Super Model 24

Fot. Luciano Rodriguez

Super Model nr 4/2009

Drodzy Czytelnicy!

B

ieżące wydanie Super Modelu ma dla nas szczególne znaczenie. Ukazuje się bowiem w 70. rocznicę Września 1939. Z tej okazji prezentujemy trzy modele związane z 1939 r. wykonane przez doświadczonych i znanych, nie tylko w naszym kraju, modelarzy. PZL P-23 Karaś cieszył się ogromnym powodzeniem na tegorocznym E-Day w Pradze. Każdy z nas wie, że zestaw Mirage Hobby 1/48 pozostawia wiele do życzenia, jednak Zdeněk Šebesta udowadnia, że nawet z takiego „półproduktu” można wykonać mistrzowski model. Modele poświęcone rocznicy wybuchu II wojny światowej to oczywiście tylko część naszych propozycji. W  numerze znajdziecie sylwetki charakterystyczne dla początku jak i końca XX wieku. Nie zapomnieliśmy o tematyce cywilnej, a w dziale Ludzie modelarstwa przedstawiamy pracę jednego z najmłodszych

czytelników Super Modelu. (Gratulacje dla Piotrusia i jego Taty!) Przed nami XIII Ogólnopolski Konkurs Modelarski Kraśnik 2009 – impreza, która mam nadzieję przyciągnie do Kraśnika wielu znakomitych modelarzy. Wspaniałe nagrody gwarantują zażartą walkę i duże emocje. Kto zabierze ze sobą netbooka, drukarkę laserową, kompresor do aerografu i inne nagrody? Z pewnością będą to najlepsi modelarze, ale także czytelnicy, którzy odwiedzą nasze stoisko i wykupią prenumeratę Super Modelu na rok 2010. Warto skorzystać z dodatkowej i niepowtarzalnej okazji zdobycia wspaniałej nagrody, która przez wiele lat będzie pomocna w realizacji modelarskiej pasji. Serdecznie zapraszam do lektury Super Modelu oraz do Kraśnika, miasta, które przez kilka dni będzie gościć najlepszych modelarzy z całego kraju.

Korekta:  ISSN 1733-8964 Nakład: 3 500 egz. www.supermodel.kagero.pl Redaktor naczelny: Damian Majsak Zastępca red. nacz.: Krzysztof Bartoszek e-mail: [email protected] tel. 081 749 20 20 Sekretarz redakcji: Karolina Tokarz e-mail: [email protected] tel. 081 749 11 82 Opracowanie graficzne: Damian Majsak, Marcin Wachowicz DTP: Marcin Gołofit, Marcin Wachowicz

w w w . k a g e r o . p l

Jolanta Aleksandrowicz, Karolina Tokarz Redakcja:  Krzysztof Barcz, Stanisław Jabłoński, Leszek A. Wieliczko, ­Andrzej Żak, Mariusz Łukasik Współpracownicy:  Krzysztof Baranowski, Wojciech Butrycz, Zdeněk Krčmář, Bill Plunk, Luciano Rodriguez, Jacek Rzeszut, Andrzej Smoliński, ­Tomasz Szlagor, Arkadiusz Wróbel, Luboš Zach Redakcja zastrzega sobie prawo do  dokonywania skrótów tekstów i  zmiany tytułów oraz nie ponosi odpowiedzialności za opinie autorów zawarte w  tekstach. Materiałów nie zamówionych nie zwracamy.

Damian Majsak Redaktor Naczelny

Wydawca: KAGERO Publishing Sp. z o.o. ul. Mełgiewska 9F 20-209 Lublin tel./fax 081 749 11 81 www.kagero.pl, [email protected] Marketing: Joanna Majsak (dyr.), [email protected] Sprzedaż: Agnieszka Kuchciak e-mail: [email protected], tel. 081 749 20 20

W NUMERZE Nowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 RECENZJE F-22A Air Dominance Fighter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Russia SAM-6 Antiaircraft Missile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 SAMOLOTY Z SZACHOWNICĄ Początki lotnictwa polskiego Znaki „warszawskie” Rumplera C.Ia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 PZL P.11c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 PZL P-23 Karaś. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 ­Historia kamuflażu Fighters over Italy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 SAMOLOTY Blackburn Skua Mk. II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 OKRĘTY IJN Nagato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 cywilne Nissan GT-R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 POJAZDY Whippet Mk A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 T-55 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Sd.Kfz. 251/9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 StuG III Ausf. B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Sd.Kfz.11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 BTR-60 ZOMO „blue”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 FIGURKI Knight of the Teutonic koniec XIII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 abc modelarstwa Euro-Rdza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 LUDZIE MODELARSTWA – listy od Czytelników Piotruś Koza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Inne Tabela barw współczesnego lotnictwa USAF, US NAVY i USMC. . . 70

Wydawca magazynu modelarskiego Super Model ostrzega P.T. Sprzedawców, że  sprzedaż aktualnych i archiwalnych numerów czasopisma po  innej cenie niż wydrukowana na  okładce jest działaniem na  szkodę Wydawcy i skutkuje odpowiedzialnością karną.

nr 4/2009  

SUPER MODEL

3

NOWOŚCI Samoloty

De Havilland Dh4a (passenger) 1:48 Messerchmitt Me 262 A-1a 1:144 Producent: Trumpeter Numer katalogowy: 01319 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: nn

Producent: Roden Numer katalogowy: 431 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: nn Kalkomanie: 2 wersje

F-11A Aardvark 1:48 Rafale C 1:72 Producent: Hobby Boss Numer katalogowy: 87246 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Kalkomanie: 2 wersje

Producent: Hobby Boss Numer katalogowy: 80348 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: nn Kalkomanie: 1 wersja

F-14D Super Tomcat 1:32 Producent: Trumpeter Numer katalogowy: 03203 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 538 Kalkomanie: 1 wersja

F/A-18E Super Hornet 1:32 Producent: Trumpeter Numer katalogowy: 03204 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 738 Kalkomanie: nn

ISU-152 1:35 Producent: Dragon Numer katalogowy: 9112 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 508 Kalkomanie: 7 wersji Uwagi: figurki

PaK 43/3 L/71 mit Behelfslafette 1:35 Producent: Dragon Numer katalogowy: 6522 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 403 Uwagi: elementy fototrawione

Pojazdy

Bf-180B Profipack 1:48 Producent: Eduard Numer katalogowy: 8054 Rodzaj: wtrysk Status: zapowiedź Ilość części: 91 Kalkomanie: 5 wersji Uwagi: elementy fototrawione, maski

Bf-110 G-4 1:48 Producent: Eduard Numer katalogowy: 8206 Rodzaj: wtrysk Status: zapowiedź Ilość części: 338 Kalkomanie: 4 wersje Uwagi: elementy fototrawione, maski

BAC Lightning Mk. 1A/Mk. 1:48 Producent: Eduard Numer katalogowy: 8205 Rodzaj: wtrysk Status: zapowiedź Ilość części: nn Uwagi: elementy fototrawione, części żywiczne

4

SUPER MODEL  nr 4/2009

F6F-5 Hellcat 1:48 Producent: Hobby Boss Numer katalogowy: 80339 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Kalkomanie: 2 wersje

Tornado IDS 1:48 Producent: Hobby Boss Numer katalogowy: 80353 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Kalkomanie: 2 wersje

Messerchmitt Bf 109E-3 1:32 Producent: Trumpeter Numer katalogowy: 02288 Rodzaj: wtrysk Status: nowość – zapowiedź Ilość części: 274 Kalkomanie: 1 wersja

Kfz.15 uniform chassis medium vehicle 1:72 Producent: ACE Numer katalogowy: 72258 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: nn Kalkomanie: 4 wersje

Leichter Schutzenpanzerwagen (2.Ausf) auf UNIC P-107 U-304(f) 1:72 Producent: ACE Numer katalogowy: 72267 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: nn

Opel Admiral 1:48 Producent: ICM Numer katalogowy: 48201 Rodzaj: wtrysk Status: zapowiedź Uwagi: figurki

Canadian 40mm Bofors AA gun 1:35 Producent: Bronco Numer katalogowy: 35028 Rodzaj: wtrysk Status: nowość - zapowiedź Ilość części: 339 Uwagi: elementy fototrawione

German Opel Olympia Model 1937 1:35 Producent: Bronco Numer katalogowy: 35054 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: nn

Carro Armato P40 1:35 Producent: Italeri Numer katalogowy: 6476 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Kalkomanie: 3 wersje Uwagi: elementy fototrawione, aluminiowa lufa

NOWOŚCI

Soviet Tank Crew 1979-1988 1:35

T-34/76 mod. 1943 w/Commander Cupola 1:35 Producent: Dragon Numer katalogowy: 6564 Rodzaj: wtrysk Status: nowość - zapowiedź Ilość części: nn Uwagi: elementy fototrawione

ZTZ 99 MBT 1:35 Producent: Hobby Boss Numer katalogowy: 82438 Rodzaj: wtrysk Status: nowość

British Tank Crew 1:35 Producent: Miniart Numer katalogowy: 35078 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 37 Uwagi: 5 figurek

Cywilne

ZBD-04 1:35 British Challenger 2

Producent: ICM Numer katalogowy: 35601 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Uwagi: 3 figurki

Producent: Hobby Boss Numer katalogowy: 82453 Rodzaj: wtrysk Status: nowość

with Anti-Heat Fence 1:35

Soviet DSHK Machinegun with crew 1:35 Producent: Zvezda Numer katalogowy: 3609 Rodzaj: wtrysk Status: nowość – zapowiedź Uwagi: 4 figurki

Producent: Trumpeter Numer katalogowy: 01522 Rodzaj: wtrysk Status: nowość - zapowiedź Ilość części: 521 Kalkomanie: nn

Kenworth W900 1:25 Producent: Revell Numer katalogowy: 1507 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: nn

Okręty Pz.Kpfw.II Ausf.F 1:24 Producent: Tasca Numer katalogowy: 24-001 Rodzaj: wtrysk Status: zapowiedź Ilość części: nn

MAZ-537 Last Production 1:35

Figurki

Scotland The Brave 1:35 Producent: Master Box Numer katalogowy: 3547 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Uwagi: 4 figurki

Producent: Trumpeter Numer katalogowy: 01006 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 348 Kalkomanie: 3 wersje

USS Momsen DDG-92 1:350 Producent: Trmpeter Numer katalogowy: 04527 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: nn Kalkomanie: 1 wersja

Modern U.S.Marine M252 Team 1:35

BM-13-16N 1:35

Producent: trumpeter Numer katalogowy: 00423 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 265 Uwagi: 4 figurki

Producent: ICM Numer katalogowy: 35512 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Kalkomanie: 4 wersje

Supplies, at last! 1:35 Producent: Master Box Numer katalogowy: 3553 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Uwagi: 4 figurki

Modern U.S.Army Geshutzwagen (Cannon Car) 1:35 Producent: Trumpeter Numer katalogowy: 01509 Rodzaj: wtrysk Status: nowość - zapowiedź Ilość części: 193

w w w . k a g e r o . p l

Armor Crewman & Infantry 1:35 Producent: Trumpeter Numer katalogowy: 00424 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 187 Uwagi: 4 figurki

USS Massachusetts (BB-59) 1:700 Producent: Trumpeter Numer katalogowy: 05761 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 378

Chinese 039G „Sung” Road to the rear 1:35 Producent: Master Box Numer katalogowy:3558 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Uwagi: 5 figurek

class submarine 1:350 Producent: Bronco Numer katalogowy: NB5012 Rodzaj: wtrysk Status: nowość Ilość części: 12 Kalkomanie: 1 wersja

nr 4/2009  

SUPER MODEL

5

RECENZJE

F-22A Air Dominance Fighter

1:48

Academy

Krzysztof Baranowski w którym kadłub został wykonany jako jeden element wraz ze skrzydłami, co zdecydowanie ułatwia prawidłowy montaż bryły modelu, ale znaczne gabaryty tej maszyny wymagały użycia tak dużego opakowania. W  sumie w  pudełku znalazło się 6 wyprasek z  jasnoszarego polistyrenu dobrej jakości, zawierających 245 elementów, oraz 2 identyczne wypraski z przezroczystego plastiku – w tym jedna w odcieniu pomarańczowobrązowym – zawierające po 7 elementów. Każda z wyprasek została zapakowana w folię, dzięki czemu zmalało ryzyko uszkodzenia i porysowania ich w czasie transportu.

Kalkomanie i oznaczenia

Z

estaw Academy, zawierający model F-22A, zrobił na mnie duże wrażenie już od pierwszego kontaktu z pudełkiem. Producent zadbał o to, żeby prezentował się on imponująco zarówno na półce sklepowej, jak i w magazynku modelarza. Pudełko ma wymiary 50x34x9 cm, wykonane jest z  grubej sztywnej tektury, a oprócz grafiki pokazującej samolot w akcji znalazło się na nim kilkanaście zdjęć przedstawiających ogólną sylwetkę oraz detale gotowego modelu. Oczywiście to nie chęć zrobienia wrażenia na modelarzach spowodowała, że pudełko z modelem ma tak wyjątkowe wymiary. Po jego otwarciu moim oczom ukazała się wpięta w arkusz tektury wypraska zawierająca górną połówkę kadłuba. Firma Academy zdecydowała się na podział technologiczny,

6

SUPER MODEL  nr 4/2009

Równie imponująca jak rozmiary pudełka jest też wielkość arkusza z kalkomaniami. Na powierzchni 20x33 cm znalazły się gęsto upakowane oznaczenia dla aż 18 różnych maszyn: 1. F-22A-30, 05-4101, 1st Fighter Wing, Langley AFB, VA, 2. F-22A-20, 04-4071, 1st Operation Group, Langley AFB, VA, 3. F-22A-20, 03-4042, 27th Fighter Sqdn, Langley AFB, VA, 4. F-22A-30, 05-4094, 94th Fighter Sqdn, Langley AFB, VA, 5. F-22A-20, 04-4082, 192th Fighter Sqdn, Langley AFB, VA, 6. F-22A-20, 03-4049, 149th Fighter Sqdn, Langley AFB, VA, 7. F-22A-30, 06-4109, 433rd Weapons Sqdn, Nellis AFB, NV, 8. F-22A-10, 99-4010, 422nd Test & Evaluation Sqdn, Nellis AFB, NV, 9. F-22A-10, 91-4008, 411st FLTS, Edwards AFB, CA, 10. F-22A-30, 05-4103, 3rd Wing, Elmendorf AFB, AK, 11. F-22A-30, 05-4090, 90th Fighter Sqdn, Elmendorf AFB, AK, 12. F-22A-30, 05-4102, 302nd Fighter Sqdn, Elmendorf AFB, AK, 13. F-22A-30, 06-4125, 525th Fighter Sqdn, Elmendorf AFB, AK, 14. F-22A-30, 06-4122, 525th Fighter Sqdn, Elmendorf AFB, AK, 15. F-22A-10, 02-4040, 325th Fighter Wing, Tyndall AFB, FL, 16. F-22A-10, 01-4018, 43rd Fighter Sqdn, Tyndall AFB, FL, 17. F-22A-30, 05-4088, 49th Fighter Wing, Holloman AFB, NM, 18. F-22A-30, 05-4106, 7th Fighter Sqdn, Holloman AFB, NM. Kalkomanie zostały wydrukowane przez firmę Cartograf. Ich jakość nie budzi żadnych

zastrzeżeń. Bardzo wyraźnie wydrukowane są nawet najdrobniejsze elementy, nie występują przesunięcia kolorów, a barwy na pierwszy rzut oka wydają się prawidłowo odwzorowane. Sposób malowania i rozmieszczenia oznaczeń na modelu został precyzyjnie i  przejrzyście przedstawiony na trzech stronach instrukcji.

Wypraski i instrukcja

Po kilku chwilach spędzonych na podziwianiu kalkomanii, czas na dokładniejsze przyjrzenie się

wypraskom. W oczy rzucają się przede wszystkim bardzo precyzyjne i delikatne linie podziału – oczywiście wgłębne; do tego detale takie jak nity czy siatki osłaniające otwory na kadłubie. Wprawdzie na żadnym z  elementów znajdujących się na wypraskach nie znalazłem śladów przesunięcia form ani nadlewek, jednak w trakcie budowy modelu spodziewam się kilku problemów związanych ze śladami po wypychaczach i jamkach skurczowych. Usunięcie śladów wypychaczy z płaskich i łatwo dostępnych powierzchni nie stanowi żadnego problemu, gorzej, gdy występują w zakamarkach, np. pomiędzy wręgami albo nawet na linii wręg czy nitów. W omawianym zestawie ma to miejsce szczególnie w przypadku pokryw komór podwozia i  uzbrojenia, które po zbudowaniu modelu będą widoczne w całości. Kolejny problem to nierówności powierzchni związane z nierównomiernym kurczeniem się stygnącego polistyrenu. Jest to szczególnie widoczne na bardzo cienkich pokrywach luków samolotu. Płaska zewnętrzna powierzchnia uległa deformacji zgodnie ze wzorem żebrowania po drugiej stronie pokrywy. Szpachlówka, surfacer i drobny papier ścierny będą niezbędne. Instrukcja budowy modelu została wykonana na równie wysokim poziomie, jak wypraski i kalkomanie. Jest przejrzysta, czytelna i składa się z 2 arkuszy. Pierwszy z nich zawiera wspomniany już wyżej opis malowania i rozmieszczenia kalkomanii. Na drugim arkuszu znaleźć można tabelę oznaczeń kolorów dla 6 rodzajów farb: Hobby Color, Mr. Color, Life Color, Humbrol, a  także olejnych i akrylowych farb Model Master. Kolejne strony instrukcji to 19 kroków opisujących etapy budowy modelu. Idąc zgodnie z nimi zacząłem od przyjrzenia się kabinie pilota. W porównaniu z dostępnymi w  sieci zdjęciami łatwo zauważyć, że odwzorowana ona została dość skromnie. Wprawdzie ciężko oczekiwać tu jakichś niesamowitych detali, skoro F-22A jest wysoce skomp u t e r y z o w a n y. Wyposażenie kokpitu więc stanowi przede wszystkim 6 ekranów MFD. Co więcej ekrany te przedstawione zostały w formie bardzo dokładnie wykonanych kalkomanii. Jednak na burtach kokpitu zabrakło kilku paneli i drobnych detali. Fotel pilota prezentuje się już znacznie lepiej. Składa się aż z 7 pełnych detali elementów, dzięki czemu poziom jego odwzorowania będzie raczej satysfakcjonujący dla większości modelarzy. Komory uzbrojenia są zdecydowanie mocną stroną modelu. Wszystkie powierzchnie pełne są szczegółów takich jak wręgi czy przewody instalacji. Co więcej, do każdej z bocznych komór uzbrojenia przewidziane zostało po 6 elementów kalkomanii.

w w w . k a g e r o . p l

Podobnie ma się rzecz z  wnękami podwozia głównego: ładnie zdetalowane instalacje na ścianach wnęk, precyzyjnie odlane golenie podwozia, ślady po wypychaczach w miejscach, które nie będą utrudniać ich usunięcia. Do tego 3 elementy kalkomanii przewidziane na każdą z goleni podwozia zdecydowanie poprawią ich wygląd. Podwozie przednie również nie ustępuje jakością wykonania podwoziu głównemu. Nierzadko zdarza się, że kanały dolotowe do silników w modelach samolotów odrzutowych wykonane są w  bardzo uproszczonej formie, z pominięciem wirnika sprężarki czy nawet części ścianek kanału dolotowego. Na szczęście w przypadku omawianego F-22A wspomniane kanały wykonane są precyzyjnie i kompletnie. Dzięki przemyślanemu podziałowi technologicznemu elementów, linie i ich połączenia powinny wypaść w takich miejscach, że nie będzie to raziło ani rzucało się w oczy. Należy jedynie pamiętać o śladach po wypychaczach. Zakończenie kanałów dolotowych stanowią wirniki sprężarki, odwzorowane skromnie, ale wystarczająco dokładnie. Nieco gorzej jest już z drugiej strony. Stałe elementy dyszy silników pozbawione są jakichkolwiek detali (poza wszechobecnymi śladami po wypychaczach na wewnętrznych powierzchniach). Nieco lepiej wyglądają ruchome części dyszy. Można je wykonać w pozycji otwartej lub zamkniętej.

