Polak A. - Geneza i ewolucja zasad sztuki wojennej

SPIS TREŚCI

GENEZA I EWOLUCJA ZASAD SZTUKI WOJENNEJ ............................4 ZAKOŃCZENIE .............................•................„

.. . ............................... .....42

BIBLIOGRAFIA SELEKTYWNA TEMATU .......................... „ ..................47 WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW..............•........................................................ 47

3

GENEZA I EWOLUCJA SZTUKI WOJENNEJ Tradycj ą dzeń

doświadczeń

z

nowić

teorii wa lki zbrojnej jest wywodzenie jej podstawowych twier-

o zasadach czy

wręcz

Nie oznacza to w właśn i e

regułach , według

doprowadzała często

Jednak taka filozofia czowo, czasem

schematycznie,

żadnym

zrobić ,

nasi poprzednicy i co zaś

nej ,

wynikających

środków

walki,

klęski

te armie, które zbyt kurkanony minionych wojen. tego

unikać. Przecież

na pytania, jakie

błędów

w

to

błędy popełni ali

przyszłości uniknąć.

w znacznej mierze z nowych, coraz

Z dru-

nowocześniejszych

w sposób rewolucyjny obraz

snego pola walki. Nie znaczy to wcale,

będą

sta-

o permanentnych zmianach w sztuce wojen-

zmieniających często

można adaptować

do

przyjmowały

aby takich

zwykła

których planowano kolejne wojny.

odpowiedzieć

pamiętać

strony trzeba

historia i tradycja

że powinniśmy

wypadku,

historia pozwala nam

giej

właśnie

historycznych. To

że doświadczeń

współcze­

wojen minionych nie

do nowych warunków. Jak najbardziej, pod warunkiem

one racjonalnie przeanalizowane a wnioski

będą

zawsze

że

uwzględn iać

aktualny piszącemu obraz pola walki. Historia sztuki wojennej pełna jest przykładów,

przyczyną klęski było

gdzie

pozwoliły

wszak

bezużyteczne

wygrać wojnę ,

ale za lat

w starciu z przeciwnikiem

przeszłości ,

ski z

zbyt sztywne trzymanie

ale i

szukać

nowych

niach. Taki czysto historyczny charakter Nie

należy

ich

traktować

jest zjawiskiem

które

ki lkanaście okazały się całkowicie

potrafiącym

nie tylko

rozwiązań ,

w nowych uwarunkowa-

mają właśnie

wyciągać

wnio-

zasady sztuki wojennej.

jako niezmienne, albowiem i wojna sama w sobie nie

stałym.

Tematem moich stawienie

się reguł,

(oczywiście

rozważań

jest przede wszystkim chronologiczne przed-

w sposób wybiórczy)

jennej na przestrzeni dziejów

(jakież

to

kształtowania się

były

zasad sztuki wo-

zasady i j ak je

formułowano?).

Świadomie odszedłem od analizy literatury tematu, wychodząc z założenia , że

jest ich na tyle niczę się

dużo

i kolejna niewiele

może wnieść

do

treści rozważań.

jedynie do umieszczenia bibliografii selektywnej tematu na

Ogra-

końcu

ar-

tykułu .

4

Postaram

się przedstawi ć ewolucję

współczesności. Pozwoliłem

najdawniejszych do sze prace

traktujące

sad sztuki wojennej

można

bezpośrednio ,

przybl iżyć najważniej­

uj muj ące

zagadnienia za-

treści możemy się

ale w ich

zasady, które

Macedońskiego,

je

sobie

o sztuce wojennej, nie zawsze

dopatrzyć. Przybliżyłem

sandra

zasad sztuki wojennej od czasów

można

wielu zasad

dostrzec w dowodzeniu Alek-

Hannibala i Juliusza Cezara, z drugiej

zna l eźć również

zaś

strony

w traktatach pisanych przez Wu -Tzu, Ksenofonta ,

Onosandra, Wegecjusza, Polibiusza czy Juliusza Fronti niusa. W sposób skrótowy ukazałem rozwój zasad woj ennych w Średniowieczu, bo też i w tym okresie

możemy mówić że

znaczy to jednak, Czyngis-chana nie ce wojennej które niż

bardziej o zastoju

można się

powstawały były się

o rozwoju sztuki wojennej. Nie

w dowodzeniu Wilhelma Zdobywcy czy kampaniach

odbił się również

odniesieniem

niż

bardziej do

ich

dopatrzyć. Wręcz

przeciwnie. Zastój w sztuzaś

na jej teoretycznych podstawach, wyciągami

z

dzieł

traktaty,

Wegecjusza czy Frontiniusa,

doświadczeń współczesnych

Rozpatrując

autorom.

rozwój zasad sztuki wojennej w kolejnych wiekach nie sposób

pominąć

Machiavellego, Raimonda de Montecuccoli, BOlowa czy Lloyda,

zaś

takich dowódców, jak Maurycy

Orański,

rycy Saski czy Aleksander Suworow na nej. Epoka

napoleońska

nawet ponad 1OO zasad. To

Gustaw li Adolf, Fryderyk Wielki, Mautrwałe weszły

dopatrzyło się

również

kampanii, operacji i bitew.

Pojawiały się

ny

pomiędzy

Schyłek

rozwiązań

w jego „kunszcie wojennym"

doświadczeń napoleońskich

wieku XIX (oraz

XIX/XX) to czas

światowa

koalicjami silnych

błyskawiczny.

wojennym wymiar bardziej

mniej lub bardziej rzeczywiste wizje

stało się zwycięstwo

przełom

w sztuce wojennej. Prace Moltkego (Starszego)

nadają działaniom

Foch). Pierwsza wojna

do historii sztuki wojen-

czas wielkich teoretycznych rozpraw

(Jominiego i Clausewitza) pisanych na podstawie

czy Schlieffena

nazwiska

to przede wszystkim sztuka dowodzenia Napoleona

Bonaparte, gdzie wielu teoretyków

szukania nowych

prac

jednak w sposób

przyszłej

wojny (Bloch,

wyraźny wykazała , że

państw muszą być długotrwałe

w wyniku jednego (nawet bardzo

rzenia czy jednej bitwy generalnej. W okresie

i

woj-

niemożliwe

błyskawicznego)

międzywojennym wśród

ude-

teorety-

5

ków wojskowych przełamanie

wojny

dominowały

tendencje szukania

nazwać wojną zmechanizowaną.

kość działań ,

na

teorie

i pancernej (Guderian, Fuller, Liddel - Hart). powietrznej

(Douhet) i totalnej (Ludendorff). I bez my

Najw i ększą popularność zdobyły

pozycyjnych form wojny.

błyskawicznej

rozwiązań pozwalających

wątpienia drugą wojnę światową może­

zasięg

Jej ogromny

różnych

rozmach operacji prowadzonych w

tycznych, porach dnia i roku,

wywa rły znaczący wpływ

Rozważania zamknąłem cezu rą

bowiem prace pisane po li wojnie

nie

na

warunkach klima-

sztukę wojenną.

uczyniłem

roku 1945 -

światowej

przestrzenny, szyb-

wnoszą

to

świadomie ,

w tej kwestii nic no-

wego. To przede wszystkim, mniej lub bardziej trafne, autorskie zestawienia dotychczasowych zasad. Na koniec

odniosłem się

nam wymiaru zasad sztuki wojennej. Z tym, łem św i adomie

jednak do

współczesnego

że ową „współczesność" zawęzi­

do wojny w Zatoce Perskiej, bowiem wojna ta w sposób wy-

raźny zmieniła poglądy

teoretyków na wiele kwestii.

nie istoty zasad sztuki wojennej pozwala

Potwierdziła , że

też odnieść zwycięstwo

rozumie-

w wojnie jak

najbardziej technologicznej. Jeden z teoretyków (Sawkin) pewne zasady sztuki wojennej (koncentraCJa

sił

i

środków

czenie czy

do wykonania uderzenia na

współdziałanie) dostrzegał już

Starożytności

pozwala nam

decydującym

kierunku, zasko-

u zarania dziejów. Analiza bitew w

potwierdzić znaczący

ich rozwój, zarówno w wy-

miarze praktycznym (zastosowanie w walce), jak i czysto teoretycznym (traktaty o sztuce wojennej). Nie podlega dyskusji , wojskowości ukształtowały się

zasad w tym

właśn ie

zasadniczej formie do czasów nam pozostanie ekonomia

sił .

To

das)

a niektóre z nich

przetrwały

pierwszą,

pod Leuktrami (371 p.n.e.)

w której

zwycięski

skośny") pozwoliły

wiednie

siły

mu

w swej

skupić

potrzebne do uzyskania

uznają

wódz (Epaminon-

świadom ie zastosował tę zasadę, uzyskując przewagę względną

branym kierunku. Nierównomierne rozmieszczenie wojsk "szyk

starożytnej

współczesnych. Niewątpliwie taką zasadą

właśnie bitwę

historycy sztuki wojennej jako

klasyczne wzory

dopiero na gruncie greckim i rzymskim. Wiele z

zauważono,

okresie

że

wzdłuż

na wy-

frontu (tzw.

w odpowiednim miejscu i czasie, odpozwycięstwa.

W stoczonej o wiek wcze6

śniej

możemy

bitwie pod Maratonem (490 p.n.e.)

kich takie zasady, jak: swoboda nia , istotny

wkład

Aleksander

zasad sztuki wojennej

(356-323 p.n.e.). O jego kunszcie i świadczyć może

dowódczych w sposób wymowny

fakt,

letniej wojny (334-323 p.n.e. ), toczonej nieustannie z siłami

przegrał żadnej

przeciwnika nie

bitwy.

o

zwycięstwie decydowała

okrążający

M. Lee Lanning, nała

czy zaskoczenie.

współdziałania różnych

działającym podległych

wprowadził

go

również

ma-

Słusznie zauważył

współdzi ałanie,

ekonomia

sił,

manewro-

za jednego z twórców zasady

rodzajów wojsk i elementów ugrupowania bojowego.

Macedońskiego była świetnie

doskonale zorganizowanym i sprawnie

słowa

- jak

zauważył

Zasadniczym wyznacznikiem wszelkich

że już

mającym

wojennych

było

tu miejsca).

macedońskich sił

cele

cząstkowe,

do

w poszczególnych kampaniach i bitwach i wreszcie

wynikające

z nich zadania

zbroj nych

cele wojny. To z nich

wynikały

mniej lub

(dla szefa sztabu, w sensie

E. Razin - nie

działań

i

wówczas mamy do

znaczeniu,

ukształtowaną strukturę organizacyjną indywidualności

osobiście

dowodzonym przez niego

mu dowódców. Nie znaczy to wcale,

były

znaczeniu.

szeroką skalę

piechoty i jazdy.

działani a , celowość,

Uważa się

mechanizmem,

dynamicznej

na

innymi takich zasad, jak:

czynienia ze sztabem w dzisiejszym tego bardziej

słowa

za

prób, spektakl teatralny. W jego sztuce dowo-

dowodzenia, swoboda

Armia Aleksandra

uznać

go

po jego wyprawach - wielki , aczkolwiek wy-

możemy dopatrzyć się mi ędzy

jedność

tego

liczebnie

przed kampaniami Aleksandra Wielkiego wojna przypomi-

wcześniejszych

stawiany bez

wość

że

koordynację dzi ałań

uliczną bójkę, zaś

bardziej

dzenia

oraz

w niósł

podczas jedenasto-

przeważającymi

pełnym

wątpie­

przede wszystkim przewaga liczebna i lep-

sze uzbrojenie jednej ze stron. Aleksander newr

że

grec-

umiej ętnościach

Niewątpliwie można

jednego z pierwszych strategów wojennych w Dotąd

działaniach

manewr i zaskoczenie. Bez

kształtowanie się

w rozwój i

Macedoński

działa nia ,

dostrzec w

dla wojsk. Kolej nym z listy wielkich wodzów Hannibal (247-183 p.n.e.).

wojennej,

że

oryginalność

Polibiusz i

Wniósł

na tyle

analizując bitwę

skuteczność

osiągnięcia

starożytności był niewątpl iwie

znaczący wkład

do rozwoju sztuki

pod Kannami (216 p. n.e.),

dostrzegał

manewru zastosowanego przez Hannibala, pole-

7

gającego

tylko

na

dwuskrzydłowym okrążeniu

wyższość

jazdy, nie tylko

pod Kannami to przeciwnika i zjawisko tak wtórzyć.

przykład okrążenia

całkowitego

wyj ątkowe, że

Polibiusz

wiele

prawidłowości

Podziwiał

większych sił

udało się

go po-

i zasad charakterystycznych

Dostrzegał

jej

elastyczność ,

Hannibala nie tylko za wybitnego stratega, ale i mistrza w zastosowa-

sztuki wojennej , jak: ekonomia

cel owość,

sił , współdziałanie

strzowski sposób

wyróżn ił

swoboda jedność

i

potrafił realizować

liusz Cezar (100-44 p. n.e.)

w jego dowodzeniu takie zasady

działania ,

było

manewr w skali taktycznej, to Gajusz Ju-

potrafił umiejętnie posługiwać się tą zasadą

prostotą.

w rozwój

myśli

błyskawicznych. Szybkością dzi ałań równoważył

Podlegli mu dowódcy powinni przyswajalny przez

woj-

przewa-

działań łączył

wybierać możliwie

podległych żołnierzy.

w

umożliwiających

przeciwnika. Zaczepny i zdecydowany charakter

działania , łatwo łań możemy

wkładem

teoretyczne i praktyczne opracowanie sposobów

prowadzenie wojen gę l i czebną

manewr, zaskoczenie,

dowodzenia. O ile Hannibal w mi-

wymiarze strategicznym. Najcenniejszym jego

ich

o wiele

jego talent w przygotowaniu taktyki

zaistniałych okoliczności.

niu wojennych forteli. D. Strasburger

skowej

siłami

nawet samemu Hannibalowi nie

uchwycił

walki optymalnej do

mniejszymi

znaczenie piechoty. Bitwa

ich zniszczenia. Jest to w historii sztuki wojennej

dla sztuki wojennej Hannibala.

uznając

przewyższającej

ale i

nie

wzrastaj ącą rolę

zastosowanej przez Hannibala taktyki , ale i dorównującej,

udowodniła

przeciwnika. Bitwa ta

z

prosty wariant

Wysokie tempo dzia-

dostrzec zarówno podczas wyprawy Cezara do Hiszpanii i Galii

(58-52 p.n.e.) , jak i podczas woj ny domowej (49-45 p.n.e.). wojnie domowej bitwa pod Farsalos (48 p.n.e.) pozostaje

Przełomowa

przykładem

w

wyso-

kiego kunsztu dowódczego Cezara, gdzie odpowiednie rozpoznanie i manewr wstępny , zmusiły

przeciwnika do rozegran ia bitwy w niedogodnych dla niego

warunkach. O roli

jaką

gicznej,

Cezar

przypisywał

świadczyć mogą słowa

samemu zaskoczeniu w skali strate-

wypowiedziane przed wyruszeniem do Grecji

(podczas wojny domowej), gdzie

miał si ę zmierzyć

z

armią

Pompejusza: - "Ani

burzliwy czas zimowy, ani powolność innych, ani brak odpowiedniego uzbrojenia nie zatrzyma mnie w

dążeniu

do celu.

