PE Nr 10-99

NR IND 372161

nr 10’99 (87)

CENA 4,40 PLN

ISSN 1232-2628

SUPER OFERTA Oscyloskop analogowy OS-9020 Dwa kana³y analogowe, pasmo 20 MHz ■ Lampa oscyloskopowa o przek¹tnej 6” z niebieskim luminoforem ■ Regulowana podstawa czasu (20 ns/dz) i czu³oœæ (1 mV/dz). ■ Tryby: CH1, CH2, ADD, DUAL, X-Y ■ Wyzwalanie sygna³em telewizyjnym ■ Cena promocyjna: 1190 z³ + VAT (22%) ■

Oscyloskop OS-9020

Generator AO-3001C

Generator funkcyjny AO-3001C Sinusoidalny i prostok¹tny sygna³ wyjœciowy Regulowana p³ynnie czêstotliwoœæ sygna³u od 10 Hz do 1 MHz ■ Napiêcie wyjœciowe regulowane do 22,6 Vp-p ■ Ma³e zniekszta³cenia < 0,5% ■ Wbudowany czêstoœciomierz o d³ugoœci czterech cyfr ■ Pomiar czêstotliwoœci sygna³u zewnêtrznego ■ Prze³¹czane obci¹¿enie 50 / 600 W ■ Funkcje specjalne: 400 Hz i 1 kHz ■ Cena promocyjna: 820 z³+ VAT (22%) ■ ■

Zestaw pomiarowy MX-9300 4 urz¹dzenia w jednym Generator funkcyjny: 0,02 Hz - 2 MHz, 0,02 - 20 V, sinus, pi³a, prostok¹t, trójk¹t, stabilnoœæ 20 ppm, wejœcie VCF, wyœwietlacz 4 cyfry LED, przemiatanie liniowe / logarytmiczne ■ Czêstoœciomierz: 8 cyfr LED, stabilnoœæ 10 ppm, kana³ A: 1 Hz - 100 MHz, Zwe=1 MW; kana³ B: 70 MHz - 1 GHz, Zwe= 50 W. ■ Zasilacz stabilizowany: potrójny, 0-30 V / 0 - 3 A; 15 V / 1 A; 5 V / 2 A ■ Multimetr cyfrowy: 3 i 1/2 cyfry, AC/DC V, AC/DC A, R, automatyczna /rêczna zmiana zakresów, test diody ci¹g³oœæ obwodu, dok³adnoœæ podstawowa ±0,05% ■ Cena promocyjna: 1790 z³ + VAT (22%) ■

MULTIMETRY SAF TEC

SAF 310S Prosty i tani, du¿y wyœwietlacz LCD, AC/DCV, DCA, R, test diody, ci¹g³oœæ obwodu Cena 89 z³ + VAT

Bezpoœredni import, w³asny serwis

Zestaw pomiarowy MX-9300

z aprobat¹ typu GUM

SAF 320F Automatyczna zmiana zakresów, bargraf, AC/DCV, AC/DCA, R, f, hFE, pomiar temperatury - sonda w komplecie, Data Hold Cena 155 z³ + VAT

SAF 3400

SAF 350E

Podwójny wyœwietlacz z bargrafem, osobny wy³¹cznik zasilania, AC/DCV, AC/DCA, R, C, f, hFE, dioda, test baterii, timer, Data Hold Cena 155 z³ + VAT

Podwójny wyœwietlacz z bargrafem, AC/DCV, AC/DA, R, C, f, T, stanylogiczne, 8 pamiêci, komparator, RS-232C + oprogramowanie Cena 278 z³ + VAT

â Sp. z o.o.

02-930 Warszawa, ul. J. Sobieskiego 22 tel./fax (0-22) 642-16-23, tel. 642-19-73, 0-603 780 398

Walka o standard Kilka lat temu z fascynacj¹ przygl¹da³em siê walce, jaka toczy³a siê pomiêdzy dwoma potentatami na rynku elektroniki – koncernami Philips i Sony. Rzecz dotyczy³a nowego, w owym czasie, cyfrowego systemu zapisu dŸwiêku. Philips wprowadza³ system o nazwie DCC (Digital Compact Cassette), w którym noœnikiem by³a nieco zmodyfikowana zwyk³a kaseta magnetofonowa (Compact Cassette). Dla przypomnienia magnetofon pracuj¹cy w systemie DCC potrafi³ odczytywaæ zarówno zwyk³e kasety analogowe, jak i cyfrowe. Z kolei Sony wesz³o na rynek z systemem MD (Mini Disc). Opisuj¹c go w skrócie, by³ to zmniejszony CD (Compact Disc) z mo¿liwoœci¹ nagrywania. Wydawaæ by siê mog³o, ¿e system MD wyszed³ z tej bitwy zwyciêsko, bo coraz œmielej wkracza na rynek, a o systemie DCC ma³o kto teraz mo¿e us³yszeæ. Ja jednak jestem zdania, ¿e obydwa systemy ponios³y pora¿kê w obliczu króluj¹cego systemu CD. Podobna sytuacja panuje na rynku urz¹dzeñ wideo, gdzie prym wiedzie system VHS. Kto policzy ile miliardów kaset VHS znajduje siê w wypo¿yczalniach, sklepach i naszych domach? Przypomnijmy jak sytuacja wygl¹da³a w przypadku tego systemu. Aktywna i inteligentna polityka licencyjna i techniczna koncernu JVC (który ten system wymyœli³) sprawi³a, ¿e sprzêt VHS rozpowszechni³ siê na ca³y œwiat, pomimo ¿e w owym czasie istnia³o kilka konkurencyjnych systemów zapewniaj¹cych du¿o lepsz¹ jakoœæ obrazu. Jak wiêc widaæ prawa rynku s¹ nieprzewidywalne i skutki niektórych dzia³añ przynosz¹ zaskakuj¹ce efekty. Pewne podobieñstwo odnajdujê tutaj w prognozach pogody na tydzieñ do przodu. Mo¿e siê sprawdzi, a mo¿e bêdzie dok³adnie na odwrót... Reakcje masowe s¹ bardzo przypadkowe. O rozpowszechnieniu danego standardu decyduje nie tyle jego jakoœæ co promocja. Prawa rynku s¹ niestety bardzo brutalne. Na ring wychodz¹ nowi zawodnicy. Walkê miêdzy sob¹ toczyæ bêd¹ standardy zapisu dŸwiêku: DVD-Audio i Super CD. Czas poka¿e jaki bêdzie fina³ tej rywalizacji, a walka bêdzie bardzo emocjonuj¹ca, bo za systemem DVD kryje siê przecie¿ potê¿ny rynek techniki komputerowej i wideo.

Spis treœci Laboratoryjny zasilacz czterozaciskowy 0÷30 V/5 A .......4 DVD – Audio kontra Super CD.........................................6 £owcy dŸwiêków czyli mikrofon kierunkowy ...................7 Charakterograf – przystawka do oscyloskopu................11 Wzmacniacz samochodowy z zasilaczem ±12 V............16 Katalog Praktycznego Elektronika – tranzystory cz.1.....21 Gie³da PE......................................................................23 Sprzêtowy emulator mikrokontrolera AT89C2051 .........25 Uzupe³nienie mikroprocesorowego wykrywacza metali.......................................................30 Analogowo-cyfrowy miernik czêstotliwoœci ...................31 Przeróbka testera pojemnoœci ogniw ............................34 Protel Design Explorer 99 cz.2......................................35 Cyfrowy oscyloskop – opis programu............................39 Ceny p³ytek drukowanych i uk³adów programowanych .40

Zastêpca Redaktora Naczelnego Tomasz Kwiatkowski

Ciekawostki ze œwiata...................................................43

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania na realizacjê zamówienia wynosi trzy tygodnie. Nie przyjmujemy zamówieñ telefonicznych. Zamówienia na p³ytki drukowane prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, lub kartach zamówieñ zamieszczanych w PE. Koszt wysy³ki 8,00 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektronika”: 3/92, 11/95, 4/96, 12/96, 1÷11/97, 4/98, 5/98, 10÷12/98 wszystkie w cenie 3,00 z³, 1÷8/99 wszystkie w cenie 3,60 z³ plus koszty wysy³ki. Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany, wysy³amy w cenie 1,75 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹ 0,25 z³ plus koszty wysy³ki. Kupony prenumeraty zamieszczane s¹ w numerach 2/99, 5/99, 8/99, 11/99, 12/99. Adres Redakcji: „Praktyczny Elektronik” ul. Jaskó³cza 2/5 65-001 Zielona Góra tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 800-1000 e-mail: [email protected]; http://www.pe.com.pl Redaktor Naczelny: mgr in¿. Dariusz Cichoñski Z-ca Redaktora Naczelnego: mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski Redaktor Techniczny: Pawe³ Witek ©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r. Zdjêcie na ok³adce: Ireneusz Konieczny

Druk: Zielonogórskie Zak³ady Graficzne „ATEXT” sp. z o.o. Plac Pocztowy 15 65-958 Zielona Góra Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie prawo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów. Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ zamieszczone w „Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów, zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycznego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci publikacji zamieszczonych w „Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji. Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam i og³oszeñ.

4

Urz¹dzenia zasilaj¹ce

Laboratoryjny zasilacz czterozaciskowy 0÷30 V/5 A cz.2 Na rysunku 1 przedstawiono rozk³ad zworek wykonywanych na p³ytkach drukowanych po stronie œcie¿ek przy pomocy kropli cyny (jedna zworka na p³ytce tylnej i trzy na p³ytce przedniej). Uk³ad zworek przedstawiony jest dla dwóch wersji zasilacza. Opis zmian dla wersji dostarczaj¹cej napiêcia ujemnego bêdzie podany w dalszej czêœci opisu. Nale¿y wykonaæ zworki zgodnie z rys. 1 uwa¿aj¹c, aby nie zrobiæ niepotrzebnych zwaræ. Na takim etapie mo¿na przyst¹piæ do uruchamiania uk³adu. Pierwsz¹ czynnoœci¹ jest wykonanie wszystkich niezbêdnych po³¹czeñ przy pomocy przewodów. D³ugoœæ przewodów nale¿y dobraæ tak¹ aby nie trzeba by³o ich póŸniej skracaæ, lub co gorsza sztukowaæ. Przy rozmieszczeniu poszczególnych czêœci i przewodów w obudowie pomocne bêdzie zdjêcie na ok³adce. W pierwszej kolejnoœci ³¹czy siê obwód zasilania transformatora TR1 z przewodem sieciowym i bezpiecznikiem (w³¹cznik zasilania mo¿na na razie pomin¹æ). Do po³¹czenia koniecznie trzeba zastosowaæ przewody o wytrzyma³oœci izolacji 400 V. PóŸniej trzeba po³¹czyæ szeregowo uzwojenia wtórne tak, aby zmienne napiêcie wyjœciowe wynosi³o ok. 35÷40 V. a)

Je¿eli na wyjœciu brak jest napiêcia oznacza to, ¿e uzwojenia wtórne transformatora po³¹czono w przeciwnej fazie. Wystarczy zmieniæ po³¹czenie i napiêcie na wyjœciu na pewno pojawi siê. Do po³¹czenia transformatora z p³ytk¹ tyln¹ nale¿y zastosowaæ przewód o przekroju 2,5 mm2. Po³¹czenie napiêcia zmiennego 7 V mo¿na wykonaæ cienkim przewodem (krosówk¹, lub tasiemk¹ 3-y ¿y³ow¹). Bezpieczniki zamontowano na kawa³ku p³ytki uniwersalnej. Teraz mo¿na przeprowadziæ pierwszy etap uruchamiania zasilacza, obejmuj¹cy p³ytkê tyln¹. W tym celu potencjometr 22 kW ³¹czy siê prowizorycznie z polami lutowniczymi umieszczonymi poziomo w prawej dolnej czêœci p³ytki tylnej. Koñce potencjometru ³¹czy siê z polami „masa” i +36 V, a suwak z polem „B”. Po starannym sprawdzeniu poprawnoœci monta¿u mo¿na w³¹czyæ napiêcie zasilania. Pierwsz¹ czynnoœci¹ jest sprawdzenie napiêæ +5 V, –5 V, +36±2 V. Nastêpnie woltomierz pod³¹cza siê do pól oznaczonych symbolem „masy” i „+” (w prawym dolnym rogu p³ytki drukowanej). Krêc¹c potencjometrem nale¿y sprawdziæ czy napiêcie wyjœciowe zmienia siê w zakresie 0÷34 V. Pole „W” ³¹czy siê z napiêciem –5 V i sprawb)

Zasilacz napiêcia dodatniego

Zasilacz napiêcia ujemnego

–

–

+

+

Widok od strony œcie¿ek drukowanych Rys. 1 Rozmieszczenie zworek na p³ytkach drukowanych dla wersji dostarczaj¹cej napiêæ: a) dodatnich, b) ujemnych

10/99 dza czy wentylator obraca siê (wentylator powinien „nadmuchiwaæ” powietrze na radiator). Je¿eli jest na odwrót trzeba go zdemontowaæ i obróciæ o 180° (nie wolno zmieniaæ polaryzacji zasilania). Podczas wszystkich pomiarów trzeba uwa¿aæ aby nie zrobiæ zwarcia. Je¿eli wszystko jest OK mo¿na wy³¹czyæ zasilanie i po roz³adowaniu kondensatorów od³¹czyæ potencjometr. Kondensator C1 10.000 mF roz³adowuje siê przez rezystor ok. 30÷100 W. Nie wolno zwieraæ go „na krótko” nó¿ek kondensatora gdy¿ grozi to poparzeniem (przeskok du¿ej iskry), a ponadto kondensator mo¿e siê uszkodziæ. Nastêpnie ³¹czy siê ze sob¹ tasiemk¹ 5-cio ¿y³ow¹ pola: +36 V, –5 V, „masa”, +5 V, „B” znajduj¹ce siê na obu p³ytkach w jednym rzêdzie. Nastêpnie wykonuje siê po³¹czenie pól: „masa” i „+” przewodem o przekroju 2,5 mm2. S¹ one umieszczone obok siebie poziomo w prawym dolnym rogu p³ytki tylnej i pionowo w lewym dolnym rogu p³ytki przedniej. Z p³ytk¹ przedni¹ ³¹czy siê prowizorycznie przy pomocy krótkich przewodów potencjometry P1, P2, P4, P5. Ponownie nale¿y sprawdziæ poprawnoœæ monta¿u!!! Po sprawdzeniu jeszcze raz sprawdziæ poprawnoœæ monta¿u!!! To podwójne ostrze¿enie jest naprawdê powa¿ne uk³ad jest zasilany stosunkowo wysokim napiêciem 40 V/5 A, które mo¿e byæ niebezpieczne dla zdrowia, a nawet ¿ycia. Do wyjœcia zasilacza (pola „+I” i „masa I” pod³¹cza siê woltomierz. Po w³¹czeniu zasilania sprawdza siê, czy dzia³a regulacja napiêcia wyjœciowego. Napiêcie wyjœciowe 0 V mo¿na uzyskaæ tylko wtedy, gdy oba potencjometry P1 i P2 skrêcone s¹ na minimum. Nastêpnie ustawia siê maksymalne napiêcie wyjœciowe potencjometrem P1, a potencjometr P2 ustawia siê w pozycji œrodkowej (ustawienie potencjometrów P4 i P5 nie jest istotne). Przy pomocy potencjometru P3 ustawia siê wartoœæ napiêcia wyjœciowego na +30,0 V. W przypadku gdy zakres regulacji napiêcia bêdzie niedostateczny mo¿na zmieniæ nieco wartoœæ rezystora R10. Je¿eli na tym etapie wyst¹pi¹ jakieœ problemy nale¿y sprawdziæ napiêcia zasilaj¹ce uk³ady US1 i US2. Sprawdziæ, czy napiêcie referencyjne (katoda diody D4) wynosi –1,25 V wzglêdem masy. Je¿eli pali siê dioda D7 zmieniæ nieco ustawienie P5. Po pozytywnym przebrniêciu przez ten etap do zasilacza pod³¹cza siê w uk³adzie czterozaciskowym (patrz rys. 1b PE 9/99) obci¹¿enie szeregowo po³¹czone z ampero-

Laboratoryjny zasilacz czterozaciskowy 0÷30 V/5 A

10/99

ny rosn¹æ. Podczas dalszego zwiêkszania napiêcia w pewnym momencie zapali siê dioda D7 (przy pr¹dzie obci¹¿enia ok. 2,5 A). Od tej chwili dalsze zwiêkszanie napiêcia potencjometrem P1 nie powinno powodowaæ wzrostu napiêcia wyjœciowego ani pr¹du p³yn¹cego przez obci¹¿enie. Przy œwiec¹cej siê diodzie D7 zmiana ustawieñ potencjometru P5 i P4 powinna powodowaæ zmianê pr¹du i napiêcia na obci¹¿eniu. Obracanie potencjometru P5 w prawo powinno prowadziæ do wzrostu pr¹du i napiêcia, a¿ do zgaœniêcia diody D7. Wtedy dalsze obracanie P5 nie powinno powodowaæ zmian pr¹du i napiêcia. Je¿eli wszystko dzia³a tak jak opisano powy¿ej wszystkie potencjometry skrêca siê w prawo do oporu. Dioda D7 powinna siê œwieciæ. Potencjometrem P6 ustawia siê wartoœæ pr¹du p³yn¹cego przez obci¹¿enie na 5,0 A. Je¿eli zakres regulacji bêdzie zbyt ma³y mo¿na zmieniæ nieco wartoœæ rezystora R16. Na tym koñczy siê proces uruchamiania zasilacza. Teraz mo¿na przymocowaæ p³ytkê przedni¹ do p³yty czo³owej, której wygl¹d w skali 1:1 przedstawiono na rysunku 2. Gotow¹ p³ytê czo³ow¹ mo¿na bêdzie zamówiæ w redakcji PE po opublikowaniu w nastêpnym numerze dalszej czêœci zasilacza. Mo¿na j¹ te¿ wykonaæ we w³asnym zakresie u¿ywaj¹c rysunku 2 jako szablonu do wykonania otworów. Gdy p³yta jest gotowa przykrêca siê do niej zaciski wyjœciowe, potencjometry P1, P2, P4, P5, w³¹czniki W£1 i W£2. Do wszystkich elementów zamontowanych na p³ycie czo³owej przylutowywuje siê odcinki drutu (mog¹ to byæ nó¿ki od obciêtych elementów). W przypadku Rys. 2 Widok p³yty czo³owej zasilacza w skali 1:1 +0,12

I

+0,08

+0,04

5

–0,12

0

0

1

I WY£

U

U W£

I

I

Uwy

U

V I

Pomiar

T

Sieæ

ARTKELE ®

3

2

Zgrubna

0

5

A

W

Zasilacz laboratoryjny 0÷30V/5A

4 –0,08

–0,6

30

–0,04

Precyzyjna

+0,6

+0,4

25 –0,4

–0,2

20

10

15

Regulacja

0

+0,2

U

mierzem o zakresie 20 A. Jako obci¹¿enie mo¿na zastosowaæ rezystor 4 W/50 W lub ¿arówkê samochodow¹ 12 V/55 W (od œwiate³ drogowych). Do po³¹czenia nale¿y zastosowaæ cienkie przewody o d³ugoœci ok. 1 m. Równolegle do obci¹¿enia w³¹cza siê woltomierz. Potencjometry regulacji napiêcia ustawia siê na minimum, a potencjometry P5 i P4 w pozycji œrodkowej. Po w³¹czeniu zasilania powoli zwiêksza siê napiêcie wyjœciowe. Wartoœci wskazywane przez woltomierz i amperomierz powin-

5

wyjœæ „masa I” i „+I” nale¿y stosowaæ jak najgrubsze nó¿ki (f1 mm). Wszystkie druty wk³ada siê w odpowiadaj¹ce im otwory w p³ytce przedniej. Po dociœniêciu p³ytki przedniej jak najbli¿ej p³yty czo³owej mo¿na druty przylutowaæ. P³yta czo³owa i p³ytka przednia powinny byæ ustawione równolegle do siebie na jednej wysokoœci (przed zlutowaniem sprawdziæ czy wszystko mieœci siê w obudowie). Przewody zasilaj¹ce dochodz¹ce do w³¹cznika sieciowego lutuje siê po stronie druku bezpoœrednio do pól lutowniczych w³¹cznika W£1. Tak zmontowany zasilacz jest gotowy do pracy. Pod³¹czenie czêœci pomiarowej bêdzie opisane w nastêpnym numerze PE. Wszystkie wykonane prace nie przeszkadzaj¹ w póŸniejszym wykonaniu tego pod³¹czenia. Zasilacz mo¿na te¿ wykonaæ w wersji dostarczaj¹cej napiêæ ujemnych pos³uguj¹c siê tym samym schematem i tymi samymi p³ytkami drukowanymi. Zmianie ulegaj¹ tylko tranzystory T1÷T4 i sposób monta¿u niektórych elementów, natomiast procedura uruchamiania pozostaje taka sama. Zasilacz napiêæ ujemnych wykaz elementów i zmian monta¿owych: 1.T1, T2 – TIP 147 2. T3 – BC 327-16 3. T4 – BD 244 4. Mostek prostowniczy PR1 montuje siê obrócony o 180°, tak aby wyjœcie „+” mostka by³o po³¹czone z punktem „–” na p³ytce drukowanej. 5. Diody D1, D2, D3, D4, D5, D6, D7 montuje siê obrócone o 180° (katoda zamieniona z anod¹). Przy monta¿u diody D4 zwróciæ uwagê na pod³¹czenia, Dioda posiada trzy wyprowadzenia, jedno z nich jest niewykorzystywane. 6. Kondensatory C1, C2, C3, C5, C6, C8 montuje siê obrócone o 180° (minus kondensatora wlutowany jest w pole oznaczone plusem na p³ytce drukowanej). 7. Zwory na p³ytkach drukowanych wykonuje siê zgodnie z rys. 1 dla wersji napiêæ ujemnych. Przy uruchamianiu i pomiarach zasilacza napiêæ ujemnych nale¿y pamiêtaæ, ¿e zamiast +36 V jest teraz napiêcie –36 V, napiêcie referencyjne wynosi teraz +1,25 V. Ponadto uk³ad US1 jest zasilany napiêciem +5 V (nó¿ka 7) i –36 V (nó¿ka 4). Ponadto rezystor R2 jest po³¹czony z napiêciem +5 V. Zasilacz napiêæ ±5 V i pozosta³e elementy oraz sposób monta¿u pozostaj¹ bez zmian.

à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

6

Nowe technologie

DVD – Audio kontra Super CD ona wiêcej pitów (zag³êbieñ), a kolejne spirale znajduj¹ siê bli¿ej siebie. DVD – Audio opiera siê na liniowej konwersji danych PCM takiej samej jak CD, jednak o rozdzielczoœci 24 bitów i czêstotliwoœci próbkowania 192 kHz w klasycznej stereofonii. Na nowych p³ytach mo¿na zapisaæ równie¿ dŸwiêk wielokana³owy. Dziêki kompresji danych MLP (Meridan Lossles Pasking) na kr¹¿ku mo¿e znaleŸæ siê 6 niezale¿nych kana³ów w formacie 24 bity i czêstotliwoœci próbkowania 96 kHz. Dziêki wiêkszej rozdzielczoœci, a tym samym wiêkszej iloœci danych, nowy standard cyfrowego zapisu dŸwiêku charakteryzuje siê mniejszym szumem kwantyzacji co umo¿liwia dok³adniejsze odtwarzanie detali muzycznych. Szersze jest tak¿e pasmo przenoszenia siêgaj¹ce 92 kHz. Nowy format zapewnia równie¿ mo¿liwoœæ nagrywania w warunkach domowych. W celu zabezpieczenia siê przed nielegalnym kopiowaniem postanowiono, ¿e mo¿na bêdzie wykonaæ tylko jedn¹ kopiê orygina³u o s³abszych parametrach, to znaczy rozdzielczoœci 16 bitów i czêstotliwoœci próbkowania 44 kHz. Mankamentem DVD – Audio jest to, ¿e nowych p³yt nie mo¿na odtwarzaæ na zwyk³ym CD i na odwrót. Dlatego te¿ standard ten mo¿e okazaæ siê zbyt k³opotliwy dla przeciêtnego audiofila, poniewa¿ wi¹¿e siê to z wymian¹ p³ytoteki. Prawie jednoczeœnie doczeka³ siê koñcowej specyfikacji drugi z nowych standardów cyfrowego zapisu dŸwiêku, opracowany w laboratoriach takich firm soczewka jak Sony i Philips. promieñ lasera Super CD, bo warstwa odbijaj¹ca o nim mowa jest œwiat³o odejœciem od dotychczas stosowanego liniowego strumienia danych PCM. Zapis i konwersja cyfrowa opiera siê tutaj na warstwa kodowaniu w sypó³przezroczysta stemie DSD (Direct Stream Digital). DSD opiera siê na przetworniku 1 biRys. 1 Budowa p³yty DVD – Audio

W dobie rozwoju techniki cyfrowej melomani zaczêli utyskiwaæ na wiernoœæ odtwarzania dostêpnego w formacie CD. In¿ynierowie firm zajmuj¹cych siê produkcj¹ urz¹dzeñ audio wyszli naprzeciw oczekiwaniom zagorza³ych entuzjastów dobrego grania i opracowali dwa nowe formaty cyfrowego zapisu dŸwiêku. Jednym z nich jest DVD – Audio (Digital Versatile Disc) bêd¹cym rozwiniêciem znanego ju¿ DVD s³u¿¹cego do zapisu obrazu. Standard ten jest opracowany przez DVD Forum (zrzeszenie ponad 100 producentów miêdzy innymi Panasonic, Pioneer, JVC, Toshiba) i po doœæ d³ugim okresie braku jednomyœlnoœci co do specyfikacji technicznej, œwiat³o dzienne ujrza³ dokument ostatecznie okreœlaj¹cy parametry nowego formatu. DŸwiêk zapisany jest na p³ycie DVD jednostronnej i jednowarstwowej, co zapewnia jej pojemnoœæ 4,7 GB. Dla przypomnienia dodam, ¿e p³yta DVD mo¿e byæ dwuwarstwowa i dwustronna o maksymalnej pojemnoœci 17 GB. Zewnêtrznie p³yta DVD wygl¹da identycznie jak „zwyk³a” p³yta CD, ma 12 cm œrednicy i 1,2 mm gruboœci, jednak sk³ada siê z dwóch p³yt o gruboœci 0,6 mm sklejonych razem. Dziêki zastosowaniu w odtwarzaczach DVD lasera o krótszej fali, a mianowicie 635 nm, ni¿ w odtwarzaczu CD, gdzie d³ugoœæ fali wynosi 780 nm, p³yta DVD jest zapisana du¿o gêœciej. To znaczy zawiera

10/99 towym i czêstotliwoœci próbkowania równej 2,8224 MHz. Przetwornik ten opisuje amplitudê 1 bitowym numerem, zaznaczaj¹c czy sygna³ aktualnie wzrasta (jako 1), czy te¿ maleje (jako 0). Taki format zu¿ywa cztery razy wiêcej informacji ni¿ zwyk³e CD. Dziêki tej technologii uzyskano bardzo dobre parametry techniczne, pasmo przenoszenia siêgaj¹ce 100 kHz i dynamikê 120 dB. P³yty u¿yte do zapisu Super CD s¹ takie same jak przy formacie CD z t¹ jednak ró¿nic¹, ¿e bêd¹ one dwuwarstwowe. Pierwsza warstwa umieszczona na p³ycie na g³êbokoœci 0,6 mm jest zrozumia³a dla odtwarzaczy DSD, druga natomiast znajduj¹ca siê g³êbiej (1,2 mm) dla odtwarzaczy CD. Ogromna zalet¹ tego formatu jest jego wsteczna kompatybilnoœæ to znaczy, ¿e p³yty Super CD mo¿na odtwarzaæ na istniej¹cych dzisiaj odtwarzaczach CD. Do dodatkowych zalet DSD nale¿y zaliczyæ fakt, ¿e przetworniki cyfrowo analogowe s¹ proste, a co za tym idzie, bardzo tanie w porównaniu z dzisiejszymi wyspecjalizowanymi przetwornikami PCM. Przy produkcji masowej koszt jednego przetwornika nie przekracza 5$ za sztukê. Mankamentem jednak nowej technologii jest to, ¿e jest ona mniej odporna na zniekszta³cenia typu jitter (dr¿enie dŸwiêku) w porównaniu z liniow¹ konwersj¹ PCM. Do dzisiaj trwaj¹ spekulacje, który z formatów jest lepszy i wyprze poczciwy odtwarzacz CD. Na wielkich wystawach poœwiêconych tematyce audio jak na razie prym wiod¹ odtwarzacze DVD – Audio i to ta technologia jest obecnie promowana w prasie fachowej. Jednak DSD jest nadziej¹ na odci¹¿enie kieszeni ludzi spragnionych dobrego dŸwiêku. Wiadomo jak drogie s¹ dzisiaj dobre odtwarzacze CD. Jedno jest pewne, oba standardy oferuj¹ znacznie wy¿sz¹ jakoœæ dŸwiêku od CD i jest tylko kwesti¹ czasu, a¿ in¿ynierowie uporaj¹ siê z mankamentami technicznymi i rozpocznie siê masowa produkcja p³yt i odtwarzaczy nowego formatu. Pamiêtaæ nale¿y, ¿e pierwsze odtwarzacze cyfrowe równie¿ pozostawia³y wiele do ¿yczenia. Miejmy nadziejê, ¿e o powodzeniu tego, czy innego formatu nie zadecyduj¹ wielkie korporacje, ale klienci, którzy wybior¹ lepszy i bardziej uniwersalny system.

à Tomasz Kuriata

Elektronika domowa i zabawki

10/99

£owcy dŸwiêków czyli mikrofon kierunkowy Ten intryguj¹cy tytu³ zachêca do przeczytania ciekawego artyku³u poœwiêconego mikrofonom. Prosty mikrofon kosztuje parê z³otych, a mo¿e pos³u¿yæ do zbudowania niezmiernie ciekawego urz¹dzenia przeznaczonego do ³owienia odleg³ych i cichych dŸwiêków np. œpiewu ptaków, lub odg³osów wydawanych przez zwierzêta. Urz¹dzenie to mo¿na te¿ wykorzystaæ do pos³uchania i sprawdzenia pracy serca. Jeszcze innym zastosowaniem bêdzie diagnostyka silnika samochodowego. Przy pomocy mikrofonu mo¿na pos³uchaæ, co w silniku s³ychaæ, które elementy pracuj¹ prawid³owo, a które zgrzytaj¹ lub wydaj¹ inne nienormalne dŸwiêki. Urz¹dzenie, czyli wzmacniacz s³uchawkowy z uk³adem filtrów jest bardzo prosty, a zabawy i radoœci z nim zwi¹zanych naprawdê du¿o.

