NR IND 372161
WWW.PE.COM.PL
nr 11’2000 (100)
CENA 4,80 PLN
ISSN 1232-2628
100 numerów PE jak 100 lat Po przygotowaniu 100 numerów Praktycznego Elektronika czuje siê jak starzec, zw³aszcza, ¿e zdrowo oberwa³o mi siê od jednego Czytelnika za naigrywanie siê z komputerów, techniki mikroprocesorowej i nowoczesnoœci. Oberwali te¿ Fani lat 90-tych, których przerobiono na 90-ci letni¹ Pani¹. To ca³kiem tak jak w bajkach Lema kiedy zamiast elektrosmoka wysz³a elektrosmo³a., kto nie czyta³ niech ¿a³uje. Teraz trochê powa¿niej. Ostatnio coraz wiêcej mówi siê i pisze o nanotechnologiach. Generalnie chodzi tu o urz¹dzenia zbudowane z pojedynczych atomów, których rozmiary okreœlane s¹ w nanometrach (109 m.). Wydaje siê to nieprawdopodobne ale kto w pocz¹tkach elektroniki lampowej myœla³ o mikroprocesorach. Nasta³a wiêc moda na nanorurki, nano³o¿yska, nanomaszyny i nanoroboty. Oczywiœcie pracuje siê te¿ nad nanotranzystorami i nanobramkami logicznymi. Nanotranzystor ma posiadaæ mo¿liwoœæ „przepuszczenia” jednego elektronu. Je¿eli wszystkie te badania zostan¹ uwieñczone sukcesem a wszystko na to wskazuje przed elektronik¹ (czytaj informatyk¹ i technika komputerow¹) pojawi¹ siê nowe niewyobra¿alne nawet mo¿liwoœci. Czy¿by sztuczna inteligencja puka³a do naszych drzwi. Nanotechnologie s¹ bardzo kusz¹ce, st¹d gigantyczne pieni¹dze ³adowane w badania. Lecz jak wszystko ma swój kres, tak i mo¿liwoœci tych technologii s¹ ograniczone i wszystko wskazuje, ¿e nie uda siê ich przekroczyæ, chyba ¿e obali siê prawa fizyki rz¹dz¹ce naszym œwiatem, ale na to siê nie zanosi. Jako przyk³ad niech pos³u¿y rozwój techniki krzemowej. Nikt nigdy nie kwestionowa³ praw fizyki. Teoria dzia³ania i budowy tranzystora polowego powsta³a wczeœniej ni¿ sam tranzystor. Tempo rozwoju uk³adów cyfrowych i komputerów jest tak osza³amiaj¹ce, ¿e mo¿liwoœci fizyczne technik pó³przewodnikowych, bez wzglêdu na rodzaj pod³o¿a wyczerpi¹ siê w ci¹gu najbli¿szych paru lat. Na nanotechnologie przypadnie nastêpne pó³ wieku, mo¿e nawet mniej. I co dalej bêd¹ robiæ ci którzy obecnie chodz¹ do przedszkola. Czy¿by w perspektywie najbli¿szych stu lat grozi³ nam kompletny zastój? Zawsze muszê trochê ponarzekaæ, tym razem bardziej optymistycznie.
Wielofunkcyjny domowy system alarmowy.....................4 Automatyczny regulator poziomu dŸwiêku ...................12 G³oœniki w samochodzie................................................15 Problemy z mas¹ w uk³adach wzmacniaczy m.cz. .........17 Kupon zamówieñ na p³ytê CD-PE1 i prenumeratê.........19 Karta zamówieñ na p³ytki drukowane ..........................20 Katalog Praktycznego Elektronika – g³oœniki produkcji TONSIL S.A cz.4. ............................21 Gie³da PE......................................................................23 Przedwzmacniacz wysokiej jakoœci ................................25 Usprawnienie ³adowarki akumulatorów Ni-Cd ..............31 Zabezpieczenie rozrusznika w samochodzie FIAT 126p/126el ..................................32 Termoregulator z pomiarem temperatury do mieszkania i samochodu..........................................34 Listy .............................................................................38 Wykaz p³ytek drukowanych
Redaktor Naczelny Dariusz Cichoñski
uk³adów programowanych i innych elementów ............40 Ciekawostki ze œwiata...................................................43
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania wynosi 3 tygodnie. Zamówienia na p³ytki drukowane, uk³ady programowane i zestawy prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, na kartach zamówieñ zamieszczanych w PE, faksem lub poczt¹ elektroniczn¹. Koszt wysy³ki wynosi 8 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektronika”, wykaz numerów na stronie 20. Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany wysy³amy w cenie 2,50 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹ 0,50 z³ + koszty wysy³ki. Adres Redakcji: „Praktyczny Elektronik” ul. Jaskó³cza 2/5 65-001 Zielona Góra tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 800-1000 e-mail:
[email protected]; http://www.pe.com.pl Redaktor Naczelny: mgr in¿. Dariusz Cichoñski Z-ca Redaktora Naczelnego: mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski Redaktor Techniczny: Pawe³ Witek ©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r.
Zdjêcie na ok³adce: Ireneusz Konieczny Druk: Zak³ady Graficzne „ATEXT” Gdañsk Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie prawo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów. Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ zamieszczone w „Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów, zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycznego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci publikacji zamieszczonych w „Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji. Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam i og³oszeñ.
Elektronika domowa
4
11/2000
Wielofunkcyjny domowy system alarmowy Dotychczas nie publikowaliœmy ¿adnego domowego systemu alarmowego. Czas po temu najwy¿szy gdy¿ liczba w³amañ do mieszkañ roœnie w zastraszaj¹cym tempie, a Policja jak ju¿ ktoœ zauwa¿y³ wrêcza mandaty in blanco i kajdanki polecaj¹c samoobs³ugê. Obecnie prezentowany system przeznaczony jest do ochrony mieszkania razem z piwnic¹ i gara¿em. Oprócz tego posiada on mo¿liwoœæ pod³¹czenia telefonicznego dialera, czyli urz¹dzenia które automatycznie wybiera dowolny numer informuj¹c o naruszeniu naszej prywatnej w³asnoœci. System mo¿e byæ tak¿e po³¹czony z mieszkaniem s¹siada tworz¹c wiêksz¹ ca³oœæ. Elementy systemu mo¿na tak¿e wykorzystaæ do zdalnego otwierania drzwi w mieszkaniu, furtki przy wejœciu lub drzwi gara¿owych. Zatem mo¿liwoœci urz¹dzenia s¹ bardzo du¿e.
Ogólna koncepcja systemu alarmowego G³ównym zadaniem systemu alarmowego jest ochrona mieszkania i dodatkowych pomieszczeñ takich jak piwnica i gara¿. System zosta³ zaprojektowany w ten sposób, ¿e mo¿e byæ budowany w ró¿nych konfiguracjach. Najprostsza zapewnia ochronê jednego obiektu np. mieszkania. W tym przypadku system sk³ada siê z alarmu i pilota przy pomocy którego system w³¹cza siê i wy³¹cza (rys. 1). Najwygodniejszy w u¿yciu jest pilot radiowy, lecz niesie on ze sob¹ ryzyko przechwycenia przez potencjalnego z³odzieja transmisji radiowej. Jest to zadanie stosunkowo proste. Wystarczy do tego odbiornik ze skanerem czêstotliwoœci wyposa¿ony w „cyfrowy” magnetofon. Skaner przeszukuj¹c czêstotliwoœci noœne na których pracuje pilot jest w stanie odkryæ nasz¹ falê. Natomiast magnetofon „cyfrowy” nagrywa kod jaki zastosowano
w pilocie. Nastêpnie mo¿na ju¿ wys³aæ falê noœn¹ zmodulowan¹ kodem naszego pilota i mieszkanie stoi otworem. Technika ta jest doœæ czêsto wykorzystywana przy kradzie¿y samochodów. Jednak¿e z tym problemem mo¿na sobie poradziæ stosuj¹c pilota ze zmiennym kodem (fachowo nazywanym kodem dynamicznym). Idea tego rozwi¹zania polega na tym, ¿e ka¿dy kolejny sygna³ wysy³any przez pilota posiada inny, niepowtarzalny kod. Dysponuj¹c nawet kilkudziesiêcioma kolejnymi kodami nie mo¿na przewidzieæ kolejnego kodu jaki zostanie wys³any nastêpnym razem. Obliczenie kolejnego kodu przy pomocy komputera jest tak pracoch³onne, dla komputera oczywiœcie, ¿e ca³a zabawa staje siê nieop³acalna. Szersz¹ informacjê na temat techniki zmiennych kodów opisano w numerze 2/1999 Praktycznego Elektronika w artykule pt. „Uk³ady zdalnego sterowania ze zmiennym kodem dynamicznym – KeeLoqä”. Warto przypomnieæ
tylko, ¿e d³ugoœæ s³owa kodowego wysy³anego z pilota wynosi 67 bitów a strumieñ wysy³anych danych ró¿ni siê o oko³o 50% dla dwóch kolejnych transmisji. Na razie z³odzieje nie rozpracowali jeszcze tego systemu i najprawdopodobniej nie bêd¹ tego mogli uczyniæ w przeci¹gu najbli¿szych kilku lat, chyba ¿e szybkoœæ komputerów i to tych najwiêkszych w najbli¿szym czasie wzroœnie kilkunastokrotnie. Tak wiêc liczba kombinacji kodu i niemo¿noœæ odkrycia kolejnego kodu czyni¹ z tego rozwi¹zania naprawdê dobre zabezpieczenie. W prezentowanym systemie alarmowym zastosowano technikê zmiennych kodów z wykorzystaniem uk³adów firmy Microchip o nazwie Kee-Loq™. Powróæmy jednak do najprostszej wersji systemu alarmowego z rysunku 1. W jego sk³ad wchodzi opisany w tym artykule ALARM i piloty, których maksymalna liczba mo¿e wynosiæ siedem. Zapewnia to mo¿liwoœæ posiadania w³asnego pilota przez wszystkich cz³onków bar-
ALARM 1
DIALER linia telefoniczna
s¹siad
pilot 1 kana³
Rys. 1 Najprostsza konfiguracja domowego systemu alarmowego
Alarm domowy
11/2000 dzo du¿ej rodziny. ALARM mo¿e pracowaæ samodzielnie w³¹czaj¹c syrenê alarmow¹, lub te¿ w po³¹czeniu z drugim systemem alarmowym chroni¹cym mieszkanie s¹siada. £¹cznoœæ pomiêdzy dwoma systemami odbywa siê drog¹ radiow¹ tak¿e w systemie zmiennych kodów. Na rysunku 1 ³¹cznoœæ radiow¹ zaznaczono w postaci „b³yskawic”. Dodatkowym wyposa¿eniem alarmu mo¿e byæ te¿ dialer (dial ang. nakrêcaæ numer, dzwoniæ). Jest to elektroniczne urz¹dzenie pod³¹czone do linii telefonicznej, które po otrzymaniu sygna³u z zewn¹trz, w tym przypadku z ALARMU, wybiera zapisany wczeœniej numer telefoniczny i wysy³a stosowny komunikat. Tym numerem mo¿e byæ telefon 997, czyli Policja lub w³asny telefon komórkowy. To drugie rozwi¹zanie jest chyba lepsze o czym nikogo nie muszê przekonywaæ. ALARM umo¿liwia tak¿e sterowanie ryglem elektrycznym otwieraj¹cym drzwi mieszkania. Funkcja ta jest zintegrowana z wy³¹czaniem ALARM-u. Jeszcze inn¹ mo¿liwoœci¹ jest wprowadzenie autouzbrajania. Funkcja ta powoduje, ¿e po zamkniêciu drzwi, a dok³adniej mówi¹c po przekrêceniu zamka alarm automatycznie przechodzi w stan czuwania. W przypadku wykorzystania tej mo¿liwoœci konieczne jest zastosowanie zamka który od strony mieszkania zamykany jest na „jeden raz” natomiast kluczem mo¿na go zamykaæ na „dwa razy”. Zalet¹ tego rozwi¹zania jest uproszczenie obs³ugi i zdanie siê na automatykê, która nie zapomni w³¹czyæ alarmu gdy tylko zamknie siê drzwi kluczem. ALARM mo¿e tak¿e sterowaæ otwieraniem i zamykaniem elektrycznej bramy gara¿owej. Funkcja ta jest zintegrowana z w³¹czaniem i wy³¹czaniem alarmu. W³¹czenie alarmu powoduje rozpoczêcie zamykania siê bramy. Alarm automatycznie uzbroi siê po ca³kowitym zamkniêciu bramy. Innym ciekawym rozwi¹zaniem jest parametryczne wejœcie alarmowe z funkcj¹ antysabota¿ow¹. W klasycznym rozwi¹zaniu wejœcie alarmowe jest zwarte za poœrednictwem przekaŸników znajduj¹cych siê w czujkach lub mikrow³¹cznikach umieszczonych w drzwiach wejœciowych. Rozwarcie linii powoduje wtedy alarm. Je¿eli przewody od alarmu s¹ dostêpne dla osób niepowo³anych ³atwo zewrzeæ je ze sob¹ unieszkodliwiaj¹c tym samym alarm. Wejœcie parametryczne jest odporne na
ALARM 1
ALARM 2
5
CENTRALKA
DIALER linia telefoniczna
s¹siad
pilot 3 kana³y
Rys. 2 Rozbudowana, maksymalna wersja domowego systemu alarmowego
tego typu manipulacjê. Zmiana parametru linii, w tym przypadku jej rezystancji, na wiêksz¹ lub mniejsz¹ powoduje w³¹czenie alarmu. Ten prosty sposób znacz¹co utrudnia prowadzenie wszelkiego typu manipulacji przez osoby niepowo³ane. Linia jest chroniona tak¿e w czasie kiedy alarm jest wy³¹czony (nie czuwa). Ponadto sam uk³ad alarmu zamkniêty w obudowie posiada tak¿e mikrow³¹cznik antysabota¿owy. Czyli ka¿da próba otwarcia obudowy koñczy siê w³¹czeniem alarmu lub sygna³u sabota¿u. Uniemo¿liwia to próby dotarcia do elektroniki przez osoby postronne. Na tym mo¿liwoœci systemu alarmowego jednak siê nie koñcz¹. W systemie mog¹ wspó³pracowaæ ze sob¹ dwa niezale¿ne ALARM-y i CENTRALKA alarmowa (rys. 2) tak¿e stanowi¹ca niezale¿ny uk³ad alarmowy. W ten sposób mo¿na chroniæ dwa (wtedy stosowany jest tylko jeden ALARM) lub trzy obiekty równoczeœnie. Centralka zapewnia sta³e monitorowanie wszystkich chronionych obiektów. Mog¹ to byæ piwnica i gara¿ lub jeszcze inne pomieszczenie. Generalnie mo¿liwoœci ca³ego systemu w wersji najbardziej rozbudowanej s¹ takie same jak w przypadku opisanym wczeœniej. Du¿¹ zalet¹ jest zasto-
sowanie jednego pilota z dwoma przyciskami, który w³¹cza i wy³¹cza ochronê poszczególnych obiektów. Dwa przyciski umo¿liwiaj¹ wys³anie trzech niezale¿nych rozkazów do trzech odrêbnych odbiorników. Technika „uczenia siê odbiorników” umo¿liwia okreœlenie priorytetu dostêpu. Oznacza to, ¿e nie wszyscy posiadacze pilotów mog¹ w³¹czaæ i wy³¹czaæ poszczególne elementy systemu. Na przyk³ad pilot dziecka mo¿e wy³¹czaæ tylko alarm w mieszkaniu, natomiast nie umo¿liwi wy³¹czenia alarmu (otwarcia bramy) w gara¿u. Dodatkowo centralka alarmowa posiada mo¿liwoœæ dwukierunkowej komunikacji z identycznym systemem alarmowym który znajduje siê w mieszkaniu dobrego s¹siada. W przypadku sygna³u alarmu w naszym mieszkaniu o tym fakcie poinformowany zostanie s¹siad i vice versa alarm w mieszkaniu s¹siada poinformuje nas. Taka wzajemna pomoc jest bardzo dobrym rozwi¹zaniem i wielokrotnie zwiêksza skutecznoœæ ochrony naszego maj¹tku.
Opis uk³adu Pierwszym elementem uk³adu jest pilot, którego schemat przedstawiony jest
R1 1,5k + L1 BAT 12V
W£1
1
S0
Vdd
8
D1 –
W£2
2
S1
LED
7
US1 HCS301 3
C1 47n 4
S2
S3
PWM
Vss
R4 22W
R2
T1 BFR 92A
22k
C5* 3,3p C2* 1,5p C4 100p
6
5
F1 SAW 1172
1
R3 200W
2 3
Rys. 3 Schemat ideowy pilota
C3 12p
Alarm domowy
6
11/2000
ANT US1 HCS515 1 2 3 4 5 6 7
NC NC
NC
Vdd
Vss
S0
RF
S1
CLK
MCLR
DAT
NC
R4 47k
T1 BC547B
1
R3
NC
14 13
W£1
12
+5V C2 47n
UCZENIE
10 9
D1
8
R1 10k
+12V D2÷D5 D8÷D11 D14÷D19 wszystkie 1N4148
R9 1,2k
D6
A
1N4007 CD4013
D2 9
D
11
8 S
K
D4
14 Q
C
2 3
R6 100k
R 10
D7
R8 47k
13
1/ US2A 2 12
JP2 1
D3
+5V
R2 10k
R5 15k
3
100k
+
11
JP1
2
ODBIORNIK 433 MHz
WY NC
T
C1 10mF
T2 BC547B
0,5W
Q
„CZUWANIE”
D5
R7 100k
+12V
+5V
Pk1 + C3 10mF
D8
R10 10k
T3 BC547B
D9
R11 100k
R13 10k
R18 20k
C5 1mF
3
KRAÑCÓWKA ZAMKA
D 10
2
W£2 R16
WE
10k
CZUJKA PODCZERW. LUB KRAÑCÓWKA DRZWI
B
C8 4,7mF
10
6
0 Pk2 0,5s
22k
7
8
C9 10mF
1 1 2
C
+12V
3
US5 HCS301 7
US4B
6 5
D
4
1
4
2
JP3
3
R20 20k
OTWIERANIE
T5 BC547B
LM393
C6 1mF
D11
0,5s
T4 BC547B R24
5
10k/0,5W NO
C7 4,7mF
US4A
R19 3,9k
ANTYSABOTA¯
NO
Z
22k
9 8
D 13
R23
11
A
US3 CD4081
100k R22 300k
R17 20k
14
13 12
R14
C4 1n
R12 200k
D 12
2×1N4007
R21 300k
R15 10k
ZAMYKANIE
1
4
2
R25 1,5k
S0
Vdd
S1
LED
S2
PWM
S3
Vss
8 7 6 5
T *
C10 1n
C23 10mF
R28 10k
D14
R29 1M
8
6 2
T6 BC547B
R26 100k
1
B1
Z
3
US8
78L12
78L05
3
R31 100k
+12V
22W + ~
W£3 Z
C22 220 mF
C21 100 mF
C20 47n
D18 Q
1/ US2B 2
C
R 4
1
Pk3 S SYRENA S
R33 22k D19 T7 BC 547B
7
R34 10k
R32 100k
C19 47n
T8 BFR91A
L1
C17*
~ –
D
6 S
ANT R37
100mA ~220V
5
C13 1n
+5V
US7
C14 1n
D16 5
C12 47n
C11 100mF
+12V PR1 GB008
D15
US6 555 CMOS
D17
CD4013
7
R27 10k
TR1 TS2/041
+12V
R30 47k
4
3,3p C15* 1,5p
C18 100p
Rys. 4 Schemat ideowy ALARM-u
* R35 22k
1
C16 12p
R36 200W
2 3
F1 SAW 1172
Alarm domowy
NO
NC
MIKROPRZE£¥CZNIK
NC
przez odbiornik 433 MHz. Zastosowanie gotowego odbiornika fabrycznego u³atwia konstrukcjê, gdy¿ nie trzeba go stroiæ. Po demodulacji sygna³ kodu doprowadzony jest do dekodera US1. Tak¿e tutaj zastosowano uk³ad z rodziny Kee-Loq™ HCS 512. Uk³ad ten umo¿liwia zdekodowanie otrzymanego sygna³u. W przypadku gdy transmisja jest poprawna a kod zgodny z oczekiwanym uk³ad wystawi trwaj¹cy ok. 500 ms dodatni impuls na jednym ze swoich wyjœæ równoleg³ych S0 lub S1. Gdy w pilocie zostan¹ naciœniête dwa przyciski równoczeœnie uk³ad wystawi impulsy na obu wyjœciach. Oprócz tego przeprowadzaj¹c odpowiedni¹ procedurê mo¿na odczytaæ inne rozkazy odebrane przez uk³ad. Odbywa siê to przy pomocy transmisji szeregowej z wykorzystaniem wyjœæ CLK i DAT. W tym rozwi¹zaniu nie jest to jednak potrzebne. W³¹cznik W£1 i dioda D1 przeznaczone s¹ do „uczenia” odbiornika kodów pilota który bêdzie z nim wspó³pracowa³. Procedura uczenia zostanie przedstawiona w drugiej czêœci artyku³u. Uk³ad posiada mo¿liwoœæ „nauczenia” siê maksymalnie siedmiu ró¿nych pilotów. Poniewa¿ na wyjœciach dekodera US1 mo¿na otrzymaæ trzy ró¿ne kombinacje dodatnich szpilek konieczne jest wykrycie tylko jednej, która odpowiada rozkazowi kierowanemu to tego konkretnego dekodera. Dla przyk³adu gdy w pilocie naciœniemy w³¹cznik W£1, co odpowiada rozkazowi S0, na wyjœciu S0 dekodera pojawi siê dodatnia szpilka a wyjœcie S1 pozostanie dalej w stanie niskim. Zatem konieczne jest zdekodowanie stanu 10. Dlatego te¿ zworê JP1 nale¿y ustawiæ w pozycji: zwarte 1-2. W takim uk³adzie po odebraniu rozkazu na anodach diod D2 i D3 pojawi siê dodatni impuls. Natomiast gdy w pilocie zostanie wciœniêty w³¹cznik
NO
NO
NC
NC
Rys. 5 Mikrow³¹cznik i jego styki
W£2, tylko na wyjœciu S1 dekodera pojawi siê dodatnia szpilka, wyjœcie S0 pozostanie dalej w stanie niskim, zatem na anodach diod nic siê nie zmieni. Podobnie bêdzie w przypadku gdy w pilocie naciœnie siê oba w³¹czniki równoczeœnie. Je¿eli w systemie alarmowym bêd¹ u¿ywane dwa ALARM-y w drugim nale¿y ustawiæ zworê JP1 w pozycji: zwarte 2-3. Wtedy uk³ad bêdzie reagowa³ na rozkaz wciœniêcia obu przycisków równoczeœnie. Kolejna zwora JP2 przeznaczona jest do wyboru czy alarm ma byæ w³¹czany z pilota czy te¿ ma siê uzbrajaæ automatycznie. Za³ó¿my, ¿e zwora JP2 jest w pozycji: zwarte 1-2. Wtedy zdekodowany sygna³ z pilota naprzemiennie zmienia stan przerzutnika D (US2A) pracuj¹cego w uk³adzie dzielnika przez dwa, jest on doprowadzony do wejœcia zegarowego (nó¿ka 11). Jedno przyciœniêcie w³¹cza alarm (przechodzi on do trybu czuwania) a nastêpne wy³¹cza go. W³¹czenie alarmu sygnalizowane jest zapaleniem diody œwiec¹cej D7. Mo¿na zastosowaæ tu diodê migaj¹c¹ (z fabrycznie wbudowanym uk³adem czasowym. W³¹czeniu alarmu
najdalej od alarmu umieszczony czujnik NC
NO
NO we
czujka podczerwieni 1
krañcówka drzwi
krañcówka zamka
T
na rysunku 3. Jak Ju¿ wczeœniej wspomniano funkcjê kodera (enkodera) pe³ni uk³ad Kee-loq™ US1 typu HCS 301. Umo¿liwia on wspó³pracê z czterema w³¹cznikami zwieraj¹cymi wejœcia S0÷S3 do plusa zasilania. Daje to mo¿liwoœæ wys³ania piêtnastu ró¿nych rozkazów. W tym konkretnym rozwi¹zaniu wykorzystano tylko dwa w³¹czniki W£1 i W£2 co umo¿liwia wys³anie trzech rozkazów. Uk³ad posiada automatyczne wy³¹czanie zasilania, tak wiêc mo¿e on byæ przez ca³y czas pod³¹czony do baterii. Po naciœniêciu jednego z w³¹czników uk³ad przeprowadza wewnêtrzn¹ sekwencjê startow¹ i generuje na swoim wyjœciu PWM kod transmisji. Nawet je¿eli w³¹cznik zostanie wciœniêty bardzo krótko uk³ad i tak doprowadzi transmisjê do koñca, z tego te¿ wzglêdu zasilanie uk³adu powinno byæ ca³y czas pod³¹czone do uk³adu. Kontrolê transmisji zapewnia dioda LED D1. Kod wyjœciowy pojawiaj¹cy siê na nó¿ce PWM steruje miniaturowym nadajnikiem w.cz, pracuj¹cym na czêstotliwoœci 433,92 MHz. Generator jest pracuje w klasycznym uk³adzie Colpittsa ze wspóln¹ baz¹. Dla uzyskania stabilnoœci generowanej czêstotliwoœci w bazie T1 umieszczono filtr z akustyczn¹ fal¹ powierzchniow¹ SAW. Filtr tego typu charakteryzuje siê niewielk¹ impedancj¹ przejœcia pomiêdzy nó¿kami 1 i 2 dla czêstotliwoœci œrodkowej 433,29 MHz. Gdy nó¿ki 1 i 2 filtru s¹ ze sob¹ zwarte tek jak na schemacie uk³ad bêdzie siê wzbudza³ tylko na tej czêstotliwoœci, gdy¿ dla innych czêstotliwoœci wzrastaj¹ca impedancja powoduje, ¿e tranzystor T1 przestaje pracowaæ w uk³adzie wspólnej bazy. Polaryzacja T1 przeprowadzana jest bezpoœrednio z wyjœcia uk³adu US1. Takie rozwi¹zanie zapewnia równoczeœnie modulacjê przebiegu i wy³¹czenie generatora w stanie spoczynku. Cewka L1 wykonana jest w postaci pêtli œcie¿ki drukowanej bezpoœrednio na p³ytce. Dodatkowy kondensator C5 zapewnia uzyskanie czêstotliwoœci rezonansowej równej 433,29 MHz. Dziêki takiemu rozwi¹zaniu uk³ad nie wymaga ¿adnego strojenia. Cewka L1 pe³ni tak¿e funkcje anteny promieniuj¹cej falê radiow¹. Je¿eli pilot ma pracowaæ w wersji jednokana³owej w³¹cznik W£2 mo¿na pomin¹æ. Drugim elementem systemu jest uk³ad ALARM-u, którego schemat zosta³ zamieszczony na rysunku 4. Sygna³ radiowy wysy³any przez pilota odbierany jest
7
NO
11/2000
NC
czujka podczerwieni 2
Rys. 6 Pod³¹czenie czujników w³amania do ALARMU
Alarm lub centralka
Alarm domowy
8
a)
kontaktron NO
futryna N
S
magnes
skrzyd³o drzwi
b) Zamek zamkniêty „na dwa razy”
Zamek otwarty lub zamkniêty „na jeden raz”
Rys. 7 Miejsca montowania: a) kontaktronu, b) mikrow³¹cznika autouzbrajania
odpowiada wysoki stan na wyjœciu Q przerzutnika US2A. Dioda D7 powinna byæ wyprowadzona na zewn¹trz sygnalizuj¹c stan w jakim znajduje siê alarm. Je¿eli potencjalnemu z³odziejowi przyjdzie do g³owy pomys³ „wyd³ubania” diody D7 i spróbowania uszkodzenia alarmu przez doprowadzenie do przewodów wysokiego napiêcia nic siê specjalnie nie stanie. Uk³ad jest zabezpieczony przed takimi pomys³ami. Uszkodzeniu ulegnie jedynie tranzystor T2. Dioda D6 zabezpiecza przed przedostaniem siê wysokiego napiêcia do zasilania
pokrywa obudowy
mikrow³¹cznik gumka
p³ytka drukowana
dno obudowy
Rys. 8 Sposób dociskania mikrow³¹cznika antysabota¿owego na p³ytce rukowanej
uk³adu. Natomiast rezystor R8 wraz z diodami D4 i D5 chroni wyjœcie przerzutnika US2A (nó¿ka 13). Wa¿ne jest aby ze wzglêdu na wytrzyma³oœæ napiêciow¹ rezystor ten mia³ moc 0,5 W. Alarm po w³¹czeniu napiêcia zasilania ulega automatycznej aktywacji. Dzieje siê tak za spraw¹ uk³adu zeruj¹cego C3 i R10, który wytwarza dodatni impuls doprowadzony za poœrednictwem diody D8 do wejœcia ustawiaj¹cego przerzutnika US2A. Gdy zwora JP2 ustawiona jest w pozycji: zwarte 2-3, przy pomocy pilota mo¿na tylko wy³¹czyæ alarm. Uzbraja siê on automatycznie po zamkniêciu drzwi i zamka, o czym mowa bêdzie dalej. Dodatni impuls z anod diod jest wtedy kierowany na wejœcie zeruj¹ce przerzutnika US2A (nó¿ka 10). Bezpoœrednio z w³¹czaniem i wy³¹czaniem alarmu powi¹zana jest funkcja sterowania ryglem elektrycznym w drzwiach lub w furtce oraz otwieraniem elektrycznej bramy gara¿owej lub wjazdowej. Ka¿dy z dodatnich impulsów pojawiaj¹cych siê na anodach diod D2 i D3 trafia do wejœæ bramek AND „A” i „B” US3 (nie myliæ z bramkami NAND). Drugie wejœcie bramki „A” po³¹czone jest z zanegowanym wyjœciem przerzutnika D US2A, a drugie wejœcie bramki „B” ³¹czy siê z wyjœciem Q tego samego przerzutnika. Na wejœciach tych umieszczone s¹ dodatkowo uk³ady ca³kuj¹ce R21, C8 i R22, C7. Je¿eli alarm jest w stanie czuwania to wyjœcie Q przerzutnika jest w stanie wysokim. W chwili odebrania rozkazu z nadajnika alarm natychmiast przechodzi do stanu wy³¹czenia, czyli wyjœcie Q zmienia stan na niski. Jednak na kondensatorze C7 w dalszym ci¹gu utrzymuje siê stan wysoki. Sprawia to, ¿e dodatnia szpilka z anod diod D2 i D3 „przechodzi” przez bramkê „B” powoduj¹c chwilowe (ok. 0,5 s) wysterowanie tranzystora T5 uruchamiaj¹cego zewnêtrzny przekaŸnik Pk2. W ten sposób rygiel elektryczny zosta³ odblokowany a alarm wy³¹czony. Przy stosowaniu alarmu do otwierania rygla tranzystor T4 jest zbêdny. Z uwagi na krótki czas wysterowania T4 wskazane jest stosowanie rygli z zatrzaskiem. Dzia³anie ich polega na tym, ¿e po krótkotrwa³ym wyzwoleniu pozostaj¹ one przez ca³y czas otwarte. Zamkniêcie rygla nastêpuje dopiero po zamkniêciu drzwi. Otwieranie rygla dzia³a zarówno przy automatycznym uzbrajaniu siê alarmu jak i przy uzbrajaniu z pilota.