Uważam, że rzeczą

przede wszyst-

8

kim dla mnie żywi

korzystną że

mniemanie,

jako konsul

szybkość działania. .. leżach

i ja spoczywam na

zresztą

Ruszajmy, póki Pompejusz

zimowych albo

uroczystych pochodów i

urządzaniem

dzam, co dobrze skutecznym

jest

że

wiecie,

środkiem działania".

zajęty

składaniem

jestem

ofiar. Stwier-

zaskoczenie jest w wojnach niezmiernie

Cezar znany jest przede wszystkim jako wy-

bitny wódz i praktyk wojskowy, ale posiada

również

w swym dorobku

znaczą­

ce rozprawy teoretyczne. W swych pracach: Commentarii de bel/o Ga/lico (Wojna galijska) i Commentarii del bel/o civili (Wojna domowa) nieczność

własne poglądy dosyć często sprawdzał

chociażby :

konsekwentne wprowadzanie w

umiej ętności łączenia działań

opatrzeniowych, zując

ko-

wprowadzania zmian zarówno w strategii, jak i taktyce. Najbardziej

nowatorskie niach,

uzasadniał

służących

za

w

życie

bezpośrednich działa­

strategii zniszczenia,

zaczepnych i obronnych oraz tworzenia baz zapodstawę przyszłych działań

wojennych. Anali-

opisane i stosowane przez Cezara zasady sztuki wojennej, pomimo

pewnej

stronniczości

uzyskiwał

opisu (jak

on wielokrotne sukcesy

ciwników. Ale o sukcesie wątpienia

zauważył mając

decydował

było

można , iż

o wiele mniej liczne wojsko od prze-

nie tylko jego talent dowódczy.

wybitnym wodzem, a do tego

Nie to jednak

L. Wyszczelski), dostrzec

Był

bez

posiadał bogatą wiedzę teoretyczną.

podstawowym wyznacznikiem

osiąganych

sukcesów.

Była

nim

wyższość

rzymskiej sztuki wojennej nad przeciwnikiem, z którym prowa-

dził

wojny, ta

zaś była pochodną

żołnierzy wchodzących

bitwy,

oblężenia

i to

s iłami

ły natura l ną potrzebę przejąć

na siebie

w

skład

posiadania wielu

służyć

za

doskonałych

zapewnił realizację

kalkulacje, rozpoznanie

działań

fachowców,

sił

mogących

z dowodzeniem, czyli

zamiarów wodza, prze-

przeciwnika, przegrupowanie,

czy zaopatrywanie armii.

to nie tylko spektakularne

przykłady

dowódców i

jego wojsk. Marsze, obozy, forsowania rzek,

ciężar częśc i zagadnień związanych

prowadził niezbędne

Starożytność

doświadczenia

kilku lub kilkunastu legionów jednocześnie , stwarza-

odpowiedniego sztabu, który by

ubezpieczenie

wyszkolenia i

zwycięstwa ,

które do dzisiaj

w nauczaniu dowódczego kunsztu kolejnych

mogą

pokoleń ,

ale i

9

wysoki poziom prac teoretycznych, gdzie dotyczących reguł

swoim

wojskowości

dokonał

wyłożenia

próby

był

swoich czasów,

głównym

dziele "Anabazis"

historię

wyprawy Cyrusa

pisując

ocenił

wnioski

był

M łodszego

połową

ludzi,

przywiązywał

niż

(401 p.n.e.), której sam

głównych

z

dwukrotną

ich

liczbą ustępować

wać różnorodne

który

Uważał, że

fortele, zasadzki i

dążyć zwłaszcza

jako

powodzenia. z

reguł

dlenie). Ksenofont

istotną kwestię uznawał

Dążenie

walki.

stosować

Opowiadał się

dza, który powinien podstępny pisząc

o

straciło

i

Był też

mają

sił) traktował

zwłaszcza

oskrzy-

okoliczności

autorem jednego z praw

aktualności

-

"Jeśli jesteście słabi,

silniejsi w punkcie, gdzie nie-

Dużą wagę przywiązywał

aktywny,

do roli wo-

wytrwały , przebiegły ,

czujny,

Inny z Greków - Onosander (I w. n.e.),

wodza (Strategikon) ,

swoboda

bo tylko takie

taktyki do zmiennych

stańcie się

i

być pomysłowy,

ostrożny jednocześnie.

współdziałanie ,

starać się

pierwszym teoretykiem wojskowym, który,

za najsilniejszego".

obowiązkach

znane fortele, ale

manewr (w tym

na swej

zwyciężyć, dość zręczni

uważa się

przyjaciel

stoso-

natomiast za wydzielaniem odwodu,

do ich skodyfikowania.

wojny, które do dzisiaj nie

wy-

niespodziewanym sytuacjom na polu bitwy.

był jednocześnie

zmierzał

należy

do nie rozdrabniania (ekonomia

starając się przystosować prawidłowości

by

do ataku z

działania pozorujące . Podkreślał, że należy

Eksponował współdziałanie , ekonomię sił,

bądźcie

Prefero-

Dużą uwagę

z pola").

(nieszabl onowość działań) ,

miał służyć zapobi eżeniu

pola bitwy,

Starał się

działań.

wobec wojsk przeciwnika

do tego, aby nie tylko

coraz to nowsze

jedną

był

do czynnika zaskoczenia w walce i to zaskoczenia zarówno w

bór momentu uderzenia.

szansę

z

w greckiej sztuce

("osobiście wolałbym iść

skali strategicznej, jak i taktycznej. Za niezwykle

wymyślać

strategów).

zwolennikiem aktywnej formy

natarcie i to natarcie zdecydowane

zagadnień

dorobek greckiej sztuki wojennej, za-

dotyczące prawidłowości występujących

wojennej. Sam Ksenofont wał

podstawowych

Ksenofont (430-355 p.n.e.). W

uczestnikiem (a podczas odwrotu jednym z wyciągnąć

zagadnień

wiele

prowadzenia walki. Jednym z pierwszych greckich teorety-

ków wojskowych, który dziedziny

możemy znaleźć

działań , zdolność

uwzględniał

takie zasady, jak:

bojowa czy zabezpieczenie dzia-

10

łań.

Za niezwykle istotne do uzyskania

zwycięstwa

nad przeciwnikiem

uznawał

wysokiego ducha moralnego wojsk. Jego zdaniem

wojnę na l eżało zaczynać

mając słuszną przyczynę ,

o jej sprawiedliwym cha-

żołnierzy

która przekona

rakterze. I wreszcie - Polibiusz (li w. n.e.), początkował matyńskiej, badał

wał

zwycięstw

działań

wojskowej.

kl ęsk,

i

się

Pisząc

zalety i wady

wodza w bitwie

o Taktyce i Wojnie nu-

ugrupowań

taktycznych. Podobnie jak Ksenofont

przywiązując ,

nierzy,

z pochodzenia Grekiem, za-

wojny i bitwy, ale przede wszystkim wnikliwie

do roli wodza. To od jego wiedzy i talentu

chowania

gę

opisywał

nie tylko

przyczyny

sposoby

myśl i

rozwój rzymskiej

będąc

uzależni ał

bojowych czy

dużą wagę przywiązy­

uzależniał

zaś

los bitwy,

stan moralno - bojowy

od za-

podległych żoł­

podobnie jak wielu teoretyków tamtego okresu,

dużą

wa-

do czynnika moralnego. Dorobek teoretyczny Rzymian w dziedzinie sztuki

wojennej to nie tylko prace Juliusza Cezara. Sprawom zaskoczenia i sposobom stosowania forteli na polu walki wiele uwagi

poświęcił

rzymski wódz i pi-

sarz woj skowy, Juliusz Frontinius (30 -104). W traktacie Strategemata libri Ili, w

działaniach

które

miały być

wojennych

zalecał

traktowane jako

stosowanie

reguły,

różnych

rodzajów

a od ich przestrzegania

sukces w walce. Przygotowanie walki w taki sposób, aby położenie ,

dogodne dla siebie urządzanie

dostosowanie rodzajów uzupełnienie

zasadzek, systematyczne

rozpraszania ces w bitwie

sił

przeciwnika.

zależy

Rozważając

przede wszystkim od

zależeć miał

uzyskać

dzi ałań

właściwego

przed

bitwą

położenia,

do

zaopatrzenia,

problemy taktyczne

podstępów,

dążenie

uważał, że

do

suk-

wyboru miejsca i czasu

jej przeprowadzenia. Inny z Rzymian - Wegecjusz (IV w. n.e.) w rozprawie wojskowości) zawarł właściwie

(Krótkie studium o

skowej

starożytnych

aktywne

działania ,

walki i tylko walka miejsca

Rzymian.

może

poświęcił też

Przej ęcie

własną wolę,

niego

czyli walka - albowiem

sił (zwracając uwagę

wych.

Według

ostatecznie

kompendium wiedzy woj-

decydujące

znaczenie

zwycięstwo osiąga się

załamać wolę

mają

za

tylko

pomocą

oporu przeciwnika. Wiele

kwestiom uchwycenia inicjatywy, zaskoczenia, ekonomii na

istotną rolę

odwodów) czy dynamice

inicjatywy w walce powinno

pozwolić narzucić

działań

bojo-

przeciwnikowi

a tym samym uzyskanie dla własnych wojsk swobody

działania .

11

analizując

Nie sposób, nie

uwzględnić

Siedmioksiąg ,

dorobku

dorobek teoretyczny

myśli starochińskiej,

taty: Sztuka wojny (Sun-Tzu) i

był

archaicznością, Wskazywały

chociaż

myś li analizując

ówczesną epokę miały doniosłe

znaczenie.

podczas prowadzenia dzia-

zagadnienie wojny do

niezwykle istotny do uzyskania rozum iał

odwagę

i

Przez

miało

Przyjmując

wodza,

czynników (czynnik

analizował każdy

pojęciem

sprawność

przemarszu i

potrzebne

umiejętne

są: jedność

z nich jako

czynnika dowodze-

mądrość , szczerość,

humanitaryzm, powierzenie

dobrą aprowizację

możemy przyjąć, że

je jako zasady prowadzenia wojny,

osiągnięcia zwycięstwa zdolności

Pod

pięciu

wielkie znaczenie

taktykę rozumiał organizację, kontrolę ,

odpowiednich funkcji oficerom, armii.

zwycięstwa.

kwalifikacje dowódców, ich

surowość.

traktat Sun-Tzu.

mogą razić

moralny, pogoda, teren, dowodzenie i taktyka)

nia

obu w znacz-

i najoryginalniejszy. Opracowane przez

prawidłowości występujące

Sprowadzając

Poglądy

dwa trak-

oceniane z dzisiejszej perspektywy,

jednak jak na

na pewne

ich

wojennych, gdzie stosowanie uniwersalnych zasad

praktyczne.

stanowi tzw.

Największy rozgłos zyskały

wojny (Wu-Tsu).

znaczący

najbardziej

niego zasady wojny,

łań

Księgi

się pokrywały , stąd przybliżę

Jego dorobek

podstawę

której

wojskowej ,

czyli siedem traktatów o sztuce wojennej. Napisany przez teore-

tyków wojskowych od VIII do VI w. p.n.e.

nej mierze

starożytnej myśli

moralna wodza i

do

żołnierzy,

wykorzystanie czasu i przestrzeni i wreszcie do-

brze wyszkolone i moralnie zwarte wojsko. Za

główny

cel walki

uważał dąże­

nie do zdobycia przewagi nad przeciwnikiem. Sztuka wojny sama w sobie to swoisty

wykład

te nic nie

o zasadach i sposobach

straciły

ze swojej

istotnych czynników

aktualności.

postępowania

Zaskoczenie i dzisiaj jest jednym z

zwycięstwa , zaś elastyczność

tywności, stanowczości, ciągłości

zasad dowodzenia na

i

dowodzenia, obok opera-

skrytości działań,

współczesnym

na polu walki. Zasady

jest jedną z

ważniejszych

polu walki.

Średniowiecze nie sprzyjało rozwojowi nauki w ogóle, w tym i rozwojowi myśli

wojskowej. Wojny prowadzone w tym okresie nie

nej roli w rozwoju strategii i taktyki. To

dziejach Europy) wojny rycerzy, gdzie

głównie

odegrały również

istot-

(jak pisze M. Howard - Wojna w

ciężkozbrojny

kawalerzysta

bił się czę-

12

sto w

pojedynkę . Stąd

i bardziej

odpowiadały

można było zyskać sławę niż

ciej

do niezbyt

czołowego, stąd

tecznego Uak więc

takich

pełnej

po

do walki ich pocztów

chaotycznego starcia, zwykle niezwykle trudne, z powodu

indywidualizmu z jednej strony, z drugiej

podkreśla

rozczłonkowania

D. Strasburger)

zaś

Trwało

aż

to zjawisko

zbroi z ekwipunkiem i osobami

turnieje coraz kosztowniejsze, własnego

prestiżu,

zaś

samego szyku. W

towarzyszącymi okazał się stały się

leźć

ma

kilka

Zdobywcę

uzyskał

Na

"sztuki wojennej" tego okresu,

odwrotu),

uwagę zasługują działania

(1028-1087), który

pokonując

(przeprowadzając

zaskoczenie

na

funkcj i wojskowej. Bitwa pod Bouvines uwydatniając

to okres pewnego zastoju w sztuce wojennej,

wyjątków.

się

początku

czołowego.

starcia

że był

równie

przesadnie ozdobne, a

najgorsze (ale i najbardziej typowe) cechy taktyki rycerskiej . Od przybrała formę

była

do czasu (XV w.), kiedy to rycerz

sami rycerze bardziej koncentrowali

aniżeli

przykład

(1214) stanowi idealny

Mimo,

niedosta-

warunkach praktyczna realizacja zasad sztuki wojennej

niesprawny w polu, jak i kosztowny. Zbroje

kwestii

wejściu

było

dowodzenie w takiej bitwie

znacznie ograniczona. w

zaś

uporządkowa nego , wręcz

wybujałego

nadmiernie

rozpoczynała się

na wojnie. Sama bitwa

zwykle szeregiem pojedynków rycerzy, dochodziło

im turnieje rycerskie, gdzie szyb-

zaś oskrzydlając

przeciwnika,

można

zna-

prowadzone przez Wilhel-

Anglosasów pod Hastings (1066),

dwukrotnie manewr pozorowanego uzyskał przewagę względną

na skrzy-

dłach. Na uwagę zasługuje również jedna z największych bitew Średniowiecza

- pod Grunwaldem (141 O). Przebieg bitwy jest na tyle znany, odnieść

niewiele

do jej oceny z pozycji historyka sztuki wojennej. Mimo, się różniła

w samej formie od innych

jednak w dowodzeniu utrzymania swobody

wszystkich

sił.

Jagiełły

daje

działania (ciągłe

Osobiśc ie podejmował

Zachowany do

że

sama bitwa

starcie jazdy) , to do uzyskania i

rozpoznanie i zabezpieczenie mając

decydującego sił.

(bezpośrednie

się zauważyć dążenie

wszystkie decyzje,

wiednio utrzymanej ekonomii częste

że pozwolę się

na uwadze

starcia odwód

Zaskoczenie

współdziałanie

świadczy

udało się osiągnąć

zmiany kierunku marszu czy prowadzonym na

działań).

o odpopoprzez

szeroką skalę działa-

13

(zwycięstwo

niom pozoracyj nym. Cel czysto taktyczny osiągnięty ,

nie

udało się

jednak

uczynić

odbiegając

zdobyto Malborka), nie

został

w bitwie) bitwy

tego w wymiarze strategicznym (nie żaden

tym w

sposób od powszechnego na

zachodzie Europy "zalegania pola walki" po odniesieniu zwycięstwa. W czasie, kiedy sztuka wojenna w Europie ce rycerskiej, w Azji

wyrósł

wódz zaliczany w poczet

sławę

jednego z

znanego wówczas

największych

państwu

leże

planowane

ność bojową,

rowych.

co

zimowe i letnie

do wykonania w sób że

zmasowanie

wyraźn ie

sprecy-

przygotowania

wcześni ej działania osłonowe

działania , zaś

do wzrostu

możliwości

sił

uderzał

na

oddziały

za-

spraw-

manew-

sytuacji zadania

nad przeciwnikiem.

przeciwni-

na wybranych kierunkach.

wymagała , następowało błyskawiczne

określonej

przewagę lokalną

z

swe wojska oddzielnymi kolumnami, po czym w

Zręcznie stosował też

dzie, gdzie sytuacja tego

należy

pozwalały przywracać nadwerężoną

miejscu planowanej koncentracji z zaskoczenia ka.

na

ludzkości. Analizując jedną

starciu swobody

przyczyniało s i ę bezpośrednio

Przegrupowywał

wątpienia zasłużył

osiągnięcie wymagało

decydującym

takty-

w historii

Chorezmu (1218-1223),

i przeprowadzenia wielu operacji. Prowadzone uzyskanie w

skostniałej

mongolskie imperium,

był szczegółowo ,

plan kampanii opracowany

zowanymi celami strategicznymi, których

gwarantowały

i bez

wodzów w dziejach

z w ielu jego kampanii - przeciwko przyznać , że

świata

w

największych

stworzył

sztuki wojennej. Czyngis - chan (1167-1227) podbił znaczną część

ugrzęzła

skupienie

głównego , uzyskując

Słuszni e zauważył

Wszę­ sił

w ten spo-

O. Strasburger,

kampania chorezmijska Czyngis - chana na blisko 600 lat przed Napole-

onem,

rozwi ązała

działań

wojennych kilkoma armiami, zarówno w skali strategicznej, jak i tak-

niezwykle skomplikowany proces dowodzenia na teatrze

tycznej. Celowi walki zbrojnej

podporządkował realizację pozostałych

sztuki woj ennej (zaskoczenie, swoboda nomia

sił.