Warianty konfiguracji i uzbrojenie

Zestaw Academy pozwala na wykonanie modelu w  bardzo wielu wariantach konfiguracji. Oprócz szerokiego wyboru oznaczeń samolotu i wspomnianych powyżej dysz wylotowych, modelarze mają możliwość wybrać wariant ze schowanym lub wysuniętym podwoziem i  otwartymi lub zamkniętymi komorami uzbro-

Możliwość wykonania klap w pozycji otwartej lub zamkniętej oraz ruchome poziome powierzchnie sterowe nie są żadnym zaskoczeniem w przypadku współcześnie produkowanych modeli w tej skali. Na uwagę zasługuje jedynie fakt, że klapy w pozycji otwartej lub zamkniętej to 2 różne zestawy elementów na wypraskach, dzięki czemu modelarze nie powinni mieć najmniejszych problemów z prawidłowym ich zamocowaniem niezależnie od wybranego wariantu. Bolączką wielu modeli współczesnych samolotów bojowych jest skromny wybór uzbrojenia podwieszanego dostępny w zestawie. W przypadku F-22A od Academy jest wręcz przeciwnie. Producent dał modelarzom możliwość wybierania w szerokiej, jak na ten samolot, gamie podwieszeń oraz sposobach ich zestawienia. I tak mamy do dyspozycji po 2 rakiety AIM-9M i AIM-9X, które można zamontować w bocznych komorach uzbrojenia; do tego 6 rakiet AIM-120C oraz 2 bomby GBU-32, które mogą być umieszczone w głównych komorach uzbrojenia w zestawie 2x3 AIM-120C lub 2x AIM-120C i GBU-32. Warto dodać, że uzbrojenie zostało wykonane z  dużą dokładnością, podział technologiczny elementów jest dobrze przemyślany, a całość wzbogaca duża ilość oznaczeń w formie kalkomanii. Ciekawostkę stanowi możliwość podwieszenia pod skrzydła modelu dwóch zewnętrznych zbiorników paliwa o pojemności 600 galonów. Zestaw jest niezbyt często widziany na „niewidzialnych” samolotach. Jeden z  ostatnich kroków budowy modelu to instalacja osłony kabiny pilota. Dwa główne elementy osłony to rama z szarego polistyrenu oraz przezroczysta kopuła (z możliwością użycia elementu w odcieniu brązowym). Dzięki temu malowanie i maskowanie tych elementów staje się znacznie łatwiejsze. Oczywiście również osłonę można wykonać w pozycji otwartej lub zamkniętej. Na sam koniec budowy modelu „smaczek” typowy dla zestawów Academy – figurka pilota. Nieco okrojona, ponieważ pozbawiona stóp, które i tak byłyby niewidoczne po umieszczeniu wewnątrz kokpitu. Zwolennicy figurek pilotów wewnątrz kokpitów modeli nie będą zawiedzeni.

Czas na podsumowanie

jenia. W tym celu na wypraskach znalazły się także pokrywy wnęk podwozia i komór odlane w formie pojedynczych elementów (zamiast 2 mniejszych w  przypadku pokryw otwartych). Bardzo podobnie wygląda rozwiązanie w przypadku haka hamującego. W  pozycji otwartej składa się on z 5 elementów, natomiast w pozycji zamkniętej wykorzystać należy jedynie odrębny element stanowiący kompletną osłonę haka.

Nie będę próbował przekonywać nikogo, że najnowszy zestaw F-22A oferowany przez firmę Academy jest szczytem możliwości nowoczesnego projektowania w  modelarstwie redukcyjnym. Ślady wypychaczy, jamki skurczowe, ubogie detale kokpitu – to zauważalne minusy zestawu, a zarazem obszary, w których konkurencja potrafi być lepsza. Na szczęście sama bryła modelu wydaje się być poprawna, a wymiary w stosunku do oryginału zgadzają się z  dokładnością co do 1 milimetra. Biorąc pod uwagę jakość wykonania całego zestawu, doskonałe kalkomanie, bogate uzbrojenie i wiele detali zarówno na zewnątrz modelu jak i we wnękach, można śmiało uznać, że omawianemu zestawowi niewiele brakuje do miana jednego z  najlepszych współcześnie produkowanych modeli w tej skali. Natomiast jest to z pewnością najlepszy model F-22A dostępny obecnie na rynku. Czy warto go kupić? Zdecydowanie TAK.  n

OCENA ZESTAWU  

 

 

nr 4/2009  

 

SUPER MODEL

7

RECENZJE

Russia SAM-6 Antiaircraft Missile

1:35

OCENA ZESTAWU  

 

 

 

Tr umpeter

Fot. 1

Marcin Kardaszewski

S

AM 6 w kodzie NATO oznacza mobilny system kierowanych rakiet ziemia– powietrze 2K12 Kub. System ten został opracowany w  ZSRR na  początku lat 60-tych XX w. I  był przeznaczony do  zwalczania statków powietrznych lecących z  prędkością poddźwiękową i naddźwiękową (maksymalnie do 2 Machów)na niskiej i średniej wysokości (od 50 do 7500 albo 12000 m w zależności od wersji) i odległości od 3 do 24 km. Stosowano rakiety na  paliwo stałe 3M9, 3M9M1 lub 3M9M3. Rakiety 3M9 miały masę ok. 600kg i przenosiły głowice o masie ok. 56 kg i osiągały prędkość 2.8 Macha. Chrzest bojowy, zresztą bardzo udany, Kub przeszedł w czasie wojny Yom Kippur w 1973 r. Wśród użytkowników SAMów, oprócz państw Układu Warszawskiego można wymienić m.in. Wietnam, Kubę, Indie i Egipt. Zestaw Trumpetera zawiera 9 wyprasek z jasnoszarego plastiku, blaszkę fototrawioną, dwie sprężynki, gumowe wężyki (Fot. 9) i oczywiście instrukcję oraz kalkomanie. Wszystkie wypraski są dobrze odlane, prawie bez nadle-

8

SUPER MODEL  nr 4/2009

wek i nadmiernej ilości linii podziału form, a detale mają ostrą fakturę (np. fragment drewnianej belki – Fot. 1). Ślady po wypychaczach są na ogół w  miejscach, które nie powinny być widoczne po złożeniu modelu. Wyjątek stanowi tu zębatka systemu unoszenia wyrzutni, gdzie po  jednej stronie znajduje się pięć śladów po  wypychaczach. Dobrze i  dość dokładnie wydaje się odwzorowane podwozie (Fot. 2). Koła wyglądają dobrze i odlane są bez linii podziału form (Fot.  3). Włazy są  odlane osobno (Fot. 4), więc bardziej wymagający modelarze mogą pokusić się o pozostawienie kilku z nich otwartych, ale wtedy będą się musieli posiłkować zestawami waloryzacyjnymi lub dorobieniem wnętrza od podstaw, jako że Trumpeter nie zaopatruje nas we wnętrze nawet w  minimalnym zakresie. Niestety producent nie zapewnia też elementów bezbarwnych do wykonania wizjerów i są one odlane z szarego plastiku (fot. 5). Producent tym razem zdecydował się na  zaopatrzenie zestawu w gąsienice plastikowe w postaci prostych odcinków i pojedynczych ogniw. Gąsienice wyglądają naprawdę dobrze, chociaż na ich wewnętrznej stronie znajduje się kilka śladów po wypychaczach (Fot. 6). Istnieje jednak duża szansa, że sporo z  nich wypadnie w  miejscach niewidocznych i nie będzie trzeba ich usuwać. Wydaje się, że największym wyzwaniem będzie montaż pocisków rakietowych – takie złożenie i  obrobienie ich połówek, żeby linia łączenia nie była widoczna – oraz montaż lotek (Fot. 7). Modelarz pod koniec budowy musi niestety zdecydować, czy chce ukończyć replikę w stanie transportowym czy bojowym. Dodana do zestawu blaszka nie jest duża i zawiera element siatki, kilka mocowań i piłę. (Fot. 8) Instrukcja budowy jest czytelna i  powinna przeprowadzić przez wszystkie etapy montażu bez problemów. Instrukcja malowania nie prezentuje się już tak dobrze. Malowanie jednokolorowego pojazdu NRD przedstawione jest w czterech rzutach, a malowania kamuflaży pojaz-

Fot. 2

dów polskiego i  czeskiego w  jednym. Kody farb podane są tylko dla farb Gunze. Kalkomanie (Fot. 10) na pierwszy rzut oka wyglądają dobrze i zawierają malowania dla dwóch pojazdów sowieckich (pominiętych w  planszy malowań), oraz po jednym dla wojsk NRD, Czech i  Polski (egzemplarz prezentowany na  targach MSPO w  Kielcach 2002 r.). Po bliższym przyjrzeniu się okazuje się jednak, że kalki z insygniami dla pojazdu NRD są nieco uproszczone, a polska szachownica zawiera błędy (czarne obramowanie zewnętrznych fragmentów czerwonych pól). Podobnie jest z insygniami dla Czech. Ze znalezionych przeze mnie zdjęć wynika, że proponowane ułożenie kalki z  insygniami wojsk czeskich jest błędne. Powinno być niebieskie pole z przodu, czerwone na dole, białe na  górze. Tak więc prawidłowo ułożona może być kalka tylko po  lewej stronie pojazdu, a  to  co  proponuje instrukcja jest abstrakcją. Brak jest również kalek na pociski rakietowe, co może stanowić problem dla mniej wprawionych w malowaniu nabywców tego modelu. Podsumowując, model Trumpetera jest ciekawą propozycją za przystępną cenę, a replika powinna cieszyć oko nawet przy wykonaniu „prosto z pudełka”. Wysokiej jakości wypraski i dodatkowe elementy, o które został wzbogacony ten zestaw powinny sprawić dużo frajdy modelarzom, niezależnie od stopnia zaawansowania. Na obniżeniu ogólnej oceny zaważyły instrukcja malowania/oznakowania i  błędy na arkuszu kalkomanii. Gdyby nie te jednak istotne wady oceną byłyby 4,5 gwiazdki na 5 możliwych, w obecnej sytuacji model dostaje tylko 3.  n

Fot. 3

Fot. 4

Fot. 5

Fot. 6

Fot. 7

Fot. 8

Fot. 9

Fot. 10

SAMOLOTY z SZACHOWNICĄ

Początki lotnictwa polskiego

Znaki „warszawskie” Rumplera C.Ia AIRMO Jadar nr kat. 72006 1/72

Wojciech Butrycz

OCENA ZESTAWU  

J

ednym z  ośrodków formowania się lotnictwa polskiego w listopadzie 1918 roku było lotnisko mokotowskie w  Warszawie – lotnisko niemieckiej szkoły obserwacyjnej i warsztatów naprawczych (tzw. park). 11 listopada delegacja Związku Lotników, dowodzona przez ppłk. pil. Hipolita Łosowskiego, zażądała od Niemców przekazania lotniska i całego

w w w . k a g e r o . p l

sprzętu. Po czterech dniach negocjacji, Niemcy zagrożeni atakiem Polaków, poddali lotnisko wraz z całym sprzętem lotniczym, warsztatami i częściami zapasowymi. Pierwszy polski samolot odbył lot nad Warszawą 20 listopada 1918 roku. W skład załogi wchodzili ppor. pilot Stanisław Jakubowski i Witold Ehrenpreis, student.

 

 

 

Również w  Warszawie stworzono znaki wg własnego pomysłu. Na samolotach z niemieckimi krzyżami namalowano albo koła (ukośnie podzielone na  równe pola białe i  czerwone – patrz egzemplarz Rumplera z czarnym numerem „33”) albo tarcze podzielone tak samo kolorami białym i czerwonym i lepiej lub gorzej przykrywające krzyże. Wszystkie inne znaki pozostawio-

nr 4/2009  

SUPER MODEL

9

no bez zmian, a więc seriale, numery szkoły pilotów, a przede wszystkim oryginalny kamuflaż niemiecki, pozostały niezmienione. Tak też pomalowany został samolot Rumpler C. Ia(Han.), nr niemiecki C.4607/16. Model można zbudować z zestawu AIRMO, jak w tym przypadku, ale też z zestawu CHOROSZY MODELBUD – zdjęcie pokazuje oba pudełka. Kolejne fotografie porównują części kadłuba obu zestawów – model CHOROSZY po lewej. Firma AIRMO ma tę przewagę, że posiada bogaty zestaw blaszek PARTa, co widać na kolejnym zdjęciu. Jeśli chodzi o kalkomanie samolotu C. 4607/16, to żadne z zawartych w zestawach nie zawierają bezbłędnych znaków, także te produkowane przez firmę Blue Rider. Trzeba użyć poszczególnych znaków ze  wszystkich trzech zestawów, aby uzyskać poprawny komplet. Najgorszy jest niestety zestaw z  modelu

10

SUPER MODEL  nr 4/2009

AIRMO; nie dość, że  zawiera nieprawidłowy serial C.4807/16, a tarcze zbyt wąskie, to jeszcze białe numery „10” są raczej dla skali 1/144! Samoloty Rumpler C.Ia, budowane przez fabrykę Hannover, miały zastosowane silniki Argus As.III i  charakterystyczny „grzbiet wielbłądzi” wokół stanowiska strzelca. Taki grzbiet trzeba dobudować zarówno dla modelu AIRMO jak i CHOROSZY. Zrobiłem to, co  widać na  zdjęciu, za pomocą szpachlówki Green Stuff Squadrona. Oczywiście przed sklejeniem połówek kadłuba i  wymodelowaniu garbu, należy wykonać wnętrze kokpitu, co w wypadku bogatego zestawu blaszek w modelu AIRMO, nie jest trudne. Reszta budowy modelu przebiega tradycyjnie dla modeli z  tego okresu samolotów. Wbrew obiegowej opinii samoloty Rumpler C.Ia produkcji Hannover były malowane niejednolitym

zielonym kolorem, a  dwubarwnym kamuflażem, co widać na zdjęciach samolotów o zbliżonych serialach zamieszczonych w monografii Windsock Datafile 79. Na nienajlepszej jakości zdjęciach polskiego egzemplarza tego podziału kolorów nie widać, bo zdjęcia robiono w czasie uroczystej przysięgi na lotnisku mokotowskim w grudniu 1918 roku, przy zachmurzonym niebie. Natomiast na lepszej jakości zdjęciach niemieckich maszyn robionych w pełnym słońcu widać, że chociaż czarno-białe odcienie kolorów są niemal identyczne, to jednak da się zaobserwować podziały tych barw. Do malowania samolotów niemieckich I wojny światowej użyłem farb akrylowych Mister Kit. Znaki niemieckie na górnych powierzchniach skrzydeł zostały po prostu zamalowane czarną farbą i nie naniesiono na nich „warszawskich” oznaczeń, co widać na zdjęciach opublikowanych w  Księdze ku czci poległych lotników... z  1933 roku, zaś na  zdjęciu w  MILITARIACH Vol. 4, No 1/1999 widać, że  na  czarnych plamach zamalowanych krzyży naniesiono białoczerwone tarcze na  spodzie dolnych płatów. Oprócz wymienionych publikacji polecam jeszcze Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924, A. Morgała (Warszawa 1997) oraz magazyn modelarski miniREPLIKA 9 (4/1999).  

SAMOLOTY z SZACHOWNICĄ

PZL P.11c P

ZL P.11c to  najpopularniejszy i podstawowy polski myśliwiec wchodzący w  skład Brygady Pościgowej oraz Lotnictwa Armijnego przed wybuchem II wojny światowej. W latach 1933-1934 PZL P.11 był jednym z najnowocześniejszych samolotów myśliwskich na świecie. Szybki postęp w technice lotniczej sprawił jednak, że w 1939 roku była to maszyna już przestarzała. Prace nad tą konstrukcją rozpoczął konstruktor z  biura konstrukcyjnego Państwowych Zakładów Lotniczych inż. Zygmunt Puławski. Miało to miejsce na początku 1931 roku. Zbudowano trzy prototypy będące rozwinięciem modelu PZL P.7 z mocniejszym silnikiem. Po tragicznej śmierci inż. Puławskiego w  marcu 1931 roku, prace kontynuował inż. Wsiewołod Jakimiuk. Prototyp P.11 został oblatany w  sierpniu 1931 roku. Pierwszym wariantem zamówionym przez wojsko w liczbie 50 sztuk, jako model przejściowy, był P.11a. Swym wyglądem i konstrukcją przypominał on P.7. Napędzał go, produkowany w Polsce na licencji, silnik gwiazdowy Bristol Mercury IV S2 o mocy 500/550 KM. W  lecie 1934 roku powstały pierwsze samoloty próbne nowego wariantu P.11c, którego produkcję seryjną rozpoczęto pod koniec roku. Tę  najbardziej znaną wersję wyróżniał nowy udoskonalony kadłub z obniżonym silnikiem, co wy-

datnie poprawiało widoczność z kabiny pilota, oraz w tym samym celu poprawiony płat skrzydła. Łącznie wyprodukowano 155 samolotów tej wersji. Na  uzbrojenie polskich eskadr lotniczych samoloty te  wchodziły od 1935 do 1937 roku. Samoloty PZL P.11, znajdujące się na wyposażeniu większości eskadr myśliwskich brały aktywny udział w  walkach powietrznych podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku. Zbyt powolne i nieliczne nie mogły w znaczący sposób przeciwstawić się nowoczesnym, mającym zdecydowaną przewagę siłom Luftwaffe. Prędkość maksymalna samolotu myśliwskiego Bf 109 była wyższa o  około 135-140 km/h, samolotu bombowego Do 17 o około 60-65 km/h, samolotu nurkującego Ju 87 o  około 30 km/h, a  samolotu bombowego He 111 o około 25-30 km/h. Znacznie gorsze, w porównaniu do niemieckich maszyn, osiągi rekompensowała w pewnym stopniu większa zwrotność, mały promień skrętu P.11, duża prędkość wznoszenia i nurkowania, dobra widoczność z kabiny, oraz doskonałe umiejętności pilotów. Pewne znaczenie miała także wypracowana w trakcie walk powietrznych taktyka atakowania formacji bombowych w locie nurkowym od przodu z wykorzystaniem przewagi wysokości oraz otwieranie ognia z odległości poniżej 100 metrów. Dodatkowo zastosowany silnik gwiazdowy był

mniej podatny na uszkodzenia niż silnik rzędowy powszechnie stosowany w  samolotach niemieckich. Pomimo znacznej przewagi niemieckiej, polscy piloci myśliwscy zgłosili i  udokumentowali 110 zestrzeleń pewnych i 16 prawdopodobnych przy stracie 118 maszyn własnych. Daje to  współczynnik zestrzeleń powyżej 1:1. Do budowy modelu tego samolotu z racji swoistego sentymentu przymierzałem się już od dawna. Za podstawę do  budowy repliki P.11c posłużył mi model Mirage Hobby nr kat. 48103. Firma Mirage wypuściła na  rynek szereg modeli „jedenastki”, które w  zasadzie różnią się między sobą jedynie opakowaniami i  kalkomaniami. Są  rożne zdania na  temat modelu tego samolotu, szczerze powiedziawszy ja nie narzekałem przez cały okres budowy. Oczywiście nie jest to  jakość Hasegawy, jednak już za sam wybór tematu należy się polskiemu producentowi duży plus. Budowę modelu rozpocząłem od zmontowania dość skomplikowanej bryły kratownicy kokpitu. Tu  też po  raz pierwszy użyłem do waloryzacji tego elementu modelu blaszek Part, które stanowią zdecydowaną większość zbudowanego wnętrza kokpitu. Spasowanie elementów fototrawionych jest bar-

1:48

Mirage Hobby Artur Oślizło dzo dobre. Z kawałka ramki od wyprasek wykonałem atrapę butli tlenowej oraz maleńką busolę na tablicy przyrządów. Wstępne złożenie połówek kadłuba z  umieszczonym w  środku kokpitem nie przyniosło żadnych niespodzianek – wszystko pasowało bardzo dobrze. Kokpit został pomalowany na właściwy dla jedenastek srebrnometaliczny kolor. Wzorując się dostępnymi publikacjami pomalowałem także na odpowiednie kolory poszczególne zegary na tablicy przyrządów, a  ją samą na  czarny kolor, później delikatnie przetarty suchym pędzlem. Gotowy zaszpachlowany na  łączeniach i  przeszlifowany kadłub był gotowy na dalszą obróbkę. Przy pomocy skalpela i papieru ściernego ukształtowałem „zmęczoną” powierzchnię poszycia na  kadłubie. To  był mój pierwszy eksperyment z  uzyskaniem tego rodzaju efektu. Ponadto scieniowałem skalpelem miejsca na poszyciu gdzie pokrywy luków karabinów, radiostacji, bagażnika i apteczki będą zastąpione elementami fototrawionymi. Dzięki temu zabiegowi „zlały” sie później razem z  powierzchnią poszycia. Zrobiłem także małe skrzyneczki pod zamykane stopnie prowadzące do kokpitu.

OCENA ZESTAWU  

w w w . k a g e r o . p l

 

nr 4/2009  

 

 

SUPER MODEL

11

12

SUPER MODEL  nr 4/2009

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

13

Na  koniec naniosłem, zgodnie z planami zamieszczonymi w monografii, linie nitów, co muszę przyznać było już czystą przyjemnością. Przyszła pora na  dalsze spożytkowanie ramki z  elementami fototrawionymi Parta. Przy pomocy uchwytu od  nożyka modelarskiego ukształtowałem kolejno blaszki osłon w przedniej części kadłuba. Uzyskany kształt wycinka poszycia „beczki” znacznie ułatwił przyklejanie tych elementów na zakrzywionej bryle kadłuba. Wcześniej w kadłubie wyciąłem skalpelem odpowiednio powiększone otwory pod wspomniane blaszki tak, aby pod otworami wentylacyjnymi znalazła się wolna przestrzeń.

