Mini poradnik - Elektryka w domu

MINI PORADNIK -ELEKTRYKA W DOMU

Przyłącze

energetyc zne

Nie da się żyć be zprądu. Nie da się te żbe z niego wybudować domu. Dlatego zanim ro zpoc znie my budo wę , musimy uzys kać odpo wie dnie po zwole nia i wykonać przyłącze energetyczne. Można wybudować dom, nie korzystając bezpośrednio z s ieci elektroenergetycznej. Podczas budowy źródłem energii mo że być agregat prądotwórczy, instalacja sąsiada lub tymczasowe przyłącze, wykonane tylko na czas budo wy. Jednak najrozsądniejszym ro związa nie m jest wykonanie od razu doce lo we go podłączenia do sieci. Z linii energetycznej napowietrznej możemy wykonać przyłącze:

napowietrzne

lub kablo we

Między linią energetyczną a licznikiem Żeby wykonać instalację elektryczną łączącą sieć z instalacją wewnętrzną w domu, warto wiedzieć, z jakic h elementów składa się taka instalacja, a potempoznać formalności wymagane do jej wykonania. Oto jej e le me nty: Przyłącze – odcinek s iec i zasilającej łączącej linię elektroenergetyczną z instalacją elektryczną w budynku. Przyłącza do domów jednorodzinnych wykonuje się na napięcie 400 V, czyli jako trójfazowe. Złącze – kończące pr zyłąc ze, czyli miejsce jego przyłączenia do instalacji odbiorc zej w budynku – w złąc zu umie s zc za s ię bezpiec zniki głó wne, a samo złąc ze – zazwyc zaj zamyka s ię w specjalnej skrzynce przy ogrodzeniu lub, rzadziej, na zewnętrznej ścianie domu.

Z linii energetycznej kablowej wykonuje się pr zyłąc za ka blo we

Licznik energii elektryczne j – montowany najczęściej w skrzynce złącza.

Strona

Tablica rozdzielcza – zwana rozdzielnicą. Na czas budowy montuje się tablicę tymczasową, a po zakończeniu budowy – tablicę rozdzielczą wewnątrz budynku. Rozdzielnica to specjalna

1

Wewnętrzna linia zasilająca – przewód doprowadzający prąd ze złącza do tablicy ro zdzie lc zej.

skrzynka, od której zaczyna się do mowa instalacja elektryczna. W skrzynce montuje się urządzenia zabezpieczające isterujące do mo wą instalacją elektryczną.

Pierwsze formalności Każdy, kto chce wybudować nowy dom i przyłączyć się do s iec i elektrycznej, musi wystąpić z wnioskiem do najbliższego zakładu energetycznego o wydanie warunków przyłączenia domu do sieci. W tym celu należy złożyć wniosek, określając w nim przewidywane zapotrzebowanie mocy, orientacyjne roczne zużycie energii i spodziewany termin rozpoczęcia jej poboru. Do wniosku tr zeba do łąc zyć:  

dokument potwierdzając y własność działki, plan zabudowy na mapie lub s zkic określając y usytuowanie budynku względe m istnie jąc yc h s iec i elektroenergetycznych i względem sąs iadó w.

Po złożeniu wymaganyc h dokumentów warunki powinny być wydane bezpłatnie w terminie 14 dni. Zawierać powinny następujące informacje:   

sposób zasilania – z s iec i napowietrznej czy kablowej, miejsce przyłączenia do s iec ielektroenergetycznej, miejsce zainstalowania licznika i zabezpieczenia głównego, wymagane uzgodnienia z rejo nowym zakłade me ner getyc znym.

Wraz z warunkami otrzymujemy projekt umowyo przyłączenie.

Formalności niezbędne do wykonania przyłącza Przyłącze napowietrzne. Nie są wymagane żadne dodatkowe formalności. Po uzyskaniu warunków przyłączenia wykonuje się przyłącze. Przyłąc ze kablo we . W tym pr zypadk u koniec zna jest dokumentacja techniczna przyłączenia. Może ją wykonać rejonowy zakład energetyczny albo elektryk z uprawnieniami, jednak potem i tak musi zostać ona zatwierdzona przez zakład energetyczny. Zatwierdzenie jest bezpłatne, mimo to za wykonanie dokumentacji musimy zapłacić.

2

Trasa przebiegu kabla musi znajdować się w odpowiednic h odległościachod innych instalacji: gazowej, kanalizacyjnej, wodociągowej, teletechnicznej, co ma duże znaczenie zwłaszcza na terenach o gęstej zabudowie. Przyłącze musi zostać wrysowane w mapę geodezyjną działki z zaznaczonymi wszystkimi instalacjami.

Strona

Żeby wykonać „prowizorkę” budowlaną napowietrzną, czyli tymczasowe przyłącze napowietrzne, musimy zlecić wykonanie prowizorycznego złącza na słupie (fot. M. Błażejewski)

W dokume ntacji znajduje się określenie rodzaju przyłącza, miejsce usytuowania złącza, licznika i wymaganych zabezpieczeń oraz projekt instalacjidoprowadzającej prąd do domu lub na teren budowy.

Odpowiedzialny za to jest projektant wykonujący projekt przyłącza, ale po wykonaniu projektu musimy uzyskać potwierdzenie prawidłowego, bezkolizyjnego prowadzenia instalacji w Zakładzie Uzgodnie ń Dokumentacji. Jest to obowiązek elektryka, który wykonuje projekt instalacji. Następnie musimy uzyskać pozwolenie na wykonanie pr zyłąc za. W tym celu do wydziału arc hit ektur y gminy musimy dostarczyć projekt przyłącza, decyzję o warunkach zabudowy oraz dokument potwie rdzając y prawo do działki. Równocześnie powinniśmy złożyć pozwolenie na budowę domu. Żeby rozpocząć budowę przyłącza, musimy podpisać z zakładem energetycznym umowę o przyłączenie. Umowa ta zawiera m. in. termin przyłączenia, wysokość opłaty za przyłączenie, terminy przeprowadzenia prób iodbiorów, miejsce rozgraniczenia własności sieci i instalacji pomiędzy zakładem ener ge tyc znym a odbio rcą.

Budowa przyłącza i końcowe formalności Przyłącze napowietrzne. Uprawnionemu elektrykowi zlecamy zamontowanie na placu budo wy prowizorycznego złącza na słupie, podłączonego do linii napowietrznej. Potem zgłasza się je w zakładzie energetycznym, gdzie zostaje odebrane, a my podpisujemy protokółodbioru.

Na słupie można także zamontować tablicę rozdzielczą (fot. M. Błażejewski)

Następnie podpis ujemy umowę o dostawę energii i zakład energetyczny zakłada licznik. Od tej pory możemy korzystać z prądu na placu budowy.

Po zakończeniu budowy złącze zostanie zdemontowane, a prąd do domu doprowadzony będzie przyłączem napowietrznym wprost ze słupa elektrycznego. Na ścianie budynku należy zamontować skrzynkę złącza napowietrznego ipołączyć ją z rozdzielnicą wewnątrz domu. Te czynności wykonuje elektryk z uprawnieniami. Kabelprzyłącza napowietrznego (tzw. warkocz) mocuje się do ściany budynku (fot. M. Błażejewski)

Elektryk wykonuje również instalację wewnątrz domu i montuje rozdzielnię. Dopiero wtedy możemy wystąpić do rejonu z wnioskiem o wykonanie przyłącza napowietrznego, czyli połączenie kable m słupa napowietrznej linii energetycznej ze złączem.

Strona

Najwygodniejszym rozwiązaniem jest umieszczenie licznika wraz ze złączem(tzw. skrzynki elektrycznej) w granic y działki. Dzięki temu nie trzeba wykonywać tymczasowej skrzynki elektrycznej, tylko docelowe złącze, a gdy już zamieszkamy w nowym domu, odczyty energii elektrycznej będą mogły się odbywać podczas naszej nieobecności. Po wykonaniu przyłącza elektryk z uprawnie niami montuje tymczasową tablicę zasilającą plac

3

Po podpisaniu umo wy o przyłączenie domu do s iec i energetycznej zakład montuje przyłącze, odbiera instalację i zakłada licznik wskrzynce złącza.

budowy i podłącza ją do skrzynki złącza. Niekiedy wystarczy jedynie wyprowadzić gniazda do zasilania budowy.

W przypadku przyłącza kablowego warto od razu wykonać docelowe złącze w linii ogrodzenia. Dzięki temu nie trzeba będzie wykonywać tymczasowej skrzynkielektrycznej (fot. Archiwum BD) Gotowe przyłącze zgłaszamy do zakładu energetycznego. Zakład odbiera przyłącze i wykonuje inwentaryzację oowykonawczą (naniesienie na mapę przebiegu wykonanej instalacji), a my podpisujemy umowę dostawę energii. Wówczas zostaje założony licznik i możemy zacząć korzystać z prądu. Po wybudo waniu do mu zlecamy elektrykowi z upra wnie niami zrobienie wewnętrznej linii zasilającej łączącej złącze z tablicą rozdzielczą. Następnie montuje on instalację wewnątrz domu i demontuje tymczasową tablicę zasilającą. Dopiero po założeniu całej instalacji można podpis ać umowę z zakładem energetycznym, na podstawie której świadczone są dostawy energii elektrycznej. W umowie określone są warunki dotyczące parametrów technicznych dostarczanego prądu. Określone są na przykład wymagania dotyczące odchyłek wartości napięcia. Określony jest także sposób obliczania nale żnośc i za energię oraz terminy i sposób zapłaty. Wszystkie urządzenia między linią energetyczną a licznikiem są plombowane idostęp do nich mają jedynie pracownicy rejonu energetycznego. Przyłącze przechodzi na własność rejonowego zakładu energetycznego i jest przez niego konserwowane.

