Notes Wydawniczy 11.2014

Nowa seria Wydawnictwa „Nasza Księgarnia”

Wydawałoby się, że Magdalena ma wszystko, czego potrzebuje: dobrze zarabiającego męża, wygodne życie, udane dziecko i dużo czasu na realizowanie swoich pasji. Jednak trudno się tym wszystkim cieszyć, jeśli mąż jest alkoholikiem i odmawia podjęcia terapii, zapewniając, że wszystko ma pod kontrolą. Kobieta początkowo próbuje mu wierzyć, w końcu jednak przychodzi moment, kiedy trzeba spojrzeć prawdzie w oczy i odważyć się poprosić o pomoc…

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 • ISSN 2083-7739 • cena 19,90 zł (5% VAT)

Sześć postaci i sześć splecionych z sobą historii. Nikt nie jest tym, kim się wydaje. Autorka wraz ze swoimi bohaterami, zagubionymi trzydziestokilkulatkami, przemierza współczesny świat pozorów.

Łucja, pozornie już pogodzona z brakiem miłości w swoim małżeństwie, żyje w odrętwieniu u boku Marka, znanego lekarza. Jej dzieci są dorosłe, czas studiów na Akademii Sztuk Pięknych to tylko niewyraźne, zabarwione nostalgią wspomnienie. Ten poukładany świat, w którym nie ma miejsca ani na wielki ból, ani na wielką namiętność, pewnego dnia rozsypuje się niczym domek z kart. Łucja dowiaduje się, że ma raka. Czy to możliwe, aby ta wiadomość zwróciła jej dawno utraconą radość życia?

Książki dostępne także jako e-booki

3437343 3

Ponad sto najpiękniejszych opowieści księdza Jana Twardowskiego dla dzieci

Małgorzata Karolina Piekarska

K U R S

DZI E N N I K AR ST WA DLA SAMOUKÓW O szacunku dla innych istot, zachwycie przyrodą, szukaniu sensu i radości życia.

http://biblioteka-analiz.pl/sklep

Praca na temat praktycznych aspektów wykonywania zawodu dziennikarza, napisana w luźnej, felietonowej formie, z propozycjami ćwiczeń. Poradnik skierowany jest do osób, które chcą związać swoją przyszłość z radiem, gazetą czy telewizją. Autorka odsłania przed czytelnikami tajniki dziennikarskiej profesji. Swoją wiedzę opiera na wieloletnim doświadczeniu, jakie nabyła, pracując jako dziennikarka prasowa i telewizyjna oraz jako blogerka i pisarka. Publikacja będzie bez wątpienia pożytecznym podręcznikiem dla adeptów sztuki dziennikarskiej. Nie zastąpi pracy ani praktyki, ale na pewno pomoże w wyrobieniu sprawności w zbieraniu wiadomości i przygotowaniu ich dla czytelników gazet, czasopism, portali internetowych.

3437343 3

3437343 3

Duże zmiany e”! i s e t o N w„ Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 ISSN 1230-0624 Cena 19,90 zł (5% VAT) Wydawca: Biblioteka Analiz sp. z o. o. 00-048 Warszawa ul. Mazowiecka 6/8, lok. 416 tel./fax (22) 827 9350

miesięcznik wydawców księgarzy bibliotekarzy hurtowników i wszystkich zainteresowanych rynkiem książki ukazuje się od maja 1992

Drodzy Państwo, Kochani Czytelnicy, z nowym rokiem w „Notesie Wydawniczym” zachodzą duże zmiany. Powiedziałbym nawet – bardzo duże. Przede wszystkim – co dla Państwa najważniejsze – następuje zmiana cyklu ukazywania się pisma. Od 2015 staje się ono kwartalnikiem. Zmiany, jakim nieuchronnie podlega rynek mediów, wymuszają na wielu z nas, wydawcach prasy, nie zawsze łatwe decyzje. Część zamyka swoje tytuły, inni wybierają dość ryzykowne rozwiązanie zawieszając je, jeszcze inni – podejmują próbę dostosowania się do realiów dynamicznie zmieniającego się rynku. My wybraliśmy ostatnie z tych rozwiązań, uznając, że mamy w sobie dość siły, zdolności oraz chęci, by dostarczać Państwu wszechstronną, interesującą i atrakcyjnie podaną wiedzę na temat rynku książki w Polsce.

REDAGUJĄ:

Kuba Frołow – redaktor naczelny [email protected]

Ewa Zając – sekretariat

Drugą zmianą, która wiąże się z tą pierwszą, jest zmiana wydawcy "Notesu Wydawniczego". Od 2015 jestem nim ja – związany z pismem

[email protected]

od 1997 roku. W tej redakcji zaczynałem swoje życie zawodowe i do dziś

tel./fax (22) 827 93 50

jestem z nią bardzo blisko związany. Decydując się na ten krok, czynię to

AUTORZY NUMERU:

Piotr Chmura-Cegiełkowski, Kuba Frołow [kf], Łukasz Gołębiewski [ł], Joanna Habiera [hab], Bartosz Jastrzębski, Waldemar Kowalski, Magdalena Mikołajczuk, Jędrzej Morawiecki, Maciej Skawiński, Grzegorz Sowula [gs], Paweł Waszczyk PROJEKT TYPOGRAFICZNY:

Artur Jóźwiak [email protected] KOREKTA:

w przekonaniu, że mam pomysł na nowy „Notes”, skutecznie zaspokajający potrzebę dogłębnej i obiektywnie podanej wiedzy o branży książkowej, w dobie tak powszechnych już mediów elektronicznych. Koleje losu „Notesu” były różne. Pismo nie raz było bliskie zniknięcia z rynku. Za to, że szczęśliwie ukazuje się do dziś, pragnę z całych sił podziękować Łukaszowi Gołębiewskiemu, szefowi Biblioteki Analiz, który nie raz podał miesięcznikowi pomocną dłoń.

zespół

Mam nadzieję, że tak, jak obdarzają Państwo „Notes” swoim zaufaniem

DRUK:

UNI-DRUK Wydawnictwo i Drukarnia www.uni-druk.pl

od 18 już lat (nie do wiary, a jednak...), pozostaną mu wierni również w nieco zmienionej formule i pod kierownictwem nowego wydawcy. Za wszystko raz jeszcze bardzo Państwu dziękuję i... bardzo proszę.

Tekstów nie zamówionych redakcja nie zwraca. Za treść reklam redakcja nie odpowiada. Kuba Frołow

Numer zamknięto 5 stycznia 2015 roku

redaKtor naczelny Jesteśmy na Facebooku

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

S P I S

4

T R E Ś C I

3

8

4

gość „notesu” Prawdziwi „czterej pancerni”. Rozmowa z Kacprem Śledzińskim, autorem książki „Tankiści. Prawdziwa historia Czterech Pancernych”

8

targi Historie niewątpliwie potargane Czyli po 23. Targach Książki Historycznej Piotr Chmura Cegiełkowski

13

rynek Piractwo 16

Łukasz Gołębiewski, Paweł Waszczyk

16

kronika kryminalna Krwawy freak show Grzegorz Sowula

18

nowa książka Bartosz Jastrzębski, Jędrzej Morawiecki, Maciej Skawiński Jutro spadną gromy

25 25

półka żenady Śmierdzący konfesjonał, czyli jak Maria Magdalena tabloid rzuciła Magdalena Mikołajczuk

26

Dzień sądu, czyli małe wygrywa Magdalena Mikołajczuk

27

28

felieton Rozdwojenie jaźni Piotr Kofta

28

komiks Historia bez końca Kuba Frołow

32

recenzje Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

Nie mieli tylu powodów do radości, co bohaterzy serialu Rozmowa z Kacprem Śledzińskim, autorem książki „Tankiści. Prawdziwa historia Czterech Pancernych”

PODTYTUŁ PAńSKIEJ KSIĄżKI bRZMI „PRAWDZIWA hISTORIA CZTERECh PANCERNYCh”. IlE ZATEM W TYM POPUlARNYM SERIAlU PRAWDY hISTORYCZNEJ?

Niewiele. Tylko w pierwszej części (odcinki 1-8) można doszukać się próby odtworzenia szlaku bojowego brygady. Jednak i tu mamy skupienie fabuły wokół bitwy pod Studziankami (odcinki 3-5) przedstawionej jednak w skali mikro, czyli z perspektywy fikcyjnej załogi „Rudego”. Wynikało to jednak z planów Janusza Przymanowskiego, który zamierzał wykorzystać swoją wcześniejszą pracę nad monografią bitwy pod Studziankami. Prawdą jest, że obrona przyczółka magnuszewskiego, popularnie zwana bitwą pod Studziankami, dawała wrażenie bezdyskusyjnego zwycięstwa. Zatem znakomicie nadawała się jako clou fabuły książki dla młodzieży. Analizując prawdę i fikcję w serialu trzeba zawsze pamiętać o tym, do kogo był skierowany – właśnie do dzieci i młodzieży. „Czterej pancerni...” to nie „Kompania braci”, gdzie wojna jest pokazana we wszystkich barwach, zwykle ponurych. Z tego powodu w cieniu Studzianek pozostają walki w Warszawie na Pradze (odcinek 6) oraz zdobycie Oksywia (odcinek 8). Natomiast w książce i serialu Przymanowski pominął walki o Wał Pomorski oraz bitwę na Pomorzu Gdańskim. Obie odbiły się na brygadzie bolesnymi stratami.

Druga część serialu (odcinki 9-21) to już fikcja pełną gębą. Odnalezienie ośrodka badań jądrowych, czy szturm Berlina nie zaistniały w historii 1 Brygady Pancernej. CO W POWIEŚCI JANUSZA PRZYMANOWSKIEGO ORAZ W SERIAlU O „CZTERECh PANCERNYCh” ZOSTAŁO PRZEMIlCZANE? NA CO, Z PUNKTU WIDZENIA hISTORYKA, NAlEżY ZWRóCIć SZCZEGólNĄ UWAGę?

Jest wiele takich wątków, a jeden z najważniejszych to pochodzenie głównych bohaterów serialu i książki. Gruzin Grigorij Saakaszwili i Ukrainiec Wasyl Semen nie budzą wątpliwości, w załogach czołgów normą było dowództwo oficerów radzieckich, normą też było powierzanie kierowania czołgami fachowcom radzieckim. Również zamienienie w serialu Semena na Olgierda Jarosza, syna Polaka, powstańca styczniowego, nie budzi wątpliwości. Natomiast Jeleń Ślązak i gdańszczanin Kos to już propagandowa zagrywka Przymanowskiego, ponieważ łatwiej można było znaleźć w brygadzie ludzi spod przełęczy tatarskiej, ze Lwowa, Wilna czy Równego. Tego jednak Przymanowski pisać nie mógł, bo jednocześnie musiałby wytłumaczyć, jakimi drogami znaleźli się w Sielcach. Trzeba było opowiedzieć o wywózkach z lat 1939-1941, o sojuszu niemiecko-radzieckim i innych niewygodnych kwestiach. O tym nie pisano przez 45 lat PRL-u. W literaturze tych lat słowo wywózka zamieniono słowem ewakuacja.

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

G O Ś ć

Prawdziwi „czterej pancerni”.

„ N O T E S U ”

5

3

G O Ś ć

„ N O T E S U ”

6 jaźni i sojuszu z ZSRR. To budziło niepokój i obawy. Dyskusje trwały przez cały czas kampanii 1944-45. Politrucy mieli trudne zadanie, by obudzić w ofiarach łagrów zaufanie do władzy radzieckiej.

W SERIAlU POlACY Z braćmi-rosjanami WAlCZĄ Z JEDYNYM, słusznym WROGIEM – hITlEROWSKIMI NIEMCAMI. A CZY W 1943 ROKU MOżNA bYŁO PóJŚć INNĄ DROGĄ, AbY bIć SIę ZA POlSKę?

Mam wrażenie, że tym pytaniem sugeruje pan walkę zarówno z Niemcami, jak i z ZSRR, a to byłoby bezmyślne żOŁNIERZE 1 DP IM. T. KOŚCIUSZKI SKŁADAlI PRZYSIęGę NA WIERNOŚć ZWIĄZKOWI SOWIECKIEMU. CZY MIElI samobójstwo. ŚWIADOMOŚć, żE bIJĄ SIę O OJCZYZNę POD RZĄDAMI Rok 1943 był tragicznym rokiem dla Polaków. UjawKOMUNISTóW? nienie zbrodni katyńskiej i w konsekwencji zerwanie stosunków z rządem londyńskim przez ZSRR pozwoliło StaTo wisiało nad nimi niczym czarna, a w zasadzie czerlinowi przygotować lojalny wobec siebie rząd nowej Polwona chmura. Ale wielu uważało, że sprawa wolności ski. Uwięzienie Grota Roweckiego Polski po zakończeniu wojny nie podkopało skuteczność AK. Katajest jeszcze zamknięta, więc pozostrofa gibraltarska, czy jak ktoś woli stawała nadzieja. Lecz była to niezamach na Sikorskiego, pozbawiła wielka pociecha. Można powiePolaków przewodnika cieszącego dzieć, że iluzoryczna, wynikająca się szacunkiem Brytyjczyków. To, z braku informacji na temat niuanczy protest Sikorskiego przekreśliłsów polityki wewnątrz Wielkiej by ustalenia konferencji w TeheraTrójki. nie, podczas której Polskę uznano za strefę wpływów Stalina, pozoNA IlE O POlSKIE INTERESY WAlCZYlI DOWóDCY lWP, staje dyskusyjne. GENERAŁOWIE: bERlING, Zatem w 1943 nie było żadnej ŚWIERCZEWSKI, ROlA-żYMIERSKI? dobrej drogi. Odtąd można już JAK PAN OCENIA ICh DZIAŁAlNOŚć? było tylko kierować się mniejszym złem i liczyć na stanowczość alianKarol Świerczewski, czyli człotów w rozmowach ze Stalinem. wiek, który kulom się nie kłaniał, był Przyszłość pokazała, że ten czynnik notorycznym alkoholikiem o mierzawiódł. nym talencie dowódczym, o czym Kacper Śledziński To, o czym mówiłem do tej przekonywał w kampanii 1941 Tankiści. pory, to były decyzje polityczne, na roku tracąc radziecką dywizję piePrawdziwa historia ich tle szarzy ludzie – więźniowie choty. Wiosną 1945 roku nie popiczterech pancernych łagrów nie mieli wyboru. Ewakusał się w bitwie pod Budziszynem. Znak Horyzonty, Kraków 2014 s. 420, ISBN 978-83-240-3023-1 acja armii Andersa w 1942 roku zaŚwierczewski był oficerem radziecmknęła im drogę na zachód, drogę kim, to ZSRR był jego ojczyzną. do wolności. W 1943 roku pozostała możliwość powroW wojnie 1920 roku walczył w Armii Czerwonej, to wiele tu do Polski. To, jaka to miała być Polska, wtedy nie było wyjaśnia. Dla niego Polska mogła być tylko republiką radla nich ważne. dziecką. W tej samej wojnie Żymierski i Berling walczyli po pol„CZTEREJ PANCERNI” bYlI żOŁNIERZAMI lUDOWEGO skiej stronie. Żymierskiego zdegradowano i wydalono WOJSKA POlSKIEGO, KTóREGO GENEZA SIęGA KRWAWEJ z wojska w roku 1927. Od tego czasu szukał nowych możbITWY POD lENINO. NA CZYM POlEGAŁ TRAGIZM POlAKóW, liwości. Podjęcie pracy dla NKWD pięć lat później zbliżyKTóRZY bIlI SIę ZA OJCZYZNę POD SOWIECKIMI ROZKAZAMI? ło go do ZSRR. Berling prawdopodobnie współpracę Właśnie na tym, że bili się pod obcymi rozkazami. z NKWD zaczął w 1940 roku. Z czasem zmienił zdanie W zasadzie żołnierze polscy nie byli pewni, czy w ogóle w sprawie Polski, nadal jednak widział ją w sojuszu walczą o Polskę. Owszem propaganda Związku Patrioz ZSRR. Uznawał też prawo Związku Radzieckiego do tów Polskich rozgłaszała na wszystkie strony hasła niewschodnich ziem polskich. Jeśli do tego dodamy jego podległej ojczyzny, ale burzyły je wtręty na temat przydeklarację, mówiącą o włączeniu Polski w skład ZSRR jako

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

JAK PRZEDSTAWIAŁ SIę SZlAK bOJOWY 1 bRYGADY PANCERNEJ IM. bOhATERóW WESTERPlATTE, W KTóREJ SŁUżYlI bOhATEROWIE KSIĄżKI PRZYMANOWSKIEGO?

Nie znajdziemy bitwy przypisanej dla Brygady, takiej, jaką w przypadku 1 Dywizji Pancernej jest Falaise, czy Monte Cassino dla II Korpusu. 1 Brygada Pancerna zaczynała szlak bojowy pod Lenino wysyłając tam swoją reprezentację w postaci 1 pułku. Błędy taktyczne sprokurowały straty w sprzęcie i ludziach, co nie przyniosło chwały pancernym. Dowódca pułku Anatol Wojnowski nie dowodził swoimi ludźmi, podczas bitwy był pijany. Dlatego za pierwszą bitwę brygady należy uznać Studzianki. Ale i tu mamy haczyk. Brygada wchodziła do bitwy plutonami bądź kompaniami rozrzucana między pułki radzieckiej ósmej armii gwardii generała Czujkowa. Generał Mierzycan nie mógł więc dowodzić swoją brygadą. Nie mógł użyć jej jak pancernej pięści. Mógł tylko doradzać innym i czekać na meldunki z przyczółka. W walkach na Pradze uczestniczyły tylko dwie kompanie. Podobnie było pod Jabłonną. Dopiero rajd z przyczółka magnuszewskiego pod Warszawę zaangażował całą brygadę. Podobnie było pod Bydgoszczą. W walkach o Wał Pomorski znów rozparcelowano pomiędzy dywizje

piechoty, a ponieważ dowódcy piechoty nie umieli wykorzystywać czołgów, kulawą taktyką prokurowali straty. Kiedy 14 stycznia 1945 roku brygada ruszała na ostatnią kampanię, liczyła 65 czołgów. Po zakończeniu walk o Gdynię, Gdańsk i Oksywie zostały tylko cztery. W walkach w Brandenburgii w ramach pułku czołgów ciężkich walczyło sześć wozów. Latem 1945 roku, kiedy na Zachodzie cieszono się z końca wojny, brygada pancerna walczyła z „żołnierzami wyklętymi” 5 Brygady Wileńskiej AK. Z CZEGO WYNIKA lEGENDA CZOŁGU RUDY 102, CZYlI T-34? JAK SPRAWDZAŁ SIę NA POlACh bITEW? JEDNI ChWAlĄ TEN CZOŁG, DlA INNYCh bYŁ ZŁOMEM. AMERYKANIE OGlĄDAJĄC MODEl T-34 STWIERDZIlI, żE TYlKO SAbOTAżYŚCI MOGĄ ZbUDOWAć TAK NIEDOSKONAŁY TEChNICZNIE CZOŁG; TO SAMO TWIERDZIlI NIEMCY.

