Morrell David - Falszywa tozsamosc

David Morrell
Fałszywa tożsamość
Assumed Identity
Przekład Marcin Wawrzyńczak
Martinowi E. Wingate ‘owi (zm. 1986),
„Skale”,
dobremu przyjacielowi
i nadzwyczajnemu nauczycielowi
Prawda jak maska kłamstwo ukrywa,
Nagość najlepszym przebraniem bywa.
WILLIAM CONGREVE, The Double Dealer
Bo czymże, w końcu, jest kłamstwo,
jeśli nie prawdą w przebraniu?
LORD BYRON, Don Juan
PROLOG
Meksyk, rok 1562
Niecałe czterdzieści lat po tym, jak hiszpańscy konkwistadorzy dotarli do Nowego Świata,
systematyczna eksterminacja tubylców była poważnie zaawansowana. Ludobójstwo nie wymagało
wielkich wysiłków, jako że choroby, do których Europejczycy zdążyli się już przyzwyczaić —
takie jak ospa, odra, świnka czy grypa — nie występowały w ogóle w Nowym Świecie i w krótkim
czasie uśmierciły większość pozbawionych odporności tubylców. Tych, którzy nie umarli (a
ocalało zapewne nie więcej niż dziesięć procent pierwotnej populacji), ujarzmiono i wzięto do
niewoli. Wsie niszczono, zapędzając mieszkańców do obozów pracy. Używano wszelkich
sposobów, przede wszystkim tortur, aby zmusić tych, którzy przeżyli, do porzucenia odwiecznych
obyczajów i przyjęcia kultury europejskich najeźdźców.
Działający na półwyspie Jukatan, na południowo — wschodnim krańcu Meksyku,
franciszkański misjonarz Diego de Landa był zaszokowany dowodami świadczącymi o tym, iż
Majowie wyznają kult węża i składają ofiary z ludzi. Zdecydowany wykorzenić te barbarzyńskie,
pogańskie praktyki Landa rozpoczął niszczenie świątyń, posągów, malowideł i wszelkich
przedmiotów o znaczeniu religijnym — a robiąc to, nie tylko odebrał Majom symbole ich wiary,
ale uniemożliwił także późniejszym historykom odczytanie hieroglifów opisujących dawny,
miniony świat.
W wiosce Mani Landa odkrył sekretną bibliotekę rękopisów Majów. Te jedyne w swoim
rodzaju teksty — podobne do małych, cienkich harmonii i zwane kodeksami — „nie zawierały nic
poza przesądami i diabelskim łgarstwem”, donosił franciszkanin swoim zwierzchnikom.
„Spaliliśmy je wszystkie”.
Spaliliśmy je wszystkie.
Współczesny miłośnik starożytności z jękiem rozpaczy reaguje na obłudną, ciasną pewność
siebie bijącą z tych słów. Wszyscy palacze książek, z ich pobielałymi wargami, przymrużonymi
oczami i zaciśniętymi szczękami, podzielali tę absolutną wiarę Landy, że ma rację. Ale Landa się
mylił.
W kilku kwestiach.
Kodeksy, oprócz tego co Landa nazywał kłamstwami, zawierały historyczne i filozoficzne
prawdy.
I nie wszystkie uległy zniszczeniu. Trzy z nich — wyniesione z ognia przez Hiszpanów i
przemycone do Europy jako pamiątki — odnalazły się później w prywatnych kolekcjach, a ich
unikatowa wartość nie budzi żadnych wątpliwości.
Kodeksy te, znane jako Kodeks Drezdeński, Kodeks Tro–Cortesianus i Kodeks Persianus, są w
posiadaniu bibliotek w Dreźnie, Madrycie i Paryżu. Czwarty — zwany Kodeksem Groliera i
przechowywany w Mexico City — został przez jednego z ekspertów uznany za fałszerstwo i jest
obecnie poddawany badaniom.
Krążą jednak uporczywe pogłoski, że istnieje piąty kodeks, że jest autentyczny i zawiera więcej
prawd niż wszystkie pozostałe.
Współczesny obserwator zastanawia się, jak zareagowałby ojciec Landa, gdyby wezwano go z
piekła i uczyniono świadkiem rzezi — jeśli nie tak ogromnej, to równie zaciekłej jak ta, wywołana
przez niego w latach tysiąc pięćsetnych. Rzezi, której można by uniknąć, gdyby Landa nigdy nie
zaczął swojego śledztwa.
