Monitor Ubezpieczeniowy nr 24

okladka 1+4

6/22/05

13:32

Page 1

(Black plate)

Strona internetowa Rzecznika Ubezpieczonych

www.rzu.gov.pl Na stronie mo˝na zapoznaç si´ z: ❏ Genezà powstania Urz´du ❏ Informacjami ogólnymi o ubezpieczeniach z podzia∏em na tematy: ❍ ubezpieczeƒ majàtkowych ❍ ubezpieczeƒ na ˝ycie (ubezpieczeƒ ˝yciowych dobrowolnych) ❍ zabezpieczenia spo∏ecznego (problematyka przysz∏ych Êwiadczeƒ emerytalnych z ZUS, OFE i PPE ❍ ubezpieczenia komunikacyjne z zakresu OC i AC wyodr´bnione z uwagi na cz´stotliwoÊç wyst´powania problemów ❏ Odpowiedziami na najcz´Êciej zadawane przez konsumentów pytania ❏ Sposobem sk∏adania skarg (wymogi dokumentowe) ❏ Mo˝liwoÊcià korzystania z telefonicznych dy˝urów ekspertów ❏ Funkcjonowaniem Sàdu Polubownego dzia∏ajàcego przy Rzeczniku Ubezpieczonych ❏ Orzecznictwem sàdów ❏ Monitorami Ubezpieczeniowymi – periodykiem Rzecznika Ubezpieczonych ❏ Dzia∏alnoÊcià Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej ❏ Sprawozdaniami z dzia∏alnoÊci Urz´du za poprzednie okresy ❏ Adresami instytucji ubezpieczeniowych i zak∏adów ubezpieczeƒ ❏ Innymi zagadnieniami z rynku ubezpieczeƒ

ISSN 1505-9782

MONITOR UBEZPIECZENIOWY nr 24

czerwiec 2005 r.

Strona w miar´ mo˝liwoÊci b´dzie uzupe∏niana i aktualizowana w zakresie nowych uregulowaƒ prawnych, orzecznictwa oraz nowych problemów konsumentów pojawiajàcych si´ podczas likwidacji szkód. Na stronie publikowane sà na bie˝àco aktualne informacje z rynku oraz najnowsze wiadomoÊci z zakresu dzia∏alnoÊci Urz´du Rzecznika Ubezpieczonych. Serdecznie zapraszamy Paƒstwa do odwiedzania strony, jak równie˝ przekazywania nam swoich uwag i spostrze˝eƒ.

PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH Biuro Rzecznika Ubezpieczonych, 00–024 Warszawa, Al. Jerozolimskie 44, IV pi´tro

W czerwcowym numerze Monitora Ubezpieczeniowego znajdà Paƒstwo rozstrzygni´cie konkursu na najlepsze prace z dziedziny ubezpieczeƒ gospodarczych i spo∏ecznych, relacj´ z VII Kongresu Brokerów, g∏ówne zadania dzia∏alnoÊci edukacyjno-informacyjnej Rzecznika Ubezpieczonych i Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej. Ponadto zamieszczamy dyskusj´ na temat ubezpieczeƒ dodatkowych. Przed nami wakacje, na pewno przyda si´ wiedza o ubezpieczeniach turystycznych. To tylko niektóre tematy najnowszego Monitora. Zach´camy do czytania i ˝yczymy przyjemnych, s∏onecznych i bezpiecznych wakacji. Redakcja

SPIS TREÂCI ■ Konstytucja ubezpieczeniowa Z Annà Filek, cz∏onkiem Komisji Finansów Publicznych, przewodniczàcà podkomisji ds. rozpatrywania ustaw z zakresu ubezpieczeƒ spo∏ecznych, rozmawia Anna Arwaniti . . . . . .3 ■ AktualnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 ■ IV edycja konkursu z dziedziny ubezpieczeƒ gospodarczych i spo∏ecznych . . . . . . . . . . .5 ■ VIII Kongres Brokerów – Profesjonalizm dla klienta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 ■ Z prac Rzecznika Ubezpieczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 ■ Warto przeczytaç – Europejskie prawo umów konsumenckich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 ■ Dzia∏alnoÊç edukacyjno-informacyjna Rzecznika Ubezpieczonych i Fundacji Edukacji Ubezpieczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 ■ Ubezpieczenia w systemie ochrony zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 ■ Dodatkowe ubezpieczenia chorobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 ■ Dobrowolne ubezpieczenie niedo∏´stwa starczego – ubezpieczenie piel´gnacyjne

. . .20

■ Prokonsumenckie zmiany w ustawie o poÊrednictwie spo∏ecznym . . . . . . . . . . . . . . . . .24 ■ Sk∏adka ubezpieczeniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 ■ Glosa do orzeczenia Sàdu Apelacyjnego w Bia∏ymstoku z dnia 24.11.2004 r. . . . . . . . . .29 ■ Wypuszczenie ptaszka z klatki, czyli o mo˝liwoÊci anulowania umowy o cz∏onkostwo w przypadku uzyskania prawa do wczeÊniejszej emerytury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 ■ Ubezpieczenia turystyczne, czyli jak mi∏o, przyjemnie i bezpiecznie sp´dziç urlop . . . . .35 ■ Ankieta – byç kobietà ubezpieczonà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 ■ Zmiany do wykazu zak∏adów ubezpieczeƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH Rada programowa – Cz∏onkowie Rady Ubezpieczonych Rada redakcyjna – dr Stanis∏aw Rogowski, Anna Arwaniti, Krystyna Krawczyk, Aleksander Daszewski Redaktor odpowiedzialny – A.A. Sieraƒska Wydawca – Biuro Rzecznika Ubezpieczonych, 00-024 Warszawa, Al. Jerozolimskie 44, IV pi´tro, telefon: 33 37 326, 33 37 327, fax 33 37 329, www.rzu.gov.pl Projekt graficzny, sk∏ad i ∏amanie – Us∏ugi Dziennikarskie Wojciech Ros∏an, 02-776 Warszawa, ul. Nowoursynowska 147B/4 tel. 0 501-019-045 2

P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

KONSTYTUCJA UBEZPIECZENIOWA Z ANNÑ FILEK, cz∏onkiem Komisji Finansów Publicznych, przewodniczàcà podkomisji ds. rozpatrywania ustaw z zakresu ubezpieczeƒ spo∏ecznych, rozmawia Anna Arwaniti Anna Arwaniti: Ustawy ubezpieczeniowe pomimo krytycznych uwag kierowanych wobec niektórych zawartych w nich przepisów, stanowià wa˝ny element rozwoju polskiego prawa ubezpieczeniowego. Jak pani pose∏ ocenia ustawy po pó∏tora roku funkcjonowania? Anna Filek: Bardzo pozytywnie. Prosz´ pami´taç, ˝e by∏o to oko∏o 550 artyku∏ów. Mo˝na Êmia∏o powiedzieç, ˝e jest to konstytucja ubezpieczeniowa. Pierwsze takie opracowanie w skali polskiego prawa obejmujàce ubezpieczenia, poÊrednictwo i nadzór. Ustawy te uwzgl´dniajà potrzeb´ zmian wynikajàcà z ewolucji rynku, norm unijnych, a tak˝e lepszej ni˝ dotychczas ochrony interesów konsumentów. Ustawa o dzia∏alnoÊci ubezpieczeniowej zawiera zasadnicze regulacje odnoszàce si´ do wszystkich p∏aszczyzn funkcjonowania systemu ubezpieczeƒ gospodarczych. Zak∏adaliÊmy, ˝e po roku funkcjonowania ustawy b´dziemy mogli powiedzieç, co uda∏o si´ na piàtk´, a co trzeba b´dzie zmieniç. A.A.: Niektóre zapisy by∏y krytykowane od poczàtku, mam na myÊli zapisy dotyczàce ubezpieczeƒ komunikacyjnych. A.F.: Tak, powiedzmy, ˝e to by∏a wpadka. Zapewne wszyscy pami´tajà, ˝e dotyczy∏a koniecznoÊci wzywania policji na miejsce ka˝dej kolizji drogowej. Ustawa wesz∏a w ˝ycie w styczniu, kiedy warunki jazdy jak wiadomo sà trudne, by∏o wiele kolizji i policja, na wniosek której t´ ustaw´ wprowadzono, nie dawa∏a sobie rady z obs∏u˝eniem wszystkich zdarzeƒ. Intencja by∏a dobra, ale wykonanie sta∏o si´ niemo˝liwe. Ustawa o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ∏àczy przepisy regulujàce wszystkie ubezpieczenia obowiàzkowe zawarte w znacznej cz´Êci w rozporzàdzeniach Ministra Finansów z regulacjami dotyczàcymi dwóch instytucji zwiàzanych z systemem obowiàzkowych ubezpieczeƒ komunikacyjnych. (UFG, PBUK)

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

Zapis ten zosta∏ bardzo szybko usuni´ty. Druga kwestia dotyczy∏a z∏ej interpretacji ustawy przez zak∏ady ubezpieczeƒ. Dotyczy∏o to kwestii OC dla pojazdów leasingowanych lub kupionych w kredycie. Niektóre towarzystwa êle interpretowa∏y ustaw´, co prowadzi∏o do niewyp∏acania odszkodowaƒ. Na tle wàtpliwoÊci w interpretacji art. 38 pkt. 1 Rzecznik Ubezpieczonych skierowa∏ wniosek z zapytaniem do Sàdu Najwy˝szego, czy zak∏ad ubezpieczeƒ mo˝e nie odpowiadaç za szkod´. W wy˝ej wymienionych przypadkach 22 kwietnia br. Sàd podjà∏ uchwa∏´, ˝e przepis art. 38 pkt 1 nie ma zastosowania, je˝eli w∏aÊcicielem uszkodzonego Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych zawiera przepisy okreÊlajàce kompetencje oraz podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania dwóch organów o zró˝nicowanym statusie i kompetencjach, ale o to˝samej w∏aÊciwoÊci podmiotowej i zbli˝onych, zasadniczych celach. lub zniszczonego pojazdu mechanicznego i pojazdu mechanicznego kierowanego przez sprawc´ szkody jest bank kredytujàcy, na którego przew∏aszczono w∏asnoÊç tych pojazdów lub finansujàcy na podstawie umowy leasingu, którzy oddali je w posiadanie zale˝ne. Niewàtpliwie rozstrzygni´cie SN w przedmiotowej sprawie jest istotne dla praktyki likwidacyjnej i w jednoznaczny sposób kszta∏tuje sytuacj´ osób poszkodowanych. MyÊl´, ˝e wi´cej wpadek nie by∏o, co nie oznacza, ˝e nie nale˝y zaniechaç monitorowania procesu adaptacji nowego ustawodawstwa. Z oceny praktyki mogà wyniknàç propozycje zmian i uzupe∏nieƒ legislacyjnych, ale uwa˝am, ˝e nie nale˝y robiç tego pochopnie i bez stosownych przemyÊleƒ.

➧ 3

AKTUALNOÂCI ➧

■ Omówione zosta∏y propozycje legislacyjne Rzecznika Ubezpieczonych z przedstawicielami Departamentu Legislacyjnego Ministerstwa Finansów, kwestie legislacyjne z tego zakresu zosta∏y omówione tak˝e z przedstawicielami Polskiej Izby Ubezpieczeƒ podczas spotkania, które odby∏o si´ w siedzibie Rzecznika w marcu br. ■ Przedstawiciele Rzecznika Ubezpieczonych uczestniczyli w posiedzeniach Sejmowej Komisji Finansów Publicznych oraz posiedzeniach Podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia rzàdowych projektów ustaw ubezpieczeniowych. Posiedzenia te dotyczy∏y nast´pujàcych projektów ustaw: – rzàdowego projektu ustawy o zmianie ustawy o poÊrednictwie ubezpieczeniowym i innych ustaw (ustawa ta wesz∏a w ˝ycie 9 kwietnia 2005 r.), – rzàdowego projektu ustawy o zmianie ustawy o dzia∏alnoÊci ubezpieczeniowej oraz ustawy o gwarantowanych przez Skarb Paƒstwa ubezpieczeniach eksportowych (21 kwietnia 2005 r. odby∏o si´ posiedzenie Komisji Finansów Publicznych, która przyj´∏a projekt z poprawkami, projekt zostanie rozpatrzony na najbli˝szym posiedzeniu sejmu). ■ W Ministerstwie Polityki Spo∏ecznej odby∏o si´ spotkanie uzgodnieniowe w sprawie Otwartych Funduszy Emerytalnych. Przedstawiciele Rzecznika Ubezpieczonych uczestniczàcy w spotkaniu prezentowali jego stanowisko do proponowanych rozwiàzaƒ. ■ W Biurze Rzecznika Ubezpieczonych mia∏o miejsce spotkanie ekspertów zajmujàcych si´ analizà owu, którego celem by∏o wypracowanie nowej, czytelniejszej formy 4

A.A.: Ustawy Ubezpieczeniowe zawierajà szereg prokonsumenckich uregulowaƒ, wzmacniajà rol´ klienta. Czy mo˝emy czuç si´ w tej sytuacji bezpiecznie na rynku ubezpieczeniowym? A.F.: Uwa˝am, ˝e tak. Jest wiele zapisów prokonsumenckich, ˝e wymieni´ tylko ustaw´ o poÊrednictwie ubezpieczeniowym, która przynosi zwi´kszenie kontroli i nadzoru zak∏adów ubezpieczeƒ nad dzia∏alnoÊcià agentów. Usuni´to zapis odnoÊnie zakazu wykonywania dzia∏alnoÊci agencyjnej na rzecz wi´cej ni˝ jednego zak∏adu ubezpieczeƒ. Rozwiàzanie to jest korzystniejsze dla konsumentów, patrzàc pod kàtem konkurencjnoÊci i lepszej obs∏ugi klientów. Ustawodawca kierujàc si´ s∏abszà pozycjà konsumenta wobec zak∏adów, wprowadzi∏ szereg zapisów wzmacniajàcych pozycj´ i uprawnienia konsumentów, jak równie˝ zwi´kszy∏ obowiàzki po stronie zak∏adów ubezpieczeƒ. Regulacje dostosowane sà do prawa unijnego, co w sytuacji wejÊcia zagranicznych towarzystw na nasz rynek zapewni nale˝ytà ochron´ konsumentów. Ustawa o poÊrednictwie ubezpieczeniowym zawiera regulacje dotyczàce zasad poÊrednictwa ubezpieczeniowego w obu funkcjonujàcych w Polsce formach, warunki uzyskania uprawnieƒ zawodowych oraz wykonywania nadzoru nad wykonywaniem dzia∏alnoÊci poÊredników.

A.A.: Minà∏ rok od wejÊcia Polski do UE, na naszym rynku pojawi∏y si´ nowe firmy ubezpieczeniowe. Jak pani postrzega rozwój rynku, w jakim kierunku idà zmiany? A.F.: Rynek rozwija si´ dynamicznie. Nie musimy obawiaç si´ zagranicznej konkurencji. Polacy sà bardzo pr´˝ni, mamy dobrych fachowców na rynku, dobrze dzia∏a nadzór. Ustawy ubezpieczeniowe, o których ju˝ mówi∏yÊmy, stanowià prze∏om w polskim ustawodawstwie, dostosowane sà do wymogów unijnych i zawierajà wiele postanowieƒ umacniajàcych pozycj´ konsumenta na rynku. Poprawa sytuacji gospodarczej wp∏ywa na dobrà koniunktur´ na polskim rynku ubezpieczeniowym. Pakiet ustaw ubezpieczeniowych zawiera szereg prokonsumenckich uregulowaƒ dostosowujàcych polskie prawo ubezpieczeniowe do wymogów i standardów UE oraz szereg uregulowaƒ majàcych na celu w∏aÊciwà ochron´ klientom zak∏adów ubezpieczeƒ.

A.A.: Poziom ÊwiadomoÊci ubezpieczeniowej jest nieco wy˝szy ni˝ kilka lat temu, ale czy wystarczajàcy? A.F.: Na pewno nie. Du˝a jest rola agentów i brokerów w edukowaniu konsumentów. Prawo ubezpieczeniowe jest skomplikowane i spo∏eczeƒstwo niewiele o nim wie. Trzeba jednak nauczyç si´ czytaç przepisy i patrzeç, co si´ podpisuje. Nie mo˝na zaniechaç dzia∏aƒ edukacyjnych. Trzeba zaczàç ju˝ od programów szkolnych, bo droga jest d∏uga i wymaga czasu. Popularyzacja prawa ubezpieczeniowego le˝y w interesie obu stron ubezpieczonych i ubezpieczycieli. Widz´ wyraênie, ˝e m∏odzi ludzie myÊlà inaczej i ich ÊwiadomoÊç ubezpieczeniowa jest ju˝ na dobrym poziomie. W∏aÊnie taka, jakiej oczekuje si´ od wspó∏czesnego, nowoczesnego cz∏owieka. A.A.: Dzia∏ania edukacyjno-informacyjne podejmuje te˝ Rzecznik Ubezpieczonych i Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej. Czy rola Rzecznika wzrasta na rynku? A.F.: Na pewno, a wynika to z rozszerzenia zakresu dzia∏aƒ realizowanych przez Rzecznika po wejÊciu do UE, a tak˝e zwi´kszenia zadaƒ urz´du w uchwalonych ustawach, takich jak funkcjonowanie Sàdu Polubownego oraz zapytaƒ do Sadu Najwy˝szego. Wa˝na jest te˝ rola Rzecznika w licznych dzia∏aniach edukacyjnych. A.A.: Dzi´kuj´ za rozmow´. P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

IV edycja Konkursu na najlepsze prace z dziedziny ubezpieczeƒ gospodarczych i spo∏ecznych W listopadzie 2004 roku zosta∏a og∏oszona kolejna IV edycja konkursu na najlepszà prac´ doktorskà, podyplomowà, magisterskà i licencjackà (dyplomowà) z dziedziny ubezpieczeƒ gospodarczych i spo∏ecznych. Organizatorami konkursu tak jak w latach ubieg∏ych byli: Rzecznik Ubezpieczonych, Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej oraz medialny patron konkursu „Gazeta Ubezpieczeniowa”. Konkurs swoim zakresem objà∏ tak jak w poprzedniej edycji wszystkie wyró˝nione powy˝ej kategorie prac. g∏oszenia do konkursu przyjmowano do dnia 31.12.2004 r. Do konkursu mog∏y byç zg∏oszone prace doktorskie, których przewód doktorski zosta∏ ukoƒczony wraz z nadaniem autorowi tytu∏u doktora w latach 2003 – 2004.

Z

Laureaci IV edycji konkursu

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

W pozosta∏ych kategoriach konkursowych mo˝na by∏o zg∏aszaç prace ocenione przez promotora jako bardzo dobre, które otrzyma∏y na egzaminie koƒcowym (magisterskim, licencjackim, podyplomowym) przeprowadzonym

w okresie od poczàtku roku 2003 do 30.09.2004 r. ocen´ co najmniej dobrà. Prace oceniane by∏y odr´bnie w poszczególnych kategoriach przez jury z∏o˝one z wybitnych przedstawicieli nauki, a tak˝e praktyki ubezpieczeƒ. W sk∏ad jury wchodzili: przewodniczàcy dr Stanis∏aw Rogowski – Rzecznik Ubezpieczonych, wiceprzewodniczàcy: dr Bo˝ena Do∏´ gowska-Wysocka – redaktor naczelna Gazety Ubezpieczeniowej i prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz, sekretarz mgr Iwona Szymaƒska oraz cz∏onkowie: dr Gra˝yna Brocka , prezes Tomasz Mintoft Czy˝, prof. dr Roman Fulneczek , prof. dr hab. Jerzy Handschke, prof. dr hab. Romuald Holly, prof. dr hab. Urszula Kalina -Prasznic , dr Maria Ku chlewska, dr Ma∏gorzata Maliszewska, prof. dr Ryszard Nowak, prof. dr hab. Kazimierz Ortyƒski, dr Bogus∏aw Sosnowski, prof. dr Alek sandra Wiktorow, doc. dr Ryszard Zelwiaƒski. W dniu 27 stycznia 2005 r. w siedzibie Rzecznika Ubezpieczonych i Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej odby∏o si´ posiedzenie jury konkursu rozpoczynajàce post´powanie konkursowe. Sk∏ada si´ ono z post´powania wst´pnego, które dzieli si´ na dwa etapy i polega na indywidualnej ocenie prac, dokonanej niezale˝nie od siebie przez dwóch cz∏onków jury. Przed rozpocz´ciem post´powania wst´pnego prace zosta∏y utajnione i zakodowane. Cz∏onkom jury, z wyjàtkiem przewodniczàcego i sekretarza, znany jest jedynie tytu∏ pracy. Pe∏ne dane prac zostajà przedstawione

➧ 5

AKTUALNOÂCI analizy ogólnych warunków ubezpieczenia. ■ W zwiàzku ze zmianami oraz projektami zmian w prawie ubezpieczeniowym 27 kwietnia br. odby∏o si´ seminarium zorganizowane przez Fundacj´ Edukacji Ubezpieczeniowej oraz Rzecznika Ubezpieczonych pt. „Teoretyczne i praktyczne aspekty funkcjonowania rynku ubezpieczeniowego w Êwietle zmian w prawie ubezpieczeƒ gospodarczych”. ■ 28 kwietnia br. w siedzibie Rzecznika Ubezpieczonych i Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej odby∏o si´ II posiedzenie jury konkursu na najlepsze prace doktorskie, magisterskie, podyplomowe i licencjackie (dyplomowe) z dziedziny ubezpieczeƒ gospodarczych i spo∏ecznych. Na posiedzeniu jury dokona∏o wyboru najlepszych prac i przyzna∏o nagrody. Uroczyste wr´czenie nagród odby∏o si´ 7 czerwca 2005 roku. ■ Przedstawiciele Rzecznika Ubezpieczonych uczestniczyli w spotkaniu z Prezesem PBUK, na którym wymienili doÊwiadczenia i omówili p∏aszczyzny wspó∏pracy mi´dzy instytucjami. ■ Na pytanie Rzecznika Ubezpieczonych – Czy na podstawie art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DzU nr 124 poz. 1152) zak∏ad ubezpieczeƒ nie odpowiada za szkod´, gdy posiadaczem pojazdu mechanicznego, w którym wyrzàdzono szkod´ i którym szkod´ wyrzàdzono, jest bank b´dàcy kredytodawcà, na którego przeniesiono w∏asnoÊç obu pojazdów w drodze umowy przew∏aszczenia na zabezpieczenie lub te˝ leasingodawca b´dàcy w∏aÊcicielem obu pojazdów?” – w dniu 22 kwietnia 2005 r. Sàd Najwy˝szy podjà∏ uchwa∏´ na-

➧

6

dopiero po ostatecznym zamkni´ciu post´powania konkursowego. Wyniki pierwszej oceny nie sà udost´pniane drugiemu recenzentowi. Prace nie mog∏y byç oceniane przez jurorów, którzy byli ich promotorami lub recenzentami. Taka procedura prac jury zapewnia maksymalny obiektywizm oceny prac konkursowych. Pierwszy etap post´powania wst´pnego zakoƒczy∏ si´ 28 lutego 2005 r. W terminie od 28 lutego do 31 marca 2005 r. zosta∏a dokonana druga recenzja. Na podstawie ocen wyników obu recenzji do post´powania zasadniczego zakwalifikowano 4 prace doktorskie, 5 prac magisterskich, 5 prac podyplomowych oraz 3 prace licencjackie (dyplomowe). Dnia 28 kwietnia br. odby∏o si´ II posiedzenie jury konkursu, w czasie którego Jury dokona∏o wyboru najlepszych prac z ka˝dej kategorii oraz przyzna∏o nagrody i wyró˝nienia. W wyniku tajnego g∏osowania nagrodzono nast´pujàce prace: W kategorii prac doktorskich I nagrod´ przyznano pracy napisanej przez Dorot´ Dzienisiuk z Uniwersytetu Warszawskiego pt. „Ochrona praw w trakcie nabywania i praw nabytych w ramach koordynacji systemów zabezpieczenia spo∏ecznego w Unii Europejskiej”. Promotorem pracy jest prof. dr hab. Ludwik Florek. II nagrod´ przyznano pracy napisanej przez Ma∏gorzat´ Mierzejew skà ze Szko∏y G∏ównej Handlowej pt. „Modelowanie popytu gospodarstw domowych na produkty ubezpieczeniowe”. Promotorem pracy jest prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz. III nagrod´ przyznano pracy napisanej przez Ma∏gorzat´ Serwach z Uniwersytetu ¸ódzkiego pt. „Dobrowolne ubezpieczenia odpowiedzialnoÊci cywilnej”. Promotorem pracy jest prof. dr hab. Ma∏gorzata Pyziak-Szafnicka W kategorii prac magisterskich I nagrod´ przyznano pracy napisanej przez Ann´ Wardziƒskà ze

Szko∏y G∏ównej Handlowej pt. „Ocena funkcjonowania funduszu ubezpieczeƒ spo∏ecznych. Weryfikacja zasady ubezpieczeniowej i finansowania kapita∏owego na przyk∏adzie ubezpieczenia rentowego”. Promotorem pracy jest prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz. II nagrod´ przyznano pracy napisanej przez Jolant´ Gontarz z Uniwersytetu ¸ódzkiego pt. „Ubezpieczenie odpowiedzialnoÊci cywilnej przedsi´biorcy za szkody wyrzàdzone podczas wykonywania czynnoÊci detektywa”. Promotorem pracy jest prof. dr hab. Stanis∏aw Wieteska. III nagrod´ otrzyma∏a praca Karoliny Zieliƒskiej z Uniwersytetu Warszawskiego pt. „OdpowiedzialnoÊç pracodawcy za wypadki przy pracy”. Promotorem pracy jest dr Ma∏gorzata Barzycka-Banaszczyk. W kategorii prac podyplomowych I nagrod´ przyznano pracy An drzeja Grzebieniaka z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu pt. „Bankassurance jako mo˝liwy sposób budowania konglomeratów bankowo-ubezpieczeniowych”. Promotorem pracy by∏ prof. dr hab. Tadeusz Sangowski. II nagrod´ otrzyma∏y dwie prace ex aequo: praca napisana przez Marcina Kowalskiego pt. „Reasekuracja finansowa – szanse i zagro˝enia” napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Tadeusza Sangowskiego oraz praca Patrycjusza Rodzyƒskiego pt. „Wp∏yw ubezpieczenia Business Interruption na sytuacj´ finansowà podmiotów gospodarczych” napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Jerzego Handschke. Obie prace powsta∏y w Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. III nagrod´ przyznano pracy Damiany Skoniecznej z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu pt. „Podatek VAT w odszkodowaniu komunikacyjnym – stanowisko PZU S.A. w konfrontacji z obowiàzujàcymi przepisami prawa i orzecznictwem sàdowym”. Promotorem pracy jest prof. dr hab. Jerzy Handschke W kategorii prac licencjackich jury przyzna∏o dwie nagrody. I nagro P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

d´ zdoby∏a praca Marzeny Jani szewskiej z Wy˝szej Szko∏y Zarzàdzania i BankowoÊci w Poznaniu pt. „Rola Rzecznika Ubezpieczonych jako instytucji ochrony konsumenta us∏ugi ubezpieczeniowej”. Promotorem pracy jest dr Piotr Manikowski. II nagrod´ przyznano pracy Agnieszki Walczak z Wy˝szej Szko∏y Finansów i Informatyki im. prof. Janusza Chechliƒskiego w ¸odzi pt. „Analiza roszczeƒ spornych w ubezpieczeniach majàtkowych i ˝yciowych na przyk∏adzie sàdu okr´gowego w ¸odzi”. Promotorem jest prof. dr hab. Stanis∏aw Wieteska. Poza nagrodami przyznano wyró˝nienia oraz nagrody specjalne. Uchwa∏à jury w kategorii prac magisterskich wyró˝niono prac´ Doroty Sadurskiej z Uniwersytetu ¸ódzkiego pt. „Wp∏yw palenia tytoniu na wysokoÊç sk∏adki w ubezpieczeniach na ˝ycie w Polsce” napisanà pod kierunkiem prof. dr hab. Stanis∏awa Wieteski. Otrzyma∏a ona tak˝e nagrod´ specjalnà „Gazety Ubezpieczeniowej”. Wyró˝nienie Zak∏adu Prawa Ubezpieczeniowego Wydzia∏u Prawa i Administracji Uniwersytetu Miko∏aja Kopernika w Toruniu za wybitny wk∏ad z zakresu badaƒ nad cywilnym prawem ubezpieczeƒ otrzyma∏a praca doktorska Ma∏go rzaty Serwach pt. „Dobrowolne ubezpieczenie odpowiedzialnoÊci cywilnej” z Uniwersytetu ¸ódzkiego napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Ma∏gorzaty Pyziak-Szafnickiej. Wyró˝nienie Polskiego Stowarzyszenia Prawa Ubezpieczeniowego im. W. Warka∏∏y oraz Zak∏adu Prawa Ubezpieczeniowego Wydzia∏u Prawa i Administracji Uniwersytetu Miko∏aja Kopernika w Toruniu za wysokie walory naukowe i szczególnà przydatnoÊç dla praktyki ubezpieczeniowej otrzyma∏a praca doktorska Magdaleny Adamowicz pt. „Rola Towarzystw Ubezpieczeƒ Wzajemnych w systemie ubezpieczeƒ gospodarczych” z Uniwersytetu Gdaƒskiego napisana pod kieC ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

runkiem prof. dr hab. Janiny Ciechanowicz-McLean. Nagrod´ specjalnà Rzecznika Ubezpieczonych za podj´cie i realizacj´ tematyki istotnej dla oceny poziomu us∏ug ubezpieczeniowych otrzyma∏a praca doktorska Anny Kufel -Siemiƒskiej pt. „W∏aÊciwoÊci kana∏ów dystrybucji us∏ug ubezpieczeniowych jako kryteria ich oceny” z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Tadeusza Sangowskiego. Nagrod´ specjalnà Rzecznika Ubezpieczonych za podj´cie i realizacj´ wa˝nego tematu z zakresu prawnej regulacji praw i obowiàzków ubezpieczonych otrzyma∏a praca podyplomowa El˝biety Pie chy pt. „Umowa ubezpieczenia jako centralny instrument prawa ubezpieczeniowego” z Wy˝szej Szko∏y Ubezpieczeƒ i BankowoÊci w Warszawie, napisana pod kierunkiem dr Ma∏gorzaty Maliszewskiej. Nagrod´ specjalnà Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej za prawno-historyczne ukazanie problematyki zabezpieczenia spo∏ecznego otrzyma∏a praca magisterska Ma∏ gorzaty Nowickiej pt. „Historia ubezpieczeƒ spo∏ecznych na ziemiach polskich” z Uniwersytetu Wroc∏awskiego napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Tomasza Kruszewskiego. Nagrod´ specjalnà Rzecznika Ubezpieczonych i Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej za interesujàce monograficzne uj´cie poÊwi´cone Urz´dowi Rzecznika Ubezpieczonych w aspekcie jego prokonsumenckiej roli na rynku ubezpieczeƒ otrzyma∏a praca licencjacka Marzeny Janiszewskiej pt. „Rola Rzecznika Ubezpieczonych jako instytucji ochrony konsumenta us∏ugi ubezpieczeniowej” z Wy˝szej Szko∏y Zarzàdzania i BankowoÊci w Poznaniu, napisana pod kierunkiem dr Piotra Manikowskiego. W dniu 7 czerwca 2005 r. w siedzibie Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych odby∏a si´ uroczystoÊç wr´czenia nagród lau-

SPONSORZY KONKURSU AIG POWSZECHNE TOWARZYSTWO EMERYTALNE S.A.

