Stutz M. - Linux. Najlepsze przepisy. Wydanie II

Spis treści O Autorze ........................................................................................................ 21 Przedmowa do wydania drugiego poprawionego ...................................... 23

Część I

Praca z systemem L in u x............................................................. 25

Rozdział 1. Wprowadzenie........ ...........................................................................................27

1.1. Przepisy .............................................................................................................................27 1.1.1. Numeracja przepisów ......................................................................................... 28 1.1.2. Korzystanie z przepisów .....................................................................................28 1.1.3. F ormat przepisów ................................................................................................29 1.2. Przyjęte konwencje typograficzne..................................................................................31 1.3. Dla kogo przeznaczona jest niniejsza książka .............................................................. 34 1.4. Czego nie znajdziesz w książce......................................................................................35 1.5. Od czego zacząć ...............................................................................................................38 1.6. Jeżeli potrzebujesz dodatkowych informacji ................................................................ 39 1.7. Początki i historia systemu L in u x .................................................................................. 41 1.7.1. Wczesne dni systemu U n ix ................................................................................ 41 1.7.2. Geneza powstania ruchu Free Software M ovem ent........................................ 42 1.7.3. Nadchodzi system Linux ....................................................................................45 1.7.4. Debian, Red Hat i inne dystrybucje systemu L in u x ........................................ 46 1.7.5. Pingwin Tux ........................................................................................................ 47 1.7.6. Określenia open source, open content oraz free c o n ten t.................................48 1.7.7. Filozofia narzędzi i poleceń systemu Unix .......................................................50 Rozdział 2.

Co każdy użytkownik system u Linux wiedzieć p o w in ie n ........................ 55

2.1. Sterowanie zasilaniem komputera ..................................................................................55 2.1.1. Uruchamianie systemu Linux ............................................................................ 56 2.1.2. Wyłączanie systemu ........................................................................................... 56 2.2. Korzystanie z konta użytkownika...................................................................................57 2.2.1. Logowanie do systemu ....................................................................................... 58 2.2.2. Wylogowanie z systemu .....................................................................................60 2.3. Korzystanie z konsoli i term inali....................................................................................60 2.3.1. Jak uzyskać numer wirtualnej konsoli ..............................................................61 2.3.2. Przełączanie się pomiędzy konsolam i............................................................... 62 2.3.3. Przewijanie tekstu na konsoli............................................................................. 63 2.3.4. Czyszczenie ekranu term inala............................................................................ 64 2.3.5. Przywracanie domyślnych ustawień ekranu term inala.................................... 64

4

Linux. Najlepsze przepisy

2.4. Uruchamianie poleceń ..................................................................................................... 65 2.4.1. Wyświetlanie listy dostępnych opcji polecenia ...............................................66 2.4.2. Wyświetlanie informacji o wersji polecenia.................................................... 67 2.5. Zmiana hasła .................................................................................................................... 67 2.6. Wyświetlanie informacji o aktywności użytkownika .................................................. 68 2.6.1. Wyświetlanie nazwy konta użytkow nika..........................................................68 2.6.2. Wyświetlanie listy aktywnych kont .................................................................. 68 2.6.3. Wyświetlanie informacji o aktywnych użytkownikach i wykonywanych przez nich zadaniach ...........................................................69 2.6.4. Wyświetlanie informacji o czasie ostatniego zalogowania użytkownika 70 2.7. Wyświetlanie informacji o procesach............................................................................ 70 2.7.1. Wyświetlanie listy aktualnie uruchomionych p rocesów .................................71 2.7.2. Wyświetlanie wszystkich procesów użytkownika .......................................... 71 2.7.3. Wyświetlenie listy wszystkich procesów uruchomionych w systemie ..........71 2.7.4. Wyświetlanie listy procesów uporządkowanej według nazwy lub numeru 72 2.8. Korzystanie z systemu pomocy ......................................................................................73 2.8.1. Wyszukiwanie odpowiedniego polecenia.........................................................73 2.8.2. Wyświetlanie opisu programu ...........................................................................75 2.8.3. Wyświetlanie informacji o danym poleceniu................................................... 76 2.8.4. Wyświetlanie stron podręcznika systemowego m a n ....................................... 76 2.8.5. Wyświetlanie stron podręcznika systemowego info ....................................... 78 2.8.6. Przeglądanie dokumentacji systemu i plików pomocy ................................... 80 Rozdział 3.

Powłoka system u Linux ............................................................................... 83

3.1. Wpisywanie poleceń w wierszu poleceń powłoki ........................................................84 3.1.1. Podstawowe klawisze edycj i wiersza poleceń powłoki ..................................85 3.1.2. Wpisywanie znaków sterujących.......................................................................86 3.1.3. Wpisywanie znaków zastrzeżonych (specjalnych) ......................................... 86 3.1.4. Korzystanie z mechanizmu automatycznego dopełniania nazw wpisywanych poleceń ............................................................................. 91 3.1.5. Wycofywanie błędów w wierszu p oleceń.........................................................92 3.1.6. Powtarzanie ostatnio wykonanego polecenia................................................... 93 3.1.7. Uruchamianie listy poleceń pow łoki................................................................. 93 3.1.8. Uruchamianie kilku poleceń jedno po drugim ................................................. 94 3.1.9. Alternatywne uruchamianie poleceń................................................................. 95 3.1.10. Automatyczne przekazywanie odpowiedzi do polecenia............................. 95 3.1.11. Definiowanie wyj ścia danego polecenia jako argumentu innego polecenia 96 3.1.12. Wpisywanie długich wierszy ........................................................................... 97 3.2. Przekierowywanie standardowego wejścia i wyjścia .................................................. 97 3.2.1. Przekierowywanie standardowego wejścia na p lik ..................................... 98 3.2.2. Przekierowywanie standardowego wyjścia do p lik u ................................... 98 3.2.3. Przekierowywanie standardowego strumienia błędów do pliku .................. 99 3.2.4. Przekierowywanie standardowego wyjścia na wejście innego polecenia.... 99 3.2.5. Przekierowywanie standardowego wyjścia do kilku miejsc równocześnie 100 3.2.6. Przekierowywanie strumieni danych donikąd................................................. 101 3.3. Zarządzanie zadaniami .................................................................................................. 101 3.3.1. Zawieszanie realizacji zadania......................................................................... 102 3.3.2. Umieszczanie zadań w t l e .................................................................................103 3.3.3. Umieszczanie zadań na pierwszym p la n ie ......................................................104 3.3.4. Wyświetlanie listy uruchomionych zadań ......................................................104 3.3.5. Zatrzymywanie uruchomionego zadania ........................................................104 3.4. Korzystanie z historii poleceń powłoki ....................................................................... 105 3.4.1. Przeglądanie historii poleceń powłoki ............................................................ 105 3.4.2. Przeszukiwanie historii poleceń p ow łoki........................................................106 3.4.3. Uruchamianie wybranych poleceń z historii poleceń pow łoki..................... 108

S p is treści

5

3.5. Zastosowanie zmiennych pow łoki................................................................................108 3.5.1. Tworzenie zmiennych systemowych .............................................................. 109 3.5.2. Odwoływanie się do zmiennej systemowej ....................................................110 3.5.3. Wyświetlanie wartości zmiennych system ow ych..........................................110 3.5.4. Usuwanie zmiennej systemowej ...................................................................... 111 3.5.5. Wyświetlanie listy zmiennych systemowych................................................. 111 3.5.6. Modyfikacja znaku zachęty powłoki .............................................................. 111 3.5.7. Dodawanie nowych katalogów do ścieżki systemowej................................. 112 3.5.8. Sterowanie sposobem, w jaki powłoka systemu sprawdza pocztę elektroniczną....................................................................... 113 3.5.9. Sprawdzanie czasu działania powłoki system u.............................................. 113 3.6. Tworzenie aliasów poleceń ...........................................................................................114 3.6.1. Wywoływanie poleceń przy użyciu a lia s u ......................................................114 3.6.2. Wyświetlanie listy zdefiniowanych aliasów .................................................. 115 3.6.3. Usuwanie zdefiniowanego wcześniej aliasu .................................................. 115 3.7. Korzystanie ze skryptów powłoki ................................................................................116 3.7.1. Tworzenie skryptów powłoki .......................................................................... 116 3.7.2. Uruchamianie skryptów po w ło k i.....................................................................117 3.7.3. Zastosowanie skryptów startowych powłoki ................................................. 118 3.8. Tworzenie dziennika sesji powłoki ..............................................................................120 3.9. Uruchamianie nowych sesji pow ło k i........................................................................... 121 3.9.1. Uruchamianie pow łoki...................................................................................... 121 3.9.2. Kończenie pracy z powłoką systemu .............................................................. 122 3.9.3. Wyświetlanie nazwy bieżącej powłoki systemu ............................................123 3.9.4. Zmiana domyślnej powłoki logow ania........................................................... 123 3.9.5. Korzystanie z innych pow łok........................................................................... 124 Rozdział 4.

Graficzny interfejs użytkownika X Window System .............................. 127

4.1. Uruchamianie środowiska graficznego X Window ....................................................128 4.1.1. Uruchamianie sesji środowiska graficznego X W indow ...............................130 4.1.2. Zamykanie sesji środowiska graficznego X Window ................................... 132 4.2. Uruchamianie programu wewnątrz sesji środowiska graficznego X ....................... 133 4.2.1. Definiowanie rozmiaru i położenia okna ........................................................134 4.2.2. Definiowanie kolorów o k n a ..............................................................................136 4.2.3. Definiowanie czcionki okna .............................................................................137 4.2.4. Definiowanie szerokości krawędzi o k n a .........................................................137 4.2.5. Definiowanie tytułu o k n a..................................................................................137 4.2.6. Definiowanie atrybutów o k n a .......................................................................... 138 4.3. Obsługa okien środowiska graficznego X W indow ....................................................138 4.3.1. Przenoszenie okna .............................................................................................138 4.3.2. Skalowanie o k n a ................................................................................................ 139 4.3.3. Rozwijanie okna na pełny e k ra n ...................................................................... 139 4.3.4. Zmniejszanie okna do ikony .............................................................................139 4.3.5. Przejście z ikony do okna program u................................................................140 4.3.6. Uzyskiwanie informacji na temat okna klienta X ..........................................140 4.3.7. Zamykanie o k n a................................................................................................. 141 4.4. Nawigacja w obrębie obszaru roboczego ....................................................................141 4.5. Uruchamianie okna terminala w środowisku graficznym X ..................................... 142 4.5.1. Zmiana standardowych ustawień terminala w środowisku X ...................... 143 4.5.2. Uruchamianie poleceń w środowisku graficznym X .................................... 145 4.5.3. Korzystanie z innych emulatorów terminali .................................................. 146 4.6. Powiększanie fragmentu pulpitu środowiska graficznego X .................................... 147

6

Linux. Najlepsze przepisy

4.7.

Konfigurowanie środowiska graficznego X ............................................................ 148 4.7.1. Przełączanie trybów w yśw ietlania...................................................................148 4.7.2. Automatyczne uruchamianie klientów w środowisku graficznym X 149 4.7.3. Zmiana ustawień pulpitu środowiska graficznego .........................................150 4.7.4. Sterowanie dzwonkiem systemowym w środowisku graficznym X ........... 151 4.7.5. Korzystanie z innych menadżerów okien .......................................................151

Część II

Praca z plikami ..........................................................................155

Rozdział 5.

Pliki i katalogi ............................................................................................. 1 57

5.1. Nadawanie nazw plikom i katalogom .......................................................................... 161 5.1.1. Tworzenie pustego p lik u ................................................................................... 162 5.1.2. Tworzenie katalogu ...........................................................................................162 5.1.3. Tworzenie gałęzi drzewa katalogów ................................................................163 5.1.4. Korzystanie z pliku, którego nazwa zawiera znaki sp a cji.............................163 5.2. Przemieszczanie się wewnątrz struktury katalogów .................................................. 164 5.2.1. Zmiana katalogu dom ow ego.............................................................................165 5.2.2. Powrót do ostatnio odwiedzanego katalogu....................................................165 5.2.3. Wyświetlanie nazwy bieżącego katalogu........................................................165 5.3. Wyświetlanie zawartości katalogów .............................................................................166 5.3.1. Wyświetlanie listy katalogów z użyciem oznaczenia kolorami ..................167 5.3.2. Wyświetlanie typów plików ........................................................................... 167 5.3.3. Wyświetlanie atrybutów plików .....................................................................168 5.3.4. Wyświetlanie ukrytych plików .......................................................................170 5.3.5. Wyświetlanie listy katalogów w kolum nach................................................. 171 5.3.6. Wyświetlanie listy plików w uporządkowanejkolejności ............................171 5.3.7. Wyświetlanie listy podkatalogów ...................................................................173 5.4. Kopiowanie plików i katalogów ................................................................................... 174 5.4.1. Kopiowanie plików z atrybutam i.....................................................................175 5.4.2. Kopiowanie podkatalogów ...............................................................................175 5.4.3. Kopiowanie p lików ............................................................................................176 5.5. Przenoszenie plików i katalogów .................................................................................177 5.5.1. Zmiana dużych liter w nazwach plików na małe ...........................................178 5.5.2. Zmiana nazwy zbioru plików o tym samym rozszerzeniu ............................180 5.6. Usuwanie plików i katalogów ...................................................................................... 181 5.6.1. Usuwanie pliku o nietypowej nazwie ............................................................. 182 5.6.2. Usuwanie plików z potw ierdzeniem ................................................................183 5.6.3. Usuwanie plików bez potwierdzenia .............................................................. 184 5.7. Nadawanie plikowi więcej niż jednej n az w y .............................................................. 184 5.8. Określanie nazw plików za pomocą w zo rca................................................................186 5.9. Wyświetlanie struktury drzewa katalogów ..................................................................188 5.10. Przeglądanie plików i katalogów ................................................................................189 Rozdział 6.

Udostępnianie plików w system ie L in u x ................................................. 195

6.1. Praca w grupach ............................................................................................................. 195 6.1.1. Wyświetlanie listy grup użytkowników.......................................................... 196 6.1.2. Wyświetlanie listy grup, do których należy dany użytkow nik..................... 196 6.1.3. Wyświetlanie listy użytkowników przypisanych do danej grupy ................197 6.2. Prawa własności plików ................................................................................................ 198 6.2.1. Określanie prawa własności p lik u ....................................................................198 6.2.2. Zmiana praw własności danego p lik u ............................................................. 199 6.3. Zarządzanie prawami dostępu do plików ................................................................... 200 6.3.1. Wyświetlanie informacji o prawach dostępu do plików .............................. 201 6.3.2. Zmiana praw dostępu do p lik ó w ......................................................................201 6.3.3. Zabezpieczanie plików przed zapisem ............................................................202

S p is treści

7

6.3.4. Tworzenie prywatnych plików ........................................................................202 6.3.5. Tworzenie plików publicznych........................................................................203 6.3.6. Tworzenie plików w ykonywalnych................................................................ 203 Rozdział 7.

Wyszukiwanie plików ..................................................................................205

7.1. Wyszukiwanie plików spełniających określone kryterium ....................................... 205 7.2. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów .............................................................206 7.2.1. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według nazwy .......................207 7.2.2. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według rozm iaru.................. 209 7.2.3. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według czasu ostatniego odczytu................................................................... 210 7.2.4. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według czasu ostatniej zmiany praw .............................................................211 7.2.5. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według czasu ostatniej m odyfikacji............................................................... 211 7.2.6. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według właściciela p lik u 213 7.2.7. Uruchamianie poleceń na grupie plików spełniających określone kryterium 213 7.2.8. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według wielu kryteriów 214 7.3. Wyszukiwanie katalogów według n az w y ................................................................... 218 7.4. Wyszukiwanie plików w katalogach ...........................................................................218 7.4.1. Wyszukiwanie największego pliku w danym katalogu.................................218 7.4.2. Wyszukiwanie najmniejszego pliku w danym katalogu .............................. 219 7.4.3. Wyszukiwanie katalogu o najmniejszym rozmiarze ..................................... 219 7.4.4. Wyszukiwanie katalogu o największym rozmiarze ...................................... 219 7.4.5. Wyświetlanie liczby plików zlokalizowanych w danym katalogu 220 7.5. Wyszukiwanie miejsca lokalizacji poszczególnych poleceń ....................................221 Rozdział 8.

Zarządzanie plikami .................................................................................... 223

8.1. Uzyskiwanie informacji na temat p lik u .......................................................................223 8.1.1. Sprawdzanie typu i formatu p lik u ................................................................... 223 8.1.2. Określanie typu programu ............................................................................... 224 8.1.3. Wyświetlanie informacji o czasie modyfikacji pliku ....................................225 8.1.4. Zmiana czasu ostatniej modyfikacji p lik u ...................................................... 225 8.2. Podział pliku na mniejsze fragm enty...........................................................................226 8.3. Porównywanie p lik ó w ...................................................................................................227 8.3.1. Wyszukiwanie różnic pomiędzy plikami ....................................................... 227 8.3.2. Wyszukiwanie różnic pomiędzy katalogam i.................................................. 227 8.3.3. Wyszukiwanie różnic pomiędzy plikami ....................................................... 228 8.3.4. Porównywanie zbiorów plików .......................................................................229 8.3.5. Odszukiwanie różnic pomiędzy katalogami .................................................. 230 8.3.6. Sprawdzanie procentowej różnicy pomiędzy plikam i...................................231 8.3.7. Uzupełnianie pliku zgodnie z raportem różnic ..............................................232 8.4. Kompresowanie plik ó w .................................................................................................232 8.4.1. Kompresowanie p lik ó w ....................................................................................233 8.4.2. Dekompresowanie pliku ...................................................................................234 8.4.3. Przeglądanie zawartości skompresowanego pliku ........................................ 235 8.5. Zarządzanie archiwami p lików .....................................................................................236 8.5.1. Tworzenie pliku archiwum .............................................................................. 237 8.5.2. Wyświetlanie zawartości archiw um ................................................................ 237 8.5.3. Wypakowywanie plików z archiw um .............................................................238 8.6. Śledzenie wersji p lik u ....................................................................................................238 8.6.1. Wprowadzanie wersji pliku do systemu .........................................................239 8.6.2. Pobieranie wersji pliku z system u................................................................... 241 8.6.3. Przeglądanie dziennika wersji pliku ............................................................... 242 8.6.4. Zapamiętywanie wersji zbioru p lik ó w ............................................................243

8

Linux. Najlepsze przepisy

Część III Przetwarzanie te k s tu ................................................................ 245 Rozdział 9.

Przeglądanie plików tekstow ych ............................................................. 247

9.1. Przeglądanie plików tekstowych ................................................................................. 248 9.1.1. Przeglądanie zawartości plików tekstowych strona po stronie ....................249 9.1.2. Przeglądanie plików tekstowych strona po stronie z wykorzystaniem wiersza statusu................................................................. 250 9.1.3. Przeglądanie końca pliku tekstowego .............................................................250 9.1.4. Wyświetlanie nieprzetworzonej zawartości plików tekstow ych................. 250 9.1.5. Przeglądanie zawartości kilku kolejnych plików tekstow ych......................251 9.2. Wyświetlanie zawartości plików tekstow ych.............................................................253 9.2.1. Wyświetlanie znaków niedrukowalnych.........................................................254 9.2.2. Wyświetlanie początkowych fragmentów pliku tekstowego......................... 255 9.2.3. Wyświetlanie końcowych fragmentów pliku tekstowego ............................ 256 9.2.4. Wyświetlanie środkowych fragmentów pliku tekstow ego........................... 257 9.2.5. Wyświetlanie fragmentów pliku tekstowego znajdujących się pomiędzy określonymi ciągami znaków ....................................................... 258 9.2.6. Wyświetlanie znaków w postaci dosłownej ................................................... 258 9.2.7. Wyświetlanie zawartości plików tekstowych w postaci heksadecymalnej ....259 9.3. Przeglądanie specjalnych rodzajów tek stu .................................................................. 261 9.3.1. Przeglądanie plików w formacie H T M L .........................................................262 9.3.2. Przeglądanie plików w formacie NROFF ...................................................... 262 9.3.3. Przeglądanie plików z kodem źródłowym w języku C ................................. 263 9.3.4. Przeglądanie posortowanych wierszy te k stu .................................................. 264 9.3.5. Wyświetlanie tekstu podkreślonego................................................................ 265 9.3.6. Wyświetlanie tekstu znajdującego się w plikach binarnych ..................... 266 9.3.7. Wyświetlanie zestawu znaków ........................................................................267 Rozdział 10. Edycja plików tekstow ych ......................................................................... 269

10.1. Praca z edytorem E m acs............................................................................................. 270 10.1.1. Pierwsze kroki z edytorem Emacs ................................................................ 271 10.1.2. Uruchamianie samouczka edytora E m acs.................................................... 276 10.1.3. Podstawowe skróty klawiszowe edytora Emacs ......................................... 276 10.1.4. Wstawianie znaków specjalnych w edytorze E m acs...................................278 10.1.5. Tworzenie skrótów w edytorze Emacs .........................................................281 10.1.6. Zapisywanie i uruchamianie makr w edytorze Emacs ................................282 10.1.7. Równoczesne przeglądanie kilku buforów w edytorze Emacs ................. 283 10.2. Praca z edytorem vi .....................................................................................................283 10.2.1. Pierwsze kroki z edytorem v i .........................................................................284 10.2.2. Uruchamianie samouczka edytora vi ............................................................286 10.2.3. Podstawowe sekwencje klawiszy edytora v i ................................................287 10.2.4. Wstawianie znaków specjalnych w edytorze v i .......................................... 289 10.2.5. Uruchamianie polecenia w edytorze vi ........................................................ 289 10.2.6. Wstawianie w edytorze vi wyników wykonania polecenia........................290 10.2.7. Konfigurowanie edytora vi ............................................................................ 290 10.3. Operacje na fragmentach te k stu................................................................................. 291 10.3.1. Wycinanie tekstu ............................................................................................ 292 10.3.2. Wklejanie tekstu ............................................................................................. 292 10.4. Korzystanie z żetonu .................................................................................................. 293 10.5. Edycja strumieni tekstu ............................................................................................. 293 10.6. Łączenie te k stu .............................................................................................................295 10.6.1. Zapisywanie tekstu do pliku ..........................................................................296 10.6.2. Dodawanie tekstu do pliku tekstow ego.........................................................296 10.6.3. Wstawianie tekstu na początku p lik u ............................................................297 10.7. Wstawianie tekstu z plików zew nętrznych............................................................... 298 10.8. Inne edytory tekstu ...................................................................................................... 300

S p is treści

9

Rozdział 11. Gramatyka i pliki informacyjne ............................................................... 311

11.1. Sprawdzanie p isow ni................................................................................................... 311 11.1.1. Sprawdzanie pisowni danego w y ra zu ...........................................................312 11.1.2. Wyświetlanie listy słów błędnie zapisanych w danym tekście ..................312 11.1.3. Aktualizacja listy słó w ....................................................................................313 11.1.4. Interaktywne sprawdzanie poprawności piso w n i........................................ 314 11.1.5. Sprawdzanie poprawności pisowni w edytorze E m a c s...............................317 11.2. Korzystanie ze słow ników .......................................................................................... 318 11.2.1. Wyświetlanie listy słów zgodnych ze w zorcem ...........................................320 11.2.2. Wyświetlanie definicji danego wyrazu .........................................................321 11.2.3. Wyświetlanie listy synonimów danego wyrazu ...........................................321 11.2.4. Wyświetlanie listy antonimów danego w y razu ............................................322 11.2.5. Wyświetlanie listy hiperonimów danego sło w a...........................................322 11.2.6. Korzystanie ze słowników dostępnych online .............................................322 11.3. Sprawdzanie poprawności gramatycznej tekstu ...................................................... 323 11.3.1. Sprawdzanie tekstu pod kątem nieprawidłowych w yrażeń........................ 324 11.3.2. Sprawdzanie tekstu pod kątem powtarzających się w yrazó w ....................325 11.3.3. Sprawdzanie przejrzystości tekstu ................................................................ 326 11.3.4. Sprawdzanie tekstu pod kątem występowania złożonych sformułowań 327 11.3.5. Sprawdzanie tekstu pod kątem występowania długich z d a ń ...................... 327 11.4. Korzystanie z podręcznych plików informacyjnych................................................ 327 11.4.1. Korzystanie z listy słów i innych użytecznych plików ...............................327 11.4.2. Rozwijanie popularnych akronimów ............................................................ 329 Rozdział 12. Analiza tekstu .............................................................................................331

12.1. Zliczanie znaków, słów i wierszy tekstu .................................................................. 331 12.1.1. Liczenie znaków w tekście ............................................................................ 332 12.1.2. Liczenie słów w tekście ..................................................................................332 12.1.3. Liczenie wierszy w tekście ............................................................................ 333 12.1.4. Liczenie wystąpień ......................................................................................... 333 12.1.5. Zliczanie zawartości zaznaczonego te k stu ................................................... 334 12.2. Wyświetlanie listy słów w te k ście............................................................................. 335 12.2.1. Wyświetlanie listy wszystkich słów w tek ście.............................................336 12.2.2. Wyświetlanie uporządkowanej alfabetycznie listy słów w tekście ........... 336 12.2.3. Wyświetlanie listy poszczególnych słów występujących w tek ście 337 12.2.4. Liczenie wystąpień s łó w .................................................................................338 12.2.5. Liczenie wystąpień w tekście wybranych słó w ............................................339 12.3. Wyszukiwanie podobieństw w tekście ......................................................................340 12.3.1. Wyszukiwania podobnego te k stu .................................................................. 340 12.3.2. Wyświetlanie listy podobnych plików w edytorze Emacs ......................... 341 Rozdział 13. Formatowanie tekstu .................................................................................343

13.1. Ustawianie odstępów w tekście ..................................................................................343 13.1.1. Usuwanie nadmiarowych odstępów z tekstu ...............................................343 13.1.2. Tekst z pojedynczymi odstępam i.................................................................. 344 13.1.3. Tekst z podwójnymi odstępami .....................................................................345 13.1.4. Tekst z potrójnymi odstępam i........................................................................ 346 13.1.5. Dodawanie znaków podziału wierszy ...........................................................346 13.1.6. Dodawanie m arginesów ..................................................................................347 13.1.7. Zamiana znaków spacji i tabulacji ................................................................ 347 13.1.8. Usuwanie lub zastępowanie znaków nowego wiersza .............................. 348 13.1.9. Usuwanie znaków powrotu karetki .............................................................. 349 13.2. Wyrównywanie tekstu ............................................................................................... 349 13.2.1. Wyrównywanie tekstu do lewej .....................................................................350 13.2.2. Wyrównywanie tekstu do prawej .................................................................. 350 13.2.3. Wyjustowywanie te k stu ..................................................................................350

10

Linux. Najlepsze przepisy

13.3. Podział tekstu na stro n y ...............................................................................................351 13.3.1. Podział na strony o niestandardowej długości .............................................351 13.3.2. Podział na strony o niestandardowej szerokości ..........................................352 13.3.3. Podział na strony z niestandardowymi nagłówkami ................................... 352 13.3.4. Umieszczanie tekstu w kolum nach............................................................... 353 13.3.5. Podział na strony tylko części tekstu ............................................................ 354 13.3.6. Podział na strony tekstu ze znakami niedrukowalnymi ..............................354 13.3.7. Umieszczanie w tekście znaków wysunięcia strony ................................... 355 13.4. Przekształcanie znaków w tekście ............................................................................. 355 13.4.1. Zmienianie znaków w tek ście ........................................................................ 356 13.4.2. Zastępowanie zduplikowanych znaków w te k ście ...................................... 357 13.4.3. Usuwanie znaków z te k stu ............................................................................. 357 13.5. Filtrowanie zduplikowanych wierszy te k stu ............................................................. 357 13.6. Sortowanie tekstu .........................................................................................................359 13.6.1. Sortowanie tekstu niezależnie od odstępów ................................................. 360 13.6.2. Sortowanie tekstu niezależnie od wielkości liter ........................................ 360 13.6.3. Sortowanie tekstu w porządku numerycznym .............................................360 13.6.4. Sortowanie tekstu w porządku książki telefonicznej...................................361 13.7. Podział tekstu na kolum ny.......................................................................................... 361 13.7.1. Wklejanie kolumn tekstu z oddzielnych plików ..........................................361 13.7.2. Tworzenie kolumn tekstu z oddzielnych p lik ó w ..........................................362 13.7.3. Tworzenie kolumn z listy .............................................................................. 362 13.7.4. Usuwanie kolumn z te k s tu ............................................................................. 363 13.8. Numerowanie wierszy te k stu ...................................................................................... 364 13.9. Podkreślanie te k stu ...................................................................................................... 366 13.9.1. Umieszczanie podkreślenia w tek ście...........................................................366 13.9.2. Przekształcanie podkreślenia w tekście ........................................................367 13.9.3. Usuwanie podkreślenia z te k stu .....................................................................368 13.10. Odwracanie tekstu ..................................................................................................... 368 13.10.1. Odwracanie kolejności wierszy w tek ście.................................................. 368 13.10.2. Odwracanie kolejności znaków w w ierszach.............................................369 Rozdział 14. Wyszukiwanie tekstu ................................................................................. 371

14.1. Wyszukiwanie słów w tekście ....................................................................................371 14.2. Wyszukiwanie fraz w tekście ..................................................................................... 372 14.3. Dopasowywanie wzorców tekstu .............................................................................. 374 14.3.1. Dopasowywanie wierszy o określonej długości...........................................376 14.3.2. Dopasowywanie wierszy zawierających niektóre wyrażenia regularne....... 377 14.3.3. Dopasowywanie wierszy zawierających wszystkie wyrażenia regularne ....377 14.3.4. Dopasowywanie wierszy niezawierających wyrażenia regularnego ......... 378 14.3.5. Dopasowywanie wierszy zawierających tylko określone z n a k i.................378 14.3.6. Użycie wyrażeń regularnych w typowych sytuacjach.................................378 14.4. Wyszukiwanie wzorców w określonych m iejscach................................................. 380 14.4.1. Dopasowywanie wierszy rozpoczynających się określoną frazą .............. 380 14.4.2. Dopasowywanie wierszy kończących się określoną f r a z ą ......................... 381 14.4.3. Wyszukiwanie fraz w tekście niezależnie od odstępów ..............................381 14.4.4. Wyszukiwanie fraz tylko w określonych pozycjach ................................... 382 14.5. Wyświetlanie trafień wraz z kontekstem .................................................................. 382 14.5.1. Wyświetlanie dopasowanych wierszy wraz z kontekstem ......................... 383 14.5.2. Wyróżnianie trafień w znalezionych w ierszach...........................................384 14.5.3. Wyświetlanie tylko dopasowanych wzorców ..............................................385 14.5.4. Określanie plików zawierających dopasowane w iersze..............................385 14.6. Użycie pliku z szukanymi wzorcami ........................................................................ 386

S p is treści

11

14.7. Wyszukiwanie w plikach innych niż tekstowe .........................................................386 14.7.1. Dopasowywanie wierszy w wielu plikach ................................................... 386 14.7.2. Dopasowywanie wierszy w plikach skompresowanych..............................387 14.7.3. Dopasowywanie wierszy na stronach WWW ..............................................388 14.7.4. Dopasowywanie wierszy w plikach binarnych ............................................389 14.8. Wyszukiwanie i zastępowanie tekstu ........................................................................ 389 14.9. Wyszukiwanie tekstu w edytorze E m a cs.................................................................. 390 14.9.1. Wyszukiwanie przyrostowe w edytorze Emacs ...........................................390 14.9.2. Wyszukiwanie fraz w edytorze Emacs .........................................................391 14.9.3. Wyszukiwanie wyrażeń regularnych w edytorze Emacs ........................... 391 14.9.4. Wyszukiwanie i zastępowanie w edytorze Emacs ...................................... 392 14.10. Wyszukiwanie tekstu w edytorze vi ........................................................................ 393 14.11. Przeszukiwanie wyświetlanego te k stu .....................................................................393 Rozdział 15. Skład i przetwarzanie tekstu .................................................................. 3 95

15.1. Wybór systemu składu ................................................................................................396 15.2. Przekształcanie tekstu na format PostScript ............................................................. 397 15.2.1. Formatowanie tekstu z użyciem czcionek.................................................... 399 15.2.2. Skład tekstu na niestandardowych rozmiarach stro n...................................400 15.2.3. Tworzenie tabliczek i szyldów .......................................................................401 15.2.4. Wyróżnianie słów w tekście ..........................................................................402 15.2.5. Umieszczanie tekstu na podkładzie ..............................................................404 15.2.6. Użycie nagłówków graficznych.................................................................... 405 15.2.7. Zmiana orientacji te k stu ................................................................................. 406 15.2.8. Umieszczanie tekstu w pionowych segmentach ......................................... 406 15.2.9. Tworzenie wcięć w tekście ............................................................................ 406 15.2.10. Tworzenie wielu kopii te k stu .......................................................................407 15.2.11. Umieszczanie tekstu w kolum nach.............................................................407 15.2.12. Przetwarzanie wybranych stron te k stu ....................................................... 407 15.2.13. Filtrowanie tekstu przed wydrukiem ...........................................................408 15.3. Użycie systemu TgX ...................................................................................................408 15.3.1. Rozróżnianie plików TgX i 410 15.3.2. Przetwarzanie plików TgX ............................................................................ 410 15.3.3. Przetwarzanie plików IATfjX .........................................................................411 15.3.4. Pierwsze kroki z plikami TgX i IXTgX.........................................................411 15.3.5. Stosowanie szablonów dokumentów TgX i IATfżK..................................... 413 15.4. Korzystanie z systemu składu LyX ...........................................................................414 15.4.1. Podstawy obsługi programu LyX ................................................................. 416 15.4.2. Dodatkowe informacje o LyX .......................................................................417 15.5. GROFF ..........................................................................................................................418 15.5.1. Przetwarzanie pliku G R O FF ..........................................................................419 15.5.2. Określanie opcji wywołania pliku GROFF ..................................................420 15.5.3. Korzystanie z przewodnika Gr OFF .............................................................420 15.5.4. Generowanie wykresów i ta b e l......................................................................421 15.6. SG M L ............................................................................................................................422 15.6.1. Pisanie dokumentu SGML ............................................................................. 424 15.6.2. Kontrola składni dokumentu S G M L .............................................................425 15.6.3. Skład dokumentu SGML ............................................................................... 425 15.7. Inne procesory tekstu i systemy składu .................................................................... 426 Rozdział 16. Użycie c z c io n e k .......................................................................................... 429

16.1.

Użycie czcionek X ....................................................................................................429 16.1.1. Wybieranie nazwy czcionki X .......................................................................430 16.1.2. Wyświetlanie dostępnych czcionek X ..........................................................431

12

Linux. Najlepsze przepisy

16.2.

16.3.

16.4.

16.5.

16.1.3. Wyświetlanie znaków w czcionce X .............................................................431 16.1.4. Zmiana rozmiaru czcionki Xterm ................................................................. 432 Użycie czcionek TgX ..................................................................................................432 16.2.1. Wyświetlanie dostępnych czcionek TgX ..................................................... 432 16.2.2. Wyświetlanie próbki czcionki TgX ..............................................................433 Użycie czcionek ko n so li............................................................................................. 433 16.3.1. Ustawianie czcionki konsoli ..........................................................................433 16.3.2. Wyświetlanie znaków w czcionce k o n so li................................................... 434 Użycie czcionek tekstowych ......................................................................................434 16.4.1. Użycie poziomej czcionki tekstow ej.............................................................434 16.4.2. Wyświetlanie banerów tekstow ych............................................................... 435 Użycie innych narzędzi do obsługi czcionek............................................................436

Część IV Obrazki i zdjęcia .........................................................................439 Rozdział 17. Wyświetlanie o b ra zk ó w .............................................................................. 441

17.1. Wyświetlanie obrazków w systemie X ......................................................................441 17.1.1. Przeglądanie zbiorów obrazków w systemie X ............................................444 17.1.2. Umieszczanie obrazka w oknie głów nym .................................................... 444 17.2. Przeglądanie obrazków na konsoli ............................................................................ 445 17.3. Wyświetlanie obrazka w przeglądarce internetowej ................................................446 17.4. Wyświetlanie podglądu plików wydruku ................................................................. 447 17.4.1. Wyświetlanie podglądu pliku DVI ............................................................... 447 17.4.2. Wyświetlanie podglądu pliku postscriptowego............................................448 17.4.3. Wyświetlanie podglądu pliku PDF ............................................................... 449 17.5. Przeglądanie archiwów PhotoCD .............................................................................. 449 17.6. Wyświetlanie animacji lub pokazu slajdów ..............................................................451 17.7. Użycie innych przeglądarek obrazków ......................................................................452 Rozdział 18. Edycja obrazków ......................................................................................... 455

18.1. Transformacja obrazków ............................................................................................ 455 18.1.1. Zmiana rozmiarów obrazka ...........................................................................456 18.1.2. Obracanie obrazka .......................................................................................... 458 18.1.3. Modyfikowanie kolorów obrazka ................................................................. 459 18.1.4. Dodawanie adnotacji do obrazka .................................................................. 461 18.1.5. Dodawanie ramki do obrazka ........................................................................462 18.1.6. Indeks obrazków ............................................................................................. 463 18.1.7. Łączenie obrazków ......................................................................................... 464 18.1.8. Morphing dwóch obrazków ...........................................................................464 18.2. Konwersja plików obrazków ......................................................................................465 18.3. Użycie programu GIMP ............................................................................................. 467 18.4. Użycie innych edytorów obrazków ...........................................................................469 Rozdział 19. Importowanie obrazków ............................................................................. 473

19.1. Wykonywanie zrzutów ekranowych..........................................................................473 19.1.1. Wykonywanie zrzutów ekranowych w systemie X ....................................473 19.1.2. Wykonywanie zrzutów ekranowych w konsoli............................................474 19.2. Skanowanie obrazków .................................................................................................475 19.2.1. Wyświetlanie listy dostępnych urządzeń skanera ....................................... 476 19.2.2. Testowanie skanera......................................................................................... 476 19.2.3. Skanowanie obrazka .......................................................................................476 19.3. Wydobywanie zdjęć PhotoC D ....................................................................................478 19.3.1. Konwersja zdjęcia PhotoCD ..........................................................................478 19.3.2. Usuwanie zamglenia ze zdjęcia PhotoC D .................................................... 479 19.4. Przekształcanie tekstu w obrazek................................................................................. 479 19.5. Użycie innych narzędzi do importu obrazków ....................................................... 481

S p is treści

13

Rozdział 20. P o s tS c r ip t.....................................................................................................483

20.1. Manipulowanie plikami postscriptowymi ................................................................ 484 20.1.1. Wydobywanie stron DVI i zapisywanie ich w formacie PostScript 484 20.1.2. Wydobywanie stron z pliku postscriptowego ..............................................485 20.1.3. Łączenie stron postscriptowych.................................................................... 486 20.1.4. Rozmieszczanie stron postscriptowych w arkuszach..................................487 20.2. Manipulowanie dokumentami postscriptowymi...................................................... 488 20.2.1. Zmiana rozmiaru dokumentu postscriptowego ............................................488 20.2.2. Łączenie dokumentów postscriptowych ...................................................... 489 20.2.3. Użycie dokumentu postscriptowego do tworzenia broszury ......................490 20.3. Konwersja kodu postscriptowego.............................................................................. 491 20.3.1. Konwersja kodu postscriptowego na format P D F ....................................... 491 20.3.2. Konwersja kodu postscriptowego na zwykły tekst ..................................... 492

Część V

Dźwięk........................................................................................... 493

Rozdział 21. Odtwarzanie i nagrywanie dźwięku ......................................................... 495

21.1. Zmiana ustawień dźwięku .......................................................................................... 495 21.1.1. Wyświetlanie aktualnych ustawień dźw ięku................................................496 21.1.2. Zmiana poziomu głośności ............................................................................ 497 21.1.3. Wyciszanie urządzenia dźwiękowego...........................................................497 21.1.4. Wybór urządzenia do nagrywania dźwięku .................................................497 21.2. Odtwarzanie pliku dźwiękowego .............................................................................. 498 21.2.1. Odtwarzanie plików OGG ............................................................................. 498 21.2.2. Odtwarzanie strumieni dźwięku w formacie OGG ..................................... 499 21.2.3. Odtwarzanie plików MIDI ............................................................................. 500 21.2.4. Odtwarzanie plików M O D ............................................................................. 501 21.2.5. Odtwarzanie plików MP3 .............................................................................. 501 21.2.6. Odtwarzanie strumieni dźwięku w formacie MP3 ...................................... 502 21.3. Wyświetlanie informacji o pliku dźwiękowym ........................................................503 21.3.1. Wyświetlanie informacji o pliku OGG .........................................................504 21.3.2. Wyświetlanie informacji o pliku MP3 ..........................................................504 21.4. Nagrywanie pliku dźwiękowego ................................................................................504 21.5. Użycie innych narzędzi do obsługi dźwięku ............................................................ 506 Rozdział 22. Płyty CD Audio .............................................................................................509

22.1. Korzystanie z płyt CD Audio ..................................................................................... 509 22.1.1. Odtwarzanie płyty Audio CD ........................................................................510 22.1.2. Pauzowanie odtwarzania płyty CD Audio ................................................... 510 22.1.3. Przerywanie odtwarzania płyty Audio C D ................................................... 511 22.1.4. Odtwarzanie ścieżek płyty CD Audio w losowej kolejności .....................511 22.1.5. Wyświetlanie informacji o płycie CD Audio ...............................................511 22.1.6. Wysuwanie płyty CD Audio z n ap ęd u..........................................................512 22.2. Zgrywanie zawartości płyty CD Audio .....................................................................513 22.3. Nagrywanie płyt C D -R ................................................................................................514 22.4. Pozostałe narzędzia obsługi płyt CD Audio ............................................................. 516 Rozdział 23. Edycja plików dźwiękowych ..................................................................... 519

23.1. Manipulowanie fragmentami plików dźwiękowych................................................ 519 23.1.1. Wycinanie fragmentu pliku dźwiękowego................................................... 520 23.1.2. Wklejanie wyciętego fragmentu do pliku dźwiękowego ........................... 520 23.1.3. Miksowanie plików dźwiękowych................................................................ 520 23.2. Efekty dźwiękowe ....................................................................................................... 521 23.2.1. Zmiana amplitudy pliku dźwiękowego .........................................................521 23.2.2. Zmiana częstotliwości próbkowania pliku dźwiękowego .......................... 522

14

Linux. Najlepsze przepisy

23.2.3. Dodawanie efektów do pliku dźwiękowego — p o g ło s...............................523 23.2.4. Dodawanie efektów do pliku dźwiękowego — echo ..................................523 23.2.5. Dodawanie efektów do pliku dźwiękowego — flanger ..............................524 23.2.6. Dodawanie efektów do pliku dźwiękowego — phase ................................524 23.2.7. Dodawanie efektów do pliku dźwiękowego — chór ..................................525 23.2.8. Dodawanie efektów do pliku dźwiękowego — Vibro-Champ ..................525 23.2.9. Dodawanie efektów do pliku dźwiękowego — odwrócenie ...................... 525 23.3. Konwertowanie plików dźwiękowych.......................................................................526 23.3.1. Konwertowanie plików dźwiękowych na format MP3 ...............................527 23.3.2. Kodowanie pliku OGG ...................................................................................527 23.3.3. Konwertowanie plików OGG na inne formaty ............................................528 23.4. Inne edytory plików dźwiękowych............................................................................ 528

Część VI Codzienna rutyna ...................................................................... 531 Rozdział 24. Dyskowe pamięci masowe ....................................................................... 533

24.1. Wyświetlanie ilości wolnej przestrzeni d y sk u ..........................................................534 24.2. Wyświetlanie zajętości dysków ..................................................................................534 24.3. Korzystanie z dyskietek...............................................................................................536 24.3.1. Formatowanie dyskietki..................................................................................536 24.3.2. Montowanie dyskietek....................................................................................537 24.3.3. Odmontowanie dyskietki ................................................................................538 24.4. Korzystanie z płyt C D -R O M ...................................................................................... 538 24.4.1. Montowanie płyty CD-ROM ......................................................................... 538 24.4.2. Odmontowanie płyty C D -R O M .....................................................................540 Rozdział 25. Drukowanie ................................................................................................. 541

25.1. Tworzenie zadań wydruku i zarządzanie n im i..........................................................541 25.1.1. Wysyłanie zadania wydruku do drukarki..................................................... 542 25.1.2. Drukowanie wielu kopii zadania w ydruku................................................... 543 25.1.3. Wyświetlanie wykazu zadań w ydruku..........................................................543 25.1.4. Odwołanie zadania w ydruku.......................................................................... 544 25.2. Co jeszcze można drukow ać....................................................................................... 545 25.2.1. Wydruk strony testowej drukarki.................................................................. 545 25.2.2. Drukowanie wybranych stron z pliku P ostScript........................................ 546 25.2.3. Drukowanie obrazków ....................................................................................546 25.2.4. Drukowanie zawartości strony W W W ..........................................................547 25.2.5. Drukowanie plików DVI ................................................................................548 25.2.6. Drukowanie z bufora programu E m acs.........................................................549 25.2.7. Wydruk strony podręcznika systemowego info ...........................................550 25.2.8. Wydruk zawartości okna term inala............................................................... 550 25.3. Przygotowanie plików do w ydru k u ........................................................................... 550 25.3.1. Przygotowanie wydruku pliku P ostScript.................................................... 551 25.3.2. Przygotowanie wydruku pliku DVI .............................................................. 553 25.3.3. Przygotowanie wydruku pliku PDF .............................................................. 554 25.3.4. Przygotowanie wydruku strony podręcznika man ...................................... 555 25.3.5. Przygotowanie wydruku pliku tekstowego .................................................. 555 Rozdział 26. Konwersje międzyplatformowe .................................................................557

26.1.

Korzystanie z dysków DOS i Windows ................................................................ 557 26.1.1. Wyświetlanie zawartości dysku DOS-owego ..............................................558 26.1.2. Kopiowanie plików na dyski DOS-owe i z takich d y sk ó w ........................ 558 26.1.3. Usuwanie plików z dysków DOS-owych .................................................... 559 26.1.4. Formatowanie dysku DOS-owego ................................................................ 559

S p is treści

15

26.2. Korzystanie z dysków systemu Macintosh .............................................................. 559 26.2.1. Udostępnianie dysku systemu Macintosh .................................................... 560 26.2.2. Wyświetlanie zawartości dysku systemu Macintosh ..................................560 26.2.3. Kopiowanie plików na dysk systemu Macintosh i z niego ........................ 561 26.2.4. Usuwanie plików z dysku systemu Macintosh ............................................561 26.2.5. Formatowanie dysku systemu Macintosh .................................................... 561 26.3. Montowanie partycji Windows i NT ......................................................................... 562 26.4. Konwersja plików tekstowych pomiędzy systemami DOS i L in u x ....................... 563 26.5. Konwersja dokumentów Microsoft Word ................................................................ 565 26.5.1. Konwertowanie dokumentów Word na format IATgX................................566 26.5.2. Konwertowanie dokumentów Word na format pliku tekstowego ............. 566 26.6. Konwersja z innych formatów zamkniętych............................................................. 567 26.7. Zarządzanie archiwami Z I P ........................................................................................ 567 26.7.1. Pakowanie plików do skompresowanych archiwów Z I P ........................... 567 26.7.2. Wypakowywanie plików z archiwów ZIP ................................................... 568 26.8. Inne narzędzia konwersji międzyplatformowej ........................................................569 Rozdział 27. Przypom in acze..............................................................................................571

27.1. Wyświetlanie daty i czasu .......................................................................................... 571 27.1.1. Wyświetlanie numeru dnia w roku ............................................................... 572 27.1.2. Wyświetlanie numeru bieżącej minuty w godzinie..................................... 573 27.2. Głosowe powiadamianie o c z a sie .............................................................................. 573 27.3. K alendarze.................................................................................................................... 573 27.3.1. Wyświetlanie kalendarza ................................................................................573 27.3.2. Kalendarze w programie Emacs ....................................................................575 27.4. Zarządzanie terminarzem .......................................................................................... 576 27.4.1. Tworzenie pliku terminarza ........................................................................... 577 27.4.2. Uwzględnianie świąt w term inarzu............................................................... 578 27.4.3. Automatyczne powiadamianie o terminach ................................................. 579 27.5. Zarządzanie kontaktam i...............................................................................................580 27.5.1. Najzwyklejsza lista adresowa ........................................................................ 580 27.5.2. Baza danych informacji adresowych ............................................................ 582 27.6. Napominanie samego siebie ....................................................................................... 583 27.6.1. Przypominanie o zakończeniu p rac y ............................................................. 583 27.6.2. Wysyłanie przypomnień p o c z tą .....................................................................584 27.7. Powiadamianie współpracowników o nieobecności................................................ 584 27.8. Przeglądanie zadań w ykonanych................................................................................585 27.9. Inne narzędzia przypom inania....................................................................................586 Rozdział 28. Planowanie zadań ........................................................................................589

28.1. Uruchamianie poleceń z opóźnieniem .......................................................................589 28.2. Uruchamianie poleceń według zegara .......................................................................590 28.2.1. Wyświetlanie listy zaplanowanych z a d a ń .................................................... 591 28.2.2. Usuwanie zadań z listy ...................................................................................592 28.3. Harmonogram zadań — C R O N ..................................................................................592 28.3.1. Dodawanie zadania C R O N ............................................................................ 593 28.3.2. Usuwanie zadania CRON .............................................................................. 593 28.3.3. Wyświetlanie wykazu zadań C R O N ............................................................. 593 28.4. Polecenia pod czasową obserwacją ........................................................................... 593 Rozdział 29. M atem atyka ................................................................................................ 595

29.1.

Obliczenia arytmetyczne ......................................................................................... 595 29.1.1. Szybkie obliczenia arytm etyczne.................................................................. 595 29.1.2. Zaawansowany kalkulator ............................................................................. 596

16

Linux. Najlepsze przepisy

29.2. 29.3. 29.4. 29.5.

Generowanie liczb losow ych...................................................................................... 598 Wyświetlanie szeregów liczbow ych.......................................................................... 599 Rozkład na czynniki pierwsze ....................................................................................600 Konwersje liczb i jednostek........................................................................................ 600 29.5.1. Konwertowanie jednostek miar i w a g ...........................................................600 29.5.2. Słowny zapis cyfr ........................................................................................... 601 29.6. Kodowanie R O T 13...................................................................................................... 602 29.6.1. Kodowanie tekstu w R O T 13.......................................................................... 602 29.6.2. Dekodowanie tekstu w ROT13 ......................................................................604 29.7. Szyfrowanie G P G ........................................................................................................ 605 29.7.1. Szyfrowanie danych w G P G .......................................................................... 607 29.7.2. Deszyfrowanie danych w G P G ......................................................................607 29.8. Wykresy ........................................................................................................................608 29.8.1. Tworzenie wykresów dla pojedynczych zbiorów d an y ch .......................... 608 29.8.2. Tworzenie wykresów dla wielu zbiorów d an y ch ........................................ 610 29.9. Pozostałe narzędzia matem atyczne............................................................................ 611 Rozdział 30. Rozrywka ...................................................................................................... 615

30.1. 30.2. 30.3. 30.4. 30.5.

Klasyczne gry uniksow e............................................................................................. 615 Dialektowe filtry tekstow e.......................................................................................... 617 Test wprawy w posługiwaniu się klaw iaturą............................................................618 Wyświetlanie „złotych myśli” ....................................................................................619 Szukanie haseł do gier słow nych............................................................................... 620 30.5.1. Szukanie anagram ów ......................................................................................620 30.5.2. Szukanie palindromów ...................................................................................621 30.5.3. Dopasowywanie haseł w krzyżówkach.........................................................622 30.6. Kolaże tekstowe ...........................................................................................................623 30.6.1. Własne proste kolaże tekstowe ......................................................................623 30.6.2. Losowe kolaże słó w ........................................................................................ 624 30.6.3. Kolaże słowne w programie Emacs .............................................................. 625 30.7. Sesja psychoanalizy..................................................................................................... 625

Część VII Praca w sieci .............................................................................. 627 Rozdział 31. Kom unikacja sieciow a .............................................................................. 629

31.1. Nawiązywania połączenia z Internetem ................................................................... 629 31.1.1. Konfiguracja P P P ............................................................................................ 630 31.1.2. Inicjowanie połączenia P P P ........................................................................... 632 31.1.3. Przerywanie połączenia P P P .......................................................................... 632 31.1.4. Przeglądanie dziennika P P P ........................................................................... 632 31.2. Faksy ............................................................................................................................. 633 31.2.1. Wysyłanie faksów ........................................................................................... 633 31.2.2. Odbieranie fak só w .......................................................................................... 634 31.2.3. Automatyczne odbieranie fak só w ................................................................. 635 31.2.4. Konwersje formatu fak só w ............................................................................ 636 31.3. Połączenia modemowe ................................................................................................638 31.4. Pozostałe narzędzia komunikacyjne ......................................................................... 640 Rozdział 32. Poczta elektroniczna ................................................................................. 641

32.1.

Wysyłanie poczty elektronicznej ............................................................................ 642 32.1.1. Korespondencja lokalna..................................................................................643 32.1.2. Wysyłanie pocztą zawartości pliku albo wyniku działania polecenia 643 32.1.3. Wysyłanie pocztą zawartości katalogu .........................................................644

S p is treści

17

32.2.

32.3.

32.4.

32.5.

32.6. 32.7.

32.1.4. Wysyłanie pocztą zawartości strony W W W ................................................ 644 32.1.5. Tworzenie wiadomości poczty elektronicznej .............................................646 Manipulowanie pocztą odebraną............................................................................... 647 32.2.1. Wyświetlanie wykazu nagłówków w iadom ości.......................................... 648 32.2.2. Usuwanie p oczty ..............................................................................................649 32.2.3. Przywracanie wiadomości usuniętych ..........................................................649 32.2.4. Odpowiadanie na wiadomości .......................................................................649 32.2.5. Zapisywanie wiadomości w p lik u ................................................................. 650 Korzystanie ze zdalnego węzła pocztowego............................................................. 650 32.3.1. Odbiór poczty programem M o zilla............................................................... 651 32.3.2. Pobieranie poczty do systemu lokalnego (POP) ......................................... 652 Zarządzanie p o c z tą ...................................................................................................... 652 32.4.1. Przeglądanie folderów p o cz ty ........................................................................652 32.4.2. Ustawianie powiadamiania o nowej poczcie ...............................................654 32.4.3. Zliczanie odebranych w iadom ości................................................................ 655 32.4.4. Sprawdzanie nadawców poczty .....................................................................655 32.4.5. Weryfikowanie adresów poczty elektronicznej .......................................... 656 32.4.6. Przeszukiwanie archiwów poczty ................................................................. 657 Korzystanie z załączników wiadomości poczty elektronicznej ............................. 658 32.5.1. Odczytywanie załącznika wiadomości poczty elektronicznej....................658 32.5.2. Wysyłanie wiadomości z załącznikami ........................................................659 Sygnatury wiadomości poczty elektronicznej ..........................................................660 Inne oprogramowanie poczty elektronicznej ............................................................661

Rozdział 33. S ie ć W W W ................................................................................................... 669

33.1. Korzystanie z Mozilli ..................................................................................................670 33.1.1. Mozilla — pierwszy kontakt.......................................................................... 670 33.1.2. Najważniejsze skróty klawiszowe w Mozilli ...............................................672 33.1.3. Otwieranie nowego okna M o zilli.................................................................. 674 33.1.4. Kopiowanie odnośnika do schowka Mozilli ................................................ 674 33.1.5. Kopiowanie adresu poczty elektronicznej do schowka Mozilli ................ 675 33.1.6. Przeszukiwanie kodu bieżącej strony WWW ..............................................675 33.2. Korzystanie z przeglądarki L y n x ............................................................................... 675 33.2.1. Najważniejsze skróty klawiszowe przeglądarki Lynx ................................676 33.2.2. Zapisywanie strony WWW w p lik u .............................................................. 677 33.2.3. Wyświetlanie wszystkich odnośników strony WWW ................................677 33.2.4. Wyprowadzanie zawartości strony WWW na standardowe w yjście 678 33.2.5. Przeglądanie stron wymagających autoryzacji.............................................679 33.2.6. Wyświetlanie interpretacji fragmentu kodu HTML .................................... 680 33.2.7. Własne skróty klawiszow e............................................................................. 680 33.2.8. Korzystanie z myszy w programie Lynx ..................................................... 681 33.3. Przeglądanie stron WWW w programie E m acs....................................................... 681 33.4. Oglądanie obrazków ze stron WWW ........................................................................683 33.5. Pobieranie plików z sieci W W W ............................................................................... 685 33.5.1. Pobieranie zasobu wskazywanego adresem URL ....................................... 686 33.5.2. Archiwizowanie całych witryn WWW .........................................................687 33.5.3. Archiwizowanie fragmentów witryn WWW ...............................................687 33.5.4. Pobieranie nagłówków HTTP stron W W W ................................................. 688 33.6. Historia odwiedzin ...................................................................................................... 689 33.6.1. Przeglądanie historii odw iedzin.....................................................................689 33.6.2. Przeszukiwanie historii odw iedzin................................................................ 690 33.7. Ustawianie strony startowej........................................................................................ 690 33.8. Konstruowanie wykazu adresów URL w pliku ....................................................... 691

18

Linux. Najlepsze przepisy

33.9. Tworzenie dokumentów HTML .................................................................................693 33.9.1. Uzupełnianie znaczników obrazków ............................................................. 695 33.9.2. Konwersje dokumentów HTML ....................................................................695 33.9.3. Walidacja kodu HTML ...................................................................................697 33.10. Analiza ruchu WWW ................................................................................................698 33.11. Pozostałe przeglądarki W W W ..................................................................................699 Rozdział 34. Inne usługi internetowe ............................................................................. 701

34.1. Nawiązywanie połączenia z systemem zdalnym ..................................................... 701 34.1.1. Zawieszanie połączenia z systemem zdalnym .............................................702 34.1.2. Przerywanie połączenia z systemem zdalnym .............................................703 34.2. Transfer plików pomiędzy systemem lokalnym a zdalnym .................................... 703 34.2.1. Wysyłanie plików do serwera zdalnego........................................................706 34.2.2. Pobieranie pliku z serwera zdalnego............................................................. 707 34.3. Bezpieczne usługi internetowe ...................................................................................708 34.3.1. Nawiązywanie bezpiecznego połączenia z powłoką systemu zdalnego ... 708 34.3.2. Bezpieczne kopiowanie plików pomiędzy systemami zdalnymi .............. 710 34.4. Grupy dyskusyjne........................................................................................................ 711 34.4.1. Wybór czytnika grup dyskusyjnych.............................................................. 712 34.4.2. Szukanie grup dyskusyjnych poświęconych wybranej tematyce .............. 713 34.5. Pozyskiwanie informacji o użytkownikach .............................................................. 714 34.5.1. Sprawdzanie dostępności użytkownika.........................................................714 34.5.2. Wyświetlanie listy użytkowników zalogowanych w system ie...................715 34.6. Wyświetlanie informacji o węźle .............................................................................. 716 34.6.1. Sprawdzanie obecności węzła w sie ci...........................................................716 34.6.2. Śledzenie trasy pakietów na drodze do węzła zdalnego............................. 717 34.6.3. Określanie adresu IP węzła znanego z nazwy domenowej ........................ 717 34.6.4. Określanie nazwy domenowej węzła znanego z adresu IP ........................ 719 34.6.5. Ustalanie informacji o właścicielu domeny ................................................. 720 34.7. Pogawędki z innymi użytkownikami.........................................................................721 34.7.1. Wysyłanie komunikatu na terminal innego użytkownika .......................... 721 34.7.2. Blokowanie wyprowadzania komunikatów na terminal ............................ 722 34.7.3. Bezpośrednia pogawędka z innym użytkownikiem .................................... 723 34.7.4. Pogawędki na IR C -u ....................................................................................... 724 34.7.5. Pogawędki poprzez ICQ .................................................................................725 34.7.6. Inne komunikatory internetowe .....................................................................726

Dodatki Dodatek A

........................................................................................................ 727 Zadania administracyjne ............................................................................729

A.1. Konfigurowanie sprzętu .............................................................................................. 729 A.1.1. Sprawdzanie zgodności sprzętu ......................................................................730 A.1.2. Ustawianie systemowej daty i czasu .............................................................. 730 A.1.3. Wyznaczanie punktów montowania dla poszczególnych urządzeń pamięci masowej .......................................... 731 A.1.4. Tworzenie dyskietki startowej ........................................................................732 A.1.5. Usuwanie sektora MBR ...................................................................................733 A.1.6. Konfigurowanie drukarki.................................................................................733 A.2. Zamykanie system u...................................................................................................... 733 A.2.1. Natychmiastowe wyłączenie system u............................................................734 A.2.2. Planowe wyłączanie system u.......................................................................... 734 A.2.3. Odwołanie planowego w yłączenia................................................................. 735 A.2.4. Przejście do trybu konserwacji system u.........................................................735

S p is treści

19

A.3. Zarządzanie oprogramowaniem...................................................................................736 A.3.1. Pobieranie i instalacja dystrybucji systemu L in u x ....................................... 736 A.3.2. Instalowanie dodatkowych pakietów programowych ..................................737 A.3.3. Instalowanie oprogramowania z archiwum kodu źródłowego ....................738 A.3.4. Instalowanie skryptu powłoki .........................................................................738 A.4. Zarządzanie pakietami DEB ........................................................................................ 739 A.4.1. Wyświetlanie listy pakietów DEB ................................................................. 740 A.4.2. Instalowanie pakietu DEB .............................................................................. 741 A.4.3. Aktualizowanie pakietu D E B .......................................................................... 742 A.4.4. Usuwanie pakietu DEB .................................................................................. 743 A.4.5. Odczytywanie statusu pakietu D E B ............................................................... 744 A.4.6. Wyświetlanie zawartości pakietu DEB ..........................................................744 A.4.7. Szukanie pakietu, do którego należy p lik .......................................................745 A.4.8. Określanie zależności dla pakietu DEB .........................................................745 A.5. Zarządzanie pakietami R P M ........................................................................................ 745 A.5.1. Wyświetlanie listy pakietów R P M ................................................................. 745 A.5.2. Instalowanie pakietu R P M .............................................................................. 746 A.5.3. Aktualizowanie pakietu RPM .........................................................................746 A.5.4. Usuwanie pakietu RPM ...................................................................................746 A.5.5. Odczytywanie statusu pakietu RPM .............................................................. 747 A.5.6. Wyświetlanie zawartości pakietu R P M ..........................................................747 A.5.7. Szukanie pakietu, do którego należy p lik ...................................................... 747 A.5.8. Wyświetlanie zależności zdefiniowanych dla pakietu R P M .......................748 A.6. Administrowanie kontami użytkowników................................................................. 748 A.6.1. Tworzenie konta użytkow nika........................................................................748 A.6.2. Sprawdzanie listy użytkowników system u.................................................... 749 A.6.3. Udostępnianie użytkownikom urządzeń peryferyjnych ...............................749 A.6.4. Zezwolenie na montowanie systemów p lik ó w ..............................................750 A.7. Pozyskiwanie informacji o system ie........................................................................... 750 A.7.1. Ustalanie czasu sprawności system u.............................................................. 750 A.7.2. Ustalanie typu procesora..................................................................................751 A.7.3. Ustalanie stopnia zajętości pamięci ............................................................... 751 A.7.4. Ustalanie wersji jądra system u........................................................................752 A.7.5. Ustalanie wersji dystrybucji............................................................................ 752 D odatek B

Umowne rozszerzenia nazw plików .......................................................... 753

Dodatek C

Konfigurowanie katalogu domowego ...................................................... 757

C.1. C.2. C.3. C.4. C.5. Dodatek D

Katalog Katalog Katalog Katalog Katalog

własnych plików wykonywalnych................................................................ 757 prywatnych danych ........................................................................................ 758 poczty elektronicznej......................................................................................759 projektów zaw odowych..................................................................................759 plików tymczasowych ....................................................................................759

Źródła informacji d o d a tk o w ych ................................................................. 761

D.1. Linuksowe oprogramowanie i sp rzę t.......................................................................... 761 D.1.1. Dystrybucje systemu Linux ............................................................................ 761 D.1.2. Archiwa oprogramowania linuksowego i nie ty lk o ...................................... 762 D.1.3. Sprzęt w systemie L in u x ..................................................................................763 D.2. Linuksowe książki i przewodniki ............................................................................... 763 D.2.1. Poradniki i przew odniki...................................................................................763 D.2.2. Podręczniki i dokumentacje narzędzi i aplikacji.......................................... 764 D.2.3. Historia systemów UNIX i Linux .................................................................. 766 D.3. Serwisy wiadomości i o p in ii........................................................................................ 767 Skorowidz ..................................................................................................... 769

Autorze M ic h a e l S tu tz był pionierem w drażania m etodologii „open-source” w projektach niekoniecznie program istycznych, będąc przy tym jed n y m z pierw szych popularyza­ torów L inuksa i całego ruchu w olnego oprogram ow ania w prasie niespecjalistycznej. O d ponad dziesięciu lat korzysta w yłącznie z system u Linux.

Przedmowa do wydania drugiego poprawionego N iniejsza książka opisuje m etody pracy z kom puterem w taki sposób, abyś m ógł ja k najszybciej i najbardziej efektyw nie w ykonać sw oje zadania. Została zorganizow ana na w zór poradnika, który podaje sprawdzone i przetestowane rozwiązania konkretnych pro­ blemów. W przedmowie do pierwszego wydania wyjaśniałem to ju ż w następujący sposób: W iem , że korzystanie z system u Linux nie je s t w cale takie trudne, zw łaszcza je ż e li porów nam y go z innym i system am i operacyjnym i czy też złożonym i pakietam i oprogram ow ania, ale po prostu chciałem napisać poradnik, który będzie pokazyw ał użytkow nikow i najprostszy sposób realizacji danego zada­ nia: „A w ięc chcesz to zrobić? Ż aden problem , w pisz takie i takie polecenie!” W yjaśnia to w pew nym stopniu przesłanie tej książki — je s t to praktyczny poradnik korzystania z system u Linux, przeznaczony dla zw ykłych użytkow ­ ników tego system u, którzy niekoniecznie m uszą od razu być dośw iadczonym i program istam i. W now ym , popraw ionym w ydaniu tej książk i1 starałem się to w szystko zachow ać, ale rów nież rozbudow ać i popraw ić niektóre tem aty. Z akres om aw ianego m ateriału został zdecydow anie poszerzony, a poszczególne porady zostały zw eryfikow ane i p rzered a­ gow ane. U kazanie się niniejszej książki nie byłoby m ożliw e (tak ja k poprzednio) bez pom ocy i zaangażow ania całej grupy osób, którym m am przyjem ność złożyć teraz serdeczne podziękow ania — przede wszystkim zespołowi redakcyjnem u w ydaw nictw a N o Starch Press, w którego skład wchodzili m.in.: mój w ydaw ca, W illiam Pollock, Karol Jurado, redaktor odpow iedzialny za powstanie tej książki. John M ark W alker, który zajm ow ał się korek tą techniczną oraz Hillel H einstein, R iley H offm an i Leigh Sacks, których p o ­ m oc w ydatnie przyspieszyła pow stanie tej książki. C hciałbym rów nież podziękow ać A n d y ’em u C arrolow i oraz M ary Johnson za ich cenne popraw ki i kom entarze.

1 Lim a — książka kucharska, Wyd. Mikom, 2002 — przyp. red.

24

Linux. Najlepsze przepisy

Do osób, którym chciałbym serdeczne podziękow ać za zaangażowanie, krytyczne uwagi i cenne sugestie, należą rów nież: Ralph A m issah, Jiri Baum , Sim on B ellw ood, C onny Brunnkvist, Ed Casas, John R. Daily, H erbert M artin D ietze, Eric Engberg, D avid Fabiani, N elson C orrea de T oledo Ferraz, John G ilm ore, Sven G rew e, V .T. Jones, D o­ nald E. Knuth, R üdiger K uhlm ann, A drian L anning, Jonathan N ichol, M irosław Osys, Fernando Perez, A lex Radsky, M ark Rahner, Rinaldo Rasa, Roel Schroeven, Ken Ste­ w art, Frank W allingford, Rich W arren oraz A lbert W itteveen. W reszcie z przyjem nością składam tradycyjne podziękow ania następującym osobom za ich w sparcie i postawę: Jackowi Angelotta, Bradfordowi W. Byronowi, Aldo P. Magi, Stevenow i Snedkerow i, W alterow i V. Stutzow i w raz z żo n ą oraz — najbardziej ze w szystkich — M arie R. Stutz. P ierw sza edycja niniejszej książki pojaw iła się na rynku trzy lata tem u, ale je j zam ysł narodził się cztery lata w cześniej. Ż ycie idzie naprzód — a Linux, ja k w szystko inne, rów nież podlega ciągłym zm ianom . Jego zew nętrzna p o w ło k a zm ien ia się, starzeje i dezaktualizuje w m iarę upływ ających lat, ale w nętrze nadal pozostaje niezm ienione. Jądro systemu stale ewoluuje, pojaw iają się w nim ciągle nowe mechanizm y, inne zostają popraw ione, jeszcze inne usunięte, słowem , jąd ro żyje i potrafi przetrw ać. Patrząc z tej perspektyw y, je s t to je d y n a część system u, której w arto pośw ięcić w ięcej rozw ażań. Jeżeli użytkow nik w latach 70. ubiegłego stulecia, chcąc spraw dzić zaw artość danego katalogu, w pisał polecenie 1s na swoim terminalu, to zadziałało ono niemal dokładnie tak sam o ja k w e w spółczesnym system ie Linux. T akim sw ego rodzaju jądrem je st języ k poleceń systemu U N IX stanowiący solidne fundamenty, na których oparta je st cała nad­ budow a system u operacyjnego. M oim pragnieniem zaw sze było napisanie książki, która w sposób ja sn y i przystępny zapoznaw ałaby czytelnika z tym i fundam entam i, i m am szczerą nadzieję, że finalny produkt tych m arzeń — który obecnie trzym asz w ręku — będzie dla Ciebie bardziej w artościow y i użyteczny niż jakakolw iek inna publikacja skoncentrow ana tylko na w ygładzonych kształtach i błyszczących gadżetach najnow szych, ale ju ż starzejących się pow łok zew nętrznych, a jednocześnie pozostaw iająca tak w iele w spaniałej i nie­ sam ow itej m agii w nętrza system u nadal głęboko pogrążonej w m rokach tajem nicy. A zatem oto jest: now e w ydanie, które daje C zytelnikow i po p raw io n ą i p rzeredago­ w an ą treść i poszerzony zakres zagadnień — a z kolei autorow i daje szansę na upo­ rządkow anie i doszlifow anie pracy, która ju ż raz została w ykonana. M am szczerą na­ dzieję, że również i dla Ciebie niniejsza książka będzie bardzo w artościow a i jej lektura przyniesie Ci satysfakcję i pozw oli nabyć w iele now ych um iejętności. M ichael Stutz czerw iec 2004

Część I

Praca z systemem Linux

Rozdział 1.

Wprowadzenie Zanim rozpoczniesz przygodę z systemem Linux, chcielibyśm y w rozdziale 1. om ów ić kilka istotnych zagadnień. Przede w szystkim z je g o lektury dow iesz się, w jak i spo­ sób książka została zorganizow ana, oraz poznasz konw encje zapisów i notacji, które przyjęliśm y. Jeżeli jesteś początkującym użytkow nikiem system u Linux, to z lektury niniejszego rozdziału dow iesz się rów nież, od czego rozpocząć pracę z tym system em oraz gdzie w razie potrzeby szukać pom ocy. N a zakończenie rozdziału będziesz m iał okazję zapoznać się z krótkim rysem historycznym tego w spaniałego oprogram ow a­ nia, które stało się p rzyczyną pow stania książki. W kolejnych rozdziałach znajdziesz szereg przepisów pogrupow anych w edług rodzaju w ykonyw anych operacji bądź obiektów, których d o ty c z ą — takich ja k tekst, pliki, gra­ fika itd. W pierwszej części książki zajm iem y się szeregiem spraw zw iązanych z ogól­ nymi technikami i metodami posługiwania się systemem Linux i pracy z nim — włącza­ jąc w to takie zagadnienia ja k przygotowywanie systemu do pracy, sposoby uruchamiania poleceń system u, opisy tych poleceń, które pow inien znać każdy b ez w yjątku użyt­ kow nik system u Linux, oraz sposoby korzystania z interfejsów , ja k ie system udostęp­ nia użytkow nikow i.

1.1. Przepisy P rzepisam i będziem y nazyw ać instrukcje opisujące, w jaki sposób m ożesz w ykonyw ać określone zadania w system ie Linux. Cały zbiór przepisów został podzielony na kilka rozdziałów, z których każdy pośw ięcony je st osobnej kategorii zadań, takich ja k np. prze­ glądanie tekstu czy edycja plików graficznych. N a końcu poszczególnych rozdziałów często spotkasz tabelę ze w skazów kam i dotyczącym i dodatkowych aplikacji i narzędzi zw iązanych z tem atyką om aw ianą w danym rozdziale.

Część I ♦ Praca z systemem Linux

28

1.1.1. Numeracja przepisów K ażdy przepis m a unikalny num er , dzięki którem u m ożem y się do niej odw oływ ać z różnych m iejsc książki. N um ery przepisów zostały skonstruow ane w następujący sposób: pierw sza cyfra num eru przepisu zawsze odpow iada numerowi danego rozdziału, a druga cyfra numeru odpow iada numerowi sekcji bądź kategorii danego przepisu w tym rozdziale. Przykładowo, rozdział 3. zatytułowany jest „Pow łoka systemu Linux”, więc je ­ żeli znajdziesz w tekście odw ołanie do przepisu 3.5, to m ożesz być pew ny, że dotyczy ona piątego przepisu znajdującej się w rozdziale opisującym pow łoki system ow e. O d czasu do czasu będziesz się spotykał z p rzepisam i, k tó re b ę d ą m iały num erację trzycyfrową. Taki sposób zapisu zarezerw ow aliśm y dla bardziej obszernych zagadnień, dla których zam ieściliśm y w ięcej niż jeden przepis. Przykładow o, przepis 3.5 „Zasto­ sowanie zmiennych powłoki”, który dotyczy posługiwania się zmiennymi powłoki systemu Linux, został podzielony na kilka bardziej szczegółowych przepisów; np. przepis 3.5.3 „W yśw ietlanie wartości zm iennych system ow ych” to po prostu trzeci przepis w części dotyczącej zm iennych system ow ych.

1.1.2. Korzystanie z przepisów K ażdy przepis stanow i sw ego rodzaju opis sposobu w y k o n an ia określo n eg o zadania w system ie Linux, które w ym aga użycia co najm niej jed n eg o program u lub polecenia system ow ego. Program y i pliki, które są przyw oływ ane w danym przepisie, będziem y nazyw ali je j składnikami. N ie w szystkie z przyw oływ anych tutaj program ów czy poleceń m u szą być zainstalo­ w ane i od razu gotow e do użycia w T w oim system ie, stąd niem al w każdym p rzep i­ sie znajdziesz w ym ienioną osobno listę w ykorzystyw anych przez n ią program ów oraz nazwy pakietów lub adresy serwerów (np. W W W . FTP), z których m ożesz pobrać nie­ zbędne pliki źródłow e, pliki binarne bądź cale pakiety oprogram ow ania. Pam iętaj je d n ak o tym, że składniki, które każdy lub praw ie każdy użytkow nik pow i­ nien dom yślnie posiadać w system ie, nie zostały zam ieszczone na tych listach. Przy­ kładow o, polecenie ls , które pozw ala na w yśw ietlenie listy plików zlokalizow anych w danym katalogu, je st z reguły standardow o dostępne w e w szystkich dystrybucjach system u Linux, w ięc nigdy nie pojaw ia się na w spom nianej w cześniej liście. Reguły decydujące o tym , czy dany program lub polecenie zn a jd ą się na liście czy też nie, pochodzą w prostej linii z dystrybucji Debian klasyfikującej poszczególne pakiety oprogramowania w zależności od stopnia ich „ważności”, począwszy od pakietów ozna­ czonych ja k o Required ( Wymagane ), których obecność w każdym system ie je s t nie­ zbędna i krytyczna dla popraw nego funkcjonow ania, aż do pakietów oznaczonych jako Optional (Opcjonalne ) lub Extra, które są instalow ane tylko i w yłącznie na w yraźne życzenie użytkow nika. Przyjęliśm y w ięc założenie, że jeżeli dla D ebiana dany pakiet je st Required lub po prostu Important {Ważny), to z p ew n o ścią będzie to program pow szechnie spotykany rów nież w innych dystrybucjach L inuksa i nie m a żadnej po­ trzeby dodatkow ego w ym ieniania go na liście.

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie

29

1.1.3. Format przepisów W szystkie przepisy zam ieszczone w książce m a ją (lub przynajm niej pow inny m ieć) n astęp u jącą strukturę: 1. N um er i tytuł przepisu. 2 . O gólny opis zakresu zastosow ań danego przepisu o raz (opcjonalnie) liczba sugerow anych sposobów rozw iązania danego problem u. 3. Jeżeli dany przepis m a w ięcej niż jeden sposób rozw iązania dający identyczne rezultaty, to kolejne sposoby (m etody) zo stan ą odpow iednio ponum erow ane. 4. Lista w ym aganych składników dodatkow ych, je że li s ą niezbędne do skorzy­ stania z danego przepisu. W tym m iejscu znajdziesz listę w ym aganych nazw pakietów i (lub) adresy ser­ werów, z których m ożesz pobrać odpow iednie oprogram ow anie. N azw y pakietów podajem y dla dwóch najważniejszych form atów stosowanych w system ach Linux: DEB oraz RPH i z d u żą d o zą p raw dopodobieństw a m ożem y założyć, że Twój system Linux używ a przynajm niej jednego z nich. Form at DEB (jak sam a nazw a w skazuje) pochodzi w prostej linii z system u D ebian Linux i je st rów nież w ykorzystyw any przez kilka innych dystrybucji, podczas gdy pow stanie form atu RPM zaw dzięczam y firm ie Red Hat, Inc. O becnie form at ten został przyjęty przez co najm niej kilku znaczących „graczy” n a rynku syste­ m ów Linux. Aby odszukać określony pakiet dobrany odpowiednio do Twojej platformy sprzę­ towej oraz w ersji dystrybucji system u, pow inieneś w pierw szej kolejności zaj­ rzeć na instalacyjne dyski CD T w ojego system u Linux lub na inny nośnik, na którym je przechow ujesz. Pakietów DEB m ożesz rów nież poszukać na w itrynie h ttp :/ / p a c k a g e s .d e b ia n .o rg , natom iast jeżeli chodzi o pakiety RPM, to znako­ m itym m iejscem na poszukiw ania będzie w itryna h t t p : / / r p m f in d . n e t . Przykładow o, jeżeli dany przepis odw ołuje się do pakietu RPM o nazw ie XFree86, to pełna nazw a tego pakietu m oże w yg ląd ać n astępująco: XFree8 6 -V G A -163 .3 .6 -2 9 .s p a rc .rp m , co zgodnie z inform acjam i zaw artym i w bazie danych w i­ tryny rp m fin d .n e t oznacza je d n ą z ostatnich wersji pakietu Xfree86 przeznaczo­ nego do obsługi kart graficznych standardu V G A 16 n a p latform ie SPA RC. Pliki źródłowe oraz pliki binarne cytowanych program ów są zazwyczaj dostępne nie tylko w postaci pakietów . W takich sy tu acjach staraliśm y się podaw ać rów nież adresy stron W W W , z których m ożna pobrać odpow iednie pliki (o ile takie adresy były dostępne). M iejsca takie są szczególnie przydatne w sytuacji, kiedy używ asz dystrybucji system u Linux, która nie obsługuje żadnego z for­ m atów pakietów oprogram ow ania (sztandarow ym przykładem je st tutaj dystry­ bucja Slackw are), bądź też kiedy nie będziesz w stanie odnaleźć danej aplika­ cji w postaci pakietu DEB lub RPM (takie przypadki nadal się zdarzają, choć ju ż coraz rzadziej). C zęsto na danej w itrynie W W W dany p akiet oprogram ow ania będzie dostępny w obydw óch w spom nianych w cześniej form atach.

30

Część I ♦ Praca z systemem Linux Powinieneś jednak pam iętać, że niektóre strony W W W m ają dosyć ulotną natu­ rę i czasam i znikają tak szybko, ja k się pojaw iły. Jeżeli nie m ożesz znaleźć danego program u na podanej stronie W W W , to zaw sze m ożesz zajrzeć na w i­ trynę h ttp :/ / p a c k a g e s .d e b ia n .o rg , z której m ożna pobrać pakiety oprogram o­ w ania dla dystrybucji D ebian Linux. K ażdy pakiet m a tam sw oją w łasną stronę, na której oprócz opisów znajdziesz łącza do odpow iednich kodów źródłow ych spakow anych w postaci plików . t a r . g z . 5. W szelkie w ym agania odnośnie praw dostępu lub konfiguracji. Jeżeli do uru­ chom ienia danego programu lub polecenia niezbędne je st posiadanie praw adm i­ nistratora system u (użytkow nika root), będzie to podane w łaśnie w tym m iej­ scu. W przypadku programów, które m ożna konfigurować, zakładam y używanie standardowej konfiguracji stosowanej dla dystrybucji Debian Linux. Jeżeli będzie inaczej, um ieścim y tutaj odpow iednią inform ację. 6 . O pis danego przepisu. 7. K om entarze dotyczące sposobu w ykorzystyw ania danego przepisu lub uzyski­ w anych rezultatów . 8 . Co najmniej jeden przykład konkretnego zastosowania danego przepisu w określo­

nej sytuacji, oznaczony w tekście za p o m o cą strzałki :=>. Jeżeli dany przykład zastosow ania w ym aga wykonania określonej sekwencji poleceń, to kolejne kroki zostaną odpow iednio ponum erow ane. Jeżeli podajem y kilka przykładów za­ stosow ania danego przepisu, to poszczególne przykłady b ęd ą oznaczane za po­ m ocą punktora ♦. 9. A lternatyw ne sposoby korzystania z danego p rzep isu w raz z dodatkow ym i przykładam i zastosow ania. 10 . D odatkow e polecen ia b ąd ź operacje, które m o żesz chcieć w y k o n ać ja k o n a­ stępne. N iektóre program y m ają bardzo rozbudow ane listy opcji, które pozw a­ lają na modyfikację ich sposobu działania. Czasami lista opcji ma postać tabeli, choć nie zaw sze znajdziesz w niej to, czego akurat oczekujesz. D zieje się tak, poniew aż zazw yczaj w takich tabelach um ieszczane są tylko w ybrane, najbar­ dziej popularne bądź najbardziej przydatne opcje danego program u (polecenia). A by uzyskać pełną listę opcji danego program u lub polecenia, pow inieneś zaj­ rzeć na strony podręcznika man dla takiego polecenia (patrz przepis 2.8.4 „W y­ świetlanie stron podręcznika system ow ego m an”). 11. Specjalne w skazów ki bądź ostrzeżenia. 12. Inne źródła inform acji na dany tem at. N ie w szystkie przepisy m a ją pełny zestaw w ym ienionych pow yżej punktów .

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie

31

1.2. Przyjęte konwencje typograficzne Jednym z większych problemów, jakim należy stawić czoło podczas pisania takiej książki, je st wypracow anie sposobu zapisu interakcji człow ieka z komputerem. W niniejszej czę­ ści om ów im y przyjęte zasady zapisu. W szystkie nazw y plików lub katalogów zostały oznaczone czcionką o s t a ł e j s z e r o ­ k o ś c i znaków, ta k ą też czcionką zostały oznaczone w szystkie nazw y poleceń, natom iast ciągi alfanum eryczne zostały dodatkow o „ u j ę t e w zn a k i cu d zysło w u ” . P ozostałe na­ zwy opcji, nazw y trybów pracy aplikacji, nazw y pozycji menu, nazw y funkcji oraz na­ zwy zm iennych zostały oznaczone tą sam ą czcionką o s t a ł e j s z e ro k o ś c i znaków. N azw y dokum entów bądź kont użytkowników, na które pow ołujem y się w przepisach, nie zawsze będą dokładnie odpowiadały dokum entom i innym elem entom Tw ojego sys­ temu. Pam iętaj je d n ak o tym , że przykłady m a ją przedstaw ić ogólny sposób realizacji danego zadania. Jeżeli np. w przepisie om awiam y sposoby drukow ania dokum entu o na­ zwie d ru k u j, nie znaczy to w cale, że na T w oim kom puterze znajdziesz dokładnie taki sam dokum ent — po prostu na przykładzie dokum entu o takiej nazw ie przedstaw iam y sposoby drukow ania dow olnego pliku. => Takim znakiem będziemy wyróżniać przykłady konkretnego zastosowania danego przepisu w określonej sytuacji. ♦ Jeżeli dla danego przepisu zam ieścim y kilka przykładów zastosow ania, b ę­ dziem y je oddzielać od siebie takim znakiem punktora. ♦ Jeżeli realizacja danego przepisu w ym aga w ykonania określonej sekw encji poleceń, to poszczególne kroki zostan ą odpow iednio ponum erow ane. Jeżeli w ykonując kolejne operacje, będziesz m usiał w pisyw ać dany tekst bezpośrednio z klawiatury, zostanie on oznaczony przy użyciu p o chylonej czcio n k i o s t a ł e j s z e r o ­ ko ści znaków. Kiedy będziesz m usiał nacisnąć określony klawisz, to oznaczym y go, po­ dając jego nazw ę um ieszczoną w ramce. Przykładow o, zapis [q | oznacza, że pow inieneś nacisnąć klaw isz Q, a z kolei zapis 1Enter| oznacza, że pow inieneś nacisnąć klaw isz E n te r' , który spow oduje przejście kursora do now ego w iersza. Krótko mówiąc, jeżeli znajdziesz w książce polecenie typu: „A by to zrobić, w pisz:” , a po nim następuje przykładow e polecenie, które należy w pisać w w ierszu poleceń konsoli system ow ej, to tekst, który pow inieneś w pisać z klaw iatury, zostanie oznaczony taką czcionką, a odpow iedzi system u oznaczone zo stan ą ta k ą c z c io n k ą . Jak ju ż w cześniej w spom inaliśm y, klaw isze, które pow inieneś nacisnąć po w pisaniu danego polecenia, zostaną oznaczone odpow iednią ram ką.

1 Na niektórych klawiaturach klawisz ten jest oznaczony jako | Return |, a na jeszcze innych spotyka się oznaczenie w postaci strzałki skierowanej w dół i w lewo [j], podobnie jak to było oznaczane na klawia­ turach starych maszyn do pisania.

32

Część I ♦ Praca z systemem Linux

=> Przykładow o, konieczność w pisana dużej litery F zostanie oznaczona ja k o F, małej lite ry /z o sta n ie oznaczona jako f, natom iast konieczność naciśnięcia kla­ w isza F (niezależnie od w ielkości litery), zostanie oznaczona ja k o [F]. W sytuacjach, kiedy niezbędne będzie w ciśnięcie określonej kom binacji klaw iszy, do oznaczania będziem y używ ali znaku +. U w aga, użycie tego znaku w zapisie w cale nie oznacza, że należy wciskać klawisz oznaczony znakiem plus. Przykładowo, jednoczesne naciśnięcie zestaw u klaw iszy 1Ctrl|, [Alt | i [Peletej stanow i kom binację klaw iszy będącą dla w ielu system ów operacyjnych bardzo w ażnym poleceniem (m .in. w system ie Linux naciśnięcie takiej kom binacji klaw iszy pow oduje zam knięcie system u i ponow ne uruchom ienie kom putera), w książce taką kom binację klaw iszy będziem y oznaczali następująco: | Ctrl | + [Alt] + Delete

Jeżeli w określonej sytuacji zaistnieje potrzeba naciśnięcia danego klaw isza dw a lub w ięcej razy, będziem y to oznaczali przy użyciu opisu klaw isza (w ram ce) i spacji. U w aga, podobnie ja k w poprzednim przypadku zapis taki nie oznacza w cale, że m u­ sisz nacisnąć klaw isz spacji. A zatem jeżeli natkniesz się na taki zapis: | Enterj | Enterj

będzie to po prostu oznaczało, że pow inieneś nacisnąć klaw isz Enter dw a razy z rzędu, całkow icie pom ijając spację, która znajduje się w zapisie pom iędzy oznaczeniam i tych klawiszy. To samo dotyczy zapisu tekstu przeznaczonego do w pisania, po którym po­ jaw ia się oznaczenie klaw isza do naciśnięcia — np. w książce po nazw ie w pisyw anego polecenia pojaw ia się spacja i dopiero po niej oznaczenie klaw isza | Enterl kończącego w iersz polecenia. W takich sytuacjach ow a sp acja ró w n ież p o w in n a być p o m ijan a (aczkolw iek zazw yczaj je j w pisanie nie pow oduje w ystąpienia pow ażniejszych kom ­ plikacji). W sytuacji, kiedy rzeczyw iście wym agane będzie naciśnięcie klaw isza spacji, będziem y oznaczali go zgodnie z przyjętą konw encją, czyli ja k o | Spacja |. P ow inniśm y tutaj w spom nieć rów nież o kilku innych klaw iszach sp ecjaln eg o p rze­ znaczenia. Pom ijając pew ną ściśle określoną i dobrze w szystkim zn an ą kom binację trzech klaw i­ szy, klaw isz | Ctrl | (na niektórych klawiaturach oznaczony jak o Contro /) je st naciskany zaw sze w połączeniu z innym klaw iszem . O dbyw a się to w następujący sposób: naci­ skam y klaw isz | Ctrl |. przytrzym ujem y go i jednocześnie naciskam y drugi w ybrany kla­ wisz. N astępnie zw alniam y obydw a naciśnięte klaw isze. K om binacje w ykorzystujące klawisz | Ctrl | (inaczej znaki bądź kom binacje sterujące) m ają pew ne określone, specjalne znaczenia i są obsługiw ane przez zdecydow aną w iększość program ów . Przykładow o, naciśnięcie i przytrzym anie klaw isza | Ctrl], a następnie naciśnięcie klaw isza [c] (czyli inaczej mówiąc, naciśnięcie kombinacji ] Ctrl] + [c]) je st traktowane jak o polecenie Anuluj (ang. Cancel), które pow oduje anulow anie bądź też zatrzym anie aktualnie w ykony­ w anej operacji. Z naki sterujące są zazw yczaj w literaturze zapisyw ane na trzy różne sposoby. Trady­ cyjną form ą zapisu je st zastosowanie znaku „daszka” (ang. caret), (A), po którym nastę­ puje duża litera odpow iadająca drugiem u klaw iszow i danej kom binacji. Przykładow o, aby w taki sposób oznaczyć kom binację klaw iszy Control+C, p ow inniśm y skorzystać

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie

33

z następującego zapisu: T„ W literaturze taki sposób zapisu je st określany ja k o notacja

z daszkiem (ang. hat notation). Drugim sposobem zapisyw ania znaków sterujących je st zastosowanie dw uznaku C- (re­ prezentującego klaw isz 1Ctrl |), po której następuje m ała litera odpow iadająca drugiem u klawiszowi danej kombinacji. A zatem, aby w taki sposób oznaczyć kom binację klawi­ szy Control+C , pow inniśm y skorzystać z następującego zapisu: C-C. Taki sposób zapisu je s t w ykorzystyw any przez projektu G N U i w takiej też postaci po jaw ia się w doku­ m entacji tego projektu — z tego w zględu p o stan o w iliśm y go nazw ać notacją GNU (ang. G NU notation). Ostatnim sposobem zapisyw ania znaków sterujących je st przedstaw ianie pełnej nazw y klaw isza j Ctrl 1, po której następuje znak plus i pełna nazw a drugiego klawisza. W takim zapisie kom binacja Control+C będzie m iała postać [ctril + [c]. Taki sposób zapisu na­ zw aliśm y notacją klawiszową i w łaśnie ta notacja będzie używ ana w niniejszej książce. A by skorzystać z danej kom binacji klaw iszy, pow inieneś postąpić w następujący spo­ sób: naciśnij klawisz | Ctrl |, przytrzymaj go i jednocześnie naciśnij drugi wybrany kla­ wisz; następnie zw olnij obydw a naciśnięte klawisze. => Przykładowo, aby nacisnąć kombinację klawiszy Control+D, która, ja k ju ż wiesz, m oże być zapisana jako ^D, C-d bądź po prostu jak o [ Ctrl |+ [ d ], pow inieneś na­ cisnąć i przytrzym ać klawisz | Ctrl [, potem wcisnąć klaw isz [ d ], a następnie zw ol­ nić obydw a klaw isze. N iektóre aplikacje używ ają klawisza i Meta | w taki sam sposób ja k klawisza [Ctrl j. W do­ kumentacji program ów zgodnych z w ytycznym i projektu G N U kom binacje w ykorzy­ stujące ten klaw isz są zapisyw ane jako M-x, gdzie x odpow iada nazw ie drugiego klaw i­ sza danej kombinacji. W iększość obecnie używanych klaw iatur nie m a jed n ak klawisza | Weta |, a tam gdzie spotkasz się z odw ołaniem do tego klaw isza, pow inieneś po prostu użyć klaw isza | A lt|. Będziem y takie kom binacje zapisyw ali w notacji klaw iszow ej, po­ dając zam iast klaw isza | Meta] klaw isz | A lt| (pom im o że nazw a klaw isza się zm ieniła, to je d n ak w iele kom binacji klaw iszy pozostało takich sam ych). => A zatem , aby nacisnąć kom binację klaw iszy M-c, pow inieneś nacisnąć i przy­ trzym ać klaw isz | Alt |, potem w cisnąć klaw isz [c], a następnie zw olnić obydw a klaw isze. B ardzo często taki sam efekt m ożesz uzyskać, n acisk ając i zw aln iając k law isz [Esc], a następnie naciskając drugi klaw isz kom binacji. W ten sposób m ożesz postępow ać, je ­ żeli np. T w oja klaw iatura nie m a klaw isza j A lt| bądź też klaw isz j Altj nie został skon­ figurow any jak o klaw isz2 1Meta |. => A by wpisać kombinację klawiszy M-c bez korzystania z klawisza [Alt], powinieneś nacisnąć i zw olnić klaw isz [Esc], a następnie nacisnąć i zw olnić klaw isz [c].

2 Jeżeli Twoja klawiatura dysponuje klawiszem [Sj, to właśnie on (a nie klawisz 1Alt|) może być skonfiguro­ wany jako klawisz |Metaj. Aby przekonać się, jakie kombinacje klawiszy będą działały na Twoim kom­ puterze, powinieneś po prostu poświęcić nieco czasu na eksperymentowanie.

34

Część I ♦ Praca z systemem Linux K om binacje w ykorzystujące klawisze [ctiT] i | Alt) nie rozróżniają dużych i m ałych liter. O znacza to, że naciśnięcie w ostatnim przykładzie dużej litery C daje dokładnie taki sam efekt, ja k naciśnięcie małej litery c (aczkolwiek łatwiej je st nacisnąć m ałą literę c, zwłasz­ cza w sytuacji, kiedy klawisz Caps Lock je st wyłączony). W notacji GNU prefiksy C- czy też M- są zaw sze zapisyw ane w postaci dużych liter, podczas gdy następująca po nich nazw a drugiego klawisza kombinacji występuje zawsze w postaci małej litery. W przy­ padku notacji z daszkiem znak sterujący je st zapisyw any zaw sze w postaci dużej litery. W arto rów nież w spom nieć, że niektóre program y w y k o rzy stu ją polecenia będące po­ łączeniem zarów no pojedynczych klaw iszy, ja k i ich kom binacji, stąd w zapisie m ogą się pojaw iać zarów no znak plus, ja k i spacje. Przykładow o, jeżeli dany program w y­ m aga od u żytkow nika naciśn ięcia i p rzytrzym an ia k law isza | Ctrl |, potem n aciśn ięcia klawisza [x], następnie zwolnienia obydwóch klawiszy i wpisania małej litery q, w książce taka sekw encja zostanie zapisana w następujący sposób: fćtril + 0

q

Od czasu do czasu, w celu lepszego zilustrow ania przebiegu sesji użytkow nika z kon­ so lą system u, będziem y zam ieszczali tekstow e „zrzuty” w yglądu ekranu konsoli, tak ja k zostało to zaprezentow ane na rysunku 1.1. $ Tekst wpisywany bezpośrednio w wierszu poleceń konsoli systemowej je st oznaczany czcionką pochyloną o s ta łe j szerokości, taką jak ta użyta do napisania tego przykładu. Jeżeli wpisywany tekst je st poleceniem, które powinno być następnie wykonane przez powłoką systemu, to na jego początku powinien znajdować s ię znak $. reprezentujący znak zachęty danej powłoki . Tekst reprezentujący odpowiedzi systemu bądź wyniki działania polecenia jest oznaczany czcionką prostą o sta łe j szerokości. W ostatnim wierszu "zrzutu", po wynikach działania polecenia pojawia s ię znak zachęty ($) oznaczający zakończenie d ziała n ia polecenia i przekazanie sterowania do powłoki systemowej. $

Rysunek 1 . 1 . Przykład zapisu interaktywnej sesji użytkownika z powłoką systemu We w szystkich przykładach, w których w ystępuje znak zachęty konsoli system u, po­ m inęliśm y w yśw ietlanie nazw y dom yślnego, bieżącego katalogu roboczego — dzięki temu w idoczny je st tylko znak $. Po zakończeniu działania danego polecenia sterow anie je st przekazyw ane do konsoli, stąd w ostatnim w ierszu każdego przykładu ponow nie pojaw ia się znak $. N ie przejm uj się, jeżeli na razie w ydaje Ci się to nieco dziw ne bądź skom plikow ane. W iele spraw zw iązanych z funkcjonow aniem pow łoki system o­ wej zostanie w yjaśnionych w rozdziale 3. „Pow łoka system u L inux” .

1.3. Dla kogo przeznaczona jest niniejsza książka Podczas pisania niniejszej książki poczyniliśmy kilka założeń dotyczących Ciebie, czyli jej potencjalnego czytelnika, ja k również systemu Linux pracującego na Twoim komputerze.

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie

35

P rzede w szystkim założyliśm y, że m asz co najm niej p o d staw o w ą w iedzę n a tem at sposobu funkcjonow ania kom putera — w iesz, że sprzęt (ang. hardw are) to w szystkie podzespoły elektroniczne komputera, a oprogram owanie (ang. softw are) to odpowiednie zestaw y instrukcji i poleceń, które kom puter w ykonuje. N ie m usisz w cale w iedzieć, w ja k i sposób m ożna rozłożyć kom puter na czynniki pierw sze, ale za to bezw zględnie pow inieneś w iedzieć, co to je st m ysz i ja k się n ią posługiw ać, gdzie zn a jd u ją się wy­ łączniki zasilania kom putera i monitora, w ja k i sposób załadow ać n o w ą porcję papieru do drukarki itd. Jeżeli któraś z w ym ienionych operacji ciągle spraw ia Ci problem y, to pow inieneś zw rócić się z p ro śb ą o pom oc do specjalistów z firm y, w której nabyłeś kom puter, bądź po prostu pogadać z bardziej dośw iadczonym kolegą. Z akładam y rów nież, że m asz ju ż zainstalow any i popraw nie skonfigurow any system Linux, ja k rów nież że m asz w nim w łasne konto użytkow nika (tw orzenie kont użyt­ kow ników zostało opisane w przepisie A .6.1 „T w orzenie konta użytkow nika” ; jeżeli po trzeb u jesz pom ocy przy instalacji i konfiguracji system u, pow inieneś zajrzeć do przepisu 1.6 „Jeżeli potrzebujesz dodatkow ych inform acji”). N ie zakładaliśm y stoso­ w ania żadnej konkretnej dystrybucji systemu Linux. Jeżeli gdzieś odw oływ aliśm y się do specyficznej cechy określonej dystrybucji systemu Linux, zaw sze staraliśmy się wyraźnie to zaznaczyć. T a książka m oże i z założenia pow inna być używ ana przez całkow icie początkujących użytkowników system u Linux, choć autor bardzo chciałby m ieć nadzieję, iż udało mu się um ieścić w niej na tyle szeroki zakres om aw ianych zagadnień, że posiadanie egzem ­ plarza tej książki na półce nie będzie pow odem do w stydu naw et dla bardzo zaaw an­ sow anych użytkow ników tego system u. Jeżeli ju ż w spom nieliśm y o zaaw ansow anych użytkow nikach system u Linux, to w arto pow iedzieć o jeszcze jednym założeniu, które w głównej m ierze będzie dotyczyło w ła­ śnie tych Linux-guru. O tóż pow łoka bash (jak zapew ne szanow ni guru doskonale się orientujecie) m oże być uw ażana za swego rodzaju „dom yślną” powłokę systemu Linux, w ięc w ystępuje ona ja k o pow łoka dom yślna w e w szystkich przykładach. Z atem jeżeli preferujesz pracę z innymi pow łokam i systemu Linux, to pam iętaj, że pew ne przykłady zam ieszczone w tej książce m o g ą nie działać popraw nie d la Tw ojej ulubionej pow łoki (np. polecenie locate * tx t dla powłoki csh m oże nie działać tak, ja k się tego spodzie­ waliśmy).

1.4. Czego nie znajdziesz w książce Podstawowym założeniem było zaprezentowanie czytelnikowi, w jak i sposób m oże wy­ korzystywać system Linux do w ykonyw ania norm alnych, codziennych zadań. N a n ie­ szczęście je s t to bardzo, b ardzo szerokie zag ad n ien ie, które w ym agałoby n ap isan ia znacznie w iększej partii m ateriału, niż to je s t m ożliw e. Z tego pow odu pew ne tem aty w ogóle nie zostały poruszone, dlatego warto by je przynajmniej w tym m iejscu w ym ie­ nić i zam ieścić kilka słów w yjaśnienia. W książce niestety nie znajdziesz odpow iedzi żadne z poniższych pytań:

36

Część I ♦ Praca z systemem Linux 1. Jak zainstalow ać system Linux? N apisanie książki, która szczegółow o om a­ w ia takie zagadnienie i je d n o cześn ie długo po zo staje aktualna, je st n iestety z oczyw istych przyczyn niew ykonalne. Jeżeli ktoś tw ierdzi, że je s t inaczej, to najw yraźniej całkow icie św iadom ie m ija się z praw dą. Istnieje bardzo dużo różnych dystrybucji system u Linux, z których niem al każda m a sw ój odrębny sposób instalacji (więcej inform acji na ten tem at znajdziesz w dalszej części tego rozdziału). Co więcej, nietrudno się dom yślić, że poszczególne dystrybucje system u Linux rów nież m a ją w iele różnych w ersji, a przez cały czas p o w stają kolejne. N ie m ożem y również zapominać, że w tym równaniu m usim y uw zględ­ nić całą gamę najróżnorodniejszego sprzętu komputerowego i urządzeń peryfe­ ryjnych: Darek, który dysponuje komputerem marki D ELL z fabrycznie zainsta­ lowanym systemem W indows 2000, instalując na nim system Linux, z pew nością będzie m usiał postępow ać zupełnie inaczej niż Joanna, która chce zm usić ten sam system Linux, aby obsługiw ał jej najnow szego iP O D -a firm y Apple. Jeżeli je ste ś początkującym użytkow nikiem kom putera i nie m asz zbyt dużego dośw iadczenia w instalow aniu i konfiguracji system ów operacyjnych i samego kom putera, pow inieneś skorzystać z jedn ej z następujących m ożliw ości: a) Zakupić kom puter z gotowym, fabrycznie zainstalowanym system em LinuxJ. b) P oprosić o pom oc bardziej dośw iadczonego kolegę. c) Zabierz swój kom puter na spotkanie lokalnej Grupy U żytkow ników Linuksa4 (ang. L U G — L in ia User Group) i poproś jej członków o zainstalowanie tego systemu. Grupy takie bardzo często organizują specjalne spotkania nazyw ane InstallF ests, których celem je st m.in. niesienie pom ocy mniej dośw iadczo­ nym użytkow nikom system u Linux5 (pełną listę grup użytkow ników system u Linux znajdziesz w punkcie 4., przepis 1.6 „Jeżeli potrzebujesz dodatkowych inform acji”). 2. Jak korzystać z oprogram ow ania kom ercyjnego? Jednym z głów nych po­ wodów, dla których autor tej książki sam korzysta z systemu Linux i zdecydowanie poleca go innym, je st fakt, że nie je st to oferowany odpłatnie, obw arow any pra­ wami autorskimi i patentowymi system komercyjny. Zam iast tego jego kod źró­ dłowy je st otwarty dla wszystkich tak, że każdy m oże dokonywać jeg o modyfika­ cji i ulepszeń, adaptować do swoich potrzeb i dzielić się osiągnięciami z innymi użytkownikami. Autor książki nie korzysta z żadnego oprogram owania kom er­ cyjnego i nie m a w pracy z nim żadnych doświadczeń, co po części je st pow o­ dem, dla którego tem at takiego oprogram ow ania nie pojaw i się w tej książce.

J Pełną listę dostawców takich rozwiązań znajdziesz na stronie http://www.linux.org/hardware/. 4 Więcej informacji o polskich LUG-ach, czyli grupach użytkowników systemu Linux znajdziesz na stro­ nach http://www.linuxindex.pl/LUG-i/ lub http://www.linux.org/groups/poland.html — przyp. tłum. 5 Installfest to słowo, które powstało jako skrócona wersja angielskiego zwrotu installation festival ozna­ czającego popularne w środowiskach użytkowników systemu Linux zjazdy i spotkania. W ich czasie uczestnicy wymieniają się doświadczeniami na temat procesu instalacji systemu Linux (i nie tylko). Każdy użytkownik może na takie spotkanie przynieść własny komputer a inni, bardziej doświadczeni użytkownicy pomogą mu zainstalować system Linux. Określenie installfest zaczęło się pojawiać w śro­ dowiskach linuksowych mniej więcej w roku 1998 — przyp. tłum.

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie 3. Jak korzystać z oprogram ow ania eksperym entalnego? D la system u Linux zostało ju ż napisanych tysiące różnorodnych program ów . S pora część najbar­ dziej popularnych i najważniejszych z nich zostanie omówionych bądź przynajm­ niej w ym ienionych z nazw y. A utor celow o pom inął oprogram ow anie, które ciągle znajduje się na etapie kodu „beta” oraz takie p akiety oprogram ow ania, które nadal nie są w ystarczająco stabilne i tym sam ym nie zostały przeznaczone do powszechnego użytku — inaczej mówiąc, pom inięte zostało oprogramowanie, które w ciąż pozostaje w fazie projektow ania i (lub) testow ania i m odyfikacji. 4. Jak zabezpieczyć system ? Zagadnienia zw iązane z bezpieczeństw em system ów kom puterow ych są na tyle szerokie, że całkow icie w y starczają (i zasługują) na um ieszczenie ich w zupełnie osobnej książce. 5. Jak zostać ad m in istratorem system u ? P o dstaw ow e zag ad n ien ia zw iązane z adm inistrowaniem systemem Linux dla użytkownika dom ow ego zostały przed­ stawione w dodatku A „Zadania adm inistracyjne” . Zakres przestaw ionego tam m ateriału pow inien być całkow icie w ystarczający (przynajm niej na początek). Jeżeli jednak będziesz chciał lepiej zgłębić tajniki pracy adm inistratora system u Linux, będziesz m usiał sięgnąć po inną książkę. B ardzo polecam y zapoznanie się z podręcznikiem adm inistratora system u (ang. L inux System A d m in istra ­ t o r ’s G uide), który pow inien być dom yślnie dostępny na T w oim kom puterze (aby dow iedzieć się, ja k się do niego dostać, zajrzyj do przepisu 2.8.6 „Przeglą­ danie dokum entacji system u i plików pom ocy”). 6. Jak zarządzać połączeniami sieciowymi? Istnieje bardzo wiele różnych rodza­ jów sieci i zazw yczaj aplikacje służące do zarządzania nim i w y m ag ają dużego zasobu w iedzy technicznej i nie są przeznaczone dla „szeregow ego” użytkow ­ nika. W ięcej inform acji na ten tem at znajdziesz w podręczniku adm inistratora sieci system u L inux (ang. Linux N etw ork A d m in istra to rs’ G uide) ■ — zobacz dodatek D „Ź ródła inform acji dodatkow ych” . 7. Jak używ ać system u Linux do tw orzenia i testow ania oprogram ow ania? Tworzenie i testowanie oprogramowania, kompilacja kodów źródłowych i zarzą­ dzanie projektam i program istycznym i zn ajd u ją się niestety daleko p o za zakre­ sem materiału, jaki obejmuje niniejsza książka — nie zm ienia to jednak w niczym faktu, że naw et dośw iadczeni program iści m o g ą w niej znaleźć w iele intere­ sujących i przydatnych w ich pracy inform acji. 8. Jak w ykorzystyw ać system Linux do innych, nietypow ych zadań? N ieza­ leżnie od tego, czy jesteś kom pozytorem , biochem ikiem , nauczycielem , sekre­ tarką czy też pracujesz w jakim ś zupełnie nietypowym zawodzie, praktycznie cały m ateriał zam ieszczony w tej książce pow inien być dla Ciebie bardzo użyteczny. Pam iętaj je d n ak o tym , że nie znajdziesz tutaj żadnych rozdziałów typu „Za­ stosowanie systemu Linux do komponow ania utworów muzycznych” , „Zastoso­ wanie systemu Linux w badaniach naukow ych”, „System Linux dla nauczycieli” czy też „Linux w sekretariacie”, choć nie da się zaprzeczyć, że i w tych dzie­ dzinach Linux odnosi zaw rotne sukcesy. N a tem at takich zastosow ań system u Linux przelano ju ż m orze atram entu (czy raczej setki kilogram ów tonera) — nietrudno znaleźć dokum enty, strony W W W , raporty czy w reszcie całe sterty książek opisujących nietypow e i specyficzne dziedziny, w jakich system Linux

37

38

Część I ♦ Praca z systemem Linux w ykazał sw o ją przydatność. S taraliśm y się um ieścić zag ad n ien ia dotyczące zastosow ania system u L inux ja k o „narzędzia ogólnego przeznaczenia” , z któ­ rego m ożesz korzystać niezależnie od tego, w jak iej branży pracujesz. 9. Jak korzystać z innych system ów operacyjnych? Ogrom na część oprogram o­ w ania opisyw anego w niniejszej książce została przeniesiona rów nież na inne systemy operacyjne, a zw łaszcza na systemy w yw odzące się z Uniksa. Prezen­ tow ane przepisy pow inny w m niejszym bądź w iększym stopniu działać rów nież w takich systemach. Pamiętaj jednak, że to nie je st książka o systemie Unix, nie znajdziesz w ięc w niej żadnych inform acji specyficznych dla tego system u — naszym celem było stw orzenie książki o system ie Linux i dlatego, naw et jeżeli to nie zostało pow iedziane w prost, zaw sze do m y śln ą p latfo rm ą dla w szystkich przepisów je st i będzie system Linux.

1.5. Od czego zacząć Pierw sze cztery rozdziały tej książki są opisem podstaw ow ych zagadnień, które b ęd ą Ci niezbędne do rozpoczęcia pracy z system em L inux — stan o w ią one sw ego rodzaju abecadło każdego początkującego użytkow nika tego systemu. K iedy takie operacje ja k w łączanie kom putera i logow anie się do system u nie b ę d ą spraw iały Ci najm niejszego problem u, pow inieneś zapoznać się z rozdziałem traktującym o pracy z p o w ło k ą sys­ te m o w ą gdzie polecenia dla system u w ydaje się, po prostu w pisując je bezpośrednio z klawiatury w w ierszu poleceń, i wreszcie pow inieneś zajrzeć do rozdziału opisującego graficzny interfejs użytkow nika, nazyw any X W indow System , który pozw ala na uru­ chom ienie sesji środow iska graficznego i używ anie w nim różnych program ów (zd e­ cydow ana w iększość now ych dystrybucji system u Linux je s t skonfigurow ana tak, że system autom atycznie urucham ia się w trybie graficznym ). Po zapoznaniu się z p ra c ą w środow isku graficznym jak o następny pow inieneś p rze­ czytać rozdział traktujący o linuksow ym system ie plików i w szystkich tajnikach, jak ie kryją w sobie operacje na plikach i katalogach tego systemu. N astępnie przejdź do roz­ działów opisujących p racę z plikam i tekstow ym i, ich p rzeg ląd an ie o raz edycję przy użyciu przeznaczonych do tego celu programów. Kolejność pracy z pozostałymi rozdzia­ łami je st ju ż dowolna; po prostu zapoznaj się z nimi w takiej kolejności, w jakiej chcesz. Poniżej zam ieściliśm y podsum ow anie rozdziałów, których zaw artość stanowi m inim um w iedzy niezbędnej, aby posiąść podstaw ow e um iejętności posługiw ania się system em Linux: 1. R ozdział 1. „W prow adzenie” . 2 . R ozdział 2. „Co każdy użytkow nik system u L inux w iedzieć pow inien” . 3. R ozdział 3. „Pow łoka system u Linux” (a przynajm niej zaw artość trzech pierw ­ szych części tego rozdziału, resztę m ożna przynajm niej na razie pom inąć). 4. Rozdział 4. „Środowisko graficzne X W indow System” (pom ijając póki co część dotyczącą konfiguracji tego środow iska).

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie

39

5. Rozdział 5. „Pliki i katalogi” . 6. Rozdział 9. „Przeglądanie plików tekstow ych” (a zw łaszcza zawartość pierwszej części tego rozdziału). 7. Rozdział 10. „Edycja plików tekstow ych” (przynajmniej do takiego etapu, kiedy będziesz w stanie bez żadnych kłopotów uruchom ić w ybrany edytor i przy­ stąpić do tw orzenia lub m odyfikacji plików tekstow ych). Jeżeli będziesz m iał jakieś w ątpliw ości bądź pytania dotyczące konkretnego programu, polecenia, nazw y funkcji czy też trybu działania (np. aplikacji), to pow inieneś zajrzeć do indeksu program ów zam ieszczonego na końcu niniejszej książki. K ilka stron dalej znajdziesz kolejny, tym razem ju ż bardziej ogólny, indeks haseł, w którym zam ieści­ liśmy odw ołania do tytułów przepisów , nazw w ykonyw anych operacji, użytych nazw w łasnych itp.

1.6. Jeżeli potrzebujesz dodatkowych informacji Jeżeli pom im o usilnych starań nie znajdziesz odpow iedzi na trapiące Cię pytania, pa­ miętaj, że m asz rów nież do dyspozycji w iele innych źródeł inform acji, z których m o­ żesz skorzystać w razie potrzeby: 1. W brew pozorom szansa, że dany problem dotyczy nie tylko Ciebie i ktoś inny ju ż kiedyś w cześniej zadaw ał to sam o pytanie, je st napraw dę bardzo duża. Z tego pow odu zestaw ienia i dokum enty opisujące najczęściej zadaw ane przez użyt­ kow ników pytania (ang. FA O — F requently A ske d Q uestions) m o g ą być nie­ ocenionym źródłem w iedzy. Poniżej zam ieściliśm y adresy popularnych stron W W W , na których znajdziesz dokum enty FAQ: http://faqs.Org/faqs/l i nux/faq/

Sekcja Linux FAQ witryny faqs.org

http://tinyurl,com/fqe8

Sekcja Linux FAQ dla użytkowników systemu Windows

h ttp ://debi an.org/doc/FAQ/

FAQ dla systemu Debían Linux

http://faqs.org/

Witryna Internet FAQ Archives — archiwum dokumentów FAQ (i nie tylko) dotyczących wszelkich zagadnień związanych z Internetem; znajdziesz tam setki przydatnych dokumentów

2. W itryna The L inux D ocum entation P roject, h ttp :/ / w w w .tld p .o rg to m iejsce

w sieci W W W , gdzie zawsze znajdziesz najbardziej aktualną i kom pletną doku­ m entację szeroko pojętego system u Linux. Jeżeli szukasz pom ocy bądź dodat­ kow ych inform acji, to odw iedzenie tej w itryny je s t pom ysłem ze w szech m iar polecanym .

40

Część I ♦ Praca z systemem Linux 3. Znakom itym źródłem inform acji są internetow e grupy dyskusyjne Usenet, gdzie możesz skorzystać z pomocy innych, bardziej doświadczonych użytkowników sys­ temu Linux, podzielić się własnymi doświadczeniami i uzyskać opinie ekspertów (więcej szczegółow ych inform acji na tem at grup dyskusyjnych U senet — patrz przepis 34.4 „Grupy dyskusyjne”). Poniżej zamieściliśmy listę kilku w ybra­ nych, najbardziej popularnych grup: news:Com.os. 1inux. hardware

Problemy ze sprzętem i sposoby radzenia sobie z nimi

news :comp.o s .1 i nux.hel p

Ogólne problemy z systemem Linux i sposoby radzenia sobie z nimi

news :comp.o s .1 i nux.setup

Masz problemy z instalacją systemu Linux? Zajrzyj tutaj!

n ew s:alt.os.U nux

Główna grupa a lt zajmująca się ogólnymi problemami z systemem Linux. Poszczególne dystrybucje mają swoje osobne grupy dyskusyjne, n p . a lt.os.lin u x.re d hat, a lt.o s.lin u x.d e b ia n itp.

news : 1i nux.debi an.user

Pomoc dla użytkowników systemu Debian Linux

4. Odszukaj lokalną grupę użytkowników systemu Linux (ang. LLJG — L im a User Group). Ludzie, którzy z niej korzystają, m ogą być znakomitym i szybkim źró­ dłem inform acji, a co więcej partycypow anie w takiej grupie m oże dać Ci wiele umiejętności praktycznych i satysfakcji z obcow ania z innymi miłośnikam i sys­ tem u L inux oraz darm ow ego oprogram ow ania. http : //g l ue. 1i nuxgazette. com/

G L U E , czyli Groups o f Linux Users Everywhere

http://lugw w .counter.li .org/

Witryna projektu L U G W W , czyli Linux Users Groups Worldwide

h ttp : //www. 1i nux . org/groups/ http : //www.1i nux.org/groups/poland.html

Witryna Linux User Groups

5. Pomyśl o wynajęciu fachowego doradcy. Jeżeli pilnie potrzebujesz pomocy i nie m asz nic przeciw ko tem u, aby zapłacić za je g o usługi, to m oże się okazać, że takie rozw iązanie je s t dobre. W dokum encie The L inux C onsultants H O W T O 6 znajdziesz na bieżąco aktualizow aną listę konsultantów z całego świata, którzy zapew niają różnego rodzaju usługi zarów no w zakresie zagadnień zw iązanych z systemem Linux, ja k i różnorodnego oprogram ow ania typu open-source (patrz przepis 2.8.6 „Przeglądanie dokumentacji systemu i plików pomocy”). W doku­ mencie znajdziesz opis zakresu zagadnień, jakim i zajm u ją się poszczególni konsultanci, oraz inform acje, w ja k i sposób m ożna się z nimi skontaktow ać. 6 . W reszcie m ożesz zajrzeć do dodatku D „Źródła informacji dodatkowych” , gdzie

znajd ziesz obszerne zestaw ienie różnego rod zaju źró d eł (książek, publikacji i adresów stron W W W ), które m o g ą być Ci pom ocne w rozw iązyw aniu p ro ­ blem ów , ja k i zdobyw aniu now ych dośw iadczeń. 6 Wzmiankowany dokument można znaleźć np. pod adresem http://www.faqs.org/docs/consult/ — przyp. tłum.

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie

41

1.7. Początki i historia systemu Linux Aby dobrze zrozumieć, czym tak naprawdę jest system Linux, warto wiedzieć, jak to się wszystko zaczęło — historia powstania systemu Linux rozpoczyna się bowiem na wiele lat przed rokiem 1991, kiedy to Linus Torvalds rozpoczął prace nad pierw szą wersją darmowego systemu operacyjnego. Poniżej zamieściliśmy krótkie podsumowanie przybliżające nieco meandry historii, których niespodziewane sploty przyczyniły się do powstania oprogramowania będącego przedmiotem tej książki. Więcej szczegółowych informacji na temat historii systemu Linux znajdziesz w dodatku D „Źródła informacji dodatkowych”. Mamy nadzieję, że poniższa dygresja historyczna wyjaśni nieco fenomen długowieczno­ ści systemu Unix oraz przyczyni się do zrozumienia, dlaczego system ten jeszcze długo będzie nam towarzyszył w takiej czy innej formie — dziś jako Linux, a jutro być może jako jeszcze coś innego.

1.7.1. W czesne dni systemu Unix Unix, z którego w prostej linii wywodzi się Linux, jest systemem operacyjnym1. A przy­ najmniej był systemem operacyjnym, ponieważ oryginalny system kryjący się kiedyś pod nazw ą Unix to ju ż zupełnie nie ten sam „Unix”, którego znamy i z którego korzy­ stamy dzisiaj. Obecnie system Unix ma wiele odmian i wersji, co po części znacząco przyczyniło się do gwałtownego wzrostu popularności systemu Linux. Produkt lat 60. ubiegłego stulecia, system Unix oraz powiązane z nim pakiety oprogra­ mowania, został opracowany przez Dennisa Ritchie, Kena Thompsona, Briana W. Kernighana i innych hakerów? w laboratoriach Bell Labs w roku 1969. Jego nazwa i duża część kodu bazowała na innym systemie z tego okresu, nazywanym M ULTICS9. W początkowym stadium istnienia systemu Unix dowolna firma bądź nawet osoba pry­ watna dysponująca odpowiednim komputerem mogła otrzymać od Bell Labs za nie­ mal symboliczną kwotę odpowiednie taśmy z oprogramowaniem wraz z kompletem drukowanych podręczników (były to jeszcze czasy na dużo przed pojawieniem się na 7 System operacyjny to zestaw podstawowych narzędzi programowych i poleceń, które są niezbędne do pracy komputera tak, aby użytkownik mógł z niego korzystać w normalny sposób, np. uruchamiając inne programy. 8 Obecnie termin „haker” (ang. hacker) jest używany jako pejoratywne określenie komputerowego wan­ dala czy nawet włamywacza, jednak początkowo mial zupełnie inne znaczenie i dotyczył bardzo zręcznego i odkrywczego programisty, któremu tworzenie wciąż nowych programów sprawia niemal obsesyjną radość. 9 Jeden z przyjaciół Kena Thompsona żartobliwie nazwał ten nowy system Unics (ang. Uniplexed Infor­ mation and Computing Service), co miało być swego rodzaju humorystycznym nawiązaniem do zakoń­ czonego fiaskiem projektu Multics (ang. Multiplexed Information and Computing Service). Pomimo że w niektórych, bardziej złośliwych kręgach, nowy system określano mianem Eunuchs (czyli hrnmrn, nie­ pełnosprawny Multics...©), to jednak nazwa Unics przyjęła się na dobre i z czasem osiągnęła swą znaną do dziś formę Unix — przyp. tłum.

42

Część I ♦ Praca z systemem Linux rynku kom puterów osobistych, stąd w zdecydow anej w iększości przypadków dotyczyło to uniw ersytetów i różnego rodzaju laboratoriów badaw czych). Poszczególne ośrodki dokonywały wielu zmian w kodach źródłow ych'0 tego oprogramowania, rozszerzając jego zasób funkcji, modyfikując i dopasowując je do własnych, często specyficznych potrzeb. M niej w ięcej w latach 70. ubiegłego stulecia naukow cy i program iści z U niversity o f California w Berkeley, będąc szczęśliwymi posiadaczam i licencji na kod źródłowy sys­ temu Unix, rozpoczęli proces modyfikacji i dopasowyw ania tego oprogramowania, czego efektem było opracow anie protokołu TC P/IP przeznaczonego do kom unikacji m iędzy komputerami w sieci Internet. Ich w ersja systemu stała się znana pod nazw ą BSD UNIX (ang. B erkeley System s D istribution UNIX). K od źródłow y ich system u został udostępniony publicznie i objęty licencją, która p o ­ zw alała stronom trzecim na redystrybucję tego oprogram ow ania z kodem źródłow ym lub bez niego tak długo, ja k długo Berkeley było uw idocznione jak o autor oprogram o­ wania. Do dnia dzisiejszego pow stało (i nadal pow staje) bardzo w iele w ariantów orygi­ nalnego system u BSD , a niektóre z nich, takie ja k np.: N etB SD , O penB SD , FreeBSD czy A pple M acO S X, m ogą działać na kom puterach osobistych.

1.7.2. Geneza powstania ruchu Free Software Movement W m iarę upływ u lat popularność system u U nix gw ałtow nie w zrastała. K iedy w roku 1984 doszło do podziału finny A T& T, kod źródłow y systemu Unix, dostarczony w cze­ śniej przez Bell Labs, stał się bazą do opracowania chronionego prawami autorskimi, cał­ kowicie kom ercyjnego produktu znanego pod n azw ą A T & T U N IX . Słow o „U N IX ” pisane dużym i literami zostało zastrzeżone jako znak handlow y firm y A T& T identyfi­ kujący ich now y system operacyjny". N ow y produkt był koszm arnie drogi, a co gorsza firm a A T& T nie udostępniała użytkow nikom jeg o kodu źródłow ego, co pozbaw iało ich m ożliw ości analizy kodu oraz w prow adzan ia popraw ek, m o dyfikacji i ulepszeń. Co prawda kod źródłowy m ożna było otrzymać po uiszczeniu pewnej dodatkowej opłaty, ale niestety naw et to nie dawało praw a do jego modyfikacji, ulepszania i redystrybucji. Począw szy od w czesnych lat 80. ubiegłego stulecia proces tw orzenia i rozpow szech­ niania oprogram ow ania przeszedł p ew ną m etam orfozę i stał się d o m en ą firm i korpo­ racji nastaw ionych w yłącznie na sprzedaż produktów kom ercyjnych — nie om inęło to naw et ośrodków uniwersyteckich. Kod źródłowy oprogram ow ania na zaw sze przestał być czym ś w rodzaju popularnonaukow ej literatury technicznej, która je st u dostęp­ niana pro p u b lico bono szerokiem u kręgow i odbiorców — zam iast tego stał się ściśle

10Aby komputer mógł skorzystać z takiego kodu, musi on najpierw zostać przepuszczony przez kompilator, którego zadaniem jest zamiana kodu źródłowego zrozumiałego dla człowieka na kod maszynowy, zrozumiały dla komputera. Program zapisany w postaci skompilowanej jest nazywany plikiem wykonywalnym (czasami plik taki określa się również mianem binaria). Inaczej mówiąc, binaria są to pliki, z których korzystasz, uruchamiając dany program. "obecnie, kiedy mówimy „UNIX”, zazwyczaj mamy na myśli „system uniksopodobny”. Określenie to obejmuje całą rodzinę systemów operacyjnych, do których zalicza się m.in. system Linux .

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie

43

strzeżoną tajem nicą firm y produkującej oprogram ow anie, a je g o skom pilow ane w er­ sje zaczęły być sprzedaw ane na rynku ja k o w pełni chronione praw em autorskim pro­ dukty kom ercyjne, z których użytkow nik m oże korzystać, ale nie m oże ich zm ieniać, m odyfikow ać ani analizow ać. W roku 1984 ów czesny pracow nik naukow y M assach u setts Institute o f T echnology w Cam bridge w stanie M assachusets, Richard Stallm an często b ył św iadkiem tego, ja k jeg o koledzy m ig ru ją w stronę tego now ego, kom ercyjnego m odelu tw orzenia opro­ gram ow ania. Sam je d n ak nie b y ł w stanie znieść ograniczenia w olności, jak ie niosła ze sobą now a tendencja rynku: nie m ożna dzielić się swoimi osiągnięciam i z innymi, nie m ożna zaglądać „pod m askę” aplikacji, aby zrozum ieć w ew nętrzne zasady jej funkcjo­ nowania, nie m ożna tw orzyć tak, aby inni m ogli sw obodnie z tego korzystać. Co gor­ sza, now e reguły gry nie pozw alały naw et na m odyfikację czy też ulepszanie w łasnej, zakupionej wersji danego programu, nie m ówiąc ju ż o w ykorzystyw aniu dorobku innych program istów we w łasnych pracach. T aki kom ercyjny, zam knięty m odel oprogram o­ w ania m ógł oznaczać koniec tej wspaniałej epoki, kiedy oprogram ow anie było trakto­ w ane ja k literatura pow szechna, dostępna dla w szystkich. Zam iast ślepo podążać za innymi w narzuconym przez w ym ogi rynku kierunku, Stall­ m an rozpoczął intensyw ne prace nad now ym projektem m ającym n a celu utw orzenie od podstaw now ego system u operacyjnego, w zorow anego na system ie Unix, a następ­ nie publiczne udostępnienie jeg o kodu źródłow ego. Sw oje zam iary ogłosił publicznie 27 w rześnia 1983 ro k u 12. Projekt otrzym ał nazw ę G N U , od sfonnułow ania G N U ’s N ot Unix (G N U to N ie U nix)u . Stallman m usiał opracować sposób na opublikow anie kodu źródłow ego sw ojego opro­ gram ow ania tak, aby inni programiści mogli z niego korzystać bez ograniczeń, ale je d n o ­ cześnie aby nikt nie m ógł użyć tego kodu ja k o gotow ego w zorca do utw orzenia i w y­ puszczenia na rynek oprogram ow ania kolejnego „produktu” kom ercyjnego. N ie m ógł udostępnić kodów źródłow ych jako oprogram ow ania public dom ain , poniew aż w ten sposób utraciłby do niego w szelkie praw a w ynikające z praw autorskich, a co gorsza, nie m ógłby zapobiec w ykorzystyw aniu takiego kodu do tw orzenia zam kniętych p ro ­ duktów kom ercyjnych (których kod źródłow y nie je s t publicznie dostępny).

I2Z pełną treścią tego komunikatu można zapoznać się na stronie http://vMW.gnu.org/gnu/initial-announcement.html. 1j C o prawda do tej pory nie powstał jeszcze żaden oficjalnie usankcjonowany „system GNU”, ale powszechnie

przyjmuje się, że systemy operacyjne Linux są właśnie spadkobiercami i kontynuatorami oryginalnej idei Stallmana — stąd jego słynny apel do użytkowników takich systemów o nazywanie ich „GNU/Linux”. 14Public domain (ang. własność ogółu) — w ten sposób określane są wszelkiego rodzaju dobra publiczne (np. teksty, zdjęcia, muzyka, dzieła sztuki, oprogramowanie itp.), które na skutek decyzji twórcy, braku spadkobierców lub upływu odpowiedniego czasu stały się dostępne do dowolnych zastosowań bez ko­ nieczności uwzględniania praw autorskich. Wszelkie dobra udostępniane na warunkach public domain mogą być wykorzystywane w dowolny sposób i w dowolnym celu; w szczególności oprogramowanie objęte licencją/7i/W/c domain nie jest w żaden sposób chronione jakimikolwiek prawami (autorskimi, prawami do używania, kopiowania, modyfikacji, rozpowszechniania itp.). Oprogramowanie dostępne na zasadach public domain jest często błędnie utożsamiane z oprogramowaniem typu freeware, gdzie dany produkt jest co prawda dostępny bezpłatnie, bez żadnych dodatkowych opłat, ale prawa autorskie jego twórcy pozostają zachowane — pi'zyp. tłum.

44

Część I ♦ Praca z systemem Linux R ozw iązaniem okazało się zastosow anie takieg o m od elu licen cjo n o w an ia o p ro g ra­ m ow ania, który nadaw ał każdem u w prost pełne p raw a do kopiow ania, redystrybucji i m odyfikacji sw ojej kopii kodów źródłow ych, choć p o d pew nym i, ściśle i p recyzyj­ nie określonym i w arunkam i. N a potrzeby projektu G NU Stallm an opracow ał zasady licencji znanej jako GNU GPL lub inaczej GNU General Public tícense (Licencja Pu­ bliczna G NU)15, która w legalny sposób form alizow ała i upraw om ocniała to, co w sta­ rych, dobrych czasach początków systemu Unix było powszechną, choć niepisaną praktyką. N ow a licencja, często określana m ianem copyleft16, zezw alała każdem u użytkownikowi n a kopiow anie, redystrybucję i m odyfikację oprogram ow ania objętego ta k ą licencją, p od w arunkiem jednak, że w szystkie kolejne publikow ane kopie i w ersje tego opro­ gram ow ania b ę d ą objęte ta k ą sam ą licencją, a w szystkie zm iany i m odyfikacje b ęd ą odpow iednio udokum entow ane. L icencja copyleft p rzetrw ała w niem al niezm ienionej formie i po dziś dzień je st je d n ą z najpopularniejszych i najczęściej używ anych licencji tego typu. O program ow anie objęte licencją copyleft je st określane m ianem wolnego oprogramo­ wania 17 (ang .free software). N ieco później Stallman pow ołał do życia Fundację W olnego O program owania (ang. FSF — Free Software Foundation), organizację typu non-profit m ającą na celu szerzenie idei G NU. Free Software Foundation prow adzi co praw da sprzedaż kopii oprogram ow ania GNU, ale cena obejmuje jedynie koszty nośnika i prze­ syłki. K ażdy inny użytkow nik zarów no pryw atny, ja k i instytucjonalny m a praw o p o ­ bierać takie opłaty, ale nadał takie oprogram ow anie je s t całkow icie otw arte — każdy m a zagw arantow any pełny dostęp do kodu źródłow ego aplikacji objętej tą licencją.

l5Pierwotnie została opublikowana w roku 1985 jako Emacs Public License: aktualną wersję tej licencji można znaleźć na stronie h ttp : / /www. gnu. org/copyl e ft/g p l. html — przyp. autora (polskie tłumaczenie licen­ cji GPL można znaleźć na stronie http://w uw .gnu.org.pl/text/licencja-gnu.html — przyp. tłum.). lsPewna nieprzetłumaczalna gra słów; copyright — zastrzeżone prawa autorskie; copyleft — zastrzeżone prawa wolności dostępu. Free Software Foundation, organizacja stworzona nieco później przez Richarda Stallmana, definiowała to następująco: „(...) Twórcy oprogramowania komercyjnego wykorzystują prawa autorskie do odbierania wolności dostępu do oprogramowania innym użytkownikom: my wykorzystu­ jemy te same prawa do zagwarantowania im tej wolności. Z tego właśnie powodu odwróciliśmy całą sy­ tuację i nasze oprogramowanie zamiast statusem copyright obejmujemy statusem copyleft” — przyp. tłum. l7Wolne oprogramowanie (ang. Free Software); pokrewne pojęcie „otwarte oprogramowanie” (ang. Open Source — dosłownie „otwarte źródło”) — to ruch programistów i użytkowników komputerów zaanga­ żowanych w działania na rzecz swobodnego dostępu do oprogramowania przez ogół użytkowników. Wśród różnych rodzajów licencji wolnego oprogramowania można wyróżnić: Public Domain, Licencja BSD, Licencja MIT, Licencja GPL, Licencja Twórcza i wiele innych. Istnieje wyraźna rozbieżność między filo­ zofiami free software a open source. Free software kładzie główny nacisk na strony moralne i etyczne do­ stępności oprogramowania, natomiast „ open source” podkreśla znaczenie technicznej doskonałości kodu. W praktyce każde oprogramowanie typu free software jest jednocześnie open source, ale nie każde opro­ gramowanie typu open source jest zarazem free software. Ze względu na istniejące różnice podejścia obu ruchów określa się je nieraz zbiorczym terminem FLOSS (ang. Free/Libre Open Source Software), spotykanym głównie w oficjalnych analizach i temu podobnych dokumentach — przyp. tłum.

Rozdział 1 . ♦ Wprowadzenie

45

1.7.3. Nadchodzi system Linux W w czesnych latach 90. ubiegłego stulecia, w m iarę coraz w iększej dostępności Inter­ netu w m iasteczkach i ośrodkach akadem ickich, now a generacja m łodych gniew nych studentów szybko odkryła jeszcze niew ielki, ale ju ż gw ałtow nie rozw ijający się ruch na rzecz w olnego oprogram ow ania (ang. Free Software Movement). Jednym z nich był Linus T orw alds, student pochodzenia fińskiego, który pasjam i o d d aw ał się pracom z system em Minix , m iniaturow ą w ersją opartego na U niksie system u operacyjnego, działającego na ówczesnych uczelnianych komputerach osobistych18. Po pewnym czasie uznał, że należałoby dokonać znaczących popraw ek głów nego składnika systemu Minix, czyli tzw. jądra systemu (ang. system kernel), i rozpoczął prace nad napisaniem własnej wersji tego jądra. (Jądro system u je st głów nym i najw ażniejszym składnikiem każdego system u operacyjnego opartego na system ie Unix). Pod koniec roku 1991 Linus Torvalds opublikował w Internecie pierw szą w ersję swojego ją d ra system u, nadając m u nazw ę „Linux” , b ęd ą cą połączeniem je g o im ienia i nazw y system u M in ix 19. Publikując pierw szą wersję, Torvalds objął j ą licencją copyleft opracow aną przez Free Software Foundation, GNU GPL. Z achęcał rów nież program istów z całego św iata do przeglądania i analizow ania kodu źródłow ego ją d ra oraz nadsyłania popraw ek i m o­ d y fikacji — i takie popraw ki zaczęły nadchodzić. Z po czątk u d ziało się to niezbyt szybko i popraw ek nie było w iele, niem niej je d n ak z czasem , w m iarę rozpow szech­ niania się Internetu, setki, a później ju ż tysiące pasjonatów i program istów z całego świata zaczęły nadsyłać propozycje, komentarze, sugestie i zm odyfikowane wersje kodów źródłow ych, które były znaczącym w kładem w projekt Torvaldsa. Rozpoczęło to ekscytujący okres gw ałtow nego i dynam icznego rozw oju system u w la­ tach 90., który w efekcie spowodował, że rynek kom puterow y zauw ażył ten system i stał się on przyczyną w ielu pow ażnych rozm ów i dyskusji w w ielu kręgach. Co praw da techniczna prasa informatyczna jeszcze przez jakiś czas zupełnie ignorowała ten temat, lecz starsi, bardziej doświadczeni użytkownicy zdecydow anie twierdzili, że nie widzieli czegoś takiego od czasu rozpoczęcia się rew olucji w kom puterach PC w iele lat temu — dzięki tem u system ow i każdy in d y w id u aln y u ży tk o w n ik k o m p u te ra d o m o w eg o o trzy m y w a ł szansę skorzystania z niego i w niesienia sw ojego dośw iadczenia do prac zw iązanych z jeg o rozw ojem . N ow y ląd został w końcu odkryty, a m ożliw ości, jakie się przed programistami otwarły, były wspaniałe. Innymi słowy (co zostało potwierdzone przez wielu innych niezależnych obserw atorów ), praca z kom puterem ponow nie za­ częła być dobrą zabawąl

l8Z dużą dozą prawdopodobieństwa można założyć, że te komputery obecnie pracują pod kontrolą sys­ temu Linux. i9LINU(s)+(mini)X = Linux. Warto jednak zauważyć, że nie jest to nazwa oryginalna. Torvalds początkowo nazwał swój system freax jako zbitkę słówfree (wolny) + freak (zwariowany, dziwny) oraz obligatoryjnego parametru -x. Jednak z biegiem czasu okazało się, że lata 90. ubiegłego stulecia szybko same z siebie coraz bardziej zasługiwały na miano „zwariowanej dekady” (zwłaszcza w dziedzinie mody), więc coraz więcej ludzi skłaniało się ku nazwie „Linux” . Niebawem nazwa freax odeszła w zapomnienie.

46

Część I ♦ Praca z systemem Linux Pom im o jednak oczywistości faktu, że popularność system u Linux zaczęła gw ałtow nie rosnąć, nadal w ielu użytkow ników system u U nix (i nie tylko) nie traktow ało L inuksa pow ażnie. P odejście takie z p ew nością m ogło po części w ynikać z tego, że system Linux działał bez problem u na kom puterach dom ow ych, które każdy chętny m ógł sobie kupić niejako „z półki”, podczas gdy Unix, podobnie ja k dow olny inny, ów czesny „po­ w ażny” system operacyjny, działał jedynie na m inikom puterach oraz dużych maszynach klasy m ainfram e, których ceny były poza zasięgiem przeciętnego zjadacza chleba. Kolejnym pow odem m ogło być to, że w stosunku do „oficjalnej” w ersji U niksa system L inux był je d n ak nieco inny. Z estaw podstaw ow ych cech i w łaściw ości, jak im i pow i­ nien się charakteryzow ać każdy system klasy U nix, został zdefiniow any przez IE E E 20 w postaci standardu PO SIX (ang. P ortable O perating System Interface'). K iedy je d n ak z czasem system Linux stał się w pełni zgodny z tym standardem i stało się jasn e, że je st bardzo w ydajną i efektyw ną odm ianą system u Unix, okazało się, że Linux zaczął być coraz częściej akceptow any rów nież w takich obszarach zastosow ań, które do tej pory były zarezerw ow ane w yłącznie dla „pow ażnych” system ów operacyjnych. W ciągu relatyw nie krótkiego czasu, ja k i upłynął od m om entu pow stania pierw szej w ersji system u L inux do je g o obecnych postaci, je g o oprogram ow anie zostało niem al niew iarygodnie popraw ione i ulepszone do tego stopnia, że obecnie różne dystrybucje tego system u są kom pletnym i, now oczesnym i system am i operacyjnym i, które śm iało m o g ą konkurow ać z innym i kom ercyjnym i system am i operacyjnym i. I to w szystko zupełnie za darmo.