Co nieco o mikrofonach Mikrofon jest urz¹dzeniem przetwarzaj¹cym przebieg czasowy ciœnienia akustycznego na przebieg napiêcia, odbierany z jego zacisków. Zatem jest on przetwornikiem wielkoœci nieelektrycznej na elektryczn¹. Mikrofonom stawia siê szereg wymagañ: – minimalne zniekszta³cenia, kszta³t napiêcia wyjœciowego powinien w mo¿liwie najwierniejszy sposób odpowiadaæ

Metalizacja

+ + + + + + + + +

-

–

–

–

–

kszta³towi ciœnienia akustycznego (fali akustycznej); pasmo czêstotliwoœci przetwarzanych przez mikrofon powinno obejmowaæ ca³y zakres akustyczny (20 Hz÷20 kHz); charakterystyka czêstotliwoœciowa mikrofonu powinna byæ maksymalnie p³aska w u¿ytecznym paœmie; ró¿nice w charakterystykach kierunkowoœci dla wszystkich czêstotliwoœci u¿ytecznego pasma powinny byæ jak najmniejsze; poziom napiêcia wyjœciowego z mikrofonu powinien byæ mo¿liwie du¿y, aby

Mikrofon pojemnoœciowy elektretowy

+1,5÷10V »2÷10k T1

R1 »1GW

R2 »W

WY m.cz. »10Hz÷10kHz »100mV

Folia spolaryzowana (elektret)

Rys. 1 Budowa mikrofonu pojemnoœciowego (elektretowego)

7

uzyskaæ odpowiedni stosunek sygna³u do szumu w dalszej obróbce sygna³u; – mikrofon powinien byæ odporny na zewnêtrzne pola zak³ócaj¹ce. Mo¿na spotkaæ kilka rodzajów mikrofonów (o ró¿nej budowie i zasadzie dzia³ania), lepiej lub gorzej spe³niaj¹cych powy¿sze wymagania: – wêglowe (stykowe); – piezoelektryczne (krystaliczne); – pojemnoœciowe; – elektromagnetyczne (magnetyczne o kotwicy swobodnej); – dynamiczne (magnetyczne o ruchomej cewce). Mo¿na jeszcze dalej rozszerzaæ klasyfikacjê mikrofonów, lecz nie jest to celem niniejszego artyku³u. Mikrofony wêglowe dziœ praktycznie nie s¹ stosowane. Mo¿na je spotkaæ we wk³adkach mikrofonowych starych aparatów telefonicznych. Tak¿e mikrofony piezoelektryczne praktycznie wypad³y z obiegu. Najwiêksz¹ popularnoœci¹, ze wzglêdu na bardzo dobre parametry, ciesz¹ siê mikrofony pojemnoœciowe i dynamiczne. Wiêcej uwagi poœwiêcimy teraz mikrofonom pojemnoœciowym, które produkowane s¹ z przeznaczeniem do zastosowañ profesjonalnych jak i w wersjach bardzo tanich do zastosowañ powszechnych. Zyska³y one du¿¹ popularnoœæ dziêki bardzo szerokiemu pasmu przenoszenia, doskona³ej równomiernoœci charakterystyki i ma³ym zniekszta³ceniom nieliniowym. Pocz¹tkowo du¿ym utrudnieniem ograniczaj¹cym stosowanie tych mikrofonów by³a koniecznoœæ stosowania dodatkowego zasilania napiêciem sta³ym i stosowanie wzmacniacza bezpoœrednio przy mikrofonie. Mikrofon pojemnoœciowy (rys. 1) sk³ada siê z membrany (elastycznej folii plastikowej lub metalowej), której jedna strona jest metalizowana i nieruchomego pierœcienia do którego membrana jest przymocowana, stanowi¹cego równoczeœnie drug¹ elektrodê. Taka konstrukcja tworzy kondensator. Pod wp³ywem ciœnienia akustycznego dzia³aj¹cego na membranê zmienia siê jej odleg³oœæ od nieruchomego pierœcienia. Poci¹ga to za sob¹ zmianê pojemnoœci kondensatora. Kondensator ten jest spolaryzowany napiêciem sta³ym o doœæ du¿ej wartoœci ok. 100 V. Na wskutek zmian pojemnoœci kondensatora, przy sta³ym ³adunku elektrycznym, na zaciskach mikrofonu pojawia siê napiêcie zmienne proporcjonalne do wy-

8

£owcy dŸwiêków czyli mikrofon kierunkowy

Mikrofon jednokierunkowy

10/99 membrany. Fale wpadaj¹ce z kierunku osi rury nie podlegaj¹ t³umieniu. Natomiast fale wpadaj¹ce z boków rury, na skutek ró¿nic fazowych wynikaj¹cych z ró¿nej d³ugoœci drogi ulegaj¹ wyt³umieniu. Wa¿nym jest aby rura nie wykazywa³a rezonansu w³asnego w zakresie odbieranego pasma czêstotliwoœci. Silna charakterystyka kierunkowa takiego mikrofonu powoduje, ¿e dŸwiêk przez niego odbierany brzmi g³ucho, gdy¿ brak jest w nim tonów wysokich, które s¹ bardziej kierunkowe i wymagaj¹ dok³adnego „wycelowania” rury na Ÿród³o dŸwiêku. W warunkach domowych mo¿na wykonaæ uproszczon¹ wersjê mikrofonu kierunkowego i jest to nadzwyczaj proste. Wystarczy wzi¹æ kartkê papieru formatu A4 i zwin¹æ j¹ ciasno w rulon, tak aby otrzymaæ papierow¹ rurkê o d³ugoœci d³u¿szego boku papieru. Wewnêtrzna œrednica rurki powinna byæ taka, aby mo¿na w niej umieœciæ „na wcisk” mikrofon elektretowy. Koniec rurki gdzie umieszczony jest mikrofon powinno siê pokryæ materia³em t³umi¹cym dŸwiêki. Mo¿e to byæ pasek miêkkiej g¹bki owiniêtej na rurce, lub kawa³ek wykonanej z pianki izolacji do miedzianych rur wodoci¹gowych. Zadaniem tej „izolacji akustycznej” jest t³umienie dŸwiêków wytwarzanych przez rêkê trzymaj¹c¹ mikrofon. Mikrofon pod³¹cza siê

Rura kierunkowa

Membrana

Rys. 2 Budowa mikrofonu kierunkowego interferencyjnego

chylenia membrany. Du¿a wartoœæ napiêcia polaryzuj¹cego kondensator podyktowana jest koniecznoœci¹ uzyskania odpowiedniej czu³oœci. Impedancja wyjœciowa takiego mikrofonu jest bardzo du¿a rzêdu dziesi¹tek megaomów. Wymaga on zatem zastosowania wzmacniacza umieszczonego bezpoœrednio w obudowie. Koniecznoœæ polaryzowania kondensatora w mikrofonie pojemnoœciowym uda³o siê wyeliminowaæ przez zastosowanie membrany wykonanej z trwale spolaryzowanej elektrycznie folii poliestrowej zwanej elektretem. Jednak¿e wzmacniacz przymikrofonowy pozosta³. Jest on z regu³y zbudowany na tranzystorze polowym (w tañszych wersjach), który zapewnia odpowiednio du¿¹ impedancjê wejœciow¹ przy stosunkowo ma³ych szumach (rys. 1). Popularne mikrofony elektretowe kosztuj¹ ok. 2÷5 z³. Wymagaj¹ napiêcia zasilaj¹cego wzmacniacz rzê+9V + du 1÷10 V. Do zasilania C15 mikrofonu i równocze– 47mF BAT snego odbierania sygna6F22 ³u akustycznego wystarcz¹ dwa przewody M1 (przewód ekranowany). Obudowa, zawieraj¹ca mikrofon i wzmacniacz ma œrednicê oko³o 4÷8 mm, przy wysokoœci 4÷10 mm. S¹ to zatem urz¹dzenia naprawdê miniaturowe. Jeszcze jedn¹ cech¹ charakteryzuj¹c¹ mikrofony jest ich charakterystyka kierunkowa, czyli zmiana czu³oœci mikrofonu w funkcji k¹ta padania fali akustycznej. Kszta³t charakterystyki mikrofonu zale¿y od jego budowy

mechanicznej. W pewnym zakresie mo¿na jednak tak¹ charakterystykê korygowaæ. Jak powiedziano na wstêpie nasz uk³ad ma s³u¿yæ miêdzy innymi do prowadzenia pods³uchu. Zatem od mikrofonu wymaga siê charakterystyki silnie kierunkowej. Dziêki temu odbiera on dŸwiêki dobiegaj¹ce z jednego kierunku, silnie t³umi¹c wszystkie sygna³y „zak³ócaj¹ce” które nie le¿¹ na osi mikrofonu. Fabryczne mikrofony kierunkowe wykonuje siê jako mikrofony interferencyjne (rys. 2). W takim mikrofonie fala dŸwiêkowa przed dotarciem do membrany przechodzi przez rurê kierunkow¹, która mo¿e mieæ d³ugoœæ nawet do 1 m. Wzd³u¿ rury znajduj¹ siê otwory z odpowiednio dobranymi filtrami akustycznymi. Rura zbiera fale dŸwiêkowe wpadaj¹ce przez otwory i doprowadza je do

C16 47n R2 10k

C1 10mF R19 10k

3

R1 10k

M

C2

R3 100k 330n

2

1

US2-A

+9V 8 US1-A

C9

7

4

C4 R4 1k

C11 R10 1k

8

R5 1k

100mF

T2 BC557B

R8 10k

LM358 C3 22mF

C10 10mF

4

5 6

T1 BC547B

LM358

R9

330p

51k

100p P1 47k-B

C13

4,7n

C14

R17 6,8k R6 68k

C6 R7 C7 2,2n 33k 1n

C5 4,7n

C8 510p

R14 3,9k

R18 6,8k

R15 3,9k

C12 10n

2

US1-B

1

R11 22k

5 6

US2-B

W£1-B

2kHz 0 4kHz

R16 3,9k

3

P2 47k-A W£1-A

4,7n

R12 22k

R13 22k

Rys. 3 Schemat ideowy wzmacniacza do mikrofonu

7

S£UCHAWKI 16÷33W

10/99 teraz do opisanego poni¿ej wzmacniacza i uk³ad pods³uchiwania jest ju¿ gotowy. Mo¿na przyst¹piæ do zabawy. Na zakoñczenie tego byæ mo¿e przyd³ugiego wstêpu wypada jeszcze wspomnieæ o bardzo specyficznych mikrofonach kierunkowych charakteryzuj¹cych siê du¿¹ czu³oœci¹, przy bardzo dobrej kierunkowoœci. S¹ to mikrofony stosowane przez tzw. „³owców dŸwiêków”. Ca³a maszyneria sk³ada siê ze zwyk³ego mikrofonu o doœæ wyraŸnej kierunkowoœci i parabolicznego zwierciad³a akustycznego o œrednicy rzêdu 1÷1,5 m, bardzo zbli¿onego podobnego do klasycznej anteny satelitarnej (nie myliæ z anten¹ offsetow¹, która jest tak¿e paraboliczna, ale nieco „kopniêta” w bok). Mikrofon umieszczony jest w ognisku zwierciad³a sk¹d odbiera dŸwiêki zebrane z du¿ej powierzchni i skupione w ognisku. Tego typu zestaw umo¿liwia „³apanie” dŸwiêków nawet z odleg³oœci kilkudziesiêciu metrów (bli¿ej stu ni¿ dziesiêciu). Zapaleñcom proponuje wypróbowanie tego typu uk³adu przy wykorzystaniu starej anteny satelitarnej.

£owcy dŸwiêków czyli mikrofon kierunkowy Ciekawe co z tego wyniknie, mo¿e jakiœ nowy James Bond.

Opis uk³adu Mikrofon pojemnoœciowy (elektretowy) M1 zasilany jest przez rezystor R19, który stanowi równoczeœnie jego obci¹¿enie. Sygna³ akustyczny przez kondensator C2 doprowadzany jest do wstêpnego wzmacniacza nieodwracaj¹cego US1A o regulowanym wzmocnieniu. Regulacjê wzmocnienia w przedziale od 2 V/V do 48 V/V zapewnia potencjometr P1. Kondensator C4 ogranicza pasmo przepustowe od góry. Czêstotliwoœæ ograniczania jest zmienna i zale¿y od wzmocnienia. Im wiêksze wzmocnienie tym ograniczenie nastêpuje przy ni¿szych czêstotliwoœciach. Dziêki temu przy wiêkszym wzmocnieniu wystêpuje wiêksze t³umienie szumów wzmacniacza mikrofonowego i wzmacniacza US1A. Za wzmacniaczem wstêpnym umieszczone s¹ dwa filtry, których charakterystyki czêstotliwoœciowe przedstawiono na

a) [dB] 8,0

0,0

–8,0

–16,0

–24,0

–32,0 10Hz

100Hz

1kHz

10kHz

100kHz

b) [dB] 16,0

12.0

8,0

4,0

0,0

–4,0 10Hz

100Hz

1kHz

10kHz

100kHz

Rys. 4 Charakterystyki filtrów: a) dolnoprzepustowych 2 kHz i 4 kHz, b) prezencyjnego 5 kHz

9

rysunku 4. Pierwszy z nich jest aktywnym filtrem dolnoprzepustowym drugiego rzêdu US1B. Filtr ten posiada mo¿liwoœæ wybierania czêstotliwoœci granicznej przy pomocy prze³¹cznika W£1. Do wyboru s¹ trzy rodzaje charakterystyk: p³aska (bez ograniczania pasma), dolnoprzepustowa 2 kHz i 4 kHz. O czêstotliwoœci granicznej decyduj¹ pojemnoœci kondensatorów C5, C7 i C6, C8. Wzmocnienie filtru w paœmie przepustowym i przy p³askiej charakterystyce jest jednostkowe. Drugi z filtrów jest regulowanym filtrem prezencyjnym US2B. Czêstotliwoœæ œrodkowa filtru wynosi 5 kHz i znajduje siê w pobli¿u najwy¿szej czu³oœci ucha. Zadaniem tego filtru jest zwiêkszenie wyrazistoœci mowy podczas pods³uchiwania rozmów przez wyeliminowanie tonów wysokich i niskich. Podobne filtry stosowane s¹ w telefonii. Wielkoœæ „podbicia” czêstotliwoœci prezencyjnych jest regulowana potencjometrem P2 w zakresie od 0 do 16 dB. Filtr zrealizowano w oparciu o mostek podwójne T (TT) umieszczony w ga³êzi ujemnego sprzê¿enia zwrotnego. W jego sk³ad wchodz¹ elementy R15, R17, R18, C12, C13, C14. Druga ga³¹Ÿ sprzê¿enia zwrotnego jest liniowa (R13). Potencjometr P2 pozwala na p³ynne zmienianie wielkoœci sprzê¿enia pochodz¹cego z obu ga³êzi. Wzmocnienie filtru poza pasmem prezencyjnym jest jednostkowe. Dzia³anie filtru prezencyjnego jest skuteczne tylko w przypadku ustawienia charakterystyki p³askiej w filtrze dolnoprzepustowym US1B. Po w³¹czeniu jednego z filtrów dolnoprzepustowych filtr prezencyjny wywiera znacznie mniejszy wp³yw na wypadkow¹ charakterystykê przenoszenia, choæ jest on jeszcze zauwa¿alny. Ostatnim stopniem uk³adu jest wzmacniacz s³uchawkowy US2A. Tranzystory T1 i T2 spe³niaj¹ funkcjê przeciwsobnego wzmacniacza pr¹dowego pracuj¹cego bez pr¹du spoczynkowego. Zniekszta³cenia wynikaj¹ce z prze³¹czania tranzystorów s¹ w olbrzymiej wiêkszoœci eliminowane przez g³êbokie sprzê¿enie zwrotne obejmuj¹ce ca³y wzmacniacz. Wzmocnienie tego stopnia wynosi 6 V/V. Do wyjœcia wzmacniacza mo¿na pod³¹czyæ s³uchawki o impedancji 16÷33 W. Ca³y uk³ad wzmacniacza zasilany jest z baterii 9 V typu 6F22. Dzielnik rezystancyjny R1, R2 dostarcza po³owê napiêcia zasilania do polaryzacji wejœæ wzmacnia-

10

£owcy dŸwiêków czyli mikrofon kierunkowy

Mikrofon ³¹czy siê z p³ytk¹ przy pomocy przewodu ekranowanego. Nale¿y zwróciæ uwagê na biegunowoœæ pod³¹czenia mikrofonu. Masa (ekran) przewodu musi byæ po³¹czona z mas¹ mikrofonu, Monta¿ i uruchomienie która jest zwarta z jedn¹ z nó¿ek (widaæ to wyraŸnie patrz¹c na mikrofon od Monta¿ uk³adu nie wymaga komenspodu). tarza. Jedyna uwaga dotyczy potencjoOpis wykonania rurki do mikrofonu metrów P1 i P2, które s¹ montowane na kierunkowego podano powy¿ej. Je¿eli p³ytce drukowanej po stronie œcie¿ek, wzmacniacz bêdzie wykorzystywany do tak by oœki znalaz³y siê po stronie eleods³uchiwania pracy serca lub pracy silnimentów (patrz fotografia). Koñcówki ka na mikrofon nie zak³ada siê rurki. potencjometrów ³¹czy siê drucikami (obWskazane jest natomiast owiniêcie g¹bk¹ ciêtymi nó¿kami elementów) z polami lub piank¹ izolacyjn¹, zostawiaj¹c wolny na p³ytce. Jako W£1 zastosowano miniakoniec na którym jest „wejœcie” czyli turowy dwusekcyjny prze³¹cznik suwamembrana. Tak przygotowany mikrofon kowy, który mo¿na ustawiaæ w trzech przyk³ada siê do klatki piersiowej i mo¿na pozycjach. ju¿ ws³uchiwaæ siê w pracê serca. Podobnie przy silniku, mikrofon przyk³ada siê M w ró¿ne miejsca pracuj¹ceP1 go silnika i nads³uchuje odg³osów jakie wydaj¹ poszczególne mechanizmy, co C3 bardzo u³atwia wychwycenie wszelkich nieprawid³oC2 woœci. Przy prowadzeniu R5 ods³uchu silnika nale¿y bardzo uwa¿aæ, aby nie C4 dotkn¹æ paska klinowego US1 LM lub innych obracaj¹cych 358 siê elementów, gdy¿ grozi C6 C8 to wci¹gniêciem i zmia¿d¿eniem rêki, lub palców. Trzeba te¿ zwracaæ uwagê C5 C7 2kHz 0 4kHz na przewody s³uchawkowe, mikrofonu i zasilaj¹ce R11 C1 które mog¹ siê gdzieœ wpl¹taæ. P2 Prowadz¹c nas³uch wykorzystuje siê oba filtry i potencjometr wzmocnienia. Przy wyborze filtrów i wielkoœci wzmocnienia R14 nale¿y siê kierowaæ jak najC14 R15 lepsz¹ s³yszalnoœci¹ w s³uC13 chawkach. Nie ma tu uniwersalnej regu³y, która C12 LM US2 mówi jak postêpowaæ w ta358 C10 C9 kich przypadkach. UstaT1 wienia nale¿y dobieraæ R9 eksperymentalnie do waT2 C11 C15 runków. Przy zbyt du¿ym wzmocnieniu mo¿e wyst¹piæ zjawisko sprzê¿enia + S akustycznego objawiaj¹ce siê g³oœnym piskiem dobiegaj¹cym ze s³uchawek, jest Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów czy operacyjnych US1 i US2. Pr¹d pobierany przez uk³ad bez sygna³u nie przekracza 20 mA.

T

R2

R6

R18

R16

T

C16

R10

R8

R17

R13

R1

R12

R7

R3

R4

R19

774

477

10/99 to normalne. Gdy wzmocniony sygna³ wyemitowany przez s³uchawki zostanie odebrany przez mikrofon ulega on dalszemu wzmocnieniu, tak d³ugo a¿ nast¹pi wzbudzenie uk³adu objawiaj¹ce siê piskiem. Warunki wzbudzenia s¹ zmienne i zale¿¹ od g³oœnoœci i odleg³oœci s³uchawek od mikrofonu. Jedynym sposobem wyeliminowania sprzê¿enia jest zmniejszenie wzmocnienia uk³adu. Wykaz elementów

Pó³przewodniki US1, US2

– LM 358

Rezystory R4, R5, R10 R14÷R16 R17, R18 R1, R2, R8, R19 R11÷R13 R7 R9 R6 R3 P1 P2

W/0,125 W – 1 kW W/0,125 W – 3,9 kW W/0,125 W – 6,8 kW – – – – – – – –

W/0,125 W 10 kW W/0,125 W 22 kW W/0,125 W 33 kW W/0,125 W 51 kW W/0,125 W 68 kW W/0,125 W 100 kW W-B PR 186 47 kW W-A PR 186 47 kW

Kondensatory C4 C9 C8 C7 C6 C5, C13, C14 C12 C16 C2 C1, C10 C3 C15 C11

– – – – –

100 pF/50 V ceramiczny 330 pF/50 V ceramiczny 510 pF/50 V ceramiczny 1 nF/50 V ceramiczny 2,2 nF/50 V ceramiczny

– – – – – – – –

4,7 nF/50 V ceramiczny 10 nF/50 V ceramiczny 47 nF/50 V ceramiczny 330nF/50 V MKSE-20 10 mF/25 V 22 mF/25 V 47 mF/16 V 100 mF/16 V

Inne M1 S£1 W£1

– miniaturowy mikrofon pojemnoœciowy (elektretowy) – s³uchawki 16÷33 W

– prze³¹cznik suwakowy trzypozycyjny p³ytka drukowana numer 477

P³ytki drukowane wysy³ane za zaliczeniem pocztowym, mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 477 – 3,55 z³ + koszty wysy³ki.

à Ryszard Kozera

T

10/99

Miernictwo i urz¹dzenia warsztatowe

Charakterograf – przystawka do oscyloskopu W praktyce amatorskiej czêsto zachodzi potrzeba szybkiego sprawdzenia jakiegoœ elementu. W niektórych przypadkach nie jest to wcale ³atwe gdy¿ z regu³y do dyspozycji mamy miernik uniwersalny. Oscyloskop praktycznie nie nadaje siê do sprawdzania elementów elektronicznych, chyba ¿e wyposa¿y siê go w odpowiedni¹ przystawkê. Opisywana w artykule przystawka pozwala na obserwacjê na ekranie oscyloskopu charakterystyk pr¹dowo-napiêciowych dowolnie wybranych elementów. Maksymalne napiêcie testuj¹ce jest równe 10 V, a pr¹d obci¹¿enia 100 mA. Urz¹dzenie posiada wbudowany generator przebiegu sinusoidalnego pozwalaj¹cy np. na ³atwy i efektowny test kondensatorów i cewek.

11

Wykorzystanie w pomiarze przebiegu sinusoidalnego pozwala na bardzo efektowne badanie pojemnoœci i indukcyjnoœci. W przypadku kondensatora, napiêcie sinusoidalne przy³o¿one do ok³adek wyprzedza o k¹t 90° przep³ywaj¹cy przez niego pr¹d. Schematycznie zale¿noœæ t¹ przedstawiono na rysunku 1. Skutkiem tego na ekranie oscyloskopu zaobserwowaæ mo¿na elipsê (w przypadku szczególnym okr¹g). Sk¹d siê ono bierze? OdpowiedŸ na to pytanie jest zwi¹zana bezpoœrednio z geometri¹. Otó¿ wzór geometryczny okrêgu jest nastêpuj¹cy:

X = sin (a + 90°) Y = sin ( a) Przesuniêcie o 90° stopni wprowadza w³aœnie kondensator do³¹czony do wejœcia T charakterografu. Sytuacja wygl¹da analogicznie w przypadku cewki. Z ma³¹ ró¿nic¹ – przep³ywaj¹cy przez cewkê pr¹d wyprzedza o 90° indukuj¹ce siê na niej napiêcie. Zale¿noœæ t¹ obrazuje rysunek 2. Przystawka mo¿e pos³u¿yæ do oszacowania pojemnoœci do³¹czonego kondensatora lub indukcyjnoœci cewki. Zadanie to pozostawiam do rozwi¹zania bardziej ambitnym czytelnikom. Przypomnê tylko wzory na reaktancjê pojemnoœciow¹ i impedancyjn¹:

XC =

1 2 × P ×f × C

XL = 2× P ×f × L

Nie ka¿dy posiadacz oscyloskopu uœwiadamia sobie jak wiele po¿ytecznych funkcji mo¿e spe³niaæ to urz¹dzenie. Oscyloskop pozwala standardowo na obserwacjê wy³¹cznie napiêæ, jednak¿e wyposa¿ony w odpowiednie przystawki potrafi nawet spe³niaæ funkcjê telewizora! My postanowiliœmy jednak skupiæ siê na bardziej dydaktycznych zastosowaniach oscyloskopu. Jednym z nich jest prezentowana w artykule przystawka, przy pomocy której mo¿na badaæ charakterystyki pr¹dowo-napiêciowe wielu elementów np. diod pó³przewodnikowych, diod Zenera,

kondensatorów, cewek, rezystorów, tranzystorów itp. Urz¹dzenie mo¿e równie¿ pos³u¿yæ do sprawdzania zwaræ i przejœæ w obwodzie. Dane techniczne: Zakresy napiêæ – 10 Vpp, 5 Vpp, wyjœciowych: 2 Vpp, 1 Vpp, 0,5 Vpp, 0,2 Vpp Zakresy pr¹dów obci¹¿enia – 10 mA, 1 mA, (przy U=1 V): 100 mA, 10 mA Czêstotliwoœæ sygna³u sinusoidalnego – 10 kHz Wydajnoœæ pr¹dowa generatora – min. 100 mA

Ma³a wskazówka – nale¿y zwróciæ uwagê na fakt, ¿e element do³¹czony do wejœcia T tworzy z szeregow¹ rezystancj¹ dzielnik napiêciowy.

Budowa i dzia³anie Oscyloskop, do którego do³¹czony zostanie charakterograf musi pracowaæ w trybie z zewnêtrzn¹ podstaw¹ czasu. Wówczas wewnêtrzny generator podstawy czasu jest nieaktywny. Charakterograf ³¹czy siê z oscyloskopem za poœrednictwem dwóch sygna³ów X i Y. Jak sugeruje nazwa s¹ to wspó³rzêdne (na p³aszczyŸnie ekranu oscyloskopowego). W istocie zmiana napiêcia na wejœciu X oscyloskopu powoduje zmianê po³o¿enia plamki

12

Charakterograf – przystawka do oscyloskopu

a)

ic

uc

C

b) u,i

Um

Im

wt 0°

90°

180°

270°

360°

c) U a=–90 I

Rys. 1 Przebieg pr¹du na kondensatorze w funkcji napiêcia

Schemat ideowy charakterografu przedstawiony zosta³ na rysunku 4. Generator przebiegu sinusoidalnego zbudowano w uk³adzie z mostkiem Wiena w oparciu o wzmacniacz operacyjny US1A. Generatory z mostkiem Wiena wytwarzaj¹ przebieg sinusoidalny o bardzo ma³ym poziomie zniekszta³ceñ. Jedn¹ z wad tych generatorów jest ma³a stabilnoœæ amplitudy generowanych drgañ wymuszaj¹ca koniecznoœæ stosowania dodatkowego obwodu stabilizacji amplitudy. Do jej stabilizacji wykorzystano uk³ad z tranzystorem polowym T1. W jego sk³ad wchodz¹ równie¿ elementy R9÷R13, D1 oraz C3. Dzia³a on w nastêpuj¹cy sposób. Za spraw¹ diody D1 kondensator C3 ³aduje siê do ujemnego napiêcia równego amplitudzie sygna³u wyjœciowego. Ujemne napiêcie steruje bramk¹ tranzystora polowego T1. Spe³nia on w tym uk³adzie funkcjê regulowanej napiêciowo rezystancji. Wprowadzenie tego elementu w pêtlê ujemnego sprzê¿enia zwrotnego wp³ywa na wzmocnienie wzmacniacza stabilizuj¹c w efekcie amplitudê generowanych drgañ. Wartoœæ kondensatora C3 definiuje sta³¹ czasow¹ (czas reakcji na zmiany napiêcia na wyjœciu) i jest doœæ krytyczna. Zbyt ma³a albo zbyt du¿a jego wartoœæ sprawi³aby, ¿e obwód nie spe³ni³aby swojej funkcji w³aœciwie. Z wyjœcia generatora sygna³ trafia do dzielnika napiêciowego. Zbudowano go w oparciu o szeœciopozycyjny prze³¹cznik obrotowy W£1 oraz rezystory R3÷R8. Potencjometr P1 s³u¿y do kalibracji napiêcia wyjœciowego. Przyjête zosta³y nastêpuj¹ce zakresy napiêæ wyjœciowych: 10 V pp , 5 V pp , 2 V pp , 1 Vpp, 0,5 Vpp, 0,2 Vpp. Wartoœci tych

w p³aszczyŸnie poziomej. Natomiast zmiana napiêcia na wejœciu Y powoduje przemieszczenie plamki w p³aszczyŸnie pionowej. Oscyloskop zachowuje siê wiêc jak analogowy analizator XY. Szybko zmieniaj¹ce siê sygna³y doprowadzone na jego wejœcia X i Y tworz¹ obraz na ekranie oscyloskopu. W opisywanym charakterografie wspó³rzêdna X odzwierciedla wartoœæ napiêcia na badanym elemencie, a wspó³rzêdna Y jest „obrazem” przep³ywaj¹cego przez ten¿e element pr¹du. Na rysunku 3 przedstawiony zosta³ schemat blokowy chararakterografu. W jego sk³ad wchodz¹: generator napiêcia sinusoidalnego o czêstotliwoœci 10 kHz, prze³¹czany dzielnik napiêciowy, wzmacniacz wyjœciowy oraz obwód pomiarowy, którego sk³adnikami s¹ z kolei prze³¹czana rezystancja szeregowa oraz wzmacniacz ró¿nicowy pomiaru pr¹du. Trzy pierwsze bloki odpowiedzialne s¹ za generowanie sygna³u testowego o amplitudzie zaUS1A, T1 danej prze³¹cznikiem W£1. Sygna³ GEN. SYGN. SINUS. 10 kHz ten doprowadzany jest nastêpnie do badanego elementu za poœrednictwem jednego z wybieranych prze³¹cznikiem W£2 szeregowych rezystorów. Pr¹d przep³ywaj¹cy przez testowany element jest wprost proporcjonalny do spadku napiêcia na w³¹czonej szeregowo z nim rezystancji. Wzmacniacz ró¿nicowy jest odpowiedzialny za normalizacjê tego napiêcia i doprowadzenie do wejœcia Y oscyloskopu.

10/99

a)

iL

uL

L

b) u,i

Um

Im

wt 0°

90°

180°

270°

360°

c) U a=90 I

Rys. 2 Przebieg pr¹du na indukcyjnoœci w funkcji napiêcia

napiêæ nie musz¹ byæ okreœlone z du¿¹ dok³adnoœci¹, dlatego w dzielniku wykorzystano rezystory z szeregu E24 o tolerancji ±5%. Nastêpnym, po dzielniku obwodem jest wzmacniacz wyjœciowy skonstruowany w oparciu o wzmacniacz operacyjny US1B oraz tranzystory T2 i T3. Zastosowanie tranzystorów w stopniu wyjœciowym wzmacniacza pozwoli³o zwiêkszyæ wydajnoœæ pr¹dow¹ do oko³o ±100 mA. Dodatkow¹ korzyœci¹ wynikaj¹c¹ z ich zastosowania jest zabezpieczenie wzmacniacza operacyjnego US1B przed uszkodzeniem. Wzmocnienie tego stopnia jest zale¿ne od wartoœci rezystorów R15 i R16 (wynosi oko³o 18 dB). W szereg z badanym elementem w³¹czana jest rezystancja pozwalaj¹ca na zmierzenie p³yn¹cego przez niego pr¹du. Do wyboru wartoœci tej rezystancji s³u¿y prze³¹cznik obrotowy W£2.

US1B, T2, T3 SKOKOWA REGULACJA NAPIÊCIA

PRZE£ACZANA REZYSTANCJA SZEREGOWA

WZMACNIACZ MOCY

T

BADANY ELEMENT

US2A BUFOR

X

POMIAR NAPIÊCIA

US2B

OSCYLOSKOP

+ –

WZMACNIACZ RÓ¯NICOWY

Y

POMIAR PR¥DU

Rys. 3 Schemat blokowy przystawki do oscyloskopu

Charakterograf – przystawka do oscyloskopu

10/99

wejœcie wzmacniacza US2A przed pojawieniem siê napiêcia o amplitudzie przekraczaj¹cej ±15 V. Do poprawnej pracy charakterografu niezbêdne jest symetryczne napiêcie zasilaj¹ce o wartoœci ±15 V. Napiêæ o takiej wartoœci dostarczaj¹ stabilizatory scalone US3 i US4. Aby zapewniæ poprawne warunki pracy wszystkich stopni charakterografu musi on dostarczaæ pr¹dów o wartoœciach ±200 mA. Wydajnoœæ pr¹dowa stabilizatorów 7815 i 7915 jest wystarczaj¹ca. Tracona w nich moc jest niewielka, dlatego nie wymagaj¹ radiatorów.