ASPECTA ˚YCIE S.A.

COMMERCIAL UNION POLSKA – NALE˚ÑCA DO MI¢DZYNARODOWEJ GRUPY AVIVA

TU COMPENSA S.A.

FINLIFE TOWARZYSTWO UBEZPIECZE¡ NA ˚YCIE S.A.

POLSKIE TOWARZYSTWO REASEKURACYJNE S.A.

POWSZECHNY ZAK¸AD UBEZPIECZE¡ NA ˚YCIE S.A.

SIGNAL IDUNA POLSKA

WYDAWNICTWO C.H. BECK

OFICYNA WYDAWNICZA BRANTA SP. Z O.O.

➧

WYDAWNICTWO POLTEXT SP. Z O.O. 7

AKTUALNOÂCI ➧

st´pujàcej treÊci: Przepis art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DzU z dnia 16 lipca 2003 r.) nie ma zastosowania, je˝eli w∏aÊcicielem uszkodzonego lub zniszczonego pojazdu mechanicznego i pojazdu mechanicznego kierowanego przez sprawc´ szkody jest bank kredytujàcy, na którego przew∏aszczono w∏asnoÊç tych pojazdów lub finansujàcy na podstawie umowy leasingu, którzy oddali je w posiadanie zale˝ne (sygn. akt III CZP 99/04). ■ 12 maja 2005 r. odby∏o si´ kolejne posiedzenie Rady Ubezpieczonych. Temat przewodni posiedzenia dotyczy∏ oceny poziomu ochrony praw ubezpieczonych w Polsce z punktu widzenia Rzecznika Praw Obywatelskich. Prelegentem spotkania by∏ doc. dr Ryszard Zelwiaƒski – Dyrektor Zespo∏u Prawa Gospodarczego, Danin Publicznych i Ochrony Praw Konsumenta Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. ■ Na stronie internetowej Rzecznika Ubezpieczonych, znajdujà si´ analityczne zestawienia ogólnych warunków ubezpieczeƒ. Zgromadzone zosta∏y przeanalizowane teksty owu. Na tej stronie znaleêç mo˝na nie tylko najistotniejsze elementy zawarte w poszczególnych owu, ale tak˝e pytania do agenta, które zdaniem ekspertów Rzecznika Ubezpieczonych, nale˝y zadaç agentowi, brokerowi, pracownikowi zak∏adu ubezpieczeƒ, aby uniknàç ewentualnych niejasnoÊci w rozumieniu treÊci umowy ubezpieczenia. ■

Opracowa∏a: Dorota Romaƒska 8

reatom kokursu na najlepsze prace doktorskie, magisterskie, podyplomowe i licencjackie z dziedziny ubezpieczeƒ gospodarczych i spo∏ecznych. Na uroczystoÊç przybyli laureaci wraz z rodzinami, promotorzy nagrodzonych prac, cz∏onkowie jury oraz przedstawiciele instytucji wspierajàcych konkurs i sponsorzy. Sponsorami konkursu by∏y: AIG PTE S.A., ASPECTA ˚YCIE S.A., COMMERCIAL UNION nale˝àce do mi´dzynarodowej grupy AVIVA, TU COMPENSA S.A., FINLIFE S.A, PTR S.A., PZU ˚ycie S.A., które ufundowa∏o nagrody w kategorii prac podyplomowych i licencjackich, SIGNAL IDUNA Polska oraz wydawnictwa: POLTEXT, C.H. BECK oraz Oficyna Wydawnicza BRANTA. Konkurs wpiera∏y instytucje: Komisja Nadzoru Ubezpieczeƒ i Funduszy Emerytalnych, która ufundowa∏a nagrody za prace z zakresu zabezpieczenia spo∏ecznego, Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, Stowarzyszenie Polskich Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz Zak∏ad Prawa Ubezpieczeniowego Wydzia∏u Prawa i Administracji Uniwersytetu Miko∏aja Kopernika w Toruniu.

Przyby∏ych goÊci powitali organizatorzy konkursu. Rzecznik Ubezpieczonych dr Stanis∏aw Rogowski w trakcie otwarcia uroczystoÊci wspomnia∏ zmar∏ych wspó∏inicjatorów i cz∏onków jury konkursu prof. dr hab. Tadeusza Sangowskiego i prof. dr hab. Jana Kufla O wr´czenie dyplomów i nagród zostali poproszeni poszczególni przedstawiciele sponsorów i instytucji wspierajàcych konkurs. Ka˝dy laureat otrzyma∏ równie˝ nagrody ksià˝kowe ufundowane przez wydawnictwa bran˝owe. Spotkanie by∏o doskona∏à okazjà do poznania si´ laureatów i ich promotorów z organizatorami i sponsorami konkursu. W opinii uczestników konkursu oraz cz∏onków jury konkurs charakteryzowa∏ si´ wysokim poziomem i ró˝norodnoÊcià prezentowanej tematyki. Organizatorzy zapowiedzieli kolejnà edycj´ konkursu, podkreÊlajàc jego rol´ w podnoszeniu ÊwiadomoÊci ubezpieczeniowej m∏odych pokoleƒ Polaków, a sponsorzy wyrazili ch´ç dalszego jego wspomagania. UroczystoÊç zakoƒczy∏a symboliczna lampka szampana. opr. Iwona Szymaƒska

INSTYTUCJE WSPIERAJÑCE KONKURS KOMISJA NADZORU UBEZPIECZE¡ I FUNDUSZY EMERYTALNYCH POLSKIE BIURO UBEZPIECZYCIELI KOMUNIKACYJNYCH

STOWARZYSZENIE POLSKICH BROKERÓW UBEZPIECZENIOWYCH I REASEKURACYJNYCH

ZAK¸AD PRAWA UBEZPIECZENIOWEGO WYDZIA¸U PRAWA I ADMINISTRACJI UNIWERSYTETU MIKO¸AJA KOPERNIKA W TORUNIU

P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

VIII KONGRES BROKERÓW

PROFESJONALIZM DLA KLIENTA W dniach 19-22 maja 2005 roku Stowarzyszenie Polskich Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz Polska Izba Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych po raz ósmy zorganizowa∏y w Miko∏ajkach Kongres Brokerów pod has∏em „Profesjonalizm dla Klienta”. ierwszy rok cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej by∏ dla brokerów bardzo pracowity i nie pozbawiony trosk o przysz∏oÊç dla tej profesji. Twarde warunki stawiane poÊrednikom ubezpieczeniowym przez prawo unijne sk∏oni∏y organizatorów Kongresu do poÊwi´cenia spotkaƒ warsztatowych sferze najistotniejszej dla odpowiedzialnego i rzetelnego wykonywania codziennej pracy brokera. Pierwszy dzieƒ Kongresu w ca∏oÊci by∏ poÊwi´cony praktycznym zagadnieniom, które wp∏ywajà na budow´ zaufania i presti˝u zawodu brokera, a zarazem mogà byç pomocne w rozpoznawaniu sfer zagro˝enia odpowiedzialnoÊcià z tytu∏u b∏´du w sztuce. Spotkania kongresowe pe∏ni∏y przede wszystkim funkcj´ edukacyjnà, gdy˝ tematyka zaj´ç by∏a pomocna w odnalezieniu si´ w nowych formu∏ach prawa, szczególnie w zakresie odpowiedzialnoÊci zawodowej. W drugim dniu kongresu tradycyjnie, jak co roku odbywa∏y si´ spotkania brokerów z zak∏adami ubezpieczeƒ. WÊród zak∏adów ubezpieczeƒ prezentujàcych si´ podczas kongresu wymieniç nale˝y: AIG, AMPLICO LIFE, ALLIANZ, ASPECTA ˚YCIE, GRUPA COMMERCIAL UNION, GRUPA

P

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

CONCORDIA Ubezpieczenia Majàtkowe i na ˚ycie, CREDIT SUISSE LIFE&PENSIONS, FINLIFE – Dominet, GRUPA GENERALI, GERLING, GERLING ˚YCIE, ERGO HESTIA, INTER Polska, MACIF ˚ycie, NORDEA ˚YCIE, GRUPA PZU, SIGNAL IDUNA, TRYG, UNIQA, FILAR, GRUPA WARTA. W trakcie kongresu prezentowa∏y si´ równie˝ firmy wspó∏pracujàce z rynkiem ubezpieczeƒ jak: BELFOR, ELVIA Assistance, EUROP Assistance, LUX MED, INFORMATYKA BANKOWA POLSOFT, MUNTERS Likwidacja Szkód, OPTEX Security, SHERLOG, Wydawnictwo Prawnicze LEX. Patronat medialny nad kongresem obj´∏a „Gazeta Ubezpieczeniowa” oraz kwartalnik „Prawo Asekuracyjne”. IIR Wiedza Najwy˝szej Próby – organizowa∏ merytorycznie „Dzieƒ Brokera”, a ATENA Us∏ugi Informatyczne i Finansowe Sp. z o.o. – by∏a partnerem technologicznym VIII Kongresu Brokerów. W kongresie wzi´li te˝ udzia∏ zaproszeni goÊcie, których dzia∏alnoÊç jest ÊciÊle zwiàzana z rynkiem ubezpieczeƒ. Rzecznika Ubezpieczonych reprezentowa∏ Aleksander Daszewski – radca prawny w Biurze RU. Pierwszy dzieƒ kongresu, nazwa-

ny „Dniem Brokera” w ca∏oÊci zosta∏ poÊwi´cony zaj´ciom seminaryjnym. Pierwszy temat wystàpienia podczas tego dnia kongresu to: „Ewolucja funkcji pe∏nionych przez brokera”. G∏os zabra∏ Jacek Kukie∏ka. Kolejnym tematem omawianym tego dnia by∏y procedury Risk Management. Na temat „OdpowiedzialnoÊci brokera wobec klienta, czyli w kierunku wi´kszego profesjonalizmu” g∏os zabra∏ Pawe∏ Sukiennik. Inny wa˝ny temat dotyczy∏ „Profesjonalizmu brokera w skali globalnej”. Referat w tym zakresie wyg∏osi∏ Artur Niemczewski. GoÊç specjalny Commercial Union Krzysztof Wielicki – himalaista – wyg∏osi∏ referat na temat: „Ka˝dy ma swój Mount Everest”. Na zakoƒczenie pierwszego dnia Kongresu Grupa WARTA obchodzàca 85-lecie swojej dzia∏alnoÊci przygotowa∏a bogaty program artystyczny, m.in. wyst´p Marcina Daƒca, teatru Buffo oraz pokaz fajerwerków. Drugi dzieƒ kongresu, nazwany „Dniem Ubezpieczyciela”, nale˝a∏ do dyspozycji zak∏adów ubezpieczeƒ, które organizowa∏y wyjàtkowo ciekawe prezentacje i panele dyskusyjne z brokerami. Po po∏udniu odby∏o si´ otwarte posiedzenie Zarzàdów Stowarzyszenia i Izby. Kongres zakoƒczy∏ koktail wydany przez Stowarzyszenie i Izb´ Brokerów oraz uroczyste wr´czenie nagród Fair Play. W tym roku laureatami tej nagrody zostali: Commercial Union TUO oraz Gerling ˚ycie. 9

Z prac Rzecznika Ubezpieczonych Sàd Najwy˝szy w uchwale z dnia 22 kwietnia 2005 r. (sygn. akt III CZP 99/04) odpowiedzia∏ na pytanie Rzecznika Ubezpieczonych. ierwszy okres stosowania przepisów nowego prawa ubezpieczeniowego ujawni∏ rozbie˝noÊci interpretacyjne na tle stosowania przepisu art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DzU nr 124 poz. 1152 z póên. zm.). W praktyce cz´Êci zak∏adów ubezpieczeƒ pojawi∏y si´ rozbie˝noÊci co do tego, czy ochronà ubezpieczeniowà obj´te sà, w zakresie obowiàzkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoÊci cywilnej, szkody powsta∏e w mieniu w sytuacji, gdy w∏asnoÊç pojazdu uczestniczàcego w zdarzeniu, wskutek którego powsta∏a szkoda, zosta∏a przeniesiona w drodze umowy przew∏aszczenia w celu zabezpieczenia na bank lub stanowi w∏asnoÊç leasingodawcy. Obowiàzujàca w tym zakresie praktyka wypracowa∏a dwa rozbie˝ne stanowiska. Wed∏ug pierwszego z nich posiadaczem pojazdu mechanicznego w rozumieniu art. 38 pkt 1 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DzU nr 124 poz. 1152) bioràcego udzia∏ w zdarzeniu, w wyniku którego powsta∏a szkoda, jest kredytobiorca lub leasingobiorca i w zwiàzku z tym, przy zaistnieniu innych okolicznoÊci przewidzianych prawem, od których ustawa uzale˝nia odpo-

P

10

wiedzialnoÊç zak∏adu ubezpieczeƒ za szkody, przys∏uguje mu roszczenie o odszkodowanie. Stanowisko takie uzasadniane jest w ten sposób, i˝ ustawa z 22 maja 2002 r. nie zawiera definicji poj´cia „posiadacza pojazdu mechanicznego”, ale wyraênie rozró˝nia poj´cia „posiadacza” i „w∏aÊciciela” takiego pojazdu. Zdaniem zwolenników tego poglàdu, znaczenia wyra˝enia „posiadacz pojazdu mechanicznego” poszukiwaç nale˝y w ogólnych przepisach prawa cywilnego. I tak artyku∏ 336 kodeksu cywilnego stanowi, i˝ posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nià faktycznie w∏ada, jak w∏aÊciciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nià faktycznie w∏ada, jak u˝ytkownik, zastawnik, najemca, dzier˝awca lub majàcy inne prawo, z którym ∏àczy si´ okreÊlone w∏adztwo nad cudzà rzeczà (posiadacz zale˝ny). Rzeczà oczywistà jest wi´c, i˝ posiadanie jest okreÊlonym w∏adztwem nad rzeczà, które wyst´puje przy równoczesnym istnieniu fizycznego elementu w∏adania rzeczà, okreÊlanego jako corpus possessionis (dostrzegalny fakt fizycznego w∏adztwa nad rzeczà) oraz psychicznego elementu animus rem sibi habendi, rozumianego jako zamiar w∏adania rzeczà dla siebie. PodkreÊliç tak˝e nale˝y, i˝ stosownie do treÊci art. 337 k.c. posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, ˝e oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zale˝ne. W pierwszym wi´c rz´dzie posiadaczem samoistnym jest w∏aÊciciel w∏adajàcy rzeczà na

podstawie przys∏ugujàcego mu prawa w∏asnoÊci. Wskutek powy˝szego mo˝liwa jest taka sytuacja, i˝ np.: pojazd b´dzie w posiadaniu zale˝nym i w samoistnym ró˝nych podmiotów (np. banku, na którego dokonano przew∏aszczenia na zabezpieczenie roszczeƒ wynikajàcych z umowy kredytu i kredytobiorcy). Ustawa z 22 maja 2003 r., o której mowa, nie wskazuje, czy jej przepisy nale˝y odnosiç do posiadacza samoistnego, czy zale˝nego. Uznaç nale˝a∏oby to za celowy zabieg ustawodawcy, który dà˝y do wy∏àczenia mo˝liwoÊci pozostawania u˝ytkowników pojazdów mechanicznych bez ochrony ubezpieczeniowej w zakresie odpowiedzialnoÊci cywilnej zwiàzanej z ruchem tych pojazdów. Bank – kredytodawca lub leasingodawca – formalny w∏aÊciciel, nie sprawuje faktycznego w∏adztwa nad pojazdami, tym samym nie mo˝na przyjàç, aby by∏ on uwa˝any za posiadacza pojazdu w rozumieniu przedmiotowej ustawy, a tym samym, aby to na nim spoczywa∏ obowiàzek zawarcia umowy ubezpieczeniowej. Powo∏ujàc si´ na takà interpretacj´ „posiadacza”, zwolennicy przedstawionego stanowiska za posiadacza w rozumieniu przepisu art. 38 ust. 1 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DzU nr 124 poz. 1152) uznajà kredytobiorc´ lub leasingobiorc´, nie zaÊ bank, na którego przenieP ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

siono w∏asnoÊç tytu∏em zabezpieczenia kredytu, czy te˝ leasingodawc´. Wed∏ug drugiego stanowiska posiadaczem pojazdu mechanicznego w rozumieniu art. 38 ust. 1 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DzU nr 124 poz. 1152) jest bank (lub leasingodawca), na którego przeniesiono w∏asnoÊç pojazdu w drodze umowy przew∏aszczenia na zabezpieczenie, zaÊ kredytobiorca (lub leasingobiorca) jest kierujàcym pojazdem i w zwiàzku z tym, w przypadku zdarzenia, gdy kredytobiorca (lub leasingobiorca) w kierowanym samochodzie wyrzàdzi bankowi szkod´ polegajàcà na utracie, uszkodzeniu lub zniszczeniu mienia, zak∏ad ubezpieczeƒ nie ponosi odpowiedzialnoÊci. Tak samo odpowiedzialnoÊç ta jest wy∏àczona, kiedy ma miejsce sytuacja, gdy szkoda w pojeêdzie mechanicznym, stanowiàcym w∏asnoÊç banku, na którego owa w∏asnoÊç zosta∏a przeniesiona w drodze umowy przew∏aszczenia na zabezpieczenie, zosta∏a wyrzàdzona przez inny pojazd, którego w∏aÊcicielem jest ten sam bank (np. równie˝ w drodze przeniesienia w∏asnoÊci przez kredytobiorc´ lub leasingobiorc´). Zwolennicy tego poglàdu powo∏ujà si´ na treÊç art. 822 kc, zgodnie z którym przez umow´ ubezpieczenia odpowiedzialnoÊci cywilnej zak∏ad ubezpieczeƒ zobowiàzuje si´ do zap∏acenia okreÊlonego w umowie odszkodowania za szkody wyrzàdzone osobom trzecim, wzgl´dem których odpowiedzialnoÊç za szkod´ ponosi ubezpieczajàcy albo osoba, na rzecz której zosta∏a zawarta umowa ubezpieczenia. W przedstawionych sytuacjach poszkodowany podmiot jest w∏aÊcicielem obydwu uczestniczàcych w kolizji pojazdów, nie posiada statusu „osoby trzeciej”, a tym samym nie przys∏uguje mu roszczenie o odszkodowanie. C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych, który od poczàtku dyskusji na ten temat by∏ zwolennikiem pierwszego z wy˝ej opisanych stanowisk, gdyby ustawodawca mia∏ zamiar wy∏àczyç ochron´ ubezpieczeniowà w razie wyrzàdzenia szkody przez osob´, która przew∏aszczy∏a pojazd jako zabezpieczenie kredytu w pojeêdzie innej osoby majàcej kredyt w tym samym banku (lub te˝ osob´ b´dàcà leasingobiorcà, która wyrzàdzi∏a szkod´ w pojeêdzie innej osoby-leasingobiorcy w tym samym banku) wyraênie wskaza∏by w dyspozycji dyskutowanego przepisu. Wynika to równie˝ z istoty obowiàzkowych ubezpieczeƒ odpowiedzialnoÊci cywilnej, bowiem odmowa ochrony ubezpieczeniowej jedynie w oparciu o okolicznoÊç, ˝e podmioty „∏àczy” wspólny dla nich bank (leasingodawca), w którym zaciàgnà∏ kredyt, jest sprzeczna z podstawowà zasadà ubezpieczeƒ obowiàzkowych, jakà jest zapewnienie mo˝liwie szerokiej ochrony osobie poszkodowanej. Na tle wskazywanych wy˝ej wàtpliwoÊci Rzecznik Ubezpieczonych, dzia∏ajàc na podstawie art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym i Rzeczniku Ubezpieczonych, skierowa∏ wniosek z pytaniem do Sàdu Najwy˝szego o treÊci: „Czy na podstawie ww. przepisu art. 38 pkt 1 zak∏ad ubezpieczeƒ nie odpowiada za szkod´, gdy posiadaczem pojazdu mechanicznego, w którym wyrzà-

dzono szkod´ i którym szkod´ wyrzàdzono, jest bank b´dàcy kredytodawcà, na którego przeniesiono w∏asnoÊç obu pojazdów w drodze przew∏aszczenia na zabezpieczenie lub te˝ leasingodawca, b´dàcy w∏aÊcicielem obu pojazdów?”. Po rozpatrzeniu wniosku Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 20.12.2004 r., RU/614/04/ALD, Sàd Najwy˝szy w sk∏adzie siedmiu s´dziów – Tadeusz WiÊniewski (przewodniczàcy), Miros∏aw Bàczyk, Gerard Bieniek, Helena Ciep∏a, Stanis∏aw Dàbrowski, Zbigniew KwaÊniewski (s´dzia sprawozdawca), Henryk Pietrzkowski po rozstrzygni´ciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 22 kwietnia 2005 r. przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra WiÊniewskiego, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Rzecznika Ubezpieczonych we wniosku z dnia 20 grudnia 2004 r. (znak RU/614/04/ALD): „Czy na podstawie art. 38 pkt 1 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DzU nr 124, poz. 1152) zak∏ad ubezpieczeƒ nie odpowiada za szkod´, gdy posiadaczem pojazdu mechanicznego, w którym wyrzàdzono szkod´ i którym szkod´ wyrzàdzono jest bank b´dàcy kredytodawcà, na którego przeniesiono w∏asnoÊç obu pojazdów w drodze umowy przew∏aszczenia na zabez-

Przepis art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DzU z dnia 16 lipca 2003 r.) nie ma zastosowania, je˝eli w∏aÊcicielem uszkodzonego lub zniszczonego pojazdu mechanicznego i pojazdu mechanicznego kierowanego przez sprawc´ szkody jest bank kredytujàcy, na którego przew∏aszczono w∏asnoÊç tych pojazdów lub finansujàcy na podstawie umowy leasing, którzy oddali je w posiadanie zale˝ne.