1.7.4. Debian, Red Hat i inne dystrybucje systemu Linux Utworzenie całego pakietu oprogramowania stanowiącego system operacyjny je st z oczy­ wistych w zględów o w iele bardziej pracochłonne n iż napisanie pojedynczego progra­ m u — ktoś m usi p o sz cz eg ó ln e p ro g ram y p o łą cz y ć w je d n ą fu n k c jo n a ln ą całość, przetestow ać je j działanie, a następnie dbać o reg u larn e ak tu alizacje k ażdego, naw et najm niejszego program u czy polecenia w chodzącego w jeg o skład (naw et bardzo m ała zm iana w jednym z krytycznych składników systemu m oże za sobą pociągnąć pow ażne konsekw encje w postaci utraty zgodności lub spow odow ania konfliktu z istniejącym oprogram ow aniem ). Poszczególne dystrybucje system u Linux są w łaśnie takim i „skła­ dankam i” . Pamiętaj, że nic nie stoi na przeszkodzie, abyś sam odzielnie w ypuścił własną, je d y n ą w sw oim rodzaju dystrybucję system u L inux — poniew aż je s t to w olne opro­ gram ow anie, każdy m oże w niem al dow olny sposób dokonyw ać niezbędnych m odyfi­ kacji, a następnie publicznie udostępniać kod będący w ynikiem takich operacji. Z oczy­ w istych przyczyn zdecydow ana w iększość użytkowników pozostaw ia tw orzenie nowych dystrybucji ekspertom . W Internecie (oraz innych źródłach) m ożna odnaleźć dziesiątki, jeżeli nie setki, naj­ różniejszych mniej lub bardziej popularnych dystrybucji system u Linux, choć z całą

20!EEE to akronim nazwy The Institute o f Electrical and Electronics Engineers, Inc. Powszechnie w lite­ raturze przyjęło się używać wersji skróconej IEEE.

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie

47

p ew n o ścią m ożna pow iedzieć, że zdecydow ana w ięk szo ść uży tk o w n ik ó w k o rzysta z jednej z kilku głów nych dystrybucji tego system u: D ebian G N U /Linux, F edora Core L inux, M andrake L inux, R ed H at E nterprise L inux, S lackw are Linux o raz S U S E 21. A zatem jeżeli spotykasz ludzi rozm aw iających o Debianie, Fedorze. M andrake’u, Red Hat, Slackw are, SU SE czy innych tem u podobnych system ach, w iedz, że rozm aw iają po prostu o konkretnych dystrybucjach system u Linux, które zostały (łącznie z całą m asą oprogram ow ania dodatkowego, pom ocniczego itp.) przygotow ane, przetestowane i dys­ trybuowane przez te firm y czy też organizacje. K orzenie tych w szystkich dystrybucji nadal p ozostają jed n ak takie sam e — każda z nich korzysta z jak iejś w ersji ją d ra sys­ tem u Linux, oprogram ow ania, które pow staje w ram ach projektu G NU, oraz całej masy innych, w olnych program ów — ale jednocześn ie każda z dystrybucji m a zazw yczaj swój odrębny sposób zarządzania pakietami oprogram owania, inne ustaw ienia domyślne oraz inne m etody i reguły konfiguracji. Jeżeli w tej książce w yraźnie nie powiedzieli­ śmy, że je st inaczej, to wszystkie przedstawiane przepisy i sposoby postępow ania dotyczą ogólnie system u Linux i nie są uzależnione od żadnej konkretnej je g o dystrybucji. W szystkie w ym ienione w cześniej głów ne dystrybucje system u Linux są godne pole­ cenia i cieszą się zasłużonym szacunkiem użytkow ników . D ecydując się na korzysta­ nie z jednej z nich, nie pow inieneś m ieć żadnych pow ażniejszych problem ów . Jak to zw ykle w życiu byw a, każda z nich m a zarów no sw oich zagorzałych zw olenników , ja k i nieprzejednanych adw ersarzy. O czyw iście istnieje rów nież w cale niem ała grupa użytkow ników , którzy lu b ią przeskakiw ać z dystrybucji na dystrybucję i po kolei je testować. Spośród w szystkich istniejących dystrybucji jedna, D ebian Linux, m a pew ne szczególne w łaściw ości, o których z pew nością w arto w spom nieć. Jest to je d y n a dys­ trybucja, która od początku do końca została zaprojektow ana i utw orzona przez zespół o ch o tn ik ó w p rac u jąc y ch nad n ią w taki sam o tw arty sp o só b , w ja k i p o w staje ją d ro system u L inux i w iększość innego, w olnego o program ow ania. D ebian je s t stabilną, mocno rozbudow aną dystrybucją (standardowy zestaw instalacyjny tej dystrybucji syste­ mu Linux składa się z 8 dysków CD -R O M , na których znajduje się ponad 2500 róż­ nych pakietów oprogram ow ania, czyli w ięcej n iż w ja k iejk o lw iek innej dystrybucji L inuksa) i, co w ażne, całość pakietów je s t o bjęta licencją w olnego oprogram ow ania (tak, zdarzają się dystrybucje systemu Linux, które ju ż nie podpadają pod licencję w ol­ nego oprogram ow ania). W początkach istnienia D ebian był uw ażany za dystrybucję przeznaczoną dla praw dziw ych pasjonatów, poniew aż dla początkującego użytkow nika system u Linux jeg o popraw ne zainstalow anie i skonfigurow anie było zadaniem z kate­ gorii niem ożliw ych. T rzeba je d n ak przyznać, że w obecnych dystrybucjach w iele się w tej dziedzinie zm ieniło.

1.7.5. Pingwin Tux Z apew ne nie raz w w ielu reklam ach, posterach i czasopism ach, nie w spom inając ju ż o stronach sieci W W W , widziałeś słynne logo systemu Linux, przedstawiające sym pa­ tycznego pingwina. Autorem tej postaci jest Larry Ewing, który narysow ał j ą korzystając

21Więcej szczegółowych informacji na temat popularności różnych dystrybucji systemu Linux (i nie tylko) można znaleźć na stronie http://distrowatch.com/ — przyp. tłum.

48

Część I ♦ Praca z systemem Linux z w olnego (a jakże!) pakietu graficznego G IM P 22. Ó w pingw in szybko stał się „ofi­ cjalną” m askotką system u Linux i pojaw ia się jak o logo w szędzie tam , gdzie spotyka się kom putery pracujące pod kontrolą tego system u. Jak ju ż się zapew ne dom yślasz, p in­ gw in ma rów nież imię — Tux. O becnie m ożna spotkać całkiem sporo różnych w ariantów oryginalnego rysunku. W ersja preferow ana przez Linusa Torvaldsa je st aktualnie rozprow adzana razem z kodem źró­ dłowym ją d ra system u Linux, w ięc, jeżeli na kom puterze m asz zainstalow any rów nież pakiet kodów źródłow ych (zazwyczaj je st przechow yw any w katalogu / u s r/ s rc / 1 i nux), m ożesz się przekonać, ja k w ygląda Tux, w yśw ietlając na ekranie plik / u s r / s r c / 1 in u x / D o c u m e n ta tio n /lo g o .g if. Z d u żą d o zą praw dopodobieństw a m ożna założyć, że taki pingw in pow inien być bardzo podobny do tego przedstaw ionego n a rysunku 1.2.

Rysunek 1.2. Pingwin Tux

Z decydow ana w iększość użytkow ników system u L inux uw aża, że pingw in spełniał „od zaw sze” rolę oficjalnego logo tego system u. P raw da je st zupełnie inna. O tóż Tux pojaw ił się dopiero w roku 1994, podczas gdy do tego czasu ro lę m askotki, czy też logo system u, spełniał rysunek w ykonany p rzez P etera W illiam sa, p rzed staw iający znanego w szystkim żeglarzom „ptaka b urzy ” , petrela. Jego ilu stracja p rzed staw iała petrela w locie, ujętego z takiej perspektyw y, że je g o lewe skrzydło je s t podniesione niem al do pionu, podczas gdy praw e skrzydło znajduje się w pozycji rów noległej do kierunku patrzenia obserw atora, tak że ciało i skrzydła petrela m a ją kształt litery L2j.

1.7.6. Określenia open source, open content oraz free content Term in open-source został po raz pierwszy użyty przez zw olenników w olnego oprogra­ m ow ania m niej w ięcej w roku 1998 jak o hasło m arketingow e określające w olne opro­ gram ow anie. Już w tedy zdaw ano sobie bow iem spraw ę z tego, że pew ne grupy osób, które nie m iały do tej pory dośw iadczeń z ruchem n a rzecz w olnego oprogram ow ania {png. fr e e softw a re m ovem ent) — chodziło zw łaszcza o członków zarząd u pew nych dużych korporacji, które nagle w yraziły niezw ykłe zainteresow anie niem al dziesięcioma

22Więcej szczegółowych informacji na temat pakietu GIMP znajdziesz na stronie http://www.gimp.org/ — przyp. tłum. 23Obecnie logo to można zobaczyć w nagłówku dokumentu zapisanego w postaci pliku PostScript letter.ps, zlokalizowanego w pakiecie logo2u.tar.gz, który można znaleźć na stronie http://www.funet.fi/pub/Linux/ doc/logos/ (patrz przepis 17.4.2 „Wyświetlanie podglądu pliku postscriptowego”).

Rozdział 1 . ♦ Wprowadzenie

49

latam i dośw iadczeń i prac, ja k ie zostały w łożone w to oprogram ow anie — m o g ą się nieco obaw iać słow a fre e 2Ą. U podstaw tych obaw leżało przekonanie, że osoby mające w pływ na podejm ow anie decyzji w tym przem yśle m ogą mylić ideę wolnego oprogra­ m ow ania z zupełnie innym i, niepow iązanym i p ro jektam i i p o jęciam i, tak im i ja k np. freeware , które oznacza oprogram ow anie udostępniane co praw da bezpłatnie, za dar­ mo, ale tylko i w yłącznie w postaci skom pilow anego pliku(ów ) w ykonyw alnego25. Do celów prom ow ania oprogramowania, które spełniało założenia definicji open-source, została założona specjalna organizacja, znana Open Source Initiative 26 (OSI). Punktem w yjścia do utw orzenia definicji oprogram ow ania open-source był dokum ent Debian Free Software Guidelines (D FSG ) utw orzony w cześniej przez B ru ce’a P erensa jak o zestaw w ytycznych dotyczących zasad dołączania do dystrybucji D ebian now ego opro­ gram ow ania. K ażde w olne oprogram ow anie — w łączając w to oprogram ow ania objęte licencją G NU G eneral Public L icence — spełnia założenia definicji oprogram ow ania

open-source. Jak to w życiu byw a, niebaw em znaleźli się użytkow nicy i organizacje będące zw olen­ nikami w olnego oprogram ow ania (ang .fr e e software ), w łączając w to całą Free Soft­ ware Foundation, którzy głośno zaczęli krytykow ać term in open-source, uznając, że niepotrzebnie zaciem nia on tylko i deprecjonuje obraz i znaczenie głoszonej przez nich idei wolności. N ie da się rów nież ukryć, że obecnie naw et „w olne oprogram ow anie” je s t term inem zbyt ograniczającym, ponieważ sam zakres działania ruchów na rzecz wolności oprogra­ m ow ania je s t teraz przedm iotem dyskusji i debat. A utor niniejszej książki z p ew n ą satysfakcją stwierdza, że ju ż w roku 1994 wskazywał, że utw orzenie w olnego systemu operacyjnego to nie wszystko. Aby produkt był kompletny, za utw orzeniem kodu źró­ dłowego system u m usi podążać w iele innych elem entów (de facto niebędących b ez­ pośrednio częścią oprogram ow ania system u, takich ja k ch ociażby ró żn eg o rod zaju dokum entacja, ikony graficzne, pliki audio i w ideo, bazy danych itd.). M niej w ięcej w tam tym okresie zaczęły się rów nież form ow ać różne grupy zajm ujące się opracow aniem zasad, które pozw oliłyby na sw obodne kopiow anie i m odyfikację określonych rodzajów dzieł niezw iązanych z oprogram ow aniem , takich ja k np. nagrania audio m uzyki pop. A by m ożna było odróżnić takie ruchy od działań na rzecz w olnego oprogram ow ania, pojaw iły się dw a now e term iny, które szybko zdobyły o g ro m n ą po­ pularność: open content (otw arta treść) oraz fre e content (w o ln a treść). Po pew nym czasie n aw e t pow ażn e firm y zajm u jące się tw o rzen iem o p ro g ra m o w an ia zaczęły 24Termin free software jest używany zwyczajowo w kontekście wolnego oprogramowania (patrz przypis 17.), niemniej jednak może być używany w odniesieniu do bezpłatnego, darmowego oprogramowania (słowo free oznacza „wolny”, „niezależny”, ale również i „darmowy” czy „bezpłatny”). Przeniesienie środka ciężkości z free software na open source było zatem świetnym posunięciem umożliwiającym unik­ nięcie wielu niepotrzebnych nieporozumień — przyp. tłum. 25

~ Oczywiście idea wolnego oprogramowania nie ma nic wspólnego z taką interpretacją. Słowo „wolne” (ang. free) zawsze oznaczało tutaj wolność i prawo użytkownika do przeglądania, analizowania i mo­ dyfikacji kodu źródłowego, a nie fakt, że takie oprogramowanie było oferowane bezpłatnie. 26Stało się to w roku 1998. Założycielami Open Source Initiative byli Bruce Perens oraz Erie Raymond. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie http://www.opensource.org/— przyp. tłum.

50

Część I ♦ Praca z systemem Linux dochodzić do w niosku, że w iele prac i dokum entów zw iązanych pośrednio z tw o rzo ­ nym oprogram ow aniem , takich ja k np. jeg o dokum entacja, w pełni zasługuje na objęcie w olną licencją. Obecnie w Internecie mamy aż za dużo wszelkiego rodzaju „otwartych” czy też „wol­ nych” projektów , co dobitnie udow adnia, że w ielu użytkow ników m a szczery zam iar dzielić się sw oim i osiągnięciam i z innym i — niem niej je d n ak dosyć często rezultaty takich przedsięw zięć niekoniecznie są takie, jakich się spodziew ali. Przyczyna takiego stanu rzeczy bardzo często leży w zbyt dużej ilości różnorodnych odm ian i definicji „w olnych” licencji, co w efekcie pow oduje, że tego rodzaju projekty często nie są ze sobą zgodne i m uszą funkcjonow ać w yłącznie w zam kniętym kręgu użytkow ników . B ardzo szybko pojaw iły się rów nież inne pytania i w ątpliw ości: np., cele, ja k ie p rzy­ św iecały tw órcom danej „otw artej” licencji, nie zaw sze s ą identyczne z tym i, jakim i k ierują się użytkow nicy korzystający z takich licencji. O bietnica „w olności” zaw arta w takiej licencji bardzo często pow oduje (wynikające zazwyczaj z nieuwagi i beztroski) łam anie różnych jej w arunków i postanow ień przez użytkow ników chcących z niej korzystać. W ym uszenie przestrzegania jej w arunków je st bardzo trudne, jeżeli nie nie­ m ożliwe. W sparcie techniczne praktycznie nie istnieje, poniew aż w olne projekty są udostępniane w zupełnie inny sposób niż projekty komercyjne. N ie je st ściśle określone, jak ie elementy w chodzą w skład wolnych „źródeł” poszczególnych projektów. I w resz­ cie, poniew aż dostępność w olnych projektów w Internecie m a zazw yczaj zasięg m ię­ dzynarodow y, nie je st ściśle określone, czy dany p ro jek t podlega ju ry sd y k cji praw a kraju pochodzenia, czy też m oże je g o licencjonow ane kopie i ich pochodne pow inny być objęte postanow ieniam i praw m iędzynarodow ych. A ja k a je st sytuacja, każdy widzi. Pow szechne zastosow anie kom puterów um ożliw iło udostępnianie prac i projektów w Internecie, dzięki czem u każd y uży tk o w n ik sieci, w dow olnym m iejscu naszego globu m oże m ieć do nich natychm iastow y i niczym nie­ skrępow any dostęp, a co w ięcej, m oże uzyskane w ten sposób kopie w dow olny spo­ sób analizow ać, m odyfikow ać i redystrybuow ać w zm ienionej postaci, nie naruszając przy tym w żaden sposób oryginalnego projektu (i — przynajm niej w teorii — zacho­ w ując w szelkie przysługujące autorow i oryginału praw a, zgodnie z postanow ieniam i licencji, ja k ą objęty je st dany projekt). N iestety, taki zgodny z regułam i sztuki sposób postępow ania charakteryzuje zazwyczaj poszczególne, zazwyczaj odseparowane od sie­ bie projekty, które zostały przez tw órców objęte takim i czy innym i unikalnym i posta­ nowieniami licencyjnymi — a wszystko dlatego, że do tej pory nie doczekaliśmy jednego, uzgodnionego, pow szechnie akceptow anego i uniw ersalnego standardu wytyczającego i form alizującego sposoby realizacji takich projektów , nie m ów iąc ju ż o jak im ś przej­ rzystym modelu ekonom icznym opisującym takie działania i pozw alającym na zastąpie­ nie nim przestarzałych, ale używ anych do chw ili obecnej sposobów publikacji prac.

1.7.7. Filozofia narzędzi i poleceń systemu Unix Prosty, ale ja k że znaczący w swej w ym ow ie, fakt, że pew ien system operacyjny, po­ w szechnie znany pod nazw ą Unix przetrw ał na dynam icznym przecież rynku oprogra­ m ow ania ju ż ponad trzydzieści pięć lat (i nadal m a się dobrze), m oże św iadczyć o tym, z ja k ą śm iałością i rozmachem został zaprojektowany i, mało tego, zrealizowany! Jednym

Rozdział 1 . ♦ Wprowadzenie

51

z rew elacyjnych założeń tego system u — a być m oże jed n y m z tych, które najbardziej przyczyniły się do je g o popularności — je st tzw. „filozofia n arzędzi” system u Unix. Pow iem y teraz parę słów na ten tem at, poniew aż znajom ość założeń tej filozofii po­ m oże Ci nieco zrozumieć rolę poradnika, ja k ą m a w założeniu spełniać niniejsza książka. D ow iesz się, w ja k i sposób m ożna używ ać w ybranych narzędzi system ow ych do uru­ cham iania poszczególnych poleceń system u Linux oraz w ja k i sposób m ożna tw orzyć odpow iednie sekw encje poleceń system ow ych tak, aby były one traktow ane i w yko­ nyw ane ja k o rodzaj program u w napisanego w specyficznym języ k u program ow ania. W iększość system ów operacyjnych została zaprojektow ana do pracy z plikam i i je st w yposażona w w iele program ów narzędziow ych do ich przetw arzania na poziom ie podstaw ow ym . W iększe i pow ażniejsze zadania p rzy p a d ają w tym m odelu dużym aplikacjom (są to np. edytory tekstu, arkusze kalkulacyjne, program y do tw orzenia prezentacji czy też przeglądarki sieci W W W ), które realizu ją przetw arzanie zaaw an­ sow ane. K iedy kilka aplikacji (zazw yczaj tego sam ego producenta) potrafi w zajem nie w ym ieniać się plikam i i (lub) m a w spólny, ujednolicony interfejs, to tak a grupa apli­ kacji je s t nazyw ana „pakietem aplikacji” . Każda ze w spom nianych wcześniej aplikacji zazwyczaj posiada polecenie typu „otwórz p lik”, które pozw ala na odczytyw anie danego pliku z dysku i otw arcie go do przetwa­ rzania w aplikacji. Z dużą dozą prawdopodobieństwa m ożna również założyć, że większość z nich będzie m iała w łasne p o lecenia służące do w y szu k iw an ia i zam ian y tekstu, spraw dzania ortografii, drukow ania dokum entów itd. O dpow iedni kod obsługujący te w szystkie operacje m usi stanow ić za każdym razem integ raln ą część kodu danej apli­ kacji — co, ja k łatw o się dom yślić, pow oduje w zrost zapotrzebow ania takiej aplikacji na pam ięć operacyjną kom putera oraz ilość m iejsca na dysku tw ardym . T akie po d ej­ ście je st całkow icie niezgodne z filozofią system u Unix. W przypadku zam kniętego oprogram ow ania kom ercyjnego je g o kod źródłow y nie je st w żaden sposób udostępniany na zew n ątrz — inni pro g ram iści nie m o g ą w ięc w ykorzystyw ać go do sw oich celów , m odyfikow ać ani naw et zgłębiać je g o tajem nic i w ten sposób poszerzać sw oje um iejętności. T akie zam knięte oprogram ow anie je st prezentow ane użytkow nikom ja k o sw ego rodzaju m ag iczn a sztuczka: je ż e li k upisz licencjonow aną kopię program u, to będziesz m ógł go używać, ale nie będziesz m ógł się dow iedzieć, w ja k i sposób został on napisany27. W rezultacie takich ograniczeń kod źródłow y realizujący zasadniczo takie sam e o pe­ racje dla każdej kolejnej aplikacji m usi zostać za każdym razem od zera opraco w y ­ w any przez jej program istów — m ożna w ięc nieco m etaforycznie pow iedzieć, że nie­ ustanny proces postępu społeczeństw a ja k o całości je s t w ja k iś sposób za każdym razem nieco pow strzym yw any przez niezliczone roboczogodziny rzesz program istów z całego św iata, zm uszanych do m arnow ania sw ojej energii na w yw ażanie ju ż daw no otw artych drzw i i w ym yślania coraz to now ych w ariantów ciągle tych sam ych, pod­ staw ow ych zadań i operacji.

27W rzeczywistości, zgodnie z Digital Millenium Copyright Act (DMCA), podpisanym 28 października 1998 przez prezydenta Clintona, w USA popełnisz przestępstwo federalne nawet wtedy, gdy tylko spró­ bujesz dowiedzieć się, jak taka aplikacja została napisana.

Część I ♦ Praca z systemem Linux

52

System y operacyjne klasy Unix nie k ład ą tak dużego nacisku na program y typu apli­ kacja — zam iast tego udostępniają użytkow nikom bardzo w iele m ałych program ów nazyw anych narzędziami2*. Poszczególne narzędzia p o trafią w ykonyw ać tylko jedno, zazw yczaj bardzo proste i ściśle określone zadanie, a co najw ażniejsze, w ykonyw ać je napraw dę dobrze — jed n o narzędzie nie potrafi robić niczego innego p o za przekazy­ w aniem na standardow e w yjście danych lub pliku(ów ), które otrzym uje na w ejściu, inne narzędzie potrafi buforow ać dane otrzym yw ane na w ejściu i um ieszczać je w ko­ lejce do w ydruku, jeszcze inne narzędzie potrafi sortow ać w iersze danych otrzym y­ w ane na w ejściu itd. W spólne zestaw y takich narzędzi, zaprojektow ane i utw orzone w ram ach danego pro­ jektu, były w starszych w ersjach system u U nix nazyw ane „w orkbench”, np. narzędzia przeznaczone do sprawdzania poprawności pisowni, stylu pisania dokum entu oraz spraw­ dzania gram atyki zostały um ieszczone w pakiecie W riter’s Workbench (W W B ) (patrz przepis 11.3 „Sprawdzanie poprawności gramatycznej tekstu”). Obecnie w nowych syste­ mach klasy U nix idea pakietów typu „w orkbench” nie je st ju ż tak m ocno lansow ana, a jej m iejsce zajęły zestaw y narzędzi (ang. toolkit) pogrupow anych zgodnie ze sw oim przeznaczeniem i rozpow szechnianych w postaci pakietów . Przykładow o projekt GNU do dzisiaj w ypuszcza now e zestaw y narzędzi klasyfikow ane ogólnie ja k o G N U text utilities , czyli zestaw narzędzi do przetw arzania tekstów , czy też GNU file utilities, czyli zestaw narzędzi do pracy na plikach. G w ałtow ny w zrost popularności system u Linux przyczynił się oczyw iście do szybkiego rozw oju różnego rodzaju pakietów na­ rzędziowych. W m om encie pow stawania niniejszej książki w dw óch głównych k atalo­ gach program ów system u Linux ( / b in oraz / u s r / b in ) używ anego przez autora znaj­ dow ało się 1631 program ów narzędziow ych i aplikacji. Jednym z najw ażniejszych rozw iązań zastosow anych w system ie U nix było w ynale­ zienie m echanizm u potoków (ang. pipes), czyli sposobu przekazyw ania strum ienia danych z w yjścia jednego narzędzia na wejście innego. Znając przeznaczenie i sposoby działania poszczególnych poleceń, użytkownik m oże tw orzyć całe „ciągi” poleceń reali­ zujące bardzo zaaw ansow ane operacje przetw arzania danych. Podobnie ja k w ytrzym ałość na rozciąganie stali chromowo-niklowej je st znacznie w ięk­ sza niż sum a w ytrzym ałości jej poszczególnych składników, tak w system ie U nix zasto­ sowanie całej, często złożonej sekw encji poleceń pozw ala na realizow anie znacznie bardziej skomplikowanych zadań, niż m ożna by było w yw nioskow ać z analizy m ożliw o­ ści poszczególnych narzędzi składowych. Takie zjawisko nosi nazwę efektu synergicznego i leży u podstaw filozofii narzędzi system u U nix29. O to p rzy k ła d za sto so w a n ia teg o zjaw iska, p o d an y p rzy u ży ciu d w ó ch p ro g ram ó w narzędziow ych. Pierw szy program , o nazw ie who, w yśw ietla na ekranie listę w szyst­ kich użytkow ników aktualnie załogow anych w danym system ie (p atrz przepis 2.6.2 „W yśw ietlanie listy aktyw nych kont”). D rugim narzędziem je st program o nazw ie wc, ->8

.

,

Spotyka się również określenie program narzędziowy — przyp. tłum.

Ze względu na takie podejście do tego zagadnienia oraz ponieważ licencja, jaką objęty jest system Linux, powoduje, że jest on dostępny dla wszystkich, lubię nazywać system Linux „synergicznym” systemem operacyjnym, w hołdzie dla R. Buckministera Fullera, jednego z najwybitniejszych filozofów i wizjo­ nerów XX wieku, który opracował nowy system matematyczny oparty właśnie na takich założeniach.

Rozdział 1. ♦ Wprowadzenie

53

którego niezbyt m oże fortunna nazw a pow stała od angielskiego zw rotu word count. Jego zadaniem je s t zliczanie słów (bądź też znaków lub w ierszy tek stu ) w danych, które otrzym uje na w ejściu (patrz przepis 12.1 „Z liczanie znaków , słów i w ierszy tekstu”). Łącząc działanie tych dw óch narzędzi poprzez odpow iednie w ykorzystyw anie ich w y­ ników działania, m ożesz zbudow ać now e polecenie, którego zadaniem będzie zliczanie użytkow ników aktualnie załogow anych w system ie, ja k to zo stało p rzed staw io n e na rysunku 1.3. Rysunek 1.3. Wyświetlanie liczby użytkowników aktualnie załogowanych w systemie W ynik działania polecenia who, czyli lista wszystkich użytkow ników aktualnie załogo­ w anych w system ie, je st kierow any przy użyciu potoku — oznaczonego w przykładzie znakiem | — na wejście polecenia wc, które dzięki zastosowaniu opcji -1 zlicza wiersze otrzym yw ane na w ejściu. Jak w idać, w ynikiem działania now ego polecenia je st cyfra 4 w skazująca, że w tej chw ili czterech użytkow ników je st załogow anych w system ie30. A oto kolejny przykład zastosow ania potokow ania strum ieni danych, pochodzący je sz ­ cze z czasów , kiedy polecenia do spraw dzania popraw ności pisow ni nie były tak p o ­ w szechne (patrz rysunek 1.4). $ t r -cs A-Z a-z '\012‘ 1 t r A-Z a-z 1 sort -u j corrni -23 - /usr/share/dict/words |Enterj

Rysunek 1 .4 . Wczesna wersja programu do sprawdzania poprawności pisowni Polecenie, które całe pow inno zostać zapisane w postaci jednego długiego w iersza, wy­ korzystuje narzędzia tr , s o r t oraz comm do utw orzenia swego rodzaju „narzędzia” spraw­ dzającego popraw ność pisow ni — po w pisaniu i uruchom ieniu tego polecenia kolejne w pisyw ane w iersze tekstu (aż do czasu, kiedy nie zakończysz tej operacji) b ęd ą kon­ w ertow ane na jedno k o lu m n o w ą listę słów pisanych m ałym i literam i (dw a pierw sze w yw ołania polecenia tr), a następnie sortowane w porządku alfabetycznym z jednocze­ snym w yszukiwaniem i usuw aniem duplikatów. Później otrzym ana lista w ynikow a je st porów nyw ana z plikiem /usr/d ict/ w ord s, który je st plikiem „słow nika” system ow ego, zaw ierającym listę popraw nie zapisanych słów uporządkowanych w edług alfabetu (patrz przepis 11.1 „Spraw dzanie pisow ni”). W iększą część książki zajm ują szczegółow e opisy odpow iednich kom binacji różnych poleceń, których m ożna użyć do w ykonania określonych zadań. N iektóre zadania b ęd ą wym agały użycia więcej niż jednej sekwencji poleceń, inne z kolei będą w ymagały użycia

j0Potokowanie strumienia danych z wyjścia polecenia who na wejście polecenia wc jest klasycznym przy­ kładem zastosowania tego mechanizmu. A.N. Walker nazwał go wprost „najczęściej przytaczanym poto­ kiem świata” — a było to już ponad dwadzieścia lat temu! Więcej informacji o jego książce znajdziesz w dodatku D „Źródła informacji dodatkowych”.

54

Część I ♦ Praca z systemem Linux złożonych sekwencji operacji w ykonyw anych przy użyciu dużych, rozbudow anych aplikacji. Po pew nym czasie sam dojdziesz do w niosku, że przy w ykonyw aniu okre­ ślonego zadania zazw yczaj najlepiej spraw dza się je d n a określona sekw encja poleceń bądź zastosow anie jednego w ybranego narzędzia. N iem niej je d n ak w w ielu p rzypad­ kach taki sam rezultat m ożna osiągnąć na w iele sposobów , stosując różne kom binacje różnych narzędzi — zw łaszcza jeżeli zabiera się do tego ekspert w dziedzinie system ów Unix. Taki sposób przygotow yw ania poleceń w celu realizacji określonych zadań, jakże różny od osławionego W Y SIW Y G jl (wykorzystywanego w graficznych interfejsach użytkow­ nika, gdzie w szystko m ożna osiągnąć, po prostu w skazując odpow iednie ikony i kli­ kając je przyciskiem m yszy), je st po prostu językiem system u U nix. W codziennych zastosow aniach będziesz co praw da używ ał nie w ięcej niż dw udziestu poleceń, z któ­ rych każde posiadać m oże po kilka-, kilkanaście opcji, ale pom yśl, ile (i ja k szybko) m ożesz za ich p om ocą osiągnąć — i to bez nużącego klikania kolejnych ikon!

J WYSIWYG — (ang. What You Get Is What You See), czyli dosłownie ..Otrzymujesz to. co widzisz", to określenie systemu, który wyświetla na ekranie dokumenty dokładnie w takiej postaci, w jakiej pojawią się na wydruku. Nieco mniej ortodoksyjni informatycy tłumaczą tę nazwę jako skądinąd sympatyczne ..Widziały gały, co brały" © — przyp. tłum.

Rozdział 2.

Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien W niniejszym rozdziale om ów im y rozw iązania i polecenia, które zna (a przynajm niej pow inien znać) każdy użytkow nik system u L inux — ja k uruchom ić i zam knąć sys­ tem , ja k zalogow ać się w system ie i w ylogow ać z niego, w ja k i sposób zm ienić hasło, ja k spraw dzić, co się dzieje w system ie, oraz w jak i sposób korzystać z system u po­ mocy. D obra znajomość tych podstaw owych zagadnień gw arantuje, że Tw oja przygoda z system em Linux będzie napraw dę udana. N iektóre z przedstaw ionych w tym rozdziale przepisów zaw ierają odw ołania do plików i katalogów systemu Linux. Związane z tym zagadnienia om ów im y szczegółowo w roz­ dziale 5. „Pliki i katalogi” .

2.1. Sterowanie zasilaniem komputera Przepisy przedstawione w tej części dotyczą sposobów uruchamiania i zam ykania syste­ m u — je g o w łączania oraz w yłączania. U rucham ianie system u nie ogranicza się tylko do prostego naciśnięcia przycisku „W łącz” na obudowie komputera, a szczególną uwagę należy zwrócić na praw idłow e zam ykanie system u, gdyż je g o niew łaściw e zam knięcie m oże doprow adzić naw et do utraty części danych. N a szczęście nie b ędziesz m usiał korzystać z czarnej magii i wkrótce przekonasz się, że praw idłow e zam ykanie systemu to nic trudnego!

56

Część I ♦ Praca z systemem Linux

2.1.1. Uruchamianie systemu Linux A by rozpocząć pracę z systemem Linux, m usisz najpierw włączyć zasilanie kom putera1, co spow oduje załadow anie system u operacyjnego z dysku. Proces ten je st inaczej n a­ zyw any inicjow aniem system u (ang. booting). Podczas inicjow ania ją d ra system u na ekranie pojaw ia się w iele zw iązanych z tym procesem inform acji, a po chwili na ekranie pojaw ia się znak zachęty do logow ania, 1ogi n :. Jest to inform acją że nadszedł moment, w którym m ożesz się zalogować. Więcej szczegółow ych inform acji n a ten tem at zn ajd ziesz w p rzep isie 2.2.1 „L ogow anie do system u” . N iektóre dystrybucje system u Linux są dom yślnie skonfigurow ane w taki sposób, że podczas ładow ania system u autom atycznie u ru ch am ian e je s t środow isko graficzne, głównie xdm (patrz przepis 4.1.1 „Uruchamianie sesji X ”). Jeżeli system, którego używasz, je st skonfigurow any w taki w łaśnie sposób, to zam iast tekstow ego okna ze znakiem zachęty do logowania na ekranie pojawi się graficzne okno logowania zaw ierające pola lo g in : i password:. Jeżeli chcesz zalogować się do systemu w tradycyjny sposób, pow i­ nieneś przełączyć się na pierw szą tekstow ą konsolę w irtu aln ą naciskając kom binację klaw iszy [ctiTl + 1Alt] + [ f T] (patrz przepis 2.3 „K orzystanie z konsol i term inali”).

2.1.2. Wyłączanie systemu G dy zakończysz pracę z system em Linux, nie m ożesz po prostu w yłączyć zasilania kom putera naciśnięciem przycisku na je g o obudow ie, p o n iew aż L inux niem al nie­ ustannie zapisuje różne dane na dysk tw ardy. C zęść danych je s t rów nież przechow y­ w ana w pam ięci operacyjnej, pom im o iż m ogłoby się w ydaw ać, że zostały one ju ż daw no zapisane na dysk. B ezpardonow e w yłączenie zasilania m oże doprow adzić do utraty lub uszkodzenia części danych. W system ie L inux adm inistrator m a do dyspozycji specjalne polecenie, shutdown, któ­ rego może użyć do zamknięcia systemu i wyłączenia zasilania (patrz przepis A.2 „Zamy­ kanie system u”). N iezależnie od tego, czy je ste ś załogow any, m ożesz w dow olnej chwili w yłączyć system , korzystając z kom binacji klaw iszy | Ctrl 1+ j A ltj + 1Del 1(histo­ ria tej kom binacji klaw iszy sięga jeszcze czasów starego, dobrego system u DOS). N aci­ śnięcie takiej kom binacji pow oduje natychm iastow e rozpoczęcie procesu zam ykania systemu, po którym nastąpi ponow ne uruchom ienie kom putera. Jeżeli w yłączysz zasi­ lanie kom putera, zanim rozpocznie się proces urucham iania, to m ożesz w ykorzystać tę m etodę ja k o szybki sposób na zam knięcie system u. => A by w yłączyć system skonfigurow any dla jed n eg o użytkow nika (naw et jeżeli nie jesteś załogow any ja k o adm inistrator system u), naciśnij kom binację kla­ w iszy | Ctrl |+ 1Alt |+ 1Del j (naciśnij rów nocześnie w szystkie trzy k law isze)'. 1 Problem ten, choć pozornie błahy, stanowi pokaźny odsetek całkowitej liczby problemów zgłaszanych do działu obsługi klienta niejednej firmy... — przyp. tłum. 2 Jeżeli na Twojej klawiaturze znajdują się po dwa zestawy kiawiszy | Alt| i | Ctrl 1, użyj klawiszy znajdują­ cych się po lewej stronie klawiatury.

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

57

Po w ykonaniu tej operacji na ekranie pojaw ią się kom unikaty informujące użytkownika, że system przechodzi w stan zam ykania. G dy pojaw i się kom unikat R e b o o tin g .. . , m ożesz bezpiecznie w yłączyć zasilanie.

Kiedy zobaczysz ten kom unikat, nie p ow in ieneś zbyt długo zw lekać z w yłączeniem kom putera; inaczej system zo sta n ie ponow nie uruchom iony i b ę d zie sz zm uszony rozpocząć w szystko od początku.

2.2. Korzystanie z konta użytkownika Linux to system w ieloużytkow nikow y, co oznacza, że m oże z niego korzystać rów no­ cześnie wielu użytkow ników pracujących na różnych term inalach. D latego, aby uniknąć nieporozumień (oraz zachować niezbędny zakres prywatności), każdy użytkownik pow i­ nien m ieć w łasny, odseparow any od innych obszar roboczy. N aw et jeżeli dany system Linux pracuje na pojedynczym kom puterze i nie m a żadnych dodatkowych podłączonych do niego terminali, to i tak może być obsługiwany przez kilka osób, które b ę d ą się logow ały do niego o różnych porach, w ięc naw et w takiej sytuacji w arto pom yśleć o rozdzieleniu obszarów roboczych poszczególnych użytkowników. R ozdzielenia obszarów roboczych użytkow ników dokonuje się przez utw orzenie każ­ dem u z nich osobnego konta użytkow nika, które je s t niezbędne do korzystania z sys­ tem u. W raz z nim użytkow nik otrzym uje w łasny o b szar roboczy, a dzięki unikalnej nazw ie konta zarów no system , ja k i inni użytkow nicy m o g ą go jedn o zn aczn ie ziden­ tyfikow ać i rozpoznaw ać — nazw a konta użytkow nika m a postać pojedynczego słow a składającego się z m ałych liter. Podczas procesu instalacji adm inistrator system u pow inien utw orzyć dla C iebie konto (adm inistrator system u korzysta ze specjalnego konta o nazw ie ro o t, które m a pełny dostęp do w szystkich zasobów systemu, dlatego często użytkow nik r o o t je st nazyw any superużytkow nikiem [ang. superuser]). D o połow y lat 90. pow szechnie przy jętą praktyką było tw orzenie nazw y konta użyt­ kow nika ze złożenia pierw szej litery im ienia oraz całego nazw iska, przy czym całko­ w ita długość nazw y konta użytkownika nie pow inna przekraczać 12 znaków. Przykła­ dowo, jeżeli Jan K ow alski chciał założyć sobie konto użytkow nika, to zgodnie z ta k ą konw encją nazw a konta utw orzonego dla niego m iałaby postać jk o w a l s k i . Jak w idać, je st to prosta i efektyw na m etoda tw orzenia nazw y konta, która spraw dza się szcze­ gólnie dobrze w system ach dom ow ych, gdzie zazw yczaj użytkow ników nie je st wielu. Czasam i w nazw ie konta pojaw iała się rów nież pierw sza litera drugiego im ienia ( j c k o w a ls k i), a często używ ano do tego celu przezw iska lub tylko inicjałów danego użytkow nika (np. konta takie ja k mi s i u czy gmk). N iezależnie od tego, ja k ą nazw ę konta w ybierzesz dla siebie, upewnij się, że na pewno Ci ona odpow iada i że nie będziesz miał nic przeciw ko temu, aby zarów no system operacyjny, ja k i inni użytkow nicy kojarzyli Cię z tą nazw ą (jak przekonasz się w rozdziale 32. „Poczta elektroniczna”, nazwa konta użytkow nika je st rów nież częścią adresu e-m ail).

58

Część I ♦ Praca z systemem Linux O prócz nazw y konta użytkow nika pow inieneś m ieć odpow iednie hasło, które będzie znane tylko T obie, tak abyś tylko Ty m ógł korzystać z tego konta. D obre hasło to ciąg znaków, który je st trudny do odgadnięcia przez osobę postronną (nie m oże to być np. coś tak oczyw istego ja k tajem nica lub łatwe do zgadnięcia imię Tw ojego kota np. Puszek). K rótko m ów iąc, dobre hasło pow inno być łatw e do zapam iętania, ale jed n o cześn ie tak skonstruowane, aby było trudne do odgadnięcia przez osoby trzecie. Dobre hasło m ożna utworzyć na różne sposoby, np. jeżeli jednym z Tw oich ulubionych film ów je st 39 kro­ ków w reżyserii A lfreda H itchocka, to znakom itym hasłem będzie np. 39kAH. 0 ile nazwy kont użytkowników s ą zaw sze pisane małymi literami, o tyle w hasłach w ie lk o ść liter je s t bardzo istotn a. P ow inieneś pam iętać, że Sekret, sekret, SEKret 1 SEKRET s ą przez system traktow ane ja k o cztery różne hasła.

2.2.1. Logowanie do systemu A by rozpocząć pracę z system em Linux, pow inieneś się najpierw zalogow ać. A by to zrobić, powinieneś po pojawieniu się ekranu logowania wpisać w polu 1ogi n : nazwę konta użytkow nika, a następnie, w odpow iedzi na m onit system u, w polu passw ord: w pisać hasło. P odanie popraw nej nazw y konta użytkow nika i hasła spow oduje, że zostaniesz załogow any w system ie i będziesz m ógł korzystać z je g o zasobów i poleceń. T ypow y w ygląd ekranu logow ania przedstaw iono na rysunku 2.1. Rysunek 2.1. Wygląd typowego ekranu logowania w systemie Lim a

Debian GNU/Linux 3.1 corrupt t t y l corrupt login:

Ekran logow ania pojaw ia się po pełnym uruchom ieniu system u. Jeżeli Twój system je st skonfigurow any tak, aby zaraz po uruchom ieniu ładow ane było środow isko gra­ ficzne X W indow System zam iast tekstow ego ekranu logow ania, pojaw i się graficzne okno logow ania środow iska X W indow. W takiej sytuacji, aby przełączyć się ponow­ nie na konsolę tekstową, powinieneś nacisnąć kombinację klawiszy 1Ctrl |+ 1Alt |+ 1F1 j. N a ekranie powinno się pojawić tekstowe okno logowania. W ięcej szczegółowych infonnacji na ten tem at znajdziesz w przepisie 2.3 „K orzystanie z konsol i term inali” . A by zalogow ać się do system u, pow inieneś po pojaw ieniu się ekranu logow ania w pi­ sać w polu lo g in : nazw ę konta użytkow nika (i nacisnąć klaw isz j Enterj). a następnie w polu passw ord: pow inieneś w pisać hasło (i oczyw iście ponow nie nacisnąć klaw isz |Enterj. Z oczywistych w zględów bezpieczeństw a podczas w prow adzania hasła na ekra­ nie nie są w yśw ietlane żadne znaki odpow iadające naciskanym klaw iszom . Jeżeli p o ­ pełnisz błąd podczas w prow adzania hasła, pow inieneś nacisnąć kom binację klaw iszy Ctrl | + [ u ], co spow oduje usunięcie całego w prow adzonego w iersza, a następnie po­ nownie w prow adzić odpow iednie hasło. => A by zalogow ać się do system u na konto użytkow nika ja c e k z hasłem empat i a, wpisz:

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

59

Debian GNU/Linux 3.1 corrupt t t y l corrupt login: jacek I En ter[ Password: empatia I Enter| Linux corrupt 2.6.10-amd-preempt-corrupt #1 Wed Feb 23 09:17:04 CET 2005 i 686 GNU/Linux The programs included with the Debian GNU/Linux system are free software: the exact d istrib u tio n terms fo r each program are described in the individual f i le s in /usr/share/doc/*/copyright. Debian GNU/Linux comes with ABSOLUTELY NO WARRANTY, to the extent permitted by applicable law. Last login: Hon Feb 28 10:22:42 2005 on tt y l. No m a il. -S

Zaraz po zalogow aniu się danego użytkow nika system w yśw ietla zaw artość pliku / e tc / motd zaw ierającego tzw. „w iadom ość dnia” (ang. M essage o f the D ay). System w y­

św ietla datę i czas ostatniego logow ania oraz inform uje, czy dany użytkow nik otrzym ał now e w iadom ości z poczty elektronicznej (patrz rozdział 32. „Poczta elektroniczna”), aby w końcu uruchom ić odpow iednią/?ow /o/:ę (ang. shell) — czyli sw ego rodzaju śro­ dowisko um ożliw iające interaktyw ną w spółpracę użytkow nika z system em o peracyj­ nym i w ydaw anie m u poleceń. D om yślną p o w ło k ą w w iększości system ów L inux je st bash, a sposoby korzystania z tej pow łoki zostały om ów ione w rozdziale 3. „Pow łoka system u L inux” . Z nak $ w yśw ietlany z lewej strony kursora nazyw any je s t znakiem za ch ęty p o w ło ki (ang. shell p ro m p t) i je st sygnałem dla użytkow nika, że system je s t gotow y do pracy i czeka na je g o polecenia. (W ygląd znaku zachęty m ożesz zm ienić w edług w łasnego u z n a n ia — aby dow iedzieć się, ja k to zrobić, zajrzyj do przepisu 3.5.6 „M odyfikacja znaku zachęty pow łoki”). W iele dystrybucji systemu Linux je st skonfigurowanych w taki sposób, aby w wierszu poleceń konsoli tekstowej, po lewej stronie znaku zachęty wiersza polecenia w yśw ietlana była dom yślnie nazw a bieżącego katalogu. Po zalogow aniu się do system u użytkow nik zostaje przeniesiony do sw ojego katalogu dom ow ego, który pow łoka oznacza znakiem tyldy (~). Struktura katalogów została om ów iona w ro z­ dziale 5. „Pliki i katalogi” . Każdy kom puter działający w sy ste m ie Linux ma w ła sn ą nazwę, którą o k re śla się ja k o nazwę kom putera (ang. hostnam e). S ystem Linux podaje aktualną nazwę kom ­ putera na ekran ie logowania, po lewej stronie pola lo gin :. N adanie odpow iedniej nazwy kom putera, na którym działa system , je s t niezwykle w ażne. P odob n ie ja k nazwa użytkow nika odpow iada nazwie skojarzonego z nim konta, ta k nazwa kom ­ putera pow inna jed n ozn aczn ie identyfikow ać dany syste m (nazwa nabiera szcze­ gólnej wagi, kiedy m asz zam iar podłączyć taki kom puter do sieci). Zazwyczaj nazwę danego system u tworzy jego a d m in istra tor je sz c z e na eta p ie początkow ej konfigu­ racji — nazwa je s t przechowywana w pliku /etc/hostname i może być zm ieniona nie­ mal na dowolnym eta p ie pracy system u.

Podobnie ja k w przypadku nazw użytkowników, nazw a komputera m a postać pojedyn­ czego w yrazu pisanego m ałym i literami. Zazw yczaj użytkow nicy n ad ają kom puterow i

60

Część I ♦ Praca z systemem Linux nazw ę, do której są w ja k iś sposób przyw iązani, ja k np. h e lio n czy c o r r u p t. W po­ przednich przykładach c o r r u p t to nazw a kom putera, na którym został zainstalow any system D ebian Linux. Obok nazwy komputera pojawia się nazwa aktualnie używanego przez Ciebie terminala. W poprzednim przykładzie nazw a term inala to t t y l , co oznacza, że je s t to pierw szy term inal danego system u. W arto tutaj w spom nieć, że t t y to skrót od słow a teletype, czyli dalekopis, który w e w czesnych w ersjach system ów uniksow ych spełniał w łaśnie rolę dom yślnego term inala system u.

2.2.2. Wylogowanie z systemu W ylogow anie się z system u pow oduje zw olnienie używ anego term inala i gw arantuje, że podczas Tw ojej nieobecności nikt nie będzie m ógł korzystać z T w ojego konta. Aby zakończyć sesję pracy z systemem Linux, wpisz w wierszu poleceń powłoki systemu polecenie lo g o u t. Spow oduje to w ylogow anie danego użytkow nika z system u i p o ja­ w ienie się ekranu logow ania. Podobne działanie do polecenia lo g o u t m a naciśnięcie kom binacji klawiszy | Ctrl | + |~d] (przytrzym aj w ciśnięty klaw isz | Ctrl [ i naciśnij klaw isz 1 D | — nie m usisz naw et na końcu naciskać klaw isza | Enterj). W ielu użytkow ników bardzo lubi ten prosty skrót. => A by w ylogow ać się z system u, wpisz: $ logout | Enter| Debian GNU/Linux 3.1 corrupt t t y l corrupt login:

Jeżeli je s te ś jedyną oso b ą korzystającą z danego system u i zakończyłeś w łaśn ie se sję przez wylogowanie s ię z system u, być m oże z e ch c e sz zam kn ąć sy ste m i wy­ łączyć kom puter. Aby zobaczyć, ja k to zrobić, zajrzyj do przepisu 2 .1 .2 „W yłączanie s y s te m u ” znajdującej s ię w cześniej w tym rozdziale.

2.3. Korzystanie z konsoli i terminali Term inal system u Linux to urządzenie pozw alające na w prow adzanie danych oraz w yśw ietlanie inform acji z systemu. Terminal m oże być urządzeniem fizycznym , skła­ dającym się z klaw iatury i m onitora'5, podłączonym do system u poprzez sieć lub kabel szeregow y bądź też m oże być program em działającym na danym kom puterze, którego

J Urządzenia tworzone specjalnie do realizacji tych zadań są nazywane prostymi terminalami (ang. dumb terminals), ponieważ nie mają własnej mocy obliczeniowej i służą jedynie do wprowadzania i wyświetla­ nia informacji, współpracując z komputerem, do którego są podłączone.

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

61

zadaniem je st em ulacja działania term inala — takie program y nazyw ane są emulato­ rami terminala (ang. terminal emulator). U żytkow nik m a do dyspozycji całkiem spo­ ro różnych em ulatorów term inala, szczególnie jeżeli korzysta z graficznego interfejsu użytkow nika X W indow s S ystem (patrz przepis 4.5 „U ru ch am ian ie o kna term in ala w środow isku graficznym X ”). Jeżeli pracujesz bezpośrednio na komputerze pod kontrolą systemu Linux, wykorzystu­ ją c jeg o klaw iaturę i m onitor oraz w budow ane m echanizm y system u Linux em ulujące term inal tekstowy, to m ów im y, że pracujesz na konsoli system u Linux (ang. console). System Linux udostępnia użytkownikowi szereg wirtualnych konsoli (ang. virtual con­ soles), które d ziałają ja k indyw idualne konsole system ow e, pozw alające na urucha­ m ianie niezależnych, równoległych sesji systemu Linux, ale dostęp do nich realizowany je st z jednej i tej samej fizycznej konsoli term inala. W iększość system ów Linux je st dom yślnie skonfigurow ana w taki sposób, aby obsługiw ać siedem w irtualnych konsol (m aksym alnie m oże ich być sześćdziesiąt trzy). Pracując na fizycznej konsoli term inala, m ożesz w dowolnej chwili przełączać się pom iędzy poszczególnym i w irtualnym i kon­ solami, logow ać się na nie i korzystać z kilku wirtualnych konsoli równocześnie. W irtu­ alne konsole są czasam i nazyw ane wirtualnymi terminalami. Przepisy przedstaw ione w dalszej części rozdziału objaśniają podstaw ow e zasady po­ sługiwania się w irtualnym i konsolam i oraz ogólnie term inalam i.

2.3.1. Jak uzyskać numer wirtualnej konsoli Jeżeli nie jesteś jeszcze załogowany, to num er bieżącej wirtualnej konsoli je st w yśw ie­ tlany na ekranie konsoli. Jeżeli je d n ak zdążyłeś się ju ż zalogow ać, m ożesz skorzystać z polecenia fg c o n s o le , którego w ykonanie spow oduje w yśw ietlenie na ekranie num eru aktualnie używ anej w irtualnej konsoli. => A by spraw dzić, której w irtualnej konsoli aktualnie używ asz, w pisz: $ fgconsole | Enter]

3

$ Jak w idać, użycie polecenia fg c o n s o le spow odow ało w yśw ietlenie na ekranie cyfry 3, co oznacza, że aktualnie korzystasz z trzeciej w irtualnej konsoli. Jeżeli u ru ch o m isz p o le ce n ie fgconsole w ok n ie te rm in a la ś ro d o w isk a graficzneg o X W indows System , zauważysz, że num er konsoli będzie zaw sze równy 7, ponieważ X W indow S yste m je s t urucham iany na 7. konsoli wirtualnej.

Część I ♦ Praca z systemem Linux

62

2.3.2. Przełączanie się pomiędzy konsolami Istnieją dw ie m etody pozw alające na przełączanie się pom iędzy różnym i w irtualnym i konsolam i. P ierw sza z nich w ykorzystuje sp ecjaln ą k o m binację klaw iszy, d ruga je st poleceniem .

Metoda nr 1 A by przełączyć się na inną w irtualną konsolę, naciśnij i przytrzym aj wciśnięty klawisz 1Alt |, a następnie naciśnij klaw isz funkcyjny, którego num er odpow iada num erow i kon­ soli, na k tó rą chciałbyś się przełączyć. => Przykładow o, aby przełączyć się na czw artą konsolę w irtualną, naciśnij kom ­ binację klaw iszy j Alt |+ 1F4 [. N aciśnięcie powyższej kombinacji spowoduje przełączenie się na czw artą konsolę w irtu­ alną oznaczoną jak o tty 4 : Debian GNU/Linux 3.1 corrupt tty4 corrupt login:

Pomiędzy poszczególnymi konsolami m ożesz rów nież przełączać się za pom ocą lewego i praw ego klaw isza strzałki. A by przejść do w irtualnej konsoli o poprzednim num erze (lub przeskoczyć do ostatniej w irtualnej konsoli, jeżeli aktualnie korzystasz z pierw ­ szej w irtualnej konsoli), naciśnij kom binację klaw iszy | Alt | + | <—|. A by przejść do na­ stępnej w kolejności wirtualnej konsoli, naciśnij kom binację klaw iszy 1Alt |+ PT). A by przełączyć się z czwartej na trzecią w irtualną konsolę, naciśnij kom binację klawiszy:

iAitl + Q Taka kom binacja klaw iszy spow oduje przełączenie na trzecią w irtualną konsolę tty 3 : Debian GNU/Linux 3.1 corrupt tty3 corrupt login:

Siódm a w irtualna konsola je st zarezerw ow ana dla sesji środow iska graficznego X W indow System . Jeżeli środow isko X zostało zainstalow ane, to na tej w irtualnej konsoli nigdy nie pojaw i się tekstow y ekran logow ania z polem 1og i n :. Z am iast tego zostanie tam uruchom iona sesja X. Jeżeli system, z którego korzystasz, je st skonfigurow any do autom atycznego urucham iania środow iska graficznego X W indow System , w irtualna konsola w yśw ietli ekran logow ania środow iska X. Pracując w środow isku graficznym , m ożesz przełączyć się na w irtu aln ą konsolę za pom ocą kom binacji klawiszy | Ctrl[ + [Alt] oraz klaw isza funkcyjnego odpow iadającego żądanem u num erow i w irtualnej konsoli. Jest to je d y n y sk ró t k law iszo w y z konsoli, który działa w środow isku X.

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

63

=> Aby przełączyć się ze środow iska X na p ierw szą w irtu aln ą konsolę, naciśnij kom binację klawiszy: |Ctrl [ + [A lt]

+ [TT]

Metoda nr 2 A by przełączyć się na inną w irtualną konsolę, m ożesz skorzystać rów nież z polecenia chvt. A rgum entem tego polecenia je st cyfra odpow iadająca num erow i konsoli, na którą chcesz się przełączyć. => A by przełączyć się na siódm ą w irtualną konsolę, wpisz: $ chvt 7

Enterj

M etoda przedstaw iona powyżej je s t bardzo cz ę s to wykorzystyw ana w skryptach.

2.3.3. Przewijanie tekstu na konsoli K iedy je s te ś zało g o w an y do w irtualnej kon so li, now e w iersz e tek stu p o ja w ia ją się w dolnej części ekranu konsoli, podczas gdy tek st znajdujący się w je g o górnej części je st przew ijany poza ekran. Jeżeli chcesz przew inąć tek st w dół lub w górę ekranu konsoli, użyj kom binacji klaw iszy odpow iednio j Shift j + fPgUp | lub [Shift| + 1PgDn|. => Oto dw a sposoby przew ijania tekstu w obrębie ekranu konsoli. ♦ Aby zobaczyć wiersze tekstu, które przewinęły się poza górną krawędź ekranu, naciśnij kombinację klawiszy | Shift j + 1PgUp [. W iersze tekstu na ekranie kon­ soli b ęd ą przew ijane do dołu. ♦ A by zobaczyć w iersze tekstu, które przew inęły się poza dolną kraw ędź ekra­ nu, naciśnij kom binację klaw iszy [ Shift | + j PgDn [. T ekst na ekranie konsoli będzie przew ijany do góry. L iczba w ierszy, które m ożesz przew inąć, je st uzależniona od ilości pam ięci dostępnej w danym system ie. Przedstaw iona powyżej m etoda je s t przeznaczona do przew ijania te k stu w obrębie sesji powłoki (patrz rozdział 3. „Powłoka system u Linux”). M etoda ta prawdopodob­ nie nie zadziała, jeżeli sprób u je sz ją zasto so w ać do przew ijania te k stu w yśw ie tla ­ nego przez ja k ie ś narzędzie lub a p lik a cję u ru ch o m ion ą na k o n so li. Innymi słowy, zazwyczaj nie będziesz mógł zastosow ać tej techniki do przewijania te kstu w obrę­ bie narzędzia wyśw ietlającego pliki tekstow e. Aby przewijać te k st w obrębie ekranu aplikacji, pow inieneś skorzystać z odpowiednich m echanizm ów danej aplikacji, słu­ żących do przewijania te k stu . Pam iętaj, że nie w szy stkie a p lika cje m ają ta k ie m e­ chanizm y.

64

Część I ♦ Praca z systemem Linux

2.3.4. Czyszczenie ekranu terminala W system ie L inux m asz do d y sp o zy cji dw ie m eto d y p o zw a lając e w y czy ścić ekran term inala.

Metoda nr 1 A by w yczyścić ekran term inala, na którym aktualnie pracujesz, pow inieneś skorzystać z polecenia e le a r. Ekran zostanie odświeżony, na górze pojawi się nowy pusty w iersz po­ leceń, a w szystkie pozostałe obiekty znajdujące się na ekranie zostaną z niego usunięte. => A by w yczyścić ekran term inala, wpisz: $ e le a r \ Enterl

P rzedstaw iona pow yżej m etoda działa rów nież w oknie term inala środow iska graficz­ nego X. Polecenie e le a r m oże być um ieszczane w ew nątrz skryptów .

Metoda nr 2 N aciśnięcie kom binacji klaw iszy | Ctrl j + [U) pow oduje usunięcie zaw artości ekranu ter­ m inala i w yśw ietlenie na górze ekranu znaku zachęty i pustego w iersza poleceń. W odróżnieniu od polecenia e le a r , które je st w pisyw ane w w ierszu poleceń, kom bina­ cję klaw iszy | Ctrl | + |~L~1 m ożesz nacisnąć w dow olnym m om encie, naw et jeżeli w w ier­ szu poleceń znajduje się aktualnie inny tekst — w takiej sytuacji b ieżąca zaw artość w iersza poleceń zostanie przepisana w górnej części ekranu, a pozostałe elem enty znaj­ dujące się na ekranie zo stan ą usunięte. => Aby w yczyścić ekran term inala i przepisać zaw artość w iersza poleceń w górnej części ekranu, naciśnij kom binację klawiszy: fctril + \ l \ Przedstaw iony skrót klawiszow y działa w powłoce bash, która zostan ie szczegółow o om ów iona w kolejnym rozdziale.

2.3.5. Przywracanie domyślnych ustawień ekranu terminala Jeżeli chcesz przyw rócić dom yślne ustaw ienia ekranu tenninala, pow inieneś skorzystać z po lecen ia r e s e t. P olecenie to przydaje się szczególnie w sytuacji, gdy n a ekranie zostanie om yłkow o w yśw ietlona zaw artość pliku binarnego, w efekcie czego w pisyw a­ nie tekstu z klawiatury pow oduje w yśw ietlanie „krzaczków ’7 zam iast norm alnych zna­ ków. U życie tego polecenia je st rów nież św ietnym rozw iązaniem w sytuacji, kiedy term inal przestanie praw idłow o usuw ać kolejne w iersze z ekranu.

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

65

W takiej sytuacji wpisz polecenie r e s e t i naciśnij przycisk [ Enter | (nie przejmuj się, że to, co piszesz, może nie być prawidłowo wyświetlane na ekranie). Polecenie zadziała prawidłowo zarówno na konsoli, jak i w oknie terminala środowiska graficznego X Window System. => Aby przywrócić domyślne ustawienia ekranu terminala, wpisz: $ reset | Enter |

%

Z a le ca n e je s t przećw iczenie korzystania z tego p olecenia, ta k abyś w iedział, jak sobie poradzić w trudnej sytuacji. Aby sprawdzić, ja k m oże wyglądać term inal, który wymaga przywrócenia dom yślnych ustaw ień, pow inieneś wyśw ietlić na ekranie ter­ m inala zaw artość dow olnego pliku binarnego — np. m o że sz w p isa ć p o le cen ie cat /bin/ls (co spowoduje całą serię „dziwnych” efektów na ekranie), a następnie w pisz polece nie reset, aby przywrócić dom yśln e u staw ien ia term inala.

2.4. Uruchamianie poleceń Narządzie (ang. toot) to oprogramowanie, które ma określoną funkcję — zwykle jest to jedno wyspecjalizowane proste zadanie. Przykładowo, narzędzie hostname wyświetla nazwę komputera, a narzędzie who wyświetla listę użytkowników, którzy są w danej chwili podłączeni do systemu. A plikacja to większy, zwykle interaktywny program pozwalający na realizację szerszego zakresu zadań — np. mianem aplikacji określa się edytory tekstu lub programy do obróbki grafiki.

Narzędzie lub aplikacja może wymagać podania pewnej liczby opcji (ang. options) (cza­ sami zwanych również fla g a m i ), które mają za zadanie modyfikację domyślnego sposobu działania aplikacji. Aplikacja może również wymagać podania pewnych argum entów (ang. argum ents) określających plik lub fragment tekstu, na którym ma działać dany program. Argumenty są zwykle podawane po opcjach. Określenie polecen ie (ang. com m and) odnosi się do całej wpisywanej w wierszu pole­ ceń sekwencji, na którą składa się nazwa narzędzia lub aplikacji oraz wszystkie w ym a­ gane opcje i argumenty. Poniew aż bardzo często do osiągnięcia pożądanego efektu wystarczy wpisać tylko nazwę danego narzędzia, bez żadnych opcji, to takie narzędzia są również często określane jako polecenia. System Linux rozróżnia wielkie i małe litery w nazwach poleceń. Nazwy narzędzi i apli­ kacji są zwykle pisane małymi literami. Jeżeli chcesz uruchomić (lub „wykonać”) narzędzie lub aplikację bez podawania dodat­ kowych opcji lub argumentów, wpisz jego nazwę w wierszu poleceń powłoki, a na­ stępnie naciśnij klawisz [ Enter).

66

Część I ♦ Praca z systemem Linux

=> Aby uruchomić polecenie hostname, wpisz: $ hostname I Enterl corrupt Î

W przedstawionym przykładzie nazwa komputera to c o rru p t. Opcje zawsze są podawane z poprzedzającym je myślnikiem (-), po którym występuje zwykle jeden znak alfanumeryczny. Aby dołączyć opcję do danego polecenia, powi­ nieneś wpisać j ą w wierszu poleceń bezpośrednio po nazwie narzędzia lub aplikacji. Pamiętaj, aby zawsze oddzielać nazwę polecenia, opcje oraz poszczególne argumenty znakami spacji. Długie (ang. long-stylé) opcje (zwane czasem opcjami „w stylu GNU”) są poprzedzone podwójnym myślnikiem (--) i zwykle m ają postać pojedynczego słowa w języku an­ gielskim. Bywa też tak, że sama opcja może wymagać podania argumentu. N a przykład polecenie może być uruchamiane z opcją -F, która pozwala określić nazwę pliku, z któ­ rego ma zostać odczytana nazwa komputera — czyli argumentem opcji -F jest nazwa pliku, z którego polecenie hostname ma odczytać nazwę komputera. hostname

=> Aby uruchomić polecenie hostname z podaną jako argument nazwą pliku h o s t. in f o , z którego polecenie ma odczytać nazwę komputera, wpisz: $ hostname -F host. info \ Enterl

2.4.1. Wyświetlanie listy dostępnych opcji polecenia W celu uzyskania listy dostępnych opcji danego polecenia lub dodatkowych informacji o tym poleceniu użyj opcji - -h e lp (wersja wydłużona) lub -h 4. Zazwyczaj spowoduje to również wyświetlenie krótkiego opisu sposobu korzystania z danego polecenia. Aby wyświetlić listę opcji dostępnych dla polecenia hostname, wpisz: $ hostname --help |Enterl

Zdarza się, że lista dostępnych opcji jest tak długa, że nie mieści się na jednym ekranie. W takiej sytuacji możesz skorzystać z potokowania strumienia danych i przekazać wy­ niki działania takiego polecenia na wejście polecenia le s s , które pozwala na przeglą­ danie tekstu strona po stronie (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików tekstowych”). Aby zakończyć przeglądanie tekstu, naciśnij klawisz [o]. => Aby przeglądać listę opcji dostępnych dla polecenia 1 in k s , wpisz: î lin ks - ? I less |Enterl

4 Niektóre narzędzia nie obsługują żadnego z przedstawionych parametrów. W takiej sytuacji należy spraw­ dzić, czy narzędzie obsługuje opcję -?.

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

67

2.4.2. Wyświetlanie informacji o wersji polecenia Czasem dobrze jest wiedzieć, która wersja polecenia jest dostępna w systemie. Jeżeli wybrana opcja lub dane polecenie nie działa zgodnie z oczekiwaniami, może to być spowodowane faktem, że w systemie zainstalowana jest niew łaściw a wersja takiego polecenia. Aby uzyskać żądane informacje o wersji danego polecenia, powinieneś skorzystać z opcji - - v e r s io n (wersja długa) lub -v . => Aby wyświetlić informacje o wersji polecenia hostname, wpisz: $ hostname --version |Enter| hostname 2.13 $

Uruchomienie tego polecenia powoduje wyświetlenie na ekranie tekstu hostname 2.13, który informuje, że w systemie jest zainstalowana wersja 2.13 polecenia hostname.

2.5. Zmiana hasta Aby zmienić hasło, powinieneś skorzystać z polecenia passwd. Po uruchomieniu wymaga ono podania aktualnego hasła, a następnie nowego hasła, które m a je zastąpić. Ze wzglę­ dów bezpieczeństwa ani aktualne „stare” hasło, ani hasło nowe nie są wyświetlane na ekranie podczas wprowadzania kolejnych znaków. W celu weryfikacji poprawności no­ wego hasła polecenie passwd prosi o jego dwukrotne wprowadzenie. Za każdym razem musisz wprowadzić je w identyczny sposób, gdyż w przeciwnym razie zmiana hasła nie zostanie zatwierdzona. => Aby zmienić hasło, wpisz: $ passwd |Enter| Changing password for incub (current) UNIX password: twoje aktualne hasło I Enter| Enter new UNIX password twoje nowe hasło I Enter| Retype new UNIX password: twoje nowe hasło |En ter | passwd: password updated su cce ssfully. $

H asła mogą zaw ierać w ielkie i m ałe litery, cyfry od 0 do 9 oraz znaki przestankow e. Powinny sk ła d a ć s ię z pięciu do o śm iu znaków . W ięcej inform acji na te m a t za sa d tw orzenia poprawnych h a se ł znajdziesz w p rzepisie 2 .2 „K orzysta n ie z konta użyt­ kow n ika ” .

68

Część I ♦ Praca z systemem Linux

2.6. Wyświetlanie informacji o aktywności użytkownika Przepisy przedstawione w tej sekcji opisują wybrane polecenia pozwalające spraw­ dzić, z jakim i użytkownikami aktualnie „dzielisz” system i co oni robią.

2.6.1. Wyświetlanie nazwy konta użytkownika Aby wyświetlić nazwę użytkownika, który jest aktualnie załogowany na danym ter­ minalu, powinieneś użyć polecenia whoami. Nie jest to tak bezużyteczne polecenie, jak m ogłoby się z pozoru wydawać — jeżeli korzystasz ze wspólnego term inala razem z kilkoma innymi użytkownikami, możesz użyć tego polecenia, aby sprawdzić, czy jesteś załogowany na swoje konto. A jeżeli posiadasz kilka kont, możesz w ten spo­ sób przekonać się, na którym z tych kont jesteś w danej chwili załogowany. => Aby wyświetlić nazwę aktualnie używanego konta, wpisz: $ whoami 1Enter| incub Î

Jak widać, aktualnie załogowany użytkownik ma konto o nazwie in cu b .

2.6.2. Wyświetlanie listy aktywnych kont W celu wyświetlenia listy wszystkich użytkowników aktualnie załogowanych do sys­ temu powinieneś skorzystać z polecenia who. Efektem działania tego polecenia jest wy­ świetlenie składającej się z trzech kolumn listy, na której znajdziesz nazwę konta użyt­ kownika, nazwę term inala oraz informację o tym, kiedy poszczególni użytkownicy zalogowali się do systemu. Czwarta kolumna jest wyświetlana, jeżeli użytkownik korzy­ sta ze środowiska graficznego X Window System. W takim przypadku czwarta kolumna zawiera informacje o lokalizacji sesji użytkownika (patrz rozdział 4. „Środowisko graficzne X Window System”). => Aby sprawdzić, kto jest aktualnie załogowany, wpisz: $ who 1Enter 1 incub tty l ania tty2 gee tty3 gee pts/0

Feb Feb Feb Feb

28 28 28 28

12: 06 09 :54 10: 38 10: 47

$

Przedstawione w powyższym przykładzie wyniki pokazują, że użytkownik in c u b jest załogowany na terminalu t t y l (pierwsza wirtualna konsola w systemie) od godziny 12:06,

69

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

lutego. Użytkownik a n i a jest załogowany na konsoli t t y 2 (druga wirtualna konso­ la) od godziny 09:54, 28 lutego. Użytkownik gee jest załogowany dwukrotnie — raz na terminalu t t y 3 (trzecia wirtualna konsola) i drugi raz na terminalu p ts / 0 (sesja śro­ dowiska X Window z lokalizacją okna (:0.0)).

28

Polecenie who przeznaczone je st do wyświetlania listy użytkowników w system ie lokal­ nym, wyświetlania listy użytkowników podłączonych do innego system u w sieci lub wyświetlania szczegółowych informacji, które dany użytkownik mógł udostępnić pu­ blicznie (patrz przepis 3 4 .5 .1 „Spraw dzanie d o stę p n o śc i użytkow nika” ).

2.6.3. Wyświetlanie informacji o aktywnych użytkownikach i wykonywanych przez nich zadaniach Polecenie w działa analogicznie jak polecenie who, ale wyświetla więcej szczegółów, m.in. jeden wiersz zawierający informacje o bieżącym stanie systemu, w którym znaj­ dziesz takie pozycje, ja k aktualny czas, okres, przez jaki system działał, oraz liczba użytkowników w systemie. Następnie wyświetla podzieloną na osiem kolumn listę użytkowników aktualnie załogowanych do systemu. Poszczególne kolumny zawierają informacje o nazwie użytkownika, lokalizacji terminala, sesji środowiska X (jeżeli taka jest aktywna dla danego użytkownika), czasie zalogowania się do systemu, okresie, przez który użytkownik był nieaktywny, oraz poleceniu, które użytkownik aktualnie urucho­ mił. Lista zawiera również dwie kolumny informujące o całkowitym czasie procesora przydzielonym na wykonanie zadań użytkownika (JCPU) oraz procesów zewnętrznych (PCPU). Procesy zostały omówione w przepisie 2.7 „Wyświetlanie informacji o proce­ sach”, a zadania zostały omówione w przepisie 3.3 „Zarządzanie zadaniami”. => Aby zobaczyć listę użytkowników aktualnie załogowanych do systemu oraz wy­ konywanych przez nich zadań, wpisz: $ w | Enter | 5:27 pm up 17:53. 4 users. load average : 0.12. 0.05. 0 01 USER TTY FROM LOGIN IDLE JCPU PCPU incub tty l Oct 20 20:09 17:22m 0.32s 0.32s tty2 ania 14:37 0.07s 13:00s 2:35 gee tty3 15:04 l:00m 0.41s 0.09s gee pts/0 :0.0 15:04 21.65s 20.96s 0:00s $

WHAT - bash le s s foo sta rtx emacs

W przedstawionym przykładzie wyniki wykonania polecenia pokazują, że bieżący czas systemowy to 17:27, system działa od 17 godzin i 53 minut, a do systemu jest aktualnie załogowanych czterech użytkowników. Użytkownik in cu b jest załogowany na tenninalu t t y l , jest nieaktywny od 17 godzin i 2 2 minut, a ostatnio uruchomionym poleceniem była powłoka bash. Użytkownik ani a załogowany jest na terminalu t t y 2 i od 13 minut nie wykonał żadnej operacji. Ostatnio wykonanym poleceniem było uruchomienie pole­ cenia 1ess do przeglądania pliku foo (patrz przepis 9 . 1 „Przeglądanie plików tekstowych”).

70

Część 1 ♦ Praca z systemem Linux

Użytkownik gee jest załogowany na dwóch terminalach — t t y 3 i p ts / 0 (ten ostatni to sesja środowiska X Window). Jak widać, użytkownik ten na terminalu t t y 3 wykonał po­ lecenie s t a r t x , co spowodowało uruchomienie sesji środowiska graficznego X , w któ­ rym z kolei korzysta z edytora Emacs.

2.6.4. Wyświetlanie informacji o czasie ostatniego zalogowania użytkownika Dzięki poleceniu l a s t możesz sprawdzić, kto ostatnio używał systemu, z których termi­ nali korzystał oraz kiedy się zalogował i wylogował. =3- Aby wyświetlić listę użytkowników, którzy ostatnio korzystali z systemu, wpisz: $ last | Enterl

Aby dowiedzieć się, kiedy konkretny użytkownik po raz ostami logował się do systemu, wpisz nazwę konta tego użytkownika jako argument polecenia la s t . => Aby dowiedzieć się, kiedy użytkownik w o jt logował się po raz ostatni, wpisz: $ last wojt | Enterl

P o le ce n ie la s t pobiera dane z pliku /var/log/wtmp. O statn i w ie rsz pliku zaw iera in­ fo rm a cję o tym, ja k d a le k o w ste c z się g a ją da ne z a p is a n e w pliku. Zazw yczaj plik zaw iera inform acje z o statn ich kilku-, k ilku nastu tygodni, ale zdarzają s ię sytuacje, kiedy w grę wchodzi je s z c z e dłuższy okres.

2.7. Wyświetlanie informacji o procesach Kiedy uruchamiasz wybrane polecenie, to tym samym powodujesz uruchomienie w sys­ temie odpowiedniego p ro cesu (ang. p ro c ess ) reprezentującego aktualnie wykonywany program. Każdemu procesowi jest nadawany unikalny numer zwany identyfikatorem p ro ­ cesu (ang. pro cess ID ) lub w skrócie PID. Listę procesów aktualnie działających w systemie możesz wyświetlić w dowolnym momencie. Aby to zrobić, powinieneś skorzystać z polecenia ps. Domyślnie polecenie ps wyświetla w pięciu kolumnach informacje o każdym z proce­ sów: poszczególne kolumny reprezentują identyfikator procesu, nazwę terminala, z którego proces został uruchomiony, aktualny stan procesu (kod S odpowiada stanowi uśpienia (ang. sleeping ), co oznacza, że w danej chwili proces jest wstrzymany, kod R odpowia­ da stanowi działania (ang. running), a kod Z oznacza, że proces zakończył pracę (ang. zom bie)), całkowity czas procesora poświęcony na wykonanie procesu liczony od po­ czątku działania procesu oraz nazwę polecenia, które zostało uruchomione.

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

71

Przedstawione w dalszej części rozdziału przepisy omawiają najczęściej spotykane zasto­ sowania polecenia ps. Więcej szczegółowych informacji na temat sterowania urucho­ mionymi procesami znajdziesz w następnym rozdziale.

2.7.1. Wyświetlanie listy aktualnie uruchomionych procesów W celu wyświetlenia listy procesów, które są aktualnie uruchomione w bieżącej sesji powłoki, wpisz polecenie ps bez żadnych argumentów. => Aby wyświetlić listę procesów działających w bieżącej sesji powłoki, wpisz: $ ps |Enter| PID TTY 1284 pts/4 1550 pts/4 $

TIME CMD 00:00:04 bash 00:00:00 ps

W tym przykładzie polecenie ps w yśw ietliło listę dwóch działających procesów: i ps.

bash

2.7.2. Wyświetlanie wszystkich procesów użytkownika Jeżeli chcesz wyświetlić listę wszystkich procesów danego użytkownika, użyj polece­ nia ps, podając jako argument opcji -u nazwę konta interesującego Cię użytkownika. O ile nie możesz zobaczyć, co dany użytkownik aktualnie robi w swoim pokoju, o tyle możesz wyświetlić listę uruchomionych przez niego w danej chwili poleceń. => Aby w yświetlić listę wszystkich procesów uruchom ionych w systemie przez użytkow nika wl o d i , wpisz: $ p s -u w lodi | Enter|

P olecenie ps m oże być bardzo użyteczne w sytuacji, kiedy b ęd ziesz ch cia ł wyświetlić listę procesów , ja k ie u rucho m iłe ś na poszczególnych s e sja ch pow łoki. Aby to zro­ bić, podaj ja k o argum ent p olecenia ps -u nazwę w łasn ego konta użytkow nika.

2.7.3. Wyświetlenie listy wszystkich procesów uruchomionych w systemie W celu wyświetlenia wszystkich procesów działających w systemie można skorzystać z jednej z dwóch proponowanych metod.

72

Część I ♦ Praca z systemem Linux

Metoda nr 1 Aby wyświetlić listę wszystkich procesów uruchomionych w systemie przez wszyst­ kich użytkowników, użyj polecenia ps z opcjami aux. => Aby wyświetlić listę wszystkich procesów wraz z nazwami kont użytkowni­ ków, którzy je uruchomili, wpisz: $ ps aux |Enter |

L ista wynikowa m oże być bardzo długa — naw et pojedynczy użytkow nik system u Linux m oże m ieć rów nocześnie uruchom ionych czte rd zie ści lub więcej procesów , więc być może warto pomyśleć o skierowaniu strumienia danych z wyjścia polecenia ps na w e jście p o le cen ia le ss (patrz przepis 9 .1 „Prze glą d a nie plików te k sto w ych ”).

Metoda nr 2 Aby wyświetlić aktualizowaną na bieżąco listę procesów uruchomionych w danym systemie i uporządkowanych według ilości zużywanych zasobów systemowych, powi­ nieneś skorzystać z polecenia to p . W yświetlane wyniki są aktualizowane na bieżąco zgodnie z napływającymi z systemu informacjami. Aby zatrzymać wyświetlanie infor­ macji i zakończyć pracę programu, naciśnij klawisz [o]. Polecenie to wyświetla rów­ nież informacje na temat czasu działania systemu i wykorzystywanych zasobów pa­ mięci (informacje takie można również uzyskać za pomocą poleceń u ptim e i f r e e ) . => Aby zobaczyć na bieżąco aktualizowaną listę aktualnie działających w systemie procesów, wpisz: $ top |Enterl

2.7.4. Wyświetlanie listy procesów uporządkowanej według nazwy lub numeru Aby wyświetlić listę procesów, których wyniki działania zawierają interesującą Cię nazwę lub fragment tekstu, powinieneś skorzystać z mechanizmu potokowania i prze­ słać strumień danych z wyjścia polecenia ps aux na wejście polecenia grep. Dzięki takiemu rozwiązaniu możesz szybko sprawdzić, którzy użytkownicy uruchomili okre­ ślony program lub polecenie. => Oto dwa sposoby wykorzystania tej metody. ♦ Aby wyświetlić wszystkie procesy, których polecenie zawiera łańcuch zna­ ków s b in , wpisz: $ ps aux | grep sbin |Enterl

♦ Aby w yświetlić listę wszystkich procesów, których identyfikator zawiera liczbę 13, wpisz: $ ps aux | grep 13 |Enterl

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

73

Aby wyświetlić proces (jeżeli taki istnieje) o konkretnym identyfikatorze PID, podaj ten identyfikator jako argument opcji -p. =i> Aby wyświetlić listę procesów o identyfikatorze 344, wpisz: $ pS -p 344 | Enterl

2.8. Korzystanie z systemu pomocy W systemie Linux dostępnych jest wiele narzędzi pomocy, łącznie z pełnym podręczni­ kiem użytkowania systemu, zapisanym w formacie tekstowym. Cały problem z doku­ mentacją systemu Linux nie polega na tym, że jest jej za mało, ale na tym, że szukając konkretnej informacji, musisz przekopać się przez całe tomy dokumentacji. W kolejnych podpunktach zostaną omówione różne dostępne w systemie sposoby uzy­ skiwania pomocy oraz ich przydatność w określonych sytuacjach. Jeżeli stwierdzisz, że potrzebujesz dodatkowych informacji, przede wszystkim nie wpa­ daj w panikę — nie musisz się martwić, ponieważ dostępne są również inne rozwią­ zania. Ich szczegółowy opis znajdziesz w przepisie 1.6 „Jeżeli potrzebujesz dodatko­ wych informacji” .

2.8.1. Wyszukiwanie odpowiedniego polecenia Istnieje kilka sposobów wyszukiwania polecenia według słów kluczowych. Pierwszy z nich jest m etodą bardzo popularną, natomiast dwa pozostałe są zazwyczaj wykorzy­ stywane przez bardziej zaawansowanych użytkowników (innymi słowy, nie każdy użyt­ kownik systemu Linux je zna).

Metoda nr 1 Jeżeli wiesz, jak działa dane narzędzie lub aplikacja, ale nie możesz przypomnieć sobie dokładnej nazwy, to poszukiwania powinieneś rozpocząć od użycia polecenia a p ro pos. Argumentem polecenia jest słowo kluczowe, a wynikiem działania jest lista zain­ stalowanego oprogramowania, w którego opisach znajduje się podane słowo kluczowe. Polecenie przeszukuje opisy poleceń znajdujące się w plikach pomocy systemowej, a następnie wyświetla na ekranie nazwy programów spełniających podany warunek. Ten sposób jest przydatny również podczas wyszukiwania w systemie programów i po­ leceń powiązanych z określonymi kategoriami zagadnień, takimi jak „audio” lub „wi­ deo” i innymi ogólnymi pojęciami. => Aby wyświetlić listę programów i poleceń powiązanych ze słowem c o n s o le , wpisz: $ apropos console |Enterl

Część I ♦ Praca z systemem Linux

74

Polecenie apropos wyświetla w iersze opisów zaw ierające słow o kluczowe w dokład­ nie podanym brzm ieniu, zatem lista program ów zw rócona dla słow a kluczow ego consoles m oże być znacznie krótsza niż w przypadku słow a console. Z kolei lista dla słowa eon będzie zdecydowanie dłuższa. Z tego powodu lepiej będzie, jeżeli pod­ cza s wyszukiwania podasz klucz najpierw jako słowo w liczbie pojedynczej, a ewentu­ alnie później popraw isz definicję w yszukiw ania — jeżeli zajdzie ta k a k on ieczn ość. T ajem nica s u k c e s u w yszukiw ania za pom ocą pole cenia apropos polega na znajo­ m ości okre śle ń , które m ogą w ystąpić w o p isie pole cenia w plikach pomocy.

Polecenie apropos jest tak naprawdę aliasem polecenia man z opcją -k (patrz przepis 2.8.4 „Wyświetlanie stron podręcznika systemowego man”).

Metoda nr 2 Dpkg DEB: dpkg

W systemach Debian Linux do odszukania zainstalowanego oprogramowania według słowa kluczowego możesz użyć polecenia dpkg, przeznaczonego do obsługi pakietów oprogramowania systemu Debian Linux. Jeżeli chcesz wyświetlić pełną listę zainstalo­ wanego oprogramowania, użyj opcji -1. Na ekranie zostaną wyświetlone nazwy poszcze­ gólnych programów wraz z krótkim opisem. Aby wyszukać informacje o wybranych poleceniach, możesz skierować strumień danych z wyjścia polecenia dpkg na wejście polecenia grep. Jego opcja - i pozwala na wyszuki­ wanie słów kluczowych niezależnie od tego, czy zostały zapisane małymi czy dużymi literami (polecenie g rep zostało omówione w rozdziale 14. „Wyszukiwanie tekstu”). Alternatywnym rozwiązaniem może być przeglądanie zawartości pliku / v a r / lib / d p k g / a v a ila b le np. przy użyciu polecenia le s s (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików teksto­ wych”). Plik zawiera listę wszystkich dostępnych w systemie pakietów wraz z opisem. => Poniżej znajdziesz trzy przykłady użycia tych poleceń: ♦ Aby wyświetlić listę wszystkich zainstalowanych w systemie pakietów DEB, wpisz: $ dpkg -1 |Enter]

♦ Aby wyświetlić listę wszystkich zainstalowanych w systemie pakietów DEB, których nazwa zawiera słowo e d it , niezależnie od wielkości liter, wpisz: $ dpkg -1 | grep - i edit |Enter 1

♦ Aby wyświetlić opis wszystkich aktualnie dostępnych w systemie pakietów DEB, wpisz: $ less Ivarllibld pkg/available I Enter |

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

75

W ięcej inform acji na te m a t p ole ce n ia dpkg znajdziesz w p rzepisie A.4 „Zarządzanie pakietam i D E B ” .

Metoda nr 3 W systemach działających w oparciu o pakiety RPM, jak np. Fedora Core Linux lub Red Hat Enterprise Linux, zainstalowane oprogramowanie możesz odszukiwać (według słów kluczowych) za pomocą polecenia rpm przeznaczonego do zarządzania pakietami. Aby wyświetlić nazwy wszystkich pakietów zainstalowanych w systemie, powinieneś użyć opcji -qa. Aby odszukać określone pakiety, skieruj wyjście polecenia rpm do polecenia grep z opcją - i oraz słowem kluczowym, które ma być wyszukiwane (patrz przepis 14.1 „W yszukiwanie słów w tekście”). Jeżeli chcesz wyświetlać uzyskaną listę strona po stronie, powinieneś użyć polecenia le s s . => Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ Aby wyświetlać strona po stronie listę wszystkich pakietów RPM zainstalo­ wanych w systemie, wpisz: $ rpm -qa | less |Enter|

♦ Aby wyświetlić listę wszystkich pakietów, których nazwa lub opis zawiera słowo e d it , niezależnie od wielkości liter, wpisz: $ rpm -qa \ grep - i edit \ Enterl

♦ Aby wyświetlić listę wszystkich zainstalowanych w systemie pakietów RPM, których nazwa zawiera ciąg znaków "1.2", wpisz: $ rpm -qa \ grep "1 \.2 " |En ter |

W ięcej inform acji na te m a t korzystania z narzędzia rpm zn a jdzie sz w p rzepisie A .5 „Zarządzan ie pakietam i R P M ” .

2.8.2. Wyświetlanie opisu programu Jeżeli chcesz wyświetlić skrócony opis danego polecenia, powinieneś skorzystać z po­ lecenia w h ati s. Jako argument tego polecenia wpisz nazwę polecenia lub aplikacji, dla której chcesz uzyskać opis. => Aby wyświetlić opis polecenia who, wpisz: $ whatis who |Enterl

Polecenie whatis pobiera skrócony opis polecenia ze strony podręcznika system o­ wego man (ang. m anuał page), który zo sta ł bardziej szczegółow o o p isa n y w dalszej czę ści tego rozdziału, w p rzepisie 2 .8 .4 „W yśw ietlanie stron podręcznika sy ste ­ m owego m a n ” .

T 76

Część I ♦ Praca z systemem Linux

2.8.3. Wyświetlanie informacji o danym poleceniu Wiele poleceń może być uruchamianych z opcją - -h e lp , która powoduje wyświetlenie informacji o sposobie użycia danego polecenia, łącznie z jego składnią oraz opisem opcji i argumentów. => Aby wyświetlić dostępne informacje o poleceniu whoami, wpisz: $ whoami --help 1Enter| Usage: whoami [OPTION]... P rin t the user name associated with the current effe ctive user id. Same as id -un. --help --versio n

display th is help and e xit output version information and e xit

Report bugs to . $

U życie tego polecenia w yśw ietla inform acje o sposobie użycia polecenia whoami, łącznie z jego krótkim opisem oraz listą dostępnych opcji. Nie wszystkie polecenia mogą być uruchamiane z opcją --help. Zam iast tego niektóre polecenia wymagają podania opcji -h lub -?, których użycie daje ta k ie sa m e efekty.

2.8.4. Wyświetlanie stron podręcznika systemowego man Jeszcze nie tak dawno dostarczana z większością systemów Unix papierowa wersja dokumentacji była również dostępna w wersji elektronicznej wewnątrz samego systemu. Każdy zainstalowany w systemie program miał własną stronę podręcznika systemowego (ang. manuał page lub inaczej man page), która opisywała jego działanie. W systemach Linux takie podręczniki można znaleźć do dnia dzisiejszego, z tą jednak różnicą, że zazwyczaj użytkownik nie otrzymuje ju ż papierowej wersji podręcznika systemowe­ go man. W celu wyświetlenia strony podręcznika systemowego należy użyć polecenia man. Argumentem polecenia man jest nazwa programu, którego stronę podręcznika chcesz zobaczyć (z czego łatwo wysnuć wniosek, że stronę podręcznika systemowego man dla polecenia man można wyświetlić przez wpisanie polecenia man man). => Aby zobaczyć stronę podręcznika systemowego man polecenia man, wpisz: $ man man |Enter |

77

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

W efekcie działania polecenia na ekranie wyświetlona zostanie strona podręcznika sys­ temowego man dla polecenia man, jak to przedstawiono na rysunku 2.2. man(l)

Manual pager u t ils

man(l)

NAME man - an interface to the on -line reference manuals SYNOPSIS man [ -c|-w|-tZ] [-H[browser]] [-T[device]] [-adhu7V] [ - i |- 1] [-m s y s ­ tem! j] [-L locale] [-p strin g ] [-C f i le ] [-M path] [-P pager] [- r prompt] [-S l i s t ] [-e extension] [[se ctio n ] page ...] ... man -1 [-7] [-tZ] [-H[browser]] [-T[device]] [-p strin g ] [-P pager] [ - r prompt] f i l e ... man -k [apropos options] regexp ... man - f [whatis options] page ... DESCRIPTION man i s the system 's manual pager. Each page argument given to man i s normally the name o f a program, u t i l i t y or function. The manual page associated with each of these arguments i s then found and displayed. A section, i f provided, w ill d irect man to look only in that section of the manual. The default action i s to search in a ll o f the available sections, follow ing a pre-defined order and to show only the f i r s t page found, even i f page e x ists in several sections.

Rysunek 2.2. Przeglądanie strony podręcznika systemowego man

Aby przemieszczać się w obrębie wyświetlonego tekstu, powinieneś skorzystać z klawi­ szy strzałek. Aby przerwać wyświetlanie strony dokumentacji i zakończyć pracę po­ lecenia man, naciśnij klawisz [q ]. Ponieważ polecenie man korzysta z polecenia 1ess do wyświetlania tekstu, to podczas pracy z podręcznikiem systemowym możesz użyć do­ wolnego skrótu klawiszowego polecenia le s s (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików tekstowych”). Strony podręcznika system ow ego man nie zaw sze zaw ierają pełną doku m entację danego programu, traktow ać je należy raczej jako swego rodzaju kartę informacyjną programu zawierającą zwykle krótki opis przeznaczenia i składni programu oraz listę w szystkich jego opcji i argum entów. N iektóre strony podręcznika system ow ego man zaw ierają również przykłady zasto so w an ia danego polece nia oraz listę poleceń po­ krewnych. Niektóre polecenia (zwłaszcza te o bardzo rozbudowanej składni) mają bar­ dzo obszerne strony podręcznika systemowego, zazwyczaj jedn ak pełna dokum entacja takiego programu je s t zlokalizow ana w plikach podręcznika info bądź innych plikach pom ocy — zw iązane z tym zag adn ienia om ów im y w kolejnych przepisach.

Aby dowiedzieć się, w jaki sposób przygotować stronę podręcznika systemowego man do wydruku, powinieneś zajrzeć do przepisu 25.3.4 „Przygotowanie wydruku strony podręcznika man” .

78

Część I ♦ Praca z systemem Linux

2.8.5. Wyświetlanie stron podręcznika systemowego info System informacyjny GNU to dostępny w formie elektronicznej system odwołań hiper­ tekstowych dla dokumentacji przygotowanej w formacie In fo . Tego typu dokumentacja bywa bardziej dokładna niż typowa strona podręcznika systemowego man i często ma objętość rów ną niemal całemu podręcznikowi. Cała dokumentacja publikowana przez Free Software Foundation jest dostępna w formacie In fo — jest to elektroniczna (i po­ zbawiona rysunków) kopia dokumentacji, którą w postaci papierowej można zakupić bezpośrednio od Free Software Foundation. Z dokumentacji w formacie In fo można korzystać na różne sposoby. Przykładowo, możesz użyć standardowego polecenia in f o , możesz odczytywać pliki Info w edytorze Emacs (patrz przepis 10.1 „Praca z edytorem Emacs”) lub użyć jednego z pozostałych narzędzi przeznaczonych do tego celu. Dodatkowo istnieją polecenia pozwalające na konwersję dokumentacji Info na plik w formacie HTML, który można wyświetlać przy użyciu dowolnej przeglądarki internetowej (patrz przepis 5.10 „Przeglądanie plików i katalogów”).

Jeżeli chcesz przeglądać dokumentację danego polecenia, powinieneś podać jego nazwę jako argument polecenia in f o . Polecenie in f o użyte bez argumentów wyświetla spis treści całej dokumentacji dostępnej w formacie In fo . => Aby zobaczyć spis wszystkich dokumentów w formacie Info dostępnych w danym systemie, wpisz: $ info | Enter|

Wykonanie tego polecenia powoduje uruchomienie narzędzia in f o , które wyświetla krótką informację o klawiszach, jakich możesz używać podczas przeglądania, oraz pełną listę dostępnych w systemie plików dokumentacji, jak pokazano na rysunku 2.3. Aby przemieszczać się pomiędzy kolejnymi stronami dokumentacji zwanymi inaczej węzłami (ang. Info node), powinieneś skorzystać z klawiszy strzałek. W ęzły są upo­ rządkowane hierarchicznie, a każdy dokument systemu In fo jest powiązany z głównym węzłem, będącym swego rodzaju odpowiednikiem spisu treści w drukowanej książce. Główny węzeł zawiera zwykle nazwę dokumentu oraz menu z powiązaniami do odpo­ wiednich rozdziałów. Węzeł rozdziału zawiera menu oraz powiązania do odpowied­ nich części rozdziału. Powiązania z innymi węzłami m ogą być również zawarte jako odwołania wewnątrz tekstu dowolnego dokumentu. Powiązania m ają taką sam ą postać w menu i w odwołaniach: są oznaczone znakiem gwiazdki (*), nazw ą węzła, który wskazuje powiązanie, i jednym lub dwoma znakami dwukropka (: lub ::). Aby przejść do węzła wskazanego przez powiązanie, umieść kursor nad nazw ą węzła w powiązaniu i naciśnij klawisz 1Enter [. Aby uruchomić samouczek opisujący sposoby korzystania z polecenia in f o , naciśnij klawisz ¡TTj. Aby zakończyć przeglądanie dokumentacji i zam knąć program, naciśnij klawisz [o]. M ożesz nacisnąć jeden z tych klawiszy w dowolnym momencie działania programu in f o .

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

79

¡ lie : d ir

Node: Top This i s the top of the INFO tree This (the Directory node) gives a menu of major topics. Typing "d" returns here, "q" e xits. " ? " l i s t s a ll INFO commands, "h" gives a primer for first-tim e rs. "mTexinfo" v i s i t s Texinfo topic, etc. Or c lic k mouse button 2 on a menu item or cross reference to select it. --- PLEASE ADD DOCUMENTATION TO THISTREE. (See INFO topic f i r s t . ) ---

In Debian GNU/Linux. Info 'd i r ' e ntries areadded with the command 'i n s t a l l - i n f o '. Please refer to in s t a ll-in fo (8 ) fo r usage d e ta ils. * Menu: The l i s t o f major topics begins on the next line. Miscellaneous: * Rluserman: (rluserman).

GNU Readline Library API

U t ilit ie s * gzip: (gzip ).

The gzip command fo r compressing

f i 1es .

Welcome to Info version 4.7. Type ? for help, m fo r menu item.

Rysunek 2.3. Przeglądanie węzła Info

Jeżeli chcesz uruchomić przeglądanie dokumentacji Info dla określonego polecenia lub aplikacji, podaj jej nazwę jako argument polecenia in f o . W przypadku gdy dla danego narzędzia nie istnieje dokumentacja Info, uruchomienie polecenia in f o powoduje wy­ świetlenie strony podręcznika systemowego man dla tego narzędzia. => Aby wyświetlić na ekranie dokumentację Info polecenia t a r , wpisz: $ info tar |Enter|

Użycie tego polecenia powoduje wyświetlenie zawartość dokumentu G NU tar: an ar­ chiver tool. W celu odczytania zawartości pliku w formacie Info podaj nazwę pliku, który chcesz odczytać, w połączeniu z opcją - f . Sposób ten jest wygodny w przypadku plików Info, które uzyskałeś ze źródeł zewnętrznych, i takich, które znajdują się poza katalogiem / u s r / i n f o zawierającym pozostałe zainstalowane w systemie pliki Info. Program in f o automatycznie rozpoznaje i rozpakowuje pliki Info, które zostały spakowane i m ają roz­ szerzenie . gz (patrz przepis 8.4 „Kompresowanie plików”). => Aby odczytać zawartość pliku Info o nazwie f a q . i n fo znajdującego się w bie­ żącym katalogu, wpisz: î info - f faq. info |Enter [

Polecenie uruchamia program i n fo i otwiera plik Info f a q . i nfo, zaczynając od górnego węzła pliku.

Część I ♦ Praca z systemem Linux

80

W celu odczytania określonego węzła w pliku Info podaj nazwę węzła w cudzysłowie jako argument parametru -n. => Aby odczytać plik Info f a q . in f o znajdujący się w bieżącym katalogu, zaczy­ nając od węzła T e xt, wpisz: $ Info -n 'T e xt' - f faq.info |Enter ]

M ożesz również odczytywać dokum entację w form acie Info bezpośrednio w edytorze Em acs. W tym celu naciśnij kombinację klawiszy jctril + [h ! I wewnątrz edytora Em acs uruchom nakładkę Em acs Info. M ożesz korzystać z tych samych poleceń, które działają w narzędziu info (patrz przepis 1 0 .1 .1 „Pierwsze kroki z edytorem E m a cs ’’ ).

Polecenie wyszukiwania edytora Emacs, | Ctrl j + [s ], działa również w trybie info. Jest to bardzo szybki i efektywny sposób wyszukiwania słowa lub zwrotu wewnątrz tekstu w formacie Info (jak wewnątrz całej książki). Więcej informacji na ten temat znajdziesz w przepisie 14.9.1 „Wyszukiwanie przyrostowe w edytorze Emacs”. Niektórzy użytkownicy wykorzystują format Info do wszystkiego. W systemach Linux polecenie in f o jest skonfigurowane w taki sposób, aby mogło wyświetlać strony pod­ ręcznika systemowego man danego polecenia Je ż e li dla danego polecenia dokumentacja w formacie I n fo nie jest dostępna. Dlatego, jeżeli polecenie fo o fo o nie ma dokumen­ tacji w formacie Info, wpisanie polecenia in f o fo o fo o wyświetli stronę podręcznika systemowego man tego polecenia.

2.8.6. Przeglądanie dokumentacji systemu i plików pomocy Pliki HOWTO projektu The Linux Documentation Project: DEB: RPM: WWW:

d o c - lin u x - h tm l d o c - lin u x - t e x t howto h t t p : / / t ld p . o r g /

Katalog /u s r/s h a re /d o c jest przeznaczony do przechowywania różnego rodzaju doku­ mentacji: HOWTO, FAQ, plików dokumentacji charakterystycznej dla danej dystrybucji oraz dokumentacji poszczególnych poleceń5. (Więcej informacji na temat plików i ka­ talogów znajdziesz w rozdziale 5. „Pliki i katalogi”). Aby wyświetlić dowolny z tych plików, użyj polecenia le s s opisanego szczegółowo w przepisie 9.1 „Przeglądanie pli­ ków tekstowych” . 5 W niektórych systemach katalog /usr/share/doc został zastąpiony przez katalog /usr/doc, podczas gdy w innych systemach istnieją równolegle obydwa katalogi. W takiej sytuacji, jeżeli nie znajdujesz pliku w tym miejscu, w którym powinien być, poszukaj go w katalogu /usr/doc. Na przykład słownik użyt­ kownika znajduje się zwykle w katalogu /usr/dict/words. Jednak w niektórych dystrybucjach został on przeniesiony do katalogu /usr/share/dict/words. Jeżeli jednak chcesz przywrócić ten plik do jego pier­ wotnej lokalizacji, możesz (jako superużytkownik) utworzyć powiązanie symboliczne z pierwszego kata­ logu do drugiego (patrz przepis 5.7 „Nadawanie plikowi więcej niż jednej nazwy”).

Rozdział 2. ♦ Co każdy użytkownik systemu Linux wiedzieć powinien

81

Po zainstalowaniu pakietu oprogramowania dodatkowe pliki dokumentacji, w które oprogramowanie może być wyposażone oprócz standardowej dokumentacji, są umiesz­ czane w tym katalogu w podkatalogu o takiej samej nazwie jak nazwa zainstalowanego pakietu, np. dodatkowa dokumentacja dla pakietu hostname znajduje się w katalogu /u sr/sh are/d oc/h ostn am e, a dokumentacja pakietu passwd znajduje się w katalogu /'usr/ share/doc/passw d. Większość pakietów ma plik o nazwie README, który zwykle zawiera informacje dotyczące tego pakietu. Zazwyczaj plik ten jest skompresowany i zapisany pod nazw ą README.gz. W takim przypadku do odczytania pliku użyj polecenia z le s s zamiast polecenia 1ess. Project Linux Documentation Project (LDP) nadzorował powstanie ponad 100 plików H0WT0, z których każdy omawia konkretny aspekt procesu instalacji lub korzystania z systemów działających w oparciu o system Linux. Pliki LDP H0WT0 to skompresowane pliki tekstowe przechowywane w katalogu /u s r/s h a re / do których wyświetlenia należy użyć polecenia z le s s . Plik / u s r / sh are/doc/H 0 W T 0 /en-txt/H 0W T 0-In dex.gz zawiera uporządkowany indeks wszystkich dokumentów HOWTO zainstalowanych w systemie6.

doc/ H0W T0/en-txt,

Katalog /u sr/sh a re /d o c/F A Q zawiera pewną liczbę plików FAQ (ang. Frequently Asked Questions) opisujących różne zagadnienia związane z systemem. Niektóre dystrybucje umieszczają również w katalogu / u s r / s h a r e / d o c własny katalog przeznaczony do przechowywania dokumentacji związanej z daną dystrybucją. Pliki tworzące strukturę FAQ systemu Debian znajdują się w katalogu / u s r / s h a r e / d o c / debian/FAQ i są dostępne zarówno w formacie PITML, dzięki czemu m ogą być wyświe­ tlane w przeglądarce internetowej (patrz przepis 5.10 „Przeglądanie plików i katalo­ gów”), ja k i w formacie skompresowanym, który może być przeglądany za pom ocą polecenia z le s s . => Oto dwa sposoby przeglądania plików pomocy. ♦ Aby wyświetlić wersję HTML dokumentacji Debian FAQ w przeglądarce internetowej lin k s, wpisz: $ links tusr/share/doc/debian/FAQ/index.html |Enter |

♦ Aby wyświetlić skompresowaną wersję dokumentacji Debian FAQ za po­ m ocą polecenia z le ss, wpisz: $ z le ss /usrlshareldocldebianlFAQIdebian-faq.txt.gz

1En ter|

Bardzo wygodnym rozwiązaniem je s t wykorzystanie przeglądarki internetowej do prze­ g lą d a n ia plików d oku m enta cji znajdujących s ię w tych kata lo g a ch — patrz prze­ p is 5 .1 0 „Przeglądanie plików I katalogów ".

6 Dokumenty LDP są również dostępne w innych formatach, w tym także w formacie HTML i DVI.

Rozdział 3.

Powloką systemu Linux Przedmiotem rozważań w niniejszym rozdziale będzie pow loką systemu L im a , czyli program, który odczytuje wpisywane przez Ciebie polecenia i wykonuje je w odpo­ wiedni sposób. Nazwa powłoka wzięła się stąd, że program ten spełnia podobną rolę jak twarda skorupa niektórych morskich mięczaków i małży — chroni Cię przed wpływem groźnego i niezrozumiałego wewnętrznego środowiska systemu operacyjnego. Powłoka spełnia rolę swego rodzaju pośrednika pomiędzy Tobą a systemem, pozwa­ lając na pełną, interakcyjną pracę z systemem, i jest zarówno Twoim środowiskiem roboczym, jak i interfejsem, za pom ocą którego możesz się porozumiewać z kompu­ terem. Kiedy poprawnie zalogujesz się do systemu, mówimy, że pracujesz z powłoką system u1 dopóty, dopóki nie zakończysz pracy i nie wylogujesz się z systemu. Znak $, który pojawia się przed kursorem po zalogowaniu do systemu, jest nazywany znakiem zachęty wiersza poleceń powłoki. Jego pojawienie się oznacza, że system jest gotowy do pracy i czeka, aż zaczniesz wprowadzać polecenia. W systemie Debian Linux znak zachęty wiersza poleceń powłoki domyślnie zawiera również nazwę bie­ żącego katalogu (patrz rozdział 5. „Pliki i katalogi”). Znakiem tyldy (~) system Linux oznacza katalog domowy danego użytkownika, czyli, inaczej mówiąc, katalog, w któ­ rym się znajdziesz domyślnie po poprawnym zalogowaniu do systemu. Przykładowo, typowy znak zachęty wiersza poleceń powłoki danego użytkownika, który aktualnie znajduje się w swoim katalogu domowym, może wyglądać tak, jak zostało to przedstawione na rysunku 3.1. Rysunek 3.1 Znak zachęty wiersza poleceń powłoki bash

Jeżeli znakiem zachęty wiersza poleceń powłoki jest # zamiast $, oznacza to, że jesteś załogowany do systemu jako superużytkownik, czyli, inaczej mówiąc, jesteś załogo­ wany na koncie użytkownika root. Bądź ostrożny, użytkownik root ma pełną kontrolę nad całym systemem — jeden źle naciśnięty klawisz może spowodować poważne szkody.

1 Odstępstwem od tego jest sytuacja, kiedy system jest skonfigurowany tak, że od razu uruchamia się w trybie graficznym — wtedy rolę interfejsu spełnia X Window System — przyp. tłum.

84

Część I ♦ Praca z systemem Linux

Nawet będąc administratorem systemu, nie powinieneś korzystać wyłącznie z konta i-oot. Oprócz niego powinieneś mieć normalne konto użytkownika, z którego będziesz używać do wykonywania normalnych, codziennych operacji (patrz przepis A.6.1 „Two­ rzenie konta użytkownika”). Czasami powłoka systemu bywa nazywana p o w ło ką p o leceń (ang. co m m a n d shell), ponieważ za jej pomocą możesz wydawać polecenia, choć powinieneś również pamię­ tać o tym, że powłoka systemu to nie tylko znak zachęty, po którym możesz uruchamiać wybrane polecenia i programy — to również potężny, skryptowy język programowania, dający użytkownikowi powłoki ogromne możliwości. W niniejszym rozdziale omówimy tylko wybrane zagadnienia dotyczące podstawowych aspektów pracy z powłoką sys­ temu, powinieneś jednak wiedzieć, że na temat programowania skryptów powłoki zo­ stało do tej pory napisanych wiele znakomitych książek. W systemie Linux jest wiele różnych powłok. Niektóre z nich są bardzo do siebie po­ dobne, podczas gdy inne m ogą się w takich samych sytuacjach zachowywać zupełnie inaczej. W tej książce będziemy się zajmować wyłącznie pow łoką bash, która jest jed n ą z najbardziej rozpowszechnionych powłok systemowych i jest niemal zawsze ustawiana jako powłoka domyślna — nazwa bash to akronim od B ourne again shell (dosłownie „znowu powłoka Boum e’a” czy też „kolejna powłoka Boum e’a” — przyp. thim .), żartobliwy kalambur nawiązujący do nazwiska Steva Boum e’a, który był auto­ rem tradycyjnej powłoki systemu Unix nazywanej the Bourne shell (czyli po prostu „po­ włoka Bourne’a” — przyp. tłum). Listę innych powłok, rekomendowanych do pracy z systemem Linux, zamieściliśmy w przepisie 3.9.5 „Korzystanie z innych powłok” . Jeżeli po zapoznaniu się z treścią niniejszego rozdziału będziesz potrzebować bardziej szczegółowych informacji, po­ winieneś zajrzeć do dokumentacji in fo dla powłoki bash (patrz przepis 2.8.5 „Wyświe­ tlanie stron podręcznika systemowego info”).

3.1. Wpisywanie poleceń w wierszu poleceń powłoki W przepisie 2.4 „Uruchamianie poleceń” dowiedziałeś się, w jaki sposób można uru­ chamiać wybrane polecenia poprzez wpisywanie ich nazw po pojawieniu się znaku zachęty. Wiersz, w którym wpisujesz polecenia po pojawieniu się znaku zachęty, na­ zywany jest wierszem p oleceń (ang. com m and linę) — czasami jest również nazywany wierszem wprowadzania (ang. input line). Proces wpisywania poleceń w wierszu pole­ ceń powłoki nazywany jest procesem edycji w iersza p o leceń p o w ło ki (ang. co m m and line editing).

W kolejnych podrozdziałach opiszemy niektóre ważne mechanizmy edycji wiersza poleceń powłoki, takie ja k wpisywanie znaków sterujących i zastrzeżonych, automa­ tycznie dopełnianie wpisywanych poleceń przez powłokę systemu, ponowne urucha­ mianie poleceń czy też uruchamianie wielu poleceń w postaci skryptu.

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

85

W ięcej szczegółow ych inform acji na te m a t m echanizm ów edycji w iersza powłoki b a sh zn a jdziesz w dokum entacji info powłoki b a s h (patrz przepis 2 .8 .5 „W yśw ie­ tla n ie stron podręcznika system ow ego in fo ” ).

3.1.1. Podstawowe klawisze edycji wiersza poleceń powłoki Do edycji poleceń wpisywanych w wierszu poleceń powłoki możesz używać wielu klawiszy, których znaczenie zamieściliśmy w tabeli poniżej: Klawisz lub kom binacja klawiszy

Opis

Wpisywanie poleceń Tekst

Tekst możesz wpisywać w miejscu położenia kursora; jeżeli po prawej stronie kursora znajduje się jakiś tekst, to w miarę wpisywania nowego tekstu będzie przesuwany w prawo

I Enter |

Powoduje wysłanie wpisanego polecenia do wykonania przez powłokę bash (innymi słowy, naciśnięcie tego klawisza powoduje uruchomienie polecenia wpisanego za znakiem zachęty wiersza poleceń powłoki). Aby skorzystać z klawisza | Enterl, kursor nie musi być ustawiony na końcu wiersza; możesz go przycisnąć niezależnie od tego, w którym miejscu wiersza poleceń znajduje się kursor

Wycinanie i wklejanie \ Backspace | lub | Ctrl | + [łT|

IDelete | lub

| Ctrl | + [15]

Usuwa znak znajdujący się na lewo od kursora Usuwa znak znajdujący się bezpośrednio pod kursorem

[C W l + fKl

Usuwa lub wycina tekst znajdujący się w wierszu poleceń, począwszy od znaku położonego bezpośrednio pod kursorem aż do końca wiersza

[Ctril + ful

Usuwa cały tekst od miejsca położenia kursora w lewo aż do początku wiersza poleceń

[CtiT1 + [Yl

Wstawia w miejscu położenia kursora ostatnio wycięty tekst

Poruszanie kursorem w wierszu poleceń [CtÑl + ÍÁl

Przesuwa kursor na początek wiersza poleceń

fctFil + fEl

Przesuwa kursor na koniec wiersza poleceń

R lub 1Ctrl 1+ [FI

Przesuwa kursor o jeden znak w prawo

P I lub 1Ctrl 1+ [ b ]

Przesuwa kursor o jeden znak w lewo

[Äitl + fFl

Przesuwa kursor o jedno słowo w prawo

ÎÀitl + fBl

Przesuwa kursor o jedno słowo w lewo

[ç U + E

Czyści ekran terminala i przenosi kursor do pierwszego od góry wiersza ekranu

Część I ♦ Praca z systemem Linux

86

P rzedstaw ione powyżej kom binacje klaw iszy są niem al Identyczne ja k kom binacje używane w edytorze E m a cs (patrz przepis 1 0 .1 „Z a sto so w a n ie edytora E m a c s ”). W w ierszu poleceń powłoki m o że sz używać wielu innych kom binacji klaw iszy zna­ nych z tego edytora (patrz przepis 1 0 .1 .3 „Podstaw ow e skróty klaw iszow e edytora E m a cs”). Dla w ielbicieli i fanów edytora vi mam y również dobrą w iadom ość — po­ włokę b a sh m ożna skonfigurow ać tak, aby akceptow ała kom bin acje klaw iszy ch a ­ rakterystyczne dla tego edytora (patrz przepis 3 .7 .3 „Z a sto so w a n ie skryptów sta r­ towych pow łoki” ).

3.1.2. Wpisywanie znaków sterujących Znaki sterujące m ogą być wpisywane w wierszu poleceń poprzez zastosowanie kom­ binacji klawiszy [Ctrl | + fy], czyli funkcji powłoki realizującej wklejanie znaków, po któ­ rej następuje żądany znak sterujący. => Przykładowo, aby w wierszu poleceń wstawić znak wysunięcia nowej strony C TRL+ L (ang. fo rm fe e d character) w miejscu położenia kursora, wpisz na­ stępującą kombinację znaków:

Ml +0 M +H

3.1.3. Wpisywanie znaków zastrzeżonych (specjalnych) Niektóre znaki m ają specjalne znaczenie dla powłoki systemu i z tego powodu sątzw . znakam i zastrzeżonym i (ang. reserved characters). Są to m.in. znaki takie jak znak dolara ($), apostrof ( ') , cudzysłów ("), wykrzyknik (!), ukośnik lewy (\) oraz znak nowego wiersza (| Enter 1), który powoduje uruchomienie polecenia wpisanego w wierszu pole­ ceń powłoki. Za każdym razem, kiedy będziesz chciał przekazać jeden z tych znaków jako argument polecenia powłoki, będziesz musiał cytować go w odpowiedni sposób. Istnieją różne sposoby cytowania znaków specjalnych. Poszczególne metody są dobre wyłącznie w określonych sytuacjach, powinieneś więc znać różnice między nimi. Cza­ sami ten sam efekt można osiągnąć przy użyciu kilku różnych metod (patrz ostatni przy­ kład w metodzie 3.). Aby zademonstrować różne sposoby cytowania znaków, w przykładach użyjemy po­ lecenia echo, prostego narzędzia pozwalającego na wyświetlanie na ekranie łańcucha tekstu będącego jego argumentem (technicznie rzecz biorąc, polecenie echo przeka­ zuje łańcuch tekstu, będący jego argumentem, na standardowe wyjście — patrz prze­ pis 3.2 „Przekierowywanie standardowego wejścia i wyjścia”).

Metoda nr 1 Aby zacytować znak zastrzeżony, powinieneś poprzedzić go znakiem lewego ukośnika \ (ang. backslash). Lewy ukośnik jest tzw. znakiem ucieczki powłoki bash (ang. b a sh ’s escape character). Oznacza to, że dowolny znak, który zostanie po nim wpisany,

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

87

będzie traktowany po prostu jako zwykły znak, nawet jeżeli w innej sytuacji miał on jakieś specjalne znaczenie. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest znak nowego wiersza (patrz przepis 3.1.12 „Wpisywanie długich wierszy”). => Poniżej przedstawiamy kilka sposobów zastosowania tej metody. ♦ Aby wyświetlić na ekranie łańcuch tekstu I s n 't t h i s n ic e ? , wpisz: $ echo I s n \ 't th is n ice ? I Enter! I s n 't th is nice ? $

♦ Aby wyświetlić na ekranie łańcuch tekstu " I t i s n ' t n i c e ! ", wpisz: $ echo \ " I t i s n \ 't n ic e \ ! \ " I Enter | " I t i s n 't nice !" $

♦ Aby wyświetlić na ekranie łańcuch tekstu

SHOSTNAME i s n i c e !,

wpisz:

$ echo \$H0STNAME is n ice \! I Enter| ÎHOSTNAME is nice!

$

♦ Aby wyświetlić na ekranie łańcuch tekstu "$H0STNAME" is n ic e ! , gdzie SHOSTNAME to nazwa zmiennej systemowej, która powinna zostać zastąpiona wartością tej zmiennej, wpisz: $ echo \ "$H0STNAME\" is n ice \! [Efiterl "corrupt" is nice! $

Ostatnie dwa przykłady wykorzystują specjalną zmienną środowiskową powłoki bash, HOSTNAME, której wartością jest łańcuch tekstu reprezentujący aktualną nazwę hosta (patrz przepis 3.5 „Zastosowanie zmiennych powłoki”). W pierwszym przykładzie na ekranie zostaje wyświetlony łańcuch tekstu SHOSTNAME — dzieje się tak dlatego, że znak $ został poprzedzony znakiem \ (znakiem ucieczki). Natomiast w przykładzie drugim nazwa zmiennej SHOSTNAME zostaje zastąpiona wartością tej zmiennej — w tym przy­ padku nazwa hosta to c o rru p t. O pisana powyżej m etoda znakom icie spraw dza się w sytuacji, kiedy m u sisz cytować pojedyncze znaki specjalne. Je st jednak bardzo niewygodna w przypadku, kiedy za­ chodzi potrzeba wyświetlania złożonych zdań zawierających wiele znaków specjalnych.

Kiedy przekazujesz całe zdanie do polecenia, które potrafi obsługiwać więcej argu­ mentów, powinieneś poprzedzić znakiem ucieczki również wszystkie spacje. W takiej sytuacji łańcuch znaków z pierwszego przykładu musiałby mieć następującą postać: I s n \ ' t \ t h i s \ n ic e ? .

88

Część I ♦ Praca z systemem Linux

Metoda nr 2 Łańcuch tekstu zawierający znaki specjalne można cytować w całości poprzez ujęcie go w znaki apostrofu ( ') . W takiej sytuacji wszystkie znaki łańcucha będą traktowane ja k zwykłe znaki, nawet jeżeli w innej sytuacji m ają jakieś specjalne znaczenie — ale z drugiej strony nie ma tutaj żadnej możliwości zastępowania nazwy zmiennej środo­ wiskowej jej wartością. Ujęcie łańcucha tekstu w znaki apostrofu pozwala na cytowanie nawet znaków nowego wiersza — jedynym znakiem, którego nie możesz tutaj cytować, je st... sam znak apostrofu. => Poniżej przedstawiamy kilka sposobów zastosowania tej metody. ♦ Aby wyświetlić na ekranie znak lewego ukośnika, wpisz: $ echo ' \ ' \Enter 1

\ $

♦ Aby wyświetlić na ekranie następujący łańcuch tekstu * ! " /.w p isz: $ echo '* ! " I ' IEnterl *

!

"

/

$

♦ Aby wyświetlić na ekranie łańcuch tekstu "SHOSTNAME" i s n ic e ! , gdzie po drugim znaku cudzysłowu znajduje się znak nowego wiersza, wpisz: $ echo 1"ÎHOSTNAME” |Enterl > is nice! ’ |Enterl "SHOSTNAME” i s nice! $

O p isan a powyżej m etoda je s t je d n ą z prostszych m etod cytow ania znaków sp e ­ cjalnych.

Metoda nr 3 Jeżeli chcesz zachować znaczenie niektórych znaków specjalnych, takich jak np. znak dolara ($), akcent ('), wykrzyknik (!) oraz lewy ukośnik (\), to powinieneś ująć cały łań­ cuch tekstu w znaki cudzysłowu ( ”). Co to oznacza w praktyce? Otóż nazwy zmiennych środowiskowych będą zamieniane na ich wartości (patrz przepis 3.5 „Zastosowanie zmiennych powłoki”), można definiować wyjście, na jakie będą wysyłane rezultaty działania danego polecenia (patrz przepis 3.1.11 „Definiowanie wyjścia danego polecenia jako argumentu innego polecenia”),

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

89

można odwoływać się do historii wcześniej wykonywanych poleceń (patrz przepis 3.4 „Korzystanie z historii poleceń powłoki”) oraz można cytować pojedyncze znaki spe­ cjalne przy użyciu lewego ukośnika, jak to zostało opisane powyżej w metodzie 1. Korzystając z tej metody, możesz cytować znaki apostrofu oraz nowego wiersza. Aby cytować znaki cudzysłowu ("), dolara ($), akcentu ( ') oraz lewego ukośnika (\), po­ winieneś poprzedzić je znakiem ucieczki (czyli znakiem lewego ukośnika \). Znak wy­ krzyknika można cytować, umieszczając go poza łańcuchem znaków objętych znakami cudzysłowu. => Poniżej przedstawiamy kilka sposobów zastosowania tej metody. ♦ Aby wyświetlić na ekranie łańcuch tekstu I s n 't i t g re a t? , wpisz: $ echo " I s n 't it gre a t?" |Enter | I s n 't i t great? $

♦ Aby wyświetlić na ekranie łańcuch tekstu I s n 't SHOSTNAME i t ? , wpisz: $ echo " I s n 't \SHOSTNAME i t ? " fiïïteF] I s n 't SHOSTNAME i t ? $

♦ Aby wyświetlić na ekranie łańcuch tekstu I s n 't t h i s SHOSTNAME?, gdzie nazwa zmiennej SHOSTNAME powinna zostać zamieniona na wartość tej zmien­ nej, wpisz: $ echo " I s n 't th is SHOSTNAME?" |Enter| I s n 't t h is corrupt? $

♦ Aby wyświetlić na ekranie łańcuch znaków Wow! T h is i s n ' t "SHOSTNAME !", gdzie po pierwszym znaku wykrzyknika znajduje się znak nowego wiersza, wpisz: $ echo "Uow"\!" |Enter 1 > This i s n 't \"\$H0STNAME\""\! fEntef Wow! This i s n 't "SHOSTNAME"! $

Jak widać w przedostatnim przykładzie, aktualna nazwa hosta to c o r r u p t. W drugim i w ostatnim przykładzie nazwa zmiennej SHOSTNAME jest wyświetlana wprost i nie jest zamieniana na wartość tej zmiennej. Jeżeli usuniesz znak lewego ukośnika znajdujący się przed znakiem S, to powłoka zamiast nazwy wyświetli wartość zmiennej.

90

Część I ♦ Praca z systemem Linux

W niektórych sytuacjach, korzystając z metody um ieszczan ia tekstu w znakach cu­ dzysłowu, można uniknąć odrębnego cytowania znaku wykrzyknika. Pow inieneś jed­ nak pam iętać o tym, że poniew aż znak wykrzyknika w pow łoce b a s h je s t znakiem zastrzeżonym , wykorzystywanym do odwoływania s ię do historii poleceń, to użycie go w niewłaściwym kontekście może prowadzić do dosyć nieoczekiwanych rezultatów. Jeżeli nie używasz metody 2. (łańcuch tekstu w apostrofach), to najbezpieczniej będzie jednak cytować w prost znak wykrzyknika, pozostaw iając go poza znakam i cudzysło­ wu i poprzedzając znakiem lewego ukośnika.

Metoda nr 4 Jeżeli chcesz przekazywać szereg znaków specjalnych w postaci łańcucha takich znaków, to pow inieneś zapisać je w postaci $ ’ ła ń c u c h ', gdzie ła ń cu ch to łańcuch tekstow y zaw ierający cytow ane znaki. Taki sposób zapisu nosi nazw ę „cytow ania A N SI-C ” . W łańcuchach znaków specjalnych m ożesz używać wielu znaków specjalnych, poprze­ dzonych znakiem lewego ukośnika. Poniżej przedstaw iam y najpopularniejsze z nich: \a

A larm (urucham ia dźw ięk dzw onka system ow ego)

\b

B ackspace

\e

E scape

\f

W ysunięcie now ej strony (ang. Form fe e d )

\n

N ow y w iersz (ang. N ew line)

\r

Pow rót karetki (ang. C arriage return)

\t

T abulator poziom y (ang. H orizontal tab)

\V

T abulator pionow y (ang. Vertical tab)

W

Lew y ukośnik (ang. B ackslash)

\ NNN

Z nak zestaw u A SC II, gdzie NNN to kod znaku zapisany w form acie oktalnym (ósem kow ym )

=> Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów zastosow ania tej m etody. ♦ A by wyświetlić na ekranie ciąg znaków Wi t a j , po którym następują dw a puste w iersze, wpisz: $ echo W ita j$ '\n \n ' |Enter| Witaj

$

♦ A by w yśw ietlić na ekranie znak końca akapitu t (kod 266 w zapisie oktalnym ), wpisz:

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

91

$ echo $ '\ 2 6 6 ‘ [Enter|

1 Î

♦ A by dopisać znak now ego w iersza oraz końca akapitu 1) (kod 266 w zapisie oktalnym ) do pliku t e s t , wpisz: $ echo $ ' \ n \ 2 6 6 ' »

test [Enterl

3.1.4. Korzystanie z mechanizmu automatycznego dopełniania nazw wpisywanych poleceń M echanizm dopełniania poleceń pow łoki bash stara się przew idyw ać, ja k ie polecenie chcesz w pisać, i autom atycznie dopełnić je g o nazw ę. A by skorzystać z tego m echani­ zmu, w ystarczy w pisać kilka pierw szych znaków żądanej nazw y, a następnie nacisnąć klaw isz | Tab ] — pow łoka autom atycznie dopełni d an ą nazw ę. M echanizm au to m a­ tycznego d o p ełniania nazw je s t jed n y m z ty ch elem entów , b ez których tru d n o sobie poradzić, kiedy ju ż zaczniesz z nich korzystać. Warto wspomnieć, że mechanizm dopełniania nazw działa również dla nazw plików i ka­ talogów. Po naciśnięciu przycisku | Tab spraw dza kontekst w pisanych w cześniej zna­ ków i na tej podstaw ie określa, czy należy je dopełnić n azw ą polecenia czy też pliku lub katalogu. Jeżeli pow łoka znajdzie więcej niż je d n ą m ożliw ość dopełnienia danego słowa, to po­ wiadom i Cię o tym krótkim dźw iękiem 2. W takiej sytuacji ponow ne naciśnięcie kla­ w isza | Tab| w yśw ietli na ekranie listę m ożliw ych dopełnień i w w ierszu poleceń p o ­ w tórzy w pisany w cześniej fragm ent polecenia. Jeżeli okaże się, że je s t bardzo dużo możliwości dopełnienia danego polecenia, to pow łoka systemu zapyta Cię, czy na pewno chcesz w yśw ietlić ich listę na ekranie. => A by skorzystać z m echanizm u dopełn ian ia do w pisania k atalogu / u s r / l i b / e m a c s / 2 1 .3 / i3 8 6 - lin u x / ja k o argum entu polecenia Is , wpisz: $ Is /usr/lib/ |Tab| dzwonek systemowy |Tab| Display a ll 808 p o ssib i l i t i e s ? (y or n) n__ $ Is /usr/lib/e I Tab 1 dzwonek systemowy |Tab| ekg elf_ia32__efi .Ids emacs $ ls /usrllib/em |Tab | dzwonek systemowy $ ls /usr/lib/emacs |Tab | dzwonek systemowy $ ls /usr/lib/emacs |Tab| emacs emacsen-common $ ls /usr/lib/emacs/ |Tab| 21.3/ |Tab| i 386-1 inux/

emacsen-common

2 (Ang. beep) — tak w systemie Unix przyjęło się określać uruchamianie dzwonka systemowego (ang. „rings the system bell”).

92

Część I ♦ Praca z systemem Linux

Z w róć uwagę, w jaki sposób w pisanie literki e, po którym dw ukrotnie naciśnięty zo ­ stał klaw isz | Tabj, spow odow ało w yśw ietlenie listy dostępnych plików , podczas gdy w pisanie em i naciśnięcie tabulatora zakończyło się dopełnieniem do emacs, poniew aż w szystkie m ożliw ości dopełnienia zaw ierały to słowo. O statnie dw a naciśnięcia kla­ w isza | Tab| nie pow odow ały ju ż uruchom ienia dzw onka system ow ego, poniew aż dla każdego z nich istniała tylko i w yłącznie je d n a m ożliw ość dopełnienia. M echan izm dopełn ian ia nazw poleceń i (lub) nazw plików i katalogów je s t spoty­ kany w wielu różnych aplikacjach. Jednym z lepszych przykładów je s t edytor Em acs (patrz przepis 1 0 .1 „Z a sto so w a n ie edytora Em acs").

3.1.5. Wycofywanie błędów w wierszu poleceń Jeżeli chcesz w ycofać sekw encję znaków b ąd ź operacji, które w łaśnie w ykonałeś w w ierszu poleceń, naciśnij kom binację klawiszy | Ctrl | + Przykładow o, jeżeli usu­ nąłeś w w ierszu poleceń kilka znaków w różnych m iejscach, to pow łoka zapam iętuje usuw ane elementy i podczas w ycofyw ania przyw raca je we w łaściw e miejsca. M echa­ nizmu w ycofyw ania m ożna użyć kilka razy pod rząd, co pozw oli na w ycofanie kilku w cześniej w ykonanych operacji. Jeżeli w łaśnie w pisałeś jak ieś krótkie polecenie, to naciśnięcie tej kom binacji spow oduje w yczyszczenie w iersza poleceń. Jeżeli chcesz usunąć w szystkie znaki znajdujące się po lewej stronie kursora, pow inie­ neś nacisnąć kom binację klaw iszy | Ctrl |+ [u]. K olejnym m echanizm em edycji w iersza poleceń je st m ożliw ość zam iany dw óch są­ siednich znaków bądź słów. A by zam ienić m iejscam i dw a sąsiednie zn a k i znajdujące się po lew ej stronie od m ie jsc a p o ło żen ia k u rso ra, n aciśn ij k o m b in ację k la w iszy rctrlj + pf]; aby zam ienić miejscami dw a sąsiednie słow a znajdujące się po lewej stronie od m iejsca p ołożenia kursora, naciśnij kom binację klaw iszy | Alt] + [T]. T aki m ech a­ nizm je st bardzo przydatny podczas popraw iania prostych błędów edycji, zw łaszcza tzw. czeskiego błędu. => Aby zam ienić m iejscam i litery j oraz a, wpisz: $ echo U itj |Ctrl | +

[Tl a

W ykonanie pow yższego polecenia popraw ia błędnie w pisane słow o W it ja na W ita j. Po naciśnięciu tej kom binacji w iersz poleceń w ygląda następująco: $ echo Witaj

=> A by zam ienić m iejscam i słow a bash oraz man, wpisz: $ bash man I Alt + pf~l

W ykonanie pow yższego polecenia pow oduje przyw rócenie popraw nej postaci pole­ cenia, które w yśw ietli na ekranie stronę podręcznika man dla pow łoki bash: $ man bash

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

93

3.1.6. Powtarzanie ostatnio wykonanego polecenia A by ponow nie w yśw ietlić w w ierszu poleceń pow łoki ostatnio w ykonane polecenie, naciśnij klaw isz Q]. Aby ponow nie w ykonać takie polecenie, w ystarczy nacisnąć kla­ w isz 1Enter[ — w razie potrzeby m ożesz przed je g o naciśnięciem dokonać niezb ęd ­ nych m odyfikacji polecenia. => A by ponow nie w ykonać ostatnie polecenie, wpisz: $ Q] |Enterl

N aciskając kilkukrotnie klaw isz [£], m ożesz kolejno w yśw ietlać w w ierszu poleceń ostatnio w ykonyw ane polecenia. Jest to funkcja pow łoki, k tó ra przechow uje historię w ykonyw anych poleceń — w ięcej szczegółow ych inform acji na ten tem at znajdziesz w przepisie 3.4 „K orzystanie z historii poleceń pow łoki” . W razie potrzeby m ożesz przeszukiwać historię poleceń powłoki pod kątem danego, wykonanego w cześniej polecenia (patrz przepis 3 .4 .2 „Przeszukiw anie historii pole­ ceń powłoki").

3.1.7. Uruchamianie listy poleceń powłoki M asz do dyspozycji dw ie m etody: pierw sza z nich p o zw ala n a w y k onyw anie listy poleceń bezpośrednio z w iersza poleceń, a druga — listy p oleceń zapisanych w pliku na dysku.

Metoda nr 1 A by uruchom ić listę poleceń w pisanych w w ierszu poleceń, pow inieneś w pisać je po kolei, oddzielając od siebie znakiem średnika (:). W pew nych sytuacjach je st to znako­ mita m etoda pozw alająca na szybkie w ykonanie sekw encji poleceń, które nie w ym a­ g ają interakcji ze strony użytkow nika. => Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów zastosow ania tej m etody. ♦ A by w y czy ścić ekran term inala, a n astęp n ie w y lo g o w ać się z system u, w pisz: $ elear; logout I Enterl

♦ A by trzy razy pod rząd w ykonać polecenie hostname, wpisz: $ hostname: hostname; hostname I Enter| corrupt corrupt corrupt $

94

Część I ♦ Praca z systemem Linux

O p isan a powyżej, bardzo użyteczna m etoda pozw ala na realizację wielu ciekaw ych operacji. Jednym z bardziej popularnych zastosow ań je s t w pisan ie ja k o pierwszego w sekw encji p olecenia sleep, a dopiero po nim innych poleceń, co pozwoli na ich realizację z określonym opóźnieniem — w praktyce m etoda ta je s t czę sto wyko­ rzystywana do wykonywania zrzutów ekranów (patrz przepis 1 9 .1 .1 „W ykonywanie zrzutów ekranow ych w sy ste m ie X ” ).

Metoda nr 2 Innym sposobem szybkiego w ykonania sekw encji poleceń je st um ieszczenie ich nazw w pliku, po jednym poleceniu w każdym w ierszu. A by w ykonać ta k ą listę poleceń, pow inieneś skorzystać ze specjalnego polecenia ( .) , którego argum entem je st nazw a pliku (w raz ze ścieżką dostępu) zaw ierającego listę poleceń do w ykonania. => Aby uruchom ić sekwencję poleceń zapisanych w pliku ~ /l is t s / n ig h t ly , wpisz: $ . -/ lis ts / n ig h t ly 1Enter!

Je st to m etoda użyteczna zwłaszcza w przypadku częstego wykonywania sekwencji poleceń wym agających podaw ania długich argum entów. Przykładowo, jeżeli m asz narzędzie, które wymaga podania ja k o argum entu adresu URL, i m u s is z wykonać ta k ie p o le ce n ie k ilk a n a ś c ie razy, to po w in ien e ś s k o rzy sta ć z dow olnego edytora te k stu , przygotować w nim listę takich adresów URL, n astę p n ie na początku każ­ dego w iersza u m ie ścić nazwę p olecenia i w re szcie z a p isa ć plik na dysku.

Polecenie . m a swój „pełnobrzm iący” odpow iednik — je st nim w budow ane polecenie so u rce będące synonim em polecenia .. U rucham ianie listy poleceń zapisanych w pliku je st często nazyw ane angielskim term inem sourcing.

3.1.8. Uruchamianie kilku poleceń jedno po drugim W poprzednim przepisie dow iedziałeś się, w ja k i sposób m ożesz w ykonać sekw encję poleceń, oddzielając je od siebie znakiem dw ukropka — a teraz przedstaw im y m etodę w ykonania sekw encji poleceń w taki sposób, że kolejne polecenie zostanie w ykonane tylko i wyłącznie wtedy, kiedy próba wykonania poprzedniego polecenia zostanie zakoń­ czona sukcesem. A by to zrobić, powinieneś oddzielić poszczególne polecenia sekwencji specjalnym operatorem , &&. Jeżeli próba w ykonania pierw szego polecenia zakończy się sukcesem , zostanie uruchom ione drugie polecenie; jeżeli natom iast pierw sze p o le­ cenie nie zostanie popraw nie w ykonane (np. dane polecenie nie istnieje, zw raca błąd lub też zw raca kod w yjścia inny niż zero), to drugie polecenie po prostu nie zostanie w ykonane. => Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów zastosow ania tej metody. ♦ A by uruchom ić polecenie t e s t u j , a następnie polecenie d ru k u j (ale tylko w tedy, kiedy działanie polecenia testuj zakończy się sukcesem ), wpisz: t testuj && drukuj |Enter|

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

95

♦ A by sprawdzić, czy w pliku operacje znajduje się słowo planow anie (nieza­ leżnie od tego, czy zostało zapisane małymi czy dużymi literami) i wyświetlić zaw artość tego pliku, jeżeli takie słow o istnieje, pow inieneś w pisać nastę­ p ującą sekw encję poleceń: $ grep - i planowanie operacje && less operacje I Enterl

3.1.9. Alternatywne uruchamianie poleceń A by uruchom ić pierw sze lub drugie polecenie w pisanej sekw encji poleceń, pow inie­ neś oddzielić nazw y poleceń specjalnym operatorem | | . Jeżeli pierw sze polecenie se­ kw encji istnieje, zostanie ono w ykonane przez pow łokę, a drugie polecenie zostanie po prostu zignorow ane. Jeżeli pierw sze polecenie nie zostanie odnalezione i próba jego w ykonania zakończy się błędem (lub zw róci kod w yjścia inny niż zero), to pow łoka w ykona drugie polecenie z tej sekwencji. => A by uruchom ić polecenie w lub polecenie who, wpisz: $ w || who Enterl

W powyższym przykładzie, jeżeli polecenie w istnieje i zostanie w ykonane bez żadnych błędów , to pow łoka zignoruje drugie polecenie. W przeciw nym razie zostanie w yko­ nane polecenie who.

