Susanna Clarke Damy z Grace Adieu

Spis treści Karta tytułowa Karta redakcyjna Przedmowa Damy z Grace Adieu Na Wzgórzu Rozpasania Pani Mabb Jak książę Wellington zapodziewa swojego wierzchowca Pan Simonelli czyli elfi wdowiec Tom Brightwind, czyli jak wybudowano elfi most w Thoresby Meandry groteski John Uskglass i węglarz z Cumbrii Podziękowania O autorce



Rodzicom, Janet i Stuartowi Clarke’om

Przedmowa pióra profesora Jamesa Sutherlanda, kierownika studiów nad Sidhe na Uniwersytecie w Aberdeen Sięgnąłem po ten zbiór, mając na uwadze dwa bardzo skromne cele. Pierwszym było rzucenie po trosze światła na rozwój magii na Wyspach Brytyjskich w różnych epokach, drugim zaś zapoznanie czytelnika z pewnymi sposobami, w jakie Faerie rzutuje na nasze własne powszednie życie – innymi słowy, stworzenie swoistego kompendium dotyczącego Faerie i elfów. Tytułowa historia „Damy z Grace Adieu” plasuje się w pierwszej kategorii, w poruszający sposób ukazując trudności, jakim musiały stawić czoło kobiety parające się magią na początku dziewiętnastego wieku – w czasach, kiedy ich praca była zwyczajnie ignorowana przez ich męskich odpowiedników (reprezentowanych tutaj nade wszystko przez Gilberta Norrella i Jonathana Strange’a). O wydarzeniach relacjonowanych w tej historii wspomniano w raczej mało znanej powieści wydanej kilka lat temu. Jeśli któryś z czytelników zetknął się z dziełem „Jonathan Strange i pan Norrell” (Bloomsbury, Londyn 2004), to zwracam uwagę na przypis w rozdziale 43, który opisuje, ile trudu zadał sobie Jonathan Strange, by wyrwać swojego pełniącego obowiązki pastora szwagra z hrabstwa Gloucester i zapewnić mu beneficjum w hrabstwie Northampton. „Damy z Grace Adieu” przedstawiają pełniejsze objaśnienie dość zagadkowej reakcji Strange’a. Opowiadania „Na Wzgórzu Rozpasania” oraz „Meandry groteski” opisują nieco swobodniejsze, nie tak napięte kontakty z elfami i magią, którymi niegdyś cieszyli się nasi angielscy i szkoccy przodkowie. „Pan Simonelli albo elfi wdowiec” to wyjątek z pamiętników Alessandro Simonellego. Simonelli to – rzecz jasna – szalenie irytujący pisarz, na każdym kroku ukazuje zarozumiałość i arogancję swojej rasy. (I mówię tu o Anglikach, nikim innym). Redaktorowi zaleca się podchodzić do jego pamiętników ze szczególną ostrożnością. Simonelli opublikował je po raz pierwszy w połowie lat dwudziestych XIX wieku. Dwadzieścia lat później dokonał korekty i opublikował je ponownie. To samo zrobił w latach sześćdziesiątych. W rzeczy samej przez cały wiek XIX i początki XX jego pamiętniki i wspomnienia były nieustannie pisane na nowo i publikowane w nowych wydaniach; i za każdym razem Simonelli przekuwał przeszłość tak, by promować swoją najnowszą obsesję – bez względu na to, czy była to akurat historia starożytnych Sumerów, edukacja kobiet, podniesienie moralności Sidhe (elfów), zaopatrzenie pogan w Biblie, tudzież skuteczność nowego rodzaju mydła. W ramach próby obejścia tej przeszkody wybrałem fragment z pierwszego wydania, który opisuje początki nadzwyczajnej kariery Simonellego. Możemy tylko żywić nadzieję, że zachował on jakiś

związek z wydarzeniami, które rzeczywiście miały miejsce. W latach, które nastąpiły po Waterloo, stosunki między Sidhe (elfami) i Brytyjczykami zacieśniły się. Brytyjscy politycy na wszelkie sposoby rozważali „kwestię elfią”, ale wszyscy zgadzali się, że jest to sprawa kluczowa dla interesów kraju. Jednakże poniższe historie ukazują nic innego, jak tylko przerażający brak przygotowania typowego dziewiętnastowiecznego dżentelmena, kiedy przypadkiem natknie się na Faerie. Książę Wellington to doskonały tego przykład. Kobiety, zdaje się, nieco lepiej radzą sobie w tak kłopotliwych okolicznościach; bohaterka „Pani Mabb”, Venetia Moore, konsekwentnie wykazuje zdolność intuicyjnego wyczuwania zasad obowiązujących w Faerie, czego całkowicie brakuje starszemu i bardziej doświadczonemu księciu. „Tom Brightwind, czyli jak wybudowano elfi most w Thoresby” to opowiadanie obfitujące w fakty ciekawe dla badacza Faerie. Jednakże nie widzę powodu, by powtarzać moją wcześniejszą ocenę tej historii, przedstawioną w 1999 roku (i zasługującą, moim zdaniem, na szerszy odbiór). Czytelnik znajdzie ją we wstępie do samej opowieści. Zdecydowałem się zamknąć zbiór historią cudownego pisarza, Johna Waterbury’ego, lorda Portisheada. Poza okresem 1808-1816, kiedy siedział pod pantoflem Gilberta Norrella, pisarstwo Waterbury’ego – a w szczególności jego wersja starych opowieści o Królu Kruków – to niekończąca się przyjemność. „John Uskglass i węglarz z Cumbrii” to przykład historii z rodzaju tych (jakże uwielbianych w średniowieczu), w których ludzie niższego stanu okazują się zdolni przechytrzyć ludzi bogatych i wpływowych. (Myślę tu o opowieściach o Robin Hoodzie czy balladzie o „Królu Janie i opacie Canterbury”). W średniowiecznej północnej Anglii nikt nie był bogatszy i potężniejszy od Johna Uskglassa i w efekcie północnoangielski folklor obfituje w opowieści o Uskglassie, który wpada do dziur w ziemi, zakochuje się w niestosownych damach albo z różnych skomplikowanych i nieprawdopodobnych powodów zobowiązuje się do ugotowania owsianki dla udręczonych żon oberżystów. Smutny stan rzeczy przedstawia się tak, że podobnie jak we wszystkich okresach naszej historii, tak i obecnie zewsząd atakują nas błędne informacje na temat Faerie. Dzięki takim opowieściom jak poniższe pilny badacz kultury Sidhe może zajrzeć do Faerie, dostrzec przelotnie złożoność tej krainy, panujące tam sprzeczności i pojąć niebezpieczną fascynację, jaką może ona wzbudzić. James Sutherland Aberdeen, kwiecień 2006



Damy z Grace Adieu



Nade wszystko pamiętajcie o tej jednej rzeczy: magia należy do serca w równym stopniu jak do rozumu i wszystko, co jest czynione, winno być czynione z miłości, radości lub słusznego gniewu. I jeśli będziemy honorować tę zasadę, odkryjemy, że nasza magia urasta większa niż suma wszystkich zaklęć, których kiedykolwiek się nauczyliśmy. Wtedy staje się dla nas tym, czym jest lot dla ptaków, ponieważ nasza magia wywodzi się z mrocznego i rozmarzonego serca, tak jak lot ptaka płynie z jego serca. I czyniąc magię, będziemy odczuwać tę samą radość, jaką czuje ptak, gdy rzuca się w pustkę, i pojmiemy, że magia stanowi część człowieka, tak jak lot jest częścią istoty ptaka. To zrozumienie to dar dla nas od Króla Kruków, drogiego króla wszystkich magów, który stoi między Anglią a Innymi Ziemiami, między wszelkim dzikim stworzeniem a światem ludzi. Z Księgi lady Katarzyny z Winchesteru (1209-67), przetłumaczonej z łaciny przez Jane Tobias (17751819) Kiedy pani Field zmarła, pogrążony w żałobie wdowiec rozejrzał się i odkrył, że świat jest pełen ładnych, młodych kobiet, tak samo jak to było za czasów jego młodości. W następnej kolejności dotarło do niego, że jest zamożniejszym człowiekiem niż dawniej i chociaż w jego domu przebywała już jedna ładna, młoda kobieta (jego siostrzenica i wychowanica, Cassandra Parbringer), uznał, że jeszcze jedna z pewnością by nie zaszkodziła. Uważał, że nie zmienił się zgoła nic, którą to opinię Cassandra w pełni podzielała – myślała bowiem w głębi duszy: „Jestem przekonana, drogi panie, że był pan równie nużący jako dwudziestojednoletni młodzieniec, jak jako czterdziestodziewięcioletni mężczyzna”. Pan Field ożenił się zatem powtórnie. Dama była ładna, bystra i tylko rok starsza od Cassandry, ale możemy rzec na jej obronę, że nie miała pieniędzy i musiała albo poślubić pana Fielda, albo zostać nauczycielką w szkole. Druga pani Field i Cassandra były sobie wielce rade i wkrótce serdecznie się polubiły. W rzeczy samej, smutny stan rzeczy przedstawiał się tak, że o wiele bardziej lubiły się nawzajem niż pana Fielda. Była jeszcze jedna dama, ich przyjaciółka (nazywała się panna Tobias); często widywano je, jak we trzy spacerują w pobliżu wioski, w której mieszkały – Grace Adieu w hrabstwie Gloucester. W wieku lat dwudziestu Cassandra Parbringer była uważana za ideał swoistego typu urody, do którego mają słabość pewni dżentelmeni. Jej mleczna cera miała przyjemnie różowawy odcień. Jasnoniebieskie oczy niezmiernie uroczo harmonizowały ze srebrzysto-złotymi lokami, a całość stanowiła wizerunek, w którym kobiecość i dziewczęcość słodko współbrzmiały. Pan Field – dżentelmen nieobdarzony przesadną lotnością umysłu – z ufnością wierzył, że cechują ją infantylna naiwność i przyjemna kobieca uległość licujące z jej twarzyczką. W owym czasie jej perspektywy prezentowały się lepiej niż wcześniej możliwości pani Field. Mieszkańcy Grace Adieu już dawno temu ustalili między sobą, że Cassandra winna poślubić pastora, pana Henry’ego Woodhope’a, a i sam Woodhope nie sprawiał wrażenia, że ten pomysł go mierzi. – Pan Woodhope cię lubi, Cassandro – powiedziała pani Field. – Doprawdy? Panna Tobias (która także znajdowała się w pokoju) wtrąciła: – Panna Parbringer jest mądra i zachowuje dla siebie zdanie na temat pana Woodhope’a. – Och! – wykrzyknęła Cassandra. – Możecie je poznać, skoro takie jest wasze życzenie. Pan

Woodhope to nieco rozciągnięty pan Field, dzięki czemu jest chudszy i wyższy. Jest młodszy, a zatem z natury rzeczy stanowi milsze towarzystwo i ma bystrzejszy umysł, ale w ostatecznym rozrachunku to tylko repetycja z pana Fielda. – Czemu więc go zachęcasz? – zapytała pani Field. – Ponieważ muszę kogoś poślubić, a za panem Woodhope’em to jedno przemawia: że mieszka w Grace Adieu i, poślubiając go, nie będę musiała rozstawać się z moją drogą panią Field. – To bardzo skromne aspiracje: pragnąć ślubu z panem Fieldem dowolnego rodzaju. – Pani Field westchnęła. – Nie pragniesz niczego lepszego? Cassandra rozważyła pytanie. – Zawsze ogromnie pragnęłam odwiedzić hrabstwo York – odpowiedziała. – Wyobrażam sobie, że jest tam dokładnie tak jak w powieściach pani Radcliffe. – Tam jest dokładnie tak jak wszędzie indziej – odparła panna Tobias. – Och, panno Tobias, jak możesz tak mówić? – zapytała Cassandra. – Jeśli magia nie trwa w Yorkshire, to gdzie jeszcze możemy ją znaleźć? „Na bagnach pod gwiazdami u obłąkańca boku”[1]. Tak właśnie wyobrażam sobie hrabstwo York. – Jednakże wiele wody upłynęło, odkąd Król-obłąkaniec przebywał tam po raz ostatni i przez ten czas mieszkańcy Yorkshire weszli w posiadanie rogatek, gazet, dyliżansów, objazdowych wypożyczalni książek i wszystkiego tego, co jest najbardziej nowoczesne i pospolite. Cassandra pociągnęła nosem. – Rozczarowujesz mnie. Panna Tobias była guwernantką dwóch dziewczynek we wspaniałym domostwie w wiosce, zwanym Królestwem Zimy. Rodzice dzieci nie żyli i mieszkańcy Grace Adieu z upodobaniem powtarzali sobie, że to nie jest dom dla dzieci, bo jest zbyt przestronny, mroczny i za dużo w nim pokojów o dziwnych kształtach i osobliwych płaskorzeźb. Młodsza dziewczynka rzeczywiście często się bała i co rusz dręczyły ją koszmary. Biedaczka wierzyła, że prześladują ją sowy. Niczego na świecie nie bała się tak bardzo jak sów. Nikt inny nie widział ptaków, ale dom był stary, pełen szczelin i dziur, którymi mogłyby wlatywać, i obfitował w spasione myszy, które mogłyby je skusić, więc może dziecko miało słuszność. W wiosce nie przepadano zbytnio za guwernantką – była za wysoka, za poważna i za bardzo lubiła książki. Nadto – ciekawa rzecz – nigdy się nie uśmiechała, o ile nie dostrzegła powodu do uśmiechu. Jednakże panienka Ursula i panienka Flora były dziewczynkami bardzo grzecznymi i niezmiernie przywiązanymi do panny Tobias. Chociaż czekała je wspaniała przyszłość spadkobierczyń fortuny, pod względem krewnych dziewczynki były biedne jak mysz kościelna. Jedynym opiekunem był kuzyn ich zmarłej matki. Przez wszystkie długie lata ich sierocej doli dżentelmen ów odwiedził je tylko dwukrotnie i raz napisał do nich bardzo krótki list na Boże Narodzenie. Ponieważ jednak kapitan Winbright był żołnierzem, oficerem w ––shires, nieobecność i milczenie zostały mu wybaczone, a panienka Ursula i panienka Flora (chociaż miały zaledwie – odpowiednio – osiem i cztery lata) już zaczęły zdradzać typową dla ich płci słabość, wynosząc jego towarzystwo ponad wszystkich innych swoich znajomych. Mówiło się, że pradziad dziewczynek studiował magię i zostawił po sobie rozległą bibliotekę. Panna Tobias często do niej zaglądała; nikt nie wiedział, czym się tam zajmowała. Ostatnio jej przyjaciółki, pani Field i panna Parbringer, także często bywały w rezydencji. Uważano jednak, że po prostu odwiedzają dzieci, ponieważ (jak powszechnie wiadomo) damy nie studiują magii. Magowie to odrębna kwestia – damy (jak powszechnie wiadomo) garną się do magów. (Jak inaczej wyjaśnić ogromną popularność pana Norrella we wszystkich modnych salonach Londynu? Pan Norrell niemal w równym stopniu słynie z pospolitej twarzy i małomówności, jak z niezrównanej biegłości w sztuce

magicznej, a uczeń pana Norrella, pan Strange, ze swoją niemal przystojną twarzą i umiejętnością prowadzenia ożywionej konwersacji, jest mile widziany, gdziekolwiek się zjawi). Musimy więc przypuszczać, że stąd wyniknęło pytanie, które Cassandra Parbringer zadała pannie Tobias pewnego wrześniowego, pięknego dnia na styku lata i jesieni: – Czytałaś może artykuł pana Strange’a w „The Review”? Jakie jest twoje zdanie na jego temat? – Uważam, że pan Strange wyraził się ze znamienną dla siebie klarownością. Każdy może go zrozumieć, niezależnie od tego, ile pojmuje z teorii i praktyki magii. Wyraził się dowcipnie i zręcznie, jak to on zazwyczaj. Najogólniej rzecz biorąc, artykuł godny podziwu. To błyskotliwy człowiek. – Mówisz jak guwernantka. – A cóż w tym dziwnego? – Nie pragnę poznać twojej opinii jako guwernantki, chcę usłyszeć twoje zdanie jako... Ach, mniejsza o to. Co sądzisz o jego przemyśleniach? – Nie zgadzam się z żadnym. – O, proszę, to właśnie chciałam usłyszeć. – Współcześni magowie – powiedziała pani Field – poświęcają więcej energii na deprecjonowanie magii niż na jej uprawianie. Bezustannie słyszymy, że pewne rodzaje magii są zbyt niebezpieczne, by się nimi parać (chociaż wspomina się o nich we wszystkich starych opowieściach). Albo nie można już ich wypróbować, bo zaginęła formuła. Albo nigdy nie istniała. A co do mieszkańców Innych Ziem, pan Norrell i pan Strange sprawiają wrażenie, jakby nie wiedzieli, czy takie istoty w ogóle istnieją. I na dodatek nieszczególnie się tym przejmują, bo nawet jeśli istnieją, to zdaje się, że nie mamy po co się z nimi zadawać. A Król Kruków, jak się dowiadujemy, to jedynie wymysł rozgorączkowanych średniowiecznych umysłów przyćmionych nadmiarem magii. – Pan Strange i pan Norrell zamierzają strywializować magię i uczynić ją równie pospolitą jak ich własne nudne osoby – orzekła Cassandra. – Zaprzeczają istnieniu Króla, z obawy, że porównanie z jego wielką magią ukaże nędzę ich własnych dokonań. Pani Field się roześmiała. – Cassandra – powiedziała – nie potrafi przestać strofować pana Strange’a. I tak, zacząwszy od konkretnych grzechów wielkiego pana Strange’a i jeszcze większego pana Norrella, zaczęły roztrząsać temat jadowitości mężczyzn w ogólności, po czym naturalnym biegiem rzeczy przeszły do dyskusji nad tym, czy Cassandra powinna poślubić pana Woodhope’a. * * * W tym samym czasie, kiedy damy z Grace Adieu rozmawiały, pan Jonathan Strange (mag i drugi fenomen epoki) siedział w bibliotece z panem Gilbertem Norrellem (magiem i pierwszym fenomenem epoki). Pan Strange powiadamiał pana Norrella, że zamierza opuścić Londyn na kilka tygodni. – Mam nadzieję, drogi panie, że nie spowoduje to żadnej niedogodności. Następny artykuł do Edinburgh Magazine jest już gotowy, o ile nie zechce pan poczynić w nim żadnych zmian (z czym, jak mniemam, doskonale poradzi pan sobie i beze mnie). Pan Norrell zapytał z marsową miną, dokąd wybiera się pan Strange, ponieważ (jak było powszechnie wiadomo w całym Londynie), starszy mag – milczący, oschły, mały człowieczek – nie lubił rozstawać się z młodszym magiem nawet na dzień czy choćby pół dnia. Więcej nawet: niechętnie dzielił się panem Strange’em z innymi ludźmi, którzy chcieliby z nim choćby porozmawiać. – Wybieram się do hrabstwa Gloucester, mój panie. Obiecałem pani Strange, że zabiorę ją do jej

brata, który jest pastorem w tamtejszej wiosce. Musiał pan słyszeć, jak wspominałem o panu Henrym Woodhope’ie, nie mylę się? * * * Następnego dnia w Grace Adieu padał deszcz i panna Tobias nie była w stanie opuścić Królestwa Zimy. Spędziła dzień z dziećmi, ucząc je łaciny („Nie widzę powodu, by ją pomijać jedynie z racji waszej płci. Pewnego dnia może znajdziecie dla niej zastosowanie”) oraz opowiadając im historie o uwięzieniu Thomasa Dundale’a w Innych Ziemiach i o tym, jak został pierwszym człowiekiem na służbie u Króla Kruków. Kiedy drugi dzień okazał się ładny i suchy, panna Tobias skorzystała z okazji, żeby wymknąć się na pół godziny i odwiedzić panią Field, zostawiwszy dziewczynki pod opieką piastunki. Tak się złożyło, że pan Field udał się do Cheltenham (rzadkie zdarzenie, ponieważ, jak zauważyła pani Field, nie było człowieka bardziej przywiązanego do domu. Obawiam się, że przez nas żyje mu się w nim aż nazbyt wygodnie, powiedziała), więc panna Tobias wykorzystała jego nieobecność, przedłużając swoją wizytę. (Wtedy wydawało się, że nie ma w tym nic złego). W drodze powrotnej do Królestwa Zimy minęła kraniec Grace and Angels Lane, gdzie stał kościół, a obok niego plebania. Bardzo elegancki powozik skręcał właśnie z głównej drogi w uliczkę. Już to samo w sobie było dostatecznie interesujące, ponieważ panna Tobias nie rozpoznała powozu ani jego pasażerów, ale jeszcze bardziej niezwykłym czynił ten obraz fakt, że końmi powoziła z wielką pewnością siebie i swadą dama. Obok niej na koźle siedział ogromnie swobodny dżentelmen, z rękami w kieszeniach i nogą założoną na nogę. Robił duże wrażenie. Nie można powiedzieć, że jest szczególnie przystojny, pomyślała panna Tobias. Ma za długi nos. A mimo to nosi się z arogancją typową dla przystojnych mężczyzn. Najwidoczniej był to dzień wizyt. Na podwórzu Królestwa Zimy stał gig i dwa rącze konie. Davey (stangret) i stajenny zajęli się już nimi pod bacznym spojrzeniem chudego, śniadego mężczyzny, niezwykle niechlujnej persony (czyjegoś służącego), który opierał się o mur kuchennego ogrodu, grzejąc się w słońcu i paląc fajkę. Koszulę miał rozpiętą i kiedy panna Tobias go mijała, podrapał się bez pośpiechu po nagiej piersi długim, ciemnym palcem i posłał jej uśmiech. Odkąd panna Tobias poznała ten dom, główny hol zawsze wyglądał tak samo – wypełniały go tylko cisza, cienie i drobinki kurzu wirujące w szerokich, ukośnych snopach światła, dziś jednak dźwięczał echem donośnych głosów, muzyki i wysokiego, podekscytowanego śmiechu. Otworzyła drzwi do jadalni. Do nakrycia stołu wybrano najlepszą zastawę, najlepsze srebra i najlepsze stołowe szkło. Posiłek przygotowano i postawiono na stole, ale potem najwyraźniej o nim zapomniano. Wniesiono kufry podróżne i pudła, wyciągnięto różne stroje i porozrzucano; męska i kobieca garderoba poniewierała się po podłodze, stanowiąc cokolwiek rozwiązły obrazek. Mężczyzna w oficerskim mundurze siedział na krześle, z panienką Ursulą na jednym kolanie. Trzymał kieliszek wina, który przytykał jej do ust, a kiedy próbowała się napić, odsuwał kielich. Śmiał się i dziecko także się śmiało. Widząc zarumienioną twarzyczkę i ekscytację dziecka, panna Tobias doprawdy nie miała pewności, czy dziewczynce nie udało się już upić nieco zawartości kielicha. Pośrodku pokoju drugi mężczyzna (bardzo przystojny mężczyzna), także w mundurze, stał pośród strojów i świecidełek i także się śmiał. Młodsza dziewczynka, panienka Flora, stała z boku, przyglądając się im wszystkim wielkimi, zdumionymi oczętami. Panna Tobias natychmiast do niej podeszła i wzięła ją za rękę. W mroku w głębi jadalni młoda kobieta siedziała przy fortepianie i bardzo podle grała włoską piosenkę. Być może wiedziała, że melodia brzmi fatalnie, bo sprawiała wrażenie, że gra z wielką

niechęcią. Piosenkę wypełniały długie pauzy; kobieta często wzdychała i nie wyglądała na szczęśliwą. Wtem niespodziewanie przerwała. Przystojny mężczyzna pośrodku pokoju natychmiast się do niej odwrócił. – Dalejże, dalej! – zawołał. – Wszyscy uważnie słuchamy, zapewniam cię. Piosenka jest – tu odwrócił się do drugiego mężczyzny i mrugnął do niego porozumiewawczo – zachwycająca. Będziemy uczyć moje małe kuzyneczki tańców ludowych. Fred jest najlepszym nauczycielem tańca na świecie. Musisz więc grać, moja droga, sama rozumiesz. Nie kryjąc znużenia, młoda kobieta podjęła grę. W tej samej chwili siedzący mężczyzna, który najwidoczniej miał na imię Fred, zauważył pannę Tobias. Uśmiechnął się do niej przyjaźnie i poprosił o wybaczenie. – Ach! – wykrzyknął przystojny oficer. – Panna Tobias nam wybaczy, Fred. Jesteśmy z panną Tobias starymi przyjaciółmi. – Dzień dobry, kapitanie Winbright – powiedziała panna Tobias. * * * O tej porze państwo Strange’owie siedzieli już wygodnie w uroczym salonie pana Woodhope’a. Pani Strange została oprowadzona po całej plebanii pana Woodhope’a; porozmawiała już z gospodynią, kucharką, dojarką, służącą, stajennym, ogrodnikiem i pomocnikiem ogrodnika. Panu Woodhope’owi było nadzwyczaj śpieszno poznać kobiecą opinię na temat wszystkiego w plebanii i nie pozwolił pani Strange usiąść, zjeść czegoś ani się napić, dopóki nie zaaprobowała domu, służby i organizacji spraw domowych. Zatem, jak przystało na dobrą i życzliwą siostrę, obejrzała wszystko, uśmiechała się do służby, łamiąc sobie głowę nad prostymi pytaniami, które mogłaby im zadać, a potem oznajmiła, że jest zachwycona. – Zapewniam cię, Henry – powiedziała z uśmiechem – że panna Parbringer będzie równie zadowolona. – Rumieni się – zauważył Jonathan Strange, odrywając wzrok od gazety. – Zjawiliśmy się, Henry, w jednym celu: aby poznać pannę Parbringer, o której tak wiele piszesz, i kiedy już ją zobaczymy, ponownie odjedziemy. – Doprawdy? Cóż, mam nadzieję zaprosić panią Field i jej siostrzenicę przy pierwszej sposobności. – Och, nie ma powodu tak się kłopotać – odparł Strange – ponieważ przywiozłem teleskop. Staniemy w oknach sypialni i będziemy ją szpiegować, kiedy będzie chodzić po wiosce. To mówiąc, rzeczywiście wstał i podszedł do okna. – Henry – powiedział – nadzwyczajnie podoba mi się twój kościół. Podoba mi się murek, który biegnie wokół budynków i drzew, ciasno je opasując. Dzięki temu całość wygląda jak statek. Jeśli kiedykolwiek powieje tu solidny wiatr, kościół i drzewa pożeglują razem w zupełnie nowe miejsce. – Strange – powiedział Henry Woodhope – jak zwykle wygadujesz głupstwa. – Nie przejmuj się nim – wytrąciła się Arabella Strange. – Ma umysł maga. Oni wszyscy są trochę szaleni. – Z wyjątkiem Norrella – dodał Strange. – Strange, proszę cię jako przyjaciela, żebyś nie czarował tu podczas swojego pobytu. To bardzo spokojna wioska. – Mój drogi Henry – odparł Strange – nie jestem ulicznym sztukmistrzem z budą i żółtą kurtyną. Nie zamierzam rozstawić się w kącie kościelnego cmentarza, żeby zwabić paru klientów. Obecnie

admirałowie, kontradmirałowie, wiceadmirałowie i wszyscy ministrowe Jego Wysokości przysyłają mi pełne szacunku listy z prośbami o moje usługi i (co więcej) bardzo dobrze mi za nie płacą. Szczerze wątpię, czy jest w Grace Adieu choć jedna osoba, którą byłoby na mnie stać. * * * – Co to za pokój? – zapytał kapitan Winbright. – To stara sypialnia pana Enderwhilda, proszę pana – odpowiedziała panna Tobias. – Maga? – Owszem, maga. – A gdzie trzymał swój skarb, panno Tobias? Mieszka tu pani tak długo, że musiała to pani odkryć. Ponad wszelką wątpliwość kryją się tu suwereny poupychane w najdziwniejszych przypadkowych dziurach i kątach. – Nic mi na ten temat nie wiadomo. – Ależ panno Tobias, w jakim celu starcy uczą się magii, jeśli nie po to, by odnaleźć złoto rywali? – Najwyraźniej ta myśl go trapiła. – Nic nie wskazuje na to, że odziedziczyły rodzinny geniusz, prawda? Mam na myśli dziewczynki. Nie, oczywiście, że nie. Kto słyszał o kobietach parających się magią? – Były dwie kobiety magowie, drogi panie, obie wielce poważane. Lady Katarzyna z Winchesteru, która uczyła Martina Pale’a, i córka Gregory’ego Absaloma, Maria, która przez ponad wiek była panią Domu Cieni. Kapitan Winbright nie sprawiał wrażenia zbytnio tym zainteresowanego. – Proszę mi pokazać pozostałe pokoje – polecił. Przeszli kolejnym rozbrzmiewającym echem korytarzem, który – podobnie jak większość rozległego, mrocznego domostwa – przeszedł we władanie myszy i pająków. – Czy moje kuzynki to zdrowe dzieci? – Owszem, proszę pana. Pan Winbright milczał przez chwilę, a potem orzekł: – Oczywiście, to w każdej chwili może ulec zmianie. Jest tak wiele dziecięcych chorób, panno Tobias. Ja sam, kiedy miałem raptem sześć, siedem lat, omal nie umarłem na szkarlatynę. Czy te dzieci przechodziły już szkarlatynę? – Nie, proszę pana. – Doprawdy? Moim zdaniem nasi dziadowie lepiej pojmowali te kwestie. Nie pozwalali sobie na nadmierne przywiązanie do dzieci, dopóki nie przeszły dziecięcych prób i chorób. To dobra zasada. Nie przywiązywać się nadmiernie do dzieci. Pan Winbright zauważył spojrzenie panny Tobias i poczerwieniał. Zaraz się roześmiał. – Ależ to tylko żart. Jakaż pani poważna. Ach, droga panno Tobias, już wszystko pojmuję. Zdecydowanie zbyt długo dźwigała pani na swoich barkach całą odpowiedzialność za ten dom i moje kuzynki, moje małe bogate kuzyneczki. Kobiety nie powinny dźwigać takiego brzemienia samotnie. Ich śliczne białe ramiona nie zostały do tego stworzone. Rozumie pani jednak, właśnie przybyłem z pomocą. Wraz z Fredem. Fred także zamierza zostać kuzynem. Bardzo lubi dzieci. – A dama, kapitanie Winbright? Ona także zatrzyma się tutaj i zostanie kolejną kuzynką, razem z panem i drugim dżentelmenem? Pan Winbright uśmiechnął się do niej ufnie. Jego błękitne oczy były tak błyszczące i roześmiane, a uśmiech tak otwarty i niewymuszony, że potrzeba było kobiety o opanowaniu panny Tobias, żeby

nie odwzajemnić uśmiechu. – Powiem pani w zaufaniu, że została źle potraktowana przez mego towarzysza broni, oficera w – shires. Mam jednak miękkie serce, widok kobiecych łez porusza mnie w takim stopniu, że gotowy jestem uczynić niemal wszystko. Tak powiedział kapitan Winbright w korytarzu, kiedy jednak ponownie weszli do jadalni, widok kobiecych łez (młoda dama właśnie płakała) sprowokował go tylko do robienia jej afrontów. Kiedy wypowiedziała jego imię, łagodnie i z pewnym lękiem, odwrócił się do niej i krzyknął: – Och, czemuż nie wrócisz do Brighton?! Dobrze wiesz, że możesz to zrobić bez najmniejszych przeszkód. Tak byłoby dla ciebie najlepiej. – Reigate – poprawiła go delikatnie. Spojrzał na nią wielce poirytowany. – A tak, Reigate. Młoda dama miała słodką, bojaźliwą twarz, wielkie ciemne oczy i drobne usta jak pączek róży, wiecznie drżące na granicy łez. Był to jednak ten rodzaj urody, który szybko więdnie, kiedy tylko coś na kształt cierpienia pojawi się w pobliżu, a biedaczka była ostatnimi czasy bardzo nieszczęśliwa. Przypominała pannie Tobias dziecięcą lalkę-szmaciankę, dostatecznie ładną na początku, ale bardzo smutną i nędzną, kiedy już znikną wypychające ją gałganki. Młoda dama spojrzała na pannę Tobias. – Nigdy nie myślałam... – zaczęła i wybuchnęła płaczem. Panna Tobias przez chwilę milczała. – Cóż – orzekła w końcu – może tak panią wychowano. * * * Tego wieczoru pan Field znowu zasnął w salonie. Ostatnio przydarzało mu się to dość często. A odbyło się to następująco: służący wszedł do pokoju z listem dla pani Field, która zaczęła go czytać. Kiedy żona czytała, pan Field poczuł (jak ujął to na własny użytek) „zasnuwające go pajęczyny” snu. Po kilku chwilach (w swoim mniemaniu) obudził się i wieczór dalej biegł swoim torem, z Cassandrą i panią Field siedzącymi przy ogniu. Pan Field spędził doprawdy bardzo przyjemny wieczór, z rodzaju tych, jakie uwielbiał spędzać w towarzystwie dwóch dam. Fakt, że był to jedynie sen o miłym wieczorze (bo biedny głuptas w rzeczywistości spał), w żaden sposób nie umniejszył przyjemności. Kiedy pan Field spał, pani Field i Cassandra pośpiesznie udały się do Królestwa Zimy. * * * Na plebanii Henry Woodhope i pani Strange życzyli już sobie dobrej nocy, ale pan Strange zamierzał jeszcze poczytać. Jego lekturą było Życie Martina Pale’a autorstwa Thaddeusa Hickmana. Doszedł do dwudziestego szóstego rozdziału, w którym Hickman omawiał pewne przypisywane Martinowi Pale’owi teorie, głoszące, że niekiedy będący w wielkiej potrzebie magowie odkrywają, że są zdolni do wspanialszych czynów magicznych niż wszystko to, czego się do tej pory nauczyli czy choćby o czym słyszeli. – Pfu! – zirytował się ogromnie Strange – Co za niedorzeczność! – Dobrej nocy, Jonathanie – powiedziała Arabella i pocałowała go tuż powyżej zmarszczonych brwi.

– Tak, tak – mruknął, nie odrywając wzroku od książki. * * * – A ta młoda kobieta – szepnęła pani Field – kim jest? Panna Tobias uniosła brew i powiedziała: – Twierdzi, że jest panią Winbright, ale kapitan Winbright temu zaprzecza. Nie przypuszczałam, że tego rodzaju kwestia może zostawiać pole do tak rozbieżnych interpretacji. – A jeśli coś się stanie... mam na myśli dzieci – szepnęła pani Field – czy kapitan Winbright może na tym w jakiś sposób skorzystać? – Och, z pewnością zostałby bardzo bogatym człowiekiem i od czegokolwiek uciekł, przyjeżdżając tutaj, czy były to długi, czy też skandal, najpewniej nie przysparzałoby mu to dalszych trosk. Trzy damy znajdowały się w sypialni dzieci. Panna Tobias siedziała w ciemności otulona szalem. W przestronnym mrocznym pokoju paliły się dwie świece, jedna blisko łóżka dzieci, a druga na rozchwierutanym małym stoliku przy drzwiach, żeby każdy, kto wejdzie do sypialni, był natychmiast widoczny. Gdzieś w domu, na końcu rozlicznych długich, ciemnych korytarzy było słychać jednego mężczyznę, który śpiewał, i drugiego, który się śmiał. Panienka Flora zapytała niespokojnie, czy w pokoju są jakieś sowy. Panna Tobias zapewniła ją, że żadnej nie ma. – Myślę jednak, że mimo to mogą się zjawić – powiedziała przerażona panienka Flora – o ile pani tu nie zostanie. Panna Tobias zapewniła ją, że zostaną w sypialni jeszcze chwilę. – A teraz bądźcie już cicho – dodała. – Panna Parbringer opowie wam historię, jeśli ładnie ją poprosicie. – Jaką historię mam wam opowiedzieć? – zapytała Cassandra. – O Królu Kruków – poprosiła panienka Ursula. – Dobrze – zgodziła się Cassandra. A oto historia, którą Cassandra opowiedziała dzieciom. – Zanim Król Kruków został w ogóle królem, był tylko Kruczym Dzieckiem i mieszkał we wspaniałym domu z wujem i ciotką. (To nie byli jego prawdziwi krewni, tylko dobrzy ludzie, którzy wzięli go do siebie na wychowanie). Pewnego dnia wuj, który czytał książki o magii w wielkiej bibliotece, posłał po Krucze Dziecko i zapytał je uprzejmie, jak się miewa. Krucze Dziecko odpowiedziało, że miewa się bardzo dobrze. – Cóż – powiedział wuj Oberon – jako twój opiekun, małe ludzkie dziecię, muszę się w tej kwestii upewnić. Pokaż mi swoje sny z ostatniej nocy. Krucze Dziecko wyjęło zatem swoje sny, a wuj Oberon zrobił na nie miejsce na stole w bibliotece. Na blacie znajdowały się setki najróżniejszych rzeczy – księgi historii nienaturalnej, mapa ukazująca względne położenie Męskiej Dwulicowości i Kobiecej Uczciwości (tudzież sposób, w jaki można przejść od jednej do drugiej) oraz zestaw pięknych mosiężnych instrumentów w mahoniowym pudełku, a wszystkie bardzo sprytnie sprokurowane do pomiaru Ambicji, Zazdrości, Miłości, Poświęcenia, Wierności dla Kraju, Marzeń o Królobójstwie oraz wielu innych Przywar i Cnót, o których warto wiedzieć. Wszystkie te rzeczy wuj Oberon odłożył na podłogę, ponieważ nie był przesadnie schludną osobą, za co zresztą wiecznie go ganiono. Potem rozłożył sny Kruczego Dziecka na stole i przyjrzał im się przez małe okulary w drucianej oprawce.

– A cóż to?! – wykrzyknął. – Tu jest sen o wysokiej czarnej wieży w ciemnym lesie pośród śniegów. Wieża całkiem popadła w ruinę, blanki wyglądają jak połamane zęby. Czarne ptaki o wystrzępionych skrzydłach latają wokół niej bez ustanku, a ty siedzisz w wieży i nie możesz z niej wyjść. Małe ludzkie dziecię, nie bałeś się, kiedy śniłeś ten straszny sen? – Nie, wuju – odpowiedziało Krucze Dziecko – w nocy śniłem o wieży, w której się urodziłem, i o krukach, które przynosiły mi wodę do picia, kiedy byłem za mały, żeby choćby raczkować. Czemuż miałbym się bać? Wobec tego wuj Oberon spojrzał na następny sen, a kiedy go zobaczył, wykrzyknął: – Ależ tu jest sen o okrutnie lśniących ślepiach i nikczemnych, oślinionych zębiskach! Małe ludzkie dziecię, nie bałeś się, kiedy śniłeś ten straszny sen? – Nie, wuju – odrzekło Krucze Dziecko. – W nocy śniłem o wilkach, które karmiły mnie swoim mlekiem i które kładły się obok mnie i grzały, kiedy byłem za mały, żeby choćby raczkować. Czemuż miałbym się bać? I tak wuj Oberon spojrzał na następny sen, a kiedy go ujrzał, zadrżał i powiedział: – Ależ to sen o mrocznym jeziorze i smutnym, deszczowym zmierzchu. Uroczysko jest potwornie ciche, a po wodzie żegluje upiorna łódź. Przewoźnik jest chudy i powykręcany jak korzeń żywopłotu, jego twarz ginie w cieniu. Małe ludzkie dziecię, nie bałeś się, kiedy śniłeś ten straszny sen? Wtedy Krucze Dziecko z irytacją uderzyło pięścią w stół i tupnęło w podłogę. – Wuju Oberonie! – wykrzyknęło. – To łódź elfów i elfi przewoźnik, którego ty i ciotka Tytania sami wysłaliście po mnie, żeby doprowadził mnie do waszego domu. Czemuż miałbym się bać? – Proszę – odezwała się trzecia osoba, która do tej pory nie zabierała głosu. – Jakże to dziecko chlubi się swoją odwagą! Osobą, która się odezwała, był sługa wuja Oberona. Siedział wysoko na półce, przebrany (aż do tej chwili) za popiersie Williama Shakespeare’a. Wuja Oberona zaskoczyło to nagłe pojawienie się sługi, ale Krucze Dziecko od początku wiedziało o jego obecności. Sługa wuja Oberona zerknął z wysokiej półki na Krucze Dziecko, a Krucze Dziecko spojrzało w górę na niego. – Istnieją najprzeróżniejsze rzeczy na niebie i ziemi – powiedział sługa wuja Oberona – które pragną wyrządzić ci krzywdę. Jest ogień, który chce cię sparzyć. Miecze, które marzą, by przeszywać cię raz za razem, sznury, które chcą mocno cię skrępować. Istnieją tysiące, tysiące rzeczy, o których nawet ci się nie śniło: stworzenia, które mogą podkradać ci sny, rok za rokiem, aż ledwie będziesz w stanie sam siebie poznać; ludzie, którzy się jeszcze nie narodzili, a którzy będą cię przeklinać i przeciwko tobie spiskować. Małe ludzkie dziecię, nadszedł czas, byś poznało trwogę. Jednakże Krucze Dziecko odpowiedziało: – Robinie Goodfellow, od początku wiedziałem, że to ty podsyłasz mi te sny. Jestem jednak ludzkim dzieckiem, a zatem jestem sprytniejszy od ciebie i kiedy te nikczemne istoty zjawią się, by mnie skrzywdzić, okażę się sprytniejszy także od nich. Jestem ludzkim dzieckiem i do mnie należy cała kamienista, deszczowa angielska ziemia. Jestem angielskim dzieckiem i do mnie należą rozległe szare angielskie przestworza, pełne łopoczących czarnych skrzydeł i szarych duchów deszczowych westchnień. Powiedz mi, wobec tego, Robinie Goodfellow, czemu mam się lękać? Krucze Dziecko pokręciło głową, potrząsając kruczoczarną grzywą włosów, i zniknęło. Pan Goodfellow zerknął wtedy odrobinę nerwowo na wuja Oberona, żeby sprawdzić, czy nie zagniewała go śmiałość, z jaką przemówił do ludzkiego wychowanka, lecz wuj Oberon (który był nie najmłodszym dżentelmenem) już jakiś czas temu przestał słuchać obydwu i odszedł, by podjąć swoje poszukiwania książki. Zawierała zaklęcie, które zamieniłoby członków parlamentu w użytecznych

obywateli, i właśnie teraz, kiedy wuj Oberon umyślił sobie zrobić z niego użytek, nigdzie nie mógł jej znaleźć (chociaż miał ją w ręku niecałe sto lat temu). Wobec tego pan Goodfellow nie odezwał się już ani słowem i po cichu zmienił się z powrotem w popiersie Williama Shakespeare’a. * * * Na plebanii pan Strange nadal czytał. Doszedł do rozdziału czterdziestego drugiego, gdzie Hickman opowiada, jak Maria Absalom pokonała swoich wrogów, ukazując im prawdziwe odbicie ich dusz w zwierciadłach w Domu Cieni, i jak okropny widok, który ujrzeli (i pojęli w głębi serc, że to prawda), tak ich przeraził, że nie potrafili już stawić jej oporu. Na karku pana Strange’a było szczególnie wrażliwe miejsce i wszyscy jego przyjaciele słyszeli, jak pan Strange mówi, że zawsze, gdy w pobliżu działa dowolnego rodzaju magia, on odczuwa w owym punkcie ciarki i świąd. Nieświadom nawet, że to robi, zaczął teraz pocierać to miejsce. * * * Tak wiele ciemnych korytarzy, pomyślała Cassandra, jakie mam szczęście, że znam drogę, bo wielu ludzi w okamgnieniu by tu zabłądziło. Biedaczyska, zaraz by się przerazili, bo droga jest tak daleka, ale ja wiem, że jestem już bardzo blisko głównych schodów i wkrótce będę mogła wymknąć się z domu do ogrodu. Zadecydowano, że pani Field zostanie i popilnuje dzieci przez resztę nocy, więc Cassandra wracała do domu pana Fielda całkiem sama. Nie wydaje mi się jednak (pomyślała), by to wysokie, prześwietlone księżycem okno powinno znajdować się w tym miejscu. O wiele bardziej by mi odpowiadało, gdyby było za mną. Albo może po lewej stronie. Jestem bowiem przekonana, że nie było go tam, kiedy tu weszłam. Och, zgubiłam się! Jakie to... A teraz głosy tych dwóch przeklętych mężczyzn rozlegają się echem w tym ciemnym przejściu, obaj są wyraźnie pijani i w dodatku mnie nie znają. A ja znalazłam się w miejscu, w którym nie mam prawa być. (Cassandra szczelniej otuliła się szalem). – Mimo to – mruknęła – czemuż miałabym się bać? * * * – Niech diabli wezmą ten dom! – wykrzyknął Winbright. – Nic, tylko okropne czarne korytarze. Co widzisz, Fred? – Tylko sowę. Ładną, białą sowę. Skąd, u diabła, sowa w środku domu? – Fred! – krzyknął Winbright, opierając się o ścianę i osuwając nieco. – Bądź tak dobry i przynieś mi mój pistolet. – W tej chwili, kapitanie! – wykrzyknął Fred. Zasalutował kapitanowi Winbrightowi i natychmiast o wszystkim zapomniał. Kapitan Winbright się uśmiechnął. – A oto – powiedział – biegnie nam na spotkanie panna Tobias. – Drogi panie – zawołała panna Tobias, wynurzając się nagle z ciemności – co pan wyprawia?! – Do diaska, po domu lata sowa. Zastrzelimy ją.

Panna Tobias obejrzała się na poruszającą się wśród cieni sowę i odparła pośpiesznie: – Przyznaję, panowie, że jesteście wolni od wszelkich przesądów. Jutro z miejsca możecie otworzyć interes jako wydawcy ateistycznej encyklopedii. Podziwiam waszą odwagę, choć jej nie podzielam. Dwaj dżentelmeni popatrzyli na nią, niczego nie pojmując. – Nigdy nie słyszeliście, że sowy należą do Króla Kruków? – spytała. – Niech mnie pani nie straszy, panno Tobias – powiedział kapitan Winbright. – Przez panią mam wrażenie, że widzę w ciemnościach wysokie korony z kruczych piór. To najlepszy dom do takich majaków, bez kwestii. Niech ją diabli, Fred, zachowuje się, jakby była też moją guwernantką. – A przypomina twoją guwernantkę? – zapytał Fred. – Sam nie wiem, miałem ich tak wiele. Wszystkie mnie zostawiły. Pani by mnie nie zostawiła, prawda, panno Tobias? – Nie potrafię odpowiedzieć, proszę pana. – Fred – powiedział kapitan Winbright – teraz są dwie sowy. Dwie ładne małe sówki. Pani jest jak Minerwa, panno Tobias, taka wysoka, mądra i pełna przygany. Minerwa z dwiema sowami. Nazywa się pani Jane, prawda? – Nazywam się panna Tobias. Winbright zagapił się w ciemność i zadrżał. – Pamiętasz tę grę, w którą bawią się w hrabstwie York, Fred? Kiedy wysyła się dzieci same w ciemność, żeby przyzwały Króla Kruków? Jakie słowa wypowiadają? Fred westchnął i pokręcił głową. – Coś o zjadaniu serc – odpowiedział. – Tylko tyle sobie przypominam. – Jak one się na nas gapią, Fred – zauważył Winbright. – To nad wyraz impertynenckie sowy. Zawsze myślałem, że to takie nieśmiałe, drobne stworzenia. – Nie lubią nas – orzekł ze smutkiem Fred. – Wolą ciebie, Jane. Proszę, jedna usiadła ci na ramieniu. Nie boisz się? – Nie, proszę pana. – Te pióra – powiedział Fred – te delikatne piórka między skrzydłami a piersią tańczą niczym płomienie, kiedy sowy pikują. Gdybym był myszą, pomyślałbym, że oto nadeszły ognie piekielne, by mnie pochłonąć. – W rzeczy samej – mruknął Winbright i obaj mężczyźni patrzyli, jak sowy szybują, na przemian znikając i wynurzając się z mroku. Nagle jedna z nich krzyknęła – rozległ się ohydny wrzask, od którego krew się ścina w żyłach. Panna Tobias spuściła wzrok i skrzyżowała ręce – uosobienie skromnej guwernantki. – Panowie wiedzą, że one to robią – wyjaśniła – by ich ofiara, jak by to ująć... skamieniała ze strachu. To okrutna, dzika magia sów. Nikt jej jednak nie odpowiedział, ponieważ nie było w korytarzu nikogo oprócz niej samej i dwóch sów (a każda trzymała coś w dziobie). – Jakie jesteście głodne, moje najmilsze – zauważyła z aprobatą panna Tobias. – Raz, dwa, trzy i już kąsek wpada do brzucha. * * * Około północy książka wydała się panu Strange’owi tak nudna, a noc tak słodka, że wyszedł z domu

i ruszył do sadu jabłkowego. Sadu nie otoczono murem, a jedynie trawiastym wałem. Pan Strange położył się pod gruszą i chociaż zamierzał rozmyślać o magii, wkrótce zasnął. Nieco później usłyszał (albo przyśniło mu się, że usłyszał) śmiech i kobiece głosy. Podniósłszy wzrok, ujrzał trzy damy w jasnych sukniach idące (niemal tanecznym krokiem) wałem ponad nim. Otaczały je gwiazdy; nocny wiatr rozdymał wokół nich suknie. Wyciągały ręce do wiatru (naprawdę wyglądały, jakby tańczyły). Pan Strange przeciągnął się i westchnął z zadowolenia. Zakładał (całkiem rozsądnie), że nadal śni. Damy jednak przystanęły i spojrzały w dół na trawę. – A cóż to? – zapytała panna Tobias. Cassandra zerknęła w ciemność. – Człowiek – orzekła autorytatywnie. – Dobre nieba – odezwała się pani Field. – Jakiego rodzaju człowiek? – Zwykłego, rzekłabym – odpowiedziała Cassandra. – Pytałam, Cassandro, jakiego stanu, jakiej pozycji? Jonathan Strange wstał, skonsternowany, otrzepując źdźbła trawy z ubrania. – Panie – powiedział – proszę o wybaczenie. Myślałem, że obudziłem się na Innych Ziemiach Króla Kruków. Wziąłem was za dwórki Tytanii, które wyszły mi naprzeciw. Damy milczały. – No, no! – odezwała się wreszcie pani Field. – Co za przemowa! – Proszę o wybaczenie, droga pani. Miałem tylko na myśli, że to piękna noc (jestem pewien, że się panie zgodzą), i już od pewnego czasu myślałem, że to jest (w najbardziej ścisłym i formalnym tego słowa rozumieniu) noc magiczna, i uznałem, że może wy jesteście magią, która miała się wydarzyć. – Och! – wykrzyknęła Cassandra. – Oni wszyscy wygadują takie niedorzeczności! Nie słuchaj go, moja droga pani Field. Panno Tobias, chodźmy dalej. – Spojrzała jednak ciekawie na Strange’a i zapytała. – Pan? A co pan wie o magii? – Co nieco, droga pani. – Dobrze więc, mój panie – powiedziała. – Udzielę panu dobrej rady. Nigdy nie osiągnie pan biegłości w sztuce, dopóki będzie pan obstawał przy przebrzmiałych ideach dotyczących Króla Kruków i mieszkańców Innych Ziem. Nie słyszał pan? Pan Strange i pan Norrell wszystko to już odrzucili. Pan Strange podziękował jej za radę. – Mogłybyśmy nauczyć pana o wiele więcej... – dodała. – Wiele na to wskazuje – odparł Strange, krzyżując ręce na piersi. – ...tyle że nie mamy ani czasu, ani skłonności ku temu. – Wielka szkoda – odrzekł Strange. – Na pewno nie zmieni pani zdania, droga pani? Mój mistrz uznał mnie za najzdolniejszego ucznia, który bardzo szybko ogarnia zasady w każdej dziedzinie. – A jak się nazywał pański ostatni mistrz? – zapytała panna Tobias. – Norrell – odpowiedział cicho Strange. Znowu na chwilę zapanowało milczenie. – Pan jest londyńskim magiem – odezwała się Cassandra. – Nie, w żadnej mierze! – wykrzyknął z urazą Strange. – Jestem magiem ze Shropshire, a pan Norrell magiem z Yorkshire. Żaden z nas nie uważa Londynu za swój dom. Obaj pochodzimy z prowincji. Przynajmniej to nas łączy. – Sprawia pan wrażenie, drogi panie, nieco niekonsekwentnego, lekko sprzecznego, jeśli idzie o charakter – zauważyła panna Tobias.

