Planowanie przestrzenne- egzamin

1 WYKŁAD PLANOWANIE PRZESTRZENNE –(def) to problematyka organizowania przestrzeni dla potrzeb społeczeństwa -oznacza: 1. świadome działanie człowieka mające na celu wprowadzenie określonego porządku w zagospodarowaniu przestrzeni 2. dążenie do kontroli najważniejszych procesów rozwojowych -realizuje cel: zapewnienie warunków dla funkcjonowania społeczeństwa, które zajmuje dany obszar i którego działanie przebiega w ramach przestrzennych Jakie powinno być to funkcjonowanie? • sprawne (umożliwiające wykonanie wszystkich życiowych zadań) • ekonomiczne (pozbawione nieuzasadnionej rozrzutności) • zrównoważone (w miarę stabilne) • …. STATYCZNY IDEAŁ

?

DYNAMICZNY UKŁAD PROCESÓW I ZJAWISK

MIASTO – zakres pojęciowy Definicje miasta: Arystoteles: Miasto to godna wspólnota ludzka ze wszystkim, co jest do życia potrzebne, gdzie panują wyważone stosunki ze wsią, a sytuacja wewnętrzna jest klarowna i w pełni kontrolowana T. Zipser: (definicja wg systemowego podejścia w teorii osadnictwa) Miasto to system funkcji, instytucji i odpowiadających im trwałych urządzeń materialnych, powstały jako efekt dążeń do stanu równowagi przy ustalonym poziomie selektywności potrzeb i ustalonym układzie wzajemnej dostępności przestrzennej Karta Ateńska: (2003r) Miasto to: -osada ludzka o pewnym stopniu spójności -nie tylko konwencjonalne zwarte miasto -także założone układy osadnicze, rejony miejskie i miasta w sieciach (np. „telepolis”- miasto powiązane siecią; jest zarazem nigdzie i wszędzie tam, gdzie można technicznie do niego wejść, gdyż wiele funkcji miasta przejmują sieci komputerowe)

Kryteria uznania osady za miasto: 1. Kryterium prawno-administracyjne: związane z nadawaniem statusu miasta przez władze danego państwa 2. Kryterium statystyczne: polegające na uznaniu osady za miasto, jeśli osiąga określoną liczbę ludności 3. Kryterium funkcjonalne: związane za struktura zatrudnienia. Z odpowiednim udziałem ludności utrzymującej się z zawodów nierolniczych 4. Kryterium fizjonomiczne: uwzględniające typ zabudowy, jej koncentracje oraz sposób użytkowania terenu. Kryteria w różnych krajach: -Polska: decyzja Rady Ministrów na podstawie: liczby ludności, struktury zawodowej, rodzaju zabudowy -Na podstawie liczby ludności: *Holandia>20 000 mieszkańców *Dania>250 mieszkańców *Belgia>5 000 mieszkańców *USA>2 500 mieszkańców -Na podstawie proporcji ludności pracującej w zawodach nierolniczych: *Włochy – połowa mieszkańców utrzymująca się z zajęć pozarolniczych Cechy rozwoju osadnictwa typu miejskiego:
Ewolucja organiczna: wprowadzenie nowych cech jest na ogół możliwe tylko poprzez utratę lub modyfikację istniejących form przestrzeni
Akumulacja: dawne formy przestrzeni zostają zachowane niezależnie od przybywania nowych Prawa rządzące rozwojem miast (wg J.Chmielewskiego) 1.Prawo otwartości systemu: Każde miasto w systemie osadniczym można traktować jak system otwarty. Otoczenie wpływa na miasto (wejścia do systemu) Miasto wpływa na otoczenie (wyjścia z systemu) Poszczególne podsystemy rozpatruje się nie tylko w granicach miasta, ale także w powiązaniach z otoczeniem (np. podsystem komunikacyjny, przyrodniczy…) 2.Prawo koncentracji: Liniowe zagospodarowania przestrzeni (np. ciągi usługowe)liniowa koncentracja Miejsca węzłowe (np.place) – skupiska na przecięciach linii koncentracji 3.Prawo minimalnego wysiłku: Eksploatowanie zasobów jak najmniejszym wysiłkiem, działania żywiołowe. Skutki: przeciążenie infrastruktury, rabunkowa eksploatacja dóbr, kontynuacja rozpoczętych inwestycji zamiast zaczynania nowych, użytkowanie wadliwie zagospodarowanych obszarów zamiast

przebudowy,… 4.Prawo nierównomierności rozwoju podsystemów: Progi rozwojowe: gospodarcze, przyrodnicze,… Skokowy wzrost możliwości zaspokojenia potrzeb. 5.Prawo dyfuzji zagospodarowania W przestrzeni zjawiska społeczne i gospodarcze podlegają „dyfuzji”. O sile „dyfuzji” decydują cechy środowiska. O zasięgu „dyfuzji” decyduje opór przestrzeni. Przykładowe zjawiska: rozwój motoryzacji, migracja ze wsi do miast, przyjmowanie miejskiego stylu życia,… 6.Prawo sukcesji Zastępowanie jednych form zagospodarowania przestrzennego innymi-analogicznie do sukcesji w przyrodzie. Przykłady: zastępowanie użytkowania rolniczego w granicach miasta innymi formami przeznaczenia terenu, zastępowanie mieszkalnictwa w centrum przez usługi,… FAZY ROZWOJU MIAST JAKO WYRAZ PROCESU URBANIZACJI: Przejawy procesu urbanizacji: (urbanizacja – złożony proces związany z rozwojem miejskich form osadnictwa)
Aspekt demograficzny – rosnący odsetek ludności miejskiej
Aspekt ekonomiczny – zmiana struktury zawodowej ludności w wyniku odchodzenia od zawodu rolnika do innych zawodów
Aspekt kulturowy – przechodzenie od wiejskiego do miejskiego stylu życia
Aspekt przestrzenny – zmiany zagospodarowania i sposobu użytkowania terenu prowadzące do kształtowania się krajobrazu miejskiego

Cztery stadia urbanizacji (wg Leo van Klassena) 1. Urbanizacja – etap, w którym w wyniku rewolucji przemysłowej następuje koncentracja ludności w miastach. Maksymalna koncentracja w centrum i w otaczających dzielnicach. Spadek zaludnienia na obrzeżach. 2. Suburbanizacja – etap, w którym następuje szybki rozwój przestrzenny miasta. Wyraźne zmniejszenie liczby ludności w centralnym obszarze miasta, w strefie podmiejskiej. 3. Dezurbanizacja – etap, w którym liczba ludności centralnych obszarów miasta spada tak dalece, że zmniejsza się ogólna liczba ludności całego regionu miejskiego. Upadek miasta centralnego jego strefy podmiejskiej. 4. Reurbanizacja – etap, w którym następuje ożywienie i odbudowa centralnych obszarów miasta.

Rozmiesczenie ludności na obszarze miasta w kolejnych stadiach urbanizacji:

Na czym polega zrównoważony rozwój miast? (zobowiązanie wg Ustawy o ochronie i zagospodarowaniu środowiska)
Ograniczenie rozrostu terytorialnego miast. Uzupełnienia i koncentracja wewnątrz „tkanki miejskiej”
Dążenie do równowagi pomiędzy przestrzeniami zabudowanymi i niezabudowanymi
Utrzymanie ciągłości systemów otwartych
Zabezpieczanie istniejącego zainwestowania i wskazywanie stosowniejszego użytkowania
Ograniczenie ruchu samochodowego, promocja transportu zbiorowego i tzw.. „lekkiego” – rowerowego oraz zwiększenie stref dla ruchu pieszego
Sytuowanie form przestrzennych wywołujących wzmożony ruch w rejonach dobrze rozwiniętego systemu komunikacji

WYKŁAD 2 PLANOWANIE PRZESTRZENNE: -PRZEDMIOT – system osadniczy -PODMIOT – człowiek i jego potrzeby jednostkowe i wspólnotowe Systemowy charakter planowania przestrzennego: Istotą ujęcia systemowego jest to, że analizie podlegają nie poszczególne elementy rzeczywistości, ale dająca się wyodrębnić całość, w której bada się związki między elementami całości oraz związki z otoczeniem. (system – (def) to zbiór jednostek wzajemnie ze sobą powiązanych, gdzie stan każdej jednostki jest „wymuszony”, uwarunkowany lub uzależniony od stanu innych jednostek) Interdyscyplinarny charakter bazy teoretycznej - Teoria planowania przestrzennego odwołuje się do wielu dyscyplin naukowych (są to m.in.: geografia, klimatologia, socjologia, ekonomia, demografia, psychologia, biologia,…) -W zakresie technik i narzędzi badawczych pomocne są m.in.: statystyka, fizyka, symulacje cyfrowe, teorie informacji,…