3.1.10. Automatyczne przekazywanie odpowiedzi do polecenia M ożliw ość autom atycznego przekazyw ania dom yślnej odpow iedzi do poleceń, które w ym agają interakcji ze strony użytkow nika, w w ielu sytuacjach m oże być niezw ykle przydatnym m echanizm em . A by to zrobić, pow inieneś skorzystać ze słow a kluczo­ w ego y e s i przekierow ania strum ienia danych. P ow łoka dom yślnie będzie przekazy­ w ała na w yjście znak y, po którym następuje znak now ego w iersza dopóty, dopóki cały proces nie zostanie zakończony. Przykładowo, jeżeli m asz do w ykonania polecenie, które kilka razy prosi o potw ierdzenie, i chcesz zautom atyzow ać cały proces, to m o­ żesz skorzystać w łaśnie z takiego rozw iązania. => A by uruchom ić p olecenie d r u k u j_ r a p o r t i au tom atycznie o d p o w ied zieć y na w szystkie je g o pytania, wpisz: $ yes | drukuj_raport |Enterl

Jeżeli chcesz, aby pow łoka przekazyw ała zam iast y in n ą odpow iedź, to pow inieneś j ą podać jako argument. Jeżeli chcesz, aby odpow iedź była przekazyw ana określoną liczbę razy, to należy skierow ać strum ień danych z polecenia y e s do polecenia nead, podając ja k o argum ent tego polecenia żądaną liczbę pow tórzeń. => Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów zastosow ania tej m etody.

96

Część I ♦ Praca z systemem Linux ♦ Jeżeli chcesz skorzystać z polecenia mv do przeniesienia w szystkich plików z rozszerzeniem .r a p o r t z bieżącego katalogu do katalogu kopia, ale je d n o ­ cześnie chcesz, aby na pytanie o nadpisanie plików pow łoka odpow iedziała n, wpisz: $ ye s n \ mv *. raport kopia/ [Enter|

♦ A by uruchom ić polecenie d ru k u j_ ra p o rt i autom atycznie pięć razy p rze­ słać ja k o odpow iedź nazw ę aktualnie załogow anego użytkow nika, wpisz: $ yes 'whoami ' | head -5 \ drukuj_raport I Enterj

3.1.11. Definiowanie wyjścia danego polecenia jako argumentu innego polecenia W razie potrzeby m ożesz zm usić powłokę, aby zastąpiła dane polecenie rezultatem jeg o działania. T aka operacja nazyw ana je st podstaw ianiem p o leceń (ang. co m m a n d substitutioń) i jest niezwykle przydatna w sytuacji, kiedy wyjście danego polecenia powinno być użyte jak o argum ent innego polecenia. M ożesz to zrobić na dw a sposoby, które opisujem y poniżej. P o d sta w ien ia poleceń m ogą być zagnieżdżane, co oznacza, że m ożna u m ie szcza ć jedno podstaw ienie wew nątrz innego.

Metoda nr 1 Aby użyć w yjścia danego polecenia jak o argum entu innego polecenia, pow inieneś um ie­ ścić nazw ę tego polecenia w naw iasach i poprzedzić znakiem dolara (S). => A by odnaleźć w szystkie pliki, których nazw a zaw iera nazw ę Tw ojego użyt­ kow nika, wpisz: $ locate $ (whoami) |Enterj

Metoda nr 2 A by podstaw ić wyjście danego polecenia jako argum ent innego polecenia, pow inieneś um ieścić je m iędzy znakam i akcentu ( ') (ang. backtick). => A by odnaleźć w szystkie pliki, których nazw a zaw iera nazw ę T w ojego użyt­ kow nika, wpisz: $ locate 'whoami' |Enterj

Je st to nieco przestarzały sp o só b realizacji tego zagadnienia. Znaki akcentu otacza­ jące zagnieżdżone podstaw ienia m uszą być poprzedzone znakiem lewego ukośnika (m uszą być cytowane). Zagnieżdżone znaki dolara I sam ego ukośnika również mu­ szą być poprzedzone znakiem lew ego ukośnika.

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

97

3.1.12. Wpisywanie długich wierszy K iedy w pisujesz bardzo długie polecenie i chciałbyś, aby całość schludnie w yglądała na ekranie, to aby przejść do now ego w iersza, pow inieneś w pisać zn ak lew ego ukośnika ( \) i nacisnąć klawisz 1Enterl. W pisywanie polecenia będziesz m ógł kontynuow ać w no­ wym w ierszu. Pow łoka system u oznaczy taki dodatkow y w iersz polecenia znakiem > tak, abyś w ie­ dział, że w iersz ten je st kontynuacją poprzedniego. Zarów no znak lewego ukośnika, ja k i znak now ego w iersza b ęd ą zignorow ane przez pow łokę, tak ja k b y pierw szy i drugi w iersz stanow iły jed n o długie polecenie. N ie m a żadnego znaczenia, w którym m iejscu przerw iesz dany w iersz polecenia. D o­ datkow o m ożesz w ten sposób przedłużać d ow olną liczbę w ierszy. =i> Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów zastosow ania tej m etody. ♦ Jeżeli chcesz wyśw ietlić na ekranie ciąg znaków „konstantynopolitanczykiewiczow na”, w pisując go w dw óch w ierszach poleceń, wpisz: $ echo konstantyno\ |Enter| > politanczykiewiczowna IEnterl Konstantynopol i tanczyki ewi czowna $

♦ Jeżeli chcesz w yśw ietlić na ekranie ciąg znaków „ko nstantynopolitanczykiew iczow na”, w pisując go w czterech w ierszach poleceń, w pisz: $ echo konstantyno\\Enteij > p o litanczy\\Enterl > /c7'etV7 \1Enterl > czowna I Enterl konstantynopoli tanczyki ewi czowna

S

Długie polece nia m o żesz również w pisyw ać jednym ciągiem , pom im o iż efekty nie zaw sze m u szą być ta k przejrzyste, ja k w powyższym przypadku.

3.2. Przekierowywanie standardowego wejścia i wyjścia P ow łoka system u przesyła tekst poprzez specjalne „strum ienie” danych. S ta n d a rd o ­ wym w yjściem system u je st urządzenie, na które pow łoka w ysyła dane z tekstow ego w yjścia danego polecenia — dom yślnie je st to ekran terminala. Standardow ym w ejściem

98

Część I ♦ Praca z systemem Linux system u je st urządzenie służące do w prow adzania danych, dom yślnie je s t to klawiatura. Kiedy dane polecenie odczytuje dane ze standardow ego w ejścia, robi to dopóty, dopóki nie naciśniesz kom binacji klaw iszy | Ctrl |+ [ d ]. Jeżeli realizacja polecenia zakończy się jak im iś problem am i, to tow arzyszący tem u kom unikat o błędzie zostanie zazwyczaj w yświetlony na ekranie — pow inieneś jednak pam iętać o tym , że je st on obsługiw any przez całkow icie odrębny strum ień danych, nazyw any standardow ym strum ieniem błędów (ang. sta n d a rd error stream ). W razie potrzeby m ożesz przekierow yw ać strum ienie danych w różne m iejsca — np. do pliku lub naw et na w ejście innego polecenia. W niniejszym podrozdziale opiszem y operatory pow łoki zw iązane z przekierow yw aniem strum ieni danych.

3.2.1. Przekierowywanie standardowego wejścia na plik A by przekierow ać standardow e w ejście strum ienia danych (nazyw ane s t d in ) w żąda­ ne m iejsce, pow inieneś skorzystać z operatora <. A by to zrobić, pow inieneś po nazw ie polecenia um ieścić znak <, a następnie nazw ę pliku, z którego m a ją być odczytyw ane dane. Przykładow o, zam iast za każdym ręcznie w pisyw ać listę słów kluczow ych, które m a ją być argum entam i polecenia apropos (patrz przepis 2.8.1 „W yszukiw anie odpo­ w iedniego polecenia”), m ożesz na wejście tego polecenia skierować dane z pliku zawie­ rającego listę odpow iednich słów kluczow ych. => A by na standardow e w ejście polecenia apropos skierow ać dane z pliku keywords, w pisz: $ apropos < keywords I Enterj

3.2.2. Przekierowywanie standardowego wyjścia do pliku A by przekierow ać standardowe wyjście strumienia danych (nazywane s td o u t) do pliku, m ożesz skorzystać z jed n eg o z dw óch operatorów . Pierw szy z nich, >, nadpisuje ist­ niejący plik i i zapisuje go z now ą zaw artością, natom iast drugi operator, » , dołącza now e dane na końcu istniejącego pliku. Jeżeli plik o danej nazw ie nie istnieje, to za­ rów no jeden, ja k i drugi operator spow oduje je g o utw orzenie. Aby przekierować standardowe wyjście danego polecenia do pliku, powinieneś w wierszu poleceń w pisać nazw ę polecenia, następnie jed en z pow yższych operatorów i wreszcie nazw ę pliku docelow ego. => Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów zastosow ania tej m etody. ♦ A by przekierow ać standardow e w yjście polecenia apropos s h e ll bash do pliku com m and.suggestions, nadpisując je g o zaw artość (jeżeli ten plik zo ­ stał ju ż w cześniej utw orzony), wpisz:

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

99

$ apropos sh e ll bash > conrnand.suggestions |Enterl

♦ A by dopisać dane ze strum ienia standardow ego w yjścia polecenia apropos sh e l 1 s do istniejącego pliku command. s u g g e s tio n s , w pisz: $ apropos sh e lls »

com and.suggestion |Enterl

3.2.3. Przekierowywanie standardowego strumienia błędów do pliku Aby przekierow ać standardow y strumień błędów (nazywany s td e r r ) , pow inieneś sko­ rzystać z operatora 2>, um ieszczając go pom iędzy n azw ą danego polecenia a nazw ą pliku, do którego chcesz skierow ać strum ień błędów . => A by przekierow ać standardow y strumień błędów polecenia apropos s h e ll bash do pliku com m and.error, wpisz: $ apropos sh e ll bash 2> com and.error |Enterl

Podobnie ja k to miało m iejsce w przypadku przekierow yw ania standardow ego w yjścia polecenia, m asz do dyspozycji dw a operatory: 2 » działa niem al tak sam o ja k 2>, z tą tylko różnicą, że dopisuje dane ze standardowego strum ienia błędów do pliku, jeżeli plik o takiej nazw ie ju ż istnieje. => Aby dopisać dane ze standardowego strumienia błędów polecenia apropos s h e ll s do istniejącego pliku o nazw ie com m and.error, wpisz: $ apropos sh e lls 2 » comand .error |Enterl

A by jednocześnie przekierow ać zarówno standardow e w yjście, ja k i standardow y stru­ m ień błędów do tego sam ego pliku, pow inieneś w m iejsce operatorów s td o u t i s t d e r r użyć operatora &>. => Aby przekierować standardowy strumień błędów oraz standardowe wyjście po­ lecenia apropos s h e lls do pliku command, wpisz: $ apropos sh e lls &> comands I Enterl

Operator &> zaw sze nadpisuje istniejący plik. Nie istnieje operator & » um ożliwiający d ołączanie strum ieni std o u t i std e rr do istn iejące g o pliku.

3.2.4. Przekierowywanie standardowego wyjścia na wejście innego polecenia K iedy przyłączasz w ejście jednego polecenia do standardow ego w yjścia innego p o le­ cenia, m ów im y, że korzystasz z m echanizm u p o to ko w a n ia strum ieni danych. M ożesz to zrobić, wpisując w w ierszu poleceń nazw y dwóch poleceń i rozdzielając je znakiem potoku ( | ). Proces taki je st czasam i nazyw any potokow aniem poleceń.

100

Część I ♦ Praca z systemem Linux Potokowanie poleceń jest bardzo często wykorzystywane podczas pracy z filtrami danych, czyli specjalnym i narzędziam i pow łoki, które p o b ierają n a w ejście strum ień danych, m odyfikują go w określony sposób i w ysyłają przetworzone dane n a standardowe w yj­ ście. K orzystając z m echanizm u potokow ania poleceń, m ożesz łączyć ze so b ą różne filtry i narzędzia, przesyłając dane z w yjścia jednego polecenia na wejście następnego. Potokow anie poleceń daje użytkownikowi tak ogrom ne m ożliw ości przetw arzania da­ nych, że bez żadnego trudu m oglibyśm y p o św ięcić cały ro zd ział w yłącznie zag ad ­ nien io m zw iązanym z filtro w an iem danych te k sto w y ch (p o części tak w łaśn ie się stało — filtry m odyfikujące sposób form atow ania tekstu zostały um ieszczone w osob­ nym rozdziale, choć pozostałe rodzaje filtrów są opisyw ane w różnych innych m iej­ scach książki). M echanizm potokow ania poleceń bardzo często przydaje się w sytuacji, kiedy korzy­ stasz z poleceń w yśw ietlających na ekranie duże partie tekstu — w arto w tedy skiero­ w ać strum ień tekstu na w ejście polecenia le s s , które pozw ala n a w yśw ietlanie tekstu strona po stronie (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików tekstow ych”). => A by skierow ać standardow e w yjście polecenia apropos bash s h e ll s h e lls na w ejście polecenia 1e ss, wpisz: $ apropos bash sh e ll s h e lls \ less 1Enterl

W ykonanie pow yższego polecenia spow oduje przekierow anie standardow ego stru­ m ienia danych w ejściow ych polecen ia apropos bash s h e ll s h e lls na standardow e w ejście polecenia le s s , które w yśw ietla tekst strona po stronie.

3.2.5. Przekierowywanie standardowego wyjścia do kilku miejsc równocześnie A by przekierow ać standardow e w yjście polecenia do kilku m iejsc rów nocześnie, po­ w inieneś skorzystać z polecenia te e. N azw a tego polecenia w zięła się od znanego każ­ dem u hydraulikow i trójnika (ang. T-shape p lu m b in g connection), który w połącze­ niach rurow ych spełnia mniej więcej w łaśnie ta k ą rolę. Jeżeli użyjesz polecenia te e na końcu potoku poleceń, to strumień danych z w ejścia tego polecenia zostanie rozdzie­ lony zarów no na standardow e w yjście tego polecenia, ja k i do pliku, którego nazwę podajesz ja k o argum ent tego polecenia. => A by zapisać kopię danych pojaw iających się na w yjściu polecenia apropos bash shel 1 sh el 1s do pliku o nazwie sh el 1. commands i jednocześnie wyświetlać takie dane przy użyciu polecenia 1e ss, wpisz: $ apropos bash sh e ll s h e lls \ tee sh e ll .commands | less I Enterl

Jeżeli chcesz dopisywać dane do pliku (zachowując tym samym istniejące wpisy), powi­ nieneś w poleceniu te e użyć opcji -a. Jeżeli chcesz przekierow ać strum ień danych ze standardow ego w yjścia do w ielu róż­ nych m iejsc, pow inieneś użyć polecenia te e odpow iednią liczbę razy.

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

101

=> A by zapisać kopię danych pojaw iających się na w yjściu polecenia apropos bash s h e ll s h e lls do pliku o nazw ie s h e ll .commands, dopisać k o lejn ą kopię tych danych do pliku command, s u g g e s tio n s i jed n o cześn ie w yśw ietlać je przy użyciu polecenia 1ess, wpisz: $ apropos bash s h e l l s h e l l s | le s s | Enter!

\ te e shell.com m ands \ t e e -a com m and.suggestions

3.2.6. Przekierowywanie strumieni danych donikąd... P lik / d e v / n u ll rep rez en tu je w system ie L in u x sp e cja ln e u rzą d zen ie zw an e p u sty m (ang. null device). W pliku tym nie znajdziesz niczego. Pow inieneś traktow ać go jak o sw ego rodzaju „w orek bez dna”, do którego m ożesz w rzucać i w rzucać dane i nigdy nie będziesz w stanie go zapełnić. Jeżeli spróbujesz w yśw ietlić zaw artość tego pliku, to rów nież nie uzyskasz żadnego rezultatu — a co w ięcej, w szystko, co będziesz zapi­ syw ał do tego pliku, nieodw ołalnie odchodzi w inform atyczny niebyt i ju ż nigdy nie pow raca. W brew pozorom je st to bardzo użyteczny m echanizm ! D o pliku / d e v / n u ll m ożesz w ysyłać w szystkie strum ienie danych, które nie są Ci w danej chw ili potrzebne — np. kom unikaty o błędach. M ożesz rów nież odw rócić całą sytuację i przesyłać „zaw ar­ tość” pliku / d e v / n u ll na standardow e w ejście np. poleceń, które p ro szą o podaw anie opcjonalnych param etrów , a Ty chcesz je uruchom ić bez nich. => A by uruchom ić polecenie e rra n t i skierow ać potencjalne kom unikaty o błędach do pliku /d e v /n u l 1 , wpisz: $ e rra n t 2> /d e v /n u ll | Enter|

„Wyślij to do /dev/null " je s t bardzo czę sto spotykanym okre śle n ie m , zw łaszcza na iinuksow ych listach dyskusyjnych — teraz już w iesz, co to znaczy.

3.3. Zarządzanie zadaniami Jeżeli pracujesz z pow łoką system u Linux, m ożesz urucham iać różne procesy — b ę­ dziem y je nazyw ać zadaniam i. M ożesz urucham iać wiele zadań działających rów nole­ gle. Z adania pobierające dane ze standardow ego w ejścia i w ysyłające rezultaty sw o­ je g o działania na standardow e w yjście są nazyw ane za d a n ia m i p ierw szo p la n o w ym i — pozostałe zadania nazyw ane są zadaniam i drugoplanow ym i lub zadaniam i p ra c u ją ­ cym i w tle. P ow łoka system u przypisuje do każdego takiego procesu unikalny num er zadania, którego m ożesz użyć ja k o argum entu dla poleceń o b sługujących zad an ia — aby to zrobić, pow inieneś poprzedzić num er zadania znakiem procentu (X).

102

Część I ♦ Praca z systemem Linux A by zorientow ać się, ja k ie num ery zadań zostały przydzielone T w oim procesom , p o ­ w inieneś w yśw ietlić na ekranie ich listę (patrz przepis 3.3.4 „W yśw ietlanie listy uru­ chom ionych zadań”). W kolejnych częściach niniejszego podrozdziału zajm iem y się poleceniam i służącym i do zarządzania zadaniam i.

3.3.1. Zawieszanie realizacji zadania A by zatrzym ać bądź zaw iesić realizację określonego zadania pierw szoplanow ego, pow inieneś nacisnąć kom binację klaw iszy 1Ctrl | + [z] — co m oże być bardzo użytecz­ ne w sytuacji, kiedy będziesz chciał w ykonać jak ieś inne polecenie i pow rócić do bie­ żącego zadania nieco później. Po naciśnięciu takiej kom binacji dane zadanie zostanie zatrzymane, aż nie zostanie ponownie przeniesione na pierwszy plan bądź też nie zostanie uruchom ione jak o zadanie drugoplanow e (patrz przepis 3.3.3 „U m ieszczanie zadań na pierw szym planie” oraz przepis 3.3.2 „U m ieszczanie zadań w tle”). Przykładow o, je że li przeglądasz dokum entację za p o m o cą polecenia in f o , to naci­ śnięcie kom binacji klaw iszy 1Ctrl| + [~zj spow oduje zaw ieszenie pracy polecenia in f o i pojaw ienie się na ekranie znaku zachęty w iersza polecenia pow łoki systemu. M ożesz w ięc uruchom ić zupełnie inne polecenie, program czy ap lik ację (p atrz przepis 2.8.5 „W yśw ietlanie stron podręcznika system ow ego info”). Po zatrzym aniu danego zada­ nia pow łoka w yśw ietla na ekranie kom unikat składający się z num eru zatrzym anego zadania (w naw iasach kw adratow ych), słow a „Stopped” w skazującego, że dane zada­ nie zostało zatrzym ane, oraz w iersza polecenia, który b ył użyty do uruchom ienia za­ dania, tak ja k to zostało przedstaw ione w poniższym przykładzie: [1]+

Stopped

info manuał

Jak w idać, num er zadania to 1, a polecenie, ja k ie było użyte do je g o uruchom ienia, to in f o manuał. Znak + um ieszczony obok num eru zadania inform uje, że było to ostatnio uruchom ione zadanie. Jeżeli w cześniej za trzy m a sz ja k ie ś zadania, a n astęp n ie sp ró b u jesz w y lo g o w ać się z systemu, to powłoka, zam iast rozpocząć proces w ylogow yw ania, wyśw ietli na ekranie odpow iedni kom unikat, tak ja k to zostało przedstaw ione na rysunku 3.2. Rysunek 3.2. Informacja o zatrzymanych zadaniach wyświetlana podczas próby wylogowania

$ logout | Enter 1 There are stopped jobs. $

W takiej sytuacji m ożesz w yśw ietlić listę uruchom ionych zadań (patrz przepis 3.3.4 „W yświetlanie listy uruchomionych zadań”), zatrzymać poszczególne zadania (patrz prze­ pis 3.3.5 „Zatrzym yw anie uruchom ionego zadania”) i dopiero w tedy się w ylogow ać.

103

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

3.3.2. Umieszczanie zadań w tle N owe zadania domyślnie pracują zaw sze jak o zadania pierw szoplanow e — a przynajm ­ niej do czasu, kiedy nie zdecydujesz się tego zm ienić. A by dane zadanie uruchom ić ja k o zadanie pracujące w tle, pow inieneś na k o ń cu w iersza p o lecen ia um ieścić znak & (ang. am persand). Jest to szczególnie użyteczne do urucham iania program ów , które nie w y m ag ają interakcji z użytkow nikiem , a je d n o cz eśn ie intensyw nie p rze tw arzają duże ilości danych. => Aby uruchom ić polecenie apropos s h e ll > sh el 1 -commands jako zadanie w tle, wpisz: $ apropos sh e ll > shel 1-comands & I Enter |

[1] 6575 $

Po w ykonaniu tego polecenia pow łoka system u w yśw ietla przydzielony num er zadania (w tym przypadku je s t to [1 ]) oraz identyfikator procesu (w naszym przypadku 6575) i pow raca do znaku zachęty, um ożliw iając tym sam ym uruchom ienie kolejnego p o le­ cenia. K iedy określone zadanie drugoplanow e zakończy działanie, pow łoka system u wyświetli na ekranie num er zadania, polecenie, przy użyciu którego zostało ono urucho­ mione, oraz słow o Done w skazujące, że dane zadanie zostało pom yślnie zakończone: [1]+ Done

apropos shell > shell-commands

A by przen ieść określone pierw szoplanow e zadanie na drugi plan, m u sisz n ajpierw zawiesić jego działanie (patrz przepis 3.3.1 „Zawieszanie realizacji zadania”), a następnie w pisać polecenie bg (ang. background). => Aby uruchomić polecenie apropos s h e ll > shel 1-cormands na pierwszym planie, potem zaw iesić je g o działanie i następnie przenieść na drugi plan, pow inieneś w pisać n astępującą sekw encję poleceń: $ apropos sh e ll > shel 1-comands I Enter | fctril + fżl

[1]+ Stopped $ bq \ Enter] [1]+ apropos shell & $

apropos shell > shell-commands

Jeżeli zaw iesiłeś działanie kilku różnych zadań, to aby uruchom ić w ybrane zadanie do pracy w tle, pow inieneś podać jeg o num er ja k o argum ent polecenia bg. => A by uruchom ić zadanie num er 4 do pracy w tle, w pisz: $ bg %4 [Enterj

104

Część I ♦ Praca z systemem Linux

3.3.3. Umieszczanie zadań na pierwszym planie A by przenieść zadanie drugoplanow e do pracy n a pierw szym planie, pow inieneś sko­ rzystać z polecenia fg. D om yślnie polecenie fg przenosi n a pierw szy plan ostatnio uru­ chom ione zadanie drugoplanow e. => A by przenieść ostatnio uruchom ione zadanie drugoplanow e do pracy na pierw ­ szym planie, wpisz: $ fg | Enter)

Jeżeli w tle pracuje kilka różnych zadań, to aby przenieść na pierw szy plan określone zadanie drugoplanow e, pow inieneś podać je g o num er ja k o argum ent polecenia fg. => A by przenieść zadanie num er 3 pracujące w tle do pracy n a pierw szym planie, wpisz: $ fg

%3

| Enter 1

3.3.4. Wyświetlanie listy uruchomionych zadań A by w yśw ietlić na ekranie listę aktualnie uruchomionych zadań (dla bieżącej powłoki), pow inieneś skorzystać z polecenia jobs. => A by w yśw ietlić listę zadań, wpisz: $ jobs 1Enter | [1]- Stopped [2]+ Stopped $

apropos shell > shell-commands apropos bash > bash-commands-

W przykładzie widać, że m am y zatrzymane dw a zadania — apropos shel 1 > shel 1 -commands oraz apropos bash > bash-commands. Z nak + w yśw ietlany obok num eru zadania informuje, że je st to ostatnio uruchomione zadanie drugoplanowe, z kolei znak - oznacza, żb d an e-za d an ie nie je st ostatnio uruchom ionym zadaniem . Jeżeli w danej chw ili nie m a żadnych uruchom ionych zadań, to polecen ie jo b s nie będzie zw racało żadnych rezultatów . Jeżeli chcesz w yśw ietlić na ekranie listę w szystkich p ro cesó w działających w Tw oim systemie, powinieneś zamiast polecenia jo b s skorzystać z polecenia ps (patrz przepis 2.7 „W yśw ietlanie inform acji o procesach”).

3.3.5. Zatrzymywanie uruchomionego zadania A by przerw ać i zakończyć działanie zadania pierw szoplanow ego, zanim samo zakończy ono działanie, pow inieneś nacisnąć kom binację klaw iszy | Ctrl 1+ [cj. => A by uruchom ić polecenie c a t, a następnie przerw ać je g o działanie (podczas pracy na pierw szym planie), wpisz:

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

105

$ cat | Enter

\m+s

A by przerw ać i zakończyć działanie w ybranego zadania drugoplanow ego, pow inieneś skorzystać z polecenia k i 11. => A by przerw ać i zakończyć realizację zadania num er 2, wpisz: S k in

%2 | Enterl

3.4. Korzystanie z historii poleceń powłoki Historia poleceń powłoki to nic innego ja k lista poleceń, które urucham iałeś w tej i po­ przednich sesjach pow łoki. Poszczególne polecenia na liście historii są nazyw ane zd a ­ rzeniam i. D om yślnie pow łoka bash m oże przechow yw ać ostatnich 500 zdarzeń, ale m asz m oż­ liwość konfiguracji tego parametru (patrz przepis 3.7.3 „Zastosowanie skryptów starto­ wych pow łoki”). H istoria poleceń je st przechow yw ana w pliku tekstow ym o nazw ie .bash_hi s to ry , zlo­ kalizowanym w T w oim katalogu dom ow ym . Plik ten m ożesz przeglądać tak ja k każdy inny plik tekstow y. P ow łoka system u daje użytkow nikow i do dyspozycji dw a w yjątkow o użyteczne m e­ chanizm y związane bezpośrednio z historią: pow tarzanie ostatnio w ykonanego polecenia oraz (jak ju ż w spom inaliśm y wcześniej w tym rozdziale) m ożliw ość w stecznego prze­ szukiw ania historii w ykonanych poleceń. W kolejnych podrozdziałach niniejszej części dow iesz się, w jak i sposób m ożesz prze­ glądać historię poleceń oraz przenosić w ybrane zdarzenia z historii do w iersza poleceń. W ięcej szczegółow ych inform acji na tem at historii poleceń znajdziesz na stronach dokum entacji in f o pow łoki bash (patrz przepis 2.8.5 „W yśw ietlanie stron podręcznika system ow ego info”).

3.4.1. Przeglądanie historii poleceń powłoki Jeżeli chcesz przeglądać historię poleceń pow łoki, pow inieneś skorzystać z polecenia h i s t o r y . Jego w ykonanie pow oduje w yśw ietlenie listy w szy stk ich zarejestro w an y ch zdarzeń pow łoki, po jed n y m w każdym w ierszu, począw szy od najstarszych zdarzeń. N azw y poszczególnych zdarzeń są poprzedzone kolejnym num erem oraz dw om a zna­ kam i spacji.

106

Część I ♦ Praca z systemem Linux => A by w yśw ietlić na ekranie listę historii poleceń pow łoki, w pisz: $ h isto ry |Enter| 1 who 2 apropos shell > shell-commands 3 apropos bash > bash-commands 4 h isto ry $

W ykonanie tego polecenia spow oduje w yśw ietlenie na ekranie zaw artości pliku historii pow łoki, gdzie każde zdarzenie zostanie w yśw ietlone w osobnym w ierszu i poprze­ dzone kolejnym num erem zdarzenia. D zięki tem u num erow i m ożesz odw oływ ać się do konkretnych zdarzeń (patrz przepis 3.4.3 „U rucham ianie w ybranych poleceń z historii poleceń pow łoki”). Jeżeli w Tw oim pliku historii pow łoki zostało zarejestrow anych bardzo dużo zdarzeń, to w yśw ietlanie jej m oże być nieco kłopotliw e — w takiej sytuacji w arto pom yśleć o przekierow aniu strum ienia danych z w yjścia polecenia h i s t o r y n a w ejście polece­ nia 1ess, które um ożliw ia w ygodne przeglądanie danych ekran po ekranie. Bardzo często spotykaną praktyką je st rów nież przekierow anie tego strum ienia danych na w ejście polecenia grep, co um ożliw ia w yszukanie określonego polecenia (patrz przepis 3.2.4 „Przekierow yw anie standardow ego w yjścia na w ejście innego polecenia” oraz przepis 14.1 „W yszukiw anie słów w tekście”). => Aby odszukać w pliku historii w szystkie w ystąpienia polecenia apropos, wpisz: $ h isto ry \ grep apropos |Enter[ 2 apropos shell > shell-commands 3 apropos bash > bash-commands 5 h isto ry | grep apropos $

W ykonanie pow yższego polecenia pow oduje w yśw ietlenie na ekranie w szystkich w ier­ szy pliku historii, które zaw ierają słowo apropos (zwróć uwagę, że ostatni w yśw ietlony w iersz historii zaw iera polecenie, którego w łaśnie użyłeś).

3.4.2. Przeszukiwanie historii poleceń powłoki H istorię poleceń pow łoki m ożesz przeszukiw ać na dw a sposoby.

Metoda nr 1 Do wstecznego wyszukiwania w historii poleceń m ożesz skorzystać z w budow anego m e­ chanizmu wyszukiwania powłoki bash, uruchamianego kom binacją klawiszy | Ctrl | + [~Rj. M etoda ta spraw dza się najbardziej w sytuacji, kiedy pam iętasz, że niedaw no w pisy­ w ałeś np. polecenie fo o (m ające w iele opcji i argum entów ) i teraz chcesz go szybko pow tórzyć bez konieczności ponow nego przepisyw ania całości. Aby to zrobić, naciśnij

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

107

kom binację klaw iszy | Ctrl | + [ r ], a następnie w pisz fragm ent nazw y w yszukiw anego polecenia (czyli w tym przypadku foo) — w w ierszu p oleceń pojaw i się ostatnio w pi­ sane polecenie zaw ierające słow o foo. Podobny mechanizm wyszukiwania przyrostowego został zaim plem entow any w edytorze Em acs (patrz przepis 14.9.1 „W yszukiw anie przyrostow e w edytorze E m acs”). N azw a wyszukiwanie przyrostow e w zięła się stąd, że efekty w yszukiw ania zm ieniają się na bie­ żąco, w miarę ja k wpisujesz kolejne znaki szukanego ciągu. Przykładowo, wpisywanie ciągu znaków c a t spowoduje kolejno wyszukanie (i w yśw ietlenie) ostatnio w ykonanego polecenia zaw ierającego znak c, następnie ciąg znaków ca i w reszcie polecenie zaw ie­ rającego ciąg znaków c a t. Ponow ne naciśnięcie kom binacji klaw iszy [ Ctrl [ + j~R| spo­ w oduje w yszukanie i wyświetlenie poprzedniego w kolejności polecenia zaw ierającego ten ciąg znaków . => Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów zastosow ania tej m etody. ♦ A by w yszukać i w yśw ietlić ostatnio w ykonane polecenie zaw ierające ciąg znaków grep, wpisz: $

| Ctrl | + [ r ]

(r e v e r s e -i-s e a rc h )'’ : grep

♦ Aby w yszukać i wyśw ietlić trzecie ostatnio w ykonane polecenie zaw ierające ciąg znaków grep, wpisz: $

| Ctrl | + [ r ]

(reve r s e - i-searc h ) '’ : grep | Ctrl| + Qf¡ | Ctrl | + [R ]

Aby uruchomić odszukane i wyświetlone polecenie, wystarczy nacisnąć klaw isz |Enterl; w razie potrzeby m o że sz rów nież przed u ru ch o m ie n ie m d o k o n a ć o dp o w ied n ich m odyfikacji.

Metoda nr 2 Do w yszukiw ania polecenia w historii m ożesz rów nież w ykorzystać m echanizm potokow ania, kierując strum ień danych z w yjścia p o lecen ia h i s t o r y n a standardow e wejście polecenia grep, za pom ocą którego możesz wyświetlić tylko polecenia spełniające podany w arunek w yszukiw ania (patrz przepis 14.2 „W yszukiw anie fraz w tekście”). Co praw da zastosow anie tej m etody nie spow oduje w yśw ietlenia pasujących zdarzeń w w ierszu poleceń, ale przynajm niej pozw oli Ci zorientow ać się, ja k ie zdarzenia hi­ storii poleceń spełniają podane kryteria wyszukiwania. Jeżeli takich poleceń je st dużo, to m ożesz skierow ać strum ień danych w yjścia polecenia g re p na w ejście polecenia le s s pozw alającego na wyświetlanie danych strona po stronie (patrz przepis 9.1 „Prze­ glądanie plików tekstow ych”). => A by w yśw ietlić na ekranie (strona po stronie) w szystkie polecenia z historii poleceń pow łoki, zaw ierające ciąg znaków nowy_pl ik , wpisz: Î h is to r y

] grep now y_plik ]

Jess

| Enterj

108

Część I ♦ Praca z systemem Linux

3.4.3. Uruchamianie wybranych poleceń z historii poleceń powłoki W razie potrzeby m ożesz wyw ołać dowolne polecenie z historii poleceń powłoki i po­ nownie je wykonać. N ajprostszym sposobem w ybierania poleceń do uruchom ienia je st przeglądanie historii przy użyciu klaw iszy strzałek [J] oraz Q] bezpośrednio w w ierszu poleceń pow łoki. K law isz [[] pow oduje przew ijanie listy poleceń w górę (do poprzednich zdarzeń), na­ tom iast klaw isz [ J przew ija listę poleceń w dół (do następnych zdarzeń). K iedy dane zdarzenie zostanie w yśw ietlone w w ierszu poleceń, m ożesz je m odyfikow ać tak jak każde inne polecenie: aby je w ykonać, naciśnij klaw isz | Enterj — jednocześnie zostanie ono dopisane ja k o najnow sze zdarzenie w historii poleceń pow łoki. => A by odszukać przedostatnio w ykonane polecenie, wpisz:

A by w yw ołać określone zdarzenie z historii poleceń pow łoki, posługując się jeg o num e­ rem, pow inieneś najpierw w pisać znak w ykrzyknika (!), a następnie żądany num er zdarzenia (który m ożesz znaleźć, przeglądając wcześniej listę zdarzeń historii powłoki, patrz przepis 3.4.1 „Przeglądanie historii poleceń pow łoki”). => A by uruchom ić pierw sze zdarzenie z historii poleceń pow łoki, wpisz: $ !1 | Enterl

O statnie zdarzenie z historii poleceń powłoki zaw sze ma przypisany specjalny „nu­ m er” mający postać znaku wykrzyknika (!), więc w pisanie w wierszu poleceń dwóch znaków wykrzyknika, !!, je s t alternatywnym sp o so b e m ponow nego uruchom ienia o statn io wykonanego polecenia.

3.5. Zastosowanie zmiennych powłoki Z m ienna p o w ło ki je st elem entem , który m a sw o ją u n ik aln ą nazw ę oraz przechow uje określoną wartość. K iedy odw ołujesz się do danej zm iennej, zostaje zw rócona jej war­ tość. Powłoka systemu rozróżna duże i małe litery w nazwach zmiennych, stąd NAZWA, Na­ zwa i nazwa s ą z punktu w idzenia pow łoki odw ołaniam i do trzech różnych zm iennych. W razie potrzeby m ożesz oczyw iście tw orzyć w łasne zm ienne, ale pow inieneś pam ię­ tać, że istnieje w iele w budow anych zm iennych system ow ych, które m a ją specjalne znaczenie dla pow łoki. Jedną z nich je st zm ienna HOME, która przechow uje nazw ę kata­ logu dom ow ego danego użytkownika. Zm ienne system ow e są bardzo często w ykorzy­ styw ane przez skrypty i różnego rodzaju program y.

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

109

Przykładowo, powszechnie przyjętą konw encją je st użycie zmiennej EDITOR do przecho­ w yw ania nazw y dom yślnego, system ow ego edytora tekstu. Program y, które w yw ołują edytor tekstu, często sprawdzają, czy ta zm ienna została ustawiona, i, jeżeli tak, urucha­ m iają taki edytor. Zmienne systemowe są bardzo użyteczne dla skryptów powłoki. Więcej szczegółowych inform acji na ten tem at znajdziesz w dalszej części niniejszego rozdziału. K olejne podrozdziały niniejszej części w y jaśn iają w ja k i sposób używ ać zm iennych system ow ych, oraz opisują kilka operacji, które m ożesz w ykonać przy użyciu w ybra­ nych w budow anych zm iennych powłoki bash. A by zobaczyć pełną listę w budowanych zm iennych system ow ych, zajrzyj do podręcznika man pow łoki bash (patrz przepis 2.8.4 „W yśw ietlanie stron podręcznika system ow ego m an”).

3.5.1. Tworzenie zmiennych systemowych Aby utw orzyć now ą zm ienną system ow ą i nadać jej żądaną wartość, pow inieneś wpisać nazwę zm iennej, następnie znak równości (=) i wreszcie ujętą w znaki cudzysłow u w ar­ tość, ja k ą chcesz nadać tej zm iennej. Pam iętaj, że nadając w artość dow olnej zm iennej, nie m ożesz w staw ić spacji ani z jednej, ani z drugiej strony znaku rów ności. => A by utw orzyć n o w ą zm ienną o nazw ie NAZWA i nadać jej w artość in c u b , wpisz: $ NAZWA="incub" | Enter|

W artości zm iennych m o g ą sam e w sobie zaw ierać kolejne zm ienne, które zo stają za­ m ienione na odpowiednie wartości w m om encie podstaw iania do danej zm iennej. Pod­ czas nadaw ania w artości danej zm iennej m ożesz używ ać dow olnej m etody cytow ania znaków specjalnych, ja k i nadaw ać jej w artość b ędącą w ynikiem działania innego pole­ cenia (patrz przepis 3.1.11 „Definiowanie w yjścia danego polecenia jak o argum entu in­ nego polecenia”). => Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów zastosow ania tej m etody. ♦ A by nadać zm iennej NAZWA w artość, która składać się będzie z zaw artości zm iennych IMIE i NAZWISKO rozdzielonych znakiem spacji, w pisz: $ NAZWA="$IMIE $NAZmSK0"

[Enter]

♦ A by nadać zm iennej NAZWA w artość b ęd ącą w ynikiem działania polecenia whoami, wpisz: $ NAZWA=' whoami' | Enter |

A by zm ienić w artość określonej istniejącej zm iennej, w ystarczy je j po p ro stu nadać n o w ą w artość. => A by nadać istniejącej zm iennej NAZWA n o w ą w artość, wpisz: $ NAZWA="whoami" | Enter|

W ykonanie pow yższego polecenia pow oduje przypisanie zm iennej NAZWA ciągu znaków whoami.

110

Część I ♦ Praca z systemem Linux

3.5.2. Odwoływanie się do zmiennej systemowej A by w treści danego polecenia odw ołać się do określonej zm iennej, pow inieneś wpisać jej nazwę, poprzedzając j ą znakiem dolara (S). Kiedy takie polecenie je st wykonywane, pow łoka najpierw zastępuje nazw ę zm iennej (łącznie ze znakiem dolara) w arto ścią tej zm iennej. Taki proces nazyw any je st rozw ijaniem zm iennej (ang. expansion). => Aby w artość zm iennej NAZWA została w ykonana jak o polecenie pow łoki, wpisz: $ ÎNAZUA IEnter I incub $

Jeżeli w zm iennej NAZWA będzie przechow yw ana nazw a określonego polecenia, np. whoami, to takie odwołanie do zmiennej spowoduje uruchomienie polecenia whoami (patrz

przepis 2.6.1 „W yśw ietlanie nazw y konta użytkow nika”). W łaśnie tak a sytuacja miała m iejsce w przykładzie — ja k w idać, aktualna nazw a użytkow nika to in cu b .

3.5.3. Wyświetlanie wartości zmiennych systemowych Jeżeli chcesz w yśw ietlić w artość określonej zm iennej, pow inieneś skorzystać z pole­ cenia echo, po którym pow inieneś w pisać żąd an ą nazw ę zm iennej. => A by w yśw ietlić na ekranie w artość zm iennej NAZWA, wpisz: Î echo SNAZUA |Enter | whoami $

Jak w idać, zm ienna NAZWA przechow uje ciąg znaków whoami. Jeżeli chcesz, aby bezpośrednio po wartości zmiennej zostały w yśw ietlone jakieś dodat­ kow e znaki, pow inieneś ująć nazw ę zm iennej w naw iasy klam row e {}, pozostaw iając znak dolara przed naw iasam i. => A by wyświetlić wartość zmiennej NAZWA, dodając do niej ciąg znaków now, wpisz: $ echo ${NAZI>JA}now |Enter| whoami now

S Jeżeli w pow yższym przykładzie pom iniesz naw iasy klam rowe, to pow łoka potraktuje takie polecenie ja k odw ołanie do zm iennej o nazw ie NAZWAnow.

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

111

3.5.4. Usuwanie zmiennej systemowej W przypadku zmiennych system ow ych m ożesz usuwać zarówno ich zawartość, ja k i sa­ me zmienne. Aby usunąć zawartość zmiennej systemowej, pow inieneś po prostu przypi­ sać takiej zm iennej pusty ciąg znaków . Z m ienna nadal będzie istniała, ale nie będzie m iała żadnej zaw artość — a dokładniej będzie m iała przy p isan y p u sty ciąg znaków (ang. n uli string). => A by przypisać zm iennej NAZWA pusty ciąg znaków , w pisz: $ NAZWA= fEnterl

Aby całkowicie usunąć określoną zm ienną niezależnie od jej zawartości, powinieneś sko­ rzystać z polecenia unset, podając żądaną nazwę zmiennej jak o argum ent tego polecenia. => A by usunąć zm ienną NAZWA, wpisz: $ unset NAZWA | Enter 1

3.5.5. Wyświetlanie listy zmiennych systemowych Aby wyśw ietlić listę zdefiniow anych zm iennych system ow ych, pow inieneś skorzystać z polecenia s e t, nie podając żadnych dodatkow ych argum entów . => A by w yśw ietlić listę w szystkich zm iennych zdefiniow anych w b ieżącej sesji pow łoki, wpisz: $ s e t | Enter |

3.5.6. Modyfikacja znaku zachęty powłoki W system ie istnieje specjalna zm ienna o nazw ie PSI, reprezentująca znak zachęty po­ włoki. A by zm ienić jego dom yślny wygląd, pow inieneś nadać tej zmiennej odpow iednią w artość. => A by zm ienić domyślny znak zachęty powłoki na Twoje ż y c z e n ie j e s t d la mnie rozkazem :, wpisz: $ PSl="Twoje z y c z e n ie j e s t d la mnie rozkazem: " | Enter| Twoje zyczenie je st dla mnie rozkazem:

Poniew aż now y znak zachęty pow łoki zaw iera spacje, m usieliśm y ująć go w znaki cudzysłow u (patrz przepis 3.1.3 „W pisyw anie znaków zastrzeżonych (specjalnych)”). T w orząc now y znak zachęty, m ożesz używ ać znaków sp ecjalnych, k tó re p o w o d u ją w yśw ietlanie dodatkow ych elem entów . Przykładow o, znak \w użyty w ciągu znaków tw orzących now y znak zachęty pow łoki spow oduje w yśw ietlenie bieżącego katalogu roboczego.

112

Część I ♦ Praca z systemem Linux

=> Aby przyw rócić dom yślny w ygląd znaku zachęty pow łoki bash — czyli nazw ę bieżącego katalogu roboczego, po którym następuje znak dolara ($), wpisz: $ PS1= '\w $' 1Enter /home $

W poniższej tabeli przedstawiamy zestawienie znaków specjalnych (w raz z krótkim opi­ sem), których m ożesz użyć do tw orzenia now ego znaku zachęty pow łoki. \a

Znak reprezentujący dzwonek systemowy (możesz sprawdzić, jak on brzmi, naciskając kombinację klawiszy | Ctrl |+ [ g ])

\d

Bieżąca data

\h

Nazwa hosta, na którym zainstalowany jest system Linux

\n

Znak nowego wiersza

\t

Bieżący czas systemowy, wyświetlany w formacie 24-godzinnym

\@

Bieżący czas systemowy, wyświetlany w formacie 12-godzinnym (a.m./p.m.)

\w

Bieżący katalog roboczy

\u

Nazwa konta użytkownika

\!

Numer polecenia w historii poleceń powłoki

Tworząc nowy znak zachęty w iersza poleceń powłoki, m ożesz stosować dowolne kom ­ binacje pow yższych znaków specjalnych i łączyć je z norm alnym , „czystym ” tekstem . => A by zmienić znak zachęty w iersza poleceń pow łoki tak, aby m iał postać bieżącej daty, po której następuje nazw a hosta ujęta w naw iasy kw adratow e oraz znak w iększości, wpisz: $ PSl='\d (\h)> ‘ [Enter] Tue Mar 15 (corrupt)>

Jak w idać, nazw a hosta to c o rru p t.

3.5.7. Dodawanie nowych katalogów do ścieżki systemowej A by dodać lub usunąć określony katalog ze ścieżki system ow ej, pow inieneś skorzy­ stać z dow olnego edytora tekstu i zm odyfikow ać definicję zm iennej PATH, przechowy­ wanej w pliku .b a sh rc w katalogu dom ow ym użytkow nika (patrz rozdział 10. „Edycja plików tekstow ych”). Przykładow o, załóżmy, że w iersz definiujący zm ienną PATH w pliku .b a s h rc m a nastę­ pującą postać: PATH='7usr/bi n :/ b in:/ u sr/b in /X ll:/usr/games"

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

113

Aby dodać katalog /h o m e /an ia /b in do definicji ścieżki, pow inieneś zm odyfikow ać ten w iersz w następujący sposób: PATH="/usr/bin:/bin:/usr/bin/Xll:/usr/games:/home/ania/bin"

W początkowej części rozdziału 5. „Pliki i katalogi” znajdziesz szczegółowy opis najwaźnięjszych katalogów system u Linux.

3.5.8. Sterowanie sposobem, w jaki powłoka systemu sprawdza pocztę elektroniczną K iedy nadejdzie now a w iadom ość z poczty elektronicznej, pow łoka system u p ow ia­ domi Cię o tym, w yśw ietlając odpow iedni kom unikat w w ierszu przed znakiem zachęty w iersza poleceń. Częstotliwość, z ja k ą pow łoka system u spraw dza, czy nadeszła now a w iadom ość, określona w sekundach, je st zdefiniow ania w zm iennej system ow ej o n a­ zw ie MAILCHECK. D om yślna w artość to 60 sekund. => A by zm ienić interw ał, z jak im pow łoka spraw dza, czy n adeszła poczta, wpisz: ♦ aby pow łoka spraw dzała pocztę co 5 minut: $ miLCHECK=300 iEnter] ♦ aby pow łoka spraw dzała pocztę co godzinę: S MAILCHECK=3600 fEÜtekl Z m ienna MAIL przechow uje p ełn ą ścieżkę do T w ojego system ow ego pliku poczty elektronicznej. Z azw yczaj je s t on zlokalizo w an y w k atalo g u / v a r / s p o o l/ m a il/ lub / v a r / m a il/ i nosi ta k ą sam ą nazw ę, ja k nazw a T w ojego konta użytkow nika. W tym w łaśnie pliku są zapisyw ane poszczególne w iadom ości n ad ch o d zące p o c z tą elek ­ tro n iczn ą i, ja k łatw o się dom yślić, do tego pliku odw ołuje się p ow łoka system u spraw dzając, czy otrzym ałeś ja k ąś now ą w iadom ość. Jeżeli tak się stanie, to pow łoka w yśw ietli kom unikat o oczekującej poczcie przed znakiem zachęty w iersza poleceń. A by w yłączyć m echanizm spraw dzania poczty, ustaw zm ien n ą MAIL na w artość pustą. => Jeżeli chcesz, aby pow łoka system u nie spraw dzała, czy nadeszła now a poczta, w pisz: $ MAIL= Unter]

3.5.9. Sprawdzanie czasu działania powłoki systemu Istnieje specjalna zm ienna system ow a o nazw ie SECONDS, która przechow uje całkow ity czas, ja k i upłynął od ostatniego uruchom ienia pow łoki, w yrażony w sekundach. => A by przekonać się, ile czasu upłynęło od ostatniego uruchom ienia pow łoki, w pisz: $ echo SSECONDS Unter]

114

Część I ♦ Praca z systemem Linux

Aby sprawdzić, ile czasu upłynęło od ostatniego uruchom ienia powłoki, wyrażając go w m inutach, godzinach lub innych wybranych je d n o stk a ch cza su , p ow in ieneś użyć polecenia units do skonwertowania wyniku wyrażonego w sekun d ach (patrz przepis 2 9 .5 .1 „Konw ertow anie je d n o ste k m iar i w ag”).

3.6. Tworzenie aliasów poleceń A lias to inaczej słow o, które reprezentuje jak ieś inne polecenie lub polecenia — może to być nazw a jakiegoś narzędzia, długi w iersz polecenia lub cokolw iek innego. A liasy są szczególnie użyteczne do tw orzenia skróconych nazw długich, złożonych i często w ykorzystyw anych poleceń. K iedy ju ż raz zorientujesz się, w jaki sposób działają aliasy poleceń, zapewne będziesz chciał utw orzyć aliasy w szystkiego. Pam iętaj jed n ak , że pom iędzy aliasam i i skryp­ tam i pow łoki (które bardziej szczegółow o om ów im y w kolejnym podrozdziale) w ystę­ pują pew ne istotne różnice, których pow inieneś być św iadom . Jeżeli do uruchom ienia określonego polecenia używ asz utw orzonego wcześniej aliasu, to na liście zdarzeń historii poleceń pojawi się nazw a tego polecenią podczas gdy jeżeli do uruchom ienia polecenia (bądź serii poleceń) używ asz skryptu, to na liście zdarzeń pojaw ia się tylko i w yłącznie nazw a tego skryptu. A lias polecen ia m oże być urucho­ m iony tylko przez użytkow nika, który go utw orzył, natom iast skrypt, pod w arunkiem że zostanie um ieszczony w ogólnodostępnym katalogu b i n, m oże być urucham iany przez w szystkich użytkow ników załogow anych do danego system u. A liasy poleceń są idealnym sposobem urucham iania określonych narzędzi posiadających (lub nie) dłu g ą listę argum entów i opcji. Jak z nich korzystać, dow iesz się z lektury kolejnych części niniejszego podrozdziału.

3.6.1. Wywoływanie poleceń przy użyciu aliasu A by dla określonego polecenia utw orzyć now y alias, pow inieneś skorzystać z polecenia a lia s , po którym następuje nazw a tw orzonego aliasu, znak rów ności (=) i wreszcie ujęty w znaki cudzysłow u ciąg znaków reprezentujący polecenie w raz z niezbędnym i opcjam i i argum entam i. => A by dla polecenia e x i t utw orzyć alias o nazw ie papa, wpisz: $ a lia s papa=”e x it" |Enter|

Pow yższe polecenie tw orzy alias o nazw ie papa reprezentujący dla bieżącej powłoki polecenie e x it . Teraz, aby zakończyć pracę z system em , m ożesz po prostu w pisać papa. T w orząc alias, m ożesz rów nież um ieścić w nim szereg opcji i argum entów w ym aga­ nych p rzez dane polecenie. Jeżeli decydujesz się n a tak ie ro zw iązan ie, p am iętaj, że pow inieneś ująć całość w znaki cudzysłow u.

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

115

=> A by utw orzyć alias o nazw ie 1s, reprezentujący polecenie w yśw ietlające w kolo­ rze na ekranie term inala zaw artość danego katalogu, w pisz: $ a lia s l s = " l s --color=auto" |Enter|

W ykonanie pow yższego polecenia tw orzy alias o nazw ie 1 s reprezentujący polecenie ls z o p cją --c o lo r= a u to , co pow oduje, że na ekranie term inala zaw artość katalogu będzie w yśw ietlana z użyciem odpow iedniego zestaw u kolorów (oczyw iście o ile dany term inal m a ta k ą m ożliw ość). Jest to pow szechnie stosow any alias, popularny do tego stopnia, że w w ielu dystrybu­ cjach system u Linux je st on dom yślnie predefiniow any w pliku .b a s h rc. Innym , po­ w szechnie stosow anym aliasem je s t 1, reprezentujący polecenie l s z o p cją -1 (patrz przepis 5.3.3 „W yśw ietlanie atrybutów plików ”). U tw orzenie aliasu danego polecenia nie oznacza w cale, że nie m ożesz przekazyw ać do niego dodatkowych opcji czy argumentów. Przykładowo, jeżeli uruchom isz polecenie 1 s -1 (gdzie 1s to alias), to w rzeczyw istości p ow łoka system u uruchom i polecenie 1 s --c o lo r= a u to -1.

P ow łoka zaw sze n ajpierw rozw ija dany alias, a d opiero p o tem sp raw d za polecen ia dostępne na ścieżce systemowej, zatem aby uruchom ić polecenie o takiej samej nazwie ja k istniejący alias, powinieneś podać pełną ścieżkę do uruchamianego polecenia (więcej szczegółow ych inform acji na ten tem at znajdziesz w rozdziale 5. „Pliki i katalogi”). => A by uruchom ić polecen ie l s z o p c ją -1 w sytuacji, k iedy d la teg o polecenie zo stał ju ż w cześniej zdefiniow any alias ls , wpisz: $ /bin/ls -1 [Enterl

Kiedy d e fin iuje sz a lia s, to będzie on działał jedynie w bieżącej se sji powłoki. Jeżeli ch ce sz, aby dany a lia s był dostęp n y za każdym razem , kiedy logujesz s ię do s y s ­ tem u, pow in ieneś u m ie ścić jeg o definicję w pliku .bashrc (jest to ukryty plik zloka­ lizowany w Twoim katalogu domowym).

3.6.2. Wyświetlanie listy zdefiniowanych aliasów A by w yśw ietlić na ekranie dla bieżącej sesji pow łoki listę aktualnie zdefiniow anych aliasów poleceń, pow inieneś w ykonać polecenie a lia s , nie podając żadnych dodatko­ wych opcji ani argum entów . => A by w yśw ietlić na ekranie listę zdefiniow anych aliasów , wpisz: $ a lia s |Enterl

3.6.3. Usuwanie zdefiniowanego wcześniej aliasu A by usunąć określony alias, pow inieneś skorzystać z polecenia u n a lia s , p o dając jak o argum ent nazw ę aliasu p rzeznaczonego do usunięcia. A lias zo staje usunięty i m oże zostać ponow nie utw orzony poleceniem a lia s .

116

Część I ♦ Praca z systemem Linux

=> A by usunąć alias o nazw ie 1 s, wpisz: $ unalias ls |Enter I

Jeżeli dany a lia s został zdefiniowany w pliku .bashrc lub ,bash_profile, to wywołanie polecenia unalias spowoduje usunięcie takiego aliasu, ale tylko i wyłącznie dla bieżą­ cej sesji powłoki. Aby usunąć taki a lias na stałe, powinieneś otworzyć do edycji odpo­ wiedni plik i u sun ą ć z niego w iersz, w którym znajduje s ię defin icja danego a liasu .

3.7. Korzystanie ze skryptów powłoki Jak ju ż zapew ne dobrze w iesz, pow łoka system u posiada w łasny, potężny ję zy k p ro ­ gram ow ania. N iektóre polecenia tego języ k a ju ż poznałeś przy okazji om aw iania róż­ nych zagadnień w niniejszym rozdziale. Program pow łoki je s t po prostu odpow iednią sekw encją poleceń, kolejno w ykonyw anych p rzez pow łokę system u. Z kolei skrypt pow łoki to nic innego ja k tylko plik tekstow y, w którym zapisany je st program po­ włoki. S krypty pow łoki są w ykonyw alne, w ięc m ożesz je urucham iać, w pisując po prostu odpow iednią nazw ę skryptu w w ierszu poleceń (patrz przepis 6.3.6 „T w orze­ nie plików w ykonyw alnych”). W kolejnych częściach niniejszego podrozdziału dow iesz się, ja k tworzyć i uruchamiać skrypty pow łoki oraz ja k tw orzyć specjalne skrypty, któ re b ę d ą au tom atycznie uru­ cham iane podczas startu i zatrzym yw ania pow łoki.

3.7.1. Tworzenie skryptów powłoki Poniew aż skrypty pow łoki są zwykłymi plikam i tekstow ym i, do ich tw orzenia możesz użyć dow olnego edytora tekstu (patrz rozdział 10. „E dycja plików tekstow ych”). N a­ stępnie m usisz nadać takiem u plikowi atrybut w ykonyw alny (ang. executable) tak, aby m ożna było taki skrypt uruchom ić, w pisując jeg o nazw ę w w ierszu poleceń. W szystkie skrypty pow łoki bash rozpoczynają się od jed n eg o z dw óch poniższych w ierszy: #!/bin/bash

lub #!/bin/sh

P ierw sze dw a znaki tych w ierszy (#!) stanow ią inform ację dla pow łoki, że taki plik zaw iera sekw encję poleceń, które pow inny być kolejno uruchom ione. K olejne to peł­ na ścieżka w skazująca na to, który program pow inien być użyty do realizacji tego skryptu — m oże to być nazw a w ybranej pow łoki, PERL, SED, AWK lub nazw a innego ję zy k a skryptow ego. W pierw szym przykładzie w idzim y, że kolejne polecenia skryptu b ę d ą realizow ane przez pow łokę bash (plik w ykonyw alny /b in /b a s h ).

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

117

D rugi przykład stanow i dla pow łoki bash inform ację, że polecenia skryptu b ęd ą reali­ zow ane przez pow łokę /b in /s h . W w ielu w spółczesnych system ach pow łoka s h to po prostu inna nazw a pow łoki bash3. P ow łoka sh to stara w ersja pow łoki B o u m e’a, która została obecnie zastąpiona p o w łoką bash. P o w łoka b ash p o zw ala na urucham ianie dow olnego skryptu przeznaczonego dla pow łoki sh i, ja k w skazuje praktyka, ciągle jeszcze bardzo w ielu użytkow ników rozpoczyna sw oje skrypty dla pow łoki bash od um ieszczenia odw ołania do pow łoki /b in /s h . => A by utw orzyć skrypt pow łoki bash, nazw any w ita j, którego zadaniem będzie w yśw ietlanie na ekranie term in ala ciągu znaków W itaj p rzy ja c ie lu , w ykonaj poniższe polecenia: 1. K orzystając z dow olnego edytora tekstu, u tw ó rz p lik o nazw ie w ita j i um ieść w nim następujące polecenia: #! /bin/sh echo Witaj przyjacielu 2 . N adaj tem u plikow i atrybut w ykonyw alny. M ożesz to zrobić, korzystając

z polecenia chmod: $ chmod a+x witaj |Enterl

3.7.2. Uruchamianie skryptów powłoki A by uruchom ić (albo, ja k kto woli, „w ykonać”) określony skrypt powłoki, powinieneś w pisać jeg o nazw ę w w ierszu poleceń pow łoki, tak ja k to robiłeś z każdym innym poleceniem — pamiętaj jednak, że taki plik m usi m ieć ustawiony atrybut w ykonywalny (patrz przepis 6.3.6 „Tworzenie plików wykonywalnych”). Skrypty, podobnie ja k wszyst­ kie inne polecenia system u Linux, m o g ą pobierać argum enty w w ierszu poleceń. Jeżeli dany skrypt je st zlokalizow any w katalogu znajdującym się n a ścieżce syste­ m ow ej (patrz przepis 3.5.7 „D odaw anie now ych katalogów do ścieżki system ow ej”), to aby go uruchom ić, w ystarczy w w ierszu po leceń w pisać je g o nazw ę. W p rzeciw ­ nym razie będziesz m usiał przed nazw ą skryptu podać p ełn ą lub w zg lęd n ą ścieżkę do skryptu (różnice pomiędzy ścieżkami pełnymi i względnymi zostały szczegółowo obja­ śnione w rozdziale 5. „Pliki i katalogi”). Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów urucham iania skryptów . ♦ A by uruchom ić skrypt o nazw ie w ita j um ieszczony w katalogu dopisanym do ścieżki system ow ej, wpisz: $ witaj |Enterl

♦ A by uruchom ić skrypt o nazw ie w ita j zlokalizow any w bieżącym katalogu roboczym, który nie został wcześniej dopisany do ścieżki systemowej, wpisz: $ . / w i t a j 1Enterl

3 Z technicznego punktu w idzenia /bin/sh jest dowiązaniem symbolicznym do /bin/bash. Zostało ono utworzone po to, aby zachow ać zgodność ze starszym i skryptam i odw ołującym i się do pow łoki sh (patrz przepis 5.7 „N adaw anie plikow i w ięcej n iż je d n e j nazw y”).

Część I ♦ Praca z systemem Linux

118

♦ A by uruchom ić skrypt o nazw ie w it a j zlokalizow any w katalogu - / in p u t / f ile s / n e w , wpisz: $ -/input/fi les/new/witaj |Enter|

Aby ułatw ić so b ie życie i uniknąć kon ie czn ości każdorazow ego podaw ania ście że k pod cza s wywoływania skryptów, pow in ieneś pom yśleć o u m ieszcze n iu ich w kata­ logu przeznaczonym do przechowywania plików binarnych, tak ja k to zostało opisane w przepisie C . l „K a ta lo g w łasnych plików w ykonyw alnych” .

3.7.3. Zastosowanie skryptów startowych powłoki Z a każdym razem , kiedy się logujesz, w ylogow ujesz lub też urucham iasz n o w ą po­ w łokę, pow łoka bash szuka specjalnych skryptów zlokalizow anych w katalogu do­ m ow ym użytkow nika i urucham ia zapisane w nich polecenia. Takie skrypty będziem y nazyw ać skryptam i startow ym i, poniew aż s ą autom atycznie w ykonyw ane, kiedy uru­ cham iasz (lub zatrzym ujesz) sesję pow łoki. K iedy zalogujesz się do system u, pow łoka bash w pierw szej kolejności spraw dza, czy istnieje plik / e t c / p r o f i l e i, jeżeli tak, to w ykonuje znajdujące się w nim polecenia. Jest to ogólny system ow y plik startow y, który je st urucham iany dla w szystkich użyt­ kow ników . T ylko adm inistrator system u m oże dodaw ać, usuw ać i m odyfikow ać pole­ cenia zapisane w tym pliku. N astępnie pow łoka bash odszukuje i w ykonuje polecenia zaw arte w pliku ,b a s h _ p ro file , „ukrytym ” pliku zlokalizow anym w Tw oim katalogu dom ow ym (patrz przepis 5.3.4 „W yśw ietlanie ukrytych plików ”). W ynika stąd jasno, że jeżeli chcesz, aby określone polecenie było autom atycznie urucham iane za każdym razem , kiedy logujesz się do system u, pow inieneś um ieścić je w łaśnie w tym pliku. D la w szystkich now ych sesji pow łoki (z w yjątkiem pow łoki logow ania), które dodat­ kow o urucham iasz po zalogow aniu się do system u, bash urucham ia polecenia zaw arte w pliku .b ash rc, zlokalizow anym w Tw oim katalogu dom ow ym . P olecenia zapisane w tym pliku zostają w ykonane za każdym razem , kiedy urucham iana je s t now a sesja pow łoki, z w yjątkiem pow łoki logow ania. D la pow łoki logow ania oraz innych pow łok istnieją osobne pliki konfiguracyjne, więc niezbędne m odyfikacje ustaw ień m ożesz um ieścić w pliku . b a s h _ p ro file , który jest w ykonyw any tylko w tedy, kiedy pierw szy raz logujesz się do system u. A by uniknąć konieczności w staw iania poleceń w obydw óch plikach konfiguracyjnych w sytuacji, kied y chcesz, aby ta k ie sam e p o le ce n ia by ły u ru ch am ian e d la w szy stk ich pow łok, pow inieneś na końcu pliku . b a s h _ p ro file dołączyć następujący w iersz: i f [ - f -/.b a sh rc ]; then .-/.b ash rc: fi

T akie rozw iązanie pow oduje, że kiedy zalogujesz się do system u, pow łoka bash uru­ chomi polecenia zaw arte w pliku .bashrc. Dzięki tem u będziesz m ógł um ieścić wszyst­ kie niezbędne m odyfikacje .b a sh rc — b ę d ą one u ru ch am ian e zarów no d la pow łoki logow ania, ja k i dla pozostałych pow łok. D ow olne m o d y fik acje u m ieszczo n e w pli­ ku . b a sh _ p ro file przed tym wierszem będą w ykonane tylko raz, po zalogow aniu się do system u.

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

119

Przykładow o, prosta zaw artość pliku ,b a s h _ p r o f ile m oże w yglądać tak, ja k to zostało przedstaw ione na rysunku 3.3. Z kolei przykładow a zaw artość pliku .b a s h rc została przedstaw iona na rysunku 3.4. Rysunek 3.3. P rzykładowa zawartość p lik u .bash _profde

# # #

Komentarze, czyli inaczej wiersze spełniające tylko rolą informacyjną rozpoczynają się od znaku ft. Wiersze takie są ignorowane przez powłoką systemu, dzięki czemu można ich używać do dokumentowania skryptu.

§ W skryptach możesz wstawiać puste wiersze, co zdecydowanie wpływa # na zwiększenie ich przejrzystości. Powłoka bash po prostu j e ignoruje.

#

Generujemy wiadomość powitalną, która będzie wyświetlana za każdym razem, f kiedy użytkownik zaloguje się do systemu. f ig i et 'W itaj. 1SUSER’ ! 1

#

A teraz uruchamiamy polecenia z pliku .bashrc i f [ - f -/.bashrc ]; then .-/.bashrc: fi

Rysunek 3.4. Przykładowa zawartość p lik u .bashrc

# #

Alias polecenia Is, pozwalający na domyślne wyświetlanie zawartości katalogów z użyciem kolorów (o ile pozwala na to terminal). a lia s l s = " l s --color=auto"

# #

Alias polecenia Is, pozwalający na wyświetlanie pełnej informacji o plikach w danym katalogu. a lia s l = " l s -1"

#

Ustawianie ścieżki systemowej. PATH="/usr/l ocal/bi n :/usr/bi n :/ b in :/usr/bi n / X ll:~ / b in :."

#

Ustawianie wyglądu znaku zachęty powłoki. P Sl="[\w ] $ ”

#

Ustawianie domyślnego trybu edycji plików tekstowych set -o vi

#

Ustawianie długości listy zdarzeń historii oraz rozmiaru pliku historii HISTSIZE=20000 HISTFILESIZE=20000

#

Ustawianie sprawdzania poczty elektronicznej co 10 minut. MAILCHECK=600

#

Eksport zmiennych reprezentujących ścieżkę, znak zachęty itd. export HISTSIZE HISTFILESIZE MAILCHECK PATH PSI

Plik ,b a s h _ p r o f ile przedstaw iony na rysunku 3.3 pow oduje w yśw ietlenie na ekranie (za pom ocą polecenia f i g i e t) kom unikatu pow italnego (patrz przepis 16.4.1 „U życie poziom ej czcionki tekstow ej”), a następnie urucham ia plik .b a s h rc użytkow nika). Zadaniem pliku .b a sh rc przedstaw ionego na rysunku 3.4 je st zdefiniowane kilku uży­ tecznych aliasów poleceń, ścieżki poleceń oraz w yglądu znaku zachęty w iersza p o le­ ceń pow łoki — plik ten je st w ykonyw any za każdym razem , kiedy urucham iasz n o w ą sesję pow łoki.

120

Część I ♦ Praca z systemem Linux K iedy kończysz pracę i w ylogow ujesz się z system u, pow łoka bash w ykonuje pole­ cenia zawarte w pliku .b a s h jo g o u t (o ile taki plik istnieje). Jeżeli chcesz, aby określone polecenia były autom atycznie w ykonyw ane za każdym razem , kiedy w ylogow ujesz się z system u, um ieść je w tym pliku. A by w yczyścić ekran term in ala przed każdym w y lo g o w an iem , pow inieneś w pliku . b a s h rc um ieścić następujący w iersz: elear

T akie rozw iązanie spow oduje uruchom ienie polecenia e le a r , które czyści ekran bie­ żącego term inala. Niektóre dystrybucje system u Linux mają predefiniow ane skrypty startowe powłoki, w których m ożna znaleźć w iele interesujących rozwiązań.

3.8. Tworzenie dziennika sesji powłoki A by utw orzyć dziennik sesji pow łoki, przechow ujący w pliku pełny zapis w szystkich w ykonanych poleceń oraz w yników ich działania, pow inieneś skorzystać z polecenia s c r ip t . Jest to polecenie szczególnie użyteczne w sytuacji, kiedy dokonujesz dużych zm ian w konfiguracji systemu (np. takich ja k instalacja nowych aplikacji czy aktualizacja ju ż zainstalow anych pakietów oprogram ow ania) i chcesz zachow ać zapis w szystkich w ykonanych w system ie operacji. Co ciekawe, naw et n a stronie podręcznika man tego polecenia m ożna znaleźć inform ację, że na niektórych kursach program ow ania zapis dziennika sesji je st w ym agany podczas kom pilacji i urucham iania program ów . Pierw szy i ostatni w iersz tego pliku zaw iera inform acje o czasie rozpoczęcia i zakoń­ cz en ia p rze ch w y ty w an ia sesji pow łoki. A b y zatrzy m ać zap is in fo rm ac ji do p lik u dziennika sesji pow łoki, pow inieneś w w ierszu poleceń pow łoki w pisać polecenie e x it . D omyślnie dzienniki sesji powłoki zapisywane są w pliku o nazwie t y p e s c r ip t w bieżą­ cym katalogu roboczym . Jeżeli chcesz zapisać plik dziennika pod in n ą nazw ą, pow i­ nieneś podać ją ja k o argum ent polecenia s c r ip t . => Aby utworzyć dziennik sesji powłoki i zapisać go w pliku o nazwie lo g . 20050210, wpisz: $ s c rip t log. 20050210 \Enter! Scrip t started, f i l e i s lo g .20050210 $ hostname 1Enter| corrupt $ apropos bash > bash.commands I Enter| $ e xit |Enter 1 e xit S crip t done, f i l e i s lo g .20050210 $

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

121

W pow yższym przykładzie dziennik sesji pow łoki, zaw ierający wyniki działania dwóch poleceń (hostname i apropos), zostanie zapisany do pliku o nazw ie l o g . 20050210. Z a­ w artość tego pliku została przedstaw iona na rysunku 3.5. Rysunek 3.5. Przykładowy dziennik sesji pow łoki systemu

Scrip t started on Tue Mar 15 23:05:49 2005 $ hostname corrupt $ apropos bash > bash.commands $ exit exit Scrip t done on Tue Mar 15 23:06:29 2005

P am iętaj, że raczej nie b ę d zie sz zadow olony z otrzym anych rezultatów, jeżeli bę­ d zie sz zapisyw ał se s ję powłoki, w c z a sie której użyjesz program ów wym agających interakcji z użytkownikiem, takich jak Em acs lub vi. Dzieje s ię tak dlatego, że takie programy bezpośrednio sterują wyświetlaniem informacji na ekranie terminala. Wszyst­ kie sekw en cje znaków wykorzystywane przez te program y do stero w ania ekranem te rm in a la również zo sta n ą z a p isa n e w pliku d zienn ika se sji (a z punktu w idzenia użytkow nika wyglądają one ja k serie przypadkowych znaków i „krzaczków ").

Istnieje m ożliw ość (choć nie je st to polecane rozw iązanie), aby przy użyciu polecenia s c r ip t uruchomić zapis dziennika sesji powłoki z wnętrza innej sesji polecenia s c r ip t . Taka sytuacja zdarza się zazwyczaj wtedy, kiedy zapomnisz, że ju ż wcześniej włączyłeś zapis dziennika sesji i po prostu uruchom isz to polecenie po raz kolejny (lub naw et w iele razy). W rezultacie m ożesz otrzym ać cały szereg plików dzienników sesji p o ­ w łoki, w których poszczególne sesje b ęd ą zagnieżdżone na w zór słynnych rosyjskich „babuszek” .

3.9. Uruchamianie nowych sesji powłoki Podczas pracy z system em Linux m ożliw ość uruchom ienia innej pow łoki m oże być bardzo pożądana, zw łaszcza wtedy, kiedy chcesz uruchom ić inną pow łokę niż ta, z którą aktualnie pracujesz, czy np. chcesz zm ienić niektóre ustaw ienia pow łoki przed uru­ chom ieniem określonego polecenia, a po je g o zakończeniu pow rócić do poprzednich ustaw ień. W kolejnych przepisach om ów im y zagadnienia zw iązane z urucham ianiem różnych pow łok system ow ych.

3.9.1. Uruchamianie powłoki N ow ą pow łokę m ożesz uruchom ić na kilka różnych sposobów. N iektórzy użytkow nicy u rucham iają n o w ą pow łokę z poziom u bieżącej pow łoki system u, z kolei inni zdecy­ dow anie w o lą zastępow ać bieżącą pow łokę i zam iast niej urucham iać inną.

122

Część I ♦ Praca z systemem Linux

Metoda nr 1 A by uruchom ić n o w ą pow łokę i po zakończeniu pracy pow rócić do bieżącej pow łoki systemu, pow inieneś po prostu uruchom ić now ą pow łokę tak, ja k urucham iasz wszystkie inne polecenia — w pisując je j nazw ę w w ierszu poleceń (przykładow o, aby urucho­ m ić kolejną sesję pow łoki bash, po prostu w pisz bash w w ierszu poleceń pow łoki). Spowoduje to zawieszenie pracy bieżącej powłoki system u i uruchom ienie nowej po­ włoki. K iedy zakończysz sesję z now ą pow łoką, pow rócisz do starej. => A by uruchom ić n o w ą sesję pow łoki hash, wpisz: $ bash I Enter |

Metoda nr 2 A by uruchom ić now ą pow łokę zam iast bieżącej pow łoki, pow inieneś użyć polecenia exec. Jako argum ent tego polecenia podaj nazw ę pow łoki, k tó rą chcesz uruchom ić. Spow oduje to zatrzym anie bieżącej pow łoki i zastąpienie jej now ą. Jeżeli w ykonasz takie polecenie z poziom u pow łoki logow ania, to po zakończeniu pracy z n o w ą p o ­ w ło k ą zostaniesz w ylogow any z system u. => A by zam iast bieżącej pow łoki system ow ej uruchom ić pow łokę csh, wpisz: $ exec csh [Enterl

P o le ce n ia exec m ożna użyć do uruchom ienia dow olnego p olecenia, które zo sta n ie w ten sp o só b uruchom ione z a m ia st bieżącej powłoki.

3.9.2. Kończenie pracy z powłoką systemu A by zakończyć bieżącą sesję pracy z p o w ło k ą system u, pow inieneś skorzystać z po­ lecenia e x i t (jest to w budow ane polecenie pow łoki). => A by zakończyć bieżącą sesję pow łoki, w pisz: $ e x it |Enter|

Innym sposobem zakończenia pracy z pow ło k ą je s t naciśnięcie kom binacji klaw iszy 1Ctrl | + [ d ], która je st skrótem klaw iszow ym w yw ołującym polecenie e x it . => A by zakończyć bieżącą sesję pow łoki, naciśnij: $ 1Ctrl | + [D]

Jeżeli polecenia e x it użyjesz z poziomu powłoki logowania, to zakończenie jej pracy spow oduje, że z o sta n ie sz wylogowany z system u (patrz przepis 2 .2 .2 „Wylogowanie z system u").

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

123

3.9.3. Wyświetlanie nazwy bieżącej powłoki systemu Przedstawimy teraz swego rodzaju sztuczkę pozw alającą na w yświetlenie nazw y bieżą­ cej pow łoki, z k tó rą aktualnie pracujesz. Istnieje specjalna zm ienna system ow a o n a­ zwie 0 (zero), której w artością je st zaw sze nazw a aktualnie działającego skryptu lub pow łoki (patrz przepis 3.5 „Z astosow anie zm iennych pow łoki”). Zatem aby w yśw ie­ tlić na ekranie term inala nazw ę aktualnie używ anej pow łoki system u, pow inieneś sko­ rzystać z polecenia echo i w yśw ietlić na ekranie w artość zm iennej 0. => A by w yśw ietlić na ekranie nazw ę bieżącej pow łoki, wpisz: $ echo Î0 I Enter I -bash $

Jak w idać, użytkow nik korzysta z pow łoki bash. Powyższa m etoda zn a kom icie spraw dza się w przypadku zdecydow anej w ię kszo ści powłok systemowych, choć zdarzają się wyjątki. Przykładowo, jeżeli zam iast powłoki używasz innych program ów spełniających jej rolę, np. takich ja k tclsh czy wish, to próba odczytania w artości zm iennej 0 zazwyczaj kończy s ię kom unikatem o błędzie c a n 't read "0": no such variable.

3.9.4. Zmiana domyślnej powłoki logowania A by zm ienić dom yślną pow łokę logowania, pow inieneś skorzystać z polecenia chsh. Po uruchom ieniu polecenia zostaniesz poproszony o podanie hasła (ze w zględów bezpie­ czeństw a), a następnie będziesz m usiał podać, która pow łoka m a od tej chw ili zostać dom yślną p o w łoką logow ania. M ożesz podać tylko i w yłącznie nazw y pow łok, które s ą ju ż zainstalow ane w Tw oim system ie4. Jeżeli w m iędzyczasie rozm yśliłeś się i zre­ zygnow ałeś z zam iaru zm iany pow łoki logowania, to po prostu naciśnij klaw isz | Enter bez podaw ania nazw y now ej pow łoki — w ten sposób unik n iesz zm ian y dom yślnej pow łoki logow ania. => A by zm ienić dom yślną pow łokę logow ania n a pd m en u , wpisz: $ chsh |Enterj Password: schranz |Enterj Changing the lo gin shell for incub Enter the new value, or press return for the default Login Shell [/bin/bash]: pdmenu |Enter! $

4 A ktualna lista zainstalow anych pow ło k je s t przechow yw ana w pliku /etc/shel 1s.

124

Część I ♦ Praca z systemem Linux W pow yższym przykładzie użytkow nik incub identyfikujący się hasłem schranz zm ie­ nił dom yślną pow łokę logow ania na pdm en u , pow łokę, która zostanie opisana w ko­ lejnym przepisie.

3.9.5. Korzystanie z innych powłok N iem al w szystko, o czym pow iedzieliśm y w niniejszym rozdziale, dotyczyło pow łoki bash, która bardziej niż jakakolw iek inna zasługuje na m iano „pow łoki system u Linux” — zdecydowana większość dystrybucji systemu Linux domyślnie używa tej właśnie pow łoki. N ie zm ienia to je d n ak faktu, że istnieje całe m nóstw o innych pow łok i, po­ dobnie ja k to je s t z edytoram i tekstu czy dystrybucjam i sy stem u L inux, każd y u ży t­ kow nik m oże m ieć (i zapew ne m a) indyw idualne preferencje w tej m aterii. G dybyś zm ienił zdanie, m asz w czym w ybierać, bo w szystkie pow łoki zazw yczaj doskonale spełniają sw oje zadanie — niemniej jednak pow inieneś pam iętać o tym , że każda z nich m a sw oje w ady i zalety. M ożna śm iało założyć, że zdecydow ana w iększość użytkow ników system u Linux nie będzie miała żadnego powodu, aby używać jakiejkolw iek innej powłoki niż bash, acz­ kolwiek jeżeli jesteś program istą lub też przeniosłeś się na system L inux z innej plat­ form y uniksow ej, to m ożesz m ieć tutaj nieco inne preferencje. W poniższej tabeli zamieściliśm y zestawienie najważniejszych alternatywnych pow łok system ow ych w raz z krótkim opisem oraz inform acjam i, skąd m ożna pobrać odpo­ w iednie pakiety oprogram ow ania. A sh

P ow łoka ash (ang. A lm ąuist shell) w yw odząca się z system u N etB S D je s t nieco niniejsza n iż pow łoka bash i charakteryzuje się funkcjam i b ardzo zbliżonym i do oryginalnej pow łoki B o u m e ’a. B ardzo p rzydatna zw łaszcza dla m ałych instalacji system u Linux (np. przeznaczonych do um ieszczenia na pojedynczej dyskietce 3.5") DEB: ash RPM: ash

Csh

Interfejs tej „m orskiej” pow ło k i5 w yw odzi się w prostej linii z ję z y k a C i z racji sw ego p ochodzenia je s t rozpow szechnionych głów nie n a linii B S D system ów uniksow ych DEB: csh RPM: tcsh W W W : h ttp :/ /tcshrc.sourceforge.net/

Esh

Jest to m ała, „łatw a pow ło k a” (ang. easy shell), której interfejs w ykorzystuje składnię poleceń z b liżo n ą do ję z y k a L isp DEB: esh RPM: esh W W W : h ttp ://olympus.h e t.brown .edu/doc/esh/esh .html

E shell

K om pletna pow łoka poleceń edytora Em acs, której interfejs w ykorzystuje składnię poleceń ję z y k a E m acs Lisp DEB: eshell W W W : http://www.newartisans.com/johnw/eshell .html

5 G ra słów: literę C w języ k u angielskim w ym aw ia się tak sam o ja k słow o sea (m orze) — autor pisze o sea shell, co m ożem y przetłum aczyć ja k o „m orska pow łoka” — przyp. tłum.

Rozdział 3. ♦ Powłoka systemu Linux

Lsh

125

Powłoka inspirowana starym interpreterem poleceń języka DOS. Dobry wybór dia początkujących użytkowników, którzy m ają duże doświadczenie w pracy z systemem DOS, ale za to są zupełnymi nowicjuszami w świecie Uniksa DEB: lsh

Psh

Powłoka, która używa składni i mechanizmów języka PERL DEB: psh RPM: psh W W W : h ttp ://sourceforge.net/projects/psh/

Pdksh

Powłoka Koma, rodem z AT&T, nazwana na cześć autora, Davida Korna, łączy w sobie funkcje powłoki csh i oryginalnej powłoki Korna. Pdksh to dostępna na prawach public domain implementacja tej starej, dobrej powłoki systemu Unix (ang. Public domain kom shell) DEB: pdksh RPM: pdksh W W W : http://web.cs.mun.ca/--michael/pdksh/

Pdmenu

Powłoka będąca pełnoekranowym, kolorowym systemem menu, ukierunkowanym na zupełnie niedoświadczonych użytkowników i pozwalającym na proste wybieranie i uruchamianie programów DEB: pdmenu RPM: pdmenu W W W : h ttp : //ki te n e t.net/programs/ pdmenu/

rc

Szybka powłoka, bazująca na powłoce AT&T Plan 9, posiadająca składnię zbliżoną do składni języka C DEB: rc W W W : h ttp ://www.s t a r . l e .a c. uk/~tjg/rc/

Tcsh

Powłoka TENEX C, będąca rozszerzoną wersją powłoki Csh DEB: tcsh RPM: tcsh W W W : http://www.tcsh.org/

Zsh

Powłoka podobna do powłoki Koma, ale z dodatkowymi funkcjami w zakresie korekty składni poleceń, działania skryptów itp. DEB: zsh RPM: zsh W W W : h ttp : //www.z sh .org/

Rozdział 4.

Graficzny interfejs użytkownika X Window System XFree86 DEB: xserver-com m on RPM: XFree86 W W W : h ttp :// w w w .x fre e 8 6 .o rg /

X Window System, popularnie zwany „X” 1, to graficzny interfejs okienkowy dostępny w większości znanych dystrybucji systemu Linux. Środowisko X jest obecne w wielu systemach operacyjnych działających w oparciu o system Unix. W ersja środowiska X uruchamiana w systemach Linux działających na procesorze z serii x86 jest znana jako „XFree86”. Aktualna wersja środowiska X to wersja 11, rewizja 6 lub innymi słowy „X I1R 6”2. W środowisku X można uruchomić wszystkie narzędzia dostępne z wiersza poleceń oraz zdecydowaną większość aplikacji działających na konsoli systemu Linux. Oczywi­ ście istnieje również mnóstwo aplikacji napisanych specjalnie do pracy w środowisku X. Zazwyczaj graficzny interfejs użytkownika jest uruchamiany z konsoli systemu, ale istnieją również inne sposoby załadowania tego środowiska. Gdy w systemie urucho­ mione jest środowisko X, możliwe je st zwykle uruchomienie w zdalnym systemie programu działającego w trybie graficznym tak, że efekty jego pracy będą widoczne na ekranie Twojego komputera. Istnieją również specjalne terminale podłączone do głów­ nego systemu, które zostały zaprojektowane z myślą o środowisku X. Są one wyposażone 1 Zdarza się, że środowisko to jest określane mianem „X Windows”, ale z technicznego punktu widzenia taki termin jest niepoprawny. 2 Najnowsza wersja, XI 1R6.8.2, jest dostępna od 9 lutego 2005 roku. Więcej informacji na ten temat znajdziesz na stronie www. x.org — przyp. tłum.

128

Część I ♦ Praca z systemem Linux

tylko w klawiaturę, mysz i monitor i nie mają własnej mocy obliczeniowej, przypominają więc proste terminale tekstowe (patrz przepis 2.3 „Korzystanie z konsol i terminali”). Zostały jednak zaprojektowane specjalnie z myślą o obsłudze graficznego interfejsu użyt­ kownika X Window System i są nazywane po prostu terminalami X (ang. X terminals). W tym rozdziale dowiesz się, jak pracować ze środowiskiem X: jak je uruchamiać i koń­ czyć w nim pracę, jak uruchamiać programy, obsługiwać okna i konfigurować środo­ wisko X według własnych potrzeb. W dokumencie The L im a X F ree8 6 H O W TO J znajdziesz informacje na temat instalowania środowiska X (patrz przepis 2.8.6 „Prze­ glądanie dokumentacji systemu i plików pomocy”).

4.1. Uruchamianie środowiska graficznego X Window Po uruchomieniu środowiska X wskaźnik myszy na ekranie powinien przybrać postać dużego czarnego znaku X. Jeżeli środowisko X, którego aktualnie używasz, jest skon­ figurowane tak, że automatycznie uruchamia wybrane programy lub aplikacje, powinny się one pojawić w osobnym oknie. Bardzo prosta sesja X może przybrać postać wi­ doczną na rysunku 4.1. Pulpit środowiska graficznego (ang. root w indow ) to tło, na którym umieszczone są wszystkie inne okna. Zwykle ma zdefiniowany kolor, który jednak możesz zmienić (patrz przepis 4.7.3 „Zmiana ustawień pulpitu środowiska graficznego”). Programy i aplikacje są uruchamiane wewnątrz własnych okien. Każde okno otoczone jest ramką, która może być widoczna albo z wybranej strony (stron), albo wokół całego okna. Okno składa się z ramki (ang. w indow border), zaokrąglonych narożników (ang. fr a m e s ), paska tytułowego (ang. title bar), na którym wyświetlany jest tytuł okna, oraz kilku przycisków znajdujących się po prawej i lewej stronie paska tytułowego (patrz przepis 4.3 „Obsługa okien środowiska graficznego X Window”). Od ustawień menadżera okna zależy, które z tych elementów są widoczne. Wszystkie obiekty widoczne na ekranie, łącznie z pulpitem oraz znajdującymi się na nim oknami, to obszar roboczy środowiska graficznego (ang. desktop). Widoczna w prawym dolnym rogu ramka to przełącznik pulpitów wirtualnych (ang. p a g er), który pozwala przemieszczać się w pomiędzy kolejnymi sekcjami obszaru roboczego. Rozmiar tego obszaru może znacznie przekraczać wielkość ekranu (patrz przepis 4.4 „Nawigacja w obrębie obszaru roboczego”). M enadżer okien (ang. w indow m anager) to program sterujący wyglądem i sposobem w yśw ietlania okna, który oferuje dodatkowe m enu i funkcje zarządzania oknami. M enadżer okien jest uruchamiany zaraz po załadowaniu sesji środowiska graficznego X Window. W systemie dostępnych jest kilka różnych menadżerów okien, z których

3 http://www.faqs.org/docs/Linux-H0WT0/XFree86-H0WT0.html — przyp. tłum.

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X Window System

129

Rysunek 4.1. Prosta sesja środowiska graficznego X Window

każdy oferuje całą gamę funkcji. Jednym z najprzyjemniejszych elementów nauki po­ sługiwania się systemem Linux jest wypróbowanie każdego z nich i odszukanie ulu­ bionego. W przepisie 4.7.5 „Korzystanie z innych menadżerów okien” znajdziesz listę najbardziej znanych i najciekawszych. Menadżer okien zwykle pozwala konfigurować ustawienia kolorów i ramek oraz defi­ niować położenie przycisków będących częścią okna (patrz przepis 4.2 „Uruchamianie programu wewnątrz sesji środowiska graficznego X”). Na przykład okno programu widoczne na powyższym rysunku jest wyświetlane przez program o c l ock zarządzany przez menadżera okien FVWM2. Gdyby okno było zarządzane przez menadżera okien AfferStep, pasek tytułowy okna miałby postać przedstawioną na rysunku 4.2. Rysunek 4.2. Okno programu oclock zarządzane przez menedżera okien After Step

Programy do zarządzania oknami możesz wybierać z całej gamy menadżerów okien — każdy z nich różni się czymś od pozostałych. Zamiast skupiać się na opisywaniu tylko jednego z nich lub ogólnym opisywaniu wszystkich, w tym rozdziale skoncentrujemy

130

Część I ♦ Praca z systemem Linux

się na podstawach działania środowiska graficznego X. Wiedza ta jest niezbędna przy pracy ze środowiskiem graficznym X niezależnie od jego ustawień — przedstawione tutaj zasady i reguły postępowania są wspólne dla wszystkich menadżerów okien. W ostatnich latach środow iska graficzne (ang. desktop environm ents) stały się bardzo popularne wśród użytkowników nie tylko systemu Linux. Są to pakiety aplikacji urucha­ miane w połączeniu z menadżerem okien (oraz interfejsem graficznym użytkownika X Window System), których zadaniem jest nadanie sesji środowiska graficznego X ustandaryzowanego wyglądu i ujednolicenie sposobu działania poszczególnych elementów środowiska. Działające w ten sposób pakiety aplikacji należą zwykle do zestawu kilku podstawowych narzędzi, do których zaliczają się również zegary i menadżery plików. Dwa podstawowe rodzaje środowisk graficznych to GNOME (stworzony przez projekt GNU, G N U Network Object M odel Environment) oraz KDE (K Desktop Environment)4. Jeżeli używasz jednej z nowszych dystrybucji systemu Linux i wybierzesz standar­ dowy sposób instalacji, istnieje duże prawdopodobieństwo, że jako standardowy ele­ ment systemu operacyjnego zostanie zainstalowane środowisko graficzne GNOME lub KDE wraz z menadżerem okien wyglądającym jak W indow M aker lub FVW M 2. W systemie może być zainstalowanych kilka menadżerów okien, ale w danej chwili tylko jeden z nich może być aktywny.

4.1.1. Uruchamianie sesji środowiska graficznego X Window Sesję środowiska graficznego X Window można uruchomić na dwa sposoby. W praktyce sposób, z jakiego będziesz korzystał, zależy od tego, czy w Twoim systemie zainsta­ lowany jest X Display Manager.

Metoda nr 1 Xdm DEB: xdm RPM: xdm W W W : h ttp :// w w w .x fre e 8 6 .o rg /

Jeżeli zainstalowany jest standardowy X Display Manager, xdm, to właśnie jego powi­ nieneś używać do zarządzania sesją środowiska graficznego X. Systemy, w których zainstalowany jest X Display Manager, podczas uruchamiania standardowo przełączają się na siódm ą w irtualną konsolę i automatycznie wyświetlają ekran logowania xdm. Niektóre dystrybucje oferują charakterystyczny dla danej dystrybucji wygląd ekranu logowania, np. Fedora wyświetla w obrębie ekranu logowania, powyżej pola przezna­ czonego na wpisanie nazwy użytkownika, logo systemu Fedora Core. 4 Obszary robocze są tak projektowane, aby stanowiły przyjazny dla użytkownika i łatwy w obsłudze inter­ fejs środowiska graficznego X, stąd w niniejszej książce zajmiemy się podstawami korzystania z tego środowiska. Więcej na temat środowisk obszarów roboczych dowiesz się z witryn im dedykowanych http://gnomę, org/ i http://kde. org/

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X Window System

131

Ekran logowania, po wpisaniu w odpowiednich polach nazwy użytkownika i hasła, pozwala użytkownikowi na zalogowanie się bezpośrednio do sesji środowiska gra­ ficznego X. Jeżeli w systemie działa xdm, ale sam system podczas uruchamia nie przełącza się au­ tomatycznie na siódm ą w irtualną konsolę, to aby zalogować się do sesji środowiska graficznego X, musisz samodzielnie przełączyć się na tę konsolę. => Aby przełączyć się na siódmą wirtualną konsolę, naciśnij kombinację klawiszy: fAitl + fF7j

Metoda nr 2 W systemie, w którym nie działa xdm, wirtualna konsola zarezerwowana dla sesji śro­ dowiska graficznego X będzie pusta dopóty, dopóki samodzielnie nie wpiszesz pole­ cenia s t a r t x na innej konsoli tekstowej. Wiadomości generowane przez polecenie s t a r t x , łącznie z ewentualnymi komunikatami o błędach, pojawią się na konsoli, na której uruchomiłeś polecenie, natomiast sama sesja środowiska graficznego X zosta­ nie uruchomiona na siódmej wirtualnej konsoli. => Istnieją dwa sposoby korzystania z tego polecenia. ♦ Aby uruchomić sesję środowiska graficznego X samodzielnie z innej wir­ tualnej konsoli, wpisz: S

sta rtx

| Enterl

♦ Aby uruchomić polecenie s t a r t x i przekierować strumień generowanych przez to polecenie komunikatów i informacji o błędach do pliku dziennika, wpisz: $ sta rtx ~ /sta rtx. log I Enterl

Obydwa przedstawione powyżej przykłady urucham iają środowisko graficzne X na siódmej konsoli. Niezależnie od tego, na której konsoli wpiszesz polecenie urucho­ mienia sesji środowiska graficznego X, system automatycznie przełączy się do środowi­ ska X na siódmej konsoli. Pracując w sesji X, zawsze możesz przełączyć się na inną konsolę (patrz przepis 2.3 „Korzystanie z konsol i terminali”). Drugi przykład pokazuje sposób na przekazanie wygenerowanych przez polecenie s t a r t x wiadomości i ewen­ tualnych komunikatów o błędach do pliku dziennika o nazwie s t a r t x . lo g znajdującego się w katalogu domowym użytkownika. Podczas uruchamiania sesji środowiska graficznego X możesz zdefiniować głębię kolo­ rów (ang. color depth), która określa liczbę bitów wykorzystywanych do wyświetle­ nia koloru każdego z pikseli na wyświetlaczu5. Wartość głębi kolorów jest określana jako potęga liczby dwa, czyli określenie „8-bitowy kolor” oznacza, że piksel może być wyświetlony w jednym z 28, czyli 256 możliwych kolorów. 16-bitowy kolor daje 65 536 możliwych kolorów (216), a w przypadku 24-bitowego koloru piksel może przyjąć jeden z 16 777 216 kolorów. Jak łatwo policzyć, 1-bitowy kolor oznacza, że piksel może

5 Bit to najmniejsza jednostka danych stosowana w informatyce i może on przyjąć binarną wartość 0 lub 1. Piksele to przyjmujące różne kolory punkty, które tworzą obraz wyświetlany na ekranie.

132

Część I ♦ Praca z systemem Linux

przybrać jeden z dwóch kolorów. Głębia koloru jest ograniczona możliwościami sprzętu, którego używasz, i zależy od konfiguracji systemu i wykorzystywanej karty graficznej. Domyślna głębia kolorów, z jak ą będzie uruchamiane środowisko graficzne X, mieści się w zakresie od 8 do 24 bitów. Aby określić głębię kolorów spoza tego zakresu, na­ leży wpisać polecenie s t a r t x z opcją -bpp. Argumentem tej opcji jest wartość okre­ ślająca głębię kolorów, a samą opcję należy poprzedzić podwójnym znakiem myślnika (--), co wskazuje, że polecenie s t a r t x ma przekazać opcję bezpośrednio do serwera środowiska graficznego X. => Aby uruchom ić środowisko graficzne X z wirtualnej konsoli i zdefiniować 24-bitową głębię kolorów, wpisz: $ sta rtx -- -bpp 24 | Enterl

Jeżeli w s y ste m ie działa xdm, m ożesz zaw sze przełączyć s ię na sió d m ą w irtualną kon solę (lub inną, na której aktualnie działa xdm), a następnie zalogow ać s ię za po­ m ocą ekranu logow ania xdm.

4.1.2. Zamykanie sesji środowiska graficznego X Window Istnieje kilka metod pozwalających zamknąć sesję środowiska graficznego X.

Metoda nr 1 Standardowym sposobem zamykania sesji środowiska graficznego X jest użycie me­ nadżera okien. W iększość tych programów ma w menu opcję E x it X, którą możesz wybrać za pom ocą wskaźnika myszy. Pozostałe obsługują kombinację klawiszy, która zamyka sesję środowiska graficznego X. => Oto kilka sposobów zamykania sesji. ♦ Jeżeli w systemie działa menadżer okien FVWM2, sesję środowiska graficz­ nego X należy zakończyć w następujący sposób: 1. Kliknij lewym przyciskiem myszy dowolne miejsce pulpitu środowiska graficznego, aby wywołać menu startowe. 2.

Z podmenu E x i t Fvwm wybierz opcję R e a lly q u it ?

♦ Jeżeli w systemie działa menadżer okien AfterStep, sesję środowiska graficz­ nego X należy zakończyć w następujący sposób: 1. Kliknij lewym przyciskiem myszy dowolne miejsce pulpitu środowiska graficznego, aby wywołać menu startowe. 2.

Z podmenu Q u it wybierz opcję E x it ? .

3.

Kliknij przycisk Logout.

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X Window System

133

♦ Jeżeli w systemie działa menadżer okien łon, sesję środowiska graficznego X należy zakończyć w następujący sposób: 1. Naciśnij klawisz |F 1 2 | 2. N a pytanie, czy chcesz zakończyć pracę menadżera okien łon, odpo­

wiedz y: Exit Ion (y/n)? y |Enterl

Jeżeli uruchomiłeś sesję środowiska graficznego X za pom ocą polecenia s t a r t x , wy­ konanie opisanych powyżej czynności spowoduje powrót do wiersza poleceń wirtual­ nej konsoli, na której wykonane zostało polecenie. Jeżeli uruchomiłeś sesję X, logując się do xdm na siódmej wirtualnej konsoli, zostaniesz wylogowany z sesji X i pojawi się ekran logowania xdm. W tym momencie możesz się przełączyć na inną w irtualną konsolę lub ponownie zalogować się do środowiska graficznego X.

Metoda nr 2 Aby natychmiast zakończyć sesję środowiska graficznego X oraz zakończyć działanie w szystkich procesów działających w tym środowisku, naciśnij kombinację klawiszy Ctrl |+ 1A lt | + | Backspace! (jeżeli klawiatura, której używasz, ma dwa klawisze | Ctrl | i [Ait], użyj klawiszy znajdujących się z lewej strony). Utracisz wszystkie dane, które nie zo­ stały wcześniej zapisane na dysk, ale sposób ten jest przydatny, jeżeli nie możesz ina­ czej zakończyć sesji środowiska graficznego X (np. w sytuacji, gdy system się zawiesi lub pojawi się inny problem). => Aby zakończyć pracę środowiska graficznego X, naciśnij kombinację klawiszy: | Ctrl | + | Alt | + | Backspace]

4.2. Uruchamianie programu wewnątrz sesji środowiska graficznego X Programy uruchamiane wewnątrz sesji środowiska graficznego X są nazywane klien­ tam i środow iska X (ang. X clients). Warto również wiedzieć, że interfejs graficzny użytkownika X Window System jest nazywany serwerem środow iska X (ang. X server). Aby uruchomić program w środowisku X, należy uruchomić go jako klienta środowi­ ska X. M ożna to zrobić przez wybranie programu z menu lub przez wpisanie odpo­ wiedniego polecenia w oknie terminala, np. xterm (patrz przepis 4.5 „Uruchamianie okna terminala w środowisku graficznym X ”).

Metoda nr 1 Większość menadżerów okien jest wyposażona w pewnego rodzaju menu startowe. Zwykle można je uruchomić, klikając lewym przyciskiem myszy w dowolnym miej­ scu pulpitu środowiska graficznego. Aby uruchomić klienta X z menu startowego, kliknij lewym przyciskiem myszy, wybierając nazwę klienta z podmenu.

C z ę ść I ♦ P raca z system em Linux

13 4

=> A by uruchom ić okno zegarka analogowego z menu startowego, wykonaj nastę­ pujące czynności: 1. Kliknij lewym przyciskiem myszy pulpit środowiska graficznego, aby poja­ wiło się m enu startowe. 2. Z m enu w ybierz opcję Xclock (an alo g ). U ruchom iony zostanie klient xclock z aktyw n ą o p cją w yśw ietlania zegarka analogo­ w ego, ja k pokazano na rysunku 4.3. Rysunek 4.3. Zegarek analogowy wyświetlany przez klienta xclock

Metoda nr 2 M ożesz rów nież uruchom ić klienta w oknie term inala — je s t to w ygodnie rozw iąza­ nie w przypadku klientów niedostępnych przez m enu oraz w sytuacji, gdy chcesz podać dodatkow e opcje lub argum enty. G dy klient X je s t urucham iany w oknie term inala, otw iera w łasne okno, ale działa ja k o program w obrębie tego term inala. Jeżeli chcesz korzystać z okna term inala podczas pracy programu, uruchom klienta w tle (patrz przepis 3.3.2 „U m ieszczanie zadań w tle”). => A by uruchom ić w oknie term inala program w yśw ietlania zegara w form acie cyfrow ym , w pisz: $ xclock -d ig ita ! & I Enterl

Polecenie urucham ia program xclock w tle, a opcja d ig it a l określa sposób w yśw ie­ tlania zegara. W kolejnym podpunkcie dow iesz się, w ja k i sposób definiow ać najczęściej używ ane opcje klientów X, np. układ okna, kolory i czcionki.

4.2.1. Definiowanie rozmiaru i położenia okna R ozm iar i położenie okna są definiow ane przez podanie g eom etrii okna (ang. window geom etry) w połączeniu z o p cją geometry. C ztery p o la ste ru ją szerokością i w ysoko­ śc ią okna oraz odległością okna (ang. offset) od kraw ędzi ekranu. M ożna je zdefinio­ w ać w następujący sposób: -geometry SZER0K0ŚĆxWYS0K0ŚĆ+X0DLEGŁ0ŚĆ+Y0DLEGŁ0ŚĆ

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X W indow System

135

W artości w tych czterech polach są zw ykle podaw ane w pikselach, chociaż byw a, że niektóre aplikacje o bliczają SZEROKOŚĆ i WYSOKOŚĆ w znakach. W artości należy p oda­ w ać w predefiniow anej kolejności, ale istnieje m ożliw ość pom inięcia dow olnej pary wartości. Jeżeli np. chcesz zdefiniow ać tylko w ielkość okna, w ystarczy że podasz parę w artości SZEROKOŚĆ i WYSOKOŚĆ dla tego okna lub tylko je d n ą z tych w artości. => Oto kilka sposobów definiow ania rozm iaru i położenia okna. ♦ A by uruchom ić program xcl ock w niewielkim oknie o szerokości 48 pikseli i w ysokości 48 pikseli, wpisz: $ xclock -geometry 48x48 I Enter[

♦ A by uruchom ić program xcl ock w dużym oknie o szerokości 480 pikseli i w ysokości 500 pikseli, wpisz: $ xclock -geometry 480x500 I Enterl

♦ A by uruchom ić program xclock w oknie o szerokości 48 pikseli i dom yślnej w ysokości, wpisz: $ xclock -geometry 48 | Enterl

♦ A by uruchom ić program xcl ock w oknie o w ysokości 48 pikseli i domyślnej szerokości, w pisz: $ xclock -geometry x48 | Enterl

A rgum enty X0DLEGŁ0ŚĆ i YODLEGŁOŚĆ m ogą przybierać w artości dodatnie lub ujem ne. D odatnia w artość argum entu X0DLEGŁ0ŚĆ określa odległość bocznej kraw ędzi okna od lewej krawędzi ekranu, a ujem na w artość argum entu X0DLEGŁ0ŚĆ określa odległość bocz­ nej kraw ędzi okna od prawej kraw ędzi ekranu. Jeżeli w artość argum entu YODLEGŁOŚĆ je st dodatnia, to określa ona odległość krawędzi okna od górnej krawędzi ekranu, a jeżeli w artość ta je st ujem na, to odległość je s t liczona od dolnej kraw ędzi ekranu. Przy p o ­ daw aniu odległości od krawędzi ekranu w ym agane je st podanie obu w artości w parze. Jeżeli chcesz um ieścić okno w jednym z czterech rogów ekranu, w pisz w artości 0 jak o argum enty opcji -geom etry w następujący sposób: +0+0 — górny lewy róg ekranu, +0-0 — dolny lew y róg ekranu, -0+0 — górny praw y róg ekranu, - 0 - 0 — dolny praw y róg ekranu. ==> A by uruchomić program xcl ock w umieszczonym w dolnym lewym rogu ekranu oknie o dom yślnym rozm iarze, wpisz: $ xclock -geometry +0-0 |Enterl

M ożesz rów nież połączyć w szystkie cztery w artości param etrów ze so b ą w obrębie jednego w iersza i określić w ten sposób rów nocześnie rozm iar i położenie okna.

13 6

C z ę ść I ♦ Praca z system em Linux

=> A by uruchom ić program xclock w oknie o szerokości 120 pikseli, w ysokości 100 pikseli, w odległości 250 pikseli od praw ej kraw ędzi ekranu i 25 pikseli od górnej kraw ędzi ekranu, wpisz: $ xclock -geometry 120x100-250+25

| Enter|

Użyj opcji -ic o n ic , aby uruchom ić klienta w postaci ikony. Program zaraz po urucho­ m ieniu przybierze postać ikony i dopiero po jej kliknięciu zostanie rozw inięty do po­ staci okna (patrz przepis 4.3.5 „Przejście z ikony do okna program u”). => Aby uruchomić program xclock jako ikonę, która po kliknięciu zostanie rozw i­ nięta do postaci okna um ieszczonego w górnym praw ym rogu ekranu, wpisz: $ xclock -geometry -0+0 -ic o n ic | Enter|

4.2.2. Definiowanie kolorów okna Kolory okien wyświetlanych w sesji środowiska graficznego X są uzależnione od urzą­ dzeń tw orzących system oraz serw era środow iska graficznego X. Polecenie x co lo rs w yśw ietla w szystkie kolory dostępne na serw erze środow iska graficznego oraz nazw y odnoszące się do tych kolorów. N ależy pam iętać, że w nazw ach kolorów w ielkość liter m a znaczenie. A by w yśw ietlić listę w szystkich dostępnych kolorów , wpisz: $ xcolors | Enter 1

N aciśnij klaw isz [ q ], aby zakończyć pracę polecenia xcol o rs. A by określić kolor, który m a być użyty ja k o kolor tła, ram ki okna oraz tekstu i grafiki w ew nątrz okna, podaj nazw ę koloru ja k o argum ent odpow iedniej opcji polecenia: -bg do definiow ania koloru tła, -bd do definiowania koloru kraw ędzi okna oraz - f g do defi­ niow ania koloru pierw szego planu. => A by uruchom ić program xclock w oknie, k tó reg o tło b ędzie ja sn o n ieb iesk ie, w pisz: $ xclock -bg lightblue | Enter|

M ożesz użyć w poleceniu dow olnej kom binacji tych opcji. => A by uruchom ić program xcl ock w oknie, którego tło będzie m iało kolor m or­ skiej zieleni, a pozostałe elem enty b ę d ą turkusow e, wpisz: $ xclock -bg seagreen -fg turquoise | Enterl

Opcje -bordercolor, -background i -foreground s ą synonim am i opcji -bd, -bg i -fg.

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X W indow S ystem

13 7

4.2.3. Definiowanie czcionki okna A by zdefiniow ać czcionkę, która będzie w yśw ietlana w obrębie okna, użyj opcji -fn w połączeniu z nazw ą czcionki w środow isku graficznym X. N azw ę czcionki w środo­ w isku graficznym X m ożesz uzyskać za pom ocą polecenia x fo n tsel (patrz przepis 16.1 „U życie czcionek X ”). ==> A by uruchom ić program xclock, który będzie w yśw ietlał czas w form acie ze­ garka cyfrow ego, w ykorzystując do tego celu czcionkę H elvetica o rozm iarze 17 punktów , wpisz: $ xclock -d ig ita l -fn -*-helvetica-*-r-*-*-17-*-*-*-*-*-*-* | Enterl Polecenie urucham ia program xcl ock w takiej postaci, ja k pokazano na rysunku 4.4. Rysunek 4.4. Program xclock wyświetlający zegar w jormacie cyfrowym czcionką Helvetica

T u e Apr 5 2 3 ;4 6 ;4 2 2 0 0 5

4.2.4. Definiowanie szerokości krawędzi okna Szerokość kraw ędzi okna w sesji środow iska graficznego X je s t definiow ana przez opcję -bw, której argum entem je st szerokość kraw ędzi okna podana w pikselach. => A by uruchom ić program xclock w oknie, którego kraw ędź będzie m iała 30 pik­ seli, w pisz: $ xclock -bw 30

I Enterl

Opcja -borderwidth je s t synonim em opcji -bw.

4.2.5. Definiowanie tytułu okna Z a p om ocą opcji - t i t l e , po której podasz um ieszczony w cudzysłow ie łańcuch zna­ ków , m ożesz zdefiniow ać w łasny tytuł okna klienta X. Jeżeli chcesz zdefiniow ać dłu­ gi tytuł okna, m oże się okazać, że będziesz m usiał podać rów nież opcję określającą szerokość okna, aby upew nić się, że okno będzie w ystarczająco długie dla tak zdefi­ niow anego tytułu. => O to dw a sposoby użycia tej definicji. ♦ A by uruchom ić program xclock w oknie zatytułow anym Czas, wpisz: $ xclock - t i t l e “Czas" | Enterl => A by uruchom ić program xcl ock w oknie o szerokości 255 pikseli zatytułow a­ nym Czas p ły n ie , wpisz: $ xclock

- t i t l e "Czas płynie" -geometry 225

IEnterl

138

C z ę ść I ♦ Praca z system em Linux

4.2.6. Definiowanie atrybutów okna N iektóre specjalne atrybuty okna m ogą zostać zdefiniow ane naw et w tedy, kiedy klient X został w cześniej uruchom iony w danym okna. A p lik a cje d ziała ją ce w środ o w isk u graficzn y m X cz ęsto w y p o sażo n e s ą aż w trzy specjalne m enu, które pozw alają m odyfikow ać pew ne atrybuty okna. A by uruchom ić odpow iednie m enu, naciśnij i trzym aj w ciśnięty klaw isz | Ctrl |, a następnie kliknij wy­ branym przyciskiem m yszy w dow olnym m iejscu okna klienta. Jeżeli używ asz m yszy wyposażonej tylko w dw a przyciski, kliknij rów nocześnie dw om a przyciskam i myszy, co stanow i em ulację kliknięcia trzecim przyciskiem m yszy. => A by wyświetlić trzecie m enu okna klienta X, naciśnij i trzymaj w ciśnięty klawisz i Ctrl 1, przesuń w skaźnik m yszy w dow olne m iejsce o kna k lien ta X, a następ­ nie kliknij trzecim przyciskiem m yszy.

4.3. Obsługa okien środowiska graficznego X Window W danej chwili tylko je d n o okno klienta X m oże być aktyw ne, co oznacza, że tylko ono m oże przyjm ow ać inform acje przesyłane z u rząd zeń w ejścio w y ch takich ja k klaw iatura i mysz. Taki klient je st nazyw any w system ie klientem aktywnym (ang. active client). A by przełączyć okno w tryb okna aktyw nego, pow inieneś um ieścić nad nim w skaźnik myszy. K ształt kursora myszy może się zmienić, gdy znajduje się nad aktyw­ nym oknem , a jeg o w ygląd je st uzależniony od w ykorzystyw anego w system ie m e­ nadżera okien. R ów nież ram ka okna i pasek tytułow y aktyw nego okna m o g ą przyjąć inny w ygląd. W niektórych m enadżerach okien dom yślnie p asek tytułow y aktyw nego okna m a kolor stalow oniebieski, a paski tytułow e pozostałych okien m a ją k olor szary. K ażde okno je st w yposażone w e w łasny zestaw przycisków , które p o zw alają stero­ w ać w yglądem i zachow aniem tego okna. W ygląd przycisków m oże się różnić w za­ leżności od m enadżera okien w ykorzystyw anego w danym środow isku graficznym . W kolejnych podpunktach omówione zostaną podstaw owe operacje, jakie m ożna w yko­ nać na oknie za pom ocą myszy.

4.3.1. Przenoszenie okna A by przenieść okno klienta X w inne m iejsce ekranu, złap lew ym przyciskiem m yszy pasek tytułow y i przeciągnij w żądane m iejsce. => A by przenieść okno klienta X w ykonaj następujące czynności: 1. Kliknij pasek tytułow y okna i przytrzym aj w ciśnięty lewy przycisk myszy. 2. Przeciągnij obrys okna w now e m iejsce. 3. Zw olnij lewy przycisk m yszy.

Rozdział 4 . ♦ Graficzny interfejs użytkownika X W indow S ystem

139

4.3.2. Skalowanie okna A by zm ienić rozm iar okna klienta, pow inieneś złapać lew ym przyciskiem m yszy w y­ bran ą kraw ędź okna i przeciągnąć aż do osiągnięcia żądanych rozm iarów . => A by zm ienić rozm iar okna, w ykonaj następujące czynności: 1. K liknij je d n ą kraw ędź okna i przytrzym aj w ciśnięty przycisk m yszy. 2 . Przeciągnij w skaźnik m yszy, co spow oduje zm ianę rozm iaru okna.

3. Zw olnij lewy przycisk m yszy.

4.3.3. Rozwijanie okna na pełny ekran C zasem m oże zaistnieć potrzeba pow iększenia rozm iaru okna w taki sposób, aby w y­ pełniło cały ekran. T ak ą operację nazyw am y rozw ijaniem okna na pełn y ekran (ang. m axim izing). => Sposób, w jaki w ykonane zostanie rozw ijanie okna na pełny ekran, je st uzależ­ niony od działającego w systemie m enadżera okien. Zw ykle działa co najmniej je d n a z przedstaw ionych poniżej metod: ♦ D w ukrotnie kliknij lew ym przyciskiem m yszy p asek tytułow y (w p rzypad­ ku okna, które je st rozw inięte na pełny ekran, dw ukrotne kliknięcie lewym przyciskiem m yszy paska tytułow ego okna pow oduje przyw rócenie okna do pierw otnego rozm iaru). ♦ K liknij lewym przyciskiem m yszy kw adratow y przycisk znajdujący się na pasku tytułow ym okna. ♦ K liknij środkow ym lub praw ym przyciskiem m yszy w dow olnym m iejscu pulpitu środow iska graficznego, aby wyw ołać m enu zaw ierające opcję roz­ w ijania okien na pełny ekran. W ybierz tę opcję z m enu, a następnie kliknij pasek tytułow y okna klienta, aby rozw inąć okno n a pełny ekran. Jeżeli podoba Cl s ię pom ysł rozw inięcia w szystkich okien klientów na pełny ekran, polecam y b liższe zapoznanie s ię z m enadżerem okien łon. Nie wykorzystuje on kon­ cepcji okien w potocznym rozumieniu, ale raczej stosuje pomysł wyświetlania wszyst­ kich okien klientów w rozm iarze odpow iadającym rozm iarowi pełnego ekranu (patrz przepis 4 .7 .5 „K orzysta n ie z innych m enadżerów o k ie n ” ).

4.3.4. Zmniejszanie okna do ikony Z a p o m o cą znajdującego się z praw ej strony p aska tytułow ego przycisku m ożesz zm niejszyć okno klienta X do ikony, która zostanie um ieszczona na pulpicie. O pera­ cja taka je st określana ja k o zm niejszanie okna do ikony (ang. iconifying). => A by zm niejszyć okno do ikony, kliknij lewym przyciskiem m yszy przycisk

140

C z ę ść I ♦ Praca z system em Linux

W niektórych m enadżerach okien procedura zm niejszan ia okna do ikony m oże się nieznacznie różnić, ale ogólna z a sa d a je s t zaw sze ta ka sam a.

4.3.5. Przejście z ikony do okna programu Przywracanie pierw otnego rozm iaru okna, gdy okno program u było zw inięte do ikony, nazyw ane je st przejściem z ikony do okna pro g ra m u (ang. deiconifying). Ikona odpo­ w iadająca działającem u program ow i zniknie, a w je j m iejsce pojaw i się okno o pier­ w otnym kształcie i lokalizacji na pulpicie. => Sposób przejścia z ikony do okna program u je st uzależniony od w ykorzystyw a­ nego m enadżera okien, ale zw ykle działa co najmniej jed n a z przedstaw ionych poniżej metod: ♦ D w ukrotnie kliknij lewym przyciskiem m yszy ikonę. ♦ D w ukrotnie kliknij lewym przyciskiem m yszy nazw ę program u zn ajd u jącą się poniżej ikony. ♦ Kliknij środkowym lub prawym przyciskiem m yszy w dolnym m iejscu pulpitu środow iska graficznego, aby wyw ołać menu, które zaw iera listę wszystkich okien w danej sesji. W ybierz nazw ę program u, którego okno należy p rzy­ wrócić.

4.3.6. Uzyskiwanie informacji na temat okna klienta X Polecenie xw ininfo w yśw ietla inform acje na tem at okna klienta. D zięki tem u m ożesz uzyskać dane, których następnie użyjesz jako opcji polecenia. Polecenie w yśw ietla m.in. inform acje na tem at geom etrii okna, kolorów , szerokości kraw ędzi, głębi kolorów itd. N ależy je uruchom ić w oknie term inala (patrz przepis 4.5 „U rucham ianie okna term i­ nala w środow isku graficznym X ”). => Aby wyświetlić informacje na tem at okna klienta, wykonaj następujące czynności: 1. W pisz w oknie term inala polecenie xw ininfo: $ xwininfo | Enter I xwininfo:Please select the window about which you would lik e information by c lic k in g the mouse in that window.

2.

K liknij lew ym przyciskiem m yszy w dow olnym m iejscu o b szaru okna, o którym chciałbyś uzyskać inform acje.

U ruchom ienie polecenia pow oduje w yśw ietlenie w oknie term inala listy inform acji na tem at w skazanego za p om ocą m yszy okna.

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X W indow S ystem

141

4.3.7. Zamykanie okna Po zakończeniu pracy klienta okno je s t zam ykane. M o żesz ró w n ież zam knąć okno w środow isku X, a w tedy działanie klienta uruchom ionego w tym oknie je s t przery­ w ane i nie je st ono ju ż w yśw ietlane. A by zam knąć okno, kliknij lewym przyciskiem m yszy p rzy cisk „X” zn ajd u jący się w górnym praw ym rogu paska tytułow ego. Ten sposób zam ykania okna je s t rów nież bardzo przydatny w sytuacji, kiedy klient działający w tym oknie przestał odpow iadać na kom unikaty z system u i nie m ożesz zakończyć je g o pracy w standardow y sposób.

4.4. Nawigacja w obrębie obszaru roboczego W iele m enadżerów okien (m.in. AfterStep i FV W M 2) pozw ala korzystać z w irtualnych pu lp itó w (ang. virtual desktop), dzięki którym m ożesz korzystać z w iększego obszaru pulpitu niż pozw alają na to m ożliw ości m onitora. O bszar w irtualnego pulpitu m oże być w iększy niż ekran i w takim przypadku zachodzi konieczność przew ijania go za pom ocą myszy. O bszar pulpitu, który m ieści się na ekranie, je st nazyw any oknem wido­ kowym (ang. viewport). Jeżeli przesuniesz w skaźnik m yszy poza obszar ekranu, w kie­ runku gdzie znajduje się kolejny panel wirtualnego pulpitu, w idok zostanie przewinięty w kierunku w skazanym przez ruch m yszy. W irtualne pulpity p rzy d ają się, gdy chcesz równocześnie uruchomić kilka okien klientów, z których każde jest rozwinięte na pełny ekran. K ażde z okien zajm uje w łasny w irtualny pulpit. N iektóre konfiguracje środow iska graficznego nie p o zw alają na przew ijanie w idoku w irtualnych pulpitów. W takim przypadku przełączanie pom iędzy w irtualnym i pulpi­ tam i je st realizow ane za pom oc ^ p rze łą c zn ik a obszarów roboczych (ang. pager). P o­ kazuje on m iniaturow y podgląd każdego z w irtualnych pulpitów i pozw ala użytkow ­ nikow i przełączać się m iędzy nim i. Jest to tak zw ane lepkie okno (ang. sticky w indow ) (wydaje się przyklejone do ekranu, poniew aż zaw sze je st w idoczne ponad pozostałym i oknam i), które znajduje się w dolnym praw ym rogu ekranu naw et w tedy, gdy prze­ w ijasz wirtualny pulpit. W przełączniku obszarów roboczych podśw ietlony je st aktywny w irtualny pulpit oraz aktyw ne okno klienta X. D om yślny rozm iar w irtualnego pulpitu w m enadżerze okien FV W M 2 to cztery pulpity tw orzące układ 2x2, ja k pokazano na rysunku 4.5. Rysunek 4.5. Przełącznik obszarów roboczych w menadżerze okien fvw m 2

N a rysunku widać, że aktywny je st pierwszy pulpit w pierwszym rzędzie. Zawiera dwa okna klientów X — m ałe i duże — a na żadnym innym pulpicie nie m a otwartych okien.

142

C z ę ść I ♦ Praca z system em Linux

A by przełączyć się na inny w irtualny pulpit, kliknij lewym przyciskiem m yszy odpo­ w iedni obszar przełącznika obszarów roboczych lub użyj skrótu klaw iszow ego, jeżeli używ any przez Ciebie m enadżer okien oferuje taki skrót. => W m enadżerze okien FV W M 2 dom yślne klaw isze pozw alające przełączać się między obszarami przełącznika obszarów roboczych to | A lt | w połączeniu z klawi­ szami strzałek. W menadżerze okien AfterStep klawiszem pozwalającym przełą­ czać się pom iędzy w irtualnym i pulpitam i je s t | C trl |. ♦ A by w m enadżerze okien FV W M 2 przełączyć się n a pulpit znajdujący się z lewej strony aktyw nego pulpitu, naciśnij kom binację klaw iszy 1A lt |+ ♦ A by w m enadżerze okien A fterStep przełączyć się na pulpit znajdujący się z lewej strony aktywnego pulpitu, naciśnij kom binację klawiszy | C trl |+ QC].

4.5. Uruchamianie okna terminala w środowisku graficznym X Xterm DEB: xterm RPM: xterm W W W : h t t p : //d ic k e y .his.co tn /x term / Em ulator terminala (ang. term inal emulator) pozw ala urucham iać sesję powłoki w oknie klienta X. S tandardow y em ulator term inala dla środow iska graficznego X w system ie Linux to xterm , który em uluje term inale D EC V T 102/220 i T ektronix 40146. W oknie term inala xterm m ożesz urucham iać polecenia w taki sam sposób, ja k robiłbyś to na w irtualnej konsoli (patrz rozdział 3. „P ow łoka system u L inux”). Pracując z term inalem xterm, m ożesz używ ać w szystkich standardow ych opcji klienta środow iska X (patrz przepis 4.2 „U rucham ianie program u w ew nątrz sesji środow iska graficznego X ”)- O prócz tego xterm oferuje całą gam ę w łasnych opcji opisanych w na­ stępnym przepisie. => A by uruchomić nowe okno term inala, w którym dom yślną czcionką będzie Lucida Sans Typew riter o rozm iarze 18 pikseli, w pisz: $ xterm - fn lucidasanstypewriter-18 I Enterl

W przedstaw ionym przykładzie przyjęto założenie, że w system ie działa ju ż em ulator term in ala z w ierszem poleceń, w którym m o żesz w pisać p rzed staw io n e pow yżej polecenie. Jeżeli tak nie je st, m usisz uruchom ić em ulator term inala xterm, w ybierając odpow iednią pozycję z m enu aplikacji, którego w ygląd je st uzależniony od w ykorzy­ styw anego m enadżera okien. 6 Aby przekonać się, jak wyglądają wspomniane urządzenia rzeczywiste, odwiedź następujące strony: http:// www. cs. utk edu/~shuford/terminal/dec. html oraz http://www. cs. utk edu/~shuford/terminal/various. html#tek.

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X W indow System

143

A by w m enadżerze okien łon otw orzyć now e okno term in ala, w którym d o m y śln ą czcio n k ą będzie L ucida Sans Typew riter o rozm iarze 18 pikseli, w pisz:

H

Run: xterm -fn lucidasanstypewriter-18 |Enter|

Tekst w yśw ietlany w oknie em ulatora term inala xterm m oże być kopiow any i wklejany w innych oknach klientów środow iska X (patrz przepis 10.3 „O peracje na fragm en­ tach tekstu”). A by pow rócić do tekstu, który został przew inięty poza ekran, naciśnij kom binację kiaw iszy 1Shift 1+ I PgUpl- L iczba w ierszy, o ja k ą m ożna się cofnąć, je st uzależniona od rozm iaru bufora. W ielkość bufora je st definiow ana przez opcję - s l i dom yślnie je st to w artość 64.

4.5.1. Zmiana standardowych ustawień terminala w środowisku X Istnieje w iele opcji, które pozw alają m odyfikow ać sposób działania em ulatora xterm. W poniższej tabeli przedstaw iono niektóre z nich. Zwróć uwagę, że stosowana konw encja je st niejednolita. W przypadku niektórych opcji są one aktywowane znakiem podczas gdy inne — znakiem +. D la każdej opcji podano dom yślny sposób działania, ale należy pam iętać, że w niektórych dystrybucjach do­ m yślne zachow ania em ulatora xterrr m o g ą się od siebie różnić. +ah

Zawsze podświetla miejsce położenia kursora, nawet wtedy kiedy okno terminala nie jest aktywne

-ah

Kiedy okno terminala nie jest aktywne, miejsce położenia kursora nie jest podświetlone (ustawienie domyślne) Włącza automatyczne przenoszenie wierszy, co oznacza, że jeżeli podczas wpisywania tekstu osiągniesz prawy margines okna, to wpisywany tekst zostanie automatycznie przeniesiony do nowego wiersza (ustawienie domyślne)

+aw

Wyłącza automatyczne przenoszenie wierszy, co oznacza, że jeżeli podczas wpisywania tekstu osiągniesz prawy margines okna, to wpisywany tekst zostanie automatycznie przeniesiony na początek tego samego wiersza

-b ilo ść_ p ik se li

Określa grubość wewnętrznej ramki okna terminala (w pikselach). Domyślna wartość to 2 piksele

-bdc

Wyłącza mechanizm wyświetlania znaków pogrubionych w kolorze (ustawienie domyślne)

+bdc

Wyświetla znaki pogrubione w kolorze

-cm

Blokuje rozpoznawanie sekwencji sterujących znaków ASCII

+cm

Włącza mechanizm rozpoznawania sekwencji sterujących znaków ASCII (ustawienie domyślne)

-cr kolor

Określa kolor kursora tekstowego

144

Część I ♦ Praca z systemem Linux

-fb czcionka

Określa rodzaj czcionki, przy której użyciu będą wyświetlane znaki pogrubione (domyślnym atrybutem jest ponowne nadrukowywanie czcionki podstawowej). Wybrana czcionka musi mieć taką samą wysokość i szerokość jak czcionka podstawowa

-hc kolor

Ustawia kolor tła zaznaczonego fragmentu tekstu (domyślnie używana jest odwrotność koloru podstawowego)

-j

Włącza przewijanie skokowe, gdzie tekst jest szybko przewijany od razu o określoną liczbę wierszy, zamiast przewijania po jednym; ustawienie to jest szczególnie polecane w sytuacji, kiedy chcesz przeglądać długie pliki tekstowe

+3

Wyłącza przewijanie skokowe

-le ftb a r

Umieszcza pasek przewijania wzdłuż lewego marginesu okna (ustawienie domyślne). Ten sam efekt daje opcja -sb

-ls

Wykorzystuje ekran logowania dla terminala, np. dla użytkowników powłoki bash oznacza to, że podczas uruchamiania emulatora ładowany jest plik ,bash_profile. Ustawienie domyślne

+ls

Ekran logowania nie jest wykorzystywany — zamiast tego wykorzystywany jest standardowy terminal, np. dla użytkowników powłoki bash plik .bash_profile nie jest ładowany

-mb

Aktywuje sygnalizacją przekroczenia marginesu (ang. margin beli), która jest uruchamiana, gdy kursor zbliża się do prawego marginesu

+mb

Sygnalizacja marginesu jest wyłączona (ustawienie domyślne)

-mc milisekundy

Powoduje, że czas, który może upłynąć podczas zaznaczania tekstu pomiędzy kolejnymi kliknięciami, podawany jako argument polecenia jest wyrażany w milisekundach

-ms kolor

Określa kolor wskaźnika myszy, gdy ten znajduje się w obrębie okna terminala xterm w środowisku graficznym X. Wskaźnik ten jest czasem określany jako wskaźnik kursora (ang. pointer cursor), a jego domyślny kolor jest taki sam jak kolor tła

-nb liczba_znaków

Określa liczbę znaków, licząc od prawego marginesu, przy których powinna się włączyć sygnalizacja marginesu (jeżeli jest aktywna). Domyślnie wartość ta wynosi dziesięć znaków

-nul

Aktywuje wyświetlanie podkreślenia (ustawienie domyślne)

+nul

Blokuje wyświetlanie podkreślenia

-pc

Włącza kolory pogrubionych znaków zgodne ze standardem PC

+pc

Wyłącza kolory pogrubionych znaków zgodne ze standardem PC

-righ tb a r

Umieszcza pasek przewijania wzdłuż prawego marginesu okna. Ten sam efekt daje użycie opcji -sb Pozwala na takie działanie kursora, gdzie ma on możliwość powrotu do poprzedniego wiersza zgodnie z kolejnością wpisywanych wyrazów (z niższego wiersza powraca na koniec wiersza wyższego) — ustawienie domyślne

+rw

Wyłącza powyższy mechanizm

-sb

Umieszcza pasek przewijania z prawej strony okna, co pozwala cofnąć się do wierszy, które zostały przewinięte poza ekran, przez przesunięcie wskaźnika na pasku przewijania

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X Window System

145

Wyiącza wyświetlanie paska przewijania z prawej strony okna (ustawienie domyślne)

+sb -sk

Powoduje, że gdy widok w oknie został przewinięty w celu pokazania tekstu znajdującego się poza obrębem okna, i naciśnięty zostanie klawisz, widok w oknie zostanie przewinięty do bieżącego wiersza (ustawienie domyślne)

+sk

Gdy widok w oknie został przewinięty w celu pokazania tekstu znajdującego się poza obrębem okna, i naciśnięty zostanie klawisz, widok w oknie nie zostanie przewinięty do bieżącego wiersz

-sl 1iczba

Definiuje liczbę wierszy, które po przewinięciu poza obszar okna zostaną zachowane w buforze i będzie można do nich powrócić, przewijając widok w oknie za pomocą paska przewijania

-ule

Powoduje, że znaki podkreślone nie powinny być wyróżniane poprzez użycie koloru (ustawienie domyślne)

+ulc

Powoduje, że znaki podkreślone powinny być wyróżniane poprzez użycie koloru zamiast podkreślenia

-vb

Aktywuje wizualną sygnalizację przekroczenia marginesu (okno zaczyna mrugać)

+vb

Wyłącza wizualną sygnalizację przekroczenia marginesu (ustawienie domyślne)

Pow yższa tabela nie zaw iera w szystkich dostępnych opcji polecenia xterm . P ełn ą listę znajdziesz na stronach podręcznika system ow ego man (patrz przepis 2.8.4 „W yśw ie­ tlanie stron podręcznika system ow ego m an”).

4.5.2. Uruchamianie poleceń w środowisku graficznym X N arzędzie xterm dom yślnie urucham ia w środow isku graficznym okno term inala, ale m ożesz go również użyć do uruchom ienia dow olnego interaktyw nego programu. W tym celu należy użyć opcji -e, a ja k o argum ent opcji należy podać nazw ę polecenia, które m a zostać uruchom ione. P olecenie zostanie u ruchom ione w ew n ątrz o k n a term inala, a następnie otw orzy w łasne okno dla urucham ianego programu. Po zakończeniu działa­ nia okno term inala zostanie zamknięte. Ten sposób je st wygodny w sytuacji, gdy chcesz uruchom ić dane polecenie w e w łasnym oknie, a nie je s t Ci potrzebne okno term inala. => A by uruchom ić polecenie bc w e w łasnym oknie środow iska graficznego X, wpisz: $ xterm -e be IEnter | Po zakończeniu działania polecenia okno term inala zostanie zam knięte. Istnieje rów ­ nież m ożliw ość przekazyw ania argum entów do urucham ianego polecenia. => A by uruchom ić polecenie ly n x i autom atycznie przejść pod adres U R L f i l e . / u s r / lo c a l, wpisz: $ xterm -e lynx file :/ u sr/ lo c a l/

1Enter]

146

Część I ♦ Praca z systemem Linux W tym przykładzie w oknie przeglądarki otw ierany je st podany adres URL. O kno pozo­ stanie otw arte, dopóki nie zakończysz pracy przeglądarki lub go nie zam kniesz. Jeżeli urucham iasz polecenie xterm, podając kilka różnych opcji rów nocześnie, opcja -e m usi być o sta tn ia w w ierszu poleceń.

4.5.3. Korzystanie z innych emulatorów terminali Em ulator xterm to standardowy em ulator term inala w systemie Linux, ale nie jedyny do­ stępny w tym system ie. W ybór em ulatorów term inali je s t bardzo duży, a każdy z nich oferuje różnorodne funkcje specjalne. Poniższa tabela zaw iera opis najlepszych z nich. AfterStep XVT

Kolorowy emulator terminala VT102 został stworzony z myślą o współpracy z menadżerem okien AfterStep, ale może być wykorzystywany również w innych menadżerach. Oferuje wiele efektów specjalnych, jak kolorowanie i cieniowanie, a mimo to jest mniejszy niż emulator terminala xterm i korzysta z mniejszego obszaru przestrzeni wymiany. DEB: aterm RPM: aterm W W W : h ttp ://aterm. sourceforge.net/

Enlightened Terminal Emulator

Kolorowy emulator terminala VT102 został stworzony z myślą o współpracy z menadżerem okien Enlightenment, ale może być wykorzystywany również w innych. Emulator ten obsługuje kompozycje oraz funkcje sterujące jego wyglądem. DEB: eterm RPM: Eterm W W W : http://www.eterm.org/

Konsole

Graficzny emulator terminala dla środowiska graficznego KDE pozwalający uruchamiać wiele terminali w ramach jednego okna. DEB: konsole RPM: konsole W W W : http://konsole.kde.org/

Multi Gnomę Terminal

Graficzny emulator terminala dla środowiska graficznego GNOMĘ; zawiera rozwiązania pochodzące z emulatora Konsole, które umożliwiająuruchamianie kilku terminali w obrębie jednego okna. DEB: multi-gnome-terminal RPM: multi-gnome-terminal W W W : h ttp ://multignometerm. sourceforge.net/

Multi Lingual TERMinal

Jak nazwa wskazuje, ten emulator terminala obsługuje wielojęzyczne znaki. DEB: ml term RPM: ml term W W W : h ttp : //mlterm.sourceforge.net/

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X Window System

PowerShell

147

Kolorowy emulator terminala umożliwia uruchamianie kilku terminali w obrębie jednego okna. Pomiędzy poszczególnymi terminalami możesz się przełączać za pomocą klawisza Tab. DEB: powershell RPM: powershell W W W : http-.//powershell .sourceforge.net/

ouR XVT

Znany pod nazwą odpowiadającą poleceniu, które go uruchamia — rxvt, kolorowy emulator terminala VT102 zaprojektowany jako następca emulatora xterm. Jest mniejszy i zajmuje mniej pamięci niż poprzednik, ale oferuje mniej opcji emulacji i mniej możliwości definiowania ustawień. DEB: rxvt RPM: rxvt W W W : http://sourceforge.net/projects/rxvt/

Unicode

Terminal xterm wyposażony w obsługę znaków Unicode. DEB: xterm RPM: xterm W W W : h ttp : //dickey .his.com/xterm/

Wterm

Emulator zbudowany w oparciu o ouR XVT, ale zoptymalizowany do pracy z menadżerem okien Window Maker. Funkcje tego emulatora obejmują przeźroczyste tło, kolorowanie oraz możliwość wyświetlania obrazu w tle. DEB: wterm RPM: wterm WWW: h ttp : //1 argo.wi ndowmaker.org/ fi 1e s .php#wterm

4.6. Powiększanie fragmentu pulpitu środowiska graficznego X Polecenie xmag pow iększa fragm ent pulpitu środow iska graficznego X. U życie tego polecenia spow oduje otw arcie now ego okna w yśw ietlającego pow iększony w skazany fragm ent pulpitu. Istnieją dw a sposoby zaznaczenia fragm entu pulpitu, który m a zostać pow iększony. Pierw szy z nich to kliknięcie lew ym przyciskiem m yszy w dow olnym m iejscu p u l­ pitu. Spow oduje to pow iększenie obszaru, którego górny lew y róg w yznacza m iejsce kliknięcia. M ożna również zaznaczyć obszar, który m a zostać powiększony. W tym celu należy kliknąć i przytrzym ać w ciśnięty środkow y przycisk m yszy, a następnie prze­ ciągnąć w skaźnik m yszy, tw orząc tym sam ym obszar, który zostanie pow iększony. G órny lew y w ierzchołek tego obszaru je st w yznaczony przez pierw szy punkt kliknię­ cia, a dolny praw y w ierzchołek — drugi punkt kliknięcia. => Istnieją dw a sposoby korzystania z polecenia xmag. ♦ A by pow iększyć obszar pulpitu, w ykonaj następujące czynności: 1. U ruchom polecenie xmag. 2 . Kliknij środkow ym przyciskiem m yszy, w yznaczając górny lew y róg obszaru, który m a zostać pow iększony.

148

Część I ♦ Praca z systemem Linux 3. Przesuń w skaźnik m yszy i zw olnij środkow y przycisk m yszy, w yzna­ czając dolny praw y róg obszaru. ♦ A by uruchom ić polecenie xmag z trzysekundow ym opóźnieniem , które p o ­ zw oli Ci przełączyć się na inny pulpit, wpisz: $ sleep 3: xmag |Enter|

K liknij Cl ose lub naciśnij klaw isz [o], aby w yjść z program u i zam knąć okno p ow ięk­ szenia.

4.7. Konfigurowanie środowiska graficznego X U żytkow nikom zazw yczaj zależy na m ożliw ości szybkiego m odyfikow ania pew nych ustaw ień środow iska graficznego X. W tym podpunkcie om ów im y najbardziej popu­ larne sposoby, takie ja k zm iana ustawień trybu wyświetlania, automatyczne urucham ia­ nie klientów czy w ybór m enadżera okien. W ięcej szczegółow ych inform acji na ten tem at znajdziesz w dokumentach The X Window User H O W TO ' oraz The Configuration HOWTO*' (szczegółowe inform acje na tem at sposobów przeglądania tych dokumentów znajdziesz w przepisie 2.8.6 „Przeglądanie dokumentacji systemu i plików pom ocy”).