11

➧

➧

pieczenie lub te˝ leasingodawca b´dàcy w∏aÊcicielem obu pojazdów?” podjà∏ uchwa∏´: Przepis art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunika-

cyjnych (DzU z dnia 16 lipca 2003 r.) nie ma zastosowania, je˝eli w∏aÊcicielem uszkodzonego lub zniszczonego pojazdu mechanicznego i pojazdu mechanicznego kierowanego przez sprawc´ szkody jest bank kredytujàcy, na którego przew∏aszczono w∏asnoÊç tych pojaz-

Warto przeczytaç

Europejskie prawo umów konsumenckich Ksià˝ka prof. dr hab. Ewy ¸´towskiej, pracownika Instytutu Nauk Prawnych PAN, s´dziego Trybuna∏u Konstytucyjnego, wybitnego mi´dzynarodowego eksperta w dziedzinie ochrony praw konsumenta oraz pierwszego polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, stanowi kompletne omówienie europejskiego prawa umów konsumenckich. Opracowanie jest kontynuacjà wydanego po raz pierwszy w 1999 r. „Prawa umów konsumenckich” i jak podaje autorka, opiera si´ na tamtym materiale mniej wi´cej w jednej piàtej. Pozosta∏a cz´Êç zosta∏a napisana od nowa, z uwzgl´dnieniem zmian stanu prawnego w zakresie europejskiego i polskiego systemu ochrony konsumenta. Prezentowana publikacja sk∏ada si´ z dwudziestu dwóch rozdzia∏ów obejmujàcych nast´pujàce zagadnienia: aksjologa i strategie ochrony konsumenta, poj´cie konsumenta, bezpieczeƒstwo towarów i us∏ug, zasady odpowiedzialnoÊci za produkt niebezpieczny, prawo konsumenta do informacji, prywatnoÊç konsumenta jako granica emitowania i ˝àdania informacji handlowej, zakazy i ograniczenia informacji (zakazy i ograniczenia reklamy oraz reklama wprowadza12

jàca w b∏àd), informacje, do których konsument ma prawo, praktyki marketingowe typu seepstakes (podarki, premie, gry, konkursy) oraz praktyki zwiàzane z obni˝kà ceny, umowy zawierane poza lokalem handlowym, umowy zawierane na odleg∏oÊç, us∏ugi finansowe Êwiadczone na odleg∏oÊç, obrót elektroniczny, klauzule abuzywne, sprzeda˝ konsumencka i zwiàzane z nià gwarancje, us∏ugi finansowe, w tym m.in. us∏ugi ubezpieczeniowe, kredyt dla konsumenta, us∏ugi turystyczne: umowa o podró˝, timesharing, us∏ugi Êwiadczone w ogólnym interesie gospodarczym, prawo w∏aÊciwe i jurydykcja, realizacja praw konsumentów jako przedmiot

dów lub finansujàcy na podstawie umowy leasingu, którzy oddali je w posiadanie zale˝ne. ■

opr. Aleksander Daszewski radca prawny w BRU [email protected]

zainteresowania prawa wspólnotowego. W opracowaniu znajdziemy szczegó∏owe wyjaÊnienia dotyczàce zasad rozstrzygania sporów konsumenckich oraz informacje na temat implementacji poszczególnych dyrektyw w paƒstwach Unii Europejskiej. Ksià˝ka zawiera ponadto wykaz najwa˝niejszych orzeczeƒ Europejskiego Trybuna∏u SprawiedliwoÊci i aktów prawa wspólnotowego wraz z ich treÊcià na p∏ycie CD. „Europejskie prawo umów konsumenckich” to doskona∏e êród∏o wiedzy o ochronie konsumenta zarówno dla samych konsumentów, jak i podmiotów zajmujàcych si´ szeroko rozumianà ochronà ich praw. Autorka wskazuje w zakoƒczeniu swojej pracy, ˝e dla polskiego odbiorcy wiedza o konsumenckim prawie europejskim mo˝e byç êród∏em inspiracji o aksjologii obrotu, kierujàcej si´ innymi zasadami ni˝ rozpowszechnione anachroniczne przekonanie, i˝ sam fakt istnienia wolnego rynku wystarcza do osiàgni´cia po˝àdanego standardu ochrony konsumenta. Zasada caveat emptor (niech kupujàcy ma si´ na bacznoÊci) – wyznaczana przez polskie sàdownictwo – w europejskim prawie konsumenckim ustàpi∏a zasadzie ochrony uzasadnionych oczekiwaƒ konsumenta, która ukszta∏towa∏a instrumentarium cywilnoprawne obrotu konsu■ menckiego. Oprac. A. Dàbrowska

E. ¸´towska, Europejskie prawo umów konsumenckich, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004.

P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

Dzia∏alnoÊç edukacyjno-informacyjna Rzecznika Ubezpieczonych i Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej Dzia∏ania informacyjno-edukacyjne sà jednà z p∏aszczyzn dzia∏ania Urz´du Rzecznika Ubezpieczonych. odstaw´ prawnà do wskazywanej dzia∏alnoÊci stanowi art. 20 pkt 5 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (DzU z dnia 16 lipca 2003 r. nr 124, poz. 1153), zgodnie z którym m.in. do zadaƒ Rzecznika nale˝y podejmowanie dzia∏aƒ w zakresie ochrony osób, których interesy reprezentuje, a w szczególnoÊci inicjowanie i organizowanie dzia∏alnoÊci edukacyjnej i informacyjnej w dziedzinie ochrony ubezpieczajàcych, ubezpieczonych i uposa˝onych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, cz∏onków funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych. Warto tak˝e zaznaczyç, i˝ w stosunku do poprzedniego stanu prawnego nastapi∏a zmiana okreÊlenia dotyczacego sygnalizowanej p∏aszczyzny dzia∏alnoÊci Rzecznika z poprzednio sformu∏owanego „prowadzenia” na „organizowanie”. Przepis w nowej redakcji rozszerza mo˝liwoÊci urz´du, k∏adàc nacisk na jego rol´ organizacyjno-koordynujàcà w dzia∏aniach, które mogà byç realizowane samodzielnie, a tak˝e wspólnie z innymi podmiotami przy pomocy Rzecznika. Rowiàzanie powy˝sze nie pozostaje bez znaczenia tak˝e z uwagi na mo˝liwoÊç szerszego finansowania czy te˝ wspó∏finansowania tej dzia∏alnoÊci z innych êróde∏ ni˝ nieznaczne Êrodki, którymi na te cele dysponuje instytucja Rzecznika. G∏ównym partnerem Rzecznika Ubezpieczonych w realizacji omawianej p∏aszczyzny dzia∏aƒ

P

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

jest powo∏ana przez niego w 1996 r. Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej pe∏niàca w tym zakresie rol´ organizacyjno-pomocowà. Dzia∏alnoÊç podejmowana przez Rzecznika i Fundacj´ przybiera ró˝norodne formy, które majà na celu dotarcie do mo˝liwie najszerszego kr´gu osób – konsumentów us∏ug ubezpieczeniowych. Te, w naszej ocenie o zasadniczym znaczeniu, to kolejno: PORTAL INTERNETOWY WWW.RZU.GOV.PL W 2002 r. Rzecznik Ubezpieczonych uruchomi∏ swojà stron´ internetowà www.rzu.gov.pl. Poczàtkowo strona zawiera∏a jedynie podstawowe informacje z zakresu funkcjonowania Biura Rzecznika, najwa˝niejsze dane teleadresowe uczestników rynku oraz zarys „Vademecum Ubezpieczonego”. Obecnie na stronie mo˝na znaleêç najÊwie˝sze informacje z rynku ubezpieczeƒ, formy udzielania pomocy przez urzàd, informacje dotyczàce sàdu polubownego, szereg publikacji i analiz, akty prawne, orzecznictwo, wskazanie ciekawych linków, rozbudowane vademecum ubezpieczonego i wiele innych materia∏ów dla konsumentów. Obecnie przy wspó∏pracy z Fundacjà nadal trwajà dalsze prace nad rozwojem i aktualizacjà internetowego portalu Rzecznika Ubezpieczonych www.rzu.gov.pl., który, jak wskazujà statystyki, odwiedza oko∏o 15 000 internautów miesi´cznie.

MONITOR UBEZPIECZENIOWY Rzecznik przy wspó∏pracy z Fundacjà redaguje i publikuje Monitor Ubezpieczeniowy b´dàcy biuletynem informacyjno-edukacyjnym zawierajacym materia∏y informacyjne, artyku∏y problemowe, omówienia zmian w prawodawstwie, recenzje ksià˝ek, orzeczenia sàdów, histori´ ubezpieczeƒ, zagadnienia z zakresu przeciwdzia∏ania przest´pczoÊci ubezpieczeniowej oraz inne informacje dotyczàce rynku ubezpieczeniowego i funduszy emerytalnych. Monitor Ubezpieczeniowy jest wydawany w nak∏adzie 2500 egzemplarzy cztery lub pi´ç razy do roku, poczàwszy od 1998 r. Jego celem jest szerzenie wiedzy z zakresu ubezpieczeƒ ˝yciowych i majàtkowych, zabezpieczenia spo∏ecznego oraz realiów funkcjonowania polskiego rynku. Odbiorcami Monitora sà: organizacje konsumenckie, biblioteki publiczne, instytucje rynku ubezpieczeniowego, zak∏ady ubezpieczeƒ, powszechne towarzystwa emerytalne, brokerzy, Rzecznik Praw Obywatelskich, pracownicy naukowi uczelni wy˝szych, studenci, dziennikarze, sejmiki wojewódzkie oraz indywidualne osoby. Ostatnio tak˝e w zale˝noÊci od mo˝liwoÊci finansowych Rzecznika i Fundacji do Monitora sà przygotowywane dodatki specjalne w postaci praktycznych poradników konsumenckich. Prowadzone sà równie˝ równolegle prace nad pozyskiwaniem Êrodków na wydawanie Monitora w ramach publikacji wk∏adek informacyjnych poszczególnych podmiotów oferujàcych swoje us∏ugi na rynku ubezpieczeniowym i zabezpieczenia spo∏ecznego. 13

➧

➧

SEMINARIA PROBLEMOWE Rzecznik przy wspó∏pracy z Fundacjà organizuje cykliczne seminaria problemowe poÊwi´cone bie˝àcym zagadnieniom rynku ubezpieczeniowego i zabezpieczenia spo∏ecznego. Seminaria sà p∏aszczyznà, na której prezentowane sà spostrze˝enia z ró˝nych perspektyw rynku na problematyk´ omawianà podczas spotkaƒ. Biorà w nich aktywny udzia∏ przedstawiciele nauki, zak∏adów ubezpieczeƒ, funduszy emerytalnych, poÊredników ubezpieczeniowych, instytucji wspó∏tworzàcych rynek, a tak˝e pozosta∏ych jego uczestników. W ostatnich dniach odby∏o si´ spotkanie poÊwi´cone zmianom i projektom zmian w prawie ubezpieczeniowym (pakiecie ustaw) oraz proponowanym regulacjom kodeksu cywilnego w zakresie umowy ubezpieczenia. Poprzednie spotkania dotyczy∏y polubownego rozstrzygania sporów oraz Indywidualnych Kont Emerytalnych stanowiàcych alternatywnà mo˝liwoÊç gromadzenia Êrodków uzupe∏niajàcych emerytur´. PORADNIKI UBEZPIECZENIOWE Pod patronatem Fundacji, przy wspó∏pracy z Oficynà Wydawniczà Branta przygotowano trzy publikacje o tematyce ubezpieczeniowej – Praktyczny Poradnik Ubezpieczeniowy, Narciarski Poradnik Ubezpieczeniowy i Turystyczny Poradnik Ubezpieczeniowy. Sà to pozycje przygotowane g∏ównie z myÊlà o m∏odym pokoleniu konsumentów us∏ug ubezpieczeniowych traktujàce w przyjazny sposób o zabezpieczeniu na przysz∏oÊç (OFE, IKE, PPE) oraz informujàce czytelników o masowych ryzykach z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych (NNW, OC, KLZ, majàtkowych i ˝yciowych), jednoczeÊnie odwo∏ujàc si´ do licznych praktycznych przyk∏adów. Planowane sà kolejne poradniki w tej serii – Mieszkaniowy Poradnik Ubezpieczeniowy, Komunikacyjny Poradnik Ubezpieczeniowy oraz Poradnik traktujàcy wy∏àcznie o ubezpieczeniach ˝yciowych. 14

KONTAKTY Z MEDIAMI ORAZ PUBLIKACJE Urzàd Rzecznika Ubezpieczonych du˝à wag´ przywiàzuje do wspó∏pracy ze Êrodkami masowego przekazu. W ramach tej formy dzia∏alnoÊci informacyjno-edukacyjnej udzielane sà wywiady dla prasy, telewizji, radia i na potrzeby komercyjnych portali internetowych (np. w 2004 r. notowaliÊmy ich oko∏o 250). Na bie˝àco przygotowywane sà równie˝ publikacje i opracowania prasowe dotyczàce doraênie pojawiajàcych si´ problemów ze stosowaniem prawa, jak te˝ o charakterze ogólnym podnoszàce ÊwiadomoÊç spo∏eczeƒstwa i propagujàce wiedz´ w obszarze ubezpieczeƒ i zabezpieczenia spo∏ecznego. Ponadto organizowane sà przez urzàd konferencje prasowe. Ostatnie z nich poÊwi´cone by∏y kolejno rynkowi ubezpieczeƒ po wejÊciu Polski do Unii Europejskiej oraz nowym zadaniom Rzecznika Ubezpieczonych zwiàzanym z rozpocz´ciem funkcjonowania sàdu polubownego oraz nowelizacji prawa ubezpieczeniowego. Innà nowatorskà i wartà podkreÊlenia formà wspó∏pracy z dziennikarzami jest obecnie ju˝ kilkuletnia wspó∏praca Fundacji z ING Nationale Nederlanden przy organizacji Dziennikarskiej Akademii Ubezpieczeƒ. Spotkania w ramach akademii majà na celu dotarcie z wiedzà i poularyzacj´ zagadnieƒ z zakresu zabezpieczenia spo∏ecznego i ubezpieczeƒ gospodarczych szczególnie poÊród dziennikarzy prasy lokalnej, którzy z kolei kolportujà uzyskane podczas spotkaƒ informacje wÊród lokalnych spo∏ecznoÊci na ∏amach regionalnych czasopism. Do tej pory odby∏o si´ szeÊç tego typu spotkaƒ.

Asekuracyjnego. JednoczeÊnie propagujàc wiedz´ prawno-ubezpieczeniowà, wspó∏pracujàca na stale z Rzecznikiem i Fundacjà Gazeta Ubezpieczeniowa na bie˝àco korzysta z materia∏ów przekazywanych przez urzàd oraz treÊci, które sà udost´pniane na stronie internetowej www.rzu.gov.pl.

PUBLIKACJE BRAN˚OWE Rzecznik wraz z Fundacjà stale wspó∏pracujà z prasà bran˝owà, przekazujàc szereg publikacji do takich czasopism jak Gazeta Ubezpieczeniowa, Prawo Ubezpieczeƒ i Reasekuracja, a tak˝e w w´˝szym zakresie do Dziennika i Miesi´cznika Ubezpieczeniowego oraz Prawa

WSPÓ¸PRACA Z ORGANIZACJAMI KONSUMENCKIMI Rzecznik Ubezpieczonych ÊciÊle wspó∏pracuje z organizacjami konsumenckimi, przede wszystkim z Federacjà Konsumentów Polskich oraz ze Stowarzyszeniem Konsumentów Polskich. Przyk∏adowo

KONKURS PRAC Z DZIEDZINY UBEZPIECZE¡ I ZABEZPIECZENIA SPO¸ECZNEGO Wzorem lat ubieg∏ych Rzecznik Ubezpieczonych, Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej wraz z Gazetà Ubezpieczeniowà organizujà konkurs na najlepszà prac´ doktorskà, magisterskà i licencjackà z dziedziny ubezpieczeƒ (obecnie IV edycja). Rzecznik sprawuje opiek´ merytorycznà nad konkursem oraz organizuje prace i posiedzenia jury, Gazeta Ubezpieczeniowa jest patronem medialnym konkursu, szeroko go relacjonujàc, a Fundacja wspiera konkurs od strony organizacyjnej, w szczególnoÊci poprzez pozyskiwanie Êrodków na nagrody i organizacj´ dla jego laureatów, sta˝y w zak∏adach ubezpieczeƒ i towarzystwach emerytalnych. UDZIA¸ W KONFERENCJACH, SYMPOZJACH, SEMINARIACH, ODCZYTACH I SZKOLENIACH Rzecznik Ubezpieczonych, jego pracownicy, a tak˝e przedstawiciele Fundacji uczestniczyli w licznych konferencjach i seminariach, wyg∏aszajàc referaty oraz uczestniczàc w panelach dyskusyjnych. AktywnoÊç w tym obszarze ma na celu rozwój wiedzy z zakresu ubezpieczeƒ na polskim rynku.

P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

w ramach dzia∏alnoÊci informacyjno-edukacyjnej Rzecznik przy wspó∏pracy z Fundacjà Edukacji Ubezpieczeniowej wspomaga∏ merytorycznie II Wielkopolskà Olimpiad´ Wiedzy Konsumenckiej dla szkó∏ ponadpodstawowych w cz´Êci poÊwi´conej zagadnieniom ubezpieczeniowym. Bie˝àca wspó∏praca Rzecznika z organizacjami konsumenckimi jest realizowana równie˝ w ramach Rady Ubezpieczonych, której cz∏onkami sà przedstawiciele organizacji konsumenckich. Kontynuowana jest te˝ kilkuletnia wspó∏praca z powiatowymi rzecznikami konsumentów, której efektem w ubieg∏ym roku m.in. by∏y cykliczne szkolenia z zakresu prawa ubezpieczeniowego prowadzone na ich rzecz przez przedstawicieli Rzecznika Ubezpieczonych. WSPÓ¸PRACA ZE ÂRODOWISKIEM AKADEMICKIM Wzorem lat ubieg∏ych Rzecznik Ubezpieczonych ÊciÊle wspó∏pracowa∏ ze Êrodowiskiem akademickim, w szczególnoÊci z uczelniami prowadzàcymi dzia∏alnoÊç badawczà i edukacyjnà w zakresie problematyki ubezpieczeniowej. Wspó∏praca Rzecznika Ubezpieczonych polega∏a m.in. na uczestnictwie w konferencjach, sympozjach, odczytach, publikacji opracowaƒ naukowych, wymianie materia∏ów naukowych, udost´pnianiu do prac badawczych studentom i pracownikom naukowym materia∏ów edukacyjnych b´dàcych w posiadaniu urz´du. W ubieg∏ych latach Rzecznik wspó∏pracowa∏ g∏ównie z takimi uczelniami i dzia∏ajàcymi na nich studenckimi ko∏ami naukowymi, jak: Uniwersytet Miko∏aja Kopernika w Toruniu (Wydzia∏ Nauk Ekonomicznych i Zarzàdzania, Ubezpieczeniowe Ko∏o Naukowe oraz Zak∏ad Prawa Ubezpieczeniowego Wydzia∏u Prawa i Administracji), Akademia Ekonomiczna w Poznaniu (Katedra Ubezpieczeƒ Gospodarczych, Katedra Prawa Gospodarczego oraz Katedra Badaƒ Marketingowych), Szko∏a G∏ówna C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

Handlowa w Warszawie (Katedra Ubezpieczenia Spo∏ecznego i Ko∏o Naukowe Ubezpieczeƒ i Funduszy Emerytalnych), Wy˝sza Szko∏a Przedsi´biorczoÊci i Zarzàdzania im. Leona Koêmiƒskiego w Warszawie, Akademia Ekonomiczna we Wroc∏awiu (Katedra Inwestycji Finansowych i Ubezpieczeƒ), Akademia Ekonomiczna w Katowicach (Ko∏o Naukowe RISK), Politechnika Radomska (Katedra Ubezpieczeƒ i dzia∏ajàce przy niej Ko∏o Naukowe). DOÂWIADCZENIA I WNIOSKI URZ¢DU RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH I FUNDACJI NA PODSTAWIE KILKULETNICH DOÂWIADCZE¡ PRZY REALIZACJI OMAWIANEJ DZIA¸ALNOÂCI OczywiÊcie w zakresie informowania i edukacji spo∏eczeƒstwa mo˝na prowadziç szerszà dzia∏alnoÊç, ale w tym celu konieczne jest wystàpienie kilku czynników i to nie tylko po stronie Rzecznika i Fundacji, ale tak˝e po stronie wszystkich uczestników rynku ubezpieczeniowego. W naszej ocenie potrzebna jest radykalna zmiana myÊlenia i ukierunkowanie strony poda˝owej rynku na dzia∏alnoÊç informacyjno-edukacyjnà na rzecz spo∏eczeƒstwa – konsumentów. Niestety obecnie nie istnieje przeÊwiadczenie, ˝e znajàcy potencjalne zagro˝enia, Êwiadomy rozwiàzaƒ ubezpieczeniowych, wyedukowany klient powinien staç si´ priorytetowym celem merytorycznego oddzia∏ywania bran˝y ubezpieczeniowej. Wnioski, które nasuwajà si´ z perspektywy kilkuletniego pro-

wadzenia tej formy dzia∏alnoÊci, nie nastrajajà pozytywnie i potwierdzajà po cz´Êci prawd´ o niewielkim zaanga˝owaniu bran˝y ubezpieczeniowej w edukacj´ polskiego spo∏eczeƒstwa w zakresie ubezpieczeƒ czy zabezpieczenia spo∏ecznego. W wi´kszoÊci przypadków, pomimo i˝ poszczególne podmioty sk∏adajà deklaracje wspó∏pracy czy wspó∏finansowania projektów edukacyjnych na rzecz konsumentów to jednak nie przek∏ada si´ to na ich realizacj´, co przynajmniej ostatnio g∏ównie wynika z maksymalnej redukcji kosztów szczególnie w tego typu obszarach aktywnoÊci towarzystw. Wydaje si´ tak˝e, ˝e wynika to z faktu, i˝ edukacja spo∏eczeƒstwa w krótkofalowej polityce nie daje wymiernych korzyÊci finansowych zak∏adom ubezpieczeƒ, czego z kolei spodziewajà si´ ich akcjonariusze – w∏aÊciciele spó∏ek. Z drugiej strony obserwujemy, i˝ zak∏ady ubezpieczeƒ dostrzegajà koniecznoÊç sta∏ej edukacji, ale tylko w ramach szkolenia swoich pracowników i dzia∏ajàcych na rzecz zak∏adów poÊredników. Ponadto, w naszej ocenie, piony akwizycyjno-marketingowe zak∏adów ubezpieczeƒ nie posiadajà odpowiedniego potencja∏u merytorycznego i finansowego, a tym samym nie k∏adà wystarczajàcego nacisku na dzia∏ania edukacyjne spo∏eczeƒstwa. ˚eby potwierdziç t´ tez´, wystarczy zadaç sobie par´ podstawowych pytaƒ w tym zakresie – dlaczego nie ma targów ubezpieczeniowych, dni otwartych w zak∏adach ubezpieczeƒ, dlaczego strony internetowe zak∏adów ubezpieczeƒ sà skàpe w treÊci informa-

Poprawa ÊwiadomoÊci ubezpieczeniowej zbli˝y Polsk´ do ukszta∏towania nowoczesnego spo∏eczeƒstwa europejskiego. Dzia∏ania na tej p∏aszczyênie sà dzia∏aniami, w których nie ma ostatecznego celu, trzeba je realizowaç w sposób ciag∏y.

15

➧

➧

cyjne i edukacyjne, dlaczego nie ma infolinii produktowych, gdzie klienci mogliby dowiedzieç si´ wi´cej o oferowanych przez zak∏ad rozwiàzaniach ubezpieczeniowych, dlaczego skrzynki informacyjne e-mail zak∏adów dzia∏ajà niew∏aÊciwie. Wydaje si´ z jednej strony, ˝e wynika to ze wspomnianej redukcji koszów, a z drugiej z braku woli i niedostrzegania potrzeby inwestowania w informowanie i edukowanie zainteresowanych ofertà osób. OczywiÊcie analizujàc ca∏oÊç omawianej problematyki, nie mo˝na generalizowaç i wszystkich ustawiaç w jednym dosyç biernym szeregu. Sà wyjàtki, które pozostajà niestety w mniejszoÊci – w naszej ocenie oko∏o 10% podmiotów rynkowych to podmioty, które dostrzegajà t´ koniecznoÊç i od tej strony w cz´Êci pragnà budowaç swój wizerunek oraz strategi´ sprzeda˝owà. Trzeba tak˝e zaznaczyç, i˝ dzia∏alnoÊç informacyjno-edukacyjna nie wymaga olbrzymich nak∏adów finansowych pod warunkiem, ˝e sà one dobrze wykorzystywane. Mamy tu na uwadze odpowiednio merytorycznie

przygotowane kadry, których wbrew pozorom w zak∏adach ubezpieczeƒ nie brakuje. SpecjaliÊci, którzy mogliby realizowaç te zadania, majà inne bie˝àce do wykonania prace, które uniemo˝liwiajà im anga˝owanie si´ w dzia∏alnoÊç informacyjno-edukacyjnà. Z kolei te osoby, które po cz´Êci winny jà prowadziç, zwykle z braku odpowiedniej wiedzy anga˝ujà si´ wy∏àcznie w kolejne akcje reklamowe, promocyjne i inne projekty, które pozostajà bez wi´kszego znaczenia dla poprawy ÊwiadomoÊci ubezpieczeniowej. Na zakoƒczenie nale˝y z nadziejà podkreÊliç, ˝e sytuacja zmienia si´ w pozytywnym kierunku. Dzia∏alnoÊç informacyjno-edukacyjna, a tak˝e dzia∏ania w celu pozyskania Êrodków finansowych podejmowane przez Rzecznika i Fundacj´ przynoszà coraz lepsze efekty w stosunku do poprzednich okresów. Je˝eli chodzi o Êrodki finansowe, nie sà to i najprawdopodobniej d∏ugo nie b´dà kwoty w pe∏ni nas satysfakcjonujàce, co w znaczny sposób utrudnia pe∏nà i wszechstronnà realizacj´ projektów informacyjno-edukacyjnych.

Wydaje si´, ˝e obecnie wszytkie osoby i instytucje przekonane o potrzebie edukacji spo∏eczeƒstwa (konsumentów) powinny promowaç potrzeb´ i u˝ytecznoÊç tego rodzaju dzia∏alnoÊci. Poprawa ÊwiadomoÊci ubezpieczeniowej zbli˝y Polsk´ do ukszta∏towania nowoczesnego spo∏eczeƒstwa europejskiego. Dzia∏ania na tej p∏aszczyênie sà dzia∏aniami, w których nie ma ostatecznego celu, trzeba je realizowaç w sposób ciàg∏y, oczywiÊcie w miar´ mo˝liwoÊci, pami´tajàc o tym, ˝e zapotrzebowanie spo∏eczne na t´ wiedz´ jest znaczne i b´dzie stale ros∏o. Nie mo˝na te˝ mówiç o konkurencyjnoÊci tego typu dzia∏aƒ – je˝eli ktokolwiek pragnie w jakikolwiek sposób przyczyniç si´ do poprawy wiedzy, wszyscy inni uczestnicy rynku winni s∏u˝yç mu pomocà merytorycznà, swoimi kontaktami, a tak˝e mo˝liwoÊciami organizacyjnymi i finansowymi. ■

Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej przy RU Aleksander Daszewski [email protected]

UBEZPIECZENIA W SYSTEMIE OCHRONY ZDROWIA Toczy si´ dyskusja na temat dodatkowych ubezpieczeƒ zdrowotnych. Lekarze, politycy i du˝a cz´Êç spo∏eczeƒstwa uwa˝a, ˝e to koniecznoÊç, ale rynek dobrowolnych ubezpieczeƒ znajduje si´ w poczàtkowej fazie rozwoju, a jego rola w finansowaniu opieki zdrowotnej jest niewielka. ed∏ug badaƒ CBOS a˝ 60% Polaków jest niezadowolonych z publicznej s∏u˝by zdrowia. Ta grupa badanych nie dostrzega zwiàzku pomi´dzy rosnàcà sk∏adkà zdrowotnà a jakoÊcià i dost´pnoÊcià Êwiadczeƒ medycznych. Ostatnie badania opinii publicznej (marzec 2004 r. IPSOS) wskazujà, ˝e a˝ 23% spo∏eczeƒstwa deklaruje gotowoÊç wykupienia dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego, a wspó∏p∏acenie za us∏ugi medyczne deklaruje prawie 70% spo∏eczeƒstwa (PENTOR czerwiec 2004 r.). Fundamentem poja-

W

16

wienia si´ dodatkowych ubezpieczeƒ zdrowotnych jest jasno zdefiniowany, jednolity system procedur i standardów medycznych, a rola koszyka Êwiadczeƒ jest kluczowym elementem ka˝dego programu ochrony zdrowia. Brak jest przepisów dotyczàcych zasad finansowania Êwiadczeƒ, a ciàg∏e zmiany powodujà niepewnoÊç, poczucie zagro˝enia dla pacjentów, sà te˝ ucià˝liwe dla Êwiadczeniodawcy. Ubezpieczenia zdrowotne w Polsce tworzà potencjalnie ogromny rynek, niestety do tej pory niewykorzystany. P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

Ze s∏u˝bà zdrowia jest jak z pacjentem – mówi dr Marek Durlik, dyrektor Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie. – Bardzo cz´sto jest on poddawany ró˝nym eksperymentom terapeutycznym, które nie do koƒca oparte sà na w∏aÊciwej diagnozie. Nie ma co si´ dziwiç, ˝e stan zdrowia tak leczonego cz∏owieka nie poprawia si´, wr´cz przeciwnie – pacjent jest w coraz gorszym stanie. Nie ma na Êwiecie doskona∏ych systemów ochrony zdrowia. USA majà najdro˝szy system (14% PKB), gdzie prawie 1/4 spo∏eczeƒstwa nie jest obj´ta ˝adnà formà ubezpieczenia. W Polsce przeznacza si´ na ochron´ zdrowia (ok. 6% PKB), przy takich Êrodkach nie mo˝emy zabezpieczyç opieki wszystkim Polakom na jednakowym poziomie. Za du˝o jest polityki wokó∏ ochrony zdrowia. Cz´sto szpitale i lecznice traktowane sà jak jeden z elementów aparatu paƒstwowego, a nie samodzielne jednostki stworzone do sprawowania funkcji dalekich od polityki, opartych w znacznym stopniu na zdrowych zasadach wolnego rynku. Najwy˝szy czas uporzàdkowaç te sprawy. JesteÊmy jedynym krajem, gdzie nie ma oficjalnego wspó∏p∏acenia przez pacjenta za niektóre us∏ugi. Wprowadzenie czytelnego systemu dop∏at jest absolutnà koniecznoÊcià. OczywiÊcie nale˝y si´ zastanowiç, w jaki sposób pomagaç najubo˝szym, ale to ju˝ inna sprawa. Z badaƒ przeprowadzonych przez Instytut PENTOR wynika, ˝e znaczna grupa Polaków (ok. 48%) korzysta z prywatnej opieki zdrowotnej, w tym (ok. 5%) wy∏àcznie z sektora prywatnego, wed∏ug oÊrodka badawczego IPSOS gotowoÊç zakupu dodatkowych us∏ug medycznych deklaruje prawie 70% badanych. Pacjenci p∏acà za dost´p do leczenia poprzez ró˝nego rodzaju fundacje przyszpitalne lub niepubliczne zak∏ady zdrowia, które majà podpisane kontrakty ze szpitalami. Us∏ugi tych niepublicznych zak∏adów to poÊrednictwo, gdy˝ pacjent na prawdziwe leczenie i tak trafia do publicznego zak∏adu opieki zdrowotnej. Dlaczego nie zrównaç podmiotów, dlaczego publiczny zak∏ad nie mo˝e sam przyjmowaç pacjentów, tylko musi byç poÊrednik. KomuÊ na tym zale˝y.