Zasadnicze problemy współczesnego planowania przestrzennego: 1. Jak spełnić wymogi konkurencyjności i efektywności dyktowane przez globalizującą się gospodarkę, która w przestrzeni oznacza konieczność restrukturyzacji (przystosowania i modernizacji) 2. Jak spełnić społeczne oczekiwania dotyczące sprawiedliwości i równości szans na odczuwalną poprawę przestrzennych wyznaczników jakości życia? Klasyfikacja ośrodków miejskich w Unii Europejskiej wg klasyfikacji EPSON W ramach programu EPSON na terytorium 29 państw Europy zidentyfikowano funkcjonalne obszary miejskie- FUA (Functional Urban Area). FUA składa się z rdzenia ośrodka miejskiego oraz z sąsiadującej z nim strefy zewnętrznej, która jest gospodarczo zintegrowana z rdzeniem. Zidentyfikowano 1 595 FUA liczących powyżej 20tys. mieszkańców. Na podstawie FUA podzielono ej na 3 grupu: 1. MEGA (Metropolita European Growth Areas) Europejskie Metropolitalne Obszary Wzrostu 2. FUA o znaczeniu transnarodowym/krajowym 3. FUA o znaczeniu regionalnym/lokalnym MEGA zostały podzielone na 3 kategorie:
Węzły globalne (Londyn, Paryż)
Lokomotywy Europy (17 ośrodków – m.in. Berlin, Sztokholm, Barcelona, Wiedeń, Rzym)
3 kategorie MEGA: -MEGA 1 (silne MEGA) -MEGA 2 (potencjalne MEGA) -MEGA 3 (słabo wykształcone metropolie – w Polsce są to: Gdańsk, Szczecin, Poznań, Wrocław, Łódź, Katowice, Kraków) PLANOWANIE MIAST Ilość ludzi w mieście, a na wsi: -W 2008 roku po raz pierwszy z historii świata w miastach mieszka więcej ludzi niż na wsi DAWNIEJ: Początek XX wieku – 14% ludności żyło w miastach Lata 50-te XX wieku -29% WPÓŁCZEŚNIE: W krajach o zaawansowanych procesach urbanizacji ~75% W Europie Zachodniej: >80% (np. Belgia, Wielka Brytania: ~90%) POLSKA: -od 1966 r –liczba ludności miejskiej większa od liczby ludności wiejskiej -1999 r – 62% ludności mieszka w miastach -2005 r – 63% -2010 r – 61% (!!)

-dla porównania: Czechy 74,7%; Rosja 73,1%; Ukraina 67,9%; Rumunia 54,55%; Słowacja 57% PROGNOZY: - koniec XIXw. – nawet tacy wizjonerzy jak J.Verne nie wyobrażali sobie Miasta, w którym żyje ponad 1 milion ludzi - współcześnie – do roku 2012: ~500 skupisk ludności o liczbie 1mln (w tym 26 skupisk będzie liczyć> 10mln) DYNAMIKA ROZWOJU: np. w Azji i Afryce: -obecnie 38-40% ludności żyje w miastach -do 2030 r. liczba mieszkańców miast podwoi się MIASTO
Środowisko przestrzenno-społeczne, w którym żyjemy, które decyduje o naszej kondycji i wielu problemach współczesnego świata
Fenomen europejskiej kultury
Podłoże europejskiej kultury
Forum prezentacji dokonań europejskiej kultury
Forum życia społecznego
Miejsce, gdzie koncentrują się wielorakie problemy, sprzeczności i konflikty
Nośnik historii, tradycji i tożsamości miejsca
Ognisko współczesnych procesów gospodarczych W strategii „Wrocław 2020 plus” Miasto rozumiane jest jaki: „… jedność ludzi funkcjonujących w różnorodnych wspólnotach na obszarze poddanym samorządowemu władaniu” Podział administracyjny Polski: (od 1.01.1999) -województwa -powiaty: grodzkie, ziemskie -gminy: miejskie, miejsko-wiejskie, wiejskie Miasta w Polsce -ilość miast:908 (miast do 20tys. mieszkańców jest 608) Pozycja miasta w strukturze administracyjnej: Miasto może być: - miastem wojewódzkim - miastem powiatowym - miastem na prawach powiatu - miastem stanowiącym gminę miejską - miastem wchodzącym w skład gminy miejsko-wiejskiej

Ustawa z dnia 27.03.2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Ustawa określa: - Zasady kształtowania polityki przestrzennych przez jednostki samorządu terytorialnego o organy administracji rządowej - Zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczenia terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy Rozdziały: 1. Przepisy ogólne 2. Planowanie przestrzenne w gminie 3. Planowanie przestrzenne w województwie 4. Planowanie przestrzenne na szczeblu krajowym 5. Lokalizacja inwestycji celu publicznego i ustalanie warunków zabudowy w odniesieniu do innych inwestycji 6. Zmiany w przepisach obowiązujących 7. Przepisy przejściowe i końcowe NAJWAŻNIEJSZE INSTRUMENTY REGULACYJNE WŁADZ MIEJSKICH Plany zagospodarowania przestrzennego:
W skali kraju: plany zagospodarowania kraju
W skali regionalnej: plany zagospodarowania przestrzennego województwa
W skali lokalnej ogólnej: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
W skali lokalnej szczegółowej: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy:
Studium nie jest aktem prawa miejscowego
Koszty sporządzania studium: budżet gminy
Granice opracowania: granice administracyjne
Studium uchwala rada gminy
Ustalenia studium są wiążące przy sporządzaniu planów miejscowych Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego:
Plan miejscowy nie jest aktem prawa miejscowego
Koszty sporządzania planu: budżet gminy (z zastrzeżeniami)
Granice opracowania: do ustalenia
Plan miejscowy uchwala rada gminy
Skala opracowania 1:1000 (w uzasadnionych przypadkach 1:2000, 1:500, 1:5000) Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu:
W PRZYPADKU BRAKU MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSP. PRZESTRZ.!!
Decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego
Decyzje o warunkach zabudowy

Kto odpowiada za rozstrzygnięcia w planach zagospodarowania przestrzennego? JEDNOOSOBOWY ORGAN WYKONAWCZY: - wójt  w gminie miejskiej - burmistrz  w gminie miejskiej i wiejsko-miejskiej - prezydent  w miastach powyżej 100 000 mieszkańców - prezydent  w miastach posiadających historycznie przyjęte nazewnictwo Inne opracowania wykorzystywane w procesie planowania miast: -strategie rozwoju -lokalne plany rozwoju -programy rewitalizacji -… WROCŁAW
Misja: „Wrocław miastem spotkań- miastem, które jednoczy”
Genius loci: -Aura: Miasto sympatyczne i życzliwe ludziom. Mieszkańcy lubiący swoje miasto. Przyjezdni dobrze wspominający Wrocław. Miasto łączy powaby położenia na siedmiu rzekach z dostojeństwem zabytkowej architektury, urokiem osiedli willowych i atrakcjami tętniącego życiem centrum - Duchowość: Wrocław ważnym centrum duchowym kraju – jedna z pierwszych stolic biskupich Polski, miejsce zapoczątkowania procesu pojednania polsko-niemieckiego, pierwszego w Polscie spotkania młodych w Taize. Miasto zgodnego współistnienia wspólnot różnych religii. Strategia to: - deklaracja wartości fundamentalnych dla rozwoju miasta - wskazanie kierunków działań

WYKŁAD 3 Planowanie przestrzenne Etapy planowania: analiza- diagnozaprognoza- projektowanie- realizacja • Interdyscyplinarność autorskich opracowań studyjnych • Zakres analiz autorskich i ekspertyz specjalistycznych • Kompetencje architekta ETAPY PLANOWANIA: (dziennik nauk wykorzystywanych do przeprowadzania analiz) I. Analizy nie dotyczące bezpośrednio terenu opracowania. Demografia/ ekonomia/ filozofia/ politologia/ psychologia/ socjologia…/ II.

Anizy dotyczące bezpośrednio obszaru opracowania:

- BADANIA CZYNNIKÓW NATURALNYCH (CECHY PRZYRODNICZE PRZESTRZENI) Nauki biologiczne (botanika, zoologia, dendrologia…) Nauki geograficzne (fizjografia, geologia, hydrologia, klimatologia, morfologia…) - BADANIA CZYNNIKÓW ANTROPOGENICZYCH (CECHY BABYTE PRZESTRZENI) Nauki biologiczne- ekologia/ nauki filozoficzne- aksjologia, estetyka, semiologia/ nauki geograficzne- kartografia/ nauki historycznearcheologia, etnologia, historia architektury, historia budowy miast/ nauki inżynierskie- architektura , budownictwo, energetyka, gospodarka przestrzenna, informatyka, inżynieria środowiska, planowanie przestrzenne, urbanistyka… KOMPETENCJE ARCHITEKTA: Autorskie analizy i ekspertyzy ( na podstawie przykładów) Ścieżka postępowania: inwentaryzacja urbanistyczna ocena ładu przestrzennego ANALIZA AUTORSKA – ocena stanu kompozycji miasta (przykłady): 1. Analiza kompozycji miasta Wrocław (na podstawie: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wrocław 1997r.)