4.7.1. Przełączanie trybów wyświetlania Tryb w yśw ietlania (ang. video m ode) to rozdzielczość ekranu p odana w pikselach określająca liczbę punktów w yśw ietlanych poziom o i pionow o, np. 640*480. Serwer środow iska graficznego X potrafi przełączać tryby w yśw ietlania obsługiw ane przez za­ instalow ane urządzenia i zdefiniow ane przez adm inistratora system u. C zęsto system pracujący w środowisku graficznym oferuje kilka trybów wyświetlania do wyboru, dzięki czem u dostępne są n p . rozdzielczości 640*480, 800*600 czy 1024*768. Aby przełączyć się do innego trybu w yświetlania, użyj klaw iszy [+] i H na klawiaturze num erycznej w połączeniu z klaw iszam i | Ctrl 1i | A lt [ znajdującym i się z lewej strony klaw iatury. K law isz [+] pow oduje przełączenie system u w kolejny tryb w yśw ietlania o niższej rozdzielczości, a klaw isz Q pow oduje przełączenie system u w kolejny tryb w yśw ietlania o wyższej rozdzielczości. => Oto dw a sposoby przełączania trybów w yśw ietlania: ♦ Aby przełączyć się do kolejnego trybu w yśw ietlania o niższej rozdzielczości, naciśnij kom binację klawiszy: IctrTl + [Ait] + R

7 http://www.tldp.org/H0WT0/XWindow-User-H0WT0/— przyp. tłum. 8 http://www.tldp.org/H0WT0/Config-H0WT0/— przyp. tłum.

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X Window System

149

♦ A by przełączyć się do kolejnego trybu w yśw ietlania o w yższej rozdziel­ czości, naciśnij kom binację klawiszy: l e w i + lAitl + n

Aby przejść przez w szystkie kolejne tryby w yśw ietlania, naciskaj kolejno cały czas tę sam ą kom binację klawiszy. W ięcej inform acji na te m a t trybów w yśw ietla n ia z n a jd zie sz w d o k u m e n cie The X F r e e 8 6 Video Tim ings HOW TO9 (patrz p rzepis 2 .8 .6 „P rzeg ląd anie dokum entacji system u i plików pom ocy” ).

4.7.2. Automatyczne uruchamianie klientów w środowisku graficznym X U kryty plik .x sessio n znajdujący się w Tw oim katalogu dom ow ym pozw ala zdefinio­ w ać program y, które zostaną uruchom ione autom atycznie podczas urucham iania sesji środowiska graficznego X (pliki ukryte zostały omówione w rozdziale 5. „Pliki i katalo­ gi”). Jest to skrypt zaw ierający zw ykle listę p rogram ów , które m a ją zostać urucho­ mione. Plik .xsession m ożesz edytować w dowolnym edytorze tekstów, a jeżeli takiego pliku nie m a w Tw oim katalogu dom ow ym , to m ożesz go po prostu utw orzyć. Program y są urucham iane w takiej kolejności, w jak iej zostały w ym ienione w pliku. Ostami w iersz powinien zawierać informację o menadżerze okien, który m a zostać użyty w sesji środow iska graficznego X. Przykładow y plik .x se ssio n , który przedstaw iono na rysunku 4.6, pow oduje uruchom ienie okna em ulatora term inala aterm z czarnym tłem, białą czcionką, brązowym kursorem i bez paska przewijania, następnie um ieszcza okno asclo ck (zegar m enadżera okien A fterStep inspirow any przez zegar z interfejsu N E X T S T E P ) w górnym lewym rogu ekranu, urucham ia edytor tekstu Em acs, otw iera plik -7T0D0 z w łasnym buforem i w reszcie urucham ia m enadżera okien A fterStep. Rysunek 4.6. Przykładowy plik .xsession

#! /bin/sh

# # A sample.xsession file . aterm +sb -bg black -fg white -c r brown & asclock -geometry +0+0 & emacs ~/T0D0 & exec /usr/bin/afterstep

W szystkie program y z w yjątkiem m enadżera okien są urucham iane w tle (jako procesy działające na drugim planie). M enadżer okien je s t zaw sze uru ch am ian y polecen iem znajdującym się w ostatnim wierszu pliku. Podczas przetw arzania pliku ,x sessio n sesja środow iska graficznego działa zaw sze na pierw szym planie (patrz przepis 3.3 „Z arzą­ dzanie zadaniam i”). K ażdy w iersz w pliku pow inien być zakończony znakiem & (co spow oduje uruchom ienie pow iązanego z nim polecenia jak o procesu drugoplanow ego), z w yjątkiem ostatniego w iersza urucham iającego m enadżera okien. 9 http://en.tldp.org/H0WT0/XFree86-Video-Timings-H0WT0/ — przyp. tłum.

150

Część I ♦ Praca z systemem Linux

4.7.3. Zmiana ustawień pulpitu środowiska graficznego D om yślnie pulpit środow iska graficznego m a kolor szary i je st pokryty jednolitym w zorem . W zór na pulpicie pow staje ze złożenia szeregu płytek będących niew ielkim i mapami bitowymi. To biało-czarne obrazy zapisane w plikach o odpow iednim formacie. Środow isko graficzne X oferuje kilka dom yślnych zestaw ów w zorów zainstalow anych w katalogu / u s r / X llR 6 / in c lu d e / X ll/ b it m a p s / . D om yślna m apa bitow a w ykorzysty­ w ana jak o tło pulpitu je st zapisana w pliku root_weave. M ożesz rów nież tw orzyć własne w zory za p o m o cą n arzędzia do tw orzenia m ap bitow ych (p atrz przepis 18.4 „U życie innych edytorów obrazków ”). Polecenie x s e tr o o t pozw ala zm ienić kolor i w zór m apy bitow ej w yśw ietlanej ja k o tło pulpitu. A by zm ienić kolor pulpitu środow iska graficznego X, użyj opcji - s o lid , a ja k o argu­ m ent podaj nazw ę koloru, który m a być użyty. Z a p o m o cą polecenia x c o lo r m ożesz w yśw ietlić listę w szystkich dostępnych w system ie kolorów (patrz przepis 4.2.2 „D e­ finiow anie kolorów okna”). => A by zm ienić kolor pulpitu na fioletow oniebieski, w pisz: $ xsetroot -s o lid blueviolet |Enterl

Jeżeli chcesz zm ienić w zór w yśw ietlany ja k o tło pulpitu, użyj opcji -b itm a p i podaj ja k o argum ent nazw ę pliku zaw ierającego m apę bitow ą. => A by w yśw ietlić ja k o tło pulpitu w zór składający się z gw iazd, wpisz: $ xsetroot -bitmap /usr/XllR6/include/Xll/bitm aps/star |Enterl

Jeżeli ja k o tło pulpitu w yśw ietlany je st wzór, m ożesz zm ienić kolor tła i kolor sam ego w zoru. W tym celu należy użyć opcji - f g i -bg. => A by ustaw ić jako tło pulpitu środow iska graficznego w zór jasnoszarych gwiazd na czarnym tle, w pisz w jednym wierszu: $ xsetroot -fg slategray2 -bg black -bitmap /usr/XllR6/incl ude /XI1 Ib i tmaps I sta r |Enterl

Polecenie x s e tro o t m ożna również uruchomić z opcją -g ra y nadającą tłu pulpitu środo­ w iska graficznego odcień szarości, który je st neutralny dla oczu, i u su w ającą ew entu­ alne w zory tła. => Aby zm ienić kolor pulpitu środowiska graficznego na szary i pozbyć się ew entu­ alnych w zorów , wpisz: $ xsetroot -gray [Enterl

M ożesz również um ieścić jako tło pulpitu środow iska graficznego obraz (należy jednak pam iętać, że je s t on przechowywany w p am ięci i zm nie jsza tym sam ym jej do­ stępny rozm iar — patrz przepis 1 7 .1 .2 „U m ie szczan ie obrazka w oknie głów nym ” )

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X Window System

151

4.7.4. Sterowanie dzwonkiem systemowym w środowisku graficznym X W środow isku graficznym X istnieje narzędzie x s e t, które pozw ala na sterow anie ustawieniam i użytkownika. M ożesz go używ ać do m odyfikow ania różnych elem entów system u — np. czasu, po którym urucham iany je st w ygaszacz ekranu, sterow ania dio­ dami LED, głośności klaw iszy itd. A by w yłączyć dzw onek system ow y, użyj polecenia x s e t z argum entem o f f opcji b. =s> A by w yłączyć dzw onek system ow y w środow isku graficznym X, wpisz: $ xset b o f f [Enterl

M ożesz w łączyć ponow nie dzw onek system ow y, jeżeli w tym sam ym poleceniu uży­ je sz argum entu on. Istnieje rów nież m ożliw ość sterow ania głośnością, częstotliw ością i czasem trw ania sygnału dźw iękow ego (dzw onka system ow ego) przez podanie trzech argum entów jak o argum entów opcji b. P ierw szy z argum entów odpow iada głośności podaw anej jak o procentow a w artość głośności m aksym alnej. Drugi argum ent odpow iada częstotliw ości dźwięku podawanej w Hz, a trzeci to czas trw ania w m ilisekundach. Uruchom ienie pole­ cenia x se t z opcją b bez podania argumentów powoduje przywrócenie domyślnych usta­ wień dzw onka system ow ego. => O to dw a przykłady użycia tego polecenia. ♦ A by ustawić głośność sygnału dźw iękow ego na 75 procent jeg o maksymalnej głośności, częstotliwość sygnału dźw iękowego na 440 Hz, a jeg o czas trw ania na 1 sekundę, wpisz: $ xset 75 440 1000 [fnterl

♦ Aby przywrócić domyślne ustawienia sygnału dźwiękowego w systemie, wpisz: $ xset b |Enterl

Jeżeli chcesz na stałe zmienić ustawienia sygnału dźwiękowego za pom ocą polecenia xset, tak aby w każdej sesji środowiska graficznego X ustaw ienia sygnału były iden­ tyczne, u m ie ść to polece nie z odpow iednim i argum entam i w pliku ,xsession (patrz przepis 4 .7 .2 „Autom atyczne urucham ianie klientów w środ o w isku graficznym X ” ).

Podczas urucham iania em ulatora tenninala m ożesz użyć opcji -b, aby wyłączyć sygnał dźwiękowy w oknie term inala (patrz przepis 4.5.1 „Zm iana standardowych ustawień ter­ m inala w środow isku X ”).

4.7.5. Korzystanie z innych menadżerów okien N a rynku dostępnych je st w iele m enadżerów okien. M ożesz w ybrać ten, który najbar­ dziej Ci odpow iada. N iektórym użytkow nikom o d p o w iad a b ły sk o tliw o ść rozw iązań m enadżera E nlightenm ent działającego w środow isku graficznym K D E lub G N O M E,

152

Część I ♦ Praca z systemem Linux podczas gdy inni preferują spartański w ygląd m enadżera W M 2 lub bezokienkow e roz­ w iązania m enadżera łon. M ożesz również zdecydować się na program, który emuluje nie­ które elementy środowiska innych systemów operacyjnych — w ybór należy do Ciebie. Poniższa tabela opisuje niektóre, najbardziej popularne m enadżery okien aktualnie do­ stępne na rynku. 9wm

9wm to prosty menadżer okien, którego inspiracjąbyl menadżer okien w systemie operacyjnym Plan 9 firmy AT&T — nie wyświetla on pasków tytułowych ani ikon. Powinien przypaść do gustu osobom lubiącym edytor tekstu Wiły (patrz przepis 10.8 „Inne edytory tekstu”). Co ciekawe, system operacyjny Plan 9 zawdzięcza swoją nazwę wyprodukowanemu w 1959 roku filmowi Plan 9 from Outer Space w reżyserii Edwarda D. Wooda Jr. DEB: 9wm RPM: 9wm W W W : h ttp : //www.pl i g .org/xwi nman/archi ve/9wm/

Afterstep

Menadżer AfterStep byl inspirowany wyglądem i sposobem działania interfejsu NEXTSTEP DEB: afterstep RPM: afterstep W W W : http://www.afterstep.org/

BlackBox

BlackBox to szybki, niewielki menadżer okien o jednolitym wyglądzie i sposobie działania DEB: blackbox RPM: blackbox W W W : h ttp ://blackboxwtn.sourceforge.net/

Enlightenment

Enlightenment to menadżer okien, który kładzie duży nacisk na wygląd graficzny i korzysta z kompozycji do wyświetlania poszczególnych elementów sesji środowiska graficznego X DEB: enlightenment RPM: enlightenment W W W : http://www.enlightenment.org/

Fluxbox

Fluxbox został stworzony w oparciu o BlackBox przez dodanie takich nowych funkcji jak zakładki okien, skróty klawiszowe oraz pasek narzędzi DEB: fluxbox RPM: fluxbox W W W : http://www.plig.org/xwinman/fluxbox.html

FVWM95

FVWM2 sprawia, że środowisko graficzne X przybiera wygląd pewnego systemu operacyjnego, który pojawił się na rynku w roku 1995 DEB: fvwm95 W W W : f t p : //ftp .pl i g. org/pub/fvwm95/

łon

Został zaprojektowany dla potrzeb nawigacji z poziomu klawiatury, przez co aplikacje i okna klientów są rozwinięte na pełny ekran. Menedżer łon jest ulubieńcem osób ceniących sobie szybkość i efektywność działania, a niebędących wielbicielami systemów okienkowych. DEB: i on RPM: i on W W W : http://modeemi .cs.tut.fi/-tuom ov/ion/

Rozdział 4. ♦ Graficzny interfejs użytkownika X Window System

TWM

153

Tab Window Manager to starszy, prosty w obsłudze menadżer okien, dostępny prawie w każdym systemie. Bywa nazywany Tom 's Window Manager na cześć autora Toma LaStrange. DEB: twm RPM: twm W W W : h ttp ://www.pl i g .org/xwi nman/vtwm.html

WM2

WM2 to menadżer okien o bardzo oszczędnym wyglądzie, którego nie można konfigurować. DEB: wm2 RPM: wm2 W W W : http://www.al 1 -day-breakfast.com/wm2

Window Maker

Menadżer okien wybrany dla projektu GNU Project. Można go konfigurować, używając do tego intuicyjnych menu. Jest często porównywany do NEXTSTEP. DEB: wmaker wmaker-data RPM: wmaker W W W : http://www.windowmaker.org/

A by w ypróbow ać dany m enadżer okien, w ybierz jeg o nazwę z menu aplikacji w idocz­ nego w bieżącym m enadżerze okien. A ktyw ny m en ad żer okien zostanie zam knięty, a system uruchomi inny wybrany. Jeżeli wybierzesz ju ż swój ulubiony program i chciałbyś używ ać go jak o dom yślnego m enadżera, w ostatnim w ierszu pliku .x s e s s io n um ieść w pis zaw ierający polecenie exec w raz z pełn ą ścieżk ą i n azw ą m enadżera okien, który m a być użyty (patrz przepis 4.7.2 „A utom atyczne urucham ianie klientów w środowisku graficznym X ”). => Aby używać w środowisku graficznym X m enadżera AfterStep jako domyślnego, um ieść następujący w pis w ostatnim w ierszu pliku . x s e s s io n : exec /usr/bin/afterstep

Niektóre m enadżery okien (takie jak TWM i W M 2) nie są w yposażone w menu apli­ kacji. Dlatego jeżeli przełączysz się do takiego m enadżera okien, nie będzie Ci łatwo go zm ien ić w danej se sji. B ę d zie sz m u sia ł zam kn ąć se sję śro d o w iska graficznego X i uruchom ić nową.

Część II

Praca z plikami

Rozdział 5.

Pliki i katalogi W tym rozdziale om ów im y podstaw ow e n arzęd zia do zarząd zan ia plikam i i k atalo ­ gam i — należą one do najw ażniejszych elem entów system u Linux. P lik (ang. file) to zbiór danych przechowywanych na dysku, do którego m ożna się odwołać poprzez je d n ą nazwę. K atalog (ang. directory) to specyficzny plik, który działa jak o folder pozw alający prze­ chowywać inne pliki. Katalog może również zawierać inne katalogi (zwane w tym kon­ tekście podkatalogam i — ang. subdirectories). K atalog, w ew nątrz którego znajdują się inne katalogi, je st dla nich katalogiem nadrzędnym (ang. p a re n t directory). K atalogi w ew nętrzne są dla niego katalogam i p o drzęd n ym i (ang. ch ild directory). Plik m ożna w yobrazić sobie jako teczkę znajdującą się w szufladzie archiw um . Teczka m a sw o ją nazw ę i zaw iera inform acje, które zostały w niej w cześniej u m ieszczone i m ogą być układane w edług dowolnego porządku. Teczkę w każdej chwili m ożna od­ szukać, otw orzyć, a w dow olnym m om encie m ożna także zniszczyć w raz z całą za­ w artością. Z godnie z tą analogią, katalog należy trak to w ać ja k o szufladę archiw um , w której znajdują się różne teczki. W tym m iejscu jednak kończy się podobieństw o. Katalogi m ożna kopiow ać w taki sam sposób ja k pliki. M ożna rów nież tw orzyć w irtualne katalogi, których zaw arto ść je s t pow iązana z zaw artością innego, rzeczyw istego katalogu w taki sposób, że oglądając zaw artość w irtualnego katalogu, tak napraw dę przeglądasz zaw artość katalogu znaj­ dującego się w zupełnie innym m iejscu. W system ie m ożesz stw orzyć d o w o ln ą liczbę katalogów i — w o dróżnieniu od szuflad archiw um — m o żesz u m ieszczać katalogi w ew nątrz innych katalogów, które z kolei zaw ierają wew nątrz inne katalogi itd. W syste­ m ie istnieje katalog główny, /, który je st nadrzędnym katalogiem wszystkich innych ka­ talogów (czyli, inaczej mówiąc, zawiera wszystkie znajdujące się w systemie katalogi). K olejna analogia, której m ożna użyć w odniesieniu do system u plików i katalogów , to drzewo: jego pniem je st katalog /, a gałęziami poszczególne podkatalogi. Katalogi tw orzą strukturę drzewa i dlatego określenie „drzewo katalogów” je st często używane w odnie­ sieniu do struktury katalogów w system ie. D rzew o katalogów składa się z katalogów oraz znajdujących się w ew nątrz nich podkatalogów i plików. K ażdy katalog to osobna

158

Częsc II ♦ Praca z plikami gałąź drzewa. Znak praw ego ukośnika ( /) reprezentuje katalog głów ny {root), który je st podstaw ą struktury drzew a'. B ez specjalnego w ysiłku m ożesz go sobie w yobrazić ja k o korzeń będący podstaw ą pnia drzewa, z którego kolejno w y rastają gałęzie, a na­ stępnie dzielą się na kolejne gałęzie. Schem atyczna, skrócona w ersja drzew a katalogu głów nego została przedstaw iona na rysunku 5.1.

Rysunek 5.1. Drzewo katalogu głównego root

A by w skazać lokalizację pliku w strukturze katalogów, należy podać w szystkie nazwy katalogów, które znajdują się pom iędzy tym plikiem a katalogiem głów nym , oddziela­ ją c nazw y poszczególnych katalogów znakiem praw ego ukośnika (/). Zgodnie z przed­ staw ioną na rysunku strukturą katalogów , lokalizację katalogu d i c t należałoby określić jak o / u s r / d ic t . Każdy użytkownik m a w katalogu /home w łasną gałąź przeznaczoną na jeg o pliki, którą określa się ja k o katalog dom ow y użytkow nika (ang. hom e directory). N a przedstaw io­ nym rysunku w idać dw a katalogi dom ow e: ja n in a i ju r e k , które są podkatalogam i katalogu /home. K ied y p ra c u je sz n a te rm in alu , zaw sze zn a jd u je sz się w ew n ątrz ja k ie g o ś katalogu w system ie. Taki katalog nazyw any je st bieżącym katalogiem roboczym (ang. current w orking directory). W m om encie gdy zalogujesz się do systemu, bieżącym katalogiem roboczym je s t Tw ój katalog dom ow y. Z a każdym razem , gdy podajesz nazw ę pliku ja k o argum ent narzęd zia lub aplikacji, m ożesz podać ścieżkę do pliku, która będzie obliczana w zględem bieżącego katalogu roboczego. N a przykład, jeżeli przyjm iem y, że bieżącym katalogiem roboczym jest katalog /h om e/ju rek. to ścieżka praca będzie odnosiła się do katalogu, którego ścieżka w stosunku do katalogu głów nego m iałaby postać /h o m e /ju re k /p ra c a , z kolei ścieżka praca/harm onogram odnosiłaby się do katalogu /hom e/jurek/praca/harm onogram . 1 W języku angielski słowo root oznacza korzeń, czyli podstawę drzewa. — przyp. tłum.

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

159

K ażdy katalog zaw iera dw a pliki specjaln e, których n azw a sk ład a się z jed n ej lub dw óch kropek. Plik .. je st odw ołaniem do katalogu nadrzędnego bieżącego katalogu roboczego, a plik . je s t odw ołaniem do bieżącego katalogu roboczego. Jeżeli bieżący katalog roboczy to /h om e /ju rek, m ożesz użyć znaku ., aby odw ołać się do katalogu /hom e/jurek, oraz znaków . . , aby odwołać się do katalogu /home. Ponadto do katalogu /h om e/ju rek m ożesz odw ołać się, podając ścieżkę .. /ju r e k . Kolejnym sposobem określenia lokalizacji pliku je st podanie listy w szystkich gałęzi katalogów począwszy od katalogu głównego ( /) aż do pliku, którego lokalizację chcesz zdefiniow ać. T aka unikalna ścieżka specy ficzn a dla danego p lik u i d efin io w an a od poziom u katalogu głów nego je st nazyw ana p e łn ą nazw ą p lik u (ang. pa th ’s fu li nam e). W analogicznej sytuacji, w odniesieniu do pliku, m ów im y o jeg o bezwzględnej nazwie (ang. absolute file name). M ożesz odw ołać się do dow olnego pliku lub katalogu w system ie, podając je g o pełn ą nazw ę. Plik m oże nosić tę sam ą nazw ę, co inne pliki znajdujące się w innych katalo­ gach w system ie, ale nigdy dw a pliki lub katalogi nie m o g ą m ieć tej samej pełnej na­ zwy. N a przykład użytkow nik ju r e k m oże um ieścić plik harmonogram w katalogu /h om e/ju re k/p raca oraz inny plik harmonogram w katalogu /hom e/jurek/zabaw a. K ażdy z tych plików m a tę sam ą nazw ę (harmonogram), ale poniew aż każdy z nich znajduje się w innym katalogu, m a ją inne pełne nazw y — o dpow iednio / h o m e / ju re k / p ra c a / harmonogram i /hom e/jurek/zabawa/harm onogram . P odczas urucham iania narzędzia lub aplikacji z w iersza poleceń zazw yczaj nie m usisz podaw ać pełnej ścieżki do takiego polecenia. Pow łoka system u przechow uje listę kata­ logów zw aną ścieżką (ang. path), w ramach której w yszukuje programy. Jeżeli program zn ajduje się w obrębie „T w ojej ścieżk i”, co oznacza, że je s t w ew n ątrz je d n e g o ze „znanych” katalogów , m ożesz go uruchom ić, w pisując po prostu je g o nazw ę. D om yślnie ścieżka obejm uje katalogi / b in i / u s r / b in . P rzykładow o, polecenie who znajduje się w katalogu / u s r / b in , co oznacza, że pełna ścieżka tego polecenia to /u s r/b in /w h o . P oniew aż jednak katalog / u s r / b in znajduje się w Tw ojej ścieżce sys­ tem ow ej, to aby uruchom ić polecenie /u s r/b in /w h o , w ystarczy, że w piszesz polecenie who, niezależnie od tego, w jakim katalogu aktualnie pracujesz. Poniższa tabela zaw iera listę niektórych standardow ych katalogów system u Linux. /

Katalog nadrzędny wszystkich katalogów w systemie. Wszystkie pozostałe katalogi są bezpośrednio lub pośrednio jego podkatalogami

/bin

Zawiera podstawowe narzędzia i programy (ang. binaries)2

/dev

Znajdujące się w tym katalogu pliki reprezentują poszczególne urządzenia podłączone do systemu, np. plik /dev/cdrom reprezentuje napęd dysków CD-ROM

/etc

Katalog zawiera różnego rodzaju systemowe pliki konfiguracyjne, pliki ładowane podczas uruchamiania systemu itd.

2 Nazwa katalogu pochodzi od angielskiego słowa binaries, które oznacza pliki binarne, czyli takie, które mogą być uruchamiane przez system — przyp. tłum.

Część II ♦ Praca z plikami

160

/home

Zawiera katalogi domowe wszystkich użytkowników zarejestrowanych w systemie

/ lib

W tym katalogu znajdują się podstawowe biblioteki (ang. libraries) wykorzystywane przez narzędzia znajdujące się w katalogu /bin

/proc

Zawiera pliki informujące o aktualnie uruchomionych w systemie procesach (ang. processes)

/root

Katalog domowy użytkownika root (inaczej superużytkownika). Dawniej katalogiem domowym superużytkownika był katalog /, z czasem przyjęto konwencję / root

/sbin

Przechowuje narzędzia administracyjne systemu lub programy uruchamiane przez system (ang. system binaries)

/tmp

Katalog wykorzystywany do przechowywania plików tymczasowych (ang. temporary files)

/usr

W tym katalogu znajdują się podkatalogi zawierające pliki powiązane z narzędziami i aplikacjami użytkownika

/usr/XHR6

Zawiera pliki związane z graficznym interfejsem użytkownika X Window System, łącznie z programami, które działają jedynie w środowisku graficznym X (w katalogu /usr/XllR6/bin)

/usr/bin

Zawiera narzędzia i aplikacje użytkowników

/usr/share/dict

W tym katalogu przechowywane są różnego rodzaju słowniki (ang. dictionaries) i listy słów (wcześniej były one umieszczone w katalogu /usr/dict)

/usr/share/doc

Zawiera różnego rodzaju pliki dokumentacji systemu

/usr/games

Zawiera różnego rodzaju gry

/usr/info

Katalog zawiera pliki systemu hipertekstowego GNU Info (patrz przepis 2.8.5 „Wyświetlanie stron podręcznika systemowego Info”)

/u sr/lib

Zawiera biblioteki (ang. libraries) wykorzystywane przez narzędzia znajdujące się w katalogu /usr/bin

/usr/local

Katalog zawiera pliki lokalne danego systemu — łącznie z dokumentacją (przechowywaną w katalogu /usr/local /doc) i programami (przechowywanymi w katalogu /usr/local/bin)

/usr/share/man

Zawiera strony podręcznika systemowego man, które można przeglądać za pomocą polecenia man (patrz przepis 2.8.4 „Wyświetlanie stron podręcznika systemowego man”)

/usr/share

Zawiera dane zainstalowanych aplikacji, których instalacja nie jest uzależniona od architektury systemu i które mogą być udostępniane innym systemom. W tym katalogu znajduje się również szereg podkatalogów będących odpowiednikami podkatalogów znajdujących się w katalogu /usr. Są to m.in. podkatalogi /usr/share/man lub /usr/share/games

/usr/src

Zawiera kody źródłowe (ang. source code) oprogramowania kompilowanego w systemie, np. jądro systemu Linux

/var

Zawiera różnego rodzaju pliki danych, takie jak kolejki drukowania oraz pliki dzienników

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

161

W ięcej inform acji na tem at struktury katalogów system ów L inux znajdziesz w doku­ m encie F ilesystem H ierarchy S ta n d a rd (dostępnym pod adresem h ttp : //w w w .pathnam e .c o m /fh s /).

W systemach Debian m ożesz znaleźć te informacje w plikach skom presowanych w kata­ logu /u s r/ s h a re / d o c / d e b ia n - p o lic y / fh s / (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików tek­ stowych”).

5.1. Nadawanie nazw plikom i katalogom N azw a pliku m oże składać się z dowolnej kom binacji dużych i m ałych liter, cyfr, zna­ ków kropki ( .) , m yślnika ( -) oraz podkreślenia (_)3. W nazw ach plików ro zróżniana je st w ielkość liter. Pliki foo , Foo i FOO b ęd ą traktow ane ja k o trzy różne pliki i w szyst­ kie trzy m ogą się znajdow ać w tym sam ym katalogu (a ja k m ów iliśm y w cześniej, pliki o identycznych nazw ach nie m ogą znajdow ać się w tym sam ym katalogu). Przyjęło się jednak, że zw yczajow o nazw y plików skład ają się zaw sze z m ałych liter. System Linux nie w ym aga korzystania z rozszerzeń plików, je d n ak zw yczaj stosow ania rozszerzeń je st w ygodny i pożyteczny. O dpow iednie rozszerzenie nazw y p lik u ułatw i Ci rozpoznanie ju ż na pierw szy rzut oka je g o typu. N ie istnieją szczególne w ym agania dotyczące rozszerzenia pliku, a um ieszczenie znaku kropki przed rozszerzeniem je st jedynie przyjętą od daw na konwencją. W swoim syste­ m ie m ożesz używ ać dow olnej, w ym yślonej p rzez siebie reguły, np.: J a n i na_M otyl k o - 2 0 0 3 1 1 0 3 .lis t

N ie m usisz nadaw ać nazw om plików rozszerzeń, ja k np. m ojpl i k, ale m ożesz rów nież tw orzyć pliki o w ielu rozszerzeniach, ja k np. d łu g i .p lik .z .w ie lo m a .r o z s z e r z e n ia m i. Przykładowo, pliki w formacie JPEG wcale nie m uszą m ieć rozszerzenia . jp g lub . jpeg, a pliki program ów w cale nie m uszą m ieć specjalnych rozszerzeń, które pozw olą na ich urucham ianie. Użycie rozszerzenia staje się szczególnie ważne w sytuacji, gdy w ysyłasz pliki do użyt­ kowników korzystających z innych komputerów, a w szczególności takich, których syste­ my operacyjne w ym agają podania rozszerzenia pliku. Przykładowo, jeżeli wyślesz komuś plik zapisany w form acie M icrosoft W ord, k tórego nazw a nie b ędzie zaw ierała ro z­ szerzenia .doc, m oże się okazać, że plik nie będzie się urucham iał w innym system ie z pow odu braku rozszerzenia.

3 Technicznie rzecz biorąc, możesz umieszczać w nazwach plików również inne znaki, ale takie praktyki mogą prowadzić do późniejszych problemów z dostępem do tych plików.

162

Część II ♦ Praca z plikami

N azw a pliku bez rozszerzenia oraz ścieżki je s t nazyw ana p o d sta w o w ą n a zw ą pliku (ang. ba se file nam e), np. podstaw owa nazw a pliku /h om e /lid ia /d o m . jp e g to dom. Pod­ staw owa nazw a nie zaw iera ścieżki do pliku, znaku kropki ani rozszerzenia. L istę najczęściej używ anych rozszerzeń w raz z ich opisem zn ajd ziesz w dodatku B „U m ow ne rozszerzenia nazw plików ” . K olejne podpunkty o pisują sposoby tw orzenia now ych plików . A by zm ienić nazwę istniejącego pliku, w ystarczy przenieść go do pliku o now ej nazw ie (patrz przepis 5.5 „Przenoszenie plików i katalogów ”).

5.1.1. Tworzenie pustego piiku W pew nych sytuacjach m oże zaistnieć potrzeba stw orzenia pustego pliku. A by to zro­ bić, pow inieneś skorzystać z polecenia to uch , podając ja k o argum ent nazw ę tw orzo­ nego pliku. => Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by utw orzyć w bieżącym katalogu p lik o nazw ie now y_poczatek, wpisz: $ touch nowyjooczatek |Enter|

♦ A by utworzyć plik o nazwie kol ejn y_ p u sty_ p l i k w katalogu p raca/skonczone będącym podkatalogiem katalogu bieżącego, wpisz: $ touch praca/skończone/kolejnyjiusty_plik [Enter|

N arzędzie to u ch spraw dza, czy plik o podanej nazw ie istnieje we w skazanym m iejscu drzew a katalogów. Jeżeli plik nie istnieje, je st tw orzony we w skazanym m iejscu. Jeżeli natom iast taki plik ju ż istnieje, m odyfikacji ulega znacznik czasu m odyfikacji pliku, który je st ustaw iany na b ieżącą datę i godzinę. C zę sto zdarza się , że plik tworzony je s t b e zpo śre dnio pod cza s jego edycji w pro­ gram ie, np. ja k w przypadku plików tekstow ych lub graficznych. W ta k im razie nie m a potrzeby uprzedniego tw orzenia pliku.

5.1.2. Tworzenie katalogu N ow y katalog m ożna utw orzyć za p om ocą polecenia mkdi r . Jako argum ent polecenia należy podać ścieżkę do nowo tworzonego katalogu oraz jeg o nazwę. N azw y katalogów pod leg ają tym sam ym regułom co nazw y plików — um ieszczanie w nazw ach katalo­ gów znaków spacji, ukośników oraz innych znaków specjalnych nie je s t zalecane. ==> O to kilka sposobów użycia tego polecenia.

4 Nazwa polecenia mkdir powstała jako skrót od angielskich słów make directory, które można przetłu­ maczyć jako „utwórz katalog” — przyp. tłum.

163

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

♦ A by w bieżącym katalogu roboczym utw orzyć now y katalog o nazw ie praca, w pisz: $ mkdir praca | Enterl ♦ A by w katalogu /tmp utw orzyć now y katalog o nazw ie p ra ca , wpisz: $ mkdir /tmp/praca

1Enterl

5.1.3. Tworzenie gałęzi drzewa katalogów Użyj polecenia mkdi r z o p cją -p, jeżeli chcesz utw orzyć katalog w raz z p o p rzedzają­ cym i go katalogam i nadrzędnym i (jeżeli katalogi nadrzędne o podanych nazw ach nie istnieją). Takie rozwiązanie je st wygodne, jeżeli chcesz utworzyć dosyć skom plikow aną strukturę katalogów bez konieczności tw orzenia każdego z podkatalogów osobno. => Aby utworzyć katalog /praca/zakonczone/2001 (czyli podkatalog katalogu z a ­ kończone, będącego podkatalogiem katalogu p ra ca , który z kolei je st p o d k a­ talogiem bieżącego katalogu roboczego), w pisz: $ mkdir -p praca/zakonczone/2001

I Enterl

W pisanie tego polecenia spow oduje utw orzenie katalogu 2001 będącego podkatalogiem katalogu zakończone, który z kolei je st podkatalogiem katalogu praca znajdującego się w ew nątrz bieżącego katalogu roboczego. Jeżeli katalogi zakończone lub praca nie istnieją, to zostaną utw orzone. Jeżeli m asz pew ność, że kolejne katalogi nadrzędne w stosunku do tw orzonego katalogu istnieją, to m ożesz w pisać to sam o polecenie bez opcji -p.

5.1.4. Korzystanie z pliku, którego nazwa zawiera znaki spacji U żyw anie znaku spacji w nazw ach plików nie je s t zakazane, niem niej je d n ak zdecy­ dow anie utrudnia późniejsze korzystanie z takich plików . M oże się je d n ak zdarzyć, że otrzymasz od osoby pracującej w systemie np. M acOS czy M icrosoft W indows plik za­ wierający w ew nątrz nazw y znaki spacji. W systemie M acO S często stosuje się praktykę um ieszczania znaków spacji w nazw ach plików . Jeżeli katalog lub plik zaw iera w n a­ zw ie znak spacji, to m ożna skorzystać z je d n eg o z dw óch sp o so b ó w p o zw alający ch odw ołać się do niego z w iersza poleceń. A by odw ołać się do pliku zaw ierającego w n azw ie znak spacji, um ieść nazw ę pliku w znakach cudzysłowu (patrz przepis 3.1.3 „W pisywanie znaków zastrzeżonych (specjal­ nych)”). Przedstaw ione poniżej metody w ykorzystują to rozw iązanie na różne sposoby.

Metoda nr 1 A by użyć pliku, którego nazw a zaw iera zn ak spacji, um ieść nazw ę p lik u po m ięd zy znakam i apostrofu ( ') .

164

Część II ♦ Praca z plikami

=> A by w yśw ietlić zaw artość katalogu o nazw ie S c is le Tajne, wpisz: $ ls 'S c is le Tajne1 1Enterl M ożesz rów nież um ieścić nazw ę w znakach cudzysłow u ("). Jeżeli w nazw ie pliku znajduje się apostrof, um ieść nazw ę tego pliku w cudzysłow ie, a jeżeli nazw a zaw iera cudzysłów , um ieść nazw ę pliku w apostrofach. => A by w yśw ietlić zaw artość katalogu o nazw ie McHale's R e sta u ra n t, wpisz: $ ls "McHale's Restaurant" | Enterl

Metoda nr 2 A by odw ołać się do pliku, którego nazw a zaw iera znaki spacji, należy poprzedzić każdy znak spacji znakiem lew ego ukośnika (\). => A by przejść do katalogu o nazw ie Archiwum F o to g r a f ic z n e G a zety, wpisz: $ cd Archiwum\ Fotograficzne\ Gazety | Enterl Znaku lewego ukośnika \ m ożesz używać rów nież przed innymi znakam i specjalnymi takim i ja k np. cudzysłów . => A by usunąć plik o nazw ie A le " t w a r d z ie l ", wpisz: $ rm - i Ale\ \"tw ard zie l\" | Enterl W tym przykładzie polecenie rm zostało wywołane z opcją - i , która pozw ala usuwać pliki z potwierdzeniem. Oznacza to, że zamiar usunięcia pliku musi być potw ierdzony przed zakończeniem operacji (patrz przepis 5.6.2 „U suw anie plików z potw ierdzeniem ”).

Jeżeli nie ch c e sz używać w nazwie pliku znaków spacji, ale ch ce sz, aby poszcze­ gólne słow a w nazwie były od sie b ie w ja k iś s p o s ó b oddzielone, m o że sz za stą p ić znaki s p a cji zna kam i p o d k re śle n ia (_). J e s t to kon w en cja p o w sze ch n ie przyjęta w sy ste m a c h Unix.

5.2. Przemieszczanie się wewnątrz struktury katalogów Polecenie cd um ożliw ia zm ianę bieżącego katalogu roboczego. A rgum entem tego polecenia je st w zględna lub pełna ścieżka katalogu, do którego chcesz przejść. => O to kilka sposobów korzystania z tego polecenia. ♦ A by przejść do katalogu praca będącego podkatalogiem bieżącego katalogu, wpisz: $ cd praca | Enterl

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

165

♦ A by przejść do katalogu nadrzędneg o w sto su n k u do b ieżąceg o k atalogu, w pisz: $ Cd . . | Enterl

♦ A by przejść do katalogu / u s r/d o c , w pisz: $ cd /usr/doc | Enterl

W kolejnych podrozdziałach om ów im y niektóre sposoby w ykorzystania polecenia cd.

5.2.1. Zmiana katalogu domowego U życie polecen ia cd b ez argum entów pow o d u je, że b ieżący m k atalo g iem ro b o czy m staje się katalog dom ow y użytkow nika. => A by przejść bezpośrednio do katalogu dom ow ego użytkow nika, w pisz: t cd | Enterl

5.2.2. Powrót do ostatnio odwiedzanego katalogu Aby powrócić do ostatnio odwiedzanego katalogu, użyj polecania cd z argumentem - za­ miast nazw y katalogu. Jeżeli np. znajdujesz się w katalogu /h o m e /in c u b /p ra c a /p rz y k la d y i za p o m o cą p o lecenia cd p rzejd ziesz do innego k atalogu, to w każdej chw ili m ożesz pow rócić do katalogu /h o m e /in c u b /p ra c a /p rz y k ła d y za pom o cą polecenia cd z argum entem -. => A by pow rócić do ostatnio odw iedzanego katalogu, w pisz: $ cd - I Enter j

5.2.3. Wyświetlanie nazwy bieżącego katalogu W iększość ludzi korzysta z pow łoki skonfigurow anej w taki sposób, aby w yśw ietlała nazwę bieżącego katalogu. Jest to domyślne ustawienie w w iększości dystrybucji syste­ m u Linux. W razie potrzeby m ożesz w każdej chwili wyśw ietlić nazw ę bieżącego kata­ logu roboczego — służy do tego polecenie pwd (ang. p r in t w o rkin g directory). :=> A by w yśw ietlić nazw ę bieżącego katalogu roboczego, wpisz: $ pwd | Enterl

/home/incub

i W tym przykładzie użycie polecenia pwd spow odow ało w yśw ietlenie nazw y /home/ in c u b , co oznacza, że bieżącym katalogiem roboczym je st katalog /hom e/incub.

166

Część II ♦ Praca z plikami

5.3. Wyświetlanie zawartości katalogów P olecenie 1s służy do w yśw ietlania zaw artości katalogów . Jego argum entem je st na­ zw a katalogu, którego zaw artość należy w yśw ietlić. U ruchom ienie polecenia 1 s bez argum entów pow oduje w yśw ietlenie zaw artości bieżącego katalogu roboczego. => Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić zaw artość bieżącego katalogu roboczego, w pisz: $ Is 1Enter| ja b łk o w iśnia

pomarańcza

i ♦ A by w yśw ietlić zawartość katalogu praca będącego podkatalogiem bieżącego katalogu, wpisz: $ ls praca | Enteij

♦ A by w yśw ietlić zaw artość katalogu /u s r/d o c , wpisz: $ ls / usr/doc

[ Enterl

W pierw szym przykładzie bieżący katalog roboczy zaw iera trzy pliki: ja b łk o , w iś n ia i pomarańcza. K olejne podpunkty opisują niektóre najczęściej używ ane opcje polecenia 1s, które ste­ rują sposobem w yśw ietlania inform acji o plikach. Poszczególne opcje m ożesz łączyć ze sobą, uzyskując w ten sposób kom binacje efektów , które daje k ażd a z tych opcji osobno. K olejność opcji w poleceniu nie m a w pływ u n a w yniki działania polecenia. W przedstaw ionych przykładach nie om ów iono w szystkich dostępnych opcji polecenia, a szczegółow e inform acje na tem at tego polecenia m ożna znaleźć n a stronach pod­ ręcznika system ow ego In fo . Polecenie l s je st jed n y m z najczęściej używ anych pole­ ceń w system ach Unix. Istnieje rów nież kilka innych popularnych sp o so b ó w w yśw ietlania zaw artości kata­ logów. Jednym z nich je s t użycie aplikacji M o zilla lub innej przeglądarki WWW jako m enadżera plików w yśw ietlającego zaw artość lokalnego syste m u plików — sp o­ sobu tego m ożna używać jedynie pod cza s pracy w środo w isku graficznym X. Aby korzystając z przeglądarki wyświetlić pliki znajdujące się w lokalnym system ie plików, należy użyć prefiksu f ile : / . Jeżeli zostan ie on w pisany dokładnie w tej form ie, spo­ woduje wyświetlenie zawartości katalogu głównego. Polecenie file:/hom e/jan wyświetli zaw artość katalogu dom owego użytkow nika jan, a pole cenie f ile : / u s r / lo c a l/ s r c wyświetli zaw artość katalogu z przechowywanymi lokalnie kodam i źródłowymi. Lista katalogów zo sta n ie w yśw ietlona w form a cie HTML, dzięki czem u k lik n ię cie nazwy katalogu spow oduje przejście do w skazanego katalogu, a k likn ięcie nazwy pliku — otw arcie tego pliku w oknie przeglądarki. Te i inne sp o so b y w yśw ietlania struktury plików zostały om ów ione w P rze pisie 5 .1 0 „Przeglądanie plików i k atalog ów ” .

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

167

5.3.1. Wyświetlanie listy katalogów z użyciem oznaczenia kolorami Użycie polecenia Is w połączeniu z opcją - - c o lo r pow oduje w yśw ietlenie zawartości katalogu z w yróżnieniem poszczególnych elem en tó w za p o m o c ą kolorów . N iek tó re z dom yślnych ustaw ień kolorów obejm ują w yśw ietlanie nazw katalogów na niebiesko, nazw plików tekstow ych na biało, plików w ykonyw alnych na zielono, a dow iązań na turkusow o. => A by w yśw ietlić listę plików znajdujących się w katalogu głów nym , używ ając oznaczenia kolorem poszczególnych typów plików , w pisz: $ Is - -c o lo r / |Enter|

U życie tego polecenia spow oduje w yśw ietlenie zaw artości katalogu głów nego, ja k to pokazano na rysunku 5.2. Rysunek je st co praw da czarno-biały, ale w rzeczyw istości na ekranie kom putera poszczególne typy plików b ęd ą w yróżnione za p o m o cą kolorów . Rysunek 5.2. Lista katalogów, na której poszczególne rodzaje plikó w wyróżniane są odpowiednimi kolorami

bin boot

dev etc

home in itrd

1i b media

mnt opt

proc root

sbin sys

tmp usr

var vmlinuz

W wielu syste m ach opcja w yśw ietlania listy plików w różnych kolorach je s t do­ m yślnie aktywna, dlatego użycie p olecenia l s bez żadnych opcji spow oduje taki sa m efekt, ja k użycie go z opcją --color. Jeżeli system , którego używasz, nie je s t skonfigurow any w taki sp o só b (a ch ciałbyś, aby ta k było), m o że sz stw orzyć odpo­ wiedni a lia s l s dla polece nia ls --co lo r. Taki a lia s pow inien z o s ta ć zdefiniow any w pliku startow ym powłoki .bashrc (patrz p rzepis 3 .6 .1 „W ywoływanie p oleceń przy użyciu a lia s u ’’ oraz przepis 3 .7 .3 , „Z a sto so w a n ie skryptów startow ych p ow łoki” ).

5.3.2. Wyświetlanie typów plików Jeżeli chcesz w raz z n azw ą pliku w yśw ietlić je g o typ, użyj polecenia Is z o p cją -F, co spow oduje, że standardow e pliki b ęd ą w yśw ietlane ta k ja k zaw sze, ale w przypadku pozostałych rodzajów plików obok każdego z nich zostanie w yśw ietlony sym bol od­ pow iadający typow i danego pliku. /

P lik je s t katalogiem .

*

Plik je s t plikiem w ykonyw alnym .

@

Plik je st dow iązaniem sym bolicznym (patrz przepis 5.7 „N adaw anie plikowi w ięcej niż jednej nazw y”).

|

P lik je st ko lejk ą FIFO (ang. n a m e d p ip ę ). Jest to szczególny rodzaj pliku, którego procesy używ ają do zapisyw ania i odczytyw ania inform acji. Plik je st gniazdem (ang. socket). Jest to specjalny rodzaj pliku, który stanowi sw ego rodzaju punkt pośredniczący w kom unikacji m iędzy procesam i.

168

Część II ♦ Praca z plikami

=> Aby wyświetlić zawartość katalogu w taki sposób, aby katalogi, pliki wykony­ w alne i pliki specjalne były oznaczone za pom ocą odpowiednich symboli, wpisz: $ 7s -F | Enter | powtorz* t e s t l test2 słowa/

Jak widać, bieżący katalog zaw iera plik w ykonyw alny pow torz, katalog o nazw ie słowa oraz pliki o nazw ach t e s t l i te s t2 .

5.3.3. Wyświetlanie atrybutów plików Jeżeli chcesz wyśw ietlić szczegółow e inform acje na tem at zaw artości danego katalogu, pow inieneś użyć polecen ia 1 s z o p cją -1. W y św ietlana lista p lik ó w zn ajdujących się w danym katalogu będzie uzupełniona o rozm iary plików (w yrażone w bajtach), czas ostatniej m odyfikacji, typ pliku, inform ację o w łaścicielu oraz praw ach dostępu (patrz przepis 6.2 „Praw a w łasności plików ”). ==> A by w yśw ietlić szczegółow e inform acje o zaw artości katalogu /u s r/s h a re /d o c / bash, wpisz: $ Is -1 /usr/share/doc/bash |Enterl

Polecenie w tej postaci w yśw ietli szczegółow ą listę plików znajdujących się w kata­ logu /u s r/s h a re /d o c /b a s h , ja k to zostało przedstaw ione na rysunku 5.3. Rysunek 5.3. W yśw ietlanie szczegółow ej za w a rto ści katalogu

total 240 799 Sep -rw -r--r-- 1 root root -rw -r--r-- 1 root root 48657 Jul -rw -r--r-- 1 root root 3597 Jul -rw -r--r-- 1 root root 1322 Feb -rw -r--r-- 1 root root 2927 Feb -rw -r--r-- 1 root root 12981 Jul -rw -r--r-- 1 root root 2368 Jun -rw -r--r-- 1 root root 1985 Nov -rw -r--r-- 1 root root 1105 Sep -rw -r--r-- 1 root root 6540 Sep -rw -r--r-- 1 root root 3037 Jul -rw -r--r-- 1 root root 17246 Sep -rw -r--r-- 1 root root 35011 Sep changelog.bash completi on.gz -rw -r--r-- 1 root root 66960 Jul drwxr-xr-x 2 root root 4096 Oct -rw -r--r-- 1 root root 2135 Jul 727 Mar -rw -r--r-- 1 root root

6 2 3 13 17 2 26 3 22 6 20 6 6

2004 2002 2002 2004 1999 2002 2002 2002 2003 2004 2002 2004 2004

BUGS.bash completion CHANGES.gz COMPAT.gz FAQ INTRO.gz NEWS.gz POSIX.gz README.Debian.gz README.abs-guide README.bash_completion.gz README.commands.gz changelog.Debian.gz

10 2002 changelog.gz 13 16:22 completion-contrib 20 2004 copyright 2 2002 inputrc.arrows

W pierw szym w ierszu w idoczna je st inform acja o całkow itym w ykorzystaniu prze­ strzeni dyskow ej podana w blokach o rozm iarze 1024 bajtów . K ażdy kolejny wiersz zaw iera podzielone na kolum ny inform acje na tem at poszczególnych plików . Pierw sza kolum na zaw iera inform ację o typie pliku oraz upraw nieniach użytkowników do tego pliku; pierwszy znak w kolum nie określa typ pliku. Znak m yślnika (-) wskazuje,

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

169

że je st to standardow y plik, z kolei katalogi s ą oznaczane literą d, a dow iązania sym­ boliczne literą 1 (patrz przepis 5.7 „Nadawanie plikowi więcej niż jednej nazw y”). Pozo­ stałe dziew ięć znaków w tej kolum nie reprezentuje praw a dostępu użytkow ników do pliku (patrz przepis 6.3 „Zarządzanie prawam i dostępu do plików ”). W drugiej kolumnie w yśw ietlana je s t liczba tw ardych dow iązań do tego pliku, a trzecia i czw arta kolum na podaje odpowiednio nazwę użytkownika oraz nazwę grupy, do której należy plik. W piątej kolumnie w idoczna jest, podana w bajtach, informacja o rozmiarze pliku, a szósta kolum­ na zaw iera datę ostatniej m odyfikacji. W ostatniej kolum nie znajduje się nazw a pliku. D la polecenia 1s dostępne są również opcje, które zm ieniają zaw artość poszczególnych kolum n i rodzaj w yśw ietlanych inform acji. A by zm ienić sposób w yśw ietlania daty modyfikacji pliku z form atu „m iesiąc-dzień-rok” na w yśw ietlanie pełnej daty i czasu m odyfikacji (zgodnie z opisem , który znajdziesz w przepisie 27.1 „W yświetlanie daty i czasu”), powinieneś skorzystać z opcji - - f u l 1 -tim e. => A by w yśw ietlić szczegółow ą listę zaw artości katalogu /u s r/s h a re /d o c /b a s h w raz z dokładną d atą i czasem ostatniej m odyfikacji, wpisz: $ ls -1 -fu li-tim e /usr/share/doc/bash |Enter|

Pow yższe polecenie pow oduje w yśw ietlenie szczegółow ej listy plików zlokalizow a­ nych w katalogu / u s r/s h a re /d o c /b a s h w raz z dokład n ą d atą i czasem ostatniej m ody­ fikacji, ja k pokazano na rysunku 5.4. total 240 -rw -r--r-- 1 root root 799 2004-09-06 -rw -r--r-- 1 root root 48657 2002-07-02 -rw -r--r-- 1 root root 3597 2002-07-03 -rw -r--r-- 1 root root 1322 2004-02-13 -rw -r--r-- 1 root root 2927 1999-02-17 -rw -r--r-- 1 root root 12981 2002-07-02 -rw -r--r-- 1 root root 2368 2002-06-26 -rw -r--r-- 1 root root 1985 2002-11-03 -rw -r--r-- 1 root root 1105 2003-09-22 -rw -r--r-- 1 root root 6540 2004-09-06 -rw -r--r-- 1 root root 3037 2002-07-20 -rw -r--r-- 1 root root 17246 2004-09-06 -rw -r--r-- 1 root root 35011 2004-09-06 changelog.bash_completi on.gz -rw -r--r-- 1 root root 66960 2002-07-10 drwxr-xr-x 2 root root 4096 2004-10-13 -rw -r--r-- 1 root root 2135 2004-07-20 -rw -r--r-- 1 root root 727 2002-03-02

20:03:50.000000000 20:53:21.000000000 23:28:54.000000000 10:13:29.000000000 22:13:42.000000000 20:53:13.000000000 23:08:57.000000000 17:27:56.000000000 10:28:21.000000000 20:03:50.000000000 10:53:42.000000000 19:57:27.000000000 20:03:50.000000000

+0200 +0200 +0200 +0100 +0100 +0200 +0200 +0100 +0200 +0200 +0200 +0200 +0200

BUGS.bash completion CHANGES.gz COMPAT.gz FAQ INTRO.gz NEWS.gz POSIX.gz README.Debian.gz README.abs-guide README.ba sh_completi on .gz README.commands.gz changelog.Debian.gz

22:17:58.000000000 16:22:26.177127040 23:18:00.000000000 00:34:31.000000000

+0200 +0200 +0200 +0100

changelog.gz completion-contrib copyright inputrc.arrows

Rysunek 5.4. S zczeg ó ło w a lista p lik ó w w ra z z d o kładną datą i czasem m o dyfikacji Jeżeli chcesz, aby inform acja o rozm iarach plików była w yśw ietlana w bardziej „straw­ nej” dla użytkow nika form ie (w końcu nie każdy lubi i wie, ja k interpretow ać rozm iar pliku podany w blokach), pow inieneś skorzystać z polecenia 1s z opcją -h, która w połą­ czeniu z o p cją -1 spow oduje w yśw ietlanie rozm iarów w bajtach, kilobajtach (K) lub m egabajtach (M).

170

Część II ♦ Praca z plikami

=> A by w yśw ietlić szczegółow ą listę zaw artości katalogu /u s r/s h a re /d o c /b a s h , w której rozm iary plików będą podaw ane w bajtach, kilobajtach (k) lub m ega­ bajtach (M), wpisz: $ ls - l h /u sr/sh a r e /d o c /b a s h jEnterl

W ykonanie pow yższego polecenia spow oduje w yśw ietlenie szczegółowej listy plików znajd u jący ch się w k atalo g u / u s r / s h a r e / d o lc / b a s h w raz z ro zm iaram i podanym i w przyjaznym dla użytkow nika form acie, ja k to przedstaw iono n a rysunku 5.5. Rysunek 5.5. Szczegółow a lista p likó w w raz z łatw ym do odczytania rozm iarem p lik ó w

total 240K -rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r--rw -r--r-drwxr-xr-x -rw -r--r--rw -r--r--

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1

root root root root root root root root root root root root root root root root root

root root root root root root root root root root root root root root root root root

799 48K 3.6K 1.3K 2.9K 13K 2.4K 2 .OK 1 .IK 6.4K 3 .OK 17K 35K 66K 4 .OK 2 .IK 727

Sep Jul Jul Feb Feb Jul Jun Nov Sep Sep Jul Sep Sep Jul Oct Jul Mar

6 2004 BUGS.bash completion 2 2002 CHANGES.gz 3 2002 COMPAT.gz 13 2004 FAQ 17 1999 INTRO.gz 2 2002 NEWS.gz 26 2002 POSIX.gz 3 2002 README.Debian.gz 22 2003 README.abs-guide 6 2004 README.bash_completion.gz 20 2002 README.commands.gz 6 2004 changelog.Debian.gz 6 2004 changelog.bash_completion. 10 2002 changelog.gz 13 16:22 completion-contrib 20 2004 copyright 2 2002 inputrc.arrows

5.3.4. Wyświetlanie ukrytych plików Dom yślnie polecenie 1s nie w yśw ietla inform acji o plikach, których nazw a rozpoczyna się od znaku kropki ( .) . W iele aplikacji ukryw a sw oje pliki konfiguracyjne znajdujące się w katalogu domowym użytkownika, nadając im nazw y rozpoczynające się od znaku kropki. T akie pliki są nazyw ane plik a m i ukrytym i (ang. hidden fd e s). Jak ju ż wcze­ śniej w spom inaliśm y, każdy katalog zaw iera dw a pliki specjalne: . . , czyli plik wska­ zujący katalog nadrzędny, oraz ., czyli plik w skazujący bieżący katalog. O pcja -a polecenia l s pozw ala w yśw ietlić całą zaw artość katalogu, łącznie z plikami ukrytym i. => A by w yśw ietlić listę w szystkich plików znajdujących się w bieżącym katalogu, wpisz: $ ls -a | Enter|

U życie opcji -A pow oduje, że w yśw ietlane so p r a w ie w szy stk ie pliki zn ajdujące się w danym katalogu — w yśw ietlane są w szystkie pliki łączn ie z plikam i ukrytymi, ale z w yjątkiem plików . i .

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

171

=> A by w yśw ietlić w szystkie pliki znajdujące się w bieżącym katalogu z wyjątkiem plików .. i ., wpisz: $ ls -A | Enterl

5.3.5. Wyświetlanie listy katalogów w kolumnach Użycie opcji -1 pow oduje wyśw ietlenie listy katalogów w pojedynczej kolum nie. Pliki b ęd ą w yśw ietlane po jednym w każdym w ierszu, co je st bardzo w ygodnym rozw iąza­ niem zw łaszcza w sytuacji, kiedy chcesz kopiow ać w yśw ietlane inform acje. => A by w yśw ietlić zaw artość katalogu /b o o t w p o staci pojedynczej kolum ny, w pisz: $ ls -1 /u s r /b in | Enterl

G dy strum ień danych z w yjścia polecenia 1 s je st przekazyw any w inne m iejsce niż ekran term inala, zaw sze w ykorzystyw any je s t form at jednokolum now y. Zazw yczaj polecenie l s użyte bez opcji w yśw ietla listę plików i katalogów w kolum­ nach pionowych. Najpierw wypełniana jest kolum na znajdująca się z lewej strony ekranu. G dy w ypełniona zostanie pierw sza kolum na, tw orzona je s t następna i tak aż do pra­ wej kraw ędzi ekranu. Jeżeli użyjesz opcji -x, poszczególne pozycje b ęd ą w ypisyw ane poziom o, a nie pionow o — gdy pierw szy w iersz zostanie w ypełniony, utw orzony zo­ stanie następny w iersz itd. => A by w yśw ietlić zaw artość katalogu / u s r / b in w postaci w ierszy, w pisz: $ ls - x /u s r /b in | Enterl

U życie opcji -m sp o w o d u je w y św ietlen ie za w arto śc i k atalo g u w p o staci w iersza, w którym nazw y poszczególnych katalogów b ęd ą oddzielone znakam i przecinka. => Aby w yśw ietlić zaw artość katalogu / u s r / b in w postaci pojedynczego wiersza, w którym nazw y poszczególnych katalogów b ęd ą oddzielone znakam i prze­ cinka, w pisz: $ ls -m /u s r / b i n | Enterl

5.3.6. Wyświetlanie listy plików w uporządkowanej kolejności D om yślnie lista plików w yśw ietlana przez polecenie 1 s je st uporządkow ana alfabe­ tycznie zgodnie z wartościam i kodów ASCII poszczególnych liter w nazw ie pliku (patrz p rzepis 9.3.7 „W yśw ietlanie zestaw u znak ó w ”), co oznacza, że pliki zaczynające się z dużej litery są um ieszczane na liście wcześniej niż pliki zaczynające się z małej litery. D ostępnych je st kilka opcji pozw alających porządkow ać listę w yśw ietlanych plików w edług określonych zasad. N iektóre z tych opcji zostały przedstaw ione poniżej.

172

Część II ♦ Praca z plikami

Metoda nr 1 Jeżeli chcesz w yśw ietlić pliki posortow ane w edług rozm iaru, użyj opcji -S. Pliki będą uporządkow ane od najw iększego do najm niejszego. => A by wyśw ietlić listę plików znajdujących się w katalogu /u s r /b in uporządko­ w anych w edług rozm iaru począw szy od najw iększego, wpisz: $ ls -S /usr/bin | Enterl

Metoda nr 2 U życie opcji - t polecenia l s pow oduje uporządkow anie w yników w edług czasu m o­ dyfikacji plików . N ajpóźniej m odyfikow ane pliki zo stan ą w yśw ietlone ja k o pierw sze. => A by w yśw ietlić listę w szystkich plików znajdujących się w katalogu /u sr/tm p uporządkow anych w edług czasu m odyfikacji, gdzie najpóźniej m odyfikow ane pliki zostaną um ieszczone na początku listy, w pisz: $ ls -t /usr/tmp | Enterl

Metoda nr 3 A by uporządkować listę plików w edług rozszerzenia, pow inieneś skorzystać z opcji -X. Pliki bez rozszerzenia zostaną um ieszczone na początku listy. => A by w yśw ietlić listę w szystkich plików znajdujących się w bieżącym katalogu uporządkow anych w edług rozszerzenia, w pisz: $ ls -X | Enterl

Metoda nr 4 O pcja -v pozw ala uporządkować listę w edług wersji. O znacza to, że nazw y plików nie są porządkow ane alfabetycznie, ale zgodnie ze sposobem num erow ania. N a przykład p lik -2 będzie um ieszczony na liście pom iędzy plikiem p lik -1 a p l i k - 10 w odróżnieniu od sortow ania alfabetycznego, gdy pliki znajdow ałyby się w następującej kolejności: p lik - 1 , pl i k - 10, p lik -2 . Ten sposób porządkow ania je st w ygodny w przypadku listy zawierającej pliki, których nazw y są tw orzone w edług określonego system u numeracji. => Aby wyświetlić uporządkow aną w edług wersji listę plików o rozszerzeniu . jpeg znajdujących się w bieżącym katalogu, wpisz: $ ls

-V

* .jp e g | Enterl

Metoda nr 5 A by uporządkow ać w ynikow ą listę plików w odw rotnej kolejności, pow inieneś sko­ rzystać z opcji - r , która działa z każdą inną o p cją polecenia 1 s. => Oto kilka sposobów użycia tej opcji.

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

173

♦ Aby w yśw ietlić listę plików znajdujących się w bieżącym katalogu uporząd­ kow aną w edług kodów ASCII poszczególnych znaków w nazwach począwszy od w artości najw iększej, wpisz: $ 7s

- r | Enterl

♦ A by wyświetlić listę wszystkich plików znajdujących się w katalogu / u sr/ b in uporządkow anych w edług rozm iaru począw szy od najm niejszych, wpisz: $ 7s -S r /u s r /b in | Enterl

♦ A by w yśw ietlić listę plików znajdujących się w bieżącym katalogu uporząd­ kowanych w edług daty m odyfikacji począw szy od najnow szych, wpisz: $ ls - t r | Enterj

Metoda nr 6 Użycie opcji -U pozw ala wyłączyć sortowanie listy, co powoduje, że pliki zostaną wy­ św ietlone w dow olnej kolejności — a ściślej m ów iąc, w takiej kolejności, w jakiej są zapisane na dysku. => Aby w yśw ietlić listę w szystkich plików znajdujących się w bieżącym katalogu w kolejności, w jakiej są one zapisane na dysku, wpisz: $ ls -U | Enterl

5.3.7. Wyświetlanie listy podkatalogów Z w ykle podczas w yśw ietlania zaw artości katalogu nazw y znajdujących się w ew nątrz podkatalogów są uporządkowane w edług nazwy, a ich zawartość nie je st dopisyw ana do listy. O pcja -R pozw ala w yśw ietlić zaw artość w szystkich podkatalogów znajdujących się w ew nątrz danego katalogu. Z aw artości poszczególnych katalogów są w yśw ietlane rekurencyjnie — najpierw wyśw ietlana je st zawartość danego katalogu, a następnie za­ wartość w szystkich je g o podkatalogów . => A by w yśw ietlić zaw artość w szystkich podkatalogów danego katalogu, w pisz: $ ls -R |Enter| 5

cos esej notatki e se j.szk ic incub temp IFTPPro.Key esej.biedy esej.notatki.bak faxlog siedzenie w.ps

,/5: nowy_poczatek

praca

,/5/praca: skończone zakończone ,/5/praca/skonczone: kolejny_pusty_plik

shell.commands shell-commands

174

Część II ♦ Praca z plikami

./5/praca/zakonczone: 2001

./5/praca/zakonczone/2001: ,/incub: q3 r08-02.doc.zip

watpliwosci_ICB.doc

$

W przedstaw ionym p rzykładzie bieżący katalo g roboczy zaw iera dw a podkatalogi, 5 i in cu b . K ażdy z katalogów zaw iera rów nież ja k ieś pliki.

=> A by w yśw ietlić listę w szystkich plików w system ie, wpisz: i ls -R / |Enterl

Przedstawione polecenie rekurencyjnie w yśw ietla zawartość katalogu głównego, a na­ stępnie w szystkich jeg o podkatalogów . Często w tej w ersji opcja -R je st łączona z opcją -1, co pow oduje w yśw ietlenie szczegółow ej listy w szystkich plików w system ie. $ ls -IR / [~Enteij

Nie m ożesz wyśw ietlić zaw artości niektórych katalogów w system ie, jeżeli nie m asz uprawnień do przeglądania ich zaw artości (patrz przepis 6 .3 „Zarządzanie prawami d ostę pu do plików ” ).

5.4. Kopiowanie plików i katalogów D o kopiow ania plików służy polecenie cp. W ym aga ono podania dw óch argum entów: p lik u źró dłow ego (ang. source file ), który je s t istniejącym w sy stem ie plikiem , oraz p lik u docelow ego (ang. target file ), który je st n azw ą now ej kopii pliku. Polecenie cp wykonuje dokładną kopię pliku źródłowego, nadając m u nazw ę pliku docelowego. Jeżeli p lik o nazw ie podanej ja k o plik docelow y ju ż istnieje, polecenie cp zastąpi istniejący plik ko p ią tw orzonego pliku. P lik źródłow y nie ulega m odyfikacji. => A by skopiow ać plik m o ja -k o p ia do pliku kopi a -s a s ia d a , wpisz: $ cp moja-kopi a kopi a-sasiada I Enterl

Polecenie utw orzy now y plik o nazw ie k o p ia - s a s ia d a , który je st pod każdym w zglę­ dem identyczny ja k plik m o ja -k o p i a z w yjątkiem nazw y, w łaściciela, grupy i czasu m odyfikacji. N ow y plik m a czas m odyfikacji odpow iadający chw ili, w której został utw orzony. Plik m o ja-k o p i a nie został zm odyfikow any. A by w yśw ietlić listę kopiow anych plików , pow inieneś użyć opcji -v . Jest ona przy­ datna zw łaszcza w sytuacji, gdy kopiow anych je st rów nocześnie w iele dużych pli­ ków , poniew aż pozw ala m onitorow ać postęp procesu kopiow ania.

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

175

=> A by skopiow ać w szystkie pliki z katalogu ~ /grupa_robocza/w ynikow e do kata­ logu ~ /g ru p a _ ro b o c za /k o p ia i w yśw ietlać postęp kopiow ania, w pisz: $ cp -v -/grupa^robocza/wyni kowe/* -/grupa _robocza/kopi a |£nter|

5.4.1. Kopiowanie plików z atrybutami P odczas kopiow ania plików oryginał będzie się różnił od kopii takim i atrybutam i ja k czas modyfikacji i praw a własności. Aby podczas kopiow ania zachow ane zostały orygi­ nalne atrybuty plików (takie ja k czas m odyfikacji, w łaściciel, grupa i u praw nienia), użyj polecenia cp z o p cją -p. => A by skopiow ać plik m o ja -k o p ia do pliku k o p ia - s a s ia d a , zachow ując w pliku docelow ym w szystkie atrybuty pliku źródłow ego, w pisz: $ cp -p moja-kopia kopia-sasiada lEnterl

Polecenie utw orzy now ą kopię pliku m o ja -k o p ia pod nazw ą k o p ia - s a s ia d a . O bydw ie kopie pliku ró żn ią się m iędzy sobą jed y n ie nazw ą. O pcja -p nie kopiuje żadnych podkatalogów , które m o g ą się znajdow ać w ew nątrz ko­ piow anego katalogu. Z am iast tej opcji m ożesz użyć opcji -a, która nie tylko zacho­ w uje atrybuty plików podczas kopiow ania, ale rów nież kopiuje podkatalogi i dow ią­ zania sym boliczne (patrz przepis 5.7 „N adaw anie plikow i w ięcej n iż jed n ej nazw y”). O pcja ta je st przydatna do tw orzenia kopii archiw alnych całego drzew a katalogów . => A by w bieżący m k atalo g u w y k onać k o p ię a rc h iw a ln ą za w arto ści k atalo g u /cdrom, wpisz: $ cp -a /cdrom . \ Enter|

P olecenie w ykona w bieżącym katalogu kopię katalogu /cdrom łącznie ze znajdują­ cym i się w ew nątrz podkatalogam i. O ryginalne atrybuty plików zo stan ą zachow ane. Zrzut struktury katalogów (ang. snapshot) to kopia drzewa katalogów, która odzwier­ ciedla wygląd tego drzewa w określonej chwili. Tego typu kopie są zwykle wykonywane p odczas realizacji projektów inform atycznych, gdy publikow ana je s t kolejna w ersja oprogram owania — „wykonanie zrzutu struktury katalogów bieżącej w ersji” oznacza zrobienie kopii archiwalnej drzewa katalogów zaw ierającego pliki źródłowe oprogra­ mowania.

A by wykonać zrzut struktury katalogów, użyj polecenia cp z opcją -a, zgodnie z w cze­ śniejszym opisem .

5.4.2. Kopiowanie podkatalogów A by skopiow ać katalog w raz z plikami i podkatalogami, które zawiera, użyj opcji -R lub - r . U życie polecenia cp z tą opcją pow oduje w ykonanie rekurencyjnej kopii katalogu w raz z je g o całą zaw artością.

176

Część II ♦ Praca z plikami

=> Aby skopiować katalog publ i czne_html w raz ze wszystkimi znajdującymi się we­ wnątrz plikam i i podkatalogam i w now ym katalogu o nazw ie p ry w a tn y jrtm l, wpisz: $ cp -R publ i cznyjitml prywatny_html |Enter|

P olecenie cp z o p c ją -R nie kopiuje plików , które są d ow iązaniam i sym bolicznym i (patrz przepis 5.7 „N adaw anie plikow i w ięcej niż jed n ej nazw y”) oraz nie zachowuje oryginalnych uprawnień. A by rekurencyjnie skopiow ać katalog łącznie z dowiązaniami oraz zachow ać upraw nienia, użyj opcji -a . Takie rozw iązanie je s t w ygodne podczas w ykonyw ania kopii archiw alnej dużego drzew a katalogów . => A by w ykonać kopię archiw alną drzew a katalogów publ i czne_htm l w katalogu p ryw a tn y_ h tm l , wpisz: $ cp -a publ icznejrtml prywatny_html |Enterl

5.4.3. Kopiowanie plików Z darza się czasem , że zachodzi konieczność skopiow ania lub zm iany nazw y zbioru pli­ ków, których nazew nictw o było tw orzone zgodnie z określonym schem atem , i nazwy nowych plików pow inny być tw orzone zgodnie z analogicznym schematem. W tym celu należy użyć opcji basename, aby uzyskać nazw y kolejnych ścieżek plików dla polece­ nia cp. D la w szystkich plików w ykonaj pętlę, urucham iając na każdym z nich polecenie z w ykorzystaniem w budow anej dyrektyw y f o r pow łoki bash (więcej inform acji znaj­ dziesz na stronach podręcznika system ow ego i n fo dla pow łoki bash). Załóżmy np., że w katalogu domowym m asz katalog o nazwie z d j ę c ia . wewnątrz którego znajduje się pew na liczba podkatalogów . N azw a każdego z nich je s t liczb ą i każdy z nich zaw iera w iele katalogów , z których je d en nazyw a się s r c , ja k pokazano na ry­ sunku 5.6. Rysunek 5.6. P odkatalogi, których nazw y zo sta ły utw orzone w e d łu g określonego w zoru

-zdjęcia/01/ -zdjęci a/01/640x480 -zdjęcia/01/320x200 -z d ję c ia/01/src -zdjęcia/02/ -zdjęci a/02/640x480 -zdjęcia/02/320x200 -z d ję c ia/02/src -zdjęcia/03/ -zdjęci a/03/640x480 -zdjęcia/03/320x200 -z d ję c ia/03/src ... i tak dalej ...

Powiedzm y, że chcesz skopiować tylko katalogi s r c w raz z ich zawartością, ale chcesz, aby nazw y tych skopiow anych katalogów były poprzedzone ścieżką do tego katalogu (01,02 itd.). Użyj opcji basename, aby przekazać inform ację o ścieżkach do polecenia cp.

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

177

=> A by skopiow ać katalogi s r c do katalogu /mnt, nadając każdem u z plików uni­ kalną nazwę tw orzoną w oparciu o katalog, w ew nątrz którego znajduje się w ka­ talogu - / z d j ę c ia , wpisz: $ for i In -/ zd jęcia/* |Enterj > { 1Enterj

> cp -a S i/ src /mnt/'basename $ i ' |Enter| > } [ Enter| $

U życie tego polecenia spow oduje skopiow anie w szystkich katalogów s r c znajdujących się w ew nątrz katalogu - / z d j ę c ia i nadanie im unikalnej nazw y w ynikającej z nazw y katalogu nadrzędnego, w ew nątrz którego się znajdują. Z godnie z tą reg u łą katalog - / z d j e c ia / 0 1 / s r c zostanie zapisany ja k o /m nt/01, katalog ~ / z d je c ia / 0 2 / s r c zostanie zapisany ja k o /m n t/02 itd. Jeżeli użyjesz znaków średnika (:), m ożesz w pisać całe polecenie w jed n y m w ierszu (p atrz p rzepis 3.1.7 „U rucham ianie listy poleceń p o w ło k i”). N astęp u ją ce polecenie będzie w tedy odpow iednikiem um ieszczonej pow yżej sekw encji: fo r i in -/z d ję c ia /* : { cp -a $ i/ s r c /mnt/'basename $ i' :}

W celu zm iany nazwy plików za pom ocą tej m etody użyj p o lece n ia mv za m ia s t po­ le ce n ia cp (patrz przepis 5 .5 „Prze n osze n ie plików i katalogów ").

5.5. Przenoszenie plików i katalogów Polecenie mv służy do zm iany nazw y lub przenoszenia pliku lub katalogu w inne miejsce. W ym aga ono podania dw óch argum entów : nazw y pliku lub katalogu, który m a zostać przeniesiony, oraz ścieżki docelow ej, w której należy go um ieścić. Jeżeli przeniesiesz plik do katalogu, który zaw iera ju ż plik o takiej samej nazw ie, istniejący w tym kata­ logu plik zostanie zastąpiony przez plik przenoszony. => A by przenieść plik n o t a t k i znajdujący się w bieżącym katalogu roboczym do katalogu . ./zabawa, wpisz: $ mv notatki .. /zabawa I Enterl

Polecenie przeniesie plik n o t a t k i z bieżącego katalogu do katalogu zabawa będącego podkatalogiem katalogu nadrzędnego bieżącego katalogu roboczego. Jeżeli plik n o ta tk i istnieje ju ż w katalogu zabawa, istniejący plik zostanie zastąpiony przez plik przeno­ szony w to miejsce. Jeżeli katalog zabawa nie istnieje, polecenie przeniesie plik n o ta tk i z bieżącego katalogu do katalogu nadrzędnego, zm ieniając je g o nazw ę na zabawa. Jeżeli chcesz przenieść plik lub katalog znajdujący się poza bieżącym katalogiem robo­ czym, ja k o argum ent podaj p ełn ą ścieżkę do tego pliku lub katalogu.

178

Część II ♦ Praca z plikami

=> Aby przenieść plik /u s r/tm p /n o ta tk i do bieżącego katalogu roboczego, wpisz: $ mv /usr/tmp/notatki . |Enter[

P olecenie przenosi plik / u s r/ tm p / n o ta tk i do bieżącego katalogu roboczego. Jeśli chcesz przenieść katalog, argum entam i polecenia pow inny być ścieżka do kata­ logu, który chcesz przenieść, oraz ścieżka do katalogu, w którym przenoszony katalog m a zostać um ieszczony. => A by przenieść katalog p ra ca znajdujący się w bieżącym katalo g u roboczym do katalogu zabawa, wpisz: $ mv praca zabawa |Enter|

Polecenie przenosi katalog p ra ca znajdujący się w bieżącym katalogu roboczym do katalogu zabawa. Jeżeli katalog zabawa istnieje, p o lecen ie mv um ieści k atalo g praca w ew nątrz katalogu zabawa. W przypadku katalogów polecenie mv nie zaśtępuje kata­ logu o tej samej nazw ie, który istnieje w danej lokalizacji. P olecenie zm iany nazw y pliku m a analogiczną postać ja k polecenie je g o przeniesie­ nia. W ystarczy podać dw a argum enty, z których pierw szy będzie n azw ą pliku, który istnieje, a drugi — n o w ą n azw ą tego pliku. => A by zm ienić nazw ę pliku n o t a t k i na n o t a t k i .o ld , w pisz: $ mv notatki notatki .old \Enterl

Przedstaw ione poniżej podpunkty o pisują inne sposoby przen o szen ia i zm iany nazwy plików .

5.5.1. Zmiana dużych liter w nazwach plików na małe A by w nazw ach plików zm ienić duże litery na małe, m ożesz korzystać z jednej z dwóch przeznaczonych do tego metod.

Metoda nr 1 A by zm ienić nazwę zbioru plików, powinieneś użyć narzędzia rename, które jest elemen­ tem języka program ow ania Perl. A rgum entam i tego polecenia są um ieszczone w cudzy­ słow ie w yrażenie ję zy k a PER L opisujące odpow iednią zm ianę oraz pliki, n a których zm iana m a zostać w ykonana. Jeżeli plik o danej nazw ie ju ż istnieje, polecenie rename w yśw ietli ostrzeżenie i nazw a pliku nie zostanie zm ieniona, natom iast nazw y pozosta­ łych plików w zbiorze zostaną zm ienione popraw nie. A by użyć polecenia rename do zm iany w nazw ach plików dużych liter n a małe, użyj w yrażenia t r / A - Z / a - z .

179

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

=> A by zm ienić w e w szystkich nazw ach p lik ó w zn ajd u jący ch się w bieżącym katalogu duże litery na m ałe, wpisz: $ rename 't r IA - Z l a - z l ' * | Enterl

M ożesz nie tylko określić pliki, na których polecenie m a zostać uruchom ione, ale rów ­ nież fragm enty nazw , w których obrębie m odyfikacje m a ją być w prow adzane. => O to kilka bardziej w yszukanych sposobów u życia tego polecenia. ♦ A by zm ienić w ielkość liter z dużych na małe we w szystkich nazw ach plików o rozszerzeniu .MP3 znajdujących się w bieżącym katalogu, w pisz: $ rename 't r IA - Z la - z t ' *.MP3 IEnterl

♦ A by we wszystkich plikach o rozszerzeniu . MP3 znajdujących się w bieżącym katalogu zm ienić rozszerzenie z .MP3 na ,mp3, wpisz: $ rename 's/.MP3/,mp3/' * .MP3 IEnterl

W pierw szym p rzykładzie nazw y p lików N a g ra n ie -M u zyczn e .M P 3 oraz nazw a plik u K0LEJNE-NAGRANIE-MUZYCZNE.MP3 zo stan ą zm ienione n a n agra n ie -m u zyczn e .m p 3 oraz k o lejne-nag ranie-m u zyczn e.m p 3, podczas gdy w drugim przykładzie po zm ianie nazw y będą m iały postać Nagranie-M uzyczne.m p3 i K0LEJNE-NAGRANIE-MUZYCZNE.mp3.

Metoda nr 2 A by zm ienić duże litery na m ałe w nazw ach grupy plików , użyj polecenia mv z o p cją - i , co pozw oli usunąć duże litery z nazw p rzez p rzesłan ie stru m ien ia starych nazw przez filtr t r (patrz przepis 13.4 „Przekształcanie znaków w tek ście”). W ew nątrz pętli urucham iane je st polecenie w ykorzystujące w bu d o w an ą dyrektyw ę f o r pow łoki bash, którejest urucham iane kolejno na w szystkich plikach (w ięcej inform acji znajdziesz n a stronach podręcznika system ow ego in f o dla pow łoki bash). => A by w nazw ach w szystkich plików znajdujących się w b ieżący m katalo g u zam ienić duże litery na m ałe, wpisz: t for i in * |Enterl > { j Enterl > mv

-7

$ i 'echo i i \ t r '[A-Z]' '[ a -z ] " |Enterl

> } 1Enterl $

K orzystając ze znaków średnika (:), m ożesz um ieścić całe polecenie w jednym wierszu. Pow yższe polecenie przyjm ie n astępującą postać: fo r i in * : { mv

-i $i 'echo $i | t r '[ A - Z ] ' '[ a - z ] ’" ;}

Gdyby opcja - i nie została użyta, to polecenie mv nieodwracalnie usunęłoby pliki o iden­ tycznych nazwach, różniących się od siebie jedynie w ielkością liter. Jeżeli np. w katalogu znajdow ałyby się pliki o nazw ach KOT, Kot i k o t, to polecenie mv uruchom ione bez opcji - i usunęłoby dw a z tych plików .

180

Część II ♦ Praca z plikami W przypadku piików, dla których zamiana liter w nazwie nie będzie konieczna, polecenie nie w ykona żadnych operacji (np. w przypadku pliku o nazw ie p ie s ) , a jedynie pojawi się kom unikat, że pierw otna nazw a pliku i w ynikow a nazw a pliku s ą identyczne. Aby zam ienić w ielkie litery na m ałe w nazw ach w szystkich plików o rozsze­ rzeniu .JPG znajdujących się w bieżącym katalogu, w pisz: $ for i in *.JPG: { mv

-i $ i 'echo $ i | tr '[ A - Z ] ' '[ a - z ] " ;} [Enter |

M ożesz użyć filtra t r , aby na grupie plików w ykonać d o w o ln ą liczbę operacji, takich ja k zam iana w nazw ach m ałych liter na duże lub usunięcie określonych znaków. => O to kilka sposobów użycia tego filtra. ♦ A by zam ienić litery na duże w e w szystkich nazw ach plików o rozszerzeniu . jp g znajdujących się w bieżącym katalogu, w pisz w jed n y m w ierszu: $ for i in *.jp g; { mv - i $i 'echo Si | tr ‘[ a - z ] ' '[ A - Z ] " ; } | Enterj

♦ A by usunąć z nazw w szystkich plików znajdujących się w bieżącym kata­ logu liczbę 386 u m ieszczo n ąw dow olnym m iejscu nazw y, w pisz: $ for 7 in *386*; { mv - i Si 'echo S i | tr -d '386":} 1En ter |

5.5.2. Zmiana nazwy zbioru plików o tym samym rozszerzeniu Istnieją trzy sposoby w ybrania zbioru plików o tym sam ym rozszerzeniu i zamiany rozszerzen ia na inne. Pierw sze dw a są takie sam e ja k p rzed staw io n e w poprzednim przepisie.

Metoda nr 1 Użyj narzędzia rename, które je st elem entem języ k a program ow ania Perl, aby zmienić nazwę zbioru plików. Argumentami tego polecenia są umieszczone w cudzysłowie wyra­ żenie ję z y k a Perl opisujące zm ianę oraz pliki, na których m a ona zostać w ykonana. => Aby zm ienić rozszerzenie wszystkich plików o rozszerzeniu .JPG znajdujących się w bieżącym katalogu na . jp e g , wpisz: $ rename 's/.JPG/.jpeg/' *.JPG |Enter |

Metoda nr 2 Użyj polecenia mv, aby przenieść pliki w zależności od ich nazwy, która zostanie zdefi­ niow ana za pom ocą narzędzia basename. Uruchom w pętli polecenie na każdym z plików, w ykorzystując w budow aną dyrektyw ę f o r pow łoki bash (więcej inform acji znajdziesz na stronach podręcznika system ow ego in f o dla pow łoki bash). => Aby zm ienić rozszerzenie w szystkich plików o rozszerzeniu .JPG znajdujących się w bieżącym katalogu na rozszerzenie .jp e g , w pisz:

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

$ fo r i in > { | Enter 1

181

*.JPG j Enter|

> mv - i $i 'basename $i JPG'jpeg | Enterl > } | Enter j $

K orzystając ze znaku średnika ( ;) , m ożesz w pisać te p o lecen ia w je d n y m w ierszu. Przedstaw iony poniżej przykład przedstaw ia polecenie, w którym znaki przejścia do now ego w iersza zastąpiono znakam i średnika: fo r i in *.JPG: { mv -i $i 'basename $i JPG'jpeg : }

Metoda nr 3 A by zm ienić rozszerzenie grupy plików, użyj polecenia mv w ew nątrz pętli fo r, ja k poka­ zano w m etodzie 2., ale zam iast korzystać z polecenia basename, podaj za pom o cą para­ metru pow łoki bash sposób tw orzenia rozszerzenia5. => Aby zastąpić rozszerzenie w szystkich plików . jp g znajdujących się w bieżącym katalogu rozszerzeniem . jp e g , w pisz: $ fo r i in *.jp g IEnterl > { | Enterl

> mv $ i "${i% .jpg} .jpeg" IEnter | > } | Enterj $

Procedura jednoczesnej zmiany nazwy grupy plików je s t wykorzystywana bardzo często.

5.6. Usuwanie plików i katalogów Polecenie rm (ang. rem ove) pozw ala skasow ać plik i usunąć go z systemu. Argum entem polecenia rm je st nazw a pliku, który m a zostać usunięty. => A by usunąć plik n o ta tk i znajdujący się w bieżącym katalogu roboczym , wpisz: i rm n o ta tk i \ Enterl

U życie polecen ia rm z o p c ją -R lub - r pozw ala u su n ąć k atalo g w raz ze w szystkim i znajdującym i się w ew nątrz plikam i i podkatalogam i. => A by usunąć katalog smi e c i w raz z całą zaw artością, w pisz: $ rm -R śm ie c i I Enterl

5 Więcej informacji na temat tej funkcji znajdziesz na stronach podręcznika systemowego info dla powłoki bash (patrz przepis 2.8.5 „Wyświetlanie stron podręcznika systemowego info”).

182

Część II ♦ Praca z plikami Polecenie rmdi r pozwala usunąć pusty katalog, którego nazwę podano jak o argument tego polecenia. Jeżeli argum entem polecenia rmdi r okaże się katalog zaw ierający pliki lub podkatalogi, próba uruchom ienia polecenia spow oduje w yśw ietlenie kom unikatu o wy­ stąpieniu błędu. => A b y usunąć katalog p u sty , wpisz: $ rm dir p u s ty I Enterl

5.6.1. Usuwanie pliku o nietypowej nazwie Próba usunięcia pliku zawierające w nazwie znaki specjalne (jak znaki spacji, znaki ste­ rujące oraz znak m yślnika na początku nazw y) stanow i pew ien problem . Istnieje kilka sposobów je g o rozw iązania.

Metoda nr 1 Jednym ze sposobów je st użycie znaku tabulacji, aby uruchom ić funkcję automatycz­ nego uzupełniania w celu uzupełnienia nazw y pliku (patrz przepis 3.1.4 „Korzystanie z m echanizm u automatycznego dopełniania nazw w pisyw anych poleceń”). Ten sposób działa w przypadku, gdy nazw a pliku, który chcesz usunąć, m a wystarczająco dużo zna­ ków, aby funkcja autom atycznej identyfikacji m ogła j ą uzupełnić popraw nie. => Aby użyć funkcji automatycznego uzupełniania w celu usunięcia pliku Bez szans znajdującego się w bieżącym katalogu, wpisz: $ rm Bez |Tab | Szans | Enterl

W tym przykładzie po naciśnięciu klaw isza | Tab| term inal uzupełnił po zo stałą część nazw y pliku (Szans).

Metoda nr 2 G dy nazw a pliku rozpoczyna się od znaku sterującego lub innego znaku specjalnego, m ożesz zdefiniow ać nazw ę pliku, korzystając ze w zo rca nazw y pliku, który jedno­ znacznie w skaże nazw ę pliku (patrz przepis 5.8 „O kreślanie nazw plików za pomocą w zorca”). U żyj opcji - i , aby potw ierdzić zam iar usunięcia pliku p rzed zakończeniem operacji. => A by usunąć plik ^Akot znajdujący się w katalogu zaw ierającym rów nież pliki k o t i p ie s , wpisz: $ rm - i ?kot 1Enterl rm: remove '^ A k o t '? y 1Enterl $

W przedstaw ionym przykładzie jed y n ie plik ^Okot pasuje 'do w zoru ”?kot” . Opcja -i zo stała użyta, poniew aż w niektórych sytuacjach tru d n o je s t u tw orzyć d la pliku tak unikalny w zór nazw y, aby nazw a tylko tego jedn eg o pliku pasow ała do niego. Jeżeli

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

183

katalog z przedstaw ionego przykładu zaw ierałby rów nież plik lk o t , polecenie rm pró­ bow ałoby usunąć także ten plik. G dy użyjesz opcji - i , zaw sze m ożesz odrzucić pro­ pozycję usunięcia w skazanego przez polecenie pliku.

Metoda nr 3 Dwie przedstawione wcześniej m etody nie zadziałają w przypadku pliku, którego nazwa rozpoczyna się od znaku m yślnika, poniew aż p o lecen ie rm trak tu je ta k ą nazw ę jak o opcję. A by usunąć plik o takiej nazwie, użyj opcji która informuje polecenie, że wy­ stępujący dalej ciąg znaków nie je st opcją. => A by usunąć z bieżącego katalogu plik - k o t, wpisz: $ rm -- -kot | Enter[

5.6.2. Usuwanie plików z potwierdzeniem U sunięcie pliku oznacza skasow anie je g o struktury z dysku i nie m a polecenia, któ­ rym m ógłbyś go przywrócić. N ie m a m ożliw ości cofnięcia operacji kasowania. N ależy je d n a k tutaj w spom nieć, że je ż e li zaraz po skaso w an iu plik u o d ep n iesz w o lu m en od systemu, być może kreator będzie w stanie przyw rócić usunięty plik, korzystając z po­ lecenia grep. B ezpieczniejszym sposobem usuw ania plików je s t korzystanie z polecen ia rm z o p cją - i , co pow oduje, że polecenie pracuje w trybie w ym agającym potw ierdzenia w ykony­ wanej operacji. Usunięcie każdego z plików musi być potw ierdzone każdorazow ym naci­ śnięciem odpow iedniego klawisza. A by usunąć z potw ierdzeniem pliki znajdujące się w katalogu ~/tmp, w pisz: $ rm - i ~/tmp/* | Enterl

W przedstaw ionym przykładzie polecenie rm będzie w ym agało potw ierdzenia chęci usunięcia każdego z plików znajdujących się w katalogu ~7tmp. W arto się zastanow ić nad utw orzeniem aliasu, który zastąpi polecenie rm z op cją - i. M oże to być np. polecenie d e l , którego będziesz używ ać zam iast polecenia rm (patrz przepis 3.6.1 „W yw oływ anie poleceń przy użyciu aliasu”). M ożesz rów nież uzyskać analogiczny efekt przez napisanie przedstaw ionego poniżej skryptu pow łoki, składającego się z dw óch w ierszy. S krypt m o żesz um ieścić w pliku o nazw ie del w pryw atnym katalogu bin (patrz przepis A .3.4 „Instalow anie skryptu pow łoki” oraz przepis C .l „K atalog w łasnych plików w ykonyw alnych”): #! /bi n/bash /bin/rm -i $*

184

Część II ♦ Praca z plikami

Pytanie 3 .6 w dokum encie UNIX FA(f omawia problem i podaje przykład skryptu po­ włoki can, którego m ożesz używać zam iast polecenia rm - i . Skrypt zam iast usuwa­ nia plików u m ie szcza je w pewnego rodzaju „ko szu na ś m ie c i” . Użytkownik może co ja k iś c z a s usuw ać zaw artość tego k o sza za pom ocą pole ce nia rm.

5.6.3. Usuwanie plików bez potwierdzenia Jeżeli plik je st zaznaczony ja k o chroniony przed zapisem , polecenie rm zaw sze prosi o potwierdzenie zamiaru skasowania pliku. Gdy m usisz usunąć wiele plików, potwier­ dzanie zam iaru usunięcia pliku dla każdego z nich m oże być nieco m ęczące. W takim przypadku m ożesz użyć odpowiedzi yes, aby przekazać autom atyczny strumień odpo­ w iedzi dla polecenia rm uruchomionego z opcją -R (patrz przepis 3.1.10 „Automatyczne przekazyw anie odpow iedzi do polecenia”). => A by usunąć katalog bzdu ry w raz z całą zaw arto ścią łącznie z plikam i chronio­ nymi przed zapisem , wpisz: $ yes | rm -R bzdury |Enterl

To ryzykowna operacja! Polecenie trwale usunie wszystkie pliki i katalogi, które po­ d asz jako argument. Upewnij się, że na pewno je ch ce sz usunąć, zanim uruchom isz polecenie.

5.7. Nadawanie plikowi więcej niż jednej nazwy D owiązania (ang. linkś) to pliki specjalne, które w skazują inne pliki. Pracując na pliku będącym dow iązaniem , w rzeczyw istości w ykonujesz operacje na pliku, do którego jest „podpięte” dane dow iązanie. Istnieją dw a rodzaje dow iązań: dow iązania symboliczne i dow iązania tw arde. D ow iązania sym boliczne (ang. sym bolic link — zw ane czasem rów nież sym link lub soft link) przekazują w iększość wykonyw anych operacji — ja k odczyt i zapis — do pliku, na który w skazują. D ow iązania sym boliczne są oznaczane w pierw szej kolum nie na liście plików literą 1 i dom yślnie są oznaczane kolorem niebieskozielonym . Jeżeli usuniesz dow iązanie sym boliczne, usunięte zostanie jed y n ie dow iązanie, a nie oryginał pliku. Jeżeli jed n ak usuniesz oryginał pliku i zastąpisz go innym plikiem, do­ wiązanie sym boliczne będzie odpow iadało zaw artości now ego pliku. M ożesz tworzyć dow iązania sym boliczne dla katalogów oraz dow iązania sym boliczne do innych syste­ m ów plików (patrz rozdział 24. „D yskow e pam ięci m asow e”).

6 Dokument znajdziesz pod adresem http://www.faqs.org/faqs/unix-faq/faq/.

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

185

D ow iązanie tw arde (ang. h a rd link) je s t altern aty w n ą n az w ą istniejącego pliku i nie m ożna go odróżnić od pliku, który w skazuje. Jeżeli zm ienisz plik, dow iązanie tw arde do tego pliku rów nież zostanie zm ienione, a zależn o ść ta d ziała w obie strony. Gdy zm ianie ulegnie dow iązanie tw arde, zm odyfikow any zostanie rów nież spięty z nim plik oraz w szystkie inne dow iązania tw arde do tego pliku, np. gdy utw orzysz dowiązanie tw arde z pliku aaaaa do pliku bbbbb, a następnie zm odyfikujesz plik bbbbb, modyfikacji ulegnie rów nież p lik aaaaa. K rótko mówiąc, dow iązanie symboliczne je st jedynie wskaźnikiem do istniejącego pliku, podczas gdy dowiązanie tw arde je st kolejną ko p ią pliku, „na sztywno” pow iązaną z pli­ kiem, na który w skazuje. Jeżeli zm ienisz oryginał pliku, w szystkie dow iązania tw arde rów nież zostan ą odpow iednio zm odyfikow ane. Jeżeli zm ienisz dow olne z dow iązań twardych, zm ieniony zostanie oryginał pliku oraz wszystkie pozostałe twarde dowiązania do niego. Jeżeli je d n ak usuniesz oryginalny plik, w szystkie dow iązania tw arde b ęd ą nadal zaw ierały dane, które uprzednio były zaw arte w oryginale pliku. W odróżnieniu od dow iązań sym bolicznych nie m ożesz stw orzyć tw ardego dow iązania do katalogu ani do pliku znajdującego się w innym system ie plików . K ażdy z plików w system ie m a co najm niej je d n o tw arde dow iązanie, b ędące po pro­ stu oryginałem pliku. K ażdy katalog zaw sze m a dw a dow iązania tw arde — pierw sze z nich to nazw a tego katalogu (która je s t w idoczna w katalogu nadrzędnym ), drugie to plik specjalny ., znajdujący się w ew nątrz tego katalogu. W m om encie tw orzenia nowego podkatalogu pojaw ia się w nim now e dow iązanie tw arde do katalogu nadrzędnego. Jeżeli usuniesz w ybrane dow iązanie tw arde, nie spow odujesz usunięcia pliku, na który ono w skazuje, ani innych dow iązań tw ardych do tego pliku. A nalogicznie, usunięcie sam ego pliku nie spow oduje usunięcia w cześniej utw orzonych dow iązań tw ardych do tego pliku.

Metoda nr 1 A by utw orzyć dow iązanie do w ybranego pliku, pow inieneś skorzystać z polecenia 1n. Argum entam i tego polecenia są nazw a istniejącego pliku oraz nazw a tw orzonego dowią­ zania. D om yślnie polecenie 1n tw orzy tw arde dow iązanie do pliku. => A by utw orzyć tw arde dow iązanie o nazw ie s t o i ic a do pliku warszawa, wpisz: $ In warszawa s to lic a [Enter|

Polecenie tw orzy tw arde dow iązanie o nazw ie s t o i ic a do istniejącego pliku o nazwie warszawa. M ożesz przeglądać i edytow ać p lik s t o i ic a w taki sam sposób ja k plik war­ szawa. Zm iany w prow adzone w pliku s t o lic a są rów nież zapisyw ane w pliku warszawa

(i odw rotnie). Jeżeli je d n ak usuniesz plik s t o l i c a , plik warszawa pozostanie na swoim m iejscu (i odw rotnie).

Metoda nr 2 Polecenie In z o p cją -s tw orzy dow iązanie sym boliczne.

Część II ♦ Praca z plikami

186

=> A by utw orzyć dow iązanie sym boliczne o nazw ie s t o l i c a do pliku warszawa, wpisz: $ In -s warszawa s to lic a [Enterl

Polecenie tw orzy dow iązanie sym boliczne o nazw ie s t o l i c a do pliku warszawa. Jeżeli usuniesz plik s to lic a , plik warszawa nie zostanie usunięty, ale usunięcie pliku warszawa spow oduje, że plik s to i i ca stanie się błędnym dow iązaniem do czasu, gdy w tym sa­ m ym m iejscu pojaw i się inny plik o nazw ie warszawa. O d tego m om entu plik s to lic a będzie dow iązany do now ego pliku o nazw ie warszawa.

%

Ten p rzepis m ogłaby rów nież n o sić nazwę „Tw orzenie dow iązań do p likó w ” .

5.8. Określanie nazw plików za pomocą wzorca Podając nazwę pliku lub plików w poleceniu, podajesz jeg o specyfikacją (ang .file spe­ cification — w skrócie file sp e c ). Specyfikacja pliku nie musi być dokładną nazw ą pliku. Pow łoka system u oferuje moż­ liw ość tw orzenia w zorców zw anych rozw inięciem nazrwy p lik u (ang. fil e nam e expan­ sio n ), które definiują zbiór ścieżek i nazw plików . D efiniow anie plików w ten sposób je st nazyw ane w gw arze użytkow ników system u U nix globow aniem (ang. globbing). W zorców możesz używać do definiowania nazw plików i katalogów będących argumen­ tami dow olnego narzędzia lub aplikacji. Pow łoka w oparciu o w zorce generuje nazwy plików , które do nich pasują, i przekazuje w yniki do danego n arzęd zia lub aplikacji. W zorzec je st nazyw any w yrażeniem globow ym (ang. g lob expression). P rzestaw iona poniżej tabela zaw iera zestaw ienie znaków w ykorzystyw anych jako elem enty w zorca oraz opis ich w ykorzystania ja k o elem entów w yrażenia globow ego. Symbol * zastępuje ciąg znaków o dowolnej długości i jest określany jako symbol wieloznaczny (ang. wildcard). Na przykład użycie samego znaku * odpowiada wszystkim nazwom plików znajdujących się w danym katalogu, a wzorzec a* odpowiada wszystkim nazwom zaczynającym się na literę a, za którą znajduje się dowolna (zero lub więcej) liczba znaków. Wzorzec a*b jest odpowiednikiem nazw rozpoczynających się na literę a, zakończonych literą b, pomiędzy którymi znajduje się dowolna liczba znaków. Znak zapytania odpowiada dokładnie jednemu znakowi w nazwie. Oznacza to, że użycie samego znaku ? odpowiada wszystkim nazwom plików składającym się z jednego znaku, a wzorzec ?? odpowiada wszystkim nazwom składającym się z dokładnie dwóch znaków. Jak łatwo przewidzieć, wzorzec a? odpowiada nazwom składającym się dokładnie z dwóch znaków, z których pierwszy jest literą a.

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

187

{1 a ń c u c h l. ł ańcuch2. . . . }

N aw iasy klam rowe zaw ierają w sobie zbiór łańcuchów znaków oddzielonych od siebie znakam i przecinka, które m u sz ą być dopasow ane dokładnie w podanej postaci, stąd w zorzec { a , b}c daje w efekcie nazw y ac i bc.

[ l i sta]

N aw iasy kw adratow e z aw ie rają listę, z której należy w ybrać dokładnie je d e n pasujący znak. N a przykład w zorzec [ab] odpow iada dokładnie dw óm nazw om plików — a i b. W zorzec c [io ] odpow iada tylko nazw om ci i co. Z nak tyldy jest tłum aczony jako ścieżka do katalogu dom owego użytkownika (odpow iada dokładnie w artości zm iennej HOME — p a trz przepis 3.5 „Z astosow anie zm iennych pow łoki” ). Jeżeli np. n a zw a T w ojego konta użytkow nika to mari a, a katalog dom ow y będzie m iał nazw ę /home/mari a, to znak - odpowiadałby ścieżce /home/mari a. Z a znakiem ~ możesz umieścić d a lszą część ścieżki w skazującej interesujący C ię katalog. N a przykład w zorzec -/praca odpow iada ścieżce /bome/maria/praca.

N aw iasy użyte w zestaw ieniu z innym i znakam i n ab ierają szczególnego znaczenia, co szczegółow o opisano w poniższej tabeli. Z nak m yślnika użyty jak o elem ent listy um ieszczonej w ew nątrz naw iasów kw adratow ych odpow iada zakresow i znaków , które spełniają definiow any wzorzec. W ynika stąd, że w zorzec [a-m] odpow iada dow olnej małej literze od a do m. Aby wskazać, że nazw a pliku m a zaw ierać znak m yślnika, należy go um ieścić n a pierw szym m iejscu listy w naw iasach kw adratow ych. N a przykład w zorzec a [-b ]c odpow iada n azw om a-c i abc. U m ieszczenie znaku w y krzyknika na początku listy um ieszczonej w naw iasach oznacza, że w danym m iejscu nazw y m oże w ystąpić dowolny zn ak z w y ją tk ie m z n ak ó w n a le żą c y ch do p o d an ej listy. N a przykład w zo rze c a [ ! b]c odpow iada nazw om składającym się z trzech znaków , z których pierw szy to a, ostatni to c, a śro d k o w y to d o w o ln y znak z w yjątkiem litery b. P asujące do teg o w zo rca nazw y to aac, a-c, adc itd.

Znaki specjalne m ożesz zestaw iać w niem al dow olny sposób, tw orząc rozbudow ane kom binacje, a ja k o argum entu polecenia m ożesz użyć więcej niż jed n eg o w zorca. => N astępujące przykłady przedstaw iają w ykorzystanie m etody rozw ijania nazw plików z wykorzystaniem poleceń omówionych we wcześniejszej części rozdziału. ♦ A by w yśw ietlić listę w szystkich plików , które znajdują się w katalogu /u s r / bin i zaw ierają w nazw ie łańcuch znaków te x , w pisz: $ Is /usr/bin/*tex * | Enter[

♦ A by skopiow ać do podkatalogu doc w szystkie pliki, których nazw y są zakoń­ czone rozszerzeniem , t x t , .te x t, .doc lub .in fo , wpisz: $ cp *.txt, text,doc. info doc | Enterl

♦ A by w yśw ietlić szczegółow ą listę w szystkich plików , których nazw y m ają trzyliterow e rozszerzenie, uporządkow aną chronologicznie począwszy od pli­ ków m odyfikow anych ostatnio, wpisz: $ 7s - l t * . ? ? ? [Enter]

188

Część II ♦ Praca z plikami ♦ A by przenieść w szystkie pliki znajdujące się w katalogu /u s r/tm p , których nazw a zaczyna się od słow a p io s e n k a , a po nim w ystępuje cyfra od 0 do 9 oraz rozszerzenie .cdda, i um ieścić je w podkatalogu muzyka w katalogu dom ow ym użytkow nika, wpisz: $ m /usr/tmp/piosenka[0- 9 ] .cdda -/muzyka

|Enter|

♦ Aby z bieżącego katalogu roboczego usunąć w szystkie pliki, których nazwa rozpoczyna się od znaku m yślnika i które zaw ierają w nazw ie słow o out, w pisz: $ rm

*out* | Enterl

♦ A by połączyć w szystkie pliki, których nazw a składa się z litery a, a za nią zn ajdują się dw a znaki lub w ięcej, wpisz: $ cat a ? ? * | Enterl

5.9. Wyświetlanie struktury drzewa katalogów Tree DEB: t r e e RPH: t r e e W W W : f t p ://mama. i n d s t a t e . edu/1 i n u x / t r e e /

Użycie polecenia t r e e pow oduje wyświetlenie struktury danego drzew a katalogów z wy­ korzystaniem znaków ASCII. => A by wyświetlić strukturę drzewa katalogów z uw zględnieniem w szystkich pod­ katalogów począw szy od bieżącego katalogu, w pisz: $ tr e e \ Enterl

|-- projekt )-- obecny | stary

I I

I- 1 2 wycieczka rozklad.txt

$

W przedstawionym przykładzie struktura drzewa prezentuje bieżący katalog, który zawiera dw a podkatalogi: p r o j e k t i wycieczka. Katalog p r o j e k t zaw iera dw a podkatalogi: obecny i stary. Aby wyśw ietlić strukturę drzew a określonego katalogu, należy podać nazw ę tego kata­ logu ja k o argum ent polecenia.

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

189

=> A by w yśw ietlić strukturę drzew a T w ojego katalogu dom ow ego w raz z pod­ katalogam i, wpisz: $ tree ~ |Enterl

Jeżeli chcesz wyświetlić strukturę drzewa prezentującą jedynie nazw y katalogów, użyj opcji -d. T a opcja je st przydatna podczas w yśw ietlania struktury katalogów całego system u lub prezentow ania w yglądu określonego drzew a katalogów . => Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by zapisać strukturę drzewa katalogów całego systemu w katalogu drzewo, w pisz: $ tre e -d / > drzewo IEnterl

♦ A by przesłać strumień w yników będący reprezentacją struktury drzew a kata­ logów /u s r /lo c a l na w ejście polecenia le s s , wpisz: $ tree -d /usr/local \ less |Enterl

Inne narzędzie przeznaczone do generow ania struktury drzewa katalogów je s t opi­ s a n e w prze pisie 2 4 .2 „W yśw ietlanie zajętości dyskó w ” .

5.10. Przeglądanie plików i katalogów Istnieje kilka m etod przeglądania plików znajdujących się w system ie. Poniżej p rzed­ staw im y trzy w ybrane m etody.

Metoda nr 1 Midnight Commander DEB: mc RPM: mc W W W : h t t p : / / w w w . ib ib l 1 o . o r g / m c /

N ajprostszym sposobem przeglądania znajdujących się w system ie plików je st użycie m enadżera plików , który został specjalnie w tym celu stw orzony. W system ie Linux dostępnych je st co najm niej kilka tego typu narzędzi, nie w spom inając ju ż o tych, które są cz ęścią środow isk graficznych G N O M Ę i K D E 7. N ajb ard ziej popularnym , n ie­ zależnym od środow iska narzędziem tego typu je s t M idnight C om m ander. N arzędzie je st urucham iane przez w pisanie polecenia mc. A rgum entem tego polecenia jest nazw a katalogu, którego zawartość m a zostać wyświetlona. M oże to być pełna ścieżka do tego katalogu lub ścieżka podana względem bieżącego katalogu. Jeżeli polecenie mc

7 Są to o dpow iednio N autilus i K onąueror.

Część II ♦ Praca z plikami

190

zostanie uruchom ione bez argum entów , to dom yślnie w yśw ietlona zostanie zawartość bieżącego katalogu roboczego. => A by za pom ocą narzędzia M idnight C om m ander przeglądać zaw artość katalogu / u s r / l o c a l , wpisz: $ mc / u s r /lo c a l |Enterl

Z aw artość katalogu je st w yśw ietlana w postaci dwóch paneli zw anych p a nelam i kata­ logów (ang. directory panels). Z a pom ocą m yszy m ożesz rozw ijać pozycje m enu znaj­ dujące się na górnym pasku m enu. Z a p o m o cą klaw iszy funkcyjnych m ożesz urucha­ m iać system pom ocy oraz inne pozycje m enu, które są w ym ienione w dolnej części ekranu. Rów nież w dolnej części ekranu znajduje się w iersz poleceń powłoki, z którego m ożesz korzystać w taki sam sposób ja k z w iersza poleceń w oknie term inala. Aby zakończyć działanie narzędzia mc i pow rócić do okna term inala, z którego polecenie zostało uruchom ione, naciśnij klaw isz | F10|. W ygląd narzędzia M idnight Com m ander prezentującego zaw artość katalogu głównego standardow ego system u przedstaw iono na rysunku 5.7.

/j2rel.5.0

/X11R6 /bin /doc /gaaes /include ~lnfo /lib /local /sbin /share /src

/X11R6 Hint.: Need to quote a character? incub@corrupt:/opt$ 3

im

Use Control-q and the character. _____

smthm -rzn» s t w ktbob 7ga» sm tm aPtna ioswi»

Rysunek 5.7. P rzeg lą d a n ie lokalnego system u p lik ó w za p o m o c ą n a rzęd zia M id n ig h t C om m ander

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

191

Metoda nr 2 Lynx DEB: l y n x RPM: ly n x W W W : h ttp :// ly n x .b ro w s e r.o r g /

Strukturę plików m ożesz przeglądać za p om o cą przeglądarki W W W w trybie teksto­ w ym przy użyciu przeglądarki l y n x lub w trybie graficznym przy użyciu przeglądarki M ozilla przeznaczonej dla środow iska graficznego X. Program l y n x doskonale nadaje się do przeglądania lokalnego system u plików . Jako argum ent polecenia należy w tedy podać nazw ę katalogu, którego zaw artość m a zostać w yśw ietlona, a l y n x zaprezentuje listę plików i katalogów znajdujących się w ew nątrz tego katalogu. W obrębie struktury katalogu m ożesz się przem ieszczać za p o m o cą klaw iszy strzałek, a po podśw ietleniu nazw y katalogu i naciśnięciu k law isza 1Enter] w yśw ietlona zosta­ nie zaw artość w ybranego katalogu8. Z a p om o cą narzędzia l y n x m ożesz rów nież prze­ glądać zaw artość plików tekstow ych, skom presow anych p lików tekstow ych oraz pli­ ków w form acie H TM L. Przydaje się rów nież do przeglądania p lików dokum entacji system u znajdujących się w katalogach / u s r / d o c i / u s r / s h a r e / d o c , w których zapi­ syw ane są w form acie H T M L pliki pom ocy oraz podręczniki system ow e w ielu p a­ kietów oprogram ow ania. A by zablokow ać adresy U R L w skazujące zdalne system y plików , pow inieneś użyć opcji - l o c a l h o s t . => O to dw a sposoby użycia tego polecenia. ♦ A by przeglądać pliki dokum entacji system u znajdujące się w katalogu / u s r / s h a r e / d o c i zablokow ać w szystkie dow iązania do zdalnych system ów , w pisz: $ lynx -lo c a lh o s t /u s r /s h a r e /d o c | Enter|

♦ A by przeglądać pliki i podkatalogi bieżącego katalogu, w pisz: $ lynx . 1Enter |

N a rysunku 5.8 przedstaw iono w ygląd katalogu głów nego standardow ego system u prezentow any przez narzędzie Lynx. W ięcej inform acji na te m a t korzystan ia z narzędzia Lynx zn a jd ziesz w p rzepisie 3 3 .2 „K orzysta n ie z przeglądarki Lynx” .

8 W środowisku graficznym X możesz do tego celu użyć myszy. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w przepisie 33.2.8 „Korzystanie z myszy w programie Lynx”.

Część II ♦ Praca z plikami

192 ilmt -~

/ directory Current directory is / druxr-xr-x druxr-xi— x drwxr-xr-x druxr-xr-x druxrusi— x druxi— xi— x druxr-xr-x druxi— xr-x drwxr-xr-x druxr-xr-x dr-xr-xr-x druxr-xi— x drwxr-xr-x druxr-xr-x drwxrwxrwt druxr-xi— x druxr-xr-x Irwxruxrux

2 4 13 86 7 2 10 4 5 3 181 15 2 10 6 12 15 1

root root root root root root root root root root root root root root root root root root

root root root root staff root root root. root root root root root root root root root root

4096 1024 28672 8192 67 6 4096 58 42 22 0 4096 4096 0 116 130 150 30

Mar Mar Mar Mar Feb Dec Mar Aug Feb Sep Mar Mar Mar Mar Mar Aug Sep Mar

10 17 17 17 17 30 16 9 21 30 17 19 16 17 19 9 24 10

13:03 hi*7 13:05 14:17 14:29 11:58 18:30 18:57 2004 11:29 13:47 13:07 23:07 18:57 13:07 22:58 2004 14:43 15:17

-> boot/vmlinuz-2.6.10-nfs-scaner

1

Comands: Use arrow keys to i ■ove. ’?* for help, 'q' to quit. ’<-'’ to go back. Arrow keys: Up and Down to move. Right to follow a link; Left to go back. | Oreat.e D)ounload F)dlt. Dull menu M)odifu R)amove T)ap 11)n load

i

R y s u n e k 5 .8 . Przeglądanie lokalnego systemu plików za pom ocą narzędzia Lynx

Metoda nr 3 M o zilla DEB: m o z i l l a -b rowser RPM: m o z i l l a

W W W : h ttp ://w w w .m o zilla .o rg / A by za pom ocą przeglądarki M ozilla w yśw ietlić strukturę plików w analogiczny sposób ja k za pom ocą narzędzia Lynx, ja k o argum ent polecenia n ależy podać p ełn ą ścieżkę do przeglądanego katalogu. A by za pom ocą narzędzia M ozilla przeglądać pliki dokum entacji system u znaj­ dujące się w katalogu /u s r/s h a re /d oc , wpisz następującą ścieżkę w polu Loca tio n okna przeglądarki M ozilla lub w pisz j ą ja k o argum ent polecenia mozi 11 a: /usr/share/doc

N a rysunku 5.9 przedstaw iono w ygląd okna przeglądarki M ozilla w yśw ietlającej za­ w artość katalogu głów nego standardow ego system u.

Rozdział 5. ♦ Pliki i katalogi

193

Blé Łdit view £o gookmatfcs Iccls aetp

I ..

‘

;; 2_ania >j Cisco jcover .e Dictionary i ;; Fun Q Linux o music ;3 Stats

~

~

;

~

: SMS ;;^TV , 3 temp ^napisy.info

jjJ P jAxisjCK

Index o f file:/// B ia s

63

D a fv 3
63

85 1 3 :6 5 :5 2

63

55 1 4 :1 7 :2 5

63 1 3 :6 2 :6 5

CL« Eli«»,

ß3

95 1 4 :2 5 :3 5

62

65 1 1 :5 8 :4 8

12

64 1 8 :3 6 -3 3

iM lli r .i - » - »

63

ÜS 1 8 :5 7 :1 3

63

9 4 17:93-.99

62

05 1 1 :2 5 :3 2

E ta S h«

63

04 1 3 :4 7 :0 4

63

05 1 3 :0 7 :3 6

a -» -

63

05 2 3 :0 7 :4 5

E S a iï fia t

63

05 1 3:57-07

63

65 1 3 :0 7 30

E la t

63

öS 2 2 :5 6 :5 2

E ta W »«

68

04 1 5 :5 1 :5 6

es

04 1 4 :4 3 :2 4

KB 63

05 1 2 :5 6 1 3

P E l.r.u z

171

Fair, -6 ”C j -8 *C j Done

R y s u n e k 5 .9 . Przeglądanie plików lokalnych za pom ocą przeglądarki Mozilla

P o zo sta łe przeglądarki WWW działają analo giczn ie. L istę zalecanych przeglądarek WWW zn a jdziesz w ta b e li w p rzepisie 3 3 .1 1 „P o zo sta łe przeglądarki WW W".

Rozdział 6.

Udostępnianie plików w systemie Linux G rupy, praw a w łasności plików oraz praw a dostępu s ą tym i m echanizm am i system u Linux, które pozw alają użytkow nikom na w zajem ne udostępnianie sobie plików . P a­ miętaj jednak o tym, że w iedza na tem at takich zagadnień je st niezm iernie ważna, naw et jeżeli nie zam ierzasz nikom u udostępniać plików — po prostu są to fundam entalne ele­ m enty system u plików , których znajom ość pozw oli Ci lepiej zrozum ieć sposób dzia­ łania m echanizm ów bezpieczeństw a i kontrolow ania dostępu do plików w system ie Linux. Poprzez nieodpow iednie ustaw ienia praw dostępu do plików m ożesz spow odo­ wać ta k ą sytuację, że nikt nie będzie w stanie m odyfikow ać ich zaw artości, kopiow ać ani naw et przeglądać — i to nie w yłączając Ciebie!

6.1. Praca w grupach G rupa to inaczej zespół użytkow ników w spółpracujących ze so b ą i w zajem nie udo­ stępniających sobie pliki. Każda grupa musi m ieć unikalną nazwę oraz unikalny identy­ fikator grupy, nazyw any G ID (ang. group ID ). K ażdy użytkow nik będący członkiem danej grupy m oże korzystać z wszystkich plików będących w łasnością grupy oraz może tw orzyć now e pliki, które b ę d ą należały do tej grupy. A d m in istrato r system u m oże tw orzyć now e grupy oraz przydzielać now ych użytkow ników do poszczególnych grup, zgodnie z bieżącym i potrzebam i danej organizacji. Przykładowo, w systemie wykorzy­ stywanym przez załogę statku m o g ą istnieć specjalne grupy użytkow ników , takie jak: kambuz, pokład, mostek oraz załoga. U żytkownik k a p ita n m oże być członkiem wszystkich grup, ale użytkow nik steward m oże być ju ż tylko członkiem grup kambuz i załoga.

Część II ♦ Praca z plikami

196

K ażdy użytkownik systemu Linux zawsze je st członkiem co najmniej jednej grupy, tzw. grupy logow ania (ang. login group). N azw a tej grupy je s t identyczna z n azw ą konta danego użytkow nika. Zazw yczaj je st on też je j jed y n y m czło n k iem 1. W kolejnych podrozdziałach om ów im y kilka zagadnień zw iązanych z grupam i użyt­ kow ników .

6.1.1. Wyświetlanie listy grup użytkowników L ista w szystkich grup użytkow ników dostępnych w danym system ie je st przechowy­ w ana w pliku / e t c / g r o u p , nazyw anym czasem plikiem gru p użytkow ników (ang. user group file ). Jest to zw ykły plik tekstow y zaw ierający listę grup użytkow ników , gdzie każdy w iersz odpow iada jednej grupie użytkow ników , a je g o poszczególne pola, od­ dzielone od siebie znakiem dw ukropka ( :), zaw ierają kolejno nazw ę grupy, zaszyfro­ w ane hasło (w spółczesne dystrybucje system u Linux w y k o rzy stu ją m echanizm zwany cieniowaniem haseł (ang. shadow passw ords), co oznacza, że praw dziwe hasła są prze­ chow yw ane w zupełnie innym pliku, podczas gdy w p lik u grup m iejsce hasła zajmuje znak x), identyfikator grupy GID oraz oddzieloną przecinkami listę członków danej grupy. A by w yśw ietlić na ekranie listę dostępnych w danym system ie grup użytkowników, pow inieneś po prostu w yśw ietlić zaw artość tego pliku. => A by w yśw ietlić zaw artość pliku / e t c / g r o u p , w pisz: $ cat / etc/group | Enterl

W powyższym przykładzie użyliśmy narzędzia o nazw ie c a t, które w yśw ietla na ekranie zaw artość pliku (patrz przepis 9.2 „W yśw ietlanie zaw artości p lik ó w tekstow ych”), łącznie z wszystkim i polam i. Jeżeli chcesz w yśw ietlić tylko w ybrane pola, powinieneś skorzystać z polecenia c u t (patrz przepis 13.7.4 „U suw anie kolum n z tek stu ”). => Aby w yśw ietlić listę nazw grup użytkow ników dostępnych w danym systemie, w pisz: $ CUt -d : -fl /etc/group | Enterl

Więcej szczegółowych informacji na tem at pliku grup użytkowników znajdziesz na stronach podręcznika man (w pisz p olecenie man g ro u p ) .

6.1.2. Wyświetlanie listy grup, do których należy dany użytkownik A by w yśw ietlić listę grup, do których p rzypisany je s t dany uży tk o w n ik , powinieneś skorzystać z polecenia groups. Jako argumenty polecenia m ożesz podać dow olną liczbę 1 Jest to domyślne ustawienie stosowane w niektórych systemach Linux, włączając w to dystrybucję Debian, choć istnieją dystrybucje, w których zasada ta nie jest przestrzegana. Z tego względu informacje przed­ stawione w niniejszym rozdziale będą odnosiły się do dystrybucji Debian.

Rozdział 6. ♦ Udostępnianie plików w systemie Linux

197

nazw kont użytkow ników , a polecenie groups w yśw ietli w osobnych w ierszach listę grup dla każdego konta, podając na początku każdego w iersza nazw ę konta użytkow­ nika oddzieloną od nazw grup znakiem dw ukropka (:). Jeżeli uruchom isz to polecenie, nie podając żadnych argumentów, to na ekranie zostanie wyśw ietlona lista grup, do któ­ rych należysz. => A by wyśw ietlić listę grup, do których je st przypisane Tw oje konto użytkownika, w pisz: $ groups IEnter I incub cdrom floppy audio video

$ Jak widać, dany użytkow nik je st członkiem pięciu grup: in cu b (grupa logowania), cdrom, f lo p p y , aud io, oraz vid eo. => Aby wyświetlić listę grup, do których został przypisany użytkow nik gee, wpisz: $ groups gee j Enter | gee : gee $

Jak widać, użytkownik gee je st członkiem tylko jednej grupy — własnej grupy logowania.

6.1.3. Wyświetlanie listy użytkowników przypisanych do danej grupy Istnieją dw ie m etody w yśw ietlania listy użytkow ników przypisanych do danej grupy.

Metoda nr 1 Members DEB: members

Do w yśw ietlenia listy użytkow ników przypisanych do danej grupy m ożesz użyć na­ rzędzia o nazw ie members, podając ja k o argum ent nazw ę żądanej grupy. => A by w yśw ietlić listę członków grupy c r t , wpisz: $ members crt | Enter |

incub andrew snake $

Jak w idać, do grupy c r t należy tylko trzech użytkow ników .

198

Część II ♦ Praca z plikami

Polecenie members nie je s t zbyt często spotykane poza dystrybucją Debian. Jeżeli nie będ ziesz w stanie zlokalizow ać gotowego pakietu odpow iedniego dla Twojej dystry­ bucji, to zaw sze m ożesz próbować zainstalow ać to polecenie ze źródeł dostępnych dla dystrybucji D ebian (patrz przepis 1 .1 .2 „K orzystanie z p rzepisów ” ).

Metoda nr 2 Jeżeli w T w oim system ie polecenie members nie je st dostępne, to listę użytkowników przypisanych do danej grupy m ożesz wyświetlić, korzystając z kombinacji poleceń grep oraz cut. Aby to zrobić, powinieneś najpierw użyć polecenia grep do wyszukania wiersza w pliku / e t c / g r o u p , który w pierw szym polu zaw iera nazw ę interesującej Cię grupy, a następnie skierow ać strum ień danych z w yjścia polecenia g rep na w ejście polecenia cu t. Pow inieneś go użyć tak, aby w yśw ietlało tylko i w yłącznie zaw artość ostatniego pola, w którym przechow yw ana je s t poszukiw ana lista użytkow ników . => Aby w yśw ietlić na ekranie term inala listę w szystkich użytkow ników przypi­ sanych do grupy c r t , wpisz: $ grep *crt: /etc/group \ cut -d : - f 4 | Enter! incub.andrew.snake

$

W ięcej szczegółow ych inform acji na te m a t p oleceń grep oraz cut znajdziesz odpo­ wiednio w przepisach 1 4 .1 „W yszukiwanie słów w te k ście " oraz 1 3 .7 .4 „Usuwanie kolum n z te k stu ".

6.2. Prawa własności plików K ażdy plik należy zarów no do użytkownika, ja k i danej grupy — zazw yczaj właścicie­ lem pliku je st użytkownik, który go utw orzył, oraz grupa, do jakiej ten użytkownik był przydzielony w m om encie tw orzenia pliku (niem al zaw sze je s t to grupa logowania danego użytkow nika). P raw a w łasności plików określają, ja k i dostęp do poszczegól­ nych plików m a ją użytkow nicy system u (patrz przepis 6.3 „Z arządzanie prawami do­ stępu do plików ”).

6.2.1. Określanie prawa własności pliku Aby dow iedzieć się, który użytkownik i ja k a grupa są w łaścicielam i danego pliku, powi­ nieneś skorzystać z polecenia Is z o p cją -1. Pow oduje ono w yśw ietlenie listy plików łącznie z atrybutam i (patrz przepis 5.3.3 „W yśw ietlanie atrybutów p lików ”). Nazwa użytkownika będącego właścicielem pliku pojawia się na ekranie w trzeciej kolumnie od lewej, a z kolei nazw a grupy, do której należy ten plik, pojawia się w kolum nie czwartej.

Rozdział 6. ♦ Udostępnianie plików w systemie Linux

199

P rzykładow o, załóżm y, że w ykonanie polecenia Is -1 w danym system ie dało nastę­ pujące rezultaty: -rwxrw-r - -

1 incub vip 80514 Feb 28 15:44 cena

W łaścicielam i pliku cena są użytkow nik i neub oraz grupa v i p.

Kiedy tw orzysz nowy plik, to dom yśln ie prawa w ła sn o ści takieg o pliku należą do C ie b ie oraz do Twojej grupy logow ania. W razie potrzeby m o że sz je d n a k zm ie n ić prawa w ła sn o ści pliku — więcej szczegółow ych Informacji na ten te m a t zn a jdzie sz w następnym przepisie. Każdy użytkow nik je s t dom yśln ie w ła ścicie le m w szystkich plików zlokalizow anych w jego katalogu domowym.

6.2.2. Zmiana praw własności danego pliku N ie m ożesz tak po prostu przekazać danego pliku innem u użytkow nikow i, ale za to inni użytkow nicy m ogą tw orzyć kopie plików , których je ste ś w łaścicielem (oczyw i­ ście zakładając, że m ają odpow iednie praw a dostępu do takich plików — patrz p rze­ pis 6.3 „Zarządzanie praw am i dostępu do plików ”). Z kolei kiedy tw orzysz kopie p li­ ków innych użytkow ników , to autom atycznie stajesz się w łaścicielem takich kopii. W razie potrzeby m ożesz przekazać innej grupie2 praw a w łasności dow olnego pliku, którego jesteś w łaścicielem . A by to zrobić, pow inieneś skorzystać z polecenia chgrp, podając jako argumenty nazw ę grupy, która przejm uje praw a w łasności, oraz listę nazw przekazyw anych plików. Jednak aby taka operacja była możliwa, m usisz być członkiem grupy, do której przekazujesz praw a w łasności. => A by przekazać praw a w łasności pliku cena grupie c i sco, w pisz: $ chgrp C isco cena |Enter|

W ykonanie pow yższego polecenia spowoduje przekazanie praw a własności pliku cena grupie Cisco. Prawa dostępu grupy do tego pliku (co zostało bardziej szczegółow o om ó­ w ione w kolejnym przepisie) obecnie obow iązują dla grupy c i S C O . Jeżeli chcesz zm ienić w łaściciela danego katalogu w raz ze w szystkim i podkatalogami, pow inieneś dodatkow o użyć opcji -R. => A by przenieść prawa własności katalogu rou te r_ s im w raz ze wszystkimi podka­ talogami na użytkow nika c i sco, wpisz: $ chgrp -R c isco router_sim |Enterl

2

Nie tylko grupie, jak pisze autor, ale i dowolnemu użytkownikowi — aby to zrobić, powinieneś skorzystać z polecenia chown. Jeżeli chcesz uzyskać więcej informacji o tym poleceniu, wpisz chown --help lub info chown — przyp. tłum.

200

Część II ♦ Praca z plikami

6.3. Zarządzanie prawami dostępu do plików K ażdy plik m a przypisany pew ien zestaw p ra w , które jed n o zn aczn ie określają, jaki rodzaj dostępu do takiego pliku b ęd ą mieli poszczególni użytkownicy systemu. Istnieją trzy rodzaje praw dostępu: odczyt (ang. read), zap is (ang. w rite) oraz uruchom (ang. execute). Prawo odczytu pozw ala na czytanie i przeglądanie zaw artości pliku, prawo za­ p isu pozw ala na w prow adzanie i zachow yw anie dow olnych m odyfikacji pliku, nato­ m iast praw o uruchom pozw ala na uruchom ienie danego pliku ja k o polecenia. D om yślnie u ży tk o w n ik m a p raw a za p isu ty lk o do p lik ó w zn a jd u jący ch się w jego katalogu dom ow ym . W e w szystkich w ażnych katalogach system ow ych, takich ja k np. /b in czy /e tc , praw a zapisu m a wyłącznie adm inistrator systemu — dzięki temu, będąc zw ykłym użytkownikiem systemu, nie m usisz się obawiać, że przez pom yłkę usuniesz b ądź zm odyfikujesz zaw artość jakiegoś w ażnego pliku system ow ego. W przypadku katalogów m echanizm praw dostępu działa nieco inaczej niż w przy­ padku plików. Prawo do odczytu oznacza tutaj, że użytkownik m oże przeczytać nazwy plików znajdujących się w danym katalogu. P raw o do zapisu po zw ala na tw orzenie now ych katalogów oraz przenoszenie i usuw anie k atalo g ó w istn iejący ch i w reszcie prawo do urucham iania pozw ala na użycie nazw y takiego katalogu w ścieżce (patrz roz­ dział 5. „Pliki i katalogi”). Jeżeli m asz praw o odczytu danego katalogu, ale nie m asz praw a urucham iania, to bę­ dziesz w stanie jed y n ie odczytać nazw y plików zlokalizow anych w tym katalogu — nie będziesz jednak m ógł sprawdzić ich atrybutów, przeglądać zawartości, modyfikować ani urucham iać. Jeżeli m asz praw o urucham iania, ale nie m asz praw a do odczytu da­ nego katalogu, to będziesz m ógł odczytyw ać, zapisyw ać i urucham iać dow olny plik zlokalizow any w tym katalogu, pod w arunkiem jed n ak , że znasz nazw ę danego pliku i m asz do niego odpow iednie praw a dostępu. K ażdy plik m a praw a dostępu podzielone na trzy kategorie użytkowników: użytkownik będący w łaścicielem pliku, w szyscy członkow ie grupy będącej w łaścicielem pliku, wszyscy pozostali użytkownicy. Jeżeli jesteś członkiem grupy mającej praw a własności danego pliku, to m asz do niego takie praw a, ja k cała grupa (oczyw iście jeżeli jesteś dodatkow o w łaścicielem pliku, to m asz do niego pełne praw a użytkow nika). K iedy tw orzysz now y plik, to „na dzień dobry” otrzym uje on dom yślny zestaw praw dostępu — zazw yczaj obejm uje to praw a do odczytu i zapisu dla w łaściciela pliku oraz praw a do odczytu dla grupy i wszystkich pozostałych użytkow ników (w niektórych dystrybucjach system u Linux dom yślnie praw o do odczytu i zapisu otrzym uje zarówno właściciel pliku, ja k i jego grupa, pozostali użytkow nicy m a ją tylko praw o do odczytu). P o szc ze g ó ln e zestaw y p raw dostęp u do p lik ó w b y w a ją ró w n ie ż n azy w an e trybam i dostępu do plików . W kolejnych podrozdziałach zajm iem y się zagadnieniam i związa­ nym i z w yśw ietlaniem i m odyfikacją trybów dostępu do plików oraz pokażem y, w jaki sposób m ożna ustaw iać niektóre w ybrane, najbardziej popularne tryby dostępu.

Rozdział 6. ♦ Udostępnianie plików w systemie Linux

201

Superużytkownik, czyli, inaczej mówiąc, użytkownik ro o t, ma pełny dostęp do każdego pliku w danym sy ste m ie , n iezależn ie od tego, ja k ie zostały ustaw ione dla takiego pliku prawa dostępu.

W ięcej szczegółow ych inform acji na tem at praw dostępu do plików m ożesz znaleźć w dokumentacji Info dla polecenia f i l e u t i l s (patrz przepis 2.8.5 „W yśw ietlanie stron podręcznika system ow ego info”).

6.3.1. Wyświetlanie informacji o prawach dostępu do plików A by w yśw ietlić na ekranie term inala inform ację o prawach dostępu do poszczególnych plików w danym katalogu, powinieneś skorzystać z polecenia 1s z opcją -1 (patrz przepis 5.3.3 „W yśw ietlanie atrybutów plików ”). Inform acja o praw ach dostępu pojaw ia się w pierwszej kolumnie, począw szy od drugiego znaku po lewej (pierw szy znak określa typ pliku). W róćm y na chw ilę do pliku cena: -rw x rw -r--

1 in c u b v i p

8 0 5 1 4 F e b 28 1 5 :4 4 c e n a

Pierwszy znak (-) określa typ pliku, następne trzy znaki (rwx) definiują zestaw uprawnień dla w łaściciela pliku, kolejne trzy znaki, (rw -) d efin iu ją praw a grupy będącej w łaści­ cielem pliku (nie dotyczy użytkow nika będącego w łaścicielem ) i w reszcie ostatnie trzy znaki ( r - - ) o kreślają praw a dostępu do tego pliku dla w szystkich innych użytkow ni­ ków system u. W szystkie trzy om ów ione sekcje upraw nień w y k o rzy stu ją taki sam form at, w którym praw a odczyt, zapis oraz uruchamianie oznaczone są odpow iednie literkami r, w oraz x. Jeżeli zam iast któregoś z nich znajdziesz znak dywizu (-), oznacza to, że odpowiednie praw o nie zostało nadane. Jak w idać, w łaściciel pliku incub m a pełne praw a do tego pliku (odczyt, zapis i uru­ cham ianie), grupa będąca w łaścicielem , vip, m a p raw a do odczytu i zapisu. W szyscy pozostali użytkow nicy m a ją tylko praw o do odczytu tego pliku.

6.3.2. Zmiana praw dostępu do plików A by zm ienić tryb dostępu do dowolnego pliku, którego jesteś właścicielem, powinieneś skorzystać z polecenia chmod (ang. change mode). W ym aga ono podania dwóch argu­ mentów: operacji, ja k a m a być wykonana, oraz listy plików, których praw a dostępu będą poddaw ane m odyfikacji. A by utw orzyć odpow iedni ciąg znaków reprezentujący żąd an ą operację zm iany praw dostępu, pow inieneś najpierw w ybrać kategorię użytkowników, których będzie ona do­ tyczyła, korzystając z następujących znaków :

202

Część II ♦ Praca z plikami u

— w łaściciel pliku,

g

— w szyscy inni członkow ie grupy,

o

— w szyscy pozostali użytkow nicy system u,

a

— w szyscy użytkow nicy system u; to sam o, co podanie opcji ugo.

N astępnie m usisz podać operator identyfikujący rodzaj akcji, k tó rą chcesz wykonać: +

— dodaj now e praw a do istniejących, — usuń w ybrane praw a spośród istniejących, — ustaw tylko i w yłącznie podane prawa, usuw ając wszystkie poprzednie.

W reszcie podaj rodzaj upraw nień, korzystając z następujących znaków : r

— ustaw ia praw o do odczytu,

w

— ustaw ia praw o do zapisu,

x

— ustaw ia praw o do urucham iania.

Przykładowo, użycie ciągu u+w spow oduje dodanie praw do zapisu użytkownikowi będą­ cemu w łaścicielem pliku, a z kolei użycie ciągu a+rwspow oduje, że w szyscy użyt­ kow nicy będą mieli praw a zapisu i odczytu (zam iast a+rw m ożesz rów nież użyć ugo+rw z tym sam ym skutkiem ).

6.3.3. Zabezpieczanie plików przed zapisem Jeżeli odbierzesz użytkow nikom praw a do zapisu dla danego pliku, to tym sam ym nie b ę d ą oni m ogli ju ż m odyfikow ać je g o zaw artości ani go usuw ać — je s t to bardzo efektywna metoda zabezpieczania plików przed przypadkowym zapisem lub usunięciem. P lik zabezpieczony przed zapisem je st często nazyw any plikiem „tylko do odczytu” (ang. read-only file). A by zabezpieczyć plik tak, aby ju ż nikt p o za T o b ą nie m ógł go m odyfikow ać, powi­ nieneś skorzystać z polecenia chmod z opcją go-w. => A by zabezpieczyć przed zapisem plik cena, wpisz: $ chmod go-w cena i Enterj

6.3.4. Tworzenie prywatnych plików Jeżeli chcesz utworzyć prywatny plik, do którego nikt poza T obą nie będzie miał dostępu, pow inieneś skorzystać z polecenia chmod z o p cją go=. Spow oduje to usunięcie wszyst­ kich praw do tego pliku dla grupy i pozostałych użytkow ników . => A by spow odow ać, żeby plik cena stał się Tw oim pryw atnym plikiem , w pisz: $ chmod go= cena 1Enterl

Rozdział 6. ♦ Udostępnianie plików w systemie Linux

203

6.3.5. Tworzenie plików publicznych Jeżeli chcesz, aby w szyscy użytkow nicy danego system u m ieli m ożliw ość odczyty­ w ania i zapisyw ania danego pliku, pow inieneś skorzystać z polecenia chmod z opcją a+rw. Spowoduje to, że plik stanie się dostępny dla wszystkich, inaczej mówiąc, będzie to plik publicznie dostępny. => A by spow odow ać, żeby plik cena stał się publicznie dostępny, wpisz: $ chmod a+rw cena | Enterl

6.3.6. Tworzenie plików wykonywalnych Plik wykonyw alny to inaczej plik, który m oże zostać uruchom iony jak o program. Jeżeli chcesz zm ienić praw a danego pliku tak, aby w szyscy użytkow nicy m ogli go urucha­ m iać ja k o program , pow inieneś skorzystać z polecenia chmod z o p cją a+x. => A by w szyscy użytkow nicy m ogli urucham iać plik m ó j_ s k r y p t, wpisz: $ chmod a+x mój_skrypt 1Enterl Bardzo często skrypty pobierane z sie ci lub napisan e sam odzieln ie nie mają usta­ wionego atrybutu x. W takiej sytuacji m u s is z to zrob ić sa m od zieln ie .

Rozdział 7.

Wyszukiwanie plików O d czasu do czasu m oże zdarzyć się sytuacja, że będziesz m usiał zlokalizow ać zestaw plików spełniających określone kryteria wyszukiwania, takie ja k np. nazw a czy rozmiar. W tym rozdziale dow iesz się, w jaki sposób m ożna w yszukiw ać pliki, znając tylko fragm ent ich nazw y, oraz ja k w yszukiw ać pliki spełniające określone k ry teria (np. na­ zw a pasuje do podanego wzorca). D ow iesz się również, w jak i sposób w yśw ietlać listę plików i katalogów posortow anych w edług danego k ry teriu m (np. w edług ro zm iaru pliku) oraz w ja k i sposób zlokalizow ać położenie określonych poleceń. N ie będziem y się tutaj zajm ow ać w yszukiw aniem plików w edług ich za w a rto ści — do tego zagadnienia pow rócim y jeszcze w rozdziale 14. „W yszukiw anie tekstu” . Spo­ soby przeszukiw ania zaw artości zlokalizow anych p lików przedstaw im y w przepisie 7.2.7 „U rucham ianie poleceń n a grupie plików spełniających określone kryterium ” . W ięcej szczegółow ych inform acji na tem at w yszukiw ania plików znajdziesz na stro­ nach podręcznika in fo polecenia fin d (patrz przepis 2.8.5 „W yśw ietlanie stron p o d ­ ręcznika system ow ego info”).