14

SUPER MODEL  nr 4/2009

Na tym etapie przykleiłem także pozostałe blaszki w postaci pokryw karabinów maszynowych, innych luków w kadłubie oraz podłużnych wzmocnień w tyle kadłuba. Z  elementów fototrawionych wykonane jest także dno zbiornika paliwa, wiatrochron, chłodnica oraz szereg innej drobnicy... Oprócz gotowych niejako elementów waloryzacyjnych Parta, część poprawek przy modelu wykonałem przy użyciu cienkich płytek pcv. Z tego materiału powstał między innymi skórzany wałek wokół wejścia do  kokpitu oraz kolektory wydechowe. W  końcu model po  sklejeniu skrzydła razem z kadłubem zaczął

przypominać prawdziwy samolot. Nadeszła pora na malowanie. Tradycyjnie cały płatowiec został potraktowany przeze mnie dwiema warstwami Surfacera o gradacjach 1000, następnie 1200. Potem po zrobieniu preshadingu położyłem pierwszą warstwę farby Agama polish blue dedykowanej do samolotów lotnictwa polskiego z okresu międzywojennego. Rozjaśnilem środki paneli i jako trzecia i ostatnia warstwa poleciała bardzo mocno rozcieńczona czysta polish blue tym samym kończąc etap malowania spodniej powierzchni skrzydeł. Górne powierzchnie skrzydeł oraz kadłub zostały pomalowa-

ne już przy użyciu farb Gunze. Przygotowałem mix koloru dark earth z domieszką kilku kropel olive drab. Delikatne odrapania lakieru wokół paneli dostępowych zrobiłem srebrną kredką. Cały model został pokryty błyszczącym lakierem bezbarwnym i po jego dokładnym wyschnięciu położyłem kalkomanie. Mając nie zawsze dobre doświadczenia z naszymi kalkomaniami zamówiłem w Internecie kalkomanie znanej firmy AeroMaster numer kat AMD48621 „Early Warriors” dedykowane dla naszych „jedenastek”. Nakładanie na model tak dobrych jakościowo kalkomanii to prawdzi-

wa przyjemność. Pewność, że nic się nie rozpadnie, że  kalki idealnie się ułożą w  zagłębieniach powierzchni modelu dało mi swoiste uczucie wytchnienia i rzekłbym nawet... relaksu. Dość długo się wahałem nad wyborem odpowiednich oznaczeń do swojego modelu. W końcu w  myśl zasadzie, wybierz to co spodobało ci się od razu, postanowiłem swój model oznaczyć godłami 111. Eskadry. Maszyna z  białym numerem bocznym 5 i oznaka kościuszkowska upamiętniajacą udział 21 amerykańskich

w w w . k a g e r o . p l

lotników w  walce z  bolszewikami w  latach 1919-21. Tę  samą oznakę spotkamy później na  polskich myśliwcach walczących w  bitwie o  Anglię, a  niedawno nawet na  współczesnych odrzutowych MiG-29. Nie jest niestety znany dokładnie czerwony numer seryjny malowany na  kadłubie przed usterzeniem. Chcąc uniknąć wariacji na  ten temat postanowiłem ten element oznaczeń zupełnie pominąć. Patrząc z  perspektywy czasu może to  jednak był błąd i  należało wybrać ten nu-

mer z  większym lub mniejszym prawdopodobieństwem. Końcowym etapem budowy modelu było położenie tzw. washa na bazie farb olejnych oraz zabezpieczenie całości bezbarwnym lakierem półbłyszczącym. Wcześniej powierzchnie modelu, gdzie były nałożone kalkomanie, spryskałem mgiełką rozcieńczonej brązowooliwkowej farby. W ten sposób zniwelowałem zbyt jaskrawy kontrast między lekko zużytą powierzchnią płatowca, a  świeżo położonymi kalkomaniami. Dodałem lekkie szare okopcenia w okolicy karabinów

maszynowych i kolektorów wydechowych, z rozciągniętej nad płomieniem ramki zrobiłem linki anten i ... model gotowy. Jak wspomniałem wcześniej model Mirage nie jest szczytem modelarskich marzeń. Wydaje mi się jednak, że odrobina chęci i niedużego wkładu własnego pozwoli na wykonanie z tego zestawu dość przyzwoitej repliki nawet średnio zaawansowanemu modelarzowi. Przyjemność, że  ma się potem w kolekcji model tak pięknego samolotu – bezcenna.  

nr 4/2009  

SUPER MODEL

15

SAMOLOTY z SZACHOWNICĄ

PZL P-23 Karaś Zdeněk Šebesta tłumaczył: Ryszard T. Kominek

OCENA ZESTAWU  

 

 

 

F

irma Mirage kilka lat temu dodała do pary polskich maszyn z Kampanii Wrześniowej 1939 roku (PZL P-11 i  PZL P-37) kolejny samolot – PZL P-23 Karaś. Zestaw wyprodukowano w  wersjach A  i  B. Na  pojawienie się modelu szybko zareagował polski producent zestawów fototrawionych PART, który wypuścił 2 zestawy składające się łącznie z 6 blach! Części modelu zostały odlane z jasnoszarego plastiku; posiadają także linie wgłębne. Wydaje się jednak, że skrzydło wykonano jako pierwsze, a później stworzono

16

SUPER MODEL  nr 4/2009

resztę modelu. Grawerowanie na  skrzydłach jest znacznie silniejsze i  bardziej nierówne od powierzchni kadłuba i stateczników. Model jest uzupełniony stosunkowo dużą blaszką fototrawioną i  częściami z  żywicy (kamery, bomby, butle ze  sprężonym powietrzem, przeznaczone do  umieszczenia w  modelu oraz trzy figurki załogi: pilot, bombardier i strzelec). Kalkomanie są wykonywane przez Techmod, który pozwala je wybrać spośród 5 różnych oznakowań. Kolorowa instrukcja jest bardzo pouczająca, zawiera analizę historyczną odcieni kolorów na  zewnętrznych i  wewnętrznych powierzchniach wraz z  odniesieniem do farb modelarskich. Budowę modelu rozpocząłem od poprawienia jego powierzchni. Przeszlifowałem skrzydła i ponow-

nie wyryłem linie w  celu osiągnięcia jednolitej głębokości grawerowania. Na  poszyciu dodałem kilka nitów za pomocą przyrządu o skoku 0,55 mm. Doskonały rysunek onitowania opublikowano w magazynie „Hobby Model” nr 21. Dalej kontynuowałem prace nad kadłubem. Bogato przeszklone wnętrze kabiny jest bardzo dobrze widoczne. Podstawę z  zestawu uzupełniłem częściami do wnętrza z zestawu Parta, w tym podłogę kokpitu, deskę rozdzielczą i  fotel pilota. Wiele detali znajduje się już w zestawie fototrawionym dołączonym do modelu. Reszta to plastik i drut ołowiany. Dolną wannę strzelca można zmontować z zestawu Parta, ale ze względu na bogate nitowanie użyłem oryginalnej plastikowej. Obie obrotowe karabiny maszynowe Vickers F, uzupełniłem o  nie-

zbędne szczegóły i celowniki z fabrycznej blaszki. W  zestawie szkło kabiny ma otwarte wejście do  kokpitu pilota, natomiast aby otworzyć wejście do  kabiny bombardiera należy ją rozciąć. Wszelkie ruchome elementy składają się z  dwóch części: górnej i bocznej. Aby uzyskać realistyczny wygląd, zrobiłem na  nowo elementy ruchome z  cienkiej folii, naciągniętej na oryginalnych częściach. Wykorzystując części

Parta uzupełniłem oszklenie o  ramy okienek wentylacyjnych w tej części kabiny. Wszelkie jej elementy zanurzyłem w lakierze Future. Ten dobrze złączył doklejane elementy fototrawione. Do maskowania oszklenia kokpitu użyłem maski Eduarda z żółtej folii. Następnie aerografem pomalowałem wnętrze kabiny. Malowanie składa się z kombinacji koloru ciemnoniebie-

1:48

Mirage Hobby

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

17

18

SUPER MODEL  nr 4/2009

skiego z oryginalną barwą metalu; deska rozdzielcza jest ciemnoszara; pozioma powierzchnia pomiędzy pilotem a  operatorem wykonana jest w kolorze khaki. Wszystko jest bardzo ładnie opisane w instrukcji, bezpośrednio przy poszczególnych częściach i  w  części historycznej o  malowaniu. Szczegóły są  malowane farbami Vallejo, a  patyna wykonana pigmentami firmy MIG – Neutral i Dark Wash. W  przedniej części, tuż za silnikiem, otworzyłem pokrywę zbiornika oleju. Wyciąłem go z grubej płyty tworzywa sztucznego. Wszystko było w pierwotnym kolorze metalu. Pokrywa tego przedziału pochodzi z zestawu Parta. Po prawej stronie kadłuba znajduje się żebrowana chłodnica, która była w czasie pracy osłonięta pokrywą (można jej użyć z blachy Parta). Jednocześnie otworzyłem komorę silnika Pegasus, który jest wytwarzany w  najwyższej jakości przez firmę Vector. Uzupełniłem go o przewody, kilka szczegółów, a  przede wszystkim zmontowałem z  cienkich drutów pierścień, który w  rzeczywistości tworzy szkielet do mocowania pokryw silnika. Po sklejeniu i zamknięciu kadłuba, kontynuowałem pracę nad powierzchnią skrzydeł i ogona. Wykorzystując części fototrawione z zestawu Parta oraz blaszki z zestawu fabrycznego, można uzupełnić model o  szereg szczegółów powierzchni kadłuba i skrzydeł, takie jak pokrywy zbiornika, a zwłaszcza antypoślizgowy chodnik na lewym skrzydle. Wszystkie stery mogą być wykonane w  pozycji wychylonej. W osłonach podwozia dorobiłem nowe miski reflektorów, ich oszklenie wykonałem z cienkiej folii na wzór tych z zestawu. Nie zapomnijcie także zalać kropelką przeźroczystej żywicy małego światełka na lewej osłonie podwozia; instrukcja tego nie opisuje. O  istnieniu reflektora dowiedziałem się z jednej fotografii zamieszczonej w oryginalnej instrukcji samolotu. Po sklejeniu podstawowej bryły samolotu przystąpiłem do  malowania. Całą powierzchnię modelu pokryłem szpachlówką w  sprayu Mr. Surfacer 1000 firmy Gunze Sangyo. Następnym etapem było

w w w . k a g e r o . p l

malowanie kamuflażu aerografem. Przestudiowałem wiele dokumentów w celu ustalenia prawidłowych kolorów. Na  koniec powróciłem do  analizy rozwoju tzw. PZL khaki, zawartej w  instrukcji. Są tam wymienione w sumie trzy odcienie khaki: dwa wczesne i jeden późny. Wczesne odcienie FS 20122 i FS 30108 są bardziej brązowe, późniejszy odcień, rzeczywiście khaki, odpowiada kolorowi FS 34087. Dokładnie odzwierciedla go farba Olive Drab H 304 z firmy Gunze Sangyo. Kolor ten, w końcu praktycznie bez żadnych modyfi-

kacji, zastosowałem do  malowania górnych powierzchni. Dolne elementy były jasnoniebieskie – FS 35450. Łopaty śmigła były czarne. Po natrysknięciu błyszczącego lakieru przystąpiłem do nakładania kalkomanii z zestawu. Ostatecznie wybrałem maszynę oznaczoną „białą 3” z godłem smoka na niebieskim kwadracie. Byłem bardzo mile zaskoczony doskonałą jakością kalkomanii Techmodu. Po użyciu płynów Mr. Mark Setter i Softer cienka błona wokół kalkomanii po prostu zniknęła, zwłaszcza na dużych literach i  cyfrach kodu, których nawet nie

obcinałem. Po  ujednoliceniu wyglądu powierzchni za pomocą półmatowego lakieru Gunze Sangyo wykonałem patynę pigmentami Neutral i  Dark Wash firmy MIG. Drobne uszkodzenia powierzchni zrobiłem kombinacją metod zdrapywania farby i malowania cienkim pędzlem farbą aluminiową. Samolot PZL P-23 jest jednym z symboli Września 1939. Choć nigdy nie zachwycał pięknym kształtem, chciałem go mieć w  swojej kolekcji. Dzięki modelowi firmy Mirage to marzenie się spełniło.  n

nr 4/2009  

SUPER MODEL

19

20

SUPER MODEL  nr 4/2009

REGULAMIN KONKURSU

XIII Ogólnopolski Konkurs Modelarski Kraśnik 2009 Konkurs modeli plastikowych i kartonowych I  Organizatorzy

• Kraśnicki Klub Modelarski PA-LO-OK • KAGERO Publishing Sp. z o.o. • Fundacja HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ

II Partnerzy instytucjonalni

• Starosta Powiatu Kraśnickiego Pan Tadeusz Wojtak • Burmistrz Miasta Kraśnika Pan Piotr Czubiński • Zespół Placówek Oświatowych nr 1

III Partnerzy Medialni

• Ilustrowany Magazyn Wojskowy ARMIA • Ilustrowany Magazyn Historyczny MILITARIA XX wieku • Magazyn Modelarski SUPER MODEL • Magazyn Lotniczy AERO • RC Przegląd Modelarski • Głos Kraśnika • TV Kraśnik • PWM – modelarstwo z pasją

IV Termin i miejsce

• 9−11.10.2009 r. • Zespół Placówek Oświatowych nr 1 tel. 081 825 24 25 ul. T. Kościuszki, 23 23-200 Kraśnik

V Program konkursu Piątek 9.10.09 godz. 15−18 przyjmowane modeli (lub telefonicznie ustalona godzina wygodna dla modelarzy) Sobota 10.10.09 godz. 8−12 − przyjmowanie modeli godz. 11−20 − wystawa modeli, giełda modelarska godz. 15.30 − odprawa sędziów i ocena modeli Niedziela 11.10.09 godz. 9−14 − wystawa modeli, giełda modelarska godz. 13 − ogłoszenie wyników, rozdanie nagród i zakończenie konkursu.

VI Postanowienia regulaminowe

1. Rodzaj zawodów Konkurs ma charakter otwarty, mogą w  nim uczestniczyć modelarze indywidualni i zrzeszeni w klubach i  modelarniach; liczba i  wiek uczestników jest nieograniczona. Celem konkursu jest popularyzacja modelarstwa, zainteresowań technicznych i historycznych wśród dzieci, młodzieży i dorosłych, promocja powiatu kraśnickiego i Lubelszczyzny oraz aktywnej formy spędzania wolnego czasu, integracja polskiego środowiska modelarskiego, a także poznawanie historii militariów. W związku z przypadającymi w bieżącym roku rocznicami dodatkowo w konkursie pragniemy spopularyzować tematykę wojny obronnej 1939 roku oraz sprzętu państw NATO. 2. Warunki uczestnictwa w konkursie Warunkiem uczestnictwa w konkursie jest zgłoszenie udziału u organizatora: • w formie listownej: KAGERO Publishing Sp. z o.o. ul. Mełgiewska 9F, 20-209 Lublin (w terminie do 5.10.2009 r.) • w formie elektronicznej na adres: [email protected] (w terminie do 9.10.2009 r.) • osobiście w dniu rozpoczęcia konkursu 10 października 2009 r. najpóźniej do godz. 12.00 w Zespole Placówek Oświatowych nr 1, ul. T.  Kościuszki 23, 23200 Kraśnik, tel. 081 825 24 25. Kierownik konkursu: Tomasz Frączek tel. 0-691 377 763, e-mail: [email protected] Każdy z uczestników może zgłosić do konkursu pięć modeli, maksymalnie po dwa w danej klasie. W klasyfikacji będzie uwzględniany najlepszy model danego uczestnika w danej klasie. Organizatorzy i sędziowie mogą łączyć klasy w przypadku małej ilości zgłoszonych modeli w danej klasie. Każdy model powinien zawierać dokumentację, którą

mogą stanowić: instrukcja budowy i malowania zawarta w zestawie lub dodatkowe materiały dokumentujące model, np. fotografie, rysunki itp. Dopuszczamy także uczestnictwo modeli bez dokumentacji oraz modele poza konkursem. 3. Przyjmowanie modeli Do konkursu przyjmowane będą tylko modele wykonane własnoręcznie przez modelarzy. W przypadku wątpliwości, co do autorstwa zgłoszonego modelu, organizatorzy przewidują przeprowadzenie rozmowy wyjaśniającej z zawodnikiem, a w przypadku jego nieobecności zastrzegają sobie prawo dyskwalifikacji modelu. GRUPY WIEKOWE: Przewiduje się podział na grupy wiekowe: M – młodzik do 12 lat (urodzeni w roku 1997 i później) J – junior, 13−18 lat (urodzeni w latach 1992−1996) S – senior, powyżej 18 lat (urodzeni do 1991 r.) 4. Ocena i nagrody Zgłoszone do konkursu modele ocenia komisja powołana przez organizatora wg zasady „podoba się − nie podoba się”. Najlepsi wykonawcy modeli uhonorowani zostaną wartościowymi nagrodami rzeczowymi. Organizatorzy przewidują również nagrody specjalne. Nagrody główne zostaną przyznane najlepszym modelom prezentującym militaria użyte bojowo w roku 1939 oraz repliki sprzętu znajdującego się w wyposażeniu państw członkowskich NATO. Organizatorzy zastrzegają sobie prawo do własnej interpretacji regulaminu, decyzje komisji sędziowskiej są ostateczne i nie podlegają oprotestowaniu. Poza oficjalnymi konkursami dopuszcza się nagrody specjalne i patronackie przyznawane poza kryteriami wystawy według oceny fundatora nagrody. Modele sędziów i sponsorów będą oceniane w plebiscycie modelarzy – uczestników konkursu. Modele zgromadzone na wystawie będą oceniane w plebiscycie publiczności. Podczas konkursu będzie prowadzona kwesta na rzecz dzieci z Hospicjum im. Małego Księcia w Lublinie.

Jeżeli wystawiasz model w jednej z dwóch kategorii, wytnij kupon i połóż obok swojej pracy.

Wrzesień 1939

NATO

VII Podział na klasy Kartonowe

Modele plastikowe

Klasa

Lotnicze

PL-1s PL-2s

1:35 i większe 1:48 – 1:50

Skala

PL-3s PL-1w PL-2w PL-3w

1:72 1:35 1:48 1:72

i mniejsze i większe – 1:50 i mniejsze

Śmigłowce

PŚ-2s PŚ-3s PŚ-2w PŚ-3w

1:48 1:72 1:48 1:72

– – – –

Artyleria

PA-1 PA-2

1:48 – i mniejsze 1:35 i większe

Pojazdy bojowe kołowe

PB-1Ks PB-2Ks PB-1Kw PB-2Kw

1:48 1:35 1:48 1:35

Pojazdy bojowe gąsienicowe

PB-1Gs PB-2Gs PB-1Gw PB-2Gw

1/48 – i mniejsze 1:35 – i większe 1/48 – i mniejsze 1:35 – i większe

Pojazdy cywilne i motocykle

PC-1 PC-2 PC-3

1/48 – i mniejsze 1:35 – 1/24 1:18 – i większe

Żaglowce

PŻ-1 PŻ-2

1:200 – i większe 1:250 – i mniejsze

Statki (okręty) motorowe

PM-1s PM-2s PM-1w PM-2w

1:200 1:250 1:200 1:250

Figurki

PF-1 PF-2 PF-3 PF-4

75 mm i mniejsze do 1914 r. 75 mm i mniejsze po 1914 r. 75 mm powyżej popiersia

– – – –

1:50 i mniejsze 1:50 i mniejsze

i mniejsze i większe mniejsze i większe

– – – –

i większe i mniejsze i większe i mniejsze

Budowle Figurki

Klasa KS-1s KS-2s KOs KŚs KS-1w KS-2w KOw KŚw KX KKs KGs KKw KKw KSZs KCs KSZw KCw KŻs KMs KŻw KMw KP KB KF

Dioramy kartonowe

KD

Dioramy: lotnicze kołowe morskie INNE (otwarta)

DL DK DM KLASA

Przekroje

PR

Lotnicze

Pojazdy wojskowe

Pojazdy cywilne

Statki

Rodzaj Samoloty śmigłowe jednosilnikowe Samoloty śmigłowe wielosilnikowe Samoloty odrzutowe Śmigłowce Samoloty śmigłowe jednosilnikowe Samoloty śmigłowe wielosilnikowe Samoloty odrzutowe Śmigłowce Kosmiczne Kołowe Gąsienicowe Kołowe Gąsienicowe Szynowe (także pociągi pancerne) Kołowe i gąsienicowe Szynowe (także pociągi pancerne) Kołowe i gąsienicowe Żaglowce Motorowce Żaglowce Motorowce Podwodne

Tematyka dowolna Powierzchnia dowolna Wykonanie z dowolnych materiałów, powierzchnia i skala dowolna

RODZAJ Modele plastikowe i kartonowe, skala dowolna Materiał i skala dowolne, dopuszcza się użycie w modelu 10% Modele od podstaw MP części fabrycznych STANDARD − model wykonany „z pudełka” bez zestawów waloryzujących i własnych modyfikacji WALORYZOWANE (OTWARTA) − modele z wykorzystaniem dostępnych zestawów waloryzujących i z własnymi modyfikacjami

VIII Sprawy organizacyjne

Powyższy program ma charakter roboczy i może ulec małym zmianom. Organizatorzy nie ubezpieczają zawodników i modeli. Uczestnicy przyjeżdżają na koszt własny, organizatorzy nie zapewniają rezerwacji noclegów. Przewidziany jest bezpłatny nocleg na miejscu w ilości 30 miejsc. Śpiwory i koce własne uczestników. Baza noclegowa hotelowa: www.krasnik.pl ZAPRASZAJĄ ORGANIZATORZY

Regulamin i karta zgłoszenia do pobrania ze strony www.kagero.pl

Uczestnicy konkursu oraz czytelnicy, którzy wykupią prenumeratę „Super Modelu” na rok 2010 mają szansę otrzymać jedną z atrakcyjnych nagród ufundowanych przez Kagero Publishing Sp. z o.o.

Jeżeli wystawiasz model w tych kategoriach, wytnij kupon i połóż obok swojej pracy.