U¿ytkownik do wyboru posiada nastêpuj¹ce wartoœci rezystancji: 100 kW, 10 kW, 1 kW, 100 W. Odpowiadaj¹ one nastêpuj¹cym pr¹dom (kolejno): 10 mA, 100 mA, 1 mA oraz 10 mA. Podany na podzia³ce pr¹d jest pr¹dem zwarcia dla napiêcia wyjœciowego o amplitudzie 1 V. Pomiêdzy wyjœciem testowym charakterografu a wejœciem X oscyloskopu zastosowany zosta³ wtórnik napiêciowy ze wzmacniaczem operacyjnym US2A. Do pomiaru pr¹du p³yn¹cego przez element do³¹czony do wejœcia T wykorzystano wzmacniacz ró¿nicowy zbudowany w oparciu o uk³ad US2B i rezystory R26÷R28. Wzmacniacz ten mierzy spadek napiêcia na szeregowej rezystancji i podaje go na wejœcie Y oscyloskopu. Wszystkie wyjœcia charakterografu zosta³y zabezpieczone rezystorami o wartoœci 100 W. Na wyjœciu T zastosowano dodatkowo diody zabezpieczaj¹ce

B1

–

US3

PR1

Vin

+

~

100mA

Uk³ad zosta³ zmontowany na dwóch p³ytkach drukowanych, które przedstawiono na rysunku 5. Na pierwszej p³ytce zosta³y umieszczone prze³¹czniki W£1, W£2 wraz z rezystorami dzielnika napiêciowego (R3÷R7) i pr¹dowego

(R21÷R24) oraz gniazda X, Y i T. Gniazda X i Y s¹ typu BNC. Na drugiej p³ytce zmontowano pozosta³e elementy charakterografu. P³ytka g³ówna ³¹czy siê z p³ytk¹ czo³ow¹ trzema odcinkami przewodu oraz czterema odcinkami grubszego drutu. Dziêki takiemu po³¹czeniu p³ytka czo³owa stanowi trzon konstrukcji mechanicznej i nie jest konieczne przykrêcanie p³ytki g³ównej do obudowy. Rozmiary p³ytek zosta³y dopasowane do uniwersalnej obudowy z tworzywa sztucznego dostêpnej w sprzeda¿y detalicznej. W obudowie nale¿y umieœciæ transformator, gniazdo bezpiecznikowe oraz w³¹cznik sieciowy. Na rysunku 6 przedstawiono widok przedniej œcianki obudowy. Gniazda X, Y, T oraz ^ nale¿y przymocowaæ na p³ycie czo³owej. Nale¿y przemyœleæ sposób zamocowania prze³¹czników W£1 i W£2. Je¿eli w domowym warsztacie nie posiadamy dwóch przewodów kon-

GB008

~

TR1 TS6/64 (TS8/24)

Monta¿ i uruchomienie

13

C5 470mF

~18V

LM 7815

C7 100n

+15V

+15V

C9 100n

C11 47mF

C13 47n

~220V

GND ~18V

C6 470mF

C8 100n

Vin

C10 100n

LM 7915

C12 47mF

C14 47n –15V

–15V

US4

R4 82k

10n

3

R5 39k

1

+15V

13

R1 1,6k

6

R7 3,9k

TL082

R8 8,2k

T2 BC337-16 C4 1mF

+15V

3

C1 10n

2

R2 1,6k

5 US1-A

1

P1 2,2k

R10 R9 4,3k

10k

D1 1N4148

R11 1M S D

G

T1 BF245

R12 1M

R13 10k C3 10n

6

R14 100k

+15V

2×1N4148

D4 R31

5

2×1N4148 7

7

US2-A

R19 33W

4

–15V

R24 100W

D2

8 US1-B

R23 1k

4

R6 22k

5

3

13

R17 10k

4

2

W£2

T 100W D5

6

–15V

D3

R30

R16 R15 15k

X 100W

TL072

100k

R20 33W

R26 10k

T3 BC327-16

+15V 3 2

8 1

US2-B

–15V

R27 10k

R29 Y 100W

4

R18 10k

Rys. 4 Schemat ideowy charakterografu

R25 10k

–15V R28 10k

T

C2

2

R22 10k

T

1

W£1

R21 100k

T

R3 220k

14

Charakterograf – przystawka do oscyloskopu

10/99 n¹ 10 V. Je¿eli zakres regulacji oka¿e siê niewystarczaj¹cy lub generowany sinus bêdzie mocno zniekszta³cony (w szczególnoœci wierzcho³ki) konieczne mo¿e siê okazaæ zast¹pienie tranzystora T1 innym egzemplarzem. Po ustawieniu amplitudy potencjometrem P1 mo¿na jeszcze sprawdziæ wartoœci amplitud sygna³u na pozosta³ych zakresach. Po wykonaniu tej czynnoœci, proces uruchamiania mo¿na uznaæ za zakoñczony – urz¹dzenie jest gotowe do u¿ycia.

ARTKELE 491

Pos³ugiwanie siê charakterografem

+

R11

R9 R1 R2

R20

R25

US2 R26 R27

R31

R3

R21 R4

R23

R6

R7

W£2

R22 R5

C14

D4

D5 P1

T

Y

R28

R14

C1

R24

T

X

Y

D3 C4

~

W£1

R29

T3

D2

R8

~

X

R10

C13

R30

TL072

~

~

T1

US1 TL082

–

C6 C5

D1 C2

R19 R16

C3

R13

C8

R17

R12

R15

C10

R18

T2

US3

C7 PR1

C12

T

C11

C9

US4

T

491 ARTKELE

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

Pos³ugiwanie siê charakterografem jest bardzo proste. Za ka¿dym razem badany element do³¹czany jest do zacisków T i ^. Je¿eli badany element posiada polaryzacjê, to wskazane jest jej zachowanie np. katodê diody ³¹czymy z mas¹, a anodê z wejœciem T. Odwrotne w³¹czenie badanego elementu nie spowoduje uszkodzenia charakterografu ani elementu. Jednak¿e obserwowana na ekranie oscyloskopu charakterystyka bêdzie odwrócona. Nale¿y tak¿e pamiêtaæ o tym ¿e wyjœcie X charakterografu powinno byæ do³¹czone do wejœcia X oscyloskopu (gniazdo BNC w okolicy uk³adu podstawy czasu) a wyjœcie Y do wejœcia Y oscyloskopu (normalne wejœcie sygna³u – równie¿ gniazdo BNC). Podczas pracy urz¹dzenia mo¿e zajœæ potrzeba ustawienia wzmocnienia osi X oraz Y oscyloskopu. Wartoœci wzmocnieñ najlepiej dobraæ doœwiadczalnie. W Tabeli 1 przedstawiono przyk³ady ustawieñ prze³¹czników W£1 i W£2 charakterografu oraz osi X i Y oscyloskopu przy pomiarze przyk³adowych elementów.

oscyloskop na wyjœcie T charakterogracentrycznych zakoñczonych z obydwu fu. W miejscu tym powinien byæ obestron wtykami BNC, warto równie¿ pocny przebieg sinusoidalny o czêstotlimyœleæ o ich wykonaniu. woœci oko³o 10 kHz. Potencjometrem Po zamontowaniu wszystkich eleP1 ustawiamy amplitudê sygna³u rówmentów i sprawdzeniu poprawnoœci monta¿u mo¿emy przyst¹piæ do uruchamiania. W proceDo oscyloskopu Charakterograf ARTKELE sie uruchamiania przydatny 1V 100mA 1mA 2V Badany Wy X 0,5V 5V 10mA 10mA bêdzie oscyloelement skop. Prze³¹czni0,2V 10V T ki W£1 i W£2 ustawiamy w skrajne prawe Wy Y Regulacja napiêcia Regulacja pr¹du pozycje (odpowiednio: 10 V i 10 mA). Po w³¹czeniu zasilania, do³¹czamy Rys. 6 Wygl¹d p³yty czo³owej charakterografu

®

T

10/99

Fot. 1 Styki T i ^ rozwarte

Fot. 6 Test L=2,7 mH

Charakterograf – przystawka do oscyloskopu

Fot. 2 Styki T i ^ zwarte

Fot. 3 Test rezystancji

15

Fot. 5 Test C=100 nF

Fot. 4 Test C=47 pF

Fot. 7 Test diody Zenera 4,3 V Fot. 8 Test diody krzemowej Fot. 9 Test diody germanowej

Fot. 11 Test BC 547B

Tabela 1 – Ustawienia charakterografu i oscyloskopu przy pomiarze kilku wybranych elementów

Typ testu Test obwodu Rezystancja PojemnoϾ IndukcyjnoϾ Test diody Zenera Test diody Test tranzystora

WartoϾ lub typ

Ustawienie dzielnika napiêcia W£1

Ustawienie dzielnika pr¹du W£2

Obwód zwarty Obwód rozwarty 1 kW 47 pF 100 nF 2,7 mH Napiêcie Zenera 4,3 V Dioda krzemowa Dioda germanowa BC547

10 V 10 V 10 V 10 V 10 V 0,2 V 10 V 10 V 10 V 10 V

10 mA 10 mA 10 mA 10 mA 10 mA 10 mA 10 mA 10 mA 10 mA 1 mA

Wykaz elementów

5 V/dz. 2 V/dz. 0,5 V/dz. 2 V/dz 50 mV/dz. 2 V/dz. 5 V/dz. 2 V/dz. 2 V/dz. 2 V/dz.

Kondensatory cd. C4 – 1 mF/63 V C11, C12 – 47 mF/16 V C5, C6 – 470 mF/25 V

– 33 W/0,125 W

W/0,125 W R7 – 3,9 kW W/0,125 W R9 – 4,3 kW W/0,125 W R8 – 8,2 kW R10, R13, R17, R18, R22, W/0,125 W R25÷R28 – 10 kW W/0,125 W R15 – 15 kW W/0,125 W R6 – 22 kW W/0,125 W R4 – 82 kW W/0,125 W R5 – 39 kW W/0,125 W R14, R16 – 100 kW W/0,125 W R3 – 220 kW W/0,125 W R11, R12 – 1 MW W TVP 1232 P1 – 2,2 kW

– 100 W/0,125 W W/0,125 W – 1 kW W/0,125 W – 1,6 kW

C1÷C3 C13, C14 C7÷C10

– – – – – – – – –

TL 082 TL 072 LM 7815 LM 7915 BF 245 BC 337-16 BC 327-16 1N4148 mostek prostowniczy GB008

Rezystory R19, R20 R24, R29÷31 R23 R1, R2

5 V/dz. 5 V/dz. 0,5 V/dz. 5 V/dz 50 mV/dz. 1 V/dz. 1 V/dz. 0,2 V/dz. 0,2 V/dz. 2 V/dz.

Rezystory cd.

Pó³przewodniki US1 US2 US3 US4 T1 T2 T3 D1÷D5 PR1

Ustawienie osi X Ustawienie osi Y Fotografia oscyloskopu oscyloskopu

Kondensatory – 10 nF/100 V MKSE-20 – 47 nF/50 V ceramiczny – 100 nF/50 V ceramiczny

Fot. 1 Fot. 2 Fot. 3 Fot. 4 Fot. 5 Fot. 6 Fot. 7 Fot. 8 Fot. 9 Fot. 10

Inne W£1, W£2 – MPS 1112 prze³¹cznik obrotowy 12-pozycyjn. TR1 – transf. sieæ. 2×18 V/0,2 A np. TS 6/64, TS 8/24 p³ytka drukowana numer 491

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki, folie samoprzylepne mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 491 – 5,80 z³ folia F491 – 2,60 z³ + koszty wysy³ki.

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

16

Elektroakustyka, technika motoryzacyjna

Wzmacniacz samochodowy z zasilaczem ±12 V Opracowanie obejmuje stereofoniczny wzmacniacz mocy, który mo¿e pracowaæ jako monofoniczny w uk³adzie mostkowym. Wzmacniacz zasilany jest napiêciem symetrycznym ±12 V. Uk³ad zawiera tak¿e impulsowy zasilacz napiêcia –12 V przetwarzaj¹cy napiêcie +12 V (wzglêdem masy), jakie jest dostêpne w pojazdach samochodowych.

– 30 W –4W –1% – 60 W – +12 V (14,4 V) –8A

Maksymalny pobór pr¹du Pobór pr¹du bez wysterowania – 400 mA Napiêcie wyj. zasilacza – –14,4 V Maksymalny pr¹d zasilacza – 3 A

Zasilacz impulsowy – 12 V Dostêpne w pojazdach samochodowych pojedyncze napiêcie zasilania +12 V ogranicza uzyskanie du¿ej mocy wyjœciowej wzmacniacza m.cz., niezbêdnej do wiernego odtwarzania zw³aszcza niskich tonów. Do uzyskania du¿ej mocy trzeba stosowaæ przetwornice zwiêkszaj¹ce napiêcie zasilania. Uk³ady przetwornic s¹ skomplikowane i zawodne. Wymagaj¹ wykonania transformatora. Proponujemy rozwi¹zanie poœrednie wykorzystuj¹ce zasilanie symetryczne. Napiêcie dodatnie bêdzie pobierane bezpoœrednio z sieci

–

– 2×15 W

magnetycznym gromadzi siê jednoczeœnie energia. Po wy³¹czeniu klucza indukuje siê na indukcyjnoœci L impuls napiêcia o kierunku przeciwnym w celu podtrzymania przep³ywu pr¹du (zgodnie ze znan¹ z fizyki regu³¹ Lenza).Napiêcie to za poœrednictwem diody D jest do³¹czane do obci¹¿enia i filtrowane kondensatorem C (U2). Nastêpuje roz³adowanie energii zgromadzonej w polu magnetycznym. Indukcyjnoœæ L jest elementem poœrednicz¹cym w przekazywaniu energii elektrycznej ze Ÿród³a zasilania na wyjœcie. Stosuj¹c wysok¹ czêstotliwoœæ prze³¹czania mo¿na znacznie zmniejszyæ wymiary indukcyjnoœci jak i pojemnoœci filtruj¹ce. Uzale¿nienie dzia³ania uk³adu steruj¹cego od napiêcia wyjœciowego pozwala na stabilizacjê i regulacjê napiêcia. Uzyskuje siê to za pomoc¹ tzw. modulacji szerokoœci impulsów PWM (sta³a czêstotliwoœæ za³¹czania elementu kluczuj¹cego a zmienia siê proporcja czasu otwarcia do czasu zamkniêcia). Druga metoda to tzw. modulacja czêstotliwoœci impulsów PFM, polegaj¹ca np. na sta³ym czasie wy³¹czenia elementu a zmiennym czasie w³¹czenia powoduj¹ca efekt zmiany czêstotliwoœci (tak¿e zmienia siê proporcja czasu otwarcia do czasu zamkniêcia). Impulsowa praca elementów czynnych zmniejsza straty mocy i pozwala na miniaturyzacjê. Uk³ad ten umo¿liwia nie tylko zmianê polaryzacji napiêcia wyjœciowego, ale tak¿e podwy¿szenie jego wartoœci bezwzglêdnej. Wynika to z zastosowania indukcyjnoœci, która przy szybkim wy³¹czaniu indukuje impulsy napiêcia przewy¿szaj¹ce wielokrotnie napiêcie zasilaj¹ce. Jako uk³ad steruj¹cy wykorzystamy uk³ad scalony firmy MAXIM o oznaczeniu MAX 775. Jest on przewidziany ja-

pojazdu. Zwyczajowo jego wartoœæ jest okreœlana na +12 V. Praktycznie napiêcie na³adowanego akumulatora samochodowego wynosi 13,2 V, a w trakcie ³adowania (w czasie jazdy) œrednio wynosi 14,4 V. Napiêcie ujemne uzyskamy ze stosunkowo prostego zasilacza, przetwarzaj¹cego napiêcie dodatnie z sieci pojazdu. Zasilacz ten nie wymaga transformatora a jedynie d³awik, który mo¿na ³atwo wykonaæ we w³asnym zakresie lub nabyæ. Istotê dzia³ania zasilacza impulsowego napiêcia ujemnego wyjaœnimy w oparciu o schemat blokowy z rysunku 1. Sta³e napiêcie wejœciowe U1 zasila uk³ad steruj¹cy US i podawane jest do elementu kluczuj¹cego K. Element ten pe³ni rolê prze³¹czK nika a jest nim najD – czêœciej tranzystor polowy lub bipolarny. Impulsy napiêL C U2 cia zasilaj¹cego doU1 US ³¹czane s¹ do d³awika L. Powoduj¹ + one liniowo narastaj¹cy przebieg pr¹du w indukcyjnoœci, w której polu Rys. 1 Schemat blokowy zasilacza impulsowego napiêcia ujemnego +

Dane techniczne: Znamionowa moc wyjœciowa (stereo) Znamionowa moc wyjœciowa (mono) Rezystancja obci¹¿enia Zniekszta³cenia nieliniowe Moc muzyczna (mono) Napiêcie zasilania

10/99

Wzmacniacz samochodowy z zasilaczem ±12 V

10/99

ko zasilacz napiêcia ujemnego –12 V, ale posiada mo¿liwoœæ regulacji napiêcia wyjœciowego. Do rodziny tych zasilaczy nale¿¹ jeszcze uk³ady MAX 774 (–5 V) i MAX 776 (–15 V). Napiêcie zasilania mo¿e mieœciæ siê w granicach od 3 do 16,5 V. Ró¿nica napiêæ miêdzy koñcówk¹ zasilania (V+) a koñcówk¹ wyjœcia uk³adu (OUT) nie mo¿e przekraczaæ 21 V. Napiêcie na wyjœciu (OUT) nie mo¿e byæ mniejsze od –17 V. Uk³ad posiada wewnêtrzne napiêcie odniesienia VREF=1,5 V. Posiada tak¿e uk³ad ograniczania pr¹du elementu kluczuj¹cego (tranzystora MOSFET z kana³em typu P). Uk³ad ten ogranicza pr¹d po przekroczeniu napiêcia 210 mV (na dodatkowym rezystorze sprzê¿enia pr¹dowego) w odniesieniu do zasilania (V+). Maksymalne straty mocy nie powinny przekroczyæ 727 mW (obudowa DIP8). Zakres temperatur pracy dla uk³adu z oznaczeniem CPA wynosi 0 do +70°C. Z oznaczeniem EPA zakres ten wynosi od –40 do +85°C.

Zalet¹ uk³adu jest wysoka sprawnoœæ w szerokim zakresie pr¹dów obci¹¿eñ. Uzyskano to dziêki po³¹czeniu zalet impulsowej modulacji czêstotliwoœci (PFM) przy ma³ych pr¹dach i modulacji szerokoœci impulsów (PWM) przy du¿ych obci¹¿eniach. Maksymalna czêstotliwoœæ pracy wynosi 300 kHz. Pozwala to na zredukowanie wymiarów d³awika i zmniejszenie pojemnoœci kondensatorów. Tranzystor kluczuj¹cy jest w³¹czany kiedy napiêcie wyjœciowe spada poni¿ej ustalonej wartoœci. Wy³¹czanie tranzystora nastêpuje po przekroczeniu maksymalnego czasu w³¹czenia (oko³o 16 ms) lub po przekroczeniu maksymalnej wartoœci pr¹du przed up³ywem tego czasu. Minimalny czas wy³¹czenia tranzystora wynosi 2,3 ms. Wy³¹czenie utrzymuje siê, jak d³ugo napiêcie wyjœciowe nie spadnie poni¿ej wymaganej wartoœci. Wartoœæ ta jest okreœlona za pomoc¹ elementów wewnêtrznych lub zewnêtrznego dzielnika rezystancyjnego.

17

Przy ma³ym obci¹¿eniu tranzystor w³¹cza siê na jeden lub kilka cykli i nastêpnie wy³¹cza jak w tradycyjnym uk³adzie z modulacj¹ czêstotliwoœci impulsów. Dla zwiêkszenia sprawnoœci dodatkowo ograniczany jest pr¹d elementu kluczuj¹cego podczas dwóch pierwszych cykli do po³owy wartoœci maksymalnej. Oczywiœcie dotyczy to pierwszego ³adowania kondensatorów filtruj¹cych na wyjœciu zasilacza. Zwykle przy ma³ym obci¹¿eniu nie dochodzi do ograniczania pr¹du. Przy du¿ym obci¹¿eniu tranzystor podczas dwóch pierwszych cykli mo¿e dostarczyæ pr¹d wynosz¹cy po³owê wartoœci maksymalnej. Nastêpne cykle mog¹ ju¿ odbywaæ siê przy pe³nym pr¹dzie wynikaj¹cym z wartoœci napiêcia ograniczania 210 mV i rezystancji sprzê¿enia pr¹dowego. Tranzystor jest wy³¹czany wtedy po przekroczeniu maksymalnej wartoœci pr¹du. Ponowne w³¹czanie tranzystora nastêpuje po czasie 2,3 ms. Pulsacja napiêcia wyjœciowego nie ma sta³ej czêstotliwoœci.

R3

Akumulator

D£1 10mH

C2 100mF C3 C4 /50V 1mF 220n

R4

620k

R5

+

3×0,1E

12V

C1 100mF /50V

–

R1 820k

1

5

2

C5 100p

R2 150k

6

US1 MAX 775

3

R6

T1 IRF9530

7

C7 100n D£2 10mH

D1 8

4

–12V

1

1N5822

L1 12mH

C6 100n

C20 100mF /50V

C21 100mF /50V

C22 100mF /50V

4

(+)

(–)

C10 2200mF/25V C8 100n

R7

C12 100n

R8

We L/M

We P 47k P1 10k

C14

C15 1

1mF

R9 22k

5 US2

2

Wy L

Wy P

4

TDA2050

3 R11

W£1

S

C9 100n

2

R10 22k

R17 22k

R14 680W

R15 2,2W

R16 2,2W

C17 100mF /16V

C18 470n

C19 470n

M

C16 100mF /16V

1

TDA2050

R12 3 22k

22k R13 680W

US3 5 4

C13 100n

C11 2200mF /25V

Rys. 2 Schemat ideowy

+12V

1mF

47k P2 10k

GND

Uwy

18

Wzmacniacz samochodowy z zasilaczem ±12 V

Czêstotliwoœæ wzrasta ze wzrostem pr¹du obci¹¿enia. Doœæ istotny wp³yw na dzia³anie uk³adu ma d³awik. jego indukcyjnoœæ powinna zawieraæ siê w przedziale 10÷50 mH. Zbyt du¿a wartoœæ indukcyjnoœci mo¿e ograniczaæ maksymalny pr¹d p³yn¹cy przez element kluczuj¹cy. Pr¹d ten mo¿e nie osi¹gn¹æ wartoœci wynikaj¹cej z uk³adu ograniczania. Zbyt ma³a wartoœæ ogranicza sprawnoœæ uk³adu. Typowa wartoœæ indukcyjnoœci d³awika powinna wynosiæ 22 mH. Pr¹d nasycenia d³awika powinien byæ wiêkszy od pr¹du ograniczania (w naszym przypadku oko³o 7 A). D³awik powinien mieæ jak najmniejsz¹ rezystancjê co wymaga nawiniêcia drutem o œrednicy oko³o 1 mm.

Schemat ideowy i dzia³anie Opisywany uk³ad sk³ada siê z trzech podstawowych bloków: zasilacza –12 V i dwóch wzmacniaczy mocy. Do realizacji wzmacniaczy mocy wykorzystamy dwa uk³ady scalone TDA 2050 lub TDA 2051. Ich parametry

10/99

ny jest tranzystor T1. Bramka tranzystora sterowana jest bezpoœrednio z wyprowadzenia 7 uk³adu US1. Ujemne napiêcie indukowane na indukcyjnoœci L1 po wy³¹czeniu klucza do³¹czane jest do wyjœcia zasilacza przez diodê D1. W celu szybkiego prze³¹czania i ma³ego spadku napiêcia na diodzie, (co zmniejsza straty mocy) zastosowano diodê Schottky’ego. Kondensatory C7, C20, C21, C21 zapewniaj¹ filtracjê napiêcia wyjœciowego. Równoleg³e ³¹czenie kondensatorów elektrolitycznych na wejœciu jak i wyjœciu zasilacza ma za zadanie zmniejszenie impedancji i zwiêkszenie pr¹du p³yn¹cego przez kondensatory (sk³adowej zmiennej). W efekcie zmniejsza siê wartoœæ têtnieñ napiêcia wyjœciowego. Powinny to byæ kondensatory o ma³ej impedancji tzw. ESR rzêdu 20 mW przy czêstotliwoœci 100 kHz. Dodatkowo napiêcie wyjœciowe ujemne jest filtrowane d³awikiem D£2. Zmniejsza to mo¿liwoœæ zak³ócania wzmacnianego sygna³u m.cz. sk³adowymi w.cz. pochodz¹cymi z zasilacza. Du¿a wartoœæ pojemnoœci kondensato-

maksymalne s¹ nastêpuj¹ce: napiêcie zasilania ±25 V, pr¹d wyjœciowy 5 A (ograniczany wewnêtrznie), maksymalna moc strat 25 W. Montowane s¹ w obudowie piêcionó¿kowej (Pentawatt) i wyposa¿one w zabezpieczenie termiczne i zabezpieczenie przed zwarciem wyjœcia do masy. Prosty jest tak¿e schemat aplikacyjny przypominaj¹cy typowy wzmacniacz operacyjny. Opis schematu rozpoczniemy od zasilacza napiêcia ujemnego. Napiêcie zasilaj¹ce +12 V (z akumulatora lub sieci pojazdu) podawane jest do zacisków „+” i „–” 12 V. Bezpoœrednio jest ono wykorzystywane do zasilania napiêciem dodatnim wzmacniaczy mocy US2 i US3. Przez d³awik D£1, zmniejszaj¹cy przenikanie zak³óceñ do sieci pojazdu i wzmacniaczy mocy doprowadzane jest do zasilacza –12 V. Kondensatory C1, C2, C3, C4 blokuj¹ zasilanie uk³adu steruj¹cego US1 i ca³oœci zasilacza. Równolegle po³¹czone rezystory R4, R5, R6 stanowi¹ rezystor sprzê¿enia pr¹dowego decyduj¹cy o maksymalnym pr¹dzie klucza i indukcyjnoœci. Jako klucz wykorzystywa-

ARTKELE 488

4 R3

C20

C21

C7

Akumulator

– 12V +

C22

D£2

C13

C16

D£1

C17

C8

R10

C14

P1

R16

R14 R8

R7

R6 C1

US3 R12

C9 R9

R4 R5 C3 C2

WeP

WeL 1W

1W

1W

R13

C5

R1

3

R15

R11

WyP R17

C18

P2

Uwy

C15 +

– +

+ C10

Rys. 3 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

C12 C17

T

D1

T

R2

US2

M W£1

T

ARTKELE 488 US1

WyL

C11

T

2

T

T1 IFR9530 C6 C4 MAX 775

L1 1

10/99

Wzmacniacz samochodowy z zasilaczem ±12 V

ra C11 (2200 mF) ma za zadanie uzyskanie wiêkszej mocy muzycznej. Przy impulsie obci¹¿enia pr¹d wyjœciowy pobierany jest z kondensatora. Z wyjœcia zasilacza pobierane jest napiêcie sprzê¿enia zwrotnego do uk³adu regulacji. Obwód sprzê¿enia zwrotnego stanowi¹ rezystory R1, R3. Tworz¹ one dzielnik napiêcia z rezystorem R2, pod³¹czonym do napiêcia odniesienia 1,5 V. Rezystor ten okreœla pr¹d dzielnika. Aktualna wartoœæ 150 kW wyznacza pr¹d 10 mA. Suma rezystancji (R1+R3) pomno¿ona przez pr¹d dzielnika równa jest wartoœci bezwzglêdnej napiêcia wyjœciowego zasilacza. Napiêcie na wyprowadzeniu 2 US1 jest bliskie 0 V. Kondensator C5 poprawia stabilnoœæ pracy zasilacza. Oba wzmacniacze mocy posiadaj¹ takie same uk³ady. Sygna³ stereofoniczny m.cz. np z wyjœæ g³oœnikowych odbiornika radiowego podawany jest do wejœæ L/M i P. Prze³¹cznik W£1 powinien byæ w pozycji S (nie montowaæ). Uk³ad dzielnika napiêcia R7, P1 (R8, P2) przeznaczony jest do dopasowania czu³oœci wzmacniacza do sygna³u wejœciowego. Sygna³ ten dalej przez kondensatory C14 (C15) podawany jest na wejœcia nieodwracaj¹ce 1 US2 (US3). Wejœcia odwracaj¹ce wykorzystane s¹ do realizacji ujemnego sprzê¿enia zwrotnego. Sygna³ sprzê¿enia zwrotnego podawany jest z wyjœcia przez dzielnik napiêcia R11, R13 (R12, R14). Obwód dzielnika jest zamkniêty dla sk³adowej zmiennej kondensatorami C16 (C17). Stosunek rezystorów dzielnika wyznacza wzmocnienie napiêciowe wzmacniacza mocy. Obci¹¿enie (g³oœniki) o impedancji 4 W nale¿y pod³¹czyæ do wyjœæ L (P) i masy. Przy pracy monofonicznej sygna³ jednego kana³u, lub sumê sygna³ów podajemy do wejœcia L/M. Prze³¹cznik lub zwora W£1 powinna zostaæ prze³¹czona w pozycjê M. Sygna³ z wyjœcia US2 podawany jest wtedy przez rezystor R17 do wejœcia odwracaj¹cego US3. Po wzmocnieniu, na wyjœciu US3 bêdzie sygna³ o fazie przeciwnej ni¿ na wyjœciu US2. Obci¹¿enie (g³oœnik) nale¿y pod³¹czyæ miêdzy zaciski wyjœciowe L i P. W ten sposób uzyskamy moc ci¹g³¹ na poziomie 30 W. Wynika to z ograniczonej obci¹¿alnoœci zasilacza –12 V. Moc muzyczna (w impulsie) bêdzie równa wartoœci teoretycznej dla

uk³adu mostkowego o takich napiêciach zasilania, wynosz¹cej 60 W. Pobór pr¹du (z akumulatora) bez wysterowania wynosi oko³o 400 mA. Przy pe³nym wysterowaniu jego wartoœæ mo¿e dochodziæ do 7 A.

Monta¿ i uruchomienie Mamy mo¿liwoœæ wykonania trzech urz¹dzeñ na bazie tego opracowania: 1. Wzmacniacz samochodowy z zasilaczem –12 V. 2. Wzmacniacz mocy z zasilaniem symetrycznym (stereo lub mono). 3. Zasilacz napiêcia ujemnego. W zale¿noœci od tego na co siê zdecydujemy bêdziemy kompletowali podzespo³y. Szczególnej troski wymagaj¹ podzespo³y przeznaczone do wykonania zasilacza –12 V. Od ich jakoœci zale¿y praca zasilacza, a g³ównie maksymalna obci¹¿alnoœæ. D³awiki D£1 i D£2 powinny mieæ mo¿liwoœæ przewodzenia maksymalnego pr¹du co najmniej 3 A. Cewka L1 powinna posiadaæ indukcyjnoœæ 10÷15 mH i maksymalny pr¹d rzêdu 7 A. Najproœciej jest te elementy kupiæ. Cewkê L1 mo¿na wykonaæ we w³asnym zakresie korzystaj¹c z rdzenia U15×11×16 z ferrytu F807 (do du¿ych mocy) i odpowiadaj¹cego mu korpusu U1. Na korpusie nawin¹æ 6 zwojów drutu nawojowego w emalii o œrednicy 1÷1,2 mm. Po³ówki korpusu skleiæ uzyskuj¹c jak najmniejsz¹ szczelinê. Kondensatory elektrolityczne C1, C2, C20, C21, C22 powinny byæ specjalnymi kondensatorami do zasilaczy impulsowych o ma³ej impedancji szeregowej ESR i du¿ej sk³adowej zmiennej pr¹du. Obowi¹zkowo musz¹ to byæ kondensatory na napiêcie 50 V. Kondensator C3 powinien byæ ceramicznym tzw. monolitycznym. Rezystor sprzê¿enia pr¹dowego powinien mieæ rezystancjê oko³o 30 mW i jak najmniejsz¹ indukcyjnoœæ. Proponowane wykonanie przez równoleg³e po³¹czenie trzech rezystorów 0,1 W. Powinny to byæ rezystory bezindukcyjne np. rezystory do monta¿u powierzchniowego (monta¿ od strony druku). Sumaryczna moc maksymalna wydzielana na rezystorach wynosi oko³o 0,25 W.

