Szewczak J. - Wygaszanie Polski 1989 - 2015

WYGASZANIE 1989-2015 Adam Bujak Bogdan Chazan Piotr Gliński Marek Gróbarczyk Andrzej Jaworski Janusz Kawecki Jerzy Kłosiński Grzegorz Kwaśniak Antoni Macierewicz Krzysztof Masłoń Piotr Naimski Andrzej Nowak Ks. Dariusz Oko Wojciech Reszczyński Marek Sitarz Leszek Sosnowski Temida Stankiewicz-Podhorecka Krzysztof Szczerski Janusz Szewczak Jan Szyszko Artur Śliwiński

SPIS TREŚCI

Le szek So sn o w ski

6

W p ro w ad zen ie: N iew ola bez kajdan. R ozb io ry bez zm ian y gran ic

je r z y K ło siń sk i

9

Kronika w y g a sza n ia Polski

Rozdział 1

20

S p o łe c z e ń s tw o

A d am B u ja k

21

Przeciw w y g a sza n iu Krzyża

pro f. A n d rze j N o w ak

29

Polityka w styd u

p ro f. P io tr G liń sk i

43

W y g a sza n ie sp o łe cze ń stw a o b yw a te lskie g o

K rz y s z to f M astoń

53

Je st super, je st super, w ię c o co mi chodzi

Te m id a S ta n k ie w ic z-P o d h o re c k a

63

R ze czyw isto ść (ob)sceniczna, czyli teatr an typ o lski

W o jcie ch R e szczy ń sk i

71

Ja kie m edia, takie sp o łe cze ń stw o

pro f. ja n u s z Kaw e cki

79

Zło nie nazw ane złem przeradza się w jeszcze gorsze

pro f. B o g d a n C h a zan

93

Za m ia st ochrony chorych, cyn iczn a gra p ozorów

ks. pro f. D a riu sz O ko

101

A g re sy w n a w a lka z rodziną i Kościołem

Rozdział II

116

G o s p o d a rk a

pro f. A rtu r Ś liw iń sk i

117

Utrata w ła sn o ści p row adzi do utraty su w eren n o ści

Ja n u s z S ze w cza k

129

Ile pokoleń Polaków będzie sp łacać te kosm iczne długi?

M arek G ró b a rc zy k

137

O siem lat p o lskie go odw rotu od Bałtyku

A n d rze j ja w o rsk i

147

Za w o ln o ść zap łacili sto czn io w cy

p ro f. M arek S ita rz

15 3

Transport szy n o w y w Polsce. C za s na d ecyzje

p ro f. Ja n S zy szk o

161

Bez lasó w p a ń stw o w ych staniem y się narodem m igrujących n ajem n ików

L e sze k So sn o w ski

17 3

Chore za leżn o ści m ięd zy św iatem polityki i św iatem biznesu

Rozdział III

184

O b ro n n o ś ć , p a ń s tw o w o ś ć

d r P io tr N a im ski

185

Energia i n iep o d leg ło ść

d r G rz e g o rz K w a śn ia k

195

Kto nas obroni?

A n to n i M acierew icz

203

Przeciw n ik m usi sp o d zie w a ć się ciosu w y p rze d za ją ce g o

pro f. K rz y s z to f S zcze rsk i

215

Polska zw in ę ła szta n d a ry

W prowadzenie

Niewola bez kajdan. Rozbiory bez zmiany granic

Ludziom trudno pojąć, że można sprzedać, przetracić cały kraj. Nikomu nie jest łatwo w to uwierzyć. Kraj od przeszło 25 lat znów wolny, demokratycz­ ny. Kraj o przebogatej, ponad tysiącletniej tradycji i kraj niemały, położony w środku Europy. Tak bez wojny wszystko stracić? Jak to możliwe? Słyszymy co prawda od wielu lat, że znikają, że są sprzedawane, a jeszcze częściej li­ kwidowane fabryki, jedna za drugą, że tyle narodowego majątku przechodzi w niepolskie ręce, od gazet, mąki i cukru poczynając, po... Kasprowy Wierch! To już nie jest wyprzedaż sreber rodowych, o czym mamroczą warszawscy publicyści rządowych mediów, ale wyprzedaż całego dworu i wszystkich dóbr z ludźmi włącznie. Wyprzedaż nawet Lasów Państwowych, które na razie, można powiedzieć, że cudem, wybroniły się przed przehandlowaniem. Na dodatek sprzedający zachowują się jak alkoholik albo kokainista, który za flaszkę wódki lub dawkę białego proszku odda wszystko. To jest wyprzedaż w amoku. Istna epidemia wyprzedaży. Są za głupi, żeby mądrze kierować zatem pozbywają się kłopotu. A kłopotem dla nich jest właśnie ten kraj; wszak „polskość to nienormalność"... Ponieważ pozbywanie się narodowego majątku odbywa się po trochu, krok po kroku i pod pozorami działań racjonalnych, a na pewno w majesta­ cie prawa (choć fatalnego) - nie jest w całości łatwe do ogarnięcia dla czło­ wieka, który na co dzień nie zajmuje się tymi sprawami, chodzi po prostu do pracy, walczy o jak najlepszy byt dla rodziny i nie zajmuje się polityką. Broń Boże, aby zajmował się polityką! To jest bardzo szkodliwe, o czym przekonują przede wszystkim sami politycy. Do polityki praktycznie nikomu nie wolno się mieszać, nie tylko Kościołowi, ale i ludziom kultury, sportowcom, żołnie­ rzom, biznesmenom, gospodyniom domowym, nauczycielom, związkowcom, naukowcom itd. Polityka została wyabstrahowana i mogą się nią zajmować bardzo małe kręgi wtajemniczonych. My, obywatele, mamy być tylko przed6

NIEWOLA BEZ KAJDAN. ROZBIORY BEZ ZMIANY GRANIC

miotem tej polityki, przytakującymi matołkami, suwnicowymi, jak by powie­ dzieli pogardliwie o nas rządowi menedżerowie. Mogłoby bowiem jeszcze tak się zdarzyć, że zorientowalibyśmy się nagle, iż władza nie wiedzieć kiedy zna­ lazła się w rękacEi ludzi wyjątkowo miernych i marnych, może posiadających spryt, ale na pewno nie inteligencję i wiedzę, którzy w normalnych warunkach byliby bez szans, nie zrobiliby żadnej kariery i pieniędzy. Dlatego od polityki jesteśmy odstraszani. Wytłumaczono nam przy pomocy usłużnych mediów, że dla nas to coś zbyt brudnego; po co nam polityka, wszak są ludzie, którzy nas przed jej nieczystościami ochronią. Poświęcą się, będą się w tym bagnie taplać i w tym luksusie męczyć - trudno, zrobią to dla ogółu. Ponieważ czło­ wiek z natury dąży do wygody, wielu ludzi takie podejście do rzeczywistości zaakceptowało. Zmęczeni codziennością, popadli w letarg. Uwierzyli, że fak­ tycznie ciepła woda w kranie im wystarczy. Tymczasem wszystko wskazuje na to, że w tej ciepłej wodzie mogą zostać utopieni. Epidemia pozbywania się Polski ogarnęła nie tylko sfery gospodarcze. Na­ leży pozbywać się także polskości, do czego, jak wiemy, zachęcał m.in. po­ przedni premier od swych młodzieńczych lat. Stąd degeneracja kultury, plucie na narodowe symbole, manipulowanie historią w celu wykazania istnienia na przestrzeni wieków ciężkiej choroby nazywającej się właśnie polskością. Choroba ta była dotychczas nieuleczalna, ale żyjemy przecież w XXI wieku! Nie takie przypadłości się leczy. Więc kurują nas, zohydzając wieszczów w te-

Próby wygaszania Polski we wszyst­ kich dziedzinach nie pozostały niezauważone, społeczeństwo odpowiedziało na nie licznymi prote­ stami. Na zdjęciu czoło Pomorskiego Marszu zorganizo­ wanego w Gdań­ sku 24 listopada 2012 r. przeciwko łamaniu praw obywatelskich i ograniczaniu wolności mediów oraz w obronie Telewizji TRWAM. Wezwanie: „Powstań Polsko, skrusz kajdany" rozbrzmiewa w naszej Ojczyźnie coraz głośniej...

7

W prowadzenie

atrach, wojennych bohaterów w filmach, pozytywne wzorce w literaturze, a w gazetach szydząc z każdego ciemnogrodzianina, który odważy się optować za polską rodziną i tradycją. Żeby zaś całkowicie i ostatecznie wyleczyć z polskości, należy przede wszystkim, co wiedzą wszyscy rozsądni ludzie, obalić Krzyż. Pałace biskupie niech sobie stoją, bo dobrze speł­ niają swą rolę: kłują w oczy wielu biedaków. Nikt ich nie będzie burzył, wszak mamy do czynienia z ludźmi cywilizowanymi; na końcu toczącej się właśnie transformacji przeznaczy się je np. na domy genderowej kultury albo siedziby loży. Natomiast w przestrzeni publicznej Krzyż jak najszybciej zastąpi się tęczą, Mszę świętą obowiązkową lekturą pewnej (wiadomo ja­ kiej) gazety, a lekcje religii godzinami praktyk seksualnych, od przedszkola poczynając. My natomiast mamy pracować i nawet będziemy za to jako tako wy­ nagradzani, przecież nie żyjemy w niewolnictwie ani w średniowieczu. No i koniecznie musimy oglądać telewizję, bo w przeciwnym razie cóż będzie­ my wiedzieć o tym świecie? Tam przecież dokładnie się tłumaczy, dlaczego czarne w rzeczywistości jest białe, dobre złe, ubogie bogate, a gender nieunikniony. Na ulicach zaczynają się jednak gromadzić dziwni ludzie z transparen­ tami „Powstań Polsko, skrusz kajdany!". Ależ jakie kajdany? Mowy nie ma o czymś takim. To są XIX-wieczne wyobrażenia, a teraz wiek XXI i wszystko jest nowocześniejsze - także niewola. Kajdany w ogóle nie wyglądają jak kajdany, a i rozbiory mogą dziś odbywać się bez zmiany państwowych granic. Teraz nie zakuwa się w żelazo, nie kroi europejskich map. Teraz się wygasza, jak np. kopalnie. Elegancko, z zachowaniem wszelkich po­ zorów. Wygasza się Polskę i polskość. W każdej dziedzinie życia. W coraz szybszym tempie. O tym jest właśnie ta książka stworzona przez 21 osób głęboko zatroskanych stanem Ojczyzny, zatrwożonych losem, który się jej gotuje. 21 autorów i 21 tematów, z których wyłania się dramatyczny ob­ raz Polski. Ludzie ci piszą nie dla swej chwały (raczej nie tego należy się spodziewać...), wiedzą, co mówią, znają się na rzeczy i nie tylko alarmują, ale również podpowiadają rozwiązania. Nie ma jednak rozwiązania, które nie wiązałoby się z koniecznością diametralnej zmiany rządzącej opcji po­ litycznej. Bez zdecydowanego „mieszania się" do polityki nie ma szans na zahamowanie procesu wygaszania. Niżej podpisany nie miał nigdy i nie ma ambicji politycznych, ale znaleźliśmy się w takim momencie dziejowym, że owo „mieszanie się" staje się obowiązkiem i nakazem chwili dla każde­ go wolnego Polaka. Leszek Sosnowski, wydawca

8

JERZY KŁOSIŃSKI

Kronika wygaszania Polski Rok 1989 4-18 czerwca - wybory parlamentarne, 19 lipca - wybór przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm + Senat) prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego. To niestety po­ czątek ustępstw po wielkim zwycięstwie Komitetu Obywatelskiego „Solidarności” w wyborach 4 czerwca. Porozumienie Okrągłego Stołu przewidywało maksymal­ nie tylko 35 proc. miejsc w Sejmie dla KO „S”, czyli 161 - zostały one obsadzone z wyjątkiem jednego w I turze. Z tzw. listy krajowej nieoczekiwanie przepadło 33 kandydatów strony rządowej (wszystko bardzo znani przedstawiciele reżimu), bo nie uzyskali nawet 50 proc. głosów ważnych i nie powinni już startować w II tu­ rze - tak przewidywała ordynacja ustalona przy Okrągłym Stole. W przeprowa­ dzonych bez żadnych ograniczeń wyborach do Senatu strona solidarnościowa zdo­ była aż 99 proc. miejsc. Jednak pod naciskiem komunistów i za zgodą władz KO „S” (a nawet na żądanie B. Geremka) Rada Państwa zmieniła ordynację wyborczą w trakcie trwania wyborów, co umożliwiło w II turze uzyskanie zwycięstwa stro­ nie rządowej. „Większość aktywnych Polaków była 4 czerwca 1989 r. zwolennika­ mi suwerennej i demokratycznej Polski. I właśnie to sobie pozwoliliśmy odebrać, mimo iż demokratycznie wybrano praktycznie wszystkich kandydatów” - stwier­ dziła dr Barbara Fedyszak-Radziejowska. Drugim aktem rezygnacji byt wybór na prezydenta gen. Jaruzelskiego, który uzyskał poparcie przy przewadze 1 głosu i to z grupy parlamentarzystów z solidarnościowego Obywatelskiego Klubu Parla­ mentarnego (OKP).

Jerzy Kłosiński (ur. 1953), dziennikarz,

działacz opozycji w PRL. Od 1980 r. w „So­ lidarności" m.in. w redakcji gazety Regionu Mazowsze „Niezależność" i piśmie „CDN Glos Wolnego Robotnika". Od 1991 r. Związany z „Tygodnikiem Solidarność" jako szef działu krajowego, zastępca redaktora n.u zelnego i redaktor naczelny (od 2002 r.). W latach 2005-2011 wiceprezes Stowarzy­ szenia Dziennikarzy Polskich.

12 września - Sejm powołuje rząd Tadeusza Mazo­ wieckiego koalicji OKP-PSL-SD, mimo to godzi się na obsadę przez PZPR 4 ministerstw, w tym dwóch kluczo­ wych: spraw wewnętrznych - gen. Czesław Kiszczak, obro­ ny - gen. Florian Siwicki. Ustępstwo to skutkuje w trakcie działania rządu zniszczeniem w ponad 90 proc. archiwów cywilnej i wojskowej komunistycznej służby bezpieczeń­ stwa, w tym agentury oraz innych ważnych dokumentów o funkcjonowaniu władzy komunistycznej w PRL.

Rok 1990 1 stycznia - rząd Mazowieckiego wprowadza neoliberalny tzw. plan Balcerowicza (wicepremiera i ministra finansów), który byl projektem sprzecznym z postulatami „Solidarności" z 1980 r. i porozumieniami Okrągłego Stołu 1989 r. Plan byl autor­ stwa przedstawiciela wielkich korporacji międzynarodowych w tym Międzynarodo­ wego Funduszu Walutowego (MFW), J. Sachsa, zaakceptowany w wąskim kręgu doradców „S” (Geremek, Trzeciakowski, Michnik) i samego Wałęsy, przewodniczą­ cego „S". Zakładał duszenie inflacji ograniczeniem wzrostu płac (istniejącym już wcześniej tzw. popiwkiem, czyli podatkiem, który wzrósł do 400-500 proc.), dopro­ wadzeniem do bankructwa przedsiębiorstw państwowych między innymi przez brak dostępu do kredytów. Z raportu Polskiego Lobby Przemysłowego: „W roku 1990 stopy kredytowe, ustalane stopą dzienną, były nagle podniesione do ponad 80 proc. rocznie, z 7 proc. z roku 1989 do najwyższej 84 proc. w roku 1990 i przy takim ich poziomie trudno było oczekiwać, aby jakakolwiek działalność mogła przynosić zysk. Znacznie podniesione stopy procentowe nie tylko pochłaniały całą uzyskiwaną sto­ pę zysku, ale jeszcze przynosiły wysoką stopę straty na działalności gospodarczej, co powodowało lawinową niewypłacalność większości podmiotów gospodarczych, a ich upadanie było pretekstem dla władz do ich pośpiesznej, przymusowej prywa­ tyzacji z powodu rzekomego braku zyskowności w ich działalności gospodarczej". Niewspółmiernie niska w stosunku do inflacji waloryzacja depozytów bankowych pozwalała na gigantyczne zarobki wąskiej grupie ludzi mających dostęp do kredy­ tów. Negatywnym skutkiem planu Balcerowicza byl upadek wielu przedsiębiorstw, w tym całego sektora Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) i kontynuacja tzw. prywatyzacji nomenklaturowej oraz sprzedaż w następnych latach najlepszych przedsiębiorstw kapitałowi zagranicznemu za 4,5-5 proc. ich wartości odtworzeniowej. Innym negatywnym skutkiem była pauperyzacja społeczeństwa, spadek sity na­ bywczej (w latach 1990-1992 place spadły o 25 proc., a w całym okresie 25 lat od transformacji wzrosły zaledwie o 30 proc, przy ponad 200 proc. Spółki nomenklaturowe to wzroście wydajności pracy), wzrost cen oraz wzrastające z roku przejęcie przedsiębiorstw na rok bezrobocie.

państwowych i spółdziel­ czych przez wąskie kręgi ludzi władzy komunistycz­ nej. Prokuratura ustaliła wówczas, że do 1990 r. powstało ich 1593.

Spółki nomenklaturowe to przejęcie przedsiębiorstw pań­ stwowych i spółdzielczych przez wąskie kręgi ludzi władzy komu­ nistycznej. Prokuratura ustaliła wówczas, że do 1990 r. powstało ich 1593, co stanowiło 10 proc. wszystkich istniejących spółek, w skład badanych przez prokuraturę spółek nomenklaturowych wchodziło 700 dyrektorów, 300 kierowników zakładów, 580 prezesów spółdzielni, 9 wojewodów, 57 prezydentów miast. Te 10 proc. to byt tylko czubek góry lodowej. Na przykład szeroko opisywany byl wtedy w prasie przypadek doprowadzenia do upadłości i przejęcia wielkiego państwowego kombinatu rolno-spożywczego Iglopol. Inną odsłoną uwłaszczenia się nomenklatu­ ry na majątku Skarbu Państwa była afera F’OZZ (Fundusz Obsługi Zadłużenia Za­ granicznego). pierwotnie powołanego do wykupu długu zagranicznego, a w rzeczy-

10

KRONIKA W YG A SZA N IA POLSKI wistości do wyprowadzania państwowych finansów do spótck nomenklaturowych i na prywatne konta. Dopiero w 1998 r. 8 osób zostaje postawionych w tej sprawie w stan oskarżenia. Mieczysław Gil stwierdził w 1991 r: „Dawna nomenklatura ko­ munistyczna roztrwoniła i rozkradła majątek przedsiębiorstw państwowych zanim zdołano go zidentyfikować i wycenić według reguł rynkowych”. 13 lipca Sejm przyjął ustawę o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i utworzeniu Ministerstwa Przekształceń Własnościowych. Do 2011 r. prywaty­ zacją objęto 7551 przedsiębiorstw państwowych, z czego 1761 skomercjalizowano (przekształcono w spółki prawa handlowego, ale pozostające własnością Skarbu Państwa), 2195 poddano prywatyzacji bezpośredniej, 1941 postawiono w stan li­ kwidacji z przyczyn ekonomicznych, a 1654 stanowiły zlikwidowane państwowe przedsiębiorstwa gospodarki rolnej, których mienie przejęła Agencja Nieruchomo­ ści Rolnych. Najwięcej przedsiębiorstw objęto procesem przekształceń własnościo­ wych w początkowym okresie transformacji (1258 przedsiębiorstw w latach 19901991 i 1402 w 1992 r.). Z raportu Polskiego Lobby Przemysłowego: „Co najmniej 40-50 proc. zakładów zbudowanych w PRL uległa po 1989 r. li­ kwidacji. Jest to odsetek niepokojąco wysoki. Obiektywne przyczyny nic mogą w całości tłumaczyć skali zjawiska likwidacji zakładów przemysłowych w Polsce. Łącznie do likwidacji z tych obiektywnych przyczyn można zaliczyć nie więcej niż 100-150 zakładów. Pozostała, więc znaczna, bo przeważająca liczba zakładów przemysłowych (325 na zbadanych 425) została zlikwidowana w wyniku gry rynkowej, z której wyszliśmy jako przegrani. Naj­ Przemysłem, który utra­ bardziej zaskakującym wnioskiem z analizy struktury i zasięgu cił bardzo duży poten­ branżowego procesów likwidacji nowych zakładów po 1989 r. cjał, jest polski przemysł jest wyjątkowo wysoka wśród nich pozycja elektroniki. Utraciła zbrojeniowy. Polska była 55 proc. majątku istniejącego w 1988 r. wobec 12.1 proc. w ca­ łym przemyśle. Jest to zjawisko co do skali bez precedensu we liczącym się dostaw­ współczesnej Europie i rażąco odbiega od tendencji dominują­ cą uzbrojenia i sprzętu cych w krajach rozwiniętych. Przemysłem, który w okresie trans­ wojskowego na rynkach formacji systemowej utracił bardzo duży potencjał, jest polski światowych. przemysł zbrojeniowy. Polska była liczącym się dostawcą uzbro­ jenia i sprzętu wojskowego na rynkach światowych, zajmując 7-8 pozycję wśród największych eksporterów. Ogólnie biorąc, o tak dużej skali likwidacji po 1989 r. zakładów zbudowanych w 40-leciu PRL zdecydowały ponadto: - likwidacja hut aluminium, kilku hut żelaza i huty cynku; ponadto we wszyst­ kich hutach zlikwidowano wiele wydziałów produkcyjnych, - w przemyśle budowy maszyn - likwidacja fabryk turbin parowych i kotłów energetycznych, a także fabryk maszyn górniczych i włókienniczych, - w przemyśle samochodowym - likwidacja lub sprzedaż fabryk samochodów ciężarowych i autobusów, a po 2000 r. również fabryk samochodów osobowych i maszyn rolniczych w Warszawie, Poznaniu i Grudziądzu, -w przemyśle pozostałych środków transportu - likwidacja dwóch dużych stoczni i fabryk sprzętu i wyposażenia do statków, a także zaprzestanie produkcji lokomotyw, 11

- w przemyśle narzędziowym - likwidacja fabryk produkujących narzędzia i sprzęt pomiarowy, - w górnictwie węglowym - trwała likwidacja 26 kopalń węgla energetycznego, - w kopalnictwie surowców nieenergetycznych - likwidacja przemysłu siarki i przetwórstwa siarki, - w przemyśle metalowym - likwidacja fabryk kabli i drutów (Ożarów, Szczecin, Warszawa), - w przemyśle mineralnym - likwidacja około 90 fabryk domów, - w przemyśle spożywczym - głównie likwidacja wielu zakładów mięsnych, przetwórstwa spożywczego i owocowo-warzywnego oraz cukrowni”. Jak z powyższego widać, dokonał się całkowity demontaż polskiego przemysłu. 9 grudnia - Lech Wałęsa zostaje w II turze prezydentem RP wybranym w wy­ borach powszechnych przewagą ponad 74 proc. Jego jednym z pierwszych ruchów personalnych jest zwrócenie się o pomoc do ludzi, którzy byli Lech Wałęsa eliminuje jego przeciwnikami politycznymi (Geremek), wybiera kandydat­ z kancelarii prezydenta Ja ­ kę lewicy Wiesławę Ziółkowską na szefa NIK-u. Następnie eli­ minuje z kancelarii prezydenta Jarosława i Lecha Kaczyńskich rosława i Lecha Kaczyńskich oraz ludzi, którzy przyczynili się do jego zwycięstwa wyborczego. oraz ludzi, którzy przyczy­ Wspiera część środowiska SLD, co nazywa stawianiem na lewą nili się do jego zwycięstwa nogę. W 1991 r. skutkowało to opóźnieniem w przeprowadzeniu wyborczego. Wspiera część pierwszych wolnych wyborów do parlamentu (odbyły się dopiero środowiska SLD. 27 października) i zaniechaniem obiecanych w kampanii wybor­ czej zmian w Polsce, czyli odejścia od liberalnej transformacji. 12 stycznia 1991 r. zgadza się na powołanie liberalnego rządu Jana Krzysztofa Bie­ leckiego, między innymi z udziałem Leszka Balcerowicza i Janusza Lewandow­ skiego (ministra przekształceń własnościowych).

Rok 1991 10 listopada - rosyjski tygodnik ujawnia, że polscy postkomuniści (osobiście Leszek Miller) pobrali pożyczkę od komunistycznej partii w ZSRR w wys. 1,2 min dolarów na założenie partii SdRP (Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej), a w Warszawie powołano centralę koordynującą współpracę partii komunistycz­ nych byłego bloku wschodniego. To był tylkoTragment obszernych interesów byłych członków PZPR. Najpotężniejsze były inwestycje państwowych firm (PZU, Warta, Poczta, Telekomunikacja, Żegluga Polska) w pierwszy bank komercyjny - Bank Inicjatyw Gospodarczych (BIG), który też jako pierwszy bank wszedł na giełdę w 1991 r. Założycielami byli m.in. Andrzej Olechowski, ówczesny dyrektor NBP, Bogusław Kott (prezes BIG) i Dariusz Przywieczerski (prezes Uniwersału). Jed­ nym z pierwszych nabywców akcji BIG był Jerzy Urban. W bank lokowały znaczne sumy firmy państwowe, ogromne zyski bank miał również z FOZZ-u. To środowi­ sko następnie tworzyło polski system bankowy i wpływało na zaniżoną sprzedaż polskich banków kapitałowi zagranicznemu, który dziś dysponuje 70 proc. ban12

KRO NIKA W YG A SZA N IA POLSKI ków w Polsce. W 2014 r. prof. Witold Kieżun podsumował, że Polska jest krajem podległym ekonomicznie, wręcz skolonizowanym. Sprzedano ponad 90 polskich banków za ok. 25 mld, a zyski tych banków teraz sięgają 15 mld zł rocznie. Obecnie na 63 banki tylko 3 są polskie, w tym tylko 1 bank ma 100 proc. polskiego kapitału. 16 grudnia została podpisana na konferencji w Maastricht umowa stowarzysze­ niowa Polski ze Wspólnotami Europejskimi (później UE). Nastąpiło pełne otwar­ cie rynku wewnętrznego dla importu towarów zagranicznych. Strategia kapitału międzynarodowego przy akceptacji władz krajowych polegała na likwidacji produkcji w Polsce i wprowadzaniu na rynek ich Polska jest krajem wręcz towarów. Było to wprawdzie zgodne z aktualnymi oczekiwa­ skolonizowanym. Sprze­ niami konsumentów, złaknionych po okresie komunistycznej dano ponad 90 polskich gospodarki niedoborów towarów na poziomie europejskim, jed­ banków za ok. 25 mld, nak powodowało ograniczanie polskiej produkcji i gigantyczny a zyski tych banków teraz wzrost bezrobocia. sięgają 15 mld zł rocz­ nie. Obecnie na 63 banki tylko 3 są polskie, w tym R o k 1992 4 czerwca - po ujawnieniu w Sejmie tzw. listy Macierewicza, tylko 1 bank ma 100 ministra spraw wewnętrznych, (obejmowała 60 posłów, senato­ proc. polskiego kapitału. rów i członków rządu oraz samego Lecha Wałęsę, którzy byli zarejestrowani w archiwach MSW jako byli tajni agenci), zostaje odwołany w rząd mec. Jana Olszewskiego, na skutek zawiązania z inicjatywy prezydenta Wałęsy po­ rozumienia między przeciwnikami lustracji. Jednak, jak twierdził później sam pre­ mier Olszewski, rzeczywista przyczyna jego odwołania była głębsza: „Jedna z na­ szych ustaw dotyczyła procesu prywatyzacji, powoływała instytucję - akcjonariat narodowy, która miała się zajmować procesem prywatyzacji. Jednak trudno sobie wyobrazić, by ci, którzy chcieli zarabiać na uwłaszczeniu, dopuścili do takich zmian. Uderzenie w ich interesy było do przewidzenia”. Ujawnienie tzw. listy Macierewicza z jednej strony ukazało niebezpieczne powiązania były tajnych współpracowników ze służbą bezpieczeństwa PRL, co rzutowało na ich ograniczone możliwości repre­ zentowania interesów swoich wyborców lub nawet zdradę interesów kraju, ale tak­ że doprowadziło do głębokich i nieodwracalnych podziałów politycznych wewnątrz dawnego obozu solidarnościowego. 4 czerwca 1992 stał się przełomowym momen­ tem w historii Polski, ujawnił pilną potrzebę przeprowadzenia dogłębnej lustracji i dekomunizacji. Było to jednak wtedy niemożliwe z uwagi na opór większości sił politycznych, wraz z prezydentem Lechem Wałęsą. To zaniechanie zaważyło na dalszych losach polskiej polityki, na dojściu postkomunistycznej lewicy do władzy i na spowolnieniu oraz deformacji wielu reform w kraju.

R o k 1993 28 maja - Sejm odwołuje na wniosek Klubu Parlamentarnego „S” rząd H. Su­ chockiej z powodu braku negocjacji z protestującymi pracownikami budżetówki. 13

Nazajutrz prezydent Wałęsa nie przyjmuje dymisji rządu i - rozwiązuje parla­ ment. 19 września wybory po raz pierwszy dają zwycięstwo SLD - 20,4 proc. (37,3 proc. mandatów w Sejmie). Znani posłowie z KP „S”: B. Borusewicz, W. Arkuszewski, J. Rulewski przechodzą do liberalnej partii Unia Demokra­ tyczna. „Solidarność” nie przekracza progu 5 proc. i po raz pierwszy nie ma swojej reprezentacji w Sejmie, ma tylko klub Mimo zmian organiza­ cyjnych rozrastają się senacki - 9 senatorów. Postkomuniści przejmują bezpośrednio w państwie w pływ y kierowanie państwem na 4 lata, prezydent Wałęsa staje się za­ kładnikiem swojej przeszłości jako tajny współpracownik SB resortów siłowych i służb w latach 70. Rozrastają się w państwie wpływy resortów sito­ specjalnych, głów nie m a­ wych i służb specjalnych, głównie mających rodowód w PRL-u, jących rodowód w PRL-u. mimo zmian organizacyjnych. Obiektem ich prowokacji staje się wówczas opozycja, szczególnie Jarosław Kaczyński i jego partia Porozumienie Centrum. Wpływ służb specjalnych następnie zaciąży na polskiej polityce aż do lat ostatnich. Najnowszym ich efektem było uruchomie­ nie niewielkiej części taśm nagranych rozmów polityków, co miało wpływ na przyspieszenie zmian w rządzie PO-PSL w 2014 r.

Rok 1995 Rząd wprowadził w życie tzw. program Narodowych Funduszy Inwestycyj­ nych z 1993 r., autorstwa Janusza Lewandowskiego. Piętnaście NFI dostało we władanie 512 firm, z których większość należała do przynoszących zysk przedsię­ biorstw, w celu sprywatyzowania przez giełdę. Obywatelom sprzedano świadectwa udziałowe tych funduszy (20 zl za każde), które bardzo szybko zostały skupione i straciły wartość (i tak minimalną niemal) do zera. Ogromny majątek rozpły­ ną! się wśród firm uczestniczących w NFI, głównie zagranicznych. Skarb Państwa w sumie niewiele zarobił. Zdaniem wielu ekonomistów był to największy przekręt prywatyzacyjny. 19 listopada - wybory prezydenckie nieznacznie wygrywa z Wałęsą A. Kwaś­ niewski z SLD (51,7 proc.). Pojawiają się wątpliwości czy kampania wyborcza i same wybory były uczciwe, do Sądu Najwyższego wpływa 600 tys. protestów w sprawie podania nieprawdy przez kandydata Kwaśniewskiego. Sąd, przy votum separatum kilku sędziów, orzeka jednak ważność wyborów. Była to ważna próba sprawdzenia, na ile sądy były bezstronne. Wymiar sprawiedliwości w III RP nie poddał się żadnej weryfikacji za okres działalności w PRL-u. Przez ostatnie 26 lat jest oskarżany o chroniczną stronniczość i przewlekłość procesową, szczególnie w osądzaniu zbrodni komunistycznych, w tym największych, z grudnia 1970 r., stanu wojennego i zamordowania 16 górników w Kopalni Wujek oraz mordów politycznych w latach 80. Zaniechanie oczyszczenia wymiaru sprawiedliwości skutkuje także innymi patologiami, jak polityczne podporządkowanie sądów, które unikają rozstrzygnięć w obronie demokracji i wolności prasy. Najnowszym przykładem było zlekceważenie przez prezesów sądów najwyższej instancji fal14

KRO NIKA W YG A SZA N IA POLSKI szerstwa wyborczego na ogromną skalę (co najmniej 2,5 min głosów nieważnych) w wyborach samorządowych 2014 r.

Rok 1996 16 lutego - odbyło się pierwsze ogólnopolskie referendum, które dotyczyło po­ wszechnego uwłaszczenia, czyli projektu przygotowanego przez NSZZ „Solidar­ ność” podziału majątku państwowego i komunalnego między wszystkich obywateli. Postkomuniści i Unia Demokratyczna wprowadzili rok wcześniej ustawę o referen­ dum, zakładającą 50 proc. frekwencję uprawnionych dla zatwierdzenia ważności referendum. Przy zmasowanej negatywnej propagandzie mediów frekwencja w re­ ferendum solidarnościowym wyniosła 32,4 proc.; mimo że aż 94,5 proc. głosujących było „za”, powszechne uwłaszczenie nie zostało przyjęte. Była to wielka porażka społeczeństwa obywatelskiego, podkopało to zaufanie obywateli do demokracji. Co ciekawe, zgodnie z prawem referendum za nową konstytucją z 25 maja 1997 r. nie miało wymogu 50 proc. (przeszła przy frekwencji 42 proc.). Kształt ustawy o re­ ferendum, znowelizowanej w 2003 r., też pod potrzeby polityczne dla ważności re­ ferendum akcesyjnego — europejskiego (możliwość trwania przez 2 dni), blokuje duże inicjatywy społeczne organizowane wbrew rządzącej opcji; bez jej zgody nie można przeprowadzić referendum. Dlatego upadało szereg inicjatyw obywatel­ skich, z największą, zainicjowaną w 2013 r. przez NSZZ „Solidarność” w sprawie wydłużenia wieku emerytalnego.

R o k 2001 Po 4 latach rządów Akcji Wyborczej „Solidarność” (AWS) z premierem Buz­ kiem 23 września w wyborach parlamentarnych wygrywa SLD, uzyskując 41 proc. Wcześniej AWS rozpada się na kilka ugrupowań - PO, PiS, LPR i AWS Prawica. Do Sejmu nie wchodzi AWS Prawica. Okres rządów AWS cha­ Klęska formacji wywodzących się z AWS była wynikiem „za­ rakteryzował się też pry­ niechania realizacji znacznej części programu AWS i postula­ watyzacją na ogrom ną tów NSZZ ‘S’ z powodu zawarcia koalicji z Unią Wolności” - skalę, sprzedano udziały tak stwierdzono w uchwale Krajowego Zjazdu Delegatów „S”. w wielkich spółkach: PZU, Jednak do klęski działania przyczyniło się także odrzucenie Domach Towarowych przez prezydenta Kwaśniewskiego 28 ustaw, w tym o podatku Centrum, Telekomunika­ prorodzinnym i uwłaszczeniowej, która miała upodmiotowić cji, Banku Pekao. ekonomicznie społeczeństwo. Okres rządów AWS charakteryzował się też prywatyzacją na ogromną skalę, sprzedano udziały w wielkich spółkach: PZU, Domach Towaro­ wych Centrum, Telekomunikacji, Banku Pekao - po zaniżonych cenach - zlikwi­ dowano wiele miejsc pracy w hutnictwie, przemyśle zbrojeniowym i szereg kopalń, połowę zatrudnionych w górnictwie, nie oferując w zamian, z wyjątkiem odpraw, żadnych ścieżek znalezienia zatrudnienia. Na Śląsku powstały liczne obszary bie­ dy. Wzrosło bezrobocie w kraju do największych dotąd rozmiarów, ponad 20 proc. 15

R o k 2002 27 grudnia - ukazuje się w „Gazecie Wyborczej” tekst „Ustawa za łapówkę, czyli przychodzi Rywin do Michnika”. Był to początek afery, która odsłoniła „całą pajęczynę nieformalnych powiązań, istniejących na styku świata polityki i biznesu” -ja k napisał prof. Antoni Dudek. Rywin twierdził, że został wysłany przez „grupę trzymającą władzę” (ośrodka SLD wokół prezydenta Kwaśniewskiego i premiera Millera) z korupcyjną propozycją łapówki w wys. 17,5 min dolarów w zamian za takie przygotowanie rządowego projektu nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji, aby wydawca „Gazety Wyborczej” - Agora mogła kupić telewizję Fatalna ustawa o radio­ Polsat. Wielomiesięczne przesłuchania przed sejmową komisją fonii i telewizji z 1992 r., były dużym wstrząsem dla opinii publicznej, zostało ujawnione, jak świat polityki jest przeżarty korupcją, a media, szczególnie przygotow ana przez lob­ publiczne, zawłaszczone przez obóz postkomunistyczny. Fatal­ bystów z otoczenia prezy­ na ustawa o radiofonii i telewizji z 1992 r„ przygotowana przez denta Wałęsy, doprow a­ lobbystów z otoczenia prezydenta Wałęsy, umożliwiła przez lata dziła do deformacji zadań jej funkcjonowanie i doprowadziła do deformacji zadań mediów mediów publicznych. publicznych i ich malejącego udziału w rynku. Drugim istotnym faktem sytuacji mediów była szeroka sprzedaż rodzimej prasy koncernom zagranicznym (szczególnie prasy regionalnej koncernom niemieckim). Wszystko to razem ukształtowało niemal monopol mediów jednego nurtu, szcze­ gólnie dużych prywatnych stacji telewizyjnych, które reprezentują orientację liberalno-postkomunistyczną.

Rok 2007 5 listopada - rząd premiera Jarosława Kaczyńskiego złożył dymisję po wygra­ niu przedterminowych wyborów parlamentarnych przez Platformę Obywatelską (PO - 41,51 proc., PiS - 32,11 proc.). Dojście do władzy obozu liberalnego, tworzą­ cego koalicję z postpeerelowską partią PSL, przy wsparciu elit postkomunistycznych na nowo spowodowało wiele negatywnych dla społeczeństwa tendencji w kraju: - likwidację pozostałości polskiego przemysłu, w tym dwóch wielkich stoczni: Gdyńskiej i Szczecińskiej, Zakładów im. H. Cegielskiego i wielu innych, - wzrost bezrobocia i patologicznych stosunków pracy poprzez upowszechnie­ nie tzw. umów śmieciowych (30 proc. wszystkich umów, a wśród młodych ponad 50 proc.) oraz spowolnienie wzrostu płac mimo wzrostu wydajności pracy i wzro­ stu PKB. Prof. Grażyna Ancyparowicz pisze: Raport OECD Employment Outlook 2014 punktuje niską jakość pracy w Polsce: duży stres, niskie płace, brak istotnego zabezpieczenia na wypadek bezrobocia oraz wysokie ryzyko utraty pracy. Wśród 32 krajów europejskich Polska znalazła się na 26 miejscu pod względem wysokości zarobków, na 23 pod względem nierówności pensji, na 25 z uwagi na wysokie ry­ zyko bezrobocia, na 26 z uwagi na pomoc dla osób pozostających bez pracy, na 28 pod względem wymagań pracodawców i 27 jeżeli chodzi o wsparcie, by spełnić ich żądania. Silny stres związany z zakładem pracy przeżywa 53 proc. Polaków (dla po16

KRO NIKA W YG A SZA N IA POLSKI równania w krajach skandynawskich to tylko 15-25 proc.). Wśród badanych krajów tylko w Turcji i Grecji sytuacja pod tym względem była gorsza niż w Polsce.

R o k 2008 14 grudnia - premier Tusk podpisał w Brukseli pierwszy pakiet klimatyczny, zakładający redukcję C 0 2 o 20 proc., a 24 października 2014 r. premier Kopacz podpisała drugi pakiet zakładający redukcję C 0 2o 40 proc. Pakiet uderza w polski przemysł wydobywczy i energetyczny. Wprowadzenie drugiego pakietu może spo­ wodować trzykrotny wzrost cen hurtowych energii elektrycznej i ciepła, ubóstwo energetyczne, spadek konkurencyjności polskich firm, ich ucieczkę z Polski poza granice UE, wreszcie ok. miliona nowych bezrobotnych. Szczyt Rady Europejskiej uzgodnił nowe zasady emisji C 0 2 w UE po 2020 r. Pakiet klimatyczny obowiązujący do 2020 r. nakazuje redukcję gazów cieplarnia­ nych, przede wszystkim C 0 2, o 20 proc. w stosunku do 1990 r. Teraz UE przyspie­ sza - chce redukcji o 40 proc. do końca 2030 r., przy czym udział energii ze źródeł odnawialnych ma wynosić w całej UE 27 proc. bez względu na uwarunkowania danego kraju, jego zasoby surowcowe czy niezawinione opóźnienia rozwojowe spo­ wodowane np. narzuconą z zewnątrz gospodarką komunistyczną.

R o k 2010 10 kwietnia - śmierć w katastrofie samolotu Tu-154 na lotnisku w Smoleńsku prezydenta Lecha Kaczyńskiego z małżonką oraz 94 innych osób, w tym szeregu najwyższych urzędników w państwie, generalicji, parlamentarzystów. Nie zosta­ ły wyjaśnione do dziś okoliczności katastrofy z powodu niechęci władz rządzącej koalicji PO-PSL. Na taki stan śledztwa nałożyły się też fałszerstwa strony rosyj­ skiej i brak dostępu do szczątków samolotu oraz wiarygodnej dokumentacji lotu. Ponadto analizy niezależnych ekspertów Do dziś nie zostały w y­ dowodzą, że dopuszczalna jest wersja zamachu (tak aktualnie jaśnione okoliczności uważa 40 proc. Polaków). Oprócz niepowetowanej straty najwy­ bitniejszych osób w kraju z prezydentem Lechem Kaczyńskim katastrofy smoleńskiej na czele katastrofa spowodowała szereg negatywnych skutków: z powodu niechęci w ładz brak ośrodka realnej władzy, jakim była prezydentura Lecha rządzącej koalicji PO-PSL. Kaczyńskiego dbającego o interesy kraju, wzrost imperializmu rosyjskiego w wyniku zmiany polityki wobec Rosji państw zachodnich, skutkujące­ go agresją na Ukrainie, znaczące osłabienie geopolityczne Polski, monopolizację władzy przez obóz postkomunistyczno-liberalny oraz osłabienie i tak kulejącej de­ mokracji w kraju. W lipcu podpisano umowę o powołaniu spółki „Polskie LNG” do budowy do 2014 r. w Świnoujściu terminalu do odbioru gazu skroplonego. Budowa dotąd nie została zakończona i kolejny planowany termin może nie być dotrzymany. Rząd 17

Tuska opóźnił już o kilka lat decyzję podjętą za rządów PiS-u o budowie terminalu stanowiącego dla Polski element zabezpieczenia energetycznego. Przy dostawach z Rosji gazu na poziomie 70 proc. (15 mld m3) naszego zapotrzebowania, ma to zmniejszyć uzależnienie energetyczne z jednego kierunku. W 1996 r. Polska podpi­ sała niekorzystny kontrakt jamalski na wieloletnie dostawy gazu, którego nigdy nie udało się tak renegocjować (odpowiedzialny był za to wicepremier Waldemar Paw­ lak), aby płacić niższe ceny, a mamy cenę najwyższą w Europie za dostawę z Rosji (520 dolarów za 1000 m3, a np. Niemcy tylko 380 dolarów). Dojście do władzy SLD w 2001 r. spowodowało zerwanie podpisanego wcześniej przez rząd Buzka kontrak­ tu z Norwegią na budowę rurociągu (na 5 mld m3). Importujemy Szantaż energetyczny z Rosji również 93 proc. ropy naftowej. W 2006 r. Niemcy i Rosja Rosji wobec Polski był podpisały umowę o budowie Gazociągu Północnego omijające­ go Polskę, co umożliwiło po jego otwarciu w 2011 r. i 2012 r. i jest m ożliw y dzięki dostawę gazu na Zachód z pominięciem tranzytu przez Polskę. istnieniu w kraju lobby Szantaż energetyczny Rosji wobec Polski byl i jest możliwy rosyjskiego. dzięki istnieniu w kraju lobby rosyjskiego, które paraliżowało przez lata próby dywersyfikacji dostaw gazu. Sytuacja „wygląda­ łaby inaczej, gdyby Polska w ostatnich latach rozwinęła własny przemysł związany z gazem łupkowym” - napisał brytyjski tygodnik „The Economist”. Rządy koalicji PO-PSL od lat nie wprowadziły ustawy o wydobyciu gazu łupkowego, mimo że w Polsce znajdują się znaczne jego zasoby. Wpłynęło to na wycofanie się wielu in­ westorów chcących eksploatować te złoża.

Rok 2013 1 stycznia - weszła w życie ustawa wydłużająca wiek emerytalny kobiet i męż­ czyzn do 67. roku życia (kobietom podniesiono o 7 lat, mężczyznom o 2). Ustawa została uchwalona wbrew opinii społeczeństwa (przeciw prawie 90 proc.). Koalicja PO-PSL nie dopuściła do przeprowadzenia referendum w tej sprawie mimo zebra­ nia przez NSZZ „Solidarność” ponad 2,5 min podpisów za referendum. Ustawa została wprowadzona pod naciskiem międzynarodowych instytucji finansowych (Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego) i stała się ko­ lejnym etapem pozbawiania społeczeństwa godziwych emerytur. Pierwszym była zamiana systemu emerytalnego partycypacyjnego na kapitałowy i wprowadzenie Otwartych Funduszy Emerytalnych (O F t). Prof. Grażyna Ancyparowicz pisała w „Tygodniku Solidarność”: „Do 23 października 2013 r. otwarte fundusze emery­ talne przejęły z ZUS prawie 194 mld zł, toteż co najmniej tyle pieniędzy zabrakło­ by na wypłaty emerytur osobom, które nabyły już uprawnień do tego świadczenia. Problem ten rozwiązano wprowadzając mechanizm rekompensujący ubytek środ­ ków FUS przejętych przez OFE. Koszty reformy emerytalnej ponieśli natomiast: pracownicy wyprzedanych przedsiębiorstw, uzdrowisk, służba zdrowia, pacjenci, uczniowie, nauczyciele i rodzice uczniów likwidowanych szkól, beneficjenci świad­ czeń z pomocy społecznej. (...) Twórcy OFE tak bowiem skonstruowali system emerytur kapitałowych, żeby - niezależnie od efektów działalności i koniunktury

KRO N IKA W YG A SZA N IA POLSKI na rynku kapitałowym - zapewnić powszechnym towarzystwom emerytalnym ro­ snące z roku na rok dochody. A są to całkiem spore pieniądze, bo ponad 19 mld zł, czyli 10 proc. składek przejętych przez OFE z ZUS. Dzięki kreatywnej księgowości budżetowej udało się ukryć, że na rzecz OFE wyprzedano niemal za bezcen, bo zaledwie za 100 mld zł, majątek narodowy. Niestety, to nie wystarczyło, więc za­ dłużono państwo na co najmniej 300 mld zł emitując obligacje. Koszty pozyskania pieniądza na obsługę tego zadłużenia to co Zadłużono państwo na najmniej 200 mld zł”. co najmniej 300 mld zł emitując obligacje. Koszty pozyskania pieniądza na R o k 2014 obsługę tego zadłużenia 11 września - Tusk podał swój rząd do dymisji po 7 latach to co najmniej 200 mld zł. sprawowanej nieprzerwanie władzy. Bilans jego rządów jest wysoce negatywny. Przede wszystkim trwały spadek ludności w kraju, szacuje się, że wyemigrowało za jego rządów 1,5 min osób (1 min po wej­ ściu Polski do Unii Europejskiej - razem wyemigrowało 2,5 min w ciągu 10 lat). Obniżył się współczynnik dzietności, który wyniósł 1,2. Polska na 228 krajów świa­ ta jest na 12 miejscu od końca pod względem rozrodczości. Kolosalne zadłużenie kraju, dług sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczył 1 bln zł. Nastąpiło pogłębienie się dysproporcji między niewielką grupą ludzi zamożnych a resztą społeczeństwa. 72 proc. polskich gospodarstw domowych ma trudności w zrównoważeniu swego budżetu, zaś ponad 10 min osób (ok. 27 proc. całej popu­ lacji) jest zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Doszło do osłabie­ nia obronności kraju przez brak odpowiednich inwestycji zbrojeniowych i zmniej­ szenie armii, co obecnie staje się najbardziej niebezpiecznym punktem naszej niepodległości w obliczu agresji Rosji na Ukrainę.

19

Rozdział

Społeczeństwo

ADAM BUJAK

Przeciw wygaszaniu Krzyża Widzę Polskę pękniętą na dwie części. Po jednej stronie są ci, co dają się ogłu­ piać trwającej już od ćwierćwiecza pseudoliberalnej propagandzie, a po drugiej - niestrudzeni obrońcy Krzyża, ludzie, którzy wskrzeszają wiarę, sprawiają, że nie­ które kościoły pękają w szwach. Weźmy choćby krakowskie Sanktuarium św. Jana Pawia II, znajdujące się w bliskim sąsiedztwie promieniującego już od ponad 10 lat nie tylko na Polskę, ale na cały świat Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiew­ nikach - ośrodka wielu nawróceń. To nowe miejsce sakralne, poświęcone naszemu ukochanemu Ojcu Świętemu, niemal od chwili konsekracji przyciąga coraz więcej wiernych. Podczas niedzielnych Eucharystii trudno tam o miejsce. A wydawało się, że nikt nie będzie chodził na Białe Morza, skoro obok są Łagiewniki. A jednak niemal od początku sanktuarium to stało się miejscem wielkiej nadziei. Niedzielne Msze św. gromadzą wiele młodych matek i ojców, wiele dzieci. Takie miejsca są niczym latarnie morskie wskazujące kierunek do bezpiecznej przystani w tym okresie burz, w czasie pełnym nienawiści i pogardy do Kościoła, do wiary katolickiej i do polskości. Skierowana przeciw człowiekowi haniebna pro­ paganda - której zmasowany atak zaczął się od sponiewierania Krzyża na Krakow­ skim Przedmieściu w Warszawie - jest nam wtłaczana nieustannie do głów przez media tzw. głównego nurtu, przez wiele nikczemnych gadzinówek działających w iście Orwellowskim stylu. A przecież wbrew owej nikczemnej propagandzie, która usiłuje m.in. zredukować księży do pedofilów - w myśl zasady: uderz w pasterza, a rozproszą się owce - prawda wygląda inaczej. Jak wielu jest kapłanów, którzy bez rozgłosu, bez chodzenia do mediów, po prostu czynią dobro! Np. ostatnio roz­ mawiałem z kapelanem krakowskiego więzienia na Montelupich, który czyni tam duszpasterską posługę od 20 lat. Ileż codziennych sta­ Adam Bujak (ur. 1942), światowej stawy rań, ileż wysiłków, ileż niesienia Chrystusowego Krzyża artysta, autor cennych fotografii utrwala­ pomiędzy więźniów, którzy mając w celach telewizory, l i ych dla przyszłych pokoleń wydarzenia także narażeni są na codzienną propagandę nienawiści ważne dla Kościoła i Polski oraz miejsca słynące z bogatej tradycji chrześcijań­ do wartości chrześcijańskich, do Kościoła. Ten skrom­ skiej. Zdjęcia opublikował w blisko 150 (!) ny ksiądz robi naprawdę niesamowitą robotę duszpa­ książkach wydanych w większości przez sterską pośród ludzi upadłych, czekających na wyroki. wydawnictwo Biały Kruk. Przez blisko 40 Księża są systematycznie obrzydzani, obrzuca­ lat lotografował kard. Karola Wojtyłę - pa­ ni biotem przeróżnych kłamstw i pomówień. Media pieża Jana Pawła II. Laureat wielu nagród.

