1 | L e k c j a 1 L e k c j a 1 W tej lekcji poznasz: ogólne informacje na temat języka fioskiego ogólną charakterystykę gramatyki fioskiej wymo...
6 downloads
18 Views
622KB Size
1|Lekcja 1
Lekcja 1 W tej lekcji poznasz:
ogólne informacje na temat języka fioskiego ogólną charakterystykę gramatyki fioskiej wymowę języka fioskiego alfabet fioski
Ogólne informacje na temat języka fioskiego Każdy Polak słysząc język fioski po raz pierwszy pewnie miał wrażenie, że jest to język nie z tego świata. Posłuchaj piosenki Loitumy „Ieva's Polka”, w której animowanym teledysku dziewczyna macha porem i śpiewa większości nie zrozumiały bełkot: http://www.youtube.com/watch?v=faQSs6UBDok&feature=related. Z pewnością nie brzmi on podobnie do znanych nam języków europejskich, takich jak angielski, hiszpaoski czy niemiecki.
Fragment teledysku Loitumy „Ieva's Polka”
Poza tym, czytając fioski tekst jest małe prawdopodobieostwo, że skojarzysz jakieś słowo (Sprawdź: www.hs.fi – jedna z najbardziej znanych gazet fioskich online).
Okładka gazety „Helsingin Sanomat” numer 09.08.2011
2|Lekcja 1
A to wszystko dlatego, że język fioski należy do niewielkiej grupy języków ugrofioskich z rodziny języków uralskich, która wchodzi w skład uralskiej rodziny językowej. Najbardziej znane języki ugrofioskie to obok fioskiego, język węgierski oraz estooski. Co może wydawad się zaskakujące, język polski ma więcej wspólnego z iraoskim niż fioskim. Natomiast języki skandynawskie takie jak norweski, szwedzki czy duoski są bardziej spokrewnione z językiem polskim niż z fioskim.
Językiem fioskim posługuje się około 6 milionów osób na świecie, głównie w Finlandii, Estonii, Norwegii (w regionie Finnmark graniczącym z Finlandią) i Rosji (w Karelii graniczącej z Finlandią). (Porównaj: http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_fi%C5%84ski)
W samej Finlandii mieszka ponad 5 milionów ludzi, natomiast język fioski nie jest jedynym językiem urzędowym. Drugim urzędowym językiem jest język szwedzki, którym posługuje się około 5% ludności. (Sprawdź w Wikipedii więcej informacji: http://pl.wikipedia.org/wiki/Finlandia)
Ogólna charakterystyka gramatyki języka fioskiego W języku fioskim nie ma rodzajników (określonych, nieokreślonych), które występuję np. w języku niemieckim (der, die, das, ein, eine) lub odpowiednika przedimków (the/a) w języku angielskim . Nie ma rodzajów gramatycznych, które występują np. w języku polskim (rodzaj męski, żeoski, nijaki). Różne formy gramatyczne i wyrazy tworzy się za pomocą koocówek gramatycznych, stąd mało jest przyimków (odpowiedników polskich w, do, od, po). Zaimki osobowe, pytania, przypuszczenia i inne części zdania są również wyrażone w postaci przyrostków. Przez to mamy do czynienia często z bardzo długimi wyrazami, np.: talo (dom) talossa (w domu) talossani (w moim domu) talossanikin (również w moim domu) puhuu (mówi) puhuisi (mógłby mówid) puhuisiko? (czy mógłby mówid?) W języku fioskim jest 15 przypadków. Rzeczowniki i przymiotniki odmieniają się przez przypadki. W odmianie przez przypadki dochodzi często do zmiany spółgłosek lub ich zaniku, np.: katu (ulica) kadulla (na ulicy) Turku (miasto Turku) Turussa (w Turku)
3|Lekcja 1
Czasowniki odmieniają się przez osoby i dzielą się na 6 grup w zależności od koocówki bezokolicznika. Co ułatwi naukę jest to, że w języku fioskim nie ma czasu przyszłego, który wyraża się za pomocą czasu teraźniejszego. Natomiast są trzy czasy przeszłe. Zmiany w spółgłoskach również zachodzą w czasownikach.
