogromna rado~ć 1 wyborna nagroda za dobC\ gTę dla całej Komparw.

Sukcesy i Punkty Fonuny SukcCS)', jak już wcześniej wspomniałem, zdobywa się w trakcie rozgTyWlu. J eśli któremu~ z bohaterów uda się wykonać niezwykle trudną lub pracochłonną czynność, 10 za Twoją swośonską zgodą moze zaznaczyć ów fakt w Konotacji. Sukces)' mogą zostać uznane przez Ciebie w nagTodę za udaną gTę. ciekawe, nieszablonowe pomysły, rozwiązanie zagadki, znaczące prz)'CZ)'lllcnie się do zwycięstwa całej

..... 230 .....

SW11wolne1 Kompanu etc„ Pr:redc wszysdum zaś pr.i:y· :maje się ukccS) n dobre waclemc się Pana Gracza w pos12ć Bohatera. Jeśli kto~ z uczescruków zabawy zawsze zachowu1c się zgodruc ze wsk2zówkami ze swc1 Konotacp, mo1c nucć nad21eję na wicie Sukcesów.

ogromną listę

swych dokonań, w r7CCZ)'WIStośa zas nic osillgnął niczego, to pokaz mu figę, a ruc Sukces). 1e powtruenes ?Wraac uWllgt (aru tym bard71CI uzna'W'3Ć za godne Sukcesu) na ws.i:ystłoe na1drobme1 sze UCZ)'Tlla bohaterow. W korku ruew1clkim os1ągn1ę­ ciem jest np. otwan:ie dr.cu1 p17C7 rQ7'1.'3łcruc ich toporem, czy dla doświadczonego fechnustrza wyzwanie na pojedynek 1 pokonaruc ZW)kłego, 7aśc1an kowego sza.raczk2. W D21luch Polach rue po'W1nno się jednak odejmować rukomu Sukce.ów, które JU7 zos12ły przyznane! Jczeli musisz \V/as1.mosć ukarać 1a~ś poscać, v.'tedy lepsze do tego celu OW:\ się 7łc lub dobre uczynlu, o krorych opowiem Wa Cl pó.i:rue1. Realizm gry wymaga, by$ rue przyznawał pokazdej z BiesJad zbyt wielu Sukcesów. Należy PrL>iąć, 7e w trakcie jednej sesji można zarobić ich ok. 3 • 5. Można też me zyskać zadncgo, 1clli gra się bardzo słabo.

Pana Brata nauki Wyjaśniłem już, jak i 7a co pnpnawać Sukcesy, ale pozostało jeszcze najwa7rucjszc: do czego one pouzebnc? a szczęśoc rue są to JCd)·ruc puste ozdobniki Konoacji Pana Graoa. Sukcesy są bo-wiem u1•korzysty-w-ane do rozwoju poscaa. ajp1erw trzeba usra!Jć, co mo1na za me u1·kupić. Oróż właśrue Cechy 1 B1eglosa. Jest to do\Ć logiczne • w końcu kvd)', W)·korz~rując nuęśrue lub gło-w~. zdobyv.-a wiedzę 1 życiowe doś-w1adoerua, a przez to podnosi swo1c urruejęmośo M07na te'/

\X' trllkoc zabawy Panowic Gracze po'W1nru pam1ę12ć, co 1 kied\• udalo 1m się zdziałać. Ktoś np. -w1·· łamał a~z~ kratę 'W lochu, gcl71c uwtę7JOna była cala

Swau·olna Komparua, umozliwia1ąc swoun towarzy· szom uacczkc;;, ktoś inny usiekł 'W walec na szable znanego rozbó1mka, JCS7C7e następny 7.as wpadł na znakorruty pomysł, dzięki któremu uo.csuucy gry rozwi:\zali taJemrucę Dyanus1a. Oczyw1~ae tr7cba zaparruęrać lub zapisać te fakty. Po 7akończemu Biesiady Pan Gracz powuucn pr;,eds12wić Ci, Paruc Starosto, osiągnięcia swego bohatera w danym odcinku przygód. Musisz dobrze zastanowić się, czy Pan Gracz rzeczywiście dokonał w 1rakcic Biesiady tyłu czynów, ile pr.tedstawia, a następnie uznać je Qub tc:i: nie • w zależności od okolicmośa) 7a Sukcesy. Uznawanie Sukcesów jest formą nagrody 7.a dobr/C rozegraną Biesiadę, a Z:ttem - dobre wczucie się w swojego Bohatera, wprowadzeruc odpowiedniego nastroju, znakomitą grę i pomysły, a także 1a„. cierpliwość. Oczywikie można je przy:tnawać także 7.2 naukę. Jeśli któryś z Panów Gracz) stwierdzi np„ że jego szlachcic, zamiast pić w karom1c 1 tańcować z sikork2nu, przc7 cal) czas wprau1a się u któregoś z rębaj­ łów u walce szabl~ lub sied21 w b1bhotcce 1 studiuje łacińskie księgi, to powirucncś uznać ro rakze za 1edcn z Sukcesów. l naCLCJ 1c7: jeśli graj:tC) przcdsta'W1

wzmocruć swo1ą Krzepę W)'UWałytru ćwtczcnwru. Częste użyv..rue urruqęmośa powodu1e. 17 os1ąga1ą one coraz W)'iszy po21om. Aby powięks7)"Ć dowolną Cechę, nalcz) po~1adać kilka prz)'PISaD)"ch do ruq (uznanych p17e7 Starostę Gry) Sukcesów. o~ Krzep)' m<>gll być OUTU np. pod niesienie ciężk.tej klapy czy ro1gięcie krat itp„ 7 kolet przepicie pijarucy ou·ocu1e Sukcesem dla Lba S1la checkicgo, zaś udane ods1ukarue w stepie śladów czambułu 13tarslucgo (z wyko17ys12mcm bicgłok1 pod nazWl\, Tropieruc), równic? może skłonić Starostę do przyznania odpowiedniego Sukcesu właśnie na T ropienie. Jeśli bohater posiada 1u7 umane przc7 Waści Sukcesy, wówczas Pan Gracz może poprosić, aby$ Waść podniósł odpowiednio współczynniki jego herosa. Oceniasz wówczas jego dokonania 1 uczynki, a następnie (w zależności od tego, jak były 1nac7ące) podnosisz Qub nie) wybrane Cechy 1/ lub Biegłości postaci o + I. Sugeruję \V/aszmośa, aby za 4 Sukcesy doda-w'3ć I punk1 Cechy. Zwięks1eruc o I punkt B1cgło~C1 Bo1owej winno kosztować 22 6 ukcesów. B1egło~a Zwykle mozna podrucść o I punkt JU7 za 2 Sukcesy Ach, 1 jcs1cze jedno' Sukces) mo7na 7.am1eruć na punkty Fortuny.

-231-

Zupełnie nowa Biegłość w władaniu bronią koszruje ł O Sukcesów i jcs1 na startowym poziomic 5 punklów.

I punkt Cechy = 4 Sukcesy

I punkt Bicgłośo Zwykłej = 2 Sukcesy

=

ł punkt Bicgłoso Bo1owej 6 Sukcesów nowa Biegłość Bo1owa na poziomic 5 punktów = IO Sukcesów nowa Biegłość Zwykła na poziomie +I = 4 Sukces>' I punkt Forruny I Sukces

=

Uwaga: Tu wspomnieć tneba na Wiek bohatera. Ws zak małoletni u cz:t si~ dwakroć szy bciej, a dojrzali dwakroć wo lniej. Przeto maloletni kupi +I pkt. Cechy za 2 Sukoe sy, a +1 Bgł. Bojowej za 3 Sukoesy. Z ko lei dojrzalego wszys tko kosztuje podwó jnie.

deklarują chęć

nabycia nowych um1e1ętnoso, or:rzyje natychmiastowo i wyjeżcl?.a1ą na poszukiwanie przygód bogn1s1 o kilka Biegłości. Zdobycie minima.lnej wiedzy pom~ebncj do osi:\gllięcia najniższego poziomu B1cgłośc1 trwać powinno około dwóch tygodni (w czasie gry, rzecz jasna!) i co na1mniej ryle u·łaśnie Bohaterowie Gr.le.ty powinru po~u~ęać na naukę. Osobną kwcsuą pozostaje jeszcze 7nalez.ienie nauczyciela. a przykład lumie poS1ada1ąą biegłość Kanografia są bardzo rzadko spotykani 1 trudno znaleźć kogoś, kto podzieli ł by się t<.-go rodza1u wiedzą z zupełnie obcą (zazwyczaD osobą. Powinieneś dok ładnie opisać Panom Graczom pr-.tebieg nauki ich bohatera, a dopiero potem pr.tyznać nową umiejęmość na poziomic +I (lub Biegłość Bojowa 5). A jeih Pan Gracz zechce za Sukcesy kupić sobie jakąś nową Przewagę? Można, czemu rue? Na Przewagę nalc.i:)' zużyć dwa razy ryle Sukcesów, ile dana Przewagn kosztuje Punktów. Jednak nie daj zrobić z siebie b lmmal L:drowy rozsądek pncde wszystkim. Możesz pozwolić na zdobycie takich nler, jak Sen w kulbace C7)' •omy, ale niech nikt Waści rue weżmic na Wielkoluda czy Gładkość. Z pcwn)ml czeczarru uzeba su; urodzić! mują

o. .

Stary zagończyk, albo sukcesy weteranów Starosta Gry ma prawo wprowad?ić specjalną zarozwoju Biegłości Bojowych. Jc~li nie chcesz, Mości Panie, by Panowie Gracze dość szybko roz"'-inęli zdoi noki bo1owe Bohateróu, 10 mozesz zarzą­ dzić co następu1e: aby podrueść o I punkt Biegłość Bojową, nalezy zapłacić ryle Sukcesów, ile wynosi równowartość obecnego po7jomu Biegłości. A zatem jeśli ktoś ma S7ablę na poziomic I ł 10 muM zapłacić, 11 Sukcesów, aby zyskać poziom S73bla 12. sadę

To com powicdmł jest, rzecz jasna, tylko proposobie we własnym zakresie, za ile • ukccsów podnosisz Bohaterom Cech>· 1 Biegłości. Własne modyfikaqc winieneś wprou·adz1ć zwłaszcza wobec bohaterów o bardzo wysolum po71om1c współczynników, np. Cech o wartości powyżej 15. Wobec nich należałoby przyjąć wyższe wymagania, nagradzając jedynie naprawdę niezwykłe dowod)• biegłego opanowania odpowiedruch kunsztów. 0CZ)'W1Śae Pan G1"2cz ruc musi wcale W)'dawać u·szystkich Sukcesów na podruesicruc Cech lub B1egłośo. Mozc gromadzie skrzęcrue punkty f orruny, ab)' u ciężkich chwilllch poratowała go przychylność Losu. Wolno także nabywać nowe Bieg łości. Oczywiście, nie nabywa się ich ot lllk sobie, od z:ll"2z. Zaws7,e w takiej sycuacji Bohater G1"2cza musi po~więcić nieco czasu na naukę u kogoś bieglejszego. Nic wolno czyruć tak. że Bohaterowie pl"Z)icżdżają np. do rruasta, 7)"CJą. Możesz ustalić

Fantazja szlachecka, albo nie k.linows kiemu z Kmicicem

u

równać s ię

Ku-

z

li/Jr lam 11mpolwjna sfff)na, SZfJbli rclu 11it populi. Tolez, thol lam 1 J:.o11den111a1J:.o;alw na lum ną:o. rhoi go 1 vyro/r.am1 lng194 - 11ir Io! 1..J1dZJt go szanNJą, '?Jle janlaZJ( mia/ leii11·11/mkq.

[., Po1op" I lt11ryle Sunkie11iezj Fantaz1a 1est jedrną z Cech, której Pan G1"2cz nie moze podwp..szać za pomocą Sukcesów. Możesz uczyruć 10 1edyrue t:y, Parue Starosto. \'(' każdej chwili na Biesiadzte możesz zarządztć podniesierue, UUZ)'· marue na dorychczasowym poz1om1e, lub nawet obniżenie: Fantazji każdego uczestnika zabaW)•. Jak już wspomma lcm wcześniej, Cecha ra określa umiejęmość pokazania swojej osoby innym szlachcicom, w pewnym stopniu takze ogładę, sławę, chal)7mę 1 z.naczcnie danego bohatera. iską Fantazję posiadają paoo..,,;c: b1"2oa 1"2CZCJ nieznani, mało blyskmhwi, gubiący

- 232 -

się w herbowym tlumie, wysoką zaś ludzie o Wlcllom znaczeniu, słynący z męstwa 1 odwagi, choćby nawet bylt charnkrcrnikami z piekła rodem. Powinieneś zwiększać Famazję przede wszysdum w nagrodę za wybitne 1 szczególne czyny, które po10~1ajit, riecz jasna, w zgodzie 1e szlacbeclom poc7U· aem pl'Z}-zu·oitośa 1 honoru, a także za ruezwykle pomysły i unikanie schemarycznych rozwil\nri. Jdla np. pan brat wyzwany zoswue na pojcdp1ck przez dwóch ponurych, mazurskich zawalidrogów 1 nie zabije ach, lecz posiecze, utnie nos czy ucho, podgoli Wl\SY lub czuby, pomchuje kości, a potem 1.osrawi pobitych w karczmie, wystawiając na pośmiewisko okolicznej szlachty, wtedy bohater stanowczo zaslugu1e na zWlększcnie Fantazji o kilka punktów. Podobnie będzie nawet 7 czyniącym zło rozbo1· niklem - mfamiscm, jeśli rabu1e on kupców w sposob s1czególny, bez okruaeńsrwa, śmieje się ze starostów 1 wymyka ka7.dej pogom. Napadając na k:trOCę poda1c niewiastom rękę, gd)' wychodzą z pojazdu, a wyzwany 1awsze srawia się na pojcd)'llek. Kawalerska fantazja ma wszak i inne oblac7a. Ot, w pysk wyCL1ć ulrajcy tak, b) się nogami !Ukrył, pannie wojcwodzunce c.1lusa skraść na królewsłom dworze erc. Za calue czyn)' ró"'lllcz powinieneś, Pame Scarosro, nagrodzić bohatera prerruą do Fantazji. :la co zaś Fantazja mo7.e zostać zmmejszona? Rzecz jasna, za czyny nic licujące z honorem szlacheckim, powodujące zgorszenie ogó łu braci szlachccłocj . Jeśli ktoś wyzwany na szable zabija swego pczeciwnika W)'Stnalem z pistoletu, dobija pokonanych i pros/ą· cych o Litość "Togów, a dba tylko o obcięte saktcwło, rue zaś sławę i honor (a gdy kco plunie mu w rwan, 1cszczc się uśrnicchme, b)IC mu za ro zaplacono), 10 oczyW1ście musi zosrać ukarany zmniejs7,erucm r·amazji. Powinieneś w Lrnkcic Biesiady pilnie zwracać uwngę na zacbownnia Panów Graczy. J e~li któryś nic rylko nie zachowuje się jak s1Jachcic polski, lecz w dodatku przeszkadza w gr/c, to z pt.-wnością poW1nno si~ 10 ujemnie odbić na Fantazja prowadzonego przezeń Bohatera.

Jak ze zbója lisowczykiem

stać się można

Zmiana T)'PU Szlachecloego w trakcie gry to bar· dzo prosta sprawa. \'V'brcw temu, co m<>g\ sądzić niektóriy Panowie Gracze, nic jest to ustalone pocz:tt· kowymi wyborami lub rzutami kością, jak to ma czę­ sto mic1scc w innych gl'llch. \YI dowolnej chwila k:vd)' 7 uacstników zab:iW)' mozc zmicruć S'll;'Oje postępo­ wamc. Typ szlachecki 10 ruc innego, jak okrdlcnie do tychczasowego sposobu na życie danego pana brata. Jeśli w czasie gry Swawolnik zaciągnie si~ do chorągwi pancernej to śmiało go mo7.na nazywać Towarzyszem Pancernym. Jeśli zaś trafi na służbę do pałacu jakiegoś litewskiego magnata, to będzie Oworzanmem. Wyrok urrary czci ze ZW)'kłego Pocztowego ;robi Infamisa, a Hreczkos1c1, którego glówn~m 7)'·

ciowym uj~c1cm będZ1e picie rrunków po karczmach 1 swawole, po jakimś czasie będzie rulum mnym, ja.k Pijanicą.

Zmiana Typu me odbija się w źadcn sposób na Cechach i B1cgloścaach. Zapisaruc się do chorl\g\Vi husarskiej ruc :tdle nam nagle plusów do Szabli 1 \Yllóczru aru b1eglok1 Ordynek. Trzeba na rue zapl'll· cou'llć, przez długi c1as zbierając 1 wyda1ąc Sukcesy. W szczególnych prz)'Padkach, gdy po zmianie Typu ma miejsce m1cns}'Wlly kurs (np. W)'Prawa woienna pod sztandarem nowej chorl\g\Vi). Starosra mo7-e przy· znawać więcej Sukcesów ruż zwykle.

Gdy kto dobry - Pan Bóg szczodry, gdy kto diabli radzi

słaby -

Dobre 1 zie uczynki, cnora 1 gr.tech • 10 nieodarrybuty lud1kiej narury. Jak wszystko, co jest związane z mentalnością człowieka, lllk 1 zie lub dobre czynr mają swe odzuicrciedlcnic w „DZ1loch Polach". Okrcślaj:t one pncde u-szystkim charakter 8oh2lerów Panów Gracz), lllaJl\ cak7.e wpływ na ach Reputację. Każdy Starosta obserwuje swoich gtaCZ)' uwrinic. Cz)' ich bohaterowie zachowują się zgodnie 7-C swoimi przekonaniami? Czy aby nic lm:ywdzą rueporrzebnie ludzi? Czy są uczciwi w stosunku do obcych? Po każdej przygodzie mo7.esz prz)":nać ka7.dcmu z bohaterów Panów Graczy odpoWlcdnio 7ły lub dobry uczynek, w WC'lności od zachowań uczesuuków zabaW)'· Uczynlo owe odzwieracdlają psychiczne uzalcinierue od zła lub dobra danego bohatera. W końcu komuś, kto przez kilka lat pali ka rc1my, grabi, morduje i gwałci trudno będzie mcspodz1ewanic uczynić coś bard21cj m1łosicrncgo, jak np. daro,,..-ać życie wrogowi, skoro nigdy tego wcześniej nic CZ)'rlił. Rzecz jasna, tak w świecie r.tt.-czywisr)'ln, ja.k i w grze rozró7meme, co naprawdę jest dobrem, co zaś :dem, nastręaać może "~cłu kłopotów. te sposób łączne

- 233 -

sporządzić jasnych, ścisłych i uniwersalnych kryteriów oceny. Dlatego też sugeruję Waszmości, abyś oceniał to jak najbardziej obiektywnie, w razie wątpliwości posługując się własną miarą osądzania ludzkich czynów. Sposób oceniania postępowania postaci powinien zresztą pozostać Twoją tajemnicą. Po skończonej Biesiadzie, gdy wszyscy rozejdą się już do domów (albo i w kilka dni po grze), powinieneś pr.typomnicć sobie, co czynili poszczególni Bohaterowie, a następnie w miarę sprawiedliwie ich ocenić. Nigdy, w żadnych okolicznościach Panowie Gracze nie mogą dowiedzieć się, ile i czego ich panowie bracia otrqmują za każdą przygodę. Bezpośred­ nio ujrzą jedynie skutki własnych cnót i występków w posraci zmiany Reputacji.

Oczywiście dobre czy złe uczynki nie znoszą się nawzajem. Jeżeli ktoś posiada tny dobre i dwa zie uczynki, nic oznacza 10, że sumarycznie ma jeden dobry. W niebieskim rejestrze niczego się nie wymazuje. Konsekwencjami dobrych lub złych uczynków jest przede wszystkim Opętanie. Za dobre uczynki otnymywać można również dary boskie, złe zaś zwracają na grającego uwagę diabla, co może być wstępem do zaprzedania duszy czartowi. Liczba zlych uczynków może natomiast zmniejszyć się w wyniku szczerej skruchy. Jeśli Pan Grncz zadeklaruje, że jego bohater pójd:;de do spowiedzi, szczer/.e wyzna wszystkie swoje winy, po czym uzyska rozgrzeszenie, powinieneś je skreślić. Jeśli jednak pan brat nie czyni spowiedzi szczerze lub nie wypcl ni pokuty, jeśli wiesz, że po spowiedzi będzie czynił tak samo jak dotychczas, wtedy cała spowiedż jest diabla wana i oczywiście wszelkie zie uczynki cr.i:eba będzie zachować.

Rzecz jasna, trudno jest wy-.maczyć, choćby w dobrych czy też złych uczynków należnych za cnotę lub występek Dlatego Waszmość nie powinieneś bawić się w liczenie złych i dobrych czynów Panów Graczy, lecz przp.nawać zie lub dobre uczynki sumarycznie za całą Biesiadę. Ktoś był bez przerwy zły, nie okazal nikomu miłosierdzia, blużnil, grabił, palii i mordował? Powinien dostać zly uczynek za Biesiadę! Ktoś inny zachowywal się nadzwyczaj cnotliwie, był dobry i życzliwy dla \VSZ)'Stkich? Otrz)'tTla dobry uczynek. Kto zaś czynił i dobro i zło a r:tk zapewne będzie z większością bohaterów Panów Graczy- temu pozostanie czysra karta. Zachowaj wszakże umiar. Nie wolno szafować nadmiernie zlymi i dobrymi uczynkami. Nie możesz karać zbyt dotkliwie z.i naprawdę błahe pr.tewinienia w rodzaju pijaństwa, hałasów w nocy czy też małego pojedynku. Warunkiem takiej pobłażliwości jest oczywiście wymóg, że w trakcie swych zabaw Swawolna Kompania nie wadzi nikomu. Złe albo dobre uczynki powinny być przy-.tnawane 7Ai naprawdę wielkie zbrodnie lub akty miłosierdzia. Nic wolno też, oczywiście, pobłażać Panom Graczom, ani rym bardziej kiedykolwiek mówić im, ile grzechów mają na sumieniu ich bohaterowie. Niechże myślą o rym sami. przybliżeniu, ilość

Powiem Ci, Waszmość Panie, że gdy bylem miody, to nie raz mi diabeł za kołnierzem siedział. Imaginuj sobie, Mospanie, iż mając niespelna dwadzieścia wiosen w białogłowie jednej straszliwie się rozkochałem. Poszedłem się redy pokłonić do ojca owej panny. Ten mnie po pańsku prqjąl pr.t)' sutO zastawionym stole. Gdyśmy tak biesiadowali, jam całą maccryę mu wyłuszc-/.ył, że się z jego córką chcę żenić. Ten głową kiwał i trunków w puchar dolewał. Nie minęły trzy pacier/.e, jak czeladź mi czarną polewkę podała. Stara to sarmacka tradycja, która oznacza, że prośba moja odrzucona. Wściekłem się sromotnie i czekanikiem stól prawie rozszczepiłem. Wypadłem ze dworu, siadłem na koń i pognałem przed siebie. Że mnie taki despekt spotkał, to z furii, co mnie ogarnęła, na pomysł odwetu wpadłem. Zebrałem partię łotrów i warchołów, co w pobliskich karczmach siedzieli i pannę porwać zamierzylem. Nocą dwór zajechaliśmy, wpadliśmy przez bramę z pochodniami, palbą i szablami. Pobiliśmy czeladź i kilku szaraczków z sąsied­ niego zaścianka, co na pomoc prz)'szli. Staremu kualem sto rózeg dać takich tęgich, że pono trq niedziele bez ducha leżał. Żeśmy wcześniej tęgo podpili z kompanami, to animuszu nam nie brakowało. I tak z przyczyny mojej chęci do żeniaczki z tą sikorką, pół dworu jej ojca złupiłem z kompanią, by posag należny odebrać, a drugie pól domostwa przypadkiem w ogniu zgorzało. lnna czecz, że z tego wszystkiego o dziewce zapomnialem, która przed nami się w stajni skryła z manllit. I tak ojciec obity, majątek rozgrabiony i zmarnowany, za mną i kompaniją moją podstarości z pachołkami przez crzy powiaty gonil, a d7Jewka musiała do klasztoru iść, bo i pies z kulawą nogą jej bez posagu za żonę brać nie chciał. Ot, i opowieść jak to czasem człowieka może bialoglowa do zlego pr.i:ywieść. Przede nawer praojciec Adam z Raju wygnan zosral, bo go pramatka Ewa

- 234 -

jabłkiem nak:imuła. Nalej7c nuodu Asan, bo mi okrum1e w gardle zaschło.

Repu1acja, albo w powiecie burda, arcypies i awaniurnik

gadają,

żeś

Rzeknę Waśa teraz o reputacji, bo i to ważna rzecz. Jest 10, najprośacj mówiąc, postrzeganie czło­ wiek:! przez innych. ł jale to bywa z lud2kimi occo=ii, może być ona najprzeróżniejsza w oczach różnych osób. W pewnych $rodowiskach czy też okolicach dany szlachcic moze być postnegany zupełnie inaczej niż w innych. Ba, nawet w obrębie 1ej samej grupy niektórzy mogą nueć o nas zupelnie przeciwne 7,danial Cecha ta, nale;b\ca do Konceptu Pana Brata, informuje o stosunku ludzi do Bohatera Gracza.

Poc?.ątkowo Reputacja postaci będzie „żadna".

Ale po każdej 13iesiadzic, w 7.alcżności od postępowa­ nia Bohatera, możes7 Acan zmienić jego Reputację. Ws1.ak jak mawia pr.i:yslowie: „czlowick zmiennym jest". Cecha ta opisywana jest wedle następujących k:itegorii: Zmienna. O danym s1lachc1cu krązą różne opuue, bowiem czym on w swoim post~powaniu zarówno dobro, jak i 7ło. Hultaj. Szlachac jest 1nany powszcchruc jako pomruejszy a\ltanrurruk, który umrc postawić na swoim, nic bor się zwad) w lmrczm1c C7) sqm1kowej rąbaniny, lubi wypić 1 zaba"'1ć si~. Jednak.ze rue Staje się z tego powodu uciążliwy dla otoc7crua. Szelma. Szlachcic jest 7nany jaleo osobowość poz<>stająCl w orwarrym konflikoe z prawem, skłonna do zwady, bójki i zbrojnego załarwiania wszystkich spo· ców. Gwałtownik. Szlachcic słynie jako notoryczny przestępca,

znany z wielu zbrodniczych występków, zajazdów, zabójsrw i pojedynków. Okrutnik. Szlachcic jest znany nic tylko ze swoich i otwartego czynienia zła, lecz słynie również z okrucieństwa, wielu zuchwałych i zbrodniczych czynów, z otwarcych kpin z prawa, dobra i sprawiewystępków

dliwości.

Potępieniec. Szlachcic jest 1nany me tylko ze swych konfliktów z prawem, lecz ukże okruoeństwa, samosądów i wielu innych występnych uczynków. Zło, które czyni jest tak wielkie, że wszyscy tnktują go jale kogoś, kto zaprzedał dus1ę diabłu lub jest opęt20y przez demona.

Uczciwy. Szlachoc jest w miarę spokojnym, me czyniącym wielkiego zła nucszkańcem Rzcczypospol.itcJ. Oczywiśae czas=ii lubi 7abawić się czy nawet stOCZ)'Ć pojedynek, nigdy jednak ruc k1ga go lament wdów okrzyki rucnawiśo.

1

Cnotliwy. Szlachcic ruc tylko prowadzi spoko1ne życie, lecz w dodatku bierze ud11al w obrorue sprawiedliwości, jest szeroko znany 7e swoich dobrvch uczynków i cnót. Poważany. Szlachoc, znany 1 ceruony obrońca dobra i sprawiedliwości, jest swoisrym wzorem dla wielu miesżkańców okolicy, do której odnosi się jego Reputacja. Swiadczy też róinoraloe dobro<.l7ic1srwa, a każdy ma o nim jak najlepszą opina~. Dobroczyńca. Szlachcic jest 7nany nie rylko z ro1norakich aktów miłosierdzia i pomocy bhfoim, lcc1 także sam zabiega o utrzymanie porządku i sprawiedliwości. Każdy pomoże mu w potr1ebie, a 1 on sam wyci:\gnie do ludzi pomocną dłoń.

Bez skazy. Szlachcic jest prawd11wym wzorem cnory i wrogiem występku. Nie pochwal2 7la, rugd) me czyni nic przeciw prawu, powa7a 1 )7:mu1e innych ludzi, pomaga im we ws1ystkim słowem: aruol, rue czlo"~ek.

P ars quinta: Taniec Śmierci Dans Macabre

Śmim Jla ""IZ sz.lathtl1!Jtb Io leo111rt riu1111tgo •i(:efrnio „Tryt
Ars Moriendi, alias s ztuka umie rania Teraz zechcę opo\\1edz1eć c1 o ~nuera. 1e musisz tego słuchać, :ile myślę, 1e przyda C1 się kilka mych rad, Mości Parne Starosto. Opowiem a o umieraniu. Rozstrzygniemy \\'Spólruc, C7)'m 1est ~rrucrć 1 CZJ'm może być, loedy Bohaterowie spotkają swego

- 235 -

Jddźca

Apokalipsy na płonącym koniu. Czy ktoś ich przed siostrą snu i nocy? Czy umrą jak wielcy bohaterowie, z bronią w ręku, czy te-.t spotka ich śmierć godna zdychającego psa i wieczna ha.ńba? Odpowiedzi na te pytania być może znajdziesz za chwilę. Jak już zapewne się domyślasz, w „Dzikich Polach" o życiu bądź śmierci bohatera nie powinien rozsir1:ygać w żadnej sytuacji r1:ur kośćmi. Jtd)rniC ty, Starosto Gry, powinieneś decydować o tym, kro ze Swawolnej Kompanii przeżyje daną pczygod~ a kogo czeka kres ziemskiej wędrówki. Drogi Starosto! Ty będ7jesz musiał podjąć tę ostateczną decyzję. Powinieneś z góry ustalić sobie wszelkie okoliczności i rodzaj zgonu każdego z bohaterów Panów Graczy, niczego nie pozostawiając przypadkowi. \VI przygoto· wywaniu śmierci ważne jest, aby Panowie Gracze nie dowiedzieli się o wszystkim przed czasem. Aby do tego nie dopuścić, będziesz musiał imać się różnych sztuczek 1 forteli, fałszować rzuty kością i stosować sekretne modyfikatory. Kiedy nadejdzie właściwy moment? Powinieneś sam odpowied7jeć sobie na ro pytanie. Pamiętaj jednak, że musisz być sprawiedliwy jak sama śmierć, a cwoim postępowaniem nie może powodować zemsta. Oto kilka przykładowych mecod, według których każdy Sr.uosta Gry może ustalić czas, kiedy nadchodzi kres życia każdego z panów bmci.

ostneże

Jesr bardzo ważne, aby gracze nie zorientowali naginając fakty ratujesz skórę ich bohaterom.

się, że

Dajesz uczestnikom zabawy szansę dotarcia do przygody i punktu kulminacyjnego (np. stoczenie bitwy) - gdy bohaterowie dotrwają już do samego końca, bohatersko odejdą z cego świata. kh koniec powinien być napcawdę wielki, wsparualy i bohaterski, scanowić prawdziwą kulminację co najmniej kilku przygód. Bądź pewien, że Panowie Gracze będą Ci prawdziwie wdzięczni, jeśli odpowiednio rozegrasz scenę śmierci ich bohaterów. Będą czuć się docenieni. Co więcej, będą mieć wspaniały temat do rozmów z innymi miłośnikami gier fabularnych. Dlaczego? Otóż pr.i:ypomnij sobie śmierć przesławnego Jernego Michała Wołodyjowskiego. Ten najświetniejszy szermierz, pogromca Szwedów, Turków i Tatarów, pierwsza sz.abla Rzeczypospolitej, nie zginął na zwykłym polu bitwy. Umarł na własne życzenie, wysadzając się w powietrze wraz ze swym kompanem Kctłingicm w Kamiencu Podolskim. Dlaczego co zrobiJ? Bo przy· siągł pr.i:ed Najświętszym Sakramentem, że prędzej zginie, niż twierdzę odda wrogom. Własne życie, radość i szczęście poświęcił, by szlacheckiego słowa nic zakończenia

złamać.

Wielka

Kulminacja, albo podajcie ogon bobrzy w sosie

łapę

niedźwiedzią i

Jeśli na poc1:ątku bądź w środku prowadzonej przez ciebie Biesiady dochodzi do wypadku, w wyniku któ rego bohater lub bohaterowie powinni zginąć, ro masz do wyboru dwie możliwości: Możesz ukryć cen fakt przed Panami Graczami (rzn. zataić wynik rzutu, który decydowałby o śmierci, ewentualnie zmienić pewne decydujące okoliczności).

A czy ~.nasz historię Szkoca Williama Wallace'a, który swój naród porwał przeciwko angielskiemu tyranowi? On mimo okrutnych tortur nie ukor1:yl się przed swym wrogiem i z dumą poświęcił życie, by jego rodacy dalej walczyli o wolność. Niech Pan Brat, który był człekiem dumnym i honorowym, nie zginie byle jak. Daj mu największą możijw.t nagrodę. Niech poświęci swe życie w obronie Najświętszej Panienki w czasie oblężenia Jasnej Góry przez Szwedów. AJbo niechaj własną piersią obroni któregoś z hetmanów w czasie bitwy. Smierć nic ryle sławna, ale bohaterska może dopaść Pana Braca, gdy ren pada od ran zadanych przez oblegających jego dom Tatarów.

Metoda trzech kresek, albo bacz na Żyda, by nic nie dopisał Posługując się rą metodą dajesz Waszmość wszystkim Panom Graczom większą swobodę działa­ nia i - być może - długie życie ich bohaterom. Za

k:t7dym ranm, gdy okolicznośa wskvuj~ 1c Bohater wtnten 7ginąć, ty 1.atajasz cen fakt 1 da1cs1 uc1cstntkowi 1abawy jcs7C7C jedną szansę. Ka1dy ma wi~ trzy 1yaa. Pr7yponunam, że wszelkich machinncJI dokonyu·ać powinieneś w sekrecie, a G racz nie ma prawa domyślić sic;, że w danym momencie jego bohaterowi 1osralo darowane życic. Nazwa tej metody wywodzi sic; 1 faktu, iz można się nią posłużyć tylko trŁy razy. Za ka1dpn ra1em, gdy oszczędzasz :7ycie któremuś 7 bohaterów, powinieneś zaznaczyć w notatkach jedną kreskę. Gd)• u1bierają się crzy kreski, tm:ba b(d?1e u· n:mępnpn Dyanuszu przygotować śmierć pechowego bohatera. T)m ra?Cm nic da się jej w ?aden sposób umknąć.

Me toda kary, albo paljk n awlec?

połamać kołem

wicdniejs7,a. O talom końcu 1ro2 uczcsuuk zabaw)' jcszoc opowiadał b(d11c prz}iaciolom.

długo

Rml:ef•ill sitd:efal na sojit z. Of\)tnll •y1z.!ym1 na uim(!h: ofD.wrtymr Niiami lapol po mz. po»u/r.(!, ztltJ mrn/ u;JIZ!Z!· rzpnt, f'(Mtna Jarl sofr, na który 111Jtefal, i po1rz.ąr z. prz!m· Ż!nitm "' glt1b k.JJ1m1atJ, luzyrz.al, a rDrz!J rhrnpal mi(dZ) jednym oJJuhtm a drogim: - To Rmltef9ow1A:i · Ja ntt... Ro111nlt.N!... CZf1go dxtnt?! IW~t lt k.JJron(!... To Rml:eftjo.-sh„. Rotll]dt, /11dZft! }tz.t'll }lZ,1łS! Mano! To ~!J 01fatnit1lo•a RmlZ?•illa. •astqmtt J>0171ala go 11ro1z.bn1 tt.ła.ka, "'ZJ •7sz!J m11 )uZ!Z! okropn19 z. opm1Jy, uypTfZJI nr, pod/ na •""1"- 1 fJ
czy n a ~.Potop" Htnryk Sitnkituirz)

Trzecia metoda co metoda kary. Jeżeli w Swawolnej Kompanii znajduje się osobnik, który swym towar1yscwem i 7achowanicm uprzykr-n lub wrc;c1 uruemo7l1wia nbawę Tobie i Panom Gmcwm, 1cs1 1aro1um1ał)' 1 bc1c1cln)' (co często łączy st~ / pos1adan1em nad1wyaaj silnego bohatera), to mo1na 110b1ć tvlko 1cdno: posiać jego szlachcica "' obi~ ko~ruchy. Od ICJ decyz1i (poclobmc 1ak 1 od w~1ystluch innych) me ma odwolania. Powirucncś 1.a1em 1adać mu ~nucrć na najbłl7szcj Biesiad7jc. Róż ne

lub

oblicza śmierci , czyli jak b oh ate r

szczezł

jak pies

poległ

Sm1crć ma ''~de różnych twar7)': obhc1c obo1c;1 pr1era:;cnia, wstrętu, lagodno~ci, okruocństwa 1 lito~a. tarosta Gry może posłu:7yc ~1c: "' Dzikich Polach dwiema postaciami 5nuera. P1eru-sn 7 mch 10 MTIJcrc bohatera, ~nuerć hcro1c1na. Dobry 1aros1a Gr)' doprou-ad71 do spotkania z mą kogo,, kto na 1ak1 kre~ 1vaa nslugu1e - \\'}'Sadn kołu bi) ny, raru1e pann) 7 marsktl~O 1asyru lub prz);ac1ól od złego losu. Boh21cr takt, gdy prz)idzie na nil'gO kres, oc.lchodz1 w ntcb1o~a. polcciu'S7)' swoją dusz~ Bogu. Drugi rodni zgonu to śmierc haniebna, godna bardziej psa m7 szlachcica polskiego. Ten wariant należ)' stosowac mczc1 jako karę. Taka śmierć odbywa sic; w s1ms1nych męczarniach, pt7ynosi hańb( i poni1enic. Zgon mo7e tru'llć bard10 dlugo, a bohater skończy swój ")'WOt w chorobie, w męce, czy też na palu, :r.;itluc7on1• kłom­ cam1 pt7C7 chamów lub - co nic da1 Bóg! 1:1u1~mc na 'tr)'c1ku. Pr1ygot0wując okoliczno.;a same1 \m1erc1 , mu'1V zastanowić się dobt7e nad \\'S7\"~tlum1 1c1 dcmen 1am1. Barwo wvna jest znajomośc swmch GraC7). Jc~li w1es1, co lubią. a czego nie, 1aka 1cs1 ich osobowośc 1 upodobania, 10 możesz prqgotowac .;m1crć rnką, jaka oka7c się dla danego Pana Gracza na1cxłpo· nośc1,

P rzed jej majes tatem, albo wszyscy p rzed śmiercią

równi

Chwtla snucrc1 musi być zawsze Z\\1cńczcmem 1.iemskic1 wędrowlu bohatera. MuSlS7 o tym pami1,:t.1ć, St.'lrosm Gry. Dlatego sam opis umierania me moze

..... 231 -

ogr.uucnć się

do stw1erdzerua: Nie z);cs:r 1 zabran12 Kono12tjJ Panu Graczowi. Długie chwile zgonu mus:r~ 7nalezć SWOJC odb1c1c w odpow1edrum op1s1e. aJe;,y się skupić na ws:rcłkich sprawach, jakie mogą tOWllr.tyszyć człowie­ kowi w tym końcowym momencie ~yc1a. Może to być wielkie cierpienie, może też ulga. Wszystluc wrażenia dotykowe, wzrokowe, s łuchowe i zapachowe mowi zostać spotęgowane bądż prqtłum1onc. A przed oe7yma urrucra1ąccgo świat zaczyna Wirować, moze się oddal
gają odległe,

blade postaae. 1echaj szlachace wid?ą przez chwil~ rwane mezna1omych - smutne, postmałe, okryte bielmem 6m1crc1. Kiedy zrozumieją. 7c są to ich własne oblicza, mary :rrukną. Czasem, gdy urruera kcoś wyjątkowy, kostucha we własnej osobie mo7e pr;,yjść po niego.„

...Krru, Bozr, 10 hl'OJO lutw!? 1) /eruwu•i.rz, 011a;u1 ••P.(ld~t, ll'SZfdZ!'· u f'~dZJt!!! Atasz uilgol no '11'<1'Zf I 'ZJ9flZ. zrlaZJJ!J smak 11 11Jlath. l'mimuz. 11• /eal11zy • •losn9 /eru1, d1111sz. Jl( i dlU1Juz. r".(!f'U'01"Jm 11ntm1mum. To /eamu, Io J"Z komu, Z!'J'tht) ..• komu...

Co dalej ... , albo niebo Zgas2ona świeca, albo s mutnego żywota

nads2edł

koniec tego

Dot)·chc:ras mówtłem o śmi erci nagłci, przychoruespodziewanie. Jednak c:rasem k1oś Oub coś) pośle bohatera pr~cd oblicze kostuchy z wyprzedzeniem. Możesz posłużyć się wtedy ró~nymi wróżbarm 1 wi71am1, które mog:t ostrzec c:r łowieka pt7cd 7b1Jżaj:t­ cym się zgonem. Na1p1erw sen, brat śmiero, ud:r1eh ostrzczerua popr?e:r wl7ję, któr.t czlow,ek będzie mógł odczyuć l)·lko w 1cdcn sposób. Być mo7c bohater, któremu śrruerc p1san:1, spacerując w·e śnie po Sta')m cmemaf7U pt7\'Starue przed mogiłą. bo co~ pt7vkuło 1cgo uwag~. I có:I ujrzy? Ku wielkiej trwodze, własne na zw,sko ~')"')'tC na kamieniu, a niżcJ„. datę śm1e:rc1. JU7 dzące1

Możliwo~ci 1es1 wiele. I nickoruecznic mrok przykrywa je WV)Stk1c. Być może anioł 1 diabeł będą cillgflt;h duszę C7łow1eka, każdy w swoją stronę. A gdzie ona tra fi, to tylko Bóg raczy wiedzieć.„ Być mo7.e oczymn swej dusq zmarły zobaczy, jak wzno~1 się wysoko, wysoko, zostawiając za sobą doczesne ciało i cały świa1 ... A o z.iemskic 7Włoki powinni zadbać pozo;,rah przy życiu kompanioni. ie gocl7j się szlachcica po grzebać 1ak psa! Tm:ba 7akup1ć trumnę i odesłać aalo rodzuue, a jeśli wią7c się 1 l)m długa podró7, ?W-loki balsamuje si~. b)' ruc zgntł>·· Człowickow, s:rbchet nemu nale7y się pr?ec1e:r godny pochów·ek.

Potępienie,

czyli

kocioł 2e smołą

nieodległą.

13yć

mo7e pewnej nocy us ł yszy za sobą kroki 1 oddech. Gdy tylko sit; odwróci, zo baczr kosc1mrupa i spOJ17.)' prosco w martwe obłic:re ;,m1crc1. We wrózbach i prt.epowicdniach mogą pojawiac sit; tak.te ta1emnicze znalu 1 S}mbole: trumna, q-p')·s, Z!,r.lSzona ~wicca albo pochodni:i, ~tf7a~kana kolumna, c7as7ka, szub1cruca, :rakrw·2w1ona s:r:abla etc.

Człowiek, ktÓ')' czynił zło, po muerci nic: 7azna spokoju. Taki pan brat mo7c przez długie łam straszyć na ziemskim łez padole jako upiór bądź zjawa. Być może jego męczarnie trwać będą do czasu odkupienia gr;,echów, wynagrodzenia ;dych uczynków, uwolmc· rua od k11tw')', pochonma w chrześcijański sposób, zgromad?enia w-szys1kich Slcz:\tkÓw Jego ciała etc.

Trzech żywych i trzech na niebie i ziemi

Gra o

c1ę7k1, stłumiony

umarłyc h,

albo 2naki

Innym znakiem mogą hyc dziwne 7danerua. Ot, na przykład, Swawolna Kompania, którn ma :r.am1ar wyruszyć na wojenną wyprawę, popasa gd71CŚ w głębi prastarego boru. Wśród drzew bohaterowie dosmie-

duszę,

albo przy

kościach

2

kostuchą

Istnieje JCS7C7e 1cdna mozlIWość, dzi~ki kcórc1 Pan Grac-.t mo7e uratować swego bohatera od śm1crc1. Starosm Gry! Mo7esz dać mu tę szansę, jeśli na ruą zasłużył. Tylko wyjątkowy hultaj może przekonać śmierć, aby zawala z nim w kości o życic. Ustalenie

- 238 -

zasad tej gry pozostawiam Tobie, choć osobiście polecam aucenr:yczną grę w kości pomiędzy Tobą, reprezemującym śmierć, a Panem Graczem. I jeszcze ostatnie, najcrudniejsze do przeprowadzenia rozwiązanie kwesńi śmierci bohatera w Dzikich Polach. Może się na nie odważyć cylko bardzo doświadczony Starosta Gry: meroda t.1 sranowi rodzaj kary. Tyle, że r:ym razem nie ma śmierci, nie ma ukojenia„. Bohaterowie Panów Graczy będą w pewnych syruacjach ogromnie cierpieć, ich krewni i prLyjaciele mogą ginąć, męczarnie psychiczne i fizyczne osiągną przerażający poziom, lecz udręczony bohater nie zazna upragnionej śmierci, jedynego wybawienia.„ Oczrwiście, Scarosto Gry, wszystkie powyższe informacje możesz wykorzystać tylko wówczas, jeśli prowadzona przez ciebie gra jesr powaina. Jeśli naiomiast wolisz rozgrywkę z prz)'nlrużcnicm oka, spotkanie ze śmiercią może być inne. Może się zdarzyć i tak, że dzielny Sarmata ujrzawszy śmierć tylko podkręci wąsa, a następnie wyrwie jej kosę z rąk i tak porachuje kości, że biedaczka już po niego nie prz)'jdzie. Choć wicie lat temu co b)'IO, sidachcic ów żyje do dziś i cieszy się dobrym 7,d ro\\~em. Słyszałem hiscocię pewnego s7Jachcica, do którego zawitał raz czart z cyrografem. Obiecał uratować go od śmierci, jeśli ten podpisze dokument. Cóż ów Sarmata uczynił? Otóż kopnął rogac7.a międz)' kop)'tka, wr1:ucil do srudni, a cembrowinę zasłonił deskami i kazal czeladzi zasypać polnymi kamieniami. Podobno do dziś diabeł siedzi tam w srudni i wola rarunku. Meme nto

moń,

albo

pamiętaj

o

śmierci

Na zakończenie muszę Cię przestrzec, Mości Starosro, byś b)'I ostrożny dotykając zagadnień śmierci. Jest co temat bardzo grząski i należy podejść doń dojrzale i odpowieclzjalnie. Oczywiście jest ro naturalna kolej Ż)'cia i nie można reż traktować śmierci z przesadną dewocją. Należ)' zachować zloty środek. Tak. Com Waści miał rzec, Panie Srarosro, powiedzieć, torn już powiedział. Jestem pewien, że moje nauki przydad7.ą się Waści na Dzikich Polach. .Mam nad7jeję, że Ty i Twoi kompani, będziecie się świemic bawić. Powodzenia! A i nie zapomnij o swym nauczycielu o czasem kwaterkę tokaja za moje zdrowie wy-

„Naływajmo

Bratia"

Nalywajmo bracia w kryształeW)' c7.asZ)', Szczob szably ne braly, szczob kuly mylaly, Holywonky nasze. Szczo by Ukraina po wyk ne plakała, Szczo by nasza slawa, kozackaja sława, Po wyk ne propała.

sącz.

A teraz. karczmarzu, wytocz beczkę najprLednicjszcgo miodu, jaki masz w piwnicach. A wanko bo za pejs)' wytargam. Pierwiej daj, potem złoto obaczysz. Znam Was psie wiary. Nechaj będzie i półtorak! Mam zamiar okrutnie się napić„. Wszakżem nagadał się jak Jezuita w kolegium. Dalibóg! Chamy raki miód piją! Ty ro, Boże, widzisz i nie grzmisz? Niech zginę ja i pchły moje! Toć co najprzedniejszy maliniak jaki w życiu pijałem!

- 239 -

Bo kozacka sława krowieju polyra. Siczena szablamy, rubana mieczami, Szczejz łozami myta. alywajmo bracia póki jeszcze syla, Puki do pochoda, puki do shid sonca, Surma ne surmyla.

Wiara i magia albo o tym i tamtym

świecie

Cóż

jest świat? Szachownica. Właśnie mu to sluż}t A lud1Je co są? Szachy rozmaitej scruży. Tu ży..,vot białe pole, czarne śmierć zaswoi. Skoro hufce ze strony postawią obojej, Dwaj doświadczeni gracze usi~ą za scolem; O, jakie bezpieczeństwo: pokusa z aniołem. Biał)'lll anioł, czarnym czart, i słusznie, heanani, Nieproszona forruna pnyświeca i na niej Siła należy, ona nadzieją i strachem Mies1.a grnczów, u niej mel C7,ęsto w ręku z szachem. l\'Vacław

Potocki]

„Wychodź, swacho Babilonu, nierządnico wszeteczna, Sarmackiego molu tronu, Ojczy?.ny hańbo wieczna, Porn ze dwora, precz 7. Korony arejska bezbożności, Która przez swój jad szalony, marki gryzła wnętrZności, Wcndcr, wender (precz) aryjani, wnukowie Belzebuba,Którym Boski honor tani, a w blużnierstwic Jego chluba."

[\Xlespazjan Kochowski)

O woj nie naszej, którą wiedziemy z Szatanem , światem i ciałem ie masz w naszej RzeC?.ypospolJtej ludzi nie wiew Boga, chyba że ostatnich nikczemników bez C?ci i sumienia. Kaidy niemal z mlekiem matki wysysa wian,: w d1ably i w anioly. Od najmlodszych lat sly\Zymy, ze uczynki nasze i myśh widzi Pan Bóg, surowy 1 sprawiedliwy sędZlll, przed którego majestatem stanic kazdr z nas. Uczpny się wystrzegać podszeptów za\\71ętego na ludzkie dusze S7atana, któren do wszelklŁ'gO 7 łego kusi 1 namawta. Pod strzecharru chat i dworków, w m1e1sloch domach 1 w pałacach ludzie f>OC7\nają dzień od westchnic:nu do Boga. im prz)' ~tolc rocl?ina jeść zacznie, srogi pan 01oec odmawta blogosla\\icńsrwo. im kto chleba ułarruc, często cnru na rum znak krzyża. We wszdloch działaniach prosi się o pomoc Matkę Przenajświętszą i przeróż­ nych św11;tych - lub samego Pana Boga rudzież Jczukry~ta, jeśli kto surowej pr<>1cstanckicj jest religii. Lud prosty śpiewa przy praC)• pobo7nc pieśni, a i panny ~7lachcianki śpiewają wraz 7 domO\\'ą służbą. I sc:1m1k1 powtatowe i sejm wic1Jo w Warszawie poczynają
A choćby kto w cichości ducha wiarę w Boga utracił, ten s it; do tego otwarcie nic przyzna. Wsuk 1a obrazę majeStalU królewskiego srogie czekają kar), chociaż ziemscy królowie tez ludzie i rei grzeszniC)•. Jakież gromy i kary spadłyby na świętokradcę, co by się poważyl szargnć

O wiecznym

majestat Króla

iebieskiego?

potępieniu

Diabelskie moce 1 groźba wiecznych mąk piekielnych 10 naj\\1ększa trwoga czlo\\iecza. Wszak ks1ęn pra\\~ą 7 ambon, ześmy na tej ziemi pielgrzpnam1 jeno, że cielesne 7yoe 10 proch 1 marność, a prawdziwy żywot aeka w kra.inu: 11.iccznej szczt;śliwok1. Kro chciałby stracić K.rólesC\\'O Niebieskie, by bez końca gotować się w kotle z wrzącą smolą? Zaprzysięgłym wrogiem Boga i człowieka jest więc Szatan, zw-any tC'l. imieniem Belzebub lub LuC)'per. J edni twicrdzii, że t0 jedna i ta sama demonic7na istom, zaś pewne tajemne księgi 'V)mieniają kilku władców Pieloel - Asmodeusza, Beliala, Lucyfera, Lewiatana„. Mają na swe usługi rzesze piekielnych zastępów - zlo~liwe, krwiożecczc demon), które daWni poganie aci!J jako bożków; inkuby i sukkub), które na\\icdza1ą śpiąC)·ch 1 grzeszą z nimi oelcśruc; diabłów kupująC)'Ch ludzkie dusze, kusząqch do zJego, dręa-ltcych lud7J rucszczęśoami; wTcs1oe d12· bliki biegające na posyłki i płatające złośliwe figle.

-242 -

Pyusz sic; Waszmość, czy naprawdę WS7)'Scy w 10 wicrzl\? A J>OC7)'taj pamiętniki sitlachcckie, 10 obaczysz, jak m1~zy notathmi o wizytach Sl\Sled7loch rud7.icz chrzcinach i weselach znajdzics1 króciutki zapisek typu „czart mię wyscraszyl, iżcm musiał z izby do komory uciec". D1.iwi się caJci pamic;tnikat7 czartowi? Coś nie-~wyklcgo w tym widzi, że diabeł wlasol\ osobl\ dwór jego nawicdziJ? Nic z tych rzeczy! Diabły chodz:i. po ziemi i ludzio m szkodzl\ - 10 rzecz powszechnie wiadolllJl. Nic spowsz samego Księcia P1clocl, wszakże pomniejszego czar ca, niCtTUcckicgo lub polskiego, lepiej sic; wysrnegaj. Najgroinie1s1y on tam, gdzie sic; go nic spodziewasz.

O konfesjach w Rzplitej W}'2nawanych Ka10Ucyzm Rzymski katolicyzm najwięcej w RzŁ>czpospołitej uiumfuje. Wedle prawa, król musi być katolikiem, biskupi kaiohccy zasiadajl\ w senacie, prymas na c1as bezkrólewia jest imcrrexem. Nadto, wskutek polityki nieboszczyk."\ króla Zygmunti., który tylko kaiolików do urzędów 1 godnośa faworyzował, Większość senatorów 1 posłów tegoż jest "''J"Znarua. Kto chce ted) kancrc; robić "' Rzccz)pospolittj, na wpnarue t7ymskie przcchod71. Do tego ogromna liczba s1kól śred­ ruch 10 gimnazja jezuickie, w których ojcowie UCZl\ gorliwośa w wierze i wrogości wobec innou~crców. Pt7eto dzisiejsi katolicy, wychowankowu: szkól koncrreformacyjnych, nic szanujl\ już tolerancji wyznaniowej, a sprawom religijnym chcl\ podpot7ądkować również politykę. Obwieszają się nieraz rózańcami, krz)'Żykami, ryngrafami, wiarę swoj:\ wszem i wobec demonstrUjąc.

\VW':l rz>mska katolicka op1cn sic; na P1śnue i na bogatej tradycji kośoclnej, a więc uchwałach papiezy 1 biskupów. Z.W1ct7chrukiem Kościola jest nieomylny papicz. Bardzo silny w katolicyzmie jest kult Matki Boskiej oraz prJ.cróżnych świętych. Katolicy wierzą w Czyściec, komunie; przyjmują pod jcdn11 postacią (oplatck), spowmdllją się księdzu na ucho, kupujl\ również odpusty grzechów. Bardzo ważne s:i posty, zachowywane w kazdy pi:itek oraz w okresie Wielkiego Posru (40 dm od Srody Popielcowej do Zmarwycbwstama Pańsluego) 1 Ad wentu (4 rucdzicle przed Bożym Narodzeniem). Obycz:aj wymaga postów „oliwnych'', czyli wyrJCC7.etua sic; nie l)iko rruc;sa, ale i innych produktów zWlenęccgo pochodzeni:a masla, mleka, serów. Wolno 1eść ryby i tluszczc roślinne (oliwę). Osoby chore Qub rnalo pobożne) nosujl\ niekiedy posty „ma~lane", me jcdzl\C f)·lko mięsa. Ś\\.;ęl)m

Grecki katoUcyzm (reUgia unicka) Religia grecka lub unicka istnieje od 1596, kiedy to król Zygmunt Ili posranowil zlączyć Cerkiew prawo sławną z Rzymem. Biskupi prawosławni zgodzili się uznać re!Jgijne zwierzchnictwo rzymskiego papieza oraz dogmat)• k:uolicloc, 7 zachowaniem jednak od rębnej, prawoslawnc1 litwgu, kalendarza i ws7cllach ob~ów. Religie; uruckl\ pt7m:lo sporo silichty prllwoslawnq z Rusi B1alc1 1 Czerwonej, część Licwmów, ale na Ukrainie 1 w bardz1c1 „zaśoankowych" regionach Litwy wi1;kszość herbowych - i rucinal cale pospólstwo - pozostało przy starym prawosławiu. Prawosławni i urua poslugujl\ sic; starym kalcndar.:c:m juliańskim, nic u1.nawszy re formy dokonanej przez papicza Grr,egorza w 1582 roku. Dni tygodnia maili tożsame z katoLikanu (gdr u jednych niedziela, to u drugich też), ale dm m1csil\C2 spóźnione o dztcstęc. Gdy kacoltcy ŚWlęNJl\ Wilie; Bozcgo arodzcrua, u prllwosławnrch JCSt dopiero 14. grudnia. Map, kuh Matki Boskiej (Śu1c;1c1 Pncczystq) i pnetózoych święty~ z kcórych na1wazmeJSZ)' jcsr św. ~1Jkola1 Cudotwórca. lstmejl\ te7 prawoslawnc zakony, czw. monastery, a w mch mms1 ?wam czcrńcanu. U pt'llwoslawnych komumc; daje się pod dW1ema postaciami, nic ma tez celJbaru u kapłanów. Za to ~powiadają się u popów 1 odprawiają posty: Wicllu Post na 7 tygodni pned świętem Z.martwychwsrania, post świętych apostolów od ponicdua lku 8 dru po Pięćdziesiątnicy do 28. czerwca (u~gilia święra Apostolów Piom 1 Pawła), pned ~więcem Zaśnięcia Bogarodzicy - od I do 14 s1erpma, 01"37 40 dni pned Boż)m arodzerucm. Postne dm to cakze wszystkie środ1 1 piątki. Post prawoslawn) ~rozs1y jest od katoliclucgo, me jadają bowiem muego, co pochodu od zw1erz:\t, w f)m raicie 1 ryb. OsobliwoŚCJl\ 1cs1 kult Ikon, czyli święt)·ch obrazów malowanych na drewnie. W prawoslawnpn domu rui ścianie ;tawszc WlSZl\ ikony, którym kazdy wchodzący wirucn trqkroć sic; poklonić. Kto się iko-

-243-

nom nie kłania, ten karolik albo reformowany - widać od razu po obrczaju. Prawosławie

„Blahoczesrwe" prawosławie crzyma się mocno na Ukrainie, a i wszęd7je na Rusi i Litwie wśród prostego ludu i szlachty ruskiej. Prawosławni mają swych wła­ snych biskupów, innych niż biskupi uniccy, a na unitów okrutnie są zawzięci za odebrane cerkwie, wygnanych popów, niedawne pa.eśladowania i zdradę prawdziwej wiary dla r.tymskiego papieża. Od 1633 król Władysław 1,agwaramowal prawosławnym legalność kultu 1 luerachii biskupiej (za króla Zygmuma dyzunickie prawosławie nie było uznawane), co przyczyniło się do złagodzenia napięć. Ale wzajemna niechęć uniców i dyzunitów wciąż jeszcze jest silna. W obr.t~acb, obyczajach, kalendarzu prawosławie identyczne jest z religią grecką. Różni się nieco w prawdach wiary, bowiem unici prz)ięli dogmaty katolickie, m.io. wiarę w istnienie Czyśćca, którego prawosławni nie uznają. Kalwinizm i luteranizm Reformacja w XVl wieku bardzo rozpowszechniła się w Rzeczypospolitej, a spośród szlach[)• część wybrała wyznanie kalwińskie. Obecnie najwięcej kalwinów ż)ie w \Xlielkopolsce i na Litwie, zwykle skupieni w posiadłościach możnych prorektorów - Radziwił­ łów, l,eszczyńskich, Grud7.ińskich i innych. \Xliara luterska w Polszczc najwięcej rozpowszechniona w miastach, szczególnie zaś pruskich. Obywatele Gdań­ ska. Elbh\ga, Torunia to prz~'\vażnic lurrowie, a często iemcy z pochodzenia. W prawdach wiary kalwini1.m i luteranizm niewicie się różni. Odr.tucają całą tradycję karolicką, czyli wszelkie dogmaty usranowionc przez papieży i biskupów. Liczy się tylko „szczere słowo Boże", krórcgo jedynym źródłem poznania jesr Pismo święte. ie uznają Czyśćca. kultu ł\1atki Boskiej, kultu świt
Arianizm Arianie, albo bracia polscy, to osobliwy odłam kalwinów, który najdalej poszedł w interpretacji Pisma świętego. Odr.tucają całą tradycję katolicką, jak wszyscy protestanci, ale na tym nie poprzesrają. Pr.tede wszysrkim cenią ludzki rozum, odrzucając w religii to, co rozumowi przeciwne, np. jedność Boga w Trójcy Święrej. Nawołują powszechnie do ubóstwa i wyrzeczenia się przemocy. Bardziej skrajni nakłaniają s7Jachtę, by sprzed.awali swoje ziemie i uwalniali chło­ pów, a zarabiali na Ż)•cie własną pracą, bo nie god7j się gnębić poddanych ani używać majęmości nadanej przodkom za pn~elewanie krwi. Pośród samych arian trwa dyskusja. czy wolno brać udział w wojnie sprawiedliwej (w obronie granic) i piasrować urzędy. Spory teologiczne są wielką s łabością braci polskich, któr.ty nie mogą zająć jednolitego stanowiska. Są więc nieliczni szlachcice-arianie ż)iący na wzór Chrystusa, ubodzy i ciężko pracujący, z drewnianą szablą u boku na znak umiłowania pokoju. Są zwykli, osiadli obywatele, którzy nie pragną re-tygnować z przywilejów szlacheckich, ale wierzą w czysre słowo Boże, stronią od pr.temocy, wspierają finansowo zbory ariańskie, wystrzegają się hucznych i wystawnych zabaw. Są i tacy, którzy powiadają się arianami, ale służą w wojsku, biorą udział w hulankach i zajazdach, fechtują, scr.tclają i biją po łbach jak każdy dobry kato lik. Wspólną cechą wszysrkich arian jest tylko daleko idąca tolerancja i zrozumienie dla cudzych poglądów i wierzeń (z wyjąrkiem katolicyzmu). Mają słynny zbór i szkolę w wielkopolskim Rakowie, nadto gminy ariańskie znajdziesz w Nowosądeckiem i w paru miejscach Korony. Arianie są darzeni powszechną niechęcią ogółu szbchry, bowiem poglądy bard1Jcj radykalnych odła­ mów zagrażają porządkowi społecznemu. Arianie krytykują waleczność, sprawowanie urzędów, korzystanie z pracy pańszczr/.nianej ... gdyby ich posłuchać, prqszlyby dla szlachcy ciężkie czasy. Nic bez znaczenia jest też l..·westia czysto religijna - odrzucenie dogmatu Trójcy Święrej i zapr.teczanie boskości Chrystusa w oczach katolików oraz prorestantów jest bluź­ nierstwem. Muzułmanizm

Religię islamską wyznają w Rzeczypospolitej pr.tede wszystkim Tatar.ty„ a Llrwie, Podlasiu, Wołyniu żyje szlachta tararska, która mimo przyjęcia ję­ zyka i wielu obyczajów miejscowych, pozostała przy dawnym wyznaniu. Na Litwie sroi 40-60 meczetów, w których rez)rdują imamowie (mułłowie). czyli muzuł­ mańscy duszpasterze. Przy niektórych meczetach, np. w \Xlilnic, działają szkoły podobne do szkółek parafialnych. \'(/ Rzeczypospolitej nie wolno wznosić minaretów, więc muezzin wqwa na modły chodząc po ulicach. Mod~y zbiorowe w meczecie odbywają się w piątek, który jest świ~C)'lll dniem islamu. Poza tym wiemy muzułmanin winien modlić się pięć razy

- 244-

dZlcnruc (o swiac, w południc, dwie godlllly po poludruu, o zm1cr.tchu, dwie goclzmy po nchod7Jc), lca niewiciu ści~lc tego prLesa:zcga Do modlirwy klęka się na dywaruku, twar.- zwncając na wschód, w stronę Mekki. Pr.r.yji.;cie islamu jest łatwe, wystarczy 7ło7yć szczer/.C 1 dobrowolnie wyznanie wiary po arabsku: „La illah.1 11la-l-l .ahu wa Muhammad rasul-l-l .ah1", co oznacza: „ ie ma Boga prócz Allalu., a Muhammad 1est wysłannikiem Allaha." Islam wtcl7y \\ 1cdncgo Boga zwanego J\llahdll, w anioły, w Ksi~ Bo1e (Koran, Torę, Ewangelię), w istrucruc prorokó\\ W)-Słan­ ruków J\Jlaha (największ}m był Mahomet), w nadc1$ac Oma Sądu. Dla muzulrnaruna wszystko, co się stało, siało si(: z woli Allaha. Oprócz codziennych modłów, religia nakazuje dawać 1almuznę ubogim, w d21cwiącym 1lllcs1ącu roku (w ramadarue) pok1ć co· dziennic od wschodu do zachodu słońca (nic 1eść. nic pić, me palić tytoniu, nic obcować cieleśnie), a w miarę mo7noŚCl odbyć raz w życiu pielgrzymkę Q1adżdz) do swięt)'Ch m1as1 - Mekki i Medyny. MU7ulmamc uszclloc prawdy wiary p17}'1mują bc-Arytyome. Jcd>nie imamom wolno dokonrwać mteprct:1.cj1 Koranu. ' ie angażują się w spory teologiczne, wi~ mnc religie 20s12wia1ą ich w 'lp<>kOJU. S7errruct7c katoliclacj koncm:fonnaq1 UWa7.aJ:t ze zadcn chrzcśo1arun rue przejd2ic m islam aru judaizm, uięc te religie rue stano~ zagrozerua. Cały wysiłek 1czu11ów 1 innych komrrcfonnatorów 1d7Jc na walk(: 7 pro1cs1amam1. Tumulty W?.niccanc przcaw muzułma­ nom 1 rus1acmc meczetów ruemal się me 1darzają; policzyć by je na palcach jednej ręki. Gon.ej, gdy 1dz1c .> po1wolcnie na budowę nowego meczetu ...