Prawdą jest, że wersja 1943, czyli ta, której używali żołnierze brygady, zwykle się psuła. Zawodziły sprzęgła, pompy paliwowe, wypadały sworznie gąsienic, szwankowało radio, przegrzewał się silnik. Wielki trapezoidalny właz wieży zasłaniał widok, co zmuszało dowódcę do siedzenia okrakiem na wieży i narażało na trafienie. Praktyka frontowa pokazała, że zdarzało się to często. Działo 76 mm ustępowało armatom niemieckich Tygrysów. Dopiero zmodernizowany T-34 otrzymał lepsze 85 mm działo. Zresztą ten model był już pięcioosobowy, a więc dowódca mógł się skoncentrować na dowodzeniu. Celowaniem zajmował się celowniczy, ładowniczy ładował działo. Zmieniono też włazy – jeden trapezowaty zamieniono na trzy okrągłe, w tym jeden podniesiony na wieżyczce dowódcy, który miał peryskop pozwalając na przegląd sytuacji w pełnym kącie. Zaletą obu modeli były szerokie gąsienice, doskonałe na radzieckie bezdroża. Prosta konstrukcja silnika pozwalała na naprawy poza warsztatem. JEST PAN PRZECIWNIKIEM CZY ZWOlENNIKIEM POMNIKA CZTERECh ŚPIĄCYCh W WARSZAWIE?

To chyba pytanie polityczne, a w szamotaninę między różnymi partiami czy ugrupowaniami nie mam zamiaru się mieszać. Powiem więc krótko. Cmentarze tak, z szacunku dla zmarłych, z czystej ludzkiej przyzwoitości. Pomniki jako symbole de iure sprzymierzeńca, de facto skrytego wroga – nie. rozmawiał waldemar Kowalski.

Wywiad ukazał się na portalu NaTemat.pl. Dziękujemy za zgodę na publikację.

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

G O Ś ć

siedemnastej republiki, ukaże nam się obraz ludzi służących obcym interesom. Z całej trójki Berling jako jedyny starał się rozegrać własną partię ze Stalinem. Sądzę, że zamierzał zdobyć władzę w kraju i pełnić w nim, jeśli nie najwyższą, to wysoką funkcję. Wiedział jednak, że przeszkodą na tej drodze będzie silna Armia Krajowa. Dlatego potrzebował nowoczesnego wojska zaopatrzonego w czołgi, lotnictwa i artylerii, by z ich pomocą decydować o losie Polski. Zastanawiając się nad postępowaniem Berlinga w latach II wojny światowej nie można pominąć kwestii Powstania Warszawskiego. Decydując się na forsowanie Wisły we wrześniu 1944 roku musiał on założyć, że operacja się uda. Co by było, gdyby trzy dywizje piechoty i jedna brygada pancerna wsparły zepchniętych do obrony powstańców? Co by było, gdyby armia Berlinga opanowała stolicę i przyniosła oswobodzenie powstańcom? Berling mógł zostać bohaterem, wybawcą powstańców, ale równie dobrze zdrajcą dobijającym AK. Forsowanie Wisły się jednak nie udało. Berling nie umiał forsować rzek. Nie był wybitnym dowódcą. Obecnie stawianie go obok Maczka, Bora-Komorowskiego czy Sosabowskiego jest nieporozumieniem.

„ N O T E S U ”

7

3

T A R G I

8

Historie

niewątpliwie potargane Czyli po 23. Targach Książki Historycznej (27-30 listopada 2014) Piotr Chmura Cegiełkowski

J

ak co roku z końcem listopada zaglądam w Arkady Kubickiego na Targi Książki Historycznej. Ponad setka stoisk, imprezy towarzyszące, m.in. w ogrodzie zamkowym grupa rekonstruktorów i wojskowa grochówka (jak oni wytrzymali w ten ziąb?), spotkania w salach: kinowej i koncertowej, a przede wszystkim książki i autorzy. Moje podejście do targów było cokolwiek metodyczne: rekonesans w czwartek zakończyłem dość szybko – po godzinie obszedłem raptem czterdzieści stoisk, w piątek po dwóch godzinach – następne czterdzieści. Dobrze, że w sobotę mogłem chodzić dłużej, tylko zwiedzanie w tłoku było utrudnione.

Hity i kity O hitach nie będę się zbytnio rozpisywał. Kto czytał dodatek targowy z opisem spotkań, ten wie, co się wyprawiało. Kolejka do Suworowa zajęła pół przejścia w Arkadach i spowodowała komunikaty radiowęzła z prośbą o nieblokowanie innym dojścia do stoisk. To właśnie książka „Alfabet Suworowa oraz wywiad Piotra Zychowicza z autorem” (Rebis, sprzedano na targach ponad 200 egz., a w sumie już 25 tys.!) będzie dla mnie punktem odniesienia. Inna nowość Rebisu to „Opcja niemiecka” Piotra Zychowicza (70 egz.). Na spotkaniu autorskim ten pierwszy (Suworow) mimowolnie wydał recenzję temu drugiemu (Zychowiczowi) odpowiadając na pytanie: Czy Polacy po-

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

winni pójść z Niemcami przeciw Sowieckiej Rosji? (podobno uratowałoby się więcej Żydów, byłoby mniej ofiar wśród Polaków itp.) Suworow odpowiedział: nie chcę gdybać, ale: Hitler to ludojad, Stalin to ludojad, jeden miał koncłagry, drugi miał koncłagry, pójście z jednym przeciw drugiemu nic by Polakom nie dało. Tutaj tłumaczka przełożyła koncłagry na obozy pracy, co – moim zdaniem – spłyca zagadnienie. Aha! Nowa książka Suworowa „Obłom” ukazała się po rosyjsku, ukraińsku, a po polsku czeka w kolejce („Upadek”). Czy polski przekład też czeka upadek? (podobno ta sama tłumaczka). Niemal po sąsiedzku, u konkurencji „Atomowy szpieg” Sławomira Cenckiewicza (Wydawnictwo Zysk i S-ka, 60 egz.). Autor we wstępie podaje, że inspiracją dla niego był film „Jack Strong”. W medialnym przekazie ta książka miała być historią o podbojach miłosnych pułkownika Kuklińskiego. W książce to zaledwie jeden rozdział „Kobiety jako kamuflarz” – jeden z kilkunastu! Według mnie to odpowiedź na książkę Franciszka Puchały „Szpieg CIA w polskim Sztabie Generalnym” (Wydawnictwo Bellona). A propos Zychowicza: spotkaniedyskusja organizowana przez „Do Rzeczy” to mały skandalik. Sala pełna, drzwi zamknięte, ochroniarz szarpiący tych, co chcieli je sforsować i radosna pani organizator: mówi, że nie ma miejsc i wpuszcza dwoje znajomych bez kolejki. Może wstęp powinien być biletowany? Albo na talony? Zostałem za drzwiami i mogłem

3

sprzedał na targach). Oglądałem też „Spotkania z Isaiahem Berlinem. Dzieje intelektualnej przyjaźni” Andrzeja Walickiego, która – według autora – okazała się (...) nie tylko dokumentem osobistym, lecz także przyczynkiem do dziejów intelektualnej historii Rosji.

obejść się smakiem. Bez żalu poszedłem oglądać książki.

Subiektywny przegląd wydawnictw Obejmuje te książki, które nabyłem, inne, ciekawe, na które kasy nie starczyło i te, które w opinii wydawców sprzedawały im się najlepiej. Wypytywałem o nie dopiero w niedzielę, nie żądałem wydruków z kasy fiskalnej, a i tak niektórzy wili się jak węgorze (ich odpowiedzi cytuję dosłownie). Zacznę od książek niszowych. Na stoisku Księgarni Historycznej znalazłem mapę „Warszawa 1935” wraz z siecią ówczesnej komunikacji miejskiej, rysunkami co ciekawszych budynków (np. fasada dawnego Dworca Głównego). Drukowana w kolorze, na kredzie, zapakowana w tubę kartonową (wielkości sporego plakatu), cena targowa 55 zł (ok. 50 egz. sprzedanych). Po imprezie dostępna na historytellers.pl. Wcześniejszą ich produkcją jest mapa granic getta naniesiona na siatkę dzisiejszych ulic – z zaznaczeniem miejsc nieistniejących instytucji, jak i niektórych zachowanych budynków. Na tym samym stoisku album o Romanie Dmowskim podpisywał Jan Engelgard, a znalazłem też książkę „Historycy dla historyków” – dedykacje w książkach Biblioteki Instytutu Historii UW – autorstwa Elżbiety Nurkiewicz. Niestety pani kustosz nie mogła przybyć, aby udzielić nam własnej dedykacji. A książeczka smakowita – ok. osiemdziesięciu dedykacji, ponad stu autorów, powstałe w ciągu dwóch wieków. I jeszcze Mariusz Kowalski podpisywał „Księstwa Rzeczypospolitej. Państwo magnackie jako region polityczny”, swoją habilitację wydaną przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Bardzo aktualne dzisiaj, zwłaszcza rozdział „Wpływ terytorializacji władzy czasów Rzeczypospolitej na dzisiejsze środowisko geograficzne i życie społeczne”. Doskonała lektura zarówno po wyborach, jak i przed! Inny obraz przenikania się historii i polityki mamy w pracy Johna Conelly’ego „Zniewolony Uniwersytet. Sowietyzacja szkolnictwa wyższego w Niemczech wschodnich, Czechach i Polsce 1945-1956” (Aspra). Wydawcy zostało kilka egzemplarzy z pięciuset nakładu (kilkanaście

Po rocznicy Powstania Cały czas ukazują się publikacje o Powstaniu Warszawskim. Tu odnotuję tylko nominowaną do nagrody Klio „Krybar: Uniwersytet w cieniu powstańczych walk” (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego). Ładny album, ale przygotowany dość dziwną metodą. Robert Gawkowski rozmawiał z ponad trzydziestoma osobami spośród uczestników Powstania na Powiślu, wybrane fragmenty ich relacji wplótł w narrację, a grafik wyróżnił je... składając pismem rodem ze szkolnego zeszytu. Wygląda to kuriozalnie. W dodatku książka pozbawiona jest indeksów. Ale nie wpadajmy w panikę – na innym stoisku znalazłem wspomnienia Stanisława Jarzyny ps. Pionek „Okruchy tamtych dni. Powstanie Warszawskie na Powiślu 1 sierpnia-6 września 1944. Pamiętnik” (Sic!). Ilustracje pochodzące z Muzeum Powstania Warszawskiego (które jest honorowym patronem edycji) dobrane staraniem dzieci i wnuków autora, zmarłego w 1990 roku. Rękopis odnalazł się w 2013 i wraz z notatkami (wielokrotnie większej objętości) przekazano do archiwum MPW, a nam udostępniono w książce. Z indeksem osób nawet. Kupiłem ostatni egzemplarz, podobno na targach zeszło ich około pięćdziesięciu. I jeszcze komiks „Kampinos 1944” (Oddział Warszawski IPN) – ukazał się już po wszystkich możliwych rocznicach (nawet bitwy pod Jaktorowem, 29 września). Z kronikarskiego obowiązku odnotuję jeszcze „Powstanie’44” znalezione w Wydawnictwie Poznańskim – wprawdzie wyszło już przed rocznicą, ale prezentuje się nietypowo. To taki powstańczy leksykon, pisany z pozycji narodowych (raczej endeckich, nie narodowo-radykalnych) ilustrowany zdjęciami grupy rekonstruktorów historycznych. Bardzo ciekawy pomysł, staranna, przemyślana realizacja, tylko z wymową niekiedy się nie zgadzam. A spotkałem ten album, oglądając „Świat Muszkieterów. Zapomnij albo zgiń” Jerzego Rostkowskiego. To książka o konspiracyjnej organi-

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

T A R G I

9

3

T A R G I

10 zacji wywiadowczej „Muszkieterzy’, jej założycielu i szefie – inżynierze Stefanie Witkowskim i jego likwidacji z wyroku Sądu Specjalnego (według autora z rozkazu gen. Grota). Przed lekturą nie zrecenzuję książki, choć autentyczna pasja i dociekliwość autora – widoczne też w rozmowie z nim – pozwalają stwierdzić, że zabrał się za wypełnianie białych plam. A jakim kolorem? To dopiero będę wiedział po lekturze.

Autograf i książka legenda To „Wielka Księga Cenzury PRL w dokumentach” Tomasza Strzyżewskiego. Autor pracował krótko w cenzurze, uciekł z dokumentami do Szwecji, dokumenty wydał na emigracji Aneks, wszyscy dowiedzieli się, że w PRL istnieje cenzura i... ta wiedza na 25 lat zapadła w niebyt – jak i autor. Zawsze zdumiony byłem, że nikt tego nie wydał w wolnej (od cenzury) Polsce. Okazuje się, że dwa wydawnictwa nie dały rady przez osiem lat. Jak dowiadujemy się z odautorskiego wstępu: ... Narodowe Centrum Kultury – po zakończeniu dwuletnich prac przygotowawczych nad książką – wycofało się z zawartej umowy (...) mając na uwadze, że wykonanie zamówienia może istotnie zagrozić interesowi publicznemu z uwagi na wrażliwą społecznie tematykę publikacji. Powodem tego była odmowa autora poddania cenzurze jego wstępu do księgi cenzury PRL. Oczywiście najwyraźniej cenzurze RP...RL (tak to chyba napisać najlepiej, bo u nas nie ma cenzury – podobno). Książkę sygnuje wydawnictwo Prohibita (nazwa odpowiednia nad wyraz, o sprzedaży wiem tylko, że wydawca jest zadowolony z wyników), kupiłem w promocyjnej cenie 70 zł, a na stoisku uzyskałem dedykację autora. Z rozmowy z nim wiem, że przez ćwierć wieku ocenzurowano prawdę o cenzurze przez selekcję dostarczonych przez niego informacji. Historia ta ukazała się drukiem w 2006 roku we wrocławskim wydawnictwie Wektory (znalazłem tamtą jego książkę na stoisku).

Żydowskie klimaty i nie tylko... Z nowości wydawnictwa Wektory – Aleksander Sołżenicyn „Dwieście lat razem 1795-1995. Część druga. W porewolucyjnej Rosji” – opisanie historii współistnienia Ro-

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

sjan i Żydów w jednym państwie. Książka wyszła w 2002 roku, a polski przekład jest drugim po niemieckim. Następną, równie niebezpieczną nowością są „Księgi Jakubowe” Olgi Tokarczuk – beletrystyczna opowieść o Jakubie Franku i frankistach polskich (Wydawnictwo Literackie). Czeka nas niechybnie lawina książek na ten temat. Na stoisku Europejskiego Centrum Solidarności w zajawce zaprzyjaźnionego z nimi wydawnictwa „w podwórku” znalazłem zapowiedź pozycji „Wieloplemienny tłum. Jakub Frank i ruch frankistowski 1755-1816” Pawła Maciejko. Praca wykładowcy Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie ukazała się po angielsku, polski przekład planowany na grudzień 2014, podobno będzie miał trzymiesięczny poślizg. Chyba nie z powodu ukazania się książki Tokarczuk? Na stoisku Grupy PWN „Dzieje Żydów w Polsce i Rosji” Antony’ego Polonsky’ego nakład w miękkiej oprawie już się kończy (na stoisku sprzedali ponad 10 egz.). Przedpremierowa sprzedaż na otwarciu Muzeum Historii Żydów Polskich była lepsza (ponad 40). Jest też w oprawie twardej – ponad 10 zł droższe. U Olesiejuka „Korzenie totalitaryzmu” Hanny Arendt (Świat Książki) – wznowienie pozycji wydanej w Nowej w 1988 roku! A słowo/obraz opublikowało jej zbiór esejów „Ludzie w mrocznych czasach” (to akurat premiera na naszym rynku). I jeszcze „wznowienie inaczej” Szymona Datnera „Walka i zagłada białostockiego ghetta” – jako wydanie krytyczne prac Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej, ukazało się nakładem Żydowskiego Instytutu Historycznego. Poprzedzona współczesnym wstępem o roli CŻKH Ewy Koźmińskiej-Frejlak, uzupełniona współczesnymi przypisami przez dr Ewę Rogalewską i esejemrecenzją tej pracy pióra Katrin Stoll. Na targach kupiłem w promocyjnej cenie 22 zł. Jeszcze dwa słowa o serii „Archiwum Ringelbluma” opracowanej przez ŻIH, a wydawanej na zlecenie przez różnych wydawców. Na targach można było znaleźć prawie całą – już na trzech stoiskach: tomy 2 i 3 w ŻiH-u, 4, 5 i Inwentarz w DiG-u, 6-15 w Wydawnictwach UW. Podobno te ostatnie likwidują dział handlowy, niestety wyprzedaż była przed Targami Książki Historycznej, zaś seria ARG nie była nią objęta – te zapasy przejmie Azymut. Cie-

3

kawe, czy „odchudzenie” Wydawnictw UW spowoduje, że wydawanie serii „Archiwum Ringelbluma” przejmie sam ŻIH. Nigdzie nie ma tylko tomu pierwszego, on był jakby „pilotem” – wydany w PWN-ie, w oprawie broszurowej, podobno niezupełnie pasuje do serii i chyba nie ukaże się wznowienie w oprawie twardej. A na koniec bonus: „Waad. Sejm Czterech Ziem 1764” Wydawnictwo Sejmowe przez dwa dni sprzedawało po 1 zł! Niestety dotarłem tam w sobotę i kosztował już 49 zł. Podobno na połowę puli była potrzebna specjalna zgoda ministra. Którego? Panie Ministrze, poproszę o zwiększenie puli, też chcę kupić za złotówkę (to książka z 2011 roku).