Mani, nazwa wioski, gdzie Landa znalazł i zniszczył kodeksy, oznacza w języku Majów
„skończyło się”, lecz tak naprawdę nic nie było skończone.
ROZDZIAŁ PIERWSZY
1
— Jak rozumiem, wszyscy chcecie dowiedzieć się czegoś na temat ofiar z ludzi — rzekł
profesor, pozwalając sobie na lekko figlarny błysk w oczach i dając słuchaczom do zrozumienia, że
studiowanie historii nie musi wcale oznaczać rezygnacji z poczucia humoru.
Za każdym razem, gdy otwierał ten kurs — a robił to już od trzydziestu lat — zaczynał tą samą
uwagą i zawsze uzyskiwał reakcję, której pragnął: rozlegał się ogólny śmiech, studenci spoglądali
po sobie z aprobatą i rozsiadali się wygodniej.
— Na temat dziewic, którym wycinano serca — ciągnął profesor — lub które strącano ze skał
do głębokich studni — tego typu rzeczy.
Zrobił lekceważący gest, jakby szczegóły składania ofiar z ludzi były mu tak dobrze znane, że
temat go nudził. Jego oczy ponownie zalśniły figlarnie i studenci zaśmiali się głośniej. Nazywał się
Stephen Mill. Liczył sobie pięćdziesiąt osiem lat. Był niski, szczupły, lecz barczysty. Nosił
brązowy wełniany garnitur pachnący fajkowym dymem i binokle w drucianej oprawie. Włosy miał
siwe, przerzedzone, i cienkie szpakowate wąsy. Lubiany i szanowany tak przez kolegów, jak i
studentów, miał przed sobą jeszcze tylko siedemdziesiąt minut życia i jeśli mogło to być
jakąkolwiek pociechą, przynajmniej do końca robił to, co lubił najbardziej: rozmawiał o swojej
życiowej pasji.
— W rzeczywistości Majowie nie interesowali się zbytnio składaniem ofiar z dziewic —
ciągnął dalej. — Większość szkieletów, które znaleźliśmy w świętych studniach, czyli cenotach —
możecie zacząć uczyć się już właściwych terminów — wskazuje na to, iż na ołtarzach bogów
ginęli zazwyczaj mali chłopcy.
Studenci zrobili zdegustowane miny.
— Majowie wycinali oczywiście serca — powiedział profesor Mill. — Lecz była to jedna z
najbardziej nudnych części rytuału.
Kilkoro studentów zmarszczyło brwi i spytało się nawzajem bezgłośnie: „nudnych?”
— Otóż Majowie chwytali wroga, rozbierali go do naga, malowali na niebiesko, prowadzili na
szczyt piramidy i łamali mu kark, nie zabijając jednak, jeszcze nie; na razie chodziło o to, żeby
popadł w odrętwienie. Potem wycinali mu serce i wtedy umierał, a główny kapłan podnosił je —
bijące jeszcze — do góry. Serce i cieknącą z niego krew rozsmarowywano na twarzach bogów,
których wizerunki wyryto w ścianach na szczycie świątyni. Niektórzy badacze twierdzili, że
kapłan mógł także zjadać serce ofiary. Jedno wiemy na pewno: jej ciało zrzucano w dół po
schodach piramidy. Potem inny kapłan zdzierał z ofiary skórę, narzucał na siebie i tańczył. Na
koniec uczestnicy ceremonii rąbali trupa na kawałki i piekli go w ogniu.
Studenci z trudem przełykali ślinę, jakby nagle dostali mdłości.
— Do tych nudnych spraw dojdziemy jednak nieco później, w trakcie naszego kursu —
powiedział profesor Mill, a studenci zaśmiali się ponownie, tym razem z ulgą. — Jak wiecie, jest to
kurs interdyscyplinarny. — Wprawnie zmienił ton. Zniżając głos i odrzucając maskę showmana,
stał się na powrót wykładowcą. — Niektórzy z was przyszli tu z historii sztuki. Inni są etnologami
i archeologami. Będziemy badać hieroglify Majów i nauczymy sieje odczytywać, by na tej
podstawie rekonstruować tę starą kulturę. Proszę spojrzeć na stronę siedemdziesiątą dziewiątą
dzieła „Majowie: zagadka i ponowne odkrycie zaginionej cywilizacji” Charlesa Gallenkampa.