Nic ma w ruch 7A grus7 honoru ani fant»ji. Są to z.dradliwe a falS7)'WC prosta.lu, 1soc Jak najgorsi spo .:ród oszukiulc"·.r.ych lllleS7C7:mków. CzarO\\"llice 1 oa cownicy, którq wda1ą s1~ w mmi z konsnchry, często· kroć kończą wystrychnięci na dudków. Nieraz wiedźmy na mękach zczna1ą. jak to cz.1.rry noszą 1c na Lysą Górę, a potem porzucają pośród biot, by wracały o własnych siłach Na sabatach podaJą ruby sute 1adło 1 napitki, które okazu1ą się paskudne w smaku, ruby lajno albo jeszC7c co gorszego. Wzięte od dublóu• złoto czy kosztownosa zlll!cruają si<; w nic rucv.-arte śrrueci. Czary dokonywane dzi(:lu pomocy dubiów rrucszczańsluch eza~cm Się udają. a czasem nic, zalanie od diabelskiego kaprysu. Diabły te ruc dotrz)'I11UJą obietnic. awc1 1ak kto zaprzcd:i im duszę, rzadkc1 dosra1e co, co rrual przyrzcc7one.

O przewrotności diabelskiej i demo nac h W RzcC7rpospoli1e1 rue braku1e, rucstery, ludzJ ruego· d7tW)'Ch, \\~u;pnych i podłych, którzy w 'kr)"tOsct, lub cz11~cm n:iwet oru-arac s101ą po stroruc Ks1ęoa C1cmnośo, na1w1ęks7cgo icprz)iacida Jezusa Chrystusa, Boga 1 Kośoola. Są 1 racy. którzy wyrzekaj:\ się nawet nicśm1cncłnej chwały i podpisują cyrograf, oddając C7artoWl swą duszę w zammn n p1cniąd7c, sławę i ?aszczyty. Są w$cód nich micszoanic i chłopi, są i panowie polscy oraz litewscy. którzy czasem jedynie: dla fanta7ji gotowi są iść ramii;: w ramię 7 demo· nem. C1~10 re7 na usługach ich są cale r/eS7C diabli· ków, cnn6w 1 diabłów, które za \\-szelką cenę chcą pozyskał do swe1 slu7by kolejne dusze. Cza r ty nie m iec kie Cnrowrucc na mękach, gd) "")'Znają szc1crą prawdę o kons1achuch z chablcm, powi;ida1ą C7\:SIO, ze czan chad7a „po niemiecku", w pluderkaeh 1 7 w kapeluszu, strojny w koronki, blyszc7ącc klamerki 1 pneróżnc fidrygałki. Są to bowiem czarry rrucs7czań­ skic, cudrnzicmslocgo stroju zażyw.11ącc.

Zdradliwok C7artow llllcs1cnńskich wid;ić 1 po rym, że ponuca1ą swe s ługi w potrzebie, gdyz me ratują czarownic przed mękami 1 stosem. Ao. przy znać =.eba, ze 1 szlacheckie czarty mcraz zabawiają M~ 7 wiedźmami tnk S•lmo - widunn11: uważają. że wobec pospólscwa honorowe postc;powanic rue obowią.r.u1e. Czarty chłopskie cnrt) chłopsku.; tud71c:z cliablilo p1eludne, u wszysdoch demonów na1słabszc 1 na1mrue1 7lcm przcż.arrc. Czaro pano\\1c p leśnych komy~1ach, osobliwie ulubiwszy sobie dziuple w starych Wlerzbach. Z wygl:idu me odróżnić t:1.k1~~0 od chłopa, gdy rogi skryje pod czapką a ogon w port· kach. To 1eno, ze 1ako demon oddychać nic musi, w11,:c Są też

..... 245 .....

dziurki w nosie ma drza zagląda?

zarośnięte.

Ale kto

chłopu

w noz-

Diabły chłopskie kradną po wsiach, paskudne figle wyczyniają. a siłę mają dwóch t~cb mężów. Za ro głupie są jak, nie przymierzając, mój sługa Maćko, za którego dowcip nie dalbym złamanego grosza. Jak się któremu 7.nudzi sied7ieć w wierzbie i 1imową pont 7.a żarem piekielnym zatęskni, nieraz o powrocie myśli. A że nie wolno mu wrócić z pustymi rękami, boby go większy czart zaraz za uszy wyrargal, musi duszę ludz~ skraść, by swemu panu w Piekle prz)'llieść. I nieraz już bywało, jeśli wierzyć opowieściom, że sprytny chłopek zamiast duszę oddać, czarta oszukał, okpi!, w pułapkę wprowadził i obił kłonicą po grzbiecie.

Polski diabeł różni się znacznie od zachodnich pobratymców. On wyrósł z tej ziemi, z krwi i kości ludów zamieszkujących Rzeczpospolitą. Choć uosabia zło i bez wątpienia zły jest do szpiku kości, cechuje go poczucie honoru oraz pewnego rodzaju sprawiedliwość. Choć wyklęty przez Boga, nie działa bezrozumnie, dla samego chaosu i anarchii. Polski diabeł ma swoje zasady. Srodze kar;:e grzeszników, któc-;:y zdradzają kraj i odbierają woloość szlachcic. Dba również, aby nie wyrządzać szkód osobom niewinnym i czystym, które nie ulegają diabelskim pokusom. Znanych jest wicie pr;:ypadków, wiele ludowych klechd i podań, gdy czart, skrzywdziwszy niewinną wdowę, sierotę albo chłopa, pokutować musiał za ów postępek, słu­ żąc pc-;:ez wiele lat swojej ofierze. Nieraz diabeł porywa do piekła - wymierzając sprawiedliwość - złego pana, karbowego lub swosrę-okrutnika. Wielu niegodziwców błąka się po świecie jak zjawy, duchy, upiory lub d7.ikie zwierzęta, z nakazu diabła pokutując po śmierci za zie uczynki. Przywódcą polskich czartów jest diabeł Boruca, pan na łęczyckich biotach. Charakternicy

Nie są bowiem diabliki zie do gruntu, jeno zło­ leniwe i głupie. Ponoć gospodyni wdowa wzięła jednego na męża, bo ckniło jej się do chłopa., a czart to przecie eh lop, a nic baba. Jak redy diablik zasmakowa I domowego życia, ciepłych obfadków i miękkiej pierzyny, to całkiem diabelstwa chciaJ odrzucić. Żyli tak parę lat, zgodniej niż niejedno maJżeńscwo. Aż się starszy diabeł zwiedzial i którejś nocy porwali nieudacznika spod żoninej pierzyny, skórę mu wygarbowawszy jak się patrzy. Bal A toć pan Machlowski pod Krakowem schwytał raz młodego diablika, kazał mu obciąć rogi i ogon, odziać przyst0jnie i oddał ojcom jezuitom do konwikru, przydawszy nazwisko Dudziakowski. Co mm z niego w tej szkole wyrośnie, Bóg jeden mczy wiedzieć. śliwe,

Czarty szlacheckie Szlachcic polski wszelako najczęściej czarry sz.lacheckie spotyka. Bo też żadne inne prawa nie mają. coby si~ać po dusze stanu rycerskiego. Noszą się owe cz.arty paradnie, w karmazynowych i modrych żupa­ nach, złocisr)'ch kontuszach, z kosztownie zdobioną szablicą u pasa. Wygodne czartom i szlacheckie uczesanie, mianowicie podgolone acz nastroszone wysoko czuby, w których larwo rogi skryć (a jeśli nie w czubie, to pod kołpakiem). Znają czarry fantazję szlachecką, pański gest szeroki, nawet dumę narodową, a w manicrnch, stroju, zamiłowaniach bodaj we wszystkim do szlachty 1.iemskicj podobni.

Zło, choć występne, mroczne i niebezpieczne, ma jednak nieodparty urok. Jest kus7.ące, obiecuje bowiem wspaniale i natychmiastowe korzyści, zamiast odległego a niepewnego zbawienia. Wielu spośród szlachty oddaje swe ciała silom ciemności, zaprzedając dusze diabłu. Uczynił tak również, jak powiadają, najstraszniejszy człek owych czasów, Stanisław Stadnicki, nic byl on wszakże jedynym przypadkiem. W ślady pana z Łańcuta poszło wielu innych, bowiem zło pc-..:yciąga słabsze dusze i daje niezwykłą potęgę temu, kto tylko scanie po jego stronie, nagradza sławą i bogactwem. Dlatego niejeden szlachcic przechodzi potajemnie na Stronę czarta, srając się jego ziemskim sługą. zwanym w dawnej Polsce charakternikiem. Za cenę duszy zyskuje wiellu\ potęgę i zdolności, pomnaża bogactwa i znaczenie, czasami uczy się sztuki magicznej. Charakternikami stają się również adepci wiedzy tajemnej, jak astrologowie czy alchemicy, którzy zaprzedadzą dusze diabłu. Charakternicy żyją między ludźmi, mo?.na ich spotkać na jarmarku, w karczmie, na sejmiku czy szlacheckim zjd.dzic. Nie daj Bóg stanąć takiemu na drodze! Charakternik co bodaj najgroźniejszy wróg, jakiego można sobie napytać pośród żywych.

O czarownicach i czarownikach „Nie pozwolisz żyć czarownicy", powiada Pismo, i czarnoksięsrwo wyklinając najsurowiej. Czary bowiem sprawką są diabelską, więc kto chce czarować, ten od Pana Boga się odwraca. Kilkakroć płonęły już w Rzeczpospolitej stosy, a na nich skwierczały czarownice. Choć rrzeba przyznać, 7,e prawie wcale wiedźm u nas nic palą, zupełnie inaczej, wsze!~ magię

- 246-

ruźli w kra1ach ruenueclucb czy u Szwcdóv.\ \V~7alae od 1616 roku, gdy wydano po polsku mkwvytorsk.ie d71elo „M iot na czarownice", trafiło ono do fl\k v.1elu CZ)'tClruków, wiejskich plebanów i zwyk le) szlachty, strach i nienawiść W?ględcm czarowruc na dobre zalę­ gł y sic; w sercach. Pobożni ludzie czarownic ccraz wielce się strzegą. bojąc sic; nawet spojrzenia wicdźmiego, czyli „1lcgo oka". Ale wciąż ruejcden chodzi do czarownicy po wróżbę, po napój miłosny, po z:unówierue dobrych plonóv. c1y odczyrucnie złego uroku. S:i, 1 rukc-1emnicy gotowi z:apłaoć 7.2 szkodliwe czary, tzby na wroga spuśoc chorobę lub niemoc męs4 pomieszać komuś rorum, C7) choćby - jak zawiscru chłopi ponoć czyruą - krowom sąsiada odebrać mleko. C7arOwruce magie; SW:!, orruą 7 laski I mocą S22tana, przeto jeśli Cl 1baw1cn1e dus1y mile, smeż sic; ich jak ognia, bal jak wab ia samego!

stamCld temat do kazań 1aC?erpnąl...) A v.-1cdy marn)' los tej, na którą padrue pode1nemel 01 srod7e marny„. Z ielarstwo Znajomość z16ł posiąść można

7 drukowanych uczonych medyków, jak Szymona S)•rcniusza „Zielnik Polski", albo też od doświadczonych bab 1.1elarck, o których mowa. Aru herbaria, aru v.1cdza ludowa me rozróżnillją mic;dzr ziołami pospol11ym1 a magtcznpni, przeco obok siebie wys1ępu1e 7W)kły piołun, miłosny lubczyk 1 czarnoksięska mandragora. \X's1alae magu ziół bać sic; nic uzeba, bo ws1clkic 11clc 1 jego u·łaściv."Ości przecież Pan Bóg stv.'Orz\ł. Wcirzr1oe si~. pan~;e braCl:I, o co u babia 1icłark1 pytać morna:

bm1ariów autorstw:\

sławnych,

Zioła

na s en: Rozgorujcs1 w zupie czy dolejesz napar z 7jółek do grzanego wina 1 podasz komu, a po wypi ciu senność ich ogarnie i spać będą cwardo przez godzin parę. Bacz, by ?Upa była prz)'Prnwiona, a wtno z korzeniami, żeby się p1J:\C)' nie dziwili 7jołowemu posmakowi. Mozna te? dać choremu, oerpiącemu, zwłaszcza gd)' clururg w bolesnej raruc będz.1c dłubał, bo CO ZlD)'Sly pr7)"tlUnu I ból nJC tak dotkliwy będzie. Zioła trujące: Są

dv."01alacgo rodzaju: krótkiego albo dzialarua. Jak p1crws7ych zjesz, w rucspcłn:i pól godwiy bóle cie; chwyc:\ 1 wyrniocy, a jeśli ilość zjadłeś śmiertelną. tcd)• w bolesn)'Ch konwulsjach a 7 pianą na ustach 7.Cmr,esz. Drugie najlepiej podawać porcjami przez dni parc;, a ofiara t:ikoż bólów żoł;idka i sensacyj różnych do:1nawać będzie (z czego najpewniej pozór choroby powmrue), a gdy z sil opadrue, wtedy śmierć nadejdzie. długiego

Baby ziclarld Zioła

W wielu wsiach, zwykle na uboczu lub v. lesie nieopodal, m1es7ka starucha zielarka. Zwykle samotnica, C7.2Sem 7 uoenrucą. a zawsze budz:i,ca obawę 1 pode1rzerua o C7arostwo. Wżdy wiedzieć trzeba, 17 rue ruda mądra baba zasługuje na miano czarownicy. Mało która, prawdę rzekłszy. :lnają się takie na 110łach 1 naparach, leczą p roste chorob)', asystują przy porodach , niemr. umieją ceż leczyć zwierzę1 a. Chłopi okolic1ni, a czasem i szlachta udają sic; do :r.1elarck dła ró7nych racji. ajczc;ścitj niewtasry wedle spraw wlaśowych pici swojej - ab}' usunąć G,s~ć", jak mawia1:() z lon:i nieślubne dziecko lub przcowruc: po łcczcrue bc7plodnośo bądź też usługę około porodu. Zna1ą tez 1.1ewla przeróżne zaklęoa, lco 1cśli 7 diabłem się me pokumał)•, 10 ich m:igia fuma kłaków mcwaru. Przc-.t lara cale żyć mog.t mądre 1.nachorla w spoko1u. Acz gdy zdarzy sic; kiedyś wicllu pomór bydła, albo gradobicie, albo nicurod1.aj, nieraz się zdarza, ze zrozpaC?ony lud za przyczync; uzna czary (zwlaszc:1a, jeśli ksiątl7 pleban czytał „ Miot na c:1arownicc" i

na potencję męską: Gdy 7 wiekiem albo chow lęd7w1ach ub)""'':I• 1:1kou1m zielem mc;sk:i, witalność pobudzić mozna. robą siły

Zioła

n a spędu nie płodu: Gdy niewiasta albo panna rodzić nic chce, rucra:t jadowtiy wywar pije. Od którego aaJo slabo~ć ogarnia 1 boleści, a w skuruach i z wielką krwi utrat:\ nicnarod:tonc dzieci<; na świat wyrzuca. Porem ZW)•kle długo kobiera na zdrowiu słabuje, a niektóre od owego jadu i krwotoku same umierają. Zioła

n a choroby różne: .1 10 na gorąc7kę, a 10 na bóle brzucha 1 W7dęCl:I, IOS7C znów do płukaru:i bo~­ cego gardła.„ ile chorób ciało trapiących, ryle ziół albo \\'}'\l,"al'Ó\\"\

Proste zaklęcia Są

to zakl~ia :tnanc niektórym zwykł)m lud7iom gospodyniom domowym, żołnierzom. Wcale nie trzeba być wicd7mą am :ticlarką. by 1nać, na myśliW)m,

- 241 -

ten

przykład,

„sposób" na

~dzcnic

mysi:y z cha-

łupy albo na uchrorucruc bydła od złych czarÓ'll.\ O

rym Wlcdzicć mo7c każda gospodyni, chłopka czy szlachCWlka. \'(157akżc baby zielarki, 7 racji 'li.icku i dośWladczcma. 7nają takich zakł~ mulrum, pomocnych w domu 1 obc1śou. Czasem rywaly spełniają pokładane w ruch nad21cjc, kiedy tnd21cj ruc. A gdy się uda1ą. 10 po pra'll.·dzic ruc wiadomo, czy to faktycznie aary spra'll.1ly, czy tylko Paru I·orruna rak zarntdzila. Zakl~a stosowane pr.i:cz poboŻll)' lud, czasem zwane „bialą" magią, 1ak mozna podzielić: Odczynianie uroków: Wicie różnych rucmocy, dziwnych chorób, rucszczęść powodują zie czary i uroki. Wżd)· co d1abclslue siły 7.Cpsowaly, moce anielskie napraW1Ć mogą. Gdy więc zdrów na umyśle człowiek bez przyczyny wpada w obłęd; gdy pani dziedziczce kołtun na głowic wyrasta; gdy mąż 107.cpki w łożu jurność meslu\ traci; gdy kio w d ł ugą a dziwną choro~ popadnie - często prqczyną bywa zły urok r..mcony. A mądre kobiety znają ponoć sposoby, iżby za wsta\\~ennicrwem świętych i Maryi Panny wszelkie zie czary przegnać. (Także prawdziwa czarownica, co m~ szatańską włada, jest w stanie urok odczynić. Jeno najczęściej ruc chce, bo czemuż by miał czart

skim zamaWla.nia mleka aru piwa nie po7walać. Radzi za to, iżby lepiej kadzie mleczne 1 tnS7c nac-.tyrua myć ze starych resztek, bo to r.i:ckomo one mleko psowa1ą. Ale kto tam po wstach pana Gos1omslucgo czyta?) rzcklo, mają one C?ary dobre 1mcncjc, bo ludziom a ruc s7kodzić. Ksi~ garuą ten obyczaj jako wcale rucpobożny, lecz lud wicny, ti zakl~cm rakim zyska pomoc niebieską. Wicie owych prostych zaklęć od"''Oluje się do mocy rucb1csluch; są to ik j(l(fQ modlirwy. Na ten przykład, w ks1~ch rruejskich Kalisza 7.apisano w zezna.mach czarownicy ta· kową formulę na „naprawianie" piwa: Jako

si~

pomag11ć chcą

Panny Mory;9 m0
własną robotę psować?)

Czarownice Lec:micu: Nic tylko ZJolanu, ale i formulami magicznymi alias spcqalnpru, tajcmnpni modlitwami (czyi.i „zama\\1aruem') choroby leczyć mo7.na. Bywa ru okadzanie dpncm, rytualne obmyu-anie czystą u'Od11. prz)•kladaruc ró7nych karmem czy paskudzN~ naocrarue rruksturamJ. C7.ascm 07.cba kurę zabić na ofiarę albo gołębia, aa to JU7 aarną magią cn\O 1 SzalańSN'Cm.

O chronne: Pr.i:eróznc są sposoby na uchronienie siebie, domowników, nowo narodzonych dzieci, a takze Ż)•wego tnwcmal'7a ora7 majątku od n1ebczpicczcńsN'2. Jedne zaklęoa 1 rytuały są do odpędzania złych mocy czy chorób, tnne do Zllchownnia sil i zdrowia, trzecie znów przcowko myszom, wilkom, duchom. Na szczęście: Powszechnie s1osujc si<; t.'lkoż sposoby na zapewnienie szczęścia: aby w miłości powodzenie było; aby w malzeństwic zgoda panowała i pomyśl­ ność; aby szcz~śliwic pod róż czy wyprawę wojenną odbyć.

Gospodarsl
Od prostych zielarek daleko silniejsze są C?arownicc, którym prawdziWlc czart usługuje, gdy7 oddały się diabelskiej mocy ciałem 1 duszą. Cz1;s10 są to taluc same wiejskie zielarki, o jakich mowa była przed chwil11. lub też wędrowne żcbraaki 1 ladaa,.rucc. Lecz diabłu dus~ nprzedają 1 sncowne gospodynie i karczmarki i młynarki 1 sohysÓ\\'fl)', a nawc1 S7lachcianki. Tc jednak 7a dnia "'1odą 7W)'C7ajny, nieraz pobożny żyu'Ot, dopiero nocami wyprawują harce 1 rozpustę. Wyrzdclszy się Boga i Wlary, chr.i:ru 1 święto­ ści, skladają ofiary, modły i hołdy diabłu. Wszctcczeńsrwo brzydkie, rozwiązłe czynią 7 czartami. Pożerają niemowlęta, albo sntanom ofiarują albo zabijają, zwłaszcza jcszc1e nieochrzczone, bo wtedy dziecięca duszyczh diabłu na uciechę idzie. Ludziom szkodzą jak urnicj:t i me masz najgorszych, święcokradczych, bluźnierczych, plugawych uczynków, których by sic nie dopuściły. A dzięki diabdskiej mocy tak umiej:t mężom i domownikom sen zadać lub oczy zamglić, że się rukt nic posrncżc. Czasem czan sam postać wiedźmy pr.i:yj mie, udając, że to niby ona sama w domu siedzi. Tr.i:eba dopiero którąś wiejską, :rnaną czarownicę wziąć na spytki i torrury, by 7. jej zc1nań się wydało, które ro łocrzyce 7 okolicy z mą na sabaty latały. Prawdą jest, że każda Wledima potrafi ruc t)'lko zas7.kod7jć, ale i pomóc. Kto jednak do Wlcdimy 1dZJc po czary, rucchaj WlC, że z p1cluelną m~ igra, za co grozą ~ccznc m~ki.

- 248 -

Uroki i

złe

c zary

1e mas7 na ~wiecie brom grofoicjs7ej nad Cl':ll')' Od zlod7jtja, bandyty, wilków uStr7eC sic; 1 obroruć w ludzkiej JCSI mocy. W7dy pr7CCIW czarom me masz pewnej ochrony, próc1 opieki Opatr7nośo. A ile, :ie ludzie Bog2 się me bo1ą 1 me1cden, kto C?,arną nienawiść w sercu zywi, uda1e sic; do wied:imy. Tam Judaszowynu płaci srebrrukanu, 17by s1kodliwych c1arów 1cgo wrogowi iadala. Gdy lud pańuC?yinu.ny przCC1w panu su·emu 7,2W71c;ty, 7C 10 me ma pr7ed Jakun sądem ni sprawiedliwokią 11emską kr7ywd swych sic; upomruc:ć, wielekroć panu-c1em1c;życ1clowi 7adaje czary 1 diabelstwo. Jedyny 10 or~, którego chłop przeciw panu zażyć może, widy c1c;:ik1 to grzech a ~nuertcłn)~ A co gorsza, :ie niejeden s1lachcic pr.-eciw sąsiadowi swemu - nmiast prawem swego dochoc.17ić, lub choćby z kompanią 1bro1ną dworzyszcze zajechać (co też gr.tech, ale ile;, mnicjszyQ - ~zezuje siły mcczyste za sprawą czarownic! A najgors7c 1aś, kiedy mo:ina szlachcianka c1.arostwem się para. Pomnij bowiem Waszmość, że w R.7c· czypospolitej s1lachry me można sąd1.1ć o czary.

Wtedy dopiero mozes7 coś pr1:cc1wko takiej szlnchcmie urodzonej wiedźmie uczynić, kicd)' jej winy przed sądami grodzkimi dowiedziesz, a więc że strula kogoś, albo skrytobójsrwcm ubiła. Okrutne i podle r.-ec:ry c7ary sprawić mogą, do których nale?ą: Zadawanie diabła: C7.arou11ica un11e podać diabla w mi~c, chlebie, kaszy, slomruc, 1nlcku, ser.-c, piwie, wimc, w każdym jednpn napitku 1 jadle. Gdy kto diabla munowolrue połknie, doznawać będue okrutnych bólów w tej czy mnc1 oc;~ci ciała, lubo 1mysly mu sic; ponucsza1ą 1 r07Um. Tak 10 c-nn złośliwy, w ciele usadowiony, S7kod71c będ11e 1 drc;czyć dla sprośnej uciechy. A bywa, ze diabłów kilku jednej osobie kto

1.ada, a ci jeszcze nowych do kompami spros1ą. Krorukarzc opisali u1dckroć razy, 1ak to we c1łeku po siedm1u czy po dziewiąci diabłów s1ccl7nlo 1 wielkie 7adau-alo męczanuc. Pó1dą czaro prcc1 dopiero pod egzorcyzmem lub tel' po pielgrzymce do ~wic;tcgo, cudo...,nego nuqsca. Zadawanie kołtuna: Kolrun a!Jas pluo polomto ma jest chorobą "' ocie usadowioną, na 1cv.rnątr.t zaś objawia się we włosach. P1cru1c1 włosy na glou;1c kleją się, zlepiają w Stl'l\la, osobliwie w 1ccłnym mie1· scu, „ojcem" zwanym. Od mcgo1 dopiero reszta wio sów pląoe się, kołruru, skręca, póki jcdnc1 u-1ellue1, wstrc;tncj a smrodliwc1 czapy ruc utworzy. Zie 1ady z ciólla zu1•kl)' przc1 ów kołtun pncsączać się cuchnąej\ mazią. Nic wolno onych włosów scinać, bo gdy 10 uczynić, kolnm 1emścić su; umie - a 10 W7rok odbiera, a to rozum komu 1mąc1, a nawet śmierć rrchlą sprawić może. A nieścięty moc micwa 7lo~liw<\ i taką, że chłopu zabrania iść robić pańszcz)•7nę - chłop b)1 łby i poszedł, ale koltun nic chciał. Wiele uczonych traktatów o owej chorobie pisano, wiciu med)'ków leczenia próbuje, a przycz)'OY m lckarstw11 mkt dotąd nic doszedł. Z c1cgo widać dowodrue, 7C choroba to diabelska, rue czym mnym 1ak cnrnnu W)"U.'Ołana.

giczną

Zadawanie czarów: A je~li komu chce wicd7ma zaszkodzić nic kolruncm 1 me diabłem, 1 czego ja,1mrch sil nieczystych można się domr~lcC, woli chyłkiem z.adać cz:u;•, których skutek za "W}·kle .tr7ąd7crue losu poczytany ~dzlc. Bierze uic;c wicd7ma 1akie~ plug2srwo Gako to truchło brdlc;cc, resztki skór 1 ko· o ludzkich lub ZWJcrzęcych, ZWJcr7c;cc u11c;cr700ŚCJ, OC7Y kocie i żabie, ziemię 1 cmemar7a) i zakopu1e komuś n~ polu lub w obejściu. Z2klęcianu 7 pomocą czarta tak urruc sprawić, żeby na polu ruc sic; rue rodLJlo; zeby deszcze i burze poruszczyly plony; 7eby domowrucy sic; skłócili i miłować zaprzestali; :ieby bydlęca w obe1ściu się pochorowały; zcby pochorował sic; sam gospodarz. A najgorszy ze ws1ystk1ego kobyli łeb, to jest końska czaszka. Gdy zakop:ić komuś w obejściu albo pod progiem domu, cic;:7ka choroba lub śmJerc sama spadnie na rod1inc;. Ucierać re? umie wied'l.ma specjrune proszki abo płyny magiczne, taki sam lub insze jeszcze efckcy mające po osypaniu lub skropacmu - pola, obejścia, domu, bydła, oy co tam jes1czc ukrzywdzić zamierza. Znają też wicd1my ta1emnc sposoby niszczenia plonów pncz zaw11\1ki w 1bożu, poczynione ze splecionych we wła~ciwy sposób klo sów. Wicie jest nadto pomrucJS7)-Ch plugawych rnu alów, których pf7)·klady 1na1dz.1esz, C1y1cl01ku, na końcu tej ksi~. A U'Sl')"St kic podane me inaoct. tak f)·llm k'woli nauki 1 przestrogi. Wróżby: l'>bją

czarou·rucc moc

nglądarua

u r7cC7y mc:bc7

przyszłe. Przcpouicdzic:ć um1e1ą ~mu:rć on~

- 249 -

p1cC7eris1wo lub sza;~liwy żywot. PrzcsU"Zcc przed wrogiem, a na'l!.·ct oblicze jego opisać. \Vtdzą wicdżmy onę przyszłość w lustrze wody ~dż w k1p1cli pod kołem młyńskim, albo we wnętrznofoach kurLych znalu odczyruj~ takie w ogniu i dymie dostrzec co potrafią i z kart wywróżyć. Znają niektóre szrukę wróżenia z ręki, którą uczone podręczniki Chiromancji opasują. Miewają też wgląd w ludzkie myśli - ot, na pr7yklad, sprawdzić mogą, czy ukochana panna darzy 1alotruka ciepłym uczuciem. iclucdy przepowiednie spclruają się co do joty, lucdy 1J1dz1ej pobzują się bałamutnpru. A 1 rak tC7 być mo7e, i:i: od słusznie przCW1dz1anej s1kody dobry Bóg człeka salwuje. Bo nie masz dla Boga ruc niemoż­ liwego, v.:olno Mu i p=.naczcrucm ludzlum władać. Chowańce

Niektóre diabły lubią zabawiać się w chowańców. to omncza? Otóż, wiedźma pr7yjmujc czarca w dom pod postacią zwierza (kota, sowy, ko7la) lub też karla oy jakiego cudaka. Musi się baba owym biesem opiekować, karmić go, poić, wszelkie wygody jako gościowi 1apewniać. W zamian za 10 czart obiecuje róznc posługi - acz czy obietnic dOll7)'mujc, 10 już m57.a rzecz. Cóż

godzi się ŚW12dom1c na u,ekwsce pocęp1erue, b)"IC tylko przysłuzyć się 7gromadzcniu. Posługi tego rodzaju bywa111. dwo1alue: albo czart "''Ykonu1c 1cdno, dwa, lub lny ogromne 7adania, znacznie pnckracz2jące mo7Jiwośo c7łowieka, albo też najmuje się do ciągłej s ł użby na rok albo i dłużej, spełniając tylko p roste, fizyczne lub magiczne posługi. Rzadko chwytają się takich 7.adaó czarty szlacheckie, majitc pracę fizyczną za niegodną i niehonoroW11, nic mówi11_c już o przyjmowaniu służby u wicśruaka. Dlatego w roli C7anów słuzebnych spotyka się wylączrue p1eluclnych 11llcszczanków i chłopstwo. Ao może się zdar0•C. u diabeł szhchccki podpisze cyrograf i WCŹl1llc dus1~. a sam:t robocę zleci su1m słu­ gom-diablikom. I w Piekle panuje odwieczny por7:tdck: gdy pan kazc, sługa musi, bo jak nic to w pysk weźmie. Tak to już ten świat jesr scworzony, ze 1cdcn lepszy, drugi gorszr. W ie d za T ajemn a y

Czarnoksięska

Ciekawą, a pożyteczną nccza. jest magio nal1m1/u (naruralna), pod którą 10 nazwą rozumie się 7W)'kłc naulu przyrodruczc, posługujące si~ nic zaladku W)•krycia gTożą kary grzywny, konfiskata ksiąg i instrumcnrów, czasem wygnanie z miasta lub obowiązek public7nego wyneczenia się swego „czarnoks1ęscwa" raz na zawsze.

Prawa magii Zaprz~ganie c zartó w do

pracy

Znane są opowieśo o wicłluch pracach czyruonych pr7ez diabla w służbie ołowieka. 1craz w zamian 73 czyjąś duszę diabeł zobowią7uje się, na cen pr7yklad, w jedną łub trzy noce postawić most czy usypać groblę. Bywa, że zyskuje w ten sposób duszę pobo7ną i czystą, gdy, dajmy na to, zakonny braciszek

Magia jcsr s1rukl\ potę7ną a niezmierzoną. M.lcv.-a jednak swe ograruacrua, 1ak wszystko na tym świeoc oprócz mocy Bo1ej. Zatem każdy mag. zarówno sławny llllStrz alchclllJJ 1 astrologii, jak i prosta wicjs.ka czarownica, winna pilnie srosować siC< do czrercch uniwersalnych praw. a ich straży scoją odwicc:mc si ł y, k16re mog:\ nic tylko odebrać czarom wszelką moc, :tle i surowo skarać nieposłusznych.

- 250 -

Pierwsze prawo magii: Prawo zapłary Za każde odwołanie się do Kuns.ztu trzeba zapła­ cić. Gdy mag czyni wróżby bądź inne dzieła dla kogoś obcego, mus.i wziąć zap larę. Kaźd)•, kto decyduje się wst:\l)ić aa drogę Widk:iej Tajemnicy, powinien pamięcać o zapłacie. Za każdą chwilę, w której korzysca z sekremej szruki, będzie płacił. Rolę rej zapłaty po części spelniają zaklęcia i modlirwy, po cz~ci kadzidła i wonności spalane podczas cajemnych obrzędów. Adept musi jednak wiedzieć, że za posiadanie sekreru magii odda cząstkę samego siebie. Drugie prawo magii: Nie igra się z misteriami życia i śmierci Każdy, kto o tym zapomina, skazuje siebie na straszny los. Magia nie scanowi zabawy ani rzemiosła. Z magii korzysca się tylko i wyłącznic wtedy, gdy nie ma innej drogi ani możliwości. Nie jest o na kug larstwem, nic s łuży uciesze gawiedzi. Trzecie prawo magii: Magiczna równowaga Adept musi we wszystkich swych dziełach strzec pilnie magicznej rówooW11gi. Zatem w ciągu jednej nocy mag może tylko po trzykroć rozpocząć obrzędy i zaklęcia. Gdy czarownik zbyt często będzie się odwolywa I do szruki, ponad miarę wzywał jej prastare siły, skazuje siebie aa przerażający los, wieczne cierpienie i

O ech łań. Czwane prawo magii: Wielka Tajemnica Nie bez przyczyny magia jest Szruką i Wiedzą Tajemną. Powinna ona pozostaW11ć w sekrecie. Magowi nie woloo bez potrzeby zdradzać kim jest i czym się zajmuje. Również swoje księgi, prqbory, insrrumenry, talizmany i wszystkie inoe rzeczy potrzebne do eksperymentów musi mieć dobrze ukryte, i nie pokazywać ich obcym. Obowiązującą zasadą jest utrzymywanie tajemnicy. Szruka nie objawi swojej potęgi dla oczu laików i niewiernych. Dlatego też adept musi odprawiać ryruały w odosobnieniu, z dala od oczu postronnych. Jeśli zaś chce mieć pomocników, powinien W)'· brać ich spośród lud1J zaufanych i przynajmniej po części wtajemniczonych. Pamiętać trzeba także, aby liczba wszystkich osób uczestniczących w eksperymencie była nieparqsta.„

dawnej, okrytej mrokiem czasu Chaldei, dotarła do Egipru, Grecji i ltaW. Gwiazdy rządzą losem zarówno pojedynczego człowieka, jak i całych narodów. Astrologia wyróżnia siedem planet i dwanaście zodiaków. Planety to: Słońce, Księżyc, Wenus, Jowisz, Mars, Merkury i Sarurn. Astrolog, dzięki swej szrucc, może wyznaczać różoe horoskopy, aby poznać z nich przyszłość. I tak, można postawić horoskop człowie­ kowi, gdy zna się dokladną datę jego urodzin. Z horoskopu właśnie dowiadujemy się o życiu i przeznaczeniu tego czlowicka. Łatwo odgadnąć jego charakter, osobowość, poznać r.r.eczy, któ re szanuje i których nie lubi. Można postawić horoskop dotyczący określonego miejsca, np. miasta czy zamku, aby dowiedzieć się, jaki los czeka to miejsce. Częstokroć pr.r.cd budową jakiejś twierdzy czy rezydencji konsrultowano się z astrologiem, aby poznać czas i miejsce odpowiednie na rozpoczęcie budowy. Asuolog jest w stanie ułożyć prognostyk astrologiczny na dany czas, np. nadchodzący miesiąc. Każdy dowie się z niego, co będzie miało miejsce na świecie. l\1istrz gwiażdziarsrwa bez trudu scworzy kalendarz astrologiczny na cały rok. Kalendarze takie, pisane przez profesorów astrologii z Akademii Krakowskiej, cieszą się dużym wzięciem. Oznaczone w nich były fazy księżyca, prognozy pogody i przepowiednie na każdy dzień. Dowiedzieć się z nich można, który dzień będzie szczęśliwy, a który „ciężki", czn. feralny. Oco przyklad takowego kalendarza:

No 6 mami. Ak/Wnii nie tzJflil. No go.rpodorsm:o i «/J(dósm:o bar.al, ro l!J potbolleowie i cylodź. okradło. J<.r»,ie flit p11sZfZ.ol. Na 2 j11flii. Gorz.ollei flit pil. Strz!r lit u.'Oefy i wiotró11' zdrodli~rh. Akhimit na ogień stowiol. Ił/' podróż. nit ~f"ll­ szol. Krwie p11JZfZ.oi. CZJPorfek Mona: Dzitń tm jut bo]aż/iay, strz!ż. si(, al!] 11ie sprau1ou'al z królami i z in'!}tni }a'!}. ani ognia na olthi111it nit zopal'!f

Astrologia Jakże różni się spokojny bezmiar nieba, z tysią­ cami gwiazd trwających niezmiennie, od ciemności świata. W tej niebieskiej księdze zapisane jest złotymi literami ostatnie słowo zagadki losu. Kapłani chaldejscy połączyli liniami świetliste punkty Boskiego Pisma. I rak o to ustalili konstelacje. Astrologia, zwana reż gwiażd?Jarscwem, jest tajemną szruką pr.r.epowiadania przyszłości na podscawie aspektów, pozycji i wpływów cial niebieskich. 07Jcdzina, która narodziła się w pra-

-251

„;,

Jak

v.,dać

112 cym przykJadzie, a~irologia 1 kalendaz alche~ 1 medycyną.

17C były ~ośle 7WląZllfle

Alchemia Alchimia lub Alchemia to, proszę Was?.mośo, nauki m1cmne a sekrellle o naturze i tajemnicach świara. PO?wól Waść, że ci to jaśniej wytłumac1ę. Dawną alchemię częsro określa się mianem 112uki hermetycznej, bąd/ po prosru hcrmeryzmu. Oba terminy s:t ze sobą śośle powiązane. Ten ostatni 10 filmofia 1 kosmologia - prąd filozoficzny, zawiera1:\C)' teonę stwor7erua 1 poznania przyrod)'. Alchenua, o którc1 mowa, wykor7ysruje wiedzę hcrmel)-czną prakcyonie, do rcalvaq1 pewnych cclów - zbadania świata, ludzi i Boga. \'('c dle nas, alchemików, ka7dy ołowiek 1es1 mik rokosmosem - zawiera w sobie ws1echświat. A 7atem po1nanie jego rajcmnic proWlld7.1 do po1nania samego Pana Boga. Zasadniczym celem alchemii jest 7atcm wiedza. Srworzenie złota ?a§ to jeno pierwszy stopień wtajcmniczcrua, pierwszy krok na drodze do v.1clluego d?1cla. I lcrmccyzm 1 alchcnm, dzted7.1ny śo$1c 7C sob:i. 7"',ą7ane, ma1:i. SWÓJ pocv.cck w surozytnej Grecji. Za ich rworcę U7na1e się Hermesa Tnsmegmosa, pradav.•ncgo nustrn magu. który zyl w oasach 1es1cze wczc~ruc1s7ych ru7 1nanc nam, pradawne cywilizaqe Grecji Ci')' Egipru. To właśnie on podarował ludziom sztukę magicrną - hermetyzm. O wielkości tego, co uczynił, ~v.,adcq choćby jego przydomek - „Tnsmegisios", co mac'y dosłownie Po Tr.r.ykroć Wiciki. Alchemicy otac1ali wielkim poważaniem jego d1ieła, a zwłaszcza odnale?lonc w XI wicku „Pisma I lcrmeryc1ne" lub „Mądrość ł lcrmcsa", znane jako Corp11.1 I ltrmttir11111. Drugie 7 dziel Hermesa Tńsmcgistosa 10 potę7nr pncdrruot magiczny - tak zwana Tab11/a S11t(1t'auJi11a Tablica S7maragdov.-'ll, zawiera1:i.ca spisane tajemnice alchenuL Tu opisana ujemna nauka za1mu1e
\\,en,_

.-aklęć, gdyz rue w ich W kręgach medycznrch a:wa v.1ęc spór o kolc:i duchowieńscwo I wiciu sv.~ccloch Paracelsusa. publicystów gromko wykhna „alchurustów" 7a oszustwa i szarlat11neńc;. Bo 1stoauc, wiciu 111k zw:mych „mJStr,ów alchimii" to cwaru oszuśo. Trafiają się wśród nich nnwet fałszerze monet. ajsławniejszym alchemikiem czasów Wladysława TV JCSt imć ł>l.ichał Sędziwój z Sanoka, wyb1tn)' uczony, fi101of 1 dyplom:ua, ciesz,.cy się 1aufaruem zmarłego Zygmunta Ili oraz cesarza habsburslocgo Rudolfa. 07icła Sc;dw~'Oja, tłumaczone na wiele l~)'­ ków, s:t s7croko 1nane w Europie.

amuletów

C'')'

skuteczność.

z

Krystalomanc ja i katopromancja Obie sztuki s:i. blisko spokrewnione, totó wolno je w jednym d1ialc. Krystalomancja to wróże­ nie z kryształów, n katopromancja - z luster. U 7ródła tych szruk leży przekonanie, że kryszraly 1 zwicroadla daj:i. wgląd w świat asi.rnłn)•, w krainę duchów 1 ta1emnych bytów. Ogniskują rucwidoczne promieniowanie gwiazd i świata asiralnego, a doświadaonr mag po rrafi d7ięlo rum wyswicwć poz:i.dany obru~ a uk?c porozuJlllcć się 7 motanu duchowymi. a1pncdrue1 sze zwieroadła (i s1yby 1 ms1e szkło) robią w \X'enec11. St:td słyszano o wiciu Wenecjanach, któny nb1crał.t lustra ze sobą w podróz, aby na odległość observ.'0wać, co d1icje sic; w ich rod11nn}'fT1 mieście. omówić

""' 252

Mimo, ze duchowieńscwo gntn1 przeciw ulam bezbmnym zabawom, magię zwtcroadcl i kr}"Ztałów praktykuje się po dworach magnackich 1 królewi.k1ch. M1stn Twardowski ukazal tym sposobem krółowt Zygmuntowi Augustowi widziadło jego 7marlej ZOO)" Angielski mag John Dee przywoływał dla 13amrego duchy i anioły, wróżące królowi prqszłość i ganiące jego postępowanie. Nawet niektóre niepiśmienne, wiejsloe c1arownicc używają lusterek do wr67cnia 1 guseł.

Chiromanc ja Ch1romanqa to sztuka odgad)'WanJa przys1łok1 1 przcznac1cma ałowieka z jego dłoru. W rym celu m1str?owte przypatrują się lmiom i wzgórkom lewe1 dłoni człowieka, któremu przyszłość chcą wywróżyć. Sztuką rą trudnią się niektórzy scholarzy na Akademu Krnkowsk1cj, choć oficjalnie chiromancja 1 inne kunszcy magiczne - prócz astr0logii i alchemii - są ram 1abromonc. Do spotykanych w 1Ucczirpospol11cj podręaruków chiromancji należą nasc~pującc tntkcaty.

Dzięki

carotowt mozna zarówno pozn2ć jak 1 S2n'lcgo s1cb1c. Wróll\C karrarru 7ada1c się pp:ania, carot zaś na te pytania odpowtadn. Wróżenie z wora powinno odbyw:ić sic; " zaciemnionym pomieszczeniu, \V ciszy i spokoju. W miejscu tym winni zna1dować sic; tylko \HÓŻący 1 pytający. Karcy należy położyć na stole pr..:ykrytym czarną bądź czerwoną materią, najlepiej jedwabną. Na niej trzeba postawić jedną białą świecę, kcóra płonąc odpc;dza zie sil)'· Dla lepszej ochrony można JCSzczc urnic~cić m1erciadło, odwracając je tyłem do kart. Taror odpowtada wprosi, bez ogródek. 1 iczego rue ukr),....."a. \X'ypou1ada się 1cdnak za pomocą S)mboli 1 alegorii - np. droga, .....,ec1za, nicbezp1cczeńsrwo, pomoc, pr7erruana na leps1.c, w1elloe nieszC7~CJe, śmierć, zrruana w życiu. Ich mtcrprctacja rue jest przyszłość,

rzeczą łacwą.

Ch1romctrałis" Jana Głogowe7yka z roku 1507. „Ench1dnon Chtromantiac compendium" Szymona 7 Lo"1cn 7 1532 roku.

„Compucus

A w j~ryku połslom, czytany powszechnie: „Chiromancja, albo praktykowanie z r.i_k człowtcczych, z starych (ilozofów i nowych innych autorów pilnie i pom\dmc zebrane" pióra Jana Kalkowskiego z Gwoź
F izjo n o mika hz1ononuka 10 br:urua sztuk.a chtromancp. /..a1· mu1c sic; !)m samym: ustala osobowość 1 pr7c;rn2c7c· rue c-;rło"icka na podsra"~c szC?cgółó" budowi fizyczne,. t-u1onom1ści jednak nic badają lewe1 dloru, lecz ksztalt cwany oraz budow<; calego ciała. 1 1ejednokrotmc \Hóżbici praktykują obie dziedziny wiedzy. Na prtyklad,Jan Głogowczyk próc7 „Compums Chiromctralis" w tymże samym 1507 roku wydal traktat „J>hisionomia". Taro 1 Kabała

lnmc1c "1clc legend doryczących taroca, " '1cle te7 h1pote7 okrdla jego zagadkowe pocho
Kabała to hebra1sk1c >Iowo, ktorc najprawdopo dobruej omacza trad)CJ~ Je!>! ona miscyczną szruk:i. o
- 253 -

gnują się od magii dcmorucznej, lecz znajdzie się niejeden, który Il\ pollljcmruc praktykuje. Kabalmów spo1yka się 1cdpuc pośród Żydów, a 1 10 nic wszędzie, lcc:1 zazwyczaj w większych gminach miejskich.

tylko ministrami, według protesranckie1 doktryny nic uznają opętania czanowskiego, mając t~ką wiarę za papicżnicki zabobon. Acz niewykluczone, ze ten czy ów odmienne ma zdaruc, niźli niemieccy teologowie luterscy i za wypędzarue diabłów wziąć się moze.

O mocy bos kiej

Laska uświęcająca

Siła po\\1edz1ano o mocach nicczrstych i piekielnych, zdolnych zrus1c7)·ć śrrucnelnego człeka 1 zgubić nieśmiertelną dus1ę. Wszakże są na tym świecie i sily niebieskie. Bóg czuwa nad swoim ludem, a jego aruolo\\1c chromą wiernych przed zakusami czana.

Zaś najpotężniejszą obroną pr7cd Szatanem jest czyste, rueskalane grzechem serce. Skąd CZ)'Stość, 1dliśmy wsz)'SC}' grzeszni? Ano, dzięki spowiedzi 1 odpuszczeniu grzcchó"'~ Jcśhś lmolik, 1dzies1 po absolucję do ksit;dza, a prawosławny do popa w cerkwi. Jdliś protestant, sam czynis1 rachunek sumienia 1 wyznajesz grzechy Bogu, a Pan Bóg odpuszc-/-a. Wżd)' kaida spowiedź musi być szczera i pclna, bo inaczej Bóg grzechy zatrzyma. A gdy szczerze wyznasz grzechy i prawdziwie za nic żałujesz, tedy z odpuszczc· niem win sp ływa na cię laska uświi,:caj:1ca. Szatan ni siły nieczyste nie mają do ciebie dostępu, boś c:i:ysty 1 niewinny jak nowo narodzone dziecię. Srnn ten U'Wll jednak dopóty, dopóki znów me dopuścisz sit; grzechu. A żeśmy slabi i ułomni, długo w C-/.)'Stośo nie uwamy. Bo to zdarzy się wkrótce gniewem się unieść albo zakląć nieobyczajnie, bądź reż po tęgiej p1ja1yce o modlitwie wieczornej zapomrucć, bl\dź na urodziwą pannę pożądliwym spojrzeć okiem.„ Jeden gncch lekki jeszcze dobrod.iwy Pan W)bacz)'· Potem jcdnako"''Oż łaska pry'Ska 1 znów że~m) na s1atańsloc moce wysuwicni.

Moc świętych miejsc Gdy czart stopę postawi na poswięconeJ ziemi, pali go ona jak zywym ogniem. Toteż kościół czy ka· plica bezpieczne są od mocy czartowskiej. Niezwykle rzndkie są przypadki, by w kościele bądź klasztorze diabeł się pojawiał osobą wlasną. Musiał być to czart okrurnic zawzięty, co na wlasny ból nic baczy, byle człekowi zaszkodzić. Zawidy wszelako diabeł dostęp ma do ludziach myśli, jeśli grzeszne są lub nieczyste. awct przed oltarzcm Ś\\1ęrym pod57.cpty s1..alllńskic dojść mogą, 1c5li kto uszu 1m nadslllWl, miast bić się w piersi 1 za grzechy załować. Są wszak miejsca uświęcone wielką łaski\, słynące 7 u1du cudów, 1ak klasztor jasnogórski rueopodal Częstochowy czy Ostra Bruna w Wilruc. Tamże żadne złe siły przystępu ruc mają. a ponoć i na milę wokolo zblizyć się ruc m<>gl\. Gdy klęczysz przed obrazem Maik.i Boskiej Częs1ochowslocj, nijakich autów się ruc obawtaJ. A gdy wiarę masz szczerą 1 serce czyste, łaska Matlo Bożej 1 Syna jc1 jedynego niejeden cud sprawić potrafi. Oto ślepi przeglądają na oczy, niCIIll zaczynają mówić, chrorru wstajl\ o własnych siłach ... Gdyś oężlum nieszczęściem strapiony, pielgrzymuj do Ostrej Bramy, Matkę PrzcnajśWlętszą o pomoc błagać.

Moc

rytuałów

i

świętych

imion

ie tylko miejsca skupiają moc boską. Już najprostsza modlirwa, byle plynęła ze szczerego serca, miewa moc odpędzania czarta. Boi się bowiem Zly świę1ych imion, trudno mu przystąpić do osoby w/.y· wającej Boga, a nrliwa modlitwa ?agłusza diabelskie podszcp1y. J\cz me 1awsze, me z:iwszc„. Jeśli kto przypomina sobie o modli1w1e jedynie w potrzebie - bo 10, jak ~1ę mówi: jak trwoga, 10 do Boga - rucrnz zagniewany Pan odwróa oblic1e 1 modlitwy takiej słuchać ruc chce. Potęi-nym rytuałem 1cs1 egzorcyzm, czyli wypędzenie diabł:i lub demona z cała człeka opęca­ nego. Eg7orcpm wolno stosować jedynie ksi~zu ka1ołtcloemu, a 1 10 rue ka7dcmu, 1cno z ekspcnencją wielką. Ka!Wlńsą• 1 lu1crscy k:ipłaru, 7W2ru nic księżmi

Moc relikwii Są na rym świecie przcdm1ory s1czególrue natchnione Bożą mocą. 1 ale~ą do ruch ŚWlt;te obra7)', jak na Jasnej Górze, w Ostrej Br:im1c C7Y w Koclruu. J\ takoż relikwie świętych, b)IC b)'ł) prawd7.Jwe. Wlóczą się po gościńcach ludzie nikc1cmni t podli, co 1ako relikwie sprzedają fałszywe ob1ekta. Ws7elako "' niejednym kościele spoczywa czoą otoczony na1prawdziwszy rcłikwian, moc.1 boską prorrueruując naokoło i zie moce gnając precz. A gdy trzeba szatańskie sily w inszym miejscu zwalczyć, zdarzyć się może, że ojcowie sprawujący pieczę nad relikwią pozwolą ją wynieść, by ku większej chwale BCY.iej poslu7.yla (acz niechętnie to czynią, czemu się dziwić nic mozna). Lud ka101.ick1 święcie wierzy i z dalekich stron pielgrzymuje relikwiom się poklonić. Lud prawoslawny ma swe święte ikony i wlasnc relil.-wic, którym takoż cześć oddaje. A kalwini i łuttowic powiadają. iż 10 wszystko bujda 1 wymysły, że w żadnych przedmiotach moc ~więta me mieszka.

H ostia Hostyja alias Na1świę1szy Sakrament 1cst 10 zywe Ciało naszego Pana Je7usa Zba\\1ocla, 7 opłatka m~ cudo""'Ol\ przcm1cn1onc. 7..amkru~1c w tabernakulum,

- 254 -

najświętszą świętość stanowi kudego kośoola rzymskiego. Przeto chronić Ciało Zbawioela rneba, a wynicsierue opłatk2 7 kościoła wielkie jest święto­ kradztwo i grzech. Bc-ibo1.ne czarownice - byw:i - po faJszywe1 spowiedzi do komurui 1d~ a opłatek w gębę wziąu'Szy, panu swemu diabłu wynasują. Większej radośo bowiem euro me zna1~ jak Hostyję zdeprać, sprofanować, 7beS7C7CŚCIĆ najgorszpn sposobem. Prócz tego uzyu-ać umieją HostyjcJ do magicznych praktyk, bowiem wielką moc posiada.

Woda

świ~cona

Gdy w nębją kogo ?le siły z dala od kościol ów, z dala od miejsc świętych, można nakonikiem wody święconej się pos l użrć. Ma ci ona moc odganiania sił nieczystych i czartów, którym doryk poświęcanej ziemi lub skropienie taką wodą sprawia ból nieznośny. Wodę święcić może tylko kap ł an, n najlepiej w Wielką Sobotę - wtedy woda moc mn najwięks7~'\· Wprawdzie legalną władzę poświęcania ziemi ma jeno osoba duchowna, lecz choćby i kto świecki pokropił, również czartowi do śmiechu nie będzie.

Po rady dla Panów Graczy, jak wierze nia szlachcica i prostego chłopa odgrywać: •

•

O modlitwie codziennej me npominać (może być ks1ązeczk2 do nabozeńs~-a, różarucc, u protcstantóu• lekrur.l B1blti). Gdy jest moznośc, w mcdz1ele do kośoola, zboru, cerku1 chaduć, do spou1cd?1 1 komun11 prz)'Stę­ pować.

•

• • • •

•

Słuchać się

naka7ów rehgi1nrch, jak piątkowe posty, krótk2 modhru-a lub mak krqza przed jed:renicm. H ojną ręką dalio na ecie kościelne kłaść. Wszelkie wazne świ„ta kościelne celebrować 1 rok lirurgiczny znać (zwlaszcza posry) Nosić jawnie symbole religijne (dotyczy głównie katolików) Wz)'W:IĆ imienia Pana Jezusa, Matki Przenajświęt­ szej i/lub święcych (odpowiednio do religii) w różnych potncbach Kląć „do diabla'', „do wszystkich dinblów", „niech to czart porwie" - albo pobożnie wystrzegać się imienia dl!lbclskicgo 1 uszy zatykać, gdy inni

•

Tłumaczyć własne

posu;pou'"aOle nakazami rchgu, biblijnymi czy choćby samym autoryceicm Boga (np. „ 1e brzydzi się Pan krwt~ przelaną dla imicrua jego.'') • \V ciężkich chorobach 1 ruemoc)' Or.l7 w dlugoav.-ałym pechu podejr?eu-ać działania sil nieczyscych (czarów, uroków) • Bać się duchów, upiorów, czartÓ\lo', tn1e1sc na\loiedzanych, cmentarz)' nocną porą itp. • Wierzyć w czary 1albo u.1cdim si~ bać 1 un1k2ć 1ak ognia, albo korzysuć z amuletów, WTó7b 1 odC7yniania uroków • Wierzyć w cuda, w moc modlitwy 1 opiekę Opatnprzykładami

ności.

znajduje się rozdział o tym Jak „prawdziwie" działa magia rzecz tylko dla Starostów Gry, a Panom Graczom pod gardłem wzbroniona!

UWAGA!

J ednocześ nie

pragniemy zaznaczyć, że wszelkie teksty zawarte w tej księdze, są jedynie fikcją literacką, lub przedrukami z historycznych źród eł. Każdemu, kto pragnie dzięki lekturze tej ks iążki rzucać czary, radzimy zgJosić się do psychjatry. Poszukiwaczom sensacj i, obro ńcom moralno ści, tępiciel om czarowników i ahvizytorom z góry dz ię kuj e m y za zainteresowanie i prosimy by zaj ęli się czymś z up e łnie innym.

przeklinają.

•

Stosow:ić c22~cm

wyuc-/Onc 7-'lklęcia 1 rytuał)• (np. lub na odegnanie 1lego) lub prztciwrue: wszclloch czarów s1~ wystncgać. Dopatrywać się w mcpou.'Odzeniach działania sil boskich (k2ra ta grzechy lub skutek braku modhcwy) lub p1ckieln)ch (7.3\\"/l~tość 1 złośliwość diabelska) zaklęcia myśliwskie

•

Poniżej

- 255 -

Mechanika działania magii jest w Dzikich Po lach prosta i skuteczn a. Zanim jednak podamy zasady, opowiemy co nieco o założeniach. Wicie debatowaliśmy nad tym, czy w D zikich Polach magia ma dział ać naprawdę, czy też uczynić ją fałszywym zabobonem. Oczywiście, że kaidy Starosta Gry ma prawo sam zdecydownć, czy prowndzi grę ściśle historyczną i realistyczną (więc bez czarów i pocworów), czy ceż dopuszcza zjawiska nadnaturalne. Jednak podręcznik trzeba napisać z jakimś 7..ałoże­ nicm, które Starostowie przyjmą albo zmienią. Podejście realistyczne ma swe wndy i zalety, cak samo i fantastyczne. My wszakże postanowiliśmy stanąć na rozdrożu i zadowoł.ić obie srro ny. Co odbija się, rzecz jasna, w med1anice. W Dzikich Polach magia m oie działać - albo nici bowiem obowiązuje:

z.oJelqi pi1loltl1 al!J nt1 sto krokóu1sfrZ!lal". N()(ą P'ZJ fwitty 1toso1111!J rtrtmoniol odprawił. Zanim rz!tti koftiq, frZ!bo 111Jt:(!,ktf11il.· -2 z.a norną porr, -2 z.o rtl tz.oro u1 z.ari(!,11 wzroht, -2 z.o tfoklotfl!J ry/110/ oraz. +2 z.o bliskofl fwią!Jni (w Krokowie koltiolóu1bez. li.W). W 111mie u;Jnile. rz!llu Ik20 Pon Brol Z!nniefszy o 4 punlctJ (r.rJ!i o 20%). }tlli 11111 1ic poulitdz.it, trzy /eJl!t b(tfą prouvlz.iwit z.okl(te.

Złota

• •

Zas ad a 50% : W Dzikich Połach Mzclkic czary, uroki i rytuały mają ni mniej ni więcej, tylko 50% szansy powodzenia. W rzucie 1k20 wynik I 1-20 oznacza nieskuceczność magii, a 01-1 O obwieszcza sukces. wróżby,

Mod yfikatory: Na wynik powyższego rzuru wp ływają różne okoliczności {których lism poniżej). A więc do wyniln1 wpierw dodajemy/odejmujemy modyfikarory, a pOlcm sprawdzamy, czy zmieści! się w wymaganych 50% (od 01 do IO).

Czynniki nieprzyjazne czarom: • • • •

• • • • •

•

• • • • •

Istnieją

przeróżne

czynniki zwiększające łub magii. Wiadomo, że w jasny dzień pod wieżą kościoła żadne czary udać się nie mog:1, bowiem światło s łońca oraz poświęcona ziemia przepędzają zie moce. Lepiej rwcać uroki nocną porą. na lt:śn)m uroczysku lub przy grobie samobójcy... Poniżej lista gotowych przykładów, którą Starosta może rozbudować wedle woli. Przy każdej pozycji podano liczbowy modyfikator, który micba dodać albo odjąć od wyniku nutu „50%" na skuteczność czaru. Przykład: Po11 Brol Zftolaz/ u• 11rz.o11t.J hictlz.t 111 bibliokrt AJuitft111ii Kroleows/eief u;JtWonq 1/eqdl karle z. 'Zf'rtlll .Jak

święco ko+2 Z martwychws1anie lub Narodzenie P:ińskie +4 Bliskość świątyni chr.:eścijańskiej +2 (+4 jeśli czarownik lub ceł czaru przebywa wewnątrz świątyni) Bliskość p rawdziwej relik wii +4 Cza.rownik lub ofiara czaru przebywa na poświęcanej ziemi +2 Duża odległość (cel magii dalej niż o milę) +I Ofiara czaru jest człekiem pobożności Żarliwej +I Ofiara czaru jest człekiem Bogobojnym (pacrz: Pobożność w Konotacji) +2 Ofiara jest świadoma uroku czy zaklęcia i wzywa moce niebieskie na pomoc +3 Ofiara ma przy sobie pr;;cdrniot chroniący przed ziem Lzaleinie od przeclmioru] Ofiara czaru jest w stanie łaski uś'"ięcającej [nie da się jej zaszkodzić magią] Ofiara czaru przebywa w świętym miejscu sl yną­ C)'Tll z cudów [nie da się jej zaszkodzić magią]

Czynniki przychylne czaro m

Mod yfikatory zmniejszające skuteczność

jasny dzień + 3 Niedziela (dzień Pański) lub mniejsze

ścielne

• „Zasada 50%" powstał a nie tylko dla naszej wygody, ale również dla odzwierciedlenia siedemnastowiecznych wier-;1Cń. Magia nie jest bowiem nauką ścisłą, w której sprawdzone ekspcrymenra wychodzą zawsze tak samo. Moce nadoaruralne leżą w gestii sil piekielnych i niebieskich, a one wcale nie muszą speł­ niać żądań śmiertelników. Czarownica r.mca urok - ale mocy użycza diabeł. Pobożny cz łowiek modli się o pomoc - lecz moc sprawczą ma Opatrzność. Za każ­ dym razem c:z:m decrduje - użyczy mocy czarownikowi albo nic użyczy. Stąd właśnie zrodziła się zasada albo-albo, CZ)'li 50%.