– W rzeczy samej, droga pani, inni ludzie także czynili na ten temat uwagi. A teraz, moje panie, skoro to pewne, że znowu się spotkamy, i to wkrótce, pozwolę sobie życzyć paniom dobrej nocy. Panno Parbringer, udzielę pani dobrej rady w zamian za pani wskazówkę (ponieważ wierzę, że udzieliła mi jej pani w dobrej wierze). Magia jest niczym wino i jeśli się do niej nie nawykło, potrafi otumanić. Udane zaklęcie rozwiązuje języki tak samo jak butelka dobrego bordo i rankiem odkryje pani, że wypowiedziała pani słowa, których pani żałuje. – Mag w Grace Adieu – powiedziała w zamyśleniu panna Tobias. – I to w takiej chwili. Cóż, nie ma powodu do niepokoju. Zobaczymy, co przyniesie jutrzejszy dzień. Następny dzień przyniósł uprzejmy list od pana Woodhope’a, który wyrażał nadzieję, że damy z Grace Adieu uczynią ten zaszczyt jego siostrze i spotkają się z nią tego samego popołudnia na plebanii. Z tej wyjątkowej okazji zaproszenie obejmowało także pannę Tobias, chociaż zazwyczaj nie składała wizyt w wiosce (a pan Woodhope nieszczególnie za nią przepadał). Mimo obaw żywionych przez wszystkie damy (i kilkakrotnie wyrażonych na głos przez panią Field), pan Strange powitał je najuprzejmiej, skłonił się przed każdą i nie zdradził się w żaden sposób, że nie pierwszy raz je widzi. Rozmowa początkowo poruszała najzwyklejsze tematy i damy z Grace Adieu, które nie znały pana Strange’a, uznały, że jest on osobą towarzyską, o łatwym usposobieniu, więc odrobinę zaniepokoiło je, gdy usłyszały, jak Arabella Strange pyta go, czemu jest dzisiaj taki milczący. Pan Strange odparł, że odczuwa lekkie zmęczenie. – Och – powiedziała pani Strange do pani Field – siedział do późna i czytał książki o historii magii. To zły nawyk, którego nabierają wszyscy magowie, i właśnie to w szczególności osłabia ostatecznie ich umysły. Uśmiechnęła się do męża, jakby spodziewała się błyskotliwej lub zuchwałej riposty, ale on tylko patrzył na trzy damy z Grace Adieu. W połowie ich wizyty pan Woodhope wstał i, patrząc na pannę Parbringer, z wielkim żalem poprosił o wybaczenie, musiał bowiem wyjść, zająć się sprawami plebanii. Nadzwyczaj zależało mu na towarzystwie pana Strange’a – do tego stopnia, że pan Strange nie miał wyboru i musiał spełnić jego życzenie. Wtedy to panie zostały same. Rozmowa skupiła się na artykułach, które pan Strange opublikował w kwartalnikach, a w szczególności tych ich fragmentów, w których udowadniał, że nigdy nie istniała taka osoba jak Król Kruków. – Pani Strange – powiedziała Cassandra – musi się pani ze mną zgodzić, że są to nader niezwykłe poglądy dla maga, kiedy nawet zwykli historycy podają daty życia Króla w podręcznikach historii, obejmujące cztero-, pięciokrotnie dłuższy okres niż życie zwykłego śmiertelnika. Arabella zmarszczyła czoło. – Pan Strange nie zawsze pisze dokładnie to, czego sobie życzy. Rozumieją panie, wiele z tego pochodzi od pana Norrella. Pan Norrell studiował magię znacznie dłużej niż jakikolwiek inny dżentelmen w Anglii i z pewnością ze znacznie większym powodzeniem. Jego zdanie musi mieć wielką wagę dla każdego, kto troszczy się o angielską magię. – Rozumiem – powiedziała Cassandra. – Mówi więc pani, że pan Strange pisze rzeczy, w które nie do końca wierzy, ponieważ tak mu każe pan Norrell. Gdybym była mężczyzną (a co więcej: magiem), nigdy nie napisałabym słowa, które by mi nie odpowiadało. – Panno Parbringer – mruknęła z dezaprobatą panna Tobias. – Och, pani Strange wie, że nie chciałam nikogo urazić! – wykrzyknęła Cassandra. – Muszę jednak powiedzieć, co myślę, a już w szczególności na ten temat.

Arabella Strange się uśmiechnęła. – Sytuacja – wyjaśniła – nie prezentuje się tak, jak pani przypuszcza. Pan Strange wiele lat studiował z panem Norrellem w Londynie, a pan Norrell od początku zarzekał się, że nie weźmie ucznia, więc uznano to za wielki zaszczyt, że zgodził się przyjąć Jonathana. Jak panie wiedzą, mamy tylko dwóch prawdziwych magów w Anglii, a Anglia jest w stanie wojny. Gdyby ci dwaj magowie się poróżnili, co by z tego wynikło? Jaką większą pociechę moglibyśmy zaoferować Francji? Panie wypiły herbatę i jedynym drobnym incydentem, jaki zakłócił resztę wizyty, był napad kaszlu, który chwycił Cassandrę, a potem panią Field. Przez kilka chwil pani Strange szczerze się o nie martwiła. * * * Kiedy Henry Woodhope i Strange wrócili, damy już wyszły. Służąca i pani Strange stały w korytarzu. Każda trzymała małą serwetkę z białego płótna. Służąca wykrzykiwała głośno to i owo i Jonathan Strange potrzebował dłuższej chwili, żeby zwrócić na siebie uwagę. – Co się stało? – zapytał. – Znalazłyśmy kostki – odparła jego żona, nie kryjąc zdumienia. – Małe, białe kostki, zdałoby się, jakichś drobnych stworzeń. I dwie małe szare skórki niczym puste strączki. Proszę, mój panie, jesteś magiem, wyjaśnij nam to. – To kości myszy. I mysie skórki. To robota sów. Widzisz – wyjaśnił pan Strange – skórki są wywrócone na nice. Ciekawe, prawda? Pani Strange nie była pod wielkim wrażeniem tych wyjaśnień. – Bez wątpienia, ale o wiele bardziej niebywałe jest to, że znalazłyśmy te kostki w serwetkach, którymi panna Parbringer i pani Field ocierały palce i usta. Jonathanie, chyba nie insynuujesz, że te damy jadły myszy? * * * Pogoda nadal była piękna. Pan Woodhope zawiózł siostrę, państwa Fieldów oraz ich siostrzenicę do —Hill, by nacieszyć oczy pejzażem, napić się i zjeść pod pięknym drzewem o zwisających gałęziach. Pan Strange pojechał za nimi. I tym razem bardzo uważnie obserwował towarzystwo, i ponownie pani Strange wytknęła mu dziwny, poważny nastrój i zauważyła, że nie jest sobą. W pozostałe dni pan Strange wyjeżdżał samotnie i rozmawiał z farmerami i karczmarzami przy głównym trakcie. Pan Woodhope wyjaśnił jego zachowanie, mówiąc, że Strange zawsze był bardzo ekscentryczny i że teraz, kiedy stał się znaną osobistością i nabrał londyńskiej ważności, cecha ta tylko przybrała na wielkości. Pewnego dnia (był to ostatni dzień wizyty państwa Strange’ów u pana Woodhope’a) pani Field, panna Tobias i Cassandra spacerowały po wysokich, pustych wzgórzach nad Grace Adieu. Prześwietlony słońcem wiatr przyginał wysokie trawy. Światło i cień podążały za sobą tak szybko, że wydawało się, że wielkie drzwi otwierają się i zamykają w niebiosach. Cassandra wymachiwała czepkiem (który już dawno opuścił jej głowę), trzymając go za niebieskie wstążki, kiedy dostrzegła dżentelmena na czarnej klaczy jadącego im na spotkanie. Zbliżywszy się, pan Strange uśmiechnął się, skomentował widoki i pogodę – w ciągu pięciu minut okazał się bardziej rozmowny niż był przez całe minione dwa tygodnie. Żadna z dam nie miała mu

wiele do powiedzenia, ale pan Strange nie należał do tego rodzaju dżentelmenów, którzy, gdy raz postanowią mówić, dadzą się zrazić brakiem zachęty ze strony słuchaczy. Opowiadał o nadzwyczajnym śnie, jaki miał ostatnio. – Powiedziano mi raz na prowincji, że mag nigdy nie powinien opowiadać swoich snów, bo wtedy sprawi, że się spełnią. Ja jednak twierdzę, że to wierutne brednie. Panno Tobias, studiowała pani ten temat, jakie jest pani zdanie? Panna Tobias milczała. Strange mówił dalej: – Przydarzył mi się ten sen, pani Field, w dość ciekawych okolicznościach. Zeszłej nocy wziąłem ze sobą do łóżka kilka małych kostek. Natknąłem się na nie całkiem niedawno. Włożyłem je pod poduszkę i pozostały tam przez całą noc, kiedy spałem. Pani Strange miałaby mi wiele do powiedzenia na ten temat, gdyby się o tym dowiedziała, ale przecież żony i mężowie nie zawsze mówią sobie wszystko, nieprawdaż, pani Field? Pani Field nic nie powiedziała. – Mój sen był następujący – opowiadał Strange. – Rozmawiałem z dżentelmenem (bardzo przystojnym mężczyzną). We śnie widziałem jego rysy wyraźnie, chociaż jestem przekonany, że nigdy w życiu go nie spotkałem. Kiedy mieliśmy uścisnąć sobie dłonie, stał się dziwnie niechętny, czego nie pojmowałem. Sprawiał wrażenie zakłopotanego i niemal zawstydzonego. Gdy w końcu wyciągnął rękę, nie była to wcale ręka, ale mała, porośnięta szarym futerkiem łapka. Panno Parbringer, słyszałem, że opowiada pani cudowne historie dzieciom w wiosce. Może opowie mi pani historyjkę, która wyjaśni ten sen? Panna Parbringer jednak milczała. – W dniu, kiedy przyjechaliśmy z żoną, ktoś jeszcze zjawił się w Grace Adieu. Gdzie się teraz podziewają ci ludzie? Gdzie jest ta ciemna postać (nie wiem, chłopiec czy młoda kobieta, bo nikt nie widział jej zbyt wyraźnie), która siedziała w gigu? Odezwała się panna Tobias: – Panna Pye wróciła do Reigate naszym powozem. Davey, nasz stangret, zawiózł ją do domu jej matki i ciotki, dobrych ludzi, którzy naprawdę ją kochają i którzy bardzo, bardzo długi czas zachodzili w głowę, czy jeszcze kiedyś ją zobaczą. – A Jack Hogg, sługa kapitana? Panna Tobias się uśmiechnęła. – Och, sam wyjechał w nadzwyczajnym pośpiechu, kiedy tylko stało się dlań jasne, że nic dobrego nie wyniknie z jego obecności tutaj. – A gdzie jest Arthur Winbright? I Frederick Littleworth? Milczały. – Och, moje panie, coście uczyniły? Po dłuższej chwili panna Tobias znowu się odezwała: – Tamtej nocy – powiedziała – po tym, jak kapitan Winbright i pan Littleworth... nas opuścili, widziałam kogoś. Na drugim końcu korytarza dostrzegłam bardzo niewyraźnie kogoś wysokiego i smukłego, ptasie skrzydła łopotały wokół jego ramion. Panie Strange, ja jestem wysoka i ptasie skrzydła przez chwilę łopotały wokół moich ramion... – Zatem było to pani odbicie. – Odbicie? Jakim sposobem? – zapytała panna Tobias. – Nie ma zwierciadła w tej części domu. – Co więc pani zrobiła? – zapytał Strange odrobinę niepewnie. – Wypowiedziałam na głos słowa wyliczanki z Yorkshire. Nawet pan, panie Strange, na pewno je

zna. – Panna Tobias uśmiechnęła się nieco sarkastycznie. – W końcu pan Norrell to mag z hrabstwa York, nieprawdaż? – Pozdrawiam cię, Panie, i przyjmuję cię całym sercem – powiedział pan Strange. Panna Tobias skłoniła głowę. Teraz przyszła kolej na Cassandrę: – Biedaku, nie może pan nawet pogodzić tego, w co pan wierzy w głębi serca, z tym, co pan jest zobowiązany pisać w kwartalnikach. Czy może pan wrócić do Londynu i opowiedzieć tę dziwną historię? Obawiam się bowiem, że odkryje pan, iż pełna jest wszelkich nonsensów, które nie spodobają się panu Norrellowi: Królów Kruków, magii dzikich stworzeń i kobiecych czarów. Nie jest pan dla nas przeciwnikiem, ponieważ my trzy jesteśmy pogodzone, pan zaś, mimo całej swojej mądrości, jest skłócony sam ze sobą. Jeśli kiedykolwiek nadejdzie czas, by pańskie serce i rozum zawarły rozejm, radzę, by wrócił pan do Grace Adieu i wtedy będzie pan mógł nam powiedzieć, jaką magię możemy, a jakiej nie możemy uprawiać. Tym razem to Strange milczał. Trzy damy z Grace Adieu pożegnały się z nim, życząc mu miłego poranka, i odeszły. Tylko pani Field zaszczyciła go uśmiechem (chociaż cokolwiek litościwym). * * * Miesiąc po powrocie pana i pani Strange do Londynu, pana Woodhope’a zaskoczył list od sir Waltera Pole’a, polityka. Pan Woodhope nigdy nie poznał tego dżentelmena osobiście, a teraz nagle sir Walter napisał do niego, proponując mu zamożne beneficjum w Great Hitherden, w hrabstwie Northampton. Pan Woodhope mógł tylko podejrzewać, że to dzieło Strange’a – wiadomo było, że Strange i sir Walter bardzo się przyjaźnią. Pan Woodhope z przykrością opuszczał Grace Adieu i pannę Parbringer, ale pocieszył się myślą, że w hrabstwie Northampton muszą mieszkać niemal równie ładne damy, a nawet jeśli nie, to cóż, będzie zamożniejszym duchownym niż byłby w Grace Adieu, więc łatwiej przyjdzie mu znosić samotność. Panna Cassandra Parbringer tylko się uśmiechnęła na wieść o wyjeździe pana Woodhope’a i jeszcze tego samego popołudnia wyszła na smagane pięknym jesiennym wiatrem wysokie wzgórza, razem z panią Field i panną Tobias. Były wolne, orzekła panna Parbringer, wolne jak żadna inna kobieta w królestwie.

1 Przekład Piotr Budkiewicz.



Na Wzgórzu Rozpasania



Kiedy byłam dzieckiem, mieszkałam u doktora Quince’a po drugiej stronie Wzgórza Rozpasania. Czasem zimą na odwieczerz wyglądałam przez okno u doktora i widziałam Wzgórze Rozpasania (gdzie mieszkają faryzeusze), niczym długi, brunatny korab na szarym morzu, i odległe światełka, niczym srebrzyste gwiazdy pośród ciemnych drzew. Moja matka pracowała jako służebna i kucharka u doktora Quince’a, stareńkiego i uczonego dżentelmena (twarz szpetna jak niewydarzony rysunek końskiego pyska; sucha skąpa bródka; wilgotne blade oczy). Ów zacny człowiek wnet dostrzegł to, co było ukryte przed moją matką: że mam naturalne inklinacje nie do warzenia serów, pieczenia ciast, przędzenia czy rozmaitych innych zajęć, które ona chciałaby, bym poznała, lecz raczej do łaciny, greki i studiów nad antykiem, i do tego właśnie doktor zaczął mnie sposobić. Szczerze zamierzał wdrożyć mnie w pryncypia hebrajskiego, geometrii i matematyki, i byłby to uczynił już w tym roku pańskim, ale los spłatał mu figla i latem doktor zmarł. Dzień po zgonie biednego starego doktora moja matka upiekła pięć placków. Niegodziwe osoby już by rozdziawiły usta, kłamstwa wyfrunęłyby z nich i brzęczały po calutkim świecie, ale prawda przedstawia się tak: owe placki (które była upiekła moja matka) okazały się zadziwiająco małe i z pewnych naglących i osobistych powodów (mianowicie nagłego i przemożnego głodu) zjadłam je wszystkie, co przyczyniło się do sporu między mną a matką moją. W gniewie przepowiedziała mi okrutne nieszczęścia, które na mnie spadną (ubóstwo, małżeństwo z żebrakami i cyganami et cetera). Jednakże, jak mawia pan Aubrey, taka gracja jak ja nie mogła długo pozostać nieodkryta, przeto mnie odkryto i tak wyszłam za mąż za sir Johna Sowrestona, i przybyłam do Pipers Hall. Pipers Hall to najpiękniejszy stary dom – zawżdy bardzo roześmiany w słońcu. Zbudowano go dawno temu (myślę, że za czasów króla Salomona). Wokół domu jest bez liku trawników, gdzie stoją starodawne drzewa, które górują nad dachami niczym łaskawi i kolosalni dżentelmeni i damy z heroicznych czasów, wszystkie odziane w złote promienie słoneczne. Cieniste aleje wyściełane są miętą, tymiankiem i innymi słodko pachnącymi ziołami, kiedy więc w letnią szarówkę Dafney i ja spacerowałyśmy i deptałyśmy ziele stopami, to było jakby aniołowie pieścili nas swym oddechem. Sir John Sowreston ma lat trzydzieści i dwa; wzrost pospolity; oczy czarne jest długonogi i przystojny. Uśmiecha się, acz rzadko, i patrzy, kiedy inni się śmieją, a wtedy czyni za ich przykładem. Od małego cierpiał na melancholię i napady białej gorączki, przez co lękają się go sąsiedzi, przyjaciele i służba. Zupełnie jakby jakieś bóstwo, zazdrosne o dary niebios, jakie otrzymał (młodość, urodę, bogactwo et cetera), rzuciło na niego złe zaklęcie. Był raz mały psiak, co urodził się w dniu naszego ślubu. Kiedy miał trzy, może cztery tygodnie, zarzucał trochę bokiem przy chodzeniu i lubił wspinać się na ramię sir Johna, kiedy ten zasiadał po wieczerzy, i tak zasypiał, bowiem kochał sir Johna okrutnie. Raz jednak przestraszony przez konia, który zajrzał przez okno, zanieczyścił płaszcz należący do sir Johna, więc sir John wsadził go do worka i utopił w końskiej sadzawce. Nazywaliśmy go Zaskoczek, bo (jak mówiła Dafney), cokolwiek się wydarzało, ogromnie go zaskakiwało. (Myślę, że umarł też zaskoczony). Teraz sir John ma trzy wielkie czarne psiska i największą uciechę na świecie sprawia mu polowanie na Wzgórzu Rozpasania. Dwa miesiące po ślubie wybraliśmy się do Cambridge, szukać leku na melancholię sir Johna u doktora Richarda Blackswanna, wielce sławnego medyka. Zabraliśmy ze sobą mały kryształowy flakonik z odrobiną uryny mego męża. Doktor Blackswann wszedł do małego lokum za zasłoną

z czarnego aksamitu i modlił się na kolanach. Objawił mu się tam anioł Rafael (jak to często się zdarza, kiedy ów doktor się modli) i zerknął w urynę sir Johna. Doktor Blackswann powiedział nam, że anioł Rafael od razu po kolorze (czerwonawym, jakby była w niej krew) poznał, że przyczyną bezgranicznego pociągu do trunków u sir Johna jest brak uczonych rozmów. Anioł Rafael powiedział również, że sir John musi zgromadzić profesorów w swym domu, by ćwiczyli tam swe umysły filozofią, geometrią, retoryką, mechaniką et cetera, a słuchanie ich dysput odciągnie jego myśli od trunków i sprawi, że popłyną przyjemniejszym torem. Sir John był ogromnie rad z tego konceptu, więc przez całą drogę do domu śpiewaliśmy razem ballady i było tak wesoło, że trzy wielkie czarne psiska sir Johna dołączyły się do hymnów, wychwalając uczonego doktora Blackswanna i anioła Rafaela. W wieczór po naszym powrocie spacerowałam samotnie po ogrodzie pośród drzewnych olbrzymów, kiedy napotkałam panią Sloper (mą matkę). Pani Abigail Sloper, wdowa; osoba chuda i żylasta; twarz w kształcie łyżki i kolorze zielonego sera; kucharka i opiekunka zmarłego doktora Hieronymuousa Quince’a; trwożyła się, kiedy doktor Quince mówił po hebrajsku, a robił to celowo, żeby ją turbować (omyłkowo bowiem brała jego słowa za inkantacje) – okrutna satyra na jej ignorancję, ale nie mogłam sprawić, by tego zaprzestał; mówi do siebie, kiedy się przerazi; ma dwa stare angielskie koty (które są białe z popielatym dodatkiem) – Solomona Grundy (lat cztery) i Blewskina (lat dziesięć) – oraz krowę imieniem Polly Diddle (jeden rok); w 1675 roku zakopała modry garnczek z szylingami w głębi ogrodu doktora Quince’a pod krzakami czerwonej porzeczki; niestety, doktor zmarł wkrótce potem i dom rychło sprzedano, i teraz srodze skonsternowana zachodziła w głowę jak odzyskać pieniądze, którego to zagadnienia rozwikłać nadal nie zdołała. – Dobry wieczór, moja droga matko – powiadam. – Wejdźże do domu i spożyj z nami wieczerzę. Ona jednak, miast odpowiedzieć, rozglądała się po ogrodzie, miętosząc w rękach fartuch. – Och! – powiada (nie odrywając oczu od buka, więc zdaje się, że zwraca się do niego) – moja córka okrutnie się rozgniewa. – Nie, nie rozgniewam się – powiadam. – Czemuś taka zwarzona? Nie śpiesz się, moja droga i powiedz mi, czego się lękasz. Jednakże, miast odpowiedzieć, ona błąkała się po ogrodzie, poskarżyła się dzikiej róży, żem niewdzięczne dziecko, powiedziała dwóm małym drzewkom pomarańczowym, że jej nie kocham. – Och, matko! – powiadam – Nie chcę się gniewać, ale mnie rozgniewasz, jeśli mi nie powiesz, co cię trapi. Wtedy ona schowała głowę w fartuchu, zaszlochała bardzo żałośnie i nagle się otrząsnęła. – Cóż! – powiada (do posągu króla Jowisza, który patrzył na nią z góry z wielką pogardą). – Pamiętasz, jak dzień po zgonie biednego starego doktora upiekłam pięć placków, a moja córka zjadła je wszystkie, od pierwszego po ostatni?! – Och! Matko! – powiadam – Czemu ciągle powracasz do dawnych sprzeczek między nami? Te stare placki to były takie maciupkie drobiazgi! – Nie, nie były – powiada do Jowisza (jakby zaprzeczył jej słowom). – Ogromnie się rozeźliłam i tak mi się pomieszało w głowie, że powiedziałam małemu staremu Solomonowi Grundy i staremu Blewskinowi... (ma na myśli swoje koty)... Powiadam im: „Moja córka zjadła dziś pięć placków! Pięć placków!”. Podnoszę wzrok i widzę sir Johna Sowrestona siedzącego na swoim drewnianym koniku, ślicznego jak z obrazka. A wtedy on powiada do mnie: „Co też pani rzecze, pani Sloper?”. Cóż! Wiedziałam, że sir John Sowreston jest wielce zakochany w mojej córce, i wiedziałam, że przyjeżdżał popatrzeć na nią przez stary żywopłot z czarnego bzu, i nie chciałam powiedzieć, jak to moja córka

zjadła pięć placków. No to powiadam mu, jakże przebiegle, że moja córka uprzędła dziś pięć motków lnu... – Matko! – wykrzyknęłam. – Nie może być! Nie okłamałabyś tak sir Johna! – Cóż, jednak skłamałam – powiada. – I samo dobre wynikło z tego dla mojej córki. Sir John Sowreston patrzy na mnie oczętami pięknymi jak dwa talerze czekolady i rzecze: „Dobre nieba! Nigdy nie słyszałem, żeby ktoś tego dokonał! Pani Sloper, ożenię się z pani córką w niedzielę”. „Dobrze”, odpowiadam ja. „A będzie miała wszelkie delicje, jakie lubi jadać i wszelkie suknie, jakie jej się spodobają, i wszelką kompanię, jaką sobie obierze?”. „O tak”, powiada on, „wszystko to dostanie, ale w ostatnim miesiącu pierwszego roku małżeństwa musi uprząść pięć motków lnu każdego dnia. W przeciwnym razie...”. – W przeciwnym razie, co, matko? – pytam w lęku. – Olaboga! – krzyczy ona. – Mówiłam, że się rozgniewa! Wiedziałam, że tak będzie! Zrobiłam z niej wielką damę z takim pięknym mężem, wszelkimi delicjami, które lubi jeść, i wszelkimi sukniami, jakich zechce, i wszelką kompanią, jaka jej się spodoba, a ona nie okazała mi ani krztyny wdzięczności. Ale – powiada, stukając się palcem w nos i robiąc chytrą minę – żadna krzywda nie stanie się mojej córce. Sir John Sowreston nadal ogromnie ją miłuje i całkiem zapomniał o tych starych motkach lnu... I dowiódłszy słuszności swego zdania przed wszystkimi krzewami różanymi, bukami i posągami w ogrodzie, moja matka ponownie odeszła. Sir John o niczym jednak nie zapomina i było pewne – równie jak to, że na Wzgórzu Rozpasania żyją faryzeusze – że z pierwszym dniem ostatniego miesiąca pierwszego roku naszego małżeństwa zapyta mnie o owe motki. Początkowo niewymownie kusiło mnie, by wypłakać morze gorzkich łez, ale wtedy pomyślałam o szlachetnych i cnotliwych rzymskich matronach, o których opowiadał mi doktor Quince – nigdy nie płakały, choćby nie wiadomo jak cierpiały – i pomiarkowałam, iż wielce jestem pomysłowa i zawżdy mam tysiące konceptów, a poza tym jestem piękna jak anioł. Bez kwestii, rzekłam sobie, istnieje jakiś przemyślny sposób, by przechytrzyć zły los. I postanowiłam odkryć go czym prędzej. Sir John wyjechał do Londynu szukać uczonych dżentelmenów, którzy uleczą jego melancholię. Szybko mu się powiodło, bo nic nie jest równie miłe uczonemu jak dom bogacza i życie na koszt zamożnego gospodarza. Pan Aubrey i sir John Sowreston zapoznali się. Małżonek mój stanowczo nalegał, by pan Aubrey przyjechał do Pipers Hall, a ponieważ uczony mąż odczuwał naciski także z innych stron (wielkie długi, których nie mógł spłacić i groźba aresztu!), przybył do nas czym prędzej i z radością. Pan Aubrey spisuje wszystko, co pamięta na temat dawnych obyczajów. Trąci brandy i kredą i wszystek jest w drobnych plamkach od inkaustu. Nosi po kieszeniach skrawki papieru, na których spisuje swoje historie. Należy do Towarzystwa Królewskiego i jest moim serdecznym przyjacielem. Spisuje żywoty wszystkich wielkich i uczonych ludzi, żeby nie zapomniano o ich geniuszu. Pan Aubrey powiada, że jest niczym człowiek, co wyciąga drzewca i szczątki z wraku czasu i wyrzuca je na piasek. Jednakże, mawia pan Aubrey, wody zapomnienia nadal zgarniają lwią część pamiątek. Od kilku lat pan Aubrey zamiarował przyjechać do naszego hrabstwa, bo wiele tu leciwych person, które, jak powiada pan Aubrey, mogą nagle umrzeć i obrabować potomność ze swoich wspomnień, o ile jakiś uczony i szlachetny człowiek nie zjawi się i ich nie spisze; wielce pragnął kontynuować swój projekt, lecz przeszkodził mu niedostatek pieniędzy i brak przyjaciół rezydujących w tej części kraju, którą teraz mógł uszczęśliwić swą rzetelną i długą wizytą. Pan Aubrey był niegdyś bardzo bogatym człowiekiem, z ziemiami, posiadłościami, uroczymi farmami, krowami, owcami et cetera

oraz (jak mniemam) wielkimi kuframi srebra i złota. Wszystko to jednak stracił przez procesy, nieszczęścia i nieżyczliwość krewnych. Pan Aubrey powiada, że nic tak nie rozprasza badacza i nie wyciska tylu łez z jego oczu jak procesy. „Ale”, powiada pan Aubrey, „teraz jestem bardzo wesół, Mirando, moje tarapaty dobiegły kresu”. I poprosił mnie, żebym pożyczyła mu trzy funty. Wkrótce potem zjawili się też inni szlachetni uczeni. Wszyscy są wybitnie sławni. Pan Meldreth, słodki, nieśmiały dżentelmen w kolorze kurzu, jest od insektów i ma dwieście trzydzieści siedem martwych okazów w pudełku. Pan Shepreth odkrył datę założenia miasta Londyn. Data owa, na wzór daty urodzin, pozwoliła mu uszykować horoskop i teraz zna on przyszłość Londynu. Doktor Foxton wykazał poprzez niezbitą argumentację, że Kornwalijczycy to rodzaj ryby. Jego broda jest z natury kędzierzawa, pewny znak wybitnego rozumu. Całą zimę uczone konwersacje badaczy niepomiernie radowały sir Johna. Jednakże z winy schorzenia mego małżonka, to co go początkowo najbardziej cieszy, potem najbardziej go mierzi. Wiosną zaczął na stronie nazywać ich nicponiami, pasibrzuchami, pijanicami i niewdzięcznikami; narzekał, że za dużo jedzą, gardził ich wiedzą i chmurzył się straszliwie podczas wieczerzy, aż biedni uczeni niemal całkiem stracili apetyt, przełykali raptem kąsek chleba i siedzieli do cna przybici. Znowu nadeszło lato i minął prawie rok od naszego ślubu. Ze wszystkich sił starałam się obmyślić zmyślny plan, ale aż do ostatniego dnia nic mi nie przychodziło do głowy. Owego dnia uczeni i ja siedzieliśmy razem pod wielkim bukiem, który rośnie przed drzwiami do Pipers Hall. Pan Meldreth westchnął. – Panowie – powiada – marne z nas lekarstwo. Biedny sir John jest równie nieszczęśliwy jak był. – W rzeczy samej – powiada pan Shepreth – za to uczyniliśmy lady Sowreston... (miał na myśli mnie)... bardzo wesołą. Uwielbia słuchać uczonych dysput. – Nie ma w tym żadnej naszej zasługi – powiada na to pan Aubrey. – Miranda jest zawsze wesoła. – Panie Aubrey – powiadam. – Tak, Mirando? – To bardzo ciekawa rzecz, panie Aubrey. Całe życie mieszkałam w pobliżu Wzgórza Rozpasania, ale ani razu nie widziałam faryzeusza. – Faryzeusza? – powiada pan Aubrey. – Co masz na myśli, dziecko? – Mieszkają na Wzgórzu Rozpasania – powiadam. – Albo pod nim. Nie wiem, gdzie dokładnie. Podszczypują dojarki, aż te całe sinieją. Innym razem zamiatają podłogę, wypijają śmietankę i zostawiają srebrne pieniążki w butach. Przywdziewają białe czapeczki, pokrzykują „Hajda ho!” i ulatują w powietrze na źdźbłach słomy, przeważnie do piwniczki z winem króla Francji, gdzie piją wino ze srebrnych kubków, a potem pędzą zobaczyć, jak wieszają nikczemnika, którego to mogą uratować, jeśli tylko zechcą. – Och! – wykrzykuje doktor Foxton. – Ona ma na myśli elfy, mieszkańców Faerie. – Owszem, przecież mówię właśnie. Faryzeusze. Nigdy żadnego nie widziałam. Doktor Quince powiedział mi, że nie ma ich tak wielu jak kiedyś. Mówił, że faryzeusze odchodzą i nigdy więcej nie będą widziani w Anglii. Ja sama nigdy żadnego nie zoczyłam, lecz wiele wiekowych person godnych wiary widziało ich na Wzgórzu Rozpasania, jak gromadą odchodzili ze świata, jadąc na kudłatych kucach, z głowami zwieszonymi w smutku, i znikali w ciemnych dziurach i pośród błękitnych cieni między drzewami. Moim zdaniem nie ma lepszego projektu dla dziejopisa jak zgromadzić wszelką wiedzę na temat faryzeuszy, i miarkuję sobie, że nie ma lepszego miejsca na świecie do szukania faryzeuszy niż Pipers Hall pod Wzgórzem Rozpasania, tam bowiem właśnie faryzeusze żyją. Panie Aubrey, zna pan jakieś zaklęcia przywołujące faryzeuszy? – Och, nawet kilka! – powiada pan Aubrey. – Pan Ashmole (który jest szlachetnym dziejopisem

i zgromadził znaczną kolekcję w Oxfordzie) przedstawił je w swoich pracach. – Panie Aubrey – powiadam. – Tak, Mirando? – Pokaże mi pan te zaklęcia? Zanim zdążył mi odpowiedzieć, pan Meldreth zapytał z marsem na czole, czy działają. – Nie wiem – powiada pan Aubrey. – Kogo pierwszego wezwiemy? – pyta doktor Foxton. – Tytanię – powiada pan Shepreth. – Pospolitego faryzeusza – powiadam ja. – Czemu, Mirando? – pyta pan Shepreth. – Och, bo potrafią robić setkę zmyślnych rzeczy, piec ciasta, zaganiać stada owiec, ubijać masło, prząść len... Wszyscy uczeni roześmiali się na to okrutnie. – Tak samo jak twoja panna służebna, Mirando – powiada pan Shepreth. – Nie, to elfią politykę nade wszystko pragniemy poznać. I z tego powodu królowa będzie najlepsza. Poza tym – powiada pan Shepreth – może dać nam prezent. – Tylko o młodzieńców o przystojnych twarzach Tytania zabiega prezentami. – Pan Meldreth cmoka zniecierpliwiony. – Jesteśmy dostatecznie przystojni – powiada pan Shepreth. Doktor Foxton powiedział, że jedną z niedogodności konwersowania z elfami jest to, że mogą zniknąć w dowolnym momencie, zatem dżentelmeni zgodzili się spisać listę pytań, by, kiedy natrafią na elfa chętnego do rozmowy, wszystkie istotne pytania mieć już pod ręką. Zapytanie: czy wyznają jakąś religię? Och, odezwał się wtedy doktor Foxton, była pewna elfia kobieta w Kornwalii, która usłyszała modlącego się duchownego. Zapytała go, czy istnieje zbawienie i życie wieczne dla takich jak ona. Nie, odrzekł wielebny. Z okrzykiem rozpaczy natychmiast rzuciła się z klifu w spienione morze. To, rzekł doktor Foxton, usłyszałem od bardzo pobożnej osoby, która całe życie wystrzegała się kłamstwa. Doktor Foxton powiedział, że w przeciwnym wypadku nie uwierzyłby, a pan Meldreth, człek słodkiej i łagodnej natury, uronił łezkę. Zapytanie: czy zawierają śluby między sobą? Pan Shepreth powiedział, że jego zdaniem faryzeusze nie żyją po chrześcijańsku i jak turkawki, ale dzielą się swoimi damami. Pan Meldreth zacmokał z niesmakiem. Ha, wykrzyknął pan Aubrey i natychmiast to zapisał. Zapytanie: czy to prawda (jak twierdzą niektórzy), że nadszedł czas upadku ich ludu i nie są już tak silni jak kiedyś? Zapytanie: jaki mają system rządów – monarchię czy republikę? Zapytanie: jeśli monarchię, to czy prawdą jest (tak bowiem słyszeliśmy), że królowa i król faryzeuszy pozostają skłóceni? Zapytanie: czy to prawda, że królowa nie potrafi zapanować nad sobą w pewnej materii? I tak to trwało, aż uczeni okrutnie się pokłócili, bo wyszykowawszy czterdzieści dwa pytania dla biednego faryzeusza, próbowali potem ograniczyć tę liczbę. – Oto sir John Sowreston! – szepcze doktor Foxton. – Panie Aubrey! – powiadam. – Tak, Mirando? Nie miałam jednak czasu zadać mu pytania, ponieważ sir John czym prędzej zaprowadził mnie do

domu. – Och, mój miły – powiadam do niego. – Co się stało? Nie pozwól, żeby szlachetni uczeni widzieli cię w takiej melancholii! Nadal mają nadzieję cię rozweselić. – Dokąd idziemy? – pytam znowu. – Nigdy dotąd nie widziałam tych małych schodków. To jakieś tajemne miejsce, które odkryłeś, kiedy bawiłeś się w domu jako chłopiec? To pragniesz mi pokazać? – Nigdy dotąd nie widziałam tego pokoju. Och, i są tu twoje trzy kochane psiska, walczą o jakieś kości. Sir Johnie, czy takie wielkie psy lubią siedzieć zamknięte w takim małym pokoju? I po co ten mały kołowrotek? – Mirando – powiada sir John – jesteś bardzo młoda i z tego powodu powściągałem się, kiedy powinienem się rozgniewać. Twoje spojrzenia często są bezczelne. Twoja mowa pełna zarozumiałości i niekobieca. – Och, nie, mój miły! – powiadam. – Mylisz się. Patrzę na ciebie z miłością. – Być może. Nie wiem. Czasem, Mirando, na poły wierzę... Chociaż z drugiej strony, wszyscy mężczyźni kłamią... I wszystkie kobiety. Wysysają kłamstwo z mlekiem matki. Jako małe dzieci radują się z fałszywego świadectwa składanego przeciwko sobie wzajem. Kłamstwo i fałsz, praktykowane każdego dnia przez pospólstwo... (Miał na myśli naszą służbę, sąsiadów, prawników, krewnych et cetera)... kłują moje ciało niczym żądła pszczół i moskitów. Ledwie na nie zważam. Jednakże kłamstwo z twoich ust, Mirando, byłoby długim, ostrym mieczem, który przenika na wskroś moją pierś i serce. Przysięgłaś, kiedy wychodziłaś za mnie za mąż, że potrafisz uprząść pięć motków lnu każdego dnia przez miesiąc... – Uprząść pięć motków lnu w jeden dzień... Och, sir Johnie! Nigdy nie słyszałam, żeby ktoś tego dokonał! – Mam nadzieję, Mirando, że nie kłamałaś. Żona, Mirando, ma pod swoją pieczą sumienie męża i tak musi kierować swoimi uczynkami, by nie kusić go do grzechu. To niegodziwa rzecz, wodzić innych na pokuszenie. A zabić kogoś w gniewie to także grzech. Uronił łzę, ale nie nade mną zapłakał, lecz nad własnym nieszczęsnym duchem, myśląc, że gdyby mnie zamordował, byłaby to tylko jego własna niedola, nic a nic nie moja. – Och! – powiadam radośnie. – Nie obawiaj się, mój miły. Uprzędę ci nić miękką i cieniutką. I uszyję ci z Dafney koszule z tej przędzy, a za każdym razem, gdy poczujesz dotyk tych koszul, będziesz myślał, że cię całuję. On jednak zamknął drzwi, przekręcił klucz w zamku i odszedł. Przez okno widziałam uczonych siedzących pod bukiem. Wszyscy byli teraz bardzo weseli, skoro sir John się oddalił. Gdy zapadał zmierzch, wypili swoje zdrowie i zaśpiewali balladę z młodości o pastereczce i pewnym dżentelmenie, którego lubiła. Wzięli się za ręce, zaśpiewali raz jeszcze i razem poszli spać. Otworzyły się drzwi kuchenne i padł z nich słaby blask ognia na krzewy lawendy. To Dafney wyjrzała. (Dafney Babraham, pokojówka lady Mirandy Sowreston, znaczy moja własna; żółte włosy; pachnie rozmarynem i innymi miłymi rzeczami; ma dwie suknie, modrą i czerwoną). Zawołała słabo: „Pani moja, pani moja!”. Przeszła ścieżką; rzucała spojrzenia na boki; sprawiała wrażenie całkiem pomieszanej, bo nie wiedziała, gdzie mnie szukać. Bała się, że sir John już utopił mnie w końskiej sadzawce. – Och! – krzyczy wtem na mój widok. – Co pani tam robi? Skąd wychodzi to małe okienko? Natychmiast do pani przyjdę, moja droga pani! – Nie – powiadam. – Idź spać. Ja będę dziś spała w tym pokoiku. Takie mam życzenie. – Słyszę stamtąd okrutne hałasy!

– To tylko psiska mnie pilnują, żebym tu była bezpieczna. Dobranoc, moja miła. Niech cię Bóg błogosławi. Nie boję się ani trochę. Jednakże przez całą noc trzy psy warczały i szamotały się, jakby we śnie polowały na mnie na Wzgórzu Rozpasania. Rankiem sir John przyniósł mi len i strawę, a potem znowu się oddalił. Za oknem srebrzysta mgła niczym chmura otuliła Pipers Hall. Wszystko na świecie (mianowicie drzewa, żywopłoty, fontanny, posągi, domostwa ludzkie, bydło, kokosze, pszczoły, konie et cetera) było szare i mgliste w owym srebrzystym powietrzu. Złocista aureola otaczała całe Wzgórze Rozpasania, ale słońce nie wyjrzało nad grań pagórka. Wszystkie ptaki śpiewały i wszystkie szare róże zwiesiły ciężkie od rosy głowy. Cztery figury w długich szatach podeszły do buka, który rósł przed drzwiami. Jedna osoba kichnęła i zaczęła narzekać na świeżość i rześkość powietrza, które, jak mówiła, nie było zdrowe dla człowieka. Druga żałowała, że poprzedniego wieczoru zjadła za dużo sera i marynowanego śledzia. A trzecia bała się, że faryzeusze mogą ją porwać. Doktor Foxton miał magiczny kapelusz, który (jak mniema) należał niegdyś do starego, nikczemnego maga, Simona Formana. Włożył ten kapelusz. Słońce wyjrzało zza grani Wzgórza Rozpasania. Pan Aubrey zaczął odczytywać zaklęcie dźwięcznym głosem. Było w nim tyle magicznych słów, co w świątecznym puddingu bakalii. – Ja, John Aubrey, wzywam ciebie, królowo Tytanio, w imię... Słuchałam bardzo uważnie i powtarzałam za nim słowa, ale kiedy on rzekł „królowo Tytanio”, ja powiedziałam „Faryzeusz Vulgaris”. – ...przywołuję cię i rozkazuję ci i ordynuję w imię Tetragramu, Alfy i Omegi, i wszystkich innych wysokich i nabożnych... Mgła, która spowiła Pipers Hall, stała się różana, niebieska i srebrna. Posłyszałam hałasy w sadzie, ale to były tylko ptaki, które poderwały się w przestwór. – ...pokornie i łagodnie memu prawdziwemu i idealnemu oku, prawdziwie i bez fałszu, udawania i oszustwa, odpowiedz na pytania i spełnij wszelkie rozkazy i żądania, jakie zadam, wydam i wypowiem... Mgła, która otuliła Pipers Hall, stała się złocista. Posłyszałam hałas w kurniku, ale to tylko lis czmychnął do domu w lesie. – ...chyżo, chyżo, chyżo, chyżo, przybądź, przybądź, przybądź. Fiat, fiat, fiat. Amen, amen, amen... – Pan Aubrey zamilkł. – Et cetera – zakończył z emfazą. Mgła, która spowiła Pipers Hall, zamieniła się w maleńkie kropelki rosy. Usłyszałam szelest pod oknem, ale nie potrafiłam powiedzieć, co to było. Na dłuższą chwilę zapadła cisza. A potem doktor Foxton westchnął. – Powszechnie wiadomo, że królowej elfów nie należy ufać. Jest kapryśna. – Być może – powiada pan Shepreth (z sarkazmem) – nie spodobał jej się twój kapelusz. Nagle trzy psiska zaczęły wyć, biegać i skakać w bardzo dziwaczny sposób, jakby wpadły w ekstazę. Było to tak gwałtowne i trwało tak długo, że schowałam się w kącie. – Kobieto – rozlega się głos – o co tyle krzyku? – Och! Jesteś faryzeuszem? Mała czarniawa rzecz. Włochata. Nogi jak ucha dzbana. Twarz – zgoła nie przystojna. Miał długi czarny ogon, który niezmiernie mnie zadziwił. Irlandczycy mają ogony długie na prawie ćwierć jardu (to chyba powszechnie wiadome), ale nigdy nie słyszałam, żeby faryzeusze je mieli. – Jesteś dobrym faryzeuszem czy złym? – pytam.

Faryzeusz kręcił i kręcił długim czarnym ogonem, najwidoczniej rozważając moje pytanie. – Mniejsza o to – powiada na ostatek. Przekrzywił głowę w stronę okna. – Na twojej łące stoi czterech poirytowanych starców w dziwnych starych kapeluszach na głowach i gadają jeden przez drugiego. – Och! Są rozczarowani zaklęciem, które się nie udało. Moje zaś natychmiast wezwało cię we właściwe miejsce. – Nic nie zważam na pioruńskie stare zaklęcia i temu podobne – powiada czarniawy mały stwór, dłubiąc w zębach króliczą kostką – ale okrutnie mnie zaciekawiło, o co tyle krzyku. Opowiedziałam mu zatem swoją historię, zaczynając od placków (które były niebywale małe) i kończąc na pięciu motkach lnu. – Prawda bowiem jest taka, faryzeuszu – powiadam – że mam naturalne inklinacje nie tyle do warzenia piwa, pieczenia ciast, przędzenia czy innych temu podobnych rzeczy, ile do łaciny, greki i studiów nad antykiem, i prząść umiem tyle co latać. Faryzeusz rozważył mój dylemat. – Oto co zrobię – powiada nareszcie – co rano będę przychodził do twego okna, brał len i przynosił wieczorem gotową przędzę. – Och, tysiąckrotnie dzięki! – raduję się. – Bardzo to z twojej strony wspaniałomyślne, chociaż słyszałam, że faryzeusze wyczyniają najcudowniejsze rzeczy i nigdy nie proszą o żadną zapłatę ani nic w zamian. – Tak słyszałaś, hę? – powiada mały czarniawy stwór, drapiąc się pod pachą. – Cóż, kobieto, źle słyszałaś. – Och! Faryzeusz zerknął na mnie z ukosa swoimi małymi, czarniawymi ślepiami i rzekł: – Każdego wieczoru dam ci trzy próby, a ty masz odgadnąć moje imię. Jeśli nie uda ci się odgadnąć go przed końcem miesiąca, będziesz moja, kobieto! – Wobec tego będę musiała odkryć je w ciągu miesiąca. – Tak sobie myślisz, co? – powiada faryzeusz, śmiejąc się i kręcąc ogonem. – A jak się nazywają te stare psiska? – Och! To akurat wiem. Nazywają się Platon, Sokrates i Euklides. Sir John mi powiedział. – Nie, nieprawda – powiada faryzeusz. – Pierwszy nazywa się Zły, drugi Gorszy, a trzeci Najgorszy-ze-Wszystkich. Same mi powiedziały. – Och! – Tak się składa – powiada faryzeusz z wielkim zadowoleniem – że nie znasz nawet własnego imienia. – Nazywam się Miranda Sloper... To znaczy Sowreston. – Kobieto – powiada ze śmiechem faryzeusz – będziesz moja! Zabrał len i odleciał. Przez cały dzień w pokoiku panowała wieczorna pomroka z powodu cieni liści, padających na białe ściany. Kiedy zmierzchowi w pokoju dorównał zmierzch na świecie, faryzeusz wrócił. – Dobry wieczór, faryzeuszu – powiadam. – Jak się miewasz? Mały czarniawy stwór westchnął. – Tak sobie. Moje uszy słabują i strzyka mnie w stopie. Cmoknęłam z niesmakiem.

– Przyniosłem motki. A teraz, kobieto, jak się nazywam? – Richard? – zgaduję. – Nie, nie Richard – powiada mały czarniawy stwór i kręci ogonem. – Cóż, George może? – zgaduję. – Nie, nie George – powiada mały czarniawy stwór i kręci ogonem. – Nicodemus? – zgaduję. – Nie, nie Nicodemus – powiada mały czarniawy stwór i odlatuje. Dziwna rzecz, ale nie usłyszałam, kiedy wszedł sir John. Nie zorientowałam się, że jest w pokoju, dopóki nie dostrzegłam jego długiego cienia pośród przesuwających się cieni na ścianie. Nie posiadał się ze zdumienia na widok pięciu motków przędzy. Co rano przynosił mi len i strawę, a za każdym razem kiedy się zjawiał, czarne psiska weseliły się na jego widok, ale nie tak bardzo, jak na przybycie faryzeusza. Wtedy bowiem skakały z wielkiej uciechy i wąchały go, jakby był najsłodszą różą. Siedziałam, dumając nad wszystkimi imionami, jakie kiedykolwiek słyszałam, lecz ani razu nie odgadłam właściwego. Co wieczór faryzeusz przynosił uprzędzony len i co noc podchodził coraz bliżej, coraz szybciej kręcąc ogonem z ukontentowania. – Kobieto – powiada – będziesz moja! Co wieczór sir John przychodził po nić i co wieczór dziwił się ogromnie, bo wiedział, że trzy straszliwe psiska, które mnie strzegą, nie słuchają nikogo prócz niego. Pewnego dnia pod koniec miesiąca wyjrzałam przez okno i zdumiałam się, widząc wielką rzeszę ludzi ze smutnymi twarzami odchodzącą z Pipers Hall, a pośród nich pochyloną we łzach płową głowę Dafney. Pod wielkim bukiem stało czterech uczonych, równie zadziwionych. – Sir Johnie, sir Johnie! – krzyczy pan Aubrey. – Dokąd wybiera się cała służba? Kto zaopiekuje się lady Sowreston? (Sir John powiedział im, że jestem chora). Sir John pochylił się nisko i powiedział im coś, czego nie posłyszałam, a co wielce ich zaskoczyło. – Nie, w rzeczy samej! – powiada pan Shepreth. Pan Aubrey pokręcił głową. – Jesteśmy uczonymi i dżentelmenami, sir Johnie – powiada z powagą doktor Foxton. – Nie paramy się przędzeniem. – Istotnie – powiada pan Meldreth – nie potrafię prząść, ale mogę upiec placek. Czytałem o tym. Zaryzykuję stwierdzenie, że potrafiłbym. Bierze się mąkę, czystą wodę, trochę rodzynek, mięso zgodnie z upodobaniem i, jak mniemam, trochę jajek, a potem... Doktor Foxton (który niegdyś był bakałarzem w szkole elementarnej) zdzielił pana Meldretha przez łeb, żeby go uciszyć. Kiedy sir John odszedł, uczeni powiedzieli sobie, że Pipers Hall stało się bardzo posępne i osobliwe. Być może, rzekł pan Shepreth, nadszedł czas odejść i znowu poszukać szczęścia w świecie. Zgodzili się jednak poczekać, aż lady Sowreston wydobrzeje, i wszyscy ze słodyczą wyrażali się o dobroci, jaką im okazywałam. Wtedy pan Meldreth podniósł wzrok. – Ależ co to?! – powiada. – W tym małym okienku wśród liści jest lady Sowreston. – Mirando! – wykrzykują uczeni. Doktor Foxton pomachał kapeluszem. Pan Shepreth posłał mi dwadzieścia pocałunków, pan Meldreth położył rękę na sercu, by okazać swoje oddanie, a pan Aubrey uśmiechnął się radośnie na widok mej twarzy. – Dzień dobry, moi drodzy uczeni! – wołam. – Odnaleźliście już królową faryzeuszy? – Nie – powiada doktor Foxton – ale mamy do niej kolejne osiemdziesiąt cztery pytania, kiedy wreszcie się zjawi.

– Lepiej się czujesz, Mirando? – pyta pan Aubrey. – Obstawiam, że powinnam wyzdrowieć przed końcem miesiąca. A na razie, drodzy uczeni, muszę opowiedzieć wam dziwny sen, który miałam. Przyśniło mi się, że gdy tylko uczony zna prawdziwe imię faryzeusza, z łatwością może go przywołać. – Cóż, Mirando – powiada pan Aubrey – wiele elfów ma sekretne imiona. – No tak, ale czy jakieś znacie? Uczeni pochylili głowy w poważnej dyspucie. Wszyscy pokiwali głowami. – Nie – powiada pan Aubrey. – Nie znamy. Nadszedł dzień ostatni. Wczesnym rankiem wyjrzałam przez okno i zobaczyłam fontannę chłodnego deszczu nad Wzgórzem Rozpasania, który poruszał wszystkimi liśćmi na drzewach. Kiedy sir John przyniósł len i strawę, powiedziałam mu, co widziałam. – Na Wzgórzu Rozpasania są jelenie – powiada w zamyśleniu sir John. – Tak i wiele innych rzeczy prócz tego. Pamiętam, że kiedy tylko się pobraliśmy, zwykłeś mówić, że nic nie sprawia ci większej rozkoszy na świecie niż polowanie na dzikie stworzenie na Wzgórzu Rozpasania, a potem powrót do domu i całowanie swej Mirandy. Wedle mnie powinieneś wziąć swoje dobre psiska, żeby znowu poczuły zapach trawy. Zabierz też swoich uczonych gości, sir Johnie, i zapoluj na Wzgórzu Rozpasania. Sir John sposępniał, myśląc, że psiska powinny zostać w pokoiku, bo miesiąc jeszcze nie upłynął. Jednakże wietrzyk, który wpadł przez okno, przyniósł słodki zapach lasów na Wzgórzu Rozpasania. Usłyszałam, jak pod osłoną buka pan Shepreth mówi panu Aubreyowi, że cieszy się, iż sir John tak dalece naprawił stosunki z uczonymi, że zaprosił ich na polowanie. Doktor Foxton miał specjalny kapelusz na polowania. Włożył go. Potem sir John, badacze i wszyscy stajenni wsiedli na konie i wyjechali z Pipers Hall ze Złym, Gorszym i Najgorszym-ze-Wszystkich biegnącymi przodem i wąchającymi każdy drobiazg. Cały dzień padał deszcz i cały dzień nowa służba zatrudniona przez sir Johna partaczyła każdą robotę, bo zabrakło starych dobrych służących, którzy by pouczyli nowicjuszy co i jak należy czynić. Chleb nie wyrósł. Masła nie dało się ubić. Noże i ostrza stępiały od złego użycia. Bramy, które powinny być zamknięte, stały rozwarte. Krowy i konie wyszły na niewłaściwe pastwiska, połamały płoty, stratowały zboża. Jakieś niedobre chłopaczyska, których nigdy dotąd nie widziałam, przelazły przez mur sadu najeść się jabłek, a potem wróciły do domu z twarzami chorobliwe białymi jak prześcieradła. W całym domu słyszałam swary wśród nowej służby. Nadeszła pora faryzeusza, ale nie zjawił się z gotową przędzą. Szare króliki kicały i rozglądały się wśród letniego zmierzchu, a potem zakradły się do kuchennego ogrodu, wyjeść nam zioła do sałaty. Sowy pohukiwały w ciemniejących lasach, a lisy szczekały. Ostatnie promienie słońca padały na Wzgórze Rozpasania. Nadszedł czas, żeby zjawił się sir John i mnie zabił, ale on się nie zjawił. – Mirando! – Dobry wieczór, drodzy uczeni. Coście upolowali? – Ależ Mirando, nic a nic – powiada pan Meldreth w wielkim podnieceniu. – Przydarzyła nam się osobliwa przygoda, o której muszę ci opowiedzieć. Kiedy tylko dotarliśmy na Wzgórze Rozpasania, Platon, Sokrates i Euklides... (ma na myśli psiska, które faryzeusz nazywa Zły, Gorszy i Najgorszy-zeWszystkich) ...pobiegły, jakby ich najdroższy przyjaciel czekał na pagórku, by je przytulić. Nasze konie popędziły za nimi i nie mogliśmy ich zatrzymać. Poniosły nas w część Wzgórza Rozpasania, którego żaden z nas dotąd nie widział. Ogromny jeleń z kroplami deszczu na cętkowanych bokach wyszedł na drogę i spojrzał na nas, jakby to on był Panem Wszelkiego Stworzenia, a nie my, ludzie.