W taryfie je dnostre fowe jG11 za zużycie prądu w c iągu całe j doby płacimy wg takiej same j

4 Strona

Podpisując umowę o dostarczanie energii elektrycznej, musimy wybrać, w której z dwóch taryf będzie my płacić za zużyty prąd.

Nowoczesny licznik energii elektrycznej (fot. Apator)

stawki. Taryfę tę warto wybrać wówczas, gdy nie będzie my korzystać z prądu do celów grzewczych, np. do ogrzewania mieszkania lub c.w.u. Taryfa dwustrefowa G12 jest korzystna, gdy w domu mamy ogrzewanie podło go we lub zamontowane elektryczne urządzenia grzewcze, które mają możliwość magazynowania c iepła, np. akumulacyjny piec grzewczy, który pobiera energię w czasie, gdy jest to tańsze; zakumulowane ciepło ogrzewa dom wówczas, gdy cena prądu jest wyższa. Taryfa ta umożliwia rozliczanie zużytej energii elektrycznej w dwóch strefac h czasowych doby. Tańsza taryfa obowiązuje w nocy – od godz. 21.00–22.00 do 6.00–7.00 i dwie godziny w ciągu dnia (strefy czasowe mogą się nieco różnić w poszczególnych zakładac h energetycznych).

O czym mówią elektrycy? - podstawowe pojęcia Ele ktrycy c zę sto używają nie zro zumiałyc h po ję ć dla laików. W artykule prze ds tawiamy 17 najwa żnie js zyc h has eł związanych z przyłąc ze m e ne rge tycznym. Napięcie - różnica potencjałów po mię dzy przewodem lub punktem w instalacji elektrycznej a innym prze wodem lub punkte m, albo "ziemią". Potencjał "ziemi" przyjmuje się za ró wny zeru. W instalacji, napięcie pomiędzy przewodem każdej z faz a ziemią wynosi 230 V, a po między przewodami różnych faz 400 V (volt). Prąd zwarcia - prąd płynący w instalacji w wyniku uszkodzenia izolacji przewodów, osprzętu lub urządzeń. Prze wó d roboczy - w normalnych warunkach znajduje się pod napięcie m iprzewodzi prąd roboczy - oznaczany jest dużą literą L i cyframi od 1 do 3; L1, L2, L3. Prze wó d neutralny - (dawna nazwa - zerowy), w normalnych warunkach mogący znaleźć się pod napięciem; przewodzący prąd roboczy w obwodach jednofazowych, oznaczany dużą literą N. Prze wó d ochronny - w normalnych warunkach nie znajduje się pod napięc ie m i nie przewodzi prądu, oznaczany dużymi literami PE. Prze wó d ochronno-neutralny - spełnia jednocześnie funkcję przewodu neutralnego i ochronnego - oznaczany dużymi literami PEN.

Strona

Bezpiecznik automatyczny wkręcany - zabezpieczenie spełniające te same funkcje co bezpiecznik topiko wy - ponowne włączenie nie wymaga wymiany e le me ntó w. Jest on wkręcany w takie samo gniazdo, jak główka bezpiecznika topikowego. Wyposażony jest w dwa przyciski. Centralny, większy, po wciśnięciu do oporu załącza obwód, zaś umieszczony obok (mały) po naciśnięciu powoduje wyłączenie obwodu. Optycznie jest to sygnalizowane "wyskoczeniem" przycisku centralnego. W przypadku zwarcia lub przeciążenia występującego w c hro nio nym obwodzie, przycisk centralny "wyskakuje"samoc zynnie.

5

Styk ochronny - element gniazdka wtyczkowego lub innego urządzenia elektrycznego, służący do przyłączenia przewodu ochronnego lub ochronno-neutralnego.

Wyłąc znik nadmiaro wo prądo wy - aparat chro niąc y instalację przed pr zec iąże nie m i skutkami zwarć; występują w wersjach jedno-, dwu-, trzy- ic zterobie guno we; ponowne włączenie nie wymaga wymiany e le me ntó w. Bezpiecznik topikowy - (popularny "korek") zabezpieczenie chroniące stare instalacje przed skutkami zwarć oraz przeciążeniami. Ponowne użycie wymaga wymiany wkładki topikowej na nową o tym samym prądzie znamionowym, właściwym dla wkładki danej wie lkości, np. 10, 16 A itd. Przepalenie się bezpiecznika jest sygnalizowanie odpadnięc ie m kolorowego oczka widocznego przez szybkę w główce. Wyłącznik różnicowoprądowy - aparat chroniący przed porażeniem e lektryc znym i pożarem; ponowne włączenie nie wymaga wymiany e le me ntó w. Zadziałanie wyłącznika nadmiarowoprądowego lub różnicowoprądowego powoduje rozłączenie chronionego obwodu. Optycznie jest to sygnalizowane "pr zeskoc ze niem"dźwigienki umieszczonej na przedniej stronie jego obudowy - z położenia załączone (górne) w położenie wyłączone (dolne). Ponowne włączenie następuje poprzez przesunięcie dźwigienki do góry. Połączenie wyrównawcze - zespół przewodów i zacisków służący do wzajemnego połączenia ze sobą i z uzie mie nie moraz z punktem zerowym tablicy ro zdzie lc ze j ws zystkic h metalowych przedmiotów. Zasilanie jednofazowe - linia zasilająca przy napięciu 230 V 50 Hz wykonana jako 3przewodowa - L, N, PE. Zasilanie trójfazowe - linia zasilająca przy napięciu 230/400 V 50 Hz wykonana jako 5przewodowa - L1, L2, L3, N, PE. Przyłąc ze - odcinek lub e leme nt s iec isłużąc y do połąc ze nia ur ządze ń odbiorc y z s iec ią przedsiębiorstwa świadczącego usługiprzesyłowe. Zgodnie z nowym Prawemenergetycznym nie musion być dostawcą energii. Złącze - punkt połączenia przyłącza z siecią lub instalacją zawierający zabezpieczenia główne oraz często także licznik. Moc przyłączeniowa - moc czynna, którą zamierza pobierać odbiorca, jest to moc mniejsza od sumy mocy po s iadanyc h odbiorników. Odbiorca określa ją we wniosku o przyłączenie.

Strona

6

Warunki dotyczące przyłączania do sieci elektroenergetycznych no wyc h odbiorców ene rgii określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z20 grudnia 2004 roku. (D z. U. z 2005 r. Nr 2 poz.6).

Instalacja elektryczna budynku. Odpowie

dnio zapro je kt owana ale przede wszystkim

instal atora posi adając ktowania i wykonawstwa

ego

i za mont owana bezpiec zeństwo,

uprawnie nia instal a c ji

kwali fikac yjne zgodne z Energety cznym. Instal ac ja

inst alac ja dlatego też

budowla ele ktr yc

ne

elekt ryc zna musi być

(w znyc h) oraz

obowiązując ym Prawe m elek tr y czna zb udo w ana j estz

t o ko mfo rt wykonana przez zakresie proje świadec twa Budowlany

m i

nast ępując yc h e le me nt ów: ukła du zasilan ia obejmu ją c ego prz yłąc ze i złąc ze kablowe, tablic y rozdzielc zej (rozdzie lnic a), pionów i linii zasilając yc h, instalac ji odbiorc zej oraz odpowiedniej lic zby obwodów. Planując w ykonanie instalac ji elektryc znej w budynku należy określić ja kiego rodzaju urządzenia ele ktryc zne będą w nim e ksploatowane, w kt óryc h po mie szc zeniac h będą się one znajdować , o raz kt o i kiedy będz ie je używał. Nie jest to wc ale takie łatwe, gdyż lic zba tyc h urządzeń jest naprawdę bardzo duża. Część z nic h służy do podstawowego funkc jonowania budynku, a są to silniki do hydroforów, t ermy lub bojle ry do c iep łej w ody, g rza łki do p iec a cent ralnego ogrzewania, c ent rale klimat yzacyjne. Następnie na leży sobie zdać sprawę z tego, że potrzebne będą być może t akże urządzenia t akie ja k np. b ra mo fon (ko mu nikac ja mię dzy do me m a furt ką i otwieranie je j), interko m (ko munikac ja wewnątrz budynku między pomieszc zenia mi), telefony, sterow niki siłowniki do bezprzewodowego otwierania bra my i garażu‚ silniki elektryc zne do uruc ha miania ro let okiennyc h, silnik do syst emu c entralnego odkurzania. Inne urządzenia, które na pewno będą w domu t o sprzęt elektroakustyc zny i ko mput erow y, p ra lka, suszarka , z mywa rka, lodów ka, za mrażarka, być może kuc hnia elektryc zna, roboty kuc henne, zaparzac z do kaw y, grzejnik olejowy (doraźnie) itp. Proble m polega na t y m, że pro je kt ując do m, już wt edy powinno s ię przewidzieć gdzie t e urządzenia będą usyt uowane i ile ic h będzie. Późnie jsze ic h podłąc zanie za po moc ą przed łu żac zy jest ba rdzo n ie est et yc zne, nie mów ią c już o t y m, że n ie zawsze moż liw e , ponieważ nie każde urządzenie ma przewó d z wtyc zką siec iową. Ratowanie sytuac ji przez wykonanie oprzewodowania po śc ianac h lub w listwac h przypodłogowyc h to już negatywna wizytówka proje ktanta i użytkownika domu. Pow yżej wy mie n ione zost ały urządzenia, kt ó re pow in no s ię uwzg lędnić przy projektowaniu instalac ji ele ktryc znej. Miejsc a usytuowania gniazd zasilając yc h z