Konspiracja niepodległościowa i nie tylko... Przy wejściu na targi dostałem ulotkę-zajawkę serii „Polska Walcząca” – wspólne dzieło Bellony i Edipresse Kolekcje. Według opisu ma to być pełna historia Państwa Podziemnego – wygląda na to, że obejmie około pięćdziesięciu tomów. Co tydzień w kioskach? Znalazłem też pismo historyczno-społeczne „Kwarta” poświęcone w znaczącym stopniu Żołnierzom Wyklętym. Wychodzi od 2012 roku, wydawcą jest Fundacja Niepodległości z Lublina, a wśród innych ich projektów wydawniczych są projekty muzyczne („Panny Wygnane/Wyklęte”) czy historyczne gry planszowe („Bohaterowie Wyklęci”, „First to Fight”). W Karcie kupiłem wspomnienia Zbigniewa Lubienieckiego „Łowca” – chłopca zesłanego na Sybir, po powrocie w 1946 zaczyna się mścić, likwidując sowieckich żołnierzy. Wprawdzie opis lat 46-49 zajmuje jedynie ostatni rozdział i jest dość oszczędny (kto by chciał pisać donos na samego siebie?). Karta sprzedała 9 egz. – bo tyle zabrali na targi, odsyłali chętnych do stoiska PWN-u, bo

współwydawcą jest Dom Wydawniczy PWN. To taki byt, poniekąd wirtualny, wywodzący się z redakcji wchłoniętego podmiotu Carta Blanca, do wydawania dzieł popularnonaukowych i książek zupełnie popularnych. Nie chcą powtarzać błędów z lat dziewięćdziesiątych, gdy w WN PWN ukazywały się żywoty różnych pań i panów swawolnych. W PWN-ie też sprzedali 10 egz. (oni dysponują większością nakładu). Na stoisku Karty popularnością cieszyła się też książka „Wasserpolacken. Relacja Polaka w służbie Wehrmachtu” Joachima Cerafickiego z posłowiem prof. dr. hab. Ryszarda Kaczmarka. Anegdota o autorze: mieszka w bloku, takim „jamniku”, w ostatniej klatce. W pierwszej zaś mieszka powstaniec warszawski, żołnierz AK. Ciekawe, czy w środkowej klatce mieszka żołnierz LWP, albo ubek, albo żołnierz wyklęty, którego obaj poprzedni mogli ścigać? Redaktorka obiecała sprawdzić. I jeszcze o losach biednych Polaków zabijanych przez ich sąsiadów Niemców (też obywateli polskich – przed wojną). Centrala IPN wydzieliła kawałek stoiska oddziałom i rotacyjnie na jeden dzień pojawiały się książki z Rzeszowa, Gdańska czy Białegostoku (czwarty uszedł mojej pamięci, przepraszam). Oddział gdański wydał ostatnio „Im Namen des Führers… Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Łopatkach w 1939 roku” Tomasza S. Cerana. Na szczęście kupiłem książkę wcześniej na kiermaszu wydawnictw IPN, bo na targach mogłem zobaczyć ostatni odłożony egzemplarz „spod lady”. Na targach miała miejsce premiera książki „Niemiecki Katyń 1939” Ireneusza T. Lisiaka (Wydawnictwo Capital) i spotkanie autorskie. Niemcy, w odróżnieniu od Sowietów, zbrodni na Polakach dokonywali niemal natychmiast po wkroczeniu na nasze tereny w 1939 roku. Często rękami Niemców, obywateli polskich, którzy wstępowali do oddziałów paramilitarnych przekształco-

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

T A R G I

11

3

T A R G I

12 nych szybko w regularne „szwadrony śmierci”.

Jeszcze o historii Na stoisku Wydawnictwa UAM z Poznania poszło więcej katalogów niż na Stadionie Narodowym. Tam zabrali dwieście i pięćdziesiąt zostało. Tu nierozważnie wzięli 150 i... poszło w ludzi. Praca „Studia z dziejów miast w średniowieczu” Henryka Samsonowicza, wcześniej uhonorowana Nagrodą Ministra jako Najlepsza Książka Akademicka (akurat na dniach książki w Poznaniu, ale chyba nie po kumotersku), sprzedała się w 10 egz. Na stoisku wydawnictwa UMK z Torunia powodzeniem cieszył się „Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. Tom 5” pod redakcją Aleksandra Smolińskiego (ponad 30 egz.). Mnie najbardziej zaciekawił tekst „Kawaleria kontra pociągi pancerne czyli kontrowersje dotyczące porażki sowieckich pociągów pancernych w Korosteniu dnia 10 października 1920 roku”. Na tom składa się pięć autonomicznych studiów: trzy dotyczące jazdy polskiej oraz dwa poświęcone kawalerii obcej – dość egzotycznej dla polskiego czytelnika konnicy jugosłowiańskiej oraz szeroko rozumianej nowożytnej jazdy europejskiej. Pewną nowością zawartą w piątym tomie „Do szarży marsz, marsz, marsz...” jest pojawienie się zagadnień związanych z dziejami kawalerii epoki napoleońskiej. I na zakończenie o słowiańskiej duszy, która tkwi albo kwili w każdym/każdej z nas. Na stoisku Wydawnictwa Triglav przykuł moją uwagę album (cienki, jakieś 50 stron, twarda lakierowana okładka, kolor, kreda) „Poznaj Słowian” Igora D. Górewicza, chyba rekonstruktora starej Słowiańszczyzny. To książka nie tylko dla dzieci, dorośli też znajdą w niej ciekawe rzeczy, np. alfabet głagolica, bogów słowiańskich, święte miejsca i obrzędy. Nie ma tylko magii słowiańskiej, zresztą autor odniósł się do niej sceptycznie. A wynik sprzedaży? Dziesiątki... dziesiątki... Renesans słowiańszczyzny widać było też w wydawnictwie Erica:

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

wprawdzie rekordy sprzedaży bił album „Husaria Rzeczypospolitej” (50 egz.), za nim trop w trop podążała książka z serii „Wojny Wikingów i Słowian” – nowość „Pod pogańskim sztandarem. Dzieje tysiąca wojen Słowian połabskich od VII do XII wieku” Artura Szrejtera (30 egz.). Wygląda, że to seria autorska, bo rok temu zaczynała ją książka tegoż autora.

O komiksie historycznym Na zakończenie wspomnę o kilku komiksach. Oddział rzeszowski IPN przywiózł „Wrzesień pułkownika Maczka”. Komiks powstawał długo, zmieniali rysownika. W efekcie kolorowy komiks kosztuje 47 zł. Podobno ma wyjść po angielsku, wtedy może kosztować odpowiednio drożej (w funtach czy dolarach). A tak – poszukałem i znalazłem komiksy darmowe! Wydawane przez Centrum Edukacji Obywatelskiej Wojska Polskiego. Pomysł prosty: na rocznicę historyczną bierzemy autora-specjalistę do wstępu i posłowia, rysownik rysuje kilkanaście stron i mamy komiks edukacyjny. Wystartowali rok temu w „Noc Listopadową”, potem byli lotnicy eskadry kościuszkowskiej 1920 roku, „Odsiecz Lwowa w 1918 roku”, „Zdobycie Pasty” i „Karasie nad Radomskiem 1939”. Te dwa lotnicze są najlepiej opracowane, dużo faktów i fotek historycznych. „Najchudsza” jest obrona Lwowa: wstęp na troszkę ponad stronę i brak wkładki zdjęciowej z epoki. Za to na stronie redakcyjnej czytamy: Utwór nie może być rozpowszechniany w oprawie lub okładce innej niż oryginalna oraz w formie innej niż ta, w której został wydany. No, ładne cacko, Pani Elizo... co to ma znaczyć? Ktoś ocenzurował wydanie? Czy przeciwnie – wyjął je z większej całości? Tego niestety wydawca nie wyjaśnił. Może w przyszłym roku przygotuje coś jak „Zadwórz. Polskie Termopile” – o obronie Lwowa przed bolszewikami w 1920 roku. Wtedy notka znajdzie swoje wyjaśnienie. I tym optymistycznym akcentem kończę moje spacery po Targach Książki Historycznej 2014. Piotr chmura cegiełkowski

3

R y N E K

13

Piractwo Łukasz Gołębiewski, Paweł Waszczyk

Podczas 18. Międzynarodowych Targów Książki w Krakowie Biblioteka Analiz – jak co roku – promowała kolejną edycję rocznika „Rynek książki w Polsce”. Publikujemy kolejną część tejcenionej publikacji. sobne zagadnienie stanowi kwestia piractwa internetowego. Obecnie największym „dystrybutorem” polskich e-książek, który zgromadzony w swoich zasobach asortyment oferuje znacznie poniżej cen konkurentów, jest portal Chomikuj.pl. Serwis ten de facto dystrybuuje e-książki nieautoryzowanego pochodzenia, pod płaszczykiem sprzedaży transferu danych. Serwis, nazywany przez jego twórców wirtualnym dyskiem, za opłatą abonamentową umożliwia dostęp do zasobów internautów i wymianę plikami – m.in. z eksiążkami, audiobookami, muzyką oraz filmami – pisaliśmy już w poprzednim wydaniu naszej publikacji. Wydaje się, że zmiana takiego stanu rzeczy jest, jeżeli wręcz nie niemożliwa, to co najmniej ekstremalnie trudna do osiągnięcia w kolejnych latach. Najważniejszym źródłem sukcesu, dzięki któremu Chomikuj.pl osiągnął swój cel, jakim było wypozycjonowanie firmowej domeny tak, żeby znajdowała się zawsze wśród kilku pierwszych wyników wyszukiwań każdego popularnego tytułu filmu, książki czy utworu muzycznego, okazał się uruchomiony wiosną 2009 roku Program Partnerski Chomikuj.pl. W dużym uproszczeniu Program Partnerski polegał na tym, że przystępujący do niego użytkownicy serwisu za polecanie usług i innych produktów otrzymywali wynagrodzenie w wysokości od 15 do 30 proc. wydatków zwerbowanych przez siebie nowych klientów. Partnerzy dostawali też procent od prowizji uzyskiwanych przez tych partnerów, których oni zwerbowali do projektu. W ten sposób do promowania swojej strony właściciele Chomikuj.pl wciągnęli tysiące internautów, którzy polecali usługi serwisu tysiącami wpisów na forach internetowych, blogach i wykazali się niezwykłą kreatywnością w polecaniu usług Chomikuj.pl – pisze na łamach „Biblioteki Analiz”, dokonując analizy biznesowego sukcesu Chomikuj.pl, Krzysztof Gutowski z firmy Plagiat.pl.

O

Od kilku lat między środowiskiem wydawców, w głównej mierze pod auspicjami Polskiej Izby Książki, a operatorem serwisu Chomikuj.pl trwał spór, początkowo komunikacyjno-medialny, który następnie, w 2012 roku, przybrał formę prawną. Jeszcze w czerwcu 2010 roku Sekcja Publikacji Elektronicznych Polskiej Izby Książki postanowiła wystąpić z pozwem zbiorowym przeciwko serwisowi Chomikuj.pl. Jego właściciel zmienił jednak miejsce rejestracji firmy, przenosząc ją na Cypr. Co ciekawe, zarządcy platformy twierdzą, że działają w zakresie obowiązującego w Unii Europejskiej prawa, ponieważ jako administratorzy nie mają obowiązku kontrolowania źródeł pochodzenia i prawnego statusu materiałów deponowanych w serwisie. W drugiej połowie 2010 roku serwis powołał Platformę Wydawców, którą prezentował w następujący sposób: Po zapisaniu się do niej wydawca może zgłaszać do niej pliki, które są publikowane przez użytkowników bez jego zgody. Każdy taki plik wydawca może podmienić na własny, zawierający taki sam utwór w pożądanej formie. Zgłoszone w ten sposób pliki będą dystrybuowane użytkownikom odpłatnie. Jednak obecnie otwartą współpracę z portalem Chomikuj.pl prowadzi zaledwie kilka liczących się na rynku wydawniczym firm, choć trzeba przyznać, że część rynku z zaskoczeniem i niejakim oburzeniem przyjęła informacje na temat podjęcia takiej współpracy przez Firmę Księgarską Olesiejuk, która e-książki dystrybuuje przez własną platformę Ksiazki.pl. Wiosną 2012 roku właściciel Chomikuj.pl złożył pozew sądowy przeciwko Polskiej Izbie Książki za określanie go mianem serwisu pirackiego. Pod koniec lutego 2013 roku Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo administratora portalu Chomikuj.pl – firmy FS File Solutions Limited przeciwko Polskiej Izbie Książki o naruszenie dóbr

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

R y N E K

14

osobistych i zobowiązanie do opublikowania przeprosin. Sąd uznał, że wypowiedzi Polskiej Izby Książki nie były bezprawne, ponieważ Izba zasadnie występowała w interesie wydawców, których prawa są naruszane przez administratora Chomikuj.pl. Zdaniem Sądu, administrator tego portalu nie korzysta z wyłączenia odpowiedzialności z tytułu naruszenia praw autorskich, ponieważ jego działalność nie ogranicza się tylko do samego przechowywania utworów. Wyrok nie jest prawomocny i można oczekiwać, że po doręczeniu pisemnego uzasadnienia FS File Solutions Limited złoży apelację. Polska Izba Książki wyraża zadowolenie z rozstrzygnięcia Sądu. Sąd uznał, że naruszająca prawa autorskie działalność administratora Chomikuj.pl uzasadnia krytykę w ostrych słowach, w obronie wydawców i rynku wydawniczego. Być może wyrok ten pozwoli nadać dyskusji o należytej ochronie praw autorskich bardziej wyważony i merytoryczny charakter – stwierdziła w oficjalnym stanowisku, reprezentująca w tej sprawie PIK, mecenas Agnieszka Wiercińska-Krużewska z Kancelarii Wierciński, Kwieciński, Baehr. Natomiast 23 maja 2014 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie utrzymał w mocy wyrok oddalający powództwo o naruszenie dóbr osobistych kolejnych administratorów Portalu Chomikuj.pl, tj. FS File Solutions i Piotra Truszkowskiego przez Polską Izbę Książki. Sąd Apelacyjny uznał, że zamieszczenie w komunikacie na stronie internetowej Izby informacji dotyczącej pozwu grupowego, stwierdzającej, że Chomikuj.pl stosuje praktyki pirackie i nielegalnie publikuje utwory objęte ochroną prawa autorskiego

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

nie narusza dóbr osobistych administratorów tego portalu. Przedstawiając ustnie motywy rozstrzygnięcia wyjaśnił, że złożenie pozwu mieści się w zakresie uprawnień każdego podmiotu, a kwestionowana wypowiedź wyjaśnia przyczyny, dla których pozew grupowy miał być złożony. Sąd zwrócił uwagę na odrębność dóbr osobistych administratora od opinii o portalu internetowym. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ulega wątpliwości, że na Chomikuj.pl dostępne są nielegalne kopie utworów. Fakt ten przyznawał również FS File Solutions w toku postępowania. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu Okręgowego, że serwis Chomikuj.pl stosuje system zachęt do zamieszczania na kontach „chomików” popularnych plików, które chętnie pobierane są przez innych użytkowników, a także dostarcza narzędzi umożliwiających szybkie kopiowanie plików i pobiera opłaty – czytamy w komunikacie PIK wydanym w tej sprawie. Wcześniej, jesienią 2011 roku, w obrębie Polskiej Izby Książki zawiązała się grupa inicjatywna, która obrała sobie za cel złożenie pozwu zbiorowego przeciwko serwisowi. Ostatecznie 19 listopada 2012 roku w końcu złożony został pozew zbiorowy polskich wydawców przeciwko serwisowi Chomikuj.pl. W grupie wydawców, którzy zdecydowali się na tę formę przeciwdziałania praktykom serwisu znaleźli się: Rebis, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, LexisNexis Polska, Nowa Era, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Znak, Terra Enterprise, Wolters Kluwer Polska, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Wydawnictwa Szkolne i Pedago-

3

giczne, Arkady, C.H. Beck, LektorKlett, Wydawnictwo Naukowe PWN i Operon. Ponad czterdziestostronicowy dokument zawiera zbiór postulowanych przez wydawców nakazów i zakazów, jakimi ich zdaniem powinien zostać objęty serwis Chomikuj.pl. W pierwszej kolejności wydawcy domagają się nałożenia na serwis Chomikuj.pl zakazu stosowania, działającego w jego strukturze, a bardzo szczegółowo opisanego w pozwie, Systemu Wymiany Plików. Powód domaga się też nakazania pozwanemu, aby w przypadku uzyskania przez niego wiedzy lub wiarygodnej wiadomości, że określony utwór jest bezprawnie rozpowszechniany za pośrednictwem serwisu Chomikuj.pl, uniemożliwiał dostęp do wszystkich znajdujących się na tym serwisie plików, których nazwa zawiera tytuł tego utworu, wszystkim z wyjątkiem użytkownika, który jako pierwszy umieścił dany plik w serwisie oraz aby w przypadku uzyskania przez niego wiedzy lub wiarygodnej wiadomości, że określony plik zawiera bezprawnie rozpowszechniany za pośrednictwem serwisu Chomikuj.pl utwór, uniemożliwił dostęp do wszystkich identycznych plików, w tym kopii tego pliku, nawet jeżeli nazwa kopii nie jest tożsama z nazwą tego pliku, wszystkim z wyjątkiem użytkownika, który jako pierwszy umieścił dany plik w serwisie. Historia walki z Chomikuj.pl to także kilka postępowań prokuratorskich, z których najgłośniejsze wydaje się to prowadzone przez wrocławską prokuraturę oraz sąd, w wyniku którego w 2013 roku portal Chomikuj.pl został zobowiązany do ujawnienia, początkowo pewnej grupy, a w dalszej kolejności wszystkich użytkowników, którzy odnotowali korzyści majątkowe dzięki udziałowi w programie partnerskim serwisu. W dalszej kolejności także wobec tych użytkowników podjęte zostały odpowiednie kroki prawne. W pierwszej połowie 2014 roku firma dystrybucyjna Virtualo zrealizowała we współpracy z Instytutem GRAPE Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego projekt badawczy zatytułowany iPiracy. Jego celem była szczegółowa analiza problemu piractwa wśród polskich czytelników. Badanie odbyło się w maju 2014 roku podczas trwania Warszawskich Targów Książki. Jego wyniki pokazują, że książki z nielegalnych źródeł może pozyskiwać nawet 50 proc. czytelników. Ponadto gdy pytano ankietowanych bezpośrednio o to, czy ściągają e-booki z nielegalnych źródeł, jedna trzecia badanych odpowiedziała twierdząco. Ponadto z analizy wyników tego badania wynika, że tak wysoki odsetek występuje jedynie wśród uczniów/stu-

dentów. Wśród starszych respondentów częstotliwość „poszukiwania” książek w internecie znacząco spada. Ustalono także, iż na piracką aktywność w zakresie pozyskiwania e-książek częściej decydują się mężczyźni niż kobiety oraz po cyfrowe publikacje z nielegalnych źródeł sięgają także częściej ci, którzy muszą oszczędzać na większe wydatki oraz mieszkańcy miast o populacji między 50-200 tys. osób. Projekt iPiracy przynosi także katalog niezbędnych informacji dotyczących uprawnionego zakresu korzystania z e-książek. Musimy pamiętać, że działania podejmowane w związku z książką, nie mogą łamać praw autorskich. Korzystanie z e-booka powinno odbywać się zawsze w granicach uzyskanej przez Klienta licencji. Zazwyczaj wynika to z treści regulaminu sklepu internetowego, w którym kupowany jest dany e-book. Nie możemy zatem kupionych treści elektronicznych wykorzystywać do celów sprzecznych z uzyskaną licencją (np. komercyjnych), zamieszczać ich bez pozwolenia wydawcy na różnych portalach, powielać czy sprzedawać. Każdy e-book i audiobook zabezpieczony jest watermarkiem, czyli unikalnym kluczem charakteryzującym osobę, która kupiła produkt w danym sklepie. Jeżeli książka zostanie zamieszczona w internecie, wówczas odpowiedzialność za nielegalne rozpowszechnianie może ponosić osoba, do której przypisany jest watermark – czytamy w komunikacie dedykowanym jego wynikom. Projekt dał także podstawy do wyciągnięcia ciekawych wniosków na temat strategii walki z piractwem internetowym. Według ekspertów z Virtualo powinna ona polegać przede wszystkim na zwiększaniu świadomości odbiorców kultury w kwestiach związanych z prawem autorskim. Jednym ze wskazywanych potencjalnych rozwiązań jest system typu płać-ile-chcesz (ang. paywhat-you-want, PWyW). Zdaniem 50 proc. ankietowanych, taki system pozwoli zapewnić uczciwe wynagrodzenie twórcom. Jednocześnie co czwarty ankietowany przekonany jest, że faktyczne wpłaty nie osiągnęłyby pożądanego poziomu. łukasz Gołębiewski, Paweł waszczyk

Łukasz Gołębiewski, Paweł Waszczyk „Rynek książki w Polsce 2013 – Wydawnictwa”, Biblioteka Analiz, Warszawa 2013. Krzysztof Gutowski, „Chomikuj.pl uczy biznesu”, „Biblioteka Analiz” nr 12/2013. Za: www.chomikuj.pl/Platforma.aspx. „Divide et impera.Chomikuj.pl zawarło porozumienie z dystrybutorem książek i publikacji elektronicznych Olesiejuk”; za www.Bookwatch.pl z dn. 18 czerwca 2013. Paweł Waszczyk „PIK nie musi przepraszać”, „Biblioteka Analiz” nr 5/2013. Za: Komunikat Polskiej Izby Książki z dn. 28 maja 2014. Paweł Waszczyk „Chomikuj.pl pozwany”, „Biblioteka Analiz” nr 25/2012. „Piractwo internetowe wśród czytelników e-booków. Komunikat firmy Virtualo” z dn. 24 lipca 2014; za: media.innovationpr.pl/pr/285381/piractwointernetowe-wsrod-czytelnikow-e-bookow.