Studenci wykonali polecenie, marszcząc brwi na widok zdumiewającego diagramu
przypominającego pal totemowy z dwiema schodzącymi w dół kolumnami zniekształconych,
wykrzywionych twarzy w otoczeniu linii, kropek i zawijasów. Ktoś jęknął głośno.
— Tak, zdaję sobie sprawę, że wyzwanie jest poważne — rzekł profesor Mill. — Wmawiacie
sobie, że nigdy nie potraficie odczytać tej plątaniny pozornie bezsensownych symboli. Zapewniam
was jednak, że będziecie w stanie odczytać te i wiele innych. Nauczycie się dopasowywać dźwięki
do poszczególnych znaków i odczytanie ich okaże się równie proste jak w przypadku normalnych
zdań. — Przerwał na moment dla lepszego efektu i wyprostował się. — Nauczycie się starożytnego
języka Majów. — Potrząsnął głową ze zdumieniem i zachwytem. — Rozumiecie teraz, o czym
mówiłem. Historie dotyczące ofiar z ludzi są nudne. To — wskazał na hieroglify w książce
Gallenkampa — to jest prawdziwie ekscytujące. — Spojrzał uważnie na każdego ze swoich
dwudziestu studentów. — A ponieważ musimy od czegoś zacząć, zacznijmy tak, jak robią to dzieci
— od kresek i kropek. Zauważcie, że wiele z kolumn hieroglifów — oznaczających, nawiasem
mówiąc, daty — wygląda w ten sposób. — Chwyciwszy kawałek kredy, profesor Mill pośpiesznie
nakreślił znaki na tablicy.
— Każda kropka ma wartość jeden. Linia — lub to, co nazywamy słupkiem — oznacza pięć.
Pierwsza grupa, którą narysowałem, równa się więc cztery, druga osiem, trzecia dwanaście, a
czwarta… Cóż to, dlaczego ja miałbym mówić przez cały czas? — Profesor przeciągnął palcem po
liście studentów. — Panie Hogan, proszę powiedzieć mi, jaką wartość ma…
— Szesnaście? — odparł niepewny męski głos.
— Doskonale, panie Hogan. Widzicie, jakie to proste? Już zaczynacie rozumieć symbole
Majów. Jeśli połączycie ze sobą wartości tych hieroglifów, data, którą oznaczają, wyda się wam
bezsensowna. To dlatego, że Majowie używali innego kalendarza niż my. Choć równie dokładny
jak nasz, był także dużo bardziej skomplikowany. Toteż, aby uczynić pierwszy krok w stronę
poznania cywilizacji Majów, musimy zrozumieć ich koncepcję czasu. Na następne zajęcia proszę
przeczytać pierwszy i drugi rozdział dzieła „Las królów: nieopowiedziana historia starożytnych
Majów” Lindy Schele i Davida Friedela. Teraz pokrótce opowiem, o czym będziecie czytać.
I profesor Mill z nie skrywaną satysfakcją kontynuował swój wykład. Mając mniej niż
dwadzieścia minut do końca życia, rozkoszował się każdą sekundą. Zajęcia zakończył dowcipem,
który przytaczał zawsze na tym etapie kursu. Wywoławszy kolejny, zaplanowany wybuch
śmiechu, odpowiedział na kilka pytań szczególnie zainteresowanych słuchaczy, po czym spakował
książki, notatki, konspekt wykładu i listę studentów do teczki.
Do biura miał pięć minut spacerem. Szedł oddychając głęboko, z zadowoleniem. Był jasny,
pogodny, przyjemny dzień. W gruncie rzeczy czuł się wspaniale (niecałe piętnaście minut do
końca), a jego satysfakcję z udanego wykładu powiększało jeszcze oczekiwanie na następną
przygodę, na spotkanie z gościem, którego się spodziewał.
Biuro znajdowało się w szarobrązowym murowanym budynku, ale nawet jego ponure ściany
nie osłabiły dobrego samopoczucia i entuzjazmu profesora Milla. Pełen energii, minął studentów
przy windzie i wbiegł po schodach na drugie piętro, do słabo oświetlonego korytarza, gdzie mieścił
się jego gabinet. Wszedł do środka (dziesięć minut do końca) i położył teczkę na biurku, lecz gdy
odwrócił się, żeby zejść do stołówki wydziałowej, znieruchomiał i uśmiechnął się, ujrzawszy, że
jego gość stoi w drzwiach.