któryc h

Strona

Następnie należy przewidz ieć sposób oświetlenia do mu, ogrodu, nume ru budy nku, wjazdu do ga rażu i wejśc ia do do mu. Oświetlenie to może być włąc zane ręc znie, ale również za po moc ą zegara sterując ego, c zujnika ruc hu lub włąc znika z mie rzc howego. Na koniec pozostaje ustalić mie jsc a dla opraw ośw ietlenia wnętrza, ew entualnie urządzenia went ylac yjne, ala rmowe, oraz ust alić gdzie ma ją być gn iazda do inst alac ji ant enowej rt v. Wszyst kie t e prze myś lenia pow inny być przekazane proje kt ant ow i w c elu w ykonania proje ktu tec hnic znego instalac ji elektryc znej. Proje kt taki powinie n zawie rać opis tec hnic zny (uzasadnienia, wyjaśnienia, za łożenia), oblic zenia (prądy zwarc iowe, zabezpiec zenia, przekro je p rzewodów ), sc he mat y połąc zeń, plany inst alac ji (t rasy przewodów, loka lizac ję tablic y rozdzielc zej, roz mieszc zenie odbio rników ene rgi i elektryc znej), wykaz materia łów i dane tec hnic zne. Bardzo rzadko s ię zda rza aby pryw at ny inwest or zlec ał wykonanie t akiego pro je kt u. Zwykle końc zy się na t ym, ż e wspólnie z wyko nawc ą elekt rykie m ust alają t e spraw y pobieżn ie i t ylko s łow nie . Powoduje to pote m wie le nie jasnośc i i niezgodnośc i a w ko nsekwenc ji prowadzi d o poprawe k i nowyc h ustaleń finansowyc h. Warto też w t ym miejsc u zaznac zyć ‚ że

7

będą one zasila ne pow in no s ię dob rze p rze myś le ć .

dokume ntac ja przydaje się ba rdzo w przyszłośc i przy róż nego rodzaju re mont ac h, lub przebudowac h. Wia do mo wt edy dokładnie gdzie pod t ynkie m znajd ują się p rzew ody elekt ryc zne. Dobry m po mys łe m jest wykonanie zdjęć w szyst kic h śc ian z widoc znymi inst alac ja mi (nie t ylko elekt ryc znymi) przed położenie m t yn ku. Instalac ja elektryc zna może być wykonywana w rurkac h winidurowyc h pod tynkie m lub przewoda mi wtynkowy mi. Rurki nie c hronią przed np. przew ierc enie m p rzewodu wiert arką, a le pozwalają na jego w y mianę bez kuc ia śc ian. Chronią nat o mia st przew ody od wilgoc i. Średnic e rure k na leży dobierać w zależnośc i od lic zby i przekro jów przewodów, które mają b yć w nic h ułożone. Przewody muszą s ię dać łatwo wc iągnąć do już ułożonyc h rur bez usz kodzenia ic h izolac ji. Zw ykle stosuje się rurki o średnic y od 1123 mm. W po mieszc zeniac h gdzie względy estetyc zne odgrywają niewie lką rolę (ga raż, piwnic e), instalac ję można prowadzić na tynku — w rurkac h lub tzw. przewoda mi kabelkowy mi na uc hwytac h. Przewody pod tynkie m lub w tynku powinny być prowadzone pozio mo i pio nowo. Warstwa tynku na przewodac h powinna wynosić min. 5 mm. Przewodów wtynkowyc h (YDYt , YDYp ) nie wolno układać na śc ianac h z płyt papierowogipsowyc h. Połąc zenia przew odów mo gą być w ykonane t ylko w odpow iednic h izolac yjnyc h puszkac h rozgałęźnyc h. Przed pokryc ie m tyn kie m przewody pow inny być u mo c ow ane t ak (za po moc ą gip su, kle ju, t aś my iz o la c yjnej), a by n ie u le g ła znis zc zeniu ic h izolac ja. W elektryc znej instalac ji odbiorc zej budynku pow inny występować obwody oświetleniowe i obwody gniazd wtykowyc h wyposażone w oddzielne zabezpiec zenia. Osobny obwód powinny mieć gniazda wtykowe w łazienc e i do urządzeń odbiorc zyc h w kuc hni. Instalac je zabezpiec za się głównie przed s kutka mi zwarć bezpiec znika mi topikowy mi, lub wyłąc znika mi z wyzwalac zami nadprądowy mi. Zabezpiec zenia mogą b yć instalowane tylko w przewodac h fazowyc h. W jedny m obwodz ie gniazd wtykowyc h nie powinno być więc ej niż 10 gniaz d. W obwodzie oświetleniowy m nie pow inno być więc ej niż 20 opraw oświetleniowyc h. Lic zba obwodów zależy od lic zby odbiorników , ic h rodzajów i pobierane j moc y. Odbiorniki o dużyc h moc ac h (powyżej 2 kW) powinny być zasilane z osobnyc h obw odów . Dot yc zy t o np. kuc hni ele kt ryc znyc h, z myw a rek do nac zyń, p rale k, suszarek, podgrzewac zy w ody‚ urządzeń grzewc zyc h i klimat yzac yjnyc h, hyd rofo rów. Orient ac yjn ie można kierować się następując ym zalec enie m: - w pokojac h powinno być 1 gniazdo wtykowe podwójne na ok. 5 m2 , - w kuc hni ok. 5 gniazd, w ty m jedno przeznac zone do obc iążenia prąde m o wa rtośc i 16 A, - w przedpokoju 1 gniazdo, - w łazienc e 2 gniazda i ewentualnie jedno 16 A do zasilania pralki. Wyłąc zniki oświetlenia pow inny być umieszc zone na wysokośc i ok. 1- 1,2 m od podłogi a gniazda wtykowe ok. 0,3 m. W kuc hni gniazda pow inny być usytuowane w takic h mie jsc ac h, aby nie były zasłaniane przez szatki i a by wygodnie można by ło podłąc zać do nic h sprzęt AGD taki ja k robot y, mikse ry, opie kac ze itp. Dla wygody powinno być ic h dużo i na wysokośc i ok. 1,1 m od podłogi. Gniazda w łaz ienc e należy instalować nie bliże j niż 0,6 m od brzegu wanny, lub otworu drzwiowego kabiny natryskowej. We wszyst kic h po mie szc zeniac h powinno się zainst alować gniazda z bolc e m oc hronny m (najle pie j podwójne) doprowadzając do nic h przewód trzyżyłowy miedz iany o przekroju przynajmnie j 1,5 mm2 (przewód fazowy Ł, neutralny N i oc hronny PE). Do gniaz d przeznac zonyc h do przyłąc zenia kuc henki ele ktryc znej należy doprowadzić przewód pię c io ży ło wy o p rze kro ju 2 ,5 mm2 u moż liw ia jąc y zasile n ie jej z obwodu t ró jfazow eg o (trzy przewody fazowe, przewód neutralny N i oc hronny PE). Do opraw oświetleniowyc h

nadmiarowoprądowe oraz wyłąc zniki różnic owoprądowe. Bezpiec zniki i wyłąc zniki c hronią

Strona

Rozdz ieln ic a ele kt ryc zna musi być p rzyst osow ana do za mo nt owania odpow iedn iej lic zby aparatów zabezpiec zając yc h instalac ję takic h jak bezpiec zniki, wyłąc zniki

8

mus i być doprow adzony przewód t rzyżyłowy o przekro ju 1,5 mm2 .