NATO

Wrzesień 1939

Historia kamuflażu

Messerschmitt Bf 109 G-6 „czarna 16”, III./JG 53; Arlena, kwiecień 1944 roku. Samolot w kamuflażu RLM 74/75 na górnych i  RLM 76 na dolnych powierzchniach z  falistą, wysoką linią rozdziału kolorów na kadłubie. Spitfire Mk LF Vb (EP689), którym latał S/Ldr Stanisław Skalski, dowódca 601. Sqn (County of London) RAF. Ten czołowy polski as myśliwski okresu II wojny światowej miał na swoim koncie 18 zestrzeleń indywidualnych i dwa zespołowe.

Malował Janusz Światłoń

Więcej w...

Fighters over Italy P-51C Mustang (n/s 42-103960) o imieniu Skipper’s Darlin’ III, którym latał Capt. Andrew D. Turner, dowódca 100. FS ze składu 332. FG; Ramitelli, wrzesień 1944 roku.

Macchi C.205 MM.92247 „żółta 17”, 6./JG 77, styczeń 1944.

SAMOLOTY

Blackburn Skua Mk. II

1:72

Libor Jekl

Special Hobby

Tłumaczenie: Ryszard T. Kominek

B

lackburn Skua był pierwszym w  historii Fleet Air Arms (FAA) nowoczesnym brytyjskim myśliwcem pokładowym i  bombowcem nurkującym. Całkowicie metalowa konstrukcja z  chowanym podwoziem, klapami, regulowanym skokiem śmigła i  innymi nowinkami konstrukcyjnymi, reprezentowała znaczny postęp w  stosunku do  krytych płótnem dwupłatów Osprey i  Nimrod. Skua został wprowadzony do wyposażenia w  październiku 1938 roku, ale już w  momencie przyjęcia do  służby odstawał osiągami od nowoczesnych myśliwców wroga, co  po  wybuchu II wojny światowej potwierdziły starcia z  Luftwaffe. Jednak Skua posiada na  swym koncie kilka „naj” w  historii brytyjskiego lotnictwa, np. pierwsze zestrzelenie samolotu wroga dokonane w II wojnie światowej, 26 września 1939 roku, kiedy ofiarą pary Skuł padł rozpoznawczy Dornier Do  18. Posiada także pierwszeństwo w  działaniach myśliwskich na morzu przy użyciu radaru. W  trakcie swojej operacyjnej kariery, piloci latający na tych maszynach osiągnęli więcej zwycięstw, w większości przypadków nad bombowcami i morskimi maszynami rozpoznawczymi Luftwaffe i Regia Aeronautica. Konfrontacja z  nowoczesnymi myśliwcami przeciwnika zawsze kończyła się katastrofalnie, jak nalot na pancernik „Scharnhorst” w czerwcu 1940 roku, kiedy to niemieckie myśliwce zestrzeliły osiem z piętnastu samolotów biorących udział w  tym ataku. Lepiej Skua radził sobie w  roli bombowca nurkującego. Zaszczytne miejsce w historii II wojny światowej zajął dzięki zatopieniu niemieckiego krążownika „Königsberg“, zakotwiczonego w kwietniu 1940 roku w norweskim Bergen. Po gorączkowych działaniach w  czasie kampanii norweskiej i  osłonie ewakuacji

24

SUPER MODEL  nr 4/2009

Brytyjskiego K o r p u s u Ekspedycyjnego z Dunkierki, Skuły wzięły udział w  walkach w  rejonie Morza Śródziemnego, m.in. w ataku na okręty marynarki francuskiej w  Algierii. W  ciągu 1941 roku Skuły wycofano z jednostek pierwszoliniowych i  zastąpiono dwumiejscowymi myśliwcami Fulmar. FAA nie popierała dalej koncepcji użycia bombowców nurkujących i skupiła się na bombowcach torpedowych. Blackburn Skua następnie służył do szkolenia i holowania tarcz. Plastikowych modeli tego statku powietrznego w 1/72 skali było zawsze mało, poza leciwym produktem firmy Frog, przez wiele lat przepakowywanym przez naszych wschodnich sąsiadów. Kolejną próbę zaprojektowania nowego modelu podjęła się kilka lat temu firma Pavla Models. Jakość modelu jest jednak, jak na dzisiejsze standardy, nienajwyższa i w obecnej chwili model jest już niedostępny. Na  lepsze czasy musieliśmy czekać do  ubiegłego roku, kiedy Skułe w  skali 1/48 wprowadziła na rynek firma MPM pod szyldem Special Hobby. Po roku w ramach tej samej marki w końcu doczekali się udanego modelu także miłośnicy małej skali. Muszę przyznać, iż  naprawdę było warto długo czekać, bo już pobieżny przegląd zawartości pudełka wskazuje, że  MPM stanął na  wysokości zadania. Wypraski wykonane są czysto z minimalnymi nadlewkami, za to z maksymalną ilością szczegółów – poza wgłębnymi i  ostrymi liniami poszycia występują cienkie końcówki i wystające z powierzchni szczegóły, takie jak pokrywa

radiostacji czy owalny panel na  dziobie. Z  drugiej strony, linie rozdzielenia powierzchni sterowych w  rejonie zawiasów powinny mieć większe szczeliny. Uszkodzonych, niedolanych lub w  inny sposób niedopracowanych w  trakcie produkcji miejsc, nie znajdzie się w  tym zestawie. Na  uwagę zasługują także drobne części, które w  tej technologii produkcji często stanowią przeszkodę nie do  pokonania. MPM znów wychodzi z honorem, bo  wszystkie części są  do  użytku, mają ostro zakreślone kontury (żadnych topornie ciosanych brył z tworzywa sztucznego) i zaskakują swoją ilością, szczególnie w kabinie. Owiewka kabiny jest odlana w jednym kawałku, co wobec bogato wyposażonego wnętrza może stanowić pewien niedostatek. Plastik owiewki, przejrzysty i czysty, pozbawiony jest wad czy rys. Ponadto przeźroczysta ramka obejmuje także oszklenie reflektorów. Większą ilość części znajdziemy wytrawione na blaszce wyprodukowanej przez Eduarda i wśród doskonale odlanych z  żywicy. Jednakże, jak to MPM ma w zwyczaju, zestaw nie zawiera żadnego podwieszanego uzbrojenia, co  w  przypadku samolotu bombowego jest nieco dziwne. Warto również zwrócić uwagę na ładnie odtworzony model silnika Bristol Perseus, w tym indywidualne elementy kolektora wydechowego. Instrukcja budowy opisuje wyraźnie etapy montażu i starannie podaje szczegóły malowania detali wraz z odnośnikami do farb Gunze Sangyo. Zestaw oferuje trzy wzory malowania, które są pokazane w  kolorze na  odwrocie opakowania. Rysunek na okładce należy traktować tylko informacyjnie, gdyż rozkład barw pokazanych

na samolocie nie odpowiada rzeczywistości. Możemy wybierać spośród samolotów z 800. i 803. Dywizjonu FAA, które w  czasie kampanii norweskiej brały udział w atakach na okręty Kriegsmarine i  cele naziemne. Schematy kamuflażu opracowane są  starannie i prawidłowo odzwierciedlają niestandardowy kolor Mixed Gray zastosowany zamiast Extra Dark Sea Gray. Niestandardowy odcień został ręcznie wymieszany przez mechaników na  pokładzie lotniskowców w okresie po wypowiedzeniu wojny. Małym niedopatrzeniem jest użycie białego rozdzielenia kolorów w kokardzie na górnej powierzchni skrzydeł – wszystkie trzy pokazane Skuy nosiły dwukolorową kokardę. Zapomniano wspomnieć o  kolorze przedniej części wlotu powietrza pod silnikiem – ten miały Skuły zawsze czarne. Wątpliwości budzi opis Skuły o numerze L2991 – maszyna ta została zestrzelona 26 kwietnia 1940 roku, a zatem nie mogła uczestniczyć 13 czerwca w nalocie na „Scharnhorsta”. Za tą rozbieżnością stoją jednak różnice zawarte w  dokumentach – producent oparł się na wersji słynnego brytyjskiego historyka R. Sturtivanta, podczas gdy inne źródła, w  tym informacje oparte na  filmie zrobionym przez Norwegów w trakcie podnoszenia tej maszyny potwierdzają, że  Skua L2991 został zestrzelony już 26 kwietnia. Projektanci firmy MPM modelem Blackburn Skua postawili bardzo wysoko poprzeczkę jakości zarówno wobec konkurentów, ale przede wszystkim samym sobie. Udowodnili, iż  „normalny Shortrun” może osiągnąć poziom modeli wykonanych tradycyjną metodą wtryskową. Kilka opisanych wad nie zmniejsza bardzo pozytywnego wrażenia i pozostaje mieć nadzieję, iż MPM utrzyma ten poziom w przyszłości.

Podstawą wnętrza jest podłoga z czterema przegrodami, która pasuje doskonale do połówek kadłuba. Jednak już na tym etapie budowy polecam sprawdzić osłonę kabiny – w moim egzemplarzu trzeba było zwęzić element konstrukcji za pilotem, co odkryłem dopiero po malowaniu wnętrza

Wyposażenie stanowisk pilota i strzelca są wystarczająco szczegółowe, nie brakuje żyrokompasu, zbiornika paliwa w kadłub czy ładnie odtworzonej lawety km-u. Według zdjęć dorobiłem skrzynkę na mapy, przewody paliwowe i połączenie wlewu paliwa na kadłubie ze zbiornikiem. Wszystko pomalowałem aerografem kolorem Interior Green i lekko spatynowałem farbami Vallejo i olejnymi. Z zestawu kalkomanii CKP-072 firmy Mike Grant Decals dołożyłem „zegar” kompasu i tabliczki znajdujące się na podłodze

Podczas klejenia skrzydła do  kadłuba zalecam sprawdzenie prawidłowej geometrii. Zabezpieczyłem łączenia taśmą pod odpowiednim kątem do czasu zupełnego wyschnięcia kleju

Dopasowanie głównych części jest bardzo dobre, niewielkiej ilości szpachlówki wymagało jedynie łączenie skrzydła z kadłubem w miejscu mocowania bomby, odrobinkę użyłem także do wygładzania szpar wokół haka do lądowania

Wnęki podwozia są wykonane oddzielnie i nawet przy precyzyjnym wklejeniu powstaje widoczna szpara. Ze względu na brak możliwości szlifowania, wewnątrz wnęk użyłem rozcieńczonej szpachlówki Gunze, którą następnie przetarłem patyczkiem kosmetycznym zamoczonym w debonderze. Wzmocnienia wnęk wykonałem z cienkiego plastiku i wkleiłem wokół obwodu za pomocą kleju cyjanoakrylowego

Być może jedynym miejscem, gdzie producent ułatwił sobie życie jest wylot powietrza z chłodnicy oleju na górnej części kadłuba – w modelu jest tylko zaznaczony. Część dorobiłem za pomocą plastikowego kopyta, na którym wytłoczyłem termicznie z płytki tworzywa sztucznego o grubości ok. 0,2 mm

Uwaga także na reflektory do lądowania w krawędzi skrzydeł, za wyjątkiem kilku pierwszych wyprodukowanych egzemplarzy reflektor znajdował się jedynie w lewym skrzydle. Obu reflektorów nie miała na pewno żadna z maszyn oferowanych w zestawie

Piękną makietę silnika Bristol Perseus wystarczy pomalować aerografem metalizerami Model Master i spatynować Vallejo. Geometrię rur wydechowych spalin kontrolowałem poprzez wstawianie całości do obudowy silnika. W obudowie pocieniłem grubość ścianek klap regulacyjnych i z pasków plastikowych odtworzyłem ich blokady, które uległy uszkodzeniu podczas szlifowania. Wlot powietrza do chłodnicy oleju był zbyt długi i nie wchodził między cylindry; trzeba było go znacznie skrócić

Wygląd modelu ożywią wymienione światła pozycyjne, wyszlifowane do odpowiedniego kształtu z przezroczystego tworzywa sztucznego, z wywierconym otworem zalanym czerwoną i zieloną farbą, oraz uchwyty do składania skrzydeł. Przez wywierconą dziurę wetknąłem kawałek plastiku wyciągniętego z ramki, zalałem klejem cyjanoakrylowym i wypolerowałem

Ramiona haka do lądowania były za krótkie i za grube. Wymieniłem je na kawałki mosiężnego drutu o średnicy 0,5 mm

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

25

Delikatną operacją były rozdzielenie owiewki kabiny na trzy części; wiatrochron i środkową część przykleiłem do kadłuba, a łączenia przeszpachlowałem klejem cyjanoakrylowym. Fabryczny element ruchomy osłony kabiny posłużył mi jako kopyto do wytłoczenia nowego z przeźroczystej folii. Próbowałem użyć elementu oszklenia kabiny z tłoczonego próżniowo zestawu firmy Falcon, jednak okazało się, że ten jest znacznie mniejszy. Poszycie modelu następnie onitowałem, usunąłem resztki szlifowania i wypolerowałem na wysoki połysk pilnikami do paznokci. Maski do malowania wykonałem z taśmy Tamiya i szybkoschnącego żelu firmy Microscale

Dzięki temu, że powierzchnia jest idealnie gładka, nie było konieczności stosowania podkładu Mr. Surfacer i mogłem przejść do malowania kamuflażu. Najpierw jednak poświęciłem trochę czasu układowi wydechowemu, który natarłem pastą metaliczną Agama o barwie miedzi, następnie natrysknąłem farbą w kolorze spalonego metalu, a na koniec zmatowiłem i przetarłem kolorem brązowoczarnym

Kamuflaż Skuły L2963 tworzyły na górnej powierzchni pola o kolorach Mixed Grey i Dark Slate Grey, a dolne powierzchnie, pierwotnie w kolorze Sky Grey, zostały przemalowane w elementy szybkiej identyfikacji w postaci białego i czarnego skrzydła. Oprócz tych dwóch kolorów podstawowych, resztę odcieni kamuflażu zmieszałem w następujących sposób: Mixed Grey – 90% Gunze H331 Dark Sea Gray+ 10% H11 White, Dark Slate Grey – 40% H78 Olive Drab + 40% H32 Field Gray + 20% H11 White, Sky Grey – 50% H324 Light Gray + 50% H315 Blue

Z wyjątkiem dolnej części samolotu, kamuflaż malowałem aerografem z ręki z łagodnymi przejściami, a następnie przyciemniłem i rozjasniłem cieniowania oraz naniosłem ślady zużycia. Po malowaniu błyszczącym lakierem nakleiłem kalkomanie, z którymi pracowało się komfortowo i nie potrzebowałem żadnych dodatkowych środków chemicznych do ich układania. Po ich wyschnięciu podkreśliłem szpary mieszaniną „washa” z farb Abteilung 502

OCENA ZESTAWU  

26

 

 

 

SUPER MODEL  nr 4/2009

Użyte farby: Agama Metal mosiądz Gunze Aqueous H11 Flat White H12 Flat Black H24 Orange Yellow H32 Field Gray H76 Burnt Iron H78 Olive Drab H315 Blue H318 Radome H324 Light Gray H331 Dark Sea Gray Alclad II Lacquer ALC116 Semi-Matte Aluminium

Gunze Mr.Color 155 Super Clear Gloss 187 Super Clear UV Cut Flat 364 Interior Grey Green Vallejo Model Color 990 Light Grey 70950 Black 70953 Flat Yellow 70957 Flat Red Abtailung 502 Abt.080 Wash Brown Abt.110 Black MIG Pigments P231 Gun Metal

Z  analizy epokowych fotografii wynika, że  podwozie maszyny L2963 zostało pomalowane razem z  czarno-białym dołem skrzydeł. Przy jego składaniu nie zapomnij sprawdzić odpowiedniego kąta goleni podwozia wobec skrzydła, które według niektórych źródeł nie łączyły się prostopadle do skrzydła – były tylko lekko przesunięte do tyłu Wyrzutnik bomby jest odtworzony w  sposób szczegółowy, ze  skręconego drutu dorobiłem dodatkowo mechanizm sprężynowy. 500-funtową bombę znalazłem na „złomowisku”, jej kremowy odcień, typowy dla początku wojny, osiągnąłem mieszając kolory Gunze H24 Orange Yellow i H318 Radome Makietę karabinu maszynowego Lewis można zastosować z  zestawu, jednak znacznie słabszy jest magazynek bębnowy. Ponieważ nie mogłem znaleźć odpowiedniego zamiennika, wyszlifowałem go do właściwego kształtu, a z kawałka bibułki od  papierosów dorobiłem skórzany pasek. Magazynek po  sklejeniu z  km-em pomalowałem błyszczącym metalizerem Humbrol Metalcote i  lekko postarzałem za pomocą grafitu i pigmentów MIG Gunmetal. W wywiercone otwory w skrzydle wkleiłem lufy karabinów maszynowych, wykonane z  mosiężnej rurki o  zewnętrznej średnicy 0,2 mm Reflektor lądowania w  skrzydle zrobiłem z wykorzystaniem elementu z  zestawu fototrawionego firmy Griffon. Najpierw na  drewnianym kopycie rozciągnąłem kawałek podgrzanej folii z tworzywa sztucznego o grubości 0,25 mm i tak wykonaną miskę reflektora po  pomalowaniu srebrną farbą złączyłem z fototrawionym elementem reflektora. Reflektor zaszkliłem za pomocą przeźroczystej taśmy klejącej, przeciągniętej przez krawędź skrzydła a nadmiar taśmy usunąłem za pomocą skalpela z ok. 0,5 mm zapasem. Skua L2963 była weteranem kampanii norweskiej, a  jedno ze  swych zwycięstw osiągnął na  niej Lt.Commander William Lucy, pierwszy as FAA. 13 czerwca 1940 roku maszyna ta  uczestniczyła w  nalocie na  pancernik „Scharnhorst”, w  trakcie którego została zestrzelona. Według niektórych źródeł zwycięzcą był Gordon Gollob z I./ZG76. Załodze samolotu udało się lądować awaryjnie na powierzchni fiordu i dwóch lotników, pilot Lt Cecil Filmer i TAG Antony McKee, dostało się do  niewoli. Nawiasem mówiąc, Lt Filmer miał już doświadczenie w  awaryjnym lądowaniu, 26 kwietnia wylądo-

wał maszyną L2991 / Q w  rejonie Alesund, kiedy został trafiony ogniem z  He 111, jednak wtedy udało mu się powrócić do swojego dywizjonu. Skua L2963 została wyciągnięta przez Niemców na brzegi i do dziś można oglądać jej szczątki w norweskim Muzeum Lotnictwa w  Bodø. Cecil Filmer, który wziął udział w słynnym ataku na krążownik „Königsberg” i  ma na  koncie zestrzelenie He 111, przeżył wojnę i  dożył czcigodnego wieku 92 lat (zmarł w roku 2007).

Masakra nad Trondheimem

Brytyjskie siły ekspedycyjne w czasie ewakuacji z Norwegii, poniosły znaczne straty. Jedną z najbardziej bolesnych było zatopienie lotniskowca HMS „Glorious“, który został zatopiony przez niemieckie pancerniki „Scharnhorst“ i  „Gneisenau“. Jednak w  trakcie tej bitwy, brytyjskim niszczycielom udało się uszkodzić „Scharnhorsta“, który wycofał się w celu wykonania niezbędnych napraw do Trondheim w  Norwegii. Brytyjskie dowództwo nie chciało pozostawić stosunkowo blisko zakotwiczonego celu i  zaplanowało atak z  powietrza, który został przeprowadzony przez bombowce nurkujące Skua z 800. i 803. Dywizjonu FAA z lotniskowca HMS Ark Royal. Tuż po północy 13 czerwca 1940 roku wystartowało łącznie 15 maszyn, które około dwie godziny później dotarły do  celu. Z  powodu słabej koordynacji z RAF, który wcześniej przeprowadził ataki dywersyjne na  lotnisko Luftwaffe w  Værnes oraz braku obiecanych dalekodystansowych myśliwców Blenheim, Skuły od razu dostały się pomiędzy oczekujące Messerschmitty Bf 109 i  Bf 110 oraz skoncentrowaną artylerię przeciwlotniczą. Samoloty, które przebiły się nad cel i zrzuciły 500-funtowe bomby osiągnęły tylko dwa trafienia (z tego jedna bomba nie wybuchła), które spowodowały tylko niewielkie uszkodzenia. Aby przebić około 25-centymetrowej grubości pancerz pokładu pancernika, potrzebne są  bomby o  masie minimum 2000 funtów. Skuły zapłaciły za to bardzo wysoką cenę – atak myśliwców i ostrzał FlAK przetrwało tylko siedem maszyn, ale i te nie były jeszcze bezpieczne. Ze  względu na  utratę obu dowódców dywizjonów skomplikował się powrót na  macierzysty lotniskowiec, który dodatkowo płynął w gęstej mgle. Obserwatorom w końcu udało się namierzyć radiolatarnie lotniskowca, gdzie wszystkie ocalałe załogi wylądowały szczęśliwie.  n

Matthew Willis, Blackburn Skua&Roc, Mushroom Model Publications No.8105, 2007. Model Aircraft Monthly, Volume 6 Issue 10 (October 2007). Model Airplane International, Issue 34, May 2008. Historie a Plastikové Modelářství nr 11&12/2007. Andrew Thomas, Royal Navy Aces of Wolrd War 2, Osprey Aircraft of the Aces no.75, 2007.