11/2000 Podobna sytuacja ma miejsce przy zamykaniu, które dotyczy elektrycznej bramy gara¿owej lub wjazdowej. Gdy alarm jest wy³¹czony na wyjœciu zanegowanym przerzutnika US2A wystêpuje stan wysoki. Po aktywacji alarmu dodatni impuls z anod diod D2 i D3 dociera do bramki A i w³¹cza na chwilê (ok. 0,5 s) tranzystor T4. W tym przypadku alarm powinien pracowaæ w trybie tylko z autouzbrajaniem. Po w³¹czeniu zamykania brama jest bowiem w dalszym ci¹gu otwarta co wywo³a przedwczesny alarm. Autouzbrojenie nastêpuje dopiero po ca³kowitym zamkniêciu siê bramy które trwa kilkadziesi¹t sekund. Sygna³y z przekaŸników Pk1 i Pk2 s¹ przeznaczone do sterowania uk³adami elektrycznymi bramy. Nie mo¿na ich traktowaæ jako sygna³ów do bezpoœredniego sterowania silnika zamykaj¹cego i otwieraj¹cego bramê. Natomiast w przypadku elektrycznego rygla z zatrzaskiem sygna³ z przekaŸnika mo¿e sterowaæ bezpoœrednio cewkê elektromagnesu. Kolejnym elementem alarmu jest uk³ad parametryczny wspó³pracuj¹cy z czujnikami. Zastosowano tu komparator okienkowy zbudowany na uk³adzie LM 393 US4. Od razu na wstêpie wa¿na informacja: nie wolno stosowaæ zamiennie z uk³adem LM 393 zwyk³ego wzmacniacza operacyjnego, gdy¿ LM 393 posiada wyjœcia typu otwarty kolektor. W czasie kiedy uk³ad jest w stanie czuwania wszystkie styki w obwodzie linii zewnêtrznej powinny byæ zwarte. Dotyczy to tak¿e w³¹cznika antysabota¿owego W£2. W szereg z lini¹ zamontowany jest rezystor o wartoœci 10 kW. Dziêki temu Rezystory R16, R17 i zewnêtrzny rezystor tworz¹ dzielnik napiêciowy. W punkcie po³¹czenia rezystorów R16 i R17 otrzymuje siê napiêcie równe po³owie napiêcia zasilania. Wejœcia referencyjne komparatora okienkowego s¹ na potencjale nieco wy¿szym (US4A) i nieco ni¿szym (US4B) ni¿ po³owa napiêcia zasilania. Napiêcia referencyjne pochodz¹ z dzielnika napiêciowego R18, R19, R20. W efekcie tego na wyjœciu komparatora wystêpuje stan wysoki (iloczyn galwaniczny stanów wyjœciowych na obu komparatorach). Je¿eli dowolny ze styków zostanie rozwarty napiêcie w punkcie po³¹czenia rezystorów R16 i R17 wzroœnie do wartoœci napiêcia zasilania (brak po³¹czenia dodatkowego rezystora z mas¹) i stan wyjœcia komparatora zmieni siê na niski. Do
pracuj¹ dwa ALARM-y w jednym z nich musi byæ za³o¿ona zworka. Sygna³ alarmu jest wysy³any natychmiast po jego wykryciu. Umo¿liwia to tranzystor T6, który po zmianie stanu na wyjœciu komparatora okienkowego roz³adowuje kondensator C11 w generatorze US6 powoduj¹c tym samym wystawienie szpilki w³¹czaj¹cej koder US5. Uk³ad kodera po³¹czony jest z nadajnikiem 433 MHz identycznym jak zastosowany w pilocie. Nadajnik wysy³a sygna³y o stanie ALARM-u, które mog¹ byæ odebrane przez w³asn¹ centralkê alarmow¹, centralkê alarmow¹ s¹siada, dialer lub te¿ przez wszystkie te urz¹dzenia ³¹cznie. Ca³e urz¹dzenie zasilane jest dwoma stabilizowanymi napiêciami +12 V i +5 V. Ze wzglêdu na niewielki pobór mocy w zasilaczu zastosowano stabilizatory o wydajnoœci pr¹dowej 100 mA. Zastosowany transformator sieciowy o mocy 2 VA nie umo¿liwia zasilania syreny alarmowej, która musi posiadaæ swoje odrêbne Ÿród³o zasilania.
Monta¿ i uruchomienie Na wstêpie kilka uwag dotycz¹cych czujników które pod³¹czone s¹ do ALARM-u. Generalnie w mikrow³¹cznikach korzysta siê z oznaczeñ NO i NC. Pierwsze oznaczenie to skrót od angielskiego normal open - normalnie otwarte, drugi to normal close – normalnie zamkniête (rys. 5). Wiêkszoœæ mikrow³¹czników posiada dwie pary styków, z których jedna jest typu NO a druga typu NC.
12V BAT 065 HCS 301
560
US1
R2
C1 W£2 C3 D1 T1
W£1
R3
wysoki. Jest to jednak mo¿liwe tylko w czasie gdy ALARM jest w stanie czuwania, tzn. wyjœcie Q przerzutnika US2A jest w stanie wysokim. W przeciwnym wypadku sygna³ pochodz¹cy z komparatora okienkowego jest zwarty do masy przez diodê D15. Wyjœcie przerzutnika steruje tranzystor T7, który z kolei w³¹cza przekaŸnik znajduj¹cy siê na p³ytce drukowanej, za poœrednictwem którego w³¹czana jest syrena alarmowa. Syrena pracuje przez ca³y czas od chwili wy³¹czenia a¿ do chwili wy³¹czenia alarmu. Mo¿liwa jest przerywana praca syreny która w³¹czana jest na ok. 1 sek z przerw¹ ok. 100 sek. W³¹czaniem i wy³¹czaniem syreny alarmowej steruje uk³ad generatora US6, który cyklicznie za poœrednictwem diody D17 zwiera sygna³ steruj¹cy tranzystorem T7 do masy. Je¿eli syrena ma pracowaæ podczas alarmu ca³y czas nie montuje siê diody D17. Uk³ad generatora US6 pe³ni tak¿e inn¹ istotn¹ funkcjê kontroli ³¹cza radiowego. Funkcja ta dotyczy ALARM-u który pracuje w bardziej rozbudowanym systemie alarmowym. Co mniej wiêcej 100 sek na wyjœciu generatora pojawia siê dodatnia szpilka trwaj¹ca ok. 1 sek. W³¹cza ona koder US5, taki sam jak w nadajniku pilota. Koder ten wysy³a do centralki systemu alarmowego informacje o stanie ALARM-u. Czas przerwy 100 sek pomiêdzy kolejnymi sygna³ami okreœlony jest przez rezystor R29. Natomiast czas trwania sygna³u okreœla rezystor R28. Oba rezystory mo¿na zmieniaæ w doœæ szerokim zakresie, wp³ywaj¹ one w sposób niezale¿ny na czasy przerwy i sygna³u. Gdy alarm jest w stanie czuwania wysy³any jest rozkaz S0 i S3. W sytuacji gdy zostanie rozwarty obwód linii wysy³any jest rozkaz S1 i S3, co œwiadczy o próbie sabota¿u lub te¿ najzwyklejszym w œwiecie wy³¹czeniu alarmu i otwarciu drzwi przez uprawnionego u¿ytkownika. Je¿eli jednoczeœnie wys³ane zostan¹ rozkazy S0, S1 i S3 oznacza to alarm, czyli otwarcie drzwi lub uruchomienie czujki przez nieuprawnionego u¿ytkownika, najprawdopodobniej z³odzieja. Dodatkowa zworka JP3 umo¿liwia wysy³anie dodatkowego rozkazu S2 umo¿liwiaj¹cego rozró¿nienie który z ALARM-ów przesy³a sygna³. Je¿eli w systemie
9
R1
zmiany stanu komparatora nie jest potrzebne nawet rozwarcie styków, wystarczy zmiana rezystancji linii rzêdu ±10% a komparator okienkowy wykryje to i zmieni stan wyjœcia. Dziêki temu wszelkie próby manipulowania przy linii koñcz¹ siê w³¹czeniem alarmu lub sygna³u o próbie sabota¿u. Je¿eli potencjalny z³odziej czyta Praktycznego Elektronika mo¿e dowiedzieæ siê o wartoœci rezystancji jaka powinna byæ wpiêta w liniê. Chc¹c temu zapobiec wystarczy zmieniæ wartoœci rezystorów R16, R17 i zewnêtrznego rezystora w³¹czanego w szereg z lini¹. Dlatego te¿ polecam zmianê wartoœci tych rezystorów. Wystarczy by wartoœæ R17 by³a równa sumie wartoœci R16 i zewnêtrznego rezystora. Przy czym te dwa ostatnie nie musz¹ byæ jednakowe. Np. R17=33 kW, R16=20 kW a rezystor zewnêtrzny 13 kW. Wartoœæ R16 nie mo¿e byæ mniejsza od 10 kW ze wzglêdu na ochronê wejœcia przed prób¹ uszkodzenia. Tak¿e to wejœcie jest zabezpieczone przed prób¹ uszkodzenia przez doprowadzenia z zewn¹trz wysokiego napiêcia. Chroni je rezystor R16 (o mocy 0,5 W) i diody D10 i D11. Z chwil¹ zamkniêcia drzwi wejœciowych wszystkie styki w obwodzie linii zamykaj¹ siê. Powoduje to zmianê stanu wyjœcia komparatora na wysoki. Dodatnie zbocze po przejœciu przez kondensator dociera za poœrednictwem diody D9 do wejœcia ustawiaj¹cego przerzutnika US2A (nó¿ka 8) automatycznie uzbrajaj¹c alarm. W sytuacji gdy chcemy zrezygnowaæ z autouzbrajania wystarczy nie montowaæ diody D9. Kolejnym blokiem urz¹dzenia jest uk³ad sygnalizacji alarmu. Sk³ada siê on z przerzutnika D US2B, który jednak pracuje tylko jako uk³ad R-S, gdy¿ wykorzystano tylko wejœcia zeruj¹ce i ustawiaj¹ce. Przerzutnik jest zerowany za ka¿dym razem kiedy dekoder US1 odbierze sygna³ z pilota. Sygna³ zerowania doprowadzony jest z anod diod D2, D3 za poœrednictwem kondensatora C13 do wejœcia zeruj¹cego. W stanie wy³¹czonym wyjœcie Q przerzutnika US2B jest w stanie niskim. W³¹czenie sygna³u alarmu odbywa siê w chwili gdy komparator okienkowy zmieni stan swojego wyjœcia z wysokiego na niski. Faza tego sygna³u odwracana jest na tranzystorze T3 i dodatnie zbocze sygna³u przez diodê D16 i kondensator C14 ustawia wyjœcie przerzutnika w stan
Alarm domowy
R4
11/2000
F1 C2 L1
C4
C5
Rys. 9 p³ytka drukowana pilota i rozmieszczenie elementów
Alarm domowy
zuje sprawy zabezpieczenia drzwi, gdy¿ mo¿na je wy³amaæ tak, ¿e mikrowy³¹cznik pozostanie w dalszym ci¹gu zwarty. Mikrow³¹cznik antysabota¿owy W£2 znajduj¹cy siê na p³ytce powinien byæ przyciskany przez pokrywê obudowy. Najwygodniej jest przykleiæ do pokrywy kawa³ek gumki o odpowiedniej gruboœci, tak jak pokazano to na rysunku 8. Zastosowane w systemie alarmowym uk³ady koderów i dekoderów HCS wymagaj¹ wstêpnego zaprogramowania. Dlatego te¿ bêd¹ one dostêpne w sprzeda¿y wysy³kowej ju¿ zaprogramowane. Uk³ady pracuj¹ce w ramach jednego systemu alarmowego musz¹ posiadaæ identyczny kod producenta. Dlatego te¿ sprzeda¿ uk³adów rozpoczniemy po zakoñczeniu
aby styki zwar³y siê zawsze po zamkniêciu drzwi. Szeregowo z czujnikami mo¿na tak¿e w³¹czyæ mikrow³¹cznik autouzbrajania alarmu. Idealnie do tego celu nadaj¹ siê zamki typu GERDA. Cech¹ charakterystyczn¹ jest w nich to, ¿e od strony mieszkania zamek mo¿na przekrêciæ tylko jeden raz natomiast od strony zewnêtrznej zamek przekrêca siê dwa razy. Mikrow³¹cznik autouzbrajania nale¿y zamontowaæ w takim miejscu, aby jego styki zwiera³y siê dopiero po przekrêceniu zamka dwa razy (rys. 7b). Eliminuje to autouzbrajanie siê alarmu podczas pobytu w domu gdy drzwi s¹ zamkniête „na jeden raz”. Nale¿y tak¿e pamiêtaæ, ¿e zamontowanie samego mikrow³¹cznika autouzbrajania nie rozwi¹-
K ANT
R8
D4
C1 D2 D3
T1
R12 R11
D8 D9 C5 US6
C6
JP3
US5
*
CD4081
C8 R24
T4
T5
R17
R16
W£2
HCS 301
+ Z O
T
D14
D11
R20
US4
R25
T6 D 13 C7
R14
R19
R29
R26
R27
S
LM393
Pk3
D10
R18
555
C12
WE
C10
R13
US3
R35
C23
T3
C4 R15
C3 C11
R28
D18
R2 R1
R10
D17
D 12
W£1
D1
R3 JP2 JP1
R30
T7
S
US1
R4
R6
D15 R22
D16
R34
*
WY
R5
R21
R32
R33
C2
R7 C14
ODR
D5
R31
R9
T
D19
+
WY
HCS515
CD4013
D6 US2 C13
T
T2
ODH
ANT
D7
+
A
T
W zale¿noœci od potrzeb mo¿na wykorzystaæ dowoln¹ parê styków. Jako czujnika w³amania mo¿na stosowaæ mikrow³¹czniki oraz fabryczne czujki podczerwieni. Wszystkie te urz¹dzenia ³¹czy siê szeregowo (rys. 6). Wa¿ne jest aby wszystkie styki by³y zwarte w sytuacji gdy obiekt chroniony jest zamkniêty (nie musi to byæ zgodne z oznaczeniami NO, NC na rysunku 6). Rezystor w³¹czony szeregowo w liniê powinien byæ umieszczony przy czujce lub mikrow³¹czniku umieszczonym najdalej od ALARMU. Jako czujnik otwierania drzwi wejœciowych mo¿na zastosowaæ mikrow³¹cznik lub magnes i kontaktron (rys. 7a). Odleg³oœæ pomiêdzy magnesem a kontaktronem powinna byæ jak najmniejsza
11/2000
T
10
C9
R23 ~ +
–
PR1
C20
~
R37
F1
C16
T8
R36
C22
TR1 TS2/041
US7
220V
C19
C15 ANT
US8
C21
ARTKELE 561
C18
L1
C17
165 ELEKTRA
Rys. 10 p³ytka drukowana ALARMU i rozmieszczenie elementów
Alarm domowy
11/2000 publikacji ca³oœci materia³u dotycz¹cego systemu alarmowego. Wtedy ka¿dy z Czytelników bêdzie móg³ okreœliæ ile i jakiego typu uk³adów potrzebuje. Kupiony w sklepie uk³ad HCS bez zaprogramowania nie bêdzie dzia³a³. Oczywiœcie jest mo¿liwe zaprogramowanie uk³adów we w³asnym zakresie. Z uwagi na to, ¿e do uruchomienia pilota konieczny jest uk³ad HCS 301 opis uruchomienia zostanie przedstawiony w nastêpnej czêœci artyku³u. W tej czêœci bêdzie opisane uruchomienie ALARM-u bez uk³adów dekodera US1 i kodera US5. W³aœciwie szumnie zapowiadane uruchamianie nie jest konieczne. Poprawnie i starannie zmontowany uk³ad dzia³a po w³¹czeniu napiêcia zasilania. Warto jednak sprawdziæ napiêcia zasilaj¹ce uk³ady i dzia³anie ca³oœci. Chc¹c sprawdziæ dzia³anie nale¿y do wyjœæ sterowania otwieraniem i zamykaniem bramy do³¹czyæ diody LED po³¹czone szeregowo z rezystorami 1 kW. Katody diod do punktów Z i O, a rezystory po³¹czone z anodami do punktu +12 V. Podobnie nale¿y do³¹czyæ diodê LED szeregowo po³¹czon¹ z rezystorem 1 kW do wyjœcia syreny alarmowej. Jedno wyjœcie S zewrzeæ z mas¹, do drugiego do³¹czyæ katodê diody, natomiast rezystor do³¹czyæ do +12 V. Mikrow³¹cznik W£2 zewrzeæ na sta³e. Pomiêdzy wejœcie WE a masê w³¹czyæ szeregowo rezystor 10 kW (lub inny patrz opis w œrodkowej czêœci tekstu) i w³¹cznik bistabilny. Anody diod D2 i D3 po³¹czyæ przez mikrow³¹cznik o stykach NC z mas¹. Zworki JP1 i JP3 pozostawiæ rozwarte. Natomiast zworê JP2 ustawiæ w pozycji w³¹czania czuwania z pilota lub w³¹czania autouzbrajania. Pozostaje teraz symuluj¹c mikrow³¹cznikiem do³¹czonym do anod diod D2 i D3 sprawdziæ czy ALARM mo¿na w³¹czyæ i wy³¹czyæ, czy podczas tego zapalaj¹ siê diody do³¹czone do wyjœæ otwierania i zamykania. Nastêpnie mo¿na symulowaæ otwieranie i zamykanie drzwi w³¹cznikiem pod³¹czonym do wejœcia WE, obserwuj¹c w³¹czanie siê alarmu (zapalenie diody do³¹czonej do wyjœcia syreny). Warto te¿ sprawdziæ czy na wyjœciach bramek C i D pojawiaj¹ siê impulsy informuj¹ce o czuwaniu i alarmie. Wszystkie powy¿sze czynnoœci powinny wywo³ywaæ skutki dok³adnie takie jak opisano wczeœniej.
Uwaga! S³owo „ALARM” pisane wielkimi literami oznacza opisywane w artykule urz¹dzenie. Natomiast s³owo „alarm” oznacza alarmowanie lub wykonywan¹ funkcjê. Wykaz elementów PILOT
Pó³przewodniki US1 T1 D1
– HCS 301 – BFR 91A – LED
Rezystory R4 R3 R1 R2
– – – –
22 W/0,125 W 220 W/0,125 W W/0,125 W 1,5 kW W/0,125 W 22 kW
Kondensatory C2*
– 1,5 pF/50 V ceramiczny, patrz opis w tekœcie – 3,3 pF/50 V ceramiczny, patrz opis w tekœcie – 12 pF/50 V ceramiczny – 100 pF/50 V ceramiczny – 47 nF/50 V ceramiczny
C5* C3 C4 C1
Inne F1 – SAW 1172 L1 – umieszczona na druku W£1, W£2 – mikrow³¹cznik BAT1 – bateria 12 V p³ytka drukowana numer 560 Wykaz elementów ALARM
Pó³przewodniki US1 US2 US3 US4 US5 US6 US7 US8 T1÷T7 T8 PR1 D1, D7 D2÷D5, D8÷D11, D14÷D19 D6, D12, D13
– – – – – – – – – – – –
HCS 515 CD 4013 CD 4081 LM 393 HCS 301 ICL 7555 wersja CMOS LM 78L12 LM 78L05 BC 547B BFR 91A GB 008 1 A/100 V LED
Rezystory cd. R25 R19 R16 R5 R18, R20 R17 R23, R24, R33, R35 R4, R30 R8 R3, R6, R7, R11, R14, R26, R31, R32 R12 R21, R22 R29
W/0,125 W – 1,5 kW W/0,125 W – 3,9 kW W/0,5 W – 10 kW patrz opis w tekœcie W/0,125 W – 15 kW W/0,125 W – 20 kW W/0,125 W – 20 kW patrz opis w tekœcie W/0,125 W – 22 kW W/0,125 W – 47 kW W/0,5 W – 47 kW
– – – –
W/0,125 W 100 kW W/0,125 W 200 kW W/0,125 W 300 kW W/0,125 W 1 M.W
Kondensatory C15* C17* C16 C18 C4, C10, C13, C14 C2, C12, C19, C20 C5, C6 C7, C8 C1, C3, C9, C23 C11, C21 C22
– 1,5 pF/50 V ceramiczny, patrz opis w tekœcie – 3,3 pF/50 V ceramiczny, patrz opis w tekœcie – 12 pF/50 V ceramiczny – 100 pF/50 V ceramiczny – 1 nF/50 V ceramiczny – 47 nF/50 V ceramiczny – 1 mF/50 V – 4,7 mF/25 V – 10 mF/16 V – 100 mF/16 V – 220 mF/40 V
Inne F1 ODB 433
– SAW 1172 – ODR 433 superreakcyjny, lub ODH 433 z przemian¹ L1 – umieszczona na druku W£1, W£2 – mikrow³¹czniki Pk1, Pk2 – dowolne 12 V poza p³ytk¹ drukowan¹ Pk3 – N4100H 12 V/1 A TR1 – TS 2/041 15 V/0,12 A p³ytka drukowana numer 561
– 1N 4148 – 1N 4007
Rezystory R1, R2, R10, R13, R15, R27, R28, R34 R37 R36 R9
11
– – – –
W/0,125 W 10 kW 22 W/0,125 W 220 W/0,125 W W/0,25 W 1,2 kW
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 560 – 2,50 z³ p³ytka numer 561 – 12,80 z³ + koszty wysy³ki.
à mgr in¿ Dariusz Cichoñski
Elektronika domowa
12
Automatyczny regulator poziomu dŸwiêku Iloœæ i ró¿norodnoœæ programów telewizyjnych sprawia, ¿e dla wielu osób pilot telewizyjny sta³ siê codziennym narzêdziem „aktywnego wypoczynku”. Jakoœæ wielu programów równie¿ pod wzglêdem technicznym pozostawia wiele do ¿yczenia. Zdarza siê, ¿e poziom sygna³u audio towarzysz¹cego obrazowi odbiega od okreœlonych norm. W efekcie po prze³¹czeniu kana³u jesteœmy czasami zmuszeni do korekty poziomu dŸwiêku do po¿¹danej wartoœci. Od tej niedogodnoœci uwolniæ nas mo¿e opisywany poni¿ej automatyczny regulator poziomu dŸwiêku (ARP). Uk³ad dodatkowo zwiêksza zrozumia³oœæ „œcie¿ki dŸwiêkowej” poprzez redukcjê dynamiki zmian poziomu sygna³u. Funkcja przydatna szczególnie w przypadku audycji mówionych jak np. reporta¿e, wywiady, „tokszo³y”, teleturnieje itp.
11/2000 T³umik przestrajany napiêciem jest sterowany z wyjœcia detektora wartoœci œredniej sygna³u wejœciowego. Wraz ze wzrostem amplitudy sygna³u napiêcie steruj¹ce zwiêksza swoj¹ wartoœæ (zale¿noœæ jest liniowa). To z kolei powoduje zmniejszenie t³umienia uk³adu o regulowanym wzmocnieniu, który zamyka pêtlê ujemnego sprzê¿enia zwrotnego wzmacniacza operacyjnego. W efekcie wzmocnienie wzmacniacza maleje. Amplituda sygna³u na wyjœciu utrzymuje siê na sta³ym poziomie. W rzeczywistym uk³adzie elementy regulacyjne maj¹ ograniczon¹ dok³adnoœæ wiêc zakres regulacji nie jest nieograniczony. W praktyce uk³ady automatycznej regulacji poziomu bez wiêkszych problemów pokrywaj¹ zakres dynamiki oko³o 60 dB tzn. sygna³y, których amplituda na wejœciu ró¿ni siê tysi¹ckrotnie bêd¹ mia³y t¹ sam¹ amplitudê na wyjœciu uk³adu ARP.
Budowa
W dziedzinie audio tendencjê s¹ raczej odwrotne. Konstruktorzy sprzêtu audio oraz projektanci nowych technologii d¹¿¹ do poszerzenia zakresu dynamiki przetwarzanych sygna³ów. Po có¿ wiêc uk³ad, który pe³ni funkcjê odwrotn¹ czyli ogranicza dynamikê sygna³u? Oprócz wspomnianego powy¿ej zastosowania, uk³ad mo¿e z powodzeniem zostaæ u¿yty wszêdzie tam, gdzie istotny jest sta³y poziom sygna³u wyjœciowego niezale¿nie od amplitudy sygna³ wejœciowego. Jako przyk³ad mo¿na podaæ otoczenie o du¿ym poziomie zak³óceñ lub w¹skim zakresie dynamiki np. w telekomunikacji (telefonia komórkowa oraz stacjonarna) lub nawet w samochodzie podczas jazdy.
Dzia³anie Schemat blokowy automatycznego regulatora poziomu zosta³ przedstawiony
na rysunku 1. Jak widaæ sk³ada siê on z nastêpuj¹cych elementów: – detektora wartoœci œredniej sygna³u, obwodu odpowiedzialnego za detekcjê amplitudy sygna³u wejœciowego, napiêcie na jego wyjœciu jest proporcjonalne do wartoœci œredniej sygna³u w zadanym czasie; – t³umika przestrajanego napiêciem, bloku, którego t³umienie jest liniowo zale¿ne od napiêcia steruj¹cego, umieszczonego w obwodzie ujemnego sprzê¿enia zwrotnego wzmacniacza pozwalaj¹cego na regulacjê jego wzmocnienia; – wzmacniacza operacyjnego, uk³adu bêd¹cego niejako elementem wykonawczym, to w³aœnie w jego pêtli sprzê¿enia zwrotnego umieszczony jest regulowany t³umik; – Ÿród³a napiêcia odniesienia ustalaj¹cego punkt pracy wzmacniacza operacyjnego, uk³ad zasilany jest napiêciem asymetrycznym wymaga wiêc wstêpnej polaryzacji.
Dzia³anie uk³adu ARP opiera siê na konstrukcji uk³adu kompandora NE 571. Jest to uniwersalny, dwukana³owy uk³ad o regulowanym wzmocnieniu zawieraj¹cy dwa niezale¿ne (po jednym na ka¿dy z kana³ów) pe³no okresowe prostowniki do detekcji wartoœci œredniej sygna³u. Schemat blokowy uk³adu zosta³ przedstawiony na rysunku 2. Uk³ad NE 571 jest tañsz¹ wersj¹ uk³adu NE 570 i charakteryzuje siê nieco gorszymi parametrami elektrycznymi. Podstawowym przeznaczeniem tego uk³adu jest kompresja dynamiki – praca w charakterze kompresora lub ekspandora dynamiki. Jednak¿e uniwersalna konstrukcja uk³adu NE 570, NE 571 pozwala na wykorzystanie go równie¿ do budowy wysokiej jakoœci automatycznego regulatora poziomu.