— Szedłem właśnie po kawę — rzekł. — Ma pan może ochotę?
— Dziękuję, nie. — Gość skinął głową na powitanie i wszedł do środka. — Przez cały czas
dokucza mi zgaga. Chyba nabawiłem się wrzodu.
Gość był dobrze wyglądającym mężczyzną w wieku trzydziestu kilku lat. Jego gładko uczesane
włosy, szyta na miarę biała koszula, jedwabny krawat w prążki, robiony na zamówienie
dwurzędowy garnitur i buty z cielęcej skóry na cienkich podeszwach potwierdzały, że zajmuje
dobrze płatne stanowisko w wielkiej korporacji.
— Wrzody wywołuje stres. Niech pan lepiej zwolni. — Profesor Mill uścisnął mu dłoń.
— Stres i pośpiech są częścią mojej pracy. Gdybym zaczął martwić się o zdrowie,
wylądowałbym na bruku. — Gość usiadł.
— Potrzebuje pan urlopu.
— Niedługo. Obiecują mi, że już niedługo.
— A więc, co pan dla mnie ma? — spytał profesor Mill.
— Nową porcję hieroglifów do przetłumaczenia.
— Ile?
Gość wzruszył ramionami.
— Pięć stron. — Zmarszczył brwi, gdy grupa studentów przeszła korytarzem. — Wolałbym,
żeby ta sprawa pozostała między nami.
— Oczywiście. — Profesor Mill wstał, zamknął drzwi i podszedł z powrotem do biurka. —
Strony Majów czy współczesne?
Gość spojrzał na niego ze zdziwieniem, a potem zrozumiał.
— Ach tak, stale zapominam, że strony Majów są większe. Nie, współczesne. Zdjęcia formatu
piętnaście na dwadzieścia. Zakładam, że honorarium, które ustaliliśmy ostatnim razem, jest nadal
do przyjęcia.
— Pięćdziesiąt tysięcy dolarów? Tak. Pod warunkiem że nikt nie będzie mnie popędzał —
odparł profesor.
— Oczywiście, że nie. Ma pan na to miesiąc, tak jak poprzednio. Sposób płatności ten sam —
połowa teraz, połowa po zakończeniu. Warunki również bez zmian. Nie wolno panu kopiować
zdjęć. Nie wolno zdradzić komukolwiek, czym się pan zajmuje, ani rozmawiać z kimkolwiek na
temat tłumaczenia.
— Proszę się nie martwić. Nie robiłem tego i nie zrobię — odparł profesor Mill — zresztą nie
ma tam nic na tyle ciekawego, by mogło zainteresować kogokolwiek poza mną, panem i pana
pracodawcą. Ale to nieważne. Płacicie mi tak dobrze, że byłbym głupcem łamiąc warunki
kontraktu i narażając na szwank nasze wzajemne stosunki. W przyszłym semestrze biorę roczny
urlop, a pieniądze od was pozwolą mi poświęcić cały ten czas na badanie Hieroglificznych
Schodów w ruinach Majów, w Copas, w Hondurasie.
— Za gorąco tam dla mnie — powiedział gość.
— Kiedy jestem w ruinach, zapominam o pogodzie — odparł profesor Mill. — Czy mogę
zobaczyć zdjęcia?
— Ależ oczywiście. — Gość sięgnął do aktówki z krokodylej skóry i wyciągnął dużą papierową
kopertę.
Mając przed sobą niecałą minutę życia, profesor Mill wziął kopertę, otworzył ją i wyjął pięć
zdjęć, przedstawiających liczne rzędy hieroglifów. Przesunął książki na jedną stronę biurka i oparł
o nie zdjęcia, tak że hieroglify znalazły się w położeniu pionowym.
— Wszystkie są częścią tego samego tekstu?
— Nie mam pojęcia — rzekł gość. — Kazano mi tylko dostarczyć je panu.
— Wygląda na to, że są. — Profesor Mill sięgnął po szkło powiększające i pochylił się nad
zdjęciami, badając poszczególne hieroglify. Na czoło wystąpił mu pot. Potrząsnął głową. — Nie
powinienem był wbiegać po tych schodach.