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

27

OKRĘTY

IJN Nagato część 2

Zdeněk Krčmář tłumaczył:Mariusz Łukasik

1:350

Hasegawa OCENA ZESTAWU  

W

Całość po zmontowaniu przygotowana do malowania

W tej samej gotowości toczone lufy Lion Roar

Po zmontowaniu wszystko prezentuje się bardzo okazale

SUPER MODEL  nr 4/2009

 

 

 poprzednim wydaniu Super Modelu zaprezentowaliśmy Państwu pierwszą część relacji z budowy modelu okrętu IJN Nagato. W tym numerze przedstawiamy Wam Drodzy Czytelnicy drugą, bogato ilustrowaną, część materiału o tym wspaniałym pancerniku.  n

Wieże artylerii głównej to mieszanka plastiku i fototrawień

28

 

Detale fototrawione osłon artylerii plot wyżarzyłem przed uformowaniem zapalniczką

Jako magazyn części posłużyła zakrętka – wystarczyła z zapasem

W tym przypadku nastąpił mariaż plastiku i metalu

Dla porównania zestaw fabryczny i wzbogacony fototrawieniami

Ten drugi w całej okazałości jeszcze bez dział…

… oraz po pomalowaniu zamontowany na nadbudówce

Tutaj będzie trzeba zamontować działa artylerii średniego kalibru

Częściowo pomalowane elementy jeszcze bez luf

Tutaj już uzbrojone czekają na końcowe malowanie

Działa zamontowane na burtach „Nagato”

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

29

Podstawa komina po zmontowaniu wymagała użycia niewielkiej ilości szpachlówki (Surfacer)

Przyklejony komin z detalami plastikowymi

Widok podzespołu od strony rufowej

Teraz przyszła kolej na uzupełnienia z zestawu Lion Roar…

… wzbogacające także detale samej podstawy

Wstępna przymiarka na swoje miejsce na pokładzie

Maskowanie przed malowaniem górnej części na czarno

Zespół po zdjęciu taśmy

Kompletny zespół zamontowany wraz z balustradami

Ten sam detal na gotowym modelu otoczony pajęczyną naciągów

30

SUPER MODEL  nr 4/2009

Fototrawione konstrukcje przygotowane do malowania

Wysięgniki szalup ratunkowych na burtach okrętu to kombinacja plastiku….

…oraz detali fototrawionych i samodzielnie wykonanych uzupełnień z drutu

Cały okręt obfituje w zestawy fototrawionych schodków

Relingi z zestawu Lion Roar idealnie pasują do pokładu Hasegawy

Konstrukcje z elementów fototrawionych przygotowane hurtem do malowania

Ten sam magazynek po wyjściu z „lakierni”

Zespół podstaw stanowisk reflektorów przy kominie przed…

… i po pomalowaniu, balustrady zaopatrzone w brezentowe osłony

Zespół tylnego masztu przymierzony do pokładu

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

31

Ten sam detal wyposażony w część „naciągów”, przygotowany do malowania

Zbliżenie na fototrawione szczegóły górnej części masztu

Fototrawione detale przedniego pomostu byłyby nie do odtworzenia w plastiku

Konstrukcja kratownicowa katapulty Kure Shiki 2 Go 5 Gata

Ta sama katapulta w widoku z góry

Zestaw Lion Roar powala wykonać większość drzwi w pozycji otwartej

Schodki na burtach pancernika to modele same w sobie

Większość detali pokładu i burt trzeba zamontować już we wstępnej fazie budowy

Utrudnia to później bezawaryjne operowanie modelem i wymaga sporej ostrożności

Niestety późniejsze doklejanie nie wchodzi raczej w grę…

32

SUPER MODEL  nr 4/2009

… mimo tego, że maskowanie wokół tych elementów to stąpanie po cienkiej linie

Relingi też musimy założyć przed malowaniem kadłuba

Doklejamy też dużo drobnicy plastikowej w stylu wysięgników łodzi i szalup

Zastanawiające jest, dlaczego wszystkie detale pokładu odlane są razem z nim…

... gdyby można je dokleić oddzielnie, uprościłoby to znacznie maskowanie i malowanie

Większość trapów i chodników też wymieniamy na fototrawione

Rufowa nadbudówka składa się w zasadzie z trzech podstawowych części

Po zmontowaniu całość od razu nabiera kształtu

Teraz zaczyna się zabawa z uzupełnieniami fototrawionymi

Zwieńczenie masztu to już wyższa szkoła jazdy

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

33

Na tym etapie trzeba zacząć już wykonywanie pierwszych naciągów

Dochodzą jeszcze detale dolnej części w postaci otwartych drzwi…

…oraz mikroskopijne anteny

Wstępne przymierzenie do pokładu

Malowanie górnych części na czarno i maskowanie przed malowaniem reszty

Całość pomalowana czeka na montaż

Szczegóły wyszły bardzo realistycznie

Tak to wygląda na gotowym modelu

Montaż przedniej nadbudówki z pomostem dowodzenia zaczynamy od sklejenia podstawy ze ścianami

Tak to wygląda na początkowym etapie – pokład już jest pomalowany

34

SUPER MODEL  nr 4/2009

Teraz doklejamy ściany kolejnego poziomu…

… oraz jego dach

Oczywiście drewniane pokłady malujemy wcześniej

Ściany kolejnego piętra…

... wynoszą całą konstrukcję w górę wokół masztu

Teraz przedni przeszklony pomost dowodzenia

Jego dach wymaga w kilku miejscach szpachlowania śladów po wypychaczach

Całość zamontowana na swoim miejscu

Teraz stanowisko dalmierza uzupełniamy detalami fototrawionymi

Całość przygotowana do malowania

w w w . k a g e r o . p l



nr 4/2009  

cdn.

SUPER MODEL

35

CYWILNE

Nissan GT-R

1:24

T a m i y a OCENA ZESTAWU

Marcin Pyziak  

K

 

 

 

olejnym modelem, który trafił na  moje biurko, jest produkt firmy Tamiya − Nissan GT-R, następca legendarnego Nissana Skyline R34. Sercem nowego modelu jest silnik benzynowy o pojemności 3,8 litra wspomagany dwiema turbosprężarkami, co  łącznie daje nam 480 KM. Łączy elementy znane z poprzednich modeli, jak również nową futurystyczną bryłę karoserii. Myślę, że dla każdego modelarza − fana japońskiej motoryzacji

jest to  pozycja obowiązkowa. Co  do  modelu, jak już wspomniałem, wyprodukowała go firma Tamiya. Jak zwykle możemy cieszyć się bardzo dobrą jakością wykonania, jak i samych materiałów. Na uwagę zasługują m.in. dwuczęściowe felgi, dwie deski rozdzielcze do wyboru, taśmy maskujące na  szyby i  metal transfery. Chyba największym minusem jest brak pełnego silnika. Jednak jakość nam to rekompensuje. Oto co otrzymujemy w dosyć sporym pudełku:

Karoseria i przedni zderzak są oddzielnie. Jak zwykle Tamiya stanęła na wysokości zadania. Pozostaje jedynie usunięcie szwów i zmatowienie karoserii do podkładu

Kolejna wypraska szarego koloru. Podwozie, maska i  spoiler, składający się z  czterech części, ułatwiają późniejszą obróbkę i polerowanie

Czarna wypraska, w  której znajdują się m.in. bardzo ładne tarcze hamulcowe, oddzielne wnęki kół i elementy zawieszenia

Następna wypraska to wnętrze; oddzielne boczki drzwiowe i dwie deski rozdzielcze − prawa i lewa

Mała czarna wypraska, a w niej elementy zawieszenia oraz listwy do  mocowania wycieraczek − również do  wersji prawo- i lewostronnej

Elementy z  białego aluminium − elementy silnika, dwuczęściowe felgi, wydech i elementy wnętrza

Wypraska z  przezroczystego plastiku − szyba i  klosze świateł

Ramka z  przezroczystego czerwonego plastiku − tylne światła

W zestawie znajdziemy również kalki, taśmy maskujące do szyby oraz samoprzylepne naklejki tzw. metal stickery

Dodatkowo firma Tamiya oferuje do tego zestawu elementy fototrawione, gdzie znajdziemy metalowe końcówki tłumika

Pierwszy etap to  jak zwykle przygotowanie elementów karoserii do  podkładu. Jakość bardzo dobra, to  i  pracy bardzo mało; pogłębienie linii podziału i  zmatowienie powierzchni

Następnie podkład szary Zero Paint’s − superpodkład, który po kilku minutach jest już suchy

36

SUPER MODEL  nr 4/2009

Na tym zdjęciu widzimy efekt pogłębienia linii podziału

Następnym etapem jest wygładzenie podkładu − wyszlifowana papierem 2000 jasna część staje się gładka

Następnie czas na  kolor bazowy. Jako że  większość modeli tego auta jest wykonywana w kolorze srebrnym, postanowiłem złamać tę regułę i użyłem farby Zero Paint’s z palety Ferrari − Grigio Silverstone, czyli po prostu koloru grafitowego

Następnie niektóre elementy, jak progi wloty na  masce czy też elementy w zderzakach, pomalowane zostały farbą Gunze Silver dla rozjaśnienia ogólnej bryły pojazdu

Klamki według instrukcji − aluminium. Używa farba to Alclad Aluminium

Następnie przyciemnione czarną farbą linie podziału

Na karoserię został nałożony lakier bezbarwny Zero Paint’s

Po dokładnym stwardnieniu lakieru czas na polerowanie. Użyte zostały pasty polerskie Finisher’s

Elementy po wypolerowaniu

Elementy po wypolerowaniu

Kolejna czynność to maskowanie komory silnika taśmami Tamiya

Do maskowania karoserii wokół uszczelek użyłem taśm Tamiya oraz 3M (niebieska)

Uszczelki i komora silnika pomalowane farbą Gunze Matt Black

Po skompletowaniu i zainstalowaniu elementów silnika czas na delikatny wash − do tego użyłem zestawu Tamiya „D”

Przedni zderzak został wzbogacony o fototrawione siatki z zestawu Tamiya pomalowane na czarno oraz samoprzylepną naklejkę pomalowaną częściowo na czerwono

Następnie karoseria została nawoskowana woskiem Tamiya

w w w . k a g e r o . p l

Postanowiłem również zmienić felgi. Użyje 20” felg Werfen Aoshimy

nr 4/2009  

SUPER MODEL

37

Felgi są dwuczęściowe, tj. rant jest osobną częścią, co ułatwia zmianę koloru środka felgi. Tak jak w tym przypadku, po usunięciu farby położony został podkład Zero paint’s

Felga w tym samym kolorze co karoseria i lakier bezbarwny

Pomiędzy warstwami lakieru bezbarwnego za pomocą Microscale Set nałożone kalki na felgi

Podwozie również pomalowane na grafit Zero Paint’s oraz czarną farbę Gunze

I weathering zestawem wcześniej użytym przy silniku

Złożone podwozie

Złożone podwozie

Chłodnica pomalowana aluminium oraz dodane fototrawione elementy

Weathering objął również tłumik

Łopatki zmiany biegów zostały zastąpione fototrawionymi

Tamiya w swoim zestawie fototrawionym zapomniała o wycieraczkach, więc użyję zestawu Crazy Modeler’s

38

SUPER MODEL  nr 4/2009

Na wnętrze poszedł podkład Zero biały

Następnie czarny mat Gunze

Światła w drzwiach zamiast kalek oraz światło w spoilerze zostały pomalowane aluminium, a następnie clear red Gunze

Gotowa deska rozdzielcza...

...oraz wnętrze

Złożone światła tylne za pomocą kleju Gunze − o przyjemnym cytrynowym zapachu

Pomalowane światła przednie...

...oraz dookoła przednie klosze lamp

Cienie szyb również na czarno

Zaciski hamulców pomalowane na kolor Cooper Gunze. Następnie czarną farbą zwashowane

I efekt końcowy z nakładkami fototrawionymi z zestawu

Porównanie końcówek tłumika − po  lewej plastikowe z pudełka, po prawej metalowe z zestawu fototrawionego

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

39

POJAZDY

Whippet Mk A

1:48

GasoLine

OCENA ZESTAWU  

 

 

 

Luciano Rodriguez tłumaczył: Krzysztof Bartoszek

K

onstruktorzy pierwszych czołgów dosyć szybko zdali sobie sprawę z  tego, że  ich powolność stanowi duży problem. Pomimo tego, że zostały one skonstruowane jako „broń przełamania” eksperci zaczęli myśleć o tym, aby wykorzystać je jako wsparcie dla kawalerii. Aby spełnić ten wymóg potrzebny był oczywiście szybszy czołg. Rezultatem tego był Mk A „Whippet”. Prace nad nim rozpoczęły się w październiku 1916 roku i już w marcu 1917 roku był gotowy pierwszy prototyp. Niewielką ilość czołgów Whippet po  raz pierwszy użyto bojowo w  marcu 1918 roku w  bitwie pod Herbetune w  południowej

40

SUPER MODEL  nr 4/2009

Francji, jednak na  szerszą skalę weszły do  boju w  sierpniu tego samego roku w  bitwie pod Amiens, gdzie użyto ich w  liczbie 90 sztuk. Whippet był również używany podczas wojny domowej w  Rosji, początkowo przez „Białych”, a po przechwyceniu większości z nich służył w szeregach Armii Czerwonej. Po wojnie armia Japonii zakupiła nieznaną liczbę tych czołgów, których używała aż do 1929 roku. Podczas I wojny światowej Niemcy zdobyli kilka czołgów tego typu. Uznali, że był on jedynym czołgiem aliantów wartym skopiowania zastosowanych w nim rozwiązań technicznych.

Montaż Model Mk A  Whippet firmy GasoLine był dla mnie dosyć nietypowym wyborem, dzięki któremu na chwilę mogłem zrobić sobie przerwę od  drugowojennego sprzętu. Co  prawda moja wiedza na  temat pojazdów z  I  wojny światowej jest niewielka, jednak po  porównaniu zestawu z  dostępną dokumentacją zauważyłem kilka nieścisłości w  kształcie kadłuba. Mankamenty te  okazały się niemożliwe do usunięcia bez poważnej ingerencji w  żywiczne części, ale wiecie co? Jakoś to  przeżyję i  nie pozwolę, aby zrujnowało mi to  całą frajdę z  budowy modelu. Na  plus tego zestawu wpływa fakt, że  składa się on  z  niewielkiej liczby części znakomicie odlanych z  dobrej jakości żywicy, dzięki czemu czas zaoszczędzony przy sklejaniu ogólnej bryły pojazdu można wykorzystać później na  wykonanie kilku drobnych poprawek i detali, które z pewnością podniosą atrakcyjność modelu. Jedną z głównych korekt jaką wykonałem podczas prac nad kadłubem było poprawienie wizjerów załogi, które w zestawie były nieprawidłowo rozmieszczone. Na początku ślady po nich wypełniłem szpachlówką i po jej stwardnieniu wygładziłem. Następnie ostrożnie wywierciłem nowe wizjery używając w  tym celu małych wiertełek i  nożyka modelarskiego z  nową ostrą końcówką. Wewnętrzne ścianki układu jezdnego poprawiłem przy użyciu płytek polistyrenu nadając im prawidłowy kształt i kąt nachylenia. Innymi detalami wykonanymi od podstaw są dwie skrzynki na dodatkowe wyposażenie umieszczone po bokach kadłuba, rury wydechowe wykonane z plastikowych tubek, uchwyty wykonane z miedzianego drucika, stelaże do  mocowania błotników oraz właz dowódcy wykonany z płytki polistyrenu.

Malowanie

Malowanie modelu rozpocząłem od  naniesienia oznaczeń identyfikacyjnych. Oznaczenia te  na  brytyjskich pojazdach zaczęto stosować w czerwcu 1918 roku w celu odróżnienia zdobycznych pojazdów używanych przez Niemców na  coraz szerszą skalę. Składał się on  z  biało-czerwono-białych pasów malowanych na  przedniej części układu jezdnego. Na  wielu czołgach oznaczenia te  malowane były w  innych miejscach takich jak przednia część kadłuba lub pokrywy silnika. Na  szczęście według mojej dokumentacji pojazd o  numerze A326 owe pasy posiadał również na górnej części przedziału bojowego. Malowanie oznaczeń rozpocząłem od nałożenia aerografem białej farby. Po jej

w w w . k a g e r o . p l

wyschnięciu zamaskowałem obszary, które miały pozostać białe i nałożyłem warstwę czerwonej farby. W  1917 roku większość pojazdów nosiła wielobarwne kamuflaże, jednak nie miałem pewności co  do  tego, aby jakikolwiek czołg Whippet nosił takie malowanie. Studiowanie dokumentacji potwierdziło to, że  wszystkie czołgi tego typu były fabrycznie malowane na kolor ciemnozielony, jednak ustalenie dokładnego odcienia tej farby na  dzień dzisiejszy jest niemalże niemożliwe. Przed pomalowaniem modelu kolorem podstawowym zamaskowałem wcześniej namalowane pasy identyfikacyjne, po  czym na  cały pojazd nałożyłem cienką warstwę ciemnozielonej farby akrylowej Tamiya. Następnie w  celu uzyskania efektu wypłowiałej farby na  całą powierzchnię nałożyłem różne odcienie zielonej farby uzyskując tym samym podkład pod późniejsze etapy „brudzenia” pojazdu. Następnie akrylowymi farbami Vallejo pomalowałem kilka detali i  nałożyłem oznaczenia. Muszę przyznać, że  kalkomanie GasoLine pozytywnie mnie zaskoczyły. Są  ładnie wydrukowane na  cienkim filmie i  świetnie reagują na  płyny zmiękczające. Na tym etapie zwraca uwagę fakt, że po nałożeniu błyszczącego lakieru pod kalkomanie powierzchnia modelu wydaje się ciemniejsza, jednak nie ma powodu do paniki, bo po nałożeniu matowego lakieru i śladów eksploatacji Whippet odzyska swój pierwotny odcień.

Ślady eksploatacji

Proces nanoszenia śladów eksploatacji rozpocząłem od  nałożenia imitacji kurzu na dolnej części kadłuba i  układzie jezdnym nakładając kolejno ciemny (German Gray) i  jaśniejsze kolory (Earth Brown i  Buff) dzięki czemu uzyskałem efekt mocno „zakurzonej” powierzchni. Zabieg ten powtarzałem kilkakrotnie aż  uzyskałem w  pełni zadowalający efekt. Następnie przyszedł czas na „kurzenie” górnej części kadłuba. W tym celu znakomicie spisują się mocno rozcieńczone emalie. Na początku nałożyłem jasny „wash”, aby podkreślić wypukłe detale i  wgłębne linie podziału. Następnie na  wybrane powierzchnie modelu nałożyłem ciemniejszą mieszankę emalii i  pędzlem nasączonym w  rozcieńczalniku ścierałem nadmiar farby uzyskując przy tym efekt zacieków powstałych w  wyniku intensywnej eksploatacji pojazdu. Kolejnym krokiem było uwydatnienie detali, które „wtopiły” się w bryłę pojazdu po wszystkich zabiegach wykonywania imitacji zabrudzeń. Według mnie najlepszą techniką jaką można w  tym celu zastosować jest metoda „suchego

pędzla”. Stosując tę  prostą technikę możemy uzyskać efekt rozjaśnienia wypukłych nitów i  krawędzi kadłuba. Na  koniec czarną matową i  błyszczącą farbą wykonałem imitacje oleistych plam i zacieków. Następnie przy pomocy ołówka na  krawędziach i  płaskich powierzchniach pojazdu wykonałem imitację obtarć i  odprysków farby. Po wykonaniu kilku niezbędnych poprawek model nareszcie był gotowy.

Figurka

Dowódcę czołgu złożyłem z części pozostałych po  figurkach różnych firm. Popiersie pochodzi z zestawu Tamiyi, ręce i detale na mundurze wykonałem od  podstaw z  dwuskładnikowej szpachlówki, natomiast głowa pochodzi z zesta-

wu ICM. Szczerze powiedziawszy jestem bardzo zadowolony z  uzyskanego efektu i uważam, że ta figurka ożywia w znacznym stopniu całą kompozycję.