Lisy przecinały nam ścieżkę i patrzyły, jak przejeżdżamy. Małe szare zające wyglądały ze swoich kołysek wśród kamieni bez trwogi na pyszczkach. Nie mieliśmy jednak czasu się zdumiewać, bo Platon, Sokrates i Euklides pędziły przodem, a nasze konie galopowały za nimi... – Tak, zaiste! – powiada pan Shepreth. – Pewien ciemny, chmurny jegomość jadący z nami wykrzyknął, że omyłkowo musieliśmy wjechać do jakiegoś elfiego królestwa pod ziemią, gdzie zwierzęta mszczą się na ludziach za krzywdy wyrządzone im na ziemi. A doktor Foxton zaczął opowiadać o dzikich galopach, które trwają wieczność, i zaczarowanych jeźdźcach, niemogących zeskoczyć z koni w obawie, że zamienią się w pył, gdy dotkną ziemi. Pan Aubrey jednak kazał nam zawierzyć Bogu i niczego się nie bać... Przystanęliśmy nagle na zielonej polance w ciemnym lesie. Łąka była pełna kwiatów i pochmurny mężczyzna powiedział, że jeszcze nigdzie nie widziano takich kwiatów, lecz sir John odrzekł, że jest głupcem i że on sam zna imiona tych kwiatów jak własne. Były to Słoneczniki Pasterzy, Guziczki Dojarek i Grzebyki Nieboszczyków. Pośrodku łąki była mała kredowa jama. Zasłaniały ją wysokie trawy i kwiaty, które nazwał sir John. Dobiegały z niej pomruki, jakby ktoś nucił. Ludzie trzymali psiska na smyczach, ku ich wielkiemu niezadowoleniu, a my cichutko podeszliśmy do jamy i zajrzeliśmy do środka. I jak myślisz, cośmy zobaczyli? – Nie wiem, doktorze Foxton. – Elfa, Mirando! A jak myślisz, co on tam robił? – Nie potrafię zgadnąć, doktorze Foxton. – Ach! – powiada pan Aubrey. – Miał mały kołowrotek, prządł z cudowną chyżością i kręcił długim, czarnym ogonem. Szybko, woła wtedy pan Shepreth, wypowiedz swoje zaklęcie, panie Aubrey! I wskoczył do jamy, a my wskoczyliśmy za nim. – Jestem bezgranicznie zdumiona. Ale czego się dowiedzieliście? Co wam powiedział faryzeusz? – Nic – powiada chmurnie doktor Foxton. – Zadaliśmy mu naszych sto czterdzieści siedem pytań, właśnie z tego powodu tak długo zabawiliśmy na Wzgórzu Rozpasania i tak późno wróciliśmy na kolację, ale to był nadzwyczaj nieoświecony faryzeusz. Przez chwilę wszyscy milczeliśmy. – Jednakowoż wysłuchał wszystkich waszych pytań – powiadam. – To dziwne. Kiedy wcześniej go wezwaliście, nawet się nie zjawił. – W rzeczy samej, Mirando – powiada Pan Aubrey. – A to dlatego, że wcześniej nie znaliśmy jego imienia. Słowa zaklęcia i jego prawdziwe imię mocno go związały. Musiał nas wysłuchać, chociaż aż rwał się, by skończyć robotę, miał okrutnie wielki stos lnu do uprzędzenia. Przypadkiem poznaliśmy jego imię. Kiedy bowiem zajrzeliśmy do jamy, w kółko wyśpiewywał swoje imię. Nie oczarował nas jego śpiew. Przemyślna z niego prządka, ale żaden poeta. Elfy uwielbiają śpiewać, lecz nie staje im inwencji. Wymyślą nie więcej niż dwa wersy na krzyż, dopóki jakiś życzliwy przyjaciel nie nauczy ich czegoś nowego. Znowu zamilkliśmy. – I co śpiewał? – pytam na ostatek. – Śpiewał: „Hola, hop, hop, hop, zwą mnie Tom Tit Tot” – powiada pan Aubrey. – No proszę! – powiadam. – Ogromnie jestem rada, drodzy uczeni, słysząc, żeście widzieli faryzeusza, a jeszcze bardziej cieszy mnie, że wróciliście bezpiecznie do domu. Idźcie na wieczerzę, choć obawiam się, że nie będzie smaczna. Teraz nadchodzi faryzeusz, zakrada się wśród wieczornej mgły z motkami uprzędzonego lnu na ramieniu. Najpierw będę zgadywać, że nazywa się Solomon, potem, że Zebedee. Potem jednak muszę wypowiedzieć jego imię i biedny Tom Tit Tot odchodzi z wyciem do swojej zimnej i samotnej nory. Teraz nadjeżdża sir John, wszystek chmurny i marsowy, na koniu karym jak burza, ze Złym,

Gorszym i Najgorszym-ze-Wszystkich u boku. A kiedy ujrzy uprzędzony len, udamy się pojeść i popić razem z uradowanymi uczonymi, którzy już komponują wesołą piosenkę o czterech dżentelmenach, którzy spotkali faryzeusza. I wszyscy dobrzy służący wrócą do domu i każdy dostanie sześć pensów, żeby wypić za zdrowie sir Johna. – Piszę swoją historię – powiadam. – Od czego zacząć? – Och! – powiada pan Aubrey – Zacznij, od czego zechcesz, Mirando, ale zapisz ją czym prędzej, póki świeża i krzepka w twej pamięci, bo wspomnienia są jak motyle i kiedy już myślisz, że je złapałaś, wylatują przez okno. Gdyby wszystkie rzeczy, jakie zapomniałem, załadować na okręty Jego Królewskiej Mości, zatopiłyby całą flotę. Pośród rozlicznych źródeł, na których autorka oparła się, pisząc tę opowieść, w szczególności chciała wyróżnić cudowną wersję historii o Tomie Tit Tocie autorstwa Edwarda Clodda, znawcy folkloru, spisaną w dialekcie z hrabstwa Suffolk w 1898 roku.



Pani Mabb



Pod koniec wiosny 18... roku dama z wioski Kissingland w hrabstwie D... doświadczyła gorzkiego rozczarowania. * * * Pani Fanny Hawkins do pani Clary Johnson: ...i wiem, moja droga Claro, że będziesz podzielała moje wzburzenie, kiedy powiem ci, co się stało. Kilka miesięcy temu los uśmiechnął się do mojej siostry, panny Moore, zauroczyła bowiem pewnego oficera. Kapitan Fox od początku przedkładał towarzystwo Venetii nad towarzystwo innych dam i już miałam wielkie nadzieje, że ujrzę, jak siostra pomyślnie się ustatkuje, kiedy jak na nieszczęście otrzymała list od znajomej, pewnej damy z Manchesteru, która zachorowała i potrzebowała kogoś, kto się nią zaopiekuje. Możesz sobie wyobrazić, jak mało podobała mi myśl, że moja siostra opuści Kissingland w takiej chwili, ale przekonałam się, że niezależnie od wszystkiego co powiem, ona umyśliła sobie podjąć się trudów podróży i ponieść jej koszty. Teraz jednak obawiam się, że za bardzo została ukarana za swój upór, ponieważ podczas jej nieobecności niegodziwy kapitan Fox całkiem o niej zapomniał i zaczął zabiegać o względy innej damy, naszej sąsiadki, pani Mabb. Możesz wierzyć, że kiedy wróci, będę nieustannie wadzić się z nią z tego powodu... Życzliwy zamiar Fanny Hawkins wadzenia się z siostrą nie słabł, napędzany nie tylko ogólną chęcią naprostowania niewłaściwego zachowania, lecz także świadomością, że jeśli Venetia nie poślubi kapitana Foxa, to będzie musiała szukać sobie domu u siostry. Mąż Fanny był wikariuszem w Kissingland, niezbyt ważną figurą w tamtejszej społeczności, która udzielała chrztów i ślubów wszystkim mieszkańcom, zajmowała się pochówkami, odwiedzała chorych, pocieszała ich w żałobie i czytała im listy, jeśli nie potrafili zrobić tego sami; za to wszystko otrzymywał zawrotną sumę czterdziestu funtów rocznie. Skutkiem tego każdą chwilę, w której Fanny mogła oderwać się od domowych trosk, poświęcała na rozważanie trudnego pytania, jak dochód, który nigdy nie wystarczał dla dwojga, ma utrzymać troje. Fanny wyczekiwała na powrót siostry i kilka razy dziennie z całą stanowczością oznajmiała panu Hawkinsowi, że zamierza kłócić się z nią, ponieważ pozwoliła wymknąć się kapitanowi Foxowi. – Żeby tak po prostu wyjechać, kiedy sprawy między nimi nie zostały uporządkowane! Jakież dziwne z niej stworzenie! Nie pojmuję jej. Fanny sama miała własne dziwactwa, a jednym z nich była przyjemność, z jaką malowała siebie jako osobę przykrego charakteru i zimnego serca, podczas gdy tak naprawdę była tylko niespokojna i pokrzywdzona. Kiedy wreszcie panna Moore wróciła do Kissingland i Fanny zobaczyła, jak pobladła i jaki wstrząs przeżyła biedna dziewczyna na wieść o niestałości ukochanego, cała jej osławiona kłótliwość stopniała do pokręcenia głową i słów: „Teraz widzisz, Venetio, co przychodzi z uporu i obierania własnej drogi wbrew radom innych”. Jednakże nawet po nich Fanny zaraz szybko dodała: – No już dobrze, moja droga, mam nadzieję, że nie będziesz się zamartwiać. Mężczyźnie, który jest zdolny do tak podłej sztuczki, nie warto poświęcać myśli. Jak się miewa twoja przyjaciółka

w Manchesterze? – Zmarła. – (Nabrzmiały od łez szept). – Och!... No cóż, moja droga, niepomiernie przykro mi to słyszeć. A pan Hawkins powie to samo, gdy mu przekażę te wieści. Moja ty biedna, jaki smutny masz powrót do domu! Tego wieczoru, podczas kolacji (bardzo skromnej ilości smażonej wołowiny i znacznej porcji gotowanej rzepy) Fanny powiedziała panu Hawkinsowi: – Położyła się. Mówi, że ma wstrząsającą migrenę. Zapewne była do niego o wiele bardziej przywiązana niż myśleliśmy. Od początku było mało prawdopodobne, że ujdzie z tego z niezłamanym sercem, skoro zwróciła na siebie uwagę takiego mężczyzny jak kapitan Fox. Pewnie sobie przypominasz, że od razu to przepowiedziałam. Pan Hawkins nic nie powiedział. Sprawy domowe u Hawkinsów zostały tak urządzone, że Fanny dostarczała słów, a on milczenia. – Cóż – mówiła dalej Fanny – wszyscy musimy zacisnąć pasa, jak się da. Nie wątpię, że uda mi się zaoszczędzić jeszcze na paru rzeczach. Rozejrzała się po nędznym salonie w poszukiwaniu luksusów, które dotychczas uszły jej uwagi. Nie znajdując żadnych, zauważyła tylko, że rzeczy trwają o wiele dłużej niż skłonni są podejrzewać ludzie, którzy zawsze chcą mieć wszystko nowe; istotnie, minęło bardzo wiele czasu, odkąd Fanny miała coś nowego; zniszczone kamienne płyty posadzki w salonie były nagie, krzesła twarde i niewygodne, tapeta tak stara i wyblakła, że wydawało się, że przedstawia uschłe girlandy martwych kwiatów związane zeschłymi brązowymi wstążkami. Następnego ranka myśli Fanny krążyły wokół jej żalu do kapitana Foxa, a jej gniew na niego był tak wielki, że czuła się zobligowana, by mówić o nim niemal bez ustanku, jednocześnie stale radząc Venetii, by więcej już o kapitanie Foxie nie myślała. Po półgodzinie Venetia oznajmiła z westchnieniem, że może przeszłaby się nieco po świeżym powietrzu. – Och! – powiedziała Fanny. – A którędy pójdziesz? – Nie wiem. – Bo gdybyś szła w stronę wioski, to jest kilka rzeczy, których potrzebuję. Venetia poszła więc Church Lane do Kissingland. Chociaż byłoby z korzyścią dla godności płci kobiecej w ogólności oznajmić, że Venetia pogardza teraz kapitanem Foxem i go nienawidzi, to było jej jednak daleko do tak nienaturalnej reakcji. Zamiast tego pogrążyła się w żalach i rozlicznych daremnych westchnieniach i w miarę możliwości starała się czerpać pociechę z myśli, że lepiej być biedną i zapomnianą w Kissingland, gdzie rosną zielone drzewa i słodkie kwieciste łąki, niż w Manchesterze, gdzie jej przyjaciółka, pani Whitsun, zmarła w zimnym szarym pokoju na poddaszu ponurego pensjonatu. Kapitan Fox był wysokim Irlandczykiem w wieku lat trzydziestu sześciu, może trzydziestu siedmiu, który uchodził za rudowłosego. I owszem, przy określonej pogodzie i w określonym świetle jego włosy rzeczywiście wydawały się rudawe, ale bardziej to jego nazwisko[2], szeroki ironiczny uśmiech i irlandzka porywczość sprawiały, że ludzie wierzyli w ich rudość. Kapitan słynął także z niesłychanej odwagi, ponieważ raz sprzeciwił się księciu Wellingtonowi, kiedy wszyscy inni energicznie przytakiwali tej znamienitej personie. Rzecz zaś dotyczyła butów. Buty (dziesięć tysięcy par) podążały na wschód z Portugalii na grzbietach siedemdziesięciu mułów, do miejsca, w którym brytyjska armia – w do cna znoszonym obuwiu – wyczekiwała ich niecierpliwie. Bez nowych butów wojsko nie było w stanie rozpocząć długiego marszu na północ, by odebrać Francuzom Hiszpanię. Książę Wellington ogromnie gorączkował się z tego powodu i wiele mówił o niedogodnościach spowodowanych tą zwłoką i o tym,

co Brytyjczycy mogą z jej przyczyny stracić, ostatecznie jednak przyznał, że żołnierze nie mogą niczego zrobić bez nowych butów. „Przeciwnie”, wykrzyknął kapitan Fox. „O wiele lepiej będzie dla butów, jeśli podążą szlakiem skierowanym bardziej na północ, do miasta S–, gdzie spotkają wojsko maszerujące w kierunku północnym. Dzięki temu na pierwszym odcinku marszruty żołnierze będą zbliżać się do nowych butów, a ta radosna świadomość bez wątpienia zachęci ich do szybszego marszu”. Książę Wellington przez chwilę rozważał tę kwestię. „Uważam”, orzekł w końcu, „że kapitan Fox ma słuszność”. Kiedy Venetia wyszła na podwórze Blewitta, jej oczom ukazał się pokaźny kamienny dom. To była rezydencja pana Grouta, zamożnego prawnika. W ogrodzie pana Grouta tak bujnie rosły róże, że jedna ze ścian jego domu zamieniła się w drżące urwisko bladego różu; niestety, ten cudowny widok tylko przypomniał Venetii, że kapitan Fox ogromnie lubił bladoróżowe róże i dwa razy powiedział jej, patrząc na nią znacząco, że kiedy się ożeni i będzie miał własny ogród, wątpi, czy będzie hodował w nim jakikolwiek inny gatunek. Venetia postanowiła myśleć o czymś innym, ale zaraz szyki pokrzyżował jej fakt, że pierwszą osobą, jaką ujrzała na High Street, był ordynans kapitana Foxa, Lucas Barley. – Lucasie! – krzyknęła. – Cóż to? Kapitan jest tutaj? Rozejrzała się pośpiesznie i dopiero kiedy nabrała pewności, że kapitana nie ma w zasięgu wzroku, podeszła do Lucasa jak należało. Dostrzegła z pewnym zaskoczeniem, że przeszedł przedziwną przemianę. Zniknął jego elegancki brązowy płaszcz, zniknęły lśniące buty z cholewami, zniknęła pewność siebie płynąca ze świadomości, że kiedyś jego pan kategorycznie sprzeciwił się księciu Wellingtonowi. Teraz nosił brudny zielony fartuch (o kilka rozmiarów za duży) i drewniane chodaki. Niósł dwa wielgachne cynowe kufle, z których ulewało się piwo. – Co robisz z tymi dzbanami, Lucasie? Odszedłeś ze służby u kapitana? – Nie wiem, panienko. – Nie wiesz! Co masz na myśli? – Mam na myśli to, panienko, że jeśli kiedykolwiek ponownie ujrzę kapitana Foxa, to z pewnością zapytam go o jego zdanie w tej kwestii; a jeżeli on zapyta mnie o moje zdanie na ten temat, to z pewnością odpowiem mu, że jest mi to całkowicie obojętne. Może się panienka dziwić, ja sam trwam w stanie nieustannego zdumienia. I nie jestem w tym osamotniony, bo kapitan rozstaje się ze wszystkimi dawnymi przyjaciółmi. Nie mając wolnych rąk, żeby nimi wskazać, Lucas wyciągnięciem szyi dał Venetii do zrozumienia, że powinna obejrzeć się za siebie, bo właśnie prowadzono do stajni pana Grouta przepiękną karogniadą klacz. – Wielkie nieba! – wykrzyknęła Venetia. – Belle-dame! – Przyszła wiadomość z domu pani Mabb, że ma zostać sprzedana panu Groutowi. – Czy kapitan opuszcza pułk? – Nie wiem, panienko. Tylko co taki mały, krągły człowieczek jak pan Grout zrobi z takim koniem jak ten? Lepiej niech dopilnuje, żeby klacz nie wzięła go za rzepę i nie zjadła. I rzeczywiście, klacz najwyraźniej miała własne przemyślenia na ten temat; lekceważący błysk w jej dzikim, piwnym oku zdradzał, że ma świadomość swej degradacji, uważa, że ktoś powinien za to odcierpieć, i właśnie rozważa, któż by to mógł być. – To było tak, panienko – mówił Lucas. – Tego ranka, kiedy panienka wyjechała, pani Mabb przysłała do kapitana liścik z zapytaniem, czy nie zasiadłby do kart jako czwarty. Poszedłem z nim, ponieważ ktoś mi kiedyś powiedział, że u pani Mabb mieszka ogromna liczba ciotek, siostrzenic i innych krewniaczek, a jedna piękniejsza od drugiej, i miałem nadzieję, że poznam tam taką, co nie

będzie zbyt dumna, by ze mną porozmawiać. Kiedy jednak dotarliśmy na miejsce, kazano mi czekać w małej kamiennej antykamerze zimnej jak grób i umeblowanej jedynie kilkoma kośćmi w palenisku. Czekałem i czekałem, i czekałem, i potem poczekałem jeszcze trochę; słyszałem, jak kapitan rozmawia, i słyszałem dźwięk kobiecego śmiechu, wysoki i głośny. Po jakimś czasie, panienko, zauważyłem, że paznokcie mi urosły i poczułem, że zarost jeży mi się na brodzie, co mnie solidnie przestraszyło, jak może się panienka domyślić. Ponieważ frontowe drzwi były otwarte, wyskoczyłem przez nie i pobiegłem z powrotem aż do Kissingland, gdzie odkryłem, że stałem w małej kamiennej poczekalni u pani Mabb trzy dni i trzy noce. – Dobry Boże! – wykrzyknęła Venetia. Zadumała się na chwilę. – Cóż – powiedziała wreszcie z westchnieniem – kiedy człowiek odkrywa, że omylił się w uczuciach albo że inna osoba bardziej mu się podoba... Domyślam się, że jest bardzo piękna? Lucas prychnął pogardliwie, jakby chciał powiedzieć coś bardzo kąśliwego na temat urody pani Mabb i powstrzymał go tylko fakt, że nigdy jej nie widział. – Szczerzę wątpię, czy imię pani Mabb można wymienić jednym tchem z pani imieniem. Kapitan powiedział mi kilka razy, że panienka i on wkrótce się pobierzecie i że wyjedziemy do Exeter zamieszkać w małym białym domku z ogrodem i treliażami z różowymi różami. Złożyłem solenną przysięgę, pewnego ranka w kościele, że będę panience służył wiernie i honorowo, ponieważ panienka zawsze była dla mnie bardzo dobra. – Dziękuję, Lucasie... – zaczęła Venetia, ale odkryła, że nie potrafi dokończyć zdania. Obraz tego, co nigdy się nie wydarzy, wstrząsnął nią tak mocno, że łzy napłynęły jej do oczu. Chciałaby dać Lucasowi kilka drobnych monet, ale nie miała w sakiewce nic prócz tego, co Fanny dała jej na zakup chleba. – Proszę się nie kłopotać, panienko – powiedział Lucas. – Wszyscy ucierpieliśmy z powodu pani Mabb. – Milczał przez chwilę. – Przykro mi, że przeze mnie panienka płacze. Uwaga ta, wypowiedziana z wielką życzliwością, wystarczyła, by Venetia zapragnęła pośpiesznie odejść do piekarni, gdzie melancholijne rojenia o kapitanie Foxie, który z uśmiechem na ustach porzucał karierę dla pani Mabb (śmiejącej się tylko w głos na ten widok), tak ją pochłonęły, że kiedy wróciła do domu i rozpakowała paczki, odkryła ku swojemu zdumieniu, że kupiła trzy tuziny francuskich bułeczek maślanych i tartę z dżemem morelowym, chociaż o żadną z tych rzeczy Fanny jej nie prosiła. – Na Boga, gdzieś ty bujała myślami?! – wykrzyknęła wielce skonsternowana Fanny na widok sprawunków Venetii. Przeraziła się takim marnotrawstwem pieniędzy i pod zgubnym wpływem maślanych bułeczek i słodkiej tarty stała się opryskliwa i zagniewana; groziło, że taki nastrój utrzyma się przez cały dzień, na szczęście, Venetia przypomniała sobie, że przed śmiercią pani Whitsun podarowała jej zasłony w prezencie ślubnym. Teraz, skoro nie będzie żadnego ślubu, wydawało się właściwe i uprzejme przynieść zasłony z sypialni i sprezentować je Fanny. Materiał był bardzo ładny – żółty jak pierwiosnki, z białymi prążkami. Fanny natychmiast odzyskała dobry humor i z pomocą Venetii wzięła się za zmianę zasłon w oknie salonu. Gdy tylko zabrały się do pracy, Venetia zapytała: – Fanny, kto to jest pani Mabb? – To bardzo nikczemna osoba, moja droga – odpowiedziała Fanny, wesoło wymachując wielkimi czarnym nożycami. – W jakim sensie nikczemna? Fanny nie miała na ten temat żadnych konkretnych informacji i Venetia dowiedziała się tylko, że

nikczemność pani Mabb wiąże się głównie z faktem, że jest bardzo bogata i nigdy nie robi niczego, na co nie ma ochoty. – Jak ona wygląda? – zapytała Venetia. – Wielkie nieba! Nie wiem. Nigdy jej nie widziałam. – Zatem całkiem niedawno pojawiła się w okolicy? – Tak! Całkiem niedawno... Chociaż nie jestem tego taka pewna. Jak się nad tym zastanowić, to mam wrażenie, że mieszka tu już dosyć długo. Z pewnością była tu już, kiedy piętnaście lat temu zjawił się tu pan Hawkins. – Gdzie mieszka? – Świat drogi stąd! Za Knightswood. – Zatem w pobliżu Dunchurch? – Nie, moja droga, nie w pobliżu Dunchurch. Bliżej Piper, jeśli już, ale nieszczególnie blisko żadnego z tych miejsc... – (Wszystko to były osady w okolicy Kissingland). – Gdy zjedziesz z drogi za rogatkami Piper i pójdziesz zarośniętą dróżką, która bardzo gwałtownie opada, dotrzesz do pięknego pasa wody pełnego trzcin, zwanego Greypool. Nad nim, na małym pagórku znajduje się krąg starodawnych kamieni. Za tym wzgórzem jest mała zielona dolina, a potem stary las. Dom pani Mabb stoi między kamieniami i lasem, ale bliżej lasu niż kręgu. – Aha! – wykrzyknęła Venetia. Następnego dnia Fanny podziękowała, kiedy Venetia zaproponowała, że znowu przespaceruje się do wioski kupić chleb, i zamiast tego wysłała ją z koszykiem warzyw i zupą, żeby odwiedziła pozbawioną środków do życia rodzinę w Piper. Omyłki w zakupach mają bowiem wysoką cenę, rzekła, jeśli jednak Venetia okaże się na tyle nieuważna, żeby oddać zupę niewłaściwym nędzarzom, nie będzie miało to dużego znaczenia. Venetia dostarczyła koszyk ubogiej rodzinie w Piper, lecz w drodze powrotnej minęła przerwę w żywopłocie, gdzie wąska, wijąca się dróżka stromo schodziła w bok od drogi mijającej rogatki. Potężne stare drzewa rosły po obu stronach, a ich gałęzie sięgały nad ścieżkę, zamieniając ją w zagmatwaną grę cieni, gdzie pojedyncze promienie słońca oświetlały tu kępkę fiołków, tam trzy źdźbła trawy. Cały angielski krajobraz nie zawierał niczego, co tak przyciągnęłoby wzrok Venetii i tak ją urzekło, jak owa zielona dróżka, ponieważ właśnie o tej steczce Fanny powiedziała, że prowadzi do domu pani Mabb, a wszystkie myśli Venetii krążyły wokół tej siedziby i jej mieszkańców. Może przejdę się kawałeczek tą dróżką, pomyślała, i może, jeśli to nie jest zbyt daleko, zerknę na dom. Chciałabym wiedzieć, czy on jest szczęśliwy. W jaki sposób zamierzała się przekonać, czy kapitan jest szczęśliwy, patrząc z zewnątrz na obcy dom, tego nie przemyślała sobie dokładnie, mimo to ruszyła ścieżką, minęła samotną sadzawkę, wspięła się do kręgu wiekowych kamieni i poszła dalej, aż dotarła do miejsca, gdzie okrągłe zielone pagórki odcinały resztę świata. Było to ciche i puste miejsce. Powierzchnia traw porastających wzgórza i dolinę była gładka jak tafla wody, a kiedy powiał prześwietlony słońcem wietrzyk, zielone źdźbła – niemalże jak woda – falowały delikatnie. Na przeciwległym wzniesieniu stał dom z szarego kamienia, który wyglądał na bardzo stary. To był bardzo strzelisty dom, właściwie całkiem podobny do wieży, a otaczał go wysoki kamienny mur, w którym nie dało się wypatrzyć przejścia ani furtki. Nie prowadziła do niego żadna ścieżka. Mimo znacznej wysokości budynku jasno oświetlona słońcem ściana lasu górowała nad nim i Venetia nie mogła oprzeć się wrażeniu, że tak naprawdę patrzy na bardzo mały domek – chatkę

polnej myszy, pszczoły albo motyla; domek, który stoi wśród wysokich traw. Nie ma sensu zwlekać, pomyślała. A gdybym tak natknęła się na kapitana i panią Mabb? Potworna myśl! Odwróciła się i odeszła szybko, ale nie oddaliła się zbytnio, kiedy usłyszała tętent kopyt na darni za sobą. Nie obejrzę się, pomyślała. Bo jeśli to kapitan Fox, to na pewno okaże się tak dobry, że pozwoli mi odejść bez przeszkód. Jednakże tętent się zbliżał, dołączył do niego huk wielu innych kopyt, aż miało się wrażenie, że cała armia powstała z cichych wzgórz. Ogromnie zdumiona Venetia odwróciła się, żeby zobaczyć, co to, na Boga, może być. * * * Venetia miała na sobie dziwną staromodną suknię z dobrej gatunkowo niebieskiej wełny. Staniczek wyhaftowano w jaskry i stokrotki, talia była nisko; spódnica nie była zbyt długa, lecz wielka obfitość płóciennych halek sowicie nadrabiała ten fakt. Venetia zastanawiała się chwilę nad swym strojem. Wydaje się, pomyślała, że to kostium dojarki, pasterki albo innej osoby z pospólstwa. Jakie to dziwne! Nie przypominam sobie, żebym była dojarką albo pasterką. Pewnie gram w jakimś przedstawieniu i obawiam się, że bardzo marnie mi to idzie, bo nie pamiętam żadnych słów swojej roli ani nawet treści sztuki. – Wróciły jej trochę kolory – rozległ się niespokojny głos Fanny. – Nie uważa pan, panie Hawkins? Venetia odkryła, że znajduje się w salonie Fanny, a pan Hawkins klęczy na kamiennych płytach przed jej krzesłem. Na podłodze stała misa z parującą wodą, a obok niej para staroświeckich zielonych jedwabnych trzewików do tańca. Pan Hawkins obmywał gałgankiem stopy i kostki Venetii. To też było dziwne – nigdy w życiu nie słyszała, żeby robił coś podobnego. Kiedy skończył, w wielkim skupieniu zaczął obmywać jej twarz. – Niech pan uważa, panie Hawkins! – wykrzyknęła jego żona. – Bo naleci jej mydła do oczu! Och, moja droga! Nigdy w życiu tak się nie bałam, jak kiedy przyniesiono cię do domu! Myślałam, że zemdleję od tego wstrząsu. Pan Hawkins mówi to samo. Fakt, że Fanny była nadzwyczaj zaniepokojona, odmalował się na jej twarzy; powszechnie było wiadomo, że ma głęboko osadzone oczy i zapadnięte policzki – doprowadziło do tego piętnaście lat zamartwiania się o pieniądze – przerażenie jednak pogłębiło te cechy, przez co oczy Fanny były okrągłe jak spodki, a nos wyostrzył się tak, że przypominał czubek nożyc. Venetia przyglądała się chwilę siostrze, a potem zastanowiła się, co mogło ją tak zdenerwować. Następnie spojrzała na własne ręce i zdziwiła się, widząc, że są podrapane do krwi. Podniosła rękę do twarzy i odkryła, że w wielu miejscach jest obolała. Zerwała się na równe nogi. Na przeciwległej ścianie wisiało skromne lusterko. Venetia się w nim przejrzała – twarz cała w siniakach, włosy rozwichrzone na wszystkie strony. Wstrząs był tak ogromny, że krzyknęła na cały głos. Ponieważ nie pamiętała, co jej się przydarzyło, Fanny musiała jej wyjaśnić (wśród licznych dygresji i okrzyków), że wcześniej tego dnia znalazł ją młodzieniec, farmer nazwiskiem Purvis. Szła dróżką jakieś dwie, trzy mile od Piper, w stanie całkowitego pomieszania i na pełne troski zapytania pana Purvisa odpowiedziała dziwaczną paplaniną o srebrnych dzwonkach przy uprzęży i zielonych chorągwiach przesłaniających niebo. Przez dłuższy czas pan Purvis nie był w stanie wydobyć z niej nawet jej imienia. Ubrania miała brudne i podarte, szła boso. Pan Purvis posadził ją na konia i zabrał do swojego domu, gdzie matka dała jej herbatę, dziwną, staroświecką suknię oraz trzewiki do tańca.

– Och, moja droga! – powiedziała Fanny – Pamiętasz cokolwiek z tego, co się wydarzyło? – Nie, nic – odpowiedziała Venetia. – Zaniosłam zupę Peasonom, jak mi kazałaś, a co robiłam potem? Myślę, że dokądś poszłam. Ale dokąd? Och! Dlaczego nie mogę sobie przypomnieć?! Pan Hawkins, który nadal przed nią klęczał, położył palec na ustach na znak, że nie powinna tak się gorączkować, i zaczął delikatnie głaskać jej czoło. – Wpadłaś do rowu, moja droga – wyjaśniła Fanny – i to wszystko. To okropna, nieprzyjemna rzecz, więc naturalnie wolisz nad tym nie rozmyślać. – Zaczęła płakać. – Zawsze byłaś taka zapominalska, Venetio. Pan Hawkins położył palec na ustach na znak, że Fanny nie powinna tak się unosić, i jakimś cudem udawało mu się nadal głaskać Venetię po czole, jednocześnie poklepując dłoń Fanny. – Fanny – powiedziała Venetia – czy dzisiaj była parada? – Parada? – zdumiała się Fanny. Odepchnęła rękę pana Hawkinsa i głośno wydmuchała nos. – Co masz na myśli? – To właśnie dzisiaj robiłam. Teraz sobie przypominam. Patrzyłam, jak przejeżdżają żołnierze. – Nie było dziś parady – odpowiedziała Fanny. – Wszyscy żołnierze są pewnie w swoich kwaterach. – Och! W takim razie co dzisiaj widziałam? Setki jeźdźców ze słońcem skrzącym się w uprzęży i dźwięk srebrzystych dzwonków, kiedy przejeżdżali... – Och, Venetio! – wykrzyknęła poirytowana Fanny. – Nie opowiadaj takich niestworzonych rzeczy, bo będziemy musieli z panem Hawkinsem wezwać lekarza, a wtedy trzeba będzie mu zapłacić gwineę i bez wątpienia zakupić najróżniejsze medykamenty... I rozpoczęła długi monolog na temat kosztów lekarzy, którą to przemową krok po kroku doprowadziła się do takich paroksyzmów niepokoju, że w rezultacie bardziej jej groziło doprowadzenie się do choroby niż siostrze. Venetia pośpiesznie zapewniła ją, że lekarz jest zupełnie niepotrzebny, i obiecała więcej nie wspominać o paradzie. Poszła do swojego pokoju i dokładniej zbadała własną osobę. Nie odkryła żadnych obrażeń poza zadrapaniami i siniakami. Pomyślała: pewnie musiałam zemdleć, ale to bardzo dziwne, bo nigdy dotąd nie mdlałam. A kiedy domownicy zasiedli do kolacji, która wypadła tego wieczoru dość późno, nie wspominano więcej o dziwnej przygodzie, tylko Fanny kilkakrotnie napomknęła z niezadowoleniem, że Purvisowie nie oddali sukni Venetii. Następnego ranka Venetia była sztywna i obolała od stóp do głów. Czuję się, pomyślała, jakbym spadła ze dwa, trzy razy z konia. Dobrze znała to uczucie. Kapitan Fox uczył ją jazdy konnej zeszłego listopada. Chodzili na wysokie pole z widokiem na Kissingland, gdzie kapitan Fox podsadzał ją na grzbiet Belle-dame. Pod nimi wioska jarzyła się jak węgielek barwami jesiennych drzew i płomyków świec w oknach. Smużki jaskrawoniebieskiego dymu unosiły się z ognisk w ogrodach pana Grouta. Ach, jacy byliśmy szczęśliwi! Tyle tylko że Pen Harrington zawsze udawało się odkryć, dokąd się wybieramy. Nalegała, że pójdzie z nami, i zawsze chciała, żeby kapitan zwracał na nią uwagę, do czego on, jako człowiek szlachetny, czuł się zobligowany. To bardzo dokuczliwa dziewczyna. Och, ale teraz jestem nie lepsza od niej, czy wszystkich innych panien, którym spodobał się kapitan, a którymi on wzgardził, wybierając panią Mabb. O wiele naturalniejsze byłoby, gdybym nienawidziła kapitana i czuła siostrzane przywiązanie do biednej Pen... Siedziała chwilę, próbując urobić swoje uczucia zgodnie z tym wzorcem, ale po pięciu minutach odkryła, że nie polubiła Pen bardziej ani że nie kocha kapitana mniej. Chyba prawda jest taka, że nie można naprawdę żałować dziewczyny, która nosi suknię w kolorze jaskrów z lawendową lamówką – jaskrowa żółć i lawenda zestawione razem wyglądają potwornie. Jednakże odnośnie do tego, co wydarzyło się wczoraj, najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem

jest to, że zemdlałam na ścieżce, pan Purvis mnie znalazł, podniósł i wsadził na konia, ale po drodze spadłam, co by tłumaczyło siniaki i dziury w ubraniu. Pewnie teraz za bardzo się wstydzi i dlatego nikomu się nie przyznał, dobrze go rozumiem. Westchnęła w duchu. Kapitan nigdy nie dopuściłby, żebym spadła, pomyślała. Tego ranka, kiedy siostry pracowały we dwie w kuchni (Venetia łuskała groszek, a Fanny zagniatała ciasto), usłyszały niespodziewane odgłosy – konia i powozu. Fanny wyjrzała przez okno. – To Purvisowie – powiedziała. Pani Purvis okazała się grubą, wesołą kobietą, która – gdy tylko jej spojrzenie padło na Venetię – krzyknęła radośnie i objęła ją serdecznie. Pachniała słodkim mlekiem, chlebem prosto z pieca i świeżo wzruszoną ziemią, jakby cały ranek spędziła w mleczarni, kuchni i w ogrodzie warzywnym – co w rzeczy samej miało miejsce. – Zapewne, droga pani – powiedziała do Fanny pani Purvis – zaskoczyła panią moja wylewność, ale gdyby pani widziała pannę Moore, kiedy John ją przywiózł, całą białą i drżącą, to myślę, że wybaczyłaby mi pani. A wiem, że panna Moore mi wybaczy, bo serdecznie zaprzyjaźniłyśmy się, kiedy była w mojej kuchni. Doprawdy? – pomyślała Venetia. – I widzisz, moja droga – mówiła dalej pani Purvis, sięgając do wielkiej płóciennej torby – przywiozłam ci moją porcelanową pastereczkę, która tak ci się spodobała. Och! Nie dziękuj mi. Mam pół tuzina podobnych drobiazgów i mało co na nie patrzę. A tu, proszę, droga pani – zwróciła się z szacunkiem do Fanny – są szparagi, truskawki i pół tuzina pięknych gęsich jajek. Na pewno zgodzi się pani ze mną, że to żaden dziw, że nasze młode damy mdleją, skoro są takie chude. Fanny zawsze lubiła gości, a pani Purvis należała do tych, którzy w szczególności ją cieszyli – przyniosła nieszkodliwe ploteczki i traktowała Fanny z takim szacunkiem, jak wdowa po farmerze winna traktować żonę wikariusza. Doprawdy, Fanny była tak zadowolona, że nawet poczęstowała Purvisów dwoma małymi herbatnikami. – Miałam butelkę bardzo dobrej madery, ale obawiam się, że całą już wypito – powiedziała im. Była to prawda – pan Hawkins dokończył butelkę w Boże Narodzenie osiem lat temu. Na temat dziwnej, staromodnej sukni pani Purvis powiedziała: – Należała do mojej siostry, panno Moore. Biedaczka zmarła, kiedy była mniej więcej w pani wieku i była niemal tak samo ładna. Może pani zatrzymać tę suknię, ale spodziewam się, że woli pani mieć wszytko zgodne z nową modą, jak inne młode damy. Wizyta zakończyła się na tym, że pani Purvis kiwała głową i dawała znaki synowi, by coś powiedział. Młodzieniec wyjąkał, że to wielka przyjemność widzieć pannę Moore w o wiele lepszym zdrowiu, i ma nadzieję, że ona i pani Hawkins nie będą miały nic przeciwko temu, żeby odwiedził je za dzień albo dwa. Biedaczysko, rumieńce na jego obliczu zdradzały, że nie tylko Venetia nadal odczuwała skutki przygody z poprzedniego dnia; jej wybawca też otrzymał cios – w jego wypadku w serce. Kiedy Purvisowie odjechali, Fanny skonstatowała: – Robi wrażenie bardzo zacnej kobiety, jednakże to nadzwyczaj irytujące, że nie odwiozła z powrotem twoich ubrań. Kilkakrotnie chciałam o to zapytać, ale za każdym razem, gdy otwierałam usta, ona zaczynała nowy temat. Nie pojmuję, do czego zmierza, przetrzymując rzeczy tak długo. Może umyśliła je sobie sprzedać. Mamy tylko jej słowo na to, że są zniszczone. Fanny miała wiele bezużytecznych spostrzeżeń tego rodzaju do wypowiedzenia, ale kiedy zaczęła, zorientowała się, że zostawiła w sypialni koszyczek z robótkami, więc posłała Venetię po niego na

górę. Na dróżce pod oknem sypialni Fanny pani Purvis z synem przygotowywali się do odjazdu. Venetia patrzyła, jak John Purvis wyjmuje wielki drewniany cebrzyk z tyłu stareńkiego giga i stawia go do góry dnem jako dodatkowy stopień dla matki, by mogła wdrapać się na kozła. Venetia usłyszała, jak pani Purvis mówi: – Jestem o wiele spokojniejsza, widząc ją w tak dobrym zdrowiu. To wielkie błogosławieństwo, że niczego nie pamięta. W tym momencie Purvis coś odpowiedział, ale ponieważ nadal stał odwrócony tyłem, Venetia go nie słyszała. – To byli żołnierze, John, jestem przekonana. Te wielkie rozcięcia na sukni zrobiono mieczem i szablą. To by je obie śmiertelnie przeraziło, tak jak przeraziło mnie, zapewniam cię, gdyby zobaczyły, jak pocięta była odzież panny Moore, kiedy ją znalazłeś. Wierzę, że to kapitan Fox, ten sam, o którym ci wspominałam, musiał wysłać swoich ludzi, żeby ją nastraszyli. Bo chociaż potraktował ją tak okrutnie, ona nadal może go kochać. Zważywszy, jakiej słodkiej jest natury, to najbardziej prawdopodobna rzecz na świecie... – Dobre nieba! – szepnęła niezmiernie zdumiona Venetia. W pierwszej chwili przerażenie, które powinno ją ogarnąć, zostało uprzedzone przez oburzenie odczuwane w imieniu kapitana. Bez wątpienia, pomyślała, to zacne ze strony pani Purvis, że mnie przyjęła, ale to bardzo głupia kobieta, skoro wymyśla takie kłamstwa na temat kapitana Foxa, który jest ucieleśnieniem honoru i nigdy nikogo by nie skrzywdził, poza – rzecz jasna – chwilami, kiedy wykonuje obowiązki żołnierskie. Potem jednak, kiedy oczami wyobraźni ujrzała swoją żałosną, zniszczoną suknię, przykre wrażenie wywołane przez słowa pani Purvis rozrosło się i Venetia do głębi się przeraziła. Na Boga, co mi się przytrafiło? – zastanawiała się. Nie znalazła jednak zadowalającej odpowiedzi. Następnego dnia, po kolacji Venetia odczuła potrzebę zażycia świeżego powietrza i oznajmiła Fanny, że chyba powinna się trochę przejść. Poszła Chuch Lane i skręciła przy podwórzu Blewitta. Podnosząc wzrok, ujrzała za murami kuchennego ogrodu pana Grouta... Och! Najstraszliwszą rzecz na świecie! Jej przerażenie było tak wielkie, że nogi ugięły się pod nią i padła na ziemię. – Młoda damo! Młoda damo! Co się stało? – rozległ się krzyk. Pan Grout zjawił się z gospodynią, panią Baines. Byli wielce wstrząśnięci, widząc Venetię na ziemi, a ona była nie mniej od nich zdumiona tym, że ją znaleźli. – Młoda damo! – wykrzyknął Grout. – Na Boga, co się panience stało? – Wydawało mi się, że widzę dziwny pochód zmierzający w moją stronę – odpowiedziała Venetia – ale widzę, że to, co wzięłam za bladozielone chorągwie łopoczące na wietrze, to tylko wierzchołki brzóz. Pan Grout sprawiał wrażenie, jakby nie całkiem pojmował. Pani Baines powiedziała zaś: – Cóż, moja droga, cokolwiek to było, kieliszek marsali na pewno postawi cię na nogi. I chociaż Venetia zapewniła ją, że ma się całkiem dobrze i z pewnością zaraz przestanie drżeć, pomogli jej wejść do domu, gdzie posadzili ją przy ogniu i podali jej marsalę. Pan Grout był adwokatem, który wiele lat temu osiedlił się w Kissingland, gdzie żył spokojnie i skromnie. Zawsze robił wrażenie przyjaznego i, ogólnie rzecz biorąc, cieszył się dobrą opinią, aż nagle wzbogacił się i kupił dwie farmy w parafii Knightswood. To wydarzyło się całkiem niedawno, upłynęło jednak

dostatecznie dużo czasu, żeby dorobił się reputacji najbardziej nierozsądnego właściciela ziemskiego, który zastrasza farmerów pracujących na jego ziemi i podwyższa czynsz, gdy mu się żywnie spodoba. – Może panienka coś zje? – zapytał Venetię pan Grout. – Moja doskonała pani Baines piekła dziś rano, o ile się nie mylę. Czuję zapach tarty z jabłkami! – Niczego nie chcę, proszę pana. Dziękuję – odpowiedziała Venetia, a potem, ponieważ nic innego nie przychodziło jej do głowy, dodała: – Chyba nie odwiedziłam pańskiego domu, odkąd byłam małą dziewczynką. – Doprawdy? – powiedział pan Grout. – Wobec tego zauważy pani wiele ulepszeń! To ciekawa rzecz, młoda damo, ale znaczny majątek nie każdemu służy. Już samo wspomnienie o dużej ilości pieniędzy wystarcza, żeby pewni ludzie źle się poczuli. Na szczęście, ja potrafię znieść każdą ilość ze spokojem. Pieniądze, moja droga, dostarczają czegoś więcej niż tylko wygód materialnych; zdejmują ciężar trosk z barków, dodają stanowczości i zdecydowania działaniom, a cerze delikatnej czystości. Poprawiają humor, spojrzenie na samego siebie i resztę świata. Kiedy byłem biedny, nie mogłem pokazywać się ludziom. Pieniądze rzeczywiście dokonały cudownych zmian w panu Groucie: przygarbione plecy nagle się wyprostowały, zniknęły też zmarszczki; siwe włosy lśniły srebrem tak mocno, że we właściwym świetle wyglądał jak święty z aureolą, jego oczy i skóra emanowały dziwnym blaskiem, nie do końca miłym dla oczu. Wiadomo było, że więcej niż tylko trochę pysznił się tymi nowymi wdziękami. Uśmiechnął się do Venetii, jakby zapraszał ją, żeby z miejsca się w nim zakochała. – Cóż, proszę pana – odparła – na pewno nikt nie zasłużył na uśmiech fortuny bardziej od pana. Bez wątpienia dokonał pan jakichś zmyślnych inwestycji? – Nie, w żadnej mierze. Cała moja fortuna pochodzi z jednego szlachetnego źródła, od wspaniałej damy, która zatrudniła mnie jako swojego prawnika, za co, mogę rzec, zostałem bardzo hojnie nagrodzony. Pani Mabb, tak zwie się owa dama. – Och! To osoba, którą ogromnie chciałabym zobaczyć. – Nie wątpię, młoda damo – odrzekł pan Grout, śmiejąc się życzliwie – ponieważ ma pani ukochanego, śmiałego kapitana Foxa, nieprawdaż? Och! Nie ma co udawać, że to nieprawda, ponieważ, widzi panienka, wiem wszystko na ten temat. To żaden wstyd przegrać z taką rywalką jak pani Mabb. Pani Mabb to bezcenna perła, dla której nie ma dość pochwał. Dusza raduje się najdrobniejszym gestem jej dłoni. Jej uśmiech jest jak blask słoneczny... Nie! Piękniejszy jest od słońca! Człowiek z radością przeżyłby w ciemności wszystkie dnie swojego żywota dla jednego uśmiechu pani Mabb. Och, młoda damo! Krzywizna szyi pani Mabb! Jej brew! Jej najmniejszy paznokieć! Perfekcja w każdym calu! Venetia westchnęła. – Cóż... – powiedziała, a potem, nie wiedząc, co dodać, znowu westchnęła. – W młodości, jak mniemam – opowiadał dalej pan Grout – bardzo pracowicie zarządzała swoimi posiadłościami, zawiadywała sprawami swoich krewnych i tych, którzy pozostawali na jej utrzymaniu, a była to liczna gromada i wszyscy mieszkali razem z nią. W końcu jednak szaleństwa tego świata zbrzydły jej i od wielu lat żyje na uboczu. Pozostaje w domu, gdzie para się haftem. Sam miałem ten przywilej obejrzeć jard za jardem najpiękniejszego haftu, w całości dzieło pani Mabb. I wszystkie jej niezamężne kuzynki, dziewicze ciotki i inne kobiety niższego stanu, które raczyła przyjąć do siebie, także dużo haftują, ponieważ pani Mabb nie toleruje bezczynności. – Mieszka w pobliżu Piper, prawda? – zapytała Venetia. – Piper! – wykrzyknął pan Grout. – Skądże! Kto pani podsunął ten pomysł? Dom pani Mabb znajduje się znacznie bliżej i w zupełnie innym kierunku. Dochodzi się do niego ścieżką, która biegnie

przez przykościelny cmentarz i pod porośniętym bluszczem łukiem. Dróżka, nieco zarośnięta trybulą i naparstnicą, mija mały staw z trzcinami, a potem wspina się na łagodny zielony pagórek. Na szczycie wzniesienia trzeba przejść przez dziurę w zniszczonym murze ze starych kamieni, by trafić do ogrodu pani Mabb. – Och! – krzyknęła Venetia. – Jakie to dziwne! Jestem przekonana, że ktoś mi powiedział, że pani Mabb mieszka w pobliżu Piper... Drogi panie, obiecałam siostrze, że wyjdę na krótko. Na pewno zacznie się denerwować, jeśli szybko nie wrócę. – Ojej! Przecież dopiero zaczęliśmy się poznawać! Moja droga, mam nadzieję, że nie jest pani jedną z tych pruderyjnych młodych panienek, które boją się zostać sam na sam ze starym przyjacielem. Bo w końcu jestem starym przyjacielem, chociaż wyglądam tak młodo. Przy Church Lane Venetia wspięła się na palce i zerknęła ponad cmentarnym murem. – Zatem to ta ścieżka prowadzi do domu pani Mabb! Jest nawet porośnięty bluszczem łuk! Nie przypominała sobie, żeby widziała już wcześniej tę ścieżkę albo łuk. – Cóż, nie sądzę, żeby stało się coś złego, jeśli szybko przejdę tą ścieżką i zerknę ukradkiem na jej dom. I tak, całkiem zapominając o tym, co powiedziała panu Groutowi o Fanny, która będzie się martwić jej dłuższą nieobecnością, Venetia zakradła się na cmentarz, przemknęła pod zielonym łukiem, minęła staw, wspięła się na wzgórze i na koniec doszła do zniszczonego muru. – Dziwne, że taka wielka dama nie ma lepszego wejścia do domu niż ta niewygodna dziura w starym murze! Venetia przeszła przez dziurę. Majestatyczne drzewa szacownego wieku i wielkiego wzrostu wznosiły się na rozległym, aksamitnie zielonym trawniku. Korony wszystkich drzew przystrzyżono w gładkie, kuliste kształty, a każde było wyższe od dzwonnicy w Kissingland, każde było osobną tajemnicą, każde zostało wyposażone przez wieczorne słońce w długi cień, równie tajemniczy jak samo drzewo. Daleko, daleko w górze maleńki księżyc wisiał na niebieskim niebie niczym własny niematerialny duch. – Och, jak tu cicho i pusto! Jestem przekonana, że nie powinnam była tu wchodzić, bo nigdy w życiu nie znalazłam się w równie odosobnionym miejscu. Wiem dobrze, że w każdej chwili mogę usłyszeć srebrne dzwonki i tętent kopyt na darni! A jeśli idzie o dom, to żadnego nie widzę. A jednak coś tam było – na końcu trawnika stała okrągła wieża z bardzo starych szarych kamieni, z blankami na szczycie i trzema ciemnymi szczelinami okien umieszczonymi niezwykle wysoko. To była naprawdę wysoka wieża, ale mimo jej rozmiarów przewyższał ją gigantyczny żywopłot z bladych róż, który wyrastał za nią, i Venetia nie mogła pozbyć się myśli, że w rzeczywistości wieża jest malutka – wieżyczka dla mrówki, pszczoły albo ptaszka. – Pewnie ten olbrzymi żywopłot tak mnie zwodzi. To musi być letni dom. Ciekawe, jak się do niego wchodzi, bo nie widzę drzwi. Och! Ktoś gra na fujarce! A przecież nikogo tu nie ma. A teraz bęben! Jakie to dziwne, bo nie widzę, kto gra! Ciekawe, czy... Dwa kroki naprzód, ukłon i obrót... Te słowa pojawiły się w jej głowie znikąd, tak samo jak nie wiadomo skąd jej stopy znały kroki. Venetia zaczęła tańczyć i wcale się nie zdziwiła, że w odpowiednim momencie ktoś ujął jej wyciągniętą rękę. * * * Ktoś bardzo cicho płakał i, tak jak poprzednio, pan Hawkins klęczał przed krzesłem Venetii

i obmywał jej stopy. A przecież nigdy nie będą czyste, skoro obmywa je krwią, pomyślała Venetia. Woda w misie miała żywy odcień czerwieni. – Fanny – powiedziała Venetia. Płacz ustał i zduszony odgłos – coś między piskiem i pociągnięciem nosem – wskazał, że Fanny znajduje się w pobliżu. – Fanny, to wieczór? – Świt – odpowiedziała Fanny. – Och! Zasłony w salonie Fanny były zaciągnięte, ale w szarym świetle wczesnego ranka straciły cały pierwiosnkowy kolor. A wszystko za oknem – warzywny ogród Fanny, stodoła Robina Tollidaya, pole Johna Harkera, Boże niebo, angielskie chmury – wszystko było doskonale widoczne, ale straciło cały kolor, jakby zostało zrobione z szarej wody. Fanny znowu zaczęła płakać. Może ją coś boli, pomyślała Venetia. Bo z pewnością ktoś tu cierpi. – Fanny? – zapytała. – Tak, moja kochana? – Jestem bardzo znużona, moja Fanny. Fanny powiedziała coś, czego Venetia nie usłyszała, odwróciła więc głowę, a kiedy otworzyła oczy, leżała już w łóżku, a Fanny siedziała w wiklinowym fotelu, cerując dziurę w koszuli pana Hawkinsa. Zasłony chroniły pokój przed jasnym słońcem. – Och, Venetio! – Fanny westchnęła i smutno pokręciła głową. – Na Boga, gdzieś ty się podziewała? Coś ty, na Boga, robiła? To były pytania z rodzaju tych, na które zwykle nie oczekuje się odpowiedzi, ale Venetia mimo to spróbowała ich udzielić: – Pamiętam, że wypiłam kieliszek wina w domu pana Grouta, ale powiedziałam mu wprost, że muszę wracać do domu, bo wiedziałam, że na mnie czekasz. Nie wróciłam do domu, prawda, Fanny? – Nie, Venetio. Nie wróciłaś. I Fanny opowiedziała siostrze, jak z panem Hawkinsem i sąsiadami szukała jej całą noc, jak tuż przed świtem John Harker i George Buttery zajrzeli na cmentarz i zobaczyli blady kształt sukni Venetii rozdymany wiatrem w ciemności. Wirowała bez ustanku pod wielkim cisem, z szeroko rozłożonymi rękami. We dwóch musieli mocno ją złapać, żeby ją zatrzymać. – Dwie pary butów – westchnęła Fanny – jedne całkiem przepadły, drugie są w strzępach. Och, Venetio! Coś ty sobie myślała? Venetia musiała znowu zasnąć, bo kiedy się obudziła, był już późny wieczór. Słyszała brzęk talerzy, kiedy Fanny przygotowywała kolację na dole i kręciła się między salonem i kuchnią, mówiąc do pana Hawkinsa: – ...a gdyby przyszło co do czego, nie odeślemy jej do przytułku dla obłąkanych, nie zniosę myśli, że miałaby trafić do jednego z potwornych miejsc, gdzie źle by ją traktowano. Nie, w żadnym wypadku! Ostrzegam, panie Hawkins, zdecydowanie tego zabraniam... Jakby on mógł coś podobnego zasugerować! – pomyślała Venetia. Jest dla mnie taki dobry. – ...przypuszczam, że utrzymanie obłąkanych nie kosztuje więcej niż ludzi zdrowych na umyśle, może wyjąwszy koszty medykamentów i foteli z pasami. Nazajutrz wczesnym rankiem Fanny, Venetia i pan Hawkins jedli śniadanie w salonie, kiedy ktoś głośno zapukał do drzwi. Fanny poszła je otworzyć i wróciła po chwili z panem Groutem, który nie marnował czasu na przeprosiny czy wyjaśnienia, ale od razu zwrócił się do Venetii, nie kryjąc niezadowolenia:

– Młoda damo! Zostałem pośpiesznie wysłany do pani przez panią Mabb, która kazała mi powiedzieć, że nie pozwoli, by nieustannie kręciła się pani wokół jej domu! – Ha! – wykrzyknęła Venetia, tak głośno, że przestraszyła Fanny. – Krewni i osoby pozostające na utrzymaniu pani Mabb – mówił dalej pan Grout, patrząc surowo na rozradowaną twarz Venetii – nieprzytomnie się przerazili pani dziwacznym zachowaniem. Przez panią starsi wujowie mają koszmary, dzieci boją się zasnąć, a pokojówki upuszczają porcelanę na podłogę. Pani Mabb mówi, że w domu nie został ani jeden kompletny serwis! Mówi, że masło nie chce się ubić, bo krzywo spojrzała pani na krowy, panno Moore. Czy przestanie pani dręczyć tę damę? – Niech mi odda kapitana Foxa – odpowiedziała Venetia – a więcej nie usłyszy o mnie słowa. – Och, Venetio! – krzyknęła Fanny. – Ależ młoda damo! – wykrzyknął pan Grout. – To panią Mabb kocha kapitan. Jak to już pani chyba wcześniej wyjaśniłem, pani Mabb jest piękna niczym kwiat jabłoni, który zwiesza się z konaru. Jedno spojrzenie w oczy pani Mabb... – Tak, tak, wiem! – podniosła głos zniecierpliwiona Venetia. – Już mi to wszystko pan mówił! Ale to jakaś niedorzeczność! To mnie kapitan kocha. W przeciwnym wypadku sam by mi powiedział albo przynajmniej przysłałby list, ale ja nie miałam żadnych wieści od niego od powrotu z Manchesteru. Och! Proszę mi nie opowiadać, że pani Mabb zabrania mu przyjść; proszę nie pleść podobnych głupstw. Kapitan Fox nie jest mężczyzną, którego ktokolwiek zdołałby odwieść od wypełnienia obowiązku. Nie, z całą pewnością to kolejna sztuczka pani Mabb. – Młoda damo! – wykrzyknął pan Grout, nie posiadając się z oburzenia. – Nie przystoi nieznaczącej młodej osobie takiej jak pani rzucać oszczerstwa na figury o ustalonej pozycji! – Panie Grout! – wtrąciła się Fanny, nie mogąc już dłużej zachować milczenia. – Niech pan tak do niej nie mówi! Proszę zwracać się łagodniejszym językiem, drogi panie, błagam! Nie widzi pan, że jest chora? Oczywiście ogromnie mi przykro, że pani Mabb została narażona na nieprzyjemności z powodu Venetii, która nachodzi ją w domu, chociaż muszę przyznać, że odmalował pan to w najjaskrawszych barwach, i tylko zauważę, by oddać sprawiedliwość Venetii, że te wszystkie krowy i wujowie muszą być nadzwyczaj nerwowymi istotami, żeby tak się zdenerwować z powodu biednej, chorej dziewczyny, która na nich popatrzyła! Powiem panu jednak, co zrobię. Żeby uniemożliwić jej spacery i naprzykrzanie się naszym sąsiadom, schowam zielone trzewiki, które dostała od Purvisów, jedyne buty, jakie jej zostały, tak by nie mogła ich znaleźć, i wtedy, sam pan pojmuje – podsumowała triumfalnie Fanny – będzie musiała pozostać w domu! Pan Grout spojrzał na Venetię, jakby miał nadzieję ujrzeć ją pokonaną. Venetia odrzekła jednak słodko: – Zna pan moją odpowiedź, drogi panie, i radzę panu ją przekazać. Przypuszczam, że pani Mabb nie toleruje opieszałości. Przez następne dwa dni Venetia czekała na okazję, żeby poszukać pani Mabb, ale przez cały ten czas Fanny nie odstępowała jej na krok i nie odpowiadała na żadne pytania dotyczące sąsiadki. Jednak trzeciego dnia Fanny została wezwana po kolacji i poszła zanieść herbatkę z dzikiego bzu, miętowy kordiał i inne lekarstwa służącej Johna Harkera, która poważnie się zaziębiła. Kiedy Fanny wybrała się Church Lane na farmę Harkera, możliwe, że pośród innych rzeczy w jej koszyku znalazły się także trzewiki do tańca z zielonego jedwabiu, bo gdy Venetia poszła ich szukać, nigdzie nie mogła ich znaleźć. Owinęła więc stopy w szmaty i mimo wszystko wyszła z domu. W złotym świetle nad wodą, którą mieszkańcy Kissingland chętnie nazywali rzeką, a którą inni, mniej stronniczy ludzie nazwaliby pewnie strumieniem, na soczyście zielonej łące pod kwitnącymi

głogami bawiły się dzieci. Jeden chłopiec – z fujarką – był księciem Wellingtonem, drugi chłopiec – z bębenkiem – był całą brytyjską armią, a cztery małe dziewczynki w poplamionych trawą sukienkach z muślinu w kolorze kwiecia jako żywo portretowały srogość i niezłomność ducha Napoleona i jego francuskich generałów. Zanim Venetia minęła dzieci, idąc ścieżką w poszukiwaniu pani Mabb, rozbolały ją stopy. Pomyślała, że przysiądzie na chwilę i opłucze je w wodzie, kiedy jednak zeszła nad rzekę, chłopcy zaczęli melancholijnie grać na fujarce i bębenku. Natychmiast ogarnęła ją trwoga tak ślepa, że ledwie wiedziała, co czyni. Kiedy się otrząsnęła, odkryła, że mocno ściska rękę nadzwyczaj zaskoczonej dziewczynki w wieku ośmiu, może dziewięciu lat. – Och! Proszę o wybaczenie, to tylko muzyka mnie przestraszyła – powiedziała, a kiedy dziewczynka nadal patrzyła na nią zdumiona, dodała: – Widzisz, kiedyś bardzo lubiłam muzykę, ale teraz całkiem mi to minęło. Gdy tylko usłyszę fujarkę i bębenek, nabieram przekonania, że będę zmuszona tańczyć bez ustanku. Nie masz czasem podobnego wrażenia? Dziewczynki miały bardzo zdziwione miny, ale nie odpowiedziały. Nazywały się Hebe, Marjory, Joan i Nan, ale która była która, Venetia nie miała najmniejszego pojęcia. Opłukała stopy i położyła się odpocząć – bo nadal była bardzo słaba – na słodkiej, zielonej trawie. Słyszała, jak Hebe, Marjory, Joan albo Nan zwraca innym uwagę, że panna Moore, jak powszechnie wiadomo, oszalała z miłości do przystojnego kapitana Foxa. Dziewczynki nazbierały stokrotek, którym teraz obrywały płatki, a kiedy to robiły, prosiły o spełnienie życzeń. Jedna prosiła o niebieską jak niebo karocę ozdobioną srebrem, druga chciała zobaczyć delfina w rzece w Kissingland, trzecia zapragnęła wyjść za arcybiskupa Canterbury i nosić przybraną brylantami mitrę (do której – jak się upierała – miałaby prawo jako żona arcybiskupa, chociaż pozostałe dziewczynki w to powątpiewały), a czwarta marzyła, żeby na kolację było pod dostatkiem chleba i wołowiny. – A ja chciałabym wiedzieć, gdzie znajdę dom pani Mabb – powiedziała Venetia. Na chwilę zapadła cisza, a potem Hebe, Marjory, Joan albo Nan rzuciła pogardliwie, że każdy to wie. – Najwyraźniej każdy prócz mnie – odparła Venetia do niebieskiego nieba i szybujących chmur. – Pani Mabb mieszka w głębi ogrodu Billy’ego Little – powiedziało drugie dziecko. – Za wielkim stosem kapuścianych liści – dodało trzecie. – Zatem wątpię, żebyśmy mieli na myśli tę sama osobę – odparła Venetia. – Pani Mabb to wspaniała dama, o ile mi wiadomo. – Rzeczywiście, tak właśnie jest – przytaknęła pierwsza dziewczynka. – Najwspanialsza dama jaką znano. Ma stangreta... – ...lokaja... – ...tancmistrza... – ...sto dam dworu... – ...i jedna z dam musi zjadać wszystkie mdłe kąski z kolacji pani Mabb, żeby pani Mabb mogła jeść samą pieczoną wieprzowinę, placek ze śliwkami i dżem truskawkowy... – Ach tak – powiedziała Venetia. – ...i wszyscy razem mieszkają w głębi ogrodu Billy’ego Little. – Nie uważają tego za raczej niewygodne? – spytała Venetia, siadając. Hebe, Marjory, Joan i Nan nie przypuszczały, żeby z rezydencją w głębi ogrodu Billy’ego Little wiązały się jakieś szczególne niedogodności. Podzieliły się za to z Venetią innymi informacjami: że

pani Mabb pije do śniadania kawę z miseczki żołędzia, że jej szambelanem jest drozd, a stangretem kos i że ona sama jest mniej więcej wielkości pieprzniczki. – Cóż – powiedziała Venetia – to, co mi mówicie, jest bardzo dziwne, ale nie dziwniejsze od tego, co ostatnio mi się przydarzyło. Powiedziałabym wręcz, że to wszystko układa się w klarowną całość, może więc będziecie tak dobre i pokażecie mi, gdzie znajdę ten ciekawy dom. – Och! – wykrzyknęła jedna z dziewczynek i zasłoniła usta dłonią. – Lepiej tam nie chodzić – przestrzegła życzliwie druga. – Mogłaby panią zamienić w masło – dodała trzecia. – Które mogłoby się stopić – zauważyła czwarta. – Albo w pudding. – Który mógłby zostać zjedzony. – Albo w pani portret na białym papierze. – Który ktoś mógłby całkiem niechcący podpalić, sama pani rozumie. Jednakże Venetia upierała się, żeby zabrały ją prosto do domu pani Mabb, na co dzieci w końcu przystały. Billy Little – bardzo stary robotnik rolny o zmiennym temperamencie – mieszkał w walącej się chacie przy Shilling Lane. Toczył wojnę z dziećmi z Kissingland i wszystkie dzieci z Kissingland toczyły wojnę z nim. Ogród znajdował się za jego chatą i Venetia z Hebe, Marjory, Joan i Nan musiały nisko się pochylić, żeby przemknąć pod oknem bez zasłon. Ktoś stał na parapecie. Osoba ta miała barwną suknię i rozgniewany wyraz twarzy. – A tu jesteś, nareszcie! – wykrzyknęła Venetia. Wyprostowała się i zwróciła do damy następującymi słowami: – Dobrze więc, droga pani! Pozwoli pani, że zadam pani kilka pytań ... – Dokąd pani idzie? – syknęła Hebe, Marjory, Joan albo Nan, złapała Venetię za suknię i pociągnęła z powrotem w dół. – Jak to?! Nie widzisz? – zapytała Venetia. – Pani Mabb stoi nad nami na parapecie. – To nie jest pani Mabb! – szepnęła Hebe, Marjory, Joan albo Nan. – To tylko dzbanek Betsy z dzbankiem Tobym, oba należą do Billy’ego Little. Venetia znowu uniosła głowę i tym razem dostrzegła porcelanową damę z porcelanowym mężem. Rzeczywiście były to dzbanki, bo z pleców wystawały im duże ucha. – Och, no cóż – mruknęła ze złością Venetia. Mimo to korci mnie, powiedziała sobie, żeby zrzucić ją z parapetu, bo moim zdaniem, gdy w grę wchodzi pani Mabb, nigdy nic nie wiadomo. Za stosem kapuścianych liści oraz innej, ciemnej materii ścieżka prowadziła obok smutnego stawu i w górę stromego brzegu. Na górze rozciągała się gładka połać jasnozielonej trawy, na której końcu leżał stos około tuzina zwalonych razem wysokich kamieni i skalnych płyt. Możliwe, że miał powstać z tego ul, ale równie możliwe, że zachowały się po starym murze. Za nimi rosły wysokie kwiaty – wiązówka, trybula i jaskry – niezwykle łatwo było więc uwierzyć, że widzi się wieżę albo twierdzę na obrzeżach wiekowego lasu. – To dziwne – powiedziała Venetia – bo widziałam już wcześniej to miejsce. Wiem to na pewno. – Oto ona! – krzyknęło jedno z dzieci. Venetia rozejrzała się i wydało jej się, że widzi w powietrzu drżenie. Ćma, pomyślała. Podeszła i cień jej sukni padł na kamienie. Przylgnął do nich mroczny, wilgotny chłód, którego słońce nie miało mocy rozproszyć. Venetia wyciągnęła ręce, żeby zburzyć dom pani Mabb, ale w tej samej chwili coś bladozielonego (albo ktoś bladozielony) wyleciało ze szczeliny między kamieniami i wyskoczyło na światło słoneczne, a potem znowu i znowu, i więcej, coraz

więcej, aż w powietrzu zrobiło się tłoczno od ludzi i wszędzie wokół unosiły się dziwne błyski, które Venetii kojarzyły się z widokiem oświetlonych słońcem tysięcy mieczy. Ruchy postaci były tak gwałtowne, że nie sposób było zatrzymać wzrok choćby na jednej, Venetia odniosła jednak wrażenie, że rzuciły się ku niej jak żołnierze czekający w zasadzce. – Och! – krzyknęła. – Och! Wy podłe istoty! Wy podłe, podłe istoty! Łapała je w skrzącym się powietrzu i miażdżyła w dłoniach. Potem wydało jej się, że postaci tańczą, a kroki ich tańca są nadzwyczaj skomplikowane i pomyślane tak, by doprowadzić ją do szaleństwa. Z ogromną więc radością obalała przeciwników na ziemię i deptała ich bladozielone stroje. Chociaż miała pewność, że część postaci zabiła, a dziesiątki innych poraniła, ani przez chwilę nie odniosła wrażenia, że ich liczba zmalała. Stopniowo siła jej pasji słabła i Venetia zaczęła opadać z sił; była pewna, że osunie się na ziemię. Na chwilę uniosła głowę i poza polem bitwy ujrzała bladą dziewczęcą twarzyczkę w kształcie serca. Usłyszała zdumione słowa: – To tylko motyle, panno Moore. Motyle? – zdumiała się w duchu Venetia. * * * – To były tylko motyle, moja kochana – powiedziała Fanny, gładząc siostrę po policzku. Venetia znajdowała się w swoim pokoju, leżała na własnym łóżku. – Chmara bladozielonych motyli – tłumaczyła Fanny. – Hebe, Marjory, Joan i Nan powiedziały, że krzyczałaś na nie, biłaś je pięściami i rozrywałaś na strzępki, aż sama zemdlałaś. – Fanny westchnęła. – Przypuszczam, że nic z tego nie pamiętasz. – Och, ależ pamiętam doskonale! – wykrzyknęła Venetia. – Hebe, Marjory, Joan i Nan zabrały mnie do domu pani Mabb, który znajduje się, jak pewnie wiesz, w głębi ogrodu Billy’ego Little. Kapitan Fox był w środku, a przynajmniej tak przypuszczam, i gdyby pani Mabb nie nasłała na mnie motyli, by mnie powstrzymały, zabrałabym go i... – Och, Venetio! – krzyknęła ze złością Fanny. Venetia otworzyła dłoń i znalazła kilka bladozielonych strzępów jakby podartego papieru, ale mniej niż połowy jego grubości i całkiem nieważkich – połamane szczątki dwóch albo trzech motyli. – Teraz cię mam, pani Mabb – szepnęła. Wzięła skrawek papieru, złożyła go i włożyła do środka motyle szczątki. Na wierzchu napisała „Dla pani Mabb”. Nie sprawiło jej szczególnej trudności przekonanie pana Hawkinsa (który szczerze ją kochał i niezmiernie martwił się o nią w tym okresie), by przekazał złożoną kartkę panu Groutowi. Następnego ranka Venetia z nadzieją wypatrywała powrotu kapitana Foxa. Kiedy się nie zjawił, postanowiła znowu ruszyć na jego poszukiwanie, czego najwyraźniej i Fanny, i pan Hawkins się spodziewali, ponieważ Fanny schowała siostrzane trzewiki do tańca w pustej klatce na króliki w ogrodzie, a pan Hawkins przyniósł je z powrotem pół godziny później. Postawił je pod łóżkiem Venetii, gdzie Venetia znalazła je o godzinie trzeciej wraz z kartką wyrwaną z terminarza pana Hawkinsa, na której ten wyrysował plan Kissingland i lasów w okolicy, a w głębi lasu zaznaczył dom pani Mabb. Na dole w kuchni pan Hawkins pastował żonie buty i – co było nader osobliwe – robił to nadzwyczaj licho, Fanny była więc zmuszona stać nad nim i besztać go z tego powodu. Nawet nie słyszała, jak Venetia wymknęła się frontowymi drzwiami i pobiegła ścieżką.

Według mapy dom pani Mabb znajdował się o wiele głębiej w lesie niż Venetia kiedykolwiek się zapuściła. Szła jakąś godzinę – i od domu pani Mabb nadal dzieliła ją znaczna odległość – kiedy wyszła na rozległą polanę otoczoną przez wielkie dęby, buki, dzikie bzy i inne piękne angielskie drzewa. Na drugim końcu polany chmara owadów poderwała się nagle w powietrze na tle oświetlonego lasu i pojawił się mężczyzna. Jednakże, czy wynurzył się z lasu, czy też z chmury owadów, nie dało się orzec. Jego włosy wydawały się rudawo-brązowe, miał na sobie niebieski płaszcz i białe spodnie, mundur pułku generała –. – Venetio! – wykrzyknął, gdy tylko ją zobaczył. – Myślałem, że wyjechałaś do Manchesteru! – I wyjechałam, mój drogi, drogi kapitanie Foxie – odpowiedziała, biegnąc ku niemu ogromnie uradowana – a teraz wróciłam. – To niemożliwie – orzekł kapitan Fox – bo rozstaliśmy się zaledwie wczoraj i dałem ci dewizkę na pamiątkę. Spierali się o to przez dłuższą chwilę i Venetia kilka razy powiedziała, że upłynęły prawie cztery miesiące, odkąd ostatnim razem się spotkali, a on zaprzeczał, że nic z tych rzeczy. To bardzo dziwne, pomyślała Venetia, wszystkie jego przymioty są takie jak zapamiętałam, ale całkiem zapomniałam, jaki bywa nieznośny! – Mój miły – powiedziała – zapewne masz rację, zawsze masz rację, ale może mi wyjaśnisz, jakim cudem drzewa w tym lesie mają takie zatrzęsienie liści, kwiatów i pączków? Wiem, że były nagie, kiedy wyjeżdżałam. Skąd się wzięły te wszystkie róże? I ta słodka świeża trawa? Wtedy kapitan Fox skrzyżował ręce, rozejrzał się i mocno zmarszczył czoło, patrząc na drzewa. – Nie potrafię tego wyjaśnić – przyznał w końcu. – Ale Venetio – dodał weselej – nigdy nie uwierzysz, gdzie byłem cały ten czas: u pani Mabb! Przysłała mi wiadomość, prosząc, żebym zjawił się jako czwarty do gry w karty, ale kiedy przyszedłem, odkryłem, że pani Mabb chce tylko mówić ze mną o miłości i tego typu nonsensach. Znosiłem to tak długo, jak się dało, lecz przyznaję, że zaczęła wystawiać moją cierpliwość na próbę. Mówię ci, Venetio, to bardzo dziwna kobieta. Ma w domu tylko jeden mebel – jedno krzesło, na którym siedzi, a wszyscy inni muszą podpierać ściany. I sam dom jest bardzo dziwny. Człowiek wychodzi drzwiami, myśląc może, że przyniesie filiżankę z kuchni albo książkę z biblioteki i nagle znajduje się w zagajniku, wychodzi na jakiś przeklęty upał albo daje się przemoczyć falom melancholijnego morza. Och! I ktoś, nie mam pojęcia kto, przyszedł kilka razy do tego domu, co wywołało znaczne poruszenie wśród rodziny i służby, ponieważ była to osoba, której pani Mabb w żadnej mierze nie życzyła sobie widzieć. Robili więc co mogli, by pozbyć się nieproszonego gościa. A jakiego rejwachu przy tym narobili! Za trzecim razem kilka osób wręcz zginęło. Dwa zakrwawione ciała przyniesiono do domu niecałą godzinę temu, owinięte w papier, co było nieco dziwne, moim zdaniem; na wierzchu napisano „Dla pani Mabb”. Zauważyłem, że pani Mabb pobladła na ten widok i oznajmiła, że gra jest niewarta świeczki i chociaż nie znosi nikomu ustępować, nie mogła pozwolić, by więcej szlachetnych osób zginęło dla sprawy. Ucieszyłem się, słysząc te słowa, bo wyobrażam sobie, że bywa uparta. Wkrótce potem zapytała, czy miałbym ochotę wrócić do domu. – A co robiłeś, mój miły, kiedy służba pani Mabb usuwała kłopotliwego intruza? – zapytała słodko Venetia. – Och! Drzemałem w saloniku na tyłach, a oni demolowali sobie wszystko wokół, skoro takie mieli życzenie. Żołnierz, jak już chyba wcześniej ci powiedziałem, Venetio, musi umieć zasnąć w każdych okolicznościach. Rozumiesz jednak, jak to jest: kiedy domem zarządza osoba kierująca się namiętnością, a nie rozsądkiem, tak jak to było w tym przypadku, zamieszanie i brak dyscypliny szybko udzielają się osobom niższego stanu. To jest coś, co często się widuje w wojsku...

Kapitan Fox zaczął rozprawiać o różnych znanych mu generałach, ich cnotach i przywarach, a Venetia wzięła go za rękę i poprowadziła z powrotem do Kissingland. Szli przez chwilę i mieli sobie wiele do powiedzenia, a kiedy zapadł zmierzch, przyniósł ze sobą słodko pachnący deszcz, a zewsząd dobiegały ptasie trele. Ujrzeli dwa światła z przodu, na widok których Venetia w pierwszej chwili poczuła niepokój, ale natychmiast odkryli, że to latarnie – tylko latarnie, najzwyczajniejsza rzecz na świecie – i niemal równie szybko jedna z latarni zakołysała się, ukazując skrytą za nią twarz Fanny: – Och, panie Hawkins! – zawołała z radością. – Jest! Znalazłam ją!

2 Fox (ang). – lis (przyp. tłum).



Jak książę Wellington zapodziewa swojego wierzchowca



To opowiadanie rozgrywa się w świecie stworzonym przez Neila Gaimana i Charlesa Vessa w „Gwiezdnym pyle”. Dotyczy Muru, miasteczka w Anglii, gdzie prawdziwy mur oddziela nasz świat od Faerie. Jeśli uda wam się przemknąć obok krzepkich wieśniaków z wielkimi kijami, którzy strzegą wyrwy w murze, to zdołacie przejść na drugą stronę. Lepiej jednak, żebyście tego nie robili.



Mieszkańcy miasteczka Mur w hrabstwie ... słyną z niezależnego ducha. Nie leży w ich naturze kłaniać się przed wielkimi ludźmi. Tytuł arystokratyczny nie robi na nich wrażenia i nie cierpią wszystkiego, co trąci dumą i wyniosłością. W 1819 roku najdumniejszym człowiekiem w Anglii był bez wątpienia książę Wellington. Nie było to szczególnie zaskakujące; kiedy człowiek dwa razy pokona wojska niegodziwego francuskiego cesarza, Napoleona Bonaparte, to naturalne, że ma na swój temat raczej wysokie mniemanie. Tak się złożyło, że pod koniec września tego roku książę nocował w Murze w gospodzie „Pod Siódmą Sroką” i chociaż była to tylko jedna noc, książę i miasteczko wkrótce się poróżnili. Zaczęło się od obopólnego niezadowolenia z powodu bezczelnego zachowania drugiej strony, które szybko przerodziło się w utarczkę z powodu nożyczek hafciarskich pani Pumphrey. Wizyta księcia wypadła w czasie nieobecności pana Bromiosa w Murze – wyjechał kupić wino, co robił od czasu do czasu. Niektórzy twierdzili, że kiedy wracał z tych wypraw, pachniał nieco morzem, a inni, że raczej anyżkiem. Pan Bromios zostawił gospodę pod opieką państwa Pumphreyów. Pani Pumphrey wysłała męża po nożyczki do saloniku na piętrze, gdzie książę jadł akurat kolację, ale książę odesłał go z powrotem, ponieważ nie lubił, by mu przeszkadzano podczas posiłku. W efekcie, kiedy pani Pumphrey wniosła pieczoną wieprzowinę, grzmotnęła nią o stół i rzuciła księciu spojrzenie jasno mówiące, co o nim myśli. To tak rozzłościło księcia, że schował jej nożyczki w kieszeni spodni (miał jednak szczery zamiar oddać je rano przy wyjeździe). Tego wieczoru zjawił się w gospodzie biedny duchowny nazwiskiem Duzamour. Najpierw pan Pumphrey powiedział mu, że nie mają wolnego pokoju, ale kiedy odkrył, że pan Duzamour ma konia, zmienił zdanie, bo dostrzegł okazję, by dać upust złości na księcia. Kazał Johnowi Cockcroftowi, stajennemu, wyprowadzić szlachetnego kasztanka księcia z ciepłej, wygodniej stajni i umieścić na jego miejscu starą siwą klacz pana Duzamoura. – A co mam zrobić z koniem księcia? – zapytał John. – Ech! – prychnął ze złością pan Pumphrey – Przy drodze jest wystarczająco dobra łączka, na której pasie się kilka kóz. Tam go zaprowadź! Następnego ranka książę wstał i wyjrzał przez okno. Zobaczył, że jego ulubiony koń, Kopenhaga, z zadowoleniem skubie trawę na wielkiej zielonej łące. Po śniadaniu książę wybrał się spacerem w tamtym kierunku, żeby dać Kopenhadze kawałek białego chleba. Z jakiegoś powodu dwóch mężczyzn z pałkami stało po obu stronach wejścia na łąkę. Jeden z nich odezwał się do księcia, ale ten nie zwracał uwagi na to, co może mówić wieśniak (a mówił coś o byku), bo w tej samej chwili zobaczył, że Kopenhaga wchodzi między drzewa na drugim końcu łąki i znika mu z oczu. Książę rozejrzał się i odkrył, że jeden z mężczyzn unosi kij, jakby zamierzał go uderzyć! Książę spojrzał na niego zdumiony. Mężczyzna zawahał się, jakby zadał sobie pytanie, czy naprawdę zamierza uderzyć księcia, który był przecież Obrońcą Europy i Bohaterem Narodowym. Wahał się zaledwie chwilę, ale tyle wystarczyło – książę wszedł do Faerie w poszukiwaniu swojego rumaka. Za drzewami natrafił na wąską białą ścieżkę wiodącą przez ładną okolicę pośród krągłych, kształtnych pagórków. Wśród wzgórz rozrzucone były stare dąbrowy i lasy jesionowe tak zarośnięte bluszczem, dzikimi różami i kapryfolium, że każdy gaj zamienił się w nieprzeniknioną masę zieleni. Książę uszedł zaledwie milę albo coś koło tego, kiedy natknął się na kamienny dom otoczony

ciemną fosą. Nad fosą przerzucono most tak grubo porośnięty mchem, że wydawał się zbudowany z aksamitnych zielonych poduszek. Obłożony kamiennymi płytami dach domu podtrzymywały kruszejące kamienne olbrzymy, ugięte i zgarbione pod jego ciężarem. Myśląc, że ktoś z mieszkańców domu mógł widzieć Kopenhagę, książę podszedł do drzwi i zapukał. Odczekał chwilę, po czym zaczął zaglądać w okna. Pokoje były puste. Promienie słoneczne malowały złote pasy na zakurzonych podłogach. W jednym pokoju stał poobijany cynowy kielich, który sprawiał wrażenie całego wyposażenia domu, dopóki książę nie podszedł do ostatniego okna. W ostatnim pokoju młoda kobieta w sukni o barwie najgłębszego odcienia rubinu siedziała na drewnianym stołku plecami do okna. Wyszywała. Wokół niej rozpościerał się rozległy i wspaniały haft. Refleksy głębokich barw tańczyły na ścianach i suficie. Gdyby trzymała roztopiony witraż na kolanach, efekt nie byłby równie cudowny. Prócz tego w pokoju znajdowała się jeszcze tylko jedna rzecz – sfatygowana klatka dla ptaków zwieszała się z sufitu ze smutnym lokatorem w środku. – Zastanawiam się, moja droga – powiedział książę, zaglądając przez otwarte okno – czy nie widziałaś przypadkiem mojego rumaka? – Nie – odpowiedziała młoda dama, nie przerywając pracy. – Szkoda – odrzekł książę. – Biedny Kopenhaga. Był ze mną pod Waterloo i przykro mi będzie go stracić. Mam nadzieję, że ktokolwiek go znajdzie, będzie dla niego dobry. Biedaczysko. Zapadła cisza, podczas której książę kontemplował elegancki zarys białej szyi młodej damy. – Moja droga – powiedział – czy mógłbym wejść i porozmawiać z tobą chwilę? – Wedle życzenia – odpowiedziała młoda dama. Wszedłszy, książę z zadowoleniem się przekonał, że młoda dama jest równie piękna, jak sugerowało jego pierwsze wrażenie. – To wyjątkowo piękne miejsce, moja droga – powiedział – chociaż wyglądała na nieco odludne. Jeśli nie masz nic przeciwko temu, dotrzymam ci towarzystwa przez godzinkę albo dwie. – Nie mam nic przeciwko – odpowiedziała dama – ale musisz obiecać, że nie będziesz przeszkadzał mi w pracy. – A dla kogo przygotowujesz tak olbrzymi haft, moja droga? Dama uśmiechnęła się delikatnie. – A dla kogóż innego, jeśli nie dla ciebie, naturalnie! Książę się zdziwił. – A czy mogę spojrzeć? – zapytał. – Oczywiście – zgodziła się dama. Książę obszedł ją i zerknął jej przez ramię na robótkę. Zawierała tysiące tysięcy kunsztownych haftowanych obrazów, niektóre z nich były bardzo dziwne, a inne wydawały się całkiem znajome. Niezwykłość trzech w szczególności uderzyła księcia. Oto kasztanek, zupełnie jak Kopenhaga, biega po łące z miasteczkiem Mur w tle; potem pojawiał się obrazek z samym księciem, idącym samotnie wąską białą drożyną pośród krągłych zielonych pagórków; ostatni obrazek przedstawiał księcia w tym właśnie pokoju patrzącego damie przez ramię na haft! Nie brakowało żadnego szczegółu – był tam nawet smutny ptak w klatce. W tej samej chwili duży moręgowaty szczur wybiegł z dziury w boazerii i zaczął gryźć róg haftu. Tak się złożyło, że była to część, która przedstawiała klatkę z ptakiem. Jednakże najniezwyklejszy był fakt, że kiedy tylko ścieg został przerwany, klatka w pokoju zniknęła. Z radosnym śpiewem ptak wyfrunął przez okno. Cóż, to z pewnością było nader osobliwe! – pomyślał książę. Jednak, jak się nad tym zastanowić,

młoda dama za nic nie zdążyłaby wyhaftować tych scen od chwili mojego nadejścia. Musiała je wyszyć, zanim to się w ogóle wydarzyło! Wygląda na to, że cokolwiek ta dama wyhaftuje, to się wydarzy. Ciekawe, co się stanie teraz? Zerknął ponownie. Na następnym obrazku rycerz w srebrnej zbroi podjeżdżał pod dom. Na kolejnym dama wyszyła księcia i rycerza, którzy wdali się w gwałtowny spór, a na ostatnim (który dama właśnie kończyła) rycerz przebijał księcia mieczem. – Przecież to niesprawiedliwe! – wykrzyknął oburzony książę. – Ten jegomość ma miecz, włócznię, sztylet i taką, jak to zwą, kolczastą kulę na końcu łańcucha! Ja zaś nie mam żadnej broni! Dama wzruszyła ramionami, jakby to nie było jej zmartwienie. – Nie możesz wyhaftować mi chociaż mieczyka? Albo może pistoletu? – poprosił książę. – Nie – odpowiedziała dama. Skończyła wyszywać i zakończywszy ścieg mocnym supełkiem, wstała i wyszła z pokoju. Książę wyjrzał przez okno i dostrzegł nad grzbietem pagórka iskrę, jaka mogłaby rozbłysnąć, gdyby słońce odbiło się od srebrnej zbroi, i tańczącą kropkę jasnego koloru, jaką mogłoby być szkarłatne pióro na czubku hełmu. Pośpiesznie przeczesał dom w poszukiwaniu jakiejkolwiek broni, ale nie znalazł niczego poza poobijanym cynowym kielichem. Wrócił do pokoju z haftem. – Wiem! – Wpadł nagle na najoryginalniejszy pomysł. – Nie będę się z nim sprzeczał, więc potem mnie nie zabije! – Spojrzał w dół na haft. – Och, ale on ma taki zarozumiały wyraz twarzy! Kto by nie posprzeczał się z takim głupkiem! Posępnie wsunął ręce do kieszeni spodni i natrafił na coś zimnego i metalowego: nożyczki do robótek pani Pumphrey. – Wreszcie broń, na Boga! Ach! Tylko jak się nią posłużyć? Nader wątpię, czy rycerz będzie tak uprzejmy, żeby stać nieruchomo, kiedy ja będę go dźgał drobnymi ostrzami przez szpary w zbroi. Rycerz w srebrnej zbroi przejeżdżał po porośniętym mchem moście. Stukot kopyt i pobrzękiwanie zbroi rozbrzmiewały w całym domu. Szkarłatny pióropusz minął okno. – Chwileczkę! – krzyknął książę. – Wierzę, że to nie jest w ogóle problem natury wojskowej. To kwestia ręcznych robótek! Wziął nożyczki pani Pumphrey i przeciął wszystkie nici na obrazku, na którym wyszyto rycerza przybywającego do domu, sprzeczkę i jego własną śmierć. Kiedy skończył, wyjrzał przez okno. Rycerza nigdzie nie było widać. – Doskonale! – wykrzyknął książę. – A teraz reszta! Z nadzwyczajnym skupieniem, pomrukując i kłując się w palce dodał kilka własnych obrazków do haftu damy, wszystkie wykonane największymi i najbrzydszymi ściegami, jakie można sobie wyobrazić. Pierwszy obrazek księcia przedstawiał postać o rękach i nogach jak patyki (jego samego), opuszczającą dom, następny – radosne spotkanie z patykowatym koniem (Kopenhaga), a na trzecim wyszył ich bezpieczny powrót przez szparę w murze. Chciał jeszcze wyhaftować jakąś straszliwą katastrofę, która spadłaby na miasteczko Mur. Zapędził się w tym zamiarze tak daleko, że wybrał już soczyście czerwony i pomarańczowy jedwab, ale ostatecznie był zmuszony zarzucić ten pomysł, ponieważ jego umiejętności hafciarskie nie dorównywały zadaniu. Wziął kapelusz i wyszedł z wiekowego kamiennego domu. Na dworze zastał Kopenhagę, który już na niego czekał – dokładnie w tym miejscu, w którym książę wyhaftował go wielkim ściegiem – i obaj wielce się uradowali na swój widok. Potem książę Wellington dosiadł rumaka i pojechał do Muru.

Książę uważał, że nie odczuł żadnych złych skutków pobytu w domu otoczonym fosą. W późniejszych latach w różnych okresach był dyplomatą, mężem stanu i premierem Wielkiej Brytanii, ale coraz bardziej uważał, że wszystkie jego wysiłki idą na marne. Powiedział pani Arbuthnot (bliskiej przyjaciółce), że: „Na polach bitewnych Europy byłem panem swojego przeznaczenia, ale jako polityk muszę zadowolić tylu ludzi, zawrzeć tak wiele kompromisów, że w najlepszym razie jestem jak ludzik z patyków”. Pani Arbuthnot zastanawiała się, dlaczego tak nagle książę przeraził się i pobladł.



Pan Simonelli czyli elfi wdowiec



Plebania Wszelka Nadzieja, hrabstwo Derby Do pani Gathercole, 20 grudnia 1811 Droga pani! Nie będę wystawiał na próbę Pani cierpliwości, powtarzając te same argumenty, którymi wcześniej próbowałem Panią przekonać o swojej niewinności. Kiedy dziś po południu opuściłem Panią, powiedziałem, że jest w mojej mocy doręczenie Pani dowodu na piśmie, który oczyści mnie ze wszystkich oskarżeń, jakie uznała Pani za właściwe zrzucić na mą głowę, i w ramach tej obietnicy załączam swój dziennik. Jeśli odkryje Pani, studiując te stronice, że pokusiłem się o próbę naszkicowania Pani charakteru, i gdyby ten portret okazał się nie do końca pochlebny, błagam, by Pani pamiętała, że zostały pisane na prywatny użytek i nigdy nie były przeznaczone dla cudzych oczu. Nie usłyszy Pani ode mnie usilnych błagań. Ze wszech miar proszę napisać do biskupa. Nie będę powstrzymywać Pani dłoni od wszelkich poczynań, jakie uzna Pani za właściwe. Jednakże na jedno oskarżenie muszę odpowiedzieć: że działałem bez należnego szacunku dla członków Pani rodziny. Droga Pani, to właśnie nazbyt żywa atencja dla Pani rodziny doprowadziła mnie do mojego obecnego osobliwego położenia. Pozostaję Pani pokornym i uniżonym sługą, Wielebny Alessandro Simonelli Z DZIENNIKÓW ALESSANDRO SIMONELLEGO

10 sierpnia 1811 Corpus Christi College, Cambridge Zaczynam myśleć, że czas się ożenić. Nie mam pieniędzy, nie mam szans na awans ani przyjaciół, którzy by mi pomogli. Moja niespotykana twarz to jedyny kapitał, jakim teraz dysponuję, i obawiam się, że nadszedł czas go spieniężyć. John Windle powiedział mi w zaufaniu, że wdowa po księgarzu zamieszkała przy Jesus Lane jest we mnie rozpaczliwie zakochana, a powszechnie wiadomo, że mąż zostawił jej niemal piętnaście tysięcy funtów. Jeśli idzie o samą damę, nigdy nie słyszałem niczego poza pochwałami pod jej adresem. Jej młodość, cnota, uroda i szczodrość sprawiają, że jest powszechnie kochana. Ja jednak nadal nie potrafię podjąć decyzji. Za bardzo przywykłem do rygorów uczonej debaty, żeby z entuzjazmem powitać kobiece konwersacje – koniec ożywiania ducha towarzystwem Tomasza z Akwinu, Arystofanesa, Euklidesa czy Awicenny, a zamiast tego godziny poświęcane na dyskusje nad zaletami czepka obszytego wstążkami w kolorze maku.

11 sierpnia 1811 Dziś rano doktor Prothero wszedł z uśmiechem do moich kwater. „Dziwisz się na mój widok, panie Simonelli”, powiedział. „Nie byliśmy ostatnio na tyle dobrymi przyjaciółmi, żeby spodziewać się nawzajem swojej wizyty”. Prawda, ale czyja to wina? Prothero to najgorszy rodzaj uczonego z Cambridge: kocha konie i polowania bardziej od książek i studiów; odkąd uczyniono go profesorem, ani razu nie wygłosił wykładu, chociaż jest zobligowany przez fundację do wykładu co drugi tydzień przez semestr; raz zjadł pięć pieczonych makreli za jednym posiedzeniem (co niemal go zabiło); jest pijany w większość ranków i każdego wieczoru; ślini się na kamizelkę, kiedy przysypia w fotelu. Myślę, że moja opinia na jego temat jest powszechnie znana, i chociaż nie pomogłem sobie tą szczerością, to z przyjemnością stwierdzam, że jemu także trochę nią zaszkodziłem. „Przynoszę panu wieści, panie Simonelli!”, mówił dalej. „Powinien pan zaproponować mi kieliszek wina! W rzeczy samej, powinien pan! Kiedy usłyszy pan, jak doskonałe mam dla pana wiadomości, z pewnością zapragnie pan zaproponować mi kieliszek wina!” Obrócił głowę jak brzydki stary żółw, żeby przekonać się, czy nie wypatrzy gdzieś butelki. Nie trzymam jednak wina, mówił więc dalej: „Poprosiła mnie rodzina z hrabstwa Derby, moi przyjaciele, rozumie pan, żebym znalazł im jakiegoś uczonego dżentelmena na stanowisko pastora w ich wiosce. Natychmiast pomyślałem o panu, panie Simonelli! Obowiązki pastora w tej części świata nie są uciążliwe. I sam się pan przekona o tym, jak zdrowe to miejsce, jakim świeżym powietrzem zostało pobłogosławione, kiedy powiem panu, że pan Whitmore, poprzedni duchowny, zmarł w wieku dziewięćdziesięciu trzech lat. Dobra, życzliwa dusza, nader kochana przez parafian, ale nie uczony. No, to jakże będzie, panie Simonelli? Jeśli odpowiada panu mieć własny dom z ogrodem, sadem i farmą do kompletu, to napiszę dziś wieczorem do Gathercole’ów i ukoję ich niepokój, mówiąc im, że się pan zgadza!”. Chociaż bardzo naciskał, nie udzieliłem mu natychmiastowej odpowiedzi. Myślę, że wiem, o co mu chodzi. Ma siostrzeńca, którego ma nadzieję wprowadzić na moje miejsce, jeśli opuszczę Corpus Christi College. Jednak myślę sobie, że byłoby źle odrzucić taką szansę tylko po to, żeby pokrzyżować mu plany. Uważam, że w grę wchodzi albo parafia, albo małżeństwo.

9 września 1811 Dzisiejszego dnia zostałem wyświęcony na kapłana Kościoła anglikańskiego. Nie mam wątpliwości, że moje skromne zachowanie, pilność i nadzwyczajna łagodność charakteru czynią mnie szczególnie odpowiednią osobą do takiego życia.

15 września 1811 „George”, Derby Dzisiaj pojechałem dyliżansem aż do Derby. Siedziałem na zewnątrz – co kosztowało mnie dziesięć szylingów i sześć pensów – a ponieważ bez przerwy padało, miałem nie lada kłopot, próbując uchronić książki i papiery przed zamoczeniem. Mój pokój w gospodzie „George” jest lepiej wywietrzony niż zwykle są pokoje w zajazdach. Zjadłem na kolację trochę pieczonych słonek,

potrawkę z rzepy i knedle z jabłkami. Doskonałe, ale nie tanie, więc trochę narzekałem.

16 września 1811 Moje pierwsze wrażenia nie były zachęcające. Nadal padało, a okolica Wszelkiej Nadziei sprawiała wrażenie bardzo dzikiej i niemal odludnej. Były tam strome, zalesione doliny, rzeki spienionej wody, nagie występy skalne zwieńczone uschniętymi dębami, ponure, targane wiatrami wrzosowiska. Bez wątpienia był to nadzwyczaj malowniczy pejzaż i stanowiłby doskonały model do opisowego ustępu w powieści, ale dla mnie – osoby, która musi tu teraz mieszkać – stanowił wielce wymowny obraz ogromnego odosobnienia i maleńkiej społeczności, którą charakteryzują nieokrzesane umysły i prostackie maniery. Po dwóch godzinach spaceru ujrzałem tylko jedno ludzkie domostwo – ponurą farmę o pociemniałych od deszczy ścianach pośród mrocznych, ociekających wodą drzew. Zacząłem myśleć, że muszę być bardzo blisko wioski, kiedy wyszedłem zza zakrętu i dostrzegłem niedaleko przed sobą w deszczu dwóch jeźdźców. Przystanęli przy ubogiej chacie, żeby porozmawiać z kimś, kto stał w obrębie ogrodu. Nie jestem znawcą koni, ale te były naprawdę wyjątkowe, wysokie, pięknie ukształtowane i lśniące. Potrząsały łbami i grzebały kopytami w ziemi, jakby buntowały się przeciwko wystawieniu ich na działanie tak podłego żywiołu. Jeden był kary, a drugi kasztanowy. Kasztanek w szczególności sprawiał wrażenie jedynej jasnej rzeczy w całym hrabstwie Derby. Połyskiwał jak ognisko w szarym, deszczowym powietrzu. Osobą, do której jeźdźcy się zwracali, był stary, zgarbiony człowiek. Zbliżywszy się, usłyszałem krzyki i przekleństwo, zobaczyłem też, że jeden z konnych wyciąga rękę i czyni dłonią znak nad głową starego mężczyzny. Ten gest był dla mnie całkiem nowy i przypuszczam, że musi być swoisty dla mieszków hrabstwa Derby. Nie sądzę, żebym kiedykolwiek przedtem widział coś, co z równą mocą wyraża pogardę i ponieważ może to stanowić ciekawostkę dla studiów nad zwyczajami i starymi wierzeniami tutejszych ludzi, dołączam swego rodzaju diagram czy też ilustrację, by ukazać dokładnie gest, który tamten człowiek uczynił. Wywnioskowałem, że jeźdźcy odjeżdżają niezadowoleni z rozmowy ze starym mieszkańcem chaty. Potem dotarło do mnie, że skoro znajduję się tak blisko wioski, ten starzec z pewnością jest jednym z moich parafian. Zdecydowany bezzwłocznie nieść pokój tam, gdzie pojawia się spór, harmonię w obliczu niezgody, przyśpieszyłem kroku, powitałem starca, poinformowałem go, że jestem nowym pastorem, i zapytałem go o imię. Brzmiało „Jemmy”. – Cóż, Jemmy – zagadnąłem, okazując serdeczne podejście i dostosowując język do jego niskiej edukacji – co tu się stało? Coś zrobił, żeby tak rozgniewać dżentelmenów? Powiedział mi, że jeździec na kasztanku ma żonę, która dziś rano zaniemogła. Zjawił się ze sługą zapytać o żonę Jemmy’ego, Joan, która przez wiele lat zajmowała się kobietami w okolicy. – Doprawdy? – powiedziałem z lekką przyganą w głosie. – Dlaczego więc każesz dżentelmenowi czekać? Gdzie twoja żona? Wskazał na dróżkę wijącą się po przeciwległym pagórku, gdzie wśród deszczu zdołałem wypatrzyć stareńki kościół i cmentarz. – Kto zajmuje się teraz kobietami w połogu? – spytałem. Okazało się, że ten urząd sprawują dwie osoby: pan Stubb, aptekarz w Bakewell i pan Horrocks, lekarz w Buxton. Jednakże obie te miejscowości znajdowały się dwie, trzy godziny ostrej jazdy (po złych drogach) od nas, a dama już, jak to ujął Jemmy, „ledwie dychała”.

Prawdę mówiąc, byłem trochę rozgniewany na dżentelmena na kasztanku, który aż do dzisiaj nie zadał sobie trudu, by zapewnić żonie opiekę – nie wypełnił obowiązku, z którego mógł się wywiązać w dowolnej chwili w ciągu ostatnich dziewięciu miesięcy. Niemniej pośpieszyłem za tamtymi dwoma i, zwracając się do jeźdźca na kasztanku, rzekłem: – Panie, nazywam się Simonelli. Studiowałem wiele dziedzin: prawo, teologię i medycynę na uniwersytecie w Cambridge, a także przez wiele lat prowadziłem korespondencję z jednym z najwybitniejszych lekarzy naszej epoki, panem Matthew Bailliem z Great Windmill Street w Londynie. Jeśli nie ma pan nic przeciwko temu, z radością zajmę się pańską żoną. Jeździec pochylił nade mną twarz chudą, ciemną, gorliwą. Oczy miał wyjątkowo piękne i jasne, a ich wyraz zdradzał nadzwyczajną inteligencję. Jego ciemne włosy były własne, naturalne, całkiem długie, związane czarną wstążką w warkoczyk w stylu staromodnych peruk. Pomyślałem, że musi być w wieku między czterdziestym a pięćdziesiątym rokiem życia. – A jest pan zwolennikiem Galena czy Paracelsusa? – zapytał. – Słucham, drogi panie? – powiedziałem (bo pomyślałem, że musiał zadać to pytanie żartem), ponieważ jednak nadal patrzył na mnie wyczekująco, dodałem: – Starożytne autorytety medyczne, które raczył pan wymienić, są dość przestarzałe. Wszystko, co Galen wiedział o anatomii, wywiódł był z obserwacji dysekcji świń, kóz i małp. Paracelsus wierzył w skuteczność magicznych zaklęć i tego typu nonsensów. W rzeczy samej, panie – powiedziałem, parskając śmiechem – równie dobrze mógłby pan zapytać, po której stronie opowiadam się w wojnie trojańskiej, jak oczekiwać, że wybiorę między tymi znamienitymi, ale całkowicie zdyskredytowanymi dżentelmenami! Być może źle uczyniłem, śmiejąc się z jego słów. Natychmiast poczułem, że postąpiłem niewłaściwie. Przypomniałem sobie, ilu wrogów przysporzyły mi w Cambridge moje wybitne umiejętności, a także swoje postanowienie, że inaczej pokieruję sprawami we Wszelkiej Nadziei; że będę cierpliwie znosił ignorancję i dezinformację, gdziekolwiek się z nimi zetknę. Dżentelmen jednak powiedział tylko: – Cóż, Dando, lepiej nam się trafiło, niż oczekiwaliśmy. Uczony, wybitny medyk, który zajmie się moją żoną. – Posłał mi przeciągły, acz powściągliwy uśmiech, który zmienił tylko połowę jego ciemnej twarzy. – Będzie ogromnie wdzięczna, bez wątpienia. Kiedy on mówił, ja poczyniłem pewne odkrycie: takie mianowicie, że on i jego służący są zdumiewająco brudni. Nie spostrzegłem tego wcześniej, ponieważ deszcz obmył ich twarze do czysta. Jego płaszcz, który wziąłem za uszyty z brązowego drogietu albo podobnej tkaniny, z bliska okazał się czerwonym aksamitem, mocno odbarwionym, znoszonym i wyświeconym od brudu i tłuszczu. – Zamierzałem zabrać starą kobietę, sadzając ją za Dando – powiedział – ale to nie dla pana. – Milczał chwilę i potem nagle krzyknął: – Na co czekasz, skwaszony łachudro!? – (To mnie zaskoczyło, lecz po chwili zrozumiałem, że zwrócił się do Dando). – Zsiadaj! Pomóż uczonemu doktorowi dosiąść konia. Chciałem zaprotestować, mówiąc, że nie mam pojęcia o jeździe konnej, ale Dando już zeskoczył i jakoś wsadził mnie na koński grzbiet. Moje stopy znalazły się w strzemionach, a w rękach miałem wodze, zanim się zorientowałem, gdzie się znajduję. Wiele się mówi w Cambridge o koniach, jeździe konnej i kierowaniu końmi. Pokaźna liczba co bardziej prostackich studentów szczyci się tym, że rozumie ten temat. Widzę jednak, że to nic wielkiego – trzeba tylko trzymać się najmocniej jak się da, a koń, w gruncie rzeczy, robi całą resztę. Co za ogromna prędkość! Boska prędkość! Natychmiast skręciliśmy z traktu i popędziliśmy przez stary las dębów, jesionów i ostrokrzewów; martwe liście wzlatywały, deszcz zlatywał, a dżentelmen i ja – niczym duchy w smutnym, szarym powietrzu – lecieliśmy między nimi! A potem w górę, w górę

wspinaliśmy się, gdzie postrzępione chmury rozwarły się niczym wielkie drzwi w niebie, by nas przepuścić! Obok stawów o szaroniebieskich wodach na wrzosowiskach, obok samotnych potarganych wiatrem głogów, obok zwalonych murów z szarych kamieni – ruin kaplicy – ponad strumieniem, za wzgórza, do domu, który stał samotnie w deszczowej i mglistej dolinie. Budynek sprawiał wrażenie bardzo starego, z rozmaitymi częściami wybudowanymi w różnych okresach z najbardziej różnorakich materiałów. Był tam krzemień i szary kamień, srebrzystoszare ze starości belki, różowoczerwone cegły, które żarzyły się wesoło w mroku. Jednakże, kiedy się zbliżyliśmy, dostrzegłem, że dom znajduje się w stanie skrajnego zaniedbania. Drzwi straciły zawiasy i trzymały się na swoim miejscu podparte kamieniami, poutykane spłowiałymi brązowymi szmatami; okna były popękane i połamane, posklejane starym papierem; w dachu zrobionym z kamiennych płyt było widać wiele czarnych, zionących pustką dziur; źdźbła suchej, martwej trawy wyrastały między płytami chodnikowymi. Nadawało to domostwu melancholijny charakter, zwłaszcza że był otoczony fosą z ciemną, nieruchomą wodą, która wiernie jak zwierciadło odtwarzała całe to zniszczenie. Zeskoczyliśmy z koni, weszliśmy do domu i szybkim krokiem przeszliśmy przez wielką liczbę pokojów. Zauważyłem, że służba dżentelmena (której miał nadzwyczajną mnogość) nie wyszła, by powitać pana ani by przekazać wieści o żonie, lecz kryła się w cieniach w najgłupszy sposób, jaki można sobie wyobrazić. Dżentelmen zaprowadził mnie do komnaty, w której leżała jego żona. Towarzyszyła jej tylko drobniutka staruszka; osoba ta zwracała uwagę z kilku powodów, głównie jednak z racji wielkiej ilości długich, szorstkich włosów, które porastały jej policzki i najbardziej na świecie przypominały kolce jeżozwierza. W pokoju rozpościerał się mrok. Dołożono drew do ognia zgodnie ze staroświecką wiarą, że kobiety w połogu trzeba mocno ogrzewać, więc w komnacie panował koszmarny upał. Pierwszą rzeczą, jaką zrobiłem po wejściu, było odsunięcie zasłon i szerokie otwarcie okien, ale kiedy się rozejrzałem, pożałowałem swojego uczynku, ponieważ nie da się opisać panującego tam brudu. Po prześcieradłach, na których leżała żona dżentelmena, pełzało wszelkie robactwo. Wszędzie stały cynowe talerze z gnijącym jedzeniem. A jednak nie była to niedola skrajnej nędzy. Wszędzie po prostu panował nadzwyczajny bałagan. Tam zawinięty w zatłuszczony fartuch leżał tom Encyclopédie Diderota; tu wysadzany klejnotami ranny pantofel z czerwonego aksamitu został przygnieciony pokrywką szkandeli; pod łóżkiem srebrny diadem zaplątał się w zęby ogrodowych wideł; na parapecie wyschnięte truchło jakiegoś zwierzęcia (zapewne kota) opierało kruchy łeb o porcelanowy kubek. Aksamitną złotobrązową szatę (która przypominała strój noszony przez koptyjskiego papieża) rzucono na podłogę w miejsce dywanu – cała była haftowana złotem i perłami, ale ściegi popękały i perły walały się wśród brudu. Całość stanowiła nadzwyczajny melanż przepychu i brudu, jakiego nigdy w życiu bym sobie nie wyobraził, i wprawiła mnie w osłupienie, że można tolerować takie lenistwo i zaniedbanie ze strony służby. Co do damy, to biedaczka była bardzo młoda – miała pewnie nie więcej niż piętnaście lat – i bardzo chuda. Kości rysowały się pod niemal przezroczystą skórą, która rozciągnęła się i napięła na wzdętym brzuchu jak na bębnie. Chociaż dużo czytałem na ten temat, okazało się, że zmuszenie damy, by wypełniała moje polecenia, jest trudniejsze, niż sobie wyobrażałem. Podawałem instrukcje wyjątkowo jasne i precyzyjne, ale ona była słaba i obolała, nie potrafiłem przekonać jej, żeby mnie posłuchała. Wkrótce odkryłem, że dziecko ułożyło się w najbardziej niefortunnej pozycji. Nie mając kleszczy, kilka razy próbowałem obrócić je ręką i za czwartym mi się udało. Między czwartą a piątą godziną urodził się potomek płci męskiej. Początkowo nie podobał mi się jego kolor. Pan Baillie powiedział mi, że ogólnie rzecz biorąc, noworodki mają kolor bordo, niekiedy – dodał – mogą mieć wręcz kolor

porto, ale to dziecko na dobrą sprawę było czarne. Było jednakże nadzwyczaj silne. Wymierzyło mi bezprzykładnego kopniaka, kiedy podawałem je staruszce. Siniak na ręce znaczy to miejsce. Nie zdołałem jednak uratować matki. Pod koniec przypominała dom, przez który przelatuje potężna wichura, sprawiając, że wszystkie drzwi z hukiem łomoczą o framugi – to śmierć pędziła przez nią, a resztki zdrowych zmysłów łomotały i tłukły się bezwładnie w jej głowie. Najwyraźniej wierzyła, że została siłą zabrana do miejsca, gdzie dniem i nocą pilnowała jej ohydna strażniczka. – Dobrze, już dobrze – uspokajałem ją – to tylko najbardziej szalone fantazje. Rozejrzyj się. Oto dobra, życzliwa... – wskazałem staruchę o twarzy jak jeżozwierz – ...która tak doskonale się tobą opiekuje. Otaczają cię przyjaciele. Nie trać otuchy. Ona jednak nie chciała mnie słuchać i wykrzykiwała jak oszalała, wzywając matkę, by przyszła i zabrała ją do domu. Nie szczędziłem starań, żeby ją uratować. I jaki był skutek wszystkich moich wysiłków? Jedna osoba przyszła na świat, druga go opuściła – nie uznałem tego za wielkie osiągnięcie. Zacząłem się modlić, polecając opiece jej duszę, ale nie zdążyłem wypowiedzieć więcej niż tuzin słów, kiedy usłyszałem coś w rodzaju kwiku. Otworzyłem jedno oko i zobaczyłem, że starucha porwała dziecko i wybiegła z pokoju tak szybko, jak poniosły ją nogi. Dokończyłem modlitwę i z westchnieniem poszedłem poszukać męża damy. Zastałem go w bibliotece, gdzie z podziwu godną męską beztroską czytał książkę. Dochodziła godzina siódma, może ósma. Pomyślałem, że jako duchownemu wypada mi zaoferować mu jakąś pociechę i powiedzieć coś o żonie, którą utracił, ale powstrzymał mnie fakt, że absolutnie nic na jej temat nie wiedziałem. O jej cnotach nie mogłem nic a nic powiedzieć. O jej urodzie wiedziałem niewiele; widziałem ją tylko z twarzą wykrzywioną w bólu porodu i śmierci. Powiedziałem mu więc w prostych słowach, co się wydarzyło, i zakończyłem krótką mową, która nawet w moich własnych uszach brzmiała jak przeprosiny za to, że zabiłem mu żonę. – Och! – powiedział. – Bez wątpienia zrobił pan wszystko co w pańskiej mocy. Podziwiałem jego filozofię, chociaż przyznaję, że nieco mnie zaskoczyła. A potem przypomniałem sobie, że nieboszczka, mówiąc do mnie, popełniła kilka błędów gramatycznych i posłużyła się kilkoma gwarowymi słowami i wyrażeniami. Wywnioskowałem, że tak jak wielu dżentelmenów przed nim, dał skusić się do mezaliansu przez błękitne oczęta i jasne włosy, a potem tego pożałował. – Syn, powiada pan? – oznajmił w znakomitym humorze. – Doskonale! Wyjrzał przez drzwi i zawołał, żeby przyniesiono mu dziecko. Chwilę potem Dando i pielęgniarka z twarzą jeżozwierza zjawili się z dzieckiem. Dżentelmen bardzo szczegółowo obejrzał syna i oznajmił, że jest zachwycony. Potem uniósł dziecko w górę i wypowiedział do niego następujące słowa: – Na szuflę musisz iść, mój panie! – I solidnie potrząsnął dzieckiem. – I do ognia musisz iść, mój panie! – Kolejne potrząśnięcie. – Pod płonące węgielki musisz iść, mój panie! Kolejne potrząśnięcie. Uznałem jego poczucie humoru za cokolwiek osobliwe. Potem pielęgniarka wyjęła powijaki i najwyraźniej zamierzała zawinąć w nie dziecko. – Ależ muszę zaprotestować, mój panie! – krzyknąłem. – W rzeczy samej, muszę! Nie macie niczego czystego, w co można by zawinąć dziecko? Wszyscy spojrzeli na mnie ze zdumieniem. Dżentelmen uśmiechnął się i powiedział: – Jakiż doskonały wzrok musi pan mieć, panie Simonelli! Czy te powijaki nie wydają się panu zrobione z najwspanialszego, najbielszego płótna, jakie można sobie wyobrazić?