— Słucham? — spytał gość.
— Nic, nic. Tak tylko mówię do siebie. Czy nie jest tu zbyt gorąco?
— Odrobinę.
Mill zdjął marynarkę i ponownie zajął się badaniem hieroglifów. (Piętnaście sekund.)
— Cóż, proszę mi je zostawić, a ja…
— Tak?
— Ja…
— Słucham? — spytał gość.
— Nie czuję się zbyt dobrze. Moje dłonie…
— Co z nimi?
— Zdrętwiały — rzekł profesor. — Moja…
— Co?
— Twarz. Gorąca.
Profesor Mill nabrał gwałtownie powietrza, przycisnął rękę do piersi, zesztywniał i osunął się,
opadając do tyłu w swoim skrzypiącym, obrotowym krześle. Głowę miał zwieszoną, usta
otwarte… po chwili zadrżał i przestał się poruszać.
Kiedy gość wstał, gabinet jakby zmalał.
— Profesorze Mill? — Mężczyzna dotknął przegubu, a potem szyi profesora w poszukiwaniu
tętna. — Profesorze Mill?
Wyjął gumowe rękawiczki z aktówki, założył je, a potem prawą ręką zebrał zdjęcia i wsunął do
papierowej koperty, którą trzymał w lewej ręce. Następnie ostrożnie zdjął rękawiczki uważając, by
nie dotknąć miejsc, które miały styczność ze zdjęciami, i wrzucił je do następnej koperty. Oba
pakiety zniknęły w teczce.
Kiedy otworzył drzwi, żaden ze studentów ani wykładowców przechodzących korytarzem nie
zwrócił na niego większej uwagi. Amator odszedłby licząc, że nie zostanie rozpoznany, ale gość
wiedział, że w atmosferze podekscytowania ktoś mógłby przypomnieć sobie eleganckiego
mężczyznę wchodzącego lub wychodzącego z gabinetu Milla. W takiej sytuacji bezpieczniej było
samemu ujawnić to, czego i tak nie dałoby się ukryć. Pośpieszył więc do pokoju sekretarki, wszedł
gwałtownie i zawołał:
— Proszę zadzwonić po pogotowie! Profesor Mill… Właśnie składałem mu wizytę… Miał
chyba atak serca.
2
Gwatemala
Pomimo trzydziestosześciogodzinnej podróży i swoich sześćdziesięciu czterech lat, Nikołaj
Piotrowicz Bartieniew kipiał energią. On i jego żona wylecieli z Leningradu — przepraszam, z
Sankt Petersburga, przypomniał sobie. Teraz kiedy komunizm upadł, porzucili już Lenina — i
przez Frankfurt i Dallas dotarli tutaj, na zaproszenie nowego rządu Gwatemali. Oczywiście, gdyby
nie koniec zimnej wojny, ta podróż byłaby nie do pomyślenia. Gwatemala dopiero niedawno, po
czterdziestu latach, nawiązała ponownie stosunki dyplomatyczne z Rosją i oto rosyjski paszport,
dotąd nieosiągalny, został mu wydany w zdumiewająco szybkim tempie. Przez większą część
swego życia Bartieniew miał jedno zżerające go pragnienie — pojechać do Gwatemali. Nie
dlatego, że chciał opuścić Rosję, lecz dlatego, że Gwatemala była jego obsesją. Niestety uparcie,
raz za razem, odmawiano mu pozwolenia — i nagle wystarczyło wypełnić kilka kwestionariuszy,
aby parę dni później odebrać niezbędne dokumenty podróży. Bał się, że cała sprawa okaże się
okrutnym żartem i nie zostanie wpuszczony do Gwatemali, lecz odesłany z powrotem do Rosji.
Zegarek wskazywał ósmą piętnaście, wieczorem.
Odrzutowiec — boeing 727 linii American Airlines — American! Jeszcze nie tak dawno
podróżowanie czymkolwiek o nazwie „American” byłoby dla rosyjskiego obywatela absolutnie
wykluczone — przebijał się przez chmury i mijając pasmo gór, zniżał ku miastu rozłożonemu w
dolinie. Zachodzące słońce wypełniało ją szkarłatnym blaskiem. Lśniły światła miasta Gwatemala.