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

R y N E K

15

3

K R O N I K A

Fot. Tim Sowula

K R y M I N A L N A

16

Grzegorz Sowula

Krwawy

freak show Grzegorz Sowula

Jakże miło, że mogę się zgodzić z redakcyjnym kolegą, i to już po raz drugi w ciągu kilku miesięcy! Piotr Kofta skrytykował niedawno okrzyczany kryminał Katarzyny Bondy, czemu przyklasnąłem bez ociągania się, acz z pewnym smutkiem, teraz zaś – w 44. numerze „Wprost” – pozwala sobie na brak zachwytu podczas lektury „Gniewu” Zygmunta Miłoszewskiego, reakcja bliska mi nadzwyczaj. eby było jasne: zgadzamy się co do stopnia nieprawdopodobieństwa kryminalnego wątku, opartego o okrutne morderstwo godne pióra pewnego autora z Wrocławia, lubującego się w perwersyjnie drobiazgowych opisach wyuzdanych zbrodni. Przyznaję natomiast – i tu już nie baczę na opinie kol. Kofty – że jako powieść społeczna „Gniew” jest naprawdę świetny. Bohater Miłoszewskiego, prokurator Szacki, nabroiwszy w Sandomierzu ląduje w Olsztynie. Ma narzeczoną, która ustawia go regularnie do pionu, i szesnastoletnią córkę, mieszkającą z nimi bynajmniej nie z własnego wyboru. Dużą obrażoną jędzę i małą obrażoną jędzę, przedstawia je autor. Szacki, mizantrop z przekonania, czas spędza chętnie w pracy, gdzie może rozwiązywać skomplikowane zagadki w towarzystwie sztywnego i małomównego zastępcy. Błąd, jaki popełnia, bagatelizując zgłoszenie przemocy domowej, ma nieprzewidziane konsekwencje. Bo właśnie ten rodzaj przestępstwa, nadal często uznawany za „wybryk”, stoi za zbrodniami, jakimi Szacki musi się zajmować. Nie idzie mu to najlepiej, zbyt często daje się zwodzić, przez co niemal ląduje w więzieniu z zarzutem morderstwa, ale do innego finału

Ż

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

– „logicznego wyboru”, to hasło przewija się w powieści stale – przekonuje go pryncypialny zastępca. Wybór może i logiczny, tyle że nie z tego świata, jedną zagadkę zastępuje inna. Ale, powiadam, książka sprawdza się jako zajmująca, pełna humoru i ironii, świetnych dialogów i spostrzeżeń lektura. Miłoszewski flekuje Olsztyn bezlitośnie, uznając go za model złego planowania przestrzennego. To miasto od czasów wojny jest konsekwentnie szpecone, niszczone i zamieniane w jakiś potworny, urbanistyczno-architektoniczny rynsztok, mówi Szacki do miejskiego urzędnika, który przyszedł złożyć skargę na obraźliwy dla niego list mieszkańca. Co zaś pan prokurator myśli w czasie przemierzania ulic samochodem, cytować nie będę, bo to fragmenty tak śmieszne, że szkoda wyrywać je z kontekstu. Nie zdziwi mnie, jeśli olsztyńscy radni uznają Miłoszewskiego za personę w mieście niepożądaną. o podobnej kategorii zaliczam „Betonowy pałac” Gaji Grzegorzewskiej. Pierwsze, co rzuca się w oczy, to… objętość. Gaja wydawała dotychczas swe powieści w zacnym choć niezbyt dużym wydawnictwie EMG, które konsekwentnie wszystkie swe tytuły ograniczało do stukilku-

D

3

Gaja Grzegorzewska

Veit Heinichen

Gniew

Betonowy pałac

We własnym cieniu

W.A.B., Warszawa 2014 s. 403, ISBN 978-83-280-0935-6

Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014 s. 508, ISBN 978-83-08-05375-1

tłum. Maria Skalska Noir sur Blanc, Warszawa 2014 s. 439, ISBN 978-83-7392-501-4

dziesięciu stron. Nowa oficyna takich limitów nie stawia nikomu, szczególnie jeśli książka jest dobra, a mimo moich zastrzeżeń tak muszę o niej powiedzieć. Tyle że to kryminalna powieść przygodowa, nie kryminał per se. Można się nie zgadzać: Profesor, czyli przyrodni brat Julii Dobrowolskiej, naznaczonej charakterystyczną blizną bohaterki czterech wcześniejszych tomów, wraca do Krakowa z zagranicy. Nie zdążył jeszcze zdecydować, co będzie robić, gdy wybór zostaje mu narzucony – Gabriel, nowy opiekun Osiedla, tajemniczej miejskiej enklawy rządzącej się własnymi prawami i niedostępnej dla reszty krakusów. (Opis jego siedziby budzi nieuniknione skojarzenia z „gniazdkiem” Batmana – to ten sam komiks.) Gabriel zleca Profesorowi poszukiwanie żony: piękna, młoda, troskliwie pilnowana niewolnica, której udało się zniknąć bez śladu. Jest to propozycja nie do odrzucenia, zwłaszcza że ceną jest nie tylko życie Profesora, ale i jego siostry, o której tajemnicy ma się niebawem dowiedzieć całe miasto. Nie sposób tej fabuły streścić, tyle tu wątków – są i odrażające morderstwa, i sceny walk niczym u Tarantina, i ostry seks w wydaniu hetero, a mógłby być i homo, bo grono to reprezentowane jest barwnie. Akcja jest szybka, jak w powieści przygodowej dla młodzieży, choć morze językowych wulgarności przesuwa ją do kategorii „od lat 18”. Co ja bredzę – rozmowy wracających ze szkoły dzieci pokazują, że słownik wulgaryzmów mają doskonale opanowany. Ale dodam, że język powieści jest na swój sposób porywający, bo autorka bawi się nim, próbując różnych konwencji – a to jest młodocianą kurewką, a to zdeklarowanym pedziem, a to znów wrednym gliniarzem (choć kucharz-Ślązak wyraźnie jej się nie udał). Przede wszystkim zaś wciela się w postać Profesora, wskakując co i rusz w skórę Julii. Rozmach powieści sprawia jednak, że nie we wszystkich rolach czuje się jednako pewnie – Profesor potrafi przynudzać, powtarzać się i zawracać głowę, szczególnie gdy bierze się za psychoanalizę. Tak, publikowanie w małym wydawnictwie niesie dla czytelnika wiele zalet.

Gdzieś w sieci natknąłem się na określenie „Betonowego pałacu” jako krwawy freak show – trafne, bardzo trafne, bo tyle tu nietypowych, wręcz filmowych czy komiksowych postaci, nie zawsze pociągających. Ale i tak dla mnie najbardziej odrażająca jest okładka – kto zaakceptował tak odpychający projekt?! hoć kolejna książka też ma ponad czterysta stron, to powiedzieć trzeba, że pozory mylą: „We własnym cieniu” Veita Heinichena jest typowym pocket-bookiem, a przy tym to rzetelny kryminał. Szanowany przedsiębiorca i ekspolityk ginie nieoczekiwanie w katastrofie swego samolotu. Szybko staje się jasne, że ktoś mu pomógł w zejściu z tego świata – na pokładzie była bomba. Podczas pogrzebu, skupiającego zarówno Bardzo Ważnych Żałobników, jak i dających im ochronę policję, żandarmerię, gwardię i tajniaków, na autostradzie dochodzi do rabunku transportu złotych sztabek o wartości sięgającej 60 mln euro. Śledztwo prowadzi wyluzowany, niezbyt zwracający uwagę na konwenanse komisarz Proteo Laurenti, wspomagany – czasem wspomagający – przez dwie nieco rywalizujące ze sobą policjantki. I to w zasadzie cała tora, reszta to komentarz, by posłużyć się w opisie starym żydowskim dowcipem. Bo, tak jak mówiłem, czytelnik dostaje kryminał prawdziwy, dobrze napisany, nie stroniący od krytycznych komentarzy i ironicznych grepsów – ale w umiarze, autor nie ma zamiaru pokazywać, jaki to z niego stylista. Świetny jest detaliczny opis ataku na ciężarówkę ze złotem, można by się wręcz uczyć organizacji zasadzek, napięcie opada nieco przy zbyt długich, a czasem chyba zbędnych opisach przyjęć, spotkań, narad i rodzinnych – także wśród złoczyńców – wspominków. Polecam jednak z czystym sumieniem, bo to powieść trzymająca się granic gatunku, nie zbaczająca ku thrillerowi, fantasy czy krytyki społecznej z psychologią w tle. Tu nawet nie chodziło o zemstę, wyrównanie rachunków czy perwersyjne szantaże – motywem była kasa, drugi z głównych grzechów, czyli chciwość. No i chwała bogu. I

C

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

K R O N I K A

Zygmunt Miłoszewski

K R y M I N A L N A

17

3

Jutro spadną gromy

Bartosz Jastrzębski, Jędrzej Morawiecki, Maciej Skawiński

N O W A

K S I Ą Ż K A

18 „Jutro spadną gromy. Reportaż z Podlasia” z fotografiami Macieja Skawińskiego jest w pewnym sensie, kontynuacją „Czterech zachodnich staruch. Reportażu o duchach i szamanach”, który Morawiecki z Jastrzębskim przywieźli z Buriacji. Zarówno w „Jutro spadną gromy…”, jak i w „Czterech zachodnich staruchach…”, Morawiecki z Jastrzębskim szukają duchowości, pytają o jej naturę i o to, czy aby na pewno świat składa się tylko i wyłącznie z tkanki racjonalnej, czy aby jego immanentną częścią nie są duchy, świat pierwotnych wierzeń, mistycyzm, do którego dostęp mają tylko nieliczni – szamani, czarownicy czy podlaskie szeptuchy. W „Jutro spadną gromy…” reportażyści tej mistycznej tkanki szukają na Podlasiu, w miejscu magicznym, gdzie Wschód styka się z Zachodem... Bo tak już jakoś jest, że o mistycyzm i kontakt z siłami nadprzyrodzonymi łatwiej na Wschodzie niż na Zachodzie. Morawiecki z Jastrzębskim pytają o to, kim są podlaskie szeptuchy, kim są ludzie, którzy widzą więcej, którzy zostali obdarzeni darem jasnowidzenia, uzdrawiania. I czy w XXI wieku jest to dar czy przekleństwo? Gdzie jest granica, za którą pojawia się świat widzeń, cudowności, czarów? Czy przebiega ona właśnie na Podlasiu? Co sprawia, że ludziom nie wystarcza racjonalny świat i że świat szeptuchowych zamawiań jest światem równie, jeśli nie bardziej dla nich realnym. Co sprawia, że mogą funkcjonować w obu światach, że jeden nie wyklucza drugiego? I dlaczego to właśnie Wschód jest taki mistyczny, dlaczego to na Wschodzie właśnie ta inność, wrażliwość się przejawia. I czy ów Wschód zaczyna się na Podlasiu, w krainie proroka Ilji, prostego chłopa, który w latach międzywojennych budował na Podlasiu Nowe Jeruzalem? Morawiecki i Jastrzębski pytają: ile w tych opowieściach o podlaskich prorokach jest prawdy, a ile zwykłej, tandetnej ułudy, którą żywi się każdy z nas. Bo w świecie złudzeń łatwiej żyć po prostu...

– Stworzyłem tu erem. Piszę cały czas powieść swojego życia. Wydawcy jej nie przyjmują. Czytają fragmenty. Mówią, że za dużo w niej filozofuję. Mirek Gryka zaszył się w Rybakach, małej wioseczce, na skraju Puszczy Ladzkiej (choć stara pisownia – Lackiej – jest chyba bardziej zrozumiała), niespełna dwa kilometry od Gabrielowego skitu, od którego dzieli go suchy, sosnowy las, porastający lewy, wyższy brzeg doliny Narwi. Dystans pokonujemy bez pośpiechu, oczyszczając się w rześkim leśnym powietrzu z poczucia jakiegoś dziwnego moralnego złachania i denerwującej niepewności, które ogarnęły nas po rozmowie z mnichem-uzdrowicielem. Rybaki to osada miniaturowa i w miniaturowości swej sprawiająca wrażenie przytulnej, na tę szczególną, podlaską modłę, którą podziwiać możemy w albumach i kalendarzach. Małe domki, symetrycznie przyklejone do sporadycznie uczęszczanej – bo nieprzelotowej – drogi, jedne bardziej zasobne, inne wyraźnie mniej, ale wszystkie schludne i miłe dla oka. Dachy spadziste, okienka

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

ka, jeszcze zanim przyszły pierwsze renty gierkowskie, przeliczała skrupulatnie na złotówki, po to, żeby kupić sól i inne podstawowe rzeczy, których samemu nie można było wykonać. Bo przecież na tej wsi, mniej do połowy lat sześćdziesiątych, dominowała produkcja własna: walonki się robiło, kożuchy, przędło się na krosnach, wytłaczało się olej... Ojciec mi kiedyś opowiadał, jak babcia poszła do Białegostoku na targ z kopą jajek i przyniosła bułkę, zwykłą kajzerkę, to dla niego to był rarytas – jak dla nas napoleonka co najmniej. W każdym razie ojciec, gdy już zdał tę maturę to został w Białymstoku – wiadomo: najbliższe duże miasto. I tam rozpoczął swoją karierę, studiował dwa fakultety. Przed śmiercią powiedział, że zrobił głupotę, że został architektem, a jeszcze większą głupotę popełnił, rzucając architekturę dla prawa. A największą głupotą było to, że nie poszedł na antropologię, choć za jego czasów nie było antropologii. Ojciec się wżenił w białostocczankę – taką wielopokoleniową – to i ja się tam urodziłem, a ojciec szybko się odciął od tej wsi. Chociaż w tym domu moja babcia nigdy nie mówiła w prostym języku. W każdym razie nie zwracała się tak do wnuków. Ale gdy rozmawiała z dziadkiem, to myśmy na początku nie wiedzieli nawet o czym mówią: jak francuska guwernantka się wyrażała! Dziadkowie chyba sobie wówczas jakieś tajemnice przekazywali i przypuszczam też, że największe z nich dotyczyły nas – dzieci. Moja babcia była wspaniałą kobietą, dożyła stu lat i do końca była moją największą życiową przyjaciółką. Nie miałem i nie będę miał większej. Z kolei jej mama dożyła stu siedmiu lat. Dobrze więc, że zacząłem palić, bo ja takiego wieku osiągnąć w żadnym razie nie chcę… Kopcimy przesuszone „mocne” i blade „marlboro”, jeden za drugim, piętrzy się przed nami stos niedopałków. Za oknem dojrzewa słońce. Na stole wysycha kolejny kamionkowy dzbanek: kaw i herbat wypijamy niezliczone ilości przysłuchując się Mirkowej historii. Gospodarz przerywa opowieść, by rozpalić w starym kaflowym piecu, bo wnętrze stygnie, a z ust zaczynają się nam dobywać nieśmiałe obłoczki pary. Pytamy go o przyczynę odejścia. Odsunięcia. Chcemy zrozumieć pustelnię w Rybakach. Mówi, że jednej przyczyny nie ma. Jak zwykle. Nie ma jednej odpowiedzi, są jednak związki, spętlenia, bolesne przecięcia. I tak życie Mirka w leśnej osadzie wiąże

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

N O W A

małe, biesiadne podwóreczka z wykoszoną trawą, a nad tym wszystkim pyszni się solidne bocianie gniazdo. Pośrodku wioski zaś maleńka błękitna cerkiewka, nadająca miejscu jakiś ruski, rozmarzony, trochę nierzeczywisty charakter. O Mirku wiemy tyle, że jest autorem „Opowiadań znad Narwi”, książki dobrej i wyrazistej, choć jak to bywa w naszym kraju, nierozpoznanej i niedocenionej właściwie. Największym jej atutem jest – jak czytamy w jednej z recenzji – „szczerość i brak banałów, umiejętność mówienia o ważnych sprawach prostymi słowami. Biedny i brudny świat, w którym żyją bohaterowie, wcale nie odpycha, małomiasteczkowość i lokalny folklor wcale nie są prostackie, a przedstawione problemy wydumane”. Książkę tę Mirek wydał już przeszło dekadę temu. Potem znikł. A może – odsunął się. Odszedł w pustynne miejsce. Gryka Zamieszkuje stareńki, drewniany dom, nisko już przykucnięty do ziemi, latem najwyraźniej zatopiony w zieleni, choć teraz niemal nagi przedwiosennym ogołoceniem, okryty jedynie milczącą melancholią bezlistnych łodyg. Mirek jest postawnym mężczyzną, o przyjaznej twarzy i inteligentnym, choć nieco przymglonym spojrzeniu. Nieogolone policzki, zmierzwiony włos i okulary w drucianej oprawce dopełniają obrazu, przydając mu wygląd intelektualisty. Oto człowiek chadzający własnymi drogami. Rozmyślający nad problemami świata. I nad problemami swoimi własnymi. – Z tej chałupy (a ma ona już prawie 160 lat) wywodzi się mój ojciec. Tu mieszkali jego rodzice – opowiada Mirek Gryka. – Dziadek był ułanem krechowieckim, babcia była krechowiecką chłopką. Poznali się gdy dziadek odział mundur, jak to babcia mówiła, „śliczny był z niego mężczyzna”. I się zakochała. A ponieważ nie było ojca, który mógłby postawić szlaban, to babcia samowolnie, z miłości, wyszła za „prymaka”. Bo dziadek był „prymakiem”. Znacie to słowo? Prymak to ten, który nie przyjmuje żony do siebie, lecz sam idzie do niej, przy czym nie wnosi żadnego wiana – bo go po prostu nie ma. Prymacy pochodzili zazwyczaj z wielodzietnych rodzin. Tak jak mój dziadek: miał siedmiu braci. I co on mógł dostać? Trzeba sobie uzmysłowić: jeszcze ja pamiętam te czasy, kiedy jajko było pieniądzem. Pamiętam, jak trudno było babci jajka podkraść: wszystkie zostały przez nią dokładnie policzone! Babcia te jaj-