Dając podległym

względnego

manewr, zmasowanie i eko-

dowódcom armii ogólne wytyczne,

wykonania zadania, co

Zastój w sztuce wojennej wach. W sytuacji kiedy

działania,

umożliwiało j edność

odbił się również

zabrakło

zasad

żądał

bez-

dowodzenia.

na jej teoretycznych podsta-

czynnika materialnego

mogącego wyzwolić

14

teoretyczną inwencję

zmian

zabrakło

i kiedy w technice wojskowej

(mogących zrewol ucjonizować sztukę wojenną),

tej miary, co pisane w okresie ważne źródło

poznania

starożytności.

wojskowości

nie

rewolucyjnych

powstawały

traktaty

dziełem, stanowi ącym

Jedynym

długo

jest Strategicon (przypisywany

bi-

zantyjskiemu cesarzowi Maurycjuszowi (VI w.) nieznanego autora. W traktacie

można znaleźć

informacje o metodach Naświetla

przechwytywania inicjatywy.

os iągania

zaskoczenia, sposobach

zagadnienia

aktywności,

wojsk w okresie przygotowania do walki, w jej toku i w trakcie ża też

kwestie organizacji

współdziałania

manewru

pościgu,

rozwa-

elementów ugrupowania bojowego.

Prace Rabanusa Maurusa, Egidiusa Romanusa czy Jana de Lignano, pisane

często

dzieł

Wegecjusza czy Frontiniusa. Wprawdzie starali

na teologicznym

spostrzeżenia

i nie

zostały

podkreśla

Uak

podłożu

w znacznej mierze

L. Wyszczelski), które

zweryfikowane przez

historię,

są też wyciągami

te

si ę pomijać

z

myśl i

i

były wyraźnie przestarzałe

ale nie zawsze trafnie i

umiejętnie.

U schyłku Średniowiecza pisał swój traktat (Dialogi o sztuce wojennej) Nicco-

lo Machiavelli (1469-1527), pisarz wojskowy, polityk i historyk. Traktat czył się

zbrojnej

zestawem ogólnych miało być

istotę działań

do

przeciwnika

uznał

widział

całkowitego

Rozpoczęty

siły

celem walki

za

Dążenie

jego rozgromienia.

najważniejsze

do rozproszenia

zbrojnej. Rola piechoty

wytrącił

wzrastała

z

w

oddzi ały zaciężne. Służyły

rąk

zwłaszcza

odro-

rycerstwa monopol na

miarę

rozwoju broni palnej.

dobrze tak

długo ,

jak

długo

były

regularnie

nież

nowoczesna struktura organizacyjna , która z pewnymi zmianami prze-

trwała

opłacane.

sił

zadanie wodza.

pod koniec XIV w. rozwój gospodarczy a

Masowo organizowano

zaś

w marszach, obozowaniu i biciu wroga oraz

dzenie i sukcesy piechoty na polu walki tworzenie

Bezpośrednim

sztuki wojennej.

zdecydowane pobicie przeciwnika w generalnej bitwie,

wojennych

pościgu aż

reguł

koń­

do XX wieku.

W epoce wojsk

Przyjął s i ę podział

dywizje i armie. Dzieje

zaciężnych ukształtowała się

na kompanie, bataliony,

nowożytne charakteryzują więc

nych, szybki wzrost liczebny piechoty i coraz

większe

p ułki ,

rów-

brygady,

rozwój wojsk

zacięż­

znaczenie broni palnej,

15

co

wymuszało rozczłonkowanie

szyków i nadanie im

większej zdolności

ma-

newrowej. To okres znacznego rozwoju sztuki wojennej w Europie. Nazwiska Orański

takich wodzów, jak: Maurycy są każdemu

(1594-1632) znane

wyliczać też

Nie sposób wyraźny

kto interesuje

wodowały

kilkanaście

problemami sztuki wojennej.

wieków

określ onych reguł wcześniej . się

rozwój organizacji i pojawienie zaś

wojennej, z drugiej

się

wszystkich bitew tamtego okresu. Daje

powrót do przestrzegania

wanych nawet

(1567-1625) czy Gustaw li Adolf

ułatwiało

walki zbrojnej, wypraco-

Z jednej strony zmiany te spo-

wielu nowych

rozwiązań

przybrały

strony uregulowania te

schematyczne formy, co zwykle

się zauważyć

w sztuce

pewne sztywne,

przeciwnikowi wnioski co do sposo-

bu rozegrania bitwy. Świadczą o tym słowa marszałka Maurycego Saskiego (1696-1750), który

pisząc

o dowodzeniu Gustawa Adolfa

on wprawdzie wiele nowych i ciekawych (stosując

szybko

do

przekształcono

powszechnie)

Rzeczypospolitej taktyka zmieniających się

rozwiązań

pozostawała ciągle żywa, różnorodna,

warunków pola walki.

właściwie

doświadczeń

innych wojsk.

Było

to

jące

Przełom

z

niechęci

znacznej

wątpliwości , że był

części

możliwe dzięki umiejętne­ myśli

wojskowej , jak i po-

"złotym

problemy

cały

wiekiem" hetmanów

małymi wyjątkami) święc iła

niesprzyjających okol i czności (zwłaszcza

dostosowana

XVI i XVll wieku (oraz

wiek XVI I - nie bez przyczyny nazywany

polskich) polska sztuka wojenna (z wielu

w sztuce wojennej, ale

je w szablon. Tymczasem w

mu wykorzystywaniu zarówno dorobku teoretycznej zytywnych

uznał, że wprowadził

triumfy mimo

wewnętrzne,

wynika-

magnaterii do wszelkich reform). Nie ulega

to okres w którym

wyrosło

wielu wybitnych wodzów (Stefan

Batory, Jan Tarnowski , Jan Karol Chodkiewicz,

Stanisław

Koniecpolski, Stani-

sław Żółkiewski, Stefan Czarniecki, Jan Sobieski, Jan Zamojski). Dowodząc

nielicznymi (zwykle)

często

wojskami,

przeważającymi

że każdego

gruntownej

z nich

odnieśli

liczebnie

szereg

siłami

wspaniałych zwycięstw

przeciwnika. Nie ulega

cechowała duża elastyczność

znajomości rzemiosła

wątpliwości ,

w dowodzeniu, oparta na

wojennego. Analiza poszczególnych kam-

panii czy bitew pozwala nam na pewne uogólnienia, z których wynika, wiali sobie zwykle

dosyć wyraźne

nad

cele strategiczne i

wynikające

że

sta-

z nich zada-

16

nia taktyczne,

dążenie

ustanne łania,

zmierzające

celu uzyskanie przewagi,

da

sił.

Na

wysiłku

świadczyło

uwagę zasługuje również

współdziałania ,

na wybranym kierunku,

o rzetelnie

bez której trudno sobie

wie l ką ilością różnorodnych oddziałów.

i przewaga przeciwnika rozwiązania

kania

zmuszała

uwzględnianej

widoczna w

na

i analizowanej zasa-

dowodzenia tak

jakże

charaktery-

przestrzenie,

szczupłość

I wreszcie manewr, rozległe

mające

każdym działa niu

wyobrazić jedność

styczny dla ówczesnej sztuki wojennej, gdzie sił

przeciwnika. Nie-

do zapewnienia sobie (i zachowania w bitwie) swobody dzia-

ubezpieczenie, zmasowanie

ekonomii

sił

zdecydowanie do zniszczenia

do unikania bitwy w otwartym polu i szu-

w odpowiednio przygotowanym manewrze,

często mającym

na celu zaskoczenie przeciwnika. To

również

kających

czas pierwszych polskich traktatów czysto woj skowych, wyni-

z potrzeb

obronności

doświadczeń

kraju i

zajmującego się wyłącznie

szego polskiego teoretyka wojskowego, uważany

mami wojskowymi,

cnej zabawie potrzebnymi" świadczenia cięstwa ,

doceniał rolę

wodza, to bowiem bardziej

aniżeli wielkość

w

na utrzymanie

zalecał

jedności

oczekujących

żywie nie

troszczyć się

i umundurowanie, a

W 1664r. na zachodzie Europy

łożył

istotne

główne prawidła

reguły

nieustępliwym

o

zwykłą wagę działań

mających

zadań.

już

w czasie po-

Jego zdaniem, hetman

do

ukazały się

miało umożliwiać

za-

"Notatki Raimonda de Mon-

rozpraszać sił, być

" ...Kto

w

działania.

manewr na polu walki.

pi sał:

już

stan bojowy wojska , jego wy-

wyszkolenie, co

gotowości

istotny

Sarnicki (1532-1597)

nauki wojennej", gdzie austriacki

stosować

aktywnych,

Stanisław

należyty

sztuki wojennej: nie

i aktywnym,

i do-

do odniesienia zwy-

przygotowanie wojska

zwłaszcza

chowanie przez wojska odpowiedniej

tecuccoli, czyli

przyczyniało się

przebiegłości

tworzenie sztabów,

je podczas wojny

czasie pokoju powinien

sprytu, forteli,

dowodzenia.

"Księgach hetmańskich" postulował

koju do

(1500-1550). W pracy

wojska. Jan Tarnowski (1488-1561 ), w traktacie

"Consilium rationis bellicae" wpływ

Stanisław Łaski

proble-

rycerskich i przewagi opisanie krótkie z naukami w tej za-

postępków

"Spraw i

jest

praktycznych. Za pierw-

myśli, że

generał

wy-

zawsze szybkim, Podkreślając

nie-

bez starcia z nieprzyja-

17

może zdobywać

cie/em na polu walki

powietrzu twierdze, a na chmurach przestrzegał, że

Uznając walkę zbrojną

znacznie

wzrosła,

i

przestarzałe

karmi wiatrem i zwycięstwa ,

czynnik

podstawy mate-

dowodzenie) oraz waleczność i

sił

n iewystarczające , nastąpiło

zostały

stałych.

umiejętność

znalazło

częściej

liczby

państwach

zaciężnych okazały się przejście

wojskowej .

rozwijała

doskonałość

batalion czy

go nie wolno podczas

zarówno

XVIII w.

frontu,

nym miejscu. Jedynie

i ich

upowszechnił się

system

stanowiła postęp

ognia piechoty, jak i

maksymalnej liczbie krępowała

wła­

pełny

w

impet

żołnierzy jednocześnie.

wojsko.

Każdy

szwadron,

swoje wyznaczone miejsce w szyku bojowym, które-

było naruszyć.

rozwinięcia

stałych

taktyka linearna, uwarunkowana

pełną siłę

ta z drugiej strony

działo m i ały

to sto-

z nim system wyszkolenia, a co za tym

stawała się

pozwalając walczyć

ataku jazdy,

Umożliwiło

Utworzenie armii

zmianami charakteru wojsk i uzbroj enia. Taktyka ta

sztuce wojennej,

do nowego sys-

zamienianego w przymusowy)

żołnierzy.

połowie

związany

idzie coraz powszechniejsza

europejskich

wyraz w opracowywaniu nowych doktryn wo-

jennych, instrukcji i regulaminów. W przymusowej rekrutacji oraz

(1700-1721 ), kiedy

Wojska te zamiast na dotychczasowym syste-

powiększan i e

rozwój organizacyjny

stopniowe

obowiązkowej służby

na systemie

sunkowo szybkie

północnej

zbrojnych w wielu

mie werbunku ochotniczego (coraz

Jednak

się

osiągnięcia:

a zasady kompletowania wojsk

temu tworzenia wojsk

śnie

decydujący

za

XVI 11 wieku, w okresie wojny

potrzeba posiadania licznych

oparte

bez walki, ten

miejscu

wojska.

początku

Na

właściwe

zaś

fortyfikacje". W innym

trzy podstawowe warunki jego

rialne, dyspozycja (czyli działania

urządza

zdobyć świat

" ... Kto chce

za wiatrem goni". określił równi eż

jego miasta i prowincje, ten buduje w

Nawet marsz

musiał być

tak zorganizowany, aby

każdy oddział zna l azł się dokładnie

jakieś

zmiany (czasem w wyniku

na wyznaczo-

spóźnienia się

z ma-

newrem czy niezbyt rzetelnego przestrzegania regulaminowych wskazówek) mogły spowodować

kanonem

był

zaskoczenie przeciwnika. Powszechnie

obowiązującym

bezkrwawy manewr lub opanowanie silnie ufortyfikowanych

18

wcześniej

twierdz. Wspomniany wojować całe życie,

staczając

nie

polegała

sztuka wojenna

oczywiście ograniczało

się zapewnić

sobie

stwarzał konieczność

(szyk

skośny

kładem

ukształtowanie

Tak

niezwykle elastyczne

terenu Fryderyk Wielki ,

na lewe

można

nej,

w ten sposób

mając

przeciwnika i

przewagę

wywołana

panika,

znaleźć

jednak

zaciężnych

uderzył

prowadzących

względności

podwładnych Jeśli siły

na nie w szyku

dochodziło

ani do bitwy, ani do

kół

utrzymania

określonych

niż

XVI 11 w.

Powstawały

dzieła

o

ich

sił.

jeszcze

donośność

broni pal-

operacji uwarunkowany zaopa-

cała

taktyka

strategii

zmę­

sprowadzała się

do

żołnierza , zaś

od

prawie tresury

wojska wymagano jedynie odwagi, bez-

oraz

znajomośc i były

oblężenia

i

komend i

zbyt

cała

dokładności

zrównoważone

kampania

wy-

wówczas

obracała się

wo-

stanowisk i magazynów.

pojawiły się

kolejne

w poprzednich wiekach,

Autorem

skośnym,

rozbiły połowę

dyktowały formułę

gdzie

obu stron

nie

ciągu

zasięg

wymagającej

dowódców kolumn

konywania rozkazów.

przesunął

niespodziewanym atakiem pruskiej

z magazynów,

formalnej i ogniowej musztry,

wobec

i pagórkowate

jedynie 35 OOO wojska, nie ude-

przykładów. Mała

takich

kunsztowną wojnę manewrową,

skowych.

zapomnianych

Niewiele w ówczesnej sztuce wojennej

formy walki , ograniczony

trywaniem armii

W

do taktyki

w punkcie natarcia i zanim Austriacy doko-

przegrupowujące się siły.

skostniałe

czenia,

Fryderyk li

ugrupowania Austriaków (80 OOO), ale

skrzydło

zaś dokonała

jazdy na

już

Wykorzystując mgłę

(1757).

nali przegrupowania oraz zmiany frontu, wojska pruskie Reszty

uczynił

podejście

w formach manewru dawno

Lutynią

rzył wzdłuż rozwiniętego

uzyskując

Mało

Epaminondasa w bitwie pod Leuktrami). Klasycznym tego przy-

jest bitwa pod

główne siły

jednocześnie cała

i

doboru równinnego tere-

skrzydeł.

na jednym ze

Reprezentując

szukał rozwiązań

linearnej,

Cała trudność

wybór miejsca bitwy. Niektórzy dowódcy starali

przewagę

Wielki (1712-1786).

bitwy".

na szybkim zwijaniu i rozwijaniu wojsk do walki.

zwrotny i sztywny szyk bojowy nu, co

pisał" ... zręczny generał może

Maurycy Saski

dzieła

w Europie nowe

o daleko szerszym

charakteryzujące się

nieprzemijającym

zastępy

znaczeniu

był

teoretyków woj-

zasięgu oddziaływania

nowatorskimi

poglądami.

gen. Henry Lloyd (1729-

19

początkowej

1783). W

wersji

miała

być

to

historia wojny siedmioletniej (The

History of the Late War in Germany between the King of Prussia and the wyraził

Empress of Germany and her Allies). Lloyd

novum w ówczesnej łych

myśli

pogląd

(co

stanowiło

się

nauka wojenna opiera

na sta-

zasadach i tylko ich zastosowanie podlega pewnym zmianom. Jego zda-

niem nauka wojenna ma nie

że

wojskowej),

w nim

zaś

s i ę zajmować

tylko przygotowaniem armii do wojny,

mieści si ę

kryteriom nauki i kę wojenną

wielu tylko

doi poezji

pisał

może napisać

w zakresie "geniuszu" dowódcy.