Podstawka

Zawsze kiedy kończę kolejny model staram się go umieścić na niewielkiej podstawce. Tak było i w tym przypadku. Co prawda nie planowałem wykonania jakiejś wielkiej i złożonej kompozycji uznając, że  niewielki fragment kamienistej drogi będzie doskonale komponował się z  szarżującym na  pełnej prędkości czołgiem. Zawsze powtarzam, że  nawet niewielka i  skromna podstawka doskonale podkreśla i nadaje sens wcześniej wykonanym śladom eksploatacji na pojeździe. n

nr 4/2009  

SUPER MODEL

41

Poszczególne etapy malowania

42

SUPER MODEL  nr 4/2009

T-55

1:35

T a m i y a

Marcin Kardaszewski

N

ieskomplikowany mechanicznie, niewymagający wysoko wykwalifikowanej załogi, stosunkowo tani i łatwy w obsłudze i utrzymaniu – te cechy sprawiły, że czołgi serii T-54/55 stały się najpopularniejszymi i najliczniej produkowanymi po  1945 r. czołgami podstawowymi na świecie z liczbą nieco poniżej 100.000 wyprodukowanych sztuk; służą w wielu armiach także dziś. T-55 był rozwinięciem konstrukcji T-54, która powstawała w  połowie lat 40-tych ubiegłego wieku w Związku Radzieckim. Uzbrojenie główne T-55 stanowi stabilizowane w dwóch płaszczyznach działo 100 mm, które w połączeniu w niską sylwetką pojazdu czyniło naprawdę groźnego przeciwnika i pozwalało uważać ten czołg za jeden z najlepszych w swoim czasie. T-55 produkowano z  ZSRR, Polsce i Czechosłowacji. Zestaw firmy Tamiya składa się z około 275 elementów odlanych w zielonym plastiku, kompletu kalkomanii (malowania dwóch pojazdów armii sowieckiej, dwóch polskiej i  jednej czeskiej), kratki wlotów powietrza, linki i  gumowych kołków do kół. Gąsienice są dodane tylko w formie winylowych taśm, i dla lepszego efektu (m.in. uzyskania charakterystycznego zwisu) można by było zaopatrzyć się w zestaw pojedynczych ogniw. W pudełku znajduje się również figurka dowódcy czołgu do umieszczenia we włazie. Niestety brak jest części bezbarwnych imitujących wizjery. Według najprzeróżniejszych recenzji produkt Tamiyi jest obecnie

w w w . k a g e r o . p l

najlepszą repliką czołgu T-55 w skali 1/35, chociaż sam nie sprawdzałem wymiarów z żadnymi planami. Instrukcja dołączona do modelu jest jak zwykle u tego producenta przejrzysta, a dopasowanie części bliskie ideału, tak więc budowa przebiegała bez żadnych problemów i była prawdziwą przyjemnością. Mój model wykonałem „prosto z pudełka”, z wyjątkiem belki montowanej na tyle pojazdu. I tak przyzwoicie wyglądający element z plastiku zastąpiłem przez znaleziony w parku patyczek, który przez kilka godzin moczyłem w  wodzie, aby kora łatwiej „odeszła”, a pieniek nabrał nieco bardziej szarego starawego odcienia. Dla łatwiejszego malowania model pozostawiłem w  kilku podzespołach: kadłub, wieża, koła, gąsienice; a przygotowania do nałożenia farby zacząłem od umycia wszystkich elementów. Mycie to nic innego jak rozpuszczenie kilku kropel płynu do mycia naczyń w misce z ciepłą wodą i moczenie modelu w tym roztworze przez kilka minut. Następnie opłukałem wszystkie elementy w czystej wodzie i odstawiłem na kilka dni do wyschnięcia. Kiedy miałem pewność, że  woda znikła z wszelkich zakamarków model został zagruntowany farbą Humbrola H-66 natryśniętą aerografem. Na tym modelu postanowiłem wypróbować preshading, czyli natryśnięcie w różne zagłębienia i końcówki paneli ciemnobrązowej lub czarnej (tak jak w tym przypadku) farby dla

dodania większej głębi barwie bryły modelu. Równocześnie starałem się znaleźć w Internecie odpowiedź na pytanie jakiej farby powinienem użyć dla uzyskania jak najbardziej odpowiedniego odcienia. Niestety, odpowiedzi wprost nie znalazłem. Na kawałku kartki zrobiłem więc próbki kilku farb, które moim zdaniem miały zbliżony odcień do oryginalnej farby maszyn Ludowego Wojska Polskiego i  zacząłem porównywać ją z tą ze zdjęć różnych pojazdów LWP zamieszczonych w sieci. Odpowiedni moim zdaniem kolor, biorąc pod uwagę skalę modelu, to Olive Drab firmy Testors. Zabierając się za malowanie musiałem pamiętać o odpowiednim rozcieńczeniu farby i nakładaniu jej bardzo cienkimi warstwami, żeby położony wcześniej preshading nieco prześwitywał spod farby podstawowej. Następnego dnia nałożyłem za pomocą pędzla płyn do  podłóg Pronto w miejscach, gdzie miały się znajdować kalkomanie. Płyn ten położony najpierw pod kalki, a potem na kalki, pomaga im się ułożyć, sprawia, że film staję niemal niewidoczny, chroni je przed ewentualnym weatheringiem i niweluje ich połyskliwość (po  końcowym natryśnięciu matowego lakieru oczywiście). Po  wyschnięciu pierwszej warstwy płynu Pronto przystąpiłem do  pracy nad kalkami. Pierwsza z  numerem taktycznym namoczyła i  ułożyła się bez problemu, natomiast druga, nie wiedzieć czemu, w czasie namaczania rozpadła się na dziesiątki kawałków. Oczywiście nie

nr 4/2009  

SUPER MODEL

43

44

SUPER MODEL  nr 4/2009

byłem w stanie poskładać tych puzzli w całość, musiałem więc usunąć pierwszą kalkę i skorzystać z drugiego zestawu numerów taktycznych. Te kalki, podobnie jak szachownice, nie sprawiły już żadnych problemów. Następnego dnia zabezpieczyłem kalki warstwą płynu Pronto i po kilku godzinach rozpocząłem prace nad detalami jak fartuch na jarzmie armaty, który został pomalowany farbą Field Drab Testorsa, liny, CKM, itd. Kiedy farba na fartuchu wyschła w zagłębienia zapuściłem nieco pociemnioną mieszankę far-

by Field Drab, a potem rozjaśnioną przetarłem metodą suchego pędzla. Kolejnym elementem, który wymagał mojej uwagi były gąsienice. Najpierw pomalowałem je czarną emalią Testorsa, a potem delikatnie przetarłem mocno rozcieńczoną farbą Chocolate Brown Pactry. Model był już prawie gotowy. Wystarczyło dodać brakujące detale jak belka, liny i  CKM i  zadbać o  nieco przykurzony wygląd. W  tym celu mocno rozcieńczoną farbkę Mud Pactry natrysnąłem ze znacznej odległości, starając się

bardziej przykurzyć dolną i tylną część pojazdu oraz zminimalizować ilość naniesionego kurzu z przodu i na górnej części czołgu. Ostatnim etapem prac nad T-55 było przetarcie gąsienic farbką stalową imitując wytartą metalową powierzchnię, oraz przyklejenie górnych partii gąsienic do kół, próbując odtworzyć charakterystyczne ich ułożenie na tych czołgach. W ten sposób moja kolekcja pojazdów używanych przez polskie wojska powiększyła się o kolejny czołg, tym razem z okresu PRL. n

OCENA ZESTAWU  

 

 

w w w . k a g e r o . p l

 

nr 4/2009  

SUPER MODEL

45

POJAZDY

Sd.Kfz. 251/9 Bill Plunk tłumaczył: Krzysztof Bartoszek

1:35

D r a g o n

S

dkfz 251/9 Kanonewagen powstał w  celu zapewnienia bezpośredniego wsparcia artyleryjskiego oddziałom Grenadierów Pancernych. Dzięki połączeniu krótkolufowego działa KwK 34 kalibru 75 mm z doskonałym podwoziem półgąsienicowego Sdkfz 251 otrzymano pojazd doskonale spełniający wszystkie pokładane w nim nadzieje. Od grudnia 1943 roku do  listopada 1944 roku wyprodukowano 1.147 sztuk pojazdów tego typu. Do  budowy mojego modelu wykorzystałem zestaw firmy Dragon z  serii „3 in 1” wzbogacony o zestaw części fototrawionych Eduarda.

46

SUPER MODEL  nr 4/2009

Montaż

Prace nad modelem rozpocząłem od  wklejenia wahaczy układu gąsienicowego i  zawieszenia przednich kół. Elementy przedniego zawieszenia zamontowałem w  taki sposób, aby pozostały ruchome uważając jednocześnie na  to, aby po  zamontowaniu gąsienic przednie koła nie unosiły się nienaturalnie w  powietrzu. Następnie wyciąłem z ramek i przeszlifowałem koła jezdne tylnego układu napędowego. Ich środkowy rząd wkleiłem na stałe, natomiast pozostałe spasowałem „na  sucho” dzięki czemu łatwiej było mi je później pomalować. Niektóre detale wnętrza przedziału kierowcy i przedziału bojowego wymagały kilku niezbędnych

modyfikacji, aby były odpowiednie do  wersji Sdkfz 251/9. Skoro w  wersji /9 usunięto całkowicie stanowisko radiooperatora należało to samo uczynić w modelu. Wkleiłem deskę rozdzielczą i z zestawu Eduarda dodałem kilka detali m.in. pedały. Z  tyłu przedziału bojowego po lewej stronie zamontowałem skrzynki na  amunicję i siedzenie dla załogi po prawej. Potem przyszedł czas na boki przedziału bojowego. Zaczynając od  prawej strony usunąłem widoczne ślady po  wypychaczach które zaszpachlowałem i zeszlifowałem na gładko. Tak samo postąpiłem przy lewej stronie. Następnie uzupełniłem wnętrze kilkoma częściami fototrawionymi z  zestawu Eduarda np. uchwyt na  pistolet maszynowy MP-40 przy stanowisku kierowcy i  uchwyty na  zapasowe szyby pancerne do  wizjerów. Na koniec po każdej stronie tylnych drzwi przykleiłem gaśnice.

Górna część kadłuba również wymagała kilku modyfikacji, aby upodobnić ją do  wersji /9 jednak najpierw należało uporać się z  przednią płytą pancerną, przy montażu której użyłem niewielkie ilości szpachli. W wersji Sdkfz 251/9 wizjer przy stanowisku radiooperatora był zaślepiony więc i ja w swoim modelu wyszpachlowałem miejsce po wizjerze i wyszlifowałem je na gładko.

Malowanie wnętrza

Po  zakończeniu głównego montażu przyszedł czas na  malowanie wnętrza. Jako podkładu użyłem emalii Testars Italian Dark Brown, na  którą następnie nałożyłem mieszankę farb Light Gray i Dunkelgelb. Przy pomocy pędzla pomalowałem detale wnętrza przedziału bojowego i  kierowcy zaczynając od  prawej strony. Oparcia siedzeń, w oryginale wykonane z czarnej skóry, w swoim modelu najpierw pomalowałem emalią Gunmetal po  czym przetarłem je „suchym pędzlem” rozjaśnionym kolorem Dunkelgelb w  celu nadania im efektu zuży-

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

47

48

SUPER MODEL  nr 4/2009

cia. Na  tym etapie dodałem kilka drobiazgów, takich jak elementy wyposażenia żołnierzy i  puszki na amunicję do karabinu MG-42. Detale po lewej stronie również pomalowałem przy użyciu pędzla. Zacząłem od  radiostacji, którą wzbogaciłem o  przewody wykonane z  cienkiego drucika; wkleiłem go we wcześniej wywiercone otwory i pomalowałem na czarno. Na tym etapie pomalowałem również detale deski rozdzielczej, natomiast przy wykonywaniu zegarów posłużyłem się kalkomaniami dołączonymi do zestawu. Do drewnianych oparć siedzeń użyłem podkładu z jasnobrązowej farby, na którą potem nałożyłem artystyczną farbę Burnt Umber, tę  następnie ścierałem, używając w  tym celu starego pędzla o  twardym włosiu. Uzyskałem w  ten sposób zadowalający mnie efekt drewnianej powierzchni. Następnie nałożyłem wash w celu podkreślenia szczegółów, które zanikły pod warstwami farby. Płytę podłogi przykleiłem do  wanny kadłuba, a  następnie wkleiłem boczne płyty pancerne. Na podłogę nałożyłem ślady eksploatacji wykorzystując w tym celu pigment MIG Europe Dust. Kiedy wnętrze było już gotowe, zamontowałem górną część kadłuba wraz z działem. Wszystkie luki inspekcyjne zamontowałem w  pozycji zamkniętej. Nie obyło się baz drobnych poprawek, przy których ratowałem się niewielką ilością szpachli. Zamontowałem również wskaźniki szerokości oraz narzędzia

w w w . k a g e r o . p l

wraz z ich uchwytami. Zestaw nie zawierał podstawy pod antenę radiową. Na  szczęście miałem taką w swoich zapasach; wywierciłem w niej otwór na  przewód wychodzący z radiostacji.

Malowanie

Kiedy montaż elementów zewnętrznych był już zakończony, przyszedł czas na  malowanie kamuflażu. Wnętrze ostrożnie zasłoniłem taśmą maskującą; następnie nałożyłem pierwszą warstwę Italian Dark Brown, na  której zastosowałem, tak jak w przypadku wnętrza, warstwę koloru bazowego – wymieszanych w proporcjach 50/50 farb Light Gray i Dunkelgelb. Następnie „od ręki” nałożyłem plamy kamuflażu. Na  początku użyłem koloru Rotbraun, który jest mieszanką farb Leather i  Military Brown w  proporcjach 50/50, po  czym namalowałem plamy w  kolorze Khaki. Po  tym jak cały kamuflaż był już gotowy, na  cały model natrysnąłem delikatną mgiełkę rozjaśnionego Dunkelgelb z odległości ok. 30 cm w celu uzyskania efektu delikatnego wypłowienia farby. Na  tym etapie pomalowałem również koła i inne elementy układu jezdnego. Na nie także nałożyłem podkład z Italian Dark Brown, natomiast gumowe bandaże kół pomalowałem emalią Gunmetal. Następnie przy pomocy okrągłych szablonów na  wewnętrzne powierzchnie kół nałożyłem warstwę wymieszanych farb Light Gray i  Dunkelgelb. Zewnętrzne detale

nr 4/2009  

SUPER MODEL

49

pomalowałem pędzlem zaczynając od  siekiery i  kilofa. Ich metalowe fragmenty pokryłem warstwą metalizera Gunmetal i przetarłem „suchym pędzlem” kolorem stalowym. Przy drewnianych trzonkach zastosowałem tę samą technikę co przy siedzeniach w  przedziale załogi. Tłumik również otrzymał warstwę metalizera Gunmetal, a  następnie wash z  olejnej rdzawej farby, po  czym przed zamontowaniem przetarłem go emalią Burnt Umber. Ostatnim elementem jaki pozostał są  gąsienice. Producent daje nam do  wyboru dwie opcje – wczesne i  późne. Ja wybrałem ich wczesną wersję. Połączyłem je ze sobą w pary w taki sposób, aby pozostały w  pełni ruchome. Następnie kolejno łączyłem je po  4, a  następnie po  8 ogniw, aż do uzyskania odpowiedniej długości gąsienic. Na lewą stronę użyłem 54 ogniw natomiast na prawą 56. Po zmontowaniu całych taśm pokryłem je metalizerem Gunmetal i  przetarłem „suchym pędzlem” stalowym pigmentem, po czym nałożyłem na nie wash z olejnej farby Raw Umber. Gumowe nakładki na ogniwach pomalowałem pędzlem czarną emalią, a  następnie gotowe gąsienice zamontowałem z  obu stron kończąc tym samym prace nad układem jezdnym.

Ślady eksploatacji i wykończenie

Zanim przystąpiłem do wykonywania śladów eksploatacji, pokryłem cały model błyszczącym lakierem; w tym przypadku użyłem płynu do  podłóg. Po  odczekaniu 1-2 godzin nałożyłem kalkomanie

50

SUPER MODEL  nr 4/2009

używając płynów zmiękczających, dzięki którym wszystkie oznaczenia niemalże idealnie ułożyły się na  polakierowanej powierzchni. Następnie cały model pokryłem drugą warstwą płynu do  podłóg i  odstawiłem go na  całą noc. Nanoszenie śladów eksploatacji rozpocząłem od nałożenia na cały model washa z olejnej farby Raw Umber po  czym model pokryłem tzw. biedronką składającą się z  farb: białej matowej, oliwkowozielonej, Dunkelgelb i  Raw Sienna. Kropki w  kolorze oliwkowozielonym i Raw Sienna nałożyłem wyłącznie na plamy Olivgrun i  Rotbraun, natomiast białymi i Dunkelgelb pokryłem cały pojazd. Pędzlem nasączonym w  rozcieńczalniku rozcierałem je aż do momentu kiedy kropki zlały się w jedną całość i stworzyły imitację zacieków powstałych w wyniku eksploatacji pojazdu. Następnie ponownie cały model pokryłem washem, tym razem z olejnej Burnt Umber, w  celu podkreślenia detali, które „wtopiły” się w całą bryłę pojazdu. Całość pokryłem matowym lakierem w sprayu firmy Model Master, po czym na cały układ jezdny i wewnętrzne strony błotników nałożyłem mieszankę pigmentów MIG Europe Dust i  Dark Mud rozcieńczonych w  wodzie z  dodatkiem płynu do naczyń. Po wyschnięciu, sztywnym pędzle usunąłem nadmiar pigmentów. Na  koniec we wcześniej przygotowanej podstawie zamontowałem mosiężną antenę z zestawu Armoscele, dzięki czemu prace nad modelem dobiegły końca.   n

OCENA ZESTAWU  

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

 

 

SUPER MODEL

 

51

POJAZDY

StuG III Ausf. B

1:35

T a m i y a

Patryk Krupiński

Z

adaniem dział szturmowych było głównie wspieranie piechoty na froncie. Pojazdy te były dobrze opancerzone i uzbrojone. W  dodatku były dużo szybsze i  tańsze w  produkcji niż czołgi. Firmie Daimler-Benz, produkującej podwozia czołgów Pz.Kpfw. III, zlecono przystosowanie ich do zwiększonego opancerzenia i zamontowania pancernej zabudowy. Na pięciu prototypowych działach z serii zerowej przeprowadzono testy na poligonie w Kummersdorfie. Badania potwierdziły celowość budowy dział szturmowych. Niska sylwetka pozwalała dostać się na tyły wroga zupełnie niepostrzeżenie, a  silne uzbrojenie pozwalało podjąć walkę praktycznie z każdym przeciwnikiem. Podczas wojny produkcją tego typu zajął się zakład Alkett. Wersji Stugów było bardzo dużo, zaczynając od pierwszych egzemplarzy oznaczonych literą A, kończąc na tych oznaczonych symbolem G – oczywiście tylko na podwoziu samego Panzera III. W zasadzie większość typów niemieckich czołgów znajdowała zastosowanie również jako platforma podwoziowa dla dział pancernych różnego typu.

Model

StuG III B w skali 1/35 firmy Tamiya w zasadzie według mojej oceny nie posiada błędów wymiarowych. Bryła pojazdu pokrywa się z planami dostępnymi w  Internecie. Niewątpliwie wadą modelu jest brak ogniwkowych gąsienic. Mimo, że gumowe paski są znacznie lepszej jakości niż analogiczne produkty firm Zvezda czy Academy, to proponuję je zastąpić, dostępnymi w dużym asortymencie, zamiennikami. Kolejną wadą modelu są odlane w całości włazy kierowcy. Jeśli chcemy zbudować pojazd z wyeksponowanym właśnie tym przedziałem, to musimy wykonać je od podstaw. Nie jest to specjalnie trudne, ale spowalnia nieco prace. Jak już wspomniałem, to w zasadzie wszystkie minusy zestawu, pora przejść więc do jego zalet. Model, jak wszystkie nowo opracowane produkty Tamiyi, jest znakomicie odwzorowany. Części nie posiadają nadlewek ani jam skurczowych. Większość śladów po wypychaczach znajduje się od wewnętrznej strony modelu w  niewidocznych miejscach. W  zestawie znajdziemy niewielką, ale przydatną blaszkę fototrawioną, oraz pięknie gwintowaną lufę. Obecnie na rynku mamy duży wybór jeśli chodzi o dodatki waloryzacyjne do modelu. Ja postanowiłem wykonać swoją miniaturę z wykorzystaniem większości tych dodatków. Model wzbogaciłem o żywiczne zestawy: silnik Maybach HL 120 TRM firmy CMK (nr kat.3021) oraz transmisję do Pz. III tego samego producenta (nr kat.3052). Jakość odlewów jest znakomita. W zestawach nie znalazłem bąbelków powietrza, a kostki wlewowe umieszczone są w wygodnych do odcięcia miejscach. Do poprawienia ogólnego wyglądu miniatury, użyłem dodatkowo zestawu elementów fototrawionych Eduarda (nr kat.35836). Zestaw czeskiego pro-

52

SUPER MODEL  nr 4/2009

Fototrawiona skrzynka wzbogacona o niezbędne narzędzia

Zwaloryzowany przedni reflektor

Złożone metalowe gąsienice

Model pomalowany podstawowym kolorem

Kalkomanie położone przy pomocy płynów firmy Gunze

Nadszedł mój ulubiony etap prac nad modelem – brudzenie

Jak widać silnik oraz transmisja idealnie pasują

Imitacja jednostki napędowej wzbogacona o brakujące okablowanie

Tamiya oferuje bogaty arkusz kalkomanii

Przedział silnikowy pomalowany czerwonobrunatną farbą podkładową

Model zaczyna przypominać prawdziwy pojazd

Radiostacja i laryngofon uzupełnione o brakujące okablowanie

Wnętrze pomalowane podstawowym kolorem

Stopniowo przyklejamy wcześniej pomalowane elementy

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

53

ducenta nie jest w  mojej ocenie najwyższej jakości. Mimo że zawiera sporo ciekawych elementów, to poziom ich wykonania jest przeciętny. Obecnie mamy do dyspozycji świetny zestaw Voyagera i właśnie posiłkowanie się nim doradzałbym potencjalnym budowniczym repliki StuG-a.