DETEKTOR WARTOŒCI ŒREDNIEJ SYGNA£U
T£UMIK PRZESTRAJANY NAPIÊCIEM WE
R WY
NAPIÊCIE ODNIESIENIA
Rys. 1 Schemat blokowy automatycznego regulatora poziomu
Kompresor dŸwiêku
11/2000 Podstawowe dane techniczne automatycznego regulatora poziomu dŸwiêku: Rezystancja wejœciowa – 47 kW Zakres amplitudy sygna³u wejœciowego* – +14 dB÷–43 dB Zniekszta³cenia – ££ 0,5% Separacja kana³ów – ³60 dB Pobór pr¹du – £15 mA *) przy której na wyjœciu utrzymuje siê poziom 0 dBm, rezystory R7 i R11 nie zamontowane. Schemat ideowy uk³adu automatycznego regulatora poziomu uwidoczniono na rysunku 3. Uk³ad NE 571 (US2) wraz z kilkoma elementami zewnêtrznymi stanowi kompletn¹, dwukana³ow¹ konstrukcjê regulatora poziomu. Ze wzglêdu na ma³¹ rezystancjê wejœciow¹ oraz odwracanie polaryzacji sygna³u o 180°, konieczne okaza³o siê zastosowanie wzmacniacza wstêpnego, który odwraca polaryzacjê sygna³u oraz dopasowuje rezystancjê Ÿród³a do rezystancji obci¹¿enia. Jego
Rys. 2 Schemat blokowy uk³adu NE 571
rolê pe³ni uk³ad US1. Asymetryczne napiêcie zasilaj¹ce wymusi³o u¿ycie dzielnika napiêciowego R1, R2, które ustalaj¹ punkt pracy wzmacniacza w po³owie wartoœci napiêcia zasilaj¹cego Vcc. Ca³oœci konstrukcji dope³nia mostek prostowniczy oraz stabilizator scalony US3. Te elementy u³atwiaj¹ dobór Ÿród³a
R4
47k
33k
33k C8 100mF
3
47k P1 10k
C5 1mF
US2A NE571
RES
2
Rectin
OUT
C9
R10
100mF
1k
7
WYL
THDtr ReCap 8
R7 30k
Po skompletowaniu wszystkich czêœci mo¿na przyst¹piæ do monta¿u. W pierwszej kolejnoœci nale¿y zamonto-
5 –IN
GCin
6
WEL 2,2mF
R9
C4 1mF
Monta¿ i uruchomienie
T
1
US1A
zasilania – mo¿e to byæ napiêcie sta³e lub zmienne w zakresie od 18 do 24 V.
30p
R8
C6 2,2mF
3
R3
1,8V
RECT CAP
TL082
C2
Vref
PROSTOWNIK
C7
2
Wy R3 20k
R1 10k We
+15V
R2 47k
We odwr.
R3 20k
UK£AD O REGULOWANYM WZMOCNIENIU
We
R1 47k
C1 2,2mF
R3
THD TRIM
R2 20k
13
1
C10 200p
C11 220mF
T
+15V
8 7
US1B
30p R13
33k
33k C18 100mF
C16 2,2mF
TL082
4 14
C3
R5
C14 1mF
R6
11
WEP 2,2mF
47k
47k P2 10k
15
C15 1mF
12 –IN
GCin
US2B NE571
RES Rectin
R11 30k
9
C19
R14
100mF
1k
10
WYP
GND
16
C20 200p
4
C21 220mF
US3 Vin
C22 220mF
OUT
THDtr ReCap
PR1 GB008 ~18V
13 Vcc
LM 7815
+15V
C23 100n
+15V C24 100mF
Rys. 3 Schemat ideowy automatycznego regulatora poziomu
C25 47n
T
6
C17 R12
T
5
C13 47n
T
C12 47mF
T
Kompresor dŸwiêku
14
waæ wszystkie zworki, nastêpnie elementy bierne. Uk³ady scalone montujemy na samym koñcu. Po dodaniu transformatora sieciowego uk³ad mo¿na umieœciæ w uniwersalnej obudowie z tworzywa sztucznego. Gniazda wejœciowe i wyjœciowe typu CINCH mo¿na zast¹piæ z³¹czami AV typu EURO. Wówczas niezbêdne bêdzie po³¹czenie jak najkrótszymi odcinkami przewodów (najlepiej ekranowanych) sygna³ów wideo gniazda wejœciowego z gniazdem wyjœciowym. Takie rozwi¹zanie uproœci do³¹czenie regulatora do naszego domowego systemu wideo. Niski pobór pr¹du uwalnia od koniecznoœci montowania wy³¹cznika sieciowego. Uk³ad pobiera w czasie pracy nieca³e 0,3 W mocy. Do jego zasilania mo¿na wiêc wykorzystaæ transformator sieciowy o mocy 2 W lub zewnêtrzny zasilacz sieciowy dostarczaj¹cy napiêcia sta³ego b¹dŸ przemiennego w przedziale 18÷24 V. Po wykonaniu wszystkich czynnoœci monta¿owych mo¿emy przyst¹piæ do procesu uruchamiania urz¹dzenia. Uruchomienie uk³adu sprowadza siê zasadni-
11/2000
czo do odpowiedniego ustawienia pozycji potencjometrów P1 i P2 oraz sprawdzeniu poprawnoœci dzia³ania uk³adu. W tym celu na wejœcie uk³adu podajemy sygna³ audio, najlepiej taki, z którym urz¹dzenie bêdzie pracowa³o w póŸniejszym czasie np. telewizora. Wskazane jest na pocz¹tek podanie sygna³u o najwiêkszej amplitudzie (programu, w którym dŸwiêk jest najg³oœniejszy). Nastêpnie potencjometry ustawiamy w takiej pozycji, przy której jeszcze nie wystêpuje s³yszalne zniekszta³cenie sygna³u. Kolejnym krokiem bêdzie sprawdzenie zachowania uk³adu po doprowadzeniu na jego wejœcie sygna³u o najmniejszej amplitudzie (programu, w którym dŸwiêk jest najcichszy). Je¿eli po krótkiej chwili (<1 s) sygna³ wejœciowy osi¹gnie amplitudê jednakow¹ jak w poprzednim przypadku, regulacjê mo¿emy uznaæ za zakoñczon¹. W przypadku gdy wzmocnienie uk³adu oka¿e siê zbyt du¿e – co bêdzie siê objawia³o s³yszalnymi zniekszta³ceniami – maksymalne wzmocnienie uk³adu mo¿na ograniczyæ montuj¹c rezystory R7 i R11. Dla podanych na schemacie
wartoœci wzmocnienie maksymalne zmaleje dwukrotnie. Krótkiego omówienia wymagaj¹ równie¿ kondensatory ustalaj¹ce sta³¹ czasow¹ detektora wartoœci szczytowej sygna³u – C11 i C21. Decyduj¹ one szybkoœci reakcji uk³adu na zmianê amplitudy wejœciowej. Zbyt du¿a ich wartoœæ spowoduje znaczne opóŸnienie w reakcji na zmianê amplitudy sygna³u. Wartoœæ za ma³a równie¿ nie jest po¿¹dana ze wzglêdu na wzrost zniekszta³ceñ spowodowanych modulacj¹ wzmocnienia sk³adowymi sygna³u o ni¿szych czêstotliwoœciach. Ze wzglêdu na przeznaczenie regulatora poziomu, zdecydowano siê wybraæ stosunkowo du¿¹ sta³¹ czasow¹ uk³adu. Zalecamy doœwiadczalne dobranie najodpowiedniejszej wartoœci kondensatorów C11 i C21. Wykaz elementów
Pó³przewodniki US1 US2 US3 PR1
– – – –
TL 082 (TL 072) NE 571 (NE 570) LM 7815 GB 008
Rezystory W/0,125 W – 1 kW W/0,125 W – 30 kW (* patrz opis w tekœcie) W/0,125 W R8, R9, R12, R13 – 33 kW W/0,125 W R1÷R6 – 47 kW W TVP 1232 P1, P2 – 10 kW R10, R14 R7, R11
542 ARTKELE
Kondensatory
C22
~ +
C20
WYL
R7 R10
TL 082
NE571 P1 C4 C7
C6
C9 C8
C3 WEP
R12
R13
R5
C14 P2
WEL
T
C11
C17 C16
T
C25
C13
R6
R3 R4
C19
PR1 C12 C15
R9
R14 R11
R8
WYP
C19
~18V
~
C18 US3
245 ELEKTRA
C24
–
C23
C2 R1 R2
C10
C5
C1
Rys. 4 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów
C7, C17 C10, C20 C13, C25 C23 C4, C5, C14, C15 C1÷C3, C6, C16 C12 C8, C9, C18, C19, C24 C11, C21 C22
– – – – – – –
30 pF/63 V 200 pF/63 V 47 nF/63 V 100 nF/63 V 1 mF/50 V 2,2 mF/50 V 47 mF/16 V
– 100 mF/16 V – 220 mF/16 V (* patrz opis w tekœcie) – 220 mF/25 V
Inne TS1 GN
– TS 2/055 (~18 V) – Dwie pary gniazd CHINCH lub dwa gniazda EURO
p³ytka drukowana numer 542
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 542 – 4,40 z³ + koszty wysy³ki.
à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski
Technika motoryzacyjna, Elektroakustyka
11/2000
G³oœniki w samochodzie Ostatnimi czasy trochê wiêcej uwagi poœwiêcamy elektroakustyce. W zwi¹zku z publikacj¹ danych technicznych g³oœników otrzymujemy du¿o pytañ dotycz¹cych g³oœników samochodowych. Z tego te¿ wzglêdu nieco wczeœniej ni¿ zamierzaliœmy przedstawiamy tabelê zawieraj¹c¹ informacje o miejscach monta¿u g³oœników w ró¿nych markach samochodów. G³oœniki bardzo czêsto s¹ ukryte w ró¿nych zakamarkach nadwozia i drzwi. Po³apanie siê w tym jest doœæ trudne i k³opotliwe. Zw³aszcza gdy nie wiemy jak du¿y g³oœnik jest przewidziany do monta¿u. Rozebranie drzwi lub deski rozdzielczej jest pracoch³onne, dlatego te¿ przed przyst¹pieniem do prac warto zaopatrzyæ siê w odpowiednie g³oœniki. Pomocna do tego celu bêdzie Tabela 1. Na jej podsta-
wie mo¿na kupiæ lub zamówiæ w sklepie odpowiedni typ g³oœnika. Na rysunku 1 przedstawiono mo¿liwe miejsca monta¿u i œrednice g³oœników stosowanych w samochodach. W Tabeli 1 mo¿na znaleŸæ marki samochodów wraz z rocznikami, miejsca i wielkoœæ g³oœników, które mo¿na w nich zamontowaæ. Poni¿ej przedstawiamy system oznaczeñ g³oœników zastosowany na rysunku 1, sk³adaj¹cy siê z cz³onu literowego i liczbowego. Pierwszy cz³on literowy S – g³oœnik z pojedyncz¹ membran¹ lub ze sto¿kiem wysokotonowym; SC – g³oœnik dwudro¿ny; SR, SF – system g³oœników; ST – g³oœnik wysokotonowy; SW – g³oœnik niskotonowy;
15
ZGS
– zestaw g³oœnikowy samochodowy; DT – g³oœnik wysokotonowy neodymowy. Pierwsza cyfra w oznaczeniu – seria g³oœników. Dwie cyfry œrodkowe – w przypadku g³oœników okr¹g³ych œrednica kosza; – w przypadku g³oœników owalnych i kwadratowych wymiary zewnêtrzne kosza. Ostatni cz³on cyfrowy seria g³oœników, rozmieszczenie otworów mocuj¹cych. Ostatni cz³on literowy S w oznaczeniu g³oœnika z siatk¹ maskuj¹c¹. Opracowano na podstawie materia³ów firmowych Tonsil S.A.
à Redakcja G³oœniki Æ 10 cm a1: S 1101 a2: SC 1101; SC 2101; SC 2103 a3: SC 1104; SC 2104
Miejsca monta¿u g³oœników E
G³oœniki Æ 13 cm C A
B
D F
b1: S 1131 b2: SC 1131 b3: SC 2134
G³oœniki Æ 16 cm c1: S 1161; SC 2161 c2: SC 1163
A B C D E F
Deska rozdzielcza Drzwi przednie Boczna tylna œciana Pó³ka tylna Œciana boczna przy peda³ach Drzwi tylne
G³oœniki 4" x 6" d1: S 1461 d2: SC 1461
G³oœniki Æ 8,7 cm e1: S 1087
G³oœniki 6" x 9" f1: S 1691 f2: SC 1691
Rys. 1 Miejsca monta¿u g³oœników w samochodzie
chodnich) producentów bezpoœrednio z naszego magazynu. Posiadamy w sprzeda¿y miêdzy innymi:
EPROM CZÊŒCI ELEKTRONICZNE ul. Parkowa 25 51-616 Wroc³aw tel. (071) 34-88-277 fax (071) 34-88-137 tel. kom. 0-90 398-646 e-mail:
[email protected] Czynne od poniedzia³ku pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00
do
Oferujemy Pañstwu bogaty wybór elementów elektronicznych uznanych (za-
PAMIÊCI EPROM, EEPROM, RAM (S-RAM; D-RAM) UK£ADY SCALONE SERII: 74LS..., 74HCT..., 74HC..., C-MOS (40..., 45...). MIKROPROCESORY, np.:80.., 82.., Z80.., ICL71.., ATMEL89.., UK£ADY PAL, GAL, WZMACNIACZE OPERACYJNE, KOMPARATORY, TIMERY, TRANSOPTORY, KWARCE, STABILIZATORY, TRANZYSTORY, PODSTAWKI BLASZKOWE, PRECYZYJNE, PLCC, LISTWY PIONOWE, LISTWY ZACISKOWE, PRZE£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥CZA, OBUDOWY Z£¥CZ, HELITRYMY, LEDY, PRZEKANIKI,
GALANTERIA ELEKTRONICZNA. POSIADAMY TAK¯E W SPRZEDA¯Y PODZESPO£Y KOMPUTEROWE: NOWE I U¯YWANE (NA TELEFON) P£YTY G£ÓWNE, PROCESORY, PAMIÊCI SIMM/DIMM, WENTYLATORY, KARTY MUZYCZNE, KARTY VIDEO, MYSZY, FAX-MODEM-y, FLOPP-y, DYSKI TWARDE, CD-ROMy, KLAWIATURY, OBUDOWY, ZASILACZE, G£OŒNIKI I INNE. Programujemy EPROMy, FLASH/ EEPROMy, GALe, PALe, procesory 87.., 89.. oraz inne uk³ady programowalne. Na ¿yczenie przeœlemy ofertê. Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³kowej.
G³oœniki w samochodzie
16
11/2000
Tabela 1 – Miejsca monta¿u i œrednice montowanych g³oœników w samochodach
Miejsce monta¿u
Marka samochodu
A
B
C
D
E
Rok A
c1
Alfa Romeo 145
c2
Alfa Romeo 146 Alfa Romeo 164 a1,2
B
94>
C
a1,2 c2 c2 c2
>91
a1,2 b3
Audi 80
>91
Audi 100
82÷90
a1,2 a1,2
Audi A3
c1
Audi A4
c1
Audi A4 AVANT
c1
b3
BMW Z3
96>
b1,2
b3
BMW 500
88>
b1-3 b1,2
Citroen AX (3d)
86>
b3
Citroen AX (3d)
91>
c1
b1,2
Citroen AX (5d)
87>
c1
b3
Citroen AX (5d)
91>
c2
Citroen XM
89>
c2
Citroen 14RD (5d)
87>
b3
Citroen BX14 (5d)
86>
c1
Citroen Xantia
92>
Citroen ZX
91>
Citroen ZX
96>
b1,2 b3
b1-3
b3
b1,2
b1,2 b3
a1,2 a1,2 a1,2
a1,2 c1 a1,2 c2 b3
Fiat Panda
80>
f1,2
Fiat Punto
93>
a1,2
Fiat Tipo
b1,2
Fiat Uno
a1,2
a1,2
Fiat Uno
a1,2 b1-3 a1,2 c2 c2
Ford Galaxy Ford Ka
87÷92
a1,2
Peugeot 405
92>
Peugeot 605
89>
c2
Peugeot 406 Renault 11
83÷88
b1,2
Renault 19
88÷92
b3
Renault 19
92>
a1,2
Renault Clio c1
Renault Laguna
94>
Renault Megane b3
Renault Meg. (5d) c1
96>
Renault Safrane
93>
d1,2
Seat Ibiza
93>
d1,2
Seat Toledo
92>
a1,2
Skoda Favorit
95>
b1,2
Skoda Felicja
95>
c2
89>
a1,2
c1
Honda Concerto
91>
a1,2
b3
Lancia Y10
92>
a1,2
Mazda 121
96>
a1,2
Mazda 323
85÷89
d1,2
Mazda 323
89÷94
c1
Mazda 323F
94>
b3
Mercedes Vito
96>
Nissan Almera
95>
a1,2
Nissan Mikra
89÷93
c2
Nissan Mikra
93>
c1
Nissan Primera
90>
c1
Nissan Sunny
91>
f1,2
Peugeot 405
94>
Honda Accord
c1
85>
c1
Seat Cordoba
b1,2
c1
83>
Peugeot 309
d1,2
95>
d1,2
91>
Peugeot 205
96>
Ford Scorpio
c1
Peugeot 106
Saab 9000 (3 d)
b1,2
d1,2
91÷95
f1,2
93>
a1,2
91÷95
Opel Vectra (4d)
89>
Ford Mondeo
a1,2
Opel Vectra (5d)
Rover 800
c1
c2 c2
88÷91
Rover 200 (5 d)
89> 89>
c2
86>
Opel Vectra
92>
c1
Ford Fiesta
91>
Renault Twingo
83÷89
b3
90÷93
Opel Frontiera
Opel Omega
b3
86÷90
Opel Corsa
c1
b3
Ford Escort
91>
89>
a1,2
Fiat Seicento
91>
Opel Astra
Opel Kadett
a1,2
c1
Fiat Palio Week.
a3
Opel Astra (5d)
d1,2
c1
c1
Fiat Panda
prod.
84÷89
b3
Polonez b3
a1,2
c1
samochodu
Opel Kadett
c1
88>
Rok
F
b3
BMW 300 (3d)
a1,2
E
b1,2 c2
b3
e1
D
Audi 80 b3
c1
Marka
prod.
F
b3
Miejsce monta¿u
c2
a1,2
Skoda Octavia Toyota Carina
b3
Toyota Car. E (4d)
92>
Toyota Corolla b3
Toyota Starlet
85÷92
b3
Volvo 400
88÷96
b3
Volvo 700
b3 d1,2 c2
c2 d1,2
b3
b3
88>
VW Golf II
<91
VW Golf III
91>
VW Passat
88÷93
VW Passat (4d)
d1,2
VW Polo b3
d1
VW Corrado
94> 91÷94
VW Polo
94>
VW Vento
92>
Elektroakustyka
11/2000
17
Problemy z mas¹ w uk³adach wzmacniaczy m.cz.
R2
R1 Wy Sygna³
Dla wielu elektroników masa stanowi wspólny potencja³ odniesienia. Na schematach jest ona zaznaczana odpowiednim symbolem. Podczas „czytania” schematu powszechnie przyjmuje siê do wiadomoœci, ¿e dany punkt uk³adu umieszczony jest na masie. W rzeczywistych uk³adach zamontowanych na p³ytkach drukowanych masa nabiera istotnego znaczenia. Nie sposób jest zapewniæ ekwipotencjalnoœci masy, czyli jednakowego we wszystkich punktach napiêcia. Rezystancja œcie¿ki o szer. 1 mm wykonanej na typowym laminacie o gruboœci miedzi 35 mm wynosi ok. 5 mW/cm. Wydaje siê to wartoœci¹ stosunkowo ma³¹. Nic bardziej z³udnego. P³yn¹cy przez œcie¿kê d³ugoœci 10 cm pr¹d o wartoœci 4 A powoduje powstanie na niej spadku napiêcia równego a¿ 200 mV. Wartoœæ ta jest porównywalna z sygna³em steruj¹cym w uk³adach akustycznych. Oprócz tego œcie¿ka charakteryzuje siê tak¿e pewn¹ niewielk¹ indukcyjnoœci¹. Na szczêœcie w uk³adach wzmacniaczy m.cz. jest to wielkoœæ któr¹ mo¿na pomin¹æ. Odgrywa ona rolê w uk³adach w.cz. i szybkich uk³adach cyfrowych. Zatem w œwietle przedstawionych powy¿ej uwag masa nabiera nowego znaczenia. Pierwszym wa¿nym elementem jest zasilacz obejmuj¹cy mostek Graetz’a i kondensator filtru. Na rysunku 1 przedstawiono schemat tego fragmentu uk³adu. Jak wiadomo kondensator filtru ma za zadanie „wyg³adzaæ” wyprostowany przebieg napiêcia który otrzymuje siê na wyjœciu mostka. Z kondensatora pobierany jest przez uk³ady zasilane w miarê sta³y pr¹d. Sam zaœ kondensator ³adowany jest doœæ krótkimi
impulsami pr¹du w chwilach szczytu napiêcia w sieci. Czas ³adowania kondensatora wynosi ok. 20% czasu roz³adowywania. Tak wiêc gdy pr¹d pobierany z zasilacza ma wartoœæ 1 A impuls pr¹dowy ³aduj¹cy kondensator ma wartoœæ ok. 5 A. Dla wzmacniacza mocy pobieraj¹cego pr¹d rzêdu 4 A impuls pr¹dowy wynosi a¿ 20 A! Z tego wzglêdu konieczne jest w³aœciwe prowadzenie œcie¿ek masy i zasilania maj¹ce na celu wyeliminowanie spadków napiêcia powiêkszaj¹cych têtnienia powstaj¹ce na œcie¿kach doprowadzaj¹cych. Prawid³owy przebieg œcie¿ek pokazano na rysunku 1a. Œcie¿ki prowadzone od wyjœæ prostownika powinny bezpoœrednio dochodziæ do kondensatora i dopiero z jego zacisków biec dalej do zasilanych uk³adów. Nale¿y unikaæ sytuacji w których przez te same œcie¿ki p³ynie pr¹d ³adowania kondensatora i pr¹d pobierany przez uk³ad, tak jak przedstawiono to na rysunku 1b. Produkowane s¹ nawet specjalne kondensatory elektrolityczne posiadaj¹ce cztery zaciski: dwa wejœciowe i dwa wyjœciowe. Uk³ad ten ma na celu eliminacjê spadków napiêæ na doprowadzeniach wewnêtrznych kondensatora. Rozwi¹zanie to wydaje siê jednak zbyt ekstrawaganckie i drogie. Poprawnie zbudowany zasilacz to dopiero niewielka czêœæ problemów zwi¹zanych z mas¹. Drugim zagadnieniem jest
Rl
A
B DU
Rys. 2 Pod³¹czenie zasilacza do wzmacniacza m.cz.
rozdzielanie masy wejœciowej i wyjœciowej. Na rysunku 2 przedstawiono uk³ad wzmacniacza odwracaj¹cego, który mo¿na traktowaæ jako wzmacniacz mocy. Mo¿na zauwa¿yæ, ¿e zarówno Ÿród³o sygna³u jak i obci¹¿enie po³¹czone s¹ z mas¹ uk³adu. Wzmocniony sygna³ wejœciowy powoduje przep³yw znacznego pr¹du przez obci¹¿enie Rl. Je¿eli œcie¿kê masy prowadzon¹ z zasilacza pod³¹czymy do punktu „A” doprowadzimy do powstania niepo¿¹danego sprzê¿enia. Dzieje siê tak na wskutek spadku napiêcia DU wywo³anego pr¹dem wyjœciowym, który p³ynie od wyjœcia wzmacniacza do punktu „A”. Wywo³any przep³ywem tego pr¹du spadek napiêcia na œcie¿ce dodaje siê do sygna³u wejœciowego, gdy¿ wzmacniacz reaguje na ró¿nicê potencja³ów pomiêdzy wejœciem nieodwracaj¹cym a koñcem rezystora R1. Nawet krótki odcinek œcie¿ki mo¿e prowadziæ do powstawania wzbudzeñ lub przydŸwiêku sieci objawiaj¹cego siê buczeniem (100 Hz). Je¿eli sytuacjê odwrócimy, tzn. œcie¿kê masy prowadz¹c¹ z zasilacza do³¹czy siê do punktu „B”, du¿y pr¹d wyjœciowy nie bêdzie p³yn¹³ przez masê obwodu wejœciowe-
a) Przedwzmacniacz wejœciowy
Uk³ady regulacji
Wzmacniacz mocy
Wyjœcie
a)
Wejœcie
Zasilanie
~220V Do zasilanych uk³adów
b)
b) Uk³ady regulacji Przedwzmacniacz wejsciowy
Wzmacniacz mocy Wyjœcie
~220V Do zasilanych uk³adów
Wejœcie
Rys. 1 Prowadzenie œcie¿ek w zasilaczu: a) prawid³owe, b) nieprawid³owe
MC
Rys. 3 £¹czenie mas we wzmacniaczu z zastosowaniem: a) g³ównej szyny masy, b) punktu centralnego
Zasilanie
Problemy z mas¹
18
11/2000
WZMACNIACZ MOCY
WE PRZEDWZMACNIACZ
Punkt po³¹czenia masy z chassis
+
STOPIEÑ MOCY
WZMACNIACZ
ZASILACZ
A
G³ówny punkt po³¹czenia masy
E
M
PRZEDWZMACNIACZ
STOPIEÑ MOCY
WZMACNIACZ
WE
WZMACNIACZ MOCY
Rys. 4 Prowadzenie masy do punktu centralnego
go i problem wzbudzeñ lub przydŸwiêków zostanie wyeliminowany. Na tym prostym przyk³adzie przedstawiono generaln¹ zasadê prowadzenia masy od zasilacza do obwodów silnopr¹dowych i kolejno do obwodów s³abopr¹dowych. Inaczej mówi¹c masê nale¿y prowadziæ od wyjœcia do wejœcia wzmacniacza. Taki uk³ad szeregowo prowadzonej masy przedstawiono na rysunku 3a. Jest on czêsto nazywany uk³a-
dem z szyn¹ g³ówn¹ masy. Po³¹czenie masy z metalowymi czêœciami wzmacniacza nale¿y wykonaæ bezpoœrednio przy najczulszym wejœciu przedwzmacniacza. Oczywiœcie œcie¿ka masy mo¿e zakrêcaæ na p³ytce drukowanej w miarê potrzeb. Wskazane jest jednak, aby masa by³a prowadzona stosunkowo grub¹ œcie¿k¹. Czasami jednak nie ma technicznej mo¿liwoœci poprowadzenia œcie¿ki od
Rys. 5 Przyk³ad prowadzenia mas przy po³¹czeniu wzmacniacza mocy z przedwzmacniaczem +Uz
We
2000mF wzmacniacz mocy 47mF
Masa wejœciowa
8W
Masa wyjœciowa M
Masa zasilania
Rys. 6 Przyk³ad po³¹czenia masy we wzmacniaczu mocy z jedn¹ koñcówk¹ masy
punktu do punktu. Dlatego te¿ stosowane jest prowadzenie masy do punktu wspólnego. Przyk³ad takiego rozwi¹zania przedstawiono na rysunku 3b. Zastosowano tu dwa punkty masy. Pierwszy z nich po lewej stronie to po³¹czenie zasilacza, masy wyjœciowej i masy wzmacniacza mocy. Drugi punkt to tzw. masa centralna MC w którym zbiegaj¹ siê masy wejœcia, przedwzmacniaczy i uk³adów regulacji. Po³¹czenia obu punktów powinno byæ wykonane szczególnie grub¹ œcie¿k¹. Rozwi¹zanie to jest nieco gorsze od przedstawionego wczeœniej. Najlepsze efekty mo¿na uzyskaæ w przypadku zastosowania jednego punktu masy. Taki uk³ad przedstawiono na rysunku 4. Masy wszystkich bloków wzmacniacza s¹ tu poprowadzone do jednego punktu odrêbnymi œcie¿kami. Jako wspólny punkt masy przyjmuje siê z regu³y oczko lutownicze kondensatora elektrolitycznego w filtrze zasilacza. Œcie¿ki powinny dochodziæ do kondensatora promieniœcie i ³¹czyæ siê ze sob¹ dopiero na samym „oczku”. Tak¿e w tym przypadku elementy metalowe obudowy ³¹czy siê z mas¹ przy najbardziej czu³ym wejœciu wzmacniacza. Rozwi¹zanie to choæ zapewnia bardzo dobre efekty jest stosowane doœæ rzadko, gdy¿ bardzo komplikuje uk³ad œcie¿ek na p³ytce drukowanej i zajmuje du¿o miejsca. Gdy wzmacniacz mocy i przedwzmacniacz umieszczone s¹ na odrêbnych p³ytkach drukowanych tak¿e nale¿y zapewniæ odseparowanie masy wejœciowej i wyjœciowej. Przyk³ad takiego rozwi¹zania podano na rysunku 5. Zgodnie z regu³¹ prowadzenia masy „od ty³u” œcie¿kê z zasilacza nale¿y doprowadziæ do stopnia wyjœcia i stopnia mocy (mo¿na zastosowaæ lokalny punkt masy) a dopiero w dalszej kolejnoœci nale¿y pod³¹czyæ przedwzmacniacz. W tym przypadku najlepiej masê wejœcia wzmacniacza mocy pod³¹czyæ do oplotu przewodu ekranowanego, którego drugi koniec jest po³¹czony z mas¹ przy wyjœciu przedwzmacniacza. W przypadku gdy scalony wzmacniacz mocy posiada pojedyncz¹ koñcówkê masy wskazane jest zastosowanie po³¹czenia pokazanego na rysunku 6. Z uwagi na to, ¿e zamkniêcie pêtli sprzê¿enia zwrotnego znajduje siê wewn¹trz uk³adu scalonego wzmacniacza mocy konieczne jest doprowadzenie wszystkich mas, a szczególnie masy wyjœciowej i zasilania do jednego punktu. Wymagany jest tak¿e kondensator elektrolityczny blokuj¹cy zasilanie, do³¹czony jak najbli¿ej nó¿ek wzmacniacza
à Roman Koz³owski
11/2000
Kupon zamówieñ na p³ytê CD-PE1 i prenumeratê
19
Prenumerata na rok 2001 Niezwyk³a okazja dla prenumeratorów Praktycznego Elektronika na rok 2001!!! Wszystkich Czytelników, którzy zdecyduj¹ siê na wykupienie prenumeraty Praktycznego Elektronika na ca³y rok 2001 czeka mi³a niespodzianka. Wraz z pierwszym numerem pisma otrzymaj¹ prezent w postaci srebrnego kr¹¿ka zawieraj¹cego prawie 3000 stron z archiwalnych numerów PE z lat 1992 ÷ 1999!!! Na p³ycie CD-ROM-AUDIO znajdzie siê równie¿ baza artyku³ów PE i p³ytek drukowanych. W stosunku do poprzedniej p³yty znacznie usprawniono mechanizmy wyszukiwania artyku³ów i p³ytek. Mo¿na tam bêdzie znaleŸæ tak¿e gotowe wydruki p³ytek wycofanych ze sprzeda¿y wysy³kowej. Na p³ycie znajduje siê te¿ bogato ilustrowana w kolorze ksi¹¿ka poœwiêcona zestawom g³oœnikowym. Ksi¹¿ka ta nie bêdzie dostêpna w druku. Dla wszystkich melomanów przygotowano zestaw sygna³ów testowych przy pomocy których mo¿na zbadaæ swój sprzêt elektroakustyczny. Sygna³y nagrane s¹ w formacie pozwalaj¹cym na bezpoœrednie odtwarzanie ich na dowolnym sprzêcie muzycznym.