Biały,

• • • •

• •

Zmierzch i nocna pora -2 Wichura lub burza - 1 Sobom - 1 Czarownik jesc wiernym sł ugą diabła, o
Baczcie jedrrnk: Zaklinamy Sta ros tów Gry gorąco, iżby NIGDY i PRZENlGDY nfo oświadczali Grac zom otwarcie, czy u n.ich na sesja ch m agia działa li reż nie działa.

Choćbp prov.-ad7.ił rcaliscyoruc, be', ru1akich czar1ów, upiorów i uroków, rucchaJ GraC7C o tym ruc v.1ed7ąl Bov.1cm Gracz IO mka pr.tcwrocna s:relma, ze gdy się upcwru, 1z żadne c-.tary i czany u Wa~ci mOC)' nie maj:\, 10 swoją niewiarę ch~c albo nic ch~c pr1:cnies1e na postać. A co to by za Dzikie Pola były, gdyby się Panowic Bracia czarców ni uroków nie bali? Bylaby wiel ka str.1ta - 1 to właśnie d la realizmu historycznego. W XV I I wicku siły nicczys1e każdy - absolu1nic każdy - Lrakt0wał bardzo poważnie. Gracze tez muszą się :r mm1 licz)·ć, aby mogli dobrze wczuć się v. rolę.

zasmakuje v.·

czarnoks1ę;stv.1c,

ternu trudno

się

go

wyT7cc! A jeśli któr)'~ Pan Grao lub Paru Graczka zechce naprawdę poświęcić du~„c; >WCJ postao i zawr1:eć pakt

z diablcrn? \V Dziloch Polach me przev.~dujcmy gry charakternikami ani czarnoksu;:znikami, jedynym W>iątkiem jest Typ Niewieści: C?arownica. JcślJ jednak kto okrutnie pragnie 7agrać diabelskim slug.1, niechaj zajrzy do opisu Chan.ktcrruka w Bestiariuszu 1 za z.godą Starosty Gry opracu1e posc.1ć weclle tamtejszych zasad.

Czary Sposób na niewidzialność Tezy godzin)' po 7mroku 7ab11 czarną kurę 1 wcz je1 serce. Drugie 'erce musi być metopcrza zabitego w samo połudme. Tr1coc „aś ropusze wyrwane po W7eJ ściu księżyca. Trzy serca spal na proszek i WS)'P go do czarnego woreczka. Ilekroć pod ramieniem sakiewkę u; schowasz, scanics7 się ni~-widzialny.

Nauka zaklęć Ponii'cj widnieje lisra przeróżnych zaklęć, w k1órc \\1erzono 1 które s1oso\vano w XVl I wicku. Pan Brat lub Jaśnie Panna mozc znać dowolne „ mch, 1czch pr:ry twor7emu postaa wykupi sobie Pr.tcwagc;: i'..aklę­ ae Qub 1dli naucz) sic; ich ju7 w trakac gr)': „ ksiąg ta1cmn\'Ch albo od v.·1edżmy czy c...arowruka). ~lcuna kupowac Pm.~wa~: Zaklęcie kilkakrotnie, dla róm)·ch zaklęc. '•e C7)'1Umr rutaj rouuC} na magię „chr7dapńskĄ" 1 „diabdskĄ", mozna v.1brać dowolny cnr. Po:rwalarny także brać nklc;cia wygrl'cbanc z innych książek, a nawet \\'}'IU)"lone sarnodw:I me (...a zgod:i Starosty Gry). Ale mech Starosta ma baczenie na arcywa7ną rzecz: osobie pobożnej nie wolno używać magii szkod1ąccj komu\, ani w-qwać duchów i demonów. Km me :r~1prl'cdał duszy diablu, powtruen v.1·sm:cgać sic; „cnrne( magu. A jdli kcóryś butny Pan Gracz spróbu1c Mosować zaka7aną magię rue oddając duszy' N1echa1 Starosta dobrze takli. rzec7 rozwa„y. Mozna załozyc, ze choćb) 1 lobuz próbował, me z tego me v.11d71c, bo aru dL1bcl, aru Pan Bóg rue v.1-slucha 1ego nklinania. \le mozc brć 1 cak, 7c spt')'Ul)' o.an chę101c UZ)'CZ)' swoje1 mOC)' na pcv.;en (mo7c nawet długi) C7as. A gdy Pan Brat już prz)r.lW)·cz:u ~·~ polegać na magu, d1abcl pojawi się przed nim z gro7b:i: podpisuj cyrograf, albo odbiorę ci wszelką moc. A kto ra7

Aby się w wilka przemienić Weź młodego v.ilka, co me ukończył jeszcze roku, 1 zabij go no„cm opauzonrm znakarru uzech krzyzy 1 trzech pólk~1ęzyców. Wtłka 02lc7y 7.aTZru\C dokJadrue w god71nJe Mar,a 1"')'J>0"'1cdzicć słov.-a: Stlq Irgo po/eumtN n(dZflf\!• ro Zflla'tfZ!lll ~li. po. Jlait. Skórę wtlka potruj na paski 1 napisz na ruch te same slov.-a, kt<'ire wypowtedz1ałcś. ajlep1c1 7aŚ po laanie. Pierwszą lnerę nap1s7 krwią wlasną. Ostatnią wilcz.ą juchą. Gdy paski skór)' wyschną, włó7 je do woreczka malego, 7 cnrncgo sukna, i zawieś u 57)1. Gdy tr.tecia noc od tc1 ceremonii na,ranic:, a będzie w pełnia księzyca, uda1 się na bną polanę ... \Vyryi.u1 n:i ziemi kl'l\g i polóz się w nim pośrodku nagi. Gdy 'li; obudzisz, będz1cS7 1u.1 w v.1lczym ocie. Nazajutr1 rankiem, przed p1crws1pru promieniami słońca, połó1 ~i<; w kr~ ponov.'TUc, a ludzką powłok<; odzys~7 Odtąd, gdy pcłrua nastamc, a ty w lesie, w S\\]ITI kręgu ~dz1esz le7.:i.ł, zyskasz moc pr7ermany w wtłka. \X'ilczą sicr~ć 1wtloe k I> posiądziesz. Uwa7.aj jednak. aby gdy przebyv.-asz v.· wilc7CJ ~ko rze, nikt nie zatarł koła magicznego, które uczplilc~ v. lesie.

Jak różdżką czarodziej ską odnajdywać cza ry Do odszukarua m1c1sc, g
- 251 -

Aby rózdzka dobrze wskaula, nalczy wypowiele sloll-a:

dzieć

lr'1.ta~ ró~ż.ko mefa rz.arrxizjtpka, gdZft rz.ary rzJmont i!J!J. U.ta~ lelo;e prale!Jko11wl

Jak

różdżką czarodziejską

:aodziei i m o rde rców

odnaleźć

Jeśli

prlesu;pscwo i występek był, pachołkowie ukradli, albo i kogo, nie daj Boze, ubili, a mamy podcjr7anych, cak trzeba różdżkl\ czynić, aby się wyw1edzJcć kto wtnn)' Na ziemi uloź>·ć w kr~ kartki z U1llon:uru podeJrzanych albo, Jeśli muon rue znam)', 10 r7c:czy do ruch nalCŻl\cc. Wtedy pośrodku kr~ się SUJC: 1 obraca w lewo. Rózdzka - wygtnaJl\C SJę do 7Jcm1 - wskazc: nam winnego, i niech mu ka1 świeci. coś

Na

kamicę

uduczc:sz kamień, który mozna znaleźć pono w głowach ryb niektórych, i wymieszasz go sutrannic z winem, to po jednej niedzieli nabierze on mocy leku cudownego na kamicę. Mózg kota, czyU sposób na prdło bolące Aby gardło boll\ce wylc:ayć 1 gofl\czkę spędzić, lle7 mózg kota i pokryi rum gardło 1ego, co z.=icmógl, a po dll·óch dniach choroba m1ruc. sporządzić maść usypiającą

\X'c7 kor7cń belladonny, dodaj krwi nietoperza, krwi dudka, 1ojadu, sadzy, pietruszki 1 szaleju. Jak komu powieki Il\ miksturą posmarujesz, 1.ak spać bę­ dzie do południa albo i d łużej. Wilcze zaklęcie Pr7ez pięć dni o zachodzie

sloń01

powtal'7aj to

zaklęcie:

ll''tl.t..., buho 1z.ara, t0 IZfJrq ~'Z drogą. 1dż.1ZJ1.łai ra tgo lllJ'11, a "''"' z.osta11111 1poleoj1t.

Jczel.J dobrze tę formulę będziesz wymawiał, mo„esz być spokoJn)'. bo nawet naJgroiruCJSZY wdk nigdy oę nic napadnie. pistolet, aby na s to krok ów strzelał trzy kule od pistoletu i owiń je w kanki papieru z wypisanymi imionami trzech króli. Następnie wsmymaj oddech i rzeknij: ZaJ:lmam rit, lti tam, do/eqd dxc Jlrz!hl. Gdy zaś z kul tych będzies1 choal na sio kroków Str/clać, powied7 te: słowa: 1\ lt z.1111udz. 11111u, bo tkJbrz! nc z.11ltląlt11t.

Ja k

pokryie się p)•lem. Z:ip:uruętaJ mieJsce, w którpn Ja. lecz nic dotykając cr,asz..ki, pozostaw Ja. Il tym miejsru. azajutrZ powróć tam ?nów i ustaw czaszkę tak, aby lalWO o było usunąć z niej nalot. astępnego piątku pr.tyjdż przed świtem, zdrap nalot z czas?.lu i zbierz go - nic pozostawiając ani CZl\Steczlu - do Inia· nego woreczka. Zasz>1 ten woreczek pod podszewką lewego rękawa swego kaftana, a staniesz się odporny na wszelkie rany od kuli, cięcia szablą i pchnięcia s1tyletcm. walazleś,

Na

zakląć Weź

Czaszka powieszonego Jest to stary sposób 7.nany ruclianym wojakom. .laklęc1e 10 jest w stanie uchronić 10lruer7a od wszdluch ran zadan)•ch iclazem lub ku~. Znajdź czaszkę człowieka powieszonego lub łamanego kołem. Czaszka taka musi leżeć tnk długo,

zające

Zmieszaj dobr/e sok 7 lulka z kruią i skó!'1' mło­ dego ująca. Gdy 1ę miksturę rozlejesz, co zbiegną się ujące z całe1 okolicy. g rze w kości pny sobie sznur wisielca z trLema supłami, chowaj go dobrze pod lewą pad1ą, a szczęście w gl'7e cię nie opuści. Za każdym razem, gdy bienesz koki do ręki, chuchnij na nie po trzykroć. Sposób to niei:n ll'odny.

O

Jeśl.J

J ak

aż

szczęściu w Noś

Złe

oko Wiele cr..arowruc i wiedżm przeklę{}·ch mo7t 1A1dce zaszkodzić bogobojnemu i uczciwemu c71owiekowt Sam)m tylko spojrzeniem. Taka potężna moc JCSI z.aw.uta w oku czarownig•, które ponoć ma dll1c bąd1 cny źrenice, 7c mozc 1A1clkie meszczęście przyrudć, stratę jakl\Ś, chorobę, a i nawet śmierć. Wystarczy, 7c cza.rownica tylko ujrzy człowieka i źle mu będzie w myślach życzyła, pod nosem jakieś tajemne p1'7.cklc1istwa mamrotała i już nics7c7ęście gotowe. Serce z brodn.iarza Jak wiedźm)' sprawiaJą, ze w sercu człeka poczci· wego lęgną się m)•śli 7brodmcze 1okrutne. Czarownica musi mieć j~ś część ciała olo v.ieka, którego chce przekląć, jak włosy, paznokcie bądż krew. Czasem, gdy biegła jest w swoim pr/eklę· {}'ID rzemiośle, wystarczy icj strzępek ubrania. Rzeczy te wrzuca do kocia napełnionego wodą z leśnego StaWll nawiedzonego o północy, często dolewa te? kilka kropli krwi sowy bądż puszczyka. Wyw
TyJ"Z. llTl{gll odprzr;antla Od przr;antla llltgo "" odróŻf'i.lz. TJ bcd~uz. 11111m z.ada»'111111y111 b/i.Jhnt 110 f'NdZ! z.lolo nc polako111irz. TyJ"Z. Jl) llltytj "'O<;!jtlld Hagia, bttgla, bttgla

·o

Tak to ponoć czyni:i czarownice w noce cowe gdy 1n1 sic; krew burzy.

- 258 -

księży­

Serce zbrodniarza wtóre Inny też jest sposób, w jaki czarownice serca ludzkie odmieniają i do zbrodni nakłaniają. Wied;hna posiadać musi włosy człowieka, którego chce przekląć. Wr.wca je do ognia i spluwa., mrucząc zaklc;cic:

Knw "a fu7
N a citbit padają wsz.tlł.it z.Ir nryili Zapmg11iuz. mdz.rgo z!ota i .l!.mi

Na ukaranie złodzieja Bierzesz garść soli i idziesz do domu złodzieja cak, ab)' cię nikt nic widzial - jako i on nicposcrzeźeme kradł. Tam S)'piesz sól i mówisz: Złodzieju, gdzie idziesz? Wróć się zasię Bożą mocą, Panny Marii mocą, wszystkich świętych pomocą, iżby tak ciężko bylo twojej mocy, twoim stawom, twojej rrojej d7iewięćsile, rwoim 7,ądzom, jako cym jeńcom ciężko, którzy w jęscwie siedzą i którzy z cego świata idą na o n. W imię Ojca i Syna i Ducha Swięcego. Żegnanie od zimna

Gdy od Z11Dna i przeziębienia kogo chcesz uchromówisz ce słowa: Bożą mocą, Panny Maryjej pomocą, Wszystkich Świętych pomocą, w Imię Boga Ojca i Syna, i Ducha Świętego dziewięć ura?.ów. A mówisz to po tr.r.ykroć, śliniąc ręce i nad dp11em je trzymając, a pocierasz leczonego po gołym ciele kolo piersi i po brzuchu. Dla większego efekru, możesz przezcgnać leczonego kobyli\ głową. nić,

Na niepłodność u ludzi Czarownica warzy skrycie wywar z ropuchy pocię­ tej w paski, jaszczurki i mózgu 1.ająca. Spluwa w miksrurę po trzykroć, mrucząc wszelkie pr.r.ekleńscwa, jakie mogą sprowad7ić niepłodność. astępnej nocy, gdy księżyc świeci w pełni, miksru rę tę wylewa przed drzwiami swojej ofiary, a i częstokroć chichocze ze swej złośliwości. Rankiem zaś czarownica musi temu człowiekowi głęboko w oczy spojr.i;eć i szeptem przekląć go, aby mu płodność odebrać. Aby chorobę na kogo zesłać Aby zes łać na człowieka chorobę czy inną zarazę, czarownica potrzebuje zrobić figurkę z gliny, dodać do niej paznokci swojej ofiary i rr.r.y krople psiej krwi. Figurkę cę zwykłym sposobem zakopuje na rozstajnych drogach, mrucząc zaklęcie: Na ritbit 01szystkit
lnne zaklęcie lecznicze Kładziesz choremu na brzuchu kijanki: od prarua, a bierzesz siekierę. Uderzasz sieluerą w kijankę mówiąc: rąbie, rąbie. 1 żegnasz tymi słowy: Bozą mocą, Panny Maryjej pomocą, Wszystkich Świętych pomocą, by mu się stanowiło jako pierwej było skóra 7 skórą, kość z kością, w Imię Boga Ojca 1 Syna, 1 Ducha \\~ę­ tego. Po cym chory szybciej do ;.drowi.a wróci, a rany się rychlej zagoją. Na zaszkodzenie koniom Pianę z boków końskich, gd )' się koń spocił , wziąć i zmieszać z piaskiem, a wrzucić w obrok cudzym koniom. Gd)' zjedzą, pochorują się i sily slr.lcą.

W skrócie: inne moce Znają wiedźmy

czarnoksięskie

cza.rów i sposobów wiele, abr uzy· proszków, miksrur, 7iól, paskudztw i zaklęć cajcmnych szkody wielkie ludziom, ziemi 1 Z--\~erzętom czynie. a opisanie wszystkid1 miejsca nic ma, taka ich wielość i rozmaitość. W skrócie więc do wiadomości podajemy, co jeszcze wiedźma potrafi: \vając

-259-

•

a cud7e bydło lub chatę wilków z lasu napuścić. ab>• wszelkie kule i ciosy

Zakląć :>broję rrccrs~ odb11ała.

•

Uchroruć

mleko od 7epsuoa 1 ilość jego pomnopr:>c7 s1eluerę, p rzez nozc, rozpalony sierp. pokr7)"W), :i bywa, 7e 1 pr:>c7 Hostię. Sprowad1.1ć grad, ~ichurę, burzę z pior unami. Zanucruac s1eb1e 1lud71 w m1cr:>ę12. Ostudzić w ruewiastach rrułość 1 poządaruc do ryć, ced7ąc

• • •

męl'apny.

• • • • • •

I na od\\Tot, w obo1ęm)m sercu wzbudzić gofl\ce UC7UCIC. Wyvmłać u kogos lunarpm. Przenosić się 7 m1e1sca na rrue1scc samą myślą. 071co blisko wody biegające w wodę wepchnąć. Ugasić płonący ogień albo ogień W:>ru~-cić. Konie pod ludfou uczynić wścieldymi. Odm1cnmć na swoją korzyść umysł y sędziów świadków.

• • • •

Zapcwruć

sobie i innym milczenie na torturach. W7bud71Ć strach I dr:>cruc wielkie w swrch dręczy­ c1clach 1 scra:7nikach. Rzec7\' ra1cmne 1 pr1yszłc objawiać. Odna1dw"ać 7agan1one przcdrruory i skarby.

P rzedmioty magiczne i świę1e Z2~ na koruec księgi o r:>ec7ach rajemnych pozosrawili~my opisanie pr:>cdm1orów Ora7 substanąi

olxlaoonych cudowną mocą. Jedne są poświęcone 1 pr:>echO\\'UJą cudowną \loc Boską. Inne to dzieła lud11 nbobonnrch lub oh\'tlne mstrumema diabelskie. Kania postać ..,, D71luch Polach moze posiadać ulue cudo, 1db "''Ykup1 pr:>~ N'Or:>eruu post:ici Pr:>ewagę: Pr:>cdrruot Magiczny \le rugdy rue ma pewnoso, C7l me 1e~1 10 fals7yu ka pozba\\1ona jakicjkol....~ek mocy. Z asada 50% - wyj ątek: Ws1ystluch pnedmiotów 1 sub~tanq1. kti>re wywołu1ą nugicrne efekty, dotycz)· Złom /.asada 5000. lnaczci jcsr 7 przedmiotami o d71ałaruu wspomagającym, kti>rych pr1eznaczcnicm 1es1 rue uruchamianie 7aklęć, lec1 7większanie ich mocy lub ochrona pr1cd magią. Są to nmulcry, święre S)'fT'lbolc, inkluzy i s1nur wisielca. Dzia łają przez ca ly cza~ (warunek: jdb są prawd71we, a nic podróbki od fałs?Crn), 711pcwnrając dodacn1e lub ujemne mcxlrfikawry do określonych r:>utów. \VI opisie takich pr7cdm101ó.... 7llWS7C widnieje rubryka „modyfikator" 71! vc1~ółowym1 J:m) mi. Do pr:>edm1otów o podwóJn)'lll dualaruu stosują <,1ę obie 7a~ady. Pr/)•kladem mklw, ktory ma dw11: moce. Obrona pr:>cd 7ł)Tru mocami to efekt \\'Spomaga1ąn, d:11ący \tały mod)•fikuor +5 pr:>cow szkodliwym c...arom. Ostr:>cgaruc przed ruebczp1cczeństwem to dekr magiczny, podlegający Złotej Z2sad7.ie SO" o.

Amulety Amulerów wiele różnych kupić mozcs7 na j:Lrmarkach albo u wędrown)•ch kramarzy czy 7nachorów. Jedne uchronią cię od 7łego oka C7arownicy, inne od chorób i trucizn, wecie od cnrów i uroków. S:i amulety na szczc;;ścre w miłośa, na ochronę pr:>ed raną ..,, birwie, na odpęd7.enic 7łych duchów... znajdz1es1 amulet)' bodaj na \\'SZ)'stko, C7ego tylko ludzie się lękają. Pospolite są nawipy, o których osobno tuta) mowa. Prócz tego bywają amulet} kamylu, 1 kcmlu 1w1enęce, i grzechotki, i szluclka, \VOreC7lu 7 rózmTOJ ingredicncjarm, kartec71u 7 modl11warm albo J'.llklęoam1. \X'iclka jest fanta7ja lud1ka, bo to pr:>coc lud7~e po\\')myśłab. Wiciu tC7 osrostów ruc rucwane $miecie 1ako amulet'\' naiwnpn lud7.1om spr:>cdaw:i, bo pr:>ec1e kupUJ:\C\ fałszersN'a sprawd11ć ni1ak rue mo7e Modyfikator: Amulet npewnia stałą korz~·~ć +S do wszelkich testów 7\\1:17anych 7 1cgo sfe~ dz.ialarua: amulet od chorób 1 truom polcps1a o +S tCSI)' I.ba czy Krzepy właśnie pr1cc1wko chorobom 1 truc1mom; amulet na SZC7ęście w m1łośc1 pomaga w ourach na Fanraz1ę na zdobrwaruc w:>ględów płci pr:>eawneJ, et caetcra. Gdy na posiadaC7a amuletu pr;.ec1w silom nieczystym ktoś rzuca wrogie nklęc1e, r:>ut na skuteczność czaru (wg Zasady 500 o) rÓ\\1\ICZ otrzrmn modyfikator +5. icstet)', tylko 25% amuletów ma prawd11wc działanie.

Inkluzy l nklu;, jest 10 kamień, monc:r.1 Cl')' amulet, w ktbrym mieszka jakowyś duch. Kl{) ma priv sobie inkluza, tego się 7łc C7ary nic imaj:\, a pr:>e:d r6zn)m nicbczpieczeńsrwem będ71c upr:>ed7ony. Brwa1ą po noć inklwr dobroc7ynne, alce m pcwruc1s:re, 7e \\ inkluzie s1cd1.1 diabeł. Modyfikator: +S do r:>uru na skutcono'ć ~7ko­ dJi..,,1-di cnrów W)m1er:>on\'ch w pos1adaoa mklu7a. Nicsrel)', rylko 500 o inkluzów ma prawdn\\c J11ałarue

-260-

Nawięzy Nawięzy

lub ligoturoe są to amulety sporządzane z w pęczki i rnjemne kszmlty ziól i korzeni. Jak gospodyni włoży nawięz do nawozu lub pod nawóz, pewna niechaj będzie powiększenia plonów. Umieją też baby używać nawięzów do polepszenia smaku chleba, a nawcc do leczenia zwier.tąc i ludzi. Są też nawic;zy, kcórc noszone na ciele Qub w woreczku pr.ty sobie) zapewniają szczęście i odpędzają biedę Gak amulety). Wiele jest nawic;:zów i przeróżnych.

powiązanych

Oliwa nasenna Oliwa do L1.mpy magicznym sposobem uczyniona z czerwonych robaków wyhodowanych z 7jela scipentyny. Gdy nią napełnić lampę piątego dnia w noc księ­ życową, gdy miesiąc w ostatniej kwadrze, lampa zyska moc przedziwną. Gdy rylko ją zapalić, wszyscy wokół jej światla usypiają tak mocno, że póki lampa będzie się palić, r:amci się nie pr~ebudzą. Kobyli łeb Czaszka końska strasznym instrumentem jest czarowskim. Zażywa się jej do r6żnych guseł, ale najgroź­ niejsza jest, gdy ją pod progiem CZ)icgo domu zakopać. Rychlo wtenczas pan domu i domownicy pochorują się, a pewnikiem umrą. Maść

do latania No nitmow/qt/ea nir rbrz:z..011e osobliwir 01bol1{ft fllbo leż. i rhrz!Z!!nt, ZfPIOJZfZ.O lerzJŻ!m fm 11it prz!Ż!gno11t i 111odlifu'OR1i nit obu't1rouw11r. Tt /tefy IJI leoltbleoch o/be przy bokN motek irb leż.ątr obrzrdomi llOJZJl!li Z!'biJ"D!J· KJórt gt!J roz11mi9ą ~i 11d11szont o/be że z inszrj PrzJCZJ'!J 11111orly, z grobów potqjunnir lerodniti'!J i w hJtle u1orzyn!J, oż.gt!J /eoiri opadną, U'SZJSIM do/o sit rozp/ynie, zgrstrzg IHoltrii CZJnlHtJ mail, 11aszi """'' potrz!lmą i pojflzlom sl11ż.ąrą ... Maść

plugawa uczyniona rajemnym sposob•:m z dziatek zabitych przed chrztem. Gdy namaścisz stolek, miotłę, hołoblę lub cokolwiek drewnianego, siadać możesz jak na ko niu i polecisz wprost w powieir.te. Jeśliś w chalupie, śmigniesz przez komin lub przez okno. Może takoż wiedźma sama się namaścić i lecieć na Lpą Górę na szabl.i, na zwierzu dzikim (często na wilku), na kobylim lbie, albo też czart ją niesie w powiccrzu bez nijakiego pojai.du. członków

Napój wiedźmi ...rz.flllsz.ą z.oi 11opelnifll'!Jflasz.kr albo b11klflczr/e, z klórtgo gt!J 1ir k.Jo nopfjt, przydawlZJ niuo llrt11101111, z"mz Jfouw sir 11rz.est11ikitm i "SZO'!J"' w 1101zi seluit. Oto paskudny napój z nieszczęsnych, pomordowanych dziatek. Jeśli dać komuś do wypicia na wiedźmim sabacie, a stosowne zaklc;:cie wypowiedzieć, gorów ów czlck będzie wym:c się wiary święrej, a do czarowników i czarownic ochotnym sercem przysranie.

Pas pergaminowy Oto szeroki pas z pergaminu dla opasania się pr.tez rycerza. Po jednej strome W1drue1ą magiczne charaktery (rysunki), po drugiej 7.aŚ wypisano reks!)' modlitw po łacinie. Gdy id21esz w bój, a opaszesz się starannie - modlitwami na wierzch, zaklęciami do środka - będziesz od wszelakich kul 1 ciosów bezpiecznym. Ręka

Glorii Wysuszona

ręka

wisielca z zar:kruc;tą nib)' w wisielca i czystego wosku. Gdy święcę Ow:\ zapalisz, gdZJekolwiek pójdziesz z plonącą Ręką Glorii, tam wszyscy nie mogą się ruszyć i sroją jak skamieniali. świecznik świecą z tłuszczu

Różdżka

cz arodziejska

Różdżka sporządzona

z leszczyny lub innego drzewa i zaklęta tajemnymi sposobami. Dzięki jej mocy można odkryć wszystko, co w ziemi schowane. Wodę, mer:al, grób zapomniany, nawet skarb ukryty. Trzymasz ją delikatnie za rozwidlone końce i przestę­ pujesz powoli, uważając na r6żdżki drgania i bacząc, co ona wskazuje. Gdy koniec jej w dól cil\gnic, 7.nak to pewny, że tam, gdzie scoisz, źródło jest pod ziemią. Gdy zaś wskazanie różdżkowe do góry się odgina, wiedz tedy, że mer:al w ziemi spoczywa. Sznur wisielca D o r6żnych czar6w używ11 się powroza, na którym pr.testępcę powieszono. Już samo posiadanie wisielczego sznura zwiększa moc czarowania. Są reż szczególne dla powroza czary i użytki. Na przykład, gdy na owym powrozie crzy suply za\~iążesz, a pod lewą pachą go nosisz, szczęście przynosi w grze w kości. Z kolei zawies7,ony w szynku albo karczmie pr.tyczyni się do sprzedaży piwa i miodu.

Modyfikacor. -2 do czutu ru skutcc7nośC curów 17uci.nych przez posiacbcza sznura. Święte symbole (np. krzyżyki, gromnice, święcc obrazki) Znak kr7.)rza mocą Boga samego zie siły wystrasza a pr/cgama, podobnie wizcrunlu Matki Boslucj i mekcórych $w1ęrych. Będzie li 10 kr..:yzyk noszony u rózańt2, chrcst prawosławny z belką. ikona, świc;ry obr.ll(:k, ryngr:if z Matką Boską. zapalona gromruca; m1akic1 to ro:uucy nic czyru. Gdy ukazać $wic;ry znak cnno-..1 czy inszej pieluelnc1 zarazie, a bez strachu moce mcb1eslae wttvn.ć slow:uru modlirwy, 7ernknic diabeł 1ak ruCp)"SZn)'· Podobruez ru"'"Cl marsloc jak.ad Allachowc S)mbolc czy zydowsluc gwiazdy podobne miewają działa­ mc, ale -..icdzieć ja nic chcę, CZ)' 10 prawdziwie Boska moc, c.-.y raczej magiczne znalu a nklęaa dla oku:l10anta sal nieczystych. Modyfikator: +4 testu na skuteczność czarów wnbec wrogich czarów -..ynuerzon)'Ch w posiadacza.

+4 do ws7dluch 1es1ó-.. (Cech, B1egłośc1, innych) " -..-alce ze zlynu mocanu. +2 zanuasc +4, 1cśli symbolu nic po~ic;cnnn " śwtąl)·ru (np. krz)7 pospiesznie wystrugany z gal,.,J) Wódka z trupich

kości

IWiuzq thol11Pf podk.Jc z lmpith hJia »-'6dkt/, lt1Y u•JZJ· 1ry posthnimt! Stras:diw1\ moc ma wódka nasrawiona na trupach skrad1Jonych z cmentarza lub nawet z krypl)· kościoła. Gdy kto się wódki rakowej opije, temu JW pisana śnucrć lub ac;żka choroba. Umieją też "'1ed7my ró:7nc zaklc;ci2, które p17)' skropieniu czlckll, bydła lub obejśaa raką wódką o zgubę przyprawić mogą 1 ins1e zło 1 plugasrwo. kośaach

Łysej Góry Jest owo ziele, które nic rośnie nigdzie na ca l)m świcae, jedno na Lyscj Górze. Jak z niego wywar uwarzyć i pokropić kogo, człeka CZ)' zwierza, 7arn7 padnie 1 zdechmc.

Ziele z

- 262 -

Polityka albo kto bohaterem, a kto sprzedawczykiem w Rzeczypospolitej Ju:t mn nad Polanowką korru~ane b\:d;i. Tam jako mosluewskmu mósszy się zas1ędą. Tak się / sob;\ porruer.t.'\, Ze w1cc7.ny rrur udcną: Cokolwiek m1ędz)' państwy bylo Mąd niechęu, Ws7.ytko W?ajtm utopią w \Vl<:Cznej niepamięci. Knil du car~1wa wielkiego LJ„L:\PI prawa S\\'CgO. A ar \\1ec1me s1e....1ersluch 7..arzec ma się wlo.;c1, Oddać mias1a 1 groch bez zacłncj trudnosc1, ·1e dochodzić futooo\\, Zapomrut'C 1 l.Jwonó\\ „.

„

[rragmcn1 „S7C7ę~hwa mosktt'W'ka ekspedyqa" Samuel T"' ardow„ki)

en, SlatOSto' Olo rozdział, na ktorym \\1cle skomozesz Tv 1 cwo1a komparua. \\'olno pro\\·ad71ć D11kic Pola cllkiem bez polil)ki, sam\mi za1vdam1, pojcdynbmi 1 b1esiadam1 się komenru1ąc. Jednak gSpolitej 1e dw11d7Je~cia c1y \\1ęte1 łac, mu~1cli shszeć rózne opiruc 1 \\1CŚCI 1e ~\\iata, po\\1nm 1ak07 mice wlasnr poglltd na poli!)·onc spn"')· Pam1ę1a1ą sylwet.kę poprzedruego monarchy 1 7 pewno.:c1ą porównują go z obecnym. SzlachacoWI rue pl'7)·s1m być głupim, a o ŚWleoc me me wtcdz1cć. S~d podaicmy wiele informacji o 1.marlrm królu Zygmuncie, zesrawia1ąc narychm1ast 1ego sylwetkę / obecmc panUJl\C)1l1 Wladyslawem IV. Oprócz tego pokrótce w„pominam) Stefana Bacorcgo, który zasiadał na 1mn1c \\ Knkowie pr1ed Zygmumcm I I I Wa7ą. \\' sekq1 „Wladyslaw IV - kalendanum" pr7cd'l3\\'11>no \\vclk1e zna~cc problem\ poli1ylo we\\ n~cl'7nc1 1 72gr.uuanej za panowl1111a króla \\:'ładr­ ,1aw11, ułofone w porządku chronologic-m\·m 1 pod7ldonc na odrębne zagadruerua. Lwróć laskawie swą Haro.;c11i\k;i u\\·agę na dopiski zal')rulowane „Swawolna l\.ompama" - ram zna1d1Jes1 pomysły na osadzcmc boha1erów graczy w ccmrum r01grywek politycznych. Pr1emy~I iak7c dopiski p1. „Zmrnna h1stońi" tam podsuwam) różne w:irianty his1orii ałtcrnaryw­ nci. jc~hb)·.; chc1al pchnąć d1icjc Rzeczypospolitej na mcco inne tory. 1'7)'SClC

I . O królach poprzednich

pamięć

Zygmunt III Waza (objął

tron w 1587, zmarł 30.IV 1632)

Król Zygmunc, niewąrpliWlc świętej, acz częs10 nn:pochlcbncj pamięci, wladlll Rzeczą Pospołil;\ bez mała c11crdz1cśo pięć lat. Pod jego panowaruem w pańsN1c dokonalo sic; wicie zmian, w tym sporo mcs1CI')' - na gorsze. Każdy z Panów Braci panuęlll r1ądy Zygmunta LU i z pewnością ma jasną opinię na JŁ"gO temat, a ta.kże pewną orientacje; w sprawach polif) kl. Obac1my, co potomni sąd7.:t o władz) p1crws7ątO 7 polskich Wazów... 1 co myślą o 1ego obecn)m na\lępt)

Odwone Król nieboszczyk, człek surowy 1 pobozny, uzymal 111c1by1 liczny dwór, jakid m:y czy cztery setki osób, / C7cgo wielu cudzozicmc6w - głównie iemców, S/.\\·edów i Włochów. Zaprowad1 1ł szrywny ccrcmnmał, pragnąc 1,awsze podkreślać swój kr61cw-

ski l'llllJesta1 1 dysrans wobec poddanych. Obal o po~dck 1 skromnosc, mammrawstwa ani S\\'Obodn\'ch obyo.a1ów rue dopus1c1al; nad pnyzwo11ośc1ą d\\O czan czu\\-al.J 1ezwo 1 franaszkllllie. Za 10 sztukę ko chał i \\~etu uto>mrwal muzyków, komedian1ów, malarzy i poetów.

Władysław IV: Już jako miody następca tronu był 10 SW11wolmk i ro7rzutny hulaka. Jak ojciec, ho1nie wspien sztukę 1 kulturę. Jego dwór jednak wcsol), pełen hucznych 7.abaw, lic1n)' a barwny. \X'ięcej 1e1 na nim Pol~ów, ale woąz mnóstwo Włochów 1 u:mców (a od drugK'gO 01cnku Francuzów). 1e braku1c też królewskich kocharuc; od 1634 pl')m \\1edz1c pnepiękna. czarnobrewa JadW1Zka Qadw1ga Lus1.ko"' ska). którą król z Wlellc\ ruechc;cią usunie z dworu wydając za mąz 1a dworLanina Wypysk1cgo - na kategoryczne żądamc małżonki (w 1637).

O

władzy

Z Zygmuncem wieczne były szlncheckic spory o Wielu N •icrd1ilo, że król chce absolutum do1111niu111, ze zdUSJć chce wolności szlach!')'· I prawda: król wołał rolę sejmu ogmmczyć, nącłzić bez py12ma pod· danych o zdaruc..M.lędzy mn)mi dlatego uparcie chciał odzyskać tron s1wcdzki, gdzie bylbi królem d:11cdziczn)m, o duzo Większej swobod21e nądzerua. Opierał władzę me na sojuszu ze szlachtą, lecz na wpływach potę10ych magnatów - którL)' bard10 wzrośli w sił~
Władysław

IV: Podobnie jak oioec, nowy król sejmu i sejmowania, a opiera się glównie na senacie (magnarnch) i Kościele. Również marzy o tronie szwedzkim lub choćby o dziedzicznym księstwie dla rodu Wazów. Lecz zamiast otwarcie lekceważyć lub zwalczać zdanie szlachty, Wladyslaw częściej dziala potajemnie i samowolnie, licząc na sukces metodą faktów dokonanych. Dopiero gdy jego skryte plany wychodzą na jaw, rozpoczyna się burza w sejmie. chciałby rządzić sam, bez

O wojsku Król Zygmunt znal się, owszem, na wojsku, dowodził nieraz osobiście i w ogniu birwy wykazywał się odwagą. Wszakże reform 7.adnych nie wprowadził. Mial zdolnych hetmanów, jak Żółkiewski, Chodkiewicz, Koniecpolski. Za 10 najlepiej ze wszystldch królów dbal o sprawy flory. Dzięki niemu powstala pierwsza srala flora Rzeczypospolitej, licząca około IO dobrych okrętów. Niesrery, na koniec okrutne uczynił glupscwo, pożyczając całą florę cesarzowi habsburskiemu na wojnę ze Szwecją - i w ren sposób całą· zatracil, bo żaden z rych smtków nie wrócił do Polski. Władysław

IV: Oto prawdziwie wojenny król. miloi znawca szruki wojskowej. Jeszcze królewiczem będąc, podróżował po Europie i prqpar:rywal się pilnie zachodniemu sposobowi wojowania. Urnie docenić colę piechory, zna się na an:ylerii i pracach forryfikacyjnych, a nic lekceważy pr~y tym swopolskiej husarii i lekkiej jazdy. Zaprowadza w wojsku wiele reform: unowocześnia arsenały i zapasy spr~ęru, tworzy porządny korpus anylerii, zaczyna szkolić w Rzeczypospolitej oddzialy rzw. cudzoziemskiego autoramenru (rajmrów, dragonów, piechotę muszkietersko-pikinicrską) szkolone na modlę 7.achodnioeuropejską. Z zagranicy ściąga oficerów, ale rekruta bier~ polskiego. ie mniej niż ojciec dba o flotę. We wspólpracy z gdańskim kupcem Hewelem odbudowuje straconą prlez ojca eskadrę. śnik

O colerancji religijnej Najwięcej z:u:-~uca się Zygmuntowi zlamanie tolerancji i równouprawnienia wyznań. Prawda ro najprawdziwsza, że na rym polu wiele zrobił złego. Do urzędów i dostojeńsrw promował tylko karolików, pomijając nawer wybitnych innowierców. (Stąd re-~ wielu przeszło na karolicy-~m z wyrachowania, bo inaczej nie dało &ię robić kariery.) Przymykał o ko na p17.eśladowania i profanacje innowierczych cmcncarzy i świątyń. \Y/ 1596 roku poparł unię br-~eską, na mocy której kościół prawosławny uznał zwierzchnictwo papież.'I - tak powstał kościół grecko-katolicki, a że część biskupów i cały niemal prosty lud pozostał przy starym prawoslawiu, król obwieścił dawne wyznanie nielegalnym, wspomagał odbieranie „dyzunitom" cerkwi i wypędzanie wrogich unii popów. Protestanci i prawosławni przeto nie mają Zygmunta we wdzięcz­ nej pamięci. Za ro większość katolików, a najbardziej wychowankowie jezuiccy, wysławia królewską poboż­ ność i zaangażowanie w obronie wiary. Władysław IV: Za nowego króla jest zupełnie inaczej. Religijną żarliwością się nie popisuje, życic prowad7j rozpustne i wcale niepobożne, więc u innych na W}r~nanie nie patrzy. Na sejmie w 1633 prz)'Wtócił nawet legalność dyzunickiego kościoła prawosław­ nego! Lecz po prawie półwiecznych rządach Zygmunta co się stało, ro się nie odstanie - niemal wszystkie ważne urzędy zajmują katolicy, protestanryzm jest w odwrocie, a prawosławie jaskrawo podzielone na unitów i dyzunitów.

O Kozakach Za Zygmunta rozpoczęly się (od 1590) powsmnia kozackie, coraz to silniejsze i groźniejsze. Rzeczpospolita nie umie postępować z Kozakami. Wskutek naplywu „polskich panów" na Ukrainę rośnie niezadowolenie ludu ruskiego. Dodatkowy groźny konflikt zrod7il się z unii bm:skiej - Kozacy opowiedzieli się za starym prawosławiem, a szykanowanie dy-.tunirów sta ło się kolejną kr-qwdą doznaną od Lachów. Władysław IV: Kozacy od dawnych lat lubią Wlad)·slawa. Rubaszny, „swojski" król spodoba) im się jeszcze z W}'Praw moskiewskich 1617-1618. ie gardził Kozakami, a serca ich zjednał sobie rym, że kozackiemu hetmanowi Sahajdacznemu oddal własnego przybocznego lekana. Wprawdzie król niewiele robi dla Kozaków, ale oni i mk myślą, że chce dla nich jak najlepiej, a wszystko, co zie na Ukrainie, b1er~e się z \vin)' szlachry i magnarów, którzy króla nic szanują. Buntują się nadal, ale przeciw panom, deklarując wierność królowi.

O charakterze p nyrodzonym Zygmunt rn byl czlekiem surowym i ponurym, o,ęsro pogrą7,onym w zamyśleniu. Ludzi lubil traktować z góry, larwo obraża ) się nawet o drobiazgi - a gdy do kogoś powziął urazę, uparcie rrwal w niechęci. Uparty byl bowiem srodze, a gniew jego nie wybucha!

. . . 265 . . .

Ksitga

XI: Polityka

krzykiem, lecz tlił się w uporczywym milczeniu. Był to król żarliwie i demonstraC)inie pobożny. Wiele decyzji, również polirycznych, podejmowal :.ia radą i akceptacją spowiedników, jezuitów c:.iy biskupów. Za to pracowicie wszelkim obowiąllkom się oddawal, choć szlachta za złe mu miała zajmowanie się r.i:emioslem (król parał się zegarmistrzostwem, alchemią i złot­ nictwem). Tchórzem nie byl; w bitwach nieraz osobiście uczestniczył. Władysław

IV: Po ojcu dziedziczy rylko upór i ambiMarz)' o wielkich czynach, podbojach, sławie, pr:zy czym często zapala się do nierealnych pomysłów, czasem grleszy też naiwnośaą. Uparcie dąży do powzię1ego celu, jednak umie w końcu powiedzieć „dość" i chwycić się nowego projektu. Z natury wesoły i sc.rdeczny, ochoczo biene udział w zabawach, a do ludzi podchodzi bez wyższości. Umie pogadać z żołnierzem, szlachcicem i kupcem, podać rękę, objąć, do serca przycisnąć. Nawet Kozakiem i prosrym ludem nie gardzi. Jest zapalc-L)'\\ry, nieraz wpada w złość, krzyczy, grozi, wyzwiskami miota - jednak gniew szybko przechodzi, a potem król skłonny do zgody i wysłuchania cudzej rady. Ok.rumie potrafi zjednywać sobie ludzką sympatię. Szkoda rylko, że chorowity i nieraz tygodniami w łóżku leży.

lały też polsko-lirewskie wojska panoszące się w podbitym kraju. Wielkie narodowe powstanie wygnało Polaków z Rosji. Dalsza wojna pnyniosła Moskwicinom wiele strac, ale tronu carskiego królewicz nic odzyskał. W 1619 zawano korzysmy dla Po lski rozejm do wiosny I 633 roku, na mocy którego Rzeczpospolita zachowala Smoleńsk. Czcrnichowszczymę i Siewierszczyznę. Wojna ustala, lecz uwala zapiekła nienawiść, zwłaszcza ze scrony moskiewskiej. Powszechnie wiedziano, że Moskale zbierają siły i zaci:\g.lją wojska, aby zniszczyć Rzeczpospolitą.

cję.

Austńa:

O p oliryce zagranicznej Szwecja: Zygmunt był prawowitym dziedzicem Szwecji, jednak tron zdradziecko zagarnął jego stryj Karol lX. Zygmunc najechal Szwecję zbrojnie, lecz nie odzyskał tronu i wycofał się. Protestancki lud szwedzki nie chciał gorliwego katolika na tronie. Wojna toczyła się w lnOamach od 1600 prakryc.z nie do końca rządów Zygmunta, pr.i:erywana rozejmami na 2-3 lata. W 1626 Szwed7j wtargnęli na Pomorze i mimo zmiennych kolei wojny Rzeczpospolita poniosła porażkę. W 1629 zawarto w Altmarku korzystny dla Szwecji rozejm na 6 lar. Rzeczpospolita potrzebowała czasu na wytchnienie. M oskwa: W Mosl-.·wie po śmierci cara crwala „wielka smuta": seria przewrotów pałacowych i znaczne oslabienic: państwa. Na Rusi zaś w 1604 pojawi! się Dymitr Samozwaniec, rzekomo Iwana Groźnego cudownie ocalony syn (o którym wiadomo bylo, że zostal zamordowany w dzieciństwie). Polscy wielmoże za cichą zgod.1 króla wsparli zbrojnie Dymitra w dąże­ niu do tronu carskiego, szukając ram chwały i łupów. W 1609 Zygmunt ruszył na Moskwę już oficjalnie, na czele oddzialów Rzeczypospolitej. Dymitr faktycznie zostal carem, lecz szybko go zamordowano. Pojawił sic; drugi Samozwaniec, rzekomo ten sam i znów cudownie ocalony. Jednak bojarzy moskiewscy, d7jęki przemyślanym działaniom Żółkiewskiego, obrali carem polskiego królewicza Władysława. Lecz Zygmunt nic puścił syna do Moshvy, by go nie „sprawoslawili'', czym zra.zil do siebie Moskali. Sporo niechęci wywo-

Zygmunt zawsze byl przyjacielem rządzą­ cego Austrią domu Habsburgów, cesarzy Rzeszy Niemieckiej. Gdy w 1618 wybuchło powstanie protesranckie w Czechach, a sprzyjające Czechom wojska wladC)• Siedmiogrodu (tureckiego lennika) zagro7jly Wiedniowi, Zygmunt poslal w odsiecz lisowczyków i prakcyc.z nie ocali! Austrię. Pojął dwie żony z domu habsburskiego: w 1592 Annę, a w 1605 Konstancje; (zmarła w 1631). Wojna ze Szwecją z lat 1626-29 też była na korzyść cesarza, bo gdyby Szwedzi nie walczyli u nas, wsparliby protestanckie wojska w Niemczech. W X:I1 1628 całą eskadrę wojenną Rzeczypospolircj król oddelegował do wspólnej katolickiej flory bałtyc­ kiej w Wismarze. Trwaly sojusz dawał znaczne korzyści Habsburgom, ale RzeCZ)'p<>Spolitc:j niewiele. Austriacy rylko raz w~parli zbrojnie Rzeczpospolitą, a bylo co w 1628, pod sam koniec wojny szwedzkiej zbyt pó7.no na rc..'31.ną pomoc, za to z krzywdą prostego ludu od niemieckich wojsk. Turcja:

.Muzułmańska

Turcja kr:zywo pacrzyla na Zygmunta. Od dawna miała za zie Rzeczypospolitej rabunkowe napaści Kozaków na ziemie tureckie. Z kolei Rzeczpospolita skarżyła się Turcji na podleglych jej Tac.uów. A gdy w 1619 lisowczycy pr.terwali oblężenie Wiednia - rarując odwiecznego iw:eckiego wroga - przebrala się miarka. Sulran wypo'-"~ed1jaJ wojnę i w 1620 zada! sromocną klc.;skc; armii Rzeczpospolitej na ziemiach moldawskich pod Mohylewem (zgin<1I hetman Żółkiewski). W 1621 przypuści! drugą wielką wyprawę, chqc rzucić Lechistan na kolana. Chodkiewiczowi udało się odeprzeć katolicką żarliwość

,.,, 266 ,.,,

Tucków pod Chocimiem i doprowadzić do zawarcia pokoju. \YI 1623 wielkie poselstwo księcia Krzysztofa Zbaraskiego poprawiło nieco stosunki w.tajemne (m.in. Turcy uwolnili Koniecpolskiego, Łukasza Żół­ kiewskiego i innych jeńców). Granice nie uległy zrnianic, lecz Warszawa wynekJa się ingerowania w sprnwy Mołdawii, Wolom:zyzny i Siedmiogrodu - lennych ziem sułtana. Turcy zobowiązali się powstr.tymać napady tatarskie, Rzeczpospolita - kozackie. Nie zdołano tego wyegzekwować, więc nadal posłowie i gońcy zanosili wzajemne skargi na naruszenie paktów. Jednak więcej działań wojennych między Turcją a Polską rue było.

chciała

go uznać panem Lirwa ani Gdańsk (z Gdań­ skiem doszło nawet do wojny), ale po uspokojeniu bumów zapanował w-.tględny spokój, nie b)'ło Zllwieruch wewnętrzn)'ch, a wszelkie zamieszki na tle religijnym król karaJ surowo. Lud żył spokojnie i się bogacił, Kozacy się nie buntowali, fonuny magnackie nie były tak wielkie. Ale starcy pamiętają także porażlci - a najwięcej sprawę Zborowskiego. Samuel Zborowski, banita, rębajło i awanrurnik (choć z możnego rodu), pomagał Batoremu w uzyskaniu korony, lecz gdy za mało spłynęło na niego łask, zaczął królowi bruździć 1 prneciw niemu spiskować. Po kilku latach kancler.t Zamoyski pojmał Zborowskiego i za wolą króla skazaJ na śmierć jako banitę. Okrutna porem się uczynila wrzawa przeciw królowi, bo ród Zborowskich judził przeciw „krwawej tyranii", co wolności i czci szlacheckiej nie szanuje. Choć sąd sejmowy jawnie udowodnił winę Samuela (i jego brata An
Il.

Władysław

IV - kalendarium

1-.fimo elekcyjności tronu, R.zeczpospolua szanuje swoje dyna.stie. Miał Zygmunt dwóch synów, Włady­ sława i Jana Kazimicr7.a. Władys ław, jako srarSZ)\ zawsze widziany był jako następca tronu. J\ reż i dlatego, że ulubiJ sobie sannacki SI)•! byoa - srroje, fantazję, szeroki gesc, wypitkę i wybitkę, poda.as gdy Jan Kazimierz sympal)'zowal z Niemcami i jezuitami. a elekcji w ł632 sejm elekcyjny jednogłośnie obrał 37letniego \Xlładysława królem Rzeczypospolitej. awct poselsrwo kozackie pr7.ybylc do Warszawy poparło Władysława imieniem całego wojska zaporoskiego (inna sprawa, że dumni magnaci pottllktowali Kozaków lekceważąco i obelżywie - rzekli im, że tak oni stanowią część Rzeczypospolitej, jako włosy lub paznokcie, które prnycinać trzeba, aby nic wyrosły za długie). Objął \\~ęc król rządy jako mąż dojrzały, obeznany z poliryką, wojną i sprawami Rzeczypospolitej. A przy rym - co niebywale! - nie mfal żadnych mocnych przeciwników poliryc1.nych. W ogóle prawie nikt nie był mu niechętny. Zaprawdę, rylko mu mo?.na pozazdrościć!

Stefan Batory

Lata wojenne 1632-35

(1575-1586) Spośród żyjących

l)•lko najstarsi pamiętają 17~'ldy poprzednika Zygmunta 111, Stefana Batorego rodem z Somlyo na Węgrzech. Władał Rzeczą Pospolitą od 1575 roku, zmarł w 1586, podobno otruty przez \\TOgów. ajw1ększe tńumfy Barorego ro zwycięskie wojny z Mosl-wą cara Iwana Groźnego. Za rządów Batorego na początku były waśnie wewnętrzne - nie

Pierwsze lata panowania Władysława upływają pr.t)' szczęku oręża. Wszelka polityka wewnętrzna zamiera, gdy Rzeczpospolita wytęża siły w obroruc granic. Moskwa atakuje Smoleńsk. Szlachca, mimo oporów, płaci podatki na wojsko. Król reformuje i unowocześnia armię, podnosząc ją do po7.iomu najlepszych armii w Europie.

Kai~ XI:

Polityka

200, do dyspoZJt}i flO or111ol i f>Ol(Żftt "'"'Y· T rz!bo 11ytrzy·

Wojna moskiewska (w tle elekcja i koronacja)

111oć dl11gotnrolt oblt~nit.

30 IV 1632 Umiera król Zygmum Jll. Lato 1632 Moskale ści'lg:lją wojsko nad granice z Rzeczpospolitą. 27 IX 1632 Początek sejmu elekcyjnego pod Warszawą. 30 IX 1632 Moskale wchod1.ą w granice Rzplirej. Jesień 1632 Moskale zaczynają z
Koncept Dyariusza: S z!orhto zy111iesz.knlo /11b Prz!i!Ju•qjqro u• gokinir 11• zjef!li sf!lolttiskiy. No 11itić o D§Pgi 1no1htw1/eitj Ko111f>
'"""!fJ

Koncept Dyariusza: Ko111po11io 1l11ŻJ UJ !tW111 /o/'!)111 oddzjolt /eouw!trii ob1mn9ąty111 d!efalonia uwsk JZ!ino. Mogą l'.Ji pod leo111tndą htlmono Rod!efwillo, . o/bo /11Źf'ą partią woltntt1r1/t4. (iok IVnidcOll'o /eo111po11io). Sltdz.q />O'ZJ· 11011io Mos/eo/i, o gtfy Zflorzy sir oleozjo, uyllnt!Jfl i111 oddzjolh Z!J'iodouyZ! i nopod'!fą lronsporry z. ŻJU1110/riq. Po poleo11011i11 J Z!i110 pó;dq z.a!fJ1tt111 glebo/eo u1 zjt111ir rruypht. Zmiana historii: Polo:J ponoszą le.l(sk( 1 trorą S111oltń1k. Król n1111i Z!brai dmgą anni( i odbii potrŻJlit 1iforry/i/eo11•1int 111i0110. I to UJ oblitz11 dmgiy u'Ojt!J 110 frrmrit l11rtrlei1111 o u• ptrspelelywit trz!dt; - Z! S Z}l'trjq. Cz.omt rb11111iy nad Rzr· tz.qpospolitą.„

Zmiana historiJ:· Po poko11011i11 SZ!i110 ll'OJlleo polsle.ir Zflobyu•l!Ją 111111ą Mosle».-r. Wlml.Jllou• IV /eorom!J't sir 110 fOro IY/1Z!thm1i. llV Rotji uybutho 1iielhr pou•11011it prz!dtt• Po/ale.om. C'?] uda tit 11trzymai lrrln cors/ei u• oblifZJi z.ogro~· 11ia turtrhtgo i szy'tdz.htgo? Wojna tatarsko-turecka, zwana paszy''

„wojną

Abazego

VI 1633 Wielka wyprawa Tatarów budziackich na Ukrainę. 4 VII 1633 Tatarzy pokonani przez Koniecpolskiego pod Saso'V)~n Rogiem. Jesień 1633 Abazy Mehmed pasza, bejlerbej Sytistrii, z wojskami rureckirni i mołdawskimi najeżdża Podole. X 1633 Abazy atakuje obóz Koniecpolskiego pod Kamień­ cem, 22. X ponosi klęskę i umyka do Turcji, czyniąc jeszcze szkody po drodze. Jesień 1633 Wladysław IV śle poselstwo do Turcj~ su ltan Murad IV zapowiada wojnę z Rzecząpospolitą. IV 1634 • Przegląd armii tureckiej w Adrianopolu; turecki poscl Szahin aga donosi z Warszawy o sukcc· sach polskjego oręża nad Moskalem. lX 1634 Koniecpolski ko ncentruje ~eLIG\ armię pod Kamień­ cem. Dysponuje kilkoma tysiącami wojsk zaciężnych i prywatnych, do ccgo także Kozakami zaporoskierni. Na '~dok takiej si ły S7..ahin aga, jeszcze pod wraże­ niem polskiego triumfu nad Rosją, 19. lX podpisuje traktat pokojowy z Koniecpolskim, powtarzający warunki układu z czasów Zygmunta Ili (patrz W}r/.ej).

Koncept Dyariusza: Szpiedzy httfllano Ko11iupol.sleitgo, /eJórzy 10/eo le.HfX.J 1110/dowsty bądź. on11ioń1ty prz!11ilu1rli do

p111lleJ11 leo11rt11lraJmdz.ą rozpozf1011it ril Prz!riu,11ile.H, stonfią ii( pod.Jl11rhoi plat!J 111/tono, u od rz.a.r11 do rz.0111 Prz!!.Ylteftl i1ifon11otjt httmunowi.

- 268-

Zmiana historii: Su/tan 11it uyrąflljt SI( z. U'O)fl.J· .~n.itl111t przygoloU'Ollo om1i" ll"l"tfJSl111ro pokonlljt ll'O)Slea turuk.it. Su/ton przysyła poslóu• z.prośbą o uk/(llly. lt-1"g11<1d i sz!orhf(I ż.ątltyq z.ou•"mo kiJrzyst11tgo pohy11, ltrz. U/XIJO'!'I ZJl!JfltJlu"t111 król rhct mszyi ""podbój Kryfflll i Turgi. Przygo towania do wojny szwedzkiej Po zwycięskich wojnach z Moskwą i Turkami ruSZ)•ła pełną parą reorganizacja i unowocześnianie wojska. Rzeczpospolita dysponowała więc dobrą i liczną armią lądową. Brakowało naio miast statków zdolnych pr,.,,cciwscawić się szwedzkiej flocie. Dużym problemem było zabezpieczenie brzegu morskiego - wszak tylko część należała bezpośrednio do Korony CZ)' Lltwy; długi odcinek wybrzeża kontrolował lennik, książę elckior brandenburski, a jego lojalność była niepewna. Prusy Kró lewskie i flota wojenna Xll 1634 Król rozpoczyna w Gdańsku narad)' z mżynicrnmi woj~kowym1 i gdańskimi władzami nad przrgorowa niami do wojny. I 1635 Król za\\iera umowę z gdańskim kupcem 1 armaiorcm Jerzym Hcwdcm odnośnie urwor~cnia floty; Hewcl

odstępuje

kilka własnych si:itkó'' handlowych do prtczbrojerna na wojenne. Wiosna 1635 Początek rozległych prac fort:yfikag1nych na wybrzezu. Inżynier Jan Plcitncr buduje (do polowy 1635) nadmorskie forty Władyslawowo 1 Kazmuerzowo na Pólwyspic 1lclskim. lnż~•nicr Jan Ceckam fortyfikuje Puck, który staje sic; bazą dla flocy królewskiej. E!Jasz Arciszewski od scrony lądu buduje umocnienia nad Wisłą 1 pr.i:y rruastach pomorskich. Ili 1635 Król powołuje 13-osobową Komisji; Okrę1ów Królewskich, któcej powierza cozbud(lwę i zarządzanie flmą i umocrueruam1 bm':gowynu. W komisji 1c:st m.m. Hewei. Pr.f.t:wodniczącym zostaje Gerard Dcnhoff, starosta kośaer/yńsk1 1 zanądca ckononui malborskiej.

Lat0 1635 ~lota królewska !Jczy l 3 okrętów, w rym 4 galeony 1 4 fleuty, reszta to mniejsze jednostki. Dowodzi admirał Alek~m1dcr Bcten, jego zastępca co Kbus Becker. Flota stacjonuje głównie w Pucku i \X'łady~ławow1e, rx 1635 Po p17edlu7crnu rozejmu ze Szwecją flota wojenna s1aje su; kompanią handlową pod klcrownicrwcm Hcwda; 5 statków pr~cchod7J w zar~ąd Sprryngów. Jeszcze w 1635 rejsy do I lolandiJ, l-rancj1, I lis?panu 1 Porrugalii. 1636-1640 Niezbyt szczc;śliwc dzialanie kompnnu handlowej. Kilka okrętów zamnęlo, kilka zagarnę!J wrogowie. Handel nie prl'ynosi zysków. 1640 Umiera JCC7Y Hewei. iedochodowe pr/.cJsiębiocscwo kończ)' działalność.

Ili 1641 Król nakazuje spr.f.cdać pozostalc okręcy w Ams1crdam1c. 1-.:omec floty polskie). Umocnienrn \\ ladyslawowa i K:mm1cr.,owa stopniowo mszczcj;i; pik Jakub Weyher ma już t)•łko 500 zołmerzr do ob~adzerua obu fortów i Pucka.

lumccpt Dyariusza: Zolnitrz! króltwhg flo(J U'O)t1111y. PudtJf lub w·1adysltlll'(ll/U. PoŻfuy :;plnitrz! l11b podróŻJll<.J w 111tfart11n119 ko111f>t11111 ba111//ou't).

slogomgąt:y IJI

Koncept Dyariusza: .\ zpittlZJ k.ról111'Sty lub tlru uw11n tl!(jol'!/'llJ' 110 lmmt .I Zf'"9' prz!tl IX 16)S. Prz!tlt ll'J'-O'Sllei111 z.bitrt!Jfl infamu111r o prz!goloumuatb SZJl't'JI do ll'OJllJ. Możj111"t, Z! porltjfflQ. sir t"k:;! t1kt;1 s11botazyu)'rh (np. podpakniu stotz11i). Zmiana historii: Ko111pa11ii ha11tllou't} tlopis1yr SZ!Zfirit i PfZJllOSi spore ZJSh. R:;;rczpospt;lita '{t1rzy110 roz.b11tlou1u·oi flotr ht111tllou•ą. ll"r/J()(/ef u1 Aumjlikt z ·lt(~lią /11/1 Hola11tlil{, po111ru·t1z. stJJ•arz." ko11ki11wgr migttlshq 1 bolmderskiy jlor1t.

