Morfologia fun-13

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA ROŚLIN Owoce

Czesław Hołdyński

Owoce i ich rodzaje OWOC WŁAŚCIWY = słupek lub zalążnia słupka

OWOCNIA

+

owocolistek (-ki), ściany zalążni słupka

NASIENIE(A) zalążek (zalążki)

Budowa owocni (perykarpium) egzokarp (owocnia zewnętrzna) mezokarp (owocnia środkowa) endokarp ((owocnia wewnętrzna) ę ) Struktura (budowa) owocni zmienia się w czasie formowania się i dojrzewania owoców.

Kryteria klasyfikacji owoców (botaniczne) typ słupkowia z którego powstają owoce słupek pojedynczy (1 – krotny) słupkowie zrosłoowocolistkowe (1 słupek ale wielokrotny) słupkowie wolnoowocolistkowe

rodzaje tkanek budujących dojrzałą owocnię sposoby otwierania się (lub nie) owocni udział w budowie owocu innych części kwiatu np. okwiat, pręcikowie, dno kwiatowe, szypułka kwiatu

lub fragmentów pędu np. liście przykwiatowe (przysadki), liście przykwiatostanowe (podsadki), osie kwiatostanu

Owoce pojedyncze p j y kwiat z 1 słupkiem (1- lub wielokrotnym) lub kwiat wielosłupkowy, wolnoowocolistkowy wówczas liczne owoce (owocki) pozostają na dnie kwiatowym ale są „niezależne” (nie połączone ze sobą) owocnia nie pęka (nie uwalnia nasion)

owocnia pęka

OWOCE SUCHE PĘKAJĄCE owocnia sklerenchymatyczna, twarda lub skórzasta

OWOCE SUCHE NIEPĘKAJĄCE

owocnia przynajmniej w ś miękiszowa części

OWOCE „MIĘSISTE” MIĘKISZOWE

OWOCE POJEDYNCZE owoce suche 1. owoce pękające

OWOCE POJEDYNCZE owoce suche 2. owoce niepękające

Owoce pojedyncze MIESZEK 1 słupek ł k1 1-krotny k t wiele i l słupków ł kó 1-krotnych 1k t h na d dnie i kwiatowym k i t z reguły wielonasienny z brzeżnym łożyskiem pękanie w płaszczyźnie zrośnięcia owocolistków

owoce p pojedyncze, j y suche, pękające pę ją

mieszek tojeści

grążel ż l żółty żółt (Nuphar (N h luteum) l t )

ostróżeczka polna (Consolida regalis)

orlik pospolity (Aquilegia vulgaris)

Owoce pojedyncze STRĄK 1 słupek 1-krotny pęka w płaszczyźnie zrośnięcia i na nerwie głównym (2 części) 1 - lub wielonasienny endokarp w postaci sklerenchymatycznej wyściółki łożysko y brzeżne

strąk fasoli

owoce pojedyncze, pojedyncze suche, pękające

dojrzewający pod ziemią strąk orzecha ziemnego wyjątkowo strąk nie pękający

strąki Caragana arborescens

strąki Gleditsia triacanthos

rozdęte strąki Colutea arborescens

Owoce pojedyncze p j y ŁUSZCZYNA, ŁUSZCZYNKA 1 słupek 2-krotny fałszywa przegroda przedzielająca komorę zalążkową ( (nasienną) i ) pęka w płaszczyźnie zrośnięcia się owocolistków nasiona z łożyskiem pozostają na fałszywej przegrodzie

TYPY ŁUSZCZYN I ŁUSZCZYNEK

A – pleszczotka, B – tobołki, C – urzet, D – tasznik, E – miesięcznica, F – lewkonia, l k i g - ognicha i h

tobołki polne (Thlaspi arvense)

urzet barwierski (Isatis tinctoria)