Olbrzymie kompendium wiedzy w zakresie praktycznych zastosowañ elektroniki. Opisy, aplikacje, urz¹dzenia, nietypowe rozwi¹zania, jeden styl. Nie sprzedajemy darmowych programów, które mo¿na œci¹gn¹æ z Internetu lub przegraæ od kolegi. Nasza p³yta jest jedyna w swoim rodzaju, nie kupisz jej w ¿adnym innym miejscu.
!!! prawie 3000 stron PE w 2001 roku!!! Cena jednego egzemplarza PE w prenumeracie na rok 2001 wynosi 5,50 z³. Za 12 numerów nale¿y wiêc zap³aciæ tylko 66,00 z³. Wszyscy prenumeratorzy zyskuj¹ !!! W roku 2001 ka¿dy, kto zaprenumeruje Praktycznego Elektronika: – otrzyma bezp³atnie drug¹ p³ytê CD-PE2 Praktycznego Elektronika pod warunkiem, ¿e wp³aty dokona przed 31.12.2000. – otrzyma PE bezpoœrednio pod wskazany adres – otrzyma PE tak szybko jak to tylko mo¿liwe – cena jednego egzemplarza w prenumeracie jest sta³a (niezale¿na od zmian ceny PE w ci¹gu roku)
Nie przegap!!! Taka okazja ju¿ siê nie powtórzy!!! 101 numerów PE w postaci elektronicznej na jednej p³ycie!!!
20
Karta zamówieñ na p³ytki drukowane, Prenumerata
11/2000 Wykaz dostêpnych numerów archiwalnych:
1992 3
3,00 z³
1995 8, 11, 12
3,00 z³
1996 3, 4, 6 ÷ 10, 12
3,00 z³
1997 1 ÷ 11
3,00 z³
1998 5
3,00 z³
1999 3, 4, 8, 9, 11, 12
4,40 z³
2000 1 ÷ 10
4,80 z³
Ten kupon mo¿na wyci¹æ i wys³aæ faksem: fax (ca³¹ dobê) (068) 324-71-03.
Katalog Praktycznego Elektronika – G³oœniki produkcji TONSIL S.A. cz. 4 G³oœniki niskotonowe - œrednica kosza 180÷200 mm Parametry podstawowe Model
Z
F [Hz]
GDN 18/50/1
8
GDN 18/60
8
GDN 20/35/1
Parametry cewki E
Re
h
Dc
Korpus
Magnes
Parametry Thiele'a-Small'a Fs
Vas
[×10-3kg]
[Hz]
[×10-3m3]
D×h
m
[mm]
Qms
Qes
Qts
Mms
Cms
[×10-3kg] [×10-4m/N]
Wymiary Bl
Sd
[Tm]
[×10-4m2]
D1
D2
[W]
[W] [dB] [W] [mm] [mm]
80÷5000
80
40
88
6,5
12,5
25
nomex 90×15,5
350
58
12,12
7,44 0,60 0,56
10,8
6,75
6,5
113,00 139,0 165,0
70÷3000
100
50
87
6,5
12,3
35
nomex 110×18
600
40
19,3
1,79 0,35 0,29
14,6
10,3
8,5
114,00 139,0 165,0
8
80÷3500
60
35
90
7,3
7,4
25
alumin, 70×15
230
50
43
4,01 0,94 0,76
15
6,9
6,2
210,00 177,0 193,0
GDN 20/40
4
45÷3500
60
40
90
3,2
7
25
nomex
90×13
310
45
56
5,45 0,62 0,56
15
8,4
4,95
210,00 177,0 193,0
[mm] [mm]
8
45÷3500
60
40
90
6,8
9,6
25
nomex
90×13
310
45
56
6,32
0,9
0,79
15
8,4
6,1
210,00 177,0 193,0
8
45÷3500
60
40
90
6,8
9,6
25
nomex
90×13
310
45
56
6,32
0,9
0,79
15
8,4
6,1
210,00 177,0 193,0
GDN 20/40/8
8
50÷4000
60
40
90
7,3
7,4
25
nomex
80×12
230
45
56
5,41 0,78 0,68
14
8,87
6,3
210,00 177,0 193,0
GDN 20/40/11
8
50÷4000
60
40
90
7,3
7,4
25
nomex
80×12
230
45
56
5,41 0,78 0,68
14
8,87
6,3
230,00 177,0 193,0
GDN 20/40/12
8
80÷3500
60
40
90
6,8
10,5
25
nomex
80×12
230
50
46
2,93 1,07 0,79
14
7,04
5,33
210,00 177,0 193,0
GDN 20/40/16
6
80÷5000
60
40
90
5
10
25
alumin, 70×10
150
51
48
2,14 0,73 0,55
14
7,01
5,77
220,00 177,0 193,0
GDN 20/40/16
6
80÷5000
60
40
90
5
10
25
alumin, 80×12
230
51
48
2,14 0,73 0,55
14
7,01
5,77
220,00 177,0 193,0
GDN 20/50/1
8
40÷3500
100
50
90
6,8
9,6
25
alumin, 90×13
620
45
60
2,5
0,38 0,33
20
10,3
8,32
220,00 177,0 193,0
8
45÷3500
100
50
90
6,4
12,6
25
alumin, 110×18
600
42
52
2,5
0,45 0,38
17
8,45
8,3
210,00 177,0 193,0
8
80÷3500
90
50
90
7,3
13
25
alumin, 110×18
600
42
50
7,85 0,55 0,52
17
8,4
8,1
210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/2
4
80÷4000
100
50
90
3,3
11,8
25
110×18
600
42
59
6,46 0,51 0,47
15
9,57
5,2
210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/3
4
45÷4000
120
60
90
3,3
11
35
alumin, 90×15,5
370
36
70
2,62 0,55 0,45
18
10,55
5,28
210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/3
8
45÷4000
120
60
90
6,5
12
35
alumin, 90×15,5
370
36
70
2,7
0,63 0,51
18
9,5
6,6
210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/3
12
45÷4000
120
60
89
10,8 10,8
35
alumin, 90×15,5
370
36
66
2,6
0,78
0,6
18
10,3
7,8
210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/3
15
45÷4000
120
60
89
13,5 13,8
35
alumin, 90×15,5
370
36
60
2,58 0,76
0,6
18
10,9
8,55
210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/4
8
45÷3500
100
50
90
6,4
12,6
25
alumin, 110×18
600
42
52
2,5
0,45 0,38
17
8,45
8,3
210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/15
4
50÷3000
120
60
87
3,3
12,3
35
nomex 90×15,5
350
34
90
2,63 0,65 0,52
22
12,8
4,8
220,00 178,0 193,0
GDN 20/60/15
8
50÷3000
120
60
88
6,6
12,3
25
nomex 90×13,5
350
34
90
4,33
0,6
0,53
22
12,8
6,7
220,00 178,0 193,0
GDN 20/60/25
8
40÷3000
120
60
86
6,4
16
25
alumin, 110×18
600
26
80
2,1
0,52 0,42
32
12
8,4
220,00 178,0 193,0
GDN 20/60/29
8
50÷3000
120
60
89
6,6
12,3
25
nomex 90×15,5
350
32
90
2,3
0,5
0,41
24
12,8
7,5
220,00 178,0 193,0
0,52 0,44
24
6
9,2
220,00 178,0 193,0
0,33
23
9,8
8,8
220,00 178,0 193,5
19,8
9
9,67
200,00 186,0 205,0
AMG
GDN 20/80
8
44÷4500
125
80
87
6,5
8,8
35
alumin, 90×15,5
350
44
39
3,3
GDN 20/80/2
8
50÷4000
180
80
90
6,4
16
35
alumin, 120×18
760
32
68
2
GDN 20/100
8
60÷4000
150
100
90
6,4
12
48
kapton 120×18
760
35
54
0,4
2,44 0,32 0,28
21
GDN 20/60 GDN 20/60/1
Podzespo³y elektroniczne
GDN 20/40 GDN 20/40/6
11/2000
W] [W
Pmax Pnom
22
G³oœniki niskotonowe - œrednica kosza 250÷300 mm Parametry podstawowe F
W] [W
[Hz]
GDN 25/40/3
8
GDN 25/50
8
GDN 25/55/1 GDN 25/55/1
Pmax Pnom
Parametry cewki E
Re
h
Dc
Korpus
Magnes D×h
Parametry Thiele'a-Small'a m
Fs
Vas
Qms
Qes
Qts
[×10-3kg] [Hz] [×10-3m3]
Cms
Wymiary Bl
Sd
D1
D2
[×10-3kg] [×10-4m/N] [Tm] [×10-4m2] [mm] [mm]
[W]
[W] [dB] [W] [mm] [mm]
60÷5000
60
40
92
7
13,5
48
paper 120×18
760
37
110
2,76 0,42 0,36
60÷4500
120
50
91
6,4
12,3
35
alumin, 120×18
600
35
100
6,4
4
60÷5000
100
55
92
3,3
14,2
48
alumin, 110×18
600
34
8
60÷5000
100
55
92
6,9
13,5
48
alumin, 110×18
600
34
GDN 25/55/2
8
60÷5000
100
55
91
6,7
13,5
48
alumin, 110×18
600
GDN 25/60
8
60÷5000
120
60
92
7
13,5
48
nomex 120×18
760
GDN 25/60/4
8
60÷4000
120
60
90
6,4
13,1
48
alumin, 120×18
GDN 25/60/5
4
70÷5000
120
60
90
3,3
14,2
48
alumin, 120×18
GDN 25/60/6
8
60÷4000
120
60
90
6,4
12,6
48
GDN 25/80/1
8
60÷3000
130
80
89
6,4
13,5
48
[mm]
Mms
26
7,13
10,2
330,00 222,0 233,0
0,49 0,45
26,5
7,8
8,75
320,00 220,0 233,0
109,2
3,93 0,61 0,53
25,48
6,371
8,49
340,00 222,0 233,0
109
3,93 0,61 0,53
25,5
6,37
8,49
340,00 222,0 233,0
37
94
2,18 0,68 0,52
28
6,61
7,5
320,00 222,0 233,0
37
110
2,76 0,42 0,36
26
7,13
10,2
330,00 222,0 233,0
760
37
106
1,74 0,43 0,35
26
7,01
9,4
330,00 222,0 233,0
760
50
51
2,74 0,53 0,44
30
3,3
7,6
330,00 222,0 233,0
alumin, 120×18
760
37
103
2,15 0,48 0,39
26
7,2
9
330,00 220,0 233,0
120×18
760
37
113
2,60 0,49 0,41
28
7,13
9,8
330,00 222,0 233,0
GDN 30/60/1
6
60÷4500
80
60
93
5
12,1
35
alumin, 110×18
600
25
327
2,61 0,75 0,58
40
10,1
6,7
480,00 274,0 293,0
GDN 30/60/10
8
100÷1500
90
60
89
6,4
15
35
alumin, 110×18
600
25
400
3,89 0,62 0,53
44
9,26
8,4
500,00 274,0 293,0
GDN 30/60/11
8
50÷4000
140
60
90
7
13,5
48
alumin, 110×18
600
23
400
2,12 0,66
0,5
41
11,7
8
490,00 274,0 293,0
GDN 30/60/18
8
70÷4000
80
60
90
6,4
15
35
nomex 110×18
600
25
378
4,83 0,56
0,5
37
9,75
8,23
490,00 274,0 293,0
GDN 30/80/2
8
40÷3000
140
80
92
6,2
12,5
48
alumin, 2×120×18
1520
25
270
2,47
0,3
0,26
50
8,19
13
500,00 274,0 293,0
GDN 30/80/3
8
70÷300
140
80
92
6,4
12,5
48
alumin, 2×120×18
1520
70
390
3,4
0,73
0,6
42
1,23
12,1
480,00 274,0 293,0
GDN 30/80/5
8
80
91
6,2
12,5
48
alumin, 2×120×18
1520
25
290
1,87 0,27 0,23
51
7,9
13
510,00 274,0 293,0
87
3,2
18,5
48
alumin, 120×18
760
25
208
2,29 0,46 0,38
89
3,86
7,8
610,00 274,0 293,0
140
25÷2000
200 50/50
GDN 30/100/1
8
25÷2000
200
100
90
6,8
20
48
nomex 120×18
760
24
282
2,75 0,43 0,37
51
8,8
11,9
490,00 274,0 293,0
GDN 30/100/2
8
60÷2000
200
100
89
6,4
19,2
48
nomex 120×18
760
24
257
2,2
0,51 0,39
55
8
10,6
490,00 270,0 293,0
GDN 30/100/5
8
40÷3000
200
100
89
6,4
19,2
48
nomex 120×18
760
24
316
6,18 0,34 0,32
47
9,13
11,7
490,00 270,0 293,0
GDN 30/100/7
8
25÷2000
200
100
90
6,4
19,2
48
alumin, 120×18
760
24
340
2,46 0,33
0,3
47
10,3
11,6
480,00 274,0 293,0
GD 30/80
4
70÷3000
140
80
92
3,2
9,6
48
2×120×18
1520
70
390
5,10 0,57 0,51
42
1,23
9,7
480,00 274,0 293,0
GD 30/80
8
60÷2500
140
80
92
6,2
12,5
48
2×120×18
1520
75
370
3,34 0,64 0,54
42
1,07
13,5
480,00 274,0 293,0
GD 30/150
4
50÷4000
300
150
98
70
200
3,35 0,58 0,49
16,5
274,0 290,0
GD 30/150
8
50÷4000
300
150
98
70
200
3,35 0,58 0,49
16,5
274,0 290,0
GD 30/150
15
50÷4000
300
150
98
70
200
3,35 0,58 0,49
16,5
274,0 290,0
GD 38/200
4
45÷3500
400
200
98
37
200
3,35 0,58 0,49
16,5
356,0 370,0
GD 38/200
8
45÷3500
400
200
98
37
200
3,35 0,58 0,49
16,5
356,0 370,0
GD 38/200
15
45÷3500
400
200
98
37
200
3,35 0,58 0,49
16,5
356,0 370,0
11/2000
50÷2500
GDN 30/100DC 4/4
G³oœniki produkcji TONSIL S.A.
Z
Model
11/2000
GIE£DA SPRZEDAM PLOTTER MDG105 (A4, 4 kolory, RS232 centr.) 50z³; monitor 14’’ kolor 200 z³; stacja FDD 5,25’’ HD 30z³; dyskietki 5,25’’ HD po 1,0z³/szt. Oferty, info: kop. + zn. Grzegorz Zubrzycki ul. Zgierska 110/120 m.211, 91 303 £ódŸ, (042)654 40 98. RADIOELEKTRONIKI z lat 89÷94; roczniki i luŸne numery. Cena rocznika 20z³. I inne EP, EH, MT itp. Tanio. Mariusz Jamroz, Buda Stalowska 5/4, 39 460 Nowa Dêba. RDZENIE ferrytowe ETD29, 39 i inne, kondensatory ceramiczne do 21kV MBGO 10mF 1,5kV,
Og³oszenia drobne przekaŸniki MT6 i MT12 kontaktronowe MBGO do kolumn wzmacniaczy (061) 878 81 52. ROCZNIKI Elektroniki Praktycznej 97,98, Radioelektronik 82÷93. Szukam kartotekowej bazy danych TiG 1.5. K. Ojrzanowski 91 078 £ódŸ, ul. Kasprzaka 53/18, tel. 0 604 900 169. SYSTEMY gry w Multi Lotka i Du¿ego Lotka. Opisy wykonania spawarek. Prace dyplomowe (energoelektronika). Marcin Biernat, Rozalin 10, 05 282 STRACHÓWKA. (0 25) 676 08 72. TRANSFORMATOR 24V/15A. Cena 100z³ do uzgodnienia. Tel. 0 604 156 957 wieczorem. WSKANIKI stanu akumulatora samoch. Dok³adny pomiar nap. Z sygnalizacj¹ roz³adowania 24z³. Oraz symulatory alarmu samochodowego 16z³. (0 65) 540 49 04. WYKRYWACZ metali. Najni¿sza cena 3 lata gwarancji. Wysy³am informacje oraz zdjêcie. Tel 0 32 476 10 09 wieczorem. WYKRYWACZE metali PJ, VLF i inne o zasiêgu 3m. Informacje tel. Komórkowy 0608 167 023. WYKRYWACZE metali, schematy, sondy, p³ytki. Sprzedam kupiê wymieniê. Œmig³a tylne do helikoptera sprzedam. S. Królak, ul. Wyki 19/6, 75 329 Koszalin. (094) 341 28 13. CHORUS, FLANGER, SYNTEZATOR GITAROWY, DISTORTION, DELAY oraz wiele innych efektów w postaci schematów i opisów. Sprzedam wymieniê. Info. K+z. D. Lewandowski, skr. 5, 20 950 Lublin 1. KABEL uniwersalny MBUS do samodzielnego monta¿u, do Nokii, Siemensa, Alcatela, Ericssona, 30PLN. Tel. 0603 216277. PROFESJONALNY wykrywacz metali VLF o zasiêgu 2,5m, przystawka zmieniaj¹ca OTVC w wielokana³owy oscyloskop, mininadajniki UKF oraz TV. Przybysz, Nad £omnic¹ 22, 58 540 Karpacz. GENERATOR funkcyjny TG215 2MHz firmy TTI + osprzêt. Stan idealny. Kontakt telefoniczny (042) 632 57 27 lub 0 502370 002 Arek.
23
LICENCJONOWANE LICENCJONOW ANE OPROGRAMOWANIE KOMPUTEROWE OPROGRAMOWANIE · programy polskie · programy zagraniczne · gry komputerowe · oferta edukacyjna dla szkó³ Wysy³amy drukowane bezp³atne katalogi. Oferta równie¿ na dyskietkach - do zamówienia prosimy do³¹czyæ 2 noœniki 3,5" ze znaczkiem 1,30 z³. Wersje demo programów. MEGA-ART ul. Wojska Polskiego 10/4 67-100 NOWA SÓL tel. 068-3873811, 068-3561913
[email protected] http://megaart.home.pl
UWAGA!!! Tanie og³oszenia ramkowe w rubryce Gie³da PE!!! Og³oszenia mog¹ mieæ typow¹ szerokoœæ jednej szpalty tzn. 56 mm, ich wysokoœæ ogranicza jedynie wysokoœæ strony. Minimalna wysokoœæ ramki to 1 cm. Cena og³oszenia ramkowego wynosi 20 z³ + 22% podatku VAT za ka¿dy rozpoczêty centymetr wysokoœci. Oferta skierowana jest do osób fizycz-
nych i firm zamieszczaj¹ce og³oszenia w celach zarobkowych. Materia³ reklamowy mo¿e byæ dostarczany w formie elektronicznej lub projektu graficznego na papierze. Materia³y mo¿na dostarczaæ poczt¹ na dyskietkach 3,5’’ (1,44 MB), wraz z wydrukiem próbnym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekra-
czaj¹cych 500 kB (po skompresowaniu archiwizerem pkzip, arj lub rar) mo¿na dostarczyæ poczt¹ elektroniczn¹ na adres
[email protected]. Nale¿noœæ za p³atne og³oszenia ramkowe mo¿e byæ uregulowana przelewem na konto: WBK S.A. II/O Zielona Góra nr 10901636-102847-128-000 lub przekazem na adres redakcji.
24
Og³oszenia drobne
ZRÓB sobie prezent na œwiêta! Kup bazê w ACCES’sie a pozbêdziesz sie problemu z szukaniem tego co by³o drukowane w prasie elektronicznej. Tylko za 20z³. (095) 735 17 13. WYKRYWACZE metali profesjonalne, do prac pod wod¹ oraz na powierzchni, zasiêg w gruncie 4m. Gwarancja 3 lata. Okazyjna cena. Tel 0606 173 291. SERVICE PACK3+POLSKA instrukcja do Protela (SE = 40z³. Sama instr. 25z³. Zamówienia
tylko pisemne (wysy³ka jeszcze dziœ)! Wa¿noœæ tylko do k. Roku: Dariusz Knull, Rymera 4A/5, 41 800 Zabrze. WYKRYWACZ metali 3 lata gwarancji, najni¿sza cena. Wysy³am informacje tel 032 476 10 09, 0607 487579. EMULATOR pamiêci EPROM 27(c) 16÷27(c)512. Komunikacja za pomoc¹ programu okienkowego przez RS232. Gwarancja! Cena: 139PLN, tel. (052) 381 95 42. DETEKTOR promieniowania radarowego - Uniden Stalker Laser Wideband: pasma X, K, Ka, laser; sterowanie MP. U¿ywany, sprawdzony, pe³nosprawny. Cena 150z³. Oferty, info: Grzegorz Zubrzycki, ul. Zgierska 110/120 m 211, 91-303 £ódŸ, (042) 654 40-98.
11/2000
Elektroakustyka
11/2000
Przedwzmacniacz wysokiej jakoœci Zasadniczym jego przeznaczeniem jest wspó³praca ze wzmacniaczem mocy 2×120 W opisanym w PE 5/2000. Umo¿liwia prze³¹czanie 4 wejœæ, regulacjê si³y g³osu, równowa¿enia kana³ów i barwy dŸwiêku. Mo¿liwe jest od³¹czenie barwy dŸwiêku i prze³¹czenie na zewnêtrzny equalizer lub uzyskanie dodatkowego wejœcia bezpoœredniego (direct). Dodatkowym atutem jest wejœcie Phono umo¿liwiaj¹ce korzystanie z gramofonu z wk³adk¹ dynamiczn¹.
Dane techniczne: Pasmo przenoszenia Znamionowe napiêcie wyjœciowe Obci¹¿enie znamionowe Czu³oœæ (CD/DVD, TAPE, TUNER) Rezystancja wejœciowa Maksymalny sygna³ wejœciowy Czu³oœæ (PHONO) (1 kHz) Rezystancja wejœciowa (PHONO) Zniekszta³cenia nieliniowe Stosunek sygna³/zak³ócenia Zakres regulacji barwy dŸwiêku (100 Hz, 10 kHz) Napiêcie zasilania: stabilizowane niestabilizowane
Koncepcja i schemat blokowy – 0÷100.000 Hz – 0,3 V – 47 kW, 470 pF – 0,3 V – 470 kW –3V – 5 mV – 47 kW – <0,01% – >90 dB
±10 dB – ±15 V – ±50 V
Przedwzmacniacz przewidywany jest do wspó³pracy ze wzmacniaczem mocy 2×120 W opisywanym w PE 5/2000. Wzmocnienie napiêciowe wzmacniacza mocy wynosi oko³o 40 dB (100 V/V), co wynika ze stosunku rezystancji w uk³adzie sprzê¿enia zwrotnego. Napiêcie wyjœciowe dla uzyskania mocy 120 W na rezystancji obci¹¿enia 8 W wynosi 31 V (wartoœæ skuteczna). Tak wiêc napiêcie na wejœciu wzmacniacza niezbêdne do uzyskania zak³adanej mocy wyjœciowej powinno wynosiæ 0,31 V. St¹d wynika nominalna wartoœæ napiêcia wyjœciowego przedwzmacniacza wynosz¹ca 0,3 V. Tyle samo wynosi planowana czu³oœæ przedwzmacniacza, a wiêc jego wypadkowe wzmocnienie powinno wynosiæ 1 V/V. Przedwzmacniacz mo¿e byæ wraz ze wzmacniaczem mocy zamontowany we wspólnej obudowie. Umo¿liwi to dwup³ytkowa konstrukcja przedwzmacniacza. Pierwsza p³ytka nazywana uk³adem wejœciowym zawiera gniazda wejœciowe, prze³¹cznik wejœæ, wzmacniacz korekcyjny
25
wejœcia gramofonu, wtórnik napiêciowy i stabilizator napiêcia zasilaj¹cego. Powinna byæ zamocowana do œcianki tylnej. Druga to uk³ad regulacji z potencjometrami, który powinien byæ powi¹zany z p³yt¹ czo³ow¹. Po³¹czenia miêdzy nimi zredukowane s¹ do minimum. Nie zwi¹zane mechanicznie z p³ytkami drukowanymi s¹ prze³¹czniki W1 i W2. Koncepcjê uk³adow¹ prezentuje schemat blokowy z rys. 1. Zasadniczym blokiem jest prze³¹cznik wejœæ PW. Do jego realizacji zostanie wykorzystany multiplekser analogowy CMOS. Pozwoli to na zrealizowanie prze³¹czania wejœæ w bezpoœredniej bliskoœci gniazd wejœciowych i unikniêcie pl¹taniny kabli do prze³¹cznika. Wystarcz¹ dwa przewody i masa do sterowania multiplekserem – realizuj¹cym prze³¹czanie w obu kana³ach stereofonicznych. Prze³¹cznik steruj¹cy oznaczony jest jako W1. Do wejœæ multipleksera podawane s¹ pary kana³ów L i P z ka¿dego Ÿród³a sygna³u wejœciowego. Sygna³ z wejœcia PHONO (gramofon z wk³adk¹ dynamiczn¹) jest wzmacniany we wzmacniaczach korekcyjnych PL, PP i dopiero podawany do multipleksera. Wzmacniacze korekcyjne posiadaj¹ znormalizowan¹ charakterystykê czêstotliwoœciow¹ RIAA wymagan¹ dla prawid³owego odtwarzania sygna³u z wk³adki dynamicznej. Z wyjœæ multipleksera, sygna³y L i P podawane s¹ do wtórników W1L i W1P. Wtórniki zapewniaj¹ du¿¹ rezystancjê wejœciow¹ i jednoczeœnie ma³¹ rezystancjê wyjœciow¹. Umo¿liwia to zmniejszenie wp³ywu po³¹czenia z uk³adem regulacji jaki znajdowa³ siê bêdzie przy p³ycie przedniej wzmacniacza. Z wyjœæ wtórników pobierany jest tak¿e sygna³ zapisu do wyjœcia magnetofonowego TAPE REC. Sygna³ ten podawany jest przez wy³¹czniki zapisu WZL i WZP zapobiegaj¹ce sprzê¿eniu zwrotnemu i wzbudzaniu siê magnetofonu przy odtwarzaniu. Uk³ady regulacji barwy dŸwiêku BDL i BDP umo¿liwiaj¹ regulacjê tonów niskich N i wysokich W. Oprócz w³aœciwego uk³adu regulacji posiadaj¹ wzmacniacze kompensuj¹ce spadek napiêcia. Uk³ad regulacji mo¿e zostaæ zast¹piony equalizerem (korektorem graficznym) pod³¹czonym do gniazd EQ/DIR P i EQ/DIR L. Prze³¹czanie korektora lub uk³adu barwy dŸwiêku realizuje podwójny prze³¹cznik W2 (W2L i W2P).