Uprawnienia specjalistyczne: Uprawnienia urbanistyczne wymagane są do: -samodzielnego przygotowania i pełnienia funkcji głównego Ogólna charakterystyka opracowania: Wykonanie analizy projektanta zespołu przygotowującego projekt MPZP (miejscowy kompozycji polegało na wyodrębnieniu w obszarze miasta „całości” plan zagospodarowania przestrzennego) lub STUDIUM (Studium kompozycyjnych. uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego) MMetoda analizy: -kierowania opracowaniem warunków zabudowy i • Wydzielenie obszarów chaosu i ładu przestrzennego zagospodarowania terenu. • Identyfikacja zespołów kompozycyjnych • Określenie zasad wyodrębniania zespołów kompozycyjnych

• Ustalenie typologii elementów tworzących zespoły kompozycyjne (granice, układ geometryczny/ hierarchia ważności, tworzywo) • Ocena stopnia rozwinięcia poszczególnych elementów. ZESPÓŁ KOMPOZYCYJNY: GRANICE- formy przestrzenne definiujące zajęty przez zespół i określający jego kształt 1. Linearny element płaski 2. Ściana pełna 3. Ściana ażurowa 4. Linearny element wertykalny 5. Granica typu „nic” UKŁAD GEOMETRYCZNY- układ linii, powierzchni i brył, wyznaczający miejsca istotne dla zrozumienia zasad kontrastowania kompozycji zespołu jako „całości przestrzennej” 1. Element konstytuujący (definiujący układ geometryczny) 2. Element zakłócający (nie pasujący do geometrii całości 3. Element uzupełniający (brakujący element, który mógłby być logicznym uzupełnieniem układu geometrycznego całości). HIERARCHIA WAŻNOŚCI- wyodrębnienie w obszarze zespołu kompozycyjnego takich elementów, które w różnym stopniu wyróżniają się, tworząc układ hierarchiczny 1. Element dominujący (element najważniejszy/ element ważny) 2. Obszar dominujący (obszar hierarchicznie najważniejszy/ obszar hierarchicznie ważny) TWORZYWO- rodzaje wypełnień terenu w obrębie zespołu kompozycyjnego (rodzaje zróżnicowanego wyglądu sposobów użytkowania terenu) Zabudowa jednorodzinna zwarta/ zabudowa jednorodzinna ażurowa/ wille/ zabudowa zagrodowa/ niska zabudowa mieszkalna/ zabudowa wielorodzinna niska/ zabudowa blokowa niska/ zabudowa blokowa wysoka/ kamienice staromiejskie/ kamienice/ obiekty użyteczności publicznej o charakterze śródmiejskim/ obiekty użyteczności publicznej o charakterze podmiejskim/ zabudowa składowo- przemysłowa/ zieleń/ ogrody działkowe/ obiekty i urządzenia sportowe

• • • •

OCENA STANU KOMPOZYCJI Czytelność granic Regularność układu geometrycznego Istnienie wewnętrznej hierarchii ważności Harmonijność tworzywa.

WNIOSKI: Likwidacja różnego rodzaju zakłóceń ładu przestrzennego • Uzupełnienie brakujących elementów • Tworzenie nowych jednostek kompozycyjnych w obszarach chaosu • Poprawa odbioru przestrzeni w zakresie: informacji, symboliki, nastroju, estetyki. (Slajdy- Tytuły mapek: ocena spełniana funkcji informacyjnej/ ocena spełniania funkcji prestiżu/ ocena spełniania funkcji nastroju/ typy nastrojów/ ocena spełniania funkcji estetycznej/ ocena spełniana funkcji symbolicznej/ ocena spełniania funkcji integracyjnej/ •

PUKNTY ORIENTACYJNE- elementy punktowe ułatwiające szybką orientację w przestrzeni, oddziałujące tylko z zewnątrz (wysokie wzgórza, wieże, kopuły, lokalne „znaki”- elewacje frontowe, drzewa, detale urbanistyczne)

2. Analiza mentalnego obrazu miasta (na podstawie: Kevin Lynch „The Image of the City”)

• • • •

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA: Najważniejsza wizualna wartość miasta to jego czytelność łatwość, z jaką poszczególne części mogą być identyfikowane i łączone w spoistą logiczną całość Zrozumiały i czytelny obraz miasta ułatwia znajdowanie drogi i poruszania się Ocena organizacji przestrzennej miasta zależy od zdolności miasta do takiego generowania obrazów, aby utrwalone pozwalały zapamiętać przestrzeń Nadawanie środowisku miejskiemu struktury o wyrazistej budowie to umiejętność i podstawowym znaczeniu.

PRZESTRZENNE ELEMENTY MIASTA: ŚCIEŻKI- kanały ruchu użytkowane intensywnie, okazjonalnie lub tworzące potencjalne możliwości poruszania się (np. ciągi piesze, cieki wodne, linie kolejowe) KRAWĘDZIE- elementy linearne nie pełniące funkcji ścieżek, przerwy w kontynuacji przestrzeni miasta lub granice między różnymi obszarami (np. ściany zabudowy, brzegi wód otwartych, kanały, bariery w postaci tras kolejowych, granice pomiędzy zespołami zabudowy, mury) WĘZŁY-strategiczne punkty w mieście, miejsca będące początkiem lub celem podróży (np. skrzyżowania, punkty zbiegu kilku ścieżek, miejsca koncentracji przystanków komunikacji, atrakcyjnych funkcji) REJONY- części miasta dające się wyodrębnić w planie, posiadające pewną ciągłości i indywidualny charakter, widziany „od środka” i obserwowany „z zewnątrz” (np. osiedla, zespoły zabudowy śródmiejskiej, stare miasto)

Badania: Mapa mentalna ludności Bostonu. Na jej podstawie wyznaczone zostały czynniki definiujące „idealne miasto”. 3. Podstawowe elementy struktury przestrzennej miasta (na podstawie: K. Wejchert „Elementy kompozycji urbanistycznej”) ELEMENTY KRYSTALIZUJĄCE PLAN MAISTA- podstawowy układ kompozycyjny, wyznaczający osie kompozycyjne miasta (np. rynek, place, główne ulice i obiekty) REJONY- elementy struktury miasta o charakterystycznych cechach formalnych i znaczeniowych (np. rejony mieszkaniowe, przemysłowe, staromiejskie) LINIE I PASMA GRANICZNE- wyraźne ograniczenia przestrzeni lub przerwy między rejonami (np. skarpy, brzegi rzek, kanały, pasy terenów zieleni) PUKNTY WĘŻŁOWE- miejsca zetknięcia się elementów przestrzennych o różnych strukturach (np. skrzyżowania, place) ZNAKI SZCZEGÓLNE- wyróżniające się detale (np. pomniki, rzeźby, małe formy architektoniczne, wykusze, bramy) 4. Obszar miasta w ujęciu krajobrazowym (na podstawie: Gordon Cullen „The Concise Townscape”) Masa obrazków z ręcznie rysowanymi perspektywami pokazującymi charakter miejsca. Dają one poczucie wrażenia przestrzeni zdefiniowanej w sposób przemyślany- osie widokowe w przejściach bramnych, pierzeje ulic tworzące wnętrza urbanistyczne, otwarcia krajobrazowe

WYKŁAD 4 Analizy czynników naturalnych i antropogenicznych. Zakres i znaczenie opracowań specjalistycznych. Określenie „potencjału przestrzennego”: tożsamość przestrzeni, predyspozycje do przekształceń. WYBRANE ANALIZY DOTYCZĄCE CECH PRZYRODZONYCH PRZESTRZENI (analizy czynników naturalnych) Analizy z zakresu nauk biologicznych i geograficznych Zadania: - zbadanie znaczenia miasta na podstawie położenia - zbadanie cech miejsca (przestrzeni miasta i jego otoczenia) Efekt analiz: - kwalifikacja terenów przydatnych do celów rozwoju miasta - ocena zmian, jakie powstaną po zrealizowaniu planu Przykładowe opracowania analityczne dotyczące cech miejsca Morfologia: • Mapa hipsometryczna przedstawiająca rzeźbę terenu. • Ustalenie charakterystycznych miejsc w terenie (skarpa, brzeg, urwisko, zbocze, masyw górski, zagłębienia, kotliny…) • Zmiany w naturalnym ukształtowaniu terenu (podcięcia krawędzi naturalnej, naruszenie stateczności zbocza, przekopy, nasypy drogowe i kolejowe, niwelowanie wyniesień, nadsypywanie terenów zalewowych…) • Oznaczenia spadków terenu Spadki: > 8% - tereny nie nadające się pod zabudowę na cele osiedleńcze na stokach północnych, północno-wschodnich i północno-zachodnich > 15% - tereny podatne na zjawisko erozji wodnej > 20% - tereny wymagające trwałego pokrycia szatą roślinną jako zabezpieczeniem przed zmywaniem gleby > 30-50% - tereny wymagające lasów, które dzięki systemom korzeniowym roślinności umacniają glebę Znaczenie rozpoznania rzeźby terenu: - wybór terenów na cele osiedleńcze - określenie korzystnych i problemowych warunków zaopatrzenia w wodę, odprowadzenia wód opadowych i ścieków - określenie stopnia trudności budowy dróg