instalac ję w przypadku obc iążenia jej prąde m wię kszy m niż zna mionow y prąd tyc h aparatów. Wyłąc znik różnic owoprądowy odłąc za zasilanie obwodu w przypadku upływu prądu do z ie mi po przez uszkodzoną izo lac ję przewodu lub c iało c złow ieka. Czas jego zadziała nia jest na t yle krót ki (ok. 3 0 ms ), że nie jest moż liwe zagrożen ie życ ia c złow ie ka użytkując ego np. niesprawny sprzęt elektryc zny. Ma on niestety zasadnic zą wadę — nie toleruje niesprawnyc h odbio rników . Stara grza łka w pra lc e, lub silnik z osłabioną z powodu starośc i izolac ją, zwiększą prąd upływu i spowodują na pewno za dz ia łanie urządzenia, które odłąc zy od nic h zasilanie. Na leży w zw iązku z ty m doprowadzić t e urządzenia do sprawnośc i, nawet kosztem odpowiednic h pomiarów i badań. Wyłąc zn iki różnic ow o- prądow e mo gą być za inst alowane w dany m obw odzie e le kt ryc znym lub być przeznac zone dla c ałej instalac ji miesz kaniowej. W takiej sytuac ji instaluje się je w przewodzie zasilając ym budyne k przed tablic ą bezpiec znikową. Zmnie jsza to koszty, ale powoduje, że upływ prądu w jakimś jedny m obwodzie spowoduje wyłąc zenie c ałej inst alac ji, a n ie t ylko jej frag ment u. Gn iazda wt ykow e w łazienc e powinny t a ki w yłąc zn ik mieć zainstalowany. Połąc zenia przewodów elektryc znyc h z wyłąc znika mi różnic owoprądowy mi pow inny być wykonane w sposób pewny, t rwały i c hroniąc y je przed korozją. Wyłąc znik instalac yjny jestrozwiązanie m nowoc ześniejszy m i wygodniejszy m niż bezpiec znik, bo po usunięc iu zwarc ia można go ponownie załąc zyć a bezpiec znik trzeba wy mie n ić na now y. Genera lnie urządzenia zabezpiec zając e powinny b yć t ak dobrane, aby przerwanie przepływu prądu zwarc iowego w obwodzie elektryc znym następowało zanim wyst ąpi niebezpiec zeńst wo połąc zeniac h.

uszkodzeń c ieplnyc h

i

mec hanic znyc h

w

przewodac h

i

W rozdz ielnic y elekt ryc znej za mont owane są list w y do przyłą c zenia przewodu ne utralnego (N) i oc hronnego (P IS). Muszą być one połąc zone z tzw. główną szyną uziemia jąc ą, kt óra pow inna być za mont ow ana w najn iższej c zęśc i budynku. Pow inien t o być mie dziany p łas kow nik połąc zony ele kt ryc znie z uzio me m oc hrony odgro mow ej i ze wszyst kimi met a low y mi c zęśc ia mi konst ru kc ji b udyn ku (np. zb rojen ie m), ru ra mi wodoc ią gow y mi (c iep łej i z imne j wody), gazowy mi i c ent ralnego ogrzewan ia, kt óryc h po mie szc zeniac h w kt óryc h znajdu je s ię wanna lu b basen nat rys kowy muszą być obowiązkowo wykonane

połąc zenia wyrównawc ze, polegając e na połąc zeniu wszystkic h

c zęśc i p rzew odząc yc h t akic h jak met a lo we wanny, brodz iki, rury, bat erie, krany, g rze jniki wodne, armatura i przy łąc zeniu ic h do zbrojenia budow lane go lub met alowej ko nstrukc ji. Instalac ja elektryc zna w łazienc e mus i być wykonana szc zególnie starannie, zgodnie z normą P N- lEC 606 34 z grupy 700, określają c ą mie jsc a mo nt ażu gniazd wt yc zkowyc h‚ przewodów, puszek instalac yjnyc h, aparatów łąc zeniowyc h it p., w zależnośc i od ic h odległośc i od wanny i basenu natryskowego. Po zakońc zeniu prac związanyc h z wykonanie m instalac ji ele ktryc znej‚ mus i nastąpić jej odbiór. Odbió r pow inie n odbywać się komisyjnie i być zakońc zony protokołe m ba dań odbiorc zyc h, który będzie załącznikie m do wpisu w ks iędze obiektu budowla nego.

Strona

Gniazda i wtyc zki p rzeważnie są tak s konstruow ane, że nie jest moż liwe włoże nie wtyc zki do gniazda o inny m napięc iu i prądz ie zna mionowy m lub inne j lic zbie biegunów.

9

Gniazda i wtyczki.

Gn iazda wt ykow e i wt yc zki t o widoc zne ele me nt y inst alac ji ele kt ryc znyc h. Wyb iera my je do nowyc h i re mo nt ow anyc h do mów , kie rują c się przede wszyst kim ic h wyg ląde m. Nie powinno to być jednak jedyne kryteriu m wyboru. Jak to dz iała? Po włożeniu wtyc zki do gniaz da je j styki roboc ze - kołki - dotykają odpowiednic h styków gniazda, zapewniając w ten sposób przepływ prądu e lektryc znego. Aby połąc zenie takie działa ło niezawodnie i nie na grzewa ło się, styki wtyc zek i gniazd wykonuje s ię z odpowiedniego met alu , t akiego, kt óry nie t ylko ba rdzo do brze p rzew odzi prą d elekt ryc zny, a le jest t eż odporny na korozję i śc ie ranie. Styki gn iazd w t ykowyc h ma ją kszt ałt t ulejek. Dzię ki sp rężyst ośc i mat e ria łu st ykowego oraz zastosowaniu spręży n uzyskiwa ny jest wymagany doc isk między st yka mi w t yc zek i gniazd. Również po łąc zenia przewodów elektryc znyc h (potocznie zwanyc h sznura mi) z zac iska mi śrubowy mi gn iazd i wtyc zek powinny być w ykonane starannie i zapewniać odpowiedni doc isk. Szc zególnie ważna jest jakość takic h połąc zeń w urządzeniac h przenośnyc h, któryc h przewód narażony jest na nac iąganie i skręc anie. Na rynku oferowane są też wtyc zki i gniazda na znac znie niższe napięc ia na przy kład 2025 V, 40- 50 V, 110- 130 V. A by można było łatwo rozpoznać ic h rodzaj, w nie któryc h kra ja c h wprow adzono wymó g oz nac zania odpow iednimi ba rwa mi gn iazd w t ykowyc h i wtyc zek o określony m napięc iu zna mionowy m i c zęstotliwośc i. Gn ia zda i w t yc z ki p rzew ażn ie są t ak s konst ruowane, że n ie jest moż liw e w ło żen ie wt yc z ki do gniazda o inny m napięc iu i prądz ie zna mionow y m lub inne j lic zbie biegunów. Dlatego t eż wt yc zek i gnia zd e le kt ryc zn yc h n ie nale ży sa modz ie ln ie p rze rab ia ć ani wy mien ia ć . Włączanie i wy łączanie odbiornika z s ieci. Jeśli c hc emy wyłą c zyć jakiś odbiornik z s iec i, należy na jpierw wy łąc zyć go wyłąc znikie m, a dopie ro póź nie j w yjąć wt yc zkę z gniazda. W łąc zając odbiornik post ępuje my w odw rot nej kole jnośc i - najpie rw w kłada my w t yc zkę do gniaz da, a dopie ro póź nie j włąc znikie m uru c ha mia my t o urządzenie. Bezpieczeństwo dzieci.

Strona

10

Jeśli ma my ma łe dziec i i c hc e my zapew nić im c ałkow it e bezpiec zeństwo w do mu, może my zainst alow ać spec ja lne gniazda z dodat kow y mi os łona mi u mieszc zonymi w otworac h. Inne rozw iązanie to stosowanie zatyc zek do gniazd. Gniazda wtykowe mont ow ane w łazienkac h i kuc hn iac h ma ją spec ja lne klap ki oc hronne, w innyc h po mieszc zeniac h instaluje się gniazda bez klapek.

Częste błędy przy wykonywaniu instalacji elektrycznej Kie dy buduje s ię nowy dom, mo żna i warto zadbać o to, by i ns talac ja elektryczna była bezawaryjna i nie zabrakło w nimgniazd na urządze nia ułatwiające życie codzienne.

Zbyt mało gniazd i źródeł światła. Tuż po przeprowadzce do nowego domu może się okazać, że za mało jest gniazd do podłączenia urządzeń elektrycznych – zwłaszcza w kuchni. Urządzeń elektrycznych wc iąż przybywa, czego wielu autorów nie uwzględnia w projektach. W nowoczesnej kuchni nie powinno być tak, by po to, by włączyć mikser, trzeba było wyłączać ekspres do kawy czy mikrofalówkę… Także w pokojach zdarza się rozmieszczenie gniazd tylko na dwóch ścianach, wskutek czego bez przedłużacza nie da się np. włączyć lampki przy łóżku. W pomieszc ze niac h c zęs to te ż bywa zbyt c ie mno, bo co prawda lamp jest tyle, co w nas zym dotychczasowym mieszkaniu, ale pomieszczenia są dwa razy większe! Do dobrego ro zmies zc ze nia gniazd i lamp już na etapie projektu trzeba sporo doświadczenia i wyobraźni, bo na długo przed przeprowadzką trzeba zdecydować, gdzie staną poszczególne sprzęty. Można to sobie ułatwić, gdy jużstoją ściany, zaznaczając kredą na podłodze, gdzie staną sprzęty, jak będą się otwierały skrzydła drzwi, którę dy będzie się przechodziło do garde roby czy podchodziło do schodów itp.

Najlepiej jeśli cały widoczny osprzęt pochodzi z jednej serii (fot. Ospel)

Dzięki temu łatwiej będzie zauważyć potrzebę oświetlenia w jakimś miejscu czy pożądaną lokalizację gniazda lub łącznika. Warto przewidzieć możliwość podłączenia wpr zys złośc i większej liczby urządzeń elektrycznych niż wpoprzednim mieszkaniu czy domu oraz wykonania większej liczby gniazd niż wynika z liczby urządzeń plano wa nyc h „do przeprowadzki"– na razie można pozostawić na wysokościprzyszłych gniazd zaślepione puszki montażowe. Uwaga! Na zewnątrz domu lub w garażu warto wykonać gniazdo zasilane trójfazowo (siłowe). Może się okazać potrzebne podczas remontów– do zasilania beto niarki, piły itp. urządzeń.