Przedwzmacniacz Hi-Fi
PHONO L
P
PL EQ DIR L
PP
TUNER
W2L
2 L
3
L
W1L
WYL
1
BDL
BL
P
N
PW P CD/DVD
W W2P
1
BDP
W1P
SL
3
WYP
2 L
BP
P
T
SP
EQ DIR P
TAPE PLAY L
W1 P
TAPE REC L
WZL
+15V
S1
+20÷50V
WZP
–15V
S2
–20÷50V
T
Zwarcie wyjœcia i wejœcia EQ/DIR umo¿liwia uzyskanie p³askiej charakterystyki czêstotliwoœciowej tzw. DIRECT po prze³¹czeniu W2L i W2P w pozycjê 2. Wejœcie EQ/DIR mo¿e byæ wykorzystane jako dodatkowe wejœcie do bezpoœredniego pod³¹czenia tylko przez regulacje równowa¿enia B (balansu) i si³y g³osu S na wejœcie wzmacniacza mocy (prawdziwy DIRECT) dodatkowego Ÿród³a sygna³u (np. CD). Rezystancja wejœciowa EQ/DIR wynosi oko³o 30 kW. Zalet¹ tego wejœcia jest brak ograniczania sygna³u wejœciowego przez multiplekser i uk³ad barwy dŸwiêku. Pewn¹ wad¹ natomiast (nie dla koneserów) brak regulacji barwy dŸwiêku. Z prze³¹czników W2 sygna³ podawany jest do potencjometrów regulacji równowa¿enia kana³ów BL i BP. Nastêpnie do potencjometrów regulacji si³y g³osu SL i SP. Z suwaków potencjometrów reguluj¹cych si³ê g³osu pobierany jest sygna³ wyjœciowy. Stabilizatory S1 i S2 umo¿liwiaj¹ stabilizacjê napiêcia zasilaj¹cego wzmacniacz mocy do wymaganej wartoœci + i –15 V.
11/2000
T
26
P
xxx Rys. 1 Schemat blokowy przedwzmacniacza
jakimi s¹: niski wspó³czynnik szumów, du¿a szybkoœæ narastania napiêcia wyjœciowego i ma³e zniekszta³cenia nielinio-
cyjny z wejœciami na tranzystorach polowych. S¹dzê, ¿e jest znany wiêkszoœci czytelników. Posiada korzystne w³aœciwoœci
2
W2L 1
3 +15V
C21
3,3n C25 100n
R35 10k
R40 470 W 3
WE EQ/DIR L WEL
+15V
P1 100kB „N”
C22 22n
R37
C23 3,3k 220n
R36 1k
P2 100kB
T
2
–15V
8 1
US6A R39
„W” C24 33n
47k R38 4,7k
P3 47k-N
P4 100kB
WYL
C29 33n
R44 4,7k
P3 47k-M
P4 100kB
WYP
T
T T
Opis schematu ideowego rozpoczniemy od uk³adu wejœciowego. Sygna³y z wejœæ TUNER, CD/DVD i TAPE PLAY (odtwarzanie z magnetofonu) podawane s¹ bezpoœrednio do podwójnego multipleksera analogowego CD 4052 (US3). Nale¿y on do rodziny uk³adów logicznych CMOS, ale nadaje siê do prze³¹czania sygna³ów analogowych. Oba czterowejœciowe multipleksery s¹ sterowane kombinacjami binarnych sygna³ów adresowych podawanych na wyprowadzenia 9 i 10. Ka¿dej kombinacji odpowiada po³¹czenie jednego z wejœæ do wyjœcia. Rezystancja po³¹czenia wynosi oko³o 150 W. Uk³ad mo¿e byæ zasilany napiêciem od 5÷18 V podawanym na wyprowadzenie 16. Potrzeba prze³¹czania sygna³u symetrycznego wzglêdem zera wymaga dodatkowego zasilania napiêciem ujemnym podawanym na wyprowadzenie 7. Ró¿nica obu napiêæ nie powinna przekroczyæ 20 V. Sygna³ z wejœcia gramofonowego PHONO podawany jest do wejœcia wzmacniacza korekcyjnego zrealizowanego na podwójnym wzmacniaczu operacyjnym US1 (TL 072). Jest to ogólnie dostêpny wzmacniacz opera-
WEP
R41 1k
P1 100kB „N”
WE EQ/DIR P R42 10k
C26 220n R43 C27 22n
C28
3,3k
R45 P2 100kB
47k 6
„W” 5
3,3n
7
US6B 4
R46 470 W
C30 100n –15V
2
1 W2P
Rys. 3 Schemat ideowy uk³adu regulacji
3
Przedwzmacniacz Hi-Fi
11/2000
piêcie niezale¿ne od czêstotliwoœci. Napiêcie to przez kondensatory C31, C32 podawane jest do wejœæ 5 i 2 multipleksera analogowego US3. Sygna³y kana³ów L i P z wyjœæ 13 i 3 multipleksera podawane s¹ do wtórników wejœciowych, zrealizowanych na wzmacniaczach operacyjnych US2. Dziêki zastosowaniu wtórników uzyskuje siê du¿¹ rezystancjê wejœciow¹ przedwzmacniacza. Ma³a rezystancja wyjœciowa wtórników zapewnia poprawn¹ wspó³pracê z uk³adem regulacji barwy dŸwiêku. Z wyjœæ wtórników pobierany jest sygna³ do wejœæ equalizera EQ kana³ów
wego tak¿e zmniejszaj¹c ewentualnoœæ wzbudzenia. Elementy RC znajduj¹ce siê w obwodzie ujemnego sprzê¿enia zwrotnego wyznaczaj¹ charakterystykê czêstotliwoœciow¹ i wzmocnienie wzmacniacza korekcyjnego. Koniecznoœæ zastosowania wzmacniacza korekcyjnego wynika z nieliniowej charakterystyki czêstotliwoœciowej wk³adki gramofonowej. Napiêcie wyjœciowe wk³adki dynamicznej wzrasta wraz z czêstotliwoœci¹. Wzmocnienie wzmacniacza korekcyjnego natomiast maleje ze wzrostem czêstotliwoœci. Na wyjœciu wzmacniacza korekcyjnego uzyskujemy wiêc na-
we. Jako wzmacniacz podwójny o ma³ym przenikaniu wzajemnym sygna³ów nadaje siê do uk³adów stereofonicznych. Maksymalne napiêcie zasilania wynosi ±18 V. Wzmacniacz ten zosta³ wykorzystany we wszystkich stopniach wzmacniaj¹cych przedwzmacniacza. Rezystory 2,2 kW w³¹czone szeregowo z wejœciem PHONO zapobiegaj¹ wzbudzeniu wzmacniacza po zwarciu wejœcia do masy jakie realizuj¹ gramofony po ustawieniu ramienia w po³o¿enie spoczynkowe. Rezystory R1 i R2 okreœlaj¹ rezystancjê wejœciow¹. Kondensatory C1 i C2 ograniczaj¹ pasmo obwodu wejœcio-
US4
C3 6,8n +15V
+15V R5 360k
R6 1,5k
C4 1,8n
R33
Vin LM 78L15
+50V 1k*
C13 100mF
C15 100n
C17 100n
C19 100mF
C14 100mF
C16 100n
C18 100n
C20 100mF R34
T
R3
R4 47k
27
470W TL072
6
R47 2,2k
5
7
US1A
PHONO
8
L
C1 220p
R1 47k
C2 220p
R2 47k
R11 + –15V
1k
C7
LM 79L15
–15V
2x100mF C8
2
US5
R12 –
3
R48 2,2k
4
US1B
1
1k*
1k
–15V
+15V
R13 2,2k
R15 1k
+15V
+15V
–15V
–15V
L
T
P
–50V
Vin
EQ
Z1 R8 1,5k C5 1,8n R9
DIR
C10 100n
R10 360k 7
C31 100n
47k
16
P
C6 6,8n
EQ/DIR L
US3 CD4052
15 14
L 13
TL072
2
R16
3
12
1k
+
R18 470k
C11 100n
C32 100n
L
2 P
WYL 470W
8
11
CD/DVD
R20
1
US2A
5 P 3
R17
C12 100n
R19 470k
–
5
4
1 6
4
1k
6
T
470W L
R14 1k
C9 100n
T
R7 TUNER
7
US2B
R21 WYP 470W
TAPE PLAY 8
EQ/DIR P
L 10
9
R22 4,7k
P
R28
R23 4,7k
2×47k
S1
+15V
S2
T1 BC 548B
TAPE REC
R24
R30
L
T3 BC557B R26
P
10k T2 BC 548B
3,3k
R25 3,3k
T4 BC548B
D1
T
R29
D2 P
47k R27 10k
2×1N4148 R31 10k
EQ
Z2 DIR
R32 10k
Rys. 2 Schemat ideowy uk³adu wejœciowego
Przedwzmacniacz Hi-Fi
gna³ów do potencjometru P3 pe³ni¹cego rolê regulatora równowa¿enia kana³ów (tzw. balans). Powinien to byæ specjalny potencjometr o charakterystykach M+N. Potencjometr taki nie wprowadza t³umienia sygna³u w ustawieniu œrodkowym.
R3 R7
R1
C3
C7
R6 R8
R4
C1
R5
R11
C4
Sygna³ z wyjœæ wzmacniacza US6, oddzielnie dla kana³ów L i P podawany jest do podwójnego prze³¹cznika W2 (1). Do drugiego wejœcia tego prze³¹cznika (2) doprowadzany jest sygna³ z wejœcia EQ/DIR. Wyjœcie prze³¹cznika (3) doprowadza jeden z tych sy-
L US1
PHONO
P
TL 072
R12
R9
C31
C5
L
C32
R10
R2
C2
C8
C6
R48
C10
R28
US3
R16
S1
R29
L
R18
CD/DVD
P
R15
CD4052
T S2
R17
TUNER
P
R13
D2
T-PLAY
D1
R21
R20
R23
R22
C12
L
US2
C9
R19
P
C11
R14
TL 072
WYP EQ
R31
WYL
T4
P
R32
T-REC
EQ
T
L
R30 T
R26
EQ
T2
R27
T3
R25
L
+
T1
C16 C14
C15 C13
EQ
C20
R33
–
T
C19
DIR
C17
C18
US4 US5
P
+
855 ELEKTRA
R34
ARTKELE 558
DIR
–
R24
T
L i P oraz do wyjœæ WYL i WYP uk³adu wejœciowego. Sygna³y z wyjœæ equalizera przez wejœcia DIR podawane s¹ na wyjœcia EQ/DIR. Przez rezystory R22 i R23 podawany jest sygna³ zapisu do wejœcia magnetofonu TAPE REC. Tranzystory T1 i T2 zwieraj¹ wyjœcie zapisu podczas odtwarzania z magnetofonu. Steruje nimi uk³ad logiczny sk³adaj¹cy siê z diod D1, D2 i tranzystorów T3, T4. Zwarcie do masy jednego lub obu wejœæ S1 i S2 powoduje zablokowanie tranzystorów T4 i T3. Dziêki temu wy³¹czone s¹ tak¿e tranzystory T1, T2 i sygna³ zapisu dostaje siê na wyjœcie TAPE REC. Dopiero od³¹czenie obu wejœæ S1 i S2 od masy, po prze³¹czeniu na odtwarzanie z magnetofonu spowoduje przewodzenie tranzystorów T4, T3. Tranzystory T1 i T2 tak¿e przewodz¹ zwieraj¹c wyjœcia L i P do masy. Diody D1 i D2 realizuj¹ wiêc iloczyn logiczny sygna³ów S1 i S2. W górnej czêœci schematu znajduj¹ siê stabilizatory zasilania (US4 i US5). Nie bêd¹ one konieczne jeœli dysponujemy innym Ÿród³em stabilizowanych napiêæ ±15 V. Wskazane jest ich zasilanie z odrêbnego prostownika i uzwojeñ transformatora sieciowego. W ostatecznoœci mo¿na skorzystaæ z napiêæ zasilaj¹cych wzmacniacz mocy. Rezystory R33, R34 zmniejszaj¹ nara¿enie napiêciowe stabilizatorów. Powinny byæ tak dobrane aby minimalne napiêcie podawane na stabilizator przy najwiêkszej moc wyjœciowej wynosi³o oko³o 20 V. Maksymalne napiêcie podawane na stabilizatory nie powinno przekroczyæ 40 V. Pobór pr¹du wynosi oko³o 15 mA. Pobór pr¹du z napiêcia dodatniego wzrasta do 20 mA po w³¹czeniu wejœcia magnetofonu. Opisywane stabilizatory zasilaj¹ tak¿e p³ytkê regulacji. Do wejœæ uk³adu regulacji podawane s¹ opisane wczeœniej sygna³y wyjœciowe z uk³adu wejœciowego. WEL i WEP to wejœcia regulatora barwy dŸwiêku. Zrealizowany jest on jako tzw. regulator bierny. Dziêki ma³ej rezystancji wyjœciowej wtórnika i du¿ej rezystancji wejœciowej wzmacniacza (US6) uzyskuje siê du¿y zakres regulacji. Potencjometr stereofoniczny P1 s³u¿y do regulacji tonów niskich „N” a potencjometr P2 do regulacji tonów wysokich „W”. Zadaniem wzmacniacza wykorzystuj¹cego wzmacniacz operacyjny US6 jest skompensowanie spadku napiêcia sygna³u wprowadzanego przez uk³ad regulacji barwy dŸwiêku.
11/2000
R47
28
Rys. 4 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów uk³adu wejœciowego
Przedwzmacniacz Hi-Fi
11/2000
Po sprawdzeniu poprawnoœci monta¿u mo¿emy przyst¹piæ do uruchomienia obu p³ytek. Uruchomienie mo¿emy realizowaæ po ich po³¹czeniu lub oddzielnie. Potrzebny bêdzie zasilacz ±20 V lub ±15 V o wydajnoœci pr¹dowej 25 mA. Mo¿na skorzystaæ z zasilacza wzmacniacza mocy. Niezbêdnym przyrz¹dem pomiarowym jest multimetr. Dla pe³nego sprawdzenia potrzebny bêdzie generator m.cz. i oscyloskop. Zaczniemy od uruchomienia uk³adu wejœciowego. Po do³¹czeniu zasilania sprawdziæ multimetrem poprawnoœæ napiêæ zasilaj¹cych. Na wyjœciu stabilizatorów powinny byæ napiêcia +15 V i –15 V. Napiêcie +15 V powinno byæ na wyprowadzeniu 8 US2. Na wyprowadzeniu 4 US2 powinno byæ napiêcie –15 V. Napiêcia zasilania US1 powinny byæ zredukowane do oko³o 12 V. Wszystkie wyjœcia wzmacniaczy operacyjnych powinny mieæ napiêcia zbli¿one do 0 V. Na wyprowadzeniu 16 US3 powinno byæ napiêcie oko³o 15 V. Na wyprowadzeniu 7 US3 napiêcie powinno wynosiæ –5 V. Na wyprowadzeniach 9 i 10 US3 powinny byæ napiêcia oko³o 15 V. Odpowiada to w³¹czeniu wejœcia magnetofonowego. Napiêcie na kolektorze T4 powinno byæ zbli¿one do 0 V. Napiêcie na kolektorze T3 powinno wynosiæ oko³o 15 V. Na bazach T1 i T2 powinno byæ napiêcie oko³o 0,7 V. Sprawdziæ omomierzem rezystancje miêdzy wyprowadzeniami 4 i 3 oraz 11 i 13
Kolejny potencjometr P4 s³u¿y do regulacji si³y g³osu. Sygna³ z suwaków stereofonicznego potencjometru P4 podawany jest do wyjœæ przedwzmacniacza i dalej na wejœcia wzmacniacza mocy, odpowiednio kana³ów L i P. Potencjometry P1, P2 i P4 powinny mieæ charakterystyki wyk³adnicze oznaczane przez Telpod liter¹ B. Uk³ad barwy dŸwiêku pobiera ze Ÿród³a zasilania pr¹d o wartoœci 3,5 mA. Sumaryczny maksymalny pobór pr¹du ze Ÿród³a +15 V wynosi 25 mA. Ze Ÿród³a –15 V pobierany jest pr¹d sumaryczny oko³o 20 mA.
Monta¿ i uruchomienie Przed monta¿em rozwierciæ otwory w p³ytkach drukowanych odpowiednio do posiadanych elementów. Monta¿ elementów na obu p³ytkach przeprowadziæ zgodnie z ogólnie znanymi zasadami. P³ytki mo¿na wyposa¿yæ w szpilki umo¿liwiaj¹ce zastosowanie z³¹czek do do³¹czania przewodów – mog¹ to jednak byæ ko³ki lutownicze, do których dolutujemy przewody ³¹cz¹ce obie p³ytki. Rezystory R33 i R34 na p³ytce uk³adu wejœciowego nale¿y zamontowaæ 5 mm nad powierzchni¹ p³ytki drukowanej. Obudowy potencjometrów P1÷P4 powinny byæ po³¹czone do masy. Mo¿na to zrealizowaæ przykrêcaj¹c je do metalowej p³yty czo³owej lub stosuj¹c specjalny wspornik metalowy po³¹czony z mas¹.
29
US3. Rezystancje powinny zawieraæ siê w przedziale 100÷500 W. Miêdzy pozosta³ymi wejœciami multipleksera i odpowiednimi wyjœciami powinna byæ bardzo du¿a rezystancja. Zewrzeæ do masy kontakty S1 i S2. Napiêcie na kolektorze T4 powinno byæ zbli¿one do 15 V. Napiêcie na kolektorze T3 i bazach T1, T2 powinno wynosiæ 0 V. Ma³a rezystancja powinna byæ miêdzy wyprowadzeniami 2 i 3 oraz 15 i 13 US3. Zewrzeæ do masy styk S1. Napiêcia na tranzystorach T1÷T4 nie powinny siê zmieniæ. Ma³a rezystancja powinna byæ miêdzy wyprowadzeniami 5 i 3 oraz 14 i 13 US3. Zewrzeæ do masy styk S2. Napiêcia na tranzystorach T1÷T4 nie powinny siê zmieniæ (tranzystory te nie przewodz¹). Ma³a rezystancja powinna wyst¹piæ miêdzy wyprowadzeniami 1 i 3 oraz 12 i 13. Jeœli dysponujemy generatorem m.cz. i oscyloskopem mo¿emy teraz sprawdziæ przechodzenie sygna³ów z odpowiednich wejœæ na wyjœcie uk³adu wejœciowego. Czêstotliwoœæ sygna³u generatora ustawiæ na 1 kHz. Dla wejœæ TUNER, CD/DVD i TAPE PLAY napiêcie wejœciowe powinno wynosiæ 0,3 V (300 mV). Dla wejœcia PHONO napiêcie wejœciowe powinno wynosiæ 5 mV. Sprawdzaæ kana³y L i P. Oscyloskop pod³¹czaæ na zmianê do wyjœæ WYL i WYP uk³adu wejœciowego oraz do gniazda zapisu (TAPE REC). Napiêcia wyjœciowe powinny wynosiæ oko³o
559 ARTKELE
C28 WYSOKIE
R39
BAL P2
P3
C30 C25
Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów uk³adu regulacji
R45 R44
C27
EQ R38
C24 C29
R43
R36
C26
R41
W2L T
NISKIE
R40
WEP
R42 R37
+15V
US6
R46
W2P
T
C22
WEL
TL 072
C23
C21 R35
P4
T
ARTKELE 559
–15V
WYL WYP
Przedwzmacniacz Hi-Fi
30
Zmieniaj¹c czêstotliwoœæ sygna³u generatora od 10 Hz do 20 kHz sprawdziæ równomiernoœæ charakterystyki czêstotliwoœciowej. Powinna zawieraæ siê w przedziale ±1 dB (±10%). Po ustawieniu czêstotliwoœci sygna³u wejœciowego 100 Hz sprawdziæ zakres regulacji tonów niskich reguluj¹c potencjometrem P1. Zakres powinien wynosiæ co najmniej 10 dB na + i –. Zmieniæ czêstotliwoœæ sygna³u na 10 kHz i reguluj¹c potencjometrem P2 sprawdziæ zakres regulacji tonów wysokich. Nastêpnie sprawdzenia te powtórzyæ dla kana³u prawego. Po uruchomieniu obu p³ytek mo¿emy zamontowaæ je we wzmacniaczu. Po³¹czenia wykonaæ zgodnie ze schematem po³¹czeñ z rys. 6. Jako prze³¹czniki W1 i W2 polecam prze³¹czniki obrotowe typu MPS dostêpne w handlu. Prze³¹czniki te zamontowaæ na p³ycie czo³owej. Po³¹czenia wyjœæ uk³adu wejœciowego do wejœæ uk³adu regulacji wykonaæ przewodem ekranowanym. Przewód ekranowany wykorzystaæ tak¿e do doprowadzenia sygna³u do wejœæ wzmacniacza mocy. Jeœli nie planujemy stosowania zewnêtrznego korektora graficznego i wejœcia DIRECT nie trzeba stosowaæ prze³¹cznika W2. Na p³ytce regulacji nale¿y wtedy po³¹czyæ na sta³e punkty oznaczone jako 1 i 3 dla prze³¹czników W2P i W2L. Po zrealizowaniu po³¹czeñ nale¿y sprawdziæ dzia³anie ca³oœci przez ods³uch audycji radiowej lub nagrania z p³yty CD. Ewentualne przydŸwiêki sieci usun¹æ przez eksperymenty z uziemianiem przewodów ekranowanych. flyczŒ pozytywnych wra¿eæ.
0,3 V (wartoœæ miêdzyszczytowa oko³o 0,85 V). Wejœcia prze³¹czaæ odpowiednimi kombinacjami sygna³ów S1 i S2 pokazanymi w Tabeli 1. Tabela 1 – Kombinacje sygna³ów S1 i S2 w³¹czaj¹ce odpowiadaj¹ce im wejœcia
Wejœcie
S1
S2
PHONO TUNER CD/DVD TAPE PLAY
0 1 0 1
0 0 1 1
1 – rozwarcie; 0 – zwarcie do masy. Napiêcie wyjœciowe przy sterowaniu wejœcia PHONO mo¿e wynosiæ oko³o 0,2 V. Czu³oœæ tego wejœcia mo¿na zwiêkszyæ zmniejszaj¹c rezystancje R3 i R7. Po uruchomieniu uk³adu wejœciowego, wy³¹czyæ zasilanie zewnêtrzne. Do³¹czyæ napiêcia stabilizowane + i –15 V do p³ytki uk³adu regulacji. W³¹czyæ zasilanie zewnêtrzne. Napiêcia zasilaj¹ce US6 powinny wynosiæ oko³o 15 V. Na wyjœciach US6 (1, 7) napiêcia powinny wynosiæ 0 V. Dzia³anie regulacji bêdzie mo¿na sprawdziæ dopiero po zmontowaniu ca³oœci (na s³uch), jeœli nie dysponujemy generatorem i oscyloskopem. Zewrzeæ styki 1 i 3 prze³¹czników W2L i W2P. Suwaki potencjometrów P1, P2 i P3 ustawiæ w po³o¿enia œrodkowe. Potencjometr P4 ustawiæ na maksimum. Sygna³ z generatora (1 kHz, 0,3 V) podaæ na wejœcie WEL uk³adu regulacji. Oscyloskop pod³¹czyæ do wyjœcia WYL. Sygna³ wyjœciowy powinien mieæ tak¹ sam¹ wartoœæ (wartoœæ miêdzyszczytowa 0,85 V).
W2L
+50V 2 +15V
3
+15V
T
WE WEL
WYL T
WYL
T
T
T
T WYP
WEP
EQ/DIR P
Pó³przewodniki US1, US2, US6 US3 US4 US5 T1, T2, T4 T3 D1, D2
– TL 072 – CD 4052 – LM 78L15 – LM 79L15 – BC 548B – BC 557B – 1N4148
Rezystory R3, R7, R20, R21, R40, R46 – 470 W/0,125 W R11, R12, R14, R15, W/0,125 W R16, R17, R36, R41 – 1 kW W/0,25 W R33, R34 – 1 kW W/0,125 W R6, R8 – 1,5 kW W/0,125 W R13, R47, R48 – 2,2 kW W/0,125 W R24, R25, R37, R43 – 3,3 kW W/0,125 W R22, R23, R38, R44 – 4,7 kW R26, R27, R31, R32, W/0,125 W R35, R42 – 10 kW R1, R2, R4, R9, R28, W/0,125 W R29, R30, R39, R45 – 47 kW W/0,125 W R5, R10 – 360 kW W/0,125 W R18, R19 – 470 kW W-M+N PRP-T-185 P3 – 47 kW W-B PRP-T-185 P1, P2, P4 – 100 kW
Kondensatory C1, C2 C4, C5 C21, C28 C3, C6 C22, C27 C24, C29 C31, C32 C9, C10, C11, C12, C15÷C18, C25, C30 C23, C26 C7, C8, C13, C14 C19, C20
– – – – – – –
220 pF/50 V ceramiczny 1,8 nF/63 V KSF-020 3,3 nF/100 V MKSE-20 6,8 nF/100 V MKSE-20 22 nF/63 V MKSE-20 33 nF/63 V MKSE-20 100 nF/63 V MKSE-20
– 100 nF/50 V ceramiczny – 220 nF/63 V MKSE-20 – 100 mF/16 V – 100 mF/50 V
W1 W2 GN
–15V
EQ/DIR L
Wykaz elementów
Inne
T
–15V
UK£AD WEJŒCIOWY
1
UK£AD REGULACJI
T
T
–50V
11/2000
WYP
DO WZMACNIACZA MOCY
WE
– prze³¹cznik MPS 1×4 poz. – prze³¹cznik MPS 2x2 poz. – 7 szt. gniazdo podwójne Cinch p³ytka drukowana numer 558 p³ytka drukowana numer 559
1
S1
2
5
3
S2
4
T
2
1
3
1 2
5
3
W1
W2P
4
Rys. 6 Schemat po³¹czeñ pomiêdzy p³ytkami
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 558 – 9,80 z³ p³ytka numer 559 – 5,00 z³ + koszty wysy³ki.
à R.K.
Urz¹dzenia zasilaj¹ce
11/2000
Usprawnienie ³adowarki akumulatorów Ni-Cd Kilka miesiêcy temu zbudowa³em ³adowarkê do akumulatorów przedstawion¹ w numerze 9/1999 Praktycznego Elektronika. Generalnie jestem zadowolony z jej dzia³ania. Zauwa¿y³em, ¿e ³adowarka znacznie lepiej w stosunku do zwyk³ych ³adowarek „na³adowuje” akumulatory. W porównaniu ze zwyk³¹ ³adowark¹ czas ³adowania jest du¿o krótszy i wynosi w przypadku roz³adowanych akumulatorów oko³o czterech godzin. Przy czym akumulatory pracuj¹ w przybli¿eniu o 30% d³u¿ej, co oznacza ¿e s¹ na³adowane „do pe³na”. Skrócenie czasu ³adowania jest mo¿liwe pod warunkiem zwiêkszenia pr¹du ³adowania. Prowadzi to jednak do nadmiernego grzania siê akumulatorów, które nie s¹ przystosowane do szybkiego ³adowania (mowa tu o zwyk³ych paluszkach R6 o pojemnoœci 750 mAh). Niestety urz¹dzenie to doprowadzi³o do uszkodzenia moich akumulatorów. Przyczyn¹ by³a moja najzwyklejsza w œwiecie pomy³ka. £adowarkê wykona³em w wersji przeznaczonej do ³adowania dwóch lub czterech akumulatorów. Dwa akumulatory stosujê w walkmenie, a cztery w cyfrowym aparacie fotograficznym. Z tego te¿ wzglêdu w ³adowarce umieœci³em prze³¹cznik liczby ³adowanych ogniw. Gdy do ³adowarki w³o¿y³em dwa akumulatory zapomnia³em ustawiæ prze³¹cznik we w³aœciwej pozycji. Pozosta³ on w pozycji ³adowania czterech akumulatorów. Poniewa¿ ogniwa by³y tylko czêœciowo roz³a-
dowane stan na³adowania osi¹gnê³y doœæ szybko, lecz elektronika ³adowarki nie rozpozna³a spadku napiêcia z uwagi na to, ¿e by³a ustawiona na ³adowanie czterech akumulatorów. Doprowadzi³o to do przegrzania akumulatorów i rozhermetyzowania ich obudów. W efekcie tego akumulatory straci³y pojemnoœæ i nadawa³y siê tylko do wyrzucenia. Chc¹c unikn¹æ ponownie tego samego rodzaju pomy³ki postanowi³em zbudowaæ prosty automat rozpoznaj¹cy liczbê ogniw pod³¹czonych do ³adowarki. Uk³ad takiego automaty przedstawiony jest na rysunku 1. W przypadku dwóch akumulatorów po³¹czonych szeregowo napiêcie na ich zaciskach mo¿e zawieraæ siê w granicach od 1,7 V dla ogniw kompletnie roz³adowanych a¿ do 3,8 V w trakcie intensywnego ³adowania. Natomiast w przypadku czterech akumulatorów wartoœci napiêæ wynosz¹ odpowiednio od 3,4 V do 7,6 V. Jak widaæ zakresy napiêæ czêœciowo pokrywaj¹ siê. Co stwarza problem w rozró¿nieniu liczby akumulatorów. Mo¿e siê bowiem zdarzyæ, ¿e dwa intensywnie ³adowane akumulatory bêd¹ mia³y na swoich zaciskach napiêcie 3,6 V czyli tyle samo co cztery roz³adowane akumulatory. Nie têdy wiêc droga. Rozwi¹zanie problemu automatyzacji nasuwa siê samo gdy popatrzy siê na problem nieco inaczej, czyli od strony zasobnika do którego wk³ada siê akumulatory na czas ³adowania. £adowane akumula-
do nó¿ki 3 MAX712 (MAX713) (Punkt B)
+12V 47k
D
do nó¿ki 6 MAX712 (MAX713) (Punkt BATT–)
22k 100k C 22k
T1 BC547B
T2 BC557B
Pk
+ do wyjœæ ³adowarki –
B Akumulatory 1,2V A
Rys. 1 Schemat pod³¹czenia akumulatorów do ³adowarki automatycznie zmieniaj¹cej liczbê ³adowanych akumulatorów.