Geologia: • Określenie terenów przeznaczonych do eksploatacji powierzchniowej lub wgłębnej i ustalenie stref ochronnych stałych lub czasowych • Określenie terenów przydatnych do zabudowy ze względu na wytrzymałość gruntów • Określenie terenów wodonośnych • Wskazanie zabytków przyrody nieożywionej Gleboznawstwo: • Określenie rodzaju i jakości gleb • Określenie sposobu najlepszego wykorzystania gleb Kategorie użytkowe gleby: - gleby orne (gleby uprawne) - gleby darniowe (łąkowo pastwiskowe) - gleby leśne - grunty pod wodami Bonitacyjna klasyfikacja gleb gruntów ornych: - klasa I – najlepsze - klasa II – bardzo dobre - klasa IIIa – dobre - klasa IIIb – średnio dobre - klasa IVa – średniej jakości, lepsze - klasa IVb – średniej jakości, gorsze - klasa V – słabe - klasa VI – najsłabsze - VIRz – gleby pod zalesienie Od 2009 r. odrolnienie wszystkich gruntów rolnych w miastach (wg nowelizacji Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych) Hydrologia: • Mapa hydrograficzna określająca warunki wodne (wody gruntowe i powierzchniowe) • Lokalizacja, zasoby i możliwości eksploatacji wód o szczególnym znaczeniu (wody mineralne, złoża geotermalne)

Znaczenie rozpoznania warunków hydrologicznych: - ustalenie trasy koryta rzeki, wysokości wałów przeciwpowodziowych, granic terenów zalewowych - wytyczenie miejsc lokalizacji mostów i ich wysokości - określenie systemu zaopatrzenia w wodę i systemu kanalizacyjnego

- wyłączenie terenów niekorzystnych dla zabudowy - ustalenie zakresu prac melioracyjnych - ustalenie możliwości wykorzystania wód w kształtowaniu krajobrazu miejskiego Klimatologia: • Czynniki charakteryzujące cechy mikroklimatyczne (poziom globalny, krajowy, regionalny) • Czynniki wpływające na klimat lokalny (warunki termiczne, wilgotnościowe, ciśnienie atmosferyczne ruchy powietrza, prędkość i kierunek wiatru, tereny inwersyjne, nasłonecznienie terenów, opady atmosferyczne…) • Czynniki kształtujące mikroklimat terenów (warunki klimatyczne na niewielkich powierzchniach i w warstwie przylegającej bezpośrednio do gruntu)

Znaczenie rozpoznania warunków klimatycznych: - ustalenie jednostek makro- i mikroklimatycznych o tych samych cechach klimatu - wyłączenie spod zabudowy terenów inwersyjnych - określenie terenów specjalnych nadających się dla celów lecznictwa, turystyki… - ustalenie form ochrony klimatu - wskazanie miejsc najlepszych dla uprawy roślin i hodowli zwierząt Botanika, zoologia, dendrologia: • Rozmieszczenie terenów lasów, upraw rolnych (zasięgi występowania) • Wskazanie terenów chronionych (fauna i flora)

WYBRANE ANALIZY DOTYCZĄCE CECH NABYTYCH PRZESTRZENI (analizy czynników antropogenicznych) Przykładowa opracowania analityczne: Inwentaryzacja urbanistyczna Struktura funkcjonalno-przestrzenna Struktura własności Historia Infrastruktura techniczna Warunki zdrowotne Inwentaryzacja urbanistyczna: Znaczenie rozpoznawania sposobu użytkowania terenu: - określenie rodzajów działalności (funkcji, aktywności) odpowiadających różnorodnym terenom wyodrębnionym w mieście - określenie istniejącej (lub nie) funkcji wiodącej w mieście

- rozpoznanie proporcji wielkości terenów przeznaczonych dla różnych działalności - ocena dogodności usytuowania poszczególnych rodzajów i form przeznaczenia terenów - ocena zgodności usytuowania różnych miejsc z ich znaczeniem w strukturze miasta - ocena wzajemnego sąsiedztwa terenów (uciążliwość lub dopasowanie) - poznanie stanu poszczególnych systemów funkcjonalnych (komunikacja, mieszkalnictwo, usługi i inne aktywności gospodarcze, zieleń) - ocena standardów wyposażenia miasta w różne formy zagospodarowania Struktura funkcjonalno-przestrzenna: Znaczenie rozpoznania struktury: - określenie czytelności (lub jej braku) kształtu miasta jako całości kompozycyjnej i kształtu poszczególnych części (dzielnic, osiedli, jednostek urbanistycznych…) - wyodrębnienie charakterystycznych cech krajobrazu miasta i poszczególnych jego części oraz wyróżniających się miejsc (panorama miasta, punkty widokowe, zróżnicowanie wysokości i intensywności zabudowy, nasycenie zielenią koloryt miejsc…) - określenie rodzaju i stopnia dewastacji krajobrazu - wskazanie zakresu możliwych zmian poprawiających atrakcyjność fizjonomii (wyglądu, wizerunku) miasta KRAKÓW – stan walorów krajobrazowych Rodzaj krajobrazu Stan i wytyczne Kompozycje miejskie, podmiejskie, wiejskie, osiedlowe, rezydencjonalne, parki, klasztory, cmentarze, fortyfikacje. Lasy, wzgórza, skały, wody i inne wyróżniające się naturalnym pięknem enklawy przyrody w mieście Czytelne układy zabudowy miejskiej, podmiejskiej, osiedlowej, rezydencjalnej, założenia zieleni

A – dobrze zachowane

Poziom wartości wyjątkowy

& pow. miasta A – 3,8 R – 7,2

R – wymagające poprawy

B – dobrze zachowane

R – wymagające

wysoki

B– 11,5 R – 6,6

miejskiej, fortyfikacje. Enklawy przyrody w mieście, pola i łąki. Układy zabudowy i terenów przemysłowych o różnym stopniu czytelności. Tereny otwarte niekomponowane i rolnicze. Obszary chaotycznej zabudowy, tereny nieużytków urbanistycznych i zdegradowanych wartości przyrodniczych.

rewaloryzacji

C – częściowo zachowane, możliwość uzupełnień R – niezbędna rekompozycja i rekultywacja fragmentów N – niezbędna rekompozycja i rekultywacja

średni

niski

C– 21,6 R– 27,2

N– 22,1

Struktura własności: Znaczenie rozpoznania struktury własności: - określenie rodzaju własności oraz zasad użytkowania obiektów i terenów (na podstawie wypisów z ksiąg wieczystych i ewidencji gruntów) - ocena możliwości przekształceń własnościowych (czynnik czasu, procedury prawne) Rodzaje własności: - państwowa - samorządowo-komunalna - prywatna (osób fizycznych i osób prawnych) Historia: Znaczenie poznania historii kształtowania przestrzeni miasta: - określenie przyczyn powstania miasta, jego rozwoju w czasach rozkwitu i degradacji w czasach upadku - poznanie roli miasta, jaką odgrywało w przeszłości - wskazanie historycznych szlaków rozwoju, określenie zasięgów rozwoju terytorialnego (inkorporacji) - ocena wartości istniejących zabytkowych obiektów i układów urbanistycznych - określenie zakresu zmian w wykorzystaniu obiektów i terenów zawierających ślady historii miasta (postulowanie do objęcia ochroną, wskazanie do rewaloryzacji, rewitalizacji, rekonstrukcji..)

Infrastruktura techniczna:

Znaczenie rozpoznania problemów technicznego wyposażenia miasta: - ocena stanu technicznego sieci i urządzeń dotyczących transportu - określenie rodzaju i form wyposażenia miasta w „media” (sieci i urządzenia dotyczące: zaopatrzenia w wodę, odprowadzenia ścieków, zasilenia w energię, połączeń telekomunikacyjnych…) - określenie możliwości i barier rozwoju infrastruktury technicznej miasta Warunki zdrowotne: Znaczenie rozpoznania warunków zdrowotnych: - określenie warunków zdrowotnych i sanitarnych i ustalenie wpływu na zdrowie mieszkańców - wybór lokalizacji uciążliwych form zagospodarowania terenu (uciążliwy przemysł, wysypiska śmieci i inne formy utylizacji odpadów, cmentarze, miejsca grzebalne…) - ustalenie stref ochronnych - określenie wpływu warunków szkodliwych dla zdrowia (hałas, zanieczyszczenie powietrza, niekorzystne formy promieniowania…)

• • • • • •

WNIOSKI OKREŚLENIE „POTENCJAŁU PRZESTRZENNEGO” Atuty lokalizacji Wyrazistość tożsamości Ocena walorów istniejącego zagospodarowania Wskazanie problemów Zakres ochrony Ocena możliwości przekształceń

WYKŁAD 5 -specyfikacja przestrzeni zurbanizowanych -miasto: role, kategorie funkcji, cykle rozwoju -kierunki przemian przestrzeni miejskiej -obszary metropolitalne -nowe miasta: idee załozycielskie, uwarunkowania ekonomiczne i ekologiczne Funkcje miasta Funkcja miasta to jego reakcja bytu, "zawód", "profesja" Termin funkcja zaczerpnięto z fizjologii; po raz pierwszy użyty został przez F.Ratzela w 1891r. Podstawą gospodarczą miast- ich istnienia i rozwoju- są wykonywane na ich terenie działalności.