Rozdział I - Społeczeństwo

Wielki góralski Marsz w Obronie Krzyża przeszedł z Nowego Targu do Ludźmierza 13 października 2012 r. Miesz­ kańcy Podhala niosąc w rękach drewniane krzyże, domagali się obecności ludzi wierzących w przestrzeni publicznej, ochrony symboli religijnych oraz wolności słowa w mediach.

22

PRZECIW W YG ASZAN IU K R ZYZA W porówna­ niu z Europą Zachodnią, gdzie kościoły świecą pustkami, a spo­ łeczeństwo jest już w dużej części pod wpływem ideologii lewacko-liberalnych, w Polsce można jeszcze bardzo często spotkać wiarę żywą, a świątynie stare i nowo powstałe - pełne są wiernych. Na zdjęciu nabożeństwo Drogi Krzyżowej w Sanktuarium św. Jana Pawła II w Krakowie na Białych Morzach.

„Stańmy w obronie Krzyża przeciwko lekce­ ważeniu głosu narodu, łącząc odwagę, pójdźmy z naszych parafii do Sanktuarium Gaździny Pod­ hala"-zachęcał wiernych do udziału w podha­ lańskim Marszu w Obronie Krzyża ówczesny pro­ boszcz z Ludźmie­ rza ks. Tadeusz Juchas.

23

Rozdział I - Społeczeństwo mętnego nurtu wciskają te brudy zgodnie z goebbelsowską zasadą, że kłamstwo powtórzone tysiąc razy staje się prawdą. Natomiast wszelkie dobro, niezmierzo­ na masa tego wielkiego dobra świadczonego każdego dnia przez duchowieństwo, siostry i braci zakonnych, jest konsekwentnie przemilczana. Wiele hałasu o nic należałoby powiedzieć o tzw. Wielkiej Orkiestrze Świątecznej Pomocy, która przy użyciu ogromnego aparatu mediów gra tak naprawdę na litości wykorzystywanego na wszelkie możliwe sposoby narodu, zbierając na sprzęt medyczny, który powin­ no wszak zapewnić państwo ze składek ściąganych miesiąc w miesiąc przez ZUS. A cicha, systematyczna, mrówcza i codzienna praca tysięcy współpracowników Caritasu - wielkiej kościelnej organizacji dobroczynnej działa­ Gdzie jest głowa pań­ jącej w każdej diecezji - po prostu przechodzi bez echa, konse­ stwa - prezydent ponoć kwentnie, wytrwale i do bólu przemilczana. Bo jak się o czymś ponadpartyjny i „ponad w mediach nie mówi, to się ludziom wydaje, że to nie istnieje; to jest skazywane na niebyt. W to miejsce kreuje się skandale podziałami", „prezydent wymierzone w dobre imię Kościoła, z lubością wywleka się i nie­ w szystkich Polaków"? współmiernie nagłaśnia pojedyncze przypadki zaprzaństwa, Ju­ Prezydent, który mieni daszowej postawy ludzi Kościoła - duchownych czy świeckich. się podobno katolikiem? Krzyż - najpiękniejszy i najważniejszy znak naszej wiary jest w ostatnich latach szargany, poniewierany, opluwany, zohy­ dzany. Po jednej stronie naszej pękniętej Polski są właśnie tacy, którzy z nim za­ ciekle walczą i chcą zastąpić dumny symbol Polski chrześcijańskiej od jej zarania - kiczowatą tęczą ze sztucznych kwiatów uchodzącą za symbol zdeprawowanych środowisk LGBT. Ile wysiłków idzie na to, żeby wtłoczyć ludziom paranoiczną ide­ ologię gender, żeby ich zdeprawować. Niestety, na wielu wątpiących, słabo wierzą­ cych, obojętnych, a także na bardzo wielu młodych, jeszcze nie uformowanych, ta propaganda działa. Tym bardziej, że genderyści i różnej maści lewacy mają po­ parcie rządu, parlamentu i przeglosowują każdą antykatolicką ustawę, jak choćby ostatnio tzw. konwencję przemocową. Mało tego - każdą antypolską ustawę. A ja się pytam, gdzie jest głowa państwa - prezydent ponoć ponadpartyjny i „ponad po­ działami”, „prezydent wszystkich Polaków”? Prezydent, który mieni się podobno katolikiem? Jak dotąd niczego nie wetuje, wszystko podpisuje - wszystko co anty­ katolickie i antypolskie. Nie broni żadnych prawdziwych wartości, polskiej tradycji; dla niego nasza historia zaczęła się podczas kontraktowych wyborów 4 czerwca 1989 r., kiedy i on zaczął swoją karierę. A my, katolicy, choć jest nas olbrzymia większość, dajemy spychać się do de­ fensywy. Także z głupoty i pewnej ostrożności oraz ulegania tej samej propagan­ dzie. To są skutki wielogodzinnego, codziennego oglądania telewizji - publicznej, TVN, Polsatu. Ludzie wiedzą tylko to, co tam zobaczą i usłyszą, i jeszcze przyj­ mują to jako credo. Jakby zatracili własny osąd rzeczywistości. Wyjdą z niedzielnej Mszy św., przyjąwszy co niektórzy nawet Komunię św. i pójdą glosować na post­ komunistów, liberałów czy palikociarnię (nie mówiąc o manipulacjach wyborczych w biały dzień, które jednak w sposób zasadniczy determinują wynik). Teraz nawet ksiądz w kościele na ambonie nie chce swobodnie mówić, bo zaraz znajdzie się ja­ kiś „życzliwy” i doniesie komu trzeba w mediach mętnego nurtu, żeby mogły sobie 24

PRZECIW W YG ASZAN IU K R Z Y Z A poużywać do woli. Dochodziło do tego, że ktoś nasłany wstawał i księdzu przery­ wał kazanie. Media mętnego nurtu mają swoich „księży - faworytów”, których fo­ rują, hołubią i kreują na „kościelne autorytety” - Lemańskiego, Bonieckiego, Gużyńskiego, Sowę, którzy tak naprawdę są zdrajcami Kościoła - „Judaszami słowa”, jak nazywa takich duchownych ks. prof. Dariusz Oko. Są oni na każde zawołanie gadzinówek, gdy trzeba uderzyć w Kościół - oczywiście z „wielkiej troski” o nie­ go. Zdaję sobie naturalnie sprawę z tego, że nie byłoby tak, gdyby nie odbywało się to z pełnym poparciem obozu obecnie trzymającego władzę, który ma wpływ na wszystkie główne stacje telewizyjne. Ateiści A gdy każdego dnia giną i wrogowie Polski opanowali te media i poprzez nie toczą swoją setki chrześcijan, nikt bezwzględną walkę z narodem. dumnie nie pręży piersi A co działo się wokół obrzydliwego przedstawienia teatral­ z napisem „l'm Christian" nego Golgota Pienie? Dodajmy - popieranego przez państwo, na które to państwo daje pieniądze. Iluż zdrajców przy tej oka­ (Jestem chrześcijaninem). zji wypłynęło - mam tu na myśli aktorów, także takich, którzy wcześniej recytowali poezję Jana Pawła II czy Dzienniczek Siostry Faustyny i byli nazywani „aniołami”. Taki „anioł” recytował właśnie Golgota Pienie w Krakowie, publicznie, przed teatrem - mimo protestu oburzonych wiernych. To jest według mnie oburzające i obrzydliwe. A to przecież nie jedyny przykład skandalizującej i profanacyjnej pseudosztuki, którą państwo i media popierają, którą lansują z ja­ sną myślą deprawacji i wygaszania społeczeństwa chrześcijańskiego. Przytoczmy tu wredny i haniebny przykład zboczeńca - bo tak to należy bez ogródek nazwać - który genitaliami ocierał się o krzyż i uznawał to za sztukę i działanie w ra­ mach wolności twórczej. Taka „sztuka” była prezentowana w Zamku Ujazdowskim w Warszawie! Na szczęście tu też odbyły się skuteczne protesty, w których wzięła udział m.in. wspaniała aktorka Halina Łabonarska. Teraz każdy zboczeniec może prezentowanie swych dewiacji nazwać sztuką! Tak naprawdę jest to likwidowanie sztuki oraz piękna. Fala takich „przedstawień” ob­ scenicznych, gorszących i skandalizujących przelewa się przez polskie teatry, w któ­ rych grano niegdyś wspaniałą i dumną polską klasykę. Na szczęście zwolniono, ale też dopiero po fali wielu protestów, dyrektorkę wrocławskiego Teatru Ósmego Dnia, która publicznie zwyzywała papieża słowami, jakich bym się w ustach kobie­ ty nie spodziewał. Ale niestety krakowski Teatr Stary, mający status narodowego, nadal nie może pozbyć się dyrektora Klaty, który systematycznie niszczy tę niegdyś szacowną i jakże zasłużoną placówkę. Chroni go minister kultury. Co to za kultura? Niewielu chce bronić na forum publicznym chrześcijańskich wartości i samych chrześcijan. Tyle szumu medialnego, tyle wyrazów solidarności - nawet na fo­ rum UE - wywołało zamordowanie kilkunastu francuskich pracowników czaso­ pisma satyrycznego, które nie uznaje żadnych świętości, które tak samo pluje na chrześcijan, jak na muzułmanów, które publikowało obrzydliwe rysunki pornogra­ ficzne przedstawiające Jezusa i Maryję. A gdy każdego dnia giną setki chrześcijan, nikt dumnie nie pręży piersi z napisem „I’m Christian” (Jestem chrześcijaninem). Nikt nie utożsamia się z ofiarą chrześcijan - gdy oni giną, nie jest to odbierane jako żadna strata. Światowe media, opanowane przez różnej maści lewactwo, o tych 25

Rozdział I - Społeczeństwo

Czy komuś to się podoba, czy nie, Polska była, jest i będzie kojarzona z katolicyzmem. Wiara wpisana jest w nasze dzieje od samego zarania narodu i państwowo­ ści. Kościół też zawsze stanowił bezpieczną przystań, nawet w najbardziej huraganowych czasach-w brew temu, co wtłacza do głów liberalno-lewacka propaganda.

26

PRZECIW W YG ASZAN IU K R Z Y Z A

Dumę z bycia Po­ lakiem i czcicie­ lem Krzyża trzeba przekazywać nowym poko­ leniom, tak jak czyniono to do tej p o r y -z dziada, pradziada, w do­ mach, szkołach i świątyniach.

27

Rozdział I - Społeczeństwo ofiarach skutecznie milczą - to jeden z instrumentów walki ateistów, lewaków z Kościołem i Krzyżem. Także w naszej Ojczyźnie. Muzułmanie zaczynają zdo­ bywać cały świat. W Rzymie wzniesiony został ogromny meczet na kilka tysięcy ludzi. Czy do pomyślenia jest, żeby katolicka czy chrześcijańska świątynia powstała w jakimkolwiek państwie arabskim? W Arabii Saudyjskiej za noszenie krzyżyka na piersi jest kara śmierci, w niektórych krajach w Europie za noszenie krzyżyka zwalniają z pracy - np. w Wielkiej Brytanii. W Polsce po 10 kwietnia 2010 r. nie można było układać krzyża ze zniczy i kwiatów pod Pałacem Prezydenckim po tragicznej śmierci głowy państwa. Prowokatorzy sikali na krzyże i znicze. Drewnia­ ny krzyż upamiętniający ofiary przeszkadzał następcy śp. Lecha Nie wolno głosow ać Kaczyńskiego i trzeba było schować go do kościoła. Miejscowy na tych, którzy nawet metropolita nie ujął się za Krzyżem i to dało asumpt następnym działaniom wygaszającym Krzyż w polskiej przestrzeni publicz­ jeśli dadzą Panu Bogu nej. Pierwsze głowy wściekłych przeciwników Krzyża i polskości świeczkę, to zaraz biegną zaczęły wychylać się niebawem po śmierci Jana Pawła II. z ogarkiem do diabła. Wygaszanie wiary łączy się w naszym kraju z wygaszaniem polskości. Jednak w tragicznych chwilach Polacy zawsze zwraca­ ją się ku Bogu i pod skrzydła Kościoła - tak było w poprzednich wiekach, tak jest i teraz. Msze św. za Ojczyznę, miesięcznice smoleńskie w Warszawie i Krakowie, modlitewny szturm do nieba. Ale oprócz tego musimy zacząć się jednoczyć i ma­ sowo działać przeciw wygaszaniu Krzyża. Nie można siedzieć wygodnie w fotelu i biernie oczekiwać, że ktoś zrobi to za nas. Trzeba się nastawić na walkę, która teraz odbywa się zupełnie inaczej niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu; przede wszyst­ kim nie wolno głosować na tych, którzy nawet jeśli dadzą Panu Bogu świeczkę, to zaraz biegną z ogarkiem do diabła. Trzeba kierować się swoim rozumem, a nie tele­ wizyjną propagandą. Pan Bóg pomaga tym, którzy są czynni. Popadliśmy w grzech zaniechania i zaniedbania, zresztą wspólnie z niektórymi hierarchami. Moją podstawową formą wypowiedzi jest obraz, więc proszę wybaczyć, że nie przeprowadzę tu takich błyskotliwych analiz, jak inni wybitni autorzy tej książki. Sądzę jednak, że w naszych czasach mówienie prawdy obrazem jest również bardzo ważne.

28

PO LITYKA W STYDU

PROF. ANDRZEJ NOWAK

Polityka wstydu Wygaszanie historii i polskości

W ciągu ostatnich dwudziestu paru lat widoczna jest przemożna tendencja do wielkiego skracania perspektywy historycznej, do obserwowania i oceniania wszystkiego z punktu widzenia dnia dzisiejszego. Tak jakby nie było wczoraj, a tym bardziej przedwczoraj, jakby nie było całej ponadtysiącletniej polskiej historii, któ­ ra nas tworzyła i kształtowała. Propaganda i reklama nawołują, byśmy żyli tylko chwilą bieżącą i tak przesuwali się, chwila po chwili, bez żadnej kontynuacji, do nieuniknionego bezsensu. Bo jeżeli „składamy się” wyłącznie z chwil bieżących, nie mających żadnej prehistorii i nie wiodących do żadnej stąd wynikającej przyszłości, to rzecz jasna, nasze życie nie ma sensu, nie układa się w żadną opowieść i nikomu jego wartość nie może zostać przekazana. A właśnie potrzeba odnajdywania sensu historii układającej się w łańcuch pokoleń, którego to łańcucha jesteśmy kolejnym ogniwem, wydaje mi się czymś bardzo ważnym i zarazem naturalnym w kontekście rozumienia własnego miejsca w świecie. Kiedy widzę, jak ta skrócona niemal do zera perspektywa historyczna skutkuje ślepotą nie tylko polityczną, ale i kulturową we współczesnej Polsce, ale także i we współczesnym świecie, to widzę tym więk­ szą potrzebę pracy nad tym, by uporczywie przywracać szerszy horyzont i głębsze widzenie, które daje pamięć historyczna. Wystarczy popatrzeć na ostatnie wybory polityczne - samorządowe i do Parla­ mentu Europejskiego - podczas których nie pamiętaliśmy, co działo się wczoraj, przedwczoraj. Podam szczególnie szokujący dla mnie przykład obietnicy, jaką pre­ mier Donald Tusk złożył dosłownie w przeddzień jeszcze poprzednich wyborów do Europarlamentu. Otóż zapowiedział on, że polskie stocznie na pewno zostaną ura­ towane, że jest inwestor z Kataru i że wszystko jest pod jego „serdeczną kontrolą”, a już na drugi dzień po wyborach okazało się, że to nieprawda: polskie stocznie zo­ stały postawione w stan likwidacji. I nikt już potem do Prot. Andrzej Nowak (ur. 1960), wybitny tego nie wracał, nikt tego nie pamiętał, nawet opozy­ historyk, profesor PAN i UJ. Specjalizuje cja. Między innymi dlatego nad tą niepamięcią tak in­ się w dziejach rosyjskiej myśli politycznej tensywnie się pracuje w obozie rządzącym, by nikt nie i stosunkach polsko-rosyjskich. Znakomity rozliczał go z kolejnych fałszywie składanych obietnic. pisarz i mówca. Laureat wielu nagród, m.in. Książka Roku 2014 za I tom wydanych Właśnie o to politykom chodzi i to niestety nie tylko w Białym Kruku Dziejów Polski. W naszym tym, którzy w tej chwili rządzą w Polsce. Pamięć histo­ wydawnictwie ukazały się też m.in. Ojczy­ zn,i ocalona, Czas walki z Bogiem, Strachy ryczna pomaga zrozumieć złowrogi sens zapominania, wyrywania historii z naszej świadomości. 1 1achy oraz Uległość czy niepodległość 29

Rozdział I - Społeczeństwo Patronem najdalej i najgłębiej odsyłającym w przeszłość, jeśli chodzi o tego ro­ dzaju postawę - totalitarną w swej istocie, czyniącą nas bezradnymi wobec mani­ pulacji mediów, które wspierają aktualnie rządzących - jest pierwszy cesarz chiński Qin Shi Huang. W 213 r. przed Chrystusem nakazał on spalić w swoim państwie wszystkie książki historyczne, aby jego poddani nie mieli z czym porównywać sta­ nu bieżącego, bo i po co, skoro przecież ogłoszono, że pod jego panowaniem jest i musi być najlepiej. Nie było zatem żadnego „wczoraj”, z którym można by po­ równać „dziś”. A tylko znajomość przeszłości stwarza pewien układ odniesienia pozwalający właściwie ocenić teraźniejszość. Chodzi nie tylko o przeszłość całkiem niedawną, ale i tę Nie wolno przypom inać, sprzed stu i sprzed tysiąca lat. Brak wiedzy o przeszłości czyni że kiedyś istniała praw­ nas bezradnymi wobec teraźniejszości. Zdawał sobie z tego spra­ dziwa wolność, w imię wę nie tylko pierwszy żółty cesarz, ale także fundator myśli li­ beralnej współczesnej Europy Tomasz Hobbes, autor Lewiatana, której narażano nawet który w tym dziele właśnie, napisanym prawie 1900 lat po Qin Shi własne życie; tak robili Huangu, ostrzega przed skutkami książek historycznych. W nich powstający przeciwko bowiem, a szło o historię starożytną, której wtedy w Europie na­ tyranom buntownicy. uczano, zawarte są różne wzory z przeszłości, wzory walki o wol­ ność cnót republikańskich. Tego wszystkiego nie wolno uczyć, bo mogłoby z dużym prawdopodobieństwem szkodzić współczesnemu monarsze. Nie wolno przypominać, że kiedyś istniała prawdziwa wolność, w imię której narażano nawet własne życie; tak robili powstający przeciwko tyranom buntownicy. Hobbes przestrzega przed pobudzaniem współczesnego mu pokolenie do buntu, do postawy niepokornej wobec aktualnej władzy. Historia obok religii i wiary w życie wieczne jest największym wrogiem tego „doskonałego” porządku politycznego - to właśnie jasno i precyzyjnie, na chłodno głosił wybitny myśliciel Tomasz Hobbes w liberal­ nym Lewiatanie. Jeżeli poznajemy wzory poświęcenia się w imię wolności, jeżeli ostatecznie najdzielniejsi z nas nie boją się nawet zginąć w jej obronie, bo wierzą w coś znacznie większego niż liberalny porządek, na którego czele stoi wszechwład­ ne państwo, czyli Lewiatan, to ten porządek jest poważnie zagrożony. Niezależnie od tego, czy aż do tak głębokich źródeł będziemy się odwoływali oceniając dzisiejsze zmiany cywilizacyjne, powodowane także przez mechanizm rynkowy, to musimy zadbać o przywracanie pamięci po prostu w imię człowieczeń­ stwa. Nie możemy pozwolić na zredukowanie się do miary atomów w państwie-Lewiatanie. Nie możemy godzić się na redukowanie do roli mrówek, poddanych wszechwładnego cesarza teraźniejszości, wszystko jedno jakie jego imię. To jest pierwszy zasadniczy powód, dla którego, uważam, trzeba szanować, kultywować i przywracać pamięć. Drugi powód jest bardziej konkretny, związany z Polską i naszym doświad­ czeniem. Odwołam się do pewnego przykładu, do przywołanego niedawno przez TVP Historia filmu Umarłem, aby żyć Stanisława Jędryki, nakręconego w 1984 r., którego akcja dzieje się na Pawiaku w 1941 r. Jest to jedno z takich świadectwo o Polsce z czasu drugiej wojny światowej, jakie poznawałem w czasie mojej peere­ lowskiej młodości, jakie pamiętam. Świadectwo to wydawało mi się przez wiele 30

PO LITYKA W STYDU

Przed 500 laty arcybiskup gnieźnieński, kanclerz wielki koronny i prymas Polski Jan Łaski (1456-1531) zaini­ cjował napisanie wspaniałej polskiej historii i przedstawienie jej Europie, by przeciwstawić ją kłamstwom, któ­ rymi szkalowali Polskę i Polaków ludzie nam nie­ przychylni. Dzisiaj do tej idei nawią­ zuje prof. Andrzej Nowak, tworząc sześciotomowe Dzieje Polski.

31

Rozdział I - Społeczeństwo lat oczywiste: Polacy bohaterscy, odważni, walczący z niemieckim okupantem, ty­ siącami zabijani nie tylko na Pawiaku, rozważający bardzo dramatyczne wybory, wiążące się właśnie z walką o wolność, z wybieraniem między wolnością a życiem, między poświęceniem a zniewoleniem. Te polskie dramaty i osobiste wybory, ce­ chujące się najwyższym patriotyzmem (które tak pięknie odegrali w filmie Jędry­ ki m.in. Zygmunt Hubner, Halina Łabonarska, Marek Walczewski, wielcy polscy aktorzy) - jakby wyparowały z kultury masowej w ostatnich dwudziestu pięciu latach. Teraz słyszymy tylko o Polakach jako oprawcach, o Polsce jako ojczyźnie „garbatej” historii, której nie ma jak wyprasować - potrzebne jest do tego bardzo gorące żelazko, żeby nie powiedzieć „żelazo”, np. „Gazety Wy­ Zaserwowano nam borczej” i naśladujących ją mediów. Tym „prasowaniem” od dwudziestu pięciu lat wygładzono w ciągu ostatnich 25 lat zwoje mózgowe całego pokolenia, zniechęcono pokolenie wy­ politykę wstydu, politykę, chowane przez szkolę i media III RP do naszej historii. Nie chcą która ostatnio przybrała jej, skoro jest taka paskudna, polega tylko na opresji stosowanej gwałtownie na sile, stała wobec naszych sąsiadów, na zawiści w relacjach między nami, się agresywna, skutecznie na nieudacznictwie i głupocie, które z taką lubością przypomi­ eliminując patriotyczne my­ nają i wyolbrzymiają mass media i różne instytucje państwa pol­ ślenie o naszej Ojczyźnie. skiego. Oczywiście niegodne postawy, głupota, błędne wybory występują w każdej historii, także i w naszej, ale dlaczego czynić z nich główny nurt naszych dziejów - wbrew faktom, wbrew proporcjom, wbrew prawdzie? Zjawisko złych zachowań niektórych postaci, które zapisały się w na­ szych dziejach oraz ich mylnych decyzji podejmują z lubością i uporczywie również niektórzy prawicowi publicyści, mający bardzo niewielkie pojęcie o historii i jej konkretnych uwarunkowaniach. Myślę, że w tej sytuacji znów trzeba jak najszybciej sięgnąć głębiej, poważniej do historii, żeby zastanowić się, czy rzeczywiście ta nasza przeszłość, ta nasza wspól­ nota jest tak obrzydliwa, czy nasze dzieje rzeczywiście składają się tylko z głupoty, z prześladowania sąsiadów, obcych, ze szkodzenia sobie nawzajem? Czy rzeczy­ wiście to, co przedstawia się jako zły, fatalny skrót polskiej historii, a więc marty­ rologię, nic nie jest warte, że trzeba to wyrzucić na śmietnik jako anachroniczne, bezwartościowe, a nawet szkodliwe? Zaserwowano nam w ciągu ostatnich 25 lat politykę wstydu, politykę, która ostatnio przybrała gwałtownie na sile, stała się agresywna, skutecznie eliminując przy pomocy narzędzi, jakimi dysponuje państwo, patriotyczne myślenie o naszej Ojczyźnie. Walka z polityką wstydu wydaje mi się drugą, bardzo ważną pobud­ ką do zajmowania się polską historią; nie po to, by tworzyć jej tanią apologetykę, przedstawiać jako historię bez skazy. Historia tylko wtedy jest ciekawa, jeżeli jest prawdziwa, jeżeli próbuje wchodzić w głąb szczegółów, pokazywać uwarunkowania każdej historycznej decyzji, jaką opisujemy. Tylko tak, w całej swojej złożoności, a nie w prostackim schemacie, czarnym czy białym, może pobudzać do refleksji, a także do rozsądnego czynu. Musimy jednak również reagować na to, jak opisują nas inni, jaką „gębę” pró­ buje nam się przyprawiać. To wyzwanie wobec całej naszej historycznej wspólno32

PO LITYKA W STYDU

Bohaterski gen. Stanisław Maczek (1892-1994) mawiał: „żołnierz polski bić się może o wolność wszystkich narodów umiera tylko dla Polski". Za zasługi w II wojnie światowej odznaczony został przez aliantów Komandorią Krzyża Legii Honorowej i awansowany do stopnia generała dywizji. Do demobilizacji dowodził polskimi oddziałami w Wielkiej Brytanii. W 1946 r. komunistyczne państwo pozbawiło go obywatelstwa polskiego, resztę życia spędził na obczyźnie.

ty. Albo nią, jako Polacy, jesteśmy jeszcze - i wtedy zależy nam na tym, żebyśmy wiedzieli, co znaczymy i kim jesteśmy - i żeby inni (ci, na których nam zależy) też o tym wiedzieli. Albo już nie jesteśmy taką wspólnotą, tylko zbieraniną w stadium rozbioru albo rozsypki - i wtedy na uszanowaniu i zrozumieniu naszej historii już nam nie zależy, bo już wspólnej historii nie mamy. 33

Rozdział I - Społeczeństwo Polska wspólnota historyczna od nieco ponad tysiąca lat (z przerwami) uformo­ wana jest, jak inne stare wspólnoty w Europie, w państwo. Państwo taki zewnętrzny pijar dla swoich obywateli i jednocześnie (co ważniejsze) lekcje znaczenia i samorozumienia inicjowało od czasów Mieszka i Bolesława Chrobrego. Ale państwo to lu­ dzie, którzy je tworzą albo je demontują. Akurat w zeszłym roku minęła niepostrze­ żenie okrągła, 500. rocznica chwalebnej inicjatywy jednego z najlepszych sług, jakie polskie państwo miało w całej swojej historii: arcybiskupa gnieźnieńskiego, a wcze­ śniej kanclerza wielkiego koronnego, Jana Łaskiego. To był pomysł przedstawienia wspaniałej polskiej historii - Europie. Wbrew kłamstwom, jakimi szkalowali tę hi­ storię ludzie nieprzychylni (w tym przypadku sam papież Eneasz Musimy pisać sami Sylwiusz Piccolomini, Pius II, który oszkalował w swych pismach naszą historię, żeby nie historycznych osobę króla Władysława Jagiełły i Królestwo Pol­ skie). Otóż w liście z 28 lipca 1514 roku, wysłanym z Rzymu do pisali za nas jej inni. Macieja z Miechowa, profesora i rektora Akademii Krakowskiej, prymas Królestwa pisał wprost: Piccolomini releguje w swych poczytnych pismach Polskę na margines europejskiej historii, umniejsza dziejowe dokonania Polaków na korzyść Niemców; nie zna w ogóle polskich źródeł. Trzeba przedstawić Europie prawdziwy obraz naszych dziejów. To było wezwanie prymasa Łaskiego - nie tylko do Miechowity, ale i do kolejnych generacji Polaków. „Sfinan­ sowana przez Polaków nowa synteza dziejów z inaczej rozłożonymi akcentami miała zwrócić honor polskiemu królowi i stworzyć dla następnych pokoleń - czy to w Pol­ sce, czy za granicą - obowiązujący kanon pamięci” (H.-J. Bómelburg, Polska myśl historyczna a humanistyczna historia narodowa (1500-1700), Kraków 2011, s. 88-89). Już trzy lata później Maciej z Miechowa opublikował swój Tractatus de duabus Sarmatiis... (Traktat o dwóch Sarmacjach...) - pierwszą odpowiedź na apel prymasa. Niezwykle skuteczną w warunkach X V I w. - przez sześć wydań w ciągu następnych 70 lat, przekładów na włoski i niemiecki, stał się traktat Miechowity tym właśnie, o co nawoływał troskliwy sługa polskiej wspólnoty: przyjętym w Europie obrazem naszej jej części, opartym na dostępnych nam źródłach i wrażliwości historycznej. Mniej mnie tutaj obchodzi Piccolomini i jego bez porównania bardziej prymityw­ ni i groźni następcy, autorzy rozmaitych „Nazi matek i ojców” czy np. nihilistycznej (wobec najbardziej elementarnych faktów) antypolskiej propagandy w Rosji Putina. Tego, jak wygląda obraz Polski, winni jesteśmy przede wszystkim my sami. Winni jesteśmy przede wszystkim wobec siebie samych (a więc także wobec tych kilkudzie­ sięciu pokoleń, które Polskę, jej historię i jej kulturę tworzyły, jak również wobec tych, którzy to dziedzictwo mogliby ewentualnie po nas przejąć). Musimy pisać sami naszą historię, żeby nie pisali za nas jej inni. W tym drugim wypadku spełniamy do­ skonale definicję kolonializmu: systemu, w którym ktoś nas, kolonizowanych, musi reprezentować - bo sami tego nie potrafimy, rezygnujemy z tego. Najważniejsze zatem - to odzyskać zdolność do reprezentowania siebie. Naj­ pierw we własnym państwie. Jeśli czujemy się reprezentowani dobrze przez rząd, na czele którego przez 7 lat stał człowiek, który oficjalnie ogłosił, iż dla niego „pol­ skość to nienormalność” - to znaczy, że tej wspólnoty historycznej, o której tutaj piszę - już nie ma. Jeśli okażemy się zdolni do odzyskania reprezentacji we wła34

PO LITYKA W STYDU snym państwie i przez to państwo - wtedy łatwiej będzie nam pisać dalej naszą historię i pokazywać ją sobie, naszym dzieciom, naszym sąsiadom bliższym i dal­ szym, w końcu tym wszystkim, których zdołamy zainteresować w świecie. Oczywiście już nie łacińskimi traktatami, ale raczej udanymi filmami fabular­ nymi, być może powieściami, być może nowoczesnymi muzeami, które będą zdol­ ne porwać swoją narracją polską młodzież, a może i zagranicznych odbiorców (po wsparciu tłumaczenia i reklamy, jeśli „towar”, czyli powieść, film, muzeum - będą na to zasługiwały swym poziomem). Zwróćmy uwagę, jak udaje się to robić choćby naszym sąsiadom. 1 nie mówię tu ani o wielkich i, Jeśli czujemy się repre­ bywało, groźnych sąsiadach z zachodu, ani o wielkich i otwarcie zentowani dobrze przez nam grożących sąsiadach ze wschodu. Myślę o mniejszych od nas rząd, na czele którego i mających skromniejsze możliwości finansowe sąsiadach z połu­ przez 7 lat stał człowiek, dnia, o Czechach, którzy wyprodukowali w ciągu ostatnich 25 lat który oficjalnie ogłosił, masę znakomitych filmów fabularnych, świadomie przygotowa­ iż dla niego „polskość to nych z myślą o popularyzacji własnej historii także za granicą. Wymienię tu choćby nominowany do Oscara Ciemnoniebieski nienormalność" - to zn a­ świat, mówiący o lotnikach czeskich, broniących angielskiego nie­ czy, że w spólnoty histo­ ba w 1940 r. Przypomnijmy, że tych czeskich lotników, bardzo bo­ rycznej - już nie ma. haterskich, to prawda, było dziesięciokrotnie mniej niż lotników polskich w bitwie o Wielką Brytanię. Ale nikt z Polaków filmu o Polakach walczących w bitwie o Anglię nie nakręcił. A Czesi np. nakręcili również świetny film o jednym batalionie czeskim, biorącym udział w bitwie o Tobruk, gdzie przecież walczyła cała polska brygada, a więc ośmiokrotnie więcej żołnierzy polskich, nie mniej bohater­ skich od Czechów. W Polsce jednak żaden film o Tobruku nie powstał. Nie powstał żaden film o Monte Cassino, o epopei „pancerniaków” generała Stanisława Maczka. Największe polskie zwycięstwo dla Europy w XX wieku - wojnę z Rosją Sowiecką i Bitwę Warszawską 1920 roku „odfajkowano” jednym koszmarkiem Jerzego Hof­ fmana. Tak nośny współcześnie temat odsieczy wiedeńskiej przeciw nacierającemu islamowi, triumfu polskiej husarii pod wodzą króla Jana III Sobieskiego w roku 1683 - pozostawiono jeszcze bardziej koszmarnej włoskiej szmirze. Gdzie nowe polskie filmy fabularne o Chopinie czy Skłodowskiej-Curie albo o Mickiewiczu czy Kocha­ nowskim - prawdziwych „magach” słowiańskiej, nie tylko polskiej literatury? Mamy za to Pokłosie... Cóż, myślę, że to jest także zadanie dla nas, byśmy świadomie reali­ zowaną, obywatelską politykę historyczną wspierali, tak jak możemy. Na to wsparcie aktualnie czeka choćby tak ważny film o tragedii smoleńskiej. Jeśli mamy nadzieję na odzyskanie dla reprezentacji Polski w Polsce, a potem Polski w świecie, to warto przygotowywać się do tego serio. Może warto by zrobić coś, co nazwałbym KONGRESEM POLSKIEJ PAMIĘ­ CI I NADZIEI. Potrzebna wydaje się swoista inwentaryzacja środków, którymi dysponować możemy od razu w pracy nad obroną i odnową dobrego wizerunku Polski. Konieczny jest także namysł nad tym, co możemy zaoferować nowym, teraz kurczącym się niestety, pokoleniom Polaków jako wizję przyszłości, którą warto dalej razem budować, wizję porywającą, ale nie odrywającą od tego, czym Polska historia i kultura zbudowane są już przez ostatnie milenium. 35

Rozdział I - Społeczeństwo Tu można by wykorzystać znakomity pomysł Wojciecha Wencla stworzenia na nowo Polskiej Akademii Literatury - i oderwać się wreszcie od peerelowskich urzędniczych hierarchii (może zresztą nie tylko w literaturze, ale w kinie, w sztu­ kach plastycznych, w naukach humanistycznych...)- Tu można by zorganizować spotkanie tak licznych w ostatnim czasie (to jednak znak nadziei?) autorów po­ wieści historycznych, odnowicieli tego gatunku. Ileż można by dowiedzieć się, jak przyciągnąć widzów (nie tylko czytelników) do nowych, potrzebnych filmów fabularnych o naszych dziejach np. od Elżbiety Cherezińskiej (od sięgających śre­ dniowiecza Gry w kości oraz Korony ze śniegu i krwi - po najnowszy Legion, de­ dykowany Brygadzie Świętokrzyskiej), Mariusza Wollnego (seria powieści o Kac­ prze Ryxie), Jacka Komudy (cykl XVII-wiecznych portretów Rzeczypospolitej imperialno-sarmackiej), czy - z autorów nawiązujących przede wszystkim do hi­ storii najnowszej - od Wacława Holewińskiego, Bronisława Wildsteina czy Jana Polkowskiego... Jak ciekawie na takim kongresie byłoby wreszcie zobaczyć najstarszego już „półkownika” wśród fabularnych filmów powstałych w III RP, znakomitą Histo­ rię Roja w reżyserii Jerzego Zalewskiego, porywającą opowieść Co możemy zaoferować o polskich rycerzach niepodległości, zwanych żołnierzami wy­ nowym, kurczącym się klętymi, wciąż zakazaną, niedostępną w dystrybucji kinowej niestety, pokoleniom ze względu na swą jednoznaczną wymowę... Jakże interesują­ ce byłoby usłyszeć na takim kongresie np. od wielkiego twórcy Polaków jako wizję przy­ światowego kina, Petera Weira, dlaczego tak fascynują go polscy szłości, którą warto dalej Niepokonani? Albo - to już pytanie do innych - dlaczego polska razem budować? telewizja nie pokazuje jednego z najlepszych filmów Krzysztofa Zanussiego pt. Kolbe, z pierwszą dużą rolą dzisiejszej gwiazdy kina, Christophera Waltza i podnoszącą ku niebu muzyką Wojciecha Kilara? Już niestety nie mistrz Kilar, ale jego znakomity kontynuator, Michał Lorenc (autor nowej ścieżki dźwiękowej do wspomnianej Historii Roja) mógłby pomóc uświado­ mić nam, ile potrafi muzyka jako znak firmowy naszej tożsamości, naszych dziejów - najmocniejszy i najbardziej uniwersalnie zrozumiały, od czasów poloneza i cza­ sów Chopina przynajmniej? A może, z innej beczki, warto byłoby też zaprosić ludzi takich jak Stephanie Kwolek (córka Jana Chwałka)? Ta badaczka mogłaby opowie­ dzieć, jak tworzy się najtwardszy materiał świata - kevlar? Może ta historia (i setki innych, niesamowitych, ukrytych przed nami sukcesów ludzi z Polski, z polskich doświadczeń wyrastających) dałaby się także ukazać jako nasza wspólna historia: powód do dumy, ale i do zadumy, że tak wiele genialnych pomysłów, inwencji pol­ skiej nie mogło być zrealizowanych w kraju. Takie duże spotkanie, którego kilka tylko chaotycznie przedstawionych aspek­ tów i przykładów tutaj przedstawiam, może powinno być zaczynem systematycznej pracy nad tym, żeby Polska mogła zostać ośrodkiem nie jedynie dumnej pamięci, ale nadziei na lepsze jutro dla swoich dzieci. Lepsze niż gdzie indziej. Lepsze niż na angielskim zmywaku, na amerykańskiej czy niemieckiej budowie, lepsze nawet niż na jakiejś holenderskiej czy brytyjskiej uczelni. Musimy jednocześnie w rzeczy­ wistości i w naszej wyobraźni odbudować polski dom. 36

PO LITYKA W STYDU

Je ź d zie c po/sk/Rembrandta uosabia zdaniem prof. Andrzeja Nowaka dumną, niezależną, ale też

pełną fantazji Polskę, którą nieustannie musimy odnajdywać i umieć do niej przyciągać innych. Trzeba zdecydowanie odrzucić narzucaną politykę wstydu, a powrócić do poczucia radości i dumy z bycia Polakiem i zamieszkiwania w Polsce, kraju o przebogatej tradycji dziejowej i kulturowej.

37

Rozdział I - Społeczeństwo Potrzebna jest również taka praca popularyzująca, którą każdy z nas może wy­ konywać po prostu rozmawiając ze swoimi dziećmi, ze swoimi kolegami ze szko­ ły i studiów, z ludźmi z zagranicy, z tymi, których spotykamy na swej drodze trzeba prezentować im dumę z bycia Polakiem, przedstawiać prawdziwe miejsce Polski na mapie historycznej Europy i tym sposobem eliminować - choćby tylko w bezpośrednim, najważniejszym zresztą kontakcie osobistym - kłamstwa i błę­ dy dotyczące polskiej historii. Myślę, że w takich kontaktach warto sięgnąć tak daleko, jak daleko sięga polska historia, żeby zrozumieć silę tego zobowiązania, które idzie do nas przez ponad tysiąc lat. Bo to historia nas kształtuje i czyni Pola­ kami. Historia dala nam język, dzięki któremu potrafimy wypo­ Trzeba prezentować wiedzieć wszystkie swoje emocje - np. język Kochanowskiego, dumę z bycia Polakiem, Mickiewicza, Herberta i Leśmiana... Są inne języki, tak samo przedstaw iać prawdziwe wspaniale, ale tylko w tym potrafimy wypowiedzieć wszystko, co miejsce Polski, elim ino­ dla nas najważniejsze. Choćby z powodu tej wdzięczności wobec całych pokoleń naszych przodków, wdzięczności, jaką powinien wać kłamstwa i błędy do ­ każdy z nas odczuwać. Nawet jeśli nie poznał najważniejszych tyczące polskiej historii. skarbów polskiej kultury, to choćby ze względu na owo cudowne dziedzictwo języka, często niedoceniane, każdy z nas powinien bronić polskości, polskiej historii, bo ona ten język ukształtowała i obroniła jego miejsce na mapie kulturowej Europy. Niech zachętą do spełniania tego obowiązku będzie pierwsza pieśń polska za­ pisana jeszcze, rzecz jasna po łacinie, przez Galla Anonima. Ten pierwszy kroni­ karz naszej historii nie był Polakiem, pochodził gdzieś z okolic Wenecji, ale spisał wiernie to, co widział i słyszał wokół siebie, oraz to, co przekazały mu dokumenty kancelarii książęcej w Poznaniu czy Gnieźnie. Wśród tego świadectwa jest pierw­ sza polska pieśń, pieśń rycerzy księcia Bolesława Krzywoustego, śpiewana przy zdobywaniu Kołobrzegu w 1109 r.: Naszym przodkom wystarczały ryby słone i cuchnące, My po świeże przychodzimy, w oceanie pluskające! Ojcom naszym wystarczało, jeśli grodów dobywali, A nas burza nie odstrasza ni szum groźny morskiej fali. Nasi ojce na jelenie urządzali polowanie, A my skarby i potwory łowim, skryte w oceanie. Jakie przesianie niesie ta pieśń? Nie o ryby czy stwory w oceanie pluskające tu­ taj chodzi, ale o stale porównanie z tym, co odziedziczyliśmy po ojcach, po naszych rodzicach i co naszym obowiązkiem jest nie tylko ustrzec, ale wzbogacić, powięk­ szać. To właśnie zawiera w sobie słowo, które wyraża skrót: „ojczyzna” - „patria”. W przeróbce tej pieśni, dokonanej już później, w XIX w., wtedy bardzo popularnej, a śpiewanej w XX w. przez Czesława Niemena - słowa pieśni rycerzy Bolesława Krzywoustego brzmią jeszcze bardziej dobitnie: Nasze dziady swoje ziemie o brzeg [o pierś] morza opierali, Nasze ojce swoje plemię wrogom pod miecz oddawali. Nasze dziady swoje miecze obmywali w oceanach, A my ojców swoich winy obmywamy w swoich ranach. 38

PO LITYKA W STYDU Tu już przemawia doświadczenie większej liczby pokoleń Polaków-już nie skrót dziedziczenia tylko z ojca na syna. Tu wielopokoleniowe doświadczenie podpowia­ da, że to, co zbudowali dziadowie, może być roztrwonione przez ojców i wtedy wnuki mają obowiązek walczyć, żeby znów odbudować to dziedzictwo, które ktoś inny zburzył, ktoś inny w porę nie dopilnował. Może nasi ojcowie..., a może my sami? Dzieci i wnuki mogą wystawić nam stosowny rachunek, jeżeli zaprzepaścimy to dziedzictwo, które budowane jest w Polsce od tysiąca lat, jeśli zniszczymy ten łańcuch pokoleń, którego jesteśmy ogniwem. Nasunęła mi się pewna refleksja, kiedy byłem w zeszłym ty­ Dzieci i wnuki m ogą godniu w niewielkiej, nowojorskiej galerii sztuki, którą bardzo w ystaw ić nam stosowny lubię odwiedzać. Wiszą tam ciasno obok siebie same arcydzie­ rachunek, jeżeli zaprze­ ła; jest też konny portret jeźdźca polskiego namalowany przez paścimy to dziedzictw o, Rembrandta. Niegdyś dzieło przechowywane w galerii Tarnow­ które budowane jest skich w Dzikowie. Jeździec polski to na pewno jeden z najciekaw­ szych obrazów Rembrandta, dlatego przyciąga uwagę każdego w Polsce od tysiąca lat. zwiedzającego. Widzimy wspaniałej postury młodego, pięknego człowieka, który z dumną miną kogoś, kto jest w stanie zdobyć świat, patrzy na tych, którzy jego portret oglądają. Jedzie przez dość posępny pejzaż, siedząc na groźnym, trochę widmowym koniu, jakby polski młodzian porwał go śmiało jed­ nemu z „jeźdźców Apokalipsy” Albrechta Diirera. Nasz jeździec prawą rękę pod­ piera na boku, trzymając w niej jeszcze bojowy czekan, na udzie opiera się kołczan i łuk, pod spodem karabela. To, jak się domyślamy, jeden z lisowczyków, groźnych żołnierzy polskich X V II w., którzy przemierzali wtedy Europę i zawędrowali może aż do dalekiej Holandii. Tam właśnie sportretowany został ów dorodny, młody jeź­ dziec polski przez największego mistrza malarstwa europejskiego. Właśnie taką Polskę musimy odnajdywać - przyciągającą wzrok swą dumną fantazją, swoim niepogodzeniem z ponurym pejzażem, przez który czasem przyszło nam w historii iść z powodu ataków naszych sąsiadów czy z powodu własnych błędów, ale zawsze idącą z podniesionym czołem. Ta Polska zawsze powinna pozostać piękna, jeżeli chcemy czuć się dumni z tego, że jesteśmy jej częścią. Mam nadzieję, że Dzieje Pol­ ski, które teraz piszę, a których pierwszy tom się ukazał, też zachęcą do zobaczenia takich pięknych Polaków w naszej przeszłości, a zarazem pozwolą dostrzec tych, którzy przeszkadzają wspaniałą Polskę budować. Jednak, abyśmy mogli trwać, muszą przyjść następne pokolenia. Musimy chcieć mieć dzieci i wychowywać je na Polaków. Widać niestety ogromne lekceważenie tego problemu przez sfery rządzące w ostatnich latach - Polska pod względem dzietności zajmuje na świecie siódme miejsce od końca na 206 krajów. To znaczy, że jesteśmy siódmym krajem największej katastrofy demograficznej na świecie. Tak się składa, że inne kraje z tej czołówki to nasi sąsiedzi, tak więc jest to problem naszego regionu, może jakiegoś postkomunistycznego zniechęcenia czy zachły­ śnięcia się perspektywą, że lepsze od dzieci jest posiadanie dwóch samochodów, wystawnego domu, zwiedzanie egzotycznych wysp... Nie ma nic złego w dobroby­ cie materialnym, ale trzeba umieć wyznaczyć sobie to, co najważniejsze. Dlatego myślę, że właśnie ta perspektywa czterdziestego już ogniwa w łańcuchu pokoleń 39

Rozdział I - Społeczeństwo Polaków powinna sprawiać, byśmy chcieli mieć dzieci i żebyśmy starali się w miarę naszych możliwości wspierać ich wychowanie, aby za dwadzieścia lat nie musiały ich zastąpić, tych nienarodzonych albo zabitych polskich dzieci, jacyś przybysze z zewnątrz. A jeśli do Polski będą przybywali inni, powinniśmy ich z gościnnością przyjmować, ale też mieć im coś do zaproponowania, jeżeli idzie o kulturę, o toż­ samość. Przecież w ciągu tych wieków naszej historii wielu było takich, którzy do polskości przyszli z zewnątrz, nie byli wcale Polakami z urodzenia, ale stali się nimi z wyboru. To ci wszyscy Matejkowie, Brucknerowie, Chopinowie, Pohlowie, Estreicherowie... Długo można by wymieniać wspaniałych Polaków, tych Aszkenazych i Lesmanów (Leśmianów), którzy stali się Polakami, bo Jesteśm y siódmym kra­ Polska była wielka nie tylko obszarem, ale też duchem i trady­ jem największej kata­ cją, bo Polska im zaimponowała, bo otaczało ich przekonanie, że nie może być nic wspanialszego na świecie niż zostać Polakiem. strofy dem ograficznej Jeżeli odbudujemy takie przekonanie, nie tylko słowem, ale na świecie. tworząc jednocześnie taką rzeczywistość duchową i materialną, która dokumentowałaby prawdziwość tej tezy, że najwspanialej na świecie jest być Polakiem, wtedy będę spokojniejszy o przyszłość Polski za lat dwadzieścia i za lat dwieście. Można by zarysować całą, niezwykle skomplikowaną mapę zagrożeń oraz wy­ zwań, które nas w najbliższym czasie czekają i można zastanawiać się na ich hie­ rarchią. Absolutnie najważniejszym według mnie wyzwaniem, a zarazem najwięk­ szym zagrożeniem, jest zbiorowe samobójstwo, jakie sama Polska może popełnić. Dopiero jako następne w kolejności jawią mi się bezpośrednio teraz widoczne za­ grożenia, łączące się z agresywnym neoimperializmem rosyjskim. Mimo wszystko myślę jednak, że nie jest to zagrożenie najpoważniejsze, bo jak widać, dostrzega je współcześnie nie tylko Polska i nie Polska jest na pierwszej jego linii. Główny impet biorą dziś na siebie Ukraińcy; można im tylko współczuć. Zdominowanie gospodarcze przez Niemcy, to następny poważny polski pro­ blem. Josif Brodski, wielki, nieżyjący już poeta rosyjski, kiedy w 1991 r. odwiedził Kraków, powiedział do mnie w pewnym momencie: „Waszym największym pro­ blemem, Polacy, będzie zniewolenie gospodarcze idące od Zachodu, w szczegól­ ności uzależnienie od Niemiec, ten problem będzie dla was najcięższy”. No cóż, jako Rosjanin pewnie nie chciał zauważyć innego rodzaju problemów, które szły od Wschodu. Ale trzeba docenić jego proroczy dar, bo sprawa, o której mówił, nie jest to błaha i odmienić sytuację może tylko bardzo wytężona i świadoma praca, którą organizować musi państwo polskie. Bez państwa nie poradzimy sobie z problemem polskich dróg komunikacyjnych, polskiego przemysłu, z problemem strukturalne­ go uzależnienia Polski od silniejszych od nas, nazwijmy ich tak: „partnerów” w ży­ ciu gospodarczym w Europie. Można by po kolei wymieniać bardzo liczne problemy, które stoją przed Polską i Europą. Poruszę tylko jeden - wyzwanie współczesnego islamu w jego najbardziej agresywnej formie. Z tego punktu widzenia wydaje się, że Polska jest w wyjątkowo korzystnym położeniu, gdyż nie dziedziczy tego złego kolonialnego dziedzictwa, które duża część Europy Zachodniej musi dźwigać jako brzemię swych niegdysiej40