Kaięga XI: Polityka

Prusy

książęce

12 IX 1635 Zawarcie ro7CJmu na 26 7\\·edzi wycofują nlogi 7 miast prusluch 1 1apr1csta1ą pobierać cła 7 handlu morskiego

uc

11 1635 Sejm Prus K$1ązęcych dcklaru1c poslus1eńsrwo 1 \vterno~ć \'
Koncept Dyariusza; Alltnn ~rvporpo/lltj /11b pry11aln1 1/i11i\) 0110/1111ht!fJ 111 Pnuarb Kslqzrąrb. Xut11qZ!'Jq JumtiJ/uy z. Prz!11U'11q tlthoro11; szlarhlq pmslcą I lflltSZ!ZfJllOHll. &p111J" 1tronmk.J11, dla ~tz>pospolittj. s:;pit~ll)Q.jtj Prz!"ll' n1J:./J11', 'Z!' olrz.'!Jq "gmlÓll' tlthoro. Zmlnm1 historii:

0110/ińslei

11it wyj>lll!{!'Zfl

z. rąA: k111111

Koncept Dy11rl11sz11: ll''mz. z. Kozakami ")'Plr11·1yq na 'Za/ta• IWiilm!J t biorl/ 11dtef11/ 111a'(J/A:ath no 111orz!'· Kto »'lt, 'Z} 11/t !(flobcdq 111(/'tj 11iż. 611•jtdt11 Ofet'f.lt Zmiana historii: ll"l?JllO ;td1"'A: 11yb11cha. ~rzpoJf>Oli/11 m11n n1!JP1tnP poA:o1111i l/llO/l.'ą do bq11 amii( tzy'tdz.!eq, a na11(/1111t Zf{obyt ob111dZf1nt (na mO Prz!~ni 1111 front po/Jiu ll'OJIA:a .,, okzą« li' knyt1rh 111t1111uA:ith.

"m

P olityka wewnętrzna (1632-1640) Władysław konsekwentnie dąży do wzmocnienia władzy uonu, aby nic wiąnly mu rąk uchwa ly sejmu i opinia szlachecka. Opiera się na Kościele i potę~nych magnatach, pnedc WSZ)'Stkim nś chce mieć silne wojsko podległe wylącznie jego rozka7om. Do tego 7..aś niezbędne są stale, wysokie dochody, nien.lcznc od woli Sejmu. 1estecy, po układzie ze $7\\·edarm w IX 1635 sejm ka7e królowi zredukować z talom kos7-

rem W')'Staw1on~ armtę do 3000 żolnierl)" Tu po r:v pierwszy Władysław spotyka się z siln~ opozycj~ szlachcy. Odtąd już zawsze szlachta będzie spr7eaw1ać się wojen nym p lanom króla. Sprawa ceł' mors kich (1635-1638)

pn11/eJ~?;O· \'zjt1rhl11 i miaslo pms/eJt ojirjtllntt pro1z.4' o nult·

nu Pnu do ~tz>pospoh19. \'9111 ~rzJpolJ>Oliltj poJ1a11a11·io tak 11rv111i. lf'l?J1A:o 1 11rzrd111ą tkhoro 11111szq z.loZJi 11·/adzr. l'n111 K.nąZfrt Z!1Ó» ll'!JQ. nc cyiną ~(\)pospolitg. I l:rzJu·dZf1117 tkhor ZJIA:ll}t popamt d,pltJ11101Jrz!1t •'SZJll· hrh 11~11· ~rz!POIJ>Olil9, pr!(!A:llplljt polthrh Jtlfdlor611 J/;J lllOJ!f IJ'f'l1111, Zflrz!na blldonJ/ Jl 1a11r1rh Pm1"'h 11ro11ntrfll'I> JqZ!7fr do pono•·nl!fJ odmi'allld P"°"'"'JI· I toA: ź.lt si( dZfdl P"'ZJllO. Roko wa nia ze

Szwecją

po SCJrnlC 1635 Król star.i się ntr7)mać zgromadzone przeciw • .rwc dom wojsko. J\b\ mieć p1emądze, zaprowad7a - w rmcjsce S7wc
VIII 1635 Poc7ątek rokowań ze $7wedami w S7tumskiej Wsi. Dwtc armie StaJą napczec1w s1eb1c gomwe do boju. /.darnią ~•ę utarc7.ki rmęd7y 7olmef7amt, o m:ilo co me dochod71 do walntq bu:wy. Po~redmC?.ą poslow.;e br.indcnbursą, angielscy 1 francuscy, ktĆ>l')m 7.alc:7y, aby S1wcd71 ponicchalJ Polski 1 r1ueth armię pr7caw· wo1skom katolickim w 'iemC?ech. IX 1635 PodC?as rokow-ań na Zalew Wiślany pod P1ł:iwą wpływa 30 c7.ajek 7 1500 K01aków, 72gr:t7ając sm1ą­ cym na kotwicy okrętom szwed7kim. Abordażem 7dnbywają 1cdcn 7 ruch.

Ossoliński w-.i:ywa
X 1637 Budowa komOl')' celnej w Oliw;e obok porru. 5 okrę­ tów królewskich obstawia wejście do portu 1 5 X taczyna pobicr.inic cła w Gdańsku. 1 adzór nad poborem cła powier1ono liaakow1, Teodorowi i Arendtowi Spi.ryngom (ci ;ami pobierali wcześniej cło dla zwc-

- 210 -

Księga

XI: Polityka

dów). 6 X rada gdańska W'ch okrętó\\ duńskich atakuje krolewskie stado pod Gdań~ktcm. I polski okręt torue, 2 ztmai-t nguruętc, rc,lta chroru się pod armaty \'fłady,la \\Owa Dun•kt aclrmrał /llikola1 Kock umemo"ll1\\u pob1cramc cła (Dunc«ycy będą stać pod Gdansk1cm pr1c1 c;ih 1638 rok). 111 1618 a sejmie rmpatrujc się sprawę 1drndy wlad7 gdan skich. Król 1g.id7a się odwobć da n wplarę 600 rys.

„

złotych.

1618

JVmcept Dyariusw: l>tlt:r;D\11/eNjąty

Koncept D.l'ariusz:i: 7.oln1tf":{! floty ł:rOlt11'1hr; (luli 11m11 doboroll'o kompo11111) 11ryslt1111 do ZJllSZ!ZJlllO l11b 111zkodv"'" lflllT Nd.yt ti( .,m1mr da monlut. Do kasy f>iJnlfllYIJJ 9 11p/)11 u ':\!f.Jr.?!111 IW!IO plfni(dZJ. wo/

po111(k.tz,<1 ll'O}Jko Jl'Zf.N" ( 'J.r,111f) orr-Jlolf •'Ojtnną. Zmiana historii· \1p11 f6J.V poslon01110 TNtull'O 11ktir.i,

Gdańsk zu obr"zr '"'IJfll11t11 1 'Jfmd( krajN. Odl11m1 m1oJl11 111(/eJZfiff przytnlfjOU' I flilkoZf')t poddat za'Z!ld f1/1oJ/a ifU/tj ko11/ro/i J:.ollli!JI Sf.JINOll'fj. (,dm1s/e llit I/hl za1Ni11f'Jł podpo rz.qdko1l'Oi Tie 11th11wlo111. RoZ/">fZ)n11 Jl( ll'Ojna .z Gdttn1ht1H, luóry U.i)'ll-'O n11 po11111t /)11"rzyJ:.nu

B~ław l..c:s7C7}ńsk1

ustala z elektorem traktat cdn} w Kopcruck, co 1t.'
P owstania kozackie Lato 1635 Budowa tw1erd7, 1'.udak nad Drucprem mz. \\ tlhdm Bt.-auplan), mlJ:\Cct pr1cvkad7ać chadzkom 1'.onko\\ na 7Jcrruc rurcck1c. 3. V III 1635 l':C>7acy pod wod1ą Sulimy mordują 7alogę Kudaku 1 mszo~'\ umocnienia. T) m ra7cm rc1cs1ro\\~ nu: popu.~· rają buntu. Otnc1:11ą buntowników " t\\~erd7y 1 7mu szają do kapitulacji 1637 Wielkie po\ntamc pod wod7ą P.1\\ la Pawluka, rm · gmm1one 16 Xll 163"' po<ł 1'.umcjkam1 pr7c1 het· mana polnt.-go Mikołaja Potockiego. Kudak odbu dawano 1 obsad7ono nloAA 1'.maknm po rv kolc1n1 7.aka7ujc si„ wypra\\ C7ajk'1m1 na \fo17c C7amc. 1638 Sejm wyda1c Ord1 n.1qę \\01„k:i /.aporosloego uzna jącą ruerc1cstrowych 1'.ozakm' n „w chłop) obniconc posp<'>ls~H>". Skutkiem tego wybucha nowe pow~tanJc Jacka Ostran1cy 1 Dymitra I lun1. I łctman Potocki 1 pomocą Jeremiego Wi4mmvicckit.-go 7nów ~rogo bije buntowników. a Ukrainie povyn;1 'I\" ?loty pokój. apl}"\\:tl'\ osaclruo, pow,ta1ą mad). manufaktury, koscml~ . Kra1 cywilizuje
Koncept D_yan"usza:: „.\knZ!1r:;p11n" sz.larhtt1 n11/w /eo· rzysl'!J'l'" z.PrzJll'iltjó11•s/111111 sz.ladmht.,~Q, lllt !J'"/><'l'/Z!'J
- 211 -

Księga XI: Polityka

z Kozpkmm. Stom;q nt po.irrd11uzyi u1 roZf11ou·oth 111i(dzy #t1nZJZ!"l ktJzprkĄ a htt1Ht111t111 Ko11iupo/slei111 i illl!Jf"i n1Jlei1111 111agnala1111 (np. ll'/iinio11udw11, Potoclei111, K.isttkllf), t11!)' zalt1godzji 11npwia i 11trzy111oi b<1dź.przyurótii pokój.

ariańskiej w Rakowic. Zapada decyzja o zamknięciu szkoly i drukarni.

1645 Wszysckie żydowskie gmin)' na L.irwic lej „de non colcrandis chnscianis".

zyskują

pr1.ywi-

Koncept Dyariusza: Szlathta rprzJitlJfll
z

Zmi11I1a historii 2: Jf)lll 1638 11rb11•lJltJ pod11iuimit L'krniny do rmw prow111r;1 róu'llor.:;tdnfj litll'it i Koro11if I ZfJJW1i11 llOZJ''C pnństuw no l~r{/>Ospo/itq Tro;.~o 1Yarodóu•. (Jfilt klo nit U'itrzy 11• tok.q moz!iu'Ośi, nitth potz)'fo ii• leti(garh o 1111ii hodz!arkifj f 658).

z

Sprawy religijne

Q:.

16~3

Król na sejmie pnywrnca do praw zdelc:galizowaną przc1 Zygmunrn Il l lucrarchię Ccrl..'W! prawosławnej, co łagodzi nastroje na ziemiach ruskich. Unia i dyzunici prze.. tają skakać sobie w·1.ajcm do gardel.

„-~

,

\

1633 \X' \X'ilme p<>\VStaje picrwi.zc na L.iru~c getto żydow· skic. Z kolei \\' Poznaniu d1jelnica ży judc1s" - me tolerują Żydów.) Król zakazu1e drukowania i spr1.cdawama w R:1pli1cj książek anryzydowskich. XJ-Xll 1633 Ossoli1iski w wielkim przepychu odprawia poselstwo do Rzymu. Zamierza uzyskać od papieża m.in. zakaz nabywania Jóbr ziemskich pr/cZ duchownych, znic· sienie apelacji .ądowych do Rzymu, pomoc finansową na wojny z innowiercami. Polityo.nie QSl!\g.I nic~iclc, ale pr1.cpychem, erudycją 1 clol..·wcnqą przyspar.m prcsużu RzcC7}'JX>Spolitcj (a sam ~obie nlarwia nadarue rrrulu książęcego z rąk papic7a 1 cesarza Rzeszy.)

1638 Na •cjmic 1638 glośnym echem odbija SI~ \\1CŚĆ o •profanowaniu krzy.:.~1 pr1.C7 uczniów słynnej szkoły

..

.r.,, ~" , •

\

.·-r·-- ,.

Kawaleria Orderu Niepokalanego Poczęcia (16371638)

VI l 1637 Król rozsyla do wybranych magnatów zaproszenia do „bractwa orderowego" kawalerów Orderu Niepok:ila ncgo Poczęcia ajświęlS7Cj Marii Panny. MiStr/em bractwa ma być sam król, a czlonk:uni doswjnicy ślubujący bronić czci l\larii Panny ornz godnosci 1 chwaly królestwa, a także stawnć ofiarnie pt7cowko poganom. Byb 10 pr6ba stworzenia prq knilu siln1:go !>tmnnictwa magnackiego, jakby drugiL'gC> scnaru, pod po· zorcm bractwa religijnego. Jedynie Ossoliński (znpewne pomyslodawca), Adam Kazanowski, Piotr Gembicki i Oenhoffowic poparli pomysl. Reszla scnawr6w uprzejmie podzii,;kowala n zaszczyt. ale odmówila, n Kr1ysnof Radziwilł opublikowal nawet

- 212 -

Księga XI:

pismo Ra11onu Pl":i!"''' k.Ju'Okm, wym1erua1ąc 18 argumentów za odnuccruem pro1cktu. Opozycja szlach1..-cka podruosla larum, \\1d7ąc w tym kok1n)' 7amach na wolność 1 równosć. Król musrnl odloh·ć p rojekt., a póżrue1 :ramcchać go całkiem. • 1638 Sejm zakazuje tel':l7 1 na prqszlość po"'olywarua bracrw ordcrow)'ch.

Koncept Dyariusza: fltr"Z"'IJ sz.l.Jrbukiy nlnoin, o 11011;)11' po111Jfk kr6/.J. a•lamy mu;a!)ay lub z.a p1t11i4dZ! Krz!sz;efa Rml'{!nlla gloino do11ragl!Ją li( 11y1tqp1rma rz.kuhfJ prz;tnwko Niadltm. al11n1t11jąq bmi rz/arhu~

z

P o lityk a zagran iczn a (1632-1644) Za c1asów Władys ława IV nicusrannic w:i?ą się los)' Europy. Uk ł ad sil jcs1 wielce niestabilny i nic sposób przewid7icć, które pańs1wa wuosną w si lę, które zaś upadną. Na terenie Pomor7.a Szczecińskiego, H olandii, Belgii, Rzeszy Niemieckiej (obejmującej m.in. Śląsk i Czechy jako prowincje austriackie), od lai toczy się wielka wojna. rozpoc1ęta w 1618 buntem pro1esrnnckich Czech przeciw Austru. Po iednej scronie walc~ protestanckie kr2jc nicm1eck1e wspomagane zbrojnie przez S1:wccję 1 zbuntowane iderlandy (Holandię), a od 1635 równiez pr7C7 Francję (Francj~, rrumo ze ka1ohcka, od dawna ry\\1ahzuje z Ausrną 1 sprzymierza się z 1cj wrogami - Turqą 1 kra1arru prmcst:andcirni). Przeciw rum staje pm~ I labsburgów (cesarza Austm 1 króla I hs7Jn11ii) 1 katohduch państw Rzes1y oraz autorytet pap1C?a. Drugun teatrem dzi2lań \\'Ojenn>·ch by ła wo1na Rzcczypospol.itcJ ze zwecją o UJ~Oc Wisły \\' latach 1626-1629. \X jcdn)m okresie pr7~"\\ :va1ą katolicy. !Jeti) ind71ej pr7cwag~ :1ym dob rego wod1a 1 1acrrna1ą prn-gn-wać. a szwedzkim

Polityka

tronie zasiada 6-letnia królowa K rysryna., a fakrycznc rządy przejmuje kanclerz Axel Oxensucma, chytry 1 wy=wny poliryk. \Vladysl3w IV liczy na ro7mOW)' pokojowe między obozem katohclum a p ro1estanckim, a db siebie widzi rolę mcdia10N1 w sporze dzielą­ cym całą Euro~. ics1cry, su.ra1ąc się o 7god\: na S\\·oją mediację, korzyscal z po~redmcrn"a clck1ora brandenburskiego J erzego 'i ilhclm:1 (swego lennika z Prus Książęcych), który niczego ruc ZlllalWlł. N2 po~tku roku 1633 rolę medmora W)'sk:1ł kto tnn)' duński Chrystian rv - a zdradziccJu clek1or 1ata1ł ten fakt i jeszcze kilka rrues1ęc)' zwod7i l Wlad)'Slawa. Od początku ł633 król my~łał o 07enku 7 protcst:ancq księzniczq Elżb1cll\, 14-lctni.'\ córką ruez>ią­ ccgo już clcktONI Palatynatu Fryderyka V („1..1mowego króla" Czech), a s1oscrzcmc;i. panującego kri>la Anglu Kru-ola I Stuarta. Wówa.as Wł ad)'sław jako król kato lidci, ale ożeniony z kalwinkl\ i sprqmicrwn)' / Anglią byłby ważny dla obu scron wojny. Poza rym, co b)'IO dla króla najważniejsze, poparcie angielskie mogło przydać się w sięgnięciu po koronę szwcdzk:i. Zdania wśród senatorów były bard7o pod7ielonc, a cala sp rawa przewlekła się na długie łata.

Koncept Dyarius za: ll")1la11111ry hrikU'Jri po1l11jtł.'1 do rkhora w IJ>rauif mfd1a91 krrilt1nh9. .t ł HlfJZ!' u7A:tyq nitSZ!Zfroii rkk.Jorską 1 sami f'o/adą do marz..i oniz u od-;pu prolutanrki~ ob11 1tro11. Laairm i'11b z pnlt1f)no1111<1 /;Iz butq, 11aJ1iqZ!'}t 1o;11rz. z. An(k<1- ( "J.9r mu nr dnpro11.1dzri dJi z.an~nra brom. Pmhz. Rz!r:;Jf'Olf'Ohltj 11 zr<11t<1, ak d..or hab1blfnh, papież. 1 /el" polski prot11l11Ją prz!n11 11ralzrn111J 11

Zmiana historii'.·

JOll'q

z.a

króla z. lwhnn4 Między Francj ą

Po

układzie

ze

a

Aus1ńą

S7Wccją 7

(1635- 1637)

IX 1635 spr2wa mal

ieńsrwa z palarynówną Elżb1c1;i. stała się mcakrualna. Wszak chodziło tylko o poparcie angielslue do tronu Szwecji, a kwestię tronu rozstr7.ygnąl 1u1 meodwołal nie ukł ad w Szrumskiej Wsi. Palatynówna odmówiła prqjęcia ka1olicy-.1:m u, a senat nic wyrazi ł zgody na tli· kic małżeństwo - dzięki l )'m pretekstom król wycofał się z planów matrymonial nych. Zima 1635/1636 - Od kardynała Richelieu pr7)'bywa poseł d 'Avaux z propozycją zbrojnego prz)'llllC1'7.3 z Francją i Szwecją pncciw habsburskiej Austm. Za pieniądze francuskie W l:1dyslaw mrnl wysrnwić 20 rys. wojska i 7..aatakownć od wschodu armię cesarską, walcz;i.~ ze Szwecją, Francją i nierrueclomJ pro1estan mni. Wojna z cesarzem miałaby pr1:ywr6oć Polsce ląsk, a Władysławowi - być mo7e - prz)'flldć koronę ccsarsq. Król wicdZtal dobr7c, 7C silne wpl)'\\')' Kośoola katolickiego (cradyąinie pr7.);aznego Austm) ora1 niechęć szlachry do p rzyrruerza ze Szwedem nic po =·olą na taki obrót spraw. Równic-z S/\\·cqa nic

- 273 -

Ksi~a XI: Polityka

chciała sojuszu z Polską. zwłaszcza że nadzwyczaj sprawnie bila wojska cesarskie i rychło okazało się, 7,e pomoc Rzeczypospolirej wcale nie jest potr.1ebna. Wobec tego król porzucił nierealny projekr, a i Francuzi przestali nalegać. Rzeczpospolita pozostała w „obozie cesarskim''.

Koncept Dy:uiusza: u1dZ!r stron11ichro projmnatskllgo np. Rafa/o l...UZfZ!lishrgo lub Krzlsztofa Rodzf1~il/a dzfol'!/ll'.Y no rzecz z.ou•omo SOJllJZ.11 z. Fro119ą l11b ogmri frw1msry kopf'!Jąg szlt1tbt( (01g11mmtm11i i pimiądzpn) w 1)111 Sflll!flll ff'l11. Ko ncept Dyariusza: I .11dzjr slromur/u'tl prohabsb11rsle.irgo - 11p. jrrzrgo Ossolilisle.i~ r:;y klórrgoi biskupa - l11b ogmd 1111slrioc9 dZJfll'!Jfi!Y prztdu•ko przJntittz!1 z. I'ra11:Ją.

Z miana historii: Król pot
Bogusławem rozmowy 1 sam mia) szansę na prze1ęae ziem zachodniopomorskich po śmierci księcia. Niestety, łO UJ 1637 Bogusław zmarł bezpotomnie, a w testamencie przekazał władzę Szwedom, którzy rychlo zagarnęli Szczecin i ziemie zachodniopomorskie, walcząc o nic z Brandenburczykami. Do Rzeczypospolitej wrócily tylko miasca ~bork i Byrów z prqleglymi okręgami, niegdyś przekazane księstwu pomorskiemu w czasowe użytkowanie.

Koncept Dyuriusza: L.udzjr krrilt11•1q pos/Jyąg do ksird11 l3og11slou·o 11• spmuit Pf'.\!koz.a11ia prau• do lro1111. Jed1111r.(!111i1 ""!!Il uybadai 11osll'Ojt 111ir;srouef sz.lath{J i l11d11ośd co do t11~11/11a/11rgo Zftd11()('.(!11ia Polską.

z

Zmian.-, his torii: Ttskmtrnl Bog111/ou•a Pf'.\!hiZf!Jt lf/lo4J1lou'OU'I 1ro11 k.tiążtg u• S ZfZ!dlllt. Rz!rzpospolila ~zy1/eJyt PoHJOT'.\f Ztuhodllir. Nt11ef111it idtr'!lfl st( duit konupgt z.orz!/dZf111ia proui119ą: król widzi u• k.t1(Jftrit ZfJdJOdniopo. morskim w/ame k.sicshi'O dZftdzfCZJ1t, air szlachta domaga Jl( Zf1Proll'odZ!11ia 11onnoln9 ad111i111slr119i (JJ'Ojt1"'0dów i sfnroslóu~ i 11·dtlt11io Pol!IO'Zfl do Rz!f\J'f>Osf>olitr;. Alt n
Druga próba m ediacji (1636-37) Po odrzuceniu francuskiej pokusy król powrócił do wcześniejszego planu: zapragnął podnieść swój prestiż jako mcdiaror nakłaniający do zgody między wojującymi stronami - unią protestancką i ligą kat0· lickĄ. W 1635 pr.tywódca niemieckich proresramów, elckror saski Jan Jer.ty, zawarł pokój z ccsancm Austrii, więc pora do rokowań była sposobna. Włady­ sław zam.ier.ta przy okazji wytargować dla siebie jakieś dziedziczne księstwo, np. Prusy, Śląsk, część Szwecji, Pomorze Zachodnie. W ł 636 dyplomata cesarski, mnich kapuc)•n Walerian Magru, odnowił stosunki Warszawy i Wiednia. Ossoliński wyjechal do cesarza Ferd)'nanda 11 i uzyskał zgodę na podjęcie mediacji pokojowej przez Władysława.. Przy okazji nawiązał z cesarzem rozmowy na remat poślubienia przez ksóla cesarskiej córki, 26-lemicj Cecylii Renaty. Z mediacji i ro:r.mów pokojowych nic nic wyszło, naromiast małżeństwo udało się doprowadzić do skutk\L Kon cept Dyariusza: l.11d:ifr kroki /11b po/Jle.itgo 1ntlf,nt1tt1 po1l11j'l:J do k.tiążąt Rz.tsz, /J1b Sitdm1ogrod11, I!] uitii 111eoji9olnt f'OZ!llOuy na ltnt11/ 111tdia
Zmi:wa hiswrii: Król 111t Zflltiero SOJllSZ!' z. W'itdnttm 1 poz.osl'!Jf ko11~t!m111. Polirykt1 Rz!r:;ypospolitef dlNŻ!J ZfJdJO· U'lljt nitz.okŻf1oii oo I lob1b111gó11>. AlozPD!l ll'tz!illif.JIZJ Zfi'TTJI k.11 Fra119i.

- 274-

Sojusz z

Austrią,

konflikt z Francj:oi (1637-1644)

15 li 1637 Um1cr.i ccsan austri:icki Fcrcl)nand li. a tron $w1ę­ tcgo C'esarscura Rzymskiego wstępuje jego svn, Fcrdynaml Ili, dotąd król węgierski, czeski i CZ)mski. 16 Ili 1637 \\' \X'iedniu podpisano traktat fam1bjn1• nu~zy Habsburg.urn, a \'('anm1 polskimi. OJU'7 7 Austn!\ przyniósł Wlady~lawowt dwtc obie1nice: poparcia do tronu '1Wedzkiego oraz pr/)·znanm 1ak1cgoo\ d7iedzioncgo księstwa po u'lipóln1m pokonaruu Turtj1. I bb\burgom - zgodc; na ucrbunck /Ołniern u· Rzccz)'JlO'poblCf, deklarację \Vładnłau-a o mcnawtl\Z)'WanJU sojuszy nicwygocfo)•ch dla Wiednia, prawa do korom• S7WOOZloCf po W)'ł,"!1.;nu:ciu !mu Wazów polskich. 9 v111 16r Jan Kazim1cr7 u

?.a.\tę~N u:

br3ta zaślubia Cecylie;

Renate; u · \'\'1edruu.

25 Vili 16.17 Koronacja królowe1 w Kr:ikow1e. 12 IX 1637 1'.rólowa urOC7yście wjczd7a do Wa.rs7.awy.

z Austrut spowodował niechęć Franq1, kwra ,7kod7.tć Pol,ce dyplonucycznie I propagandou o. Agena francmC\ potlbum1ją S7hchtc; pm: cl\1 \Xhdrsławou,, \travąc widmem włacl7) :tbsolut nc1 1 l)rani1, 1aką kroi r/ckomo nprowad?i pr/~ po mocy ccsar.m. Lim 1638 Jan K:1Z1mierz, płynący do I lis7panii celem ob1~c1a tronu wicekróla Porrugabi, zostaje uwięziony we (ran cu,k1m poroc pod zanutc:m \Zp1cgosrwa (nic:w1klu C7onc, ze: słusznie). \'\ 1e~c o t}m pnychod71 do \\ ar szA1\\'I ru7 pr.ted królewskim u'\1azdem do \X'icdnia. Vlll 1638 \Xlładysław, niezadowolon)' 7 braku owoców so1uvu z \X'icdmem, udaje si~ - pod pozorem kuracji w lconiw cxlwicdziny do (nowego) czych wodach Baden ce~arn, a swego szwagra. Ten Jednak pr.tcbrwa plowej na rozdawnictwo urz~6w. I IV 1640 Cequa Renata nxl71 królowi syna, Zrgmunta f.,,u1 m1CC'7.3.

Poselstwo ł<.n)S1tofa Gos1cw~loego do l•rancji owocuje uwolnieniem Jana KvJmiern 1 p<>prnwiemem relacji z Ludw1k1cm XIII. Odt:i.d Władysław IV zacznie mrśleć o zbliżeniu z Paryiem.

Koncept Dywiusza: /..Nd~ stronnlfl1J<1 prru111f11atk.ttgo (a przynt1JlllllUJ nuOJlona11ia Z!f1''d i IOJlllZ A11strią. JZ!'kfi przymitrz!1 z. f'ran9q i SZJm;q. /.t1hi~t mt1rzp11i Z,
z.

Sprawa pruska (1640)

1xn1640 Unucra Jerzy \X'1lhclm, elektor brandenbur.k1 1 ks1ą?ę pruski. lnwescytura (wladn w Prusach) dosin1c ~1ę 1ego synowi, Fryderykowi Wilhclm0\1i, mającemu 20 lat. Płaci za to Wlad\ \ławo\\, spor.\ sum~ pll'tuc;d/\'. 7 X 1641 Frydmk \X'ilhclm ~klada hołd lenni Rn.·oypo~poutcj. Król u"1mu,7a kontrolr; Rzplitcj nad obronno,c1ą Pru~ 1 prawo 7głaszania apclaq1 sądmwch pr.rcz J>la. Miody lennik okn/c się w pr.iys„łoso nlolnym 1 bczW7ględnym monarchą. Wielkim Elektorem, 1cdnrm ze sprawców z~uby R7cC71-pospobce1.

Związek roczęła

Ił ł640

Kon~pr Dyariusza: R.'-'P/119 po J1Jt1tm }l:q tJgtf11(}( nfrid .tz_l.Jr/11) I moz; fT)fÓ.

Koncept Dyllri11szn: LJ1dzjt ma,11,1111tt1 l/'rzJltlJ'l'~~o f'rydtry/eJJu1 lt"ilńt/mqu1 (Z.df'tU'llt pro1t.1/011ri), dZJ1tlt1j1/t'I 1111 "i!'Z. Pf'i!UZfllli11111lodt111N lemjirrl1Ju1 11-ladZJ po Z?Ht1rl1m OJOPlfJ lfJ>01111111yq li( o prmm elek.tom, po ]tgll SITO/Ilf .li/ 111tk.tórzy po/J
- 215 -

Kaięga XI: Polityka

(która p17epuśała Botha p17e;r swo1c lel)torium). N 1es1el)', 7\\·edzi z łat\\'OŚCJ:i\ odp1cra1ą d)'Wersję Botha, a u-obce Warszawy stosu1ą tylko pmtesry di·plomal)-C7nc. Król i senat zap17.cC?aj:i, 1ak<>b)• Polska miała ut17ial w rej esbpadzie. W 1641 król umi•ślil nowy projck1: SOJUSl' z Danią w wojnic pr/cciwko Szwedom. Poniewa.~ bijąc Szwedów pom6głb)' cesarzowi, ma nad11cję uzyskać w zamian Śląsk. Samemu chce wywalczyć na S;rw<.-dach tnnanry or.u Pomorze Zachodnie 7C S1c;reanem. Wysrła poslou do Oanu, aby zaproponowali Chri·,tianoui IV w'pl:C7ęoe \\:ojny ze Szwcq:i. 11642 lal"\ kondotier niemiecki, kapitan B:1ud1ssin, \\ 1m1cruu \\·ładys'3wa IV zawiera odpowu:dru paki 7 królem dunslum. 2. XI 16-12 \\'oj,ka cesarskie ponos;r.ą stms;mą kli:skę 7 rąk Szwedów po43 c1m /g.tdn się na podatlu celem spłacenia dlugóu krcilew\luch; uchwalona suma "aren ponadto na /aCI~ WOJ\k:t. 'tc\tCf), nWlodł król duński, gJ17 wvc;rąl wo1n1; 7 I IJmburwcm. a o sojuszu anl'\vwcd/lum /:1pomruał. Od I labsburgów Rzplila uzyskała 1cdyn1c kM~scwo opol\ko raaborslae na 50 lat. Za 1dmdę Duńc1yków 'Jll>tka'3 kara ;r rąk samych Srn·cdóu, k1ukcc,ami. Wladrslaw chciał sprowokować ich do wojn) również z Rzplitą, namawiał 1c1 Ros11; do ataku na vwcd1kie lnOancy - lee-/ bc1~kutcc1111c.

Koncept D)'llrius za: L'C\!slmq 1rypm•1 "1nT9JllfJ Po fl'Olllolng /r.kJtr 11111sz.•l 1171111:.nąt sir ;: n1k ~n(· sh rh I Z?Jrdtio 11101:1 /Qf11ą f'(k( 11root do Kt:!r.oJ>Of!>Ol1lfJ.

z

Zmiana historii: Ch,.,shon /f / ~nit umouą ntohljr SZJl'trj(. R::!fZP'Jrpoltto prz!ląrz.a n( do "'o/'!J· C'{J 11„latł, 1/011 odZJslett 111'6; dZJtdZftz!I'/ tron 1:1• 'iZfoleholm1d ll"uu/01110 ucyk. Z! sz..lothlil bcdZJr prz!rtu•110 U"}llit 1 od11101n 11th1ralt· 11io pot/,1tJ:óu'.„ Zwrot ku F rancji (1644-48)

27 Ili 1644 Królowa Cecylia Renata umiera po poro· cizie manwc1 córeokl. 20 \Il 1644 Pogrzeb kr6louc1 n:i \X'awclu. Krótko po ~m1erc1 Ceqofu Renat)' przybyw2 p<>'el francu~ki. Mikola1 13rą_')' de Hcccllcs. \'('ladyslaw I\', rozczarowani' n1ckor1rsmim sojuszem z 1labsbur g:i.mi, postanaWla 1crn1 zwrócić się ku J· rnncj1. Po~cl obiecuje W)'j<.'tlnać WładysławoWl IV rolę mccłtatorn w wojnie oraz dzi:ilać na oecz poślubienia szwedzkiej królowej Kryst)'n)' tju/ 18-lemieD. Król nie jest tak naiwny. by nn w liczrć; chce szukać żony W:ród księ?niczek fmncu,k1ch. 17 VII 1645 \V \'('ars;r.au1c p<)(lp1,ano układ w sprawie mał1eńsl\\ a z Maną Ludwiką Gon?ag.t. \X'o1cwoda pomorski Ge rard Denhoff J<.'tl/lc do Pm-za po z:itwierdzcmc. 5 Xl 1645 Zaman\ki Krzys/iof ( )pal111-.k1. 8 Il 1646 Królowa pr.r)'b)'" a drogą mor~ką do Gdań;ka. IO Ili 1646 Spotyka się ~ chorym królem w Warszawie. Gniba 1 ruemloda (34 lata) połowica me p17ypada \X'lad)sła wowi do gu
lłoth.1.

Koncept Dyan 'usza: Ojiaro1nt

1

ZPl11itrz! (flt!Jltptf}

rud~Zftnttry) llrz!Slnirz.ąry 11• plonll(b 1proll'O/cou·,11110 SZJl'tlJi 1 z.i111'(Jmo IOJlllZ!' Danią. Blisko nf>Olpmrllją 10111r111

z

z

z

Koncept Dyan'usza: k;p1ttlZJ jetlłlfgo Of"'ZJrt/")rh 1110!!'0/Qo• lub o/f«!Jll 11t11ag1 11" d11'fJ"Z! i o J/a11ie 11egoga9ipo/Jko-fa111r111hth.

Plany wojny z

Półksiężycem

(1644-47)

k.rólr111.

Vll 1643 Orda tat.ir~ka najehlia /admcprzań;kic 7jcmil· kniazia \X'iśniow1cck1cgo . .Jarema /bicm wo1ska 1 da1e pohan com 1ę~e bal) nad neką Sui:\. 11644 Taran) znóu wpada):\ " wsdkicj liczbie n.1 1.Jkr:un~. Nad11L·wają ;1ę na Komccpolsklt.-go pod Ochmam wcm. 30 I rn~1a1:i r01b1ct doszo„truc mm 1cvc1e zaczęli rabowac Po l),n7e Jl0h>r<>m1c kroi 1apala si1; do pom)~łu Ko niecpolsk1cgo o calkOU1l)ID 71lJSZCZCOIU l3la!S7CI) /Il)'. Marzy prz) I) m o dalvych podbojach - c> pokonaniu Turcja, wpwolcniu ludów bałkańskich spcxl jej win dzy, po~;1,er/cn1u granic R7plitcj do t-.lo1'7J C:nmcgo.

Kaifga XI: Polityka

W 1645 Turcy ro7poczrnają wojnę z Wenecją, która szuka sojuszników i jest gotowa sypnąć zlotem. Wsparcie pieniężne obiecuje sam papież, a i duchoWleństwo popiera pomysł krucjaty \\y.twalającej narody bałkańskie z mw.ułmańskiego jar.r.ma.

Il 1645 na sejmie z polecenia króla wspomina o zruszczenia Chanaru Krymskiego. Posło­ wie zbywają ów koncept milc7.cnicm. Wiosna 1646 Król samowolnie (bez 7,god)' senatu, wbrew woli szlachty) zac-.tyna werbunek wojsk cudzo7.1emskich. a\\iązuje rozmowy z posłem weneckim Janem Bapcysrą Tiepolo, agcncami papieskimi Franciszkiem i Waleńanem Magni, z Koniecpolskim, Ossolińskim i kilkoma innymi zaufan)'TTli senatorami. Powscajc projekt międ7ynarodowego sojuszu anf)'tllreckiego (w którym jest miejsce 1 dla Rosji). Komecpolski publikuje Dyshm o Z?titsimi11 'Ji,/11nfu· hy111skirh i litlZ! Mosk»•q, propagując wojnę z Chanatem w sojuszu z carem. Dochodzą pr.r.r rym niepokojące pogłoski o zbliżeniu mu;dzr Kozakami 1 Tatarami pr.r.eciw Polsce. III 1646 Republika Wenecka ofiarowuje 400 tys. talarów na po1.IZcby wojenne. Po~łowic moskiewscy oraz poslo\vie hospodarów mołdawskiego i wołoskiego pr.r.ybywają do Warszawy, wyrażając gotowość Jo ro7mów. Władysław szuka też kontaktów z Serbami i Bulg:irami, a nawet z wrogą Turcji Persją. Ossoliński

możliwości

z

tł

III 1646

Umiera Scanislaw Koruecpolski, nic zakończywszr rozmów z Kozakami.

IV 1646 W Warsza\\ie gości poselstwo kozackie pod wodzą Chmielnickiego. Król spof)•ka się z nimi bez wiedzy senatu, w towarzysrwie kilku zauszników. Zachęca ich do gromadzenia czajek i spr.r.ętu wojennego. Kozacy obiecują wszełkJ\ gotowość i wierność. Ouzymują 18 tys. złotych, król obiecuje im zwiększenie rejestru kozackiego z 6 do 12 rys., a tilie nowe przywileje. Wieść o lasce królewskiej i wielkiej wojnie szybko rozchodzi się po Ukrainie.

poseł Adam Kisiel (kasztelan kijowski) podpisuje soiusz polsko-moskiewski prLeciw Tatarom. Xl 1646 Tararzy najeżdżają 7jcm1c ro~nskic. I lccman M1kolai Powcki ru~7#1 Rosjanom w ~ukur~. Działa nicuclolmc 1 prakrycznu: nic prl)'flOM żadnej pomoc)', ale \\'azny jest sam fakt wspólnego wptąp1enia przeciw Krymowi. Tntarom strach zagląda w oczy. Król n pienią­ dze weneckie zwiększa wojsko 1,..._.,.mcianc Jo 6000 ludzt. V 1647 Na sejmie królowi udaje su; zyskac uchwalę pozwalającą użyć armii bez zgody sejmu w wypadku najazdu wrogiego paristwa. Wobec czego postanaWla sam sprowokować Tatarów 1Turków.

\X' Moskwie

20 VI 1647 Do Warszawy przyb)'Wa

poseł rnmrski. Spotyka się 7 arog:inckim prqjęcicm. Rzeczpospolita odmawm dalszego płacenia upominków, wymżruc daje do uozumicnia groźbę wojny.

9 Vlll 1647 Podczas epidemii krwawej biegunki umiera jedyny S)'n Zygmunt Kazimierz. Oznacza to ruinę planów. dynastycznych króla. Jcsicri 1647 a ziem.ie cararskic ruszają dwie wyprawy prowokaC)inc. Jedną wicd7jc Jeremi Wiśniowiecki 7 20-ty· sięcznym wojskiem, drugą chorąży koronny Aleksander Koniecpolski (syn zmarłego niedawno he11n.1na) aż pod Oczaków. Prowokacje nic udają się, gdyż Tata· rzy unikają kontaktu z wojskami polskimi. Władysława,

IV/V 1646 Plany woienm· króla

srają się powszechnie znane w kraju. Wybucha wr.tenie szlacheckiej opozycji, również większość senaru sprzeciwia się wojnie.

Vll 1646 Pomimo gromkich spr.r.eciwów król uroczyście święci na Jasnej Gór.r.e sztandary bojowe.

vm 1646

Król udaje się do Lwowa, pr;.ekonując (7 mizernym skutkiem) do wojny kolejnych senatorów.

1-11 1648

X/ XI 1646

Wł:tdyslaw mc>Że

Sejm stanowczo zabrania królowi wojny i nakazuje rozpuszczenie zaciągniętych oddziałów. Król musi się podporządkować i faktycznie rozwiązuje część am1ii (pr.r.eważnic oddziały te udają się na służbę francuslaj.

Mołdawii

lic7yć na wsparcie hospodarów i Woloszcz)"'/ny, na ludowy bunt narodów bałkańskich, na pomoc H:1bsburgów 1 papieża. Z.nów myśli o powiększeniu armii. ies1c1y, mocno doku czają mu choroby.

15 (25) IX 1646

- 211 -

Księga XI:

Nowa wojna kozacka (1648-1654) Wiosna 1648 Dochod~ą w1cśa o rozruchach na Ukr.unie. Przebywa1ący w Wilnie: król wraca do Wars7:lW)'· Po drcxlu dopac.la go febra, w maju kamica 1 choroby :iolądka rmkladajri go na dobre. IV 1648 Chmudrucki wscaje obrany helmancm nporosk1m i ro7poc1yna powsunic. awuizu1c pakt z Tatarami 1 1y~kuje pomoc Tuhltj-beja. Od 29 I V do 16 V uwają u-allo 7 wojskiem koronnpn StefaM Pouxki<.-go pod /.óll)m1 \X'cxlam1,gcfa1c Rzcapospoliu ponosi klęsk~. 26 V główne
Kon cept Dyariusza: Żlll11itf"!?! 1 1'1tdzy Ko11iupol11eitgo INb królu propt1glljąty 11iród JZ.lathf) {no 191111kath i 11 prr»of1ryth rozptou·arh) kontr/K}( M'Ojlf'1 z. Krtmtm••\fl?(q ró11111rz. f>'ln1t po1tfthlo ""pottn9ol117th SOJll~lhitJ• Pf"!?!flll rnrr;1 hospod.iro11, l"ttix111, 8111goró11~ Z miana historii: lf" 164 7 Tol"'V jtd11t1k t/,gą Jt( tpro111Jko11.il ll'/i1110111uhr111111 A. KIJ1111rpoftht11m. RozJXKzJ110 11( "OJ"a z. Ch.i11attm Krym1/um, klom11111111 pomot prz!rhodZf I 11rr;11. ll'irk.tzośi Jtlloloróu• I szlathty dąZJ do z.ou·orrio poko;11, t11Ml11fll11it do rozproll;J z 111m1m tylko Kr,111t111. Prmm 111kt me popitro plo111f11• podbą;11 '/i1rr;1. jtd11t1k lcról np.1mt dąZJ do tr/11. CZJ gro'{j ko/9110 llV!Jlln 111i(dZJn11rodo11 Olrz!b 1 moz.lindn.•\o 'ZJJq pomot motr'"1 b
III.

Układ sił w Każdy

Rzeczypospolitej

rejon Rzplitej ma swoich magnaców.

Ksią7ąt i Wojewodów, z których ulaniem i wpł )wami he-Ją się wszysq• miejscowi. ajp0lę7nicjsi kształtują politykę całej RzeCZ)'J>OSpoliccj, władza innych ma charakter przede wszystkim lokalny. T ak czy inaczej, Scarosca Gry winien pamięr:ić, że Rzec7pospolica to nic tylko samodzielne dwory i majl\ck.i szlacheckie. Wsz~dZJc s1~1ą wpływy lokalnych paniąt.

Litwa a Litwie układ jest prosty: dominacja tnech Wlclkich rodów - Rad7jwiłłów, Sapiehów i Paców; tej włafo1c kolejnośo co do znaczcnin. Członkowie cychże rodów najczęściej d7jcr/.ą wp ływowe ur..:ędy litewskie. Posiadajl\ wielkie majątki w kil ku woje·

Polityka

w6dzlW2ch. Rad21W1 llOW1e - u-ilcńsloc, crockie, nowogródzkie, Zmudź, Podlasie, Sapiehowie - smoleń­ skie, witebskie, Pacowie - wileńskie, crock.ie. Wide wsi wydzierżawiają szlachoe, przez co uzależniają ją majątkowo. A władza wojewodów litewskich jest o wicie większa niż koronnych - bo litewski ma równic1 kompetencje ko ro nnych starostów grodowych. A jest to w ładza nie byle jakn, bo Sl\downicza - pozwala sądzić i skaz)'Wać szłnchu;I Prakcycznic nie ma cam zorganizowanej Opo7ycji średniej szlachty pr7cciw magnatom. Ws7ystko co s1~ dzieje, to za zgodą ks1~a wojewody albo kasztelana. Niektóre poW1aty są w pełni kontrolowane przez panięta, w niektórych Scicrają sic; wpływy dwóch rodów. Inne mouuCJS7C n:vw1ska liteu·skie: Tys1k1e\\.1C/, Kis7ka, Gasztołd, \Xorna, 1llebou~cz, Wolło"'1C7, T ryznn, r aruszewic/, Chcxlkieu;cz.

U kra.ina Ukraina dzieli sic; na zalud nioną i w miarę UC)'Wilizowaną część pół nocn(\, tzw. włość, gdzie rozci:\g:lją się olbrz)'lllie latyfundia magnackie oraz wicie folwarków ś redniej i drobnej szlach!)'. oraz południową, zwatlJl iicm lub Zaporo7em (1.a porohami w dołn)m biegu Dniepru), która 1est u·e władaniu Kozaków 1 nikt pr6c7 ruch ram me rrucszka. a praw}m (ruskim) brzegu Dniepru w województwie kijowskim pocęż n)'1lli posesjonatami są Koniecpolscy, Tys7kiewiczowic, Lubomirscy, Zamoyscy; w bracławskim - K:i.linowscy, Zamoyscy, Sieniawscy, Koniecpolscy, Zaslawscy, PorocC)'. Centralna i pół nocna Kijowszc7yzna oraz central na i 1achodnia Bracławszczyźna co oscoja średniej szlnchl)•; resztę Prawobr..:cża zdorrunowali polscy i ruscy magnaci i ich dziedawcy. a lewym (taw-skim) br?egu, czyli na Zadmepr?u, ro1ciąg.a sic; „pańs1wo Wl~nioWleckie", włośa kmvia Jeremiego gr.iruc7ące z Rosją. \X' czcnuchowsktm prym u;odit Kalmou·sąo.

Kon cept DyRriusza: KOZJi'J fr.JUlro11i /11b szfiuhlil 11111;ąta dolm ko11ttJkty z. KoZ!Jkallt1. dZfaltgąra "" f"!?!'Z poZJsko1110 KoZJ1kb11• dla kroltu·shrh pk1110u· 11 OJtll'!J
Prusy Królewskie W Prusach silna JCSt średniozamożna s7Jachca, / której głosem na sc1m1kach liczą się wojewodou1c. Wiele do powiedzenia ma Gdańsk. mrucj liczy się Toruń 1 Elbl11g. Na1pot~nicjszc rodr pruskie to Dcn· hoffouie, \X'eyherow1c 1 D7iałp1scy. \'(I Prusach oęsro obraduje dwu17boW)· sc1m1k generalny, czw. generał pruski (na uruanę w Malborla1 i Grudzil\d7u), gcbie wspólnie rnd7ą s1lachca, magnaci i delegaci głównych mias t.

Mazowsze Mazowsze co szachownica malmkich, a licznych ziem z osobnymi sądami, grodami i urzędami. Przeważająca wi~szość szlachty ro ubog:i, ciemna masa, obeznana jednak z polityką z uwagi na bliskość Warszawy - miejsca obrad sejmu. Na Mazowszu prym wiodą Rad7Jejowscy - do 1637 Stanisław, wojewoda rawski (p67.n iej łęczycki), następnie jego syn Hieronim, starosta sochaczewski (później łomżyński). Mazurzy ro zagorzali katolicy, więc ogromne wpływy mają również duchowni - nie tylko biskupi, ale i proboszczowie. Dziesi~ ziem Mazowsza zbiera się na sej mik generalny w Warszawie, gdzie uzgadniają wspólne stanowisko pv.cd sejmem Rzeczypospolitej.

Podlasie Pod lasie podobne jest po części Mazows;m, bo mieszka tam mnogość drobnej, ubogiej szlachty, zresztą głównie mazurskiego pochodzenia. Po C7.ęści zaś ma porządki litewskie, bowiem są tam majętności i wpływy Rad1.iwilłów birżańskich. W zachodniej części Podlasia jest jnkb)' drugie Mazowsze - pełno malych zaścianków 7.aludnionych przez napływową ludność mazurską. a wschodzie dominują królewszczyzn y i majątki Radziwiłłów, a mies?.ka wielu Rusinów, Llrwinów, Tatarzy i dawni Prusowie.

palisad)' i mają się na baczności. Jednak W)1ąwszy lesiste góry Bieszczadu za Przemyślem i Sanokiem, jest to kraj ludny i cywilizowany. Kwitruc handel, ziemia przyjmuje 7,asiew i rod1.i płony, po miasteczkach siedzą r-~emieślnicy, Ormianie i Żyd7i, a Lwów czy Kamieniec Podols ki ro istne perły wśród miast. Na Rusi żyje wiele dumnej i niepokornej szlachty, z której głosami magnaci muszą się liczyć. Gorzej jest na Podolu, gdzie władza „paniąt" silniejsza. Wofyń

Nigdzie ind7iej nie ma ryłu rodowych gniazd kniaziów. Ostróg, Zaslaw, Wiśniowiec, Korzec, C7.an orysk, Poryck, Czer:wennia i inne. Wołyń to kolebka starych ruskich rodów knia1.10wskich, z których wiele już podupadło lub wymarło. ajmozruc1s1 obecnie ro Zaslawscy i \Vtśniowieccy. Mniej 7.naczni: Rad1iwillowie o lyccy (Albrycht Stanisław, kanclerz), Czerwcrryńscy, Sanguszkowie, Czartoryscy, Ko reccy. Niemal wszystkie wyższe urzędy sprawują książęta. Szlachta wołyńska ro głównie klienci i dzieriawq• kniaziów. Małopolska

IV.

Ruś

Czerwona z Podolem

a Rusi i Podolu najmożniejsze rody co Daniło­ wicze, Potoccy, Ossolińscy, Kalinowscy, Sobiescy. Mniej znaczni: Jazlowicccy, Lanckorońscy, Jabłonow­ scy. Są to już ziemie nękane najazdami ratarskimi i napadami zbójców. Szlachta żyje w ufortyfikowanych, pilnie scrzeżonych dworach, miasta również wznoszą

i Wielkopols ka

Krakowskie i poznańskie to kolebka demokracji szlacheckiej. Tutaj najważniejszy jest głos ludu szlacheckiego. Owszem, bogata magnateria ma znaczne wpływy (przez przekupstwo, uzależruoną finansowo klientelę, umiejętną polirykę), ale wpłYW)' dalekie od pełnej konrroli. Niejednokrotnie krzykacze sejmikowi potrafią doprowadzić do uchWlll nie po myśli wojewodów, a nawet jawnie wymjcrzonych przeow magnatom. A oto możniejsze rod)~ Wielkopolska: przede wszysdom Opalińscy i ich rywale Leszczyńscy; mniej znaczni: O strorogowie, Czamkou·scy, Przyjemscy. Małopolska: Zamoyscy, Sobiescy, Lubotn1rscy, Ossolińscy, Kazanowscy: mrucj znaczni: Koruecpolscy, Braniccy, Lanckoroń~C)'. Tarłowie, Pirlejowic. Najważniej sze

persony Rzplitej

J\ poniżej prezentujemy szereg wpływoW)•ch osób, które świetnie nadadzą się tarościc Gry do opracowanja przygód poli tycznych i wojennych. „G lówoe persony polityki i dworu" m osoby bczpo· średnio kształrujące losy RzecZ)'J'OSpolitej, najwyżsi ur-/.ędnicy zasfadający u boku króla. Jcśli zapragniesz prowad7ić intrygi na skalę międzynarodową, będziesz musiał związać je z którąs z rych osób. „Karmazyni i panjęca" z kolei mają wpływy pr/.edc wszystkim lokalne. Przede wszystkim, bo każdy wojewoda czy kasztelan zasiada w senacie i moze zabierać głos w sprawach polityki międzynarodowej - jednak sejm zbiera się raz czy dwa razy do roku, a pojedyncze głosy nikną pośród innych. Rzecz jasna, obaczycie rylko garstk,.: wybranych przykładów. Nie mam>' ru miejsca na kilkadziesiąt

- 219 -

Kaigp XI: Policyka

postaci., a 7rcszt~ co 7a dużo, to niC7..drowo. Oprócz najwazruCJS7)-Ch person W1cllucj polityki na poc~tck wys1arC7y ledwie kilku „prowmcjonaln)-ch" magnatów. Wokół kazdcgo mo7na osnuć trzy główne typy przygód: pol11yczne, społcc7ne oraz wojskowe. W centrum przygód polityC7nrch stoi lokalny se1rruk, a naju--aż­ nicjs7.:t rzcc7ą 1es1 po7)'Slawanie stronników pośród m1e1scowq S7lachry. Wojskowe IO przede WSZ)'Stlam obrona magnacluch włości 1 zar.17,cm granic państwa w regulamCJ arrru1, w wojrue pod1azdowej lub jako u1'Wiad wo1skowy. Z kolei dyarius7e o tematyce spolcczno-ob)-C7ajowej ~CJĆ sit; ~ą wokół dworu magnackiego, intryg kobiecych, a także konflik16w mit;dzy magnatem a jego 1Jcwym1 klientami, dzierżaw­ cami rudZJci konkurcmam1. Główne

persony polityki i dworu

munta m był powolnym siu!,':\ monars7~m. Z \X'łady­ slau·em jednak c:zc;s10 spu:ra su; o sprawy religijne. Gorliwy katolik 1 np1ekły wróg mnou~crców. Gdy tylko mou·a o pr7)'Wllcjach czy gu-aranqach swobód dla ruekatohków, Albrych1 7au'S7e sit; spr7eciw1a: potrafi nawet odmówić p1ec7t;tou-arua dokumentów. Skrzęuue pilnuje, by ruc dyi.kr)mmowano lJrwmów w dostępie do wl:acl7y 1 w rcprc7cntowaruu Rzeczypospolitej. Dba r.i.lóc o mu:relty rodu, nawet pomrmo kalwmizmu krcwruakóu• b1r7ań~kich. Do 1637 „onaty z iemką (Regina von Eiscnrt:1ch, dwórka królowe1 KonscancjQ, rok p67ruej 7 Anną Dmłyńską 7 I .ubomirskich. Bczd7iccny. Smrcma kowieński, tucholski, gniewski, piński, wieloński i daugowski, ekonom kobryński i szawelski. Sojus7nik Ossolińskiego 1 królowej Cecylii. S) mpatyk Habsbu rgów.

Stanisław Koniec polski, hetman wielki koronny (ur. ok. 1591, zm. 1646) Hetman wielki koronny od 1632 i kasztelan krakowski cxl 1633 (wcześrucj wojewoda sandomierski). Obok Ossolińskiego, drugi mąz w Rzeczypospolitej. Włada na Ukr.unie niemal ruepod7icłnie, jako że król powier-.tył mu ster polityki poludniowo-wschodniej. Ma s1atkt; szpiegów w obcych państwach, zwłaszcza u Taca.r óu, Turków, Wołochów, Mołdawian i Moskali. Wysyła 1odbiera poscłs!Wll 7agrarucwe, sam prowad7.1 negociacje 1 7_awiera traktaty. Cudzoziemcy ~ go „u1cekrólem" Ukrainy. Okrutrue grorru Tatarów, bijał IC7 S7Wcdów 1 Turków. Prócz koronn)-ch posiada i pryu'2tne odd71aly, 7aws7e ma pod ręk;t k.tlk2 lekkich cho1<1gU1 wołoskich. Popiera polnykę królewsk~ 1 nic chce osłab1erua cronu, jednak ruc goclZJ się na łamanie prau-'2 (np. lckceważerue zd:inia sejmu). Wspiera króla w reformach wojskowych, doceniając zachodnioeuropejską sztukę wojenną: silt; ognia piechoty, arrylenę, fortyfikacje polowe, flotę wojenną, nowoczesne rwierd7e. ll7ec:-mik surowego poskromienia Konczymr: chcialby W71:\Ć reJCStrowych pod Ścisłą władzę króla 1 za ich pomocą kontroloWllĆ czerń ruską. Sojusznik króla i Ossolińskiego. Jako człowiek życzliwy i serdeczny, w zasadzie nie ma wrogów. Jedyrue z Wiśniowieckim rywalizuje o pierwszeństwo na Ukrainie. Bracia: Remigiusz biskup chclmski (7111. 1640); Kr'ysnof chorąży koronny, a od 1641 wojewoda bełski; Jan kasztelan sieradzki, późrucj wojewoda sierad7ki. Syn Alc:ksandcr (ur. 1620), od 1637 starosta perejasławski, od 1641 \\1clk1 chorąży koronny, od 1646 s1a.rosta kcm.uński 1 płosk1rowski; od 1642 żo­ na"· 7 Joanną Zamoyską, córką kanclcr-.ta T omasza.

J erzy Ossolińs ki (1595-1650) podskarbi nadworny, później podkanclerzy, póżniej kanc lerz koronny Gruntownie wykształcony, wytrawny polityk i mówca. Często prowad1j negocjacje 1 posłami obcych państw; w 1633 posłował do papie7a, w 1635 rokował z Brandcnburc7ykruni i :rostal nam1cstrukicm w Prusach Książęcych, latem 1636 jechał na sejm Rzeszy iem1eckiej do Ral)7bony, w 1639 1 1641 7nów paktOWllł z posłami elektora pruskiego, a od 1644 zwrócił się bardziej ku Francji i usrabl drugi ozcnek króli. Zagorzaly katolik, przeciwny prawom 1 swobodom db innou~erców. Zu·olcnnik silruejszej wl:adzy królewskiej, niechęmy ogółou1 57Jachcckicmu, sympatyk ońcnt2cji habsburskiej. Wspiera ws7elkic plany królewskie, ale urnie wycofać się w obliczu rueuchronntj klęski. M2 znaczący wpływ na wicią politykę Rzeczypospolitej. ie liczy sie zbytruo 7e 7daruem sejmików 1 sejmów, jest wiec powszechrue nielubiany. Stara Sit; jednak ocwarcie nic przekraczać granic dopuszcnlnych prawem. Ma nie7byt ro7legle majemości, jak na widkicgo magnat2, za co - co rzadkość - nicz.1dłu­ żone; prócz cego od 1633 starosrwo bydgoskie, 1639 lubomclskie, 1647 puckie i bolimowskie. W 1635 wzniósł zamek w rodowym Ossolin.ie, a w 1639- 1642 budował pałac w Warszawie. Sojusznik Albrychta Radziwiłła i królowej Cecylii. Wróg Adama Kannowskicgo (od 1637) i Jeremiego \'Qiśniowieckiego (od 1638); rywal Pioua Gembickiego (odsunął go od polityki w 1642). Syn Franciszek (7m. 1648), tr.r)' córki. liraoa: Krzysztof (1587-1645), kasnelan sądecki 1633, kasztelan wo1nicki 1636, wojewcxla snndorruerski 1638; Maksymilian (1588-1665), 1624 chorąz)' sandonucrski, 1636 podskarbi nadwom> (po Jcr.r)m).

AJbrycht Stanisław Radziwitł, kanclerz wielki litewski (1593-1656) 21bardzJc1 wplywou1 7 l..11winów. Od 1623 kancie..-„ wicllo IJu.-wi.ki. Ma1t;lll), bo d7.1cri.y ordynacj„ ołycką ('\ ołyń), canue 1czd„.1 n:i se1rruki. Za Zyg-

Adam Kazanows ki (1599- 1649) Od 1634 podkomor7y korono)', od ł637 kasztelan sandomierski, od 1643 mars7alek nadworny koronny, posiadacz wiciu starosrw. Od 1634 70naty z

- 280 -

E.lżbiel:l\

Słuszczanki\, bezdzietny. Bliski pr-.eyjacicl jeszcze z lat młodzieńczych, bez skrupulów naduż)'Wlłjący monarszej sympatii. Powiernik jego prywatnych sekretów, organizator i wspóluczesmik hulanek i rozpusty. Niewiele zajmuje się wiellu\ poliryką, za to ma wielki wplyw w dziedzinie inrryg dworskich, cod;r,.iennego życia i tajemnic dworu królewskiego. Wie, kto i kiedy spotka się z królem, omie też władcę odpowiednio nastawić wobec petenta. Jego rola zmniejszyla się z przybyciem królowej Cecylii Renaty, dla której powstal osobny dwór z marszał­ kiem i kanclerzem - a wzrósł Jer.ty Ossoliński, srronnik Habsburgów (a więc i królowej). OdU\d Kazanowski nieustannie zwalcza wpływy Ossolińskiego na dworze. Jest zarozumiały, mściwy i zachłanny. Wesoly kompan, ale podły ryp. W Warszawie ma pałac, gdzie często król bywa na hulankach. Ojciec Zygmunt (I 563-1634), pułkownik królewski, 7-krotny starosta, 1633 podkomorzy koronny. Brat Stanislaw (zm. 1648), starosta krośnieński, jaworowski, przedborski.

króla

J ak u b Z ad zik (1582-1642) Biskup-poliryk. Od 1624 biskup chełmiński i sekretan królewski, od 1628 do 1635 kanclerz wielki koronny. W 1635 opuści! kanclersrwo przenosząc się na biskupsrwo krakowskie. Wytrawny i doświadczony polityk, uczestnik negocjacji pokojowych z Rosją 1634 i Szwedami 1635. Zagonaly szerrnier/. konrrreformacji, występowal akrywnie przeciw innowiercom. Krytykował tolerancyjną politykę Władysława. Spr-/.eciwial się taicie próbom w-unocnienia władzy króla oraz staraniom o odzyskanie tronu w Szwecji. M.in. za sprawą Zadzika sejm podjął uchwalę o zamknięciu ariańskiej szkoly w Rakowie w 1638.

dzi z natury jest nieufny i skryty. Micwa oągocy do pobożnych rozmyślań i modlów, ale lubi także polowania i hulanki, a otacza się lud7.mi bałamutnymi, nieambitnymi, zgoła proscymi. Polityki nie lubi i nie· zbyt ją rozumie, za ro wykazuje talenta militarne - w 1633 w birwie o Smoleńsk sprawnie dowodzi pułkiem piechocy. Bm-król rad by go wydać za szwedzlu\ kró· Iową Krystynę, a potem za którąś z księżniczek wło­ skich, ale nic z tego nie wyszlo. W 1635 Jan jedzie z misją dyplomatyczną do Wiednia, krórej nie spelnia, za to przyjmuje służbę w armii cesarskiej przeciw Francuzom. Po rozbiciu jego regimentu wied7ie hulaszczy żywot na dwor-/e wiedeńskim, dopie.ro w m 1636 wraca do kraju. Zakochuje się na 7.abój w baronównie Guldensrem i gotów jest ją poślubić, ale król szybko wydaje ją za kogo innego. Któl chce obdarzyć brata lennem w Kurlandii, a gdy sejm nie dal na ro zgody, Jan Kazimierz obraża się i w I 1638 wyrusza do Hiszpanii, aby objąć ram obiecane wcześniej stanowisko wicekróla Portugalii. Latem jego okręt zatrzymują Fraocu;rj w swym porcie 1 z woli kardynala Richelieu Jan Ka..imierz zostaje uwięziony jako szpieg. Dopiero w m 1640 specjalne poselstwo polskie wojewody smoleńskiego Aleksandra Gosiewskiego doprowadza do uwolnienia królewiC?.a, który w czerwcu wnca do kraju. Z kolei w Il 1641 postanawia zostać jezuitą i nawiązuje tajną korespondencje; z generałem zakonu. Latem 1642 udaje się w podróż do iemicc z siostrą i jej mężem, księciem Filipem Wilhelmem Neuburskim. Następnie rusza do Wloch. We wrześniu 1643 wstę­ puje do zakonu jezuitów, złoszc7.ąc srodze króla, który poklóci się nawec o to z jezuitami 1 papieżem. Dopie.ro w XlI 1646 wraca do Polski, będąc C)'tlllarnym kardynałem, acz już wiechęcony i do 7,akonu i do kardynalstwa. W listopad7ie 1647, widząc realne szanse na objęcie tronu Rzeczypospolitej, oficjalnie składa godność kardynalską. Zac-/.yna paktować o ślub z jedną z księżniczek austriackich, w maju 1648 wyje:7..dża w tej sprawie do Wiednia. Kró lo wa Cecylia Re nata (1611-1644) Nieodrodna córka Habsburgów. Pani wyniosła, dumna, ostentacyjnie pobożna, zwolenniczka surowych obyczajów. Nie pcha się zbytnio do polityki, nic jest rypem intrygantki, ale to pewne, że sprzyja nicmczy-~nie i katolicyzmowi. Z początku miała wiele do powiedzenia w sprawie mianowania ur/.ędów pi-1.cz króla, ale trwało co dopóty, dopóki król nie przekona! się, że na realne korzyści z sojuszu z Wiedniem nie ma co liczyć (1638/39). Wówczas zniechęcił się do policyki i mniej już liczył się ze zdaniem żony. Królowa spn~yja Ossolińskiemu i Albrychtowi Radzi,,;110,,~.