Musimy te˝ zadaç sobie pytanie, co utrudnia wprowadzenie ubezpieczeƒ zdrowotnych. Tu wymieniç nale˝y na pierwszym miejscu brak prawnie okreÊlonego zakresu Êwiadczeƒ medycznych, popularnie mówiàc „koszyka Êwiadczeƒ medycznych”, brak dok∏adnych danych pozwalajàcych ubezpieczycielom na okreÊlenie ryzyka i kalkulacj´ sk∏adki, a tak˝e niedostatecznà iloÊç placówek medycznych oferujàcych wysoki poziom us∏ug. Coraz cz´Êciej mówi si´ i pisze o du˝ym potencjale rynku ubezpieczeƒ zdrowotnych w naszym kraju i coraz wi´kszym zainteresowaniu ludzi tymi ubezpieczeniami, co daje szans´ na szybsze pojawienie si´ dodatkowych ubezpieczeƒ zdrowotnych. Skorzystajà na tym wszyscy, pacjent otrzyma lepszà ochron´ zdrowia, Êwiadczeniodawcy dodatkowe Êrodki finansowe, a ubezpieczyciele mo˝liwoÊç stworzenia dobrych produktów ubezpieczeniowych. Nowy system ochrony zdrowia trzeba budowaç na europejskich wzorcach, opierajàc si´ na publicznych Êwiadczeniach i dobrowolnym systemie komercyjnym. Rola dodatkowych ubezpieczeƒ zdrowotnych b´dzie rosnàç, ale dynamika tego procesu zale˝eç b´dzie od regulacji przyj´tych w publicznym systemie opieki zdrowotnej. Dodatkowe ubezpieczenia zdrowotne – mówi dr Bogus∏aw Sosnowski, prezes FinLife S.A – sà nie tylko szansà dla pacjentów na korzystanie ze Êwiadczeƒ medycznych na du˝o wy˝szym poziomie ni˝ przeci´tny i dost´pny w publicznych placówkach zdrowia, ale równie˝ dodatkowym êród∏em pieni´dzy dla systemu ochrony zdrowia. OczywiÊcie nie nale˝y równie˝ zapomnieç o towarzystwach ubezpieczeniowych, które mog∏yby poszerzyç swojà ofert´ i zarobiç dodatkowe pieniàdze. Wed∏ug badaƒ oÊrodka badawczego IPSOS 9 mln Polaków by∏oby gotowych zakupiç dodatkowe ubezpieczenie zdrowotne. Niewàtpliwie jest to grupa potencjalnie zainteresowana wyjÊciem z systemu publicznego. Polski system ubezpieczeniowo-bud˝etowy obejmuje jednak praktycznie wszystkich obywateli i wyklucza rezygnacj´ z uczestnictwa w nim – fakt rezygnacji z us∏ug publicznych nie oznacza wy∏àczenia z ubezpieczenia powszechnego i obowiàzku uiszczania sk∏adki. Prawdopodobnie du˝a cz´Êç tej grupy jest obj´-

Za du˝o jest polityki wokó∏ ochrony zdrowia. Cz´sto szpitale i lecznice traktowane sà jak jeden z elementów aparatu paƒstwowego, a nie samodzielne jednostki stworzone do sprawowania funkcji dalekich od polityki, opartych w znacznym stopniu na zdrowych zasadach wolnego rynku.

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

17

➧

➧

ta szerokim zakresem ochrony w ramach sektora prywatnych ubezpieczeƒ zdrowotnych lub quasiubezpieczeƒ w formie Êwiadczeƒ abonamentowych. Przewidujàc rozwój ubezpieczeƒ zdrowotnych, pracujemy nad przygotowaniem oferty ubezpieczeƒ zdrowotnych, która obejmowaç b´dzie szeroki wachlarz badaƒ diagnostycznych, konsultacji medycznych oraz badaƒ profilaktycznych. Oferta b´dzie skierowana zarówno do klienta indywidualnego, jak i grupowego. W zamys∏ach jest równie˝ rozpocz´cie projektów dotyczàcych szeroko rozumianej profilaktyki zdrowotnej dla wybranych grup zawodowych. FinLife S.A. nie wyklucza równie˝ wspó∏pracy z firmami abonamentowymi. Dotychczas stanowi∏y konkurencj´ dla towarzystw ubezpieczeniowych i ich polis, gwarantujàcych ró˝ny zakres ochrony zdrowia. Obecnie jednak rozwój rynku zmierza w kierunku wspó∏pracy pomi´dzy tymi podmiotami. Rozpatrujàc problem dodatkowych ubezpieczeƒ zdrowotnych – mówi Prezes ASPECTA ˚YCIE Towarzystwo Ubezpieczeƒ S.A. S∏awomir WaleryÊ – nale˝y zadaç sobie podstawowe pytania, czym majà byç indywidualne ubezpieczenia zdrowotne, czego pacjent b´dzie móg∏ oczekiwaç za swoje pieniàdze, jaki b´dzie popyt na ten typ polis i jaka polisa b´dzie w stanie zapewniç bezpieczeƒstwo zdrowotne pacjenta. Wiele placówek publicznej s∏u˝by zdrowia prowadzi dzia∏alnoÊç komercyjnà. Badania diagnostyczne mo˝na tak˝e wykupiç w gabinetach prywatnych, ∏atwiejszy jest tam dost´p do specjalistów, krótszy czas oczekiwania na badania i bardziej nowoczesne wyposa˝enie. Niestety problemem dla przeci´tnego pacjenta stajà si´ koszty zwiàzane z zakupem us∏ug medycznych. Najwi´cej Êwiadczeƒ zwiàzanych z us∏ugami medycznymi mo˝na uzyskaç z grupowych ubezpieczeƒ na ˝ycie, tam te˝ znajdujà si´ ubezpieczenia chorobowe i szpitalne. Popularne NNW, koszty leczenia za granicà i NW komunikacyjne obejmujà g∏ównie wyp∏aty zwiàzane z udzielaniem pierwszej pomocy, leczeniem i rehabilitacjà w nast´pstwie nieszcz´Êliwych wypadków. Towarzystwa ubezpieczeƒ oferujà te˝ indywidualne ubezpieczenia na ˝ycie, których zakres ochrony jest bar-

dzo zró˝nicowany, np. ubezpieczenie w zakresie kosztów leczenia stomatologicznego, badania profilaktyczne dla kobiet, diagnozowanie raka piersi czy skomplikowane zabiegi chirurgiczne. Wa˝ne jest, aby polisy zapewnia∏y bezpieczeƒstwo zdrowotne, tak by ka˝dy pacjent w ka˝dej sytuacji móg∏ zwróciç si´ po fachowà pomoc i uzyskaç odpowiednià opiek´. Zak∏ady ubezpieczeƒ muszà stworzyç takà polis´, aby ubezpieczenie by∏o przejrzyste i ∏atwe do zrozumienia dla klientów, aby wiadomo by∏o, jakie Êwiadczenia ma zagwarantowane ka˝dy ubezpieczony. Przygotowywanie takiej oferty b´dzie wymaga∏o od firm ubezpieczeniowych i medycznych du˝ego zaanga˝owania organizacyjnego, merytorycznego i finansowego. Podstawowà bolàczkà systemów ochrony zdrowia na ca∏ym Êwiecie jest niezadowalajàcy poziom finansowania – mówi dr Grzegorz Luboiƒski z grupy lekarskiej ds. etyki w s∏u˝bie zdrowia przy Fundacji im. S. Batorego. – Hipokryzjà by∏oby mówienie, ˝e ka˝dy b´dzie mia∏ jednakowy dost´p do specjalistów, badaƒ czy jednoosobowych pokojów szpitalnych. Nie ma na Êwiecie paƒstwa, w którym by∏by idealny system ochrony zdrowia, nie mo˝na tego oczekiwaç tak˝e w Polsce. Reforma s∏u˝by zdrowia mia∏a stworzyç warunki do odpowiedniego wzrostu jakoÊci opieki zdrowotnej. W obecnej kondycji finansowej nie ma szans na realizacj´ takiej reformy. Chory nie mo˝e spodziewaç si´ równego dost´pu do wszystkich Êwiadczeƒ. Zapewniona mo˝e byç tylko opieka podstawowa. Zmiany organizacyjne w NFZ, a tak˝e kolejne kosmetyczne ruchy w reformowaniu s∏u˝by zdrowia nie spowodujà nap∏ywu wi´kszych Êrodków finansowych. MyÊl´, ˝e lepiej b´dzie, gdy pacjent b´dzie wiedzia∏ oficjalnie, za co ma zap∏aciç i pieniàdze te znajdà si´ w kasie szpitala czy przychodni, a nie b´dziemy dalej zasilaç tzw. szarej strefy. Tylko okreÊlenie jasnych zasad funkcjonowania publicznego i prywatnego systemu ochrony zdrowia mo˝e spowodowaç wyeliminowanie patologii. Mo˝na zadaç sobie pytanie, dlaczego do tej pory taki zapis nie zosta∏ wprowadzony do projektu ustawy zdrowotnej. Niestety taka decyzja jest niepopularna i w konsekwencji powoduje l´k polityków przed utratà poparcia spo∏ecznego. ■ Anna Arwaniti

Rola dodatkowych ubezpieczeƒ zdrowotnych b´dzie rosnàç, ale dynamika tego procesu zale˝eç b´dzie od regulacji przyj´tych w publicznym systemie opieki zdrowotnej.

18

P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

Dodatkowe ubezpieczenia chorobowe Kolejne permanentne reformy opieki zdrowotnej przybli˝ajà nas coraz bardziej do wprowadzenia dodatkowych ubezpieczeƒ chorobowych. ast´pujàce po sobie rozwiàzania sà coraz gorzej przyjmowane przez spo∏eczeƒstwo, które doÊç ma ju˝ eksperymentów na ˝ywym organizmie. Polacy zm´czeni notorycznymi zmianami zgodzà si´ ju˝ pewnie nawet na system ze wspó∏p∏aceniem, je˝eli okreÊlone zostanà jasno i klarownie Êwiadczenia gwarantowane przez paƒstwo. Takie posuni´cie wymaga stworzenia koszyka Êwiadczeƒ nieodp∏atnych, cz´Êciowo odp∏atnych oraz takich, za które paƒstwo nie zap∏aci nic. Zasady p∏atnoÊci mogà wp∏ywaç na liczb´ Êwiadczeƒ, im wi´ksze refundacje, tym wi´ksze prawdopodobieƒstwo wyst´powania okreÊlonych jednostek chorobowych, dlatego niezb´dne b´dà zmiany kwalifikacji Êwiadczeƒ (gwarantowane, cz´Êciowo refundowane oraz bez ˝adnej refundacji) w trakcie funkcjonowania systemu, aby w ten sposób oddzia∏ywaç na rynek Êwiadczeƒ i us∏ug medycznych. Jednak niewielkie nawet op∏aty mogà byç istotnà barierà dla osób ubogich, dlatego nale˝y uwzgl´dniç preferencje dla gospodarstw domowych ˝yjàcych poni˝ej minimum socjalnego lub minimum egzystencji. Skutecznemu wprowadzeniu nowego systemu nie mo˝e towarzyszyç podnoszenie sk∏adek na NFZ, gdy˝ w ten sposób konserwujemy niewydolny system. Z pewnoÊcià wydatki na ochron´ zdrowia na poziomie 6% PKB sà zbyt ma∏e, ale potencjalne dodatkowe Êrodki powinny szerokim ∏ukiem omijaç system publiczny w obecnym kszta∏cie. Powstaje coraz wi´cej niepublicznych zak∏adów opieki zdrowotnej, które zabezpieczajà coraz wi´kszà

N

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

cz´Êç potrzeb w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. Stworzenie przejrzystych zasad finansowania pozwoli wykorzystaç ich rosnàcy potencja∏, stanowi te˝ wymóg niezb´dny do aktywniejszego udzia∏u zak∏adów ubezpieczeƒ w tworzeniu produktów finansujàcych skutki ryzyka choroby. Funkcjonowanie kompleksowych ubezpieczeƒ choroby obejmujàcych swoim zakresem równie˝ powa˝ne zachorowania jest uzale˝nione od wprowadzenia cennika Êwiadczeƒ i us∏ug medycznych dla zabiegów i operacji wykonywanych w szpitalach. Przygotowanie tego mo˝e byç jednak czasoch∏onne. Dlatego obecnie mo˝na si´ skupiç na wykorzystaniu ubezpieczeƒ dodatkowych dla finansowania najprostszych us∏ug medycznych.

stosunkowo niewiele i sà one doÊç drogie. Zmiana sytuacji wymaga masowoÊci, która mo˝e zapewniç korzyÊci skali. Dlatego bez okreÊlenia jasnych zasad finansowych systemu publicznego ubezpieczenia oraz roli ubezpieczeƒ dodatkowych te ostatnie b´dà bardziej dryfowaç, ani˝eli rozwijaç si´ w okreÊlonym kierunku. Wprowadzenie dodatkowych ubezpieczeƒ chorobowych na wi´kszà skal´ sprzyjaç b´dzie jednak powstawaniu nierównoÊci w dost´pie do ponadstandardowej opieki zdrowotnej. Ponadto zak∏ady ubezpieczeƒ w zale˝noÊci od wysokoÊci sk∏adki ubezpieczeniowej b´dà zapewniaç Êwiadczenia na okreÊlonym poziomie. Mo˝liwe b´dzie równie˝ uzale˝nianie kosztu ochrony ubezpieczeniowej od stanu zdrowia. Z pewnoÊcià b´dzie to sprzyjaç rozwarstwieniu spo∏eczeƒstwa. Dodatkowe ubezpieczenia chorobowe sà bardzo popularne w krajach rozwini´tych, gdy˝ stanowià dobre uzupe∏nienie systemu publicznego,

Stworzenie przejrzystych zasad finansowania pozwoli wykorzystaç ich rosnàcy potencja∏, stanowi te˝ wymóg niezb´dny do aktywniejszego udzia∏u zak∏adów ubezpieczeƒ w tworzeniu produktów finansujàcych skutki ryzyka choroby. Z badaƒ opinii publicznej wynika, ˝e istnieje du˝e zainteresowanie dodatkowymi ubezpieczeniami chorobowymi. Kondycja publicznego systemu ochrony zdrowia sprzyja tym tendencjom. Nale˝y jednak pami´taç, ˝e deklaracje nie sà równoznaczne z zakupem takiego ubezpieczenia. Przecie˝ od doÊç dawna istniejà na polskim rynku dobrowolne ubezpieczenia chorobowe, ale funkcjonujà one g∏ównie na zasadzie dodatku pracodawcy do wynagrodzenia pracownika. Indywidualnych polis jest

poprawiajàc efektywnoÊç wydatków na system opieki zdrowotnej. Jednak w przypadku Polski nale˝y szczególnie pami´taç, ˝e system dobrowolnych ubezpieczeƒ chorobowych powinien byç komplementarny, nie zaÊ substytucyjny wobec systemu publicznego. Wymaga to sprawnie funkcjonujàcego systemu publicznego, zapewniajàcego Êwiadczenia na podstawowym poziomie i w akcepto■ walnym spo∏ecznie zakresie. Marcin Kawiƒski [email protected] 19

DOBROWOLNE UBEZPIECZENIE NIEDO¸¢STWA STARCZEGO – UBEZPIECZENIE PIEL¢GNACYJNE Proces starzenia si´ spo∏eczeƒstw oraz zmiany we wspó∏czesnym modelu rodziny, okreÊlane cz´sto mianem „cichej rewolucji”, doprowadzajà równie˝ w Polsce do stopniowego wzrostu znaczenia ryzyka niedo∏´stwa starczego (ang. old-age infirmity) oraz odzwierciedlajà si´ równoczeÊnie w narastaniu problemów zwiàzanych z d∏ugoterminowà opiekà nad zniedo∏´˝nia∏ymi osobami w wieku starczym (ang. long-term care).1 ominujàcà kwestià staje si´ temat êróde∏ finansowania opieki d∏ugoterminowej, w tym mo˝liwoÊci zastosowania dobrowolnego ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego. Jako niedo∏´stwo starcze (starcza niewydolnoÊç ˝yciowa) okreÊlany jest „taki stan starego cz∏owieka, gdy na skutek zaniku i niewydolnoÊci narzàdów lub przewlek∏ej ci´˝kiej choroby staje si´ on niezdolny do wykonywania codziennych czynnoÊci, koniecznych w normalnym ˝yciu”.2 Za osob´ niedo∏´˝nà nale˝a∏oby zatem uznaç ka˝dà osob´ w wieku starczym (powy˝ej 65. roku ˝ycia), która potrzebuje wsparcia przynajmniej w zakresie jednej czynnoÊci ˝ycia codziennego. Obiektywnà ocenà wyst´powania niedo∏´stwa starczego sà skale oceny wydolnoÊci czynnoÊciowej wykorzystywane podczas Ca∏oÊciowej Oceny Geriatrycznej: ■ skala oceny mo˝liwoÊci wykonywania codziennych czynnoÊci (ang. activities of daily living – ADL) – skala Katza – kàpanie, ubieranie si´, za∏atwianie potrzeb fizjologicznych, poruszanie si´, samokontrola, od˝ywianie; ■ skala oceny mo˝liwoÊci wykonywania instrumentalnych codziennych czynnoÊci (ang. instrumental activities of daily living – IADL) – skala Lawtona

D

20

– pisanie, czytanie, chodzenie po schodach, sprzàtanie, przygotowywanie posi∏ków, samodzielne wychodzenie z domu, korzystanie ze Êrodków transportu, pos∏ugiwanie si´ pieni´dzmi, lekami, telefonem. Wynikiem realizacji ryzyka niedo∏´stwa starczego jest potrzeba opieki d∏ugoterminowej.3 Pod poj´ciem opieki d∏ugoterminowej kryje si´ szerokie wsparcie – od pomocy w przygotowywaniu zwyk∏ych posi∏ków lub mieszkania w domach z wy˝ywieniem i opiekà, do skomplikowanych i trudnych zabiegów, takich jak do˝ylne podawanie leków lub obserwacja w specjalistycznych oddzia∏ach.4 Z kolei opiek´ prowadzonà przez instytucje, dok∏adnie przez wykwalifikowanà kadr´ medycznà, okreÊla si´ terminem „opieka piel´gnacyjna”. Dlatego te˝ ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego cz´sto okreÊlane sà mianem ubezpieczeƒ piel´gnacyjnych (niem. Pflegeversicherung) bàdê ubezpieczeƒ opieki d∏ugoterminowej (ang. long-trem care), poniewa˝ w tego typu produktach to w∏aÊnie d∏ugoterminowa opieka sprawowana przez wykwalifikowanà kadr´ medycznà jest Êwiadczeniem oferowanym przez zak∏ady ubezpieczeƒ. Jednak˝e w niniejszym artykule zostanie przyj´te nazewnictwo typów ubezpieczeƒ od nazw ry-

zyk, których negatywne konsekwencje finansowe sà przejmowane przez zak∏ad ubezpieczeƒ (a nie od nazw Êwiadczeƒ). Pierwsze dobrowolne ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego pojawi∏y si´ w Stanach Zjednoczonych w latach 60. XX w.5 Obecnie produkty takie oferowane sà na wielu rynkach, mi´dzy innymi w Izraelu, Japonii, Francji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii – przede wszystkim sà to kraje, które posiadajà wyodr´bniony z systemu zabezpieczenia spo∏ecznego podsystem zabezpieczenia opieki d∏ugoterminowej. Z uwagi na fakt, i˝ charakter tych ubezpieczeƒ jest d∏ugoterminowy, ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego oferowane sà przede wszystkim przez zak∏ady ubezpieczeƒ na ˝ycie (ang. life insurer) i zdrowotne zak∏ady ubezpieczeƒ (ang. health insurer). W Polsce sà to zak∏ady ubezpieczeƒ prowadzàce dzia∏alnoÊç w zakresie dzia∏u i ubezpieczeƒ (ubezpieczenia ˝yciowe) Aczkolwiek w niektórych krajach, jak np. Japonia, ubezpieczenia te stanowià równie˝ ofert´ zak∏adów ubezpieczeƒ majàtkowych. W Polsce sà to zak∏ady ubezpieczeƒ prowadzàce dzia∏alnoÊç w zakresie dzia∏u II ubezpieczeƒ (ubezpieczenia pozosta∏e osobowe i majàtkowe). Stosujàc jako kryterium podzia∏u charakter Êwiadczenia, mo˝na wyró˝niç dwa typy ubezpieczeƒ ryzyka niedo∏´stwa starczego:6 ■ ubezpieczenie o zdefiniowanej wysokoÊci Êwiadczenia w dacie poczàtku ochrony ubezpieczeniowej – polegajà one na wyp∏acie ÊciÊle okreÊlonej sumy pieni´˝nej po zajÊciu zdarzenia ubezpieczeniowego okreÊlonego w umowie (mogà mieç form´ Êwiadczeƒ jednorazowych lub powtarzajàcych si´). W przypadku ubezpieczeƒ P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

ryzyka niedo∏´stwa starczego Êwiadczenie przyjmuje postaç renty, najcz´Êciej o cz´stotliwoÊci rocznej, ale zdarzajà si´ równie˝ produkty z wbudowanym Êwiadczeniem dziennym. Zatem ubezpieczenia te nie pokrywajà bezpoÊrednio kosztów opieki d∏ugoterminowej, ■ ubezpieczenia o niezdefiniowanej wysokoÊci Êwiadczenia w dacie poczàtku ochrony ubezpieczeniowej, tzw. ubezpieczenia odszkodowawcze (ang. indemnity insurance) – pokrywajà one rzeczywiste koszty opieki d∏ugoterminowej. W celu ograniczenia wysokoÊci kosztów ponoszonych przez zak∏ad ubezpieczeƒ zwiàzanych z wyp∏atami Êwiadczeƒ stosowane sà tutaj pewne ograniczenia jak: górna granica wysokoÊci Êwiadczeƒ bàdê te˝ górna granica okresu wyp∏acania Êwiadczenia. Innym podzia∏em ubezpieczeƒ ryzyka niedo∏´stwa starczego jest podzia∏ oparty na kryterium powiàzania z innymi typami ubezpieczeƒ. Ubezpieczenie ryzyka niedo∏´stwa starczego oferowane jest najcz´Êciej jako jedna z pi´ciu ni˝ej wymienionych form: ■ ubezpieczenie samodzielne (ang. stand-alone policy); ■ podwy˝szona renta (ang. enhanced annuity) – ubezpieczenie oferowane osobom, u których ryzyko niedo∏´stwa starczego ju˝ si´ zrealizowa∏o. Termin „podwy˝szona” odnosi si´ do wysokoÊci Êwiadczenia, które jest tutaj wy˝sze ni˝ przy tradycyjnym ubezpieczeniu rentowym, poniewa˝ stosowane sà tablice trwania ˝ycia w niedo∏´stwie starczym; ■ ubezpieczenie dodatkowe (ang. rider benefit) – najcz´Êciej dodawane jest ono do ubezpieczenia na wypadek Êmierci. WysokoÊç Êwiadczenia w ubezpieczeniu dodatkowym zale˝y od wysokoÊci sumy ubezpieczenia w ubezpieczeniu podstawowym (najcz´Êciej wynosi ono 2% tej sumy); C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

■ podwy˝szona emerytura (ang. enhanced pension) – okres ochrony ubezpieczeniowej zaczyna si´ tutaj od dnia zaprzestania pracy zawodowej (przejÊcia osoby na emerytur´), natomiast Êwiadczenie, renta p∏atna natychmiast, jest podwy˝szane od chwili realizacji ryzyka niedo∏´stwa starczego; ■ pakiety ubezpieczeniowe (ang. insurance packages) – z regu∏y takie pakiety sk∏adajà si´ z nast´pujàcych typów produktów: ubezpieczenia rentowego na wypadek ryzyka niedo∏´stwa starczego, odroczonej renty ˝yciowej (np. rozpoczynajàcej si´ w 80 roku ˝ycia) wyp∏acanej w przypadku braku roszczenia z tytu∏u ubezpieczenia rentowego na wypadek ryzyka niedo∏´stwa starczego oraz bezterminowego ubezpieczenia na wypadek Êmierci. Âwiadczenie z ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego jest wyp∏acane wówczas, gdy zajdzie wypadek ubezpieczeniowy – realizacja ryzyka niedo∏´stwa starczego – okreÊlonego zgodnie ze skalà ADL bàdê IADL. Pomimo tego, ˝e metodologia definiowania niedo∏´stwa starczego (na podstawie staroÊci czynnoÊciowej) jest taka sama w wi´kszoÊci zak∏adów ubezpieczeƒ oferujàcych ubezpieczenia tego typu, to liczba czynnoÊci (uprawniajàcych do otrzymania Êwiadczenia), które sà wzi´te pod uwag´, mo˝e si´ znacznie ró˝niç pomi´dzy poszczególnymi krajami i zak∏adami ubezpieczeƒ. Przyk∏adowo brane sà pod uwag´ takie czynnoÊci jak: ■ w Niemczech:8 mycie (w tym mycie w∏osów i golenie), ubieranie si´, kontrola zwieraczy, wstawanie z ∏ó˝ka, spo˝ywanie posi∏ków; ■ w Wielkiej Brytanii:9 mycie, ubieranie si´, chodzenie, za∏atwianie potrzeb fizjologicznych, podnoszenie si´ (przenoszenie), spo˝ywanie posi∏ków; ■ w Stanach Zjednoczonych:10 spo˝ywanie posi∏ków, mycie, ubieranie si´, za∏atwianie potrzeb fizjologicznych.