PO LITYKA W STYDU szych sukcesów, ale i historycznych win. Ten problem islamski jeszcze do nas nie dotarł w pełni takiej grozy, z jaką ma już do czynienia Rosja, gdzie jest już blisko 20 proc. ludności muzułmańskiej, Francja - blisko 10 proc., Wielka Brytania - oko­ ło 5 proc., tak samo Niemcy czy Szwecja, a więc kraje, do których przybyły miliony muzułmanów. Ale jest też problem szerszy, do którego to zagadnienie odsyła - czy mamy jakaś alternatywę, nie materialną tylko duchową, by móc przeciwstawić się takiej brutalnej sile, odwołującej się do najprostszych instynktów? Kiedy naprzeciwko tego zagrożenia stawiamy nihilizm europejski, kiedy rozpa­ trujemy to zagrożenie w kategorii alternatywy: albo turban, albo „baba z brodą” jako ideał festiwalu Eurowizji, to niektórzy wybierają turban. Podobnie niemała część dzisiejszych, zwłaszcza radykalnych prawicowców w tym duchu mówi: „Putin nas wyzwoli” - i wybierają raczej dzisiejszą Gen. Jaruzelski obsadzo­ Moskwę pod wodzą „rycerza z KGB” niż perspektywę zwycię­ ny został w roli zbaw cy stwa pani czy pana o nazwisku Muszelka Kiełbasa (Conchita ojczyzny i 50 proc. społe­ Wurst). Myślę, że ci, którzy stawiają taką fałszywą alternatywę, zapomnieli czym są Polska i Europa, i czym mogą być, jeśli wró­ czeństwa w to wierzy! cą do swoich korzeni. To tak jakby uznali, że w Polsce nie da się już znaleźć niczego silnego, wartościowego, co mogłoby stanowić przeciwwagę dla pokusy uklęknięcia przed Putinem czy przed ajatollahem. A wystarczy sięgnąć do tego, co tak niedawno mówił do nas św. Jan Paweł II, być może najdumniej i naj­ bardziej świadomie noszący to historyczne dziedzictwo spośród Polaków XX w. Sięgnijmy do św. Jana Pawła II, jeżeli czujemy się niepewni, co może stać się nieba­ wem z Polską i Europą, i jaka powinna być na to nasza dzisiaj odpowiedź. Odsyłam do Jego książki Europa zjednoczona w Chrystusie podsumowującej przemyślenia na temat naszego kontynentu i roli Polski w tym kontekście. Przeciwnik przez duże „P” pracuje cały czas, żebyśmy nie poznali najgłębszej prawdy, która ma także swój wymiar codzienny, związany nie tylko z ukierunko­ waniem naszego życia na zbawienie, na życie wieczne, ale także na wybory dnia powszedniego. Przeciwnik ten zakłóca nam prawdziwe, dobre rozpoznanie posłu­ gując się zręcznie mediami, w których trwają struktury wywodzących się, także w układzie władzy i własności, z PRL-u. Nie było tutaj cięcia, nie było jasnego oczyszczenia znaczeń po czasie PRL-u. Najbardziej przekonująco i poruszająco mówił o tym Zbigniew Herbert w latach 1990., pisząc o zapaści semantycznej, któ­ rej wtedy doświadczaliśmy. Dzisiaj już nawet tego nie jesteśmy świadomi, wtedy przynajmniej wiedzieliśmy, że coś nie jest w porządku. Co się zachwiało, co nam się przestawiło? Obecnie na przykład gen. Jaruzelski obsadzony został w roli zbawcy ojczyzny i 50 proc. społeczeństwa w to wierzy! Nawet połowa z tego w to wierzyła, kiedy on rządził bezpośrednio... Oczywiście, mamy do czynienia z gigantyczną manipulacją, która stale narasta. Z każdym rokiem jest pod tym względem gorzej w tzw. mass mediach. Gdy porównuję dzienniki telewizyjne, zwłaszcza telewizji publicznej, ale także głównych telewizji prywatnych z roku 2014 czy z 2015 z nadawanymi lat temu dziesięć, dwadzieścia czy trzydzieści - a więc sięgając nawet do czasów PRL-u odnoszę wrażenie, że mamy do czynienia ze stałą degradacją. Dzisiejszy stopień 41

Rozdziat I - Społeczeństwo manipulacji, oderwania od rzeczywistości jest z każdym rokiem większy. Zdawa­ ło się, że był jakiś pozytywny przełom, jakieś zachwianie tego systemu kłamstwa wokół roku 1989, ale potem bardzo szybko nastąpił zjazd z powrotem do takiego poziomu, przy którym Urban musi dzisiaj zgrzytać zębami, że był taki naiwny, tak niewiele potrafił zdziałać w porównaniu z dzisiejszymi swymi następcami. Przyczyny społeczno-cywilizacyjno-gospodarcze i te szczególne uwarunkowa­ nia polskie czy postkomunistyczne - wszystko razem czyni bardzo wielu z nas bez­ bronnymi wobec tego systemu zakłamania i manipulacji. Nie mamy czasu i cier­ pliwości, by dochodzić prawdy. Prawda wydaje się dziś bardziej rozmyta, bo nie ma już klarownej sytuacji - tam Wolna Europa, a tutaj Urban. „Lepiej w ogóle nie będę się tym interesował, po co tracić nerwy” - taka postawa jest dziś najczęściej wybierana. Przecież siła obecnej władzy nie polega na aktyw­ Bardzo szybko nastąpił nym poparciu, na masach zdeterminowanych zwolenników, po­ lega ona raczej na biernym przyzwoleniu: „a niech tam, lepszy zjazd z powrotem do jest święty spokój, lepiej nie wiedzieć za dużo, bo to tylko prze­ takiego poziomu, przy szkadza w życiu”. Tego rodzaju postawy są dzisiaj najbardziej którym Urban musi dzi­ rozpowszechnione i w związku z tym najbardziej niebezpieczne. siaj zgrzytać zębami, że Myślę jednak, że długofalowo nie da się oszukać rzeczywistości, był taki naiwny. bo bardzo wielu z tych, którzy tego rodzaju postawy przyjmują, zderzają się w końcu osobiście z konkretem, np. z utratą pracy. Gdy patrzyli na likwidowanie stoczni myśleli: „to nie my w stoczniach pracujemy, co nas to obchodzi”. Teraz widzą, że zamykają kopalnie. Jeżeli pracują w tych ko­ palniach, to teraz już wiedzą, że zostali oszukani, oni konkretnie. Setki tysięcy młodych Polaków przed wyjechaniem z Polski przekonywano w 2007 r., że wystar­ czy zagłosować na Platformę Obywatelską oraz zabrać moherowej babci dowód, by ta nie zagłosowała na PiS, a po krótkiej emigracji będą mogli wrócić do kraju mlekiem i miodem płynącego. Owe setki tysięcy ludzi, których liczba osiągnęła obecnie kilka milionów, wiedzą już, że ten układ władzy na pewno nie gwarantuje im możliwości powrotu do godnego życia w Polsce. W takich właśnie sytuacjach rzeczywistość okazuje się dotkliwsza od manipu­ lacji. Bardzo często doświadczenie wyjazdu za granicę pozwala przekonać się, że Polska, polskie dziedzictwo, polska kultura, polska historia nie są może aż tak złe, nie są może aż tak bardzo warte wstydu. Powody do wstydu daje nam dzisiejsza władza, kiedy porównamy ją właśnie ze wspaniałym dziedzictwem naszych wiel­ kich przodków... Każdy jest skądś, każdy czymś się chwali, a ja wyjechałem i czym mam się pochwalić? Jedwabnem? Polskim piekłem? Właśnie doświadczenie emi­ gracji jest bardzo często zderzeniem z rzeczywistością, w której ludzie innych na­ rodów nie odnoszą się z taką pogardą i lekceważeniem do swego dziedzictwa. Taka lekcja przypominania własnych narodowych wartości jest bardzo bolesna. Trzeba z niej wreszcie wyciągnąć wnioski.

42

PROF. PIOTR GLIŃSKI

Wygaszanie społeczeństwa obywatelskiego Budowa społeczeństwa obywatelskiego, czyli wolnych, organizujących się oddol­ nie, odpowiedzialnych za dobro publiczne obywateli, była jednym z trzech - obok demokratycznych przekształceń instytucjonalnych i wolnościowych zmian gospo­ darczych - celów polskich przemian w 1989 r. Cel ten wynikał wprost zarówno z programu większości środowisk opozycyjnych lat 1970., jak i z programu opozycji „Solidarnościowej”. Warto przypomnieć, że słynny Program Oliwski NSZZ „So­ lidarność”, nieprzypadkowo znany pod nazwą „Samorządnej Rzeczypospolitej”, przyjęty demokratycznie, mimo licznych prowokacji władz PRL-owskich, jesienią 1981 r., zawierał trzy główne cele programowe: reformy gospodarcze (oparte na idei samorządu pracowniczego); rozliczenie winnych polskich kryzysów politycz­ nych z lat PRL-u oraz wielką reformę samorządności obywatelskiej, budowę owej Samorządnej Rzeczypospolitej. Warto podkreślić, że był to jedyny demokratycz­ nie przyjęty program społeczno-polityczny w Europie Środkowo-Wschodniej po II wojnie światowej do czasów upadku muru berlińskiego... Niestety - co znowu wydaje się paradoksem kompletnie ignorowanym i celowo „unieważnianym” przez obecne polskie elity rządzące - w Polsce po Okrągłym Stole „udało się” NIE ZREALIZOWAĆ ŻADNEGO z trzech głównych celów programowych „Solidarności”. Nie wprowadzono pracowniczej kontroli nad go­ spodarką, nie rozliczono winnych PRL-u i - co będzie przedmiotem szczegól­ nej refleksji w tym artykule - zrobiono bardzo wiele, by ograniczyć po roku 1989 rozwój społeczeństwa obywatelskiego. W tym kontekście nietrudno zauważyć, że III Rzeczpospolita właściwie pozbawiona jest społecznej legitymizacji, gdyż sprze­ niewierzyła się mandatowi „Solidarnościowemu”. Od zarania nie dążyła bowiem wcale (co początkowo, z uwagi na hipokryzję działań Prof. Piotr Gliński (ur. 1954), socjolog establishmentu nie dla wszystkich z nas było widocz­ i ekolog, wykładowca akademicki, pracow­ ne i oczywiste) do realizacji WOLI Narodu, wyrażonej nik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN oraz w demokratycznie uchwalonym programie NSZZ „So­ Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białym­ lidarność” w roku 1981. stoku. Specjalizuje się w badaniu ruchów społecznych, socjologii kultury i społeczeń­ W tym miejscu warto podkreślić jeszcze trzy nie­ stwie obywatelskim. Czynny w polityce. zmiernie istotne kwestie. Po pierwsze, społeczeństwo Był ponadpartyjnym kandydatem PiS na obywatelskie nie jest - wbrew wielu obiegowym sądom premiera rządu technicznego (2012/2013). - projektem wyłącznie lewicowym czy wręcz lewackim. Współautor Oburzonych. 43

Rozdział I - Społeczeństwo Posiada zarówno korzenie liberalne (wolnościowe), jak i republikańskie (odnosi się do dobra wspólnego). Po drugie, współczesne demokracje nie mogą dobrze funkcjonować bez rozwi­ niętej partycypacji obywatelskiej. Demokracja potrzebuje aktywnych, odważnych i nieobojętnych obywateli. Potrzebuje ich jak powietrza! Przesądzają o tym liczne, swoiste (a więc niezastępowalne przez nikogo innego!) funkcje, jakie pełni społe­ czeństwo obywatelskie w demokracji. Są nimi: artykulacja ludzkich potrzeb, war­ tości i interesów; wyrażanie protestów społecznych; kontrola władz na każdym jej szczeblu; współpraca z władzami w procesach przygotowywania i podejmowania decyzji legislacyjnych i politycznych; samodzielne, oddolne organizowanie się do rozwiązywania tysięcy najróżniejszych problemów i zaspokajania potrzeb; wczesne sygnalizowanie zagrożeń; kreatywne przedstawianie rozwojowych alternatyw; ak­ tywny udział w debacie publicznej; wreszcie funkcje edukacyjne i kulturotwórcze. Bez tego wszystkiego państwo formalnie demokratyczne staje się puste i nieprzy­ datne dla społeczeństwa. Inna sprawa, że może być wtedy przydatne dla władzy, dla wybranych grup interesów i establishmentu. To dzięki spełnianiu wyżej wskazanych funkcji społeczeństwo obywatelskie może - po trzecie - stać także na straży wartości i kultury moralnej narodu. To je­ dynie w obszarze jego obywatelskich instytucji może się toczyć prawdziwie wolna, żywa, kreatywna debata o narodowej tożsamości i systemie wartości, o dobru i złu, o zasługach i zdradach, o moralnych podstawach wspólnoty politycznej. A więc tylko wolni, zorganizowani obywatele mogą realnie gwarantować sprawiedliwe rozlicza­ nie rządzących elit, także - co niezmiernie istotne w kontekście Polski - elit z cza­ sów niedemokratycznych, czyli w naszym przypadku, mówiąc ogólnie, rozliczenie PRL-u. A tylko takie rozliczenie mogło być w Polsce prawdziwym założycielskim znakiem nowej, wolnej wspólnoty Polaków. Fakt, że w III RP takie oczyszczenie moralnych podstaw współnotowości nie nastąpiło, kładzie się długim, złowrogim cieniem na naszych losach do chwili obecnej. Uwłaszczona nomenklatura, kapita­ lizm polityczny, postkomunistyczne media i cień służb w Pałacu Prezydenckim, to tylko najbardziej widoczne skutki braku obywatelskiej kontroli Zniszczona mentalność nad establishmentem i procesem tworzenia się III RP. Skutkiem równie tragicznym i niebezpiecznym jest także społeczeństwa i nędza zniszczona mentalność społeczeństwa i nędza kultury życia pu­ kultury życia publicznego, blicznego, która akceptuje już właściwie każde zaprzaństwo, która akceptuje już w łaści­ kłamstwo czy złodziejstwo grosza publicznego. Mamy też w Pol­ wie każde zaprzaństwo, sce do czynienia z najwyższym w Europie poziomem apatii oby­ kłamstwo czy złodziej­ watelskiej, zmaterializowaniem i tabloizacją świadomości spo­ stwo grosza publicznego. łecznej, a także bardzo smutnym, szczególnym, zagubieniem się szerokich mas społeczeństwa w marnym konsumpcjonizmie czy nawet hedonizmie, w akceptacji igrzysk i filozofii ciepłej wody serwowanej owym masom przez „elity”. Gdzieś w tym wszystkim duża część polskiego społeczeństwa traci swą tożsamość, traci jakby poczucie swej narodowej odrębności, traci narodo­ wy charakter i wyrzeka się honoru na rzecz serwilizmu i podporządkowania prawu silniejszego. Wybiera rolę sługi u możnych tego świata, na zmywaku gdzieś w Euro44

W YG A SZA N IE SPOŁECZEŃSTW A OBYW ATELSKIEGO pie, w korporacji, a nawet na kasie w „Biedronce”. Tracimy w tym wszystkim god­ ność, przestajemy być prawdziwymi obywatelami, zdolnymi do obrony swych po­ trzeb, interesów i honoru. Nasza polityczna wspólnota pada, bo Polacy (na szczęście nie wszyscy) tracą zdolność do jej obrony! Nasza polityczna w spól­ Tracą odwagę do bycia obywatelskim podmiotem, a nie przed­ nota pada, bo Polacy miotem gry i pogardy różnych europejskich i rodzimych „dużych tracą zdolność do jej misiów”... Polska tożsamość i polskie państwo są zagrożone, bo obrony! Polska tożsam ość brak nam obywatelskiej odwagi. i polskie państwo są Nie ulega wątpliwości, że tylko dzięki żywym strukturom obywatelskim współczesne demokracje mogą być efektywne zagrożone, bo brak nam i skuteczne. Mogą zapewniać realizację racji stanu danej wspól­ obywatelskiej odwagi. noty politycznej. A gdy tych kreatywnych, mocnych instytucji obywatelskich nie staje, demokracja - jak obecnie w Polsce - przekształca się na ogół w jakieś fasadowe, proceduralne monstrum, demokratyczny ersatz, pokracz­ ną podróbę. Zaczyna służyć, jak wskazuje znany socjolog, wielopiętrowym ukła­ dom klientelistycznym, antyrozwojowym grupom interesów, „elitom”, a nie całemu społeczeństwu. Powstaje więc zasadne pytanie: jak to było z tym priorytetowym postulatem polskiej opozycji i programowym celem „Solidarności”, z projektem budowy społe­ czeństwa obywatelskiego w polskiej transformacji? Jak to się stało, że mamy teraz tak duży obywatelski deficyt, że nie potrafimy, jak aktywni, odważni i odpowie­ dzialni obywatele skutecznie bronić się przed zagrożeniami dla naszej polskiej toż­ samości i racji stanu? Owszem, już na początku polskich przemian stworzono ogólne ramy funkcjo­ nowania instytucji demokratycznych, wprowadzono swobodę zrzeszania się i wol­ ność zgromadzeń. Już w latach 1980., i to jeszcze przed wyborami czerwcowymi w 1989 r. - o czym znowu z dość oczywistych powodów każe nam się dziś nie pamiętać - przyjęto w Polsce ustawę o fundacjach i ustawę o stowarzyszeniach. Przy czy - co trzeba podkreślić - ta pierwsza, uchwalona już na kilka lat przed Okrągłym Stołem, miała ewidentnie służyć procesowi uwłaszczenia nomenklatury i podmiany władzy politycznej komunistycznych elit na władzę ekonomiczną. Na­ tomiast druga z owych ustaw założycielskich - jak wykazał swego czasu w swych dociekliwych analizach socjolog Paweł Załęski - była związana z innym nieco projektem władz PRL-u, który miał polegać na depolityzacji rodzącego się spo­ łeczeństwa obywatelskiego, swoistej demokratyzacji systemu PRL-u poprzez do­ puszczenie obywateli do oddolnego, niekomercyjnego, zorganizowanego w życiu stowarzyszeniowym samodzielnego zaspokajania swoich potrzeb. Powstający zgod­ nie z tym planem sektor pozarządowy miał mieć charakter wyłącznie usługowo-socjalny, jego zakres i siłę miała kontrolować władza, między innymi poprzez kon­ trolę jego finansowania. Zorganizowani obywatele mieli się więc nie wtrącać do spraw poważnych, a już zwłaszcza do polityki. Społeczeństwo obywatelskie miało być bezzębne i przymierające głodem oraz w pełni kontrolowane przez dysponują­ ce strumieniami finansowania władze. Taki byt transformacyjny projekt komuni­ stycznych cwaniaków w kwestiach obywatelskich u progu polskich przemian. 45

Rozdział I - Społeczeństwo Demonstracja na krakowskim Rynku Gtównym w 2007 r. prze­ ciwko panoszeniu się ruchów ge­ jowskich. Manife­ stacja Młodzieży Wszechpolskiej, nazwana Mar­ szem Tradycji i Kultury, zorga­ nizowana została w opozycji do tzw. Marszu Tole­ rancji zwołanego przez ruchy LGBT. Skandowano hasło „Stop dewiacji". Spo­ łeczeństwo musi stać także na straży wartości i kultury moralnej narodu.

Wyrażanie protestów społecznych, a więc organizo­ wanie manife­ stacji, marszów i demonstracji w obronie warto­ ści czy przeciwko budzącym sprze­ ciw działaniom władz, stanowi istotną i nie­ zbywalną cechę społeczeństwa obywatelskiego.

46

W YG A SZA N IE SPOŁECZEŃSTW A OBYW ATELSKIEGO Tylko dzięki ży­ wym strukturom obywatelskim współczesne demokracje mogą być efektywne i skuteczne oraz zapewniać reali­ zację racji stanu danej wspól­ noty politycznej. Obecne władze próbują kwestio­ nować prawa legalnej opozycji do demonstracji.

Demonstracje lewackie, gejow­ skie są chronione szczelnymi kordonami policji, a na demonstra­ cje antyaborcyjne czy niepodległo­ ściowe nasyłani są prowokatorzy.

47

Rozdział I - Społeczeństwo Niestety powyższy plan bardzo szybko zaakceptowali i przyjęli za swój przed­ stawiciele nowych elit władzy po 1989 r. Można powiedzieć, że zblatowanie części elit postsolidarnościowych z komunistami w owym okresie ewidentnie objęło także obszar spraw partycypacji obywatelskiej. Społeczeństwo miało się nie mieszać do odgórnie wprowadzanych reform. Było zbyteczne jako aktywny podmiot zmian, a potrzebne jedynie do czarnej roboty w ramach zlecanych mu przez sektor państwowy usług - przede wszystkim - socjalnych. Zwyciężyła swo­ Społeczeństw o miało się ista arogancja nowej władzy, której symbolem stała się wkrót­ nie mieszać do odgórnie ce pamiętna decyzja o rozpędzeniu Komitetów Obywatelskich w czasie tzw. wojny na górze. wprow adzanych reform. Ale rozwijające się w Polsce w sposób naturalny po roku 1989 Było zbyteczne jako ak­ społeczeństwo obywatelskie widoczne było jednak w rozmaitych tyw ny podm iot zmian, obszarach życia społecznego. Wielu aktywnych obywateli i śro­ a potrzebne jedynie do dowisk lokalnych potrafiło się zorganizować i realizować swoje czarnej roboty. interesy i wartości. Jednak skala owego zorganizowania, była i jest do chwili obecnej - relatywnie niewielka, jedna z najskromniejszych w Europie, daleko nie na miarę naszych potrzeb i ambicji. Początkowo bardzo wyraźne były też w sektorze wpływy postkomunistów, dziedziczących po PRL-u majątek wielu organizacji, ale także dziedziczących po czasach socjalizmu realnego przez wiele lat układy klientelistyczne z finansującą stowarzyszenia admi­ nistracją rządową i samorządową. Wyraźny byl więc postkomunistyczny charakter sektora pozarządowego, a także jego lewicowe skrzywienie. Trzeba bowiem przyznać, że różnej maści liberalna lewica najszybciej opanowa­ ła pozarządowe technologie i próbowała od początku transformacji zmonopolizo­ wać czy wręcz zawłaszczyć instytucje sektora pozarządowego w Polsce, korzystając zresztą intensywnie z pomocy liberalno-lewicowych podmiotów zagranicznych. Stąd zresztą pewnie wynikał charakterystyczny uraz czy wręcz uprzedzenie do idei społeczeństwa obywatelskiego, widoczny przez wiele lat po prawej stronie polskiej sceny politycznej. Polska centroprawica niepotrzebnie oddala w tej kwestii pole środowiskom lewicowym i choć od początku transformacji powstawały również organizacje pozarządowe o charakterze centrowym i prawicowym - z czasem naj­ dynamiczniej rozwijającym się obszarem wspólnot obywatelskich stała się sieć Ro­ dzin Radia Maryja - to prawdziwy boom obywatelski na prawicy nastąpi! dopiero po Katastrofie Smoleńskiej. Wróćmy jednak do początków formowania się społeczeństwa obywatelskiego w III RP. Trzeba jasno powiedzieć, że rozwijało się ono głównie - i tak w zasadzie jest do chwili obecnej - dzięki dwóm podstawowym czynnikom: aktywności oddol­ nej obywateli oraz wieloaspektowej pomocy i wsparciu zagranicznemu. Natomiast polskie elity transformacyjne i władze III RP z wielkim oporem podchodziły do kwestii wsparcia tego rozwoju. Nie potrafiły, bądź nie chciały zrozumieć, że Pol­ ska nie stanie się krajem silnym, bogatym i skutecznym w zaspokajaniu potrzeb swych obywateli bez rozwiniętego i sprawnego społeczeństwa obywatelskiego. Nie rozumiały, bądź nie chciały zrozumieć, że inwestowanie państwa w instytucje oby­ watelskie jest najbardziej opłacalne w sensie rozwojowym i na dłuższą metę może 48

W YG A SZA N IE SPOŁECZEŃSTW A OBYW ATELSKIEGO przesądzić o sukcesie polskich przemian. A „inwestycje” te w kraju wychodzącym z nędzy komunizmu, ze zubożałym społeczeństwem, bez zasobów, były szczególnie potrzebne. Tymczasem władze III RP nie miały żadnego planu wsparcia dla roz­ woju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Panował raczej chaos i nędzne datki zamiast strategicznego wsparcia. Dostęp organizacji pozarządowych do środków publicznych przez wiele lat był oparty głównie na układach i znajomościach. Szyb­ ko zaczęto się też wycofywać z zapisów partycypacyjnych w niektórych ustawach; równie szybko upadły lokalne media obywatelskie. Powoływane z trudem insty­ tucje dialogu obywatelskiego stały się wkrótce typowymi atrapami, od początku bardzo rachityczna była funkcja kontrolna sektora (nieliczne polskie watchdogi organizacje strażnicze - nie mając dostępu do źródeł niezależnego finansowania są po prostu bardzo słabe). Społeczeństwo obywatelskie w III RP nigdy nie uzyskało statusu prawdziwego partnera wobec władzy politycznej i biznesu. Dość powiedzieć, że nowe regulacje prawne dla sektora pozarządowego uchwalono dopiero po 15 latach starań jego działaczy i niestety od początku - mimo kolejnych nowelizacji - mają one charak­ ter wysoce niedoskonały, generalnie sprzyjają bowiem rozwojowi organizacji boga­ tych i profesjonalnych, nie dynamizując w dostatecznym stopniu rozwoju oddolnych i naturalnych inicjatyw obywatelskich. Naj­ Społeczeństwo obyw a­ silniejszym organizacjom sprzyja również dostęp do funduszy telskie w III RP nigdy nie europejskich, które, po pierwsze, docierają w Polsce tylko do uzyskało statusu praw­ niespełna 20 proc. organizacji. Po drugie zaś przyczyniają się (podobnie jak wspomniana ustawa) do znacznego rozwarstwie­ dziw ego partnera w o­ nia sektora obywatelskiego, ale także jego komercjalizacji, utra­ bec w ładzy politycznej ty niezależności i specyficznego uzależnienia od grantów, co i biznesu. skutkuje często rezygnacją organizacji z ich pierwotnej misji na rzecz wykonywania kontraktowych czy grantowych usług. W konsekwencji skala partycypacji obywatelskiej w Polsce jest, jak podkreślaliśmy, najniższa w Europie. Także tzw. kapitał społeczny, czyli uogólnione zaufanie ludzi do siebie nawzajem, które buduje obywatelską współnotowość dla dobra publicznego, jest na najniższym poziomie w Europie. Jesteśmy niestety pod względem obywatelskim rachityczni i enklawowi. Nieliczni socjologowie badający polskie społeczeństwo obywatelskie sformułowali w związku z tym już w połowie lat 1990. tezę o zdradzie polskich elit. Zdradzie, której w omawianym wymiarze dopuściły się elity III RP wobec własnych obywateli, zarówno tych najbardziej aktywnych obywatelsko, których po­ zostawiono w dużej mierze samym sobie, jak i całego społeczeństwa, które nie ma szans na sensowny rozwój bez silnych instytucji obywatelskich. Owa zdrada znalazła swą wyraźną kontynuację w polityce koalicji PO-PSL w postaci niebywałej wprost arogancji rządzących wobec polskiego społeczeństwa, nieprzypadkowo nazywanego przez prominentnych polityków PO na słynnych ta­ śmach prawdy „murzyństwem” i „syfem”. Wyrazem pogardy dla obywateli jest na przykład notoryczne lekceważenie przez obecną władzę obywatelskich inicjatyw ustawodawczych oraz akcji proreferendalnych i obywatelskich, takich jak „Zmiele­ ni” pl. „Obywatele Decydują”, „Ratujmy Maluchy” czy w obronie polskich lasów. 49

Rozdział I - Społeczeństwo Miliony obywatelskich podpisów wyrzuconych zostało do kosza praktycznie bez dyskusji. Warto też zauważyć, że bardzo nierychliwy, jeżeli chodzi o aktywność ustawodawczą Prezydent RP, aż dwie ze swych nielicznych inicjatyw w tym zakre­ sie poświęcił wysiłkom na rzecz ograniczenia demokracji obywatelskiej w Polsce - niekorzystna dla obywateli nowelizacja ustawy o zgromadzeniach i również ogra­ niczający prawa mieszkańców projekt ustawy o referendach lokalnych. Arogancja rządzących to także słynna obstrukcja wobec Telewizji TRWAM czy doprowadze­ nie do zerwania dialogu społecznego ze związkami zawodowymi. Ale skandaliczne lekceważenie obywateli przez obecne władze ma oczywiście znacznie szerszy charakter i przybiera bardzo różnorodne postaci: od kwestiono­ wania prawa legalnej opozycji do demonstracji, jak w przypadku Marszu w Obronie Mediów i Demokracji, poprzez brutalne kneblowanie debaty publicznej w mediach prorządowych, coraz częstsze i bardziej agresywne używanie siły wobec protestują­ cych, a nawet dziennikarzy, stosowanie prowokacji, po zwykłe okłamywanie wielu grup społecznych w kwestiach dotyczących ich podstawowych praw pracowniczych, obywatelskich, zdrowotnych czy egzystencjalnych, jak w przy­ Władze w ill RP systemo­ padku tragedii pacjentów onkologicznych, protestów rodziców wo nie tylko zaniedbały dzieci niepełnosprawnych, górników czy rolników. Ale owa rozwój instytucji obywatel­ zdrada obywateli obejmuje przecież także hańbę zaniechań do­ tyczących wyjaśnienia i upamiętnienia Katastrofy Smoleńskiej, skich, ale pozostawiły nie­ siłowe wręcz narzucenie Polakom zmiany wieku emerytalnego rozwiązane tysiące ludz­ czy gwałcącą poczucie sprawiedliwości społecznej i niszczącą kich spraw i żywotnych kulturę życia publicznego nachalną propagandę medialną rzą­ środowiskowych kwestii. du, osłaniającą jego zaniechania i błędy. Wreszcie może najbar­ dziej dobitna zdrada to po prostu pozostawienie przez władze samym sobie wielu grup i problemów społecznych, swoiste osierocenie społeczeń­ stwa przez rządzących, skutkujące bezrobociem, biedą, tysiącem osobistych trage­ dii, brakiem perspektyw, masowymi wyjazdami z kraju... Można więc powiedzieć, że teza o zdradzie mas przez elity władzy w Polsce współczesnej posiada rzeczywiście bardzo szeroki charakter. W jakiejś mierze do­ brze też oddaje samą istotę polskiej transformacji, a przynajmniej jeden z jej naj­ ważniejszych sensów. Władze w III RP systemowo bowiem nie tylko zaniedbały rozwój instytucji obywatelskich, ale pozostawiły nierozwiązane tysiące ludzkich spraw i żywotnych środowiskowych kwestii.- Zdradziły zarówno społeczeństwo obywatelskie, jak i społeczeństwo obywateli - nas wszystkich. Do tego właśnie do­ prowadziła oportunistyczna polityka administrowania krajem według hasła „cie­ płej wody w kranie” i realizacji interesów tylko najsilniejszych - rodzimych i za­ granicznych grup wpływów. Polityka godząca w naszą podmiotowość i utrwalająca zależność Polski od rozmaitych możnych tego świata. Często mówi się zresztą, że immanentnym elementem polityki obecnych władz jest właśnie celowe uderzanie w poczucie godności społeczeństwa, świadome prowokowanie, swoiste testowanie wytrzymałości społeczeństwa na bezczelność jawnych, propagandowych kłamstw, marnotrawstwo publicznego grosza czy bezczynność władzy wobec codziennego operowania arogancją i pogardą, szczególnie wobec słabszych grup społecznych, 50

W YG A SZA N IE SPOŁECZEŃSTW A OBYW ATELSKIEGO wobec owego „murzyństwa”. Retoryka zdrady i pogardy ma bowiem przetrącić mo­ ralny i godnościowy kręgosłup społeczeństwa i złamać jego opór wobec dyktatu establishmentu. Społeczeństwo obywateli ma być sprowadzone do bezkształtnej i bezwolnej „masy”, „ludności”, którymi to znacznie łatwiej manipulować niż od­ powiedzialną i świadomą swych praw wspólnotą. Obecną sytuację Polski charakteryzuje owe dramatyczne napięcie: z jednej strony mamy arogancki system pełen pogardy wobec społeczeństwa, zanurzony w ćwierć-demokracji, a z drugiej - zdradzone, umęczone, w większości swej bier­ ne masy społeczne, które zaczynają się jednak powoli budzić z letargu, organizo­ wać, upominać o swoje prawa i interesy. Poszczególne środowiska obywatelskie, polityczne, zawodowe i pracownicze budzą się do protestów. A ponieważ system kompletnie zablokował realizację ich po­ Protesty pracownicze trzeb i blokuje artykulację ich interesów, coraz częściej protesty popiera obecnie ok. 2/3 przybierają formy gwałtowne i radykalne, a niekiedy wręcz wy­ Polaków. A ż 58 proc. lewają się na ulice. badanych przez CBOS Od kilku już lat „zdradzeni o świcie” podnoszą w Polsce coraz wyżej głowy, znajdują w sobie tę odwagę, o której poeta mówi, że w maju 2013 r. zaliczało „w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy”. Mamy do czynie­ się do „oburzonych". nia z drugą falą mobilizacji polskich „oburzonych” (przyjmując, że falą pierwszą był protest w sprawie ACTA oraz tzw. ruchy miejskie), której ko­ rzenie sięgają protestów po Katastrofie Smoleńskiej, kiedy to narodził się - według określenia Andrzeja Zybertowicza - swoisty Archipelag Polskości, bardzo zróżni­ cowany wewnętrznie ruch społeczny o charakterze patriotycznym, religijnym, po­ litycznym i narodowym. Mniej więcej od momentu reformy wieku emerytalnego ruch ten nabrał wyraźnych akcentów buntu pracowniczego, który zdecydowanie rozwinął się w roku 2015. Protesty pracownicze popiera obecnie ok. 2/3 Polaków. Aż 58 proc. badanych przez CBOS w maju 2013 r. zaliczało się do „oburzonych” z powodów material­ nych, a 59 proc. deklarowało gotowość do wyrażenia w jakiejś konkretnej formie swego niezadowolenia. Rok wcześniej aż 62 proc. badanych deklarowało poparcie dla protestów związków zawodowych w sprawie podniesienia wieku emerytalnego. W październiku 2013 r. akcję związków zawodowych w obronie praw pracowni­ czych popierało już 69 proc. badanych, a protesty górników w roku 2015-67 proc. Polaków. Obserwujemy jednocześnie zdecydowanie wyższą niż kiedyś akceptację obywa­ teli dla bardziej radykalnych form protestu społecznego. I tak: poparcie dla straj­ ku, jako możliwej formy protestu w ciągu 7 lat wzrosła o 17 punktów proc. (do 67 proc. w 2012 r.); poparcie dla demonstracji ulicznych w tym samym czasie wzro­ sło o 13 pkt. proc. (do 62 proc.); dla blokowania dróg - o 20 pkt. proc. (do 31 proc.); a dla okupacji budynków publicznych - o 12 proc. (do 31 proc.). Z kolei potencjał niezadowolenia mierzony przekonaniem, że „strajki i prote­ sty będą się nasilać” (47 proc.) oraz, że „wybuchnie poważny konflikt społeczny” (18 proc., w roku 2012 wynosił łącznie 65 proc. (a wśród ludzi młodych do 31 lat ponad 70 proc.). I choć są to odsetki bardzo wysokie, to jednak ów potencjał nieza51

Rozdział I - Społeczeństwo dowolenia był niższy o ok. 15 proc. niż w roku 1999, co mogło być skutkiem rozła­ dowania części napięć i frustracji społecznych przez możliwość legalnej emigracji zarobkowej do UE po roku 2004. Jednakże już w rok później owa postawa buntu osiągnęła poziom sprzed akcesji Polski do Unii Europejskiej i wyrażana była przez 78 proc. badanych (a wśród młodzieży przez ponad 80 proc.). Powyższe dane wskazują, że mamy obecnie w Polsce istotny potencjał obywa­ telskiego buntu. Można powiedzieć, że Polacy wykazują dziś większą gotowość do protestu społecznego niż jeszcze kilka lat temu. Są też być może nawet bardziej skłonni do radykalnych buntów i protestów niż do kształtowa­ Mamy obecnie w Polsce nia racjonalnych i zorganizowanych form partycypacji obywatel­ skiej. istotny potencjał obyw a­ Warto jednocześnie podkreślić bardzo charakterystyczne telskiego buntu. Polacy zmiany, jakie nastąpiły w ostatnim czasie w składzie społecz­ w ykazują dziś większą nym grupy polskich obywateli. Już od roku 2011 w szerszej niż gotow ość do protestu dotychczas skali pojawili się wśród wolontariuszy społecznej ak­ społecznego niż jeszcze tywności przedstawiciele nowych, bardzo charakterystycznych kilka lat temu. grup: ludzie biedni oraz bezrobotni. Największy wzrost aktyw­ ności obywatelskiej w ostatnich latach nastąpił z kolei wśród osób bezrobotnych (wzrost aktywności o 19 proc.), techników i kierowników średniego szczebla zarządzania (o 17 proc.), osób często praktykujących (o 13 proc.), rencistów (o 13 proc.), osób o najniższych dochodach (o 10 proc.), wreszcie wśród mieszkań­ ców małych miast (o 10 proc). Dane te wzmacniają wyraźnie hipotezę o tworzeniu się w Polsce potencjału obywatelskiego buntu. Warto bowiem zauważyć, że grupy społeczne, wśród których wzrosła partycypacja obywatelska, to w znacznej mierze grupy zmarginalizowane pod względem materialnych (bezrobotni, najbiedniejsi, mieszkańcy małych miast, renciści) lub / i pracowniczo-godnościowym (te same grupy plus technicy i średnia kadra zarządzająca oraz osoby często praktykujące). Można więc zaryzykować hipotezę, że rodzący się w Polsce ruch obywatelskiego uczestnictwa i protestu ma w znacznej mierze - podobnie jak polska „Solidarność” z lat 1980-1981 oraz 1988 - podwójny, godnościowo-pragmatyczny charakter. Historia zatacza koło: tak, jak w PRL-u pogarda wobec narodu zrodziła ruch „Solidarności”, tak dziś, mimo odmiennych realiów i bardziej złożonych okoliczno­ ści, zdrada społeczeństwa przez elity skutkuje odrodzeniem się społecznego oporu w imię godności i praw obywatelskich.

52

KRZYSZTOF MASŁOŃ

Jest super, jest super, więc o co mi chodzi Jest tak dobrze, że już gorzej być nie może. Takim paradoksalnym zdaniem można podsumować czytelnictwo w Polsce, stan literatury polskiej czy nawet sze­ rzej - kultury narodowej. Jest dobrze, bo na przykład - na co wskazują wyniki badań Biblioteki Narodowej - w roku 2014 odsetek osób deklarujących czytanie wzrósł o 2,5 proc. w stosunku do roku poprzedniego. Proszę sobie wyobrazić, że 41,7 proc. Polaków oświadczyło z dumą, że w ciągu ostatnich dwunastu miesię­ cy przeczytało przynajmniej jedną książkę. A siedem i więcej książek przeczytało w tym czasie aż 11,3 proc. naszych rodaków. No brawo, brawo. Kupujemy też więcej książek, to znaczy mówimy, że je kupujemy. Aż 40 procent Polaków tak mówi. Co prawda wśród 15-latków w wolnym czasie lekturą zaprząta sobie głowę jedynie co piąta dziewczyna i co dziesiąty chłopak, ale proszę zwrócić uwagę, że tacy dziwacy wciąż jeszcze są. Zdaniem tak wytrawnych znawców tema­ tu, jak publicysta Jacek Żakowski, nie ma w tym nic dziwnego, bo dziś podstawo­ wym źródłem wiedzy o świecie są media z internetem na czele. A dziatwę, o czym wiemy aż za dobrze, od komputera odgonić da się jedynie batem.

Konradowe okrycie Szukajmy pozytywów dalej. Oto na listach bestsellerów mamy do czynienia z sy­ tuacją, o której jeszcze niedawno mogliśmy jedynie marzyć: książek polskich au­ torów jest w tych rankingach więcej niż tłumaczeń. To na pewno dobry znak, sęk w tym jednak, jakie to są książki. W przeciwieństwie bowiem do desperatów, któ­ rzy są zdania, że nie ma książek złych i jeśli społeczeń­ K rzysztof M asłoń (ur. 1953), publi­ stwo nie popadło gremialnie we wtórny analfabetyzm, cysta, dziennikarz, krytyk. Publikuje to już dobrze, ośmielam się zauważyć, że są jednak w tygodniku „Do Rzeczy". Recenzent książki głupie, nędzne, nawet podłe. Darujmy sobie książkowy i komentator listy bestsellerów tym razem tytuły i autorów, znamy ich aż za dobrze. „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI'1. Autor książek historycznoliterackich. Specjalizuje Zapełniły się księgarskie półki z literaturą, której się w wywiadach z pisarzami, analizuje brak był szczególnie dotkliwy. Dość było zajrzeć na związki literatury z historią i polityką. Juror Targi Książki Historycznej, by stwierdzić mnogość Nagrody Książka Roku Magazynu Literac­ oferty, ale też w tej dziedzinie zaległości były szczególkiego „KSIĄŻKI". Współautor Oburzonych. 53

Rozdział I - Społeczeństwo nie dotkliwe. Podobnie jest z literaturą dziecięcą, ale tu kwestia jest nieco bardziej skomplikowana. Otóż, zdaniem światłych umysłów, kanon literatury dziecięcej na­ leży przewietrzyć i to gruntownie, gdyż dzieci nie chcą czytać już o tym, co sionko widziało, a czego nie, ani o sierotce Marysi i krasnoludkach. Jeśli już, to o trollach czy hobbitach. A ponieważ polscy autorzy piszący dla najmłodszych dość opornie podejmują tematy na czasie, wspieramy się przekładami, zwłaszcza z przodującej pod tym względem literatury skandynawskiej. Furorę robią, na przykład, książecz­ ki niejakiego Martina Widmarka, rodzaj kryminałów dla dzieci (!) z szeroko roz­ budowanymi wątkami homoseksualnymi. Także ze Szwecji napływają do nas ksią­ żeczki o pupach, siusiakach, cipkach itd. Dzieciaki trącają się Trzeba to powiedzieć porozumiewawczo łokciami, rodzice są zażenowani, nauczyciele wyraźnie: literatura robią dobrą minę do zlej gry, a wydawcy trzepią kasę. Powiedzmy, że to margines; w końcu najważniejsza jest lite­ polska nie odzw ier­ ratura z najwyższego pułapu, poezja i proza nagradzana Noblem ciedla tego, czym żyje i Nike, analizowana z lupą przez specjalistów, zaczytywana przez dzisiejsza Polska. miłośników pięknego słowa. W 1989 r., po odzyskaniu wolności nasi pisarze niemal jak jeden mąż powtórzyli słowa Antoniego Słonimskiego z wiersza sprzed siedemdziesięciu lat - Czarnej wiosny. „Ojczyzna moja wolna, wolna... / Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada”. I oto minęło ćwierć wie­ ku i czarno na białym widzimy, co warta jest nasza literatura bez tego płaszcza. Nie­ dawne zgony ważnych pisarzy - bo takimi byli, niezależnie od tego czy należeli do naszych ulubieńców, czy nie - Tadeusza Konwickiego, Stanisława Barańczaka, a nie­ co wcześniej nieodżałowanego Marka Nowakowskiego, dobitnie ukazały znaczenie Konradowego okrycia. Ci pisarze rozumieli, co to znaczy, że Ojczyzna jest naszym zbiorowym obowiązkiem, a w związku z tym, jakie są pisarskie obowiązki. Niestety, nowa literatura polska opowiada nam - i to w najlepszym wypadku - o cierpieniach młodego Wertera. Cóż powiedzieć więcej poza tym, że Goethe robił to lepiej.

Przepastne wyżyny Trzeba to powiedzieć wyraźnie: literatura polska nie odzwierciedla tego, czym żyje dzisiejsza Polska. A żyjemy na beczce prochu czekając nieuchronnej eksplozji. W tym kontekście rozporkowe (copyright by Janusz Krasiński) problemy ludzi pióra nie tylko śmieszą, ale i gorszą. A sytuacja jest otyłe trudniejsza niż jeszcze paręnaście lat temu, że rozliczeniami przeszłości nie da się zamydlić oczu potencjalnym czytel­ nikom. Rozliczenia te, niezbędne i niestety w pełni niedokonane, ograniczyły się do wiwisekcji konfliktów polsko-żydowskich, wiwisekcji choć potrzebnej, to jednostron­ nej i w wielu wypadkach fałszywej. W efekcie niemała część odbiorców odwraca się od tej problematyki, co w jeszcze bardziej drastyczny sposób widać w filmie polskim. Niesłychane upolitycznienie naszego życia społecznego nie ominęło kultury. Oceny utworów i dziel, było nie było artystycznych, podlegają partyjnej weryfikacji. To, co się podoba po prawej stronie sceny politycznej, po lewej nie istnieje. I od­ wrotnie. Przy czym hucpiarstwo mainstreamowej części środowiska literackiego osiągnęło zdumiewająco bezmierne wyżyny. Jeśli tuzy (Boże przebacz) owego śro54

JEST SUPER, JEST SUPER, W IĘC O CO Ml CHODZI

f E H P M X To C E H K E B M H t . 3HaMeHMTbiii no/JbCKifl nwcaTejib-

Napis w języ­ ku rosyjskim głosi, że Henryk Sienkiewicz (1846-1916) jest „znamie­ nitym polskim pisarzem". W me­ diach głównego nurtu, zwanych też mediami męt­ nego nurtu, obo­ wiązkowe stało się kwestiono­ wanie wielkości autora Trylogii. Doszło nawet do tego, że w ra­ mach ogłupiania społeczeństwa ministerstwo wy­ kreśliło Trylogię z kanonu lektur szkolnych.

55

Rozdział I - Społeczeństwo dowiska nie kryją wcale, że ich oceny, wybory, poparcia zależą od tego, kto z kim śpi, to już pukamy w dno od spodu. A tak niestety jest i nie liczmy na minimalną choćby rzetelność sądów od ludzi, którzy swą pozycję zbudowali wyłącznie na obecności w nieobiektywnych mediach. Hucpiarstwo mainstreA przecież nie istnieje życie kulturalne bez telewizji i radia amowej części środo­ ani życie literackie bez prasy kulturalnej. Tymczasem mamy te­ wiska literackiego osią­ lewizję publiczną, która nie spełnia swych publicznych obowiąz­ gnęło zdumiewająco ków, a kulturę zastępuje żałosną rozrywką i coraz głupszymi bezmierne wyżyny. serialami; mamy prasę już nie z działami, ale kącikami kultural­ nymi, gdzie dla książki i tak nie ma miejsca, bo te zawłaszczyła popkultura, film i hip-hop; mamy wreszcie internet, który miał być społecznym le­ kiem na całe zło zmanipulowanych i manipulujących mediów, a stał się bagniskiem, ściekiem i szambem, przytuliskiem dla frustratów.

Kulturowa zapaść Jaka jest sytuacja, widzi każdy. Popularny aktor, Andrzej Grabowski, skądinąd bliski sferom rządowym, wykonuje ciekawy song ze słowami: „Jest dobrze, ale nie najgorzej jest”. Mnie bliższy jest, wykorzystany w tytule tego tekstu, przebój T.Love: „Jest super, jest super, więc o co ci chodzi”. No właśnie chodzi o to, że do­ brnęliśmy do ściany. Możemy ten stan rzeczy skonstatować i biernie tkwić przy tej ścianie, ale możemy coś zrobić. Na przykład reagować na głupotę i podłość. Niedawno wzięty pisarz młodego (?) pokolenia zganił rządzących, na gali pasz­ portów „Polityki” wygarniając oficjelom, że mają tupet przychodząc na imprezę ludzi kultury. Postępek pisarza wzbudził zróżnicowane reakcje, mnie osobiście przypadł do gustu, tyle że widzę w nim pewne niebezpieczeństwo. To nie akurat ta władza, ten akurat rząd, choć jest beznadziejny, winny jest kulturowej zapaści. Zapracowały na to wszystkie gabinety po roku 1989. A wcześniej niby co było? Kulturalne Eldorado? Zmiana rządów - co daj Boże, amen - nie spowoduje automatycznego wzrostu czytelnictwa, podobnie jak urządzane z hukiem przez Instytut Książki „festiwale kryminałów” nie przekładają się na poziom bieżącej produkcji literackiej. Za to na alarm bić trzeba w każdej chwili, gdy mamy do czynienia z zamachem na to, co w naszej literaturze, w naszej kulturze najważniejsze. To, co się dzieje od co naj­ mniej kilkunastu lat wokół twórczości jednego.z naszych najwybitniejszych pisarzy wszech czasów, a z pewnością najznakomitszego prozaika, Henryka Sienkiewicza, jest już niezwykłym skandalem. To, używając młodzieżowego języka, megaskandal.