7.1. Wyszukiwanie plików spełniających określone kryterium N ajprostszym sposobem zlokalizow ania określonych plików je s t użycie znanego ju ż z projektu G N U polecen ia lo c a te . M o żesz go u żyw ać zaw sze w tedy, k ied y chcesz odszukać zestaw plików , których pełna ścieżka łącznie z n azw ą pliku sp ełn iają okre­ ślone kryterium — np. m ożesz w ten sposób odszukać w szystkie pliki, których ścieżka dostępu zaw iera dany ciąg znaków lub też odnaleźć w szystkie pliki zapisane z danym rozszerzeniem . P olecenie 1o c a te w yśw ietla n a ekranie term in ala listę w szystkich pli­ ków (po jednym w każdym w ierszu, łącznie z p ełn ą ścieżk ą dostępu), których nazw a pasuje do w zorca podanego jak o argum ent.

206

Część II ♦ Praca z plikami K iedy podajesz w zorzec nazw y pliku, m ożesz używ ać w ielu symboli wieloznacznych, pozwalających na odszukiwanie całych grup plików zgodnych ze w zorcem (patrz przepis 5.8 „O kreślanie nazw plików za pom ocą w zorca”). => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by odszukać wszystkie pliki, których pełna ścieżka dostępu zaw iera słowo audio, wpisz: $ locate audio |Enter|

♦ A by odszukać w szystkie pliki, których nazw a kończy się rozszerzeniem . c, w pisz: $ locate *.C | Enterl

♦ A by odszukać wszystkie pliki ukryte, których nazw a rozpoczyna się od znaku kropki, wpisz: $ locate / . | Enter|

W pew nych sytuacjach, uw arunkow anych podanym w zorcem w yszukiw ania, rezul­ tatem działania polecenia lo c a te m oże być bardzo długa lista nazw plików . W takiej sytuacji w arto pom yśleć, aby skierow ać strum ień danych z w yjścia tego polecenia na w ejście polecenia le s s , co pozw oli na przeglądanie w yników strona po stronie (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików tekstow ych”). => A by przeglądać strona po stronie listę w szystkich plików z rozszerzeniem . cfg, wpisz: $ locate .cfg | less |Enterl

M e ch a n izm w yszukiw an ia plików rozróżnia duże i m ałe litery. Przykładow o, jeżeli ch ce m y o d szu ka ć w szystkie pliki, których nazwa je s t zgodna ze w zorcem hi story, znajdzie pliki o nazw ach ~/.bash_history oraz /usr/local/history_data/README, ale pom inie plik ~/History_of_a_nation.

7.2. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów Aby odnaleźć w drzewie katalogów pliki spełniające określone kryteria wyszukiwania, pow inieneś skorzystać z polecenia fin d , które w yśw ietla na ekranie term inala listę w szystkich plików (po jednym w każdym w ierszu, łącznie z p ełn ą ścieżk ą dostępu), których nazw a pasuje do podanego wzorca. Jako argum enty polecenia pow inieneś naj­ pierw podać nazw ę katalogu, który m a być przeszukiw any, następnie opcje wyszuki­ w ania i w reszcie — jeżeli zaistnieje taka potrzeba — definicję operacji, ja k a m a zostać w ykonana na plikach spełniających podane kryterium w y szukiw ania (w przeciw ień­ stw ie do w iększości podobnych narzędzi, zanim podasz jak iek o lw iek inne opcje pole­ cenia fin d , m usisz podać nazw ę przeszukiw anego katalogu).

Rozdział 7. ♦ Wyszukiwanie plików

207

W jednym poleceniu m ożesz podaw ać w iele różnych kryteriów w yszukiw ania. M o­ żesz rów nież w szerokim zakresie definiow ać form at w yśw ietlania w yników działania polecenia. W kolejnych podrozdziałach przedstaw im y najczęściej pow tarzające się zastosow ania polecenia f i n d — w ięcej szczegółow ych inform acji na tem at opcji tego polecenia m ożesz znaleźć na stronach podręcznika in f o . P olecenie f i n d akceptuje rów nież argum enty nu m ery czn e, któ re m o g ą w ystępow ać w jednej z trzech postaci: kiedy liczba je st poprzedzona znakiem plus (+), w yśw ietlone zostają tylko pliki, które są w ięk sze od podanego kryterium (np. w ielkość pliku); kiedy liczba je st poprzedzona znakiem m inus (-), w yśw ietlone zo stają tylko pliki, które są m niejsze od podanego kryterium; jeżeli nie podasz żadnego znaku, w yśw ietlone zostają tylko pliki, które dokładnie spełniają podane kryterium .

7.2.1. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według nazwy A by odnaleźć w drzew ie katalogów pliki, których nazw a pasuje do podanego w zorca, powinieneś skorzystać z polecenia f in d , podając jako argumenty nazw ę przeszukiwanego katalogu, po której następuje opcja -name, oraz wzorzec nazwy poszukiwanych plików. => A by odszukać w system ie w szystkie pliki m ające nazw ę to p, wpisz: $ find / -name top \ Enterl

W ykonanie pow yższego polecenia spow oduje przeszukanie w szystkich katalogów sys­ temu, do których m asz dostęp. Jeżeli nie m asz praw a dostępu do określonego katalogu, to polecenie f i n d w yśw ietli na ekranie odpow iedni kom unikat. O pcja -name powoduje, że polecenie podczas w yszukiw ania nazw plików rozróżnia duże i m ałe litery. Jeżeli chcesz w yłączyć ten m echanizm , p o w in ien eś skorzystać z opcji -iname.

=> Aby odszukać w systemie wszystkie pliki mające nazw ę top, niezależnie od tego, czy została ona zapisana m ałym i czy dużym i literam i, w pisz: $ find / -iname top | Enterl

W ykonanie pow yższego polecenia spow oduje w yszukanie w systemie wszystkich pli­ ków, których nazw a składa się z liter to p, niezależnie od tego, czy została ona zapisa­ na m ałym i czy dużym i literam i — znalezione zo stan ą w ięc takie pliki ja k Top, top, TOP i inne. Jeżeli chcesz odszukać cały zestaw plików, których nazw y spełniają określone kryterium, m ożesz skorzystać z symboli wieloznacznych (patrz przepis 5.8 „Określanie nazw plików za p om ocą w zorca”). W takiej sytuacji w zorzec nazw y pow inien zostać um ieszczony pom iędzy znakam i apostrofu.

Część II ♦ Praca z plikami

208

Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ Aby w yśw ietlić na ekranie term inala listę w szystkich plików w system ie, których nazw a rozpoczyna się od znaków top, wpisz: $ fin d / -name 'to p * ' I Enterl

♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala listę w szystkich plików w systemie, których nazw a rozpoczyna się od znaków to p i po których n astęp u ją do­ kładnie trzy dow olne znaki, wpisz: $ f in d / -name 'top???' |Enter]

♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala listę w szystkich p lików w system ie, których nazw a rozpoczyna się od znaków t o p i po których następuje pięć lub w ięcej dow olnych znaków , wpisz: $ fin d / -name ’top?????*’ I Enterl

♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala listę w szystkich p lików znajdujących się w Tw oim katalogu dom ow ym , których nazw a kończy się rozszerzeniem * . t e x , niezależnie od tego, czy zostało to zapisane dużym i czy m ałym i lite­ ram i, wpisz: $ f in d - -iname '* . t e x ‘ I Enterl

♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala listę w szystkich plików znajdujących się w katalogu / u s r / s h a r e , których nazw a kończy się rozszerzeniam i *. jp g lub *. jp eg, niezależnie od tego, czy zostało to zapisane dużym i czy małym i literam i, w p isz1: $ f in d /u s r /s h a r e -iname

'* .jp * g ' IEnterl

♦ A by wyświetlić na ekranie term inala listę wszystkich plików znajdujących się w katalogu / u s r / s h a r e , których nazw a zaw iera ciąg znaków farm, wpisz: $ f in d /u s r /s h a r e -name '*farm *' | Enterl

Jeżeli chcesz odszukać pliki, których nazw a bądź pełna ścieżka zaw iera tzw. wyrażenie regularne (ang. regular expression), czyli inaczej ciąg znaków definiujący zestaw wzor­ ców (patrz przepis 14.3 „Dopasowywanie w zorców tekstu”), użyj -re ge x zam iast polece­ nia -name. => Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala listę w szystkich plików znajdujących się w bieżącym katalogu roboczym , których ścieżka w zględna zaw iera ciągi znaków net lub comm, wpisz: $ f in d . -regex

' , * \ ( n e t \ \ c o m \ ) . * ' [ Enterl

1 Taki sposób zapisu wzorca nazwy spowoduje, że wyświetlone zostaną również nazwy plików, które zamiast litery e w rozszerzeniu .jpeg mają dowolny inny ciąg znaków, przykładowo . jpog czy . jpl23g. Aby odszu­ kać pliki z rozszerzeniami wyłącznie .jpg lub .jpeg, powinieneś skorzystać z opcji -regex lub - i regex, które szczegółowo omówimy już za chwilę.

Rozdział 7. ♦ Wyszukiwanie plików

ie-

209

♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala listę w szystkich plików znajdujących się w katalogu / u s r / s h a r e , których nazw a kończy się w yłącznie rozszerzc­ niami *. jp g lub *. jpeg, niezależnie od tego, czy zostało to zapisane dużymi czy m ałym i literam i, wpisz: $ find /usr/share - i regex ‘ , * \ . \(jp g\ \jp eg\) ' I Enter]

O pcja - regex przeszukuje nie tylko nazw y plików , ale i całe w zględne nazw y ścieżek (w odniesieniu do podanego katalogu bazow ego). Z tej przyczyny w yrażenia regular­ ne przedstaw ione w poprzednich przykładach ro zp o czy n ają się od ciągu znaków .*, co pow oduje, że cała ścieżka je st akceptow ana ja k o pierw sza. Aby w yszukiw ać pliki tylko w edług ich nazw (tzn. których nazw a pasuje do podanych w w yrażeniu regular­ nym w zorców ), pow inieneś w yłączyć z w yszu k iw an ia zn ak p raw eg o uk o śn ik a ( /), um ieszczając go za w zorcem w yszukiw ania, oraz w yłączyć z w yszukiw ania nazwy katalogów, dodając opcję \! -t y p e d (patrz przepis 7.4.5 „W yśw ietlanie liczby plików zlokalizow anych w danym katalogu”). => A by w yśw ietlić na ekranie term inala listę w szystkich p lików znajdujących się w bieżącym katalogu roboczym, których nazw y zaw ierają ciągi znaków net lub comm, wpisz: $ find . -regex ' ,*\(n e t\\co m i\). [ * / ] * ' \! -type d | Enterl

7.2.2. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według rozmiaru Aby odszukać pliki o określonym rozmiarze, pow inieneś skorzystać z opcji - s i z e pole­ cenia f in d , po której należy podać w artość odpow iadającą żądanem u rozm iarow i pliku. D om yślną je d n o stk ą w ielkości je st blok danych o rozm iarze 512 bajtów . A by w yrazić szukany rozm iar w kilobajtach, pow inieneś po rozm iarze dodać opcję k. A by wyrazić rozm iar w bajtach, należy dodać opcję b. => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić w szystkie pliki z katalogu /u s r / l o c a l , które s ą w iększe niż 10 MB (czyli 10 000 kilobajtów ), w pisz: $ find /usr/local -siz e +10000k fEnter

♦ A by w yśw ietlić w szystkie pliki z T w ojego katalo g u dom ow ego, które są m niejsze niż 300 bajtów , w pisz: $ find - -siz e -300b | Enterl

♦ A by w yśw ietlić w szystkie pliki w system ie, k tó ry ch ro zm iar to dokładnie 42 bloki po 512 bajtów każdy, wpisz: $ find / -siz e 42 |Enterl

Jeżeli chcesz w yszukać pliki puste (czyli pliki o rozm iarze 0 bajtów ), pow inieneś sko­ rzystać z opcji -empty. Zazw yczaj takie pliki nie są potrzebne i m ożesz je bezpiecznie usunąć — w takiej sytuacji opcja ta m oże być bardzo użyteczna.

210

Część II ♦ Praca z plikami

=> Aby wyszukać wszystkie puste pliki znajdujące się w Twoim katalogu domowym, wpisz: S find — empty

|Enter|

Aby odn aleźć najw iększy bądź najm niejszy plik w danym katalogu, pow in ieneś wy­ św ietlić jego posortowaną zaw artość (patrz przepis 7 .4 „W yszukiwanie plików w kata­ logach” ).

7.2.3. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według czasu ostatniego odczytu Aby odszukać pliki, które były odczytyw ane w ciągu określonego czasu, powinieneś skorzystać z opcji -amin, -anewer lub -a tim e polecenia f i n d . O pcja -amin określa, ile minut temu dany plik był odczytywany. M ożesz również w yszukiwać pliki, które były odczytyw ane później, niż plik podany jako argum ent opcji -anewer był modyfikowany. Wreszcie opcja - atime pozw ala na zdefiniowanie liczby 24-godzinnych interwałów, licząc od chwili obecnej, kiedy dany plik był ostatnio odczytyw any. => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by odszukać wszystkie pliki w Tw oim katalogu dom owym , które były od­ czytywane dokładnie godzinę temu, wpisz: $ find — amin 60 IEnterl ♦ Aby odszukać wszystkie pliki w Twoim katalogu dom owym , które były od­ czytywane w ciągu ostatnich 60 m inut, w pisz: i

find - -amin -60 \ Enterl

♦ A by odszukać w szystkie pliki zlokalizow ane w katalogu / u s r / s h a r e , które były odczytyw ane 24 godziny tem u, wpisz: $ find / usr/share -atime 1 |Enterl

♦ Aby odszukać w szystkie pliki zlokalizow ane w katalogu / u s r / s h a r e , które były odczytyw ane wcześniej, niż plik - / t e m p la t e był m odyfikow any, wpisz: $ find /usr/share -anewer -/template I Enterl

Jeżeli chcesz, aby czas dostępu do pliku był mierzony od początku bieżącego dnia a nie od okresów 24-godzinnych od m om entu w ykonania polecenia, pow inieneś skorzystać z opcji - d a y s t a r t (opcja ta musi być umieszczona bezpośrednio przed opcją czasu, z którą w spółpracuje). => Aby w yszukać w szystkie pliki zlokalizowane w katalogu / u s r/ s h a re , które były odczytyw ane dw a dni tem u, wpisz: $ find / usr/share -daystart -atime 2 | Enterl

Rozdział 7. ♦ Wyszukiwanie plików

211

7.2.4. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według czasu ostatniej zmiany praw A by odszukać pliki, których status zm ienił się w ciągu określonego czasu (czyli zm o­ dyfikow ane zostały praw a dostępu do takich plików , a nie ich zaw artość), pow inieneś użyć polecenia find z opcją -ctim e, -cmin lub -cnewer. A rgum ent, który podajesz z opcją -ctim e, określa liczbę 24-godzinnych okresów , a argum ent opcji -cmin określa liczbę m inut. O pcja -cnewer pozw ala na odszukanie plików , których status zm ienił się póź­ niej niż status pliku podaw anego ja k o argum ent tej opcji. => Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by odszukać w szystkie pliki w Tw oim katalogu dom ow ym , których status zm ienił się w ciągu ostatnich 10 m inut, w pisz: $ find - -cmin -10 [Enterl

♦ A by odszukać w szystkie pliki w system ie, których status zm ienił się później niż status pliku / e t c / i ni tta b , wpisz: $ find / -cnewer /etc/inittab ¡Enterl

♦ A by odszukać w szystkie pliki w bieżącym katalogu, których status zm ienił się dokładnie 24 godziny tem u, wpisz: $ find . -ctime 1 |Enterl

♦ A by odszukać w szystkie pliki w bieżącym katalogu, których status zm ienił się w ciągu ostatnich 24 godzin, w pisz: $ find . -Ctime -1 |Enterl

Jeżeli chcesz, aby czas dostępu do pliku był m ierzony od początku bieżącego dnia a nie od okresów 24-godzinnych od m om entu w ykonania polecenia, pow inieneś skorzystać z opcji -d a y s ta rt (opcja ta musi być um ieszczona bezpośrednio przed opcją czasu, z którą w spółpracuje). => A by odszukać w szystkie pliki, których status zm ien ił się w ciąg u ostatn ieg o tygodnia, wpisz: $ find . -daystart -ctime 7 |Enterl

7.2.5. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według czasu ostatniej modyfikacji Aby odszukać pliki, które zostały zm odyfikowane w ciągu określonego czasu, pow inieneś użyć polecenia fin d z opcją -mtime lub -mmin. Argum ent, który podajesz z opcją -mtime, określa liczbę 24-godzinnych okresów , a argum ent opcji -mmin określa liczbę m inut. => Oto kilka sposobów użycia tego polecenia.

Część II ♦ Praca z plikami

212

♦ Aby odszukać wszystkie pliki w bieżącym katalogu, których zawartość została zm odyfikow ana w ciągu ostatnich 10 m inut, w pisz: $ find . -m in -10 |Enterl

♦ A by odszukać w szystkie pliki zlokalizow ane w katalogu / u s r / l o c a l , które zostały zm odyfikow ane dokładnie 24 godziny tem u, w pisz: $ find /usr/local -mtime 1 |Enterl

♦ A by odszukać w szystkie pliki zlokalizow ane w katalogu /u s r , które zostały zm odyfikow ane dokładnie 5 m inut tem u, w pisz: $ find /usr -m in 5 |Enterl

♦ A by odszukać w szystkie pliki zlokalizow ane w katalogu / u s r / l o c a l , które zostały zm odyfikow ane w ciągu ostatnich 24 godzin, wpisz: $ find /usr/local -mtime -1 IEnterl

♦ A by odszukać w szystkie pliki zlokalizow ane w katalogu / u s r , które zostały zm odyfikow ane w ciągu ostatnich 5 m inut, w pisz: i find /usr -m in

-5

| Enterl

Jeżeli chcesz, aby czas dostępu do pliku był mierzony od początku bieżącego dnia a nie od okresów 24-godzinnych od m om entu w ykonania polecenia, pow inieneś skorzystać z opcji - d a y s t a r t (opcja ta musi być umieszczona bezpośrednio przed opcjączasu, z którą w spółpracuje). => Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by odszukać w szystkie pliki w Tw oim katalogu dom ow ym , które zostały zm odyfikow ane w czoraj, wpisz: $ find - -daystart -mtime 1 IEnterl

♦ Aby odszukać w szystkie pliki zlokalizowane w katalogu /u s r, które zostały zm odyfikow ane w cześniej niż ro k tem u, w pisz: $ find /usr -daystart -mtime +365 |Enterl

♦ A by odszukać wszystkie pliki zlokalizowane w T w oim katalogu domowym, które zostały zm odyfikow ane wcześniej niż 4 dni tem u, ale później niż 2 dni tem u, wpisz: $ find - -daystart -daystart -mtime +2 -mtime -4 | Enterl

W ostatnim przykładzie kom binacja opcji -mtime +2 -mtime-4 poprzedzonych opcjami - d a y s t a r t wyśw ietli w szystkie pliki zm odyfikow ane wcześniej niż 4 dni tem u, ale póź­ niej niż 2 dni temu. A by odszukać pliki, które zostały zm odyfikowane później niż dany plik, należy skorzy­ stać z opcji -newer i podać ja k o je j argum ent nazw ę żądanego pliku. => A by odszukać w katalogu / e t c w szystkie pliki, które zostały zm odyfikow ane później niż plik /e tc /m o td , wpisz: $ find /etc -newer /etc/motd |Enterl

Rozdział 7. ♦ Wyszukiwanie plików

213

Aby odszukać pliki nowsze niż określona data, powinieneś skorzystać ze sztuczki opisanej w dokum entacji i n f o polecenia f in d : w katalogu /trup u tw órz przy użyciu polecenia to uch plik tym czasow y i ustaw znacznik czasu m odyfikacji tego pliku na żądany dzień, a następnie podaj nazw ę tego pliku ja k o argum ent opcji -newer. => A by odszukać w szystkie pliki zlokalizow ane w T w oim katalogu dom ow ym , które zostały zm odyfikow ane po 4 m aja bieżącego roku, w pisz: $ touch -t 0503020000 /tmp/plik_nnnnn |Enterl $ find — newer /tmp/plik_nnnnn [ Enterl W pow yższym przykładzie tw orzony je s t plik tym czasow y o nazw ie p l i k j i n n n n . Po zakończeniu wyszukiwania m ożesz spokojnie usunąć ten plik (patrz przepis 5.6 „U su­ w anie plików i katalogów ”).

Istnieje rów nież m ożliw ość w yszukiw ania plików, które były odczytywane o k re ślo n ą liczbę dni po tym, ja k zostały zm odyfikow ane. M o ż e sz to zrobić, podając liczbę dni ja k o argum ent opcji -used. J e s t to rozw iązanie szcze g ó ln ie przydatne w sytuacji, kiedy ch c e s z w yszukać pliki, które s ą bardzo rzadko używane — np. za sto so w a n ie opcji -used +100 spow oduje o d szu ka n ie w szystkich plików, które nie były odczyty­ w ane od 1 0 0 lub w ięcej dni od cza su ostatn iej m odyfikacji.

7.2.6. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według właściciela pliku A by odszukać w system ie pliki, których w łaścicielem je s t określony użytkow nik, pow i­ nieneś podać nazw ę tego użytkow nika ja k o argum ent opcji -u s e r. => A by odszukać w szystkie pliki w katalogu / u s r / l o c a l / f o n t s , których w łaści­ cielem je s t użytkow nik hel i on, w pisz: $ find /usr/local/fonts -user helion |Enter]

Podobne działanie m a opcja -group — ja k ju ż się zapew ne domyśliłeś, pozw ala ona na odszukanie wszystkich plików, których właścicielem je st określona grupa użytkowników. => A by odszukać w szystkie pliki w katalogu /dev, których w łaścicielem je st grupa aud io, wpisz: $ find /dev -group audio |Enterl

7.2.7. Uruchamianie poleceń na grupie plików spełniających określone kryterium Polecenia f i n d m ożesz rów nież użyć do w ykonyw ania w ybranych poleceń na każdym odnalezionym pliku. A by to zrobić, pow inieneś użyć opcji -exec. Jeżeli w poleceniu um ieścisz ciąg znaków ' { }', to będzie on zastępow any nazw am i kolejnych odszukanych plików . K oniec polecenia pow inieneś oznaczyć znakiem średnika ( :) ujętym w znaki apostrofu.

Część II ♦ Praca z plikami

214

=> A by odszukać w katalogu --/html w szystkie pliki z rozszerzeniem .h tm l, a na­ stępnie wyśw ietlić na ekranie takie w iersze z tych plików , które zaw ierają ciąg znaków hel i on, wpisz: $ find -/html -name '*.h tm l' -exec grep helion ' { } '

\ Enterl

W ykonanie pow yższego polecenia spowoduje, że polecenie gre p h e l i o n zo stanie w ykonane dla każdego pliku spełniającego w arunki w y szu k iw an ia podane w poleceniu f in d . Zam iast ciągu znaków zostaną wstawione kolejne na­ zw y odszukanych plików . A by polecenie f i nd w strzym yw ało działanie i prosiło o potw ierdzenie po wykonaniu danego polecenia dla każdego odszukanego pliku, pow inieneś zam iast opcji -exec użyć opcji -ok. => Aby usunąć wszystkie pliki z Twojego katalogu domowego, które nie były od­ czytywane przynajmniej od roku od czasu ostatniej m odyfikacji, z potw ierdze­ niem w yśw ietlanym przed usunięciem każdego pliku, w pisz: $ find - -used +365 -ok rm ' { } ' '; ' IEnter!

7.2.8. Wyszukiwanie plików w drzewie katalogów według wielu kryteriów Polecenie f i nd pozwala na zaawansowane wyszukiwanie plików, umożliwiając łączenie w ielu różnych kryteriów w yszukiw ania. => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by odszukać pliki z Tw ojego katalogu dom ow ego, których nazw y rozpo­ czynają się od ciągu znaków to p oraz które s ą now sze niż p lik /e tc/m otd, wpisz: $ find — name 't o p *' -newer /etc/motd | Enterl

♦ A by spakować w szystkie pliki zlokalizowane w Twoim katalogu domowym, które m ają rozm iar powyżej 2 MB i nie zostały jeszcze do tej pory spakowane (czyli m ają rozszerzenia inne niż ,gz), wpisz: $ f i n d — s iz e +2000000c -regex ’. * [ * g z ] ' -exec gzip ' { } '

| En ter |

Poniew aż dla polecenia f i n d m ożesz użyć niem al dow olnej kom binacji opcji, m ożesz rów nież korzystać z w ielokrotnego w yw oływ ania tej samej opcji, np. w celu uzyskania definicji danego okresu. => A by odszukać w szystkie pliki w Tw oim katalogu dom ow ym , których zaw artość została zm odyfikow ana w dniu dzisiejszym , ale nie w cześniej niż dw ie godziny tem u, wpisz: $ find - -daystart -mtime 0 -mmin +120 I Enterl

215

Rozdział 7. ♦ Wyszukiwanie plików

Jeżeli chcesz, aby dwie opcje polecenia f i n d były połączone w arunkiem logicznym OR, to pow inieneś użyć specjalnej opcji -o. Przykładow o, w aru n k u -o m o żesz użyć, um ieszczając w w ierszu polecenia f i n d kilka kolejnych opcji -name, co pozw oli Ci na odszukiw anie w tym sam ym katalogu plików o kilku rożnych nazw ach. => A by odszukać w szystkie pliki zlokalizow ane w bieżącym katalogu roboczym , których nazw y kończą się rozszerzeniam i .ps, . p d f lub . d v i, wpisz: $ find . -name '*.ps' -o -name '*.p d f' -o -name '* .d v i' | Enterl W poniższych tabelach zam ieszczam y opis niektórych opcji polecenia f i n d . Pierw sza tabela zawiera podstawowe opcje odpowiadające za ogólne zachowanie całego polecenia.

-daystart

Powoduje, że czas jest liczony od początku dnia kalendarzowego, a nie w interwałach 24-godzinnych od momentu uruchomienia polecenia

-depth

Przeszukuje najpierw wszystkie podkatalogi, a dopiero potem zawartość danego katalogu

-maxdepth poziomy

Definiuje maksymalną liczbę poziomów przeszukiwanych podkatalogów

-mount lub -xdev

Powoduje, że katalogi zamontowane w innych systemach plików nie są przeszukiwane

W kolejnej tabeli przedstaw im y opis opcji odpow iadających za definicję zakresu w y­ szukiw anych plików . A rgum enty num eryczne m ogą w ystępow ać w je d n e j z trz e c h postaci: kiedy liczba je st poprzedzona znakiem plus (+), w yśw ietlone zo stają tylko pliki, które są w iększe od podanego kryterium (np. w ielkość pliku); kiedy liczba je s t p oprzedzona znakiem m i­ nus (-),w yśw ietlone zostają tylko pliki, które są mniejsze od podanego kryterium; jeżeli nie podasz żadnego znaku, w yśw ietlone zostaną tylko pliki, które dokładnie spełniają podane kryterium . -amin ilośćm in u t

Czas, jaki upłynął od ostatniego czytania pliku, wyrażony w minutach

-anewer nazwajoliku

Wyszukuje pliki, które były odczytywane później niż plik nazwajo liku

-atime ilość_dni

Czas, jaki upłynął od ostatniego czytania pliku, wyrażony w dniach

-cmin ilość minut

Czas, jaki upłynął od ostatniej zmiany statusu pliku, wyrażony w minutach

-cnewer nazwa_pliku

Wyszukuje pliki, których status zmienił się później niż status pliku nazwajo liku

-ctime ilośćjdni

Czas, jaki upłynął od ostatniej zmiany statusu pliku, wyrażony w dniach

-empty

Wyszukuje pliki puste (czyli pliki o zerowym rozmiarze)

-group nazwa_grupy

Wyszukuje pliki, których właścicielem jest grupa nazwa grupy

216

Część II ♦ Praca z plikami

-i name wzorzecjiazwy

Wyszukuje pliki, których nazwa pasuje do podanego wzorca, niezależnie od tego, czy została zapisana małymi czy dużymi literami (np. podanie wzorca raport spowoduje wyszukanie plików o nazwach Raport, raport, RAPORT itd.)

- i path wzorzec_ścieżki

Wyszukuje pliki, których pełna ścieżka dostępu pasuje do podanego wzorca, niezależnie od tego, czy została zapisana małymi czy dużymi literami (np. podanie wzorca ,/r*rt spowoduje wyszukanie ścieżek . /records/raport oraz

- i regex wyrażeń 1e_regu1arne

Wyszukuje pliki, których względna ścieżka dostępu pasuje do podanego wyrażenia regularnego, niezależnie od tego, czy została zapisana małymi czy dużymi literami (np. podanie wzorca t?p będzie pasowało do ciągów znaków takich jak TIP, top itd.)

- lin k s i 1ość_dowiązań

Określa liczbę dowiązań do wyszukiwanego pliku (patrz przepis 5.7 „Nadawanie plikowi więcej niż jednej nazwy”)

-mmin ilo śćjn in u t

Czas, jaki upłynął od ostatniej modyfikacji zawartości pliku, wyrażony w minutach

-mtime ilo śćjd nl

Czas, jaki upłynął od ostatniej modyfikacji zawartości pliku, wyrażony w dniach

-name wzorzecjiazwy

Wyszukuje pliki, których nazwa pasuje do podanego wzorca

-newer nazwa_pliku

Wyszukuje pliki, których zawartość zmieniła się później niż zawartość pliku n a zw a jlik u

-path wzorzec_ścieżki

Wyszukuje pliki, których pełna ścieżka dostępu pasuje do podanego wzorca (np. podanie wzorca ,/ r*rt spowoduje wyszukanie ścieżki . /records/raport)

-perm trybjdostępu

Wyszukuje pliki, których prawa dostępu pasujądo podanego wzorca tryb_dostępu

-regex wyrażenie regułarne

Wyszukuje pliki, których względna ścieżka dostępu pasuje do podanego wzorca wyrażenie_ regularne

-siz e rozmiar

Wyszukuje pliki po podanym rozmiarze. Domyślnie rozmiar pliku liczony jest w blokach po 512 bajtów. Aby wyrazić rozmiar w bajtach, dodaj na końcu b, a w kilobajtach dodaj na końcu k

-type typ_p!1ku

Wyszukuje pliki podanego typu, gdzie typ_ p liku może mieć wartość d dla katalogu (ang. directory), f dla normalnych plików (ang._/?/e) lub 1 dla dowiązań symbolicznych (ang. lin k )

./Record-1abels/ART)

-user nazwajiżytkownlka

Wyszukuje pliki, których właścicielem jest użytkownik nazwaużytkownika

W kolejnej tabeli przedstaw im y zestaw opcji polecenia fin d pozw alających na zdefi­ niow anie tego, co się stanie z odszukanym i plikam i.

Rozdział 7. ♦ Wyszukiwanie plików

217

-exec ciągjooleceń

Pozw ala n a zdefin io w an ie ciągu poleceń, które zostaną w ykonane na kolejnych plikach spełniających kryterium wyszukiwania. Poszczególne p o lec en ia pow in n y być od sie b ie o d d z ie lo n e zn akam i śre d n ik a (;). A by przekazać bieżącą nazw ę odszukanego pliku do w yw oływ anego polecenia, w staw w je j m iejscu ciąg znaków '{}'

-ok ciąg_poleceń

O pcja podobna do -exec, z tym że prosi o potw ierdzenie w ykonania z d efin io w an e g o ciągu p o lec eń d la każdego o d szu k an eg o p lik u z o so b n a

-p rint

P rzesyła listę o d n alezionych nazw plików n a standardow e w yjście. Po każdej nazw ie pliku dom yślnie w ysyłany jest znak now ego wiersza, dzięki czem u nazw y poszczególnych plików w yśw ietlane (drukow ane) s ą w osobnych w ierszach

-p rin tf format

Form atuje dane wysyłane na standardowe wyjście, korzystając z definicji form atow ania format zapisanej zgodnie ze standardem używ anym przez funkcję p r in t f ję z y k a C

W poniższej tabeli zam ieszczam y zestaw ienie kodów , których m ożesz użyć w ciągu znaków form at do form atow ania w yników działania polecen ia fin d (opcja - p r i n t f ) . \a

U rucham ia sygnał dzw onka system ow ego (w starszych system ach nazyw anego „alarm em ” )

\b

Przesyła na w yjście znak backspace

\f

P rzesyła na w yjście znak w y sunięcia now ej strony (ang .fo rm feed character)

\n

P rzesyła n a w yjście znak p rzejścia do now ego w iersza (ang. newline character )

\r

P rzesyła na w yjście znak pow rotu karetki (ang. carriage

\t

Przesyła n a w yjście znak tab u la to ra poziom ego

return character) (ang. horizontal tab character) W

Przesyła n a w yjście znak lew ego ukośnika (ang. backslash

character) XX

Przesyła n a w yjście z n ak procentu

Xb

Przesyła na w yjście inform ację o rozm iarze pliku, w yrażoną w liczbie 512-bajtowych bloków (wartość zaokrąglona w górę do całego bloku)

Xf

Przesyła na w yjście b a z o w ą nazw ę pliku P rzesyła n a w yjście p e łn ą nazw ę ścieżki p o p rzed zającą nazw ę pliku

%k

Przesyła n a w yjście inform ację o rozm iarze pliku, w yrażoną w kilobajtach (w artość zao k rąg lo n a w górę do pełnego kilobajta)

%s

Przesyła n a w yjście inform ację o rozm iarze pliku, w yrażoną w bajtach

1

218

Część II ♦ Praca z plikami

7.3. Wyszukiwanie katalogów według nazwy Aby odszukać katalog o określonej nazwie, powinieneś użyć polecenia f in d z opcją -natne, po której należy podać wzorzec nazwy poszukiwanego katalogu, ja k również opcję -type z argum entem d, co spow oduje, że b ęd ą przeszukiw ane jed y n ie nazw y katalogów . => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by odszukać w szystkie katalogi o nazw ie a u d io zlokalizow ane w Tw oim katalogu dom ow ym , w pisz: $ find — name audio -type d | Enterl

♦ Aby odszukać w szystkie katalogi zlokalizow ane w T w oim katalogu dom o­ wym, których nazw a zaw iera ciąg znaków a u d io , wpisz: $ find ~ Oname *audio* -type d | Enter]

7.4. Wyszukiwanie plików w katalogach W kolejnych podrozdziałach dow iesz się, w ja k i sposób odnaleźć najw iększe i naj­ m niejsze pliki i katalogi w danym drzew ie katalogów , w yśw ietlając ich posortow aną zawartość, a także dowiesz się, w jaki sposób uzyskać infonnacje o liczbie plików w da­ nym katalogu.

7.4.1. Wyszukiwanie największego pliku w danym katalogu A by odszukać najw iększy plik w danym katalogu, pow inieneś w yśw ietlić je g o za­ w artość, korzystając z polecenia ł s z o p cją -S, która pow oduje sortow anie w yśw ietla­ nych w yników w edług rozm iarów plików (dom yślnie p o lecen ie I s w yśw ietla listę plików posortow anych alfabetycznie w edług nazw ). A by w yniki działania polecenia zaw ierały rozm iary plików oraz ich atrybuty, pow inieneś dodatkow o użyć opcji -1. => Aby wyświetlić listę plików (wraz z rozmiarami i atrybutami) zlokalizowanych w bieżącym katalogu, p osortow aną w edług rozm iaru plików od najw iększego do najm niejszego, wpisz: $ Is -1S \Enter]

Jeżeli lista plików je s t długa i ch c e s z ją przeglądać stro na po stronie, to pow inie­ n e ś sk ie ro w a ć stru m ie ń danych z w yjścia p o le ce n ia Is na sta n d a rd o w e w e jście p o le ce n ia le ss (patrz przepis 9 .1 „Przeglądanie plików te k sto w ych ” ).

i

Rozdział 7. ♦ Wyszukiwanie plików

219

7.4.2. Wyszukiwanie najmniejszego pliku w danym katalogu A by w yśw ietlić listę plików zlokalizow anych w danym katalogu posortow aną w edług rozm iaru plików od najm niejszego do najw iększego, pow inieneś skorzystać z polecenia 1 s z opcjam i -S oraz - r, co spow oduje odw rócenie porządku sortow ania. => Aby w yśw ietlić listę plików (w raz z rozmiarami i atrybutami) zlokalizowanych w bieżącym katalogu, posortow aną w edług rozm iaru plików od najm niejszego do najw iększego, wpisz: $ ls -ISr | Enterl

7.4.3. Wyszukiwanie katalogu o najmniejszym rozmiarze A by w yśw ietlić na ekranie term inala listę katalogów posortow anych w edług ich roz­ m iaru — m ożem y przyjąć, że rozm iar katalogu to sum a rozm iarów wszystkich plików zlokalizow anych w takim katalo g u i je g o p od k atalo g ach — p ow inieneś skorzystać z poleceń du oraz s o r t . Polecenie du w yśw ietla listę katalogów , a je g o opcja -S pow o­ duje, że w pierw szej kolum nie każdego w iersza, p rzed n azw ą katalogu, je s t wyświe­ tlana jego wielkość w yrażona w kilobajtach. Teraz m ożesz podać nazw ę katalogu, którego zaw artość chcesz w yśw ietlić. W yjście polecenia du pow inieneś następnie skierow ać na standardow e w ejście polecenia s o r t z opcją -n, która spow oduje, że posortow ane zostaną dane num eryczne. => A by w yśw ietlić listę podkatalogów bieżącego katalogu roboczego, posortow aną rosnąco w edług rozm iarów katalogów , wpisz: $ du -5 . \ sort -n |Enterl

7.4.4. Wyszukiwanie katalogu o największym rozmiarze A by odw rócić porządek sortow ania i w yśw ietlić najw iększe katalogi na pierw szych pozycjach listy, pow inieneś skorzystać z polecenia sort z o p cją - r (ang. reverse). O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by wyświetlić listę podkatalogów bieżącego katalogu roboczego, posorto­ w aną m alejąco w edług rozm iarów katalogów , w pisz: $ du -S . | sort -nr |Enterl

♦ A by wyśw ietlić listę podkatalogów katalogu / u s r / l o c a l , posortow aną m ale­ ją co w edług rozm iarów katalogów , wpisz: $ du -S /usr/local \ sort -nr |Enterl

220

Część II ♦ Praca z plikami

7.4.5. Wyświetlanie liczby plików zlokalizowanych w danym katalogu Aby spraw dzić liczbę plików zlokalizowanych w określonym katalogu, powinieneś sko­ rzystać z polecenia 1s i skierow ać strumień danych z w yjścia tego polecenia na wejście polecenia wc z o p cją -1, która pow oduje zliczanie w ierszy otrzym yw anych na wejściu polecenia (patrz przepis 12.1 „Zliczanie znaków , słów i w ierszy tekstu”). => Aby w yśw ietlić na ekranie liczbę plików zlokalizow anych w bieżącym katalogu roboczym , w pisz: $ Is I WC -1 |Ęnterl

19 $

W pow yższym przykładzie w ynikiem działania polecenia je st cyfra 19, odpowiadająca liczbie plików w bieżącym katalogu. P oniew aż dom yślnie polecenie l s nie w yśw ietla ukrytych plików (patrz przepis 5.3.4 „W yśw ietlanie ukrytych plików ”), więc, ja k łatw o zauw ażyć, w poprzednim przykła­ dzie pliki ukryte nie zostały uw zględnione. Jeżeli chcesz, aby pliki ukryte były brane pod uw agę w takim rozliczeniu, pow inieneś użyć polecen ia 1 s z o p cją -A. => Aby policzyć pliki zlokalizow ane w danym katalogu, uw zględniając wszystkie pliki ukryte, wpisz: $ ls -A | wc -1 | Enterl

81 $

Jak w idać, rezultatem działania pow yższego polecenia je st cyfra 81, odpow iadająca liczbie w szystkich plików (łącznie z ukrytym i) w bieżącym katalogu. Jeżeli chcesz w yśw ietlić liczbę plików zlokalizow anych w określonej gałęzi drzewa katalogów (a nie tylko w danym katalogu), powinieneś zam iast polecenia 1s użyć pole­ cenia find, dodając specjalny predykat \! -type d, który spowoduje, że polecenie find nie będzie brało pod uw agę żadnych katalogów (a tym sam ym nie b ęd ą one zliczane). => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ Aby w yśw ietlić liczbę w szystkich plików zlokalizow anych w katalogu /u s r / share, wpisz: $ find /usr/share \! -type d \ wc -1 1Enterl

♦ A by w yśw ietlić liczbę w szystkich plików i podkatalogów zlokalizow anych w katalogu /u s r /s h a r e , wpisz: $ find /usr/share 1 wc -1 IEnterj

Rozdział 7. ♦ Wyszukiwanie plików

221

♦ A by w yśw ietlić liczbę w szystkich podka ta lo g ó w zlokalizow anych w kata­ logu / u s r / s h a r e , wpisz: $ f in d /u s r /s h a r e \ ! -ty p e f

| wc -1 | Enterl

7.5. Wyszukiwanie miejsca lokalizacji poszczególnych poleceń Jeżeli chcesz odnaleźć m iejsce (ścieżkę), w którym zlokalizow ane je st określone po­ lecenie bądź aplikacja, pow inieneś skorzystać z polecenia which. Jeżeli ja k o argum ent tego polecenia podasz bazow ą nazw ę aplikacji czy polecenia, to w rezultacie otrzy­ m asz p ełn ą nazw ę tego polecenia (łącznie ze ścieżką) — w pisanie otrzym anego ciągu znaków pozw ala na uruchom ienie takiego polecenia. T aka m ożliw ość je s t szczególnie użyteczna w tedy, gdy nie je ste ś pew ny, czy dane polecenie zostało w ogóle zainsta­ low ane w danym system ie. =i> A by spraw dzić, czy (i je ż e li tak, to gdzie) p rogram p e r l je s t zainstalow any w Tw oim system ie, wpisz: $ which p e r l | Enterl /u sr/b in /p e rl

Jak w idać, w ynikiem działania polecenia je st ścieżka / u s r / b i n / p e r l , co oznacza, że program perl je s t zainstalow any w katalogu / u s r / b i n . O p isan e powyżej rozw iązanie je s t bardzo użyteczne rów nież w sytuacji, kiedy nie je s te ś pewny, który plik wykonywalny powoduje uruchom ienie danego programu czy a p lik a cji. W n iektórych dystrybucjach zdarza s ię , że w kilku różnych k ataloga ch m ożesz odnaleźć pliki o takiej sam ej nazwie. W takiej sytuacji polecenie which może być nieocen ione.

Rozdział 8.

Zarządzanie plikami N arzędzia do zarządzania plikam i to program y do dzielenia, porów nyw ania i kom presji plików , program y do tw orzenia kopii archiw alnych oraz śledzenia w ersji plików . Ist­ n ie ją rów nież narzędzia zarządzania plikam i pozw alające spraw dzić zaw artość pliku oraz zm ienić czas je g o ostatniej m odyfikacji.

8.1. Uzyskiwanie informacji na temat pliku Przedstaw ione w tej części rozdziału przepisy o p isu ją sposoby uzyskiw ania inform a­ cji na tem at pliku (jego typu i form atu) oraz w yśw ietlania i zm iany czasu ostatniej m odyfikacji.

8.1.1. Sprawdzanie typu i formatu piiku M ów iąc o typie pliku, m am y na myśli rodzaj i form at danych, które p lik przechow uje. M oże to być tekst, polecenia lub innego rodzaju dane. D ane w ew nątrz pliku są upo­ rządkow ane w określony sposób. T aki sposób uporządkow ania je s t nazyw any form a­ tem pliku. Przykładow o, plik zaw ierający obraz m oże przechow yw ać dane w form a­ cie JPE G , a p lik tekstow y m oże zaw ierać tekst b ez form ato w an ia lub sform atow any w języ k u TEX. N arzędzie f i l e analizuje plik i określa je g o typ oraz — je że li to m ożliw e — form at danych zapisanych w ew nątrz tego pliku. Jeżeli jak o argum ent polecenia podasz nazwę pliku, to polecenie zw róci nazw ę pliku, który został przeanalizow any, w raz z opisem jeg o form atu i typu. => A by określić form at pliku /usr/share/doc/H OW TO/en-txt/README.gz, wpisz:

224

Część II ♦ Praca z plikami

$ f ile /usr/share/doc/HOWTO/en-txt/README .gz \ Enter I usr/share/doc/HOWTO/en-txt/README.gz: gzip compressed data, was "README", from Unix, max compression $

Polecenie wyświetliło informację, że plik /usr/share/doc/HOWTO/en-txt/README.gz za­ wiera dane skom presow ane za pom ocą narzędzia g z ip . Jeżeli chcesz określić format danych znajdujących się wew nątrz skompresowanego pliku, użyj opcji -z . => Aby określić format skompresowanych danych znajdujących się w ew nątrz pliku /usr/share/doc/HOWTO/en-txt/README.gz, w pisz: $ f ile -z /usr/share/doc/HOUTO/er-txt/README.gz |Enter| /usr/share/doc/HOWTO/en-txt/README.gz: ASCII English te x t (gzip compressed data, was "README", from Unix, max compression)

Polecenie zw róciło informację, że dane w ew nątrz skom presow anego pliku / u s r/s h a re / doc/HOWTO/en-txt/README.gz to tekst w ję zy k u angielskim .

W chwili obecnej narzędzie f i l e rozróżnia ponad sto różnych form atów danych, w tym kilka języków, wiele form atów graficznych i dźwiękowych oraz pliki uruchom ieniowe dla wielu różnych system ów operacyjnych.

W ięcej inform acji na tem at form atów plików znajdziesz w dodatku B „U m ow ne roz­ szerzenia nazw plików ” .

8.1.2. Określanie typu programu Użyj w ybudow anej funkcji pow łoki bash ty pe, aby spraw dzić, ja k ieg o rodzaju pole­ ceniem je st dany program. M ożesz sprawdzić, czy je st to alias innego polecenia, słowo kluczow e pow łoki, w budow ana funkcja (jak np. ty p e ) czy standardow y plik (jak każde narzędzie przechow yw ane w katalogu / u s r / b i n ) . Jako argum ent funkcji należy podać nazw ę spraw dzanego program u. Sposób ten je st przydatny, jeżeli chcesz sprawdzić, czy dane polecenie urucham ia bezpo­ średnio powiązane z nim narzędzie, czy je st to alias rzeczyw istego polecenia. N a przy­ kład polecenie Is często je st aliasem polecenia ls - - c o l o r , które w ykorzystuje kolory do oznaczania różnych typów plików . => A by spraw dzić, czy polecenie ls w pisyw ane w w ierszu poleceń term inala jest aliasem czy sam ym narzędziem , wpisz: t type Is IEnter! Is is a lia se d to 'I s $LS_0PTI0NS’ $

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

225

8.1.3. Wyświetlanie informacji o czasie modyfikacji pliku Jeżeli chcesz w yśw ietlić inform ację o czasie m odyfikacji pliku, użyj polecenia d a tę z opcją - r , a jak o argum ent polecenia podaj nazw ę pliku, którego czas ostatniej modyfi­ kacji Cię interesuje. =t> A by w yśw ietlić czas ostatniej m odyfikacji pliku /vml in u z , wpisz: $ date -r /vmlinuz 1Enter| Thu Mar 17 12:50:13 CET 2005 $

8.1.4. Zmiana czasu ostatniej modyfikacji pliku Z a p o m o cą polecenia to uch m ożesz zm ienić czas ostatniej m odyfikacji pliku bez ko­ nieczności m odyfikow ania jego zawartości. A rgum entem polecenia pow inna być nazwa pliku, którego czas ostatniej m odyfikacji chcesz zm ienić. A by zm ienić czas ostatniej m odyfikacji pliku p i z z i c a t o na bieżący czas i datę, w pisz: $ touch p izzica to |Enter|

M ożesz rów nież podać inny czas niż bieżący, korzystając z opcji -d. U m ieszczone za opcją inform acje dotyczące daty i czasu należy ująć w apostrofy. M ożesz określić tylko datę, tylko czasu lub podać obie inform acje rów nocześnie. => O to kilka sposobów użycia tej opcji. ♦ A by zm ienić czas m odyfikacji pliku p i z z i c a t o na 17 m aja 1990 n a godzinę 14:16, wpisz: t touch -d

'17 May 1990 14 :1 6 ' p izzica to |Enter|

♦ A by zm ienić czas m odyfikacji pliku p i z z i c a t o n a 17 m aja bieżącego roku, wpisz: $ touch -d '17 May' p izzica to | Enter|

♦ A by zm ienić czas m odyfikacji pliku p i z z i c a t o na dzisiaj n a godzinę 14:16, w pisz: $ touch -d '1 4 :1 6 ' p izzica to IEnter 1

Jeżeli jako argument opcji podana je s t tylko godzina, data modyfikacji je st ustawiana na b ie żą cą. Gdy ja k o argum ent opcji podana je s t tylko data, c z a s m odyfikacji je st ustaw iany na godzinę 0:00. Jeśli podasz tylko rok, dzień i m iesiąc będą ustawione na bieżący dzień i m iesiąc, i analogicznie, jeżeli podany zosta n ie tylko dzień i m iesiąc, użyty z o sta n ie bieżący rok.

226

Część II ♦ Praca z plikami Więcej informacji na tem at formatów podaw ania daty znajdziesz na stronach podręcznika system ow ego in fo pod hasłem d a te (patrz przepis 2.8.5 „W yśw ietlanie stron podręcz­ nika system ow ego info”).

8.2. Podział pliku na mniejsze fragmenty Od czasu do czasu zdarzają się sytuacje, w których zachodzi konieczność podzielenia pliku na m niejsze fragmenty. Załóżm y np., że m asz bardzo duży plik dźw iękow y w for­ macie M PEG 2 poziom 3 (M P3) o jakości bliskiej jak o ści CD. Plik duzy.mp3 m a roz­ m iar 4 394 422 bajtów i chcesz przenieść go ze stacji roboczej na kom puter przenośny. Pomiędzy komputerami nie m a połączenia i jedynym sposobem skopiowania pliku z jed­ nego komputera na drugi je st użycie dyskietki. Poniew aż plik jest zbyt duży, aby zmieścić się na dyskietkę, należy użyć polecenia spl i t 1. Polecenie s p l i t podczas kopiow ania dzieli plik na fragm enty o określonym rozmiarze. Opcjonalnie m ożna podać nazwę pliku jako argument polecenia i prefiks, który m a zostać dodany do nazw y tworzonych plików. Jeżeli prefiks nie zostanie zdefiniow any, standar­ dowo dodaw ana je st litera x. N azw y tw orzonych plików b ę d ą się składały z prefiksu oraz zbioru liter: aa, ab, ac itd. W takim przypadku dom yślnie w ygenerow ane zostałyby nazw y xaa, xab itd. K orzystając z opcji -1, m ożesz określić liczbę w ierszy, które m a ją być umieszczone w tworzonym pliku. M ożesz również użyć opcji -b, która określa liczbę bajtów umiesz­ czanych w tw orzonych plikach. Jeżeli chcesz ok reślić ro zm iar p lik ó w w ynikow ych w kilobajtach lub megabajtach, użyj opcji -b i dodaj do niej odpow iednio literę k lub m. Jeżeli nie zostanie użyta opcja -1 ani -b, to polecenie dom yślnie podzieli pliki na paczki składające się z 1000 wierszy. => A by podzielić plik duzy.mp3 na kilka plików o rozm iarze jed n eg o m egabajta, których nazw y b ęd ą się zaczynały od duzy.mp3, w pisz: $ s p li t -blm duzy.mp3 duzy.mp3 | Enterl Polecenie utw orzy pięć now ych plików , których nazw y rozp o czy n ają się od duzy.rnp3. P ierw sze cztery pliki m a ją rozm iar 1 M B, a ostatni — 200 118 bajtów , co odpowiada pozostałości po podzieleniu oryginalnego pliku. O ryginalny plik duzy.mp3 nie zostanie w żaden sposób zm odyfikow any. N astępnie m ożesz skopiow ać tych pięć plików na cztery dyskietki (ostatni plik zmieści się na dyskietkę z jednym z pozostałych w iększych plików ), przekopiow ać je kolejno na kom puter przenośny i przyw rócić do pierwotnej postaci za pom ocą polecenia c a t (patrz przepis 10.6 „Ł ączenie tekstu”). 1 Innym sposobem dzielenia pliku jest użycie polecenia shar, czyli narzędzia archiwizacyjnego powłoki, które pakuje pliki do archiwów przeznaczonych do wysłania pocztą. Potrafi ono dzielić i kompresować pliki podczas archiwizowania.

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

227

=> A by odtworzyć pierw otną postać pliku na podstaw ie poszczególnych fragmen­ tów, w pisz: $ cat duzy.mp3a* > duzy.mp3 |Enter| i rm duzy.mp3a* |Enter|

W przedstaw ionym przykładzie narzędzie rm zostanie użyte do usunięcia poszczegól­ nych plików składow ych po utw orzeniu z nich jednej całości.

8.3. Porównywanie plików Istnieje wiele narzędzi przeznaczonych do porównyw ania zawartości plików. W poniż­ szych przepisach przedstaw iono zastosow ania niektórych z nich. O m ów ione narzędzia są szczególnie przydatne do porów nyw ania fragm entów tekstu znajdujących się w e­ w nątrz plików , ale nie je st to jedyne ich zastosow anie.

8.3.1. Wyszukiwanie różnic pomiędzy plikami Za pom ocą polecenia cmp możesz sprawdzić, czy dw a pliki tekstowe różnią się od siebie. Argumentem polecenia są nazwy plików, które m ają zostać porównane. Jeżeli są iden­ tyczne, polecenie nie wyśw ietli żadnej inform acji w ynikow ej. Jeżeli jed n ak pliki ró żn ią się od siebie, polecenie cmp wyświetli inform ację o w ierszu i kolum nie, w której pojawi się pierw sza różnica pom iędzy plikam i. => A by spraw dzić, czy pliki gl owny i kopia ró żn ią się od siebie, wpisz: $ cmp g łowny kopia \ Enter|

8.3.2. Wyszukiwanie różnic pomiędzy katalogami Istnieją dw a sposoby spraw dzenia, czy dw a katalogi ró żn ią się od siebie.

Metoda nr 1 Midnight Commander DEB: mc RPM: mc

W W W : h ttp ://w w w .ib ib lio .o rg /m c / N ajszybszym i najprostszym sposobem porów nania dw óch katalogów je st użycie na­ rzędzia M idnight Com m ander urucham ianego poleceniem mc. D om yślnie polecenie mc w yśw ietla listę katalogów w dw óch kolum nach, które m ożna ze so b ą porów nać, naci­ skając kom binację klaw iszy | Ctrl | + [x] i klaw isz [d] (naciśnij k o m binację klaw iszy Ctrl | + 0 , a następnie klaw isz |~d|).

228

Część II ♦ Praca z plikami Istnieją trzy sposoby porów nyw ania plików z w ykorzystaniem tego narzędzia: szybki sposób, który porównuje tylko rozm iar pliku i czas modyfikacji (jeżeli pliki m ają iden­ tyczne nazw y i daty m odyfikacji, ale b ęd ą się różniły zaw artością, m im o tego zostaną uznane na identyczne), sposób polegający na porównaniu rozm iarów oraz sposób szcze­ gółowy, który porów nuje w szystkie pliki bajt po bajcie. => A by po ró w n ać dw a katalo g i za p o m o c ą n arz ęd zia mc, w y k o n aj n astęp u jące operacje: 1. Z a p om ocą klaw iszy strzałek zaznacz w aktyw nej kolum nie pierw szy ka­ talog, który chcesz porów nać. 2. N aciśnij klaw isz | Tab|, aby przejść do drugiej kolum ny. 3. Za pom ocą klawiszy strzałek zaznacz drugi katalog, który chcesz porównać. 4. N aciśnij kom binację klaw iszy | Ctrl| + jx], a następnie naciśnij klaw isz [d], aby porównać dw a zaznaczone katalogi, i z listy rozwijanej w ybierz metodę porów nyw ania, która m a zostać użyta. N a dole pierwszej kolum ny zostanie w yświetlona liczba bajtów, którymi katalogi różnią się od siebie, oraz całkow ita liczba plików , którym i ró żn ią się katalogi. L iczba bajtów oraz plików identycznych w obu katalogach je st w yśw ietlana w dolnej części drugiej kolum ny.

Metoda nr 2 D rugą m etodą porównyw ania zawartości katalogów je st użycie polecenia cmp na wszyst­ kich plikach w każdym z katalogów. W ykonaj pętlę, przechodząc przez w szystkie pliki i urucham iając polecenie na każdym z nich. Zastosuj do tego celu w budow any obiekt f o r pow łoki bash (więcej inform acji na ten tem at znajdziesz n a stronach podręcznika system ow ego in f o ) . => A by porów nać w szystkie pliki znajdujące się w katalogu - / s t r o n a / a k t u a l n e ze w szystkim i plikam i w katalogu - / p r o j e k t / o s t a t n i , wpisz: $ for i in -/strona/aktualne/*; { cmp $i - /projekt/ostatni/Si; } | Enterj

Przedstaw iona m etoda wykorzystująca polece nie cmp działa jedynie dla katalogów , które zaw ierają wyłącznie pliki. Jeżeli katalog zaw iera podkatalogi, m etoda ta je s t n ieskuteczn a.

8.3.3. Wyszukiwanie różnic pomiędzy plikami Polecenie d i f f porównuje dw a pliki i generuje raport różnic (ang. dijference raport) po­ m iędzy nim i. R aport zaw iera tekst, którym pliki ró żn ią się m iędzy sobą. R aport różnic je st sform atowany w taki sposób, aby inne narzędzia (a dokładnie patch — patrz przepis 8.3.7 „Uzupełnianie pliku zgodnie z raportem różnic”) m ogły z niego korzystać do utwo­ rzenia pliku identycznego z porów nyw anym .

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

229

W celu porów nania dw óch plików i w ygenerow ania raportu różnic należy podać ich nazw y jak o argumenty polecenia d i f f . Raport różnic je st wyśw ietlany na standardowym wyjściu, więc jeżeli chcesz zapisać go w pliku, m usisz odpow iednio przekierow ać stru­ mień generow anych w yników . => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. « ♦ A by porów nać pliki m a n u s k ryp t. s t a r y i m a n u s k r y p t. nowy, wpisz: $ d i f f manuskrypt.stary manuskrypt.nowy |Enter|

♦ A by porów nać pliki m a n u s k r y p t . s t a r y i manuskrypt.nowy, zapisując raport różnic w pliku o nazw ie manuskrypt . d i f f , wpisz: $ d i f f manuskrypt.stary manuskrypt.nowy > m anuskrypt.diff [Enter|

Raport różnic je st przeznaczony do w ykorzystania przez takie narzędzia ja k patch w celu w prow adzenia w yszukanych różnic w porów nyw anym pliku. W ięcej inform acji na tem at polecenia d i f f i form atow ania generow anych przez nie w yników znajdziesz na stronach podręcznika system ow ego info (patrz przepis 2.8.5, „W yśw ietlanie stron pod­ ręcznika system ow ego info”). Jeżeli chcesz dokładnie przyjrzeć się różnicom pom iędzy plikami, użyj polecenia sd i f f zam iast di f f . Z am iast generow ać raport różnic, polecenie to w yśw ietla pliki obok siebie w dw óch kolum nach oddzielonych znakam i spacji. W iersze, którym i pliki się różnią, s ą oddzielone znakiem |, wiersze, które w ystępują tylko w pierw szym pliku są w yróż­ nione znakiem m niejszości (<), a w iersze w ystępujące tylko w drugim pliku są w yróż­ nione znakiem w iększości (>). => A by w yśw ietlić (strona po stronie) obok siebie n a ekranie pliki f l i p i f l a p oraz oznaczyć różnice pom iędzy poszczególnym i w ierszam i plików , w pisz: $ s d if f f lip flap | less |Enterl

Jeżeli chcesz porów nać ze so b ą trzy pliki, użyj polecenia d i f f 3 . => A by w ygenerow ać rap o rt różnic pom iędzy p likam i 1 i zus, 1 oczek oraz motek i zapisać go w pliku o nazw ie wyni k i , w pisz: $ d iff3 lizu s loczek motek > wyniki |Enterl

8.3.4. Porównywanie zbiorów plików Jeżeli chcesz porów nać dw a zbiory plików, pow inieneś użyć dyrektyw y f o r , aby w ska­ zać pliki, które następnie zostaną porównane za pom o cą polecenia d i f f . Strumień w yni­ ków najlepiej przesłać do polecenia l e s s . => A by w yśw ietlić różnice pom iędzy wszystkim i plikam i o rozszerzeniu * . w i e ś c i, . znajdującym i się w bieżącym katalogu, a plikam i znajdującym i się w katalogu .. /archiwum, w pisz:

230

Część II ♦ Praca z plikami

$ for i in *. wieści | Enterl > { | Enterl

> d i f f S i .. Iarchiwum!Si \ less |Enterl > } Enterl

W tym przykładzie w yśw ietlane są kolejno dla w szystkich plików różnice pomiędzy danym plikiem a je g o odpow iednikiem z innego katalogu. N aciśnij klaw isz [ n], aby przejść do kolejnego pliku, a klaw isz [ p ], aby cofnąć się do poprzedniego pliku.

8.3.5. Odszukiwanie różnic pomiędzy katalogami P olecenie d i f f m oże zostać użyte do porów nania dw óch katalogów w raz z całą ich zawartością. Jest to przydatne podczas tw orzenia uzupełnienia katalogu zawierającego szereg plików tekstowych, np. katalogu zaw ierającego pliki kodów źródłowych progra­ m ów lub zbiorów pism . A by to zrobić, należy po d ać ja k o argum enty p o lecen ia d i f f nazw y katalogów , które m ają zostać porów nane. Jeżeli chodzi o przeanalizow anie różnic pom iędzy całymi drzewam i katalogów (łącznie z podkatalogam i), pow inieneś użyć opcji - r , która dokona rekurencyjnej analizy ko­ lejnych poziom ów katalogów . U życie opcji -N spow oduje, że polecenie d i f f utworzy brakujący plik w katalogu (albo usunie odpowiednie pliki, jeżeli nie będzie ich w drugim katalogu). K atalog w ynikow y m oże być bardzo duży, dlatego w arto użyć opcji -u, która w ym usi unifikację form atu uzupełnień poszczególnych katalogów , w yelim inuje nadm iarow ość i spow oduje, że całość będzie bardziej spójna. => Oto dw a sposoby użycia tego polecenia do porów nyw ania katalogów . ♦ Aby utworzyć uzupełnienia potrzebne do dopasow ania katalogu - / j a b l ka do katalogu -/pomarańcze, tak aby wszystkie pliki w katalogu - / j a b ł k a zostały dopasow ane do sw oich odpow iedników w katalogu -/pom arańcze, tw orząc uzupełnienie w postaci pliku ow ocowa-latka . d i f f um ieszczonego w bieżą­ cym katalogu, wpisz: $ d i f f -N jabłka pomarańcze > owocowa-latka.diff | Enterl

♦ A by utw orzyć uzupełnienie katalogu - / j a b ł k a w celu dopasow ania go do katalogu -/pom arańcze, tak aby w szystkie pliki i podkatalogi znajdujące się w ew nątrz katalogu - / j a b ł k a zostały dopasow ane do swoich odpow iedników w katalogu -/pomarańcze, tworząc uzupełnienie w postaci pliku owocowa-latk a . di f f um ieszczonego w bieżącym katalogu, w pisz: $ d i f f -r -u - N jabłka pomarańcze > owocowa-latka.diff 1Enterl

M ożesz zastosow ać utw orzony plik uzupełnień, korzystając z polecenia p atch z opcją - p l, która usuw a z nazw plików początkow e znaki p raw eg o u kośnika. U m ieść plik uzupełnień w ew nątrz katalogu, który chcesz dopasować, i uruchom w ew nątrz tego kata­ logu polecenie patch. Jeżeli chcesz pom inąć w yśw ietlanie kom unikatów na tem at dzia­ łania polecenia, użyj opcji -s.

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

231

=> A by uruchomić plik popraw ek o w o c o w a - l a t k a . d i f f w ew nątrz katalogu - / j a b ł k a z pominięciem w yświetlania na ekranie kom unikatów o efektach działania pole­ cenia, wpisz: $ mv o w o c o w a -la tk a .d iff - / ja b ł k a |Enterl $ cd - /ja b ł k a | Enterl $ p a tch - p l - s < o w o c o w a -la tk a .d iff | Enter.

8.3.6. Sprawdzanie procentowej różnicy pomiędzy plikami Wdiff DEB: w d i f f RPM: w d i f f

W W W : h t t p : / / www.gnu.o r g / s o f t w a r e / w d i f f / w d i f f . htnfl N arzęd zie w d i f f odszukuje i w yśw ietla różnice pom ięd zy p o szczeg ó ln y m i słow am i w dw óch plikach tekstow ych, które podasz ja k o argum enty tego polecenia. Polecenie otw iera zaopatrzoną w kom entarze w ersję drugiego pliku, w skazując modyfikacje, które należałoby w prow adzić, aby był identyczny ja k pierw szy. M iejsca, w których należy usunąć słowo, są oznaczone w następujący sposób: [- xxx - ], miejsca, w których należy dołożyć słow o, są oznaczone w następujący sposób: [+ xxx +], a m iejsca, w których należy w prow adzić zm iany, są oznaczane w następujący sposób: {+ xxx +}. => A by w yśw ietlić zaopatrzoną w kom entarze kopię pliku h i s t o r i a _ s z k i c . 1 z za­ znaczonym i zm ianam i, które są konieczne, aby ujednolicić go z plikiem hi s t o r i a _ s z k i c . 2 , wpisz: $ w diff h isto ria _ sz k ic .2 h isto ria _ sz k ic .l

\ less 1Enterl

Istnieje m ożliw ość przekształcenia standardow ych kom entarzy polecenia w kom entarze nadające się do w ydrukow ania. W tym celu należy użyć opcji -p, która pow oduje, że fragm enty tekstu przeznaczone do usunięcia są podkreślane, a tekst, który należy dodać, je st w pisyw any czcionką w ytłuszczoną. Oto dw a sposoby użycia tej opcji. ♦ A by w ydrukow ać kopię pliku h i s t o r i a _ s z k i c. 1 zaw ierającą kom entarze inform ujące o zm ianach koniecznych, aby ujednolicić go z plikiem h i s t o ­ r i a . s z k i c . 2, w pisz: $ w diff -p h isto ria _ sz k ic .2 h isto ria _ sz k ic .l

\ Ipr \Enterl

♦ A by w yśw ietlić kopię pliku h i s t o r i a _ s z k i c . l zaw ierającą kom entarze in­ form ujące o zm ianach koniecznych, aby ujednolicić go z plikiem h i s t o r i a _ s z k i c . 2 , tak aby kom entarze były w idoczne w postaci podkreślonych i pisanych w ytłuszczoną czcionką fragm entów tekstu, w pisz: $ w d i f f - p h i s t o r i a _ s z k i c .2 h i s t o r i a _ s z k i c . l

\ le s s | Enterl

232

Część II ♦ Praca z plikami M ożesz rów nież korzystać z polecenia w d i f f w połączeniu z o p cją -s , aby wyśw ietlić statystykę różnic pom iędzy plikami. Statystyka obejm uje całkow itą liczbę słów, liczbę podobnych słów oraz procentow ą ilość podobnych słów liczoną w stosunku do całko­ witej liczby słów, liczbę słów usuniętych lub dodanych oraz procentow y stosunek liczby tych słów do całkow itej liczby słów , liczbę słów zm ienionych oraz procentow y stosu­ nek liczby tych słów do całkow itej liczby słów. Statystyka je st generow ana w postaci dw óch w ierszy dodaw anych na końcu drugiego pliku zaw ierającego kom entarze. => Oto dw a sposoby użycia polecenia wdi f f z o p cją -s. ♦ A by w yśw ietlić różnice pom iędzy plikiem h i s t o r i a _ s z k i c . 1 a h i s t o r i a _ s z k i c. 2 w raz ze statystyką różnic, wpisz: $ wdiff -s h isto ria _ sz k ic .l h isto ria _ sz k ic.2 |Enter[

♦ Aby wyświetlić tylko dw a ostatnie wiersze zawierające statystykę różnic po­ między plikiem h i s t o r i a _ s z k i c . 1 a h i s t o r i a _ s z k i c . 2 , wpisz: $ w diff -s h isto ria _ sz k ic .1 h isto ria s z k ic .2 \ t a ił -2 \Enterj

W niektórych dystrybucjach system u Linux p o lece n ie w d iff nie je s t standardow o dostępne.

8.3.7. Uzupełnianie pliku zgodnie z raportem różnic Istnieje m ożliw ość w prow adzenia w pliku m odyfik acji zg o d n ie z w ygenerow anym raportem różnic. Jak ju ż wspominaliśmy wcześniej, służy do tego polecenie patch. Argu­ mentem polecenia je st nazw a pliku, który m a zostać zm odyfikow any, oraz nazw a pliku zaw ierającego raport różnic (ang. p a tch fń e). Polecenie m odyfikuje plik zgodnie z in­ formacjami zapisanymi w raporcie różnic. Takie rozwiązanie jest bardzo przydatne pod­ czas przygotow yw ania dystrybucji różnych w ersji pliku — niew ielkie pliki popraw ek s ą łatw iejsze do rozesłania po sieci niż duże pliki źródłow e. => A by zaktualizow ać plik m a n u s k r y p t . s t a r y z w ykorzystaniem pliku popraw ek m a n u s k ry p t. di f f , wpisz: $ patch manuskrypt, sta ry manuskrypt, d i f f |Enterj

8.4. Kompresowanie plików K om presja plików je st w ykorzystyw ana do przechow yw ania lub przesyłania dużych plików . K om presja (ang. com press) pliku pow odu je zm niejszanie je g o rozm iaru, co prowadzi do oszczędności m iejsca na dysku. K om presja plików wykorzystuje algorytm, który odpow iednio m odyfikuje układ danych w pliku, zm niejszając w ten sposób jego

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

233

rozmiar. Aby skorzystać z danych znajdujących się w ew nątrz skom presowanego pliku, należy najpierw po d d ać plik procesow i deko m p resji (ang. u n com press) i przyw rócić w ten sposób pierw otny porządek danych (oraz pierw otny rozm iar pliku). Od w ielu lat popularnym narzędziem stanow iącym standard kom presji plików je st g z ip , ale w ostatnich czasach coraz więcej zw olenników zyskuje narzędzie b z i p2. W ykorzy­ stuje ono lepszy algorytm kompresji i uzyskiw any za po m o cą tego narzędzia docelowy rozm iar pliku je st często m niejszy niż w przypadku użycia polecenia g z ip . C e n ą którą trzeba zapłacić za m niejszy rozm iar pliku po kom presji za p o m o cą narzędzia b z i p2, je s t nieco dłuższy czas kom presow ania oraz dekom presow ania pliku niż w przypadku n arzędzia g z ip . Pliki kom presow ane za p o m o c ą n arzęd zia g z i p b ęd ą szybciej zdekompresowane niż analogiczne pliki kompresowane za pom ocą narzędzia b zip 2 (aczkol­ w iek w przypadku aktualnie dostępnych na rynku kom puterów chodzi o różnice liczone zazw yczaj w dziesiątych częściach sekundy). Przedstaw ione dalej przepisy objaśniają sposoby kom presow ania i dekom presow ania plików za p o m o cą narzędzi g z i p i b z ip 2 (oba narzędzia d ziała ją bardzo podobnie).

8.4.1. Kompresowanie plików Pliki m ożna kom presow ać na dw a sposoby. Jeżeli interesuje C ię prędkość i zgodność z różnym i system am i, użyj polecenia g z i p , a jeżeli w ażniejszy je st dla C iebie stopień kom presji, użyj polecenia b z i p2.

Metoda nr 1 U żyj polecenia g z i p (ang. G N U zip), podając ja k o argum enty nazw y plików , które chcesz poddać kom presji. Skom presow ane w ersje plików zo stan ą zapisane w plikach z rozszerzeniem . gz, a następnie oryginały plików zo stan ą usunięte. => A by skom presow ać plik w o jn a - i -p o k o j, w pisz: $ gzip wojna-i -pokoj |Enter|

P olecenie g z i p skom presuje plik w o j n a - i- p o k o j i zapisze go ja k o plik w o j n a - i - p o k o j .gz, po czym usunie oryginalny plik w o j n a - i- p o k o j . Stopień kom presji, jakiej ma być poddany plik, m oże być zdefiniow any ja k o dodat­ kowy argum ent polecenia za pom ocą cyfry z zakresu od 1 do 9. Cyfra 1 odpow iada najniższem u stopniowi kom presji oraz najkrótszem u czasow i kom presow ania pliku, n ato m ia st 9 to najwyższy sto pie ń kom presji, okupiony je d n a k kosztem wydłużenia cza su kom p resow an ia pliku. D om yślnie ustaw iony je s t sto pień kom presji równy 6.

Określenie stopnia kom presji pliku nie je st w ym agane podczas jeg o dekom presji. Pliki są dekom presow ane z tą sam ą prędkością, niezależnie od użytego stopnia kom presji. D odatkow e opcje - f a s t i - b e s t odpow iadają opcjom -1 i -9.

234

Część II ♦ Praca z plikami

Metoda nr 2 Bzip2 OEB: bzip2 RPM: bzip2 W W W : h t t p : / / s o u r c e s . red h at.co m /b zip 2 / A rgum entam i p o lecenia bzi p2 są nazw y plików , które m a ją być p o d dane kom presji. S k o m presow ane pliki są zapisyw ane pod ta k ą sa m ą n a z w ą z ro zsz erze n iem ,bz2, a następnie oryginały plików są usuw ane. => A by skom presow ać plik w ojna-i -pokoj, w pisz: $ bzip2 wojna-i -pokoj |Enterl

Polecenie kom presuje plik w ojna-i-pokoj i um ieszcza skom presow ane dane w pliku w ojna-i -p o k o j. bz2, a oryginał pliku je st usuw any.

8.4.2. Dekompresowanie pliku Istnieją dwie metody dekom presow ania plików, uzależnione od m etody, którą plik został skompresowany. Pliki skompresowane za pom ocą polecenia gzip m ają dom yślnie nada­ w ane rozszerzenie . gz, a pliki skom presow ane za p o m o cą polecenia bzip2 m a ją do­ m yślnie nadaw ane rozszerzenie . bz2.

Metoda nr 1 A by uzyskać dostęp do pliku, który został skom presow any za p o m o cą polecenia gzip, należy użyć polecenia gunzip. Podobnie ja k polecenie gzip, rów nież polecenie gunzip w ym aga podania jak o argumentu nazw y pliku lub plików , które m a ją zostać poddane dekom presji. Polecenie rozpako­ wuje zaw artość plików , zapisując wyniki w postaci now ych plików (które nie m ają już rozszerzenia . gz), a następnie usuw a pliki skom presow ane. => A by rozpakow ać plik w ojna-i -p o k o j. gz, wpisz: $ gunzip wojna-i -pokoj.gz 1Enterl

Polecenie guznip rozpakowuje plik wojna-i -pokoj .gz i um ieszcza jeg o zaw artość w no­ wym pliku w ojna-i -pokoj, a następnie usuw a p lik woj n a -i-p o k o j .gz.

%

Rozpakowując plik za pom ocą polecenia gunzip, nie m u sisz podawać rozszerzenia .gz.

Za pom ocą polecenia gzip m ożesz również obejrzeć zaw artość pliku skompresowanego bez konieczności uprzedniego jego rozpakowywania. Jest to wygodne, jeżeli chcesz tylko zobaczyć zawartość pliku, a nie chcesz go modyfikować. Pliki skompresowane tym pole­

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

235

ceniem m ożesz przeglądać za pom ocą polecenia z l e s s (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików tek sto w y ch ”). N atom iast polecenie see pozw ala w y św ietlać zaw artość pliku skom presow anego za pom ocą polecenia g z i p lub b z ip 2 niezależnie od tego, czy je st to plik tekstow y czy p lik zapisany w innym form acie (patrz kolejny przepis).

Metoda nr 2 Bzip2 DEB: b z ip 2 RPM: b z i p2

W W W : h t t p : / / s o u r c e s . r e d h a t . com /bzip 2/ Jeżeli chcesz skorzystać z zaw artości pliku skom presow anego poleceniem b z ip 2 , użyj polecenia bunzip2, aby poddać plik dekom presji. Podobnie ja k polecenie b zip 2, rów nież polecenie bunzip 2 w ym aga podania jak o argu­ m entu nazw y pliku lub plików , na których m a zostać uruchom ione. W skazany plik zostaje poddany dekom presji, a w yniki są zapisyw ane w now ym pliku, który nie m a ju ż rozszerzenia . bz2. Po zakończeniu procesu rozpakow yw ania plik z rozszerzeniem . bz2 je st usuw any. => A by rozpakow ać plik w o jn a - i - p o k o j . bz2, wpisz: $ bunzip2 wojna-i -pokoj ,bz2 |Enter|

P olecenie rozpakow uje plik w o j n a - i - p o k o j ,bz2 i um ieszcza je g o zaw artość w pliku w o jn a - i -p o k o j, a następnie usuw a plik w o jn a - i -p o k oj ,bz2.

8.4.3. Przeglądanie zawartości skompresowanego pliku Run-mailcap DEB: mime-support

Istnieje m ożliw ość przejrzenia zaw artości skom presow anego pliku bez konieczności poddaw ania go procesowi dekom presji. W tym celu należy użyć polecenia see, podając jak o argum ent nazw ę skom presow anego pliku. Takie rozw iązanie je st w ygodne, jeżeli chcesz tylko zobaczyć zawartość skompresowanego pliku, ale zależy Ci, aby po przejrze­ niu zaw artości plik nadal pozostał skom presow any. Polecenie see potrafi przeglądać pliki skom presow ane zarów no poleceniem g z ip , ja k i poleceniem b z i p2. Jeżeli skom presow any plik je s t plikiem tekstow ym , to polecenie see urucham ia polecenie l e s s do w yśw ietlenia zaw artości pliku (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików tekstow ych”). Jeżeli je st to plik D V I, je g o zaw artość je st p re­ zentow ana p o p rzez w yw ołanie polecen ia x d v i , a przy p ad k u p lik ó w PostScript, EPS i PD F, urucham iane je st polecenie gv (oczyw iście pod w arunkiem że zostało w cze­ śniej zainstalow ane w danym system ie).

236

Część II ♦ Praca z plikami => A by zobaczyć zaw artość pliku p e ln e _ d o s s ie r . p d f . bz2, wpisz: $ see pelnejlossier.pd f.b z2 jEnterl

P o lece n ie see nie w yśw ietla skom presow an ych plików zaw ierających obrazy. Jeżeli ch cesz zobaczyć zawartość takiego pliku bez poddawania go procesowi dekompresji, użyj polecenia display. Polecenie to potrafi przeglądać zaw artość skom presowanych plików obrazów (patrz przepis 1 7 .1 „W yśw ietlanie obrazków w s y ste m ie X ” ).

P olecenie see nie je s t dom yślnie dołączane do w szystkich dystrybucji system u Linux. M ożesz zainstalow ać je g o kopię ze źródeł dostępnych n a stronie dystrybucji Debian (patrz przepis A.4 „Zarządzanie pakietam i D E B ”).

8.5. Zarządzanie archiwami plików A rchiwum (ang. archivé) to pojedynczy plik zaw ierający zbiór plików, a często również katalogów . A rchiw a są zw ykle w ykorzystyw ane do przesyłania lub w ykonyw ania kopii archiwalnych zbiorów plików i katalogów. Pozw ala to zarządzać pojedynczym plikiem zam iast całym ich zbiorem. Pojedynczy plik m oże zostać w prosty sposób skompreso­ w any, ja k opisano w poprzednim podpunkcie, a pliki znajdujące się w archiw um za­ chow ują strukturę i upraw nienia oryginałów. Polecenie t a r pozw ala utworzyć, wypisać listę i rozpakować pliki z archiw um 2. Archiwa utw orzone za p o m o cą polecenia t a r są czasem zw ane „plikam i tar” (ang. tar files), „archiw am i tar” (ang. tar archives) lub — dlatego że w szystkie zarchiw izow ane pliki tw o rzą jed e n duży plik — „kulam i tar” (ang. tarballs). Przedstaw ione przykłady om aw iają w ykorzystanie polecenia t a r do tw orzenia i wy­ św ietlania zaw artości archiw um oraz rozpakow yw ania je g o zaw artości. D w ie opcje polecenia t a r często w ykorzystyw ane w każdej z tych trzech operacji to - f i -v. Nazwę pliku archiwum należy podać jako argument opcji -f, natomiast użycie opcji -v spowo­ duje, że polecenie t a r będzie wyświetlało nazwy plików aktualnie przetwarzanych. Uży­ cie opcji -v nie je st obow iązkow e, ale pozw ala śledzić postęp działania polecenia ta r . Nazwa polecenia pochodzi od skrótu słów „archiwum ta śm o w e ” (ang. tape archive), poniew aż pierw otnie było wykorzystywane do zapisyw an ia archiw ów bezpo średnio na nośniki w postaci ta śm magnetycznych. Nadai je s t wykorzystywane do tego celu, ale d zisie jsze archiw a prawie zaw sze s ą zapisyw an e w pliku na dysku.

Więcej infonnacji na tem at zarządzania archiwami za pom ocą polecenia t a r znajdziesz n a stronach podręcznika system ow ego in f o (patrz przepis 2.8.5 „W yśw ietlanie stron podręcznika system ow ego info”).

2 Archiwa zip, popularne w innych systemach operacyjnych, zostały omówione w przepisie 26.7, „Zarzą­ dzanie archiwami ZIP”.

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

237

8.5.1. Tworzenie pliku archiwum U tw orzenie archiw um za p o m o cą polecenia t a r w ym aga u życia opcji -C (ang. create) i podania nazw y pliku archiwum jako argumentu opcji -f. Często do nazw y pliku archi­ wum dodaw ane je st rozszerzenie . t a r , np. m oja-kopi a . t a r . Jako argument polecenia należy podać nazw y plików , które m ają zostać zarchiwizowane. Aby utw orzyć archiw um na podstaw ie katalogu oraz w szystkich plików i podkatalogów, które zaw iera, należy ja k o argum ent polecenia podać nazw ę tego katalogu. => A by na podstaw ie zaw artości katalogu p r o j e k t utw orzyć archiw um o nazw ie p r o j e k t . t a r , wpisz: $ tar -c v f projekt, tar projekt | Enterj Polecenie utw orzy plik archiw um o nazw ie p r o j e k t . t a r , w ew nątrz którego znajduje się cała zaw artość katalogu p r o j e k t . K atalog p r o j e k t nie zostanie zm odyfikow any. Jeżeli podczas tw orzenia archiw um m a ono zostać autom atycznie skom presow ane, użyj opcji -z. Efekt będzie taki sam ja k w sytuacji, gdy utw orzysz nieskom presow ane archi­ w um , a następnie skom presujesz je za pom ocą polecenia g z i p. Ten sposób oszczędza po prostu konieczność w ykonania dodatkow ego kroku. => Aby utworzyć na podstaw ie zawartości katalogu p r o j e k t skom presowane archi­ wum o nazw ie p r o j e k t . t a r . g z , wpisz: $ tar -z c v f projekt, tar.gz projekt

[Enterj

Pow yższe polecenie tw orzy skom presow any plik o nazw ie p r o j e k t . t a r . g z , obejm u­ ją c y ca łą zaw artość katalogu p r o j e k t . K atalog p r o j e k t pozostaje niezm ieniony. Używając opcji -z, należy podać nazwę pliku z rozszerzen iem .ta r.g z , a nie z roz­ szerzeniem .tar, ponieważ nazwa powinna wskazywać, że plik je s t skom presow anym archiwum . Takie rozszerzen ie nie je s t obow iązkow e, ale je s t standardow o przyjętą praktyką ułatw iającą rozpoznanie form atu ta kich plików.

8.5.2. Wyświetlanie zawartości archiwum Polecenie t a r z opcją - t służy do w yśw ietlania zaw artości archiw um utw orzonego za pom ocą tego polecenia. => A by w yśw ietlić zaw artość archiw um o nazw ie p r o j e k t . t a r , w pisz: $ tar - t v f projekt, tar \ Enterl Polecenie w yśw ietla zaw artość archiw um p r o j e k t . t a r . U życie opcji -v w połączeniu z o p cją - t pow oduje, że polecenie w raz z listą nazw plików w yśw ietla praw a dostępu dla każdego z nich, ja k rów nież czas ostatniej m o dyfikacji poszczególnych plików . Inform acje s ą podaw ane w takim sam ym form acie, ja k w przypadku użycia polecenia 1s z o p cją -1 (patrz przepis 5.3.3 „W yśw ietlanie atrybutów plików ”).

238

Część II ♦ Praca z plikami Jeżeli chcesz w yśw ietlić listę plików znajdujących się w ew n ątrz skom presow anego archiw um , użyj opcji -z. => Aby wyświetlić listę zawartości skom presowanego archiw um p r o j e k t . t a r . g z , wpisz: $ tar -z t v f projekt, tar.gz |Enter|

8.5.3. Wypakowywanie plików z archiwum O pcja - x polecenia t a r pozw ala wypakow ać zaw artość archiw um utw orzonego za po­ m ocą polecenia t a r . => A by w ypakow ać zaw artość archiw um o nazw ie p r o j e k t . t a r , wpisz: $ tar -x v f projekt, tar | Enterl

Polecenie w ypakow uje zaw artość archiw um p r o j e k t . t a r w bieżącym katalogu. Jeżeli archiwum je st skompresowane, co zwykle oznacza, że plik archiwum będzie miał rozszerzenie . t a r . g z lub .t g z , użyj opcji -z. => A by w ypakow ać zaw artość skom presow anego archiw um o nazw ie p r o j e k t , t a r . g z , wpisz: $ tar -zxv f projekt, tar.gz I Enterl

Jeżeli w bieżącym katalogu znajdują się pliki lub katalogi o takich sam ych nazwach, ja k pliki lub katalogi znajdujące s ię wew nątrz archiw um , to zo sta n ą one pod czas rozpakowywania zastąp io n e przez pliki archiwum . Jeżeli nie je s te ś pewien, ja k ie pliki zaw iera dane archiwum , zacznij od w yśw ietlenia listy jego zaw artości zgodnie z op isem w poprzednim przepisie.

Innym pow odem w yśw ietlenia zaw artości archiw um przed je g o rozpakow aniem jest chęć spraw dzenia, czy pliki znajdujące się w archiw um są zapisane w ew nątrz kataiogu. Jeżeli tak nie jest, a w bieżącym katalogu znajduje się wiele plików , m ożesz je pomylić z plikam i w ypakow anym i z archiw um . Jeżeli chcesz w ypakow ać pliki archiw um do osobnego katalogu, utw órz now y katalog, przenieś plik archiw um do niego, przejdź do tego katalogu i tam rozpakuj pliki znajdu­ jące się w archiw um .

8.6. Śledzenie wersji pliku System RC S (ang. R evision C ontrol System ) to zbiór narzędzi pozw alających zarzą­ dzać w ielom a w ersjam i pojedynczego pliku.

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

239

Jeżeli chcesz przechow yw ać w ersje pliku w taki sposób, aby system RCS m ógł je śledzić, m ożesz w prow adzić plik do system u RCS. S pow oduje to um ieszczanie kolej­ nych wersji pliku w repozytorium RCS (ang. repository) — pliku, którego RCS używa do przechowywania informacji o wszystkich zmianach wprowadzonych w tym pliku. Plik repozytorium RC S m a tę sam ą nazw ę co plik, którego w ersje chcesz śledzić, a dodat­ kowo zaw iera rozszerzenie ,v. N a przykład w łączenie pliku f o o . t e x t do obserw acji w ersji przez RCS spow oduje utw orzenie pliku śledzenia w ersji o nazw ie fo o . t e x t ,v. Z a każdym razem gdy chcesz, aby system RCS zapam iętał kolejną w ersję pliku, uruchom polecenie, które w prow adzi n o w ą w ersję pliku do system u RCS, zapisując w repozy­ torium RCS różnice pom iędzy bieżącą a ostatnio zap am iętan ą w ersją pliku. Aby odw ołać się do wersji pliku, należy j ą pobrać z system u RCS. W ersje są pobierane z pliku repozytorium i zapisyw ane w bieżącym katalogu. Pomimo iż zazwyczaj system RCS je st używany do śledzenia wersji plików tekstowych, to jednak z równym pow odzeniem m ożesz używ ać go do innych rodzajów plików, takich ja k pliki graficzne czy dźw iękow e. Innym system em zarząd zan ia w ersjam i je s t system CV S (ang. C o n cu rren t Versions System ) w ykorzystyw any do śledzenia zbiorów plików , których różne w ersje s ą two­ rzone rów nolegle przez wielu autorów. Chociaż korzystanie z tego system u nie je st tak proste ja k w przypadku system u RCS, je s t on pow szechnie używ any do zarządzania projektam i tw orzenia w olnego oprogram ow an ia w Internecie. W ięcej inform acji na tem at korzystania z systemu CVS znajdziesz na stronach podręcznika system ow ego in fo (patrz przepis 2.8.5 „W yśw ietlanie stron podręcznika system ow ego info”).

8.6.1. Wprowadzanie wersji pliku do systemu Gdy pojawi się w ersja pliku, którą chcesz zapam iętać w system ie śledzenia w ersji, użyj polecenia c i do w prow adzenia jej do system u RCS. Wpisz polecenie Ci w raz z nazw ą pliku, który chcesz w prowadzić do systemu RCS. Jeżeli plik o danej nazw ie nie był nigdy wcześniej w prow adzany do system u RCS, polecenie c i poprosi o podanie opisu tego pliku. Przy każdym kolejnym w prow adzeniu pliku do system u, polecenie c i prosi o podanie inform acji, która zostanie zapisana w dzienniku system u (patrz przepis 8.6.3 „P rzeglądanie dzien n ik a w ersji p lik u ”). Plik dziennika m oże zaw ierać więcej niż jeden w iersz tekstu, dlatego aby zakończyć dany wpis, należy w prow adzić znak kropki ( .) na końcu w iersza. Załóżm y np., że m asz plik tekstow y powi esc o zawartości przedstawionej na rysunku 8.1. Jest to opowieść o wielu rzeczach, a jedną z nich je st długa podróż przez Amerykę.

Rysunek 8.1. Pierwsza wersja pliku powieść => A by w prow adzić plik p ow ie ść do system u RC S, w pisz:

240

Część II ♦ Praca z plikami

$ Ci powieść |Enter| powiesc.v < -- powieść enter description, terminated with sin g le ' ' or end o f f ile : NOTE: This i s NOT the log message! » Wielka amerykańska powieść. [Enter] » .

| Enter]

in it ia l revision: 1.1 done $

Polecenie um ieszcza w repozytorium RCS plik o nazw ie p o w ie s c .v , a oryginał, plik powieść, je st usuwany. A by ponownie przejść do edycji lub odw ołać się do pliku, musisz

przyw ołać plik z repozytorium RC S (więcej inform acji na ten tem at znajdziesz w ko­ lejnym przepisie). Z aw sze gdy chcesz zapisać now ą w ersję pliku, użyj polecenia c i , co spow oduje zapi­ sanie pliku w repozytorium system u RCS. Z ałóżm y np., że zapam iętałeś w repozytorium system u p ierw szą w ersję pliku powieść i zm ieniłeś je g o zaw artość tak, że teraz m a on postać p rzed staw io n ą na rysunku 8.2. Jest to bardzo długa opowieść o bardzo wielu rzeczach, a jedną z nich je st moja długa podróż przez Amerykę i powrót do domu.

Rysunek 8.2. Nowa wersja pliku powieść => Aby zapam iętać tę w ersję w system ie RC S, w pisz: $ Ci powiesc IEnter | powiesc.v < -- powiesc new revision: 1.2: previous revision: 1.1 enter log message, terminated with sin g le ' ' or end of f ile : »

Drugi szkic. | Enter]

» .

1Enter |

done $

Jeżeli w ew nątrz bieżącego katalogu utw orzysz podkatalog o nazw ie RCS (pisane dużymi literam i), system RCS potraktuje ten katalog ja k o m iejsce do przechow yw ania plików w ersji . v. Dzięki tem u unikniesz bałaganu w katalogu roboczym . Jeżeli plik, którego w ersje zapam iętujesz, je st plikiem tekstow ym , m ożesz przy każdej m odyfikacji wstawiać w iersz zawierający nazwę pliku, num er wersji, datę i czas w stan­ dardzie U TC (ang. C oordinated Universal Time) oraz identyfikator autora. W tym celu należy w m iejscu, w którym taka inform acja m a być zapisana, um ieścić w pliku tekst $Id$. Wystarczy, że zrobisz to raz, a za każdym razem, gdy plik zostanie pobrany z sys­ temu RC S, do pliku zostan ą autom atycznie dopisane odpow iednie inform acje.

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

241

N a przykład do pliku zarzadzanie-plikam i .te x tin fo , którego w ersje są śledzone z wy­ korzystaniem system u RCS, pow inieneś dodać następujący w iersz: $Id: zarzadzanie-plikam i.te x tin fo .v 2.12 2005/03/20 21:04:57 m Exp m $

Kom unikat wpisywany do dziennika powinien być zaw sze na tyle opisowy, aby pod­ cza s przeglądania dziennika łatwo było zorientować się, ja k ie zm iany zostały wpro­ wadzone w tej wersji.

8.6.2. Pobieranie wersji pliku z systemu P olecenie co pozw ala pobrać w ersję pliku z system u RCS. Użyj opcji -1, aby pobrać ostatnią w ersję pliku, który zam ierzasz poddać edycji (i zapi­ sać później jako kolejną w ersję pliku). U życie tej opcji pozw ala zablokow ać pobieranie w ersji z system u, dzięki czem u m ożesz uniknąć pobrania kolejnej w ersji pliku i zapi­ sania zm ian, zanim m odyfikacje dokonane w aktualnie pobranej w ersji zo stan ą zapi­ sane w system ie. => A by pobrać o statnią w ersję pliku powieść, wpisz: $ CO -1 powieść 1Enter | powiesc.v powieść re vision 1.2 (locked) done

Polecenie pobiera ostatnią w ersję pliku powieść z repozytorium p o w ie s c .v i zapisuje j ą w pliku o nazw ie powieść w bieżącym katalogu. Jeżeli plik o takiej nazw ie ju ż istnieje, polecenie co pyta, czy m a zastąpić istniejący plik. M ożesz w prow adzić zm iany w po­ branym pliku i wprowadzić go do systemu jako now ą wersję (patrz poprzedni przepis). M ożesz rów nież pobrać w ersję pliku z repozytorium o zn aczo n ą ja k o „plik ty lk o do odczytu” , w której nie m ożna w prow adzać żadnych zm ian. Zrób to, jeżeli chcesz tylko przejrzeć zaw artość pliku, a nie chcesz go edytow ać. Jeżeli chcesz otw orzyć w ersję pliku tylko do odczytu, użyj polecenia co bez dodatko­ w ych opcji, a jak o argum ent polecenia podaj nazw ę pliku. => Aby pobrać bieżącą w ersję pliku bez m ożliw ości w prow adzania zm ian, wpisz: $ co powieść | Enter|

Polecenie pobiera z repozytorium p o w ie s c .v (znajdującego się w bieżącym katalogu lub w podkatalogu o nazw ie R C S) ostatnią w ersję pliku powieść. M ożliw e je s t rów nież pobranie innej niż ostatnia w ersji pliku — aby to zrobić, powi­ nieneś użyć opcji -r. W celu um ożliw ienia edycji danej w ersji należy dodatkow o użyć opcji -1. => A by pobrać w ersję 1.1 pliku powieść, wpisz:

242

Część II ♦ Praca z plikami $ co -1 - r l . l powieść I Enter i powiesc.v --> powieść re visio n 1.1 (locked) done

Zanim p obierzesz sta rszą w ersję pliku, pam iętaj, aby w prow adzić do repozytorium o sta tn ią w ersję tego pliku, gdyż w przeciwnym razie m oże ona z o sta ć utracona.

Istnieje m ożliw ość tw orzenia rozgałęzionych (ang. branching) wersji pliku. Jeżeli tego nie robisz, w prow adzenie starszych wersji ze zm ianami zostanie zapam iętane jak o naj­ now sza w ersja w głów nej gałęzi (w ięcej inform acji n a tem at tw o rzen ia rozgałęzień w system ie RCS znajdziesz na stronach podręcznika system ow ego man).

8.6.3. Przeglądanie dziennika wersji pliku Polecenie rlo g pozw ala przeglądać dziennik w ersji pliku system u RCS. Argum entem polecenia rlo g je st nazw a pliku, którego listę w ersji chcesz przejrzeć. => A by przejrzeć dziennik w ersji pliku powieść, w pisz: $ rlog powieść |Enter| RCS f ile : powiesc.v Working f ile : powieść head: 1.2 branch: locks: s t r ic t incub: 1.2 access li s t : symbolic names: keyword substitution: kv total re vision s: 2: selected re vision s: 2 description: Wielka amerykańska powieść. re visio n 1.2 locked by: incub: date: 2005/03/20 15:35:10: author: incub: Drugi szkic.

state: Exp:

re visio n 1.1 date: 2005/03/20 16:26:24: In it ia l revision

state: Exp:

author: incub:

lin e s: +1 -1

$

Polecenie w yśw ietla na ekranie dziennik wersji pliku powieść. Prezentow ane informacje d otyczą zaw artości repozytorium RCA łącznie z je g o n az w ą (pow ieść. v) oraz nazw ą bieżącego pliku (powieść). Z przedstaw ionych danych w ynika, że plik m iał dw ie w er­ sje — pierw sza z nich została zapisana w system ie RCS 20 m arca 2005 roku o godzinie 16:26:24, a druga została zapisana w system ie RCS tego sam ego dnia, czyli 20 m arca 2005, dokładnie 8 m inut i 46 sekund później .

Rozdział 8. ♦ Zarządzanie plikami

243

8.6.4. Zapamiętywanie wersji zbioru plików W prow adzając do system u RCS rów nocześnie cały zbiór plików , pow inieneś wziąć pod uw agę kilka istotnych zagadnień. Może zdarzyć się sytuacja, kiedy zechcesz do systemu RCS w prowadzić cały zbiór pli­ ków i zapisać go, nadając m u je d en w ybrany num er w ersji. W tym celu należy podać num er wersji jako argument opcji -r . Polecenie c i nie akceptuje znaków spacji pomiędzy o p cją a argum entem tej opcji, dlatego upew nij się, że n um er w ersji je s t um ieszczony bezpośrednio za opcją. Jeżeli plik nie był m odyfikow any, polecenie c i dom yślnie pow raca do ostatniej w ersji pliku. A by w ym usić zapisanie danej w ersji pliku w system ie RCS, pow inieneś użyć opcji - f . Jest to szczególnie w ygodne, gdy chcesz nadać określony num er w ersji całej grupie plików . A by w prow adzić do systemu wszystkie żądane pliki przy użyciu jednego polecenia, po­ winieneś skorzystać z dyrektywy f o r — unikniesz dzięki temu konieczności wpisywana polecenia dla każdego z plików osobno. Z a p o m o cą opcji -m m ożesz podać w spólny opis dla w szystkich plików — aby to zrobić, pow inieneś jak o argum ent tej opcji podać żądany opis ujęty w znaki cudzysłowu. Rów nież w tym przypadku upewnij się, że po­ m iędzy o p cją a argum entem nie m a znaku spacji. => A by zapam iętać w ersje w szystkich plików o rozszerzeniu . html, znajdujące się w bieżącym katalogu, i zapisać w dzienniku w ersji dla każdego z tych plików inform ację Z aktualizow ano d la nowej w e r s j i produktu, ustawiając dla każdego z nich w ersję 3.0, naw et je że li dany plik nie uległ żadnym m odyfikacjom od ostatniej zapam iętanej wersji, wpisz: $ for 7 in *.html \ Enterj > f | Enter|

> c i - f -r3.0 -m"Zaktualizowano dla nowej wersji produktu'' i i |Enter| > CO - 1 Si 1Enterl

> ) ... wiadomości dziennika ... $

M ożesz również um ieścić całe polecenie w pojedynczym w ierszu w następujący sposób: for i in *.html: { ci - f -r3.0 -m"Zaktualizowano dla nowej wersji produktu" S i; co -1 S i; }

Część III

Przetwarzanie tekstu

Rozdział 9.

Przeglądanie plików tekstowych Praca z plikam i tekstow ym i to chleb pow szedni d la każd eg o u ży tk o w n ik a system u Linux, w ięc nie pow inno nikogo dziw ić, że zagadnieniom zw iązanym z przeróżnym i aspektami przetw arzania tekstów pośw ięcim y kilka rozdziałów. W pierw szym rozdziale tej części zajmiemy się metodami przeglądania plików tekstowych na ekranie terminala. Pliki tekstow e w ystępują w wielu różnych postaciach, począw szy od tekstu formatowa­ nego, zapisanego w określonym języku (np. język angielski czy języ k C), a skończywszy na plikach zapisanych w dosyć złożonych form atach, takich ja k w iadom ości e-m ail czy pliki H TM L. Zw ykłe pliki tekstow e nie m uszą m ieć żadnych rozszerzeń (takich ja k np. * . t x t czy *. te x t) , aczkolw iek stosow anie takich rozszerzeń stało się pow szechnie stosow aną p raktyką (patrz dodatek B „U m ow ne rozszerzenia nazw p lików ”). Jeżeli nie je ste ś pew ny, czy dany plik je st plikiem tekstow ym , pow inieneś skorzystać z polecenia f i l e , tak ja k to zostało opisane w przepisie 8.1.1 „Spraw dzanie typu i for­ m atu pliku” . N arzędzia, które pozw alają Ci na w yśw ietlanie zaw artości plików tekstow ych na ekra­ nie term inala, ale nie um ożliw iają edycji tekstu, nazyw ane s ą przeglądarkam i. W ięk­ szość użytkow ników do przeglądania zaw artości plików tekstow ych używ a polecenia le s s , które zostanie om ów ione w kolejnych podrozdziałach. Istnieje w iele różnych sposobów w yśw ietlania czy też p rzeglądania tekstu. Pliki tek ­ stow e m ożesz np. w yśw ietlać na ekranie term inala bezpośrednio podczas przegląda­ nia system u plików , tak ja k to zostało opisane w przepisie 5.10 „P rzeglądanie plików i katalogów ” . K iedy m asz zam iar m odyfikow ać zaw artość takiego pliku, pow inieneś skorzystać z w ybranego edy to ra tekstu (p atrz ro zd ział 10. „E d y cja p lik ó w te k sto ­ w ych”). E dytor vi m a specjalne polecenie, view, które pozw ala na otw arcie pliku tek ­ stow ego w trybie tylko do odczytu — dzięki tem u nie b ędziesz m iał m ożliw ości przy­ padkow ego dokonania zm ian w takim otw artym pliku.

248

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu Pliki w niektórych form atach — takie ja k PostScript, DVI czy PDF — często prze­ chow ują w iele tekstu, ale z czysto technicznego punktu w idzenia nie są plikam i tek­ stowymi. S ą raczej plikami graficznym i — m etody ich przeglądania zostaną omówione w przepisie 17.4 „W yśw ietlanie podglądu plików w ydruku” .

9.1. Przeglądanie plików tekstowych Jeżeli chcesz przeglądać zaw artość dużego pliku tekstow ego strona po stronie, pow i­ nieneś skorzystać z polecenia le s s . D ziała ono zarów no na plikach, ja k i na standar­ dow ym w yjściu strum ienia danych — z tego pow odu je s t bardzo często w ykorzysty­ w ane ja k o ostatnie polecenie potoku, dzięki czem u m oże w yśw ietlać strona po stronie wyniki działania sekwencji innych poleceń, np. patrz przepis 3.2.4 „Przekierowywanie standardow ego w yjścia na w ejście innego p olecen ia” . W k olejnych podrozdziałach om ów im y różne sposoby użycia polecenia 1ess. Inne polecenie, z le ss, działa identycznie ja k polecenie le s s , z tym że pozw ala na prze­ glądanie spakow anych plików tekstow ych bez konieczności ich uprzedniego rozpa­ kow yw ania (patrz przepis 8.4 „K om presowanie plików ”). Przykładow o, zdecydowana w iększość dokum entacji system ow ej w katalogach /u s r /d o c oraz /u s r /s h a r e /d o c jest przechow yw ana w łaśnie w postaci spakow anych plików tekstow ych. Od czasu do czasu m ożesz spotkać się z innym poleceniem służącym do w yśw ietlania tekstu, nazyw anym more. P oczątkow o było to standardow e n arzęd zie w yśw ietlające zawartość plików tekstowych strona po stronie, aż do momentu, kiedy w połowie lat 90. ustąpiło m iejsca poleceniu le s s . M a ono dużo w ięcej opcji, a je d n ą z je g o najwięk­ szych zalet je st możliwość przewijania tekstu nie tylko do przodu, ale i do tyłu. Oczywi­ ście ceną, ja k ą należy za to zapłacić, są niem al trzy razy w iększe rozm iary tego pole­ cenia (w stosunku do more) — i stąd w zięły się dw a znaczenia zgrabnego skądinąd pow iedzenia, less is m ore'. Poniższa tabela zaw iera zestaw ienie podstaw ow ych skrótów i poleceń klaw iszow ych polecenia le s s . Poruszanie kursorem E

Przewija wyświetlany tekst o jeden wiersz w górę („do tyłu”)

m

Przewija wyświetlany tekst o jeden wiersz w dół („do przodu”)

H lu b Q

Przewija wyświetlany tekst o jeden znak tabulacji odpowiednio w lewo lub w prawo; bardzo użyteczne zwłaszcza podczas przeglądania plików zawierających długie wiersze

1PageU p | lub | Spacja

Przewija wyświetlany tekst o jeden ekran w górę („do tyłu”)

1 Less is more — gra słów i znaczeń: less znaczy mniej, more znaczy więcej; less is more w wolnym tłumaczeniu znaczy „mniej to więcej” — ponieważ: 1) polecenie less (mniej) ma znacznie więcej możli­ wości niż more (więcej); 2) rozmiar pliku polecenia less (mniej) jest prawie trzy razy większy niż roz­ miar pliku polecenia more (więcej), krótko mówiąc, less is more — przyp. tłum.

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstowych

j PageDown|

Przewija wyświetlany tekst o jeden ekran w dół („do przodu”)

0

Przeskakuje na początek i wyświetla pierwszy „ekran” tekstu

0

Przeskakuje na koniec i wyświetla ostatni „ekran” tekstu

249

Przeszukiwanie tekstu

0 wzorzec

Przeszukuje plik „w przód” pod kątem wierszy zawierających wzorzec

0 wzorzec

Przeszukuje plik „w tył” pod kątem wierszy zawierających wzorzec

Różne

Qf] lub | CtrlJ + 0

Odświeżenie wyświetlanego na ekranie obrazu Wyświetla ekran pomocy

0

Otwiera dany plik do edycji w edytorze v i. Aby po dokonaniu modyfikacji zapisać plik. naciśnij sekwencję klawiszy Q [ W ][ q ]; aby zakończyć pracę z edytorem bez zapisywania pliku, naciśnij sekwencję klawiszy Q][q], a powrócisz do ekranu polecenia less Koniec przeglądania pliku tekstowego i zakończenie działania polecenia less

Polecenie less ma bardzo dużo opcji, których m ożesz użyć bezpośrednio w wierszu wywołania tego polecenia, ja k również imponującą liczbę skrótów klawiszowych, z któ­ rych m ożesz korzystać już po jego u ruchom ieniu, co daje Ci ogrom ną e la sty czn o ść działania. Jeżeli je s te ś zainteresowany pełnymi m ożliwościam i tego polecenia, powi­ nieneś zapozn ać s ię ze stronam i podręcznika man polece nia less.

9.1.1. Przeglądanie zawartości plików tekstowych strona po stronie Jeżeli chcesz strona po stronie w yśw ietlać zaw artość w ybranego pliku tekstow ego, pow inieneś podać je g o nazw ę ja k o argum ent polecenia le s s . => A by przeglądać strona po stronie zaw artość pliku README, wpisz: $ less README jlńteFI W ykonanie pow yższego polecenia spow oduje uruchom ienie polecenia le s s i w yśw ie­ tlenie na ekranie term inala zaw artości pliku README. Jeżeli chcesz przew inąć w yśw ietlany tekst do przodu o jed en w iersz, pow inieneś na­ cisnąć klaw isz Q], a jeżeli o całą stronę — klaw isz | PageDown]. A by przew inąć wy­ św ietlany tekst o je d en w iersz do tyłu, naciśnij klaw isz [[], jeżeli je d n ak chcesz prze­ w inąć od razu cały ekran do tyłu, naciśnij przycisk | PageUp j. W razie potrzeby m ożesz od razu przeszukiw ać w yśw ietlany tek st — więcej szcze­ gółow ych inform acji na ten tem at znajdziesz w przepisie 14.11 „Przeszukiw anie wy­ św ietlanego tekstu". A by zakończyć pracę polecenia le s s , naciśnij klaw isz [o].

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

250

9.1.2. Przeglądanie plików tekstowych strona po stronie z wykorzystaniem wiersza statusu Jeżeli przeglądasz przy użyciu polecenia le s s zawartości danego pliku tekstowego, to na dole ekranu pojaw ia się dom yślny w iersz statusu (w yśw ietlany w negatyw ie), zaw ie­ rający nazw ę w yśw ietlanego pliku, który znika po naciśnięciu dow olnego klawisza. Jeżeli chcesz w yśw ietlić w iersz statusu w rozbudow anej formie, pow inieneś użyć opcji -M polecenia le s s — spow oduje to wyświetlenie w w ierszu statusu informacji o nazwie pliku, num erze bieżącego wiersza, całkowitej liczbie wierszy w danym pliku oraz infor­ macji o położeniu danego w iersza w całym pliku, wyrażonej w procentach. Taki wiersz statusu pozostaje na ekranie przez cały czas w yśw ietlania pliku. => A by w yśw ietlić na ekranie term inala zaw artość pliku zestaw i en ie_raportów z w ykorzystaniem rozbudow anego w iersza statusu, wpisz: $ less -M zestawi en i e_raportów \ Enter|

W razie potrzeby m ożesz d ostosow ać wygląd w iersza statu su do własnych potrzeb, korzystając z odpowiednich zmiennych przechowujących różnorodne informacje o pliku. Aby dow iedzieć się, ja k to zrobić, pow inieneś zapoznać s ię z tre ścią stron podręcz­ nika man p olecenia less.

9.1.3. Przeglądanie końca pliku tekstowego Jeżeli chcesz, aby polecenie le s s po osiągnięciu i w y św ietlen iu ostatn ieg o w iersza danego pliku nadal starało się odczytyw ać dane n ap ły w ające n a je g o standardow e w ejście, pow inieneś skorzystać z opcji F. Jest to ro zw iązanie szczególnie użyteczne w sytuacji, kiedy przeglądasz plik tekstow y, który je s t w łaśnie w tej chw ili tw orzony p rzez jak ieś inne polecenie, bądź kiedy skierow ałeś na w ejście polecenia le s s stru­ mień danych z innego polecenia. K iedy użyjesz opcji F, polecenie le s s po osiągnięciu końca pliku będzie się nadal sta­ rało odczytyw ać dane napływ ające na jeg o w ejście i jeżeli ja k ieś now e dane się poja­ w ią, zostaną natychm iast w yśw ietlone na ekranie term inala. Jeżeli chcesz zakończyć takie działanie polecenia le s s , pow inieneś nacisnąć kom binację klaw iszy 1Ctrl| + [ c ] ,

9.1.4. Wyświetlanie nieprzetworzonej zawartości plików tekstowych D om yślnie polecenie le s s je st tak skonfigurow ane, że znaki niedrukow alne s ą wy­ św ietlane w tzw. notacji z daszkiem 2 (ang. hat notation) — oznacza to, że np. zapisana w pliku kom binacja znaków | Ctrl j + [l] zostanie w yśw ietlona na ekranie jako AL. Działa

2 Patrz przepis 1.2 ..Przyjęte konwencje typograficzne” — przyp. tłum.

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstowych

251

to niem al dla w szystkich znaków niedrukow alnych, z w yjątkiem znaków m ających w pływ na odstępy m iędzy w yrazam i (np. znak tabulatora, czyli | Ctrl 1+ |T~|). O d czasu do czasu m oże się je d n ak zdarzyć sytuacja, w której pożądana byłaby m oż­ liwość w yśw ietlania „surow ego” tekstu (ang. raw text), czyli inaczej m ów iąc, w yśw ie­ tlania zaw artości pliku tekstow ego w postaci nieprzetw orzonej i nieform atow anej na ekranie. W yśw ietlanie w takiej postaci pow oduje, że na ekran w ysyłane są w szystkie znaki niedrukow alne, sterujące itp. Z takiej m ożliw ości m ożesz np. skorzystać, kiedy w plik u je s t zap isan a ko m b in acja klaw iszy | Ctrl [ + [ l ], a Ty byś chciał, aby została ona n a ekranie potraktow ana w spo­ sób dosłow ny, a nie w postaci reprezentacji ^L. A by to zrobić, m ożesz skorzystać z jednej z dw óch metod.

Metoda nr 1 A by w yśw ietlić na ekranie term inala zaw artość pliku tekstow ego w postaci nieprze­ tw orzonej, powinieneś skorzystać z polecenia le ss z opcją -r. Takie postępow anie może jednak spraw ić pew ne problem y z w yśw ietlaniem na ekranie term inala (ze w zględu na różne znaki sterujące, ja k ie m o g ą się znaleźć w w yśw ietlanych plikach). => A by w yśw ietlić na ekranie „surow ą” zaw artość pliku 1 i v e .tr a n s c r i p t, wpisz: $ less -r liv e .tran scrip t I Enter 1

Metoda nr 2 A by w yśw ietlić na ekranie term inala zaw artość pliku tekstow ego w postaci nieprze­ tw orzonej, ale jednocześnie zachow ać (a przynajm niej starać się zachow ać) spójny wy­ gląd ekranu tenninala, powinieneś skorzystać z polecenia le s s z opcją -R. Powoduje ona wyświetlanie na ekranie nieprzetworzonej zawartości danego pliku tekstowego, ale unie­ m ożliw ia „rozsypanie się” tekstu spow odow ane takim czy innym znakiem sterującym. => A by wyświetlić na ekranie „surow ą” zawartość pliku l i v e .tr a n s c r ip t przy je d ­ noczesnym zachow aniu spójnego w yglądu ekranu term inala, wpisz: $ less -R liv e .tra n scrip t I Enterl

9.1.5. Przeglądanie zawartości kilku kolejnych plików tekstowych Istnieją dw ie m etody przeglądania zaw artości w ielu plików tekstow ych jednocześnie.

Metoda nr 1 Jeżeli chcesz w yśw ietlić zaw artość kilku plików tekstow ych jednocześnie (rysunek 9.1), m ożesz po prostu podać listę ich nazw jak o argum ent polecenia le s s . M ożesz również podać w zorzec nazw p lików — w ów czas na ekranie term in ala zostanie w yśw ietlona

252

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

hwclock and Debian: A Debian in st a lla tio n w ill, by default, ca ll hwclock --hctosys during system startup and hwclock --systohc during system shutdown. To set the date/time o f the system, ju st use the standard UNIX date f a c il it i e s (such as date) or any of the advanced timekeeping u t i l i t i e s (ntp. ntpdate. chrony). Other methods of se ttin g the clock (such as hwclock) are lik e ly to cause trouble, do not use them. Please note that because the shutdown s c rip ts ca ll hwclock --systohc. you cannot set the clock using hwclock only, as your adjustment w ill be lo st on the next reboot. THIS MEANS YOU MUST *N0T* FOLLOW THE PROCEDURES IN THE hwclock(8) MAN PAGE TO SET THE CLOCK DATE/TIME USING A REBOOT UNLESS YOU EDIT THE SHUTDOWN SCRIPTS.

The fu ll story: A Linux system actu ally has two clocks: - The System Clock, kept by the kernel. This is the clock that Linux uses for day-to-day a c t iv itie s , and t h is i s also the clock you set using date. |/usr/doc/uti1-linux/README.Debian.hwclock.gz ( f i l e 1 of 10) R y s u n e k 9 .1 . Przeglądanie zawartości wielu plików tekstowych jednocześnie

tylko zaw artość plików, których nazw a pasuje do podanego wzorca. Poszczególne pliki będą wyświetlane sekwencyjnie — polecenie le s s będzie wyświetlało ich zawartość po kolei, począwszy od pliku, którego nazwa została podana jako pierwsza, bądź też począw­ szy od pierw szego odnalezionego pliku, którego nazw a pasuje do podanego wzorca. Aby przejść do w yświetlania kolejnego pliku, naciśnij klawisz [ n ]. A by przejść do wy­ św ietlania poprzedniego pliku, naciśnij klaw isz [p], => A by kolejno w yśw ietlić zaw artość w szystkich dokum entów znajdujących się w katalogu /u s r / d o c / u t i l -1 in u x /, wpisz: $ less /usr/doc/util-linux/* | Enter|

W ykonanie pow yższego polecenia pow oduje uruchom ienie polecenia le s s , które na­ stępnie otwiera wszystkie pliki znajdujące się w katalogu / u s r / d o c / u t i l -1 inux/ i rozpo­ czyna w yśw ietlanie od pierw szego z nich.

Metoda nr 2 Innym sposobem w ykonania tego zadania je st zastosow anie polecenia c a t do połą­ czenia wybranych plików w jeden i skierowanie strum ienia wyników działania tego po­ lecenia na standardowe wejście polecenia le s s . W takiej sytuacji podczas wyświetlania nie będzie żadnego sygnału, w którym m iejscu kończy się dany plik i zaczyna następny, ale za to będziesz m ógł przeglądać od razu całą zaw artość tych plików b ez koniecz­ ności przechodzenia od pliku do pliku.

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstowych

253

=> A by w yśw ietlić w jednym ciągu zaw artość w szystkich dokum entów znajdują­ cych się w katalogu / u s r / d o c / u t i 1 - lin u x / , w pisz: t cat /u sr/d o c/u til-lin u x /* \ less | E nter | Podczas wyświetlania zawartości plików nie będzie żadnego sygnału, że jeden plik się kończy, a drugi zaczyna — zam iast tego zaw artość poszczególnych plików je s t trak­ tow ana jako jeden długi plik (w którym kolejność poszczególnych „części” odpow iada kolejności nazw plików podanych ja k o argum ent polecenia le s s ) . W sytuacji, kiedy ja k o argum ent podajesz w zorzec nazw plików , korzystając z sym boli w ieloznacznych (np. *), kolejność poszczególnych „części” je st determ inow ana kolejnością, w jakiej pow łoka system u „rozw ija” i odszukuje nazw y plików pasujące do w zorca.

9.2. Wyświetlanie zawartości plików tekstowych N ajprostszym sposobem w yśw ietlenia pliku tekstow ego je st w ysłanie jeg o zawartości na standardow e w yjście system u. Takie rozw iązanie je st szczególnie użyteczne w sytu­ acji, kiedy chcesz w yśw ietlać fragm enty tekstu b ąd ź przesyłać strum ień danych tek ­ stow ych do innych poleceń (w w ierszu poleceń). W ielu użytkow ników system u L inux do przeglądania zaw artości plików tekstow ych nadal używ a polecenia c a t, zw łaszcza gdy chodzi o m ałe pliki. A by korzystając z tego polecenia w yśw ietlić całą zaw artość pliku tekstow ego na ekranie term inala, p ow inie­ neś w pisać nazw ę polecenia c a t, a ja k o argum ent podać nazw ę pliku, który m a zostać w yśw ietlony. => A by w yśw ietlić na ekranie zaw artość pliku n o te s, wpisz: $ cat notes IEnterl Polecenia c a t m ożesz użyć do w yśw ietlania zaw artości m ałych plików tekstow ych. Jest to proste polecenie, które robi dokładnie to, czego od niego oczekujesz, i którym nie m usisz się specjalnie przejm ow ać. Pam iętaj je d n ak o tym , że o ile je st to św ietne narzędzie do łączenia plików tekstow ych (patrz przepis 10.6 „Ł ączenie tekstu”), o tyle nie zaw sze dobrze się spraw dza ja k o narzędzie do w yśw ietlania zaw artości plików tekstow ych, zw łaszcza w przypadku dużych plików , gdzie znaczna część tekstu po prostu zostanie przew inięta poza g órną kraw ędź ekranu. Z d arzają się je d n ak sytuacje, gdzie takie proste w ysyłanie tek stu na ekran je st w zu ­ pełności w ystarczające, np. kiedy chcesz w yśw ietlić je d e n w iersz danego plik u lub chcesz w yśw ietlić pierw szy lub ostatni fragm ent pliku. W kolejnych podrozdziałach opiszem y polecenia służące w łaśnie do takich celów. Zazw yczaj są one używ ane w roli filtrów i często um ieszczane n a końcu p otoku pole­ ceń, gdzie na ich standardow e w ejście kierow any je st strum ień danych z w yjścia po­ przednich poleceń. Jeżeli chcesz w yśw ietlić zaw artość pliku tekstow ego przy użyciu

254

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu konkretnej czcionki, pow inieneś n ajpierw skonw ertow ać taki plik n a form at Post­ Script i dopiero w tedy w yśw ietlić go na ekranie (patrz przepis 15.2 „O utputting Text to PostScript”).

9.2.1. Wyświetlanie znaków niedrukowalnych Jeżeli chcesz w yśw ietlić na ekranie plik tekstow y zaw ierający ja k ieś znaki niedrukow alne (np. znaki sterujące) tak, aby były one w idoczne na ekranie, pow inieneś sko­ rzystać z polecenia c a t z opcją -v. Dzięki tem u polecenie c a t będzie wyśw ietlało takie znaki w notacji z daszkiem (ang. hat notation), gdzie znaki niedrukow alne są repre­ zentow ane przez znak A (ang. caret) oraz literę o dpow iadającą określonem u znakowi sterującem u (np. znak dzw onka system ow ego C trl+ G będzie reprezentow any ciągiem znaków ~G). => Aby w yśw ietlić na ekranie zaw artość pliku t r a n s la t io n tak, aby w szystkie znaki niedrukow alne były w yśw ietlane w notacji z daszkiem , wpisz: $ cat -v translation | Enterl

Jeżeli chcesz na ekranie w yróżnić koniec każdego w iersza, pow inieneś użyć opcji -E, która pow oduje, że na końcu poszczególnych w ierszy dodaw any je st znak $. Jest to niezw ykle użyteczne w sytuacji, kiedy chcesz sprawdzić, czy na końcu poszczególnych wierszy nie m a dodatkowych spacji (do odszukania i w yśw ietlenia takich w ierszy mo­ żesz rów nież użyć polecenia grep). K olejną, bardzo u ży teczn ą o p cją je s t -T, która po w o d u je, że znaki tab u lato ra będą w yśw ietlane na ekranie w notacji z daszkiem (czyli b ę d ą reprezentow ane p rzez ciąg znaków ~I). Następna opcja, -A, je st w zasadzie „sumą” tych trzech om ów ionych wcześniej opcji — rezultat je j działania je st dokładnie taki sam, ja k podanie sekw encji opcji -vET. => Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić zaw artość pliku t r a n s la t io n tak, aby n a k o ńcu każdego w iersza był w yśw ietlany znak $, wpisz: $ cat -E translation \ Enterl

♦ A by w yśw ietlić zaw artość pliku t r a n s la t io n tak, aby znaki tab u lato ra były na ekranie zapisyw ane w postaci ciągu znaków N , w pisz: $ cat -T translation | Enterl

♦ A by w yśw ietlić zaw artość pliku t r a n s la t io n tak, aby w szystkie znaki nie­ drukow alne, w łączając w to znaki tabulato ra, b yły w y św ietlan e w notacji z daszkiem , a na końcu każdego w iersza b ył w yśw ietlany znak $, w pisz: $ cat -A translation | Enterl

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstowych

255

9.2.2. Wyświetlanie początkowych fragmentów pliku tekstowego Aby w yśw ietlić określoną liczbę początkow ych w ierszy pliku tekstow ego, powinieneś użyć polecenia head, które dom yślnie w yśw ietla pierw szych dziesięć w ierszy3 danego pliku. => A by w yśw ietlić na ekranie dziesięć pierw szych w ierszy pliku p la n -z a g o s p o d arow ania, wpisz: $ head plan-zagospodarowani a | Enterl

W razie potrzeby m ożesz zdefiniow ać liczbę początkow ych w ierszy pliku, które zo­ staną w yśw ietlone na ekranie term inala. Jeżeli ja k o argum ent p o d asz w iększą w artość niż faktyczna liczba w ierszy w danym pliku, to polecenie head wyświetli po prostu całą zaw artość tego pliku. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby zastosow ania tej m etody. ♦ A by w yśw ietlić na ekranie pierw szy w iersz pliku p la n -za g o sp o d a ro w a n ia , wpisz: $ head -1 plan-zagospodarowania 1Enterl

♦ A by w yśw ietlić na ekranie pierw szych 66 w ierszy plik u p l a n -za g o sp o d a ro w ania, wpisz: $ head -66 plan-zagospodarowania \ Enterl

Aby zam iast określonej liczby w ierszy w yśw ietlić na ekranie określoną liczbę początko­ wych znaków danego pliku (bajtów), pow inieneś użyć opcji -c , podając jak o jej argu­ m ent żądaną liczbę znaków . => Aby w yśw ietlić na ekranie pierwszy znak pliku pl an-zagospodarowani a, wpisz: $ head -cl plan-zagospodarowania 1Enterl

W s y ste m ie Unix m ożna sp o tk a ć stare, dobre narzędzie o nazw ie line, które wy­ św ietla na ekranie pierwszy w iersz strum ienia danych skierow anego na jego wejście. W sy ste m ie Linux to pole cenie nie je s t d ostę pn e, ch oć w razie potrzeby m o żesz je łatwo zasym ulow ać, korzystając z polecenia head. Aby to zrobić, pow inieneś utworzyć a lia s o nazwie lin e dla polecenia head -1 (więcej szczegółowych informacji na tem at tw orzenia a lia só w zn a jdziesz w p rzepisie 3 .6 „Tw orzenie a lia só w p o le c e ń ” ).

J Ang. head — głowa, początek — przyp. tłum.

256

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

9.2.3. Wyświetlanie końcowych fragmentów pliku tekstowego P olecenie t a i ł działa bardzo podobnie do polecenia head, z tym tylko, że polecenie to wyświetla końcow e4 wiersze pliku. Analogicznie do swojego „brata bliźniaka”, polecenie t a i ł dom yślnie w yśw ietla ostatnich dziesięć w ierszy danego pliku. => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by wyświetlić na ekranie terminala dziesięć ostatnich wierszy pliku pl an-zagospodarowania, wpisz: $ t a ił plan-zagospodarowani a lEnterl

♦ Aby wyświetlić na ekranie term inala czternaście ostatnich w ierszy pliku pl an-zagospodarow ania, wpisz: $ t a ił -14 plan -zagospodarowani a I Enterl

♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala sto ostatnich znaków pliku p la n - z a gospodarow ania, wpisz: $ t a ił -clOO plan -zagospodarowani a I Enterl

A by zdefiniow ać, która część pliku (w odniesieniu do p o czą tku pliku) pow inna zostać w yśw ietlona, pow inieneś przed cyfrą reprezentującą liczbę w ierszy um ieścić znak +. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby zastosow ania tej m etody. ♦ A by wyśw ietlić końcow ą część pliku p la n -zago sp odarow an ia, począw szy od w iersza trzeciego, wpisz: $ ta ił

+3 plan -zagospodarowani a

I Enterl

♦ Aby w yśw ietlić końcow ą część pliku pla n -zago sp oda row an ia , począw szy od setnego znaku, w pisz: $ t a ił -c +100 plan-zagospodarowania |Enterl

Czasam i bardzo użyteczna staje się m ożliw ość ciągłego w yśw ietlania końcow ej części danego pliku, np. w tedy, kiedy m am y do czynienia ze stale „ro sn ący m ” p lik iem , do którego jak iś inny proces stale dopisuje now e dane. A by przez cały czas w yśw ietlać koniec danego pliku, pow inieneś skorzystać z polecen ia t a i ł z op cją - f (ang. follow ). Jeżeli chcesz przerw ać ten proces, naciśnij kom binację klaw iszy 1Ctrl | + [c]. => Aby przez cały czas w yśw ietlać końcow ą część pliku d z i enni k_dostepu, wpisz: $ t a ił - f dziennik dostępu |Enterl

Taki sa m rezultat m o że sz uzyskać, korzystając z p o lece n ia le ss: pow in ieneś sk o ­ rzystać z opcji F (patrz przepis 9 .1 „Przeg ląd anie plików te k sto w ych ” ).

4 A ng. tail — ogon, koniec — przyp. tłum.

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstow ych

257

9.2.4. Wyświetlanie środkowych fragmentów pliku tekstowego Istnieje kilka sposobów w yśw ietlania środkow ych fragm entów p lik u tekstow ego.

Metoda nr 1 A by w yśw ietlić na ekranie term inala określony w iersz tekstu, pow inieneś skorzystać z polecenia sed (patrz przepis 10.5 „Edycja strumieni tekstu”). Jako argum ent tego pole­ cenia pow inieneś podać num er w iersza, po którym następuje ciąg znaków !d. Całość pow inna być ujęta w znaki apostrofu. D rugim argum entem polecenia sed pow inna być oczyw iście nazw a pliku. => A by wyświetlić czterdziesty siódmy w iersz pliku plan-zagospodarow ania, wpisz: $ sed '4 7 !d ' plan-zagospodarowania 1Enterl

A by wyśw ietlić określony zakres w ierszy z w nętrza pliku, pow inieneś podać jak o argu­ m ent num er początkowego i num er końcowego w iersza zakresu, oddzielając je od siebie znakiem przecinka. => A by w yśw ietlić na ekranie term inala w iersze od 47 do 108 pliku p la n - z a g o ­ spodarow ania, wpisz: $ sed '47,108!d' plan-zagospodarowania | Enterj

Metoda nr 2 A by w yśw ietlić określony, środkow y fragm ent pliku, m ożesz rów nież skorzystać z od­ powiedniej kombinacji poleceń head oraz t a i ł , tworząc potok poleceń i wysyłając stru­ m ień danych z w y jśc ia je d n e g o p o le c e n ia n a w ejście d ru g ieg o (p a trz przepis 3.2.4 „P rzekierow yw anie standardow ego w yjścia na w ejście innego polecenia”). => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala dziesiąty w iersz pliku p la n -z a g o s p o ­ darow ania, wpisz: $ head plan-zagospodarowania \ t a ił -1 IEnterl

♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala piąty i czw arty od k o ń ca w iersz pliku p l an-zagospodarow ani a, w pisz: $ t a ił -5 plan-zagospodarowania \ head -2 1Enterj

♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala pięćsetny znak pliku p la n -z a g o s p o ­ darow an ia, w pisz: $ head -c500 plan-zagospodarowania \ t a ił -cl IEnterl

♦ A by w yśw ietlić na ekranie pierw szy znak piątego w iersza pliku p l a n -z a g o ­ spodarow ani a, wpisz: $ head -5 plan-zagospodarowania \ t a ił -1 \ head -cl IEnterl

258

C z ę ść III ♦ Przetwarzanie tekstu

W ostatnim przykładzie użyliśmy aż trzech poleceń: polecenie head w ysyła pierwszych pięć w ierszy pliku pla n -za g o sp o d a ro w a n ia na w ejście polecenia t a i 1, które z kolei na sw oje w yjście w ysyła ostatni w iersz z pięciu otrzym anych, i w reszcie ostatnie pole­ cenie head w yśw ietla na ekranie term inala pierw szy znak w iersza otrzym anego z po­ lecenia t a i ł .

9.2.5. Wyświetlanie fragmentów pliku tekstowego znajdujących się pomiędzy określonymi ciągami znaków Aby w yśw ietlić fragm ent pliku tekstowego, znajdujący się pom iędzy określonym i cią­ gami znaków, bądź też aby wyświetlić w szystkie wiersze danego pliku z wyjątkiem tych znajdujących się pom iędzy określonym i ciągam i znaków , pow inieneś skorzystać z po­ lecenia sed. Ciągi znaków m o g ą być słow am i bądź naw et odpow iednim i w yrażeniam i regularnym i (patrz przepis 14.3 „D opasow yw anie w zorców tek stu ”). Jeżeli chcesz wyświetlić wszystkie wiersze tekstu znajdujące się pom iędzy ciągami zna­ ków p ie rw szy i ostatni (w łącznie), pow inieneś uruchom ić polecenie sed z o p cją -n, po której następuje argum ent w postaci ' / p i e rw s z y / . / o s t a t n i / p '. Jest to bardzo w ygod­ ne rozw iązanie w sytuacji, kiedy chcem y np. w yśw ietlić n a ekranie term inala tylko jed en rozdział lub je d n ą sekcję danego pliku i oczyw iście kiedy znam y ciągi znaków, którym i zaczyna się i kończy dana sekcja. => A by w yśw ietlić w szystkie w iersze tekstu znajdujące się pom iędzy ciągam i zna­ ków R o z d z ia ł 3 i R o z d z ia ł 4 w pliku m anuskrypt, wpisz: $ sed -n 7 Rozdział 3/. /Rozdział 4/p' manuskrypt |Enterl

Jeżeli chcesz wyświetlić w szystkie wiersze danego pliku, z w yjątkiem w ierszy znajdują­ cych się pom iędzy podanym i ciągam i znaków , pow inieneś pom inąć opcję -n. => A by w yśw ietlić w szystkie w iersze tekstu z pliku m anuskrypt, z w yjątkiem tych znajdujących się pom iędzy ciągam i znaków R o z d z ia ł 3 i R o z d z ia ł 4, wpisz: $ sed '/Rozdział 3/. /Rozdział 4/p' manuskrypt I E nterl

W ięcej szczegółow ych inform acji na te m a t p o le ce n ia sed z n a jd zie sz w p rze pisie 1 0 .5 „Edycja strum ieni te k s tu ’’ .

9.2.6. Wyświetlanie znaków w postaci dosłownej Istnieją specjalne narzędzia służące do w yśw ietlania znaków tekstu w postaci dosłownej tak, że m ożna łatw o odszukać zarów no poszczególne znaki, ja k i ich p ozycje w pliku. Poniżej przedstaw im y kilka przykładów zastosow ania takich narzędzi (często nazywa­ nych rów nież filtram i).

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstow ych

259

Metoda nr 1 Jednym z narzędzi, których m ożesz użyć, je s t od (ang. octal dum p) z o p cją -c , która pozw ala na w yśw ietlanie znaków A SCII. T akie rozw iązanie pow oduje, że znaki są w yśw ietlane w grupach po 16 w w ierszu, oddzielone od siebie spacjam i, a tam , gdzie to możliwe, znaki sterujące są poprzedzane znakiem lew ego ukośnika. Po lewej stronie w yśw ietlana je st kolum na reprezentująca tzw. offset znaków (czyli num er bajtu odpo­ w iadającego pozycji pierw szego znaku danego w iersza w pliku). D odatkow o m ożesz użyć opcji -A z argum entem d, co spow oduje, że w arto ści offsetu b ę d ą w y św ietlane w system ie dziesiętnym , a nie w ósem kow ym (co je st ustaw ieniem dom yślnym ). => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić znaki pliku d e t a le w postaci dosłow nej, pogrupow ane po 16 znaków w w ierszu, z każdym w ierszem poprzedzonym w arto ścią off­ setu, wpisz: $ od -Ad -c detale |Enterl

♦ A by w yśw ietlić w postaci dosłow nej znaki ostatniego w iersza p lik u d e ta l e, w pisz: $ t a li -1 detale \ od -Ad -c |Enterl

Metoda nr 2 T aki sam efekt m ożesz uzyskać, korzystając z polecenia hexdump. Użyj opcji -c, co spow oduje, że każdy bajt danego pliku zostanie w yśw ietlony n a ekranie w postaci re ­ prezentującego go znaku. Podobnie ja k ju ż to opisaliśm y w m etodzie 1., znaki są w y­ św ietlane w grupach po 16 w wierszu, oddzielone od siebie spacjam i, a po lewej stronie w yśw ietlana je st kolum na reprezentująca tzw. offset znaków — różnica polega na tym, że w tym przypadku w artość offsetu je st w yśw ietlana w form acie heksadecym alnym (szesnastkow ym ). => A by w yśw ietlić znaki pliku d e ta l e w postaci sform atow anej, pogrupow ane po 16 znaków w w ierszu, z każdym w ierszem p o p rzed zo n y m w a rto śc ią offsetu zapisan ą w form acie heksadecym alnym , w pisz: $ hexdump -c detale IEn ter |

9.2.7. Wyświetlanie zawartości plików tekstowych w postaci heksadecymalnej W szystkie znaki tw orzące dokum ent tekstow y są zapisyw ane n a dysku tw ardym jak o odpow iednie w artości num eryczne (p atrz przepis 9.3.7 „W y św ietlan ie zestaw u zn a­ ków ”). O d czasu do czasu z d a rz a ją się sytuacje, k ied y b ęd z ie sz ch ciał zam iast zn a­ ków w yśw ietlić na ekranie reprezentujące je w artości num eryczne. Jest to przydatne zw łaszcza w sytuacji, kiedy będziesz chciał zw eryfikow ać zaw artość pliku tekstow ego, w którym zostały um ieszczone jak ieś znaki niedrukow alne, b ąd ź też kiedy będziesz chciał w ten sposób w yśw ietlić zaw artość pliku binarnego.

260

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Istnieje kilka sposobów na osiągnięcie takiego rezultatu. K ażda z przedstaw ionych poni­ żej m etod w yśw ietla w yniki w nieco innym form acie. W e w szystkich przypadkach będziesz m ógł wyświetlić zawartość pliku w postaci heksadecym alnej (szesnastkowej). Taki sposób w yśw ietlania zaw artości pliku je s t czasam i nazyw any zrzutem szesnast­ kow ym (ang. hex dump).

Metoda nr 1 Polecenie hexdump m oże w yśw ietlać inform acje w jed n y m z w ielu różnych form atów , gdzie w yśw ietlane znaki zostają pogrupow ane w kolejnych w ierszach, a po lewej stro­ nie w yśw ietlana je st kolumna reprezentująca offset znaków, czyli inaczej pozycję pierw­ szego znaku danego w iersza w pliku. A by w yśw ietlić tekst w postaci heksadecym alnej, pow inieneś skorzystać z polecenia t r , które najpierw elim inuje ze strum ienia danych w ejściow ych w szystkie znaki po­ wrotu karetki (ang. carriage returns), a następnie w ysyła przetw orzony strum ień danych do polecenia hexdump z o p cją -c. Z adaniem tego polecenia je s t takie w yśw ietlanie tek­ stu, by każdy znak był reprezentow any przez je d en b ajt danych. W yśw ietlanych jest po 16 znaków w każdym w ierszu, poszczególne znaki s ą oddzielone od siebie spa­ cjami, a w lewej skrajnej kolum nie w yśw ietlana je s t inform acja o pozycji pierw szego bajtu danego w iersza w całym pliku, zapisana w postaci heksadecym alnej. => A by przeglądać zawartość pliku i n s tru k c ja w postaci heksadecym alnej, wpisz: $ tr -d ' \ r ' < instrukcja \ hexdump -c \ less | Enter|

Metoda nr 2 A by wyśw ietlić zaw artość pliku w postaci dosłow nej, m ożesz użyć narzędzia o nazwie od (ang. octal dum p). Polecenie m oże pracow ać ja k o filtr bądź m oże pobierać nazwę pliku ja k o argum ent, a następnie w yśw ietlać je g o zaw artość w form acie ósem kow ym , szesnastkow ym bądź w innych form atach. A by zdefiniow ać form at danych w yjściow ych, pow inieneś użyć opcji - t , a następnie podać argum ent x l , co spow oduje, że dane w yjściow e b ęd ą w yśw ietlane w postaci heksadecym alnej, gdzie każdej wartości szesnastkow ej będzie odpow iadał je d en bajt danych z pliku (jeżeli jak o argum ent podasz x2, to każdej w artości szesnastkow ej będą odpow iadały dw a bajty danych z pliku). => A by przeglądać strona po stronie zawartość pliku d e ta le , wyśw ietlanego w for­ m acie heksadecym alnym , wpisz: $ od -t x l detale | less IEnterl

W ykonanie pow yższego polecen ia p ow oduje w y św ietlen ie zaw artości plik u detale w form acie heksadecym alnym , po 16 znaków w w ierszu, oddzielonych od siebie spa­ cjami. K ażdy w iersz je st poprzedzony w arto ścią offsetu (zap isan ą w postaci ósemko­ wej), w skazującą pozycję w pliku pierwszego znaku każdego wiersza. Aby zm ienić for­ m at w yśw ietlania offsetu z ósem kow ego na dziesiętny, pow inieneś użyć opcji - A i podać d ja k o argum ent (ew entualnie x, je że li w olisz form at heksadecym alny).

