Potwory i ludzie

Elżbieta Husarz, Powieść i wiek XIX. Ewolucja gatunku wobec zmian cywilizacyjnych epoki​, Edytorstwo UJ, I rok SUM

Potwory i ludzie. ​Katedra Marii Panny w ​ Paryżu i C ​ złowiek ​śmiechu Victora Hugo 1.

Katedra Marii Panny​ w Paryżu (​1831​), ​Człowiek ​ śmiechu (​1869)

2.

Cechy wspólne bohaterów: fizyczna deformacja, samotna walka przeciw czemuś większemu (zbiorowości) i bolesna przegrana

3.

Fizyczna potworność (cechy powieści gotyckiej): → ​Gwynplaine, aktor w wędrownej trupie teatralnej w XVII-wiecznej Anglii, ma zdeformowaną twarz (grymas potwornego uśmiechu), jest też aktorem – oddzielenie od „ludzkiego” świata kurtyną → ​Quasimodo, dzwonnik średniowiecznej katedry Notre Dame w Paryżu, jednooki kulawy garbus mieszkający w gotyckiej katedrze, do tego zupełnie głuchy, co wyłącza go z „ludzkiego” świata → dodatkowe odseparowanie: otoczenie potworów – „łącznicy” ​Klaudiusz Frollo (archidiakon, świat katedry–świat ludzi) i ​Ursus (aktor/reżyser, świat teatru–świat ludzi) oraz ukochane: Esmeralda (uratowana przez Quasimodo przed śmiercią, Cyganka) i ​Dea (uratowana przed śmiercią przez Gwynplaine'a, niewidoma sierota, ​ważne:​ imię)

4.

Potwór jest oswojony, żyje wśród ludzi, można go obejrzeć, sam z resztą przychodzi; dodatkowo znajduje się w centrum świata przedstawionego – Quasimodo mieszka w gotyckiej katedrze w średniowiecznym Paryżu, Gwynplaine występuje w teatrze (Anglia, XVII w)

➔ dopóki potwora oddziela od tłumu scena/przedstawienie, jest on hołubiony, podziwiany, jest w centrum zainteresowania, ale nie jako osoba – jako zwierzę, rekwizyt, okaz; zawsze potem następuje odwrócenie sytuacji, ukazanie zmienności ludzi – pokazanie twarzy innej niż ta sceniczna kończy się dla potwora katastrofą, a tą katastrofą jest nie śmierć (to dopiero potem), ale wyśmianie i wyszydzenie (Quasimodo poddany karze pręgierza i Gwynplaine wyśmiany w Izbie Lordów). 5. Wyśmianie to cecha wspólna obu potworów; ​2 sposoby odczytania​: ➔ katharsis – ludzie odrzucają w ten sposób najgorszą część siebie, własne spotwornienie, którego fizycznymi przedstawieniami są właśnie potwory; odrzucenie wynikające ze strachu przed „innym” (kimkolwiek by on był) ➔ potwór jako lud: fizyczna brzydota to piętno poniżenia, bicia, spotwornienie wynikające z głodzenia, pracy ponad siły i ucisku; potwory są też zabawką w ręku silniejszych od siebie – Gwynplaine i księżna Jozjana, która zawiązała z nim romans, ponieważ podobało jej się, że jest straszny i brzydki; jako dziecko został porwany i na polecenie króla okaleczony; Quasimodo:

Archidiakon miał w osobie Quasimodo najbardziej oddanego niewolnika, najbardziej uległego sługę, najczujniejszego psa. 6.

Brzydota jako fizyczne piętno dysharmonii i chaosu, które noszą na sobie główni bohaterowie; jednocześnie podejmują oni jednak heroiczną walkę (Quasimodo z tłumem w obronie Esmeraldy, Gwynplaine z lordami w imieniu ludu) – są połączeniem zniszczenia i wzniosłości, ​łączą więc w sobie piętno destrukcji i potencjał nowego świata​ – są uosobieniem rewolucji

7.

Potwór jest człowiekiem – toczy walkę o coś ważnego, staje w obronie innych albo po prostu kocha i jest przywiązany – w każdym wypadku wykazuje więcej ludzkich uczuć niż otoczenie – władza czy lud

8.

Największą krzywdą dla potworów jest nie ich kalectwo czy to, że są źli albo są wyrzutkami – odrzucenie nie boli, boli śmiech

9.

W obu utworach zostaje ukazana (ważna dla literatury romantycznej) ​ciemność wewnątrz człowieka​; Hugo odbiera odpowiedzialność za zło i potworność (okrucieństwo, nieludzkie zachowanie) losowi, Bogu czy szatanowi i zostawia ją w rękach ludzi.