Działalności te wynikają z roli, jaką miasto odgrywa w społecznej i gospodarczej strukturze regionu, kraju, kontynentu, świata. Działalności te dają mieszkańcom pracę i stanowią podstawę egzystencji i rozwoju miasta. Miasto pełni następujące role: osiedleńczą, wytwórczą, dystrybucyjną, organizacyjną, inspirującą. Miasto- w ramach swych ról- spełnia różnorodne funkcje: mieszkaniową, przemysłową, rzemieślniczą, handlową, administracyjno-polityczną, obronną, kulturalno-oświatową, rekreacyjną, komunikacyjną. Rodzaje funkcji miasta: 1. Pierwotne -to takie, które zdecydowały o powstaniu miasta 2. Centralne -to takie, któe ogniskują życie społeczne i gospodarcze większego obszaru w taki sposób, któy wymaga koncentracji przestrzennych urządzeń; -cechę koncentracji mają głównie funkcje usługowe 3.Egzogeniczne -(egzogeniczny -- pochodzący z zewnątrz, wywołany przez czynniki zewnętrzne) mają charakłer funkcji miastotwórczych -to takie, których racja bytu pochodzi z zewnątrz miasta -to takie, które są konsekwencją „impulsu", jaki powstaje w szerszym otoczeniu, poza miastem -to takie, które wynikają z potrzeb zapewnienia właściwych warunków organizacji szerszego terytorium w zakresie: administracji, wyższych form oświaty I służby zdrowia, nauki, produkcji, transportu, itp.. -to funkcje, które dotyczą przede wszystkim konsumentów spoza miasta; oni są głównymi odbiorcami oferowanych dóbr 4.Endogeniczne (endogeniczny - pochodzący z wewnątrz, wywołany przez czynniki wewnętrzne) mają charakter funkcji uzupełniających -to takie, które wynikają z konieczności zaspokajania potrzeb własnych mieszkańców miasta i zapewnienia egzystencji istniejącym w mieście instytucjom -to wszystkie rodzaje działalności, które służą ludności miejscowej np. komunikacja miejska, szkoty podstawowe, małe sklepy osiedlowe. podstawowc placówki służby zdrowia, -to funkcje wtórne w stosunku do funkcji egzogenicznych 5. Dominujące/wiodące -stanowią podstawę życia miasta; -wokół nich koncentrują się inne funkcje Typologia miast wg poziomu aktywności funkcji miastotwórczych wiodących:

-miasta w fazie schyłkowej (silna degradacja dotychczasowej funkcji wiodącej, która pociąga za sobą funkcje uzupełniające) -miasta w fazie odbudowy tradycyjnej funkcji wiodącej (stopniowe przywracanie dynamiki funkcji uzupełniających) -miasta w fazie tworzenia nowych funkcji wiodących -miasta dynamicznie rozwijające się (zachowana równowaga funkcji zewnętrznych i wewnętrznych) -miasta w fazie stagnacji (ograniczenia dotychczasowych funkcji wiodących) Zjawisko sukcesji funkcji dominującej (zjawisko zastępowania kolejncyh funkcji na pozycji dominującej) Przykłady: TORUŃ: miasto portowe, handlowe-miasto twierdza graniczna-miasto uniwersyteckie; HAWR: miasto portowe (port wojenny)-miasto portowe (port handlowy); HELSINKI: miasto twierdza- miasto ośrodek administracyjny i handlowy; WENECJA: miasto handlowe- miastp turystyczne; KAZIMIERZ NAD WISŁĄ: miasto handlowe- miasto turystyczne. Cykl rozwoju poszczególnych funkcji miasta (wg ekonomicznej teorii życia produktu): Faza wprowadzenia, Faza wzrostu, Faza dojrzałości, Faza schyłku, Faza całkowitego zaniku. *Miasto tworzy warunki wywołujące "efekty popytowe" określony typ działalności (pewien zestaw funkcji) *Popyt wywołuje "efekty podażowe" co prowadzi do ukształtowania się struktury funkcjonalnej miasta Czynniki powodujące zmiany rangi (znaczenia) określonych funkcji miasta: -koniunktura lub dekoniunktura w gospodarce krajowej, regionalnej, a nawet globalnej -wzmożone procesy migracji ludności -przyrost naturalny i zmiany w strukturze wieku i zatrudnienia -uaktywnianie lokalnych czynników rozwoju miasta lub sąsiednich miast -działalność władz miejskich, zachęcająca inwestorów do lokaty kapitałów (oferowanie korzystnych cen nieruchomości, mienia komunalnego, ulg i zwolnień od opłat i podatków) -czynniki losowe powodujące zmiany dotychczasowych funkcji miasta (klęski żywiołowe, katastrofy, wojny,...)

Kierunki przemian struktury funkcjonalnej miast w Polsce w okresie transformacji 1. Upadej podstawowej funkcji produkcyjnej 2. Zmiana relacji pomiędzy funkcjami produkcyjnymi i usługowymi 3. Zmiana proporcji pomiędzy funkcjami egzogenicznymi i endogenicznymi (wraz ze wzrostem miasta szybciej rośnie liczba osób pracujących w dziedzinach endogenicznych niż egzogenicznych) 4.Wzrost znaczenia funkcji mieszkaniowej (stabilizacja lub zmniejszenie ruchów migracyjnych) 5. Zmiana struktury zatrudnienia, wzrost zatrudnienia w sektorze usług 6. Konsekwencja w rozwoju tych dziedzin, które mogą odegrać rolę miastotwórczą 7. Malejące szanse na powstanie dużych inwestycji dających znaczną liczebność zatrudnionych ( cecha współczesnych technologii) 8. Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw o egzogenicznym charakterze (innowacyjne, dynamiczne, elastyczne firmy konkurencyjne na rynku zewnętrznym, krajowym, zagranicznym,...) 9. Rozwój funkcji centralnych dla terenów otaczających traktowanych jako obszar rynkowy 10. Konkurowanie z innymi ośrodkami o zaplecze, ponieważ dbałośc o atrakcyjność dóbr i usług decyduje o wielkości obszaru obsługiwanego przez miasto Obszary metropolitalne Metropolizacja przestrzeni to proces będący odpowiedzią systemu osadniczego na zjawisko globalizacji Metropolizacja to proces: -Związany z ogniskowaniem rozwoju w wybranych, uzyskujących przewagę nad innymi jednostkami fragmentach przestrzeni (ośrodkach/wielkich miastach/regionach) -Prowadzący do zmian w użytkowaniu przetrzeni na obszarach miast oraz ich stref podmiejskich i do powstania dużego, złożonego zespołu osadniczego -Oznaczający taki rozwój przestrzeni zurbanizowanej, któy prowadzi do ekspansji, eksportu i kopiowania rozwiąza miejskich stworzonych metropoliach Kryteria uznania miasta za metropolię w Polsce: -0,5 - 1,0 miliona mieszkańców -Znaczny potencjał ekonomiczny oraz silnie rozwinięty sektor usług wyższego rzędu -Duży potencjał innowacyjny (jednostki naukowe i badawczorozwojowe)

-Rola węzła w systemie (sieci) powiązań komunikacyjnych, organizacyjnych i informacyjnych -Wykształcenie metropolitalnego układu przestrzennego z rozległą zurbanizowaną strefą podmiejską -Wyjątkowość i specyfika miejsca (zwłaszcza centrum miejskiego) ze względu na znaczenie historyczne, kulturowe, walory architektonicznourbanistyczne Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030: 10 ośrodków metropolitalnych: Warszawa, Aglomeracja Górnośląska, Kraków, Trójmiasto, Poznań, Wrocław, duopol Bydgoszczy z Toruniem, Szczecin, Lublin Nowe miasta Auroville- Indie; Arcosanti-Arizona USA; Ave Maria-Floryda USA; Konza Technology City- Kenia; AUROVILLE Lokalizacja: Lasy południowych Indii Idea: miasto założone dla ludzi wolnych od uwarunkowań społecznokulturowych i narodowych Założyciel/ideolog.: Mirra Alfassa Czas powstania: W 1960 r podczas ceremonii założycielskiej na pustynnej równinie zlożono ziemie z 204 krajów jako podwaliny nowego miasta Wielkość: ilość mieszkańców uznana jako krytyczna - 2 000 Ave Maria Lokalizacja. teren bagnisty w stanie Floryda w USA Idea: miasto dla ludzi różnych ras, religii, narodowości, ale wyznających te same wartości Założyciel/ideolog: Tom T. Monaghan, były właściciel firmy „Dommo's Pizza Thomas, fundator Katolickiego Uniwersytetu Ave Maria Czas powstania: rozpoczęcie budowy 2007 r Wielkość: miasto planowane dla 30 000 mieszkańców ARCOSANTI Lokalizacja: pustynia w stanie Anzona w USA Idea: miasto - osada ekologiczna Założyciel/ideolog: Paolo Soleriz Fundacja Cosann Foundation zalozona w 1956r Czas powstania: budowa rozpoczęta w 1970 r Wielkość: miasto planowane na 50 000 mieszkańców DUBAJ Położenie: miasto i emirat (szejkanat) we wschodniej cze:sci Zjednoczonych Emiratów Arabskich, zajmuje płaską. pustynną nizinę na