Porównując

utwór poetycki, a

choćby

nawet

napisał,

radę. Może

na polu walki, niewielu tylko daje sobie z tym Ulegaj ąc

dużej ruchliwości

Również

cie Essain general de tactique)

postul ował

długich

z

marszy, jednak

dla samego marszu) ,

wystąpił

przeprowadzanie koncentracji Zupełnie

sił

można było osiągnąć

samym

opowiadał się

sił

na tyle

był

rzecznikiem

żołnierzy

i nteresującą

na

tyły

podejście preze ntował

(nie marsz

przeciwnika oraz

decydującej

tylko poprzez prowadzenie

wojny manewrowej. Jako teoretyk wojskowy

bitwie,

działań

za zerwaniem z tak modnymi

przełomu

w

Jean de Folard (Hi-

Tw i erdził, że głównym

przeciwnika w

tylko ta

w odbywaniu

w jednym punkcie dla dokonania

inne

jedynie

sam Napoleon. Guilbert zapropo-

wyprowadzającyc h

stoire de Polibe avec commentaire).

zniszczenie

uczynić

Jacques Guibert (w trakta-

szkolenie

koncepcją

że przej ął ją później

prowadzenie manewrów

być

sprawa i ze

zakładając że zwyci ężyć może

wojsk na polu walki,

prowadzonej bitwie.

to

ówczesnemu stylowi prowadzenia wojen

armia, która najlepiej wykonuje marsze.

powinno

się

to jeśli nie

wielu zna jej zasady, ale gdy dochodzi do zastosowania ich

sztuką wojenną;

geniusz".

sztu-

"Wielu zna zasady poezji i krasomówstwa, ale nie-

jest geniuszem - utwór wypadnie zimny i bezbarwny. Tak ma

nował

żadnym

jej prowadzeniem. Prowadzenie wojny bowiem nie podlega

działania

celem

zaś zwycięstwo

ofensywnych, tym

przecież

koncepcjami

dał się poznać również

Fryderyk

Wielki. W swoich traktatach (Principes generaux de la guerre; Testament militaire)

podkreślał

j ako niezwykle istotne

dążenie

do

szybkości działań

(zalicza-

ny jest do prekursorów "blitzkriegu"). Dopiero w traktacie Elementes de castrametrie et la tacktique

wyłożył

opracowane przez siebie i sprawdzone w

20

praktyce zasady taktyki walki. Za niezwykle

istotną uznawał ekonomię sił, zaś

manewr w sztuce wojennej armii pruskiej

doprowadził

najczęściej

na obchodzeniu, pod

też

nika, czy

przyjętego

podkreślał również

marszałka osiągania

Maurycy Saski. Z lektury wydanego po

śmierci

się zauważyć dążenie

przyczyniaJ ąc się powołała

do

do likwidacji

do

miało

wojsko

wyrosłe

z rewolucyjnych

nadawało się

stałych zaciężnych

życia armię narodową,

dawna taktyka linearna i strategia manewrowania

była

doświadczeń

przyjęcia ,

po-

było należycie

wy-

nie do

nie

dla której

do wykonywania skomplikowanych manewrów w

duchu taktyki linearnej. Na polach bitew

rodziła się

lumn poprzedzanych tyralierami. Kolumny te

nowa taktyka , taktyka ko-

zbliżając się

do walki w grupy samodzielnych kolumn i w

czołowych oddziałów atakowały zwartą masą

piechocie

wo-

w znacznej mierze o wygraniu batalii.

wojsk z jednej strony, z drugiej

szkolone i nie

prze-

działaniach

zaskoczenia zarówno w skali strategicznej, jak i taktycznej, co

Rewolucja francuska

wijały si ę

przeciw-

zaskoczenia w

zbioru prac (Marechal de Saxe) daje

zadecydować

nieważ

skrzydeł

skośny , mający zaskoczyć

Rolę

ugrupowania.

Polegał

terenu, jednego ze

stosowany z upodobaniem szyk

ciwnika co do jennych

osłoną

do perfekcji.

wysoką ruchliwość.

do przeciwnika roz-

ślad

za ogniem swoich

na bagnety. Taktyka ta

Na takim gruncie

wyrósł właśnie

nadała

geniusz Napo-

leona Bonaparte (1769-1821 ). Nie sposób w tak ograniczonej pracy przeanalizować całość napoleońskiej

jak: kampania

włoska

sztuki wojennej. Nazwy takich kampanii i bitew,

(1796-1797), Marengo (1800), Austerlitz (1805), Jena i

Auerstadt (1806) , Wagram (1809) czy kampania niemiecka (1813),

św iadczą

o

jego wysokim kunszcie dowódczym. Lista zasad sztuki wojennej przypisywanych Napoleonowi jest tak wania.

Wśród

długa, że mogłaby być

tych zasad za szczególnie istotne

uprzedzenia przeciwnika i prowadzenia żenie

działań

do zniszczenia wojsk przeciwnika

ugrupowania; koncentracja wykonania

decydującego

własnyc h sił

uderzenia ;

tematem osobnego opraconależy uznać: dążenie

do

na terytorium przeciwnika ; dą­

stanowiących najważniejsze

ogniwo

w odpowiednim miejscu i czasie, do

dążenie

do generalnej bitwy, w której za

21

będzie można rozbić główne siły

jednym uderzeniem

mającego

manewru strategicznego, cięcie

go od linii komunikacyjnych,

tychmiastowy tych

sił ;

pościg

na celu zaś

pozwalający zebrać

nie

podjęcie

-

trudnych

działań

na poleońskim był

manewr

z

uderzenia. Jednak

końca sprawną machiną

rosyjskiej, jakim

z

było

w starciu z

rozbicie

Ulubionym manewrem

działaniem części sił

ny na czas

bl iżej

łań, jakże

szym stopniu (mimo

korzyść , byłoby

Następujące

wojsk.

bitwę

dowodzenia)

miarę

w tej kampanii, przeciwnik

Kutuzow (1745-1813)

skalę strategiczną dążył

i

"wchodzenia" w wiel-

jedności

był

dowodzenia, więk­

po sobie bitwy w coraz powodowały

był

topnienie

rozstrzygnął

sił

na

wiel-

swoją

można uznać

w

ostatni sukces Wielkiej Armii

każdy następny dzień mógł już być

Michał

generalnej bitwy). I

pyrrusowe. Za takie

pewnym stopniu wkroczenie do Moskwy. I to

nych dla

unikała

pod Borodino Napoleon

zwycięstwo

to raczej

(1812). Cel kampa nii

szansa zaskoczenia, uzyskania swobody dzia-

umiejętnego

kiej Armii. Nawet gdyby

okazał się

okrążającym musiał być ciągl e odkłada­

istotnej w jego sztuce wojennej , utrzymania

również współdziałania

roz-

zwartą masą własnych

przeciwnika

przegranej kampanii. W

ma lała

kie przestrzenie Rosji

często

"system wojenny" nie

nie sprecyzowany (armia rosyjska

było początkiem końca

od

należało również

ostatniego,

armią rosyjską

głównych sił

na

przeciwnika, niedopusz-

odgrywały rolę

napoleoński

wojsk, przy strategicznym manewrze

walce,

przeciwnikowi rozbi-

Do niezmiennych zasad w dowodzeniu Napoleona

strzygającego

na

- na-

położenia środkowego, mających

skrzydłowy , połączony

tworzenie i utrzymanie odwodów, które

jak

odtworzyć

działań oskrzydlających.

czenie do ich koncentracji i

to

i

przeciwnika i od-

sił głównych

rozbicia

zgrupowań sił

celu kolejne rozbicie poszczególnych

do

chwilą

tyły

na

w wypadku rozwoju niekorzystnej sytuacji , grożącej oskrzydleniem lub

okrążeniem

czoła.

z

wyjście

przeciwnika; stosowanie

i

był

coraz gorszy. Jego

mistrzem w stosowaniu manewru

taktyczną. Rozumiał, że zwycięstwo osiąga się

tylko w

jednak do stoczenia bitwy w warunkach jak najbardziej korzyst-

własnych

wycofywał się,

ale

wojsk.

Mając

wyłącznie

przeciwnika. Skrupulatnie

przed

sobą przeważające siły

w celu stworzenia

wymagał

położenia

przeciwnika

niewygodnego dla

przestrzegania tajemnicy swych zamiarów,

22

co

zapewniało

posiadał

blonu, zawsze w

zależności

możliwość

mu

zaskoczenia przeciwnika. W bitwach

dostatecznie silne odwody, których Przesadą

od sytuacji .

twierdzić, że wyłącznie

jest jednak

działania,

zaskoczenie,

współdziałanie) przyniosło

Owszem nikt nie odbierze wygranej, ale gdyby dobną kampanię

znosi "gdybania", jeszcze inny, "generał

całkiem

należy

zaskoczył

armię

pamiętać, że

błędów

Armia

przeprowadzić

o sukcesie Rosjan

nie

przygotowaną

po-

zadecydował

(może mało

Napoleona

ów

wymierny matematycznie, ale za to

należy upatrywać

dostrzegł

tym razem nie

właśnie

do prowadzenia wojny w takich

Napoleona w tej kampanii. Zawsze

działania,

alnego

manewr,

zwycięstwo.

mu

czynnik - warunki meteorologiczne. To

niezwykle widoczny w skutkach). I tu szych

mu

sił,

spraw-

innych warunkach Uak pod Austerlitz?) Historia nie

jednak

jakże ważny

Mróz"

warunkach

w

przyszło

sza-

używał umiejętnie ,

ne stosowanie przez Kutuzowa zasad sztuki wojennej (ekonomia swoboda

unikał

najwięk­

jednego z

przewidujący

skutki ewentu-

ryzyka tej kampanii, za co Wielka

zapłac iła cenę najwyższą z możliwych

-

przestała istnieć.

Najwybitniejszymi przedstawicielami nauki wojennej w tym okresie byli Jomini we Francji i Clausewitz w Niemczech. Jako przedstawiciele wrogich sobie stron byli w pewnych okresach w przeciwnych obozach, nak o

teorię

wniosły

sztuki wojennej, obaj

do sztuki wojennej wojny

uważał , że

istnieje niewielka

niewiele praktycznych

reguł

dążyli

Henryk Jomini (1779-1807)

podstawowych zasad wojny, jak

ich stosowania. Te zasady i

jednak tylko do dziedziny strategii, która jego zdaniem zara, jak i za Napoleona". Co do taktyki, kować ścisłym regułom.

Prawdy te

idzie jed-

do uogólnienia tego co nowe, co

napoleońskie.

ilość

jeśli

uważał że

zawarł

reguły odnoszą się

"była

nie

również

taka sama za Ce-

można

jej

podporząd­

w swym najwybitniejszym dziele,

jakim jest "Zarys sztuki wojennej". Zdaniem Jominiego, zasad sztuki wojennej jest stosunkowo niewiele, ale za to ściach, wśród

kierowania

których dwie

głównej siły

zasadę działania decydującym

uważał

armii na

obowiązują

za

decyd ujące

decydujące

w taki sposób,

żeby

one we wszystkich okolicznow

każdej

wojnie:

zasadę

punkty teatru wojny lub pola bitwy;

masy wojsk nie tylko

punkcie, lecz aby wszystkie razem sprawnie

znajdowały się weszły

w

do walki.

23

sformułował

Jomini nie tylko

udowadniał , że

stu kampanii

te zasady, ale na podstawie przebiegu dwudzieklęski były

wszystkie sukcesy lub

wynikiem sto-

sowania lub zaniedbywania owych zasad. Zasady sztuki wojennej również

szerokie odbicie życiowym

swoim wadzić

Zasługą

decydującym było

Clausewitza

ciągłym

wojennej w ich

w pracach Carla von Clausewitza (1780-1831 ). W

dziele "O wojnie" Clausewitz

do bitwy w

znalazły

" ...

należy

możliwie największą ilość

punkcie

że rozpatrywał

to,

podkreślał, że

wojska".

wszelkie zjawiska wojny i sztuki

będąc

rozwoju i ruchu,

wpro-

stanowczym przeciwnikiem

uznawania "wiecznych zasad" sztuki wojennej. Do podstawowych zasad sztuki wojennej

zaliczał: przewagę liczebną,

ekonomię sił.

bowiem sił

na

W interpretacji zaskoczenia

traktował

głównym

jej jako

podstęp,

zaskoczenie, był

część składową

kierunku, innym razem

mało

j ednak

skupienie

sił

i

konsekwentny. Raz

uzyskania odpowiedniego stosunku

kojarzył

ze

środkiem zapewniającym

szybkie

osiągnięcie

liczebnej przewagi nad przeciwnikiem, a w innym jeszcze

miejscu

przypi sywał

mu

wartości

wiele innych: nie

sił

rangę

osobnej zasady. Oprócz tych wymieniał jeszcze

moralne,

cnotę wojenną, odwagę , wytrwałość, połącze­

w czasie, odwód strategiczny. W ich cieniu Arcyksiążę

Henryk BOlow.

w granicach Niemiec" (1813) tylko

drogą

ków uderzenia

została

każdej

wyników,

pozwalają

na

za punkt

"wielkie cele wojenne

mogą być osią­

uderzeń".

celu;

że

siła

wszelka

tego powinna

siły

Zapewnienie

określenie pojęcia

decydującym

powinny

sił

użycie

we

odpowiadać

prowadzące

obliczenie

do pozytywnych

sił

i

sił.

określonym

do

Podkreślał,

momencie i dla-

Właściwe określenie

może dać

Na wojnie

środków użytych

zamierzonemu celowi.

czasie.

podstawowej masy wojsk

tylko w tym

nad przeciwnikiem. Zasady

kierunku liczebnej przewagi

właściwym

skut-

sztuki wojennej , jako sztuki skupia-

jest najbardziej skuteczna tylko w

być użyta

pomyślnych

zalecając uderzać

wojny i niezawodnie

wyjścia należało brać prawidłowe

osiągnięcia

w którym

kampanii 1796r.

na

stworzona przewaga

u podstaw

nia i wykorzystania na

przykładzie

w jego zdecydowaniu,

l eżące

te

pisał, że

zdecydowanych

w idział

miejscu, w którym

wyjaśnione

Karol i

generałów

Karol (1771-1847) w Instrukcji dla

(1806) i pracy "Podstawy strategii,

gnięte

pozostają arcyksiążę

momentu,

najlepszy wynik

określał

24

najważniejszy środek

jako

reguły stałe

osiągnięcia zwycięstwa. Uważał, że określone

do

opierały si ę

sztuki wojennej

na prawdach matematycznych i dlatego

i niezmienne dla wszystkich czasów. Henryk BUlow (1757-1807) za

najważniej szą zasadę

prowadzenia wojny

kampanii czy operacji.

