Morfologia fun-10

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA ROŚLIN Liście – powstawanie, powstawanie wzrost, zróżnicowanie, modyfikacje

Czesław Hołdyński

Cechy y charakterystyczne y y p procesu powstawania liści „

„

„ „

wyłącznie na wierzchołkach łodyg (głównych lub b bocznych) h) rozwój i wzrost odbywa się przy udziale różnych merystemów ograniczony wzrost a ks n (hormon auksyny (hormony wzrostu) rost ) ind indukują k ją tworzenie t or enie zawiązków liści (podobną rolę pełnią przy tworzeniu innych organów bocznych pędu)

Liście (rodzaje) w ontogenezie rośliny

¾ liścienie

¾ liście młodociane ¾ liście listowia (właściwe) ¾ liście przykwiatostanowe (podsadki) ¾ liście przykwiatowe (przysadki) ¾ łuskowate

liście zmodyfikowane

liścienie

Przykłady liści przykwiatostanowych

Liście przykwiatowe (przysadki) u słonecznika

Liście przykwiatowe u turzycy Jednopłciowe kwiaty turzycy są rozdzielone na górne męskie i dolne żeńskie W czasie żeńskie. kwitnienia łuskowate przysadki p y tych y kłosków daleko wystają ponad pręciki i rozgałęzione znamię słupka

Trójwymiarowa rekonstrukcja wierzchołka lnu w różnych stadiach rozwoju siewki

Merystemy zawiązka liściowego a jego rozwój merystem szczytowy

Merystem płytowy ł t

merystem interkalarny merystem brzeżny

merystem doosiowy

merystem odosiowy

Rozwój zawiązka liścia

Ulistnienie i osadzenie liści

ulistnienie skrętoległe

ulistnienie okółkowe

ulistnienie naprzeciwległe i l ł ulistnienie naprzemianległe

różyczkowe óż k (rozetowe)

Zróżnicowanie budowy liścia I I. Sposoby osadzenia liścia na łodydze ¾

ogonkowe g

¾

siedzące

¾

zbiegająco bi j obejmujące b j j łodygę, ł d itp. it

Zróżnicowanie budowy y liścia II II. Nasady y liścia pochwiasta

z przylistkami

• rodzina baldaszkowatych

• rodzina motylkowatych

• rodzina rdestowatych

• rodzina różowatych

• u traw

• rodzina fiołkowych

III. Nasada blaszki liściowej IV. Brzeg blaszki liściowej

z poduszeczkami

Zróżnicowanie budowyy liścia III V. Typy liści (blaszki liściowej) liście pojedyncze • o blaszce niepodzielonej

• pierzaste

• o blaszce podzielonej

wrębne

sieczne

liście złożone

klapowane

• dłoniaste

Nerwacja liścia

Cewki protoksylemowe w drobnych d b h nerwach h liściowych liś i h

Budowa dorsiwentralnego i bifacjalnego j g liścia ruty y

Budowa ekwifacjalnego liścia pszenicy

Budowa unifacjalnego liścia kosaćca

Budowa anatomiczna liścia roślin dwuliściennych

Schemat budowy anatomicznej liścia

Sposoby zwiększania powierzchni aktywnej miękiszu asymilacyjnego

A - komórki palczaste u bzu czarnego B - komórki palczaste u piwonii C, D - listwowate wyrosty ściany u bambusa (C) i u sosny (D)

skórka przestwór powietrzny mezofil C4 mezofil wieńcowy tkanka waskularna

Schemat przekroju poprzecznego przez liść kukurydzy

fotografia z mikroskopu elektronowego

Nerw liściowy bez mezofilu wieńcowego i z mezofilem wieńcowym

Przekrój poprzeczny przez blaszkę liścia skleromorficznego oleandra

kutikula skórka wielowarstwowa miękisz palisadowy miękisz gąbczasty

szparki p powietrzne p we wgłębieniach z licznymi włoskami

Budowa anatomiczna igły g y sosny y zagłębiony aparat szparkowy

miękisz asymilacyjny przewód żywiczny

fałdy ściany komórkowej endoderma wiązki przewodzące

hypoderma

epiderma

Przekrój poprzeczny przez blaszkę liścia hydrofitu A – liść podwodny, podwodny B – liść pływający