Ró˝nice pomi´dzy poszczególnymi krajami i zak∏adami ubezpieczeƒ pojawiajà si´ równie˝ w minimalnej liczbie czynnoÊci dnia codziennego, których osoba nie mo˝e wykonywaç, uprawniajàcych do otrzymania Êwiadczenia. Przyk∏adowo w Stanach Zjednoczonych zazwyczaj nabycie praw do wyp∏aty tych Êwiadczeƒ mo˝e nastàpiç w dwojaki sposób:11 ■ niewykonywanie mniejszej iloÊci codziennych czynnoÊci ni˝ wymagana dla pobytu w domu opieki dla osób przewlekle chorych i niepe∏nosprawnych (niewykonywanie 2 czynnoÊci z 6, aby otrzymaç Êwiadczenie poziomu I, niewykonywanie 4 czynnoÊci z 6 dla Êwiadczenia poziomu II); ■ otrzymanie 4 punktów (dla Êwiadczenia poziomu I) lub 8 punktów (dla Êwiadczenia poziomu II) w dwuetapowym systemie punktowej oceny stopnia niewykonywania codziennych czynnoÊci (stopieƒ ten badany jest np. w przypadku chodzenia = 2 punkty, gdy osoba w ogóle nie mo˝e chodziç, 1 punkt, gdy osoba nie mo˝e chodziç po schodach). Jak ju˝ zosta∏o powiedziane: zgodnie z umowà ubezpieczenia Êwiadczenie zostanie wyp∏acone w razie wypadku przewidzianego w tej umowie. W ubezpieczeniach niedo∏´stwa starczego wypadkiem tym jest realizacja ryzyka niedo∏´stwa starczego i wynikajàca z tego potrzeba opieki d∏ugoterminowej. Dlatego te˝ wyp∏ata Êwiadczenia nie jest uzale˝niona od tego, czy opieka d∏ugoterminowa b´dàca wynikiem realizacji tego ryzyka udzielana jest w domu, czy te˝ jest to opieka pó∏otwarta lub zamkni´ta. Aczkolwiek istniejà takie produkty, które warunkujà wyp∏at´ Êwiadczenia zmianà miejsca zamieszkania – przeprowadzeniem si´ do instytucji Êwiadczàcej opiek´ d∏ugoterminowà.12 Takie uwarunkowanie ochrony ubezpieczeniowej jedynie na wypadek potrzeby opieki d∏ugoterminowej zamkni´tej jest bardzo krytykowane: 21

➧

➧

■ sprzyja wzrostowi hazardu moralnego;13 ■ prowadzi do nadpoda˝y us∏ug zamkni´tej opieki d∏ugoterminowej; ■ prowadzi do nieodpowiedniej struktury rynku Êwiadczeniodawców; ■ wp∏ywa na wzrost kosztów udzielania opieki d∏ugoterminowej. Ochrona ubezpieczeniowa w ubezpieczeniu ryzyka niedo∏´stwa starczego jest równie˝ ograniczona szeregiem wy∏àczeƒ odpowiedzialnoÊci. Najcz´stsze wy∏àczenia to:14 ■ niedo∏´stwo spowodowane czynem karalnym, wojnà, narkotykami; ■ odmowa poddania si´ opiece lekarskiej; ■ choroby psychiczne i nerwice bez przyczyny organicznej, AIDS, HIV, samobójstwa. W ubezpieczeniach niedo∏´stwa starczego ocena ryzyka dokonywana na etapie underwritingu ró˝ni si´ znacznie od klasycznej oceny ryzyka przeprowadzanej w ubezpieczeniach ˝yciowych i chorobowych.15 W ubezpieczeniach tych istnieje wysokie zagro˝enie antyselekcjà ryzyka (tendencja do zawierania umów ubezpieczenia przez osoby, u których prawdopodobieƒstwo wystàpienia niedo∏´stwa starczego jest wy˝sze ni˝ przeci´tne), dlatego te˝ niezmiernie istotne jest wypracowanie narzàdzi do oceny tego ryzyka.16 W literaturze wyró˝nia si´ dwa czynniki decydujàce o istnieniu wysokiej antyselekcji ryzyka w ubezpieczeniach niedo∏´stwa starczego:17 ■ chroniczny charakter chorób oraz wielochorobowoÊç wyst´pujàca w wieku starczym – ubezpieczenia te oferowane sà przede wszystkim osobom, które osiàgn´∏y wiek emerytalny; ■ wiedza na temat dziedzictwa genetycznego. Jednak˝e nawet je˝eli ryzyko niedo∏´stwa starczego jest substandardowe (ponadstandardowe), w ubezpieczeniach ryzyka niedo∏´stwa starczego, w których Êwiadczenie zdefiniowane jest w formie renty, nie 22

ma koniecznoÊci stosowania zwy˝ki sk∏adki ubezpieczeniowej, w szczególnoÊci w przypadku sk∏adki op∏acanej jednorazowo. W tym przypadku wzrost prawdopodobieƒstwa realizacji ryzyka jest rekompensowany skróceniem przeci´tnej d∏ugoÊci wyp∏aty Êwiadczenia wynikajàcym ze skrócenia przeci´tnej dalszej d∏ugoÊci ˝ycia tych osób.18 Jak ju˝ zosta∏o wspomniane, ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego oferowane sà przede wszystkim osobom, które przekroczy∏y wiek emerytalny. Mówi si´ o tej grupie, ˝e posiada znaczne zasoby materialne z wyjàtkiem gotówki (ang. asset reach and cash poor). Zatem posiadajà oni ograniczonà zdolnoÊç op∏acania sk∏adki ubezpieczeniowej. Dlatego te˝ zak∏ady ubezpieczeƒ proponujà mo˝liwoÊç op∏acania sk∏adek na ubezpieczenie ryzyka niedo∏´stwa starczego z innych êróde∏ ni˝ bie˝àce zasoby gotówkowe. Poniewa˝ najwi´kszym zasobem finansowym, jaki zwykle posiadajà osoby w wieku starczym, jest nieruchomoÊç (dom, mieszkanie), skonstruowane zosta∏y schematy ubezpieczeniowe oparte na finansowaniu sk∏adki ubezpieczeniowej z wartoÊci nieruchomoÊci. Takie instrumenty dajà rzeczywiste wyg∏adzenie funkcji konsumpcji w czasie, mo˝na wr´cz rzec „pe∏ne zu˝ytkowanie oszcz´dnoÊci ˝yciowych”. Pierwsze takie produkty zosta∏y sprzedane w latach 80. w Wielkiej Brytanii, która do tej pory jest najwi´kszym rynkiem instrumentów opartych na majàtku (ang. equity release).19 Produkty te sà popularne równie˝ na rynku amerykaƒskim oraz japoƒskim. Obecnie najbardziej popularne sà trzy g∏ówne typy instrumentów opartych na majàtku. Wszystkie one sà pewnym po∏àczeniem dwóch instrumentów finansowych: hipoteki i renty p∏atnej natychmiast. Oferowane produkty to: ■ renta hipoteczna (ang. mortgage annuity); ■ odwrócona renta hipoteczna (ang. reverse mortgage, reversion annuity);

■ hipoteka uwzgl´dniajàca wzrost wartoÊci nieruchomoÊci (ang. shared appreciation mortgage). W Polsce zbli˝ona konstrukcjà do instrumentów opartych na majàtku jest umowa do˝ywocia regulowana przepisami kodeksu cywilnego (Tytu∏ XXXIV, Dzia∏ II. Do˝ywocie: Art. 908 – Art. 916 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93, ze zm.). Zgodnie z tà umowà w∏aÊciciel nieruchomoÊci zobowiàzuje si´ przenieÊç jej w∏asnoÊç na nabywc´, nabywca zaÊ zobowiàzuje si´ zapewniç zbywcy lub/i osobie mu bliskiej do˝ywotnie utrzymanie. Do˝ywotnie utrzymanie oznacza, (w przypadku braku odmiennych postanowieƒ w umowie) nast´pujàce obowiàzki: ■ przyj´cie zbywcy jako domownika; ■ dostarczanie mu wy˝ywienia, ubrania, mieszkania, Êwiat∏a i opa∏u; ■ zapewnienie mu odpowiedniej pomocy i piel´gnowania w chorobie; ■ sprawienie mu w∏asnym kosztem pogrzebu odpowiadajàcego zwyczajom miejscowym. Zbywcà nieruchomoÊci mo˝e byç wy∏àcznie osoba fizyczna. Nabywcà natomiast mo˝e byç zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna np. zgromadzenia zakonne prowadzàce domy opieki z powodzeniem mogà wykonywaç obowiàzki wynikajàce z umowy do˝ywocia. WysokoÊç i rodzaje Êwiadczeƒ gwarantowanych w ramach ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego zale˝à przede wszystkim od typu ubezpieczenia. W przypadku ubezpieczeƒ ryzyka niedo∏´stwa starczego, w których Êwiadczenie wyp∏acane jest w formie jednorazowej, wysokoÊç Êwiadczenia najcz´Êciej zale˝y od:20 ■ liczby czynnoÊci ˝ycia codziennego, których ubezpieczony nie wykonuje np.: za niewykonywanie 2 czynnoÊci wyp∏acane jest 50% sumy ubezpieczenia, zaÊ za niewykonywanie 3 lub wi´cej czynnoÊci wyp∏acane jest 100% sumy ubezpieczenia; ■ liczby godzin niezb´dnej opieki d∏ugoterminowej uzale˝nionej P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

od stopnia zaawansowania niedo∏´stwa starczego. Podobne zró˝nicowanie Êwiadczeƒ stosowane jest przy ubezpieczeniach niedo∏´stwa starczego gwarantujàcego wyp∏at´ Êwiadczenia w formie renty. Przyk∏adem takich zró˝nicowaƒ jest zastosowanie wczeÊniej opisanych systemów kwalifikacji do wyp∏aty Êwiadczenia funkcjonujàcych w Stanach Zjednoczonych. WysokoÊç Êwiadczenia zale˝y tutaj od:21 ■ liczby czynnoÊci ˝ycia codziennego, których ubezpieczony nie wykonuje np.: za niewykonywanie 2 czynnoÊci ubezpieczony otrzymuje Êwiadczenie z poziomu I, za niewykonywanie 4 czynnoÊci ubezpieczony otrzymuje Êwiadczenie z poziomu II; ■ liczby uzyskanych punktów w dwuetapowym systemie punktowej oceny stopnia niewykonywania codziennych czynnoÊci np.: otrzymanie 4 punktów (dla Êwiadczenia poziomu I) lub 8 punktów (dla Êwiadczenia poziomu II). Ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego, w których wysokoÊç Êwiadczenia nie jest zdefiniowana w dacie poczàtku ochrony ubezpieczeniowej, gwarantujà najcz´Êciej Êwiadczenia pokrywajàce (bàdê zwracajàce) koszty (bàdê cz´Êç kosztów) opieki piel´gnacyjnej niezale˝nie od miejsca jej udzielania. Dodatkowe Êwiadczenia obejmujà:22 ■ udzielanie pomocy przez telefon (ang. telephone helplines); ■ pomoc w przystosowaniu mieszkania do potrzeb;

■ zakup urzàdzeƒ pomocniczych (jak schody ruchome, uchwyty); ■ pomoc w pracach domowych; ■ dost´p do konsultantów opieki; ■ instalowanie alarmów; ■ opiek´ wytchnieniowà (ang. respite care). W poczàtkowym okresie funkcjonowania rynku dobrowolnych ubezpieczeƒ ryzyka niedo∏´stwa starczego wi´kszoÊç zak∏adów ubezpieczeƒ pokrywa∏a koszty opieki d∏ugoterminowej bezpoÊrednio na konta Êwiadczeniodawców tej opieki w celu omini´cia opodatkowania Êwiadczeƒ. Jednak˝e, od momentu zniesienia w niektórych krajach opodatkowania Êwiadczeƒ bezpoÊrednio wyp∏acanych na konto beneficjenta, nast´puje wzrost liczby ubezpieczeƒ ze Êwiadczeniem gwarantujàcym zwrot (cz´Êci) ponoszonych kosztów.23 W zwiàzku z wysokà inflacjà w opiece medycznej (odzwierciedlajàcà si´ w kosztach opieki piel´gnacyjnej) zacz´∏a si´ nasilaç tendencja do zawierania kontaktów pomi´dzy zak∏adami ubezpieczeƒ a instytucjami udzielajàcymi Êwiadczenia opieki d∏ugoterminowej (np. domami opieki dla przewlekle chorych i niepe∏nosprawnych) na gwarancj´ sta∏ego, przez okreÊlony czas, poziomu op∏at za opiek´.24 Jest to korzystne nie tylko dla zak∏adów ubezpieczeƒ (ogranicza ryzyko niedoszacowania wartoÊci przysz∏ych Êwiadczeƒ), ale równie˝ dla ubezpieczajàcych – sk∏adka ubezpieczeniowa jest ni˝sza ni˝ w przypadku braku takiej umowy (nie zawiera wzrostu kosztów spowodowanych inflacjà).

Innym sposobem ograniczenia kosztów zak∏adu ubezpieczeƒ zwiàzanych z wyp∏acanymi Êwiadczeniami jest ograniczenie wysokoÊci sumy wszystkich wyp∏aconych Êwiadczeƒ, bàdê Êwiadczeƒ wyp∏acanych w ciàgu jednego roku polisowego. Ograniczenia mogà dotyczyç równie˝ d∏ugoÊci okresu wyp∏acania Êwiadczeƒ (dotyczy to ubezpieczeƒ ryzyka niedo∏´stwa starczego zdefiniowanych w formie renty). Podsumowujàc, ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego gwarantujà Êrodki bàdê bezpoÊrednio pokrywajà koszty opieki d∏ugoterminowej niezb´dnej dla osób nie mogàcych samodzielnie funkcjonowaç w codziennym ˝yciu. Zatem stanowià one naturalne uzupe∏nienie zakresu ochrony oferowanego w ramach ubezpieczeƒ chorobowych. Nale˝y równie˝ podkreÊliç, ˝e ubezpieczenia niedo∏´stwa starczego zapewniajà wzrost poziomu bezpieczeƒstwa socjalnego gospodarstwa domowego wobec zakresu opieki d∏ugoterminowej gwarantowanej w ramach systemu zabezpieczenia spo∏ecznego. Jednak˝e bez ÊciÊle zdefiniowanego, wyodr´bnionego podsystemu zabezpieczenia opieki d∏ugoterminowej wprowadzenie produktów tego typu w warunkach polskich jest dzia∏aniem o du˝ym stopniu trudnoÊci oraz obarczone znacznym ryzykiem niepowodzenia. ■ Barbara Wi´ckowska asystent w Katedrze Ubezpieczenia Spo∏ecznego w Szkole G∏ównej Handlowej w Warszawie

1 Wi´cej patrz: B. Wi´ckowska, Demograficzne oraz socjologiczne determinanty popytu na formalnà opiek´ d∏ugoterminowà dla niedo∏´˝nych osób starszych, [w:] Inwestycje finansowe i ubezpieczenia – tendencje Êwiatowe a polski rynek, W. Ronka-Chmielowiec (red.), K. Jajuga (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wroc∏awiu, Wroc∏aw 2004, Tom II, s. 355-366. 2 L. Jab∏oƒski, J. Wysokiƒska-Miszczuk, Podstawy gerontologii i wybrane zagadnienia z geriatrii, Czelej, Lublin 2000, s. 75-76. 3 Niekiedy zamiast terminu „opieka d∏ugoterminowa“ u˝ywany jest termin „dzia∏ania opiekuƒcze“, zaÊ opieka d∏ugoterminowa jest zarezerwowana dla opieki instytucjonalnej (Ku godnej aktywnej staroÊci. Raport o rozwoju spo∏ecznym Polska 1999, S. Golinowska (red.), UNDP, Warszawa 1999, s. 65). 4 E. Getzen, Ekonomika zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 s. 36. 5 C. Randall, J. Fisher, I. Lennox, The Long Term

Care Opportunity, Swiss Re Life&Health, Londyn, 1998, s. 38. 6 Podobny podzia∏ mo˝e byç zastosowany w przypadku ubezpieczeƒ chorobowych patrz: B. Wi´ckowska, Polski rynek ubezpieczeƒ chorobowych – perspektywy rozwoju, Monitor Ubezpieczeniowy, Warszawa, paêdziernik 2003. 7 S. Haberman, E. Pitacco, Actuarial Models for Disability Insurance, Chapman&Hall/CRC, New York 1999, s. 186-187. 8 Cover of the Long Term Care Risk, Munich Reinsurance Company, 1993, s. 5. 9 Long Term Care Data Pack, op. cit., s. 66. 10 P. Gatenby, Long Term Care, Staple Inn Actuarial Society, Londyn 1991, s. 13. 11 P. Gatenby, Long Term Care, Staple Inn Actuarial Society, Londyn 1991, s. 13. 12 Cover of the Long Term Care Risk, op. cit., s. 5. 13 Wi´cej na temat typów hazardu w ubezpieczeniach patrz: E. Kowalewski, Ryzyko w dzia∏alnoÊci

cz∏owieka i mo˝liwoÊci jego ograniczenia, [w:] Ubezpieczenia gospodarcze T. Sangowski (red.), Poltext, Warszawa 1998, s. 23 – 27. 14 Long Term Care Data Pack, op. cit., s. 67. 15 Cover of the Long Term Care Risk, op. cit., s. 9. 16 Szeroki opis metod oceny ryzyka w ubezpieczeniach ryzyka niedo∏´stwa starczego mo˝na znaleêç w: R. Ainslie, Annuity and Insurance Products for Impaired Lives, Paper Presented to the Staple Inn Actuarial Society, Londyn 2000, s. 16-23. 17 Cover of the Long Term Care Risk, op. cit., s. 9. 18 Cover of the Long Term Care Risk, op. cit., s. 9. 19 W. A. Phillips, S. B. Gwin, Reverse Mortgages, Transactions of Society of Actuaries 1992, Vol. 44, s. 290. 20 Long Term Care Data Pack, op. cit., s. 66. 21 P. Gatenby, Long Term Care, op. cit., s. 14. 22 Ibidem, s. 66. 23 Long Term Care Data Pack, op. cit., s. 66. 24 P. Gatenby, Long Term Care, op. cit., s. 15.

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

23

Prokonsumenckie zmiany w ustawie o poÊrednictwie ubezpieczeniowym 9 kwietnia 2005 r. wesz∏a w ˝ycie uchwalona przez Sejm 18 lutego 2005 r. ustawa o zmianie ustawy o poÊrednictwie ubezpieczeniowym i innych ustaw. Wprowadzi∏a ona wiele istotnych zmian w zakresie regulowania dzia∏alnoÊci poÊredników ubezpieczeniowych. okonane zmiany sà w g∏ównej mierze spowodowane koniecznoÊcià pe∏nego wdro˝enia do naszego systemu prawnego Dyrektywy 2002/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie poÊrednictwa ubezpieczeniowego. Dodajmy, ˝e termin implementacji dyrektywy minà∏ 15 stycznia br. Z punktu widzenia ochrony praw ubezpieczonych najwa˝niejsze zmiany w ustawie o poÊrednictwie ubezpieczeniowym dotyczà obowiàzków informacyjnych wobec klientów, obowiàzku doskonalenia kwalifikacji zawodowych, gwarancji przep∏ywu Êrodków pieni´˝nych przekazywanych przez poÊredników, doprecyzowania przepisów o rejestrze poÊredników ubezpieczeniowych, m.in. w kontekÊcie wykonywania prawa swobodnego wykonywania dzia∏alnoÊci na terytorium innych paƒstw cz∏onkowskich Unii Europejskiej. Przy okazji nowelizacji ustawy o poÊrednictwie ubezpieczeniowym wprowadzone zosta∏y tak˝e zmiany do innych ustaw, w tym do ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych. W art. 20 pkt 5 ustawy rozszerzono uprawnienia Rzecznika w zakresie stwarzania mo˝liwoÊci polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów mi´dzy ubezpieczajàcymi, ubezpieczonymi, uposa-

D

24

˝onymi lub uprawnionymi z umów ubezpieczenia a agentami ubezpieczeniowymi oraz ubezpieczajàcymi, ubezpieczonymi, uposa˝onymi lub uprawnionymi z umów ubezpieczenia a brokerami ubezpieczeniowymi. Zmiana ta wynika z art. 11 Dyrektywy 2002/92/WE, postulujàcego stwarzanie przez paƒstwa cz∏onkowskie mo˝liwoÊci pozasàdowego rozstrzygania sporów. Uwzgl´dniono równie˝ propozycj´ Rzecznika Ubezpieczonych w zakresie doprecyzowania wynikajàcego z art. 26 ust. 4 pkt 1 uprawnienia Rzecznika do wyst´powania o udzielenie informacji i wyjaÊnieƒ oraz udost´pnianie akt i dokumentów dotyczàcych spraw podejmowanych przez urzàd. Katalog podmiotów, do których Rzecznik mo˝e zwracaç si´ o wyjaÊnienia i informacje, zosta∏ rozszerzony o Zak∏ad Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych. Wprost zapisano obowiàzek udost´pnienia Rzecznikowi akt i dokumentów dotyczàcych analizowanej sprawy. OBOWIÑZKI INFORMACYJNE WOBEC KLIENTÓW Nowelizacja ustawy o poÊrednictwie ubezpieczeniowym rozszerzy∏a i doprecyzowa∏a obowiàzki informacyjne na∏o˝one na poÊredników w pierwotnym brzmieniu ustawy poprzez zmian´ art. 13 ust. 1 oraz art. 26 ust. 1 ustawy. Obecnie agent

ubezpieczeniowy ma dodatkowo obowiàzek poinformowaç klienta o: ■ firmie, pod którà wykonuje dzia∏alnoÊç agencyjnà, oraz adresie siedziby, ■ wpisie do rejestru poÊredników ubezpieczeniowych i sposobie sprawdzenia wpisu do rejestru, ■ posiadanych akcjach albo udzia∏ach zak∏adu ubezpieczeƒ uprawniajàcych co najmniej do 10% g∏osów na walnym zgromadzeniu albo zgromadzeniu wspólników oraz, w przypadku agenta ubezpieczeniowego b´dàcego osobà prawnà, o akcjach lub udzia∏ach agenta ubezpieczeniowego posiadanych przez zak∏ad ubezpieczeƒ, uprawniajàcych co najmniej do 10% g∏osów na walnym zgromadzeniu albo zgromadzeniu wspólników. W odniesieniu do brokerów ubezpieczeniowych uszczegó∏owiono wymogi dotyczàce sporzàdzenia rekomendacji. Broker jest zobowiàzany przed zawarciem umowy ubezpieczenia udzieliç na piÊmie porady w oparciu o rzetelnà analiz´ ofert w liczbie wystarczajàcej do opracowania rekomendacji najw∏aÊciwszej umowy ubezpieczenia oraz pisemnie wyjaÊniç podstawy, na których opiera si´ rekomendacja. Dotychczas porada dotyczàca zawarcia umowy ubezpieczenia mia∏a si´ opieraç na analizie dost´pnych ofert ubezpieczenia, wystarczajàcej do opracowania rekomendacji. Ze wzgl´du na nieprecyzyjnoÊç poprzedniej regulacji wprowadzono nowà redakcj´ przepisu. Broker musi ponadto poinformowaç poszukujàcego ochrony ubezpieczeniowej: ■ o firmie, pod którà wykonuje dzia∏alnoÊç brokerskà, adresie siedziby, rejestrze poÊredników ubezpieczeniowych, do którego jest wpisany, i sposobie sprawdzenia wpisu do rejestru oraz, w przypadku brokera ubezpieczeniowego wpisanego do rejestru prowadzonego przez organ nadzoru, okazywaç zak∏adowi ubezpieczeƒ i poszukujàcemu ochrony ubezpieczeniowej, przy pierwszej czynnoÊci i na ka˝de ˝àdanie, zezwolenie na wykonywanie dzia∏alnoÊci brokerskiej; P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

■ przy pierwszej czynnoÊci o posiadanych akcjach albo udzia∏ach zak∏adu ubezpieczeƒ uprawniajàcych co najmniej do 10% g∏osów na walnym zgromadzeniu albo zgromadzeniu wspólników oraz, w przypadku brokera ubezpieczeniowego b´dàcego osobà prawnà, o akcjach albo udzia∏ach brokera ubezpieczeniowego posiadanych przez zak∏ad ubezpieczeƒ, uprawniajàcych co najmniej do 10% g∏osów na walnym zgromadzeniu albo zgromadzeniu wspólników. Dyrektywa 2002/92/WE, z której wynikajà powy˝sze zmiany, szczegó∏owo przedstawia nie tylko zakres, ale i form´ przekazywania informacji przez poÊrednika ubezpieczeniowego. W nowelizacji ustawy znalaz∏y si´ wi´c nowe regulacje odnoÊnie formy realizacji obowiàzków informacyjnych (dodane art. 4a i 4b). PoÊrednik ubezpieczeniowy przekazuje informacje poszukujàcemu ochrony ubezpieczeniowej albo klientowi: ■ pisemnie lub za pomocà innego trwa∏ego noÊnika informacji dost´pnego dla poszukujàcego ochrony ubezpieczeniowej albo klienta; ■ w sposób jasny, dok∏adny i zrozumia∏y; ■ w j´zyku urz´dowym paƒstwa cz∏onkowskiego Unii Europejskiej, w którym umowa ubezpieczenia jest zawierana, lub innym j´zyku, na który wyra˝à zgod´ strony umowy (jest to uregulowanie odmiennie ni˝ w Dyrektywie 2002/92/WE, która mówi o j´zyku urz´dowym paƒstwa cz∏onkowskiego, w którym umiejscowione jest ryzyko). Informacje dotyczàce poÊrednika ubezpieczeniowego mogà byç dostarczane w innej formie ni˝ pisemna lub za pomocà innego trwa∏ego noÊnika informacji na ˝àdanie poszukujàcego ochrony ubezpieczeniowej albo klienta lub je˝eli okolicznoÊci zawierania umowy ubezpieczenia nie pozwalajà na przekazanie informacji w formie pisemnej, przy czym poÊrednik informacje te dostarcza poszukujàcemu ochrony ubezpieczeniowej albo klientowi zgodnie niezw∏ocznie po zawarciu umowy ubezpieczenia. C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

Dla klientów kluczowà sprawà jest obowiàzkowa forma pisemna wszelkich informacji i rekomendacji oraz szczególnie w przypadku sporzàdzania rekomendacji fakt, i˝ musi byç ona przedstawiona w sposób zrozumia∏y dla klienta. Nowe przepisy b´dà s∏u˝yç zarówno klientom, jak i poÊrednikom. Takie rozwiàzanie ma na celu nie dopuÊciç do sytuacji, w których nie by∏oby mo˝liwe szybkie uzyskanie ochrony ubezpieczeniowej, gdyby istnia∏a taka potrzeba. Do informacji dotyczàcych poÊrednika ubezpieczeniowego stosuje si´ odpowiednio przepisy ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialnoÊci za szkod´ wyrzàdzonà przez produkt niebezpieczny, przy czym informacje te powinny byç niezw∏ocznie przekazane poszukujàcemu ochrony ubezpieczeniowej albo klientowi stosownie do powy˝szych wymogów. Obowiàzek dostarczenia poszukujàcemu ochrony ubezpieczeniowej albo klientowi przez poÊrednika ubezpieczeniowego informacji dotyczàcych poÊrednika ubezpieczeniowego nie ma zastosowania w przypadku umowy ubezpieczenia dotyczàcej du˝ych ryzyk w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o dzia∏alnoÊci ubezpieczeniowej oraz w przypadku poÊrednictwa ubezpieczeniowego w zakresie reasekuracji. Bardzo wa˝ne jest to, i˝ wskazane regulacje dotyczà wszystkich poÊredników. Dla klientów kluczowà sprawà jest obowiàzkowa forma pisemna wszelkich informacji i rekomendacji oraz szczególnie w przypadku sporzàdzania rekomendacji fakt, i˝ musi byç ona przedstawiona w sposób zrozumia∏y dla klienta. Nowe przepisy b´dà s∏u˝yç zarówno klientom, jak i poÊrednikom, którzy b´dà posiadali dokumentacj´ majàcà szczególne znaczenie w przypadku rozstrzygni´ç co do istnienia odpowiedzialnoÊci zawodowej za szkody wyrzàdzone klientowi.

DOSKONALENIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH Ustawa o zmianie ustawy o poÊrednictwie ubezpieczeniowym wprowadzi∏a dodanym art. 4c obowiàzek doskonalenia umiej´tnoÊcizawodowych przez odbywanie raz na trzy lata szkolenia zawodowego przez osoby wykonujàce czynnoÊci agencyjne i osoby wykonujàce czynnoÊci brokerskie. Dyrektywa 2002/92/WE dotyczàca doskonalenia umiej´tnoÊci zawodowych przewiduje, i˝ poÊrednicy ubezpieczeniowi powinni posiadaç w∏aÊciwà wiedz´ i umiej´tnoÊci w zakresie ustalonym przez paƒstwo cz∏onkowskie pochodzenia poÊrednika. Stanowi równie˝, ˝e prowadzenie dzia∏alnoÊci w zakresie poÊrednictwa ubezpieczeniowego i reasekuracyjnego wymaga sta∏ego spe∏niania wymogów zawodowych okreÊlonych w dyrektywie. Nasz ustawodawca uzna∏, ˝e wype∏nienie tych wymogów dyrektywy zostanie osiàgni´te poprzez wprowadzenie obowiàzku cyklicznego dokszta∏cania poÊredników. Nale˝y tutaj zauwa˝yç, i˝ obowiàzek szkolenia dla osób, które chcà wykonywaç czynnoÊci poÊrednictwa ubezpieczeniowego, jest zalecany w rezolucji BIPAR (Europejskiej Federacji PoÊredników Ubezpieczeniowych) w sprawie wdro˝enia Dyrektywy 2002/92/WE w zakresie dotyczàcym minimalnych wymagaƒ co do wiedzy i umiej´tnoÊci zawodowych. Zgodnie z rezolucjà zaleca si´ minimum 300 godzin nauki w okresie nie krótszym ni˝ 18 miesi´cy na poziomie A (poziom zarzàdzania), dotyczàcym m.in. agentów i brokerów – w∏aÊcicieli firm poÊrednictwa, cz∏onków zarzàdu, osób prawnych 25

➧

Nale˝y oczekiwaç, ˝e w konsekwencji wprowadzenia nowych rygorów poÊrednicy ubezpieczeniowi b´dà Êwiadczyli us∏ugi na coraz wy˝szym poziomie, oferujàc korzystniejsze rozwiàzania odpowiadajàce potrzebom klientów.

➧

wykonujàcych czynnoÊci poÊrednictwa ubezpieczeniowego oraz minimum 50 godzin nauki co najmniej przez trzy miesiàce na poziomie B (poziom zatrudnienia), dotyczàcym merytorycznych pracowników firm brokerskich, agencyjnych, banków, dealerów samochodów i innych Êwiadczàcych us∏ugi doradcze dla klientów. Nasza ustawa o poÊrednictwie ubezpieczeniowym przewiduje, ˝e szkolenie zawodowe polega na odbyciu odpowiedniej liczby godzin zaj´ç i jest zakoƒczone wydaniem przez podmiot przeprowadzajàcy szkolenie dokumentu poÊwiadczajàcego odbycie szkolenia. Wymiar godzinowy szkolenia, a tak˝e sposób jego przeprowadzania ma okreÊliç w rozporzàdzeniu minister w∏aÊciwy do spraw instytucji finansowych. Obecnie trwajà prace nad projektem tego rozporzàdzenia. W projekcie przewiduje si´, i˝ wymiar godzinowy szkoleƒ zawodowych b´dzie wynosi∏ 50 godzin. OczywiÊcie b´dzie to pewne minimum i tak naprawd´ nie da to gwarancji, i˝ szkolenia te b´dà zawsze mia∏y odpowiedni poziom i przyniosà w∏aÊciwe efekty (chocia˝by z uwagi na brak wymogu, aby szkolenia te prowadzili profesjonaliÊci). Niemniej jednak wprowadzenie obowiàzków edukacyjnych nale˝y uznaç za wa˝ny element w kszta∏towaniu systemu ochrony praw klientów. GWARANCJE FINANSOWE Wed∏ug przepisów nowelizujàcych ustaw´ o poÊrednictwie ubezpieczeniowym, wp∏ata sk∏adki przekazana poÊrednikowi ubezpieczeniowemu jest traktowana tak, jakby zosta∏a wp∏acona bezpoÊrednio do zak∏adu ubezpieczeƒ. Tak samo dzieje si´ w przypadku, gdy pieniàdze poÊrednikowi powierzy zak∏ad ubezpieczeƒ. 26

Nie zostanà one uznane za wyp∏acone przez zak∏ad ubezpieczeƒ do czasu faktycznego otrzymania ich przez osob´ uprawnionà do wyp∏aty lub zwrotu pieni´dzy z polisy ubezpieczeniowej. Ustanowiono wi´c instytucj´ niewzruszalnego domniemania prawnego. Takie rozwiàzanie stanowi wype∏nienie wymogów Dyrektywy 2002/92/WE dotyczàcych stworzenia przez paƒstwa cz∏onkowskie gwarancji finansowych, i˝ sk∏adki przekazane przez klientów dotrà do zak∏adu ubezpieczeƒ, a Êwiadczenia wyp∏acane przez zak∏ad ubezpieczeƒ dotrà do klientów. Dyrektywa pozostawi∏a paƒstwom cz∏onkowskim wybór przynajmniej jednej z czterech takich gwarancji. Polski ustawodawca zrezygnowa∏ z zabezpieczeƒ w postaci: ■ wprowadzenia wymogów wyp∏acalnoÊci wobec poÊredników ubezpieczeniowych, na poziomie 4% zbieranej rocznie sk∏adki ubezpieczeniowej, przy zastrze˝eniu minimalnej kwoty na poziomie 15 000 euro; ■ wprowadzenia wymogu, i˝ kwoty pobrane albo nale˝ne klientom transferowane sà poprzez odr´bny rachunek bankowy, z którego Êrodki nie mogà s∏u˝yç zaspokojeniu innych wierzycieli poÊrednika ubezpieczeniowego; ■ ustanowienia funduszu gwarancyjnego. Przyj´te rozwiàzanie wydaje si´ na gruncie polskich realiów rynku ubezpieczeniowego najlepsze spoÊród wskazanych w dyrektywie i w pe∏ni zabezpieczajàce klienta przed ewentualnà nierzetelnoÊcià lub nieuczciwoÊcià poÊrednika. PRZEPISY DOTYCZÑCE REJESTRU POÂREDNIKÓW UBEZPIECZENIOWYCH Zmiany art. 37 ustawy w tym zakresie mia∏y raczej charakter do-

precyzowujàcy. W odniesieniu do agentów ubezpieczeniowych z rejestru agentów b´dzie mo˝na dodatkowo uzyskaç informacj´, czy agent ubezpieczeniowy, który dzia∏a na rzecz wi´cej ni˝ jednego zak∏adu ubezpieczeƒ, zawar∏ umow´ obowiàzkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoÊci cywilnej, w tym tak˝e informacj´ o numerze polisy, terminie obowiàzywania tej umowy ubezpieczenia oraz nazwie zak∏adu ubezpieczeƒ, z którym zawarto t´ umow´ oraz informacj´, czy agent ubezpieczeniowy wykonuje dzia∏alnoÊç na terytorium innego paƒstwa cz∏onkowskiego Unii Europejskiej. Rejestr brokerów natomiast b´dzie obejmowa∏ dodatkowo dane o osobach fizycznych, przy pomocy których broker wykonuje swoje czynnoÊci. Brokerzy sà zobowiàzani do uzupe∏nienia rejestru w tym zakresie w terminie 6 miesi´cy od dnia wejÊcia w ˝ycie ustawy zmieniajàcej. OCENA ZMIAN Nale˝y oczekiwaç, ˝e w konsekwencji wprowadzenia nowych rygorów poÊrednicy ubezpieczeniowi b´dà Êwiadczyli us∏ugi na coraz wy˝szym poziomie, oferujàc korzystniejsze rozwiàzania odpowiadajàce potrzebom klientów. Z pewnoÊcià wp∏ynie to równie˝ na podniesienie presti˝u zawodowego poÊredników ubezpieczeniowych. Nowelizacja ustawy dopasowujàca nasze regulacje do dyrektywy daje szans´ na stworzenie lepszych warunków do prowadzenia dzia∏alnoÊci na terenie innych paƒstw cz∏onkowskich Unii Europejskiej. Dzi´ki pe∏nej implementacji dyrektywy w naszej ocenie stworzony zosta∏ doÊç spójny system ochrony klienta, który tworzà takie instytucje jak: rejestr poÊredników ubezpieczeniowych, obowiàzki informacyjne i gwarancje finansowe wobec klientów, ubezpieczenie odpowiedzialnoÊci cywilnej oraz wymogi dotyczàce profesjonalizmu zawodowego. ■ Anna Dàbrowska P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

Sk∏adka ubezpieczeniowa Tytu∏ XXVII kodeksu cywilnego traktujàcy o umowie ubezpieczenia otwiera art. 805 § 1 w nast´pujàcym brzmieniu: rzez umow´ ubezpieczenia zak∏ad ubezpieczeƒ zobowiàzuje si´ spe∏niç okreÊlone Êwiadczenia w razie zajÊcia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczajàcy zobowiàzuje si´ zap∏aciç sk∏adk´. Kolejne unormowania kodeksowe dotyczàce sk∏adki zawarte w art. 813 § 2 kc. pozwalajà stronom umowy na swobod´ w zakresie ustalania terminu na jej op∏acenie; JeÊli nie umówiono si´ inaczej, sk∏adka powinna byç zap∏acona jednoczeÊnie z zawarciem umowy ubezpieczenia, a jeÊli umowa dosz∏a do skutku przed dor´czeniem dokumentu ubezpieczenia, w ciàgu 14 dni od jego dor´czenia. Istotny dla omawianego zagadnienia jest równie˝ zapis art. 814 § 1 kc. Cytuj´ jego pierwsze zdanie: „JeÊli nie umówiono si´ inaczej odpowiedzialnoÊç zak∏adu ubezpieczeƒ rozpoczyna si´ od dnia nast´pujàcego po zawarciu umowy nie wczeÊniej jednak ni˝ dnia nast´pnego po zap∏aceniu sk∏adki”. W sposób szczególny kodeks cywilny reguluje kwesti´ skutków nieop∏acenia nale˝nej sk∏adki w przypadku ubezpieczeƒ osobowych, w tym równie˝ ubezpieczeƒ na ˝ycie. Te szczególnie chronione prawem, przewa˝nie d∏ugoterminowe umowy ubezpieczenia wymagajà bowiem od zak∏adu ubezpieczeƒ spe∏nienia okreÊlonych czynnoÊci, przed rozwiàzaniem umowy wskutek nieop∏acenia sk∏adki. Polegajà one na uprzednim wezwaniu ubezpieczajàcego do zap∏aty zaleg∏ej sk∏adki we wskazanym terminie oraz obowiàzku zak∏adu poinformowania ubezpieczajàcego o skutkach jej niezap∏acenia (art. 830 § 2 kc.).

P

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

W odniesieniu do umów ubezpieczeƒ majàtkowych brak jest analogicznych zapisów jak w przypadku ubezpieczeƒ na ˝ycie, tzn. chroniàcych je przed automatycznym wygaÊni´ciem w przypadku nieuregulowania sk∏adki. W przypadku ubezpieczeƒ majàtkowych problem wyst´pujàcy w praktyce szczególnie dotyczy nie tyle op∏acenia pe∏nej kwoty nale˝nej sk∏adki, lecz przede wszystkim uregulowania w terminie jej cz´Êci, czyli tzw. raty sk∏adki.

DoÊç liczna grupa spraw spornych trafiajàcych do Biura Rzecznika Ubezpieczonych, odnoszàca si´ do zagadnienia sk∏adki ubezpieczeniowej, dotyczy konkretnie tych przypadków, w których mia∏o miejsce niedotrzymanie terminu op∏acenia raty sk∏adki.

Wskazaç bowiem nale˝y, ˝e w wi´kszoÊci oferowanych przez zak∏ady ubezpieczeƒ ogólnych warunków umów ubezpieczeƒ majàtkowych zamieszczane sà zapisy o nast´pujàcym brzmieniu: „Nieop∏acenie sk∏adki lub jej kolejnej raty w terminie okreÊlonym w umowie ubezpieczenia powoduje wygaÊni´cie umowy ubezpieczenia z dniem w którym przypada∏ termin

p∏atnoÊci tej sk∏adki lub raty”. Nadto w niektórych warunkach owu. dodatkowo zamieszczany jest zapis, i˝ zak∏ad ubezpieczeƒ nie b´dzie o fakcie wygaÊni´cia umowy informowaç ubezpieczajàcego. Istotne znaczenie dla omawianej problematyki ma równie˝ fakt, ˝e doÊç powszechne jest stosowanie przez zak∏ady ubezpieczeƒ praktyki polegajàcej na rozk∏adaniu p∏atnoÊci sk∏adki na raty, co traktowane jest jako jedno z dzia∏aƒ marketingowych, zresztà cz´sto na wniosek i ku zadowoleniu ubezpieczonych konsumentów. JeÊli nawet w niektórych warunkach umowy ubezpieczenia, a sà to raczej odosobnione przypadki, znajduje si´ zapis o mo˝liwoÊci przypomnienia ubezpieczajàcemu przez zak∏ad ubezpieczeƒ o terminie op∏acenia raty, to nie jest to jednak równoznaczne z obowiàzkiem informacyjnym po stronie ubezpieczyciela. Taki zapis oznacza jedynie, i˝ ubezpieczyciel mo˝e, lecz nie musi przypominaç o zbli˝ajàcym si´ terminie p∏atnoÊci. Niekiedy obowiàzek dba∏oÊci o dotrzymanie terminu p∏atnoÊci sk∏adki czy jej raty przejmuje na siebie poÊrednik ubezpieczeniowy i jedynie w takim przypadku, je˝eli dojdzie do zawinionego zaniedbania z jego strony, mo˝na przenieÊç na poÊrednika roszczenia wynikajàce z faktu zaniedbania przyj´tych zobowiàzaƒ. Jednak˝e musi w takim wypadku istnieç podstawa do skierowania roszczeƒ wobec poÊrednika np. stosowne zobowiàzanie w umowie o Êwiadczenie us∏ug brokerskich. W pozosta∏ych przypadkach postaw´ poÊrednika w kwestii ewentualnego przypominania o terminie p∏atnoÊci sk∏adki czy te˝ jej raty mo˝na rozpatrywaç jedynie na p∏aszczyênie zasad etyki dzia∏alnoÊci poÊredników, gdy˝ powszechnie obowiàzujàce normy prawne tej kwestii nie precyzujà. DoÊç liczna grupa spraw spornych trafiajàcych do Biura Rzecznika Ubezpieczonych, odnoszàca si´ do zagadnienia sk∏adki ubezpie27

➧

➧

czeniowej, dotyczy konkretnie tych przypadków, w których mia∏o miejsce niedotrzymanie terminu op∏acenia raty sk∏adki. Sà to najcz´Êciej takie sytuacje, w których ubezpieczajàcy po terminie oznaczonym w umowie (zapisanym zwykle na druku polisy) dokonuje jednak op∏acenia raty sk∏adki – a zak∏ad ubezpieczeƒ przyjmuje jà, nie dokonujàc jej zwrotu. Po pewnym czasie dochodzi do szkody (zdarzenia ubezpieczeniowego) i ubezpieczajàcy zg∏asza si´ po odszkodowanie i wówczas zostaje poinformowany o fakcie wygaÊni´cia umowy. PodkreÊlam, ˝e dotyczy to takich przypadków, w których op∏acenie raty nastàpi∏o przed dniem wystàpienia szkody, a przedzia∏ czasowy mi´dzy tymi zdarzeniami eliminuje mo˝liwoÊç op∏acenia raty sk∏adki po szkodzie. Zak∏ad ubezpieczeƒ mia∏ zatem dostatecznie du˝o czasu, by stwierdziç niedotrzymanie warunków umowy przez ubezpieczajàcego i dokonaç na jego rzecz zwrotu cz´Êci sk∏adki za okres, w którym nie by∏o ju˝ ochrony. Zak∏ady ubezpieczeƒ t∏umaczà swoje dzia∏ania zapisami umowy ubezpieczenia, z których nie wynika obowiàzek informacyjny na rzecz ubezpieczajàcego, lecz jak wyjaÊniç brak zwrotu raty „opóênionej” sk∏adki? W odniesieniu do ubezpieczeƒ obowiàzkowych problem zwiàzany z op∏aceniem sk∏adki czy te˝ jej raty uzyska∏ szczególnà regulacj´ prawnà tzn. zosta∏ potraktowany w sposób odmienny w stosunku do pozosta∏ych grup ubezpieczeƒ, co znajduje odzwierciedlenie w zapisach ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DzU Nr 124, poz. 1152 z póên. zm.), której art. 12 ust. 2 jednoznacznie stwierdza, ˝e w przypadku op∏acania sk∏adki ubezpieczeniowej w ratach, nieop∏acenie przez ubezpieczonego lub ubezpieczajàcego raty sk∏adki w terminie oznaczonym przez zak∏ad ubezpieczeƒ nie powoduje ustania odpowiedzialnoÊci zak∏adu 28

ubezpieczeƒ. Nadto, w cz´Êci ww. ustawy odnoszàcej si´ do ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, zapis art. 39 ust. ust. 1 i 2, stwarza szczególnà sytuacj´ w przypadku, gdy zak∏ad ubezpieczeƒ zawrze umow´ – co w tym przypadku mo˝e oznaczaç wydanie ubezpieczajàcemu dokumentu potwierdzajàcego zawarcie umowy – przy czym wska˝e w tym dokumencie póêniejszy ni˝ poczàtek okresu ochrony, termin op∏acenia sk∏adki lub jej raty. W takim przypadku, gdy z jakichÊ wzgl´dów ubezpieczajàcy nie op∏aci sk∏adki czy raty, ochrona ubezpieczeniowa istnieje przez okres zapisany w umowie, mimo braku dokonania op∏aty. Ubezpieczenia tej szczególnej kategorii, jakimi sà ubezpieczenia obowiàzkowe, polegajà na naprawieniu szkody osobom poszkodowanym przez ubezpieczonego tzn. chroniàcym bezpoÊrednio nie tyle sprawc´ szkody, co gwarantujàce poszkodowanej przez niego osobie, naprawienie szkody poprzez wyp∏at´ nale˝nego odszkodowania. W tym gwarancyjnym charakterze ubezpieczeƒ obowiàzkowych nale˝y upatrywaç zatem êróde∏ wielu rozwiàzaƒ zmierzajàcych przede wszystkim do utrzymania ciàg∏oÊci trwania ochrony ubezpieczeniowej – de facto gwarancji naprawienia szkody osobom poszkodowanym. Rozwiàzaniem, które w sposób zdecydowany wp∏yn´∏oby na popraw´ sytuacji ubezpieczajàcego w zwiàzku z wygaÊni´ciem umowy w przypadku niedope∏nienia obowiàzku op∏acenia raty sk∏adki, sà proponowane zmiany regulacji kodeksu cywilnego. Od pewnego czasu trwajà bowiem prace komisji powo∏anej przez Ministra SprawiedliwoÊci. W celu wypracowania propozycji zmian kodeksu cywilnego równie˝ w cz´Êci dotyczàcej umowy ubezpieczenia. Aktualnie komisja proponuje nadanie art. 814 kc. nast´pujàcego brzmienia; „Art. 814. § 1. JeÊli nie umówiono si´ inaczej, odpowiedzialnoÊç ubezpieczyciela rozpoczyna si´ od dnia nast´pujàcego po zawarciu umowy,

nie wczeÊniej jednak ni˝ od dnia nast´pnego po zap∏aceniu sk∏adki lub jej raty. § 2. Je˝eli ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialnoÊç jeszcze przed zap∏aceniem sk∏adki, a sk∏adka nie zosta∏a zap∏acona w terminie, ubezpieczyciel mo˝e wypowiedzieç umow´ ze skutkiem natychmiastowym i ˝àdaç zap∏aty sk∏adki za okres, przez który ponosi∏ odpowiedzialnoÊç. W przypadku braku wypowiedzenia umowy rozwiàzuje si´ ona z koƒcem okresu, za który przypada∏a nie zap∏acona sk∏adka. § 3. W razie op∏acania sk∏adki w ratach niezap∏acenie w terminie kolejnej raty sk∏adki mo˝e powodowaç ustanie odpowiedzialnoÊci ubezpieczyciela tylko wtedy, gdy skutek taki przewidywa∏a umowa lub ogólne warunki, a ubezpieczyciel po up∏ywie terminu wezwa∏ ubezpieczajàcego do zap∏aty z zagro˝eniem, ˝e brak zap∏aty w ciàgu 7 dni od dnia wezwania spowoduje ustanie odpowiedzialnoÊci”. Dla naszych rozwa˝aƒ szczególnie wa˝ne jest brzmienie § 3., którym nak∏ada si´ na zak∏ad ubezpieczeƒ obowiàzek wezwania ubezpieczajàcego do uregulowania w 7-dniowym terminie zaleg∏ej raty i dopiero po niespe∏nieniu tego obowiàzku mo˝na uznaç umow´ za wygas∏à. Trudno przewidzieç, jaki ostatecznie kszta∏t przyjmie projekt zmian kodeksu cywilnego, nad którym pracuje komisja i kiedy Rzàd przed∏o˝y go Sejmowi, jednak wydaje si´, ˝e omawiane zmiany zostanà przyj´te i poprawià sytuacj´ ubezpieczajàcego w jego relacjach z zak∏adem ubezpieczeƒ, eliminujàc szereg kwestyjnych spraw wp∏ywajàcych do Biura Rzecznika Ubezpie■ czonych.

Krystyna Krawczyk Dyrektor Biura Rzecznika Ubezpieczonych [email protected] P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

Wielce Szanowny Panie Profesorze Z ogromnà przyjemnoÊcià i satysfakcjà przyj´liÊmy wiadomoÊç o nadaniu Panu przez Prezydenta RP tytu∏u Profesora. Z tej okazji prosz´ przyjàç nasze serdeczne

i szczere gratulacje oraz wyrazy uznania dla Paƒskiej wiedzy ubezpieczeniowej, nieocenionej znajomoÊci problematyki prawnej, umiej´tnoÊci rozwiàzywania trudnych problemów, a tak˝e daru przekazywania posiadanej wiedzy. Szczególnie jest nam mi∏o przekazaç Panu Profesorowi gratulacje na ∏amach Monitora Ubezpieczeniowego, a to z uwagi na ∏àczàcà nas od wielu lat przyjaêƒ i ˝yczliwà wspó∏prac´. Liczymy, ˝e b´dziemy mieli okazj´ jà kontynuowaç, tym bardziej, ˝e zawsze mogliÊmy liczyç na Pana zrozumienie i pomoc dla podejmowanych przez nas inicjatyw. JesteÊmy równie˝ przekonani, ˝e nadany Panu Tytu∏ przyczyni si´ do dalszego wzrostu rangi i znaczenia prawa ubezpieczeƒ gospodarczych jako dyscypliny naukowej. Wraz z gratulacjami ˝yczymy Panu dalszych sukcesów i satysfakcji w realizacji swoich planów naukowych i zawodowych, a tak˝e wiele zdrowia i wszelkiej pomyÊlnoÊci w ˝yciu osobistym. Rzecznik Ubezpieczonych wraz z pracownikami i wspó∏pracownikami Biura oraz Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej.

Glosa do orzeczenia Sàdu Apelacyjnego w Bia∏ymstoku z dnia 24.11.2004 r., sygn. IA Ca 503/04 Teza orzeczenia1 Umowa ubezpieczenia od kradzie˝y z w∏amaniem i rabunku odnoszàca si´ do mienia powierzonego ubezpieczajàcemu przez osob´ trzecià nie obejmuje samochodu stanowiàcego eksponat, je˝eli w swojej ofercie ubezpieczajàcy wnosi∏ jedynie o obj´cie ochronà samochodów powierzonych mu przez klientów do przeglàdu i napraw gwarancyjnych. Nie decyduje o takiej ochronie zapis znajdujàcy si´ w ogólnych warunkach ubezpieczenia (owu2), w myÊl którego ubezpieczenie obejmuje wszelkie mienie powierzone ubezpieczajàcemu przez osoby trzecie w celu wykonania jakichkolwiek us∏ug, w tym tak˝e polegajàcych np. na marketingu i promocji danego modelu samochodu.3 GLOSA 1. Ubezpieczajàcy prowadzi dzia∏alnoÊç gospodarczà jako dealer samochodowy, specjalizujàcy si´ w dystrybucji samochodów marki C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

Volkswagen oraz Audi. Oprócz sprzeda˝y samochodów jego dzia∏alnoÊç obejmuje tak˝e inne us∏ugi, takie jak naprawa, przeglàdy, us∏ugi reklamowe, marketingowe i inne. Zasadniczym miejscem prowadzenia ww. dzia∏alnoÊci jest salon samochodowy; ten w∏aÊnie salon zosta∏ w polisie okreÊlony jako „miejsce ubezpieczenia”. WÊród aut znajdujàcych si´ w salonie sprzeda˝y znajdowa∏ si´ tak˝e samochód Audi A8 stanowiàcy w∏asnoÊç osoby trzeciej, tj. Spó∏ki X z Poznania. Umowa najmu nak∏ada∏a na ubezpieczajàcego obowiàzek ubezpieczenia wymienionego samochodu przez dealera przez ca∏y okres znajdowania si´ w jego posiadaniu zale˝nym (ubezpieczenie mia∏o dotyczyç „wszystkich ryzyk”, a wi´c tak˝e ryzyka kradzie˝y). Ubezpieczajàcy zawar∏ dwie umowy ubezpieczenia z T.U. Generali S.A. (polisa nr 0200-0000419 z dn. 17.05.2001 r. oraz polisa nr 02000000568 z dn. 19.09.2001 r.). Pierwsza z tych umów obejmowa∏a

ochronà „rzeczowe sk∏adniki majàtku obrotowego (samochody Audi w salonie i na placu)”, natomiast umowa druga (polisa nr 02000000568) dotyczy∏a ubezpieczenia „mienia osób trzecich przyj´tego w celu wykonania us∏ugi”. W tej samej polisie u do∏u widnieje klauzula o nast´pujàcej treÊci: „kwituj´ odbiór polisy oraz owu i potwierdzam, ˝e ich treÊç stanowiàca integralnà cz´Êç umowy ubezpiecznia jest mi znana”. Poni˝ej tej klauzuli znajdujà si´ podpisy ubezpieczajàcego oraz ubezpieczyciela. W dniu 10 kwietnia 2002 r. opisany wy˝ej samochód (znajdujàcy si´ w salonie sprzeda˝y) zosta∏ skradziony przez nieznanego sprawc´, pomimo istniejàcego systemu alarmowego, monitorowania obiektu oraz jego dozorowania przez wyspecjalizowanà (i koncesjonowanà) agencj´ ochrony. W dniu 11 kwietnia (a wi´c niezw∏ocznie) ubezpieczajàcy zg∏osi∏ powy˝szy fakt oraz jego okolicznoÊci zak∏adowi ubezpieczeƒ. 29

➧

Umowa ubezpieczenia od kradzie˝y z w∏amaniem i rabunku odnoszàca si´ do mienia powierzonego ubezpieczajàcemu przez osob´ trzecià nie obejmuje samochodu stanowiàcego eksponat, je˝eli w swojej ofercie ubezpieczajàcy wnosi∏ jedynie o obj´cie ochronà samochodów powierzonych mu przez klientów do przeglàdu i napraw gwarancyjnych.

