Psychologia ogólna
Współczesna psychologia to nauka zajmująca się procesami psychicznymi i zachowaniem człowieka.
Podstawowe zadanie psychologi...
3 downloads
0 Views
Psychologia ogólna
Współczesna psychologia to nauka zajmująca się procesami psychicznymi i zachowaniem człowieka.
Podstawowe zadanie psychologii: poznanie człowieka jako podmiotu zachowania się.
Zakres zainteresowań psychologii:
- świadomość człowieka
- stany emocjonalne których doświadcza człowiek
- procesy związane z poznaniem,
- rola zmysłów,
- wyobrażenia,
Psychologia potoczna vs psychologia naukowa:
Wiedza potoczna jest wcześniejsza i powszechniejsza, niż wiedza naukowa.
W warunkach obciążenia poznawczego nawet wykształceni ludzie uciekają się do zdroworozsądkowych przekonań.
Wiedza ta wysuwa się na pierwszy plan przy każdej nadarzającej się okazji i trzeba nauczyć się aktywnie jej unikać, ponieważ nazbyt często wiedza potoczna okazuje się potoczną niewiedzą
Psychologia potoczna obejmuje mniej lub bardziej powszechne przekonania społeczne dotyczące: ludzkiej natury, mechanizmów ludzkiego zachowania
Psychologia naukowa 0piera się na danych zgromadzonych na drodze obserwacji oraz teorii, które mogą być zweryfikowane empirycznie. Zdobywanie wiedzy w psychologii odbywa się najczęściej za sprawą trzech głównych metod: Studium przypadku Badania korelacyjne Badania eksperymentalne
Psychologiczne koncepcje człowieka
Psychoanalityczna teoria osobowości
Podstawowe założenia: czynniki kształtujące osobowość: seksualność dziecięca i nieświadoma motywacja
Istotne czynniki regulujące zachowanie mają charakter popędowy, afektywny, instynktowny, są więc biologicznie ukształtowanymi, gotowymi strukturami uruchamiającymi określone działanie."
Psychoanalityczna koncepcja osobowości: ID - rezerwuar biologicznych, nieświadomych instynktownych popędów, które motywują człowieka do podejmowania określonych działań.
FUNKCJA: siedlisko nieświadomej energii psychicznej, która nieustannie dąży do zaspokojenia podstawowych popędów: przetrwania, reprodukcji, agresji (motywy wiodące: Eros i Tanatos)
Działa zgodnie z zasadą przyjemności i dąży do natychmiastowego zaspokojenia. SUPEREGO - uwewnętrzniony przez jednostkę (zinternalizowany) zbiór norm (nakazów, zakazów) i reguł postępowania: religijnych, moralnych, kulturowych, społecznych
Formuje się w procesie wychowania i socjalizacji.
Jego składniki to JA idealne i sumienie (wewnętrzny strażnik postępowania, moralności).
Działa zgodnie z zasadą słuszności (moralności) i dąży do tego co idealne
FUNKCJA: hamowanie prymitywnych impulsów płynących z Id EGO - w znacznej mierze racjonalna i świadoma struktura
FUNKCJA: decydowanie i kontrola , utrzymywanie kontaktu ze światem zewnętrznym
Próbuje zaspokoić sprzeczne interesy Id i Superego tzn. zaspokoić impulsy Id w sposób rozsądny, w dłuższej perspektywie – zyskując przyjemność oraz unikając bólu i destrukcji
Działa zgodnie z zasadą realności
Ludzki umysł Świadomość - obejmuje to, co doświadczane jest bezpośrednio Nieświadomość, w której mieszczą się myśli, pragnienia, uczucia, nieakceptowane treści życia psychicznego, zagrażające wspomnienia i doświadczenia z dzieciństwa, wyparte myśli, lęki i impulsy. Przedświadomość , z której przechowywane tam czasowo myśli mogą zostać wydobyte poprzez skupienie na nich uwagi.
Mechanizmy obronne to nawykowe, często nieuświadamiane sposoby zachowania, mające na celu doraźną redukcją lęku i niedopuszczenie do obniżenia samooceny człowieka. Mechanizmy te aktywizują się w sytuacjach stresowych i w większości nie prowadzą do realnej zmiany sytuacji człowieka a jedynie do utrzymania zagrożonego stresem komfortu emocjonalnego.
Wyparcie – podstawowy mechanizm obronny, polegający na eliminowaniu ze świadomości niemożliwych do zaakceptowania myśli, uczuć, pragnień i wspomnień budzących lęk.