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstow ych

261

Aby wyświetlić wszystkie znaki drukowalne w osobnej, skrajnej prawej kolumnie ekranu, pow inieneś dodać z na końcu argum entu opcji - t . K ażdy w iersz tej kolum ny będzie się zaczynał od znaku > i będzie się kończył znakiem <. => A by przeglądać strona po stronie zaw artość pliku detale, w yśw ietlanego w for­ m acie heksadecym alnym , z w szystkim i znakam i drukow alnym i um ieszczonym i w dodatkow ej, praw ej kolum nie, w pisz: $ od -t x lz detale | less | Enter |

Metoda nr 3 Midnight Commander DEB: mc RPM: mc

W W W : h ttp : / / w w w .ib ib lio .o r g / m c / K iedy przeglądasz dany plik przy użyciu M idnight Com m andera, m ożesz zm ieniać spo­ sób w yśw ietlania pom iędzy znakam i A SCII a ich rep rezen tacją szesnastkow ą. A by to zrobić, zaznacz plik, którego zaw artość chcesz przeglądać, następnie naciśnij klaw isz IF31 — na ekranie pojaw i się okno dialogow e z zaw arto ścią w ybranego pliku. Jeżeli chcesz zm ienić sposób w yśw ietlania na heksadecym alny, naciśnij klaw isz [F4]- Aby za­ kończyć przeglądanie pliku, naciśnij klaw isz F10|. A by zakończyć działanie program u mc, ponow nie naciśnij klaw isz |F10|.

Metoda nr 4 A by przeglądać zrzut szesnastkowy buforu edytora Emacs, pow inieneś skorzystać z jeg o trybu h e xl -mode. => A by przeglądać zrzut szesnastkowy bieżącej zawartości bufora edytora Emacs, w pisz: [Alt] + 0

hexl-mode \Enter|

Tryb hexl-mode edytora Em acs znakom icie nadaje s ię do przeglądania i edycji plików binarnych.

9.3. Przeglądanie specjalnych rodzajów tekstu W niniejszej części przedstawim y kilka przepisów dotyczących przeglądania zawartości plików tekstow ych sform atow anych w specjalny sposób b ąd ź zapisanych w określo­ nych językach.

262

C z ę ść III ♦ Przetwarzanie tekstu

9.3.1. Przeglądanie plików w formacie HTML Istnieją dw ie m etody przeglądania plików tekstow ych zapisanych w form acie HTM L, w zależności od tego, czy chcesz przeglądać kod źródłow y H T M L danego dokum entu (czyli sam ą zawartość pliku tekstowego), czy też docelowy (renderowany) w ygląd doku­ mentu zapisanego w tym form acie.

Metoda nr 1 A by przeglądać kod źródłowy danego dokumentu (czyli sam ą zaw artość pliku tekstowe­ go), pow inieneś skorzystać po prostu z polecenia le s s , tak ja k to robiłeś do tej pory (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików tekstow ych”). => A by przeglądać kod źródłow y H TM L dokum entu strona_domowa. htm l, wpisz: $ less strona domowa .html | Enterl

Metoda nr 2 A by przeglądać docelow y (renderow any) w ygląd dokum entu zapisanego w formacie HTM L, pow inieneś otworzyć go w dowolnej przeglądarce internetowej, tak ja k zostało to opisane w m etodzie 2. i 3. przepisu 5.10 „Przeglądanie plików i katalogów ” . => Aby zobaczyć docelowy w ygląd pliku strona_domowa.html, zapisanego w for­ m acie H TM L, wpisz: $ m ozilla strona_domowa.html | Enterl

9.3.2. Przeglądanie plików w formacie NROFF A by przeglądać zaw artość plików tekstow ych zapisanych w form acie N RO FF, przezna­ czonych do pracy z procesoram i tekstu TROFF lub GROFF, pow inieneś skorzystać z pole­ cenia man z o p cją -1, a ja k o argum ent polecenia pow inieneś podać nazw ę pliku (jeżeli chcesz przeglądać dane napływ ające na standardow e w ejście tego polecenia, to jako argum ent pow inieneś podać -). D om yślnie polecenie man w ysyła strum ień danych ze sw ojego w yjścia na wejście polecenia 1ess, dzięki czem u m ożna przeglądać napływają­ ce dane strona po stronie. => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić na ekranie term inala zaw artość p lik u program . 1 zapisanego w form acie N R O FF , wpisz: $ man -1 program.l | Enterl

♦ Aby skonwertować zawartość pliku program. 1 zapisanego w formacie N RO FF na norm alny plik tekstow y i następnie zapisać go w pliku o nazw ie p ro g ra m .tx t, wpisz: $ man -1 program.l > program.txt [ Enterl

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstow ych

263

W szystkie pliki stron dokum entacji man s ą zap isan e w form acie NROFF, w ięc wybór tego polecenia do wyśw ietlania zaw artości innych plików zapisanych w tym form acie zdaje s ię być oczywisty.

9.3.3. Przeglądanie plików z kodem źródłowym w języku C Istnieją co najm niej dw a sposoby przeglądania zaw artości plików z kodem źródło­ w ym w ję zy k u C.

Metoda nr 1 Cutils DEB:c u t i 1s

W W W : h t t p : / / w w w .s ig a la . it / s a n d r o / s o f t w a r e . p h p # c u t ils Jeżeli podczas przeglądania zawartości plików z kodem źródłow ym w języ k u C chcesz, aby elem enty składni tego ję z y k a były odpow iednio podśw ietlane (w yróżniane), p o ­ w inieneś skorzystać z filtra c h i 1 ig h t będącego częścią pakietu C u ti 1 s. Jako argum ent polecenia pow inieneś podać nazw ę pliku (lub w ykorzystać standardow e w ejście pole­ cenia, jeżeli nie podajesz nazw y pliku). N a w yjściu polecenia pojaw i się kod źródłow y program u w ję zy k u C, z w yróżnieniam i składni w jed n y m z kilku dostępnych form a­ tów. Form at w yróżniania składni m ożesz określić, p o dając opcję - f i je d en z opisa­ nych poniżej argum entów . D om yślnie przyjm ow any je s t argum ent t t y : ansi_colo r

Tekst ASCII z kolorami zgodnie ze standardem ANSI

ansi J)o ld

Tekst ASCII z wytłuszczeniami zgodnie ze standardem ANSI

html_co1or

HTML z kolorowymi wyróżnieniami składni

html_font

Monochromatyczny HTML ze składnią wyróżnioną przy użyciu kursywy i wytłuszczenia

ro ff

Tekst wejściowy w formacie TROFF

tt y

Tekst ASCII ze znakami nadpisania (ang. overstrike) (ustawienie domyślne)

P oniew aż w yróżnienia zgodne ze standardem A N SI sk ład ają się z różnych sekw encji niedrukow alnych znaków sterujących, to aby przeglądać strona po stronie wyniki takiej operacji, pow inieneś skorzystać z polecenia le s s z o p c ją -R (patrz przepis 9.1.4 „W y­ św ietlanie nieprzetw orzonej zaw artości plików tekstow ych”). => A by przeglądać strona po stronie kod źródłow y program u w ję zy k u C, zapisany w pliku m ój_program .c z w yróżnianiem składni zgodnym ze standardem ANSI, w pisz: $ chi 1Ight - f a nsi_color mójjirogram.c | less -R |Enter|

264

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu D om yślnie polecenie c h i l i g h t w ysyła w yniki działania n a standardow e w yjście. Aby zam iast tego zapisać w yniki je g o działania do pliku, pow inieneś użyć opcji -o i jako jej argum ent podać nazw ę pliku docelow ego. => A by sform atow ać kod źródłow y program u w ję zy k u C, zapisany w pliku mój_ pro g ra m . c, do postaci H TM L z kolorow ym i w yróżnieniam i i zapisać w yniki do pliku o nazw ie m 6j_program .htm l, wpisz: $ ch ilig h t - f html_color -o mój_program.html mójjprogram.c IEn terl

Metoda nr 2 A by przeglądać zaw artość plików z kodem źródłow ym w ję z y k u C z w yróżnianiem składni, powinieneś skorzystać z polecenia e n s c rip t, tak ja k zostało to opisane w przepisie 15.2.4 „W yróżnianie słów w tekście” . Polecenie przesyła na sw oje w yjście tekst zapisany w form acie PostScript, który m o­ żesz następnie przeglądać na ekranie bądź drukow ać. Z astosow anie tego polecenia nie ogranicza się jedynie do języka C — m oże ono pracować rów nież z kodam i źródłowymi w ielu innych języ k ó w i w różnych form atach. W ięcej inform acji na ten tem at znaj­ dziesz w tabeli zam ieszczonej w cytow anym w cześniej przepisie. => A by wyświetlić na ekranie kod źródłowy programu w języku C, zapisany w pliku m ój_program .c w form acie P ostScript z w yróżnianiem składni, w pisz: $ enscript -Ec -o i mój_program.c \ gv - | Enterl

Polecenie gv, użyte w pow yższym przykładzie, służy do w yśw ietlania na ekranie ter­ m inala w yników działania polecenia e n s c r ip t .

9.3.4. Przeglądanie posortowanych wierszy tekstu Jeżeli chcesz w yśw ietlić na ekranie term inala określone w iersze posortow anego pliku tekstow ego, pow inieneś skorzystać z polecenia i ook, które potrafi szybko przeszuki­ w ać zaw artość takich plików — je st ono bardzo przydatne zw łaszcza do w yśw ietlania danych z dużych, posortow anych list. Jako argum enty p o lecen ia po w in ien eś podać ciąg znaków , od którego rozpoczynają się interesujące Cię w iersze, oraz nazw ę pliku, który będzie przeszukiw any. => A by w yśw ietlić na ekranie term inala w szystkie w iersze posortow anego pliku k a ta lo g , rozpoczynające się od ciągu znaków DOT, w pisz: $ look DOT katalog IEnterl

Jeżeli poszukiw any ciąg znaków zaw iera znaki spacji, pow inieneś ująć go w cześniej w znaki cudzysłow u. => A by w yśw ietlić na ekranie term inala w szystkie w iersze posortow anego pliku 1 i s ta jn o d e l i , rozpoczynające się od ciągu znaków Model n r 42, wpisz: $ look "Model nr 42" lis t a modeli IEnterl

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstowych

265

Jeżeli nie podasz drugiego argumentu, to polecenie lo o k będzie korzystało ze słow­ ników systemowych. Więcej szczegółowych informacji na ten tem at znajdziesz w prze­ pisie 1 1 .2 .1 „W yśw ietlanie listy słów zgodnych ze w zorcem ” .

9.3.5. Wyświetlanie tekstu podkreślonego Z w ykły tekst m ożna podkreślić poprzez w staw ienie za każdym znakiem , który pow i­ nien zostać podkreślony, znaku backspace (AH) oraz znaku podkreślenia (_). K iedy taka sekwencja znaków zostanie wysłana na drukarkę, to drukarka najpierw wydrukuje pierw­ szy znak, następnie cołhie karetkę o jeden znak i nadrukuje znak podkreślenia. Taki sposób podkreślania znaków nosi nazw ę podkreślania p o p rzez nadpisyw anie (ang. overstrikestyle underlining lub backspace-style underlining) lub też podkreślenia typu overstrike. W ięcej inform acji na ten tem at znajdziesz w przepisie 13.9 „Podkreślanie tek stu ”). Jeżeli do w ysyłania tak przygotow anego pliku na w yjście u żyjesz narzędzia c a t lub podobnego, to na ekranie zobaczysz co praw da znaki podkreślenia, ale ju ż b ez zna­ ków, które m iały zostać podkreślone — zostały one w cześniej usunięte przez zapisany w pliku znak backspace (pam iętaj je d n ak o tym , że je że li skierujesz strum ień danych z polecenia c a t do pliku na dysku lub jakiegoś innego polecenia, to w szystkie znaki sterujące zo stan ą zapisane w identyczny sposób ja k w pliku w ejściow ym ). Istnieje kilka m etod przeglądania plików zapisanych z w ykorzystaniem podkreślania typu overstrike.

Metoda nr 1 Aby przeglądać zaw artość takiego pliku strona po stronie, pow inieneś skorzystać z pole­ cenia le s s (p atrzp rze p is 9.1 „Przeglądanie plików tekstow ych”). =s> A by przeglądać strona po stronie zawartość pliku term -pap er tak, aby były w i­ doczne znajdujące się w nim podkreślenia typu overstrike, w pisz: $ less term-paper | Enterl

Metoda nr 2 A by praw idłow o w yśw ietlać na ekranie term inala pliki tekstow e zaw ierające p odkre­ ślenia typu overstrike, pow inieneś skorzystać z polecenia u l . => A by w yśw ietlić na ekranie term inala plik te rm -p a p e r zaw ierający podkreśle­ nia typu overstrike, wpisz: $ ul term-paper | Enterl

W ykonanie takiego polecenia spow oduje konw ersję wszystkich podkreśleń typu over­ strike na odpow iednie sekw encje znaków , któ re m o g ą być w y św ietlan e n a ekranie T w ojego term inala. Jeżeli po takiej operacji użyjesz w potoku prostego polecenia c a t (lub podobnego polecenia), to tekst zostanie w yśw ietlony w e w łaściw y sposób.

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

266

=> Aby w yśw ietlić na ekranie term inala plik te rm -p ape r zaw ierający podkreślenia typu overstrike, wpisz: $ ul term-paper \ cat | Enterj

Metoda nr 3 W razie potrzeby m ożesz użyć polecenia c o l c r t do konw ersji podkreśleń typu over­ strike na serię znaków m yślnika, w yśw ietlaną bezpośrednio pod tekstem , który pow i­ nien być podkreślony (ang. dashing).

=> A by na standardow e w yjście w ysłać zaw artość pliku te rm -p a p e r, w którym wszystkie podkreślenia typu overstrike zostaną zam ienione na podkreślenia typu dashing, wpisz: % co lcrt term-paper | Enterl

Zastosow anie podkreśleń typu dashing pow oduje, że po każdym w ierszu, w którym występuje podkreślany element, zostaje w staw iony now y w iersz zaw ierający w odpo­ wiednich m iejscach znaki m yślnika — ale takie zachow anie nie zaw sze je st pożądane. Jeżeli chcesz całkow icie zaw iesić proces podkreślania i w yśw ietlić zaw artość doku­ m entu ja k o zw ykły tekst, pow inieneś użyć opcji -. => A by na standardow e w yjście w ysłać zaw artość pliku te rm -p a p e r ja k o zw ykły tekst (usuw ając w szystkie podkreślenia), wpisz: $ co lcrt - term-paper | Enterl

9.3.6. Wyświetlanie tekstu znajdującego się w plikach binarnych Jeżeli chcesz wyświetlić wszystkie drukowalne łańcuchy tekstu znajdujące się w danym pliku binarnym , pow inieneś skorzystać z polecenia s t r in g s . Jako argum ent polecenia pow inieneś podać nazw ę pliku binarnego, który będzie przeszukiw any. W szystkie od­ nalezione łańcuchy tekstu będą wysyłane na standardowe wyjście. W niektórych przy­ padkach skierow anie strum ienia danych do filtra fmt radykalnie popraw ia ja k o ść wy­ św ietlanego tekstu. => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by zapisać w szystkie łańcuchy te k stu zn ajd u jące się w p lik u binarnym ta b e l a . com do pliku ta b e l a . t x t , wpisz: $ strin g s tabela.com > tabela.txt | Enterl

♦ A by przeglądać strona po stronie w szystkie łańcuchy tekstu znajdujące się w pliku binarnym t a b e la .com, wpisz: $ strin g s tabela.com \ less | Enterl

♦ A by przeglądać w postaci sform atow anej, strona po stronie, w szystkie łań­ cuchy tekstu znajdujące się w pliku binarnym ta b e l a . com, wpisz: $ strin g s tabela.com \ fmt | less | Enter|

Rozdział 9. ♦ Przeglądanie plików tekstowych

267

9.3.7. Wyświetlanie zestawu znaków Z estaw znaków (ang. character set) to inaczej specyfikacja definiująca, jak ie w artości num eryczne reprezentują poszczególne znaki zestaw u. N ajbardziej popularny i znany zestaw A SC II (ang. A S C II — A m erican S ta n d a rd C ode fo r Inform ation Interchange) został opracowany w e wczesnych latach 60. ubiegłego stulecia przez Roberta W. Bemera i nadal pełni rolę standardow ego zestaw u znaków w szeroko pojętej branży kom pute­ rowej. O czywiście istnieją również inne zestawy znaków. D omyślnym zestawem znaków używanym w systemie Linux je st ISO 8859-1 (tzw. zestaw Latin 1), będący rozszerzeniem standardowego zestawu znaków ASCII — zaw iera wszystkie znaki tego podstawowego zestaw u plus dodatkow ych 128 innych znaków. Takie dodatkow e znaki często określa się m ianem rozszerzonego zestaw u znaków . K ilka zestaw ów znaków doczekało się naw et w łasnych stron podręcznika system ow ego man. A by spraw dzić, ja k ie znaki zn ajdują się w danym zestaw ie, pow inieneś zatem zajrzeć na odpow iednią stronę podręcznika man (patrz przepis 2.8.4 „W yśw ietlanie stron podręcznika system ow ego m an”). A by w yśw ietlić na ekranie term inala w szystkie znaki standardow ego zestaw u ASCII, łącznie z odpow iadającym i im kodam i znaków , p o w in ien eś w y św ietlić stronę p o d ­ ręcznika man dla zestaw u asc i i . => A by w yśw ietlić na ekranie standardow y zestaw znaków A SC II, w pisz: $ man a sci i | Enter |

W ykonanie pow yższego polecenia pow oduje w yśw ietlenie tabeli kodów ASCII z w ar­ tościami kodów podanymi w formacie ósemkowym, dziesiętnym oraz heksadecymalnym. D la niektórych znaków w yśw ietlane są rów nież ich tzw . znaki ucieczki (ang. escape codes), czyli ciągi znaków , przy których użyciu m ożna cytow ać takie znaki w p o lece­ niach i w yrażeniach. Jeżeli w yw ołasz polecenie man z argumentem iso_8859_l, to na ekranie pojawi się tabela obejm ująca pełny zestaw znaków ISO 8859-1, łącznie ze w szystkim i znakam i z zestawu rozszerzonego. => A by w yśw ietlić na ekranie zestaw znaków ISO 8859-1, w pisz: $ man isoJ3859_l IEnter |

Dzięki tej stronie podręcznika man m ożesz zorientow ać się, jak ie znaki w chodzą w skład tego zestaw u oraz w ja k i sposób je w pisyw ać. Jeżeli korzystasz z edytora E m acs, to aby w prow adzić niektóre znaki, m u sisz po­ służyć s ię sp ecja ln ą te ch n ik ą cytow ania znaków. Z o sta ła ona o p isa n a w przepisie 1 0 .1 .4 „W staw ian ie znaków sp ecjaln ych w edytorze E m a cs".

Zestaw y znaków m ożesz rów nież w yśw ietlać, korzystając z pakietu m is c file s . Więcej szczegółowych inform acji na ten tem at znajdziesz w przepisie 11.4 „Korzystanie z list słów oraz innych m ateriałów źródłow ych” .

Rozdział 10.

Edycja plików tekstowych E dycja plików tekstow ych to je d n o z podstaw o w y ch zad ań w ykon y w an y ch podczas pracy w system ie Linux i nie tylko. W zasadzie m ożna naw et pow iedzieć, że dotyczy to niemal każdego system u operacyjnego. T w orzenie dokum entów , w ysyłanie wiadomości poczty elektronicznej, tw orzenie stron W W W , publikacja artykułów w grupach dysku­ syjnych, pisanie program ów i w iele innych codziennie w ykonyw anych czynności je st nieodłącznie związanych z mniej lub bardziej zaawansowanymi operacjami edycji tekstu. Przetw arzanie tekstu w w iększości przypadków je st realizowane z w ykorzystaniem tzw. edytora tekstu (ang. text editor), który je st aplikacją um ożliw iającą otwarcie dokumentu tekstow ego, a następnie w ykonyw anie na nim różnorodnych operacji takich ja k np. w stawianie now ego tekstu, usuw anie istniejącego i, ogólnie, szeroko pojęta edycja. N ie­ trudno zatem zauw ażyć, że bardzo duża część czasu spędzanego przez użytkow ników przy kom puterze je st pośw ięcana na edycję tekstu za p o m o cą różnych aplikacji prze­ znaczonych do je g o przetw arzania. W tym rozdziale przedstaw im y dw a najbardziej popularne edytory tekstów oraz om ó­ w im y inne ważne lub po prostu w ygodne sposoby edycji tekstu, które nie w ym agają uru­ cham iania edytora tekstów, takie ja k scalanie dokum entów , dołączanie plików oraz wy­ cinanie i kopiow anie fragm entów tekstu za p om o cą m yszy. N a rynku dostępnych je st bardzo wiele edytorów tekstu, ale każdy wie, że tak naprawdę w ybór ogranicza się do dw óch z nich: E m acs i vi — zdecydow ana w iększość p ozo­ stałych edytorów tek stu b azu je na je d n y m z nich. Ż ad n a inna ap lik acja nie w płynęła na pow stanie tak w ielu program ów ja k Em acs, a w praw ie każdym system ie typu Unix m ożna znaleźć je d n ą z w ersji edytora vi. W iększość użytkow ników system u Linux (i nie tylko) korzysta z jednego z tych dwóch edytorów , ale co ciekawe, rzadko zdarza się, że ktoś lubi obydwa. W iele innych poleceń, narzędzi i aplikacji je st wyposażonych w spe­ cjalny tryb pracy, w którym skróty klaw iaturow e w y w o łu ją określone polecenia edy­ torów E m acs lub vi — dobrym przykładem je s t tutaj p ow łoka bash (patrz rozdział 3. „P ow łoka system u L inux”). Poszczególne podpunkty tego rozdziału są pośw ięcone obu w ym ienionym wcześniej edytorom . P oczątkujący użytkow nicy system u L inux pow inni pośw ięcić przynajm niej p ół godziny na zapoznanie się z każdym z tych edytorów , w ypróbow ać dołączone do nich sam ouczki, a następnie w ybrać ten, który bardziej im odpow iada.

270

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu Edytory Emacs i vi nie należą do programów, których obsługa jest intuicyjna, i początku­ jący użytkownicy m ogą być nieco zaskoczeni ich sposobem działania. A le w rzeczyw i­ stości nie są one trudne w obsłudze, szczególnie gdy nabierze się ju ż pew nego doświad­ czenia. Każdy, kto m a ju ż pew ne dośw iadczenie z używ aniem jednego z tych edytorów, z pew nością wie, że każdy z nich m a znacznie większe m ożliw ości i działa dużo lepiej niż jakikolw iek inny znany edytor tekstu dostępny na rynku. Jeśli skorzystasz z sam o­ uczka dla edytorów Em acs i vi i zapoznasz się z ich sposobem działania, będziesz mógł zdecydować, który z nich bardziej Ci odpow iada (sposoby korzystania z tych edytorów zostały omówione w przepisie 10.1.2 „Urucham ianie sam ouczka edytora Em acs” i prze­ pisie 10.2.2 „U rucham ianie sam ouczka edytora vi”). O czyw iście istnieje w iele innych edytorów tekstu i każdy z nich m a sw oich w iernych użytkowników, dlatego warto również przyjrzeć się różnym edytorom dostępnym w sys­ temie Linux. Jeśli przyzw yczaiłeś się do konkretnego edytora, pracując w innym sys­ tem ie operacyjnym , istnieją duże szanse, że bardzo podobny edytor istnieje rów nież dla systemu Linux. Przykładowo, dostępne są tutaj edytory, które działają analogicznie jak program ED IT w systemie DOS lub stary, dobry edytor W o rd star (warto wspomnieć, że edytor Emacs m a specjalny tryb w ordstar-m ode, który em uluje działanie tego edytora). Listę innych polecanych edytorów tekstu znajdziesz na końcu tego rozdziału.

10.1. Praca z edytorem Emacs GNU Em acs DEB: emacsen-common emacs21 RPM: emacs W W W : h ttp ://w w w .e m a cs.o rg

N azyw anie program u E m acs edytorem tekstów nie m ów i całej praw dy o tym narzę­ dziu — je st to duża aplikacja o ogrom nych m ożliw ościach, która oprócz edycji tekstu pozw ala rów nież na czytanie wiadom ości e-mail i wiadom ości grup dyskusyjnych, prze­ glądanie stron W W W , a naw et je st zdolna do pobieżnej psychoanalizy użytkow nika — jeżeli nie w ierzysz, to dobitny dow ód przedstaw iam y w przepisie 30.7 „Sesja psycho­ analizy” . D ostępne są dw ie głów ne w ersje edytora Em acs oraz cała gam a w ersji dodatkow ych. Edytor Em acs w wersji G N U je st dystrybuow any przez Free Softw are Foundation jako elem ent ich system u G N U i je st to podstaw ow a w ersja tego edytora. E dytor XEm acs (dawniej Lucid Em acs) je st w ersją alternatyw ną i zasadniczo oferuje identyczny zestaw funkcji ja k edytor Em acs, ale oprócz tego m a rów nież w łasne funkcje, z których można korzystać w środowisku graficznym X (z kronikarskiego obow iązku należy tutaj wspo­ m nieć, że w niektórych sytuacjach X E m acs zach o w u je się nieco inaczej n iż GNU Em acs, aczkolw iek nie są to różnice znaczące).

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

271

Edytory Emacs w w ersji G N U i XEm acs są najbardziej popularnym i w ersjam i edytora Emacs. Pozostałe w ersje to m.in. JED (patrz przepis 10.8 „Inne edytory tekstu”) i C h e t’s Emacs (ce) opracowany przez programistę z uniwersytetu Case W estern Reserve. W ko­ lejnych przepisach opisano sposób działania edytora E m acs w w ersji G N U , ale p rzed­ staw ione m etody pow inny działać w analogiczny sposób rów nież w innych w ersjach system u Emacs. Z aczniem y od krótkiego w prow adzenia do edytora Em acs gęsto przetykanego typow ym dla tego edytora żargonem , a następnie p rzejdziem y do o p isu sposobów k o rzy stan ia z niektórych funkcji edycji tego program u.

10.1.1. Pierwsze kroki z edytorem Em acs N ajszybszym sposobem poznania sposobu działania edytora Em acs je s t uruchom ienie go i sam odzielna edycja w ybranego pliku tekstow ego. Edytor Em acs je s t urucham iany w standardow y sposób przez w pisanie nazw y edytora (m ałym i literami) w w ierszu poleceń pow łoki system u lub w ybranie jeg o ikony z m enu środow iska graficznego X. Jako argum ent polecenia m ożna podać nazw y plików , które m ają zostać otw arte przez edytor. => O to dw a sposoby uruchom ienia edytora. ♦ A by uruchom ić edytor Em acs z w iersza poleceń pow łoki system u, w pisz: $ emacs | Enter |

♦ A by uruchom ić edytor XEm acs z w iersza poleceń term inala i otw orzyć plik d z ie n n ik , wpisz: $ xemacs dziennik | Enterl

Standardow o okno edytora Em acs w ygląda tak, ja k to zostało przedstaw ione na ry­ sunku 10.1 . D okładny w ygląd okna m oże być nieco inny, a je st to uzależnione od użytego w środow isku graficznym X m enadżera okien. Przy pierw szym uruchom ieniu edytora Emacs pojaw ia się ekran powitalny, który infor­ m uje m .in., ja k uruchom ić sam ouczek. K orzystan ie z sam o u czk a ed y to ra E m acs je s t tem atem kolejngo przepisu. Pasek w idoczny w zdłuż lewej kraw ędzi okna je s t nazy­ w any paskiem przewijania (ang. scroll bar). Okno środow iska graficznego X, wewnątrz którego urucham iana je st sesja edytora E m acs (lub okno term inala, je śli nie pracujesz w środow isku graficznym X ), je st nazyw ane ram ką {m g . fra m e ). Pasek znajdujący się na górze okna je st nazywany paskiem m enu (ang. m enu bar) i m o­ żesz go rozw inąć, klikając go lew ym przyciskiem m yszy. U rucham iając edytor Em acs w oknie term inala, nie m o żesz użyć m yszy do ro zw in ięcia p ask a m enu, ale m ożesz uruchom ić m enu, naciskając klaw isz [Fio f.

1 Klawisz 1F1o1działa również w środowisku graficznym X, gdzie użycie go daje taki sam efekt jak w przy­ padku okna terminala

272

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

File Edit O p tio n s Buffe rs T o o ls Help

G N U E m a c s is on e co m p o ne nt of s L in ux-b ased G N U system . Y o u can do b a sic editing with the m enu bar an d scroll bar u sin g the m ouse.

Im portant H elp m enu item s: E m a c s Tutorial Em acs F A Q (N on )W a rran ty C o p y in g C ond itions O rdering M a n u a ls

Learn-by-doing tutorial for u sin g E m a c s efficiently Frequently a sk e d q u e stio n s and a n sw e rs G N U E m a c s c o m e s with A B S O L U T E L Y N O W A R R A N T Y C ond itions for redistributing an d ch a n gin g E m a c s H o w to order E m a c s m anu als from the F re e S oftw a re Fou n datio n

T his is G N U E m a c s 21.4.1 (¡386-pc-linux-gnu, X toolkit, X a w 3 d scroll bars) of 2 0 0 5 -0 3 -1 7 on trouble, modified by D e b ian Copyright (C) 2001 Fr** Softwir* Fogndition, irx

- GHU Emacs For

inform ation

------- ----- - - --about

the

GNU

P roject

and

i t s

goals

Rysunek 1 0 .1 . Standardowe okno edytora Emacs Plik lub dowolny fragm ent tekstu otwarty w edytorze Emacs je st przechow yw any w ob­ rębie osobnego obszaru zwanego buforem (ang. buffer). Domyślnie zawartość aktywnego b ufora je st w idoczna w obszarze znajdującym się poniżej p aska m enu. A by um ieścić tekst w buforze, w ystarczy zacząć pisać. M iejsce w buforze, w którym aktualnie znaj­ duje się kursor, je st nazyw ane punktem w stawiania (ang. p o in t) i w iele poleceń edytora Em acs odw ołuje się w łaśnie do niego. W ypełniony jednolitym kolorem obszar paska przew ijania odpow iada stosunkowi roz­ m iaru tekstu w idocznego w oknie do całkow itego rozm iaru bufora. Dlatego dla nowego, niew ielkiego lub pustego bufora pasek przew ijania je st całkow icie w ypełniony jednoli­ tym kolorem (jak pokazano na rysunku), a gdy kursor znajduje się blisko końca dużego bufora, tylko niewielki fragm ent paska przew ijania znajdujący się w jeg o dolnej części je s t w ypełniony jedn o lity m kolorem . Poziom y pasek znajdujący się w dolnej części okna edytora Em acs, tuż poniżej aktyw­ nego bufora, je st nazyw any wierszem trybu (ang. m ode line). Z aw iera on inform acje dotyczące aktyw nego bufora łącznie z jego nazw ą, procentow ym stosunkiem rozmiaru bufora widocznego na ekranie do rozm iaru całego bufora, numerem w iersza, w którym znajduje się punkt wstawiania, oraz inform acją o zapisaniu zaw artości bufora w pliku.

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

273

W iersz trybu w yśw ietla rów nież inform ację o bieżącym trybie bufora. Tryby (ang. mo­ des) edytora Emacs określają sposoby sterow ania działaniem edytora, np. gdy aktywny je s t tryb o v e rw rite -m o d e (tryb zastępow ania), w pisyw any te k st zastęp u je tek st zn aj­ dujący się za punktem wstawiania. W trybie in se rt-m o d e (tryb w staw iania) — który jest trybem domyślnym edytora Emacs — wpisywany tekst je st wstawiany za punktem wsta­ wiania. Z w ykle w w ierszu trybu będzie w idoczna inform acja o pracy w dom yślnym trybie fundam ental -mode (tryb podstaw ow y) lub trybie te xt-m o d e (tryb tekstow y). T uż poniżej w iersza trybu znajduje się obszar kom unikatów (ang. echo area), w któ­ rym edytor Em acs w yśw ietla inform acje o aktualnym stanie edytora oraz kom unikaty o w ystąpieniu błędów . Jest to ostatni w iersz okna ed y to ra E m acs. G dy u ruchom ione zostanie polecenie, które w ym aga podania argum entów , inform acja o tym pojaw i się w tym obszarze (w takiej sytuacji m iejsce w obszarze kom unikatów , w którym w pisu­ je sz argum enty, je st nazyw ane m inibuforem — ang. m inibuffer). Jeśli uw ażnie mu się przyjrzysz, zauw ażysz, że m a on w łasny pasek przew ijania. Edytor Emacs w dużym stopniu w ykorzystuje kombinacje klawiszy tw orzone z klaw i­ szami | Alt | i | Alt|. Poniew aż idea działania edytora Em acs różni się od idei i rozw iązań edytorów pracujących w środowisku M icrosoft W indows i A pple M acO S, w środowi­ skach użytkowników tych systemów pojawiła się niezasłużona, lecz bardzo popularna opinia, że edytor ten jest dziwny i trudny w obsłudze. Urucham iane z klawiatury funkcje zostały zaprojektow ane w taki sposób, aby były proste w użyciu i łatw e do zapam ięta­ nia. Gdy przyzw yczaisz się do tego rozw iązania, m ożesz je bardzo szybko urucham iać za p om ocą odpow iednich sekw encji klaw iszy. W notacji edytora Emacs sekwencje klawiszow e są w pisyw ane w ściśle określony spo­ sób. W iele sekwencji klawiszy zaczyna się od naciśnięcia kombinacji klawiszy Alt| + [~x], co je st zapisywane jako C-x. Przykładowo, polecenie zam knięcia edytora Emacs w ym aga naciśnięcia kom binacji klawiszy 1A lt| + [x ] 1Alt | + [cf], co je st zapisyw ane jak o C -x C-c).

Funkcje są poprzedzone kom binacją klawiszy j Alt| + [x], która w notacji edytora Emacs je st zapisyw ana ja k o M-x2. K orzystając z funkcji, m ożesz w łączać lub w yłączać różne tryby pracy edytora. M ożesz np. poprzez przełączanie trybu menu-bar-mode w łączać i w yłączać wyśw ietlanie paska m enu. N aciśnięcie klaw isza | F10| rozw ija p asek m enu niezależnie od tego, czy tryb menu-bar-mode je st aktyw ny. Jeśli tryb w yśw ietlania m enu je s t nieaktyw ny, p o ­ zycje m enu zostan ą w yśw ietlone w now ym oknie bufora. D ow olną funkcję edytora Em acs m ożesz uruchom ić, n aciskając kom binację klaw iszy |Alt| + [x], a następnie w pisując nazw ę funkcji i naciskając klaw isz I Enter (

2 Zasadniczo skrót ten odwołuje się do klawisza l Meta [. Jest jednak duże prawdopodobieństwo, że klawiatura, której używasz, zamiast klawisza | Metal jest wyposażona w klawisz | Alt], Z tego powodu do wprowadze­ nia podanej kombinacji poleceń używamy tutaj klawisza | Alt| (patrz przepis 1.2 „Przyjęte konwencje typo­ graficzne”).

274

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

=> A by uruchom ić funkcję w yłączającą tryb menu-bar-mode i tym sam ym w yłą­ czyć w yśw ietlanie paska m enu, wpisz: !Ait| + 0

menu-bar-mode \Enter!

Jeśli p asek m enu nie je s t w id o czn y , u ru ch o m ien ie tej fu n k cji sp o w o d u je je g o w y­ św ietlenie. A by w edytorze Em acs przerw ać w pisyw anie polecenia lub funkcji, naciśnij kom bi­ nację klaw iszy | Alt 1+ [ g ]. Jeżeli podczas w pisyw ania nazw y polecenia lub funkcji po­ pełnisz błąd, to znajom ość takiej kom binacji klaw iszy m oże być bardzo przydatna. F unkcja f i n d - f i l e prosi o podanie nazw y pliku i otw iera kopię tego pliku w nowym buforze. Jest ona urucham iana sekw encją klaw iszy 1Alt 1+ [x] Alt + [F] (m ożesz przy­ trzym ać w ciśnięty klaw isz | Alt |, a następnie w ciskać kolejno klaw isze X i [~F~|). => A by uruchom ić funkcję f i n d - f i 1e, wpisz: fA it] +

fxl fin d -fi le |E n te r |

Polecenie urucham ia funkcję f i n d - f i l e , która prosi o podanie nazw y pliku, a następnie otw iera kopię tego pliku w now ym buforze. E dytor Em acs m oże m ieć rów nocześnie otw arty w ięcej niż je d e n bufor. G dy podasz nazwę pliku jako argum ent polecenia emacs, plik zostanie otw arty w osobnym buforze: $ emacs dziennik etc/todo etc/rolo IE n te r |

M ożesz oczyw iście rów nież tw orzyć now e bufory, a następnie otw ierać w nich kolej­ ne pliki. Podobnie ja k nazw y funkcji są poprzedzane kom binacją klawiszy | Alt| + J~x], wiele pole­ ceń je st poprzedzanych kom binacją klawiszy | Alt| + [X I-W szczególności dotyczy to po­ leceń działających na buforach, plikach lub zw iązanych z kończeniem pracy edytora Em acs. Jeśli chcesz przełączyć się m iędzy buforam i, w prow adź sekw encję klaw iszy i Altj + X + [b]. N astępnie podaj nazw ę bufora, do którego chcesz się przełączyć, i naciśnij kla­ w isz | Enter 1. M ożesz rów nież po w prow adzeniu sekw encji k law iszy n acisn ąć tylko klaw isz | Enter |, co spow oduje przełączenie do ostatnio używ anego bufora. Przeglądanie zaw artości bufora je st w żargonie edytora Em acs określane ja k o odw iedzanie bufora (ang. visiting the buffer). => A by przejść do bufora to do, wpisz: |Ctrl | + [x] + [U todo |Enter |

Jeśli bufor o podanej nazw ie nie istnieje, edytor Em acs utw orzy now y bufor o takiej nazw ie. Podczas urucham iania edytora Em acs tw orzony je st bufor o nazw ie * s c ra tc h * . Możesz go używać do przechow yw ania uw ag i innych informacji, których nie chcesz zapisywać.

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

275

Zaw artość tego bufora nie je st zapisyw ana, a przy kolejnym uruchom ieniu program u bufor * s c ra tc h * znow u będzie pusty. => A by przejść do bufora * s c ra tc h * , wpisz: fctin + [x| + [b ) *scra tch * [Enterl

Jeśli chcesz umieścić tekst w bieżącym buforze, zacznij pisać. W pisany tekst je st umiesz­ czany począw szy od położenia punktu w staw iania. => A by w pisać w iersz tekstu w punkcie w staw iania w bieżącym buforze, w pisz: U taki sposób należy wpisywać tekst w edytorze Emacs. |Enterl

B ufor m ożesz zam knąć poleceniem | Alt| + [x ] k (w żargonie edytora Em acs tak a ope­ racja nazyw ana je s t zabijaniem bufora (ang. buffer killing)). E dytor poprosi o nazw ę bufora, który m a zostać zamknięty. D om yślnie polecenie dotyczy bieżącego bufora, więc po naciśnięciu klaw isza | Enterl bieżący bufor zostanie zam knięty. Jeśli zaw artość bu­ fora pochodzi z pliku i zostały w nim w prow adzone zm iany, które nie zostały zapisa­ ne, edytor Em acs poprosi o potw ierdzenie zam iaru zam knięcia bufora. Jeśli polecenie zam knięcia bufora dotyczy bufora * scra tch * lub nowego bufora, którego zawartość nigdy nie była zapisyw ana w pliku, polecenie zam knie bu fo r b ez konieczności dodatkow ego potw ierdzania tego zam iaru. => A by zam knąć bufor * s c ra tc h * , gdy je s t on bieżącym buforem , w pisz: 1C t rl | + [X] k |Enterl K in buffer: (default *scra tch *) jE n te rl

T eraz, gdy ju ż zapoznałeś się z p odstaw ow ą term in o lo g ią edytora Em acs, pokażem y, ja k zakończyć pracę program u. A by zabić (ang. kill) edytor Emacs, w prowadź sekwencję klawiszy | Ctrl [ + [x] 1Ctrl | + [c]. Z anim praca edytora zostanie zakończona, będziesz m iał okazję zapisać zaw artość buforów , która nie została w cześniej zapisana. M ożesz rów nież użyć kom binacji kla­ w iszy |Ctrl [+ [z], aby zaw iesić (ang. suspend) działanie edytora E m acs, co pozw oli Ci pow rócić do niego w późniejszym czasie (patrz przepis 3.3.3 „U m ieszczanie zadań na pierw szym planie”). W środow isku graficznym X k o m binacja klaw iszy | Ctrl 1+ [z] nie pow oduje zaw ieszenia pracy edytora Em acs, ale zw inięcie okna edytora do ikony (ang. iconifies). W późniejszym czasie m ożliw e je s t przyw rócenie pierw otnych rozm iarów okna edytora (patrz przepis 4.3.5 „Przejście z ikony do okna p rogram u”). => O to kilka sposobów użycia tych kom binacji klaw iszy. ♦ A by zakończyć pracę edytora Em acs z m o ż liw o śc ią zap isan ia zaw artości buforów , w pisz: 1Ctrl | + 0

| Ctrl 1 + [C ] | Enterl

♦ A by zaw iesić działanie edytora E m acs, je ś li d ziała on w oknie term in ala, w pisz:

276

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu ♦ Aby w środowisku graficznym X zwinąć okno edytora Emacs do ikony, wpisz: fctril + fzl

10.1.2. Uruchamianie samouczka edytora Em acs Edytor Emacs je st wyposażony w interaktywny samouczek, który nauczy Cię podstaw korzystania z tego edytora. A utor z w łasnego dośw iadczenia wie, że przeznaczenie 25 m inut na zapoznanie się z sam ouczkiem je st je d n ą z najlepszych decyzji podejm ow a­ nych przy pracy z kom puterem . N aw et jeżeli nie zdecydujesz się na używ anie edytora Em acs, w iele innych aplikacji w ykorzystuje analogiczne skróty klaw iszow e i rozw ią­ zania, dlatego zapoznanie się z nim i zaw sze przynosi korzyści. W dow olnym m om en­ cie pracy z edytorem Em acs m ożesz użyć polecenia t, aby uruchom ić sam ouczek. => A by uruchom ić sam ouczek edytora Em acs, wpisz: ¡Ą® + [ 1 t

Polecenie urucham ia specjalny plik sam ouczka przeznaczony tylko do odczytu we w łasnym buforze.

♦a

Kom binacja klaw iszy [Alt] + [h ] w edytorze E m a cs urucham ia sy ste m pom ocy, dla­ tego wszystkie polecenia dotyczące system u pomocy rozpoczynają się od tego skrótu. Na przykład, je ś li ch ce sz uruchom ić doku m ent FAQ edytora E m a cs, n aciśnij kom ­ binację klaw iszy [ a ® + |~h1 F, n a to m ia st je ś li ch c e s z uruchom ić przeglądarkę stron podręcznika system ow ego info (zaw ierającego doku m ent The G N U E m a c s M a n u ­ ał), naciśnij kom binację [Alt] + [h ] i.

10.1.3. Podstawowe skróty klawiszowe edytora Emacs W szystko, co w pisujesz w edytorze E m acs, je s t określan e ja k o sekw en cja klaw iszy (ang. key se q u en c e ), a gdy dana sek w en cja k la w iszy je s t p o w ią za n a (ang. bound) z poleceniem , to pow oduje je g o uruchom ienie. Poniższa tabela zaw iera listę podstaw ow ych kom binacji klaw iszy używ anych podczas edycji w raz z opisem pow iązanych funkcji. W sytuacji gdy dana funkcja je s t urucha­ m iana za p om ocą dw óch kom binacji klaw iszy, obie zostały podane w tabeli. Przesuwanie punktu wstawiania 0 lub 1Ctrl | + [p ]

Przenosi punkt wstawiania do poprzedniego wiersza

Ul lub 1Ctrl | + [n]

Przenosi punkt wstawiania do następnego wiersza

|~F| lub | Ctrl | + [§]

Cofa punkt wstawiania o jeden znak w buforze wstecz (w lewo)

UO Nb

Przenosi punkt wstawiania o jeden znak w buforze do przodu (w prawo)

| Ctrl | + [ f ]

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

277

Przenosi punkt wstawiania o jedno słowo do przodu

[ Ä it l + i F l

Przenosi punkt wstawiania o jedno słowo do tyłu [M l+ E

Przenosi punkt wstawiania do poprzedniego znaku początku akapitu

[ M l+ C D

Przenosi punkt wstawiania do następnego znaku początku akapitu

! PageUpI lu b | Ctrl| + [v]

Przenosi punkt wstawiania o cały ekran wstecz

I PageDown] lu b |A lt | + [v]

Przenosi punkt wstawiania o cały ekran do przodu

[Ctri]+[Ą]

Przenosi punkt wstawiania na początek bieżącego wiersza

r c t in + f E ]

Przenosi punkt wstawiania na koniec bieżącego wiersza

\m + m

Centruje tekst w obrębie okna edytora Einacs. umieszczając wiersz, w którym znajduje się punkt wstawiania, na środku ekranu

Wstawianie i usuwanie Dñ?]

Przełącza tryb zastępowania znaków (overwrite-mode)

[Ctrt1+[T1

Zamienia znak umieszczony w punkcie wstawiania ze znakiem znajdującym się z lewej strony punktu wstawiania

[M l+ S

Zamienia słowo umieszczone w punkcie wstawiania ze słowem znajdującym się z lewej strony punktu wstawiania

I Bksp I

Usuwa znak znajdujący się z lewej strony punktu wstawiania

ÍDÜ1 lu b I Ctrl 1+ [5]

Usuwa znak znajdujący się z prawej strony punktu wstawiania

Wycinanie i wklejanie 1ShiftI + Qns] lu b ICtrl | + [Ÿ]

Wycina zaznaczony fragment tekstu (patrz przepis 10.3.2 „Wklejanie tekstu"’)

[c trfl + 1Spacja I

Wstawia znacznik (patrz przepis 10.3.1 „Wycinanie tekstu”)

[ctiTI+D

Cofa ostatnio wykonaną operację

rcw i+fK i

Usuwa tekst znajdujący się pomiędzy punktem wstawiania a końcem wiersza

I Ctrl I + [wl

Usuwa tekst znajdujący się pomiędzy znacznikiem a punktem wstawiania

Korzystanie z systemu pomocy I Ctrl I + fR1

t

Uruchamia samouczek edytora Emacs

k skrótJdawiaturowy

Wyświetla opis skrótu klawiszowego

fc t r il

+

[Çtrj]

+ [H] d funkcja | Enter

[Ñ]

Wyświetla listę wszystkich poleceń edytora Emacs powiązanych z daną funkcją

m + ® F

Otwiera kopię dokumentu Emacs FAO w nowym buforze

fctril +I~ h17

Uruchamia przeglądanie stron podręcznika systemowego info

278

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Operacje na poleceniach Anuluje bieżące polecenie

[ctin + ro i 1Ctrl 1+ [0] liczba

Powtarza następne polecenie lub kombinację klawiszy określoną liczbę razy

Operacje na plikach [Aitl + fxjfctiTl + rcl

Zapisuje wszystkie bufory otwarte w edytorze Emacs, a następnie kończy działanie programu

1Ctrl 1+ fxl 1Ctrl 1+ [Fj plik \ Enterl

Otwiera plik podany jako argument w nowym buforze w trybie edycji. Aby utworzyć nowy plik, który jeszcze nie istnieje, wystarczy podać nazwę, jaka ma mu zostać nadana. Aby przeglądać pliki, zamiast nazwy pliku należy nacisnąć klawisz | Tab|

Dodatkowe menu 1Ctrl 1+ kliknięcie lewym przyciskiem myszy

Wyświetla menu wszystkich otwartych buforów. uporządkowanych według trybu (działa tylko w środowisku graficznym X)

1Shift| + kliknięcie lewym przyciskiem myszy

Wyświetla menu wyboru czcionki (działa tylko w środowisku graficznym X)

10.1.4. Wstawianie znaków specjalnych w edytorze Emacs Istnieje pew na grupa znaków , których nie m ożesz w standardow y sposób w staw ić do dokum entu znajdującego się w buforze edytora E m acs. P rzy k ład o w o , aby w staw ić w pliku tekstow ym znak podziału strony, m usisz użyć odpow iedniego sym bolu ASCII [ Ctrl] + [ l ] lub je g o odpow iednika w system ie ósem kow ym 014. P odczas drukow ania dokum entu zaw ierającego znaki podziału strony, po napotkaniu takiego znaku bieżą­ ca strona je st w ysuw ana i rozpoczyna się drukow anie kolejnej strony. N ależy je d n ak pam iętać, że skrót klaw iszow y | Ctril + [ l ] w edytorze E m acs je s t w yko­ rzystyw any do urucham iania określonego polecenia. A by zatem w staw ić taki znak do pliku, należy użyć funkcji q u o te d -in s e r t , | Ctrl| + [o ], która um ożliw ia w staw ienie do pliku danej kombinacji klawiszy lub jej odpowiednika w systemie ósemkowym. Znak taki je st um ieszczany w punkcie w staw iania. => O to dw a sposoby użycia tej funkcji. ♦ A by um ieścić w punkcie w staw iania znak podziału strony przez podanie odpow iadającej mu kom binacji klaw iszy (| Ctrl | + [ l ]), wpisz: I Ctrl | + [O ] [Ctrl] + [t ]

♦ A by um ieścić w punkcie w staw iania znak podziału strony przez podanie jeg o odpow iednika w system ie ósem kow ym , wpisz: I Ctrl I + [ o j

014 1Enterl

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

279

W przedstaw ionym przykładzie obydw a polecenia d ają ten sam r e z u lta t— w staw iają do pliku znak podziału strony. Interesujące je st zastosow anie polecenia | Ctrl | + [o] do podkreślania tekstu. W tym celu należy użyć kom binacji klaw iszy | Ctrl | + [ h ], a następnie nacisnąć znak p o d k re­ ślenia po każdym znaku, który chcesz podkreślić. => A by podkreślić znak um ieszczony przed punktem w staw iania, w pisz: fCtri] + [O ] | Ctrl| + [H] _

Aby w yśw ietlić tekst na ekranie, pow inieneś użyć polecenia ul (patrz przepis 13.9 „Pod­ kreślanie tekstu”). Innym rodzajem znaków , które m ogą się pojaw ić w tekście i z którym i m ożesz m ieć problem podczas w pisyw ania, są znaki akcentow ane oraz znaki charakterystyczne dla alfabetów różnych języków . Istnieją dw a sposoby um ieszczania tego typu znaków w buforze.

Metoda nr 1 Jeśli chcesz w staw ić akcentow any znak, m usisz skorzystać z trybu iso-accents-m ode. G dy ten tryb je st aktyw ny, m ożesz w pisać sym bol akcentu w raz ze znakiem , który m a być um ieszczony w tekście ja k o znak akcentow any. A kcentow any znak je st um iesz­ czany za punktem w staw iania. Przedstaw iona tabela prezentuje specjalne znaki akcentow ane oraz kom binacje klaw i­ szy, których należy użyć, aby je w stawić. P r e f ik s

L it e r a

E fe k t

a

a

e

e

i

1

0

ó

u

ii

s

B

a

a

e

e

1

i

0

ó

u

u

a

a

e

e

1

1

280

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

P r e f ik s

L it e r a

E fe k t

0

0

u

u

-

a

ä

-

c

ę

-

d

d

-

n

n

-

t

t

-

u

u

-

<

«

-

>

»

i

?

A

A

i i

a

a

e

e

i

i

0

Ö

u

u

/

a

ä

/

e

$

/

0

0

=> A by w punkcie w staw iania bieżącego bufora w staw ić tekst Emacs i s t spaß!, w pisz: iso-accents-mode |Enterl Emacs ist spa"s!

|Ait| + 0

W sytuacji gdy chcesz w buforze, w którym aktyw ny je st tryb iso -a cce n ts-m o d e , wpi­ sać dokładne kom binacje znaków tw orzące akcentow any znak, dw ukrotnie w pisz znak prefiksu. => Aby w pisać w buforze, w którym aktyw ny je st tryb is o -a c c e n ts -m o d e . tekst ' o (a nie znak ó), wpisz: ' 'o

Metoda nr 2 Jeśli chcesz w buforze wstawić w tekście znaki akcentowane oraz innego rodzaju znaki charakterystyczne dla alfabetów różnych języków b ez konieczności przechodzenia do trybu iso-accents-m ode, użyj kombinacji klawiszy | Ctrl j + [ x j [§], po której należy wpisać sekw encję klaw iszy zaw ierającą prefiks akcentu oraz znak zgodnie z opisem znajdu­ jącym się w poprzedniej tabeli.

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

281

Przy w ykorzystaniu tej m etody w pisanie znaków innych n iż litery nie w ym aga użycia prefiksu. => A by w punkcie w staw iania bieżącego bufora w pisać tekst ¡H asta Mañana!, wpisz: ICtrl | + [xj [1] Q] Hasta Ma |Ctrl j + 0

[¥| 0

ndna!

Gdy bufor zawiera akcentowane znaki, nie można go już zapisać ja k o standardowego tekstu ASCII •— należy go wówczas zapisać jako te k st w stronie kodowej ISO-8859-1 (patrz przepis 9 .3 .7 „W yśw ietlanie zestaw u znaków ” ). P od czas zapisyw ania danych z bufora, edytor E m a cs poinform uje C ię o ko n ie czn o ści w ykonania takiej operacji.

O statnio do edytora Emacs w wersji G N U dodanych zostało w iele funkcji przeznaczo­ nych do obsługi m iędzynarodow ych stron kodow ych. Szczegółow a dyskusja na tem at ich w ykorzystania w ykracza poza zakres niniejszej książki. W ięcej inform acji n a ten tem at znajdziesz w podpunkcie International C haracter S et Sup p o rt dokum entu The G N U E m acs M anual.

10.1.5. Tworzenie skrótów w edytorze Em acs Skróty są tw orzone dla wygody. M ożesz je zdefiniow ać, a po w pisaniu do bufora będą one zam ieniane na długi zw rot, którego częste w pisy w an ie je s t po prostu uciążliw e. U życie skrótów pozw ala rów nież uniknąć pom yłek, które często się zd arzają podczas w pisyw ania konkretnego słowa. Skróty są zam ieniane n a pełne zw roty jed y n ie w tedy, gdy aktyw ny je st tryb abbrev-mode. => A by aktyw ow ać tryb abbrev-mode, wpisz: |Ait| + 0

abbrev-mode \Enterl

Jeśli chcesz zdefiniow ać skrót, należy najpierw w pisać je g o nazw ę, a następnie pole­ cenie | Ctrl 1+ [X] aig. Edytor Emacs w m inibuforze poprosi o w pisanie zw rotu, który m a być użyty jak o rozw inięcie skrótu. W pisz ten zw rot i naciśnij klaw isz 1Enter|. ♦ A by dla nazw y S t r z e lc e O p o ls k ie , województwo ś lą s k ie zdefiniow ać skrót so, w ykonaj następujące czynności: 1. N ajpierw w pisz sam skrót: so 2. N astępnie, aby w skazać, że podany tekst m a być używ any ja k o skrót, wpisz: ICtrl| + 0

a ig

3 . W końcu w pisz pełne rozw inięcie definiow anego skrótu: Global expansion fo r ''so": Strzelce Opolskie, województwo ślą skie IEnterl

Teraz za każdym razem, gdy w bieżącym buforze w piszesz litery so, za którymi znajdzie się znak spacji lub znak przestankowy, zostaną one zamienione na tekst S tr z e lc e Opol s k ie . województwo ś lą s k ie .

282

Część III 4 Przetwarzanie tekstu M ożliwe je st zapisanie zdefiniowanych skrótów w celu późniejszego ich wykorzystania. Do tego służy funkcja w r it e - a b b r e v - f i 1e. Funkcja zapisuje w szystkie aktualnie zde­ finiow ane skróty w pliku, którego zaw artość m ożna odczytać w kolejnej sesji edytora Emacs. M ożesz rów nież otw orzyć plik w buforze i edytow ać zdefiniow ane skróty. => A by zapisać w pliku - / ,a b b re vs aktualnie zdefiniow ane skróty, wpisz: IAlt[ + [X] w r ite - a b b r e v - file |Enterl

- / ,abbrevs 1Enterl

W kolejnej sesji edytora Em acs m ożesz użyć funkcji r e a d - a b b r e v - f ile do w czytania zdefiniow anych skrótów .

=> A by odczytać skróty z pliku - / .a b b re v s i użyć ich w bieżącej sesji, wpisz: I Alt 1 + 0

r e a d - a b b r e v -file 1Enterl

~ /.a b b r e v s | Enterl

M ożesz wyłączyć tryb abbrev-mode w buforze, w pisując polecenie [Tut] + [x) abbrevmode | Enter|. Jeśli później podczas tej samej sesji edytora Em acs ponownie włączysz tryb abbrev-mode, wszystkie wcześniej używane skróty będą aktywne i nadal będziesz mógł z nich korzystać.

10.1.6. Zapisywanie i uruchamianie makr w edytorze Emacs M akro je st zapisem sekw encji klawiszy. Podczas urucham iania m akra edytor Emacs urucham ia zapam iętaną sekw encję klawiszy tak, jak b y ponow nie została w prow adzona z klaw iatury. Aby rozpocząć zapisywanie makra, należy wpisać polecenie [ Ctrl | + [x] (. Od tego mo­ m entu w szystkie znaki, które w prow adzisz z klawiatury, są zapam iętyw ane jak o m akro, aż do m om entu gdy zakończysz rejestrację m akra p rzez w pisanie p o lecen ia | Ctrl 1+ [~x| ). Po zapisaniu m akra m ożesz je urucham iać w dow olnym m om encie sesji edytora Em acs, w pisując polecenie | Ctrl | + [x ] e. M ożesz je p o p rzedzić poleceniem u n iv e r­ sal -argument, urucham ianym przez kom binację klaw iszy j A lt| + [U], aby określić, ile razy m akro m a zostać uruchom ione. => O to kilka sposobów tw orzenia i użycia m akr.

ł

A by zapisać m akro, które w pierw szym słow ie bieżącego w iersza zam ienia w szystkie litery na duże (polecenie [ Alt| + [c ] zam ienia w szystkie litery na duże w słow ie znajdującym się z praw ej strony punktu w staw iania), a na­ stępnie przechodzi do następnego w iersza, wpisz: | Ctrl | + [X] ( | Ctrl | + [A ] [Alt] + [ c ] I Ctrl | + [n ] | Ctrl | + [x] )

♦ A by uruchom ić m akro 20 razy, wpisz: | Ctrl | + [u }

20

|Ctrl | + [x]

e

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

283

Makra są fundamentalnymi elementami edytora Em acs. Nawet nazwa sam ego edytora E m a cs pochodzi od skrótu słów Ed iting MACroS (edycja makr), poniew aż pierw sza w ersja edytora E m acs, która pow stała w 1 9 7 6 roku, była po prostu zbiorem m akr napisanych dla Innego edytora tekstów .

10.1.7. Równoczesne przeglądanie kilku buforów w edytorze Em acs M ożesz podzielić ramkę edytora Emacs na kilka okien, z których każde będzie w yśw ie­ tlało w łasny bufor. R ozw iązanie to um ożliw ia rów noczesne przeglądanie kilku bufo­ rów, ale przydaje się rów nież, gdy bufor je s t b ardzo duży i ch cesz p rzeg ląd ać jed en jego fragment, równocześnie edytując inny. Jeśli podzielisz ramkę na dwie części, m o­ żesz przenieść się do fragm entu, który chcesz przeglądać w je d n y m buforze, rów no­ cześnie edytując inny fragm ent bufora. Użyj polecenia | Alt | + [x ] 2, aby podzielić bieżącą ram kę n a dw a okna zlokalizow ane je d n o nad drugim , lub p olecenia ] Alt| + [x] 3, aby p o d zielić j ą dodatkow o pionow o, tw orząc dw a znajdujące się obok siebie okna. Domyślnie bieżący bufor je st w yświetlany w obu oknach, ale zaw sze m ożesz zm ienić zaw artość dow olnego z okien. W środow i­ sku graficznym X m ożesz dopasow ać rozm iar każdego z okien za p o m o cą m yszy — w tym celu należy kliknąć lewym przyciskiem m yszy w iersz trybu okna i przeciągnąć go, m odyfikując rozm iar tego okna. Pom iędzy oknam i m ożesz się przełączać za pom oc ą w skaźnika m yszy, klikając okno, do którego chcesz przejść, lub w pisując polecenie [Alt| + [xj o, które pow oduje przełą­ czenie do kolejnego okna. Sposób ten przydaje się w sytuacji, kiedy chcesz przenosić fragmenty tekstu z jednego miejsca długiego pliku w inne miejsce. Wytnij tekst w je d ­ nym oknie, a następnie umieść punkt wstawiania w innym oknie i wklej tekst. Jeśli musisz ta k ą czynność pow tórzyć wielokrotnie, opisana m etoda pozw ala oszczędzić sporo czasu. Aby usunąć podział ramki na w iele okien i przyw rócić je d n o głów ne okno, p ow inie­ neś skorzystać z polecenia | Alt 1+ fx~| 1.

10.2. Praca z edytorem vi Nvi

DEB: nvi RPH: nvi

W W W : h ttp ://w w w .b o stic .c o m /v i/ W W W : h t t p : / / v a s c . r i .c m u .e d u /o ld _ h e lp /E d ito rs/V i/ O pisane w tym podpunkcie przepisu do ty czą obsługi edytora vi. Jego nazw a, w ym a­ w iana ja k o „w i-aj” , je s t skrótem od angielskiego słow a visual. G dy został opracow a­ ny, należał do pierw szych edytorów tekstu, które w yśw ietlały tek st na całym ekranie,

284

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu um ożliw iając je g o interaktyw ną edycję (inne interaktyw ne ed ytory w tych czasach w yśw ietlały zw ykle pliki w iersz za w ierszem — były to tzw . edytory w ierszow e). Podobnie ja k w przypadku edytora Em acs, istnieje w iele w ersji edytora vi. N ajbar­ dziej popularne z nich to Vim i Elvis, które są nowoczesnym i wersjami wyposażonymi w znacznie w iększą liczbę funkcji niż oryginalny edytor vi. W tej części zajm iem y się edytorem Nvi będącym n o w ą w ersją oryginalnego edytora vi, przezn aczo n ą dla dys­ trybucji BSD i dostępną w w iększości system ów Linux.

10.2.1. Pierwsze kroki z edytorem vi Podobnie ja k w przypadku edytora Em acs, aby zapoznać się z edytorem vi, najlepiej je st go uruchom ić i sam odzielnie edytow ać zaw artość w ybranego pliku. Edytor vi m ożna uruchom ić, w ybierając go z m enu w yśw ietlanego przez m enadżera okien w środowisku graficznym X lub wpisując jego nazw ę (małymi literami) w wierszu poleceń pow łoki. Aby rozpocząć edycję pliku, należy podać jeg o nazw ę jak o argum ent polecenia. => Oto dw a sposoby uruchom ienia edytora vi. ♦ A by uruchom ić edytor vi z w iersza poleceń pow łoki, w pisz: $ vi 1Enter|

♦ A by otw orzyć plik d z i enni k w edytorze vi, w pisz: $ vi dziennik |Enterj

Vi jest edytorem pracującym w różnych trybach (ang. modal), w którym znaczenie wpi­ sywanego tekstu zależy od bieżącego trybu edycji edytora. Po uruchom ieniu edytor vi pracuje w trybie poleceń (command mode), co oznacza, że w pisyw any tekst je s t trakto­ w any ja k o polecenia edytora vi. T ypow a sesja edytora vi po uruchom ieniu w trybie poleceń z otw artym now ym p li­ kiem m a postać przedstaw ioną na rysunku 10.2. K ursor znajduje się w górnym praw ym rogu ekranu. E dytor vi w ypełnia znakiem tyl­ dy (~) w szystkie w iersze w idoczne na ekranie i znajdujące się za znakiem końca p li­ ku, kiedy w ięc otw arty zostanie now y plik, ja k np. po uruchom ieniu polecenia vi bez argum entów , w szystkie w iersze na ekranie ro zpoczy n ają się od znaku - (po prostu now y plik je s t zaw sze pusty). Ostatni w iersz na ekranie je st nazyw any wierszem poleceń (ang. com m and line) i je st to miejsce, w którym edytor vi w yśw ietla ważne kom unikaty i inform acje na tem at edyto­ wanego pliku. Podczas uruchamiania edytora vi w w ierszu poleceń w yśw ietlane są trzy inform acje: nazw a pliku kopii bezpieczeństw a bieżącego p lik u 3, nazw a edytow anego J E dytor vi przechow uje pliki tym czasow e dla w szystkich edytow anych plików w katalogu /tmp. Zapisuje tam w prow adzone w pliku zm iany, aby m ożna je było odzyskać na w ypadek aw arii system u lub om ył­ kow ego zam knięcia edytora przed zapisaniem w prow adzonych zm ian.

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

285

R y s u n e k 1 0 .2 . Okno edytora vi

pliku oraz num er w iersza, w którym znajduje się kursor. Jeśli otw arty je st now y plik, który nie b y ł w cześniej zapisyw any, w w ierszu p o leceń pojaw i się je g o nazw a oraz inform acja new f i 1e. => A by zakończyć pracę edytora vi, w pisz (dużymi literami) w trybie poleceń pole­ cenie TL. ♦ A by zakończyć pracę edytora vi, wpisz: zz Jeżeli chcesz edytow ać dany plik, pow inieneś podać jeg o nazw ę ja k o argum ent p o le­ cenia v i . Jeżeli argum entem je s t nazw a nieistniejącego pliku, edytor vi utw orzy now y plik o podanej nazw ie. => A by uruchom ić edytor vi i otw orzyć p lik o nazw ie harmonogram, wpisz: $ vi harmonogram

lEnterj

Podczas pracy w trybie poleceń poszczególne polecenia są urucham iane przez w pisanie ich nazw w ierszu poleceń edytora. A by anulow ać polecenie, które zacząłeś w pisyw ać, naciśnij klaw isz [ Esc |. N iektóre polecenia, szczególnie dotyczące zapisyw ania plików, są p oprzedzone znakiem dw ukropka ( :). W prow adzenie znaku dw ukropka pow oduje autom atyczne przejście edytora w tryb w iersza poleceń (command l i n e mode). A by przejść do trybu w staw iania ( in s e r t mode)4, w którym w pisyw any tekst je st wsta­ w iany do edytow anego pliku, m ożesz skorzystać z kilku różnych poleceń. Przykłado­ w o, polecenie i urucham ia tryb in s e r t mode od m iejsca, w którym aktualnie znajduje Czasami spotyka się również nazwę input mode.

286

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu się kursor, i pozw ala na w prow adzanie od tego m iejsca tekstu. A by zakończyć pracę w trybie in s e r t mode i przejść do trybu command modę, naciśnij klaw isz 1E s c [. => A by w edytorze vi wstawić now y w iersz tekstu i przejść do trybu command mode, wpisz: 7 W ita j sw ie c ie . |Enter| |E sc |

Przedstaw ione polecenie pow oduje przejście do trybu in s e r t mode, w staw ienie tekstu W ita j s w ie c ie . oraz znaku przejścia do now ego w iersza, a następnie przestaw ia edytor vi w tryb command mode.

Jeśli chcesz uruchom ić system pom ocy, w pisz polecenie : hel p, a jeśli chcesz w yśw ie­ tlić listę poleceń edytora w raz z ich opisem , w pisz polecenie : v iu sa g e . => A by w yśw ietlić listę poleceń edytora vi w raz z opisem ich zastosowania, wpisz: : viusage | Enterl

P odczas otw ierania pliku w edytorze vi je g o zaw artość je s t um ieszczana w osobnym buforze, podobnie ja k w przypadku edytora Emacs. W prow adzane w pliku zm iany nie są zapisyw ane na dysku aż do chw ili, gdy zostanie w ydane polecenie zapisania zm ian. Użycie polecenia :w, którego argumentem je st nazw a pliku, pow oduje zapisanie zawarto­ ści bufora do pliku o podanej nazw ie. Użyj polecenia :wq, aby zapisać zaw artość bu­ fora do pliku na dysku i zakończyć pracę edytora vi, lub polecen ia : q !, aby zakończyć pracę edytora bez zapisyw ania zm ian w prow adzonych w dokum entach znajdujących się w buforach. => O to kilka sposobów kończenia pracy edytora. ♦ A by zapisać zaw artość bufora w pliku m o je _ cw ic ze n ia i zakończyć pracę edytora vi, wpisz: :wq moje_cwiczenia

I Enterl

♦ A by zakończyć p racę edytora vi bez zapisyw an ia w p ro w ad zo n y ch zm ian, w pisz: :q!

Użycie polece nia ZZ również powoduje za p isa n ie zm ian w a ktu a ln ie otwartym pliku i zako ńcze n ie pracy edytora.

10.2.2. Uruchamianie samouczka edytora vi E dytor vi je s t w yposażony w sam ouczek, którego zaw artość zdołasz sobie przysw oić w czasie krótszym niż godzina. Podobnie ja k w przypadku sam ouczka edytora Emacs, je st to po prostu plik przeznaczony tylko do odczytu, który je st otwierany w edytorze vi. Z ostał zaprojektow any z m y ślą o tym , aby nauczyć korzystania z edytora vi poprzez omówienie poszczególnych poleceń oraz efektów, jak ie daje ich użycie. Sam ouczek jest

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

287

przechow yw any w postaci skom presow anego pliku w katalogu /u s r / s h a r e / d o c / n v i. Skopiuj p lik do sw ojego katalogu dom ow ego, rozpakuj go i o tw ó rz go za p o m o cą edytora vi. => A by uruchom ić sam ouczek edytora vi, w pisz w sw oim katalogu dom ow ym następujące polecenia: $ cp /usrlsh areldoclnvilvi.beginner.gz . | Enter] $ gunzip vi.beginner.gz | Enterj $ vi vi .beginner \Enter|

W katalogu /usr/share/doc/nvi dostępna je st również bardziej zaaw ansow ana wersja sam ou czka.

Edytor vim je s t w yposażony w interaktyw ny sam ouczek, który je s t urucham iany p o le­ ceniem pow łoki v im tu to r.

10.2.3. Podstawowe sekwencje klawiszy edytora vi Z naczenie w prow adzanych sekw encji klaw iszy je s t uzależnione od trybu, w którym aktualnie pracuje edytor. W trybie in s e r t mode w prow adzane znaki są zapisyw ane na ekranie, dopóki nie naciśniesz klaw isza | Esc |, który pow oduje przejście do trybu com­ mand mode.

P oniższa tab ela przedstaw ia opis poleceń dostępnych w trybie command mode. Przesuwanie kursora 1Alt| + [?] | Alt|

+ [§]

|Alt| + [ d] |A lt! +

[u]

Przewinięcie tekstu o cały ekran w dół Przewinięcie tekstu o cały ekran w górę Przewinięcie tekstu o pół ekranu w dół Przewinięcie tekstu o pół ekranu w górę

□ lub j

Przesunięcie kursora o jeden znak w dół

[Jj lub k

Przesunięcie kursora o jeden znak w górę

ĘT] iub h

Przesunięcie kursora o jeden znak w lewo

Q lub 1

Przesunięcie kursora o jeden znak w prawo

H

Przesunięcie kursora na górę ekranu

L

Przesunięcie kursora na dół ekranu

w

Przesunięcie kursora o jedno słowo do przodu

b

Przesunięcie kursora o jedno słowo do tyłu

(

Przesunięcie kursora o całe zdanie do przodu

) liczba

Przesunięcie kursora o całe zdanie do tyłu Przejście do wiersza o podanym numerze. Jeśli nie podasz numeru wiersza, przesunięcie nastąpi do ostatniego wiersza pliku

288

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

O

Przesunięcie kursora na początek wiersza

$

Przesunięcie kursora na koniec wiersza

Wycinanie i wklejanie x

Usunięcie znaku wskazywanego przez kursor

dd

Usunięcie wiersza, w którym znajduje się kursor

D

Usunięcie wszystkich znaków pomiędzy kursorem a końcem wiersza

J

Połączenie wiersza, w którym znajduje się kursor, z następnym wierszem (co oznacza usunięcie znaku przejścia do nowego wiersza dzielącego te dwa wiersze)

p

Wklejenie za kursorem ostatnio usuniętego fragmentu tekstu

P

Wklejenie przed kursorem ostatnio usuniętego fragmentu tekstu

liczba yy

Wycięcie bieżącego wiersza. Jeśli polecenie jest poprzedzone cyfrą, określa ona liczbę wierszy, które mają zostać wycięte

u

Cofnięcie ostatniej operacji edycji Powtórzenie ostatniej operacji edycji

Wyszukiwanie /wzór | Enter|

Wyszukiwanie w dalszej części tekstu wzoru (jeśli w poleceniu zostanie pominięty wzór, polecenie wyszukuje wystąpienia ostatnio wyszukiwanego wzoru). Po dotarciu do końca pliku wyszukiwanie jest wznawiane od początku pliku

Iwzór | Enter|

Wyszukiwanie w poprzedniej części tekstu wzoru (jeśli w poleceniu zostanie pominięty wzór, polecenie wyszukuje wystąpienia ostatnio wyszukiwanego wzoru). Po dotarciu do początku pliku wyszukiwanie jest wznawiane od końca pliku

Przechodzenie do trybu i nsert modę a

Doklejanie tekstu za kursorem

A

Doklejanie tekstu na końcu wiersza, w którym znajduje się kursor

i

Wstawianie tekstu przed kursorem

I

Wstawianie tekstu na początku wiersza, w którym znajduje się kursor

o

Dodawanie nowego wiersza poniżej wiersza, w którym znajduje się kursor, a kursor jest umieszczany na początku nowego wiersza

0

Dodawanie nowego wiersza powyżej wiersza, w którym znajduje się kursor, a kursor jest umieszczany na początku nowego wiersza

r

Zamiana znaku wskazywanego przez kursor na znak wprowadzony z klawiatury

R

Zastępowanie tekstu w buforze tekstem wprowadzanym z klawiatury

s

Zastępowanie znaku wskazywanego przez kursor wprowadzanym z klawiatury tekstem przez usunięcie wskazywanego wiersza i wprowadzenie w to miejsce tekstu

S

Zastępowanie wiersza wskazywanego przez kursor wprowadzanym z klawiatury tekstem przez usunięcie zaznaczonego znaku i wprowadzenie w to miejsce tekstu

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

289

Kończenie pracy edytora vi Kończenie pracy edytora vi. jeśli wszystkie wprowadzone zmiany zostały zapisane

:q | Enterj :q! ]Enterj

Kończenie pracy edytora vi bez zapisywania wprowadzonych zmian

:w nazwa I Enterj

Zapisywanie pliku na dysku. Jeśli argumentem jest nazwa pliku, zmiany zostaną zapisane w pliku o podanej nazwie

:wq nazwa | Enter

Zapisywanie pliku na dysku i kończenie pracy edytora vi. Jeśli argumentem jest nazwa pliku, zmiany zostaną zapisane w pliku o podanej nazwie Zapisywanie pliku i kończenie pracy edytora vi

ZZ

10.2.4. Wstawianie znaków specjalnych w edytorze vi Jeśli chcesz wstawić w edytorze vi określony znak sterujący, naciśnij kombinację klawi­ szy | Alt| + 0 w trybie i nput mode, a następnie w prow adź odpow iednie znaki sterujące. => Oto dw a sposoby w prow adzania znaków sterujących. ♦ Aby pracując w trybie command mode, wstaw ić przed kursorem znak podziału strony (Ctrl+ L), wpisz: 7 | Ctrl | + [v ] [ctrll + ¡T]

♦ A by pracując w trybie i nput mode, w staw ić przed kursorem znak podziału strony {Ctrl+L), wpisz: fctit] + 0

[ę w ] + \ l\

10.2.5. Uruchamianie polecenia w edytorze vi Jeśli pracując w trybie command mode edytora vi, chcesz uruchom ić polecenie pow łoki, um ieść przed nazw ą polecenia kom binację znaków :!. Sesja edytora je s t zaw ieszana, a w yniki w ykonania polecenia są w yśw ietlane n a ekranie. D o pracy z edytorem m o­ żesz pow rócić przez naciśnięcie klaw isza | Enterj. => Oto dw a sposoby uruchom ienia polecenia pow łoki z w nętrza edytora. ♦ A by pracując w trybie command mode edytora vi, uruchom ić polecenie d a te , w pisz: : i d a te

Enter

♦ A by pracując w trybie i nput mode edytora vi, uruchom ić polecenie da te , w pisz: | Esc| : !d a te | Enterj

W drugim przykładzie m ożesz powrócić do trybu i nput mode, w pisując polecenie i.

290

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

10.2.6. Wstawianie w edytorze vi wyników wykonania polecenia W edytorze vi m ożesz wstawić do pliku wyniki w ykonania polecenia. W tym celu należy poprzedzić polecenie sekw encją klaw iszy :r ! . W yniki w ykonania polecenia zo stan ą w staw ione w m iejscu, w którym znajduje się kursor. => A by w edytorze vi w m iejscu, w którym znajduje się kursor, w staw ić do pliku b ieżącą datę i czas, wpisz: :r !d a te 1Enter |

10.2.7. Konfigurowanie edytora vi W edytorze vi dostępna je st cała gam a opcji, które m ożesz sam odzielnie konfigurować. Aby zdefiniować określoną opcję, należy użyć polecenia se t w raz z nazw ą opcji. Użycie sam ego polecenia s e t w yśw ietli listę w szystkich opcji, które zostały zm odyfikow ane w stosunku do ustawień domyślnych, a polecenie se t użyte z opcją a l l w yświetli wszyst­ kie dostępne opcje edytora. Oto dw a sposoby użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić listę w szystkich opcji, które zostały zm odyfikow ane w sto­ sunku do ustaw ień dom yślnych, w pisz: : s e t | Enter!

♦ A by w yśw ietlić listę w szystkich dostępnych opcji, wpisz: : s e t a l l \ Enter |

Poniższa tabela zaw iera listę niektórych opcji polecenia se t w raz z opisem . autoindent

Automatycznie tworzy wcięcie nowych wierszy

autowrite

Podczas przełączania do innego pliku automatycznie zapisuje bieżący plik na dysku

beautify

Nie wyświetla znaków sterujących

columns=liczba

Definiuje liczbę kolumn (domyślnie jest to 80, bywa że w środowisku graficznym X jest ich więcej)

flash

Włącza miganie ekranu zamiast dzwonka systemowego (ustawienie domyślne)

le ft righ t

Umożliwia przewijanie zawartości okna w lewo i w prawo

lin e s= liczb a

Definiuje liczbę wierszy widocznych na stronie (domyślnie jest to liczba 24, ale bywa że w środowisku graficznym X jest ich więcej)

lis t

Tekst jest wyświetlany łącznie ze znakową reprezentacją znaków sterujących; np. zamiast znaków tabulacji (odstęp o szerokości ośmiu znaków spacji) wyświetlany jest ciąg znaków *1; na końcu każdego wiersza wyświetlany jest symbol $

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

291

nonumber

Wiersze nie są poprzedzane numerem wiersza (ustawienie domyślne)

number

Wiersze są poprzedzone numerem wiersza

ru le r

W wierszu poleceń wyświetla informację o bieżącym numerze wiersza i kolumny

showmatch

Sprawdza, czy zamykający cudzysłów lub nawias okrągły odpowiada właściwemu symbolowi otwierającemu

showmode

Z prawej strony wiersza poleceń wyświetla informację o aktualnym trybie edycji oraz znak *, jeśli plik został zmodyfikowany

verbose

Wyświetla komunikaty o wystąpieniu błędów

Pełną listę opcji zn a jdziesz na stronach podręcznika system ow eg o man dla poiecen ią v i.

10.3. Operacje na fragmentach tekstu M ożesz w ycinać i kopiow ać tekst zarów no w środow isku graficznym X, ja k i w oknie term inala. W środowisku graficznym X możesz wycinać i kopiować tekst pom iędzy różnymi okna­ mi, łącznie z oknam i program ów X term i Em acs. O statnio zaznaczony fragm ent tekstu je st nazyw any zaznaczeniem środow iska X (ang. X s e le c tio n ). W oknie term inala m ożesz w ycinać i w klejać tekst w obrębie tej samej wirtualnej konsoli lub pom iędzy różnym i konsolam i. W tym celu m usisz m ieć zainstalow any i sk onfigu­ row any pakiet gpm przeznaczony do obsługi m yszy (pakiet dom yślnie je s t skonfigu­ row any w w iększości system ów ). Operacje opisane w tym podpunkcie działają zarówno w środow isku graficznym X, ja k i na w irtualnej konsoli. N iestety, nie m a m ożliw ości w ycinania i w klejania tekstu po­ m iędzy środow iskiem graficznym X a w irtualną konsolą. P odczas w ycinania i w klejania tekstu są w ykorzystyw ane trzy przyciski m yszy. Jeśli używ asz m yszy, która m a tylko dw a przyciski, adm inistrator system u m oże j ą skonfi­ gurow ać w taki sposób, aby przyciśnięcie dwóch przycisków rów nocześnie em ulow ało przyciśnięcie trzeciego przycisku. Jeśli chcesz zaznaczyć fragm ent tekstu, kliknij lew ym przyciskiem m yszy i przecią­ gnij zaznaczenie nad fragm entem tekstu. M ożesz rów nież zaznaczyć słowo, dw ukrotnie klikając je lewym przyciskiem m yszy, oraz zaznaczyć cały w iersz, klikając go trzy­ krotnie lewym przyciskiem myszy. M ożesz rów nież kliknąć lewym przyciskiem m yszy jed en koniec tekstu, który chcesz zaznaczyć, a następnie kliknąć praw ym przyciskiem m yszy drugi jeg o końcu. T ekst znajdujący się pom iędzy punktam i, które kliknąłeś, zo­ stanie zaznaczony.

292

Część Ili ♦ Przetwarzanie tekstu

Je śli narzędzie lub a p likacja działa lo kaln ie w obrębie powłoki w okn ie xterm (jak np. przeglądarka WWW Lynx), użycie sam ego lewego przycisku myszy nie wystarczy. W takiej sytuacji, klikając lewym przyciskiem m yszy w celu zazn acze n ia fragm entu tekstu , należy przytrzymać w ciśnię ty k law isz |Shift|.

10.3.1. Wycinanie tekstu A by w yciąć fragm ent tekstu, nie m usisz go zaznaczać. P rzykładow o, jeżeli pracujesz w w ierszu poleceń pow łoki lub w edytorze Em acs, to aby w y ciąć tek st od m iejsca, w którym zn ajduje się kursor, do końca w iersza, m u sisz ty lk o n acisn ąć k o m binację klaw iszy j Alt| + [ k]. W żargonie edytora Em acs operacja w ycinania tekstu nosi groźnie b rzm iącą nazw ę zab ijanie tekstu (ang. text killing). => E dytor Em acs m a dodatkow e polecenia pozw alające „zabijać” tekst. ♦ Jeżeli przy użyciu m yszy zaznaczyłeś fragm ent tekstu, to m ożesz go usunąć, naciskając kom binację klaw iszy | Shift |+ |Del j. ♦ Aby zabić w skazany fragment tekstu, m ożesz kliknąć lewym przyciskiem my­ szy je d en koniec fragm entu tekstu, a następnie dw ukrotnie kliknąć praw ym przyciskiem m yszy drugi koniec tego fragm entu. ♦ A by zabić duży fragm ent tek stu znajdujący się w b u fo rze ed y to ra E m acs, umieść znacznik (ang. m ark) na jednym końcu fragm entu tekstu (aby to zro­ bić, powinieneś umieścić w takim m iejscu punkt w stawiania i nacisnąć kom bi­ nację klawiszy | Ctrl 1+ |Spacja [). Następnie um ieść punkt wstawiania na dru­ gim końcu tego fragm entu i naciśnij kom binację klaw iszy | Ctrl 1+ [W], aby zabić ten fragm ent tekstu.

10.3.2. Wklejanie tekstu XPaste DEB: x p a ste RPM: x p a ste W W W : h ttp ://w w w .s e in d a l ,d k / re n e / s o ftw a re / x p a s te /

Aby w określonym m iejscu w kleić zaznaczony w cześniej za p o m o cą m yszy fragm ent tekstu, kliknij tam środkow ym przyciskiem m yszy. M ożesz rów nież użyć do tego celu klaw iatury, przesuw ając kursor w m iejsce, w którym m a zostać w klejony tekst, i naci­ skając kom binację klaw iszy 1Shift 1+ Ins [. Sposoby te d ziałają zarów no w środow isku graficznym X, ja k i w oknie term inala. A by w yśw ietlić w osobnym oknie środow iska graficznego X zaw artość zaznaczenia, należy uruchomić klienta środow iska graficznego X x p a ste — jeg o jedynym zadaniem je st w łaśnie w yśw ietlanie zaznaczonego fragm entu te k stu w osobnym oknie.

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

293

A by w edytorze Em acs w kleić fragm ent tekstu, który został w cześniej zaznaczony bądź w ycięty, m ożesz skorzystać ze skrótu klaw iszow ego | Alt[ + [y]. Skrót ten działa rów nież w pow łoce bash, gdzie w kleja fragm ent ostatnio skasow anego tekstu w tej sesji pow łoki za p o m o cą kom binacji klaw iszy ¡Alt! + [k].

10.4. Korzystanie z żetonu W ygodną, chociaż rzadko om aw ianą m eto d ą edycji tekstu je s t użycie żeto n u (ang. token). Żeton to niew ielki fragm ent tekstu um ieszczany w w ybranym m iejscu pliku, aby służył jako zakładka lub w skaźnik m iejsca, w którym w przyszłości m a zostać um iesz­ czony w łaściw y tekst. W ygoda użycia żetonu polega na tym , że m ożesz szybko pow rócić w odpow iednie m iejsce, w yszukując w tekście odpow iedni łańcuch znaków użyty ja k o żeton. Tekst, którego użyjesz ja k o żetonu, pow inien być n a tyle unikalny, aby nie p o jaw ił się w innym m iejscu tego dokum entu, ale z drugiej strony pow inien być rów nież łatw y do zapam iętania i rozpoznania. Ż etonu m ożesz użyć, jeżeli chcesz przenieść się n a chwilę w inne m iejsce dokum entu i potem szybko pow rócić do poprzednio edytowanego frag­ mentu. Ż eton m oże się rów nież przydać, je śli chcesz zachow ać i oznaczyć w tekście puste m iejsce, które w ypełnisz później. A by pow rócić w m iejsce zaznaczone żetonem , w ystarczy za p o m o cą funkcji w yszu­ kiwania danego edytora odszukać łańcuch znaków użyty ja k o żeton. W edytorze vi m o­ żesz użyć specjalnego polecenia pozw alającego um ieścić znacznik (ang. m ark) w m iejscu położenia kursora w edytow anym pliku. U lubionym żetonem autora je st zestaw ienie liter t k , które rzadko w ystępuje w ję zy k u angielskim 5, a jednocześnie je s t bardzo krótkie i doskonale nadaje się do tego celu6. N iektórzy użytkow nicy sto su ją w tym celu różne dziw ne słow a, które m o g ą łatw o za­ pam iętać, a je szcze inni u ży w ają ciągów znaków typu *** lub ### itp.

10.5. Edycja strumieni tekstu N iektóre przedstaw ione w niniejszej książce przepisy do filtrow ania tekstu w ykorzy­ stu ją program SED (ang. stream editor — edytor strum ienia danych). N ie je st to jed n ak standardow y edytor tekstu w norm alnym tego słow a znaczeniu, pozw alający n a otw arcie 5 Niestety, w języku polskim takie zestawienie liter jest spotykane bardzo często — np. piątka, szóstka, dziewiątka itd. — przyp. tłum 6 Takie zestawienie liter pochodzi z angielskiej terminologii drukarskiej i jest skrótem od zwrotu „to kum". Oznacza on, że tekst, który ma znajdować się we wskazanym miejscu, zostanie dodany później. Często używa się tego i innych skrótów w kopii dostarczanej do druku, aby drukarz wiedział, że jest to instrukcja dla niego, a nie element drukowanego tekstu.

294

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu dokum entu tekstow ego i edycję jeg o zaw artości. P rzeznaczeniem tego program u je s t w ykonyw anie określonych operacji na strum ieniu tekstu (ang. text stream ) przesyłanym do niego w postaci standardow ego strum ienia w ejściow ego. W yniki d ziałan ia tego edytora są w ysyłane do standardow ego strum ienia w yjściow ego. Łatw o zauw ażyć, że program ten bardziej przypom ina filtr niż norm alny edytor tekstu. N ie dziw i zatem , że bardzo często je st w ykorzystyw any w łaśnie jak o filtr w potoku poleceń. SED m a w łasny ję z y k program ow ania i je s t w ygodnym narzędziem u m o żliw iający m form atow anie i przeszukiw anie tekstu. Polecenie, przy użyciu którego m ożem y uruchom ić ten edytor, to sed. Jest on zw ykle urucham iany w raz z argum entam i będącym i zbiorem poleceń edytora SED oraz opcjo­ nalnie z n azw ą pliku, który m a podlegać przetw arzaniu. Jeżeli nazw a pliku nie zosta­ nie podana, strum ień obrabianych danych je st pobierany ze standardow ego w ejścia. N ajprostszą o p era cją którą m ożna przeprow adzić przy użyciu edytora SED, je st filtro­ w anie i edycja w ejściow ego strum ienia tekstu oraz w ysłanie w yników n a standardow e wyjście. Przykładow o, polecenia sed m ożesz użyć do w yszukiw ania w szystkich w ystą­ pień określonego w zorca w strum ieniu w ejściow ym i zastąpienia ich innym w zorcem w strum ieniu w yjściow ym . Polecenie takie będzie m iało postać s / szu k a n yjw zo rze c! n o w y jw zo rze c / g. => A by wyświetlić kalendarz na bieżący miesiąc, zastępując wszystkie cyfiy 1 literą 1, wpisz: $ cal | sed 's / l / l t g ’ 1Enter j

W tym przykładzie do w yśw ietlenia kalendarza użyto polecenia c a l (patrz przepis 27.3.1 „W yśw ietlanie kalendarza”). W ynik działania polecenia c a l je st modyfikow any przez polecenie sed i w ysyłany na standardow e w yjście. Polecenia sed m ożesz rów nież użyć do edycji zaw artości plików , podając ja k o drugi argum ent p olecenia ich nazw y b ąd ź w zorzec nazw (jeżeli ch cesz p rzetw arzać kilka plików jednocześnie). Zaw artość plików z wprow adzonym i zm ianami zostanie przesłana n a standardow e w yjście, a oryginały plików nie u le g n ą m odyfikacji. => O to dw a sposoby uruchom ienia tego polecenia n a plikach. ♦ A by w yśw ietlić zaw artość pliku uwagi, zastępując każde w ystąpienie słow a zadow olony słow em zachwycony, w pisz w jed n y m wierszu: $ sed 's/zadowolony/zachwycony/g' uwagi |Enterj

♦ A by w yśw ietlić zaw artość w szystkich plików znajdujących się w bieżącym katalogu, których nazw y koń czą się słow em uwagi, zastępując w szystkie w ystąpienia słów za sk o czo n y i z a d z iw io n y słow am i z u p e łn ie zaszokowany, w pisz w jednym w ierszu: $ sed ' s/zaskoczony\\zadziwiony /zupełnie zaszokowany /g' *uwagi 1Enter |

%

W ięcej inform acji na te m a t p olecenia sed znajdziesz w dodatku D „Źródła infor­ m acji dodatkow ych” .

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

295

10.6. Łączenie tekstu N azw a narzędzia c a t pochodzi od angielskiego słow a co n ca te n a te , które oznacza łą ­ czenie. P olecenie łączy fragm enty tekstu podane ja k o argum enty polecenia, a w yniki działania w yśw ietla na standardow ym w yjściu. M o żesz trak to w ać to polecen ie ja k o w ygodny sposób zam iany bloku tekstu na inny b lok tekstu. M ożesz tw orzyć łańcuchy o dowolnej długości. Polecenie przydaje się do łączenia plików tekstow ych i zapisyw a­ nia ich w now ych plikach. Z ałóżm y np., że m asz dw a pliki — w c ze ś n ie i pozno. P lik w c ze ś n ie m a postać p rzed ­ staw ioną na rysunku 10.3, a plik pozno m a postać p rzed staw io n ą na rysunku 10.4. Rysunek 10.3.

Po tej stronie raju Piękni i przeklęci

Plik wcześnie

Rysunek 10.4.

Wielki Gatsby Czuła je st noc Ostatni z w ielkich

Plik pozno

=> A by połączyć ze sobą te pliki i utw orzyć now y p lik o nazw ie p o w ie ś c i, wpisz: $ cat wcześnie pozno > powieści |Enter|

Polecenie przesyła strumień w yników do pliku p o w ie ś c i, którego zaw artość będzie m iała postać przedstaw ioną na rysunku 10.5. Pliki w cze śn ie i pozno pozostaną niezm ienione. Rysunek 10.5. Plik pow ieści

Po tej stronie raju Piękni i przeklęci W ielki Gatsby Czuła je st noc Ostatni z w ielkich

Jeżeli w ykonasz polecenie c a t pozno w cześnie > pow ieści, to pliki zostaną połączone w odwrotnej kolejności, zaczynając od pliku pozno. W w yniku tego plik p o w ie ści miałby postać przedstaw iona na rysunku 10.6. Rysunek 10.6. Plik pow ieści przy odwróconej kolejności sklejania plików

Wielki Gatsby Czuła je st noc Ostatni z w ielkich Po tej stronie raju Piękni i przeklęci

W kolejnych podpunktach znajdziesz dodatkow e przepisy opisujące sposoby łączenia tekstu. A nalogiczne polecenie, z c a t, pozw ala operow ać na plikach skom presow anych.

296

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

%

M ożesz również używać polecenia c a t do łączenia plików innych niż pliki tekstow e, jednak najczęściej je s t ono używane do łączenia w łaśnie plików tekstowych. Innym sposobem automatycznego łączenia plików je st wstawianie tekstu z plików zewnętrz­ nych o p isan e w p rzepisie 1 0 .7 „W staw ian ie te k stu z plików zew nętrznych".

10.6.1. Zapisywanie tekstu do pliku Czasem urucham ianie edytora tekstu je s t zbyt skom plikow aną o p eracją do w ykonania prostego zadania, takiego ja k np. dopisanie dodatkow ego w iersza do p lik u zaw ierają­ cego dw a w iersze tekstu. Istnieją sposoby w ykonania takiej „m iniaturow ej edycji” bez konieczności urucham iania edytora tekstu. Jeśli chcesz zapisać w pliku tekst bez korzystania z edytora tekstu, przekieruj do pliku strumień w yników polecenia c a t w ysyłanych na standardow e w yjście. N astępnie pow i­ nieneś wpisać żądany tekst, a w osobnym w ierszu wpisać polecenie | Alt| + [d], c o spo­ w oduje zakończenie tw orzenia pliku. T akie rozw iązanie je st w ygodne jed y n ie w tedy, gdy chcesz szybko utworzyć m ały plik tekstowy. Z w ykle jed n ak będziesz otw ierać lub tw orzyć pliki tekstow e w edytorze tekstu, tak ja k to opisyw aliśm y w e w cześniejszej części niniejszego rozdziału. A by utw orzyć plik pow ieści zaw ierający kilka w ierszy tekstu, w pisz: $ cat > powieści i Enterj Po tej stronie raju |Enter] Piękni i przeklęci |Enterl W ielki Gatsby \Enter] Czuła je st noc \Enterl : Ctrl i + [ 1 $

W tym przykładzie utw orzony został plik tekstow y pow ieści zaw ierający cztery w ier­ sze (ostatni w iersz zaw ierający polecenie | Alt | + [ d] nie je st częścią pliku). W pisanie w ten sposób tekstu bez użycia edytora m oże się czasem okazać bardzo szyb­ kie i wygodne, ale jeżeli popełnisz błąd, jedyne, co możesz zrobić, to zacząć od początku. M ożesz użyć kom binacji klawiszy | Ctrl | + [U], aby usunąć bieżący wiersz, oraz kom bina­ cji klaw iszy | Ctrl [ + [c], aby anulow ać w pisyw anie tekstu i tw orzenie pliku.

10.6.2. Dodawanie tekstu do pliku tekstowego Jeśli chcesz dodać tekst do istniejącego pliku tekstow ego bez konieczności urucha­ m iania edytora tekstu, użyj polecenia c a t w połączeniu z operatorem » . Jeśli użyjesz operatora >, zaw artość pliku zostanie nadpisana. => A by dodać w iersz tekstu n a końcu pliku pow ieści, w pisz: $ cat » powieś c i \ Enterl Ostatni z w ielkich IEnterj

;ćtri; ■ ¡d;

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

297

W tym przykładzie polecenie c a t wykorzystało standardow y strum ień w ejścia, ponie­ w aż plik w ejściow y dla tego polecenia nie został określony. W pisany w iersz tekstu został dopisany do pliku p o w ie ś c i, który utw orzono w poprzednim przepisie. Teraz plik będzie m iał ta k ą postać, ja k pokazano na rysunku 10.5.

10.6.3. Wstawianie tekstu na początku pliku W stawienie tekstu na początku pliku bez korzystania z pom ocy edytora tekstu wym aga nieco w ięcej zachodu niż dodanie go na końcu, ale je s t to m ożliw e. Istnieje kilka spo­ sobów zrealizow ania takiego zadania.

Metoda nr 1 Podany na rysunku 10.7 skrypt pow łoki dodaje podane przez użytkow nika w iersze do pliku podanego ja k o argum ent. Rysunek 10.7.

#!/bin/sh /bin/ed $1 «EOF Oa 'c a t

P lik ins

w q

EOF

U m ieść skrypt w pliku in s i zainstaluj go ja k o skrypt pow łoki (patrz przepis A .3.4 „Instalow anie skryptu pow łoki”). Jeśli chcesz w staw ić je d en w iersz tekstu lub w ięcej na początku pliku, podaj nazw ę pliku, do którego tekst m a być w staw iany, ja k o argum ent skryptu in s . Skrypt będzie pobierał wiersze tekstu ze standardowego wejścia i w stawiał je na początku pliku. Działa on, otw ierając w skazany plik w prostym edytorze tekstu ed. W prow adź znak końca pliku (E O F — ang. en d o f file), w pisując w osobnym w ierszu polecenie | Ctrl 1+ [d], aby zakończyć w prow adzanie tekstu do pliku. A by dodać kilka w ierszy tekstu na początku pliku powi e s c i , w pisz: $ ins powieści |Enter| Powieści F. Scotta Fitzgeralda | Enterl ------------------------------------------------------ | Enter|

remi + roi $

P olecenie w staw i dw a w iersze tekstu na początku plik u powi e s c i , który b ył w ykorzy­ styw any w poprzednich przykładach w tym rozdziale. Plik p o w ie ś c i będzie m iał teraz postać przedstaw ioną na rysunku 10.8.

298

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Rysunek 10.8. Plik pow ieści wzbogacony o nowy początek

Powieści F. Scotta Fitzgeralda Po tej stro nie raju Piękni i przeklęci Wielki Gatsby Czuła je st noc Ostatni z wielkich

Metoda nr 2 M ożesz użyć polecenia c a t do w staw ienia tekstu na początku pliku tekstow ego, łącząc strum ień danych ze standardow ego w ejścia z danym i z pliku, a następnie przesyłając strum ień w yników do pliku, który będzie zaw ierał treść pliku z dodanym i na początku wierszami. A by dodać kilka w ierszy na początku pliku p o w ie ś c i , wpisz: $ cat - powieści > powieści .tmp jEnterj Powieści F. Scotta Fitzgeralda |Enter i Enterj

Polecenie tw orzy now y plik o nazw ie p o w ie śc i .tmp, który zaw iera w pisane przez Ciebie w iersze oraz zaw artość pliku p o w ie ś c i. Aby zachow ać plik w raz ze w staw io­ nym tekstem , przenieś plik powi e s c i . tmp do pliku powi e s c i .

10.7. Wstawianie tekstu z plików zewnętrznych M4 DEB: m4 RPM: m4

W W W : h t t p : / /www. g n u . o rg /so ftw a re /m 4 /m 4 . html W staw ianie tekstu z pliku (ang. inclusion) m a m iejsce w tedy, gdy zaw artość pliku jest w staw iana w określonym m iejscu innego pliku p rzez um ieszczen ie w tym m iejscu nazw y pliku. Takie rozwiązanie je st potrzebne, jeżeli zachodzi konieczności częstego m odyfikowania podpunktów lub części dokum entu lub jeżeli chcesz zachow ać kilka różnych wersji pliku albo jeżeli chcesz korzystać z pew nych fragm entów tekstu w w ięcej n iż jednym miejscu. W takich sytuacjach m ożesz przechowywać poszczególne fragmenty dokumentu

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

299

w osobnych plikach i utw orzyć p lik p o łą c zen ia (ang. include file ) , w którym b ęd ą um ieszczone nazw y plików zawierających poszczególne fragm enty tekstu w takiej ko­ lejności, w jakiej m a ją one w ystępow ać w dokum encie. A by dołączyć plik do pliku tekstow ego, podaj nazw ę tego plik u w osobnym w ierszu w następujący sposób: includeip/ifc)

Podczas przetw arzania pliku zaw ierającego takie odw ołania w iersz zaw ierający p o le­ cenie in c lu d e zostanie zastąpiony przez zaw artość pliku zdefiniow anego przez nazw ę p l i k . Ścieżka do tego pliku je st ścieżką w zględ n ą w stosunku do bieżącego katalogu zaw ierającego przetw arzany plik. Aby przetw orzyć plik do postaci w ynikow ej, pow inieneś sk o rzy stać z p o lecen ia m4. A rgum entem tego polecenia je st nazw a przetw arzanego pliku, a efekt działania pole­ cenia je st w yśw ietlany na standardow ym urządzeniu w yjściow ym . M ożesz przekierować strum ień w yników polecenia do pliku7. Z ałóżm y np., że m asz do dyspozycji trzy pliki: zupy (jak pokazano na rysunku 10.9). kanapki (jak pokazano na rysunku 10.10) i menu (jak pokazano n a rysunku 10.11). Rysunek 10.9. Plik zupy

Rysunek 10.10. Plik kanapki

Rysunek 10.11. Plik menu

Zupa pomidorowa Zupa krem z pieczarek Zupa prezydencka

Szynka na waflu ryżowym Z pieczoną wołowiną Z tuńczykiem

Menu obiadowe na d z isia j Zupy include(zupy) Kanapki include(kanapki)

=> A by przetw orzyć plik i zapisać go w postaci pliku w to re k , t x t , w pisz: $ m4 menu > w to r e k .tx t | Enter|

Polecenie tw orzy now y plik o nazw ie w to re k . t x t , ja k pokazano na rysunku 10.12.

7 Przedstawione tutaj zastosowanie polecenia m4 jest jednym z jego najprostszych zastosowań. Polecenie m4 pozwala również umieszczać polecenia w pliku, modyfikować tekst i uruchamiać obiekty makro. Więcej informacji na temat tego polecenia znajdziesz na stronach podręcznika systemowego info (patrz przepis 2.8.5 „Wyświetlanie stron podręcznika systemowego info”).

300

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Rysunek 10.12. Plik wtorek.txt

Menu obiadowe na d z isia j Zupy Zupa pomidorowa Zupa krem z pieczarek Zupa prezydencka Kanapki Szynka na waflu ryżowym Z pieczoną wołowiną Z tuńczykiem

M o że sz utworzyć w ięcej niż je d e n plik korzystający z plików zewnętrznych, a gene­ row ane w ten sp o só b pliki m ogą być wykorzystywane w ew nątrz innych plików.

10.8. Inne edytory tekstu W tym podpunkcie omówione zostaną najpopularniejsze lub najciekaw sze edytory tekstu działające w środow isku Linux. O pis każdego z nich zaw iera k ró tk ą charakterystykę, inform acje o funkcjach specjalnych edytora oraz zrzu t ekranu p rzed staw iający je g o w ygląd.

AEE

Edytor AEE (skrót pochodzi od angielskiej nazwy advanced easy editor) (rysunek 10.13) je st w yposażony w rozw ijane m enu i został zaprojektow any z m y ślą o w ykorzystaniu przez początkujących bez konieczności zagłębiania się w instrukcje obsługi. M a on rów nież interfejs um ożliw iający pracę w środow isku graficznym X. DEB: aee RPM: aee W W W : h ttp ://m a h o n .c w x .n e t/

Cooledit C ooledit

(rysunek 10.14) to popularny, szybki edytor tekstu przeznaczony do pracy w środowisku graficznym X. Funkcje tego edytora obejm ująm .in. antyaliasing, obsługę U nikodu oraz m ożliw ość rozbudow y z w y korzy stan iem ję z y k a p ro g ram o w an ia Python. Jego działanie je st w zorow ane na edytorze tekstu program u M idnight Comm ander i nie je st on w niczym podobny do edytorów Em acs lub vi. DEB: c o o le d it RPM: c o o le d it W W W : h t t p : / / f r e s h m e a t . n e t / p r o je c t s / c o o le d it /

DEdit

E dytor D E dit (rysunek 10.15) je s t prostym edy to rem p rzezn aczo n y m do pracy w środow isku graficznym G N O M Ę . U m ożliw ia odczy ty w an ie skom p reso w an y ch p lików i w yśw ietlanie znaków alfabetu jap o ń sk ieg o . DEB: d e d it

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

301

Rysunek 10.13. E dytor tekstu Advanced Easy Editor

Rysunek 10.14.

IB

Edytor tekstu Cooledit

Coofedtt - Hint; Edit the example Sctipts to see how to create yo u r own

Window

R ie

.Edit

Srch/Replce

Command

Options

Scripts

De b ug, Readme

m m

IB DEdit R le

Edit

0 New

Windows

'p Open

Help

a

Save

<& Sa v e A s

Untitled[l]

Rysunek 10.15. Edytor tekstu DEdit

Print .

Cut

. Copy

Paste.

Preference

* Close

■a Quit

302

E3

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu Niew ielki edytor (m a tylko 10 kB) wyposażony w skróty klawiszowe, które odpow ia­ d ają tym z edytorów Emacs, Vi, PIC O , N edit i W o rd star. DEB: e3 RPM: e3

WWW:

h ttp :/ / w w w .s a x .d e / ~ a d lib it/

Rysunek 10.16.

P X T e rm

Edytor tekstu E3

MicroEditor e3 v2.6*l-UTF8 GPL £9 2000-04 A.Kleirte

7

. " /

.

F (y j

Enter filename or leave with RETURN Key bindings in US mode: AKS Save 'KX Save&Exit AKP Pipe buffer thru 'sed'

AKQ f&ort&Exit

Blocks: AKB Start AKV Move

AKK End AKW Unte

AKC Copy

AKY Del

Search: AQF Find Hove: At Up AR Page Up Quick- AQE Und Top -Movet AQR SOF AF Next Uord

AL AX AC AQX AQC Aft

AQA AS AU A0S A0B AQI

AD AZ A0D AQK AQV

Pelete: AT Uord AQY Line Erid 'XH Set mode

AY Line "H Left AQBel,AQH Line Beg AKN Numerics AKZ Suspend

Files:

AKR Insert AKD Save&Load

Other:

f íle n m e :

EE

Repeat Down Page Bn Und Bott EOF Prev Uord

Srch&Repl Left Scroll Up Home Blk Begin Line#

Right Scroll Dn End Blk End Last Find

AG Chr AU

Undo

i

Edytor ten je st przeznaczony dla początkujących użytkow ników , którzy m o g ą korzy­ stać z niego b ez dodatkow ego szkolenia. E asy E d ito r zo stał zb u d o w an y w oparciu o opisany w cześniej edytor aee i je st w yposażony w rozw ijane m enu. DEB: ee

WWW:

h ttp ://m a h o n .c w x .n e t/

Rysunek 10.17.

, XTerm

Edytor tekstu Easy Editor

[ a b t c

(escape) menu 'e search prompt ascii code Ax search bottom of text Ag begin of line top of text Ao end of line command Ak delete

|) b) c) d) e) f) 9)

Ay delete line 'z undelete line Aw delete word Av undelete word

Au up Ad down A1 left Ar right

Ap prev page

An next page

leave editor help file operations redraw screen settings search miscellaneous

press Esc to cancel

E lv is

Elvis to now oczesna w ersja edytora vi, która je st dostępna z całą gam ą nowych funkcji i rozszerzeń. DEB: e l v i s RPM: e l v i s

WWW:

h t t p : / / e lv is . v i- e d it o r . o r g /

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

Em acs

303

Emacs to jeden z dw óch najbardziej popularnych edytorów tekstu. Szczegółow e in­ form acje na tem at tego edytora znajdziesz w cześniej w tym rozdziale (patrz przepis 10.1 „Z astosow anie edytora E m acs”). DEB: emacsen-comiTion emacs21 RPM: emacs

WWW:

h ttp ://vA v w .e m acs.o rg /

Rysunek 10.19. Edytor tekstu Emacs

File Edit Options Buffers Tools Help ;

O

* & <$ -- W

to & O

&

GNU Em acs is one component of a Ltnux-hased GNU system You can do basic editing with the menu bar and scroll bar using the mouse. U se ful File m e n u ite m s : Exit Em acs (Or type Control-x followed by Control-c) Recover Se ssio n Recover files you were editing before a crash

This is G NU Em acs 21 4 1 (¡386-pc-linux-gnu. X toolkit, Xaw 3d scroil bars) of 2005-03-17 on trouble, modified by Debían CODnvjht(C) 2001 FV»» Sofl’»»r» foondłlion, inc.

JY

6NU E n a cs — — -— f o r i n f o r m a t i o n a b o u t t h e GNU P r o j e c t an d i t s

g o a ls ,

t y p e C -h C -p

304

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Glim m er Edytor jest przeznaczony do współpracy z językam i program ow ania i m a wiele funkcji

przydatnych dla program istów . DEB: glim m er RPM: glim m er

WWW: U

File

Edit;

Search

h t t p : / / g l im m e r.s o u rc e fo rg e .n e t/

Insert

Build

Documents

Scripts

View

Settings

Window1 Help

Rysunek 1 0 .2 0 . Edytor tekstu Glimmer JE D

Edytor autorstw a Johna E. D avisa oferuje w iele udogodnień znanych z edytora Emacs i został zaprojektowany specjalnie z m yślą o programistach. Funkcje charakterystyczne dla tego edytora obejmują m.in. rozwijane menu dostępne w oknie tenninala. Edytor JED ładuje się szybko i pozw ala na szybką i prostą edycję plików w oknie term inala. DEB: je d RPM: je d

WWW:

JOE

h ttp : / / w w w .je d s o ft.o r g / je d /

Edytor jo e (Joe’s Own Editor) to pełnoekranowy edytor o wyglądzie i sposobie dzia­ łania zbliżonym do edytorów tekstow ych system u D O S, ja k np. EDIT. DEB: jo e RPM: jo e

WWW: Le

h t t p : / / s o u r c e f o r g e . n e t / p r o j e c t s / j o e - e d it o r /

U rucham iany z okna term inala edytor obsługujący różne języki oraz działający na prostokątnych blokach tekstu. DEB: le RPM: l e

WWW:

h t t p : / / t in y u r l .com /23325

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych Rysunek 10.21. Edytor tekstu JED

X T erm F10 key ==> File

305

Edit

Search

Buffers

Uindows

System

Help

This is a scratch buffer. It is NOT saved when you exit. To access tie menus, press F10 or ESC-m and the use the arrow keys to navigate. Latest version information is available on the web from . Other soirees of J O information include the usenet newsgroups comp.editors and alt.lang.s-lang. To siirecribe to the jed-users mailing list, see . . Copyright (C) 1994, 2000, 2001, 2002 Join E. Bavis Email comments or suggestions to j«®jedsoft.org.

------ (Jed 0.99.16) Emacs: »«scratch* Enter Filename: /home/incub/1

() 1/16

12:41*

Rysunek 10.22. Edytor tekstu Joe 's Own Editor

Rysunek 10.23. Edytor tekstu Le

M C e d it

Jest to pełnoekranowy edytor uruchamiany w oknie terminala, który jest częścią progra­ mu M idnight C om m ander. DEB: mc RPM: mc W W W : h t t p : / /www. i bi bl i o . org/m c/

306

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Rysunek 10.24. Program Midnight Commander

Nano

Edytor tekstu G N U N ano je st darm ow ym edytorem , którego pow stanie zainspirow ał edytor PICO będący elementem program u obsługi poczty elektronicznej PIN E zapro­ jektow anego na U niw ersytecie Stanu W aszyngton. Jest on je d n ak szybszy n iż PICO i oferuje w ięcej funkcji. DEB: nano RPM: nano

WWW: Rysunek 10.25.

h ttp :// w w w .n a n o - e d ito r.o rg / '

fe mc -~

S3 Get 15 Exit

Ted

r w r

New Buffer

Edytor tekstu Nano

Help

2j] UrlteOut gjj

Read File m Prev Page S3 Cert Text S Cur Pot g j Justify H Where Is £3 Next Pas* ££ UnCut Txt |Q T° S p ell

Ted to edytor typu WYSIWYG przeznaczony do stosowania w środowisku graficznym X . Pozw ala on przeglądać i edytow ać pliki R T F (jest to form at firm y M icrosoft „Rich T ext Form at”). DEB: te d RPM: Ted

WWW:

h ttp : / / w w w .n llg g .n l/ T e d /

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

307

Rysunek 10.26. Edytor tekstu Ted

THE

Edytor The H essling Editor (TH E) m oże być dow olnie konfigurow any, gdyż korzysta z języka m akr Rexx. Został zainspirowany edytorem X E D IT przeznaczonym dla sys­ tem ów V M /C M S oraz edytorem K edit przeznaczonym dla system u D O S. DEB: th e th e -d o c RPM: THE

W W W : h t t p :/ / h e s s l in g - e d it o r . s o u r c e f o r g e . n e t/ Rysunek 10.27. .CoI=l

Edytor tekstu The H essling Editor

Size=78

Top of File »0« :r-xr-x rusr-x

r-x r-x

r-xr-x T -x r~ x

.

T-xr-x x-x r-x

THE 3.1

vi

4036 6? 105 4096 252 6228 906 1230 35

24-ł1ar-2005 3 17-Feb-2005 3 i7-Feb-2005 3 24-Jan-2005 3 23-Har-2005 i 24-Har-£005 3 ll-Jan-2005 3 15-ł1ar-2005 i 24-Har-2005 3 44 24-Sep-2004 3 5? 15-?.>?p-?004 3

-IC E authority

:J 9 I00FTP-FRO .¿(au th o rity . .b a s h ju s tc ry • .b a s h _ p ro file

. .bashrc 1 .c e d i t ! . f i l l e t s -09 1 .f i r e f o x

Copyright 1991-2002 Mark Hessling

12:58pw ’ ’=20/032 CR

V i to pełnoekranow y edytor tekstu. Jest to praw dopodobnie najbardziej popularny edy­ tor tekstu w system ach Linux oraz innych system ach działających w oparciu o system Unix. Osoby, które m ają duże dośw iadczenie w pisaniu n a maszynie, u w ażają skróty klaw iszow e tego edytora za bardzo w ygodne i pozw alające n a bardzo szybką edycję dokum entów . W cześniej w tym rozdziale edytorow i tem u zostało pośw ięcone w iele uw agi (patrz przepis 10.2 „Z astosow anie edytora v i”). DEB: n vi RPM: n vi

WWW:

h ttp :/ / w w w .b o s tic .c o m / v i/

308

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Rysunek 10.28. E dytor tekstu vi

Vim

P odobnie ja k edytor Elvis, edytor V im (którego nazw a p o ch o d zi od angielskiego zw rotu Vi improved) je st now oczesną w ersją edytora vi. Jest on wyposażony w w ięk­ szą liczbę poleceń oraz oferuje ich w iększą różnorodności niż pierw ow zór. N ow e funkcje obejm ują zaznaczanie kolorem elem entów składni, paski przew ijania i menu, obsługę m yszy oraz w budow any system pom ocy. DEB: vim RPM: vim

WWW:

h ttp ://w w w .v im .o rg /

Rysunek 10.29. Edytor tekstu Vim

v e rs io n 8.3*58 by Brsm Hoolenaar et ai. Vim is open source and freely distributable

W iły

type

Help poor children in Ugandai ihelp iccf for information

type type type

:q ihelp or ihelp versions

to exit for on-line help for version info

Edytor tekstu W iły m oże być obsługiw any za p o m o cą m yszy i działa podobnie ja k edytor A cm e dostępny w eksperym entalnym sy stem ie o p eracyjnym P lan 9 firm y A T & T. P olecenia w edytorze W iły są urucham iane za p o m o cą różnych kom binacji trzech klaw iszy m yszy, zw anych akordam i (ang. chords). DEB: w iły

WWW:

h ttp :// w w w .e s .y o r k u .c a / - o z / w iły /

Rozdział 10. ♦ Edycja plików tekstowych

309

Rysunek 10.30. Edytor tekstu Wiły

j K i H I Neucol Quit Putall uiljj-0.13.41 Ootfiles Font | I IDelcol Ncu Cut Paste Snarf Bnchor | D Oelcol Hen Cut Paste Snarf Rnchor Split I | □ $PH0/ Get I Del Look . 1 ilO.lS.jpe 10.14.jpe 10.15.jpe lO.iB.jpe 10.17.jpg 10.18.jpg 10_l9.jpg 10_20.jpg 10.21.jpg 10.22.jpg 10.23.jpg 10.24.jpg

X c o ra l

□ $PH0/*Errors

10_25.jpg 10.26.jpg 10.27.jpg 10.28.jpg 10.29.jpg 16.02-06.03/

I Del Look . |

diag: File exists: couldn't open fifo

nain/ public_htnl/

O3

quake3/

E dytor tekstu przeznaczony dla środow iska graficznego X, który m ożna obsługiw ać za p om ocą m yszy i który pozw ala korzystać rów nocześnie z w ielu okien. DEB: x c o ra l RPM: x c o ra l W W W : h t t p : / / x c o r a l.f r e e .f r /

Rysunek 10.31. Edytor tekstu Xcoral

X e d it

X edit to prosty edytor tekstu dostępny i działający w środowisku graficznym X. Pozwala wstawiać, usuwać, kopiow ać i wklejać tekst, ja k rów nież otwierać i zapisywać pliki. DEB: x b a s e - c lie n t s RPM: XFree86 W W W : h ttp :// w w w .x fre e 8 6 .o rg /

310

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Rysunek 10.32. Edytor tekstu Xedit

X E m a c s Edytor tekstu XEm acs to wzbogacona o dodatkowe możliwości w ersja edytora Emacs

działająca w środow isku graficznym X. E dytor ten m a m .in. m ożliw ość w yśw ietla­ nia obrazów . DEB: xemacs21 RPM: xemacs

WWW:

h ttp ://w w w .xe m a cs.o rg /

Rysunek 10.33. Edytor tekstu Xemacs

XEmacs 21 4 (p a tc h 27) "Ju&bo S hrim p" ( l i n u x , M ule) o f Tue F eb

"C~*

m e a n s

t h e

c o n t r o l k e y , " M

- '

m e a n s

t h e

8 200S on p e n e l i

m e t a

k e y

XEt&s c s com es w i t h p l e n t y o f d o c u m e n ta t io n .. . M -? M -? fl. M -?

F: r e a d t: re ad g e t h e lp i : re a d

t h e XEraacs FAQ (a c a p i t a l F>) t h e XEmacs t u t o r i a l ( a l s o a v a i l a b l e t h r o u g h t h e H e lp menu) o n / u s in g XEmacs ( a l 3 o a v a i l a b l e t h r o u g h t h e H e lp menu) t h e o n - l i n e d o c u m e n ta tio n

descrihe-project: r e a d a b o u t t h e GNU p r o j e c t K-x about-xereacs: s e e w ho' s d e v e lo p in g XEmacs

M -x

• 1S08— ;--- XEmacs: » s c r a t c h * . . ( Li s-p I n t e r a c t i o n ) — - - A l l - - --------------— —---------— ------------ | ■Loading S O d ic tio ria rie s-c o m ffio n . . . done

Rozdział 11.

Gramatyka i pliki informacyjne N arzędzia i zasoby służące do tw orzenia oraz spraw dzania dokum entów w system ach L inux obejm ują takie elem enty, ja k program y do spraw dzania pisow ni, słow niki oraz pliki odw ołań (ang. reference file s). W tym rozdziale przedstaw im y sposoby ich w y­ korzystyw ania.

11.1. Sprawdzanie pisowni Istnieje kilka sposobów spraw dzania poprawności pisowni w plikach tekstow ych w sys­ tem ie Linux. W kolejnych przepisach opow iem y o tym , w ja k i sposób m ożna spraw ­ dzić popraw ność pisow ni poszczególnych w yrazów oraz ja k przeprow adzić w sadow e, interaktyw ne oraz oparte na edytorze Em acs spraw dzanie popraw ności pisow ni w d a­ nym pliku. Plik słow nika system ow ego (ang. system dictionary file ) / u s r / s h a r e / d i c t/ w o r d s 1 je st zw yczajnym plikiem tekstow ym , zaw ierającym listę słów (bardzo d łu g ą zresztą) po­ sortow anych w kolejności alfabetycznej i zapisan ą tak, że każde słow o je s t um iesz­ czone w osobnym wierszu. Słowa, których popraw na pisow nia nie zależy od w ielkości liter2, zostały zapisane m ałym i literam i. Z kolei słow a, które w y m ag ają zastosow ania określonej pisow ni dużych i m ałych liter (np. rzeczow niki w łasne), zostały zapisane w poprawnej formie. Praktycznie wszystkie rodzim e narzędzia system u Linux, służące do spraw dzania poprawności pisowni, korzystają z tego w łaśnie pliku. Jeżeli jak ieś słowo nie zostanie tam odnalezione, to z reguły zostanie zgłoszone ja k o błędnie zapisane.

1 W starszych dystrybucjach systemu Linux zdarza się, że plik ten można zlokalizować w /usr/dict/words. Inaczej mówiąc, chodzi tutaj o słowa, które będą poprawne niezależnie od tego, czy zostaną zapisane małymi literami, rozpoczynają się z dużej litery czy np. zostaną zapisane wyłącznie dużymi literami.

312

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu => Aby sprawdzić, ile słów znajduje się w pliku słownika systemowego w Twoim system ie, wpisz: $ wc -1 /usr/share/dict/words IEnterl 3071233

i

Jeżeli tworząc dokument, w piszesz poprawnie niewłaściwy wyraz, to praktycznie żadne narzędzie do sprawdzania poprawności pisowni nie będzie w stanie tego wyłapać (przynajmniej na razie!) — np. je że li z a m ia st słow a żądanie w p isze sz słow o z a d a ­ n ie , to kom puter stwierdzi po prostu, że słow o zad a n ie je s t w p isa n e popraw nie bez spraw dzania, czy akurat w danym m iejscu zo sta ło popraw nie zasto so w an e .

11.1.1. Sprawdzanie pisowni danego wyrazu Jeżeli nie jesteś pew ny, czy dane słow o zostało zapisane popraw nie, pow inieneś sko­ rzystać z polecenia speł 1 , które odczytuje dane ze standardow ego w ejścia i w ysyła na wyjście każde słowo, nieznalezione w słowniku system owym — zatem jeżeli dane słowo nie w ystępuje w słowniku systemowym, to zostanie ono po wpisaniu ponow nie w yśw ie­ tlone na ekranie term inala. => Przykładow o, aby spraw dzić, czy słow o n ie d o rz e c z n o ś ć zostało podane p ra­ w idłow o, wpisz: $ sp e ll |Enterj niedorzeczność \ Enterj n ie d o r z e c z n o ś ć

fctiTl + [ 1 $

W pow yższym przykładzie polecenie s p e ll w yśw ietliło słow o n ie d o rz e c z n o ś ć , co oznacza, że takie słowo nie zostało odnalezione w słowniku systemowym — czyli naj­ praw dopodobniej popraw na pisow nia tego słow a je st inna (n ie d o rz e c z n o ś ć — przyp. tłum .). N aciśnięcie kom binacji klaw iszy Ctrl 1+ [d] spow odow ało zakończenie działania polecenia sp e l 1.

11.1.2. Wyświetlanie listy słów błędnie zapisanych w danym tekście Aby w yśw ietlić listę słów błędnie zapisanych w danym pliku, pow inieneś podać jego nazw ę ja k o argum ent polecenia sp e l 1 . P rzeszuka ono cały plik słow o po słow ie i wy­ św ietli na ekranie te słow a, które nie zostaną odnalezione w słow niku system ow ym . K ażde błędne słow o zostanie w yśw ietlone w osobnym w ierszu, w kolejności w ystę­ pow ania w danym pliku. => A by spraw dzić popraw ność pisow ni w pliku e s e j . s z k i c, w pisz:

Rozdział 11. ♦ Gramatyka i pliki informacyjne

313

$ sp e ll e se j.sz k ic |Enterl niedorzeczność kommputer niedorzeczność $

Jak w idać, w ynikiem działania polecenia s p e ll s ą trzy słow a: n ie d o rz e c z n o ś ć , kommp u te r oraz ponow nie n ie d o rz e c z n o ś ć , co oznacza, że te trzy słow a w y stęp u ją w łaśnie w takiej kolejności w pliku e s e j . s z k ic , a jednocześnie żadne z nich nie zostało odnale­ zione w słow niku system ow ym (a zatem najpraw dopodobniej popraw na pisow nia tych słów je st inna). Zw róć uw agę, że niepopraw nie zapisane słow o n ie d o rz e c z n o ś ć w y­ stępuje w tym pliku dw a razy. Aby popraw ić błędnie zapisane słowa, powinieneś otworzyć taki plik w dow olnym edy­ torze tekstu i odpow iednio go zm odyfikow ać. W dalszej części niniejszego rozdziału om ów im y zastosow anie m echanizm u interaktyw nego spraw dzania pisow ni, który po­ zw ala na popraw ianie błędów w tekście w m iarę ich odnajdywania. Jeszcze innym spo­ sobem rozw iązania tego problem u je s t użycie edytora tekstu w yposażonego w e w b u ­ dow any m oduł spraw dzania popraw ności pisow ni, takiego ja k np. Em acs. => A by spraw dzić popraw ność pisow ni w plik u e s e j . s z k i c i zapisać w szystkie błędne słow a w pliku e s e j . b l edy, w pisz: $ sp e ll e se j.sz k ic > esej.biedy 1Enterl

W pow yższym przykładzie do zapisania w yników d ziałania polecenia s p e l 1 w pliku użyty został standardow y operator przekierow ania strum ienia danych > (patrz przepis 3.2.2 „Przekierow yw anie standardow ego w yjścia do p lik u ”).

A by uzyskać posortow aną alfabetycznie listę błędnie zapisanych słów, pow inieneś przekierować strum ień danych z w yjścia polecenia s p e ll na w ejście polecenia s o r t , a na­ stępnie przekierować wyniki działania tego polecenia na standardow e w ejście polecenia u n iq , co um ożliw i usunięcie zduplikow anych słów z listy (polecenie u n iq spośród in­ form acji otrzym yw anych na w ejściu usuw a sąsiadujące ze so b ą zduplikow ane w iersze danych i w ysyła na standardow e w yjście listę „u n ik aln y ch ” , n iep o w tarzający ch się w ierszy). => A by w yśw ietlić na ekranie term inala poso rto w an ą u n ik aln ą listę błędnie zapi­ sanych słów znajdujących się w pliku e s e j . s z k i c, w pisz: $ sp e ll e se j.sz k ic \ sort \ uniq I Enterl

11.1.3. Aktualizacja listy słów System ow y słow nik ję z y k a angielskiego3, instalow any standardow o w system ach linuksow ych, zaw iera ponad 45 000 słów. N iezależnie je d n ak od tego, ja k duża m oże się w ydaw ać ta liczba, nie trudno się dom yślić, że w iele w yrazów nie zostało w nim ujętych (w łączając w to określenia slangow e, żargon czy nazw y w łasne). N atom iast słow nik ję zy k a polskiego zaw iera, nie bagatela, p o n ad 3 m iliony słów! J A dla ścisłości, amerykańskiej odmiany tego języka— przyp. tłum.

314

Część Ili ♦ Przetwarzanie tekstu W razie potrzeby plik słownika system ow ego m ożesz przeglądać tak, ja k każdy inny plik tekstow y, choć użytkow nik nigdy nie pow inien sam odzielnie dodaw ać now ych w yra­ zów do tego słow nika4. Z am iast tego now e w yrazy m ożesz dodaw ać do w łasnego słow ­ nika osobistego (ang. personal dictionaiy), czyli pliku tekstow ego zapisanego w takim samym formacie ja k plik słownika systemowego, ale przechow yw anego w Twoim kata­ logu dom ow ym pod n a z w ą - / . is p e ll _ d e f a u lt 5. Jeżeli dany użytkownik m a własny słownik osobisty, to polecenie spel i (omawiane w po­ przednim przepisie) oprócz słownika systemowego będzie automatycznie używało słow­ nika osobistego. U żytkow nik m oże tw orzyć słow nik osobisty, korzy stając z opcji u oraz i polecen ia i s p e l 1, które pozw ala na dodaw anie now ych w yrazów do pliku słow nika osobistego. Z opcji tych m ożna korzystać, pracując z sam odzielnym narzędziem i spe l 1 , ja k również z tego typu funkcjam i w budow anym i edytora Em acs (patrz przepis 11.1.4 „Interak­ tyw ne spraw dzanie popraw ności pisow ni” oraz przepis 11.1.5 „S praw dzanie popraw ­ ności pisow ni w edytorze Em acs”). => A by przekonać się, ile w yrazów zostało ju ż zapisanych w Tw oim słow niku oso­ bistym, wpisz: $ wc -1 . i s p e l l_ d e f a u lt [Enterl

W razie potrzeby m ożesz dopisyw ać nowe wyrazy do słow n ika ręcznie, używając dow olnego edytora te k stu , aczkolw iek w takiej sytuacji pow in ieneś p a m ię ta ć o za­ chow aniu listy w porządku alfabetycznym !

Z biegiem czasu słow nik osobisty staje się coraz b ard ziej... osobisty, w pew ien spo­ sób odzw ierciedlając charakter i zainteresow ania je g o w łaściciela. G reg C osm o Haun pokusił się naw et o w ykonanie całej serii fotografii użytkow ników , na które następnie graficznie nałożył fragm enty zaw artości ich słow ników . Efektem tej operacji był szereg ciekaw ych prac, które obecnie m ożna obejrzeć m .in. n a stronie h ttp : //www. re e d .e d u / ~ co sm o/art/D i c t P o r t . h tm l.

11.1.4. Interaktywne sprawdzanie poprawności pisowni GNU Aspell DEB: a s p e ll RPM: a s p e ll W W W : h t t p : / / a s p e ll .n e t

4 Jeżeli dane słowo jest uniwersalne i często używane, możesz skontaktować się z zespołem odpowie­ dzialnym za pakiet wengl i sh lub wpoi i sh lub jeszcze inne, podobne pakiety i spróbować przekonać go, że takie słowo powinno zostać dołączone do słownika. 5 W nowych dystrybucjach systemu Linux plik ten jest często zastępowany plikiem -/ a sp e lld e fa u lt.

Rozdział 11. ♦ Gramatyka i pliki informacyjne

315

lub

Ispell DEB: i s p e l l RPM: i s p e l l

WWW:

h t t p : / / fm g - w w w .c s . u c la .e d u / g e o f f / is p e ll .htm l

Polecenia i s p e ll możesz używać do interaktywnego sprawdzania poprawności pisowni tak, że za każdym razem , kiedy odnaleziony zostanie niepopraw nie zapisany wyraz, będziesz m iał od razu m ożliw ość odpow iedniej zam iany i popraw ienia błędu6. => A by interaktyw nie spraw dzić popraw ność pisow ni tek stu zaw arteg o w pliku e s e j .n o t a t k i, wpisz: $ isp e ll esej .notatki | Enterl

Po uruchom ieniu pow yższego polecenia, i sp e l 1 ro zp o czn ie p ro ces in teraktyw nego spraw dzania pisow ni. D ziałanie polecenia zostanie w strzym ane po napotkaniu pierw ­ szego błędu, tak ja k zostało to przedstaw ione n a rysunku 11.1. Letkury

F ile : esej.notatki

Letkury szkolne sa dla maniaków 0: Lektury [SP] R)epl A)ccept D n s e r t Dookup Ibncap Q )uit e (X )it or ? for help R y s u n e k 1 1 .1 B łąd pisow ni wyłapany przez polecenie ispell

W pierw szym w ierszu na górze ekranu zostanie w yśw ietlony odnaleziony błędnie zapi­ sany wyraz, a obok nazwa przetwarzanego pliku. Poniżej w yśw ietlone zostaje całe zda­ nie, w którym w ystępuje dany w yraz; sporny w yraz zostaje odpow iednio p o d św ietlo ­ ny. D alej, w kolejnych w ierszach, w yśw ietlana je s t lista sugerow anych podpow iedzi, z których każda poprzedzona je st kolejnym num erem — ja k w idać, dla błędnego w y­ razu L e tk u ry polecenie i s p e l l sugeruje je d n ą m ożliw ą podpow iedź. A by zamienić błędnie zapisane słowo na słowo sugerow ane przez program, powinieneś w pisać num er w ybranej podpow iedzi (w tym przykładzie pow inieneś w pisać cyfrę 0, co spow oduje zam ianę w yrazu L e tk u ry na L e k tu ry ). W ybierając podpow iedź, w ystar­ czy w pisać je j num er — naciśnięcie klaw isza | Enterl nie je s t tutaj potrzebne. W razie potrzeby m ożesz rów nież wpisać w łasną w ersję now ego wyrazu. Jest to szcze­ gólnie w ygodne w tedy, kiedy i sp e l 1 nie zaoferuje żadnych sugerow anych popraw ek

6 Polecenie aspell zostało zaprojektowane jako bezpośredni następca polecenia isp e ll; charakteryzuje się ono znacząco poprawionymi algorytmami mechanizmów sugerujących podpowiedzi. Jeżeli polecenie aspell jest dostępne w Twoim systemie, to powinieneś właśnie z niego korzystać. Jeżeli nie jest dostępne, to masz do dyspozycji polecenie i spel 1.

316

C z ę ść III ♦ Przetwarzanie tekstu

lub też kiedy zasugeruje, ale żadna z podpowiedzi nie nadaje się do zastosow ania w da­ nym miejscu. A by skorzystać z takiej możliwości, powinieneś w ybrać opcję r (ang. re­ placé), a następnie w pisać w łaściw e słowo i zakończyć, naciskając klaw isz | E n te r j. Czasam i polecenie i s p e l l m oże zakw estionow ać słow o, które nie pow inno być trak­ tow ane ja k o błąd (np. nazw y w łasne). A by uniknąć takiej sytuacji, m ożesz skorzystać z jednego z opisanych poniżej sposobów . Jeżeli chcesz, aby dane słow o zostało zaakceptow ane jak o popraw ne, ale tylko na czas bieżącej sesji polecenia i s p e l l , pow inieneś w ybrać opcję a. O d tego m om entu aż do końca sesji dane słow o będzie uw ażane za popraw ne. Jeżeli je d n ak chcesz, aby polecenie i s p e l l (a także polecenie s p e ll oraz w szystkie inne polecenia tego typu korzystające ze słow nika system ow ego) na stałe zapam iętało pisow nię danego słowa, to takie słowo pow inno zostać um ieszczone w Twoim słowniku osobistym. Aby to zrobić, powinieneś wybrać opcję u (ang. uncapitalized), co spowoduje dopisanie do słownika kopii danego słowa, zapisanej małymi literami (nawet wtedy, kiedy znajduje się ono na początku zdania i je s t siłą rzeczy zapisane z dużej litery). Od tej chwili zarówno w bieżącej sesji polecenia is p e l l , ja k i we wszystkich kolejnych sesjach, jakie będą miały m iejsce w przyszłości, dane słowo będzie traktowane jak o poprawne, niezależnie od tego, czy zostanie zapisane m ałym i czy dużym i literam i. W sytuacjach, kiedy w danym w yrazie istotna je st w ielkość liter — w przypadku np. nazw w łasnych rozpoczynających się z dużej litery: G liw ice, H elion czy też w ym a­ gających m ieszanej pisow ni np. M cD onald’s — pow inieneś w ybrać opcję i (ang. in­ sert), co spow oduje dodanie do słow nika osobistego kopii danego słow a zapisanego dokładnie tak, ja k w tekście źródłow ym . D zięki tem u w przyszłości, jeżeli polecenie i spel 1 napotka taki sam wyraz, ale zapisany np. wyłącznie małymi literami, to zgłosi go ja k o błąd pisow ni. K iedy polecenie i s p e l 1 zakończy proces spraw dzania popraw ności pisow ni w danym pliku, zapisuje dokonane zmiany w pliku i kończy działanie. Przy okazji tw orzona jest rów nież kopia pliku oryginalnego, bez żadnych zm ian. Plik ten je s t zapisyw any pod taką sam ą nazw ą, ale z dodanym rozszerzeniem .bak — w tym przykładzie oryginalny (niezm odyfikow any) plik zostanie zapisany pod n azw ą e s e j .n o t a t k i .bak. M echanizm tw orzenia kopii oryginalnego pliku m oże być bardzo przydatny w sytu­ acji, kiedy chcesz zrezygnow ać z w prow adzonych zm ian i przyw rócić o ryginalną za­ w artość pliku — aby to zrobić, w ystarczy usunąć popraw iony plik, a następnie p rzy­ w rócić oryginalną nazw ę pliku kopii, usuw ając rozszerzenie .bak. W poniższej tabeli zamieściliśm y zestawienie najważniejszych kom end polecenia is p e ll łącznie z krótkim opisem : ISpacja |

Powoduje zaakceptowanie błędnie zapisanego słowa jako poprawnego, ale tylko w tym jednym konkretnym przypadku

cyfra

Zamienia w tekście błędnie zapisane słowo na słowo o numerze cyfra z listy możliwych podpowiedzi

?