➧

Zak∏ad ubezpieczeƒ odmówi∏ wyp∏aty odszkodowania ubezpieczeniowego, argumentujàc, i˝ skradziony samochód – pomimo tego, ˝e znajdowa∏ si´ w tzw. miejscu ubezpieczenia – nie by∏ obj´ty ochronà ubezpieczeniowà. W szczególnoÊci argumentacja odmowna ubezpieczyciela odnosi∏a si´ do umowy ubezpieczenia mienia osób trzecich, przyj´tego w celu wykonania us∏ugi (a zatem dotyczy∏a umowy stwierdzonej polisà nr 0200-0000568 z dn. 19.09.2001 r., która obowiàzywa∏a do dnia 03.l0.2002 r., a wi´c obejmowa∏a moment nastàpienia wypadku ubezpieczeniowego). Ubezpieczajàcy wystàpi∏ z powództwem do Sàdu Okr´gowego w Olsztynie, który powództwo to uwzgl´dni∏, zasàdzajàc na jego rzecz kwot´ 210 136,18 z∏ wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 3 sierpnia 2002 r. Sàd ten przyjà∏, i˝ skradziony pojazd – jako mienie osoby trzeciej – znajdowa∏ si´ w posiadaniu zale˝nym ubezpieczajàcego i ˝e celem owego „posiadania zale˝nego” by∏o Êwiadczenie przez dealera us∏ug marketingowych i reklamowych. Wobec braku sprecyzowania, o jakich us∏ugach traktuje umowa ubezpieczenia (vide § 3 ust. 1 pkt 3 powo∏anych OWU), poj´cie tych us∏ug nale˝a∏o traktowaç szeroko. Od powy˝szego wyroku Sàdu Okr´gowego strona pozwana wnios∏a apelacj´ do Sàdu Apelacyjnego w Bia∏ymstoku, który wyrokiem z dnia 24 listopada 2004 r. (I A Ca 503/04) zmieni∏ zaskar˝ony wyrok Sàdu Okr´gowego i powództwo w ca∏oÊci oddali∏. Sàd Apelacyjny – opierajàc si´ g∏ównie na zeznaniach pracownicy 30

zak∏adu ubezpieczeƒ oraz sposobie prowadzenia pertraktacji poprzedzajàcych zawarcie umowy ubezpieczenia – uzna∏, i˝ przedmiotem ubezpieczenia (w ramach przedmiotowej umowy) by∏y wy∏àcznie „samochody klientów powierzone do przeglàdów i napraw serwisowych”. JednoczeÊnie sàd ten stwierdzi∏, i˝ skoro pracownik firmy ochrony udzieli∏ pomocy sprawcom kradzie˝y samochodu (co potwierdza prawomocny wyrok karny z dn. 7.01.2004 r.), to ubezpieczajàcemu mo˝na postawiç zarzut naruszenia art. 474 k.c. i § 35 cytowanych owu4. Argument ten mia∏by jakoby (choç trudno pojàç argumentacj´ SA w tej kwestii) wy∏àczaç odpowiedzialnoÊç ubezpieczyciela na zasadzie art. 827 § 1 k.c. Ten ostatni argument nie zosta∏ jednak poparty ani poglàdami doktryny, ani odnoÊnym orzecznictwem SN w kwestii poj´cia osób, za które ubezpieczajàcy ponosi odpowiedzialnoÊç w rozumieniu wymienionego przepisu5. 2. Umowa ubezpieczenia gospodarczego nale˝y do umów masowych, zawieranych z u˝yciem wzorców umownych (owu), przybiera zatem charakter tzw. umowy adhezyjnej6. W umowach typu adhezyjnego na treÊç powsta∏ego w ich wyniku stosunku prawnego majà wp∏yw (i to istotny) nie tylko same postanowienia zawarte w umowie, ale te˝ przepisy prawa (zw∏aszcza przepisy o charakterze ius cogens), postanowienia i treÊç zastosowanego i inkorporowanego do umowy wzorca oraz niektóre inne jeszcze

elementy (np. przepisy dyspozytywne, zasady wspó∏˝ycia spo∏ecznego, ustalone zwyczaje)7. W sprawie stanowiàcej przedmiot glosy Sàd Apelacyjny ustali∏ treÊç ∏àczàcej strony umowy ubezpieczenia z pomini´ciem zastosowanego wzorca umowy (owu), pomijajàc odnoÊny zapis § 3 ust. 1 pkt 3 tych˝e OWU8. Powy˝szy zapis, niezale˝nie od jego wadliwoÊci stylistyczno-fleksyjnej, nie pozostawia cienia wàtpliwoÊci co do tego, ˝e rodzaj i kategorie us∏ug wykonywanych przez ubezpieczajàcego w odniesieniu do tzw. mienia osób trzecich zosta∏y wymienione jedynie przyk∏adowo(!). Jakim wi´c cudem w ocenie Sàdu Apelacyjnego (który podzieli∏ stanowisko ubezpieczyciela) nale˝a∏o zastosowaç w omawianej kwestii wyk∏adni´ zaw´˝ajàcà, a wi´c takà, która „wykluczy∏a” z tego zakresu us∏ug´ dealera polegajàcà na reklamie, marketingu i promocji samochodu znajdujàcego si´ w salonie sprzeda˝y? Przecie˝ tu nie chodzi∏o o klasyczny eksponat (np. obraz w muzeum) przeznaczony wy∏àcznie do oglàdania przez sympatyków sztuki, samochodów czy innych koneserów. Tu chodzi∏o o salon sprzeda˝y samochodów konkretnej marki, a prowadzàcy ten salon dealer by∏ ˝ywotnie zainteresowany w jak najbardziej efektywnej i masowej promocji tych aut, aby zwi´kszyç ich sprzeda˝. 3. Omawiane OWU zawierajà ponadto dalsze sprzecznoÊci, a w szczególnoÊci w kwestii tzw. ograniczeƒ odpowiedzialnoÊci, które mog∏y – a nawet musia∏y – wprowadziç ubezpieczajàcego w b∏àd co do tego, czy w konkretnej sytuacji ochrona ubezpieczeniowa mu przys∏uguje, czy nie. Oto porównujàc § 8 pkt 1 i 2 tych warunków czytamy, ˝e ubezpieczyciel nie odpowiada za „eksponaty” (pkt 1) oraz za pojazdy drogowe i inne, „które mogà byç przedmiotem ubezpieczenia Casco” (pkt 2). Jednakowo˝ owe pojazdy sà obj´te ochronà, je˝eli stanowià mienie osób trzecich przyj´te w celu wykonania us∏ugi... (§ 8 pkt 2 in fine w zwiàzku z § 3 ust. l pkt 3). P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

W glosowanej sprawie mieliÊmy w∏aÊnie do czynienia z pojazdem drogowym „mogàcym byç przedmiotem ubezpieczenia Casco” i stanowiàcym jednoczeÊnie mienie przyj´te przez ubezpieczajàcego w celu wykonania us∏ugi (zatem lege non distinguente to, o jakà us∏ug´ chodzi jest bez znaczenia). Z porównania tych zapisów wynika wyraêna niespójnoÊç – a nawet sprzecznoÊç – pomi´dzy wy∏àczeniem z ochrony „eksponatów” oraz „pojazdów”; obu tym kategoriom mienia poÊwi´cono ró˝ne klauzule wy∏àczajàce, co mog∏oby sugerowaç, ˝e „eksponaty” i „pojazdy” to zgo∏a odr´bne sk∏adniki mienia. Jednak˝e ubezpieczyciel zastrzeg∏, ˝e ta druga kategoria (pojazdy) podlega ochronie, jeÊli stanowi mienie okreÊlone w § 3 ust. l pkt 3 (mienie osób trzecich przyj´te w celu wykonania us∏ugi). W tym miejscu powstaje pytanie, czy pojazdy spe∏niajàce wymóg okreÊlony w § 3 ust. 1 pkt 3 owu, a b´dàce zarazem eksponatem, sà obj´te ochronà ubezpieczeniowà, czy te˝ nie. Oto jako sofistyk´ – w zakresie wy∏àczeƒ ochrony ubezpieczeniowej – zastosowano w komentowanych owu, którà mo˝na przyrównaç do przys∏owiowego „prania mózgu”. Czy tego rodzaju zapisy mo˝na uznaç za „sformu∏owane jednoznacznie i w sposób zrozumia∏y”?9 4. Glosowane orzeczenie, a w szczególnoÊci jego uzasadnienie, sk∏ania tak˝e do kilku refleksji na temat zasady in dubio contra proferentem, odnoszàcej si´ do interpretacji i wyk∏adni postanowieƒ owu, która sta∏a si´ od dnia 1 stycznia 2004 roku zasadà ustawowà 10. Nale˝y podkreÊliç, i˝ w opiniowanej sprawie wszystkie sàdy orzekajàce mia∏y obowiàzek zasad´

powy˝szà respektowaç i to niezale˝nie od tego, ˝e spór sàdowy rozpoczà∏ si´ przed wejÊciem w ˝ycie powo∏anej ustawy. Jest tak dlatego, ˝e art. 247 ustawy o dzia∏alnoÊci ubezpieczeniowej nakazuje stosowaç do oceny roszczeƒ ubezpieczajàcego b´dàcych przedmiotem post´powania sàdowego po 1 stycznia 2004 r. (czyli niezakoƒczonych przed dniem wejÊcia w ˝ycie tej˝e ustawy) wymieniony art. 12 ustawy, je˝eli jest on przepisem korzystniejszym dla ubezpieczajàcego.11 Tymczasem z uzasadnienia glosowanego orzeczenia wynika, ˝e Sàd Apelacyjny zasad´ t´ pogwa∏ci∏, dokonujàc niezwykle zaw´˝ajàcej wyk∏adni przywo∏anego ju˝ § 3 ust. 1 pkt 3 analizowanych owu, czyniàc to z oczywistà szkodà dla ubezpieczajàcego. U˝ywajàc pewnej przenoÊni, mo˝na obrazowo powiedzieç, ˝e w glosowanej sprawie zastosowano – przy wyk∏adni OWU – zasad´ in dubio in favorem profererenti. Ponadto wszystkie postanowienia wzorca umowy (w tym tak˝e OWU) powinny spe∏niaç wymóg transparentnoÊci, czyli postanowienia te powinny byç sformu∏owane w sposób jednoznaczny i zrozumia∏y.12 Nale˝y stwierdziç, ˝e w g∏osowanej sprawie zastosowanie przez zak∏ad ubezpieczeƒ owu kryteriów tych nie spe∏nia∏y. W szczególnoÊci dotyczy to przywo∏anego ju˝ zapisu § 3 ust. 1 pkt 3 (co do mienia osób trzecich, przyj´tego w celu wykonania us∏ugi) oraz § 8 pkt 1 (wy∏àczajàcego odpowiedzialnoÊç ubezpieczyciela za tzw. eksponaty). Pomi´dzy tymi zapisami istnieje ewidentna sprzecznoÊç(!). W tej sytuacji „upieranie si´” przez zak∏ad ubezpieczeƒ, ˝e skradziony samochód by∏ eksponatem wy∏àczonym z ochrony, zakrawa na hipokryzj´.

JeÊli bowiem ubezpieczyciel mia∏by rzeczywiÊcie powa˝ny zamiar wyjaÊniç t´ kwesti´, to powinien zdefiniowaç poj´cie „eksponatu” w tzw. s∏owniczku poj´ç.13 Wydaje si´, i˝ skoro autor owu, b´dàcy profesjonalistà w zakresie obrotu ubezpieczeniowego, dopuÊci∏ si´ oczywistej i ra˝àcej niespójnoÊci w poszczególnych zapisach tych˝e warunków (np. pomi´dzy § 3 ust. 1 pkt 3 i § 8 pkt 1), a jednoczeÊnie pominà∏ w tzw. s∏owniczku definicj´ „eksponatu”, to nie powinien z tego wywodziç korzystnych dla siebie skutków prawnych. Sàd Apelacyjny – co jest zastanawiajàce – dokona∏ ustalenia treÊci ∏àczàcej strony umowy ubezpieczenia, opierajàc si´ nie na treÊci dokumentu ubezpieczenia (polisie), lecz na zeznaniach osoby b´dàcej pracownikiem zak∏adu ubezpieczeƒ. Zeznania tego Êwiadka pos∏u˝y∏y za dowód tego, ˝e ubezpieczajàcy (reprezentowany przez brokera) mia∏ jakoby wnioskowaç wy∏àcznie o obj´cie ochronà ubezpieczeniowà samochodów klientów, powierzonych do przeglàdu i napraw gwarancyjnych. Tymczasem w dokumencie ubezpieczenia (polisa nr 0200-0000568) znajdujà si´ takie oto zapisy: 1) Miejsce ubezpieczenia: salon Volkswagen oraz Audi...; 2) Suma ubezpieczenia: mienie osób trzecich przyj´te w celu wykonania us∏ugi – maszyny, urzàdzenia, wyposa˝enie. JeÊli przez moment za∏o˝yç, ˝e stanowisko przyj´te przez Sàd Apelacyjny mia∏oby byç trafne, a wi´c ˝e polisa ta obejmowa∏a wy∏àcznie mienie osób trzecich w postaci samochodów klientów powierzonych do przeglàdu i napraw gwarancyjnych, to mo˝na by∏oby postawiç nast´pujàce pytania:

Art. 247 ustawy o dzia∏alnoÊci ubezpieczeniowej nakazuje stosowaç do oceny roszczeƒ ubezpieczajàcego b´dàcych przedmiotem post´powania sàdowego po 1 stycznia 2004 r. (czyli niezakoƒczonych przed dniem wejÊcia w ˝ycie tej˝e ustawy) wymieniony art. 12 ustawy, je˝eli jest on przepisem korzystniejszym dla ubezpieczajàcego.

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

31

➧

➧

❐ dlaczego jako miejsce ubezpieczenia wymieniono w polisie salon sprzeda˝y samochodów(?!); ❐ dlaczego w rubryce „suma ubezpieczenia” wpisano „mienie osób trzecich przyj´te w celu wykonania us∏ugi”, a nie „samochody klientów powierzone do przeglàdu i napraw gwarancyjnych”? Ka˝dy, nawet ktoÊ najmniej rozgarni´ty, wie, ˝e w salonie sprzeda˝y samochodów nie dokonuje si´ przeglàdu ani naprawy gwarancyjnej samochodów. Z drugiej strony „maszyny, urzàdzenia i wyposa˝enie” nie nale˝à do kategorii „samochodów klientów powierzonych do przeglàdu i napraw gwarancyjnych”. Zachodzi w tym miejscu pytanie, kto wype∏ni∏ tak brzmiàcy dowód zawarcia umowy ubezpieczenia? Wyglàda na to, ˝e autorem tych wzajemnie sprzecznych zapisów by∏ pracownik zak∏adu ubezpieczeƒ, którego zeznania Sàd Apelacyjny uczyni∏ decydujàcym dowodem na okolicznoÊç istotnych elementów treÊci analizowanej umowy ubezpieczenia. JeÊli rzeczywiÊcie Sàd Apelacyjny dokona∏ w∏a-

Wszystkie postanowienia wzorca umowy (w tym tak˝e owu) powinny spe∏niaç wymóg transparentnoÊci, czyli postanowienia te powinny byç sformu∏owane w sposób jednoznaczny i zrozumia∏y. Êciwej interpretacji zapisów w polisie, zaw´˝ajàc przedmiot ubezpieczenia wy∏àcznie do samochodów przyj´tych do naprawy i przeglàdu, to odkrywamy, ˝e tak uj´ty zapis w polisie by∏by ewidentnie sprzeczny z zapisem § 3 ust. 1 pkt 3 owu, który nie precyzowa∏, o jakich us∏ugach traktuje umowa ubezpieczenia. W ka˝dym razie – jak s∏usznie zauwa˝y∏ Sàd Okr´gowy w uzasadnieniu wydanego orzeczenia – ów zapis wymienia∏ owe us∏ugi wy∏àcznie przyk∏adowo, a nie limitatywnie(!). Zaistnia∏aby wówczas sytuacja okreÊlona w dyspozycji przepisu art. 811 § 1-2 k.c., albowiem tak rozumiany dokument ubezpieczenia odbiega∏by na niekorzyÊç ubezpieczajàcego od treÊci zastosowanych owu (§ 3 ust. l pkt 3).

1 Tez´ orzeczenia sformu∏owa∏ autor glosy na podstawie motywów uzasadnienia wyroku. Orzeczenie nie zosta∏o do tej pory opublikowane. 2 Ogólne Warunki Ubezpieczenia Mienia od Kradzie˝y z W∏amaniem i Rabunku, zatwierdzone w dniu 6.12.1999 r. Uchwa∏à Zarzàdu Generali T.U.S.A. Nr NL/3/12/1999 (obowiàzujàce dla umów ubezpieczenia zawartych po dniu 7 grudnia 1999 r.). 3 Odpowiedni zapis, znajdujàcy si´ w zastosowanych OWU, ma nast´pujàcà treÊç: „Generali obejmuje ochronà ubezpieczeniowà nast´pujàce mienie, zwane dalej przedmiotem ubezpieczenia a okreÊlone w Umowie: 3) mienie osób trzecich przyj´te w celu wykonania us∏ugi, sprzeda˝y, umowy komisu lub umowy przechowania – mienie stanowiàce w∏asnoÊç osób trzecich przyj´te w celu wykonania us∏ugi, np. naprawy, remontu, czyszczenia, farbowania, prania, przyj´te w celu dalszej sprzeda˝y, w ramach umowy komisu lub umowy przechowania” (§ 3 ust. 1 pkt. 3). 4 Chodzi o ı 35 pkt 2) OWU, który stanowi: „w okresie ubezpieczenia Ubezpieczajàcy zobowiàzany jest do w∏aÊciwego zabezpieczenia majàtku, zgodnie z wymogami niniejszych OWU (od ı 17 do ı 22) oraz ogólnie obowiàzujàcymi przepisami majàcymi na celu zapobieganie powstawania szkód a w szczególnoÊci przepisów ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia (Dz.U. z 1997 r., Nr 114, poz. 740)”. 5 Zob. w szczególnoÊci wyrok SN z dnia 22.04.2004 r. (II CK 144/03), opublikowany wraz z glosà A. Szl´zaka w OSP, z. 12 z 2004 r., poz. 159 oraz kolejnà glos´ do tego wyroku – E. Kowalewski, Prawo Asekuracyjne 2005, nr 1, s. 76-84. 6 Zob. W. Warka∏∏o, W. Marek i W∏. Mogilski, Prawo ubezpieczeniowe, W-wa 1983, s.175, A. Wàsiewicz, Z.K. Nowakowski, Prawo ubezpieczeƒ gospodarczych, Warszawa-Poznaƒ 1980, s.

32

W takiej jednak sytuacji zak∏ad ubezpieczeƒ mia∏ bezwzgl´dny obowiàzek zwróciç na powy˝szy fakt uwag´ ubezpieczajàcemu w formie pisemnej, wyznaczajàc mu jednoczeÊnie co najmniej 7-dniowy termin do z∏o˝enia sprzeciwu. Wiemy, ˝e w glosowanej sprawie zak∏ad ubezpieczeƒ tego nie uczyni∏.14 Zatem twierdzenie, ˝e dla okreÊlenia zakresu ochrony nie jest miarodajny zapis w OWU (§ 3 ust. 1 pkt 3), lecz mniej korzystny dla ubezpieczajàcego zapis w dokumencie ubezpieczenia (i ustalony w dodatku na podstawie zeznania pracownicy zak∏adu ubezpieczeƒ wbrew wyraênemu brzmieniu zapisów w tym dokumencie) jest twierdzeniem pozbawionym jakiejkolwiek logiki. ■ Prof. dr hab. Eugeniusz Kowalewski

231 oraz M. Krajewski, Umowa ubezpieczenia-Art. 805-834 KC – Komentarz, C. H. Beck – Warszawa 2004, s. 103 i nast. 7 Zob. szeroko: J. Kufel, Kszta∏towanie treÊci prawnego stosunku ubezpieczenia [w:] Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, cz. 4, red. T. Sangowski, Bydgoszcz-Poznaƒ 2002, s. 52-63 oraz E. Kowalewski, Prawo ubezpieczeƒ gospodarczych, Bydgoszcz-Toruƒ 2002, s.154. 8 Zob. przypis 3. 9 Zob. wymóg art. 12 ust. 3 ustawy z dn. 22.05.2003 r. o dzia∏alnoÊci ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124, poz. 1151, z póên. zm.) oraz art. 385 § 2 k.c. w zw. z art. 233 pkt 1 i art. 247 ustawy o dzia∏alnoÊci ubezpieczeniowej. 10 Zob. art. 12 ust. 4 ustawy o dzia∏alnoÊci ubezpieczeniowej. 11 Zob. na ten temat – E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeƒ gospodarczych – Komentarz, W-wa 2004, s. 235 i n. 12 Zob. art. 12 ust. 3 ustawy o dzia∏alnoÊci ubezpieczeniowej oraz art. 385 § 2 k.c. w zwiàzku z art. 384 § 5. 13 S∏owniczek taki, zawarty w § 2 pkty 1-11 przedmiotowych OWU, podaje szczegó∏owe definicje np. takich „drobiazgów” jak „zamek wielozapadkowy” czy „k∏ódka bezkab∏àkowa”; w s∏owniczku tym nie zdefiniowano jednak „eksponatu”, co – zdaniem glosotora – by∏o wr´cz niezb´dne, z uwagi na wy∏àczenie tych˝e eksponatów z ochrony ubezpieczeniowej (§ 8 pkt 1 OWU). 14 Gdyby przyjàç, ˝e stanowisko Sàdu Apelacyjnego jest zasadne, co by oznacza∏o ˝e treÊç umowy ubezpieczenia zawartej przez ubezpieczajàcego a uzewn´trzniona w polisie odbiega rzeczywiÊcie (i to na niekorzyÊç ubezpieczajàcego) od treÊci OWU, to i tak – skoro ubezpieczyciel nie wykona∏ obowiàzku okreÊlonego w art. 811 ı l-2 k.c. – nale˝a∏oby przyjàç istnienie ochrony ubezpieczeniowej.

P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

Wypuszczenie ptaszka z klatki, czyli o mo˝liwoÊci anulowania umowy o cz∏onkostwo w przypadku uzyskania prawa do wczeÊniejszej emerytury W zwiàzku z rozszerzeniem kompetencji Rzecznika Ubezpieczonych o ochron´ interesów cz∏onków otwartych funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych od kwietnia 2002 r. Rzecznik Ubezpieczonych chroni konsumenckie interesy cz∏onków otwartych funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych. ykonujàc ustawowe obowiàzki wynikajàce z poszerzonego zakresu chronionych przez niego pomiotów, Rzecznik podejmowa∏ interwencje w indywidualnych sprawach osób obj´tych zabezpieczeniem emerytalnym. Do Biura Rzecznika Ubezpieczonych w latach 20022004 wp∏yn´∏o 469 skarg pisemnych od uczestników systemu emerytalnego. Najliczniejsza grupa skarg, które wp∏yn´∏y do Rzecznika Ubezpieczonych w latach 2002-2004, odnosi∏a si´ do funkcjonowania powszechnych towarzystw emerytalnych i otwartych funduszy emerytalnych, czyli podmiotów dzia∏ajàcych w ramach II filara polskiego systemu emerytalnego (∏àcznie 240 skarg, tabela 1). Wystàpienia te dotyczy∏y przede wszystkim: ❐ mo˝liwoÊci anulowania umowy o cz∏onkostwo wskutek b∏´du co do treÊci oÊwiadczenia woli; ❐ sfa∏szowania umów o cz∏onkostwo;

W

❐ utrudnieƒ towarzyszàcych zmianie otwartego funduszu emerytalnego. Najwi´ksza liczba pisemnych wystàpieƒ w latach 2002-2004 z zakresu systemu ubezpieczeƒ spo∏ecznych odnosi∏a si´ do mo˝liwoÊci anulowania deklaracji przystàpie-

Tabela 2. Podzia∏ skarg ze wzgl´du na tematyk´ Przedmiot skargi Anulowanie umowy Nieprzekazywanie sk∏adek do OFE Zmiana funduszu i wyp∏ata transferowa Nieprawid∏owoÊci w rejestrze cz∏onków Interpretacja przepisów Sfa∏szowanie umowy Inne Z∏a w∏aÊciwoÊç RAZEM

nia do otwartego funduszu emerytalnego na skutek b∏´du co do treÊci oÊwiadczenia woli (183 skargi, tabela 2). Wi´kszoÊç skar˝àcych powo∏ywa∏a si´ na niewiedz´ o utracie prawa do przejÊcia na wczeÊniejszà emerytur´, z którego

Tabela 1. Podzia∏ skarg ze wzgl´du na podmiot, wobec którego wniesiono skarg´ Podmiot Powszechne towarzystwa emerytalne Zak∏ad Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych Inne Razem

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

mogliby skorzystaç, gdyby nie przystàpili do otwartego funduszu emerytalnego. Problem anulowania umowy o cz∏onkostwo w funduszu z powodu utraty prawa do emerytury pojawia∏ si´ równie˝ w trakcie dy˝urów telefonicznych prowadzonych przez pracowników Biura Rzecznika Ubezpieczonych. W zakresie zabezpieczenia emerytalnego w 2004 roku zanotowano 129 rozmów telefonicznych. Najwi´cej z nich odnosi∏o si´ do nieprawid∏owoÊci w funkcjonowaniu podmiotów dzia∏ajàcych w ramach II filara polskiego systemu emerytalnego – 47 skarg (36,4%). Rozmowy te dotyczy∏y g∏ównie

2002

2003

2004

19 11 4 34

164 77 4 245

57 118 15 190

Razem 240 206 23 469

2002

2003

6 8 6 4 2 1 7 34

140 75 1 6 7 9 7 245

2004 37 69 2 6 4 5 11 56 190

Razem 183 152 9 16 13 15 25 56 469

mo˝liwoÊci anulowania umowy o cz∏onkostwo w funduszu ze wzgl´du na nabycie prawa do wczeÊniejszej emerytury – 38 rozmów (29,5%, tabela 3). Ze wzgl´du na wag´ i rozmiar problemu dotyczàcego niemo˝noÊci przejÊcia na wczeÊniejszà emerytur´ w przypadku uczestnictwa w otwartym funduszu emerytalnym Rzecznik Ubezpieczonych wystàpi∏ w 2003 r. do Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych o przyj´cie jednolitych procedur przez zrzeszone w niej powszechne towarzystwa emerytalne w zakre-

➧ 33

➧

Tabela 3. Przedmiot rozmów przeprowadzonych w trakcie dy˝urów telefonicznych z zakresu zabezpieczenia emerytalnego w 2004 r. Lp.