Budowa

Jak już pisałem model jest doskonałej jakości, ale jak zwykle jest sporo miejsc, gdzie nasza ingerencja może podnieść tę jakość jeszcze wyżej. Analiza zdjęć podpowiedziała mi, które miejsca mam uzupełnić o  brakujące spawy. Ich imitację wykonałem z rozciągniętej nad płomieniem ramki. Cieniutki polistyrenowy pręcik obficie moczymy w  kleju, umieszczamy na modelu w odpowiednim miejscu i kształtujemy przy pomocy wykałaczki lub igły. Pojazdy tego typu były dosyć intensywnie eksploatowane, postanowiłem więc wykonać go właśnie w  takiej konfiguracji. Stąd model nie posiada części prawego błotnika i ma urwane jedno koło jezdne. Pracę nad wnętrzem rozpocząłem od przedziału bojowego. Zestaw oferuje nam w  tej materii część detali, które są znakomitą bazą do dalszej waloryzacji. Z kawałka blaszki wykonałem uchwyty do mocowania MP40. Radiostację uzupełniłem o  brakujące okablowanie oraz laryngofon. Ściany i  strop przedziału bojowego pomalowałem kolorem kości słoniowej (Elfenbein), który uzyskałem mieszając emalie Humbrola H31 i  H224. Transmisję oraz podłogę przedziału bojowego trysnąłem szarozieloną farbą uzyskaną także jako mieszaninę H31 i H67. Wszystkie linie podziału oraz nity zapuściłem ciemnobrązową olejną farbą. Na koniec całość delikatnie przybrudziłem ziemistymi pigmentami. Prace nad przedziałem silnikowym zacząłem od pomalowania go na podstawowy kolor, w tym wypadku była to często stosowana przez Niemców farba antykorozyjna – minia. Czerwonobrunatny kolor uzyskałem miksując emalie Humbrola H100 i  H160. Ściany, chłodnicę oraz wewnętrzne strony włazów pomalowałem także uzyskaną mieszanką. W oparciu o dokumentację zdjęciową akumulatory uzupełniłem o  brakujące przewody elektryczne i pomalowałem czarną farbą. Dodatkowo całość przetarłem miękkim ołówkiem 8B. W  okolicy wlewu paliwa przy pomocy wacika nasączonego w czarnej farbie wymieszanej z błyszczącym lakierem zasymulowałem ślady po paliwie. Jednostka napędowa została wzbogacona o  brakujące okablowanie i pomalowana metalizerem Model Mastera 1415. Ostatecznie całość delikatnie przybrudziłem ciemnymi pigmentami. To był ostatni etap

54

SUPER MODEL  nr 4/2009

prac nad wnętrzem i teraz w końcu mogłem po zmontowaniu wszystkiego w całość zabrać się za malowanie pojazdu. Sam montaż odbywa się bezproblemowo, a kultowa już składalność Tamiyi potwierdziła się i w tym przypadku

Malowanie

Malowanie jest standardowe dla tego okresu. Cały pojazd pokryty jest kolorem Panzer Grau (Humbrol 67). Zanim nałożyłem wierzchnią warstwę, pokryłem model szarym podkładem w celu wyłapania ewentualnych nierówności. Następnie wszelkie łączenia płyt oraz zakamarki pomalowałem czarną farbą. Kolor podstawowy nałożyłem tak, aby czarna barwa delikatnie prześwitywał. Tak pomalowany model zabezpieczyłem błyszczącym lakierem akrylowym. W fabrycznym zestawie znajdziemy bogaty zestaw kalkomanii rewelacyjnej jakości. Zdecydowałem się na pojazd z żółtą czaszką i numerem 33. Identyczną konfigurację widziałem na jednym zdjęciu rzeczywistego pojazdu w Internecie. Po aplikacji „naklejek” obowiązkowe jest powtórne lakierowanie przed dalszymi pracami. Tak zabezpieczony model pokryłem kilkoma niebieskimi i  brązowymi filtrami. Następnie nadszedł czas na „fading” – w Polsce metoda bliżej znana jako „biedronka”. Chodzi o to, aby cały model pokryć kropkami z farb olejnych dla plastyków. Ja korzystałem z koloru niebieskiego, czarnego, białego i  brązowego. Następnie pędzlem zwilżonym w białym spirytusie ściągamy (rozmywamy) kropki zgodnie z kierunkiem spływania wody na rzeczywistym pojeździe. Po tym etapie model odstawiłem do wyschnięcia na kilka dni. Wolny czas wykorzystałem na złożenie i pomalowanie metalowych gąsienic Friulmodel ATL03. W zestawie mamy 230 sztuk pojedynczych ogniw, więc spokojnie wystarczyło jeszcze na obłożenie pojazdu zapasowymi odcinkami. Po czterech dniach model dobrze wysechł i  mogłem przystąpić do położenia washa. Przy pomocy ciemnobrązowej farby zapuściłem wszystkie linie podziału oraz nity. Teraz nadszedł czas na wykonanie obić i zadrapań na powierzchni pojazdu. Wszelkie ślady tego rodzaju wykonałem pędzelkiem 000, wykorzystując brązową oraz czarną farbę. Błoto na modelu także zostało zasymulowane tradycyjną metodą, czyli standardowym zestawem – gips, pigmenty i woda. Gęstą papkę staramy się nałożyć na całą wannę. Zasada jest prosta, czym wyżej, tym mniej błota, a więcej kurzu. Na finiszu całość różnicuję ziemistymi pigmentami i utrwalam białym spirytusem. Po wyschnięciu dodatkowo przykurzyłem model emaliami Humbrola. Używałem głównie farb 29, 26, 94, ale tutaj nie trzymam się

Pozostało pomalować kosz na łuski oraz siedzenie strzelca

Prawie gotowe wnętrze

Ciemnobrązowy wash wniknął we wszystkie nity oraz linie podziału

W celu zaznaczenia bardziej zużytych płaszczyzn wklepujemy ziemisty pigment, a tak przygotowana powierzchnia przypomina zadeptaną płaszczyznę

najczęściej utartych reguł i  zarówno ilość jak i asortyment tego, po co sięgam jest każdorazowo wynikiem eksperymentu. To osiągnięty efekt daje sygnał do zakończenia pracy.

Zakończenie

Przedział kierowcy widoczny przez otwarte włazy

Otarcia gąsienic wykonane pilnikiem

Prace nad modelem trwały dosyć długo, bo około pięciu miesięcy, głównie ze względu na montaż sporej ilości żywicznych części i budowę pełnego wnętrza. Jednak efekt końcowy rekompensuje ilość czasu i  pracy poświęconej replice. Generalnie model składał się bez żadnych problemów i  z  czystym sumieniem mogę go polecić zarówno początkującym modelarzom, jak i tym bardziej zaawansowanym, którzy pewnie obłożą go jeszcze dodatkowo masą blaszek. Ja w  niedalekiej przyszłości mam w  planach wykonanie jeszcze dwóch egzemplarzy StuG III B – jednego w  zimowym niemieckim kamuflażu, a  drugiego zdobytego przez Rosjan i  przerobionego na SG-122. Może też będę miał okazję podzielić się swoimi wrażeniami z budowy z Czytelnikami Super Modelu?  n

OCENA ZESTAWU Gotowy silnik

w w w . k a g e r o . p l

Przedział silnikowy widoczny przez otwarte klapy

 

 

nr 4/2009  

 

 

SUPER MODEL

55

POJAZDY

Sd.Kfz.11

OCENA ZESTAWU  

 

 

 

ata trzydzieste XX wieku w Niemczech były okresem wielu przełomowych projektów sprzętu wojskowego. Jednym z  nich były plany pojazdu półgąsienicowego, mogącego służyć jako pojazd transportujący zapasy, narzędzia czy amunicję, platformy do montażu uzbrojenia oraz jako opancerzone transportery piechoty. Nas jednak interesuje model Sdkfz 11, 9-osobowy ciągnik o  masie 7.1t i  wymiarach – dł.5.48 m., sz. 1.82 m., wysokość 1.62 m. Został zaprojektowany w firmach Hansa-Lioyd Automobilwerke i Goliath w roku 1934, a na linie produkcyjną trafił w latach 1937 – 1944. Jeśli chodzi o jego właściwości drogowe to na pełnym baku potrafił przejechać 122 km i osiągnąć prędkość 53km/h. Napędzany był silnikiem Maybach HL42 – 6-cylindrowy silnik benzynowy o mocy 74.5kW czyli ok.100KM. Podstawową wersją po-

jazdu był lekki ciągnik artyleryjski (niem. leichte Zugkraftwagen 3t) przystosowany do ciągnięcia haubic 105mm leFH 18, dział przeciwpancernych 75mm PaK 40 oraz dział przeciwlotniczych37mm FlaK 36 i 20mm FlaK 37. Ciekawostką może być również fakt, iż  w  tym modelu powstały warianty wozu do odkażania chemicznego oraz to, że na podstawie tego podwozia powstał legendarny Sdkfz251. SdKfz11 był jednym z nielicznych pojazdów produkowanych przez cały okres trwania wojny w ilości 8800 sztuk. Transporter ten został użyty bojowo w kampanii przeciwko Polsce w 1939 r. Właśnie użycie bojowe we wrześniu 1939r i dołączone malowanie przez producenta skłoniło mnie do rozpoczęcia budowy tego modelu. Firma AFV-club w oparciu o to podwozie wypuściła całą gamę doskonałych modeli w skali 1:35. Zestawy w ramkach prezentują się bardzo dobrze, przewyższają nawet konkurencyjnego Dragona, ale przy montażu sytuacja wygląda

Przedział kierowcy – dodatkowe elementy z blaszki Abera

Przedni układ jezdny – dodatkowe imitacje śrub i elementy fototrawione

Stanisław Jabłoński

L

56

SUPER MODEL  nr 4/2009

już inaczej. Po odcięciu i obrobieniu poszczególnych elementów okazuje się, że części nie bardzo chcą się złożyć, są za bardzo spasowane. Jedynym wyjściem jest ich poszczególne dopasowywanie do siebie (pilnik i papier ścierny). Wada ta dotyczy większości modeli produkowanych przez AFV-club i można się do tego przyzwyczaić. Do waloryzacji Sdkfz 11 użyłem bardzo dobrych blaszek firmy ABER oraz wykorzystałem ogniwkowe ruchome gąsienice z Dragona. Wewnętrzny luk w skrzyni transportowej wykonałem od podstaw z cienkiej płytki plastikowej i szuflad adaptowanych z modelu Famo (Tamiya). Model ten początkuje całą serię pojazdów użytych we wrześniu 1939 r. jaką przedstawię Wam w następnych egzemplarzach Super Modelu. Myślę, że artykuł ten będzie inspiracją do budowy własnych makiet z omijanego przez wielu okresu walk w 1939 r. – tym razem nie Tygrysy i Pantery, a wcześniejsze konstrukcje, może małe, ale jakże piękne.  n

Sklejony zbiornik paliwa i skrzynia biegów

Koła z dołożonymi wentylami

Siedzenia przed obróbką

Koła z  ubytkami gumy na felgach, uwydatnią się po pomalowaniu

Rama wraz z wahaczami

Pomieszczenie kierowcy z  doklejonymi dodatkowymi elementami z blaszki

Przód – doklejony znak firmowy nad chłodnicą oraz zaszpachlowane ubytki przy zderzakach

Przedział załadunkowy – niezbyt spasowany więc niezbędna była szpachlówka

Koła pomalowane podkładem Panzer Gray i czarny H33

1:35

AFV-club

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

57

Przód kadłuba – dodatkowe wyposażenie wykorzystane z blaszki Abera oraz nity na przodzie błotników wykonane przy pomocy kleju dwuskładnikowego np. Poxipol

Tył Sdkfz 11, dodatkowe gniazdo oświetleniowe i składane wsporniki wykonane z plastiku i blaszek Abera

Zapomniany element fototrawiony doklejony w kabinie

Tłumik i rura wydechowa pokryta podkładem

Skrzynki to kopie z Famo Tamyii

Tablica przyrządów zegary, to folia z zestawu Abera

Blaszki fototrawione. Mała dołączona do zestawu, zaś pozostałe dwie to produkt Abera

Drzwiczki boczne uzupełnione o rączki do mocowania plandeki

58

SUPER MODEL  nr 4/2009

Drobne detale z blaszki w przedziale kierowcy

Uzbrajanie modelu w drobne detale jak zatrzaski, rączki i uchwyty

Wykonana od podstaw zabudowa luku

Dodane rączki z drutu miedzianego oraz światło pozycyjne (Dragona)

Złożona gąsienica (Dragon od Sdkfz 251)

Pomalowany pokrowiec na stelaż. Podkładowy Humbrol 93 i przetarty białym Humbrol 34

Siedzenia pomalowane Humbrol 93 i przetarte białą Humbrol 34

Poprawiona rama szyby przedniej i szperacza

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

59

Pomalowany podkładem przedział załogi i luki na części zapasowe

Przyklejony przedział kierowcy do ramy pojazdu. Podłogi przetarte metalizerami

Siedzenia pokryte rozcieńczoną ciemną brązową farbą olejną

To samo z pokrowcem

Przedział kierowcy i przedział załogi pokryte kilkoma odcieniami piaskowego i ziemistego (sucha pastela)

Kolej na dolną część pojazdu – błotniki mocno przetarte suchymi pastelami od ciemnobrązowych poprzez jasnopiaskowe. To samo na ramie, ale o wiele delikatniej. Tłumik pokryty mieszanką bezbarwnego akrylu i rdzawej suchej pasteli

Pomalowane części koła, najpierw podkład Panzer Gray na gotowe felgi i czarny na opony następnie kilka kolorów pigmentów (suche pastele, nakładane i przecierane w kilku etapach)

Kurz też musi być w bocznych lukach

60

SUPER MODEL  nr 4/2009

Cieniowanie szuflad przy pomocy rozcieńczonej ciemnobrązowej farby olejnej

Przetarty jasnym brązem pokrowiec na stelaż

Zmontowany układ jezdny oraz cały model pokryty podkładem Panzer Gray i rozjaśniony ciemnoszarą barwą (mieszanka Panzer Gray i 20% białej)

Gotowa dolna część pojazdu

Model pokryty sidoluxem przed nałożeniem kalek

Gotowy? Prawie. Nałożona kalkomania, cały model przefiltrowany rozcieńczonym czarnym filtrem firmy Valejo, nałożone suche pastele i oczywiście doklejone pozostałe elementy

Model Sdkfz 11 umieszczony na podstawce. Model otrzymał jeszcze kilka drobnych poprawek

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

61

POJAZDY

BTR-60 ZOMO „blue” Andrzej Smoliński

1:72

I

C

M

OCENA ZESTAWU   Konstrukcja W  połowie lat pięćdziesiątych XX w. w  wyniku zapotrzebowania Armii Radzieckiej na  kołowy transporter opancerzony, w  biurze konstrukcyjnym zakładów samochodowych GAZ (Gorkowskij Awtomobilny Zawod) powstał prototyp o  nazwie izdielije 49(GAZ49), który to  13.11.1959 r. został przyjęty na  uzbrojenie jako BTR(bronietransportior)-60P pokonując w konkursie podobny pojazd ZiŁ-153. Koncepcja BTR-60P, produkowanego seryjnie do  roku 1963, była ewidentnie pokłosiem doświadczeń wyniesionych (a  raczej zaobserwowanych – Armia Czerwona nie miała w  wyposażeniu transportera opancerzonego własnej konstrukcji w  czasie wojny) z II wojny światowej. Jego otwarte nadwozie miało oczywiste zalety. Desant mógł łatwo opuścić pojazd. Miało także wady: równie łatwo, celnym rzutem granatem, można było wyeliminować wóz z walki. Jednak to nie dyskomfort żołnierzy słabo chronionych przed opadami atmosferycznymi był po-

62

SUPER MODEL  nr 4/2009

wodem podjęcia znaczącej modernizacji transportera. Trzeba pamiętać, że „Zimna Wojna” przybierała na sile, a lata sześćdziesiąte to czas, kiedy poważnie brano pod uwagę konflikt atomowy na skalę światową. To ochrona żołnierzy przed opadem radioaktywnym i promieniowaniem przenikliwym była powodem przykrycia kadłuba pojazdu płytą stalową dotąd zakrywanego brezentową płachtą. Tym samym powstał BTR-60PA (GAZ-49A) produkowany w latach 1963-66. Transporter w kolejnej odsłonie doczekał się również wieży – BPU, uzbrojonej w sprzężone wkm 14,5mm KPWT i 7,62mm km PK oraz oznaczenia BTR-60PB, w tej wersji produkowany w latach 1966-76. W Wojsku Polskim transportery rodziny BTR nie występowały. Role kołowego transportera opancerzonego w  LWP spełniał pojazd wynikły z  kooperacji polsko-czechosłowackiej OT-64, lub w wersji rodzimej znany jako SKOT. BTR-60PB w  Polsce znalazł swoje miejsce w  … Milicji, a  dokładniej w ZOMO. Zmotoryzowany Odwód Milicji Obywatelskiej, obecnie czule

nazywany Prewencją, dysponował kilkunastoma tego typu transporterami specjalnie przystosowanymi do walk z tłumem, z czego kilka wyposażono w lemiesz do taranowania barykad. Do dzisiejszego dnia nieliczne z BTR-ów 60PB w różnym stanie technicznym znajdują się na  wyposażeniu Policji. Kolejnych kilka sztuk można spotkać w  muzeach w  całym kraju m.in. w: Muzeum Orła Białego w SkarżyskuKamiennej, Lubuskim Muzeum Wojskowym w  Drzonowie oraz w  rękach prywatnych. Całkowita produkcja transporterów rodziny BTR-60 w  ZSRR szacowana jest na ok.25 000 szt.

Koncepcja

Pomysł na  model podpatrzyłem. Dojrzewał czas jakiś, aż  w  listopadzie 2008 w  sklepie PanzerStar w Starachowicach, trafiłem na zestaw ICM nr 72911 w bardzo przyzwoitej cenie. Na pierwszy rzut oka model sprawia wrażenie pozytywne i  nic nie zapowiada kłopotów związanych ze  sklejaniem. Odlew jest czysty bez dokuczliwych nad-

 

 

 

lewek i  jam skurczowych. Części są ładnie odwzorowane a szczegóły wyraźne, ślady po łączeniu form widoczne, jednak łatwe do usunięcia. Szary plastik, z którego wykonano wypraski jest kruchy. Dlatego należy bardzo uważać przy wydobywaniu delikatnych części z  topornej ramki. Radzę każdemu kto zechciałby wykonać model z omawianego zestawu, aby bez zbędnego zastanowienia zrezygnował ze wszystkich relingów uchwytów itp. drobiazgów, na rzecz drucików wyginanych we własnym zakresie w odpowiednie kształty. Oszczędzi to  pracy i  nerwów. Główny mankament modelu to  spasowanie części. Nie jest to  jakiś szczególny dramat, jednak trzeba się liczyć z  piłowaniem i  szpachlowaniem. Do  najpoważniejszych ułomności zaliczam: konieczność nieznacznego powiększenia średnicy opon [cz. C1 i C2] by można było założyć je na felgi [B18], (przy montażu trzeba uważać, ponieważ opony są prawe i lewe – mówi o tym ścieżka bieżnika), oraz pasowanie górnej i dolnej części kadłuba w  okolicy pędnika

wodnego. Tu  nie obejdzie się bez szpachlowania. Kiedy pokonamy początkowe niedokładności pozostaje jeszcze tylko nieco powiększyć otwór montażowy wieży i już. W moim przypadku to była dopiero najwyżej połowa drogi.

Konwersja

Spośród niezbyt wielu dostępnych zdjęć wybrałem te, na  których transporter już wprawdzie w barwach Policji ma dołączony lemiesz a z tyłu przeciwwagę w postaci stalowych listew, natomiast w na całym obwodzie wymalowano żółto-czarną „zebrę”. Uznałem taki chwyt za dopuszczalny, gdyż pojazdy wyglądały na  mocno zaniedbane, wyblakłe malowanie pochodziło z całą pewnością z minionej epoki. Transformacja ustrojowa zaś w przypadku naszych BTRów sprowadzała się najwyraźniej do zamiany pierwszej sylaby z „Mi” na  „Po” –„licja” wymalowanych na  niesymetrycznie rozmieszczonych bocznych włazach. Po prawdzie mój model przedstawia syntezę dwóch stojących obok siebie

w w w . k a g e r o . p l

na  fotografii pojazdów. Takie połączenie wydało mi się najbardziej atrakcyjne. Zmiany w  fabrycznym zestawie rozpocząłem od  „otwarcia” dwóch włazów, z których jeden i tak potem „zamknąłem” pokrywą dorobioną z  blaszki aluminiowej. Otworzyłem także wloty powietrza do przedziału silnikowego i wykonałem z takiej samej blaszki uchyloną żaluzję. Operacje te znacznie poprawiły ogólny wygląd modelu. Nie domykałem także włazów kierowcy i dowódcy, oraz dwie przednie pary kół wozu wykonałem w pozycji skręconej, by nadać transporterowi cechy indywidualne. Na niektórych zdjęciach pokrywa silnika dodatkowo chroniona jest siatką – aberowska siatka S01 doskonale nadawała się do tego celu. Dodać także należy, że ukraiński producent nie zamieścił w  zestawie elementów przezroczystych. Tym samym, jeśli chcemy zostawić otwarte przednie okna przed sklejeniem połówek kadłuba z cienkiej pleksi, powinniśmy wykonać oszklenie i ewentualnie usadowić wewnątrz kierowcę. Najważniejszym elementem prze-

budowy jest wspomniany już lemiesz – zaczepiony o nos pojazdu i zabezpieczony od dołu zderzakami kolejowymi zamocowanymi do kątownika przyspawanego do spodu wanny kadłuba. Taran wykonałem ze starej karty telefonicznej, uchwyt z kawałka żywicy, bufory z gwoździków szewskich osadzonych w rurkach zużytego wkładu od długopisu. Przeciwwaga to także karta telefoniczna. Jedna wystarcza na dwa pełne, nazwijmy to, komplety konwersyjne. Analiza materiału fotograficznego wymusiła także dokonanie mniej spektakularnych zmian takich jak: rozmieszczenie przednich reflektorów i świateł nocnych, dołożenie gniazda antenowego dodatkowej radiostacji R-123. Malowanie modelu odbyło się w  kilku etapach. Wnętrze – biały półmat (Humbrol-130). Po zmontowaniu połówek kadłuba malowałem pasy żółto-czarnej (H24 i H33) zebry, wzdłuż pojazdu, przeciwwagę oraz lemiesz. Kolor podstawowy: khaki (jak LWP, choć można spotkać BTR’a  również w  malowaniu granatowym z białymi wykończeniami

i czarnym lemieszem w białe pasy) H-75. Kluczowy dla projektu napis Milicja ułożyłem z kalkomanii zawierającej alfabet; bardzo wsparł mnie Kolega (dzięki Krystek!). Następnie naniosłem ślady eksploatacji, odbarwienia i obicia czyniąc w moim przekonaniu model bardziej rzeczywistym. W końcowej fazie budowy połączyłem najważniejsze podzespoły w  całość. Zamontowałem pozostałe drobiazgi jak reflektor i antenę.