Wyświetla ekran pomocy

Rozdział 11. ♦ Gram atyka i pliki informacyjne

317

a

Powoduje zaakceptowanie błędnie zapisanego słowa jako poprawnego, ale tylko na czas trwania bieżącej sesji polecenia i spel 1

i

Powoduje dodanie do słownika osobistego kopii danego słowa, zapisanego dokładnie tak, jak w tekście źródłowym

1

Wyszukuje w słowniku systemowym słowa odpowiadające podanemu wzorcowi

q

Kończy pracę polecenia i spel 1 i przywraca oryginalną zawartość sprawdzanego pliku

r

Zamienia w tekście błędnie zapisane słowo na słowo wpisane bezpośrednio z konsoli

u

Powoduje dopisanie do słownika osobistego kopii danego słowa, zapisanej małymi literami

x

Zapisuje dokonane do tej pory zmiany i kończy działanie polecenia i spel 1

11.1.5. Sprawdzanie poprawności pisowni w edytorze Em acs E dytor Em acs m a kilka bardzo użytecznych poleceń w spom agających proces spraw ­ dzania popraw ności pisow ni. Przykładow o, funkcje is p e ll- w o r d , i sp e l 1- r e g io n oraz i sp e l 1 - b u f f e r pow odują w yw ołanie z w nętrza edytora E m acs polecen ia i sp e l 1 do spraw dzenia popraw ności pisow ni rożnych fragm entów zaw artości bieżącego b ufora7. Pierw sze z w ym ienionych poleceń, is p e ll- w o r d , spraw dza popraw ność pisowni słow a znajdującego się w m iejscu położenia kursora. Jeżeli nie m a tam żadnego słow a, to polecenie spraw dza pierw sze słow o napotkane na lewo od tego m iejsca. P olecenie to m oże zostać w yw ołane przy użyciu skrótu klaw iszow ego | Alt| + [$]• D rugie polecenie, i spe l 1 -re g io n , pow oduje spraw dzenie popraw ności pisow ni w szystkich słów znajdują­ cych się w zaznaczonym fragmencie tekstu. Trzecie polecenie, i spel 1 -b u ffe r , spraw dza popraw ność pisow ni całego tekstu znajdującego się w bieżącym buforze edytora. => Oto kilka sposobów użycia tych poleceń. ♦ Aby sprawdzić poprawność pisowni słow a znajdującego się w m iejscu poło­ żenia kursora, wpisz: [Ajt] + [X] 7spe 11 -word I Enter| ♦ Aby sprawdzić poprawność pisowni wszystkich słów znajdujących się w aktu­ alnie zaznaczonym fragm encie tekstu, w pisz: [Ajt] + S

ispell-region lEnter]

♦ A by spraw dzić popraw ność pisow ni całego tekstu znajdującego się w bie­ żącym buforze edytora, wpisz: | Alt] + [X] isp e ll-b u ffe r lEnterl

7 Jak już wspominaliśmy wcześniej, w wielu nowych systemach polecenie i spel 1 jest zastępowane polece­ niem aspell.

318

C z ę ść III ♦ Przetwarzanie tekstu

Innym , bardzo użytecznym m echanizm em edytora E m acs, służącym do spraw dzania popraw ności pisow ni, je s t polecenie f ly s p e l 1 -mode. Jeżeli uaktyw nisz taki tryb pracy bieżącego bufora, to w szystkie błędnie zapisane słow a znajdujące się w tym buforze zostaną podświetlone. Jest to bardzo użyteczny tryb pracy, przydam y zw łaszcza do tw o­ rzenia pierw szych w ersji dokum entów , poniew aż pozw ala w yłapyw ać błędy pisow ni na bieżąco, bezpośrednio w trakcie pisania. => A by dla bieżącego bufora w łączyć tryb f ly s p e l 1 -mode, wpisz: 1Aitl + 0

%

fly sp e l!-m o d e IEnterl

P olecen ie flyspell-mode działa ja k przełącznik. Jego pierw sze uruchom ienie w łącza ten tryb pracy, kolejne u ruchom ienie go wyłącza.

Aby pracując w trybie f ly s p e l 1 -mode, poprawić błędnie zapisane słowo, kliknij je środ­ kowym przyciskiem m yszy, co spow oduje w yśw ietlenie n a ekranie m enu m ożliw ych podpow iedzi — teraz przy użyciu m yszy m ożesz w skazać w łaściw ą p o dpow iedź bądź też dodać dany w yraz do słow nika osobistego. Jeżeli przy w pisyw aniu określonych słów często popełniasz błędy, m o żesz utw orzyć dla nich odpow iednie skróty (p atrz przepis 10.1.5 „T w o rzen ie skrótów w edytorze Em acs”). Dzięki temu, jeżeli później w piszesz takie słowo, Em acs autom atycznie rozpo­ z n a je i zam ieni na w łaściw e. W reszcie, jeżeli w olisz korzystać z w ybiórczego, nieinterakcyjnego spraw dzania po­ prawności pisowni, m asz do dyspozycji wspomniane wcześniej polecenia edytora Emacs: is p e ll-w o rd , is p e ll- r e g io n oraz is p e ll- b u f f e r , które tak naprawdę są swego rodzaju interfejsem systemowego polecenia is p e ll . Kiedy któreś z tych poleceń znajdzie błędnie zapisany w yraz, poprosi o podanie je g o popraw nej form y, ale nie będzie w yśw ietlało żadnych podpow iedzi ani zapewniało żadnych innych m echanizm ów polecenia i spel 1.

11.2. Korzystanie ze słowników W o rd N e t DEB: wordnet w o rd n et-b a se WWW: h t t p : / /w o rd n e t. p r i n c e to n . edu/

Termin słow nik w system ach linuksowych, ogólnie rzecz biorąc, odnosi się do jednego z dw óch elem entów : tradycyjnego słow nika uniksow ego, m ającego postać po so rto ­ wanej alfabetycznie listy słów (bez definicji sam ych słów ) lub też coraz popularniej­ szego słow nika w now ym stylu, zorganizow anego na podobieństw o klasycznej bazy danych zaw ierającej zarów no sam e słow a, ja k i ich definicje. W zasadzie m ożna spo­ kojnie założyć, że zdecydow ana w iększość użytkow ników , m ów iąc sło w n ik, będzie m iała na m yśli je g o postać zg o d n ą z tą d rugą defin icją (aczkolw iek z kolei w iększość

Rozdział 11. ♦ Gram atyka i pliki informacyjne

319

fanatycznych użytkow ników starego, dobrego system u U nix, m ów iąc słow nik, będzie m iała je d n ak na myśli tę starszą, p ie rw o tn ą jeg o form ę). W ordN et je st dostępnym online, leksykalnym źródłem słow nikow ym , m ającym postać bazy danych zawierającej dziesiątki tysięcy słów odpow iednio skatalogowanych i połą­ czonych ze sob ą w zestaw ach znaczeniow ych. B azę m ożesz przeszukiw ać przy użyciu polecenia wn bądź klienta X o nazw ie wnb (ang. W ordNet Brow ser). K orzystanie z klienta X je s t bardzo proste — w ystarczy w pisać szukane słow o w o d ­ pow iednim polu okna dialogow ego (w górnej części ekranu), nacisnąć klaw isz | Enterj, a w oknie poniżej zostaną w yśw ietlone znalezione inform acje. Przykładow o, jeżeli szukałeś słow a browse, to okno przeglądarki W ordN et będzie w y­ glądało mniej w ięcej tak, ja k to zostało przedstaw ione na rysunku 11.2. Rysunek 1 1 .2 . O kno p rzeg lą d a rk i W ordNet

File

History

O ptions

Heip

S e a rc h V/ord: (brow se S e a rc h e s for brow se:

Noun I V erb

S e n se s: j

The noun b ro w se has 2 senses (no senses from tagged texts) 1. b ro w se, bro w sin g — (reading superficially or a t random ) 2. b ro w se, bro w sin g - (th e a c t o f feeding b y continual nibbling) The verb b ro w se has 4 senses (no senses fro m tagged texts) 1. shop, b ro w se - (shop around; n o t necessarily buying; "I don't need help, I'm ju st browsing") 2. crop, b ro w se, graze, range, p astu re - (feed a s in a m eadow o r pasture; "the herd w a s grazing") 3. b ro w se , su rf -- (look around casually and random ly, w ithout seeking anything in particular; "brow se a com puter directory"; "su rf the internet or th e w o rld w ide w eb") 4. b ro w se , graze -- (eat lightly, try different dishes; "There w a s so m u ch food at th e p arty th at w e quickly got sated ju st b y browsing")

O verview of brow se

W górnej części ekranu (nad oknem w yników w yszukiw ania) znajduje się pasek menu, pozw alający na w yszukiw anie synonim ów i słów bliskoznacznych. D la każdej części m ow y wyświetlane są osobne pozycje menu. W ostatnim przykładzie słowo browse może być zarów no rzeczow nikiem , ja k i czasow nikiem , stąd w yśw ietlone są dwie osobne po­ zycje m enu (Noun oraz Verb). A by w yśw ietlić listę w szystkich dostępnych znaczeń danego słow a, pow inieneś uru­ chom ić polecenie wn i ja k o argum ent podać szukane słow o. N a ekranie pojaw i się lista znaczeń danego słow a, gdzie każde kolejne znaczenie zostanie poprzedzone nazw ą opcji, której należy użyć, aby wyświetlić definicję danego słow a tylko w tym kontekście. A by w yśw ietlić listę w szystkich znaczeń słow a browse, w pisz: $ wn browse I Enter |

W kolejnych podrozdziałach om ów im y sposo b y u życia p o lecen ia wn bezpośrednio w w ierszu poleceń pow łoki.

320

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Więcej szczegółowych informacji na tem at polecenia wn znajdziesz na stronach pod­ ręcznika system ow ego man dla tego p ole ce n ia (patrz p rzepis 2 .8 .4 „W yśw ietlanie stron podręcznika system ow ego m a n ” ).

11.2.1. Wyświetlanie listy słów zgodnych ze wzorcem Istnieje kilka sposobów przeszukiw ania słow nika system ow ego oraz w yśw ietlania jego haseł. A by w yśw ietlić na ekranie term in ala listę haseł, któ re za cz y n ają się od określonego ciągu znaków , pow inieneś skorzystać z polecenia lo o k . Jako argum ent polecenia po­ w inieneś podać poszukiw any ciąg znaków — pam iętaj, że polecenie nie rozróżnia du­ żych i m ałych liter. => A by w yśw ietlić listę w szystkich haseł ze słow nika system ow ego, które ro zp o ­ czynają się od ciągu znaków homew, wpisz: $ look homew | Enterl

W ynikiem działania tego polecenia b ęd ą m .in . takie słow a ja k homeward czy homework. Poniew aż słow nik system ow y je st norm alnym , zw ykłym plikiem tekstow ym , do w y­ szukiw ania poszczególnych haseł zgodnych z podanym w zorcem czy też w yrażeniem regularnym m ożesz użyć polecenia grep (patrz przepis 14.3 „D opasow yw anie w zorców tekstu”). => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by wyświetlić wszystkie w yrazy ze słow nika system ow ego, które zaw ierają ciąg znaków mowa, niezależnie od tego, czy został zapisany m ałym i czy też dużym i literam i, w pisz: $ grep - i mowa / u s r /s h a r e /d ic t/w o r d s \ Enterl

♦ Aby w yśw ietlić w szystkie w yrazy ze słow nika system ow ego, które kończą się ciągiem znaków n ie , wpisz: $ grep

'n i e t ' /u s r /s h a r e /d ic t/w o r d s

Enterj

♦ Aby wyświetlić wszystkie w yrazy ze słow nika system ow ego, które są złożone w yłącznie z sam ogłosek, wpisz: $ grep - i

'* [a e io u y]* $ ' / u s r /s h a r e /d ic t/w o r d s \ Enterl

A by odszukać w słowniku system ow ym słowa, które rym ują się z określonym wyrazem, użyj polecenia g rep do przeszukania słow nika system ow ego (plik /u s r/S H A R E / d ic t/ words) pod kątem w yrazów , które koń czą się takim sam ym ciągiem znaków ja k w yraz bazowy (patrz przepis 14.4.2 „Dopasowywanie wierszy kończących się określoną frazą”). => A by w yśw ietlić listę słów rym ujących się ze słow em przemowa, przeszukaj plik słow nika system ow ego, / u s r / s h a r e / d ic t / w o r d s , pod kątem słów kończących się ciągiem znaków owa:

Rozdział 11. ♦ Gramatyka i pliki informacyjne $ grep

321

'owa$' l u s r / s h a r e /d ie t/w o rd s I Enter |

Jeżeli chcesz przeszukiw ać zaw artość słow nika W ordNet, pow inieneś skorzystać z pole­ cenia wn z j e d n ą z opcji - grep. K iedy ja k o argum ent polecenia p odasz ja k iś w yraz, to polecenie przeszukuje słow nik podobnie ja k polecenie lo o k , ale w zależności od użytej opcji -g re p b ę d ą przeszukiw ane tylko określone grupy słów : opcja -grep n w yszukuje w yłącznie rzeczow niki, opcja -g re p v w yszukuje w yłącznie czasow niki, opcja -g rep a w yszukuje tylko przym iotniki, a z kolei opcja -g re p r tylko przysłów ki. W razie p o ­ trzeby m ożesz te opcje łączyć ze so b ą —- dzięki tem u m o żesz d o w o ln ie ro zszerzać zakres w yszukiw ania. => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by przeszukać zaw artość słow nika W ordN et pod kątem w ystępow ania rze­ czow ników rozpoczynających się od ciągu znaków homew, w pisz: $ wn homew -grepn \ Enter]

♦ Aby przeszukać zaw artość słow nika W ordN et pod kątem w ystępow ania za­ rów no rzeczow ników , ja k i przym iotników rozpoczynających się od ciągu znaków homew, w pisz: $ wn homew -grepn -grepa I Enter |

11.2.2. Wyświetlanie definicji danego wyrazu A by wyświetlić na ekranie term inala definicję określonego wyrazu, pow inieneś podać go jak o argum ent polecenia wn, a na końcu dołączyć opcję -o v e r. => A by w yśw ietlić na ekranie term inala definicję słow a s l ope8, w pisz: $ wn s lo p e -o ver | Enter|

Jeżeli bardzo często korzystasz z możliwości przeszukiwania słownika WordNet, warto zastanow ić s ię nad utworzeniem wygodnego aliasu polecenia wn. M oże sz np. utwo­ rzyć a lia s o nazwie d e f odpow iadający poleceniu wn $1 -o v e r (patrz przepis 3 .6 .1 „W ywoływanie poleceń przy użyciu a lia s u ” ).

11.2.3. Wyświetlanie listy synonimów danego wyrazu Synonim danego słow a to po prostu inne słow o o b ardzo zbliżonym znaczeniu, które w pew nych sytuacjach m oże zostać użyte zam iast słow a bazow ego. A by w yśw ietlić listę synonim ów określonego słow a, pow inieneś podać je ja k o argum ent polecenia wn, a na końcu dołączyć je d n ą z następujących opcji: -sy n sn dla rzeczow ników , -sy n sv dla czasow ników , -sy n sa dla przym iotników lub - s y s n r dla przysłów ków .

8 Ang. slope — zbocze, stok, skarpa, nachylenie — przyp. tłum.

322

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

=> Oto kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić w szystkie synonim y rzeczow nika break, w pisz: $ wn break -synsn | Enterl

♦ A by w yśw ietlić w szystkie synonim y czasow nika break, wpisz: $ wn break -sy n sv | Enterl

11.2.4. Wyświetlanie listy antonimów danego wyrazu A ntonim em danego słow a nazyw am y inne słow o o znaczeniu przeciw staw nym . Aby w yśw ietlić na ekranie listę antonim ów określonego słow a, pow inieneś podać je jak o argum ent polecenia wn, a na końcu dołączyć je d n ą z następujących opcji: -antsv dla czasow ników , -antsa dla przym iotników lub -antsr dla przysłów ków . => A by w yśw ietlić listę w szystkich antonim ów przym iotnika sad9, wpisz: $ wn sad -antsa | Enterl

11.2.5. Wyświetlanie listy hiperonimów danego słowa H iperonim em danego słow a nazyw am y inne słow o o zn aczen iu b ardziej ogólnym n iż słow o bazow e (np. rzeczow niki ssak i zwierzę są h ip ero n im am i rzeczow nika kot). A by w yśw ietlić na ekranie listę hiperonim ów określonego słow a, pow inieneś podać je ja k o argum ent polecenia wn, a na końcu dołączyć je d n ą z następujących opcji: -hypen dla rzeczow ników lub -hypev dla czasow ników . => A by w yśw ietlić listę w szystkich hiperonim ów rzeczow nika c a t 10, wpisz: $ wn c a t -hypen \ Enterl

11.2.6. Korzystanie ze słowników dostępnych online D ie t

DEB: d ie t RPM: d ie t

WWW: http://www.dict.org

9 Ang. sad — smutny, zasmucony, bolesny, opłakany — przyp. tłum. ,0Ang. cat — kot — przyp. tłum.

Rozdział 11. ♦ Gramatyka i pliki informacyjne

323

The D IC T Development Group udostępnia na sw ojej w itrynie internetow ej ( h t t p : / / w w w .d ict.o rg ) wiele różnego rodzaju ogólnie dostępnych słowników. W itryna pozw ala na przeszukiw anie baz serw isu (w łączając w to przeszukiw anie tezaurusów ), zaw ie­ rających ponad 300 000 haseł. W razie potrzeby m o żesz ró w n ież u tw orzyć w łasn ą kopię bazy na lokalnym dysku kom putera. W takiej sytuacji do przeglądania i w yśw ie­ tlania haseł pow inieneś użyć klienta d ie t , który je s t instalow any ja k o standardow a część pakietu d ie t . G rupa D IC T Developm ent oferuje rów nież szereg sp ecjalizo w an y ch sło w n ik ó w d o ­ stępnych w postaci zw ykłych plików tekstow ych. Jednym z takich słow ników je s t F I ­ LE — The Free Internet Lexicon and Encyclopedia. Słow nik ten je s t rezultatem jed n ej z prób utw orzenia w olnej, otw artej kolekcji słow ników obejm ujących w spółczesny slang, żargon, idiom y itp., jakim i posługują się w spółcześni użytkow nicy kom puterów . FIL E je s t projektem prow adzonym w yłącznie przez ochotników . Jego rozw ój w dużej mierze je st uzależniony od wsparcia, jakiego udzielają mu pracow nicy naukow i i języ k o ­ znawcy. Jeżeli chciałbyś w ja k iś sposób w esprzeć prace nad tym projektem , n a jeg o w itrynie internetow ej znajdziesz szczegółow e w skazów ki, ja k się do tego zabrać.

11.3. Sprawdzanie poprawności gramatycznej tekstu D ic tio n DEB: d ic t io n

WWW:

h t t p ://www. g n u . o rg / s o ftw a r e / d i c t io n / d i c t i o n . html

O statnim i czasy w niektórych dystrybucjach system u L inux zaczęły pojaw iać się dw a sędziw e, zasłużone i dobrze znane w system ach U nix polecenia: s t y l e o raz d ic t io n . N iektórzy w eterani zapew ne przypom inają sobie te nazw y — pierw ow zory tych p o le­ ceń pojaw iły się w system ie A T& T U N IX na przełom ie lat 70. i 80. ubiegłego stulecia ja k o część uroczego pakietu W r i t e r ' s Workbench (WWB)11. A T & T , niestety, w yłączyło pakiet W r i t e r 's Workbench ze sw ojej dystrybucji system u Unix V ersion 7, co spowodowało, że polecenia te — w przeciw ieństw ie do w ielu innych poleceń system u Unix, które przeżyw ały swój gw ałtow ny rozkw it — odeszły na boczny tor historii system ów operacyjnych, stając się potencjalnie tylko częścią tradycji i le­ gend system u Unix. O dziw o, w roku 1997 M ichael H aardt przyw rócił je do życia, p isząc praktycznie od zera now e w ersje tych poleceń przeznaczonych tym razem dla system ów L inux. P ole­ cenia o b sługują obecnie dw a języki: angielski i niem iecki i s ą częścią p rojektu GNU. 11Oprócz tego pakietu istniał także zestaw narzędzi przeznaczonych do formatowania tekstu, nazywany Documen ter' s Workbench, a w planach było powstanie pakietu o nazwie Reader' s Workbench — dziś, po upływie już prawie 30 lat, możemy się tylko domyślać, do czego miał on być przeznaczony....

324

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu Dwa inne polecenia rodem z pakietu W r it e r ' s Workbench przez długi okres były (i w wielu dystrybucjach są nadal) standardowym w yposażeniem system u Linux: m ow a tutaj o po­ leceniach lo o k oraz s p e ll, które om aw ialiśm y w poprzednich podrozdziałach. W kolejnych przepisach zajm iem y się zastosow aniem poleceń d ic t io n oraz s t y le .

11.3.1. Sprawdzanie tekstu pod kątem nieprawidłowych wyrażeń Jeżeli chcesz spraw dzić, czy w danym tekście nie w y stęp u ją rozw lekłe, oklepane, b a­ nalne czy w ręcz niepopraw ne gram atycznie sform ułow ania, zw roty czy frazy, pow i­ nieneś skorzystać z polecenia d ic t io n , które spraw dza angielski tekst pod kątem w ystę­ pow ania tych w szystkich błędów i przew inień, o których m ów i nieżyjący ju ż pisarz, W illiam Strunk, w książce E lem ents o f S ty le 12 (elektroniczna w ersja tej znakom itej książki je s t dostępna pod adresem h ttp ://w w w .b a rtle b y .c o m /1 4 1 /). Z godnie z The U N IX Environm ent (patrz dodatek D „Źródła informacji dodatkowych”), polecenie d ic t io n będące częścią starego pakietu W r i t e r 's Workbench potrafiło tylko w yszukiwać niepopraw ne frazy, a dopiero osobne polecenie su ggest podsuw ało sugestie co do tego, ja k je skorygow ać. W w ersji G N U działającej w system ach L inux obie te funkcje zostały zintegrow ane w je d n o polecenie d ic t io n . W w ersji G N U polecenie d ic t io n ujm uje poszczególne w yrazy lub frazy w naw iasy

kw adratow e [ t a k ja k t u t a j ] . Jeżeli polecenie będzie m iało jak ieś sugestie i podpo­ w iedzi, to zostaną one poprzedzone znakiem strzałki w p r a w o -> ta k ja k t u t a j . Jeżeli będziesz spraw dzał popraw ność fraz w dłuższych plikach tekstow ych, to za­ pew ne warto będzie pom yśleć o skierowaniu wyjściow ego strum ienia danych na wejście p olecenia 1 e ss, tak aby m ożna było przeglądać je strona po stronie (patrz przepis 9.1 „Przeglądanie plików tekstow ych”). W razie potrzeby m ożesz rów nież przekierow ać wyjściow y strum ień danych do pliku w celu zachow ania go do dalszego przetwarzania. => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by spraw dzić popraw ność fraz i w yrażeń w p lik u , d y s e r t a c je , wpisz: $ d i c t i o n d y s e r ta c je

\ le s s I Enterl

♦ A by sprawdzić poprawność fraz i wyrażeń w pliku d y s e rta c je i zapisać rezul­ taty w pliku d y s e r t a c j e . sprawdzone, wpisz: $ d ic tio n d y s e r ta c je > d y se rta cje.sp ra w d zo n e I Enterl

Jeżeli nie podasz nazw y pliku, którego zaw artość m a być spraw dzana, to polecenie d ic t io n będzie czytało dane ze standardow ego w ejścia, aż nie n aciśniesz kom binacji klaw iszy | Ctrl | + [d]. T akie rozw iązanie je st bardzo użyteczne zw łaszcza w sytuacji,

12Strunk, William, Elements o f Style, Ithaca, N.Y.: Priv. print. [Geneva, N.Y.: Press of W.P. Humphrey], 1918; Bartleby.com, 1999, www.bartleby.com/141/— przyp. tium.

Rozdział 11. ♦ Gramatyka i pliki informacyjne

325

kiedy chcesz spraw dzić popraw ność tylko jednego zdania, tak ja k to zostało przedsta­ w ione na rysunku 11.3. $ d ic tio n | Enter| L e t us ask th e q u e s tio n we w ish to s t a t e . | Enter| (stdin ):1 : Let us [ask the question -> ask] [we wish to state -> (cliche, a void)].

IctiTl + OH 2 phrases in 1 sentence found. $

Rysunek 11.3. Sprawdzanie poprawności fra z przy użyciu polecenia diction A by spraw dzić zaw artość strony sieci W W W , pow inieneś skorzystać z przeglądarki ly n x (polecenia ly n x ) w raz z opcjam i -dump oraz - n o l i s t , które sp o w o d u ją „w ycią­ gnięcie” czystego tekstu z danej strony W W W , a następnie przekierow ać w yjściow y strum ień danych na w ejście polecenia d ic t io n (jeżeli spodziew asz się, że tego tekstu będzie dużo, pow inieneś rozw ażyć przesłanie w yników dalej na w ejście polecenia le s s , tak abyś m ógł je przeglądać strona po stronie). => A by spraw dzić popraw ność fraz tekstu ze strony h ttp : //www. moja s tro n a .com/ c lic h e / r a n d o m .c g i i przeglądać w yniki stro n a po stronie, w p isz w je d n y m wierszu: $ lynx -dump - n o l i s t http://www.mojastrona.com/c1iche/random.cgi

| d ic tio n |

le s s | Enterl

Aby sprawdzić te k st pod kątem zbyt często występujących (nadużywanych) słów, po­ w inieneś skorzystać z metody opisanej w p rze pisie 1 2 .2 .4 „Liczenie wystąpień słó w ” .

11.3.2. Sprawdzanie tekstu pod kątem powtarzających się wyrazów Jednym z elem entów językow ych, jakie spraw dza polecenie d ic t io n , jest występowanie pow tarzających się, identycznych w yrazów obok siebie. Jeżeli taka sekw encja zosta­ nie odnaleziona, to drugi z tych w yrazów zostanie ujęty w naw iasy kw adratow e, po których następuje strzałka w praw o oraz tekst D ouble word, np. t h is [ < i> th is -> Do­ u b le word].

A by spraw dzić zaw artość danego pliku tekstow ego w yłącznie p o d kątem w ystępow a­ nia pow tarzających się w yrazów , m ożesz skorzystać z polecenia gre p i w yśw ietlić tylko te w iersze z w yjścia polecenia d ic t io n , które zaw ierają ciąg znaków Double word (o ile taki w ystępuje). => A by w yśw ietlić na ekranie term inala w szystkie w iersze p lik u d y s e r t a c je , za­ w ierające pow tarzające się słow a, w pisz: $ d ic t i o n d y s e r ta c je

| grep

'Double word' IEnterl

326

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

11.3.3. Sprawdzanie przejrzystości tekstu Polecenie s t y l e stara się leksykalnie analizować dany dokum ent pod kątem stylu języka, jakim posługiw ał się autor dokum entu. N arzędzie to przeprow adza szereg testów ję z y ­ kow ych i w yśw ietla na ekranie term inala rezultaty zaw ierające m.in. pew ne inform acje statystyczne o danym dokum encie tekstow ym . Jako argum ent polecenia pow inieneś podać nazw ę spraw dzanego pliku. => A by spraw dzić czytelność pliku d y s e r t a c je , wpisz: $ s t y l e d y s e r ta c je I Enterl

Podobnie ja k to miało m iejsce w przypadku polecenia d ic t io n , jeżeli nie podałeś nazwy pliku, to polecenie s t y le będzie odczytyw ało inform acje napływ ające na standardow e w ejście — takie rozw iązanie je st bardzo użyteczne w sytuacji, kiedy chcesz użyć tego p olecenia w potoku innych poleceń lub po prostu spraw dzić popraw ność określonego zdania bądź innego tekstu, który w piszesz bezpośrednio z klaw iatury. Inform acje statystyczne generow ane przez polecenie s ty l e obejm ują m.in. następujące elem enty: ♦ liczbę znaków , ♦ liczbę słów , ich średnią długość oraz średnią liczbę sylab w słow ie, ♦ liczbę zdań oraz średnią długość w yrazów w zdaniu, ♦ liczbę zdań krótkich oraz długich, ♦ liczbę akapitów oraz średnią długość zdań w akapicie, ♦ liczbę zdań pytających oraz rozkazujących. Polecenie s t y l e korzysta z różnych reguł i form uł definiujących stopień przejrzystości tekstu. Poniżej w ym ieniam y kilka z nich: ♦ Form uła K inkaida, pierw otnie opracow ana do tw orzenia podręczników szkole­ niow ych dla kadetów m arynarki w ojennej Stanów Z jednoczonych; dobry test spraw dzający przejrzystość dokum entacji technicznej. ♦ W skaźnik A RI (ang. Autom ated Readability Index). ♦ F orm uła Colem ana-Liau. ♦ T est Flesch reading Ease Score, który generuje przybliżony indeks w yznacza­ jący przejrzystość i czytelność tekstu w skali od 0 (bardzo trudny) do 100 (bar­ dzo łatw y). ♦ W skaźnik Fog Index, który ocenia tekst w skali ocen szkolnych. ♦ W skaźnik W STF Index; w skaźnik przejrzystości i czytelności dla tekstów napi­ sanych w języ k u niem ieckim . ♦ Indeks W heelera-Sm itha, form uła Lixa, oraz testy SM O G ; w szystkie ocen iają tekst w skali ocen szkolnych.

Rozdział 11. ♦ Gramatyka i pliki informacyjne

327

11.3.4. Sprawdzanie tekstu pod kątem występowania złożonych sformułowań A by w yśw ietlić w yłącznie zdania zaw ierające złożone sform ułow ania, pow inieneś sko­ rzystać z polecenia s t y le z o p cją - r , po której następuje liczba. Polecenie s t y le w y ­ świetli na ekranie term inala tylko te zdania, których w skaźnik A RI (ang. A u to m a ted R eadability Index) je st w iększy niż w artość podana ja k o argum ent p o le ce n ia13. => A by w yśw ietlić na ekranie te n n in ala w szystkie zdania, dla których w skaźnik A RI je st w iększy niż 20, wpisz: Î s ty le

-r 20 d y s e r ta c je I Enterl

11.3.5. Sprawdzanie tekstu pod kątem występowania długich zdań A by sprawdzić, czy w danym tekście w ystępują zdania, które składają się z większej niż określona liczby w yrazów , pow inieneś skorzystać z polecenia s t y l e z o p cją -1, której argum entem je st graniczna liczba w yrazów . => A by w yśw ietlić na ekranie term inala w szystkie zdania pliku d y s e r t a c je , skła­ dające się z w ięcej niż 14 w yrazów , w pisz: $ s ty le

-1 14 d y s e r ta c je 1Enterl

11.4. Korzystanie z podręcznych plików informacyjnych Podczas instalacji system u Linux m ożesz opcjonalnie zainstalow ać (łącznie z doku­ m entacją system u) w iele dodatkow ych plików inform acyjnych, zaw ierających mniej lub bardziej przydatne dane encyklopedyczne (i nie tylko). W kolejnych przepisach o pi­ szem y kilka najbardziej przydatnych.

11.4.1. Korzystanie z listy słów i innych użytecznych plików M is c fiie s DEB: m is c f ii e s W W W : f t p : / / f t p . gn u . org/pub/gnu/m i s c f i 1es/m i s c f i 1es - 1 .4 . ta r . gz

13Aby dowiedzieć się, w jaki sposób wskaźnik ARI ocenia teksty, powinieneś zajrzeć na stronę http: / /www. readability.info/conrnonscores.shtnil, gdzie znajdziesz m.in. oceny popularnych stron WWW.

328

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu K olekcja GNU M iscfiles to zestaw plików tekstow ych zaw ierających zestaw ienie róż­ norodnych faktów oraz inform acji, takich ja k pow szechnie stosow ane skróty, telefo­ niczne num ery kierunkow e itp. Pliki są przechow yw ane w postaci skompresowanej w katalogu /u sr/sh a re /m is c . Aby przeglądać ich zawartość, m ożesz skorzystać z polecenia z le s s (patrz przepis 9.1 „Prze­ glądanie plików tekstow ych”). W poniższej tabeli zam ieściliśm y zestaw ienie nazw najw ażniejszych plików (w kolej­ ności w ystępow ania w katalogu /u s r /s h a re /m is c ) w raz z krótkim opisem . GNU-manifesto.gz

Manifest GNU

abbrevs.gen.gz abbrevs.talk.gz

Zestawienie skrótów najczęściej używanych w elektronicznej komunikacji (znakomite miejsce, aby sprawdzić, co znaczą tajemnicze skróty TTYL oraz LOL, które znalazłeś w ostatnim m ailu)...

a irp o rt.gz

Lista trzyliterowych kodów miast najważniejszych portów lotniczych. Kody takie mogą być przydatne również do sprawdzania na serwerze National Weather Service aktualnej prognozy pogody

a s c ii.g z

Plik zawiera definicję zestawu znaków ASCII

birthtoken.gz

Informacje o rodzaju kamieni oraz kwiatów, które przynoszą szczęście urodzonym w poszczególnych miesiącach

citie s.d a t.g z

Informacja o populacji, uwarunkowaniach politycznych (narodowości, wyznania) oraz współrzędne geograficzne (długość, szerokość) wielu ważniejszych miast

countries.gz

Informacja m.in. o stolicach państw i ich kodach

currency.gz

Lista zawierająca waluty państw

inter.phone.gz

Krajowe i międzynarodowe telefoniczne numery kierunkowe

languages.gz

Dwuliterowe kody języków, zgodnie z normą ISO 639

la t in l. g z

Plik zawiera definicję rozszerzonego zestawu znaków ASCII, znanego pod nazwą ISO 8859 (Latin 1)

m a ilin g lis t s.g z

Opis wszystkich publicznie dostępnych pocztowych list dyskusyjnych projektu GNU

na.phone.gz

Telefoniczne numery kierunkowe dla Ameryki Północnej

operator.gz

Precedensowa tabela operatorów języka C

p o s ta l.codes.gz

Zestawienie kodów pocztowych dla prowincji Stanów Zjednoczonych, Kanady i Meksyku

Unicode.gz

Zestaw uniwersalnych znaków

Pakiet mi sc f i i es nie je st jedynym takim pakietem dostępnym dla systemu Linux. Spośród innych pakietów m ożna w ym ienić m.in.: doc-iana

Dokumentacja protokołu IP, zgodna z publikacją Internet Assigned Numbers Authority DEB: doc-iana

Rozdział 11. ♦ Gramatyka i pliki informacyjne

Jargon File

329

Jargon F ileto wspaniały, mający już za sobą długą tradycję słownik

slangu i żargonu używanego zarówno przez hakerów, jak i zwykłych, szarych użytkowników komputerów; nie jest już rozpowszechniany w postaci jednego pliku. DEB: jargon -text RPM: jargon W W W : http://www.jargon.org/

V. E. R. A.

Rozbudowana lista komputerowych akronimów. DEB: vera RPM: vera W W W : ftp ://ftp .g n u .o rg /g n u /vera /

O ficjalna dystrybucja GNU pakietu m is c fiie s zaw iera rów nież pakiet Jargon F ile oraz plik słow nika system ow ego /u sr/dict/w ords. Poniew aż w sy ste m a ch D ebian pliki te s ą d o stę p n e w osobnych p akietach, w dystrybucji pakietu m is c fiie s dla D ebiana pakiety te nie zostały załączone. W sy ste m ach D ebian plik /usr/share/ dict/words je s t standardow ą czę ścią pakietu narzędzi do spraw dzania popraw ności pisow ni, n ato m ia st Jargon F ile je s t rozprowadzany ja k o opcjonalny p a kie t jargon, in stalow any w katalogu /usr/share/jargon.

11.4.2. Rozwijanie popularnych akronimów B sdgam es

DEB: bsdgames RPM: bsd-games W W W : f t p : //m e ta la b . u n c. edu/pub/L inux/gam es/ Jeżeli chcesz spraw dzić, co oznacza dany akronim , pow inieneś skorzystać z polecenia w tf. Jest to polecenie szczególnie przydatne do d ek o d o w an ia akronim ów , z którym i często m ożem y spotkać się podczas pogaduszek n a czacie czy grupach dyskusyjnych U senet. Jeżeli polecenie w tf nie m oże znaleźć rozw inięcia danego akronim u, to, za­ nim się podda, w yw ołuje jeszcze polecenie w hatis (patrz przepis 2.8.2 „W yśw ietlanie opisu program u”), które może Ci ujawnić, o jakie polecenie bądź narzędzie m oże cho­ dzić w danym przypadku. P oszukiw any akronim pow inieneś podać ja k o arg u m en t p o lecen ia w tf. O pcjonalnie argum ent m oże zostać poprzedzony słow em is . :=> A by rozw inąć akronim LOL, wpisz: $ wtf lol | Enterl LOL: laughing out loud $

U ruchom ienie polecenia w tf is lo l da identyczne rezultaty.

330

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

P ole ce n ie w tf je s t bardzo użyteczne i zn a kom icie spraw dza s ię do rozwijania na b ieżąco przeróżnych akronim ów . P ow inieneś je d n a k pa m ię ta ć o tym, że nie je s t ono om n ib u se m i nie zaw sze nie będzie Ci w s ta n ie pom óc. Przykładow o, nie do­ w ie sz się , co oznacza pow szech n ie używany akronim LA SER (z pom ocą przyjdzie tutaj słow nik W ordNet — patrz przepis 1 1 .2 „K o rzy sta n ie ze sło w n ików ” ), ch oć znakom icie poradzi sob ie z wytłumaczeniem, w jaki sp o só b YMMV, nawet wtedy, kiedy RTFB, więc, ja k sa m w idzisz, w szystko to NBD ©.

W pakiecie m is c f ile s znajdziesz rów nież inne pliki zaw ierające zestaw ienia różnych akronim ów .

Rozdział 12.

Analiza tekstu Istnieje w iele sposobów analizow ania tekstu z w ykorzystaniem narzędzi urucham ia­ nych z w iersza poleceń pow łoki system u Linux. Przykładow o, m oże to być spraw dza­ nie częstotliw ości w ystąpienia danego słow a, tw orzenie listy w ystępujących w tekście słów czy też porów nyw anie stopnia podobieństw a dw óch różnych tekstów . W tym rozdziale znajdziesz opis takich zadań. W innych rozdziałach znajdziesz opis dw óch innych rozw iązań z zakresu analizy tekstu: opis sposobu spraw dzania form atu danego tekstu w przepisie 8.1.1 „Spraw dzanie typu i form atu pliku” oraz opis sposobu porów nyw ania tekstu i w yszukiw ania m iejsc, w których ró ż n ią się m iędzy so b ą dw a teksty, w przepisie 8.3 „Porów nyw anie plików ” .

12.1. Zliczanie znaków, stów i wierszy tekstu A by policzyć znaki, słow a i w iersze w danym pliku tekstow ym , pow inieneś skorzy­ stać z narzędzia wc (ang. w o rd count). Jako argum ent tego polecenia należy podać nazw ę pliku. U ruchom ienie polecenia bez argum entu pow oduje, że pobiera ono dane ze standardow ego w ejścia. D om yślnie w y­ nikiem działania polecenia wc są trzy kolum ny zaw ierające kolejno inform acje o licz­ bie w ierszy, słów i znaków w danym tekście. => A by w yśw ietlić liczbę w ierszy, słów i znaków w pliku sz k ic , w pisz: $ WC

szk ic | Enterl

Jeśli argum entem polecenia są nazw y w iększej liczby plików , polecenie wc w yśw ietli liczbę wierszy, słów i znaków dla każdego z nich osobno, oraz podliczy całkow itą liczbę w ierszy, słów i znaków dla w szystkich plików .

332

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu A by w yśw ietlić liczbę w ierszy, słów i znaków dla w szystkich plików o roz­ szerzeniu , t x t znajdujących się w bieżącym katalogu, w pisz: $ wc *.tx t |Enter|

Jeśli chcesz wyświetlić jedynie całkow itą liczbę wierszy, słów i znaków dla kilku plików, zacznij od połączenia plików za pom ocą polecenia c a t, a następnie prześlij strum ień w yników w ygenerow anych p rzez to polecenie do polecenia wc (więcej inform acji na tem at łączenia plików za p om ocą polecenia c a t znajdziesz w przepisie 10.6 „Ł ączenie tekstu”). => A by w yśw ietlić całkow itą liczbę wierszy, słów i znaków w e w szystkich plikach o rozszerzeniu . t x t w bieżącym katalogu, w pisz: $ cat *.t x t | WC jEnterj

W iększość opisanych dalej przepisów om aw iających liczenie w ierszy, słów i znaków w ykorzystuje polecenie wc. M o że sz również dow iedzieć się , ile różnych słów zaw iera tek st. Do tego ce lu użyj metody opisanej w przepisie 1 2 .2 .3 „W yświetlanie listy poszczególnych słów wystę­ pujących w te k śc ie ” i prześlij strumień wyników do polecenia wc. Aby obliczyć średnią długość słów, zdań i akapitów , użyj pole cenia s ty le (patrz p rzepis 1 1 .3 .3 „Spraw ­ dzanie przejrzystości te k s tu ” ).

12.1.1. Liczenie znaków w tekście Jeżeli chcesz uzyskać inform ację tylko o liczbie znaków w tekście, użyj polecenia wc z o p c ją -c . => A by w yśw ietlić inform ację o liczbie znaków w pliku ta jn e .a d , wpisz: $ wc -c tajne.ad I Enterl

12.1.2. Liczenie słów w tekście Jeżeli ch c esz u zyskać in fo rm ację ty lk o o liczb ie słó w w te k śc ie , użyj p o le c e n ia wc z o p cją -w. => A by w yśw ietlić inform ację o liczbie słów w pliku opow iadanie, w pisz: $ wc -w opowiadanie | Enter

Przedstawione polecenie podaje liczbę słów w te kście . Jeżeli ch ce sz policzyć w ystą­ pie n ia poszczeg óln ych słó w w te k ś c ie , użyj m etody o p isa n e j w p rz e p isie 1 2 .2 „W y św ie tlan ie listy słów w t e k ś c ie ” .

Rozdział 12. ♦ Analiza tekstu

333

12.1.3. Liczenie wierszy w tekście Istnieją dw ie m etody pozw alające policzyć w iersze w tekście. P ierw sza z nich w yko­ rzystuje polecenie wc do policzenia w ierszy w całym tekście, a druga korzysta z edy­ tora Em acs do policzenia w ierszy na poszczególnych stronach tekstu.

Metoda nr 1 Jeśli chcesz uzyskać inform ację tylko o liczbie w ierszy w tek ście, użyj p o lecen ia wc z o p c j ą -1. => A by w yśw ietlić inform ację o liczbie w ierszy w pliku s z k ic , wpisz: $ WC -1 s z k ic |Enter|

Metoda nr 2 Funkcja c o u n t- lin e s - p a g e edytora Em acs w yśw ietla w m inibuforze liczbę w ierszy na bieżącej stronie (ograniczonej przez znaki podziału strony, jeśli zostały dodane do tek­ stu — patrz przepis 13.3 „Podział tekstu na strony”) oraz liczbę wierszy w buforze znaj­ dujących się przed wierszem , w którym znajduje się punkt w staw iania, i liczbę w ierszy w buforze znajdujących się za w ierszem zaw ierającym punkt w staw iania. => Aby w edytorze Em acs policzyć w iersze na stronie w bieżącym buforze, wpisz: | Ctrl | + [x|

1

Edytor Em acs w obszarze kom unikatów w yśw ietla liczbę w ierszy na stronie bieżącego bufora. Z ałóżm y, że w yśw ietlony w m inibuforze kom unikat m a n astęp u jącą postać: Page has 102 lin e s (61 + 42)

O znacza to, że bieżąca strona zaw iera 102 wiersze, punkt w stawiania znajduje się w wier­ szu num er 61, przed którym w buforze znajduje się 61 w ierszy, a 42 w iersze zn ajd u ją się w buforze za w ierszem zaw ierającym punkt w staw iania.

12.1.4. Liczenie wystąpień M ożesz policzyć w ystąpienia łańcucha znaków lub określonego w zorca w ew nątrz pliku lub plików , w ykorzystując w tym celu polecenie g re p, które spraw dzi, czy w danym pliku (plikach) w ystępuje podany łańcuch, a następnie przesyłając strum ień w yników do polecenia wc z opcją -1. r=> O to dw a sposoby zrealizow ania tego zadania. ♦ A by policzyć, w ilu w ierszach pliku s z k i c w ystępuje słow o a k a p it , wpisz: $ grep akapit s z k ic \ wc -1 lE n terj

334

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu ♦ A by policzyć w iersze w e w szystkich plikach znajdujących się w katalogu /u s r/s h a re /d o c /b a s e -c o n fig , w których występuje słowo debian (niezależnie od w ielkości liter), w pisz: $ grep - r - i debian /usr/share/doc/base-config | wc -7 ]Enter| 7 $

P rzedstaw iona m etoda je s t szybka i prosta, ale je ś li w danym w ierszu szu ka n e słow o w ystępuje w ięcej niż jeden raz, nie b ędzie m ożna tego stw ierdzić, patrząc na wynik. S p o só b ten nie pozwoli również o d szu ka ć słów, które zosta ły podzielone z powodu końca w iersza.

W ięcej przepisó w om aw iających p rzeszukiw an ie tek stu i p o lecen ie g re p znajdziesz w rozdziale 14. „W yszukiw anie tekstu” .

12.1.5. Zliczanie zawartości zaznaczonego tekstu Sprytnym sposobem sprawdzenia, ile słów znajduje się w tekście w idocznym w oknie — np. w oknie przeglądarki W W W — je st zaznaczenie tekstu (patrz przepis 10.3 „Operacje na fragmentach tekstu”), a następnie policzenie jego zawartości przez uruchomienie w no­ wym oknie polecenia wc, wklejenie zaznaczonego tekstu w tym oknie i wpisanie polecenia |Ctrl] + [d] (co spowoduje zakończenie w prowadzania danych). W ynikiem działania pole­ cenia będzie liczba w ierszy, słów i znaków w zaznaczonym fragm encie tekstu. => O to dw a sposoby w ykorzystania tej m etody. ♦ A by policzyć znaki, w iersze i słow a w tekście zaznaczonym w oknie pierw ­ szej w irtualnej konsoli, w ykonaj następujące czynności: 1. P rzejdź na d rugą w irtualną konsolę: [A itl + [F2]

2. Zaloguj się na tej konsoli i z w iersza poleceń uruchom polecenie wc: $ wc | Enter 1

3. W róć na p ierw szą konsolę: [M \ +

[EO

4. Z aznacz tekst, którego zaw artość chcesz policzyć. W tym celu um ieść wskaźnik m yszy na początku tego fragmentu tekstu i, trzym ając wciśnięty lewy przycisk myszy, przeciągnij w skaźnik n a koniec tekstu, a następnie zw olnij przycisk m yszy. 5. P rzejdź ponow nie na d rugą w irtualn ą konsolę: [Altl + [F2l

6 . K liknij środkow ym przyciskiem m yszy.

7. N aciśnij kom binację klaw iszy j Ctrl 1+ [d], aby zakończyć w prow adzanie danych dla polecenia wc.

Rozdział 12. ♦ Analiza tekstu

335

♦ A by w środowisku graficznym X policzyć słow a w zaznaczonym fragmencie tekstu na stronie W W W , w ykonaj następujące czynności: 1. U ruchom polecenie wc w oknie term inala: $

WC

-W

i Enter[

2 . Z aznacz tekst, którego zaw artość chcesz policzyć. W tym celu um ieść

wskaźnik m yszy na początku tekstu w oknie przeglądarki, naciśnij i trzy­ maj w ciśnięty lewy przycisk m yszy, a następnie przeciągnij w skaźnik m yszy na drugi koniec tekstu, który chcesz zaznaczyć, i zw olnij lewy przycisk m yszy. 3. U m ieść w skaźnik m yszy w m iejscu, w k tó ry m zn ajd u je się k u rso r w oknie term inala, i kliknij środkow ym przyciskiem m yszy. Jeśli nie m asz m yszy z trzem a przyciskam i, kliknij rów nocześnie lew ym i p ra­ w ym przyciskiem m yszy. 4. N aciśnij kom binację klaw iszy | Ctrl] + m

12.2. Wyświetlanie listy stów w tekście A nalizując tekst uznajem y, że słow o to dow olny zbiór znaków oddzielony od pozosta­ łych słów za pom ocą znaku spacji lub znaku przejścia do now ego w iersza. M o g ą to być słow a w ję zy k u angielskim , liczby, sym bole, itd. W ykonanie listy słów, które w ystępują w danym tekście — pliku lub tekście w prow a­ dzonym ze standardow ego urządzenia w ejścia — je s t proste przy w ykorzystaniu po­ pularnej kom binacji narzędzi t r , s o r t i u n iq oraz narzędzi form atow ania tekstu om ó­ w ionych w następnym rozdziale (patrz rozdział 13. „F orm atow anie tek stu ”). M ożesz porządkow ać w ygenerow ane listy alfabetycznie, usunąć podw ójne w ystąpienia słów oraz podać częstotliw ość w ystępow ania poszczególnych słów w tekście. A lfabe­ tyczne listy zaw ierające inform acje o częstotliw ości w ystępow ania słów m a ją postać skorow idza (ang. concordance1), który je s t indeksem w ystępow ania w szystkich słów w tekście w raz z kontekstem , w jak im zostały użyte. Poniew aż polecenie t r je st filtrem, przedstaw ione przepisy w ykorzystują przekierow anie, aby przesłać zaw artość pliku na standardow e w ejście polecenia t r (patrz przepis 3.2.1 „Przekierow yw anie standardow ego w ejścia na plik”). Strum ień w ygenerow anych w yników je st zw ykle przesyłany do polecenia le s s , które w yśw ietla je n a standardo­ w ym urządzeniu w yjścia. Jeśli chcesz w ydrukow ać w yniki w ykonania poleceń p rzed­ staw ionych w przepisach, najlepiej je st przesłać je do polecen ia p r, które podzieli je na strony i um ieści dane w kolum nach (patrz przepis 13.3 „Podział tekstu na strony”).

1 W polskiej wersji popularnego edytora MS Word takie pliki są nazywane po prostu plikami konkordancji — przyp. tłum.

336

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu D odatkowo m ożesz użyć polecenia e n s c rip t, aby zm ienić krój czcionki, którą wyświe­ tlane będą w yniki (patrz przepis 15.2.1, „Form atow anie tekstu z użyciem czcionek”).

12.2.1. Wyświetlanie listy wszystkich słów w tekście Jeśli chcesz wyśw ietlić listę w szystkich słów w kolejności ich w ystępow ania w tekście, użyj polecenia t r , aby zam ienić w szystkie znaki spacji i tabulatory na znaki przejścia do now ego w iersza i usunąć w szystkie puste w iersze. => Aby wyświetlić listę wszystkich słów znajdujących się w pliku tekstowym ksiazka w kolejności ich w ystępow ania w tekście, wpisz: $ tr -s '[-.b la n k:]' '\ n ' < ksiazka \ less IEnter |

Jeśli chcesz usunąć z listy w szystkie znaki przestankow e, ponow nie prześlij w ygene­ row aną listę do polecenia t r , które je usunie. => A by wyśw ietlić listę w szystkich słów znajdujących w pliku tekstow ym ksiazka w kolejności ich w ystępow ania w tekście, ale z pom inięciem znaków przestan­ kowych, wpisz: $ tr

-s

' [-.blank:]'

'\ n ' < ksiazka \ tr -d ' [:p u n ct:] ‘ \ less \Enter |

Przy usuw aniu znaków przestankow ych nie są usuw ane apostrofy. Jeśli tekst przezna­ czony do filtrow ania zaw iera znaki podw ójnego m yślnika (- -), które nie są oddzielone od słow a znakiem spacji, m usisz je najpierw usunąć, korzystając z edytora SED i za­ stępując je znakiem spacji (patrz przepis 10.5 „E dycja strum ieni tekstu”). N astępnie prześlij w ygenerow any strum ień w yników do polecenia t r . A by w yśw ietlić listę zaw ierającą wszystkie słow a znajdujące się w pliku teksto­ w ym ksiazka w kolejności ich w ystępow ania w tekście, po uprzednim usunięciu w szystkich znaków przestankow ych, w pisz w jed n y m w ierszu: $ sed 's / --/ I g ' ksiazka | tr -s ' [-.b lank:]' '\ n ‘ \ tr -d ' [:p u n ct:] ' | less I Enter |

Jeśli przed pierwszym słowem w te k ście znajduje się znak spacji, to przedstaw iona m etoda u m ie ści na początku wygenerowanych wyników zna k przejścia do nowego w iersza. Aby go u sun ą ć przed w yśw ietleniem lub w ydrukow aniem wyników, dodaj na końcu stru m ie n ia polece nie ta ił +2 (patrz przepis 9 .2 .3 „W yśw ietlanie końco­ wych fragm entów pliku tekstow ego").

12.2.2. Wyświetlanie uporządkowanej alfabetycznie listy słów w tekście Jeśli chcesz w yśw ietlić uporządkow aną alfabetycznie listę słów w ystępujących w tek­ ście, użyj m etody opisanej w poprzednim przepisie, a następnie prześlij w ygenerowane w ten sposób w yniki do polecenia s o r t (patrz przepis 13.6 „S ortow anie tekstu”).

Rozdział 12. ♦ Analiza tekstu

337

=> O to dw a sposoby w ykonania tego zadania. ♦ Aby wyśw ietlić uporządkow aną alfabetycznie listę w szystkich słów znajdu­ jących się w pliku tekstow ym ksiazka po usunięciu znaków przestankow ych, w pisz w jednym w ierszu: $ tr -s ' [:blank:]' '\n' < ksiazka \ tr -d ' [:punct:] 1Enter]

' \ sort \ less

=> A by w yśw ietlić uporządkow aną num erycznie listę w szystkich słów w ystępu­ jących w pliku tekstow ym ksiazk a, wpisz: $ tr -s

' [-.blank:]'

'\n‘ < ksiazka | sort -n | less |Enterj

P rzedstaw iona m etoda rozróżnia w ielkość liter w słow ach. A by uporządkow ać słow a niezależnie od w ielkości liter, m usisz najpierw zam ienić w szystkie duże litery na małe, przesyłając strum ień w yników do polecenia tr, zanim zostanie on przesłany do p o le­ cenia sort (patrz przepis 13.4.1 „Z m ienianie znaków w tek ście”). => A by w yśw ietlić uporządkow aną alfabetycznie n iezależnie od w ielkości liter listę w szystkich słów w ystępujących w pliku tekstow ym k siazk a po usunięciu znaków przestankow ych, w pisz w je d n y m w ierszu: ' [:blank:]' '\n‘ < ksiazka \ tr -d ' [:punct:] ' \ tr ' [-.upper:]' ' [: lower:] ' | sort | less |Enter!

$ tr - s

12.2.3. Wyświetlanie listy poszczególnych słów występujących w tekście Jeśli chcesz w yśw ietlić listę słów w ystępujących w tekście, pom ijając w ielokrotne wy­ stąpienia poszczególnych słów, użyj m etody opisanej w poprzednim przepisie i p rze­ ślij w ygenerow ane w yniki do polecenia uniq (patrz przepis 13.5 „Filtrow anie zduplikow anych w ierszy tekstu”). => O to kilka przykładów użycia tej m etody. ♦ A by w yśw ietlić uporządkow aną alfabetycznie listę w szystkich słów w ystę­ pujących w pliku tekstow ym ksiazka po usunięciu znaków przestankow ych i w ielokrotnych w ystąpień tego sam ego słowa, w p isz w jed n y m w ierszu: $ tr -s

' [¿blank:]' \ less |Enter|

'\n ' < ksiazka

| tr

-d ' [:punct:] ' \ sort \ uniq

♦ A by w yśw ietlić uporządkow aną alfabetycznie niezależnie od w ielkości zna­ ków listę w szystkich słów w ystępujących w pliku tekstow ym k siazk a po usunięciu znaków przestankow ych i w ielokrotnych w ystąpień tego sam ego słow a, w pisz w jed n y m w ierszu: $

t r - s ' [:blank:]' ' \n' < ksiazka \ tr -d ' [ :punct:] ' \ t r ' [-.upper:]' ' [-.lower:]' \ sort \ uniq | less IEnter|

♦ A by w yśw ietlić uporządkow aną num erycznie listę w szystkich słów w ystę­ pujących w pliku tekstowym ksiazka po usunięciu wielokrotnych w ystąpień tego sam ego słow a, w pisz w jednym wierszu: $

tr

-s

' [-.blank:]’ '\n' < ksiazka | sort -n | uniq | less |Enterj

338

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

12.2.4. Liczenie wystąpień słów Istnieją dw ie m etody pozw alające policzyć w ystąpienia w tekście poszczególnych słów . P ierw sza z nich w yśw ietla częstotliw ość w ystąpień każdego słow a w podanym tekście, a druga w yśw ietla całkow itą liczbę w ystąpień w szystkich słów w tekście.

Metoda nr 1 Jeśli chcesz otrzym ać inform ację o liczbie w ystąpień słów w podanym tekście, użyj m etody przedstaw ionej w poprzednim przepisie, dodając do polecenia uniq opcję -c, która w poszczególnych w ierszach w yśw ietli liczbę w ystąpień w tekście poszczegól­ nych słów. N astępnie prześlij w ygenerow ane w yniki do polecen ia sort z o p cją -n, która uporządkuje num erycznie podane w artości, oraz o p cją - r , aby odw rócić kolej­ ność w yników generow anych przez to polecenie. => Oto kilka sposobów zastosow ania tej m etody. ♦ M ożesz wyświetlić uporządkowaną w edług częstotliwości wystąpień listę po­ szczególnych słów znajdujących się w pliku tekstow ym ksiazka w raz z liczbą w ystąpień kolejnych słów. Lista zostanie w ygenerow ana po usunięciu znaków przestankow ych i będzie uporządkow ana począw szy od najczęściej w ystę­ pujących słów. W tym celu w pisz w jedn y m w ierszu: $ tr -s ' [ : b la n k :]' ' \ n ' < ksiazka \ tr -d ' [:p u n ct:] ' | sort | uniq -c | sort -n - r \ less IEnter |

♦ M ożesz w yśw ietlić uporządkow aną w edług częstotliw ości i niezależnie od w ielkości liter listę w ystąpień poszczególnych słów znajdujących się w pliku tekstow ym ksiazka w raz z liczbą w ystąpień kolejnych słów . Lista zostanie w ygenerow ana po usunięciu znaków przestankow ych i będzie uporządkow ana począw szy od najczęściej w ystępujących słów. W tym celu w pisz w jed n y m w ierszu: $ tr -s ' [-.blank:]' '\ n ' < ksiazka \ tr -d ' [:p u n ct:] ' \ tr '____ [-.upper:]' ' [-.low er:]’ \ sort \ uniq -c \ sort -n -r | less IEnter |

Metoda nr 2 Jeśli chcesz uzyskać inform ację o całkowitej liczbie w ystąpień w tekście różnych słów, użyj m eto d y w y św ietlan ia liczby w y stą p ień p o sz cz eg ó ln y c h słó w przedstaw ionej w poprzednim przepisie i prześlij strum ień w ygenerow anych w yników do polecenia wc użytego z o p cją -1. Polecenie policzy w szystkie w iersze, co da w sum ie całkowitą liczbę słów w ystępujących w tekście. => A by w yśw ietlić całkow itą liczbę unikalnych słów w ystępujących w pliku tek­ stow ym ksiazka, w pisz w jed n y m w ierszu: $ tr -s ' f -.blank:]' '\ n ' < ksiazka \ tr -d ' [:p u n ct:] ' 1 sort \ uniq \ wc -1 1Enter]

Rozdział 12. ♦ Analiza tekstu

339

12.2.5. Liczenie wystąpień w tekście wybranych słów K orzystając z m etody 1. przedstaw ionej w poprzednim przepisie, m ożesz uzyskać in­ form ację o częstotliw ości w ystępow ania w tekście poszczególnych słów , a następnie m ożesz przesłać otrzym any strum ień w yników do polecenia grep, w yszukując w nim w ystąpienia określonych słów (patrz przepis 14.1 „W yszukiw anie słów w tekście”). => Oto kilka sposobów użycia tej m etody. ♦ A by wyświetlić częstotliwość występowania w pliku tekstow ym ksiazka sło­ w a akapit po usunięciu znaków przestankow ych, w pisz w jed n y m wierszu: $ tr -s ' [:blank:]'

'\n' < ksiazka \ tr -d ' [:punct:] ' \ sort | uniq -c

| sort -n -r \ grep akapit (Enter 1

♦ A by w yśw ietlić częstotliw ość w ystępow ania w pliku tekstow ym ksiazka słów akapit i indeks po usunięciu znaków przestankow ych, w pisz w jednym w ierszu: % tr -s ' [-.blank:]' '\n' < ksiazka ] tr -d ' [:punct:] ' \ sort \ uniq -c | sort -n -r \ grep 'akapit\\ indeks' IEnterj

♦ A by w yśw ietlić częstotliw ość w ystępow ania w pliku tekstow ym ksiazka słów kończących się na frazę i ng po usunięciu znaków przestankowych, wpisz w jednym wierszu: $ tr -s ' [:blank:]‘ '\n' < ksiazka \ tr -d ' [:punct:]

' \ sort \ uniq -c

| sort -n -r | grep 'ingi' j Enterj

W celu w yszukania określonej częstotliw ości w ystąpień poszczególnych słów , p o le­ cenie grep pow inno w yszukać liczbę znajdu jącą się n a początku w iersza p o p rzed zo n ą dow olną liczbą znaków spacji, za k tórą znajduje się znak tabulacji (znak tabulacji należy podać do polecenia grep w postaci kom binacji znaków 1Ctrl | + |~v] — p atrz przepis 3.1.2 „W pisyw anie znaków sterujących”). => Istnieją dw a sposoby zrealizow ania tego zadania. ♦ Aby, po usunięciu znaków przestankowych, wyśw ietlić listę w szystkich słów, które w ystępują w pliku tekstow ym ksiazka dziesięć razy, w pisz w jed n y m wierszu: $ tr -s

' [:blank:]' '\n' < ksiazka \ tr -d

| sort -n -r \ grep

,''[]*10

|Ctrl| +

[oj

[:punct:] ' \ sort \ uniq -c

1Ctrl| + [v]

1 IEnterj

♦ Aby, po usunięciu znaków przestankow ych, wyśw ietlić listę w szystkich słów, które w ystępują w pliku tekstow ym ksiazka więcej niż osiem dziesiąt i mniej niż osiem dziesiąt pięć razy, w pisz w jed n y m wierszu: $ tr -s

' [-.blank:]'

| sort -n -r \ grep

'\n' < ksiazka \ tr -d ' [:punct:] ' | sort \ uniq -c '*[]*8[0-5] 1Ctrl| + [o ] [Ctrl| + [v] ' IEnterj

340

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

12.3. Wyszukiwanie podobieństw w tekście P rzedstaw ione dalej przepisy o m aw iają sposoby an alizo w an ia po d an eg o tek stu pod kątem jeg o podobieństw a lub zgodności z innym tekstem . M oże to być realizow ane dla podanych słów lub całych plików tekstow ych. M ożesz również skorzystać z rodziny narzędzi di ff, które pozw alają analizować różnice pom iędzy tekstam i. N arzędzia te są szczególnie przydatne do porów nyw ania różnych w ersji tego sam ego pliku (patrz przepis 8.3 „Porów nyw anie p lików ”).

12.3.1. Wyszukiwania podobnego tekstu C o m p a re W W W : h t t p : / / w w w .e n g lish .upenn. e d u /~ jlyn ch /C o m p u tin g /co m p a re . html

C zasem zachodzi konieczność porów nania dw óch tekstów p o d kątem ich podobień­ stw a do siebie, czyli w yszukania tekstu, który je s t identyczny lub chociażby podobny. Z adanie to realizuje polecenie compare autorstw a Jacka Lyncha. Jeśli ja k o argum ent polecenia compare podam y nazw y dw óch pa re w yśw ietli w iersze, które w ystępują w dow olnym m iejscu w iersze ró żn ią się w zakresie stylistyki lub form atow ania. W znaczono siedem naście słów, takich ja k np. th e, a lub o f, które podczas porów nyw ania tekstu.

plików , polecenie com­ obu plików , naw et jeśli ję zy k u angielskim wy­ nie są brane pod uwagę

D om yślnie polecenie compare działa na 50% poziom ie tolerancji, biorąc pod uwagę skalę od 0 (teksty nie zaw ierają żadnych podobieństw ) do 100 procent (teksty składają się z identycznych wierszy). A by określić stopień tolerancji, podaj jak o opcję polecenia po nazw ach plików w artość w zakresie od 0 do 100. Jeśli chcesz pom inąć pow tórzenia, podaj czw artą opcję polecenia. M oże to być dowolna w artość lub znak, pod w arunkiem że w ystępuje on w tekście. => O to kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ A by w yśw ietlić listę podobnych do siebie w ierszy w ystępujących w plikach z a p ro s z e n ia i a d re sy, wpisz: $ compare zaproszenia adresy IEnterj

♦ A by w yśw ietlić listę podobnych do siebie w ierszy w plikach śluby i za p ro ­ s ze n i a, które są ze sobą zgodne z to leran cją w y n o szącą 85 procent, wpisz: $ compare śluby zaproszenia 85 IEnterj

Rozdział 12. ♦ Analiza tekstu

341

♦ A by w yśw ietlić listę podobnych do siebie w ierszy w p likach z a p r o s z e n ia i a d re sy, ale z pom inięciem w ierszy identycznych, w pisz: $ compare zaproszenia adresy 50 1 I Enterl

Polecenie compare ma w ieie praktycznych zastosow ań. M o że sz go używać do wyszu­ kiwania w dwóch fragmentach tekstu podobnych łańcuchów tekstu, które niekoniecz­ nie m uszą być identyczne. Przykładowymi zastosow an iam i m ogą być porównywanie katalogów produktów z katalogiem życzeń klientów, wykrywanie plagiatów czy porów­ nywanie list. Jako cie k a w o stkę m ożna dodać, że autor tego narzędzia używa go do w yszukiw ania aluzji i podobieństw w te k sta ch literackich .

12.3.2. Wyświetlanie listy podobnych plików w edytorze Emacs R e m e m b ra n c e A g e n t DEB: rem em brance-agent RPM: remem W W W : http://w w w .rem em .org/

Zadaniem specjalnego trybu edytora Emacs remembrance-agent je st analizow anie w pro­ w adzanego tek stu i w yszukiw anie podobny ch lub id en ty czn y ch frag m en tó w tek stu w innych plikach. Po odszukaniu takich plików, wyświetla on m niejsze okno zawierające listę sugestii — odszukanych plików , które m o g ą zostać otw arte w osobnym buforze. P odczas instalow ania trybu rem em brance-agent tw orzone s ą trzy bazy danych plików , które są w ykorzystyw ane później. Podczas pracy w trybie rem em brance-agent te trzy bazy są rów nolegle przeszukiw ane pod kątem zaw artości tekstu podobnego do w pisy­ wanego. M ożesz np. utw orzyć bazę zapam iętanych w iadom ości e-m ail, bazę w łasnych dokum entów oraz bazę zapisanych dokum entów . => A by w bieżącym buforze przejść do pracy w trybie rem em brance-agent, wpisz: 1Ctrl | + [c ] r t

Podczas pracy w trybie remembrance-agent lista sugerowanych buforów będzie w yśw ie­ tlana w obrębie m ałego buforu *Remembrance* znajdującego się w dolnej części ekranu. Aby otworzyć sugerowany dokum ent w now ym buforze, w prow adź sekwencję klawiszy |Ctrl 1+ [c] r 1iczba, gdzie 11 czba odpow iada num erow i sugerow anego bufora. => A by otw orzyć w now ym buforze drugi sugerow any plik, w pisz: |Ctrl | + [c} r 2

Rozdział 13.

Formatowanie tekstu M etody i narzędzia służące do zm iany rozm ieszczenia tekstu są zwykle przydatne pod­ czas przygotow yw ania tekstu do druku. W tym rozdziale zo stan ą om ów ione sposoby zm iany odstępów w tekście, ustaw iania stron, podkreślania i sortow ania tekstu, odw raca­ nia kolejności tekstu oraz num erow ania w ierszy. W iększość z tych narzędzi to filtry (patrz przepis 3.2.4 „Przekierow yw anie standardo­ w ego w yjścia na w ejście innego polecenia”).

13.1. Ustawianie odstępów w tekście P rzedstaw ione tu p rzepisy słu ż ą do zm iany o dstępów w tek ście — pu sty ch m iejsc m iędzy słow am i, w ierszam i i akapitam i. Filtry opisane w tej części rozdziału kierują domyślnie dane wyjściowe do standardowego w yjścia. A by zapisać dane do pliku, należy użyć p rzekierow ania pow łoki (patrz prze­ pis 3.2.2 „Przekierow yw anie standardow ego w yjścia do pliku”).

13.1.1. Usuwanie nadmiarowych odstępów z tekstu Istnieje kilka m etod w ykonania tej operacji. A by w yelim inow ać niepotrzebne spacje znajdujące się w obszarze tekstu, należy użyć filtra fmt. Z kolei do usunięcia nadm ia­ row ych o d stę p ó w pom iądzy w ierszam i tekstu służy polecenie c a t.

Metoda nr 1 U życie polecenia fmt z o p cją -u pozw oli uzyskać tek st z jed n o lity m i odstępam i, tzn. odstępy m iędzy słowam i zostaną zredukowane do pojedynczego znaku spacji, natom iast odstępy m iędzy zdaniam i zo stan ą zredukow ane do dw óch znaków spacji.

344

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu => A by zastosow ać jed n o lite odstępy dla pliku p ra c a -ro c z n a , w pisz: $ fmt -u praca-roczna |Enter|

Metoda nr 2 Z a pom ocą polecenia c a t z opcją -s m ożna „ścisnąć” wiele sąsiadujących pustych wier­ szy, zastępując je tylko jednym w ierszem . => A by zastąpić w iele pustych w ierszy w pliku p ra c a -ro c z n a pojedynczym pustym w ierszem , w pisz: $ c a t -s praca-roczna \ Enter|

Metoda nr 3 Istnieje możliwość połączenia obu tych poleceń, aby usunąć w iele sąsiadujących wierszy oraz zastosować jednolite odstępy m iędzy słowami. Poniższy przykład pow oduje prze­ kazanie danych wyjściowych połączonych poleceń do narzędzia le s s , dzięki czem u tekst zostanie w yśw ietlony na ekranie strona po stronie. => A by w yśw ietlić plik tekstowy p ra ca -ro czn a po usunięciu wielu pustych wierszy i zastosow aniu jednolitych odstępów m iędzy słow am i, w pisz: $ c a t -s praca-roczna

\ fmt -u | le s s 1Enterj

Zw róć uw agę, że w tym przykładzie polecenia fmt i le s s działały na w ejściu standar­ dow ym , a nie na pliku. O znacza to, że standardow e w yjście polecenia c a t (czyli za­ w artość pliku p ra c a -ro c z n a po usunięciu niepotrzebnych w ierszy) zostało przekazane do standardow ego w ejścia polecenia fmt. Z kolei standardow e w yjście tego polecenia (czyli zawartość pliku p ra ca -ro czn a po zastosowaniu jednolitych odstępów) zostało prze­ kazane do standardowego wejścia polecenia le s s , które wyświetliło tekst na ekranie (stro­ na po stronie).

13.1.2. Tekst z pojedynczymi odstępami D ostępnych je st w iele sposobów uzyskania tekstu z pojedynczym i odstępam i. Poniżej przedstaw iam m oje ulubione m etody.

Metoda nr 1 W celu usunięcia w szystkich pustych w ierszy z w yjścia tek stu należy użyć polecenia gre p z w yrażeniem regularnym w postaci kropki (dopasow anie dow olnego znaku), co

spow oduje dopasow anie w szystkich niepustych w ierszy (patrz przepis 14.3 „D opaso­ wyw anie w zorców tekstu”). W yjście m ożna przekierow ać do pliku lub do innego po­ lecenia. O ryginalny plik nie je st m odyfikow any. => A by z pliku p ra c a -ro c z n a uzyskać w szystkie niepuste w iersze, w pisz: $ grep . praca-roczna I Enterl

W ynikiem tego polecenia są wszystkie niepuste wiersze. O znacza to, że uzyskane zostaną rów nież w iersze zaw ierające znaki niedrukow alne, takie ja k spacje i znaki tabulacji.

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

345

Metoda nr 2 W celu usunięcia z w yjścia w szystkich pustych w ierszy oraz w ierszy zaw ierających tylko znaki spacji, należy użyć polecenia gre p z w yrażeniem regularnym [* ] . . => A by z pliku p ra c a -ro c z n a uzyskać tylko w iersze zaw ierające znaki inne niż znaki spacji, wpisz: $ grep

T

]■ ' praca-roczna |Enter|

To wyrażenie regularne spow oduje dopasow anie również wierszy zawierających tylko znaki tabulacji.

Metoda nr 3 W celu usunięcia z w yjścia w szystkich pustych w ierszy oraz w ierszy zaw ierających tylko kom binację znaków tabulacji lub spacji należy użyć polecenia g re p z w yraże­ niem regularnym [ A[ : space: ] ] . do w yszukania. Instrukcja ta u żyw a specjalnej klasy w yrażeń regularnych [ : s p a c e :], która pozw ala dopasow ać w szystkie rodzaje znaków spacji w łącznie ze znakam i tabulacji. => A by z pliku p ra c a -ro c z n a uzyskać tylko w iersze zaw ierające znaki inne niż znaki spacji lub tabulacji, wpisz: $ grep '[ ’'[-.sp a ce :]]. ' praca-roczna IEnterj

Metoda nr 4 Jeśli plik zaw iera podw ójne odstępy m iędzy wierszami, m ożna usunąć z w yjścia w szyst­ kie parzyste puste w iersze, używ ając polecenia sed w połączeniu z w yrażeniem n : d. => A by z pliku p ra c a -ro c z n a uzyskać tylko nieparzyste w iersze, w pisz: $ se d 'n : d ‘ praca-roczna \ Enterj

13.1.3. Tekst z podwójnymi odstępami Aby uzyskać tekst z podwójnym i odstępam i poprzez w stawienie pustego w iersza m iędzy każdy w iersz oryginalnego tekstu, należy użyć narzędzia p r z o p cją -d. D om yślnie in­ strukcja p r dzieli tekst na strony i um ieszcza n a górze każdej strony nagłów ek zaw ie­ rający bieżącą datę, godzinę i num er strony. U życie opcji - t pozw ala je d n ak pom inąć ten nagłów ek. => Poniżej przedstaw iam y dw a przykłady użycia narzędzia p r. ♦ A by dodać podw ójne odstępy do pliku p ra ca -ro czn a i zapisać dane w yjścio­ w e do pliku p r a c a - r o c z n a .p r in t , w pisz: $ p r -d - t praca-roczna > praca-roczna .p r i n t 1Enterj

346

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu ♦ A by dodać podw ójne odstępy do pliku p ra c a -ro c z n a i przekazać dane w yj­ ściow e bezpośrednio do drukarki w celu w ydrukow ania, wpisz: $ p r -d -t praca-roczna | lpr [Enter|

Narzędzie pr (print) służy do w stępnego form atow ania te kstu i je s t czę sto używane do d ziele n ia te k stu na strony, a także do przygotowywania plików tekstow ych do druku. W ięcej inform acji na te m a t sp o so b u użycia tego narzędzia m ożna znaleźć w przepisie 1 3 .3 „P o d ział te k stu na stro n y” .

13.1.4. Tekst z potrójnymi odstępami W celu uzyskania tekstu z potrójnym i odstępam i pop rzez w staw ienie dw óch pustych w ierszy m iędzy każdy w iersz oryginalnego tekstu należy użyć narzędzia sed z opcją G:G. => A by dodać potrójne odstępy do pliku p ra c a -ro c z n a i zapisać dane w yjściow e do pliku pra ca - roczn a . p r in t , wpisz: $ sed 'G;G' praca-roczna > praca-roczna .print |Enter|

O pcja G dodaje jeden pusty w iersz do każdego w iersza w yjścia polecenia sed. Dodanie średnika pozw ala dołączyć kolejne puste w iersze, ale w tym przypadku opcje polecenia należy oznaczyć dw om a apostrofami. Jest to spow odow ane faktem, że średnik m a spe­ cjalne znacznie dla pow łoki (patrz przepis 3.1.3 „W pisyw anie znaków zastrzeżonych (specjalnych)”). M ożliw e je st w ielokrotne użycie opcji G, aby uzyskać tekst z wieloma pustym i w ierszam i. A by dodać poczw órne odstępy do pliku p ra c a -ro c z n a i zapisać dane wyjściowe do pliku p ra c a -ro c z n a . p r in t , wpisz: $ sed 'G:G;G' praca-roczna > praca-roczna .print I Enter|

P o le ce n ie sed zosta ło o p isa n e w przepisie 1 0 .5 „Edycja stru m ien i te k s tu ” .

13.1.5. Dodawanie znaków podziału wierszy Często się zdarza, że poszczególne wiersze w pliku tekstow ym nie są zakończone zna­ kam i podziału w ierszy. Jest to zw ykle w ynikiem konw ersji plików m iędzy różnymi systemami operacyjnymi. Aby dodać do pliku znaki podziału wierszy, należy użyć pole­ cenia form atującego tekst fmt. W yw ołanie tej instrukcji pozw oli uzyskać tek st z wier­ szam i o określonej długości. Jeśli w artość ta nie zostanie określona, każdy w iersz tek­ stu będzie zaw ierał 75 znaków . => A by sform atow ać plik p ra c a -ro c z n a w celu uzyskania w ierszy o m aksym alnej długości 75 znaków , w pisz: $ fm t praca-roczna I Enterl

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

347

U życie opcji -w pozw oli określić m aksym alną długość w iersza w znakach. => A by sform atow ać plik p ra c a -ro c z n a w celu uzyskania w ierszy o m aksym alnej długości 80 znaków , w pisz: $ fmt -w 80 praca-roczna | Enterj

13.1.6. Dodawanie marginesów Ustawienie lewego marginesu o dużej szerokości będzie przydatne w sytuacji, gdy należy w ydrukow ać dokum ent, a następnie w piąć go do skoroszytu. W celu sform atow ania pliku tekstow ego z ustaw ieniem lew ego m arginesu należy użyć polecenia p r z argum entem w postaci nazw y pliku. Jako argum ent opcji -o należy podać liczbę spacji, o k tó rą zostanie przesunięty tekst. Po dodaniu liczby spacji do szeroko­ ści strony (dom yślnie są to 72 znaki) należy określić n o w ą szerokość ja k o argum ent opcji -w. M ożliw e je st rów nież użycie opcji - t do w yłączenia nagłów ków i stopek. => A by skierow ać plik in s t r u k c ja - o b s lu g i z m arginesem o szerokości 5 spacji (lub 5 znaków ) do now ego pliku o nazw ie in s t r u k c j a - o b s lu g i .p r, wpisz: $ p r - t -o 5 -w

77 In s tr u k c ja -o b s lu g i > in s tr u k c ja - o b s lu g i.p r

| Enterj

Polecenie to je st najczęściej używ ane do drukow ania, przez co w yjście je s t kierow ane do urządzenia 1 p r, a nie zapisyw ane do pliku. W iele dokum entów tekstow ych m a sze­ rokość 80, a nie 72 znaków . Jeśli konieczne je s t w y d ru k o w an ie tak ieg o d o kum entu i zachowanie szerokości 80 kolumn, należy określić now ą szerokość 85 znaków. Jeżeli drukarka m oże w ydrukować tylko 80 kolumn tekstu, m ożem y podać szerokość 75 zna­ ków, co spow oduje przeform atowanie tekstu i uzyskanie m arginesu o szerokości 5 zna­ ków oraz 75 kolum n tekstu. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby drukow ania pliku. ♦ A by wydrukow ać plik in s t r u k c ja - o b s lu g i z m arginesem o szerokości 5 ko­ lumn i z 80 kolum nam i tekstu, w pisz: $ p r - t -o -5 -w 85 in s tr u k c ja -o b s lu g i

\ Ipr |Enterj

♦ A by wydrukow ać plik in s t r u k c ja - o b s lu g i z m arginesem o szerokości 5 ko­ lumn i z 75 kolum nam i tekstu, wpisz: $ p r - t -o -5 -w 80 in s tr u k c ja - o b s lu g i

| Ipr |Enterj

13.1.7. Zamiana znaków spacji i tabulacji Z a p o m o c ą instrukcji expand i unexpand m ożn a zastępow ać znaki tab u lacji spacjam i i odw rotnie. A rgum entem obu tych poleceń je s t nazw a pliku, natom iast zm iany są za­ pisyw ane do w yjścia standardowego. Jeśli nie zostanie podana żadna nazw a pliku, pole­ cenia b ęd ą pracow ały na w ejściu standardow ym .

348

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu Do przekształcenia znaków tabulacji w spacje należy użyć polecenia expand. M ożliw a je st również konw ersja tylko początkowych lub wiodących znaków tabulacji. W tym celu należy użyć opcji -1, poniew aż dom yślnie przekształcane są w szystkie znaki tabulacji. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej instrukcji. ♦ A by dokonać konw ersji w szystkich znaków tabulacji w pliku 1i s ta i zapisać zm iany do pliku 1 i sta 2 , wpisz: $ expand l i s t a > l i s t a 2 | Enter|

♦ A by dokonać konw ersji tylko początkow ych znaków tabulacji w pliku lista i zapisać zm iany do w yjścia standardow ego, w pisz: $ expand - i

l i s t a I Enter]

Instrukcja unexpand um ożliw ia zastąpienie wielu znaków spacji znakam i tabulacji. Do­ m yślnie przekształcane są tylko spacje w iodące. Jeden znak tabulacji zastępuje osiem znaków spacji. Za pom ocą opcji -a można nakazać konwersję wszystkich wystąpień ośmiu znaków spacji. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej instrukcji. ♦ A by dokonać konw ersji w szystkich w iodących ośm iu znaków spacji w pliku I i s ta 2 i zapisać zm iany do pliku 1i s ta , wpisz: $ unexpand l is ta 2 > l i s t a I Enter|

♦ A by dokonać konw ersji w szystkich w ystąpień ośm iu znaków spacji w pliku II s ta 2 i zapisać zm iany do w yjścia standardow ego, w pisz: $ unexpand -a l i s t a 2 | Enter|

Oczywiście m ożliwe je st podanie innej liczby spacji, które należy przekształcić w znak tabulacji. W tym celu należy użyć opcji - t z podaniem liczby spacji. => Aby dokonać konwersji każdego w iodącego znaku spacji w pliku 1i s ta 2 i prze­ słać ten plik do w yjścia standardow ego, wpisz: $ unexpand - t 1 l is ta 2 I Enter 1

Do zam iany w szystkich znaków tabulacji na sp a cje m ożna użyć rów nież polecenia z opcją -x .

col

13.1.8. Usuwanie lub zastępowanie znaków nowego wiersza Z nak now ego w iersza je st oznaczany w w ielu poleceniach ja k o kod sekw encji steru­ jącej \n i służy do oznaczenia końca każdego w iersza. Istnieje m ożliw ość usunięcia lub zastąpienia tego znaku za p om ocą instrukcji t r .

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

349

W celu usunięcia znaków now ego w iersza należy użyć opcji -d z param etrem w p o ­ staci odpow iedniego kodu sekw encji sterującej um ieszczonym pom iędzy dw om a apo­ strofam i. => A by odczytać tekst z pliku o nazw ie w ie le - w ie r s z y i usunąć w szystkie znaki now ego w iersza, a następnie zapisać ten tekst w p lik u je d e n -w ie rs z , wpisz: % tr -d '\ n ' < w iele-wierszy > jeden-wiersz |Enterl

Używając tej samej instrukcji, m ożem y zastąpić znak nowego w iersza dow olnym innym znakiem . W tym przypadku znak now ego w iersza należy podać ja k o pierw szy para­ m etr polecenia t r , a now y znak ja k o drugi param etr. => A by odczytać tekst z pliku o nazw ie w ie le - w ie r s z y i zastąpić w szystkie znaki nowego w iersza znakami w ysunięcia strony, a następnie wysłać ten tekst do dru­ karki, wpisz: $ t r ' \ n ' ' \ f ' < wiele-wierszy | lpr |Enterl

13.1.9. Usuwanie znaków powrotu karetki W system ie Linux, podobnie ja k we w szystkich system ach uniksow ych, w iersze pliku tekstow ego koń czą się znakiem now ego w iersza, przedstaw ianym w postaci kodu \n. Znak ten je st wstawiany po naciśnięciu klawisza [ Enterj. Jednak w niektórych system ach operacyjnych w iersze kończą się kom binacją znaku now ego w iersza i znaku pow rotu karetki, który je s t przedstaw iany ja k o kod sekw encji sterującej \m. W plikach teksto­ w ych kod ten je st w idoczny jako *M. Do usunięcia znaków pow rotu karetki m ożna użyć polecenia c o l. => A by z pliku tekstow ego p la n _ d z ia la n ia . t x t usunąć w szystkie znaki pow rotu karetki i zapisać przefiltrowany tekst do pliku o nazwie p l an_dzi a l ani a, wpisz: $ col < p lan_dzialania.txt > p la n jjz ia la n ia IEnterl

M ożliw e je s t porów nanie pliku oryginalnego i p rzetw o rzo n eg o , aby upew n ić się, że zniknęły wszystkie znaki powrotu karetki (oznaczane za pom ocą kodu \ r w oryginalnym pliku). W ięcej inform acji na ten tem at m ożna znaleźć w przepisie 9.2.6 „W yśw ietlanie znaków w postaci dosłow nej” .

13.2. Wyrównywanie tekstu Zdecydowanie najlepszą m etodą wyrów nyw ania tekstu je st użycie edytora tekstu. Odpo­ wiednie funkcje pozw alające na w yrów nyw anie tekstu w e w szystkich pozycjach (wy­ równyw anie do lewej, do prawej i wyśrodkowyw anie) s ą dostępne na przykład w pro­ gramach Em acs i Vim. Poniższe przepisy przedstaw ią m etody w iersza poleceń, które słu żą do w yrów nyw ania tekstu na różne sposoby.

350

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

13.2.1. Wyrównywanie tekstu do lewej Do wyrównania tekstu do lewej strony m ożna użyć polecenia sed z opcją s /* [| Tab ]]*//. Dane wejściowe m ogą być odczytane z pliku o podanej nazwie lub skierowane do wejścia standardow ego, a następnie przekazane do w yjścia. => A by w yrów nać do lewej tekst w pliku s z k ic . 1 i zapisać go w pliku o nazw ie s z k i c .2, wpisz: $ sed ' s r [ \ c t r l ! + [y ] | t a b 17 * // ' s z k ic .1 > s z k ic .2 |Enterl W n aw iasach m u szą zna le źć się dwa znaki — sp a cja i znak ta b ulacji. Aby wpro­ w adzić ten drugi znak do instrukcji, należy najpierw n a c is n ą ć k la w isze |ctri| + [v], a n a stę p n ie n a c isn ą ć odpow iedni klaw isz, czyli w tym przypadku]Enterl.

13.2.2. Wyrównywanie tekstu do prawej W yrów nanie tekstu do praw ej strony je st bardziej skom plikow ane. N ajpierw należy przekazać tekst do polecenia c o l z opcją -x , aby zam ienić w szystkie znaki tabulacji na spacje, a następnie użyć polecenia sed. => A by w yrów nać do praw ej tekst w pliku n ow e-pozycje i zapisać go w now ym pliku o nazw ie w y św ie tl a n e -p o z y c je , w pisz w pojedynczym w ierszu: S col -x < nowe-pozycje | sed -e :a -e 's /* .\{1 .7 8 \}$ / & /;ta' > wyświet 1ane-pozycje | Enterl

13.2.3. Wyjustowywanie tekstu Do w yjustow ania tekstu m ożem y użyć polecenia f o ld , podając szerokość kolum n jako argum ent opcji -w. M ożliw e je s t rów nież użycie instrukcji t r do usunięcia wszystkich znaków w ysunięcia w iersza, a następnie przekazanie tekstu do polecenia f o ld . => Poniżej przedstaw iam y dw a przykłady użycia polecenia f o ld . ♦ Aby wyświetlić i wyjustować na ekranie tekst zawarty w pliku d z ie n n i k z uży­ ciem 40 kolum n, wpisz: $ fold -w40 dziennik | less I Enterl ♦ Aby wyjustować tekst zawarty w pliku d z i enni k z użyciem 80 kolumn, a na­ stępnie zapisać go w now ym pliku o nazw ie dziennik, w pisz: $ tr -d '\n ' < dziennik | fold -w80 > dziennik2 | Enterl

Ta m etoda spow oduje p odzie len ie słów m iędzy kolejnym i w ierszam i.

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

351

13.3. Podział tekstu na strony P odział na strony w pliku tekstow ym je st oznaczany po prostu znakiem w ysunięcia strony (Control+L lub kod ósem kowy 014), który m ożna wstawiać w dow olnym miejscu w edytorze tekstu. Po wysłaniu do drukarki tekstu zawierającego znak w ysunięcia strony zostanie w ysunięta strona, która je st drukowana, a następnie rozpocznie się druk kolej­ nej. Oznacza to, że plik tekstow y m ożna w dow olny sposób podzielić na strony, w sta­ w iając w odpow iednich m iejscach znaki w ysunięcia strony. M ożna podzielić tekst na strony ręcznie, ale dostępne są narzędzia, które autom atycznie w ykonują tę czynność w m iarę zw iększania się ilości tekstu, opcjonalnie przeprow a­ dzając inne operacje form atow ania stron przed w ydrukow aniem . Przykładem narzędzia tego typu je st filtr p r, który służy do form atow ania i p rzygoto­ w yw ania stron do druku. D om yślnie tw orzo n e są stro n y o długości 66 w ierszy w raz z nagłów kiem i stopką na każdej stronie. N agłów ek stanow i w iersz zaw ierający datę, nazw ę pliku i num er strony. D w a puste w iersze um ieszczane s ą p rze d n agłów kiem i po nim. Z kolei stopka zaw iera pięć pustych w ierszy służących do rozdzielenia p o ­ szczególnych stron. O znacza to, że na każdej stro n ie zn ajd u je się 56 w ierszy tek stu w ejściow ego, natom iast pozostałe w iersze są w ykorzystane przez nagłów ek i stopkę. Pojawienie się w tekście znaku w ysunięcia strony pow oduje w ym uszenie podziału strony w danym m iejscu. => A by w ydrukow ać plik in s t r u k c j a z dom yślnym i ustaw ieniam i narzędzia p r, w pisz: $ pr instrukcja \ Ipr |Enter|

D ostępnych je st w iele opcji pozw alających m odyfikow ać sposób p odziału tekstu na strony.

%

Bardzo często narzędzie p r je st używane do zmiany odstępów w te kście (patrz przepis 1 3 .1 „U sta w ia n ie o dstę pó w w te k ście ").

13.3.1. Podział na strony o niestandardowej długości N arzędzie p r tw orzy dom yślnie strony o długości 66 w ierszy każda. Do zm iany długości stron służy opcja -1. U życie w artości 10 lub m niejszej spow oduje, że nie b ęd ą druko­ w ane żadne nagłów ki ani stopki. O prócz tego zo stan ą zignorow ane w szy stk ie znaki w ysunięcia strony, które zn ajd u ją się w tekście. => A by p lik wydruk podzielić na strony o długości 43 w ierszy i zapisać tek st do pliku o nazw ie w y d ru k . s tro n y , wpisz: i pr - f -h " " -1 43 wydruk > wydruk .strony |Enter|

352

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Je śli stro na ma w ięcej w ierszy niż drukarka m oże w ydrukować na a rkuszu papieru, z o sta n ie autom atycznie podzielona w odpow iednim m iejscu, a także w m iejscach, gdzie u m ieszczo no znaki w ysu nięcia strony.

13.3.2. Podział na strony o niestandardowej szerokości Domyślnie narzędzie p r tworzy tekst z wierszami o długości 72 znaków. Aby uzyskać wier­ sze o innej długości, należy użyć opcji -w i podać jak o argum ent now ą szerokość strony. => A by tekst w pliku rożn e podzielić na strony oraz utw orzyć w iersze o długości 80 znaków , w pisz: $ p r -w 80 rożne |Enter|

13.3.3. Podział na strony z niestandardowymi nagłówkami Istnieje m ożliw ość zm iany dom yślnych nagłów ków narzędzia p r lub całkow itego ich w yelim inow ania. U życie opcji - f pozw oli pom inąć stopki i podzielić strony tek stu w y n ik o w eg o przy użyciu znaku w ysunięcia strony. Z kolei opcja -h um ożliw ia podanie now ego tytułu dla środkowej części paska nagłówka. Tytuł należy podać w cudzysłow ach jak o argu­ m ent tej opcji, pam iętając o zachow aniu odstęp u m iędzy tym i d w om a elem entam i. W celu użycia pustego tytułu należy w prow adzić po prostu dw a cudzysłow y. => Aby plik wydruki podzielić na strony i zapisać tekst wynikow y do pliku o nazwie w ydru ki .s tro n y , wpisz: $ pr - f -h " " wydruki > wydruki .strony |Enter|

O pcja - t pow oduje całkow ite w yelim inow anie nagłów ka i stopki ze strony, natom iast opcja -T um ożliw ia usunięcie obu tych elem entów , a także w szystkich znaków wysu­ nięcia strony w całym dokum encie. => Aby plik wydruki podzielić na strony bez nagłów ków i stopek, zachow ując je d ­ nak istniejące znaki w ysunięcia strony, w pisz: $ pr -t wydruki ]Enter|

Nie je s t dostępna żadna opcja narzędzia pr, która pozwoliłaby u m ie ścić nagłówki na w szystkich stronach tekstu z wyjątkiem pierwszej. Jeżeli w ięc konieczne je s t sfor­ m atow anie te k stu w ten sp o só b , należy użyć narzędzia pr do uzyskania pliku bez nagłówków, a następnie utworzyć żądane nagłówki dla pozostałych stron i zap isać je w pliku. P ierw szą stro nę pliku bez nagłówka oraz drugi plik m ożna połączyć w edy­ torze te kstu .

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

353

13.3.4. Umieszczanie tekstu w kolumnach N arzędzie p r m oże być rów nież użyte do um ieszczania tekstu w kolum nach. W tym celu należy podać liczbę kolumn jako argument. Użycie opcji - t pozw oli uniknąć wy­ drukow ania dom yślnych nagłów ków i stopek. => A by w ydrukow ać plik nowości .a k tu a liz a c ja w czterech kolum nach oraz bez nagłów ków i stopek, wpisz: $ p r -4 - t nowości .aktualizacja \ Ipr | Enterj

O pcja -m pozw ala utw orzyć kolum ny na podstaw ie tekstu z różnych plików . Zaw artość plików podanych jako argumenty polecenia pr je st um ieszczana w kolejnych kolumnach (po jednej kolum nie dla każdego pliku). => A by umieścić tekst z plików kol .1, kol .2 i kol .3 w kolum nach bez nagłówków stron, dzieląc strony za pom ocą znaków w ysunięcia strony, a następnie zapisać tekst w pliku o nazw ie porównanie, wpisz: $ pr -t - f -m kol .1 kol .2 kol .3 > porównanie |Enter|

K olum ny są dopasow yw ane do stron o szerokości 72 znaków. O znacza to, że kolum ny są odpow iednio skracane, chyba że podana zostanie opcja -J , której użycie pow oduje dopasow anie kolum n do szerokości tekstu niezależnie od długości w iersza. => Aby w ydrukow ać plik wyniki .dane w sześciu kolum nach bez skracania długich w ierszy, wpisz: $ pr -6 -t -J wyniki.dane \ lpr |Enterl

W celu dopasowania kolumn do w iersza o długości od 72 do 79 znaków należy najpierw obliczyć długość poszczególnych kolum n, dzieląc długość w iersza przez żądaną liczbę kolumn. N astępnie należy sfonnatow ać cały tekst za pom ocą polecenia fmt, podając jako argum ent opcji -w o bliczoną szerokość kolum ny. W ynik tego polecenia należy p rze­ kazać do narzędzia pr. => A by w ydrukow ać zaw artość pliku arty k u ł w dw óch kolum nach, dopasow ując ich szerokość do w ierszy o długości 72 znaków , w pisz: $ fmt -w 36 artykuł \ p r -2 \ lpr IEnterl

U życie opcji -a spow oduje um ieszczenie tekstu w w ierszach, czyli w kolum nach ro z­ ciągających się na szerokość strony. => A by um ieścić tekst z plików k o l . 1, k o l. 2 i k o l . 3 w w ierszach z podziałem na strony i zapisać w ynik w pliku o nazw ie porównanie, wpisz: S pr -a -m kol .1 kol .2 kol .3 > porównanie IEnterl

354

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

13.3.5. Podział na strony tylko części tekstu A by podzielić na strony tylko fragm ent tekstu, należy użyć opcji + pierw sza:o sta tn ia , gdzie pierw sza oznacza pierw szą stronę tekstu do przetw orzenia, a o s ta tn ia to ostat­ nia strona tekstu. Param etr o s ta tn ia m ożna pom inąć, aby w yśw ietlić lub wydrukować tekst od strony pierw szej do końca. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby w ykonania tej czynności. ♦ A by w ydrukow ać tylko strony od 7 do 14 pliku s p r z e d a ż . 1 u ty , w pisz: $ pr +7:14 sprzedaż. 1uty \ Ipr |Enter|

♦ A by w ydrukow ać podzieloną na strony zaw artość pliku s p rz e d a ż , l u t y od strony 80 i z nagłów kiem zaw ierającym tekst KOPIA ROBOCZA, w pisz: $ p r +80 -h "KOPIA ROBOCZA" sprzedaż, luty | Ipr I Enterl

M ożliw e je s t również użycie poleceń head lub t a ił w celu w yśw ietlenia określonej czę ści te kstu (np. końcowej lub środkowej), a następnie przekierowania ich wyniku do polece n ia pr w celu dokonania podziału na strony (patrz przepis 9 .2 „W yświe­ tla n ie zaw artości plików tek sto w ych ”).

13.3.6. Podział na strony tekstu ze znakami niedrukowalnymi Dwie opcje narzędzia p r decydują o sposobie postępow ania ze znakami niedrukowalnymi. Użycie opcji -v spow oduje przedstawienie wszystkich znaków niedrukow alnych w nota­ cji ósem kowej z ukośnikiem odwrotnym. W tym przypadku bezpośrednio za ukośnikiem um ieszczany je s t ósem kow y kod A SC II znaku. U życie opcji -c spow oduje przedstaw ienie znaków sterujących w notacji z użyciem znaku A, podczas gdy pozostałe znaki niedrukowalne będą przedstawione w notacji ósem­ kowej z lewym ukośnikiem . => Poniżej przedstaw iam y przykłady użycia obu opcji. ♦ Aby podzielić na strony plik dane, przedstaw iając w szystkie znaki niedruko­ w alne w notacji ósem kow ej, wpisz: $ p r -v dane I Enterl

♦ Aby podzielić na strony p lik dane, przedstaw iając znaki sterujące za pom ocą znaku A, natomiast pozostałe znaki niedrukowalne w notacji ósemkowej, wpisz: $ pr -c dane I Enterl

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

355

13.3.7. Umieszczanie w tekście znaków wysunięcia strony W tekście m ożna um ieścić w łasne znaki w ysunięcia strony, korzystając z edytora tekstu (takiego ja k E m acs lub vi) pozw alającego na w staw ianie znaków specjalnych. K ażdy znak w ysunięcia strony w obrębie tekstu oznacza p odział strony w danym m iejscu. Czasami przydatna będzie zam iana innych znaków w tekście na znaki w ysunięcia strony. Pozw oli to w ydrukow ać plik tekstow y w żądany sposób. Aby to zrobić, należy użyć narzędzia sed do konw ersji określonego znaku na postać znaku | Ctrl | + [Tj. => A by zam ienić trzy kolejne znaki w ysunięcia strony w pliku p r o je k t na poje­ dynczy znak w ysunięcia strony, a następnie zapisać w ynik do pliku o nazw ie p r o j e k t . s tro n y , w pisz w pojedynczym wierszu: i sed -ne '/ . / { x ; l . I{ s / / / : s l . . . */|ctri| * [y] |Ctrl[ + \ l ]/;p ;s / .*//:} ' -e 'x ; p ; d ; } ' -e H projekt > projekt.strony \ Enterj

13.4. Przekształcanie znaków w tekście Za p om ocą filtra t r m ożna przekształcać niektóre znaki w tekście, usuw ając je , zastę­ pując podw ójne znaki, a naw et zam ieniając określone znaki na inne. W przypadku tego polecenia nie należy podawać argumentu w postaci nazw y pliku — filtr t r odczytuje dane z wejścia standardowego, dokonuje zmian, a następnie zapisuje zm odyfikowany tekst do w yjścia standardow ego. Innymi słow y, t r je st klasycznym filtrem tekstow ym (patrz przepis 3.2.4 „Przekierowywanie standardowego w yjścia na wejście innego polecenia”). A rgum entem filtra t r je s t zestaw — um ieszczona w cudzysłow ach lista argum entów . N a przykład je śli polecenie t r zostanie użyte do usunięcia znaków , to w szystkie znaki podane w zestaw ie zostan ą odfiltrow ane z w ejścia t r . Z a p om ocą łącznika ( -) m ożna określić zakres znaków w zestaw ie — np. A-Z oznacza zakres zaw ierający w szystkie litery od dużej litery A do Z. A by um ieścić w zestaw ie literał w postaci łącznika, należy określić go ja k o ostatni elem ent zestaw u. N ależy pamiętać, że filtr t r działa na znakach a nie łańcuchach — np. łańcuch kot określa trzy litery (k, o i t ) , a nie zw ierzę dom ow e. Znaki sterujące oraz zarezerw ow ane znaki pow łoki m ożna określać za p o m o cą uko­ śników . W takim przypadku należy je d n ak pam iętać o um ieszczeniu zestaw u w cu ­ dzysłow ach. Z estaw m oże stanow ić klasę znaków , czyli w stępnie zdefiniow any zestaw znaków , który przedstaw iono w poniższej tabeli. A by określić w zestaw ie klasę znaków , należy użyć argum entu [: k la s a : ], gdzie klasa je st n azw ą klasy.

356

Część ill ♦ Przetwarzanie tekstu

alnum

W szystkie litery i cyfry

alpha

W szystkie litery

blank

Z naki odstępu — znaki spacji i tabulacji

cntrl

Z naki sterujące

d ig it

C yfry

graph

W szystkie znaki drukow alne z w yjątkiem znaków odstępu

lower

W szystkie m ałe litery

p rin t

W szystkie znaki drukow alne w łącznie ze znakam i odstępu

punct

Z naki przestankow e

space

Z naki odstępu

upper

W szystkie duże litery

x d ig it

W szystkie cyfry szesnastkow e

W iele przykładów użycia filtra t r m ożna znaleźć w innych m iejscach tego rozdziału i w całej książce, gdyż istnieje w iele sposobów u życia tego n arz ęd zia w połączeniu z innym i poleceniam i. Poniższe przepisy przedstaw iają podstaw ow e funkcje t r .

13.4.1. Zmienianie znaków w tekście W celu zastąpienia zestaw u znaków w tekście innym zestaw em znaków należy użyć polecenia t r , podając dw a zestaw y znaków ja k o argum enty. => Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów użycia tego polecenia. ♦ Aby wyświetlić zawartość pliku kopi a-pl i ku, zamieniając wszystkie duże litery O na cyfry 0, w pisz: $ tr 0 0 < kopia-pl iku | Enter|

♦ A by w yśw ietlić zaw artość pliku DUZE, zastępując w szystkie duże litery ich m ałym i odpow iednikam i, wpisz: i t r A-Z a-z < DUZE IEnterl

♦ A by w yśw ietlić zaw artość pliku DUZE, zastępując w szystkie duże litery ich m ałym i odpow iednikam i, w p isz1: $ tr [:upper:] [:lo w e r:] < DUZE 1Enterl

♦ Aby w yśw ietlić zaw artość pliku DUZE, zastępując m yślnikam i w szystkie duże litery w zakresie od M do S, wpisz: $ tr M-S - < DUZE

1 W ynik u życia tego po lecen ia je s t identyczny ja k w poprzednim przykładzie. W pierw szym przypadku o kreślono je d n a k zakresy znaków , n atom iast w drugim p rzykładzie użyto klas z naków — przyp. tłum.

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

357

♦ Aby wyświetlić zawartość pliku tra n s m is ja , zastępując ukośnikami (/) wszyst­ kie znaki now ego w iersza oraz zastępując gw iazdkam i (*) w szystkie znaki Control+ G , wpisz: $ tr "\n \a " "/ \ * " < transmisja |Enterl

13.4.2. Zastępowanie zduplikowanych znaków w tekście U życie polecenia t r z o p cją -s pozw oli usunąć pow tórzone znaki. K ażda sekw encja zduplikow anych znaków je st zastępow ana pojedynczym znakiem . => Aby wyśw ietlić zaw artość pliku moo, zastępując w szystkie w ystąpienia zdupli­ kowanych dużych i m ałych liter, wpisz: $ tr -s A-Za-z < moo |Enterl

W tym przykładzie określiliśm y tylko je d e n zestaw argum entów . W szystkie p ow ta­ rzające się znaki z tego zakresu zostaną zastąpione pojedynczym i w ystąpieniam i tych znaków. M ożliw e je st rów nież zastąpienie zestaw u zduplikow anych znaków innym zestaw em znaków. =3- A by w yśw ietlić zaw artość pliku moo, zastępując w szystkie w ystąpienia zdupli­

kow anych liter o i O pojedynczym i literam i e i E, wpisz: $ tr -s oO eE < moo \ Enterl

Zduplikow ane w ystąpienia znaków innych niż o i 0 pozostaną bez zmian, podobnie jak pojedyncze w ystąpienia tych liter.

13.4.3. Usuwanie znaków z tekstu W celu usunięcia określonych znaków z tekstu, należy użyć polecenia t r z o p cją -d, podając ja k o argum ent zestaw znaków do usunięcia. => A by w yśw ietlić zaw artość pliku DUZE i usunąć w szystkie m ałe litery, w pisz: $ tr -d [:lo w e r:] < DUZE IEnterl

13.5. Filtrowanie zduplikowanych wierszy tekstu D ostępne są dw ie m etody usuw ania zduplikow anych w ierszy tekstu.

358

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Metoda nr 1 N arzędzie uni q w yśw ietla tylko unikalne w iersze tekstu, który przekazano do wejścia. W iersze w ystępujące więcej niż jed en raz zo stan ą um ieszczone w w yjściu tylko raz. Dane w ejściow e m uszą być posortow ane, tzn. zduplikow ane w iersze m uszą znajdować się obok siebie (patrz przepis 13.6. „Sortow anie tekstu”). => A by w yśw ietlić zaw artość pliku o p c je , odfiltrow ując w szystkie zduplikow ane w iersze, wpisz: $ uniq opcje | Enter|

Użycie opcji - i spow oduje zignorow anie w ielkości liter podczas porów nyw ania tekstu. => A by w yśw ietlić zaw artość pliku o p c je , odfiltrow ując w szystkie zduplikow ane w iersze niezależnie od w ielkości liter, w pisz: $ uniq -i opcje | Enterl

O pcja -d pozw ala uzyskać tylko w iersze m ające duplikaty. Z kolei opcja -D spow o­ duje uzyskanie tylko w ierszy z duplikatam i oraz w szystkich w ystąpień tych wierszy. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej opcji. ♦ A by w yśw ietlić tylko te wiersze w pliku o p c je , które m ają duplikaty, ale bez tych duplikatów , wpisz: $ uniq -d opcje | Enterl

♦ A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku o p c je , które m a ją duplikaty, jak rów nież te duplikaty, wpisz: $ uniq -D opcje | Enterl

Istnieje m ożliw ość poprzedzenia poszczególnych w ierszy liczb ą pow tórzeń danego w iersza w danym pliku w ejściow ym . W tym celu należy użyć opcji -c. => A by wyśw ietlić w szystkie w iersze w pliku o p c je , poprzedzając je liczbą w ystą­ pień danego w iersza w tym pliku, wpisz: $ uniq -c opcje \ Enterl

Metoda nr 2 D o odfiltrow ania w szystkich unikalnych w ierszy w nieposortow anym tekście należy użyć polecenia s o r t z opcją -u. Spowoduje to alfabetyczne posortow anie w ierszy tekstu i uruchom ienie narzędzia u n iq dla tego tekstu. => A by uzyskać tylko unikalne w iersze z nieposortow anego pliku cieka w e in fo rm a c je , wpisz: $ sort -u ciekawe-informacje | Enterl

N arzędzie so rt zo sta n ie o p isa n e w kolejnym przepisie.

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

359

13.6. Sortowanie tekstu Za p om ocą narzędzia s o r t m ożna sortow ać listę zn ajd u jącą się w pliku lub odczytaną z w ejścia standardow ego. Domyślnie wynikiem użycia tego narzędzia je st tekst posortow any alfabetycznie w po­ rządku rosnącym . U życie opcji - r pow oduje odw rócenie porządku sortow ania. W eźm y np. plik prow incje, którego zaw artość przedstaw iono na rysunku 13.1. Rysunek 13.1. Zawartość pliku prowincje

Shantung Honan Szechwan Hunan Kiangsu Kwangtung Fukien

=3> Poniżej przedstawiamy dw a przykłady użycia narzędzia s o r t do sortow ania za­ wartości pliku. ♦ A by posortow ać alfabetycznie plik p ro w in c je i uzyskać w szystkie w iersze w porządku rosnącym , wpisz: $ sort prowincje 1Enterl Fukien Honan Hunan Kiangsu Kwangtung Shantung Szechwan $

♦ A by posortow ać alfabetycznie plik pro w in cje i uzyskać w szystkie w iersze w porządku m alejącym , wpisz: $ sort -r prowincje |Enter | Szechwan Shantung Kwangtung Kiangsu Hunan Honan Fukien $

W celu zapisania danych w yjściow ych do pliku należy podać nazw ę pliku ja k o argu­ m ent opcji -o.

360

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

=> A by p o so rto w ać alfa b ety c zn ie p lik p r o w in c je i z a p isa ć w szy stk ie w iersze w porządku m alejącym do pliku p ro w in cje -p o so rto w a n e , wpisz: $ sort -r -o prowincje-posortowane prowincje |Enterl

K olejne przepisy przedstaw iają specjalne m etody użycia narzędzia s o r t .

13.6.1. Sortowanie tekstu niezależnie od odstępów Polecenie s o r t użyte z opcją -b sortuje tekst, ignorując spacje na początku wierszy. => Aby posortować tekst w pliku zamówi eni a, ignorując wszystkie spacje na początku w ierszy, wpisz: $ sort -b zamówienia |Enterl

O pcja - i spow oduje zignorow anie w szystkich spacji oraz w szystkich znaków niedrukow alnych. => A by posortow ać tekst w pliku zamówienia, ignorując w szystkie w iodące spacje oraz znaki niedrukow alne, wpisz: $ sort - i zamówienia I Enterl

13.6.2. Sortowanie tekstu niezależnie od wielkości liter Połączenie narzędzia s o r t z opcją - f um ożliw ia sortow anie tekstu niezależnie od wiel­ kości liter. U życie tej opcji spow oduje zastąpienie m ałych liter odpow iednim i dużymi literam i, a następnie posortow anie tekstu w e w łaściw y sposób. => A by posortow ać tekst w pliku lis t a - o d t w a r z a n ia niezależnie od w ielkości liter, wpisz: $ sort - f lista-odtwarzania |Enterl

13.6.3. Sortowanie tekstu w porządku numerycznym Istnieje m ożliw ość sortow ania tekstu w porządku num erycznym , a nie w edług wartości A SC II każdego znaku. W tym celu należy użyć narzędzia s o r t z o p cją -n. D la tekstu niem ającego w artości liczbow ych przyjm ow ana je st w artość 0. => D ostępne są dw a sposoby w ykonania tej czynności. ♦ Aby tekst znajdujący się w pliku odpowiedzi posortować w rosnącym porządku num erycznym , wpisz: $ sort -n odpowiedzi I Enterl

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

361

♦ A by tekst znajdujący się w pliku o d po w ied zi posortow ać w m alejącym p o ­ rządku num erycznym , wpisz: $ sort -r -n odpowiedzi [Enterl

13.6.4. Sortowanie tekstu w porządku książki telefonicznej U życie opcji -d um ożliw ia posortow anie w ierszy tekstu w taki sposób, aby sortow ane były tylko litery, cyfry i znaki odstępu. T a m etoda je st często nazyw ana sortow aniem w porządku książki telefonicznej, ponieważ je st zwykle używ ana do sortow ania nazw isk abonentów . => A b y w iersze znajdujące się w pliku k o n ta k ty posortow ać w porządku książki

telefonicznej, wpisz: $ sort -d kontakty \Enterl

13.7. Podział tekstu na kolumny Poniższe przepisy przedstaw iają sposoby um ieszczania tekstu w kolum nach i poza nimi. M etodę um ieszczania tekstu w kolum nach podczas podziału n a strony przedstaw iono w przepisie 13.3.4 „U m ieszczanie tekstu w kolum nach” .

13.7.1. Wklejanie kolumn tekstu z oddzielnych plików Polecenie p a s tę służy do w klejania kolum n tekstu z różnych plików . A rgum entam i tej instrukcji są nazw y plików . W danych w yjściow ych polecenia p a s tę um ieszczana je st zawartość poszczególnych plików w oddzielnych kolumnach. Każdy w iersz tekstu wyj­ ściowego zaw iera po jednym w ierszu z każdego pliku. Do rozdzielania kolum n służy znak j TAB|. Sym bol - w skazuje w ejście standardow e. => A by um ieścić w kolum nach zaw artość plików p rz y c z y n y i s k u t k i, a następnie zapisać dane w yjściow e do now ego pliku o nazw ie ta b e la , wpisz: $ pastę przyczyny skutki > tabela I Enterl

Aby określić inny znak rozdzielający, należy przekazać ten znak jak o argum ent opcji -d. => Aby um ieścić w kolum nach zaw artość plików p rz y c zy n y i s k u t k i, rozdzielając kolum ny znakiem plus, w pisz: $ pastę -d "+ " przyczyny skutki I Enterl

362

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

13.7.2. Tworzenie kolumn tekstu z oddzielnych plików Aby połączyć tekst z dwóch plików na podstawie podobnej kolumny (nazywanej polem), należy użyć polecenia jo in , podając nazw y plików jak o argum enty tej instrukcji. Sym­ bol - w skazuje w ejście standardow e. Polecenie j o in tw orzy kolejne w iersze zaw ierające pole w spólne dla obu plików (tzw. p o le łączenia), pozostałą zawartość wiersza z pierwszego pliku oraz pozostałą zawartość w iersza z drugiego pliku. Jeśli nie m a żadnego w spólnego pola, w iersz w yjściow y nie zostanie utw orzony. => A by połączyć zaw artość posortow anych plików m a rze c .w y n ik i i k w ie c ie ń .w y ­ n ik i w edług pierw szego pola obu tych plików , wpisz: $ jo in marzec.wyniki kwiecień, wyniki | Enterl

Domyślnie używane je st pierwsze pole dla obu plików. A by określić pole dla pierwszego pliku, należy użyć opcji -1 i podać num er wybranego pola. Do określania pola dla dru­ giego pliku służy opcja -2. => A by połączyć zaw artość posortow anych plików m a rze c .w y n ik i i k w ie c ie ń .w y ­ n ik i w edług trzeciej kolum ny w pierw szym pliku i drugiej kolum ny w drugim pliku, w pisz: $ jo in

- 1 3 - 2 2 marzec.wyniki kwiecień.wyniki | Enter|

13.7.3. Tworzenie kolumn z listy Polecenie column pozw ala podzielić listę na kolum ny, np. w celu w ydrukow ania na drukarce wierszowej. Domyślnie formatowanie odbywa się dla wierszy o długości 80 zna­ ków (w celu dopasowania do rozm iaru standardowego okna tenninala), które są dzielone na odpow iednią liczbę kolum n. => Aby zapisać zawartość pliku ro k . l i s ta do pliku o nazwie rok, tw orząc kolumny o długości w iersza nieprzekracząjącej 80 znaków , w pisz: S column rok. lis ta > rok 1Enterl

K olum ny są zapełniane przed wierszami. Oznacza to, że poszczególne w iersze wejścio­ w e są um ieszczane w pierw szej kolum nie, n astęp n ie w drugiej, trzeciej itd. Aby to zm ienić i um ieścić tekst w w ierszach a nie kolum nach, należy użyć opcji - x . => A by zapisać zawartość pliku rok. l i s ta do pliku o nazwie rok, tw orząc kolumny o długości wiersza nieprzekracząjącej 80 znaków, zapełniając każdy w iersz przed przejściem do kolejnego, wpisz: % column -x rok. lis ta > rok |Enterl 2 D okum entacja dołączo n a do niektórych w ersji tego narzędzia błędnie opisuje w ynik użycia tej opcji —

przyp. tłum.

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

363

M ożliw e je st także określenie długości każdego wiersza. Ż ądaną liczbę znaków w iersza należy podać ja k o argum ent opcji -c . => Aby zaw artość pliku wyni k i . f i nansowe um ieścić w kolum nach, tw orząc w iersze o m aksym alnej długości 120 znaków , a następnie przesłać dane w yjściow e do drukarki o nazw ie fin a n se, wpisz: $ column -cl20 < wyniki .finansowe | Ipr -Pfinanse |Enterl

13.7.4. Usuwanie kolumn z tekstu Istnieją dw a sposoby usuw ania kolum n z tekstu. Pierw szy z nich pow oduje w ycięcie w ybranych kolumn, natom iast drugi sposób zw raca oryginalny tekst po w ycięciu żądanej kolum ny lub zakresu znaków. Pierw sza m etoda je st bardziej elastyczna w użyciu i może być w ykorzystyw ana w w iększości przypadków .

Metoda nr 1 Polecenie cu t pozw ala uzyskać z tekstu w ybrane kolum ny (nazywane polam i). Numery pól należy podać ja k o argum enty opcji - f . M ożliw e je s t określenie w ielu pól (należy rozdzielić je przecinkam i), a także podanie zakresu pól z użyciem m yślnika. => Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów użycia polecenia c u t. ♦ A by z pliku ra p ort-b a n kow y uzyskać tylko pierw sze pole, wpisz: $ cut - f l raport-bankowy | Enterl

♦ A by z pliku ra p ort-b a n kow y uzyskać drugie i czw arte pole, w pisz: $ cut -f2 .4 raport-bankowy |Enterl

♦ A by z pliku ra p o rt-b a n k o w y uzyskać pierw sze pole oraz pola od trzeciego do piątego, wpisz: $ cut - f 1.3-5 raport-bankowy IEnterl

Pola są pobierane od najniższego do najwyższego, niezależnie od kolejności, w jakiej je podano. Jeśli zostanie określone pole w ykraczające poza zakres tekstu w ejściow ego, narzędzie cu t przekaże pusty w iersz dla każdego w iersza wejściowego. Jeżeli w tekście wejściowym nie zostanie znalezione żadne pole, narzędzie cu t zwróci cały wiersz. O pcja -s pow oduje ukrycie w ierszy, które nie zaw ierają w ybranego pola. D o liczenia pól przez narzędzie c u t używ any je st separator w postaci znaku tabulacji. A by określić inny separator, należy podać go jak o param etr opcji -d. => A by z pliku ra p o rt-b a n k o w y , w którym p o la są ro zd zielo n e znakam i spacji, uzyskać tylko drugie pole, wpisz: $ cut -d " " -f2 raport-bankowy |Enterl

364

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu W ycięte pola m ają taki sam separator ja k dane wejściow e. M ożliw e je st określenie in­ nego separatora dla danych w yjściow ych przez podanie go ja k o param etru opcji -o u tp u t - d e lim it e r .

=> Aby z pliku raport-bankow y, w którym pola są rozdzielone znakami spacji, uzy­ skać pola od trzeciego do piątego, określając dla nich ogranicznik w postaci znaku tabulacji, w pisz: $ cut -d " " -f3 -5 --output-delim iter |Ctrl| + [y ] [fabj raport-bankowy |Enterl

D o określenia bajtów lub znaków zam iast pól m ożna użyć odpow iednio opcji -b i -c. => Aby z pliku raport-bankowy uzyskać znaki pierwszy, trzeci, piąty i siódmy, wpisz: $ cut - c l . 3,5.7 raport-bankowy | Enterl

Metoda nr 2 Polecenie co lrm pozw ala usuw ać kolum ny z tekstu w edług ich pozycji znakow ej. Jako argument tej instrukcji należy podać liczbę, co spowoduje usunięcie całego tekstu z każ­ dego w iersza, począw szy od podanej pozycji znakow ej. => Aby uzyskać tylko dw a pierwsze znaki z każdego w iersza pliku procenty, wpisz: $ colrm 3 < procenty |Enterl

Jeżeli ja k o drugi param etr zostanie podana kolum na końcow a, polecenie c o l rm usunie w szystkie kolum ny znajdujące się w zakresie podanych param etrów, w łącznie z pozy­ cjami granicznymi. Kolumny znajdujące się po prawej stronie kolumny końcowej zostaną przesunięte w celu połączenia z kolum nam i poprzedzającym i pierw szy argum ent. => Aby uzyskać zawartość pliku kwoty, usuwając z każdego w iersza znaki od dzie­ siątego do sześćdziesiątego, a następnie zapisać w ynik do pliku o nazw ie wskaź­ n ik i, wpisz: $ colrm 10 60 < kwoty > wskaźniki |Enterl

13.8. Numerowanie wierszy tekstu Istnieje w iele sposobów n um erow ania w ierszy tekstu. Poniżej p rzed staw iam y dwie najlepsze.

Metoda nr 1 Pierwszym sposobem num erow ania tekstu je st użycie narzędzia n l (ang. num ber lines) domyślnie zapisującego dane wejściowe (pochodzące z wejścia standardowego lub pli­ ków, których nazw y podano ja k o argum enty) do w yjścia standardow ego. Wszystkie w cięcia i niepuste w iersze zo stają poprzedzone num eram i.

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

365

A by każdy w iersz pliku ra p o rt poprzedzić num erem , w pisz: $ nl raport | less 1Enter | Styl num erow ania m ożna określić za pom ocą opcji -b i odpowiedniego argumentu. Poni­ żej przedstaw iono listę dostępnych argum entów oraz opis sposobu ich w ykorzystania. a

Numerowanie wszystkich wierszy

t

Numerowanie tylko niepustych wierszy (jest to ustawienie domyślne)

n

Bez numerowania wierszy

pregexp

Numerowanie tylko tych wierszy, które zawierają wyrażenie regularne regexp (patrz przepis 14.3 „Dopasowywanie wzorców tekstu”)

N um ery w ierszy zaczynają się dom yślnie od 1 i są zw iększane rów nież o 1. Początkow y num er w iersza m ożna podać ja k o argum ent opcji -v, natom iast now y przyrost m ożna ustaw ić poprzez podanie go jak o argum entu opcji - i . => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tych opcji. ♦ A by każdy w iersz pliku o p in ia poprzedzić num erem , zaczynając num ero­ w anie od 2 i odliczając z przyrostem rów nym 4, wpisz: $ nl -v 2 -i 4 opinia 1Enterl ♦ A by ponum erow ać tylko te w iersze pliku op i n i a, które ro zp o czy n ają się od kropki zaczynając num erow anie od 0 i odliczając z przyrostem rów nym 5, a następnie zapisać tekst w ynikow y do pliku o p in ia .numerowana, wpisz: $ nl - i 5 -v 0 -b p '* \ . ' opinia > opinia .numerowana 1Enterl

Metoda nr 2 Alternatywnym sposobem numerowania wierszy je st użycia polecenia c a t z je d n ą z dwóch następujących opcji. O pcja -n umożliwia ponum erow anie wszystkich w ierszy pliku w ej­ ściowego, natom iast opcja -b num eruje tylko niepuste w iersze. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tych opcji. ♦ Aby wyświetlić plik tekstowy c y ta ty , poprzedzając w szystkie w iersze num e­ rami, wpisz: i cat -n cytaty \ less [ Enterl

♦ A by w yśw ietlić plik tekstow y c y t a t y , poprzedzając w szystkie niepuste w iersze num eram i, wpisz: $ cat -b cytaty | less 1Enterl W obu tych przykładach dane wyjściowe polecenia ca t są kierow ane do narzędzia le ss .

O ryginalny p lik nie je st m odyfikow any. M ożliw e je st także odczytanie pliku w ejściow ego, ponum erow anie w ierszy i zapisanie now ej w ersji do pliku. W tym celu należy przesłać w yjście standardow e polecenia c a t do now ego pliku.

366

Część iii ♦ Przetwarzanie tekstu

==> Aby zapisać ponum erow aną w ersję pliku raport do pliku ra p o rt, w ie rs z e , wpisz: $ cat -n raport > raport.wiersze | Enterl

13.9. Podkreślanie tekstu W czasach m aszyn do pisania tekst, który pow inien być w ydrukow any za pom ocą kursywy, był oznaczany przy użyciu znaków podkreślenia. N aw et teraz wielu użytkow­ ników kom puterów um ieszcza w zw ykłym tekście w yrazy z dodanym i na początku i końcu znakam i podkreślenia (_), np. _ ta k _ 3. O znacza to, że dany w yraz pow inien być oznaczony pochyloną czcionką4. Inną m eto d ą podkreślania tekstu je st um ieszczenie pary znaków cofania (Control+H) i podkreślenia (_) po każdym znaku w w yrazie, który m a być w yróżniony. Specjalne sposoby w yśw ietlania podkreślonego tekstu przedstaw iono w przepisie 9.3.5 „W yśw ietlanie tekstu podkreślonego” . Przedstawione poniżej przepisy służą do umieszczania, przekształcania i usuwania róż­ nych typów podkreślenia w tekście.

13.9.1. Umieszczanie podkreślenia w tekście Istn ieją różne m etody p odkreślania tek stu w zależn o ści od tego, ja k i efekt chcem y osiągnąć.

Metoda nr 1 W celu um ieszczenia _ k la s y c z n y c h _ podkreśleń w tekście należy po prostu oznaczyć znakam i podkreślenia początek i koniec w yróżnianego fragm entu tekstu. M ożliw e jest rów nież zastąpienie znakam i podkreślenia w szystkich spacji w obrębie wyróżnionego tekstu, _ n a _ p rz y k la d _ ta k _ .

Metoda nr 2 Podkreślenie tekstu m ożna rów nież uzyskać, w staw iając bezpośrednio po każdym wy­ różnianym znaku literał znaku cofania (Control+H) oraz znak podkreślenia (_). => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby w ykorzystania tej m etody. ♦ Aby w buforze edytora Em acs napisać słow o STO P z użyciem podkreślenia, w pisz:

J Metoda drukowania plików z takim znacznikiem została przedstawiona w przepisie 25.3.5 „Przygoto­ wanie wydruku pliku tekstowego” — przyp. tłum. 4 Mniej popularną metodą jest użycie ukośników, np. /ta k / — przyp. tłum.

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu S i Ctrl I +

[0 ]

I Ctrl I + [ÏÏ]

l o i I CtrlI + [ÏÏ]

367 J

| Ctrl 1 + [ o ] | Ctrl | + [ÏÏ]

_P i Ctrl 1 + [Ö]

_0 | Ctrl | +

|Ctrl 1+ [ÏÏ] _

♦ A by w trybie w prow adzania edytora vi napisać słow o S T O P z użyciem podkreślenia, wpisz: S 1Ctrl I + [ y ] I Ctrl I + Q j] J I Ctrl | + jTj] P i Ctrl I + 0 ICtrl j + [ÏÏ] _

[V]

1Ctrl | + [Ñ] 0 | Ctrl 1 + 0

fc tr il +

W ięcej inform acji na te m a t w staw iania znaków sterujących w edytorach E m a cs i vi zaw iera przepis 1 0 .1 .4 „W staw ian ie znaków specjaln ych w edytorze E m a cs" oraz przepis 1 0 .2 .4 „W staw ianie znaków specjalnych w edytorze v i” .

13.9.2. Przekształcanie podkreślenia w tekście Języki znaczników tekstowych w ykorzystują inne metody oznaczania kursywy w tekście, np. w plikach TEX i LATEX pochylony tekst jest często oznaczany symbolami {} i polece­ niem \ i t — {\ 11 w t a k i sposób}. W plikach LATEX używ any je s t ten sam form at, ale zam iast polecenia \ i t używ ana je st instrukcja \emph. Do przekształcania różnych oznaczeń kursyw y m ożem y użyć funkcji r e p la c e - regula r - e x p r e s s io n w edytorze Emacs, określając tekst do zastąpienia jako w yrażenie regu­ larne (patrz przepis 14.3 „D opasow yw anie w zorców tekstu”). => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby w ykorzystania tej m etody. ♦ A by zam ienić „klasyczne” oznaczenia kursyw y ze znakam i podkreślenia na instrukcje \ i t , wpisz: IAlt | + 0

rep lace-reguł ar -express i on 1Enter | I Enter |

\ { \ \ i t \1} [Eüter]

♦ A by zastąpić instrukcje TEX tradycyjnym i oznaczeniam i kursyw y ze znakami podkreślenia, wpisz: 1Alt | + 0 replace-regular-expression 1Enter | \ { \ \ i t \ { \ ( r \ } J + U l j [Enter] _ \1_ 1Enter |

W obu przykładach używ any je st specjalny sym bol w yrażenia regularnego \1 , który u m ożliw ia dopasow anie tego sam ego tekstu, co w przy p ad k u p ierw szej konstrukcji \ ( . . . \ ) w e w cześniejszym w yrażeniu regularnym . W ięcej inform acji na te m a t składn i wyrażeń regularnych w edytorze E m a cs zaw iera dokum entacja tego programu (patrz przepis 2 .8 .5 „W yśw ietlanie stron podręcznika system ow ego in fo ” ).

368

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

13.9.3.

Usuwanie podkreślenia z tekstu

D ostępne są dw ie m etody usuw ania podkreślenia z tekstu. P ierw sza z nich powoduje usunięcie sam ego podkreślenia, natom iast druga usuw a tylko podkreślone znaki, pozo­ staw iając jed n ak sam o podkreślenie.

Metoda nr 1 W celu usunięcia podkreślenia z tekstu należy użyć polecenia co l c r t z opcją - w sposób opisany w m etodzie 3. przepisu 9.3.5 „W yśw ietlanie tekstu p odkreślonego” . => Aby z pliku zim . b ib lio g r a f ia usunąć oznaczenia podkreślenia z użyciem znaków cofania, a następnie zapisać tekst wynikowy do nowego pliku zimbr b . t x t , wpisz: $ co lcrt - zim .bib liografia > zim bib.txt |Enter[

Metoda nr 2 W celu usunięcia tekstu oznaczonego podkreśleniem , ale z pozostaw ieniem symboli podkreślenia, należy przesłać tekst w ejściow y do narzędzia c o l z o p cją -b. Spowoduje to usunięcie wszystkich podkreślonych znaków oraz następujących po nich znaków co­ fania (Control+ H ). Znaki podkreślenia (_) zostan ą zachow ane. => A by z pliku z im . b ib lio g r a f ia usunąć wszystkie podkreślone znaki, zachowując jed n ak znaki podkreślenia, wpisz: $ col -b < zim .bibliografia |Enter|

Ta m etoda pom oże także u su n ą ć p rze kre ślen ie tek stu , je ś li z a m ia s t znaków pod­ k re śle n ia użyto znaków X.

13.10. Odwracanie tekstu Przedstawione tu przepisy służą do odwracania kolejności w ierszy w tekście oraz kolej­ ności znaków w poszczególnych w ierszach.

13.10.1. Odwracanie kolejności wierszy w tekście Polecenie ta c działa w podobny sposób ja k instrukcja c a t, ale jeg o w ynikiem je st tekst w odwrotnej kolejności. Innymi słowy, ostami w iersz danych wejściowych je st umiesz­ czany ja k o pierw szy w iersz danych w yjściow ych, natom iast pierw szy w iersz danych w ejściow ych trafia na koniec danych w yjściow ych. W arto zwrócić uwagę na istotną różnicę m iędzy tym i instrukcjami — polecenie ta c nie działa na w ierszach, ale na rekordach, czyli fragm entach tekstu oznaczonych separa­ toram i. Poniew aż dom yślnym separatorem je st znak końca w iersza, polecenie tac po prostu odw raca kolejność w ierszy w tekście w ejściow ym .

Rozdział 13. ♦ Formatowanie tekstu

369

=> A by odw rócić kolejność w ierszy w pliku n agrody, w pisz: $ tac nagrody |Enter [

O pcja -s um ożliw ia podanie innego separatora, co m oże być często przydatne np. do określenia znaków niedrukow alnych, takich ja k znak w ysunięcia strony. W takim przy­ padku do w prow adzenia separatora należy użyć m etody A N SI-C (patrz przepis 3.1.3 „W pisyw anie znaków zastrzeżonych (specjalnych)”). => A by odw rócić kolejność stron w pliku nagrody, w pisz: $ tac -s $ ’\ f ' nagrody \ Enter |

W powyższym przykładzie użyto jako separatora znaku w ysunięcia strony (końca strony), co oznacza, że plik nagrody zostanie w yśw ietlony od ostatniej strony. Za pom ocą opcji -s m ożna określić wyrażenie regularne jak o łańcuch separatora (patrz przepis 14.3 „D opasow yw anie w zorców tekstu ”). P ozw ala to na tw orzenie w yrażeń regularnych w celu odw racania kolejności słów , a naw et znaków w tekście. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby w ykorzystania tej m etody. ♦ A by odw rócić kolejność słów w pliku nagrody, wpisz: $ tac - r

-s ' [a -zA -Z 0 -9 \~ ]' nagrody |Enter]

♦ A by odw rócić kolejność znaków w plik u nagrody, w pisz: $ tac - r -S

'. \ | | Enter | ' nagrody |Enter |

13.10.2. Odwracanie kolejności znaków w wierszach Do odw racania kolejności znaków w w ierszach m ożem y użyć polecenia re v , podając nazw ę pliku źródłow ego ja k o param etr. D om yślnie instrukcja re v zapisuje do w yjścia standardow ego. Jeżeli nie zo stan ą podane żadne opcje, odczyt danych zostanie doko­ nany z w ejścia standardow ego. => A by odw rócić kolejność znaków w w ierszach plik u nagrody, w pisz: $ rev nagrody 1Enter |

Rozdział 14.

Wyszukiwanie tekstu Jedną z najczęściej w ykonyw anych czynności podczas pracy z kom puterem je s t w y­ szukiw anie w plikach tekstow ych określonego ciągu znaków (takiego ja k słow o lub fraza), który je st nazyw any łańcuchem . M ożliw e je st rów nież w yszukiw anie w zorca o pisującego ze sta w takich łańcuchów . T ym w łaśnie zag ad n ien io m p o św ięco n y je s t rozdział 14.

14.1. Wyszukiwanie stów w tekście Podstaw ow ym narzędziem używ anym do przeszukiw ania tekstu je st grep, którego na­ zw a czasam i służy naw et ja k o czasow nik opisujący proces w y szukiw ania tekstu (np. „C zy grepow ałeś ju ż dzienniki system ow e?”) 1. W ynikiem pracy tego narzędzia s ą w ier­ sze tekstu zaw ierające określony łańcuch lub w zorzec. N ajprostszym sposobem w yszukania słow a je s t podanie go ja k o argum entu narzędzia grep. D rugim argum entem m oże być nazw a pliku do przeszukania. D om yślnie narzę­ dzie grep przeszukuje w ejście standardow e. => A by w yśw ietlić w iersze w pliku k a ta lo g , które zaw ierają łańcuch CD, wpisz: $ grep CD katalog

|Enter|

Użycie opcji - i spow oduje zignorowanie wielkości liter podczas przeszukiw ania tekstu. => A by w yśw ietlić w iersze w pliku k a ta lo g , które zaw ierają łańcuch cd, nieza­ leżnie od w ielkości liter, wpisz: $ grep - i cd katalog

|Enter|

P ow yższe polecenie spow oduje dopasow anie w szystkich w ierszy w pliku k a ta lo g , które zaw ierają łańcuch cd. Podczas w yszukiw ania nie będzie uw zględniana w ielkość liter, dzięki czem u zostaną znalezione w iersze zaw ierające łańcuchy CD, cd, a naw et Cd. 1 Pochodzenie tej nazwy zostanie przedstawione w przepisie 14.3 „Dopasowywanie wzorców tekstu”, która zawiera omówienie zaawansowanych sposobów wykorzystania narzędzia grep — przyp. tłum.

372

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu Podczas w yszukiw ania zo stan ą je d n ak znalezione także te w iersze, które zaw ierają np. słow a anecdote, CDROM i CDR, poniew aż narzędzie g re p dopasow uje w szystkie wy­ stąpienia szukanego łańcucha. Co je d n a k zrobić w sytuacji, gdy należy w yszukać tylko całe słow a? N arzędzie grep udostępnia opcję -w, której użycie spow oduje zignorow anie w ystąpień szukanego łań­ cucha w obrębie dłuższego słow a. Jako w zorzec w yszukiw ania używ ane b ęd ą całe słow a, co oznacza, że w ystąpienia danego łańcucha w przeszukiw anym tekście muszą spełniać dw a kryteria. Po pierw sze, szukany w zorzec m usi znajdow ać się n a początku w iersza lub być poprzedzany bezpośrednio przez znaki inne niż litery lub cyfry. Po dru­ gie, bezpośrednio za tym łańcuchem m uszą znajdow ać się inne znaki niż litery i cyfry (oczyw iście w zorzec m oże rów nież znajdow ać n a końcu w iersza). => A by w yśw ietlić w iersze w pliku k a t a l o g , które zaw ierają słow o CD, w pisz: $ grep -w CD katalog |Enterl

Tym razem zwrócone zostaną tylko te wiersze, które zaw ierają słowo CD. W iersze ze sło­ wami CDROM i anecdote nie zostaną w yśw ietlone, chyba że zaw ierają rów nież słowo CD2.

14.2. Wyszukiwanie fraz w tekście W yszukiw any fragm ent tekstu lub frazę należy oznaczyć apostrofam i. => A by w yśw ietlić w iersze w pliku k a t a l og, które zaw ierają łańcuch Compact Di sc, w pisz: $ grep 'Compact D is c ' katalog |Enterl

P ow yższe polecenie pozw oli odszukać w szystkie w iersze w p lik u k a t a l o g , które za­ w ierają łańcuch Compact D is c . N ie zo stan ą je d n ak w yśw ietlone w iersze zawierające łańcuch compact d i s c lub inne w ersje w zorca w yszukiwania. U życie opcji - i spowoduje zignorow anie w ielkości liter podczas przeszukiw ania tekstu. => A by w yśw ietlić w iersze w pliku k a ta lo g , które zaw ierają łańcuch compact dis c, niezależnie od w ielkości liter, w pisz: $ grep - i

’compact d i s c ’ katalog |Enterl

P ow yższe polecenie spow oduje w yśw ietlenie w szystkich w ierszy w pliku katalog, które zaw ierają dow olną w ersję w zorca compact d i s c , np. Compact D is c , COMPACT DISC ic o m P a c t d ls C .

N ależy je d n ak pam iętać, że narzędzie g rep dopasuje tylko w zorce w ystępujące w po­ jedynczym w ierszu. Jeżeli w ięc jed en z w ierszy w pliku k a t a l o g kończy się słowem compact, a kolejny w iersz rozpoczyna się od słow a d i s c , pow yższe polecenie nie wy2 To polecenie spow oduje jed n a k w yśw ietlenie w ierszy zaw ierających słow o CD-ROM. D zieje się tak, gdyż n a rzę d zie g r e p trak tu je d y w iz ja k o se p a ra to r słów . O z n ac z a to, że łań c u ch CD-ROM sk ła d a się z dwóch słów — przyp. tłum.