19

Tranzystor T1 i uk³ady scalone US2, US3 nale¿y zamontowaæ na radiatorze. Proponujê wykorzystanie typowego kszta³townika aluminiowego jednostronnie ¿ebrowanego o wysokoœci co najmniej 60 mm. Otwory o œrednicy odpowiedniej do œrednicy tulejek izolacyjnych (4,3 mm) wykonaæ na wysokoœci 18 mm od krawêdzi. Powinny one znajdowaæ siê w œrodku miêdzy ¿eberkami radiatora w rozstawie 60 mm (T1 – US2) i 48 mm (US2 – US3). Monta¿ rozpocz¹æ od dostosowania œrednic otworów w p³ytce do œrednic wyprowadzeñ elementów. Pocynowaæ œcie¿ki silnopr¹dowe. Monta¿ uk³adów scalonych US2, US3 i tranzystora T1 wykonaæ na samym koñcu, ze wzglêdu na koniecznoœæ zamocowania ich na radiatorze. Tranzystor T1 zamontowaæ na wysokoœci 5 mm nad p³ytk¹ odpowiednio kszta³tuj¹c wyprowadzenia aby jego tylna czêœæ znalaz³a siê na poziomie uk³adów US2 i US3. Elementy te przylutowaæ dopiero po uprzednim przykrêceniu do radiatora. Wymagane jest ich izolowanie od radiatora korzystaj¹c z podk³adek i tulejek izolacyjnych. Radiator pod³¹czyæ do masy uk³adu. P³ytkê drukowan¹ przymocowaæ do radiatora za pomoc¹ k¹towników metalowych. Po sprawdzeniu poprawnoœci monta¿u i braku zwaræ przystêpujemy do uruchomienia uk³adu. Do tego celu niezbêdny bêdzie zasilacz +12 V o wydajnoœci oko³o 8 A lub na³adowany akumulator samochodowy, multimetr i dwa rezystory obci¹¿aj¹ce 8 W/10 W. Wskazany jest oscyloskop i generator m.cz. Uruchamianie rozpoczniemy od zasilacza –12 V. Od³¹czyæ zasilanie wzmacniaczy mocy przez odlutowanie zwor doprowadzaj¹cych do nich napiêcia zasilaj¹ce + 12 V i – 12 V. Pod³¹czyæ przez amperomierz (na zakresie 10 A) zasilanie do punktów +/– 12 V (przekrój przewodów co najmniej 1,5 mm 2). Pr¹d nie powinien przekraczaæ 300 mA. Od³¹czyæ amperomierz, pod³¹czyæ jako obci¹¿enie dwa szeregowo po³¹czone rezystory 8 W (16 W) i ponownie pod³¹czyæ zasilanie. Sprawdziæ napiêcie wyjœciowe zasilacza –12 V. Powinno wynosiæ oko³o –14,4 V. Mo¿liwe jest oczywiœcie ustalenie innej po¿¹danej wartoœci przez dobór rezystorów R1 i R3. Sprawdziæ nagrzewanie siê elementów. Pod³¹czyæ obci¹¿enie 8 W – napiêcie powinno

20

Wzmacniacz samochodowy z zasilaczem ±12 V

spaœæ minimalnie. Przy tych próbach zwróciæ uwagê na nagrzewanie siê rezystorów obci¹¿aj¹cych. Du¿y spadek napiêcia wyjœciowego œwiadczy o nieprawid³owym dzia³aniu uk³adu. Trzeba znaleŸæ i usun¹æ wadliwy element. Wymianê elementów mo¿na wykonywaæ po wy³¹czeniu zasilania. Od³¹czyæ zasilanie zewnêtrzne i pod³¹czyæ obwody zasilania do wzmacniaczy mocy dolutowuj¹c odpowiednie zwory. W³¹czyæ zasilanie i sprawdziæ napiêcie –12 V i napiêcie sta³e na wyjœciu wzmacniacza (powinno byæ zbli¿one do 0 V). Od³¹czyæ zasilanie. Pod³¹czyæ g³oœniki do wyjœæ L i P. Podaæ sygna³ m.cz. na wejœcia L/M i P. W³¹czyæ zasilanie i sprawdziæ jakoœæ odtwarzania. Przy pracy mostkowej (mono) po³¹czyæ W£1 do M. Sygna³ podaæ na wejœcie L/M. G³oœnik pod³¹czyæ miêdzy wyjœcia L i P. Jakoœæ pracy wzmacniacza mostkowego zale¿y od precyzji elementów sprzê¿enia zwrotnego (jednakowe wzmocnienia) i rezystora R17. Rezystory nastawne P1 i P2 powinny byæ ustawione w tych samych po³o¿eniach. Dla uzyskania sygna³u monofonicznego niezbêdne jest zsumowanie sygna³ów kana³ów L i P. Mo¿-

na to uzyskaæ od³¹czaj¹c koniec R8 od P2 i pod³¹czaj¹c do P1. Przy monta¿u w pojeŸdzie uk³ad nale¿y obowi¹zkowo wyposa¿yæ w wy³¹cznik napiêcia zasilaj¹cego +12 V o obci¹¿alnoœci dopuszczalnej oko³o 10 A i bezpiecznik 8 A. Zasilanie poprowadziæ przewodami o przekroju 1,5÷2 mm 2 . Du¿y pr¹d pobierany przez uk³ad wymaga pamiêtania o wy³¹czaniu zasilania. Pomo¿e w tym „kontrolka” sygnalizuj¹ca w³¹czenie, umieszczona w widocznym miejscu. Wykaz elementów

10/99

Rezystory cd. R1 P1, P2

W/0,125 W – 820 kW W TVP 1231 – 10 kW

Kondensatory C5 C6÷C9, C12, C13 C4 C18, C19 C3 C14, C15 C16, C17 C1, C2, C20÷C22 C10, C11

– 100 pF/50 ceramiczny – – – – – –

100 nF/63 V MKSE-20 220 nF/63 V MKSE-20 470 nF/63 V MKSE-20 1 mF/63 V KMP 1 mF/50 V 100 mF/16 V

– 100 mF/50 V – 2200 mF/25 V

Pó³przewodniki

Inne

US1 US2, US3 T1 D1

L1 – 12 mH/7 A D£1, D£2 – 10 mH/3 A p³ytka drukowana numer 488

– – – –

MAX 775 (774, 776) TDA 2050 (TDA 2051) IRF 9530 1N5822

Rezystory R4, R5, R6 R15, R16 R13, R14 R9÷R12, R17 R7, R8 R2 R3

– 0,1 W/0,1 W SMD – 2,2 W/0,5 W – 680 W/0,125 W 5% – – – –

W/0,125 W 5% 22 kW W/0,125 W 47 kW W/0,125 W 150 kW W/0,125 W 620 kW

EPROM CZÊŒCI ELEKTRONICZNE ul. Parkowa 25 51-616 Wroc³aw tel. (071) 34-88-277 fax (071) 34-88-137 tel. kom. 0-90 398-646 e-mail: [email protected]

Czynne od poniedzia³ku do pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00 Oferujemy Pañstwu bogaty wybór elementów elektronicznych uznanych (zachodnich) producentów bezpoœrednio z naszego magazynu. Posiadamy w sprzeda¿y miêdzy innymi: PAMIÊCI EPROM, EEPROM, RAM (S-RAM; D-RAM) UK£ADY SCALONE SERII: 74LS..., 74HCT..., 74HC..., C-MOS (40..., 45...).

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki i uk³ady MAX 775, mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 488 – 6,50 z³ MAX 775 – 20,00 z³ rdzeñ L1 z karkasem – 5,00 z³ + koszty wysy³ki.

à R.K.

MIKROPROCESORY, np.:80.., 82.., Z80.., ICL71.., ATMEL89.., UK£ADY PAL, GAL, WZMACNIACZE OPERACYJNE, KOMPARATORY, TIMERY, TRANSOPTORY, KWARCE, STABILIZATORY, TRANZYSTORY, PODSTAWKI BLASZKOWE, PRECYZYJNE, PLCC, LISTWY PIONOWE, LISTWY ZACISKOWE, PRZE£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥CZA, OBUDOWY Z£¥CZ, HELITRYMY, LEDY, PRZEKANIKI, GALANTERIA ELEKTRONICZNA. POSIADAMY TAK¯E W SPRZEDA¯Y PODZESPO£Y KOMPUTEROWE: NOWE I U¯YWANE (NA TELEFON) P£YTY G£ÓWNE, PROCESORY, PAMIÊCI SIMM/DIMM, WENTYLATORY, KARTY MUZYCZNE, KARTY VIDEO, MYSZY, FAX-MODEM-y, FLOPP-y, DYSKI TWARDE, CDROMy, KLAWIATURY, OBUDOWY, ZASILACZE, G£OŒNIKI I INNE. Programujemy EPROMy, FLASH/EEPROMy, GALe, PALe, procesory 87.., 89.. oraz inne uk³ady programowalne. Na ¿yczenie przeœlemy ofertê. Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³kowej.

Podzespo³y elektroniczne

10/99

21

Katalog Praktycznego Elektronika – tranzystory cz.1 Typ

Obud

Typ.

P TOT

V CEO

IC

[W]

[V]

[A]

HFE

FT

NF

Typ

Obud

Typ.

[MHz] [dB]

Ma³ej mocy germanowe – dane archeologiczne

P TOT

V CEO

IC

[W]

[V]

[A]

HFE

FT

F

[MHz] [dB]

Ma³ej mocy cd.

TG2

xx

PNP

0,05

15

0,05

20/80

0,6

–

BC239B

TO92

NPN

0,3

20

0,1

200/450

150

TG3

xx

PNP

0,05

15

0,05

75/130

1,0

–

BC239C

TO92

NPN

0,3

20

0,1

420/800

150

4

TG4

xx

PNP

0,05

15

0,05

20/50

0,6

–

BC307A

TO92

PNP

0,3

45

0,1

110/220

130

10

TG5

xx

PNP

0,05

30

0,05

20/80

0,8

–

BC307B

TO92

PNP

0,3

45

0,1

200/450

130

10

TG10

xx

PNP

0,05

15

0,01

20/130

3,0

–

BC307C

TO92

PNP

0,3

45

0,1

420/800

130

10

TG20

xx

PNP

0,05

15

0,01

20/225

7,0

–

BC308A

TO92

PNP

0,3

25

0,1

110/220

130

10

TG51

xx

PNP

0,17

60

0,3

15/120

0,3

–

BC308B

TO92

PNP

0,3

25

0,1

200/450

130

10

TG52

xx

PNP

0,17

30

0,3

15/120

0,3

–

BC308C

TO92

PNP

0,3

25

0,1

420/800

130

10

TG53

xx

PNP

0,17

15

0,3

30/120

0,3

–

BC309A

TO92

PNP

0,3

25

0,1

110/220

130

4

TG70

xx

PNP

5,0

30

3,0

16/120

0,1

–

BC309B

TO92

PNP

0,3

25

0,1

200/450

130

4

TG71

xx

PNP

5,0

20

3,0

16/120

0,1

–

BC309C

TO92

PNP

0,3

25

0,1

420/800

130

4

BC327-16

TO92

PNP

0,8

45

0,5

100/250

100

–

BC327-25

TO92

PNP

0,8

45

0,5

160/400

100

–

Ma³ej mocy

4

BC107A

TO18

NPN

0,3

45

0,1

110/220

300

10

BC327-40

TO92

PNP

0,8

45

0,5

250/600

100

–

BC107B

TO18

NPN

0,3

45

0,1

200/450

300

10

BC328-16

TO92

PNP

0,8

25

0,5

100/250

100

–

BC108A

TO18

NPN

0,3

20

0,1

110/220

300

10

BC328-25

TO92

PNP

0,8

25

0,5

160/400

100

–

BC108B

TO18

NPN

0,3

20

0,1

200/450

300

10

BC328-40

TO92

PNP

0,8

25

0,5

250/600

100

–

BC108C

TO18

NPN

0,3

20

0,1

420/800

300

10

BC337-16

TO92

NPN

0,8

45

0,5

100/250

100

–

BC109B

TO18

NPN

0,3

20

0,1

200/450

300

4

BC337-25

TO92

NPN

0,8

45

0,5

160/400

100

–

BC109C

TO18

NPN

0,3

20

0,1

420/800

300

4

BC337-40

TO92

NPN

0,8

45

0,5

250/600

100

–

BC147A

SOT33

NPN

0,3

45

0,1

110/240

150

10

BC338-16

TO92

NPN

0,8

25

0,5

100/250

100

–

BC148A

SOT33

NPN

0,3

20

0,1

110/240

150

10

BC338-25

TO92

NPN

0,8

25

0,5

160/400

100

–

BC149B

SOT33

NPN

0,3

20

0,1

200/480

150

4

BC338-40

TO92

NPN

0,8

25

0,5

250/600

100

–

BC157A

SOT33

PNP

0,3

45

0,1

110/240

250

10

BC347

TO92

NPN

0,35

45

0,1

40/450

125

–

BC158A

SOT33

PNP

0,3

25

0,1

110/240

250

10

BC348

TO92

NPN

0,35

30

0,1

40/450

125

–

4

BC349

TO92

NPN

0,35

20

0,1

40/450

125

–

10

BC350

TO92

PNP

0,35

45

0,1

40/450

125

–

TO92

PNP

0,35

30

0,1

40/450

125

– –

BC159B BC177A

SOT33

TO18

PNP PNP

0,3 0,3

20 45

0,1 0,1

200/480 110/220

250 130

BC177B

TO18

PNP

0,3

45

0,1

200/450

130

10

BC351

BC178A

TO18

PNP

0,3

25

0,1

110/220

130

10

BC352

TO92

PNP

0,35

20

0,1

40/450

125

BC178B

TO18

PNP

0,3

25

0,1

200/450

130

10

BC413B

TO92

NPN

0,3

30

0,1

200/450

250

3

BC179A

TO18

PNP

0,3

20

0,1

110/240

130

4

BC413C

TO92

NPN

0,3

30

0,1

420/800

250

3,5

BC179B

TO18

PNP

0,3

20

0,1

200/480

130

4

BC414B

TO92

NPN

0,3

45

0,1

200/450

250

3

BC182

TO92

NPN

0,35

50

0,1

120/500

150

10

BC414C

TO92

NPN

0,3

45

0,1

420/800

250

3,5

BC183

TO92

NPN

0,35

30

0,1

120/800

150

10

BC415B

TO92

PNP

0,3

30

0,1

180/460

200

2

BC184

TO92

NPN

0,35

30

0,1

250/800

150

4

BC415C

TO92

PNP

0,3

30

0,1

380/800

200

2,5

BC211

TO39

NPN

0,8

40

1,0

40/250

50

–

BC416B

TO92

PNP

0,3

45

0,1

180/460

200

2

BC211A

TO39

NPN

0,8

60

1,0

40/250

50

–

BC416C

TO92

PNP

0,3

45

0,1

380/800

200

2,5

BC212

TO92

PNP

0,3

50

0,1

70/460

200

10

BC527 I

TO18

NPN

0,3

45

0,05

90/240

150

10

BC214

TO92

PNP

0,3

30

0,1

140/600

200

2

BC527 II

TO18

NPN

0,3

45

0,05

180/480

150

10

BC313

TO39

PNP

0,8

40

1,0

40/250

50

–

BC527 III

TO18

NPN

0,3

45

0,05

360/850

150

10

BC313A

TO39

PNP

0,8

60

1,0

40/250

50

–

BC528 I

TO18

NPN

0,3

20

0,05

90/240

150

10

BC237A

TO92

NPN

0,3

45

0,1

110/220

150

10

BC528 II

TO18

NPN

0,3

20

0,05

180/480

150

10

BC237B

TO92

NPN

0,3

45

0,1

200/450

150

10

BC528 II

TO18

NPN

0,3

20

0,05

360/850

150

10

BC237C

TO92

NPN

0,3

45

0,1

420/800

150

10

BC546A

TO92

NPN

0,5

65

0,1

110/220

300

10

BC238A

TO92

NPN

0,3

20

0,1

110/220

150

10

BC546B

TO92

NPN

0,5

65

0,1

200/450

300

10

BC238B

TO92

NPN

0,3

20

0,1

200/450

150

10

BC547A

TO92

NPN

0,3

45

0,1

110/220

300

10

BC238C

TO92

NPN

0,3

20

0,1

420/800

150

10

BC547B

TO92

NPN

0,3

45

0,1

200/450

300

10

BC239A

TO92

NPN

0,3

20

0,1

110/220

150

4

BC547C

TO92

NPN

0,5

45

0,1

420/800

300

10

22

Katalog Praktycznego Elektronika – tranzystory cz.1

Typ

Obud

Typ.

P TOT

V CEO

IC

[W]

[V]

[A]

HFE

FT

F

Typ

Obud

Typ.

[MHz] [dB]

Ma³ej mocy cd.

10/99

P TOT

V CEO

IC

[W]

[V]

[A]

HFE

FT

F

[MHz] [dB]

Ma³ej mocy prze³¹czaj¹ce

BC548A

TO92

NPN

0,3

30

0,1

110/220

300

10

BC877

TO92

NPN

0,8

60

1,0

1000

200

–

BC548B

TO92

NPN

0,3

30

0,1

200/450

300

10

BSX51

TO18

NPN

0,3

25

0,2

75/225

150

–

BC548C

TO92

NPN

0,5

30

0,1

420/800

300

10

BSX52

TO18

NPN

0,3

25

0,2

180/540

150

–

BC549B

TO92

NPN

0,5

30

0,1

200/450

250

2,5

BSW21

TO18

PNP

0,3

25

0,2

75/225

150

–

BC549C

TO92

NPN

0,5

30

0,1

420/800

250

2,5

2N2192

TO39

NPN

0,8

40

1,0

100/300

50

–

BC550B

TO92

NPN

0,5

45

0,1

200/450

250

2,5

2N2193

TO39

NPN

0,8

50

1,0

40/120

50

–

BC550C

TO92

NPN

0,5

45

0,1

420/800

250

2,5

2N2194

TO39

NPN

0,8

40

1,0

20/60

50

–

BC556A

TO92

PNP

0,5

65

0,1

125/250

150

10

2N2195

TO39

NPN

0,8

25

1,0

20/60

50

–

BC556B

TO92

PNP

0,5

65

0,1

200/450

150

10

2N2218

TO39

NPN

0,8

30

0,8

40/120

250

–

BC557A

TO92

PNP

0,5

45

0,1

125/250

150

10

2N2218A

TO39

NPN

0,8

40

0,8

40/120

250

–

BC557B

TO92

PNP

0,5

45

0,1

220/475

150

10

2N2219

TO39

NPN

0,8

30

0,8

100/300

300

–

BC557C

TO92

PNP

0,5

45

0,1

420/800

200

10

2N2219A

TO39

NPN

0,8

40

0,8

100/300

300

–

BC558A

TO92

PNP

0,5

30

0,1

125/250

150

10

2N2221

TO18

NPN

0,5

30

0,8

40/120

250

–

BC558B

TO92

PNP

0,5

30

0,1

220/475

150

10

2N2221A

TO18

NPN

0,5

40

0,8

40/120

250

–

BC558C

TO92

PNP

0,5

30

0,1

420/800

200

10

2N2222

TO18

NPN

0,5

30

0,8

100/300

250

–

BC559B

TO92

PNP

0,5

30

0,1

220/475

150

2

2N2222A

TO18

NPN

0,5

40

0,8

100/300

300

–

BC559C

TO92

PNP

0,5

30

0,1

420/800

200

2

2N2904

TO39

PNP

0,6

40

0,6

40/120

200

–

BC560B

TO92

PNP

0,5

45

0,1

200/450

150

2

2N2904A

TO39

PNP

0,6

60

0,6

100/300

200

–

BC560C

TO92

PNP

0,5

45

0,1

420/800

150

2

2N2904

TO39

PNP

0,6

40

0,6

40/120

200

–

BC627A

TO92

NPN

0,3

45

0,05

100/240

150

10

2N2905A

TO39

PNP

0,6

60

0,6

100/300

200

–

BC627B

TO92

NPN

0,3

45

0,05

210/450

150

10

2N2906

TO18

PNP

0,4

40

0,6

40/120

200

–

BC627C

TO92

NPN

0,3

45

0,05

400/900

150

10

2N2906A

TO18

PNP

0,4

60

0,6

40/120

200

–

BC628A

TO92

NPN

0,3

20

0,05

100/240

150

10

2N2907

TO18

PNP

0,4

40

0,6

100/300

200

–

BC628B

TO92

NPN

0,3

20

0,05

210/450

150

10

2N2907A

TO18

PNP

0,4

60

0,6

100/300

200

–

BC628C

TO92

NPN

0,3

20

0,05

400/900

150

10

BC635

TO92

NPN

1,0

45

1,0

40/250

130

–

BC393

TO18

PNP

0,4

180

0,1

min. 50

50

–

BC636

TO92

PNP

1,0

45

1,0

40/250

50

–

BF391

TO92

NPN

0,62

200

0,5

min. 40

50

–

BC637

TO92

NPN

1,0

60

1,0

40/160

130

–

BF392

TO92

NPN

0,62

250

0,5

min. 40

50

–

BC638

TO92

PNP

1,0

60

1,0

40/160

50

–

BF393

TO92

NPN

0,62

300

0,5

min. 40

50

–

BC639

TO92

NPN

1,0

80

1,0

40/160

130

–

BF420

TO92

NPN

0,83

300

0,1

min. 40

60

–

BC639-16

TO92

NPN

1,0

80

1,0

100/250

130

–

BF421

TO92

PNP

0,83

300

0,1

min. 40

60

–

BC640

TO92

PNP

1,0

80

1,0

40/160

50

–

BF422

TO92

NPN

0,83

250

0,1

min. 50

60

–

BC640-16

TO92

PNP

1,0

80

1,0

100/250

50

–

BF423

TO92

PNP

0,83

250

0,1

min. 50

60

–

BF491

TO92

PNP

0,62

200

0,5

min. 40

50

–

Wysokonapiêciowe

Ma³ej mocy Darlingtona BC516

TO92

PNP

0,62

30

0,4

30000

200

–

BF492

TO92

PNP

0,62

250

0,5

min. 40

50

–

BC517

TO92

NPN

0,62

30

0,4

30000

200

–

BF493

TO92

PNP

0,62

300

0,5

min. 40

50

–

BC618

TO92

NPN

0,5

80

1,0

2000

155

–

BF493S

TO92

PNP

0,62

350

0,5

min. 40

50

–

BC875

TO92

NPN

0,8

45

1,0

1000

200

–

BF844

TO92

NPN

0,62

400

0,5

min. 50

60

–

BC876

TO92

NPN

0,8

45

1,0

1000

200

–

2N5401

TO92

PNP

0,3

150

0,6

min. 60

100

–

TO-92

TO-18

TO-39 6,6

3

2

1 1

1 – Emiter 2 – Baza 3 – Kolektor

1 – Emiter 2 – Baza 3 – Kolektor

Rys. 1 Obudowy tranzystorów

1 – Emiter 2 – Baza 3 – Kolektor

9,4

0,5

3

5

2

5,7

3

12

12 0,5

5

2,5

2

5

2,5

1

11min

0,5

5

10/99

GIE£DA Proszê o informacje gdzie mo¿na kupiæ uk³ady scalone do dekodera RDS typu TDA7330B oraz mikrokontroler typu MC68HC05E0 uk³ad dekodera publikowany by³ w PE nr 2 i 3/98 Mariusz Jamróz Buda Stalowska 5/4 39-461 Tarnowska Wola Firma elektroniczna zapewnia pracê cha³upnicz¹ przy monta¿u urz¹dzeñ elektronicznych. Koperta + znaczek na odpis. Stanis³aw Masztalerz Urbanowice 51/4 47-270 Goœciêcin Sprzedam wyœwietlacz LCD 2x24 znaki /nowy/, program „Zasilacz”, modu³y woltomierza 4/1/2 cyfry kupiê; Program do „Inteligentnego potencjometru” p³ytka nr397 z P.E. nr5/98 tel.032-2358015 Kupiê schematy miliwoltomierz V-629 oraz wskaŸnik kineskopowy typ 1012 UNITRA-UNIMA ponadto schemat kardiomonitora CMK-4011.Sprzedam nadajnik UKF 65:100 MHZ synteza krok 200 khz. Andrzej Nyga Tel.023/654 32 38.E-mail [email protected] Kupiê urz¹dzenie do pomiaru indukcyjnoœci, sprzedam nowy dyktafon Thomson microcasete oraz „archaiczne” stacje dysków 5,25cala –okazy muzealne. Kupiê te¿ prosty wykrywacz metali. Marian Regurski e-mail [email protected] Tanio sprzedam nowe TA7227P TDA8361 UPC1182H A232D TDA8222 TDA1516BQ TA7270 TDA2040 ICL7106 PCF8582E 2SD5072 BU826 TDA4557 PC1488H UPC1498H HA13151 S2000 TDA1220 TDA5030 i inne. Pawe³ Dziewi¹tka tel. (063) 2750197 Pocz¹tkuj¹cy m³ody krótkofalowiec uprz. prosi o podarowanie ksi¹¿ek o elektronice i KF, schematów ró¿nych urz. el. (ka¿da il.) oraz niepotrz. uszk. TRXa CB. J. Kuc 96-100 Skierniewice ul. Zadêbie 43

Og³oszenia drobne Sprzedam oscyloskop C1-54 lampowy prod. ZSRR 20 MHz, jednokana³owy, 100% sprawny, du¿a lampa, tanio cena 150 z³; Uszkodzony tel. GSM Nokia 3110 – 150 z³; amplituner Tosca 50 z³, tanie DVD Krzysztof Szczepañski tel. (076) 8563304 Sprzedam wykrywacz metali. Ka³uziñski Skr. poczt. 8 tel. (032) 4761009 44-335 Jastrzêbie-5 Schemat oscyloskopu OSA 601 kupiê B³a¿ej Juszczak tel. (067) 2541324 Poszukujê schematu receiver AWS-307 lub instrukcji serwisowej. Andrzej Kosior ul. Nowowiejska 12A/20 Wroc³aw tel. (071) 3279684 Sprzedam multimetr BP11A U, I, R, F prod. WNP 1991r. Cena 65z³ lub zamieniê na modelarski silnik samozap³onowy MK17 lub podobny o pojemnoœci skokowej 1,5÷2,5 cm3. Waldemar Wdowczyk ul. Jesiona 1/6 62-322 Orzechowo Videobackup dzia³aj¹cy z ka¿d¹ Amig¹ sprzedam za 20 z³. Kasety nagrane w systemie VBS tanio odst¹piê. Twardy dysk 17- MB za 100 z³ sprzedam. CDROMx2 do Amigi za 40 z³ sprzedam. Janusz Matuszczyk tel. (0601) 448838 Sprzedam falowniki o mocy 180W do 2,2kW do regulacji prêdkoœci obrotowej silników asynchronicznych. Wysy³am ofertê. Moc 2,2kW cena 1200 z³ brutto. Krupiñski Jerzy 58-100 Œwidnica tel. (074) 539257 Kupiê schemat instrukcjê sposób kodowania alarmu samochodowego US05, schemat instrukcjê prostownika uniwersalnego typ EWD 110/220 Anna Bernat 24-100 Pu³awy ul. Kusociñskiego 1/1 Elektroniczna blokada zap³ony – nietypowa (=skutecznie antyz³odziejska), ³atwa instalacja w ka¿dym aucie, kompletna z instrukcj¹. Niska cena: 150 z³ (z wysy³k¹). Zamówienie (pytania) na adres: Z.U.H. „Irka” ul. 3 Maja 68 41-800 Zabrze Box nr 1 Ratunku! Kto u¿ywa lub wie coœ na temat odbiornika SAT „Cambridge” R1317E proszê niech zadzwoni lub zostawi telefon – oddzwoniê. Tel (014) 6832760 Wykrywacze metali White’s, Viking, Tesoro i in. A. Wyka ul. Lipowa 6A/17 81-572 Gdynia, tel. (058) 7810889

23

Proszê o podarowanie ksi¹¿ek, katalogów i schematów elektron. Przyjmê te¿ podzespo³y elektroniczne. Przesy³kê op³acê. Marcin Kowalski ul. Bierzewicka 17A/9 09-500 Gostynin Chcesz dorobiæ do pensji, kieszonkowego. Napisz. Zaopatrzenie, zbyt gwarantowany umow¹. Informacja gratis. Do³¹cz znaczek za 1,5 z³. Krystyna Wiœniewska ul. Bytowska 31 89-600 Chojnice Miniaturowy obiektyw do kitu kamery kolor CCD opisanej w EdW 6/97 sprzedam cena 100 z³ H. Tyburcy ul. Blatona 6/20 01-494 Warszawa Emeryt elektronik podejmie siê monta¿u urz¹dzeñ elektronicznych w domu z powierzonych elementów Henryk Wrzecionko Cieszyn tel (033) 8522380 Dodatkowa praca cha³upnicza dla wszystkich chêtnych. Informacje po przes³aniu koperty zwrotnej ze znaczkiem Grzegorz Obara Al. Jana Paw³a II 13/134 37-450 Stalowa Wola Sprzedam magnetofony samoczynnie nagrywaj¹ce rozmowy telefoniczne wielkoœci walkmana monta¿ w dowolnym miejscu linii telefonicznej cena oko³o 250 z³ info tel. (071)2951 O³awa Nadajniki telewizyjne fonia wizja kodowanie cyfrowe systemy radiopowiadomienia o du¿ym zasiêgu nadajniki radiowe tanio i z gwarancj¹ Andrzej Czarnecki ul. W. Pola 13/169 41-207 Sosnowiec tel. (0602) 343109 Kupiê zmontowan¹ p³ytkê: 399 z PE5/98; ksero artyku³u: Usprawnienie dekodera 7447 z PE 6 i 7/95. Sprzedam: Walkie-talkie (para) – ze wzm. mocy w.cz., obudow¹ (do zestrojenia) – 35 z³; zestaw edukacyjny „Radioelektronika 200” – 120 z³; termometr ICL7107 (LED) + termostat NE052

Uwaga!!! Tanie og³oszenia ramkowe w rubryce Gie³da PE!!! Od wrzeœnia 1999 roku wprowadzamy nowy rodzaj p³atnych og³oszeñ ramkowych zamieszczanych w rubryce Gie³da PE. Og³oszenia te mog¹ mieæ typow¹ szerokoœæ jednej szpalty, tzn. 56 mm, ich wysokoœæ ograniczaj¹ jedynie wymiary strony. Minimalna wysokoœæ ramki to 1 cm. Cena og³oszenia ramkowego wynosi 20 z³ + 22% podatku VAT za ka¿dy rozpoczêty centymetr wysokoœci. Oferta skierowana jest do osób / firm prywatnych zamieszczaj¹cych og³oszenia w celach zarobkowych. Materia³ reklamowy przygotowany w postaci elektronicznej mo¿e byæ zapisany w formacie

Adobe Illustrator (*.ai), Encapsulated PostScript (*.eps), Tagged Image File Format (*.tif) lub Corel Draw (*.cdr). W przypadku zastosowania niestandardowych czcionek prosimy o do³¹czenie ich wraz z materia³em lub zamianê tekstu na krzywe przy generowaniu pliku wyjœciowego. Obiekty rastrowe (bitmapy) powinny mieæ rozdzielczoœæ 300dpi. Materia³y mo¿na dostarczaæ poczt¹ na dyskietkach 3,5’’ (1,44 MB), wraz z wydrukiem próbnym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekraczaj¹cych 500 kB (po skompresowaniu archiwizerem pkzip, arj lub rar) mo¿na dostarczaæ poczt¹

elektroniczn¹ na adres: [email protected]. Materia³ reklamowy mo¿e byæ równie¿ dostarczony w postaci zdjêcia i tekstu zapisanego rêcznie lub w edytorze tekstów (format TAG lub Word for Windows). Wskazane jest wówczas dodanie opisu uk³adu tekstu oraz kolorów np. w postaci odrêcznego szkicu. Og³oszenia opracowane w redakcji te nie bêd¹ konsultowane ze zleceniodawc¹. Nale¿noœæ za p³atne og³oszenia ramkowe mo¿e byæ uregulowana przelewem na konto: WBK S.A. II/O Zielona Góra nr 10901636-102847-128-00-0 lub przekazem pocztowym na adres redakcji.