– Nie – odpowiedziałem z pewną irytacją – wyglądają mi na brudną szmatę, której nie użyłbym nawet do czyszczenia butów! – Doprawdy? – powiedział nieco zaskoczony dżentelmen. – A Dando? Proszę mi powiedzieć, jakie robi na panu wrażenie? Widzi pan rubinowe sprzączki na jego butach? Nie? A żółty aksamitny płaszcz i lśniący miecz? Pokręciłem głową. (Dando, mogę powiedzieć, był odziany w ten sam staroświecki sposób co jego pan i w każdym calu wyglądał na tego, kim był: obszarpanego, butnego nikczemnika. Nosił buty z cholewami do wysokości uda, złachmanione brudne koronki pod gardłem i staroświecki trójgraniasty kapelusz na głowie). Dżentelmen przyglądał mi się w zamyśleniu przez kilka minut. – Panie Simonelli – rzekł w końcu – ogromne wrażenie zrobiła na mnie pańska twarz! I te lśniące oczy! Te wspaniałe ciemne rzęsy! Te szlachetne brwi! Każdy szczegół świadczy o pańskim bliskim związku z moją rodziną! Proszę uczynić mi tę grzeczność i stanąć obok mnie przed tym lustrem. Zrobiłem, o co prosił. Pomijając pewną różnicę w naszej cerze (jego była brunatna jak buczyna, moja biała jak gładzony na gorąco papier), podobieństwo było – przyznaję – uderzające. Wszystko co dziwne albo niepokojące w mojej własnej twarzy, odnalazłem powtórzone na jego obliczu: te same długie brwi, jak pociągnięcie pędzlem kończące się zawijasem w górę; te same osobliwe skośne powieki, które nadawały twarzy wyraz rozespanej arogancji; ten sam mały czarny pieprzyk pod prawym okiem. – Och! – wykrzyknął. – Nie ma co do tego wątpliwości! Jak się nazywał pański ojciec? – Simonelli – odpowiedziałem z uśmiechem – najwyraźniej. – A jego miejsce urodzenia? Zawahałem się. – Genua – odpowiedziałem. – Jak się nazywała pańska matka? – Frances Simon. – A jej miejsce urodzenia? – York. Wziął kawałek papieru ze stołu i zapisał to. – Simon i Simonelli – powiedział – to dziwne. Najwyraźniej czekał na jakieś dalsze objawienia w kwestii mojego pochodzenia. Rozczarował się. – Cóż, to nieistotne – powiedział. – Cokolwiek nas łączy, panie Simonelli, odkryję to. Oddał mi pan wielką przysługę i zamierzałem zapłacić panu za to hojnie, ale nie myślę płacić za usługi, które powinny zostać wyświadczone za darmo w ramach obowiązków, jakie mają wobec siebie członkowie rodziny. – Posłał mi przeciągły i znaczący uśmiech. – Dlatego muszę dokładniej zbadać tę kwestię. Zatem całe to okrzyczane zainteresowanie moją twarzą i rodziną sprowadzało się do jednego: że mi nie zapłaci! Rozgniewała mnie myśl, że tak dałem się oszukać! Poinformowałem go pokrótce, że jestem nowym pastorem parafii Wszelka Nadzieja i mam nadzieję zobaczyć go w kościele w niedzielę. On jednak tylko uśmiechnął się i odparł: – Nie należymy do pańskiej parafii. Ten dom to Dom Wszelkiej Nadziei, a ja, zgodnie z odwiecznym porozumieniem, jestem panem na Dworze Wszelkiej Nadziei, lecz na przestrzeni lat dom i wioska oddzieliły się i teraz, jak pan widzi, znajdują się w pewnej odległości od siebie. Nie miałem pojęcia, o czym mówi. Ruszyłem, by wyjść z Dando, który miał mnie odprowadzić z powrotem do wioski, ale w drzwiach biblioteki odwróciłem się i powiedziałem:

– To ciekawe, lecz ani razu nie powiedział mi pan, jak się pan nazywa. – Jestem John Hollyshoes – odpowiedział z uśmiechem. Kiedy tylko drzwi się zamknęły, mógłbym przysiąc, że słyszałem odgłos łopaty wsuwanej w ogień i rozgrzebywanych węgli. Droga powrotna do wioski była zdecydowanie mniej przyjemna niż jazda do Domu Wszelkiej Nadziei. Chmury całkowicie przesłoniły księżycowe światło i nadal padał deszcz, a mimo to Dando jechał równie szybko jak jego pan. Spodziewałem się, że w każdej chwili ten galop może zakończyć się tym, że połamiemy karki. Pojawiło się kilka świateł przed nami – światła wioski. Zsiadłem z karego konia i odwróciłem się, żeby powiedzieć coś do Dando, odkryłem jednak, że gdy tylko zsiadłem, on złapał wodze karego rumaka i odjechał. Zrobiłem jeden krok i natychmiast potknąłem się o swój kufer i paczki z książkami – które zapewne zostawił dla mnie Dando i o których całkiem zapomniałem. Zdawało się, że w pobliżu nie ma niczego oprócz paru nędznych chat. W pewnej odległości na prawo pół tuzina okien jaśniało światłem, a ich znaczny rozmiar i regularność rozmieszczenia zasugerowały mi ciepłe pokoje, wspaniałe stoły i wygodne sofy. Innymi słowy – domostwo dżentelmena. Na moje pukanie odpowiedziała schludna służąca. Zapytałem, czy to może dom pana Gathercole’a. Odpowiedziała, że admirał Gathercole utonął sześć lat temu. Czy jestem nowym pastorem? Schludna służąca zostawiła mnie w holu i poszła zapowiedzieć moje przybycie, a ja miałem chwilę, żeby się rozejrzeć. Podłoga była ułożona ze starych kamiennych płyt, bardzo porządnie zamiecionych; jasne lśnienie każdej dębowej szafki, każdej orzechowej komody, każdego stolika mówiło o hojnym użyciu wosku i miłej kobiecej pracowitości. Wszystko było czyste, delikatne i eleganckie – czego, jak odkryłem, nie mogłem rzec o sobie. Zostałem obficie zaopatrzony w rozliczne plamy, smugi i ogólną niechlujność, jakiej można się dorobić po wielogodzinnej wędrówce w ulewie, galopie przez gęsto zarośniętą okolicę, oraz długich i mozolnych wysiłkach przy porodzie i łożu śmierci; dodatkowo zyskałem coś na kształt forniru z czarnego tłuszczu – nieuchronny skutek, jak mniemam, pobytu w domu Johna Hollyshoes. Schludna służąca zaprowadziła mnie do salonu, gdzie dwie damy czekały, żeby przekonać się, jakiego rodzaju duchownego dostały. Jedna wstała – powoli i majestatycznie – i oznajmiła, że jest panią Gathercole, wdową po admirale. Druga dama była panią Edmond, siostrą admirała. Staroświecki stół ze składanym blatem nakryto białym obrusem do kolacji. Posiłek był wyśmienity. Postawiono już naczynie z potrawką z kurczaka i drugie z muszlami św. Jakuba, była także tarta z jabłkami, ser Wensleydale, karafka z winem i kieliszki. Pani Gathercole trzymała w ręce list ode mnie i drugi, na którym dostrzegłem nieestetyczne bazgroły doktora Prothero. – Simonelli to włoskie nazwisko, prawda? – zapytała. – Tak, droga pani, ale ten, kto nosi to nazwisko i kogo widzi pani przed sobą, jest Anglikiem. Nie drążyła tego tematu, ja zaś cieszyłem się, że nie byłem zmuszony powtarzać tych paru kłamstw, jakie wypowiedziałem już tego dnia. Wzięła list od doktora Prothero, z pewnym powątpiewaniem przeczytała na głos kilka komplementów na temat mojej uczoności i zaczęła mówić o domu, w którym mam zamieszkać. Uprzedziła, że kiedy dom przez wiele lat pozostaje pod pieczą bardzo zaawansowanego wiekiem dżentelmena – tak jak to było w tym przypadku – siłą rzeczy popada w pewnym stopniu w ruinę. Obawiała się, że będę musiał dokonać wielu napraw, a koszty będą bardzo duże, ale przypuszczała, że jako niezależny finansowo dżentelmen nie będę miał nic przeciwko temu. Mówiła dalej w tym stylu,

a ja gapiłem się w ogień. Byłem śmiertelnie zmęczony. Kiedy jednak tak siedziałem, uświadomiłem sobie, że powiedziano coś, co nie jest do końca prawdą i co moim obowiązkiem jest jak najszybciej sprostować. Zebrałem siły, żeby się odezwać. – Droga pani – powiedziałem – trwa pani w błędnym przeświadczeniu. Nie mam majątku. – Wobec tego pieniądze – odrzekła. – Obligacje państwowe. – Nie, proszę pani, nic takiego. Na chwilę zapadło milczenie. – Panie Simonelli – odezwała się pani Gathercole – to mała parafia i w głównej mierze biedna. Beneficjum daje nie więcej niż pięćdziesiąt funtów rocznie. To zdecydowanie za mało, żeby utrzymał się z tego dżentelmen. Nie będzie miał z czego żyć. Zbyt późno przejrzałem perfidny plan Prothero uwięzienia mnie w ubóstwie i ciemnocie. Cóż jednak mogłem zrobić? Nie miałem pieniędzy ani też złudzeń, że moi rozliczni wrogowie w Cambridge, raz się mnie pozbywszy, kiedykolwiek dopuszczą do mojego powrotu. Westchnąłem i powiedziałem coś o swoich skromnych potrzebach. Pani Gathercole zaśmiała się krótko i ponuro. – Pan może tak uważać, panie Simonelli, ale pańska żona pomyśli zupełnie co innego, kiedy zrozumie, jak mało otrzyma na domowe wydatki. – Moja żona, droga pani? – zapytałem z pewnym zdumieniem. – Jest pan żonatym człowiekiem, prawda, panie Simonelli? – Ja, proszę pani? Skądże! Znowu milczenie, o wiele dłuższe. – Cóż – odezwała się w końcu pani Gathercole. – Nie wiem, co powiedzieć. Moje instrukcje były dostatecznie jasne! Szanowany, żonaty mężczyzna z własnym dochodem. Nie pojmuję, co sobie myślał Prothero. Już odmówiłam beneficjum we Wszelkiej Nadziei pewnemu młodemu człowiekowi, ponieważ był nieżonaty, ale on przynajmniej miał sześćset funtów rocznie. Druga dama, pani Edmond, odezwała się teraz po raz pierwszy: – Martwi mnie fakt, że doktor Prothero przysłał nam uczonego – powiedziała. – Upperstone House to jedyny dom dżentelmena w parafii. Z wyjątkiem rodziny pani Gathercole, pańscy parafianie będą farmerami ze wzgórz, pasterzami i rzemieślnikami najpodlejszego sortu. Pańska wiedza, panie Simonelli, całkiem się tu zmarnuje. Nie miałem nic do powiedzenia i część z odczuwanej przeze mnie rozpaczy musiała się odzwierciedlić na mojej twarzy, bo obie damy stały się nieco życzliwsze. Powiedziały mi, że przygotowano dla mnie pokój na plebanii, a pani Edmond zapytała, kiedy ostatnio jadłem. Przyznałem, że nie miałem nic w ustach od poprzedniego wieczoru. Zaprosiły, żebym zjadł z nimi kolację, a potem patrzyły, jak na wszystkim, czego dotknąłem – delikatnej porcelanie, białych płóciennych serwetkach – zostają ciemne, tłuste plamy. Kiedy drzwi zamknęły się za mną, usłyszałem, jak pani Edmond mówi: – Proszę, proszę. Zatem to jest włoska uroda! Doprawdy niezwykła. Nie sądzę, żebym do tej pory zetknęła się z jej przykładem.

Godz. 10, 17 września 1811 Wieczorem skończona rozpacz! A z rana cudowna nadzieja i radość! Nowe plany natychmiast

rozkwitły w mojej głowie! Cóż może bardziej podnosić człowieka na duchu, niż jasny jesienny poranek, ciężki od rosy? Wszędzie bogactwo koloru, upajająca świeżość, blask! Jestem wyjątkowo zadowolony z plebanii – i mam nadzieję, że dostanę pozwolenie, by ją zatrzymać. To stary kamienny dom. Sufity są niskie, podłoga w każdym pomieszczeniu wyższa lub niższa niż w sąsiednim i więcej tu ścian szczytowych niż kominów. Ma czternaście pokoi! Co ja, u licha, zrobię z czternastoma pokojami? Odkryłem w szafie ubrania pana Whitmore’a. Przyznaję, że nie poświęciłem wielu myśli temu stareńkiemu dżentelmenowi, ale ubrania żywo mi go przypomniały. Każdy guz i każde wybrzuszenie w starych butach zdradzały ich szczere przekonanie, że nadal chronią jego stopy. Na wpół rozpleciona peruka nie dostrzegła jeszcze, że biedna stara głowa już odeszła. Materiał długiego, wyblakłego płaszcza był rozciągnięty i wypchany – tu, żeby pomieścić ostre łokcie, tam, żeby opiąć się na zgarbionych ramionach. Prawie jakbym otworzył szafę i odkrył samego pana Whitmore’a. Ktoś woła mnie z ogrodu...

Godz. 4 po południu, ten sam dzień Jemmy, staruszek, z którym wczoraj rozmawiałem, nie żyje. Znaleziono go dziś rano przed chatą, gładko przepołowionego przez piorun, od czubka głowy po pachwinę. Czy można sobie wyobrazić cokolwiek straszliwszego? Co ciekawe, mimo wczorajszej ulewy nikt nie przypomina sobie, żeby zauważył błyskawice. Pogrzeb odbędzie się jutro. Był pierwszą osobą, z jaką rozmawiałem we Wszelkiej Nadziei, i moim pierwszym obowiązkiem będzie go pochować. Drugim nieszczęściem (dla mnie mniejszym), jakie spadło na parafię, jest zaginięcie młodej kobiety. Nie widziano Dido Puddifer od dzisiejszego wczesnego ranka, kiedy jej matka, pani Glossop, poszła do sąsiadki pożyczyć tarkę do gałki muszkatołowej. Pani Glossop zostawiła Dido spacerującą po sadzie z dzieckiem u piersi, a kiedy wróciła, dziecko leżało w mokrej trawie, a Dido przepadła. Towarzyszyłem pani Edmond, która wybrała się do chaty złożyć wizytę i okazać współczucie rodzinie. W drodze powrotnej pani Edmond powiedziała: – Najgorsze jest to, że to bardzo ładna dziewczyna, o złotych lokach i delikatnych niebieskich oczach. Nie mogę się powstrzymać od myśli, że spodobała się jakiemuś łobuzowi, który tędy przejeżdżał, i zmusił ją, by mu towarzyszyła. – Jednakże, czy nie wydaje się bardziej prawdopodobne – odparłem – że odeszła z nim z własnej woli? Jest niewykształcona, niepiśmienna i pewnie nigdy w życiu nie roztrząsała poważnie kwestii etycznych. – Nie sądzę, żeby pan rozumiał – odparła pani Edmond. – Żadna dziewczyna nie kochała domu i męża bardziej niż Dido. Żadna dziewczyna nie ucieszyła się bardziej z posiadania dziecka. Dido Puddifer jest głupiutką, roztrzepaną gąską, ale serce ma ze złota. – Och! – powiedziałem. – Niewątpliwie była bardzo dobra aż do dzisiejszego dnia, ale rozumie pani, możliwe, że nigdy dotąd pokusa nie stanęła na jej drodze. Jednakże pani Edmond okazała się niewzruszona w swoim przekonaniu o cnocie Dido Puddifer, zatem nie mówiłem o tym więcej. Poza tym wkrótce poruszyła o wiele bardziej interesujący temat – mojej przyszłości. – Majątek mojej bratowej, panie Simonelli, sprawia, że przecenia ona potrzeby innych ludzi. Wyobraża sobie, że nikt nie zdoła przetrwać za mniej niż siedemset funtów rocznie, ale pan spokojnie

sobie poradzi. Beneficjum daje pięćdziesiąt funtów rocznie, lecz farma może podwoić, a nawet potroić tę sumę. Przez pierwsze cztery, pięć lat musi być pan oszczędny. Zadbam, żeby dostawał pan mleko i masło z farmy Upperstone, ale przed przesileniem letnim musi pan kupić własną mleczną krowę, panie Simonelli. – Zadumała się na chwilę. – Myślę, że Marjory Hollinsclough zgodzi się, żebym wzięła dla pana parę kwok.

20 września 1811 Dziś rano dróżka do plebanii wypełniła się po kolana żółtymi i brązowymi liśćmi. Wiatr niósł srebrzysty deszcz niczym dym przez cmentarz przykościelny. Tuzin wron w swoich księżowskich szatach ze statecznej czerni kręciło się bezmyślnie wśród grobów. Poderwały się z łopotem wokół mnie, kiedy przeszedłem ścieżką, niczym chmara skrzydlatych wikariuszy gotowych na moje rozkazy. Rozległ się szept za moimi plecami, zduszony śmiech, potem delikatne kaszlnięcie i wreszcie ktoś odezwał się dość cicho i bardzo słodko: – Och! Panie Simonelli! Odwróciłem się. Pięć młodych dam; na każdej twarzy ujrzałem te same śmiejące się oczy, ten sam znaczący uśmieszek, wokół te same nakrapiane deszczem brązowe loki – niczym melodia podejmowana i transponowana na różne sposoby. Dla moich omroczonych zmysłów były tam nawet jednakowe czepki, parasolki, muśliny, wstążki, powtarzające się w oszałamiającej różnorodności kolorów, ale wszystkie słodko stapiały się w jedność, wszystkie harmonizowały. Jedyne, co mogłem stwierdzić w tamtej chwili z całą pewnością, to że dziewczęta są piękne jak anioły. Stanowiły niezwykle uroczą grupkę, osłaniając się przed deszczem parasolkami, a opanowanie i godność dwóch najstarszych nie cierpiały w żaden sposób z powodu chichotów dwóch najmłodszych. Najwyższa – ta, która mnie zawołała – przeprosiła grzecznie. Zaczepić tak kogoś na dróżce to szokujące zachowanie i miała nadzieję, że jej wybaczę, ale: – ...mama całkiem zapomniała nas sobie przedstawić, a ciotka Edmond jest tak zajęta sprawą biednej Dido, że... Cóż, ujmując to pokrótce, panie Simonelli, pomyślałyśmy, że najlepiej odłożyć na bok ceremonie i samemu się przedstawić. Ośmieliła nas do tego myśl, że będzie pan naszym duchownym. Owieczki nie powinny obawiać się pasterza, prawda, panie Simonelli? Och, nie mam cierpliwości do tego głupiego doktora Prothero! Czemu nie przysłał pana wcześniej? Mam nadzieję, panie Simonelli, że nie osądzi pan Wszelkiej Nadziei na podstawie tej nudnej pory roku! I zbyła machnięciem ręki najsłodszy, najspokojniejszy widok, jaki można sobie wyobrazić; lasy, wzgórza, wrzosowiska i strumienie – wszystkie uznano za niewarte mojej uwagi. – Gdyby tylko pojawił się pan w lipcu albo sierpniu, wtedy mogłybyśmy pokazać panu całą urodę hrabstwa Derby, ale obawiam się, że teraz uzna je pan za bardzo nudne. – Jednakowoż jej uśmiech nie pozwalał mi uznać żadnego miejsca, w którym ona się znajdowała, za nudne. – Kto wie – ciągnęła, rozpromieniając się – może przekonam mamę, żeby wydała bal. Lubi pan tańczyć, panie Simonelli? – Przecież ciotka Edmond mówi, że pan Simonelli jest uczonym – wtrąciła jedna z jej sióstr z przebiegłym uśmiechem. – Może interesują go tylko książki. – Jakie książki najbardziej pan lubi, panie Simonelli? – zapytała średniego wzrostu panna Gathercole. – Potrafi pan śpiewać, panie Simonelli? – zapytała najwyższa panna Gathercole.

– Potrafi pan strzelać, panie Simonelli? – zapytała najmniejsza panna Gathercole, tylko po to, żeby uciszyła ją starsza siostra: – Siedź cicho, Kitty, bo może strzeli do ciebie! A potem dwie najstarsze panny Gathercole ujęły mnie pod ręce i ruszyły ze mną, zapoznając mnie z parafią. A każda uwaga, jaką wypowiedziały pod adresem wioski i jej mieszkańców, zdradzała ich radosne przekonanie, że nic nie jest nawet w połowie tak ciekawe i rozkoszne, jak one same.

27 września 1811 Wieczorem zjadłem kolację w Upperstone House: dwa dania – dwakroć po osiemnaście potraw! Bulion wołowy. Makrela. Gulasz barani. Gotowany kurczak, szczególnie dobry. Kilka doskonałych tart z jabłkami. Byłem jedynym obecnym dżentelmenem. Pani Edmond doradzała mi w kwestiach farmy: – ...a kiedy wybierze się pan kupić sobie owce, panie Simonelli, powinnam panu towarzyszyć. Powszechnie uważa się mnie za świetnego znawcę żywego inwentarza. – W rzeczy samej, droga pani – odpowiedziałem – to niezwykle uprzejme z pani strony, ale na razie pomyślałem sobie, że skoro najbliższy lekarz jest w Buxton, chyba najlepiej zrobię, jeśli ogłoszę swoje usługi medyczne. Zapewne słyszała pani, że zajmowałem się panią Hollyshoes. – A kim jest pani Hollyshoes? – zapytała pani Edmond. – Żoną dżentelmena, który jest właścicielem rezydencji Wszelka Nadzieja. – Nie rozumiem, panie Simonelli. Nie ma tu żadnej takiej rezydencji. – Kogo ma pan na myśli, panie Simonelli? – zapytała najstarsza panna Gathercole. Poirytowała mnie ich nadzwyczajna ignorancja, lecz z ogromną cierpliwością opowiedziałem im o moim spotkaniu z Johnem Hollyshoes i wizycie w rezydencji Wszelka Nadzieja. Jednakże, im więcej szczegółów przedstawiałem, z tym większym uporem twierdziły, że taka osoba i taki dom w ogóle nie istnieją. – Być może pomyliłem nazwisko – powiedziałem, chociaż wiedziałem, że to nieprawda. – Och! Z pewnością, panie Simonelli! – przytaknęła mi pani Gathercole. – Może to pana Shawa ma na myśli pan Simonelli – zasugerowała z powątpiewaniem najstarsza panna Gathercole. – Albo Johna Whestona – dorzuciła panna Marianne. Zaczęły dyskutować, kogo mogłem mieć na myśli, ale odrzucały jednego kandydata po drugim. Ten był za stary, tamten za młody. Żaden dżentelmen z okolicy nie był zdolny zostać ojcem. Każda taka sugestia tylko dostarczała kolejnych posępnych dowodów ogólnego upadku płci męskiej w tej części hrabstwa Derby.

29 września 1811 Odkryłem powody, dla których pani Gathercole tak zależało na bogatym i żonatym duchownym. Obawia się, że biedny i stanu wolnego szybko odkryje, że najszybszy sposób poprawienia własnego losu to ożenek z jedną z panien Gathercole. Robertowi Yorke (duchownemu, o którym pani Gathercole

wspomniała podczas mojego pierwszego wieczoru we Wszelkiej Nadziei jako mającym sześćset funtów dochodu rocznie) odmówiono beneficjum, ponieważ już zdradzał oznaki zakochania się w najstarszej pannie Gathercole. Fakt, że jestem ulubieńcem wszystkich jej córek, musi być dla pani Gathercole szczególnie irytujący. Każda panienka szaleńczo chce się czegoś nauczyć, a ja jestem nauczycielem ich wszystkich: rozmówki francuskie z najstarszą panną Gathercole, zaawansowana włoska gramatyka z panną Marianne, romantyczne fragmenty brytyjskiej historii z Henriettą, krwawe fragmenty z Kitty, matematyka i poezja z Jane.

9 października 1811 Dziś rano, po powrocie z Upperstone House zastałem Dando przy drzwiach plebanii z dwoma końmi. Powiedział mi, że jego pan ma mi do zakomunikowania coś bardzo pilnego i wielkiej wagi. John Hollyshoes siedział w bibliotece, tak jak poprzednio, i czytał książkę. Na brudnym stoliku obok niego stał brudny kieliszek od wina. – Ach! Pan Simonelli! – wykrzyknął, zrywając się na nogi. – Bardzo się cieszę, że pana widzę! Wygląda na to, że odziedziczył pan nie tylko rodzinne podobieństwo, ale i rodzinne wady! – A mianowicie co takiego? – zapytałem. – Ach! Skłonność do kłamstwa, rzecz jasna! Och, panie Simonelli, proszę dać spokój! Niech pan nie robi takiej zaskoczonej miny. Został pan rozszyfrowany, mój panie. Pański ojciec nie nazywał się Simonelli i z całą pewnością wiem, że nigdy nie był w Genui! Zapadła przeciągająca się cisza. – Znał pan mojego ojca? – zapytałem nieco pomieszany. – O, tak! Był moim kuzynem. – To całkowicie niemożliwe. – Przeciwnie. Jeśli poświęci pan chwilę, by przejrzeć ten list, przekona się pan, że jest dokładnie tak, jak mówię. Wręczył mi pożółkłe kartki papieru. – Nie potrafię odgadnąć, w jakim celu pragnie mnie pan obrazić! – wykrzyknąłem. – Ale mam nadzieję, mój panie, że cofnie pan swoje słowa, bo inaczej będę zobligowany uregulować tę kwestię w inny sposób. Z najwyższym zniecierpliwieniem odepchnąłem list z powrotem do niego i wtedy moje oko dojrzało słowa „trzecia córka bławatnika z Yorku”. – Chwileczkę! – krzyknąłem i porwałem list z powrotem. – Moja matka była trzecią córką bławatnika z Yorku! – W rzeczy samej, panie Simonelli – przytaknął John Hollyshoes ze swoim krzywym uśmiechem. List był zaadresowany do Johna Hollyshoes, a napisano go w zajeździe „Pod Starą Gwiazdą” w Stonegate, w hrabstwie York. Autor listu wspominał, że właśnie je śniadanie i na papierze były widoczne plamy jakby od marmolady i masła. Wszystko wskazywało, że autor był w drodze do Wszelkiej Nadziei i zamierzał złożyć wizytę Johnowi Hollyshoes, kiedy zatrzymała go w Yorku nagła namiętność dla trzeciej córki tamtejszego bławatnika. Owoc westchnień został szczegółowo opisany. Czytałem o „delikatnej pulchności”, „jasnych, srebrzysto-złotych lokach” i „niebieskich jak niezabudki oczach”. Na podstawie tego wszystkiego, co opowiedzieli mi przyjaciele, na podstawie tego wszystkiego, co

widziałem na szkicach i portretach akwarelą, zrozumiałem – to była moja matka! Gdyby jednak nic innego nie potwierdzało prawdziwości twierdzeń Johna Hollyshoes, była tam data – 19 stycznia 1778 roku – co do dnia dziewięć miesięcy przed moimi urodzinami. Nadawca podpisał się jako „twój kochający kuzyn, Thomas Fairwood”. – Tyle miłości – powiedziałem, czytając list – a jednak porzucił ją następnego dnia! – Och, proszę go nie winić – powiedział John Hollyshoes. – Człowiek nic nie poradzi na własne usposobienie. – A jednak – odrzekłem – nadal dziwi mnie jedna rzecz. Moja matka bardzo ogólnikowo wypowiadała się we wszystkich kwestiach dotyczących jej uwodziciela, nie znała nawet jego nazwiska, lecz w jednej sprawie wyraziła się całkiem jasno. Był dżentelmenem z zagranicy. – Och, to łatwo wyjaśnić. Chociaż mieszkamy na tej wyspie od bardzo długiego czasu, wiele tysięcy lat dłużej niż inni jej mieszkańcy, to nadal trzymamy się z boku i szczycimy faktem, że jesteśmy innej krwi. – Jesteście może Żydami? – zapytałem. – Żydami? Nie, w żadnym razie! Namyślałem się chwilę. – Mówi pan, że mój ojciec nie żyje? – Niestety, tak. Po rozstaniu z pańską matką wcale nie przyjechał do Wszelkiej Nadziei, lecz dał się przyciągnąć wyścigom konnym w jednym miejscu, walkom kogutów w drugim i parę lat później znowu napisał do mnie z zapowiedzią, żebym spodziewał się go w dniu letniego przesilenia, i obietnicą, że zostanie ze mną na dłużej. Tym razem dotarł raptem do wioski w okolicy Carlisle, gdzie zakochał się w dwóch młodych kobietach... – W dwóch młodych kobietach! – wykrzyknąłem z niedowierzaniem. – Cóż – odparł John Hollyshoes – jedna była piękniejsza od drugiej. Nie potrafił wybrać. Jedna była córką młynarza, a druga córką piekarza. Miał nadzieję przekonać je, żeby pojechały z nim do jego domu w Eildon Hills, gdzie pragnął obie umieścić i zadbać, by miały wszystko, czego serce zapragnie, ale niestety, to nie odpowiadało tym niewdzięcznym młodym damom i następną nowiną, jaką otrzymałem na jego temat, była wieść o jego śmierci. Odkryłem później, że córka młynarza posłała mu wiadomość, która sprawiła, że uwierzył, iż przynajmniej ona zamierza ustąpić, przyszedł więc do młyna jej ojca, gdzie wartka woda płynęła ocieniona przez jarzębinę, i w tym miejscu pozwolę sobie nadmienić, że ze wszystkich drzew leśnych jarzębina jest najbardziej wstrętna. Obie młode kobiety czekały już na niego. Córka młynarza zadzwoniła mu przed twarzą gronem obrzydliwych jarzębinowych korali. Wtedy córka piekarza zdołała go przewrócić do strumienia, a potem obie przeturlały na niego młyński kamień, przyszpilając go do dna. Był wyjątkowo silny. Cała moja rodzina, nasza rodzina powinienem rzec, jest wyjątkowo silna, wyjątkowo trudna do zabicia, ale kamień młyński leżał na jego piersi. Nie mógł wstać i w końcu utonął. – Dobry Boże! – wykrzyknąłem. – Przecież to straszne! Jako duchowny nie mogę pochwalać jego nawyku uwodzenia młodych kobiet, ale jako syn muszę zauważyć, że w tym konkretnym przypadku zemsta wymierzona przez młode damy wydaje się nieproporcjonalna w stosunku do winy. Czy te krwiożercze kobiety oddano kiedykolwiek w ręce sprawiedliwości? – Niestety, nie. A teraz muszę prosić, żebyśmy przestali rozmawiać na temat tak przykry dla mych rodzinnych uczuć. Zamiast tego niech mi pan powie, skąd ten dziwny koncept z włoskim pochodzeniem? Wyjaśniłem, że był to pomysł mojego dziadka. Z mojego śniadego typu urody i z tego, co powiedziała mu córka, wywnioskował, że mogę być Włochem albo Hiszpanem. Słabość do włoskiej

muzyki sprawiła, że wolał Italię. Potem wziął swoje imię i nazwisko, George Alexander Simon, i wykroił z tego imię dla mnie: Georgio Alessandro Simonelli. Dodałem, że wspaniały starszy dżentelmen nie odrzucił córki, kiedy upadła, ale dobrze się nią zaopiekował, opłacił służbę, zapewnił dach nad głową, a kiedy wkrótce po moim urodzeniu zmarła ze smutku i wstydu, wychował mnie i wykształcił. – Jednak co najbardziej niezwykłe – powiedział John Hollyshoes – to że wybrał pan sobie miasto, które, gdyby Thomas Fairwood kiedykolwiek udał się do Włoch, najbardziej by go zadowoliło. Nie jarmarczną Wenecję, nie roztrąbiony Rzym, nie wyniosłą Florencję, ale Genuę, całą w mrocznych cieniach i złowieszczych echach spadających kaskadą ku błyszczącemu morzu! – Och! Ale wybrałem ją całkiem przypadkowo, zapewniam. – To nie ma nic do rzeczy. Wybierając Genuę, okazał pan nadzwyczajną przenikliwość, która zawsze wyróżniała naszą rodzinę. Jednakże to pański wzrok pana zdradził. Doprawdy, nigdy w życiu nie byłem równie zdumiony, jak kiedy zwrócił pan uwagę na te kilka drobin kurzu, które przywarły do dziecięcych powijaków. Zapytałem o zdrowie syna. – Och, ma się znakomicie. Dziękuję. Mamy doskonałą mamkę, z pańskiej parafii; jej mleko dobrze służy dziecku.

20 października, 1811 Dziś rano na dziedzińcu stajennym przy Upperstone House panny Gathercole przygotowywały się do jazdy. Naturalnie, zostałem zaproszony dla towarzystwa. – Ależ moja droga – powiedziała pani Edmond do najstarszej panny Gathercole – musisz wziąć pod uwagę, że pan Simonelli może nie jeździć konno. Nie każdy jeździ konno. Rzuciła mi pytające spojrzenie, jakby prosiła o pomoc w trudnej sytuacji. – Och – odrzekłem. – Potrafię jeździć konno. Ze wszystkich sportów ten jest mi najmilszy. Podszedłem do myszatej klaczy, która robiła wrażenie zarozumiałej, ale zamiast czekać ulegle, aż jej dosiądę, ta prostacka szkapa odsunęła się o parę kroków. Podszedłem, ale znowu się odsunęła. Trwało to przez jakieś trzy, cztery minuty, podczas których wszystkie damy z Upperstone House obserwowały nas w milczeniu. Potem koń nagle znieruchomiał, więc znów spróbowałem go dosiąść, ale jego boki okazały się najprzedziwniejszej budowy i zamiast w okamgnieniu znaleźć się na grzbiecie – jak to się zawsze działo w przypadku koni Johna Hollyshoes – ugrzęzłem w połowie drogi. Oczywiście panie z Upperstone House zdecydowały się uznać to za moją winę, zamiast ich zdeformowanej szkapy, i nie wiem, co było bardziej żenujące – zaskoczone spojrzenie panny Gathercole i panny Marianne czy nieskrywana wesołość Kitty. Rozważyłem tę kwestię starannie i jestem zmuszony uznać, że w tak odosobnionym miejscu z wielką korzyścią będzie dla mnie nauczyć się jeździć konno na każdym koniu, jaki mi się trafi. Może skłonię Josepha, stajennego pani Gathercole, by mnie nauczył.

4 listopada 1811

Dzisiaj wybrałem się na długi spacer w towarzystwie pięciu panien Gathercole. Niebo było niebieskie jak na obrazie, lasy rdzawe, puchate białe chmury wyglądały jak poduchy – i to wszystko, co udało mi się odkryć w kwestii krajobrazu, ponieważ moją uwagę nieustannie zwracały na siebie same damy: „Och! Panie Simonelli! Byłby pan tak dobry, żeby to” albo „Panie Simonelli, mogę prosić pana o tamto?”, albo „Panie Simonelli! Jakie jest pańskie zdanie w takiej a takiej kwestii?”. Musiałem nosić kosze piknikowe, zapanować nad niesfornym sztalugami do rysunków, doradzać odnośnie do perspektywy, wyrazić zdanie na temat poezji pana Coleridge’a, jeść ciasto i nalewać wina. Przeczytałem to, co napisałem od przyjazdu, i jedno mnie zdumiewa – fakt, że kiedykolwiek uznałem, iż panny Gathercole są do siebie bardzo podobne. Nigdy nie było pięciu sióstr bardziej różniących się gustem, charakterem, sylwetką i obliczem. Isabella, najstarsza, jest też najładniejsza, najwyższa i najbardziej elegancka. Henrietta najbardziej romantyczna, Kitty najbardziej beztroska, a Jane najcichsza; potrafi godzinami siedzieć i marzyć nad książką. Siostry przychodzą i odchodzą, toczą się walki, zwyciężczyni wychodzi z pokoju z uśmiechem, przegrana wzdycha i wraca do haftowania, a Jane nic o tym nie wie, po czym zupełnie nagle podnosi wzrok ku mnie z powolnym, tajemniczym uśmiechem, a ja odwzajemniam jej uśmiech, aż zaczynam wierzyć, że łączą nas niezgłębione sekrety. Marianne, druga pod względem starszeństwa, ma miedziane włosy, dokładnie w odcieniu suchych bukowych liści, i z pewnością jest najbardziej nieznośna z sióstr. Ona i ja nie możemy być w jednym pokoju dłużej niż kwadrans bez sprzeczki na ten czy inny temat.

16 listopada 1811 John Windle napisał do mnie w liście, że przy stole profesorskim w Corpus Christi College w ostatni czwartek doktor Prothero powiedział doktorowi Considine, że wyobraża mnie sobie za dziesięć lat z wycieńczonym chuchrem w charakterze żony i długim sznurem zasmarkanych dzieci w dziurawych butach. Doktor Considine tak się śmiał, że połknął potężną porcję bardzo gorących flaczków, która wyleciała mu nosem.

26 listopada 1811 Żadne ścieżki ani drogi nie prowadzą do domu Johna Hollyshoes. Jego służba nie wychodzi, żeby uprawiać jego ziemie, nie ma tam żadnej farmy, o której bym wiedział. Nie mam pojęcia, z czego żyją. Dzisiaj widziałem małe stworzenie (myślę, że był to szczur) pieczone na ogniu w jednym z pokojów. Kilku służących pochylało się nad nim z zapałem z cynowymi talerzami i starymi nożami w dłoniach. Twarze wszystkich kryły się w cieniu. (To dziwna rzecz, ale oprócz Dando i pielęgniarki o twarzy jeżozwierza nie widziałem z bliska żadnego ze służących Johna Hollyshoes – wszyscy czmychają, gdy tylko się zbliżam). John Hollyshoes jest niezrównanym kompanem, rozmowy z nim są pouczające, jego wiedza niezwykła. Dzisiaj powiedział mi, że Judasz Iskariota był najlepszym pszczelarzem i że jego miód przewyższał wszystkie wyprodukowane w ciągu ostatnich dwóch tysięcy lat. Nadzwyczajnie zaciekawiła mnie ta informacja, bo nigdy nie czytałem ani nie słyszałem o tym, więc dokładnie go wypytałem. Powiedział, że wydaje mu się, że ma gdzieś słoik miodu Judasza Iskarioty i że jeśli

wpadnie mu w ręce, to mi go sprezentuje. A potem zaczął mówić, że sprawy mego ojca pozostawiono w wielkim nieładzie po jego śmierci i że od tego czasu wysuwano różne roszczenia wobec majątku, a zainteresowani nieustannie walczyli i sprzeczali się ze sobą. – Z całą pewnością wiem, że odbyły się dwa pojedynki – powiedział – i naturalną koleją rzeczy dwóch zainteresowanych nie żyje. Inny, którego namiętność wobec majątku pańskiego ojca ustępowała tylko umiłowaniu dla kwartetów smyczkowych, został znaleziony trzy lata temu. Powieszono go na drzewie na jego własnych długich srebrnych włosach, a jego ciało było poprzebijane na wylot smyczkami od skrzypiec, wiolonczeli i altówek jakby był muzyczną wersją świętego Sebastiana. A raptem zeszłej zimy wytruto całe domostwo pretendentki do majątku, która jednak zdążyła uciec z domu w czasie zadymki w samej koszuli nocnej i tylko jej służba zmarła. Ponieważ nie rościłem pretensji do majątku, uniknąłem ataków, chociaż, prawdę mówiąc, mam większe prawa niż pozostali. Oczywiście największe prawa do majątku miałby syn Thomasa Fairwooda. Gdyby zjawił się syn, by przejąć posiadłość, położyłby kres wszelkim tarciom. Spojrzał na mnie. – Och! – rzekłem wielce zaskoczony. – Tylko czy fakt, że nie pochodzę z prawego łoża... – Nie zwracamy uwagi na takie rzeczy. Właściwie wśród nas jest to najczęstsza sytuacja. Ziemie pańskiego ojca, zarówno w Anglii, jak i w innych miejscach, są tylko nieco mniej rozległe od moich, a wystaranie się o nie kosztowałoby pana bardzo niewiele wysiłku. Kiedy stanie się wiadome, że pana popieram, przypuszczam, że ulokujemy pana w rezydencji Rozkołatane Serce jeszcze przed następnym dniem wnoszenia kwartalnych opłat za dzierżawę. Uśmiech losu, o jakim nigdy nie marzyłem! Nie śmiem w to uwierzyć. Mimo to nieustannie o tym myślę! Nikt tak nie ucieszyłby się z majątku jak ja; a moje odczucia nie są całkowicie egoistyczne, ponieważ szczerze wierzę, że jestem dokładnie tego rodzaju osobą, jaka powinna kierować dużymi posiadłościami. Jeśli je odziedziczę, poprawię stan ziem metodą naukową i zwiększę dochody trzyalbo czterokrotnie (czytałem, że tak czynią inni dżentelmeni). Będę uważnie obserwował życie moich dzierżawców i służby, i nauczę ich być szczęśliwymi. Albo może sprzedam posiadłości ojca i kupię ziemię w hrabstwie Derby, poślubię Marianne albo Isabellę, bym mógł co tydzień zajeżdżać do Wszelkiej Nadziei, najdokładniej wypytywać o sprawy pani Gathercole i doradzać we wszystkim jej oraz pani Edmond.

Godz. 7 rano, 8 grudnia 1811 Nie mamy żadnych wieści na temat Dido Puddifer. Zaczynam myśleć, że pani Edmond i ja myliliśmy się, wyobrażając sobie, że uciekła z jakimś włóczęgą albo cyganem. Dokładnie przypytaliśmy robotników rolnych, pasterzy i karczmarzy, ale od czasu letniego przesilenia nie było w okolicy żadnych cyganów. Zamierzam jeszcze dziś złożyć wizytę pani Glossop, matce Dido.

Godz. 8 wieczorem, tego samego dnia Co za rewolucja w moich nadziejach! Z niezmąconego szczęścia w całkowitą niedolę na przestrzeni dwunastu godzin. Jakimż głupcem byłem, by marzyć o odziedziczeniu posiadłości ojca! Równie

dobrze mogłem rozważać dzierżawę posiadłości w piekle! I żałuję, że nie mogę teraz iść do piekła, bo na nic lepszego nie zasłużyłem. Zawiodłem w swoich obowiązkach! Naraziłem na niebezpieczeństwo życie i dusze moich parafian. Moich parafian, ludzi, których zachowanie od wszelkiego zła powinno być moją podstawową troską. Złożyłem wizytę pani Glossop. Zastałem ją, biedną kobietę, z głową w fartuchu, płaczącą za Dido. Powiedziałem jej o planie, jaki pani Edmond i ja obmyśliliśmy – że damy ogłoszenie do gazet w Derby i Sheffield z zapytaniem, czy ktoś nie widział Dido albo z nią nie rozmawiał. – Och – westchnęła. – To nic nie da, proszę pana, bo bardzo dobrze wiem, gdzie ona jest. – Doprawdy? – zapytałem zmieszany. – To dlaczego nie zabierze jej pani stamtąd do domu? – Zrobiłabym to w jednej chwili – wykrzyknęła kobieta – gdybym nie wiedziała, że porwał ją John Hollyshoes! – John Hollyshoes?! – wykrzyknąłem zdumiony. – Tak, proszę pana. Przypuszczam, że nie usłyszy pan o Johnie Hollyshoes, bo pani Edmond nie lubi, kiedy mówi się o takich rzeczach, i beszta nas za ignorancję i przesądy. Ale my, prości ludzie, bardzo dobrze znamy Johna Hollyshoes. To potężny elf, który mieszka w okolicy... och, o ile mi wiadomo, od początku świata, i twierdzi, że ma do nas najróżniejsze prawa. Podobno ma jakieś małe elfie dziecko w Kresie Wszelkiej Nadziei, bo tak nazywa się dom, w którym mieszka, i potrzebuje silnej dziewczyny z mnóstwem dobrego, ludzkiego mleka, by je wykarmić. Nie mogę powiedzieć, że jej uwierzyłem. Nie mogę też powiedzieć, że nie uwierzyłem. Wiem, że przez jakiś czas siedziałem w całkowitym szoku, bez słowa, aż biedna kobieta zapomniała o własnym nieszczęściu i zaczęła martwić się o mnie. Potrząsała mnie za ramię i wreszcie wybiegła do pani Edmond po brandy. Kiedy wróciła z brandy, wypiłem kieliszek jednym haustem, a potem poszedłem prosto do stajni pani Gathercole i poprosiłem Josepha, żeby osiodłał dla mnie Kwakra. Kiedy odjeżdżałem, pani Edmond wyszła z domu, dowiedzieć się, co się ze mną dzieje. – Nie ma czasu, pani Edmond! Nie ma czasu! – wykrzyknąłem i odjechałem. W domu Johna Hollyshoes na moje pukanie odpowiedział Dando i poinformował mnie, że jego pan wyjechał. – To nieistotne – odpowiedziałem z pewnym siebie uśmiechem – bo zjawiłem się zobaczyć nie z Johnem Hollyshoes, ale z moim małym kuzynem, kochanym małym chochlikiem... – Użyłem słowa „chochlik”, a Dando nie zaprotestował – ...przy którego narodzinach byłem siedem tygodni temu. Dando powiedział, że znajdę dziecko w pokoju na końcu długiego korytarza. To był wielki, pusty pokój, w którym śmierdziało gnijącym drewnem i zagrzybionym tynkiem. Ściany były poplamione od wilgoci i podziurawione przez szczury. Pośrodku podłogi stało drewniane krzesło o dziwnych kształtach, na którym siedziała młoda kobieta. Umocowano przed nią żelazny pręt, żeby nie mogła wstać, a jej nogi i stopy spętano kajdanami i zardzewiałymi łańcuchami. Trzymała przy piersi maleńkiego syna Johna Hollyshoes. – Dido? – zapytałem. Jak mi się serce zacisnęło, kiedy odpowiedziała mi szerokim uśmiechem. – Tak, proszę pana? – Jestem nowym pastorem w parafii Wszelkiej Nadziei, Dido. – Och, proszę pana! Ogromnie się cieszę, że pana widzę. Żałuję, że nie mogę wstać i się ukłonić, ale na pewno mi pan wybaczy. Ten mały dżentelmen ma dziś rano spory apetyt! Pocałowała potworne stworzenie i nazwała je swoim aniołkiem, pieścidełkiem i najukochańszym oczkiem w głowie. – Jak się tu znalazłaś, Dido? – zapytałem.