1N4148
31
tory musz¹ byæ jednego typu i powinny byæ wykorzystywane w takim samym zestawie jak s¹ ³adowane. Akumulatory ³¹czy siê szeregowo. W zasobniku nale¿y wyprowadziæ dodatkowy przewód „w po³owie drogi”, czyli pomiêdzy akumulatorami A, B i C, D (rys. 1). Oba przewody „górny” i „œrodkowy” doprowadza siê do styków przekaŸnika. W ten sposób zmieniaj¹c po³o¿enie styków przekaŸnika mo¿na prze³¹czaæ ³adowanie czterech lub dwóch akumulatorów. W pozycji spoczynkowej (takiej jak na schemacie) ³adowane s¹ tylko dwa akumulatory A i B. Gdy do zasobnika w³o¿y siê cztery akumulatory, napiêcie pojawiaj¹ce siê pomiêdzy zaciskami „œrodkowym” i „górnym” spowoduje w³¹czenie tranzystora T1 a tak¿e tranzystora T2, który uruchomi przekaŸnik Pk. Styki przekaŸnika zmieni¹ po³o¿enie co spowoduje, ¿e bêd¹ ³adowane cztery akumulatory jednoczeœnie. Równoczeœnie dodatkowa para styków po³¹czona z uk³adem steruj¹cym ³adowark¹ MAX 712 (MAX 713) „powiadomi” uk³ad o tym, ¿e ma w tej sytuacji do czynienia z czterema akumulatorami. Styki przekaŸnika prze³¹czaj¹ce akumulatory powinny charakteryzowaæ siê dostateczn¹ wytrzyma³oœci¹ pr¹dow¹. Zastosowane rozwi¹zanie niejako samo z siebie zabezpiecza przed ³adowaniem jednego lub trzech akumulatorów. Niemo¿liwe jest tak¿e ³adowanie dwóch akumulatorów D i C. Pozostaje tylko mo¿liwoœæ ³adowania dwóch akumulatorów A i B lub wszystkich czterech A, B, C, D. W proponowanym uk³adzie mo¿liwy jest inny podzia³ liczby ³adowanych akumulatorów np. 1 i 2 lub 1 i 3. Trzeba wtedy tylko zmieniæ punkt pod³¹czenia dodatkowych styków przekaŸnika do uk³adu MAX 712 (MAX 713). W niektórych przypadkach konieczne jest zastosowanie przekaŸnika z dwoma parami styków pomocniczych. Odpowiednie po³¹czenia mo¿na wykonaæ pos³uguj¹c siê tabel¹ zatytu³owan¹ „Programowanie iloœci ogniw” zamieszczon¹ w PE 9/99. Na zakoñczenie jeszcze jedna uwaga dotycz¹ca ³adowania akumulatorów. Maksymalny czas ³adowania akumulatorów nie mo¿e przekraczaæ 264 min, czyli 4 godzin i 24 minut. Z tego te¿ wzglêdu je¿eli do ³adowarki przeznaczonej do ³adowania akumulatorów o pojemnoœci 750 mAh w³o¿ymy akumulatory o pojemnoœci 4 Ah (odpowiedniki R20) nie zostan¹ one na³adowane do pe³na. £adowarka zakoñczy ³adowanie w oparciu o up³yw czasu a nie na
32
Technika motoryzacyjna
podstawie wykrycia spadku napiêcia na zaciskach DU. W przypadku ³adowania du¿ych akumulatorów konieczne jest zwiêkszenie pr¹du ³adowania do wartoœci C/3 czyli 4 Ah/3h=1,33 A. Przy takim pr¹dzie akumulatory zd¹¿¹ siê na³adowaæ przed up³ywem czasu po którym ³adowarka wy³¹czy siê, zadzia³a wykrywanie spadku napiêcia DU. Chc¹c usprawniæ ³adowarkê mo¿na zamontowaæ w niej dwa rezystory, których wartoœæ okreœla pr¹d ³adowania oraz prze³¹cznik. Trzeba jednak zwracaæ uwagê na pr¹d ³adowania, czyli na pozycjê prze³¹cznika, gdy¿ zbyt du¿y pr¹d ³adowania mo¿e doprowadziæ do uszkodzenia akumulatory o ma³ej pojemnoœci. Schemat takiego usprawnienia przedstawiono na rysunku 2. Równolegle do istniej¹cego rezystora R4 pod³¹cza siê dwa dodatkowe rezystory R4’ i R4”. W uk³adzie zastosowano dŸwigienkowy prze³¹cznik trzypozycyjny. Charakterystyczn¹ cech¹ tego prze³¹cznika jest to, ¿e w pozycji œrodkowej ¿aden ze styków bocznych nie ³¹czy siê z stykiem œrodkowym. Dla tej pozycji pr¹d ³adowania bêdzie okreœlony przez rezystor R4, czyli nic nie ulegnie zmianie. Ustawienie prze³¹cznika w pozycjê 1 lub 3 spowoduje równoleg³e do³¹czenie do rezystora R4 jednego z rezystorów R4’ lub R4”. Pr¹d ³adowania
11/2000
2
12
X713
6
C6 220p
C7 100n
CZERWONA
+12V
C8 10mF /25V
RD 1,2k ZIELONA
– R4 0,25W
W£1b
12
13
–
6
R4 POZ1
POZ2
POZ3
I1
I2
I3
R4’
R4’’
13
W£1
Rys. 2 yyy
ulegnie zwiêkszeniu. Mo¿na go obliczyæ 0 ,25 V × R4 [ W ] × R4' [W ] w prosty sposób w oparciu o wzór: I'³ ad = R4 [ W ] + R4' [ W]
Podobnie oblicza siê pr¹d ³adowania dla rezystora R4”. W uk³adzie zastosowano sygnalizacjê przy pomocy diod œwiec¹cych. Dla najmniejszego pr¹du ¿adna z diod nie œwieci siê. Dla pr¹du o œredniej wartoœci œwieci siê dioda zielona, a dla pr¹du najwiêkszego czerwona. Dla wygody mo¿na zastosowaæ diodê dukolorow¹ ze wspólnym wyprowadzeniem katody. Podczas ³adowania akumulatory nagrzewaj¹ siê. Rozgrzewanie nie przebiega
Zabezpieczenie rozrusznika w samochodzie FIAT 126p/126el Po dwudziestu szeœciu latach produkcji „malucha” nadszed³ koniec ery samochodu dla „Kowalskiego”. Samochód ten przeszed³ przez ten czas niewiele zmian, ale prze¿y³ za to swojego „nastêpcê” Cinquecento. Konstrukcja i produkcja takiego samochodu w Polsce przyczyni³a siê do rozwiniêcia i upowszechnienia motoryzacji w spo³eczeñstwie. „Maluchy” niemal zawsze dzieli³y siê na dwie wersje – eksportow¹ i krajow¹ teraz STX, ELX. W tych „gorszych” miêdzy innymi g³ówny w³¹cznik (stacyjka) nie posiada³ zabezpieczenia przed powtórnym w³¹czeniem rozrusznika. Proponujê wykonanie uk³adu, który zapobiegnie w³¹czeniu rozrusznika w czasie pracy silnika. Czêsto, gdy za kierownic¹ siada niedoœwiadczony kierowca samochód przechodzi ostre katusze. Charakterystyczny zgrzyt wieñca zêbatego na kole zamacho-
W£1a
+
11
wym i wspó³pracuj¹cego z nim bendixu rozrusznika odstrasza innych u¿ytkowników drogi. Nie przekreœlam tu „¿ó³todziobów” bo sam kiedyœ odebra³em prawo jazdy. Czasem jednak, gdy jedziemy w korku ulicznym, mamy w³¹czony radioodtwarzacz i ktoœ nam „zatr¹bi” z ty³u, a nasz maluch nie jedzie, to niemal zawsze szybko przekrêcamy kluczyk. Gdy silnik pracuje, to na obracaj¹ce siê ko³o zamachowe nasuwa siê ko³o zêbate rozrusznika. W najlepszym wypadku koñczy siê to niemi³ym dla ucha zgrzytem. Czêsto jednak taka nieostro¿noœæ koñczy siê na wy³amaniu fragmentów zêbów, g³ównie bendix-u. Naprawy s¹ oczywiœcie drogie, ale mo¿na temu zapobiec potencjalnie poprzez od³¹czenie zasilania elektromagnesu rozrusznika tu¿ po pierwszym rozruchu. Uk³ad
jednak równomiernie. W pierwszej fazie trwaj¹cej ok. 70% czasu ³adowania grzanie siê akumulatorów jest minimalne, póŸniej akumulatory zaczynaj¹ siê grzaæ doœæ szybko. Nie wolno doprowadzaæ do sytuacji by temperatura akumulatorów przekroczy³a 60°C. Przy takiej temperaturze trudno jest utrzymaæ rêkê na akumulatorach. Je¿eli wystêpuje tak silne grzanie nale¿y zmniejszyæ pr¹d ³adowania. Tak zmodyfikowana ³adowarka jest ju¿ urz¹dzeniem bardzo funkcjonalnym i pozwala na ³adowanie ró¿nego rodzaju akumulatorów.
à Ryszard Skiba
jest tañszy ni¿ nowa stacyjka z „blokad¹” i bardzo prosty w wykonaniu. Dzia³anie uk³adu sprowadza siê do usprawnienia „stacyjki” bez „blokady" obwodem elektronicznym przedstawionym na rysunku 1. Najwa¿niejszym elementem funkcjonalnym tego uk³adu jest triak, który spe³nia rolê przerzutnika bistabilnego. Tyrystory i triaki ma³o popularne w technice pr¹du sta³ego okaza³y siê najtrafniejszymi elementami w opisywanym uk³adzie. W porównaniu z przerzutnikiem wykonanym na elementach dyskretnych lub na uk³adach cyfrowych, triaki i tyrystory s¹ odporne na zak³ócenia oraz w szerokim zakresie na zmianê napiêæ zasilania. Sygna³ sterowania ogranicza siê tylko do odpowiedniego pr¹du i poziomu napiêcia. Jednak w odró¿nieniu od tradycyjnego przerzutnika, triak zmienia swój stan na stan odciêcia poprzez zmniejszenie pr¹du zasilaj¹cego poni¿ej poziomu tzw. pr¹du podtrzymania. Kolejne kryterium to fakt, ¿e triak ma tylko trzy nó¿ki co mówi samo za siebie. Oprócz podstawowej aplikacji triaka zastosowa³em tak¿e tranzystor pnp. w uk³adzie szerego-
Zabezpieczenie rozrusznika
11/2000
33
pod³¹czenia do instalacji elektrycznej FIATA 126p przedstawia rysunku 2.
Do odbiorników instalcji samochodowej – Ak +
30
1 A2
STACYJKA 15/54
G
Monta¿ i uruchomienie
Ty TAG9123
Po zamontowaniu uk³adu do instalacji samochodowej, w pierwszej kolejnoœci C1 R3 R4 sprawdzamy poprawnoœæ po³¹czeñ wy³¹czT AVV 470W 680W D3 C2 50 czerwony 2 nika g³ównego poprzez przekrêcenie kluDo obwodu czyka w pozycjê „w³¹czony”. Badamy dziag³ównego rozrusznika ³anie wszystkich odbiorników np. kierunPk W£ 50 czerwony 3 kowskazów, wycieraczek, œwiate³ mijania AWARIA D2 i drogowych. Wszystkie te odbiorniki poDo obwodu w³¹cznika 4 elektromagnetycznego D1 winny byæ wy³¹czane przez kluczyk. Narozrusznika D1÷D3 – 1N4007 stêpnie przekrêcamy bardzo szybko kluczyk do pozycji rozruch, ale tak aby nie uruchomiæ silnika. Rozrusznik powinien „za³apaæ” Rys. 1 Schemat ideowy elektronicznej blokady stacyjki do Fiata 126p na krótko (je¿eli nie bêdzie ¿adnej reakcji, to dzia³anie na przestrzeni pracy ca³ego samonale¿y sprawdziæ jeszcze raz monta¿ wym z obci¹¿eniem rezystancj¹ uzwojeñ chodu pokusi³em siê go zastosowaæ. Po i pod³¹czenia). Po tej czynnoœci nie cofaæ przekaŸnika. Rezystory R1 i R2 tworz¹ dzielrocznej eksploatacji nie widaæ wyraŸnego kluczyka do pozycji „wy³¹czony” ale ponik napiêcia steruj¹cego tranzystor. Dioda zu¿ycia styków. Dobór triaka nie jest krywtórzyæ krótkie za³¹czenie rozruchu. W obeD2 stanowi odpowiednie sprzê¿enie zwrottyczny, jednak przy zastosowaniu innego tycnym stanie przekrêcanie kluczyka nie pone tzw. samopodtrzymanie, dziêki któremu pu nale¿y kierowaæ siê ma³¹ moc¹ i pr¹dem winno powodowaæ rozruchu. W³aœnie to nie nastêpuje roz³¹czenie przekaŸnika przewodzenia. Nale¿y te¿ uwzglêdniæ pr¹d jest cel ca³ego urz¹dzenia. Ca³oœæ warto w czasie trwania rozruchu. Rezystor R4 ustaza³¹czania bramki i pr¹d podtrzymania z³¹sprawdziæ kilka razy np. przy w³¹czonych la odpowiedni pr¹d za³¹czania bramki cza anoda-katoda. odbiornikach. Warto równie¿ sprawdzaæ G triaka. Rezystor R3 stanowi obci¹¿enie dla Do uk³adu mo¿na u¿yæ przekaŸnika saokresowo np. przy okazji przegl¹du samotriaka. Dioda D3 realizuje blokowanie przemochodowego jednak nale¿y zmieniæ tranchodu. Teraz powinniœmy byæ pewni ¿e nie piêæ przy wy³¹czaniu przekaŸnika. Podobnie zystor na typ o wiêkszej mocy np.; BC 313, uruchomimy rozrusznika w czasie jazdy. dioda D1 zamyka drogê dla przepiêæ od inBD 136 i sprawdziæ poprawnoœæ dzia³ania Urz¹dzenie modelowe pracowa³o ju¿ przez dukcyjnoœci elektromagnesu rozrusznika. ca³ego obwodu. okr¹g³y rok i sprawuje siê bardzo dobrze. Kondensatory C1 i C2 pracuj¹ przy t³umiePo zmontowaniu elementów na p³ytIstnieje mo¿liwoœæ pewnego zak³ócenia niu stanów nieustalonych przez co uk³ad ce drukowanej obwód nale¿y umieœciæ samego rozruchu w przypadku wyczerpanedzia³a pewnie (nie drgaj¹ styki przekaŸnika). w plastikowej obudowie. Sposób rozwi¹go akumulatora, gdy napiêcie obci¹¿onej Ogólnie wszystkie elementy dobrane s¹ tak, zania i zamontowania pozostawiam Czyinstalacji spadnie poni¿ej 6 V (zrywanie rozaby uk³ad dzia³a³ ju¿ przy napiêciu 7 V (spatelnikom. Pamiêtaæ jednak nale¿y, aby poruchu), mo¿na wiêc zamontowaæ w urz¹dek napiêcia na zaciskach akumulatora ³¹czenia by³y krótkie i pewne w dzia³aniu, dzeniu prze³¹cznik „AWARIA” o pr¹dzie kow czasie rozruchu). W rozwi¹zaniu modeloa umiejscowienie urz¹dzenia nie kolidomutacji co najmniej 8 A bocznikuj¹cy styki wym wykorzysta³em tani przekaŸnik typu wa³o z innymi mechanizmami samochodu. przekaŸnika. Obwód ten zaznaczony jest na IZC-20F na napiêcie 12 V i obci¹¿eniu 12 A. Przewody po³¹czeniowe powinny mieæ schemacie lini¹ przerywan¹ (rys. 1). Innym Jest to bardzo delikatny przekaŸnik, ale ze przekrój 2,5 mm2. Przyk³adowy sposób rozwi¹zaniem mo¿e byæ zastosowanie przewzglêdu na jego krótkie wrêcz impulsowe kaŸnika o napiêciu uzwojenia 6 V. Kostka Jednak nale¿y przewidzieæ wtedy wtyczka 50 CZERWONY Kostka Kostka gniazdo Kostka p³yn¹cy pr¹d i zastosowaæ ewentuINT 50 CZERWONY gniazdo wtyczka alnie inny tranzystor steruj¹cy 3 1 2 (wiêkszy pr¹d przewodzenia). GND UK£AD Urz¹dzenie mo¿na z powodzeniem 4 ELEKTRONICZNY zamontowaæ w innych samochodach z „minusem” na masie i o naINT CZARNY piêciu instalacji 12 V. BR¥ZOWY 30 Jednak wtedy nale¿y zaznajoNIEBIESKO-CZARNY 15/54 miæ siê ze schematem elektrycznym samochodu. Bardzo pomocne s¹ oznaczenia przewodów (kolory i wartoœci liczbowe) na schemacie. Do instalacji elektrycznej samochodu
30
INT
BR¥ZOWY
CZARNY
50 CZERWONY
A1
50
R2 470W
CZERWONY
NIEBIESKO-CZARNY
30
BR¥ZOWY
CZARNY
INT
INT
R1 470W BC177
NIEBIESKO-CZARNY
MAR
Do stacyjki w³¹cznika g³ównego
Rys. 2 Schemat pod³¹czenia uk³adu blokady do instalacji elektrycznej samochodu
à Grzegorz Motylewicz
Elektronika domowa
34
11/2000
Termoregulator z pomiarem temperatury do mieszkania i samochodu Autor straszy nas groŸb¹ bliskiego wyczerpania paliw kopalnych. Chc¹c ten moment odsun¹æ jak najdalej w czasie proponuje wykonanie regulatora temperatury, który mo¿e zapewniæ oszczêdnoœci przy ogrzewaniu mieszkania. Nie obce s¹ te¿ u autora ci¹gotki do luksusu, dlatego regulator mo¿na tak¿e zastosowaæ do automatycznego sterowania klimatyzacj¹ w samochodzie. go te¿ coraz wiêkszego znaczenia nabiera racjonalna gospodarka energetyczna. Pod wzglêdem zapotrzebowania na energiê na jednym z pierwszych miejsc mo¿na umieœciæ ogrzewanie naszych domów. Zapotrzebowania na energiê do celów grzewczych jest ogromne. Energia zu¿yta w ci¹gu godziny na ogrzewanie mieszkania o powierzchni 50 m2 pozwala ogl¹daæ telewizjê przez 50 godzin. Tam gdzie zu¿ycie energii jest najwiêksze najproœciej jest poczyniæ oszczêdnoœci. Zmniejszenie
zu¿ycia nawet o niewielki procent prowadzi do du¿ych oszczêdnoœci. Oszczêdnoœci mo¿na osi¹gn¹æ stosuj¹c automatykê. Nawet najprostsze urz¹dzenia zapewniaj¹ spory poziom oszczêdnoœci. Opisany poni¿ej regulator umo¿liwia precyzyjne nastawianie temperatury we wnêtrzach ogrzewanych pomieszczeñ. Regulator mo¿e tak¿e pos³u¿yæ do zapewnienia nam komfortu w samochodzie wyposa¿onym w manualn¹ klimatyzacjê, czyli tak¹ która nie posiada automatycz-
W1 P1 1k-A W£1 POMIAR
USTAW
W2
10÷30°C (15÷25°C)
D1 LED
R2 330W
K
(470W) V CZUJNIK TEMPERATURY
R1
Q
–
S
+
C2 1mF
WE
(1k)
R3
P2
300W R15 1M
R4 2k R13 11k
C1 100n
+5V
+5V
(1,5k) R5 510W LM 358 1,2V
R14 100k
D2
7 R19 10k
HI
36
US1 ICL 7107
C6 100n
P3 220W
35 32
R18 820W
LO 1
+5V
26
40
39
38
33
34
27
28
29
C11 470n
D3 LM385-1,2V
C7 47mF
C3 1mF
C12 10mF R20 /25V 5,1k
21
31
30
REF
7
7
220W
LM35 2k
A
D1
C10 R17 220n 47k
R16 C8 C9 100k 100p 100n
R6 510W R7 510W
+5V
+12V A
R10 2,2k R9 4,7M
C4 1mF
B D4
R12 1,5k
C Pk1
+5V 5
R8 2k
6
8
US2
7
4 LM393
C5 1mF
A
D1 K
US3 R11 10k
T1 BC547B
Rys. 1 Schemat ideowy regulatora temperatury
+5V C13 47n
wy
C14 100mF
7805
we
+12V C15 470mF T
Wszystkie rodzaje energii dro¿ej¹ i bêd¹ dro¿eæ w najbli¿szej przysz³oœci. Prozaiczn¹ przyczyn¹ tego faktu jest to, ¿e wraz z rozwojem cywilizacyjnym wzrasta zapotrzebowanie na energiê. Na skutek tego zbli¿amy siê powoli aczkolwiek nieuchronnie do wyczerpania surowców energetycznych zgromadzonych na naszej planecie. Szumne badania nad pozyskaniem energii w procesie syntezy wodorowej ostatnio przycich³y, co wskazuje, ¿e to Ÿród³o nieprêdko bêdzie dostêpne. Dlate-
Termoregulator
11/2000
zaowocuje wy³¹czeniem przekaŸnika. Komparator posiada niewielk¹ histerezê której wartoœæ w prze³o¿eniu na temperaturê nie przekracza 0,2÷0,3°C. Po naciœniêciu na prze³¹cznik W£1 do wejœcia HI miliwoltomierza US1 zostaje
paratora US2. Gdy wartoœæ napiêcia ustawiona potencjometrem P1 jest wiêksza od wartoœci napiêcia doprowadzonego z czujnika komparator w³¹czy przekaŸnik Pk1 rozpoczynaj¹c grzanie, które trwa a¿ do chwili zrównania siê obu napiêæ, co
Opis uk³adu
ARTKELE 562
ARTKELE 562
W1
R2
W£1
W2
GY
P1
+ WE Q – S
562 ARTKELE D1 K
GX
GW B
P2 T1 D4
US2
R5
A
R6
GW
C4
R11
R9
R10
C13 R7
R12
R8
C5 GX
C2 C14
P3
ARTKELE 562 US1 ICL 7107
C3
C7
R18
R4
WE +5V REF Q – S
LM 393
CZUJNIK
R3
C
Pk1
+
+
12V
–
R13 R14
C12
D3 R20
Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów
R19
C8
GY
R16
C15
C11
C9
C10
US3
C6
D2 R15
Ka¿dy regulator musi siê sk³adaæ z kilku podstawowych elementów. Przedstawiona konstrukcja nie odbiega w tym przypadku od standardu. Do pomiaru temperatury wykorzystano fabrycznie skalibrowany czujnik LM 35. By³ on wielokrotnie opisywany w Praktycznym Elektroniku. Jest to chyba najbardziej dostêpny i najtañszy czujnik o œredniej klasie dok³adnoœci wystarczaj¹cej do tego typu zastosowañ. Napiêcie wyjœciowe z czujnika zmienia siê o 10 mV na 1°C. Punktem odniesienia dla czujnika (umown¹ mas¹) jest dioda referencyjna D2. Zastosowanie diody by³o podyktowane koniecznoœci¹ przesuniêcia zakresu wskazañ na mniej wiêcej œrodek napiêcia zasilania, tak aby miliwoltomierz ICL 7107 US1 móg³ pracowaæ przy pojedynczym napiêciu zasilania. Napiêcie wyjœciowe z czujnika doprowadzone jest do wejœcia nieodwracaj¹cego precyzyjnego komparatora US2. Oprócz tego napiêcie to za poœrednictwem styków prze³¹cznika W£1 dochodzi do wejœcia HI miliwoltomierza US1. Wejœcie LO miliwoltomierza pod³¹czone jest za poœrednictwem dzielnika napiêciowego R13, R14 do napiêcia odniesienia z diody D2. W takim uk³adzie miliwoltomierz reaguje na ró¿nicê napiêcia na wyjœciu czujnika podzielon¹ przez dziesiêæ. Zatem wskazanie bêd¹ wyra¿one na trzech cyfrach z dok³adnoœci¹ do 0,1°C. Drugim „obwodem” regulatora jest uk³ad nastawiania po¿¹danej temperatury. W jego sk³ad wchodz¹ elementy P2, R3, P1, R5. Elementy te tworz¹ regulowany dzielnik napiêcia, który tak¿e odniesiony jest do napiêcia wystêpuj¹cego na diodzie D2. Przy pomocy potencjometru P1 mo¿na ustawiæ wartoœæ napiêcia z zakresu takiego samego jakiego dostarcza czujnik temperatury. Suwak potencjometru P1 pod³¹czony jest do drugiego wejœcia kom-
R17
nego utrzymywania nastawionej temperatury. Nie wiedzieæ czemu ta drobna przyjemnoœæ jest traktowana przez producentów samochodów jako wyj¹tkowo luksusowa, co poci¹ga za sob¹ wysok¹ cenê. Wszak w ca³ym systemie klimatyzacji najdro¿sza jest sprê¿arka, dodatkowa ch³odnica i parownik, czyli element ch³odz¹cy. Elektronika steruj¹ca takim systemem powinna byæ stosunkowo tania a nie jest. Opisane ni¿ej urz¹dzenie mo¿e spe³niaæ obie funkcje w zale¿noœci od potrzeb.
35
Termoregulator
36
a)
GRZANIE
CH£ODZENIE
A 220V
C
PODGRZEWAIE G£OWICY
+12V ~
82W 2W B
B
C
C
b)
g³owica termostatyczna 2W
rezystor grzejny
Rys. 3 Pod³¹czenie zewnêtrznych urz¹dzeñ do regulatora temperatury
doprowadzone napiêcie z potencjometru P1. Dziêki temu mo¿na odczytaæ na wyœwietlaczu ustawion¹ wartoœæ temperatury. W ten prosty sposób mo¿na zapewniæ bardzo du¿¹ dok³adnoœæ nastawiania temperatury, a¿ do 0,2°C. Niewielki b³¹d mo¿e wprowadzaæ napiêcie niezrównowa¿enia komparatora i dryft napiêcia zasilania. Potencjometr P2 s³u¿y do ustalenia zakresu w jakim mo¿na regulowaæ temperaturê. Na schemacie podano wartoœci elementów P2, R3, R5 dla dwóch wariantów zakresu regulacji temperatury. Wartoœci bez nawiasów dotycz¹ zakresu 10÷30°C, natomiast wartoœci w nawiasach odnosz¹ siê do zakresu 15÷25°C. Wê¿szy zakres jest wygodniejszy, gdy¿ ³atwiej jest ustawiæ potencjometrem ¿¹dan¹ wartoœæ.