wybrzeżu Zatoki Perskiej oraz niewielki fragment gór M Hadzar przy granicy z Omanem Historia: -3 000 lat pne tereny zamieszkałe -VIII-XIII w: rozkwit handlu i żeglugi; osada rybakó i poławiaczy pereł -od 1766 r kolonia brytyjska; opanowanie rynków europejskich w handlu perłami -1966 r odkrycie złóż ropy naftowej -W 1968 r ludność liczy 58 tysięcy -1971 r uzyskanie niepodleglości. układ federacyjny z emiratem Abu Zabi, dominująca rola w nowoutworzonym państwie Zjednoczone emirayt Arabskie -1995 r emirem zostaje Mohamed bin Rashid al Maktoum -W 2005 r ludnosć liczy 1,2 mln (50% - Hindusi. 27% - Arabowie. 13% - Pakistańczycy) Ekonomiczne podstawy rozwoju: -niskie podatki -strefy wolnego handlu -realizacja inwestycji wspierających rozwój technologu -zatrudnianie taniej siły roboczej z Indu i Pakistanu -zatrudnianie wysoko wykwalifikowanej kadry inżynierów, finansistów i menedżerów Dominująca funkcja: -turystyka i rozrywka dla zamożnych -bankowe i usługowe zaplecze dla bliskiego Wschodu -wielki handel J. Zespól sztucznych wysp (Palmy: Jumeirah,Jebel Ali, Deirah) 2. Sztuczne wyspy "The World" 3. Sztuczne wyspy "The Universe" 4. Lotnisko I miasto „Dubaj World Central" 5. Hydropolis - podwodny kurort 6. Dubailand - park tematyczny, park atrakcji 7. Dubal Mall - centrum handlowe 8. Ski Dobai - centrum sportów zimowych NOWE MIASTA Planowane w Zatoce Tokijskiej Idea: Pierwsze wizje -- lata 60-te XX wieku; architekci Kisho Kurokawa. Kiyonori Kikutake, Arata Isozaki, Kenzo Tange Inspiracje założeniami lansowanej przez Paolo Soleri'ego arkologii: połączenia architektury i ekologii (miasto jako obiekt arkologiczny to miasto mieszczące ogromną ilość ludzi na malej powierzchni

planety, wykorzystujące energię słoneczną. wiatrową. bioenergię i utylizujące odpady w 100%) Pierwsze w świecie nowe - zapasowe miasto *IRTBBC (Integrated Resort. Tourism, Buisnes and Backup C113) Lokalizacja: 480 km na zachód od Tokio, w pobliżu lotniska Itami Idea: "zapasowa kopia" stolicy na wypadek zniszczenia Tokio (np przez trzęsienie ziemi) Powierzchnia: 500 ha Mieszkańcy: 50 tys. rezydentów oraz 200 tys. pracowników dojeżdżających z Osaki Program: duplikaty budynków parlamentu, ministerstw, kompleksy biurowe, kasyna. parki,...

WYKŁAD 6 Zadania systemu transportowego: 1. Umożliwienie bezpośredniego kontaktu ludzi 2. Przesyłanie towarów na odległość Ekonomiczna kalkulacja opłacalności środków transportu 1. Odległość do 500 km - samochód 2. Odległość 100 – 1000 km - kolej „intercity” 3. Odległość >1000 km - samolot Metro opłacalne w miastach > 1 mln mieszkańców Tramwaj opłacalny w miastach > 100 000 mieszkańców Rodzaje transportu: wodny, szynowy, drogowy, lotniczy Wodny: 1. Najstarszy rodzaj transportu 2. Niskie koszty 3. Współcześnie traci na znaczeniu 4. Trasy wodne stanowią walor turystyczny 5. Rozwój systemu typu promowego Szynowy: 1. Przyjazny dla środowiska 2. Mało elastyczny, kosztowny 3. Opłacalny tylko przy znacznych przewozach 4. Malejący udział transportu ładunków towarowych koleją 5. Wielkie terenochłonne stacje towarowe (rozrządowe, przeładunkowe) stają się mniej użyteczne, podlegają przekształceniom na inne funkcje Drogowy: 1. Rosnąca rola wraz z rozwojem motoryzacji 2. Przepustowość uzależniona od rodzaju ruchu drogowego (samochody, rowery, piesi, autobusy, tramwaje)

3.

4.

Konieczność segregacji i porządkowania ruchu (strefy ograniczonego, uspokojonego ruchu, strefy dozwolonego parkowania,…) Indywidualny ruch samochodowy jest najbardziej terenochłonny, kosztochłonny i uciążliwy dla środowiska

Lotniczy: 1. Najnowszy sposób szybkiego przemieszczania się osób (głównie) i towarów 2. Łączenie portów lotniczych i portów „cargo” 3. Połączenia dużych portów lotniczych z siecią metra lub kolei regionalnej TRANSPORT ZBIOROWY Sprawność systemu (zdolność przewozowa w odniesieniu do ludzi i towarów): 1. Metro: 40 000 ludzi/godzinę 2. Szybki tramwaj 20 000 ludzi/godzinę 3. Tramwaj: 6 000 - 8 000 ludzi/godzinę 4. Autobus: 4 000 ludzi/godzinę Sposoby wzmocnienia roli transportu zbiorowego: 1. Ograniczenia w ruchu i postojach samochodów osobowych 2. Podniesienie standardów przewozów zbiorowych 3. Dbałość o integrację różnych środków transportu (łamany system powiązań typu „park and ride”) 4. Upowszechnienie ruchu rowerowego 5. Podniesienie atrakcyjności ciągów pieszych z udogodnieniami dla osób niepełnosprawnych (schody i chodniki ruchome, windy,…) HIERARCHIA UKŁADU KOMUNIKACYJNEGO Przykład: układ hierarchiczny dróg Drogi publiczne: Podział ze względu na funkcje w sieci drogowej: 1. Drogi krajowe 2. Drogi wojewódzkie 3. Drogi powiatowe 4. Drogi gminne Podział ze względów funkcjonalno technicznych (klasy dróg) symbole: 1. Autostrady: A 2. Ekspresowe: S 3. Główne ruchu przyspieszonego: GP 4. Główne: G 5. Zbiorcze: Z 6. Lokalne: L 7. Dojazdowe: D Podporządkowanie kategoriom funkcjonalnym parametrów technicznych i użytkowych:

1. 2. 3. 4.

Drogi krajowe – klasy A, S, GP i wyjątkowo G Drogi wojewódzkie – klasy G, Z i wyjątkowo GP Drogi powiatowe – klasy G, Z i wyjątkowo L Drogi gminne – klasy L, D i wyjątkowo Z

Warunki połączeń dróg i dopuszczalne odstępy między węzłami lub skrzyżowaniami: Droga klasy A: 1. Powiązania z drogami klasy S, G i GP 2. odstępy między skrzyżowaniami (węzłami) min 15 km; w granicach lub sąsiedztwie dużego miasta min 5 km (wyjątkowo 3 km, zabronione stosowanie zjazdów (!) Droga klasy S: 1. Powiązania z drogami klasy A, S, G (wyjątkowo Z) 2. odstępy między skrzyżowaniami (węzłami) min 5 km (wyjątkowo 3 km), na terenie zabudowy min 3 km (wyjątkowo 1,5 km)

Droga klasy GP: 1. Powiązania z drogami klasy A, S, GP, Z (wyjątkowo L) 2. Odstępy między skrzyżowaniami (węzłami) min 2 km (wyjątkowo 1 km), na terenie zabudowy 1 km (wyjątkowo 600 m) Droga klasy G: 1. Powiązania z drogami klasy A, S, GP, Z (wyjątkowo D) 2. Odstępy między skrzyżowaniami (węzłami) min 800 m (wyjątkowo 600 m), na terenie zabudowy 500 m (wyjątkowo 400 m) Droga klasy Z: 1. Powiązania z drogami: ze wszystkimi z wyjątkiem klasy A i z ograniczeniami dla klasy S 2. Odstępy między skrzyżowaniami (węzłami) min 500 m (wyjątkowo 250 m), na terenie zabudowy min 300 m (wyjątkowo 150 m) WYBRANE INFORMACJE DOTYCZĄCE PROJEKTOWANIA DRÓG Oś jezdni drogi w planie może składać się z odcinków prostych lub krzywoliniowych Odcinek krzywoliniowy może zawierać łuk kołowy, kombinacje łuków kołowych i krzywych przejściowych, a także inne rodzaje krzywych Kąt przecięcia osi dróg na skrzyżowaniu ok 90 stopni z odchyleniem <30 stopni Kąt przecięcia toru jazdy pojazdów z ruchem pieszych i rowerzystów ok 90 stopni z odchyleniem <10 stopni