Wymowa fioska Wbrew pozorom wymowa fioska nie jest taka trudna. Dobrą wiadomością jest to, że czytamy tak, jak piszemy. Język fioski jest językiem fonetycznym i każda litera jest wypowiadana zawsze w ten sam sposób. np. ‘kone’ (maszyna) przeczytamy [kone]. Dla porównania język angielski może sprawiad większe trudności w wymowie, ponieważ niektóre litery mogą byd wymawiane w różny sposób, np. ‘e’ w języku angielskim może byd wymówione jako ‘e’, ‘i’ lub nawet pominięte w wymowie. W języku fioskim ‘e’ jest zawsze wymawiane jako ‘e’.
Samogłoski Polacy największe problemy mają w wymowie samogłosek. Powodem jest to, że w języku fioskim występują inne dźwięki niż w języku polskim (ä, ö, y), długośd samogłosek może byd różna oraz samogłoski często występują w parach zwanymi dyftongami. Następujące samogłoski występują w języku fioskim: a, e, i, o, u, y, ä, ö ä - brzmi jak dźwięk między ‘a’ i ‘e’. Aby wymówid tę głoskę należy szeroko otworzyd usta jak do „a” i spróbowad powiedzied ‘e’. Podobna głoska występuje w angielskim wyrazie ‘cat’ lub niemieckim ‘Käse’. ö - między ‘o’ i ‘e’. Aby ją wymówid usta należy ułożyd jak do ‘o’ i wymówid ‘e’. Podobnie jak niemieckim wyrazie ‘schön ’. y - między ‘u’ i ‘i’. Aby ją wymówid usta należy ułożyd jak do ‘u’ i wymówid ‘i’. Podobnie jak w niemieckim wyrazie ‘für’ lub ‘hübsch’. e - usta są bardziej zwężone i rozciągnięte niż w języku polskiego
Samogłoski mogą byd wypowiadane krótko (zapisywane za pomocą jednej litery) lub długo (zapisywane za pomocą dwóch jednakowych litery). Samogłoskę długą wymawiamy jednym ciągiem, nie robiąc pauzy. Należy także pamiętad, że długośd samogłoski często zmienia znaczenie słowa:
4|Lekcja 1 samogłoska krótka
samogłoska długa
a
asia
rzecz
Aasia
Azja
o u ä ö y
jo uni sä mökki pyhä
już sen ty (potocznie) domek letniskowy święty
joo uuni sää insinööri pyyhe
tak piec pogoda inżynier ręcznik
e i
te kivi
wy kamieo
tee kiivi
herbata kiwi
Samogłoski mogą występowad w parach tzw. dyftongach: ai
aika
czas
eu
neula
igła
ei
keino
środek, metoda
iu
hiukset
włosy
ui
kuinka
jak
ou
joulu
Boże Narodzenie
oi yi äi
koira lyijy äiti
pies ołów mama
äy öy ie
käydä köyhä kieli
iśd biedny język
öi
öisin
w nocy
uo
tuoli
krzesło
au
kaunis
ładny
yö
syödä
jeśd
Zasada harmonii samogłosek W języku fioskim obowiązuje zasada harmonii samogłosek. Polega to na tym, że w danym wyrazie fioskim znajdziemy na ogół samogłoski należące do tej samej grupy, tzn. albo przednie (ä, ö, y), albo tylne (a, o, u). Samogłoski średnie (e, i) mogą się łączyd zarówno z samogłoskami tylnymi jak i przednimi. Innymi słowy w wyrazie zawierającym ‘ä’, ‘ö’, ’y’ nie mogą występowad samogłoski ‘a’, ‘o’, ‘u’ i na odwrót.