Kompensacyjna terapia Kwestionowanie rangi twórczości Henryka Sienkiewicza w czymś, co nazywane jest humanistyką polską, stało się normą. Ponieważ występują jednak spore trud­ ności z uzasadnieniem, dlaczego ta, rzekomo w popularności swej byle jaka, litera­ tura wyróżniona została najwyższym pisarskim laurem - Nagrodą Nobla, odmawia się odpowiedniej rangi i tej nagrodzie. Najczęściej spotkać można się z sugestią, 56

JEST SUPER, JEST SUPER, W IĘC O CO Ml CHODZI jakoby przyznanie Sienkiewiczowi Nobla spowodowane było z jednej strony ukło­ nem w stronę literatury masowej, z drugiej zaś - co uważa się za czynnik decydują­ cy - wyjątkowo korzystną atmosferą w Europie wobec sprawy polskiej. A że z kolei marnie stały akurat w polityce akcje Rosji, przepadł w rywalizacji o Nobla Lew Tołstoj, zaś inna, poważna kandydatka - Eliza Orzeszkowa - była za słabo promo­ wana. W tej sytuacji - niestety, co koniecznie trzeba zaakcentować - przyznawana po raz piąty w historii Nagroda Nobla przypadła Sienkiewiczowi. Wywód ten moż­ na uzupełnić o krótki rys historyczny przypominający, kto z wybitnych pisarzy nie doczekał się Nobla, przy czym koniecznie już w pierwszym zdaniu na czele listy „pominiętych” umieszczamy Witolda Gombrowicza. Naturalnie nie przyjmujemy do wiadomości sugestii o politycznym podłożu No­ bla dla Miłosza. A skąd! Gorliwie podtrzymujemy natomiast tezę o przynależności prozy Sienkiewicza do konkretnej epoki, od dawna już zamkniętej. Zwłaszcza, że możemy się tu podeprzeć autorytetem np. Kazimierza Wyki. To ten ostatni, ponad pół wieku temu, w szkicu Sprawa Sienkiewicza stwier­ dził: „Trylogia w swoim bezkrytycznym uznaniu dla przeszłości i dla najzwyklej­ szych cech polskiego charakteru narodowego posiada znamiona dzieła wybitnie k o m pensacyjnego, przez swoją przesadę nastawionego na pewne lecznictwo kompleksów psychosocjalnych. Nastrój, w jakim się znajdowało społeczeństwo polskie w dwadzieścia lat po powstaniu styczniowym, na pewno byl przesadny w niewierze we własne siły, przesadny w kryty­ Kwestionowanie rangi ce przeszłości, przesadny w kreśleniu wad narodowych [...]. Na twórczości Henryka Sien­ kompleks małej wartości ówczesnego społeczeństwa polskiego odpowiedzią było pobudzenie kompleksu buńczucznej pewności kiewicza w czymś, co na­ siebie. Tego dokonał Sienkiewicz i takie postępowanie stanowi zywane jest humanistyką typową te ra p ię k o m p en sacy jn ą, typowe lecznictwo zastoso­ polską, stało się normą. wane do psychiki zbiorowej”. Wyka bynajmniej nie odmawiał Sienkiewiczowi wielkości, a odczytując jego dzieło oddzielał wyraźnie pisarstwo od legendy. Ale wskazywał też trop dość nie­ bezpieczny: skoro w prozie Sienkiewicza społeczeństwo widziało lekarstwo, jakże ciężkie musiały być choroby, z którymi przyszło mu się zmagać! Nie do pojęcia jest, jak skomplikowane stało się zaakceptowanie przez, wytraw­ nych przecież, czytelników prostego w istocie wytłumaczenia, dlaczego pozytywi­ styczny u swego startu pisarz sięgnął w swojej twórczości do czasów XVII-wiecznych, w końcu nie w pełni złotego okresu naszych dziejów. I umieścił akcję swych najlepszych książek gdzieś hen daleko, na już prawie mitycznych Dzikich Polach. A wystarczyło wczytać się w Aleksandra Brucknera Dzieje kultury polskiej, w któ­ rych czarno na białym stoi: „...drobne ideały pozytywistyczne, potępienie prze­ szłości szlacheckiej, pesymizm szerzony przez historyków szkoły krakowskiej nie mogły zadowolić szlachcica, co nie stracił wiary w antenatów, w dawne pokolenia rycerskie, pełne animuszu, namiętne, gardzące kramarstwem i miejskim trybem, gotowe do poświęceń, harde, serdeczne, honorowe, nie znające granic sobkowej ra­ chuby. Nie szło więc o czasy upadku, o wskrzeszenie przeoranego przez Kraszew­ skiego, Kaczkowskiego, Rzewuskiego wieku Sasów i króla Stasia; cofnął się autor 57

Rozdział I - Społeczeństwo 0 wiele wstecz, do zapasów heroicznych, do katastrof hańbiących i triumfów wspa­ niałych; kresy, Ukraina, przewalające się narody i pożogi, milion trupów, czyny nadludzkiej ofiarności i bezprzykładnej złości, nie ludzie, lecz zbóje albo rycerze, dusze hartowne, Jarema i Chmiel, ‘Alla hul’ i ‘strach Boży bije Lachy’, Zbaraż i Beresteczko, w dalszym ciągu Szwedzi (Moskali dotykać nie było możliwe, więc luka tu dotkliwa) pod Częstochową i Turcy pod Kamieńcem. W opowiadaniu samym bohaterowie dziejom właściwym całkiem lub prawie nieznani, Zagłoba, Podbipięta, Rzędzian itd. Dawniejsza powieść historyczna nie zaniedby­ wała tego wdzięcznego tematu, ależ brakło jej tchu i rozmachu Nie przyjmujemy do wia­ domości sugestii o poli­ epickiego, nie huczały im surmy bojowe, ani szalony wicher, któ­ tycznym podłożu Nobla ry dzicz ze stepów wypłoszył, a ludzi przerzucał z jednej trwogi w drugą; tego wszystkiego dawna powieść nawet u półkozaka dla Miłosza. Gorliwie Czajkowskiego nie znała. Tę to lukę zapełniła raz na zawsze podtrzymujemy natomiast trylogia, której część pierwsza, Ogniem i mieczem, r. 1833 rów­ tezę o przynależności pro­ nocześnie w warszawskim konserwatywnym ‘Słowie’ i w kra­ zy Sienkiewicza do epoki kowskim konserwatywnym ‘Czasie’ się ukazywała i niebywały od dawna już zamkniętej. entuzjazm wywołała. Najbardziej zajmująca intryga, najciekawsi ludzie, sceny przeraźliwej grozy i dobrodusznego humoru, zżycie się z epoką, świetny język, głęboka wiedza a silna tendencja patriotyczna złożyły się na słuszne powodzenie, które odtąd autorowi stałe towarzyszyło”.

Kłócim się i bijem Sienkiewiczowską Trylogię akceptowali i wielcy, i mali. Nic nie wiadomo o pry­ mitywizmie jej entuzjastów i intelektualizmie przeciwników. A jednak, swego cza­ su, Stanisław Brzozowski najspokojniej w świecie stawiał znak równości między światopoglądem Sienkiewicza a umysłowością Longinusa Podbipięty. To tak, jakby barokową dewocję, ksenofobię czy zabobonność przenieść jednym, zamaszystym ruchem dłoni w wiek dziewiętnasty. A z Sienkiewicza uczynić dewota. Dość już i tego, że przypisuje się pisarzowi zoologiczną wręcz nienawiść do kozaczyzny, że wyznawców Mahometa w tym miejscu pominiemy. W nieskończoność cytowane jest zakończenie Ogniem i mieczem o tym, że: „Nienawiść wrosła w serca 1zatruła krew pobratymczą (...)”, kompletnie pomijając to, co powiedziane zostało w Panu Wołodyjowskim, m.in. ustami sławnego łucznika, pana Muszalskiego, a na co zwrócił uwagę Tadeusz Bujnicki: „Był Nalewajko i Łoboda, była chmielnicczyzna, a teraz jest Dorosz; ziemia z krwi nie osycha, kłócim się i bijem, a przecie Bóg posiał w serca nasze jakoweś semina miłości, jeno że one jakoby w płonnej glebie leżą i dopiero gdy je Izy a krew podleje, dopiero pod uciskiem i pod kańczugiem pogańskim, dopiero w tatarskiej niewoli niespodziane wydają frukta”. Tatarską niewolę łatwo można zamienić na rosyjską i nieoczekiwanie słowa pana Muszalskiego nabierają aktualnego waloru. Tyle że zaraz po tej głębokiej re­ fleksji pada, komiczne w swej wymowie, zdanie obudzonego nagle ze snu Zagłoby: „Cham chamem!”. I cóż, z kim tutaj identyfikuje się autor? A może nie przypisujmy mu poglądów, które głoszą jego bohaterowie, pierwszo- i drugorzędni? 58

JEST SUPER, JEST SUPER, W IĘC O CO Ml CHODZI

Bolesław Prus (1847-1912), żyją­ cy współcześnie z Sienkiewiczem, też powoli odcho­ dzi w polskich szkołach w za­ pomnienie, choć jego powieść Lalka jeszcze na liście lektur się znajduje. Niski poziom nauki języka polskiego skutkuje też lawi­ nowym spadkiem czytelnictwa.

59

Rozdział I - Społeczeństwo A że np. kazanie natchnionego księdza Kamińskiego, błagającego Boga o obrońcę ojczyzny, „pogromcę sprośnego Mahometa”, wstrząsające jest w swej wymowie i dzisiaj, to już inna sprawa. Jeśli zaś komuś wizja kościołów zmienionych na meczety, w których „Koran śpiewać będą tam, gdzieśmy dotychczas Ewangelię śpiewali”, wydaje się anachroniczna, to znaczy, że nic nie rozumie ani z naszej przeszłości, ani teraźniejszości.

Narodowe czytanie Paradoksalne, że Henryk Sienkiewicz, tak chętnie zaliczany w poczet auto­ rów czasów dawnych, historycznych, ba, prehistorycznych niemal, wykorzystywa­ ny bywa w celach absolutnie doraźnych i to często wcale nie przez tych, których byśmy o to podejrzewali. Oto na początku września 2014 r. prezydent Bronisław Komorowski zainaugurował narodowe czytanie Trylogii Henryka Sienkiewicza od pierwszych zdań Potopu, przy okazji nadmieniając, że jego żmudzińską babkę łączyło pokrewieństwo z Billewiczami. (Dla czytelników „Gazety Wyborczej”: bo­ haterką Potopu, ukochaną, narzeczoną, a w konsekwencji żoną Andrzeja Kmicica była Oleńka Billewiczówna.) Gdy decydow ały się Prezydent słowami Sienkiewicza opowiedział, skąd starożyt­ losy Trylogii (na nie!) ny ród Billewiczów się wywodził, a uczynił to z należnym postaci w polskiej szkole, Pan i sprawowanemu urzędowi majestatem, za to bez wdzięku, ale Prezydent m ilczał, a jako do tego już się przyzwyczailiśmy. Nie wymagajmy za wiele, choć szczery Polak - m ógłby jakoś nie mogłem się oprzeć wrażeniu, że gdy decydowały się się w tedy zająknąć. losy Trylogii (na nie!) w polskiej szkole, Pan Prezydent milczał, a jako szczery Polak - jak słyszymy - mógłby się wtedy zająknąć. Generalnie jednak lżej się jakoś na duszy zrobiło, że oto półtora tysiąca ludzi czytało w Polsce Sienkiewicza, jak przed rokiem Fredrę, dwa lata temu Mickiewi­ cza, a za ro k -jak słyszymy - Prusa, konkretnie Lalkę. Żeby jednak w głowach nam się nie przewróciło, przywołał naród do porządku wychowawca z ulicy Czerskiej - Roman Pawłowski, facet do czasu uchodzący za specjalistę od teatru, obecnie znający już się na wszystkim, w Salonie Warszawskim guru od kultury i edukacji. I teraz Pawłowski orzekł, że Sienkiewicz jako „klasyk polskiej ciemnoty i szlachec­ kiego nieuctwa” nie powinien być czytany w ogóle, a już przez Pana Prezydenta w szczególności. Bo do czegóż to podobne, że w kraju, „w którym dwie trzecie oby­ wateli w ubiegłym roku nie miało w ręku ani jednej książki”, czytać akurat Sienkie­ wicza! Do tego po polsku - dodam od siebie, bo zrozumiałe, gdyby po angielsku, to byłaby zupełnie inna sprawa. Albo w jidysz, w jidysz najlepiej. Rozumie się, że „Gazeta Wyborcza” lansuje zupełnie inną literaturę i że chęt­ nie przystałaby na narodowe czytanie, bo ja wiem, eseistyki Kazimiery Szczuki, memuarystyki Jerzego Pilcha, prozy Ignacego Karpowicza. O, Środę by poczytać. Albo Piątka. Tak, Piątka koniecznie. A tu Prusa zapowiadają i to jeszcze z Lalką. Który to z subiektów narzekał tam, że po zatrudnieniu przez Wokulskiego młode­ go Szlangbauma, czosnkiem nadto mu w sklepie pachnie... Jawny antysemityzm! Ale już sobie „Gazeta Wyborcza” poradzi z tymi pożałowania godnymi wielbi60

JEST SUPER, JEST SUPER, W IĘC O CO Ml CHODZI cielami ze szczętem anachronicznego piśmiennictwa. I tylko przykre, że oto w ich własnych szeregach ktoś dopuścił się aktu wiarołomstwa. Oto Leszek K. Talko, autor znany z łamów GW jak najbardziej, felietonista pełną gębą, a nie jak raczku­ jący w tej dziedzinie krytyk Pawłowski, co więcej twórca nieomal bestsellera Talki w wielkim mieście i, znacznie już mniej poczytnych, kryminałów wydawanych pod pseudonimem Witora Hagena, postanowił uczynić dalszy, znaczący krok w litera­ turze młodzieżowej, co zaowocowało powieścią Staś i Nel. Zaginiony klejnot Indii, w której co prawda kompletnie nie wiadomo o co chodzi, ale że ewidentnie jest to nasz ukochany ciąg dalszy, to pewne. I to ciąg dalszy W pustyni i w puszczy Hen­ ryka Sienkiewicza. Książkę bardzo gustownie wydał krakowski Znak, dodając do kompletu nową edycję, właśnie W pustyni i w puszczy, właśnie Sienkiewicza. I znów, 0 zgrozo, po polsku! Ze też ci nasi pisarze nie mogą znaleźć sobie bardziej poprawnych wzorów!

Patriotyczny obowiązek Faktem jest jednak, że z gimnazjów wyrugowano Trylogię Sienkiewicza ku ra­ dości, dajmy na to, reportażysty Mariusza Szczygła, dla którego jest to „okropne powieścidło, które sprawia, że czytelnik ma wrażenie, że jako Polak katolik jest lepszy niż inni. Nie doczytałem tego do końca nawet jako dziecko. Dobrze, że tę powieść wyrzucono z gimnazjum”. O nie, dobrze będzie wtedy, gdy Szczygłopodobnym mądralom odpowie ktoś rozsądny, jak choćby prof. Anna Nasiłowska, która - jako osoba nad wyraz kultu­ ralna zauważa jedynie, że „sensem kanonu jest jego stabilność”, nie należy więc dokonywać w nim rewolucji, bo z chwilą tą kanonem być przestanie. Inna ozdo­ ba mediów - Jacek Żakowski domaga się zmian w lekturach, bo to, panie dzieju, w szkole „cały czas Orzeszkowa albo Mickiewicz, bardzo zdolny poeta (sic!), ale też duża grupa dużo mniej zdolnych twórców”. Moderniści nie ustają więc w swych wysiłkach, by unowocześnić nasz zapyziały naród, wskazać im właściwe wzory do naśladowania, wyśmiać relikty przeszłości. 1 lektury niesłuszne zastąpić słusznymi jak najbardziej. A Ministerstwu Edukacji (!) w to graj. Wyrugowano Sienkie­ wicza, to i z Mickiewiczem zrobić można to samo. I tak wyleciał I tak wyleciał z gim na­ z gimnazjów, wraz z Tiylogią, Konrad Wallenrod. A teraz, jak sły­ zjów, wraz z Trylogią, szymy, przyszedł czas na Pana Tadeusza. Konrad Wallenrod. Co z tego, że Mickiewicz, Monsalwat, epopeja narodowa, A teraz, jak słyszymy, Horeszkowie i Soplicę, Zosia i Telimena, Tadeusz i Hrabia, Ger­ wazy i Protazy, Rejent i Asesor, nawet Płut i Ryków, wszystko przyszedł czas na Pana to nieważne. Naprawdę to nic nowego. Pamiętam, jak po edy­ Tadeusza. cji obrazoburczych Mesjaszy węgierskiego autora Gyorgya Spiro otrzymałem maile, których nadawcy domagali się wszczęcia, że tak się wyrażę, procesu lustracyjnego Adama Mickiewicza, którego wypocinami - jak czytałem - zupełnie zbytecznie karmi się umysły naszej dziatwy. Przy okazji sugerowano sprawdzenie jego korzeni rodzinnych. 61

Rozdział I - Społeczeństwo Czynniki oficjalne uspokajają dziś co bardziej nerwowych obywateli, dziwnie jakoś przywiązanych do twórczości naszego wieszcza, że przecież Pana Tadeusza nie usuwa się ze szkoły polskiej, a skądże, jedynie przenosi z gimnazjów do liceów. Czyli tę część młodego pokolenia, która nie będzie kontynuować nauki w liceach, odcina się od tych ksiąg, których twórca marzył, by „zbłądziły pod strzechy”. Nie łudźmy się, że nastolatki same z siebie sięgną po Mickiewicza. Ale też nie jest tak, że Harry Potter zawładnął wyobraźnią młodego pokolenia, które odtąd będzie za­ czytywać się w tego rodzaju literaturze. Nie, ci, którzy nie czytają w ogóle i na uroki tej ostatniej pozostaną nieczuli. Kiedyś, w trakcie przeprowadzanego z nim wywiadu, Jaro­ sław Marek Rymkiewicz powiedział mi: „Ja rozumiem i dopusz­ Ktoś, kto nie przeczytał Pana Tadeusza, nie prze­ czam, że istnieją czytelnicy, którzy nie są w stanie przeczytać żył go, nie w zruszył się Pana Tadeusza”. Zdumiony słowami autora Mickiewiczowskie­ go cyklu Jak bajeczne żurawie upewniłem się, pytając: „Rozumie jego trzynastozgłoskow y­ pan?”. Gdy Rymkiewicz potwierdził, przerwałem mu dość obce­ mi wersami, jest Polakiem sowo: „A ja nie”. ułomnym, pół-Polakiem. Bo nie rozumiem i rozumieć nie będę. Co więcej, uważam, że ktoś, kto nie przeczytał Pana Tadeusza, nie przeżył go, nie wzruszył się jego trzynastozgłoskowymi wersami, jest Polakiem ułomnym, pół-Polakiem. Mamy swoje obowiązki wobec Ojczyzny; lektura Pana Tadeusza jest jed­ nym z najprzyjemniejszych. Niezależnie od swojej warstwy historycznej jest on naszą ojczystą Biblią, wskazują­ cą, jakie wartości, zwyczaje, obrzędy stanowią esencję życia i decydują o tym, kim je­ steśmy - w kręgu rodzinnym, w społeczności lokalnej, w państwie i w świecie. To także - czy przede wszystkim - najpiękniejsza polska modlitwa z nieśmiertelnym wezwa­ niem: „Panno Święta, co Jasnej bronisz Częstochowy /I w Ostrej świecisz Bramie!”. Ten sam, najbliższy polskiemu sercu poeta pisał proroczo: „Wszystko przejdzie. Po huku, po szumie, po trudzie Wezmą dziedzictwo cisi, ciemni, mali ludzie”. Wszystko da się o nich powiedzieć, ale cisi nie są. Co do reszty zgoda, przej­ mować się zresztą specjalnie nie ma kim, bo hołota była, jest i będzie. Hołota wie, ale udaje, że nie ma to znaczenia, iż np. Trylogia Sienkiewicza była hymnem do majestatu dawnej Polski. Hymnem, który - jak pisał prof. Andrzej Nowak - „wy­ wołał przełom. Po latach posypywania głów-popiołem popowstaniowej skruchy, słuchania uczonych apeli do mikromanii narodowej, jakie próbowali uzasadniać krakowscy ‘stańczycy’, tysiące czytelników kolejnych odcinków Ogniem i mieczem zaczynało powtarzać za Zagłobą: ‘Wstydziłem się, mości panowie, za tę Rzeczpo­ spolitą. Ale teraz już bym się z żadną inną nacją nie pomieniał!’. Wracała tęsknota za dawną wielkością, pragnienie odbudowania dumy narodowej”. Czy jakikolwiek utwór literacki miałby dziś szansę na to, by wstrząsnąć sumie­ niami? A dlaczego nie, pozostawmy jednak marzenia na boku. Zadbajmy zaś o to, by w sytuacjach, w których obraża się naszą godność i przyzwoitość, z całą mocą mówić „Nie!”. Jako obywatele, jako twórcy i odbiorcy kultury narodowej, jako Po­ lacy. Na dziś to program minimum. 62

TEMIDA STANKIEWICZ-PODHORECKA

Rzeczywistość (ob) sceniczna, czyli teatr antypolski Niszczenie wartości artystycznych, moralnych, wartości wyprowadzonych wprost z porządku Dekalogu ma miejsce dziś właściwie we wszystkich przestrze­ niach naszego życia. Ale najbardziej dotknięta jest kultura, a w niej teatr jako dzie­ dzina szczególnie reprezentatywna, bo stanowiąca swoistą syntezę sztuk, prądów literackich i filozoficznych funkcjonujących ogólnie w kulturze. Teatr jest przybytkiem artystycznym, więc rzeczywistość pozateatralna poka­ zywana na scenie ma prawo być artystycznie przetworzona. Problem jawi się wte­ dy, gdy owo artystyczne przetwarzanie pełni funkcję niszczącą i służy czemuś, co jest wrogie człowiekowi. Rodzi się wówczas pytanie o dopuszczalną granicę owego przetwarzania artystycznego i czy tego typu szkodliwy „produkt” można jeszcze nazwać sztuką. Gdy przyjrzymy się temu, co teatry w większości prezentują na swo­ ich scenach, mamy wątpliwości, jak to określić. Najczęściej stosuje się w oficjalnej narracji tzw. klucz-wytrych, którym jest termin „eksperyment”. Do worka z nazwą „eksperyment” można bowiem wrzucić wszystko. Dzisiaj doświadczamy totalitaryzmu liberalnego połączonego z neomarksizmem. Ta dziwna figura ma silny wpływ na kształt i kondycję literatury, sztuki, teatru, całej kul­ tury. Apologeci tej koncepcji - choć nazwałabym ich raczej funkcjonariuszami ideolo­ gicznymi - kontestującej moralność chrześcijańską, niszczącej prawidłową hierarchię wartości i duchowość człowieka, konsekwentnie prezentują ateizm jako naczelny punkt programu w przestrzeni życia teatralnego - jak i w całej kulturze zresztą. To właśnie taka ich wizja świata znajduje swoje odzwierciedlenie na scenie. I zdecydowanie dominuje. Natomiast artyści o światopoglądzie katolickim, którzy swoją postawą życio­ wą i twórczością świadczą o Bogu i przywiązaniu do wartości narodowych, za­ zwyczaj nie są angażowani do głównych ról, nie mają Temida Stankiewicz-Podhorecka, dzienni­ propozycji reżyserowania przedstawień w liczących się karka i krytyk teatralna. Niegdyś związana teatrach, w ogóle nie pokazuje się ich w mediach pu­ z „Życiem Warszawy", publikuje na tamach blicznych, nie lansuje się ich. To sprawia, że są niewi­ „Naszego Dziennika". W recenzjach szcze­ gólną uwagę zwraca na wartości patrio­ doczni i nieznani szerszej publiczności i w zasadzie nie tyczne, moralne i estetyczne. Przewodniczy­ funkcjonują w świadomości społecznej Polaków. Choć ła jury nagrody Sekcji Krytyków Teatralnych przecież są! A jeśli niektórzy gdzieś śladowo pojawiają Związku Artystów Scen Polskich. Wykłada się w przekazie społecznym, w mediach, to nie na tyle, gościnnie w Wyższej Szkole Kultury na ile powinni. Oczywiście, zdarzają się wyjątki, któSpołecznej i Medialnej w Toruniu.

Rozdział I - Społeczeństwo rym udaje się jakoś przebić, ale generalnie nie zmienia to postaci rzeczy. Artyści 0 światopoglądzie chrześcijańskim, a zwłaszcza katolicy, do tego jeszcze skiero­ wani ku patriotyzmowi, są wyraźnie odsuwani na bok. A to świadczy o tym, że poddani są pewnego rodzaju ostracyzmowi i dyskryminacji ze względu na swój światopogląd, na wyznawany system wartości. Nie mają więc wpływu na kondycję 1kształt dzisiejszego teatru. Teatry w ogromnej większości okupowane są przez szkodników wyniszczających naszą kulturę. Twórcy przedstawień atakujących Kościół, rodzinę, deprecjonujących wartości narodowe, jawnie promujących homoseksualizm i rozmaite dewiacje sek­ sualne, lansujących ideologię gender, nie napotykają na żadne przeszkody czy choćby ograniczenia w realizowaniu owego jakże Artyści o światopoglądzie chrześcijańskim, a zwłasz­ szkodliwego dla polskiego narodu programu. To nie są zdarzenia cza katolicy, do tego incydentalne, lecz dokładnie przygotowany i realizowany już od lat, krok po kroku, program. Program mający za cel przeformujeszcze skierowani ku pa­ łowanie modelu kultury zakorzenionej w chrześcijaństwie, gdzie triotyzmowi, są wyraźnie obowiązują normy moralne. Normy wywodzące się wprost z De­ odsuwani na bok. kalogu i sprawdzone przez wieki w przeróżnych społecznościach. Te normy przeszkadzają w formowaniu tzw. nowej kultury, a przez nią nowego społeczeństwa ukierunkowanego na opcję lewicowo-liberalną, tym samym na preferowaną przez te środowiska wizję świata. Taką, w której nie ma miejsca dla Boga, wartości chrześcijańskich i narodowych. Natomiast jest miej­ sce na totalną wolność od wszystkiego, do wszystkiego i bez żadnych zobowiązań. Czy można w ogóle mówić w tej sytuacji o prawdziwej wolności? Chodzi o to, by dzisiejszy świat przerobić na nowy porządek rzeczy, który jest zaprzeczeniem porządku naturalnego i tworzącego cywilizację, w jakiej żyjemy. W tym nowym świecie nie obowiązują żadne zakazy moralne, a prawo naturalne nie ma już żadnego znaczenia, bo człowiek totalnie „wolny” sam sobie jest Bogiem i może stwarzać siebie takim, jakim chce. To znaczy np. zmieniać płeć na taką, ja­ kiej sobie życzy, na jaką w danej chwili jest zapotrzebowanie (na przykład by robić karierę polityczną, artystyczną itp.). Czynniki biologiczne nie stanowią już fun­ damentalnego kryterium w identyfikacji tożsamości płciowej. Zgodnie z ideologią gender zostały zastąpione przez kryteria społeczno-kulturowe, uformowane zresz­ tą przez pseudonaukowców (jakżeby inaczej), którzy się spierają, czy płci jest 30, czy 60... Oczywiście, taka wizja świata, a w nim człowieka, prowadzi nie tylko do indywidualnych wynaturzeń, ale do radykalnej zmiany kształtu naszej cywilizacji. Ten proces trwa, posługuje się rozmaitymi narzędziami. Najbardziej spektaku­ larnie odbywa się w teatrze, który, podobnie jak cała kultura, podporządkowany jest poprawności politycznej. To schlebianie owej poprawności dominuje właściwie wszystkie przestrzenie życia publicznego. Z poprawnością polityczną nieodłącznie wiąże się tolerancja, ale funkcjonująca tylko w jedną stronę, oraz relatywizm w sto­ sunku do wszystkich wartości. Mamy dziś do czynienia z dyktaturą relatywizmu. Szczególnie niebezpieczna jest ideologia relatywizmu prawdy i etyki. Przy tak „po­ prawnościowym” założeniu, że wszystko jest relatywne, można by wysnuć fałszywy wniosek, iż nie ma prawdy obiektywnej, nie ma dobra obiektywnego i nie ma pięk64

RZECZYW ISTO ŚĆ (OB)SCENICZNA, CZYLI TEATR AN TYPO LSKI na obiektywnego. A więc nie ma podstawowych wartości, będących warunkiem sine qua non istnienia normalnego teatru, sztuki i w ogóle kultury. Teatr i cala kultura powinny służyć człowiekowi w wielu wymiarach, rozwijać go duchowo i intelektualnie, dostarczać mu głębokich przeżyć artystycznych, kształto­ wać prawidłowe wzorce etyczne, moralne, mieć duży udział w życiu wewnętrznym człowieka. W prezentowanej twórczości, konfrontując dobro ze złem, powinno się ak­ centować wyraźne granice między nimi, a nie utożsamiać je ze sobą na zasadzie rela­ tywizacji, że zło to także dobro, w zależności od tego, jak na nie spojrzymy. W przed­ sięwzięciach twórczych winno być ukazane przesłanie, w którym dobro jest wartością godną naśladowania, zaś zło powinno być napiętnowane i służyć ku przestrodze. To elementarne powinności sztuki, której misją jest poszukiwanie i pokazywanie praw­ dy. Tylko tak można służyć społeczeństwu, dobru wspólnemu. Ale do teatru wkroczy­ ła samowola, którą fałszywie określa się jako wolność artystyczną, usprawiedliwiając w ten sposób teatralnych niszczycieli i braki ich talentu. Ten proceder nie jest czymś spontanicznym, przypadkowym, lecz działalnością zaprogramowaną, sterowaną, wykalkulowaną. Bo spójrzmy, jak dziś wygląda teatr i co nam oferuje, ku czemu zmierza, czego nas uczy, na co uwrażliwia. Prezentowane obecnie na scenach przedstawienia (poza nielicznymi wyjątkami) swoją tematyką, treścią, formą inscenizacyjną i poziomem wykonania kwalifikują się do nazwy: antyteatr. Mamy tego dobitne przykłady. Oto Stary Do teatru w kroczyła sa­ Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, który od 1991 r. mowola, którą fałszyw ie ma zagwarantowane prawo używania nazwy „Narodowy”, pod określa się jako wolność dyrekcją artystyczną Jana Klaty prowadzi działalność antynaroartystyczną, usprawie­ dową, antypolską. Deprecjonowanie i ośmieszanie wartości pa­ triotycznych, szydzenie z symboliki religijnej, to najczęstsze ele­ dliwiając w ten sposób menty charakteryzujące przedstawienia tego teatru, na deskach teatralnych niszczycieli którego nawet podczas zaborów, nawet w czasach PRL-u święci! i braki ich talentu. triumfy repertuar narodowy. Pamiętamy przecież nie tak dawną głośną „aferę” w tym teatrze związaną z dramatem Zygmunta Krasińskiego Nie-Boska komedia, gdzie chorwacki reżyser, Oliver Frljić, przypisując XIX-wiecznemu autorowi antysemityzm, silnie ingerował w sferę ideową dzieła oraz w przesia­ nie utworu - wbrew oczywistym intencjom Krasińskiego. Do premiery wówczas nie doszło ze względu na protest opinii publicznej, do której przedostały się informacje na temat szykowanego kolejnego „eksperymentu” i związanych z nim wyjątkowo obscenicznych oraz antypolskich pomysłów zagranicznego reżysera. Ale dramat Krasińskiego pozostał w repertuarze Starego Teatru w innym, lecz też drastycznie okaleczonym kształcie, ponieważ w „spadku” po Oliverze Frljiciu utworem zajął się duet Monika Strzępka (reżyseria) i Paweł Demirski, który całko­ wicie przerobił utwór poety, bezczelnie dopisując mu zupełnie inną rzeczywistość. Na scenie Starego Teatru można też wciąż oglądać innego potworka, mimo iż od premiery minęło sporo czasu. Chodzi o Trylogię niby według Henryka Sienkiewicza w reżyserii samego dyrektora Jana Klaty. W tej obscenicznej karykaturze wielkie­ go, narodowego eposu Sienkiewiczowscy bohaterowie w ujęciu Klaty są ludźmi psy­ chicznie chorymi, znajdującymi się w zakładzie dla obłąkanych. Brudni, odrażający 65

Rozdział I - Społeczeństwo swoją fizycznością, pokraczni. Oczywiście, zgodnie z polityczną poprawnością, nie brak elementu homoseksualnego czy szyderczej karykatury Chrystusa (w postaci Tuhaj-Beja), a także prześmiewczych tańców do pieśni religijnej na zainscenizowanym ołtarzu Jasnogórskim. Jest też paskudna parodia Jasnogórskiego obrazu Matki Bożej, w którym umieszczono twarz aktorki robiącej dziwaczne miny. Głów­ nym celem tej karykatury jest ośmieszenie naszego przywiązania do Kościoła, do patriotyzmu i ukazanie Polaków nie jako bohaterów godnych naśladowania, lecz jako prymitywną, ksenofobiczną hołotę. Artystycznie jest to gorzej niż miernota. Okazuje się jednak, że wszystko to nie stanowiło przeszkody dla pani Małgorzaty Omilanowskiej (a poprzednio dla Bogdana Zdrojewskiego), minister kultury i dzie­ dzictwa narodowego, by inaugurację obchodów 250-lecia teatru publicznego w Polsce rozpocząć w Starym Teatrze w Krakowie, gdzie ów jubileusz Najczęściej są to spek­ „uatrakcyjniono” właśnie pokazem szyderczego spektaklu Jana takle infekujące złem, Klaty Trylogia, w którym zbrukano godność Polaka. Myślę, że dla naszpikowane w ulgary­ Klaty termin „godność Polaka” jest chyba rodzajem epitetu. Wy­ starczyło obejrzeć jego Transfer zrealizowany za niemieckie pienią­ zmem słownym i obrazo­ dze (chyba na polityczne zamówienie) o pojednaniu z Niemcami. wym, a bywa, że jest to Poprawny politycznie spektakl niewiele mający wspólnego z praw­ w ręcz pornografia. dą historyczną dotyczącą polsko-niemieckich relacji. Dla Polaków moralnie nie do przyjęcia. Fałszywka. Tak jak inne przedstawienie Jana Klaty: Tytus Andronikus, współfinansowane przez Niemców, w którym zagrali aktorzy polscy i niemieccy. Klata obsadził w roli barbarzyńców polskich aktorów i tak poprowadził, by ich prymitywne zachowania nasuwały skojarzenia z zachowaniem zwierząt, zaś Niemców obsadził w roli przedstawicieli cywilizacji rzymskiej. Polskich patriotów i katolików pokazanych jako bohaterów godnych naśladowa­ nia albo przynajmniej normalnego ich potraktowania próżno by szukać na scenie Starego Teatru. W Bitwie warszawskiej 1920 (tekst Pawła Demirskiego, reżyseria Moniki Strzępki), gdzie zanegowane jest znaczenie bitwy polsko-rosyjskiej, mar­ szałek Piłsudski został ukazany jako prymitywny przygłup. Postać do wyśmiania. Nawet śmierć księdza Skorupki nie jest tu uszanowana. Na piedestale jako bohate­ ra ustawiono zaś... zbrodniarza Dzierżyńskiego. Spoglądając na dzisiejszy teatr w Polsce, można powiedzieć, że jest on wyrazi­ cielem i przekaźnikiem trwającej obecnie rewolucji aksjologicznej (aksjologia to nauka o wartościach i kryteriach wartościowania). Obserwujemy burzenie wartości moralnych, etycznych, estetycznych, kulturowych, poznawczych i religijnych. Obraz dzisiejszego teatru generalnie zawiera się w przedstawieniach pozbawiających czło­ wieka wymiaru transcendentalnego, odzierających go z jego godności, w przedsta­ wieniach uwłaczających mu jako istocie ludzkiej. Najczęściej są to spektakle in­ fekujące złem, naszpikowane wulgaryzmem słownym i obrazowym, nierzadko na granicy pornografii, a bywa, że jest to wręcz pornografia, jak na przykład odrażają­ ce w swym epatowaniu dewiacją seksualną (m.in. nekrofilią) spektakle w reżyserii „modnej” obecnie Mai Kleczewskiej. Wystarczy przywołać tu jej przedstawienie Podróż zimowa według tekstu Elfriede Jelinek (to koprodukcja Teatru Polskiego w Bydgoszczy z Teatrem Powszechnym w Łodzi) czy Oresteję w warszawskim Te66

RZECZYW ISTO ŚĆ (OB)SCENICZNA, CZYLI TEATR AN TYPO LSKI atrze Narodowym. Trudno uwierzyć, ale na tejże Narodowej Scenie w ubiegłym roku Konstantin Bogomolow wyreżyserował spektakl Lód według utworu Władi­ mira Sorokina, gdzie posługując się rynsztokowymi wulgaryzmami aktorzy opi­ sywali „detalicznie” stosunki seksualne. Podobnych przedstawień jest multum. W teatrach całej Polski. To nie eksperyment, jak się nam tłumaczy, lecz czarna fala nienawiści do człowieka wierzącego i patrioty, którego trzeba zohydzić i zniszczyć. Wulgaryzm słowa i obrazu, estetyka brzydoty i postdramat jako najmodniej­ szy gatunek teatralny to główne wyznaczniki stylistyczne tworzące swego rodzaju fundament wspólnotowy łączący większość przedstawień wy­ wodzących się z nihilizmu. Postmodernistyczne nurty zalewa­ W rzadko którym przed­ jące dziś sceny teatralne (choć chyba nigdzie w takim stopniu, stawieniu nie ma dziś na­ jak w Polsce) są wyrafinowanym narzędziem do wprowadzania paści na Kościół, nie ma gender, oswajania z nim, co w następstwie ma prowadzić do po­ szargania imienia Boga, wszechnego funkcjonowania tej niebezpiecznej ideologii w świa­ domości społecznej, aż po legalne jej usankcjonowanie ustawa­ nie ma wyśmiewania ka­ mi parlamentarnymi - co dokonuje się np. w postaci legalizacji tolików i patriotów. tzw. konwencji przemocowej. To jest także zamach na rodzinę. Toteż w przedstawieniach teatralnych, jeśli pojawia się temat rodziny, to wyłącznie w aspekcie negatywnym, jako zjawisko tzw. rodziny toksycznej. Często można odnieść wrażenie, że przedstawienia realizowane są wyłącznie w konkretnym celu: deprecjacji wartości narodowych, promocji dewiacji homosek­ sualnych, ateizacji poprzez epatowanie widza tzw. mocnymi scenami uderzający­ mi w Kościół, w religię katolicką, jak choćby w przedstawieniu wyreżyserowanym przez Michała Zadarę Jezus Chrystus Zbawiciel (spektakl firmowany przez kra­ kowski Teatr Łaźnia Nowa). W tym obrazoburczym spektaklu reżyser wykorzy­ sta! tekst sprzed prawie pól wieku skandalisty i pedofila, Klausa Kinskiego (miał zwyczaj mawiać o swej twórczości: Jestem dziwką —robię to tylko dla pieniędzy), w którym Chrystus nie jest Bogiem, lecz zwykłym człowiekiem, hippisem i wraz z apostołami, ludźmi marginesu tworzy komunę, itd., itd. W rzadko którym przedstawieniu nie ma dziś napaści na Kościół, nie ma szargania imienia Boga, nie ma wyśmiewania katolików i patriotów. No bo czymże innym jak nie atakiem na Kościół katolicki są sceny, gdzie biskup zrzuca z siebie sutannę i pozostaje w samych stringach? Albo gdy mówi, że ewangelizuje w seks-shopie. A jak potraktować karykaturę o. Maksymiliana Kolbego w obrzydliwej parodii sceny z Auschwitz, gdzie wyśmiane jest oddanie życia kapłana za drugiego człowieka. Albo inna scena, w której biskup, parodiując słowa Chrystusa na krzyżu, mówi do dresiarza: „jeszcze dziś bę­ dziesz ze mną w raju”. Sceny te pochodzą ze spektaklu o znamiennym tytule: Był sobie Polak, Polak, Polak i diabeł, czyli w heroicznych walkach narodu polskiego wszystkie sztachety zostały użyte autorstwa Pawła Demirskiego w reżyserii Moniki Strzępki. W podobnym klimacie i takiej samej stylistyce zaśmieconej sceny są także pozo­ stałe realizacje tego tandemu, m.in. kolejne odcinki Klątwy. To koprodukcja Teatru Łaźnia Nowa w Krakowie i Teatru Imka w Warszawie. W pierwszym odcinku, Klą­ twa, odcinki czasu beznadziei, zaprezentowano karykaturę ewangelicznej postaci Je­ zusa i parodię Jego nauczania. Dobromir Dymecki, aktor grający postać Chrystusa, 67

Rozdział I - Społeczeństwo paraduje z nagim torsem, często stając tyłem do widowni, aby zaprezentować znany z Ewangelii obraz Chrystusa z krwawymi śladami na wysmaganych biczem plecach. Po twarzy aktora spływa czerwona farba udająca krew z miejsc symbolizujących rany po koronie cierniowej. Nie braknie też krwawych śladów, stygmatów na dłoniach i krwi sączącej się z przebitego boku. Nonszalancki, groteskowy i nie stroniący od najostrzejszych wulgaryzmów sposób bycia tej scenicznej figury przypominającej przestępcę kryminalnego, ma niby przedstawiać Chrystusa. Przy tym postać ta jest zaprzeczeniem jakiejkolwiek wiarygodności. Już nie tylko w znaczeniu teologicznym, ewangelicznym czy historycznym, ale także aktorskim, artystycznym. To zwyczajna miernota pseudoartystyczna. W podobnym duchu zrealizowany został następny odcinek, Klątwa - lekcja religii, gdzie odgrywana Finansowanie zboczonych jest szydercza karykatura Mszy św. Cytaty wzięte z liturgii mieszają przedstawień jest ze strony się z piekłem i wulgaryzmami. rządzącej koalicji PO-PSL Duet Strzępka i Demirski, znany ze swoich poglądów neonie tylko przyzwoleniem, marksistowskich, znajduje się obecnie na tzw. topie, ma swoje ale wręcz zachętą do nisz­ lobby medialne, nieustannie obsypywany jest nagrodami, za­ czycielskiej działalności. praszany przez dyrektorów teatrów do tworzenia przedstawień. Wszystkie te spektakle nie prezentują w warstwie artystycznej nawet średniego poziomu, a intelektualnie są bełkotliwe. No i wszystkie podobne do siebie: chaos, przekrzykiwanie się postaci, szarpanina, rzucanie się na ziemię - to podstawowe formy ekspresji aktorskiej. Polak w spektaklach Strzępki i Demirskiego jawi się jako nieokrzesany, niewykształcony prymityw nie znający cywilizacyjnych sposobów zachowań, a w relacjach międzyludzkich powodujący się tylko biologicz­ ną intuicją. No i często obsesyjny antysemita, zamknięty w swoim ciemnogrodzie umysłowym i mentalnościowym. Schemat prosty: zły Polak, dobry Żyd. Ten schemat w różnym nasileniu funkcjonuje non stop na scenach teatralnych i - można powie­ dzieć -je s t wspólnym mianownikiem różnych przedstawień i różnych reżyserów. Finansowanie tego typu zboczonych przedstawień jest ze strony rządzącej koalicji PO-PSL nie tylko przyzwoleniem, ale wręcz zachętą do niszczycielskiej działalności. Oczywiście cel znacznie wykracza poza przestrzeń stricte sceniczną. To realizacja pro­ gramu politycznego, w której haniebny udział bierze teatr. Są to konkretne nazwiska lu­ dzi, a więc dyrektorów teatrów, reżyserów, aktorów, tzw. dramaturgów. Wszyscy oni (nie tylko w teatrach publicznych) opłacani są z państwowej kiesy, zatem z naszych podatków. I jakby tego było mało, Michał Merczyński, dyrektor poznańskiej Malty (festi­ wal nie prywatny a publiczny, więc państwo łoży nań grosz podatnika) sprowadza z zagranicy do Polski bluźniercze, obrażające nas przedstawienie, o marnej warto­ ści artystycznej Golgota Pienie, którego twórca, niskiej klasy reżyser, Argentyńczyk Rodrigo Garcia, w obrzydliwy sposób, ze scenami na granicy pornografii, szydzi z cierpień i umierania Chrystusa na krzyżu. I nie dość, że nas obraża, boleśnie rani uczucia katolików, to jeszcze otrzymuje za to pieniądze i poparcie oraz promocję ze strony Małgorzaty Omilanowskiej, minister kultury i dziedzictwa narodowego, któ­ ra sama o sobie mówi, że jest „miłośniczką powieści kryminalnych, które namiętnie czyta całymi seriami”. Jak na minister kultury i profesor historii sztuki - niewybred­ ne hobby i grożące wypaczeniem psychiki. 68

RZECZYW ISTO ŚĆ (OB)SCENICZNA, CZYLI TEATR ANTYPO LSKI W tym deprecjonowaniu i niszczeniu transcendentalnego wymiaru człowieka oraz oswajaniu go z ateizacją życia i budową tzw. nowego świata, teatr odgrywa rolę nie do przecenienia. Jednak na przeszkodzie tworzenia owego nowego świata bez Boga stoi Krzyż. Dlatego jest nieustannie atakowany, ośmieszany, wyszydzany, zo­ hydzany. Chodzi o wyparcie hierarchii wartości związanych poprzez Krzyż z Chry­ stusem i, co za tym idzie, celowe wprowadzanie zamętu do pełnego zrozumienia sensu życia. Życia od poczęcia do naturalnej śmierci. Ta schizofrenia środowisk liberalno-lewicowych przejawiająca się w bezpardonowych ata­ kach na Kościół katolicki i jego kapłanów oraz terror medialny Brutalny rewizjonizm i jego okrutne konsekwencje to współczesny rodzaj męczeństwa, przybiera różne formy, jakie ponosi Kościół katolicki - księża i wierni zgromadzeni wo­ najczęstszą jest prze­ kół Chrystusowego Krzyża. rabianie, tzw. przepi­ Brutalny rewizjonizm przybiera różne formy, najczęstszą jest przerabianie, tzw. przepisywanie na nowo klasyków, zwłaszcza sywanie na nowo kla­ dzieł naszych wieszczów. Dość spojrzeć na ostatnie wystawienia syków, zw łaszcza dzieł Dziadów Adama Mickiewicza, zwłaszcza na realizację Rado­ naszych wieszczów. sława Rychcika, w której reżyser całkowicie odszedł od spraw narodowych na rzecz tzw. multikulti, z akcją przeniesioną do Ameryki, z odniesie­ niami do czarnoskórych postaci i ikon XX-wiecznej polityki i kultury, takimi jak m.in. King, Kennedy czy Marylin Monroe. Nie wspomnę już o tekście wieszcza po­ ciętym na przysłowiowe plasterki i całkowicie przerobionym. Za odjęcie tekstowi Adama Mickiewicza ducha narodowego Rychcika z miejsca nagrodzono (np. Pasz­ portem „Polityki”) i ustawiono na piedestale teatralnym, czyli drzwi teatrów są dla jego reżyserii zapraszająco otwarte. Może śmiało nadal uprawiać niszczenie dzieł narodowych pod kuratelą minister kultury i... dziedzictwa narodowego. Dziedzic­ twa narodowego - w takiej sytuacji tytuł ten brzmi jak tragiczna ironia. Reżyserzy teatralni mogą również - a nawet powinni - bezkarnie pastwić się nad Powstaniem Warszawskim (ale broń Boże nad powstaniem w Getcie). Syste­ matycznie w rocznicę wybuchu Powstania w Muzeum Powstania Warszawskiego odbywa się premiera przedstawienia teatralnego poświęconego temu bohaterskie­ mu zrywowi. Prawie wszystkie premiery (poza dwiema) można określić jako hańbę. Ośmieszające, dyskredytujące bohaterów i ich walkę, co w konsekwencji ma prowa­ dzić do wyeliminowania ze świadomości społecznej prawdziwej wartości Powstania w jego patriotycznym wymiarze. Ów zabieg „odbrązowiania” bohaterów wpisuje się w trwający już od dłuższego czasu proces usuwania ze świadomości społecznej symboliki narodowej. Wartości związane z etyczną koncepcją dobra są na naszych oczach w przed­ stawieniach teatralnych bezwzględnie zabijane przy biernej postawie publiczno­ ści, która zresztą jest starannie dobierana, a nawet kontrolowana (u dyr. Klaty np. sprawdza się, czy ktoś nie zamierza po kryjomu robić dokumentacji fotogra­ ficznej). Jakiś czas temu pisałam na łamach „Naszego Dziennika”, że może trzeba w końcu zastanowić się i dociec, skąd idą propozycje, dyspozycje i pieniądze do realizowania owego antykatolickiego i antynarodowego scenariusza. Teatr jest „tyl­ ko” narzędziem. Ale skutecznym i niszczycielskim. 69

Rozdział I - Społeczeństwo Uczestnicy Pomorskiego Marszu „Powstań Polsko, skrusz kajdany", który przeszedł ulicami Gdańska 24 li­ stopada 2012 r., niosą transparent z wizerunkiem śp. Anny Walen­ tynowicz, praw­ dziwej legendy „Solidarności" i jej współzało­ życielki, Damy Orła Białego, która zginęła w katastrofie smoleńskiej.

Podczas akcji protestacyjnych, demonstracji i marszów, które przetaczają się przez Polskę w ostatnich latach, żądania przywrócenia obywatelskiej wolności - w tym także wolnych mediów, nie manipulowanych przez obecną władzę, która używa ich jako własnej tuby propagandowej są coraz częstsze i donośniejsze.