Ja n Kazimierz, królewicz pols ki (ur. 1609) Postać raczej ponura, nielubiana i nie dająca się lubić. Królewicz Jan bardzo sympary-..mje z Austrią, ostentacyjnie gardzi polskością i Polakami, wobec lu-

Piotr Gembicki (1585-1657) Wcześnie powolany do stanu duchownego, gruntownie wyksztalcony za granicą, potem sekretarz Zygmunta ITI. PelniJ różne ur/.ędy kościelne i był regentem kancelarii koronnej. Dopiero jednak za króla

Księga

XI: Polityka

W n 1633 podo cesarza Rzeszy, w 1635 układał się z posłami moskiewskimi, wobec planów ożenku króla z kalwinką protestował umiarkowanie. W XII 1635 został podkanclerzym koronnym i biskupem przemyskim. Odtąd wplywy i majątek Piotra rosną. dostają mu się bogate opacrwa, a w IV I638 kanclersrwo koronne po Zamoyskim. Trzyma sir,; u boku króla i macza palce w polityce koronnej. Jest przyjacielem Habsburgów (złośliwi zwą go „przebrany Hiszpan"}, zwal. cza dyplomatyczne starania Francuzów, jest za surowym traktowaniem elektora pruskiego. Wobec sporów króla ze szlachtą czy Rzymem stoi po stronie autoryteru króla. Ma u szlachty opinie dumnego i wyniosłego, nader chciwego na pieniądze. Co ciekawe, nie lubi jezuitów i składa na nich skargi do Rzymu. Rywalizując o wpływy z Ossolińskim, zbliża się do Kazanowskiego i naraża się królowej Cecylii. W 1642 awansuje - niezbyt chętnie - na opróżniony scolec biskupa krakowskiego, oddając w J. 1643 kanclerstwo Ossoliń­ skiemu. Odtąd odchodzi od poliryki, a skupia się na sprawach kościelnych. Dopiero w I646 zaczyna gr-Lmiec przeciw wojnic z Turcją. Władysława objąl poważne godności. słował

Karmazyni i

panięta

Książę Je re mi Wiśniowiecki (1612-1651) Od si6clmego ro ku życia siero ta, wychowywany p17,ez Stl')ia Konscamego. Kształcony w kolegium jezuickim, krótko we Włoszech, a w hiszpańskich Niderlandach poznawał szrukę wojskową. W 1631 wraca do kraju i przejmuje od stryja zarząd nad mająr­ kiem po ojcu - olbrzymimi włościami na Zadnicpr-Lu

ze stoliCl\ w Łubniach. Pr-Lejmowarue słabo 7.agospodarowanych ziem pouwa do 1635, a pod zarządem Jaremy rozkwitną one po wielekroć. W 1632 porzuca prawosławie dla katolicyzmu, budząc ruepokój i żal wśród ruskiego ludu. Wiosną 1633 z prywatnym wojskiem bierze udział w wyprawie kaszt. kanlicnieckiego Aleksandra Piasoczyńskiego na południowe ziemie Moskwy. Latem bezskutecznie (wskutek wycofania się Kozaków) oblega Putywl, plądruje i pali okolice. Część wojsk Jeremiego walczy z Abazym paszą poci wodzą Koniecpolskiego. W H 1634 Jeremi z Adamem Kisielem i Łukaszem Żółkiewskim wiedzie drugą wyprawę w ziemie Moskwy, znów pusrosząc i grabiąc. Następnie wspomaga wdowę Dowmoncową, której włości zagarnął Samuel Las?.cz - ksią7,ę w bicwie pokonuje lud?.i Łaszcza, a dobra dowmoncowskie odkupuje dla siebie. W 1636 są plany poślubienia siostry Jeremiego, Anny, samemu królowi Władysławowi (okruuue mu się dziewka podoba), jednak senat nic zezwala na co. W li 1638 kniaź zaręc7.a się z Gryzeldą Zamoyską, córką kanclerza koronnego Tomasza. \Vtosną na sejmie zaw-„.ięcie walczy o zachowarue ruskich ryrułów książęcych, którym grozi kasacja, a prq cym zyskuje sobie wroga w Ossolińskim. W VI 1638 z wojskiem dołącza do hetmana Mikołaja Pocockicgo pr-Leciw Kozakom, z k1órymi zmagania trwają do sierpnia. 27.JI 1639 poślubia wreszcie Gryzeldę Zamoyską. Przed jesiennym sejmem 1639 prowadzi żywą agitację na rzecz zachowania starych rytu· łów książęcych, a za oclebraniem nowych (co godzi w Ossolińskiego). Na początku 1640 Tatarzy pod nieobecność knia?.ia pustoszą Zadniepr-Le. 31. Vll 1640 rodzi się jego syn pierworodny, l\l.ichal Tomasz. W 1641 umiera stryj Konscanry, oscacru dorosły Wiśnio­ wiecki, więc Jeremi sięga po opiekę nad nielculimi wnukami oraz synowymi Konstantyna. Wchodzi w spór z Aleksandrem L. Rad?.iwillem, marszałkiem litewskim, k1óry poślubił owdowiałą synową Konstantyna i jako ojczym rości sobie prawa do opieki. Jeremi zbrojrue zajmuje włości podopiecznych i w ich imieniu wytacza procesy, a w maju 1642 Eugenia oclchoclzi od męża Radziwiłła i wraz z dziećmi oddaje się pod opiekę Jeremiego. Latem ł 643 kniaż gromi kolejną wyprawę tatarską na Zadnieprze. W I 1644 wraz ze Stanisławem Koniecpolskim stras7.łiwie bije Tatarów Tuhaj-beja pod Ochmatowem. W ł644 na fał­ szywą wieść o śmierci Adama Kazanowskiego zagarnia silą należące doń Rumno (miasto z zamkiem), co prowadzi do głośnego procesu, w którym na księcia spada banicja. Książę odwołał się do poparcia sejmików, a że fakrycznic mia ł prawo do Rumna, w 1645 król i sejm przyznają mu rację. W I ł 645 odbija część jasyru Tatarom grabiącym 7Jcmie moskiewskie i oclsyła carowi. W TV ł646, po śmierci Stanisława Koniecpolskiego, zostaje wojewodą ruskim. Wszczyna spór o miasto Hadziacz i podległą miasru włość, którą wydzierżawił legalnie, lecz okazalo się, że wczc:śniejs7-t nadanie włości mia1 Aleksander Koniecpolski, syn

m1arlcgo. Krua7 najechał wlośc hadztac~ ;rbro1mc, s1rurmem 7dobyl miasto i wszystkie osad)- W VI 1646, mimo kus7crua buła"'':\ polo:\, spm:awlll się wojnic tureckiej. a sejm X-XJ 1646 me pr7);c7dza, rtekomo chory, onujając sąd sejmowy w sprawie Ha d1jac:ta. W 1ymże roku wybija wspólnie 7 Januszem Tyszkiewiczem Samuela Laszcza ze staroscwa kaniowskiego i 7ajmuje je bezprawnie, o co skarży go syn Laszcza Michał I w n 1647 zysku1c na ks1ęoa zaoczn)' wyrok - 7wrot staroscwa i 100 OOO odszkodowania. a kolejnym sejmie w maju 1647 kruaź wprost grozi rozlewem krwi, dochodzi jednak do 1akiej fllkicj ugody 1 kma7 ustępuje z Hadziacza. TX-XJ 1647 7 wojskiem wyprawia się głęboko w Dzikie Pola, bczowocruc prowokując Tacarów. W Il 1648 przychod7.:\ \l.1cso o bunoc Chmielnickiego. Co dalej - wiadomo 7 „Ogniem 1 miecum". I nni

Wiśniowieccy

Konstanty Wiśniowiecki (1564-1641) (da.leki s tryj Jare my) Wojewoda bełski 1636, wojewoda ruski 1638, starosta czerkaski i kamionacki. Do 1635 7onaty 1 KaW?)'fl:\ Komiaktówną, potem z l<.r)'Styn:\ uuSIÓ"-'fl:\. Bardzo bogaty i wpływowy pan, do~"''\ad­ czony w policycc i wojnic. Przeżył śrrucre własnych synów 1 pncjąl opiekę nad ich rodzinami. Po 1ego śnucro Jcd)'flym dorosłym \Viśruowicck1m 1os1:1je Jeremi. Synowic Konstantego: J anusz Wiśn iowiecki (1598-1636) Starosta kr7cm1erueclu, od 1633 komus:t1• 11 lk. koronm. /.onat} ' Eugeruą Kal.lrr1·ną T1vlocw1cz. Sm. D1nutr Jerz~.

J erzy Wiśniowiecki (zm. 1641) Starosta kammnacki od 1637, "'. 1639 ozeruon~ / Eufrozroą Eulalią Tamo\l.sk:i. Aleksander Wiśniowiecki (zm. 1638/39) Rotmistl"l królewski, starosrn C7erkaski w 1638. Krzysztof Radziwiłł (1585-1640) Jeden z mozmcjszych R.1d7lwiłlów, od 1615 heanan poln)' litewski, od 1635 hetman wicllu litcw'>Ju 1 wojewoda wileński. Dowod7.1I wojskami przeow Rosji w wojmc 1632-34, prowadził przeciw Szwedom uchną kampanię w Inflantach do 1635. Potem 7.aprzestal wojowarua, skup1a1ąc się na gospodarce we wiokiach. \V.clJo protektor proteswuów (sam bl"'1n) 1 dobry gospodar7 Sl)nnc b)·ly (w calc1 nawet Europie) 7właszcza ogromne stadniny kom radzi\\~llowskich. /,a Zygmunrn Ili b)·ł opo;-yqom:.rą. w wielkiej mela
Radziwiłłowie

J anusz Radziwiłł (1612-1655) Za miodu grumowruc ks71.llcony w NicmC7cch 1 Holandu. Walczy! w wo1me / Moskwą w 1633. \X 1638 żonaty z Ka1a.17yn:i Potoc~ (katoliczką. muno ze sam kalwin). Protektor protestantyzmu na l.1tw1c, adzorowal olbr.rynu wielki darczyńca i fundator. majątek brata Boguslawa pod 1ego nieobecnośc. W 1645 o7enionr z M::m:i Lupul, córką hospodan mol dawskiego. Od 1646 hetman \\-1elki litewski.

- 283 -

Księga XI:

Bogusław Radziwiłł (1620-1669)

Pan majętności birżańskich oraz słuckich, m.in. miast Birżc, Dubinki, Słuck, Kopy!, J(jejdany, Ncwel, Siebicż, Wizuny, Węgrów w wojcwódzcwach nowogródzkim, trockim, wileńskim, witebskim, podlaskim i na Żmudzi. Od 1637 przeb}r\Va za granicą, w Niemczech, Holandii, Anglii i Francji. Wróci do kraju dopiero w 1648.

Polityka

der Michał; Jerzy Sebnsoan (pairz oizej); Konstanl)' Jacek. Je rzy Sebastia n L u bomirski (u r. 1616) Młodzieniec dumny i bardzo ambitny. W polil)·Cc działa od 1636, już jako starosta sądecki, czi,;sto marszałkuje sejmikowi w Proszowicach i bywa obierany posłem na sejmy.

Z ygmunt Karol Radziwiłł (1591-1642) Dziedzic ordynacji rueśwteskicj w I636, ale ustą­ pił ją w spor7.c z bratem Aleksandrem Ludwikiem. Sam był człekiem wojennym. Został kawalerem maltańskim, opiekował się komandorią maltańską w Poznaniu i scwolowicką (ufundowaną pr-~ez ojca, „Sieror.kę') na Litwie. W 1621 bił Turków pod Chocimiem, w 1622 dowod7il lisowczykami na służbie cesarskiej w Nadrenii Krajczy litewski 1633, podczaszy litewski 1638, wojewoda nowogródzki 1642. Aleksand er Ludwik Radziwiłł (1594-1654) Za Zygmunta b)·ł '1 dala od dworu i polityki. Potem wierny SICOl\Oik Władysława rv. Do 1638 żona!)' z Teklą z Wolłm\~CZÓw, rok później z Eugenią Katar;yną TyszluC\\~C7 (rozwód I 642 - patrz rówmcż: Jeremi Wiśniowiecki). I 631- 1635 woj1..-woda brzeski litewski. Od 1635 marszałek nadwomy lit1.."Wski, od 1637 wielki litewski. Z laski królewskiej wypadł dopiero pod koniec żyoa króla, a co dlatego, że spneciMał się wojnie z Turcją. Starosta słonimski, upicki, braslawski, szadowski, nowowolski, jurborski, administrator S7.awdski i olicki. Stanisław

Lubomirski (1583-1649) Po ojcu dziedzic sporej fortuny, pomnożonej dzięki małżeństwu (1613 r.) z Zofią Ostrogską. W 1642 ma 10 zamków, 12 miast, 300 wsi, liczne lasy, stawy, młyny, własną kopalnię soli i jest jednym z najbogarszych panów koronnych. Sławny po bitwie chOCJmskiej 1621 (dowodził po śmierci Chodkiewicza), WC'1.eśnicj w 1609 był w oblężeniu Smoleńska, później nic raz własnym wojskiem zaprowadza! ponądck w wojcwódzC\\~C krakowskim (m.in. bijał watahy lisowczyków). Popularny poliryk sandomierskiego i krakowskiego, kilkakrotny poseł na sejm. Od 1625 wojewoda ruski i przyjaciel Jerzego Zbaraskiego. Starosta krzepicki i zatorski od I633, niepołomicki od 1635. W I634 czasowo zastępuje Koniecpolskiego w hetmaństwie na Ukrainie. W 1635 wiódł 3000 wojska na Szweda, tam nawiązał przyjazne kontakty z poslcm francuskim hnbią d'Avaux. Gorliwy katolik (acz nie lubił jezuitów), niechętny malżeńsrwu króla z kalwinką. Od 1638 wojewoda i srarosca krakowski; przeciwnik Kawalerii Orderowej, a później wojny tureckiej. Od 1640 książę Cesarstwa Niemieckiego. W usposobieniu serdeczny wobec lud7i, bardzo lubiany i szanowany prze-.i: szlachtę krakowską, ale też bywa gwahowny gdy wpadnie w gniew. Synowie: 1\leksan-

Krzysztof Opaliń ski (1611-1655) Kształcony za grnnicl\, od 1631 w kraju, od 1632 starosta śremski. W 1633 obejmuje po śmierci ojca 23 wsie z rezydencją główną we Włoszkowicach, opiekuje się rei Sierakowicami i okolicznymi wsiami, które brat Lukasz zostawił od I639 w jego z.a.rządzie. Polityk sejmikowy poznański, poseł na sejmy z \Vtclkopolski. Od 1634 żonaty z Teresą Konstancją Czarnkowską. W 1635 pr.1,eciw Szwedom powiódł własną chorągiew jazdy. Od fV 1637 wojewoda poznański (po stryju Janic). W 1638 popiera pomysł ceł morskich, ale sprzeciwia się Kawalerii Orderu i zaciągom wojsk. Naraża się Ossolińskiemu spr-.lcciwem wobec uznania tytułów książęcych. W 1639- 1645 skupia się na polityce wojcwódz.kiej; rywalizuje z Bogusławem Leszczyńskim, który jako starosta generalny wielkopolski wyrósł na drugą poręgę w po:mańskim i kaliskim. W Vll 1645 otrzymuje zaszczyt udania się po nową królową i zaślubia ją w Paryżu w zastępstwie króla. Od 1646 surosca kowelski (\'\lolyń) i akrywny pneciwnik wojny tu.reckiej. Sam katolik, ale nie spr-.i:yja jezuitom, a toleruje innowierców, zwłaszcza ludzi nauki i sztuki. Synowie: Piotr Adam (1636), Jan Karol ( I642).

Kaiłr XI:

Inni z n a ni

Opalińscy

Do 1637 głową rodu był stryj Jan, wo1cwoda po· wielki stronnik jezuitów 1 posiadacz sporego majątku, który przekazaJ wdowie 1 wlasnym synom. Brnt Lukasz ( 1612-1662), od 1630 &mrosm pob1cdz1sk1, 1638 podkomorzy kaliski, 1640 podkomorq pozna1hk1 (ac7 ruc Jba o podkomorMWll), 1642 Maro sta hrub1cszo'M>ki; od 1639 po ślubie pr7cno&1 się Jo R~rw1:m, zostawiając poznańsku: Jobra w rękach Koysnofa. Dals1)m krcWll\m 1est lllll)' Lukas1, od 1630 m.1n,7.a lek wielki koronn), sprawny i surowy w pcłrucmu obow1:vków, Janom· 7.aufamem królewskim, ale p;uem1· i okrutm wyzyskiw-acz J71er1on\Ch \lamsrw (leza1,k1e, do 1642 hrubieszow~kie, do 1645 Jo,ickic, kam1cmcck1c, odolanowskie, pilskie, u1~k1c, waleckie). To 1cn wla.:mc Opaliński pokonał ong.1~ 5t:uu~l.iwa „Dmhla" St.1Jmck1cgo. znański,

Rafał Leszczyński

(1579-1636)

\Xls1cchsuonnie wykształcony - prnwo, humamS!) ka, tcołog1a, wojskowość 1 nauki ~asie ('.mJ1a u GaWcu~1a), ob1't) z róinpni krajami ł ~uropy. Do końca zyaa zagonaly protest-ant 1 prou:ktor protcsc:incloch wpnari. Od 1604 do 1635 zona!) 7 Anną Radnmińską. Poli!)·ką zajął si~ wpiern na sc1mikach WOJ. sandotlllcrskiego, b)~-ał posłem na se1m}, w 161!! zostal kasnclanem kaliskim, a'' 1620 wo1cwi-ządkował religii. Sprz>iał 1-mncji i Szwcq1 oraz mmc1szym krnjom różnowierczym. Koniaktowal się z Gaborem BcLhlenem (ks1~em s1cdflllogrod„lum) i Jcr7)m \\ 1łhclmcm (elektorem pruskim). Gośa 1 ota· cn opieką uchodzco\\' religijnvch z Cn'Ch (braa czeskich) 1 Sląska, akłaJa zbol) i ~1koł) riunow1erczc, op1eku1e się 1struc1ącyrru. 5zc-1:cgólmc ro1:kw'lta rodowe I .cs1no, gdzie szkol~ prowad1.1 Jan Amos Komcmk1, W)bllny i nowatorski pedagog" C:/cch. Po rozc1m1c ~zwcdzk1m 1629 ko ntaktuje się z Axelem Oxensticrn:t, popiera starania Jerzego Wilhelma o swobcxly w Prusach (za co bierze pensję 3000 zł rocz·

Polityka

ruc) 1- gcner.alrue - wspiera wszelkie państw':l 1 v. ład ców protestanckich. Gorąco popiera pomrsł ozenie· nia króla z kalwinką. Bu:i-ze udział w rokowaniach ze Szwecją 1635, c:imze naW1ązu1e bliskie kontakt) 1 posłem francuskim hrabią d'Avaux. ie zam1ci-.ta jednak dać wci:ignąć R.zccz)•pospolitej do wojny. Po pokoju 1635 chce, aby król u cesana przemówi! w obronie zbumowanych księstw' śląskich. Umiera w marcu 1636 roku. Zgromadził spoi) ma1ą1ek 17 miast i ponad IOO W\I w Wielkopolsce, Barnnó\\ 7 przylcgło.;aami w san domierskim, Włodawę na Podb~1u, \'\'oronayn, RumanÓ\\ 1 Beresteczl..o na \\ohmu 1 Ru<1, \\' 1612 „.ało 71·1 kompleks Jóbr \\ 1eruawę pod Lublinem. Svnow·1e: Rafal, wumowrue W\k&ztałcony. lWCWIC \X'łcxlawy (m.in.) i r1iw11ic/ zn:my patron róznowu:r ci>w; t\nJm!J (patr/ nuci). Bogu~law (patrz nuq), \X'ład)-;ł!tw. Bogusław Leszczyński (ok. 1612-1659) Z wy-.tnania bra1 czeski, W)'chowanck Komeń· skiego, gruntowrue W)kształcony i za grarucą. \X' kraju od śmierci ojca (1636), oducdziczył Leszno, R.'ld7V· min na Mazowszu, czę~ć Pragi pod Warszaw:\, pmmc1 dokupił wi~1 d óbr. Polil)ku1e na sejrruku V.' Srod11c. srarmąd posłu1c na se1m, r)'walizu1e 7 Krzys71o(cm Opalińskim. Domag.i się posunowarua prav. anno w1erców. \'(' 1638 posłu1e do elektora w spra\\'le cc:ł, ustala crakrac w Kopcruck 7 I. 1-lovcrbeckicm. OJ 1638 do 1656 żona!) „ J\nnl\ Dcnhoff (córką '"'"pra, woj. s1emdzkicgo). Na początku 1642 przechodzi na katolicyzm, ale nndal oiac-.ta opu:ką różnowierców. \\ 2.)G.1642 zostaje siarostą generalnym wielkopolskim, spr7.:\tru\WSZ)' uo~1d sprred nosa K. Opalińskiemu. \'(' llJ 1645 rada senam zleca mu wraz Opalińskim pr7y gotO\\'allte obrony \X'1cłkopolski na wypadek v.urgmę aa obcych v.·01sk, 1ako ze blisko granicy toczą st~ walki szwedzko-merrucckic. \XI X Ił 164 5 zv.·ołu1e " teJ sprawie zebnmc s„lachry kahskie1 1 poznańsk1c1, sam zaci:iga 800 piechurów.\\ 1646 na se1mie k1eru1e op<> zycją v.'ldkopolską, V.)StqlUl:\C pr7eciw planom króla Doskonały mówca, lecz człek rucuczawy, samolubn} i nie-.lbyr pr7t:7 szlach 1ę lub1:1ny. Synow1c: 13ogu,Jaw, Jan Pr/cclaw, Rafał.

- 285 -

Andrzej

Leszczyński

(ok. 1606-1651) za grarucą, zdolny dyplonuta, poeta, stronruk Francji i znajomy francuskiego posła Klaudrns1a hrabiego d'Avaux. W kr:11u od 1636, po śrmcrci ojca obejmuje dobra barnnowskie w sandomierskim, Srary i Nowy Czartorysk z 40 wsiami na Wołyniu i starostwo dubieńskie. Również jes1 opiekunem innowierców, troszczy s1~ o zbory w Baranowie, Romanowie i Beresteczku. Od 8.11 1 1641 wojewoda dorpacki, lecz me bierze aktywnego udziału w polityce. Zona!)' wpierw z AnllJl Korecką. od 1643 z anankl\ KawzY!lJl iemirycz, poccm 1 Kr)·s!)'fll\ z Kalmo"'Sklch, v.rdo>w-:t po ks. Konsran!)·nie Wiśnio­ "1eclum. Syn: Samuel, ur. 1637. \X'ybztałcony

Inni

Leszczyńscy

Rafał miał dwóch braci, Andneja 1 Wacława, z których kaidy pozostawił synów wychowanych w wiem! katolickiej. Synowie Andrzeja, wojewody bneskicgo kujawskiego, to Przecław kasztelan nakielski 1642, st1rosca kcyński 1643, kasztelan ~rcmski 1644; Wacł2" 1643 refcrendllZ koronny. 1644 biskup warmiński; Jan kasztelan gnicżrueński 1645. Synowic \Y/acła'W':I, kanclcr7.a wtcllacgo koronnego: AndrLcj biskup kamicrucclu 1640 1 podkanclerzy koronny 1645, \Y/lad) ~law dwonamn król~·sla 1634 1 poseł na sejmy ze Srody, Jan jczwta a późrue1 ks1l\dZ ś"1cck1, biskup ki1owslu 1648; Rafał pułkownik królewski.

J akub Sobieski (1590-1646) Od 1626 krajczy koronny, od 1635 podczaszy koronny, od 1639 wojewoda bełski, od 1641 wojewoda ruski. W 1646 mianowany kasztelanem krakowslum. Ml\z wielkiego rozumu i waleczności. W 1617 z wlasnl\ chor.\gwil\ husarsq szed ł na Moskwę 7 królc"1acm Wlad)'Sł:iwem, w 1621 pod ChOCJm na Turkow, w 1633 na Abazcgo pas1ę; wszęd1,1e brał udział w roko"'llmach pokojowych. B11al T :uarów 1 Kozaków na Rusi. Bardzo aktywny 1 wyuawn)' pohry~ często ob1eran)' do ró7nych kormsj1. Ma olbr7)ml mająte~ w sporc1 części dw,;ki ożenkowt (1627 rok; Teofila Zofia Damlo"'1cz wniosła mu w posagu spadt:k po Żól­ k1cwsk1ch i część dóbr Damlo wiczów). Cieszy się op1ruą mądrego i netelnego człowieka. Możni panowie nicra7 proszą go na mcdin1ora w sporach czy powier1.ają opiekę nad dziećmi na W)'Padck swej śmierci (m.tn. Tomasz Zamoyski uprosił go o opiekę nad synem Janem, dziedzicem ord)'flatji zamojskiej). \"il polt!)·cc występuje pczcwaznic jako obrońa przywilcJÓ"' S7łacheckich, ale ogólnie popiera plan)' król~·­ sk1c (nawet K2walerię Ordcro""I); obstaje te?. przy tołcmncp religijnej. Starosta trembowelski, krasnystawslu, 1aworo~ suyjs~ kaluslu, barski i grucwski. 0711.'CI: Marek (1628), Jan, Scanislaw Michał, K2tar7yna.

Żródła do samod zielnych poszukiwań Staro~tom, któr7) ma1ą ambicje jak najlcp1c1 prowadnć poMacie magnatów. polecamy rr7y arcywy borne iródla. Primo, księgę Władysława C7apltń­ skiego i Józefa Długosza ••Życie codzienne magnaterii polskiej w XVI I wicku", w której o pisano wszelkie a~pekty domowego i publicznego żywota magnatów, a z nią ra1cm com Jcr1cgo Lilc)'ki „Zycie cod1icnnc w Wars7nwie 7a Wa1ów". Secundo, „Polski lowmk Biograficzny•· t\ld1ic7 osobne książkowe biogr.1fie ważnych person. Tertio, „Genealogię" Władysla".,. DworLacz.ka lub inny 1b1ór drzew genealogtC?nych możnych rodów polskich. 1 a tntcrnecowych paginach znaleźć można nic1cdnl\ genealogię i niejedną b10gra fię, wszak7e 7.ródla btblimcczne są pelruejsze 1 pew· ruc1s1e. a nas1.ej stronic 111tcmecowcj .,Swawolna Kompanija" www.d?jkicpola.com która jest oficjalną witryną tej7e gry, będ7.1cmy umieszczać coraz I(> nowe opracowania magnatów, a również Panowic 1 Panie Grac7.e niechybnie wspomogą nas w tym zbo7nym dziele. Może k1"-dyś powstanie kompletna mapa ma gnacka dla lai 1632 1648?

V. Krótki przegląd krajów Europy Austria Religia: katoltg"zm Relacje: sojuszrucze, choć Habsburgowie zrobiliuy co mogli, aby osłabić R7eczpospolicą, mają ochotę zwlaszcn na Małopolskę i Ru~ Czerwoną (1637-44 7.Wl:\ZCk dyna~!)·czny; porem slaby sojusz silą tradyqi) Ko ntakty: stały koniaki dyplomal)"CZn)~ w RzphteJ austrulcka :1gcntuni oraz sympatvcy I l:1bsburgów Wład.zc: ccsarL mcm1cdu Ferdynand li. od 1637 Fcrd\ nand Ili

Francja Religia: kacolicpm Relacje: zmienne (nil"j>rzych)·lne w 1637- 1644, potem sojusznicze) Ko ntakty: aktywność dyplomacji francuskiej w poli tyce wcwnr;tnncj i :1agr:micrnej Rzpli1.:j Władze: król Ludwik Xlll; olbnymic wpływy kard) nala Richdieu do 1642 (od 1643 kardynał Julcs Ma7ariru)

Książęce i Brandenburgia Religia: Prusy - lu1cmru1m, Brnndenburgia kal\\-1 ni7.m Relacje: bardzo niechętne (zalezność lenna) Kontakty: bezpośrednie prze7 granicę Władze : książę Jerzy \Vtlhelm Hohenzollern (elektor brandenburski), od 1640 Fryderyk Wilhelm

Prusy

- 286 -

Księga

Xl: Polityka

Ro sja

Państwa

Religia: prawo~la\\-1c Re lacje: Olljlr.-wvne 1 wTogie Kont ak1y: handlowe 1 dyplomaC)C70e: od I 644 os1rcun) so1us7 pnl-ciw Tatarom Władze : car Micha ł Ro manow (ur. 1596), od 1645 Aleksy Romanow (u r. 1629)

(osobn e księstwa i wolne m iasta Religia; ka1olicpm, luu:ram7m, kalw1m1m Re lacje: neutralne, c.i:a,am1 próby
Rzeszy Niemieckiej

Hospodars twa wołoskie i Siedmiogród

Krym

Religia: Woloszczy.-na prawmła\\-1e; Siedm1nw<>J btolicpmt Re lacje: ncuualnc, ok.11jonalruc plan> "'lusro antytu

Re ligia: mahometanizm Re lacje: mcp17}iamc (rueuslllnm: potvc7lo) Koniaki) : handlowe; w·ojna podjv.dowa Władze: chan .- rodu Gcrejów (łcnruk Turqi)

rcclacgo Kontakty: handlowe, tlyplomal\crnc (prób\ o,Jab1c

Turcja Re ligia: mahomctaruzm Re lacje: bard10 różne: w cnsu: woicn wro~osc, 1cd nak \\ C1a•ic poko1u pomimo rucchęci qwc kuniakty

rua wpływów rurccluch) Władze: ho,p
h.tndłowc

Ko n1 ak1y: handlowe 1 dyplo macycmc (glówmc ~karg1 wnjcmnc nn poddanych) Władze: suhan Murad fV, od 1640 Ibrahim

Szwecja Religia : lutcramnn Relacje: mcpr.-,;:u.ne - Szwecja chce zdobyć dl.i ~1c b1c polskie p<>rt) 1 wybr.-eże Balryku Ko nt ak ty: handlowe 1 dyplomatynnc Władze: królowa Krystyna; wielkie wpływy kanclcrn i\xcla ( hcmticrny

Anglia ze

Szkocj ą

i

Irlandią

Re ligia: 1'.osc11ił :mglikanslu, Szkocja num Re lacje : neutralne Kont akry: handlowe Władze: kml Karol I Sru:m

p rczbucn a

Niderlandy Re ligia: kalwinizm Re lac je: ncutrnlnc Kontak ty: handlowe Władze: na m1cMruk Zjednoczonej Rl'J'Ublik1 landów

Hiszpania i Portugalia 1dcr-

Państwa włos kie

(osobn e księstwa i republiki) m.tn. Republika \X°(.'11ecka, Republika Gcnw, księstwo abaudu Religia: katulicpm Re lacje: neutralne, czasarm sojuszruczc Ko nt akty: handlowe, dyplomat) c7nc; .- \\ cncqą C7.a 'ami so1us1 anryrureclu Władze: ks1:i1..,1a, do10\\-;c lub parlament)

Religia : btolicpm Re lacje: neutralne (~01us1mk sojusznika) Kon1ak1y: 1rukomc Wład ze: król Filip I V; owumne wpływy ma b1 ą.-ę Olivarcs; Oli 1640 Portug.ihn osobnym państwem pod wbdJ niem Jana IV

Dania Religia: lutcranvm Relacje: .i:micnne (w 16.38 wmgJc; po 1642 pn)ba sojuszu) Kontak ry: handlo\\-e; konflik1 o spraw;· morskie; od 1642 nieudany sojusz anryvwed1ki Władze: król Chry\uan IV

Prawem i lewem albo instructuarium prawa pospolitego \V/ wigilią wigili św. Tornas1.a sądy się rrybunalskie kończyly. /'.larszałek albo prczydem mową publiczną żegna! swoich kolegów, ziemstwo i palestrę; ci naw.,,ajem przez jednego spomiędzy siebie żegnali rrybunał, przesadzając się na panegiryki jcdru dla drugich, chociaż niejeden deputat i patron za niesprawiedliwą scmencyją i szalbierskie usługi wart byl kary, nie pochwały. W wigilią św. Tomasza już nic było żadnych perorów na ceremonii, którą od nich ziemstwo odbierało, jako sądzi I według Boga, surnnienia i prawa 1 jako nie brał korrupqi. K.17,dy deputat taką rotą pr.tysięgal, ale nie ka7.dy surnnieniem spokojnym i glosem wyrażnym wymawiał te słowa. Byli tacy, których kaszel dusił, choć go przed przysięgą i po przysiędze nie cierpieli, usta im bladły i n;ka, położona na krucyfiksie, rr.i:ęsla si,.; jak w paroksyżmie febry, ile k1ccly na niektórych pacyjcnci prqtomni wołali z boku: „Bój sic; Boga! nie przysięgaj, otoś brał korrupcyją, oto te rumaki zaprzężone do karety, oto te bryki naladowane sprzęrami, którychcś 7. sobą nic p.-.i:ywiózl, wydają się, żeś przedawał sprawiedliwość!" - dcputar jednak, choć struchlały na poły, kończ)•I co prędzej pr1.ysięgc;, co tchu wsiada! do powozu i uciekał z Lublina. LJędnej

Kitowicl., „Opis obyczajów"]

ięga

XII: Prawem i lewem

Prawa szlachcica pols kiego Po pie rwsze Szlachcic nie może zostać uwięziony bez prawomocnego wyroku sądowego, chyba że złapie się go na gorącym uczynku (i11 ruenti tl n101111alr forto) lub schwyta w ciągu 48 godzin od popełnienia przestępstwa. Niestety: Prawo dotyc-q tylko szlachty osiadłej, posiadającej własny kawałek ziemi. Po drugie Nie musi płacić zadnych podatków prócz łano­ wego (2 grosze z lana chlopskiego), wyjąwszy ce, które naloży na niego szlachecki sejm. awet pomimo tego, zdana się jednak czasami, że niejeden z bMdziej porywczych panów braci wyczekuje aa poborców z rus1nicą w gMŚci i uzbrojoną czeladzią przy boku. Po trzecie Ma calkouicą wolność sumienia - może swobodnie wygłaszać i drukować swoje poglądy, choćby nawet god1.ily one w panującego. W czasach Stefana Batorego, gdy król krzyknął na któregoś z poslów „i\liłcz, blażrnel", ów odparł prosto: „Nic jestem błaznem, lecz obywatelem, kcóry wybiera królów i obala ryrnnó,,?'. Zwykle jednak w wystąpieniach pr.i:eciwko królowi zachowuje się pewien umiar. W końcu władca jest pomazańcem bożym. Nic wolno go znieważać i szargać jego imienia, bo za obrazę majesraru grożą

O s tatnim, Szczególnym prqwilcjcm każdego szlachcica jest, poza prawem do Wlll'Zenia piwa i pędzenia gortałki, wolność ubierania się, jak mu się żywnie podoba 1 czynienia co zechce, o ile tylko mieści się to w granicach prawa i obyczajów, ale b)'flajmnicj nic w granicach zdrowego rozsądku.

Kancelaria grodzka

kary.

Po czwane Kridy szlachcic ma zupełną wolność wyznania. Może być katolikiem, może także wyznawać kalwinizm, prawosławie czy każdą inną religię. Nawet polscy Tatarzy, którzy służą Rzeczypospolitej mogą WZ)"W:IĆ Allacha. Gdy kto chce, t0 może brć nawet Ariaaiaem. Tylko po co? Po piąte Każdy pan brat może wybierać na sejmiku swo1cgo województwa lub ziemi lub zostać wybrany posłem do szlacheckiego sejmu, bez woli którego król nie może nakladać podatków ani wypowiadać wojen. Sejm decyduje o wszystkich kluczowych dla państwa sprawach, a uchwaly muszą zapadać za wspólną zgodą obradujących. Jeśli bowiem mają dotyczyć calej szlachty, wszyscy powinni wyrazić konsens. Niestety: Prawo dotyC.Z)' tylko szlachty c>siadlcj, posiadającej własny kawałek :demi. Po szós te I bynajmniej nic osfl\tnie, każdy polski szlachcic zawsze może wybierać swego władcę na elekcji lub też samemu zostać królem, jeśli taka jest wola calcj szlachry. Spośród niej właśnie wywodzili się władcy tacy jak Jan m Sobieski czy ostatni król Rzeczypospolitej - Staruslaw Pomacowski.

Swawolnej Kompanii nieraz prz)idzic załatwiać sprawy ur7,ędowe. Najczęściej odwiedzać będą kancelarię grodzką, podlegającą starościc lub wojewodzic. Sądy grodzkie odprawiają się co sześć tygodni, lecz urząd grodzki (kancelaria) otwarty jest codziennie prócz niedz.iel i świąt. Kancelarią zarząd7.a pisarz grodzki, udoscępniając księgi dla wpisów i wydając wypisy. Prowadzi się osobne księgi dla każdego powiatu, a bezpośrednio opiekuje się nimi pisar-t powiatowy, zwany pisarkiem lub podpiskiem. Oblata Wedlug 7.wyczaju, wszystkie akry prawne - cesramcnry, umowy kupna-sprzedaży, pożyczki 1asrawne, dzierżawy etc. należało „oblat0wać" w grodzie, czyli wpisać do ksillg grodzkich (tak jak dz.isiaj czyni się u notariusza). Dokument „oblatowany" nabiera! pełni mocy prawnej i trudno bylo podważać jego autentyczność. \VI razie potrzeby pisarz n opłatą wydawal wypisy z ksillg. (Podobnież brać można wypisy z ksiąg sądu ziemskiego, od pana pisarza ziemskiego.) Protestacja Swawolne Kompanie często miewają zatargi i bijatyki, po których strona poszkodowana (a niera7. obie strony) zwykle składa w grodzie protestację. Jest to

-290-

oficjalna skarga na winoW:1jcę wraz z dokladnym opisem incydentu i poniesionych szkód. Protestację można wnosić pr~eciwko rozbójnikom, porywaczom, nieuczciwym sęd:dom itd. (Raz pewien szlachcic skła­ dał protescację przeciw zajęciu grodów pogranicznych przez cara Rosji.) Odpowiedź Zaw·.dęci

pieniacze i gwalrownicy nieraz wysyłali przeciwnikom „odpowied7.i", czyli groźby dostarczane drogą urzędową. Pr.r.escrzegalo się wroga, aby się smegl „ w domu, w kościele, w łaźni, na polu, jedząc, śpiąc, na drodze i na kaźdym miejscu, bo się na nim mścić będę i na gardle jego usiędę". Odpowiedź wpisywano do ksiąg grodzkich, a woźny za opłacą dostarczał dokument lub odczycywał publicznie na rynku. Sąd

grodzki

Zasadniczo sądowi grodzkiemu powierzono są­ downictwo nad szlachtą nieosiadłą (gołotą), Żydami, miastami królewskimi i ludźmi luźnymi. Szłachca osiadła podlegała władzy grodu jedynie w czterech przypadkach kryminalnych. Były co czw. cztery artykuły starościńskie Qub grodzkie): podpalenie, napad na dom szlachecki, zgwałcenie, rozbój na drodze królewskiej. Za te występki scarosta rnial prawo pojmać, osądzić i skazać szlachcica bez prawa do apelacji. C-.V praktyce jednak, gdy szlachcicowi groziła kara śmierci, nieraz apelowano cło króla i do sejmików.)

Starostowie często wykrac7.au poza cztery artyi pozywali szlachtę osiadłą np. za zabójSrW:l w zwadzie czy pojedynku. Zwłaszcza gdy schwytano pt7,estępcę na gorącym uczynku lub dości­ gnięto w ciągu 48 god1.in - wtedy starosta miał prawo nawet posesjonata wtrącić do wieży. kuły grodzkie

Naganienie s zlachec twa Za nieprawne podawanie się za szlachcica grozi pól roku wieży (dolnej!) i konfi~kam wszystkich dóbr (polowa idzie dla skarbu, polowa dla delatora oskarżyciela). Wymaga się, aby oskarżony udowodnił swoją niewinność. Aby poświadczyć szlachectwo, pomeba aż 8 świadków - po dwóch z rodu ojca i babki ojczystej i dwóch ze strony matki i babki macierzystej. Można cakże „uczynić wywód szlachectwa" na sejmiku w swej rod7innej 7icnu, na podstawie dokumentów, ze7.nań krewnych i innych świadków. Waność mają także dokumenty (kupno ziemi, dzicraw-y, wyroki). w których dana osoba występuje jako szlachcic. Szlachcic traci swoje s1Jachecrwo, gd) sprawuje jakiś urząd miejski lub zarabia na zycie handlem i rzemiosłem (nie liczy su; oczywiście handlowarue pło­ dami własnego folwarku). Wobec takich panów braa również można stosować naganienie szlachectwa. Pojedynek Od 1588 pojedynek jest zakazany po
majętności przemocą

w do grodu. Urtąd przeprowadza dochodzenie na miejscu (tzw. skrutyruurn). Gdy stwierdzi, że faktycznie „ wybito z dóbr" silli, starosta ma obowiązek przywrócić posiadanie skarząccmu - 1 ro bez badania praw do posmdanial Qak legalnie wyrtucić kogoś z dóbr - patrL niżej: Egzekucja wyroków.) aągu miesiąca można 1.glosić skargę

Sąd

ziemski

Sąd ziemski zbiera się cztery lub trzi• razy do roku na tzw. „roczkach ziemskich". Sklada sic; z urzędni­ ków wybieranych prLCZ szlachtę na sejmikach - sę­ dziego, podsr,;dka i pisarLa 1..icmskich. Wszyscy co s1Jachcice osiadli w danym powiecie czy ziemi. Sąd 1.iemski rozpatruje wszelkie sprawy cywilne 1 drobne karne obywateli danego regionu. Głównie wyznacza odszkodowania za s1.kodi· i zniszczenia 1 rozsrrzyga spory własnościowe, z czego najważniejsze są sprawy

-291 -

o \\ lasno~ć 1 dz1cdw:zcnie 7Jem1. ąd 21emslu ma własne ksi~. w których wpisuje się wyroki oraz ws7elk1c 7mtany w posiadaniu ucrru \\• danym powiC' ac. Ksi~gi ziemskie (i wicie groch:k1ch, ale te nie wszystkie) mają walor \\~cczystości. co 07nac:r.a, że 7arc1cstrowana w nich traksakcja ma wiążąq moc prawlll\. icstcry, w nfaktórych ziemiach skłócona S7łachta potrafi całymi larami nie uzgodnić kandydatów na opróżnione un:ędy, skutkiem czego roc7kl :riemskie nie odb)'\\>"2ją się, a COra7 więcej spraw pr7echodz1 do grodu. Sp a dek \'\ malieństwte ismJał podział na posiadłości męza 1 pos1adłośa żony. Zwykle mąż 7arz~zał WS7)'Stk1m, ale majątku żoninego me mógł spoedawać ani zastawiać, na włościach żony ruc wolno też dochcx!?ić długów zaciągnięrych pn:ez męża. Również w testamencie mąż dysponował rylko swoim majątkiem. Mógł go irapisać komu chciał, i rym W>iątkicm, że ko~ciolom czy klasztorom wolno zapisać jedynie ru· chomoki i pu:iWtdze (nieruchomości i fundacje dla ko~oołów 1 kbsztorów czyru SJę rylko 7a 7y02). Bez testamenru: Majątek matlu d11ca d1jcdzi. oyły po równo. Majątek ojca syno\\~e d11ed:r1c-..yłi w 3/ 4, córlu 7aŚ (bez względu na lia~) w 1/ 4. Gdy prqchod:r1ło do podziału, najstm7)' S)n d71ehł cały ma1ą1ck na aęśo, a spadkobiercy po kołe1 wybierali oę!.ć dla s1cb1e - zaczynał najmłods:ry syn, a oscatruą c1ęść brnł dokonujący podzi:iłu spadkobierca. Dobra, które ojciec wyznaczył na posag i wiano dla córek Oub równowartość tych dóbr), na.lóaly im się prawnie rówmez od ojcowych spadkobierców (a nawet wicr.r.y· aełi, gdyby majątek pn:epadł). Rozgranicze nie d óbr narusza granice, wnosi się skargę pr7ed sąd ziemski. Tam ro1patru1e się ska~ 1 poy· .ma1e 1edne1 7e stron prawo aktoraru, c7ył.J wmes1cnia prawy do sądu podkomorsluego jako pozyw.1jący. N:1Stęprue sprawę przedkłada się podkomom:mu, a ow 1ed11e na miejsce sporne 1dokonu1e rozgraniaenia dobr. 1ak jak 10 opisano w Księdze VII w sekcji „O sądach pcxlkomorskich". Jcśh •ąs1ad

Trybu nały Trybunał 10 sąd wyżs1ej instancji, ale niczawodo\\'), złomnr 1 deputatów szlacheckich wybieranych co roku na ~ejm1ka.ch dcpumck1ch. Ra1 obran)' dc:pu· m mógł brć obrany ponownie dopiero po 4 łatach. S7łachta pod pr7ewodnictWem marvalka sąd11 sprawy s1Jacheclue, \\-n1es1one jako apdaqe od sądów uem· sk1ch, grod1luch 1 poclkomorskich. prawy pomiędzy s1łachtl\ a duchoW1eńsrwem sąd71 skład mieszany, /IO?ony w połowie ze szlacheckich, w połowic z du· chownych deputatów (duchownym pr/-cwodniczy prc1ydcm). Pny wyrokowaniu d:lŻY się do jcdnomyśl·

nośo

- na decyz1ę \\~ęks7osa Trybunał 7da1e się dll· picro w trt.ccim głosowamu. Trybunał Koronn)' składa! się początko\\'O (\\ 1578) z 27 deputatów szlacheckich i z 6 duchownrch, a po rozszerzeniu kompetencji na 1lemic rusluc 1 pru· sicie - z 51 świeckich 1 I 4 duchownych, a od 1635 doszło 2 świeckich 7 woj. czernichowskiego. Sąd1i wiosną i latem w Lublinie dla spraw Małopolski, a jesienią i zimą w Piotrkowic dla \Vicłkopolski. Osobny Trybunał Litewski z 49 deputatów świeckich i trudnej do ustalenia lioby duchownych zbiera się w Wilnie na pierwszą kadencję dla wojewódzrw wileńskiego, troc· kiego, smołeńsluego, bneskiego i połockiego, a potem z cym samym mars1ałluem łeo innymi deputatami na „kadencję ruską", na 1mianę - jednego roku w Miń· sku, drugiego w Nowogródku (od poniedmłku po Tnech Królach pr7-cz 22 tygodnie; d.la ruskich wojewódzrw Lirwy - mińskie, nowogródzkie, witebskie i mścisławskic).

Od wyroku Trybunału można apelować rylko do sejmowego (król + senatorowie + 8 delegatów izby poselskiej), asesorskiego lub rcłaC)incgo. Sąd)' te mają jednak ścisłą specjalmcję i apelacje mo:ina 1gła­ szać tylko w ramach ich kompetencji. sądu

Proces ziemski Pozew 21emsk1 lub grodzki musiał wpierw pozwać oskarżonego - szlachtę osiadłą pozwem pisemnym, wobec gołoty W)'Srnrczał ustny. Pozew doręc1ał woźny (ziemski lub grodzki), c1.ęsto w asyście dwóch szlachciców-świadków, a relację o doręczcrnu wpisy· wał do specjalnego rcjes1ru (wokandy). Pozew pi· semny należało dostarczyć pozwanemu do jego dóbr, w których był osiadły, ale niekoniecznie do rąk wła­ snych (np. można było pnyb1ć na drzwiach dworu). Po doscaracmu po7WU woźny wpisywał relację do Sąd

ksiąg sądowych. Oględz.iny

t\ nieraz pr/ed wys1aW1cniem pozwu wofoc..-go

wzywano na miejsce zdar.1enia. W dokonywał

oględzin

zwłok,

asyście świadków

oceniał

wym1.dzonc szkody czy rany, a porem - jak to w zwyczaju - wpi· sywał relację z oględzin do ksiąg. Zaprqsiężonc ze· znarua woźnego poparce pnez świadków miały dla sądu duże znac7cnie. Rozprawa grodzkie 1 11emslue prowadziły ro7pra\\·ę w trzech erap2ch. I) Dylacje 1 akccsona. D)·laqa to odroacruc pro cesu, o które mogla prosić dowolna 7e sU'on - 1e względu na chorobę, służ~ pubłicznl\ C7)' sprawy w innym sąd7ie, albo w r:IZlc pom:eby zgromadzenia nOW)'Ch dowodbw. Dylacje 1wyczajnl\ sąd miał obo· wiązek 1ar.r.ąJzić, ale nie więcej j:ik cztery ra1r. (Na

""' 292 ""'

Sąd)

nut~pnych roc7knch bąd miał prawo zaządać potwierdzcl\12 lub przyst~'l. ze nieobecność faktya.rue wymkla z podanych powodów.) Zgoda na dylację nadzwycu1ną pozostawała do U7nania sądu. J\kcesoaa to sprawy poboczne, które nalczalo rozstrzygnąć przed rozprawą glówną (np. wykluczeruc od sprawy bądz pozosm~icruc wvncgo ś"'1adka). Odnośnie akcesonow sąd "''yda1e t7W. wyroki pncdsranowczc. 2) lndukta 1 replika. trona wnoszitca sprawę (powód) pncdstawiała sąd0\\1 fakty oraz pnepisy prawne, na podstaWIC których wysuwa roszczenie wobec poz"'-ancgo. Wy ll\l)tenie 10 7WllnO 1nduktą. a mą następowała replika, C7)'h odpowiedź pozwanego, w której przcdstaWlal on swoją wersję 7.darzeń oraz korzyscne dla s1cb1e pnepisy prawne 1 mcerprecacje. Z chwilą zakonczema rcplilu nasu;powalo „ngruniowanic sporu". Odtąd ;adna ze stron me mogla się wycofać bez 7gody strony przeciwnej. 3) Dowód. Sąd po wysluchamu obu W)'Stąpień .i:ar.i:ądzal jcdnc1 stronic pr.r.cprowadzenie dowodu, cz)'li pnedsinwicmc mntcrin lu dowodowego dla poparcia swojc1 sprawy. P1crwszeń~two 7 reguł)' mial ten, kto okazal lepszy dowód - nnjwafoicjszc: był) dokumenty, później Ś\\~adkow1e, a najmniej ważna przysu;ga. Jeśli dowod)' by ly rÓ\\<1lCJ klas)', p1crwszeń­ srn·o rll12ł W)'ŻSzy stanem (szlachcic wobec plebeja), a 1e~li oba1 byli rówru - Wlcdy pozwany. Je:ieli „uczyniono dowód" popra\\1ltc 1pnekonu1ąco, sąd 7 reguly wydawał korzyscny \\)TOk bez oglądanta dowodó"' drugie) strony. jcd)1llC gd) p1crws7a „upadla \\' dowodzie", druga strona wyst~\\-ała z pneowdowodem. OC7)'\\ikie, n:idko st<; 1d:1rnło, by wyrok z:ipadał ju7 na pteN'liZ)m pos1cdzeruu. l..W)·kle sąd polecał wmncmu przcpro"' ad7emc skrut:yruum (<'po"'iadali pod pnys•w bąd:i do ksiąg sądoW)·ch m11ego po"'iatu (w ra1ie podejneń, 7.c W)'f>IS 7 akt jeM sfał­ szowany). Wyrok mógł zapa~ć na kole1n)'ch rokach sądo\\1·ch, ale sprawa mogla się wlec nawet l:11ami.

Wyrok polubowny a kaid>= etapie procesu dopus1cta się ugodę 1 porozumienie mu;dzy suonam1. Wy1ą1k1em są spraW) o zabójstwo sziachoca, w kmrych p<>J<.·dname 1 ugoda są zakazane (ale w prakryce czasem M<; JC smsu1e). Często w drobrue1szych sporach szhchta "' ogóle me idzie do formalnego sądu, leo 7d:11c s1~ na sąd polu bowny, Cl)ii po"'1ena rozsądzenie sprawy osobom crzecim - np. obie sU'On)' pr.r.yprowadzają p<> dwóch reprczcoramów-pr.i:naooł lub U?g:tdma1ą skład „sądu" wspólnie, W)·b1era1ąc męzÓ\\ mo1li\\·1c bezstronnych, OCSZJl.C)'CO się 1aufamcm 1 dobrą optruą w po''iccie. O bro n a p rzed wyrokiem Apelacja Od sądu 7jcmsk.t<.-go, podkomorsk1ego, grod7kiego wolno apelować do Trybunału Koronnego lub Litewskiego. Apelacja oznacza
M ocja _l eśh sędzia popelmł błędy

\\ proct-dunc lub mL nieuczo\\1c, pos1kodo\\an) m~I 7gło<1c mo q<;, cz,·h naganę s~nego. \\obce moq1 sąd 1es1 obo"'iązany "'StrJ')mac sąd?cme 'PraW)· do C73\u roz ~rnygal

Wyrok Po rozprawie zapadał W)'r<>k stanowczy, wpis)'wan)' do scmcncjonarza (osobna księgn), podpis)rwan) pr.i:cz sędziów, a następnie ogłaszany stronom. a podstawie 1egoż wyroku i innych akt spraW)' pisarz sądowy spor7A1dzal peiem tekst wyroku (dekret), wpisywany do księgi dekretów. W yrok zaoczny (kondemnata) Wobec osób uchyla1ących s•<; od sądu często prowadzi sio; proces mcstanny, czyh zaoc7ny. Tylko raz pozwala się na mcobecnok Gd)· po7wan)' me sraWI sto; na drugi tcnrun, sąd wydaje "Trok zaocznie, wyrok ralu Z\\1e się kondemnatą. Z.'ł mestaW1enn1crn·o w sąd/ie oproc7 kar pteru~-,nych C'/(sto onek.a się baruqę procesową, ktora po1ba"'1a 7dolno~o sądowe1 (mera.z bamq( 1aką tc7 ""ie sio; kondemnatk:\) .

...., 293 ....,

i~ga

XII: Prawem i lewe

patr.rcrua slv.rgi. Mocję wobec ~d1J<:go gr0
ructwo na całol>Ć spraw u tym sądzie. Zawsze Jetlnak musi być to palestrant zw1ązan)· na stałe z danym sądem - obcych me dopuszcza się do wysll\P1erua. Są więc inru pauoru przy sądach grodzkich 1 7Jemskich, inru zaś pny Trybunałach. Palesuana oncnrują s1~ doskonale w przepisach i kruczkach prawnych, um1e1ą także łgać, kręcić, przeaągnć sprawę, a nawet podsta· wiać fałszywych świadków. Za swoje uslugi biorą ruemalc p1eruądze. Własn ość

i

użytkowanie

podpo~dkowac. Własność pełna

W:uiowienie procesu Jcsh odn:tluly się no\l:e dokument)', mczrnme pocc.I \l:yc.laruc:m wyroku, mozna rozpocząć proces na nowo. btrue1c: też formula 7wana nwlt obltnlum, sto· ~ow ana pr,caw wyrokowi zaocznemu, który wydano w ~posób nicwłaśawy. Jeśli sąd badaj:lcy skargę znajdzie mcwłakiwośa w postępowamu sądowym, kasuje nskar.lon) zaoczny wyrok 1 nak:uuje wznowienie procesu. Zastępstwo

procesowe

::)7Jachc1c moze w sądne sam pnemaw1ać w urueruu, ale wolno mu tak7e wynająć adwokata, 7Wart~ patronem lub palestrantem Ustanawia się go w·obcc ~ądu, rzadko u S1Cb1e w domu czy w gospodzie pr.11 obccnosc1 woin<=b'<>· Mozna ustanowić zastęp· ~rwo na c7~1s jednego procesu, albo dać pclnomoc~....-mm

Posiadacz 7Jem1 moze

uczynić

z

mą

co 1cchce: w ustaw za pożyczkę, dysponować n zycia i w tescamcnae. Folwark jest pod71C~lony na grum11 chłopskie i grunta pańskie (zwykle ok. 1/8 dóbr). Od gruntów chlopskich pan płaci pixlatku 2 grosze z lana (łanowe). a zwykle Więcej, jeśli sejm uchwali na dany rok wyższe pobory (np. 8-krome łanowe). Przy obejmow:miu dóbr 71emsk1ch nałezy dokonać urLędowe1 muom1s11, czyli odczytania pr/CZ woźnego formuły wprowadzającej właściaeła do maj~mośa wobec śwmlków. wydzierzawić, spr?edać, podarow11ć, dać

Pierwokup Prz}' spr7cda7y z1em1 jest jedno ogrotruC?erue prawo pierwokupu. Jdh szłachoc sprzeda1e dobr.1 rodowe komuś obcemu, krcwm mają prawo odkupić je po tej samej ccmc. Muszą 1ednak zgłosić zamtar w renninie sześciu tygodni. Własność

lenna Uboga S7łachta w niektórych ziemiach dzier~y ziemię na prawic lennym, czyli z obowiązkiem s łużb} zbro1ne1 na wc7wame pana. Ma hcrb1 1 nazwtslui szła chcckic, dz1ed71czy prawo do ziemi, ale me posiada praw polnycznych (me •c1m1ku1e, me kandydu1e na urzęd}·), rue podlega 1e1 sądom szbchcckim. Sądy nad lennilwn1 sprawuje pan. 'a ziemiach ruskich, gdzie bo1arz)·nkow1c siedzą na pra\\1e lenn~m pr7V zamkach ukr:unnych, suwerenem jest starosta królewski (np. w Barze). a l.11W1e lcnn)mJ z1e111Ja111J są „tatarszC7y· zny" Tatarów litewskich, nac.I którymi stoi mars7ałc:k tatarski, a w1•zej wo1cwoda. W „siewierskim ks1ęsrwie" biskupów krakowskich !'JW. „manowie" podlegaj'l biskupowi. Zc.lana się rak7e szlachta lenna w łatyfun diach magnackich, np. Tatarzy i Rusini na Wołymu albo RU$1ru 1 Połaq w ord}'nacj1 zamojskiej. Tl) bunał Zamoyski w /..:imo~au ~ądz1 reż rueraz spraw\ szlacht)· mezaleznCJ, która dobrowolnie poddaje \I~ JUl)'Sdykq1, 1ako ze 1cs1 10 •ąd wielce kompetentni' 1 Z:lpe'l\"fll3 szybką egzekuq~ W) roków. Szlachta lenna 1es1 osobiście wolna. Ma prawo porzucić lenno 1 odejść, może także odsprzedać (czasem wymagana 1es1 7goda pana) 1Jem1ę wraz 7 obo\\iązkicm lennym komu innemu.

-294 -

Dz ieriawa (a re nda) Dzierżawca (arendarz) obejmuje zar;.ąd nad cudzą posiadłością na określony czas (zwykle 3 lat:a, ale bywa i I rok i 6 lai i 9 !ac, a nawet wiecz)'Scie). Regularnie (zwykle co rok) płaci właścicielowi czynsz dzierżawny usralony w pieniądzu, a często również w naturze - np. I O wozów drewna z lasu na zimę; 12 koszy ryb ze sr:awów przed Wielkim Postem ecc. Za co wszelkie dochody z posiadłości zatrzymuje dla siebie. Rzecz jasna, nic ma prawa jej sprzedawać ani zasrawiać, a na oclsll\Pienie komuś dzierżawy musi wyrazić zgodę właściciel. Za ro - uwaga! - dzierżawca, mimo że nie jest właścicielem, traktO\vany jest pod każdym względem jak szlachcic osiadły. Długoterminową lub wieczystą dzierżawą magnaci często nagrad?.ają zasłużonych si:ronników.

Zastaw bez d z ier.ie nia W zamian za pożyczkę gotówkową właściciel kładzie w zastaw posiadan.\ majęmość, jednak nie wypuszcza jej z użytkowania. D opiero gdy 01c sp laci pożyczki w umówionym ter.minie, będzie musiał pczckazać ziemię wier/.yoclowi. Zależnie od umowy niekiedy właściciel ma póżniej prawo wykupić ziemię z powrotem za zwrotem sumy dłużnej, niekiedy ziemia pr/.echod?i oicodwolalnie na własność wierzyciela. Transakcję pożyczki pod zastaw należy odnotować w księgach grodzkich lub ziemskich danego powiaru czy ziemi. Re nta (wyd erkauJ) Posiadacz ziemi przrjmuje jednorazowo sporą sumę picnic;dz)', a w zamian zobowiązuje sic; wypłacać z dochodów ze swej dziedzicznej majc;mośo scalą (zwykle coroczml) renie; w ustalonej wysokośa. Majętność z-0sraje obciążona rentą wieczyście - po śmierci rentiera prawo do renty przechodzi na spadkobierców. Gdyby właściciel sprzedał ziemie; komuś innemu, nowy nabywca przejąłby ciężar na siebie. Wlaściciel może jednak sp łacić wierzyciela rnz na zawsze, zwracając c:ałość kapirnlu wziętego na początku. Istnieje także szlachta rentierska, która sprzedała swoje majętności, a pieniądze przekazała w rc;ce innego szfachcica czy kupca w zamian za wieczystą rentę. Takim rencierem jesr m.in. pan NekandaTrepka, co spczedał ziemie po ojcu, a sam żyje z gotowych pieniędzy. Własność

Zastaw z dzierżeniem W zamian za pożyczkę gotówkową właściciel przekazuje maięmość pożyczkodawcy na dany okres czasu. Przez 1en czas wszelkie dochody trafiają do kieszeni pożyczkodawcy. Gdy dł użnik spłaci pożyczkę w 1enninie, majętność wraca do niego. \VI przeciwnym razie - przepada na rzecz wierzyciela (chyba, że ów zgodzi się na odroczenie spłar:y). Stosuje się także pożyczki pod zastaw rzeczy ruchomej - klejnotu, konia, powozu itp. W zastawie ruchomości dłużnik zawsze musi przekazać rzecz zastawioną w n:ce pożyczkodawcy, do czasu spłaty długu.

w małżeństwie Przy zaręczynach spisuje się i wnosi do ksil\g są­ dowych intercyzę, która dokladnie określa posag i wiano. Posag panna młoda otrzymuje od rod?.iny, zwykle w pieniądzu, n.adko w ziemi, ale sumę posagu zapisuje się na dobrach ziemskich jej ojca (forma zastawu - gd)•by zabrakło pieniędzy na posag, trzeba przekazać w użytkowanie ziemię). Z kolei przyszły mąż zapisuje żonie oprawę i wiano na własnych dobrach - oprawa jest równowartością posagu, a wiano ro drugie tyle na dokladkę. Oprawa i wiano zapisane ,,lisrem wiennym" pozosrają odrębną własnością żony, a służą zabezpieczeniu jej byru w razie śmierci męża. Mąz zarządza tymi dobrami, ale nic ma praw:i ich sprzedać, poza tym dobra wienne nie mogą brć obcią­ żone jego clługamL Do odrębnego majątku kobiety należą także należne jej spadki po krewnych. Niemal zawsze małżonkowie spisują umowę dożywocia na wypadek wdowieńsrwa. Wedle umowy, po zgonie małżonka wdowiec czy wdowa ma prawo dożywotnio kor/.ystać z c:ałości wspólnego majątku (ale jak wyżej - bez prawa sprzedaży i zadłużania; wolno tylko wydzierżawiać). Dopiero po śmierci drugiego z małżonków w posiadanie wchodzili spadkobiercy. Niekiedy dożywocie spisuje sic; 1yłko na części dóbr, czasem ccż stawia sic; warunek, że owdowiała osoba nie wscąpi ponownie w związek mal żeński.