Brak uziomu.

Źle określone zapotrzebowanie na moc.

Strona

Najłatwiejszy do wykonania i zarazem najtańszy jest tzw. uziom fundamentowy, ale trzeba o nim pamiętać na bardzo wczesnym etapie budowy domu, bo układa się go z taśmy lub prętów stalowych w dolnej części ławy fundamentowej. Inne rodzaje uziomu (otokowy, pionowy) można wykonać nawet przy istniejącym domu, ale jest to zdecydowanie bardzie j kłopotliwe ikosztowne.

11

Skuteczny uziom jest niezbędny dla bezpieczeństwa wewnętrznej instalacji domowej, a także odgromowej. Chodzi nie tylko o bezpieczeństwo mieszkańców, ale również urządzeń domowych. Najbardziej wrażliwe na uszkodzenia są telewizory, komputery itp, a więc urządzenia stosunkowo drogie.

O wykorzystaniu urządzeń elektrycznych dużej mo c y – a do takic h należą urządzenia grzewcze (kuchenki, kotły elektryczne, podgrzewacze przepływowe itp.) – powinno się decydować już na etapie projektu, a nie dopie ro w trakcie budowy. Inaczej mo że się okazać, że trzeba z nich zrezygnować albo przyłącze wykonać od nowa. Rze czywiste zapot rze bowanie do mu na moc zale ży nie tylko od mocy zai nstalowanyc h w ni m urządze ń, ale te ż od sposobu ich użytkowania. Gdy nie mamy w domu urządzeń grzewczych (koc iołelektryczny, ogrzewacze wody, kuchnia elektryczna), zwykle wystarcza moc o połowę mniejsza niż wynikająca z zsumowania mocy jednostkowej wszystkich urządzeń elektrycznych, bo one nigdy nie pracują wszystkie jednocześnie.

Ogrzewacze przepływowe mają niewielkie wymiary ale ich zapotrzebowanie na moc jest bardzo duże (fot. Kospel)

W do mac h z piecami akumulacyjnymi i ogrzewaniem podłogowym urządzenia te pracują zwykle w godzinach nocnych (gdy ceny energii są niższe), a wówczas nie korzysta się z innych urządzeń. Ponadto w ins talacjac h mo żna określić prior ytet prac y – np. gdy korzystamy z kuchenki elektrycznej, automatycznie zostaje wyłączone elektryczne ogrzewanie podłogowe.

Największe chwilowe zapotrzebowanie na moc charakteryzuje przepływowe ogrzewacze wody, które pracują krótko – tylko gdy gorąca woda płynie z kranu, ale ich moc mo że przekraczać 20 kW (wygodne korzystanie z prysznica zapewnia ogrzewacz o mocy18 kW, a z umywalki– co najmniej 4,5 kW). Jeśli więc rano do mownic y zechcą równocześnie korzystać z dwóch łazienek, to łąc zny pobór moc y mo że s ię gać 40 kW.

Zbyt mała liczba obwodów. Standardowo przyjmuje się, że jednego obwodu nie powinno tworzyć więcej niż 10 gniazd lub 20 źródeł światła. Do wygodnej eksploatacji to często zbyt wiele – zgodnie z tą zasadą w domu jednorodzinnym wszystkie żyrandole i kinkiety mogłyby być zasilane z jednego obwodu, a więc jeśli zdarzyłaby się w nim jakaś awaria, wskutek której zostanie wyłączony, to w całym domu zapadnie ciemność.

Strona

Nawet na jednej kondygnacji źródła światła powinny być zasilane z różnych obwodów, dzięki temu w razie awarii jednego można będzie korzystać z innego. To szczególnie ważne w pobliżu schodów– schodzenie po nich w ciemności jest po prostu niebezpieczne. Podział gniazd na obwody po winien być praktyczny i logiczny: osobne obwody mogą tworzyć gniazda w jednym niewielkimpomieszczeniu albo w kilku po mies zc zeniac h po tej same j stronie od wejścia do domu (i umieszczonej w jego pobliżu ro zdzie lnic y).

12

Podobnie nieracjonalne jes t zasilanie z je dnego obwo du ws zystkich gniazd na jednej kondygnacji (choćby to były (fot. Dekoral) tylko dwie sypialnie w niewielkim domu). Podczas remontów czy odnawiania pomieszczeń trzeba by wtedy ciągnąć przedłużacze z innej kondygnacji, co byłoby bardzo uciążliwe.

W dużych pomieszczeniach, takic h jak salon, korzystne jest zasilanie gniazd z więcej niż jednego obwodu. Uwaga! Jeśli wspó łprac uje ze sobą kilka sprzę tów e lektronic znyc h, np. ko mp uter, mo nitor i drukarka czy telewizor wraz z kinem domowym, to powinny być zasilane z tego samego obwodu, w przeciwnym razie w niekorzystnych warunkach mo że dojść do ich uszkodzenia.

Nierównomierne obciążenie faz. Może to być przyczyną zakłóceń w pracy instalac ji (a nawet uszkodzenia przewodów) oraz wpływać niekorzystnie na działanie sieci. Choć do większości do mó w doprowadza się zasilanie trójfazowe, czyli tzw. siłę (400 V), większościdomowych urządzeń wystarcza zasilanie jedną fazą (230 V). Podziałobwodów na różne fazy jest jednak korzystny, także dlatego, że zdarzają się awarie sieci, w wyniku których zostaje wyłączone napięcie tylko niektórych faz, a wówczas nie zostaniemy całko wic ie pozbawieni prądu. Uwaga! Urządzenia zasilane trójfazowo, np. pompy, czy sprężarki pomp ciepła wymagają zwykle zabezpieczenia, które wyłącza je w razie zaniku jednej z faz, gdyż inaczej mogłoby dojść do ich uszkodzenia. Sprzęty instalowane na stałe bez wydzielenia obwodów. Urządzenia, które są instalowane na stałe, jak pralki, lodówki czy kuchenki, są w większym stopniu narażone na wyłączenie wskutek awarii, jeśli są zasilane z obwodu wspólnego z innymi urządzeniami. Zamrażarki, c hłodziarki itp. urządzenia AGD dość dużej mocy lepiej zatem zasilać odrębnymi obwodami: mniejsze wtedy będzie ryzyko, że w wyniku awarii instalacji w czasie naszej nieobec no śc i wyłączy się lodówka czy rozmrozi zamrażarka pełna zapasów.

Zabezpieczanie wyłącznikami różnicowoprądowymi zbyt wielu obwodów. Jeden wyłącznik ró żnicowoprądowy zabezpieczającycałą instalację do mo wą to nie jest dobre rozwiązanie, bo awaria jakiegoś sprzętu w jednym obwodzie pozbawia prądu cały dom tak długo, aż uda się zlokalizować przyczynę iodłączyć wadliwe urządzenie (lub obwód). Jeszcze gorzej, jeśli uszkodzeniu ulegnie sam wyłącznik. Zdecydowanie lepiej, jeśli kilka odrębnych wyłącznikówróżnicowoprądowych zabezpiecza: 1) oświetlenie, 2) gniazda, 3) kuchenkę oraz 4) urządzenia, których wyłączenie jest szczególnie kłopotliwe, np. lodówka czy zestaw hydroforowy. Obwody, z których korzystamy na zewnątrz domu (np. gniazda ioświetlenie w ogrodzie), warto zabezpieczyć wyłąc znikami o większej czułości(np. 15 zamiast 30 mA), bo porażenie mo że mieć poważniejsze skutki, gdy stoimy bezpośrednio na ziemi.

Strona

Brak wygodnego dostępu do rozdzielnicy.

13

Uwaga! Sprawność wyłąc zników ró żnico woprądowyc h nale ży kontro lo wać nie r zadziej niż raz w miesiącu. Po naciśnięciu przycisku testowego umieszczonego na obudowie sprawny wyłącznika powinien wyłączyć zasilanie chronionego obwodu.

Kłopoty z tym związane odczuwa się już podczas pier ws ze j domo we j awarii, która zwykle wymaga włączania i wyłączania któregoś zobwodów elektrycznych. Trzeba też pamiętać, że nie chodzi tylko o wygodę na co dzień, lecz także względy bezpieczeństwa: możliwość szybkiego wyłączenia zasilania, gdy dojdzie np. do porażenia lub pożaru. Dlatego rozdzielnica, w które j zbiegają się obwo dy i nstalac ji do mowe j, powinna być umies zczona w pobliżu we jścia do domu, w widocznym miejscu, na wysokości wzroku dorosłego człowieka.

Zbyt mała rozdzielnica. Jest to utrudnienie w rozbudowie instalacji– np. o zegary sterujące lub inne e leme nty auto matyki. Aby w takie j sytuacji nie trzeba było wymieniać rozdzielnicy na większą, tę, o której decydujemy budując dom, lepiej zaplanować z pewnym zapasem. Ponadto osprzęt umieszczony w większej ro zdzielnic y ma zapewnione lepsze c hłodze nie.