K S I Ą Ż K A

19

3

N O W A

K S I Ą Ż K A

20 się z traumą śmierci. Mirek miał dwie żony. Z pierwszą żoną rozwiódł się po pół roku. Druga była warszawianką, w Warszawie mieszkali przez wiele lat. I tak los chciał, że zmarła ona w tym samym dniu, co Mirkowa mama. Przedtem obie długo chorowały. – Pracowałem wtedy w Teatrze Rozmaitości, dorabiałem w telewizji i w paru innych miejscach, bo przecież potrzeba było dużo pieniędzy, zwłaszcza, że mieliśmy na wychowaniu jeszcze córkę – moją pasierbicę. Jeździłem do mamy i wracałem do żony. Krążyłem tak z sześć miesięcy próbując utrzymać rodzinę, dopilnować leczenia. I któregoś dnia, gdy jechałem do mamy, dostałem w pociągu telefon, że żona zmarła. Dotarłem do Białegostoku. Powiedziałem mamie o śmierci Izy. Czy mnie zrozumiała? Nie wiem. Była sparaliżowana po udarze mózgu. Wierzę, że tak. Jak by nie było – powiedziałem jej, że moja żona zmarła, że muszę wracać do Warszawy. I powlokłem się na nocny pociąg. Mknę z powrotem przez czerń i w tym kolejnym tego dnia pociągu, znów na tej samej trasie, dostaję następny telefon ze szpitala. Nie warszawskiego jednak. Dzwonią z Białegostoku: mama zmarła. Potężnie mną to wszystko tąpnęło. Z ojcem Oleńki, mojej pasierbicy, która wówczas szła do klasy maturalnej, ustaliliśmy, że ją wyślemy do Ameryki, do jej kuzyna, i że tam po maturze pójdzie do college’u. Mieszkanie w Warszawie wynajęliśmy, żeby móc Oleńce opłacać naukę. A ja przyjechałem tutaj. W Rybakach mogłem w samotności płakać i rozpaczać, szukać w sobie winy, odkrywać w sobie pokłady dobroci i pokłady zła. A gdy już zacząłem głodować, moi przyjaciele uznali, że koniec już tej żałoby, i wzięli mnie do pracy w redakcji lokalnej gazety. Trauma po stracie tych dwóch kobiet ostatecznie wyczerpała się dopiero jakieś dwa miesiące temu. Do końca ją w sobie przeżyłem. Nadal tu jednak siedzę. Nie mam innego pomysłu. Praca żałoby, którą w Rybakach podjął Mirek – a która przeciągnęła się na lata i zmieniła bieg jego życia – nie miała jednak charakteru religijnego. Jego erem to, by tak rzec, erem świecki. A w każdym razie poza albo ponadwyznaniowy. Dyskusja schodzi jednak – bo schodzić musi gdy rozprawiać o śmierci, przemijaniu i utracie – na tematy metafizyczne. Śmierć to wszak metafizyka – pojmują to nawet ci, którzy o metafizyce w żadnym innym razie słyszeć nie chcą. Chłód, cichy zmrok za oknem, ciemne roz-

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

gwieżdżone niebo nakrywające kopułą ten zapomniany zakątek sprzyjają rozważaniom o tym, co ostateczne, wieczne i wiecznie ważne, a na co coraz mniej miejsca we współczesnych ramach konwersacji, co staje się coraz bardziej prywatne, bo coraz trudniej przekazywalne. – Zacznijmy od tego, że ja nigdy nie miałem poczucia istnienia Boga. Odczuwałem natomiast brak. Święta nasze polegały na tym, że wprawdzie zjadaliśmy uroczyste śniadanie czy kolację, ale potem wszyscy wracali do swych zwykłych zajęć. A tu koledzy opowiadali o całej tej świątecznej celebracji: łamaniu opłatkiem, śpiewaniu kolęd, pasterce… Bardzo mnie to świętowanie intrygowało. Dwa razy udało mi się Wigilię spędzić tu, w Rybakach, u babci. Zdarzyło mi się nawet jechać z nią saniami, w mroźną, roziskrzoną noc, na pasterkę. I zacząłem wtedy tęsknić za czymś metafizycznym – tak to ujmijmy. Rozmawiałem wówczas z moimi przyjaciółmi, którzy mówili, że jak czegoś potrzebują to proszą o to Boga – i to otrzymują. To była oczywiście klasyczna prezentacja wiary naiwnej – ale nawet i to mnie pociągało. I tak zacząłem chodzić i szukać. Byłem w jednym kościele, w drugim.. W Białymstoku była także gmina żydowska dość liczna, by mieć prawo odprawiania wszelkich ceremonii – również tam zaszedłem. Wszędzie jednak czułem się obco. Próbowałem drążyć w katolicyzmie. Za ojca Rostworowskiego były takie „nibynowicjaty” w klasztorze tynieckim. I nawet tam zawędrowałem, pozostałem u nich tydzień. I z jednej strony mi się to podobało, z drugiej zaś nie – ponieważ zaczęły mnie tam straszyć duchy. Mniejsza o nie jednak. Ważniejsze, że w chrystianizmie zawsze najbardziej pociągało mnie odkrycie miłosierdzia. Pomijając nawet kwestię boskiej natury Chrystusa, to ta jego filozofia miłosierdzia kiedyś rzuciła mnie po prostu na kolana. Jezus to był wybitny filozof, a przynajmniej ja odkryłem w nim wybitnego filozofa. Słowem, nie miałem Boga w sobie, lecz ciągle tego Boga szukałem – On nie zachciał mi się wszakże objawić. A może ja byłem już za bardzo wewnętrznie zdekonstruowany, by dokonać prawdziwego na Niego otwarcia. Ale próbowałem… I w całym tym poszukiwaniu zacząłem w końcu studiować filozofię. Nie jestem już dziś pewny dlaczego, w każdym razie wybrałem sobie KUL. I znów zaczęły się schody, bo przecież moja rodzina była świecka, a tu okazało się, że potrzebne są kościelne zaświadczenia,

3

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

N O W A

Chardin na zainteresowałem się na dobre po scholastykach. Bo wtedy właśnie intensywnie poszukiwałem Boga. Poszukiwałem, a równocześnie bardzo się wadziłem z tym Bogiem. Tęskniłem za wiarą; za utożsamieniem się z jakąś grupą, zbiorowością reprezentującą określone wartości. I to moje wadzenie zawsze polegało na tym, że wstydziłem się, kiedy wchodziłem do kościoła. Bo nie wiedziałem jak się zachować: nie wiedziałem kiedy klęknąć, kiedy się pomodlić, nie widziałem co oni właściwie w tym kościele robią – choć nie brakowało okazji, by się tego wszystkiego dowiedzieć. Miałem przecież wielu dobrych kolegów, w tym również księży i zakonników. W każdym razie nigdy nie rozdziewiczyłem pana Boga w swojej duszy, co się zresztą katastrofalnie skończyło, bo mniej więcej rok temu, po latach okrutnych walk, doszedłem do wniosku, że Boga nie ma. Musiałem przyznać, że należę do ludzi, którzy nie doświadczyli w sobie tchnienia boskiego. Chociaż w swoich peregrynacjach kroczyłem i drogą buddyzmu zen, i radża jogi. Doszedłem nawet do momentu – wydaje mi się, że to naprawdę nastąpiło – w którym opuściłem własne ciało. Widziałem z zewnątrz swoje własne ciało i doświadczałem go z pewnej odległości. Sam moment wyjścia był przerażający – takiego doświadczenia nikomu nie życzę. To tak jakby ktoś wyciągał z ciebie duszę – i to z prędkością kosmiczną, z furkotem, z sypiącymi się iskrami. I nagle osiąga się stan błogości i nieważkości, wtedy też można zobaczyć swoje ciało. Widziałem siebie wówczas jako leżącego na wznak, w jakimś pomieszczeniu, wiedząc równocześnie, że jestem gdzieś bardzo daleko. Byłem w dwóch miejscach na raz: czułem że mrugam powiekami i jednocześnie z zewnątrz widziałem, że nimi mrugam. Dziś nie jestem pewien czy była to jakaś nadkreacja umysłu czy to, o co bardzo zabiegają doskonalący się jogini. Zresztą zajmowałem się – pod wpływem lektury „Tybetańskiej księgi umarłych” – także i tantryzmem. A przy końcu tej mojej duchowej drogi, biegnącej w innych rejonach niż katolicyzm, spotkałem Leszka Kolankiewicza. Leszek był wielkim przyjacielem mojej drugiej żony – wywodziła się ona bowiem ze środowiska gardzienickiego. I właśnie z Kolankiewiczem, Czyżewskim, Staniewskim roztrząsaliśmy w naszym warszawskim mieszkaniu sprawy duchowe. Szczególnie Kolankiewicz miał głęboką wiedzę na te tematy. I powiedział mi on kiedyś: „jeśli masz w niewiedzy poruszać się do przo-

listy polecające od księży lub katechetów i tego rodzaju rzeczy. Poszedłem więc do kolegi, który wybierał się do seminarium, a ten mnie zapoznał z ks. Hipolitem Chruścielem – filozofem, fantastycznym człowiekiem. Nawiasem mówiąc swego czasu był on sekretarzem osobistym kard. Wyszyńskiego. Kopcił na potęgę i to pomimo faktu, że wszyscy klerycy go pilnowali, nie pozwalając mu palić w ogóle. Taka anegdotka poboczna mi się przypomina: jak już żeśmy się zaprzyjaźnili, przyszedłem kiedyś do niego i powiada on do mnie konspiracyjnie: „chodź Mirek, przespacerujemy się”. „Gdzie idziemy?” zapytałem, bo już ciemno się zaczęło robić. A ksiądz profesor odpowiada: „na przystanek, tam, gdzie studenci się zbierają”. „Ale co będziemy tam robić?” pytam. „Idź i nic nie mów” on na to. No to żeśmy poszli. On się rozejrzał konspiracyjnie i szepcze: „No to zbieraj mi tu niedopałki. Ja z tej strony, a Ty z tamtej”. Potem wykruszał te pety, kręcił w gazecie i palił, bo jak powiadał: „mi tu te cholery nie pozwalają”. W każdym razie ów ksiądz, kiedy wysłuchał moich racji, co do studiowania filozofii, odparł: „ja niewiele mogę pomóc, ale zaprowadzę cię do Jego Magnificencji Rektora”. Chodziło o dzisiejszego arcybiskupa Ozorowskiego. Żebym ja wiedział, że on będzie arcybiskupem, to ja bym się wtedy bardziej z nim zaprzyjaźnił… Ów szef seminarium, po rozmowie ze mną na temat filozofii – fascynowałem się wtedy Thaillardem de Chardin – po wysłuchaniu moich bardzo naiwniutkich przemyśleń, stwierdził: „No, co się tam w panu dzieje, coś się zapowiada… Dam Panu pismo do Rektora, to mój kolega jest”. Wtedy rektorem na KULu był o. Krąpiec. W ten sposób zostałem dopuszczony do złożenia egzaminów. I potem potoczyło się tak jak potoczyło: postudiowałem trochę, ale do kościoła nie chadzałem – przecież nawet nie umiałem się modlić – i generalnie nie byłem przygotowany do wejścia w rolę katolika i to studiującego w katolickiej uczelni. Choć przyznać muszę, że były to czasy bardzo liberalne. Potem się ponoć to zmieniło, za czasów niedawno zmarłego biskupa Życińskiego… Wtedy jednak było jeszcze liberalnie: uczyło się tam mnóstwo żydów, ewangelików, zielonoświątkowców – nie przeszkadzało to władzom uczelni. Dłuższy czas fascynowali mnie wówczas scholastycy. Zwłaszcza ich logika. Logika scholastyczna była w moim przekonaniu tak wyrafinowana, że jeszcze długo po studiach grzebałem się w starych traktatach. A Thaillardem de

K S I Ą Ż K A

21

3

N O W A

K S I Ą Ż K A

22 du, to lepiej wyjdź z tego mroku, żeby zobaczyć gdzie stoisz – bo nie wiesz nawet tego”. I rzeczywiście postanowiłem te dotychczasowe poszukiwania porzucić. Pojąłem, że ani buddyzm, ani joga, ani tantryzm, ani też katolicyzm nie są dla mnie – muszę iść swoją własną drogą. I wówczas właśnie zacząłem bardzo poważnie myśleć o pisaniu: że to będzie moja własna droga, droga samopoznania. Bo rzeczywiście: do dziś pisanie jest dla mnie w pewnym sensie religią. Wiąże się ono bowiem z wydobywaniem z podświadomości, z własnej ukrytej jaźni tej twórczej mgły, która jest tak plastyczna, że tylko w monastycznym wręcz skupieniu można utrafić we własnego, ukrywającego się w niej dajmoniona. Ten dajmonion, który siedzi głęboko w nas jest demiurgiem prowadzącym nas przez życie. Jednak uchwycenie jego obecności wymaga absolutnego skupienia i całkowitego zaangażowania. Istnienia Boga osobowego w żadnym razie nie zakładam. Natomiast, wydaje mi się, że istnieje jakiś Szyfr, Wzór… Myślę też, że w każdym człowieku tkwi potrzeba poczucia metafizycznego. Każdy ma potrzebę przeżywania szerszego i głębszego niż to, które umożliwia mu jego racjonalny umysł, tym bardziej, iż wiemy, że czystym rozumem całej rzeczywistości nie jesteśmy w stanie ani pojąć, ani opisać. I powstaje takie pytanie: czy mam prawo zakładać, że to, co jest poza rozumem nie istnieje? Oczywiście nie. I ta wypływająca ze mnie potrzeba metafizyczna łączy się w jakiś przedziwny sposób z duchowością wszystkich istot. Wiem, że brzmi to jak wyznanie panteisty, ale do takich wniosków ostatnio dochodzę… W każdym razie ów Thaillard de Chardin nie pojawił się bez przyczyny w tych moich poszukiwaniach. Kto wie, ja może nawet do tej pory szukam Boga chociaż doszedłem do tej granicy, kiedy trzeba powiedzieć: albo tak, albo nie. Nie można przecież wiecznie stać w takim metafizycznym rozkroku. Kiedyś zafascynowała mnie taka Theillardowska myśl: rozwój świadomości ludzkiej po spirali aż do stopienia się z Absolutem. Stajemy się tak boscy jak Bóg, a Bóg równie ludzki jak my – ludzie. Rzecz jasna ów jezuita nie dokładnie w tych słowach tę myśl wyraził, ale tak można by ją odczytać. Gdy śledziłem historię ludzkości, obserwowałem świat i podręcznikowo, i osobiście – namacalnie, że tak powiem – to dostrzegłem, że dokonuje się ewidentny wzrost empatii na świecie. Z wieku na wiek ta empatia rośnie. Mimo wszystko, mimo tych

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

wszystkich współczesnych okrucieństw. Podam taki przykład: jak się czyta u Kitowicza sposób sprawiania Kozaka aby go wbić na pal i sprawić największe cierpienie; jak nacinać mu odbyt żeby Kozak nie sczezł zbyt szybko, to widzimy wyraźnie, że jest to napisane językiem, w którym nie ma litości dla cierpienia ludzkiego. Niepojęte! Jakieś dwa lata temu moja obecna narzeczona poprosiła mnie żebym przesłał jej ten fragment z Kitowicza – co też i zrobiłem. Mówiła mi potem, że to wbijanie na pal śniło jej się potem przez kilka miesięcy. Jej empatia była tak silna, że zidentyfikowała się w końcu z cierpieniem tego wyobrażonego Kozaka… A co do poszukiwań duchowych, to mimo wszystko, mimo tego, że w Boga w sumie nie wierzę, one trwają nadal: zachwyca mnie ostatnio gnoza wczesnochrześcijańska. Szczególnie gnoza Katarów, która zakładała widzenie świata jako składającego się z równomocnych substancji boskiej i szatańskiej. Są one w pewien sposób równoważne i jednako konieczne aby świat istniał. Nawiasem mówiąc Eco, uzmysłowił mi, że cała koncepcja wysublimowanej, bezcielesnej, romantycznej miłości została zaczerpnięta od Katarów. Tak radykalne odseparowanie miłości i seksualności wypływa właśnie z ich metafizycznego dualizmu. Rozmawiamy dłuższą chwilę o gnozie i Katarach, o ich wierze i odczuwaniu świata. Nigdy nie brakowało tych, którzy sądzili, że świat nie jest stworzony przez dobrego Boga, wietrzących w stworzeniu podstęp, zdradę, upadek – w najlepszym razie kosmiczną pomyłkę, której duchy ludzkie są ofiarami. Od najdawniejszych czasów, od pradziejów ludzkości byli tacy, dla których bieg rzeczy był oskarżeniem Stwórcy i równocześnie wyrokiem na niego – wyrokiem skazującym na wieczną niechęć i pogardę wyższego odeń (duchowo i moralnie) człowieka. Człowieka cieleśnie nędznego, podległego mękom przemijania i utraty, ale zachowującego swą godność, pielęgnującego tęsknotę za Dobrem i Światłem, za byciem pozbawionym bólu, krzywdy i zionącego pustką rozczarowania danym mu istnieniem. Niezgoda na świat, na jego bezlitosne i nieznające wyjątków prawa wywołujące cierpienie wszystkich czujących istot, rodziła intuicję, więcej, przemożne przekonanie, iż theatrum mundi jest dziełem aktywnego, substancjalnego Mroku i jego licznych sług, człowiek zaś – a właściwie jego świetlista, zagubiona w ciemno-

3

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

N O W A

od wieków wpisywała się w duchową tkaninę myśli Zachodu własnym, niepodległym wzorem, przyciągała jak magnes duchy wrażliwe, zbuntowane i straceńcze, bluźniła i urągała temu dominującemu ściegowi, który kształtem swym niewolniczo i tchórzliwie wielbił stwórcę widzialnych światów. Mazdaizm, zaratusztrianizm, potem manicheizm, gnoza syryjska, egipska i helleńska, paulicjanie, bogomili, patareni, w końcu katarzy, nie całkiem ściśle nazywani nieraz albigensami. I dalej kabaliści spod znaku Izaaka Lurii, polscy frankiści, rosyjscy skopcy i duchoborcy – strużka gnostycyzmu wciąż płynie, wciąż, niczym dym kadzidlany, niczym woń buntowniczej antyofiary, wznosi się ku postawionemu na rozpaczy tronowi Uzurpatora, Szatana, Pana tego świata, sprawcy naszego cierpienia. Gnostycyzm to nie ekstrawagancja zblazowanych intelektualistów, czy grafomańskie ekscesy znudzonych estetów zrodzone w mętnych, onirycznych oparach haszyszu i opium. To nie lament zwiędłych depresantów, przyblokowanych neurotyków czy autystycznych mizantropów. To jedno z najbardziej fundamentalnych światoodczuć człowieka, przydarzające się tak prostym chłopom, jak i uczonym mędrcom. Piotr Clergue, jeden z katarskich „doskonałych”, nieuczony pasterz, ukrywający się i ścigany latami po niedostępnych zakątkach przedgórza Pirenejów, wyzna w końcu otwarcie Fournierowi, najdoskonalszemu, najprzenikliwszemu spośród inkwizytorów: „Bóg stworzył tylko nasze dusze, które nie mogą się zepsuć ani ulec zniszczeniu, ponieważ dzieło Boga pozostaje wieczne. Ale wszystkie te rzeczy, które widzimy i które czujemy, to znaczy niebo, ziemię i wszystko, co się na niej znajduje, z wyjątkiem samych dusz, tym światem rządzi diabeł, on je stworzył, i dlatego że je stworzył, wszystkie te rzeczy wydane są na pastwę zepsucia, ponieważ nie potrafi on stworzyć dzieła stabilnego i solidnego”. A więc świat widzialny jest dziełem diabła. Dokładnie ten świat, którego zrazu „naturalnie” pragniemy jak powietrza, jak domu, jak miłości. Uwodzi on nas swoją połyskliwą urodą, swym migoczącym polorem, zmysłowym blaskiem barw i kształtów, przepychem woni, feerią smaków, pieszczotą dotyków. Lgniemy więc hipnotycznie do jego lepkich rozkoszy i soczystych podniet. Te zauroczenia to właśnie podstęp Złego. Jeśli bowiem pociągnąć po stworzeniu rylcem przenikliwego spojrzenia wszędzie spod spodu wychynie brud, rozpacz i śmierć.