- 295 -

ifga Xll: Prawem i lewem

Ku ratela (idy spadkob1erq zosta1e małoletnia sierota, za1'7ąd ma1ęrnośeL·um wm7 7 obow1:\7k1em opieki (utl'7ymanrn, wykszrnlcema, wydania n m:v) przechod/1 na dab?ego krewnego - 1eśli są pclnolctm bmcia, to na na1srnrszego brata; Jeśli me - na s tryja lub innego m\·sk1cgo krL•wncgo ojca. Pr1y obejmowaniu opieki prawo naka?ujc sporządzić dokładny inwemarz ma1ą1ku, "' obecności dwóch krewnych ojca. Jak to w 1wyo.aju, opiekun me moze sp17edaW11ć :ini zasuwiać dóbr podop1eC7.nego. Po akońC?emu kunue!J (gdy pupil s121e się pełnolctru lub "'' chodn ~ ml\?) nieuc1cm ~-go bądż niego;poo podop1cczncgo, jego krewnych lub nawet O\Ób mcspokrewmonych. Podobrue mo:ie uczynić panna, gdy osiągnie 18 rok :ircin, a o pickuno\v1c wciąż me chcl\ wydać jej za mąz. Kuratelę mera.z ust11na\\ia sit; dla mc/amc;znych, a do1r1,ałych JW paruen, dla med0Ję71wch \tarców i chorych obło7ruc, a takzc dla wdów 1 kobiet po scparaq1. Prz) separacji 1 w'tlo\\1ensN1c kurawr poirzebm· jc~t tylko do złożerua podpisu pm aktach prawnych (np. umo\\1e dztcrzawnej), rue po.,..,rucn się jednak Wtfl\Cać do gospodarow:trua m:ijątlucm.

Egzekucja wyro ku 5tam'rn (lub wojewoda l..1twa, Prusy) m1al prawo cw·ckwować "Troki rówmcz sądów 11cmskich i podkomo~ktch oraz uybunałów. Dvsponował „pm wcm m1coa", a .,..;ęc mógl 01'7ckać 1 wykonywać wyroki \m1crc1 Egzekucja osobista \\ obec sdachr:y rueposcs1onatÓ\\ (l:ołot) ) rukt się me paf\C7kował. Gdy zachod71ła ob:iwa, 7c delikwent uc1ckruc, 'tarosca mógł U7)mać go \\ wiC7)" v do ro1pra\\') . Gdy zapadł wyrok, skanny m1al dwa l')ltOdmc na „UCZ)'Tlierue zadość" wyrokowi lub dame rę­ ko1m1 (np. .ta poręczcrucm o~iadlc:go vlachcica) 7c tnk ucz\•m. Po uplywie dwóch tygodni Ul'7l\d or.-,ckn l banicję i winny U'llfiał do wieży na tak długo. póki wy-

mogów \\')roku ruc spclml. K oszt')' um:)mama \\ \\1 1a mało, 1w0Jy.....·ał na zajazd okohcznl\ szbchcę.

Kary za zbrodnie l':apad na dwor lub rozbó1 na drodze, gdy kto~ /ginął lub odruósł CJ~zką ranę - kara śrruc.rci Zabójsrwo mal10nkl, dziecka. krewnego, rod71ca kara śmierci, C7ęsm równic-' infamia i konfi!.kam m~­ jątlru

- 296 -

ięga

Zabó1stwo s1lachc1ca umy~lne dla rodziny ofiary

kara

XJI: Prawem i lewem

śm1ero

1

Inne

sądy

i jurysdyk cje

główszczpna

i'..abó1srwo szbchc1ca przypadkowe - I rok 16 rued21el w,ezy dolnc1 Or:l7 240 grzywien glówszc-.i:pny dl:i rodZlll)' ofiar} (pr1y nb<)JSl'\\ie L rus1rucy dwakroć c1ęzs1.a kara - 2 laia 1 2 mednele 'll.1eZ} oraz 480 grzyw,en) Zabó1stwo plebe1a - 100 gr/)'Wlen główszc-.i:)'Zny clla rodziny ofiary; często połow~ zabiera pan :ubirego Ok.1lcczcrue uwale - połowa glówszczy7n)' (SO dla plebe1a, 120 dla szlachoCll)

Żołnierze

Szlachoc słUZl\C)· w wojsku koronn\ m lub 1111!'11. skim był na czas służby w;l;iczon\ 'P'xl 1uryal cg-1ekuq1 \\")' roków. Scal nad rum tylko sąd hctmansk1 k.ro chce nękae żołnierza sądami, musi 1śe do odpow1cdm~o hetmana - litewskiego llłbo koronn~o (w drobmcJ szrch spra"W11ch - do dowódcy odd;-Jału, a \\,~c rmm1 sena lub pułkowmka). DoryC7)' to ró"' mcz Konko"'' rejcsu-owych, zapisanych do pułków \X'oJ!>ka Jego Królewskiej Mości.

Zadanie krwawej rany - naWl:\7ka 20 grzywien Pojedynek (lub Mtmo W)'7\rnmc) - p61 roku górnej 1 60 gnywien karv

Słudzy wieży

Porwanie ~zlachc1anki wbrew JCJ woh - infomm, czc;sto r6wmcz kara śm1crc1 Fals10wamc monety

Sludzy z chlop1·1w pa1)<,1C1pnmn)·ch podlcg:&1:\ sądo\\1 swego pana. Jcsh "WU_:c komu szkodr,: wyrządz:i, poszkodowany idzie do pana po •prawicdhwo~e. Pan może osądzić i ukarać sługę samooz1cln1c, albo oddae go pod sąd lawy w1cjsk1ej lub pod S:\d m1cjsk1.

kara \m1crc1

Kradz1C7, jako czyn hanb1ący - p<>Wlcszeme (u szlach!:)· lagodn11:1 trakru1c s1~ ngam1c;c1c koru z pasl\Vlska, jalm gr:ab1cz !'\"Cersk:\) N1esta'll.1~'1llc "C.: na pmpoht\'1Tl ruszeniu - konfiskata dóbr (na rzecz delatora, czyli donos1oda) 1-ałs.rvwc poł 1 szczekać) Karę śmicro

dla s/lachcu:.1 wykonuje się przc7 Tylko za szczególnie okrutne lub hańbt:\CC zbrodnie szJachcic 1d1ie na tortury, powieszenie 1 ćwiartowanie (np. za zamach na króla). G łówszczyznę dla rodziny zabitego tr1.cba zapłacie niezruc?nie od kary wieży czy śmierci; w r:me śmierci skazańca glówszC7pnę mu~zą wypłacić 1cgo spadkobiercy. 1 adto W1Cd71eć trzeba, ze surowe prawo w praktyce częMo brwa łagodnic1~1c. Przepisy ka7:\ równo karae \\'S7)'Stk1ch uczestników pr1cstc;pscwa, Jednak w rzeCZ)"ll.,\tO~CI karze się według "',ny - surowieJ prowodrrow, lagodmc1 pomocmkó\\. Nic:1cdnokrotmc zam1a'1 śm1crc1 orzeka ~•c; uwic;zu:nie 1 kan· p1cruę1nc albo sam;i bamqę, czyli wygnarue z kra1u. śoc;oe.

- 291 -

Za wszelkie szkody i przestępscw:i popełnione pn:cz sługi na polecenie pana lub w zwi.v.ku z wypeł­ nianiem jego polecenia (np. gdy czeladź nasiana na cudz)' dwór zabije S7Jachcica) odpowiada przed prawem sam pan.

padku miasc królewskich apelację rozstr-qga stnrosra (nadziej król osobiście), w miastach pcywacnych i duchownych sam właściciel lub powołany przez niego sąd Qak Trybunał Zamojski w Zamościu). Chłopi

Duchowni Księza i mnisi podlegają swoim własnym sądom duchownym. \Y/ clrobn)'ch sprawach sąd7.i bezpośredni pnclożon)' - opac w l
Srudenci szkół gimnazjalnych i wyższych podlegają sądowi rektora uczelni czy praełożonego gimnazjum. Władze miejskie mają prawo ich pojmać i wtrą­ cić do więzienia, jednak muszą pr.r.ekazać więźniów rektorowi, krócy osądzi ich i ukane według własnego uznarua. Mieszc zanie \Y/ miastnch zasiadają sądy ławnicze, krórym pr-~odniczy zwykle burmistrz lub wójc. Ławnikami są szacowni obywacele, raemieśłnicy i kupcy, w małych miastach często niepiśmienni. Sądy miejskie posługują się surowym prawem niemicclcim, a dla wymuszania ~znań stosują rorrury. Od wyroków sądów miejskich można apelować do pana miastn - w przy-

Chłopi

w dobrach szlacheckich i duchownych swego pana. On sam wydaje osąd i określa karę. \Y/e wsiach z działają­ cym chłopskim samor.r.ądem (wójt czy sołcys z gromadą wiejską) zbierają się sądy gromadzkie dla sądze­ nia drobnych wykroczeń, nadużyć i zaniedbań - ale zawsze można apelować do pana, który władny jest dowolnie zmienić wyrok gromady. Jeśli chlopa po· woła się pr.r.ed inny sąd (np. miejski), występuje cylko w asyście swego pana. \Y/ dobrach królewskich chłopi podlegają staroście i unędnikom srarościńskim, ale mają prawo wnosić na nich skargi i apelacje do sądu referendarskiego przy królu. Król Władysław jesc dobrym ojcem ludu i zdarza się, że wskurek skarg chłopskich pr.r.epędzi złego starostę precz. podlegają wyłącznie sądownictwu

C udzoziemcy CudzoziemC)' podlegają S!ldowniccwu scarosców i wojewodów. Cudzoziemska szlachca ma prawo nabywać majęcności ziemskie, ale nie może zapisywać ich mieszkająC)'lTI za granicą cudzoziemcom. Gdy jednak założą w Rzeczypospolitej rod7jnę, żona i dzieci ci7jedziczą normalnie. Cudzoziemska szlachca zasłużona dla Rzeczypospolitej może otrzymać na sejmtc indygenat:, czyli .,obywatelstwo" polskie.

Silva rerum. albo las Mawiają, że:

różności

„.„na Rusi choćbyś jezuity posiał, w

wszelakich przeacż

zloclziejc się urodzą!...".

„ ...zly sąsiad, miecz nad glow:1, wieczna infamija, wielka co dla szlachcica j~st mclancholija...". Gdy

koń kuleć

poczyna, tedy mu nogi

liśćmi

lopianu owiń 1 borsuczym sadlcm natrzyj ...

\Y/ sanockiej ziemi powiadają o wybornej uczcie, iż „... biesiada raka byla, że bies siadal do niej!. ..".

Aby bigos z

kapustą się udał,

pierwej namocz 1.iarna pieprzu w cieplej wod7ie...

Suplement: Silva rerum

\X tcjzc księdze 7na1d11ec1c wszcUuch różności multum. Ted)• s1ądioc wygodnie na ławie, weźcie w garść konL''W miodu 1 oyra1c1e.

Szlachetru Mośa Pańsru·o! 010 7 radością prczenru1em) p1cr\\s1y dpnus1 do nowe1 edycji Dzikich Pól, spisany przc7 Jego Mośo Lukas?a Kozłowskiego, szlachoca tacncgo 7 Ku1aw, który zwyciężył w rurrueju dy1muszo"1'm m1ruonego roku. Wiwat Pan Kozłowski!

W końcu pos1anow1lem udać się na do pana Racibol'l!kicgo, pr<>S7ąc o pozwolenie na pojedrnek. 1cstef)', pan pisarz odmów1ł. Ja tedy, nic widząc innego wyj~oa, 1nala7łcm Pińskiego w pana raciborskim dworze 1 wbrew zakvom \\'}7\\'3łem na szable. ie chcąc okryć ~1ę hańbą, mój przeciwnik dobył rapiera. Pan Bóg rru pos7c7ę~oł, we d"-a pacierze Piński le7.ał w trawie na d1JedZ1ńcu, "'}'PUS7czając ostatnią parę, :zaś 1a. bojąc się 7emsą• rod1Jny mego przeciwnika, 1.abralcm s1Jcapmę, s1ablę, pusta\\':\ sakiewkę 1 wyrus7ykm na Ukrainę.

dia

zaślepiała„.

audieng;ę

\utorzy Antoni Karski h e rbu

Zatarg Dyariusz tatarski

Samuel

postaci i ic h droga na

Dębski

herbu

Dołęga

-

- Pijanica

Chcesz acan w1ed11eć, 1alum sposobem dostałem na Ukrainę? A ows1em, ows7em, opowiem„. Daj waść jeno czego się napić, bo gardlo niby osie wozu smarować tra, inaczej nic pojedzie„. Aaa„. tak lepiej. Nie ma dla mnie nad węgrzyna! Zauwaz waszmość, jaką to famazyją ww-łdy ten 1n1nck serce szlachcica napełnia! Po cym też poznas1 prawego Sarmatę od potomka Chama„. <>. alem mial prawić o sobie, s luchaj waść \\~ęc. Byleś acan w Warszawtc? Miasco "~elkie, wszystko tam mozcs7 70baC7yćl I łaźnie królewskie, w których ra7 c1cpla, raz 711nna woda z kurków łco. Ogrod)' królewskie, będące m czym raj utracon)'· Ludzi tam więcej, ru7h pS7C7ól w ulu, a gwar niby na polu bitu')'! Jest tam rowrucz mnogo karczem 1 go~pckl, " ktt)l')·ch, po prawdm:, najW1ęce1 czasu spędZJlcm. 1CW.ę sobie tedy" 1ednej z gospód (bodaj „Tl7)' KwoC7kt" Me 7\\al:i, ale głO\\'} nie dam), az ru nagle s l ys1ę, ze kt01> wchotb.1 dr.r.\\iarru z okrutnpn U'7.askiem 1 łomotem. Patrz1; kto, :i tu sam pan Samuel Laszcz w niskie progi karC1m\ .<3\\'ltał. Jako ie bylem jedynym go~oem w karczmie, to on zaraz do mnie rzecze „No, bratku! Od rana s1ukam kogoś, z kim mógłbym się napić. W stolicy tyle luda, a żaden pić rue unuel" Ja na to, że 1 owszem, chętnie z nim W)'Piję. On spojrzał na mnie, głową pokręcił 1 rzeki „Panie bracicl Na koncept wyborny właśnie wpadleml Załóżmy się, kto wypije \\~ęccjl Stawiam 1000 czerwonych złorychl Chyba że acan tchórzysz? A rchórzów w Rzeczypospolitej nam nic trza!" Co miałem rzec? Że nie mam tyle grosiwa (chociaż naprawdę nie miałem)? Pnyjąl cm zak ł ad. Pnez sześć pacierzy szliśmy równo, jednak potem gorznlka zaczęła r.ańcOWllĆ mi w żywocie. Patrzę na Laszcn, a on nic, jakby nic wypił ni kropli. Mi już się 7ac1ął W?rok mącić. Widzę, że nic wygram, Więc udając, 7c idę za potr-1:cb;i. dopadam konia i w te dyni)' w pole. W obawie przccl zemstą pana Laszcza me zatrzymy\J:ałem się nigd7Jc na dłużej, aż dostałem się rutaj, do Korsunia_ ie mów f)'lxo tego waść nikomu, bo jcS7cze doniesie 1 bieda będ7ic. Łaszcz dobr1c dba nrówno o swą reputaqę, 1ak 1 o owe l'\·S1'\C czerwonych„. A jdli chces1. to opo\\1cm ci o zagonie r.ararskim, który sam prze~d71łcm! Z)d11c! P1\\-a! się

PB - f>t111ouit llrnn" (pos1t1dt Crorzy) Przykładowe

Grzymała

Ukrainę

Rębajło

Gdyb) fortuna m1 pos1c1ęścila, nic b)•łobr mnie rum1. Gdyby ruc ten psi srn Piński, nualb)m dzisiaj dwó r boga{). sługi na każde żrczeruc i ukochaną dz1ew kę. J\ nymc 70Stała m1 tylko szabla przy boku. kulbaka 1star.i s1k~pa. !:.eh„. Rodzmcle moi \\"\'Wod1ą się / szarej, biednej szlachty rndomsluc1. \X' domu mgdy me było gros1\\-a zanadto, \\1(C 01c1cc mern7 nu mó\\11: „UC7 się szahlt, bo f)•lko z ruc1 mozna nrmc wprc". Tcr.11 wiem, że mówił tak, bo "1ed7Jal, ze nigdy me będzie go s1:1ć, aby wysłać mruc do Krakowa czy Warszawy na nauki... Rosłem więc, ćwicząc i nabicra1ąc cornz większej wprawy w fcchrunku 1 str1:claruu. Jako, że rcoria bez praktyki obejść się me może, jeździłem po całrm Radomskiem w poszukiwaruu zwad i pojedrnków. Szybko reż wyrobiłem sobie reputację najlepszego szennierza w o kolicy. Pos lrsza l o mnie pan pisarz koronny Adam Raciborski, a u niego szabla grunt. Przyjął mnie do dworu, puścił w dożywocie wieś Leszcze i obiecal zc~waiać ze swą siostr1:enic;i. panną Ireną Maliszewską. Gdym ją 1obaczyl, myślałem, że ro sama J unona zeszła na ten ziemski padół. Co ru dużo gadać. Pokochałem ją w jednej chwili, n myśl, że będzie ona mą zoną spra~1ala, że czu lcm w sobie nic jedno, ale sro serc. A ~icd) pojaWJł sic Piński„. Przyjechał , hoło12, z nauk w Pan'Zu oy Wcnccyi, me dociekałem. Ważne to, 7e nr.iz po przrjc-ździe z;aczął prawić pannic Irenie komplimema, a później to i nawet w tańcu pocałow2ć ją, psi syn, chciał. Gdym się o f)m dowied1Jał, zar.iz chciałem 1cbrać calą C?cladi. 1 1a1cchać sulunsyna we dworze pana p1sarLa. 7C7ę~c1c, zem się opamiętał. Całą noc mr;lalcm, 1ak by go 7gfad11ć, tak mrue mvi-

- 300 -

0

J oachim Rosscleu - kawaler cudzoziemski \X'atam, witam panie kawalcf"7c:! Pytasz, jak saę dow 1c d11loe ostępy? A mon avis, rue brio to moim dziełem, a raac1 dość 71ośliwym zr~zcruem losu. Bo alowiek 1cs1 rylko manonedcą w ~kach forrunr. n'est-ce pas? C7cmu mówię, 7e los brł zlośltwy? ie sro7 ~aę \l,':IS7mo~. kraJ w.i 7 JCSI piękny, :17 dziw bu:r1e, Jego maeszkańq 7:1~ męzru 1 rozcropru. Jednak na....·ct na1p1ękn1c1s7e widoki 1 naJ7nakonursze towarzy~rwo rue ukoi mo1e1 tę~knory 7a ojC7)'7.Ją Zosca....,1łcm tam bowiem Annę de Leuenhowc, 1cdrn11. pani:i. mego serca 1 1ywo1a, dla k1órc1 1"7ucę się nawet w ognie paelocl gorc1ących ... Słucham? Olac1cgo 1atcm od kilku dru mwanyszę p:mrue stolnikównic? Pnmo, 7W:l7, mosa kawalerie, prawdę rych słów: C1cgo oay nic widzą. tego sercu nic 7nl. Secundo: Prqpomnijcie sobie słowa Pisma: ac sądźcie, nby~ac nic był.i są­ dzeni! Dość ju1 o tymi Przyby łem do Rzeczypospolitej wra:r 7 panem P1ńsk1m, kaórcn wcześniej pobierał naulo w Paryzu. J\'ltcs7knhśm)' ra7em w pałacu S7~'lm­ bdann kr61ewskicgo. pana de R.icdda. Piński nigdr nie był m01m pr.t)iaciclem, nlązyl cm jednak pornać go dośc dobf"7e. Według mnie, jest on skłonny do małych 1 wielkich podloki, byle rylko osiągnąć wpnaoony cel 1 nspoko1ć swe wygórowane ambaCYJe. 1c ra? 1 nic dwa wid11ałem efekty knutych pr1e7 ruego ancryg... o, ale dosć o rum. POC7ątkowo, zaraz po przybyau do IUeCZ)'J>O pohtej, mieszkałem "' Warstałem

szawic, gdZJe poznałem pana l\.ar1k1ego, 1acncgo kawalera. Jedno mrue tylko w rum dziwi: nu: chciał oglądać przepięknych g:ileru królewskich, n to wolał spędzać clrue w katczrrue przy kuflu. A pr1ec1c1 d71cla ""iclkich mistn6w to C'est quelque cho~ de bcau1 Waszmość pewrue ruc w1dZJal~ tych plooen. kle1no ców 1 mak.all Gdy juz naaes1ylcm oo·y 1 ~rcc f)m1 skatbami, postanowiłem "'1orcm przcxlko"' moich dokonać jalacgoś znacznego aynu, po klOrym wszysdctc damy romułowilrby si~ we mrue bc7 parruęci. I tak wędrując po całc1 IUcc7)'J>OSpohtc1 tr.1fiłcm w końcu na Ukrainę, choć 10 mo:rc było desonee? A mon ans - moim zlo111tm

N'ul-a pat( - prmnia( C'tsl q11tlq11e thost dt bta11 roi p1(kn'!!,O Duti11it • Prz!Z!'Orz!lllt Wprowa dzenie IScarosto, oto wprow:id1cmc do picr.n1e1 s1lachcck1e1 przygody, jaką przÓ)'Wać bc;dą na~1 Pancmic GraC?c. Poniższy opas mo7csz Qccz me muMsz) pr1cdsra....1ć im na samym początku biesiady. icch rozsiądą ~i~ wygodrue, wpatrz:\ w plomacrue 'l<>Jących pr1cd mma świec. Jeśli rnas7 dostęp do 1aktc1• mu11lo, pu\C p1'71 oszon:i. 1 spokojną. Do sccm- wprowad1crua 1dl-almc nadaje się urwór z „Ogrucm 1 1\Ltcoem" „Be7krcsn)', szcrolo stepie". Ty zas 7apatrz su;, 1akby:. pa~I na srepy ukr:unne 1 spokoJn)m, ntC7b\"I glo\n1m głosem ?aCZOIJ SW~ opo....1esc.1

„L'hwna, llltZ!f'ltrz!>nt Prz!l!rz!n1t poro1n1(/t tz!łt•t1q· gm morz!l"' tnm i 111rhy1111 lr.(p.mtt l1'Ni1ak/,11. KrJ111.1 bc"4ta obittnitą P'ZJ# dla mupokojnyrh d11sz, prtr»·dZ!•"I"' skmł>­ ""' dla lotrz!ktiu i pokm 1t1f1111a;ąryrh /11/to C11{1//t • .1/h miedzy mol0Jl1 •'O)Jkmtt1 /{:;r'ZJPOJf>Oftltj oraz dzjkJlltl orrf)llfoml h)mtk.Jml doproo <1• dzj!J do 11nttz.h stmthblNZJ 1zfar!Jf1t 'ZJ Koz.1A: ; ul blf?,I) U' SZflb/i I nlSZJ'ity. i ..Nd!(! lllft'ZJ li( ///Ilf! ll'td/1~( Zfllh(( 11-'0jtntiy
- 301 -

T.ik mo St
W karczmie !Starosto: mo\\ spokojn)m, opanO\\'allpTI tonem. Tak, 1akb,·s to !'\ był w 1c1 karanuc, s1cd1Jał pny c1c:plym o~'1llsku 1 raczył się wybornym \\'~r,rncm.I

„Po tfhwtJ poJrPz! prosit 1a4lo 1 11uf>Oj Jlfluhtj., 11 am 1ub:J ombroz/'1 bo!,om J-Jt!Ja4y. CtthJ gu ar 111t/UZf'Jfb .t,losoM drobny 1z.!.11bl] n11uz.a Jt( z. trz.askatm .ł.lód tfrtM nu ploną9th " /con11mt. Prz.rz. Mrp.ł.tt okna .ł.nrrz!"J prz!b1p9ą Jl( rz!Tl''IJnt pro111un1t Z!lfhodz.ąttJl.O slorita. 11".ł.róttt M1rrtrir.„" Tak oto m1me popołudnie 1 słońce w końcu •kiom się ku nchodowi. PB 7apewnc 1cchq udać su; na n•łuzon)' odpocz~'Tlek. "'a tępncgo drua

7 sam~o rana do karumy zato lulkom drobruqs1c:1 s1lach!)', uda1ącc1 <1ę wł~ruc do ko~ciola. Co bymzc1si PB wrv spost17cg.\ niechęć nowopl"l'}·byłych do kOb1e: po dwa pmolct)', ruszrucę lub nawe1 muszk1e1 Intuicja podpo\\1e Sarmatom, 7c: coś
\\1ta1ą ~o\ac. Będ7JC

M1mc kilka pacicr.-y, gd) pm:d kd Mrllll)' ~7lacht;y J>OS)'J>la Się /ac7cpki I W)"LWISka: „poszh won, do Krymu", „Psic :.yny, me dość nasi się tętent

ojcowie skóry wam nakarbowali?", ,.Wnd7 no który na s1,able, obaoym, c11• mo1c być li s1c:rm1er/ 1 psiego nasienia". Tacaro\\1c cylko 1bledn:\, jednak 1.adcn rue odpowie na zac7cpkę. Podejd:t szrbko do karomar.m, 1am1cn1ą kilka słów po tarnrsku (maj:icy ten język :-rozumieją rylko „szybciej, Muu.a się mcpo koi'), weimq skór.tany mieszek (sąd1ąc po bnęku, wypclmony monetami) i wyjdą z karczmy. Szlach1a poszumi 1cs1c1c trochę, jednak szybko się uspokoi Kn\zącc kunc ro7lu7mą atmosferę. \'il pt\\'TICI chw11J jakiś wysołu s1lachac nk17yknic na\\·et do PB: „ 1\ was1=ośc1C>\l.1c co t:ik sicd1Jcie w kąoe, zapras?am) do kompani Jl'" asn wawolna Kompania 1apc\\ nc skor7ysta 7 npros1c:rua 1 p17fS!lldzie się do rucina10· mych. Acmosfern p17)' stole będzie coraz lcpsz:i. Ok:izc jeden 7C szlachoców ma wkrótce wesele córki, na które nasi PB zostaną OC7ywiśc1e zapros1em. ChC1\c jednak specjalnie uświetruć weselną ucztę, Jan Sko czcwslo, ojciec panny młodej, organizuje nazajutr/ łowy w pobliskich lasach. Zgodnie: ze staropolską gt7CCznośc1ą. PB zosrana 1aproszeni 1 na Iowy. Nascęprue ro1mowa zc1d1Jc na temat tutejszych l.Jpkow Nic sobie me robClC z obecności karczm'11'7.a, 1cdcn / szaraczków zac1me opowiadac: się, że:

[Głosem rucco 1uz podpitego, rozdrazruon~o c1lo wicka. Chcąc, aby na~n SK lepiej wyobr:mła sobie szlachetkę, mozts7 gwałtownie gestykulować, udenać w scół 1gnicwruc pomrukiwać co jakiś czas.]

„IVitdt uvJiz.moldo1rit,;ok nie/0/11'0 UJZ)i no Ulerai111t. A to ŻJ>lnitrz. r»'tl»'OlllJ rha ograb1i tz.lo1mko, o Io inlutn;o folarska. 011011110 Z!'°"' •iatr ro'!(!IOll •uin o lłitpokojarh hlz.tK.łirh. Mia/ob) nomJal:tŃ!! grrr/(!i non pontonu. Sami 11ulzjrit, ro rit J'/(!yt. A )UZ!"{! hod".JtllfJ INIO) Z!"Yt no »·lamy purri. Mó1ti( o Tolararh, któtrJ tlf Upkam1 zyu1q. Alóuiq o llVtj uitmoln l~trJposf>oZ!lrzfa 1m ZJI u• oi!Jdzjt, mOjqr po IZ!lnoitit ż.onl Ostt11nio ntm-tl ZJl'T'll· {(1/1 1i( do storos!J z. prolbą o Zf,Odt no 11:Jll11u•11111t ith phig11"'f..f;O mu'.(!111 •' rynkll! Ptu•mt thdtlil!J ofiary pogońs.łie ra·t1n11 Alla1ho1t1 slelatloi. /;ok 111 takim »itrzyll Altlmy)UZ!"{! fil( nil mó,,,16 •urz.tit, Z! nnmo sprosn~ •1Z!'a111a mot;ą ł?Ji poZJltf'!(!ll OJ'iJŻ!11t. I b]lo • m1mr Job~ do rz.as11, gdy n pof,Olllt ZfJ"ZJU rabo11't1ł I morr/011'(1/ po df'o/,Oth! l\"it ma llflt· 11ąro btz.;aktiu't!,Oi lflrydtnt11, fi" 1110 rygod1110 btz. 1korgi flfl mrh. I JUZ!"{! /11111{, p11t !JflJ, tuitrdZfi, żt Io nit oni! Alt 1111 uh jt/ZP{! poko~Hrf· poko~'llJ ith lok. Z! do Jąt/fl~ Jma panti(loi hftfą!" Podczas calcgo prLcmÓ\\~erua da1ą SI(: slyszcc przylllluwarna i pr1ekleństwa szlacht). Tylko jeden 7 ~zamków siedzi cicho i nic nic mówi. Widać me w smak mu wyr1ury czynione Lipkom. Szlachoce porozma\\'l:IJ:\ jakiś jeszc7e czas o poliryce 1 problemach zyoa rui RuSJ, a nasrepme udad~ s1e do kośoola. Pr?Cd W)1~c1em gracze zost3ną ponowrue 7apmszeni na łowy 1 wesele.

Lowy Nazajutrz PB obudz.1 pukarne do dr.lWi.. Za runu ?ruiny )U7 im karczmarz w towanysrn1e 1ak1egoś skromrue od71anego człowieka. Przedstawi się 1ako Adam Go~lak, sługa imć Jana koczewskiego. Ma on poprowad11ć PB aż na C716chow~kĄ Polanę, na której zebr.W s1e myśli"';· Goślak zapewni PB, 17 "'°'7clkie potrzebne ~przery łow~eck1e czcka1ą na nich na polanie, odd;ilonc1o1akicś 15 sta) od karczmy. stal

będ7.ie

a polanie nawa Swawolna Komparua napotka spory już congressus m)•śliwych. Od ra7u PB zosmni\ prqwllani przc-1 gospodami - pmnancgo już wcze snicj Jana SkOC"1ewskicgo. Zgodnie z 7as3dą „7asraw się, a posta\\ się", llr7ąd7JI on Iowy według dawnych 7wyoa16w 1 uadyq1. Osacmicy 1 psami wys7h kilka god7in temu, co b) Mr1c1sze uszy m<>gi\ JUZ uslys7cĆ daleki głos rog6w. !foki polany odgrodrnno sieci:um, aby spłos1ona ""'1en:yna nic mogla uocc. Panowic Bracia dostaną do rąk smclby i woreczlo z prochem 1 kulami. 1eoerpbwe oczcki\\1arue rue ~dz1c długie: 1u1 w ktlk2 paae1'7)' od przybycia SK na polarue zaczruc s1e ruch. Po c1ąckowo będą t0 cylko zające 1 kuropatwy, nasu;prue 1 grubszy zwierz 1acznic wypadać z kniei. Scarosw!

Zafunduj PB mcnpomnianc łowyl 1cch jeden 7 ruch scanie oko w oko 7 szanu1ąC}·m odpiccm, ktorcgo nastepnie połozy strzałem mJędzy czerwone ślepia 1cch na drugiego skoczy rucSpod7tarue olbr.rynu mcdźwied:i, zaś spłoszony koń 7aczJ11e pamomc uockać. Mo7c spotkają tez rzadkiego króla pus7czy żubra? Wszystko zależy od ciebie.„ Gdy 1u7 nasi Panowic Bracia nasycą s1e łowami, u1rz.ą dziwne z1awisko - WTV 7 ostatrumJ sarnami, skacząą'11ll od srrony lasu, na poł2nę wbiega czlo\\1ck! a "~dok ło"-ców mężc1y1na sur.i s1e uoec, 1cdnak grzeźrue w s1cc1 rozpiętej rruęd7y dwoma olbrzym1m1 dębami. Darmo Mara się uwolnić 1 w końcu prz)'j)O mina muchę owtmęt.'\ śrrucroonośną pajęc7.l\ siecią. Gdy PB pode1US7czcruc. S7lachca ~d„Jc pod11dona - polow3 chce od rvu po\\1esić Tatara, druga uv.1e;:ic" korsuriskJch lochach Mozli\\·e, tz kom~ prz)1dz1e do glo"1· pr1c~rnkac 1erica - w brudn)m przyod71cwku zna1du1c su; llSI (oczywiście po tatarsku): Bram!

D0tz!> nos 1ntm o hlym rz::JibU)llt dotom11 Jo urh111an11 I o ttJydJ JZfDl0111ath, b11Jwrh ratkJii " ' llOIZ)th stmxh. Pami(f'!J;mo, 1z.10 " ' 1!11ż!11t Prorolt.11 spctkaly nc z.atz.tz>!J 1 dobrodzjystu·a, do klc1yh u•urh11t11111t m,~tfy i?Ji flit dos!(!dl. N'!/JaiflitJIZJ kalif " I b-Dhal'/(!m poleni n z.oitm dounai ;oh~J '\fl"fZ!'ltJIZ!!,O tz11111, mogc"f,O JJ'Z,blltlzji stra.h 11 urrath Larhc11. Podr)f
Suplement: Silva rerum

Rozhowory nad losem 1cńca ~:\ się toczyć jeszcze c1;as 1aluś, lcc:r w końcu staruc na cym, aby Tatara nmknąc w Korsumu 1tam przeslucluu'2Ć. a nt7Jc 1.os1aruc on oddany w n;cc PB. Jak Gracze sobie 7 rym porad7ą? To jw ach wybór. acstety, podczas drogi do dworu koc-~cwslucgo waę7Jcń wyszarpruc sic 1 ucieknie. No chyba, ze PB naprawdę nacrud7ili się nad 7abc7paeocruem 1cńca ... W zapadająC)m powoli zmroku pośag me zda się na wicie. Po lulku god71naeh 1azd)' cała łowiecka kau"1llkada dotr7e do Skooeuic. koczcwslu okaże się gościnny ponad spod71C:warue, ponieważ PB ~ rutaj goszc7em 27 do dnia ślubu.

~I

z nirh są Io budnt kolasy, JtdnolcJUi ta/cz!Jtdna u7lcJ>. Ila/IO Z df'Of/tgo t/rrirna i zap~Z!JllO li' tz!tf7 bialt konit Z kilami foroo11"11ll.Jllll 1111 ~'Ono. C'()z!!y SfD!t kną'1J 11"'1· i111oui«ki ZaJZ!1Jnl prosit rz.w!xfht u mld IFthodZfnt P'Z!Z '"{!rokit, ~1!JloM no ointz dtz!11. ZL frotika dothodZfł_ dŹJl1cki sluxz!t9 "'"Z!ki i gu ar glosh~ Od 'OZ!' po »'tjin11 hoi u-pyha U'IJM do l'l(lc pufhary ~Int u1na,JaKai dz!ru-ka />01)11'11 do tańfo. ll"mlt! 13a1'"'J 11c!" [Podo-'lS opisywania scen)' wesela, powirucnd, Slllrosro, mówić leklum, wesołym tonem. Daj odczuć swoim Sarmatom nastrój radosnej zabau; • w bogarym szlacheckim dwor-.te.j

Dwór

Wesele odbywa się ooyw1sc1c na dwor-.t.c pana Jana Skoczewskiego, u którego PB goszc7.ą już dm

asa Sarmaci dosmną komnaty w niewielkim, srarym dworku na skra1u posiadłości Skoczewskiego przy samym lesie. D omostwo będzie dość wygodnie urządzone, więc 7męc7cni PB będą zapewne zadowoleni. Oto niektóre 7 rzeczy, jakie mog:1. się wydarzyć do wesela: - Jeden z pachołków Jegomości pana Skoczcwskiego zechce „7aopackować się" saluewkami PB. Czy Swawolna Kompama da się ograbić? - Co dwa dm od Stron)• lasu jakaś ciemna posrać przekrada ~1ę obok domku PB, a potem aduc ku więk­ S7emu, rc1rdcnqonalnemu dworoui Skoczcwskich. Jeśli PB 7ac1ną śłcd71ć ruanajomcgo, okaże się, że chod71 on pod okno pokotu panny Jusrynr. Przr lapan)', me będ71e uaekllć. Okaze się, v jcsr to syn Ranlura Mur?'}· - Mehmed. Poprosi on PB, aby nie mówili me koocwsluemu, ten bouicm trzyma w zapiekłej rucnauiśa Lipków. Zaprtan)' o 10, co 1.amierza zrobić u• 7'!.1:pku 7 weselem, odpou1e: „ aech waściów o to glou·a me boli". Je7eb PB postanou aą me rue mówić Skoc7ewskiemu, wydam:ma pobiegną dalc1 opisanym rytmem. Jeśli zaś odwrotnie... To, 1u1 sam mus1s7 W)'konfabulować, mój drogi S1.iros10. - Jeśli PB spodobało się polowarue, naślij na ruch nied'luic
kilka.

Weselis ko

..MnÓJ/JJ'O rz/afhtJ :urdJolo li( "" U'tlrlt }ofkil jontz!»>Ikirgo )1111)11ą S~•1ir.q. Koinól pekal u• rzy·oth, g4J 111lod'{! i/11/Jq1J oń 1ob1e U'lffZ!lfl 1111'oii 1 oddanit. Dla 11w i dla uir/11 111ni9 Z!''"Z!'t'h ,t;om 111r Jlorrz> Io m191f11 u•111ruulh9 luurhnr. Po i/11b1r J«h.1/Jint _t;odnu 1111 konr11 OITZ!Jleu 11ruz '! sz/.uhuir.q mlod'{!tz_Q., 'ZJlllllf lfJ U111dl 11u/ir.q pafbt zpisto/t/(JU. (,tiyfnt s/1111(/J 11~ d•'Otz!. 1111 d'{!td'{!ńru g111f#zjlo sit hl.łanaint brttz!k z 111t1ryprzr:r.111cl)m1 J'SZ!Z! końmi. lł"ick·

z

Wszyscy bawią się w najlcps1e, a pijatyce me bę­ dzie końca. Oto niektóre płocki, jakie można usłyszeć pr-q stole:

„Pa1111a 111loda, Justy110, 111r /J11rdZ!J flxi11l11 "!lJil za JIJ'fln" 11•a/11ą "?praur 110 Moshlr. 'i9m lit Jtdnak "" :i:t,odza, a Kozory 1oą 111t 11udZ!łJ po 'ZlltJ s/allq< s/ro111t. Dtlj BoZ!, ab, z ltf>O llOIJ'tl rtlxńo nit IJJ'fllllclo." ,. IF /aJath pod CZ!rleaso11t1 ZJJt podobno 1111ltt111 111tdŹJludż, bio!J Jole i111rg Z! storoin. Podobno toh uu/ki, Jak tz!"Y 1t'O!J! Zaraz.po 11 m/111d'{!tm 11a 111tt;0! Tucy, Z! awz.moin~ Mit nit op11kint noJ u ty 1mprtZftl"

„UpkoMit dxą prz!jil 110 1/ro11r /0111ró11• P'Zl noJ"f'ntJ 111/eu"l'· jtili "h ttraz 111t "JZ!llltm t ~tzJpoipońty, 11·b9ą 11om 11óż. U' pitty. " „Po1111tlodt pa110 01trmiskirgo z f)l/brou'9, ttgo, to sic powit sill Móu·ią, Z! ltroz 11UJ11rdzo Sll'OJI/ po "«.J 1 strorzy Bm', oż. rz.leka darki Prz!'bodZf/· ··

Z!I"'

Jest już późny wieczór, gdy panna młoda wybiera sic; wraz z posagiem do domu pana młodego. Po ceremonialnym pożegnaniu, nic bez łc7 młodziutkiej mał żonki, wóz wypełniony dobrem rusza drogą, a wraz z nim kilkunastu pachołków do ochrony. \VI ozdobnej ko lasie jadą pan młody i panna młoda.

Nies podziana wieść Mija oko ło godziny, gdy nagle do 11by b1es1.1dncj wpada zakrwau,ony t7łouick. Swawolna Kompania rozpo7na w rum jednego 7 pachołkou str7t.-gących woro. Bark sługi jest pr/esmclony na "'')'lot, a krew lejc się ob6c1e. Zar37 po wejściu rann)• kn)'krue: [Urywanym, jakby dobywanym 7 u;-,,1łk1cm glosemj

„Moi'1„. panou.u... ralllj'1t pann(... "

W cym momencie młodzieruec zemdlc1e. Co uoPB? Godnie byłoby zawieźć rannego do tatarskiej wioski, jednak jeśli 10 on zaatakował nowo7eńców? Gdzie w takim ra11e 1es1 Just}na? PB 1apcwne gubią się w domysłach, jednak Starosta musi tm uŚ\\iadomić, I l zycie Lipka jest w ach rękach ... btą

Po czym zemdleje. Wzbunona szlachta zacznie huczeć, rozprawtać, kto mógł dopu&cić się cak strasznego czynu. W pewne) chwil.i ktoś zakrz)•knie; ,J11~. Jo mt t'1rt!in;anu Johmalt 19 z!mxi111..• To Tatary!" Fłtz. J/11zr
na lum 1 roz.ritkal Tataró» (mimo, Z! ()thJtll o/eo/o 500). IV 0111t1n19 'hu.iii rzui potrŻJ'.J głos z.akr.uhtie „ IV'OJZ!110ltio1m opamictt!}tit 11c! Nie uwny 11-sz.okZ!, 'ZJ Io Upleo1ne 11apadli 1111 »Yiz! Poz.a !Jm, 1a1eż! to rh«tir »' ttlie( iii 1111 picti111tl Ta1aró1J•t" IVszystkit O'ZJ ZJl't'Óf'l St( na tak po1tZJ1tr Prz!· ma1110ją~ mtża. 8{dZft on 11y1oki, krz!ph, 11bmlfl » ~.i!J rz!Tll'fJ'!J luJ11111sz.: Po rlnnlt rxkZfl"ą 11( t/Ol'J: „ Tak. pa111tarosla prt11Pjtsl!'~ „SaJ111 lllt po.ł:.onamy bis1tr11tanliD; ok z. pom0<ą patholleów slaroinnsh
,Ja 11'tllfl Z!Jlfllf'ZJ "" dam! \0jpm11• "'"'""1 li( prz!.ł:.onai, allll( }1t1rJll(. MMll"'J »ypr,1u.1I postlsfJJ'fJ ÓJJ RatrA:lm M11r.q! Ct!J fkltrzt na 11.1JZfH01no11; 111Jzµ Z! z.alk11 z. ll'ilJ do lg miJji rir ntt nad'!Jt. N"z!!Jt Jt1ttltit z.alltptt111 111111mnlną." T11 z.wnkr rit Jo Pij: „MoZ! leJóryi z. WllfZ!llOltióu• pod91111t tir tef sfmlU!Jf Dam 1J'1111t Prz!»'fJÓnileów, Joprou'rlÓZfl U'OJZ!llOitiów pod 1a111t1 brtUH( Ranhf'OIJ"S" grodu. " v.-:i\\·olna Komp:1.n1a zapewne me odmĆ>\\1 po mocy 1 wkrótce wyrusz)' do osady Lipków. Drog.i nocą przez las me będ/1e ,byt przyjemna, ponicw:t7 tmkt b1cgme zaraz przy ~tarych mogtłach. Konie będą ~trqc z niepokojem uszami, zaś najbardziej pr1.csądni 1 bohaterów poczują nu:wytlumaczalny nicpok61. Na s1cz~~cie obędzie się be1 zadnych niespodzianek. Po około dwóch milach PB natkru\ się na pr1.e\\Tocony wóz z posagiem, a wokół mego trup)~ pachołkow, kaiku innych "1'&htdając\'Ch na Tatarów, a tak7c pana młodL-go. \'\'szyscy zgmęl.i od kul samopałÓ\\ lub cięć S/.1bli. Siad) wokół wozu wskazują, że lezały ruta( 1e~zC/c Ulne ciała, Jednak zo&tał)• zabrane. Udan)' 1c~l Zm)'bl6w pozwoli znaleźć iakze szablę podobną do t)·ch, kuirych używają Kozacy. aglc, coś zacznie szuścić w krzakach rosnących z boku gościńca. Leży \\ ruch rannr··· Mehmed, syn !Unlora Murzy! Je~Li me zostame 1..abit) od r.17U, na "veUoe urzut}' odpo\\ie słabrm głosem:

Jeśli

PB zdccydu1ą się wyruszyć dale(, to do tata.rsloej wioski dOll'l\ w przcc111gU 2 godzm.

Rankir Murza Po dwóch godzuucb jazd)' PB dotr:\ do rucv.ielkiego V.':\.WOzu, w dalsze) części rozszcrza1ącego się \\' niewiclq dolmę. \X'1azd do ruc1 (CSt ngrod70ny palisadą 1 fosą. ad solidrut bramą 1b1~ t dębowych biCC\\ion płonie pochoclrua. Gdy S\\-awolna Kompania wejdzie w r1.ucan) pr1.ez nil\ krąg śv.1atla, 1 góf) rozlegnie się donośne „Kto 1clzJe?" SK będ11c zmuszona złożyć ws1elk:i broń pod bramą. Po rozstaniu 1 szablami (znpewne uczyruonym z duzpn ,alem) PB zo. staną wpuszczcm do środka. Jczcli 1es1 7 nirru Mehmed, rmeJSC0\\1 naącłuruast zabior:t go do chatv. Budynki Tataro\\ me róimą się od L\\'\l..łych, chłop­ skich chat. Jednak Sannao me m3J:\ zbnrue1 możliwośo przrglądania s1~ osadzie, ponicwa1 zaraz po wej~ciu ze ws1cch stron oraczają ach Tatarzr i prowadzą przed obhc7C starszego osad)• - Rankin1 Murzy.

na••

Jego domostwo wygląda z 1,cwn;\trz podobnie do chat innych Tataro\\", JCSI rylko trochę większe. \'( >rodku panu1e Jednak bog:lawo, 1alocgo me powstyd7.iłby się sam b1ązę \"f1~ruov.ieclo.

„ lak, dmaltm ponJ'Oi J1111)11c, bo btz. nu; nit ZJI m1 "" rJm /11'1fnt! Nit i?Jlo jtd1111/t. 11101111 Z!1111i1m111 nileogo 111orrlou"OI. ChmJ/ttn irh zy.1ązęi 1 ~tauil "" goltińru. }td1111Ń. gdy u·raz. z. hlluJ111a /11aŻf11i Jtyrrbult111 tul'!), Z!'bar.ulun, Z! są 0111 111aluJu·an1 P"Z!Z 1ah
- 305 -

Suplement: Silva rerum

f/,d;_iwionpn, pełnym zachwytu tonem. Gestami wskazu1 w stronę tych wsparuałofo, ro1gl:\daj się z rucdowienarucm wokoło. Pam1ęca1 - rwo1c emocje odbierane pr;.cz Graczy często dz1ała1:\ znac1.nie sugestywnie1 niż sł owa!l

uito/ '{!bf'lll hlleoro INdZJ 1 po;uhol nit •imkmo f,ÓZJt.„ Od•itifit, I.othy. 111'0lm talt.ą odpo11itdź; Ni,gt!J nit 111s1qpiltm prz!n"' iz.ladxu, oni n1t Zf1111itrz.1111f ":'Jstqpll. IV'S'{!lht oslt.n~nio, ;0Jt.oby11f roz.bflol po drogoth i mortlo11'0/ thrz!in· ;on, 10 11•1tmlrtt Jt.ln1111m·11. A ftrnz. żrgnojtit. "

„Prz!PYJZ!'t 1nnko(J lurtdeit zyitIZf!Jll Il( '{! lnmt, n podlop,1 z:unt/,yq ptr1/cit tfl'""ll.J• mimiqre .ti( tyriqtnmi Jt.olor6»1. Sminn nnprz!ti"' n;śnn;ut 111 ((Jloin poleryto bromq i troft'""' z.polo•uń. Zlolt Jt.nra!Nk, lt.osZfo1111f1t »;1Jodzµnt drogimi lt.nnt1tn11111f1. Srtbmt z.bro;t, bulo!J z. f'(kojtin1111ft 111Jlt.onanym1 z. matig ptrlon;. i'\itNŻJ"'tlnt J"Z. podónz.ar larrz!, 1111m1,yt .rt( od Jt.lt;nolÓ»•n1i?J molt slonta. "

Swawolna Kompania zoscanic wyprowadzona poza bramę, gdzie Olr.r.yma z powrotem broń orn.1 konie. \VI tym momcnoe PB zechcą zapewne wróoć do dworu. Gdy ram z.ajad'I, będzie już świtać. \Y/icśca, jaktc prz)'lllOS'I, spowodują rozłam wsród panów braci. Jedni uwier;ą sło'ol.·om Lipków, drudzy nadal będą chcacli ich za1echać. T)mczasem około god7.tn) I O rano dad7,l\ się slysuć kroki w sieni dworu, a nascępnie do 11by wcjd21e jakby widmo alO\lo~eka: =y, z brudną 1 pnes1ąkniętą krwią szmatą na gło­ wtc, w stroju pachołka dworskiego. Mężczyzna oprze się o framug~ dr1wi i zacznie cicho mówić:

Obra7 1en uraz po we1śou udcl7y oczy nas7ych Sarma1ów. Zoba~ także sicdzi\ccgo na stosie kobierców R.ankira Murzę. Mimo leciwego wtcku, Lipek WCl!\Ż nchowujc imponuj:\Cl\ sylwetki; wojownika. J~-go czarne, skośne oczy zdają się przewiercać rozmówcę na wylot. Przez iwan biegnie mu skośna blizna, koń­ c1.ąca się tuż nad cienkun, długim wąsem. Gdy PB we1dą do izby, mur.ta podniesie si,,. 1 1ac1nic witać. Po1cm od razu pl"lCjdz1e do r.teczy: f Kwcsuę MUl"ly wypowiedz władczym, surowym eonem. Zachowu1 się niby łaskawy, lecz 1ednak sutowy monarcha. '1e okazuj zbyuuch cmoc11. mów stanowczo 1 spokojnie. icch Gr.aczy orudmieli ton 1 poSta\lo'll tacarskJego kniazia. Jeśli chcesz, mo7csz spróbow11ć na~ladować wschodru akcem, jednak uważaj rucwłaśo'ol.1e zasrosowany tylko popsuje klinm i roz~rrucszy Graczy.]

111 PrzJiz.liJtit. N1tob dla lt.tórt} dxialftlm prz!lał Jt.rtw i oddał ŻJdt, ncdz.ne sz.k1thtlJt.i thtą mnit ~bif( I z.o to? Zt1 1J1ioąt CZJ naJZfl 1nora Init. IJ'tlJ rozj? CZJ ,,, imt( Allaha zµb!Ja!H_Y U'OJ, morrllf}ttH_Y JJ'al'{! ~11.J. ó~t/ci? it! Po stoJt.rol nit! IV'OJtr mokit PrzJo/liJtie 111119 z. daklt.n, lfit mant ® nar llfJrz!dtrń. Ak 0111! Q„, i!J nOJ th(lmt »'IZJllhth 110 poi •-bili, Jorll.J przJdroz.ne nl1llf1 i?J 11brali1 Bumillah! Prz!~t inr, żr 11fJ ZfldJUZO z.la im nit r.uninr, »icr niuh 1 oni z.Io nie rzJfliq!" ..ll''itm, po

t0

O~f'1~'tl ~laJZflnt

Je1d1 PB powiedĄ mu o at;iku na wóz z posagiem Justyny, murza zdziwi się i powie:

„llóg;ulm! Nie my ;uttfmy 11i11ni 19 zfmx/111. Prn11•dą millfjt Il( dzjt11•1t.(. Od,grnż.ol ri( nnnl, ~ z/!itrz! lud~ i zµjtdzjt dll'dr. lflitm ftt żr dzfi

Jt!I,

zr !Jn mój, Mtbmtd,

„IV'as'{! 111iloidt„. Unelt.ltm im. To nit Lipki ponl'llly partrt(, Io &zµJt.i - "Z!''!J! Knpa itb witllt.n ritdZJ 111 k1it nitdakJeo 1n1Jt.t11 nn 8111/0ftrht»'· 11."art" milo/tit! RP11fjf1t 11(! Nit doit un ®bm z. HZJf! Oni /11 idą! Clxą ograbił ' spa/ii d»-ór. RPl1f1t1t nt!" Po CZ)m upadruc na podłogę. Jego slO'ol.'ll wywoponure wmenic. icktórzy, co bardziej str2chli"'~ panowie braoa 1aczną przemyśliwać nad droga, ucieczki, jednak większość bęc:bie chciała się bronić. \VI końcu 11rndzą, że we dwone zostanie 50 mę7czym, zaś kobiety 1 d1i~-c1 ujdą z eskortą do Korsunia. Swawolna Kompania ma tcmz wybór: Albo mężnie zostanie bronić dworu, albo ucieknie jak zbite psy, skuliwszy pod sobą ogon)'· Nie trzeba chyba pasać, które rozwiązaruc wyda1c się godne Sarmatów! łają

Napaść

We trz)' pac1cn.e później z krzów przed domem huknie wyst.ro1ł z pistoletu. D o tego czasu dwór .,,,,. nien być przygotowany należycie do obrony. Po pierwszym, jakby osU"Zcgawczym wystrzale ro1Jegnic się prawdziwa kanonada. [Szybkim, nerwowym głosem. Słowa powinny wypaz rwych ust równic szybko jak kule z kozackich samopałów. Gdy już dojdzie do wymiany ciosów, nic pozwól PB na 1asianawianie się! Jeśli nic zareaguj:\ narychrruast, pnejd7 dalej - to uczyni \\'lllkę bardziej dać

realistyczną.)

zr

.,Sly1ZJtit 04t,lą MlfOllad(. HNk ;erl lak gloflfy. oz. IZJ naplynr;ą 11'tlflt do «z!'- TNż: obok »w poń1Jt. odl"f>lfjt SJ>O'.J frogmtnl olt.itnnig i 11-bya .tit 111 ścian(. Sto;ąg no Inio pon flYilJt. n111,k lopit si( z.a pitti, a spod;tgo paków lllJP/y»''!Ją Jt.n1711ino111e rtmi. PrzJpDllfinotit robll jtgo ""'Z!lm)S'{! lt.roto
-306-

011rrolo. Sa111opaty pou'Oli richnq. 11'/idfX'{flit letJz.artu'O IZJkJl;t Ii( do atak.Jl Z, tz.ab/01ni U' f(kacb. " Oto przychod7J czas na walkę wręcz. St.1rostol ze jest co bitwa, w której wszystko dzieje się w pośpiechu! Z każdym walczącym PB mają góra 2 - 3 starcia. \VI pewnym momencie nas1.a Swawolna Kompania zoczy dowódcę rezunów - bogaco odzianego szlachcica dosiadającego karego konia. A cuż przy nim, z pctlą arkanu na szyi, stoi panna Justyna! Pamiętaj,

,.Obrońq nifZJIH f»:J odpierają attJki 111roga, jrdntJk Koz.akóu1 JUi zi(yt ll'tt/11. U(Ż,kit Je./O(kanir derek i 1/errtonit ZftWia.rów. ]HŻ,Jiłż.prou•it df"ZJ'i mOjq n( »!Jlo1noi1gdy noglt rlyszyrit iuirt strz.ol po1nie1zo'!J z gromouym olr.CZJkitm ,,A /Io! A Ila!" Przrz. u·qrlr.it rzpary u1okiennicach uid:;jtit Upluiu• norimyągch no Kozoluiu•. Pf'Z!roŻ!ni 11iupodzje»·onq od.riuzq moląjry nit 111oją IZftllJ. S zoropiórr Ilrz.a/y JJJb!fOją Ji( oż. po br{!rhu!J JJJ do/o Z11poroż.rón1. "

Rankir ~ lur1.a prqbył z odsieczą! \V/ krótkiej chwili Kozacy zosra1ą rozbici, rozproszeni, zaczynają uciekać do lasu. Niestety, ich prz)'Wódca porywa pann~ na siodło i czmycha wraz z kilkoma mołojcami. Konie Tatarów są zmęczone galopem, jedynie Swawolna Kompania może uracować pannę J usrynę.

z

k'!Jqrych KoZfiluiU', zriodl leonin. Popatrzy/ chuil( "" P"Z!tiwniluiu; " 11artrp111e Himiuh11ql sit pog,ordliu•it. - Ja~ to, moiripanletJuit? !
więcej

bliższego

jUSl)'Oy.

Przy ciele nieznanego szlachcica znajduje się list pisany po tatarsku. Znający 1cn język mogą przc:czytać:

Pościg [Rozgorączkowanym

tonem!

„Co prcdzrj u!JPndt1rit z du'Om i dopadane do 1l'!J11i. 01tt1lo rir w niej kilka /eQni, siodło uiszq 110 frion11rh i u•o/'!/q ii( po zjtmi. ty/ parr chuil póź.niy, po!Jktyąc ric o tmpy ltJtorrkit i Zftporoskir, ~tżltJ1rir 110 trakt. Dt1!tletJ P"Z!d robq uidzjrit dou'Ódą letJz.ok.6u• z leilletJmo /11dŹf'1i. Prrdzri! K'19trir letJ11ir ostrogt11ni i nil!J blyskauiro nuzorit z.a nimi. Prrdz!f!" Pościg należy poprowadzić szybko, narracja Starosty Gry nie ma dawać Panom Graczom czasu do namysłu. Kozacy uchodzą na szybkich koniach, nie dość jednak ściglych. Swawolna Kompani:t powoli zbliża się do uciekających. W pewnym momencie z siodła dowódcy urywa się worek pełen monet. Czy nasi Sarmaci sln1szą się i zatrzymają? Jest to dobry rest ich charakteru i fantazji. Jeśli nie będą się zatrzymywać, w końcu dopadną uciekinierów na rozleglej leśnej polanie. Gdy PB będą już naprawdę blisko, Kozacy wstrzymają konie, z.1wr6cą i natrą na Swawolną Kompanię! Po krótkiej w:ilcc Kozacy powinni zeskoczyć z koni i umknąć w las, jednak przywódca nie ucieka ..

„szlorhrir ~ql bogato uyglądającq 1Zftbk i Zflczql u•strzyn9wot leonio. Pou-oli,jokl!J 11it obou1uyqc rit IZft'Żf')ąt9 110 11itgo sz/ofh!J, obroril lwrrgo ź:tb
,.Ado111it, q1111 P101rO»:J! Zb1tf'Z!SZ ez!lodź. IU'O)fb l/IOl0jcóu1 lll!Jfh oraz !Jch, których jo/eO uittll ma.rz poHk!JU'O'!Jfh po odojorh i przgdefuz. do uch11tt11111. DOJdefttz. podt 1111a.rto Kor111ń, gdZJt Zflrz?tiesz palii, robou't1i 1 11iepoko;e u•1ZfZJ11ai. 'Zowż!!y boez!11ie pilne dawi!f, ał(y nikt 11it u11dzfol ritbtt 111 lllyth baro11kó111. Podtjrz!llla pil11it "Z!'"!! nt1 la111ftjr.rJCh

Suplement: Silva rerum

l.Jphi•'. pod Zflnyrq fv111/eim11 AI11rz.q Uirhom 1l11ż.qqrh. Mozuz zyróni nt 11 po111(1(' do Z!'".fa'!Jrh hld~, kloryth mamy Zf1t"Ó»1111 "' 1111tkfr, ;ok 1 w »io1Awh poh/11/eirh. Podąż.o/ Zf1 ty11t1 roz.knZfl"'I I bqńż. /N'l'111"'· 1z. In z.01l11_g1 llU Z!Jlfallt( Zf1/J011lflia11t 111 •• Kry1111t, 111 • •Stat1tb11k. Oi?J A/kub pomnoZJI tlm fll'D)t, ol!f l?Jly 111"1 frint /IO tyrlll'klmm tłrtrou. ''

Współczynniki:

wzrost 178 cm; Waga 79 kg; Wiek 30 lat

clnraktcr. Przezorny, miały, Pmktyku1ący, Fliroarz, Mało honofOW)'. Gw':lłooeł praw

Krzepa 15 Epilog

Zwmność

Ju7 we dwo17e Skoc1cwsklego, muna podnosi się ze sw-cgo m1e1sca 1 zaczpia mówić:

Fancazja 13

Mądrość

12

10

12

!Spoko1nym, uroczystym głosem)

A/kl(h tlał flam dzjJi'!} Z!':Jf1(JIJJ'O! Jrdnak gńyltJ nit nat110JJ_7 111rgo IJn" Mrh111tńa, nie przyrz!dlltJm wa111 z. po111(1('q! Alt ltmz. 11in11, źt nit ty/hi ll:J zfrlqd~/iJrie, 11ie1lusZ!'1t naJ 01h1'Ż!!Jt(t, luz. i ;o 111( Jtlftm ~z. wii!J. Moja opit1Zf1lośl mogłoby ko1Zf111J'tJf żyrit 11-it/11 z.ot1!Jth /11dzj. Luz. d11il;11ż.11 tym! Rnd"Jlll.J iit!"

S7.abla 15 Zwada 8 Jazda konna 12 (inne nieistotne)

Zmysły Ił Łeb

„ll"01Z!1'0Śf11/JJ7t!

- przykładowy Rębajło

Inicjatywa: 12 Cios: +1 Tęgość:

+O

Fortuna: 5

Przewagi: Strój posesjonallł, Wier.i:chowiec (-4), Sekretne cięcie: polskie Przywary: R)'Zykant, Bezh1osny, Chciwiec, Zobowią­ zanie

Szkice dyariuszy przygód „Skarb Kamienieckich"

Co dalej? Jest kilka ro1wiąrni: 1. Panu1e w1eona zgoda m1ęd1y L1pkarm i szlachtą. Po lulku m1cs1ącach Mehmed prz)imuje chrzest i poślubia Justynę.

