Notatki z uwagi

Funkcje uwagowe i uwaga współczesna

Teoria filtrów uwagi autorstwa Broadbenta Według autora układy czuciowe (np. wzrok, słuch) początkowo przetwarzają informacje ze wszystkich źródeł w sposób równoległy np. informacje z lewego i prawego ucha. Ten etap nazywany jest przeuwagowy i zachodzi przed selekcją. Uwaga działa jak filtr i odrzuca te informacje, które nie spełniają określonych kryteriów - proces ten zachodzi bardzo wcześnie. Wolicjonalne ogniskowanie uwagi polega na przestrojeniu filtrów tak, aby informacje docierające do świadomości odpowiadały aktualnym celom. Bazą doświadczalną teorii były eksperymenty z techniką cienia. Teorie późnej selekcji Badania Broadbenta zakładają następujące twierdzenia: - informacje, które nie zostały wyselekcjonowane przez uwagę są odrzucane W trakcie badania Treisman (1960) ze słyszeniem rozdzielnousznym, badani automatycznie przełączali uwagę, kiedy badacz zmieniał ucho do którego napływały informacje. Na podstawie wyników badań można wnioskować, że selekcja działa na poziomie wyższym niż cechy fizyczne bodźca. Corteen i Wood (1971) wykonali badanie w którym niektóre słowa były kojarzone z szokiem elektrycznym o niewielkim stopniu. Taki rodzaj uwarunkowani doprowadził do zmian odporności skóry w chwili pojawienia się bodźca warunkowego. Teoria Deutsch i Deutsch (1963) głosi, że selekcja jest poprzedzona przez analizę bodźca wraz z analizą o charakterze semantycznym. Uwaga ma za zadanie dokonać selekcji informacji, które mają zostać zapamiętane w sposób świadomy oraz informacji, które są potrzebne do działania w sposób rozmyślny. Koncepcja ta była spójna z wynikami doświadczeń

ze

słyszeniem rozdzielnousznym podczas których wykazano, że bodźce znajdujące się poza ogniskiem uwagi podlegają analizie semantycznej Teoria osłabiacza Anne Treisman Regułę stanowi filtrowanie zachodzące na niskim poziomie. Sygnał, który jest w kanale niewyselekcjonowanym przez uwagę ulega osłabieniu, a nie całkowicie stłumiony. Jednak

uświadamiany jest tylko ten, który przekracza określoną wartość progową. Osłabienie progowe prowadzi do sytuacji, że informacja z nieśledzonego kanału nie osiąga świadomości. W sytuacji, kiedy próg zostanie ustawiony na bardzo niskim poziomie staje się to możliwe. Teoria Treisman zakłada: •

Wysokość progów regulują aktualne cele, motywacja czy wcześniejsze doświadczenia

Teoria Nilli Lavie Według tej teorii uwagą może operować na różnych poziomach, a czynnikiem decydującym o poziomie selekcji jest obciążenie percepcyjne, czyli liczba relewantnych bodźców, wśród których pojawia się bodziec-cel lub trudność w rozpoznaniu bodźca. Do każdego zadania angażowane są wszystkie zasoby uwagowe. Do momentu, gdy zadanie percepcyjne jest na niskim poziomie nie występuje potrzeba selekcji: wszystkie bodźce są przetwarzane równolegle (także dystraktory), ponieważ ilość zasobów jest wystarczająca. Jeśli zadanie jest trudne, bodźce relewantne pochłaniają wszystkie zasoby - wtedy dystraktory nie mają wpływu na wykonanie. Powyższej teorii dowodzą badania fMRI. W zadaniu łatwym badany miał naciskać klawisz jeśli słowo na środku ekranu składało się z dużych liter, a w trudnym, jeśli składało się z dwóch sylab. Tło stanowiły nieruchome lub poruszające się kropki - dystraktory. Rozwiązanie paradoksu inteligentnej selekcji W teorii Nilli Lavie do każdego rodzaju zadania angażowane są wszystkie zasoby uwagowe. Natomiast kluczowa rola obciążenia percepcyjnego wynika z ich ograniczeń. Do momentu, kiedy zadanie jest percepcyjnie łatwe nie występuje potrzeba selekcji: wszystkie bodźce są przetwarzane równolegle, ponieważ ilość zasobów jest wystarczająca. Negatywną konsekwencję stanowi fakt, że zaoszczędzone moce automatycznie przetwarzają inny rodzaj bodźców w polu widzenia, które badany powinien ignorować. Są to dystraktory. W przypadku, gdy zadanie jest trudne bodźce o charakterze relatywnym pochłaniają wszystkie zasoby. W takiej sytuacji dystraktory nie wywierają wpływu na wykonanie. Powstaje paradoks: w czasie łatwego zadania dystraktory mogą bardziej przeszkadzać, niż gdy zadanie jest trudne. Model

uwagi

Corbetty

i

Shulmana

Według tej teorii istnieją dwie sieci, które są rozciągnięte między płatem czołowym i ciemieniowym, które są odpowiedzialne za kierowanie uwagą.