Przestrzegając

najważniejsze

wiele, za skowego)

podstawowe

szenie

sił

aby

żadnym

częściami, jeśli

wrażl iwymi

Uderzenie na niż

sił

najważniejszym

natarcie

tyły

powinno znacznie

czołowe.

znalazły

odzwierciedlenie w jego

kierunku.

do rozgromienia

wszystkich

sił

generalnym starciu (podczas wyprawy

miej sca

są skrzydła

tyły.

i

przeciwnika do był również

będąc

dowódczej.

zwolennikiem

Początkowo

ześrodkowania

losów wojny w jednym -

cią­

aktywnych, zaczepnych. W swej "Na-

pośw ięcał

towaniu wysokiego ducha bojowego

zasa-

ze najbar-

włoskiej wysunął nową koncepcję

Wymagał działań wyjątkowo

sił

Suworowa na zasady sztuki wo-

rozstrzygnięcia

w jednym miejscu, do

myśl

w

Uważał,

łatwiej zmusić

działalności

zasady strategii walnej bitwy,

zwyciężania" wiele

może zapewnić

Wybit nym teoretykiem wojskowym Poglądy

na l eżało

nad przeciwnikiem. Rozpro-

elementami w ugrupowaniu przeciwnika i

może być

(Duch nowego systemu woj-

będzie działał umiejętnie, postępując

propagował

uce

takich obiektów

więcej może doprowadzić

na jednym

skrzydła

wyboru obiektu

obiektu czy kluczowej pozycji. I tam

Aleksander Suworow (1730-1800).

gu bitew).

uznał

stworzyć przewagę

z nich, co

przeciwnik

dy koncentrowania

jennej

że

przeciwko kilku obiektom, na kilku kierunkach nie

sukcesu na

odwrotu

siły ,

uważał umiejętność

przed tym,

zadanie dowódcy

określenie głównego

skupić

dziej

są

zaskoczeniu i nieustannemu

żołnierzy ,

kształ­

budzeniu w nich zaufania do

wodza. Mistrzowsko rozgrywane przez Suworowa walki, bitwy i kampanie świadczą

Sawki n

o

zdumiewającej umiejętności

cytując

wszystkie

reguły

wykorzystania zasad sztuki wojennej.

jego powiedzenie " ... Metodyka jestem ja!"

interpretował

w stosowaniu

reguł

u moich stóp. Ponad

je jako wyrzeczenie

negatywnym sensie, to znaczy formalizmu, nież szablonowości

leży

skostniałych

się

metodyki w

schematów, jak rów-

oraz jako wymaganie twórczej inicja-

tywy i inwencji w bitwie.

25

połowie

W pierwszej przewinęło się

jednak

rozwinąć

nowa teoria - wojny partyzanckiej. Wojny regularpołowie

zjawiskiem w drugiiej

włoska

XIX wieku:wojna krymska

(1859) , wojna austriacko - pruska (1866) , wojna właśnie

francusko - niemiecka (1870-1871 ). W historii sztuki wojennej duże

doświadczeń

znaczenie. Do

do skierowania zmasowanej

czesnym oskrzydleniem całkowitego

okrążenia

sił

siły

wojsk na

przeciwnika,

poszczególnych

głównym

operacji, zmie-

kierunku, z jedno-

pogłębionym później części

ostatnia

należy zaliczyć

pozytywnych

wyrażony ogólną myślą przewodnią

jasno sprecyzowany cel , rzający

Z wojsko-

one charakter wojen nieregularnych, w tym czasie

(1853-1856), wojna

z wojen ma

Europę

miały

stały się częstszym

ne

przez

narodowowyzwoleńczych.

szereg rewolucji i wojen

wego punktu widzenia zdążyła się

napoleońskich

XIX w ieku, po wojnach

do rozmiarów

ugrupowania operacyjnego

przeciwnika. Pod Metzem 1 i 2 armia okrążyły siły Bazaine'a, zaś pod Sedanem manewrem dwustronnego oskrzydlenia wokół sił ły

Mac Mahona.

Dośw i adczenia

obraz dotychczasowych

" ... Rok 1870

był

dzi ałań

ści.

Powstały

Romantyczny heroizm ery

armiach Drugiego Cesarstwa i których

większość generałów

zmiażdżony

sprawę

tej wojny w sposób rewolucyjny zmieni-

wojennych. Jak

w równym stopniu

tycznych, jak pruskiej broni.

zamknięto pierścień okrążenia

zwycięstwem

wtedy

rozwijał

w

francuskich

nowe wzorce

umiejętno­

następnie odrodził się

który

małych

Michael Howard

pruskich metod biurokra-

zupełnie

napoleońskiej,

w

kampaniach kolonialnych, w

zdobywała

ostrogi,

i skazany na zapomnienie przez system, który

został dosłownie uczynił

z wojny

naukowej kalkulacji, administracyjnego planowania i zawodowych

kompetencji''. Po roku 1871 takie

rozwiązania

pruskie, jak pobór powszechny,

strategiczne linie kolejowe, techniki mobilizacyjne, prawie wszystkie

państwa

rozwijała się ciągle

pracach Jominiego i Clausewitza.

skopiowane przez

na nie tak jeszcze

Dużą po pularnością cieszył się

Helmuth von Moltke (Starszy). Jego

wojnach prowadzonych przez Prusy, niemieckiej do I wojny

zostały

Europy.

Teoria sztuki wojennej

łek

zauważył

poglądy

zaś później

światowej. Poglądy

wykorzystane

odległych

feldmarszabyły już

w

w przygotowaniach armii

Moltkego (zawarte w zbiorach: Mili-

26

tarische Werke oraz Gessamaite schriffen und Denkwwurdigklifen) na różn iły się

wojny

zwolennikiem

działań błyskawicznych , głosił konieczność rozstrzyg n ięcia

zniszczyć siły główne

Wychodząc

z

należało całko­

założenia , że

może zadecydować

generalna bitwa

walczących

Był

wyznaczania strategicznego celu wojny.

stron,

Głosił zasadę rozczłonkowania

wojsk

maszerujących

taktyką,

szczególnie

jedną

opierała się

z jednej strony na

szukała

nowych

mieckich

wyróżniał

poprzedzającym

formę

rozwiązań

przede wszystkim

stawił

jego

się

- oskrzydlenie. Teoria doświadczeniach

równi eż

współtwórcą

światowej. Teorię

całą wojnę sprowadzić

działań zmierzających

do

Wśród

wojny

Dążył

ba nim

manewru

(podobnie jak Moltke) do

przeciwnika.

oskrzydlającego legły

za to prowa-

Często odwoływał się

Pisał, że

" ... atak

tyłów".

Hannibalowskie idee

u podstaw opracowanej przez Schlieffena dok-

przygotowujących się

do

rozpoczęcia

wej. Podstawowe zasady strategii opracowane przez niego do takich wniosków, jak:

Był

ugrupowania nieprzyjaciela, a ostateczne zwy-

dopiero po zaatakowaniu jego

tryny wojennej Niemiec

przed-

nie tylko na jeden skrajny punkt frontu, lecz trze-

objąć całą głębokość

cięstwo nastąpi

Był

w okresie

błyskawicznej

czołowego , propagował

okrążenia

zaś

teoretyków nie-

obowiązującej

do sposobu prowadzenia bitwy przez Hannibala (Kanny). skrzydłowy należy skierować

XIX i XX wieku

do stoczenia jednej generalnej bitwy.

zdecydowanym przeciwnikiem natarcia dzenie

zalecał

manewru

Alfred von Schlieffen (1833-1913).

w swej podstawowej pracy "Cannae".

tego, aby

następ­

ostatnich wojen, z drugiej

niemieckiej doktryny

wybuch I wojny

do walki, a

przełomu

u progu nowego wieku.

lecz

za system wybie-

Spośród

nie koncentrowania ich w wyznaczonym rejonie.

po-

podporząd­

zwolennikiem

Samą zaś strategię uważał

stanowi jedynie oparcie dla niej.

o zmianie

odrzucał

kowania strategii taktyce. Strategia - jego zdaniem - nie kieruje

gów.

woj-

przeciwnika i to w sposób zdecydowany i szybki.

zarówno strategicznej, jak i politycznej sytuacji trzebę

Był gorącym

jednak w wielu kwestiach od tez Clausewitza.

ny poprzez stoczenie jednej generalnej bitwy, w trakcie której wicie

istotę

wojnę można wygrać posiadając

od przeciwnika, ale konieczne jest uderzenie

całością sił

I wojny

świato­

sprowadzały się

nawet

siły słabsze

w jego

najsłabsze

27

mieć

miejsce; wojna powinna należy dążyć

czas

charakter

do tego, aby

działań błys kawicznych;

zwycięstwo

cały

przez

można było uzyskać

w wojnie

w

wyniku stoczenia jednej generalnej bitwy. Inny z niemieckich teoretyków gen.

Friedrich von Bernhardi (Elemente des moderhen Krieges) ście być

Moltkego (Starszego) do strategii,

preferującym

gnozujących

charakter

jennych dopiero co ne przez

przyszłej

ujmowania

każdej przyszłej przeciętność

martwe

narzędzia

z

najświeższego

przyszłości''.

tycznie

We Francji

że

uważania

oklepanych

potędze

nowych,

okoliczności.

okresu wojen, aby móc

pułkownik

nie

ukazał się pełny

można budować

nych. ce

napoleońskich

środki

niż

walki

mają

na tych, które

znaleźć drogę

przeciw-

Był

jedynie na koncepcji prowadzenia

przez labirynt starał się

sił,

kry-

do nieliczod

peł­

zdania (dopiero w że

strategii

działań błyskawicz­

warianty

defensywnych.

o tyle tylko znaczenie w bilansie

dale-

możemy

starających się odciąć

zasad sztuki wojennej.

przejściowych działań

Dla pa-

oprzeć się

zbiór jego prac "Etudes sur le Combaf'),

prowadzenia

uważania

żywych sił

Musimy

Twierdził, że należy równocześnie przewidywać

potrzebę

cał­

mogą doprowadzić

napoleoński ch. Należał więc

nego grona francuskich teoretyków wojskowych

1912r.

wo-

ich za miarodajne

Ardont du Picq (1813-1870)

wojen

do

uzasadnień.

podobne zapatrywania

minionych

oceniać doświadczenia

nej gloryfikacji

doświadczeń

do teoretycznego uogólnia-

ko bardziej na ogólnych naukach historii wojennej, czerpać

od

skłania się

bezdusznie

ujęciu

nigdy nie brak takiemu

dalej jest jednak jasne,

się

uzy-

wojny jako uwarunkowanej

skończoność,

tylko do wyników zgubnych; albowiem stawia

więc

ogólne prawa wojny wypracowa-

nia czerpanych z jej przebiegu nauk doświadczeń,

trzącego

jedy-

" ... jakakolwiek historia wojen najdobitniej podkre-

ostatniej wojny za pewnego rodzaju

przyszłość;

wygrać może

bardziej skupiona, a

starał się odrywać

wojny

zakończonych preferując

kowicie odmiennie, mimo to

na

rozwiązania mogą

Bernhardi jako jeden z pierwszych teoretyków pro-

h i storię, pisząc, że

śla konieczność

będzie

podej-

w przypadku spotka-

manewrowe formy walki,

nie ten, którego armia w tym momencie przewagę względną.

jego

zaś

stosowane jedynie wobec biernego przeciwnika,

nia z przeciwnikiem

ska

podkreślał że

krytykując

o ile

uwzględniają­ Podkreślał, że

człowiek

umie je

28

racjonalnie

wykorzystać

w bitwie.

Dostrzegając

znaczenie

gle techniki wojennej , to jednak czynnik moralny tetowe ponad

techniką.

narzędzi

wtórnej

człowiek

To

u niego znaczenie priory-

odgrywa w walce

si ę posługuje.

walki którymi

miał

Otwarcie

decydującą rolę,

gi, jak o

ilość mięsa

skowej. Czy

był

pogląd aż

to

uległa

technika wojskowa więc)

wynikało

drugorzędnym

moralnego, przy

w

wyjątkowo

to z

traktowaniu innych,

był

okresu

ilość

Du Picq

ci ągu

glądy,

nie

ciwnika, gę

zwłaszcza

techniki woj-

techniką? Można znaleźć

rozstrzygnięcia

był

w jednej bitwie.

uwzględniały

one bowiem

rozumiał

dowództwa czy

o wiele

znajomość

Nie

większymi siłam i.

wyjaśnił

fałszywe,

brały

prze-

pod uwa-

znaczenie czynnika moralnego w

jednak gdzie bierze

je za

zwyciężali

Teorie te nie

wartość

się

tkwią źródła

w danej armii

wojska,

wysokiego staokreślona

ekonomię sił, swobodę dzi ałania, swobodę

staranne ubezpieczenie operacji.

zasad nie wystarcza, trzeba pierwszeństwo

praktyka wykonania przed być ,

Uważał

wola

w sztuce wojennej wieczne i niezmienne zasady, które

Fakt (jego zdaniem) ma

winno

materialne.

Słusznie oceniając

do podstaw jej teorii:

porządzania s iłami ,

krytyce dotychczasowe po-

dlaczego niektórzy dowódcy

wskazywał, skąd

zwycięstwa . Odrodził

Poddał

wielkości

Opierając

przede wszystkim zwolennikiem

go jednak w sposób ograniczony, jako

energię.

nu moralnego, nie

j edynie

wyjaśnić,

dysponującego

wojnie Foch

sama

wiele

tak nie jest. Najwybitniejszym francuskim teoretykiem tego

czynnika moralnego.

zaliczał

zali-

Ferdynand Foch (1851-1929). Znany jako teoretyk woj skowy z ta-

które

mogą

był

tych ponad 1OO lat istotnym (rewolucyjnym

na wnioskach z kampanii Napoleona

szukania

odwa-

preferowanego czynnika

kich prac, jak: "Zasady sztuki wojennej" czy "O prowadzeniu wojny''. się

" ... teo-

tak bardzo konserwatywny? Czy dzisiaj, kiedy

zmianom czynnik moralny nie wygrywa z

przykładów, że

poglądach był

ludzkiego". W wielu swych

czany do konserwatystów,

sił. Pisał, że

chodzi w niej nie tyle o

teorią haniebną,

przy

manifestował niechęć

do jednej z kluczowych zasad sztuki wojennej - ekonomii ria przewagi liczebnej jest

rozwijającej się cią­

teorią Stąd

przed

Podkreślał

umieć stosować ideą, dzi ałanie

roz-

jednak,

że

je na wojnie.

przed

słowem,

celem studiowania sztuki wojennej po-

oprócz zdobycia wiedzy, nabycie

umiejętności ,

oprócz poznania

29

zasad -

zdolność

zastosowania ich w praktyce, w

podczas walki sytuacji, nigdy zmienne i

Swoje

dokładnie niepowtarzającej się.

bezwzgl ędne uznawał

Gienrich Leer (1829-1904),

podstawowych zasad, z drugiej przedstawił

zaś,

ześrodkowania sił

decydującym

powania; zaskoczenia;

poszanowaniu

(Mietod wojennych nauk) 12 podstawowych zasprowadzała się

oszczędzania sił,

w

głębokim

na takim samym respektowaniu konkret-

żenia działań ; jednoczesności działań ,

teatrze wojny;

Za wieczne, nie-

elastyczne w formie ich stosowanie.

z jednej strony, na

sad sztuki wojennej , których istota

łym

od wytworzonej

zasady sztuki wojennej rosyjski teoretyk gen.

proponując

działania zalecał opierać

nej sytuacji. Leer

zależności

równoległego

czyli

proporcjonalnie do

punkcie; bicia w

wewnętrznej zwartości

i

natę­

do: maksymalnego rozwijania

ważności

najwrażliwszy

sił

na ca-

kierunków; punkt ugru-

jednomyś l ności działań;

od-

powiedniego przygotowania uderzenia ; energicznego wykorzystania wyników zwycięstwa ; bezpieczeństwa

dążenia

do tego, aby

być

- czyli odpowiedniego ukrycia

sła­

operacji; inicjatywy;

silnym w tym, w czym, przeciwnik jest bości. Znaczącą pozycję wśród

słaby

teoretyków sztuki wojennej zajmuje (zapo-

mniany nieco w Polsce warszawski bankiier i ekonomista, autor wej pracy

"Przyszła

wojna pod

względem

technicznym, ekonomicznym i poli-

tycznym') Jan Gotlieb Bloch (1836-1902). Wizja

skiem unikalnym w ówczesnej ceniał) rolę

myśli

nowych technicznych

tykę

walki , jak i charakter

nia,

że ''już

niszczenie

re

środków

się

pojawią się

nawzajem". Trafnie

w

przyszłej

siła

błyskawicznej, przewidując, że około

" ...

doceniał

uważał

zjawi-

(a nawet prze-

okazała się

ognia pozwala na

wprowa-

jednak opi-

zupełne

zmuszą

dowódców do zmiany

Odrzucił prawdopodobieństwo

przyszła

wy-

wielomilionowe armie, któ-

wojna

będzie przeważnie

pozycji obronnych; pozycje te

będą

wojsze-

obwarowane

nie tylko okopami, lecz i zasiekami ... ". Za najistotniejszy czynnik

w takiej wojnie

była

w sposób rewolucyjny na tak-

przewidywał, że

wojennych ..

wojny

Słusznie sądził, że

Zbytnio przesadna

wojnie europejskiej,

działań

regiem walk toczonych

walki.

wpłynie

przy karabinach dzisiejszych

sposobu prowadzenia ny

dz iałań.

przyszłej

wojskowej. Bloch

dzenie do uzbrojenia broni maszynowej

sześciotomo­

zwycięstwa

morale wojsk.