Obronne usuwanie ze świadomości tych myśli i faktów, które gdyby były w pełni uświadomione wzbudziłyby lęk czy poczucie winy.
Zaprzeczanie – niedopuszczanie do świadomości nie akceptowanych myśli, uczuć, pragnień, potrzeb. Do zaprzeczania dochodzi często gdy zagrożone są: poczucie bezpieczeństwa, potrzeba szacunku czy przynależności
Projekcja – polega na „rzutowaniu” - przypisywaniu otoczeniu własnych nieakceptowanych u siebie dążeń, myśli i uczuć (np. nienawiści)
Regresja – powrót do zachowań, które są charakterystyczne dla wcześniejszych okresów rozwojowych.
Identyfikacja – utożsamianie się z innymi osobami w celu uzyskania poprawy własnej samooceny lub uzyskania poczucia bezpieczeństwa. Mechanizm ten umożliwia pośrednie zaspokojenie potrzeb.
Racjonalizacja – polega na znajdowaniu przez człowieka racjonalnego i z pozoru słusznego wytłumaczenia pewnych zagrażających bądź niewygodnych faktów.
Przemieszczenie – polega na kierowaniu i wyładowywaniu nieakceptowanych impulsów (np. złość, gniew, agresja) na inny obiekt niż ten który je wywołał.
Kompensacja – polega na dążeniu do uzyskania powodzenia w jakiejś dziedzinie, w celu wyrównania niepowodzeń doznawanych na innym polu.
Psychologia behawioralna – Behawioryzm (Thorndike, Skinner, Watson) Behawioryzm – powstał w opozycji do psychoanalizy. Behawioryści krytykowali psychoanalizę m.in. za to że nie ma ona podstaw naukowych (jako nauka powinna stworzyć twierdzenia podlegające weryfikacji empirycznej)
Behawioryzm – podstawowe założenia:
1. Obiektywne badanie zachowania i wpływów środowiskowych
Zwolennicy tego podejścia interesowali się zachowaniami zewnętrznymi, które można rejestrować w sposób obiektywny, a nasz wewnętrzny aparat psychiczny traktowali jako czarną skrzynkę, do której nie mamy dostępu.
2. Przedmiotem badań psychologicznych mogą być jedynie przejawy ludzkiego zachowania tzn. bodźce i reakcje.
„Celem teoretycznym jest przewidywanie i kontrola zachowania. (...)” Watson
3. Zachowanie jest efektem uczenia się Uczenie się to stała zmiana zachowania organizmu w wyniku doświadczenia
Typy warunkowania Warunkowanie klasyczne Warunkowanie instrumentalne
Warunkowanie klasyczne (pawłowowskie)
- Uczymy się kojarzyć dwa bodźce:
bodziec obojętny + bodziec znaczący = reakcja, która często następuje automatycznie
Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)
- Typ uczenia się w którym podmioty kojarzą zachowania z ich konsekwencjami
(oparte na konsekwencjach)
Podstawowe pojęcia:
Te zachowania, po których występują korzystne konsekwencje – będą pojawiały się z większą częstotliwością, a zachowania które mają niekorzystne skutki pojawiają rzadziej (PRAWO EFEKTU)
Bodziec wzmacniający – jakiekolwiek zjawisko zwiększające częstotliwość występowania reakcji. To każda konsekwencja nasilająca określone zachowanie przez dostarczenie czegoś pozytywnego lub usunięcie czegoś negatywnego
Rodzaje bodźców wzmacniających:
Pozytywny bodziec wzmacniający – nasila reakcję poprzez DOSTARCZENIE bodźca po jej wystąpieniu
Negatywny bodziec wzmacniający – nasila reakcję przez ograniczenie lub USUNIĘCIE nieprzyjemnego bodźca to nie kara a usuniecie czynnika karzącego
STRES
WYMIARY STRESU
Stres biologiczny
Stres psychologiczny
Są nierozerwalnie związane – to dwa wymiary tego samego zjawiska.
STRES BIOLOGICZNY
Definicję Selye’go
nieswoista: oprócz reakcji swoistej dla danego bodźca (np. krwiak po uderzeniu) pojawia się szereg reakcji podobnych niezależnie od jego rodzaju (np. przyspieszona akcja serca)
reakcja organizmu: w tej koncepcji stres jest traktowany jako reakcja fizjologiczna
na wszelkie stawiane mu żądania: bodźce wywołujące stres mogą pochodzić zarówno z wnętrza organizmu, jak i ze świata zewnętrznego, a o tym, czy wystąpi reakcja stresowa, decyduje intensywność bodźca, a nie jego rodzaj.