70

WOJCIECH RESZCZYŃSKI

Jakie media, takie społeczeństwo Od lat przekonuję, że współczesne media nie są, jak zwykło się mówić, „czwartą” władzą w państwie, ale pierwszą i bodajże najważniejszą. W tradycyjny Monteskiuszowski podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą od dawna na­ leżałoby wpisać władzę nową - medialną. Zaryzykuję twierdzenie, że XVI-wieczna europejska zasada wyrażona w łacińskiej sentencji: Cuius regio, eius religio mogłaby dziś brzmieć: Cuius regio, eius media, a więc „Czyja władza, tego media”. Przewa­ ga władzy medialnej nad innymi polega na tym, że w odróżnieniu od pozostałych trzech głównych filarów władzy w państwie, władza medialna nie jest demokra­ tycznie wybierana ani odwoływana. A jednak wywiera olbrzymi wpływ na wybór i funkcjonowanie pozostałych władz, jeśli chce, może je kontrolować, ale zakres jej odpowiedzialności wobec prawa ogranicza się jedynie do zwykłej kontroli sądo­ wej (skargi na media). O sile mediów przesądza powszechny przekaz adresowany do wielomilionowej widowni wpływający na obywatelskie postawy, w tym także zachowania wyborcze. Czyli obywatel wybiera burmistrza, posła, senatora, prezy­ denta, ale nie ma żadnego wpływu na wybór i odwołanie właściciela mediów czy redaktora naczelnego, a nawet prezentera telewizyjnego, zarówno stacji prywatnej, jak i publicznej. Nie bez znaczenia jest też wkomponowanie się głównych mediów w globalny giełdowy system ich finansowania, o czym będzie mowa dalej. O ile w tzw. starych demokracjach mechanizm funkcjonowania „trzech władz”, wzbogaconych mocną władzą medialną, miał szansę ewoluować i dostosowywać się do polityczno-społecznych potrzeb i oczekiwań obywateli, bo przecież stopień wol­ ności, niezależności i odpowiedzialności mediów jest miarą demokracji, to w kra­ jach takich jak Polska, wychodzących z komunizmu, Wojciech Reszczyński (ur. 1953), zasłu­ władza medialna pozostaje wciąż w orbicie wpływów żony i przez wiele lat bardzo popularny dawnych elit rządzących. i łubiany dziennikarz radiowy i telewizyjny. Od 1945 do 1989 r. media w Polsce - prasa, radio, Pracował m.in. w TVP, Telewizji Puls i Pol­ telewizja, wydawnictwa, drukarnie, stanowiły bazę skim Radiu. Prowadził popularne programy „Teleexpress", „Sygnały Dnia", „Lato z Ra­ (według komunistycznej teorii „nadbudowę”), dzięki diem" i „Cztery Pory Roku". Członek zarządu której komuniści mogli umacniać totalitarną władzę warszawskiego oddziału SDP. Publikował nad społeczeństwem. Pełna kontrola mediów została w m.in. w „Naszej Polsce", TVP Historia na krótko (do wprowadzenia stanu wojennego) zai Radiu Maryja. Współautor Oburzonych. 71

Rozdział I - Społeczeństwo kłócona powstaniem w sierpniu 1980 r. NSZZ „Solidarność”. Związek zawodowy „Solidarność” powstał również w Radiokomitecie. Jego przewodniczącym w War­ szawie, a wkrótce wiceprzewodniczącym Krajowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” Pracowników Radia i Telewizji został Piotr Mroczyk. Jak się oka­ zało po latach, od 1973 r. tajny współpracownik SB o kryptonimie „69”. W 1989 r. został dyrektorem Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Przywołuję ten fakt jako wymowną ilustrację spenetrowania przez reżim PRL struktur „Solidarności”, w tym nawet tak nielicznej, jaka powstała w środowisku dziennikarzy radia i tele­ wizji. „Około połowa dziennikarzy przed 1989 rokiem współpra­ Przy Okrągłym Stole na­ cowała ze Służbą Bezpieczeństwa” - ocenia prof. Włodzimierz leży szukać genezy rynku Suleja. To, co nazywamy „transformacją systemu”, począwszy od hi­ medialnego w Polsce storycznego 1989 r., to kontrolowany mechanizm dopuszczenia po 1989 r., gw arantu­ do władzy nowych sił społecznych, wywodzących się z tzw. kon­ jącego „nowej w ładzy" struktywnej części dawnej „Solidarności”. Tych sił, które konte­ pełną kontrolę nad stowały komunistyczny system, domagając się reform i dostępu przyszłym i mediami. do mediów. Stało się to możliwe, gdy wyraziły milczącą zgodę na utrzymanie dominującej roli komunistycznych elit w państwie. Dlatego Okrągły Stół jest symbolem nie w pełni demokratycznych przemian ustro­ jowych w Polsce. Przy Okrągłym Stole, a może już wcześniej, w wilii szefa MSW Czesława Kiszczaka w Magdalence, należy szukać genezy obecnego systemu poli­ tycznego III RP, w tym genezy rynku medialnego w Polsce po 1989 r., gwarantują­ cego „nowej władzy” pełną kontrolę nad przyszłymi mediami. Na czele podzespołu ds. środków masowego przekazu Okrągłego Stołu stanęli: Krzysztof Kozłowski, późniejszy szef MSW w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, a zarazem protektor Radia RM F FM, oraz Bohdan Jachacz z Wydziału Prasy Radia i Telewizji KC PZPR. Po Okrągłym Stole następuje (cenzura, czyli Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk przestała istnieć w kwietniu 1990 r.) „transformowanie się” mediów do nowych warunków ustrojowych, w tym dopuszczenie do mediów no­ wych środowisk, spoza dawnej PZPR (rozwiązanej 29 stycznia 1990 r.). W telewizji publicznej zaczyna być nadawany półgodzinny program „Telewizji Solidarność”, zostaje reaktywowany „Tygodnik Solidarność” i powstaje „Gazeta Wyborcza” - co­ dzienne pismo NSZZ „Solidarność” (do czasu konfliktu z Lechem Wałęsą o logo „Solidarności” w tytule). Takie były początki udziału w mediach opozycji demokra­ tycznej. Niebagatelną rolę odegrali tu dawni agenci komunistycznej bezpieki. Wielu z nich stawiano na czele „nowych” mediów III RP albo otaczano nimi media jako odpowiednią „opieką”. Dlatego tak dziś trudno zaakceptować kariery ludzi, którzy za komuny i w III RP zawsze zajmują eksponowane, kierownicze stanowiska. W tamtym czasie olbrzymi koncern medialny PZPR, jakim była Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch” (45 gazet dziennych, 235 czaso­ pism o łącznym nakładzie 3,5 min egzemplarzy), w tym 17 drukarń, liczne nie­ ruchomości, wydawnictwa, agencje książkowe, prasowe, fotograficzne, produkcja wszelakich druków okolicznościowych, płyt, kaset, wideo itd., decyzją Sejmu został 72

JAKIE MEDIA, TAKIE SPOŁECZEŃSTW O poddany likwidacji. W Komisji Likwidacyjnej zasiadał m.in. Donald Tusk. Ale już przed wejściem w życie ustawy likwidacyjnej dochodzi do kradzieży niektórych tytułów prasowych, przejmowania majątku byłych firm i tworzenia na ich bazie no­ wych. Beneficjentami stali się dotychczasowi zarządcy RSW oraz związana z nimi liczna partyjna nomenklatura i sprawdzeni „opozycjoniści”. Środowiska solidarno­ ściowe pragnące zachować swoją autonomiczność wobec Okrągłego Stołu (zwią­ zane z Jarosławem Kaczyńskim i Tadeuszem Mazowieckim) musiały zadowolić się kupnem na przetargu, organizowanym przez Komisję Likwidacyjną RSW, jedynie dwóch tytułów prasowych: „Expressu Wieczornego” wraz z drukarnią oraz „Życia Warszawy”. Tytuły dawnej prasy lokalnej RSW zaczęto sprzedawać zagranicznym koncernom medialnym - najpierw francuskiemu koncernowi Hersant, a od wrze­ śnia 1994 r. niemieckiemu Passauer Neue Presse. Po likwidacji RSW okazało się, że tzw. drugi obieg wydawniczy, reprezentujący prawdziwą anty­ komunistyczną, niepodległościową opozycję, działający prężnie Tytuły dawnej prasy lo­ poza cenzurą, został całkowicie pozbawiony możliwości publi­ kalnej RSW zaczęto sprze­ kowania i drukowania na bazie dawnego majątku i sprzętu likwi­ dawać zagranicznym dowanej RSW. Wyjątkiem była „Gazeta Wyborcza”. koncernom medialnym „Transformowanie się” mediów publicznych znam z autopsji. - najpierw francuskiemu Szefem telewizji, po Jerzym Urbanie, zostaje Andrzej Drawicz, internowany w stanie wojennym solidarnościowiec, dawny pe- Hersant, a od września zetpeerowiec, ale jak się okazało po latach, agent bezpieki TW 1994 r. niemieckiemu Pas„Kowalski” i TW „Zbigniew”, zarejestrowany w SB od lat 1950. sauer Neue Presse. „Nowa” TVP znalazła się pod pełną kontrolą dawnych tajnych służb, a do historii „wolnego dziennikarstwa” przejdzie instrukcja prezesa Drawicza dla dziennikarzy przed 8. rocznicą stanu wojennego, w której relatywizuje to wydarzenie (nie wolno podnosić bezprawności stanu wojennego) i wybiela zbrod­ nicze decyzje Jaruzelskiego i Kiszczaka. Zastępcami Drawicza zostali Lew Rywin, późniejszy reprezentant „grupy trzymającej władzę”, oraz Jan Dworak, obecny przewodniczący KRRiT. Telewizja Polska i Polskie Radio zmieniają się w spółki Skarbu Państwa. „Re­ gulatorem” rynku medialnego staje się powołana w 1992 r. Krajowa Rada Radio­ fonii i Telewizji, dziś 5-osobowy organ konstytucyjny o stricte politycznym obliczu. Obecnie po dwóch członków wybierają Sejm i Prezydent, a jednego Senat. Jan Dworak, byty polityk Unii Wolności i Platformy Obywatelskiej, wiceprezes Radio­ komitetu z lat 1989-1991, rządzi obecną Krajową Radą Radiofonii już piąty rok. Pozostałymi członkami są Witold Graboś i Sławomir Rogowski (TW „Libero”), związani z postkomunistyczną lewicą skupioną w Stowarzyszeniu Ordynacka, oraz Krzysztof Luft i prof. Stanisław Pastuszka z PSL-u. Dzięki KRRiT utrzymana zostaje zasada dominacji w mediach sil rządzących, gdyż to Krajowa Rada obsadza rady nadzorcze spółek telewizji publicznej i polskie­ go radia. Tak wyselekcjonowane rady dokonują wyboru członków zarządów me­ diów publicznych i są to najczęściej ludzie o lewicowo-liberalnej orientacji, ale tak­ że dawni agenci służb specjalnych. Próby „przewietrzenia” mediów publicznych, dopuszczenia do zarządzania nimi i pracy w nich osób o niekomunistycznym ro73

Rozdział I - Społeczeństwo dowodzie, o konserwatywnej, patriotycznej, narodowej orientacji - pisałem o tym w książce Oburzeni - kończyły się szybkim odwołaniem tych osób ze stanowisk. Taki też finał miały krótkie misje prezesów telewizji: Mariana Terleckiego, Wiesława Walendziaka, Bronisława Wildsteina, Andrzeja Urbańczyka. Podobnie było z pró­ bą zmian kadrowych i programowych w Polskim Radiu za prezesury Krzysztofa Czabańskiego. Także starania stworzenia prywatnej telewizji RTL 7, nieuwikłanej w zależności z dawnym reżimem PRL, skończyły się porażką. Adam Michnik oso­ biście interweniował w Luksemburgu, w siedzibie właścicieli tej stacji, przedstawia­ jąc telewizję kierowaną przez Macieja Pawlickiego jako skrajnie prawicową, nie do zaakceptowania we współczesnej Polsce. Po przejęciu przez Polsat współpracującej z RTL 7 „Naszej Telewizji” los RTL 7 był przesądzony. Stację wykupiła Grupa ITI, wprowadzając swój program pod nazwą TVN Siedem. Długa i burzliwa była też droga uruchomionej w 2001 r. innej niezależnej stacji - Telewizji Familijnej S.A., na bazie TV Niepokalanów Puls, później TV Puls. Familijną zasiliły kapitałowo spółki Skarbu Państwa i Prokom Ryszarda Krauzego. W stacji pojawiło się wielu niezależnych dziennikarzy, ale złe zarządzanie i wycofanie się Prokomu przesą­ dziło o końcu tej telewizji odwołującej się do wartości chrześci­ Dzięki KRRiT utrzymana jańskich i etosu rodziny. Dziś jest to TV Puls z nową koncesją, zostaje zasada dominacji nadającą programy dalekie od wcześniejszych deklaracji, o czym w mediach sił rządzących, świadczyły liczne protesty środowisk katolickich. Wspomniany wcześniej Krzysztof Kozłowski, członek założy­ gdyż to Krajowa Rada ciel Fundacji Komunikacji Społecznej w Krakowie, miał istotny obsadza rady nadzorcze udział w powstaniu i wejściu w eter prywatnego ogólnopolskiego spółek telewizji publicz­ radia RMF FM. Stacja ta uzyskała koncesję w 1994 r., nadając nej i polskiego radia. wcześniej bez oficjalnego zezwolenia, podobnie jak ogólnopol­ skie Radio Zet, wspierane przez Adama Michnika i „Gazetę Wyborczą” oraz środowisko polityczne Unii Demokratycznej. Dziś obie ogólno­ polskie stacje są własnością udziałowców zagranicznych; Radio Zet - holdingu medialnego należącego do francuskiej korporacji Groupe Lagardère, a RMF FM - niemieckiej spółki Bauer Media Invest GmbH. Zajęcie przez obie stacje więk­ szości dostępnych częstotliwości dużej mocy uniemożliwiło stworzenie podobnie silnej ogólnopolskiej sieci radiowej przez Radio Maryja. Większość (ponad 100) lokalnych prywatnych stacji radiowych, powstałych na początku lat 1990., została wykupiona lub przejęta przez grupy radiowe Lreklamowe. Obroniły się tylko nie­ liczne prywatne rozgłośnie lokalne, m.in.: „Alex” w Zakopanem, „Oko” w Ostro­ łęce, „Leliwa” w Tarnobrzegu, „Nadzieja” w Łomży, „Weekend” w Chojnicach, „Fiat” w Częstochowie, „Mazury” w Ostródzie, Radio Jutrzenka w Warszawie. RMF dysponuje siecią 56 częstotliwości lokalnych (RMF MAXX, Radio Clas­ sic). Grupa Eurozet to ogólnopolskie Radio Zet, radiowe sieci Plus, Gold, Chilli, Planeta, Antyradio. Agora ma 47 częstotliwości, m.in. sieci TOK FM, Złote Prze­ boje, Roxy. Grupa Radiowa Time nadaje w sieci 85 rozgłośni, należy do Zjed­ noczonych Przedsiębiorstw Rozrywkowych, sprywatyzowanych w 1991 r., który­ mi kieruje i dysponuje większością udziałów Zbigniew Benbenek. Najwyższa Izba Kontroli wykazała niezgodną z prawem prywatyzację ZPR-ów, gdyż zaniżono war74

JAKIE MEDIA, TAKIE SPOŁECZEŃSTW O tość majątku tej państwowej firmy, w latach PRL-u ważnego instrumentu komuni­ stycznej propagandy. Ciekawa jest historia powstania „Super Expressu”. Zaczęła się w „Expressie Wieczornym” w kwietniu 1990 r. W obawie przed zwycięskim przetargiem Fun­ dacji Prasowej „Solidarności”, oficyny wydawniczej Porozumienia Centrum, pra­ cownicy „EW” zawiązują spółdzielnię, zaczynają wydawać poranną wersję dzien­ nika „Express” i przygotowują się do przetargu. Kiedy Fundacja Porozumienia Centrum zwycięża, większość pracowników „Expressu Wie­ czornego” w obawie przed dziennikarską lustracją ucieka, jak Po 25 latach „transfor­ wcześniej ich koledzy, do „Expressu”, który trafia w końcu do mowania" pryw atne­ ZPR-ów Benbenka, a ten zmienia nazwę na „Super Express”, go rynku radiowego dziś tabloid o wysokim nakładzie. Nomenklaturowy, związany zdom inow ały go siły z lewicą ZPR Zbigniewa Benbenka związał się później z Platfor­ mą Obywatelską (Grzegorz Schetyna zakładał Radio ESKA we liberalno-lewicowe Wrocławiu). ZPR S.A. to nie tylko firmy Murator, sieci radiowe i postkomunistyczne. ESKA, Plus, WAWA, Vox, telewizje ESKA i POLO na ogólno­ dostępnym multipleksie, ale też 1200 salonów i punktów gier oraz sieć 130 kasyn. Po 25 latach „transformowania” prywatnego rynku radiowego zdominowały go siły liberalno-lewicowe i postkomunistyczne. Faktu tego nie zmienią nieliczne i sła­ be finansowo rozgłośnie radiowe kierowane przez diecezje Kościoła katolickiego, ani fakt uruchomienia na pierwszym multipleksie Telewizji TRWAM, co z wielkim trudem wywalczyło społeczeństwo. Osobnym gatunkiem nowego „polskiego” nadawcy radiowego stało się Radio „Hobby” w podwarszawskim Legionowie. Firmuje je Piotr Fogler (TW „Turysta”), były poseł Unii Demokratycznej. Stacja ta codziennie nadaje w języku polskim magazyn kulturalno-informacyjny „Radia Sputnik”, należący do państwowej roz­ głośni „Głos Rosji”. Ma więc Moskwa swój głos w Warszawie i okolicach, czego nie zauważa Jan Dworak, szef Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Geneza dwóch największych prywatnych ogólnopolskich stacji telewizyjnych TVN i Polsat sięga drugiej połowy lat 1970., kiedy to wyselekcjonowani przez reżim PRL ludzie zakładali spółki polonijne: Konsuprod Jana Wejcherta (TW „W. Konarski”) i Solpol Zygmunta Solorza (TW „Zegarek”). Znane są także fakty powiązań Jana Wejcherta i drugiego twórcy TVN Mariusza Waltera (TW „Mewa”) z wojskowymi służbami PRL i Funduszem Obsługi Zadłużenia Zagranicznego. Stworzona przez nich grupa ITI wymieniona jest w Raporcie z weryfikacji WSI. Współdziałał z nimi Grzegorz Żemek, współpracownik wywiadu wojskowego PRL ps. „Dik”. Były szef WSI gen. Marek Dukaczewski, agent Aleksander Makowski, a wraz z nimi biznesmen Zygmunt Solorz-Żak i jego firma Polsat oraz koncern ITI i ABW uzyskali ostatnio w Sądzie Okręgowym w Warszawie postanowienie o uchyleniu decyzji prokuratury o umorzeniu śledztwa ws. nieprawidłowości przy tworzeniu Raportu z weryfikacji WSI przez szefa komisji weryfikacyjnej WSI Anto­ niego Macierewicza. Tak więc dawna sprawa tych wszystkich powiązań ze służbami PRL-u i WSI obecnych „pokrzywdzonych” powróci ponownie na sądową wokandę. Tym samym wciąż pozostaje aktualna geneza powstania koncernów ITI i Polsat. 75

Rozdział I - Społeczeństwo Ranking sprzedaży i rozpowszechniania prasy drukowanej, egzemplarzowej, e-wydań oraz ogół prenumeraty (sierpień-wrzesień 2014, według ZKDP [Związek Kontroli Dystrybucji Prasy], w tysiącach) otwiera „Fakt Gazeta Codzienna” (318), dalej są „Gazeta Wyborcza” (168), „Super Express” (153), „Rzeczpospolita” (54), „Dziennik Gazeta Prawna” (44), „Przegląd Sportowy” (37), „Gazeta Podatko­ wa” (26), „Gazeta Polska Codziennie” (19), „Puls Biznesu” (10), „Parkiet Gazeta Giełdy” (4). Warto wiedzieć, że prenumerata „Gazety Wyborczej” wynosi ponad 50 tys. egzemplarzy, a druga na tej liście (38) jest „Rzeczpospolita”. Trzeba pod­ kreślić, że nie chodzi tu o klasyczną prenumeratę, ale o zakupy „obowiązkowe” przez państwowe firmy. Zwycięzca rankingu „Fakt Gazeta Co­ Olbrzymia większość pra­ dzienna” należy do niemiecko-szwajcarskiego koncernu Ringier Axel Springer (m.in. „Przegląd Sportowy”, „Forbes”, „Newswe­ sy lokalnej i regionalnej ek” i jeszcze dziewięć tytułów). „Super Express”, o czym była w Polsce jest własnością już mowa, należy do ZPR-ów Zbigniewa Benbenka. „Gazeta niem ieckiego Verlags- Wyborcza”, bezpłatne „Metro” i kilkanaście kolorowych tytu­ gruppe Passau. łów to własność Agory S.A. Olbrzymia większość prasy lokalnej i regionalnej w Polsce jest własnością niemieckiego Verlagsgrup­ pe Passau. Olbrzymia większość czasopism kolorowych także znajduje się w rękach niemieckich wydawnictw Bauer i Burda. Polityka biznesowa i redakcyjna tych kon­ cernów oddaje oczekiwania finansowe, społeczne i historyczne niemieckich wła­ ścicieli (komercjalizacja, unifikacja treści, polityczna poprawność, w tym unikanie tematów związanych z niemiecką odpowiedzialnością za II wojnę światową). Wy­ dawnictwo Heinrich Bauer Verlag (właściciel sieci RMF) wydaje 33 tytuły o łącz­ nym rocznym nakładzie tygodników i miesięczników ponad 400 min egzemplarzy. Burda to 15 tytułów. Najpoczytniejszy polski kolorowy tygodnik opinii, „Gość Nie­ dzielny”, może pochwalić się roczną sprzedażą na poziomie około 1,5 min. „Ukoronowaniem” wspomnianych głównych mediów komercyjnych stała się wielka gala Grand Press i specjalne medale - „Media 25-lecia”. Łatwo się domy­ ślić, że „Telewizją 25-lecia” została TVN, „Gazetą 25-lecia” - „Gazeta Wybor­ cza”, a „Radiem 25-lecia” - RMF FM. Poza tym ostatnim, zagranicznym w zasa­ dzie laureatem, należy dodać, że TVN S.A., którego głównymi akcjonariuszami są Grupa ITI i Grupa Canal+, ma wśród inwestorów wiele Otwartych Funduszy Emerytalnych, takich jak ING, Aviva, Allianz, Generali, Pocztylion oraz OFE PZU Złota Jesień. Podobnie koncern Agora S.A. jest zasilany finansowo przez jedenaście funduszy OFE, z których największy to PZU Złota Jesień oraz OFE: ING, Pocztylion, Aegon, AXA. To samo dzieje się z Polsatem Zygmunta Solorza. Jego Polsat Cyfrowy zasila jedenaście OFE sumami od 447 do 33 min złotych. Niestety niewiele ludzi w Polsce, a szczególnie pracownicy i emeryci, którzy płacą obowiązkowe składki na ZUS, zdaje sobie sprawę, że poprzez OFE (drugi filar) finansują wielkie koncerny medialne, od których zależy wysokość ich przyszłych świadczeń emerytalnych. Z analizy zaangażowania OFE w kupno akcji giełdowych spółek medialnych wynika, że decyzje te podejmowane są bez uwzględnienia nie najlepszej, szczególnie ostatnio, sytuacji finansowej tych spółek. Mimo słabnących wyników finansowych Agory i TVN zarządzający OFE kupują akcje tych spółek 76

JAKIE MEDIA, TAKIE SPOŁECZEŃSTW O w celu podtrzymania ich wartości giełdowej. Nie kierują się dłuższą perspekty­ wą finansową, a ta powinna zakładać ryzyko osłabiania się spółek medialnych ze względu na coraz większą konkurencję, cyfryzację i zmianę upodobań czytelników i telewidzów. „Gazetę Wyborczą” z roku na rok czyta coraz mniej ludzi. Coraz mniej ogląda TVN, ale koncerny te nadal są „ulubieńcami” tych, którzy bezpo­ średnio zarządzają OFE. Pytanie - robią to z przekonania, na podstawie rachunku ekonomicznego, czy dlatego, że tak należy. W efekcie istnieje ryzyko utraty pienię­ dzy zainwestowanych w te projekty medialne. Równocześnie, co jest niezwykle wy­ mowną refleksją, płacący składki poprzez OFE nie mają żadnego wpływu na me­ rytoryczne programy (produkty) tych mediów, od których zależy ich oglądalność, wysokość czytelnictwa, tym samym udział w rynku reklamowym. Paradoksalnie czytelnik i widz, nie podzielający wizji świata i Polski prezentowanej przez Agorę, TVN czy Polsat, nie tylko finansuje szkodliwy w odbiorze dla niego „produkt”, ale także przyczynia się do jego upowszechnienia, tym samym do jeszcze większego zdominowania rynku medialnego przez oligopol tych mediów. Tyle smutnych faktów, pomijając, ze względu na objętość tego artykułu, infor­ macje o portalach internetowych dominujących w Polsce mediów, elektronicznych wydaniach ich gazet, sieci kin, działalności poligraficznej, usługach brokerskich, agencjach reklamowych, nośnikach reklamy zewnętrznej. Ze względu na szczególne i szczegółowe zapisy ustawy o Radiofonii i Telewizji osobną, ważną pozycję w państwie powinny zajmować media publiczne: TVP1, TVP2, TVP INFO, TVP Polonia, TVP Sport, TVP Kultura, TVP Historia, TVP HD, TVP Seriale, TVP Rozrywka, TVP ABC, TVP Parlament, TV Biełsat oraz 16 oddziałów terenowych TVP w największych miastach Polski. Także programy emitowane przez Polskie Radio: PR1, PR2, PR3, PR4, PR5 (Radio dla zagranicy), internetowe radia: Radio Parlament, Polskie Radio 24, Polskie Radio Rytm oraz 17 Rozgłośni Regionalnych w największych miastach Polski. Jest to ol­ brzymi kapitał ludzki i materialny wciąż nie w pełni wykorzysta­ ny, ze względu na permanentne reformy struktury i funkcji tych Obserwujemy tendencję mediów oraz brak solidnego finansowania z abonamentu, me­ do marginalizowania, chanizmu wielokrotnie deprecjonowanego przez obecną władzę. a nawet przymiarki do Wciąż nie wykorzystano potencjału mediów lokalnych, zarówno sprywatyzowania me­ terenowych oddziałów telewizji jak i radia. W bardzo ograniczo­ diów publicznych, jed­ ny sposób uczestniczą one w tworzeniu państwa obywatelskiego nego z ostatnich dóbr i inspirowaniu oddolnych inicjatyw. Zbyt duży jest wpływ upo­ litycznionej „centrali”, która z Warszawy nadzoruje te media, narodowych w posiada­ zachowując dla siebie dobór kadr i wpływ na programy. Od paru niu narodu polskiego. też lat obserwujemy tendencję do marginalizowania, a nawet przymiarki do sprywatyzowania mediów publicznych, jednego z ostatnich dóbr narodowych w posiadaniu narodu polskiego. Upolitycznione są też Rady Progra­ mowe Telewizji i Radia. Ich skład oddaje polityczny parytet istniejący w KRRiT. Opozycja, nawet w tych radach, nie jest w najmniejszym stopniu reprezentowana. Na zakończenie o najważniejszym, wciąż aktualnym postulacie adresowanym zarówno do regulatora mediów, jakim jest KRRiT, jak i publicznych mediów. 77

Rozdział I - Społeczeństwo

Obchody 31. rocznicy wprowadzenia stanu wojenne­ go w krakow­ skim kościele Mariackim. Pierwszy z lewej dr Mirosław Boruta, znako­ mity socjolog, wieloletni prezes krakowskie­ go Klubu GP, działacz PiS.

78

O ile bowiem media prywatne kształtują swoje programy (produkty, przekazy) według zaleceń swoich właścicieli, to media publiczne mają obowiązek ściśle przestrzegać zapisów ustawowych. A są nimi odpowiedzialność za słowo, powin­ ność rzetelnego ukazywania całej różnorodności wydarzeń i zjawisk w kraju i za granicą, sprzyjanie swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli i umoż­ liwienie im uczestniczenia w życiu publicznym poprzez udział w mediach oraz prawo do krytyki i kontroli społecznej władzy, zarówno państwowej, jak i samo­ rządowej. Można to ująć jako zasadę pierwszeństwa dobra odbiorcy. Zasada ta jest zapi­ sana w Kodeksie Etyki Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, pozostaje w zgo­ dzie z Kodeksem Europejskiej Federacji Dziennikarzy, ale jest też wymieniona w Karcie Etyki Mediów, której sygnatariuszami są notabene wymienione w tym artykule wszystkie media komercyjne. Zasada pierwszeństwa dobra odbiorcy re­ alizuje się wtedy, gdy dziennikarz przedkłada nad interes właściciela medium, re­ daktora naczelnego, kierownika redakcji interes odbiorcy (czytelnika, słuchacza, telewidza). To oni, odbiorcy mediów, powinni być ich najwyższym punktem odnie­ sienia i sensem pracy wolnego i uczciwego dziennikarza. Media publiczne w Polsce należą do wolnego polskiego społeczeństwa. Czas odejść od paradygmatu - czyja władza, tego media. W Polsce media publiczne należy przywrócić społeczeństwu. Henryków Urocze, 2 lutego 2015

PROF. JANUSZ KAWECKI

Zło nie nazwane złem przeradza się w jeszcze gorsze Wygaszanie nauki polskiej Jan Paweł II często podkreślał ważną rolę środowiska akademickiego w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Refleksja nad wypełnianiem przez nie tej misji jest obecnie bardzo potrzebna. Coraz powszechniejsze jest bowiem przekonanie, że nie tylko nie odzyskuje ono tradycyjnego autorytetu moralnego, ale wręcz prze­ ciwnie - coraz bardziej go traci.

Posługa myślenia Już od 25 lat żyjemy w Polsce na wirażu dziejów. Decydują się losy Narodu, przyszły kształt Polski, zachowanie ciągłości albo zerwanie związku z przeszłością. Niezbędna jest umiejętność pokonywania wirażu. Znaczącą pomocą jest na pewno odpowiednie oznakowanie trasy. Papież Polak przygotował i przedstawił środowi­ sku akademickiemu takie drogowskazy. Mówił o nich przy wielu okazjach. Wio­ dące przesłanie odnajdujemy podczas dwóch audiencji, o które poprosili rektorzy polskich uniwersytetów w 1996 r. Były też spotkania z przedstawicielami władz akademickich podczas pielgrzymek Papieża do Ojczyzny. Szczególnie ważne słowa padły na spotkaniach w kolegiacie św. Anny w Krakowie w 1997 r. oraz na Uniwer­ sytecie w Toruniu w 1999 r. Były również wypowiedzi papieskie podczas przyjmo­ wania tytułu doctor honoris causa wielu polskich uczelni, o co ich władze usilnie zabiegały. Nie można pominąć również encykliki Fides et Rado. Jan Paweł II nie tylko stawiał drogowskazy. Mówił też o roli przewodników w pokonywaniu wirażu dziejów. Zadanie to wyraźnie powierzał ludziom tworzą­ cym środowisko uniwersyteckie. Najpierw - twierdził Prof. Janusz Kawecki (ur. 1943), inżynier, - trzeba usilnie pracować nad odzyskaniem przez nie nauczyciel akademicki, publicysta. Absol­ tradycyjnego autorytetu moralnego. Wymaga to du­ went Wydziału Budownictwa Lądowego żego wysiłku. Sumieniem narodu można być bowiem Politechniki Krakowskiej. Na PK kierował tylko wtedy, gdy wypełnia się zadanie posługi myśle­ Instytutem Mechaniki Budowli. Znany jako publicysta i felietonista Telewizji TRWAM, nia - to również określenie zaczerpnięte z wypowiedzi Radia Maryja, „Naszego Dziennika" i „Mojej papieskich. Tak określał Jan Paweł II służbę prawdzie Rodziny". Przewodniczący Zespołu Wspie­ w wymiarze społecznym. Posługa myślenia to wykazy­ rania Radia Maryja, mocno zaangażowany wanie naukowej dociekliwości i wnikliwości w stawiaw obronę i promowanie tej rozgłośni. 79

Rozdział I - Społeczeństwo niu pytań oraz uczciwości w szukaniu na nie odpowiedzi. Jeśli jednak wypełnianie zadań związanych z relacją: stawianie pytań - udzielanie na nie odpowiedzi pozba­ wi się takich przymiotów jak dociekliwość, wnikliwość i uczciwość, to może okazać się, że droga, którą idą ludzie uniwersytetów i którą wskazują społeczeństwu, pro­ wadzi na manowce. Z posługą myślenia powinna być związana dtugomyślność. Tak Jan Paweł II nazwał „umiejętność przewidywania skutków czynów ludzkich i poczucie odpo­ wiedzialności za sytuację człowieka nie tylko tu i teraz, ale również w dalekim zakątku świata w nieokreślonej przyszłości”. Zalecał, aby ludzie nauki, oceniając obszar angażowania się w posługę myślenia, starali się zawsze rozważyć: w jakiej mierze podejmowane przez nich dzieło kształtuje ich człowieczeństwo? Czy czy­ ni ono życie ludzkie pod każdym względem godnym człowieka? Środowisko akademickie Czy w kontekście postępu, który ma być realizowany, człowiek ma być nie tylko prze­ stanie się lepszy, duchowo dojrzalszy, bardziej świadomy godno­ ści swojego człowieczeństwa, bardziej odpowiedzialny, bardziej wodnikiem na obecnym otwarty na drugich? wirażu dziejów. Ma rów­ Środowisko akademickie ma być nie tylko przewodnikiem na nież przygotow yw ać obecnym wirażu dziejów. Ma również przygotowywać przewod­ przewodników dla przy­ ników dla przyszłych pokoleń. Tworzący to środowisko powinni szłych pokoleń. tak wypełniać swe zadania, aby studenci i młodzi naukowcy nie tylko byli profesjonalistami w obranym zawodzie, ale również mieli ukształtowane prawe sumienia. Jan Paweł II wielokrotnie przypominał to zadanie, upewniając środowisko akademickie, że Polska, społeczeństwo, Naród ta­ kich przewodników potrzebują, a oczekiwania swe kierują właśnie do nich. Uczel­ nie są przecież miejscem formacji przyszłej inteligencji.

Reglamentowana wolność naukowców Zacznę od przywołania obszernego fragmentu pewnego oświadczenia, któ­ ry w swoich wystąpieniach często cytuję. „Wiele ostatnich wydarzeń w życiu pu­ blicznym w Polsce zatrważa. (...) Posługiwanie się kłamstwem, lekceważenie po­ wszechnie uznanych za oczywiste norm postępowania w działalności społecznej, politycznej i gospodarczej oraz przeradzający się coraz częściej w społeczne przy­ zwolenie brak zdecydowanego potępienia takich zjawisk, kierowanie się interesem grupowym lub osobistym bardziej niż dobrem ogólnym, tuszowanie i przewleka­ nie spraw wymagających bezzwłocznego wyjaśnienia oraz próby dyskredytowania osób i instytucji ujawniających niewygodne fakty, stwarza realne zagrożenie dla demokratycznych struktur Państwa, ale także dla postaw obywatelskich obecnych i przyszłych pokoleń”. Celowo pominąłem jedno zdanie występujące w pierwszym akapicie, które wy­ jaśnia pochodzenie cytatu. Oto ono: „Rada Główna Szkolnictwa Wyższego repre­ zentująca polskie środowisko akademickie, w przekonaniu o odpowiedzialności tego środowiska za dobro kraju, a w szczególności za kształtowanie postaw moral­ nych i obywatelskich studentów, uważa za swój obowiązek zajęcie stanowiska...”. 80

ZŁO NIE NAZW ANE ZŁEM PRZERADZA SIĘ W JESZCZE GORSZE

■ i«.;

Św. Jan Pa­ weł II na dzie­ dzińcu krakow­ skiego Collegium Maius w czerwcu 1979 r. Prze­ mawiając do społeczności aka­ demickiej, proro­ czo się zadumał: „Uniwersytet jest wspaniałym środkiem do celu, instytucja uniwersytetu jest jednym z arcy­ dzieł ludzkiej kultury. Zachodzi tylko obawa, czy to arcydzieło nie ulega w dzi­ siejszej epoce odkształceniu i to w wymiarze globalnym".

Również w czerw­ cu 1983 r. Papież odwiedził Colle­ gium Maius, gdzie wręczono mu doktorat honoris causa. Powiedział wówczas: „Życzę ci, Uniwersytecie Jagielloński, abyś w siódmym stu­ leciu twojego ist­ nienia pozostawał zawsze wierny swej akademickiej dewizie. Niech twoja obecność w życiu Polski współczesnej służy zwycięstwu tego, co jest god­ ne człowieka jako istoty rozumnej i wolnej. Niech chroni od przewa­ gi samych tylko sił materialnych".

81

Rozdział I - Społeczeństwo To oświadczenie Rada Główna Szkolnictwa Wyższego wydała 18 stycznia 1996 r. Uczestniczyłem wtedy w pracach tego parlamentu akademickiego jako członek Prezydium wybrany w kilkustopniowych wyborach. Pamiętam ten czas bardzo dobrze. W przeddzień uchwalenia naszego oświadczenia, oświadczenia podobnej treści przyjęły senaty warszawskiej politechniki i uniwersytetu, a zaraz potem inne uczelnie. Było to po wyborach prezydenckich w Polsce w 1995 r. i po rozstrzygnię­ ciu przez Sąd Najwyższy w sprawie odnośnie nieprawdziwych Coraz powszechniejsze informacji o studiach podanych przez jednego z kandydatów. jest ograniczanie, a na­ Przekonany jestem, iż na powstanie tych uchwał senatów akade­ mickich i oświadczenia Rady Głównej decydujący wpływ miało wet rezygnowanie z de­ przesłanie Jana Pawła II do środowiska akademickiego przeka­ baty naukowej. zane na audiencji udzielonej rektorom polskich uniwersytetów. Potrzebny był impuls, który uwrażliwił to środowisko. Oficjalni jego reprezentanci wykazali, że w tej, jak i w innych sprawach wypełniają wobec społeczeństwa posługę myślenia. Tą uchwałą i innymi decyzjami członkowie Rady Głównej dobrze nawiązywali do jej tradycji. Jednak z upływem czasu kolejne zmiany w procedurze wyłaniania reprezen­ tantów, chociaż ustawowo utrzymywały formułę wyborów, doprowadzały do co­ raz większego wpływu instytucji administracyjnych na kształt gremiów mających reprezentować środowiska akademickie. Zmiany wprowadzane w odpowiednich ustawach nadawały czynnikom administracyjnym coraz większe uprawnienia w zakresie przydzielania środków finansowych i organizacji jednostek naukowych i uczelni. Znacząco na społeczną opinię o środowisku naukowym wpływało coraz po­ wszechniejsze ograniczanie, a nawet rezygnowanie z debaty naukowej. Przykładem świadczącym o tej tendencji może być akcja promowania wydanej na początku XXI w. książki Jana Tomasza Grossa. Opinie o niej prezentowane w czasopismach „głównego nurtu” promowały ją jako „wielkie historyczne i naukowe odkrycie”. Do ogółu społeczeństwa docierały tylko pochwały i uznanie wobec treści zawar­ tych w książce. Uwagi krytyczne odnośnie do stosowanych w niej narzędzi i metod badawczych oraz sposobu formułowania wniosków nie mogły przebić się do od­ biorców. Najważniejsze było jednak uniemożliwianie rzetelnej dyskusji. Dotyczy to nawet szacownej krakowskiej uczelni o wielowiekowej tradycji, która udostępniła na swoim terenie miejsce na prezentację poglądów tylko jednej strony. Pomimo tych utrudnień prof. Jerzy Robert Nowak przygotował i przedstawiał kontrargu­ menty wobec „rewelacji” głoszonych w książce J. T. Grossa. Spotkania te i dyskusje odbywały się jednak poza uczelniami. Już wtedy zastanawiano się nad tym, dlaczego uczelnie nie udostępniają miej­ sca na debatę naukową. Czyżby zapomniały o obowiązku dochodzenia do prawdy przez wypełnianie posługi myślenia? Dlaczego zarządzający uczelniami nie stwo­ rzyli warunków do odbycia dyskusji między stronami, przedstawiania argumen­ tów? Było wręcz przeciwnie, nawet uniemożliwiali debatę naukową. Kolejny przykład wydaje się być konsekwencją powyższego. Oto w 2008 r. In­ stytut Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Wrocławskiego przygotowywał 82

ZŁO NIE NAZW ANE ZŁEM PRZERADZA SIĘ W JESZCZE GORSZE konferencję na temat trudnych problemów w stosunkach polsko-niemieckich i pol­ sko-rosyjskich. Do grona wykładowców zaproszony został tenże sam prof. Jerzy Robert Nowak. Po upublicznieniu tej informacji rozpętano medialną nagonkę. Zapewne pod jej wpływem organizatorzy nie tylko wycofali wykład profesora, ale stanowisko dyrektora Instytutu stracił prof. Tadeusz Marczak, organizator kon­ ferencji. W obronie wolności nauki protestowało wtedy liczne grono naukowców wsparte wieloma podpisami osób spoza środowiska akademickiego. O tym pro­ teście było w większości mediów cicho, a gremia akademickie pozostawiły sprawę swojemu biegowi. Przykład, który teraz przedstawię, trafił swego czasu na pierwsze strony gazet. Chodzi o pracę magisterską Pawła Zyzaka, obronioną na Uniwersytecie Jagielloń­ skim, a poświęconą biografii Lecha Wałęsy. Wydawnictwo Arcana wydało ją jako książkę. Otrzymała nagrody, ale prawie jednocześnie stała się obiektem nagonki ze strony „śledzących dziennikarzy” wspartych jednakże opiniami osób z profe­ sorskimi tytułami. Ci ostatni - jak się potem okazało - wypowiadali się często bez znajomości samej publikacji. Wystarczyło, że wyniki dociekań młodego absolwen­ ta nie zgadzały się z obrazem kreowanym przez nich i dlatego dyskredytowano książkę, cały warsztat badawczy stosowany przy jej powstawa­ niu, a przede wszystkim jej autora. Natychmiast z ministerstwa Praca magisterska Pawła wyszedł sygnał o konieczności przeprowadzenia nadzwyczajnej Zyzaka nt. biografii Lecha kontroli na wydziale, na którym praca została obroniona. Stano­ Wałęsy stała się obiektem wisko rektora oraz prezesa Państwowej Komisji Akredytacyjnej nagonki ze strony „śle­ można w najlepszym razie odebrać jako brak sprzeciwu w odnie­ dzących dziennikarzy" sieniu do takiego postępowania ze strony ministra. Tym razem jednak okazało się, że byli tacy ze środowiska aka­ wspartych opiniami osób demickiego, którzy natychmiast zareagowali. Nie była to reakcja z profesorskimi tytułami. całych gremiów, ale indywidualne wystąpienia. Znalazły się też środki przekazu, które te wystąpienia upubliczniły szerokiemu gronu odbiorców. Przywołam tu chociażby zdecydowany głos prof. Piotra Franaszka z Instytutu Hi­ storii UJ: „To jest zamach na swobodę badań naukowych”. Tym razem ta i inne wy­ powiedzi nagłośnione przez niektóre media przebiły się przez szum zagłuszających prawdę. Dzięki temu sprawa w pewnym stopniu wróciła na właściwe tory. Działal­ ność Nadzwyczajnej Komisji Państwowej Komisji Akredytacyjnej odwołano. Ale sprawa okazała się mieć swój dalszy ciąg. Autor książki nie uzyskał przedłużenia zatrudnienia jako archiwista w Instytucie Pamięci Narodowej. Bezskutecznie też starał się o etat nauczyciela historii w Bielsku-Białej, by wreszcie znaleźć pracę w... supermarkecie jako magazynier. Nagłośnienie w mediach tej skandalicznej sytu­ acji spowodowało, że z rekomendacji prof. Marka J. Chodakiewicza z USA Paweł Zyzak mógł odbyć staż naukowy w Waszyngtonie i po powrocie do kraju został przyjęty na studia doktoranckie. Przywołując różne przykłady, nie można tu nie wspomnieć o długofalowo pro­ wadzonej akcji zwalczania, wręcz kampanii dyskredytowania Wyższej Szkoły Kul­ tury Społecznej i Medialnej w Toruniu. Szczegółowa analiza zdarzeń pozwala na stwierdzenie, iż jej podstawą było to, iż założycielem uczelni jest o. Tadeusz Ry­ 83

Rozdział I - Społeczeństwo dzyk, twórca wielu mediów katolickich w Polsce. Bezpośrednio po wyborach par­ lamentarnych w 2007 r., już z treści pierwszego wywiadu udzielonego przez nową minister szkolnictwa wyższego wynikało, że na tę uczelnię nakierowane będą ce­ lowniki nie tylko tego ministerstwa. I rzeczywiście, zaraz potem ministerstwo anu­ lowało wyniki wstępnej kwalifikacji i kryteria oceny wniosków o dofinansowanie kształcenia z zakresu informatyki. Wprowadzone nowe kryteria i nowa kwalifika­ cja wyeliminowały toruńską uczelnię z możliwości pozyskania Podstawą kampanii dys­ takich funduszy. Akcja ministerstwa z przełomu lat 2007/2008 kredytowania WSKSiM wobec uczelni toruńskiej spowodowała jednak napływ prote­ stów z różnych stron Polski. Były to „tylko” protesty indywidual­ w Toruniu było to, iż ne członków społeczności akademickiej. Doszło nawet do tego, założycielem uczelni jest że reprezentanci ich sygnatariuszy przybyli 20 stycznia 2008 r. o. Tadeusz Rydzyk, tw ór­ do szykanowanej uczelni, aby demonstrować we wspólnocie. ca wielu mediów katolic­ Akcja dyskredytowania i zwalczania instytucji mających tę kich w Polsce. wspólną cechę, iż powstawały i rozwijały się z inicjatywy wyjąt­ kowego Kapłana, działa i dzieje się nadal na oczach całej Pol­ ski. Urzędy podawały coraz to nowe „sensacyjne” odkrycia skierowane przeciwko Radiu Maryja, Telewizji TRWAM, Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medial­ nej, Fundacji Lux Veritatis czy Fundacji Nasza Przyszłość, czyli instytucjom okre­ ślanym wspólnie: media toruńskie. Po pewnym czasie okazywało się, że zarzuty były bezpodstawne i ataki wyciszano. Współcześnie podejmowane działania ad­ ministracji państwowej wobec tego środowiska dobrze charakteryzuje przykład najnowszy. W styczniu 2014 r. Fundacja Nasza Przyszłość uzyskała uprawnienia organizacji pożytku publicznego i pomimo upłynięcia roku informacja o tym nie dotarta z jednego ministerstwa do drugiego, a to uniemożliwiło lub bardzo utrud­ niło zrealizowanie przez urzędy skarbowe przekazania przez podatników 1 proc. płaconego przez nich podatku dochodowego na cele Fundacji, do których należy m.in. promocja i upowszechnianie różnych dziedzin nauki, a w szczególności twór­ czości dziennikarskiej, promocja i emisja programów radiowych i telewizyjnych, promocja młodego pokolenia twórców w kraju i za granicą itp. Wśród tych, którzy aktywnie wspierali inicjatywę geotermii toruńskiej, byt zna­ ny pracownik naukowy. W pewnym okresie jego macierzysta rada wydziału rozpa­ trywała wniosek o nadanie mu tytułu profesora. Po uzyskaniu pozytywnych opinii recenzentów z dyscypliny, w której naukowo,działa kandydat, wniosek z pozytyw­ ną opinią rady wydziału został skierowany do Centralnej Komisji do spraw tytułu naukowego i stopni naukowych czy chodzi o Centralną Komisję do Spraw Stopni i Tytułów?. Tam zajęli się nim super-recenzenci, których powoływano jednak nie z tej dyscypliny, w której kandydat działa naukowo. W kolejnych etapach rozpatry­ wania wniosku w procedurze odwoławczej gremium oceniające stale korzystało z recenzji specjalistów spoza ocenianego obszaru naukowego i na tej podstawie wy­ dawało decyzje negatywne. Wreszcie - to już ostatni etap dopuszczony ustawowo - do Sądu Administracyjnego odwołali się od tych decyzji: kandydat, macierzysty wydział i uczelnia, w której jest zatrudniony. Proces zakończył się postanowieniem, w którym stwierdzono m.in., że Sąd „uchylił wydaną decyzję CK w całości, skie84

ZŁO NIE NAZW ANE ZŁEM PRZERADZA SIĘ W JESZCZE GORSZE Msza św. w gdańskim kościele św. Bry­ gidy 24 listopada 2012 r. poprzedziła Marsz „Powstań Polsko, skrusz kaj­ dany". 0. Tadeusz Rydzyk powiedział wówczas: „Po­ wstań więc Polsko, skrusz kajdany kłamstwa, nisz­ czenia świętości rodziny, nieporozu­ mień, niesprawie­ dliwości, agresji, manipulacji także w mediach. Powstań Polsko do wzajemnego sza­ cunku, dialogu na argumenty dobra, prawdy. Powstań do miłości Pana Boga, człowieka, do solidarności".

W IC P o d .W e z w .ś T SZYM ONA I JU D Y ¿»TAD E US ZA

K A T O L IC K I GŁOS W T W O IM DOMU

Jk

W latach 2012-2013 przez wiele polskich miast przeszły marsze w obronie Telewizji TRWAM, której władze długo odma­ wiały miejsca na multipleksie, chcąc tym samym zlikwidować jedyną katolicką polską telewizję 0 profilu ewan­ gelizacyjnym 1 patriotycznym.

85

Rozdział I - Społeczeństwo rował sprawę do ponownego rozpatrzenia, z zaleceniami uwzględnienia wniosku”, tzn. stwierdził, że „należy przeprowadzić merytoryczną ocenę dorobku w dyscypli­ nie wnioskowanej, przez recenzentów z dyscypliny wnioskowanej”. Czy możliwe jest, aby opisany ciąg działań Centralnej Komisji wobec kandydata do tytułu pro­ fesora był rezultatem ciągu niezamierzonych błędów popełnianych przez gremium naukowe? - zastanawia się wielu, którzy dowiadują się o sprawie. 10 kwietnia 2010 r. zginęło 96 osób lecących samolotem TU-154M do Smoleń­ ska, aby uczestniczyć w obchodach 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Wśród nich był prezydent Polski i wiele osób pełniących wysokie funkcje w państwie. Poszukiwa­ nie prawdy o przyczynach tego zdarzenia trzeba zaliczyć do naj­ W procedurze odwoław­ ważniejszych zadań posługi myślenia. W połowie stycznia 2011 r. czej gremium oceniające przekazano do publicznej wiadomości raport końcowy MAK stale korzystało z recenzji (tzw. Międzynarodowa Komisja Lotnicza), opracowany pod kierunkiem T. Anodiny. Z końcem lipca 2011 r. podana zosta­ specjalistów spoza ocenia­ ła treść raportu przygotowanego przez polską Komisję Badania nego obszaru naukowego Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego, działającą pod i na tej podstawie w yda­ kierunkiem Jerzego Millera. Przykładając wiedzę z zakresu wało decyzje negatywne. nauk technicznych do treści zapisanych w obydwu raportach, wiele osób zauważało nie tylko brak ścisłości, ale nawet zaprze­ czenia obiektywnym prawom naukowym. Weryfikacja hipotezy przedstawionej w oficjalnych dwóch raportach wymagała jednak zastosowania metod badawczych i zaangażowania pracowników naukowych z różnych dyscyplin, a nawet z różnych dziedzin naukowych. Chociaż wiele osób miało zastrzeżenia do treści raportów, to jednak formalne działania w celu doprowadzenia do naukowej weryfikacji opisów w nich zawartych podjęło najpierw tylko trzech profesorów (Grzegorz Jemielita, Jacek Rońda i Piotr Witakowski), występując z odpowiednim wnioskiem do Ko­ mitetu Mechaniki Polskiej Akademii Nauk (czerwiec 2011 r.). Ten Komitet to było pierwsze gremium naukowe, które odpowiedziało negatywnie na przedstawiony wniosek i nie wyraziło zainteresowania badaniem sprawy. Potem, już w większej grupie (16 profesorów) wystąpiono do Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz do 27 jednostek naukowych zajmujących się mechaniką i lotnictwem. Te też nie wykazały zainteresowania sprawą. U inicjatorów tych działań powstało więc „przekonanie, że instytucje naukowe nie dostrzegają sprzeczności między przed­ stawianymi mechanizmami zniszczenia a końcową jego postacią, którą dobitnie ilustruje leżący wrak”. Nie mieli więc innego wyjścia ci, którzy czują się związani przysięgą doktorską do poznawania prawdy oraz wezwaniem św. Jana Pawła II do posługi myślenia, jak tylko tworząc grupę inicjatywną złożoną już z ponad 100 pro­ fesorów, niezależną od jakichkolwiek oficjalnych instytucji wiążących się z nauką, zorganizować konferencje naukowe, które przyjęło się nazywać Konferencjami Smoleńskimi. Nie miejsce tu, aby opisywać działania administracyjne władz różnych szczebli oraz zmowy mediów głównych nurtów w celu uniemożliwienia dotarcia do ogółu społeczeństwa z wynikami dociekań naukowych przedstawianych na Konferencjach Smoleńskich. Niektóre z nich były już opisywane w innych publikacjach. Szczęśli­ 86

ZŁO NIE NAZW ANE ZŁEM PRZERADZA SIĘ W JESZCZE GORSZE

wie odbyły się już trzy Konferencje Smoleńskie. Plonem pierwszej było zebranie wszystkich hipotez dotyczących katastrofy. Naukowa weryfikacja hipotez MAK/ Millera doprowadziła do stwierdzenia, że są one „paradą sprzeczności”. Druga Konferencja dowiodła, że hipoteza postawiona w raportach M AK/Millera jest fał­ szywa. Celem trzeciej było ustalenie najbardziej prawdopodobnego przebiegu zda­ rzeń. Wyniki prac badawczych z mechaniki i chemii, archeologii i fizyki, geodezji, geotechniki i awioniki oraz innych nauk są zgodne. Wszystkie prowadzą do tego, że rozczłonkowanie samolotu nastąpiło w powietrzu i spowodowane było wybucha­ mi. Okazało się, że pomimo wielu przeciwności nie zabrakło wśród polskich na­ ukowców pracujących zagranicą i w kraju takich, którzy chcą służyć prawdzie, dla których słowa Cypriana Kamila Norwida „Nie trzeba kłaniać się Okolicznościom, a Prawdom kazać, by za progiem stały” są również wskazówką, jak postępować w życiu, jak wypełniać posługę myślenia. Tę postawę warto porównać z postawą zaprezentowaną przez prominentnego naukowca PAN, zapytanego przez dziennikarza, dlaczego takich konferencji i od­ powiednich badań nie zainicjowała i nie zorganizowała instytucja, którą reprezen­ tuje (czyli PAN). W odpowiedzi padło, że nie można się było tego podjąć, bo nie wiadomo, czy wnioski nie byłyby sprzeczne z oficjalnymi, rządowymi, a przecież kierujący tym naukowym gremium pobierają wynagrodzenie z budżetu państwa. Zadziwiające jest w tym stwierdzeniu rozumienie ślubowania doktorskiego: „usil­ ną pracą uprawiać i pomnażać będziecie naukę nie dla zysku ani znikomej chwały,

Na transparen­ tach gdańskich manifestantów w listopadzie 2012 r. można byto wyraźnie wyczytać, jak trafnie punktuje niezadowolone społeczeństwo nieudolny, posłuszny wobec zagranicy rząd PO-PSL.