Monta¿ i uruchomienie Regulator zamontowany jest na dwóch p³ytkach drukowanych. Jedna z nich zawiera wyœwietlacz i elementy manipulacyjne: prze³¹cznik W£1 i potencjometr P1 a druga uk³ad reguluj¹cy i pomiarowy. Potencjometr P1 przykrêcony jest do p³ytki drukowanej, przy czym jego wyprowadzenia obrócone s¹ w stronê wyœwietlacza i przylutowane do trzech pól lutowniczych od strony druku. Pola te znajduj¹ siê pomiêdzy nó¿kami w³¹cznika W£1. Dlatego te¿ w pierwszej kolejnoœci nale¿y zamontowaæ w³¹cznik W£1 a dopiero póŸniej potencjometr P1. P³ytki po³¹czone
s¹ ze sob¹ trzema wielo¿y³owymi tasiemkami Oznaczenia poszczególnych tasiemek to: GX (19 ¿y³), GY (6 ¿y³) i GW (5 ¿y³). Wygodnie jest zastosowaæ po jednej stronie gniazda i wtyki o rozstawie 2,5 mm. Oprócz tego do czêœci pomiarowej do³¹czony jest czujnik za poœrednictwem tasiemki z trzema ¿y³ami. Elementy C1 i R1 montuje siê bezpoœrednio przy czujniku temperatury. Pod uk³ad miliwoltomierza warto wstawiæ podstawkê. Po zamontowaniu wszystkich elementów mo¿na w³¹czyæ napiêcie zasilania i sprawdziæ wystêpowanie napiêcia zasilaj¹cego +5 V. Na wyœwietlaczu powinien pokazaæ siê jakiœ wynik. Nastêpnie nale¿y zmierzyæ przy pomocy woltomierza napiêcie pomiêdzy nó¿kami GND i WY czujnika temperatury. Wynik podany w woltach mno¿y siê przez sto i tak¹ wartoœæ nale¿y ustawiæ na wyœwietlaczu przy pomocy potencjometru P3. Je¿eli zmierzone na czujniku napiêcie wynosi³o 0,215 V na wyœwietlaczu nale¿y ustawiæ 21,5°C. Drug¹ czynnoœci¹ jest ustalenie zakresu regulacji napiêcia przy pomocy którego ustawia siê regulowan¹ temperaturê. Nale¿y pod³¹czyæ woltmierz pomiêdzy punkt „S” prowadz¹cy do suwaka potencjometru P1, a punkt REF prowadz¹cy do czujnika. Potencjometr P1 ustawia siê w prawym skrajnym po³o¿eniu, a potencjometrem P2 nale¿y ustawiæ napiêcie 0,3 V. Dla lewego skrajnego po³o¿enia P1 napiêcie powinno wynosiæ 0,1 V. Dopuszczalna jest 10% odchy³ka od podanych wartoœci, która nie ma wiêkszego znaczenia. To ustawienie odpowiada zakresowi regulacji od +10°C do +30°C. Je¿eli zakres regulacji mo¿e byæ wê¿szy, co u³atwia precyzyjne ustawianie wartoœci temperatury nale¿y zamontowaæ elementy R3,
11/2000 R5 i P2 o wartoœciach podanych w nawiasach. W takim przypadku regulacja P2 sprowadza siê do ustawienia napiêcia 0,25 V dla prawej skrajnej pozycji P1 i 0,15 V dla lewej skrajnej pozycji P1. Tak¿e tu krañcowe wartoœci zakresu regulacji nie s¹ krytyczne. Je¿eli regulator bêdzie pracowa³ w uk³adzie sterowania ogrzewaniem wykorzystywane s¹ wyjœcia „A” i „C” do których mo¿na pod³¹czyæ sterowanie grzejnikiem. Zastosowany na p³ytce drukowanej przekaŸnik pozwala na w³¹czanie stosunkowo niewielkiego obci¹¿enia rzêdu 500 W. Wiêksze urz¹dzenia grzewcze nale¿y za³¹czaæ za poœrednictwem dodatkowego przekaŸnika du¿ej mocy, lub stycznika. Uk³ad regulatora mo¿na tak¿e wykorzystaæ do dok³adnego regulowania temperatury w mieszkaniach z ogrzewaniem centralnym wyposa¿onych w zawory termostatyzowane. Zawory te maj¹ tylko orientacyjn¹ podzia³kê temperatur. Przy czym dla tej samej nastawy temperatura w pomieszczeniu mo¿e siê zmieniaæ nawet o 5°C w zale¿noœci od temperatury
11/2000
czynnika grzewczego i temperatury zewnêtrznej. Zatem jest to rozwi¹zanie doœæ niedok³adne. Zawór termostatyzowany mo¿na wykorzystaæ w bardzo prosty sposób jako zawór sterowany elektrycznie. W tym celu nale¿y ustawiæ na zaworze najwy¿sz¹ mo¿liw¹ temperaturê. Pod g³owic¹ zaworu mo¿liwie jak najbli¿ej mieszka z medium rozszerzaj¹cym siê pod wp³ywem temperatury nale¿y umieœciæ rezystor 82 W/2 W. Rezystor ten spe³nia funkcje grza³ki. Gdy temperatura w pomieszczeniu przekroczy zadan¹ na regulatorze wartoœæ rezystor pod g³owic¹ zaworu zostanie w³¹czony. Nagrzewaj¹cy siê pod wp³ywem przep³ywu pr¹du rezystor podgrzeje g³owicê zaworu który zamknie siê, odcinaj¹c dop³yw ciep³a do grzejnika. Gdy temperatura spadnie poni¿ej zadanej, grzanie rezystora zostanie wy³¹czone, g³owica otworzy zawór i ciep³o ponownie pop³ynie do kaloryfera. Ten prosty system pozwala zmniejszyæ zmiany temperatury w pomieszczeniu do ok. 1°C, bez wzglêdu na panuj¹ce w sieci ciep³owniczej i na dworze warunki. Jedynym warunkiem jest to aby do kaloryfera dociera³a wystarczaj¹co gor¹ca woda. Przy tym rozwi¹zaniu rezystor grzejny pod³¹cza siê tak jak pokazano to na rysunku 3a i 3b. Dla prawid³owej pracy regulatora niezmiernie wa¿ne jest w³aœciwe umieszczenie czujnika temperatury. Powinien on znajdowaæ siê na wysokoœci 1,0÷1,5 m. nad pod³og¹ na œcianie wewnêtrznej budynku
Termoregulator (np. œcianie pomiêdzy pokojami). Nie wolno umieszczaæ regulatora na œcianie zewnêtrznej lub w pobli¿u Ÿróde³ ciep³a takich jak blisko stoj¹cy telewizor lub lampa. Œciana na której znajduje siê czujnik nie powinna byæ tak¿e ogrzewana przez promienie s³oneczne, nawet z drugiej strony. Wszystkie te czynniki pogarszaj¹ sta³oœæ temperatury w pomieszczeniu. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e wszystkie procesy zwi¹zane z regulacj¹ temperatury przebiegaj¹ stosunkowo wolno. Przyczyn¹ jest du¿a bezw³adnoœæ cieplna obiektów w których dokonuje siê regulacji. Dlatego nale¿y zachowaæ cierpliwoœæ. Efekt regulacji nie bêdzie widoczny od razu. Zmiana zaprogramowanej w pomieszczeniu temperatury bêdzie zachodzi³a nawet przez pó³ godziny. Regulator mo¿na tak¿e wykorzystaæ do automatycznego ustawiania temperatury w samochodzie. Klimatyzacja ma wiele zalet ale mo¿e doprowadziæ do kataru w najbardziej upalne dni. Jad¹c w dalek¹ trasê temperatura we wnêtrzu samochodu potrafi spaœæ nawet do +15 C. Bêd¹c ubranym jak na upa³ mo¿na wiêc ³atwo siê przeziêbiæ. Praktycznie wszystkie klimatyzatory samochodowe w³¹czane s¹ elektrycznie. Wystarczy ze styków w³¹cznika klimatyzacji poprowadziæ przewody do punktów „B” i „C” (rys. 3a). Uk³ad w³¹czy klimatyzacjê, gdy temperatura przekroczy zadan¹ na regulatorze wartoœæ. Po odpowiednim sch³odzeniu wnêtrza uk³ad ponownie wy³¹czy klimatyzacjê. Dziêki temu mo¿na utrzymaæ sta³¹ temperaturê we wnêtrzu samochodu. Zastosowanie automatycznej regulacji temperatury pozwoli na zaoszczêdzenie paliwa. Wszak klimatyzacja nie pracuje za darmo. Sprê¿arka pobiera sporo energii której musi dostarczyæ silnik naszego samochodu. Nawet sprê¿arka elektryczna tak¿e wymaga zwiêkszonego zu¿ycia paliwa przy pomocy którego alternator produkuje pr¹d. Tak¿e w tym przypadku niezmiernie wa¿ne jest umiejscowienie czujnika temperatury. Warto zerkn¹æ do instrukcji lub ksi¹¿ki serwisowej gdzie znajduje siê czujnik temperatury w wersji samochodu z automatyczn¹ klimatyzacj¹ i w tym samym miejscu umieœciæ czujnik od regulatora. Z regu³y jest to miejsce na desce rozdzielczej na wysokoœci ko³a kierownicy po stronie kierowcy. Ale o tym mo¿na myœleæ za kilka miesiêcy gdy¿ przed nami zima.
37 Wykaz elementów
Pó³przewodniki US1 US2 US3 US4 T1 D1 D2, D3 D4 W1 W2
– – – – – – – – – –
ICL 7107 LM 393 LM 7805 LM 35 BC 547B LED LM 358-1,2V 1N4148 wyœwietlacz podwójny WA wyœwietlacz pojedynczy WA
Rezystory R2 R3 R5 R6, R7 R18 R12 R1, R4, R8 R10 R20 R11, R19 R13 R17 R14, R16 R15 R9 P1 P2 P3
– 330 W/0,25 W – 300 W/0,25 W, patrz opis w tekœcie – 510 W/0,125 W, patrz opis w tekœcie – 510 W/0,125 W – 820 W/0,125 W W/0,25 W – 1,5 kW W/0,125 W 2 kW W/0,125 W 2,2 kW W/0,25 W 5,1 kW W/0,125 W 10 kW W/0,125 W 11 kW W/0,125 W 47 kW W/0,125 W 100 kW W/0,125 W 1 MW W/0,125 W 4,7 M.W W-A PR 185 1 kW 220 W 10-cio obr., patrz opis w tekœcie – 220 W 10-cio obr.
– – – – – – – – – – –
Kondensatory C8 – 100 pF/50 V ceramiczny C13 – 47 nF/50 V ceramiczny C1, C6, C9 – 100 nF/63 V MKSE-20 C10 – 220 nF/50 V MKSE-20 C11 – 470 nF/50 V MKSE-20 C2÷C5 – 1 mF/50 V C12 – 10 mF/16 V C7 – 47 mF/16 V C14 – 100 mF/16 V C14 – 470 mF/16 V
Inne W£1
– mikroprze³¹cznik monostabilny Pk1 – przekaŸnik 12 V p³ytka drukowana numer 562
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 562 – 10,80 z³ + koszty wysy³ki.
à Janusz Ko³odziejczyk
38
Listy od czytelników
Panie redaktorze! Niedawno ukoñczy³em (z powodzeniem!) budowê zaprojektowanego przez Pana zasilacza laboratoryjnego. Mia³em jednak drobne trudnoœci oraz kilka spostrze¿eñ, którymi chcia³bym siê podzieliæ: 1. Na p³ytce drukowanej jest b³¹d: skrajne wyprowadzenia pot. P5 s¹ zamienione a wiêc (odwrotnie ni¿ przy pozosta³ych potencjometrach) maksymaln¹ regulacjê (tj. tutaj pr¹d) uzyskujemy przy skrêceniu pot. w lewo a nie prawo. 2. W uk³adzie czterozaciskowym, przy du¿ych pr¹dach wyjœciowych, uk³ad siê wzbudza³ na czêstotliwoœci ok. 200 kHz. W uk³adzie dwuzaciskowym (zaciski +I i +U oraz -I i -U zwarte przy zasilaczu) problem nie wystêpowa³. Po wielu eksperymentach problem zlikwidowa³em w³¹czaj¹c pojemnoœæ 100 nF pomiêdzy wyjœcie a wejœcie odwracaj¹ce wzm. b³êdu (czyli generalnie ograniczy³em jego pasmo przenoszenia). Obawiam siê tylko czy nie pogorszy³a siê zbytnio szybkoœæ reakcji zasilacza na skokowe zmiany obci¹¿enia. Mniejsze pojemnoœci (np. 47 nF) nie eliminowa³y problemu. Wydaje mi siê, ¿e w uk³adzie generalnie brakuje zabezpieczeñ przed wzbudzaniem. Chyba tylko C7 mo¿na za nie uznaæ. 3. Uwa¿am, ¿e rezystancja potencjometru P6 jest zbyt ma³a w stosunku do R16. Aby uzyskaæ dok³adny pr¹d max.=5 A musia³em nie tylko wymieniæ R16 ale wrêcz dobraæ j¹ tak dok³adnie, ¿e konieczne by³o szeregowe po³¹czenie 2-ch rezystorów (u mnie 56 k+7,5 k=63,5 k). Dopiero wtedy mog³em u¿yæ potencjometru do dok³adnego wyregulowania pr¹du. 4. Rezystor R26 ma chyba zbyt du¿¹ wartoœæ – tranzystor T6 siê nie nasyca i wiatrak nie krêci siê z pe³n¹ prêdkoœci¹. Zmniejszy³em R27 do 6,8 k. Mo¿na chyba te¿ zamiast tego zwiêkszyæ R28. 5. O ile idea zastosowania 2-ch tranzystorów wyjœciowych jest dla mnie jasna to nie rozumiem, dlaczego umieszczone zosta³y obok siebie. Czy nie lepiej by³oby umieœciæ je na dwóch skrajnych koñcach radiatora i ew. zastosowaæ dwa wentylatory? 6. G³ównym problemem jest zbyt du¿a moc tracona w tranzystorach. Uk³ad adaptacyjnej, impulsowej regulacji napiêcia na C1, opisywany w jednym z póŸniejszych numerów PE, jakkolwiek ciekawy, jest tutaj trudny do zastosowania. Wymaga elementów umieszczonych na radiatorze, dodatkowej p³ytki drukowanej itp. Ponadto nale¿a³o go opublikowaæ razem z zasilaczem, przed lub zaraz po nim,
gdy¿ wymaga zmian w konstrukcji zasilacza (inna, wiêksza obudowa, wiêkszy radiator itp.). W tym samym artykule bezsensownie (moim zdaniem) zosta³ skrytykowany uk³ad z prze³¹czanym odczepem transformatora. Szczególnie dziwi mnie argument o wy¿szej cenie transformatora z odczepem. Twierdzi³bym raczej coœ odwrotnego. Czy nie jest o wiele ³atwiej kupiæ transformator toroidalny 2×17 V/5 A ni¿ 34 V/5 A??? Chyba Pan sam mia³ do czynienia z transformatorem 2×17 V, nawet na schemacie zasilacza to widaæ! Wracaj¹c do tematu, problemy z grzaniem siê tranzystorów regulacyjnych sam przewidzia³em przed rozpoczêciem budowy zasilacza. Aby im zapobiec zastosowa³em uk³ad automatycznego prze³¹czania odczepów transformatora, podobny do tego zastosowanego w dawno temu opisywanym zasilaczu 3-30 V/5 A (opartym o L 200). Jest to uk³ad o wiele tañszy, prostszy i mo¿liwy do zastosowania w tym zasilaczu bez ¿adnych wiêkszych przeróbek (trzeba tylko zastosowaæ zasilanie dodatkowe przy u¿yciu downiêtego uzwojenia na toroidzie zamiast dodatkowego transformatora bo inaczej w obudowie nie starczy miejsca – no chyba, ¿e weŸmiemy wiêksz¹ :-) ale wtedy mo¿na zastosowaæ uk³ad regulacji adaptacyjnej). Dodatkowo, aby maksymalnie podnieœæ napiêcie wyjœciowe przy którym konieczne jest prze³¹czenie odczepu transformatora na pe³ne napiêcie, za pomoc¹ diody prostowniczej po³¹czy³em skrajny odczep transformatora z kondensatorem C2. Dziêki temu wzmacniacz b³êdu jest zasilany zawsze napiêciem 36 V, nawet jeœli do mostka prostowniczego dostarczana jest tylko po³owa pe³nego napiêcia. 7. Bezpiecznik B1 ma zbyt ma³¹ wartoœæ. Lubi siê przepaliæ po kilku w³¹czeniach zasilacza. Da³em 3 A. Mimo tych drobnych problemów, uwa¿am uk³ad zasilacza za bardzo ciekawy, udany i (szczególnie!) przydatny (przez co zdecydowa³em siê na jego budowê). Panie redaktorze, muszê stwierdziæ, ¿e Praktyczny Elektronik jest moim ulubionym czasopismem poœwiêconym elektronice. W PE znajdujê du¿o przydatnych uk³adów elektronicznych, które b¹dŸ to budujê lub te¿ staj¹ siê inspiracj¹ do w³asnych dociekañ i konstrukcji. Co wiêcej, uk³ady publikowane w PE wykorzystuj¹ ³atwo dostêpne i tanie elementy (no mo¿e z wyj¹tkiem np. wyœwietlacza do oscyloskopu). Dziêki temu wasze projekty charakteryzuj¹ siê bardzo korzystnym stosun-
11/2000 kiem ceny do mo¿liwoœci (oscyloskop cyfrowy to chyba rekord pod tym wzglêdem). Z tych wzglêdów, moim skromnym zdaniem, bijecie na g³owê np. konkurencyjn¹ Elektronikê Praktyczn¹, która publikuje uk³ady w du¿ej wiêkszoœci ma³o przydatne, wydumane (bez pomys³u tj. jakby sztuka dla sztuki), bardzo skomplikowane lub drogie w stosunku do ich mo¿liwoœci, korzystaj¹ce czêsto co gorsza z trudno dostêpnych, nietypowych elementów co zmusza do kupowania gotowych kitów, których cena znacznie przekracza rzeczywisty koszt tych elementów. Nie da siê niestety we wspó³czesnych uk³adach elektronicznych, tak¿e amatorskich, uciec od komputerów (tj. mikrokontrolerów). Tak¿e ta dziedzina nie jest mi obca, sam konstruuje uk³ady oparte o nie (w³¹czaj¹c pisanie oprogramowania). Z tego powodu szczególnie interesuj¹ mnie wasze konstrukcje oparte o mikrokontrolery jednouk³adowe. I choæ wiem, ¿e jest to chyba nierealne to bardzo cenna by³a by dla mnie mo¿liwoœæ dostêpu do kodów Ÿród³owych programów do uk³adów, które publikujecie. W ten sposób móg³bym siê te¿ czegoœ nauczyæ a poza tym nie by³bym tylko odtwórc¹ waszych projektów -móg³bym do nich wnieœæ w³asn¹ myœl techniczn¹! To by by³o na tyle. Pozdrawiam serdecznie i ¿yczê Panu (i sobie) wielu kolejnych ciekawych uk³adów w PE! Zbigniew K³os hobbysta elektronik z £odzi Dziêkujê za Pañski list i wnikliwe uwagi dotycz¹ce mojego zasilacza. Zgadzam siê z wiêkszoœci¹ uwag. 1. Tranzystory mocy mog¹ byæ umieszczone obok siebie, gdy¿ zastosowany radiator doœæ dobrze rozprowadza ciep³o wewn¹trz siebie. Co prawda wiêksze rozsuniêcie by³o by lepsze, ale p³ytka drukowana, a w³aœciwie miejsce na niej narzuca pewne ograniczenia. 2. Tak¿e zgadzam siê z faktem, ¿e cena transformatora z odczepem 2×17 V jest ni¿sza od ceny nietypowego transformatora 34 V. Wynika to ze skali produkcji. 3. Wyeliminowanie wzbudzeñ ogranicza na pewno szybkoœæ odpowiedzi zasilacza, lecz nie powinno to stanowiæ wiêkszego problemu, gdy¿ na wyjœciu zasilaczy zawsze umieszcza siê kondensatory maj¹ce na celu blokowanie sk³adowej zmiennej pr¹du pobieranego z zasilacza. Teraz kilka uwag ogólnych. Przy nowych projektach jest zawsze tak, ¿e gdy zakoñczy siê etap projektowania mo¿-
11/2000 na znaleŸæ w nim wiele niedoskona³oœci i mankamentów. Wtedy nale¿y si¹œæ w spokoju przemyœleæ wszystkie aspekty i wprowadziæ poprawki i korekty. Tak robi siê w przemys³owych opracowaniach. Z regu³y nowe cenne pomys³y wnosz¹ osoby nie zwi¹zane z projektem, gdy¿ potrafi¹ one spostrzec to czego nie widzi sam autor. Niestety nie jest mo¿liwe takie postêpowanie przy projektach publikowanych w naszym piœmie. Wszystkie projekty s¹ nasze i niestety czasami zawieraj¹ niedopracowania. Pozostaje tu inwencja Czytelników, którzy maj¹c wiedzê, gotowy projekt i dok³adny opis mog¹ wprowadziæ w³asne udoskonalenia, czego najlepszym przyk³adem jest Pan. Taka praca jest twórcza i daje mo¿liwoœæ nauczenia siê wielu nowych rzeczy, oraz pozwala nabraæ niezbêdnego doœwiadczenia. Dariusz Cichoñski
Listy od czytelników
satyry. Niczego takiego w nich nie ma. Wyczuwalne natomiast jest u Pana starcze zgorzknienie postêpem cywilizacyjnym a zw³aszcza rozwojem techniki komputerowej i w ogóle informatycznej. Z ich treœci wnoszê, ¿e zagubi³ siê Pan we wspó³czesnej elektronice. Na szczêœcie pañski autorytet nic nie znaczy i nie mo¿e mieæ ¿adnego wp³ywu na rozwój elektroniki w Polsce, nie mówi¹c ju¿ o œwiatowej. Krytykuje Pan fascynacjê spo³eczeñstwa technikami mikroprocesorowymi nic nie wspominaj¹c o tym, ¿e to w³aœnie na ich potrzeby rozwija siê nauka o elektronice, ¿e nie notowany dotychczas rozwój elektroniki „napêdzany” jest w³aœnie dziêki gwa³townemu rozwojowi komputera. Przy tej ca³ej pañskiej m¹droœci nie jest Pan w stanie pokierowaæ prowadzonym przez Pana pismem w ten sposób aby publikowaæ informacje na temat wspó³czesnej elektroniki, poniewa¿ publikacje w ostatnich miesi¹cach s¹ wyk³adami na Szanowny Panie Redaktorze Cichoñski temat historii elektroniki, a przecie¿ nie tego Ju¿ od kilku miesiêcy czytam Pana „wstêpoczekuj¹ czytelnicy od prasy fachowej do której niaki” z trzeciej strony pañskiego pisma i to nie zalicza³em Was jeszcze do momentu otrzymadlatego, ¿eby nios³y w sobie jak¹kolwiek wienia 10 numeru. dzê, krytykê, informacjê czy choæby szczyptê Ja sam mam ju¿ piêædziesi¹t lat, z czego od 35-u interesujê siê Przedsiêbiorstwo Produkcyjno - Handlowe i zajmujê elektronik¹. Moim zawodem i pasj¹ jest równie¿ elektronika. Znam techni31-406 Kraków, Al. 29 Listopada 130 kê lampow¹, tranzytel/fax 0048/12/4159254 tel 0048/12/4157349 storow¹ i wreszcie e-mail:
[email protected] www.trim-pot.com.pl mikroprocesorow¹. Gie³da RTV, Kraków ul. Balicka 56, Pasa¿ - boks nr. 11 Posiadam komputer BEZPOŒREDNI IMPORTER OFERUJE zarówno w pracy jak • POTENCJOMETRY WÊGLOWE I CERMETOWE, i w domu i nale¿ê do • REZYSTORY WÊGLOWE, METALIZOWANE, DRUTOWE, PRECYZYJNE, MOCY, grona osób tych w³a• KONDENSATORY POLIESTROWE, POLIPROPYLENOWE, œnie krytykowanych • ELEMENTY INDUKCYJNE (CEWKI, D£AWIKI), • PRZE£¥CZNIKI I MIKROPRZE£¥CZNIKI, przez Pana i tê 90-let• SENSOROWE CZUJNIKI TEMERATURY Pt, NTC, PtRh, ni¹ Pani¹ (bez wzglê• CZUJNIKI WILGOTNOŒCI, du na to co Ona ma • PODGRZEWACZE LUSTEREK SAMOCHODOWYCH, • DIODY, MOSTKI PROSTOWNICZE, wpisane w dowodzie • PODZESPO£Y SMD, osobistym). Jak na • KARKASY, ironiê dla pañskich • Z£¥CZA, wypowiedzi jestem ISO 9002 nauczycielem w zespole szkó³ elektronicznych, (gdzie w³aœnie uczê elektroniki na zajêciach monta¿u elektronicznego) do którego uczêszcza ponad 1000 m³odzie¿y. ¯eby Pan s³ysza³ komentarze m³odzie¿y na temat pañskich Sprzedaz hurtowa, detaliczna, wynurzeñ i pañskieoraz za zaliczeniem pocztowym. go pisma!!! I nadal Kompletacja dostaw. tracicie czytelników
TRIM-POT
39
wœród m³odzie¿y. Ona, czy to siê Panu podoba czy te¿ nie, w³aœnie chce poznawaæ œwiat internetu, nowoczesnej elektroniki i informatyki i nieprawd¹ jest (jak pisze cytowana przez Pana 90-letnia Pani), ¿e na spotkania umawiaj¹ siê przy pomocy poczty elektronicznej, ¿e kontakty miêdzyludzkie zanikaj¹ dziêki komputerowi i internetowi. Ta Pani k³amie. A Pan, bezmyœlnie powtarzaj¹c te brednie, daje podstawy do myœlenia, ¿e informacje zatwierdzane przez Pana co miesi¹c do druku w kolejnym numerze „Praktycznego Elektronika”, maj¹ charakter manipulacji prasowej. A poza tym nale¿y stwierdziæ, ¿e aby mo¿na by³o korzystaæ z komputera a co za tym idzie z internetu, trzeba wpierw posi¹œæ pokaŸny zasób wiedzy z czym wiele osób ma niema³e k³opoty. I dla tego rodzaju ludzi internet i nowoczesna elektronika, na której oparta jest technika komputerowa, s¹ wrogami numer jeden. I to jest zrozumia³e, bo któ¿ chcia³ spaliæ Galileusza na stosie?!. Panie Redaktorze. Zapewne po przeczytaniu tego listu, bêdzie pokazywa³ go Pan innym jak to jest On obra¿any przez czytelników. Proszê pomyœleæ tylko co jest powodem takiej reakcji jak ta moja i czy Pan, najpierw obra¿aj¹c, nie prowokuje w³aœnie do takich wypowiedzi. Nie spodziewam siê równie¿ jakiejkolwiek reakcji z Pana strony, gdy¿ jako wspó³pracownik prasy (zajmujê siê od 25 lat fotoreporta¿em) znam lekcewa¿enie przez dziennikarzy opinii czytelników. Ja tylko apelujê do Pana o wiêcej pokory i szacunku dla otaczaj¹cego œwiata i jego mieszkañców. Z ¿yczeniami weryfikacji pogl¹dów Marek B³achowicz Dziêkujê za pouczenia, nowe wejrzenie na stare problemy zawsze jest cenne. S¹dzê jednak, ¿e Pana poczucie humoru pozostawia wiele do ¿yczenia. Krytyczne uwagi zawarte w wstêpniaku z PE 10/2000 pochodz¹ w³aœnie z sieci. Nie pisa³a ich ¿adna Pani tylko Fani, czyli mi³oœnicy (nie myliæ z fanatykami), co dobitnie œwiadczy o ich poczuciu humoru. Co do wrogów numer jeden to mieliœmy ju¿ wrogów klasowych i tych nam wystarczy (m³odsi czytelnicy mog¹ nie zrozumieæ aluzji). Nieprawd¹ jest, ¿e aby korzystaæ z Internetu potrzeba „ogromnej wiedzy”. Wystarczy tylko klikn¹æ kilkanaœcie razy myszk¹, nie trzeba nawet wiedzieæ jakie jest przybli¿enie liczby P. Œwiadcz¹ o tym dobitnie dzieciaki z klas trzecich i czwartych szkó³ podstawowych, które gdy tylko nauczy³y siê czytaæ potrafi¹ „biegaæ” po Internecie, a nie powiemy, ¿e posiadaj¹ „olbrzymi¹ wiedzê”. Dariusz Cichoñski
40
P³ytki drukowane, uk³ady i inne elementy
Wykaz p³ytek drukowanych uk³adów programowanych i innych elementów Poni¿ej prezentujemy cenniki p³ytek drukowanych, uk³adów zaprogramowanych, programów, folii, zestawów i innych podzespo³ów dostêpnych w sprzeda¿y wysy³kowej w „Praktycznym Elektroniku”. Ceny p³ytek podane przy artyku³ach w archiwalnych numerach oraz na p³ycie CD–PE1 s¹ nieaktualne. Zamówienia przyjmujemy na kartach pocztowych, kuponach zamieszczanych w PE, faksem (0 68) 324 71 03 oraz e–mailem (
[email protected]). W zamówieniu prosimy podawaæ dok³adnie i wyraŸnie swój adres a pod adresem tylko numery p³ytek lub nazwy programów i podzespo³ów. Nie przyjmujemy zamówieñ telefonicznie. Zamówienia od firm przyjmowane s¹ tylko w formie pisemnej z upowa¿nieniem do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy. P³ytki drukowane, zaprogramowane uk³ady oraz inne elementy oznaczone w wykazie gwiazdk¹ bêd¹ sprzedawane do wyczerpania zapasów magazynowych. Aktualny wykaz archiwalnych numerów znajduje siê przy karcie zamówieñ.