24

Og³oszenia drobne

– 50 z³. Tel. (044) 6164797 po 1900 Kupiê lampê Csz-5 do stroboskopu prod. b. ZSRR, tyrystor KT-506A, tranzyst. KT-841A. Wymieniê dokument. wykrywaczy metali. Sprzedam mikroamper., amperom., woltomierze, mierniki uniw. prod b. ZSRR Kryspin Kasprzak ul. Wiklinowa 16/10 21017 £êczna Sprzedam z demonta¿u lampy 0,25 z³, elektrolity 0,25 z³, trafa g³. i d³awiki 1 z³, C-styrofleksowe 1 kg/10 z³, Cró¿ne 20 z³, tranzystory 0,20 z³, diody 0,10 z³, p³ytki, bloki, modu³y z elementami od 1÷15 z³, TS-300W Anatol Fro³ów Kœ. Œciegiennego 5 17-200 Hajnówka M³ody elektronik – amator bardzo chêtnie i niedrogo odkupi niepotrzebne elementy. Czasopisma: EdW, EP, Œ, PE, Re i inne sprzedam lub zamieniê na oscyloskop lub CB radio Tomasz Konopka ul. Rycerska 1A/2 05-120 Legionowo Kupiê g³owice magnetofonowe U24-205, U24203, czêœci do magnetofonów Aria, Dama, Pik, czêœci AAP155, BA6822S, ustrój pomiarowy do UMZ2. Sprzedam lampy np. EL500, DY86, cewki wysokiego napiêcia Artur Moszczyñski 34-100 Wadowice skr. poczt. 169 tel. (090) 334092 Amatorzy RTV: w cenie materia³u p³ytki do druku, monta¿, uruchomienie, porady darmo. Tanio sprzêt RTV, TV Sony – elektronik – Kraków Tel. kom. (0601) 821367 wieczorem. Jest to okazja – skorzystaj. Wykrywacze metali do samodzielnego monta¿u. Opis konstrukcji. Pe³na gwarancja. Ceny niskie. Do 80 z³. Kilka typów. Info. Koperta + znaczek. W ofercie nadajnik UKF-FM stereo Skóra Marek ul. Sikorskiego 24/13 23-210 Kraœnik Kupiê uk³ad inteligentnego potencjometru z PE 5/98 lub sam mikrokontroler tel. (032) 2358015 Tomasz Barwiñski Sprzedam wykrywacze metali ró¿ne typy Pi, VLF oraz o bardzo du¿ym zasiêgu do 1 m na z³oto –

srebro info kop+3 znaczki na listy. Kazimierz Tuka³ko ul. Katowicka 36/11 41-710 Ruda Œl¹ska Kupiê „Empfanger Schaltungen” tom 8 10 11 oraz „Radio” i „Radioamator” do 1954r. Tel. (044) 6475365 Wykrywacz metali „Prospektor” dyskryminacja, gwarancja do 0510 1999 zasiêg 2m. sprzedam wymieniê 1400 z³ Aleksy Wiœniewski ul. Niedeckiego 20/5 32-600 Oœwiêcim Radio-code. Sprawdzone sposoby na rozkodowanie. Mapy pamiêci, opisy, schematy. Sposoby na radia z kart¹. Opracowane ponad 370 modeli. Zadzwoñ, napisz, przyjedŸ, przyœlij do zrobienia. tel. 0602 723 707 Sprzedam CB AM ONWA antenê dach Hac-27 z 30 m. przewodem samoch. Santiago-1200 zasilacz CB SWR-K140 jako KPL Seweryn Pleœniewski 45-707 Opole ul. Wroc³awska 16 Dm10 tel. (077) 4747116 Tanio odst¹piê oprawione roczniki 46-50 Radio 50-61 Radio 62-78 Radioamator i Krótkofalowiec 79-91 Radioelektronik A-V razem 55 t tel. po 16 (061) 8522013 Sprzedam wykrywacze metali PJ,VLF i inne - du¿ego zasiêgu informacje koperta zwrotna + 3 znaczki na listy. Kazimierz Tuka³³o ul. Katowicka 36/1 41-710 Ruda Œl¹ska 10 Sprzedam falowniki - Feqwar 1000 za 500 z³ (750W) i Feqwar 2000 za 1000 z³ (1,1 kW) tel. (0604) 283398 Kupiê magnetofon kasetowy „Radmor” do wie¿y z serii 5XXX w dobrym stanie J. Niewêg³owski ul. Srebrna 25/10 Opole 45-655 tel. (077) 4562233 Kupiê ksi¹¿ki: Amiga DOS, Amiga Basic oraz literaturê zwi¹zan¹ z Comandore Amiga. Piotr Szczygielski 60-236 Poznañ ul. Kasprzaka 23/2 tel. 8661949 Sprzedam ró¿ne elementy elektroniczne od rezystorów po uk³ady scalone ponad 6 kg cena 80 z³

10/99

czêœci pochodz¹ z demonta¿u sprawnych urz¹dzeñ wiadomoœci tel 0602534845 po godz. 20.00 Wzmacniacz lampowy 100 W, czêœci, transformatory g³oœnikowe, sieciowe, lampy. Krakowski Klub Mi³oœników Lamp Elektronowych kontakt (0602) 440151 Sam zamontujesz alarm do swojego samochodu. Nic prostszego - zestaw ( centralka+odbiornik+pilot radiowy+czujnik ultradŸwiêkowy+dok. instr. monta¿u)- 240 z³ +koszty wysy³ki. Ró¿ne wersje dzwoñ!!! Karol Berus Czerwieñsk tel. 0603 161221 Sprzedam tyrystory 350 amper 1600 Volt szt. 2 cena 35z³ /szt. oraz 125 amper 500 Volt szt. 2 cena 30 z³/szt. Micha³ Cembrzyñski 42-287 Psary ul. Kopernika 9 tel. 034 3579395 Kupiê Buster - wzmacniacz do tel. komórkowego -900 M. lub zamieniê za wykrywacz metali. G. P³aza ul. Œwierczewskiego 12 26-502 Jastrz¹b tel. 0603 323370 Kupiê uk³ad scalony max 038 firmy Maxim. Ciekawe uk³ady dla muzyków amatorów wzmacniacze efekty a tak¿e oœwietlenie mój adres Mi³osz Palmowski ul. Misjonarska 1a m8 09-402 P³ock Praca cha³upnicza monta¿ urz¹dzeñ elektronicznych na umowê . Proszê o kopertê + znaczek St Masztalurz Urbanowice 51/4 47-270 Goœciêcin Wykrywacze metali PI i VLF z rozró¿nieniem zasiêg 3 m. Dokumentacje wykrywaczy sorzedamwymieniê kupiê. Pomogê zbudowaæ wykrywacz metali gratis. J. Seku³a Batorego 58 38-300 Gorlice

10/99

Technika komputerowa

Sprzêtowy emulator mikrokontrolera AT89C2051 Ka¿dy, kto mia³ okazjê napisaæ choæby kilka programów, doskonale wie jak ¿mudnym zajêciem jest ci¹g³e przek³adanie mikrokontrolera pomiêdzy uk³adem docelowym a programatorem. Zmiana nawet jednego bajtu programu wymusza na nas ponowne wykonanie tej czynnoœci. Niestety wytrzyma³oœæ pamiêci FLASH, jak i nó¿ek uk³adu scalonego jest ograniczona, co po pewnym czasie prowadzi do jego uszkodzenia. Wykonanie prezentowanego uk³adu pozwoli na sprawdzenie poprawnoœci dzia³ania oprogramowania ju¿ w kilka sekund po jego ponownej kompilacji. Emulator bêdzie szczególnie przydatny pocz¹tkuj¹cym programistom, którzy pope³niaj¹ z regu³y sporo b³êdów podczas tworzenia w³asnego oprogramowania.

25

W przypadku, gdy nasze oprogramowanie nie dzia³a jeszcze poprawnie ca³y cykl musimy powtórzyæ. Zastosowanie sprzêtowego emulatora pozwoli nam zaoszczêdziæ sporo czasu. Jest to zwi¹zane z brakiem koniecznoœci ci¹g³ego przek³adania mikrokontrolera. Przed rozpoczêciem pracy emulator ³¹czymy z komputerem za poœrednictwem interfejsu RS232C, natomiast w uruchamianym uk³adzie umieszczamy koñcówkê emulacyjn¹. Teraz tworzenie oprogramowania zabierze nam zdecydowanie mniej czasu: 1. Piszemy kolejny fragment kodu. 2. Kompilujemy program. 3. £adujemy program do pamiêci emulatora (trwa to oko³o trzech sekund przy maksymalnej wielkoœci kodu równej 2kB). 4. Po za³adowaniu programu emulator automatycznie zaczyna go wykonywaæ. W ten sposób mo¿emy pozwoliæ sobie na czêste sprawdzanie naszego oprogramowania nawet jeœli zmieniliœmy jedynie kilka bajtów kodu. Jestem pewny, ¿e ka¿dy kto choæ przez krótki czas popracuje z emulatorem, ju¿ nigdy wiêcej nie zechce powróciæ do innej metody pracy.

Opis uk³adu

Niegdyœ dla ka¿dego elektronika zajmuj¹cego siê mikrokontrolerami wprost nieocenionym narzêdziem by³ symulator pamiêci EPROM. Dzisiaj dziêki taniej produkcji pamiêci FLASH uk³ady stosuj¹ce zewnêtrzn¹ pamiêæ RAM/ROM odchodz¹ w zapomnienie. Mój stary i wys³u¿ony symulator EPROM-ów zast¹pi³em analogiczn¹ konstrukcj¹, która u³atwia mi tworzenie oprogramowania na mikrokontrolery AT89C1051 oraz AT89C2051, czyli popularne „ma³e Atmele”. Parametry techniczne Napiêcie zasilania –5V Pobór pr¹du – 100 mA Parametry transmisji: szybkoœæ transmisji – 19200 bps iloœæ bitów danych –8 iloœæ bitów stopu –1 kontrola parzystoœci – brak Dane wejœciowe – plik w formacie INTEL HEX Wielkoœæ pamiêci – 2 kB (pamiêæ programu typu RAM) Emulowane uk³ady – AT89C1051,

Kontrola poprawnoœci transmisji

AT89C2051 – LRC, przekroczenie czasu oczekiwania, przekroczenie adresu 07FFh

Dodatkowy przycisk reset Komparator analogowy

Idea dzia³ania uk³adu Jeœli posiadamy jedynie programator, podczas tworzenia oprogramowania wykonujemy nastêpuj¹ce czynnoœci: 1. Piszemy kolejny fragment kodu. 2. Kompilujemy program. 3. Wyjmujemy mikrokontroler z uk³adu docelowego i umieszczamy go w programatorze. 4. Zapisujemy program z pamiêci FLASH. 5. Wyjmujemy mikrokontroler z programatora i ponownie umieszczamy go w uk³adzie docelowym. 6. W³¹czamy uk³ad i sprawdzamy poprawnoœæ dzia³ania programu.

Niecierpliwy Czytelnik, który w pierwszej kolejnoœci spojrza³ na schemat ideowy emulatora (rys. 1) z pewnoœci¹ zauwa¿y³, ¿e w jego konstrukcji u¿yto dwóch mikrokontrolerów. Uk³ad US4 nadzoruje pracê ca³ego urz¹dzenia. Zosta³ w nim zapisany program odpowiedzialny za przeprowadzenie transmisji danych, kontrolê i detekcjê b³êdów, wprowadzanie uk³adu w odpowiedni tryb pracy itd. Drugi mikrokontroler (US1) bêdzie odpowiedzialny za wykonywanie stworzonego przez programistê kodu. Do tego zadania wykorzystano uk³ad 80C31. Jeœli jednak chcemy, aby wszystkie parametry elektryczne emulowanego mikrokontrolera odpowiada³y dok³adnie charakterystyce uk³adów firmy ATMEL proponujê zastosowanie oryginalnego AT89C51. Zamiana taka jest mo¿liwa, gdy¿ uk³ad US1 pracuje z wy³¹czon¹ wewnêtrzn¹ pamiêci¹ ROM (FLASH). Dzieje siê tak poniewa¿ nó¿ka nr 31 (EA) uk³adu US1 zosta³a zwarta do masy. W³aœnie takie pod³¹czenie mikrokontrolera wymusza na nim pracê z zewnêtrzn¹ pamiêci¹ programu. Jej funkcjê pe³ni statyczna pamiêæ RAM typu 6116 (US3).

20

19

18

17

16

15

14

13

12

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

G1

P14

P15

P16

P17

P32

P33

P34

P35

C4 47mF

P13

X1

1

P12

X2

US5

P11X

P31

P34

P35

P10

P11

Vccin

P17

Rys. 1 Schemat ideowy emulatora

17

P11X

2×BAT43

US6

3

RD

WR

TXD

RXD

4

8

XTAL2

XTAL1

EA/VP

T1

T0

INT1

INT0

P17

P16

P15

P14

P13

P12

P11

P10

LM393 (MAX907)

1

+Vcc

20

GND

US1 80C31

40 V CC

6

D7

32

9

30

29

28

27

26

25

24

23

22

3

D6

33

5

D5

34

4

A10

A9

A8

D4

35

21

D3

D2

D1

D0

36

37

38

39

A 7

14

ALE/P

PSEN

RESET

P27

P26

P25

P24

P23

P22

P21

P20

P07

P06

P05

P04

P03

P02

P01

P00

R5 1k

12

D3 ERROR

B

US7 74HC27

18

D7

1

2

OE

LE

D7

D6

D5

D4

D3

D2

D1

D0

R6 10k

1

13

11

17

14

D6

D5

13

8

D4

7

D3

4

3

D2

D1

D0

Q7

Q6

Q5

Q4

Q3

Q2

Q1

Q0

W£1

C5 10mF

R4 100k

A7

A6

A5

A4

A3

A2

A1

A0

US2 74HC373

19

16

15

12

9

6

5

2

C10 100mF

+Vcc

10

GND

20 V CC

11

4 3 2

A4 A5 A6

8

C

9

E

G

W

D7

D6

D5

D4

D3

D2

D1

D0

D7

9

18

20

9

8

7

6

4

3

2

5

1

D5

D6

10

21

D4

D5

11

8

2

1

G2

C7 10mF

C6 10mF

7

A10

P1.0

R2IN

R1IN

T2IN

T1IN

C2–

C2+

C1–

C1+

R1OUT

16

10

R2OUT GND 15

T2OUT

T1OUT

V–

V+

P3.7

T1/P3.5

T0/P3.4

INT1/P3.3

INT0/P3.2

TXD/P3.1

XTAL2

XTAL1

RESET

20 V CC

RXD/P3.0

P1.7

P1.6

P1.5

P1.4

P1.3

P1.2

P1.1

US8 ICL232

8

13

7

14

6

2

11

9

6

A9

3

2

19

18

17

16

15

14

13

12

R2 47k

A8

D7

D6

D3

D2

D4

13

D1

D0

R1 47k

D3

D2

D1

D0

14

15

16

17

RS-232

+Vcc

12

24 V CC

C15 100n

A10

A9

A8

A7

A6

A5

A4

A3

A2

A1

A0

D4 „EMUL” R7 1k

10

C11

19

22

US3 6116

A10

A9

1

5

A3

23

6

A2

A8

7

A1

A7

8

A0

„EMULAT”

US4 AT89C2051

9

12

10

D5 „TRAN”

C9 10mF

C8 10mF

11

5

4

3

1

Q1 39p

C3

39p

C2

R3 10k

11,059 MHz

4

5

1

C1 10mF

1k

R8

R9 1k

D6 „ZAS”

Sprzêtowy emulator mikrokontrolera AT89C2051

P10X

2

P11

D2

2

3

D1

11

P10

COMP

18

10

LM 2940-5V

P37

8

7

6

5

4

3

2

1

19

31

15

14

13

12

COMP 16

P31

P30

X2

P15

P16

X1

P14

P13

P12

P33

P37

P32

P10X

P30

DO KOMPUTERA

26 10/99

Sprzêtowy emulator mikrokontrolera AT89C2051

10/99

P1.0

(Brak R-PULLUP)

P1.1

(Brak R-PULLUP)

P1.2 P1.3 P1.4 P1.5 P1.6 P1.7 P3.0 P3.1 P3.2 P3.3 P3.4 P3.5 Linia P3.6 nie zostala wyprowadzona P3.7

Rys. 2 Pod³¹czenie wewnêtrznego komparatora

Niezbêdnym elementem staje siê uk³ad scalony US2 (74LS373). Jest to oœmiobitowy zatrzask z wyjœciami trójstanowymi. Poniewa¿ jednak nó¿ka nr 1 zosta³a na sta³e pod³¹czona do masy, jego wyjœcia s¹ ca³y czas aktywne. Koniecznoœæ zastosowania tego uk³adu wynika z faktu, ¿e mikrokontrolery rodziny ’51 do komunikacji z zewnêtrzn¹ pamiêci¹ kodu wykorzystuj¹ dwa porty oœmiobitowe, a do obs³ugi zewnêtrznej pamiêci programu niezbêdne s¹ 24 bity. Aby zaoszczêdziæ na portach mikrokontroler pracuje z multipleksowan¹ szyn¹ danych oraz adresow¹ (m³odsze osiem bitów). Dzieje siê to w nastêpuj¹cy sposób. Zak³adamy, ¿e w pamiêci (US3) znajduje siê nasz program. Mikrokontroler (US1) w celu pobrania kolejnego rozkazu wykonuje nastêpuj¹ce czynnoœci: 1. Na port P2 wystawia osiem starszych bitów adresu, natomiast na port P0 osiem m³odszych.

odczyt bufora wyjœciowego

Vcc magistrala wewnêtrzna

D

Q

P1.x sygna³ zapisu

C

Q

odczyt bufora wejœciowego

Rys. 3 Struktura linii portu P1 mikrokontrolera AT89C2051

2. Generuje krótki impuls (poziom „H”) na wyjœciu ALE. Sygna³ ten trafia do wejœcia LE uk³adu US2, powoduj¹c zatrzaœniêcie m³odszych oœmiu bitów adresu. 3. W tym momencie na wejœciach pamiêci (US3) znajduje siê kompletny adres przeznaczonej do odczytu komórki. 4. Mikrokontroler wymusza poziom „L” na wyjœciu PSEN. Sygna³ ten trafia do uk³adu pamiêci, w wyniku czego na wyjœciach danych (US3 wyjœcia D0÷D7) pojawia siê zawartoœæ zaadresowanej komórki pamiêci. 5. Mikrokontroler odczytuje zawartoœæ szyny danych i ca³y cykl powtarza siê dla kolejnych komórek pamiêci. Podobna sytuacja ma miejsce w momencie, kiedy mikrokontroler US4 zapisuje dane do pamiêci programu US3. Wtedy jednak uk³ad US4 sam wystawia przeznaczone do zapisu dane na magistralê, a nastêpnie generuj¹c krótki impuls (poziom „L”) na porcie P3.5 powoduje zapamiêtanie danych pod zaadresowan¹ komórk¹ w pamiêci US3. Uk³adem zapewniaj¹cym konwersjê napiêæ RS232/TTL podczas transmisji danych jest US8. Mo¿na zastosowaæ wymiennie uk³ady ICL 232 lub MAX 232. Posiadaj¹ one wewnêtrzn¹ przetwornicê napiêcia +5 V/±10 V, która jest potrzebna do transmisji danych przy u¿yciu ³¹cza RS 232C. Kondensatory C6÷C9 s¹ niezbêdne do poprawnej pracy wspomnianej przetwornicy. Uk³ad scalony US7 (74HC27 lub 74HCT27) zawiera w sobie trzy trójwejœciowe bramki NOR, które znalaz³y zastosowanie w uk³adzie sterowania i sygnalizacji. Bramki US7A oraz US7B znajduj¹ siê w uk³adzie resetuj¹cym mikrokontroler US1. Reset emulatora mo¿emy wykonaæ na trzy sposoby: – reset z uruchamianego uk³adu; – przyciœniêcie dodatkowego przycisku reset bêd¹cego czêœci¹ uk³adu emulatora (W£1); – sygna³ reset od uk³adu US4, który steruje ca³ym emulatorem; Bramka US7C w takiej konfiguracji spe³nia funkcjê bramki NOT i s³u¿y jedynie do wysterowania diody œwiec¹cej D4. Za poprawnoœæ napiêæ zasilaj¹cych odpowiedzialny jest stabilizator US5 (LM2940-5). Jego cech¹ charakterystyczn¹ jest niski spadek napiêcia (0,1 V) pomiêdzy wejœciem a wyjœciem, w przypadku gdy jest ono mniejsze lub równe 5 V.

27

Oznacza to, ¿e jeœli zasilimy uk³ad napiêciem 5 V, to na wyjœciu stabilizatora bêdzie panowa³o napiêcie oko³o 4,9 V, które wystarcza do poprawnej pracy uk³adów cyfrowych. Aby US5 pracowa³ poprawnie nale¿y koniecznie zastosowaæ kondensatory C4 oraz C10. Stosowanie tego stabilizatora nie jest konieczne, lecz skutecznie zabezpieczy uk³ad przed zbyt wysokim napiêciem mog¹cym doprowadziæ do jego uszkodzenia. Rezystory R5, R7, R8 oraz R9 s³u¿¹ do ograniczenia pr¹du p³yn¹cego przez diody LED. Elementy R3, C1 oraz R6, C5 zapewniaj¹ poprawny reset mikrokontrolerów. Zastosowanie rezystorów R1, R2 wynika ze specyfikacji mikrokontrolera AT89C2051. Rezystor R4 zapewnia poziom „L” na wejœciu RESET emulatora w przypadku, gdyby wejœcie to pozostawa³o w uruchamianym uk³adzie nie pod³¹czone. Sytuacja taka jest mo¿liwa i w takim przypadku za poprawny reset emulatora odpowiedzialne s¹ elementy R6, C5. Kondensatory C10÷C15 pe³ni¹ funkcjê odprzêgaj¹c¹. Mikrokontroler AT89C2051 posiada wewnêtrzny komparator (rys. 2), pod³¹czony do koñcówek P1.0 oraz P1.1, którego wyjœcie pod³¹czono do portu P3.6 (koñcówka ta nie zosta³a wyprowadzona). Jednoczeœnie porty P1.0 , P1.1 nie posiadaj¹ wewnêtrznych rezystorów pull-up. Struktura koñcówek portu P1 zosta³a przedstawiona na rysunku 3. Aby nasz emulator tak¿e posiada³ t¹ mo¿liwoœæ zastosowano zewnêtrzny komparator US6. Jak widaæ z rysunku 3 mikrokontroler dysponuje dodatkowymi sygna³ami: odczytu stanu koñcówki, bufora oraz sygna³em zapisu. Jednak te sygna³y steruj¹ce nie s¹ wyprowadzone na zewn¹trz. Nie mo¿emy z nich skorzystaæ. Dlatego te¿ dzia³anie naszego komparatora bêdzie nieco odbiega³o od oryginalnego. W przedstawionej na schemacie ideowym wersji z dwoma diodami Schott-

Vcc

P1.0(+)

Vcc

GND

P1.1(–)

Rys. 4 Uk³ad prostego przetwornika A/C

28

Sprzêtowy emulator mikrokontrolera AT89C2051

ky’go mikrokontroler ma mo¿liwoœæ wymuszenia stanu niskiego na liniach P1.0 i P1.1, lecz nie jest w stanie odczytaæ stanu niskiego na tych liniach (stan niski bêdzie odczytywa³ jako logiczn¹ „1”). W takiej konfiguracji komparator analogowy bêdzie pracowa³ poprawnie. Mo¿liwe jest wiêc stworzenie prostego przetwornika A/C (rys. 4), w którym wykorzystywany jest komparator analogowy oraz okresowo wystawiany stan niski na linii P1.1. Jeœli nie wykorzystujemy wewnêtrznego komparatora (porty pracuj¹ jako wejœcia/wyjœcia cyfrowe) w miejsce diod D1 i D2 mo¿emy wlutowaæ zwory. Linie portu P1.0 i P1.1 emulatora bêd¹ wów-

czas posiada³y wewnêtrzne rezystory pullup (oryginalny mikrokontroler AT89C2051 ich nie posiada). Dodatkowo nale¿y zwróciæ uwagê na ró¿nice w wydajnoœci pr¹dowej portów pomiêdzy uk³adami AT89C51 oraz AT89C2051. Wydajnoœæ pr¹dowa portu P1 i P3 w mikrokontrolerze AT89C51 wynosi 5 mA (IOL) natomiast w uk³adzie AT89C2051 jest równa 20 mA. Znaj¹c ju¿ przeznaczenie wszystkich elementów uk³adu mo¿emy przedstawiæ zasadê jego dzia³ania jako ca³oœci. Po uruchomieniu emulator znajduje siê w trybie oczekiwania (œwieci siê jedynie dioda D6). Na porcie P3.1 uk³adu US4 panuje

10/99

sygna³ „H”. W takim przypadku na wejœciu RESET uk³adu US1 tak¿e jest „H”. Uk³ad US1 jest w trybie resetu, a jego wszystkie koñcówki pracuj¹ jako wejœcia. Dziêki temu nie nastêpuje konflikt dostêpu do pamiêci (US3). Jeœli mikrokontroler otrzyma poprzez interfejs RS232C dane (podczas transmisji miga dioda D3) zapisuje je w pamiêci US3. Po za³adowaniu ca³ego programu ustawia wszystkie swoje koñcówki w stan „H”. Port P3.1 jest natomiast ustawiany w stan „L”. Sygna³ ten inicjuje proces emulacji - mikrokontroler US1 zaczyna wykonywaæ program u¿ytkownika (œwieci dioda D1 oznaczaj¹ca tryb emulacji). Emulator pozostanie

489

G1

LM2940-5V

US3

D4 ERROR

R7

R6

US4 Q1

80C31

C2 C3

US7

TRAN

D5

R8

G2 US8

R3

D2

ICL232 C12 C1

LM 393

D1

D3 EMUL

74HC27

6116

74HC373

US1

US2

R2

C11

C5 R1

D6 ZAS

C13

W£1

„EMULAT”

R9

R4

C14 C10

R5

US5

C4

489

ARTKELE 489 US6

C15

Rys. 6 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

C6

C8

C9

C7

10/99 1

1

6 (6)

6

2 (3)

2

7 (4)

7

3 (2)

3

8 (5)

8

4 (20)

4

9

9

5 (7)

5

DB9 ¿eñska

Sprzêtowy emulator mikrokontrolera AT89C2051

DB9 ¿eñska

Rys. 5 Przewód po³¹czeniowy (w nawiasach podano numery koñcówek dla z³¹cza DB25)

w tym stanie tak d³ugo, a¿ uk³ad US4 otrzyma nowe dane do zaprogramowania. Dodatkowy reset uk³adu mo¿emy wykonaæ w³¹cznikiem W£1. Pewien „kruczek” kryje siê w pod³¹czeniu diody D3, która poprzez odpowiednie miganie sygnalizuje b³êdy transmisji danych. W momencie programowania pamiêci przez pewne odcinki czasu (impuls zapisuj¹cy) tak¿e p³ynie przez ni¹ pr¹d. Jednak s¹ one na tyle krótkie, ¿e nie powoduj¹ œwiecenia diody.

Monta¿ i uruchomienie Uk³ad nie wymaga ¿adnych dodatkowych czynnoœci zwi¹zanych z jego uruchomieniem. Jeœli p³ytka drukowana zosta³a zmontowana prawid³owo powinien dzia³aæ zaraz po w³¹czeniu zasilania. Kilka s³ów nale¿y poœwiêciæ u¿ytym elementom. Zastosowano diody œwiec¹ce f3 mm o zwiêkszonej jasnoœci. W przypadku u¿ycia innych diod w celu ustalenia jasnoœci œwiecenia nale¿y odpowiednio dobraæ wartoœci rezystorów R5, R7, R8, R9. Przewód emulacyjny wykonano z szarej taœmy 20-¿y³owej, na której z jednej strony zaciœniêto wtyk typu SC20SR (dwa rzêdy po 10 z³¹cz), natomiast jako koñcówki emulacyjnej u¿yto z³¹cza KK20025C (tak¿e do zaciœniêcia na taœmê). Jako gniazdo na p³ytce drukowanej

zastosowano z³¹cze LPH20S. Z³¹cza SC20SR oraz LPH20S s¹ ogólnie dostêpne, natomiast w przypadku braku koñcówki emulacyjnej mo¿emy wykonaæ j¹ z dwóch podstawek pod uk³ady scalone DIL20. Uk³ad testowano przy taœmie d³ugoœci 20 cm. Jako interfejsu RS232C u¿yto k¹towego, mêskiego z³¹cza DB9 do wlutowania w druk. Nale¿y zwróciæ uwagê na fakt, ¿e zasilanie uk³adu pobierane jest poprzez koñcówkê emulacyjn¹ z uruchamianego uk³adu. Nale¿y zatem zapewniæ odpowiedni¹ wydajnoœæ pr¹dow¹ zasilacza (emulator pobiera oko³o 100 mA pr¹du). W celu pod³¹czenia emulatora do komputera nale¿y u¿yæ standardowego przewodu do transmisji danych, którego sposób wykonania przedstawiono na rysunku 6.