ściach dusza – jest w tym świecie zakładnikiem, więźniem, metafizycznym dochodiagą z dożywotnim wyrokiem. Jest weń tragicznie wtrącony i całkowicie niemal w nim usidlony, a przecież obcy mu i w obcości swej łaknący czegoś zupełnie Innego, czego wspomnienie tli się jeszcze słabo na dnie niektórych, nostalgicznych i marzycielskich dusz. Owo widzialne uniwersum to, jak powiadał mistrz Mani, jeden z ojców gnozy, „świat ciemności, bez reszty pełen zła, pełen trawiącego ognia..., pełen fałszu i oszustwa. Świat niepokoju bez stałości, świat ciemności bez światła... świat śmierci bez wiecznego życia, świat w którym dobre rzeczy giną, a wszystkie plany obracają się w niwecz”. Zaś anonimowy autor gnostyckiego psalmu dodawał: „Zbłąkawszy się raz w labiryncie zła, Nieszczęsna dusza nie znajduje wyjścia... Próbuje uciec z ponurego chaosu, a nie wie jak się wydostać.” Dusza, nasze najbliższe, intymne „ja”, przykute do materii świata łańcuchem własnego ciała i jego pragnień, poszukuje ukojenia, wolności od lęku, spokoju i autentycznego światła bycia. Otrzymuje dobrze nam znane nienasycenie – to odwiecznie ropiejące poczucie braku – trud, niesprawiedliwość i w końcu rozpacz w obliczu utraty siebie i tych, których kocha. Miota się więc w rozdarciu pomiędzy pragnieniem zadomowienia w znanym sobie świecie – nie mogąc uwierzyć w świat inny – a przymusem desperackiej z niego ucieczki. I tak, całkiem splątana, błądzi i łka głucho na gwarnych gościńcach realności. Inni też łkają bezgłośnie, czasem nawet o tym nie wiedząc. Dostojewski chciał „zwrócić bilet” do istnienia za jedną niewinnie przelaną krew dziecka. Gnostycy – widząc niewysychające nigdy morze łez – zwracali ten bilet ze wzgardą już tysiąclecia temu, zaprzeczając nawet, iżby w brud materialności, w to ssące bagno, wcielić się mógł Chrystus – przyjął on według nich tylko pozorne ciało, by przez ukazanie się ratować cząsteczki Światła. Liczne argumenty niepokornych heretyków streszczały się w tym jednym bodaj: jeśli Bóg prawdziwy zaszczepił człowiekowi sumienie i wrażliwość na zło nie może oczekiwać, iż zgodzimy się na świat, na prawa materii – skoro tak, nie On ów świat stworzył, jest mu jego realność tak samo wstrętna jak nam. Ulepił ten świat demon, uzurpator, istota podła, bo karmiąca się widokiem cierpienia. Cienka, lecz mocna i nieprzerwana nić gnostycyzmu,

K S I Ą Ż K A

23

3

N O W A

K S I Ą Ż K A

24 Urok świata to umizgi zżeranej przez chorobę ladacznicy. Zamiast więc skurwiać się z bytem, puszczać beztrosko na gościńcach świata, trwonić w pogoni za pustką, trzeba uciekać, uciekać do środka, tropić wewnętrzny ślad, który wywiedzie nas poza to wszystko. Trzeba zbierać potłuczoną i rozsypaną substancję siebie i – jak nauczali gnostycy – po krawędzi Księżycowego Światła przenosić ją z powrotem ku utraconej Jedności: „Próbuj wejść w siebie, zbierając ukryte w ciele wszystkie twe cząstki rozproszone i rozsypane z owej jedności, która niegdyś przepełniała wielkość jej potęgi. Połącz i zjednocz wrodzone idee i spróbuj jasno wyrazić te, które są pogmatwane i wydobyć na jaw te, które są ukryte”. Metafizyczna rebelia gnostyków wyrażała się pod względem moralnym w dwóch pozornie przeciwstawnych formach: skrajnego ascetyzmu lub nie mniej radykalnego libertynizmu. Sprzeczność pozorna jest, bo przecież okazać pogardę światu i jego Stwórcy – a oto gnostykom chodziło – można na dwa różne sposoby. Można całkowicie fizycznie wyniszczać ciało, które nas z tym światem wiąże, poprzez totalny post w stosunku do wszystkich jego potrzeb, przez stopniowe doprowadzenie do jego zniknięcia w sensie najzupełniej dosłownym: śmierci z wycieńczenia. Ale można też czynić to unicestwiając cielesność na planie moralnym i psychicznym – oddając je świadomie na pastwę światowych sił, nurzając je w ich brudzie aż po samo dno, aż po granice możliwego samoupodlenia. Ireneusz z Lyonu tak streszcza tę postawę: „W swych wędrówkach przez ciała dusze muszą zaznać każdego rodzaju życia i każdego rodzaju działania, o ile ktoś nie uczynił tego jednorazowo, w ciągu jednego wcielenia... Według ich pism, dusze ich zanim opuszczą świat muszą spróbować wszystkich sposobów życia i żadnego nie mogą pozostawić nie spróbowawszy go: w przeciwnym razie z konieczności będą zesłane w inne ciało, ponieważ ich wolność będzie nadal niepełna. […] Znaczy to, iż nie uwolni się od władzy aniołów, które stworzyły świat, lecz będzie się wcielał w kolejne ciała, póki nie spełni wszystkich uczynków, jakie są na tym świecie i kiedy już żadnego nie będzie brakować do kompletu”. A zatem trzeba skosztować wszystkiego: zarówno rzeczy dobrych, jak i złych, najgorszych nawet. Trzeba skąpać się w Mroku, by się od niego uwolnić, zaznać każdego grzechu, by żadnego już więcej nie pragnąć. Trzeba obejrzeć stworzenie ze

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

wszystkich stron, by oglądania tego mieć dość na wieki i chcieć już tylko stąd odejść. Jest więc Światło i jest Ciemność, są tacy, którzy nienawidzą tego świata i tacy, którzy go kochają i ostatecznie są również – jak nauczał ostatni z katarskich mistrzów Piotr Authie – „dwa Kościoły: jeden ucieka i przebacza, drugi posiada i obdziera ze skóry”. Tak oto wspominamy heretyckie wiary – po trosze je w sobie samych odnajdując – rozciągnięci między duchem a historią jak na kosmicznym krzyżu. Takimi w każdym razie tropami biegną tego wieczora nasze rozważania. Spotkaliśmy już kiedyś samotnego katara w Ułan Ude, teraz spotykamy kolejnego na Podlasiu. Publikowany tekst jest przed redakcją i korektą

BArtOSz JAStrzęBSKi i JędrzeJ MOrAwiecKi piszą razem książki niefikcjonalne i wykładają na Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. W 2014 roku wydali książkę „Innego piekła nie ma. Rozmowy o religii „. Za powieść reportażową „Krasnojarsk zero” otrzymali w 2012 roku Nagrodę im. Beaty Pawlak, przyznawaną książkom o innych religiach, kulturach i cywilizacjach (poprzedni laureaci to m.in . Joanna Bator, Beata Pawlikowska, Mariusz Szczygieł, Artur Domosławski, Max Cegielski). Książka była również nominowana do nagrody Ambasador Nowej Europy. Ich najnowsza wspólna książka „Cztery zachodnie staruchy. Reportaż o duchach i szamanach” ukazała się w 2014 roku nakładem Fundacji Sąsiedzi. BArtOSz JAStrzęBSKi wykłada również filozofię i etykę w na Uniwersytecie Wrocławskim. Wydał książkę „Poezja przeciw filozofii. Idea wyobraźni i krytyka rozumu w poezji filozoficznej Williama Blake’a” (2006). Interesuje się niespokojnym pograniczem filozofii, antropologii i literatury. Fascynuje historią i pamięcią. Tropi motywy przewodnie codzienności, jej udręki i drobne nadzieje, którym poświęcił trzy tomy esejów: „Pająk. Szkice prawie filozoficzne” (2007), „Próżniowy świat” (2008) oraz „Wędrówki po codzienności. Eseje o paru ważnych rzeczach” (2011). Redaktor czasopisma „Znaczenia. Kultura Komunikacja Społeczeństwo”, podróżnik, badacz i wielbiciel krain nieunijnych. JędrzeJ MOrAwiecKi jest doktorem filologii słowiańskiej oraz socjologii. W latach 1998-2008 pracował jako reportażysta dla „Tygodnika Powszechnego”, był także korespondentem Agencji Reuters, współpracował z Sekcją Polską BBC. W roku 2011 ukazały się dwie jego książki: „Głubinka. Reportaże z Polski” i „Schyłek zimy. Bajka dokumentalna”. Za książkę „Łuskanie światła. Reportaże rosyjskie” (2010) otrzymał nominację do nagrody im. Beaty Pawlak. Jest laureatem m.in . Nagrody Specjalnej Stowarzyszenia Filmowców Polskich na Krakowskim Festiwalu Filmowym za film dokumentalny „Syberyjski przewodnik” (z Maciejem Migasem). Otrzymał stypendium im. Jacka Stwory za reportaż radiowy „Kartoszka”, a także stypendium Erasmus Mundus Multic 2 Russia, grant Higher School of Economics w Moskwie i nominację do nagrody Grand Press w kategorii publicystycznej za tekst o stygmatyzacji Rosji w polskich mediach. MAcieJ SKAwińSKi, dziennikarz, fotograf związany z największymi polskimi redakcjami. Realizował fotoreportaże m. in. w Afganistanie, Palestynie, Rosji, RPA. Jest współtwórcą internetowego wydawnictwa Dziennikarze Wędrowni. Za swoją pracę otrzymał wiele nagród, wśród nich World Press Photo.

3

konfesjonał, czyli jak Maria Magdalena tabloid rzuciła Magdalena Mikołajczuk aga stopa ubrudzona kupą. Wiszące na kaloryferze majtki ze zużytą podpaską. Takie między innymi fotografie komponuje projektantka Marel Witteman, przekonując, że rzeczy ładne przyciągają naszą uwagę na chwilę, a brzydkie – wzbudzają ciekawość na dłużej. I pyta, czy wywołanie uczucia wstrętu może mieć wartość estetyczną? Na tak postawione pytanie na pewno twierdząco odpowiedział Piotr Mieśnik, autor książki „Wyznania hieny. Jak to się robi w brukowcu”. Dodał do tego jeszcze przekonanie o etycznej wartości, jaką niesie obcowanie z obrzydliwościami. Oto pracownik (bo jakoś trudno przychodzi mi użycie słowa „dziennikarz”) największego polskiego tabloidu, po siedmiu latach polowania na polityków i celebrytów, przeinaczania czy wręcz zmyślania ich wypowiedzi, podszywania się pod przedstawicieli innych mediów i generalnie babrania się – za duże pieniądze, oczywiście – w medialnych fekaliach, uświadamia sobie, że chyba jednak nie jest to praca, za którą babcia pogłaskałaby go po głowie. Nie bez znaczenia jest tu tragedia rodzinna, która – jak to zazwyczaj bywa – każe inaczej ustawić życiowe priorytety. Piotr Mieśnik rzuca więc „Fakt”, a żeby jego nawrócenie na miarę Marii Magdaleny było bardziej wiarygodne – pisze książkę pokazującą mechanizmy działania tabloidów. Bohaterski ten krok ma autora oczyścić z brudu, którym pokryła się jego niewinna duszyczka, a czytelnikom brukowców uświadomić, jak bardzo są zmanipulowani i okłamywani. Nie bardzo rozumiem (albo jestem po prostu zakompleksionym hejterem), dlaczego aż siedem lat zajęło autorowi zauważenie, że coś tu nie gra, jeśli na przykład idziemy do Centrum Onkologii nagabywać ludzi, którzy właśnie się dowiedzieli, że mają raka i bardzo nam jest przykro, bo… nasi zszokowani rozmówcy płacząc kryją twarz w dłoniach, zamiast patrzeć w obiektyw, więc zdjęcia się do tabloidu nie nadają. Także przez siedem lat autor dochodził do wniosku, że matka, której nurt rzeki zabrał

N

czwórkę dzieci, może nie chcieć, żeby w czasie pogrzebu robiono jej zdjęcia. Tak, tak, pamiętam, że kto jest bez winy, niech pierwszy… itd., że nigdy nie jest za późno na moralne odnowienie, ale w książce pana Mieśnika nie widzę niczego poza chęcią zarobienia kolejnych pieniędzy. Że niby katharsis? Rozumiem, że takie niepubliczne by się nie liczyło. Że niby ostrzeganie niewykształconych czytelnikówszaraczków przed złymi, kłamliwymi redaktorami? Już widzę te tłumy bezrobotnych, którzy najpierw wydają 40 zł na „Wyznania hieny”, a potem, już bez łusek na oczach, ruszają szturmem na redakcję „Faktu” z okrzykiem prawda nas wyzwoli!. Tak jak nie odczuwam chęci dokładnego opisywania konsystencji kupy albo stopnia zużycia podpaski ze zdjęć wspomnianej na początku artystki, tak nie chcę opisywać wielu akcji pana „pistoleta”, czyli człowieka do zadań niemożliwych, bo tym właśnie był w brukowcu autor książki. Nie chce mi się przytaczać wulgarnych rozmów i plugawego slangu tabloidowego, traktującego ludzi bez grama szacunku ani opisywać, jak paparazzo wisiał godzinami na drzewie, żeby zrobić zdjęcie gołemu politykowi. Odrzucam „Wyznania hieny” nie dlatego, że nie przeklinam (bo przeklinam), nie dlatego, że nie znam mechanizmów rynku medialnego (bo znam) i nie dlatego, że chcę czytać tylko o rzeczach ładnych i przyjemnych (bo bym umarła z nudów). Po prostu nie rozumiem i nie szanuję kogoś, kto niezmuszany tragicznymi okolicznościami życiowymi (bo różnie bywa, czasami mamy nóż na gardle) podejmuje się dobrowolnie pracy, która wprawdzie daje duże pieniądze, ale robi z niego tytułową hienę. Cieszę się, że za „Wyznania hieny” nie zapłaciłam ani złotówki, tylko dostałam od wydawnictwa i nie mam wyrzutów sumienia, że piszę o czymś, co przeczytałam tylko w połowie. Mam tylko jeden problem. Co zrobić z tą książką? Na pewno jej nikomu nie dam, bo kto by się ucieszył z prezentu wyciągniętego z szamba. Położyć przy śmietniku? Też ryzykownie, bo a nuż ktoś weźmie? I

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

P Ó Ł K A

Śmierdzący

Ż E N A D y

25

3

P Ó Ł K A

Ż E N A D y

26

Dzień sądu, czyli małe wygrywa Magdalena Mikołajczuk ie ma to jak wejść do niedużej księgarni, której pracownicy nie tylko wiedzą, co stoi na której półce, ale jeszcze się orientują, o czym to coś jest. Chociaż z drugiej strony, w księgarskich molochach mamy większą szansę na przeżycie sytuacji kabaretowej, a to też rzecz nie do pogardzenia. W okresie przedświątecznym jedna z największych sieci sprzedający książki, płyty, filmy i gry ogłosiła 25-proc. obniżkę cen na wszystko, jednorazowo, w czasie weekendu. Rzucili się więc ludziska między półki, dając ewidentny odpór statystykom mówiącym o tym, jak wielką obojętnością darzą Polacy książki. Pech jednak chciał, że w tej księgarni, do której i ja się rzuciłam, wysiadł internet i trzeba było doradzać klientom na piechotę, mając do dyspozycji wyłącznie zasoby własnego mózgu. No i się zaczęło! Nie żałuję, że spędziłam tam cztery razy więcej czasu niż zamierzałam, bo co się nasłuchałam, to moje. Najpierw wielbiciel Andrzeja Sapkowskiego poprosił o wydaną właśnie grę planszową z Wiedźminem, a dostał audiobook z „Bożymi wojownikami” tegoż autora, bo nie wiem, czy Wiedźmin już wyszedł, czy jeszcze nie dojechał – jak powiedział sprzedawca. O wiele ciekawiej miał klient, który – mało precyzyjnie, to prawda – poprosił o coś Myśliwskiego i już za chwilę miał w ręku „Poradnik celnego strzelania” oraz „Dziczyznę na święta”. O ile Sapkowski i Myśliwski to nazwiska raczej znane i nietrudne do wymówienia, to tacy na przykład skandynawscy autorzy jak Karl Ove Knausgard czy Johan Theorin nie mieli zbyt wielu szans w zderzeniu z obsługą księgarskiego supermarketu. Na pytanie, gdzie może znaleźć „Moją walkę” Knausgarda (a powieść ta narobiła przecież dużego szumu na całym świecie) klient usłyszał płaczliwe: ale o czym to jest, bo nie wiem, w jakim dziale szukać? Odpowiedział, że nie wie, bo jeszcze nie czytał, ale raczej nie o zapaśnictwie, więc dział sportowy można sobie darować. Ja naprawdę tych sytuacji nie wymyśliłam, one zdarzyły się w rzeczywistości

N

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

w jednej z najpopularniejszych księgarni w Polsce. Wniosek jest taki, że tamtejsi sprzedawcy równie dobrze mogliby pracować w sklepie z rybami – też bez internetu nie odróżniliby dorsza od krewetki. Ich symboliczne zaiste kompetencje pewnie nie są tak bardzo widoczne na co dzień, ale w dniu sądu, kiedy klientów tłum, a internet nie działał – ujawniły się w sposób karykaturalny. Jak bardzo wtedy człowiekowi się ckni do nieśpiesznego (albo może i śpiesznego, ale skutecznego) kontaktu z kompetentnym księgarzem, który nie myli nazwisk autorów i posiada szósty zmysł pozwalający na błyskawiczne odgadnięcie literackich gustów klienta. Wiele małych księgarń niestety upada, bo nie radzą sobie w zderzeniu ze sklepami-molochami i jeśli tak się będzie działo nadal, to na porządku dziennym będą sytuacje jak te, których byłam świadkiem, i jak ta z opowieści Mariusza Szczygła, opowieści o zagubieniu w gąszczu literackich propozycji. Na jednym ze spotkań autorskich, po półgodzinnym opowiadaniu o Czechach, Mariusz Szczygieł usłyszał od dwóch pań nieśmiałe pytanie, kiedy wreszcie zacznie wspomnienia o Filipinkach. Mocno zaskoczony pomyślał, że może w historii Czech był taki okres, kiedy przyjeżdżały tam masowo mieszkanki Filipin i pracowały jako pomoce domowe, ale na Boga, nic o tym nie wie. Odpowiedział więc ostrożnie, że przykro mu, ale akurat tego tematu jako reporter jeszcze nie zgłębiał. Jak to?! – usłyszał – przecież pana mama była Filipinką! Być może gdyby nie był jasnym blondynem, zacząłby pod wpływem usłyszanej rewelacji dopatrywać się w swoich żyłach zamorskich domieszek, ale zamiast tego zrozumiał, w czym naprawdę rzecz. Panie były po prostu przekonane, że przyszły na spotkanie nie z Mariuszem Szczygłem, a z Marcinem Szczygielskim, który rzeczywiście jest synem jednej z członkiń zespołu Filipinki i rzeczywiście napisał o nich książkę. Autorka jest dziennikarką Programu 1 Polskiego Radia