Owoce pojedyncze TOREBKA 1 słupek wielokrotny (od 2 do 12 owocolistków) jedno lub wielokomorowy przegrody d komór k ó to t części ś i owocolistków li tkó mogą gą być y przegrody g y częściowe ę łożysko ścienne różne sposoby pękania (otwierania) najpowszechniejszy typ owocu w grupie suchych suchych, pękających

PĘKANIE TOREBEK

A–p przegrodowe g (septicida); ( p ); B – komorowe ((loculicida); ); C – przegrodołomne (septifraga)

SPOSOBY OTWIERANIA SIĘ TOREBEK

A – kąkol, B – kurzyślad, C – fiołek, D – mak, E – trędownik, f – bieluń, G - lulek

trzmielina zwyczajna (Euonymus europaea)

pękająca torebka i nasiona w osnówce

kosaciec żółty ( (Iris pseudoacorus)) p

owoce pojedyncze, suche, pękające

torebka kosaćca

torebki kasztanowca

torebka wanilii podobna do strąka

Owoce pojedyncze ORZECH ORZESZEK ORZECH, 1 lub wiele owocolistków sklerenchymatyczna owocnia owoc 1-, 2-nasienny łupina nasienna bardzo delikatna często występujący w okrywie z podkwiatków lub z aparatem lotnym różnego pochodzenia np. wiąz, jesion - błoniasta część owocni, lipa - liście przykwiatowe (podsadki)

leszczyna pospolita (Corylus avellana) orzech w kupuli (okrywie)

dąb szypułkowy (Quercus robur)

li drobnolistna lipa d b li t (Tilia (Tili cordata) d t )

turzyca (Carex sp.) orzeszki w pęcherzykach

Fagus sylvatica

Owoce pojedyncze NIEŁUPKA słupek dolny 2-krotny 2 krotny owocnia skórzasta może być aparat lotny, który jest pochodzenia kielichowego

A

B słonecznik zwyczajny (Hielianthus annuus) A – poszczególne kwiaty, B – owoce – niełupki

A

mniszek lekarski (Taraxacum officinale)

C

A – koszyczek B – skupienie niełupek C – pojedyńcze j d ń k kwiaty i t D – pojedyncze owoce - niełupki

B

D

Owoce pojedyncze ROZŁUPKA, (rozłupnia) słupek 2- lub 4-owocolistkowy owocnia zrośnięta z łupiną nasienną po dojrzeniu słupek (owoc-rozłupnia) rozpada się na pojedyncze niełupki (dwie lub cztery) w owocni często występują przewody wydzielnicze niełupki z licznymi wyrostkami lub haczykami (egzozoochoria) lub niełupka niełupka-skrzydlak skrzydlak

marchew (Daucus carota)

klon zwyczajny (Acer platanoides)

kminek zwyczajny (Carum carvi)

Owoce pojedyncze ZIARNIAK słupek 2-krotny owoc 1 1-nasienny nasienny owocnia na trwale zrośnięta z łupiną nasienną charakterystyczny wyłącznie dla traw często dodatkowo okryty plewkami plewkami, które są częścią okwiatu

Kukurydza Zea mays

pszenica Triticum aestivum

Owoce pojedyncze PESTKOWIEC słupek 1-krotny, kwiat najczęściej okołozalążniowy wyraźnie zróżnicowanie perykarpium na miękiszowy mezokarp sklerenchymatyczny endokarp (pestka) owoc 1-nasienny, błoniasta łupina nasienna

pestkowiec

śliwa (P (Prunus d domestica) ti )

owoce pojedyncze, mięsiste

pestkowiec brzoskwini p

kwiaty i owoce (pestkowce) kawy arabskiej (Coffea arabica)

palma kokosowa (Cocos nucifera) z owocami (pestkowiec)

włóknisty mezokarp

Twardy endokarp

endospermum (bielmo)

liczi (Litchi chinensis)