Dane w pliku INTEL HEX zapisane s¹ otwartym tekstem jako liczby hexadecymalne. Zorganizowane s¹ w ramki, z których ka¿da zaczyna siê od nowej linii. Format ramki danych jest nastêpuj¹cy: 1. Pierwszym znakiem jest zawsze dwukropek. 2. Dwa kolejne znaki to liczba bajtów danych w ramce. 3. Cztery znaki adresu pierwszej danej w ramce (adresowane s¹ 64 kB). 4. Dwa znaki numeru (typu) rekordu. 5. Blok danych. 6. Dwa znaki sumy kontrolnej LRC. 7. Znaki koñca linii CR,LF (0Ah,0Dh). Nas interesuj¹ jedynie dwa typy rekordów. Wyznaczanie bajtu kontroli LRC polega na sumowaniu kolejnych bajtów zawartoœci ramki (bez przeniesieñ). Na koniec obliczamy uzupe³nienie dwójkowe otrzymanego wyniku. Procesowi wyznaczania LRC nie s¹ poddawane znak pocz¹tku ramki „:” oraz znaki koñca ramki „CR, LF”;

:

xx

Typ rekordu Adres (Rekord pocz¹tku danych) bloku danych xxxx

00

Blok danych

Suma kontroln a LRC

Znaki koñca rekordu

xx.........xx

xx

CR,LF

Rekord koñca pliku

Znak pocz¹tku rekordu

D³ugoœæ bloku danych

:

00

Typ rekordu Adres Suma (Rekord pocz¹tku kontrolna LRC koñca) bloku danych 0000

01

FF

Konfiguracja portu szeregowego Emulator mo¿e wspó³pracowaæ z dowolnym komputerem wyposa¿onym w interfejs RS232C i nie wymaga ¿adnego dodatkowego oprogramowania. Sposób konfiguracji parametrów transmisji bêdzie wiêc zale¿ny od zainstalowanego systemu operacyjnego. Czynnoœæ ta nie powinna przysporzyæ wiêkszych trudnoœci. Jeœli pracujemy pod kontrol¹ systemu operacyjnego DOS (Windows) port szeregowy mo¿emy skonfigurowaæ przy pomocy instrukcji MODE, wypisuj¹c z linii komend: >MODE com1,19,n,8,1 (analogicznie dla com2, com3, com4). Po wykonaniu komendy MODE powinien ukazaæ siê nastêpuj¹cy komunikat: COM1: 19200,n,8,1,-

Obs³uga i konfiguracja emulatora

Format pliku INTEL HEX

Rekord danych

D³ugoœæ Znak pocz¹tku bloku rekordu danych

29

Znaki koñca rekordu CR,LF

Przed przyst¹pieniem do pracy nale¿y po³¹czyæ emulator z komputerem przy pomocy przewodu przedstawionego na rysunku 6 (³¹cze szeregowe RS232C). Nastêpnie konfigurujemy port szeregowy komputera (sposób konfiguracji zosta³ opisany powy¿ej). Ostatni¹ czynnoœci¹ jest umieszczenie koñcówki emuluj¹cej w uruchamianym uk³adzie (nale¿y przeprowadziæ to przy wy³¹czonym napiêciu zasilaj¹cym). Po w³¹czeniu zasilania powinna zapaliæ siê dioda „ZAS” (D6). Emulator jest gotowy do u¿ycia. W celu sygnalizacji trybu pracy emulatora zastosowano cztery diody œwiec¹ce. Do konfiguracji uk³adu s³u¿y w³¹cznik W£2. Funkcje diod sygnalizacyjnych oraz przycisków s¹ nastêpuj¹ce: ZAS (D6) – sygnalizacja zasilania; EMUL (D4) – aktywny tryb emulacji; ERROR (D3) – sygnalizacja b³êdu transmisji danych: – 1 mrugniêcie – ogólny b³¹d danych, – 2 mrugniêcia – przekroczenie adresu 07FFh (próba za³adowania programu wiêkszego ni¿ 2 kB), – 3 mrugniêcia – przekroczenie czasu oczekiwania na kolejny bajt; TRAN (D5) – sygnalizacja transmisji danych; RESET (W£1) – dodatkowy przycisk reset mikrokontrolera. Dzia³a niezale¿nie od uk³adu resetuj¹cego zamontowanego w uruchamianym uk³adzie; ród³em danych dla emulatora jest program zapisany w formacie INTEL HEX.

30

Sprzêtowy emulator mikrokontrolera AT89C2051

Dane w pliku mog¹ byæ u³o¿one w dowolnej kolejnoœci (niekoniecznie wed³ug wzrastaj¹cych adresów). Sposób ³adowania programu do pamiêci emulatora bêdzie zale¿ny do systemu operacyjnego. Przyk³adowo dla systemu operacyjnego DOS mo¿emy wykonaæ to wypisuj¹c z linii komend: >COPY nazwa_pliku.hex com1 (analogicznie dla com2, com3, com4). Po wydaniu tej komendy powinna na czas transmisji danych zapaliæ siê dioda „TRAN”. Nastêpnie zapalona zostaje dioda „EMUL” – za³adowany program jest wykonywany przez emulator. W przypadku wyst¹pienia b³êdu zamiast diody „EMUL” zapali siê dioda „ERROR”. Restart wykonywania programu mo¿e nast¹piæ jeœli : 1. Za³adujemy nowy program. 2. Przyciœniemy wbudowany przycisk RESET. 3. Zostanie zg³oszony sygna³ reset z uruchamianego uk³adu.

Wykaz elementów

Pó³przewodniki US1 US2 US3 US4 US5 US6 US7 US8 D1, D2 D3÷D6

– 80C31, 80C51 (AT89C51) – wersja 24 MHz – 74HC373, 74LS373 – 6116 (pamiêæ RAM) – AT89C2051 z programem „EMULAT” – LM 2940-5V – LM 393 (MAX907) – 74HC27 (74HCT27) – ICL 232 (MAX 232) – BAT 43 – LED 3 mm

Rezystory W/0,125 W R5, R7÷R9 – 1 kW W/0,125 W R3, R6 – 10 kW W/0,125 W R1, R2 – 47 kW W/0,125 W R4 – 100 kW

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki i zaprogramowane uk³ady z dopiskiem EMULAT mo¿na zamawiaæ w redakcji PE.

Uzupe³nienie do wykrywacza metali PE 7/99 Do redakcji zaczê³y docieraæ sygna³y od Czytelników, którzy maj¹ problemy z wykrywaniem usterek, wykonaniem cewki pomiarowej oraz sposobem pracy wykrywacza. Do projektu p³ytki drukowanej zakrad³ siê b³¹d. W warstwie opisowej omy³kowo zamienione zosta³y oznaczenia „+” i „^” zasilania. Odwrotne w³¹czenie zasilania mo¿e spowodowaæ uszkodzenie kondensatora elektrolitycznego C9 oraz uk³adu US2. Jak wskazuje praktyka, uk³ad US1 jest stosunkowo odporny na odwrócenie polaryzacji zasilania (pod warunkiem, ¿e nie pozostaje zbyt d³ugo w tym stanie). Na sporo trudnoœci napotykaj¹ Czytelnicy przy konstrukcji cewki pomiarowej. Cewkê nale¿y wykonaæ nawijaj¹c 100 zwojów na okrêgu (a nie wokó³ okrêgu !!!) o œrednicy 30 cm. Cewka nie musi byæ nawiniêta zwój przy zwoju. Wa¿ne jest jednak¿e usztywnienie cewki klejem lub ¿ywic¹ epoksydow¹. le wykonana cewka mo¿e byæ przyczyn¹ niewzbudzania drgañ

w obwodzie generatora. Brak oscylacji mo¿e byæ tak¿e spowodowany uszkodzeniem lub niew³aœciw¹ wartoœci¹ jednego z elementów: R2÷R6, C4÷C7 lub uszkodzeniem uk³adu US2. W przypadku braku drgañ w obwodzie generatora, mikrokontroler zapala wszystkie diody œwiec¹ce (nie jest to oznaka uszkodzenia uk³adu US1 !!!). Poprawn¹ pracê generatora mo¿na równie¿ stwierdziæ do³¹czaj¹c do nó¿ki nr 7 US2 oscyloskop lub miernik czêstotliwoœci. Przy w³aœciwie wykonanym obwodzie pomiarowym na wyjœciu tym obecny jest sygna³ prostok¹tny o czêstotliwoœci 50÷200 kHz. P³ytkê wykrywacza nale¿y starannie ekranowaæ, gdy¿ jest ona wra¿liwa na pola elektrostatyczne i pojemnoœci rozproszone. Z tego wzglêdu wskazane jest oddalenie przycisku W£1 i potencjometru P1 od p³ytki drukowanej, a w szczególnoœci od uk³adu pomiarowego. Obudowê, je¿eli jest wykonana z tworzywa sztucznego nale¿y wy³o¿yæ foli¹ aluminiow¹, któr¹ nastêpnie ³¹czy siê z mas¹. Przewód ³¹cz¹cy cewkê z uk³a-

10/99

Kondensatory C2, C3 C11÷C15 C1, C5÷C9 C4 C10

– – – – –

39 pF/50 V ceramiczny 100 nF/50 V ceramiczny 10 mF/16 V 47 mF/25 V 100 mF/16 V

Inne Q1

– rezonator kwarcowy 11,059 MHz – mikrow³¹cznik

W£1 Przewód emulacyjny – z³¹cze KK20025C (koñcówka emulacyjna) – taœma 20 ¿y³ (20 cm) Przewód ³¹cz¹cy – z³¹cze DB2 ¿eñskie (2 szt.) – przewód 2 ¿y³y w oplocie (maks. 3 m) p³ytka drukowana numer 489

Cena: p³ytka numer 489 EMULAT

– 9,40 z³ – 38,00 z³

à Jaros³aw Piotrowiak

dem pomiarowym tak¿e powinien byæ zaekranowany. W przypadku trudnoœci z uzyskaniem nale¿ytej stabilnoœci generowanych drgañ, obwód pomiarowy mo¿na umieœciæ bezpoœrednio przy cewce. Podczas pracy, wykrywacz generuje dŸwiêk, którego wysokoœæ zmienia siê zale¿nie od odleg³oœci lub typu badanego przedmiotu. W po³o¿eniu zerowym (gdy œwieci siê zielona dioda D3) równie¿ generowany jest dŸwiêk o krótszym czasie trwania i charakterystycznej wysokoœci. W sprzeda¿y dostêpne s¹ tzw. brzêczyki – buzzery z wewnêtrznym generatorem, które po zasileniu sta³ym napiêciem samoczynnie generuj¹ dŸwiêk o okreœlonej wysokoœci. Pod³¹czenie w miejsce s³uchawek takiego brzêczyka mo¿e byæ równie¿ przyczyn¹ niepokoj¹cych objawów dzia³ania urz¹dzenia. Parê s³ów komentarza odnoœnie regulacji potencjometrem P1. Regulacja czu³oœci jest 8 stopniowa. Przejœcie pomiêdzy kolejnymi stopniami jest p³ynne, czu³oœæ nale¿y wiêc regulowaæ „na wyczucie” obserwuj¹c zachowanie wykrywacza. Mamy nadziejê, ¿e powy¿sze wyjaœnienia przyczyni¹ siê do pe³niejszego zrozumienia konstrukcji wykrywacza i u³atwi¹ jego uruchomienie.

à Redakcja

10/99

Miernictwo i urz¹dzenia warsztatowe

Analogowo-cyfrowy miernik czêstotliwoœci W poprzednim numerze prezentowany by³ miernik pojemnoœci. Kontynuuj¹c cykl urz¹dzeñ analogowo–cyfrowych przedstawiamy obecnie bardzo prosty miernik czêstotliwoœci. Podobnie jak poprzednio sam pomiar przeprowadzany jest drog¹ analogow¹, a tylko odczyt jest cyfrowy w oparciu o najprostszy i zarazem najtañszy miernik uniwersalny. Urz¹dzenie jest bardzo proste i mo¿e zostaæ zbudowane nawet przez pocz¹tkuj¹cego amatora. Zakres mierzonych czêstotliwoœci zawiera siê w przedziale od 20 Hz do 2 MHz, przy czu³oœci ok. 0,2 V.

Analogowy pomiar czêstotliwoœci jest dziœ stosowany doœæ rzadko. Zapewne niewielu Czytelników zdaje sobie sprawê z tego, ¿e w dro¿szych wersjach uniwersalnych mierników cyfrowych, wyposa¿onych w pomiar czêstotliwoœci, jest on przeprowadzany tak¿e drog¹ analogow¹. Œciœlej mówi¹c pierwszym etapem pomiaru jest przetworzenie przebiegu zmiennego (cyfrowego) na postaæ analogow¹, czyli napiêcie proporcjonalne do czêstotliwoœci, a w drugim etapie nastêpuje przetworzenie napiêcia na wartoœæ cyfrow¹ w przetworniku u/f (miliwoltomierzu). Ta podwójna konwersja jest Ÿród³em b³êdów, ale w wielu przypadkach dok³adnoœæ rzêdu 2÷3% jest w zupe³noœci wystarczaj¹ca. Na zaj¹ce nie poluje siê z armat¹ jak mawia³ pewien nauczyciel i mia³ racjê. Podobna zasada pomiaru zosta³a zastosowana w opisywanym analogowo-cyfrowym mierniku czêstotliwoœci.

Opis uk³adu Schemat uk³adu miernika czêstotliwoœci zamieszczono na rysunku 1. Chc¹c

uproœciæ konstrukcjê miernika pominiêto wzmacniacz wejœciowy. W takim uk³adzie zmienny przebieg doprowadzany do wejœcia miernika poddawany jest kszta³towaniu w uk³adzie komparatora US1. Dzielnik rezystancyjny R1, R2 polaryzuje wstêpnie obydwa wejœcia komparatora. Na wejœcie nieodwracaj¹ce podawany jest przebieg mierzony, a na drugie wejœcie doprowadzono dodatnie sprzê¿enie przez rezystor R5 uzyskuj¹c w ten sposób histerezê. Wartoœci rezystorów R5 i R3 okreœlaj¹ szerokoœæ pêtli histerezy na ok. 0,2 V, co decyduje o maksymalnej czu³oœci wejœcia. Rezystancja wejœciowa w tym uk³adzie wynosi nieco mniej ni¿ 100 kW. Obci¹¿enie komparatora, którego wyjœcie jest typu otwarty kolektor, tworzy rezystor R6. Jego ma³a wartoœæ jest podyktowana koniecznoœci¹ uzyskania jak najwiêkszej czêstotliwoœci pracy. Na wyjœciu komparatora uzyskuje siê przebieg prostok¹tny o czêstotliwoœci identycznej z czêstotliwoœci¹ doprowadzon¹ do wejœcia. Maksymalna amplituda przebiegu doprowadzonego do wejœcia nie powinna przekraczaæ 5 Vpp.

31

Z wyjœcia komparatora sygna³ trafia na kondensator C5 i dalej do wejœcia wyzwalaj¹cego przerzutnika monostabilnego US2. Kondensator C5 ma za zadanie odseparowanie sk³adowej sta³ej i doprowadzanie do nó¿ki 2 US2 tylko bardzo w¹skich impulsów. Ujemne impulsy powoduj¹ wyzwolenie monowibratora. Czas trwania impulsu generowanego przez multiwibrator jest zale¿ny od w³¹czonego prze³¹cznikiem W£1 zakresu pomiarowego. Natomiast czêstotliwoœæ powtarzania impulsu jest równa czêstotliwoœci przebiegu doprowadzonego do wejœcia miernika (rys. 2). Otrzymuje siê w ten sposób modulacjê wype³nienia impulsów wyjœciowych wprost proporcjonaln¹ do czêstotliwoœci wejœciowej. Przyk³adowo przy w³¹czonym zakresie 2 kHz szerokoœæ impulsu wyjœciowego monowibratora US2 wynosi ok. 330 ms (rys. 2), natomiast okres powtarzania dla przebiegu wejœciowego o czêstotliwoœci 2 kHz wynosi 500 ms. W efekcie tego wype³nienie przebiegu na wyjœciu monowibratora jest równe 66%. Je¿eli na tym samym zakresie czêstotliwoœæ wejœciowa ulegnie zmianie i bêdzie wynosiæ 1 kHz, to okres powtarzania wzroœnie do 1000 ms, przy czym szerokoœæ impulsu pozostanie taka sama jak poprzednio, tzn. 330 ms. Zmieni siê zatem tylko wype³nienie które bêdzie wynosiæ 33%. Tak wiêc dwukrotnemu spadkowi czêstotliwoœci wejœciowej odpowiada dwukrotne zmniejszenie siê wspó³czynnika wype³nienia. Analogicznie jest w przypadku innych czêstotliwoœci wejœciowych i innych zakresów. Ca³y proces analogowej obróbki sygna³u jest podobny do metody zastosowanej w mierniku pojemnoœci. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e w mierniku pojemnoœci stosowano sta³¹ czêstotliwoœæ powtarzania przy zmiennej szerokoœci impulsu, a w mierniku czêstotliwoœci sta³a jest szerokoœæ impulsu przy zmiennej czêstotliwoœci. Oba rozwi¹zania prowadz¹ do zmiennego wype³nienia przebiegu wyjœciowego. Wartoœæ wspó³czynnika wype³nienia podlega zamianie na proporcjonalne do niej napiêcie sta³e w filtrze dolnoprzepustowym w sk³ad którego wchodz¹ elementy R9, R11, R12, C8 C9, C10. Napiêcie sta³e na wyjœciu miernika mierzy siê miernikiem uniwersalnym o rezystancji wejœciowej 10 MW na zakresie 2 V. Wyœwietlany przecinek ignoruje siê. Wartoœæ wskazañ nale¿y odczytaæ maj¹c na uwadze w³¹czony aktualnie zakres.

32

Analogowo-cyfrowy miernik czêstotliwoœci

10/99

Wartoœci elementów filtru wp³yUS3 200Hz 2kHz 20kHz 200kHz 2MHz* waj¹ na doln¹ czêVin +5V LM +9V 78L05 stotliwoœæ graniczn¹ P1 P2 P3 P4 P5 C11 C12 C13 220k 22k 2,2k 220W 100W która mo¿e byæ mie22mF 47n 22mF rzona. Wynosi ona R13 R14 R15 R16 R17 2,2M 220k 22k 2,2k 220W ok. 20 Hz. Uzyskanie ni¿szej wartoœci wyW£1 maga stosowania wiêkszych kondensatorów, gdy¿ przy obecnie stosowanej 8 4 R5 2,2M pojawi siê niestabil2 3 R1 R6 R7 US2 10k 1k 100k noœæ wskazañ. RówR3 100k 6 C3 C4 R9 3 ICM7555 C5 8 R11 R12 47n 10mF noczeœnie zwiêksza 2,2k 7 1 CMOS 1M 300k US1 2 siê wtedy sta³a cza4 33p R2 1 5 5 R8 C6 Uwy R4 100k 10k R10 C8 C9 C10 C7 sowa odpowiedzi 1,3n 100k 6,8k 330n 330n 330n 10n LM393 filtru. Czyli inaczej C1 1mF mówi¹c po zmianie WE czêstotliwoœci trzeba C2 10n d³u¿ej czekaæ na ustabilizowanie siê wskazañ miernika. Rys. 1 Schemat ideowy miernika czêstotliwoœci Dla dok³adnoœci stosowaæ zupe³nie inn¹ od proponowanej 5%. Niestety nie ma nic za darmo prostopomiaru decyduj¹ce znaczenie ma sta³oœæ obudowê. W tym wzglêdzie pozostawiata uk³adu i niska cena elementów nie zaszerokoœci impulsu generowanego przez my dowolnoœæ wyboru. Bez wzglêdu na pewni wygórowanych wymagañ. Lecz mimonowibrator. Dlatego te¿ kondensator rodzaj obudowy p³ytka drukowana momo to przyrz¹d jest bardzo przydatny naC6 powinien byæ styrofleksowy, lub poliecowana jest za poœrednictwem obrotowewet w przypadku posiadania czêstoœciostrowy. Nie zaleca siê stosowania kondengo prze³¹cznika zmiany zakresów. Jest to mierza cyfrowego. satora ceramicznego. Drugim czynnikiem prze³¹cznik MPS-1112, 12-sto pozycyjny Uk³ad przewidziano do zasilania decyduj¹cym o dok³adnoœci pomiaru jest z ustawian¹, mechaniczn¹ blokad¹ umo¿z baterii 9 V typ 6F22. Pobór pr¹du sta³oœæ amplitudy przebiegu wyjœciowego liwiaj¹c¹ zmniejszenie liczby skoków do w najgorszym wypadku nie przekracza US2. Uzyskano j¹ przez zastosowanie dopiêciu, co odpowiada liczbie zakresów. 10 mA. Mo¿na te¿ stosowaæ zasilanie nadatkowego stabilizatora napiêcia Dok³adny opis tego typu prze³¹cznika by³ piêciem stabilizowanym +5 V z zewnê+5 V (US3). Ze wzglêdu na górn¹ czêstozamieszczony w PE 10/96. Nó¿ki przetrznego zasilacza (wtedy nale¿y pomin¹æ tliwoœæ graniczn¹ wynosz¹c¹ 2 MHz ko³¹cznika pasuj¹ dok³adnie w otwory p³ytstabilizator US3, zwieraj¹c jego wejœcie nieczne jest stosowanie tajmera wykonaki drukowanej, ale mimo tego konieczne z wyjœciem). nego w wersji CMOS. Tajmery CMOSjest zamontowanie go nieco nad p³ytk¹, owskie s¹ szybsze i maj¹ stabilniejsz¹ amtak aby zosta³o wolne miejsce dla pozoplitudê impulsu wyjœciowego. Monta¿ i uruchomienie sta³ych elementów umieszczonych na Górna czêstotliwoœæ graniczna jest górnej p³ycie czo³owej obudowy. OdleP³ytka drukowana miernika czêstotliorientacyjna i w zale¿noœci od wielu czyng³oœæ pomiêdzy p³ytk¹ drukowan¹ (powoœci zosta³a zaprojektowana pod konników mo¿e byæ ni¿sza od podanej. Nalewierzchni¹ p³ytki na której zamontowane kretn¹ obudowê w której mieœci siê tak¿e ¿y te¿ siê pogodziæ z tym, ¿e dok³adnoœæ s¹ elementy) a górn¹ powierzchni¹ przebateria 9 V typu 6F22. Mo¿na jednak zana zakresie 2 MHz jest ni¿sza i wynosi ok. ³¹cznika (t¹ która przylega od spodu do górnej czêœci obudowy powinna wynosiæ fx=2kHz ok. 19÷20 mm. Najlepiej sprawdziæ to 1 T 330ms Tx= =500ms D= H ·100%= ·100%=66% fx TL 500ms doœwiadczalnie wstêpnie montuj¹c prze³¹cznik na dwóch drucikach (obciêtych nó¿kach z elementów). Monta¿ pozostaT=330ms ³ych elementów znajduj¹cych siê na p³ytce drukowanej nie wymaga komentarza. fx=1kHz 1 TH 330ms Je¿eli miernik na sta³e bêdzie zasila=1000ms Tx= ·100%=33% D= ·100%= fx TL 1000ms ny ze stabilizowanego zasilacza sieciowego +5 V, na przyk³ad opisanego w PE T=330ms 8/99, nale¿y pomin¹æ stabilizator US3 montuj¹c równoczeœnie zworê pomiêdzy jego wejœciem i wyjœciem. Rys. 2 Przebiegi na wyjœciu tajmera US2 T

T

Analogowo-cyfrowy miernik czêstotliwoœci

10/99

33

dniego dla danego zakresu rezystora R13÷R17. C13 Kalibracjê miernika C7 przeprowadza siê po kilkuminutowym „naC8 C9 C10 grzaniu” miernika. US2 US3 W£1 C6 R13 Wskazane jest te¿ poR7 nowne skalibrowanie C3 R8 miernika po kilku goP1 C5 C4 dzinach pracy. W sytuaR2 cji gdy przyrz¹d jest zaP2 R1 R6 silany z baterii mo¿na P3 P4 C1 zostawiæ go w³¹czonego P5 C2 na noc. Urz¹dzenia sieciowego nie wolno zoUS1 WE stawiaæ w³¹czonego bez nadzoru. Rys. 3 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów Tak wyregulowany miernik mo¿na ju¿ bilizowany 5 V), woltomierz o zakresie W obudowie nale¿y wywierciæ otwory umieœciæ w obudowie. Do obudowy przy2 V (mo¿e byæ równie¿ analogowy), gepod gniazda bananowe wejœcia (mo¿na kleja siê foliê z napisami. Trzeba zwróciæ nerator czêstotliwoœci wzorcowych. Po zastosowaæ gniazdo BNC) i pod gniazda uwagê aby zaznaczone na folii œrodki w³¹czeniu zasilania sprawdzamy pobór wyjœcia oraz otwory pod prze³¹cznik obrootworów dok³adnie pokrywa³y siê z wypr¹du przez miernik. Je¿eli jest on mniejtowy i w³¹cznik napiêcia zasilania (w³¹czwierconymi otworami znajduj¹cymi siê szy od 10 mA oznacza to ¿e wszystko jest nika napiêcia zasilania nie uwzglêdniono na p³ycie czo³owej miernika. PóŸniej w porz¹dku. Przy wiêkszym poborze pr¹na schemacie ideowym). Do wytrasowania przeprowadza siê po³¹czenia p³ytki drudu nale¿y szybko wy³¹czyæ zasilanie i popo³o¿enia poszczególnych otworów mo¿na kowanej z gniazdami, wy³¹cznikiem zasiszukaæ usterki, najprawdopodobniej bêpos³u¿yæ siê widokiem p³yty czo³owej lania i zaciskiem baterii. Na samym koñdzie to zwyk³e zwarcie. w skali 1:1 (rys. 4). Przed zamontowaniem cu zaœ przykrêca siê p³ytkê drukowan¹ do Do wejœcia miernika doprowadza siê ca³ego urz¹dzenia w obudowie nale¿y górnej czêœci obudowy. W ten sposób sygna³ z generatora wzorcowego o czêstoprzeprowadziæ uruchomienie i kalibracjê. mamy gotowy miernik czêstotliwoœci. tliwoœci 100 Hz i amplitudzie 0,5÷5 Vpp Do uruchamiania niezbêdna jest baW sprzeda¿y wysy³kowej oferujemy teria 9 V lub zasilacz 9 V (lub zasilacz staa do wyjœcia pod³¹cza woltomierz na zakreoprócz p³ytki drukowanej foliê samoprzysie 2 V. W mierniku oczywiœcie lepn¹ z napisami, identyczn¹ jak na rypowinien byæ ustawiony zakres sunku 4. Ponadto mo¿na zakupiæ zestaw pomiarowy 200 Hz. PotencjoMiernik czêstotliwoœci monta¿owy zawieraj¹cy obudowê, foliê metrem P1 ustawia siê wskaza20 Hz ÷ 2 MHz z napisami, p³ytkê drukowan¹ i wszystkie nia woltomierza na 1000. NaPomiar elementy elektroniczne niezbêdne do stêpnie zmienia siê zakres poW£ zbudowania miernika czêstotliwoœci. miarowy i czêstotliwoœæ na wy¿sz¹. Odpowiednio: zakres Wykaz elementów 2 kHz, czêstotliwoœæ wejœciowa 1 kHz. Potencjometrem P2 ustaPó³przewodniki Uwy WY£ wia siê wskazania woltomierza US1 – LM 393 na 1000. Analogicznie postêpuUS2 – ICM 7555 200 Hz je siê na kolejnych zakresach. US3 – LM 78L05 Regulacje potencjometrami na2 kHz Rezystory le¿y prowadziæ powoli, gdy¿ staR17 – 220 W/0,125 W 20 kHz Zakres ³a czasowa filtru jest doœæ du¿a W/0,125 W R6 – 1 kW i wskazania stabilizuj¹ siê przez 200 kHz W/0,125 W R9, R16 – 2,2 kW ok. 1 sekundê. 2 MHz* W/0,125 W R10 – 6,8 kW Je¿eli zakres regulacji W/0,125 W R1, R2 – 10 kW jest zbyt ma³y na wszystkich zaR3, R4, fx kresach nale¿y zmieniæ nieco W/0,125 W R7, R8 – 100 kW wartoœæ rezystora R10. NatoW/0,125 W R15 – 22 kW miast je¿eli zakres regulacji jest ARTKELE ® W/0,125 W R12 – 300 kW niewystarczaj¹cy na jednym lub W/0,125 W R14 – 220 kW dwóch zakresach konieczne jest W/0,125 W R11 – 1 MW zmienienie wartoœci odpowieRys. 4 Widok p³yty czo³owej miernika (skala 1:1) R12

R15

R14

R16

R17

R5

R3

R4

LM 399

Uwy

094

R11

C12

R9

R10

C11

T

ICM 7555

+9V

T

490

T

T

T

34

Analogowo-cyfrowy miernik czêstotliwoœci

Rezystory cd. R5, R13 P5 P4 P3 P2 P1

– – – – – –

Kondensatory cd.

W/0,125 W 2,2 MW 100 W TVP 1232 220 W TVP 1232 W TVP 1232 2,2 kW W TVP 1232 22 kW W TVP 1232 220 kW

C2, C7 C3, C12 C8÷C10 C1 C4 C11, C13

– – – – – –

10 nF/50 V ceramiczny 47 nF/50 V ceramiczny 330 nF/50 V MKSE-20 1 mF/63 V 10 mF/25 V 22 mF/25 V

Kondensatory

Inne

C5 C6

W£1 – MPS 1112 prze³. obr. p³ytka drukowana numer 490

– 33 pF/50 V ceramiczny – 1,3 nF/25 V KSF-020-ZM

RY [ kW] =

10 N -1

R18* 3k 1% TX BD281 8 1

RX 10k

3

+A

4

R17 10k 1%

RY*

–A

R25 2W 2%

Do pozosta³ej czêœci schematu testera

P1 220W

5W

5 7

R26 390W

2

A

US3 LM358

+Vcc

T5 BC337-25

+Vcc

B 6

16 15 14

R19 10k 1%

R20 10k 1%

74LS145

A

B 1 / US4 13 C 2 12 D

Y0 Y1 Y2

1 2 3

8

Rys. 1 Schemat ideowy modyfikacji testera pojemnoœci ogniw

à B.K.

pomiarze wiêkszych napiêæ

gdzie: N – liczba ogniw o napiêciu znamionowym 1,2 V lub 1,5 V wchodz¹cych w sk³ad baterii. Dla u³atwienia w Tabeli 1 podano wartoœci rezystora RY dla najpopularniejszych wartoœci napiêæ. Druga modyfikacja ma na celu przystosowanie testera do pracy z wiêkszymi pr¹dami. Aby mo¿liwe by³o roz³adowywanie akumulatora pr¹dem 1 A dodany zosta³ tranzystor TX typu BD 281. Ze wzglêdu na du¿y pr¹d roz³adowania, tranzystor ten wydziela znaczn¹ iloœæ ciep³a (nawet do 10 W) – konieczne jest wiêc umieszczenie go na radiatorze. Wartoœci rezystancji w obwo-

+Vcc

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki, folie samoprzylepne i kompletne zestawy mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 490 – 3,25 z³ folia F490 – 2,60 z³ zestaw Z490 – 26,50 z³ + koszty wysy³ki.