3

Rozdwojenie jaźni F Piotr Kofta

rédéric beigbeder we wstępie do „Pierwszego bilansu po apokalipsie” (Noir sur blanc 2014, przeł. Magdalena Kamińska-Maurugeon) wieszczy śmierć papierowej książce. Nie jest to naturalnie myśl nowa, choć francuski pisarz ujmuje ją świeżo, radykalnie i z uroczą romantyczną dezynwolturą. W istocie jednak najciekawsze jest to, co następuje po tej niedługiej intrudukcji – kolejne trzysta stron wypełnia ułożony przez beigbedera liczący sto pozycji ranking, ułożona w hierarchii ważności (przekomiczne kryteria zasługują chyba na oddzielny felieton) literacka „lista przebojów ostatniego stulecia”. naszła mnie ochota, by ułożyć listę (...) subiektywną, niesprawiedliwą, kulawą, intymną. (...) Wybór swoich stu ulubionych książek jest jak określenie samego siebie: ta nowa lista wiele mówi na temat mojego wtórnego analfabetyzmu. można powiedzieć, że ta biblioteczka z masy papierowej to chromy panteon stworzony przez krytyka z bożej łaski, ale przede wszystkim jest to obraz życia roztrzepanego czytelnika samouka. I rzeczywiście, owa lista, ośmieszająca przy okazji współczesną manię tworzenia list rankingowych, zastępujących jakąkolwiek sensowną refleksję krytyczną, najwięcej mówi o osobistych gustach samego autora: że ma świetne rozeznanie we francuskiej literaturze paru ostatnich dekad (w przeciwieństwie do polskiego odbiorcy), że nie zazdrości sukcesów swoim kolegom i koleżankom po piórze, a raczej fetuje ich sukcesy, że preferuje pisarstwo buntownicze, trochę wykolejone, skłonne do transgresji, nie stroniące od seksu i używek, że lubi się przy lekturze wzruszać się do łez. No i że ma rzadki dar ujmowania myśli w lapidarnych, błyskotliwych, prowokujących zdaniach. bo poza wszystkim „Pierwszy bilans po apokalipsie” jest prowokacją – budzi w czytelniku natychmiastową chęć polemiki, pragnienie ułożenia kontrlisty, choćby z tego powodu, że beigbeder z miedzianym czołem do absurdu nagina reguły. I tu następuje – a przynajmniej w moim przypadku nastąpił – moment lekkiej konsternacji. Chodzi o to, że cierpię na rodzaj rozdwojenia jaźni. Od lat, jako recenzent i publicysta, czytuję książki zawodowo. Ale oprócz tego czytuję również książki prywatnie. Problem w tym, że przeważnie są to te same książki. Wcielając się w recenzenta, staram się, oczywiście w miarę możliwości, oceniać czytany tekst obiektywnie. Zajmuje mnie pisarski warsztat, gatunek, język, struktura, treść, kontekst, potencjalna rozbieżność między pomysłem a efektem finalnym – to jest dość nudna robota, powiedzmy sobie szczerze, niemniej daje jakiś rodzaj rzemieślniczej satysfakcji, a poza tym pozwala, między innymi, odnosić się z szacunkiem do książek, których jako czytelnik prywatny prawdopodobnie bym nie docenił. Kiedy czytam na własny rachunek, techniczne kwestie schodzą na dalszy plan, w ich miejsce pojawiają się natomiast emocje i empatia wobec bohaterów, gorączkowe śledzenie fabuły, a także, nade wszystko, potrzeba, by się śmiać. To jest w sumie proste jak budowa kija – książki, które mnie nie śmieszą, pozostawiają mnie obojętnym, nawet gdy traktują o sprawach istotnych, tragicznych, przerażających. Ja nie chcę rechotać, wystarczy, że na widok jakiegoś zdania, postaci czy sytuacji wewnętrznie się uśmiechnę. W pracy to trochę przeszkadza, bo ludzie za książki ważne zwykli uważać właśnie te poważne – te hieratycznie dostojne, mówiące serio, ponure, intelektualne i refleksyjne, takie, przy których śmiech jest zakazany albo przynajmniej niemile widziany. Weźmy na przykład „Księgi Jakubowe” Olgi Tokarczuk – widzę gołym okiem, że to profesjonalna robota, świetnie skrojona powieść napisana klarownym, jasnym językiem. Profesjonalista we mnie rzecze: tak, to jest sukces. A jednak wchodzę do tego jeziora co najwyżej po kostki. Dopiero po jakimś czasie dociera do mnie, że czytałem z zainteresowaniem i podziwem, ale nie uśmiechnąłem się ani razu. A uśmiechnąłem się, i to nie raz, na przykład przy „Łaskawych” Jonathana littella, książce okrutnej i nieludzkiej. Krótko mówiąc, beigbeder ma rację. I jednocześnie jej nie ma. To zależy od tego, kto akurat czyta. I

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

F E L I E T O N

27

3

K O M I K S

28

Scenariusz: Denis Lapiére Rysunki: Jean-Philippe Stassen

Bar starego Francuza Tłum. Wojciech Birek Wydawnictwo Komiksowe, Warszawa 2014 s. 120, ISBN 978-83-64638-14-5

Historia bez końca Kuba Frołow

Peany pod adresem autorów otwierają ów komiks, który – zdaniem wydawcy – ma tak oczywiste walory humanistyczne, taką siłę artystyczną, że nie ma wątpliwości. Stoimy po prostu – i pal diabli, że słowo jest dziś zdewaluowane – w obliczu arcydzieła. Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

K O M I K S

29

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

K O M I K S

30

ymyślając „bar…” inspirowałem się moimi podróżami. Po głowie chodziły mi trzy postacie: Celestin, Leila i stary poczciwiec, którego spotkałem właśnie w pewnym barze, i o którym od tego czasu ciągle myślałem. Czułem potrzebę opowiedzenia historii, która wprowadziłaby na scenę całą trójkę. zwróciłem się do Denisa Lapiére’a, a on od razu zapalił się do tego pomysłu – przytacza wydawca

W

słowa Stassena. nie ma (…) żadnego baru na pustyni. nie można więc wskazać konkretnej lokalizacji baru starego Francuza. ale to nie jest najważniejsze. Chcieliśmy tylko, aby Leila i Celestin byli realni, żeby czytelnicy mogli utożsamiać się z ich zaletami i wadami, aby zapragnęli spotkać ich w swoim życiu. stary Francuz, aby na kilka godzin wyrwać się z samotności, zagaduje przyjezdnych klientów opowiadając im historię – wyjaśnia dalej Jean-Philippe. Jedną z nich jest właśnie ta o Celestinie i leili. To przypadek sprowadza czarnoskórego młodzieńca do baru, a jego spotkanie z Leilą na chwilę powstrzymuje go przed dalszą ucieczką, coraz dalej od nieznośnych obrazów ze swojej przeszłości, od wspomnień, które go dręczą i nadają mu to mroczne spojrzenie (głównie chodzi tu o śmierć kilkuletniej, a pozostającej podczas ucieczki pod jego opieką, siostrzyczki Kudi, ale także o wspomnienia z afrykańskiej wioski, w której oboje wychowywali się bez rodziców). leila z kolei przybywa z Europy do Maroka,

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

K O M I K S

31

rodzinnego kraju, w którym się zakochuje i w którym nareszcie może wyzwolić eksplozję życia, której wibrację czuła w sobie, a którą tamowały dotąd tradycyjne rygory jej rodziny. W pewnym momencie ucieczka obojga z baru przypomina wiele awanturniczych historii, w których romantyzm miesza się z dramatyzmem dokonywanych wyborów. Po trudnej próbie ułożenia sobie wspólnego życia w Tangerze rozstają się. Obiecują sobie jednak spotkanie po roku – w barze u Francuza. Do tego czasu piszą do siebie listy, na adres… baru. Dramatyczny jest także finał ich historii (i zarazem historii tytułowego baru), którego jednak ujawniać nie należy. Trzeba dopisać jeszcze jeden rozdział. Ten, który zakończy opowieść o dwóch osobach, które mogły się nigdy nie spotkać, a jednak znalazły się razem w najmniej prawdopodobnym miejscu – twierdzi wydawca. Czy na pewno? Gruba czarna krecha, mocna jak dynamit, bezkompromisowa. bezbłędnie charakteryzuje postaci. Czuje się ich temperament, moc osobowości. urodę, siłę młodych ciał. zdecydowane, nasycone kolory dodają rysunkom nastroju, dopowiadają wydarzenia w tle, napisała o graficznej warstwie komiksu Monika Małkowska, krytyk sztuki prowadząca bloga Momart. Kuba Frołow

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

R E C E N Z J E

32 • • • • • • • • • • • • Proza obca• • • • • • • • • • • • Mark Gimenez

Beznadziejna sprawa tłum. Anna Filipczyk Sonia Draga, Katowice 2014 s. 496, ISBN 978-83-7999-040-5

ażdy ma swojego bzika. Mieszkańców Stanów Zjednoczonych opętała żądza władzy i pieniędzy – tak wynika z thrillerów Marka Gimeneza. Poza tym są rasistami – Indianie i Meksykanie – to dla prawdziwych Amerykanów gorsi ludzie, którzy zabierają im pracę, kobiety i powietrze. Gimenez jest jak zwykle przekonujący. Autor „Koloru prawa” i „Nikt nie wygrywa” z zawodu prawnik, z pochodzenia Teksańczyk, zna swój kraj. Teksas z „Beznadziejnej sprawy” jest skorumpowany. Bogaci bogacą się kosztem biednych. Dla kasy są skłonni truć ludzi skażoną wodą gruntową. Bo wydobycie gazu łupkowego uważają za ważniejsze od życia kilku tysięcy osób. Jak zwykle mieszanka – polityka, pieniądze, władza i sprawiedliwość – okazuje się wybuchowa. W obronie tej ostatniej staje John Bookman, zwany Bookiem, prawnik, wykładowca prawa konstytucyjnego. Przystojny, przed czterdziestką, lubi ryzyko, jeździ harleyem, uprawia taekwondo. Jego stażystki rzucają pracę mniej więcej po tygodniu, by chronić własną skórę – profesor ma skłonność do kłótni z szemranymi typami i niebezpiecznych przygód. Ponieważ lubi sprawy beznadziejne, do jego kancelarii napływają setki listów (jak się okazuje – nawet w Ameryce znajdą się jeszcze tradycjonaliści, którzy używają do pisania papieru i długopisu, nie tylko klawiatury). Petenci przedstawiają swoje problemy z prawem. Jeden z listów napisał Nathan Jones, któremu Book zawdzięcza życie. Profesor wybiera się więc do Marfy w zachodnim Teksasie. Tam się przekona, że Nathan zginął w wypadku, a dowód na zatruwanie wód gruntowych przez miejscową firmę wydobywczą nie istnieje. Oczywiście Book postanawia sprawdzić najpierw wszystkie tropy, zanim da za wygraną. Book zabiera do Marfy swoją świeżo upieczoną stażystkę Nadine. Do tej pory uważała, że jeśli czegoś nie ma na Twitterze – to nie istnieje. Nie ma pojęcia, kim byli John Lennon lub James Dean. Co pięć minut psika ręce specjalnym płynem dezynfekującym. Dzięki temu jestem bezpieczniejsza – zapewnia. Cóż, przekona się, że wpakowała się w niezłe tarapaty. Book zna przedstawicieli pokolenia Nadine. Umyślna ignorancja albo obojętność z wyboru – takie terminy funkcjonują w amerykańskim prawie –

K

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

a pokolenie Nadine jest ich wyznawcą. Gdy ostatnio obejrzała wiadomości w telewizji – musiała poprosić lekarza o receptę na antydepresanty. Dziewczyna, chcąc nie chcąc przekona się, jak wygląda prawdziwe życie. Sporo tu polityki, historii i ciekawostek geograficznogeologiczno-obyczajowych. Chociaż strzelanek, pościgów, wybuchów i bicia po mordzie też jest niemało. Sporo można się dowiedzieć o ludziach, współczesnych mieszkańcach Stanów, ich poglądach, marzeniach i lękach. Ten rodzaj thrillerów nieco zaangażowanych trzeba lubić. A jeśli ktoś lubi – wielkie zadowolenie z lektury gwarantowane. Cieszy też wiadomość, że „Beznadziejna sprawa” otwiera nową serię Gimeneza i z profesorem Bookmanem jeszcze się spotkamy. [hab]

Robert Galbraith

Wołanie kukułki tłum. Anna Gralak Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2014 s. 452, ISBN 978-83-271-5073-8

etektywa Cormorana Strike’a poznajemy w dość niefortunnym dla niego momencie. Podobno jeszcze nigdy nie był w tak kiepskiej formie. Narzeczona na pożegnanie obiła mu twarz, nie ma gdzie mieszkać, więc sypia na podłodze w swoim biurze, jest spłukany, zadłużony i nie ma nogi. O ile siniaki z twarzy znikną, do spartańskich warunków jest przyzwyczajony, a stratę narzeczonej jakoś przeboleje, to stopy nie odzyska – stracił ją w Afganistanie. Z Cormorana dżentelmena nikt nie zrobi, do sympatycznych nie należy, jest szorstki w obyciu, szczery do bólu i przypomina wielkiego włochatego mamuta. Poza tym brakuje mu ogłady towarzyskiej. Ciężko z takim bagażem uprawiać zawód prywatnego detektywa, dlatego Strike niemalże przymiera głodem. Światełkiem w tunelu okazuje się zatrudnienie sekretarki z agencji Rozwiązań Tymczasowych. Dwudziestopięcioletnia Robin Ellacott jest śliczna, empatyczna, zrównoważona i żądna przygód. Z jej pomocą Cormoran rozwiąże kryminalną zagadkę śmierci supermodelki Luli Landry, która – jak utrzymuje policja, zamknąwszy śledztwo – nie popełniła samobójstwa. „Wołanie kukułki” to udany kryminał psychologiczny z galerią wiarygodnych i przekonujących postaci, od strony warsztatowej znakomity, a od strony fabuły wciągający. Rozgrywa się w londyńskiej scenerii, w eleganckim klasycznym stylu i intrygującym klimacie. A Galbraith (czyli J. K. Rowling) poprzez labirynt zagadek i celebrycki światek

D

3

i półświatek w niespiesznym tempie prowadzi nas do (oczywiście) zaskakującego finału. Kryminalny serial o detektywie Cormoranie Strike’u zaintrygował czytelników, o czym świadczą komentarze zamieszczane w sieci. Mile zaskakuje, że druga część cyklu – „Jedwabnik” – okazuje się jeszcze lepsza. Niestety, na kolejną część musimy trochę poczekać, ponieważ pani Rowling jest osobą bardzo zajętą. Na szczęście BBC kręci już serial o przygodach nietuzinkowego detektywa. [hab]

dziną. Mężczyzna zaprasza na wigilię prostytutkę, bo tylko przy niej nie musi udawać kogoś innego. Ktoś zabije człowieka. Ktoś popełni samobójstwo. Każda z tych decyzji będzie rodzajem wyzwolenia. Drogą do domu. Na podstawie opowiadań powstał w 2010 roku film w reżyserii Benta Hamera (sam autor zagrał w nim rolę ochroniarza). [hab]

Kristan Higgins

Nie ma tego złego tłum. Alina Siewior-Kuś Prószyński i S-ka, Warszawa 2014 s. 488, ISBN 978-83-7839-727-4

Levi Henriksen

W drodze do domu tłum. Iwona Zimnicka Zysk i S-ka, Poznań 2014, s.450, ISBN 978-83-7785-574-4

opadł nas ten świąteczny czas. Sezon na wypchane portfele. Serce, które tylko trochę bardziej pęka – zauważa gorzko jedna z bohaterek. Z jednego głośnika leci „Christmast Time”, z drugiego „Jingle Bells”. Mamy mętlik w głowach. Dzięki norweskiemu autorowi, który umiejętnie wprowadza nas w świąteczny nastrój, przypomnimy sobie, że w Bożym Narodzeniu najważniejszy jest drugi człowiek. Nie prezenty, nie pieniądze, nie kariera. Wraz z bohaterami opowiadań Henriksena wracamy do czasów dzieciństwa wypełnionego pragnieniami. Do najszczęśliwszych momentów w życiu. Albo uświadamiamy sobie, czego nam do szczęścia potrzeba. Przypominamy sobie, czym są Święta Bożego Narodzenia i na czym polega ich magia. „W drodze do domu” to skuteczna, choć gorzkawa odtrutka od „Kevina samego w domu” i przesłodzonych obrazków, które serwuje nam telewizja, od zamętu i hałasu wszechobecnych reklam, sztucznych Mikołajów, od pseudo świątecznej atmosfery panującej w supermarketach. W czasach, w których współczucie i empatia zaczynają kojarzyć się z czymś wstydliwym, wzruszające, nierzadko przepełnione smutkiem i tęsknotą opowiadania Henriksena przypominają nam o drugim człowieku. I wbijają do głowy: święta są czasem nadziei. I wspomnień. Tęsknoty i pamięci. Niektórych odmieniają one na chwilę, innych na zawsze. Zrozpaczony ojciec porywa własne dziecko, żeby spędzić z nim święta. Mały chłopiec pragnie podarować samotnej mamie przyjaciela. Wdowiec tęskni za zmarłą żoną. Kobieta sprzedająca choinki zaprasza na noc bezdomnego, który okazuje się być jej ukochanym sprzed lat. Człowiek chory na raka spędza swoje ostatnie święta z ro-