Usytuowanie infrastruktury w ulicy: powinno uwzględniać planowaną docelową realizację ulicy. Nowa infrastruktura podziemia nie powinna być usytuowana pod jezdnią istniejącą i docelową Rozmiary terenu na skrzyżowanie (węzeł): 1. Dla dróg wyższych w klasie od Z – indywidualnie 2. Dla L i Z min ścięcie naroży linii rozgraniczających: 5mx5m 3. Dla skrzyżowań Z z L i D, min ścięcie naroży linii rozgraniczających: 10mx10m Odległości terenów budowlanych od jezdni: Na terenie zabudowy: 30 m – autostrada 20 m – droga ekspresowa 10 m – droga ogólnodostępna krajowa 8 m – droga ogólnodostępna wojewódzka, powiatowa 6 m – droga ogólnodostępna gminna Poza terenem zabudowy: 50 m – autostrada 40 m – droga ekspresowa 25 m – droga ogólnodostępna krajowa 20 m – droga ogólnodostępna wojewódzka, powiatowa 15 m – droga ogólnodostępna gminna

- ograniczenie roli przemysłu w pierścieniu otaczającym centrum Wypieranie funkcji przemysłowych z centralnych obszarów przez konkurencyjne funkcje spowodowane jest m.in. zasadami wolnego rynku i mechanizmem renty gruntowej.

WYKŁAD 7: - MIEJSCA PRACY: przemysł/aktywności gospodarcze, usługi, - CZYNNIKI DECYDUJĄCE O LOKALIZACJI - PROCESY PRZEKSZTAŁCEŃ: DEZINDUSTRIALIZACJA, REINDUSTRIALIZACJA, PERINDUSTRIALIZACJA - STREFY KONCENTRACJI PRZEMYSŁU ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII - HIERARCHIA I KONCENTRACJA USŁUG 1.

MIEJSCA PRACY: PRZEMYSŁ, AKTYWNOŚCI GOSPODARCZE, USŁUGI

Czynniki decydujące o rozmieszczeniu terenów aktywności gospodarczej: - przebieg głównych ciągów infrastruktury technicznej, - uwarunkowania historyczne, - możliwości zapewnienia pracowników, - uwarunkowania geograficzne; ZALETY LOKALIZACJI NIEUCIĄZLIWEGO PRZEMYSŁU W STRUKTURZE PRZESTRZENNEJ OSIEDLI: - urozmaicenie wyglądu osiedli, - ograniczenie uciążliwych dojazdów do pracy, - nowa jakość społeczna przestrzeni otwartych, - oddziaływanie edukacyjne ważne dla młodzieży, WYMAGANIA STAWIANE PRODUKCJI: - minimalizacja przestrzeni produkcyjnej, magazynowej i rezerwowej - likwidacja uciążliwości bezpośredniej, potencjalnej i pośredniej szczególnie w zakresie transportu i gospodarki odpodami - produkcja nie wymagająca przestrzeni otwartych - brak oddziaływania na otoczenie - korzystanie wyłącznie z transportu samochodowego WNIOSKI: Przemysł pozostający w mieście musi spełniac pewne kryteria: - małe zapotrzebowania na teren - mała uciążliwość - wysoki stopień powiązań z innymi funkcjami miejskimi PROCESY PRZEKSZTAŁCEŃ: 1. DEZINDUSTRIALIZACJA 2. REINDUSTRIALIZACJA 3. PERINDUSTRALIZACJA – PRZEMIESCZNIE SIĘ NA OBSZARY PERYFERYJNE 4. KONCENTRACJA STREF PRZEMYSŁU NOWOCZESNYCH TECHNOLOGII 1.

PROCES DEZINDUSTRALIZACJI: - zanikanie przemysłu w obszarach centralnych miast

2.

PROCES REINDUTRIALIZACJI: - tworzenie wewnątrz miasta stref dla małych i średnich przedsiębiorstw - budowa dużych, nowoczesnych obiektów przemysłowych, których fragmenty są wynajmowane firmom. - rewitalizacja terenów poprzemysłowych: a. zachowanie najcenniejszych fragmentów zabudowy przemysłowej traktowanej jako dziedzictwo kulturowe b. zmiana profilu produkcji na produkcje wysokich technologii c. wprowadzenie funkcji usługowych d. wprowadzenie funkcji mieszkaniowych o wysokim standardzie

3. PERINDUSTRALIZACJA – PRZEMIESCZNIE SIĘ NA OBSZARY PERYFERYJNE: - powstanie stref przemysłowych na peryferiach miast / lokalizacja przedsiębiorstw: a. wymagających dużych terenów, b. uciążliwych C. wymagających szczególnych warunków bezpieczeństwa - budowa nowych zakładów na terenie stref podmiejskiej w szczerym polu 4. KONCENTRACJA STREF PRZEMYSŁU NOWOCZESNYCH TECHNOLOGII: - strefy koncentracji: parki technologiczne, parki przemysłowe, bieguny technologiczne, inkubatary przedsiębiorczości,… - nowa forma miasta przemysłowgo – technopolie, w których tereny stref przemysłu wysokich technologii są zintegrowane z przestrzenią miejską. WYMAGANIA LOKAZLIZACYJNE: - bliskośc wyższych uczelni i laboratoriów naukowych - atrakcyjnośc warunków środowiskowych i kulturowych - wysoki poziom usług i rozwiązań infrastruktury technicznej PRZYKŁADY: - DANIA: SCION DTU - FINLANDIA: TECHNOPOLIS OULU - IZRAEL: MATAM PARK - FRANCJA: SOPHIA –ANTIPOLIS - WIELKA BRYTANIA: CAMRIGE SCIENCE PARK

Pierwszy w świecie park technologiczny: 1948 r – Bohanson Research Park – USA Najsłwaniejszy Park technologiczny: 1951 r – Stanford Research znany jako Dolina Krzemowa Pod koniec XIX wieku dolina Santa Clara polożona 50 km od San Fransisco znana była ze swych morelowych sadów, orzechów i wina. W 1906 r. w wyniku trzęsienia ziemi 4/5 San Fransisco legło w gruzach. Dimki letniskowe w Santa Clara stały się jedynym schronieniem. Wielu mieszkańców postanowiło nie wracać doi miasta. W pobliżu powstał Uniwersytet Stanforda. ( Leland Stanford – założyciel linii kolejowej Central Pacifik. Na terenie swojej posiadłości ufundował uniwersytet dla upamiętnienia swego 16-letniego syna. Do początku lat 40-tych uczelnia pozostawała w cieniu renomowanych ośrodków akademickich wsch wybrzeża. Uniwersytet został wytypowany na jedno z wiodących centrów technik elektroniki. POLSKA: Parki technologiczne kat. A ( realizujące działalnośc statutową w pełnym zakresie) - Bełchatowsko –Kleszczowski Park PrzemysłowoTechnologiczny -Pomorski Park Naukowo – Technologiczny, Gdynia - Park Naukowo – Technologiczny :tehcnopark Gliwice” - Krakowski Park Technologiczny - Wrocławski Park Technologiczny USŁUGI: WIELOSTOPNIOWY HIERARCHICZNY UKŁĄD OŚRODKÓW USŁUGOWYCH: I – centrum ogólno miejskie II - ośrodek II stopnia, obsługujący dzielnicę III – ośrodek III stopnia, obsługujący mniejszą dzielnice, IV – ośrodek IV stopnia, zaspokajający podstawowe potrzeby mieszkańców małego osiedla

CENTRUM MIASTA: - centrum to przede wszystkim strefa aktywności sektora trzeciego – usług - najwięcej powierzchni zajmują usługi handlu Przykład: Bruksela: na 2% całej aglomeracji skoncentrowanych jest 19% pow. Handlowych - charakterystyczne dla centrum są koncentracje usług hotelarskich i gastronomicznych - silne koncentracje fkcji administracyjnych i politycznych Przykład: Łódz – 74% instytucji adm. Państwowej znajduje się przy ul. Piotrkowskiej i przyległych przecznicach - centrum jest miejscem koncentracji obsługi finansowej Przykład: Poznan : w centrum miasta znajduje się 30 banków oraz wszystkie znajdujące się w mieście biura maklerskie - Typowe funkcje centralne to działalności ze strefy kultury: muzea, biblioteki, sale konf,. Teatry, kina, kościoły. - znacznie rzadziej występują działalności związane z produkcją o mieszkalnictwo PROBLEMY KOMUNIAKCYJNE CENTRUM