I- grzebietowa: sterowanie uwagą w sposób wolicjonalny, ustawianie zgodnie z podjętymi celami obserwatora, oraz zastosowanie ustawień w trakcie przetwarzania bodźca II- brzuszny: silnie zlateralizowany prawostronnie, wykrywanie bodźców istotnych behawioralnie, wszczynanie alarmu oraz przerywanie pracy systemu grzbietowego, jeśli nowe bodźce pojawią się poza ogniskiem uwagi Teoria integracji cech Anne Treisman Autorka przypisuje uwadze dodatkową funkcję, którą jest łączenie informacji na temat bodźca w celu stworzenia wspólnego perceptu. Za bazę eksperymentalną teorii integracji cech należy przyjąć badania poszukiwania wzrokowego. Za bazę eksperymentalną tej teorii należy uznać badania poszukiwania wzrokowego. W pewnych sytuacjach znalezienie celu nie zależy od liczby dystraktorów. Automatycznie przyciąga on uwagę gdy posiada cechę, której nie posiada żaden z innych dystraktorów. Jeśli natomiast cel dzieli jedną cechę z każdym znakiem na tablicy, czas poszukiwania jest tym dłuższy, im większa jest liczba znaków. W tej sytuacji niezbędne staje się połączenie elementarnych cech obiektu. musi zadziałać integracyjny mechanizm uwagi, który działa szeregowo, ponieważ analizuje znak po znaku. Poszukiwania wzrokowe odbywają się dwuetapowo: 1- powstają reprezentacje pewnej liczby prostych właściwości, które tworzą mapę cech, które określają rozkład pewnej cechy bodźca, etap przebiega bardzo szybko i w całości automatycznie II- uwaga przeskakuje z jednego obszaru pola widzenia na drugi, bada zawartość map cech oraz dokonuje połączenia informacji o danym obiekcie. Czas poszukiwania określonego obiektu wydłuża się proporcjonalnie do liczby cech, które należy zintegrować Teoria podobieństwa Autorami są Duncan i Humphreys. Według nich, wydajność poszukiwania zależy od trzech czynników: 1. podobieństwiem między celem a dystraktorami - im bardziej cel jest podobny do dystraktorów, tym trudniej go znaleźć.

2. podobieństwem między dystraktorami - im bardziej dystraktory są podobne do siebie, tym łatwiej odnaleźć cel. 3. liczbą obiektów - im jest ich więcej, tym trudniej znaleźć cel. Spowolnienie to leży jednak po stronie działania, nie percepcji. Według tej teorii obiekty w polu widzenia są przetwarzane w sposób równoległy. Przetwarzanie sięga bardzo wysoko w łańcuchu procesów i w ten sposób tworzy hierarchiczną strukturę danych opisujących treść pola widzenia. Na jednostkę strukturalną, jaką jest ciało człowieka, składają się opisy niższego szczebla np. głowa. Z kolei głowa składa się z opisów szczebla jeszcze niższego np. nos, oczy. Każda jednostka na każdym poziomie opisywana jest zbiorem cech: kolorem, kształtem, ruchem i wielkością. Informacje wejściowe nie mogą sterować zachowaniem - aby tak się stało. Element w polu widzenia musi przejść do pamięci krótkotrwałej. Ma ona jednak ograniczoną pojemność. Dostęp do pamięci krótkotrwałej otrzymuje ta jednostka, która wygra z konkurencyjnymi informacjami. Przydziały wagi są zależne od intencji poszukującego - selekcja informacji polega na porównaniu z określonym wzorcem.

Teoria sieci uwagowych Autorzy: Fan, McCandlis, Sommer, Raz, Posner Zadanie złożone jest z szeregu prób podczas których osoby badane mają decydować, którą stronę wskazuje strzałka, która jest prezentowana kilka centymetrów powyżej lub poniżej znajdującego się na środku ekranu punktu fiksacji wzroku. W ten sposób mierzy się czas oraz stopień poprawności reakcji. Strzałka na którą powinni reagować badani jest prezentowana w obecności flankerów. Mogą to być zarówno bodźce spójne z wymaganą reakcją czyli strzałki, które wskazują ten sam kierunek co strzałka na środku bądź niespójna, która wskazuje kierunek przeciwny. Wskaźnik efektywności funkcjonowania systemu zarządczego: -stanowi wynik odejmowania średniego czasu reakcji na sygnał w warunku spójnym od czasu w warunku konfliktowym Sygnał może być poprzedzony jedną z trzech poniższych wskazówek:

-centralna: gwiazdka pojawiająca się na środku ekranu -podwójna: dwie gwiazdki, które są poniżej oraz powyżej punktu fiksacji -peryferyczna: informuje o lokalizacji sygnału Wskaźnik działania systemu uwagi o charakterze orientacyjnej: odjęcie czasu reakcji bodźce, które są poprzedzane wskazówką peryferyczną od czasu reakcji na sygnał poprzedzany wskazówką centralną Symulacje komputerowe: Model koneksjonistyczny opracowany przez Wanga i Fana, bazuje na algorytmie, który jest biologicznie realny. Zawiera moduły dla każdej z trzech sieci uwagowych oraz systemu percepcyjnego rozpoznawania obiektów i reakcji. Są one połączone ze sobą tak, aby mogły zachowować znane ograniczenia anatomiczne i funkcjonalne, co sprawia że model ten jest biologicznie możliwy. Drugi model opierał się na teorii ACT-R: dokonuje symulacji procesów uwagi na poziomie symbolicznym. Wyróżniono w nim sześć etapów wykonania każdej próby zadania ANT i kolejno zaimplementowali odpowiadające im funkcjonalne komponenty jako reguły w ACTR.

Źródło: Jaśkowski, J. (2009). Neuronauka poznawcza. Jak mózg tworzy umysł. Warszawa: Vizja Press. Asanowicz, D., M. Siedlecka i Michalczyk, Ł. (2008). Interdyscyplinarne podejście do badań mechanizmów uwagi jako model badawczy dla kongitywistyki? Rocznik kognitywistyczny, 2, 9-15.