Ochrona liści przed nadmiernym oświetleniem ś i l i (i transpiracją) i j ) „

Ustawienie liści do kierunku p padającego ją g światła (powszechnie) „ „

„ „ „ „

Układ chloroplastów w komórce Czerwona barwa liści liści, np. np gryka Odbicie promieni świetlnych – gładka lśniąca skórka Owłosienie O os e e – kutner ut e „

„

np. kocanki, starzec, dziewanna

Liście z „okienkami” „

„

np. robinia (w cyklu dnia) sałata kompasowa

sukulenty z liśćmi zagłębionymi w podłożu

Zamykanie, zwijanie się liści, np. trawy

Ustawienie liści do kierunku padającego światła

robinia

Sałata kompasowa

Układ chloroplastów w komórce

Ustawienie chloroplastów w komórkach rzęsy

Ustawienie chloroplastów p w komórce Mougeotia scslaris

Odbicie promieni świetlnych – gładka lśniąca skórka

kocanki

Owłosienie - kutner

dziewanna drobnokwiatowa

starzec

Liście z okienkami

A

Mesembryantheum rhopalophyllum A - pokrój rośliny, B - przekrój przez liść

B

Zamykanie, zwijanie się liści komórki zawiasowe

Opadanie p liści - etapy py „ „

„

wytwarzanie y warstwy y odcinającej ją j pęcznienie i rozpuszczanie blaszki środkowej w komórkach warstwy odcinającej wytwarzanie warstwy zabliźniającej „

„

„

drewnienie, korkowacenie komórek miękiszowych (pierwotne) wytwarzanie fellodermy ´ fellemu (korka) (z reguły w drugim roku)

opadnięcie d i i liści liś i (ciężar, ( i ż mróz) ó ) Ww. zmiany anatomiczne mogą zachodzić u Ww różnych gatunków w nieco innej kolejności

Opadanie liści

łodyga

ogonek k liściowy

wiązka przewodząca warstwa t odcinająca

HETEROFILIA (różnopostaciowość liści) Polega na wykształceniu przez roślinę odmiennych form liści zależnie od warunków zewnętrznych. Zwłaszcza od czynników takich jjak światło i woda. Występowanie częste u roślin ziemnowodnych (np. strzałka wodna, paproć

jaskier różnolistny

wodna Marsilea) ale nie tylko (np. jaskier różnolistny, dzwonek różnolistny). óż li t )

t łk wodna d strzałka

Modyfikacje funkcjonalne liści (przekształcenia) „

„ „

„

„ „

„

„

liściaki (fyllodia) – spłaszczenia, rozszerzenia ogonka liściowego, redukcja blaszki liściowej, np. akacja, k j dzbanecznik d b ik wąsy pochodzenia liściowego, np. groch, winorośl ciernie pochodzenia liściowego, liściowego np. np berberys, berberys opuncja, kaktusy liście silnie zredukowane,, szczątkowe, ą , łuskowate,, np. na pędach podziemnych roślin kserotermicznych, np. Ruscus sp., żarnowiec liś i spichrzowe, liście i h np. cebula b l liście magazynujące wodę, np. rozchodnik, rojnik, grubosz liście w postaci łusek ochronnych, pąki łodyg y cebula zdrewniałych, liście roślin owadożernych

Różne modyfikacje liści

Liście zredukowane w postaci kolców

Owadożerność – liście roślin owadożernych y Przystosowania: y „ rośliny z pułapkami wydzielającymi śluz, działającymi ją y biernie, np. rosolnik ((Portugalia) g ) „ rośliny z pułapkami wydzielającymi śluz, działającymi czynnie, np. rosiczka „ rośliny z liśćmi typu „wilcze doły”, np. dzbanecznik (wyspy Australii, Azja), kapturnica „ rośliny z zamykającymi się klapkami, np. muchołówka „ rośliny z pułapkami zapadkowymi, np. pływacz

Liść owadożernej rosiczki

Etapy powstawania liścia u dzbanecznika

Strefy: I. zwabiania II. ześlizgu III. trawienia i wchłaniania

Morfologia liści pułapkowych: A) darlingtonii B) k kapturnicy t i

kapturnica

Liście pułapkowe muchołówki

Owadożerny O d ż pływacz ł Utricularia sp.