D

rudno jest znaleźć tego jednego jedynego. Ale Faith Holland nie musi się już o to martwić. Ma zostać żoną księcia z bajki! Jeremy jest przystojny, opiekuńczy, bogaty, zabawny, opiekuńczy. I do tego jest… gejem. Szkoda, że Faith dowiedziała się o tym dopiero przed ołtarzem. Cóż – lepiej późno niż wcale. Faith jednak nie uwierzyła. Kocha go do szaleństwa. Przecież grał w futbol, był nawet rozgrywającym! Nie umiał tańczyć! I fatalnie się ubierał! A wszystkiemu winny jest Levi Cooper, przyjaciel Jeremy’ego. Wróg numer jeden. Podły osiłek. Wstrętny gbur. I właśnie on stanął na drodze Faith, gdy dziewczyna po kilku latach od pamiętnej katastrofy ślubnej wróciła do rodzinnego miasteczka. Teraz komendant Cooper. I wypisał jej mandat za przekroczenie prędkości i nieważne prawo jazdy! Ale nie ma tego złego… Zanim Faith zrozumie, czym jest prawdziwa miłość, czeka ją jeszcze kilka strasznych scen, nieudanych randek i palących upokorzeń. Jak na przykład przeciskanie się w wyszczuplającej bieliźnie przez wąskie okno łazienki, by wpaść prosto w łapy… oczywiście Leviego. W westernowej scenerii amerykańskiej prowincji, gdzie samotni owdowiali ranczerzy narażeni są na zaloty biuściastych blondyn polujących na męża (ojciec w szponach Loreny) i kłócących się do upadłego staruszków (dziadkowie bohaterki) oraz prawdziwych macho (Levi Cooper). Bohaterka w kilku scenach przypomina niezdarną Bridget Jones, zresztą ma podobne problemy z nadwagą i pecha do facetów. Wzruszająca, ciepła, a przede wszystkim zabawna powieść. Przyjemna lektura romantyczno-wypoczynkowokobieca ze sporą dawką optymizmu i cudownego humoru. Miód, malina oraz nowa powieść Higgins, idealne na jesienne i zimowe wieczory. Rzecz jasna – ze szczęśliwym zakończeniem. [hab]

T

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

R E C E N Z J E

33

3

R E C E N Z J E

34 • • • • • • Przewodniki turystyczne, podróże • • • • • • Beata Pawlikowska

Blondynka na Rio Negro Burda Książki – National Geographic, Warszawa 2014 s. 304, ISBN 978-83-7596-602-2

ym razem Beata Pawlikowska zabiera czytelnika w podróż pełną przygód do zielonego świata amazońskiej dżungli, podróżując łodzią lub motorówką po czarnej rzece Rio Negro, będącą dopływem Amazonki. Sama, na końcu świata, bez telefonu, bez internetu, bez elektryczności. Jest to jednak opowieść nie tylko o egzotycznej przyrodzie, a nawet nie przede wszystkim o niej, lecz o ludziach, którzy żyją z dala od cywilizacji, ukryci w małych wioskach wzdłuż rzeki, którzy często nigdy nie widzieli innego świata, żyją w harmonii z otaczającą ich zielenią. Amazonia to jedno z ostatnich miejsc na ziemi, gdzie człowiek jest podporządkowany przyrodzie, nie ona jemu, aby przetrwać, musi żyć z nią w zgodzie. Pawlikowska pisze pięknie o tym świecie, patrzy oczyma zachwyconego przybysza, sama dała się uwieść egzotyce miejsca, więc uwodzi też czytelnika. A bardzo osobisty, pamiętnikarski styl tej opowieści czyni ją bardzo autentyczną. [ł]

T

noże, maszynki do mięsa i rozmaite żelastwo, a obok mieszkają dwie dziwne staruszki, Nina i Bella. Ze strachu przed nudą sięgają po rozmaite używki. Raz nawet widziały fioletowe smoki po spożyciu pewnego gatunku grzybów! Ze staruszkami mieszkają psy z piekła rodem – wielki nowofundland o mylącym imieniu Kruszynka i mała, ale buńczuczna Pańcia rasy york. Miśka wkrótce się przekona, że nawet zwykłe krzaki mogą być groźne, w okolicy pojawia się coraz więcej głębokich dołków, na podwórku leży martwy misiek z Krupówek, a z góralami lepiej żyć w zgodzie. Ktoś wrabia Miśkę, a nawet czyha na jej życie. Na szczęście dziewczyna nie jest sama – towarzyszy jej wielkolud o imieniu Noldi. Groźny jedynie z wyglądu, bo w wielkim ciele tkwi jednak dusza wrażliwca i leniwca. Mdleje na widok krwi i pająków, ma żołądek bez dna, a do tego nie sprząta po sobie. Dialogi są zabawne i błyskotliwe, bohaterowie sympatyczni, fabuła intrygująca, a autorka zgrabnie przeplata wątek kryminalny z miłosnym. Czyli kompletny zestaw na zgrabną, napisaną z biglem powieść obyczajową, która poprawia humor i dostarcza niewymuszonej rozrywki. Podobnie jak przy „Szczęśliwym pechu”, poprzedniej książce tej autorki, teraz także czytelnicy znakomicie się bawią i oderwać od lektury nie chcą. [hab]

• • • • • • • • Pedagogika, psychologia • • • • • • • •

• • • • • • • • • • • Proza polska • • • • • • • • • • •

Anetta Jaworska Iwona Banach

Leksykon resocjalizacji

Lokator do wynajęcia

Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków, 2014 s. 418, ISBN 978-83-7587-542-3

Nasza Księgarnia, Warszawa 2014 s. 400, ISBN 978-83-10-12631-3

utorka „Szczęśliwego pecha” nazywana jest przez wielu Chmielewską bis. Faktycznie – klimat podobny. I faktycznie – jak napisała jedna z czytelniczek – są fragmenty, że można się z wesołości… obsmarkać. Natomiast jeśli czytelnik szuka ambitnego kryminału lub wzruszającego romansu – to nie ten tytuł. Tu przerysowanie, nagromadzenie gagów, galimatias mieszają się ze sobą w jednej beczce śmiechu, Miśka uprawia nietypowy zawód – jest lokatorką do wynajęcia. Opiekuje się mieszkaniami lub domami, których właściciele wyjechali do pracy za granicę lub na dłuższe wakacje. Tym razem Miśka trafia do Zawilca, maleńkiej wioski w Tatrach. Dom jest nawiedzony przez ducha, na strychu mieszka dziki lokator, po domu nocami latają

A

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

raca dostarcza niewątpliwie potrzebnej wiedzy o resocjalizacji i powiązanej z nią tematyce. To wiedza w dużej pigułce - treściwej i przystępnej, przyswajalnej dla każdego. Lektura „Leksykonu” z pewnością okaże się pomocna w pracy resocjalizacyjnej. Znajdziemy tu prawie siedemdziesiąt uporządkowanych alfabetycznie haseł na temat resocjalizacji, istotne dane historyczne, zagadnienia dotyczące społecznego niedostosowania jednostki, przestępczości, patologii społecznych, zachowań patologicznych i społecznie niedopuszczalnych oraz zaliczanych do działań przestępczych, a także sposobów psychokorekcji. Hasła obejmują także aspekty prawne i organizacyjne, dotyczące współczesnej polityki reintegracji społecznej w Polsce oraz

P

3

funkcjonowania placówek i instytucji resocjalizacyjnych. Sporo miejsca zajmuje tutaj omówienie zagadnień kary pozbawienia wolności, a zwłaszcza resocjalizacji penitencjarnej, w zakresie której wyszczególniono hasła dotyczące resocjalizacji określonych kategorii skazanych, takich jak osoby: starsze, niepełnosprawne, niebezpieczne, uzależnione czy skazane za zabójstwa lub przestępstwa seksualne. Można powiedzieć, że nie istnieje skuteczna resocjalizacja bez odpowiednich terapii, a nawet religii. Nie zabrakło tu więc omówienia różnych programów terapeutycznych – na przykład żagloterapii, terapii przez pracę, naukę, ruch, kontakt z przyrodą, sztukę, a także socjoterapii (treningi umiejętności, asertywności, relaksacyjne) oraz terapie niekonwencjonalne w postaci oddziaływań poprzez dźwięk i jogę. Istotne jest to, że praktykowanie religii, działalności dobroczynnej czy uprawianie sportów w różnej postaci, gdzie współzawodnictwo lub współdziałanie młodzieży niedostosowanej społecznie z osobami tymi problemami nieobciążonymi pomaga w powrocie do normalnego życia. Ponieważ – jak pisał Jean Paul Sartre – Ważne jest nie to, co ze mną zrobiono, lecz to, co ja sam zrobiłem z tym, co ze mną zrobiono. [hab]

• • • • • • • • • • • literatura faktu • • • • • • • • • • Reza Aslan

Nie ma Boga oprócz Allacha tłum. Patryk Gołębiowski, Burda Książki, Warszawa 2014 s. 500, ISBN 978-83-7778-787-8

nakomita książka, wprowadzająca czytelnika w bogaty świat islamu – historii, kultury, obrzędowości, etyki i w mniejszym stopniu polityki. Po wydarzeniach z 11 września 2001 roku cywilizacja zachodnia nie tylko patrzy na islam nieprzychylnie, lecz często zwyczajnie z lękiem. Kojarzymy go z terroryzmem, nietolerancją, fanatyzmem. Fanatyczne organizacje terrorystyczne stały się jak najgorszą wizytówką islamu, który przecież przez wieki nie tylko funkcjonował obok chrześcijaństwa, lecz także z pożytkiem przenikał w świat kultury zachodu. Wieloznaczność koranicznych prawd, poetyka tego tekstu, sprawiają, że dla fanatyków otwiera się pole dla zbrodniczych krucjat przeciw niewiernym, sam Mahomet wszak pisał do niewiernych: Bójcie się ognia – a paliwem

Z

jego będą ludzie i kamienie. Ale ideologia walki to tylko jedno z oblicz islamu, które na dodatek nie jest zakorzenione w historii i tradycji tej wielkiej religii. Jest efektem – jak pisze Reza Aslan – wyobcowania islamu w świecie zachodnim w XX wieku. Badacz zresztą nie tłumaczy zła, świadom jak wielką krzywdę wyrządza ono wyznawcom i samej kulturze islamu. Obok zła jest jednak niezwykle bogata, wciąż żywa tradycja. Dużo czasu zajmie oczyszczenie islamu z jego nowych fałszywych bożków – bigoterii i fanatyzmu – czczonych przez tych, którzy zastąpili oryginalną Mahometową wizję tolerancji i jedności swoimi wielkimi ideałami nienawiści i niezgody. Ale to oczyszczenie jest nieuniknione, a fala reform nie do powstrzymania – pisze Reza Aslan w kontekście przyszłości islamu. Oby miał rację. (ł)

• • • • • • • • • literatura dla młodzieży • • • • • • • • Marcin Kozioł

Skrzynia władcy piorunów Wydawnictwo The Facto, Warszawa 2014 s. 250, ISBN 978-83-61808-51-0

akiego zespołu jeszcze nie było w literaturze – Julia, dziewczyna jeżdżąca na wózku i marząca o byciu detektywem, asystujący jej labrador Spike, pamiętający swoje poprzednie wcielenia i Tom – znajomy Julii, który widzi kolory i czuje zapachy wyrazów. W trójkę rozpoczną poszukiwania ojca Toma, gdy ten w niejasnych okolicznościach znika bez słowa. Akcja coraz bardziej zagęszcza się i komplikuje, gdy okazuje się, że z zaginięciem mężczyzny ma związek pewna zabytkowa skrzynia, należąca wcześniej do Nikoli Tesli. Choć część zdarzeń brzmi nieprawdopodobnie i wręcz fantastycznie, to o dziwo ma swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Naukowiec, którego dokonania wydają się stworzone dla potrzeb książki, rzeczywiście istniał, mimo że nie jest zbytnio znany, a część jego dokonań przypisuje się innym wynalazcom. Jak choćby radio, które wymyślił on, Nicola Tesla, a nie jak większość osób myśli – Marconi. Na uwagę zasługują również ilustracje i okładka Tomka Larka, znanego m.in. z okładki „Wrony w Ameryce” czy planszówki „Światowy konflikt”. Ilustracje nie są bowiem typowe dla powieści młodzieżowe – zatem brak w nich żywszych kolorów czy pogody. Są za to ponure, niemalże mroczne, co trochę nie pasuje do pogodnego sposo-

T

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343

R E C E N Z J E

35

3

R E C E N Z J E

36 bu pisania Marcina Kozioła. Z drugiej strony, to chyba najlepsze ilustracje, które widziałam do zarówno do powieści kryminalnych, jak i młodzieżowych. Co ważne „Skrzynia władcy piorunów” pokazuje, że nareszcie się coś zmienia. Osoba niepełnosprawna nie jest już tylko postacią poboczną – ofiarą, świadkiem śledztwa czy znajomym policjanta, ale głównym bohaterem. Co prawda autor musiał się trochę potrudzić, bo akcja nie mogłaby iść utartym schematem rozwiązywania śledztwa, ale efekt tego wart jest całej pracy. Co prawda seria adresowana jest dla młodzieży, a konkretniej dla dzieci dopiero wchodzących w wiek nastoletni, ale i dorośli znajdą w czytaniu „Skrzyni władcy piorunów” przyjemność, choćby z powodu łatwości odbioru książki. Większy problem sprawia ustalenie, do jakiego gatunku właściwie zalicza się książka. Z jednej strony jest to kryminał, a dokładniej powieść detektywistyczna, ale podczas czytania nasuwa się podejrzenie – jak się później okazuje mylne – że jest to powieść fantastyczna. Można ją też nazwać książką młodzieżową i przygodową, ale de facto wymyka się dokładnemu umiejscowieniu jej w jednym gatunku. Wartka akcja, wspaniałe ilustracje i niezwykli bohaterowie – to wszystko sprawia, że z niecierpliwością czekam na kolejny tom nowej, zaskakującej i ciekawej serii – „Detektywi na kółkach”. [mk]

Trudno dziś jednoznacznie określić, które z państw stało się jego kolebką – Polska czy Rosja. Nie zmienia to jednak faktu, że tradycje mamy tutaj ogromne. Między innymi o nich pisze Łukasz Gołębiewski, smakosz i znawca nie tylko destylatów (choć przede wszystkim). Także o tym, w jaki sposób powstaje wódka oraz – last but not least – jej rozmaitych markach i smakach. W „Wódce” znalazły się opisy ponad… ośmiuset! Wraz z notami degustacyjnymi oraz, rzecz jasna, fotografiami butelek. Przyznam, że miałem przyjemność (zaszczyt?) nie raz towarzyszyć Gołębiewskiemu w podróżach po rozmaitej maści barach, w których smakował wszystkich trunków, które widział po raz pierwszy, degustacje te wieńcząc dokonywanymi na gorąco zapiskami w swoich słynnych już kajecikach. Stąd nie mam cienia wątpliwości, że materiał pomieszczony w książce przeszedł dosłownie przez gardło jej autora. Ponieważ zaś jest on także miłośnikiem literatury, w „Wódce” nie zabrakło cytatów z wielu nie wylewających za kołnierz mistrzów pióra. W pamięć najbardziej zapadł mi fragment z twórczości Jerzego Pilcha: Dopóki nie znajdzie się taki komputer, co potrafi wypięć więcej od człowieka, ludzkość nie powinna czuć się w swych pryncypiach zagrożona. Na zdrowie! [kf]

Marek Kamiński

Odkryj, że biegun nosisz w sobie

• • • • • • • • • • • • Poradniki • • • • • • • • • • • •

Burda Książki – National Geographic, Warszawa 2014 s. 212, ISBN 978-83-7596-491-2

Łukasz Gołębiewski

Wódka Wydawnictwo Olesiejuk, Warszawa 2014 s. 192, ISBN 978-83-274-0406-0

ie jest to książka podróżnicza, lecz rodzaj motywującego poradnika – jak żyć, by realizować marzenia, jak osiągać cele, jak współpracować z innymi. Na bieguny zwykle nie idziemy sami – przypomina Marek Kamiński. Podróżnik uczy też, że samo przebywanie drogi ma swoją wartość, nawet jeśli nie uda się dotrzeć do celu, zdobywamy bowiem nowe doświadczenia, poznajemy nowych ludzi, dowiadujemy się więcej o sobie samych. Zacząć trzeba jednak od określenia celu, iść przez życie, wiedząc, co jest dla nas ważne, mając też stabilny fundament i punkt odniesienia dla uczciwej oceny własnych dokonań. Mądra, a jednocześnie lekko napisana książka, pełna gotowych hasłowo ujętych rad. [ł]

N

onografia najpopularniejszego do niedawna nad Wisłą trunku. Dziś – jak mówią statystyki – więcej spożywamy lżejszych alkoholi, w pierwszej kolejności piwa, które od roku-dwóch imponuje różnorodnością. Ale jeszcze kilkanaście lat temu piło się u nas przede wszystkim właśnie wódkę – mocną i stosunkowo tanią. Lata Polski Ludowej gatunek ten skutecznie zresztą zdeprecjonowały i dopiero od niedawna destylat ten powoli zdobywa sobie należne mu miejsce nie tylko na stole (i nie tylko weselnym), ale także w szeroko rozumianej kulturze picia alkoholu.

M

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 3437343 3

Ponad sto najpiękniejszych opowieści księdza Jana Twardowskiego dla dzieci

Małgorzata Karolina Piekarska

K U R S

DZI E N N I K AR ST WA DLA SAMOUKÓW O szacunku dla innych istot, zachwycie przyrodą, szukaniu sensu i radości życia.

http://biblioteka-analiz.pl/sklep

Praca na temat praktycznych aspektów wykonywania zawodu dziennikarza, napisana w luźnej, felietonowej formie, z propozycjami ćwiczeń. Poradnik skierowany jest do osób, które chcą związać swoją przyszłość z radiem, gazetą czy telewizją. Autorka odsłania przed czytelnikami tajniki dziennikarskiej profesji. Swoją wiedzę opiera na wieloletnim doświadczeniu, jakie nabyła, pracując jako dziennikarka prasowa i telewizyjna oraz jako blogerka i pisarka. Publikacja będzie bez wątpienia pożytecznym podręcznikiem dla adeptów sztuki dziennikarskiej. Nie zastąpi pracy ani praktyki, ale na pewno pomoże w wyrobieniu sprawności w zbieraniu wiadomości i przygotowaniu ich dla czytelników gazet, czasopism, portali internetowych. 3437343

3

Nowa seria Wydawnictwa „Nasza Księgarnia”

Wydawałoby się, że Magdalena ma wszystko, czego potrzebuje: dobrze zarabiającego męża, wygodne życie, udane dziecko i dużo czasu na realizowanie swoich pasji. Jednak trudno się tym wszystkim cieszyć, jeśli mąż jest alkoholikiem i odmawia podjęcia terapii, zapewniając, że wszystko ma pod kontrolą. Kobieta początkowo próbuje mu wierzyć, w końcu jednak przychodzi moment, kiedy trzeba spojrzeć prawdzie w oczy i odważyć się poprosić o pomoc…

Sześć postaci i sześć splecionych z sobą historii. Nikt nie jest tym, kim się wydaje. Autorka wraz ze swoimi bohaterami, zagubionymi trzydziestokilkulatkami, przemierza współczesny świat pozorów.

Łucja, pozornie już pogodzona z brakiem miłości w swoim małżeństwie, żyje w odrętwieniu u boku Marka, znanego lekarza. Jej dzieci są dorosłe, czas studiów na Akademii Sztuk Pięknych to tylko niewyraźne, zabarwione nostalgią wspomnienie. Ten poukładany świat, w którym nie ma miejsca ani na wielki ból, ani na wielką namiętność, pewnego dnia rozsypuje się niczym domek z kart. Łucja dowiaduje się, że ma raka. Czy to możliwe, aby ta wiadomość zwróciła jej dawno utraconą radość życia?

Książki dostępne także jako e-booki

3437343

Nr 11-12 [270-271] listopad-grudzień 2014 • ISSN 1230-0624 • cena 19,90 zł (5% VAT)

3