Wielkość ro zdzielnic y powinna zapewniać wygodę mo ntażu i możliwość roz b u d o w y (f ot. Moe l le r)

Uziemianie metalowych baterii na rurociągach z tworzyw. Błąd ten powoduje zwiększenie, a nie zmniejszenie zagrożenia porażeniem. Tylko jeśli rurociągi są metalowe, baterie czerpalne powinny zostać połączone przewodem (w izolacji żółto-zielonej) i uziemione. Do niedawna wymagano też uziemienia metalowej wanny, nawet jeśli rurociąg kanalizacyjny jest plastikowy, choć także zwiększa to zagrożenie. Niektór zy instalatorzy mogą być jednak nieświadomi tych zmian.

Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa.

Strona

Celem stosowania ochrony odgromowej obiektów budowlanych jest ich ochrona przed skutkami wyładowań atmosferycznych, czyli przed pożarem i zniszczeniem. Zmiany warunków atmosferycznych, a więc ciśnienia i temperatury powodują, że między chmurami a ziemią powstaje napięcie elektryczne, którego wartość może dochodzić nawet do milionów woltów. Tak wysokie napięcie często powoduje przebicie izolacyjnej warstwy powietrza i doprowadza do wyładowania atmosferycznego‚ czyli przepływu prądu w postaci pioruna. Prąd ten przepływa bardzo krótko, ale ma ogromne natężenie (kilkadziesiąt tysięcy amperów) i powoduje porażenia ludzi i zwierząt oraz pożary. Niebezpieczeństwo może powstać, gdy piorun uderzy bezpośrednio w budynek lub człowieka, a także w pobliżu, np. w linie elektroenergetyczne napowietrzne, wysokie drzewa i

14

Ochrona odgromowa.

budynki. Powstałe przepięcie, między np. drzewem i budynkiem doprowadza do pożaru lub porażenia. Jeżeli piorun uderzy w linię elektroenergetyczną, w jej przewodach indukuje się bardzo wysokie napięcie, które powoduje przepływ prądu do ziemi w miejscach o osłabionej izolacji, zwłaszcza w instalacjach odbiorczych w budynku. Może to mieć miejsce przy gniazdach wtyczkowych, wyłącznikach lub bezpiecznikach na tablicy rozdzielczej. Przepisy określają stopień zagrożenia pożarowego budowli przez wskaźnik zagrożenia piorunowego, który zależy od współczynników dla rodzaju konstrukcji, wymiarów, rodzaju budynków, ich położenia, średniego rocznego czasu trwania burz itp. W zależności od wartości tego wskaźnika instalacja odgromowa jest konieczna, zalecana lub nie. Na wyładowania atmosferyczne najbardziej są narażone budynki wysokie, z palnym pokryciem dachu, wolnostojące, w terenie górskim i w rejonie częstych burz. W Polsce burze najczęściej występują na terenach południowych i zachodnich późną wiosną i wczesną jesienią. Polskie Normy określają trzy rodzaje ochrony odgromowej: 

oc hrona podstawowa - koniec zna dla budynków użytec znośc i public znej, niektóryc h



prze mys łow yc h i w olnost ojąc yc h o dużej pow ierzc hni (ponad 500 m2 ) i wysokośc i powyżej 15 met rów, oc hrona obostrzona - dla obiektów zagrożonyc h pożare m i wybuc he m związków wybuc howyc h, oc hrona w wykonaniu spec jaln y m - dla obie kt ów most owyc h, dźw igowyc h it p.



Strona

Ochrona przed skutkami bezpośredniego uderzenia pioruna w budynek polega na stworzeniu dla prądu pioruna łatwej drogi upływu do ziemi za pomocą urządzenia piorunochronnego. Wystarczą do tego pojedyncze druty, czyli tzw. zwody wykonane ze stali

15

Z powyższych określeń wynika, że instalacja odgromowa w budynku jednorodzinnym nie jest obowiązkowa. To, czy będzie wykonana zależy tylko i wyłącznie od inwestora. Znając niebezpieczeństwa opisane powyżej, sam bierze odpowiedzialność za podjętą decyzję. Niekiedy budujący nie chce wykonywać instalacji odgromowej z powodu estetyki budynku, oszczędności lub obawy o szczelność pokrycia dachowego. Nowoczesne materiały z miedzi nie są jednak nieestetyczne i z powodzeniem można je stosować w domkach jednorodzinnych. Koszty też są niewielkie w stosunku do budowy, jeśli o instalacji pomyśli się już w fazie projektu i odpowiednio przygotuje fundamenty i inne elementy konstrukcyjne.

ocynkowanej, miedzianej lub nierdzewnej ułożone odpowiednio na dachu i poprowadzone do ziemi. Zwody przyjmują bezpośrednio wyładowanie atmosfeczne. Oprócz zwodów urządzenie piorunochronne składa się także z przewodów odprowadzających, zacisku probierczego, przewodów uziemiających i uziomów. Przewód odprowadzający łączy zwód z przewodem uziemiającym lub uziomemfundamentowym. Zacisk probierczy jest rozłączalnym połączeniem śrubowym przewodu odprowadzającego z przewodem uziemiającym w celu umożliwienia pomiaru rezystancji uziemień lub sprawdzenia ciągłości połączeń części nadziemnej. Przewód uziemiający łączy przewód odprowadzający z uziomem. Uziom jest elementem metalowym umieszczonym w ziemi i w zależności od sposobu wykonania może być:  

pozio my (u ło żony poz io mo w z ie mi), ot okowy (uło żony poz io mo w z ie mi, a le wokó ł bu dyn ku, na głę bo kośc i min imu m 0,6 met ra i w od ległośc i co najmn ie j 1 met r od budynku ),

 

pio nowy (u mieszc zony w zie mi p io now o na g łę bo kośc i min imu m 3 met ry), funda ment ow y (wyko rzyst ują c y konst rukc je budynku do po łąc zenia z przewode m odprowadzając ym.

Strona

Co kilka lat powinno się dokonać oględzin całej instalacji ze szczególnym zwróceniem uwagi na połączenia śrubowe czy nie są poluzowane lub skorodowane. Przerwa w przewodzie piorunochronu stwarza duże niebezpieczeństwo, gdyż wyładowanie atmosferyczne może nastąpić wtedy do budynku a nie do ziemi. Bardzo dobrze, jeżeli okresową kontrolę przeprowadzi specjalistyczna firma, która dodatkowo dokona odpowiednich pomiarów elektrycznych i usunie ewentualne uszkodzenia.

16

Wszystkie elementy powinny mieć wymiary dobrane przez projektanta. Prócz tego muszą być zachowane odległości określone w odpowiednich przepisach. Zwody powinny być umocowane w odległości minimum 2 cm od dachu niepalnego i minimum 40 cm od dachu palnego. Zabezpieczone muszą być też kominy, balustrady, maszty antenowe np. Połączenia w instalacji piorunochronnej powinny być pewne, dobrze skręcone lub zespawane i zabezpieczone przed korozją np. smarem. Przewody uziemiające należy też zabezpieczyć przed uszkodzeniami mechanicznymi do wysokości 1,5 metra nad ziemią i do głębokości 20 cm w ziemi, jeżeli są cieńsze niż 8 mm. Można do tego celu użyć np. kątownika.

Instalację piorunochronną można wykonać samemu, ale po jej wykonaniu należy zlecić pomiar oporności uziemienia instalacji. Ochrona przeciwprzepięciow a.

Źródłem przepięć w instalacjach elektrycznych może być bezpośrednie uderzenie pioruna w sieć elektryczną zasilającą budynek, linię przesyłającą sygnał, lub budynek. Powstają wtedy bardzo niebezpieczne szybkozmienne udary napięciowe o dużych wartościach szczytowych. Przy wyładowaniach atmosferycznym w instalację odgromową budynku, prąd o natężeniu kilku tysięcy amperów powoduje powstanie bardzo silnego pola elektromagnetycznego wokół zwodów. W przewodach elektrycznych znajdujących się w pobliżu indukuje się napięcie przekraczające to które jest w sieci. Jeżeli urządzenia elektryczne nie są zabezpieczone odpowiednimi aparatami ochronnymi, mogą zostać zniszczone w promieniu nawet 1,5 km od miejsca uderzenia pioruna. Jeżeli bowiem piorun uderzy daleko od budynku w sieć elektroenergetyczną, przepięcie dotrze przewodami elektrycznymi, które zasilają budynek. Niestety, urządzenia elektryczne i elektroniczne (zwłaszcza z układami scalonymi) nie są na nie odporne.