WYKŁAD 8 PLANOWANIE PRZESTRZENNE -miasto jako środowisko mieszkalne -standard terenów mieszkaniowych i zieleni -współ. Tendencje i zapotrzebowania -mechanizmy wolnorynkowe Tereny mieszkaniowe w mieście rodzaje mieszkalnictwa w mieście: 1.,,mieszkańcy bez mieszkania” -bezdomni mieszkańcy zamieszkujący przestrzenie publiczne/place, ulice,dworce,../ -rozwój form pomocy: noclegownie, domy opieki,... 2.mieszkalnictwo wykorzystujące konstrukcje tymczasowe, nietrwałe/slumsy, favelas, villas miserias/ -lokalizacja na terenach nie nadających się do zabudowy − nieregulowany status prawy, zagrożenia likwidacją/ np. Bombaj, Kibera-dzielnica Nairobi, stolica Kenii(800tys.mieszkańców, 2 km2) Problem dotyczy: np. − 37% mieszkańców Kairu − 40% Kalkuty − >50% Lagos − >60% Dżakarty 3.tereny zabudowy jednorodzinnej rodzaje zabudowy: -domy jednorodzinne w zabudowie wolnostojącej, bliźniaczej, szeregowej,dywanowej/zwartej/ -wille jednorodzinnej

-rezydencje podmiejskie współczesne tendencje: Wmiastach krajów zamieszkiwanych przez ludność pochodzenia anglosaskiego/ Wielka Brytania, kraje Ameryki Północnej, Australia, Nowa Zelandia/zdecydowana przewaga terenów zabudowy jednorodzinnej np. Kanada, USA- tereny zabudowy jednorodzinnej stanowią 2/3 powierzchni miast;w miastach poniżej 1 mln mieszkańców w zabudowie jednorodzinnej mieszka~90%mieszkańców 4.tereny zabudowy wielorodzinnej rodzaje terenów i zabudowy: -stare dzielnice w centrum/kamienice staromiejskie/ -obszary XIX i XX-wiecznej zabudowy wymagające remontów i modernizacji/kamienice śródmiejskie,tereny zabudowy blokowej/ -kondominia,apartamentowce,rezydencje miejskie,lofty../ -wille wielorodzinne -małe domy mieszkalne/powyżej 4 mieszkań/ współczesne tendencje: -ruchy powrotne do centrum -posiadanie 2 i więcej mieszkań np. w zabudowie jednorodzinnej na peryferiach i w zabudowie wielorodzinnej w centrum/ 5.tereny dla niekonwencjonalnych form zamieszkania -Loftcube;proj.:Werner Aisslinger; 2003r. -Micro Compact Home, proj.:Rocchard Horden;2005r. -Domki HELP/Housing Every Last Person/;proj.Carob Daniel Martin, Rob Bragan; 2005 -Single Hauz; proj.:Poznańska pracownia front-architects,2007r. Kierunki zmian w Polsce po 1989 roku -degradacja terenów tzw.,,blokowisk”/zamieszkałych przez ok.3040% społeczeństwa/ -konieczność podejmowania prac rewitalizacyjnych na terenach zabudowy mieszkaniowej -uzupełnienia i dogęszczenia terenów mieszkaniowych -wzrost znaczenia zabudowy jednorodzinnej czynniki wpływające na wybór mieszkania: maksymalna cena, liczba pomieszczeń, powierzchnia, lokalizacja, piętro, rok budowy Ilość terenów przypadająca na 1 mieszkańca miasta np. Bruksela-40m2/mieszkańca Paryż- 1 m2/mieszkańca Pożądane cechy: -ciągłość przestrzenna, -bioróżnorodność Najważniejsze działania: -zachowanie, ratowanie i ochrona istniejących zasobów/rewaloryzacja/ -zabezpieczenie wszelkich nieużytków w celu rekultywacji na cele parkowe -tworzenie spójnej sieci terenów zieleni w mieście

Współczesne tendencje -minimalizowanie zieleni izolacyjnej -wzmacnianie znaczenia terenów zieleni /funkcje zieleni, edukacja,wypoczynek rekreacja, sport../ -nowe znaczenie na terenach inwestycyjnych:parki handlowe,parki biznesu,parki archeologiczne, parki przemysłowe, parki technologiczne,parki rozrywki,parki nauki../ -wzrost znaczenia ekologicznego/realizacja celów ekologicznych: nawietrzanie i przewietrzanie organizmu miasta, absorpcja szkodliwych zanieczyszczeń, pozioma wymiana powietrza../ -koncentracja zieleni w formie ciągów terenów biologicznie czynnych/ m.in. ,,korytarze ekologiczne” o szerokości 200-500m/ Wymagania dotyczące standardów przy zapisywaniu ustaleń miejscowego planu zagospod. Przestrzennego Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego/ Ustalenia dotyczące parametrów i wkaźników kształtowania zabudowy oraz zagospodarowania terenu powinny zawierać w szczególności określenie: -linia zabudowy, -wielkości powierzchni zabudowy w stosunku do powierzchni działki lub terenu, w tym udziału powierzchni biologicznie czynnej, -gabarytów i wysokości projektowanej zabudowy, - geometrii dachów powierzchnia terenów biologicznie czynnego: -grunt rodzimy -wody powierzchniowe -50%sumy powierzchni tarasów i stropodachów o powierzchni nie mniejszej niż 10 m2/urządzonych jako stałe trawniki lub kwietniki o podłożu zapewniającym naturalną wegetację/ Idea ,,miasta- parku jako ,,zielonej twierdzy” -wg J.Bogdanowskiego podstawą systemu obronnego są: forty, pierścienie, pasma forty- to wszystkie nawet najdrobniejsze elementy sieci terenów zieleni w mieście pierścienia- to zamknięte ,,obwody”, jakie tworzą systemy parkowokrajobrazowe pasma- to połączenia często drobnych powierzchni zieleni w zespoły, scalanie ich/ np. ogrody przy kamienicach, willach,

drobne pasemka przy wodnych sieciach, zieleni osiedlowa, ....,które mogą być połączone w celu zapewnienia ciągłości przestrzennej zieleni/ Pasma mogą występować jako układy klinowe, mozaikowe, konstelacyjne. Wartość rynkowa terenów miejskich: -renta gruntowa -renta budowlana a renta rolna -czynniki kształtujące wysokość renty budowlanej -cena gruntu w mieście -koszty pozyskiwania nowych terenów Renta gruntowa-autor teorii renty gruntowej D. Ricardo -to dadatkowy zysk związany z cechami i położeniem użytkowanego terenu − to podstawowy czynniki wpływający na intensywość użytkownia terenów miejskich − -to forma renty ekonomicznej uzyskiwanej przez właściciela ziemi − wysokość renty gruntowej zależy od popytu na ziemię − podaż ziemi:-na rynku teren rolnych, -na rynku terenów budowlanych

− − − − − − − − − − −

− −

Renta budowlana a renta rolna -dla renty rolnej istotne są walory przyrodnicze terenu, które wpływają na jego urodzajność -dla renty budowlanej istotne są te walory terenu, które umożliwiają intensywną zabudowę i użytkowanie terenu -centrum miasta w koncepcji renty budowlanej spełnia taką rolę,jaką rynek zbytu w rencie rolnej -wartość renty budowlanej jest wyższa od renty gruntowej

funkcje miejskie są silniejsze ekonomicznie funkcje rolnicze są słabsze, nie mogą automatycznie obronić się przed ekspansą procesów urbanizacji czynniki kształtujące wysokość renty budowlanej: dostępność przestrzenna wielkość obszaru warunki fizjograficzne terenu walory kulturowe terenu odległość od centrów usługowych status społeczno-ekonomiczny mieszkańców jakość istniejącego zainwestowania planowane kierunki rozwoju przestrzennego

rola wymienionych czynników jest zmienna w czasie charakterystyka renty budowlanej:-wysokość renty budowlanej z określonej działki jest różna dla różnych rodzajów użytkowania , - inwestor dąży do uzyskiwania jak największej korzyści w stosunku do nakładów − cena gruntu w mieście: − cena zależy od: -relacji popytu i podaży ,-renty gruntowej,oprocentowania depozytów bankowych cena działki jest tym wyższa im większe zyski może w przyszłości przynieść działalność na jej terenie Im wyższa cena terenu tym intensywniejsze jego wykorzystanie − Zróżnicowanie dochodów z jednostki powierzchni − /kolejnośc wg wysokości dochodów od największych do najmniejszych/ ? powierzch. Handlowo-usługowe przemysł i administracja mieszkalnictwo wielorodzinne

mieszkalnictwo jednorodzinnej rolnictwo koszty pozyskiwania nowych terenów − -koszty ekonomiczne-cena zakupu − koszty społeczne- uzależnione od wyceny potencjalnych strat społecznych związanych ze zmianą dotychczasowego sposobu użytkowania/ − wniosek: mechanizmy rynkowe kształtują strukturę funkcjonalnoprzestrzenna miasta