30

Pierwsza wojna

światowa

(1914-1918) wbrew przewidywaniom i obliczetrwała

niom teoretyków i planistów wojskowych, że

wojny

pomiędzy

się zwycięstwo gnięcia

państw są długotrwałe

staje

w wyniku jednego uderzenia, jednej bitwy generalnej. Do

osią­

napoleońskie rozbić

zajmowały

fronty

ciągłe, długości

stała si ę głęboka, składała się względem inżynieryjnym.

przekształc iła się

wąskich

ganizując obronę przełamania

ani

środków.

zdolnych do reagowania na

wojnę,

dla

pozycyjną.

kilometrów. Obrona

dobrze rozbudowana pod

rozwiązać

odcinkach frontu.

rubieżach.

Nie

było

każdym

na stanowi w rozwoju nauki wojennej w niej motor

rabin maszynowy,

problem

za

pomocą

Okazało się

osiągnięcia

wielkiej

nych. Armie, jak nigdy

frontu.

ilości

wojenne

Przyniosła

jednak,

szyła się liczebność , wzrosło

że

ostatecznego celu

więc było rozwinięcie

z

zagrożonych

często

całą epokę.

kierunków. Pierwsza woj-

Po raz pierwszy

w uzbrojeniu wojsk).

techniki, amunicji i innych

rozwinęły się

bogate

środków

od gospodarki ,

material-

zwiększyła się

na ogromnych przestrzeniach,

doświadczen ia

Zmieniła się

nasycenie

istotną rolę

maszynowy okres wojen, gdzie ka-

zdobyły trwałą pozycję

cji wojsk, sztuki operacyjnej i taktyki.

zma-

wyrwy w systemie obrony, or-

Konieczne

dotąd stały się zależne

żywotność. Działani a głąb

i samolot

przeła­

jeszcze szybkich i ruchliwych odwodów,

(zaczął się właściwie

czołg

wymagała

wszerz i w

go

w

taktycznego w operacyjne, ale do wykonania tego zadania

było już sił

Wojna ta

była

zamykał powstałe

na kolejnych

tysięcy

pojawił się więc

Usiłowano

przełamanie było niewystarczające

operacji. Przeciwnik szybko

ich

przeciwnika i zakończyć

wielu

Przed dowódcami

sowanego ognia artylerii na

odegrał

metody wojny, obliczone na to,

z wielu pasów,

mania tak zorganizowanej obrony.

nie

szereg wiel-

swoje znaczenie. Wbrew twierdzeniom teoretyków i rachubom sztabów

generalnych, wojna z manewrowej szybko

takie

i

było przeprowadzać

jednego celu strategicznego trzeba

aby jednym zdecydowanym uderzeniem

Wojska

Wykazała,

niemożliwe

koalicjami silnych

kich operacji . W taki oto sposób

strac iły

ponad cztery lata.

środkami

w zakresie organiza-

organizacja dywizji (zmniejogniowymi),

zaś

podstawo-

31

związkiem

wym

frontowy

taktycznym

związek

W okresie

międzywojennym wśród

form wojny. Byli

zbliżony

dzie

miała

uwagę

(najwięcej

i tacy

kolejna wojna

manewrowe.

się uzupełniające

wojny tota lnej). z drugiej

zaś

był

przełamanie

pogląd, że

-

przywrócić

charakter jak najbar-

działań

sposobu

statycznych, coraz

większą

czołg),

które

manewrowy charakter wypowiadał się

wojna

miała być

działań.

armię wyposażoną

Według

Fullera (Tanks in the

wysoce manewrowa ,

(pisał

zaś główny

składających się

" ... teraz

wierzę

w

w maszyny, która wymaga

odszedł

walki (" ...

narzędzie

błędem

mało

waleczność,

ludzi i błyska­

jej te

zme-

rozwinął

Fullera zaś

było

niedo-

przecenianie

walki, czyli uzbrojenie, jeśli tylko

odpowiada wymaganiom sytuacji, stanowi 99 procent dowodzenie, kierowanie,

z oddzia-

wojnę

Poglądy

i znaczenia nauki wojennej, z drugiej

środków

czyn-

od koncepcji wygrywania wojny

przez staczanie jednej walnej bitwy. Zasadniczym człowieka

armii,

przyszłej

w sprawie charakteru

Przewidując krótkotrwałość działań , zakładał

w pracy "On future Warfare", gdzie

zwycięstwa.

Strategia,

dyscyplina, zaopatrzenie, organizacja i

wszystkie moralne i fizyczne atrybuty wojny nic nie przewagą

liczebności

Jednym z pierwszych

wiczny charakter (The Foundation of the Science of War).

roli technicznych

miały odrodzić

trzy teorie wzajemnie

z jednej strony zmniejszenie

w wojskach zmechanizowanych,

narzędzi'}.

cenianie roli

bę­

Poszukując

walki (samolot,

i zmotoryzowanej piechoty

w

rozważa­

(teoria wojny pancernej, teoria wojny powietrznej oraz teoria

przyszła

chanizowaną,

pozycyjnych

ewentualna wojna

Największą popularność zdobyły

Miały zapewnić,

widział

łów czołgów

silnych

jednak

gen. John F. C. Fuller (1878-1966).

Great War) ,

nik ruchu

na

we Francji) , którzy w swoich

armie od

środki

teoretyków wojskowych, który wojny,

dominowały

charakter manewrowy, koalicyjny oraz totalny.

zwracano na nowe

działania

teoretyków wojskowych

światowa będzie miała

Przeważał

do ostatniej.

mogących "uchronić"

i metod

ostatecznie

rozwiązań pozwalających

też

zakładali, że

dziej

uformował się też

korpus,

operacyjny - grupa armii.

tendencje szukania

niach

stał się

znaczą

w porównaniu z

w uzbrojeniu; w najlepszym wypadku warte jeden procent'). Fuller 32

uznawał

dopatrzyć

sił),

(utożsamiana

z manewrem) i zaskoczenie.

celowość,

był

dach swych nie

do

ekonomia

końca

leży usytuować

w

składającej się

Widać więc wyraźnie, że

Przyjmując

walki. Za priorytetowe wiczne, realizowane

określonych

siłami

decydujących rozstrzygnięć

przewidywał działan i a

les de Gaulle (1890-1970).

nadto

śmiałością

jej

skład. Uważał, że

oddziałów

że

miejsca.

pisane

doceniająca wości

czy

błąd

jednak

Poglądy

były

tyły

de Gaulle 'a

w kraju gdzie

nowych

udział

środków

skuteczności działań

Char-

istotę

jej nie

maskowaniem

takiej armii (Le

Proponował

nieco inny

się składać posiadać

oddziały

tylko z

w swym

innych rodzajów

jednostek szybkich, przeznaczo-

przeciwnika i uderzania w najbardziej na l eży

tym bardziej

dominowała

walki,

armii ,

wie-

przeciwnika, a po-

składu

Propozycja

jednostek piechoty, artylerii i

składzie widział

użyciu

się objawiać

umiejętnym

znacznie od koncepcji Fullera.

nych do wychodzenia na dalekie

we,

powinno

pancernych i zmechanizowanych, ale powinna

wojsk. W ich

wrażliwe

zaś

małej

taka doborowa armia wcale nie musi

składzi e pewną ilość

wyposażonych,

wojenne przy

i prowadzeniem w

dynamicznością działań.

na polu

możliwości błyskawicz­

tworzenie takiej

armii uderzeniowej, ale i

przebiegłością

odbiegała

fil de I' epee)

Proponując

w zaskoczeniu. Zaskoczenie

i

Teorię

popierał również płk

lomilionowych armii. Koncepcje armi i zawodowych

zamiarów,

armii za-

działania błyska­

(Gedanken eines Soldaten)

ruchliwych, dobrze wyszkolonych i

nego pokonania przeciwnika,

własnych

stałej

gen. Hans von Seeckt (1866-1936).

szybkich i

uważał

dużą ruchliwością

wojny na-

zasadach. W innej

za utworzeniem

ale stosunkowo niewielkich armii. W przypadku braku

działania widział

poglą­

w

jej (nauki) niezwykle

pisał że pojęcie

procentu) ,

opowiadał się

rozwinął

koncepcją

za

ruchl iwość

z jednostek pancernych i zmotoryzowanych.

armii zawodowych

Opowiadał się

ułamk u

działania,

swoboda

w systemie wiedzy opartym na

z prac (The reformation of War) wodowej,

sił,

konsekwentny.

skromną rolę (zamykającą się

tylko

jednak

takich zasad, jak: koncentracja (rozumiana jako Clausewitzowskie

zmasowanie

małych

możemy się

istnienie zasad sztuki wojennej. W jego pracach

i gnorująca

uznać

za

postępo­

doktryna wojny pozycyjnej, nie zasady

aktywności ,

zaczepnych. Doktryna

manewro-

świadomie oddająca

33

inicjatywę działań.

przeciwnikowi trzebę trafiły

manewrowych

działań,

do sztabów, wojsk i

organizacyjnych

sił

Mimo,

w wielu krajach dostrzegano po-

jedynie w Niemczech teoretyczne

znalazły

zbrojnych.

że

wojny pancernej austriackiego gen. Lurozwinął

dwiga von Eimannsbergera (Wojna pancerna) rozważaniach

Guderian (1888-1954). W swych

rozwiąza niach

miejsce w koncepcyjnych

Teorię

rozważania

gen. Heinz von

("Die Panzertruppen und ihr

Zusammenwirken mit den anderen Waffen" czy „Achtung! Panzer!') jako główne

lansował

zasady sztuki operacyjnej

skoczenie i

aktywność .

Dynamiczne uderzenia samodzielnych

cernych i zmechanizowanych powinny wicznej. Guderian

śnie duża ruchliwość współczesnych

pancerne, które cyjną,

był

zaciskając

wojsk pancernych

pancerne

przeciwnika

kleszcze

Rzecznikiem wojny

błyskawicznej był też

całego

twórczości

okresu jego

w

że

u niego

w latach trzydziestych nie

a nawet

do

działa ń

w

uważał , iż należy opracować

nowym

środkom

walki, a nie

było użycie

ograniczać się

W

rozważaniach

swych

popełniał

warun- gen.

i

zasadniczą

kolejną zaś

zasadniczy

tylko do

poglądy dotyczące

(pierwszą

armii powietrznej w masie,

jej

nowe zasady sztuki

nieprzyjacielowi najcięższych strat w najkrótszym czasie) nie dostrzeżone.

Traktował

sprzyjaj ących

wniosków z poprzednich wojen. Nowatorskie

Douheta

ciągu

Dopuszczał moż­

obronnych.

podjęcia

zasad i sposobów prowadzenia wojny powietrznej sadą

opera-

uważał już

zaczepnych. Autor rozprawy "Panowanie w powietrzu"

odpowiadające

wyciągania

prowadzenia

przejściowe, przygotowujące

Giulio Douhet (1869-1939) wojennej,

przestrzeń

pewną "modyfikację"

liwość,

działań

w kliny

Basil Henry Liddell - Hart. W

manewrowych za jedyny sposób prowadzenia walki.

kach

czołgów

poprzez dwustronne oskrzydlenie.

działań

jednak jako

wła­

zapewniała możliwość

wychodziły

się zauważyć

do tego,

konieczność

błyska­

wojny

(The Decisive Wars of History, Dynamie Oefen-

ce, The Oefence of Britain) daje poglądów, prowadzących

za-

pan-

zaskoczeniu. Jego zdaniem, to

autorem koncepcji grupowania

miażdżąc obronę

związków

stanowić główny środek

dużą rolę przypisywał

zaskoczenia. Guderian

użyci e czołgów,

zmasowane

za-

- zadanie

wszędzie zostały

błąd ,

nadmiernego

absolutyzowania walorów bojowych ówczesnych samolotów. Nie ulega

wąt-

34

pliwości, że gwałtownie rozwijające się możliwości

(głębokie

prowadzenia walki

walczących

" ... nowe zasady sztuki wojennej nie

uzupełniają

stare, a

przeszłość

nic nie daje

rzenia wszystkiego od nowa", dotąd

nie

przyszłości,

było

stwarzało zupełni e

wojsk), ale twierdzenie,

lecz

przyszłość

albowiem

Lotnictwo

żaden

zwycięstwo

przyszłej

w

twa. W okresie

wojnie

i absolutnie

mogło się przyczynić

mogło być osiągnięte

do wywal-

decydujących

można się zgodzić

sposób nie

wymaga two-

posuniętą

czenia panowania w powietrzu, jako jednego z czynników sukcesie w walce, ale w

że

całkowicie przekreślają

nie tylko zbyt daleko

potwierdzoną hi potezą.

nowe

rozpoznanie, uderzenia na rejony

wsparcie

koncentracji ,

bezpośrednie

lotnictwo

z

tylko przy

o

poglądem , że użyciu

międzywojennym znaczną popularnością cieszyła się

lotnic-

opraco-

wana przez gen. Ericha von Ludendorffa (1865-1937) teoria wojny totalnej

(Der Totale Krieg) .

Według

wić miała "zwartość

zaskoczenie. To jęcie

na czas

wagi

sił

lądzie, czebną

i

Ludendorffa

główną zasadę

istotną uznawał również

duchowa narodu". Za niezwykle

właśnie

zaskoczenie

miało uniemożliwić

środków

w

ogniową

decydującym

punkcie,

pisząc że

a

więc

ciężkości,

punkt

i

uderzyć

ciela w takim kierunku, który zwycięstwo nad nim

Bez wątpienia li Jej ogromny

zasięg

wywarły

znaczenie prze-

"Sztuka dowodzenia - na stworzyć przewagę

w słaby punkt nieprzyja-

przekształci

w jego klęskę".

przestrzenny,

ogromny

szybkość działań,

różnych

wpływ

na

znaczny czasowy roz-

warunkach klimatycznych, porach

sztukę wojenną. Pozwolę się odnieść

jedynie do kilkunastu najistotniejszych wniosków. Szybkie tempo związane

z

wysoką ruchliwością

cerna, artyleria),

spowodowało

na przygotowanie operacji. dłowość,

w

która

li-

wojnę światową można nazwać wojną zmechanizowaną.

mach operacji prowadzonych w dnia i roku,

przeciwnikowi pod-

środków przeciwdziałania. Podkreślał również

w powietrzu czy na morzu - polega na tym, by

i

wojny totalnej stano-

oddziałuje

wojsk i ich

siłą rażenia

(lotnictwo,

działań,

broń

pan-

systematyczne skracanie czasu potrzebnego

Tendencję tę należy uznać

w dalszym

ciągu

i

jako

obiektywną

będzie oddziaływać

miarę zwiększania s i ę siły środków rażenia ,

ich

w

prawi-

przyszłości ,

szybkości , celności

i dano-

35

śności.

li wojna

nowią jedność

światowa potwierdziła również zasadę, że zaangażowane były

(w wojnie

wszystkie

front i zaplecze sta-

sił państw:

polityczne,

ekonomiczne, naukowe, kulturalne i militarne). Wzrost liczby informacji i problemów, które

na leżało przedyskutować

dowódca Uak nigdy

dotąd) potrzebował

Cechą charakterystyczną

go. fakt,

że

w

dzenia,

związku

współdziałanie

Możliwość

rozwoju sytuacji.

rozśrodkowanie

wojsk

zniszczyć ; ruc hliwość,

szczebli

zmniejszała wrażliwość

i lości

sił,

ich

łanie,

ilość

niezbędnych

informacji

rektywy, rozkazy i lub

doci erały

zwala

do

również spojrzeć

Były

późno .