2. IUnłur MUl7.a chce odqskać tyrul chana 1 zemścić ~tę na bracie. Moze 10 być pooą1ek całej kampanii, pooątkowo głównie politycznej, ma1ące1 na celu p17ekonanie szlacht) polskle1 do pomocy, a następnie wojennc1 - wyprawy w głąb pańsN.'2 tatarskiego. 3. M.imo pomocy Lipków, rodzJ.na nie chce wydać Jusł:)'l1}' - p17ec1ez córki ze szl:lchccktcgo domu - za byle pr1~blędę ? Krymu. Mehmed porywa Jusł:)•nę 1 próbu1e uciec do Stambułu. Swawolna Kompania

rusn w pościg. iedługo po nwarciu przyja.ini wybucha wojna, zaś ..:drad1Jcccy Lipkowie mordują swych nfodnwnych p17)'jaa61 i palą ich dWOf)'. l\ loic Swawolna Kompa-

4.

nia ~potka jes7C7C Rnnklrn Murzę? 5. „Zaufani Ludzie", wspomniani w liście znalezionym pr.t.)' s7lachocu 7.dmjcy. Zapewne śmierć jego nie wzbud71 ich radości. l\l oga oni nawet zac..:ac polow.1ć na PB, łub probować 7cm~ty na okolicznej s1Jachcie... Oczywiście nkońc7cń mo7c: b)·ć w·s7ys1ko /ale1y od taros1y Gry.

wicie

więcej,

Autor Dpnusza: Lukasz Kozłowski \.Cwyaę7ca konkursu na najlepszy scenanusz do „D11luch Pól, oglo~7onego na serwisie Vałkina.. et)

Swawolna Kompania, jad:ic leśnym traktem, posłyszała z oddali W)'Scr1.aly p1s1olc1ów, krzyki ludzku: i szczęk

szabel. Po chwili prędloe1 konne1 1azdy wyjex-

diają na niewid~ polanę, gd71e p17y ruinach starej,

spalonej karczmy walc1ą dwie grupy lud1..1. Z wozu zaprzężonego w dwa konie brom się d7..1elnie mlod\' szł:lchcic 1 r:rzech jego pachołków, otoczeni prz~ dziewięciu Tatarów u1bro1onych w s1able 1 lulu. Panowie Gracze niC?WłoC?nie rus1a1ą na pomoc. Pohańcy na widok odsiecz) rzucają się do uocczki. icstety, obrońcy zosta.lt W)bto do nogi. Jedynie ów miody szlachcic 7Jie, lcc1 1cst oę1ko ranny. Widząc. 7.C rany są śm1enełne, w11awia Komparui, ze zw1e się Piocr Kamieniecki, a napad b) I 1 pewnością sprawką Janusza Koryckiego, ktÓf)' od lat WOJUJc 7 1ego rodziną. Piou w-ręcza Kompanu kawałek białego płótnA, na którym wyrysowano jakąś ma~. im straci przytomność, zdąży wyjafoić, ze mapa prowadzj do skarbu ukrytego w jasktniach, do których w1cd7jc tajne przejście z pobliskich ruin dawnego zameczku. Panowie Gracze z pewnością zechcą skarb odnaleźć.

Do Starosty: K11mpo111a 110 f>fw110 Z!dXt Zflobyt f'!Jtt1111i'ZJ skoro. Brd~t Z!Crz!"t Prz!sz..h1dZf1/ i111 "' tym l\oryrlei; który o ukrytych hisZfo11wośriarh IJ'lt 1 thlf 1' 1ob1t przywltlJZf?YI. li" roi11cl(h ll{JIZ,k.N;t ;11z. leillei1 ;rgo porholk..óu1 no któorh 11atk11q li( Po1101Ju Rmna. I .HdZJt K/Jry·rhtgo od11altźli )llZ, ll~Śrit do /1111t/11 I rz!Ś( Z. nith no 1J1dolf. K/J111pa1111 lifttMit. Tak ;ok w Mbryrh jilm~h przygońouyth, po drod:;,r leil~­ krotnlt Krmtpanio po111n110 11r z. 111m1 ztlrz!I. Sf>ł9alnt atrak· 9t: 1J7t otl11'!Jd'l skrzyni( z. z.a11rkni(lq »nmqtrz. tz.0111ą saó'ą. Gefy brtlą f1tSZJI nr ZJIOŃZ!fleit111, ® ;01/ei11i 11'f"ul111e ""!." Kmyrh hlhima INdŹ!"1. Strrro~jt

,.., 308 ,..,

z

Suplement: Silva ruum

Kompanie llrz!lbam1, luiZ! irh Z}nqz.al1ak bara,,_,, z.ahurz! nnnq JW'( i 11titknit. Or.;)•ifnt Kompan" 11Ja li( 1alcoJ 1111YŃnil z •icz!•\ Nit mo~ prz!atz. °'!Ji 11( bez. poitig11 1finalongo pojtefynkll, ltJ>· 1rnrtlwn 11nłm1tnt11 bądź. plonq
„

„Rapt" Panowic Bracia trafili do karczmy stojącej na zupelnrm odludziu. W izbie s1ed1J samotny młody szlachcic i zalewa smutki gorzałką. Zagadnic;ty przez Kompanie; wyjawił, że zwie sic; Marcin Kostecki i topi w trunkach swą niespełnioną milość do panny Anny Jarockiej, która uczucie odw·.eajemma, acz jej ojciec · na majątki pazerny • gardzi małżeństwem córki ze szlachcicem, który jeno na jednej wiosce sied1.i. Widać, ie JWP Kostecki jes1 wielce poru~zony i gniewny. Na dodaick ma jeszcze świe7ą, choć nieglęboką ranę od szabli na dłoni i udzie:. Wytłumaczy, że to sprawka czelad7.i pana Jarockiego, która napadła nań i pobiła, cic;żko raniąc dwóch pacholków młodego szlachcica, którzy teraz w stajni cierpią. Nicspelniony kochanek poprosi o pomoc w wyratowaniu ukochanej z rąk okrutnego ojca. w 7,anijan orerujc swą do1gonną wdzi~ność, ale jeśli to nie pomoże, to wyjmie na pasa niewielką saktewkc; i ciśnie ją na stół.

„Czarny powóz" W uakcie jednego z sejmików Panowic Braoa który poprosi ich, by udali sic; do jego pana - Zb1gruCW11 Dworowslocgo. Ów 1cgomo~ć zamieszkuje na czas zjazdu w bog2rym m1cszczańslum domu. Szlachcic przywita Kompani~ pr7y 'uto 7,as1a ufonpn siole. \V a.asie posiłku W)'lllŚOI, ze chce 7leoć Panom Braciom W}iątkowo LrUdną 1 dyskretną nus1ę. za krórą jednak czeka ich Wielka nagroda. Chod7.J o przcjc;cie listów, które ~ą wic7ć ze sobą ~7Wcd:tC)' posłańcy do ambasadora ich kraju w Rzeczypospolitej. Trzeba jakimś przemyślnym sposobem odebrać 1m corbc; z listami i przekazać je panu Dworowslucmu. Nie dość, że zapłata wysoka, to jeszcze prl)'Sługa dla Rzeczypospolitej! I to jeszcze jaka? Dalibóg! Ogro· mnal Ekscraordyna.rrjna! spotkają pachołka,

D o Starosty: Pou'tiz. SZJl'tdz.lu Jtfl uleortou'Oi!J Prz!Z od· dział 50 fOJlnniw, z.att111 Ponouit Brana bcdą mul ricz.h orz.ech do zgryzfmia. OrzJu•iftit u• nttbtzpiuzpyrh cyuach z.aJllJZ! łatu.'O "!J""lqi kltjJ( z.bf'Ojntgo h11/l0jJIU'11. Alt na Io trzeba mit! pitnią4~, a 1 Io nie uiadomo, r:q ltytlarlw zfntra· nina Ja rod( rrg11larntm11 •'O)Jkit. Maż!ra sprdhoa'lll podsl11 - prz!mknq/ si( JQ oboZf' prz!brt11ti11 (!11h przJlą".{Jl 11c tk orszak.N poJ jakimi poz_ortlli), a poltnt spr6boo·a i leradZJ'Zf· Nitrh Panouie Grarz.e nt1z.qglo•·ą; Io om "'"fil "'1ilti.

„

1) z.aś, S1aros10, zastanó"' 11t. r:q O»oronh nit p st pr:qDo Staros ty: Snm'Olna Ktlmpa1t1a po•1nna «zll#'t.int podkitm szpitfitm iltntgo palist»·a. Alt ltfłl!J n11mtr, IAJl!J •'lf>OlltÓ< sz.ltxhnra "' po1rz!b1t. Kosltdu :(!l/lroponlljt z.oho.ii Ktlmpania zrobiła PrzJJl11gt nu lllYl.Jtlllll Juó/()n, (]I/eo ' ""'"' m01kit1111k.itm11! sit "IKJ poJ d•vr, rł!Jlhtm Prz!Jhxzll Prz!Z parkan i poJnfrz!, ~ltVJtai ohtnnur 1 ponl'l1i pann( z iz!!!, a po llll'(!Jlkim pognał 'Zflli prcd'{!I •' lasy. Poty11=S7łO. /\le leorrz!11c zjtdzje ) 11'/P }flro{ 11zhf'OJO'!J'h parhołk.6w. asz.kitll) mapki l.Jllla'J)nt, TrzJ dni lt1n11 ZJT!bił z.tyazl na duvr Jarockich, alt sZfurm m11 klórąpoluit!rz Pa11om Gm~m. Zapfanllj "' og6f'!Jm z.ary11t, sit nit 11Jal, a i" ~bito"'" /11dzf, •icc ~leor:qstał KtJmpanit . 1akit alujt prz!tiwleo lir11jou1 i>(dzje pod9mou'tJI Sqs111d. diJ „mole.rrj robo{J ''. Pa1toa1t Branfl Z.OS'""" p111Z[Z!ni 1''0/no Ruz.ta J"Ż z.ak:u od por:qnań Panó•t Crt1r:q. Prz!~ poJ a·antnkitm, żt ~nuz.q na posZ!'kitl'dnie poru'Olt!J pamry. skolir:q sif na;pnm:dopodohmg Z"Jn(Jhlli z..yazltm l!J r:q 117 Prz!""7!JHI ~podk.11 groZ! im luira za ••spił11dzjał. Po~ dntgig Jfro'!} • 11/t 1t1t~k.111~nt, Z! spir 11Ja Ilf Z"'
„

z„.,,;;

- 309 -

Suplement: Silva rerum

Go1owc do gry Swawolne Kompanie Dla ułaN~enia startu poc1~tkuj11.c)'1TI Panom Grao:om, przygo1owaliśmy pięć gotowych zestawów postaci, po p1~ć szruk każdy. Wystarczy wydrukować sobie lub wyno1ować Karty Posmc1 na papierze, przeczytać uwa?me - 1 hajda na 01jkie Pola! Oto przykładowe Swawolne Kompanie, jakie mo:ma było napotkać na Ukrainie w burzliwym XVl l wicku:

Bracia -

rębajłowie

D11clru 1 knepcy bracia iezab11owscy, pr7yb)•s1e z niebezpiecznej Rusi C1erwonej (dzisiejsze Bieszczady), gd11e w&ród la~Ó\\ czaj11. się zgraje zbójców, dnku: 7\\ienę12 1 tajemnicze 1łc sił). S1lacheckie dwory buduje się na ksnalt obronnych foncczck, a niektóre 1 nich 10 pra\\·dziwc gniazda 1bó1cck1e. Prawo i sprawiedliwość nie się­ ga1ą w odludne zabitki bieszczadzkich gór i lasÓ\\'. \'\'}TÓsłszy w lllkich warunkach, jesteście N·ardzi, odwa7ni i me dacie sobie w kaszę dmuchać. Terv JCStcście wygnańcami, bo po .\rrucra pana ojca niegodziwy suyj odebrał wam dwór, Wioskę i 7jcmię, powołując się na (fałszywy!) ojcowy res1amen1. W sądl'je bez pieniędzy nic ruc wskóracie, ~tłll. też rue, bo u stryja słu1y na1mnicj dwudzicsru zbrojnych pachołków. Pozosrało wam ujść na pobliską Ukrainę, gdzie śmiały mąż z szablą w garści szybko się może dorobić. Zdob('d11ec1e pieniądze, zac1ągniec1e na slu7b~ z pól setki Kozaków, a potem wrócicie odebrać, co wasze, a stryja 1 ws1ys1kiego rozliczyć. Jan Niezabitowski Lat 25, Rębajło

ltrzepa

ZwłnnoU

Znty9ły

8

10

12

Sabla8

TropotNC IS L.ta. 7

llllUllKS 11

\l1ÓC2ftUI 7 sm.ta-12

M~

Fantazja

s

6 Juda lu>ona 13

Leb

7

8

Oyunac1

a1starszy z braci, najlepszy z ruch myśli\\1CC, tropiciel 1 strzelec. Niera1 na dm całe 1nikał w dzOOch kruejach, 1a zwierzyn11. i ptactwem. Lep1e1 czuje Stę w lesie czy na gościńcu ru1 1.a stołem, a wobec ludzi ponury 1est 1 mrukliwy. Stąd też muno stars1cństwa nic jest przywódcą młodszym braciom, bo gładko gadać ruc urnie i godnie braci rcprezeniować nie potrafi. chod1ąc

M oderunek: szabla batorówka, rus:.mica kołowa (+I O kuQ, dwa pistolety koł owe(+ IO kul), prochownica, woreC'.l'Ck z prochem, szuba podbi1a wi lczym futrem, rzeźbiony posrebnany kufel z przykrywką, krzesiwo i hubka, l'WÓJ liny konopnej, łyżka, nóż, bukłak 7 wodą. pół worka owsa, w sakiewce 8 1lo1ych

Łukasz

Niezabitowski lat 20, Rębajło z~

~

6

6 ZndalS Slndanic 8

Judokonna6 1111e8

Pancazja 7

Leb

9

Tropoaur8 {;<:nealop I hcraldyU 7

t.ukas7 niezgrabny jest i powolny, bo jako największy 7.arłok w kompanii, opasły jest niczym baryłka z sadłem. Ustępuje braciom w kunszcie szermierczym, za to ni kt nie spros1a ł.ukaszowi w zwndl"ie karczemnej, gdy przychodzi do pięści i ciskania spr.tętnmi. Ma nic l:lda jaką krzepę w gaJ"ŚCl i tęgi Ich do kielicha, a więc s1.anuj11, go braciszkowie i co nieco tężyzny 7a1droszc:rą. Moderunek: sz2bla ba1orówka, 2 pmolcty kołowe (+11 kul), kindżał, worccl'ek z prochem, prochowruca; rrus1urka, srebrny pierścień z rubmem, nas1ka miodu pimego, kufel z drewna lipowego, 3 pęta suszonej kiełbasy, lp•ka, bukłak z woru., oselka, worek owsa, w sakiewce JO :dorych

Mateusz Niezabitowski lat 22,

R ębajło

Zwinn~

10

Zmy.ty 8

M~

7

Wlóanla7

Tlllicc 15

ł.aanalO

Muxyb(~) I:?

Uwocbcnir 12

Jucla konna 13

- 310 -

Pancazja 9

Leb

7

„

Suplement: Silva rerum

Mateusz

był

roku dworarunem u pana kasztelana ha!Jcloego, gd71e nabr:ał co nieco dworsloe1 mowy i Śllllałości do nicwiasL Pi~knie grywa na C7ekaniku (flecie) 1ajbarcbjej wyga· zabiera głos w unieniu braci.

przc7

półtora

ogłady, nauoył si~ gładkiej

dany,

najo,ęśaej

Mode r\lnek: szabla turecka, pistolet ska lkowy (+6 kul), bandolet ska ł kowy (+6 kul), kindża ł , prochownica, woreczek z prochem; wełniana peleryna z kapl\lrem, 2 świece, 3 pióra gęsie, flakonik atrnmcnru, 8 kan papieru, l)e.i:ka, bukłak z winem, portrecik ładnej i drogiej sercu Mateusza mieszc7lu warsnwsk1ej, w sakil.-wce 9 7lorych

Marek N iezabitowski

J • ~

r ~

((rzepa 10

łat

23,

Rębajło

Zmy9ły

Zwinnolić

Szabla 12

Wlóczma 7 Nadmk 12

L, R1111NC19

~

u

u

Fantazja 7

C.ynabl< 12

7 luda lionna IS

SkndanotlJ

Uytaiw1puaruclO

Leb 9

• j

Jedyny z braci, kcóry ma za sobą służbę wojskO"-'I\ • trzy kwartały w lekkiej cho~ kasztelana halickiego. \Vo łoska chor.igicw kasztelana niejeden r:iz kle rala się ze zbójeckimi kupami albo chod1iła w pole rozbijać pojedyncze czambuły tatarskie, którym zdarza ł o się zapędzić cak daleko w g l:tb Rzcczypospol11cj. Marek poznał się troch~ na opatrywaniu ran i stłuczeń. Opr6C7 szabli 7W)'kle nosi przy sobie zabójczy nadziak. Moderunek: szabla husarska, 2 pis1ołcry rajcarsloe (+12 kuJ), nadziak, prochownica, woreczek z prochem; kol czuga. krzeSJwo 1 hubka, pochodnia, burka wilc7a na chłody, czyste płótno 1 ma~ć n.'l ran)', łyżka, nóz, osełka, bukłak z piwem, w sakiewce I Ozłotych

J a cek Niezabitows ki

łat

17,

Rębajło

Knepa

ZwinncMć

7

14 Wlócztua l.uk9

„

Mitdrość

Zmy91y

u

Arbn li c •k 9

Fantazja 7

7 J u.da konna 16 Łacina

6

J\'l')'k marslu 7 Sknd.tn~

14

Leb 8

Gc:ncalop , bmldyu 6 C•ywue•

amc6

ajmlods7y z rodu usr„puje stars7ym braciom sit11. fizyczną i doświadczeniem, łcc7 dorównuje: mlod7jcńcz:t od wagi\ ora;r biegłością we władaniu orężem. W podziwienie "''Prawia bracis;rków zręcznością w rzucaniu arkanem, której to szruki wr:IZ z kilkunastoma zdaniami po kipczacku (t:atarsku) nauczył si~ od rucwolncgo Tatara służą· cego we dwonc. Bracia śmiali si~ wtedy z „rych pogańskich szruczek", ale d1..1ś ceru:t sobie umiejętności ,Jacusia". Moderunek: szabla batorówka, łuk (+12 strzał), pmołet kołowy (+8 kul), arkan, prochowruca, woreczek z prochem, drewniany krzyżyk, nahajka, oepla s7uba 7 baranim kożuszkiem, kociołek 7cłarny, ly7ka, aó7, bukłak 1 wod:t pól worka owsa, w sakiewce 8 złotych

Hreczkosieje Młod1j, ruewykształccni szlacheccy synkowie z n~dznego zaścianka na Podlasiu. We wsi waszej w ciasnych charynkach (które od char chłopskich ró1ni:t rylko maleńkie ganki przed wejściem) mics1ka uboga szlachta, która rue ma poddanych chłopów, więc sama s1e1e zbo1e i chodzi za pługiem. Cho"''3llfoc się nic po szlachecku, a prawic po chłopsku, robiąc z rod?icarru w polu 1wypasaj:tc bydło. Gdyby zaś po śm1ero rodziców prz)·szło d21elić maJ:ttek m1~zy synów, każdemu pnypadlby spadek cak n~zny, że i chłop by 1cn rue wpył. Więc undzili ojcowie wasi, ze $tarszych synów przy sobie zoscawi11. 1 przekaż:\ im całość dzted21ctwa, a młodszych wyposaz:\ 1 "'')'śl:t na Uknunę, by szukali tamże zajęcia i zarobku, bo na ubogim Podlasiu aru jednego, am drugiego nic 1.najd:t. Dano więc każdemu z was konia, szablę, broń ognist:\, par~ groszy w kiesk~ i jadło do sakwy; do ccgo ojcowskich porad i matczynych przestróg co niemiara; a na koniec szczere błogosławieństwo na drogę • i wypchni~to z rodzinnego gniazda w nieznany i niebezpieczny świat .

-311 -

Mikołaj

Dobiec ki Lat 20, Hreczkos iej Zmy9ły

Zwinnoet 9

Panuazja 7

14

Cytubk9

°C'1ócmaa 7

Ordynck9

Ruunabntw08

Leb

8

Czytanic 1 puanic 6 Cenelllogia I hcnJdrb 6

"

·J

Ojciec Mikołaja wiele lat młodości pr..:eslużyl w wojsku, najpierw jako o ficer w zbrojnej w rusznice piechocie polsluej, póiruej przy obsłudze dział w anyleńi. Swl\ miłość do broni ognistej w duzcj micr.te pr.telal na synów, ud71clajl\c im też wiedzy i umiejętności. Mikol:ij jest najlepszym smelccm w kompanii , ma przy swej str7elbie na1lepszc siararue, a także potrafi occruć na oko, 13k dobrze dana lufa będ11c Stl'7elać. Majl\c dobre narzęd71a, moglby te7 IO I owo naprawić. Moderunek: szabla batorówka, rusznica skałkowa (+9 kul), 2 pistolety kołowe (+ IO kul), prochownica, 2 worcalu z prochem, ryngraf' z Malkl\ Boslq, krzesiwo i hubka, kożuch barani 1 rękawice, d\lo~e koszule płócienne 1 gaae na 7mianę, lyika, nóż, osełka, pól worka owsa, bukłak z wodl\, w salucwce 5 złotych

J a nusz „He rkules" Machowicz lat 24, Hreczkosiej

~

r itn;pa ~

SZibla IO

4L •·---7

ZwinncMt 9

Fantazja

Leb

14

7

8

Włóonll

Zw.da 16 Płamcmwo

Zmy.ty 12

7 """'-hrwo 10

Na1starSZ)' w kompanii przcnsa cowarryszy o glow~ a w barach jest szers7y dwa razy. Pięści ma jak bochny, łeb ruczym ceber, a silny jesr jak rur. Stąd wlaśrue 7W'l go Herkulesem i bojl\ się uochę, bo jak SJę Janusz rozgmC\lo'll 1 Lać po gębach zacznie, to rue da1 Bo7,c. Szabll\ n to fechtuje niezgrabnie, ale jak JU7 uderzy, tO scraszliwie. 01acc Janusza trudru się kowalstwem, s~ Janusz umie co rucco robić w żelazic i p17y broni białej. Moderunek: ciężki bułat moskiewski, rusznica lontowa (+7 kul), prochownica, woreczek z prochem; misiurka 1 obojczyk, 4 podkowy, 2 pochodnie, nahajka, krzesiwo i hubka, kożuch barani, l)7 ka, nóż, osełka, bukłak z wod11, pól worka owsa, w sakiewce 5 zJocych

Maciej Stras z lat 17, Hreczkosiej

~ "" ~ ~L

Szabla IO llmmica IO

Zwinno4ć

12

Zany.ty 15

M~

7

l.owiectWO 14 Rnlniawo IO

Wlóc:mi9 9 Slawłoait 12

t..ana s Judakonna9

Fanuazja 7

"'I

Leb

7

Czyunic1~ S

Gcnc.lop I bcnldyka s

i

Często

je7,dzil Maćko do wuja, który na skraju wielkiego boru micszkajl\C, obfitość zwierza łownego ma pod bolucm, stąd reż znajomość pewna u Maćka snuki łowieckiej. Ale mar7eniem Maćka jest własny poczet husarski. Od pacholęcia wprawiał się pilno do konia 1 kopii. Pó ki co, zamiast kopii rohatynę wozi przy kulbace. Ze w~zyst­ luch Maciek najbardziej oszczędny (inn i mówią: sk:ipy), bo mu ten husarski poczc1 często na myśl prqchodzi. Moderunek: S?abla batorówka, króaca koł owa (+ 7 kul), rusznica lo ntowa (+ 1O kul), roharyna, prochownica, worec7Ck 7 prochem; zwój liny konopnej, gro t do ro hatyny, drewniany kufel, kl'7es1wo i hubka, kożuch barani, lyzka, nó7, bukłak z w~ pól worka o wsa, w sakiewce 6 złotych

D aniel Strasz la t 19, Hreczkosiej z~

Zmy9ły

M~

10

14

12

Wlóc- 7 Uwodaenic 11

t..ana 12 TINCCl2

- 312 -

Fantazja 10

Leb

8

Pnwol2

Uywloc I psan;., 14

Juda konna 13

Gt-ncaiop 1 henJdyb IS

l

Darucl d\\"a lata kształcił się w kolegium 1czwckim w \Vars:rawie i na ksi1
„

Aleksander Azbcjowio: lat 19, Tatar Litewski

~ ~

r

Ł"

Krzepa 7

ZwinncMć

~

Zm)'9ly

15

16

Siable 12

WlÓODlll 9

lluunaa6

luk 16

8

Jęryłi hllllnlii Język

17

PolW 19

Pancazja 7

Leb 7

s

Arian 14

C7)'WUC I pwNC

Juda konftl 19

(~I benJdyb

5

„ "' i

Olek pochodzi z tych nielicznych Tatarów, którq wyrtekli si1< wiary muzułmańskiej 1 przyjęli katolicy-tm. Ojocc Olka to prawd1Jwy litewski Tatar. Pojął za ionę ubogą szlachciankę z Podlasia, przyj11l polski obyczaj i j~yk, ale syn om pnekazał wicie wschodnich tradyq1, w tym marski sposób wojowania (łuk, arkan, Ś\\~cma jazda konna). ie było w całym zaścianku lcps1,cgo jc:idźca i lucznika niż miody Aleksander. A, ze nieco czarniawy to 1 się dziewki n mm oglądały. M oderun ek : szabb czcrkicsk2, luk (+ 15 sm.al), kindzal, arkan; wilcza burk2 marsk2, wódki (w 1'2Zle choroby). łyżka, bukłak z \ltod:\, worek owsa, w sakiewce 4 złote

igły,

ruci 1 rzemylu, butelka

Żołnierze swawolni

„

;caciągnęliście się kiedyś

na wojn~ do lekkiej (tzw. wołoskiej) chorągwi ra1em setką mnych ochomików, w ubogiej szlachty, która nic miała pieniędzy na kosztowny ekWlpunek hu~arski. Chodziliście w przedniej s1.raży 1 na dalekie zwiady, ści:igaliście z okolicznych wiosek prowiam dla wojska i paszę dla kom (nieraz lrteba było odbierać chłopom sil:i), a w bitwie wspieraliście miażdżące uderzenia pancernej husarii i $cigabścic umyluljących nacpnyjaciól. Żyliście 7 tego, co się 7raboU"alo lub zdobyło na wrogu, bo 7old z pańsrwowcj kasy nic nadchod11ł. Po skończonej wojme ro7J>US7C70no wojsko do domów, ale maleźb się u was tacy, którym me choalo się wracać do domów i sied71CĆ przy piecu. Jak Kmicicowa komparua, ro1b11ahk1e się po zruszczonym woiną kraju 1 braliśac od ludZJ grożb" lub si lą, co \\"am było do żyoa potnebne. A7 u,Tcszcie starosta zebrał szlachtę do kupy i rozbił wasz oddział doszaętnie. T ylko wam kilku udało się umknąć 1 ukryć się na Uk.nurue przed prawem. więks1-0ŚCI

Mustafa

Tałajowicz

Krzepa 7

lat 29, Tatar L itews ki z~

Zmyeły

M~

t6

t5

8

Wlóc:tnaa9 Luk 16

Arbnl4 Polllii 19

Jczyk caunki 17

Fantazja 7

s

Leb 7

Juda k011111 19 (Jyunie I pmmc 5

Lncwski Tatar, z dziada pradziada żołnierz lckk.ie1 jazdy, rabuś i gwaltowruk. Tradycje wo1skowe Tala1ow1czów 1eszcze wojen z zakonem krzyzaclum 1 s łynnej birwy pod Grunwaldem, gd21e tautrslo oddział wspierał „btalcgo chana" ~ 11olda i braut jego Jagiełłę. Woju1ąc od szesnastego roku 7)Cta, jest Mustafa Ś\\1ecnym luarukiem 1 jcidżccm, umie dobrze robić szabl" 1Stnela nawet z broni ogn1s1e1. Ws7clako 1e1 rue lubi bo smrodu wicia robi a efekt mewiella.

sięgają

M oderunek: szabla ordynka, luk (+ 10 strzal), pistolet kołowy, kindżał, p rochownica, woreczek z prochem; delia z sobolowym kołnierzem, cięciwa do luku, nahajka, srebrny łańcuszek, pól gąsiorka rruodu p1cnego, osełka, kr:resiwo i hubka, łyżka, żelazny kociołek, bukłak z wodą, worek owsa, w sakiewce 6 złotych

-313-

Paweł

Jr

~l l

Laniews ki lai 40, Swawolnik

Knepa

S~ahla6

Zwinno6ć

Mfłdro'ć

8

9 WlóclU\1& 7 I.tana 12

Ru.<>ruca 6

Leb 9

Fantazja 7

,

Judakonna6

Cryt2nic j pÓUNC 8

ajs1ars7y z kompanii był przed Jacy jakiś czas mnichem w zakonie, skl\d ~d7ono go za nieobyczajne prowad1cnic s1~. Zosrala mu z mm1ych cns6w nachalnie demonscrowana pobo1ność: kn).żyk na szyi, ró:ianic:c pl"ly pasie, wieczne WZ)'Wanie opiciu Opatr1nofo 1 modi)' o powodzenie. Gdy cylko mozna, chadza na ms1e 1 C7ęs10 przp1ępu1e do spowiedzi Ale grzcs7)' 1ak samo jak inni. StncLi świetrue z rus.zrucy 1 zna się na leczcruu ran 1 chorob. Moderunek: szabla ba1orówka, rus.zruca kolow.i (+7 kul), 2 pisrolety kołowe (+8 kul). prochownica, worec?ck 7 prochem; misiurka, drewniany kn)7)'k, r6.zanicc, ks~eczka do nabożcńsrwa, bu1deczka wody ś~ięconej, ko.zuch barani, skórzany kubek i sześć kośa do gry, czyste plómo na opaLrunlu, igla 1 motek nici, 2 świece, ćwierć bu1clk1 wódki, łyżka, n6:7„ bukłak z wodą. pól worka owsa, w sakiewce 7 zloiych i zlocy pierścień z szafirem

S1asiek Ruszkowic lat 16, Swawolnik

Jr ~epa

~

~

l

Sabla 9 RunNCa6

ZwinncMć

Zmy9ły

M~

10

13

7

'lllńclllllll 7

l.llCDll 6

Juda konna I:?

Leb 7

Fantazja 7

~• hcnlJyb 7 TortutT9

Muzyka (ctcbNkl 12

.., ·~

Czyww I pumar 8

Miody hreczkosiej z ubogiego .zaśaanka na Mvowszu. który ucekł do wo1ska kradnj\c z domu korua, broń 1 trochę 1ed7erua. Opattzyl się: 1uz z okruaerisrwem wojennym i mimo młodego wieku wcale nic jest lagodruejszy od rcsny hulu1skiej kompanii. Bywa, 7C 1 gors7y, bo najbardziej ze wszrsiluch skory jcs1 do rabunku. Pięknie gr)'Wa na aekaniku. Moderunek: s1abla czerkieska, luk (+ 11 s1rnl), pistolet skałkowy (+5 kul), nĆ>Ż r.1.einicki, prochowniCll, worec1ck z prochem; wilcza bu rka 1atllrska, suknia kobieca ze zlotoglowiu, nasz)inik z perci, czekanik, kncsiwo i hubka, pochodnia, łrżka, bukłak 7 wodą, p61 worka owsa

Semen Guita lat 24, Swawolnik

~ ~

r- Knepa 8

L

Subla IO

Ru.'71\1Ca6

Zwinno6t 10

Zmy.ty 14

~ 7

Fantazja 7

Leb 7

Luk li

\l1ócxnaa 7

JudalwnN IS

Gencalop I hcnldyb 5

laaoa6

Adwil:?

~lpqNC6

Tropcnocl2

, 1

J

Boiarzynek z ubogiego ruskiego rodu. Od kilku łac żyje z wojny, włócząc się i rabujl\C w tej czy innej kupie żoł­ nierskiego hultajsiwa. Obdarzony bystrym wzrokiem, dobrze ser.zda z rusznicy i z łuku , a ponadto umie zręcznie rzucać arkanem. Ma pic;kną szable; tureckl\ o rc;kojeści wysadzanej drogimi kamieniami. Polskim włada doskonale, ac7 mocno zaciąga po rusku. Moderunek: szabla rurecka, luk (+9 Slt?al), ruszruca lomowa (+6 kul), kind7al, procho~"nica, woreczek z prochem, arkan; wełniana derka, posrcbl"lanr kufel, kolorowy rurccki d)wanik, świc;I)' obrazek z Michałem i\rcharuołem, kr7cs1wo i hubka, pochodrua, ł)7ka, bukłak z wochl, p61 worka owsa

Żemajtis Kukutis lat 26, Swawolnik ZwinncMć

10

Mfłdro'ć 7 Lowiccrwo 14 Z"'11da IS

Szabla6

R11unic16

-314-

Fantazja 7

Leb 7

Juda konna 12 Tropienicl2

Suplement: Silva ttrum

„

Bo1arqn dalclae1 Zmudzi, człek o pos!Ur7e 1 obycza1ach „niedźu1edn1 lnew~k1ego". Kr7epla 1 wytrzymał)' na trudy, o widiach i ciężkich pięściach, u 10 zwmn)' 2 pewny siebie w lesie. 1k1 tak 1ak on nie umie podchodzić zwierzyny. Rusznicę ma siarą i niedobr:\, ale chętniej strzela ze 7,dobycznego cię„lacgo półhaka, o który barcbo dba. Ze względu na wychowanic w li1ewskicj dziczy, nie nauczył się am jednego zdania po łacinie, czego mu czasami wstyd. M od erunek : szabla batorówka, półhak kolowy (+6 kul), rusznica lontowa (+5 kul), kindżał, prochownica, woreczek z prochem; ciężkie futro niedźwiedzic, wclniana derka, dwie koszule jedwabne. krysnalowy pucharek, 7cłazn)' kubek, haczyki na ryby, sznurki, ly-.lka, buklak z wodl\, pól worka o wsa

Husarze 1e pos7c7ęśc1lo \\11lm się na ostatniej wojnic. Lraciliścic tabory 7 u-szelak1m dobrem, ~luzbę "'Tbiio u-am lub poraniono, 27 zostaliście przy jednym komu na glo"'·ę i z talurn baga?em, co na końskim grzb1coc. Mocno poszarpaną waszą chorągiew ro zpuszczono do domów. Ale jakże poka73ć się rcxl71rue 1 sąsiadom w tak oplakanym s ianie? Bez c7eladzi, bez łupów, bez zbroic husarskich, na wynędz.nialych w1cr~chowcach? Spalilibyście się chyba ze wstydu. Zamias1 więc wracać w rod7jnne strony, pojechaliście na Ukrainę, gdzie wieczne niepokoje kozackie 1 srepowe utarczki z Tatarami dadzą dobremu żoł nierzowi godziwy zarobek. Trzeba zaznać sławy i napełnić sakiewki, by wrócić z wojny jak przysrało na husarza, nie na wędrownego d:dada. A wszak d obry Bóg po to srworzyl nieprzyjaciół, żeby naród rycerski lup z nich brać mógł.

J anusz Radziejowski lat 20, T owarzysz hus arski

ZwinnoU: 8

Zrny9ły

Fantazja

Leb

10

10

9

Juda konna 12

N.daak12 l.acina 12

Oglmła dwonb

14

WlócxNa I? Ję7Jk wioski IO

Czyanoc I pwnlC 16 Genealogia I hnaklyb 11

Młodzieniec

z bogatego mazowieckiego rodu Radziejowskich, potomek senato rów Rzeczypospolitej. Zaszczytna w husarii poprzedzać mia ła karierę poliryczną i dworskll, alt: młod7.icńczy hono r me pozwolił Janus1ow1 wrócić z wojny pokonanym. Wykszralcony i wychowany po dworsku, nic najlepiej 7nos1 wojenne trudy, ale ruań­ CZ)'Ć go nie trzeba. t\czkolwick st:irsi koledzy 7.llrtujll nieraz z jego wielkopańskich ges1ów i manier. t\le 7 kompanionami to tak zawsze. służba

Moderunek: S7.:ibla turecka, 2 pistolety koło"'·e (+ 13 kuł), koncen, nad7i:ik. landzal, prochownica, u·orcczelc 7 prochem; S7)'Szak turbanowy, ciepła delia 7 sobolowym kołnierzem, rękawice, 7IOt)' S)'gnet hcrlX)'W)', 2 koszule I 2 gaoc na 7mianę, 2 podkowy, krzcsiu·o 1 hubka, ks1:peaka do nabożeństwa, po7łacany kufel z tloczonpn herbem, nó7, ly-/ka, osclka, bukłak z wodl\, pól worka owsa. w sakiewce 14 zlorych

Zygmuni Kazimirowicz lat 37, Towarzysz hus arski

~

,..

~l

Knepa

Zwinność

Zmy.ty

Mitdrość

14

10

11

7

Sabla 14 llualrllCll 11

N-.... 12 Lacina8

Z..-..la 15 Ordyndc 14

Fantazja 8

Leb 14

„..

Wl6anaa IS

(:zyw,.. I pw>IC 9

1

Juda koai1I 16

(~I hcnJd,-b 7

1

Stary wiarus, weteran licznych wojen, mąż b1egly w subli, krzepki 1 zdrowy. Niebogaty, bo ma w d7jerża'1.ie rylko jednll wioskę na Urwie, gdzie spęd1a 7imę. ł\16\1.i o sobie, że „żywi go wo1na'', co znaczy, ż.c uuzymu1e się z łupów wojennych 1 wiecznie spóżmająccgo się pańsrwowego żołdu. Przykładem 1 naukami podsyca ri·cerski arumus7 1 dumę Janusu. Rad jest, że z detik:imcgo magnackiego synalka wyrosnąć mo7e 1~ ż.olrucrz. Rad mu serca uchylić 1 jak syna go miłuje. M od erune k : s7abla husarska, 2 pisrolcty kołowe (+ 10 kul), koncerz, kindżał, prochowmca, u·oreczek z p rochem; wilcza burka ratarska, rękawice, sznur konopny. różaniec, pól butelki wódki, czyste płótno na opatrunki, 2 pochodnie, krzesiwo i hubka, osełka, łyżka, bukłak z wodą, worek z owsem, w sakiewce ł 2 złotych

- 315 -

Suplement: Silva rerum

Jacek Bał Lat 26, Pocztowy

r--

ltnepa

Zwinność

Zmy9ły

Ml\(lrość

Fantazja

Łeb

16

7

7

5

5

16

Subla I:? RUłznia

li

Włócznia

15 Nlldmk 14

Laana3

Plllncntwo 14

ZWlda 17

Juda konna 14

Czya - 1 pwnie 3 G~ I hcnldyb 3

Szeroki w barm;h, krzepki i ponury szlachcic rodem z ubogiego zaścianka. Zamiast chodzić za pł ugiem jak byle chlop,Jacek wybrał służbę wojskową u Kazimirowicza i przewojował z nim już sześć lat. Nie jest zbyt mądry ani biegły w naukach, z fantazją też u niego kiepsko, bo wychowanie odebrał prawie :7,e ch łopskie. Ale lepiej z niego nie szydzić, bo skory do gniewu, a rękę ma ciężką. Moderunek: s7.abla husarska, pistolet skałkowy (+6 k"Ul), nadziak, pałasz, kindżał, prochown.ica, woreczek z prochem; kożuch barani, srebrny krzyżyk, drewniany kufe~ ly-.lka, bukłak z wodą, pól worka owsa, w sakiewce 8 złorych

Jeremi Kuryło lat 25, Poc:uowy

•r

~~

Krzepa

L S~IO

Rusznica 16

Zwinność

Zmysły

Ml\(lrość

Fantazja

Łeb

14

14

7

7

14

Wlóc;rma 12 Nłldztalc 11

Lacina6 Juda konna 16

Tropicruc I:? Lowtcawo16

Dosko!lllły strzelec i jcżdzicc, dość zręczny myśliwy, przez cztery lata walczył w poczcie husarskim zabitego niedawno towarzysza Głębockiego. Zna się co nieco na przyrządzaniu potraw, więc tO zazwyo.aj o n goruje strawę dla kompanii, choć nieraz przy rym burczy i się awanruruje, bo nie chce, by uważano go za sł ugę.

Modenmek: szabla batorówka, 2 pistolety kołowe (+1 1 kul), rusznica ko łowa (+5 kul), nadziak, kindżał, prochownica, woreczek z prochem; kolczuga, delia, rękawice, krzesiwo i hubka, świeca woskowa, żelazny kociołek, woreczek pieprzu, woreczek soli, odrobina cukru, l)>ika, bukłak z wodą. pól workJI owsa

Dymirr Siemiaszko lat 22, Pocztowy

ltnepa

Zwinność

Zmyeły

10

14

14

Wlóanaa 12

Nadziak

Luk 16

azda konna 16

Fantazja 6 Troporrucl2 16

Łeb

12 Czyanlc I pwNe 7 Ordynek IO

S?Jachcic ruski spod Halicza, postawny i silny, a przy tym dobru obeznany z lasem i łowami. Celnie strzela z luku i lubi przechwalać się wyższością cichego i szybkostr.telnego luku nad bronią prochową. Walczył na ostatniej wojnic najpierw w chorągwi lekkiej, a po jej rozwiązaniu wsc.wi l do prywatnej chorągwi Radziejowskich. Dla zręczności we władaniu bronią. a i przy odrobinie szczęścia, zosta ł wybrany do poczru husarskiego m łodego Janusza. Moderunek szabla husarska, pistolet kołowy (+6 kul), luk tatarski (+ ł2 strzał), nadziak, kindżał, prochownica, woreczek z prochem; delia, koszula na zmianę, haczyki na ryby, sznur konopny, sznurki i rzemienie, kr.tesiwo i hubka, łyżka, bukłak z wodą. pól worka owsa

Podróżni Ciotka Kulwiecówna na pogrzeb swojego brata postanowiła ruszyć. Droga to daleka i blisko cydz.icń zmirrężyć będzie musiała, tedy W?.ięla ze sobą obie siosrr.tenice, co u niej na wychowaniu oscaly i m ł odego pana And r-.tejewskiego, któremu po drodze, bo do ojca do Lwowa jed7.ie z listami, a przy okazji cioruchnę odwiedzi!. Tedy kompanija siadła w kolasę i ruszyła w drogę. Stara pani nad wyprawą czuwa, a o ne dwa podlotki oczami do m ł o­ dego szlachcica scrqgą.

- 316 -

Krystyna Kulwiccówna lat SS, Wdowa

r ltncpa ~ L,_Szyac: ~ Ju! konna 6 haft 14 ~

i

z~

Łeb

Fantazja 16

4 GospoclanlWO 15

T11111CC8

Ogł.i.dwocW9

r~ 1•

-,

14

Prawo 12 GcnHlngil 1 httald)·b 16

Laanal4 śro~ 13

' j

Pani stara we wdowim stanie już blisko dziesięć Int jest. I jej dobrze! Majętności po mężu nieboszcz)•ku ostalo wiele, a na dodatek pod zarząd jej oddano posag panienek krewniaczek, które jej na wychowanic posiano. Ted) w dostatku i spokoju pani Krystyna żyje. Fantnzję ma iście ka\\-alerską i wesola okrutnie. Czasem miewa iście szalone pomysl)', a ~ba jej się nic zamyka. M oderun ek: pmolet kolowy (+6 kul), lundzał, prochownica, woreczek wóz, 6 sluzb), wszelkiej maści spr.tęry na dro~

7

prochem, dd1a, ubrania na

zmianę,

Joanna Krysicka lat 14, H ajduczek

Krzepa

Zwinność

Zmytły

4

12

12

Gołpodanrwu 6

adadwonb 8

Łeb

Fantuja 10

Sknldanic 14

Su bla8

l'"''Odurue 14

Luk 12

4 Taruec: 16

Ml oda panienka sicrorq ledwie co osrala. Ale po prawd7Jc to łzami się nic zalewa, bo ojca swego mało co znała. Zrcsz~ okrutnic roześmiana 10 wiewiórka 1 ws7ęd71e jej pełno. Oru'l często 1gęsto 7 młodego pana Andr7CJC'
skałkowy

(+6 kul), prochowmca, woreack

„ prochem; konik arabski pod1c1dck,

Anna Krysicka l:tt 17, Szlachciank a Zwinność

Zmysły

6

6

Fantazja

Łeb

s

~luryb

Tarucc 16 16

4

(luuwJ IS

1:.1„....,.,.9

Uwoc.łz=c

14

c~1hualdru1s

Pannic Annie w sam raz czas za mąż pójść. Jes1 juz dla niej kill..-u kandydatów, ale ona śm o cudzo-,..icmskim kawalcr7e, który będ7JC ją ~'larami obsyp)'\\":lł 1 \\1eczoram1 \\1crsze szcp1al. ! a mcs7C7ęśoc nic ZJU takowego. Ted) c1ęsto"' poduszkę płacze i w mclanchol11 chod7l. Gruntowne dworskie ob) CIC po7wala jej czuć !>lę"' pala cowych progach 1ak ryba w wodzie. Mo de run ek: lumia, ks.iążck kilka, ubrama na 7m1anę, sukma dworska zdobiona, stroi męski podróżny

J akub Andrzejewski la t 16, Palestrant

f" Krzepa 6 J ~

l

Sublall Ruuruca9

Zwinność

8 '\X1óc::am 7

Pa„„o 12

Zmytły

Fanrazja 6

Mttdrość

8

10 Rcto<)b Hl l.aana 12

Jwblwruu 12 Czyanic 1 puatUć 16

Łeb

s 1-futon1 IO

(~1haald)b

14

, „ ·~

Młod)' pan Andr7.l!Jewsk.J na palestranta się w KrakO\\,c uczy. Dobre ma tam W)01k1, ale po prawdzie co me laką sobie pr7)'S7ło~ć W)·manyl. Jemu proch 1 wojenka pachnie. On by chciał do husar,k1c1 roty wlii:ip1ć 1 wroga bić. Pókt co 7 hsram1 do Lwowa go ojciec posiał. Po drodze Kubuś do ciotki swo1cj Ja"'1tal, a ram d\\oic panny pornal. Okrutnic się w obu rozkocha! 1ma teraz serce rozdarte, bo nie wie, do kti>reJ \\?.dychać.

Mo deru ne k: sznbla batorówka, pistolet skalkOW)' (+6 kul), s1urka, ubrania na zmianę, koń rasy polskiej

kindżał ,

- 311-

prochownica, woreczek z prochem: m1-

Nazwisk a, imiona, herby Polska szlachta lubowała si~ w genealogii i hemldyce. Każdy Sarmata 7nal histon~ swego rodu i herbu, poLrafil roipoznać bliższych i dalszych krewnych. Starożytność swej familii często wywodzono już z czasów biblijnych. Podobno czasem po karczmach krakowskich można spotkllć imć Pana Budziakowskicgo, któ ry jak podpije, to rad opowiada, że ród jego jeszcze od pramatki Ewy się rozpoczyna, która z domu była właśnie Budziakowska. Jeśli chcesz dowie
BrzO>IOll k1 h BonCZ>..

A

1-:onopk.a, 1-:o~„.._ l'.olliru, \Wmc)IAIC1

h. Hełm, Lch"'I.

Lubic• Ac.hm:,,.icl h. i.o>ac5u Ak•ak h. Kara, Obrona Akkundro„10 h. Śrcruawo Araun:ski h. Pnwd>:ic,

Cholewa, IUwocz, Rob AxuJCVol\a h. Struło

8 Babołło

h. Dol~ lhbincwo 'ki h. 8oricu

Bibul., Os101:a,

Pra„'c.12ic, IUWla, Rwio, Tuhan

Bulot1IO'llo-sla h. ll"lasncgo BułłOlor h. W-icr\12„„ 81dmuki h Jarum BICCZ)mla h. Lodw Biqi::anCSqc. Prs„Jzic Bir
l\ugw• h. l'ólkozoc Bt>!,"'JJ21„ki h All'dtrucc. J„tn(btcc,Ja1et2, Korab, LdzCl)C. OWU\:l, Oksn. 0.1t>1>. PN. I, Prus li, Pnypcid, Skpowton, $„...W. Struł>, /.o"llloba Bonobolucy I Boaobolwr· KnslCński h. J
Bo h. Brochwia 11 Broru.-."11u h 1.clrv.-.. l.cw2rl. Ogoric:7)k, Tarnawa Bru57owsk1 h. Gozd2wa

Pólkovc, Stn.cml\". lcpc)IATOO Bucucla I Bucu
Ra„=

0oma.sz.,.,,.ki h. -..;1CC>u1• Dowgud h. Lab
Drohoiowtlo h. Kt>rnak

H

Dubra..-.luh.Su

Dwiczcwslo h Knywd.a Dz1eszuk h. Koktoetu Dz>CWOnOW>kt h. Ju1rzęb1cc Dzik h, Dolho.~

Elwz4'WKZ h. Ruc.lntcs. G1qn

l laras1mo"'1cz h. Alxbnk, Pomian. \VI"""'"~ l lcydcnpol-\Vrlo>opohk1 h. Gryf odrru.nny Hlebowicz h. LchWll ltohol h. Lubicz I lrornru h. Abchnk. Gr) f, Suprycla

F

HuJcoo.'1C% h. No„,,,. H wnicclcJ h. J unusza

E

c C..atOllia h. Lubie> ChJ
G

Jablonowru h. Gnymala. Jas1
Galcclu h. Ju"'""'· Pru•. Sas Gaszmw1 h. S) rukoml• Gdcs7.)ilsk1 h. G o1dawa

Zaremba Jachowicz h. D~b Jakimowicz h. D~bl"OW1l, Korwin, Ogończyk Jakubowic.z h. IUW1Cz Jalbflyk h. Cnbie Jaruclu h. Rob Jaraczewski h. Zaremba Jaroc:kl h. R.twicz Ja
wiosny

Gębiclu

Chodlocwia h. Kokarsz:a Olouuki h. Abdank, Korcnlc Chnpowiclo h. Gozchwa

Gizycki h. Go1.d>wA, Gr:abk, N2lęc>;

Osioia.

Pm"*"'

Udors Chucłżynski h. Cho&c..11.

~"'ncx)k, <>m>t•

Otwahbóg h. NOllina

Gchocki h

Ntl~z

Cokiellia h. Nabram. Prus

Ocas>owski h Kolumna C~"icki h. \\ ICllUV."1 Czapbński

Nalęc>.

Cruazc!o-."11u h. Cnllldowa. Konb, Trzask.a, \Vc.iclc Goou\slo h. Wamu Golc h. Concósla h. tł~ odnucnnr Goslell°11
Chn~rowslu h. KOK>CłU, ~-da. Loeb-u,

h.

Ili Cóiłca h. Lodna Grabkowski h. Jastn(blCC,

h. Or>.-.ica.

Drogu1la"

Cumkdo h Lodm Cztmkowsk1 h. Nalęc1 Czano~ki h. POjloń htCWJka Cutwcriyńslu h. Pogoń ruska

o

Noll•na. Prus

Kośocsz:a,Su

Jdcc: h. l.drv.'2 Jcłov.'Xki h. ··•la5nrg<> Jcrł1cz h. Lis JczK1rkowsb h. lUll1CT, IUc.lwan Józefowu:z h. Drl
IUdwan

Crabo""lu h. Dol~g-;,

Judyclci h. IUdwan

Craoo...,ki, Gr>)m•la,Janina, Ja5tncb1cc, Kcmbda, Lubia, L.ada, Nowina. Ogońayk. Oksz>. Orb, Pobóg. Pomian,

Junyc h. Sl
P
Kahna h. Jcbtl "2hnov.-ski h. "2hnov.-...

K

DcnholT h. 01.ik ~buuki h. A„-damcc. ~bno.

W"1Cllia"11. ~loba. /.an:mba, Zbiświcz

Korwm., Slq>Oll"roll. Topor.

Dobw>, !-.llu h Korwin.

Grocholski h. Alxbnk.

T rópttUI, Zaremba Ksbńslu h. Topor K.lun.-.-slci h. wluncgo Kmucrucdci h. Plb" a Kamiński h. Oiokwa, O~browa, Dolą;a, Grzynula.

Syrołc.omb. Topor

ucsjon)'

Croclzicla h. Gr) f, 1-:opacz. Uda, (}gc>ńCl)k, 01)11, tl(Cz GrudztńJkl h. C rzymala.

Domarac.lzki h. M>esqc UtlJ(lny

Gruszcclu h. Lubicz,

Domau
Slcpowron

Pobóg Dohbowski h. M.1c•ąc

~,Papnrca

318 -

Kotwica, uudwcls, RaWlc.:>., Su. Scsna, Suluna, Odrowo_ż, Pomiitn,

Slcpo\. Lu Kianlicz h. Rawicz KiU
KW...,.,.; h. Stodzia, Gin„111, Hipoccnuurus. ~ KurttW1C7 I KutCXW1C2· Rułrh• h. Kurcr Kunutow-skl h. Lam. Lodz11 Kudul h. Drog
Kmcłh.K1
Kiszh h. C>.\brov.-. Ntucll( h. ~.... Radzx: NnlU h Chor.\11"'""• ZttrułV."'I

Kobyluuła

h. Abdank. C>.\bro...., G nynula. Jas1nęb1cc, !--os, Kr~y"-da. ł.ad2, ł.od>11, l'obóg. Prus ł, Prus li, Pru~ li I, Rola. Su, Slcp
i.:o..,..,,.

Ili

Koryzna h. wlasncgo Kos h. Kos, wluny Kouudu h. l.cnarc Koszrc h. Pora1 Koto-.-skl h. Kictdq, L:idi, Pomian, Puch.a1, Tnuu Kotw1C1 h. Kotwicz KOW2lski h. Abdank, Jas1eńc7~k, Korab, Murdeho, Os101a. k:powron, Wicrus1,0v.'2 Kr.ulński h. Ślq><>wron Krepmuł h. 01')'2 Kryczyńslu h. Radwan odnucnn) K1yrudo h. (,ryf, Korab odm~ny, Korczak, Sas Knctov.-CZ.

Lubia Kn)·CZN'>ki h. Radwan Kn)·•m>p
Landorońslo

h. L..ton h. Konb LauoGa h. Jdua. Odrovov. Ra..'10: ~ h. L.a
Mostowski h. Dolęga Moro„'Jdło h. Prus ł Mucho..'l«ki h. Pobóti M)-s•ko'"'"' h. J1Stnęb1ee M)iliszcwskl h. Jutnębicc N

NaruS7.
o Obłoczyńslo h. Suchckomiul) Ołnowslo h. !'rus li Opaliński h. Lodua Orlik h. No,.,1n:1 Orpiszcwslo h. Junosu Osiński h. Cholcw•,Junosn, Noł('CZ, Pom11n. Radwan. w~

Oslóako h. MurddlO odnucru\)·
L

w>cz h. 1>n„w1e ~mlrJh.1'11~ 410-.-sła h. l'iagoda,

{)gońc7yl<, OJtnN' odnucru\y, RaWIC1 Lugowsla h. 01'ZCWK'a, ł.ubia Luszcu..-slo h. Gnab1t, Korcuk, Nałęcz Luzcclu h. ł..ubicz

p

Mxhruclo h. Abrlank, P6łkoric, Swykon Makov.iccła h. Dołq\ll. Lubicz, Porruan Mab,..-sła h. Porruan Małynko h. Abd;ank, Godzlcmba M2ńkow-skl

h. Abdank. Pra"'WIC, Zarembo Muzkicwicz h. Odrov.'<\z Mazowiecki h. Dołl'W' Mclcchowicz h. Korcuk MwtkOWllki h. l,c:hw1 Mlllzgii h. Prus Miclcclo h. Ciołek. Gryf Mielenko h. Korcnk Micncjcwski h. LcnC7)-c. Lubicz, Sr.cliga Minia h. Bt:1l)TUO odrruenna. Jcbta,~ Mołuła h. Mohyla. ew. Jcbra (rodzliu "'Oło
Nałl"Cz. Ko~cien•

Mosuisk1 h. Ciołek, Rawie>

R

Radyuloew1cz h. Pypłu Rod•iqov.-slo h. J unoou IU
Lchwa, Nabram, Orla. Rob. Śk!""'TOn, śmu:i„ ... Szuzor Rcxu\sla h. Po12~ Sanuon Ru1dtu.,.-ski h. Oo"-' a Roz,,.vrov.-.h h. l\1łęc2 Rudi„-sla h. Kosocsu Rudrucla h.Ju~bicc. Lu. Lubicz. ;\ 1lęa. Porai. Rudiua. Su, Stn<'fJU( Rudonuno-Ousm>lo h. Tr\b\ Rusiecki h. Pora1. !Udv.'21\, Rav.1Cż

l'l\Ch. Goulawi P:tde.rewsla h. Jcbt1 Parc:zCWllki h. Dobwa, I••. Nalęcz, Odrow~z

M

Po1oclr.1 h. Pila""' Po'°"'""' h. Dębno Proda h. Póilmlr., \'('lall1""' Pru.mc>Wllki h. 8duu Prustn0'\1-sla h. Pobóg. Su, Topór Piy1am h. Roch I l'r?ncmski h. RliWKz

p..,zkowslo h. Lrli,.,., Radwm, z.oo... Pdka h.Janina,Jasm:ęb1cc, Junosza, l'-ilęsUIUCC, N1cczu1a. Ossoą'I, Pogoń IV odnucnn), Radv."211. Tępa l'odlo-.'1, Topór. W°ICN2"'2 l>icczynga h. Las Picbnki h. Dębno. Rob., Topór Pik:a.rsla h. P6łkozac:, Topor, Orla Głowa Picmszcwski h. Lab(d<, Radwm Pielka h. Pomwi, Ślepowron l>igloMki h. l..el1wa, Sokola Piottkowayk h. Nowa l'iwnida h. Lubicz Pi"''O h. Pra"'-d.uc Płodó h. Pmwdzic Podb~ h. l..lłu, \..o>,d.av.'2 odmienna, Zcrv.ihptur Podczuła h. JU„ia. Rob Pogoadski h. Brochic, Gozdowa. Gl"Z)T1Ub., Krzywda. Lubacz, Su. \1C'culc: Polinowsb h. Pobóg. Swyko6. Wi\Z Polubiński h. Jurnęb1cc Pontltowlki h. Juno&», Srcnlawa, Gołek Porw:11ueck1 h. Korcuk

- 319 -

RUUCZ)C h. Las IUcczyclo h. Jamna, Lodna Rzewuski h. Kn)'Wch Rzęduan h. Lada

s S.ikow1cz h. Ko....,,. Sapieha h. Las SltbiN-.ła h. Pra"'-dzac Sunov.-slo h. J:uinębacc s....""1u n. ChołA'I, Lubea.

i-;,,..,.,..

Ślcpov.'tOl'I

Sac:ansla h. Dob....., Porruan. p,..„.dnc Sielicki h. Kotezak Sicbla h. Lub>ez Sicn11wsla h. l..chwa Siemulll h. Ko1WIC':I, wlisni• Sicrako""ki h. Dol®', Gą·f. Lubie>., Prawchic Sdrucld h. Dohwi,Jcbta, Korcuk Sarud1 h. Tama"• Suuki h. Mora, Poni. Suchckomnaty. Rog;W Surzyńsła h. Bończa SkoraszN'Slo h. Abdank Skbrzcw5ki h. Orogoob.w Skncruski h. Jastrz(btcc SławOSZCW$ki h. Godnc:mba Słupcckl h. Ra"'ICZ Słwzlr.a h. Ostoi• Slu;,~k1 h. Suluna SlllJOt:>nko h. Korczak Snuko h. M""'""° ur•iony

Suplement: Silva rerum

Sobieski h. Jaruru Sob
\Vodwia S1~kowski h. Suchckomruny Sr=łko„„k1 h. Lubic4 Poraj, PołkoY~c. Prawdzie

Stnp:ow.ki h. Gozdawa Suchodolski h. Abdank, J arurui. Junmza, Krzywd•,

Ra\\10 Suffczyrulu h. Szclig:i Syruć h. Do~w• Szamoruhki h. Nał~ Szandvowski b. Sas Szo:>rucclo h. Ouorya S•czyt h. j:as~b1cc, Rachl-..ri Szdut• h. Mlwarya

ś Śl2dkov.1'1u h. Jmrz~1cc

Ślazpuki h. Doliwa, \X'1cruav.-a Ślizicń h. własnego Świdcnla h. Lubia, Ślcpowroo b. 1..... s.„1 .....

\Xrilczkowski h. Jdn:i \\'ilg.a h. Bończo. Nal~cz \Viśniowiedci h. własnego \'(litko„•slu h. NoWlllll, Poraj Wirowski h. Brochwicz Ił , Jasicńcqk,Jastntbicc, Oksza, Rol>, Syrokomb \nm1owski h. Amadcj, Ciołek, Topór, OW. Wolod11owski h. Korczak

\X'oronicz h.

Zasławslu-Ostrogslu h. włosncgo

Zawisza h. Subma, Zadon1 Zbarasłn h. wl>sncgo Zborowski h. Jasinębicc Zbro1.ck h. J:asicńo:yk, Pocaj Ziclińsłn h. Ciołełc. Jcbra, Świnko Zicnkowicz h. w„„ Złotnicki h. NoW1112

Pawę7-A

Woynil lo„ic>. h. Syrokomla Wrotpuki h. Brodzie \~ydzga h. J•strz(bicc Wyhowsła h. Abd2nk

ż

z

Rowia

Zebrowski h. Jasicńo.yk .lcgocki h. Jastrzębiec ulcńslu h. Ciołek, Pnwdzic,

S<:mcn, Omfi, Hrchol). D1m1tr, lw:in, Was}I. A dla nicwm1 ruskich 1 liicu•sluch:

Marusz.a,

Soni:i,

Hałs>k2,

Nasm1a,

Teodora, Olga,

Bohdana, Roksolano.

Zakncwslu h. Bogom, Gryf,

Pobóg

Jmnęb1c:c,Jeli11, Kościesza,

1..ół~„ki h. Lubicz

Żuk h. Ślepowron

Dobrod1112.

Lubicz, Ogończyk, Ponmn, Samsoo, Ttzasb. Wyssogot1t Załęski h. Lcszczyc, Prus ł Zomoyslci h.Jelira

Broch\\icz 11, Godzicmb•. Gryf, Korab,Jdtra, Nowin„

Zaboknyclu h. Suhma, Ułarucki

Ż ychlińslu b. Szcliv Żyrnirski h. Jasttzębice ży1yruki h. Abdank

T Tarnowski h. Rohcz

wl:asnq:o

T oma5Zcuicz h. La~ T OftlJClu h. ł.odza Tcuskowski h. Trzaslu Trzcb1clu h. ł.:i~i Tur h. Bogona. Korcz•k, KO"~ Luk napici) T warko\\-.kl b. T"''Orkowsk1 h. Onol')'1l Tpruńsla h. N1ł1=, Lis T1·szk>cuia h. ł..cbwa

Pi),„.,.

u L'b>" h. OlołCW11 l.merzyclu h. Jas~bicc

l rb;mski h. Nw:czu1•

w Wankowio h. La \X'arszyclu h. Alxhnk \X'•silcu"11k1 h. Dr.,.wica. Osto1a. Rogala,

Syrokomla \X'asilkowslu h. Korcnk,

S» W~
Fedor, Fiodor, Taru, Jur, Borys. Mrchajlo, M1kola1, Motwic1, ł>.uuło. Maksym.

1'11.1T1Jęra1, ze w XVll wicku nJacht> me chrzola zwykk swych dzieci 1mo112m1 słowuńskuni 12k11T1J jak m.in.: ł'ckosłow, Ziemowit czy

Żeromski h. Bończa,

s„„.1o

TttWltl h.

/\ na koniec hsra przrktadowych imion ruskich, w sam raz db posraci Ru.inów i l..irwinów:

h. l.:ibedi.