87

Rozdział I - Społeczeństwo ale aby szerzyła się coraz bardziej prawda naukowa, od której zawisła przyszłość i szczęście rodzaju ludzkiego”. Zapewne wielu pamięta niedawną nagonkę na ks. prof. Franciszka Longchamps de Berier, kierownika Katedry Prawa Rzymskiego, po jego wypowiedzi odnośnie in vitro. Z całego wywodu, którego celem było przekazanie informacji o ryzyku dla zdrowia dzieci poczętych tą metodą, wyrwano jedno zdanie, nad którym pa­ stwiono się w mediach przez pewien czas. Znalazła się nawet grupa posłów, która skierowała do resortu nauki i władz uniwersytetów w Krakowie i Warszawie wnio­ sek o usunięcie księdza z grona wykładowców tych uczelni. W obronie napasto­ wanego nie odnotowano głosu gremiów naukowych. Jednoznaczne i zdecydowane natomiast było stanowisko władz Samorządu Studentów Wydziału Prawa i Admi­ nistracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, którzy napisali w swym oświadczeniu m.in.: „Naszym obowiązkiem jest stanąć w obronie Człowieka, który dla swoich wycho­ wanków jest nie tylko autorytetem w dziedzinie prawa, ale także wzorem etycz­ nego postępowania i przyjaznego, partnerskiego podejścia do innych osób, w tym studentów”. Studenci stwierdzili, że pojawiające się apele o usunięcie nauczycieli akademickich stanowią poważne zagrożenie dla wolności nauki i konstytucyjnie zagwarantowanej autonomii uczelni wyższych. Napisali: „To właśnie uniwersyte­ ty - będące miejscem swobodnej, wyważonej i merytorycznej debaty, wolnej od wszelkiego rodzaju nienawiści - stanowią jeden z najważniejszych fundamentów demokratycznego państwa prawa”. Budujące jest, że napisali to właśnie studenci.

Pieniądze na badanie języków Papui, ale nie na badanie historii Polski Już przywołane uprzednio przykłady świadczą dobitnie, że niemało osób w śro­ dowisku akademickim zauważa, podobnie jak członkowie Rady Głównej Szkol­ nictwa Wyższego w 1996 r., iż „wiele (...) wydarzeń w życiu publicznym w Polsce zatrważa”. Widząc nieprawidłowości, nie godzą się na nie, dając Minister nauki i szkolnic­ temu wyraz w indywidualnych wystąpieniach. Wyrażają również twa w yższego piętnowała sprzeciw wobec obojętności gremiów mających reprezentować to pracowników uczelni za środowisko i postępującej uległości wobec ludzi administrujących „zarażanie studentów nauką i szkolnictwem wyższym. Jedną z form tego sprzeciwu jest jednoczenie się we wspólnym wyrażaniu stanowisk. Często ta­ swoim światopoglądem" kie oświadczenia podpisuje kilkadziesiąt, a nawet kilkaset osób. dając jako przykład dzia­ Zapewne częściowo w odpowiedzi na to powstał Akademicki łania naukowców w celu Klub Obywatelski im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, zwany rozpoznania przyczyn w skrócie AKO, który zgromadzi! najpierw naukowców uczelni katastrofy smoleńskiej. poznańskich. Potem dołączyły do nich grupy z Krakowa, Łodzi i Warszawy. Deklaracje, listy otwarte, oświadczenia i stanowiska publiczne firmowane przez AKO, z podpisami nawet kilkuset akademików, zaczęły docierać do odbiorców publicznych. Warto przywołać tu choć jeden z przykładów owego działania wspólnotowego. Może się wydawać, że panoszące się zło da się wyeliminować, tworząc zapisy dotyczące potrzeby przestrzegania zasad etyki. Na uczelniach powstały kodeksy, 88

Z t o NIE NAZW ANE ZŁEM PRZERADZA SIĘ W JESZCZE GORSZE opracowała je również Polska Akademia Nauk, jest też dokument Dobre Praktyki w Szkołach Wyższych, uchwalony przez Zgromadzenie Plenarne Konferencji Rek­ torów Akademickich Szkól Polskich (KRASP) w 2007 r. Minister nauki i szkol­ nictwa wyższego (też profesor) promowała w 2012 r. kolejny dokument: Rzetelność w badaniach naukowych oraz poszanowanie własności intelektualnej, który opraco­ wał powołany przez nią Zespół do spraw Dobrych Praktyk Akademickich. Same tytuły i nazwy instytucji mogą budzić nadzieję. A jednak po promocji tego ostat­ niego dokumentu ta sama minister na stronach resortu piętnowała pracowników uczelni za „zarażanie studentów swoim światopoglądem” i jako przykład przyta­ czała - w ironicznej formie - działania naukowców w celu rozpoznania przyczyn katastrofy smoleńskiej oraz atakowała... dyrektora Radia Maryja. Przedstawiając takie poglądy, powołała się na Kodeks Etyki Pracownika Naukowego. Sprzeciw wobec tak wyrażanych poglądów wyraziła grupa naukowców występująca pod szyl­ dem AKO, pisząc m.in.: „Uważamy, że nie ma Pani prawa, jako urzędnik pań­ stwowy, narzucać nauczycielom akademickim i naukowcom, co im wolno powiedzieć w czasie wykładu, seminarium lub publicz­ Obniżone zostały nych wystąpień”. Dodali również: „Możliwość wyrażania nawet w ym agania moral­ kontrowersyjnych opinii jest podstawą rozwoju nauk zarówno humanistycznych jak i ścisłych. Zdecydowany niepokój budzą ne w środowisku przytoczone przez Panią przykłady, gdyż wskazują one, że Pani akademickim. zdaniem Kodeks Etyki mógłby być narzędziem bieżącej walki politycznej, wykorzystywany do dyscyplinowania, jeśli nie karania, pracowników naukowych prezentujących poglądy odmienne od poglądów decydentów politycz­ nych i administracji państwowej”. Pod tym listem podpisało się 538 osób z tytułami naukowymi. Co powoduje, że ustawowym organom mającym reprezentować opinię środo­ wiska akademickiego coraz trudniej obecnie o dociekliwość i wnikliwość w sta­ wianiu pytań oraz o uczciwość w szukaniu na nie odpowiedzi? Dlaczego tak się dzieje, że ludzie uniwersytetów muszą protestować, bronić autonomiczności uczel­ ni w sprawach poszukiwania prawdy, wolności badań naukowych i że czynią to jakby zatomizowani, jako pojedynczy naukowcy? Co zmieniło się od 1996 r„ kiedy senaty i RGSzW wypowiedziały się tak jasno i zdecydowanie w ważnych dla kraju sprawach? Ciągłe zmiany w systemie finansowania szkolnictwa, przydzielanie coraz mniej­ szych funduszy na utrzymanie uczelni i badania naukowe, odstępowanie od obiek­ tywnych kryteriów na rzecz biurokratyczno-formalnych tworzą tylko opasłe tomy wniosków, gdzie część merytoryczna ginie wśród stron zapisanych nowomową. Ob­ niżone zostały wymagania moralne w środowisku. Stale zmieniają się procedury wyborcze przy kształtowaniu gremiów mających reprezentować środowisko. To główne z przyczyn mniej starannego wypełniania zadań przez „wybranych dzięki nadaniu”. Prof. A. M. Brandt pisał już w 2011 r., że „nie można zgodzić się z tym, że stan nauki najlepiej opisuje liczba publikacji, częstotliwość ich cytowania oraz parame­ try będące pochodną ich obu. Przecież wskaźniki nie opisują wartości naukowej 89

Rozdział I - Społeczeństwo publikacji, a tylko liczbę cytowań i ich kombinacje. Cytowanie tylko może, ale nie musi świadczyć o uznaniu wartości cytowanej publikacji, bo przecież autorzy cytu­ jący daną publikację mogą wskazywać na jej braki w postaci trafnej krytyki, mogą nawet się jej przeciwstawiać albo mogą to być laurki od przyjaciół. Co więcej, zna­ ne są coraz liczniejsze przypadki ‘łagodnego wymuszania’ cytowań przez niektóre wydawnictwa i tworzenie ‘spółdzielni’ wzajemnie cytujących się autorów, a te i inne niedobre zwyczaje będą się szerzyć w miarę wzrostu przypisywania znaczenia licz­ bie cytowań”. Okazało się jednak, iż w rozporządzeniu ministra wydanym 1 września 2011 r. właśnie te bibliometryczne parametry uznano za podstawowe w kryteriach oceny pracowników naukowych. Punktacja czasopism naukowych wprowadzona przez ministerstwo podobnie doprowadza do sytuacji paradoksalnych. Znane są coraz liczniejsze Przydzielone wartości punktowe preferują publikowanie artyku­ przypadki „łagodnego łów w czasopismach zagranicznych, w językach obcych (najlepiej w języku angielskim i w czasopiśmie umieszczonym na tzw. liście w ym uszania" cytowań filadelfijskiej). Metoda sumowania punktów jest wprowadzana przez niektóre w ydaw ­ jako główna podstawa jakiejkolwiek oceny związanej z nauką. nictwa i tworzenie „spół­ Wnioski dotyczące projektów badawczych oceniane są głównie dzielni" wzajem nie cytu­ na podstawie dotychczas zebranych punktów w osiągnięciach jących się autorów. wnioskodawców. Mniej ważna staje się ich wartość merytoryczna, potencjalne znaczenie problemu przedstawionego we wniosku. Zamyka się finansowanie badań własnych, zmniejsza dotacje na badania statutowe, a skuteczność wniosków zgłaszanych w konkursach grantowych już jest bardzo mała i ciągle maleje. W ekonomii znane jest prawo [Charlesa] Goodharta: „Jeżeli jakakolwiek reguła statystyczna zaczyna być wykorzystywana do celów regulacyjnych, to natychmiast traci sens”. Widać to już po kilku latach wdrażania systemu punktowego. Wyraźnie widoczne są negatywne skutki dostosowywania się do wprowadzonego systemu. Wystarczy spojrzeć na czasopisma z przyznanymi przez ministerstwo punktami. Niektóre z nich zgłaszają się do potencjalnych autorów z ofertą publikacji i poda­ niem kwoty wpłacanej na ich konto. Inne z kolei w sześciu wydawanych rocznie numerach potrafią opublikować nawet 10 tysięcy stron z artykułami. Taka liczba artykułów mieści się u nich na kilku płytkach CD dołączonych do wersji papiero­ wej czasopisma, na każdej zaś niektórzy autorzy publikują artykuły, dzieląc je na kilka części tylko w tym celu, aby uzyskać jak najwięcej punktów. Gremia reprezentujące środowiska akademickie nie sąjuż tak bezkrytyczne wo­ bec administrujących nauką. Jeszcze w grudniu 2014 r. Komitet Automatyki i Ro­ botyki PAN opracował stanowiska w sprawie systemu finansowania badań nauko­ wych oraz konieczności wprowadzenia zmian w postępowaniach habilitacyjnych. Za tą inicjatywą pójdą zapewne inne gremia naukowe. Przedstawiciele dyscyplin humanistycznych z kolei zjednoczyli się, występując pod nazwą Kongres Komitetu Kryzysowego Humanistyki Polskiej i chcąc wymóc zmianę zasad finansowania na­ uki. Zgodnie bowiem z obecnym systemem „można dostać pieniądze na badanie języków Papui, ale niekoniecznie na badanie historii Polski”. Są to jednak działa90

Z t o NIE NAZW ANE ZŁEM PRZERADZA SIĘ W JESZCZE GORSZE nia nakierowane na sprawy wewnętrzne środowiska akademickiego, na nieprawi­ dłowości wprowadzanego tam systemu. Brak jeszcze spojrzenia kompleksowego. Wówczas dopiero można będzie zauważyć działania prowadzące do „wygaszania Polski”. Chodzi bowiem nie tylko o sprawy środowiska akademickiego; wiele jest obszarów, w których widać „wygaszanie”. Trzeba więc to pokazać, temu się prze­ ciwstawić i spowodować powrót z manowców na właściwą drogę.

Uformowani mądrością Radując się decyzją, że Sejm ogłosił rok 2015 Rokiem Jana Pawła II, trzeba również zauważyć, iż w tym samym czasie rząd wprowadza do powszechnego obie­ gu sprzedaż bez recepty, z wolnym dostępem pigułki wczesnoporonnej nazywanej „dzień po”. Wielu wie o skutkach jej działania na organizm, ale nie słychać o opro­ testowaniu tej decyzji przez gremia reprezentujące ludzi zobowiązanych do posługi myślenia realizowanej z myślą o przyszłych pokoleniach Polaków. Znam wystąpienia wielu zacnych i odpowiedzialnych członków Do zw ycięstwa zła społeczności akademickiej w tej sprawie, ale tu potrzeba zdecy­ dowanej wypowiedzi ustawowych gremiów naukowych. Nie jest w ystarczy obojętność łatwo przedstawiać takie stanowisko. Znam reakcję przedstawi­ i milczenie dobra. cieli rządu i pretensje kierowane do PAN za krytyczne stano­ wisko wyrażone przez Komitet Nauk Pedagogicznych na temat ideologii gender. Potrzeba nam obudzenia śpiących. Pamiętajmy: zło nie nazwane ziem przeradza się w jeszcze gorsze. A do zwycięstwa zla wystarczy obojętność i milczenie dobra. Niech do przeciwdziałania złu, coraz bardziej panoszącemu się wokół nas, zdo­ pinguje wezwanie Jana Pawia II, wygłoszone w kolegiacie św. Anny w Krakowie w 1997 r.: „Oto wielkie wyzwanie, jakie w sferze badawczej i dydaktycznej sta­ je dzisiaj przed szkołami wyższymi: formowanie ludzi nie tylko kompetentnych w swej specjalizacji, czasem wąskiej, bogatych w encyklopedyczną wiedzę, ale nade wszystko w autentyczną mądrość. Tylko tak uformowani, będą oni mogli wziąć na swe barki odpowiedzialność za przyszłość Polski, Europy i świata”.

91

Rozdział I - Społeczeństwo

Maty pacjent w Chorzowskim Centrum Pediatrii i Onkologii na wyremontowa­ nym Oddziale Hematologii i On­ kologii Dziecięcej. Sytuacja stużby zdrowia w Polsce jest tragiczna, nie ma dla niej sen­ sownej koncepcji, zarządzana jest po dyletancku.

92

PROF. BOGDAN CHAZAN

Zamiast ochrony chorych, cyniczna gra pozorów Wygaszanie służby zdrowia Zdrowie zajmuje w katalogu cenionych wartości bardzo wysokie miejsce, za­ raz za życiem. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przyznaje każdemu prawo do ochrony zdrowia. Nakłada przy tym na władze obowiązek zapewnienia równego dostępu do finansowanej ze środków publicznych opieki zdrowotnej. Życzymy sobie dobrego zdrowia przy różnych okazjach, boimy się o zdrowie własne i najbliższych. Zdrowie jednostek składa się na stan zdrowia populacji, całych społeczeństw. Stan zdrowia społeczeństwa zależy od wielu czynników, poziomu rozwoju eko­ nomicznego, stylu życia, dostępności i jakości opieki medycznej. Ministerstwo zdrowia organizuje przedsięwzięcia mające sprzyjać dobremu stanowi zdrowia obywateli, chociaż prawdą jest też, że to każdy z nas odpowiada za własne zdrowie. Resort zdrowia nie może jednak uciekać od odpowiedzialności za stan zdrowia Polaków. Jego pracownicy powinni dostrzegać wszystkie zagrożenia dla zdrowia zwane też czynnikami ryzyka i poprzez precyzyjnie ukierunkowane działania usu­ wać je albo ograniczać ich szkodliwy wpływ. Na tym polega najbardziej skuteczny rodzaj profilaktyki - profilaktyka pierwotna. Powinien koordynować działania pro­ wadzone w tym samym kierunku przez różne resorty. Opieka zdrowotna to ważna, ale jednocześnie trudna do zarządzania dziedzi­ na życia społecznego. Choćby dlatego, że żywo obchodzi każdego i każdą z nas, jest ciągle obserwowana, komentowana przez media i wszystkich obywateli. Każdy z nas, z członków naszych rodzin choruje lub będzie chorował w przyszłości. Polity­ ką wewnętrzną, gospodarką czy sprawami zagranicznymi również się interesujemy, ale na ogół nie traktujemy spraw będących w orbicie zainteresowania tych dzie­ dzin tak osobiście, emocjonalnie, jak tych dotyczących Prof. Bogdan Chazan (ur. 1944), ceniony naszego zdrowia. Wszelkie problemy, jakie w zakresie lekarz, wybitny specjalista w zakresie gine­ opieki zdrowotnej się pojawiają, wywołują współczu­ kologii i położnictwa. Za swoją nieugiętą cie dla tych, których zdrowie jest zagrożone, złość na postawę w obronie życia został usunięty ze stanowiska dyrektora warszawskiego tych, którzy nie zadbali w porę, by potrzeby zdrowotne Szpitala Specjalistycznego Im. Św. Rodziny. zostały wypełnione. Akcja większości polskich seriali Jako jeden z najbardziej znanych w Polsce telewizyjnych toczy się w szpitalach i przychodniach, obrońców żyda poddawany jest atakom ze ponieważ to ludzi interesuje, budzi emocje. Są dzienni­ strony liberalnych mediów i polityków oraz karze wyspecjalizowani w sprawach zdrowia. Niektórzy środowisk feministycznych. 93

Rozdział I - Społeczeństwo kompetentnie poruszają się w tym obszarze, wypowiadają ciekawe opinie. Inni mają w tym zakresie zadania specjalne. Jedna Pani Redaktor ma codziennie w głównym wydaniu Wiadomości swoje okienko, gdzie przedstawia przypadki medyczne, na ogół smutne historie chorych dzieci. Obejrzenie jednego odcinka budzi współczucie dla chorych, uznanie dla dziennikarki. Oglądanie tej samej tematyki przez tydzień, codziennie o tym samym czasie, powoduje zobojętnienie i przesyt. Po miesiącu czy dwóch telewidzowie zaczynają zastanawiać się, o co tu chodzi? Czy nie jest to ma­ nipulacja dziennikarska mająca uwiarygadniać to, do czego z takim zapałem usiłuje przekonać telewidzów pan red. Krasko we wcześniejszych, już W działalności minister­ otwarcie politycznych częściach Wiadomości TVP? Nośny społecznie temat zdrowia, opieki zdrowotnej jest, jak stwa zdrowia w idocz­ widać, używany do różnych celów, nawet manipulacji dziennikar­ na jest gra pozorów, skiej. Ale opieka nad zdrowiem obywateli to naprawdę poważna nieporadne załatw ia­ sprawa. I powinna być przez rządzących poważnie, z troską trak­ nie spraw doraźnych, towana. Wydawałoby się, że są ku temu sprzyjające warunki. Pani interwencyjnych. premier jest z zawodu lekarzem. Powinna znać podstawową opiekę zdrowotną od podszewki, często opowiada o tym, jak pracowała jako lekarz wiejskich dzieci. Interesowała się też już dawno polityką zdrowotną będąc członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, przypomnę, przez lata wiernego sojusznika PZPR. Stanowisko ministra zdrowia objął po niej Bartosz Arłukowicz, pochodzący z SLD, też pediatra. Mamy więc w rządzie osoby o „lewicowej, społecznej wrażliwości”. Dlaczego więc sprawy opieki zdrowotnej nie idą w dobrym kierunku? Mam już długi lekarski staż za sobą. Pracowałem jako lekarz w podstawowej opiece zdrowotnej, jako asystent w szpitalu miejskim, jako pracownik naukowy w in­ stytucie naukowo-badawczym. Pełniłem funkcje kierownicze w kilku instytucjach, byłem kierownikiem ośrodka zdrowia, kierownikiem kliniki, zastępcą dyrektora w placówce naukowej, konsultantem krajowym, dyrektorem szpitala. Nie zostawia­ łem za sobą gruzów, ale dobrze funkcjonującą klinikę czy szpital. Przyczyniłem się do zmiany wizerunku polskiego położnictwa i poprawy jakości opieki nad mat­ kami i dziećmi. Uczestniczyłem w tworzeniu i realizacji programów zdrowotnych Ministerstwa Zdrowia, ONZ, Światowej Organizacji Zdrowia. Jestem wieloletnim, aktywnym członkiem Rządowej Rady Ludnościowej, członkiem komisji PAN. Od pięciu lat uczestniczę w pomocy charytatywnej dla matek i dzieci w Kenii. Mam doświadczenie w kierowaniu opieką zdrowotną na różnych szczeblach. Zatem z perspektywy dużego doświadczenia obserwuję to, co dzieje się obecnie z opieką nad zdrowiem Polaków. Dzięki Bogu, jak do tej pory nie byłem zbyt często pacjentem. I jestem oburzony. Dlaczego? Dlatego, że nie widzę, by obecne władze, rządzące krajem od siedmiu lat, były autentycznie zainteresowane poprawą stanu zdrowia naszego społeczeństwa. Zamiast tego w działalności ministerstwa zdrowia widoczna jest gołym okiem gra pozorów, nieporadne załatwianie spraw doraźnych, interwencyjnych, czasowa nadaktywność na wybranych obszarach, przedzielona dłu­ gimi okresami bezczynności, kiedy kompletnie nic się nie dzieje. Mieszanka braku kompetencji i zwyczajnego lenistwa. Za to buty im nie brakuje. Krajowi konsultanci pokornie, przeważnie w milczeniu i z wyrazem niepokoju na twarzach towarzyszyli 94

ZAM IAST O CH RO N Y CHORYCH, CYN ICZN A G RA POZORÓW na konferencjach prasowych przedstawicielom ministerstwa, kiedy ogłaszano kolej­ ne pakietowe pomysły. Nie mogę w tym miejscu nie dodać własnych doświadczeń. Po podpisaniu przez lekarzy „Deklaracji Wiary” z ust wysokich urzędników mini­ sterstwa padały intelektualnie niezbyt wysokiego lotu uwagi o leczeniu święconą wodą czy konieczności poświęcania większej uwagi encyklopediom niż encyklikom. Ludzie chorzy czekają w kolejkach na termin zabiegu operacyjnego lub przyjęcie w przychodni. Kolejki do niektórych specjalistów są bardzo długie, w niektórych województwach przyjmowane są zapisy do kardiologa czy neurologa na przyszły, 2016 rok. Na endoprotezę stawu biodrowego czeka się do 2021 roku. Długość ko­ lejki według informacji z NFZ a życiowa praktyka to dwie różniące się znacznie od siebie sprawy. I nikt się tym nie przejmuje. Zastraszeni pacjenci nie protestują. Mó­ wią za nich tylko ich wylęknione, zmęczone twarze. Rzecznik Praw Pacjentów, wy­ znaczona przez premiera do tej roli, najgłośniej wypowiadała się w sprawie odmowy zabicia w łonie matki chorego dziecka. Nie broniła praw dziecka jako pacjenta, nie przyszło jej to nawet do głowy. Chodziło tylko o matkę. W innych sprawach głosu na ogół nie zabiera. Może „zarządzanie strachem” z taką precyzją prowadzone przez rządzących dotyczy nie tylko pacjentów, ale W niektórych w ojew ódz­ także przedstawicieli wysokich urzędów? twach przyjmowane są Według Europejskiego Indeksu Zdrowotnego poziom opieki zapisy do kardiologa czy zdrowotnej w ocenie pacjentów lokuje nasz kraj na 31 miejscu neurologa na przyszły, pośród 36 krajów europejskich. Pacjenci są na bieżąco najbardziej zainteresowani stanem 2016 r. Na endoprotezę tzw. medycyny naprawczej, to znaczy zajmującej się leczeniem stawu biodrow ego czeka chorób. To zupełnie zrozumiale. Gorzej, że resort zdrowia czu­ się do 2021 r. jąc się rozliczany przede wszystkim za te sprawy, zupełnie stracił z pola widzenia profilaktykę i promocję zdrowia. Nawet w dawnych czasach tzw. komuny więcej było finansowanych przez resort programów profilaktycznych niż obecnie. Ich celem była poprawa odżywiania się, zaprzestanie palenia papierosów, zmniejszenie szkodliwości dla zdrowia w zakładach pracy. W zakresie ochrony zdrowia matek i dzieci obecnie całkowicie zrezygnowano z profilaktyki pierwotnej, na przykład profilaktyki poronień, wad wrodzonych, porodów przedwczesnych. Finansowane są natomiast programy ukierunkowane na profilaktykę wtórną, na wykrywanie nieprawidłowości rozwojowych dzieci w okresie ciąży poprzez tzw. diagnostykę prenatalną. Wykrywa się przy jej pomocy wady, których część można leczyć podczas ciąży czy po porodzie. Trzeba jednak pamiętać, że głównym celem diagnostyki prenatalnej jest wykrywanie we wczesnej ciąży nieprawidłowości gene­ tycznych. Stąd pochodzi prawie 800 dzieci zabijanych przed urodzeniem każdego roku. Dziwna profilaktyka. Ale to oczko w głowie resortu zdrowia. Opieka zdrowotna wysokiej jakości powinna być powszechnie dostępna. Jakość tę mierzy się dostępnością bazy leczniczej, szpitali, przychodni, odpowiednio przy­ gotowanej, wykształconej i doświadczonej kadry, rodzajem i skutecznością wykona­ nych procedur medycznych. Istotne dla oceny jakości opieki medycznej są jej wyniki mierzone wskaźnikami śmiertelności i zachorowalności. Ważne też, by opieka me­ dyczna była sprawowana w odpowiedni sposób, z poszanowaniem dla życia i godności 95

Rozdział I - Społeczeństwo pacjentów, zachowaniem zasad etycznych i deontologicznych zawodów medycznych, by przynosiła możliwie często wyleczenie chorób, ustąpienie dolegliwości, poprawę samopoczucia, a styl opieki wychodził naprzeciw oczekiwaniom odbiorców. Oczywiście ważne są środki finansowe przeznaczone na ochronę zdrowia, ich ogólna ilość, dystrybucja dostosowana do potrzeb poszczególnych grup pacjentów, specyfiki województw czy regionów, potrzeb poszczególnych dyscyplin medycz­ nych. Współczesna opieka medyczna jest coraz droższa. Powstają nowe technolo­ gie o ogromnych możliwościach diagnostycznych czy leczniczych, ale jednocześnie bardzo drogie. Potrzeba dużego wysiłku organizatorów opieki medycznej, by naj­ pierw poznać w sposób obiektywny, uczciwy potrzeby poszcze­ Mamy mało elastyczny, gólnych województw i dyscyplin medycznych. Potem dostępne biurokratyczny system, środki sprawiedliwie podzielić. Zadbać o to, by wybudowane który kieruje rozdziałem szpitale i zakupiony sprzęt były właściwie wykorzystane. Nie wy­ pracowano skutecznych narzędzi, by tym zadaniom sprostać. środków finansowych. Dostrzeżenie przez władze potrzeb poszczególnych specjalno­ Urzędników nie interesuje ści medycznych zależy często od przyczyn subiektywnych, osobi­ jakość opieki m edycz­ stych relacji konsultanta krajowego w danej dziedzinie z osobami nej, wskaźniki um ieral­ podejmującymi decyzje, związków biznesowych i politycznych, ności, częstość i efek­ zdolności przekonywania. W rezultacie niektóre specjalności są tyw ność operacji. finansowane dobrze (kardiologia, okulistyka, medycyna rodzin­ na), a inne w sposób niewystarczający (pediatria, psychiatria, cho­ roby wewnętrzne). W jednych województwach dostępność do placówek medycznych jest znośna, w innych fatalna. Dam przykład z mojej dziedziny medycyny - położnictwa. Wskaźnik umieralno­ ści niemowląt w bogatym, dobrze rozwiniętym gospodarczo województwie dolno­ śląskim jest półtora raza wyższy niż w województwach „ściany wschodniej” - podla­ skim i lubelskim. To samo dotyczy umieralności okołoporodowej. Zamiast działań w kierunku poprawy opieki medycznej na podstawowym poziomie, przywiązuje się wagę do zakupów nowoczesnego, drogiego sprzętu. Też ważne, ale zmienić trzeba nienowoczesne, patriarchalne podejście, złą organizację. W województwie dolno­ śląskim nie szanuje się podmiotowości kobiet, wszystkie rodzące mają nacinane krocze, ale nie ma ani jednego szpitala z tytułem „Przyjaznego Dziecku”. Narodowy Fundusz Zdrowia powstał po to, by koordynować opiekę zdrowotną, finansować ją zgodnie z potrzebami społecznymi, by zawierać kontrakty przede wszystkim z tymi szpitalami czy przychodniami, które zapewnią dobrą jakość opie­ ki przy mniejszych kosztach. Powstały najpierw w miarę samodzielne oddziały wo­ jewódzkie NFZ, które później, z inicjatywy SLD zostały połączone w jeden scen­ tralizowany organizm. W rezultacie mamy mało elastyczny, biurokratyczny system, który kieruje rozdziałem środków finansowych. Jego urzędników nie interesuje jakość opieki medycznej, wskaźniki umieralności, częstość i efektywność wykony­ wanych operacji. O rodzaju i wielkości kontraktów decyduje się w sposób subiek­ tywny. Potrzeby pacjentów, konieczność wykorzystania istniejących możliwości szpitala nie są brane pod uwagę. NFZ nie ma zresztą odpowiednich kadr, przy pomocy których mógłby kontrolować jakość opieki zdrowotnej, zasadność wykony96

ZAM IAST O CH RO N Y CHORYCH, CYN ICZN A G RA POZORÓW wania procedur. W rezultacie NFZ płaci za wszystko, nie wchodząc merytorycznie w treść sprawozdań, nie kontrolując merytorycznej zawartości dokumentacji me­ dycznej. W ten sposób społeczne pieniądze są topione, a jakość opieki i satysfakcja pacjentów nie podnoszą się. Oto przykład. W niektórych szpitalach położniczych stosuje się hospitalizację kobiet w ciąży w przypadkach rzeczywistych powikłań, pozostałe kobiety są pod kontrolą ambulatoryjną, też bezpieczną, ale tańszą. W innych zaś wszystkie kobie­ ty, również zdrowe są w terminie porodu hospitalizowane. Po pewnym czasie in­ dukuje się poród, co skutkuje większą częstością cięć cesarskich. NFZ na wszystko się godzi, nie kontroluje i płaci. A na leczenie chorób nie ma środków. Ignorancja połączona z brakiem dbałości o publiczne pieniądze. Nadzór specjalistyczny pozoruje pracę, ale też nie ma odpowiednich narzę­ dzi. Nie analizuje się przyczyn zachorowań i zgonów okołoporodowych w mojej dziedzinie medycyny. Nikogo nie interesuje fakt, że co trzecia kobieta wychodzi ze szpitala położniczego po operacji cięcia cesarskiego. To podraża koszty opieki okołoporodowej, pogarsza stan zdrowia populacji kobiet. Rodzącym się dzieciom nie poprawia to zdrowia. Zmniejsza się natomiast liczba dzieci w rodzinach, co przyczynia się do pogorszenia sytuacji demograficznej. Zlikwidowano nadzór ordynatorski, ordynator oddziału szpitalnego nie ma żadnego wpływu na to, co dzieje się w jego dziedzinie medycyny na danym terenie. Nie ma wpływu na postępowanie ambulatoryjne, chociaż to do niego „spływają” chorzy mniej lub bardziej prawidło­ wo leczeni w ambulatoriach. To oni ponoszą konsekwencje braku jakiegokolwiek powiązania lecznictwa otwartego (przychodni) z zamkniętym (szpitale). Narodo­ wy Fundusz Zdrowia nie chce finansować konsultacyjnych poradni ordynatorskich, pacjent z „rejonu” wpada więc bezpośrednio na izbę przyjęć szpitala bez poprzedzającej kwalifikacji ordynatorskiej. Są szpi­ NFZ stosuje w relacjach tale, których dyrektorzy nie widzą potrzeby organizowania przy­ z placówkami medyczny­ chodni przyszpitalnej. Bo to się nie opłaca finansowo. Pacjent po leczeniu szpitalnym idzie więc bezpośrednio do przychodni, mi dyktat, bez możliwości nie ma kontroli poszpitalnej. Lekarze ze szpitala nie wiedzą, co dyskusji czy rokowań. się potem z nim czy z nią dzieje. W pediatrii jest jeszcze gorzej, nie ma w ogóle poradni pediatrycznych. Nie istnieją w repertuarze NFZ. Dziecko „wpada” do szpitala z poradni na mieście i po hospitalizacji wraca z powrotem do poradni. Wszystko opiera na się przekonaniu decydentów, że samo jakoś się ułoży. Otóż samo się nie ułoży, będzie coraz gorzej. Nie ma mowy o negocjacjach pomiędzy NFZ a dyrekcjami szpitali, o których tak dużo się mówiło. Od początku swojego istnienia NFZ stosuje w relacjach z pla­ cówkami medycznymi dyktat, bez możliwości dyskusji czy rokowań. Próba utwo­ rzenia sieci szpitali podjęta przez profesora Zbigniewa Religę nie jest kontynuowa­ na, podobnie jak budowa koszyka świadczeń gwarantowanych. Mamy więc nadal szpitale odlegle od siebie o 20-30 km, w każdym z nich odbywa się 300 porodów rocznie, a więc codziennie jeden. Ale wszystkie szpitale muszą pracować, od tego zależą wyniki wyborów samorządowych, miejscowi działacze polityczni nie pozwo­ lą na żadne zmiany. 97

Rozdział I - Społeczeństwo Kontrakty NFZ z „podwykonawcami procedur medycznych” są często prze­ dłużane z roku na rok, nie organizuje się nowych konkursów. Nowe inwestycje czekają niewykorzystane, nowe metody leczenia, techniki operacji nie mogą być wdrażane. NFZ staje się w ten sposób hamulcem postępu medycznego. Prywat­ ne placówki medyczne mają teoretycznie te same warunki kon­ Podm ioty prywatne traktów z NFZ. Jednak przepisy prawne powodują, że szpitale zdom inow ały dochodo­ publiczne mają inne, bardziej restrykcyjne, trudniejsze warunki finansowania procedur medycznych. To, co jest opłacalne dla we dziedziny medyczne, podmiotu prywatnego, nie jest takie dla publicznego. Podmioty niekłopotliwe, przyno­ prywatne zdominowały dochodowe dziedziny medyczne, niekłoszące bez nadm iernego potliwe, przynoszące bez nadmiernego ryzyka duże zyski. Nie ryzyka duże zyski. chcą, na przykład, brać odpowiedzialności za intensywną opiekę medyczną czy opiekę terminalną. Kierują się wyłącznie zyskiem, konieczność wypełnienia potrzeb zdrowotnych społeczeństwa ich nie interesuje. A obecna polityka resortu zdrowia wydaje się zmierzać do całkowitej prywaty­ zacji opieki zdrowotnej. Szpitale publiczne są obecnie też „przedsiębiorstwami”. Mogą upaść i przestać funkcjonować, być zamienione na przykład na siedziby ban­ ków. Decydentów nie interesuje ich misja społeczna, przydatność, opinie pacjen­ tów, potrzeby zdrowotne tej części społeczeństwa, której nie stać na dopłacanie do opieki medycznej. Dobrze się mają te szpitale, które miały i mają specjalne relacje z decydentami, dzięki czemu otrzymywały obfite wsparcie finansowe, poprawiły dzięki nim warunki lokalowe i sprzętowe. Obecnie pacjent „z ulicy”, bez odpo­ wiednio grubego portfela, nie ma czego tam szukać. Brakuje koordynacji nowych inwestycji z płatnikiem (NFZ). W rezultacie nowe, wybudowane ze środków publicznych szpitale nie mają z N FZ takiego kontraktu, by wykorzystać zgodnie z rachunkiem ekonomicznym nowe inwestycje dotyczące bazy szpitalnej czy nowoczesnego drogiego sprzętu. Sytuacja ta wynika miedzy innymi z mnogości organów założycielskich w dużych miastach. Brakuje między nimi koordynacji inwestycji, koordynacji realizacji potrzeb zdrowotnych miejsco­ wej populacji. Nikt nad tym nie panuje. Lokalna administracja rządowa ma swoje zadania i plany, swoje mają samorząd i miejscowa uczelnia medyczna podlegająca ministerstwu zdrowia. Prywatny biznes medyczny ma z kolei własną perspektywę, nie obejmującą społecznych zadań medycyny i zupełnie nie interesuje się drogimi, nieopłacalnymi jej dziedzinami. Żaden z organów założycielskich nie chce się „po­ sunąć”, zrezygnować w społecznym interesie ze swojej władzy nad częścią opieki medycznej w mieście, z możliwości podejmowania decyzji. W rezultacie jest nad­ miar łóżek w jednych specjalnościach, niedobór w innych. Przykładem planowania inwestycji nie przystających do potrzeb może być zamie­ rzona lokalizacja oddziału położniczo-ginekologicznego w szpitalu południowym w Warszawie. Już obecnie potrzeby w zakresie tej specjalności są w tej części Warsza­ wy wypełnione przez Szpital Św. Rodziny, Szpital MSW i Szpital w Piasecznie. Licz­ ba porodów zmniejsza się, nie ma potrzeby dalszych inwestycji w tej części miasta. Nie ma natomiast oddziałów geriatrycznych, co przy starzeniu się społeczeństwa jest bardzo istotne. Nie ma także zainteresowania tworzeniem nieopłacalnych oddzia98

ZAM IAST O CH RO N Y CHORYCH, CYN ICZN A G RA POZORÓW tów internistycznych. A że ciężko chorzy ludzie leżą na korytarzach w warunkach urągających ich ludzkiej godności? Kto by się tym przejmował? Każdy pilnuje efek­ tywności ekonomicznej, bo tylko z tego jest rozliczany. Jest bałagan w planowaniu i obsadzaniu dyżurów medycznych w dużych miastach. Pacjenci całymi godzinami czekają na korytarzach szpitali na pomoc w przypadkach nagłych zachorowań. W sy­ tuacji zagrożenia czują się opuszczeni przez system opieki zdrowotnej. I mają rację. Wiele specjalności, na przykład położnictwo i ginekologia są zorganizowane w trójstopniowym systemie referencyjnym. Skuteczność działania tego systemu, zdro­ wie i czasem życie pacjentów, zwłaszcza chorych, przedwcześnie urodzonych nowo­ rodków zależy od współpracy różnych poziomów tej opieki. Kryteria afiliacji poszcze­ gólnych szpitali do poziomów opieki nie są przestrzegane, nie ma systemu informacji 0 wolnych miejscach w szpitalach referencyjnych. W rezultacie lekarz dyżurny, zamiast zajmować się chorym pacjentem, siedzi godzinami przy telefonie i stara się zgodnie z zasadami systemu opieki i zdrowym rozsądkiem załatwić miej­ sce. Nie każda procedura jest opłacalna. Jeżeli pacjent ma pecha Pacjenci całymi go d zi­ 1leczenie jego choroby nie przynosi szpitalowi zysków, może mieć nami czekają na koryta­ trudności z dojściem do zdrowia. Takie są skutki uboczne bez­ względnej zasady opłacalności i rachunku finansowego w opiece rzach szpitali na pomoc zdrowotnej. Społeczna rola tej opieki, priorytet pomocy potrzebu­ w przypadkach nagłych zachorowań. jącym, ratowania zdrowia i życia staje się pustym hasłem. Zamiast harmonijnie udoskonalanej, ciągłej, zgodnej z wie­ dzą medyczną i potrzebami opieki nad zdrowiem populacji mamy do czynienia z akcyjnym tworzeniem systemów w systemie, wymuszonymi przez potrzebę udo­ wodnienia, że ministerstwo zdrowia interesuje się jednak zdrowiem pacjentów. Ta­ kie konwulsje jak „ścieżka onkologiczna” czy różne przedsięwzięcia antykolejkowe, to przesuwanie przykrótkiej kołdry. Inne dziedziny medycyny na tym stracą. Pacjenci przede wszystkim. Tak dzieje się wtedy, kiedy doraźne potrzeby politycz­ ne są postrzegane jako ważniejsze niż interes społeczny. Ale trzeba też powiedzieć, że organizacje lekarzy mogą być też potężnym lobby nacisku. Byłoby w porządku, gdyby brały pod uwagę interes pacjentów, a nie wyłącznie zawartość swojej kasy. Przykładem mogą być zmagania Porozumienia Zielonogórskiego lekarzy rodzin­ nych z resortem. Kierownictwa Porozumienia i resortu zdrowia to osoby z tego sa­ mego politycznego rozdania, te same, doskonale się znające, biznesowe kręgi. Cała ta historia miała na celu powrót do niegdyś podpisanego porozumienia o współpra­ cy i przekazanie potężnych środków finansowych dla swoich ludzi pod przykrywką straszenia strajkiem i nieuprawnionego powoływania się na przysięgę Hipokratesa. Usprawiedliwieniem dla takiej decyzji miały być rzesze zakładników, chorych prze­ straszonych perspektywą braku pomocy w ciężkiej, zagrażającej życiu chorobie. Sytuacja w polskiej opiece zdrowotnej pilnie wymaga zmian. Najważniejsi są ludzie. Powierzenie obowiązków dbania o największą wartość człowieka - zdrowie ludziom nieprzygotowanym, niedostatecznie zmotywowanym i pozbawionym po­ czucia społecznej misji służenia innym, daje opłakane rezultaty. Warszawa, 30 stycznia 2015 r. 99

Rozdział I - Społeczeństwo

a? BROŃMY « RODZINY małżeństwo TYLK

-yiięDzW

brońm y rodziny

Coraz częściej i coraz głośniej także rodziny muszą w Polsce upominać się o swoje podsta­ wowe prawa, wydzierane im w sposób bez­ czelny, cyniczny i bezwzględny przez zwolenni­ ków lewackiej ideologii gender, której sprzyjają czynniki oficjalne, choć ta swój ro­ dowód wywodzi od F. Engelsa.

100

K

obietą

W

\ aw

W J

KS. PROF. DARIUSZ OKO

Agresywna walka z rodziną i Kościołem To, co dobre, jest darem Boga, a potem darem rodziców, Kościoła, wychowaw­ ców i nauczycieli. Rodzina to niejako „fabryka” tego, co najcenniejsze, bo w niej powstaje miłość i życie ludzkie, tutaj jest rodzony, kochany i wychowywany czło­ wiek. W dużym stopniu będzie taki, jakim ukształtowała go rodzina - w dobrym i złym. To samo odnosi się do całych społeczeństw, wspólnoty ludzi. Najpiękniej­ si, najmocniejsi ludzie pochodzą z najpiękniejszych, najmocniejszych małżeństw i rodzin. Najgorsi, najbardziej patologiczni pochodzą z rodzin najgorszych, naj­ bardziej patologicznych. Dlatego małżeństwo, rodzina i cały proces wychowania dziecka powinien być otaczany najwyższą ochroną i troską. Dlatego tak ważna jest wierność miłości, wierność małżeńskiemu wyborowi. Zdrada albo tzw. chwilowe zapomnienie potrafią wyrządzić nieodwracalnie negatywne skutki. Jakąż troską i staraniem otaczany jest proces szlifowania diamentów! Jakie rygory stosuje się przy produkcji półprzewodników? A przecież człowiek i jego rodzina są cenniejsi od najcenniejszych diamentów i substancji krystalicznych! Rodzina jest najświętszym miejscem, jednakże nacisk świata jest wobec niej obecnie tak mocno laicyzujący, deprawujący, że nawet rodziny najporządniejsze, wychowujące swe dzieci według przykazań Bożych, mogą nie wytrzymać tej presji, która rośnie z roku na rok. Dotyczy to także naszego od zarania chrześcijańskiego kraju. Trzeba naprawdę pogłębionej formacji, żeby oprzeć się współczesnym za­ grożeniom. Łatwo można dostrzec, że najbardziej narażone na zgubne wpływy współcze­ snego świata jest w naszej Ojczyźnie najmłodsze pokolenie. Zagrażają mu laic­ kie i liberalne media oraz lansowane w nich toksycz­ Ks. prof. Dariusz Oko (ur. 1960), filozof ne postawy życiowe, ideologie przeciwne wartościom i teolog, wykładowca na UPJPII w Kra­ chrześcijańskim, wpływy środowiska zdeprawowanych kowie. Duszpasterz lekarzy archidiecezji rówieśników. Cieszy fakt istnienia różnych wspólnot krakowskiej. Wybitny znawca I krytyk antykatolickiej i ateistycznej ideologii genśpieszących z pomocą w takich sytuacjach. Ważna jest der, przed którą przestrzega niestrudzenie więc odpowiednia formacja owych wspólnot, aby mimo jeżdżąc po całej Polsce z wykładami i w y­ konfrontacji, nacisku, mogły działać skutecznie. Jedną stępując w różnych, nawet wrogo wobec niego nastawionych mediach. Współautor z takich wspólnot jest bez wątpienia dająca wsparcie książki Dyktatura gender. wspólnota Kościoła. Kościół w historii wielokrotnie 101

Rozdział I - Społeczeństwo pokazywał, jak przeciwstawiać się błędnym i złudnym ideologiom, często pono­ sząc za to nawet cenę krwi. Środowiska przeciwne chrześcijańskiej wizji człowieka stosują wiele wybiegów i manipulacji, aby osłabić i zniszczyć autorytet Kościoła. Duchowni cierpieli w przeszłości piętnując marksizm czy nazizm, nierzadko płacąc za to prześladowaniami lub nawet życiem - obecnie muszą piętnować gender. Tak­ że za cenę prześladowań, choć życiem jeszcze nie płacą...