Tabela 1 РWartoϾ rezystora RY przy

Przeróbka testera ogniw W numerach 8/97 i 9/97 zaprezentowany zosta³ mikroprocesorowy tester pojemnoœci ogniw. Uk³ad pozwala³ na test tylko jednego ogniwa. Mankament ten ogranicza³ zakres zastosowañ testera. W dodatku stosunkowo ma³y pr¹d roz³adowania zwiêksza³ czas testu w przypadku akumulatorów o du¿ej pojemnoœci. Uk³ad w prosty sposób mo¿na przystosowaæ do pomiaru pojemnoœci baterii akumulatorów o wiêkszej pojemnoœci i napiêciu znamionowym. W tym celu wystarczy tylko wprowadziæ dwie modyfikacje w uk³adzie pomiarowym, które przedstawiono na rysunku 1. Pierwsza modyfikacja pozwala na pomiar napiêæ wiêkszych od 1,5 V. W tym celu dodano dzielnik RX, RY. Wartoœæ rezystora RY nale¿y dobraæ stosownie do iloœci ogniw w baterii zgodnie ze wzorem:

10/99

P2 1k

IloϾ ogniw

Napiêcie akumulatora

WartoϾ RY

2 3 4 5 6 7 8 9 10

2,4÷3 V 3,6÷4,5 V 4,8÷6 V 6÷7,5 V 7,2÷9 V 8,4÷10,5 V 9,6÷12 V 10,8÷13,5 V 12÷15 V

10 kW 5 kW 3,33 kW 2,5 kW 2 kW 1,67 kW 1,43 kW 1,25 kW 1,11 kW

dzie Ÿród³a pr¹dowego zmieniono, tak ¿eby uzyskaæ pr¹dy roz³adowuj¹ce równe 0,1 A (normalne obci¹¿enie) oraz 1 A (du¿e obci¹¿enie). S¹ to elementy: R26 – 390 W/0,125 W P1 – 220 W P2 – 1 kW W obwodzie pomiaru pr¹du zmieniony zosta³ rezystor R18 na 3 kW 1%. Niestety ze wzglêdu na wiêkszy spadek napiêcia na Ÿródle pr¹dowym, po dodaniu tranzystora TX nie bêdzie mo¿liwy test baterii o napiêciu poni¿ej 3,6 V. Niedogodnoœci¹ zwi¹zan¹ z przeróbk¹ jest koniecznoœæ przeskalowania wartoœci napiêæ i pr¹dów odczytanych na wyœwietlaczu. Przy pomiarze napiêcia wskazywane bêdzie napiêcie jednego ogniwa, aby uzyskaæ wartoœæ w³aœciw¹ nale¿y przemno¿yæ j¹ przez iloœæ testowanych ogniw. Wartoœæ pr¹du roz³adowania oraz pojemnoœæ baterii bêd¹ 10 razy mniejsze od rzeczywistego - wskazania nale¿y wiêc pomno¿yæ x10. Opisane powy¿ej modyfikacje nie wp³ywaj¹ na dok³adnoœæ pomiaru. W przypadku gdy zamierzamy testowaæ baterie o wiêkszym napiêciu znamionowym ale ma³ej pojemnoœci mo¿na wprowadziæ tylko pierwsz¹ modyfikacjê.

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

10/99

Programy komputerowe

35

Protel Design Explorer 99 cz.2 Po opracowaniu schematu ideowego uk³adu kolejnym etapem pracy jest projekt p³ytki drukowanej. Program Protel oferuje w tym zakresie mo¿liwoœci, które z pewnoœci¹ zaspokoj¹ potrzeby ka¿dego elektronika. Mo¿emy automatycznie projektowaæ nawet kilkunastowarstwowe obwody. My zajmiemy siê projektami, które bêdziemy mogli samodzielnie wykonaæ w warunkach domowych. Bardziej ambitni elektronicy, pragn¹cy stworzyæ obwody dwustronne z metalizacj¹ tak¿e znajd¹ coœ dla siebie. Du¿a z³o¿onoœæ modu³u PCB oraz mnogoœæ oferowanych przez niego funkcji sprawi³a, ¿e nawet skrótowa dokumentacja to ponad dwieœcie stron tekstu. Dlatego te¿ chc¹c przedstawiæ jego najwa¿niejsze cechy ograniczê siê jedynie do tych, które bêd¹ najbardziej interesuj¹ce z punktu widzenia elektronika amatora. Wiele pozosta³ych opcji (takich, jak na przyk³ad analiza zachowania uk³adu dla w.cz.) pozostawiam bardziej dociekliwym czytelnikom do samodzielnego „rozgryzienia”. W pierwszej kolejnoœci postaram siê opisaæ zastosowanie najwa¿niejszych narzêdzi, okienek edycyjnych etc., nastêpnie przejdê do opisu sposobu wykonania p³ytki drukowanej dla uk³adu przedstawionego przy okazji opisu modu³u Schematic.

Aby rozpocz¹æ pracê z modu³em PCB powinniœmy stworzyæ nowy dokument. W tym celu wybieramy Menu/File/New... a nastêpnie element PCB Document. Pojawi siê nowe okienko, zmianie ulegnie uk³ad menu oraz paski narzêdzi. Zawsze w zale¿noœci od typu edytowanego dokumentu automatycznie zmienia siê aktywny modu³ (Schematic, PCB itd.)

Tworzenie listy po³¹czeñ i eksport do PCB

Podstawow¹ czynnoœci¹ umo¿liwiaj¹c¹ stworzenie p³ytki drukowanej (zgodnej ze schematem ideowym) jest przypisanie ka¿demu elementowi modelu, który bêdzie odzwierciedla³ jego rzeczywiste wymiary i rozstaw pól lutowniczych. Aby tego dokonaæ musimy powróciæ do modu³u Schematic i w okienku edycji parametrów ka¿dego elementu uzupe³niæ pole Footprint. Wpisany w tym miejscu model bêdzie wykorzystywany do stworzenia fizycznego obrazu elementu na p³ytce drukowanej. Kolejn¹ czynnoœci¹ jest wygenerowanie listy po³¹czeñ (zbiorem wyjœciowym jest plik z rozszerzeniem .net). W tym celu wywo³ujemy opcjê Menu/Design/Create Netlist.... Pojawi siê okienko o tytule Netlist Creation. Posiada ono dwie zak³adki oraz kilka mo¿liwych opcji i ustawieñ, które w naszym przypadku nie s¹ istotne. Klikaj¹c OK tworzymy listê po³¹czeñ, która w postaci tekstu uka¿e siê na ekranie. Ostatnim krokiem jest wczytanie listy po³¹czeñ do modu³u PCB. Aby to zrobiæ wybieramy opcjê Menu/Design/Netlist... (znajdujemy siê ju¿ w module PCB). Rys. 1 Okienko wczytywania listy po³¹czeñ

Rys. 2 Zak³adki z nazwami aktywnych warstw.

Otwarte zostanie okienko o nazwie Load/Forward Annotate Netlist, którego wygl¹d przedstawia rysunek 1. Mo¿emy teraz wczytaæ now¹ listê po³¹czeñ lub uaktualniæ star¹. Na œrodku okienka znajduje siê tabela z trzema kolumnami: No. – numer kolejnej operacji; Action – wykonywana operacja (mo¿e to byæ np. dodawanie nowego elementu lub po³¹czenia); Error – nazwa b³êdu (jeœli wyst¹pi). Poni¿ej tabeli widzimy linie statusow¹ (Status), która informuje nas o tym jaka operacja jest aktualnie wykonywana. Aby odczytaæ listê po³¹czeñ klikamy przycisk Browse i wybieramy odpowiedni plik (rozszerzenie *.net). Program wczyta listê, sprawdzi jej poprawnoœæ a wynik operacji wyœwietli w linii Status. Czêstym b³êdem wykrywanym podczas tej operacji jest niew³aœciwa nazwa modelu elementu (Footprint). Mo¿e siê to zdarzyæ, jeœli wpisana nazwa jest rzeczywiœcie niepoprawna lub model o tej nazwie znajduje siê w nieaktywnej bibliotece (wybieranie aktywnych bibliotek zostanie opisane póŸniej). Po poprawnym odczycie listy po³¹czeñ powinien ukazaæ siê komunikat – All macros validated. Mo¿emy wtedy przy u¿yciu klawisza Execute umieœciæ elementy w okienku edycyjnym (na p³ytce drukowanej). Podczas tworzenia nowego uk³adu mo¿e siê zdarzyæ, ¿e ju¿ po zaprojektowaniu p³ytki drukowanej lub w trakcie jej projektowania, dokonujemy zmian w schemacie ideowym. W takim wypadku nie musimy zaczynaæ projektowania p³ytki od nowa. Dokonujemy jedynie uaktualnienia. W tym celu przed przyciœniêciem klawisza Execute zaznaczamy nastêpuj¹ce opcje: Delete Components not in netlist – jeœli chcemy usun¹æ z p³ytki elemen-

36

Protel Design Explorer 99 cz.2

Rys.3 Okienko listy elementów

ty, które usunêliœmy ze schematu ideowego. Update footprints – jeœli w schemacie ideowym zmieniliœmy model uk³adu scalonego (lub dowolnego innego elementu) np. z DIL20 na odpowiadaj¹cy mu model do monta¿u SMD, to w celu uaktualnienia p³ytki drukowanej powinniœmy zaznaczyæ t¹ opcjê. Jeœli zmianie uleg³y po³¹czenia pomiêdzy elementami, zostan¹ one uaktualnione automatycznie. Ustawianie parametrów okienka edycyjnego Czynnoœæ ta zwykle wykonywana jest jako pierwsza zaraz po otwarciu nowego dokumentu typu PCB. Generalnie s³u¿¹ do tego dwa okienka. Pierwszym z nich jest okno Document Options, które wywo³ujemy – Menu/Design/Options.... Sk³ada siê ono z dwóch zak³adek. Pierwsza z nich o nazwie Layers umo¿liwia nam wybranie warstw projektu, które bêd¹ potrzebne do wykonania p³ytki drukowanej. Warstwami mog¹ byæ: – œcie¿ki drukowane – na górnej stronie p³ytki (Top), dolnej (Bottom) lub przy p³ytkach wielowarstwowych Mid1 – Mid14 (jako p³ytki wielowarstwowe s¹ wykonywane np. p³yty g³ówne komputerów); – linie ograniczaj¹ce wymiary p³ytki (Keep Out); – przelotki wystêpuj¹ce przy p³ytkach wielowarstwowych (Multi Layer).

Wszystkie pozosta³e mo¿liwe do zaznaczenia opcje tak¿e odpowiadaj¹ warstwom, które mog¹ byæ bezpoœrednio zwi¹zane z wygl¹dem p³ytki (Top, Bottom...), lub bêd¹cymi jedynie warstwami pomocniczymi. Przyk³adem takich warstw pomocniczych s¹ Visible Grid 1 oraz Visible Grid 2. S¹ to linie (lub kropki) wyœwietlane w okienku edycyjnym. Ich zadaniem jest jedynie u³atwienie oceny odleg³oœci pomiêdzy elementami na p³ytce. Wszystkie warstwy wybrane jako aktywne s¹ dostêpne w postaci zak³adek w dolnej czêœci okienka edycyjnego (rys. 2). Odleg³oœci pomiêdzy kolejnymi liniami warstwy Visible Grid mo¿emy ustawiæ w tym samy okienku, lecz w zak³adce Options. Wa¿nym elementem jest tutaj parametr Snap Grid. Jest on odpowiedzialny za rozdzielczoœæ pozycjonowania podzespo³ów na p³ytce drukowanej. Opcja Visible Kind umo¿liwia zdefiniowanie sposobu wyœwietlania warstwy Visible Grid. Mo¿e byæ widoczna w postaci linii (Lines) lub punktów (Dots). Pozosta³e opcje tego okienka pe³ni¹ rolê drugorzêdn¹. Drugim obiektem s³u¿¹cym do ustawiania parametrów œrodowiska jest okienko Preferences. Wywo³ujemy je – Menu/Tools/Preferences... Posiada kilka zak³adek. Opisanie wszystkich opcji zajê³oby sporo miejsca, dlatego te¿ skupiê siê jedynie na tych najwa¿niejszych. Zak³adka Options: Cursor type – wygl¹d kursora w trybie rêcznego prowadzenia œcie¿ek; Single Layer Mode – wyœwietlanie jedynie aktualnie wybranej warstwy; Colors – s³u¿y do ustawienia koloru, w jakim bêdzie wyœwietlana ka¿da warstwa. Sposób wyœwietlania ró¿nych elementów ekranowych ustawiamy u¿ywaj¹c zak³adki Show/Hide. Ka¿da grupa obiektów mo¿e byæ wyœwietlana w taki sposób, w jaki bêdzie rzeczywiœcie wygl¹da³a na p³ytce (Final), widoczne bêd¹ jedynie krawêdzie obiektów (Draft) lub dane obiekty nie bêd¹ wyœwietlane wcale (Hidden).

10/99 du¿ych projektach bêdzie ono bardzo przydatne do zlokalizowania danego elementu na p³ytce czy te¿ edycji jego parametrów. Obs³uga tego okienka jest analogiczna do obs³ugi modu³u Schematic dlatego nie bêdê jej opisywa³. Do sprawnej pracy z programem potrzebna bêdzie znajomoœæ kilku podstawowych czynnoœci, takich jak: Zaznaczanie grupy element w – ustawiamy kursor w miejscu, gdzie nie znajduje siê ¿aden element, nastêpnie przyciskaj¹c lewy klawisz myszy wskazujemy obszar, wewn¹trz którego wszystkie elementy zostan¹ zaznaczone. Zaznaczenie mo¿emy usun¹æ u¿ywaj¹c kombinacji klawiszy e, e, a, lub przy pomocy paska narzêdzi. Przesuwanie element w – ustawiaj¹c kursor nad danym elementem przyciskamy lewy klawisz myszki, nastêpnie ustawiamy element w nowym po³o¿eniu. Jeœli element jest jednym z grupy elementów zaznaczonych, zmienimy po³o¿enie ca³ej grupy. Obracanie element w – ustawiamy kursor nad elementem, przyciskamy lewy klawisz myszki, a nastêpnie przy u¿yciu klawisza Space obracamy element o 90°. Usuwanie obiektu – wybieramy obiekt, a nastêpnie przyciskamy klawisz Delete. Usuwanie zaznaczonej grupy obiekt w – kombinacja CTRL+DELETE. W menu Edit dostêpne s¹ tak¿e wszystkie standardowe opcje zwi¹zane z kopiowaniem i wklejaniem elemen-

Praca z okienkiem edycyjnym Po lewej stronie ekranu znajduje siê okienko (rys. 3), w którym wyœwietlane s¹ wszystkie elementy (Components), po³¹czenia (Nets), biblioteki (Libraries) oraz pozosta³e obiekty. Przy

Rys. 4 Elementy mozaiki œcie¿ek

Protel Design Explorer 99 cz.2

10/99 tów. Samodzielne opanowanie tego menu oraz menu View nie stanowi ¿adnego problemu. Du¿ym u³atwieniem, jest mo¿liwoœæ u¿ycia skrótów klawiszowych dla najczêœciej wykonywanych czynnoœci. Dla myszki lewy klawisz dzia³a jak ENTER prawy jak ESC, natomiast d³u¿sze przytrzymanie prawego klawisza powoduje pojawienie siê symbolu rêki (Slider hand), która s³u¿y do przewijania wnêtrza okienka edycyjnego. Niniejszy wykaz skrótów klawiszowych z pewnoœci¹ u³atwi ka¿demu pracê. F1 – Help; L – okienko Document Options; CTRL+D – okienko Preferences; CTRL+G – ustawianie Snap Grid; CTRL+M – sprawdzanie odleg³oœci pomiêdzy dwoma punktami; PGUP/PGDN – powiêkszenie /pomniejszenie; CTRL+PGUP/PGDN – max. powiêkszenie/min. pomniejszenie; SHIFT+PGUP/ – powiêkszenie /pomniejszenie z mniejszym krokiem; END – odœwie¿enie ekranu; CTRL+INS – kopiowanie CTRL+DEL – kasowanie; SHIFT+INS – wklejanie; SHIFT+DEL – wycinanie; * – zmiana aktywnej warstwy œcie¿ek; ± – zmiana aktualnej warstwy; UP/DOWN/LEFT/RIGHT – zmiana po³o¿enia kursora (z klawiszem SHIFT wiêkszy krok).

Elementy mozaiki œcie¿ek Podstawowymi elementami wykorzystywanymi do stworzenia mozaiki

œcie¿ek s¹ same œcie¿ki(Tracks), pola lutownicze (Pads) oraz przelotki (Vias). Czasami przydatnym mo¿e okazaæ siê wycinek okrêgu (Arc) oraz tekst (String). Ten ostatni mo¿e s³u¿yæ np. do umieszczenia opisu p³ytki drukowanej. Obiekt Dimension przyda siê do wyznaczenia wymiarów p³ytki drukowanej. Ciekawym elementem jest Polygon Plane. Jego typowym zastosowaniem jest stworzenie warstwy otaczaj¹cej œcie¿ki na p³ytce i zwykle pod³¹czanej do masy (GND). Ostatnim obiektem wykorzystywanym przy projektowaniu p³ytek drukowanych jest Footprint podzespo³u, czyli obiekt przedstawiaj¹cy jego wymiary i rozmieszczenie pól lutowniczych. Podobnie jak w module Schematic, ka¿dy z tych obiektów posiada swoje indywidualne w³aœciwoœci, które mo¿emy ustawiæ po podwójnym klikniêciu na jego symbolu. Elementy Via oraz Pad posiadaj¹ takie parametry jak œrednice (X-Size, Y-Size) oraz wielkoœæ otworu (Hole Size). Kilka dodatkowych s³ów chcia³bym natomiast poœwiêciæ obiektowi Polygon Plane. Jest on szczególnie czêsto wykorzystywany w technice w.cz. Okienko s³u¿¹ce do ustawiania jego parametrów pokazuje rysunek 5. Najwa¿niejsze z nich to: Connect to Net – nazwa œcie¿ki, do której warstwa Polygon Plane zostanie pod³¹czona (zwykle jest to GND); Pour Over Same Net – w³¹czaj¹c t¹ opcjê spowodujemy, ¿e œcie¿ka do której warstwa Polygon jest pod³¹czona zostanie przez ni¹ wch³oniêta; Remove Dead Copper – jeœli jakaœ czêœæ warstwy Polygon nie mo¿e byæ pod³¹czona do odpowiadaj¹cej jej œcie¿ki, to zostania usuniêta. Pozosta³e opcje odpowiedzialne s¹ za fizyczny wygl¹d warstwy.

37

Rys. 6 Biblioteki elementów

wanej, lecz tak¿e do pracy z bibliotekami podzespo³ów (Footprints). Dodawanie nowych bibliotek odbywa siê analogicznie, jak w module Schematic. Przyciskaj¹c klawisz Add/Remove... (rys. 6) wywo³ujemy okienko wyboru bibliotek. Lista wszystkich wybranych bibliotek znajduje siê w pierwszym okienku od góry, widocznym na rysunku 6. Podzespo³y z aktualnie wybranej biblioteki prezentuje œrodkowe okienko.

Biblioteki elementów

Rys. 5 Parametry obiektu Polygon Plane

Okienko znajduj¹ce siê po lewej stronie ekranu s³u¿y nie tylko do przegl¹dania elementów p³ytki druko-

Rys. 7 Edycja parametrów podzespo³u

38

Protel Design Explorer 99 cz.2

Reprezentacja graficzna (Footprint) odpowiadaj¹ca wymiarom elementu oraz rozk³adowi pól lutowniczych wyœwietlana jest w okienku dolnym. Podwójnym klikniêciem na symbol podzespo³u wywo³ujemy okienko edycji jego parametrów (rys. 7). Spe³nia ono analogiczn¹ funkcje jak w module Schematic. Sk³ada siê z trzech zak³adek odpowiedzialnych za ustawianie tekstów opisuj¹cych podzespó³: Designator – opis elementu, parametry tego tekstu ustawiamy w zak³adce o tej samej nazwie;

Comment – komentarz (parametry tekstu w zak³adce Comment) Footprint – nazwa modelu opisuj¹cego fizyczne wymiary elementu; Layer – strona p³ytki drukowanej, na której znajduje siê element (Top Layer lub Bottom Layer); Rotation – k¹t, o jaki zosta³ obrócony element na p³ytce drukowanej; X/Y-Location – po³o¿enie elementu na p³ytce; Lock Prims – wskaŸnik czy pola lutownicze elementu mog¹ byæ przesuwane samodzielnie czy tylko wraz z ca³ym

10/99 elementem; Locked – ustawienie tego znacznika spowoduje, ¿e element nie zmieni swojego po³o¿enia w procesie automatycznego rozmieszczania; Selection – wskaŸnik czy element jest aktualnie wybrany. Praca z zak³adkami Designator i Comment jest bardzo prosta, a jej zastosowanie nie ma bezpoœredniego wp³ywu na proces projektowania p³ytki.

à Jaros³aw Piotrkowiak ci¹g dalszy w nastêpnym numerze

10/99

Miernictwo i urz¹dzenia warsztatowe

39

Cyfrowy oscyloskop Terminal transmisji szeregowej

Wbudowanie prostej aplikacji terminala szeregowego mia³o zasadniczo dwa cele:

– umo¿liwienie transmisji plików binarnych zawieraj¹cych próbki badanych sygna³ów z oscyloskopu do komputera oraz w drug¹ stronê; – mo¿liwoœæ testowania po³¹czenia oscyloskopu z komputerem lub z mysz¹. Obs³uga tych funkcji wywo³ywana jest za pomoc¹ rozwijalnego menu lub z poziomu przycisków oscyloskopu. Znaczenie poszczególnych pól menu jest nastêpuj¹ce: Speed – grupa menu umo¿liwiaj¹ca wybór jednej z piêciu prêdkoœci transmisji (1200, 2400, 4800, 9600 lub 19200 bodów, patrz rysunek 1); zmianê prêdkoœci na wy¿sz¹ i ni¿sz¹ wywo³uj¹ równie¿ przyciski PODST+ i PODST–; aktualnie wybrana prêdkoœæ widoczna jest na linii informacyjnej w dolnej czêœci ekranu. Send – grupa menu s³u¿¹ca do wysy³ania danych do komputera; do dyspozycji mamy dwie opcje: File – wys³anie wczeœniej przetworzonego i zarejestrowanego fragmentu badanego sygna³u oraz Test data – wys³anie fragmentu 256 bajtów danych testowych; skrótowo wywo³amy funkcjê wys³ania z³apanego fragmentu naciskaj¹c przycisk F1; analogicznie wys³anie danych testowych – przycisk F3. Receive – zbiór funkcji steruj¹cych odbiorem danych; wybieraj¹c File mo¿emy odebraæ plik z próbkami badanego sygna³u z komputera; Mouse data prze³¹cza oscyloskop w tryb odbierania danych z do³¹czonej do wejœcia RS-232 myszy – ka¿dy przychodz¹cy znak pokazywany jest jako liczba heksadecymalna (rysunek 2); Char mode ustawia normalny znakowy tryb pracy terminala, w którym

Rys. 1 Wybór prêdkoœci transmisji

Rys. 2 Tryb testowania myszy

W tym numerze opisujemy jedynie prost¹ aplikacjê terminala transmisji szeregowej, która jednak jest bardzo przydatna jeœli chcemy, aby nasz oscyloskopu wspó³pracowa³ zgodnie z domowym komputerem. Pragniemy jednak¿e uspokoiæ niecierpliwych Czytelników. To nie koniec opisu obs³ugi oscyloskopu. W kolejnych numerach zamieœcimy szczegó³owy opis pozosta³ych funkcji. Prosimy o nadsy³anie uwag, zapytañ, spostrze¿eñ lub nawet ¿yczeñ dotycz¹cych funkcji, obs³ugi lub konstrukcji urz¹dzenia. Pojawiaj¹ siê ju¿ pierwsze sygna³y od zainteresowanych Czytelników, które nierzadko maj¹ znacz¹cy wp³yw na finalny kszta³t oprogramowania. Program obs³ugi oscyloskop jest na tyle z³o¿ony, ¿e mo¿liwe bêdzie jego udoskonalanie. Dlatego w najbli¿szym czasie przewidujemy stworzenie drugiej wersji oprogramowania, któr¹ wszyscy zamawiaj¹cy zestaw OSCYLO otrzymaj¹ bezp³atnie. Prosimy równie¿ o nadsy³anie uwag dotycz¹cych funkcji i postaci programu komputerowego maj¹cego wspó³pracowaæ z oscyloskopem. W chwili obecnej trwaj¹ prace nad definiowaniem spe³nianych przez niego funkcji. Program ten tak¿e bêdzie dostêpny w sprzeda¿y, informacje o terminie i cenie zamieœcimy w jednym z nastêpnych numerów PE.

Funkcje terminala

Rys. 3 Znakowy tryb pracy terminala

ka¿dy przychodz¹cy znak traktowany jest jak znak w kodzie ASCII (rysunek 3); rodzaj aktualnie wybranego trybu pracy widoczny jest na dolnej listwie informacyjnej programu; pomiêdzy trybami mo¿emy prze³¹czaæ siê równie¿ naciskaj¹c przycisk TRYB; odebranie pliku wywo³amy skrótowo naciskaj¹c F3. Help – jest to typowa pomocnicza grupa us³ug aplikacji; po wybraniu About zobaczymy okno informacyjne, zaœ po wybraniu Help okno z podstawowymi informacjami na temat obs³ugi programu (wywo³ywane równie¿ przez przycisk F4). Jak widaæ, nasza aplikacja spe³nia podobne zadania jak program HyperTerminal w systemie operacyjnym Windows. Transmisja danych realizowana jest w sposób „surowy”, tzn. s¹ to kolejne bajtowe wartoœci próbek nadawane (odbierane) na linii TxD (RxD) bez sprzêtowego wspomagania transmisji oraz bez obs³ugi ¿adnego dodatkowego protoko³u. Nadawanie i przechwytywanie danych nale¿y obs³ugiwaæ „rêcznie”. Bardziej zaawansowan¹ komunikacjê, opart¹ na odpowiednio zdefiniowanym protokole, oferuje aplikacja Remote Control, zapewniaj¹ca ca³kowit¹ kontrolê nad funkcjami oscyloskopu. Program HyperTerminal nie mo¿e byæ wykorzystany do odbierania plików z wy³apanymi fragmentami sygna³ów, gdy¿ nie zapewnia on prawid³owego wychwytywania znaku o wartoœci 0 (znak ten jest ignorowany). Prawid³owy odbiór zapewnia np. terminal szeregowy z programu Norton Commander lub Dos Navigator. W nastêpnym numerze przedstawimy opis analizatora widma czêstotliwoœciowego oraz sposób ustawiania ogólnych parametrów pracy naszego oscyloskopu.

à mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

40

10/99

Ceny p³ytek drukowanych i uk³adów programowanych Du¿y asortyment p³ytek drukowanych powoduje, ¿e realizacja niektórych zamówieñ znacznie wyd³u¿a siê. P³ytki znajduj¹ce siê w wykazie cenowym posiadaj¹ dodatkowe oznaczenie pojedyncz¹ gwiazdk¹. Gwiazdka ta oznacza, ¿e p³ytki sprzedawane bêd¹ do wyczerpania zapasów magazynowych. Po wyczerpaniu tych zapasów nie bêd¹ one oferowane w naszej sprzeda¿y wysy³kowej. W polach zaciemnionych umieszczone zosta³y uk³ady programowalne wystêpuj¹ce w zestawie z p³ytkami drukowanymi. Gwiazdka przy cenie uk³adów programowalnych oznacza, ¿e bêd¹ one oferowane w sprzeda¿y wysy³kowej tylko do koñca roku 1999. Ceny podane poni¿ej obowi¹zuj¹ do czasu ukazania siê nowego cennika. Wyt³uszczon¹ czcionk¹ wyró¿niono ceny, które zosta³y obni¿one. Przypominamy, ¿e do p³ytek drukowanych nie do³¹czamy dokumentacji. Zamówienia prosimy sk³adaæ wy³¹cznie na kartach zamówieñ (PE 4/99) lub kartach pocztowych. Nie przyjmujemy zamówieñ telefonicznych i poczt¹ elektroniczn¹.

à Redakcja Elektronika domowa i zabawki Nazwa urz¹dzenia

Nr PE

Nr p³ytki

Gwiazda betlejemska CD 4015 Gwiazda betlejemska CD 4017 Termometr Zegar MC 1206 Zegar MC 1206 – wyœwietlacz Zegar MC 1206 – wzmacniacze Zegar MC 1206 – sekundy cyfrowe P³ywaj¹ce œwiat³a – generator Komaro³apka Termometr -50 ÷ +100 oC Automat losuj¹cy Blokada tarczy telefonicznej Termometr – zasilanie bateryjne „Przed³u¿acz” do pilota Zegar LM 8560 Szpieg Sterowanie oœwietleniem w ³azience Miniaturowy zegar MC 1204 Zdalne sterowanie oœwietleniem Mikroprocesorowy zegar sterownik EPROM ZEGAR Dzwonek - „Z£Y PIES” EPROM PIES EPROM WYBUCH EPROM OKRZYK EPROM PASY Gwiazda betlejemska - diody Gwiazda betlejemska - automatyka Automatyczny wy³¹cznik domofonu Aparatura zdalnego ster. - szyfr. Aparatura zdalnego ster. – odbiornik Aparatura zdalnego ster. – el. wykon. Elektroniczna ruletka Sterownik œwiate³ ulicznych GAL SKRZY¯OWANIE Aparatura zdalnego ster. – serwo Klaskomat Centralka domofonu – p³yta przednia Detektor gazu z sygnalizacj¹ dŸwiêk. Automat. wy³¹cznik ster. œwiat³em Intervox Czujnik ultradŸwiêkowy Zabawka – tester refleksu

4/92 4/92 5/92 2/92 2/93 2/93 3/93 6/93 8/93 1/94 1/94 2/94 2/94 4/94 5/94 11/94 4/95 5/95 5/95 6/95

017* 018* 031* 040 041 042* 048* 072* 083* 110 111* 116* 120* 133 139 173 197* 202* 203* 210

11/95

239

11/95 11/95 12/95 2/96 8/96 2/96 2/96 3/96

241* 242* 244* 247* 248* 249* 255* 262*

4/96 4/96 8/96 8/96 9/96 10/96 11/96 12/96

265* 266* 280* 283* 286* 290* 295* 305*

Cena 1,87 1,87 1,19 3,87 1,86 1,00 1,88 1,00 1,23 2,70 2,70 1,15 0,50 1,00 2,50 1,00 3,20 2,73 2,05 12,69 12,00 4,23 12,00* 12,00* 12,00* 12,00* 8,75 2,22 0,72 3,47 2,19 4,64 3,36 1,28 12,00 3,25 2,38 1,04 4,07 3,76 1,26 3,38 7,55

Programowany tajmer Domowy telefon – zabawka Aparat (pod)s³uchowy Mikroprocesorowy ster. sekwencji MIKROKONTR. PROGRAMATOR Sygnalizator dŸwiêkowy gotow. s³oi Konwerter ultradŸwiêkowy Wykrywacz k³amstw Budzik do zegara MC 1204 Sterownik regulator temperatury Tajmer - zegar do ciemni fotograf. MIKROKONTROLER TAJMER Detektor deszczu Œnie¿ne gwiazdki na choinkê Urz¹dz. usuwaj¹ce osad w instalacji Zasilacz do kolejki elektrycznej Sterownik zwrotnic i semaforów Uniwersalny tajmer Regulator do projektorów slajdów Zabezpieczenie mieszkania Gwiazda betl. – ozdoba choinkowa EPROM GWIAZDA Regulator temperatury lodówki MIKROKONTR. LODÓWKA (komplet) Totalnie odlotowy zmieniacz mowy Rotuj¹cy zegar MIKROKONTROLER TARCZA Bezprzewodowy dzwonek + bariera Mini automat perkusyjny Mikropr. zamek szyfrowy z alarmem PIC SZYFR Walentynkowe serduszko Migaj¹ca strza³ka z wykrzyknikiem Sterownik wentylatora ³azienkowego Symulator obecnoœci domowników UltradŸwiêkowy odstraszacz psów Uniwersalny tajmer Kostka do gry GAL KOSTKA

2/97 3/97 3/97 6/97

311* 315* 317 333

6/97 6/97 8/97 10/97 9/97 10/97

334* 335* 343* 347* 348 350

10/97 11/97 11/97 1/98 2/98 3/98 3/98 7/98 11/98

354 355 356 369* 370* 383* 385 410 419

9/98

421

11/98 10/98

427 430

11/98 12/98 12/98

433 437 438

1/99 4/99 4/99 6/99 6/99 7/99 8/99

444 449* 457 463 472 476 481

9,84 1,25 1,90 4,59 25,00* 1,76 3,23 1,29 7,56 2,15 5,52 25,00* 1,20 2,22 1,54 4,41 2,83 3,19 4,83 5,34 4,19 8,50 14,26 45,00 3,34 4,21 25,00* 4,73 2,77 2,43 40,00 2,45 4,95 4,00 5,85 1,50 3,40 2,00 12,00