oliwka europejska (Olea europaea) pestkowiec

Owoce pojedyncze JAGODA powstaje ze słupka wielokrotnego owocnia lub jej części lub łożysko rozrastają się w miękisz spichrzowy najczęściej owoc wielonasienny największa różnorodność i najpospolitszy typ owocu w grupie niepękających

owoce pojedyncze, mięsiste

jagoda pomidora

rozwój owoców pomarańczy

suche, gąbczaste ALBEDO mezokarp soczyste, ogruczolone FLAWEDO soczyste wypustki komórkowe

endokarp (przegrody zwane septami) egzokarp (zewnętrzna, woskowata skórka, zrośnięta z flawedo)

jagody

miechunka rozdęta (Physalis alkekengi) kielich

papryka (Capsicum sp.)

jagoda porzeczka alpejska (Ribes alpinum)

jagody

borówka czarna (Vaccinium myrtillus)

borówka bagienna (Vaccinium uliginosum)

jagody żurawina błotna – Vaccinium oxycoccus

jagody

konwalia k li majowa j (Convalaria majalis)

ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium)

jagody

kokoryczka k k k wielokwiatowa i l k i t (Polygonatum multiflorum)

wawrzyn szlachetny l h t (Laurus nobilis)

kokoryczka wonna (Polygonatum odoratum)

jagoda granatowca właściwego (Punica granatum)

Jagoda bananowca

jagoda opuncji indyjskiej (Opuntia ficus-indica)

owoc – jagoda kakaowca właściwego (Theobroma cacao)

cis pospolity (Taxus baccata) szyszkojagoda

OWOCE ZŁOŻONE (zbiorowe) ( ) słupkowie apokarpiczne ((wolnoowocolistkowe), ) liczne każdy słupek przekształca się w owocek, który jest częścią owocu zbiorowego, jako całości pojedyncze owocki to: orzeszki a owoce zbiorowe to wieloorzeszki pestkowce a owoce zbiorowe to wielopestkowce mieszki a owoce zbiorowe to wielomieszki zwane jako jabłkowe

owocki zebrane (połączone) są inną częścią kwiatu kwiatu, która wchodzi w składu owocu zbiorowego, może to być silnie rozwijające się wypukłe dno kwiatowe (miękisz), stożkowate dno kwiatowe a owocki w części zrośnięte ze sobą egzokarpem, wklęsłe miękiszowe dno kwiatowe otaczające owocki itp.

OWOCE ZŁOŻONE (zbiorowe) •

c.d.

Części ę owocni, które nie powstają p ją ze ścian owocolistka (słupka) powinno nazywać się: owocnią pozorną lub owocnią ( (owocem) ) szupinkową i k lub l b jako j k przekształcone k t ł dno d kwiatowe

Owoce złożone powstają z wielu wolnoowocolistkowych słupków 1 kwiatu

Kwiat i owoc zbiorowy (wieloorzeszkowy)

poziomka ((Fragaria g vesca))

owoc zbiorowy wieloorzeszkowy

róża óż d dzika ik (Rosa canina)

Jeżyna popielica (Rubus caesius)

jeżyna ostrężyna (Rubus fruticosus) owoc zbiorowy wielopestkowcowy

owoc zbiorowy wielomieszkowy gruszy g y - owocnia rzekoma powstała z dna kwiatowego

OWOCOSTANY należą do grupy owoców zbiorowych powstają t j z wielu i l słupków ł kó wielu i l kwiatów, k i tó czyli li przekształcenia całych KWIATOSTANÓW w budowie owocostanu poza owockami typu JAGODA, PESTKOWIEC, ORZESZEK biorą udział: dno kwiatowe okwiaty liście przykwiatowe osie kwiatostanu (szypułki kwiatowe)

obrazki plamiste (Arum maculatum)

morwa czarna (Morus nigra)

owocostan wieloorzeszkowy

kwiatostan i owocostan wielojagodowy ananasa (Ananas comosus)

owocostan jagodowy chlebowca

owocostan wielopestkowcowy figi