– Och! Służący pana Hollyshoes przyjechali po mnie pewnego ranka. A jak się uparli się, że muszę z nimi iść! – Roześmiała się wesoło. – Jak mnie ciągnęli w górę i sadzali do wozu! Powiedziałam im zwyczajnie, że nie ma potrzeby zawracać sobie głowy takimi głupstwami. Kiedy tylko usłyszałam o niedoli tego biednego małego dżentelmena – zakołysała dzieckiem i pocałowała je znowu – byłam więcej niż gotowa go karmić. Jedyne moje nieszczęście w tym niebiańskim miejscu jest takie, że pan Hollyshoes oznajmił, że muszę odstawić własne kochane dzieciątko, póki opiekuję się jego synkiem, i że nawet gdyby wszystkie anioły niebios uklękły na swych lśniących kolanach i błagały, nie zmieniłby zdania. Wielka szkoda, proszę pana, bo wiem, że z łatwością wykarmiłabym dwoje. Na dowód tego bez najmniejszego zakłopotania odsłoniła piersi, które dla mojego niedoświadczonego oka rzeczywiście wydawały się zdumiewająco pełne. Bardzo ją ciekawiło, kto karmi jej dziecko. Anne Hargreaves, powiedziałem. Ucieszyła się z tego i z zadowoleniem zauważyła, że Nan zawsze miała dobry apetyt. – Doprawdy, proszę pana, nie znam dziewczyny, która bardziej uwielbiałaby pudding. Jej mleko z pewnością jest słodkie i zdrowe, nie uważa pan? – Cóż, rzeczywiście pani Edmond mówi, że mały Horatio Arthur dobrze na nim rośnie. Dido, jak cię tu traktują? – Och, proszę pana, jak może pan pytać? Nie widzi pan tego złotego krzesła wysadzanego brylantami i perłami? Pokoju z kolumnami z kryształu i aksamitnych zasłon w różanym odcieniu? Nocą, nie uwierzy pan, bo sama w to nie wierzyłam, śpię w łożu na sześciu puchowych materacach, jeden na drugim i z sześcioma jedwabnymi poduszkami pod głową. Powiedziałem, że to brzmi nadzwyczaj przyjemnie. Dostawała dość jedzenia i picia? Pieczoną wieprzowinę, pudding z bakaliami, opiekany ser, chleb i tłuszcz z pieczeni – według Dido Puddifer nie było końca dobrym rzeczom w Kresie Wszelkiej Nadziei, a ja śmiem rzec, że każda była w rzeczywistości zapleśniałą skórką od chleba, jaką widziałem w popękanym naczyniu stojącym u jej stóp. Wierzyła także, że dostała suknię z błękitnego jak niebo aksamitu z diamentowymi guzikami, i zapytała z nieśmiałym uśmiechem, jak mi się podoba. – Wyglądasz bardzo ładnie, Dido – powiedziałem, a ona sprawiała wrażenie zadowolonej. Ja jednak widziałem tę samą rdzawą sukienkę, jaką Dido nosiła, kiedy ją zabrano, całą porwaną i brudną. Włosy dziewczyny były posklejane wymiocinami elfiego dziecka, a lewe oko zalepione krwią z rozcięcia na czole. Ogółem Dido przedstawiała sobą tak żałosny widok, że moje serce napełniło się współczuciem; bez chwili zastanowienia oblizałem palec i oczyściłem jej oko własną śliną. Otworzyłem usta, żeby zapytać, czy kiedykolwiek pozwalają jej zejść ze złotego krzesła wysadzanego brylantami i perłami, kiedy przeszkodził mi dźwięk drzwi otwieranych za moimi plecami. Odwróciłem się i zobaczyłem wchodzącego Johna Hollyshoes. Spodziewałem się, że zapyta mnie, co tu robię, ale najwyraźniej nie spodziewał się podstępu, bo zamiast tego pochylił się i sprawdził łańcuchy i kajdany. Były – tak jak wszystko inne w domu – w złym stanie i miał rację, że wątpił w ich wytrzymałość. Kiedy skończył, wyprostował się i uśmiechnął do mnie. – Zostanie pan i wypije ze mną kieliszek wina? Mam do pana pytanie dość delikatnej natury. Poszliśmy do biblioteki, gdzie nalał dwa kieliszki wina. – Kuzynie, chciałem zapytać pana o rodzinę kobiet, które mieszkają w moich angielskich posiadłościach i które tak się wywyższają moim kosztem. Zapomniałem ich nazwisko. – Gathercole? – podsunąłem. – Gathercole. Właśnie – odparł i zamilkł na chwilę z półuśmiechem na ciemnej twarzy. – Jestem

wdowcem już od siedmiu tygodni i chyba nigdy dotąd nie obywałem się tak długo bez żony, przynajmniej odkąd w Anglii są kobiety, z których można zrobić żonę. Mówiąc wprost, słodycz zalotów dawno mi się przejadła i zastanawiałem się, czy byłby pan tak dobry, oszczędził mi kłopotu i poradził, która z tych kobiet najlepiej by mi odpowiadała. – Och, jestem przekonany, że serdecznie znielubiłby pan je wszystkie! Roześmiał się i objął mnie za ramiona. – Kuzynie, nie tak trudno mnie zadowolić, jak pan przypuszcza. – Ależ doprawdy, nie mogę doradzić panu w sposób, jaki pan sugeruje. Musi mi pan wybaczyć, doprawdy nie mogę! – Och? A czemuż to? – Ponieważ... Ponieważ sam zamierzam jedną poślubić! – wykrzyknąłem. – Gratuluję, kuzynie. Którą? Spojrzałem na niego. – Co? – spytałem. – Niech mi pan powie, którą zamierza pan poślubić, a wezmę inną. – Marianne! – odpowiedziałem. – Nie, chwileczkę! Isabellę! To jest... I wtedy dotarło do mnie z całą mocą, że nie mogę wybrać jednej, nie narażając pozostałych. Roześmiał się i czule poklepał mnie po ramieniu. – Entuzjazm, z jakim pragnie pan posiąść Angielki, jest nie mniejszy niż powinienem oczekiwać po synu Thomasa Fairwooda, ale mój własny apetyt jest skromniejszy. Jedna mi wystarczy. W najbliższych dniach udam się do Wszelkiej Nadziei i wybiorę jedną młodą damę, a pozostała czwórkę zostawię panu. Myśl o Isabelli, Marianne, albo jednej z pozostałych, skazanej na życie w nędzy Kresu Wszelkiej Nadziei! Och! To zbyt straszne, by to znieść. Patrzyłem w lustro przez godzinę lub więcej. W Cambridge zawsze się dziwiłem, jak szybko ludzie obrażali się z powodu rzeczy, które mówiłem, ale teraz widzę wyraźnie, że to nie moje słowa ich raziły, lecz moja elfia twarz. Mroczna alchemia tej twarzy zamienia wszystkie najdelikatniejsze ludzkie emocje w najzacieklejsze elfie przywary. W duszy rozpaczam, a twarz okazuje tylko elfie szyderstwo. Mój żal zamienia się w elfi gniew, a zaduma w elfią przebiegłość.

9 grudnia 1811 Dziś rano o wpół do jedenastej oświadczyłem się Isabelli Gathercole. Ona zaś – słodka, uległa istota! – zapewniła mnie, że uczynię ją najszczęśliwszą z kobiet. Jednak nie ona pierwsza musi się zgodzić na ten święty sakrament. – Och! – powiedziała. – Z pewnością mama i ciotka Edmond będą robić najróżniejsze trudności, ale co osiągniemy, trzymając rzecz w tajemnicy? Nie zna ich pan tak, jak ja. Niestety, nie da się ich przekonać, by pojęły pańskie doskonałe przymioty. Da się jednak je zmęczyć. Trzeba przedstawić niekończący się strumień argumentów i próśb, który, im wcześniej popłynie, tym szybciej doprowadzi do szczęśliwego rozwiązania, którego pragniemy. Ja muszę tonąć w łzach, pan musi być zrozpaczony. Muszę trochę się rozchorować, co zajmie mi chwilę, ponieważ właśnie cieszę się doskonałym zdrowiem i prezencją. Czego nie nauczyliby się podli uczeni z Cambridge od tak czarującej instruktorki? Przekonywała

tak słodko, że prawie zapomniałem, o co mi chodziło, i zgodziłem się na wszystkie jej wielce rozsądne żądania. Ostatecznie byłem zmuszony zdradzić jej cząstkę prawdy. Przyznałem, że niedawno dowiedziałem się, że jestem spokrewniony z kimś bardzo bogatym, kto mieszka w okolicy i kto ogromnie mnie polubił. Powiedziałem, że mam nadzieję odziedziczyć wkrótce wielką posiadłość. Z pewnością było rozsądne oczekiwać, że pani Gathercole spojrzy na mnie przychylniej, kiedy będę równie zamożny jak ona? Isabella natychmiast pojęła sens mych słów i myślę, że znowu zaczęłaby mówić o miłości i tak dalej, ale ja musiałem pędzić, ponieważ właśnie dostrzegłem Marianne idącą do pokoju śniadaniowego. Marianne była skłonna najpierw się kłócić. Rzecz nie w tym, powiedziała, że nie pragnie za mnie wyjść. W końcu, przyznała, musi za kogoś wyjść i uważa, że ja doskonale się na męża nadam. Dlaczego jednak zaręczyny muszą odbyć się w tajemnicy? To jest, powiedziała, nadzwyczaj niehonorowe. – Jak sobie pani życzy – powiedziałem. – Myślałem, że pani uczucie dla mnie sprawi, że z radością ustąpi mi pani w tej kwestii. Poza tym, jak pani wie, sekretne zaręczyny zmuszą nas do nieustannych rozmów ze sobą po włosku. Marianne pasjami uwielbia włoski, zwłaszcza że żadna z sióstr nie rozumie w tym języku ani słowa. – Ach tak... Dobrze więc – ustąpiła. W ogrodzie o wpół do dwunastej Jane przyjęła moje oświadczyny, pochylając się i szepcząc mi do ucha: – Jego twarz jest czysta jak niebiosa, kiedy rozwijają się wiosenne pąki. Spojrzała mi w oczy z tym swoim delikatnym, tajemniczym uśmiechem i ujęła moje ręce w swoje. W bawialni tuż przed południem napotkałem problem innej natury. Henrietta zapewniła mnie, że potajemne zaręczyny to coś, co najbardziej ją cieszy, ale błagała, bym pozwolił jej napisać o tym do kuzynki w Aberdeen. Najwyraźniej owa kuzynka, panna Mary Macdonald to najdroższa przyjaciółka Henrietty i regularna korespondentka, w dodatku są rówieśnicami – mają po piętnaście i pół roku. To była nadzwyczajna rzecz, ale w tym samym tygodniu, w którym ona po raz pierwszy mnie ujrzała (i natychmiast się zakochała), otrzymała list od Mary Macdonald piszącej o jej miłości do płowowłosego pastora w Kirk, wielebnego Johna McKenzie, który wedle wielu drobiazgowych opisów Mary Macdonald wydawał się niemal tak przystojny jak ja sam! Czyż nie uważałem, jak Henrietta, że to najdziwniejsza rzecz na świecie – owo ciekawe podobieństwo sytuacji? Jej zapał, by natychmiast poinformować Mary Macdonald o wszystkich szczegółach dotyczących naszych zaręczyn nie był, jak się obawiam, całkiem pozbawiony pewnego rysu rywalizacji. Podejrzewam, że nie była tak do końca szczera w nadziei, że miłość Mary Macdonald do pana McKenzie doczeka się tego samego szczęśliwego zakończenia, co jej własna do mnie. Ponieważ jednak nie mogłem zapobiec napisaniu listu, byłem zmuszony wyrazić zgodę. W saloniku o trzeciej po południu wreszcie znalazłem Kitty, która początkowo w ogóle nie chciała wysłuchać tego, co mam do powiedzenia, ale wirowała po pokoju pełna planów zadziwienia wioski wystawieniem sztuki w stodole na Boże Narodzenie. – Nie uważasz, co mówię – zganiłem ją. – Nie słyszałaś, że zapytałem, czy za mnie wyjdziesz? – Tak – odrzekła – już powiedziałam, że wyjdę. To pan mnie nie słucha. Musi pan nam doradzić w sprawie przedstawienia. Isabella pragnie być kimś bardzo pięknym, kto w ostatnim akcie zostaje oczyszczony z zarzutów, Marianne nie zagra, jeśli nie będzie mogła powiedzieć czegoś po włosku, Jane nie da się niczego wytłumaczyć, więc najlepiej by było, gdyby w ogóle nie musiała nic mówić,

Henrietta zrobi wszystko, co jej powiem, a ja, och, ja marzę, żeby być niedźwiedziem! Najukochańszym, najmądrzejszym, starym gadającym niedźwiedziem! Który musi tańczyć, o tak! A pan może być albo żeglarzem, albo stangretem, nieważne czym, bo mamy kapelusz dla jednego i buty dla drugiego. A teraz proszę mi powiedzieć, panie Simonelli, jaka sztuka by nam odpowiadała?

Godz. 2, 10 grudnia 1811 las między Kresem Wszelkiej Nadziei i wioską Wszelka Nadzieja Wyciągam pióro, kałamarz i ten zeszyt. – Co pan robi? – pojękuje Dido, do głębi przerażona. – Piszę pamiętnik – odpowiadam. – Teraz? – dopytuje się zdumiona. Biedna Dido! Kiedy ja piszę, ona nieustannie lamentuje, że wkrótce będzie ciemno i że śnieg sypie coraz gęściej – co, muszę przyznać, jest znaczną uciążliwością, bo płatki spadają na stronicę i rozmazują litery. Dziś rano moja baczna obserwacja wioski została nagrodzona. Kiedy stałem na ganku kościelnym, ukryty przed spojrzeniami przez gęstwinę bluszczu, zobaczyłem Isabellę nadchodzącą Upperstone Lane. Przenikliwy wiatr wiał przez wioskę, obrywając ostatnie liście z drzew i przynosząc ze sobą kilka leciutkich płatków śniegu. Nagle zawierucha liści i płatków śniegu przesłoniła Upperstone Lane i pojawił się tam John Hollyshoes. Skłonił się nisko i uśmiechnął. To, że zdołałem zostawić ją wtedy samą, zostawić je wszystkie, świadczyło o sile mojej stanowczości. Wszystko, co dotyczyło Johna Hollyshoes, budziło strach w moim sercu, od znaczącego przechylenia głowy, po zagadkowy gest rąk, miałem jednak niecierpiącą zwłoki sprawę w innym miejscu i musiałem zaufać, że szacunek panien Gathercole dla mnie okaże się dostatecznie silny, by je ochronić. Pojechałem prosto do Kresu Wszelkiej Nadziei. Gdy tylko pojawiłem się w pustym pokoju na końcu korytarza, Dido wykrzyknęła: – Och, proszę pana! Przyszedł pan uwolnić mnie z tego strasznego miejsca? – Ale czemuż to, Dido?! – zdziwiłem się ogromnie. – Co się stało? Myślałem, że jesteś zadowolona. – I byłam, proszę pana, dopóki nie polizał pan palca i nie dotknął mojego oka. Kiedy pan to zrobił, zmienił się wzrok w moim oku. Teraz, kiedy spojrzę tym okiem – zamknęła lewe oko i spojrzała prawym – noszę złotą suknię w pięknym pałacu i tulę najsłodsze dziecko, jakie w życiu widziałam. Kiedy jednak spojrzę tym okiem – zamknęła prawe i otworzyła lewe – siedzę skuta w brudnym, obskurnym pokoju z paskudnym goblinem przy piersi. Ale – dodała pośpiesznie (bo już miałem się odezwać) – nic mnie nie obchodzi, co jest prawdą, bo jestem tu bardzo nieszczęśliwa i ogromnie chciałabym wrócić do domu. – Cieszę się, że to mówisz, Dido – odpowiedziałem. A potem, uprzedziwszy ją, żeby nie zdradziła zaskoczenia, niezależnie od tego co powiem czy zrobię, wychyliłem głowę za drzwi i zawołałem Dando. Zjawił się natychmiast, skłaniając głowę. – Mam dla ciebie wiadomość od pana – powiedziałem – którego dopiero co spotkałem w lasach

z nową małżonką. Podobnie jak większość Angielek, dama jest nieco nerwowa i wbiła sobie do głowy, że Kres Wszelkiej Nadziei to straszne miejsce, pełne grozy. Naradziliśmy się więc z twoim panem i uznaliśmy, że najszybciej ukoimy jej lęki, jeśli przyprowadzę jej na spotkanie tę kobietę – wskazałem Dido – którą tamta dobrze zna. Znajoma twarz na pewno ją uspokoi. Urwałem i z wyczekiwaniem spojrzałem na ciemną, wykrzywioną twarz Dando. Skonsternowany, spojrzał na mnie pytająco. – A zatem?! – krzyknąłem. – Na co czekasz, tępaku? Rób co ci każę! Uwolnij mamkę z łańcuchów, żebym mógł szybko zabrać ją do twojego pana! A potem wiernie naśladując atak złości Johna Hollyshoes, zacząłem mu grozić wszystkim, co mi przyszło do głowy: biciem, uwięzieniem i zaklęciami! Przysięgałem, że powiem panu o jego opryskliwości. Obiecałem, że dostanie zadanie rozplątania wszystkich gałązek w lesie i wyczesania całej trawy na łąkach, za obrażenie mnie i zlekceważenie mego autorytetu. Dando to bardzo sprytny chochlik, ale ja jestem sprytniejszy. Moja historyjka była tak przekonująca, że zaraz poszedł po klucz, otworzył kajdany Dido, lecz wpierw zamęczył mnie przeprosinami, wyjaśnieniami i błaganiami o wybaczenie. Kiedy pozostali służący usłyszeli nowinę, że angielski kuzyn ich pana zabiera angielską mamkę, najwyraźniej obudziło to coś w ich przyćmionych umysłach, bo wszyscy wyszli ze swoich kryjówek i stłoczyli się wokół nas. Po raz pierwszy zobaczyłem ich wyraźnie. To było nad wyraz nieprzyjemne dla mnie, ale dla Dido było jeszcze gorsze – powiedziała mi później, że prawym okiem widziała towarzystwo dam i dżentelmenów, których życzliwy wygląd sprawiał, że czuła się okropnie na myśl, że ich zwodzi, drugim zaś widziała sylwetki i twarze goblinów, sług Johna Hollyshoes. Były tam głowy z rogami, z porożem i pokryte pancerzem jak u owadów, głowy pomarszczone i miękkie jak zapleśniała pomarańcza; były tam usta rozciągnięte przez kły, wyciągnięte w trąbkę, usta, które szczerzyły zęby i które rozdziawiały się szeroko, i które ociekały śliną; były tam uszy nietoperzowe i kocie oraz szczurze wąsy; były stare oczy w młodych twarzach oraz wielkie, wilgotne oczy w starych zniszczonych obliczach, były oczy, które mrugały, i trzepoczące powiekami w takich częściach anatomii, gdzie nigdy nie spodziewałbym się ujrzeć oczu. Gobliny mieszkały we wszystkich częściach domu – ledwie znalazłaby się jakaś szpara w boazerii, w której nie kryłoby się zerkające oko, ledwie znalazłaby się przerwa między tralkami poręczy bez wystawionego nosa albo pyska. Szturchały nas zrogowaciałymi palcami, wyrywały nam włosy i szczypały, aż wyskoczyły nam sinoczarne sińce. Dido i ja wybiegliśmy z Kresu Wszelkiej Nadziei, wskoczyliśmy na grzbiet Kwakra i wjechaliśmy w zimowy las. Śnieg padał gęsto z zielonego jak morze nieba. Jedynym dźwiękiem był tętent kopyt Kwakra i podzwanianie jego uprzęży, kiedy potrząsał łbem. Początkowo posuwaliśmy się szybko, lecz potem nadeszła mgła, a leśna ścieżka nie prowadziła już tam, dokąd powinna. Jechaliśmy tak długo i tak daleko, że jeśli lasy nie rozrosły się do wielkości hrabstwa Derby i Nottingham razem wziętych, musieliśmy dotrzeć do ich końca, ale tak się nie stało. Niezależnie od tego, którą ścieżkę wybierałem, wciąż przejeżdżaliśmy obok białej bramy, za którą ciągnęła się gładka, sucha dróżka – wyjątkowo sucha dróżka, zważywszy na ilość śniegu, jaka spadła. Dido zapytała mnie kilka razy, dlaczego nią nie pojedziemy. Mnie jednak się ta dróżka nie podobała. Była to najzwyklejsza ścieżka na świecie, ale wiał wzdłuż niej wiatr, gorący wiatr jak podmuch z pieca, w którym zapach palonego ciała mieszał się z wonią siarki. Kiedy stało się jasne, że jazdą tylko zamęczymy siebie i konia, powiedziałem Dido, że musimy uwiązać Kwakra do drzewa i tak uczyniliśmy. Potem wspięliśmy się na gałęzie drzewa i czekaliśmy na przybycie Johna Hollyshoes.

Godz. 7, tego samego dnia Dido powiedziała mi, że matka zawsze jej powtarzała, że czerwone jagody, takie jak korale jarzębiny, to doskonała ochrona przed magią elfów. – Rośnie ich trochę w tamtej gęstwinie – wskazała. Musiała jednak patrzeć zaczarowanym okiem, bo ja nie zobaczyłem w ogóle czerwonych jagód, ale kasztanowe boki Pandemonium, konia Johna Hollyshoes. I nagle dwa elfy na swoich elfich koniach stały przed nami, a wokół nich sypał śnieg. – Ach, kuzynie! – wykrzyknął John Hollyshoes. – Jak się pan miewa? Uścisnąłbym panu dłoń, ale trochę trudno mi do pana sięgnąć. – Sprawiał wrażenie zachwyconego i tak pełnego złych zamiarów, jak pudding rodzynek. – Miałem bardzo męczący ranek. Wygląda na to, że wszystkie młode damy obiecały swoją rękę komuś innemu, a jednak żadna z nich nie powiedziała, komu. Czyż to nie nadzwyczajne? – Nad wyraz – odparłem. – A teraz mamka uciekła. – Przyjrzał się kwaśno Dido. – Nigdy nie pokrzyżowano mi tak planów. Kiedy dowiem się, kto jest powodem moich nieszczęść, cóż, kuzynie, jak pan sądzi, co uczynię? – Nie mam najmniejszego pojęcia. – Zabiję go – odparł. – Choćbym nie wiadomo jak bardzo go kochał. Bluszcz, który porastał drzewo, zaczął drżeć i falować jak woda. W pierwszej chwili myślałem, że coś próbuje spod niego uciec, ale potem zobaczyłem, że to sam bluszcz się porusza. Wici jak wścibskie węże uniosły się i owinęły wokół moich kostek i nóg. – Och! – krzyknęła przerażona Dido i spróbowała oderwać je ode mnie. Bluszcz nie tylko się ruszał, ale i rósł. Wkrótce moje nogi były przymocowane do drzewa świeżymi, młodymi pędami; kolejne łodygi owinęły się wokół mojej piersi i owiązały mi górną część prawej ręki. Groziły, że pochłoną mój dziennik, ale pilnowałem, żeby nic mu nie groziło. Nie zatrzymały się, dopóki nie dotknęły mojej szyi, zostawiając mnie w niepewności, czy John Hollyshoes zamierza mnie udusić, czy tylko przygwoździć do drzewa, aż zamarznę na śmierć. John Hollyshoes zwrócił się do Dando: – Ogłuchłeś, tępaku? Nie słyszałeś, jak ci mówiłem, że równie wytrawny z niego kłamca, jak z ciebie i ze mnie? – Zamilkł i zdzielił Dando w ucho. – Ślepyś? Popatrz na niego! Nie widzisz zawziętego elfiego serca, które bez wahania potrafi popełnić morderstwo? Chodź tu, ty mroczny elfie. Niech wybiję kilka nowych dziur w twojej twarzy! Może wtedy będziesz lepiej widzieć! Czekałem cierpliwie, aż mój kuzyn przestanie dźgać twarz sługi tępym końcem bata, a Dando przestanie wyć. – Nie jestem pewien – odezwałem się – czy potrafiłbym bez wahania popełnić morderstwo, ale niewątpliwie gotów jestem spróbować. Wolną ręką otworzyłem dziennik na stronie, gdzie opisałem swoje przybycie do Wszelkiej Nadziei. Odchyliłem się od drzewa tak daleko, jak zdołałem (łatwo było tego dokonać, kiedy bluszcz wiązał mnie do pnia), i nad głową Johna Hollyshoes powtórzyłem ciekawy gest, który widziałem, jak wykonywał nad głową starca. Wszyscy znieruchomieliśmy jak zamarznięte drzewa, zamilkliśmy jak ptaki w gęstwinie i zwierzęta w norach. Nagle John Hollyshoes wykrzyknął: – Kuzynie...! To było ostatnie słowo, jakie wypowiedział. Pandemonium, który najwyraźniej bardzo dobrze

wiedział, co się zaraz wydarzy, stanął dęba, zrzucając pana z grzbietu, jakby się przeraził, że mój czar dosięgnie i jego. Rozległ się straszliwy dźwięk rozdzierania; drzewa zadygotały, ptaki zerwały się z krakaniem w niebo. Każdy by pomyślał, że to cały świat, a nie tylko nic niewart elf został rozdarty na pół. Spojrzałem w dół i zobaczyłem dwie schludne połówki Johna Hollyshoes leżące na śniegu. – Ha! – rzekłem. – Och! – wykrzyknęła Dido. Dando wrzasnął tak, że gdybym chciał ten wrzask zapisać za pomocą angielskiego alfabetu, zawierałby więcej sylab niż jakiekolwiek słowo istniejące do tej pory. Potem złapał wodze Pandemonium i odjechał z nadzwyczajną szybkością, do której wiedziałem, że jest zdolny. Śmierć Johna Hollyshoes osłabiła zaklęcie, jakie rzucił na bluszcz, i całkiem łatwo udało nam się z Dido go oderwać. Pojechaliśmy z powrotem do wioski, gdzie zwróciłem dziewczynę uszczęśliwionej matce, kochającemu mężowi i głodnemu dziecku. Parafianie przyszli do mego domu, by mnie chwalić, wylewnie mi dziękować, obiecywać w przyszłości pomoc i tak dalej. Byłem śmiertelnie znużony, więc po krótkiej przemowie, w której doradzałem im, by czerpali korzyść z przykładu odwagi i bezinteresowności, jaki im dałem, wymówiłem się bólem głowy, by wrócić do domu. Jedna rzecz wszelako wielce mnie irytowała – taka mianowicie, że nie było czasu, by należycie zbadać ciało Johna Hollyshoes. Przyszło mi bowiem na myśl, że tak jak rozum ma swoją siedzibę w ludzkim mózgu, tak elfy mogą mieć w ciele organ magii. Z pewnością rozdarte na pół ciało elfa wyróżniały ciekawe cechy. Dołączam w tym miejscu zgrubny szkic i kilka notatek opisujących to, w jaki sposób elfia anatomia różni się od ludzkiej. Zamierzam z samego rana udać się do lasu i zbadać dokładniej trupa.

11 grudnia 1811 Ciało zniknęło. Podejrzewam, że zabrał je Dando. To nad wyraz irytujące, bo miałem nadzieję posłać je do szkoły anatomii pana Baillie przy Great Windmill Street w Londynie. Podejrzewam, że dziecko z pustego pokoju na końcu korytarza odziedziczy Kres Wszelkiej Nadziei oraz posiadłości Johna Hollyshoes, ale może utrata mleka Dido w tym znaczącym momencie życia sprawi, że nie wyrośnie na tak silne w swojej niegodziwości jak ojciec. Nie porzuciłem nadziei na odziedziczenie ojcowskich posiadłości i, być może, upomnę się o nie, kiedy znajdę czas. Nigdy nie słyszałem, żeby posiadanie rozległych ziem w Faerie kłóciło się z obowiązkami duchownego Kościoła anglikańskiego. Doprawdy, nigdy nie słyszałem, żeby ktoś wspominał coś na ten temat.

17 grudnia 1811 Zostałem nikczemnie zdradzony przez wielebnego Johna McKenzie! Odebrałem to jako szczególny cios, ponieważ właśnie od niego – osoby duchownej, tak jak i ja sam – miałem prawo spodziewać się wsparcia. Okazuje się, że ma poślubić dziedziczkę zamku i kilkuset mil ponurej szkockiej dziczy w Caithness. Mam nadzieję, że są tam bagna, w których John McKenzie się utopi. Rozczarowanie

miłosne, z przykrością donoszę, wzbudziło w pannie Mary Macdonald gniew tak ogromny, że zwróciła się przeciwko mnie i Henrietcie. Pisze do Henrietty, że jest przekonana, iż nie można mi ufać, i grozi, że napisze do pani Gathercole i pani Edmond. Henrietta nie boi się, a raczej raduje się z nadchodzącej burzy. – Obroni mnie pan! – krzyknęła. Jej oczy zapłonęły dziwnym blaskiem, a twarz zarumieniła się z podniecenia. – Moja droga dziewczyno – odrzekłem – ja już będę martwy.

20 grudnia 1811 George Hollinsclough przybył przed chwilą z wiadomością, że jestem oczekiwany przez panią Gathercole i panią Edmond. Natychmiast. Niech po raz ostatni z lubością rozejrzę się po tym pokoju...



Tom Brightwind, czyli jak wybudowano elfi most w Thoresby



Przyjaźń między osiemnastowiecznym żydowskim medykiem Davidem Montefiore a elfem Tomem Brightwindem jest nadzwyczaj dobrze udokumentowana. Poza dziennikami samego Montefiore i rodzinnymi dokumentami dysponujemy rozlicznymi opisami spotkań pisarzy, pamiętnikarzy i eseistów osiemnastowiecznych oraz z początku dziewiętnastego wieku z Montefiore i Brightwindem. Można odnieść wrażenie, że Montefiore i Brightwind w takim czy innym momencie spotkali większość wielkich postaci tego okresu. Rozmawiali o niewolnictwie z Boswellem i Johnsonem, grali w domino z Diderotem, upijali się z Richardem Brinsleyem Sheridanem i raz, przy pewnej słynnej okazji, zaskoczyli Thomasa Jeffersona w jego ogrodzie w Monticello[3]. Jednakże, chociaż te współczesne bohaterom relacje są fascynujące, najbarwniejszy wizerunek ich przyjaźni wywodzi się ze sztuk, opowieści i pieśni nią zainspirowanych. Na początku XIX wieku historyjki o „Tomie i Davidzie” były szalenie popularne zarówno tu, jak i w Faerie Minor; dopiero w drugiej połowie tego stulecia popadły w niełaskę w Europie i Stanach Zjednoczonych. Stało się modne wśród Europejczyków i Amerykanów przedstawiać elfy jako małe, bezbronne stworzenia. Tom Brightwind – głośny, egoistyczny i wysoki na sześć stóp – z całą pewnością nie był tego rodzaju elfem, jakiego Arthur Conan Doyle i Charles Dodgson mieli nadzieję znaleźć w głębi swoich ogrodów. Poniższa historia najpierw ukazała się w „Blackwood’s Magazine” (Edynburg, wrzesień 1820), a potem została przedrukowana w „Silenus’s Review” (Faerie Minor, kwiecień 1821). Jako dzieło literackie jest to rzecz doskonale nijaka, naznaczona usterkami typowymi dla drugorzędnego pisarstwa z początku XIX wieku. Niemniej przeczytana z należną uwagą ujawnia wiele faktów na temat zagadkowej rasy, a w szczególności wiele wyjaśnia na temat skomplikowanych relacji między elfami i ich dziećmi. Profesor James Sutherland Instytut badawczy studiów nad Sidhe Uniwersytet w Aberdeen październik 1999 Na przeważającej swojej długości Shoe Lane w Londynie biegnie po łagodnym łuku. Większość ludzi nigdy nie zastanawia się z jakiej przyczyny. Jednakże gdyby podnieśli wzrok (czego nigdy nie czynią), ujrzeliby starożytny mur potężnej, okrągłej wieży i natychmiast stałoby się oczywiste, że droga zakręca, żeby ominąć budowlę. To tylko jedna z wież, które strzegą domu Toma Brightwinda. Od najwcześniejszej młodości Tom uwielbiał podróżować i wszystko oglądać; aby móc czynić to wygodnie, umieścił każdą wieżę w innej części świata. Z jednej wieży wychodzi się na Shoe Lane; druga zajmuje większą część małej wyspy pośrodku szkockiego jeziora; z trzeciej rozciąga się widok na ponurą urodę algierskiej pustyni; czwarta stoi przy Drying Green Street w mieście w Faerie Minor i tak dalej. Z typowym dla siebie szerokim gestem Tom nazwał swój intrygujący dom Castel des Tours saunz Nowmbre, co znaczy „Zamek o Niezliczonych Wieżach”. David Montefiore zliczył owe wieże w 1764 roku. Było ich czternaście. Rankiem pewnego dnia w czerwcu 1780 roku David Montefiore zapukał do drzwi wieży przy Shoe

Lane. Zapytał odźwiernego, gdzie może znaleźć Toma, i usłyszał, że pan jest w bibliotece. Kiedy David szedł mrocznymi, pustymi korytarzami i wbiegał po wielgachnych kamiennych schodach, mówił wesoło „Dzień dobry! Dzień dobry!” do wszystkich, których mijał. W odpowiedzi jednak otrzymywał tylko pełne powątpiewania skinienia głową i zaciekawione spojrzenia, bo niezależnie od tego, jak często odwiedzał dom, mieszkańcy nie mogli do niego przywyknąć. Jego twarz nie była ani oszałamiająco przystojna, ani też zdeformowana i odrażająca. Sylwetka prezentowała się równie zwyczajnie. Oblicze nie wyrażało ani miażdżącej pogardy, ani nieodpartej fascynacji, jedynie dobre samopoczucie i skłonność, by o wszystkich życzliwie myśleć. To była tajemnica dla elfich mieszkańców Castel des Tours saunz Nowmbre – dlaczego ktoś mógł wybrać sobie taki wyraz twarzy. Toma nie było w bibliotece. W pomieszczeniu znajdowało się dziewięć elfich księżniczek. Dziewięć przepięknych głów obróciło się równocześnie, by spojrzeć na Davida. Dziewięć jedwabnych sukni zdumiało oko różnorodnymi kolorami. Dziewięć odmiennych perfum mieszało się w powietrzu, utrudniając zebranie myśli. To była garstka spośród licznych wnuczek Toma Brightwinda. Księżniczka Caritas, księżniczka Bellona, księżniczka Alba Perfecta, księżniczka Lachrima i księżniczka Flammifera były siostrami; księżniczka Miód Dzikich Pszczół, księżniczka Lament zza Wody, księżniczka Pocałunek nad Grobem Prawdziwej Miłości i księżniczka Wróbel w Garści stanowiły drugą gromadę sióstr. – Och, David ben Israel! – zawołała księżniczka Caritas. – Jak miło! – dodała, podając mu dłoń. – Wasze Wysokości są zajęte – stropił się David. – Obawiam się, że przeszkadzam. – Skądże – odparła księżniczka Caritas. – Piszemy listy do krewnych. Obowiązkowe listy, to wszystko. Niech pan siada, Davidzie ben Israel. – Nie powiedziałaś, że są to listy do naszych kuzynek – dodała księżniczka Miód Dzikich Pszczół. – Nie wyraziłaś tego klarownie. Nie chciałabym, żeby żydowski doktor uciekł, myśląc, że piszemy do kuzynów. – Oczywiście, że do kuzynek – podkreśliła księżniczka Caritas. – Nie znamy naszych kuzynów – poinformowała Davida księżniczka Flammifera. – Nie znamy nawet ich imion – dodała księżniczka Lament zza Wody. – A nawet gdybyśmy znały, nie śniłoby nam się do nich pisać – dorzuciła księżniczka Alba Perfecta. – Chociaż powiedziano nam, że są bardzo przystojni – wyrwała się księżniczka Lachrima. – Przystojni? – zdumiała się księżniczka Caritas. – A skąd przyszedł ci do głowy ten pomysł? Ja z pewnością nie wiem, czy są przystojni, czy nie. I nic mnie to nie obchodzi. Nigdy nie myślę o takich rzeczach. – Och, doprawdy, moja słodka! – odpowiedziała z oschłym śmiechem księżniczka Lachrima. – Nie kłam, proszę! Rzadko myślisz o czymś innym. Księżniczka Caritas rzuciła siostrze nienawistne spojrzenie. – A do których kuzynek piszecie? – zapytał szybko David. – Do Igraine... – Nimue... – Elaine... – I do Morgany. – Brzydkie dziewczyny – zauważyła księżniczka Caritas. – Nie z ich winy – dodała wielkodusznie księżniczka Miód Dzikich Pszczół. – A długo będą przebywać z dala od domu? – zapytał David. – Och! – westchnęła księżniczka Flammifera.

– Och! – westchnęła księżniczka Caritas. – Och! – westchnęła księżniczka Miód Dzikich Pszczół. – Zostały odesłane – poinformowała Davida księżniczka Bellona. – Na zawsze... – wyjaśniła księżniczka Lament zza Wody. – ...i jeden dzień – uściśliła księżniczka Flammifera. – Myślałyśmy, że wszyscy to wiedzą – zdziwiła się księżniczka Alba Perfecta. – Dziadek je odesłał – powiedziała księżniczka Pocałunek nad Grobem Prawdziwej Miłości. – Bo go obraziły – wtrąciła księżniczka Wróbel w Garści. – Dziadek jest ogromnie z nich niezadowolony – podsumowała księżniczka Lament zza Wody. – Zostały odesłane do pewnego domu – wtrąciła księżniczka Caritas. – Niezbyt ładnego domu – rzuciła z przestrogą w głosie księżniczka Alba Perfecta. – Do wstrętnego domu! – powiedziała księżniczka Lachrima z błyskiem w oku. – Z samą służbą płci męskiej. Wstrętni, brudni służący o grubych, brzydkich paluchach i włosach na knykciach! Służący, którzy bez wątpienia nie okazują im szacunku! – Zrobiła znaczącą minkę. – Za to może pokazują im co innego! Caritas się roześmiała. David się zaczerwienił. – Dom stoi w lesie – opowiadała dalej księżniczka Wróbel w Garści. – Niezbyt ładnym lesie – dodała księżniczka Bellona. – We wstrętnym lesie! – ekscytowała się księżniczka Lachrima. – Do cna przesiąkniętym wilgocią i pełnym ciemnych drzew, pająków i odrażających, oślizgłych, cuchnących... – A dlaczego dziadek odesłał je do tego lasu? – zapytał szybko David. – Och. Igraine wyszła za mąż – odpowiedziała księżniczka Caritas. – W tajemnicy – dodała księżniczka Lament zza Wody. – Myśleliśmy, że wszyscy o tym wiedzą – zdziwiła się księżniczka Pocałunek nad Grobem Prawdziwej Miłości. – Wyszła za chrześcijanina – wyjaśniła księżniczka Caritas. – Swojego nauczyciela gry na klawesynie! – powiedziała księżniczka Bellona i zaczęła chichotać. – Grał takie cudne koncerty – zachwyciła się księżniczka Alba Perfecta. – I miał takie piękne... – zaczęła księżniczka Lachrima. – Rima! Przestaniesz wreszcie? – przerwała jej księżniczka Caritas. – Kuzynki – powiedziała słodko księżniczka Miód Dzikich Pszczół – kiedy zostaniecie zesłane do ciemnego, wilgotnego lasu, napiszemy i do was. – Wiecie, naprawdę dało mi to do myślenia – zaczęła opowiadać księżniczka Pocałunek nad Grobem Prawdziwej Miłości – kiedy zaczęła codziennie brać lekcje gry na klawesynie. Bo nigdy nie przepadała zbytnio za muzyką, dopóki nie zjawił się pan Cartwright. A potem zaczęli zamykać drzwi, co, mogę powiedzieć, było dla mnie bardzo przykre, bo klawesyn to szczególnie lubiany przeze mnie instrument. Dlatego, pojmujecie, podkradałam się pod drzwi posłuchać, ale czasem mijał i kwadrans, a ja nie słyszałam ani jednej nuty, oprócz może dziwnego fałszywego brzdęku, jakby któreś z nich oparło się przypadkiem o instrument. Raz pomyślałam, że wejdę i sprawdzę, co robią, ale kiedy przycisnęłam klamkę, odkryłam, że przekręcili klucz w zamku... – Siedź cicho, Pocałunku! – rzuciła księżniczka Lament zza Wody. – Ona tylko nazywa się Pocałunek – wyjaśniła usłużnie Davidowi księżniczka Lachrima. – Tak naprawdę nigdy nikogo nie pocałowała. – Jednak nie do końca rozumiem – powiedział David. – Jeśli księżniczka Igraine wyszła za mąż bez pozwolenia dziadka, to rzeczywiście bardzo źle postąpiła. W ważnych kwestiach dzieci powinny

konsultować się z rodzicami albo tymi, którzy im rodziców zastępują. Tak samo rodzice albo, jak w tym wypadku, dziadkowie, powinni brać pod uwagę nie tylko finansowy aspekt małżeństwa i pozycję przyszłej małżonki lub małżonka, ale także charakter dziecka i szanse na szczęście z wybraną osobą. Skłonność serca dziecka powinna mieć nadrzędne znaczenie... Kiedy David rozmyślał na głos na temat różnorakich obowiązków i zobowiązań po stronie rodziców i dzieci, księżniczka Miód Dzikich Pszczół patrzyła na niego z miną wyrażającą mieszaninę niedowierzania i niesmaku, księżniczka Caritas ziewnęła głośno, a księżniczka Lachrima udała, że mdleje z nudów. – ...ale nawet jeśli księżniczka Igraine obraziła dziadka w taki sposób – powiedział w końcu David – czemu ukarał także jej siostry? – Ponieważ jej nie powstrzymały, rzecz jasna – wyjaśniła księżniczka Alba Perfecta. – Ponieważ nie powiedziały dziadkowi, co ona knuje – dodała księżniczka Lament zza Wody. – Myślałyśmy, że wszyscy to wiedzą – dorzuciła księżniczka Wróbel w Garści. – Co się stało z nauczycielem muzyki? – spytał David. Księżniczka Lachrima otworzyła wielkie fiołkowo-niebieskie oczy i z przejęciem pochyliła się ku niemu, ale wtedy z korytarza dobiegł głos: – ...kiedy jednak zastrzeliłem trzecią wronę, oskubałem i oskórowałem, odkryłem, że ma serce ze szczerego diamentu, tak jak powiedziała starucha, więc rozumiesz, popołudnie nie poszło całkiem na marne. Tom Brightwind miał zwyczaj zaczynać rozmowę na długo przed wejściem do pokoju, żeby osoby, do których się zwraca, słyszały tylko końcówkę tego, co pragnął im oznajmić. – Słucham? – spytał David. – Nie całkiem na marne – powtórzył Tom. Tom miał około sześciu stóp wzrostu i był niezwykle przystojny, nawet jak na elfiego księcia (należy bowiem zaznaczyć, że ogólnie rzecz biorąc, w elfiej społeczności członkowie wyższego stanu dbają, żeby lepiej prezentować się od pospólstwa). Jego cera jaśniała tak nadzwyczajnie dobrym zdrowiem, że wydawało się, że wręcz lekko opalizuje, co stanowiło odrobinę niepokojący widok. Niedawno odstawił perukę i zaczął nosić naturalne włosy, które były długie, proste i miały głęboko kasztanowy kolor. Oczy miał niebieskie i wyglądał (tak jak przez ostatnie trzy czy cztery tysiące lat) na jakieś trzydzieści lat. Rozejrzał się, uniósł idealną elfią brew i mruknął kwaśno: – Na dąb i jesion, mnóstwo kobiet w tym pomieszczeniu! Rozległ się szelest dziewięciu jedwabnych sukien, cichy szczęk drzwi, uniósł się ostatni podmuch perfum i nagle w bibliotece nie było ani jednej księżniczki. – Zatem gdzieś bywał? – zapytał Tom, klapnąwszy ciężko na fotel i uniósłszy gazetę. – Spodziewałem się ciebie wczoraj. Dostałeś moją wiadomość? – Nie mogłem przyjść. Musiałem zająć się rodzicami. Właściwie to nie mogę dziś długo zostać. Zajrzałem tu po drodze do pana Monktona. Pan Monkton był bogatym starszym dżentelmenem, który mieszkał w Lincoln. David dostał od niego list opisujący ciekawy ból w lewym boku. Odpisał, doradzając medykamenty i metody leczenia. – Nie wierzy jednak ani trochę w to, co mu mówię – dodał wesoło David. – Koresponduje także z lekarzem z Edynburga i swego rodzaju czarnoksiężnikiem z Dublina. Odwiedzał go także aptekarz z Lincoln. Wszyscy wzajem sobie zaprzeczamy, ale to nie ma znaczenia, ponieważ nie ufa żadnemu z nas. Teraz napisał, że umiera, i w tej dramatycznej chwili wszyscy zostaliśmy wezwani do stawienia się osobiście. Szkocki medyk, irlandzki mag, angielski aptekarz i ja! Nie mogę doczekać się tego spotkania! Nic nie jest równie przyjemne i pouczające jak towarzystwo i dyskusja z równymi sobie.

Nie zgodzisz się? Tom wzruszył ramionami[4]. – Ten starszy człowiek naprawdę jest chory? – spytał. – Nie wiem. Nigdy go nie widziałem. Tom zerknął ponownie na gazetę, odłożył ją poirytowany, ziewnął i powiedział: – Myślę, że wybiorę się z tobą. Poczekał, aż David wyrazi zachwyt tą propozycją. Jakich, u licha, rozrywek, zadumał się David, spodziewa się Tom w Lincoln? Długie medyczne dyskusje, w których nie będzie mógł brać udziału, chory marudny starszy dżentelmen, wstrętne wonie i cisza w pokoju niedysponowanego! Już miał coś powiedzieć na ten temat, kiedy dotarło do niego, że w gruncie rzeczy to nie taki najgorszy pomysł, by Tom wybrał się do Lincoln. David był synem słynnego weneckiego rabina. Od młodości przywykł do debatowania z poważnymi Żydami na temat dobrych zasad i właściwego prowadzenia się. Te rozmowy uformowały jego charakter i w związku z tym David naturalną koleją rzeczy uważał, że niewielkie ilości czegoś podobnego muszą poprawić charakter i innych osób. Ujmując to pokrótce: nabrał przekonania, że jeśli mówić dostatecznie długo i wyrażać się stosownie, to całkiem możliwe, że przekona się ludzi, by byli dobrzy i szczęśliwi. W tym celu postanowił spierać się z Tomem Brightwindem kilka razy tygodniowo, ale wszystko to bez widocznego efektu. Teraz miał jednak bardzo dużo do powiedzenia na temat nieszczęsnego losu oblubienicy nauczyciela muzyki i jej sióstr, a długa jazda na północ stanowiła doskonałą okazję do wyrażenia opinii. Dlatego więc przyprowadzono konie ze stajni, a David i Tom ich dosiedli. Nie ujechali daleko, kiedy David zaczął. – Kogo? – zapytał Tom bez specjalnego zainteresowania. – Księżniczki Igraine, Nimue, Elaine i Morganę. – Ach, owszem, odesłałem je do... Jak nazywacie ten las na drugim końcu Użalsie? Jaką nadaliście mu nazwę? Nie, umknęło mi. W każdym razie tam właśnie. – Ale wiecznie wygnanie?! – wykrzyknął ze zgrozą David. – Biedne dziewczęta! Jak możesz znieść myśl o takim cierpieniu? – Jak widzisz, bardzo dobrze ją znoszę – odparł Tom – ale dziękuję za troskę. Prawdę mówiąc, cieszę się z każdej metody, która zmniejsza liczbę kobiet w moim domu. Davidzie, powiadam ci, te dziewczyny bezustannie trajkoczą. Oczywiście ja również sporo mówię, ale też robię mnóstwo rzeczy. Mam swoją bibliotekę, jestem patronem trzech teatrów, dwóch orkiestr i jednego uniwersytetu. Mam rozliczne zainteresowania w Faerie Major. Mam seneszali, urzędników sądowych i dysponentów na wszelkich władanych przeze mnie ziemiach, których obowiązkiem jest nieustannie mieć na względzie moje życzenia. Biorę także udział w... – Tom policzył szybko na długich, białych palcach – ...trzynastu wojnach, które toczą się w Faerie Major. W jednym szczególnie trudnym wypadku sprzymierzyłem się jednocześnie z Potworem spod Młyńskiego Kamienia i jego wrogiem, La Dame d’Aprigny, i wysłałem wojska im obojgu... – Tom urwał i zmarszczył brwi, patrząc na końskie uszy. – Co chyba znaczy, że prowadzę wojnę sam ze sobą. Czemu właściwie miałbym to robić? – Głowił się nad tym chwilę, po czym, nie doszedłszy do żadnych wniosków, pokręcił głową i kontynuował wywód: – Co też mówiłem? Ach, tak! Zatem to rzecz naturalna, że mam bardzo wiele do powiedzenia. Za to te dziewczyny nic nie robią. Absolutnie nic! Odrobinę haftu, kilka lekcji muzyki. Och! I czytają angielskie powieści! Davidzie! Zaglądałeś kiedyś do angielskiej powieści? Cóż, nawet się tym nie kłopocz. Nie znajdziesz tam nic prócz nonsensów na temat dziewcząt o wymyślnych imionach, które wychodzą za mąż.

– Właśnie do tego zmierzałem – odparł David. – Twoim dzieciom brakuje zajęcia. To naturalne, że wymyśliły jakieś psoty. Czego się spodziewasz? David często pouczał przyjaciela w kwestii obowiązków rodzicielskich, co drażniło Toma, który uważał się za doprawdy wzorowego elfiego rodzica. Nie skąpił środków na dzieci i wnuki i tylko w nadzwyczajnych sytuacjach skazywał potomków na śmierć[5]. – Młode kobiety muszą siedzieć skromnie w domu, dopóki nie wyjdą za mąż – powiedział Tom. – Czego innego się spodziewasz? – Przyznaję, że nie wyobrażam sobie innego systemu regulującego poczynania młodych chrześcijańskich i żydowskich kobiet, ale w ich wypadku przerwa między szkolną ławą a małżeństwem trwa raptem kilka lat. W przypadku elfich kobiet okres ten może ciągnąć się nawet kilka wieków. Nie znasz innego sposobu radzenia sobie z krewniaczkami? Musisz we wszystkim naśladować chrześcijan? A jakże! Ty nawet ubierasz się jak chrześcijanie! – Ty również – odrzekł Tom. – I wyregulowałeś swoje długie elfie brwi. – Przynajmniej nadal je mam – odparł Tom. – A gdzie jest twoja broda, Żydzie? Mojżesz też nosił małą szarą peruczkę? – Pstryknął pogardliwie schludne loki Davida. – Nie sądzę. – Nawet nie mówisz we własnym języku! – powiedział David, poprawiając perukę. – Ty też nie. David natychmiast odpowiedział, że Żydzi, w przeciwieństwie do elfów, szanują swoją przeszłość i korzystają z języka hebrajskiego podczas modlitwy oraz przy wszelkich rytuałach. – Wracając jednak do kwestii twoich córek i wnuczek, co robiłeś, kiedy byłeś w brugh? To było nietaktowne. Słowo brugh było głęboko obraźliwe dla Toma. Nikt, kto zwyczajowo odziewał się w nieskazitelnie białą bieliznę i grantowy płaszcz, kto miał nienaganne zadbane paznokcie i włosy lśniące niczym wypolerowany mahoń, mówiąc krótko – nikt o tak wyrafinowanym guście i wytwornych nawykach nie lubi, żeby mu przypominać, że pierwsze dwa albo trzy tysiące lat swojej egzystencji spędził w wilgotnej, ciemnej norze w ziemnym kopcu, nosząc (o ile w ogóle zadał sobie trud przywdziania czegokolwiek) kilt z szorstkiej niefarbowanej wełny i gnijący płaszcz z króliczej skórki[6]. – W brugh – odpowiedział Tom, wypowiadając kluczowe słowo z ironiczną emfazą, dla podkreślenia, że jest to temat, którego wychowani ludzie nie poruszają – ten problem w ogóle nie istniał. Dzieci rodziły się i dorastały całkowicie nieświadome kwestii ojcostwa. Nie mam najmniejszego pojęcia, kim był mój ojciec. Nigdy mnie to nie ciekawiło. Przed godziną drugą Tom i David dotarli do Nottingham[7], hrabstwa słynącego z lasów, które niegdyś je porastały. Oczywiście w ich czasach lasy nie zajmowały nawet setnej części dawnych obszarów, ale nadal rosło tam sporo bardzo starych drzew i Tom postanowił złożyć uszanowanie tym, które uważał za swoich szczególnych przyjaciół, oraz okazać pogardę tym, które nie zachowały się wobec niego przyzwoicie[8]. Tak długo witał się z przyjaciółmi, że David zaczął się martwić o pana Monktona. – Powiedziałeś przecież, że nie jest naprawdę chory – wytknął mu Tom. – Wcale tego nie powiedziałem! Zresztą niezależnie od tego czy jest chory, czy też nie, mam obowiązek dotrzeć do niego jak najszybciej. – Dobrze już, dobrze! Jakiś ty zły! Dokąd się wybierasz? Droga jest tam. – Przecież nadjechaliśmy z przeciwnego kierunku. – Nie, nieprawda. No, może rzeczywiście. Nie wiem. Zresztą obie drogi łączą się później, więc to nie może mieć najmniejszego znaczenia, którą wybierzemy.

Droga Toma wkrótce skarlała w wąską i słabo oznakowaną ścieżkę, która prowadziła do brzegu szerokiej rzeki. Małe, robiące wrażenie wymarłego miasteczko stało na przeciwległym brzegu. Droga znowu pojawiała się po drugiej stronie rzeki i dziwnie było patrzeć, jak się poszerza i zyskuje na pewności siebie, opuszczając miasteczko i wędrując ku szczęśliwszym miejscom. – Zdumiewające! – wykrzyknął Tom. – Gdzie most? – Wygląda na to, że nie ma mostu. – To jak pokonamy rzekę? – Jest prom – zauważył David. Długi żelazny łańcuch rozciągał się między kamiennym filarem po tej stronie rzeki i drugim filarem na przeciwległym brzegu. Po drugiej stronie rzeki znajdowała się także stareńka barka przymocowana do łańcucha dwiema żelaznymi klamrami. Pojawił się wiekowy przewoźnik i zaczął przeciągać łódź przez rzekę za pomocą łańcucha. Potem Tom i David wprowadzili konie na pokład barki i stary przewoźnik przeciągnął ich na drugi brzeg. David zapytał staruszka, jak nazywa się miasteczko. – Thoresby, proszę pana. Thoresby okazało się niczym więcej jak paroma uliczkami z nędznymi domami o brudnych, zakurzonych oknach i połamanych dachach. Stary wóz leżał porzucony na środku czegoś, co wyglądało na główną ulicę. Był tam rynek z krzyżem i swego rodzaju targowiskiem, ale to miejsce zarosły bujnie chwasty i ciernie, sugerując, że od kilku lat nie odbył się tu tak naprawdę żaden targ. Widać było tylko jedną rezydencję dżentelmena: wysoki, staroświecki dom z szarego wapienia z rozlicznymi wysokimi ścianami szczytowymi i kominami. Przynajmniej prezentował się godnie, nawet jeśli był zdecydowanie w prowincjonalnym stylu. Jedyny zajazd w Thoresby nazywał się „Pod Kołem Fortuny”. Szyld przedstawiał ludzi przywiązanych do wielkiego koła, którym obracała Fortuna, ukazana tutaj jako różowa dama odziana jedynie w przepaskę na oczy. Stosownie do przygnębienia panującego w miasteczku, artysta zdecydował się pominąć zwyczajowe figury przedstawiające szczęśliwy los – zamiast tego wszyscy ludzie przywiązani do Koła Fortuny byli na nim łamani na kawałki albo wylatywali w powietrze na pewną śmierć. Mając takie widoki dla zachęty, Żyd i elf przejechali przez Thoresby szybkim truchtem. Przed ich oczami pojawiła się otwarta droga, kiedy David usłyszał krzyk: „Panowie! Panowie!” i odgłos szybkich kroków. Zatrzymał więc konia i odwrócił się, żeby zobaczyć, co się stało. Nadbiegał jakiś człowiek. Był to przedziwny jegomość. Oczy miał małe i właściwie bezbarwne, nos kształtu małej bułeczki, a uszy – okrągłe i różowe – mogłyby ładnie wyglądać na dziecku, ale jemu zupełnie nie pasowały. Jednakże najbardziej cudaczny był sposób, w jaki oczy i nos przycupnęły zbite w gromadkę na szczycie twarzy, najwyraźniej skłócone z ustami, które zajmowały osobne miejsce w połowie podbródka. Mężczyzna był bardzo nędznie odziany i biegł z gołą głową, którą okrywała tylko jasna szczecina. – Nie zapłaciliście myta, panowie! – krzyczał. – Jakiego myta? – zapytał David. – A jakże! Za przejazd promem! Nie uiściliście opłaty za przekroczenie rzeki. – Nie, nie, zapłaciliśmy – odpowiedział David. – Zapłaciliśmy przewoźnikowi, który przewiózł nas przez rzekę. Dziwaczny człowiek się uśmiechnął. – Nie, panowie! Uiściliście należność za usługę przewoźnika, a myto to całkiem osobna rzecz.