Ogólny zespół adaptacyjny
- Reakcja alarmowa: silna, nieswoista reakcja na stresor, pobudzenie
- Stadium odporności: mobilizacja, stosunkowo dobre funkcjonowanie w sytuacji
- Stadium wyczerpania: przekroczona wytrzymałość organizmu
Osie stresu
Oś współczulno-nadnerczowa (neurohormonalna)
Oś podwzgórze – przysadka – kora nadnerczy
(hormonalna)
Oś współczulno-nadnerczowa (droga nerwowa)
- Serce przyspiesza swoją pracę
- Tętnice i żyły zwężają się
- Czas krzepnięcia krwi ulega skróceniu
- Oddech staje się szybszy i płytki
- Błony śluzowe górnych dróg oddechowych osuszają się
- Zwiększa się potliwość
- Wzrasta napięcie mięśni
- Funkcje związane z jedzeniem i trawieniem są zawieszane lub spowalniane
Oś podwzgórze-przysadka- kora nadnerczy (droga endokrynna)
- Glikokortykoidy – stymulacja wątroby w uwalnianiu większej ilości cukru.
- Uwalnianie większej ilości tłuszczówi aminokwasów STRES PSYCHOLOGICZNY
1. stan psychiczny napięcie emocjonalne wywołane czynnikami zewnętrznymi lub wewnętrznymi, a stres rozumiany jest jako reakcja psychofizyczna na te czynniki.
2. sytuacja stresowa = sytuacja trudna - to taka sytuacja która:
- zakłóca tok czynności (uniemożliwia dążność podmiotu do celu), zagraża czymś człowiekowi, uniemożliwia mu zaspokojenie jego potrzeb czy realizację zadań. (Reykowski)
3. relacja pomiędzy jednostką, a otoczeniem
Założenie: człowiek i środowisko pozostają w dynamicznym związku
Stres to taka relacja człowieka z otoczeniem, która oceniana jest przez jednostkę jako: 1. obciążająca (wymaga wysiłku adaptacyjnego) 2. przekraczająca jej możliwości 3. godząca w dobre samopoczucie
Frustracja
- Traktowana jako jedna z form lub źródeł stresu
- Cechuje ją:
Obecność przeszkody uniemożliwiającej lub ograniczającej zaspokojenie potrzeb lub realizacji celów
Negatywne emocje
RODZAJE STRESU Stres krótkotrwały (zadaniowy, sytuacyjny) - kilka minut , godzin, ew. dni
- Silna reakcja fizjologiczna
- Kluczowe znaczenie z punktu widzenia wykonania zadania zadania łatwe lub/i dobrze wyćwiczone wykonywane są lepiej zadania mało znane i / lub trudne wykonywane są gorzej Stres długotrwały (przewlekły) – kilka tygodni, a nawet lat Umiarkowane pobudzenie fizjologiczne, ale utrzymujące się stale!!! Zagrożenie dla zdrowia fizycznego (liczne choroby) i psychicznego (obniżone poczucie dobrostanu i jakości życia)
Stres traumatyczny – trwa kilka sekund ew. do kilku tygodni, ale konsekwencje nawet na całe życie
Rodzaje stresu: Eustres (dobry stres) – konsekwencje stresu są pozytywne dla jednostki. Dystres – konsekwencje stresu są niekorzystne dla jednostki. Efekty neutralne – stres jest tak mały, że jego efekty są niezauważalne.
Definicja Lazarusa i Folkman
„Stres to taka relacja człowieka z otoczeniem, która oceniana jest przez jednostkę jako wymagająca wysiłku adaptacyjnego bądź przekraczająca jej możliwości oraz godząca w dobre samopoczucie człowieka.”
Ocena poznawcza stresu: ocena pierwotna – identyfikacja stresu, problemu, który może być oceniany jako:
1. krzywda/strata,
2. zagrożenie,
3. wyzwanie; ocena wtórna – ocena własnych możliwości poradzenia sobie.
Radzenie sobie ze stresem
to stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby
Podstawowe funkcje radzenia sobie:
- instrumentalna, zorientowana na problem, czyli poprawę relacji z otoczeniem → radzenie siebie skoncentrowane na problemie;
- regulacja emocji, tj. obniżenie poziomu napięcia i emocji negatywnych oraz łagodzenie objawów im towarzyszących → radzenie sobie skoncentrowane na emocjach.