Konkluzja

W rzeczywistości jest z tym trochę więcej pracy niż by się mogło wydawać, ale gorąco zachęcam do podobnych poczynań.  

Literatura Berna W., Cypko E., Radzimierski M., Transporter opancerzony BTR-60, NTW 1998 nr 5 s. 26-30.

Wykorzystane zestawy Model – BTR-60PB; 1:72; nr kat. 72911. elementy fototrawione - ABER; siatka; nr kat. S01. kalkomanie - YNOT; „koktajl wschodni”.

nr 4/2009  

SUPER MODEL

63

FIGURKI

Knight of the Teutonic koniec XIII w.

1:32

R o m e o

Stanisław Jabłoński

 

OCENA ZESTAWU  

 

 

P

oczątki zakonu krzyżackiego przypadały na  okres III krucjaty i oblężenia Akki w 1191 roku. Rycerze pochodzenia niemieckiego założyli nieformalne stowarzyszenie, które miało opiekować się rannymi i  chorymi Niemcami. Książę szwabski Fryderyk przekazał stowarzyszeniu niemiecki szpital, wymuszając jednocześnie na  jego członkach złożenie ślubów czystości. Szpital otrzymał oficjalną nazwę Szpitala Najświętszej Marii Panny przy Domu Niemieckim w Jerozolimie. Po zdobyciu Akki nastąpił gwałtowny rozkwit bractwa. Oficjalne barwy zakonu to biały płaszcz z czarnym krzyżem, wewnątrz którego był czarny orzeł. Patronami zakonu była Najświętsza Panna Maria i święty Jerzy. Figurkę tę  wykonałem na  podstawie modelu firmy Romeo. Odwzorowanie detali jest w  niej bardzo dobre. Jedyną częścią, jaką zmieniłem, jest włócznia. Z  oryginału zachowałem samo ostrze, które po obrobieniu i nawierceniu przykleiłem do  pręta z włókna węglowego. Mógł być to pręt z drutu stalowego bądź miedzianego, ale włókno węglowe jest lekkie i  dobrze się je maluje. Sznur mocujący oba elementy to kawałek nałożonej spiralnie nitki syntetycznej (nie odstają z niej cienkie włoski). Do pomalowania tarczy wykorzystałem suche kalkomanie firmy Andrea. Niestety na rynku brak jest dobrych kalkomanii do  figurek historycznych. A  szkoda, bo  ten dział modelarstwa staje się coraz bardziej popularny. Osobiście chciałbym mieć możliwość zdobycia dobrego zestawu kalek z herbami rycerstwa polskiego czy godłami rzymskich legionów. Ten temat podsuwam naszym producentom zestawów kalkomanii, modelarstwo to nie tylko samoloty i pancerka. Figurkę pomalowałem farbami olejnymi Humbrola oraz artystycznymi Talensa serii Rembandt i Van Gogh. Sam proces nakładania farb niczym się nie różni od  opisywanych w  poprzednich mych artykułach. Jak zawsze zachęcam Was do  rozwijania tego wspaniałego hobby.  n

64

SUPER MODEL  nr 4/2009

Figurka ma już pomalowaną twarz i naniesiony aerografem biały podkład na płaszczu (Humbrol 34). Przykładowo pokazane rodzaje pędzli użytych przy malowaniu figurki

Model po  oszlifowaniu i  obrobieniu przygotowany do malowania

Nałożony podkład cielisty (Humbrol 61) na twarz rycerza

Prawie gotowa figurka. Brak jeszcze cieniowań drobnych elementów

Gotowy model rycerza krzyżackiego ustawiony na drewnianej podstawce

Nabędziesz w: Salonach Empik, w Wydawnictwie – tel. 081 749 20 20 oraz poprzez stronę www.kagero.pl

ABC MODELARSTWA

Euro-Rdza Krzysztof Barcz

W

 tym miejscu można przywołać przysłowie: „Cudze chwalicie, swego nie znacie”. Właśnie na nasz rynek modelarski wchodzi nowy wynalazek. Jest to produkt z szerokiej gamy chemii modelarskiej. Cieszy, że oprócz technologii odlewania z  żywic i wykonywania blaszek fototrawionych, nasi rodowici producenci sięgnęli po eksperymenty z chemią i to z bardzo pozytywnymi skutkami, o czym możecie przeczytać poniżej. Chciałbym przedstawić dwa produkty firmy Euromodel Plus.

66

SUPER MODEL  nr 4/2009

1. EURO-RDZA SYSTEM W dwóch fiolkach o pojemności 20 g każda, otrzymujemy płyn – emalię imitującą: fiolka A oraz fiolka B z utrwalaczem. Emalię nakładamy na pomalowany już model. Należy nakładać ją pędzelkiem i, w odróżnieniu do zwykłej emalii, rozłożyć ja nierówno. Co to znaczy? Ważne, aby w jednym miejscu było więcej płynu A, w innym nieco mniej. Po wyschnięciu spotęguje to efekt korozji. Płyn ten po nałożeniu ma kolor ciemnoszary. Czas schnięcia składnika A wynosi około 25-30min. Po tym czasie używamy składnika B. Jest to zielonkawa substancja o lekko żelowej konsystencji. Doskonale się nakłada za pomocą pędzelka. Po chwili od nałożenia już widać efekty. Emalia A  staje się ciemnoczerwonobrązowa. Po całkowitym wyschnięciu, które trwa 1,5 godziny, staje się całkowicie rdzawa.

2. EURO-RDZA METAL Jest to produkt przeznaczony do nanoszenia rdzy na elementy waloryzowanych gąsienic metalowych do czołgów oraz innych pojazdów gąsienicowych. Zawartość zestawu to dwa składniki A i B o pojemności 50ml każdy. Na wstępie gąsienice metalowe z zestawów uzupełniających składamy w całość. Złożone „gąski” myjemy w ciepłej wodzie z dodatkiem płynu do naczyń, korzystamy w  tym przypadku ze szczoteczki do zębów, ponieważ muszą być one dokładnie odłuszczone. Następnie wkładamy do roztworu: 50/50 wody i biały ocet winny (bardzo ważne, aby był on jednym ze składników). Do takiej mieszanki wkładamy „gąski” i podgrzewamy prawie do wrzenia. Ważne, aby roztwór był przygotowany w pojemniku żaroodpornym. Po  zagrzaniu odstawiamy roztwór wraz z  „gąskami” na  20-30 godzin do ostygnięcia. Następnie mieszamy składniki A i B z zestawu EURO-RDZA METAL: 25ml:25ml. Jest to połowa zestawu (wystarcza on na dwa komplety gąsienic). Do pojemnika, najlepiej plastikowego (nie reaguje z metalem), wrzucamy „gąski” do płynu. Po kąpieli (około 5-10 minut) otrzymujemy wspaniałą stałą rdzę, nie płuczemy jej pod wodą; odstawiamy do  całkowitego wyschnięcia.

Gwarantuję, że po tak przeprowadzonej akcji efekt jest zdumiewający. Produkt jest w  100% polski, producent to firma EUROMODEL PLUS, która udziela obszernych informacji pod adresem www.euromodelplus.eu i e-mailem [email protected] Brawo za pomysł. Oczekujemy na dalsze eksperymenty z chemią, które ułatwią nam modelarzom tworzenie wiernych replik modeli.  n

w w w . k a g e r o . p l

nr 4/2009  

SUPER MODEL

67

LUDZIE MODELARSTWA – listy od Czytelników

Piotruś Koza

Z przyjemnością prezentujemy Państwu list od naszego Czytelnika, w którym opisuje on wspólną pasję, jaką dzieli z synem Piotrusiem

W

itam Czytelników SUPER MODELU, to nasz debiut i przedstawię tutaj relację z  budowy nie pierwszego, ale pierwszego ukończonego modelu mojego syna Piotrusia, który też chwycił tego modelarskiego bakcyla. Pierwsze próby to modele w 1:72 (ja takie buduję), jak Piotruś zaczął swą przygodę na zajęciach w modelarni w wieku 7 lat, to  właśnie z  modelami KP w  1:72 były jego początki, ale okazało się, że  modele te  są  za małe i  wszystko mu leciało z  rąk. Zaproponowałem mu model w  większej skali i okazyjnie taki właśnie nabyłem. Modelem tym okazał się słynny P-51 D Mustang, ale z okresu wojny w Korei i pod oznaczeniem F-51 D. Tego, co  Tamiya dała w  pudełku, nie trzeba opisywać, a schematy malowania są trzy i wszystkie srebrne: 1.  z 12th FBS, 18th FBG – malowanie z pudełka z efektowną szczęką 2.  Col. W. Clark, CO of the 18th FBG 3.   Capt. J. W. Rogers, 36th FBS, 8th FBW Wybrane zostało pierwsze ze  względu na efektowną szczękę, dodatki do niego to maski Monteksu (SM 48036) a  z  figurki pilota Piotruś zrezygnował na  rzecz fototrawionych kolorowych pasów z Eduarda (49001), do czego udało mi się go namówić. Budowa rozpoczęła się od odtłuszczenia całego modelu, następną czynnością było wykonanie całego wnętrza kadłuba, które zaczęło się od pomalowania podłogi na brązowo i zamaskowania jej taśmą Tamiyi i maskolem Humbrola, następnie interior green na pozostałe elementy. O ile pomalowanie podłogi było dla Piotrusia prostą czynnością, to następne malowanie odbywało się kilkakrotne, aż wszystkie elementy były pomalowane, a farba pokryła je równą warstwą. Prześwity plastiku spod farby i niedomalowania towarzyszyły mu od początku do prawie samego końca, co skutkowało kilkakrotnym malowaniem tych samych elementów, a i o olbrzymim zużyciu farby nie wspomnę. Ja cały czas czuwałem nad jego poczynaniami, a do malowania używał mojego aerografu. Przygotowaniem aerografu do malowania, jak i farby, zajmowałem się osobiście, tak jak i jego umyciem po malowaniu, zaś samo malowanie to już dzieło Piotrusia. Potem czarna farbka na pozostałe części i pomalowanie skórzanych oparć pędzelkiem. Tablicę przyrządów wcześniej pomalowaną na czarno polakierował lakierem błyszczącym i  nałożył kalkomanię, która dzięki płynom zmiękczającym Microscale ładnie się ułożyła. Wloty powietrza pomalował na chromate primer yellow, chłodnice zagruntował czarnym matem, a na to położył aluminiowy Model Mastera. Najgorsza czynność to pasy pilota, ale udało mu się je jakoś zmontować i nie było to takie trudne, jak się wydaje, wycięte elementy łączył ze sobą za pomocą lakieru bezbarwnego i jak już były gotowe, to zostały ze sobą połączone na stałe za pomocą Super Glue. Tydzień czasu zajęło mu złożenie pasów i przymocowanie do fotela. Wykonanie pasów było przełomem w budowie, gdyż wtedy odechciało mu się dalszej pracy przy modelu, ale mój doping zmobilizował go do dalszej pracy, na razie dwa miesiące go budował. Teraz na-

68

SUPER MODEL  nr 4/2009

stąpił mały przełom, połączenie w całość tych wszystkich części dało widok prawie całego kadłuba, to  już coś. Zamaskował wnętrze kabiny i namalował czarny pas przeciwodblaskowy oraz za pomocą taśmy wykonał jego kształt i zamaskował go. Następnie skrzydła, wnętrze komór podwozia pomalował na interior green i wywiercił otwory pod bomby i rakiety, przykleił pylony, złożył je w całość oraz przygotował stateczniki. Zgodnie z instrukcją naniósł żółty kolor na końcówki skrzydeł, stateczników i steru kierunku oraz je zamaskował, a na ster kierunku naniósł jeszcze czarny i też go zamaskował. Dopiero teraz mógł połączyć kadłub, skrzydła, stateczniki i wloty powietrza w całość, no i od-

być pierwsze loty po pokoju, bo to najważniejsze, by sprawdzić, czy się da nim latać. Teraz zamaskował wloty powietrze i komory podwozia poprzez oklejenie ich cienko uciętymi paskami z taśmy, a wnętrze wypełnione zostało maskolem. Przy podwoziu postąpił troszkę inaczej, gdyż na podstawie klap zamykających wykonał szablon, czyli odrysował na  kartce ich kształt i wyciął go, ale troszkę mniejszy i za pomocą maskolu zamaskował nimi komory podwozia. Teraz model został zagruntowany podkładem Alclad II. W międzyczasie przygotował podwozie, koła pomalował na czarno, a że kołpaki były osobno z jednej strony, to posłużyły mu do wycięcia szablonu z taśmy do zamaskowania opo-

ny, kołpaki i  klapy podwozia też zagruntował podkładem Alclad II. Teraz to wszystko pomalował, ale już farbą Alclad II ALC-105, efekt malowania wyszedł rewelacyjny. Golenie podwozia pomalował na aluminium Model Mastera. Bomby – korpusy skleił ze  sobą i  pomalował na olive-drab, a żeby łatwiej się je malowało, to  były w  dwu częściach. Na  korpusach były ich uchwyty, więc znów taśma poszła w ruch, czarny podkład i  aluminium na  koniec. I  tak wyglądają po zdjęciu maskowania. Rakiety powstały podobnie, głowice to olive-drab i znów taśma, korpus na biało i znów taśma i maskol, pylony i  obejmy podkład czarny i  aluminium na  to, a  czubek głowicy to  Alclad II, stateczniki to czarny i aluminium na koniec. I prawie gotowe. Końcówki śmigieł i kołpak pomalował na żółto, taśmą zamaskował końcówki śmigieł i pomalował je na czarno, lakierem błyszczącym i nałożył kalki na łopaty śmigieł oraz zabezpieczył całość lakierem. Osłonę kabiny okleił maskami Monteksu i pomalował na czarno, potem zamaskował taśmą i maskolem wszystko poza ramami i naniósł na nie aluminiowy. Rury wydechowe to czarny podkład i gun metal, a końcówki to  rdzawy. I  tak doszedł do  kalkomanii na  modelu, którą nakładał z  pomocą płynów zmiękczających Microscale, ale i tu też nie obyło się bezproblemowo, pękły kalki tzn. gwiazda na  górnym skrzydle i  szczęka z  lewej strony, a przez nieuwagę uszkodził nr pod kabiną FF943, co widać na modelu jakby był porysowany pomiędzy F a 9, a także krzywo wyszły niektóre napisy eksploatacyjne na modelu. Teraz przyszedł czas na doklejenie pozostałych elementów modelu w całość. I tak oto skrótowo przebiegała budowa Mustanga, pierwszego ukończonego modelu Piotrusia, która trwała ponad pół roku. Plany były troszkę inne, bo miał być skończoreklama

Szeroki wybór chemii modelarskiej oraz modeli wiodących producentów

SALON MODELARSKI

MODEL WORLD www.sklep.modelworld.pl

ul. Jagielońska 24/1, 41-902 Bytom • tel. 510 703 349 • mail: [email protected]

ny wcześniej, ale to  nie wyszło. Planowane jest jeszcze wykonanie podstawki pod model. Za to już z ukończonym modelem Piotruś wystartował na  VI Międzynarodowym Festiwalu Plastikowych Modeli Redukcyjnych w Bytomiu w dniach 28.02.− 01.03.2009 r. w klasie S2 – samoloty 1:48 / 1:50, standard, gdzie został wyróżniony. Drodzy Czytelnicy, najlepiej sami oceńcie wykonanie F-51 D Mustanga.   Krzysztof Koza

TABEL A BARW WSPÓŁCZESNEGO LOTNICTWA USAF, US NAVY I  USMC Lp

Nazwa oryginalna

Kolor

FS 595b

Humbrol

Gunze

Pactra

Model Master Acryl

Xtracolor

Vallejo Air

Uwagi

01

Light Ghost Grey

jasny blado szary

36375

127

H308

A42

4762

X136

Tamiya

050

F/A-18A/C/D, F-15A/C schemat "Ghost", F-22A, schemat "taktyczny" Marines, np. AV-8B

02

Dark Ghost Grey

ciemny blado szary

36320

128

H307

A41

4761

X135

047

F/A-18A/C/D, F-15A/C schemat "Ghost", schemat "taktyczny" Marines, np. AV-8B

03

Gunship Grey

szary "śmigłowce szturmowe"

36118

125

H305

A37

4752

X130

053

F-15E, schemat European I, np. MH-53J, schemat "Hill", np. F-16A/C/D

04

Gunship Dark Grey

ciemny szary "śmigłowce szturmowe"

36081

32

H301

4691

X129

055

schemat European I ver. 1, np. A-10A schemat "Lizard"

05

Dark Blue Grey

ciemny niebiesko-szary

35237

145

H337

4746

X126

049

schemat "taktyczny" Marines, np. AV-8B

06

Extra Dark Sea Green

bardzo ciemny morski zielony

34092

149

H302

A31

4729

X114

014

schemat European I, np. A-10A, MH-53J

07

Forest Green

leśny zielony

34102

117

H303

A33

4734

X116

092

schemat European I, np. A-10A, MH-53J

08

Light Grey

jasny szary

36495

147

H338

A44

4765

09

Medium Grey

średni szary

36251

10

Neutral Grey

średni szary

36270

11

Dark Grey

ciemny szary

36176

12

Dark Gull Grey

ciemno szara "mewa"

36231

13

US Helo Drab

szaro zielony "śmigłowce"

34031

14

Tan Special

żółto-brązowy specjalny

20400

15

Brown Special

brązowy specjalny

30140

119

H47

16

Olive Drab

szaro-oliwkowy

34087

155

H304

A30

4728

17

Gloss Black

czarny błyszczący

17038

21

H27

A01

4695

18

Flat Black

czarny matowy

37038

33

H12

A46

4768

X404

19

Gloss White

biały błyszczący

17875

22

H1

A02

4696

20

Flat White

biały matowy

37875

130

H11

A47

4769

XF-24

elementy kamuflażu, np. SH-60 X132

H306

A39

4757

F-15A/C "Mod Eagle", F-22A

X133

XF-20

048

4755

X131

XF-54

097

4723

X152

4697

X145

4754 140

H317

A38

H27

schemat "Hill", np. F-16A/C/D F-15A/C "Mod Eagle", F-22A wnętrza kokpitów malowanie śmigłowców USA, np. UH-60A, OH-58A/D, AH-1F/S, AH-64A/D schemat brązowo piaskowy, np. MH-53J i MH-60G

035

schemat brązowo piaskowy, np. MH-53J i MH-60G

XF-49

043

uzbrojenie podwieszane - bomby lotnicze

X-1

057

elementy wyposażenia

XF-1

057

napisy i oznaczenia identyfikacyjne, kolor powierzchni F-117A

X141

X-2

001

komory podwozia, luki uzbrojenia i bombowe

X405

XF-2

001

napisy i oznaczenia identyfikacyjne

X111

Uwagi: 1. Podane odcienie emalii modelarskich mają charakter po części przybliżony, tak aby maksymalnie uprościć dobór odpowiedniego koloru. 2. Niektóre odcienie, głównie farb Humbrola, mogą nie występować w aktualnej ofercie producenta, ale ze względu na ich popularność podano je w literaturze z tymi samymi numerami dla łatwiejszego znalezienia innych zamienników. 3. W zdecydowanej większości farby używane do kamuflowania maszyn są półmatowe.

70

SUPER MODEL  nr 4/2009

www.pwm.org.pl

megakonkurs

dla prenumeratorów Aby wziąć udział w megakonkursie należy wykupić prenumeratę „Super Modelu” na rok 2010 do 10 grudnia 2009. Pełny regulamin megakonkursu na stronach www.armia24.pl

mega

nagrody... Prenumerata 2010

Ilustrowany Magazyn Modelarski Super Model roczna prenumerata Cena specjalna 70,00 PLN Zamów w sklepie internetowym www.kagero.pl, telefonicznie (081) 749 20 20 lub wpłać 70 PLN na konto: 23 1160 2202 0000 0001 3824 8670 Kagero Publishing Sp. z o.o., ul. Mełgiewska 9F, 20-209 Lublin

Tylko dla prenumeratorów KATALOG wydawniczy 2010 Oficyny Wydawniczej KAGERO

GRATIS