Przedmiot

1. Nieprzekazywanie sk∏adek do OFE 2. Anulowanie umowy ze wzgl´du na nabycie prawa do wczeÊniejszej emerytury 3. Zmiana funduszu i dokonanie wyp∏aty transferowej 4. Nieprawid∏owoÊci w prowadzeniu rejestru cz∏onków przez PTE 5. Interpretacja przepisów 6. Inne 7. Brak danych 8. Sfa∏szowanie umowy 9. Umowa zawarta w wyniku wprowadzenia w b∏àd 10. Z∏a w∏aÊciwoÊç Ogó∏em

sie anulowania umów o cz∏onkostwo w przypadku uzyskania prawa do wczeÊniejszej emerytury. Podj´ta na wniosek Rzecznika Ubezpieczonych inicjatywa ujednolicenia procedur anulowania umowy w przypadku uzyskania wczeÊniejszych uprawnieƒ emerytalnych zakoƒczy∏a si´ wypracowaniem stosownych regulacji i przyj´ciem ich przez zrzeszone w IGTE towarzystwa. Za niewàtpliwy sukces nale˝y uznaç, i˝ pomimo d∏ugotrwa∏oÊci sprawy i licznych problemów technicznych w 2005 r. uda∏o si´ ostatecznie wypracowaç jednolite standardy post´powania wszystkich cz∏onków IGTE w tym zakresie. Powszechne Towarzystwa Emerytalne zrzeszone w IGTE zgodnie oÊwiadczy∏y, ˝e b´dà stosowaç jednolità procedur´ post´powania z wnioskami cz∏onków otwartych funduszy emerytalnych, którzy zechcà skorzystaç z prawa do wczeÊniejszej emerytury do koƒca roku 2006 r.: 1. Po otrzymaniu od cz∏onka lub by∏ego cz∏onka funduszu, który naby∏ cz∏onkostwo w tym funduszu na podstawie umowy pierwszej, wniosku o uniewa˝nienie umowy z powodu utraty przez niego prawa do wczeÊniejszej emerytury, PTE zarzàdzajàce tym funduszem ˝àdaç b´dzie od tej osoby: 34

Liczba skarg

%

44

34,1

38

29,5

6

4,7

2 16 17 2 1

1,6 12,4 13,1 1,6 0,7

2 1 129

1,6 0,7 100

a) pisemnego oÊwiadczenia o zawarciu przez nià umowy pod wp∏ywem b∏´du, co do utraty prawa do wczeÊniejszej emerytury, b) dostarczenia decyzji ZUS o odmowie udzielenia prawa do wczeÊniejszej emerytury jedynie ze wzgl´du na jej przynale˝noÊç do funduszu emerytalnego. 2. Po spe∏nieniu przez cz∏onka funduszu lub by∏ego cz∏onka funduszu powy˝szych warunków, PTE zarzàdzajàce tym funduszem uruchomi wewn´trznà procedur´ w sprawie uniewa˝nienia umowy z tà osobà. 3. Po stwierdzeniu niewa˝noÊci umowy zgodnie z punktem 2 osoba b´dàca stronà tej umowy powiadomi o fakcie jej uniewa˝nienia wszystkie fundusze, których nast´pnie by∏a lub jest cz∏onkiem. Wzór powiadomienia stanowi za∏àcznik do niniejszego oÊwiadczenia. 4. Postanowienia powy˝sze nie obowiàzujà w odniesieniu do spraw zakoƒczonych prawomocnym wyrokiem oddalajàcym powództwo w tym przedmiocie. 5. PTE poinformujà osoby, które z∏o˝y∏y wnioski w tej sprawie o przyj´tej procedurze post´powania, w szczególnoÊci

o tym, ˝e o uniewa˝nienie umowy nale˝y zwróciç si´ do pierwszego funduszu, z którym cz∏onek zawar∏ umow´ o cz∏onkostwo. 6. PTE mogà stosowaç odmienne zasady post´powania z wnioskami o uniewa˝nienie umowy z powodu prawa do wczeÊniejszej emerytury, jeÊli sà one korzystniejsze dla cz∏onka funduszu od zasad przyj´tych w niniejszym oÊwiadczeniu. W stosunku do by∏ych cz∏onków funduszu korzystniejsze zasady nie mogà byç stosowane. Powy˝szy tryb b´dzie stosowany do koƒca 2006 roku. Majàc na uwadze przejrzystoÊç zasad obowiàzujàcych wszystkich uczestników II filara, Rzecznik Ubezpieczonych podjà∏ dzia∏ania w celu upowszechnienia przyj´tych przez cz∏onków IGTE zasad w ca∏ym Êrodowisku otwartych funduszy emerytalnych. Rzecznik Ubezpieczonych wystàpi∏ do powszechnych towarzystw emerytalnych nieb´dàcych cz∏onkami IGTE o przyj´cie tych zasad bàdê wypracowanie w∏asnych procedur post´powania w podobnych sytuacjach. Podsumowujàc, najpilniejsze problemy zwiàzane z anulowaniem umów o cz∏onkostwo wczeÊniejszych emerytów zosta∏y w du˝ej cz´Êci rozwiàzane. Dalsze mo˝liwoÊci anulowania umów o cz∏onkostwo w OFE w przypadku uzyskania prawa do wczeÊniejszej emerytury po 2006 r. powinny zawieraç regulacje dotyczàce emerytur pomostowych. Do czasu jednak uchwalenia i opublikowania tych przepisów, co raczej nie nastàpi szybko, nie mo˝na wyrokowaç o ich ■ kszta∏cie. Joanna Owczarek ekspert w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych asystent w Katedrze Ubezpieczenia Spo∏ecznego SGH P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

Ubezpieczenia turystyczne w pigu∏ce czyli jak mi∏o, przyjemnie i bezpiecznie sp´dziç urlop Sezon urlopowy dopiero si´ zaczyna. Niektórzy z nas, tak jak przed rokiem, zdecydujà si´ wyjechaç na letni wypoczynek, korzystajàc z us∏ug biur podró˝y. Natomiast inni, czy to z powodów czysto finansowych, czy z upodobania do indywidualnego sp´dzania wakacyjnego czasu wybiorà tzw. wyjazdy prywatne. I jedni, i drudzy pragnà swój urlop sp´dziç mi∏o, przyjemnie i bezpiecznie. Optymalnemu wyborowi bezpiecznej formy wakacyjnego wypoczynku sprzyja szeroka oferta ubezpieczeƒ turystycznych polskiego rynku ubezpieczeniowego. ie nale˝y jednak zapominaç o tym, ˝e w nadchodzàcym okresie urlopowym sytuacja ewentualnego klienta biura podró˝y czy potencjalnego w∏aÊciciela ubezpieczeniowej polisy turystycznej jest nieco inna ni˝ w latach poprzednich. Dlaczego i co si´ zmieni∏o w sytuacji polskiego turysty? G∏ównie dlatego, ˝e od 1 maja 2004 r. Polska jest cz∏onkiem Unii Europejskiej i od tego czasu Polaków w UE obejmujà ju˝ przepisy unijne – czyli zagwarantowany dyrektywami UE zakres opieki zdrowotnej oraz wzajemne sankcjonowanie przez wszystkie kraje cz∏onkowskie wspólnoty polis komunikacyjnego ubezpieczenia OC wystawionych w paƒstwach wspólnoty. Dlatego te˝, podró˝ujàc po paƒstwach takich jak: Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Lichtenstein, Litwa, Luksemburg, ¸otwa, Malta, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, S∏owacja, S∏owenia, Szwajcaria, Szwecja, W´gry, Wielka Brytania, W∏ochy nie potrzebujemy ju˝ Zielonej Karty. Podobnie w Chorwacji, Islandii, Lichtensteinie, Norwegii i Szwajcarii – wystarczy polskie OC. Natomiast na terytoriach Albanii, Andory, Bia∏orusi, BoÊni i Hercegowiny, Bu∏garii, Iranu, Izraela, Macedonii, Maroka, Mo∏dawii, Rumuni, Serbii i Czarnogóry, Tunezji, Turcji i Ukrainy wykup Zielonej karty jest konieczny. Ponadto b´dziemy mogli korzystaç w UE z pomocy medycznej i takich samych us∏ug, jakie bezp∏atnie przys∏ugujà obywatelom danego kraju cz∏onkowskiego. Mo˝na wi´c b´dzie liczyç na pomoc ograniczonà do poziomu bezp∏atnego lecznictwa w danym paƒstwie, a dok∏adne regu∏y pokrycia kosztów naszego leczenia na terytoriach UE reguluje prawo krajowe paƒstwa, w którym b´dziemy poddawani leczeniu. W Êwietle takich uregulowaƒ prawa wspólnotowego poczàtkowo niektórzy przewidywali zbli˝ajàcy si´ koniec ubezpieczeƒ turystycznych, a szczególnie – ubezpieczenia kosztów leczenia za granicà na terytorium unijnym. Analizujàc ca∏oÊç

N

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

zagadnienia, nale˝y stwierdziç, ˝e nie jest to do koƒca prawda, gdy˝ istnieje szereg niekiedy powa˝nych ograniczeƒ, z którymi w zakresie ochrony zdrowotnej oferowanej przez publicznà s∏u˝b´ zdrowia potencjalny poszkodowany mo˝e si´ spotkaç. ● Po pierwsze, na co zwróciliÊmy uwag´ powy˝ej, zakres ochrony w paƒstwach unijnych jest oferowany w bardzo zró˝nicowanym standardzie, a polski obywatel za granicà b´dzie otrzymywa∏ zakres Êwiadczeƒ medycznych, jaki jest przewidywany dla obywatela paƒstwa zdarzenia. ● Po drugie, tak˝e zwróciç uwag´, i˝ prawo unijne mówi o prawie do opieki zdrowotnej i udzielaniu tzw. Êwiadczeƒ koniecznych w natychmiastowych sytuacjach, co powoduje, ˝e nie wszystkie sytuacje zagro˝enia zdrowia b´dà obj´te ochronà w ramach pomocy publicznej. ● Po trzecie, w ramach zabezpieczenia spo∏ecznego nie wszystkie us∏ugi medyczne sà pokrywane przez ubezpieczenie zdrowotne – w wi´kszoÊci krajów unijnych sà pobierane dodatkowe koszty nierefundowane z kasy publicznej. Sà to zazwyczaj cz´Êciowe op∏aty za us∏ugi medyczne czy inne op∏aty poÊrednio zwiàzane z leczeniem, np. koszty zwiàzane z przewozem karetkà pogotowia ratunkowego w niektórych przypadkach, koszt niektórych medykamentów, op∏at´ za pokój o wy˝szym standardzie w szpitalu czy te˝ koszty ˝ywienia szpitalnego. ● Po czwarte, co jest z punktu widzenia potencjalnego poszkodowanego wyjàtkowo istotne, problematyczny pozostaje równie˝ fakt, i˝ prawo unijne pozostawia istotnà luk´ w kwestii transportu poszkodowanego do miejsca zamieszkania lub miejsca dalszego leczenia, co mo˝e poszkodowanym nastr´czaç daleko idàcych trudnoÊci finansowych. ● Po piàte, trzeba tak˝e zaznaczyç, i˝ na niektóre us∏ugi w publicznej s∏u˝bie zdrowia okres oczekiwania pozostaje wyjàtkowo d∏ugi. S∏u˝ba zdrowia niektórych 35

➧

➧

paƒstw unijnych nie jest w pe∏ni wydolna i oczekiwanie na jej reakcje sà podobne do polskich realiów. Podobnie sytuacja wyglàda w bloku najnowszych cz∏onków Unii, gdzie publiczna s∏u˝ba zdrowia pozostawia wiele do ˝yczenia. ● Po szóste, nale˝y równie˝ pami´taç, ˝e wspomniane rozwiàzania dotyczà leczenia w placówkach publicznych, natomiast w przypadku korzystania z leczenia w placówkach prywatnych jego koszty b´dà w pe∏ni lub znacznej cz´Êci odp∏atne. To Wa˝ne! Przed wyjazdem nale˝y bezwzgl´dnie zaopatrzyç si´ w Oddziale NFZ w formularz E 111 (przeznaczony m.in. dla osób wyje˝d˝ajàcych turystycznie), który w przypadku leczenia b´dzie stanowiç podstaw´ do refundacji jego kosztów. Szczegó∏owe informacje w zakresie refundowania kosztów leczenia oraz zasad ich przyznawania mo˝na uzyskaç w Narodowym Funduszu Zdrowia pod numerem telefonu (0 22) 572 60 00. Kolejne wa˝ne pytanie to jak wybraç polis´, która da nam podczas wyjazdu maksimum bezpieczeƒstwa? Na co przy jej wyborze zwracaç uwag´? Po pierwsze, region (czyli kontynent lub paƒstwo), do którego ograniczony jest wyjazd. Towarzystwa ubezpieczeniowe, opracowujàc swojà ofert´ produktów turystycznych, podzieli∏y Êwiat na trzy cz´Êci. Zwykle sà to: ● Europa oraz kraje basenu Morza Âródziemnego, ● USA, Kanada, Australia i Japonia ● reszta Êwiata. Warto tak˝e wiedzieç, ˝e niektóre firmy uproÊci∏y ofert´, uwzgl´dniajàc jedynie podzia∏ Êwiata tylko na dwa regiony: ● Europa wraz z krajami basenu Morza Âródziemnego ● pozosta∏a cz´Êç Êwiata. Po drugie, zakres niezb´dnej ochrony ubezpieczeniowej. W zale˝noÊci od potrzeb mo˝na zakupiç zarówno pojedyncze ubezpieczenia, dotyczàce ochrony wybranego ryzyka np. Kkosztów leczenia za granicà czy odpowiedzialnoÊci cywilnej, jak równie˝ pakiet ubezpieczeƒ, zapewniajàcy kompleksowà ochron´ w∏aÊcicielowi polisy,

Podstawà przyznania Êwiadczenia jest dostarczona ubezpieczycielowi dokumentacja lekarska, a nast´pnie ekspertyza lekarza-orzecznika zak∏adu ubezpieczeƒ. Nale˝y pami´taç, ˝e stopieƒ trwa∏ego uszczerbku na zdrowiu jest ustalany dopiero po zakoƒczeniu leczenia.

36

a tak˝e jego rodzinie – oczywiÊcie polecamy to drugie rozwiàzanie. Pakiet, sk∏adajàcy si´ z kilku produktów, jest na ogó∏ du˝o taƒszy ni˝ zakup pojedynczo kilku produktów ubezpieczeniowych. Przy wyborze optymalnego dla konkretnych potrzeb ubezpieczenia jednak nie powinno si´ sugerowaç tylko jego atrakcyjnà (czyli niskà) cenà. Trzeba zdawaç sobie spraw´, ˝e za sk∏adk´ o niskiej wartoÊci zwykle otrzymuje si´ niezbyt szeroki zakres ochrony... Czy tak warto si´ ubezpieczyç ? Obecnie towarzystwa ubezpieczeniowe oferujà przede wszystkim ubezpieczenia w pakietach, sk∏adajàcych si´ przewa˝nie z: ● ubezpieczenia kosztów leczenia za granicà (KLZ); jest to podstawowe i najwa˝niejsze ubezpieczenie turystyczne, które zakresem ochrony obejmuje najcz´Êciej ryzyko kosztów leczenia, nag∏ego zachorowania oraz wypadku poza granicami Polski. Ubezpieczyciel najcz´Êciej zobowiàzuje si´ do zwrotu poniesionych kosztów niezb´dnego leczenia za granicà, w tym kosztów za konsultacje z lekarzem, zabiegi w ambulatorium czy wydatków poniesionych za specjalistyczne badania zlecone przez lekarza; tak˝e kosztów pobytu w szpitalu wtedy, kiedy leczenia nie mo˝na od∏o˝yç do czasu powrotu do kraju. Sumy, na które mo˝na si´ ubezpieczyç, sà bardzo ró˝ne i wahajà si´ od 5 000 USD do 60 000 USD (w zale˝noÊci od wybranego wariantu). Warto wiedzieç, ˝e przy wyp∏acaniu odszkodowania zak∏ad ubezpieczeƒ b´dzie wymaga∏ orygina∏ów rachunków dokumentujàcych poniesione wydatki. Zatem nale˝y zbieraç wszystkie otrzymane dokumenty (tak˝e diagnozy lekarskie) zwiàzane z leczeniem, zakupem medykamentów, pobytem w szpitalu czy przebytym poza krajem zabiegiem. ● ubezpieczenia nast´pstw nieszcz´Êliwych wypadków (NNW ); zapewnia ochron´ ubezpieczeniowà w sytuacji utraty zdrowia lub Êmierci, b´dàcych nast´pstwem nieszcz´Êliwego wypadku. WartoÊç sumy ubezpieczenia mo˝e si´gaç tutaj nawet od 500 euro do 30 000 euro. OczywiÊcie im wy˝sza suma, tym lepsza, ale tak˝e dro˝sza ochrona. Z polisy ubezpieczenia NNW mogà zostaç wyp∏acone Êwiadczenia: ❐ odszkodowanie z tytu∏u trwa∏ego uszczerbku na zdrowiu w pe∏nej wysokoÊci sumy ubezpieczenia, je˝eli ubezpieczony dozna∏ 100% trwa∏ego uszczerbku, a w razie cz´Êciowego uszczerbku, taki procent sumy ubezpieczenia, w jakim ubezpieczony dozna∏ trwa∏ego uszczerbku; ❐ odszkodowanie z tytu∏u Êmierci w wyniku nieszcz´Êliwego wypadku – w zale˝noÊci od oferty 100% sumy ubezpieczenia, ale zdarzajà si´ produkty korzystniejsze, gdzie przyznaje si´ 200% albo mniej korzystne 50% sumy ubezpieczenia. Podstawà przyznania Êwiadczenia jest dostarczona ubezpieczycielowi dokumentacja lekarska, a nast´pnie ekspertyza lekarza orzecznika zak∏adu ubezpieczeƒ. Nale˝y pami´taç, ˝e stopieƒ trwa∏ego uszczerbku na zdrowiu jest ustalany dopiero po zakoƒczeniu leczenia. P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH

C ZERWIEC 2005 R . N UMER 24

✄

● ubezpieczenia assistance; to dodatkowe ubezpieczenie gwarantujàce ca∏odobowà us∏ug´ pomocy, dzi´ki której ubezpieczony ma mo˝liwoÊç szybkiego dost´pu np. do pomocy medycznej czy np. uregulowania wszystkich zwiàzanych z tym p∏atnoÊci od razu i na miejscu zdarzenia. Klient otrzymuje alarmowy numer telefonu (np. numer telefonu wspó∏pracownika towarzystwa za granicà lub te˝ ca∏odobowego centrum pomocy w Polsce), dzi´ki któremu ma zapewniony dost´p do 24-godzinnego serwisu pomocy w j´zyku polskim na ca∏ym Êwiecie. Ubezpieczyciel w polisie przewa˝nie zastrzega sobie termin – zwykle do siedmiu dni – do którego trzeba zawiadomiç jego przedstawiciela o zaistnia∏ej szkodzie. W innym przypadku ubezpieczyciel mo˝e uchyliç si´ od odpowiedzialnoÊci. ● ubezpieczenia baga˝u podró˝nego; zapewnia wyp∏at´ odszkodowania w przypadku kradzie˝y lub zniszczenia baga˝u podró˝nego. Jednak odszkodowanie mo˝na otrzymaç dopiero po powrocie do kraju na podstawie dokumentów z policji (lub hotelu), zaÊwiadczajàcych, ˝e zniszczenie baga˝u czy jego kradzie˝ faktycznie mia∏y miejsce. WartoÊç szkody ustala si´ wed∏ug udokumentowanej przez ubezpieczajàcego wartoÊci zaginionego baga˝u lub, kiedy to niemo˝liwe, wed∏ug przeci´tnej wartoÊci rynkowej utraconych rzeczy. Na co warto zwróciç uwag´: za utrat´ baga˝u pozostawionego bez opieki lub niew∏aÊciwie zabezpieczonego towarzystwo zwykle nie ponosi odpowiedzialnoÊci. ● ubezpieczenia odpowiedzialnoÊci cywilnej; ochrona ubezpieczeniowa obejmuje szkody w mieniu lub na osobie wyrzàdzone przez ubezpieczonego osobom trzecim (tzn. innym osobom). Suma ubezpieczenia za tzw. szkody na osobie w zale˝noÊci od oferty waha si´ od 20 000 euro do nawet 140 000 euro. Natomiast za szkody rzeczowe suma gwarancyjna najcz´Êciej kszta∏tuje si´ na ustalonym przez ubezpieczyciela poziomie kilkunastu procent sumy ustalonej za szkody wyrzàdzone na osobie. ● innych ubezpieczeƒ. Dodatkowo istnieje mo˝liwoÊç uzupe∏nienia polisy o inne, niezb´dne na wyjeêdzie ubezpieczenia, np. ubezpieczenie kosztów odwo∏ania uczestnictwa w imprezie turystycznej czy wczeÊniejszego z niej powrotu, ubezpieczenie kosztów pobytu osoby towarzyszàcej lub wezwanej do towarzyszenia (zakwaterowanie, wy˝ywienie oraz podró˝) w przypadku, gdy Ubezpieczony poddawany jest hospitalizacji za granicà, ubezpieczenie kosztów poniesionych w zwiàzku z wczeÊniejszym powrotem Ubezpieczonego do kraju, spowodowanego nag∏à sytuacjà losowà wymagajàcà jego obecnoÊci w Polsce. Po trzecie, wysokoÊç sumy ubezpieczenia. Nale˝y pami´taç, ˝e w zale˝noÊci od miejsca docelowego podró˝y i zakresu kupowanej ochrony ubezpieczeniowej firmy ubezpieczeniowe oferujà okreÊlonà wartoÊç sumy ubezpieczenia, na którà ma opiewaç polisa. Suma ubezpieczenia jest proponowana zazwyczaj w kilku wariantach – do wyboru np. maksymalny czy mini-

Byç kobietà ubezpieczonà Status kobiet w spo∏eczeƒstwie, ich rola, prawa i obowiàzki w ró˝nych obszarach gospodarczych i spo∏ecznych, budzi rosnàce zainteresowanie. Rzecznik Ubezpieczonych z racji przyznanych mu ustawowo kompetencji podjà∏ inicjatyw´ przeprowadzenia badaƒ ukierunkowanych na ustalenie pozycji kobiet na rynku ubezpieczeniowym. ealizacji tego zamys∏u s∏u˝yç ma ustalenie potrzeb kobiet jako podmiotów ubezpieczenia. Pierwszorz´dna zasada równoÊci wobec prawa mo˝e byç modyfikowana ze wzgl´du na specyfik´ i zró˝nicowanie potrzeb konsumentów rynku ubezpieczeniowego, a kobiety stanowià szczególnà grup´ ubezpieczonych. W tym celu Biuro Rzecznika Ubezpieczonych przygotowa∏o ankiet´ skierowanà do kobiet. Celem poni˝szej ankiety jest zbadanie nastawienia kobiet do ofert prezentowanych przez zak∏ady ubezpieczeƒ.

R

1. Czy jest Pani zainteresowana „szczególnà troskà” zak∏adów ubezpieczeƒ w zakresie ochrony ubezpieczeniowej? Tak Nie 2. Jakie produkty ubezpieczeniowe sà najbardziej potrzebne kobietom? (prosz´ wymieniç) ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. .................................................................................................

3. Czy zak∏ady ubezpieczeƒ powinny posiadaç w swojej ofercie produkty wy∏àcznie dla kobiet? Tak (jakie to produkty?) ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. 37

➧

4. Czy zawierajàc umow´ ubezpieczenia, zapoznaje si´ Pani z treÊcià ogólnych warunków ubezpieczenia? Tak Nie (dlaczego?) ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. .................................................................................................

5. Czym kieruje si´ Pani, wybierajàc ofert´ ubezpieczeniowà? (prosz´ wskazaç) ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. .................................................................................................

6. Czy czuje si´ Pani „zaniedbana” przez zak∏ady ubezpieczeƒ w zakresie ochrony ubezpieczeniowej? Tak (dlaczego, z jakich powodów?) ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. .................................................................................................

Nie

Ankiet´ prosimy przesy∏aç na adres: Rzecznik Ubezpieczonych, Al. Jerozolimskie 44, 00–024 Warszawa. Ankieta zamieszczona jest tak˝e na stronie internetowej Rzecznika Ubezpieczonych: www.rzu.gov.pl

38

malny dla danego regionu Êwiata wariant sumy ubezpieczenia. Suma ubezpieczenia stanowi górnà granic´ odpowiedzialnoÊci ubezpieczyciela za jedno zdarzenie obj´te ochronà ubezpieczeniowà. Tak wi´c je˝eli wysokoÊç kosztów spowodowanych tym zdarzeniem i pokrytych przez ubezpieczyciela nie wyczerpie ca∏ej sumy, z jej pozosta∏ej cz´Êci mogà byç pokryte koszty zwiàzane z innym zdarzeniem powsta∏ym w okresie ubezpieczenia. WartoÊç sumy ubezpieczenia towarzystwa ubezpieczeniowe okreÊlajà w walutach obcych, najcz´Êciej w USD lub euro, czego przyk∏ady ukazywaliÊmy powy˝ej. Przeliczenie sumy ubezpieczenia wyra˝onej w walutach obcych na z∏otówki nast´puje zwykle wed∏ug Êredniego kursu ustalonego przez Prezesa NBP, obowiàzujàcego w dniu ustalenia odszkodowania. Po czwarte zdarzenia, za które ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialnoÊci. Trzeba pami´taç, ˝e ubezpieczyciele nie pokryjà poniesionych wydatków na leczenie, je˝eli nie by∏o ono obj´te zakresem ochrony zawartym w umowie. Dlatego, bez posiadania stosownej umowy te˝ nie mo˝na liczyç na to, ˝e towarzystwo ubezpieczeniowe zapewni w ramach polisy zwrot kosztów poniesionych na leczenie chorób przewlek∏ych, istniejàcych przed zawarciem umowy, na wszelkie badania kontrolne czy szczepienia profilaktyczne. Podstawowà ochronà ubezpieczeniowà obj´te sà bowiem na ogó∏ tylko koszty koniecznego leczenia, którego nie mo˝na od∏o˝yç do czasu ewentualnego powrotu do kraju. Towarzystwo nie zap∏aci tak˝e za leczenie nast´pstw, wynikajàcych z nadu˝ycia alkoholu, zaistnia∏ych pod wp∏ywem narkotyków czy leków za˝ywanych bez nadzoru lekarza. Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialnoÊci za skutki usi∏owania pope∏nienia przest´pstwa czy samobójstwa, za opiek´ zwiàzanà z chorobà psychicznà ubezpieczonego, epilepsjà czy chorobami przenoszonymi drogà p∏ciowà oraz wynikajàcymi z zaka˝enia wirusem HIV. Z ubezpieczenia wy∏àczone sà tak˝e koszty leczenia spowodowane epidemià, dzia∏aniami wojennymi, katastrofami, ska˝eniem jàdrowym, aktami terroryzmu, a tak˝e koszty leczenia za granicà zwiàzane z cià˝à i porodem. Mo˝na jedynie spotkaç ofert´ pokrycia cz´Êci kosztów leczenia zwiàzanych z cià˝à – pierwszà interwencj´ lekarskà lub ambulatoryjnà wraz z transportem. ■ El˝bieta Berling ¸apiƒska Aleksander Daszewski

Nale˝y pami´taç, ˝e w zale˝noÊci od miejsca docelowego podró˝y i zakresu kupowanej ochrony ubezpieczeniowej firmy ubezpieczeniowe oferujà okreÊlonà wartoÊç sumy ubezpieczenia, na którà ma opiewaç polisa.

✄

Nie

P ISMO R ZECZNIKA U BEZPIECZONYCH