Radzenie sobie ze stresem Proces – złożona aktywność podejmowana w odpowiedzi na sytuację stresową Strategia – pojedyncze rodzaje aktywności składające się na proces radzenia sobie, zmienne, dobierane do sytuacji Styl – dyspozycja do reagowania w określony, podobny sposób na warunki stresujące, element osobowości
FUNKCJE RADZENIA SOBIE ZE STRESEM Funkcja zadaniowa, zorientowana jest na rozwiązanie problemu, czyli poprawę relacji człowieka z otoczeniem Funkcja samoregulacji emocji zorientowana na poprawę samopoczucia człowieka, czyli obniżenie nieprzyjemnego napięcia
Klasyfikacja stylów wg Endlera i Parkera
* Koncentracja na problemie/zadaniu
* Koncentracja na emocjach
* Koncentracja na unikaniu
- poszukiwanie towarzystwa
- odwracanie uwagi
Style wg Lazarusa i Folkman Sposoby konfrontacyjne – zachowania bezpośrednie, zgodne z pierwszym impulsem. Dystansowanie się – reakcje poznawcze polegające na poznawczym usuwaniu ze świadomości problemu, który był źródłem stresu. Samokontrola – kontrolowanie własnych emocji i nie podejmowanie pochopnych decyzji. Poszukiwanie wsparcia społecznego – zachowania polegające na korzystaniu z pomocy innych osób. Przyjmowanie odpowiedzialności – zachowania i refleksje człowieka uznającego własną winę w powstaniu stresu. 6. Ucieczka – unikanie – poprawianie sobie samopoczucia poprzez uciekanie od problemu będącego źródłem stresu. 7. Planowe rozwiązywanie problemu – konkretne działania mające na celu rozwiązanie powstałego problemu. 8. Pozytywne przewartościowanie – dokonywanie zmian we własnej hierarchii wartości.
Stres, a zdrowie
Przewlekły lub traumatyczny stres istotnie zwiększa ryzyko: Osłabienia układu odpornościowego Chorób układu pokarmowego Nadciśnienia, chorób serca Cukrzycy typu II Zaburzeń wydzielania hormonu wzrostu Zaburzeń płodności Starzenia się DNA Osłabienia odporności neuronów mózgowych Zaników w obszarze hipokampa (za: Sapolsky, 2007) Związek stresu ze zdrowiem - psychoneuroimmunologia
Analiza związku między psychiką, a układami: Nerwowym Wydzielniczym Odpornościowym
Choroby somatyczne – czynniki psychospołeczne
Współczesne nauki o zdrowiu łączą dwa założenia:
Pierwsze z nich dotyczy pojmowania człowieka jako jedności biopsychospołecznej i wiąże się z przyjęciem modelu holistycznego.
Drugie założenie dotyczy polietiologicznej koncepcji powstawania chorób i mówi, iż w powstawaniu i rozwoju każdej choroby biorą udział różne czynniki ryzyka, pozostające ze sobą w sieci interakcji. Ich oddziaływanie wiąże się ze wzrostem prawdopodobieństwem wystąpienia choroby.
Czynniki ryzyka (CR) Czynnik ryzyka – każde zjawisko, które zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia choroby. Występuje częściej u osób z danym schorzeniem, niż u ludzi od niego wolnych.
Czynniki ryzyka chorób somatycznych: Biologiczne Psychospołeczne
- sytuacyjne
- osobowościowe
Psychospołeczne czynniki ryzyka
Czynniki osobowościowe stosunkowo trwałe predyspozycje Brak przesłanek o „osobowości chorobowej” Cechy niespecyficznie wiążące się ze zdrowiem Emocje jako główny komponent osobowościowych ale i sytuacyjnych i CR Pozytywne nastawienie do siebie, świata i przyszłości = ZASOBY Wzory zachowania związane z osobowością i teperamentem
Cechy i reakcje emocjonalno-behawioralne, które występując w określonej konfiguracji wiążą się ze specyficznymi problemami zdrowotnymi
Sytuacyjne czynniki ryzyka chorób somatycznych: Warunki życia Dramatyczne sytuacje stresowe Zmiany życiowe (kwestionariusz Holmesa i Rahe’go) Deprywacja sensoryczna
Wzory zachowań:
A
B
C
Silna potrzeba osiągnięć
Tendencja do dominacji
Agresywność
Wysoka dynamika zachowań
Energia przejawiana w działaniu
Pośpiech i niecierpliwość
Osoby konwencjonalne, spokojne
Poczucie bezradności
Depresyjność
Wypieranie reakcji emocjonalnych na stres
Pesymizm
Poczucie beznadziejności
Psychospołeczne funkcje jedzenia
1. Jedzenie jako forma okazywania i doznawania uczuć
*oznaka miłości, czułości, opieki
- przygotowywanie posiłków i karmienie odbywa się zazwyczaj przez osoby znaczące w życiu (matka, babcia)
*oznaka szacunku i wdzięczności
Np.: zaproszenie na kolację w dowód podziękowania za wyświadczoną przysługę
*oznaka troski Spożycie pokarmu – potwierdzenie przyjęcia uczuć Odmowa zjedzenia posiłku – odtrącenie miłości czy troski, chęć ukarania
Rola matki w kształtowaniu postaw wobec jedzenia (np.matka mająca trudności z okazywaniem uczuć lub matka doświadczająca ambiwalentnych uczuć względem dzieci)
2. Jedzenie jako pocieszenie
?Zachowanie matek wobec dzieci przeżywających niepowodzenia.