Wulkany nienawiści Atakując Kościół Joseph Goebbels, minister propagandy i oświecenia publicz­ nego w hitlerowskich Niemczech, jako pierwszy szermował propagandą pedofilii wśród księży, choć i wtedy zjawisko to stanowiło ułamek promila. Podobnie dzieje się od pewnego czasu w polskich mediach, które stosując analogiczną propagandę próbują uczynić z duchownych grupę obrzydliwą, odebrać im znaczenie i autorytet, osłabić ich moralną siłę, umniejszyć ich odwagę sprzeciwiania się złu. Księża ka­ toliccy są obecnie w Polsce poddawani wielkiej kampanii nienawiści. Codziennie w tzw. mediach głównego nurtu, głównie w telewizji, która jak wiadomo ma naj­ szerszy zasięg, spadają na głowy duchownych gromy nienawiści - to jest genderowa metoda dyskredytacji przeciwników. Media te z lubością i coraz częściej pokazują w godzinach najlepszej oglądalności tych nielicznych księży, którzy są Judaszami czynu (np. pedofilami) i Judaszy słowa, którzy występując w koloratkach czy białych habitach atakują nauczanie Kościoła, sieją zamęt, dezorientują, rozbijają jedność. Telewizje nie szukają i nie propagują księży normalnych, zaangażowanych w życie chrześcijańskie. Chodzi im o to, żebyśmy z powodu Judasza odrzucili Jezusa. Ż e­ byśmy odnieśli wrażenie, iż tych złych jest bardzo dużo, że dominują w Kościele. Nie można jednak dać się ogłupić tym, którzy głoszą teologię judaszowo-kainową. Chcą zniszczyć Kościół w Polsce, tak jak podkopano go już na Zachodzie, a niszcząc Kościół, zniszczą też rodziny. Nie zajmujmy się więc Judaszami, patrzmy przede wszystkim na Jezusa, patrzmy na świętych - na św. o. Maksymiliana Marię Kolbego, św. Jana Pawła II, bł. Księdza Jerzego - szlachetnych Najnowszą bronią skiero­ i mądrych wzorców nie brakuje. waną przeciwko Kościoło­ wi i przeciwko rodzinom Brutalna deprawacja seksualna w Polsce jest propagow a­ Najnowszą bronią skierowaną przeciwko Kościołowi i prze­ na w sposób niezwykle ciwko rodzinom w Polsce jest propagowana w ostatnich latach agresyw ny i bezczelny w sposób niezwykle agresywny i bezczelny ideologia gender. Ide­ ideologia gender. ologia ta propaguje globalną tzw. rewolucję seksualną i kulturowo-cywilizacyjną. Gender charakteryzuje brutalna deprawacja seksualna dzieci zgodna ze strategią polityczną zwaną gender mainstreaming, fa­ natyczna propaganda homoseksualizmu i innych odmienności seksualnych, arcypogarda wobec człowieka i całych grup ludzkich (szczególnie wobec chrześcijan) oraz dążenie do władzy absolutnej, totalitarnej. Frontalne uderzenie skierowane zostało w rodzinę. 102

AG RESYW N A W A LKA Z RODZINĄ I KOŚCIOŁEM Odsetek ludzi zranionych w wyniku chorób wenerycznych i zdrad jest dużo większy wśród osób, które współżyją z osobami tej samej płci, aniżeli dzieje się to w związkach kobiety i mężczyzny, a zwłaszcza w małżeństwach katolickich. Kościół zdecydowanie przeciwstawia się ideologii gender i jednoznacznie przed nią prze­ strzega. Dlatego List Episkopatu Polski z grudnia 2013 r., akt odwagi w tej sprawie, wywołał wręcz medialny lincz na biskupach. Genderyści nie rozumieją co to miłość, dobro, poświęcenie dla innych, warto­ ści, którymi kieruje się Kościół. Nie przyjmują żadnych słów krytyki pod swoim adresem, choć ze swojej strony Kościół i duchownych krytykują stale i z niezwykłą pasją. Brak przyzwolenia na gender znajdujemy również w na­ uczaniu ostatnich papieży - św. Jana Pawła II, Benedykta XVI Dzisiejsi genderyści i Franciszka. to w większości dawni Ileż to razy okazywało się, że to Kościół, który miał odwagę marksiści, walczący stawiać czoła złu, nawet za cenę życia - w ostateczności zawsze w dalszym ciągu nie tylko zwyciężał. Przypomnijmy choćby ofiary św. Maksymiliana Ma­ rii Kolbego, bł. ks. Jerzego Popiełuszki czy zamordowanych jak­ z wiarą katolicką, ale z ca­ by „na pożegnanie komunizmu” księży Suchowolca, Zycha czy łym polskim narodem. Niedzielaka. W XX w. walczący ateiści zamordowali w Europie kilkaset tysięcy kapłanów, w tym łącznie ponad 110 tys. w trzech krajach: w Rosji (ponad 95 tys.), Hiszpanii (ponad 6,5 tys.) i Polsce (ponad 2,5 tys.). A przecież dzisiejsi genderyści to w większości dawni marksiści, walczący w dalszym ciągu nie tylko z wiarą katolicką, ale z całym polskim narodem przy pomocy nowej, bardziej perfidnej ateistycznej ideologii. Niektórzy ludzie, którzy obecnie dominują w me­ diach i polityce europejskiej są duchowymi, a nawet fizycznymi dziećmi morder­ ców chrześcijan i księży. Akceptacja gender zaczyna się od akceptowania i promowania zachowań homo­ seksualnych, aż dochodzi nawet do promocji kazirodztwa. W Niemczech, Danii, Szwajcarii i Australii genderyści już walczą o jego legalizację. Ostatnio byliśmy zszokowani w Polsce przekazami „naukowców” występujących w obronie właśnie kazirodztwa. Dyskusję rozwinął Jan Hartman, profesor filozofii, nauczyciel aka­ demicki, walczący ateista i genderysta, który napisał: „Jeśli udaje się powiązać harmonijnie miłość macierzyńską albo bratersko-siostrzaną z miłością erotyczną, to osiąga się nową, wyższą jakość miłości i związku”. Poparła go dwójka innych profesorów filozofii, także najbardziej znanych z walki o ateizm i genderyzm, panie Środa i Fuszara. Prof. Małgorzata Fuszara występuje tu nie tylko jako prywatna osoba, ale niestety także jako pełnomocnik rządu ds. równego traktowania (od lipca 2014 r.). Genderyści przekonują w Polsce, że osoby akceptujące homoseksu­ alizm powinny jako pierwsze rozpocząć dyskusję i zabiegi o legalizację kazirodz­ twa. Każdego, kto dzisiaj dał się aż tak ogłupić, że wychwala homoseksualizm, jutro genderyści zmuszą do apoteozy kazirodztwa. Do aksjomatów genderyzmu należy wszak przekonanie, że w seksie można absolutnie wszystko, o ile zgadzają się na to osoby dostatecznie pełnoletnie (np. w Hiszpanii za Zapatero 13-letnie dzieci). Genderyzm to teoria stworzona przez ateistów, którzy na miejsce Boga postawili seks i czczą go jak bożka stając się często maniakami seksualnymi. 103

Rozdział I - Społeczeństwo Podobnie ma się rzecz z pedofilią, która ich zdaniem też powinna być zalegali­ zowana, żeby móc bezkarnie molestować i gwałcić każde bez wyjątku dziecko. Pró­ by takie podejmuje się już w Europie Zachodniej. O legalizację pedofilii w Niem­ czech najbardziej zabiegał Vólker Beck, czołowy polityk, walczący gej. Przyjeżdżał do Warszawy, by walczyć o prawa homoseksualistów w „Paradach Równości”. Do pedofilii szczególnie blisko niektórym gejom - do 40 proc. przestępstw pedofil­ skich ma charakter homoseksualny. Nieprzypadkowo najgorszy, najpotworniejszy pedofil Polski Wojciech Krolopp był zarazem przekonanym gejem. Przez 30 lat, będąc najpierw menedżerem a potem dyrektorem chóru chłopięcego „Polskie Sło­ wiki”, zgwałcił kilkuset chłopców; czynił to także wtedy, gdy wiedział, że jest chory na AIDS. Żył jak monstrum, bestia, siewca fizycznej i duchowej śmierci. Podkreślił to sąd w wyroku z 2004 r.: „premedytacja oraz niewyobrażalna i niedająca się zmie­ rzyć żadnymi środkami krzywda, jaką wyrządził przestępczymi działaniami wobec swoich małoletnich podopiecznych, którzy Genderyści swoje dzieci zamiast znaleźć opiekę i ochronę w osobie oskarżonego, padli abortują, a dzieci chrze­ ofiarą przestępczych działań”. Gdzie była wcześniej, przez tyle ścijan deprawują. lat, policja, dziennikarze? O procederze Kroloppa mówiło się w Poznaniu już od 30, 40 lat. Trzeba by zapytać ministra oświa­ ty i polityków homoseksualnych, czy będą wypłacać odszkodowania za Kroloppa? Czy zaczną nagłaśniać - wielokrotnie liczniejsze - przypadki pedofilii gejowskiej, tak jak nagłaśniają nieliczne przypadki pedofilii księżowskiej? Przykładem haniebnego powiązania pedofilów z kręgami władzy w Polsce jest wielka afera na Dworcu Centralnym w Warszawie, gdzie według danych policji przychodzą ludzie wysoko postawieni w państwie, by dzieci, które uciekły z domu, zabierać stamtąd i wykorzystywać seksualnie. I co? Sprawa została wyciszona. Trzeba zapytać, co robi obecna władza, żeby takich ludzi trzymać jak najdalej od dzieci? Tymczasem zmasowana propaganda przedstawia gejów i gejostwo jako coś cudownego. Genderyści swoje dzieci abortują, a dzieci chrześcijan deprawują. Chcą więc znieść wszelkie normy i reguły, by móc sobie na wszystko pozwalać, do­ wolnie wyżywać się. Także pornografia i prostytucja są dla nich w porządku. Nie ma zboczenia, nie ma aberracji, której by nie akceptowali. Żądają dla siebie już nie tolerancji, ale akceptacji, praw, dotacji oraz całkowitej władzy. Rodzice dbający o odpowiedzialny rozwój swoich pociech winni mieć świado­ mość, jak wielkie zagrożenia niesie ze sobą gender dla ich dzieci, dla ich rodzin, a tym samym dla narodu i dla całego kraju. Spadkobiercy marksizmu uderzają z całą siłą w rodzinę. Chcą ją po marksistowsku „ulepszyć”, czyli - zniszczyć. Nisz­ czą najświętszy proces naturalnego stworzenia człowieka, chcą zniszczyć diament, jakim jest człowiek, chcą go „oszlifować” po swojemu, czyli rozbić. Pogarda i niena­ wiść łączą się nierozerwalnie z ateizmem i genderyzmem, dlatego tu tak wiele naj­ większych niegodziwości, kłamstw i manipulacji, bo kto nienawidzi, jest zdolny do wszystkiego. Genderyści stosują taktykę tzw. małych kroków, co służy stopniowemu przyzwyczajaniu ludzi, oswajaniu ich krok po kroku z zachowaniami dewiacyjnymi, które jeszcze kilka lat temu spotkałyby się z oburzeniem i powszechnym odrzuce­ niem. Tak jak w przypadku oswajania z homoseksualizmem, ma to doprowadzić do 104

A G R ESYW N A W A LKA Z RODZINĄ I KOŚCIOŁEM akceptacji najróżniejszych dewiacji seksualnych w społeczeństwach. Genderyści na Zachodzie zabiegają już o legalizację zoofilii, za chwilę możemy mieć z tym do czy­ nienia także u nas. Trzeba wiedzieć, że ludzie zniewoleni przez ateizm i seks zdolni są do strasznych rzeczy, a ludzi zniszczonych przez seksualność jest w dzisiejszych czasach szczególnie dużo. Uzależnienie od seksu i pornografii zatacza coraz szersze kręgi i jest zjawiskiem dodatkowo niepo­ Polski obóz władzy, szu ­ kojącym, bo z tego uzależnienia większość praktycznie już nigdy kając rozpaczliwie sojusz­ nie wychodzi. ników, wyspecjalizował Genderyści chcą pozbywać się przeciwników, tworząc jed­ się w w ygaszaniu prote­ nostki słabe, zatomizowane, zawładnięte przez różne manie i pa­ tologie. To jest woda na młyn chorej władzy, bo takimi ludźmi stów przeciwko nienor­ łatwo sterować. To jest sposób na zdobycie i utrzymanie władzy malności. kosztem człowieka i kosztem społeczeństwa. Obecnie degene­ rują się nie tylko jednostki, ale całe grupy społeczne. Pomagają w tym także m.in. sankcjonowane prawem antykoncepcja, aborcja, tabletki poronne. Polski obóz wła­ dzy, szukając rozpaczliwie sojuszników, wyspecjalizował się w wygaszaniu prote­ stów przeciwko nienormalności.

Demoniczna karykatura małżeństwa Małżeństwo, rodzina - to najwspanialsze dzieło Boga, zaś „małżeństwo homo­ seksualne - jak napisał kard. Jorge Bergoglio - jest dziełem szatana”. Tzw. mał­ żeński związek homoseksualny jest demoniczną karykaturą małżeństwa kobiety i mężczyzny. Trzeba też pamiętać, że geje są nosicielami wielu wenerycznych cho­ rób zakaźnych, AIDS i tego nie wolno lekceważyć, bo to również uderza w rodzinę. Ponad 60 proc. chorych na AIDS w Polsce to geje, którzy stanowią mniej niż 1 proc. społeczeństwa. Papież Franciszek mówił ostatnio, że gender to coś „demoniczne­ go”, „ideologiczna kolonizacja”, „fala tsunami”, która uderza w społeczeństwo i Kościół. W szczególny zaś sposób uderza w dzieci. Dzieje się to na naszych oczach także w Polsce. Genderyzm głoszą i popierają w naszej Ojczyźnie najbardziej wo­ jujący, korzystający z pieniędzy publicznych i ochrony państwa fanatyczni ateiści. Badania wykazują, że z tych małżeństw chrześcijańskich, które razem się mo­ dlą, rozpada się mniej niż 1 proc.! Małżeństwa ludzi wierzących są także najbar­ dziej udane, szczęśliwe i trwałe, a kobiety cieszą się w nich największym szacun­ kiem. W ogóle sytuacja kobiet jest najlepsza w krajach kultury chrześcijańskiej, bo chrześcijaństwo najbardziej uczy szacunku dla każdego człowieka. Takie rodziny wychowują najbardziej szczęśliwe dzieci, które cechują się wewnętrzną równowagą i lepiej się uczą. Chrześcijanie osiągają szczyty człowieczeństwa, bo im bardziej ludzie są mądrzy i kochają Boga, tym więcej mogą osiągnąć. Jak mówił Leszek Ko­ łakowski, żadna wiara nie wyzwala tyle dobra w ludziach, co chrześcijaństwo. Dla tych wszystkich powodów chrześcijanie są tak bardzo niszczeni przez genderystów - fanatycznych wrogów Boga. Na kanwie lansowanej obecnie na wszystkie możliwe sposoby ustawy przemocowej (w zamyśle o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie) uświadamiamy sobie, 105

Rozdział I - Społeczeństwo Nachalność propagandy środowisk chcących narzucić społeczeństwu wszelkie dewiacje seksualne staje się z roku na rok coraz większa. Demonstracja gejowska w Kra­ kowie w 2008 r.

Ateistyczna ideologia gender, której celem jest powszechna seksualizacja społe­ czeństwa już od najmłodszych lat, od przedszkola, głoszona jest nie tylko podczas ulicznych manife­ stacji. Środowiska LGBT mają swo­ ich lobbystów także w kręgach władzy oraz mediów i dążą do zmiany prawa.

106

A G R ESYW N A W A LKA Z RODZINĄ I KOŚCIOŁEM Demonstracja gejowska w Kra­ kowie w 2007 r. Przebieranie się za księży, czyli kpina z wiary w Boga i katolic­ kich duchownych, to staty motyw podczas marszów gejów i lesbijek. Odbywa się to bezkarnie.

Genderowe hap­ peningi na Rynku Głównym w Kra­ kowie. Środowi­ ska LGBT chcą stworzyć swoją hegemonię kultu­ ralną, a ponieważ nasza kultura jest chrześcijańska, to aby móc ogłosić swoje zwycię­ stwo, muszą ją zniszczyć.

107

Rozdział I - Społeczeństwo że kobiety są w Polsce najbardziej szanowane i najmniej jest na nie ataków, bo ma to związek z religijnością Polaków. Najwięcej ataków na kobiety jest w kra­ jach najmocniej genderowych, jak Dania czy Szwecja. Ustawa przemocowa usiłuje pod przykrywką walki o prawa kobiet i przeciwdziałaniu przemocy wprowadzić do naszego prawa ideologię gender. Wymyślony przez nich zabieg jest prosty: jeżeli pod pojęcie kobiety podstawimy zamiennie wszelkie osobliwości seksualne - ho­ moseksualizm, kazirodztwo, pedofilię, biseksualizm, poliamorię (posiadanie wie­ lu kochanków różnej płci) albo prostytucję, to wszystkim tym stylom życia trzeba będzie przyznać równe prawa, tak jak związkowi mężczyzny z kobietą i na równi je chronić. Manipulacja polega na odrzuceniu „nudnego stereo­ Ustawa przem ocowa usi­ typu”, jakim według genderowców jest tradycyjne małżeństwo łuje pod przykryw ką w al­ i zastąpieniu go jakimś „nowym i wspaniałym modelem”, np. ki o prawa kobiet i prze­ kazirodztwem. Poza tym ustawa przemocowa pozwala odbierać ciwdziałaniu przem ocy dzieci rodzicom bez wyroku sądu! To jest program maniaków seksualnych, ludzi obarczonych w prow adzić do naszego chorymi umysłami. Chodzi im już nie tylko o to, żeby nie było tyl­ prawa ideologię gender. ko dwóch płci - żeńskiej i męskiej - ale żeby człowiek mógł wybie­ rać sobie dowolnie spośród ponad... 60 płci (można to już czynić na Facebooku), bo do takiego stwierdzenia doszli genderyści w swoim szaleństwie. „Albo oddacie boską cześć genderystom, albo zostaniecie publicznie zamordo­ wani” - takie naciski idą na nas od strony ONZ i UE. Przed gender mają, wedle ich zamysłu, pokłonić się wszelkie kultury i religie. Inaczej myślący nie będą mieli prawa głosu, zostaną zepchnięci na margines, a nawet wepchnięci do więzienia, jak dzieje się to już np. w Niemczech. Genderyści są w swoich żądaniach bezwzględni i stosują szantaż. W Polsce mówi się, otrzymacie pieniądze z Unii na realizację jakiegoś projektu, ale tylko wtedy, jeśli będą tam elementy gender. Przedszko­ le otrzyma dofinansowanie, gdy wychowawczynie będą przebierać chłopców za dziewczynki i na odwrót, stworzony zostanie kącik do masturbacji dla maluchów, czyli jeśli przystanie się na pełną deprawację seksualną dzieci. To jest jak zmu­ szanie do prostytucji - przez państwo! Idąc za radą teoretyka marksistowskiego Antonio Gramsciego genderyści chcą stworzyć swoją hegemonię kulturalną, a po­ nieważ nasza kultura jest chrześcijańska, to aby móc ogłosić swoje zwycięstwo, muszą ją zniszczyć. „Maksymalizacja przeżyć seksualnych” —to dewiza genderowców, sformułowa­ na przez główną ideolożkę Judith Butler, która tak określa główny sens i cel swego życia. Aby zwiększyć intensywność owych przeżyć, gotowi są zrobić wszystko, na­ wet rzeczy najbardziej obrzydliwe. Urabiają ludzi przy pomocy usłużnych mediów, by wyprzeć chrześcijaństwo ze świadomości ludzi - stąd w telewizji, radiu i prasie nieustanny atak na chrześcijaństwo, na rodzinę i propagowanie gejostwa, wprost podlizywanie się gejom. W mediach głównego nurtu o Kościele i duchownych pisze się tylko źle, o gejach tylko dobrze. Podobny schemat obowiązuje w programach te­ lewizyjnych. Gejostwo jest lansowane w Polsce także w filmach i serialach, których bohaterami coraz częściej są geje i lesbijki. Mass media, władza i ustawodawstwo mają służyć genderystom jak w ustroju totalitarnym. Marsz przez instytucje par108

AG RESYW N A W A LKA Z RODZINĄ I KOŚCIOŁEM laméntame i rządowe, to ich strategia, którą obserwujemy na co dzień. Już w ich rękach jest ONZ i UE.

Zniewolenie seksualne narzędziem politycznym Unia Europejska usiłuje narzucić nam gender, jak wcześniej Rosja komunizm, choć dużo bardziej perfidnie. Każda szkoła ma być zdominowana przez ideologię gender. Postępują zgodnie z zasadą austriackiego psychiatry żydowskiego pocho­ dzenia, Wilhelma Reicha, maniaka seksualnego, który skończy! w więzieniu, a któ­ ry udziela! szatańskiej rady: „Nie atakujcie Kościoła wprost, tylko seksualizujcie dzieci”. Seksualizacja dzieci to jeszcze gorsze niż dawanie im alkoholu i narkoty­ ków. To je zabija i uzależnia! Poddawanie ich takiemu wychowaniu powoduje, że stają się niezdolne do wiary, do miłości i wierności, do zakła­ dania rodziny, wyższego życia duchowego, przestrzegania zasad Seksualizacja dzieci to moralnych, wybrania drogi powołania małżeńskiego. Człowiek jeszcze gorsze niż daw a­ „wyzwolony seksualnie” jest w istocie niewolnikiem swoich żądz, który o seksie myśli podobnie często, jak alkoholik o wód­ nie im alkoholu i nar­ ce, a narkoman o heroinie. Zycie niewolnika seksualnego jest kotyków. To je zabija straszne. Tacy ludzie stają się też łatwo pionkami i narzędziami i uzależnia! władzy, bo takimi ludźmi łatwo odgórnie sterować. Człowiek, który nie jest w stanie kontrolować samego siebie, tym bardziej nie będzie kontro­ lować polityków. Zniewolenie seksualne jest narzędziem politycznym - o tym nie wolno nigdy zapominać. Obserwujemy to już w Polsce. Podam znany mi osobiście przykład ze Świebo­ dzina. Dziecko wróciło z tamtejszego przedszkola do domu i powiedziało zasmuco­ ne do matki, że jest gejem. Dlaczego - zapytała zdumiona matka. Bo wśród przy­ jaciół mam tylko chłopców i nie lubię bawić się z dziewczynkami - odpowiedział jej synek. A przecież we wczesnym wieku dziecięcym jest to normalne! Pani zaś w przedszkolu wytłumaczyła mu to już po nowemu, usiłując wmówić, że jest gejem. Nawet normalność zaczyna być wykorzystywana do deprawacji dzieci, do upra­ wiania propagandy gejowskiej. Cóż za nadużycie, jakie przestępstwo! A w jednym z gdańskich przedszkoli wychowawczyni przekonywała maluchów, jak ma wyglądać rodzina pokazując... dwóch tatusiów pingwinów i dzieci. Nikt nie pyta rodziców o zgodę na takie nauczanie. Przechwytywanie dzieci, zabieranie ich spod wpływu rodziców, odrywanie ich od rodziny, to cecha państwa totalitarnego. Tak walczą 0 zachowanie swojej władzy na zawsze. Ostatni spór, jaki rozgorzał wokół wolnej dostępności, a więc bez recepty i rów­ nież dla osób nieletnich, do „pigułki dzień po”, to również efekt genderyzacji. Spór ten rozgorzał bowiem między ludźmi, którzy chcą stawiać na pierwszym miejscu miłość, rozum, szacunek dla kobiety i życia, a ludźmi, którzy ulegają swym żądzom 1egoizmowi. Żadna kobieta nie jest uszczęśliwiona aborcją. Często jest podwójnie krzywdzona: najpierw zmuszana do antykoncepcji hormonalnej, bardzo szkodliwej dla organizmu, a później jeszcze do aborcji. Nie przekonuje rozróżnienie WHO pomiędzy środkami antykoncepcyjnymi a aborcyjnymi. Zarodek to już pełnopraw109

Rozdział I - Społeczeństwo ne ludzkie życie, wbrew sofistyce ustalonej przez Światową Organizację Zdrowia, która, jak wiadomo, wszelkimi siłami popiera aborcję na każdym etapie, w tym mordowanie 9-miesięcznych dzieci metodą tzw. częściowego porodu (wyciągnięcie z łona matki najpierw główki i zmiażdżenie jej ginekologicznymi cęgami, by potem wyciągnąć resztę ciałka). Tak według nich zabija się nie niemowlę, ale „płód”. Lu­ dzie głoszący takie koncepcje są naprawdę zdolni do wielkiego zła. Antykoncepcja ma sprawić, by kobieta była gotowa na każde skinienie mężczy­ zny - jak puszka coca-coli z automatu. A jak się nie uda, dokona aborcji. W przy­ padku „pigułki dzień po” spotykamy się dodatkowo z kłamstwem, że musimy słu­ chać Unii Europejskiej, że to nasz obowiązek - a to już bardzo Tełewizja publiczna nie ma źle świadczy o ludziach popierających wprowadzenie dostępno­ już żadnej innej kontroli ści tej pigułki bez recepty. Kłamią bez skrupułów, nie wolno za­ poza kontrolą ze strony tem ufać ich słowom. Tymczasem Unia wcale nie ma prawa nam tego narzucać. Niechcianym poczęciom najlepiej zapobiegają obozu rządzącego; za na­ czystość i odpowiedzialność, a te są kwestią wychowania. Nie sze pieniądze, podatników, można promować postaw, które własną przyjemność stawiają najzwyczajniej w świecie ponad życie dzieci. Trzeba kierować się rozumem: wiemy, skąd nas indoktrynuje. się biorą dzieci, jeżeli uważamy, że nie mogą się urodzić, to nie podejmujemy takich działań - to jest elementarz, to jest logika! Kierujmy się rozumem, logiką, a nie żądzą - to jest fundament! Wspomniałem już o swoistej dyktaturze mediów lansujących wszelkim silami ideologię gender i walczących z chrześcijaństwem. Niestety do propagatorów gender i dewiacji seksualnych trzeba zaliczyć nie tylko prywatne stacje telewizyjne, ale i TVP. Władze telewizji publicznej, emitując w okresie bożonarodzeniowym (!) spot Kampanii Przeciw Homofobii „Najbliżsi obcy”, dopuściły się wielkiego nad­ użycia wobec obywateli, promując homoseksualizm. Tak właśnie działa od paru lat ta instytucja; w niedzielę o 7 rano transmitują Mszę św., a codziennie, w godzi­ nach największej oglądalności, np. w Wiadomościach, bronią wyznawców gender, ks. Lemańskiego, z lubością lansują pana Biedronia... Promując ideologię gender czy inne typowo lewackie, szkodliwe społecznie ideologie za pieniądze publiczne i wbrew woli większości społeczeństwa, popełniają ewidentne nadużycie, przestęp­ stwo. Telewizja publiczna nie ma już żadnej innej kontroli poza kontrolą ze strony obozu rządzącego; za nasze pieniądze, podatników, najzwyczajniej w świecie nas indoktrynuje. Wszak zdecydowaną większość społeczeństwa stanowią ludzie wie­ rzący. Media, zwłaszcza publiczne, powinny służyć całemu społeczeństwu, a nie tylko grupie trzymającej władzę. Karl Popper, jeden z najwybitniejszych myślicieli XX w., ostrzegał słusznie, że jeżeli nie okiełzna się telewizji, demokracja będzie zagrożona. Dzisiaj rzeczywi­ ście w dużym stopniu umysłami ludzi rządzi telewizja. Przeciętnie człowiek spędza przed srebrnym ekranem 3-5 godzin dziennie, a w kościele bywa raz w tygodniu około godziny. Często więc ludzie nawet nie zdają sobie sprawy, że żyją w telewizyj­ nym matrixie, że codziennie wtłacza się do ich mózgów jakąś porcję dobrej lub złej wiedzy, mądrych lub zgubnych poglądów. Toteż kierownictwo telewizji powinno znajdować się w rękach ludzi rozsądnych, uczciwych i niepodatnych na wpływy ide110

AG RESYW N A W A LKA Z RODZINĄ I KOŚCIOŁEM ologiczne oraz polityczne. Metody manipulacji ludźmi stale są rozwijane, są coraz doskonalsze. Prym pośród nich wiedzie przekaz telewizyjny.

Ustawa o homoterrorze W Sejmie trwają prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. Jest to ustawa sprzeczna z podstawowymi zasadami stanowienia prawa. To niesamowity bubel prawny już na poziomie językowym, gdyż wprowadza się tam pojęcia albo niejasne, albo zbyt szerokie. Poszerza się np. pojęcie dyskry­ minacji, mówiąc o „dyskryminacji pośredniej”, „dyskryminacji Tak wiele publikacji ocie­ wielokrotnej”, „dyskryminacji przez asocjację”, „dyskryminacji ka nienawiścią do Kościo­ przez asumpcję” itd. Takie określenia pozwalają na bardzo do­ ła oraz księży i na to nie wolną interpretację, za pomocą tych wytrychów łatwo oskarżyć ma żadnego paragrafu. 0 cokolwiek każdego. I o to zapewne chodzi - świetne narzędzie dla władzy. Olbrzymie pole do nadużyć leży również w tym, że to Taką nienawiść można osoba lub instytucja, która została oskarżona o dyskryminację bezkarnie szerzyć. ma udowadniać swoją niewinność wobec kogoś, kto całkowicie subiektywnie uważa się za urażonego. Osoba oskarżająca może obwiniać z cynicz­ nych pobudek, z wyrachowania, z zazdrości, z zawiści, z zemsty, uprawiać bezczel­ ną grę, prowokować, ale nie musi udowadniać winy osoby, którą oskarża! Ustawa ta wprowadza też fundamentalną nierówność prawną, dzieli niejako społeczeństwo na podludzi i nadludzi (skąd my to znamy?!). Wynosi środowisko lesbijek, gejów, osób trans- lub biseksualnych (w skrócie LGTB) ponad wszystkich, pozwalając przy tym nadal krytykować do woli i dowolnie ubliżać „podludziom”, czyli choćby duchownym, papieżowi czy ogólnie katolikom bądź chrześcijanom. Tak wiele publikacji ocieka nienawiścią do Kościoła oraz księży i na to nie ma żad­ nego paragrafu. Taką nienawiść można bezkarnie szerzyć. Świadczą o tym tytuły programów telewizyjnych, okładki czasopism, wyroki sądów. Jakby chrześcijanie 1duchowni byli ludźmi wyjętymi spod ochrony prawa. Jeżeli powie się choćby jedno zdanie krytyczne o gejach albo Izraelitach, choćby było najbardziej prawdziwe, to według dziennikarzy „mętnego nurtu” natychmiast zostanie się okrzykniętym homofobem albo antysemitą, czyli człowiekiem pełnym nienawiści. A przecież ci sami dziennikarze codziennie wypowiadają i piszą setki zdań prawie wyłącznie negatywnych na temat chrześcijan, a specjalnie księży. Ar­ tur Dmochowski w książce Kościół „Wyborczej”. Największa operacja resortowych dzieci na podstawie analizy wszystkich numerów tej gazety pokazuje, że codziennie publikowanych jest tam przynajmniej kilka artykułów o Kościele, o którym pisze się prawie wyłącznie źle albo bardzo źle. Oceniając według ich własnych standar­ dów, dziennikarze ci są prawdziwymi wulkanami nienawiści. Podobnie postępują dziennikarze z zaprzyjaźnionych z GW telewizji oraz innych mediów. A nienawiść nigdy nie prowadzi do dobrego. Kto nienawidzi, jest zdolny do każdej niegodziwości, każdej manipulacji i medialnego kłamstwa. W przypadku takich ludzi zawsze trzeba się z tym liczyć. 111

Rozdział I - Społeczeństwo Podczas tzw. Marszów Równo­ ści dochodzi czę­ sto do rękoczy­ nów. Jeżeli powie się choćby jedno zdanie krytyczne o gejach, natych­ miast zostaje się okrzykniętym homofobem lub człowiekiem pełnym nienawi­ ści. Środowiska genderowe mogą za to innych poni­ żać do woli.

Policja i służby miejskie będące organami władzy interweniują najczęściej po stronie przeciwni­ ków powszechnej seksualizacji i le­ galizacji wszel­ kich dewiacji.

112

A G R ESYW N A W A LKA Z RODZINĄ I KOŚCIOŁEM Tu walka z ideo­ logią gender na ulicach; jej tezy są nie do obrony bez udziału służb porządkowych. Dyskusja jest prosta: albo jesteś za LGBT, albo cię usuwa­ my, korzystając np. ze służby miejskiej opłaca­ nej przez normal­ nych podatników.

Również tajniacy walczą z prze­ ciwnikami LGBT. Tak się kończy krytykowanie tęczowego lobby; kto przeciwstawi się ich kolejnym żądaniom, w tym kolejnym zmia­ nom obowiązują­ cego prawa?

113

Rozdział I - Społeczeństwo W końcu ustawa w zakresie równego traktowania jest sprzeczna z polskim po­ rządkiem prawnym, z Konstytucją opartą na szacunku dla prawa naturalnego, w tym szczególnie dla praw rodziny zbudowanej na małżeństwie kobiety i męż­ czyzny. Gdyby ta ustawa została uchwalona i weszła w życie, a na to wygląda, jed­ no zdanie krytyki, jedna mina, jeden gest mogą stać się podstawą do oskarżenia, gdyż mogą zostać dowolnie zinterpretowane jako „homofobiczna myślozbrodnia”. Wystarczy, że ktoś z „tęczowego środowiska” będzie chciał zniszczyć jakiegoś czło­ wieka z jakiegokolwiek powodu. Dlatego trzeba powiedzieć, że jest to klasyczna „ustawa kneblująca”, „ustawa o homoterrorze”, w myśl której sąd będzie mógł np. zdecydować, że osoba inkryminowana ma wypłacić oskarżają­ Ustawa w zakresie rów­ cemu pół miliona złotych tytułem odszkodowania albo umieścić nego traktowania jest w telewizji przeprosiny, za których emisję zapłaci milion złotych. Za takie „przewinienia” każdego można będzie skazać na do­ sprzeczna z polskim żywotnią nędzę albo więzienie w imię tolerancji, szacunku dla porządkiem prawnym, człowieka i budowania „nowej, wspaniałej” według lewackich z Konstytucją opartą na ideologów Polski i Europy. To typowo totalitarne kneblowanie szacunku dla praw rodziny wszelkiej dyskusji. Jeżeli nie będzie można krytykować tęczo­ zbudowanej na małżeń­ wego lobby, to nikt nie przeciwstawi się ich kolejnym żądaniom, stwie kobiety i mężczyzny. kolejnym zmianom obowiązującego prawa. Jeśli zostaną zalega­ lizowane homozwiązki, homoadopcja i szkolna seksdeprawacja, to nawet opozycyjnym posłom w Sejmie nie będzie wolno ich skrytykować ani jed­ nym zdaniem. Nikt i nic nie będzie mogło stanąć na drodze totalitarnej rewolucji (czytaj: przejęciu pełnej władzy), którą będą chcieli przeprowadzić. Trzeba sobie zdawać sprawę, że mamy tutaj de facto do czynienia z działal­ nością przestępczą, z bezczelnym zamachem na godność człowieka, na wolność słowa, na prawa społeczeństwa polskiego. Jest to zamach na Konstytucję i cały po­ rządek prawny Polski. Tęczowe lobby chce całemu społeczeństwu narzucić swoje ideologie i manie seksualne jeszcze mocniej i dogłębniej, niż czynili to bolszewicy z Moskwy w przypadku marksizmu i leninizmu. Nawet oni nie odważyli się na tak konsekwentny, destrukcyjny atak na rodzinę i dzieci, choć próbowali tego zaraz po rewolucji. Trzeba zdecydowanie przeciwstawiać się ludziom, którzy chcą wywołać w Pol­ sce nową rewolucję i wojnę domową, którzy realizują neobolszewicką ideologię. Ten zamach na państwo i wolność człowieka-trzeba jak najszybciej i jak najmocniej uświadomić całemu społeczeństwu, pokazać z jak bardzo cynicznym, niegodziwym i groźnym przeciwnikiem mamy obecnie do czynienia. Z przeciwnikiem, który ze wszech miar gardzi ludzką godnością, rozumem i uczciwym prawem. Przecież to widać jak na dłoni, którzy politycy, które partie i które media są narzędziami sza­ leństwa gender. Trzeba być z jednej strony czujnym, a z drugiej uodpornić się na ich propagandę, tak jak na propagandę PRL-u. Bo kiedy politycy i media mówią o racjach tęczowego lobby, to ma to tyle wspólnego z prawdą, co teksty radzieckiej „Prawdy” czy peerelowskiej „Trybuny Ludu” o komunizmie. Dlatego też wielu lu­ dzi budzi się i rozumie, do czego ta ideologia prowadzi. Polacy nieraz pokazali, że są odporni na ateistyczne ideologie, bo są narodem głęboko wierzącym. Gdzie 114

AG RESYW N A W A LKA Z RODZINĄ I KOŚCIOŁEM jest więcej wiary, tam i więcej rozumu, a tym samym mniej miejsca na demony ideologii. Trzeba więc walczyć we własnych rodzinach o dobre małżeństwa, o dobre wy­ chowywanie dzieci według Ewangelii i nauki Kościoła. Musimy też bronić rodziny na forum społecznym, angażować się w szkołach i przedszkolach, kontrolować te instytucje, bo propagandyści krążą nad dziećmi jak sępy nad padliną. Mamy prawo do takiej kontroli w myśl 48 art. Konstytucji, który stanowi, że rodzice mają prawo do wychowywania swych dzieci według własnych przekonań. Mamy też instrumen­ ty nacisku, choćby strach dyrektorów i nauczycieli przed utratą pracy z powodu katastrofy demograficznej, trzeba tylko chcieć Nie wolno dać się wyci­ i umieć z nich korzystać. Trzeba im jasno mówić: „jeżeli zaprze­ szać, wygaszać. Trzeba w o­ dacie się gender, zabierzemy nasze dzieci z tej szkoły”. Szkoły łać w mediach krajowych katolickie są oblegane także dlatego, że tam nie ma gender. i lokalnych, trzeba organi­ Trzeba angażować się też w samorząd lokalny, który ma duży zować manifestacje, pisać wpływ na szkolę, ale i w politykę centralną, bo gdy przeprowa­ dzą nam ustawy genderowe, będzie - jak już wspomniałem - bar­ protesty nie żałując czasu, dzo trudno. Trzeba również angażować się w rodzinę, politykę wysiłku ani pieniędzy. i społeczeństwo na poziomie polityki europejskiej. „Bo nic ci nie pomoże chronienie twoich tobołków, gdy tonie statek, którym płyniesz” - mawiał ks. Piotr Skarga. Bóg daje nam silę, byśmy mogli zrobić wszystko pamiętając, że z Bogiem nikt nigdy nie wygrał. Potrzebna jest wielka mobilizacja całego społeczeństwa w celu nagłaśniania tego śmiertelnego zagrożenia, jakim dla polskiej rodziny, dla naszego kraju, dla całej naszej cywilizacji jest bezpardonowy atak na rodzinę. Nie wolno dać się wyci­ szać, wygaszać. Trzeba wołać w mediach krajowych i lokalnych, trzeba organizować manifestacje, pisać protesty nie żałując czasu, wysiłku ani pieniędzy. A za pomocą kartki wyborczej wystawić politykom rachunek za ich nieodpowiedzialne działa­ nia, za zaprzedanie się gender. Pytać kandydatów, jakie jest ich stanowisko w tych kwestiach. To nasz podstawowy obowiązek. A przecież mamy o wiele łatwiej niż ci, którzy bronili i ratowali Polskę w 1920 r. Tego, czego teraz najbardziej potrzebujemy, to n ie gender mainstreaming, samo­ bójcza polityka promocji wszelkich możliwych osobliwości seksualnych, ale family mainstreaming - otwarta na przyszłość polityka promocji prawdziwej, zgodnej z prawem naturalnym i Bożym, rodziny.

115

Rozdział II

Gospodarka

PROF. ARTUR ŚLIWIŃSKI

Utrata własności prowadzi do utraty suwerenności Czym byia i jest nadal „prywatyzacja” w Polsce? Mimo upływu dwudziestu pięciu lat od jej rozpoczęcia „prywatyzacja” jest nadal jednym z tematów tabu w polskim społeczeństwie. Dysponujemy wieloma fragmentarycznymi analizami tego ważnego aspektu przeobrażeń zachodzących w latach 1989-2014, a także stosunkowo obszerną krytyką polityki prywatyzacyj­ nej. Tym niemniej widać wyraźnie, że dyskusja dotycząca znaczenia prywatyzacji jest zepchnięta na margines drugorzędnych sporów ekonomicznych i politycznych, zaś najbardziej przenikające do polskiej opinii publicznej poglądy krytyczne są skażone tendencyjnością. Piszemy „prywatyzacja” w cudzysłowie, bowiem jest to termin, którego sens został tendencyjnie zniekształcony. W istocie rzeczy praktyka określana mianem „prywatyzacji” z prywatyzacją majątku narodowego ma niewiele wspólnego; lecz raczej korzysta ze swoistego kamuflażu „interesu publicznego”. Zatem wyjaśnie­ nie, na czym ta praktyka polega oraz jakie są jej logiczne konsekwencje staje się zagadnieniem podstawowym.

Mitologia prywatyzacji Przywrócenie własności prywatnej jest zagadnieniem fundamentalnym. Ozna­ cza ono dwa powiązane ze sobą przedsięwzięcia prawno-organizacyjne. Po pierwsze, usankcjonowanie praw własności, to znaczy stworzenia systemu prawnej ochrony własności oraz jej trwałego charak­ Prof. Artur Śliwiński (ur. 1942), ekono­ teru (w tym dziedziczenia). Jest to przedsięwzięcie mista, publicysta. Promotor licznych prac magisterskich i doktorskich z zakresu zarzą­ złożone, bowiem wymaga nie tylko uwzględnienia różnych czynników mogących „przenikać” przez sys­ dzania nieruchomościami, ekonomii sektora publicznego oraz analizy koniunktury tem ochrony własności, ale także harmonizacji inte­ gospodarczej. Członek Polskiego Towarzy­ resów prywatnych i publicznych. Usankcjonowanie stwa Ekonomicznego. Profesor ekonomii praw własności ma jednak nie tylko wymiar prawnoi zarządzania w Szkole Wyższej im. Bog­ -organizacyjny. Polega ono również na usankcjonowa­ dana Jańskiego w Warszawie. Wydawca Europejskiego Monitora Ekonomicznego. niu moralnym, czyli na sprzeciwie moralnym wobec 117

Rozdział II - Gospodarka naruszeń praw własności. Najlepiej, jeśli sankcje prawne i moralne wzajemnie się wspierają. Wielu czytelników może zdziwić fakt, iż przytoczone rozumienie systemu ochrony własności jest zaczerpnięte z podręczników ekonomii. Konieczne jest jed­ nak zastrzeżenie: chodzi o podręczniki ekonomii obowiązujące w świecie do lat 90. ubiegłego wieku. Warto także zwrócić uwagę na istotną konsekwencję omawianego stanowiska. Ochrona praw własności dotyczy wszelkich form własności, a więc nie tylko wła­ sności prywatnej, lecz również grupowej i ogólnonarodowej. Po drugie, nadanie prawom własności trwałego charakteru nie jest możliwe bez przywrócenia własności podmiotom, którym te prawa zostały odebrane z rażącym naruszeniem zasad ochrony praw własności. Czyli, odzyskanie przez właścicieli i ich następców własności zagrabionej w procesie „nacjonalizacji” (po­ jęcie „nacjonalizacji” jest podobnie zmanipulowane, ponieważ Praktyka „pryw atyzacji" nie uwzględnia rabunkowego charakteru przejmowania i często nosiła wszelkie znamiona niszczenia prywatnych przedsiębiorstw, banków, ziemi etc.). grabieży majątku Pola­ Jak widać, zarówno pierwszy, jak i drugi element przywrócenia ków, w tym regrabieży własności prywatnej nie zostały uwzględnione w praktyce „prywa­ w łasności prywatnej. tyzacji”, lecz przeciwnie; stworzono chaos prawny i organizacyjny, który umożliwił swobodne dysponowanie majątkiem ogólnonaro­ dowym i znaczną częścią majątku stanowiącego własność grupową (spółdzielczości mieszkaniowej, handlowej, rolniczej i pozostałej). Również nie zapewniono restytu­ cji praw własności pokrzywdzonym przez rządy komunistyczne właścicielom. Innymi słowy, z pewnością „prywatyzacja” nie była realnym przywróceniem własności prywatnej zarówno w sensie prawno-organizacyjnym, jak też moralnym. Przeciwnie, praktyka „prywatyzacji” nosiła wszelkie znamiona grabieży majątku Polaków, w tym regrabieży własności prywatnej1. Tak więc, gdy mówimy o „prywa­ tyzacji”, powinniśmy zadać sobie pytanie, czy chociażby jedna z transakcji prywa­ tyzacyjnych miała bezsporne uzasadnienie ekonomiczne i prawne. Czym rzeczywiście była „prywatyzacja” w sensie ekonomicznym i prawnym? Zanim odpowiemy na to pytanie w sposób zadowalający, musimy zwrócić uwagę na specyficzny kamuflaż ideologiczny praktyki „prywatyzacyjnej”. Wiemy, że została ona zaprezentowana jako element strategiczny w dwóch odsłonach. Po pierwsze, była ona uznana za główne narzędzie tzw. transformacji ustrojo­ wej, której ideą przewodnią było przejście do gospodarki wolnorynkowej. Jest to najważniejszy i zarazem najtrudniejszy aspekt całego zagadnienia. Właśnie jego złożoność - przy wszelkich pozorach oczywistości - najbardziej utrudnia poznanie rzeczywistego charakteru „prywatyzacji”. Dla ekonomisty i historyka gospodarcze­ go trudności te nie powinny stanowić wielkiego problemu, bowiem analogiczna do „prywatyzacji” praktyka polityczna nie pojawiła się po raz pierwszy na początku lat 90. ubiegłego wieku w Polsce. Innymi słowy, była ona wcześniej rozpoznana (np. Pojęcie reprywatyzacji nie ma sensu, ponieważ uprzednio ów majątek nigdy nie był prywatyzowany.

118

UTRATA W ŁASNO ŚCI PROWADZI DO UTRATY SUW ERENNOŚCI w krajach Ameryki Łacińskiej), a następnie została znacznie rozwinięta. W dużo gorszej sytuacji znalazła się opinia publiczna, która została skutecznie i autoryta­ tywnie odizolowana od wiedzy ekonomicznej na temat niegodziwych i agresyw­ nych praktyk majątkowych. Po drugie, „prywatyzację” przedstawiono jako podstawowy wymóg strate­ gii rozwoju społeczno-gospodarczego, czyli z polityką prywatyzacyjną związano oczekiwania na wyjście z kryzysu ekonomicznego oraz na stabilne perspektywy społeczne i gospodarcze Polski. Ale już w latach 1993-2001 wła­ dze postarały się ograniczyć te oczekiwania, przypisując węższe „Elity prywatyzacyjne" i pod względem rachunkowym błędne uzasadnienie rzekomej coraz lepiej zdają sobie konieczności prowadzenia „prywatyzacji” w celu powiększania sprawę z tego, że ich dochodów budżetowych państwa. Jednak historia „robi swoje”. Z upływem lat dociera do opinii pozycja polityczna jest publicznej coraz więcej skutecznie ukrywanych faktów. W 2007 r. niezwykle chwiejna. nawet w exposé ówczesnego premiera Donalda Tuska pojawiły się stwierdzenia świadczące o tym, że rządzący Polską znają negatywny stosunek polskiego społeczeństwa do polityki prywatyzacyjnej i myślą o potrzebie odbu­ dowania społecznego przyzwolenia na prywatyzację2. Społeczeństwo polskie jest przeciwne prywatyzacji w takiej formie, w jakiej ją poznało i jakiej doświadczyło. Mimo że obecny system polityczny nie respektuje opinii publicznej, musi zma­ gać się z problemem legitymizacji przywłaszczonego wskutek „prywatyzacji” ma­ jątku narodowego. „Elity prywatyzacyjne” coraz lepiej zdają sobie sprawę z tego, że ich pozycja polityczna jest niezwykle chwiejna. Widzimy więc próby umocnienia tej pozycji poprzez osłabienie społeczeństwa (zwłaszcza w sensie duchowym i de­ mograficznym), a także chowanie się pod parasolem zewnętrznych sil politycznych nawet, jeśli są one zainteresowane pogłębianiem neokolonialnego charakteru dzi­ siejszej Polski. Trudno sobie wyobrazić, aby mogły postępować inaczej.

Fikcja transformacji ustrojowej Niestety, bez odrzucenia tej fikcji, rzetelne oświetlenie praktyki „prywatyzacyj­ nej” jest niemożliwe. Ale również jej odrzucenie nie jest łatwe, skoro nawiązywała ona do wzorców gospodarki rynkowej, które do 2007 r. (tj. do wybuchu globalnego kryzysu ekonomicznego) wydawały się niezwykle atrakcyjne i sprawdzone w innych krajach Zachodu. W niniejszym artykule nie mamy możliwości wyczerpującego omówienia tego szerokiego zagadnienia. Jednak niektórych aspektów tzw. transformacji ustrojowej nie możemy pominąć. 2

Przytaczamy odpowiedni fragment exposé Donalda Tuska: „Jawność, przejrzystość i uczciwość przeprowadzenia prywatyzacji, zabezpieczanie interesów Skarbu Państwa, rozwoju firm, spraw pracowniczych, przeznaczenie części przychodów z prywatyzacji na istotne cele dla obywateli, w szczególności na fundusz rezerwy demograficznej - Bezpieczna Emerytura, staną się podstawą odbudowywania społecznego przyzwolenia na prywatyzację”.

119

Rozdział II - Gospodarka Po pierwsze, pod ideą wcielania w życie zasad gospodarki wolnorynkowej kryje się założenie, że procesy gospodarcze rozwijają się spontanicznie, zaś rola rządu i czynników zagranicznych jest co najmniej drugorzędna. Nie będziemy zatrzymy­ wać się nad uzasadnieniem tego założenia, sygnalizując jedynie jego „intelektual­ ną” argumentację w pracach ekonomistów towarzystwa Mont Pelerin3. Tymcza­ sem współczesne badania wskazują, że najważniejsze rynki są opanowane przez globalne sieci biznesowe, nie tylko dominujące na rynkach, lecz ponadto mające władzę polityczną oraz medialną. Proces ekspansji globalnych sieci biznesowych jest widoczny od lat 90. ubiegłego wieku i z pewnością można obecnie twierdzić, że „prywatyzacja” polskiego majątku narodowego (i wielu innych krajów) była jed­ nym z głównych narzędzi tej ekspansji. Badania roli globalnych sieci biznesowych, zwłaszcza globalnej sieci finansowej, dowodzą również, że zakres wolnego rynku został całkowicie zmarginalizowany („Wall Street nie jest rynkiem!”). Po drugie, obecnie wiemy dostatecznie dużo, aby jednoznacznie stwierdzić, że w Polsce „prywatyzacja” była realizacją szerokiego, długofalowego projektu geopolitycznego. Mówimy tutaj o projekcie geopolitycznym, odnoszącym się do sytuacji wynikającej z upadku komunizmu na całym obszarze Europy Środkowej i Wschodniej, łącznie z Rosją. Zastrzeżenie to jest ważne, dla­ Najważniejsze rynki są tego że wiele to mówi o charakterze działań zmierzających do opanowane przez glo ­ wykreowania nowej sytuacji w tym obszarze. Jak dotąd procesy „prywatyzacyjne” w krajach postkomunistycznych przedstawia balne sieci biznesowe, się jako prywatyzację „spontaniczną” lub „dziką”, będącą kre­ nie tylko dom inujące na acją sił wewnętrznych, a minimalizuje się rolę sił zewnętrznych rynkach, lecz ponadto - wbrew niepodważalnym faktom - sprowadzaną jedynie do mające władzę polityczną pomocy w przezwyciężeniu spuścizny komunizmu i przejściu oraz medialną. do gospodarki rynkowej. Tylko w nielicznych publikacjach pojawiają się oceny, które mimowolnie przeczą takiemu stawianiu sprawy. Było to olbrzymie i w pewnym sensie utopijne przedsięwzięcie” (J.R. Wedel). Mówimy o projekcie geopolitycznym, który został wypracowany w politycz­ nych, akademickich i finansowych kręgach Stanów Zjednoczonych oraz wdrożony przez rząd tego potężnego kraju przy pomocy kontrolowanych przez niego insty­ tucji międzynarodowych. Jednak projekt ten- był przede wszystkim narzędziem ekspansji globalnych sieci biznesowych, a zwłaszcza takich wpływowych w świę­ cie elementów sieci finansowej, jak Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Działania przygotowane w ramach omawianego projektu były silnie zunifi­ kowane; w znikomym stopniu uwzględniały specyfikę poszczególnych krajów. Pozwala to m.in. wytłumaczyć szczególną niechęć polityków trzymających stery rządów w tych krajach do wyprowadzania wniosków i podejmowania decyzji na 3 Mont Pelerin Society, MPS. Grupa wpływowych ideologów powstała w 1947 roku z inspiracji Friedricha Hayeka, a w późniejszych latach zdominowana przez Miltona Friedmana.

120

UTRATA W ŁASNO ŚCI PROWADZI DO UTRATY SUW ERENNOŚCI podstawie analizy rzeczywistej sytuacji gospodarczej, w szczególności - niechęć do rachunku ekonomicznego, a także skłonność do skrajnego ideologizowania oraz upiększania realizowanej polityki (także gdy była ona ewidentnie sprzeczna z narodowymi interesami gospodarczymi i oczekiwaniami społecznymi). W wielu przypadkach oznaczało to odporność albo nawet wrogość wobec ewidentnych ar­ gumentów i racji ekonomicznych. Jest to jeden z wielu mierników ich podporząd­ kowania kontroli zewnętrznej jako biernych realizatorów wspomnianego projektu geopolitycznego. Już w latach 80. ubiegłego wieku wielkie korporacje zaczęły gremialnie odcho­ dzić od uznanej za przestarzałą koncepcji ekspansji gospodarczej opartej na rozpo­ znaniu i dostosowaniu się do specyfiki kulturowej i narodowej obszarów ekspansji, przechodząc do koncepcji unifikacyjnej: narzucania tym obszarom własnych idei, norm i standardów. Tego rodzaju zmiany w kulturze organiza­ cyjnej korporacji miały wymiar etyczny: korporacje zasłużyły so­ W latach 1981-1989 bie wówczas na miano „amoralnych kalkulatorów”. Agendy rzą­ przygotowane zostały du Stanów Zjednoczonych szybko przyswoiły sobie tego rodzaju podwaliny pod prywa­ podejście jako element własnej kultury organizacyjnej.

Projekt geopolityczny

tyzację w postaci wpro­ wadzenia nowej regulacji prawnej funkcjonowania przedsiębiorstw.