to

siłach

materiałowe

i

do

i

współdzi a­

działań

wojsk oraz

decyzji, które

musiały być

przekazane do wojsk w formie

wojsk

po drodze i nie

innymi:

je bardziej

własnych

wojsk

dążenie środkach;

w pracy szta-

powodowały, że

docierały

Ocena operacji i bitew li wojny

między

musiał

zorganizowane-

wzajemne ich

na wiele kwestii , które musieli

przewagi nad przeciwnikiem w planowanie walki , jej

powzięcia

następnie

zarządzenia "grzęzły"

o wiele za

sztaby i wojska.

położeniu

nieokreśloność położenia

i

o

sto-

sprowadzała się

stały się przyczy n ą opóźnień

rozkazów i wytycznych dowódców, Szybkość działań

się

wymagało

czyniła

należycie

i skoordynowanie. Wysokie tempo

zebrane z pola walki, opracowane i

bów.

obrony

oraz i

celów i

efektywności decydowało również

uzupełnianie

ogromna

ruchliwości

możliwościach

go systemu informacyjnego o

dowo-

wymagało

dowodzenia

celów, które nieprzyjaciel

Efektywność środków

przeciwnika. O ich

ośrodków

pozwalał zachować zdolność bojową;

manewru i

odpornymi na zniszczenie). i jakośc i posiadanych

do

obrony (aktywny system obrony powietrznej ,

miało zwiększyć liczbę

która

płynącej

zaskoczenia ze strony przeciwnika

miał zapewn i ć swobodę

światowej był

we wzajemnym, szybkim informowaniu

środków

sowania szerokiej gamy który

informacji

poszczególnych

rzetelności

przede wszystkim

wsparcia informacyjnego i decyzyjne-

dowodzenia w okresie li wojny

ogromną ilością

z

rozstrzygnąć , powodował, że wyższy

i

do adresata

światowej

rozwiązywać

do uzyskania

dy-

po-

dowódcy,

decydującej

staranne przygotowanie i

i techniczne zabezpieczenie ;

umiejętność

uzyskania zaskoczenia ; problemy maskowania operacyjnego i taktycznego czy wybór kierunku

głównego

uderzenia ; staranne

materi ałowe

zabezpiecze-

36

Jakże

nie operacji powietrzno - desantowych i desantowo - morskich. były doświadczenia środków gnąć

bolesne

tych, którzy nie potrafili dostrzec rozwoju nowoczesnych rozwiązaniom ,

walki i ufnie wierzyli i zaufali

które

sukces w poprzedniej wojnie. Jako swoiste memento

pozwoliły

im

osi ą­

brzmią dziś słowa

mniej znanego francuskiego pisarza woj skowego F. Kulmana, który w marcu 1940r. (a

więc

po

doświadczeniach

wrześniowej

kampanii

"Forsowanie Renu przez wojska niemieckie wymaga łego

środków

przygotowania, ogromnych

sięg działania współczesnej

przeprawę

broni i jej

szeroką rzekę

przez

Słowa

mieccy nie Renu,

zaś

zdążyli 11

ich

nie

z wielkim ryzykiem. Za-

ilość, większa niż

przedtem, utrudnia

i ataki mające na celu uchwycenie przyczółka.

W obecnych warunkach forsowania Renu można rczywych walk'.

równocześnie długotrwa­

wiąże się

i

pisał:

w Polsce)

wymagają

p rzeczytać

dokonać

tylko w wyniku upo-

komentarza. Widocznie dowódcy nie-

i "mimo wszystko" pisał

wojna straconych okazjl' (jak

przystąpili

A. Goutard)

do forsowania

trwała niespełna

miesiąc.

Operacje

sił lądowyc h

dzisiaj to przede wszystkim

działania

wielowymia-

rowe i nieliniowe. Charakteryzuje j e szeroko rozumiana integracja precyzyjne

oddzi aływanie , równoczesność

współczesnych działaniach

operacji. Bez

ognis kowość.

wiele tych cech

Oto

wiodące

możemy

po l egającej

racyjnej , co w

prowadzone zgodnie z

na ogniowym

połączeniu

koncepcją

obezwładnieniu

i izolowaniu wojsk w

ze zdecydowanymi uderzeniami silnych

sprawiło , że cały

zdezorganizowany, zanim jeszcze lotnictwa znaczne straty wojsk

lądowych

osi ągnięcie

system obrony Iraku

rozpoczęto działania

poniosły również

sprzymierzonych

powodzenia operacj i

irackie

mogła trwać

lądowej

11

działania

bitwy powietrzno -

wojsk pancernych i zmechanizowanych (wspartych lotnictwem lotnictwem taktycznym)

cechy

dostrzec w

podczas wojny w Zatoce Perskiej. To podczas tej wojny

sił lądowych były

wej ,

wątpienia

i

działań,

na

głębi

lądo­

ope-

zgrupowań

sił lądowych

i

został poważnie

lądzie.

Od

siły lądowe, stąd

uderzeń

operacja

jedynie" 1OO godzin. Samo

uwarunkowane

było

przede wszyst-

37

ścisłym współdziałaniem pomi ędzy siłami lądowymi ,

kim

powietrznymi i mor-

skimi . (zwłaszcza

Analiza ostatnich konfliktów

wojny w Zatoce Perskiej) zmusza nas powiązanie

do nieco nowego spojrzenia na wzajemne działań

pozycyjnych i manewrowych (klasyczne

pozycyjnej czy manewrowej wydaje Jeśli

w wielu konfliktach po li wojnie

chowanie pewnej równowagi

klasycznej formy trójnym,

biorąc

głęboko

uwagę

oskrzydleniu. Zanim jednak trwałość

tyłach

cjatywie.

jeszcze za-

działań,

to podczas

Podczas pokonywania

urzutowanej obrony irackiej nie uciekano

manewr pionowy rozpoczęto

oddziaływaniem

sił

(na

natarcie, w sposób znaczny naruszono (długotrwałym,

lądzie,

nieprzerwanym i Wyraźnie

Aktywność będzie wymagała

świadczy też

łań

za

może

wszelką cenę . Aktywność sił

się

bez

wątpienia

o ini-

jeszcze szybszego, racjonalnego re-

stosowania manewru ogniem i uderzeniami wojsk, Inicjatywa nie

daje

morzu i w powietrzu). Wysadzenie

desantów powietrznych i morskich

lądowym .

do

powietrzno - desantowych)

agowania na wszelkie zmiany w sytuacjii operacyjno - taktycznej,

wietrzno -

się

w podwójnym (nawet po-

elektroniczno - ogniowym).

wyróżnić równoczesność działań

na

operacji obronnej

się zauważyć

obiema formami

systemu obronnego przeciwnika

zmasowanym

daje

przełamania , szukając rozwiązania

pod

form

coraz bardziej anachroniczne).

światowej

pomiędzy

wyróżnianie

dominował j uż wyraźnie .

„Pustynnej burzy" manewr dobrze umocnionej,

się być

różnorodnych

jednak

zwłaszcza

oznaczać

ciągłego

w wymiarze po-

prowadzenia dzia-

przejawiała się również

sprzymierzonych

w „przygotowaniu" odpowiednio warunków terenowych, w których realizowana była

operacja „Pustynna Burza". Warunki te

zostały

wybrane przez

cyjne, a nie narzucone im przez przeciwnika. Bardziej gana

będzie

zimna kalkulacja,

(wyrażające się

rozsądna

środków rażenia, najważniejsze

ny w

oddziaływaniu

działaniach, ciągłym

działanie

informacyjnym na

i skutecznym

wykonywaniu manewru i przenoszeniu

koali-

dotychczas wyma-

ocena, celowe i racjonalne

przede wszystkim w trafnym

przeciwnika, uprzedzaniu go w

niż

siły

używaniu

głównego wysiłku

na

kierunki. Coraz bardziej dynamiczne pole bitwy wymusza zmia-

podejściu

do tworzenia odpowiednio mobilnych

zgrupowań. Każde

z nich

38

powinno

być

prowadzić działania

na tyle samodzielne, aby móc

strzeni operacyjnej i

reagować

na

każdym,

całej

na

prze-

zagrożonym

dowolnym kierunku,

przez przeciwnika. Nowa

jakość

alicyjnych dla cydujących

nia, daleki

przejawiała się

zasady zmasowania osiągnięcia

i

manewrowość

przełamuj ących, pojawiła się

tylko na rzeń

lądzie,

do

systemów technologicznych wojny nowego

nowa, obszerniejsza wymiarowo forma. Jej sens

osiągnięcia

lądowych ,

zaplecza i rozbicie go

zdecydowanej przewagi nad przeciwnikiem nie

izolacji

sił prowadzących działania

częściami. Wielowymiarowość

opanowania „sztuki" prowadzenia

przeciwnika (czyli od

uderzeń

ale i w powietrzu (eterze) , prowadzeniu kombinowanych ude-

powietrzno -

będą wymagać

ko-

wykorzystywało szybkość działa­

typu. W miejsce jednowymiarowych, pancerno - zmechanizowanych

sprowadzał się

sił

technologicznej przewagi nad Irakijczykami (na de-

kierunkach uderzenia) , szeroko zasięg

w tym, że dowództwo

sił głównych ,

umiejętności

i

niejednolitość

działań

prowadzenia walki w

w

głębi

wychodzenia z

działań

dzenia z jednego rodzaju

okrążenia) ,

operacji

ugrupowania

długotrwałym

w izolacji, z przemieszanym ,,frontem", w

uwzględnieniem umiejętności

od rezerw i

oderwaniu

okrążeniu

i z

szybkiego przecholądowych

w inny, prowadzenia powietrzno -

rajdów, blokowania linii komunikacyjnych przeciwnika i jego stanowisk dowodzenia. Nowe formy i sposoby koncentrowania nia nowego

podej ścia

do problemu

określania

W niektórych przypadkach celowym stanie rejonu koncentrowania nowić będą

wysiłku

nie pozycje i

- coraz

rubieże,

wysiłku wymagają

poszukiwa-

głównego

uderzenia.

kierunku

się określenie

nie tyle kierunku, co

częściej środek ciężkości

a zgrupowania ogniowe

obrony sta-

(różnego

rodzaju) ,

rozmieszczane na znacznych przestrzeniach. Wojna w Zatoce Perskiej

potwierdziła wzrastającą rolę

zaskoczenia. Bez ukrycia bowiem przed przeciwnikiem zaangażowanych

do tego

sił

i

środków

trudno

własnych

będzie myśleć

cesu w walce. W ani jednej z poprzednich wojen nie różnorodnych

znaczenia czynnika

było

zamiarów i

o uzyskaniu suk-

zastosowanych tylu

(politycznych, dyplomatycznych, operacyjno - taktycznych czy

technicznych) sposobów

działań, mających wprowadzić

w

błąd

przeciwnika co

39

uderzeń ,

do czasu, miejsca i sposobów wykonania tym

rolę odgrywała

przeszłości będzie

dokładne

sił

środków

wództwo koalicyjne irackie). Niezwykle

Należy

międzynarodowej

Niemałą rolę

osiągnięc i u

w

(dostarczały

znaj ąc

rozlokowanie wojsk irackich, dowyprzedzając działania

decyzje,

istotną rolę odgrywało wywoływanie zakłóceń

radiowych,

rozkazów w radiowych sieciach dowodzenia prze-

pami ętać

i znacznych

techniczne praktycznie stanie kluczać

w

przeciwnika i realizowanych przez nie-

podejmowało właściwe

jednak

niż

działań przejawiać się

rozpoznania kosmicznego

położeniu

- doskonale

fałszywych

przekazywanie

w

niestosowanych rodzajów uzbro-

walki radioelektronicznej.

informacji o

przedsięwzięciach

ciwnika.

wcześniej

należy przyznać środkom

wyczerpujących

Ważną

maskowanie operacyjne. Innego wymiaru

we wprowadzaniu do walki

zaskoczenia

w tej.

na pozorowanych kierunkach przygotowywa-

nabierze zaskoczenie techniczne. Precyzja

jenia, amunicji i

go

właśnie

dezinformacja w prasie, „obróbka psychologiczna", de-

monstracyjne koncentrowanie nego uderzenia,

co

o tym,

że

przy

powiązanii ach się

zacieśniającej się współpracy

kooperacyjnych - zaskoczenie

coraz mniej realne. Nie

takich przypadków, jednak

należy

je

postrzegać

można

jednak wy-

jedynie jako zasko-

czenie taktyczne. Wojna w Zatoce może

skutecznie

udowodniła , że

przewaga technologiczna jednej strony

zminimalizować przewagę

uzbrojenia drugiej.

Siły międzynarodowe ,

ilości związków

ustępując

środków

liczby dywizji ogólnowojskowych oraz przewyższali

w

powiązan i u

ze

sztuką

dowodzenia

aż

nadto

rzy. W czasie prowadzenia analizy i oceny cych w operacji stron wskaźniki

uzbrojenia,

planowanych tywności,

Irakowi pod

względem

artyleryjskich, wielokrotnie

go w zakresie supernowoczesnych rodzajów uzbrojenia (abso-

lutna przewaga w systemach broni precyzyjnego w

taktycznych i

działań

należy mogące

dużym

uzbrojenia

rekompensowała ilość żołnie­

potencjału

przede wszystkim w

rażenia). Jakość

stopniu

bojowego

położyć

uczestniczą­

na technologiczne

przesądzić

z góry

rezultat

wojennych. Wojna technologiczna wymaga wysokiej ak-

konsekwentnego masowania

sił

i

środków

(gotowych do wykonania

40

uderzenia),

sprawności

działań,

czenia

manewru,

współdziałania ,

sprawnego dowodzenia.

Jeśl i

w dotychczasowych wojnach

niała

taktyka (zsumowanie

uwzględnieniem

sce

przypadło

działań

wiodącą rol ę

elementom strategicznym i operacyjnym, reprezentowanym

operacji , nie

były

bezpośredniego

co prawda

decydowały

nowych warunkach przestaje cięstwa.

speł­

wykorzystania artylerii i lotnictwa), to obecnie naczelne miej-

rakietowe. Prowadzone

stanowiły jądro

w rozbiciu przeciwnika

wojsk pancernych i zmechanizowanych, z

przez lotnictwo strategiczne, taktyczne i środki

wszechstronnego zabezpie-

być

działania

wsparcia , jak

również

taktyczne, ale nie one

o jej przebiegu i rezultatach. Bitwa w

jedynym sposobem zapewnienia sobie zwy-

Decyduje o tym raczej nowe rozmieszczenie

sił

w

ramach wojny

technologicznej , w której dowództwo szczebla strategicznego i operacyjnego , mające

broń

w dyspozycji

ność , umożliwiającą pewniają

precyzyjnego

zadawanie

rażenia ,

decydujących

zyskuje

choć

samodziel-

strat przeciwnikowi, które za-

sukces operacji. W ten sposób wzrasta

i sztuki operacyjnej,

znaczącą

nie daje to podstaw by

zależność mówić

taktyki od strategii

o jej zaniku. Taktyka

jako sztuka wojenna nie umiera, ale jej znaczenie w nowych warunkach w sposób zdecydowany Początek

turze

sił

zmienia.

wieku wymaga

zbrojnych,

technicznego

się

równi eż

przeanalizowania priorytetów w struk-

współzależności pomiędzy

wyposażenia ,

problemów

typami a rodzajami wojsk, ich

związanych

z dowodzeniem operacyj-

nym i taktycznym, zabezpieczeniem i wyszkoleniem stanów osobowych, stawianiem nacisku w dziedzinie przygotowania wojskowego na parametry jakościowe

-

profesjonalizację

oraz przezbrojenie jej w

nowocześniejsze

rodzaje

uzbroj enia i techniki bojowej (wg zasady ,)epiej mniej, ale lepiej").