ł.:i
\X'1c•1olowslo h. Ogońci1 k

,.., 320 ,..,

Szczegółowe

opisy

przykładowych

Doroho.,..pb. O.·~ 0...•ła...W.1·')1"'-.:.t. Gau"""- Gołu
herbów

Juo........... K•lcmlc, "2r'niclu. Kxwbu. Knlu. KopfS')"'slu. KO>Xb.ki. Kra)C"Sla. Kru<1, ..,,,.,,,....,,btoclu. 1'uclutus1rro•1C1, Lułd, NinnM"J?yc, Nutl<ńskl, Okuuko, OlcchnOl>'IC7, 05oscowtCJ, Oitauk~'iC't. OnruMk1. Pr.cyna.. Pausu. Pawłowdd.. Polcclu, P,.,run, Poo1roWK'lt, l'okrywnKki. Poloołlu, Popl•"'>la. Pruslu, P......U, Ptxr...W.~ Pliw1..W.. Raltowia, Rckuć. Roho..,ulu. R) lw'Wlla. SIH•u\Jld, Slo,,.'ViW, Smoosla, Splo,...Ja, Sun.......a. Sra,,,..-oltlu, l>raacdlow.lu. Suyjlco. Uoon.o...i., Waparrula. WanlęiJu, u-IUC'&"ICZ, \\,..
Herb: J elita Inne nazwy: 11.„„.Jcbro, Ko2brogi. Ko.dt- R<>w /.a„'Ol•nir. J
°""'

s..„........,.,

Po.......,.

u--icro,...,.....

pod Pl.,..umi 1331 r., laól Wl>clysbw l.olanck obi<•dul pult, am nopotul ')ttr:r• ~lonana z pł~ ~I ~-.iv/Wlt.łi- I t-rlJ- ~.t t-"1• ...t.1r.t ~"'· '(.t.ó """""' W..-jtila I lfflflT{Ni... ,.,..,.f"Tll't!I/ Ilf ~ I .,.,.~ ~/ Of # !)""'V I pHwJ.. ..}d; art.b °''l" k• ""'t !1R°'V ~ "'-tf..il.-," lr'""1 ••li''""'" "1 .V.1.U..~ 1t °"1"'""• Jt" tu.I t-111 ••tt~ t .,., pro~ ~ #lw"""rJlr1fl" VII 'l!'V' .llłJ„kr po:rfl
•"t'l Kasptt Ninocclu, . llcrban",

\'. u•anu,„ 1962· 1975

z,"'"" w. p~ .-,,,. """ t ""'fJfdt .tr.,... " -

(.. ) ""'"- ur • 't""' -O:. ""t"JU

·„..,.,, _.'Z!" """'"°"''

„„

,,_„.

+ •""""'"I,.,_,"'" '"'to."" ,,,,'"<-...

w„,,

„

Herb: Śreniawa

"""'V"""'*

„„

'""""„

}" „, ,,,„ ""''(,

••PJi••

Il''"'' "'"li· .,.,.

'""" - • 1{/lffl-..Jtlll."po•~-~ .Kkt,# ~ ~ Jon DIUj\OR, ..Roanib czyb boruki słn.oneso ~„ l'ol
Inne nazwy: ŚttdU!wti„ SrtC'n&a,10, Snt!f\trv.Ui

/.1,..'0la.ntc: Śn:eniaG.'ł

Opu:

„ poi> ft!"9MT• •• •w,'f)i pk S /!'
.t.r...,. mc'u ,.„••

Rt-.ł.r ""11•

lr• ł
1rą,_,,

„11,„..., • ~ t""" ~ ,'!'„„

VIII,, <168

t

L„-i·

,,.,.,,,,...,. ~li(

,,.,.,,_,,.,. ~ f!'Jtlh
11...t.o.-.; Anncn•la. lllda..W, Bdsla, B>CSUC!. s ....11.1tt1u, 11<~ Bcmobolu')', Boapnslu. Oulcbcn c:a...ar.o....i.. C.rord. <.1.ru„..iu, Czcmun•lu, !Ąbrowslu, ~ DobaynW. Dmdublu. Dudu.lu, 0.1«ąW-lu, O.lC\ll, Fnnk. Ga,.....W. Gawlowskl. Gcom<:on, Gcrdud. C.lo-.11, Coolocla. Gomol1ń•lu. Gori<~ lid!, Hilchcn, J•l\OWllu. J•IWń•lu. Jcb1ov.'1lo, Kabftłlu, Kam1SOWWSk~ Ko1browski, KraiJ\Jlo, U..OCh-Ow•llu, Moro"""kl. Mrowio\tlo, M)ilibonlu. Pocho1lawocclu, l'ilCUOO'ł'Sli / l'fOnov.·ilaf. ~ P•proclu. l'ICCJ.~ l'lau.\zck. f>tialow>ll. Powakow'lla. Pwtcblda. Pnmicńslo, Raobonlo. ~ R.a,W. Rmunr, Romer, Rc>rrllUO'<>"Sla. ~ Sem). S1<1ruclu, 5qpllu. Sł.oko..w, Sl.........,....J Slowintlo, Sl..,W. ~'>...._,.... Snuml<ńtlu. Srrnxw.lu. Szcukoda. Szcupon...,.-.a, Szactb,...., Sl)JI.,... Str.idu. TllmOWlla. w~ W1dcoh.d:1, Uicrttpki. Wolal.o-<>'>lu. Wolko..'1ki. W-11owx:z., W~lu, U'ohlu, \\IUU)'llłlu, Wrl'lCJłla. /.am.....i.. Zalctlo. Z.amoysla. 7_.„...... /..icbn•lu. l..dtthon
~ """'-'· 1.J ~ ~hJm1~Aif\.91U). M'!'<' Nocurclu. . Herbu•-, 1 \ ' Ili, s. 469

Herbo"'" Achmo..'Sla. !Jcmn.J""''°· Ambonlu. .\mfor, ruu.mo..-.:z, Bodinilo. Bichb. Bi.r, BICTl.owslu, llllu, tzcm~ C•)"'Wrz, Da"1Włlu. Dob<>)'<,

Drueyna, G~Wllu, Gocnlko„·•lu. JMWd. Kampo.....ia, Klu.slu, Kh&, Kmi... Koładu. Komonlo, lo;orl~1kuw•la. KR.owski. Ktuu. Kuchanlo. Kuro.cwW, KuroWJlu, Kwwwęclu, K~ K....i.dn, Lada1u. l~mgatt, 1..a•kowslu. 1.aooclu. 1.cbcn, 1..iJ11Wa, U.lu. l.ubuminlu, l.ubow1ccla. l.apb, l.ap;kl, Maacio„11.l, M1«.'7""1CClo, Moniaolo....ia. M.rocu.k, Mroalwwiki, ~b1ov.·ski. Oraa.,...ld. Pcmilcowtla, Pl.tania, Plaalcowsla, Pon„10,...lu, Pol'(bdu, P0todu. Prandoo., ProlCl'C'k. l'f'l)bd, Pl'7) lęclu. PubaC'Wlb. Rad..-.n, Rahou, Rogowslu. Ro1boclu, Roumb~ Rupn......iu, Rzttlu, Sadlo, Sadl.,....ia, Sapnov.'>lu. Sag;ooynsb, S....tlttlu, Skarbek. Slundcr, St.oinoct... Slupsb. Sobitnslo. Slu. Sm.clww)W>l.J. Strnlto..U.. S.O.., S.,-ko„'\b. S.,,,.,.'lla. Srmu„-., T~ T~olu, Tmtt. Trzcbonll;. Turvwsla, T.-~-w. UiąolJ. \\q\ltntla. U'~r>no-.b. Wl
Famy i facecje

Herb: Leliwa Inne nuwy. Lc.bwna i'..av.-ołanłt':

J.i:bVira

raccc„.

°""' _„ 1-·-·..,, ,.„""-,_,.,.... ... - 14.ót Mt1.,. ~ -

-Jlt"'.J. M&"'J~ ~. „

inJk..l'fJ'li'""""' • ""'- ,.,..i.. • ,_. łlchht„, "'"' -~ 't""•~ ~t7""f'(. .li'"" tł"J ~ Kupn -:......a., _I lcsban-. L Vl, s.9-40 ~nd>

h
Gdy gromy w O.doc Pola, Clętll> po1r1cbU1Cmy no boc.,.d•oc Hbs„·ot 10„„rzr•""" IO>"'°"'\ Wono '1Nf l'">IOC>Jt ,.ą opo-tł lub krótka. Podaicmr ""'<"'· \IMclci o ludxlldt >)1\()'Ch „idu XVI 1 ll.'Vll, kton: mozna „11.of7J ..U rnlccx K'>·

Co -~ o nu cuchoxlnnq?

Jan Bocmus 1..-, 1582:

„,,_

( .J ..... IA... ,,.i~ I ~J ""V-'-1 '1"'{ fi' ·~ ..,,.t. /"?!~'#'~(Ir~ P,,,,_h 1 o.t.!oo.-h Ił.tł lr11 t \·11.,..J~. ~ &1.11- U-s!)oł....,.. Muck Dn.'lCh, \ltud< Cnwulslu. .Hctby, lcg
„

„,

l
.<>b)·cu„, pra..-. 1 olm~ """'fsWcb namJcj,,, •,

.J>ob}.. /f1I MŃ<
~

,,_,,_ • ,_ s - .. _."{"'°'po/W.,..,, 1J;OI,,,.„ ·. ok ~h 1"~ ~l"J.. "''• p,/_ ~ a.Iopi

lłcrbo"'l.

Adlfnt1wlC7, llahrynow•ki. llairr. Bcdlultlu, lllock1, llob1ńik1, llol•. llodun1a, tlmrucwslu. tlnnd~ Brrol:Oflli•ki, ( hkb. ( hlcbowoa.

Chlule<>, ( hrókoclu, Cudowslu, Cupski. CuchQ"'lC1, C:7Cll!)erka._ Cicslo, C'1obor, C:1ub11>•ki. Crndo....kl. C1ultlu.. l)„,koc"'1C7. L>~b.

„„

O chlopach m
.„ """'"'

nrm) "

- 321

.„_.

(;Jy chlop op•~

\IC u

_,..,.,..,..... " - - ".._ „ tr• ._,..,. t-·-.., .„_" - '-' ~J"h-4"'-r-„ tt'"'· ~"""°'" "--I. A:-„„ „ł.JM,w //» -„.J'""'°' d#I~ A)t~'!Jl'
A.wt"''"""pf'lt~...,.,. w

·'""",u...•'· •

f.- ni"''"lat m
da 1

•-" ..,.A,,_,,,_.

d"" ch&ma..

b-.ł ~" """"' ""~lr/Ul;!/>•~J"h ł.tlfl:;r• ł,t. .

"'"'°''"'"'i.. n bun!UAC)"Ch ~ chlopou:h.

'tJWt"" ~ ''°-"'· ~n"'• '7łf"'Ja. ~"'"' :;r f!oJo •

j
•<.-t. ~ - ,.,,,... /Jłwoł,

S:clad na \~kol11 R"I 1alc "I""* >Ja~bwy

•'fli'ł!"')SlłfllłUll.

'1'"4"'
ll4ff 1-(wlh J./, ,.,.JllVdo ·~*'- 4-wtt..,... t"".t. tl"'IW·~ IO"• *t"'

( .... "t-'"

.„ *t '",..-..

~0•"'9"""'" "

~"' .,,,,,_ .,..,,,,, ~ . as.t.- .._..., •"' ~ ""'"'"'

,.,.,,.„ "

'\ ,„., •wrvo•Ut dowcip \l.acla-.;i V1uoduqeo r•

/'-ft. ,,.,.u. ~JM<„ tMolc. Pw.t. "' t - • •"7

n'_,.,'*"' -'-~"""' · „-,,._.....

·""trs·„-·•-•llf

.,t\C\f'l'VObU„:

u"""'''~,_.~„

u -~ ,.,,., l'(Oll4kJ- . - .....„t"' "''""·

. KNtat".iw„.,,11" ~t",,_tłfl~ U'tit• o ~,...„J~l T.Jmt"" łr.lf!t " IOu, KMdól I rótno•iacy \LI.obi Rq p srlllllCh (ul.c:hc>t 1 Ucnc).

,., „.,,,,.-tao „„,r,,-.. •

ir"t"•IJf--~ •ł\U

+rr " ,_.,-trf,,....h.. ._,"""".,."-h. • •""! /~. ~h..

P"Jłłov. 1C .._..,.,""C' mera-,; ·l'rrt ..,,. br:;r'""'"' • toMv. ~ {'l'łt .

U Ił ł\:tt«1n. W opuu,r zqm.anr młod.7.Jitl\' rw>v.111bm1 rdormacp • JW.'IC" lun1taa )llU z •mem - Cll z uru "'n'YłC1U ._ l...lf"kU.

'1••·

lf Rf l~ł .'l'#łr.,. ~ • bbrlrl ()~ ~laJ"•i l•JV 1/1Nb.f ~-I •'t) lltvi A>tf"l"'l u 1/-,,)"hJtll •~ Jołry.

• .\l1ł,

A '1· -'tofl '•· /"Ót!"'l"t O

!-1udcn1

oJfk>,.,,.Ja oi
.CA( •~ I.. b - '.

rrw1,,.,.•'"

tH•"- "" -

~Jłilf"

„,,,."" „,,_, ,.,_11

,~. - t -•

,,.,...__ ·

Pan op~

.OJr-....t. li'"""* ....,,,„...,.. '*"
.

. (.oi:•1""11!;ft_.~_,uJ;,,~„~-.

I'/ t-...,, """""~l'!r. t;.'l.ł.o( ,..,.. T.>-t~f#"'1»""'-"•"''•J1Jl.uolt "l('>n>i
a. •

\ICJCla"' Pomc:lu (arwun) o .J11b '"'"' ~-

,,„...,ach

-'t'· """"" .. ,

"-•'&' W.th.. """" J>#olh. • .T1•• .„~, •.., •';!(li Ut/•Ju (knnf1Skary). <"tt••t •I a. f!r •wrcl

T•/u.tJ ..,.J:t •

t-J.,_ ""-• (ll1blu)

.„10„I. •

'"„·-hif""'"· .,Juiwtq"'

-~t "" łr.l!;ft """''

f\"rtoMn """< f»IJI06kl.

111• t ~ ""'~ , •• "'"" ·~ ,..,,,. łr.I~ t.1no1.... '"v łMI! łrt b.4!~ IV<Ń1t1 po:ttgl'ala „ 1661r '""'"""" W"'J'I .,.\IC\"Chodr, .... "'"'"°""1c.lcgu "'.cho Babilonu. ruaqdruW „,.,.cttona, 11.lachccb

111&0

~kxl"" molu ironu. Oiaymr ha.óbo ""ICC:>na, I (>ta -,~ d•vn.. pf'CCt z ~°'°"''" atqs.lca bnbornc>ks.

.,;„,,.

milo""

rnn "'li 11'1 mada ~la ''ntc~ \ICcndn, „Tn UJJUU, ... Jkbcbuba, "'"""' Koib hooOJ WU. a W bluitutn"'Y )ą\O ChkJbL"

1r.,.. „.,_.

.,.uJto.r,„

Jem /.banuki o konmcformaqi:

• lr-4- -

(n:ligię op1CSnl~. •I~. "'t}tm•tr•
• t"'I:!'f'
,„,,,

"'""".„

""''"""'''' " dyk•cl)'Jlu. • Ksl(dtt• "")tli"""'" /ulł""" /ułim• '""""· Jo1""1, 1/alh p,,.t; rttl.J'
"""''"" -...

,,.,."I'

u

~

,_„.._.,. "" 'f"~• l'('Vlh.,_. •

• ~~ ~· hiooC(ll(~'P"'''CCI~ .

,., ,,„."" ~ lt/'«I """"'"-"

• I,,_

tlorl;f1..,, f"'O

R....~k/"'"" """' ~ ..... l:""fl"" ""'"""' /1( /''l)•~!' R..,_~ 11( •"f""31#J't1W' kM lnp ~· • p1lk( I mlJl'"""'ll t'!!l"ll f!lUl•(łltJo•

F'r('rJ.•1(1''1"(&(/»tr:;rłr..

•w.,,

~ ~ ju6 ':1f##

Tt.R~C)' o PJJlO\lo''<'J.t'O \\"u).

.Z:J8"'""' Ili Tr•

't"\"

-'•~*t""'"" · ir..,,~-"'W:;r

.„. . .

Królowi•

'•t-1W!;!•"tlllt/»_,,...~~„„.,"t•t-"". "'"'"'~

•llftflwl'ft,.Jo,.,.,.JN~#•(chocbJomol.onk(~ AjtA~P„

--'u. " ~,_ ,,_,,, t

„

- 322 -

Słownik przysłów łacińskich

Ab cquis ad asinos - 7 kom na osły (z deszczu pod rynnę)

Abiit ad plures - przyłąoył się do \l1ększoki (umarł) Ab love pnnop1um - poa~tek od Jowisza (zaczynać od sprau1• lub osoby na1wa7nicjszcD Ab iraco - w grucwic, w afekcie Ab ovo - od samego ~tku Absit omen - na psa urok Accipis, ut taccas - plaq ci za co, abyś milczał Acu rem tctigmi - dotkru\ld rzeczy igłą (trafiłeś w samo sedno) Ad exemplum - na przykład Ad extremum - na koniec, osmtecznie Ad maiorem Dei g loriam - na większl\ chwałę bożą Ad nauseam - (aż) do mdłości, do obrqdzcnia Ad patres - na tamten świnr Alen, vina, Venus - hazard, wino i kobiety J\mor patriae nostra lex - miłość ojczrzny naszym prawem Asinus asinorum - osioł nad osły Audaces Forruna iuvat - śmiałym fortuna sprz};a Aut bibat aut abeat - niech pije, albo niech się W)'llOsi Bonum vinum laecHicu eor hominis - dobre wino uwescla serce człowiecze Canina eloqucntia - psic kra.s om6wscwo (oszczerstwo, potwarz) Cave ne cadas - uwa?aj, abyś nic upadł Cogito ergo sum - myślę, \l1~ jestem Consummatum est - dokonało się D co favcntc - z bos~ pom~ Dictum acerbum - gorzkli prawda Dies :acer - cZllnly d7Jcń, nics7oęśliwy, pechowy Dixi - powiedziałem, OStr7cglcm Dulce et decorum est pro patna mori - słodko 1 zaszczymie jest umrzeć za ojopnę Dura lex, sed lex - twarde prawo, ale (przcocż) prawo Errare humanum est - błądzić (mylić się) jest rzeczą ludzką

Et in Arcadia ego - i ja 7ylem w Arkadii (i ja byłem szc-i:ęśliwy)

Fen:o et igni - ogniem i mieczem Festina lenre - śpiesz się powoli Forrunae cetera mando - resztę powicnam fortunie Fronti nulla fides - nie należy ufać pozorom Furor arma ministrat - wściekłość uzbraja Gravoria manent - mamy przed sobą jeszcze większe niebezpieczeństwa

Hacrccicis non est servanda fides - ruc należy ufać heretykom Heu me miseruml - o ja nieszczęśliwy! Hic et nunc - tutaj 1 teraz Homo homiru lupus est - c1łoW1ek człowiekowi wilkiem Hospes hosus - (ka7dy) cudzoZJemJcc (to) wróg Iacta alea est • ko~ci zostały r7ucone lmo pectore • 7 głębi serca

Impos animi - słaby na umyśle Infra dignitatem - poni7cj godnoki In vino veritas - w v.inic prawda (wino

ro1w1ą7UJC

języki)

lpsa SU2melior farru - Gestem) lepS7}' od swej rcputaq1 - zło koruCC7ne Melius non tangere, damo • oświadcz.am \l-am: lepiej mnie nie rykllć Miserere mci - zmiłuj się nade mną Multa docet fames - głód uczy u1elu rzeczy cc Hercules contra plures • 1 I lcrkules dupa laed) ~;rogów kupa emo me impunc laces~1t - nikt nic zadZJera ze mną (wyzywa mrue) bezkarnie olens volens • chqc nie chcąc oli me tangere - nie dotykaj mruc o n in solo panc vivit homo • nie samym chlebem czlowick żyje Non licet - nic godzi się Nuda veritas - naga prawda une est bibendum! - a teraz pijmy! Oculum pro oculo, demem pro dente · oko n oko, 7.ąb za ząb O matre pulchra filia pulchrior - o cy, p1ęknc1 matki piękniejsza Qeszcze) córko Omnia vincit Amor - miłość WS7)'Stko ?U')'Clęza Ora et labora • módl się 1 pracuj Pacta sunt servanda - umów nale7y de>tr7)myw2ć Pia desideria • pobożne życzenia Primus inccr pares · picN.'57)' po~rod rownych sobie Pro nihilo - za ruc, bez po\l·odu Pro rege sacpe; pro pacru semper - dla krób • a~to, dla ojczp,ny - zawsze Quila nominor lco - pomewa7 ?Wę się lwem (u$prawicdliwienic przemocy SJlniejs7cgo) Qui non est mecum, contra me est - kto me JCSt 7C mną, jest pr.teciw mnie Qoud licet lov~ non licet bovi - co wolno joW1Szo~1. cego nic wolno wołowi Quo iure? - jakim prawem? Salve - witaj, bądź pozdro\l~ony Seniores priores • starsi mają pierwszeństwo Sit tibi terra levis - niech ci ziemia lekką będzie Telum imbclle sine icru - str.tala pozbawiona siły 1 rozpędu (nieudolny arak) Tibi et igni - (tylko) dla ciebie i dla ognia (przec-.tytaj 1 zaraz spal) Ulcima c:itio - ostami, decydujący argument Uoguibus ee rostro - szponami 1 dziobem (ze wszystkich sil, z caJą zaciętością) Usque ad necem - na śmierć, aż do nbiaa Vadc retro me - precz odc mnie Vae soli • biada samomemu Vae victis - biada ZW)'ciężon}m Vale - bądź zdrów, bywaj zdrów, zegna1 Vanicas ''llnitarum et omnia vanitas - marno~ć nad marnościami i wszystko marność ~Wum necessańum

,.., 323,..,

Suplement: Silva rerum

Biblio g rafia Prezcnrujcmy Im<: ksillg, nas:r.pn :r.darucm wybim)'Ch. Warro JC poznać, gdp są prawdziwll sl=bnicą informacji o XVll -wicczncj Rzeczpospolitej. My sami C?erpahśm)' s1am1~ wiedz<: do napisania tejże gry. „Bigos hulu1ski" - Andrzc1 Kempa, KA W, Łódź 1989 „Broń w dawnc1 Polsce"- Z
„Szlachta polska 1 jej pańsrwo" - Jarema Maoszewski, Wiedza Powszechna, Wars1awa 1986 „Tatarzy w dawnej R.zcczypospoli1c( - P1ou Borawski, Ludowa Spóldzidnia Wydawrucn, Warsza"'-a 1986 „Trylogi2 Sienkiewiaa - Leks)•kon"- Tadeusz Bu1nicki, Andacj Rataj, Wydawn1crwo Znak, Kraków 1998 „Urz(:dy i godnośa w dawne1 Polsce" - Zb1gruew Góralski, Ludo"'-a póld21clnu Wyda""fllcza, Warsza....-a 1998 „Warchoły i pijanice"- Jacek Komuda, Lublin 2004 „Wazowie w Polsce" - l..es1ek Podhorodecki, Ludowa Spółdzielnia Wydawrucza, Warszawa 1985 „WLZerunki niepospolitych niewiast staropolskich XVl -XVTTI wieku" - Zbigruew Kuchowicz, Wydawnictwo L6dzkie 1972 „Zarys dziejów Polski na morzu" - Eugeniusz Koczorowski, Wydawnicrwo Uczelniane WSI\!, Gdynia 1982 „Życic codzienne magnaterii polskiej w XV ll wicku" Wladyslaw Czapliński i Józef Długosz, P IW, Warszawa 1982 „Życie codzienne w podróżach po !Zuropie w XVI 1 }..'"Vll wieku" - Antoni Mączak, P IW, Warszawa 1980 „Żrcie cod1ienne w WarszaW1e za Wazów" - Jeny Lileyko, P IW, Warszawa 1984 „Życic polskie w dawnych wickach"- Władysław Loziński, Wrdawnictwo L.11crackie, Kraków 1978 Seria: monografie bitew Domu \X'ydawniczego Bellona Seria: „Dzieje narodu 1 pań~rwa polskiego" Krakowskiej Agencji W)·dawmczej, m.m. zeszyty „EpLZod reformacyjny", Wojny kozackie w dawnej Polsce", „ Hetmani Rzcczypospolnej". Wiuyny inrcmctowc: WW'fi' habr CQCD pl/bct!u/ Bogiory Ullml
WWJ? n::puhbka pl lrpg folwark szbchcclu 1chlop1"" XVI w.

moniJca Wl•Yppl/- h1<0ll Bogiory xbiór h1ontury baroko""I' opracowań, m In. lcompl1orion1 >Iem dawną l'olt lu".., fonna· 9lsh g;smnnu.un com pl

Bogiory xbiór l11•n•Ul} n:nn•nto""
"'"'>"lum poo,i.

gwłlł)Olłnufa.ktm

com/ Jllda.Juml Suons o foch1unlru npinm\ Trsktsry »
sltlcp z bt0n~ bul11»>y pak knwahkt MQDlłlf

IQ

pl

' """°"'„ 'iormaac ·J.Jknduz "" ·

Snona umuclu•0Q1 Po liki lnrnnn.,..'1 l'ftC)1Jop«ha h1>1o<)n....,.

- 324 -

„;..i.,

mp} (w

Fandom Szl.1(·hccka gra fabubma „Dz1k1c PolJ'. Rio:cczpo· 'poht:I '' o~mu" jest wyj,\tkowa. Cal~ jc1 klun.11, s\\UI, h11h.m·mw1c 1 h1!.tnnc: S:l gh;boko zoikor1c11mnc ,,. pt1l,k1d1 >crc.1Ch 1 wm..,łach. Uc7ymy ~1c lą(u '' >tko· I.ich, ogl;\damy \\' tclewu11 1 w kmic Jupcrprodukcjc 1ak1c 1ak „< lb'fl1cm i m1cacm", cznu1cmv ks1•vk1 or w końru c1lo 10, h· n.1 rynku d111;\d dnstr;pnc byly prakryczmc wył;1c111ic gry w klamJCll.' tant;\'~· ktl1ry juz niem 'IC pru1.1dł Ikr mozna przccicz grac ma+;1cm, palJJyncm l-'l hohł11c· kun 1ł11<ł7Jc:Jcm, tłuc nic:,7czr;~nc smnk1 1 ra111w:u' ŚWUI pru.J nrk:im1; Tak zaor;ly Nurz)·ć sic p1crwsu ~"11w·olnc Kump.iruc, Imin: Kraly w domich 1 na lmnwcmach. Po\\-sraly w· lnrcmcc1e pierwsze strony po~w1~conc D11kun (>oiom \\' końcu na'ril prz.dnm 1 w 21100 roku n.i ogolnopolsk1m konwencie KrJkon 11,pol11cj ~'lachcckicj. Hyla to oka;r1a du 'pt11b111a ~ie; w1.,-kvcgo grnn.1 lud11 1aL1,cp111w;t nych t) m okrc,cm. l-;1lku 7 nich pc1,Ltdalo ''r<>Jl" z epoki lłuh ich dcmcn1yl. Stopniowo ~armack1d1 l11c ''·1n\\clll.1Ch prnbn~alo. Cz~'Cl<"J l"'ław1Jh sic lud11c w zup.inach. \V pr:Nc hranzuwc1 p11yh)~a1,, artykułc'iw . „S\\"3Woln;.1 Kompa.ruja", n•1w1.,-ks7.ll 1 n:i1 or;k1t"j aktuwzow-ana s 1Tona 1ntcmc1owa, 01r...r ualA starus w1rry·ny oficjalnej. GraC7c z calc1 Polski siwo rzyli tzw·. konfcdcraq.,- gliwick'ł (coś nll ks~r;ih kluhu pri>Jacioł poląoonych wspołn:t pa~•xk~ 1cdncw> z automw „D11k1d1 P<'•l"Jsd•:i 1-:omudc f\;1c\l.\tpł1w1l' wielkie za,!Ul(I dla \arrn:1rk1cgo cłu ch:1 .„1.i.110 luhd,k11: "''bwnicrwo bbnk.1 s1.-l\\ ku)rc urac:zyło C'zy1dmkó~· 1r.1cma wyhorn;11u bi•\7' k1mi l.Kka L•:cha Komudy. Picrwva z nich 10 po wk-:tlt „\X'ilC'zc: Cruazdo", której akcja d11c:jc: )lt; nefy "1ścic w· .'.'\\li \\1eczncj Rzc:c7)'JXl'P'•lm·1. Druga ro "Poczcr w"archolt"m' ', c-..iyh zbistatnu 111 ret·dyli:i zbioru opowuJań pod wsppowic:śc:1 :.t Dnkich Pól", \\ano t;tbc pomnieć u Krakow,ku:j firup1c Mc•1tywnc1, k1!1ra na śwu1 wyJ.1la Szlad1nk.1 Gr\" 1-:.uci.m•t „\'l ~T< )I". Pr1ypomina mcco 11g1·,1n1c: ;rn.111.\ „wojnc". m:1 1<·dnak znacznie bard11cj n1ll1udowAnc .-a,ad)" Jnlnooc,;ruc: o~rommc c1cst4 oc1y prz<1l1~knc

tlu.rracjc :rJobi.\C<' k~irty. \\'ir;cej 1u ten ccma1 morna J1.wicd7icć ~i~· pc,J :1dr<'H:m h11p://n:ro.,·J.llu.na.nc1. \\"r:icaj;\c 1c,lnJk do lh1kich Pi>I. Akru.tlmc, pe• pr-.1wic ofouu la1.1d1 od wydarUA gry, gdy wydawn1cfWO MAG 'traciło 1111 d.1wno licencję na wyd.iwaruc nowych doJa1k1iw, l)„k11: Pni.& maJil się bard„o do · brze. Kilkudzic'i\"CIU akty\\ nych nulo.;111kc'1\\· gry ~lu · p1nnych u·okc'il I.ut~ Dpku~yjncj l111kich Pól 'p<11yka ~1.,- kilk:a r:vy Jo roku na spccjalrii<' org:anizow ani eh J„\RPach, b1c:sudach 1 ZJUlbch. \\'j~k:,zosć-,. mch ma ula~nc 51ro1c: z epoki, a.a~c:m )Zablc, pancerze, a na" et bron paln~. Sr ale publikowane S;\ w· I ntcmcac: n<>W<' J)".lnu,zc prLY!,>i>lirc:J, jlk i •amcj mcchamcc: WJ · Az wrc,7CJ<· 2110'> rok nkJnl s1~· n:id W"\'1'37 szczę sitw~ T.tk 1110 n.1kl,1dcm •crw1'u m1cmcto~c:~o \'alki "'' :-..erwork (1111p://w\\w,,·,dkm.1.11c1; " R7cczpo'P'' 111c1 pu1aw1ła ~·~ cłrng.1 t·dyq• ':i1lacht·ck1c1 ( ,,.,. I aliu lamcj „Dz1k1l· Pola".

w'

-325 -

....::. ---

O LARPach

słów

kilka

WsponunaMmy ju7 o LARPach, czyli z angielska Ll\'e Action Role Pła)•tng, co mozna przetłumaczyć 1ako gry fabularne na zywo. Czym różni sic; to od ~·yklc1 gry RPG> Ano, rórn1ca 1es1 taka, ze Panowic Gracze rue sied7:t na m1c1scu, lecz graj:\ całym ciałem. Jest 10 wręcz teatr, tyle ze bez 11.~downi. Gracze Sl\ aktorami wc1cłajl\cymi s1i; w role nadane im przez Srarost~ Gry. Zwykle LARP odb)"''a sic; w miejscu, które pomaga srworzyć klimat XVIJ-,\iecznej Rzeczypospolne1 (p1wruczna rescauracja, zamek, las). Gracze aru na chwile; nic „wychodzl\" z ról. Oczywiście LARPy ma1ą ZW) kle specjalną mechanikę. ajczc;ściej opana ona 1es1 o .tabawc; w „papier, nożyce, kllmień".

Kontakt z Autorami i innymi miłośnikami ,.Dzikich Pól" i ruchu sarmackiego Zd1c;cia i relacje z konwcnrów, zjazdów, łarpó11., sejmików oraz biesiad zna1dz1coe na Swawolne) Kompaniji, czyli oficjalne) stronie Dz1loch Pół http:/ /www.DzikiePola.com Jeśliście za.interesowani odrn-anaruem kultury XVI I wieku inaczej niz poprzez grę RPG, 7all7)1CIC na

http: / /www.sarrnatfa.an.pł

Aby korespondO\l."llĆ z rniłofo1kam1 s1Jachecloej gry fabularnej „Dzikie Pola", zapraszamy na Lmc; Dyskusyjnit Dzikich Pól. Do zapisu wystarCZ)' wys iać e-mail na adres Dzik:iePola-subscrlbe@ yahoogroups.com Zapraszamy także na Forum Dyskusyjne zwane u nas Sejmikiem. Znajdziecie Je pod adresem http:/ /sejmik.dz.ikiepola.com Jeśli masz jakieś konkretne pytania, pisz śmiało na

adres kontakt@ DzikiePola.com OrganizujCID)' także róznorodne 1mpre7y, biesiad)', prelekcje i spotkarua. Jeśli chces1 do11.<1cdz1cć sic; o nich czegoś męcej to zagi:\da1 na nasze stron)' mternctowe. Jak moze wyglądać pnykładOW) L.ARP? Kilkanaśoe osób rezcrwu1c sobie rcsuuracjc; o odpowiednim

Rychłego spotkania

"'Ts1ro1u (np. w p1wn1cy na krakowslam Rp1ku). Przeb1era1l\ sic; w suo1e z epoło (własne, łub pożyczone z 1cacru czy lokalnego zespołu folklorysrycznego, który ma w swym repertuarze tańce kozackie łub szlachecloego polonez.a). Na stół podawane jest jadło i trunki LARP sic; rozpoczyna. D la tego rypu rozgrywki najodpowiedniejsze są Dyariusze, k1órych akqa rozbrryw:i się w zamknic;tych pomieszczeniach. Może co być np. uczca na zamku bogatego szlachcica z okazji 16 urodzin jego córki Srarosta Gry pr-.tygotowuje wcześniej skrótowe Konocacye, na których wpisuje role; danej posrnci i zadania, które ma zrealizować w grze. I tak część Panów Graczy będzie próbować zdobyć rękę panienki, jednoc.tcśnie clirrunuj:tc oponemów. Inni majl\ wspomagać swoich kompanów, jeszcze mni będit chcieli spelruć osobne cele - wywrzeć prywatnl\ zemstę, pozyskać suonruka polnycznego, wydobyć ważn:t informacje;. Za11.1ła mtryga 1 licme zwroty akcji z pcwnościit uatrakąinil\ zabawę. Po 7-llkończonym LARPic, który rue powinien uwać dluzej ruz 3 godzmy, można zakoszto"'-ać swopolskte1 uczty. Przy nasuojowej muzyce 1eść, pić, iańc-i)·ć, śpiewać 1 wspaniale sic; bawić. ..

Aurorzy

na D1_1k1ch Polach 7.)'CZl\

Inne gry fabularne Jeśli za.interesowały Cię

gry fabularne 1 chcesz sic; o nich więcej, 10 npraszamy do odwiedzin jednego z na1mększych polsloch serwisów ograch RPG: dowiedzieć

Valkiria Network www.valkiria.net Tam znajdziesz najleps1c źródło informacji o tego typu rozrywce. Zapraszam)' też na Forum Dyskusyjne, na którym poznas1 melu innych Graczy z całej Polski. W nasZ)'Tn sklepie mtemctowym mozcsz zaopatrzyć się 11.~ podrc;czrukt, dodatki do gier, figurki, ksiitżki, komiksy, filmy, akccsona 1rp. Ku chwale ValluriJl

""L.+r -- ----1~-- -

ir--·

r

r

„ ..

:Ol

L

1

n

~

~-

I

I

I I

I

I

I

I

'

I

I

I

I

I

I

_, I

I I

1

I

I

-1

I

, I

-,

I

I

I

-·

I

I

l

I

I I

I I

:laŃ

Jq I

I I

tł'f

I

I

I

I

I

TYŁ

JU'9

I

I

I

I I

'

I

ł

I I I

I I I

I I I

~

I

l

I

I

I I

I

'

I

I I I I

I

I I

I

I I I I I I

I l

I I

„

Jak

l

'

...

I

-

„

zdobyć żupan?

Skseruj wykroje żupanu w fonnacie A3. Każdy dobry krawiec na ich podsrawie ~nc mógł uszyć kopię XVI! wiecznego, szlacheckiego stroju. W hunowru materiałów kup okolo 3 - 3,5 metra b1cż~ccgo ooruny (najbardziej nadaj:\ się w-~orzyste marerial y o biciowe lub nslonowe w motyw roślinny; nie powtnieneś zaplaać w sumie więcej niż ISO zlorych). Za uszycie stroju r1cmicślnik powinien 7ainkasować od 100 do 200 złotych. Żupan należy pr7C\\1~zać wzorzysrym pasem.

Śpiewnik Poniżej prezentujemy najważniejsze pieśni i prqśpiewlo, krórc należy znać i umieć by w nnnackim gronie nic być uważa.nym 7a grubianina i plebeja. Lasbwej pam1ęa szczególnie polecamy „Psalm rodowodowy'' Jacka Kowalslaego, który 10 utwór jest niefor· malnym hymnem miłośników „ Dziloch Pól". Wano ponirn>e strony skopiować i mieć przy sobie!

J. •.ai ·; l·~„ ~

~

!' .

{

„

. ~„ „. {{ • ~~ ··l - ·J ::. ~~ .i~!!.-..

~ ·l_ ·~ ~ ·; . ~- l ~!~* a.~ l "'i { ~-- ~ ~ -ł -ł :>·•- ~ ~ ł:; ~ ~1~~CSe 1 :l"" id jlt~ ~„ ~ Ą !!. !(, „ § ~ ~'~ :& ~~~ ~~~ -~ • O!t:' <>;030 I.) ~ .i,

.;, ....

I:;

l ·o

'

::e,

~~~ f·~t ~l.'i r1r~ . -i

.!;. a ..,

- ...

~ ·~ ~

~~i ~

!_ 11 ·;

:r: -!~~i ~łi <>;a

t

11il11~a.a.

....

~

~

oo

i;;

! ·~~ I!~ ... ~si ·-.~~~ ~ ""~ - ....~ -~a.d ~ l\.~ i ~e ,:i!·~-~~~~ f ·~= l?'i„ ~ I... i f"~ ·:a i ~lit.,,-~~~ O' a.~ I:" i I? 8 ~ !:-2;:X:Cj-q;1! O' ~i:.!r

l

$$' •

-. .,;- •-..;;i •„ ~ ~ ·: _. e ~ ... ~ e ·„ ..._

.&, '"" i

13 ~

~

"' " ~;Ił

te

loi-! J

·~:a

i $' ·!!

;:-:.::;~

*l t . .t.~f .......~ ~t> ~ j, ~ f l" r ~ 't-~ ~ ~ il~

.

lit

~~-..;

-~

~

t:'łv'~

ll

i

.J•

-i

.~.a~-:ijj~ee"

~j<_!

~...,..., :

"'

.i

·~„

li,

~

~

.„

-!::'~~

ł

~~ 1, .... ~- „- ·~

~~~~ . (~! (l .l! (l O! ą ą -

i

r

v~

~

.„ ·· ·~~

t~"ll-

r

.~. , ! ·t~....„

~~~ -~ ~~ ·· „ -~ ~ ~~ e ,:i!~ {,,.„ : ; l? 'ł ~ ~ & -~ " ~ ·~ ~ ... ~ I:;

=~

~

t

w\;

·I'.-~ !?;

:go . ~ ~ a.

~

-~~

O' l~ O'

!: ł l?8

...,8t...,

I ~t! t -~tł.t ł"" ifłi ~ lł ł~ -a1t:1i s-tE" "f „ ; ~.~i i 1 .„ . .a ......

t

s

~~

~

a.

• ~

ł

.i! •

.... „

~

i! t t~l cl:

•

ł ~

tt~t t t ~ll lłi łjJ1 Il-'ł ~j . f!hł ~ ł~

".e

~

t~!J I ~• -~ •~ „ ł :łj

..l s ~

a.~.,..

~ j_

ł,

ł!J~ . ~. ':::

ł

ł'.- ·~

• Jl. , I

11

r

-ł

Ił-N

~.l! t~~ ł~

it

!i~r t·Ie ~ "'~~ł ~ t t

i

~J ł

·~ ~

=

;e

~

. .i

ĘQ

~

„

~

•

.l ! }.!~ llJ1. ra „

H~łł~ ~ 11ł

~~~!,

!Ił

~

~]! J„ 1• ł t !! ~f -~ ~ł'.- ł j.s tł~; 1! „ ::l I? ' 1.. "~

Q

.li

~łl ~

Il

ł. ~ s~~~ ~1 ! l 1ł • t .§'.:! ' !„.... jjt ~ 1 ~i.~ ł-ł

l

:;;;

~~ał .P i „; .

11.s-1 ... ;

.li

!lJł

.i J! ~

1 tN d!f!ll

~~-1_. .., ....,

~ il!.fil-si f :a~~ 1~,j}~ ~

~

i-;

as

IJ

~ ł-ł

~ .f .! ~1 .,.(li it11 .! 111 f?;~ ~l ~ ~„ ł ł : :ł I?; il r„e. ł t t~t~ :~ ll' i:rla ..... i! \ce : ~ ~.! łf „ i l i l~ :r O' •§ ł li~ "" !;' ... t!ł :ł!~~. ~ ~ E>'ł -~ ~ t~" tlt • !li~ "1(:" ~"l ~ t .t>~ i!~i!.„ es li'~

tli

!

;! ~ ~

• i-;

~ ir = lic: f.!'~tłir; = i • „ i ~ a.-ł. e j l. ~ ~ ~ tj , -i d l llf ~„ !:t.-łrc l~J. . i ~ 1". t!•łs-ila. l.f ji ł '1 l ~j . . il „~tł • . 181 p,.i; fłlf li - ~ ·~Jłi -4j ~ k ~ li .! ł~ ł l~ j ~j~ ' ~

li> I!,!{ ~ 11..,. ~

~if„ łt • ""ł •~l !

.~

~~N

ł ~r~

łhił ił~t }t ;! ~' ~~

·a~

:~

.

i ~lj

„. ~Jf

fl1rf 3

~

tt·„~

~--fi.i

!~ł~

Dzikie Pola Rzeczpospolita w ogniu lmioT1a:

'l'yp: :Nacja: 'Wzrost:

'Wiara w

maeię:

'Waga:

Oówaea:


'K.Pcfiliwość:

Jfonor:


'KJJtufycja:



'KJJ11Óem naty:

'Majętności:

Jtistoria postaci:

Jfer6: Zawofanie:

'Wiara:


Inicjatywa:

]
:Mądrość:

Łe6:


L__ I

I

'Fortuna: Sza6fa:

Zmysły:

Zwinność:

Xrzepa:

ł 'Wfócz. m'a:
-

ICios: l NadżiaN.; Jfafa6araa:

I'tęgość: 'Kjntli.af:

ŁuN.;

?.1.acz.uga:

Zwada:

'JqJ{roJt: )l~a:

----~1lAwi«I _ 140:

C)nlfit

l.\IWLtra:

'Fallły:

<1't>lftyi.p:

Jada~nna: 'l(psumwo:

~'O:

tl'nnllO:

'1(pwa[m..,:

.JilnLOWgUJ I furoftfyi.p: ytoJJ_rofia:
<;ospoaarstwo: <;ounvanit: '}(aruftf:

'R/10

~·

. 't-Prawa roli:

~~rst,llO: So~fnlctwo:

'T'ai ttWOnit:

'1'fatn"1t'Wo:

• f!ywa11it: s~yat i Fiaft: d_~aa11il: '1Ónu:c

1

'Fau'i!!_

<;__arl«fwonit: OJJfa4a tfworsi.p:
?trstoria: Jtz,li..o6cy:

Pcrwaitza l) [] > Cięż~ [] [] > Okrutna l] l] > Śmierć

Strój:

'J(pń:

Sfut6a:

ZapisR.f:


Konotacja Pana Brata

Dzikie Pola Rzeczpospolita w ogniu Imiona

Typ

Nazwisko

Nacja

Wiek

Waga

Wzrost

Wiara

Wiara w magiê

Honor

KochliwoϾ

Pobo¿noœæ

Odwaga

Praworz¹dnoœæ

Kondycja

Reputacja

Przywary

Przewagi

Krzepa

ZwinnoϾ

Zmys³y

M¹droœæ

Fantazja

£eb

Fortuna

Inicjatywa

Cios

Têgoœæ

Rapier

ZwinnoϾ

M¹droœæ

Rusznica

Lewak

Arkan

Artylerzysta

Jazda konna

Cyrulik

W³ócznia

Berdysz

Kosterstwo

Cytanie i pisanie

Nadziak

Halabarda

Kowalstwo

Famy

Ordynek

Flisactwo

Kind¿a³

Maczuga

P³atnerstwo

Geneal. i heral.

Zwada

P³ywanie

Geografia

Szycie i haft

Geometria

Skradanie

Gospodarstwo

Taniec

Gotowanie

Uje¿d¿anie koni

Handel

Z³odziejstwo

Historia

Szabla

£uk

Rany Lekka

Powa¿na Ciê¿ka

Okrutna

Jêzyk obcy Jêzyk obcy

Œmieræ

Jêzyk obcy Zmys³y

£owiectwo

Muzyka

Musztra

Tortury

Polityka

Tropienie

Prawo Pu³apki Retoryka

Fantazja

Uprawa roli

Aktorstwo

Rusznikarstwo

Facecje

Sokolnictwo

Gard³owanie

Targowanie

Og³ada dworska

Zielarstwo

Przekupstwo

Warzenie trunków

Uni¿ony ton Uwodzenie

Herb Zawo³anie C 2005 Maciej Janusz Ró¿alski mailto:[email protected]

1

Regestr ruchomoœci osobistych Strój

Moderunek

Sakiewka

Koñ Broñ S³u¿ba

Kondemnaty Spisuj ka¿d¹ sprawê która nad Twoim Panem Bratem ci¹¿y, stronê przeciwn¹, jej przyczynê i jej krótki opis. Szczegó³y umieœæ w "Silvae Rerum".

Regestr majêtnoœci Spisuj nazwê majêtnoœci, jej rodzaj, wielkoœæ, generowane dochody, datê i sposób uzyskania, a na koniec krótki opis. Szczegó³y umieœæ w "Silvae Rerum".

2

Genealogia Pana Brata Spisuj od najstarszego przodka swego Pana Brata wymieniaj¹c jego imiê, nazwisko, datê urodzenia, œmierci, miejsce rzeczonych, imiê ma³¿onki, jej nazwisko rodowe, daty i miejsca z ni¹ zwi¹zane. Nastêpnie przejdŸ do jego dzieci, wnuków, prawnuków spisuj¹c dane a¿ do urodzin swego Pana Brata. Nie rozpisuj siê gdy¿ tutaj masz spisaæ przodków swej postaci. Wszelkie zwi¹zane z nimi ciekawostki umieszczaj w "Silvae Rerum" gdy¿ taka jego rola.

3

Silvae Rerum Spisuj wszelkie wydarzenia z ¿ycia swego Pana Brata, jego myœli i d¹¿enia, opisuj zas³yszane wypadki z przesz³oœci, zw³aszcza gdy dotycz¹ jego przodków lub miejsc z nimi zwi¹zanych. Opisuj te¿ swe majêtnoœci, problemy z ich zarz¹dzaniem osi¹gane faktycznie przychody etc. Notuj te¿ wydarzenia ze œwiata gry nawet jeœli nie dotycz¹ bezpoœrednio Twej Postaci.

4

------- ..

-

-

-

-

-~-~----~

~··· - ~.. - ~- ~

-- .... -----_ 0 -----------------=-=s= - -----~-=----------=-=-------

--

-

-

=----=---=--= ±'(__~--=-----~- ~~ -

----

--

-~

.

..

--

-

-

-

-

..

-

--

-----

-··· · ··-~

,,,,---/

-

.~:=. =-··~-=~~i:-=-----~ -=' : : -= =-=--= -= ··

-···· ·

-

===;~~~~~~====~---=--L'=:=--=--= =--= =--= =--s= ·.

-

. ..

. ..

Dzikie Pola

Zas³ona Starosty Gry

Mechanika

Rzeczpospolita w ogniu Zasady podstawowe

Testy Cech i Bieg³oœci wykonywane s¹ zawsze gdy nie mo¿na jasno za³o¿yæ, ¿e wykonywana czynnoœæ na pewno siê uda. W przypadku braku Bieg³oœci nale¿y testowaæ Cechê z któr¹ jest zwi¹zana dana Bieg³oœæ przy czym testujemy tylko 1/4 tej¿e cechy. Zawsze gdy na kostce wypadnie 20 oznacza to automatyczny sukces, gdy wypadnie 1 automatyczn¹ pora¿kê.

Testy i Trudnoœæ Testu Wszystkie testy Cech i Bieg³oœci maj¹ swój poziom Trudnoœci (TT): - arcy³atwy - 8; - trudny - 24; - bardzo ³atwy - 12; - bardzo trudny - 28; - ³atwy - 16; - arcytrudny - 32. - normalny - 20; Test prosty wykonywany jest zawsze, gdy sukces b¹dŸ pora¿ka zale¿¹ wy³¹cznie od umiejêtnoœci bohatera, gdy nikt aktywnie mu nie przeszkadza. Zmaga siê nie z ¿ywym przeciwnikiem, lecz z materi¹ nieo¿ywion¹ b¹dŸ zjawiskami przyrody. Poziom trudnoœci testu zawsze wyznacza Starosta Gry.

(

Cecha lub Bieg³oœæ +1K20

) vs (

Procedura testowania: 1) Starosta Gry wskazuje, któr¹ Cechê lub Bieg³oœæ nale¿y przetestowaæ i ustala odpowiedni¹ Trudnoœæ Testu. Obok podane liczby to tylko propozycja; TT mo¿e mieæ dowoln¹ wartoœæ miêdzy 5 a 40. 2) Gracz lub Starosta rzuca 1K20 i dodaje wynik rzutu do aktualnej wartoœci testowanej Cechy lub Bieg³oœci. 3) Porównujemy wynik z Trudnoœci¹ Testu. Jeœli suma rzutu 1K20 i Cechy/Bieg³oœci jest równa lub wy¿sza od TT, testowana akcja zakoñczy³a siê powodzeniem. Modyfikatory (modyfikator do Cech, Bieg³oœci i Punktów Walki): -2 (lekko ranny, podpity, zmêczony); -5 (powa¿nie ranny, pijany wyczerpany); -10 (ciê¿ko ranny, upojony, wycieñczony).

)

TT miêdzy 5 a 40

(

Test przeciwstawny wykonywany jest zawsze, gdy nieprzyjaciel przeciwstawia swoje umiejêtnoœci umiejêtnoœciom bohatera. Poziom TT podany jest w tabeli poni¿ej.

Cecha lub Bieg³oœæ +1K20

)

vs

(

)

TT wynikaj¹cy z poziomu Cechy lub Bieg³oœci przeciwnika

Wielkoœæ sukcesu lub pora¿ki wynika z ró¿nicy miêdzy TT a wynikiem testu. Pora¿ka

1, 2, 3

arcy³atwy (8)

Ró¿nica

Sukces

4, 5, 6

bardzo ³atwy (12)

10+ pkt.

Wprost idealnie!

5-9 pkt.

Skutecznie i sprawnie.

wiêcej ni¿ 20

arcytrudny (32)

Testy i strza³y W walce strzeleckiej wykonuje siê wy³¹cznie normalny test (TT20) odpowiednie bieg³oœci. Udany test oznacza trafienie. Nastêpnie rzutem 1K20 okreœla siê miejsce trafienia. 1K20

Miejsce trafienia

1

g³owa

2

szyja

3

lewy obojczyk

4

lewe ramiê i ³okieæ

5

lewe przedramiê i d³oñ

6

prawy obojczyk

7

prawe ramiê i ³okieæ

8

prawe przedramiê i d³oñ

9, 10, 11, 12

pierœ

13, 14, 15

brzuch

16

podbrzusze

17

lewe udo

18

lewe kolano, goleñ i stopa

19

prawe udo

20

prawe kolano, goleñ i stopa

0

O ma³y w³os.

Pokpi³eœ sprawê! Niewiele zabrak³o do sukcesu.

Walka broni¹ strzeleck¹ Modyfikatory Celowanie - +1; Szybki strza³ - -1; Du¿y cel - +2; Bliski zasiêg (kilka kroków) - +5; Œredni zasiêg (kilkanaœcie kroków) - +1; Daleki zasiêg (>20 kroków)- -1; Bardzo daleki zasiêg (>40 kroków) - -4; Poruszaj¹cy siê cel - -2; Szybko poruszaj¹cy siê cel - -4; Grupa celów - +1 za ka¿dy cel>1; Strza³ w wybran¹ czêœæ cia³a - -2; Strza³ z lewej rêki - -1; Pó³mrok - -4; Deszcz, œnieg, wiatr - -4; Ha³as, strach - -2; Niewielki cel - -4; Cel czêœciowo skryty - -2; Cel skryty za du¿¹ os³on¹ - -4; Cel skryty za strzelnic¹ - -6.

utta est, igno ra s, g mu

e. mar

Exlibris

s mu

M ac

Strza³ d³ugo mierzony: - +1 do trafienia; - -20 do inicjatywy; Strza³ mierzony: - -3 inicjatywa; Szybki strza³ (3 PW): - -1 do trafienia; - +1 inicjatywa; Strza³ z przy³o¿enia (2 PW): - +3 inicjatywa; - podwójne obra¿enia; - UWAGA: specjqalny test trafienia (vide str115).

1-4 pkt.

Uda³o siê, acz ze sporym wysi³kiem.

Zas³ona Starosty Gry

ci

bardzo trudny (28)

Quo ds

trudny (24)

18, 19, 20

cy als

15, 16, 17

Joanna Ró ¿

³atwy (16) normalny (20)

i iej

7, 8, 9, 10 11, 12, 13, 14

Sromotna klêska!

Broñ

Nazwa

CelnoϾ

+0; Inicj. -2; szstrz: £uk refleksyjny liczba strza³/min = 1/2 bieg³oœci £uk

Rany

Zasiêg

+1

60 kroków

Pistolecik

+0

+0

30 kroków

Pistolet

+0

+1

40 kroków

Ciê¿ki pistolet

osoby z Krzep¹ ni¿ej 6 maj¹ -1 chyba, ¿e trzymaj¹ obur¹cz

+2

50 kroków

Pó³hak

osoby z Krzep¹ ni¿ej 9 maj¹ -1 chyba, ¿e trzymaj¹ obur¹cz

+3

50 kroków

Bandolet

+0

+2

70 kroków

Rusznica/arkebuz

+0

+2

70/80 kroków

Muszkiet

-1

+4 (<50kr) +2 (>50kr)

100 kroków

Cieszynka

+1

+2

90 kroków

Gar³acz

-1

+2 (trafia do 5 osób)

40 kroków

Falkonet

-4

+dwa stopnie ran 400 kroków

Niniejsza zas³ona Starosty Gry opracowan¹ przez Macieja Janusza Ró¿alskiego zosta³a. Jeœli gdziekolwiek znajdziesz j¹ podpisan¹ innym nazwiskiem daj znaæ bez zw³oki!

Zas³ona Starosty Gry

Dzikie Pola

Walka broni¹ bia³¹

Rzeczpospolita w ogniu

Podstawowe manewry szermiercze

Zwarcie

Ataki szabl¹

Zwarcie jest to kilkusekundowa runda walki koñcz¹ca siê gdy wszyscy uczestnicy starcia wyczerpi¹ swoje Punkty Walki lub na chwilê przerw¹ walkê. W takiej sytuacji rozpoczyna siê kolejne zwarcie i wszyscy jego uczestnicy maj¹ odnowione PW. Inicjatywa - pierwszy uderza ten z uczestników starcia który ma wy¿sz¹ Inicjatywê zmodyfikowan¹ danym manewrem. Atak - atakuj¹cy deklaruje jakiego manewru ataku u¿yje, broni¹cy siê deklaruje rodzaj obrony. Ataku z regu³y nie testuje siê. Test obrony okreœla skutecznoœæ ataku. Przy zas³onie broni¹:

)

(

)

TT wg poziomu vs (Bieg³oœci Atakuj¹cego) ( Inicjatywa +1K20 ) Poziomy Bieg³oœci: 1, 2, 3

Rodzaj ciêcia

PW

Uwagi

Rodzaj ciêcia

PW

Ciêcie wrêczne

1

+3 Ini / -3 Obra¿enia

Pchniêcie

1

+3 Ini

Ciêcie rdzenne

2

Pchn. z wykrokiem

2

+0/+2 Obra¿enia

Ciêcie z zamachu

3

-3 Ini / +3 Obra¿enia; wróg +2 Obrona

Pchn. z wypadem

3

-3 Ini / +0/+2 Obra¿enia

Pchniêcie

2

+2 Ini / +2 Obra¿enia

Ciêcie

2

-5 Obra¿enia

Obrona z szabl¹

Bieg³oœæ TT wg poziomu vs Bieg³oœci Atakuj¹cego +1K20 Przy obronie unikiem itp:

(

Ataki rapierem

Rodzaj obrony

PW

Zastawa

1

Odbicie

2 2

Dystans + Zastawa

3

1

arcy³atwy (8) bardzo ³atwy (12)

7, 8, 9, 10

³atwy (16)

11, 12, 13, 14

normalny (20)

Uwagi

Rodzaj obrony

PW

Zbicie

1

wróg -1 PW +2 Obrona

Odbicie

2

Unik / Dystans

2

Dystans + Zbicie

3

Przeciwnatarcia

Uwagi wróg -1 PW +2 Obrona

Przeciwnatarcia

Rodzaj przeciwnat. PW Wyprzedzenie

4, 5, 6

Obrona z rapierem

Unik / Dystans

TT:

Uwagi

R1

Uwagi

Rodzaj przeciwnat. PW 1

- jak wybrany przez Pana Brata atak.

Uwagi

R1

Wyprzedzenie

wróg -1 Obrona

wróg -1 Obrona

- jak wybrany przez Pana Brata atak.

Zaawansowane manewry szermiercze Przeciwnatarcia

Pchniêcia

15, 16, 17

trudny (24)

Uwagi

Rodzaj pchniêcia

PW

Uwagi

18, 19, 20

bardzo trudny (28)

Rodzaj przeciwnat. PW Prznat. z unikiem

4

wróg -3 Obrona

Pchniêcie wi¹zane

3

+1 Ini

wiêcej ni¿ 20

arcytrudny (32)

Prztem. z unikiem

5

wróg -3 Obrona

Pch. z wyminiêciem

2

+1 Ini

OdpowiedŸ 1 +1 Ini Pch. po klindze 2 +2 Ini; wróg -1 Obrona Modyfikatory testu obrony (prócz tych wynikaj¹cych z manewrów): Inne Na dystansie bezpoœrednim - obrona przed ciosem w g³owê lub szyjê +2; - gdy PW spadn¹ do 0 -4. Rodzaj manewru PW Uwagi Rodzaj manewru PW Uwagi Miejsce trafienia zale¿y od kierunku zadaSkrócenie dystansu 1/poz Przeci¹gniêcie -3 lub +3 Obra¿enia 2 wanego ciosu: - w brew: g³owa, pierœ; Linia 1 Cios rêkojeœci¹ 1 +3 Ini / -8 Obra¿enia; wróg -2 PW +3 Ini - w rêb: lewe ramiê, lewa rêka; ró¿nie (str. 112-113) Rozkrojenie 1 +2 poprzednie Obra¿enia Cios rêk¹, nog¹, itp R - w lic: lewy policzek, szyja; - w pierœ: lewy ³okieæ, lewy bok; Rozbrojenia Zwody - w trok: lewe biodro, brzuch; - ny¿kiem: lewe udo, brzuch; Rodzaj rozbrojenia PW Uwagi Rodzaj zwodu PW Uwagi - w pion: lewe/prawe udo, podbrzusze; Wytr¹cenie broni 3 Zwód do ciêcia -2 Ini; wróg -1 Obrona -2 Ini 3 - podlew: prawe udo, brzuch Wy³uskanie broni 2 Zwód do pchniêcia +0 Ini / +2 Obra¿enia; wróg -2 Obrona wróg +3 Obrona 2 - w k³¹b: prawe biodro, brzuch; - w ³êg: prawy ³okieæ, prawy bok; Uziemienie 3 - odlew: prawe ramiê, prawa rêka; - w zerk: prawy policzek. Jeœli w teœcie Obrony zabrak³o 1p, to atak poszed³ w inn¹ czêœæ cia³a. Rodzaj manewru PW Uwagi Rodzaj manewru PW Uwagi Obra¿enia - rzut 1K20 zmodyfikowany o: - +3 za cios w g³owê lub szyjê; Pchn. flamandzkie 2 +8 Obra¿enia; test ataku Ciêcie tatarskie 3 +1 Ini; wróg -3 Obrona - -3 za cios w koñczynê; Pchn. królewskie 2 +12 Obra¿enia; test ataku Ciêcie trybunalskie -4 Ini / +5 lub 0 Obra¿enia2; 5 - rodzaj broni; wróg +2 Obrona - Cios atakuj¹cego; Ciêcie polskie 3 wróg -3 Obrona 2 - wróg wykonuje test Obrony, jeœli udany, przeciwstawny test - Têgoœæ ranionego; Ciêcie kurlandzkie 4 wróg -2 Obrona Krzepy, jeœli ten wygra atakuj¹cy normalne obra¿enia, jeœli test - pancerz. Ciêcie referend. 4 -2 Ini / +3 Obra¿enia; test ataku Obrony nie zdany +5 Obr. Pech - zawsze gdy wypadnie 1, wykonaæ rzut 1K20 i zastosowaæ siê do tabelki: - 1-5 - utrata tylu¿ samo PW (czyli 1-5); ObraObra- 6-10 - upuszczenie broni; Broñ Ini ¿enia w zerk w brew w lic Broñ Ini ¿enia - 11-15 - zniszczenie broni lub upadek; Pa³asz claymore -1 +1/+2 bm Batorówka -1 - 16-19 - zranienie siê w³asn¹ broni¹ (lekka rana); odlew - 20 - zranienie siê w³asn¹ broni¹ (powa¿na rana). w rêb +3 Zygmuntówka bm bm Koncerz -1 Fortuna - za 1p Fortuny mo¿na dodaæ sobie +3 Karabela bm/-1 bm/+1 Nadziak, obuch -3 1PW, powtórzyæ rzut, dodaæ lub odj¹æ 1p od +5 Cechy/Bieg³. przy 1 akcji. Mo¿na zu¿yæ w ten sposób +1 Husarka bm Berdysz -5 max 3p Fortuny. bm w ³êg w pierœ Sz. wschodnia bm bm Kiœcieñ -2

Ciêcia i pchniêcia specjalne

Broñ bia³a

Rany

Kind¿a³

+8

Czerkieska

+1

bm

Sztylet

+9

bm

Muœniêcie

Nie trzeba

Bu³at, jatagan

-1

+1

Lewak

+5

bm

Draœniêcie

Nie trzeba

Rana

1 2 3-6 7-10

Ormianka

Leczenie

1K20

w k³¹b

Suma

Lekka

3 dni

Powa¿na

7 dni do lekkiej

5 lekkich

2 powa¿ne 7 dni do powa¿nej

11-15

Ciê¿ka

16-19

Okrutna

2 ciê¿kie

14 dni do ciê¿kiej

20

Œmieræ

3 ciê¿kie

Msza za duszê

w trok

podlew

ny¿kiem w pion

bm/-1 bm/+1

bm

Kord

+2

bm

Kopia

-

+8

Rap. pojedynkowy

+1

+3

Rohatyna, w³ócznia

-1

+4

Rap. bojowy

bm

+3

Spisa

-3

+4

Rap. sieczny d³ugi

-1

+3/+1

Pika

-

+6

Szpada waloñska

+4

+3

Halabarda, partyzana

-4

+4

-2

+1/+2

Pa³asz C

2005 Maciej Janusz Ró¿alski [email protected]