Strona

Ochronę przed przepięciami atmosferycznymi i łączeniowymi można zapewnić stosując ochronniki przeciwprzepięciowe (ograniczniki) oraz wykonując ekwipotencjalizację, czyli połączenie wyrównawcze wszystkich metalowych elementów konstrukcyjnych budynku i instalacji z uziemieniem. Istotne jest, aby dobrze zabezpieczony był początek instalacji w budynku. W związku z powyższym ochronniki powinny być zamontowane w złączu elektrycznym lub w rozdzielnicy głównej. Jeżeli nie ma tam miejsca, mogą zostać zainstalowane w

17

Przepięcia w instalacjach mogą być wywołane także przez same urządzenia w nich zamontowane. Najczęściej ma to miejsce przy ich wyłączaniu i włączaniu (przepięcia łączeniowe). Przyczyną przepięcia może być także zwarcie w instalacji elektrycznej, lub zwykła elektryczność statyczna powstała w wyniku zetknięcia i wzajemne ruchu przedmiotów wykonanych z materiałów przewodzących i nieprzewodzących. Może dojść wtedy do wyładowania iskrowego rzędu kilkudziesięciu tysięcy woltów. Pomimo tych wszystkich zagrożeń należy zapewnić urządzeniom elektrycznym bezawaryjną pracę.

dodatkowej skrzynce rozdzielczej obok. Każdy z nich mu być włączony między przewód fazowy i uziom (szyna uziemiająca), oraz między przewód neutralny N i uziom. W przypadku pojawienia się niebezpiecznego napięcia ochronnik zwiera na krótko instalację, aby nie pojawiło się ono na chronionym odbiorniku. Przywrócenie działania instalacji elektrycznej następuje po wciśnięciu odpowiedniego przycisku (analogicznie jak w bezpiecznikach automatycznych) lub po wymianie uszkodzonej specjalnej wkładki elementu warystorowego. Ponieważ zadziałanie ochronnika nie powoduje zakłóceń w funkcjonowaniu instalacji elektrycznej, może pozostać niezauważone (produkowane są także urządzenia informujące o uszkodzeniu wkładki za pomocą sygnału dźwiękowego lub świetlnego). Należy więc po każdej burzy sprawdzić, czy aparat zadziałał i ewentualnie wymienić w nim wkładkę. Opisane zabezpieczenie określane jest jako pierwszy stopień ochrony (za pomocą ochronników klasy B).

Strona

Ochrona przepięć w linii przesyłającej sygnał telekomunikacyjny lub antenowy polega na zainstalowaniu układu ochronnego bezpośrednio przed danym urządzeniem np. telewizorem, komputerem, faxem. Układ taki chroni przed przepięciami dochodzącymi z instalacji elektrycznej i instalacji przesyłającej sygnał. Jest szczególnie

18

Zadaniem ochronników drugiego stopnia ochrony (za pomocą ochronników klay C) jest ograniczenie udarów przepuszczonych przez ochronniki klasy B. Ochronniki przepięć instaluje się w tym przypadku w miejscach rozgałęzienia się instalacji w budynku (tablice piętrowe). Aby taki układ dwóch zabezpieczeń działał prawidłowo, muszą być zachowane dostateczne odstępy pomiędzy pierwszym i drugim stopniem ochrony. Jeżeli instalacja elektryczna w budynku jest 5 przewodowa (przewody fazowe L1, L2, L3, przewód neutralny N i ochronny PE), to minimalna odległość między pierwszym i drugim stopniem ochrony powinna wynosić 15 metrów. Jeżeli instalacja jest 4 przewodowa (L1, L2, L3, N) a przewód PE występuje osobno, to odległość ta musi wynosić minimum 5 metrów, przy założeniu że linia PE odsunięta jest od kabla 4 przewodowego o minimum 1 metr. W przeciwnym wypadku konieczne staje się zamontowanie dodatkowo układu indukcyjnego koordynującego działanie obu stopni zabezpieczeń. Ochronniki przepięć instalowane w gniazdach i puszkach lub bezpośrednio w chronionych urządzeniach noszą miano urządzeń klasy D.

przydatny w wolnostojących domach z indywidualną anteną na dachu. Ochronniki zastosowane w instalacji elektrycznej jako pierwszy stopień ochrony ograniczają przepięcia do ok. 4 kV. Ochronniki drugiego stopnia ograniczają przepięcia do ok. 1,5 kV, a trzeciego stopnia - do ok. 1 kV. Podczas wyładowania atmosferycznego w budynek ok. 50% prądu piorunowego popłynie do uziomu, a pozostała część do instalacji elektryczne) i teletechnicznej. Układ zabezpieczający jednostopniowy stosuje się głównie w małych obiektach bez instalacji piorunochronnej. Instaluje się wtedy ograniczniki klasy C. W budynkach z instalacją piorunochronną stosuje się układ wielostopniowy. Dobrze jest, jeżeli maszt antenowy umiejscowiony wysoko na dachu jest uziemiony. Jeżeli instalacja odgromowa istnieje, to maszt może być z nią połączony. Jeśli nie, powinno się zastosować linkę miedzianą o przekroju 16 mm2 podłączoną wprost do uziomu pionowego lub poziomego w ziemi. Jeżeli maszt antenowy ma odciągi przewodzące (drut, linka), to one też powinny być uziemione. Warto zdać sobie sprawę jak skuteczna jest taka ochrona. Jeżeli maszt antenowy jest dobrze uziemiony i zainstalowany jest ogranicznik przepięć przy telewizorze, to uderzenie pioruna w maszt antenowy nie powinno spowodować uszkodzeń i pożaru. Skutki oddziaływań elektryczności statycznej można ograniczyć uziemiając elementy gromadzące ładunek elektrostatyczny. Warto też wiedzieć, że duża wilgotność powietrza powyżej 70% zmniejsza w dużym stopniu to zjawisko. Przewody elektryczne ułożone poniżej rur wodociągowych i kanalizacyjnych. To poważny błąd, ponieważ w razie uszkodzenia rurociągu przewody zostaną zalane.

Strona

Najtrudnie js zym zadanie m elektryka jes t zaprojektowanie i wykonanie instalacji elektryczne j w domu tak, by była bezpieczna, nawe t jeśli korzystający z nie j mieszkańcy, na przykład dzieci, zachowują się w sposób nierozsądny.

19

Układanie instalacji elektrycznej w domu

Okablowanie w domowe jinstalacji elektrycznej Najczęściej używa się przewodów płaskich, umieszczając je w płytkich bruzdach wyciętych w tynku. Do śc iany mocuje się je uchwytami z tworzywa sztucznego, a jeśli przewody są szerokie (np. 5-żyłowe) – aluminiowymi blaszkami mocowanymi do śc iany małymi ko łkami rozporowymi. Innym ro związanie m jest poprowadze nie pr zewodó w w elastycznych rurkach z t worzywa sztucznego (tzw. peszlach) ułożonych w głębokich bruzdach ściennych. To rozwiązanie jest jednak bardziej praco- i czasochłonne, a więc i droższe. Warto je zastosować tam, gdzie w razie konieczności wymiany trzeba by było niszczyć wykończenie powie r zc hni śc ian (np. okładzinę z płytek w kuchniach i łazienkach). Przewody powinno się układać wodpo wiednie j odle głości od krawędzi okie n idrzwi, zawsze pionowo lub poziomo (nigdy po skosie).

Zalecany sposób prowadzenia przewodów względem krawędzi okien, drzwi i podobnych elementów. Zapobiega on przypadkowemu uszkodzeniu instalacji podczas kucia lub wiercenia śc ian Przewody zasilające w jednympomieszczeniu prowadzi się najczęściej od gniazda do gniazda. Warto zastosować tzw. układ pierścieniowy, w którym obwód tworzy zamkniętą pętlę, bo przerwanie c iągłościprzewodu w jednym miejscu nie powoduje wtedy odc ięc ia prądu w żadnym z gniazd.

Strona

Przewody elektryczne łączy się tylko wpuszkach instalacyjnych. Puszek nie należy pokrywać tynkiem, by w razie awarii można było je łatwo odnaleźć, zwłaszcza że uszkodzenia najczęściej zdarzają się właśnie w miejscu połączeń.

20

Niekiedy, zwłaszcza w dużych pomieszczeniach, korzystne jest z ko le i zasilanie gniazd z dwóch różnych obwodów, bo wyłączenie jednego z nich nie unieruchamia ws zystkic h zainstalo wanyc h w po mies zc ze niu ur ządze ń.

Do łączenia przewodów powinno się używać specjalnych złączek, nie wolno natomiast łączyć ich przez skręcanie żył – takie połączenia nie są bezpieczne i niemożliwa jest kontrola ich stanu.

a) fot. J. Antkiewicz b) fot. Wago Elwag a) Złączki śrubowe – wsunięte w otwór żyły przewodów są dociskane przez śruby. b) Złączki samozaciskowe typu „Wago” są najłatwiejsze w mo ntażu – końce żył przewodów wsuwa się w otwory Przewodów, ze względu na niebezpieczeństwo zalania, nie układa się poniżej rur wodociągowych ikanalizacyjnych. Nie mogą także stykać się z przewodami gazowymi (zaleca się zachowanie odle głośc i min. 10 cm). Mie js ca s zcze gólne w domowe jinstalacji elektryczne j W łazienkach, kuchniach ipralniach zagrożenie porażeniem jest szczególnie duże. Metalowe obudowy pralki, lodówki czy kuchenki mogą znaleźć się pod napięciem, a wilgotna skóra lepiej przewodzi prąd. Jeślido tego przewody wodociągowe są wykonane z rur metalowych, to równoczesne dotknięcie kranu i niesprawnego urządzenia elektrycznego groziciężkim porażeniem.

Strona

21

Z te go względu gniazda i łąc zniki mo nto wane w tyc h po mies zc ze niac h mus zą być bryzgoszczelne, czyli odporne na zachlapanie wodą. Takie gniazda są wyposażone w charakterystyczne klapki, a na opakowaniu mają oznaczenie IP 44 (lub wyższe, np. IP 55). W łazie nkac h le piej te ż nie umies zc zać puszek łąc ze niowyc h (np. do oświetle nia), a jeś li już – to tylko bryzgoszczelne. W łazie nkac h trzeba zachować minimalne odle gło śc ipomiędzy urządzeniami e lektr yc znymi a wannami oraz kabinami prysznicowymi.