à Redakcja Cennik p³ytek drukowanych. G.* Generator z mostkiem Wiena 001 Analizator widma(kpl. 2 p³ytki) 002* Transkoder SECAM–PAL 005* Detektor zera 022* Korektor–potencjometr elektroniczny 025* Fonia czterocewkowa 034* Analizator – pole odczytowe 035 Uniwersalny zasilacz 037* Dekoder PAL TC 500D/E 038* Dekoder PAL R202/A 040* Zegar MC 1206 041* Zegar MC 1206 – wyœwietlacz 048* Zegar MC 1206 – sekundy cyfrowe 053* Kwarcowy generator 50 Hz 055* Zasilacz do wzmacniacza antenowego 058* Wzmacniacz z reg. barwy dŸwiêku 064* Tranzystorowy korektor graf. we/wy 065* Tranzystorowy korektor graf. filtry 066 Uk³ad opóŸnionego za³¹czania kolumn 070* Korektor graf. – pamiêæ charakt. 071* Fonia do odbioru programu POLONIA 072* P³ywaj¹ce œwiat³a – generator 078* Fonia stereo do odbioru Astry 082* Wzmacniacz odczytu do magnetofonu 088* Czêstoœciomierz – generator 091* Czêstoœciomierz – sterowanie 095 Radiotelefon na pasmo 27 MHz 099* Przetwornik f/U 102 Korektor sygna³u video 105 Wzm. mocy do radiotelefonu 27 MHz 108 Wzmacniacz mocy 150 W 109* Uk³ad logarytmuj¹cy 110* Termometr –50 +100 C 111* Automat Losuj¹cy 116* Blokada tarczy telefonicznej 120* Termometr – zasilanie bateryjne 122* Konwerter UKF/FM + D³/Œr 124* Dekoder Pal do OTVC Rubin 714 126 Echo do CB radio 127* Bootselektor do Amigi 130* Spowalniacz do Amigi 131* Stó³ mikserski – wzmacniacz sumy 133 Przed³u¿acz do pilota
PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE
1/92 3/92 3/92 3/92 4/92 1/93 1/93 1/93 3/93 3/93 2/92 2/93 3/93 4/93 4/93 5/93 6/93 6/93 6/93 7/93 5/93 6/93 6/93 8/83 9/93 10/93 9/93 10/93 12/93 11/93 12/93 12/93 1/94 1/94 2/94 2/94 2/94 3/94 3/94 3/94 4/94 4/94 4/94
0,58 7,28 1,79 1,15 1,59 0,58 6,33 1,86 1,40 1,77 4,45 2,14 2,16 1,15 1,15 7,21 1,28 5,74 1,30 5,60 0,71 1,15 1,35 3,31 3,75 3,31 2,30 4,00 2,17 1,15 7,48 2,12 3,11 3,11 1,32 0,58 0,58 2,47 2,10 0,58 0,66 2,33 1,15
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
135* 137* 139* 145* 149* 154* 160* 165* 170* 171* 174 176* 177* 180* 186 192* 194* 203* 208 210 212 213 214 216 223* 229* 231* 232* 233 234 235 236 237 239 241* 242* 244* 245* 251* 252* 254 255* 258* 259* 262* 263* 264* 268* 270* 271* 272* 273* 274* 280* 281* 286* 290* 292 294* 296 299 300 301 302 305* 307* 309 311* 312 314 315* 317 318
11/2000
Zdalne ster. – pilot Zdalne ster. – odbiornik Zegar LM 8560 Uk³ad do przegr. taœm magnetowid. Sampler do Amigi Oscyloskop – dzielnik wejœciowy Kompandor Obrotomierz cyfrowy – mno¿nik Lampa sygnalizacyjna Symetryzator antenowy Generator funkcyjny Analizator widma Uk³ad kalibracji pr¹du podk³adu Przedwzmacniacz antenowy Generator funkcyjny – p³yta g³ówna Uk³ad fonii satelitarnej Wykrywacz metali TRANSET 150 Zdalne sterowanie oœwietleniem Mikrofon bezprzewodowy Mikroprocesorowy zegar sterownik Alarm samochodowy – pilot Alarm samochodowy – centralka Alarm samochodowy – radiopowiadom. Mikorofon bezprzewodowy – odbiornik Przetwornik „True RMS” Przystawka do efektu „TREMOLO” Uniwersalna ³adowarka akumul. Ni–Cd Uniwersalna ³adowarka akumul. Ni–Cd Mikropr. miernik czêst. – p³.g³ów. Mikropr. miernik czêst. – mikropr. Mikropr. miernik czêst. – p³.przed. Mikropr. miernik czêst. – wzm. We Preskaler 1,3 GHz Dzwonek – „Z£Y PIES” Gwiazda betlejemska – diody Gwiazda betlejemska – automatyka Automatyczny wy³¹cznik do domofonu Zasilacz z woltomierzem i amper. Dodatkowe œwiat³o STOP w samocho. Echo i pog³os elektroniczny Super Bass Elektroniczna ruletka Regulator ¿arówek halogenowych Generator wzorcowy 50 Hz Sterownik œwiate³ ulicznych Generator szumu uk³ady dodatkowe Przetwornica +5 V na –5 V Rejestrator sygna³ów cyfrowych Zasilacz napiêcia zmiennego Automat perkusyjny – generator Automat perkusyjny – matryca Automat perkusyjny – instrumenty Automatyczny w³¹cznik zapisu Centralka domofonu – p³yta przednia Prosty betametr Automat. wy³¹cznik ster. œwiat³ami Intervox Przetwornica DC/DC 12V/±30V Kontroler stanu akum. samochodego Samochodowy wzmacniacz HiFi –100W Jednozakr. wolt–amper. 3/5 cyfry Zasilacz laboratoryjny 2001 Zasilacz lab. z przetwornikiem. C/A Zasilacz laboratoryjny – mikroproc. Zabawka – tester refleksu Miernik poziomu ha³asu Wzm. mocy MOSFET – TDA 7296 Programowany tajmer Dekoder SURROUND Imobilajzer z oszukiwaczem do sam. Domowy telefon – zabawka Aparat (pod)s³uchowy Siedmiokana³owy analizator widma
PE 5/94 PE 5/94 PE 5/94 PE 6/94 PE 7/94 PE 9/94 PE 9/94 PE 10/94 PE 11/94 PE 11/94 PE 12/94 PE 1/95 PE 12/94 PE 12/94 PE 1/95 PE 2/95 PE 3/95 PE 5/95 PE 6/95 PE 6/95 PE 6/95 PE 6/95 PE 7/95 PE 7/95 PE 9/95 PE 10/95 PE 10/95 PE 10/95 PE 10/95 PE 10/95 PE 11/95 PE 11/95 PE 12/95 PE 11/95 PE 11/95 PE 11/95 PE 12/95 PE 12/95 PE 1/96 PE 1/96 PE 2/96 PE 2/96 PE 3/96 PE 3/96 PE 3/96 PE 4/96 PE 4/96 PE 6/96 PE 5/96 PE 5/96 PE 5/96 PE 6/96 PE 6/96 PE 8/96 PE 8/96 PE 9/96 PE 10/96 PE 10/96 PE 10/96 PE 11/96 PE 12/96 PE 12/96 PE 1/97 PE 1/97 PE 12/96 PE 1/97 PE 3/97 PE 2/97 PE 2/97 PE 2/97 PE 3/97 PE 3/97 PE 3/97
5,26 z³ 5,12 z³ 2,88 z³ 2,83 z³ 0,95 z³ 1,25 z³ 2,24 z³ 2,58 z³ 2,62 z³ 1,58 z³ 2,37 z³ 7,73 z³ 3,61 z³ 1,15 z³ 10,36 z³ 2,47 z³ 2,21 z³ 2,36 z³ 1,54 z³ 14,59 z³ 1,38 z³ 6,72 z³ 3,55 z³ 2,91 z³ 0,92 z³ 0,87 z³ 5,52 z³ 2,90 z³ 3,08 z³ 5,38 z³ 5,38 z³ 6,70 z³ 1,15 z³ 4,86 z³ 10,06 z³ 2,55 z³ 0,83 z³ 14,29 z³ 0,59 z³ 9,79 z³ 1,59 z³ 3,86 z³ 2,93 z³ 1,15 z³ 1,47 z³ 1,22 z³ 1,67 z³ 9,78 z³ 3,76 z³ 4,34 z³ 1,74 z³ 5,22 z³ 0,63 z³ 1,20 z³ 0,58 z³ 4,32 z³ 1,45 z³ 6,56 z³ 1,15 z³ 5,67 z³ 3,42 z³ 7,80 z³ 5,29 z³ 14,95 z³ 8,68 z³ 2,88 z³ 3,11 z³ 11,32 z³ 6,65 z³ 5,30 z³ 1,44 z³ 2,19 z³ 9,59 z³
P³ytki drukowane, uk³ady i inne elementy
11/2000 321 322* 323* 327* 330* 334* 335* 336 337 338* 339* 341* 342* 343* 348* 352* 355 356* 358* 361* 364* 365 367* 368* 370* 372 373 374 375 376 378* 379* 380 382* 386* 387 388 391* 392* 394 395 396* 399 400* 401* 402* 403 404 405 406* 408 409 410* 411* 412* 413 416 418 419 420 421 422* 423* 424* 425 426 427 429* 430* 432 433 434 435*
Generator PAL ster. mikroprocesorem Elektr. przerywacz kierunkowskazów Precyzyjny miernik wysterowania VU Pozycjoner – pilot Przetwornica do ¿arówek halog. Sygnalizator dŸwiêkowy gotow. s³oi Konwerter ultradŸwiêkowy Uniwersalny zasilacz LM 317, LM 350 Mikro. Sonda do pom. czêstotliwoœci Zasilacz impulsowy Programator do tunera telewizyjnego Tester pojemnoœci akumulat. Ni–Cd Szybka, uniwersalna ³adowarka Wykrywacz k³amstw Sterownik regulator temperatury Przystawka logarytmuj¹ca Œnie¿ne gwiazdki na choinkê Urz¹dzenie usuwaj¹ce osad w instal. Korektor wizyjny – korektor RGB Akustyczny próbnik przejœcia Komputerek samochodowy Video korektor – rozkodowyw. kaset Fazowy sterownik mocy Mini generator serwisowy Sterownik semaforów i zwrotnic Czêstoœcio. z aut. zmian¹ zakresu Generator funk. 10 MHz p³. czo³owa Generator funk. 10 MHz sterownik Generator funk. 10 MHz p³. g³ówna Generator funk. 10 MHz p³. zasilacza Impulsowy stabilizator napiêcia Elektroniczny symulator rezystancji Dekoder informacji doadtkowych RDS P³ynne wygaszanie oœwietlenia w sam. Uk³ad kontroli przepalenia ¿arówki Dekoder RDS – czêœæ mikroprocesorowa Generator impulsów Elektroniczny potencjometr wieloobrot. DŸwiêkowy sygnalizator samochodu Samokalibruj¹cy miernik LC Uniwersalna karta we–wy do IBM PC Wzmacniacz – przystawka do telefonu Miniaturowa kamera telewizyjna Radiopow. o du¿ym zasiêgu – nadajnik Radiopow. o du¿ym zasiêgu – odbiornik Miernik czêstotl. – przystawka do PC Stó³ mikserski – wzmacniacz kana³owy Stó³ mikserski – wzmacniacz Stó³ mikserski – wzmacniacz sumy Zasilacz impulsowy 12V/10A Stó³ mikserski – wskaŸnik wysterow. Stó³ mikserski – korektor graficzny Zabezp. mieszkania z radiopowiad. Miniaturowy zasilacz impulsowy Modulator wizyjny Wzmacniacz mocy w.cz. Uniwersalny sterownik silników krokow. Kompletny wzmacniacz m.cz. 2x40 W Gwiazda betlejemska–ozdoba Modulator–nadajnik TV ma³ej mocy Regulator temperatury do lodówki Woltomierz ze skal¹ logarytmiczn¹ Modu³ przetwornika wartoœci skutecz. Peak Hold Level Meter Prostownik z uk³adem UC 3906 Mikroprocesorowy regulator mocy Totalnie odlotowy zmieniacz mowy Kontroler napiêcia akumul. w latarce Rotuj¹cy zegar Tester ¿arówek do samochodu Bezprzewodowy dzwonek + bariera opto Generator Sygna³ów ma³ej czêstot. Efekt gitarowy „Distortion”
PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE PE
4/97 4/97 4/97 5/97 6/97 6/97 6/97 7/97 7/97 7/97 7/97 8/97 8/97 8/97 9/97 10/97 11/97 11/97 12/97 11/97 12/97 12/97 12/97 1/98 2/98 1/98 3/98 3/98 3/98 3/98 1/98 2/98 2/98 2/98 3/98 3/98 4/98 4/98 4/98 4/98 5/98 5/98 5/98 6/98 7/98 6/98 6/98 7/98 6/98 6/98 7/98 7/98 7/98 7/98 7/98 8/98 8/98 8/98 11/98 9/98 9/98 9/98 10/98 9/98 9/98 10/98 11/98 10/98 10/98 11/98 11/98 12/98 12/98
4,58 1,38 3,74 2,58 3,14 2,02 3,71 2,56 5,67 6,27 10,25 5,67 13,23 1,48 2,47 2,83 2,55 1,77 8,00 1,38 6,33 9,05 4,12 1,86 3,25 5,23 15,85 6,69 9,41 2,54 1,86 4,78 1,68 1,77 2,07 6,65 7,57 5,52 1,38 10,67 13,17 2,77 5,12 4,84 7,73 2,02 5,97 5,68 5,97 7,62 5,97 9,58 6,14 2,78 2,17 4,54 4,16 15,57 4,82 3,90 16,40 16,40 2,09 3,86 3,61 5,60 3,84 1,73 4,84 2,82 5,44 6,34 2,90
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
436* 437* 438* 440* 441 442* 444 445 446* 447* 449* 450 451 452 453 454 455* 456* 457 458 459 460 462* 463* 465 466 467 470 471 472 473 475 476 477 478 479 480 481* 482 483 484 485 486 487 488* 489 490 491 495 496 497 498 499 500 501 502 504 506 507 508 509 510 511 513 514 516 517 519 520 521 522 523 524
Sygnalizator cofania do samochodu Mini automat perkusyjny Mikroprocesorowy zamek szyfrowy. Antyusypiacz dla kierowców Generator obrazu TV – PAL Tester wzmacniaczy operacyjnych Walentynkowe serduszko Programator mikrokontrolerów AVR Detektor go³oledzi Disko – b³ysk Migaj¹ca strza³ka z wykrzyknikiem Oscyloskop cyfrowy – wzm. we. Oscyloskop cyfrowy – rejestrator Oscyloskop cyfrowy – procesory Oscyloskop cyfrowy – zasilacz Oscyloskop cyfrowy – klawiatura Refleksomierz – miernik czasu reakcji Scalony generator funkcyjny Sterownik wentylatora ³azienkowego Synteza do tunera UKF Stacja lutownicza – regulator temper. Programator procesorów ATMEL Œciemniacz oœwietlenia wnêtrza auta Symulator obecnoœci domowników Samochodowy wzm. mocy 4 x 70W Przedwzmacniacz samochodowy Korektor do przedwzmacniacza samoch. Generator UKF Generator UKF – synteza czêstotliw. UltradŸwiêkowy odstraszacz psów Dekoder dŸwiêku Canal+ Laboratoryjny zasilacz 0–30V/5A Uniwersalny tajmer Mikrofon kierunkowy Programator PIC16F83/84, 16C84 T³umik regulowany w.cz. Mikroprocesorowy wykrywacz metali Kostka do gry Synchronizator linii obrazu TV Transmisja danych sieci¹ Szybka ³adowarka do akumul. NiCd Prosty zasilacz sieciowy Sonda napiêciowa Analogowo–cyfrowy miernik pojemnoœci Wzm. samochodowy z zasil. –/+12V Emulator mikrokontrolera AT89C2051 Analogowo–cyfrowy miernik czêstotliw. Charakterograf – przystawka do oscylo. Transmisja danych sieci¹ modu³ wykon. Wentylator do PC Termometr diodowy od –8C do +30C Analogowo–cyfrowy miernik indukcyj. Zasilacz laboratoryjny 0–30V/5A Radiopowiadomienie 433 MHz Wzorcowy generator kwarcowy z dziel. Miniaturowy generator funkcyjny Regulator obrotów Generator napisów do magnetowidu Uk³ad Surround do zestwu stereo Regulator temperatury Od'PIC'owany budzik Prosty radiotelefon na pasmo 433 MHz Licznik taœmy do magnetofonu Dekoder NICAM Syrena policyjna Walkmen dla zakochanych Zdalne sterowanie oœwietleniem cz.1 Mikser audio do udŸwiêkowiania filmów Minutnik Analizator widma z pamiêci¹ Zdalne sterowanie oœwietleniem cz. 2 Zdalne sterowanie oœwietleniem cz. 3 Elektroniczna szczuro³apka
41 PE 12/98 PE 12/98 PE 12/98 PE 1/99 PE 2/99 PE 1/99 PE 1/99 PE 2/99 PE 1/99 PE 2/99 PE 4/99 PE 2/99 PE 6/99 PE 5/99 PE 7/99 PE 7/99 PE 3/99 PE 2/99 PE 4/99 PE 4/99 PE 3/99 PE 4/99 PE 5/99 PE 6/99 PE 4/99 PE 5/99 PE 6/99 PE 7/99 PE 9/99 PE 6/99 PE 1/00 PE 9/99 PE 7/99 PE10/99 PE 8/99 PE 8/99 PE 7/99 PE 8/99 PE 8/99 PE11/99 PE 9/99 PE 8/99 PE 9/99 PE 9/99 PE 10/99 PE 10/99 PE 10/99 PE 10/99 PE 5/00 PE12/99 PE11/99 PE11/99 PE11/99 PE11/99 PE12/99 PE12/99 PE 1/00 PE12/99 PE 1/00 PE 1/00 PE 2/00 PE 3/00 PE 4/00 PE 6/00 PE 2/00 PE 2/00 PE 3/00 PE 3/00 PE 3/00 PE 3/00 PE 4/00 PE 4/00 PE 4/00
2,07 3,19 2,79 2,30 8,45 3,51 2,86 14,72 3,28 8,63 5,69 6,73 15,07 17,60 3,85 7,53 5,58 4,20 4,60 10,58 10,33 13,34 2,30 6,73 9,49 12,31 8,63 5,06 11,96 1,73 3,39 12,08 3,91 4,08 2,99 10,24 3,22 2,30 12,59 6,33 3,45 8,68 3,22 3,74 7,48 10,81 3,74 6,67 6,20 2,88 6,44 12,08 8,28 7,71 3,74 3,74 4,14 4,95 8,80 9,78 10,29 3,85 4,51 6,70 2,30 2,53 9,78 22,77 8,28 3,91 4,18 3,30 2,64
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
42 525 526 527 528 529 530 531 532
533 534 535 536 537 538 539 540 541 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557
P³ytki drukowane, uk³ady i inne elementy Sygnalizator cofania do samochodu Kondensatorowa przetwornica +/–12V Zegar szachowy Subwoower aktywny – kino domowe Wzmacniacz mocy 2x120W Impulsowy wykrywacz metali Zamek szyfrowy Stabilizator wstêpny ograniczaj¹cymoc strat w tranzystorach szeregowych zasilaczy laboratoryjnych Cyfrowy termometr 2 i 1/2 cyfry Przedwzmacniacz gramofonowy Elektroniczny dzwonek rowerowy Aktywny korektor basów Cyfrowy barometr Konwerter telewizyjny Pod³¹czenie dodatkowego wzm. mocy do radioodtwarzacza samochodowego Miniwoltomierz Elektroniczna kostka do gry Konwerter UKF FM Pomiar pojem. kondensatorów elektrolit. Wzmacniacz mocy do subwoofera Uniwersalna p³ytka zwrotnicy g³oœnikowej Uk³ad poszerzania bazy stereo Stroboskop samochodowy WskaŸnik ³adowania i roz³adowania akumulatora Monitor linii telefonicznej Wzmacniacz wejœciowy do czêstoœciomierza Impulsator wycieraczki szyb samochodowych Prostownik z automatycznym wy³¹czaniem Przetwornik true RMS Przystawka do multimetru Dwukana³owa analogowo cyfrowa przystawka do oscyloskopu Urz¹dzenie iluminofoniczne System monitoruj¹co rejestruj¹cy z kamerami przemus³owymi
PE PE PE PE PE PE PE PE
4/00 4/00 5/00 5/00 5/00 8/00 5/00 6/00
8,58 3,08 10,65 2,80 9,85 9,80 3,75 4,40
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
PE PE PE PE PE PE PE
6/00 6/00 6/00 8/00 7/00 7/00 7/00
6,45 6,80 2,50 6,80 6,45 2,70 4,80
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
PE PE PE PE PE PE PE PE PE
7/00 7/00 8/00 8/00 8/00 9/00 9/00 9/00 9/00
3,10 3,90 3,05 4,50 4,80 21,80 2,50 2,85 2,90
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
WZM ZASILACZ ZEGAR
11/2000
uk³ad do zestawu wzmacniacza samochodowego mikroprocesorowy zasilacz 2000 zegar–budzik
5/99
40,00 z³
11/96 6/95
20,00 z³ 12,00 z³
Dyskietki i p³yty z oprogramowaniem: nazwa opis PE CD–PE1 CD–ROM z archiwalnymi numerami Praktycznego Elektronika 1992–97 CD–RISC CD–ROM z programami i dok. RISC 2/99 DYSK–RISC dyskietka z programami RISC 2/99 DYSK–SIEÆ inteligentny budynek 11/99, 5/00 MODEM dyskietka do transmisji danych sieci¹ 11/99, 5/00 OSD dyskietka do generatora napisów 12/99 PIC dyskietka do programatora PIC 8/99 PROGAT dyskietka do programatora ATMELI 4/99
cena 30,00 z³ 35,00 25,00 10,00 22,00 30,00 10,00 25,00
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
Obudowy, folie, zestawy i inne
PE 9/00 PE 9/00 PE10/00
2,90 z³ 3,10 z³ 2,50 z³
PE10/00 PE10/00
2,85 z³ 5,50 z³
PE10/00
3,25 z³
PE10/00 PE10/00
3,25 z³ 6,65 z³
Zaprogramowane uk³ady: Nazwa Opis programu BUDZIK od'PIC'owany zegar–budzik CZÊSTO miernik czêstotliwoœci EMULAT emulator 89C2051 GENER generator impulsów KOSTKA kostka do gry LC miernik LC LICZ licznik taœmy do magnetofonu MIERNIK miernik czêstotliwoœci do wyœwietlacza LCD 2x24 MIERNIK II miernik czêstotliwoœci do wyœwietlacza LCD 2x16 OBRAZ generator obrazu testowego PAL OSCYLO zestaw zaprogramowanych uk³adów do oscyloskopu cyfrowego PAL generator testowy PAL POZYCJONER pozycjoner satelitarny RDS dekoder RDS REGULATOR regulator mocy RISC programator mikrokontrolerów AVR SIEÆ inteligentny budynek SILNIK sterownik silnika krokowego SKRZY¯OWANIE dydaktyczne PLD SYNTEZA synteza do tunera UKF SZACH zegar szachowy TERMO regulator temperatury UKF generator serwisowy UKF VIDEO rozkodowywacz kaset video WEN regulator obrotów WOLTOMIERZ laboratoryjny woltomierz WYKR wykrywacz metali
PE 2/00 1/98 10/99 4/98 8/99 4/98 4/00 10/95
Cena 45,00 z³ 33,00 z³ 38,00 z³ 38,00 z³ 12,00 z³ 30,00 z³ 40,00 z³ 15,00 z³
10/95
15,00 z³
2/99 5/99
25,00 z³ 150,00 z³
4/97 5/97 3/98 10/98 2/99 5/00 8/98 3/96 4/99 5/00 1/00 7/99 12/97 1/00 4/97 7/99
33,00 30,00 35,00 25,00 40,00 35,00 12,00 12,00 35,00 40,00 35,00 30,00 32,00 25,00 35,00 30,00
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
symbol OB459 OB482 OB486 OB TS
OBUDOWY opis obudowa do stacji lutowniczej obudowa do synchronizatora linii obrazu TV obudowa do sondy napiêciowej stroboskop samochodowy
F498 F501 F502 F521
FOLIE folia do sondy napiêciowej folia do analogowo–cyfrowego miernika "C" folia do analogowo–cyfrowego miernika "f" folia do charakterografu – przystawki do oscyloskopu folia do analogowo–cyfrowego miernika "L" folia do wzorcowego generatora kwarcowego folia do generatora funkcyjnego folia do analizatora widma
Z487 Z490 Z498 Z501 Z502
ZESTAWY zestaw do analogowo–cyfrowego miernika "C" zestaw do analogowo–cyfrowego miernika "f" zestaw do analogowo–cyfrowego miernika "L" zestaw do wzorcowego generatora kwarcowego zestaw do generatora funkcyjnego
F486 F487 F490 F491
PE 3/99 8/99 9/99 9/00
cena 25,00 z³ 25,00 z³ 6,50 z³ 6,50 z³
9/99 9/99 10/99 10/99
2,60 2,60 2,60 2,60
z³ z³ z³ z³
11/99 12/99 12/99 3/00
2,60 2,60 2,60 4,50
z³ z³ z³ z³
9/99 30, 48 z³ 10/99 30,48 z³ 11/99 30, 48 z³ 12/99 39,68 z³ 12/99 52,33 z³
UWAGA Szanowni Pañstwo z przyczyn niezale¿nych od wydawnictwa jesteœmy zmuszeni zmieniæ cenê czujników ciœnienia MPX4115A firmy MOTOROLA. Aktualna cena wynosi 150PLN brutto. INNE PODZESPO£Y uk³ad do ³adowarki akumulatorów NiMH uk³ad do ³adowarki akumulatorów NiCl uk³ad do zasilacza –12V (wzm. samochodowy) RDZEÑ rdzeñ z karkasem do ³adowarki akumulator. RDZEÑ rdzeñ z karkasem do wzmacniacza samochodowego z zasilaczem –12V NAD433 nadajnik radiowy 433 MHz ODR433 odbiornik superreakcyjny 433 MHz ODH433 odbiornik radiowy z przemian¹ czêstotliwoœci 433 MHz STV 5730A uk³ad do generatora napisów Q17,7 rezonator kwarcowy do generatora napisów MPX4115A czujnik do cyfrowego barometru WT262 100 kW potencjometr wieloobrotowy OSC–LCD wyœwietlacz LCD typu:PG 128128 LRS–ATA–B MAX712 MAX713 MAX775
P475
PANELE panel do laboratoryjnego zasilacza czterozaciskowego
9/99 27,00 z³ 9/99 27,00 z³ 10/99 20,00 z³ 9/99
5,00 z³
10/99
5,00 z³
11/99 14,70 z³ 11/99 15,70 z³ 11/99 87,00 z³ 12/99 45,00 z³ 12/99 5,00 z³ 7/00 150,00 z³ 7/00 4,00 z³ 8/99 325,00 z³
9/99
30,00 z³
11/2000
Ciekawostki ze œwiata
Dominacja telekomunikacji w elektronice jest coraz wyraŸniejsza. Wytwarzanie danych, ich przesy³anie, przetwarzanie w celu ³atwiejszej i lepszej transmisji, a potem kolejne wysy³anie... niewidoczne zera i jedynki nied³ugo wkradn¹ siê wszêdzie. Elektronika ma coraz wiêcej wspólnego z informatyk¹... czy ten trend ominie nas, amatorów?
AKM Semiconductor uruchamia produkcjê szeregowego przetwornika C/A po³¹czonego ze wzmacniaczem i interfejsem I2C. AK 4360 jest przeznaczony g³ównie do zastosowania w przenoœnych urz¹dzeniach audio (czêstotliwoœæ próbkowania 8÷50 kHz), odstêp sygna³/szum wynosi 93 dB, przetwornik pracuje poprawnie przy napiêciach zasilaj¹cych z zakresu 1,8÷3,3 V, natomiast wzmacniacz przy 0,9÷3,6 V. Minimalna temperatura prac to –10°C, maksymalna +70°C. AK 4360 jest umieszczany w 24-pinoewj obudowie VSOP. Firma Atmel Corporation przedstawi³a pierwsze uk³ady z nowej rodziny urz¹dzeñ do zastosowañ w radiowej transmisji danych. Smart RF Microtransmitter™ to urz¹dzenie wymagaj¹ce jedy-
nie zewnêtrznego oscylatora, baterii, kilku pasywnych elementów i anteny do dzia³ania jako w pe³ni funkcjonalny bezprzewodowy przekaŸnik danych. Umo¿liwia ono wybór czêstotliwoœci wyjœciowej z zakresu 250÷450 MHz, mocy nadajnika (1÷6 dBm), prêdkoœci przesy³u danych (do 20 Kb/s), oraz protoko³u transmisji. Aktualnie dostêpne s¹ trzy wersje uk³adu - zoptymalizowana dla czêstotliwoœci 325 MHz (AT 86RF401U), 434 MHz (AT 86RF401E), oraz umo¿liwiaj¹ca wybór dowolnej czêstotliwoœci (AT 86RF401X). Ka¿da z nich zawiera uk³ad syntezy czêstotliwoœci, procesor RISC AVR, 2 KB pamiêci Flash i 128 bajtów pamiêci EEPROM w monolitycznym uk³adzie scalonym. Produkcja masowa ma ruszyæ w pierwszym kwartale 2001 roku.
Cypress Semiconductor przedstawi³a now¹ dwuportow¹ pamiêæ o pojemnoœci 4 Mbit. Uk³ad CY 7C0852 jest zrealizo-
43
wany w technologii 0,15 mikrona, skonfigurowany jako pamiêæ 128 K×36, 256 K×18 lub 64 K×36. Dostêpne bêd¹ wersje dostosowane zarówno do sygna³ów o poziomach LVTTL (3,3 V), jak i HSTL (2,5 V). Przy taktowaniu zegarem 150 MHz pamiêæ oferuje maksymalny transfer 10,8 Gb/s, a jej wymiary to 15×15×1 mm. Ponadto konfiguracja wyprowadzeñ jest zgodna z jej jednomegabitowym odpowiednikiem.
Cypress uruchamia produkcjê nowego procesora neuronowego przeznaczonego do pracy w sieciach kontrolnych zgodnych ze standardem LONWORKS. CY 7C53120E4 zawiera 8-bitowe CPU, 4 KB pamiêci EEPROM, 11 linii I/O ogólnego przeznaczenia, oraz kompletn¹ implementacjê protoko³u LONWORKS zgodn¹ ze standardem ANSI/EIA709.1-A-1999. Sieci neuronowe LONWORKS s¹ powszechnie wykorzystywane w przemyœle, transporcie i ogólnie pojêtej automatyce, a nowy procesor Cypress'a, pracuj¹c z prêdkoœci¹ czterokrotnie przewy¿szaj¹c¹ dotychczasowe uk³ady, otwiera przed ich zastosowaniami nowe perspektywy.
à Marcin Witek
[email protected]