ZAKOŃCZENIE 41

Nie ulega

wątpliwości, że

zasady sztuki wojennej uznajemy jako katego-

rie w swym wymiarze historyczne. Ich „ historyczność" to przede wszystkim czas ich funkcjonowania . odłączną część.

w

Przedstawione

różnych

wojennej w

for mułowa niu

Pojawiły się

z wojnami i do dzisiaj

przykłady różnego form ułowa nia

epokach historycznych, wykazują ich

przytoczonych zasad

świadczeń przeszłości, lały

im na

formułowanie

sad sztuki wojennej. są

jednak

też względu

również zmianę

ność

też uzupełnianie

wyrażania ,

sownie do

zmiana

treści

zasad polega

a co do ich

podkreślić, że

nież, że

niektóre stare zasady

czasami

zupełn ie tracą rację

Różni

przemyślenia

myślowych

określonego

wyłącznie

to

będzie

na

pozwa-

teoretyków, lecz

i praw walki zbrojnej.

zasad sztuki wojennej. Z

prawa

pociąga

wypływają.

względnej niezmienności

ona zawsze

ulegać

gruntownie

sobą

za

Niezmienformy

zmianom, sto-

warunków prowadzenia woj ny. Zdarza zmieniając

do-

zasady sztuki wojennej nie

któregokolwiek prawa wojny

treści,

zmieniających się

kurczowo zasad

dotychczas znanych za-

określonych prawidłowości

zasad walki, które z

wieczność

i

efektem

studia i

stanowią obiektywną podstawę formułowania

To one tego

są

się

wodzowie i

głęboką znajomością współczesności ,

nowych lub

Należy

Własne

jedynie rezultatem dowolnych spekulacji

przede wszystkim

ich

poparte

zasad sztuki

wskazują, że doświadczeni

przez ich poprzedników.

ich nie-

zmie nność. Różn ice

powszechnie uznani teoretycy sztuki wojen nej nie trzymali sformułowanych

stanowią

się

rów-

treść, zmieniają formę ,

a

bytu.

autorzy, na przestrzeni wieków,

formułowali różne

zestawy zasad

zależności

od autora i za-

sztuki wojennej. Liczba tych zasad jest rozmaita, w

stosowanej przez niego metody badania . Klasyczna lista clausewitzowska zawiera ich ność

dziewięć:

sił,

prostota, zaskoczenie, jed-

dowodzenia, ubezpieczenie, natarcie i manewr.

takie zasady, jak: siłku

w

wej,

zgodność

da

zmasowanie, cel, ekonomia

mobilność

decydującym

działania ,

i wysokie tempo

miejscu i czasie,

działań ,

aktywność ,

skupianie

zachowanie

celu z konkretnym warunkami sytuacji,

rozpoznanie,

Pojawiały się również głównego

zdo l ności

współdziałanie ,

wy-

bojo-

swobo-

dynamiczność działań, nieszablonowość , szybkość

42

działań ,

napięcie sił, jednoczesność działań, jedność działań,

skrajne

siłami ,

pieczenie operacji, swoboda dysponowania wość ,

wysiłku, synergiczność, gotowość

koncentracja

W regulaminach innych zasad: działań, osłonę

sił

zbrojnych wielu krajów

elastyczność,

wojsk,

działania

widać , j uż

ekonomia

sił,

(inicjatywa), zachowanie sły

powiedzieć ,

zdolności

siłach

podkreśliłem)

bojowej wojsk czy swoboda

właściwie

do

stałego

państw

rech: przewaga, ekonomia ka to jedynie z

przywiązania

sił,

do

są

uro-

do dzisiaj w

wyróżnienia

działania.

zaskoczenie i swoboda

do tradycji, nie

aktywność

działania

obowiązują

osobiście ograniczę się

-

przewaga,

kanonu zasad sztuki wojennej ,

przez wi ększość teoretyków i dowódców, i

zbrojnych w ielu

które z owych „zesta-

(manewr) , zaskoczenie,

manewrowość

na przestrzeni wieków

wyróżniane

wysiłków.

koncentracja

sama lista przytoczonych tu (wybiórczo) zasad jest niezwykle

najlepiej dobrane. Pomimo tego, że Uak sam

celowość,

wsparcie dowodzenia i

jedność wysiłków,

urozmaicona (46). Trudno jednoznacznie wień" są

szereg

ofensywne, zabezpieczenie logistyczne, my-

lenie, zdecydowane dowodzenie, Jak

morale, odwody.

możemy również spotkać

ciężkości, ciągłe

punkt

ruchli-

bojowa , przewaga, ma-

działań, ciągłość działań,

skowanie, zdecydowany charakter

sił,

koncentracja

zabez-

czte-

Nie wyni-

one bowiem w polskiej sztuce

wojennej zestawieniem nowatorskim (eksponowano je szczególnie w okresie międzywojennym),

ale przede wszystkim z

założenia , że

w ich

treści zm ieścić

można całą gamę pozostałych. Współcześn i e,

znaczenie zasad sztuki wojennej nie maleje. Wprowa-

dzanie coraz nowszych duje tym bardziej

środków

potrzebę

walki (o

dostosowania

dużej się

do

precyzji i sile

rażenia)

określonych reguł postępowa­

nia. Niezwykle istotne jest szybkie przyswajanie i energiczne praktyki wszystkiego co nowe, co rodzi stępu

się

podczas wojny pod

naukowo - technicznego, w wyniku pojawiania

Należy popierać twórczą inicjatywę

prowadzenia

działań, wypracować

przeciwnikowi) taktyczne chwyty, ginalnych

powo-

się

wdrażanie

do

wpływem

po-

nowego uzbrojenia.

w doskonaleniu sposobów przygotowania i i

stosować

uczyć

najbardziej efektywne (nieznane

dowódców stosowania

rozwiązań. Ważna będzie umiejętność

śmiałych,

ory-

wprowadzania przeciwnika w

43

błąd ,

narzucania mu swojej woli,

dążenia

do

osiągnięcia zwycięstwa

kosztem

jak najmniejszych strat (przede wszystkim w ludziach).

44

BIBLIOGRAFIA SELEKTYWNA TEMATU 1. Arciszewski-Rola S., Sztuka dowodzenia na zachodzie Europy, Warszawa 1934. 2. Beaufre A. , Strategia

działa n ia,

Warszawa 1971.

3. Chacha B.,

Rozważania

o taktyce, Warszawa 1982.

4. Chacha B.,

Rozważania

o sztuce operacyjnej, Warszawa 1984.

5. Clausewitz C., O wojnie, Warszawa 1958. 6. Feret S. , Polska sztuka wojenna 1918- 1939, Warszawa 1972. 7. Foch F., Zasady sztuki wojennej, Warszawa 1924. 8. Gabriel R. , Metz K. , Krótka historia wojny, Warszawa 1993. 9. Heisbourg F. , Wojny, Warszawa 1998. 1O. Howard M. , Wojna w dziejach Europy, Warszawa 1990. 11. Huzarski M. , Zagadnienia taktyki wojsk

lądowych , Toruń

1999.

12. Jomini H. , Zarys sztuki wojennej, Warszawa 1966. 13. Keegan J. , Historia wojen, Warszawa 1998. 14. Knetki J. , Zasady sztuki wojennej w teorii

praktyce wojskowej, Warszawa

2000. 15. Koziej S., Teoria sztuki wojennej, Warszawa 1993. 16. Liddel - Hart B., Strategia.

Dzia łan i a pośrednie,

Warszawa 1959.

17. Ludendorf E., Wojna totalna, Warszawa 1959. 18. Mossor S., Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny, Warszawa 1986. 19. Nowikow S. , Manewr w walce ogólnowojskowej. 20. Nożko K. , Walka o

przewagę,

21. Nożko K. , Zagadnienia

22.

Nożko

Warszawa 1985.

współczesnej

K. , Zasady

sztuki wojennej, Warszawa 1973.

współczesnej

sztuki wojennej w systemie

obronnym RP, Warszawa 1991. 23. Orzechowski J., Dowodzenie i sztaby, Warszawa 1974. 24. Podstawy sztuki wojennej, wyd. AON, Warszawa 1993. 25. Poksiński J., Sztuka wojenna

konfliktach po li wojnie 26. Regan G. ,

Błędy

sił

zbrojnych w wojnach lokalnych i ważniejszych

światowej ,

Warszawa 1997.

militarne, Warszawa 1992.

45

27. Sawkin W. , Podstawowe zasady sztuki operacyjnej i taktyki, Warszawa 1974. 28. Ścibiorek Z., Wojna czy pokój?, Warszawa 2000. 29. Ścibiorek Z., Kaczmarek W., Przyszła wojna . Jaka?, Warszawa 1995. 30. Sikorski J. , Polskie

piśmiennictwo

wojskowe od XV do XX wieku, Warszawa

1991. 31. Sikorski J. , Zarys historii

wojskowośc i

powszechnej do

końca

XIX wieku,

i. Warszawa 1972 32. Sikorski W., Przyszła wojna, Warszawa 1936. 33. Skibiński F.,

Rozważania

o sztuce wojennej, Warszawa 1990.

34. Strasburger O., Zasady sztuki wojennej, Warszawa 1996. 35. Sun - Tzu, Sztuka wojny, Warszawa 1994. 36.Wiatr M., 37.Wiatr M. ,

Między strategią Kwećka

a

taktyką, Toruń

1999.

R. , Sztuka wojenna lat

dziewięćdzi esiątych,

Warszawa

1997. 38. Wyszczelski L. , Historia 39. Wyszczelski L. , Polska

myśli

myśl

wojskowej, Warszawa 2000.

wojskowa 1914 - 1939, Warszawa 1988.

40. Wyszczelski L. , Zarys historii powszechnej

myśli

wojskowej, Warszawa 1986.

41. Zieliński J., O sztuce operacyjnej, Warszawa 1994. Zieliński

42.

J., Zarys teorii sztuki operacyjnej Wojsk

czypospolitej Polskiej, Zieliński

43.

Toruń

Lądowych

Rze-

1998.

J., Zasady sztuki wojennej - operacyjne aspekty, War-

szawa 1994.

WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW

1. 2. 3. 4.

ZASADY ZASADY ZASADY ZASADY

SZTUKI SZTUKI SZTUKI SZTUKI

WOJENNEJ W STAROŻYTNOŚCI. WOJENNEJ W OKRESIE NOWOŻYTNYM. WOJENNEJ W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM. WOJENNEJ PO li WOJNIE ŚWIATOWEJ

46

ZASADY SZTUKI WOJENNEJ W STAROŻYTNOŚCI

JULIUSZ CEZAR [100- 44 p.n.e.] SUN - TZU [400 - 330 p.n.e.]

O WOJNIE DOMOWEJ WOJNA GA LIJSKA

S Z TUKA WOJNY

ZMASOWANIE CELOWOŚĆ DZIAŁANIA

ZMASOWANIE EKONOMIA S IŁ PRZEWAGA ZAS KOCZENIE JEDNOŚĆ DOWODZENIA

TWORZENIE BAZ ZAOPATRZENIOWYCH ZASKOCZENIE JEDNOŚĆ DOWODZENIA MANEWR EKONOMIA S IŁ

WS PÓŁDZIAŁANIE

MANEW R PROSTOTA SWOBODA

DZIAŁANIA

ONOSANDER [I w .. n.e.] STRATEG/KOS SWOBODA

DZIAŁANIA

WSPÓŁDZIAŁANIE JEDNOŚĆ DOWO DZENIA

KSENOFONT [430-355 p.n.e.] ANA BAZA HISTORIA GRECKA

WEGECJUSZ [IV w ..n.e.] ZMASOWANIE EKONOMIA S IŁ CEL JEDNOŚĆ DOWODZENIA WSPÓŁDZIAŁANIE

MANEWR SWOBODA

DZIAŁANIA

KRÓTKIE STUDIUM O ZASADACH SZTUKI WOJENNEJ EKONOMIA S IŁ WYS OKIE MORALE ZASKOCZENIE MANEWR INICJATYWA

1

ZASADY SZTUKI WOJENNEJ W OKRESIE NOWOŻYTNYM

ALEKSANDER SUWOROW [1730-1800] NAUKA ZWYCIĘtANIA

CARL von CLAUSEWITZ [1780-1831] O WOJNIE

ZMASOWANIE CEL EKONOMIA SIŁ PROSTOTA

SZYBKIE ZEŚRODKOWANIE SIŁ ZASKOCZENIE ZDECYDOWANE UDERZENIA SZYBKOŚĆ DZIAŁAŃ GŁĘBOKI

MANEWR

JEDNOŚĆ DOWODZENIA

ZASKOCZENIE UBEZPIECZENIE NATARCIE MANEWR

NAPOLEONBONAPARTE [1769-1821] HENRI de JOMINI [1779 - 1869] ZEŚRODKOWANIE SIŁ

DUCH I MORALE JEDNOŚĆ DOWODZENIA

ZARYS SZTUKI WOJENNEJ

ZMASOWANIE EKONOMIA SIŁ

SZYBKOŚĆ DZIAŁAŃ

MANEWR

MANEWR PROSTOTA

WSPÓŁDZIAŁANIE

WSPÓŁDZIAŁANIE

JEDNOŚĆ DOWODZENIA

SWOBODA DZIAŁANIA ZASKOCZENIE EKONOMIA SIŁ

SWOBODA DZIAŁANIA

ZASKOCZENIE

2

ZASADY SZTUKI WOJENNEJ W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

FERDINAND FOCH [1851 - 1929]

JOHN FULLER [1878 - 1966]

ZASADY SZTUKI WOJENNEJ

KONCENTRACJA CEL EKONOMIA S IŁ ZASKOCZENIE UBEZPIECZENIE NATARCIE MANEWR

EKONOMIA S IŁ SWOBODA DZIAŁANIA SWOBODA DYSPONOWANIA S IŁAMI UBEZPIECZENIE

STEFAN MOSSOR [1896 - 1957] SZTUKA WOJENNA W WARUNKACH NOWOCZESNEJ WOJNY

HEINZ GUDERIAN [1888 - 1954] PRZEWAGA SWOBODA DZIAŁANIA ZASKOCZENIE EKONOMIA S IŁ

UWAGA!

CZOŁGI!

ZMASOWANE UŻYCIE CZOŁGÓW ZASKOCZENIE AKTYWNOŚĆ

WŁADYSLAW

SIKORSKI [1881 - 1943]

PRZYSZŁA

WOJNA

ERICH von LUDENDDORFF [1865 - 1937] PRZEWAGA

SWOBODA DZIAŁANIA ZASKOCZENIE EKONOMIA S IŁ

WOJNA TOTALNA

ZWARTOŚĆ DUCHOWA NAROD ZASKOCZENIE PRZEWAGA

3

ZASADY SZTUKI WOJENNEJ PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

FRANCISZEK SKIBIŃSKI [1889 - 1991]

W.SAWKIN

ROZWAŻANIA

PODSTAWOWE ZASADY SZTUKI OPERACYJNEJ I TAKTYKI

O SZWCE WOJENNEJ KONCENTRACJA WYSIŁKU CEL EKONOMIA SIŁ ZASKOCZENIE NATARCIE MANEWR PROSTOTA SWOBODA DZIAŁANIA JEDNOŚĆ DOWODZENIA

MOBILNOŚĆ I WYSOKIE TEMPO DZIAŁAŃ SKUPIENIE GŁÓWNEGO WYSIŁKU

I STWORZENIE PRZEWAGI ZASKOCZENIE AKTYWNOŚĆ BOJOWA ZACHOWANIE ZDOLNOŚCI BOJOWEJ ZGODNOŚĆ CELU OPERACJI Z REALNYMI WARUNKAMI KONKRETNEJ SYTUACJI WSPÓŁDZIAŁANIE

KAZIMIERZ NOŻKO ZA GADN/EN/A WSPÓŁCZESNEJ SZTUKI OPERACYJNEJ

STANISLAW KOZIEJ TEORIA SZTUKI WOJENNEJ PRZEWAGA CELOWOŚĆ DZIAŁANIA

CEL I CELOWOŚĆ GOTOWOŚĆ BOJOWA ZASKOCZENIE I MASKOWANIE PRZEWAGA

ZASKOCZENIE EKONOMIA SIŁ INICJATYWA MANEWR

WSPÓŁDZIAŁANIE ZEŚRODKOWANIE SIŁ I ŚRODKÓW

SYNERGICZNOŚĆ

W DECYDUJĄCYM MIEJSCU I CZASIE

UTRZYMANIE ZDOLNOŚCI BOJOWEJ

AKTYWNOŚĆ CIĄGŁOŚĆ DZIAŁAŃ

MANEWR STAN MORALNY ODWODY ZABEZPIECZENIE OPERACYJNE DZIAŁAŃ

4