Skojarzenie wytworzone w procesie uczenia się:
Słodycze = miłość i troska rodziców= ulga w cierpieniu
3. Lekarstwo na przygnębienie, smutek, samotność
4. Jedzenie jako reduktor napięcia
Jedzenie może służyć rozładowaniu nieprzyjemnych, jak i przyjemnych emocji (napięcie, stres, euforia, radość, złość)
Nuda – napięcie wewnętrzne domagające się obniżenia.
5. Jedzenie jako nagroda lub kara Nagradzania jedzeniem – od wczesnego dzieciństwa (za bycie grzecznym, za dobre stopnie itp.) Karanie przy użyciu jedzenia – odmowa spożycia przygotowanego posiłku
5. Jedzenie lub niejedzenie jako sposób zdobycia kontroli
- „jeść komuś z ręki” – uległość, podporządkowanie
Przyrządzanie i rozdzielanie posiłków (np. przez matkę jako osobę posiadającą pewną władzę w rodzinie)
Podejmowanie decyzji dotyczących ilości i jakości spożywanych posiłków – dla niektórych jedyna możliwość wyrażania własnej autonomii -
6. Jedzenie jako element sztuki uwodzenia
Komunikowanie zainteresowania
7. Jedzenie jako sposób na zatrzymanie partnera przy sobie
„Przez żołądek do serca”
Z jednej strony: przyrządzanie, podawanie i namawianie do spożycia potraw – okazanie troski i uczucia ale
nadmierne karmienie – nadwaga otyłość – mniejsza atrakcyjność fizyczna partnera – odsunięcie niebezpieczeństwa zdrady.
„Gruby orzeł nie poleci”
8. Jedzenie jako substytut więzi
Silne skojarzenie jedzenia z obecnością innych osób (skojarzenie z okresu niemowlęcego – karmienie piersią – pierwsza w życiu więź dziecko/matka)
W zw. z tym:
jedzenie może być traktowane jako wypełniacz pustki wewnętrznej
Jedzenie jako sposób na radzenie sobie z odrzuceniem przez osoby znaczące lub grupę rówieśniczą
9. Jedzenie jako sposób na zaspokojenie potrzeb seksualnych
Czynność pochłaniania posiłków może stanowić substytut zachowań seksualnych a uczucie sytości i przyjemność płynąca ze spożywania pokarmów stanowi rekompensatę braku satysfakcji z życia seksualnego
10. Jedzenie jako sposób na uniknięcie kontaktów seksualnych
Uczynienie swego ciała nieatrakcyjnym (otyłość lub nadmierne wychudzenie) może stanowić sposób na oddalenie od siebie konieczności podejmowania zachowań seksualnych
11. Jedzenie jako przyjemność i rozrywka
- Celebrowanie ważnych dla ludzi uroczystości – imieniny, urodziny, awans – odbywa się zwykle przy stole Odpoczynek po ciężkim tygodniu – sobotni wieczór w restauracji
Dzieci obserwując te wydarzenie kojarzą jedzenie z uroczystościami, radosnymi wydarzeniami, tortami, wyszukanymi potrawami.
Anoreksja, bulimia, otyłość
Anoreksja psychiczna Zaburzenie którego istota polega na nadmiernej utracie wagi ciała celowo wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą
Masa ciała spada poniżej 85% wagi należnej dla danej płci, wieku i wzrostu
Rozmiar zjawiska Rozmaite badania podają rozmaite dane: od 1/800 do 1/100 dziewcząt między 12 a 18 r.ż. Przewaga wśród płci żeńskiej – 95% to dziewczęta i kobiety. Pojawia się zazwyczaj w okresie dojrzewania (ale ...