Urz¹dzenia zasilaj¹ce Nazwa urz¹dzenia

Nr PE

Nr p³ytki

Cena

Uniwersalny zasilacz Zasilacz laboratoryjny 3-30 V/5 A Uniwersalna ³adowarka akum. Ni-Cd Uniwersalna ³adowarka akum. Ni-Cd Zasilacz z woltomierzem i amper. Regulator ¿arówek halogenowych Zasilacz napiêcia zmiennego Przetwornica z +5 V na -5 V Przetwornica DC/DC 12V/±30V Zasilacz laboratoryjny 2001 Zasilacz lab. z przetwornikiem. C/A Zasilacz laboratoryjny – mikroproc. EPROM ZASILACZ Przetwornica do ¿arówek halogen. Uniwersalny zasilacz LM 317, LM 350 Zasilacz impulsowy Tester pojemnoœci akumulat. Ni-Cd MIKROKONTROLER TESTER Szybka, uniwersalna ³adowarka Prostownik do ³adowania akumulatora Fazowy sterownik mocy Zasilacz do kolejki elektrycznej Impulsowy stabilizator napiêcia Zasilacz impulsowy 12V/10A Miniaturowy zasilacz impulsowy £adowanie akumulatorów kwasowych Mikroprocesorowy regulator mocy PIC REGULATOR

1/93 12/93 10/95 10/95 12/95 3/96 5/96 4/96 10/96 12/96 1/97 1/97

035 107 231* 232* 245 258* 270* 264* 292 300 301 302

6/97 7/97 7/97 8/97

330* 336 338 341

8/97 9/97 12/97 1/98 1/98 6/98 7/98 9/98 10/98

342 346 367 369* 378 406 411 425 426

1,62 7,62 4,80 2,52 12,43 2,55 3,27 1,45 5,70 6,78 4,60 13,00 20,00 2,73 2,23 5,45 4,93 25,00 11,50 3,39 3,58 4,41 1,62 6,63 2,42 3,14 4,87 25,00

41

10/99 Kontroler napiêcia akumulatorów Prosty zasilacz sieciowy Laboratoryjny zasilacz czterozaciskowy 0÷30V/5A Szybka ³adow. do aku. NiCd i NiMH UK£AD MAX 712 UK£AD MAX 713 RDZEÑ L1 (z karkasem)

10/98 8/99 9/99 9/99

429 485 475 484

1,50 7,55 10,50 3,00 27,00 27,00 5,00

Elektroakustyka i estrada Nazwa urz¹dzenia

Nr PE

Nr p³ytki

Cena

Analizator widma komplet (2 p³ytki) Wzmacniacz s³uchawkowy Korektor-sterowanie potencjometrów Korektor-potencjometr elektroniczny Analizator - pole odczytowe Wzmacniacz mocy 40 W Wzmacniacz z reg. barwy dŸwiêku Miernik wysterowania Tranzystorowy korektor graf. we/wy Tranzystorowy korektor graf. filtry Uk³ad opóŸnionego za³¹cz. kolumn Korektor graf. – pamiêæ charakt. Dyskotekowe urz¹dzenie iluminofon. Wzmacniacz odczytu do magnetofonu Miernik wysterowania z pamiêci¹ Wzmacniacz mocy 150 W Stó³ mikserski – wzmacniacz sumy Stó³ mikserski – zasilacz Zdalne ster. – pilot Zdalne ster. – odbiornik Zdalne ster. - dekoder rozkazów Zdalne ster. – sterowanie potencjom. Wzmacniacz 100 W Kompandor Zdalne ster. - pot. analogowe Stó³ mikserski – wskaŸnik przester. Analizator widma Mikrofon bezprzewodowy Mikrofon bezprzewodowy – odbiornik Przystawka do efektu „TREMOLO” Echo i pog³os elektroniczny Super Bass Automat perkusyjny – generator Automat perkusyjny – matryca Automat perkusyjny – instrumenty Automatyczny w³¹cznik zapisu Elektroniczny stroik do gitary Metronom Samochodowy wzm. HiFi - 100 W Wzm. mocy MOSFET - TDA 7296 Dekoder SURROUND Siedmiokana³owy analizator widma Precyzyjny miernik wysterowania VU Przedwzm. z elektr. prze³. wejœæ Tester pilotów Uk³ad HX PRO Wzmacn. mocy na tranz. polowych Diodowy wsk.mocy do wzm. m.cz. Stroboskop dyskotek. – wysokonap. Stroboskop dyskotekowy – sterownik Wzmacniacz - przystawka do telefonu Stó³ mikserski - wzmacniacz kana³owy Stó³ mikserski – wzmacniacz Stó³ mikserski - wzmacniacz sumy Stó³ mikserski - wskaŸnik wysterow. Stó³ mikserski - korektor graficzny Uk³ad regulacji g³. do magnetowidu Kompletny wzmacniacz m.cz. 2x40 W Peak Hold Level Meter miernik wyster. Efekt gitarowy „Distortion” Disko – b³ysko Samochodowy wzm. mocy 4×70 W Przedwzmacniacz samochodowy Korektor do przedwzm. samochod.

3/92 5/92 4/92 4/92 1/93 4/93 5/93 4/93 6/93 6/93 6/93 7/93 7/93 8/83 11/93 12/93 4/94 5/94 5/94 5/94 7/94 6/94 8/94 9/94 10/94 11/94 1/95 6/95 7/95 10/95 1/96 2/96 5/96 5/96 6/96 6/96 7/96 9/96 11/96 3/97 2/97 3/97 4/97 5/97 5/97 10/97 1/98 12/97 4/98 4/98 5/98 6/98 7/98 6/98 7/98 7/98 8/98 9/98 9/98 12/98 2/99 4/99 5/99 6/99

001 020* 021* 022* 034* 056* 058* 061* 064* 065* 066 070* 081 082* 100 108 131* 134* 135* 137* 140* 141* 158 160* 166* 169* 176* 208 216 229* 252 254 271* 272* 273* 274* 277* 285* 296 309 312 318 323 329 331* 351* 359 366 389* 390* 396 403 404 405 408 409 415* 418 424 435 447* 465 466 467

6,33 2,92 2,01 1,38 5,50 1,68 6,27 1,26 1,11 4,99 1,13 4,87 8,31 2,88 4,77 6,50 2,03 1,18 4,57 4,45 6,59 1,29 12,28 1,95 7,46 1,37 6,72 1,34 2,53 0,76 8,51 1,38 3,77 1,51 4,54 0,55 0,69 1,29 4,93 2,70 5,78 8,34 3,25 5,68 1,20 3,79 5,54 4,05 6,15 3,38 2,41 5,19 4,94 5,19 5,19 8,33 1,50 13,54 3,36 2,52 7,50 8,25 10,70 7,50

MIKROKONTROLER WZM Mikroprocesorowy stroik do gitary MIKROKONTROLER GITARA

7/99

474

40,00 5,45 30,00

Miernictwo i urz¹dzenia warsztatowe Nazwa urz¹dzenia

Nr PE

Nr p³ytki

Cena

Generator z mostkiem Wiena Woltomierz na C520 wersja LCD Wyœwietlacz LED CQZL 16 Generator 1 MHz Kwarcowy generator 50 Hz Sonda logiczna CMOS-TTL cyfrowa Tester tranzystorów Czêstoœciomierz - generator Czêstoœciomierz - licznik Czêstoœciomierz - wyœwietlacz Czêstoœciomierz - sterowanie Czêstoœciomierz - uk³ad wejœciowy Czêstoœciomierz - uk³ad wejœciowy Czêstoœciomierz - preskaler 150 MHz Przetwornik f/U Uk³ad logarytmuj¹cy Prosty tester tranzystorów Oscyloskop - dzielnik wejœciowy Generator funkcyjny Uk³ad kalibracji pr¹du podk³adu Generator funkcyjny - p³yta g³ówna Czêstoœciomierz jednozakresowy Charakterograf Przetwornik „True RMS” Mikropr. miernik czêst. - p³.g³ów. Mikropr. miernik czêst. - mikropr. Mikropr. miernik czêst. - p³.przed. Mikropr. miernik czêst. - wzm. we EPROM MIERNIK EPROM MIERNIK II (LCD 2x16) Preskaler 1,3 GHz Generator wzorcowy 50 Hz Generator szumu uk³ady dodatkowe Prosty betametr Jednozakresowy wolt-amper. 3/5 cyfry Miernik poziomu ha³asu Mostek R L C Mikroproc. sonda do pom. czêstotl. MIKROKONTROLER SONDA Przystawka logarytmuj¹ca Akustyczny próbnik przejœcia Generator impulsów Mini generator serwisowy Czêstoœciomierz z aut. zmian¹ zakresu MIKROKONTR. CZÊSTOŒCIOMIERZ Generator funkc. 10 MHz p³. czo³owa Generator funk. 10 MHz uk³. sterow. Generator funkcyjny 10 MHz p³ g³. Generator funkcyjny 10 MHz zasilacz Elektroniczny symulator rezystancji Generator impulsów MIKROKONTROLER GENERATOR Elektroniczny potencjom. wieloobrot. Samokalibruj¹cy miernik LC EPROM MIERNIK LC Miernik czêstotl. do komputera PC MIKROKONTROLER PECET Laboratoryjny woltomierz ze skal¹ log. MIKROKONTROLER WOLTOMIERZ Prostownik TRUE RMS do woltomierza Generator sygna³owy ma³ej czêstotl. Tester wzmacniaczy operacyjnych Sonda RS-232 do pomiaru napiêæ PIC SV1 Wzmacniacz we. do oscyloskopu Oscyloskop cyfrowy – rejestrator Oscyloskop cyfrowy – procesor Oscyloskop cyfrowy – zasilacz

1/92 4/92 4/92 1/93 4/93 6/93 8/93 9/93 9/93 9/93 10/93 11/93 11/93 12/93 10/93 12/93 1/94 9/94 12/94 12/94 1/95 2/95 2/95 9/95 10/95 10/95 11/95 11/95

G* 010* 015* 027* 053* 075* 084* 088 089 090 091 092 093 094 099* 109* 114* 154* 174 177* 186 187* 188* 223* 233 234 235 236

12/95 3/96 4/96 8/96 12/96 1/97 4/97 7/97

237 259* 263* 281* 299 307* 320* 337

10/97 11/97 11/97 1/98 1/98

352* 361* 362* 368 372

3/98 3/98 3/98 3/98 2/98 4/98

373 374 375 376 379* 388

4/98 4/98

391 394

6/98

402

9/98

422

10/98 12/98 1/99 3/99

423 434 442* 443*

2/99 6/99 5/99 7/99

450 451 452 453

0,50 1,15 0,50 0,50 1,00 2,31 1,04 3,26 3,44 3,63 2,88 3,29 2,26 1,00 3,48 1,84 1,00 1,09 2,06 3,14 9,01 0,50 2,62 0,80 2,68 4,68 4,68 5,83 15,00 15,00 1,00 1,00 1,06 0,50 2,97 2,50 4,29 4,93 25,00 2,46 1,20 8,32 1,62 4,55 33,00 13,78 5,82 8,18 2,21 4,16 6,58 38,00 4,80 9,28 30,00 1,76 28,00 14,26 35,00 1,82 5,51 3,05 4,85 38,00 5,85 13,10 15,30 3,35

42 Oscyloskop cyfrowy – klawiatura KOMPLET UK£. PROGRAMOWALN. DO OSCYLOSKOPU OSCYLO Wyœwietlacz graf. OSC–LCD Scalony generator funkcyjny Stacja lutownicza – regulator temp. OBUDOWA STACJA LUTOWNICZA Synchronizator linii obrazu TV OBUDOWA 482 Sonda napiêciowa FOLIA F486 OBUDOWA S486 Analogowo-cyfrowy miernik pojemn. FOLIA F487 ZESTAW Z487

10/99 7/99

454

2/99 3/99

456 459

8/99

482

9/99

486

9/99

487

6,55 150,00 280,00 3,65 8,98 25,00 10,95 25,00 2,80 2,60 6,50 3,25 2,60 26,50

Technika mikroprocesorowa i komputerowa Nazwa urz¹dzenia

Nr PE

Nr p³ytki

Cena

Bootselektor do Amigi Spowalniacz do Amigi Sampler do Amigi Rejestrator sygna³ów cyfrowych GAL REJESTRATOR DYSKIETKA REJESTRATOR Uniwersalna karta we-wy do IBM PC Sterownik wyœwietlacza LCD MIKROKONTROLER LCD Dydaktyczny sterownik AVR MIKROKONTROLER RISC CD RISC DYSK RISC Programator procesorów ATMEL DYSK PROGAT Sterownik wyœwietlacza lampowego Powielacz do wyœwietlacza lamp. Programator PIC16F83/84, 16C84 DYSKIETKA PIC

3/94 4/94 7/94 6/96

127* 130* 149* 268*

5/98 1/99

395 439

2/99

445

4/99

460

7/99 7/99 8/99

468 469 478

0,50 0,57 0,83 8,50 23,00 6,00 11,45 2,00 30,00 12,80 40,00 35,00 25,00 11,60 25,00 8,35 3,25 2,60 10,00

Nazwa urz¹dzenia

Nr PE

Nr p³ytki

Cena

Transkoder SECAM-PAL Detektor zera Fonia czterocewkowa Dekoder PAL TC 500D/E Dekoder PAL R202/A Skala UKF Wzmacniacz antenowy UKF Zasilacz do wzmacniacza antenowego Fonia do odbioru programu POLONIA Fonia stereo do odbioru Astry Radiotelefon na pasmo 27 MHz Korektor sygna³u video Kompresor dynamiki do CB radio Wzm. mocy do radiotelefonu 27 MHz Konwerter UKF FM + D³/Œr Dekoder Pal do OTVC Rubin 714 Echo do CB radio Uk³ad do przegr. taœm magnetowid. Symetryzator antenowy Przedwzmacniacz antenowy Uk³ad fonii satelitarnej Generator PAL ster. mikroprocesorem MIKROKONTROLER PAL Pozycjoner – pilot Pozycjoner – sterownik MIKROKONTROLER POZYCJONER Tuner telewizyjny Programator do tunera telewizyjnego Korektor wizyjny – dekoder Korektor wizyjny – korektor RGB Radio radioamatora Video korektor – rozkodowyw. kaset

3/92 3/92 1/93 3/93 3/93 2/93 4/93 4/93 5/93 6/93 9/93 12/93 1/93 11/93 2/94 3/94 3/94 6/94 11/94 12/94 2/95 4/97

002* 005* 025* 037* 038* 039* 054* 055* 071* 078* 095 102 103 105 122* 124* 126 145* 171* 180* 192* 321

5/97 5/97

327 328

6/97 7/97 11/97 12/97 11/97 12/97

332* 339* 357* 358* 360* 365

1,56 1,00 0,50 1,22 1,54 0,50 1,00 1,00 0,62 1,17 2,00 1,89 1,00 1,00 0,50 2,15 1,83 2,46 1,37 1,00 2,15 3,98 33,00 2,24 3,94 30,00 12,20 8,91 6,38 6,96 1,22 7,87

Technika RTV

MIKROKONTROLER VIDEO Dekoder RDS – czêœæ odbiorcza Aktywny rozdzielacz sygna³u ant. Dekoder RDS – czêœæ mikroproces. MIKROKONTROLER RDS Miniaturowa kamera telewizyjna Modulator wizyjny Wzmacniacz mocy w.cz. Modulator - nadajnik TV ma³ej mocy Kieszonkowy odbior. stereo UKF-FM Generator obrazu testowego PAL EPROM OBRAZ Wielowejœciowy prze³¹cznik A/V Synteza do tunera UKF MIKROKONTOLER SYNTEZA Antena aktywna Generator UKF Regulowany t³umik w.cz. Synchronizator linii obrazu TV OBUDOWA 482 Generator UKF – modu³ syntezy czêst. MIKROKONTROLER UKF

2/98 3/98 3/98

380 384 387

5/98 7/98 8/98 9/98 10/98 2/99

399 412* 413 420 428 441

3/99 4/99

448 458

5/99 7/99 8/99 8/99

461 470 479 482

9/99

471

32,00 1,46 4,37 5,78 35,00 4,45 1,89 3,95 3,39 3,16 7,35 25,00 6,00 9,20 35,00 2,00 4,40 8,90 10,95 25,00 10,40 30,00

Technika motoryzacyjna Nazwa urz¹dzenia

Nr PE

Nr p³ytki

Regulator œwiate³ dziennych Kompresor dynamiki do CB radio Echo do CB radio Obrotomierz cyfrowy – licznik Obrotomierz cyfrowy – mno¿nik Lampa sygnalizacyjna Alarm samochodowy – pilot Alarm samochodowy – centralka Alarm samochodowy - radiopow. W³¹cznik wentylatora ch³odnicy Dodatkowe œwiat³o STOP Kontroler stanu akum. samoch. Imobilajzer z oszukiwaczem Prosty regulator wycieraczek Elektr. przerywacz kierunkowskazów Prostownik do ³adowania akumulatora Automatyczny w³¹cznik wycieraczek Modyfikacja œwiate³ dziennych Komputerek samochodowy MIKROKONTROLER KOMPUTEREK P³ynne wygaszanie oœwietlenia w sam. Uk³ad kontroli przepalenia ¿arówki DŸwiêkowy sygnalizator samochodu Radiopowiadomienie o du¿ym zasiêgu Radiopowiadomienie – dokoñczenie Wielofunkcyjny sygn. akust. do sam. £adowanie akumulatorów kwasowych Kontroler napiêcia akumulatorów Tester ¿arówek do samochodu MIKROKONTROLER AUTO Sygnalizator cofania do samochodu Antyusypiacz dla kierowców PIC SEN Detektor go³oledzi Œciemniacz oœwietlenia wnêtrza auta

9/93 1/93 3/94 10/94 10/94 11/94 6/95 6/95 7/95 8/95 1/96 10/96 2/97 4/97 4/97 9/97 10/97 11/97 12/97

087* 103 126 164 165 170* 212 213 214 222* 251* 294* 314 319 322* 346 353 363 364

2/98 3/98 4/98 6/98 7/98 8/98 9/98 10/98 11/98

382 386 392* 400 401 417* 425 429 432

12/98 1/99

436 440*

1/99 5/99

446* 462

Cena 1,00 1,00 1,83 3,55 2,24 2,28 1,00 5,84 3,09 1,00 0,51 1,00 4,61 1,95 1,20 3,39 3,88 1,86 5,50 25,00* 1,54 1,80 1,20 4,21 6,72 1,72 3,14 1,50 2,45 20,00* 1,80 2,00 20,00* 2,85 2,00

Ró¿ne Nazwa urz¹dzenia

Nr PE

EPROM ŒWIAT£A Wykrywacz metali TRANSET 150 MIKROKONTROLER TERMOMETR Sterownik bipol. silników krokowych Uniwersalny sterownik silników krok. GAL SILNIK CD PSpice Mikroprocesorowy wykrywacz metali MIKROKONTROLER WYKR

3/95 3/95 3/97 9/97 8/98 10/98 7/99

Nr p³ytki

194 349 416

480

Cena 8,00* 1,92 15,00* 4,95 3,62 12,00 30,00 2,80 30,00

10/99 Texas Instruments uruchomi³ produkcjê nowego uk³adu DMC (Digital Motor and Motion Cotrol) przeznaczonego dla wojska. Uk³ad steruj¹cy serwomechanizmem oparty jest o uk³ad DSP TMS320, a jego oznaczenie to SMJ320F240. Uk³ad posiada dwa interfejsy szeregowe, dwa dziesêciobitowe przetworniki A/C, licznik watchdog oraz 16K pamiêci Flash. Epson rozpocz¹³ produkcjê nowego urz¹dzenia z serii Card-PC, Card-686. Jest to kompletny komputer PC z procesorem AMD K6 233 MHz, kontrolerem stacji dysków, sterownikiem magistrali ISA, jednomegow¹ kart¹ graficzn¹ SVGA i 64 MB RAM-u, choæ jego wymiary to tylko 85,6 x 54 x 16 mm. Card-PC komunikuje siê z otoczeniem u¿ywaj¹c standartowego, 236-pinowego z³¹cza EASI (Embedded All-in-one System Interface), które przekazuje wszystkie niezbêdne do dzia³ania komputera sygna³y. Epson produkuje urz¹dzenia tego typu od 1994 roku (Card386),a oobecnie pracuje nad Card-PC wyposa¿onymi w procesory RISC firmy Hitachi, SH7709. PMC-Sierra rozpoczê³a produkcjê chipsetu o nazwie Vortex - wysokozintegrowanego chipsetu s³u¿¹cego do obs³ugi linii DSL (Digital Subscriber Line). Vortex, z³o¿ony z trzech uk³adów PM7350, PM7351 i PM 7326 - obs³uguje wszystkie us³ugi linii cyfrowych (ADSL, G.Lite, HDSL, VDSL) dla 2000 abonentów. Cypress Semiconductor jest pierwszym koncernem, któremu uda³o siê uzyskaæ odpowiednia jakoœæ uk³adów taktuj¹cych przeznaczonych do pracy z systemami pamieci Direct Rambus. Generator W134 wytwarza ró¿nicowe impulsy taktuj¹ce o czêstotliwoœciach z zakresu 276 do 400 MHz, co umo¿liwia transfer siêgaj¹cy 1,6 GB na sekundê. Cypress Semiconductor razem z Lexmark International, og³osi³ ¿e elektronika nowej drukarki Lexmarka, Optry Se 3455, dziêki zastosowaniu ograniczaj¹cej emisjê zak³óceñ technologii PREMIS Cypress'a, bêdzie umieszaczana na dwu-, a nie cztero- lub szeœciowarstwowej p³ytce drukowanej, co

Ciekawostki ze œwiata by³o do tej pory standartem wœród drukarek z 66 megahercow¹ szyn¹ danych. Poci¹gnie to za sob¹ znaczny spadek kosztów produkcji. Cypress Semiconductor, IDT, Inc. oraz Micron Technology Opracowa³y wspólnie now¹ architekturê pamiêci SRAM. Pamiêci Quad Data Rate bêd¹ pracowa³y z prêdkoœciami przekraczaj¹cymi 200 MHz, co dla pamiêci o stosowanych obecnie architekturach ZBT (Zero Bus Turnaround) oraz NoBL (No Bus Latency) stanowi górn¹ granicê. Pamiêci QDR posiadaj¹ dwa niezale¿ne porty DDR (Double Data Rate), co pozwoli na dostêp do czterech komórek pamiêci w jednym cyklu zegara. Lattice Semiconductor wci¹¿ rozwija technologiê uk³adów GDX, które nale¿¹ do urz¹dzeñ typu ISP (In-System Programmable). G³ówne p³aszczyzny na których stosowanie s¹ uk³ady ispGDX to PRSI (Programmable Random Signal Interconnect), PDP (Programmable Data Path) oraz PSR (Programmable Switch Replacement). Uk³ad GDX pracuj¹cy jako urz¹dzenie PRSI pracuje jako programowalny prze³¹cznik sygna³ów, umo¿liwiaj¹c, w przeciwieñstwie do tradycyjnych po³¹czeñ na p³ytkach drukowanych, elastyczne ³¹czenie ze sob¹ systemów lub ich czêœci. Przy pracy w trybie PDP ispGDX zastêpuje kilka magistrali danych przesy³aj¹cych dane w ró¿nych standardach, a tryb PSR pozwala wyeliminowaæ czêsto u¿ywane do tej pory prze³¹czniki mechaniczne konfiguruj¹ce tryby pracy uk³adów elektronicznych.

Firma National Semiconductor zaprezentowa³a przetwornicê DC/DC

43

przeznaczon¹ do nowej generacji procesorów. Uk³ad LM 2639, bo o nim mowa, mo¿e s³u¿yæ do zasilania procesorów Cyrix M II™, Pentium® II, Pentium II, K7™ i innych. Jest to kontroler PWM pracuj¹cy wielofazowo z czêstotliwoœci¹ 8 MHz. Dziêki tak wysokiej czêstotliwoœci znacznemu zmniejszeniu mog¹ ulec elementy indukcyjne i kondensatory wyjœciowe. Technologia wielofazowa umo¿liwia te¿ sterowanie kilku odrêbnych elementów wykonawczych. Daje to mo¿liwoœæ rozdzielenia zasilania na kilka niezale¿nych obwodów. Uk³ad jest w stanie „obs³u¿yæ” procesory pobieraj¹ce nawet ponad 40 A pr¹du. Amerykañska firma RF Monolithics Inc. powsta³a doœæ niedawno bo 1979r zajmuje siê produkcj¹ elementów elektronicznych w.cz. Jednym z g³ównych asortymentów s¹ filtry SAW (ang. Surface Acoustic Wave – filtr z kaustyczn¹ fal¹ powierzchniow¹). Filtry tego rodzaju stosowane s¹ tak¿e w rezonatorach pracuj¹cych w zakresie 200÷900 MHz. Ostatnio RF Monolithics Inc. przedstawi³a nowy rezonator HO 2000 pracuj¹cy z czêstotliwoœci¹ 1 GHz. Do jego budowy wykorzystano filtr z akustyczn¹ fal¹ powierzchniow¹ (SAW). Typowa moc wyjœciowa rezonatora wynosi +10 dBm. Oscylator zasilany jest napiêciem +5 V i pobiera 40 mA pr¹du. HO 2000 mieœci siê w w metalowej obudowie o wielkoœci zbli¿onej do obudowy DIP 14. A¿ wierzyæ siê nie chce, ¿e akustyka dotar³a do 1 GHz. Nowy sterowany cyfrowo wzmacniacz o paœmie 600 MHz produkuje firma National Semiconductors. Uk³ad CLC 5506 posiada regulacjê wzmocnienia z krokiem 0,25 dB czyli z czterokrotnie wiêksz¹ rozdzielczoœci¹ ni¿ by³o to spotykane dotychczas. Szumy wzmacniacza s¹ niewielkie i wynosz¹ 4,8 dB, przy wzmocnieniu 18 dB w paœmie 600 MHz. Wzmacniacz CLC 5506 przeznaczony jest do szerokiego zastosowania w uk³adach poœredniej czêstotliwoœci miêdzy innymi w stacjach bazowych telefonii komórkowej, radarach modemach kablowych.

à Marcin Witek [email protected]

SYSTEMY ODCZYTU KODU TANSPONDERÓW £atwa obs³uga, prosty monta¿, wspó³praca z komputerem

o wszechstronnym zastosowaniu

q Wspó³praca z systemami wideobramofonowymi q Kontrola dostêpu do kas fiskalnych, komputerów, obiektów i pomieszczeñ q Identyfikacja osób, zwierz¹t, produktów

GAMMA

q Wyznaczanie czasu pracy W ofercie: czytniki kodów transponderów

Microchip KeeLoq Zilog Altera Holtek RFM QT STE General Semiconductor

Hurtownia: Sklep Firmowy:

01-772 Warszawa ul. Sady ¯oliborskie 13A tel./fax: (0-22) 663-83-76 (0-22) 663-98-87 e-mail: [email protected] www.gamma.pl

ul. Kasprowicza 151, 01-949 Warszawa, tel. (0-22) 835 86 05, 835 88 05, fax (0-22) 835 84 05, 833 86 17 Warszawska Gie³da Elektroniczna, al. Niepodleg³oœci/Al. Armii Ludowej, Paw. 21, tel./fax: 825 91 00 wew. 122

OFERUJEMY W BARDZO SZEROKIM ASORTYMENCIE ● diody ● optoelektronika ● cyfrowe

uk³ady scalone ● lampy elektronowe ● kondensatory ● potencjometry ● helitrimy ● rezystory mocy ● termistory i warystory ● koñcówki lutownicze ● koñcówki samochodowe ● koñcówki oczkowe ● przewody pojedyncze ● przewody wst¹¿kowe ● przewody ekranowe ● przewody TV-SAT ● przewody g³oœnikowe ● przewody sieciowe ● druty srebrzone ● druty nawojowe ● laminat na obwody drukowane ● rurki kontaktronowe ● przeka¿niki elektromagnetyczne ● mierniki analogowe ● regulatory i detektory ● radiatory ● rdzenie kubkowe ● transformatory i filtry ● z³¹cza, gniazda i wtyki ● rury termokurczliwe ● bezpieczniki ● zasilacze ● silniki ● ¿arówki ● kontrolki ● podstawki ● prze³¹czniki ● ³¹czniki ● zaciski ● spoiwa ● z³¹czki ● i wiele innych

Zadzwoñ i zamów cennik – wyœlemy go bezp³atnie!

SPRAWD SAM – MAMY ZAWSZE NAJNI¯SZE CENY

Szeroki asortyment naszych materia³ów mo¿na równie¿ nabyæ w: 1. „TECHTON”, 41-605 Chorzów, ul. Styczyñskiego 1, tel. kom. 0-601-43-02-32 p. K. Gruszka; 2. „NOWY ELEKTRONIK”, 43-502 Czechowice-Dziedzice, ul. Narutowicza 79, tel.(0-32) 11-575-45, p. H. Faruga; 3.„CEZAR” s.c., 80-264 Gdañsk-Wrzeszcz,ul.Grunwaldzka 136, tel./fax (0-58) 345-42-12, p. C. Tamkun; 4. P.H. „KWANT”s.c., 80-560 Gdañsk, ul. ¯aglowa 2, tel./fax (0-58)342-16-80, A. Mróz; 5. „NAJ-ELEKTRONIK”, 80-142 Gdañsk, ul. Wieniawskiego 13b, tel./fax (0-58) 302-22-18, p. J. Najmowski; 6.„ELMIS”, 81-212 Gdynia, ul. Abrahama 71, tel./fax (0-58) 20-48-82, p. J. Pilawski; 7. Firma Handlowo-Us³ugowo-Produkcyjna, 37-500 Jaros³aw, ul. Rynek 14, tel./fax (0-16) 621-37-41, p. J. Walter; 8. W.Z.H.UP. „ELEKTRONIK”, 46-200 Kluczbork, ul. Grunwaldzka 13F, tel.(0-77) 418-60-86, p. I. Szpulak; 9. „VECTOR”, 62-510 Konin, ul. Chopina 15, tel. (0-61) 244-94-77, p. A. Bachta; 10. „ELCHEM”, 75-205 Koszalin, ul. Spó³dzielcza 5, tel. (0-94) 343-36-14; 11. „MICRO”, 75-052 Koszalin, ul. M³yñska 17/2, tel.(0-94) 34-11-302; 12. „GRAFEX-PLUS”, 61-879 Poznañ, ul. £¹kowa 20, tel. (0-61) 853-46-70, p. M. Jurga; 13. „ELEKTROTECH”, 44-280 Rydu³towy, ul. Ofiar Terroru 14, tel.(0-32) 45-77-581, p. M. Czerwiñski; 14. „DORO” s.c., 76-200 S³upsk, ul. Wojska Polskiego 30, tel./fax (0-59) 42-30-98, p. J. Kopytowicz; 15. PPHU „ELEKTRA”, 16-400 Suwa³ki, ul. Koœciuszki 61, tel.(0-87) 663-026, p. J. Sidorek; 16. „CELIKO”, 70-350 Szczecin, ul. Boles³awa Œmia³ego 4, tel. (0-91) 484-49-60, p. B. Wiertlewska; 17. P.H.U. i P.R. „UNITRON”, 58-100 Œwidnica, ul. Budowlana 4, tel./fax (0-74) 52-25-52, p. T. Grabowski; 18. „SOLVE”, 43-100 Tychy, ul. Edukacji 48, tel.(0-32) 32-227-17, p. I. Piszczek; 19. „ AVA ELEKTRONIKA” 65-066 Zielona Góra, ul. ¯eromskiego 10/1, tel. (0-68) 326-53-13, p. J. Czerniewicz; 20. „LARO”, 65-018 Zielona Góra, ul. Jednoœci 19/1, tel. (0-68) 324-49-84, p. W. Figlarowicz; 21. Z.P.H.U „OMEGA”, 44-240 ¯ory, ul. Biskupia 2, tel.kom. 0-603 770-835, p. M. Mañka