Wokółwanien ibrodzikó wtrzeba wyznaczyć strefy bezpieczeństwa. Urządzenia zasilane z s iec ioraz gniazda i łąc zniki mogą znajdować się dopiero poza strefą II

jeśli rurociągi są metalowe, np. miedziane, to baterie łąc zy się przewodami (miedzianą linką o izolacji w kolorze żółto-zielonym) i uziemia. Są to tzw. połączenia wyrównawcze. Jeśli na baterii pojawi się napięcie z zewnątrz, np. w wyniku zetknięcia się metalowej rury z uszkodzonym przewodem elektrycznym, uziemienie odprowadza wówczas prąd do ziemi;



jeśli instalacja wodociągowa jest wykonana z tworzywa sztucznego, to baterii się nie uziemia, bo zwiększałoby to niebezpieczne skutki porażenia. Jeśli dotknie my na przykład znajdującej się pod napięciemobudowy uszkodzonej pralki oraz równocześnie takie j uziemionej baterii, to jedynym e leme nte mstawiając ym opór przepływowi prądu będzie nasze ciało. Jeśli zaś bateria połączona z r uroc iągie m z tworzywa nie będzie uziemiona, to przepływający prąd będzie niewielki – opór stawi mu nie tylko nasze ciało, ale także bardzo źle przewodzące rury z plastiku lub podłoga.

Dyskusyjna jest też kwestia uziemiania metalowej wanny. Dawniej, gdy rury kanalizacyjne były metalowe, wanny były uziemione, bo przewodzące prąd rury kanalizacyjne miały kontakt z ziemią. Obecnie jednak ruroc iągi kanalizacyjne wykonuje się z tworzyw sztucznych

Strona



22

Łąc zniki ster ujące oświetle nie m zwykle umies zc za s ię na ze wnątr z łazie nki i wtedy mo żna zastosować zwykły, a nie bryzgoszczelny osprzęt. Zabezpieczenia przed porażeniemdobiera się stosownie do materiałów, z jakich wykonana jest instalacja wodoc iągo wa:

i metalowe wanny nie są już za ich pośrednictwem uziemione. Jeśli do takiej nieuziemionej wanny wpadnie nam podczas kąpie li suszarka, to porażenie nie będzie cię żkie. Gdyby nato miast wanna była uzie mio na, to takie poraże nie mo że być bardzo groźne. Oczywiście w wannie nie wolno korzystać z urządzeń e lektr yc znyc h zasilanych z sieci.

Instalacje elektryczne - ochrona wewnętrzna Ochrona we wnętrzne j instalacji elektryczne j prze d piorunami powinna być ko mple ks owa i obe jmować wyko nanie połąc ze ń wyrównawc zyc h o raz zai nstalowanie aparatury zape wniające j ochronę strefową.

Zastanawiając się nad instalacją elektryczną przede wszystkim gniazdek musimy pamiętać, że konieczna jest ochrona wielu podłąc zo nyc h do niego urządzeń. We wnętrzach bowie m znajduje się sprzęt elektroniczny, który jest bardzo czuły na przepięcia powstające w zasilającej go instalacji elektrycznej. Bezpośrednie uderzenie pioruna, a nawet wyładowanie w większej (do ok. 1,5 km) odle głośc i mogą spowodować powstawanie przepięć i iskier wtórnych. Ochrona wewnętrzna ma na celu ogranic ze nie tyc h zjawisk. Wykonanie połącze ń wyrównawc zyc h polega na zainstalowaniu głównej szyny ekwipo te ncjalne j w postaciskrzynki z szeregiem zacisków oraz połączenie z nią punktu neutralnego ro zdzie lnic y elektrycznej, metalowych powłok kabli, metalowych rur wchodzących do budynku, po łąc ze ń wyrównawczych w łazienkach, uziomu instalacji odgromowej (jeżeli występuje ochrona zewnętrzna) itp. Ochrona s tre fowa obejmuje umieszczenie w budynku ochronników (odgromników) trzech stopni: 

I stopie ń (klasa B) instaluje się w złączu lub przy głównej rozdzielnicy. W zależności od systemu sieci zasilającej montuje się je tylko w trzech przewodach fazowych lub także w przewodzie neutralnym;



II stopie ń (klasa C) umieszcza się przy głównej rozdzielnicy. Odgromniki klas B i C mogą mieć sygnalizację uszkodzenia co umożliwia natychmiastową wymianę wkładki ochronnej. Muszą być zainstalowane w odle głości kilku metrówod siebie. Nie jest to zwykle możliwe, gdy umieszcza się je przy głównej rozdzielnicy. W takim przypadku stosuje się dodatkowo cewkę odprzęgającą włączoną po mię dzy ochronnik klas y B a ochronnik klasy C, albo ko mpaktowy zestaw ochronników obu tych klas;



III stopie ń (klasa D) – te n oc hro nnik znajduje s ię be zpośrednio pr zy c hro nio nyc h urządzeniach. Może być montowany w puszce podtynkowej, w przewodzie zasilającym lub w rozgałęźniku a także we wtyczce pośredniej.

Strona

23

Wyłąc zniki nadprądowe zastąpiły tradycyjne bezpiec zniki( fot. Le grand)

Ostatnio pojawiły się w handlu oc hro nniki do ochrony ko mpleksowe j zawierające w jednym urządzeniu oc hro nniki wszystkich trzech stopni. O wyborze typu ochronnika i jego parametrach decyduje m.in.:    

 

częstotliwość wyłado wań atmosferycznych na danym terenie; typ s ieci energetycznej, z której jest zasilany chroniony budynek; topografia terenu (budynki położone na wzniesieniach są bardzie j narażone na uderzenie pioruna); położenie budynku w stosunku do innych obiektó w (w promieniu do ok. 50 m), np. budynków wyposażonych w instalację odgro mo wą lub wysokich (powyżej 20 m) masztów, drzew, kominów itp.; wyposażenie budynku w ochronę zewnętrzną lub brak takiej ochrony; rodzaj urządzeń podlegającychochronie. Ochronniki zabezpieczają nie tylko przed pr zepięc iami pochodzenia burzowego, ale także przed przepięciami o charakterze łączeniowym mogącymi wystąpić w s iec i zasilającej budynek. Każda instalacja ochronna musi mieć swoją metrykę. Znajduje się w niej opis zastosowanych rozwiązań, plan rozmieszczenia e le me ntówochronnych oraz protokółpo miarówkontrolnych.

Wyłącznik różnicowoprądowy powinien być sprawdzany przynajmniej raz w roku (fot. Moeller)

Z kolei wewnątrz domu instalacja elektryczna musibyć zabezpieczona przed przec iążeniami oraz skutkami zwarć. W miejsc e star yc h bezpiec zników topikowyc h co raz c zęśc iej stos uje się wyłąc zniki nadprądo we . Samoc zynnie odłąc zają o ne c hro nio ny obwód, gdy prąd płynący w przewodach przekroczy ustaloną wartość bezpieczną lub nastąpi zwarcie. Wyłącznik nadprądowy wymaga następnie jedynie ręcznego włączenia.

W przypadku braku zabezpieczenia zbyt duży prąd mo że doprowadzić do rozgrzania przewodów, stopienia pokrywającej je izolacji a nawet do wywołania pożaru. Wyłąc zniki nadprądowe oferowane są w kilku wykonaniach. Oznaczone literą A mają działanie natychmiastowe – zwarcie w c hro nio nym obwodzie powoduje jego bezzwłoczne odłączenie. Modele oznaczone literami B, C, D wykazują pewne opóźnienie w działaniu, różne są też proporcje prądu zadziałania do prądu znamionowego.

 

grupa A– gniazda przyłączeniowe; grupa B – odbiorniki niewrażliwe na przeciążenia termiczne, o małych prądach rozruchowych, np. grzejniki; grupa C – zasilanie silników o niewielkich mocach (do kilku kilo wató w) ; grupa D przewidziana jest do silników o dużych mocach i w do mac h jednorodzinnych nie znajduje zastosowania.

Dla oc hro ny użytko wnikó w pr zed poraże nie m prąde m e lektr yc znym stos uje się wyłąc zniki ró żnicowoprądowe . Odłąc zają c hro nio ny obwód w s ytuacji, gdy na obudo wie c hro nio ne go

Strona

 

24

W zależności od wykonania wyłąc zniki nadprądowe stosuje się do zabezpieczenia:

urządzenia pojawia się napięcie s ieci – czyli nastąpiło tzw. przebicie lub tylko osłabienie izolacji. Dotknięcie takiego miejsca powoduje przepływ prądu przez człowieka do ziemi. Wyłąc zniki ró żnico woprądo we reagują na pr zepływ bardzo małyc h prądó w do zie mi (od 10 mA), a odłączenie instalacji następuje w czasie 15-50 ms. Urządzenia te powinny być przynajmniej raz w roku sprawdzane. Służy do tego niewielki przycisk TEST na ich obudo wie – po jego naciśnięciu przekaźnik powinien zadziałać.

Strona

25

W zabezpieczenia różnicowoprądowe powinny być wyposażone wszystkie nowe instalacje.