Rozdział 14. ♦ Wyszukiwanie tekstu

373

św ietli żadnego z tych w ierszy. Do usunięcia tego o graniczenia m ożna użyć zarów no narzędzia grep (patrz przepis 14.4.3 „W yszukiw anie fraz w tekście niezależnie od o d ­ stępów ”), ja k i edytora Em acs (patrz przepis 14.9.2 „W yszukiw anie fraz w edytorze Em acs”). W yszukiwany łańcuch m oże zawierać znaki tabulacje i spacje. A by podczas wprow adza­ nia w zorca w yszukiw ania w pisać znak tabulacji, należy nacisnąć klaw isze | C trl |+ [ v ] , a n astępnie nacisnąć klaw isz 1Tab| (patrz przepis 3.1.2 „W p isy w an ie zn ak ó w steru ­ ją cy c h ”). => A b y w yśw ietlić w iersze w pliku s c e n a r i u s z , które zaw ierają łańcuch Mój p ie r w s z y k rok poprzedzony bezpośrednio znakiem tabulacji, w pisz: $ grep 1 C t r l | + 0

1T a b | Mój pierwszy k ro k ' scenariusz lE n te rj

N iektóre znaki specjalne m a ją określone znaczenie, dlatego też ich w yszukiw anie od­ byw a się w inny sposób. Przykładem takiego znaku je s t kropka. P odczas w yszukiw a­ nia łańcuchów zaw ierających znaki specjalne m ożna użyć opcji -F, k tó ra w skazuje, że po d an y ła ń cu ch za w iera zw y k ły te k st i nie w y m ag a in te rp re tac ji zn a jd u ją cy c h się w nim znaków . O dpow iednikiem polecenia g rep z opcją -F je st instrukcja fg re p. Jest to zarazem jed n a z dw óch odm ian narzędzia grep, która w ykonuje specjalne zadania (druga w ersja zosta­ nie przedstaw iona poniżej). => Poniżej przedstaw iam y dw a przykłady użycia tego narzędzia, ♦ A by w pliku s c e n a r i u s z w yszukać frazę t o j e s t k o n i e c . , n iezależn ie od w ielkości liter, wpisz: $ grep -F 'to je st koniec. ' scenariusz lE n te rl

♦ A by w plik u s c e n a r i u s z w yszukać frazę t o j e s t k o n i e c . , n iezależn ie od w ielkości liter, w pisz: $ fgrep

'to je st k o n ie c . ' scenariusz \ Enterl

W yniki obu tych instrukcji są identyczne. Jeżeli konieczne je st w yszukanie łańcucha zawierającego cudzysłowy, do jeg o oznacze­ nia należy użyć apostrofów . Jeżeli łańcuch zaw iera apostrofy, należy użyć cudzysło­ w ów . M oże zdarzyć się rów nież sytuacja, w której tekst zaw iera oba rodzaje znaków. W takim przypadku w ogóle nie należy używ ać apostrofów do oznaczania łańcucha, ale każdy cudzysłów i apo stro f m usi być poprzedzony lew ym ukośnikiem (\). => Poniżej przedstaw iam y kilka przykładów w yszukiw ania łańcuchów zaw iera­ jący ch oba rodzaje znaków . ♦ A by w pliku s c e n a r i u s z w yszukać w szystkie w iersze zaw ierające łańcuch "Naprawdę. S c a r l e t t " . p o w i e d z i a ł a , w pisz: $ grep "'Naprawdę. Sca rle tt". pow iedziała' scenariusz |Enter[

♦ A by w pliku s c e n a r i u s z w yszukać w szystkie w iersze zaw ierające łańcuch Z a p y ta j B r u c e 'a , w pisz:

374

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu $ grep "Zapytaj B ru ce 'a " scenariusz \E nterl

♦ A by w pliku s c e n a r i u s z w yszukać w szystkie w iersze zaw ierające łańcuch Z a p y ta j B r u c e ' a . " d la c z e g o ? " , wpisz: $ grep Zapytaj\ B ru ce \'a .\ \"d la cz e g o ?\" scenariusz |Enterl

14.3. Dopasowywanie wzorców tekstu N arzędzie g rep służy do w yszukiw ania nie tylko słów i fraz, ale rów nież bardziej zło­ żonych w zorców tekstu. W yrażenie regularne (ang. regular expression lub w skrócie regexp) to łańcuch tekstow y określający zestaw w zorców do dopasow ania. Wyrażenia regularne stanow ią je d n ą z najważniejszych koncepcji system ów uniksow ych i zapew­ niają najpotężniejszy sposób w yszukiw ania tekstu przy użyciu kom putera. Z technicznego punktu w idzenia, w szystkie opisane do tej pory przykłady wzorców

słów i fraz były w yrażeniam i regularnym i, ale bardzo prostym i. K ażdy z tych łańcu­ chów określał zestaw w zorców do dopasow ania. W iększość znaków używ anych w w yrażeniach regularnych (w łącznie z literam i i cy­ frami) je st interpretow ana dosłow nie, np. w zorzec w yrażenia regularnego 1 spowoduje dopasow anie łańcucha 1 i żadnego innego, natom iast użycie w zorca osa pozw oli do­ pasow ać tylko łańcuch osa. W zorzec "" nie zaw iera żadnych znaków i je s t nazywany p ustym zestaw em . O czyw iście je g o użycie nie spow oduje dopasow anie żadnego łań­ cu c h a’. W szystkie te w yrażenia regularne określają dokładnie je d en w zorzec do dopa­ sow ania. D ostępnych je st je d n ak kilka zastrzeżonych znaków , nazyw anych m etaznakam i, które w w yrażeniach regularnych nie są interpretowane jak o zw ykłe znaki. Te metaznaki mają specjalne znaczenie i są używ ane do tw orzenia bardziej złożonych w zorców . Możliwe je s t użycie następujących m etaznaków : . * [ ] " $

\

A by uniknąć konfliktów z p o w ło k ą w yrażenia regularne zaw ierające te m etaznaki po­ w inny być otoczone apostrofam i. W celu użycia danego znaku specjalnego jak o literału w w yrażeniu regularnym , należy poprzedzić ten znak lewym ukośnikiem ( \) 4. => Poniżej przedstaw iam y kilka przykładów użycia m etaznaków . ♦ A by w yśw ietlić w iersze w pliku katal og, które zaw ierają literał $, wpisz: $ grep '\ $ ‘ katalog |Enter] Poniew aż m iędzy dw om a cudzysłow am i nie znajduje się nic, pusty zestaw pow oduje zw rócenie wszyst­ kich w ierszy w ejściow ych, co m oże być przydatne w niektórych sytuacjach. — przyp. tłum. 4 Do w yszukiw ania m ożna użyć także instrukcji f g r e p (patrz przepis 14.2 „W yszukiw anie fraz w tekście”), ale w takim p rzypadku w yrażenia regularne nie m o g ą zaw ierać żadnych m etaznaków — przyp. tłum.

Rozdział 14. ♦ Wyszukiwanie tekstu

375

♦ A by w yśw ietlić w iersze w pliku katalog, które zaw ierają łańcuch $1.99, wpisz: $ grep '$ 1 \.9 9 ' katalog jE n te rl

♦ A by w yśw ietlić w iersze w pliku kata! og, które zaw ierają znak \ , w pisz: $ grep ' W

katalog |E nteij

Poniżej przedstawiono znaczenie poszczególnych m etaznaków oraz przykłady ich użycia. D o p aso w u je d o w o ln y z n ak z w y jątk iem znaku n o w eg o w ie rsza , np. u życie m etaznaku . spow oduje dopasow anie znaków a, 1, ?, . (czyli literału kropki) itd. *

D opasow uje poprzedzające w yrażenie regularne co najm niej zero razy. np. w zorzec -* pow oduje dopasow anie co najm niej pustego zestaw u ale także łańcuchów , itd.

[ ]

N aw iasy k w adratow e zaw ierają zestaw znaków . U życie takich naw iasów pow oduje d o p a so w a n ie w szy stk ich elem en tó w teg o zestaw u , np. w zo rzec [ a b c ] p ow o d u je dopasow anie liter a, b i c. Z naki - i * m ają specjalne znaczen ia w przypadku użycia w naw iasach kw adratow ych. Ł ącznik określa zakres znaków zgodnie z ich w artościam i A S C II (p a trz przepis 9 .3 .7 „ W y św ietla n ie zestaw u zn a k ó w ”), np. w z o rze c [ 0 - 9 ] stanow i o d p o w ie d n ik w z o rca [ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ] , n a to m iast w zo rzec [ A - Z a - z ] pow oduje dopasow anie jed n e j w ielkiej lub m ałej litery. A by do listy dołączyć literał łącznika, należy um ieścić go jako ostatni znak listy, np. wzorzec [ 0 - 9 - ] powoduje d opasow anie dow olnej cyfry lub znaku -. Jeśli znak * znajduje się na początku listy, dopasow ane z o sta n ą w szystkie znaki z w yjątkiem ty ch n a liście, np. w zorzec [ ''a ] pow oduje dopasow anie dow olnego znaku z wyjątkiem litery a, natom iast wzorzec [*0-9] um ożliwia dopasow anie w szystkich z naków op ró cz cyfr. D opasow uje p oczątek w iersza, np. w zorzec *a pow oduje d opasow anie litery w tedy, gdy znajduje się na początku w iersza.

a

tylko

$

D opasow uje koniec w iersza, np. w zorzec a$ pow oduje dopasow anie litery w tedy, gdy znajduje się na końcu w iersza.

\

U życie lew ego u kośnika przed m etaznakiem po zw ala użyć literału danego znaku, np. w zo rzec \$ p o w o d u je d o p a so w a n ie znak u d o lara ($), n a to m ia st w z o rz e c W u m o żliw ia dopasow anie pojedynczego lew ego ukośnika.

a

tylko

\|

Jest to tzw. operator alternatywy i pow oduje dopasow anie je d n e g o z w y rażeń re g u la rn y ch , p o m ięd zy którym i u m ie sz cz o n o ten o perator. Innym i słow y, o p e ra to r a lte rn a ty w n y m oże być użyty do połączenia dw óch oddzielnych w yrażeń regularnych, np. w zorzec a \ |b pow oduje dopasow anie a lub b.

\+

U m ożliw ia w ielokrotne (ale co najm niej jed n o k ro tn e) dopasow anie p o przedzającego w yrażenia regularnego, np. w zorzec a \+ p ow oduje dopasow anie je d n e g o lub kilku sąsiadujących liter a, czyli a, a a , aaa itd.

376

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

%

V?

Umożliwia dopasowanie poprzedzającego wyrażenia regularnego jeden lub zero razy, np. wzorzec a \ ? powoduje dopasowanie litery a lub pustego zestawu, czyli wszystkich wierszy.

\{ 11czba\}

Umożliwia dopasowanie poprzedzającego wyrażenia regularnego (czyli wyrażenia znajdującego się po lewej stronie tej konstrukcji) określoną liczbę razy, np. wzorzec a \ { 4 \ } powoduje dopasowanie łańcucha a a a a . Użycie konstrukcji \{ lic z b a . \ } pozwoli dopasować poprzedzające wyrażenie regularne określoną liczbę razy lub więcej, natomiast konstrukcja \ {. 7iczba\} spowoduje dopasowanie tego wyrażenia od zera do liczba razy. Możliwe jest również zdefiniowanie zakresu za pomocą konstrukcji \{ lic zb a l. Iiczba2\], dzięki której poprzedzające wyrażenie regularne zostanie dopasowane od liczbal do liczba2 razy.

\(wyrażenie regularne\)

Umożliwia zgrupowanie wyrażeń regularnych w celu utworzenia alternatywy, np. wzorzec m oo\? powoduje dopasowanie tylko łańcuchów mo i moo, natomiast wzorzec \ ( m o o \ ) \ ? spowoduje dopasowanie tylko łańcucha moo lub pustego zestawu.

Nazwa g r e p wywodzi się od jednej z instrukcji w przestarzałym ju ż unlksow ym edy­ torze wierszowym ed. Polecenie służące do globalnego wyszukiwania wyrażeń regu­ larnych w pliku oraz wyświetlenia wierszy zawierających szukany łańcuch m iało po­ sta ć g / r e / p , gdzie re oznacza wyrażenie regularne. W późniejszym c z a s ie pow stało narzędzie g r e p , za którego pom ocą m ożna było przeszu kiw ać plik bez użycia edy­ tora e d 5.

D ostępna je st rów nież rozszerzona w ersja narzędzia g rep o nazw ie egrep, k tó ra roz­ poznaje w szystkie m etaznaki bez poprzedzającego lew ego ukośnika. Ten sam efekt m ożna osiągnąć w zw ykłym narzędziu grep, używ ając opcji -E. K olejne części tego rozdziału przedstaw iają najpopularniejsze sposoby użycia w yra­ żeń regularnych do przeszukiw ania tekstu.

14.3.1. Dopasowywanie wierszy o określonej długości W celu dopasowania w ierszy o określonej długości należy um ieścić odpow iednią liczbę znaków . m iędzy znakam i A i $; np. jeżeli chcem y znaleźć w szystkie w iersze o długości dw óch znaków (lub kolum n), pow inniśm y zastosow ać w yrażenie regularne A. .$.

5 Narzędzie ed w dalszym ciągu jest dostępne w praktycznie wszystkich systemach uniksowych (włącznie z Linuksem), a stare polecenie g / r e / p ciągle działa poprawnie — przyp. tłum.

Rozdział 14. ♦ Wyszukiwanie tekstu

377

=> Aby w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku / u s r / s h a r e / d ic t / w o r d s , które m ają długość dokładnie dw óch znaków , wpisz: $ grep

/u s r /s h a r e /d ic t/w o r d s | Enterl

O czyw iście ręczne liczenie i w pisyw anie kropek dla dłuższych w ierszy m oże być dość niewygodne. D latego też lepszym rozw iązaniem będzie w ykorzystanie innej kon­ strukcji — A,\{ lic z b a \} $ , gdzie liczba odpow iada liczbie znaków do dopasow ania. Za pom ocą przecinka m ożna określić zakres liczb. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej konstrukcji. ♦ A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku / u s r / s h a r e / d i c t / w o r d s , które m a ją długość dokładnie siedem nastu znaków , w pisz: $ grep

'/'. \ { 1 7 \ } $ ' / u s r /s h a r e /d ic t/w o r d s I Enterl

♦ A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku / u s r / s h a r e / d i c t / w o r d s , które m a ją długość 25 znaków lub w ięcej, wpisz: $ grep

'* . \ { 2 5 , \ } $ ' / u s r /s h a r e /d ic t/w o r d s | Enterl

14.3.2. Dopasowywanie wierszy zawierających niektóre wyrażenia regularne Możliwe je st dopasow anie w ierszy zaw ierających dow olne w yrażenia regularne, które zostały um ieszczone pom iędzy operatoram i alternatyw y ( \ |) dla operacji w yszukiw a­ nia. Spow oduje to uzyskanie w ierszy zaw ierających co najm niej jed en z podanych w zorców . => A by w yśw ietlić w szystkie w iersze z pliku 1i s t a - o d t w a r z a n ia , które zaw ierają w zorzec nasze morze lub m iło ś ć , wpisz: $ grep

'nasze m o r z e \\m ilo ś ć ' l i sta -o d tw a rza n i a |Enterl

Pow yższe polecenie spow oduje w yśw ietlenie w szystkich w ierszy w pliku l i s t a - o d ­ t w a r z a n ia , które zaw ierają w zorzec nasze morze lub m ił o ś ć bądź oba te w zorce.

14.3.3. Dopasowywanie wierszy zawierających wszystkie wyrażenia regularne W celu w yśw ietlenia w ierszy zaw ierających wszystkie p o d an e w y rażen ia regularne m ożem y użyć polecenia gre p do uzyskania w ierszy zaw ierających pierw sze wyrażenie regularne, a następnie przekierow ać jeg o w yjście do kolejnego polecenia grep, którego argum entem je st drugie wyrażenie regularne. W analogiczny sposób m ożem y dodaw ać kolejne potoki do operacji w yszukiw ania gre p dla kolejnych w zorców . =i> Aby wyświetlić wszystkie wiersze w pliku lista-odtwarzania, które zaw ierają wzorzec nasze morze oraz wzorzec mi ło ś ć , niezależnie od wielkości liter, wpisz: $ grep - i

'n a sze m orze' lis ta -o d tw a rz a n ia \ grep - i m iło ść IEnterl

378

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Jeżeli kon ieczn e je s t uzyskan ie w ierszy zaw ierających wyrażenia regularne w okre­ ślonej kolejno ści, należy zapozn ać s ię z przepisem 1 4 .3 .6 „Użycie wyrażeń regu­ larnych w typowych sytuacjach".

14.3.4. Dopasowywanie wierszy niezawierających wyrażenia regularnego Czasami m ożesz zechcieć odnaleźć w szystkie wiersze tekstu, które nie zaw ierają okre­ ślonego w zorca. W takim przypadku należy użyć polecenia g re p z o p cją -v , która pow oduje odwrócenie działania tej instrukcji — wybrane zostaną tylko te wiersze, które są niezgodne z podanym w zorcem . => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej opcji. ♦ A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku / u s r / s h a r e / d i c t / w o r d s , które nie m ają długości trzech znaków , wpisz: $ grep - v ' A . . i ' /usr/share/dict/words |Enter|

♦ A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku a c c e s s _ lo g , które nie zaw ierają łańcucha h t t p , wpisz: $ grep -v http a c c e s s jo g I Enterl

14.3.5. Dopasowywanie wierszy zawierających tylko określone znaki M ożliw e je st w yśw ietlenie w ierszy zaw ierających tylko określone znaki. W tym celu należy użyć wyrażenia regularnego *[zna/ci]*$, gdzie znaki to lista znaków, które należy dopasow ać. => Aby w yśw ietlić wszystkie wiersze w pliku / u s r / s h a r e / d ic t / w o r d s , które zaw ie­ rają tylko sam ogłoski, wpisz: $ grep -i '*[a e io u y ]*$ ' /usr/share/dict/words 1Enterl

O pcja -i pow oduje dopasowanie znaków (czyli w tym przypadku sam ogłosek) nieza­ leżnie od ich w ielkości.

14.3.6. Użycie wyrażeń regularnych w typowych sytuacjach Poniżej w tabeli przedstaw iono listę przykładow ych w yrażeń regularnych, które m ogą być użyte do dopasowania określonych wzorców. Lista może stać się pom ocna podczas tw orzenia w łasnych w yrażeń regularnych do przeszukiw ania tekstu. N ależy pam iętać, że wyrażenia regularne powinny być otoczone znakami apostrofu (patrz przepis 3.1.3 „W pi­ sywanie znaków zastrzeżonych (specjalnych)”) i w pisyw ane w pojedynczym w ierszu.

379

Rozdział 14. ♦ Wyszukiwanie tekstu

Szukany wzorzec

Odpowiednie wyrażenie regularne

Dowolna cyfra

[0-9]

Wiersze niezawierające cyfr

~ ro -9 i* $

Co najmniej trzy sąsiadujące wielkie litery

[A-Z] [A-Z] [A-Z]

Dziewięć zer w wierszu, dowolna pozycja

0\{9\}

Wiersze o długości dokładnie czterech znaków

A. .. .$ lub A,\{4\}$

Wiersze o długości dokładnie 70 znaków

A\{70\}$

Wiersze zaczynające się gwiazdką

n*

Wiersze zaczynające się łańcuchem wie i kończące się łańcuchem nie

*wie.*nie$

Wiersze zawierające łańcuch ,tx t lub .text

\ ,te \? x t

Słowo zawierające łańcuch kat, a następnie łańcuch goria

k at\.\+ g o ria

Łańcuch kat, a następnie łańcuch goria

k at\.\+ \?g o ria

Łańcuch kat, ale jeśli nie następuje po nim litera e

kat[~e]

Litera q, ale jeśli nie następuje po niej litera u

q[Au]

Litery N, T i Krozdzielone dowolną lub zerową liczbą znaków

N.*T.*K

Dowolny adres URL typu ftp://, gopher:// lub http://

\ (f tp \|g o p h e r \|h ttp \|\) : / / , * \ ..*

Rok od 1991 do 1995

199[l-5]

Rok od 1957 do 1969

\(1 9 5 [7 -9 ]\)\|\(1 9 6 [0 -9 ]\)

Data w jednym z następujących formatów: MIESIĄC, DZIEŃ ROK MIES. DZIEŃ, ROK MIES. DZIEŃ, ’RR (należy użyć cudzysłowów)

[A -Z a-z]\{ 3 .1 0 \}\.\?[0 -9 ]\{1 .2 \). \ ( [ 0 - 9 ] \ { 4 \ } \ | ' [0 -9 ] \{ 2 \} \ )

Adres IP

[ 0 - 9 ] \ { 1 . 3 \ } \ .[ 0 - 9 ] \ { 1 . 3 \ } \ .[09 ] \{ 1 . 3 \} \. [ 0 - 9 ] \{ 1 . 3 \]

Numer NIP

[0 -9 ]\{3 \}-\?[0 -9 ]\{3 \}-\?[0 9 ]\{2 \}-\?[0 -9 ]\{2 \}

Numer telefonu w Stanach Zjednoczonych

\(l\+ \)\?\(\(\?[0 9 ]\{3 \}\)\?\)\?\(-\)\?[0 9 ]\{3 \}\(-\)\?[0 -9 ]\{4 \}

D zięki instrukcji egrep m ożliw e je s t u p roszczen ie niek tó ry ch w yrażeń regularnych, co pokazano poniżej w tabeli: Szukany wzorzec

Odpowiednie wyrażenie regularne

Dowolny adres URL typu ftp://, gopher:// lub

( ftp|gopher|http|) ://\ * . \ *

http://

Rok od 1957 do 1969

( 195[7-9]) |( 196[0-9])

380

C z ę ść III ♦ Przetwarzanie tekstu

Szukany wzorzec

Odpowiednie wyrażenie regularne

Data w jednym z następujących formatów: MIESIĄC. DZIEŃ ROK MIES. DZIEŃ. ROK MIES. DZIEŃ, ’RR (należy użyć cudzysłowów)

[A-Za-z]{3.10}\.?[0-9]{1.2}. ([09]{4}| '[0-9]{2})

Adres IP

[0-9]{1.3}\.[0-9]{1.3}\.[09]{1.3}\ .[0-9]{1.3]

Numer NIP

[0-9]{3}-?[0-9]{3}-?[0-9]{2}-?[093(2}

Numer telefonu w Stanach Zjednoczonych

(l+ )?((?[0-9]{3}) ? )? (-)?[0-9]{3}()? CO-9]{4}

14.4. Wyszukiwanie wzorców w określonych miejscach Zawarte w tej części rozdziału przepisy przedstaw iają metody w yszukiw ania tekstu wy­ stępującego tylko w określonych m iejscach. Jeżeli dany w zorzec w ystępuje w innym m iejscu, dopasow anie nie będzie możliwe.

14.4.1. Dopasowywanie wierszy rozpoczynających się określoną frazą Z nak A w w yrażeniu regularnym oznacza początek w iersza. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tego znaku. ♦ A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku /usr/share/dict/words, które rozpoczynają się od łańcucha pre, wpisz: $ grep '* p r e ' /usr/share/dict/words [Enter|

♦ A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku książka, które ro zp o czy n ają się od frazy na początku, niezależnie od w ielkości liter, w pisz: $ grep - i

'*na początku' książka | Enter|

Przedstaw ione powyżej wyrażenia regularne zostały oznaczone za pom ocą apostro­ fów. Je s t to niezbędne, poniew aż niektóre powłoki traktują m etaznaki w specjalny sp o só b (patrz przepis 3 .1 .3 „W pisyw anie znaków zastrzeżonych (specjalnych)").

381

Rozdział 14. ♦ W yszukiw anie tekstu

14.4.2. Dopasowywanie wierszy kończących się określoną frazą Użycie znaku $ na końcu szukanego w zorca spow oduje dopasowanie tylko tekstu znaj­ dującego się na końcu w iersza. => A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku cytaty, które ko ń czą się w ykrzyk­ nikiem , wpisz: $ grep '! $ ' cytaty |Enter|

P rzepis 1 1 .2 .1 „W yświetlanie listy słów zgodnych ze w zorcem ” przedstaw ia sposó b użycia wyrażenia regularnego ze znakiem $ w celu w yszukania słów rymujących się z podanym wyrazem.

14.4.3. Wyszukiwanie fraz w tekście niezależnie od odstępów W wielu przypadkach może wystąpić konieczność w yszukania frazy, której poszczególne słow a są rozdzielone dodatkow ym i spacjam i. W innych sytuacjach fraza znajduje się w różnych wierszach lub jest rozdzielona znakiem podziału strony. W celu odnalezienia takiej frazy należy najpierw usunąć z danych wejściow ych w szystkie znaki w ysunięcia strony i nadm iarow e spacje, a następnie użyć narzędzia grep dla uzyskanego tekstu. O dbyw a się to poprzez przekierow anie wejścia6 do polecenia tr w raz z opcją -d i argu­ m entem w postaci \r\n:\>\ | który pow oduje usunięcie w szystkich podziałów w ier­ szy. W ynik tej instrukcji m usim y przekazać do filtra fmt z o p cją -u w celu uzyskania tekstu o jednolitych odstępach, a następnie przekazać do polecenia grep w raz z szu­ kanym w zorcem . => A by we wszystkich wierszach pliku uwagi wyszukać łańcuch w tym samym cza­ sie co, wpisz: $ cat uwagi | tr -d '\r\rt : \ >\ | - '

| fmt -u \ grep 'w tym samym czasie c o ' \Enter|

Edytor E m a cs zapew nia sp ecjaln ą funkcję wyszukiw ania, która pozwala w ykonać tę czynność. W ięcej inform acji na ten te m a t zaw iera przepis 1 4 .9 .2 „W yszukiw anie fraz w edytorze E m a c s ” .

6 Jeżeli dane wejściowe znajdują się w pliku, należy użyć polecenia cat, co pokazano w przykładzie — przyp. tłum.

382

C z ę ść III ♦ Przetwarzanie tekstu

14.4.4. Wyszukiwanie fraz tylko w określonych pozycjach W celu w yszukania w zorców lub łańcuchów znajdujących się w określonym m iejscu wiersza, możemy użyć polecenia grep w połączeniu z wyrażeniem regularnym T \ / iczba\ wzorzec, gdzie 7iczba to liczba znaków w w ierszu, które należy pom inąć, a wzorzec to szukany łańcuch. T a sam a m etoda m oże być użyta w raz z poleceniem egrep, ale w takim przypadku należy pom inąć lewe ukośniki przed znakam i {}. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej m etody. ♦ A by znaleźć literę X zn a jd u jącą się na pozycji 50. znaku w w ierszu pliku spis, wpisz: $ grep '* . \ { 4 9 \ } X ' sp is |Enter(

♦ A by znaleźć literę X zn a jd u jącą się na pozycji 50. znak u w w ierszu pliku spis, wpisz: $ egrep '* . { 4 9 } X ' sp is | Enter|

W yniki obu instrukcji są identyczne.

14.5. Wyświetlanie trafień wraz z kontekstem Jeżeli konieczne je st w yszukanie w zorca w ystępującego tylko w określonym kontek­ ście, m ożem y użyć polecenia grep do odnalezienia tego kontekstu, a następnie przekierow ać w yniki do kolejnej instrukcji grep w celu w yszukania żądanego w zorca. W ykorzystując tę metodę, m ożna np. wyszukać określony w zorzec w w iadom ości e-mail tylko w tedy, gdy je s t poprzedzony sym bolem cytow ania >. => A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku archiwum-poczty, które zaw ierają słow o użytkowni k i są oznaczone sym bolem cytow ania >, w pisz: $ grep '*> ' archiwum-poczty | grep użytkownik |Enter|

M ożem y rów nież w ykonać odw rotną operację i użyć opcji -v do uzyskania wszyst­ kich w ierszy za w ierający ch o k reślo n y w zorzec, k tó re n ie z n a jd u ją się w podanym kontekście. ♦ A by wyśw ietlić wszystkie wiersze w pliku archiwum-poczty, które zaw ierają słow o użytkownik i nie są oznaczone sym bolem cytow ania >, wpisz:

Rozdział 14. ♦ W yszukiw anie tekstu

383

$ grep użytkownik archiwum-poczty | grep -v ’* > ' [ Enterl

K olejne przepisy u m ożliw iają w yśw ietlenie trafień w różnych kontekstach.

14.5.1. Wyświetlanie dopasowanych wierszy wraz z kontekstem Czasam i m oże okazać się przydatne w yśw ietlenie dopasow anego w iersza w raz z jeg o kontekstem w pliku, co oznacza kilka sąsiadujących w ierszy. Użycie polecenia grep w raz z opcją -C pozwoli spraw dzić wyniki w yszukiw ania w kon­ tekście — każdy znaleziony w iersz będzie w yśw ietlany w raz z dw om a p o p rzed zają­ cym i oraz dw om a następującym i po nim w ierszam i. W celu o kreślenia liczby w ierszy w yśw ietlanych w ram ach kontekstu należy podać żąd an ą w artość zam iast opcji -C. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej m etody. ♦ A by w pliku /usr/share/dict/words znaleźć w szystkie w iersze zaw ierające łańcuch tsch, a następnie w yśw ietlić w yniki w y szukiw ania w raz z dw om a poprzedzającym i i dw om a kolejnym i w ierszam i kontekstu, w pisz: $ grep

-2 tsch /usr/share/dict/words 1E nterl

♦ A by w pliku /usr/share/dict/words znaleźć w szystkie w iersze zaw ierające łańcuch tsch, a następnie wyświetlić wyniki w yszukiw ania w raz z sześciom a poprzedzającym i i sześciom a kolejnym i w ierszam i kontekstu, w pisz: $ grep -6 tsch /usr/share/dict/words | Enterl

O pcja -B powoduje w yświetlenie znalezionego w iersza i w raz z dw om a poprzedzającym i w ierszam i, natom iast opcja - A służy do w yśw ietlenia dw óch kolejnych w ierszy. P oda­ nie w artości num erycznej w raz z je d n ą z tych opcji spow oduje uzyskanie o dpow ied­ niej liczby w ierszy kontekstu. Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów w ykorzystania tych opcji. ♦ Aby w pliku /usr/share/dict/words znaleźć w szystkie w iersze zaw ierające łańcuch tsch, a następnie w yśw ietlić w yniki w yszukiw ania w raz z dw om a poprzedzającym i w ierszam i kontekstu, w pisz: i grep -B2 tsch /usr/share/dict/words I Enterl

♦ A by w pliku /usr/share/dict/words znaleźć w szystkie w iersze zaw ierające łańcuch tsch, a następnie w yśw ietlić wyniki w yszukiw ania w raz z sześciom a kolejnym i w ierszam i kontekstu, wpisz: $ grep -A6 tsch /usr/share/dict/words I Enterl

♦ A by w pliku /usr/share/dict/words znaleźć w szystkie w iersze zaw ierające łańcuch tsch, a następnie w yśw ietlić w yniki w y szukiw ania w raz z d ziesię­ ciom a p oprzedzającym i w ierszam i oraz trzem a kolejnym i w ierszam i kon­ tekstu, wpisz: $ grep - B10 -A3 tsch /usr/share/dict/words | Enterl

384

C z ę ść III ♦ Przetwarzanie tekstu

14.5.2. Wyróżnianie trafień w znalezionych wierszach Podśw ietlanie trafień w znalezionych w ierszach m oże być przydatne podczas nauki tw orzenia w łasnych w yrażeń regularnych, a także w przypadku, gdy konieczne je st wy­ św ietlenie tekstu w ejściow ego z w yróżnieniem do p aso w an y ch w zo rcó w w tekście. D ostępnych je st kilka m etod w yróżniania trafień, ale żadna z nich nie w ykorzystuje narzędzia grep do w yszukiw ania.

Metoda nr 1 Jeżeli do w yszukiw ania w yrażeń regularnych używ ane je st narzędzie less, w szystkie trafienia są autom atycznie w yróżniane. Pozw ala to np. szybko znaleźć żądane wiersze w dużym pliku, takim ja k archiwum poczty elektronicznej lub protokół serw era WWW. => Aby wyróżnić wiersze tem atu w szystkich w iadom ości e-mail w pliku w yśw ie­ tlanym za p om ocą narzędzia 1ess, wpisz: /^Subject: .*$ | Enter|

Aby wyróżnić trafien ia w edytorze vim, przejdź do trybu p oleceń i w p isz :s e t h is .

Metoda nr 2 K orzystając z narzędzia SED, m ożem y uzyskać wszystkie w iersze zgodne z określonym w yrażeniem regularnym (patrz przepis 10.5 „E dycja strum ieni tek stu ”). Funkcje wy­ szukiw ania i zam iany narzędzia SED pozw alają na znalezienie w yrażenia regularnego i otoczenie go sekwencjami sterującymi ASCII służącymi do wyświetlania tekstu w kolo­ rze. O czyw iście efekt będzie w idoczny tylko w przypadku kolorow ych term inali. ==> A by w pliku terminarz w yszukać w zorzec Paryż, a następnie w yśw ietlić zaw ar­ tość tego pliku, oznaczając w ystąpienia w zorca kolorem czerw onym , w pisz: $ sed ' s/Paryż / | Ctrl | + [~vl | Esej [31m& | Ctrl | + [v ] I Esc|

[37m/g‘ < terminarz I Enterj

K olor w yróżnionego tekstu je st określany przez cyfrę p o d an ą w pierw szej sekwencji sterującej. W pow yższym przykładzie użyto w artości 31. D ruga cyfra pow oduje przy­ w rócenie białego koloru dla tekstu następującego po w yróżnionym trafieniu. Poniższa lista przedstaw ia dostępne w artości oraz odpow iadające im kolory tekstu. 30 — czarny 31 — czerw ony 32 — zielony 33 — żółty 34 — niebieski 35 — fioletow y

Rozdział 14. ♦ W yszukiw anie tekstu

385

36 — cyjan 37 — -biały Aby przekierow ać w yjście do program u stro nicow an ia w ce lu w yśw ietlenia, należy użyć narzędzia le s s z opcją -R lub narzędzia more. istn ieje taki wymóg, poniew aż znaki steru jące dom yśln ie nie s ą obsłu giw an e przez narzędzie le s s (patrz przepis 9 .1 .4 „W yśw ietlan ie nieprzetworzonej zaw artości plików te k sto w y c h ” ).

14.5.3. Wyświetlanie tylko dopasowanych wzorców W yśw ietlanie tylko trafień, a nie całych w ierszy zaw ierających te w zorce, m oże być przydatne np. podczas grom adzenia i zapisyw ania w zorców , przekierow yw ania trafień do innych narzędzi, a także w czasie nauki tw orzenia w yrażeń regularnych. D ostępne są dw a sposoby w ykonania tej czynności.

Metoda nr 1 U życie narzędzia grep z opcją -o pow oduje w yśw ietlenie tylko trafień, a nie całych w ierszy zaw ierających te trafienia. => A by w yśw ietlić w szystkie adresy IP zaw arte w pliku access. 1og, w pisz: $ grep -o '[ 0 -9 ]\f l 3 \} \ . [ 0 - 9 ] \ { 1 . 3 \ } \ . [ 0 - 9 ] \ ( 1 . 3 \ } \ . [ 0 - 9 ] \ { 1 . 3 \ } ' access. log [Enterl

Opcja -o to now ość i je s t d o stę p n a począw szy od wersji 2 .5 narzędzia GNU grep.

Metoda nr 2 Do w yśw ietlenia tylko trafień, a nie całych w ierszy, m ożna użyć ró w nież narzędzia SED. W tym celu n ależ y w p ro w a d zić p o le ce n ie sed w raz z o p c ją -n i w y rażen iem s/.*\(WZO/?ZfC\).*/\l/p, gdzie WZORZEC to w yszukiw any w zorzec. Jako drugi argu­ m ent należy podać nazw ę pliku. => A by w yśw ietlić w szystkie fragm enty tekstu oznaczone cudzysłow am i (włącznie z tym i cudzysłow am i), które zn ajd u ją się w pliku l i sta-dialogowa, w pisz: $ sed -n 's / . * \ ( " . * " \ ) . * / \ l / p ' li sta -d i a logowa 1Enterl

14.5.4. Określanie plików zawierających dopasowane wiersze W celu w yśw ietlenia plików zaw ierających określony w zorzec należy użyć polecenia grep z opcją -1. W ynikiem tej instrukcji nie b ęd ą dopasowane w iersze, ale lista plików zaw ierających podany w zorzec. P ozw ala to szybko przeszukać grupę plików w celu znalezienia plików z żądanym łańcuchem lub w zorcem .

386

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

=> A by w yśw ietlić listę w szystkich plików w bieżącym katalogu, które zaw ierają łańcuch INFORMACJA, wpisz: $ grep -1 INFORMACJA * lEHtiPl

14.6. Użycie pliku z szukanymi wzorcami Istnieje m ożliw ość zapisania w pliku listy w yrażeń regularnych, które b ęd ą używane przez narzędzie grep do w yszukiw ania tych w zorców w tekście. W tym celu należy podać ja k o argum ent opcji - f nazw ę pliku zaw ierającego w yrażenia regularne. M etoda ta m oże być przydatna w sytuacji, gdy konieczne je s t w yszukanie w tekście w ielu słów lub fraz. K ażdy w zorzec należy zdefiniow ać w oddzielnym w ierszu pliku z w yrażeniam i regularnym i. => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej m etody. ♦ Aby w yśw ietlić wszystkie wiersze w pliku /u s r / s h a r e / d ic t / w o r d s , które za­ w ierają słow a znajdujące się na liście w pliku z ak a za n e -s ło w a , wpisz: $ grep - f zakazane-słow a /u s r /s h a r e /d ic t/w o r d s | Enterl

♦ A by w yśw ietlić w szystkie w iersze w pliku / u s r / s h a r e / d ic t / w o r d s , które nie zaw ierają żadnych słów znajdujących się n a liście w pliku zaka za n e -sło w a , niezależnie od w ielkości liter, wpisz: $ grep - v - i - f zakazane-słow a / u s r /s h a r e /d ic t/w o r d s I Enterj

14.7. Wyszukiwanie w plikach innych niż tekstowe Poniższe przepisy m ogą być w ykorzystane podczas w yszukiw ania tekstu w plikach in­ nego typu niż pliki tekstow e.

14.7.1. Dopasowywanie wierszy w wielu plikach N arzędzie grep m oże być użyte do przeszukiw ania w ielu plików jednocześnie. Powłoka m oże w ykonyw ać rozw ijanie nazw plików , a następnie przekazyw ać listę plików do polecenia g rep (patrz przepis 5.8 „O kreślanie nazw plików za p o m o cą w zorca”). => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej m etody. ♦ A by w yszukać w zorzec b r z o s k w i n i e w e w szy stk ich p likach w bieżącym katalogu, wpisz:

Rozdział 14. ♦ Wyszukiwanie tekstu

387

$ grep brzoskwinie * | Enter|

♦ A by przeszukać w szystkie pliki w bieżącym katalogu, których nazw y za­ w ierają słow o p ro d u k c ja lub magazyn, wpisz: $ grep brzoskwinie *produkcja.magazyn* |Enter]

Podczas przeszukiw ania w ielu plików każde trafienie je s t poprzedzane przez narzę­ dzie g rep inform acją o nazw ie odpow iedniego pliku. To dom yślne zachow anie m ożna zm ienić, podając opcję - h . => Poniżej przedstaw iam y dw a sposoby użycia tej m etody. ♦ A by przeszukać w szystkie pliki w bieżącym katalogu i w yśw ietlić w iersze zaw ierające słow o CD, wpisz: $ grep CD * | Enter]

♦ A by przeszukać w szystkie pliki . t x t w katalogu ~/doc i w yśw ietlić w iersze zaw ierające słow o CD, ukryw ając inform acje o nazw ach plików , w pisz: $ grep -h CD ~/doc/*.txt |E n te r |

Użycie opcji - r um ożliw ia rekurencyjne przeszukiw anie katalogu oraz w szystkich jeg o podkatalogów . => A by przeszukać w szystkie pliki , t x t w katalogu ~/doc oraz w szystkich jeg o podkatalogach i w yśw ietlić w iersze zaw ierające słow o CD, w pisz: $ grep - r CD ~/doc/*.txt IE n te r |

14.7.2. Dopasowywanie wierszy w plikach skompresowanych Polecenie zg re p służy do przeszukiw ania tek stu w plikach skom presow anych za p o ­ m o cą narzędzia g z ip . Pliki takie m a ją zw ykle rozszerzenie .gz. S kom presow anych plików zw ykle nie m ożna przeszukiw ać ani odczytyw ać bez ich wcześniejszej dekom ­ presji (patrz przepis 8.4 „K om presow anie plików ”). N arzędzie zg rep działa w podobny sposób ja k grep, ale um ożliw ia przeszukiw anie za­ rów no skom presow anych, ja k i nieskom presow anych plików . W ynikiem użycia tego narzęd zia są w iersze zaw ierające szukany w zorzec. Po zak o ń czen iu pracy n arzęd zie z g re p pozostaw ia skom presow ane pliki w niezm ienionej form ie. => Poniżej przedstaw iam y kilka przykładów użycia tego narzędzia. ♦ A by w skom presow anym pliku README.gz w yszukać słow o L in u x , w pisz: $ zgrep Linux README.gz |E n te r |

♦ A by przeszukać w szystkie pliki (zarów no skom presow ane, ja k i nieskom presowane) w bieżącym katalogu i w yśw ietlić wiersze zaw ierające słowo Linux, w pisz: $ zgrep Linux * 1Enter 1

388

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu ♦ A by rekurencyjnie przeszukać w szystkie pliki (zarów no skom presow ane, ja k i nieskom presow ane) w bieżącym drzewie katalogów i w yśw ietlić wiersze zaw ierające słow o L in u x , wpisz: $ zgrep -r Linux * [Enterl

14.7.3. Dopasowywanie wierszy na stronach WWW Z ależnie od w ybranej m etody, m ożliw e je s t dopasow yw anie w ierszy znajdujących się w treści strony W W W (czyli zaw artości w yśw ietlanej p rzez przeglądarkę) lub kodzie źródłow ym strony (jest to treść strony oraz znaczniki ję z y k a H TM L).

Metoda nr 1 Lynx DEB: ly n x RPM: ly n x

W W W : h ttp ://ly n x .b ro w s e r.o r g / W celu przeszukania zaw artości strony W W W lub innego dokum entu w skazyw anego p rzez adres U RL należy przekazać ten adres U R L do p rzeg ląd ark i ly n x , określając opcje -dump i -no! i s t , a następnie przekierow ać w yjście do narzędzia grep. => A by przeszukać zaw artość strony W W W dostępnej pod adresem U RL h t t p : / / example .c om /bingo i w yśw ietlić w iersze zaw ierające słow o bango lub bongo, wpisz: $ lynx -dump -n o list http://example.com/bingo \ grep b[ao]ngo I Enter]

Metoda nr 2 Wget DEB: wget RPM: wget

W W W : h t t p : / / www. g n u . o rg / softw a re /w get / w g e t . html Jeżeli chcem y przeszukać kod źródłow y strony W W W , p o w in n iśm y u ży ć narzędzia wget, podając argum ent - dla opcji -0, a następnie przekierow ać w yjście n a wejście narzędzia grep. => A by w yszukać pięć kolejnych cyfr w kodzie źródłow ym strony W W W dostęp­ nej po d adresem U R L h t t p : / / e x a m p l e . c o m / b in g o , wpisz: $ wget -0 - http://example.com/bingo \ grep '[ 0 - 9 ] \ { 5 \ } ‘ IEnterl

Rozdział 14. ♦ Wyszukiwanie tekstu

389

14.7.4. Dopasowywanie wierszy w plikach binarnych N arzędzie s t r i n g s w yśw ietla w szystkie łańcuchy tekstow e w pliku binarnym . W celu w y szukania określonej frazy w takim pliku n ależy p rzek iero w ać w yjście n arzęd zia s t r i ngs na w ejście narzędzia grep. => A by w yśw ietlić w szystkie w iersze zaw ierające łańcuch tekstow y h t t p w pliku binarnym n et run, wpisz: $ strin g s netrun j grep http I Enter]

14.8. Wyszukiwanie i zastępowanie tekstu W system ie L inux dostępnych je st kilka m etod służących do zastępow ania w yszuka­ nego fragm entu tekstu innym . Ż adna z tych m etod nie w ykorzystuje narzędzia grep, które potrafi tylko w yśw ietlać trafienia. Rów nież w iększość edytorów tekstu, w łącznie z programem Emacs, umożliwia w yszukiwanie i zastępowanie tekstu (patrz przepis 14.9.4 „W yszukiw anie i zastępow anie w edytorze E m acs”).

Metoda nr 1 Jednym z najszybszych sposobów w yszukiw an ia i zastęp o w an ia o k reślo n eg o tek stu w pliku je st z pew nością użycie następującego polecen ia ję z y k a Perl: perl -p i -e "s/stary_łańcuch/nowy_łańcuch/g-." nazwa_pliku 1Enterl

A rgum ent sta r y J a ń c u c h to w yszukiw any łańcuch tekstow y, nowy_łańcuch to łańcuch używ any do zastąpienia znalezionego tekstu, natom iast argum ent nazw a_pliku w ska­ zuje plik lub pliki, dla których zostanie w ykonana ta instrukcja. => A by we w szystkich plikach w bieżącym katalogu, które m ają trzyznakow e roz­ szerzenie nazw y pliku, zam ienić łańcuch bezradny na łańcuch pomocny, w pisz: $ perl -pi -e "s/bezradny/pomocny/g:" * . ? ? ? |Enterl

Metoda nr 2 D o w yszukiw ania i zastępow ania tekstu m ożna użyć narzędzia SED w sposób opisany w przepisie 10.5 „E dycja strum ieni tekstu” . => Aby w yśw ietlić zaw artość pliku marketing, zam ieniając słowo t e l e w i z j a (nie­ zależnie od w ielkości pierw szej litery) na słow o i n t e r n e t , w pisz: $ sed 's/[Tt]elew izja/internet/g' marketing |Enterl

390

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu Z am iana je st m ożliw a tylko w określonych przypadkach, np. jeśli dany w iersz zaw iera jak iś inny fragm ent tekstu. W tym celu należy użyć w y rażenia /im iy _ te k s t/s /s z u k a n y _ te k s t/n o w y _ te k s t/g. => A by wyśw ietlić zaw artość pliku marketin g, zam ieniając słowo t e l e w i z j a (nie­ zależnie od w ielkości pierw szej litery) na słow o i n t e r n e t , ale tylko wtedy, gdy dany w iersz zaw iera dow olną cyfrę, w pisz: $ sed ' /[0-9]/s/[Tt]elew izja/internet/g' marketing |Enterl

W celu w ykonania zam iany tylko w tych w ierszach, w k tórych nie w y stęp u je okre­ ślony fragm ent tekstu, m usim y użyć narzędzia sed z w yrażeniem / in n y _ te k s t! \s / s z u ­ kany _ te k s t ! nowy_ te k s t/q . => A by w yśw ietlić zaw artość pliku m a rke tin g , zam ieniając słow o t e l e w i z j a (niezależnie od w ielkości pierw szej litery) n a słow o i n t e r n e t , ale tylko wtedy, gdy dany w iersz nie zaw iera słow a r a d io , w pisz: $ sed ' /radio/!s/[Tt]elew izja/internet/g' marketing |Enterl

14.9. Wyszukiwanie tekstu w edytorze Emacs Przedstaw ione poniżej przepisy służą do w yszukiw ania tekstu, fraz i w yrażeń w edyto­ rze Em acs, a także do zam iany znalezionych w zorców .

14.9.1. Wyszukiwanie przyrostowe w edytorze Em acs N aciśnięcie klaw iszy | Ctrl | + [ s ] pow oduje w yw ołanie funkcji w yszukiw ania przyro­ stow ego w edytorze Em acs. Program odczyta tekst um ieszczony w m inibuforze i roz­ pocznie jeg o w yszukiw anie w tekście, który znajduje się w bieżącym buforze. Ponowne naciśnięcie klaw iszy | Ctrl | + [§ ] um ożliw ia w yszukanie następnego w ystąpienia szu­ kanego łańcucha. C zynność tę m ożna pow tarzać aż do chw ili, gdy nie m a żadnych trafień. K iedy to nastąpi, Em acs w yśw ietli kom unikat F a i l i n g I - s e a r c h : . Ponowne użycie kom binacji klaw iszy | Ctrl | + [s] spow oduje przejście do początku tekstu w bufo­ rze i kontynuację operacji w yszukiw ania. Ten rodzaj wyszukiwania nosi nazw ę przyrostow ego, poniew aż w yszukiw anie je st wy­ konyw ane natychm iast po rozpoczęciu w pisyw ania tekstu. K ażdy w pisany znak po­ w oduje p rzyrost łańcucha wyszukiwania, np. jeżeli chcem y znaleźć w bieżącym buforze słow o s z a f a , należy wpisać: |Ctrl | + [ U S

Em acs natychm iast rozpocznie przeszukiw anie bufora i wyróżni pierw sze wystąpienie litery s. W yszukiw anie będzie kontynuow ane po w pisaniu litery z — program prze­

Rozdział 14. ♦ Wyszukiwanie tekstu

391

szuka bufor i w yróżni pierw sze w ystąpienie łańcucha sz (oczyw iście je śli litera z w y­ stępuje bezpośrednio po znalezionej w cześniej literze s, zostanie podśw ietlony w łaśnie ten łańcuch). Emacs będzie kontynuow ał w yszukiw anie dla każdej wprow adzonej litery, pod w arunkiem że szukany łańcuch znajduje się w bieżącym buforze. W przeciw nym przypadku edytor odtw orzy dźw ięk i wyśw ietli w m inibuforze kom unikat inform ujący o niepow odzeniu. A by znaleźć kolejne w ystąpienie tego sam ego łańcucha, należy ponow nie nacisnąć klawisze | Ctrl | + [§]. M ożna rów nież przytrzym ać klaw isz [ctril i naciskać w ielokrotnie klaw isz [§], aby szybko przechodzić m iędzy kolejnym i trafieniam i w buforze. W yszukiw anie przyrostow e to praw dopodobnie najszybsza i najczęściej w ykorzysty­ w ana form a w yszukiw ania w edytorze Emacs. Istnieje rów nież m ożliw ość w yszukiw ania w odw rotnym kierunku, czyli od bieżącego m iejsca do początku tekstu w buforze. D o tego celu służy funkcja o nazw ie t s e a r c h backwa rd, k tó rą m ożna w yw ołać za p om ocą klaw iszy | Ctrl |+ [ r ], => A by przeszukać bieżący bufor w stecz i znaleźć słow o k s i ę ż y c , wpisz: I Ctrl | + E

k s ię ż y c

14.9.2. Wyszukiwanie fraz w edytorze Em acs Podobnie ja k w przypadku narzędzia grep, funkcja wyszukiwania przyrostowego w edyto­ rze Em acs działa na w ierszach tekstu, a w ięc um ożliw ia tylko w yszukiw anie w zorców w pojedynczych w ierszach. W eźm y np. łańcuch w i t a j , ś w i e c ie . Jeżeli słow o w i t a j znajdzie się na końcu w iersza, a w yraz ś w i e c ie na początku kolejnego, funkcja w yszu­ kiw ania przyrostow ego nie znajdzie tego łańcucha. R ozw iązanie tego problem u je st m ożliw e dzięki funkcji w o r d - s e a r c h - f o r w a r d , która w yszukuje frazy i słow a niezależnie od znaków przestankow ych i odstępów . => A by w bieżącym buforze w yszukać frazę d o ł ą c z do nas, w pisz: fAitl + [x j w ord-search-forw ard \ Enterl d o łą c z do nas | Enterl

Funkcja word-search-backward działa tak sam o jak funkcja word-search-forward, ale bufor je st przeszukiwany w drugą stronę, czyli od bieżącego m iejsca do początku tekstu.

14.9.3. Wyszukiwanie wyrażeń regularnych w edytorze Em acs F unkcja s e a r c h - f o r w a r d - r e g e x p um ożliw ia w yszukiw anie w yrażenia regularnego od danego m iejsca do końca bieżącego bufora. => A by w bieżącym buforze w yszukać w yrażenie regularne @. * \ . org, wpisz: I Alt | + 0

sea rch -fo rw a rd -reg exp | Enterl @ .*\ .o rg | Enterl

392

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu M ożliw e je st także użycie skrótu klaw iszow ego | Alt |+ |Ctrl | + [ s ] dla tego polecenia. Aby ponownie wyszukać ostatnie wyrażenie regularne, m ożna nacisnąć kombinację kla­ w iszy 1Alt I + 1Ctrl I + [s] I Ctrl | + [§]. Przytrzym anie klaw isza | Ctrl | i w ielokrotne naciska­ nie klaw isza [s] pozw ala szybko przechodzić m iędzy kolejnym i trafieniam i w buforze. Funkcja search-backward-regexp działa ta k sa m o ja k funkcja search-forward-regexp, ale bufor je s t przeszukiwany w drugą stronę, czyli od bieżącego m iejsca do początku tekstu.

14.9.4. Wyszukiwanie i zastępowanie w edytorze Em acs E dytor E m acs u m o ż liw ia ta k że w y szu k iw a n ie i za stę p o w an ie te k stu w b u fo rze za pom ocą funkcji r e p la c e - r e g e x p . Jako param etry tej funkcji należy podać szukane wy­ rażenie oraz now y tekst. W yrażenia regularne są dopasow yw ane od bieżącego miejsca do końca bufora. A by w yszukać i zastąpić w szystkie w ystąpienia w zorca w buforze, należy uruchom ić tę funkcję na początku bufora. => A by w bieżącym buforze zam ienić słow o d z ie ń n a słow o noc, wpisz: I Alt I + E

replace-regexp |Enter | Replace regexp: dzieri |Enterj Replace regexp dzien with: noc [Enterl Replaced 7 occurences

W yrażenie regularne d z ie ń w pow yższym przykładzie zostało siedm iokrotnie zastą­ pione w yrażeniem regularnym noc. W yszukiw anie w ykonano od bieżącego m iejsca do końca bufora. T a funkcja edytora Em acs je s t szczególnie przydatna podczas zastępow ania znaków sterujących tekstem lub odwrotnie. Do w prow adzenia znaków sterujących m ożna użyć funkcji q u o te d - i n s e r t (patrz przepis 10.1.4 „W staw ianie znaków specjalnych w edyto­ rze E m acs”), która je st dostępna po naciśnięciu klaw iszy | Ctrl |+ [o ]. => A by zam ienić w szystkie znaki Control+ M w bieżącym buforze n a typow e znaki w ysunięcia w ierszy, wpisz: | A it 1 + S

replace-regexp | E n te r |

Replace regexp: |C t r l | + [ o ] 1C t r l | + [M ] |Enterl Replace regexp w ith: | Ctrl | + [o] 012 | E nter | [ Enterl Replaced 101 occurences

W pow yższym przykładzie znaleziono i zastąpiono 101 w ystąpień znaku Control+M. W yszukiw anie w ykonano od bieżącego m iejsca do końca bufora.

Rozdział 14. ♦ Wyszukiwanie tekstu

393

14.10. Wyszukiwanie tekstu w edytorze vi P odczas w yszukiw ania tekstu w edytorze v i używ ane są te sam e m etody co w przy­ padku narzędzia le s s , które przedstaw iono w kolejnym przepisie.

14.11. Przeszukiwanie wyświetlanego tekstu Istnieje m ożliw ość przeszukiw ania tekstu w yśw ietlanego za p o m o cą narzędzia l e s s . D o tego celu słu żą dw a w ygodne polecenia, a m ianow icie / i ?. A by przeszukać tekst do przodu, należy w pisać ukośnik oraz żądane w yrażenie regularne. A by przeszukać tekst w stecz, zam iast ukośnika należy podać znak zapytania. N arzęd zie l e s s w yróżnia znalezione słow a lub w y rażen ia reg u larn e w tekście. P o ­ now ne naciśnięcie klaw iszy / lub ? (bez podaw ania w yrażenia regularnego) spow oduje w yszukanie następnego lub poprzedniego w ystąpienia danego wzorca. => Poniżej przedstaw iam y kilka sposobów użycia tych funkcji. ♦ A by przeszukać w yśw ietlany tekst do p rzodu i znaleźć słow o k o t, wpisz: /kot | Enterj

♦ A by w yszukać kolejne w ystąpienie słow a k ot, w pisz: / | Enterl

♦ A by w yszukać poprzednie w ystąpienie słow a k ot, wpisz: ? | Enterl

♦ A by p rzeszukać w yśw ietlany tek st do ty łu i zn aleźć w y rażen ie reg u larn e [ k l Jo t, wpisz: ?[kl]O t | Enterl

Funkcje w yszukiw ania w edytorze vi s ą identyczne ja k w przypadku n arzędzia less, ale tra fie n ia nie s ą dom yśln ie wyróżniane.

Rozdział 15.

Skład i przetwarzanie tekstu O soby m ające doświadczenie w pracy z systemem operacyjnym M icrosoft W indows lub kom puteram i A pple M acintosh uw ażają zw ykle, że określenie „przetw arzanie tek stu ” oznacza pisanie w tzw . procesorach tekstu — dużych i rozbudow anych aplikacjach, które zapew niają o grom ną liczbę opcji i zap isu ją dokum enty w p likach o zam kniętym formacie. W iększość użytkow ników korzysta z procesorów tekstu niezależnie od prze­ znaczenia dokum entu, naw et je śli je st to zw ykła lista zakupów lub list do cioci. O d w ielu lat dostępne są różnego rodzaju procesory tekstu i pakiety biurow e dla sys­ tem u L inux, takie ja k W ordP erfect i StarO ffice. N ależy je d n ak podkreślić, że jeszcze do niedaw na określenie „przetw arzanie tekstu” pow odow ało odm ienne od pow yższego skojarzenia w śród użytkow ników L inuksa i innych system ów uniksow ych. W iększość takich osób tw orzy dokum enty w zw ykłym edytorze tekstow ym i zapisuje wyniki pracy w zw ykłych plikach tekstow ych. Jak łatw o sobie wyobrazić, taki sposób postępow ania m a w iele zalet. Jeżeli dokum enty są przechow yw ane w zw ykłych plikach tekstow ych, to do form atow ania stron i akapi­ tów , dodaw ania num erów stron i nagłów ków , sp raw d zan ia pisow ni i stylu, liczenia w ierszy, słów i znaków , konw ersji na form at H T M L , a naw et do d ru k o w an ia tek stu z użyciem w ybranej czcionki m ożna użyć narzędzi w yw oływ anych z poziom u w iersza poleceń. W szystkie te czynności zostaną przedstaw ione w przepisach znajdujących się w tym rozdziale. P rzeciętn a instalacja L inuksa zaw iera p o n ad 750 narzęd zi w iersza poleceń, które m ożna w ykorzystać do obróbki tekstu w praktycznie dow olny sposób. Pozornie taki sposób przetw arzania tekstu je st dość prym ityw ny. Jest to pogląd rep re­ zentow any głów nie p rzez osoby p rzyzw yczajo n e do p racy w g raficznym interfejsie użytkownika. W arto jed n ak podkreślić, że praca taka (w przeciw ieństw ie do rozw iązań zastosow anych w L inuksie) często pow oduje m arnotraw ienie czasu i w ym aga niepo­ trzebnej pracy użytkow nika. W L inuksie w ystarczy je d n a instrukcja, aby w yśw ietlić lub w ydrukow ać tekst z użyciem dowolnej czcionki (patrz przepis 15.2 „Przekształcanie tekstu na form at P ostScript”) — a przecież ta prosta czynność je st w ykonyw ana przez 90% czasu pośw ięconego na interakcję z procesorem tekstu.

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

396

U w ażam , że przetw arzanie tekstu w tradycyjnym rozum ieniu nie je st n ajlep szą form ą postępow ania z tekstem, szczególnie w przypadku system ów linuksowych. N ależy rów ­ nież podkreślić, że w w ielu przypadkach tekst nie je s t drukow any, ale zostaje u m iesz­ czony na stronie internetow ej, ebooku (książce e lek tro n ic zn e j)1 b ąd ź w w iadom ości pocztow ej. W w iększości przypadków najlepszym źródłem treści dla tych form atów je st zw ykły tekst. Program y służące do przetw arzania tekstu, w szczególności w yge­ nerow ane przez nie specjalne formaty plików, są całkow icie niezgodne z ideą obow ią­ zującą w św iecie system ów uniksow ych i linuksow ych, która zaleca użycie form atów tekstowych (patrz przepis 1./^ „ F ilo z o fia narzędzi i poleceń systemu Unix”). Idea „prze­ twarzania tekstu” , która pochodzi jeszcze z lat 80. ubiegłego stulecia, staje się w dobie Internetu coraz w iększym balastem . W sieci płynnym i naturalnym form atem , dostęp­ nym dla w szystkich kom puterów i użytkow ników je s t w łaśnie zw ykły tekst. Jeżeli konieczne je s t przygotow anie układu tekstu w celu w ydrukow ania na papierze, m ożna wykonać skład tekstu. Tem u właśnie tematowi zostanie pośw ięcona duża część tego rozdziału. Przedstawione tu przepisy pozw olą osiągnąć zadowalające efekty niewiel­ kim nakładem sił. Listę popularnych narzędzi tekstow ych dla system u Linux (z uw zględnieniem trady­ cyjnych procesorów tekstu) m ożna znaleźć w przepisie 15.7 „Inne procesory tekstu i sys­ temy składu” . W ięcej inform acji na ten tem at znajduje się w przeglądzie C hristophera B. B row ne’a „Linux W ord Processing”, który je st dostępny pod adresem h t t p : //www. cbbrowne. com/i n fo /w p . h t m l.

15.1. Wybór systemu składu W ybór właściwego systemu składu przed rozpoczęciem projektu m oże być trudny. Każdy program m a zalety i w ady, a mniej dośw iadczeni użytkow nicy m o g ą m ieć trudności z ustaleniem , które cechy dostępnych narzędzi b ęd ą dla nich najw ażniejsze. W iele typów dokum entów nie w ym aga w y konyw an ia żadnych sp ecjaln y ch operacji składu. Do ich utw orzenia i zapisania w ystarczy zw ykły edytor tekstu (zobacz roz­ dział 10. „Edycja plików tekstow ych”). D otyczy to przede w szystkim różnego rodzaju notatek, dzienników , wiadom ości e-mail, stron internetow ych, w iadom ości wysyłanych do grup dyskusyjnych itp. O czyw iście w razie potrzeby m ożna w ykonać form atow anie dokum entu w późniejszym czasie, a także w yśw ietlić lub w ydrukow ać tekst z użyciem dowolnych czcionek (patrz przepis 15.2.1 „Form atow anie tekstu z użyciem czcionek”). Czasam i najlepszym rozw iązaniem będzie napisanie dokum entu w postaci pliku teksto­ wego, a następnie zaim portow anie go do w ybranego system u składu lub sform atow a­ nie przy użyciu w ybranego narzędzia lub ję z y k a składu tekstu.

1 To określenie zaczyna cieszyć się coraz większą popularnością i oznacza pliki zawierające książki w postaci elektronicznej, zarówno w postaci zwykłego tekstu, jak w innym zamkniętym formacie — przyp. dum.

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

397

P rzedstaw iona poniżej tabela ułatw i dobranie system u składu do określonego zadania. O czyw iście m ożliw e je st użycie innych narzędzi — w tabeli um ieściłem jed y n ie zale­ cenia. Pierw sza kolum na zaw iera typy dokum entów i planow ane sposoby ich w ykorzy­ stania, natom iast w drugiej kolum nie m ożna znaleźć sugerow any program lub system składu. W szystkie w ym ienione tu narzędzia zostaną opisane bardziej szczegółow o w dal­ szej części tego rozdziału. Format wyjściowy

Zalecane narzędzie

Sformatowany i wydrukowany dokument oraz elektroniczny plik HTML lub tekstowy (internetowa lista najczęściej zadawanych pytań, dokumentacja, rozprawka)

Enscript, LNTe X, Linuxdoc-Tools, Texinfo

Sformatowany i wydrukowany dokument oraz plik tekstowy (strona podręcznika systemowego man, skorowidz poleceń)

GROFF

Sformatowany i wydrukowany dokument (list lub inna korespondencja, raport, książka)

IATßX, LyX, TgX

Sformatowany i wydrukowany dokument (broszura lub biuletyn z wieloma kolumnami i zdjęciami)

LyX, TEX

Sformatowany i wydrukowany dokument (koperta, broszura reklamowa lub inny dokument tego typu)

tex

Sformatowany i wydrukowany dokument lub plik tekstowy (wykres lub tabela)

GNUPLOT. Tbl

Tekst wydrukowany z użyciem czcionek (lista zakupów zapisana w wiadomości e-mail, lista czynności do zrobienia)

Enscript, AbiWord

Sformatowany i wydrukowany dokument (tabliczka, szyld) Tekst wydrukowany z użyciem dużej czcionki (baner reklamowy)

Enscript, HTML, LyX, tex

Banner

15.2. Przekształcanie tekstu na format PostScript e n s c rip t DEB: e n s c r i p t RPM: e n s c r i p t W W W : h t t p : / / w w w . ik i . f i / - m t r / g e n s c r i p t /

N ajprostszym sposobem złożenia (sformatowania) tekstu je st przekształcenie go na for­ m at PostScript. Jest to często praktykow ane ja k o przygotow anie tek stu do w ydruku. O ryginalny tekst źródłow y nie je s t m odyfikow any, n atom iast tek st na w yjściu kiero­ w anym do w ydruku zostaje sform atow any np. z użyciem określonej czcionki. M ożliw e je s t rów nież użycie n arzędzi do podglądu ko d u P o stS crip t (np. gv lub g h o s t s c r i p t )

398

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu w celu w yśw ietlenia pliku postscriptow ego na ekranie. O prócz tego plik postscriptow y m ożna przekonw ertow ać na form at PDF lub plik obrazu taki ja k JPEG. Podsum ow ując, po utw orzeniu pliku postscriptowego z pliku tekstow ego m ożliw e je st użycie dowolnego narzędzia w celu sform atow ania tego pliku, w tym np. narzędzi służących do zm iany kolejności lub rozm iaru stron (patrz rozdział 20. „P ostS cript”). M etod przekształcania tekstu na kod P ostScript je s t w iele, ale najlepszym sposobem będzie użycie narzędzia e n s c n p t . Za jego pom ocą m ożna dokonać szybkiej konwersji pliku tekstow ego (jego nazw a je st podaw ana argum entem w yw ołania), w prow adzając jednocześnie zm iany w form atow aniu tekstu. Z a p o m o cą narzędzia e n s c r i p t m ożna zmienić używ aną czcionkę lub podzielić tekst na strony i dodać nagłówki graficzne u góry każdej strony. Domyślnie narzędzie e n s c r i p t dzieli tekst w ejściow y na strony, form atuje go z użyciem czcionki Courier o rozm iarze 10 punktów oraz um ieszcza na górze każdej strony prosty nagłówek zaw ierający nazw ę pliku, datę i czas oraz num er strony. Infonnacje znajdujące się w nagłów ku są pogrubione. U życie opcji -B pozw oli pom inąć ten nagłów ek. Jeżeli do kom putera podłączona je st drukarka postscriptow a, m ożesz skonfigurow ać narzędzie e n s c r i p t w taki sposób, aby dane w ynikow e były przesyłane bezpośrednio do drukarki. A by spraw dzić, czy system zo stał sko n fig u ro w an y w od p o w ied n i sposób, pow inieneś przejrzeć pliki konfiguracyjny o nazw ie / e t c / e n s c r i p t . c f g . W iersz DefaultOutputMethod: p rinter

w skazuje, że dane w yjściow e tra fia ją b ezpośred n io do drukarki. Z am ian a param etru p r i n t e r na s t d o u t spraw i, że dane b ęd ą przesyłane do w yjścia standardow ego. U życie narzędzia e n s c r i p t będzie m ożliw e naw et w tedy, gdy dom yślna drukarka nie obsługuje ję z y k a P ostScript. W iększość instalacji L inuksa je s t o becnie w yposażona w filtry w ydruku, które autom atycznie p rzekształcają kod postscriptow y na format rozpoznaw any przez drukarkę. Jeżeli system nie został skonfigurow any w ten sposób, należy dokonać odpow iedniego przekształcenia kodu P ostScript n a form at drukarki za pom ocą narzędzia gs, a następnie w ydrukować uzyskane dane (patrz przepis 20.3. „Kon­ w ersja kodu postscriptow ego”). => A by przekształcić plik tekstow y o nazw ie zachowana-poczta na plik postscrip­ tow y, stosując dom yślne form atow anie, a następnie skierow ać w yjście bezpo­ średnio do drukarki, w pisz: $

enscript zachowana-poczta | Enterl

W celu w ybrania określonej drukarki należy użyć opcji -d i podać nazw ę urządzenia. => A by przekształcić plik tekstow y o nazw ie no ta tk a na plik postscriptow y i wy­ drukow ać go na drukarce o nazw ie m a rke tin g, w pisz: $

enscript -d marketing notatka | Enterl

W celu zapisania danych postscriptow ych do pliku należy podać jeg o nazw ę jak o argu­ m ent opcji -p. Jest to przydatne w sytuacji, gdy do kom putera nie je st podłączona żadna drukarka postscriptow a i trzeba zam iast w ydruku przygotow ać odpow iedni plik, który

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

399

zostanie przeniesiony w inne m iejsce, bądź je śli chcesz po prostu w yśw ietlić podgląd tekstu z określonym form atow aniem . W tym d rugim p rzy p ad k u m o żesz w yśw ietlić plik postscriptow y za p om ocą odpow iedniej przeglądarki, takiej ja k g h o s tv ie w (patrz przepis 17.4.2 „W yśw ietlanie podglądu pliku postscriptow ego” ). => A by plik tekstowy o nazwie zachowana-poczta zapisać w pliku postscriptow ym o nazw ie zacho w ana-p oczta. ps, a następnie w yśw ietlić jeg o podgląd w środow i­ sku X, w pisz: $ enscript -p zachowana -poczta.ps zachowana -poczta | E nterl $ ghostview zachowana-poczta .ps [Enterl

Jeżeli dane w ynikowe m ają być skierowane na wyjście standardowe, zamiast nazwy pliku trzeb a podać m yślnik (-). T a opcja b ędzie przy d atn a w sy tu acji, gdy ko n ieczn e je s t przekierow anie kodu postscriptow ego do innych poleceń bez zapisyw ania go do pliku. => A by w yśw ietlić w przeglądarce gv podgląd pliku tekstow ego o nazw ie z a c h o ­ wana-poczta w postaci kodu postscriptow ego, w pisz: $ enscript -p zachowana-poczta ] gv - |E nter |

P rzedstaw ione poniżej p rzepisy p o k az u ją sposób u życia n arz ęd zia e n s c r i p t w celu uzyskania tekstu z różnymi efektami i właściwościam i. M ożliw e je st łączenie tych opcji, co zostanie pokazane w dalszej części tego rozdziału.

15.2.1. Formatowanie tekstu z użyciem czcionek A by w yśw ietlić tekst z użyciem czcionki postscriptow ej, należy w pisać polecenie e n s ­ c r i p t z opcją - f , której argum entem je st um ieszczona w cudzysłow ach nazw a w ybranej

czcionki. N azw a czcionki musi zaczynać się dużą literą. Jeżeli w nazw ie w ystępują spacje, m ożesz zastąpić je m yślnikam i. Bezpośrednio po nazw ie czcionki pow inieneś określić jej roz­ miar, np. C o u r i e r l 4 pow oduje w yśw ietlenie tekstu z użyciem czcionki Courier o rozm ia­ rze 14 punktów , natom iast Times-Romanl2.2 pow oduje w ybranie czcionki Tim es Rom an o rozm iarze 12,2 punktu. N iektóre dostępne nazw y czcionek m ożna znaleźć w pliku / u s r / s h a r e / e n s c r i p t / a f m / f o n t . m a p . Sposób użycia innych czcionek zainstalow anych w system ie opisuje strona podręcznika system ow ego man dla narzędzia e n s c r i p t . => O to dw a przykłady. ♦ A by na drukarce postscriptow ej w ydrukow ać zaw artość pliku tekstow ego zac howana-poczta przy użyciu czcionki H elvetica o rozm iarze 12 punktów , w pisz: $ enscript -B - f "H elvetical2" zachowana-poczta I E n te r |

♦ A by utworzyć plik postscriptowy o nazwie zachowana-poczta.ps, któty będzie zaw ierał tekst z pliku zachowana-poczta sform atow any przy użyciu czcionki H elvetica o rozm iarze 12 punktów , w pisz: $ enscript -B - f "Helvetica 12" -p zachowana-poczta.ps zachowana-poczta IE n te r |

400

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu W powyższych przykładach użyto opcji -B, aby pom inąć nagłówki na w szystkich stro­ nach. Nagłówki są normalnie wyświetlane czcionką Courier Bold o rozmiarze 10 punktów. M ożliw e je st określenie innego kroju czcionki dla tekstu nagłów ka przy użyciu opcji -F. => O to dw a przykłady. ♦ Aby zaw artość pliku tekstow ego zachowana-poczta sform atow ać przy użyciu czcionki Times Rom an o rozm iarze 10 punktów i utw orzyć nagłówki za po­ m ocą 18-punktow ej czcionki T im es B old, a następnie w ydrukow ać gotow y tekst na drukarce postscriptow ej, wpisz: $ enscript - f "Times-RomanlO" -F "Times-Boi d l8 " zachowana-poczta I Enterl

♦ Aby utworzyć plik postscriptowy o nazwie zachowana-poczta.ps, który będzie zaw ierał tekst oraz nagłów ki z pliku zachowana-poczta sfonnatow ane przy użyciu czcionki Palatino Rom an o rozm iarze 16 punktów , w pisz: $ enscript - f "Palatino-Romanl6" -F "Palatino-Romanl6" -p zachowana-poczta.ps zachowana poczta ¡E n terl

U sta dostępnych czcionek Adobe Type 1 oraz ich nazwy znajdują się w pliku o nazwie /usr/share/enscri pt/afm/font.map.

Jeżeli chcesz uzyskać podglądu układu całego pliku tekstow ego z użyciem bardzo m ałej czcionki, należy określić rozm iar czcionki w zakresie od 1 do 5 punktów .

15.2.2. Skład tekstu na niestandardowych rozmiarach stron N arzędzie e n s c r i p t pozw ala na określenie liczby w ierszy tekstu na generowanych stro­ nach. W tym celu należy podać żądaną liczbę w ierszy ja k o argum ent opcji -L. => Aby przekształcić zaw artość pliku maksimum na kod PostScript z użyciem stron o długości 10 w ierszy, a następnie zapisać w yniki do p lik u o n azw ie maksi mum.ps, wpisz: $ enscript -L10 -p maksimum.ps maksimum |E nter |

N arzędzie e n s c r i p t domyślnie zaw ija długie w iersze tekstu, co nie zaw sze w ygląda ele­ gancko. Użycie opcji -c pozwoli skrócić takie wiersze. M ożna także wyświetlać tekst bez obcinania w ierszy, za to w pionow ych segm entach (patrz przepis 15.2.8 „U m ieszcza­ nie tekstu w pionow ych segm entach”). => A by zaw artość pliku program.output przesłać do drukarki domyślnej, obcinając zbyt długie w iersze, wpisz: $ enscript -c program.output |Enterl

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

401

M arginesy są definiowane za pom ocą konstrukcji -~mrqws=LEWY:PRAWY:GÓRNY:DOLNY, gdzie w artości LEWY, PRAWY, GÓRNY i DOLNY określają poszczególne m arginesy. W artości pow inieneś podaw ać w punktach postscriptow ych (1/72 cala). W razie potrzeby m ożna pom inąć niepotrzebne ustaw ienia m arginesów . => Aby w ydrukow ać na drukarce domyślnej plik o nazw ie a r t y k u ł z użyciem nie­ standardow ego m arginesu dolnego o rozm iarze 50 punktów postscriptow ych, w pisz: $ enscript --m argins=:: :50 artykuł IEnter |

M ożesz nawet wydrukow ać wiele stron na pojedynczym arkuszu papieru. W ystarczy, że użyjesz opcji -U z argum entem w postaci liczby stron logicznych na każdym arkuszu. => A by plik o nazw ie wskazówki w ydrukow ać na drukarce dom yślnej z użyciem 24-punktow ej czcionki Times Roman, um ieszczając na każdym arkuszu papieru cztery strony logiczne, wpisz: $ enscript -U4 - f "Times-Roman24" wskazówki | E n terl

15.2.3. Tworzenie tabliczek i szyldów Dowolny w prow adzany tekst m ożna w ysyłać bezpośrednio do drukarki lub pliku post­ scriptowego, pom ijając po prostu nazw ę pliku w ejściow ego. N arzędzie e n s c r i p t b ę­ dzie odczytyw ało tekst z w ejścia standardow ego aż do m om entu naciśnięcia klaw iszy [ę io + d ]-

Tę sztuczkę m ożna w ykorzystać do szybkiego w ydrukow ania szyldu czy tabliczki (w yw ieszki). W tym celu należy zdefiniow ać d u żą czcionkę (na przykład H elvetica B old w rozm iarze 72 punktów ) i w yłączyć drukow anie nagłów ków . Do uzyskania od­ stępów m iędzy znakam i m ożna użyć pustych w ierszy. => Aby na drukarce postscriptow ej w ydrukow ać w yw ieszkę z użyciem 72-punktowej czcionki H elvetica Bold, wpisz: $ enscrip t -B - f "Helvetica-Bold72" I E nterl Enter E nter

UWAGA |Enter Enter E nter

ŚWIEŻO MALOWANE [Enter]

m

+ 0

U życie opcji - j spow oduje narysow anie ram ki w okół strony. => A by na drukarce postscriptow ej w ydrukow ać tabliczkę z użyciem 72-punktowej czcionki H elvetica B old, wpisz:

402

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

$ enscrip t -B - j - f "Helvetica-Bold72" | E nter | Enter Enter

UWAGA

Enter

Enter Enter

ŚWIEŻO MALOWANE |~E?iteFl

fĆ M l + S W pow yższym przykładzie w prow adziliśm y przed w łaściw ym tekstem kilka znaków spacji, aby odsunąć poszczególne słow a szyldu od ram ki. P oniew aż 72-punktow a czcionka je s t bardzo duża, w przy p ad k u dłuższych w ierszy tekstu m ożna użyć opcji --word-w rap celem zaw ijania w ierszy (bez podziału wyra­ zów ). Pozw oli to uniknąć sytuacji, w której w iersze b ę d ą zb y t długie, aby zm ieściły się na stronie. Innym rozwiązaniem będzie użycie opcji - r , aby zm ienić orientację strony (patrz przepis 15.2.7 „Z m iana orientacji tekstu”). => A by szyld utw orzony z użyciem 63-punktow ej czcionki H elvetica Bold wy­ drukow ać w zdłuż dłuższej kraw ędzi strony, wpisz: $

enscr ip t -B -r --word-wrap - f "Helvetica-Bold63"

| E n te r|

Enter Enter

UWAGA -- ŚWIEŻO MALOWANE | Enter) i C tr( • [Dj

Aby uatrakcyjnić utworzony szyld czy ta b liczk ę m o żesz ułożyć ich tre ś ć w edytorze tekstu, a następnie sform atow ać odstępy i wyrównywanie tekstu . W razie potrzeby m ożesz w staw ić do pliku dodatkow e puste w iersze. Użycie opcji -p pozwoli wyświe­ tlić podgląd pliku przed jego wydrukow aniem (patrz p rzepis 1 7 .4 .2 „W yśw ietlanie podglądu pliku p o stscrip to w e g o ” ).

15.2.4. Wyróżnianie stów w tekście N arzędzie e n s c r i p t rozpoznaje form atowanie ponad 40 języków program ow ania i języ­ ków znaczników — od języków Perl i C aż po kod H TM L i w iadom ości e-mail. Oznacza to możliwość podśw ietlania słów i innych fragm entów tekstu na podstaw ie składni wy­ branego formatu. W poniższej tabeli przedstaw iono nazw y oraz krótki opis różnych filtrów , które są obecnie dostępne dla narzędzia e n s c r i p t . ada

Język programowania Ada95

asm

Listingi asemblera

awk

Język programowania AWK

bash

Język programowania powłoki Bash

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

c

Język programowania C

changelog

Pliki changelog

cpp

Język programowania C++

csh

Język skryptów csh

del phi

Język programowania środowiska Delphi

d if f

Normalne raporty różnic narzędzia di f f

d iffu

Zunifikowane raporty różnic narzędzia di f f

e lis p

Język programowania Emacs Lisp

fortran

Język programowania Fortran 77

haskel1

Język programowania Haskell

html

Język znaczników HTML (HyperText Markup Language)

id l

IDL (język definicji interfejsu Corba)

java

Język programowania Java

javascrip t

Język programowania Javascript

ksh

Język programowania ksh

m4

Język programowania makroprocesora M4

mail

Wiadomości e-mail i Usenet

makefi 1e

Pliki reguł dla narzędzia make

n ro ff

Strony podręcznika systemowego sformatowane za pomocą NROFF

obje

Język programowania Objective-C

pascal

Język programowania Pascal

perl

Język programowania Perl

postscrip t

Język programowania PostScript

python

Język programowania Python

scheme

Język programowania Scheme

sh

Język programowania powłoki Boume’a

s k i ll

Język programowania Cadence Design Systems Lisp-like

sql

Baza danych Sybase 11 SQL

States

Pliki definicji dla states

synopsys

Język programowania skryptów powłoki dc Synopsys

tel

Język programowania TCL

tesh

Język programowania skryptów powłoki tesh

vba

Język programowania Microsoft Visual Basic for Applications

veri log

Język opisu sprzętu Verilog

vhdl

Język opisu sprzętu VHSIC (VHDL)

vrml

Język Virtual Reality Modeling Language (VRML97)

zsh

Język programowania zsh

403

404

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu A by w yróżnić słow a kluczow e w pliku, należy podać nazwę w ybranego filtra jak o argu­ m ent opcji -E. Pomiędzy o p c ją a je j argumentem nie m o g ą znajdować się żadne spacje. => Oto kilka przykładów . ♦ A by w yróżnić słow a w pliku H T M L o nazw ie i n dex. htm l, wpisz: $

enscript -Ehtml index.html \ E n t e r |

♦ A by w yróżnić słow a w w iadom ości e-m ail zapisanej w pliku ważna-wiado­ mość, a następnie zapisać uzyskany tekst bez nagłów ków do pliku o nazw ie ważna-wiadomość.ps, wpisz: $

enscript -B -Email -p ważna-wiadomość.ps ważna-wiadomość

|E n te r|

♦ A by wyróżnić słowa kluczowe w w iadom ości e-mail zapisanej w pliku waż­ na-wiadomość, a następnie wydrukow ać j ą na drukarce domyślnej z użyciem nagłów ków graficznych, wpisz: $

enscript -G -Email ważna-wiadomość

| En te r]

Użycie specjalnej opcji - - h e lp - p r e tty - p r in t pozw oli w yśw ietlić listę w szystkich języ­ ków obsługiw anych przez d an ą w ersję narzędzia e n s c ri p t. => A by w yśw ietlić listę aktualnie obsługiw anych języ k ó w , w pisz: $

enscript --h elp-pretty-print

|

less

I E n te rl

15.2.5. Umieszczanie tekstu na podkładzie N a stronach tekstu m ożna um ieścić specjalny podkład z dow olnym napisem stanowią­ cym rodzaj drukow anego znaku w odnego. W tym celu należy użyć opcji - u , podając jako jej argument żądany tekst. Pom iędzy opcją a tekstem nie m ogą znajdować się żadne spacje. Jeśli tekst zaw iera w ięcej niż je d n o słow o, należy oznaczyć go cudzysłow am i. => A by wydrukować plik rap o rt .wywiad z użyciem domyślnego formatowania na­ rzędzia e n s c r ip t i z podkładem TAJNE-POUFNE, w pisz: $

enscript -u"TAJNE-POUFNE" raport.wywiad

|E n te r j

D o dyspozycji m asz w iele opcji służących do określania w łaściwości tekstow ego znaku w odnego. Ich opis znajdziesz w poniższej tabeli. - - u l -a n g 1 e = k ą t

- -u l

-for\t=czcionka

- - u l - g ra y =

1iczba

Określa kąt (w stopniach) położenia znaku wodnego; domyślnie jest to arcus tangens dwóch zmiennych — ujemnej wysokości strony i jej szerokości Określa czcionkę i rozmiar znaku wodnego; domyślnie jest to czcionka Times Roman o rozmiarze 200 punktów Określa wartość szarości użytej do kolorowania znaku wodnego. Wartość należy podać w zakresie od 0 do 1; domyślnie używana jest wartość 0,8

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

- -u l -p o si t i

or\=pozycja

- - u l - s t y le = s t y 7

405

Określa punkt startowy znaku wodnego jako współrzędne postscriptowe. Jako pierwsza podawanajest współrzędna x poprzedzona znakiem + lub następnie podawana jest współrzędna y, którą należy określić w ten sam sposób. Lewy górny róg znaku wodnego jest określany jako +0-0 Określa styl tekstu: o u t l i n e (drukowane są tylko kontury znaków) lub f i l l e d (znaki są wypełnione szarością)

15.2.6. Użycie nagłówków graficznych W celu uzyskania tekstu z atrakcyjnym i nagłówkam i graficznym i należy użyć polecenia e n s c r i p t z o p cją -G. T ekst nag łó w k a je s t tw o rzo n y z b lo k ó w o różnych odcieniach

szarości. => Oto dw a przykłady. ♦ A by na drukarce postscriptowej w ydrukow ać zaw artość pliku z a p is a n a - w ia ­ domość, używ ając nagłów ków graficznych, w pisz: $

enscript -G zapisana-wiadomość

I Enter|

=> A by utw orzyć plik postscriptow y o nazw ie z a p is a n a -w ia d o m o ś ć.p s , w którym znajdzie się zaw artość pliku tekstow ego z ap isan a -w iad o m ość z dodanym i na­ głów kam i graficznym i, w pisz: $

enscript -G -p zapisana-wiadomość.ps zapisana-wiadomość

| Enterl

G dyby poniechać opcji -G, narzędzie e n s c r i p t w ygenerow ałoby zw ykły tekst z pogru­ bionymi nagłówkam i, dodając inform acje o nazw ie pliku i dacie ostatniej modyfikacji. Jak ju ż w spomniałem wcześniej, opcja -B powoduje pominięcie wszystkich nagłówków. M ożna też dostosow ać do w łasnych potrzeb tekst nagłów ka, stosując opcję - b i po­ dając pożądany tekst (w apostrofach). Jeśli tekst m a zaw ierać num er bieżącej strony, należy użyć specjalnego sym bolu $%. => A by w ydrukow ać zawartość pliku archiwum-poczty, opatrując w ydruk własnymi nagłów kam i z num eram i stron, w pisz w jed n y m w ierszu: $

enscript -b "Strona $% z archiwum poczty" archiwum-poczty

| Enterl

Nie je s t dostępna żadna opcja pozwalająca na um ieszczenie nagłówków na wszyst­ kich stronach z wyjątkiem pierwszej. Jeżeli więc konieczne je s t sform atowanie tekstu w ten sposób, należy najpierw użyć narzędzia e n s c r i p t w celu przesłania tekstu do pliku bez nagłówków, a n a stęp n ie utworzyć drugi plik z nagłów kam i. Za pom ocą narzędzia p s s e l e c t będzie m ożna połączyć pierw szą stro nę pliku bez nagłówków z pozostałym i stro nam i drugiego pliku (patrz p rzepis 2 0 .1 .2 „W ydobywanie stron z pliku postscriptow ego").

M ożliwe je st tw orzenie niestandardowych nagłów ków graficznych. W ięcej informacji na ten tem at przedstaw iono na stronie man narzędzia e n s c r i p t w sekcji CU STOM IZATIO N.

406

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

15.2.7. Zmiana orientacji tekstu Użycie opcji - r pozw ala zm ienić orientację tekstu na poziom ą poprzez obrócenie go o 90 stopni w kierunku przeciw nym do ruchu w skazów ek zegara. A by na drukarce postscriptow ej w ydrukow ać zaw artość pliku z a p is a n a - w ia d o ­ mość, umieszczając tekst w orientacji poziomej i stosując czcionkę Times Roman o rozm iarze 28 punktów , wpisz: $

enscript - f "Times-Roman28" -r zapisana-wiadomość

| E n te rl

O pcja - r um ożliw ia tw orzenie poziom ych banerów . W tym celu należy przekierow ać w yjście narzędzia f ig i et do narzędzia e n s c r i p t (patrz przepis 16.4.1 „U życie poziomej czcionki tekstow ej”). => A by za pom ocą czcionki f i g i e t utworzyć tekst Całk iem d łu g i duży n apis i za­ pisać go w orientacji poziomej do drukarki domyślnej, używając czcionki Courier o rozm iarze 18 punktów , wpisz: $

fig le t ''Całkiem długi duży napis" \ enscript -B - r - f "Courierl8"

| E n te r l

15.2.8. Umieszczanie tekstu w pionowych segmentach Kiedy tekst osiąga prawy margines, narzędzie e n s c r i p t zaw ija go do kolejnego wiersza. Stosując opcję -c, m ożna tę część w iersza, która norm alnie zostałaby zawinięta, obciąć. M ożna też je d n a k w ybrać do w ydruku je d e n z p ionow ych seg m en tó w (ang. slices) tekstu. Segm ent taki rozciąga się od lew ego do praw ego m arginesu strony. T a część w iersza, która nie zm ieści się w pierw szym segm encie strony, ląduje w następnym . Do określenia num eru drukow anego segm entu m ożna użyć opcji - - s l i c e = , po której należy określić num er segm entu (segm enty są num erow ane kolejno od 1). A by w ydrukow ać drugi segm ent z pliku r a p o r t-r o c z n y . t x t , wpisz: $

enscript -~slice=2 raport-roczny,txt

I E n te r l

15.2.9. Tworzenie w cięć w tekście W celu utworzenia wcięć w tekście przetwarzanym za pom ocą narzędzia e n s c r i p t należy podać odpow iednią liczbę znaków jako argum ent opcji - i . Pom iędzy opcją i jej argu­ m entem nie m oże być żadnej spacji. Aby określić jednostkę inną niż znaki, należy po podanej w artości dodać je d n ą z następujących liter: i dla cali, c dla centym etrów lub p dla punktów postscriptow ych.

=> A by na drukarce dom yślnej w ydrukow ać zaw artość pliku r a t a . 007, używ ając ustawień domyślnych narzędzia e n s c r i p t i wcinając wiersze o pół cala, wpisz: $

enscript -i ,5i ra ta .007

| E n te rl

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

407

15.2.10. Tworzenie wielu kopii tekstu Jeżeli do drukarki chcesz wysłać wiele kopii tego samego tekstu, m ożesz użyć narzędzia e n s c r i p t , podając żądaną liczbę kopii jako argument opcji -#. N ie m ożna użyć tej opcji podczas przesyłania tekstu do pliku. Warto zauważyć, że analogiczna opcja je st obsługi­ w ana przez 1p r (patrz przepis 25.1.2 „D rukow anie w ielu kopii zadania wydruku"’). => A by na drukarce postscriptowej w ydrukow ać trzy kopie pliku za p is a n a -w ia d o ­ mość, używ ając dom yślnych nagłów ków narzędzia e n s c r i p t , wpisz: $

enscript

-#3

zapisana-wiadomość

[ Enterl

15.2.11. Umieszczanie tekstu w kolumnach Program e n s c r i p t daje m ożliw ość um ieszczenia tekstu w kilku kolum nach. W ystarczy podać żąd an ą liczbę kolum n jak o argum ent opcji -columns=. Aby do drukarki domyślnej wysłać plik d a n e - li p ie c, używając ustawień dom yśl­ nych narzędzia e n s c r i pt i um ieszczając tekst w czterech kolum nach na stro­ nie, wpisz: $

enscript -columns=4 dane-lipiec

1Enterl

Jeżeli liczba kolum n na stronie w ynosi jed en lub dwa, m ożna podać tylko tę w artość, pom ijając opcję -columns=. Z a p om ocą opcji - j m ożna utw orzyć ram ki w okół każdej kolum ny. => Aby do drukarki domyślnej wysłać plik dane-1 i p ie c, używając ustawień dom yśl­ nych narzędzia e n s c ri pt i ustawiając tekst w dwóch kolumnach na stronie, a także rysując ram ki w okół kolum n, w pisz: $

enscript - j -2 dane-lipiec \ Enterl

Tekst można także u m ieścić w kolum nach z podziałem na strony, używając narzędzia p r , a n astę p n ie kierując jego w yjście do n arzędzia e n s c r i p t (patrz przepis 1 3 .3 .4 „U m ie szcza n ie te k stu w ko lu m n a ch ” ).

15.2.12. Przetwarzanie wybranych stron tekstu N arzędzie e n s c r i p t pozw ala na w ybranie stron tekstu, które zostaną w yprow adzone na wyjście. Służy do tego opcja -a z argumentem w postaci określenia num erów stron. M o­ żesz podać num ery pojedynczych stron, listy num erów stron (oddzielonych przecin­ kami) albo określić zakres stron, rozdzielając numery pierwszej i ostatniej strony m yślni­ kiem (-). => A by w ydrukow ać strony od 2 do 10 pliku z ap isan a -w iado m ość z dom yślnym i nagłów kam i narzędzia e n s c r i p t , wpisz: $

enscript -a2-10 zapisana-wiadomość

| Enterl

408

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu Za pom ocą specjalnych argum entów odd i even m ożesz też drukow ać tylko strony nie­ parzyste bądź parzyste. Korzystając z tej metody, m ożesz realizow ać wydruk dwustronny. N ajpierw pow inieneś w ydrukow ać w szystkie strony nieparzyste, a następnie w łożyć je z pow rotem do drukarki i w ydrukow ać na odw rocie stron nieparzystych kolejne strony parzyste. => Oto dw a przykłady. ♦ A by w ydrukow ać nieparzyste strony z pliku zapisana-w iadomość z dom yśl­ nymi nagłów kam i narzędzia e n s c r i p t , wpisz: t

enscript -a odd zapisana-wiadomość

[ Enterl

♦ A by w ydrukow ać parzyste strony z pliku zapisana-w iadomość z domyślnymi nagłów kam i narzędzia e n s c r i p t , w pisz $

enscript -a even zapisana-wiadomość \ Enterl

15.2.13. Filtrowanie tekstu przed wydrukiem Zanim narzędzie e n s c r i p t przekształci tekst na kod postscriptow y, m ożna przetw o­ rzyć tekst w ejściow y za pom ocą filtra zew nętrznego, takiego ja k program lub polecenie. N azw ę tego filtra należy podać jako argum ent opcji - I , pam iętając, że pom iędzy opcją a jej argum entem nie m oże być żadnej spacji. => A by na drukarce dom yślnej w ydrukow ać plik zap isan a -w iad o m ość z dom yśl­ nymi nagłów kam i narzędzia e n s c r i p t , przekazując najpierw tek st w ejściow y przez filtr newspeak, wpisz: $

enscript -Inewspeak zapisana-wiadomość \ Enterl

15.3. Użycie systemu Te X te T e X DEB: t e t e x - b a s e te te x -b in te te x -d o c tete x -e xtra RPM: t e t e x W W W : h t tp : / / w w w .tu g .o r g / te T e X /

N ajbardziej rozbudow anym system em składu dla L inuksa je st z p ew n o ścią Tp;X i po­ w iązane z nim oprogram ow anie. Efekty jeg o działania spraw iają, że je s t godnym ry­ w alem — a najczęściej p o g ro m c ą — w szystkich dostępnych na rynku system ów tego rodzaju. TgX obsługuje zaaw ansow ane funkcje podziału wierszy i akapitów, podziału wy­ razów, kerningu czcionek, a także inne zaaw ansow ane narzędzia i algorytm y związane

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

409

z manipulowaniem czcionkami, na które w popularnych procesorach tekstu trzeba będzie jeszcze bardzo długo czekać. System TgX nie je st procesorem tekstu ani po jed y n czą aplikacją, ale raczej ogrom ną k o lekcją plików i danych, która je st udostępniana w postaci dystrybucji. Dla L inuksa przew idziana je st dystrybucja o nazw ie teTgX. D okum enty w ejściow e TgX są zw ykłym i plikam i tekstow ym i, napisanym i w ję zy k u składu TgX, które m o g ą być przetw arzane i zapisyw ane do plików w yjściow ych przez odpow iednie narzędzia w celu w yśw ietlania lub drukow ania. T akie podejście m a dla autorów dokum entów w iele zalet. T ekstow e pliki w ejścio w e m o g ą być tw o rzo n e na różnych platformach i wymieniane między różnymi komputerami niezależnie od używa­ nego system u operacyjnego lub program u do edycji. A p o jaw ien ie się now ej w ersji system u TgX nie pow oduje konieczności aktualizacji takich plików w celu zachow ania m ożliw ości ich użycia. l£ X został napisany w roku 1984" przez Donalda E. Knutha, uznany autoiytet w dzie­ dzinie algorytmów. Jego m otyw acją było rozczarow anie efektami działania dostępnych w ów czas system ów składuL Od tamtej chwili pow stało w iele rozszerzeń języ k a form a­ towania TgX, z których najważniejszym je st z pew nością LXTę X. Jest to stw orzony przez Leslie'ego Lam porta zbiór rozbudowanych m akrodefinicji w języku form atow ania TjgX, które są przeznaczone do tw orzenia bardziej skom plikow anych, ustrukturyzow anych dokum entów . DT£X cieszy się obecnie znacznie w iększą p o p u larn o ścią niż „zw ykły” TgX. Z m ojego dośw iadczenia w ynika, że oba m o g ą b yć rów nie przydatne, zależnie od sytuacji. L itery T, E i X w nazw ie system u TgX odpow iadają greckim literom tau, epsilon i chi, a sama nazw a system u pochodzi od greckiego słow a techne, które oznacza sztukę i na­ ukę. D latego też należy wymawiać j ą „tech”, a nie „teks”. Bardziej zaawansowani adepci tego system u są czasam i nazyw ani żartobliw ie „TjgXnikami” . System TgX i pow iązane program y, w łącznie z języ k iem M E T A FO N T (patrz przepis 16.5 „U życie innych narzędzi do obsługi czcionek”), są um ieszczane zaw sze w kata­ logu o nazw ie texmf. W drzew ie katalogów / u s r / s h a r e / t e x m f m o żn a zn aleźć także dodatkow e pliki, które stanow ią uzupełnienie podstaw ow ego system u TgX. Przedstawione w dalszej części tego rozdziału przepisy przedstaw iają sposoby tworzenia dokumentów wejściowych dla systemu TgX, a także przetwarzania tych plików w celu w yśw ietlania i drukow ania. Być m oże nie w szyscy czy teln icy b ę d ą chcieli sam o­ dzielnie tw orzyć dokum enty TgX i UTjTK, trzeba jed n ak w iedzieć, że form aty te cieszą się dużą popularnością zw łaszcza w system ach linuksow ych, w ięc w arto chyba w ie­ dzieć, ja k się z nimi obchodzić.

2 Sam system działał już wcześniej — wersja 1.0 została ustalona 3 grudnia 1983 roku, początki systemu sięgają zaś roku 1977. Pierwsza książka złożona w systemie TgX została opublikowana pod koniec grudnia 1978 roku. — przyp. tłum. J Patrz h ttp : //www-cs-facul t y . Stanford. edu/~knuth/taocp.html. — przyp. tłum.

410

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

15.3.1. Rozróżnianie plików Te X i IĄTeX Do przetw arzania plików TjrX i IATe X służą oddzielne polecenia, które nie są wza­ jem nie w ym ienne. Przed rozpoczęciem przetw arzania pliku dokum entu w ejściow ego należy w ięc ustalić, w jakim je st on form acie. Pliki TeX m ają zw ykle rozszerzenie ,t e x , natom iast pliki w ejściow e IATeX m ają czę­ sto rozszerzenie . l a t e x lub . l t x . P oniew aż je d n a k nie je s t to regułą, p o trzebny bę­ dzie inny sposób spraw dzania form atu pliku , t e x . Je d n ą z takich m etod je s t użycie narzędzia g rep do przeszukania pliku pod kątem ciągu \document. Słow o to znajduje się w każdym pliku IAT^X, ale nie w ystępuje w dokum entach TeX. Jeżeli w ięc w wy­ niku wyszukiwania zostaną zw rócone dopasowane w iersze, dany plik będzie na pewno dokum entem IATeX. Do w yszukiw ania słow a kluczow ego przez narzędzie grep należy użyć wyrażenia regularnego Wdocument (lewe ukośniki m uszą być w wyrażeniu regular­ nym określone podw ójnie). => A by ustalić, czy plik k o w a ls k i .te x je s t plikiem TeX czy IATeX, wpisz: i

grep 'Wdocument' kowalski .tex

| Enter [

\docum entclassle tte r $

W pow yższym przykładzie narzędzie g rep zw róciło dopasow anie, m ożem y w ięc bez­ piecznie przyjąć, że plik k o w a ls k i , t e x je st plikiem IAIjDC (należącym do klasy doku­ m entów l e t t e r ) , a nie dokum entem TjrX. W ięcej inform acji na te m a t wyrażeń regularnych i w yszukiw ania za pom ocą narzę­ dzia grep m ożna znaleźć w p rzepisie 1 4 .3 „D opasow yw anie wzorców te k s tu ” .

15.3.2. Przetwarzanie plików Te X Do przetw arzania plików TjrX służy narzędzie t e x . którego argum entem je s t nazwa pliku do przetw orzenia. Dane w yjściow e są zapisyw ane w form acie DVI w pliku, któ­ rego nazw a je st identyczna ja k nazw a pliku źródłow ego, ale m a rozszerzeni , d v i. => Aby przetw orzyć plik TeX $

tex krótki -p lik ,tex

o

nazw ie k r ó t k i -p l i k ,te x , wpisz:

| Enterl

Po uzyskaniu w ten sposób pliku w yjściow ego m ożna w ykonać następujące czynności: ♦ W yśw ietlić podgląd pliku na ekranie za pom o cą narzędzia xdvi (patrz przepis 17.4.1 „W yśw ietlanie podglądu pliku D A T’). ♦ W ydrukow ać plik za p o m o cą narzędzi d v i p s lub I p r (p atrz przepis 25.2.5 „D rukow anie plików D V I”).

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

411

♦ Przekształcić plik na form at P ostScript przy użyciu narzędzia d v ip s (patrz przepis 25.3.2 „Przygotowanie w ydruku pliku D V T’). Uzyskany plik postscrip­ tow y m ożna następnie przekształcić na PDF lub zw ykły plik tekstow y.

15.3.3. Przetwarzanie plików 1£Te X N arzędzie l a t e x działa podobnie ja k tex, tyle że służy do przetw arzania plików DTgX. => A by przetw orzyć plik IATgX o nazw ie k r ó t k i - p l i k . 1a te x, wpisz: t

latex krótki -plik .latex \Enterl

Powyższe polecenie zapisze tekst do pliku wyjściowego DVI o nazwie k r ó t k i - p l i k . d v i . Czasam i konieczne je s t w ielokrotne urucham iania narzędzia l a t e x na kolejnych pli­ kach. D okum enty IAIgX często zaw ierają indeksy i odw ołania krzyżow e w ym agające kilkakrotnego (zw ykle dw ukrotnego, ale w niektórych przypadkach w ym aganych je st więcej przebiegów ) przetw orzenia przez la t e x , co je st zw iązane z naturą tego systemu. Jeżeli k onieczne je s t k olejne uruch o m ien ie n arz ęd zia l a t e x d la teg o sam eg o plik u w celu w ygenerow ania odpow iednich odw ołań, na w yjściu p ro g ram u u m ieszczony zostanie stosow ny kom unikat w raz z instrukcjam i dalszego postępow ania. => A by upew nić się, że w szystkie odw ołania krzyżow e w pliku k r ó t k i - p l i k . l a ­ t e x zostały popraw nie wygenerow ane, uruchom jeszcze raz narzędzie 1a te x dla pliku w yjściow ego: $

latex krótki -plik .latex \Enterl

Plik k r ó t k i - p l i k . d v i zostanie nadpisany zaktualizow aną w ersją, która będzie zaw ie­ rała w łaściw e num ery stron dla odw ołań krzyżow ych i pozycji indeksów . N astępnie m ożna przeglądać, drukow ać lub konw ertow ać plik w yjściow y D V I w sposób przed­ staw iony w poprzednim przepisie.

15.3.4. Pierwsze kroki z plikami Te X i 1£TeX A by utw orzyć dokum ent w system ie TgX lub Lfl£X , należy zw ykle użyć ulubionego edytora tekstu do napisania p lik u w ejściow ego zaw ierająceg o tek st sform atow any za p o m o c ą ję z y k a form atow ania TgX lub IAIgX . N astępnie m ożna przetw orzyć ten plik w ejściow y w celu w ygenerow ania p lik u w yjściow ego w form acie DVI, który m ożna przeglądać, drukow ać lub dalej konw ertow ać. Jednym z pierw szych zadań w czasie prezentow ania now ego języ k a program ow ania je st zw ykle tw orzenie prostego program u, który w yśw ietla na ekranie napis W it a j świ ec i e . K od źródłow y takiego program u pozw ala poznać p o d staw o w ą składnię now ego języka. A nalogiczny przykład m ożem y utworzyć dla języ k ó w służących do przetw arzania do­ kum entów , takich ja k TgX i DTeX. K od przykładu W i t a j świ e c i e dla dokum entu TgX prezentuje rysunek 15.1.

412

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

Rysunek 15.1. Przykład Witaj świecie w dokumencie TßX

Witaj świecie \end

P rzetw orzenie pliku w yjściow ego z rysunku 15.1 za pom o cą narzędzia te x spow oduje w ygenerow anie pliku DVI, który w yśw ietla tekst W itaj św ie cie z użyciem dom yślnej czcionki system u TgX oraz dom yślnych ustaw ień rozm iaru strony i m arginesów . R ysunek 15.2 przedstaw ia analogiczny kod, który tym razem został przygotow any dla system u IATe X. Rysunek 15.2. Przykład Witaj świecie w dokumencie IATjyX

\docum entclass{article} \begin{document} Witaj świecie \end{document}

Choć przykład TgX z rysunku 15.1 je st znacznie prostszy niż przykład IATg;X, ten drugi system składu okazuje się znacznie prostszy w użyciu podczas pisania niektórych typów ustrukturyzowanych dokumentów, w tym korespondencji czy artykułów. Jest to spowo­ dowane tym, że lAIj^Cjest instalow any w raz z w stępnie zdefiniow anym i klasam i doku­ mentów, które decydują o znacznikach elementów strukturalnych zawartych w dokumen­ cie4. Z kolei zw ykłe pliki rl£X spraw dzają się lepiej przy mniej typow ych projektach publikacji, takich ja k w yspecjalizow ane lub niestandardow e typy dokum entów . Języki znacznikowe TgX i IA1eX godne są osobnych tom ów , więc naw et w stępne wpro­ w adzenie do program ow ania w nich zdecydow anie nie m ieści się w tem atyce niniej­ szej książki. Jeśli chciałbyś je poznać lepiej, pro p o n u ję lekturę dw óch elem entarzy: A G entle Introduction to TpX M ichaela D ooba oraz The N ot So Short Introduction to IAT]zX Tobiasa Oetikera. O ba dostępne są w sieci W W W pod adresami wymienionymi w dodatku D („Źródła inform acji dodatkow ych”). O ba elem entarze napisane są w for­ m atach, które o p is u ją — aby je przeczytać, będziesz m usiał je najpierw przetworzyć w edług poprzednich dw óch przepisów . W w ielu system ach linuksow ych dom yślnie instalow ana je st znakom ita dokum entacja system u lAljOĆ w form acie H TM L. Zw ykle ląduje ona w katalogu /u s r/s h a re /te x m f/ d o c /la te x /la te x 2 e - h tm l/. W arto przejrzeć j ą w w olnej chw ili (po uprzednim zapo­ znaniu się z przepisem 5.10 „Przeglądanie plików i katalogów ”). D okum enty w ejściow e system ów Tj[rX i IAIę X m o g ą być rów nież generow ane przez inne systemy składu, ja k LyX, Linuxdoc-Tools czy Texinfo (wszystkie opisane w dalszej części rozdziału) — m ożna w ięc generow ać do kum enty w ejścio w e TgX i IAIe X bez uczenia się obu tych ję zy k ó w 5.

4 LyX to graficzny interfejs dla systemu IATgX, który wykorzystuje te same klasy dokumentów — przyp. tłum. 5 Niniejsza książka została w oryginale napisana w programie Emacs w formacie Texinfo; właściwy skład został przeprowadzony właśnie w systemie TgX— przyp. tłum.

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

413

E lem entarz O etikera zaw iera w katalogu Ish o rt kilka osobnych plików IATj:X. Przed rozpoczęciem przetw arzania upewnij s ię , że pob ra łeś je w szystkie.

15.3.5. Stosowanie szablonów dokumentów Te X i LATe X Szablony TeX i IĄTeX W W W : h t t p : / / d s l .o rg /co m p /tem p lates/ Pod w ym ienionym w yżej adresem U RL znajduje się lista przykładow ych szablonów składu różnych rodzajów dokum entów w system ach TgX i IATgX. W śród nich znaj­ dziem y takie do tw orzenia listów i innych rodzajów korespondencji, szablony artykułów i w ypracow ań, etykiet kopert6, arkuszy faksów. Jeśli chciałbyś składać dokum enty tego rodzaju w system ach TßX bądź IMpX, pow inieneś przyjrzeć się tym szablonom . A by skorzystać z szablonu, w staw jego zaw artość do now ego pliku z rozszerzeniem ,te x bądź , l t x i wypełnij szablon, w prow adzając zm iany w tym pliku (m ożesz do tego wy­ korzystać dow olny ulubiony edytor tekstów ). A by przypadkow o nie zam azać w łaściw ych plików szablonu, w arto zm ienić upraw ­ nienia dostępu do nich tak, aby nie m ożna było ich zapisyw ać (patrz też przepis 6.3.3 „Z abezpieczanie plików przed zapisem ”): $

chmod a-w nazwy-plików-szablonów

W samych szablonach um ieszczone są w naw iasach pisane dużym i literami kom entarze inform ujące o przeznaczeniu poszczególnych elem entów . W ystarczy w ypełnić je w ła­ snym tekstem i usunąć te. które są zbędne. Potem trzeb a ju ż tylko przetw orzyć tak pow stały now y plik w ejściow y program em 1a te x albo te x i otrzym am y św ietnie w y­ glądający dokum ent! Poniższa tabela wym ienia nazw y plików szablonów system u TpX, opisując pokrótce ich przeznaczenie. Do przetw arzania plików utw orzonych w oparciu o te szablony należy stosow ać polecenie te x (patrz poprzednie przepisy). f ax.tex envelope.tex label .tex

Arkusz wzoru faksów Szablon koperty listowej rozmiaru numer 10 (amerykański standard o wymiarach 104,7 na 241,3 mm) Prosty szablon etykiet rozmiaru 15-up (2,83 na 2,2 cala)

6 Dodatkowo można skorzystać z bardziej zaawansowanych szablonów IATjDC dla różnego rodzaju etykiet wysyłkowych, instalowanych zwykle w katalogu /usr/share/texmf/tex/latex/labels.

414

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu Poniższa tabela w ymienia z kolei szablony dla systemu IATeX'. Do przetw arzania plików utw orzonych w oparciu o te szablony należy stosow ać polecenie 1 a t e x (patrz przepis 15.3.3 „Przetw arzanie plików IATe X”). 1e t t e r . ltx

Szablon korespondencji

a r ti c le .lt x

Szablon artykułu, wypracowania

manuscn p t . 1tx

Szablon maszynopisu książki

W sieci m ożna też znaleźć znacznie bardziej rozbudow ane pakiety szablonów. W arto ich poszukać w: ♦ N ajw iększym w ykazie plików stylów i szablonów system ów IATe X i Te X ( z w y­ kazem dokumentacj i i oprogram ow ania pow iązanego) w Internecie — Te X Catalogue Online ( h t t p : //www. e t a n . o r g / t e x - a r c h i ve/hel p /C a ta l o g u e / h i e r .htm l). ♦ Z biorze szablonów IAT£X z kolekcji Roba R uttena (h t t p : / / w w w . a s t r o . u u . n l / -ru tte n /rrte x /te m p la te s /).

♦ Kolekcji plików m akrodefm icji systemu TeX autom atyzujących tw orzenie bro­ szur, korespondencji seryjnej i ulotek, znanej jak o M idnight M acros ( h t t p : / / www.etan. o r g / t e x - a r c h i v e /m a cro s /g e n e ri c/mi dni g h t/).

♦ Zbiorze szablonów systemu T£X dla rozmaitych rodzajów dokum entów , głównie akademickich i instruktażowych, udostępnianym w Duke M athem atics D eparta­ m ent (h t t p ://www. m ath.duke. edu/computi n g /te x /te m p l a t e s . htm l ).

15.4. Korzystanie z systemu składu LyX LyX DEB: l y x RPM: l y x W W W : h t t p : / / w w w . ly x . o r g /

LyX to stosunkow o now y gracz na rynku przetw arzania oraz składu tekstu i rów no­ cześnie reprezentant jednej z najśw ieższych idei w tej dziedzinie: to edytor (procesor) tekstu dający na w yjściu dokum enty IAT£X. Jako taki przeznaczony je st dla tych, którzy chcieliby skorzystać z legendarnej jakości w yjściow ej składu system ów TpX i IA1e X, tworząc jednak dokumenty w aplikacji wzorowanej na edytorach tekstu. LyX to graficzny edytor tekstów dla środow iska X, który je d n a k nie ren d eru je sam o d zieln ie w yglądu strony w prost na ekranie. Z am iast określać dokładny w ygląd poszczególnych znaków

7 Szablon m anuscript.ltx wymaga zainstalowania w systemie pliku stylu systemu IATe X o nazwie manu­ s c rip t.Sty; większość dystrybucji systemu IgX zawiera ten styl w pliku /usr/share/texmf/latex/manusc rip t.sty .

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

415

dokum entu (np. „w tym słow ie zastosuj 18-punktow ą czcionkę H elvetica B old” itd.), użytkow nik określa strukturą pisanego tekstu (np. „to słow o to nagłów ek rozdziału”). I w opozycji do edytorów im plem entujących model W Y SIW Y G (otrzym asz to, co w i­ dzisz) ten program im plem entuje m odel W Y SIW Y M (otrzym asz to, co chciałeś). LyX obejm uje szereg predefiniowanych klas dokum entów — w tym klasy l e t t e r (list), a r t i c l e (artykuł) r e p o r t (zestaw ienie) czy book (książka). K lasy definiują elem enty w y­

stępujące typow o w dokum entach danego rodzaju. U żytkow nik m oże zm ieniać w y­ gląd poszczególnych elem entów i w ygląd dokum entu ja k o całości, m oże też w reszcie w ybiórczo m odyfikow ać w ygląd konkretnych fragm entów d o kum entu — ta ostatnia m ożliw ość je st jednak (w obliczu dostępności w yczerpujących definicji elem entów do­ kum entu) rzadko potrzebna. Poniew aż LyX w ykorzystuje w procesie w łaściw ego składu system IATe X i poniew aż LyX potrafi eksportować dokumenty do systemu IAT£X, m ożna go traktow ać jak o edytor dokum entów LAljDi z graficznym interfejsem użytkow nika, pozw alający na tw orzenie takich dokum entów przy m inim alnej albo i zerowej w iedzy o składni ję zy k a IATe X. LyX przyda się jednak nie tylko now icjuszom , ale i tym , którzy biegle ju ż posługują się systemem LATe X i podobnymi. Sprawdza się jak o szybkie narzędzie tworzenia dokum en­ tów, których zdefiniow anie w system ie IATe X byłoby znacznie bardziej pracochłonne (np. w ielokolum now ych publikacji gazetow ych opatrzonych dodatkow o ilustracjam i). Do program u LyX m ożna rów nież im portow ać d o kum enty IATe X i tu p o ddaw ać je m anipulacjom . Poniższe przepisy b ęd ą stanow ić w prow adzenie do k orzystania z program u LyX. Z a­ interesow ani nim czytelnicy zn ajd ą tu rów nież odniesienia do źródeł dodatkow ych. Podczas pracy z programem LyX łatwo się przekonać, że udostępnia on kom plet funkcji oczekiwanych od edytora tekstów — w menu E d it znajdują się np. polecenia Cut (wyci­ nanie), Copy (kopiowanie) i Paste (wklejanie), Find and Replace (wyszukiwanie i zastę­ powanie) czy Spel 1 Check (spraw dzanie pisow ni). Oto kilka najw ażniejszych cech tego program u: ♦ A utom atyczne generow anie spisów treści, list zagnieżdżonych i num erow anie nagłów ków . ♦ Łatw e w staw ianie ilustracji i rysunków form atu PostScript, z m o żliw o ścią ich obracania, skalow ania i podpisyw ania. ♦ „W izualne” konstruow anie tabel. ♦ M ożliw ość w ycofyw ania i pow tarzania operacji i sekw encji operacji. ♦ D ostępność w szystkich funkcji z klaw iatury i z rozw ijanych menu. ♦ M ożliw ość konfigurow ania klaw iszow ych skrótów w yw ołań funkcji.

416

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

15.4.1. Podstawy obsługi programu LyX LyX działa w środow isku X i urucham ia się go norm alnie, czyli albo w ybierając od­ pow iednią pozycję z m enu aplikacji udostępnianego w m enadżerze okien, albo wpisując w oknie term inala, np. xterm, polecenie l y x (urucham ianie program ów w środowisku X zostało szerzej om ówione w przepisie 4.2 „Urucham ianie program u w ew nątrz sesji środow iska graficznego X”). A by rozpocząć edycję now ego dokum entu, należy z m enu F i l e w ybrać pozycję New. T w orzenie dokum entu m ożna też rozpocząć od w czytania jed n eg o z w ielu szablonów dołączonych do programu, określających układ i param etry podstaw ow ych elementów poszczególnych rodzajów dokum entów — taki szablon w ystarczy w ypełnić w łaściw ą treścią. A by utw orzyć now y dokum ent przy użyciu szablonu, w ybierz z m enu F i 1e po­ lecenie New from t e m p la te i zastosuj odpow iedni szablon. N azw y niektórych szablonów i odpowiadające im kategorie dokum entów zostały wymie­ nione w poniższej tabeli. d in b rie f.ly x

Format odpowiedni dla listów, oparty na niemieckich konwencjach typograficznych

docbook_article.lyx

Format odpowiedni dla dokumentów według DTD DocBook

holl ywood.lyx

Format odpowiedni dla scenariuszy filmowych, zgodny z konwencjami przyjętym w amerykańskim przemyśle filmowym

le tte r.ly x

Format odpowiedni dla listów, oparty na włoskich konwencjach typograficznych

latex8.1yx

Format odpowiedni dla artykułów przesyłanych na konferencje IEEE

le tte r.ly x

Format odpowiedni dla listów i wszelkiej korespondencji

lin u xd o c_ a rtic le .lyx

Format odpowiedni dla dokumentów pisanych według DTD Linux-Doc

revtex.lyx

Format odpowiedni dla artykułów przesyłanych do American Physical Society (APS), American Institute of Physics (AIP) i Optical Society of America (OSA)

s lid e s .ly x

Format odpowiedni dla slajdów i przezroczy

Aby obejrzeć w ygląd dokumentu, jaki uzyska on w czasie wydruku, pow inieneś wybrać z menu F i l e polecenie View DVI. Polecenie to wyw ołuje program x d v i, który wyświetla w oknie podgląd dokumentu w ynikowego (stosowanie narzędzia xdvi zostało omówione w przepisie 17.4.1 „W yśw ietlanie podglądu pliku D V I”). Aby wydrukow ać gotow y dokument, należy z m enu F i l e w ybrać pozycję P r in t . Doku­ m ent m ożna też eksportow ać do form atów lATgX, PostScript, DVI albo naw et do for­ m atu zw ykłego pliku tekstow ego. E ksport inicjuje się za pośrednictw em polecenia E x p o r t w m enu Fi 1 e (trzeba potem w ybrać form at docelow y). Jeśli ch ce sz m ieć m ożliw ość ponownej edycji dokum entu w program ie LyX, upewnij się , że za p is a łe ś go w pliku z rozszerzeniem . lyx.

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

417

15.4.2. Dodatkowe informacje o LyX U żytkow nicy program u LyX m ają do dyspozycji olbrzym ią ilość dostępnej nieodpłatnie dokum entacji dla tego program u, pow stającej w ram ach projektu LyX D ocum entation Project, a zawierającej elementarze, przewodniki, instrukcje i przykładow e dokumenty. Sposób tw orzenia i edycji dokumentu w program ie LyX prezentuje np. oparty na W W W przew odnik L y X G raphical Tour%. Sam program dysponuje ju ż p o kaźną ilością w budow anej dokum entacji, k tó rą m ożna p rzeglądać w sam ym edytorze tak, ja k inne d o kum enty L yX , albo w y d ru k o w ać — w edle uznania. W szystkie instrukcje dostępne są z poziom u m enu Help. => A by uruchom ić w budow any w LyX przew odnik po tym program ie, w ybierz z m enu Hel p polecenie T u t o r i a 1. W yw ołany w pow yższy sposób przew odnik zostanie otw arty w oknie program u LyX, gdzie m ożna się z nim zapoznać i skąd m ożna go w ydrukow ać za pośrednictw em po­ lecenia P r i n t z m enu F i l e . N azw y instrukcji i podręczników dostępnych w m enu Help z krótkim opisem w ym ienia poniższa tabela. Introduction

Wprowadzenie do pozostałych działów dokumentacji programu LyX opisujące zawartość i sposób korzystania z instrukcji (z instruktażem ich przeglądania i wydruku)

Tutorial

Poręczny przewodnik po tworzeniu dokumentów w programie LyX

U se r's Guide

Główna instrukcja programu LyX, opisująca wszystkie najczęściej stosowane polecenia, opcje i funkcje

Extended Features

Rozszerzenie głównej instrukcji, opisujące funkcje zaawansowane, np. generowanie bibliografii i indeksów, tworzenie dokumentów wieloplikowych, techniki specjalne (obsługa faksu, obsługa SGML-Tools, kontrola wersji dokumentów LyX)

Customization

Opis możliwości dostosowywania elementów LyX do własnych potrzeb i omówienie sposobu wprowadzania tych modyfikacji

FAQ

Opis najczęściej zadawanych pytań wraz z odpowiedziami

Table o f Contents

Spis zawartości pomocy dla programu LyX

LaTeX Configuration

Przegląd konfiguracji systemu IAT e X , w tym wersji wykorzystywanej do przetwarzania dokumentów LyX, zestawu dostępnych czcionek, klas dokumentów i innych składników obecnych w systemie składu. Dokument ten jest generowany automatycznie podczas instalacji programu LyX

W reszcie użytkow nicy program u LyX m ogą korzystać z szeregu dokum entów p rzy­ kładow ych, instalow anych w katalogu / u s r / s h a r e / ly x / e x a m p l e s . Oto (niepełna) lista zaw artości tego katalogu: o

Zobacz http://www.lyx.org/LGT/.

418

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu

F o ils . 1yx

Opis sposobu wykonywania przeźroczy za pomocą pakietu FoilTgX

Ite m izeB u llets.lyx

Przykłady różnych stylów wypunktowania list

L ite ra te .ly x

Przykład zastosowania programu LyX jako środowiska realizacji koncepcji „literate programming” (ścisłego łączenia kodu z dokumentacją)

Hinipage.lyx

Objaśnienia sposobów tworzenia dwukolumnowych dokumentów dwujęzycznych

TableExamples.lyx

Przykłady stosowania tabel w dokumentach programu LyX

aas_sample.lyx

Omówienie zastosowania programu LyX w publikacjach astronomicznych

am sart-test.lyx amsbook-test.lyx

Przykłady dokumentów tworzonych w formacie wykorzystywanym przez towarzystwo American Mathematical Society

docbook_article.lyx

Przykładowy dokument DocBook

m u ltic o l.ly x

Przykładowy dokument wielokolumnowy

15.5. GROFF G roff DEB: g r o f f RPM: g r o f f W W W : h t t p : / /www. g n u . o r g / s o f t w a r e / g r o f f / g r o f f . html

G NU TRO FF (znany też jako G RO FF) to ostatni przedstaw iciel linii system ów składu w ykorzystyw anych przez w iele lat w Linuksie. L inię tę zapoczątkow ał system ROFF (od run off, co w zięło się od tego, że pozw alał on plikom na „przeniknięcie” do dru­ karki). To właśnie G RO FF wykorzystyw any je st do składu stron podręcznika systemo­ w ego man, ale nadaje się do składania rów nież w ielu innych rodzajów dokum entów . Efekty je g o działania są w ysokiej jakości, dzięki czem u zyskał sobie w ielu w iernych zw olenników . Podobnie ja k TgX, G R O FF to system składu, w którym dokum enty w ejściow e są za­ pisyw ane w zw ykłych plikach tekstow ych przy użyciu składni specjalnego języka for­ m atow ania. W tym zakresie G R O FF dzieli w ięc zalety system u l£ X — dokum enty pisane dla system u G R O FF ćw ierć w ieku tem u w ciąż n ad ają się do odczytania w do­ w olnym system ie obsługującym pliki tekstow e i m o g ą być przetw arzane w dowolnym system ie posiadającym im plem entację G R O FF (czyli w spółcześnie w niem al każdym system ie operacyjnym ). Pliki źródłow e dokum entów dla program u g r o f f m ają zazw yczaj rozszerzenia .ms bądź .me (kiedy stosow ane są w nich m akrodefinicje me).

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

419

15.5.1. Przetwarzanie pliku GROFF Do przetw arzania plików wejściowych (zwanych rów nież źródłow ym i) system u G RO FF służy polecenie g r o f f . W ywołuje się je z nazw ą pliku w ejściow ego. Jest on poddaw any przetw arzaniu, a w ynik tego przetw arzania je s t dom yślnie w yprow adzany w form acie P ostScript na standardow e w yjście polecenia. => A by pod ejrzeć w p rzeglądarce plików p o stscrip to w y ch gv zaw arto ść plik u G R O FF o nazw ie dokument.ms, wpisz: $ g r o ff dokument.ms | gv - |E n te r¡

P rogram g r o f f obsługuje kilka form atów w yjściow ych. F orm at docelow y określa się argumentem opcji -T. Lista rozpoznawanych wartości argum entów w raz z ich znaczeniem zaw arta została w poniższej tabeli. ps

Format PostScript

dvi

Format DVI (DeVice Independent)

X75

Podgląd DVI w środowisku X przy rozdzielczości dokumentu wynoszącej 75 dpi (punktów na cal) — brak pliku wyjściowego

X100

Podgląd DVI w środowisku X przy rozdzielczości dokumentu wynoszącej 100 dpi (punktów na cal) — brak pliku wyjściowego

a sc ii

Format zwykłego pliku tekstowego

la tin l

Format zwykłego pliku tekstowego z zestawem znaków Latin-1 (rozszerzony zestaw ASCII)

1J4

Format zgodny z językiem wydruku PCL5, implementowanym w drukarkach laserowych HP LaserJet 4 i zgodnych

html

Format HTML

D om yślnie g r o f f w yprow adza efekty przetw arzania n a standardow e w yjście. A by za­ pisać je w pliku, m usisz przekierow ać w yjście. => Oto kilka przykładów . ♦ A by podejrzeć zaw artość pliku dokument.ms w now ym ok n ie śro d o w isk a X w rozdzielczości 100 dpi, wpisz: $ g r o ff -T X100 dokument.ms IE n te r |

♦ A by przetw orzyć plik dokument. ms i skierow ać dokum ent w ynikow y do w y­ druku na drukarce H P L aserJet 4 o nazw ie b iu r o , w pisz: $ g r o ff -T 1J4 dokument.ms | Ipr -Pbiuro |E n te r |

♦ A by w yśw ietlić pierw szych dw adzieścia w ierszy dokum entu G RO FF zapisa­ nego w pliku dokument. ms, ignorując ewentualne kom unikaty o błędach prze­ twarzania, w pisz: $ g ro ff -T a s c ii dokument.ms 2> /dev/null \ head -20 IE nter |

420

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu ♦ Aby w ysłać zaw artość dokum entu G RO FF zapisanego w pliku dokument.ms w form acie tekstow ym pod adres k to s @ p rzy k la d . net, wpisz: $ g ro ff -T a s c ii dokument.ms | mail [email protected] | Enterj

15.5.2. Określanie opcji wywołania pliku GROFF N iektóre z plików wejściow ych system u G RO FF w y m ag ają przekazania do polecenia g r o f f specjalnego zestawu opcji sterujących przetwarzaniem. O pcje te ustaw iają różne znaczniki przetw arzania i reg u lu ją sposób składu dokum entu. A by określić zestaw w ym aganych opcji w yw ołania polecenia g r o f f dla danego pliku dokum entu w ejściow ego, należy nazw ę tego pliku przekazać w w yw ołaniu polecenia grog (od G R O F F option generator). N arzędzie to wchodzi w skład dystrybucji systemu G R O FF i służy w łaśnie do określania i w ypisyw ania ciągu polecenia, które powinno zostać zastosow ane do przetw orzenia danego pliku. => Aby sprawdzić, jakie opcje w ym agane są do (zgodnego z zam ierzeniem autora) przetw orzenia dokum entu G R O FF z pliku mein tro.m e, wpisz: $ grog meintro.me | Enter|

15.5.3. Korzystanie z przewodnika GROFF W dystrybucji systemu składu G R O FF zawarty je st przew odnik po tym systemie w po­ staci skom presow anego pliku G R O FF o nazw ie m e in tro .m e .gz, instalow anego w kata­ logu / u s r / s h a r e / d o c / g r o f f . Plik ten je st oczyw iście w form acie G RO FF, w ięc aby go odczytać, należy przekazać go do przetw orzenia poleceniem g r o f f . => A by zapisać zaw artość pliku przew odnika po system ie G R O FF w p lik u DVI o nazw ie wprowadzeni e . d v i , w pisz w jed n y m w ierszu: $ zcat /usr/share/doc/groff/meintro.me.gz \ g ro ff -me -T dvi > wprowadzenie.dvi |Enter|

W pow yższym przykładzie rozpakow aną program em z c a t (patrz przepis 10.6 „Łącze­ nie tekstu”) zaw artość archiw um przekazaliśm y n a standardow e w ejście program u g r o f f . W ynikow y plik w form acie DVI m ożna obejrzeć za p o m o cą program u xd vi al­ bo w ydrukow ać za p om ocą program u d v i ps. O pcje w yw ołania polecenia g r o f f dla tego pliku zostały uprzednio z niego odczytane poleceniem grog (w edług poprzedniego przepisu).

%

W tym sam ym katalogu znajdują się jeszcze dwa pliki dokum entacji system u GROFF. Chodzi o kom pletny podręcznik użytkow nika (meref .me.gz) oraz przewodnik po two­ rzeniu plików diagram ów z rozszerzeniem PIC (pic.ms.gz).

W ięcej zalecanych lektur i źródeł inform acji o system ie G R O FF w y m ien io n y ch jest w dodatku D, „Ź ródła inform acji dodatkow ych” .

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu

421

15.5.4. Generowanie wykresów i tabel G R O FF um ożliw ia generow anie w szelkiego rodzaju tabel i w ykresów . K iedy pozna się ju ż m inim alny zestaw poleceń form atow ania, łatw o złożyć sam o d zieln ie p ro fe­ sjonalnie wyglądające tabele. Dane dla tabel przechow yw ane są w zw ykłych plikach tekstow ych, zawierających polecenia języka G R O FF określające sposób ich form ato­ wania. Do przetw arzania takich plików służy polecenie t b l . P rzyjm uje ono na w ejście plik tekstow y ze zgodną z G R O FF definicją form atow ania tabeli i generuje (dom yślnie) dokument postscriptow y. Każda tabela opisywana je st w osobnym pliku, z poleceniem . TS (od table start, początek tabeli) w pierw szym w ierszu. Polecenie to je st dalej uzupełnione poleceniam i form a­ tującym i określającymi sposób składu tabeli, w łaściwym i danym i tabeli i w reszcie pole­ ceniem . TE (od table end, koniec tabeli) w ostatnim w ierszu pliku. Z ałóżm y np., że dysponujem y plikiem o nazw ie s t r e f y , o treści ja k n a rysunku 15.3. Rysunek 15.3. Zawartość pliki strefy

.TS allbox: c ss ccc n n 1. Główne stre fy czasowe Nr Przesunięcie Obszary i miasta 1 -12:00 Eniwetok. Kwaialein 2 -11:00 Samoa. Wyspa Mi dway 3 -10:00 Hawaje 4 -09:00 Alaska 5 -08:00 Pacyfik 6 -07:00 Czas górski (USA i Kanada) 7 -06:00 Czas centralny (USA i Kanada) 8 -05:00 Czas wschodni (USA i Kanada) oraz Bogota. Lima 9 -04:00 Czas atlantycki (Kanada) oraz Caracas. Le Paz 10 -03:00 Buenos Aires. Georgetown 11 -02:00 Środkowy Atlantyk 12 -01:00 Azory 13 +00:00 Londyn. Lizbona. Casablanca 14 +01:00 Paryż, Berlin. Amsterdam, Wiedeń, Oslo 15 +02:00 Ateny. H e lsin ki. Istambuł 16 +03:00 Bagdad. Kuwejt. Riad 17 +04:00 Abu Dąbi, Baku 18 +05:00 Islamabad, Jekaterinburg 19 +06:00 Astana. Kolombo 20 +07:00 Bangkok. Dżakarta. Hanoi 21 +08:00 Singapur. Pekin 22 +09:00 Jakuck. Tokio. Seul 23 +10:00 Melbourne. Sydney 24 +11:00 Magadan. Nowa Kaledonia 25 +12:00 Auckland, Wellington. Fidżi .TE

422

Część III ♦ Przetwarzanie tekstu A by z tak przygotow anego pliku utworzyć tabelę, wywołaj program t b l i przekaż argu­ m entem w yw ołania nazw ę pliku definicji tabeli. Polecenie to w yprow adzi n a w yjście surowe dane, które następnie system G R O FF przetw orzy w procesie właściw ego składu tabeli. Jeśli chcesz zapisać je w pliku albo podejrzeć, skieruj do potoku wyjście programu g r o f f w yw ołanego z odpow iednim argum entem opcji -T (w edług zaleceń z przepisu 15.5.1 „Przetw arzanie pliku G R O FF ”). => O to dw a przykłady. ♦ A by podejrzeć efekt składu tabeli utw orzonej n a p o d staw ie p lik u s t r e f y w now ym oknie środow iska X przy rozdzielczości 100 dpi, wpisz: $ tbl stre fy | g r o ff -TX100 |Enter|

♦ A by zapisać w ynik składu tabeli zdefiniowanej w pliku s t r e f y do pliku post­ scriptowego o nazw ie s t r e f y . p s , wpisz: $ tbl stre fy | g r o ff -Tps > stre fy.p s |Enter 1

Argum ent a s c i i opcji -T umieszczonej w w ywołaniu program u g r o f f spowoduje wypro­ wadzenie eleganckiej tabeli skonstruow anej ze znaków zestaw u A SC II, a argum ent html da efekt w postaci w ygenerow ania pliku obrazu tabeli w form acie PNG i odpow ied­ niego dokum entu H T M L zaw ierającego znacznik w skazujący ów plik. E fekt przetw orzenia pliku definicji tabeli w idać n a rysunku 15.49. W ięcej informacji o stosow aniu polecenia tb l znajdziesz w pozycjach wymienionych w dodatku D „Źródła inform acji d odatkow ych” .

E leganckie tabele m ożna też generow ać w system ie LAT£X. Z nakom ity przew odnik po tym zadaniu znajduje się w rozdziale 5. książki IFTpX f o r E veryo n e (p atrz dodatek D „Ź ródła inform acji dodatkow ych”).

15.6. SGML L in u x d o c-T o o ls DEB: l i n u x d o c - t o o l s lin u x d o c -to o ls -in fo lin u x d o c -to o ls -la te x

9 GROFF nie obsługuje normalnie polskich znaków diakrytycznych, więc uzyskanie polskich czcionek w dokumencie wynikowym wymaga zastosowania pewnej sztuczki polegającej na stosowaniu nakładek znaków — np. składając literę e z przecinkiem otrzymamy ę. Zestaw takich nakładek opracował Jurek Pamin. Ich zastosowanie w przetwarzaniu wymaga rozszerzenia składni polecenia składającego tabelę o wywołanie programu sed, podstawiającego polecenia nakładek w miejsce polskich liter. Program ten wymaga pliku definicji podstawień, który jest rozprowadzany pod nazwą isożogon.sed. Efekt z rysunku 15.3 został uzyskany poleceniem: cat stre fy | sed - f isożogon | tbl | g ro ff -Tps > strefy.ps. Opis procedury „spolszczenia” systemu GROFF można znaleźć pod adresem h ttp ://ri ad.usk.pk.edu.pi /-max/ plgroff.htm l — przyp. tłum.

Rozdział 15. ♦ Skład i przetwarzanie tekstu Rysunek 15.4. Tabela złożona na podstawie pliku strefy

423 G łów ne strefy czasow e

Lp

Przesunięcie

O bszary i m iasta

1 2

-12:00

Eniw etok. K w aialein

-11:00

Sam oa. W yspa M idw ay

3

-10:00

H aw aje

4

-09:00

A laska

5

-08:00

Pacyfik

6

-07:00

C zas górski (U S A i K anada)

7

-06:00

C zas centralny (U SA i K anada)

S

-05:00

C zas w schodni (U SA i K anada) oraz B ogota. Lim a

9

-04:00

C zas atlantycki (K anada) o raz C aracas. Le Paz

10

-03:00

B uenos A ires, G eorgetow n

11

-02:00

Środkow y A tlantyk

12

-01:00

A zo ry

13

+00:00

Londyn. L izbona, C asablanca

14

+ 0 1 :00

Paryż, B erlin, A m sterdam . W iedeń, O slo

15

+02:00

A teny, H elsinki, Istambuł

16

+03:00

Bagdad. K uw ejt. Riad

17

+04:00

A bu Dąbi. B aku

18

+05:00

Islam abad. Jekaterinburg

19

+06:00

A stana, K olom bo

20

+07:00

B angkok, D żakarta, H anoi

21

+08:00

Singapur. Pekin

22

+09:00

Jakuck, Tokio. Seul

23

+ 10:00

M elbourne, Sydney

24

+11:00

M agadan. N ow a K aledonia

25

+ 12:00

A uckland. W ellington, Fidżi

1in u x d o c - t o o ls - t e x t RPM: l i n u x d o c

SG M L, czyli S ta n d a rd G eneralized M arkup Language, nie je s t form atem , ale specy­ fikacją dla tw órców języ k ó w znaczników . Języki te, stanow iące ju ż „form aty”, znane s ą ja k o definicje typu dokum entu, czyli D TD (od D o cu m en t Type D efinition). Pisząc dokum ent w jednym z D TD języ k a SGM L, zapisujem y zw ykły plik tekstow y, zaw iera­ ją cy je d n ak oprócz treści w łaściw ej zestaw znaczników . C zęść różnych pakietów SG M L dla system u L inux je s t obecnie w fazie przejściow ej. Oryginalny pakiet SGM L-Tools (znany w innym życiu jak o LinuxD oc-SG M L, a potem ja k o SG M L tools v l) nie je st ju ż rozw ijany. Jednak n ow sze pakiety, SG M L tools v2 (znane też ja k o „S G M L tools N ex t G eneration” b ąd ź „S G M L tools ‘9 8 ”), były podczas przygotow yw ania pierw szego w ydania tej książki dopiero w fazie alfa, podobnie ja k i SGM Ltools-lite, kolejny podzbiór projektu SGM Ltools. T ym czasem leciwy ju ż pakiet L inuxdoc-T ools z pierw otnym (stosunkow o łatw ym ) D T D w ciąż je st w użyciu i zdaje się, że szybko z niego nie w y jd zie'0.

,0JeśIi nie możesz mimo to znaleźć jego kopii odpowiedniej dla Twojego systemu, zawsze możesz spróbo­ wać instalacji ze źródeł wchodzących w skład pakietów dystrybucji systemu Debian (patrz też przepis 1.1 „Przepisy”).

424

Część ill ♦ Przetwarzanie tekstu Jeśli rozpoczniesz tw orzenie dokum entów w D TD L inuxD oc, przekonasz się, że nie je st to w cale trudne. N ow szy D TD , D ocB ook, zyskał popularność w książkach spe­ cjalistycznych i tym podobnych projektach, ale i DTD LinuxD oc spraw dza się świetnie w publikacjach prostszych, tw orzonych przez jed n eg o autora, np. w ieloczęściow ych esejach, dokum entach typu FAQ i podobnych. Z pakietem Linuxdoc-Tools m ożesz pisać dokum enty i przetw arzać ich wyjście na wiele różnych formatów docelowych: HTM L, PDF, PostScript bądź zwykły tekst — wszystkie one generow ane są z tego sam ego tekstow ego pliku w ejściow ego. Pakiet w ziął sw o ją nazw ę od w iekow ego ju ż projektu Linux D ocum entation Project, w którego ramach był obow iązującym formatem dokum entacji. W najlepszych czasach L inuxD oc pisane w nim były w szystkie linuksow e d o kum enty H O W T O i rozm aite podręczniki. Z pakietem l i n u x d o c - t o o l s instalowany je st podręcznik Linuxdoc-Tools U ser’s Guide.

Dostępny je st on w kilku różnych formatach w katalogu / u s r / s h a r e / d o c / lin u x d o c - t o o ls . Pliki podręcznika są skompresowane. Jeśli będziesz chciał je w ydrukować czy skonwertować, powinieneś je najpierw rozpakować (patrz przepis 8.4 „Kompresowanie plików”). => Oto dw a przykłady. ♦ A by przejrzeć skom presowaną wersję podręcznika pakietu Linuxdoc-Tools, wpisz: $

zless /usr/share/doc/linuxdoc-tools/guide.txt.gz | E n te r]

♦ A by w ydrukow ać postscriptow ą w ersję podręcznika pakietu L inuxdocT ools na drukarce dom yślnej, wpisz: $

zcat lusrlshareldocllim xdoc-toolslguide.ps.gz [ lpr \ E n te r|

Poniższe przepisy o pisują sposób korzystania z pakietu L inuxdoc-T ools i przetw arza­ nia dokum entów zapisanych w edług D TD LinuxD oc.

15.6.1. Pisanie dokumentu SGM L D okum ent zapisany w edług DTD języka SGM L w ygląda ja k dokum ent HTM L. To nie przypadek, bo HTM L to podzbiór SGML. Najprostszy dokument w DTD LinuxDoc może w yglądać tak, ja k na rysunku 15.5. Rysunek 15.5. Pierwszy dokument LinuxDoc

< article>