Myto jest pobierane od każdego, kto przekroczy rzekę. Należy się panu Winstanleyowi, a ja je zbieram. Człowiek z koniem to sześć pensów. Dwie osoby i dwa konie to dwanaście pensów. – Chce pan powiedzieć, że trzeba dwa razy zapłacić, żeby dostać się do tej nędznej osady? – zdumiał się David. – Nie ma żadnego myta – orzekł nonszalancko Tom. – Ten nikczemnik chce tylko, żeby dać mu dwanaście pensów. Dziwaczny człowieczek nadal się uśmiechał, chociaż w jego oczach zabłysły niegodziwe iskierki. – Ten pan może mnie obrażać, ile zechce – powiedział. – Obelgi są za darmo. Pozwolę sobie jednak poinformować pana, że daleko mi do bycia nikczemnikiem. Jestem prawnikiem. O, tak! Prawnikiem, który świadczy swoje usługi nawet ludziom z tak daleka jak Southwell. Jednakże przede wszystkim pracuję jako zarządca ziem i dysponent majątku pana Winstanleya. Nazywam się, proszę panów, Pewley Witts! – Prawnik? – zapytał David. – Och, proszę o wybaczenie! – Davidzie! – wykrzyknął Tom. – Kiedyś ty widział prawnika, który by tak wyglądał? Spójrz na niego! Buty tego łobuza rozpadają się na strzępy. Ma dziurawy płaszcz włóczęgi i nie nosi peruki! Oczywiście, że to zwykły nikczemnik. – Pochylił się na wysokim rumaku. – Odjeżdżamy teraz, niegodziwcze. Do widzenia! – To mój niedbały strój – odpowiedział obrażonym tonem Pewley Witts. – Peruka i porządny płaszcz zostały w domu. Nie miałem czasu ich włożyć, kiedy przyszedł do mnie Peter Dawkins i powiedział, że dwaj dżentelmeni przekroczyli rzekę promem i opuszczają Thoresby, nie zapłaciwszy myta, które, nawiasem mówiąc, panowie, nadal wynosi dwanaście pensów i byłbym wielce zobowiązany, gdyby panowie wypłacili stosowną sumę. Pobożny Żyd musi natychmiast spłacić swoje długi, nawet jeśli zostały zaciągnięte nienaumyślnie. Dżentelmen także nie powinien zwlekać z taką rzeczą, a David uważał się za jednego i drugiego, więc bardzo chciał zapłacić Pewleyowi Wittsowi dwanaście pensów. Elf zaś widział rzecz całkiem inaczej. Uparł się, że nie zapłaci. Wolałby wycierpieć wiele lat tortur niż zapłacić. Pewley Witts patrzył, jak się spierają. Wreszcie wzruszył ramionami. – W takich okolicznościach, panowie – orzekł – myślę, że powinniście porozmawiać z panem Winstanleyem. Zaprowadził ich do wysokiego kamiennego domu, który zauważyli wcześniej. Dom otaczał wysoki kamienny mur, a dalej znajdował się nieduży kamienny dziedziniec, całkiem pusty, nie licząc dwóch małych kamiennych lwów. Zostały prymitywnie wyrzeźbione, miały okrągłe, zdziwione oczy, odsłaniały trójkątne zęby i nosiły dziwaczne grzywy, które bardziej przypominały listowie niż futro. Drzwi otworzyła ładna służąca. Zerknęła przelotnie na Pewleya Wittsa i Davida Montefiore, a gdy nie dostrzegła tam niczego ciekawego, jej spojrzenie powędrowało do Toma Brightwinda, który gapił się na lwy. – Dzień dobry, Lucy! – powiedział Pewley Witts. – Twój pan jest w domu? – A gdzie indziej mógłby być? – odpowiedziała Lucy, nadal patrząc na Toma. – Ci dwaj dżentelmeni odmówili zapłacenia myta, więc przyprowadziłem ich, żeby spierali się z panem Winstanleyem. Idź i powiedz mu, że tu czekamy. I pośpiesz się, Lucy. Czekają na mnie w domu. Zabijamy dzisiaj łaciatą świnię. Mimo ponagleń pana Pewleya Wittsa Lucy nie poszła z wiadomością prosto do swojego pana. Kilka minut później nad głową Davida otworzyło się okno, z którego dobiegły jakieś pomruki, a potem rozległ się okrzyk Lucy: – Przepiękny dżentelmen! Och, proszę pani! Najpiękniejszy dżentelmen, jakiego w życiu

widziałam! – Co się stało? – zapytał Tom, odrywając się od oględzin lwów. – Pokojówka opisuje mnie swojej pani – odpowiedział David. – Aha – mruknął Tom i znowu odpłynął myślami. W oknie pojawiła się przelotnie czyjaś twarz. – O, tak – rozległ się znowu głos Lucy – jest z nim też pan Witts i jeszcze jakaś osoba. Lucy pojawiła się ponownie i poprowadziła Toma, Davida i Pewleya Wittsa ciągiem niezwykle pustych komnat i korytarzy do pokoju na tyłach domu. Stanowił dziwny kontrast z pozostałymi pomieszczeniami, wygodnie wyposażony w czerwone dywany, złocone lustra i biało-niebieską porcelanę. Mimo to nadal prezentował się nieco ponuro. Ściany wyłożono ciemnym drewnem, a zasłony na dwóch wysokich oknach były w połowie zaciągnięte, tworząc półmrok w pokoju. Na ścianach wisiały sztychy, ale daleko im było do ożywienia pomieszczenia, raczej pogłębiały mrok. Wisiały tam także portrety znanych osobistości i postaci historycznych, które musiały być w wyjątkowo złym humorze, kiedy pozowały: David dawno nie widział tylu niezadowolonych grymasów, zmarszczonych czół i ostrych spojrzeń. Na drugim końcu pokoju dżentelmen siedział na sofie zarzuconej poduszkami. Nosił elegancki robdeszan z zielono-białego perkalu i luźne tureckie ranne pantofle. Dama, zapewne pani Winstanley, siedziała obok niego na krześle. Ponieważ nikt inny nie zrobił tego za nich, Tom i David byli zmuszeni sami się przedstawić (nawet w najlepszych wypadkach niezręczna sytuacja). David powiedział panu i pani Winstanleyom, kim jest z zawodu, a Tom zdołał już samym wypowiedzeniem swojego nazwiska dać do zrozumienia, że jest kimś niewyobrażalnie ważnym. Pan Winstanley przyjął ich z wielką uprzejmością, witając w swoim domu (który nazywał się Mickelgrave House). Uznali jednak, że to nieco dziwne, że nie pokwapił się wstać z sofy – więcej, nie poruszył nawet w najmniejszym stopniu żadną kończyną. Miał cichy głos, delikatny uśmiech, przyjemne, regularne rysy i niezwykle jasną cerę – cerę kogoś, kto rzadko wychodzi z domu. Pani Winstanley (wstała i dygnęła) nosiła prostą suknię z jedwabiu w kolorze jagodowym z ledwie widocznym obrębieniem z białej koronki. Miała ciemne włosy i ciemne oczy. Gdyby chociaż trochę się uśmiechnęła, wyglądałaby niezwykle uroczo. Pewley Witts wyjaśnił, że pan Brightwind odmówił zapłacenia myta. – Och, nie, Witts! Nie! – wykrzyknął natychmiast pan Winstanley. – Ci panowie nie muszą płacić żadnego myta. Rozkosz rozmowy z nimi wystarczy aż nadto, jestem o tym przekonany. – Zwrócił się do Toma i Davida: – Panowie! Z powodów, które za chwilę wam wyjaśnię, rzadko wychodzę z domu. Prawdę mówiąc, rzadko opuszczam ten pokój i w związku z tym moje codzienne towarzystwo ogranicza się do ludzi niższego stanu i wykształcenia, takich jak Witts. Nie potrafię wyrazić mojej radości z przyjazdu panów! – Przyjrzał się ciemnej, nieangielskiej twarzy Davida z umiarkowanym zainteresowaniem. – Montefiore to włoskie nazwisko, jak mniemam. Jest pan Włochem? – Mój ojciec urodził się w Wenecji – odpowiedział David – ale niestety, serce tego miasta stwardniało wobec Żydów. Moja rodzina osiedliła się teraz w Londynie. Mamy nadzieję z czasem stać się Anglikami. Pan Winstanley delikatnie skinął głową. W końcu nie było na świecie niczego równie naturalnego jak to, że ludzie pragną zostać Anglikami. – Pana także witam. Z przyjemnością oświadczam, że w żadnej mierze nie zważam na to, czy drugi człowiek wyznaje inną religię niż moja. Pani Winstanley pochyliła się i mruknęła mężowi coś do ucha. – Nie – odpowiedział cicho pan Winstanley. – Nie będę się dzisiaj ubierał.

– Jest pan chory? – zapytał David. – Jeśli mogę w czymkolwiek pomóc... Pan Winstanley zaśmiał się, jakby to było niezwykle zabawne. – Nie, nie, medyku! Tak łatwo nie zarobi pan swojego honorarium. Nie przekona mnie pan, że źle się czuję, kiedy jest przeciwnie. – Odwrócił się z uśmiechem do Toma Brightwinda. – Obcokrajowiec nigdy nie pojmie, że istnieją ważniejsze względy od pieniędzy. Nigdy nie zrozumie, że są takie chwile, kiedy trzeba zakończyć prowadzenie interesów. – Nie miałem na myśli... – zaczął David, czerwieniąc się. Pan Winstanley uśmiechnął się i machnął ręką, dając do zrozumienia, że cokolwiek David mógł mieć na myśli, ma to bardzo niewielkie znaczenie. – Nie uraził mnie pan w najmniejszym stopniu. Potraktuję pana z pobłażliwością, dottore. – Odchylił się nieco na poduszkach. – Panowie, jestem człowiekiem, który mógłby dokonać nadzwyczajnych rzeczy. Wielkość leży w zasięgu moich możliwości. Jednakże nie mogę zrealizować nawet najmniejszych swoich ambicji z powodu osobliwej sytuacji tego miasta. Widzieliście panowie Thoresby. Zapewne jesteście zaszokowani nędzną prezencją i zdumiewającym lenistwem mieszkańców. Spójrzcie choćby na Wittsa! W innych miastach prawnicy to szanowani ludzie. Prawnik w innym mieście nie zarzynałby sam własnej świni. Prawnik w innym mieście nosiłby aksamitny płaszcz. Nie włożyłby koszuli poplamionej sosem. – W rzeczy samej – przytaknął Tom, patrząc z pogardą na prawnika. David był zdegustowany tym, że można tak niegrzecznie wyrażać się o ludziach niższego stanu, i zerknął na pana Wittsa, żeby się przekonać, jak znosi podobne traktowanie. Witts jednak tylko się uśmiechał i David prawie uwierzyłby w prostotę tego człowieka, gdyby nie złowrogi błysk w jego oczach. – A jednak – kontynuował myśl pan Winstanley – nie chciałbym, żebyście pomyśleli, że wyłącznie Witts odpowiada za swój niechlujny wygląd i brak zapału do pracy. Życie Wittsa padło ofiarą zarazy przeciwności losu panującej w Thoresby. A jest ona spowodowana czym? Ależ oczywiście: brakiem mostu! Pewley Witts szturchnął pana Winstanleya łokciem. – Proszę im powiedzieć o Juliuszu Cesarze. – Och! – Zaniepokojona pani Winstanley podniosła wzrok. – Nie sądzę, żeby panowie chcieli, by zawracać im głowę Juliuszem Cezarem. Spodziewam się, że dość nasłuchali się na jego temat w szkolnej ławie. – Przeciwnie, droga pani – odrzekł z lekką przyganą Tom – ja na przykład nigdy nie mam dość słuchania o tym znamienitym i odważnym dżentelmenie. Proszę kontynuować, drogi panie[9]. Tom rozsiadł się, oparł głowę na dłoni, a wzroku nie odrywał od eleganckiej postaci pani Winstanley i jej słodkiej twarzy. – Powinniście wiedzieć, panowie – zaczął pan Winstanley – że zbadałem historię tego miasteczka i wydaje się, że nasze bolączki zaczęły się za czasów Rzymian, których reprezentuje w tym pokoju, jak mogą panowie zauważyć, Juliusz Cezar. Jego portret wisi między drzwiami a doniczką z hiacyntami. Rzymianie, jak zapewne panowie wiedzą, budowali w Anglii drogi, które wyróżniają się zarówno swoją doskonałością, jak i prostym przebiegiem. Rzymska droga przebiega bardzo blisko Thoresby. W rzeczy samej, gdyby Rzymianie trzymali się własnej dobrowolnie obranej zasady prostego przebiegu dróg, powinni ze wszech miar przekroczyć rzekę tutaj, w Thoresby. Dali się jednak zniechęcić. Pojawiła się pewna przeszkoda, błotnistość terenu jak mniemam, zboczyli więc z kursu i przekroczyli rzekę w Newark. W Newark wybudowali miasto ze świątyniami, targowiskami i nie wiem czym jeszcze, podczas gdy Thoresby pozostało opustoszałym bagnem. To była pierwsza z wielu

okazji, kiedy Thoresby ucierpiało z powodu niedostatków moralnych innych ludzi. – Lady Anne Lutterell – podsunął mu Pewley Witts. – Och, panie Winstanley! – wykrzyknęła jego żona z nieco wymuszonym śmiechem. – Muszę zaprotestować. Doprawdy muszę. Pan Brightwind i pan Montefiore nie pragną zawracać sobie głowy lady Anne. Jestem przekonana, że w ogóle niespecjalnie interesuje ich historia. – Ależ w rzeczy samej, droga pani! – odezwał się Tom. – To, co w dzisiejszych dniach uchodzi za historię, to rzecz niebywała. Królowie, którzy są pamiętani z długich i nudnych przemów zamiast z czynów dokonanych na polu bitwy, rządy pełne jednakowych grubych staruchów o siwych włosach... Kogo to obchodzi? Jeśli jednak mowa o prawdziwej historii, rzeczywistej historii, za którą, rzecz jasna, uważam ogniste opisy heroicznych osobistości z dawnych czasów, to jak najbardziej! Nic bardziej mnie nie zachwyca! – Lady Anne Lutterell – mówił pan Winstanley, nie zwracając uwagi na żadne z nich – była bogatą wdową, która mieszkała w Ossington. – (Pani Winstanley spuściła wzrok na złożone na kolanach dłonie). – Jej portret wisi między mały stolikiem do pisania a stojącym zegarem. Powszechnie wiadomo, że w akcie pobożności zamierzała zostawić znaczną sumę na wybudowanie mostu właśnie w tym miejscu. Most obiecano i w oczekiwaniu na spełnienie tej obietnicy wzniesiono miasto Thoresby. Jednak w ostatniej chwili dama zmieniła zdanie i zamiast tego wybudowała kaplicę sepulkralną. Ośmielę się wyrazić przypuszczenie, panie Montefiore, że nie wie pan co to takiego. Kaplica sepulkralna to taka kaplica, w której księża odprawiają msze za zmarłych. Takie były, chociaż wstyd mi to przyznać, przesądne praktyki naszych przodków. – Królowa Elżbieta – podpowiedział Pewley Witts, mrugając porozumiewawczo do Davida i Toma. Teraz stało się oczywiste, w jaki sposób mścił się za zniewagi i obelgi, których wysłuchiwał od pana Winstanleya. To mało prawdopodobne, żeby pan Winstanley popełnił tyle niemądrych przemów bez zachęt ze strony pana Wittsa. – Królowa Elżbieta, rzeczywiście Witts – przytaknął uprzejmie pan Winstanley. – Królowa Elżbieta! – wykrzyknęła zaniepokojona pani Winstanley. – Och, ależ to była nad wyraz nieprzyjemna osoba! Skoro już musimy rozmawiać o królowych, to jest kilka bardziej szacownych przykładów. Co powiesz o Matyldzie? Albo Annie? Tom pochylił się ku pani Winstanley najmocniej, jak zdołał, nadal siedząc wygodnie. Jego twarz zdradzała, że ma wiele sądów na temat królowej Matyldy i królowej Anny, którymi pragnie się z nią podzielić, ale nim zdążył zacząć, pan Winstanley powiedział: – Znajdzie pan Elżbietę, panie Brightwind, między oknem a zwierciadłem. W czasach Elżbiety mieszkańcy Thoresby zarabiali na życie, wyrabiając karty do gry, ale królowa przyznała królewski patent i monopol na wyrabianie kart pewnemu młodemu człowiekowi. Napisał poemat wychwalający jej urodę. Miała wtedy, o ile się nie mylę, sześćdziesiąt pięć lat. W efekcie nikomu w Anglii nie wolno było robić kart do gry, z wyjątkiem tego młodego człowieka. Wzbogacił się, a mieszkańcy Thoresby zostali bez środków do życia. Pan Winstanley kontynuował swoją opowieść o ludziach, którzy mogli wybudować most w Thoresby, a tego nie uczynili albo w inny sposób skrzywdzili miasteczko. Żona w miarę swoich możliwości próbowała zatuszować jego głupotę, protestując żywo przy wprowadzaniu każdej nowej postaci, ale mąż nie zwracał na nią najmniejszej uwagi. Szczególną pogardę zarezerwowano dla Olivera Cromwella, którego portret wisiał na zaszczytnym miejscu nad kominkiem. Oliver Cromwell rozważał stoczenie ważnej bitwy pod Thoresby, ale ostatecznie zmienił zdanie, odmawiając Thoresby wyróżnienia, jakim byłoby wysadzenie w powietrze i obrócenie w perzynę przez wrogie wojska.

– Z pewnością – odezwał się w końcu David – najlepszym rozwiązaniem dla was będzie wybudować most samemu. – Ach! – Pan Winstanley uśmiechnął się. – Tak by pan pomyślał, prawda? Rozmawiałem z dwoma dżentelmenami, którzy mają w zwyczaju pożyczać pieniądze innym dżentelmenom na ich przedsięwzięcia. Z panem Blackwellem z Londynu i panem Crumfieldem z Bath. Pan Witts i ja opisaliśmy obu panom zyski, jakie przyniosłoby im wybudowanie mojego mostu, naprawdę niezwykłe sumy, jakie mogliby zarobić. Obaj jednak odmówili udzielenia mi pożyczki. Zerknął na puste miejsce na ścianie, jakby chciał zobaczyć je ozdobione portretami pana Blackwella i pana Crumfielda i tym samym skompletować swoje muzeum porażki. – Tyle że to była ogromna suma pieniędzy – wtrąciła pani Winstanley. – Nie mówisz panu Brightwindowi i panu Montefiore, jak znaczna to była kwota. Myślę, że nigdy w życiu nie słyszeli równie dużej liczby. – Mosty są kosztowne – zgodził się David. A potem pani Winstanley, która najwyraźniej uznała, że temat mostów się wyczerpał, zadała Davidowi kilka pytań na temat jego osoby. Gdzie studiował medycynę? Ilu miał pacjentów? Czy zajmował się także damami, czy tylko dżentelmenami? Od opowiadania o sprawach zawodowych David szybko przeszedł do opowieści o szczęściu domowym – swojej żonie i czwórce dzieci. – A pan jest żonaty, proszę pana? – zapytała Toma pani Winstanley. – Skądże, droga pani! – odpowiedział Tom. – Ależ owszem – przypomniał mu David. – Przecież jesteś. Tom machnął ręką, dając do zrozumienia, że kwestię tę można rozmaicie interpretować. W rzeczywistości miał chrześcijańską żonę. W wieku lat piętnastu odznaczała się szelmowską twarzyczką, oczami w kształcie migdałów i kapryśnym usposobieniem. Tom nieustannie porównywał ją do kociaka. W wieku lat dwudziestu była dla niego łabędziem, trzydziestu – lisicą, a potem kolejno w szybkim tempie: suką, żmiją, bazyliszkiem i wreszcie świnią. Do jakich zwierząt mógł ją porównywać teraz, nikt nie miał pojęcia. Była już dobrze po dziewięćdziesiątce i od czterdziestu lat – jeśli nie więcej – nie opuszczała apartamentów w odległej części Castel des Tours saunz Nowmbre, ponieważ otrzymała surowy zakaz pokazywania się, podczas gdy jej mąż niecierpliwie czekał, aż ktoś przyjdzie i poinformuje go, że żona nie żyje. Do tej pory Tom i David poświęcili już Winstanleyom wymagane przez grzeczność pół godziny i David zaczął myśleć o panu Monktonie z Lincoln i o tym, że chciałby wreszcie do niego dotrzeć. Pan Winstanley jednak nie potrafił pogodzić się z faktem, że dwaj nowi przyjaciele go opuszczą, i wygłosił kilka przemów, nakłaniając ich, żeby zostali na parę tygodni. W rękach pani Winstanley pozostało pożegnanie ich w bardziej racjonalny sposób. Nie byli jednak w stanie odejść od razu. Nastąpiła pewna zwłoka w związku z przyprowadzeniem koni, a kiedy czekali na dziedzińcu, wyszła Lucy i popatrzyła na nich nerwowo. – Gdyby pan pozwolił, pani Winstanley pragnie porozmawiać z panem na osobności! – Ha! – powiedział Tom, jakby po części spodziewał się, że zostanie wezwany. – Nie, proszę pana! Nie pan! – Lucy dygnęła przepraszająco. – Proszony jest żydowski doktor. Pani Winstanley czekała w swojej sypialni. Pokój był obszerny, ale dość skromnie umeblowany. Nie było tam niczego poza krzesłem, skrzynią i łóżkiem z czterema kolumienkami i baldachimem z zielonego brokatu. Pani Winstanley stała obok łóżka. Wszystko w niej – jej sztywna postawa, napięte spojrzenie, sposób w jaki załamywała ręce – zdradzało wielki niepokój. Przeprosiła go za kłopot. – To nie kłopot – zapewnił ją David – w żadnym razie. Jest coś, o czym chciałaby pani ze mną

porozmawiać? Spuściła wzrok. – Pan Winstanley i ja jesteśmy małżeństwem od czterech lat, ale jak na razie nie mamy dzieci. – Och! – David rozważył kwestię. – I po żadnej ze stron nie ma niechęci do aktu małżeńskiego? – Nie. – Pani Winstanley westchnęła. – Nie. To jedyny obowiązek, przed którym mój mąż się nie uchyla. David zadał więc wszystkie typowe pytania, jakie lekarz zadaje w takich sytuacjach, a pani Winstanley odpowiedziała bez fałszywego wstydu. – Na ile mogę to ocenić, nie dzieje się nic złego – zapewnił ją David. – Nie ma powodu, dla którego nie miałaby pani urodzić dziecka. Proszę dbać o zdrowie, pani Winstanley. To pani radzę. Proszę nie tracić pogody ducha, a potem... – Och! Miałam nadzieję, że... – Zawahała się. – Miałam nadzieję, że jako cudzoziemski dżentelmen może pan wiedzieć coś, czego angielscy lekarze nie wiedzą. Nie boję się niczego, co mógłby pan zaproponować. Zniosę każdy ból dla dziecka. Tylko o tym myślę. Lucy uważa, że powinnam jeść marchewkę i pasternak o dziwnych kształtach i że powinnam przekonać do jedzenia ich pana Winstanleya. – Dlaczego? – Bo wyglądają jak mali ludzie. – Och. Tak, rzeczywiście. Cóż, myślę, że to nie zaszkodzi. David pożegnał się tak serdecznie, jak pozwalała na to krótka znajomość. Serdecznie uścisnął dłoń pani Winstanley i powiedział, że żywi szczerą nadzieję, że wkrótce otrzyma wszystko, czego pragnie. Był pewien, że nikt bardziej na to nie zasługuje. Tom siedział już w siodle. Koń Davida czekał obok. – No i? – spytał Tom. – Czego chciała? – Rzecz w braku dzieci – powiedział David. – Jaka rzecz? – Rzecz, która nęka damę. Powód, dla którego nigdy się nie uśmiecha. – Dzieci to wielkie utrapienie – orzekł Tom, natychmiast myśląc o własnych troskach. – Dla ciebie, być może, ale ludzkie kobiety myślą inaczej. Dzieci to przyszłe pokolenia. Poza tym wszystkie kobiety, czy to elfy, chrześcijanki czy Żydówki pragną właściwego obiektu miłości. A nie sądzę, żeby mogła kochać męża. Wypowiadając te słowa, David właśnie dosiadał konia, a czynność ta przysporzyła mu pewnych trudności. Nieco się zdziwił, kiedy wreszcie znalazł się na końskim grzbiecie i zobaczył, że Toma nigdzie nie widać. – A dokądże on się wybrał? – zastanawiał się. – Cóż, jeśli spodziewa się, że będę na niego czekał, to się rozczaruje! Powiedziałem mu dzisiaj z pół tuzina razy, że muszę jechać do Lincoln! David ruszył w kierunku Lincoln, ale kiedy tylko dotarł do końca miasteczka, usłyszał za sobą hałas i obejrzał się, spodziewając się ujrzeć Toma. To był Pewley Witts na wierzchowcu, którego najwyraźniej dobrał na swoje podobieństwo pod względem wymizerowania, bladości i brzydoty. – Panie Montefiore! – zawołał. – Pan Winstanley bardzo pragnie, aby panowie obejrzeli jego posiadłość, i wyznaczył mnie na przewodnika. Właśnie rozmawiałem z panem Brightwindem, ale on ma coś ważnego do załatwienia w Thoresby i nie może poświęcić mi czasu. Mówi, że pan obejrzy posiadłość za was obu! – Tak powiedział, no proszę.

Pewley Witts uśmiechnął się konfidencjonalnie. – Pan Winstanley myśli, że wybudujecie dla niego most! – A skąd przyszła mu do głowy taka myśl? – Ależ proszę, proszę! Za jakich głupców uważacie nas w Thoresby? Angielski lord i Żyd podróżują razem po prowincji! Dwa najbogatsze diabły wśród dzieła stworzenia! Co mogli panowie robić, jeśli nie szukać okazji, żeby wypchać swoje już wypchane sakiewki? – Cóż, obawiam się, że się pan gorzko rozczaruje. On nie jest angielskim lordem, a ja jestem niewłaściwym rodzajem Żyda. I nie podróżujemy po prowincji, jak to pan ujął. Ja jadę do Lincoln. – Jak sobie pan życzy, ale tak się składa, że posiadłość pana Winstanleya leży po obu stronach drogi do Lincoln. Nawet wbrew sobie zobaczy pan ją, jadąc tędy. – Witts uśmiechnął się i dodał usłużnie: – Pojadę z panem i wskażę szczególnie interesujące miejsca. Na polach pana Winstanleya chwasty rosły równie gęsto jak zboże. Grupka smętnie wyglądających mężczyzn, kobiet i dzieci odganiała ptaki. Biedaczyska! – pomyślał David. Rzeczywiście cierpią z powodu niedostatków moralnych innych ludzi. Jak bardzo chciałbym przekonać Toma, żeby przez wzgląd na nich wybudował most! Lecz jaka jest na to nadzieja? Nie potrafię go nawet przekonać, żeby pokochał własne dzieci. Podczas gdy David snuł te ponure myśli, Pewley Witts wymieniał nazwy pól pana Winstanleya (dodając, ile buszli dają z akra) i opisywał, jak to plony mogłyby wzrosnąć dwu- lub trzykrotnie, gdyby pan Winstanley zadał sobie trud osuszenia podmokłych ziem lub użyźnienia ich nawozem. Nieco dalej Pewley Witts wskazał trawiaste pagórki, pod którymi, jak powiedział, leży gruba warstwa gliny. Opisał, jak to pan Winstanley mógłby, gdyby zechciał, zbudować manufakturę, gdzie wyrabiano by z gliny garnki i wazy. – Jak mniemam – powiedział pan Pewley Witts – ceramiczne garnki i wazy są teraz bardzo poszukiwane i niektórzy dżentelmeni zarobili na ich produkcji znaczne sumy. – Owszem – westchnął David. – Tak słyszałem. W innym miejscu spojrzeli na rzadką brzezinę na słonecznym, owiewanym wiatrem zboczu. Pewley Witts wyjaśnił, że pod laskiem znajduje się bogate złoże węgla i że pan Winstanley mógłby, gdyby w ogóle skłaniał się ku temu, wydobywać węgiel i sprzedawać go w Nottingham albo Londynie. – Wobec tego niech mi pan odpowie! – wykrzyknął ze złością David. – Dlaczego nie robi żadnej z tych rzeczy? Niech sprzedaje węgiel! Niech robi garnki! Dlaczego nic nie robi? – Och! – powiedział Pewley Witts z nikczemnym uśmiechem. – Sam mu to wyperswadowałem. Poradziłem, żeby niczego nie próbował, dopóki nie zostanie zbudowany most. Jak miałby przewieźć zboże, garnki czy węgiel do ludzi, którzy by ich chcieli? Straciłby połowę zysków na rzecz przewoźników i właścicieli barek. Im więcej David widział zaniedbanych posiadłości pana Winstanleya, tym bardziej wątpił w słuszność podróży do Lincoln. W końcu, pomyślał, pan Monkton ma już dwóch doktorów, nie wspominając o irlandzkim czarodzieju, a biedne dusze z Thoresby nie mają żadnego przyjaciela. Czy nie ważniejszym obowiązkiem jest zostać tu i pomóc im, jeśli zdołam przekonać Toma do zbudowania mostu? Tylko co mógłbym mu powiedzieć, żeby go do tego skłonić? Na to ostatnie pytanie nie znalazł od razu odpowiedzi. Tymczasem zawołał: – Panie Witts! Musimy wracać. Ja też mam coś ważnego do załatwienia w Thoresby! Kiedy tylko zjawili się w Mickelgrave House, David zeskoczył z konia i zaczął rozglądać się za Tomem. Szedł jednym z pustych kamiennych korytarzy, kiedy zauważył przez otwarte drzwi panią Winstanley i Lucy w ogrodzie. Były wyraźnie podekscytowane i wykrzykiwały coś do siebie

zdumione. David, zastanawiając się, co to, u licha, mogło znaczyć, wyszedł do ogrodu i zjawił się tam akurat, kiedy Lucy wspinała się na kamienną ławkę, żeby zerknąć ponad murem. – Dotarł do domu pana Wittsa! – wykrzyknęła. – Co to? Co się stało? – zawołał David. – Właśnie złożyło nam wizytę trzech małych chłopców! – wyjaśniła pani Winstanley, nie kryjąc zdumienia. – Śpiewali – dodała Lucy. – Och! Chłopcy lubią śpiewać – odrzekł David. – Moi właśni dwaj synowie, Ishmael i Jonah, znają prześmieszną piosenkę o dojarce i krowie, która... – Zapewne – przerwała mu pani Winstanley. – To jednak było coś zupełnie innego! Tym chłopcom wyrastały skrzydła z pleców. Żeglowali w powietrzu w maleńkim złotym stateczku z jedwabnymi wstążkami i rozrzucali płatki róż. David wspiął się na ławkę obok Lucy i zerknął ponad murem. Daleko na jasnoniebieskim niebie mały złoty statek znikał im z oczu, kryjąc się za dzwonnicą kościoła. David wypatrzył trzy małe postaci z lutniami w dłoniach. Głowy miały odchylone do tyłu w śpiewie. – Co śpiewali? – zapytał. – Nie wiem – odpowiedziała skonsternowana pani Winstanley. – To było w języku, którego nie znam. Może po włosku. W salonie zaciągnięto zasłony, by odciąć złote światło wczesnego wieczoru. Pan Winstanley leżał na sofie z ręką na oczach. – Panie Winstanley! – zawołała jego żona. – Nadzwyczajna rzecz... Pan Winstanley otworzył oczy i uśmiechnął się do Davida, który przed nim stanął. – Ach! Pan Montefiore! – Byłyśmy z Lucy w ogrodzie, kiedy... – Moja kochana – delikatnie zganił panią Winstanley mąż. – Próbuję rozmawiać z panem Montefiore. – Uśmiechnął się do Davida. – Jak się panu podobała przejażdżka? Przyznaję, że moim zdaniem nasza okolica nie jest pozbawiona uroku. Witts twierdził, że chyba dobrze się pan bawił. – To było nad wyraz... pouczające. Gdzie jest pan Brightwind? Drzwi otworzyły się nagle z hukiem i wszedł Tom. – Panie Winstanley – powiedział – postanowiłem wybudować pański most! Tom zawsze lubił zadziwiać zgromadzonych, sprawiać, że wszyscy patrzyli na niego oniemiali i zdumieni, więc ta konkretna okazja musiała sprawić mu szczególną satysfakcję. Potem pan Winstanley zaczął wyrażać radość i wdzięczność. – Zająłem się tą kwestią – powiedział – a raczej zrobił to w moim imieniu pan Witts i myślę, że może się pan spodziewać zwrotu inwestycji z pokaźnym procentem... To znaczy, pan Witts może panu to wyjaśnić... Zaczął pośpiesznie kartkować papiery, a David nabrał przekonania, że pan Winstanley nigdy dotąd do nich nie zajrzał. – Proszę oszczędzić sobie kłopotu – odpowiedział Tom. – Nie myślałem o żadnej nagrodzie. Pan Montefiore pouczał mnie dzisiaj o potrzebie zapewnienia użytecznego zajęcia własnym dzieciom i przyszło mi na myśl, panie Winstanley, że o ile most nie zostanie wybudowany, pańscy potomkowie nie będę mieli nic do roboty. Pozostaną bezczynni. Nigdy nie osiągną wielkości ducha, zdecydowania w działaniu, które powinno przypaść im w udziale. – Och! W rzeczy samej! Jak najbardziej! – przytakiwał mu pan Winstanley. – Zatem pozostaje tylko narysować plany mostu. Wykonałem kilka szkiców własnego pomysłu. Mam je gdzieś w tym

pokoju. Witts szacuje, że dwa lata powinny wystarczyć na ukończenie pracy. Może nawet mniej! – Och! – żachnął się Tom. – Nie mam cierpliwości do długich przedsięwzięć. Zbuduję most tej nocy między północą i wschodem słońca. Mam tylko jeden warunek. – Uniósł długi palec. – Jeden. Panie Winstanley, pan, wszyscy pańscy słudzy oraz pan Montefiore musicie pójść nad rzekę, stanąć na brzegu i być świadkami budowy mojego mostu. Pan Winstanley ochoczo zapewnił, że zjawi się nie tylko on, pani Winstanley i cała ich służba, ale przyjdą też wszyscy mieszkańcy miasteczka. Kiedy tylko pan Winstanley przestał mówić, David skorzystał z okazji, żeby powiedzieć przyjacielowi, jak bardzo się cieszy, że wybuduje most, ale Tom (który ogólnie rzecz biorąc bardzo lubił, kiedy mu dziękowano) nie sprawiał wrażenia szczególnie zainteresowanego jego dziękczynieniem. Wyszedł z pokoju niemal natychmiast, przystając tylko po to, żeby powiedzieć kilka słów do pani Winstanley. David usłyszał, jak mówi ściszonym tonem: – Mam nadzieję, droga pani, że lubi pani włoską muzykę! Ponieważ David był teraz zobligowany do pozostania w Thoresby aż do następnego ranka, pan Winstanley posłał jednego ze służących do Lincoln, by powiadomić pana Monktona, że pan Montefiore jest w drodze i zjawi się w jego domu następnego dnia. Tuż przed północą mieszkańcy Thoresby zebrali się przy gospodzie „Pod Kołem Fortuny”. Z tej szczególnej okazji pan Winstanley się ubrał. Co dziwne, w ubraniu robił nieco mniej imponujące wrażenie. Towarzysząca mu stale tragiczno-romantyczna aura zniknęła, gdy włożył spodnie i płaszcz. Stał na stołku o trzech nogach i mówił tłumowi obdartych nieszczęśników, jak wdzięczni powinni być wspaniałemu, dobremu dżentelmenowi, który wybuduje im most. Ten dżentelmen, powiedział pan Winstanley, wkrótce pojawi się wśród nich, by wysłuchać podziękowań. Tom jednak nie przybył. Brakowało też pani Winstanley, co bardzo rozgniewało jej męża, który wysłał po nią Lucy. – Ogromnie intryguje mnie propozycja pana Brightwinda wybudowania mostu w jedną noc – wyznał Davidowi. – Ciekaw jestem, czy będzie to żelazny most? Zdaje mi się, że ktoś niedawno wybudował żelazny most w Shropshire. Doprawdy niezwykłe. Możliwe, że żelazne mosty stawia się szybko. A może drewniany? W Cambridge stoi drewniany most... Wtedy zjawiła się Lucy, blada i przerażona. – O, jesteś! – zauważył pan Winstanley. – Gdzie twa pani? – Co się stało, Lucy? – zaniepokoił się David. – Wielkie nieba, co ci się przytrafiło? – Och, proszę pana! – wykrzyknęła Lucy. – Pobiegłam po panią, ale kiedy dotarłam do bramy domu, wypadły dwa lwy i ryknęły na mnie! – Lwy? – zdumiał się David. – Tak, proszę pana! Plątały mi się pod nogami i kłapały na mnie ostrymi zębami. Pomyślałam, że jeśli nie zagryzą mnie na śmierć, to z pewnością mnie przewrócą! – Co to za bzdury! – wykrzyknął pan Winstanley. – Nie ma lwów w Thoresby. Jeśli twoja pani zdecydowała się nie przybyć dziś w nocy na budowę, to jej sprawa. Chociaż, szczerze mówiąc, nie jestem zadowolony z jej zachowania. W końcu to najpewniej najważniejsze wydarzenie w historii Thoresby. I odszedł. – Lucy, jak duże były te lwy? – Chyba nieco większe od spaniela. – Cóż, to nadzwyczaj dziwne. Lwy są zazwyczaj większe. Jesteś pewna... – Och! Jakie ma znaczenie, do jakiego rozmiaru urosły te straszliwe potwory?! – wykrzyknęła

niecierpliwie Lucy. – Miały dość zębów i warczały tak, że starczyłoby na trzy razy większe zwierzęta! I dlatego, niech Bóg mi przebaczy, przeraziłam się i uciekłam! A jak moja biedna pani zechce wyjść z domu i lwy rzucą się na nią? Co będzie, jeśli nie zauważy ich w ciemności, aż będzie za późno? – Zaczęła płakać. – Cicho, moje dziecko – uspokajał ją David. – Nie martw się. Pójdę poszukać twojej pani. – Nie chodzi tylko o lwy – dodała Lucy. – Całe miasto jest dziwne. Wszędzie rosną kwiaty i śpiewają wszystkie ptaki. David wyszedł z zajazdu frontowymi drzwiami i natychmiast uderzył w coś głową. To była gałąź. Obok gospody „Pod Kołem Fortuny” rosło drzewo. Rankiem było rozsądnych rozmiarów, ale nagle tak potężnie się rozrosło, że przesłoniło większość zajazdu. To dziwne! – pomyślał David. Drzewo uginało się od jabłek. Jabłka w czerwcu, pomyślał David. To jeszcze dziwniejsze! Spojrzał znowu. Jabłka na kasztanie! To już najdziwniejsze! W blasku księżyca David zobaczył, że Thoresby rzeczywiście przeszło przedziwną metamorfozę. Figi zagnieździły się między liśćmi buków. Dzikie bzy uginały się od granatów. Bluszcz niemal odrywał się od murów pod ciężarem dojrzałych jeżyn. Wszystko, co miało w sobie chociaż trochę życia, obrodziło. Stare wysuszone ramy okienne napuchły sokami i wypuszczały gałązki, listki, kwiaty i owoce. Framugi drzwi i same drzwi tak się wypaczyły, że cegły zostały wypchnięte ze swoich miejsc i niektórym domom groziło zawalenie. Wóz pośrodku ulicy zamienił się w srebrzystą brzezinę. Z połamanych kół wyrosły dzikie róże i śpiewały na nich słowiki. Co też ten Tom wyprawia? – zachodził w głowę David. Dotarł do Mickelgrave House, gdzie dwa bardzo małe lwy przybiegły do bramy. W księżycowym świetle wyglądały jak z kamienia. Zakładam, pomyślał David, że ponieważ te lwy to twór Toma, raczej mnie nie skrzywdzą. Lwy otworzyły paszcze i dobył się z nich straszliwy dźwięk – jakby ktoś rozrywał na strzępy bloki marmuru. David zrobił dwa kroki w stronę domu, lwy jednak skoczyły do niego, warcząc, kłapiąc zębami i drapiąc powietrze kamiennymi pazurami. David odwrócił się i uciekł. Kiedy dotarł do gospody „Pod Kołem Fortuny”, usłyszał, że zegar wybija północ. Osiemdziesiąt mil dalej, w Cambridge, obudził się student. Student (który nazywał się Henry Cornelius) próbował ponownie zasnąć, ale odkrył, że sen (który dotyczył mostu) nie daje mu spokoju. Wstał więc z łóżka, zapalił świecę i usiadł przy stole. Próbował narysować most, ale nie mógł go do końca uchwycić (chociaż wiedział, że widział go gdzieś całkiem niedawno). Włożył więc spodnie, buty i płaszcz i wyszedł w ciemną noc pomyśleć. Nie uszedł daleko, kiedy dostrzegł bardzo dziwną rzecz. Księgarz Edward Jackson stał w drzwiach księgarni w koszuli nocnej. Nie miał na głowie szacownej siwej peruki, ale zatłuszczoną, starą szlafmycę. Trzymał tom wydany w formacie in quarto w jednej ręce i mosiężny lichtarzyk w drugiej. – Tutaj! – zawołał, gdy tylko zobaczył Henry’ego Corneliusa. – Tego właśnie pan szuka! I wcisnął Corneliusowi w ręce książkę. Cornelius zdziwił się, ponieważ był winien Jacksonowi pieniądze, a Jackson przysiągł, że nigdy więcej nie da mu żadnej książki. Księżyc świecił tak jasno, że Cornelius z łatwością mógł przeglądać książkę. Po chwili uniósł wzrok i zobaczył, że patrzy na dziedziniec stajenny zajazdu. Tam w snopie księżycowego światła stał Jupiter, najpiękniejszy i najszybszy koń w Cambridge. Jupiter był osiodłany, gotowy do drogi i wydawało się, że czeka na kogoś cierpliwie. Nie zastanawiając się dłużej, Cornelius dosiadł

wierzchowca. Jupiter pogalopował. Cornelius siedział spokojnie, obracając stronice książki. Tak zaabsorbowało go to, co tam znalazł, że nie zwracał uwagi na podróż. Raz zerknął w dół i dostrzegł skomplikowany wzór ze srebra i błękitu wyryty w ciemnej ziemi. W pierwszej chwili podejrzewał, że to mróz, ale wtedy dotarło do niego, że w czerwcu powietrze jest ciepłe. Poza tym wzór najbardziej przypominał oświetlone księżycem pola, farmy, lasy i drogi widziane z bardzo wysoka i z bardzo daleka. Jakkolwiek jednak prezentowała się prawda, nie wydawało się to szczególnie ważne, więc Cornelius dalej przeglądał książkę. Jupiter pędził pod księżycem i gwiazdami, a jego kopyta nie wydawały żadnego dźwięku. – O! Tu jest! – wykrzyknął Cornelius. A potem dodał: – Rozumiem. I chwilę później: – Ale do tego potrzeba będzie wielkiej ilości kamienia! Kilka minut później Cornelius i Jupiter stanęli na brzegu rzeki naprzeciwko Thoresby. – Ha! – mruknął cicho Cornelius. – Tak jak przypuszczałem! Jeszcze go nie zbudowano. Scena rozgrywająca się przed Corneliusem ukazywała najbardziej szaleńcze przedsięwzięcie, jakie można sobie wyobrazić. Potężne drewniane bele i bloki kamienia leżały rozrzucone na brzegu, a zaprzęgi konne co rusz ściągały nowe. Wszędzie wokół uwijali się robotnicy. Niektórzy jechali konno, inni prowadzili wierzchowce. Jeszcze inni wykrzykiwali polecenia albo nieśli światła i mocowali je na drzewach. Szczególnie niezwykły był fakt, że mężczyźni byli odziani w najprzeróżniejsze koszule nocne, płaszcze, spodnie, szlafmyce i czapki. Jeden jegomość tak się śpieszył do Thoresby, że włożył koszulę i czepek żony, ale teraz zwyczajnie podkasał odzienie i robił swoje. Pośród tego zamieszania stało dwóch mężczyzn pogrążonych w rozmowie. – Jest pan architektem?! – zawołał jeden z nich, zmierzając w stronę Corneliusa. – Nazywam się John Alfreton, jestem mistrzem kamieniarskim z Nottingham. A to pan Wakeley, bardzo znany inżynier. Czekaliśmy, aż pan się zjawi i powie nam, co mamy budować. – Mam to tutaj – powiedział Cornelius i pokazał im książkę (było to dzieło pod tytułem Carceri d’Invenzione Giambattisty Piranesiego). – Och! To więzienie, prawda? – Nie, potrzebujemy tylko mostu – wyjaśnił Cornelius, wskazując masywny most umieszczony w obrębie ponurego więzienia. Podniósł wzrok i nagle dostrzegł upiorny, milczący tłum na drugim brzegu. – Kim są ci wszyscy ludzie? – zapytał. Pan Alfreton wzruszył ramionami. – Zawsze, gdy pracowici ludzie biorą się do dzieła, leniwi zbierają się wokół, żeby popatrzeć. Przekona się pan, że najlepiej nie zwracać na nich uwagi. Przed godziną pierwszą potężna masa drewnianych rusztowań stanęła w rzece. Rusztowanie obwieszono pochodniami, lampami i świecami, więc rzucało dziwne, migotliwe światło na domy w Thoresby i tłum gapiów. Zupełnie jakby świetlik wielkości katedry św. Pawła przysiadł obok miasteczka. Przed godziną drugą Henry’ego Corneliusa ogarnęła rozpacz. Rzeka nie była dość głęboka, żeby pomieścić most Piranesiego. Nie mógł budować tak wysoko, jak pragnął. Jednak pan Alfreton, mistrz kamieniarski, nie przejął się tym. – Niech się pan nie martwi, proszę pana – powiedział. – Pan Wakeley dokona odpowiednich poprawek.

Pan Wakeley stał kilka kroków dalej. Przekrzywił perukę na bok, żeby wygodniej drapać się po głowie. Pisał gorączkowo w kieszonkowym notesie. – Pan Wakeley ma bardzo wiele pomysłów, jak możemy osiągnąć cel – kontynuował Alfreton. – To on wybudował słynne kanały i wiadukty na północy. Ma nadzwyczajny talent. Nie jest bardzo rozmownym dżentelmenem, ale przyznaje, że jest zadowolony z postępów w pracy. Och! Wkrótce most będzie gotowy! Przed godziną czwartą most już stał. Dwa masywne półkoliste łuki spinały rzekę, wyłożone wielkimi, zgrubnie ociosanymi kamiennymi blokami. Efekt był klasyczny, włoski i monumentalny. Most byłby uderzająco piękny w Londynie, w Thoresby wszystko zdominował. Wydawało się mało prawdopodobne, żeby ktokolwiek jeszcze spojrzał na samo miasto – od tej pory ludzie będą widzieli tylko most. Między łukami znajdowała się kamienna tablica z następującą inskrypcją wypisaną bardzo dużymi literami: THOMAS BRIGHTWIND ME FECIT ANNO DOMINI MDCCLXXX[10] David spędził noc, wypytując mieszkańców miasteczka, czy ktoś z nich wie, dokąd udał się Tom. Kiedy tylko wybudowano most, przeszedł na drugą stronę i zadał to samo pytanie robotnikom, ale w nich zaszła przedziwna zmiana. Byli bardziej niż na wpół śpiący i David nie zdołał się z żadnym porozumieć. Jeden mężczyzna westchnął i mruknął zaspany: – Mary, dziecko płacze. Drugi, modnie ubrany młody mężczyzna, uniósł opadającą głowę i powiedział: – Podaj porto, Davenfield. Zacny z ciebie jegomość. Trzeci, w zniszczonej siwej peruce, mruczał tylko matematyczne równania i recytował długość i wysokość różnych mostów i wiaduktów w okolicy Manchesteru. Kiedy pierwsze mocne złote promienie nowego dnia uderzyły w rzekę i zamieniły wodę w srebro, David podniósł wzrok i zobaczył, że Tom kroczy nowym mostem. Ręce włożył do kieszeni spodni. Otaczała go aura zadowolenia z siebie. – Piękny jest ten mój most, nieprawdaż? – powiedział. – Rozważałem, czy nie powinienem przypadkiem dodać jakiejś płaskorzeźby przedstawiającej Boga zsyłającego zefiry, cherubiny, mantykory, jednorożce, lwy i hipogryfy, by obróciły wniwecz moich wrogów. Co o tym myślisz? – Nie – odparł David – most jest idealny. Nie potrzebuje dalszych upiększeń. Zrobiłeś dobrą rzecz dla tych ludzi. – Doprawdy? – mruknął niespecjalnie zainteresowany Tom. – Prawdę mówiąc, myślałem o tym, co powiedziałeś wczoraj. Wszystkie moje dzieci z pewnością są bardzo niemądre, a większość z nich to zwykłe niecnoty, ale być może w przyszłości okażę im łaskę, wyznaczając obowiązki, użyteczne zajęcia i temu podobne. Kto wie? Być może znajdą w tym jakieś korzyści dla siebie[11]. – To byłoby bardzo łaskawe z twojej strony – powiedział David, całując Toma w rękę. – I całkowicie w twoim duchu. Kiedy już będziesz gotowy podjąć edukację swoich synów i córek zgodnie z tym nowym modelem, usiądźmy razem i przedyskutujmy, co można zdziałać. – Och! – powiedział Tom. – Ale ja już zacząłem! W drodze powrotnej do Thoresby, skąd mieli zabrać konie, dowiedzieli się, że sługa pana Winstanleya wrócił z Lincoln z wiadomością, że pan Monkton zmarł tej nocy. („Proszę, sam widzisz”, rzucił nonszalancko Tom. „Mówiłem ci, że naprawdę jest chory”). Sługa poinformował ich także, że

angielski aptekarz, szkocki lekarz i irlandzki czarodziej nie pozwolili, żeby konanie pana Monktona zakłóciło im bardzo miły dzień spędzony na pogawędkach, grze w karty i popijaniu sherry w kąciku salonu. – Dobrze więc – rzekł Tom, przyglądając się rozczarowanemu obliczu Davida – co powiesz na śniadanie? Elf i Żyd wsiedli na konie i przejechali przez most. Ku zaskoczeniu Davida natychmiast znaleźli się na długiej i słonecznej piazza pełnej modnie odzianych ludzi, spacerujących o poranku i witających się po włosku. Plac otaczały domy i kościoły o eleganckich fasadach. Fontanny i posągi reprezentujące Neptuna oraz inne alegoryczne postaci tryskały jasnymi pióropuszami wody do marmurowych mis. Róże spływały rozkosznymi kaskadami z kamiennych urn, a w powietrzu unosił się smakowity zapach kawy i świeżo upieczonego chleba. Jednak najbardziej niezwykłe było światło, jasne jak kryształ i ciepłe jak miód. – Rzym! Piazza Navona! – wykrzyknął David, zachwycony, że znalazł się w rodzinnych Włoszech. Obejrzał się na most, Thoresby i Anglię. Zupełnie jakby między jednym a drugim miejscem postawiono bardzo brudny kawał szyby. – A co się stanie ze wszystkimi, którzy przekroczą most? – zapytał. Tom odpowiedział coś w sidhe[12], języku, którego David nie znał. Uwadze towarzyszyło ekstrawaganckie wzruszenie ramion, sugerujące, że można by ją z grubsza przetłumaczyć na „A kogo to obchodzi?”. * * * Po kilku latach prób i nalegań ze strony Davida Tom zgodził się wybaczyć Igraine małżeństwo, a jej trzem siostrom ukrywanie tego faktu. Igraine i pan Cartwright dostali dom przy Camden Place w Bath i dożywotnią pensję. Dwie siostry Igraine, księżniczki Nimue i Elaine wróciły do Castel des Tours saunz Nowmbre. Niestety, coś się stało z księżniczką Morganą we wstrętnym domu w mrocznym, wilgotnym lesie i nigdy więcej jej nie widziano. Mimo wszelkich starań David nie zdołał nikogo zainteresować jej losem. Tom już był śmiertelnie znudzony tematem, a Nimue i Elaine, które za nic nie chciały ponownie urazić dziadka, uznały, że lepiej w ogóle zapomnieć, że miały siostrę o tym imieniu. Elfi most w Thoresby nie przyniósł sam z siebie dobrobytu miasteczku, ponieważ pan Winstanley nadal zaniedbywał wszelkie przedsięwzięcia, które mogłyby przynieść pieniądze jemu i mieszkańcom mieściny. Jednakże dwa lata po wizycie Toma i Davida pan Winstanley pokazywał most pewnym gościom, kiedy nagle, w bardzo tajemniczych okolicznościach, cześć balustrady przesunęła się, a pan Winstanley wpadł do rzeki i utonął. Jego ziemie, glina i węgiel przeszły na własność małoletniego syna, Luciusa. Pod energicznym zarządem najpierw pani Winstanley, a potem samego Luciusa, ziemię użyźniano, glinę wykopywano, a węgiel wydobywano. Pewley Witts zajmował się lwią częścią interesów, które dobrze się rozwijały i dzięki temu się wzbogacił. Niestety, to mu nie odpowiadało. Nudna satysfakcja z własnego bogactwa była niczym w porównaniu z żywą przyjemnością, jaką czerpał z kontemplowania nędzy i upadku przyjaciół i sąsiadów. Nie pozostaje zatem już nic innego poza poczynieniem kilku uwag na temat charakteru Luciusa Winstanleya. Ośmielę się wyrazić przypuszczenie, że czytelnik nie będzie szczególnie zaskoczony, dowiedziawszy się, że był nader niezwykłą osobą, nadzwyczaj przystojnym mężczyzną o szczególnie

dziwacznym temperamencie. Zachowywał się bardziej jak król Thoresby niż jego główny posiadacz ziemski i władał mieszkańcami miasteczka, posługując się mieszanką chimerycznego wdzięku, wyczerpującej kapryśności i absolutnej tyranii, która wydałaby się doskonale znajoma każdemu, kto poznał Toma Brightwinda. Miał poza tym kilka niezwykłych talentów. W dzienniku pewnego duchownego znajdujemy zapisek z lata 1806 roku. Opisuje on, jak wraz z towarzyszem zjawił się konno w Thoresby Bridge (jak nazywano teraz miasteczko) i zastał tam taki bezruch, tak upiorną ciszę, że mógł tylko przypuszczać, iż każde stworzenie w miasteczku musiało albo umrzeć, albo odejść. Na dziedzińcu gospody „Nowy Most” duchowny znalazł stajennego i zapytał go, dlaczego w miasteczku jest cicho jak w grobie. – Och! – powiedział stajenny. – Proszę mówić ciszej, z łaski swojej. Lucius Winstanley, bardzo szlachetny i uczony dżentelmen, o, tam widać jego dom, popił wczoraj wieczorem i dziś ma migrenę. Rankami po hulance zabrania ptakom śpiewać, koniom parskać, a psom szczekać. Świnie muszą jeść cicho. Wiatr musi uważać, żeby nie szeleścić liśćmi, a rzeka musi płynąć gładko w łożysku, bez szemrania. Angielski duchowny odnotował w dzienniku: „...całe miasteczko najwyraźniej ogarnęła ta sama mania. Wszyscy mieszkańcy obawiają się pana Luciusa Winstanleya. Wierzą, że potrafi czynić cuda i że czyni je niemal każdej godziny”[13]. Jednakże, chociaż mieszkańcy Thoresby Bridge byli dumni z Luciusa, źle się czuli w jego obecności. W połowie XIX wieku musieli przyznać, że jest w nim coś dziwnego. Chociaż minęło około czterdziestu lat od jego trzydziestych urodzin, nie postarzał się nawet o dzień. Co do samego Luciusa – było nieuniknione, że w końcu znudzi się Thoresby, chociaż ożywiał to miejsce jak mógł: sprawiał, że zakochiwały się w nim wielkie damy, zmieniał pogodę stosownie do swojego nastroju, raz nawet spowodował, że wszystkie koty i psy mówiły doskonałą angielszczyzną, a mieszkańcy miasteczka tylko miauczeli i szczekali na siebie. Pewnego wiosennego ranka 1852 roku Lucius dosiadł konia, przejechał przez most ojca i więcej go nie widziano.