a o u
Przykłady: koulussa (w szkole) taksissa (w taksówce) kysyvät (pytają) köyhä (biedny)
e i
ä ö y
5|Lekcja 1 Wyjątkiem od tej zasady są wyrazy złożone. Zasada harmonii samogłosek obowiązuje wtedy w jednej części wyrazu np.: voi (masło) +leipä (chleb) = voileipä (kanapka) jää (lód) + kaappi (szafka) = jääkaappi (lodówka)
Spółgłoski W porównaniu z wymową fioskich samogłosek, wymowa spółgłosek jest o wiele prostsza. Większośd liter jest wymawiana podobnie jak w języku polskim. Następujące spółgłoski występują w języku fioskim: d, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t, v oraz tylko w wyrazach obcych: b, c, f, q, š, sh, x, z, zh, å v - wymawiane jak polskie w c – w większości przypadków jak polskie k š, sh - wymawia się jak polskie sz z - wymawiane jak ts zh - wymawiamy jak polskie ż å - wymawiane jak o Podobnie jak samogłoski, spółgłoski również mogą byd wypowiadane krótko (zapisywane za pomocą jednej litery) lub długo (zapisywane za pomocą dwóch jednakowych litery). Spółgłoskę długą wymawiamy jako jedną całośd, robiąc krótką przerwę między sylabami. Długośd spółgłoski może zmienid znaczenie słowa: k p t m n l r s
kuka tapa mato lama kana kala pora käsi
spółgłoska krótka kto zwyczaj robak depresja kurczak ryba wiertło ręka
kukka tappaa matto lammas kannu kallis porras kassi
spółgłoska długa kwiat zabijad dywan owca dzbanek drogi schody torba
Akcent Akcent w języku fioskim pada zawsze na pierwszej sylabie. np. Minä asun Helsingissä. W wyrazach złożonych każda częśd zachowuje swój akcent główny, np. sanakirja.
6|Lekcja 1
Symulatory mowy w Internecie Aby sprawdzid poprawną wymowę polecam strony: Google translate http://translate.google.pl/ Po wybraniu ‘Z języka’: fioski, ‘Na język’: polski i wpisaniu słowa lub zdania, należy kliknąd ‘Słuchaj’ Symulator mowy Kimmo http://www.bitlips.fi/kimmo/ Po wpisaniu słowa należy nacisnąd ‘lähetä’, a potem ‘puhu’
Alfabet Alfabet jest zbliżony do polskiego. Inaczej przeliterowane w porównaniu z alfabetem polskim będą : c, g, h, j, k, v, w, x, y, z Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh
[aa] [bee] [see] [dee] [ee] *äf+ [gee] [hoo]
Ii Jj Kk Ll Mm Nn Oo Pp
[ii] [jii] [koo] *äl+ *äm+ *än+ [oo] [pee]
Qq Rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx
[kuu] *är+ *äs+ [tee] [uu] [vee] [kaksois-vee] *äks+
Yy Zz Åå Ää Öö
[yy] [tseta] [ruotsalainen oo] *ää+ *öö+
7|Lekcja 1
Ćwiczenia Zaznacz poprawną odpowiedź. 1. Język fioski należy do języków ............................................. . a. skandynawskich b. germaoskich c. uralskich d. indoeuropejskich 2. Językiem fioskim posługuje się ............................................. ludzi. a. ok. 600 tysięcy b. ok. 6 milionów c. ok. 60 milionów d. ok. 600 milionów 3. W języku fioskim ............................................. . a. są trzy rodzaje gramatyczne (męski, żeoski, nijaki) b. jest 7 przypadków rzeczownika c. czasowniki nie odmieniają się przez osoby d. nie ma czasu przyszłego 4. Wyraz zgodnie z zasadą harmonii samogłosek to: a. koulussa b. koylyssa c. koulussä d. köulussä 5. Akcent wyrazowy zawsze pada na .................................................... . a. ostatnią sylabę b. przedostatnią sylabę c. pierwszą sylabę d. drugą sylabę