Oczarowany Bartieniew wyglądał przez oko, a serce biło mu z dziecięcym entuzjazmem.
Siedząca obok żona ścisnęła go za rękę. Odwrócił się, żeby spojrzeć na jej wciąż piękną, choć
pokrytą zmarszczkami twarz. Nie musiała nic mówić — wyczuwał, jak bardzo jest szczęśliwa,
wiedząc, że niedługo spełnią się jego marzenia. W chwili gdy jako osiemnastoletni chłopak po raz
pierwszy zobaczył zdjęcia ruin budowli Majów w Tikal w Gwatemali, doznał dziwnego uczucia
jedności z tym niemal wymarłym ludem. Miał wrażenie, jakby tam kiedyś był, należał do
plemienia i uczestniczył w wysiłku wznoszenia wielkich piramid i świątyń. A hieroglifami był
wprost zafascynowany.
Dziś, po upływie tylu lat, był jednym z pięciu najwybitniejszych znawców piktogramów na
świecie. A może nawet najwybitniejszym, jeśli wierzyć jego żonie. A przecież nigdy nie postawił
stopy w starożytnych ruinach, nigdy nie wspiął się na piramidę i nie patrzył z bliska w
charakterystyczne oblicza Majów — z ich haczykowatymi nosami, wysoko osadzonymi kośćmi
policzkowymi i wygiętymi brwiami. I teraz wreszcie — nie dzisiaj oczywiście, lecz z pewnością
jutro, a najpóźniej pojutrze — miał wsiąść do następnego samolotu, tym razem na prymitywnym
pasie startowym i dokończyć trudną podróż przez dżunglę do miejsca, które stanowiło obsesję jego
życia i centrum jego świata, do ruin w Tikal.
I do hieroglifów.
Serce zabiło mu mocniej, gdy samolot dotknął ziemi. Słońce chowało się już za górami. Mrok
gęstniał, rozcinany tylko blaskiem świateł na płycie lotniska. Zdenerwowany z podniecenia,
Bartieniew odpiął pas, chwycił teczkę i ruszył za żoną i innymi pasażerami w kierunku wyjścia.
Denerwujący moment, zanim otwarto drzwi samolotu, zdawał się przeciągać w nieskończoność.
Bartieniew przepchnął się do przodu i ujrzał ciemne zarysy budynków. Schodząc na pas startowy,
nabrał w płuca suchego, górskiego powietrza i poczuł, jak jego ciało tężeje z podniecenia.
Jednak gdy znalazł się w hali przylotów i zobaczył kilku umundurowanych oficjeli czekających
na niego, wiedział od razu, że coś jest nie tak. Ich twarze były posępne, zamyślone i spięte.
Pomyślał, że jego obawy sprawdziły się, i nie otrzyma pozwolenia na wjazd do Gwatemali.
Nerwowy mężczyzna o wąskich wargach, ubrany w ciemny garnitur, podszedł do nich
pośpiesznie i zapytał:
— Profesor Bartieniew?
— Tak.
Rozmawiali po hiszpańsku. Zainteresowanie Gwatemalą i ruinami Majów w całej Ameryce
Środkowej skłoniło Bartieniewa do nauczenia się miejscowego języka, gdyż większość prac
badawczych na temat hieroglifów ukazywała się po hiszpańsku.
— Nazywam się Hektor Gonzales. Z Narodowego Muzeum Archeologicznego.
— Tak, dostałem pana listy.
Gdy ściskali sobie dłonie, Bartieniew spostrzegł, że Gonzales kieruje go w stronę grupy
urzędników.
— To moja żona Elena.
— Bardzo miło mi panią poznać, pani Bartieniew. Jeśli można, proszę tymi drzwiami…
Nagle Bartieniew zauważył surowe twarze żołnierzy trzymających karabiny maszynowe.
Drgnął, przypominając sobie Leningrad w najgorszych latach zimnej wojny.
— Czy coś jest nie w porządku? Coś, o czym mi pan nie powiedział, a co powinienem wiedzieć?
— Nic — odpowiedział Gonzales pośpiesznie. — Tylko mamy problem z waszymi kwaterami.
Drobne przeoczenie w harmonogramie. Nic poważnego. Chodźmy tędy. Przez te drzwi i dalej
korytarzem. Szybko, bo się spóźnimy....