3 Biedny David Montefiore był bezgranicznie zaambarasowany faktem, że wtargnął na teren posiadłości innego dżentelmena, i nie znajdował dość słów, by wyrazić swoją skruchę. Tłumaczył Thomasowi Jeffersonowi, że tak wiele słyszeli o urodzie Monticello, że nie byli w stanie oprzeć się pokusie zjawienia się tam osobiście. Te uprzejme wyjaśnienia zdołały ułagodzić prezydenta (który miał skłonność do wpadania w gniew). Niestety, Tom Brightwind natychmiast zaczął opisywać rozliczne punkty, w których jego własny ogród przewyższa ogród Thomasa Jeffersona, wobec czego prezydent bezzwłocznie kazał wyprowadzić nieproszonych gości ze swej posiadłości. 4 Elfi książęta nieczęsto zadają sobie trud szukania innych elfich książąt, a w tych rzadkich przypadkach, kiedy do podobnego spotkania dojdzie, to dziwne, jak nadspodziewanie często zdarza się, że jeden z nich ginie śmiercią nagłą, tajemniczą i niezwykle bolesną. 5 Elfy przewyższają nawet chrześcijan i żydów w entuzjazmie, jaki żywią wobec niemowląt i małych dzieci; nie mają też nic przeciwko powiększeniu liczby potomstwa poprzez kradzież paru ładnych chrześcijańskich dzieci. Jednakże, podobnie jak w wielu innych przypadkach, tak i w tym elfy rzadko rozważają konsekwencje swoich czynów. Płodzą dzieci albo kradną cudze, a dwadzieścia lat później ze zdumieniem odkrywają dom pełen dorosłych mężczyzn i kobiet. Pojawia się problem, jak ich wszystkich utrzymać. W przeciwieństwie do dzieci chrześcijańskich i żydowskich, dzieci elfie nie żyją w przekonaniu, że pewnego dnia odziedziczą majątek rodziców, ich ziemie i stanowiska, ponieważ bardzo mało prawdopodobne jest to, że ich rodzice w ogóle umrą. To zdumiewające, jak niewiele elfów rozwiązało tę kwestię, i nie dziwi fakt, że tak wiele elfich dzieci w końcu się buntuje. Przez

siedemset lat Tom Brightwind był uwikłany w krwawą i zaciętą wojnę z własnym pierworodnym, osobą zwaną księciem Rialobranem. 6 Przez stulecia brugh był typowym siedliskiem elfiej rasy. Stanowi zaczątek wszelkich elfich pałaców, o których czytamy w ludowych opowieściach. W rzeczy samej tendencja chrześcijańskich pisarzy do gloryfikowania brugh wzrastała na przestrzeni wieków. Opisywano brugh jako „elfi pałac ze złota i kryształu znajdujący się w sercu wzgórza” (lady Wilde, Dawne legendy, Irlandzkie mistyczne zaklęcia i przesądy, Ward & Downey, Londyn, 1887). Inny kronikarz elfiej historii pisał o „trawiastym pagórku o stromych stokach, okrągłym jak naczynie do puddingu. (…) Małe jeziorko na jego szczycie miało kryształowe dno, które pełniło rolę świetlika”. (Sylvia Townsend Warner, Elfie królestwa. Chatto & Windus, Londyn, 1977). Prawda jest taka, że brugh był norą czy raczej ciągiem połączonych ze sobą jam wykopanych w kopcu, bardzo podobnym do królikarni lub borsuczego leża. Parafrazując pewnego autora dziwacznych bajek dla dzieci: nie była to norka z wygodami, nie była to nawet sucha, naga i piaszczysta nora; to była szkaradna, brudna i wilgotna nora. Elfy, które są wysoce odporną rasą, ze spokojem znosiły wilgoć, ciemność i duchotę, ale skradzione chrześcijańskie dzieci zabierane do brugh umierały najczęściej z powodu uduszenia. 7 Pod koniec XVIII w. należało oczekiwać, że podróż z Londynu do hrabstwa Nottingham zajmie dwa do trzech dni. Tom i David najwidoczniej dotarli tam w kilka godzin – to zapewne jedna z zalet wybrania sobie na towarzysza podróży potężnego elfiego księcia. 8 Elfy urodzone w ciągu ostatnich (w przybliżeniu) ośmiu wieków – wytworne, wykształcone i przez całe życie zadające się z chrześcijanami – z równą łatwością co sami chrześcijanie odróżniają obiekty ożywione od nieożywionych. Jednakże dla przedstawicieli starszego pokolenia (takich jak Tom) rozróżnienie to jest w zupełności niezrozumiałe. Kilku teoretyków magii i komentatorów odnotowało, że elfy, które zachowały dawną wiarę w dusze kamieni, drzwi, drzew, ognia, chmur i temu podobnych przewyższają zdolnościami magicznymi młodsze pokolenie, a ich magia jest, ogólnie rzecz biorąc, silniejsza. Poniższy incydent klarownie ukazuje, w jaki sposób, w stosownych okolicznościach, elfy nabierają szacunku dla najzwyczajniejszych przedmiotów na świecie i zaczynają traktować je z nabożną czcią. W 1697 roku próbowano dokonać zamachu na Starca z Białej Wieży, jednego z pomniejszych książąt Faerie. Niedoszłym zabójcą był elf imieniem Jaźwiec (miał pasy czarnego i białego futra na twarzy). Jaźwiec był pod wielkim wrażeniem tego, co usłyszał na temat nowej broni, jaką chrześcijanie wynaleźli do zabijania siebie nawzajem. W efekcie zarzucił wszelkie magiczne metody zabicia Starca z Białej Wieży (które miały pewną szansę się sprawdzić), a zamiast tego zakupił pistolet i kilka kul (które nie dawały żadnej szansy powodzenia). Biedny Jaźwiec dokonał próby zamachu, został pojmany, a Starzec z Białej Wieży zamknął go w pozbawionej okien kamiennej komnacie głęboko pod ziemią. W sąsiednim pomieszczeniu Starzec uwięził pistolet, a w trzecim kule. Jaźwiec zmarł gdzieś na początku XX wieku (po trzystu latach bez kęsa jedzenia, bez kropli wody i bez widoku słońca nawet elfy słabną), a pistolet i kule nadal tkwią w więzieniu, nadal są uważane przez Starca za winne, nadal zasługują na karę za swój występek. Kilka innych elfów, które zapragnęły zabić Starca z Białej Wieży, w pierwszej kolejności obmyślało zawiły plan mający na celu wykradzenie pistoletu i kul, które nabrały przedziwnej wagi w umysłach wrogów Starca. Wśród elfów powszechnie wiadomo, że metal, kamień i drewno są obdarzone upartą naturą; broń i kula postanowiły sobie zabić Starca w 1697 roku i byłoby to całkiem nie do pomyślenia dla elfa, aby osłabły w swym zamiarze w ciągu minionych stuleci. Dla wrogów Starca to w pełni oczywiste, że pewnego dnia broń i kule osiągną swój cel. 9 Tom Brightwind nie był jedynym przedstawicielem swojej rasy, który składał najszczerszy hołd pamięci Juliusza Cezara. Wiele elfów twierdziło, że wywodzi się od Juliusza Cezara. Istniała nawet średniowieczna chrześcijańska legenda, według której Oberon (całkowicie fikcyjny król elfów) był jego synem. 10 Wybudował mnie Thomas Brightwind w roku Pańskim 1780. 11 Mimo złego zdania Toma na temat własnego potomstwa, niektóre z jego dzieci zdołały zrobić wspaniałą karierę bez żadnej pomocy z jego strony. Kilka lat później po okresie, w jakim rozgrywa się powyższa opowieść, mniej więcej w tym samym czasie kilku uczonych dżentelmenów dokonało serii ważnych odkryć w dziedzinie elektryczności. Pośród nich znalazła się nieśmiała, skromna osoba mieszkająca w mieście Drezno w Saksonii. Nazywała się książę Valentine Brightwind. Tom z ogromnym zainteresowaniem przyjął wieść, że owa osoba to jego własny syn urodzony w 1511 roku. Powiedział Miriam Montefiore (żonie Davida): „To pierwszy przypadek, kiedy przypominam sobie, by którekolwiek z moich dzieci dokonało czegoś doprawdy

zdumiewającego. Kilkoro z nich przehulało zdumiewające sumy pieniędzy, a kilkoro innych toczyło ze mną wojny przez zdumiewająco długi czas, ale to wszystko. Nie mógłbym być bardziej zachwycony czy zaskoczony. Kilka osób próbowało mnie przekonać, że go pamiętam, ale nic podobnego”. 12 Język elfów wywodzących się z brugh. 13 Dzienniki wielebnego Jamesa Haversa-Galsworthy, 1804-23.



Meandry groteski



Wiosną 1568 roku Maria, królowa Szkotów, obawiając się gniewu poddanych, przekroczyła granicę Anglii. Po przybyciu na miejsce napisała list do kuzynki, królowej Elżbiety, wyjaśniając swoje kłopotliwe położenie i prosząc o ochronę. Elżbieta odpisała, wyrażając swój wstrząs wywołany faktem, że poddani mogli zachować się tak niegodziwie wobec władcy wyznaczonego zgodnie z prawem ludzkim i boskim. Jednakże w głębi duszy myślała o tym, że Maria często występowała z roszczeniami do angielskiego tronu. Pamiętała także o tym, że Maria miała fatalny wpływ na swoich szkockich poddanych, podżegała do wojen domowych i przyczyniła się do kilku morderstw. Z wielkim żalem Elżbieta umieściła królową Szkotów w dożywotnim więzieniu. Królowa Szkotów została oddana pod opiekę hrabiego Shrewsbury, cichego dżentelmena o przeciętnych zdolnościach, którego wyróżniały dwie rzeczy: wielkie bogactwo i żona, dama, którą królowa Elżbieta wysoce ceniła. Hrabia zabrał królową Szkotów do zamku Tutbury, bardzo wiekowej szarej wieży na granicy hrabstw Derby i Stafford. Z dachu tego zamku królowa patrzyła w dół. Kiedyś ubiegała się o trzy trony; teraz jej świat skurczył się do widoku na błotnisty rów i ciemny stok. Jak do tego doszło? Na dworach królewskich w Europie nagminnie przepowiadano jej upadek od wielu lat. Jej decyzje były katastrofalne, romanse skandaliczne. Była kometą – jej zejście w płomieniach przez ciemne nieba było dla wszystkich doskonale widoczne. Sama królowa była jednak zdumiona tym nagłym obrotem koła fortuny – zdumiona i skłonna obarczyć kogoś innego winą za swój upadek. To Elżbieta mi to zrobiła, myślała. Elżbieta i Anglia. Królowa rozejrzała się po ponurym zimowym krajobrazie. Blade niebo wydawało jej się białą cerą Elżbiety. Zimny wiatr na policzku oddechem Elżbiety. Błysk rzeki między zimowymi drzewami był jasną iskrą złośliwości w oku Elżbiety. Królowa Szkotów czuła, że maleje, aż stała się zaledwie pchłą na ciele Elżbiety albo w najlepszym razie myszą w rąbku jej sukni. Zawodząc, rzuciła się na podłogę, rozpłakała i zaczęła bić rękami w kamienie. Żołnierze, którzy jej strzegli, zdumieli się na widok takiego zachowania, ale jej francuska i szkocka służba nie była zbyt poruszona. Wszystko to widzieli już wcześniej. Zaniesiono ją do komnaty i położono na łóżku. Dama dworu, pani Seton, usiadła obok i dla odwrócenia uwagi królowej zaczęła opowiadać ploteczki. Pani Seton powiedziała królowej Szkotów, że hrabia i hrabina Shrewsbury, chociaż oboje są w średnim wieku, niezbyt długo są małżeństwem. Dodała, że hrabina nie jest szlachetnego urodzenia, w rzeczy samej jest zaledwie córką farmera, ale zdobyła obecną pozycję dzięki czterem mężom, z których każdy kolejny był bogatszy i wyżej postawiony od poprzedniego. – Quatre maris! – wykrzyknęła królowa Szkotów, której ojczystym językiem był francuski. – Mais elle a des yeux de pourceau! (Czterech mężów! Ale przecież ona ma świńskie oczka!). Pani Seton roześmiała się, przytakując swojej pani. Czterech mężów! – pomyślała królowa Szkotów. I pierwszych trzech zmarło w tak dogodny sposób, akurat kiedy córka farmera przywykła do nowej pozycji i mogła zapragnąć czegoś więcej. Mężowie królowej Szkotów nigdy nie konsultowali się z nią, kiedy najlepiej byłoby dla niej, by umarli.

Najpierw król Francji zmarł w wieku lat szesnastu, przez co Maria straciła tron Francji – sytuacja ta sprawiła jej wielki ból. Drugi mąż (którego nienawidziła i któremu życzyła śmierci) zachorował w najbardziej zwodniczy sposób, ale zupełnie nie udało mu się umrzeć – dopiero jakaś uprzejma osoba najpierw go wysadziła w powietrze, a potem udusiła. To podsunęło królowej Szkotów pewną myśl. – Czy wszyscy mężowe hrabiny zmarli śmiercią naturalną? – zapytała. Pani Seton skwitowała to parsknięciem i pochyliła się do królowej. – Jej pierwszy mąż był ledwie chłopcem! Hrabina, która była wtedy zwykłą Bess Hardwick, wyhaftowała mu płaszcz w czarno-białą szachownicę. Włożył go parę razy i wkrótce zaczął się skarżyć, że cały świat zamienił się dla niego w czarne i białe kwadraty. Każdy ciemny blat stołu wydawał mu się ziejącą czarną dziurą, która miała go połknąć, a każde okno wypełnione białym zimowym światłem zdawało mu się upiorne i pełne złych zamiarów. Zmarł, dręczony takimi majakami. Królowa Szkotów była pod wrażeniem. Słyszała o zatrutej igle wszytej w stanik sukni tak, żeby przebiła ciało, ale nigdy dotąd nie słyszała, by ktoś został zabity przez haft. Ona sama bardzo lubiła haftować. Przypomniała sobie, jak wyobrażała sobie, że jest myszą w spódnicach Elżbiety. Igła, pomyślała, to najstosowniejsza broń dla myszy, także przez wzgląd na jej rozmiary. A gdyby Elżbieta umarła od tej igły (albo z innych powodów), to wtedy z pewnością królowa Szkotów zostałaby też królową Anglików. Zamek Tutbury był zimny i cuchnący. Był także dość mały, więc nie musiały daleko iść, by znaleźć hrabinę, która siedziała z robótką. Królowa zapytała ją, co wyszywa. – Wizerunek pięknego pałacu w cudnej okolicy – odpowiedziała hrabina i pokazała haft królowej. – Kiedy wyszywam, lubię sobie wyobrażać, że pewnego dnia moje dzieci i wnuki będą mieszkać w takich domach. To niemądry pomysł, ale przyjemnie wypełnia czas. Królowa Szkotów przewróciła oczami, zerkając na panią Seton i wyrażając tym zdumienie tupetem córki farmera. Hrabina zauważyła to, ale ani trochę się nie speszyła. Potem królowa Szkotów zaczęła rozmawiać o hafcie, mężach i ich zgonach; na wszelki wypadek dorzuciła też kilka wzmianek na temat czarno-białych szachownic. Hrabina odpowiedziała beznamiętnie, że haft to bardzo czarujący sposób wypełniania czasu, mężowie to w zasadzie dobra rzecz, a ich śmierć przyjmuje się z wielkim żalem. Królowa zmarszczyła brwi. Słyszała, że hrabina to bardzo sprytna kobieta. Z pewnością musiała zrozumieć, co królowa miała na myśli, nieprawdaż? Powiedziała: – Chciałabym wysłać prezent mojej drogiej siostrze, królowej Anglii. Haft, nad którym zamierzam osobiście pracować. Praca ta będzie stanowić dla mnie czystą przyjemność, bo oznajmiam, że kocham królową Anglii jak nikogo innego na świecie. – Jak każdy, kto ją ujrzy – zgodziła się nabożnie hrabina. – Właśnie – przytaknęła królowa Szkotów i zaczęła mówić o tym, jak wspaniali władcy nagradzali tych, którzy im pomagali. Hrabina nie sprawiała wrażenia ani podekscytowanej, ani przestraszonej tymi aluzjami i sugestiami przyszłej wielkości. Patrzyła spokojnie na królową. Królowa wyjęła książkę z uroczymi obrazkami, które można wykorzystać jako motywy do haftu.

Były tam bazyliszki, lwy i mantykory, wszelkiego rodzaju bestie, które (jak miała nadzieję królowa) mogłyby rozedrzeć Elżbietę na kawałki dzięki pomocy magii i haftu. Hrabina posłusznie podziwiała obrazki, ale nie zasugerowała, co powinna wybrać królowa. Odtąd każdego ranka królowa, hrabina i pani Seton siadały razem do haftowania. Zebrane przy świetle padającym z okna, z głowami pochylonymi nad robótkami, bardzo się zaprzyjaźniły. Królowa wyhaftowała parę rękawiczek dla Elżbiety, które ozdobiła wizerunkiem potworów morskich pośród niebieskich i srebrnych fal. Chociaż jednak wypełniła paszcze potworów ostrymi zębiskami, Elżbieta nie została przez nic pogryziona ani też nie utonęła. Hrabia Shrewsbury wysłał do królowej Elżbiety list, w którym napisał, że szkocka królowa spędza czas zupełnie niewinnie. Nie była to w najmniejszym stopniu prawda: kiedy nie wyszywała, w tajemnicy spiskowała z niezadowolonymi Anglikami, którzy chcieli zamordować Elżbietę. Pisała także listy do królów Hiszpanii i Francji, serdecznie zachęcając ich do najazdu na Anglię. Nie zapomniała jednak, by zawsze podziwiać haft hrabiny i od czasu do czasu nawiązywać w rozmowie do czarno-białej szachownicy. Jednakże lata mijały, Elżbieta była zdrowa jak nigdy, nikt nie zaatakował kraju, a królowa Szkotów miała dość prawienia komplementów hrabinie. Powiedziała do pani Seton: – Jest uparta, ale ja mam własną magię. I jeśli hrabina mi nie pomoże, posłużę się tymi czarami przeciwko niej. Teraz już wiem, co najbardziej kocha. Wyszczotkowała i upięła kasztanowo-rude włosy. Włożyła suknię z fioletowo-brązowego aksamitu wyszywaną srebrem i perłami. Wezwała hrabiego do swojej komnaty, kazała mu usiąść obok siebie, uśmiechała się do niego i mówiła, że ze wszystkich dżentelmenów, jacy jej towarzyszyli, jemu najbardziej ufa. Dzień po dniu raczyła go słodkimi słówkami, aż biedny starszy dżentelmen zaczął tracić grunt pod nogami i był bliski zakochania się po uszy. Pani Seton obserwowała to wszystko zdumiona: – Wątpię, żeby to hrabiego hrabina kochała najbardziej na świecie – powiedziała królowej. – Hrabiego! – Królowa wybuchła śmiechem. – Nie, skądże znowu! Kto tak powiedział? Kocha jego pieniądze i ziemie. Pragnie, by trafiły do jej dzieci i wnucząt. Tylko o tym myśli. Zgodnie z przewidywaniami królowej w końcu do hrabiny doszły wieści o tym, co się dzieje, lecz na jej szerokiej angielskiej twarzy nie pojawił się żaden objaw gniewu. Następnym razem, kiedy trzy damy siadły z robótkami, królowa powróciła do starego pytania, jaki prezent sprawiłby największą przyjemność królowej Anglii. – Spódnica – zdecydowanym tonem orzekła hrabina Shrewsbury. – Spódnica z białej satyny. Jej Wysokość uwielbia nowe stroje. Królowa Szkocji się uśmiechnęła. – Jak my wszystkie. Jak należałoby ją ozdobić? – Niech będzie oprószona małymi różowymi goździkami – odpowiedziała hrabina. – Małymi różowymi goździkami? – powtórzyła królowa Szkotów. – Tak – potwierdziła hrabina. Zatem mimo pewnych wątpliwości (bo wolałaby jadowite węże i pająki), królowa Szkotów wyhaftowała spódnicę z białej satyny z małymi różowymi goździkami i posłała ją królowej Anglii. Kilka tygodni później usłyszała, że Elżbieta zachorowała na ospę. Jej biała skóra pokryła się różowymi krostami! Królowa Szkotów klasnęła w ręce z zachwytu. W ciągu następnych dni napisała list do wielkich lordów i biskupów Anglii. Powróciła myślą do lat uwięzienia, przywołując dawne zniewagi i dobroć, rozważając, kto powinien żyć i dostać nagrodę, a kogo powinno się wysłać do Tower na śmierć.

A potem nadszedł dzień, kiedy wiatr powiał i deszcz uderzył w szyby, a hrabina weszła do komnaty królowej niezapowiedziana. Oczy jej błyszczały z podniecenia. Powiedziała, że przynosi wieści. Doradcy królowej Elżbiety niewymownie przerazili się chorobą Jej Wysokości, a najbardziej zatrwożyła ich myśl, że królowa Szkocji może zostać królową Anglii. – Ponieważ – powiedziała bezdusznie hrabina – nienawidzą cię całym sercem i obawiają się spustoszenia, jakie z pewnością ściągnęłabyś na królestwo. Dlatego przyjęli ustawę, zgodnie z którą nigdy nie zostaniesz królową Anglii! Usunęli cię z kolejki do tronu! Królowa Szkotów milczała. Stała jak skamieniała. – Ale królowa Anglii nie żyje? – zapytała w końcu. – O, nie. Jej Wysokość miewa się znacznie, znacznie lepiej. Za co my wszyscy składamy wielkie dzięki. Królowa Szkotów wymamrotała słowa modlitwy; ledwie wiedziała, co mówi. – A różowe goździki? – spytała. – Jej Wysokość była wielce zawiedziona prezentem – odpowiedziała hrabina. – Cały haft dotarł do niej spruty. – Rzuciła pogardliwe spojrzenie dwórce królowej Szkocji. – Moim zdaniem pani Seton nie zawiązała jak należy supełków na końcach ściegów. Od tej porty królowa Szkotów i hrabina Shrewsbury nie były już przyjaciółkami. Tamtej nocy, kiedy królowa leżała w łóżku we własnej sypialni, miała wrażenie, że zasłony baldachimu rozchyliły się poruszone powiewem wiatru. W świetle księżyca nagie zimowe gałęzie przypominały jej wielkie czarne ściegi na tle okna – ściegi na zamku i na niej samej. W przerażeniu pomyślała, że powieki przeszyto jej tak, by nie mogła ich zamknąć, że gardło zaciśnięto czarnymi nićmi; zszyto jej palce, przez co dłonie zamieniły się w bezużyteczne, brzydkie płaty ciała. Krzyknęła i zbiegły się wszystkie jej dwórki. – Elle m’a cousue à mon lit! Elle m’a cousue à mon lit! – krzyczała królowa. (Przyszyła mnie do łóżka! Przyszyła mnie łóżka!). Uspokoiły ją i pokazały, że hrabina niczego takiego nie zrobiła. Królowa jednak już nigdy więcej nie próbowała skraść serca hrabiego. Jakiś rok później hrabia przeniósł królową z jednego ze swoich zamków do nowego domu hrabiny w Chatsworth. Kiedy przybyli na miejsce, hrabia z uśmiechem pokazał jej nową posadzkę, którą żona kazała ułożyć w holu – szachownicę z czarnego i białego marmuru. Królowa zadrżała, przypominając sobie chłopca, który umarł, zawodząc o zabijających go czarnych i białych kwadratach. – Nie przejdę po niej – oznajmiła królowa. Hrabia nie pojmował. Kiedy się okazało, że przy wszystkich wejściach do domu podłogę wyłożono czarnymi i białymi kwadratami, królowa powiedziała, że nie wejdzie do środka. Biedny hrabia rwał włosy z głowy i brody (które do tego czasu stały się już całkiem siwe i rzadkie) i błagał, ale królowa zdecydowanie odmawiała przejścia po szachownicy. Wyniesiono jej krzesło na ganek, a ona na nim usiadła. Spadł angielski deszcz, a królowa czekała, aż hrabia sprowadzi robotników, którzy wyrwą czarne i białe marmurowe kwadraty. – Ale dlaczego? – zapytał służbę królowej hrabia. Służący wzruszyli francuskimi i szkockimi ramionami, nie udzielając żadnej odpowiedzi. Królowa nie miała pojęcia, że życie może być tak puste. Spędziła rok, opracowując plany zdobycia to tego tronu w Europie, to innego, snując intrygi prowadzące do poślubienia to tego wielkiego arystokraty, to tamtego, ale nigdy nic z tego nie wynikało. A przez cały ten czas wydawało jej się, że słyszy nożyce Elżbiety i jej doradców, przecinających ściegi jej czynów, i igłę hrabiny, która wszywa

ją w tkaninę w Anglii, jej więzienia. Pewnego wieczoru zapatrzyła się bezmyślnie na haftowaną makatę. Ukazywała katastrofę spadającą na głowę antycznej damy. Jej wzrok przykuła jedna z dwórek antycznej damy, którą przedstawiono, jak ucieka od straszliwej sceny w przerażeniu. Przeciąg w komnacie przysuwał tkaninę niebezpiecznie blisko świeczki, która stała na szkatułce. Zupełnie jakby mała wyhaftowana postać pragnęła wbiec w płomienie. Jest zmęczona, pomyślała królowa. Jest zmęczona tkwieniem w hafcie ukazującym bezsilność i rozpacz. Królowa wstała z krzesła i niezauważona przez swoje dwórki przesunęła świecę odrobinę bliżej wiszącej makaty. Przy następnym podmuchu wiatru haft zajął się ogniem. Kiedy tylko zauważono płomienie, służki królowej krzyknęły zaniepokojone, a panowie zaczęli wydawać polecenia. Prosili królową, by opuściła komnatę, ponaglali, by oddaliła się od niebezpieczeństwa, jednak królowa stała nieruchomo jak posąg z alabastru. Nie odrywała oczu od wyhaftowanej postaci i patrzyła jak pożera ją płomień. – Patrzcie! – mruknęła do dam dworu. – Teraz jest wolna. Następnego dnia powiedziała do pokojówki: – Już wiem. Przynieś mi szkarłatny aksamit. Niech będzie najczerwieńszy. Przynieś mi też jedwabne nici krwawe jak świt. W następnych tygodniach królowa siedziała godzina za godziną przy oknie. Na kolanach trzymała szkarłatny aksamit, który wyszywała jedwabnymi nićmi krwawymi jak świt. Kiedy damy dworu zapytały, co robi, odpowiedziała z uśmiechem, że haftuje piękne płomienie. – Piękne płomienie – tłumaczyła – potrafią obrócić wniwecz tak liczne rzeczy: mury więzienia, które cię zatrzymują, ściegi, które cię pętają. Dwa miesiące później królowa Szkotów została aresztowana i oskarżona o zdradę. Niektóre z jej listów odkryto w baryłce z piwem należącym do piwowara, który dostarczał napój do domu hrabiny. Została osądzona i skazano ją na ścięcie. Rankiem w dniu egzekucji weszła na szafot, gdzie czekały topór i pieniek. Miała na sobie czarną suknię z sięgającym podłogi welonem z białego płótna. Kiedy zdjęto jej wierzchnie szaty, okazało się, że pod spodem nosi halkę ze szkarłatnego aksamitu, na którym tańczyły wyhaftowane krwawe płomienie. Królowa się uśmiechnęła. Hrabina Shrewsbury przeżyła kolejne dwadzieścia lat. Wybudowała wiele pięknych domów i wyhaftowała wiele makat z wizerunkami Penelopy i Lukrecji. Ona sama była rozważna jak Penelopa i szanowana jak Lukrecja. W kolejnych stuleciach jej dzieci i dzieci jej dzieci były hrabiami i książętami. Władały Anglią i mieszkały w najpiękniejszych domach pośród najcudniejszych pejzaży. Wiele z nich nadal to czyni. Groteska to ornament z fantastycznymi ludzkimi postaciami. Meandry to geometryczny ornament szeroko znany w renesansie. Oba te motywy wykorzystywano w XVI-wiecznym hafcie.



John Uskglass i węglarz z Cumbrii



Poniższą wersję popularnej ludowej opowieści z północnej Anglii zaczerpnięto z Dziecięcych lat Króla Kruków Johna Waterbury’ego, lorda Portisheada. W tej historii wielki władca zostaje przechytrzony przez jednego ze swoich najskromniejszych poddanych i z tego powodu wielu uczonych uznaje, że nie ma ona oparcia w faktach. Wiele lat temu na polanie w kumbryjskim lesie żył sobie węglarz. Był bardzo biednym człowiekiem. Ubrania miał postrzępione, wiecznie chodził brudny i usmarowany sadzą. Nie miał żony ani dzieci, a jego jedynym towarzyszem był wieprzek imieniem Blakeman. Większość czasu spędzał na polanie, gdzie znajdowały się tylko dwie rzeczy: pokryty ziemią stos tlącego się węgla drzewnego oraz szałas z patyków i kawałków torfu. Mimo to był radosną duszą – przynajmniej dopóki ktoś go nie rozgniewał. Latem pewnego słonecznego poranka na polanę wbiegł jeleń. Za jeleniem wpadła wielka sfora myśliwskich psów, a za nią tłum jeźdźców z łukami i strzałami. Przez chwilę nie było nic widać i tylko niósł się jazgot szczekających psów, zgiełk rogów myśliwskich i grzmot końskich kopyt. A potem, równie szybko jak się pojawili, myśliwi zniknęli wśród drzew przy drugim końcu polany – wszyscy prócz jednego człowieka. Węglarz się rozejrzał. Trawę zdeptano tak, że zostało tylko błoto, ani jeden patyk szałasu nie ostał się na swoim miejscu, schludny mielerz w połowie się rozpadł i buchał z niego ogień. Zaślepiony gniewem odwrócił się do ostatniego myśliwego i zaczął go obrzucać wszelkimi obelgami, jakie kiedykolwiek zasłyszał. Jednak jeździec miał własne kłopoty. Nie odjechał z pozostałymi, ponieważ Blakeman biegał z kwikiem w tę i z powrotem między końskimi kopytami. Mimo wszelkich prób myśliwy nie potrafił się od niego uwolnić. Łowca był pięknie odziany w czerń, nosił wysokie buty z miękkiej czarnej skóry i trzymał ozdobioną klejnotami uprząż. Był to nie kto inny, jak John Uskglass we własnej osobie (zwany też Królem Kruków), władca północnej Anglii i części Faerie, największy mag wszech czasów. Jednakże węglarz (którego wiedza na temat wydarzeń poza polaną była daleka od doskonałości) nawet się tego nie domyślał. Wiedział tylko, że ten człowiek nie odpowiada mu ani słowem, i to jeszcze bardziej go gniewało. – Powiedzże coś! – krzyknął. Strumyk płynął przez polanę. John Uskglass zerknął na niego, a potem na Blakemana biegającego między końskimi kopytami. Machnął ręką i Blakeman zamienił się w łososia. Ryba skoczyła do strumienia i odpłynęła. Zaraz potem odjechał John Uskglass. Węglarz popatrzył w ślad za nim. – I co teraz mam począć? – zapytał. Zgasił ogień na polanie i naprawił mielerz najlepiej jak umiał. Niestety, stos, który został zdeptany przez psy gończe i konie, nie mógł wyglądać jak taki, któremu nigdy nie zadano podobnych ran, i widok sfuszerowanej, koślawej konstrukcji ranił oczy węglarza. Potem węglarz poszedł do opactwa Furness poprosić mnichów o kolację, bo jego własną wdeptano w ziemię. Dotarłszy na miejsce, zapytał o jałmużnika, którego zadaniem było rozdawać biednym

strawę i przyodziewek. Jałmużnik życzliwie go powitał i dał mu piękny okrągły ser, ciepły koc i zapytał, co się stało, że ma taką smutną minę. Wobec tego węglarz mu opowiedział. Nie miał jednak dużej wprawy w sztuce zdawania jasnej relacji ze skomplikowanych wydarzeń. Na przykład, dużo mówił o myśliwym, który został w tyle, ale nie wspomniał o jego wspaniałych szatach czy pierścieniach z klejnotami na palcach, więc jałmużnik nie podejrzewał, że mógł to być król. Co więcej węglarz mówi o nim jako o „czarnym człowieku”, więc mnich uznał, że ma na myśli brudasa, człowieka podobnego do samego węglarza. Jałmużnik niezmiernie współczuł węglarzowi. – Zatem biedny Blakeman jest teraz łososiem, tak? – zapytał. – Na twoim miejscu poszedłbym porozmawiać ze świętym Kentigernem. Na pewno ci pomoże. Wie wszystko na temat łososi. – Święty Kentigern, powiadasz? A gdzie znajdę tę użyteczną personę? – zapytał ochoczo węglarz. – Ma kościół w Grizedale. To tamta droga. Poszedł więc węglarz do Grizedale, a kiedy dotarł do kościoła, wszedł do środka i zaczął walić w ściany i wykrzykiwać imię świętego Kentigerna, aż święty wyjrzał z Niebios i zapytał, o co chodzi. Węglarz natychmiast zaczął długą i pełną oburzenia przemowę, w której opisał poczynione mu szkody, a zwłaszcza rolę, jaką odegrał w tym samotny myśliwy. – Cóż – odpowiedział wesoło święty Kentigern – niech spojrzę, co mogę zrobić. Święci tacy jak ja zawsze powinni uważnie słuchać modlitw biednych, brudnych i obdartych ludzi takich jak ty. Niezależnie od tego, jak grubiańsko zostały owe modlitwy wyrażone. Was otaczamy szczególną troską. – Tak? – ucieszył się węglarz, któremu pochlebiły te słowa. Potem święty Kentigern sięgnął z Niebios, włożył rękę do kościelnej chrzcielnicy i wyciągnął z niej łososia. Potrząsnął nim lekko i w następnej chwili pojawił się Blakeman, równie brudny i sprytny jak zawsze. Węglarz roześmiał się i klasnął w dłonie. Chciał objąć wieprzka, ale Blakeman biegał w kółko, kwicząc z typową dla siebie żywotnością. – Proszę – powiedział święty Kentigern, patrząc w dół na miłą scenę z niemałą radością. – Cieszę się, że mogłem odpowiedzieć na twoje modlitwy. – Ależ wcale nie odpowiedziałeś! – zaprotestował węglarz. – Musisz ukarać mojego nikczemnego wroga! Wtedy święty zmarszczył nieco brwi i wytłumaczył, że należy wybaczać swoim wrogom. Jednakże węglarz nigdy dotąd nie stosował chrześcijańskiego przebaczenia i nie był w nastroju, żeby zacząć teraz. – Niech Blencathra spadnie mu na głowę! – krzyknął z płonącymi oczami i wysoko uniesionymi pięściami. (Blencathra to wysokie wzgórze znajduje się kilka mil na północ od Grizedale). – Raczej nie – odpowiedział dyplomatycznie Kentigern. – Naprawdę nie mogę tego uczynić. Powiedziałeś jednak, o ile się nie mylę, że ten człowiek był myśliwym? Być może utrata dnia rozrywki nauczy go traktować sąsiadów z większym szacunkiem. Kiedy tylko święty Kentigern wypowiedział te słowa, John Uskglass (który nadal polował), spadł z konia w rozpadlinę między skałami. Próbował wspiąć się z powrotem, ale odkrył, że trzyma go na dole jakaś tajemnicza siła. Spróbował przeciwstawić się jej magią, lecz zaklęcia nie podziałały. Angielskie skały i ziemia kochały Johna Uskglassa, zawsze chciały mu pomóc, jeśli tylko mogły, ale okazało się, że tę moc – czymkolwiek była – szanowały bardziej. Przesiedział w rozpadlinie cały dzień i całą noc, aż był całkiem przemarznięty, przemoczony

i nieszczęśliwy. O świcie nieznana moc nagle go wypuściła – dlaczego, nie potrafił zgadnąć. Wyszedł, odnalazł konia i pojechał z powrotem do zamku w Carlisle. – Gdzie byłeś? – zapytał William Lanchester. – Czekaliśmy na ciebie przez cały wczorajszy dzień. John Uskglass nie chciał, żeby ktokolwiek się dowiedział, że w Anglii może żyć potężniejszy od niego mag. Zastanowił się więc chwilę nad odpowiedzią. – We Francji – odpowiedział. – We Francji! – wykrzyknął William Lanchester, nie kryjąc zaskoczenia. – Widziałeś króla? Co powiedział? Planują nowe wojny? John Uskglass rzucił jakąś mglistą, mistyczną odpowiedź typową dla maga. Potem poszedł na górę do swojej komnaty i usiadł na podłodze obok srebrnego naczynia z wodą. Następnie porozmawiał z Ważnymi Personami (takimi jak Zachodni Wiatr albo Gwiazdy) i poprosił, by mu powiedziały, kto sprawił, że wpadł do rozpadliny. W naczyniu pojawił się obraz węglarza. John Uskglass kazał przyprowadzić sobie konia i psy, po czym pojechał na leśną polanę. Tymczasem węglarz wziął się za przypiekanie sera od jałmużnika, a potem poszedł poszukać Blakemana, bo niewiele rzeczy na świecie wieprzek lubił tak bardzo jak opiekany ser. Podczas jego nieobecności zjawił się John Uskglass z psami. Rozejrzał się po polanie, szukając wskazówek, które wyjaśniłby mu, co się wydarzyło. Głowił się, dlaczego wielki i niebezpieczny mag zdecydował się zamieszkać w lesie i zarabiać na życie jako węglarz. Jego spojrzenie padło na przypiekany ser. Niewielu ludzi potrafi oprzeć się pokusie, jaką jest opiekany ser, czy są węglarzami, czy królami. John Uskglass tak sobie pomyślał: cała Cumbria do mnie należy, więc las do mnie należy, a zatem i ser do mnie należy. Usiadł więc i zjadł go, dając później psom palce do wylizania. W tej samej chwili wrócił węglarz. Spojrzał na Johna Uskglassa i puste zielone liście, na których leżał opiekany ser. – Ty! – krzyknął. – To ty! Zjadłeś mi kolację! Złapał Johna Uskglassa i potrzasnął nim mocno. – Dlaczego? Dlaczego robisz takie rzeczy? John Uskglass nie odezwał się słowem. (Czuł, że znalazł się w niekorzystnej dla siebie sytuacji). Wyrwał się węglarzowi, dosiadł konia i odjechał z polany. Węglarz znowu udał się do opactwa Furness. – Ten nikczemnik wrócił i zjadł mój przypiekany ser! – poskarżył się jałmużnikowi. Mnich ze smutkiem pokręcił głową nad grzesznością tego świata. – Weź jeszcze trochę sera – zaproponował. – I może do tego trochę chleba? – Który święty zajmuje się serami? – zapytał węglarz. Jałmużnik zastanawiał się chwilę. – To chyba będzie święta Brygida. – A gdzie znajdę tę jaśnie panią? – dopytywał się z zapałem węglarz. – Ma kościół w Beckermet – odpowiedział jałmużnik i wskazał węglarzowi drogę, którą powinien pójść. Poszedł więc węglarz do Beckermet, a kiedy trafił do kościoła, zaczął uderzać jedną o drugą patenami z ołtarza, ryczeć i straszliwie hałasować, aż zaniepokojona święta Brygida wyjrzała z Niebios i zapytała, czy może mu w czymś pomóc. Węglarz opisał ze szczegółami szkody, których narobił mu milczący wróg. Święta Brygida powiedziała, że przykro jej to słyszeć. – Obawiam się jednak, że nie jestem osobą, która może ci pomóc. Opiekuję się dojarkami

i mleczarzami. Zachęcam masło do oddzielenia od maślanki i ser do dojrzewania. Nie mam nic wspólnego z serem zjedzonym przez niewłaściwą osobę. Święty Mikołaj jest patronem złodziei i skradzionej własności. Albo święty Aleksander z Comany, który umiłował sobie węglarzy. Może – dodała z nadzieją – chciałbyś się pomodlić do któregoś z nich? Węglarz nie zechciał zainteresować się żadną z osób, które wymieniła. – Biednych, obdartych i brudnych ludzi takich jak ja otaczacie szczególną troską! – upierał się. – Uczyń cud! – A może – zasugerowała święta Brygida – ten człowiek wcale nie chce cię obrazić swoim milczeniem. Wziąłeś pod uwagę, że może być niemową? – O, nie! Widziałem, jak mówi do swoich psów. Merdały ogonami z zachwytu, słysząc jego głos. Święta, czyń swoją powinność! Niech Blencathra spadnie mu na głowę! Święta Brygida westchnęła. – Nie, nie, nie możemy tego zrobić, chociaż z pewnością źle postąpił, kradnąc ci kolację. Może będzie lepiej, jeśli udzielę mu lekcji. Chociaż małej. W tej samej chwili John Uskglass szykował się z dworzanami do polowania. Na dziedziniec stajenny przybłąkała się krowa. Podeszła wolnym krokiem do Johna Uskglassa, który stał obok konia, i zaczęła prawić mu kazanie po łacinie o nikczemności kradzieży. Potem koń obrócił łeb i oznajmił z powagą, że w pełni zgadza się z krową i John Uskglass powinien uważnie wysłuchać jej słów. Wszyscy dworzanie i słudzy na dziedzińcu stajennym zamilkli i gapili się na tę scenę. Nigdy dotąd nie wydarzyło się nic podobnego. – To magia! – orzekł William Lanchester. – Ale kto śmiałby...? – Sam to zrobiłem – odpowiedział szybko John Uskglass. – Naprawdę? – zdumiał się William. – Dlaczego? Król milczał przez chwilę. – Żeby pomóc sobie w rozmyślaniu nad własnymi grzechami i błędami – odpowiedział w końcu John Uskglass – jak powinien czynić każdy chrześcijanin od czasu do czasu. – Przecież kradzież to nie twój grzech! Dlaczego więc...? – Dobry Boże, Williamie! – wykrzyknął John Uskglass. – Musisz zadawać tyle pytań? Nie będę dziś polował! Pośpiesznie odszedł do różanego ogrodu, by uciec przed koniem i krową. Jednak róże zwracały ku niemu czerwono-białe twarze i szczegółowo prawiły mu o jego obowiązkach względem biednych, a kilka bardziej złośliwych kwiatów syknęło: „Złodziej! Złodziej!”. Zacisnął powieki i wepchnął palce do uszu, ale przybiegły psy, znalazły go, zaczęły tulić pyski do jego twarzy i mówić mu, jak bardzo, bardzo są nim rozczarowane. Schronił się więc w małym pustym pokoju na szczycie zamkowej wieży. Ale i tam przez cały dzień kamienie w ścianach głośno rozprawiały nad różnymi wyjątkami z Biblii dotyczącymi kradzieży. John Uskglass nie musiał sprawdzać, kto tego dokonał (krowa, koń, psy, kamienie i róże szczególnie często nawiązywały do opiekanego sera); poprzysiągł sobie odkryć, kim jest dziwny mag i czego chce. Postanowił posłużyć się najbardziej magicznym stworzeniem ze wszystkich – krukiem. Godzinę później tysiąc kruków wyleciało w stadzie tak gęstym, że wydawało się, że to góra wzbiła się w letnie niebo. Kiedy zjawiły się na polanie węglarza, wypełniły każdą jej część łopotem czarnych skrzydeł. Liście pospadały z drzew, a węglarz i Blakeman zostali obaleni na ziemię i obici. Kruki przeszukiwały wspomnienia i sny węglarza, wypatrując dowodów magii. Na wszelki wypadek przeszukały też sny i marzenia Blakemana. Sprawdziły, co człowiek i wieprzek myśleli, kiedy nadal przebywali w łonach matek; sprawdziły, co obaj zrobią, gdy wreszcie pójdą do nieba. Nie znalazły

nigdzie ani krztyny magii. Kiedy odleciały, John Uskglass wszedł na polanę ze skrzyżowanymi rękami i marsem na czole. Był wielce rozczarowany porażką kruków. Węglarz powoli wstał z ziemi i rozejrzał się zdumiony. Gdyby ogień spustoszył las, zniszczenie nie byłoby tak doszczętne. Gałęzie leżały odłamane od pni, gruba czarna warstwa kruczych piór zaścielała wszystko wkoło. W krańcowym oburzeniu wykrzyknął: – Powiedz mi, czemu mnie prześladujesz?! Jednakże John Uskglass nie odezwał się ani słowem. – Sprawię, że Blencathra spadnie na twoją głowę! Zrobię to! Wiesz, że potrafię! – Dźgał brudnym palcem twarz Johna Uskglassa. – Wiesz, że potrafię! Następnego dnia węglarz zjawił się w opactwie Furness przed wschodem słońca. Odnalazł jałmużnika, który szedł na prymę. – Wrócił i zamienił mój las w perzynę – poskarżył się mnichowi. – Sprawił, że las poczerniał i zbrzydł! – Co za straszny człowiek! – współczuł mu jałmużnik. – Jaki święty zawiaduje krukami? – dopytywał się węglarz. – Krukami? – zapytał jałmużnik. – Żaden, o ile wiem. – Zastanawiał się chwilę. – Święty Oswald miał oswojonego kruka, którego nadzwyczaj lubił. – A gdzie znajdę jego świątobliwość? – Ma nowy kościół w Grasmere. I tak węglarz poszedł do Grasmere, a kiedy dotarł na miejsce, zaczął krzyczeć i łomotać w ściany świecą. Święty Oswald wychylił głowę z Niebios i krzyknął: – Musisz wrzeszczeć tak głośno?! Nie jestem głuchy! Czego chcesz? I odłóż tę święcę! Dużo kosztowała! Za swojego świętego i błogosławionego życia święty Kentigern i święta Brygida byli odpowiednio mnichem i zakonnicą; wypełniała ich łagodna, święta cierpliwość. Święty Oswald był zaś królem i żołnierzem, osobą zupełnie innego rodzaju. – Jałmużnik z opactwa Furness mówi, że lubisz kruki – wyjaśnił węglarz. – To lekka przesada – odparł święty Oswald. – Był pewien ptak w siódmym wieku, który zwykł mi siadać na ramieniu. Dziobał mnie w uszy, aż krwawiły. Węglarz opisał, jak prześladuje go milczący mężczyzna. – Cóż, może ma powody do takiego zachowania? – zżymał się święty Oswald. – Może na przykład zrobiłeś mu wielkie wgniecenia w drogich świecach? Węglarz z oburzeniem zaprzeczył, jakoby jakkolwiek skrzywdził milczka. – Hm. – Święty Oswald się zamyślił. – Wiesz, tylko król może polować na jelenie. Węglarz spojrzał na niego pytająco. Nic nie pojmował. – Zastanówmy się – powiedział święty Oswald. – Człowiek w czarnych szatach, potężny mag, który rozkazuje krukom i poluje na prawach króla. To ci nic nie sugeruje? Nie, najwyraźniej nie. Cóż, tak się składa, że chyba wiem, kogo masz na myśli. Rzeczywiście jest bardzo aroganckim człowiekiem i być może nadszedł czas, żeby nauczyć go nieco pokory. Jeśli dobrze cię rozumiem, jesteś zły, bo do ciebie nie mówi? – Tak. – W takim razie myślę, że trochę rozruszam mu język. – A cóż to za kara? – oburzył się węglarz. – Chcę, żeby Blencathra spadła mu na głowę!

Święty Oswald prychnął poirytowany. – A cóż ty tam wiesz! Zaufaj mi, o wiele lepiej potrafię ocenić, w jaki sposób można zranić tego człowieka! Kiedy tylko święty Oswald wypowiedział te słowa, John Uskglass zaczął mówić pośpiesznie i z niezwykłym ożywieniem. To było niezwykłe, ale początkowo nie wydawało się złowieszcze. Wszyscy dworzanie i służący uprzejmie słuchali. Mijały jednak minuty, potem godziny, a on nie przestawał mówić. Przegadał kolację, przegadał mszę, przegadał całą noc. Czynił proroctwa, recytował ustępy z Biblii, opowiadał historie różnych elfich królestw, podawał przepisy na ciasta. Zdradzał polityczne sekrety, magiczne sekrety, piekielne sekrety, boskie sekrety i skandaliczne sekrety, w efekcie czego królestwo północnej Anglii przeżyło rozliczne polityczne i teologiczne kryzysy. Thomas Dundale i William Lanchester błagali, grozili i prosili, ale nic, co powiedzieli, nie mogło sprawić, by król zamilkł. W końcu zostali zmuszeni zamknąć go w małym pokoiku na szczycie zamkowej wieży, żeby nikt go nie słyszał. A ponieważ to było nie do pomyślenia, by król mówił, a nikt go nie słuchał, musieli siedzieć z nim dzień po dniu. Po dokładnie trzech dniach zamilkł. Dwa dni później wjechał na leśną polanę. Był tak blady i wycieńczony, że węglarz nabrał nadziei, że może jednak święty Oswald ustąpił i zrzucił mu na głowę Blencathrę. – Czego ode mnie chcesz? – zapytał ostrożnie John Uskglass. – Ha! – powiedział węglarz z triumfującą miną. – Poproś o wybaczenie za zamienienie biednego Blakemana w rybę! Zapadło długie milczenie. A potem przez zaciśnięte zęby John Uskglass poprosił węglarza o wybaczenie. – Chcesz czegoś jeszcze? – zapytał. – Napraw wszelkie szkody, jakieś mi uczynił! Natychmiast mielerz i szałas węglarza stanęły tak jak wcześniej; drzewa znowu były całe; świeże zielone liście pokryły ich gałęzie; słodki trawnik delikatnych źdźbeł porósł polanę. – Coś jeszcze? Węglarz zamknął oczy i ze wszystkich sił spróbował przywołać obraz niewyobrażalnych bogactw. – Chcę jeszcze jedną świnkę! – oznajmił. John Uskglass zaczął podejrzewać, że gdzieś popełnił błąd, ale za żadne skarby nie potrafił zorientować się gdzie. Niemniej poczuł się na tyle pewnie, żeby powiedzieć: – Dam ci świnkę, jeśli obiecasz mi, że nie powiesz nikomu, kto ci ją dał i dlaczego. – A jakbym mógł powiedzieć? – odparł węglarz. – Nawet nie wiem, kim jesteś. A co? – zapytał mrużąc oczy. – Kim właściwie jesteś? – Nikim – odparł szybko John Uskglass. Pojawiła się druga świnka, bliźniaczy brat Blakemana i kiedy węglarz oglądał swój nowy skarb, John Uskglass dosiadł konia i odjechał w stanie najwyższego zdumienia. Wkrótce potem wrócił do swojej stolicy w Newcastle. W ciągu następnych pięćdziesięciu czy sześćdziesięciu lat jego lordowie i słudzy często przypominali mu o doskonałych polowaniach w Cumbrii, ale on pilnował, żeby tam nie wrócić, dopóki nie upewnił się, że węglarz już nie żyje.



Podziękowania Opowiadania te nigdy by nie powstały, gdyby nie następujące osoby: Colin Greenland i Geoff Ryman (którzy zmusili mnie do napisania pierwszego opowiadania, kiedy naprawdę nie miałam na to ochoty), Neil Gaiman, Patrick i Teresa Nielsen Hayden, Terri Windling, Ellen Datlow oraz Charles Vess. Ogromnie dziękuję im wszystkim.



O autorce Susanna Clarke jest autorką międzynarodowego bestsellera „Jonathan Strange i pan Norrell”, który opublikowano w ponad trzydziestu krajach. Powieść kandydowała do nagrody Whitbread First Novel Award oraz nagrody „Guardiana” First Book Award. Zdobyła nagrodę za debiut roku British Book Awards Newcomer of the Year, nagrodę Hugo i World Fantasy Award za rok 2005. Susanna Clarke mieszka w Cambridge.