Opracowanie projektu „prywatyzacji” dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej poprzedza jego realizację co najmniej o kilka lat. Jego główne założenia z pewnością były gotowe w połowie lat osiem­ dziesiątych ubiegłego wieku. W latach 1981-1989 przygotowane zostały podwaliny pod prywatyzację w postaci wprowadzenia nowej regulacji prawnej funkcjono­ wania przedsiębiorstw, szerokiej penetracji polskich przedsiębiorstw przez Bank Światowy, rozbicia stworzonych w latach 1982-1984 wielkich organizacji gospodar­ czych oraz zakładania „liberalnych” stowarzyszeń gospodarczych. Z perspektywy historycznej nie ulega wątpliwości, że wszystkie te działania nie były przypadkowe; jednak niezależnie od motywacji i deklarowanych celów znacznie ułatwiły one zagranicznym i krajowym beneficjentom prywatyzacji pro­ ces przejmowania majątku narodowego. Tutaj ograniczymy się do przypomnienia w ogólnym zarysie dwóch przeprowadzonych w tamtym czasie udogodnień dla „prywatyzacji”. Pierwsze udogodnienie wynika już z uchwalenia Ustawy z 25 września 1981 r., czyli w okresie rządów kierowanych przez Wojciecha Jaruzelskiego. Ustawa ta, później wielokrotnie nowelizowana, może służyć jako modelowy przykład manipu­ lowania regulacją prawną. Z jednej strony deklarowała ona w rozdziale pierwszym pełną autonomię przedsiębiorstw: „ Przedsiębiorstwo państwowe jest samodziel­ nym, samorządnym i samofinansującym się przedsiębiorcą posiadającym osobo­ wość prawną”. Z drugiej strony stanowiła skrajne zaprzeczenie ich autonomii, co znalazło wyraz w przepisach powołujących „organ założycielski” (czyli nadrzęd­ ną jednostkę administracyjną, która faktycznie nie była założycielem istniejących przedsiębiorstw), która otrzymała szerokie uprawnienia w zakresie stawiania

121

Rozdział II - Gospodarka przedsiębiorstwa w stan likwidacji, a następnie dysponowania z tego tytułu jego majątkiem. Ten „liberalny” wyłom w ustawodawstwie socjalistycznym zrewolucjo­ nizował dotychczasowe relacje między przedsiębiorstwami i administracją rządo­ wą. Stworzył pozory autonomii przedsiębiorstw (zawsze i w każdym czasie możliwej do uchylenia przez „organy założycielskie”) gwarantując jednostkom administracji państwowej silną władzę „życia i śmierci” nad przedsiębiorstwami. Jednocześnie zdejmował on z rządu wszelką odpowiedzialność za kondycję ekonomiczną przed­ siębiorstw i gospodarki narodowej. Nieodpowiedzialność władzy państwowej za zarządzanie majątkiem publicznym i szerokie korzystanie z uprawnień likwida­ cyjnych, a następnie swobodne dysponowanie majątkiem likwi­ Późniejsze ustawy pry­ dowanych przedsiębiorstw nadawało tej władzy rolę podmiotu, watyzacyjne zachowały który jest zwolniony z obowiązku respektowania interesów pol­ charakter władzy rzą­ skich podmiotów gospodarczych, a nawet uprawnionego do na­ ruszania tych interesów. Późniejsze ustawy prywatyzacyjne za­ dowej, „wyzwolonej" chowały taki charakter władzy rządowej, „wyzwolonej” z troski z troski o interesy ekono­ o interesy ekonomiczne Polski. Żadne deklaracje ani programy miczne Polski. polityczne tego faktu nie mogą podważyć. Drugie z tych udogodnień (trudne do precyzyjnego datowa­ nia) jest efektem zawarcia porozumienia między władzami politycznymi w Polsce i Bankiem Światowym. Porozumienie zawarte w okresie stanu wojennego między rządem Zbigniewa Messnera i władzami Banku Światowego formalnie oznaczało powtórne przy­ stąpienie Polski do tej międzynarodowej instytucji finansowej (uwaga: wniosek o członkostwo Polski w BŚ byl złożony w lutym 1985 r„ tj. za rządów Wojciecha Jaruzelskiego). Warto jednak zwrócić uwagę na dwa nieformalne aspekty owego porozumienia. Po pierwsze, Bank Światowy nieprzypadkowo - do dzisiaj - jest uznawany za agendę Stanów Zjednoczonych, mimo statusu instytucji między­ narodowej. Po drugie, wymagania BŚ stawiane przed krajami ubiegającymi się o członkostwo w tej organizacji często mają charakter polityczny; są ukierunko­ wane na interesy polityczne i ekonomiczne Stanów Zjednoczonych. Czynnikiem, który w ustaleniach dotyczących warunków członkostwa Polski w BŚ miał pierw­ szorzędne, wręcz przełomowe znaczenie, była klauzula udostępnienia krajowych informacji gospodarczych. Warto zaznaczyć, że przyjęcie takiej klauzuli nie było rygorystycznie egzekwowane, a także jej zalyes prawdopodobnie byl „negocjowa­ ny” w sposób dowolny. Informacje obejmowały szeroki zakres danych praktycznie z wszystkich wielkich i średnich przedsiębiorstw, poczynając od hut i kopalń, a koń­ cząc na stolarce budowlanej. Wymagało to szeroko zakrojonej inwentaryzacji, któ­ rą sterowali ówcześni komisarze wojskowi skierowani do przedsiębiorstw. Powinno być przede wszystkim jasne, że był to bezcenny zasób wiedzy o aktywach, techno­ logiach i działalności polskich przedsiębiorstw, który niewątpliwie otwierał Polskę na bezwzględną penetrację wielkich korporacji zachodnich, których struktura i po­ wiązania wzajemne są bardzo słabo w Polsce rozpoznane. To sprawiało wrażenie, jakoby wkraczały one „spontanicznie” na nasz obszar gospodarczy. Przekazanie tego bezcennego zasobu wiedzy z góry skazywało Polskę na bezbronność wobec tej 122

UTRATA W ŁASN O ŚCI PROWADZI DO UTRATY SUW ERENNOŚCI penetracji. W takich warunkach głoszenie idei poprawy konkurencyjności polskich przedsiębiorstw było przejawem czystej demagogii. W zasobach informacji pozyskanych przez BS znajdowały się następujące dane z polskich przedsiębiorstw: 1. Majątek trwały, w tym: nieruchomości, połączenia z infra­ Bezcenny zasób wiedzy strukturą krajową, wiek, konstrukcja i powierzchnia budynków, o aktywach, technolo­ wiek i powierzchnia magazynowa, zaplecze remontowe. 2. Produkcja: wielkość produkcji, asortyment, jakość wyro­ giach i działalności pol­ skich przedsiębiorstw bów, koszty produkcji, odbiorcy, ceny. 3. Struktura i rozmiary zatrudnienia: według wykształcenia, niewątpliwie otwierał zawodów, stażu pracy. Polskę na bezw zględną 4. Poziom płac: wynagrodzenie według wykształcenia, zawo­ penetrację wielkich kor­ dów i stażu pracy. poracji zachodnich. 5. Technologie: stosowane rozwiązania technologiczne, pa­ tenty. Przejęcie takich informacji wystarcza, aby zapewnić sobie kontrolę nad całą go­ spodarką. Wiedza daje władzę. Omawiana „prywatyzacja” była kolejnym kamie­ niem milowym realizacji projektu geopolitycznego, który w Polsce, a także w po­ zostałych krajach postkomunistycznych został zrealizowany w latach 1990. i jest dotychczas kontynuowany.

Mechanizm „prywatyzacji” Pomimo że przedstawione wyżej spostrzeżenia i wnioski są niepełne, dają one podstawę do zarysowania głównego mechanizmu „prywatyzacji” w Polsce, stop­ niowo wzbogacanego o coraz bardziej cyniczne innowacje prawne, polityczne i propagandowe. Najogólniej mówiąc, koncepcja „prywatyzacji” składa się początkowo z dwóch komplementarnych elementów, które są dobrze znane zarówno z praktyki gospo­ darczej, jak też z analiz ekonomicznych. Pierwszym elementem, wcześniej występującym na poziomie mikroekono­ micznym, były wrogie przejęcia kapitałowe. Istota wrogich przejęć kapitałowych polega na doprowadzeniu obiektu przejęcia (przedsiębiorstwa, sieci handlowej, banku lub innego podmiotu gospodarczego) do stanu, w którym jest on zmuszony do likwidacji, tj. upłynnienia swoich aktywów majątkowych. Przymus likwidacji zawsze wiąże się ze znacznym spadkiem wartości rynkowej tych aktywów, zwłasz­ cza kiedy dochodzi czynnik presji czasowej (rozwiązanie problemu staje się pilne). Częstymi przyczynami pogorszenia się kondycji ekonomicznej obiektu przejęcia jest zadłużenie lub odcięcie od rynków zbytu, ale nie są to przyczyny jedyne. Isto­ ta wrogich przejęć polega na tym, że przyczyny te są celowo wygenerowane przez podmioty zainteresowane (tanim) przejęciem aktywów majątkowych upatrzonego obiektu. Często mówi się w omawianym przypadku o „rynku kontroli”, ale pojęcie rynku nie odnosi się do wrogich przejęć. Natomiast stylizowanie wrogich przejęć kapita123

Rozdział II - Gospodarka łowych na zjawisko rzekomo rynkowe niewątpliwie osłabia potrzebny krytycyzm. Wrogie przejęcia kapitałowe w krajach rozwiniętych są ostro zwalczane, przede wszystkim dzięki regulacji prawnych stosunków między wierzycielami i dłużnika­ mi, obrotu papierami wartościowymi oraz nieuczciwej konkurencji. Nie powinien jednak nikogo zaskakiwać fakt, że w Polsce system prawnej ochrony przez wrogimi przejęciami nie istnieje. W Polsce rozwój wrogich przejęć związany jest ściśle z wieloletnim procesem tzw. prywatyzacji, w której według naszych szacunków ponad 30 proc. rzekomo prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych padło ofiarą wrogich przejęć kapi­ tałowych. Prawna regulacja procesu tzw. prywatyzacji umożliwiała stawianie tych przedsiębiorstw w stan likwidacji „z przyczyn ekonomicznych” na podstawie wer­ balnie uzasadnionej decyzji organu administracyjnego, określanego iluzorycznym mianem „organu założycielskiego” i przejęcie przedsiębiorstwa Straty gospodarcze przez wyznaczonego przez ów organ likwidatora. Warto podkre­ z tytułu likwidacji przed­ ślić, że z ekonomicznego punktu widzenia pogląd, iż dochodzi siębiorstw są olbrzymie. wówczas jedynie do przejęcia przedsiębiorstwa z „rąk do rąk”, jest absolutnie fałszywy. Straty gospodarcze z tytułu likwidacji To nie tylko koszty likwi­ przedsiębiorstw są olbrzymie. Na te koszty składają się nie tyl­ dacji, lecz również koszty ko koszty likwidacji, lecz również koszty społeczne ograniczenia społeczne ograniczenia po­ potencjału gospodarczego. tencjału gospodarczego. Po wprowadzeniu ustawy o „komercjalizacji” przedsiębiorstw państwowych głównym instrumentem dalszej „prywatyzacji z przyczyn ekonomicznych” stało się postępowanie upadłościowe. Prawo upadło­ ściowe zostało tak ukształtowane (w dużym stopniu pod naciskiem międzynaro­ dowych instytucji finansowych), aby umocnić pozycję wierzycieli, w szczególności wierzycieli bankowych. Zastosowano nadzwyczaj ostre kryteria postawienia przed­ siębiorstw w stan upadłości. Sędziom komisarzom i syndykom nadano szerokie i zarazem nieprecyzyjnie określone możliwości dysponowania majątkiem dłużni­ ków. To doprowadziło do samowoli gospodarczej. Wspomniane regulacje praw­ ne (i zdobyta praktyka sądowa) wkrótce stały się głównym narzędziem wrogich przejęć również przedsiębiorstw prywatnych, przyjmując w latach 2007-2012 wręcz postać epidemii. Drugim elementem są przejęcia regulacyjne. Oznaczają one wykorzystanie przez silne grupy interesów wpływów politycznych dla skutecznego zwiększania swych dochodów4. Zakłada się wówczas, że przejęcia regulacyjne w gospodarce rynkowej są zjawiskiem normalnym i nieuchronnym. W rzeczywistości jest to opis technologii zdobywania władzy poprzez przejmowanie podstawowych funkcji pań­ stwowych przez globalne sieci biznesowe. Odbywa się to głównie dzięki dokony­ waniu, za pośrednictwem instytucji państwowych, zmian legislacyjnych znoszących obowiązujące wcześniej przepisy ograniczające, poddające kontroli publicznej 4

124

Koncepcja przejęć regulacyjnych została pierwotnie opracowana przez George Stiglera (laureata nagrody Nobla z ekonomii) i rozwijana do tej pory w ramach ekonomii neoliberalnej.

UTRATA W ŁASNO ŚCI PROWADZI DO UTRATY SUW ERENNOŚCI

działalność wielkich korporacji i sieci globalnych, a także „uchylające” kryminalną kwalifikację niektórych form działalności gospodarczej. Proces ten jest znany pod pozytywnym hasłem „deregulacji”. Jest to drugie po „prywatyzacji” hasło doktryny neoliberalnej. Należy jednak wspomnieć, że oprócz „deregulacji” przejęcia regu­ lacyjne obejmują kształtowanie nowych, korzystnych dla wielkich korporacji i sieci globalnych rozwiązań prawnych. I tak, z punktu widzenia prawa obowiązującego przed 1981 r„ podejmowane dziesięć lat później działania „prywatyzacyjne” z pewnością należałoby uznać za działania o charakterze przestępczym. Z pewnością nie ustępują one słynnej „afe­ rze mięsnej” z lat 60. ubiegłego wieku (aresztowano 400 osób, jedną skazano nawet na śmierć, cztery na dożywocie). W warunkach silnych kompleksowych przejęć regulacyjnych zmiany legislacyj­ ne mają szczególny charakter zadaniowy (do wykonania przez usługowo traktowa­ ne instytucje państwowe). Tłumaczy to m.in., dlaczego według kryterium interesu publicznego instytucje te są nieudolne lub nagminnie ignorują postulaty społeczne. Dopiero na tym tle możemy analizować, jak kształtowały się w Polsce „elity pry­ watyzacyjne”. Przejęcia regulacyjne powodują, że przejęcia kapitałowe mogą być realizowane na skalę przemysłową. Tak więc połączenie dwóch sygnalizowanych przejęć władzy (ekonomicznej i politycznej) najlepiej wyjaśnia, naszym zdaniem, istotę „prywaty­ zacji” w Polsce, a przy okazji pozwala rozwiać wiele niejasności. Oczywiście jest

Zastygłe w bez­ ruchu dźwigi por­ towe, nieczynne kutry, zardze­ wiałe wraki - wy­ gaszanie polskiej gospodarki mor­ skiej zbliża się do finału; już niedłu­ go nie będzie co wygaszać...

125

Rozdział II - Gospodarka to pogląd, który wymaga pełnej weryfikacji lub skonkretyzowania na podstawie bogatego materiału historycznego.

25 lat „prywatyzacji” Dysponujemy kilkoma tysiącami przykładów „prywatyzacji” z lat 1989-2014, chociaż dostęp do niektórych danych jest ograniczony. W niniejszej publikacji przytoczymy najpierw jeden z pierwszych przypadków przejęcia regulacyjnego, które zaowocowało uchwaleniem już w styczniu 1990 r. „Ustawy o zmianach w or­ ganizacji i działalności spółdzielczości”; umożliwiającej przeprowadzenie likwi­ dacji polskich sieci handlowych. Nie ulega wątpliwości, że to szeroko zakrojone przejęcie regulacyjne miało wrogi charakter, ponieważ ustawa Z punktu widzenia prawa po prostu wymuszała przeprowadzenie likwidacji polskich sie­ sprzed 1981 r., podej­ ci handlowych5. Pod koniec lat 80. ubiegłego wieku niemal cały handel w Polsce (z wyjątkiem Państwowego Przedsiębiorstwa mowane 10 lat później Handlu Wewnętrznego oraz sklepów przyfabrycznych) znajdo­ działania „pryw atyzacyj­ wał się rękach spółdzielczości. ne" należałoby uznać za Wspomniana ustawa jest również atakiem na instytucję wła­ działania o charakterze sności. W tych przekształceniach własnościowych nie chodziło przestępczym . o własność państwową, lecz o prywatną, bowiem spółdzielczość jest formą organizacji własności prywatnej, podobnie jak spółki prawa handlowego. Uzasadnienie dołączone przez rząd do projektu ustawy było tendencyjne: potrzeba demonopolizacji rynku, ale nie dzięki zakazowi praktyk monopolistycznych, lecz przez likwidację wielkiego potencjału ekonomicznego. W taki sposób zlikwidowano polską konkurencję dla wchodzących wówczas na polski rynek zagranicznych sieci handlowych (duo-monopolistycznych, czyli ma­ jących władzę monopolistyczną zarówno nad dostawcami jak i konsumentami, co jest dobrze znane we współczesnej literaturze ekonomicznej). Podobnie jak w póź­ niejszych przejęciach regulacyjnych, beneficjenci tych przejęć ukrywali się w cieniu działalności rządu i propagandy ekonomicznej. Przytoczmy również znacznie późniejszy, aktualny przykład „prywatyzacji” ze stycznia 2015 r. Chodzi o „sprzedaż” Polskich Kolei Linowych, będący w isto­ cie rzeczy przekazaniem w ręce zagranicznego kapitału finansowego części pol­ skich gór. W tym przypadku dokonane przejęcia kapitałowe okazały się niezwykle agresywne, ponieważ doprowadziły do destrukcji dobra publicznego o wielkim znaczeniu historycznym i kulturowym, a także było to uderzenie w obiekt wielo­ wiekowej troski i miłości Polaków. Przekaz byl jasny: „Góry nie są wasze, to jest nasz biznes”.

5

126

Ustawa była również pierwszym krokiem do likwidacji spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego, stwarzając w ten sposób warunki dla utworzenia i zdobycia pozycji oligopolistycznej przez wielkie spółki deweloperskie, a także osłabienia pozostałej działalności spółdzielczej.

UTRATA W ŁASNO ŚCI PROWADZI DO UTRATY SUW ERENNOŚCI Warto przypomnieć, że Polskie Koleje Linowe były integralną częścią infra­ struktury turystycznej położonej w kilku miejscowościach górskich (Zakopane, Krynica Górska, Szczawnica, Międzybrodzie Żywieckie). Przejęcie Polskich Kolei Linowych odbyło się dzięki uformowanej wcześniej regulacji przedsiębiorstw państwowych, umożliwiającej tym przedsiębiorstwom swobodne dysponowanie majątkiem publicznym (za zgodą „organu założyciel­ skiego”). Beneficjentem tego przejęcia (za skandalicznie zaniżoną cenę 215 min złotych) był fundusz inwestycyjny MID Europa, utworzony specjalnie do przepro­ wadzania przejęć kapitałowych w Europie Środkowej i mający znaczne wpływy polityczne i biznesowe; ściśle powiązany z globalną korporacją ubezpieczeniową AIG. Zaznaczymy także, iż założyciel tego funduszu jest jednocześnie dyrektorem wykonawczym w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju, byłym wysokim funk­ cjonariuszem Banku Światowego, a także członkiem władz kilkunastu korporacji z krajów Europy Środkowej (zaś w Polsce dwóch największych sieci świadczących usługi zdrowotne: grupy LUXMED oraz Diagnostyki.pl). Śmiało można założyć, że dwa przedstawione przykłady tworzą klamrę obejmu­ jącą dwudziestopięcioletnią historię likwidacji polskiego potencjału gospodarcze­ go, w tym przejęć regulacyjnych obejmujących likwidację polskiej bankowości, pol­ skiego przemysłu okrętowego, wyprzedaż polskiej ziemi, oddanie za bezcen globalnym koncernom wydobywczym polskich zasobów „Sprzedaż" Polskich Konaturalnych i wielu innych. ¡'ei Linowych była w isto­

cie rzeczy przekazaniem w ręce zagranicznego Dominująca w latach 1990-2008 ekonomia neoliberalna sku- kapitału finansow ego tecznie przesłoniła fakt, że własność umożliwia zdobywanie części polskich gór. władzy politycznej, forsując pogląd o rzekomo neutralnym cha­ rakterze własności. Tymczasem, jak dowodzą tego nie tylko nasze doświadczenia z ostatnich dwudziestu pięciu lat, lecz także cała historia gospodarcza, utrata wła­ sności jest silnie powiązaną z utratą suwerenności politycznej. Nie jest możliwe utrzymanie suwerenności politycznej bez bazy ekonomicznej. Nie jest możliwe za­ chowanie własności narodowej (publicznej i prywatnej!) bez suwerennego państwa. Są to bowiem dwa podstawowe aspekty egzystencji narodowej.

127

Rozdział II - Gospodarka Żebrząca starsza kobieta na cmen­ tarzu Centralnym w Szczecinie. Starzy, schoro­ wani ludzie bez środków do życia nie mają często nawet za co wy­ kupić leków. Nic nie zapowiada, że za pokole­ nie lub dwa będzie lepiej.

Wielu przedsta­ wicieli władzy naigrywa się z ubożejących z roku na rok Polaków. Ten mieszkaniec Byd­ goszczy wiezie na wózku drewniane skrzynki, którymi napali w piecu i choć przez chwilę się ogrzeje (atak zimy w mie­ ście 6 grudnia 2013 r.)

128

JANUSZ SZEWCZAK

Ile pokoleń Polaków będzie spłacać te kosmiczne długi? Wygaszanie finansów

Prawdziwy bilans przemian Piewcy własnych sukcesów minionego 25-lecia zapewniają nas, że teraz nie grozi już nam bankructwo, bieda, bezrobocie czy wielkie nierówności majątkowe, przed nami świetlana przyszłość, dobrobyt i sprawne państwo, które co rusz fan­ tastycznie zdaje egzamin. Jednak coraz mniej Polaków wierzy w te brednie i zakli­ nanie naszej rzeczywistości. Statystyczny wzrost i nieustanny rozwój gospodarczy, zamożność polskich obywateli oraz siłę polskiej gospodarki i dobry stan finansów publicznych oraz sektora bankowego w Polsce najlepiej dziś obrazuje fakt, że po owym 25-letnim paśmie nieustających sukcesów mamy praktycznie wyprzedany najwartościowszy majątek narodowy, z bankami na czele, praktycznie wyłącznie cudze duże sieci handlowe oraz brak własnego, dużego i nowoczesnego przemysłu, z kilkoma małymi wyjątkami typu Pesa, Solaris czy Fakro. Z tętniącej życiem i kwitnącej „zielonej wyspy” uciekło na razie blisko 2,5 min młodych i chętnych do pracy rodaków, w 2015 r. może nas opuścić kolejne 0,5 min Polaków; większość z nich nigdy już nie wróci. W kraju nieustannych, według mass mediów, sukcesów gospodarczych mamy oficjalnie ponad 2 min bezrobotnych, blisko 200 tys. bezrobotnych z wyższym wykształceniem, głównie ludzi młodych, a pieniędzy brakuje praktycznie na wszystko, nawet na ciężko chorych na raka czy leczenie małych dzieci. Jednocześnie władza osiągnęła mistrzostwo świata w wy­ rzucaniu w błoto miliardów złotych z publicznych pieniędzy. To „sprawne polskie państwo zdające egzamin” wygląda dziś tak, że czło­ Janusz Szewczak (ur 1953), prawnik, wiek chory psychicznie trafia do więzienia za kradzież analityk gospodarczy, publicysta ekonomicz­ batonika za 99 gr., a prawdziwi wielcy aferzyści szkolą ny, specjalista z zakresu finansów, prawa finansowego I makroekonomii. Pracownik Polaków, jak robić biznes. Wyrodna i bezradna matka naukowy i wykładowca Wydziału Prawa zakopuje swe kolejne, nowo narodzone dzieci w chle­ i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego wiku, a chorzy emeryci z godnością umierają stojąc oraz Wyższej Szkoły Ekonomlczno-lnformaw wielogodzinnych kolejkach do lekarza specjalisty. tycznej. Były doradca przewodniczącego Sejmowej Komisji Przekształceń W łasnościo­ Niestety również z polską demokracją zaczyna być co­ wych. Obecnie główny ekonomista KKSKOK. raz gorzej i nie chodzi tu tylko o legislacyjne wyczyny 129

Rozdział II - Gospodarka obecnego rządu PO-PSL, ale choćby o skazanie na karę więzienia protestujących przeciwko nauczaniu na Uniwersytecie Wrocławskim przez byłego majora KBW Z. Baumana, o ostatni pochówek generała zdrajcy w Alei Zasłużonych czy noszenie nocą po mieście worków z wyborczym urobkiem. Coraz gorzej wygląda wolność słowa, coraz mocniej w siłę zaś rośnie uzależnienie mediów od władzy i powiąza­ nego z nią kapitału. Według samej Komisji Europejskiej 10 min Polaków jest zagrożonych biedą i wykluczeniem, 2,5-3 min żyje na krawędzi egzystencji biologicznej, często za 400-500 zł miesięcznie, 82 proc. bezrobotnych nie ma żadnego zasiłku, gwałtow­ nie rośnie lista klientów pomocy socjalnej, tysiące dłużników ukrywają się przed komornikiem, a miliony harujących w pocie czoła, często za grosze, nie są w stanie podołać drożyźnie i urzędniczym absurdom. Korupcja, przestępczość, gwałtownie rosnąca liczba samobójstw, coraz częściej na tle ekonomicznym 10 min Polaków jest za­ i problemów dnia codziennego, bałagan, marnotrawstwo pu­ grożonych biedą i wyklu­ blicznych pieniędzy to niestety również obraz polskiej rzeczywi­ czeniem, 2,5-3 min żyje stości mijającego 25-lecia. Oczywiście że widać zmiany, bo upłynęło aż ćwierć wieku, na krawędzi egzystencji nie było wojny, a Polacy są dziś jednym z narodów najdłużej biologicznej, często za i najciężej pracujących na świecie - drugie miejsce po Korei Płd. 400-500 zł miesięcznie, A mimo to i tak zdecydowana większość nie ma oszczędności 8 2 proc. bezrobotnych i ledwie wiąże przysłowiowy koniec z końcem. Warto więc by­ nie ma żadnego zasiłku. łoby zastanowić się nad prawdziwym bilansem 25 lat przemian, wziąć pod uwagę również relację ceny do zysku czy stosunek poniesionych kosztów finansowych i społecznych do osiągniętych efektów tej tzw. podobno bardzo udanej transformacji. Jest niezaprzeczalnym faktem, że w ciągu minionego ćwierćwiecza urosły w Polsce wielkie fortuny, zwłaszcza tych, którzy byli blisko tzw. żłoba, ludzi służb i nomenklatury oraz tych, którzy całkowicie zaprzedali się i wysługiwali przez lata zagranicznemu kapitałowi. Polska stała się prawdziwym Eldorado dla międzyna­ rodowej lichwy, zagranicznych banków i koncernów oraz różnego rodzaju cwania­ ków i hochsztaplerów. Żadnego, absolutnie żadnego istotnego problemu społecz­ no-gospodarczego, takiego jak bezrobocie, bieda i wykluczenie, służba zdrowia, emerytury i świadczenia socjalne, biurokracja i innowacyjność, czy nawet poziom polskich kolei, a zwłaszcza koszty utrzymania przeciętnego Polaka i polskiej ro­ dziny, czy wreszcie odbudowy polskiego przemysłu nie rozwiązano przez te 25 lat. Mimo ogromnego wysiłku i wyrzeczeń wielkiej rzeszy Polaków Polska przypo­ mina dziś mocno skolonizowany, duży rynek zbytu, z tanią silą roboczą, z ciągle dużą masą, bezradnych i bezwolnych owieczek, gotowych do dalszego strzyżenia. To również coraz częściej kraj prawdziwych absurdów prawnych, ekonomicznych i biurokratycznych. Skala zaniechań, gigantycznych i bardzo kosztownych błędów oraz potencjalnych, nowych, wielkich zagrożeń wcale się nie zmniejszyła, a wręcz urosła przez ostatnie ćwierćwiecze. Oczywiście śpiewać i sławić własne czyny każ­ dy może... Zwłaszcza jak ma w swoim ręku media, w tym również publiczne.

130

ILE POKOLEŃ POLAKÓW BĘDZIE SPŁACAĆ TE KOSM ICZNE DŁUGI?

Bez własności Polacy praktycznie nie mają już suwerenności gospodarczej. Naród, który nie ma własności, najczęściej też nie ma przyszłości, a przecież praktycznie cały war­ tościowy majątek narodowy został już wyprzedany w zdecydowanej większości na rzecz kapitału zagranicznego. Praktycznie nie mamy już nie tylko fabryk, ale i wła­ snych banków, z wyjątkiem połowy udziałów w PKO BP, BOŚ i Banku Pocztowe­ go. W obcych rękach są wielkie sieci handlowe, nie mamy stoczni, cementowni, przetwórstwa rolno-spożywczego, znaczących firm zbrojeniowych, a niedługo - jak nic się nie zmieni - nastąpi wyprzedaż kolei i polskiej ziemi w ręce obcokrajow­ ców. Stąd też „prezydencki wzór” B. Komorowskiego na tzw. trwałą niepodległość Polski, oparty na czterech elementach: rodzina, konkurencyjność gospodarcza, bezpieczeństwo militarne i stopień zintegrowania Polski ze światem zachodnim, brzmi dziś jak ponury żart. Polska rodzina jednak najbezpieczniej i najbardziej komfortowo, w sensie ekonomicznym i socjalnym, czuje się w Londynie i Dublinie, a nie w Warszawie czy Białej Podlaskiej. Najbardziej zaś konkurencyjni jesteśmy dziś w Europie i U E w taniej sile roboczej, nędznych placach i żałosnym socjalu. Kupujemy najdroższy gaz w Europie, mamy niemalże najdroższy prąd w Unii i właśnie podpisaliśmy zabójczy dla resztek polskiego przemysłu Pakiet Klimatycz­ ny. Zagraniczne firmy i banki co roku transferują z Polski do swych zagranicznych central od 70 do 80 mld zl zysków. Nawet nie będący jeszcze na minusie przedsię­ biorcy buntują się i mają dość absurdalnego prawa, preferowania zagranicznej kon-

Symbol polskiego rybołówstwa. Wykańczają je regulacje wewnątrzunijne, ponieważ w Brukseli nie ma kto powalczyć o korzystniejsze warunki dla pol­ skich rybaków; nikt z decyden­ tów nie chce się tam stawiać, bo każdy liczy na ciepłą unijną posadkę.

131

Rozdział II - Gospodarka kurencji, układów i układzików. W akcie desperacji nie tylko publicyści, ale przed­ stawiciele tych firm, w których patriotyzm gospodarczy nie jest tylko od święta, bardzo krytycznie oceniają dziś stan polskiej przedsiębiorczości. Wystarczy poroz­ mawiać na ten temat w takich firmach, jak np. jak nowosądeckie Fakro Ryszarda Florka, Konspol Kazimierza Pazgana, Ciechan Marka Jakubiaka, przedstawicieli bydgoskiej Pesy czy Solarisa, zapytać Romana Kluskę czy Wiesława Wojasa. Tak według coraz bardziej oburzonych i zdesperowanych pol­ W obcych rękach są skich patriotów gospodarczych prezentuje się dziś obraz naszej wielkie sieci handlowe, niepodległości ekonomicznej. O niepodległości państwa decy­ nie mamy stoczni, cem en­ dują nie kotyliony, ale pozycja ekonomiczna, silne własne struk­ tury gospodarcze, posiadanie własnych fabryk i banków. Warto towni, przetwórstw a rol­ też przypomnieć, że w 1989 r. Polska była 25 gospodarką świata, no-spożyw czego, znaczą­ po ćwierć wieku jest - 24. Trzeba jednak odróżnić tutaj gospo­ cych firm zbrojeniowych. darkę w Polsce od gospodarki polskiej, czego nie uwzględniają oczywiście międzynarodowe statystyki. Gdyby podliczyć gospo­ darkę znajdującą się tylko w polskich rękach, to spadlibyśmy bardzo daleko poniżej 24 miejsca. Nic dziwnego, że zdecydowana większość Polaków uważa, że sprawy w Polsce idą w złym kierunku. Bez własności w rękach Polaków i polskiego pań­ stwa niepodległość może okazać się wielce iluzoryczna.

Długi, długi, jeszcze raz długi Nowy szef doradców pani premier, były minister finansów J.V. Rostowski, który zadłużył nas na pokolenia, znany w Polsce jako „sztukmistrz z Londynu”, jest co najmniej współodpowiedzialny za gigantyczny wzrost zadłużenia Polski i obawiam się, że niestety gwarantuje dalsze, murowane kłopoty w tej sferze. Mimo że obecny minister finansów M. Szczurek twierdzi, że „jesteśmy jednym z najwolniej zadłu­ żających się w Europie państw poza Szwecją”, to skala polskiego zadłużenia, za­ równo publicznego, a zwłaszcza zadłużenia zagranicznego, jest wręcz porażająca. Gdy obecna ekipa PO-PSL zaczynała w 2007 r. swe urzędowanie, było go zaledwie 530 mld zł. Tylko za J.V. Rostowskiego przez 7 lat dług ten urósł o ok. 400 mld zł. Ciekawe, co będzie więc doradzał nowej pani premier, bo przecież w 2015 r. po­ trzeby pożyczkowe brutto Polski wyniosą aż 155 mld zł. Co roku netto musimy pożyczać od 40 do 50 mld zł. Jeszcze gorzej wygląda sytuacja, gdy idzie o zadłużenie zagraniczne, które osią­ gnęło astronomiczny poziom blisko 370 mld doi. E. Gierek przez 10 lat pożyczył tylko 30 mld doi. i sporo za to zbudował (choć dużo zmarnował), co przez ostatnie 25 lat skutecznie wysprzedano, a i tak spłacaliśmy te długi przez 32 lata. W rę­ kach inwestorów zagranicznych znajduje się blisko 43 proc. wszystkich obligacji wyemitowanych przez polski rząd, a aż 30 proc. całego polskiego długu jest w wa­ lutach obcych. Aż 50 proc. całego polskiego długu znajduje się już w rękach zagra­ nicznych. Zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego to blisko 110 mld euro, zaś zadłużenie przedsiębiorstw działających w Polsce - ponad 100 mld euro. To prawda, że cały świat jest dziś zadłużony, to prawda, że niektóre kraje 132

ILE POKOLEŃ POLAKÓW BĘDZIE SPŁACAĆ TE KOSM ICZNE DŁUGI? w UE mają wyższy wskaźnik relacji długu publicznego do PKB niż Polska. Tyle tylko, że są to kraje bogate, mające własne banki i przedsiębiorstwa oraz olbrzymie oszczędności. Gospodarstwa domowe w Niemczech trzymają oszczędności w ban­ kach na sumę 1,8 bln euro! Francuzi 1,2 bln euro, Włosi 1 bln euro, Hiszpanie 700 mld euro, Grecy 135 mld euro, a Polacy ok. 130 mld euro. Średnia na Polaka to ok. 3,4 tys. euro, średnia w UE - 16 tys. euro, to daje nam w Unii 22 miejsce. Coraz bardziej zadłużony staje się również Bank Gospodarstwa Kra­ jowego, który ma być tym cudownym, rządowym mechanizmem W rękach inwestorów do spełniania rządowych obietnic kolejnych ekip PO-PSL. zagranicznych znajdu­ Spośród wszystkich rynków krajów wschodzących wyższy je się blisko 43 proc. udział zagranicy, czyli jeszcze większe niż Polska uzależnienie wszystkich obligacji w y­ od kapitału zagranicznego, ma tylko Malezja. To grozi, zwłasz­ cza w sytuacji dalszego silnego umocnienia się dolara i franka emitowanych przez polski szwajcarskiego, nie tylko niekontrolowaną ucieczką zagranicz­ rząd, a aż 30 proc. całego nego kapitału z Polski, ale przede wszystkim pozbawieniem polskiego długu. dostępu naszego kraju do bieżącego międzynarodowego finan­ sowania. Jakby tej zadłużeniowej katastrofy było mało, samorządy polskie, które mają dokładać się do wszystkiego, nie tylko do domów seniorów, mają już teraz ok. 70 mld zl długu. Na konta niektórych miast już wszedł komornik. Największe polskie miasta mają już 20 mld zł długu, a wraz ze swymi spółkami miejskimi bli­ sko 35 mld zł. Żeby więc samorządy w ogóle mogły skorzystać z unijnych pieniędzy, muszą znaleźć kolejne co najmniej 60 mld zł. Gdzie i jak? W postaci kolejnych kredytów w zagranicznych głównie w bankach lub emitując nowe obligacje pod za­ staw resztek majątku komunalnego. Nawet te rzekomo genialnie sprywatyzowane w Polsce banki na rzecz kapitału zagranicznego - a w rzeczywistości w połowie lat 1990. oddane za dopłatą co najmniej 36 mld zł w ramach tzw. obligacji restruktu­ ryzacyjnych - mają potężne długi, głównie u swych zagranicznych właścicieli, na kwotę 180-200 mld zt w zależności od kursu walut. Również dług prywatny, a więc dług gospodarstw domowych i firm to już ponad 860 mld zł, z czego szacuje się, że blisko 70 mld zł to długi nieściągalne. Każdego dnia polskie zadłużenie rośnie średnio o 270 min zł. Zadłużone w Polsce jest prak­ tycznie wszystko. Procesy sądowe o odszkodowania dla firm budowlanych opiewają dziś na kwotę ok. 10 mld zł. Kontynuowanie budowy autostrad z pewnością zwiększy ten dług do 100 mld zł. Wielce zastanawiającym i zarazem bulwersującym pomysłem wydaje się emisja długu pod postacią euroobligacji, zarówno na ratowanie polskich kopalń, jak i na dalszą budowę dróg i autostrad. Gdyż ten, kto przejmie długi, wykupi obli­ gacje polskich kopalń i autostrad, stanie się właścicielem tychże kopalń i autostrad. Trzeba też pamiętać, że blisko 700 tys. głównie młodych Polaków wraz z ro­ dzinami jest zadłużonych w ramach kredytów hipotecznych - mieszkaniowych we franku szwajcarskim na kwotę blisko 160 mld zł. Są oni wieloletnimi zakładnikami kursu walutowego, który ostatnio nagle eksplodował. Gigantyczne długi mamy też w zagranicznych instytucjach finansowych. Od czasu urzędowania obecnej koali­ cji PO-PSL, od 2007 r. pożyczyliśmy z Europejskiego Banku Inwestycyjnego po­ 133

Rozdział II - Gospodarka nad 20 mld euro, mamy też otwartą elastyczną linię kredytową na blisko 34 mld dolarów w Banku Światowym, za którą płacimy krocie (ok. 300 min zł rocznie), mimo że z niej nie korzystamy. Lekko więc licząc, tego jawnego, oficjalnego długu mamy na ponad 2 bln zł, tego zaś „ukrytego” na kolejne 3 bln zł, w ramach tzw. zobowiązań emerytalnych i zdrowotnych. Razem więc nasza wielka góra długów to ok. 5-6 bln zł, w sytuacji gdy roczny polski PKB to zaledwie 1,6 bln zl, zaś polskie rezerwy dewizowe to równowartość zaledwie ok. 330 mld zł, a wszystkie oszczęd­ ności Polaków niewiele przekraczają 1 bln zł. Jesteśmy dziś niewątpliwie totalnie uzależnieni od naszych zagranicznych wie­ rzycieli, niczym narkoman od kolejnej dawki i niebezpiecznie zbliża się moment przedawkowania. Wiadomo, jak to się kończy i jak ciężki bywa Każdego dnia polskie odwyk. Tegoroczna dziura w budżecie ZUS może wynieść od 50 do nawet 60 mld zł, a deficyt budżetowy 46 mld zł. Już dziś zadłużenie rośnie śred­ coroczny koszt obsługi długów, czyli spłata samych tylko odse­ nio o 270 min zł. Za­ tek to aż 40 mld zł - idą na to całe nasze podatki od dochodów dłużone w Polsce jest osobistych, czyli z tzw. PIT-u. Na razie ciągle jeszcze nam poży­ praktycznie wszystko. czają, bo płacimy za to naszym wierzycielom krocie, praktycznie najlepiej w Unii. Od 2004 r. do chwili obecnej spłata naszego długu publicznego kosztowała nas już ponad 330 mld zł, czyli dużo, dużo więcej niż uzyskaliśmy w ramach unijnego budżetu na lata 2007-2013. Stan polskiego państwa, które podobno istnieje już tylko teoretycznie, jak stwierdziła osoba kompetentna, bo minister spraw wewnętrznych Bartłomiej Sien­ kiewicz, jest na tyle porażający, że najbliższe lata dla bezpieczeństwa ekonomicz­ nego i finansowego Polski będą niezwykle niebezpieczne. Tym bardziej że nie będzie żadnych, obiecywanych również przez premier Kopacz, 400 mld zl z UE, a zaledwie ok. 200 mld zł, bo blisko 200 mld zl trzeba będzie w latach 2014-2020 wpłacić do unijnego budżetu w formie obowiązkowych składek, czyli trzeba się bę­ dzie znów na te składki... zadłużyć. Obecne elity polityczne i rządzący kompletnie nie czują zarówno groźby, jak i skali potencjalnej niewypłacalności oraz lekceważą stopień uzależnienia polskiej gospodarki i polskich finansów publicznych od swych głównie zagranicznych wierzycieli.

Pójdzie złoto do złota Kolejne 2 miliony młodych Polaków szykują się do opuszczenia Ojczyzny, nadal 5,2 min Polaków zatrudnionych jest na umowy terminowe, a 1,6 min na umowy śmieciowe, drżąc każdej godziny, czy szefostwo przedłuży im umowę o pracę. Pola­ cy znów się boją. Mentalność rządzących elit jest jakby żywcem przeniesiona z cza­ sów PRL-u, a medialna, rządowa propaganda coraz bardziej kojarzy się z czasami Jerzego Urbana. Dowiadujemy się coraz więcej prawdy, coraz więcej bulwersujących przecieków dociera do polskich wyborców. Okazuje się, że główne dworce kolejowe w stolicy mają być ponoć zamknięte na najbliższe nawet 5 lat. Pendolino będzie startować z Dworca Gdańskiego lub muzealnego Dworca Głównego, horror ma dotknąć 134

ILE POKOLEŃ POLAKÓW BĘDZIE SPŁACAĆ TE KOSM ICZNE DŁUGI? również niektóre ulice w centrum Warszawy - realizacja tego scenariusza zaczęła się od pożaru mostu Łazienkowskiego na Wiśle. Zaś tunel pod Wisłą ponoć nieco przecieka... Hodowcy trzody chlewnej są w takim dołku cenowym i kryzysie, że przystąpili do masowych protestów. Dramaty górnicze na Śląsku są dobrze znane, bo zupełnie świeże. Pytanie retoryczne: co sensownego, prorozwojowego i prospołecznego zrobiła koalicja PO-PSL przez ostatnie 7 lat, choć przepuściła olbrzymie pieniądze? Stan finansów publicznych, jak był dramatyczny, tak jeszcze bardziej się pogorszył. Czeka nas ponowny, kosmiczny wzrost zadłużenia Ekonomiczna wojna państwa, a i zadłużonych samorządów on nie ominie. Będziemy z własnym narodem więc pewnie mieli tu i ówdzie lakierowane ścieżki rowerowe oraz i resztkami polskiego baseny termalne, lotniska w miasteczkach tego niepotrzebująprzemysłu zmierza coraz cych, tylko fabryk z miejscami pracy, nowoczesnych, polskich wyraźniej w kierunku wy­ technologii, godziwych płac, przyzwoitych emerytur i rent czy wreszcie bezproblemowych wizyt u lekarza specjalisty - tego jak gaszania nierentownego zwykle zabraknie. Pójdzie znów złoto do złota, wyrosną nowe podobno kraju nad Wisłą. fortuny tych, którzy będą blisko władzy i przysłowiowego kory­ ta. Medialni celebryci będą nas znów pompować bajeczkami o epokowych sukce­ sach. Jak mawiali niektórzy starożytni i redaktor A. Ścios, gdyby wybory mogły coś rzeczywiście zmienić, już dawno zostałyby zakazane. Żeby być, trzeba mieć, żeby mieć, trzeba mieć nie tylko miedź, ale i olej w głowie oraz polskość w sercu.

Doskonała neokolonia Na Śląsku skończył się polski Majdan pod ziemią. Teraz zaś trzeba nie tylko opozycji, ale wszystkim Polakom prawdziwych przywódców, ludzi mądrych, ale i odważnych, gotowych do walki z przekrętami, niekompetencją i głupotą. Rząd premier Kopacz uruchomił na Śląsku niezwykle groźny sposób aroganckiego rzą­ dzenia, które gwarantuje Polakom jedynie ruinę. Ekonomiczna wojna z własnym narodem i resztkami polskiego przemysłu zmierza coraz wyraźniej w kierunku wy­ gaszania, a więc stopniowej likwidacji nierentownego podobno kraju nad Wisłą. Jak to ujął śp. były premier J. Oleksy, „kosmopolityczne gangi rozkradły Polskę, przekręty szły, tak w bankach zrobiono krętactwa...”. Warto przypomnieć, że tzw. różowi liberałowie sprzedali Hindusom Polskie Huty Stali wraz z gigantycznymi nieruchomościami za 6 min zł wraz z długami, czyli za równowartość 1 willi w Kon­ stancinie pod Warszawą. Najwyraźniej więc rządzącym Polską z małymi przerwami od 25 lat, to co polskie, co czuje i myśli po polsku - nie opłaca się i należy to wyga­ sić. Nierentowne i nieopłacalne okazały się całe branże i tysiące fabryk, zwłaszcza gdy były w polskich rękach jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki stawały się rentowne i opłacalne, gdy tylko trafiły w obce ręce. Górnictwo nie było i nie jest ani pierwszą, ani ostatnią branżą do likwidacji przez restrukturyzację pod rządami obecnej ekipy PO-PSL. Polski przemysł istnieje dziś tylko teoretycznie, podobnie jak polskie państwo. Przez ostatnie 25 lat polska gospodarka, polski przemysł i pol­ ska bankowość zostały skutecznie wygaszone, czyli zlikwidowane lub wysprzedane 135

Rozdział II - Gospodarka za bezcen, poczynając od przemysłu stoczniowego poprzez cukrowy, cementowy, maszynowy, elektroniczny czy tzw. handel wielkopowierzchniowy. Dziś górnicy, ju­ tro kolejarze i pocztowcy, a pojutrze hutnicy, energetycy i transportowcy... Ta ekonomiczna wojna z własnym narodem właśnie na Śląsku nabrała nowe­ go wymiaru i rozmachu. Podobnie wielka draka już wkrótce czekać nas będzie z powodu nowego rządowego pomysłu tzw. konsolidacji firm energetycznych, czyli połączenia czterech największych firm energetycznych w dwie duże grupy: Tauronu z Eneą i PGE z Energą. W tym przypadku konsolidacja będzie oznaczać również duże zwolnienia pracowników, protesty i strajki, tym razem w polskiej jeszcze energetyce, bo sama dystrybucja energii elektrycznej jest Tak nasi rządowi „ge­ już w znacznej części w obcych rękach. Nawet produkcja wódki, niusze" prywatyzowali kiełbasy, wafelków, wody mineralnej czy Ptasiego Mleczka była i restrukturyzowali polski w Polsce nierentowna, lecz gdy tylko oddano ją w obce ręce, jest przemysł i polski majątek już bardzo dochodowa. Wszystko, co uczynili Polsce i polskiemu przemysłowi liberałowie różnej maści, zaufani ludzie służb, tzw. narodowy, że dziś majątek Europejczycy oraz tzw. pożyteczni idioci było zgodne z zasadą Skarbu Państwa jest wart - poszedł łańcuch, niech idzie i krowa. Takim działaniom przy­ zaledwie 1 bln 34 mld zł, klaskiwali i przyklaskują nieustannie usłużni dziennikarze mass a góra długów - 5-6 bln zł. mediów, mydląc ludziom oczy, że wszystko, co się u nas dokonu­ je, jest nieuniknione lub zbawienne. Rentowne i dochodowe w Polsce są głównie zagraniczne banki, niemieckie montownie i obce super- i hipermarkety. Tak nasi rządowi „geniusze” prywatyzo­ wali i restrukturyzowali polski przemysł i polski majątek narodowy, że dziś majątek Skarbu Państwa jest wart zaledwie 1 bln 34 mld zł, a góra długów - 5-6 bln zł. Kie­ dyś, wcale nie tak dawno - żyją tego jeszcze miliony świadków - polski przemysł produkował nie tylko stal, ale również samoloty, statki, samochody, obrabiarki, nie mówiąc już o wódce, kiełbasie czy słodyczach. Wygasić zatem należałoby te setki tysięcy biurokratów, pośredników i pasożytów, nie mówiąc już o pełnomoc­ nikach rządowych. Rząd oczywiście nie miał i nie ma obiecywanych 2,3 mld zł na pomoc finansową przeznaczoną na restrukturyzację kopalń. Jeśli będą w ogóle jakieś pieniądze, to będą to głównie pieniądze samych górników i kopalń oraz firm energetycznych, gdyż mają one pochodzić z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, czyli środków, na które zrzucają się polskie kopalnie i elektrownie w sporych kwotach oraz pozostali polscy przedsiębiorcy. Jest pewne, że za kilka miesięcy górnicy na Śląsku poczują się jednak znów oszukani, ale może być już wtedy po wyborach i prezydenckich, i parlamentar­ nych. Mimo wszystko jednak nareszcie Polacy, nie tylko na Śląsku, zaczynają być wściekli na tych, na których powinni być, i to już od dawna. Na tych, których nigdy wybrać nie powinni. Bezsensowna likwidacja kopalń węgla kamiennego na Śląsku to nic innego, jak spłata pierwszej faktury za podpisanie przez premier Kopacz Pakietu Klimatycznego. Polska stała się doskonałą neokolonią, dostarczającą dużo kapitału i taniej siły roboczej. Bez jednego wystrzału dokonano podboju gospodar­ czego dużego w końcu państwa w Europie. Górniczy bój o Polskę nie może więc być i nie będzie naszym bojem ostatnim. 136

MAREK GRÓBARCZYK

Osiem lat polskiego odwrotu od Bałtyku Wygaszanie gospodarki morskiej

10 lutego 1920 r. generał Józef Haller, w imieniu całego Narodu Polskiego, do­ konał symbolicznych zaślubin kraju z morzem. Było to również zobowiązanie do należytego wykorzystania szansy, jaką daje nadmorskie położenie Polski. Od wie­ ków zaś wiadomo, że morze stanowiło dla Polski niezwykle istotny czynnik roz­ woju, a w czasach, gdy nie mogliśmy korzystać z niego i jego zasobów, nie była możliwa budowa silnego państwa lub też państwo to nie istniało w ogóle. Warto, aby nasz kraj odkrył dzisiaj na nowo swoją cywilizacyjną szansę, jaką niesie ze sobą dostęp do Morza Bałtyckiego. Kwestia ta pozostaje jednym z najistotniejszych ele­ mentów budowy polskiej racji stanu. Gospodarka morska może stać się podstawą ugruntowania siły ekonomicznej naszego kraju, tworzenia stabilnych miejsc pracy, jak również gwarantem rozwoju społecznego. Istotna rola, a zarazem wyjątkowość tej dziedziny, związana jest z możliwością realizacji nie tylko istotnych celów krót­ koterminowych. Równie ważny pozostaje fakt, że gospodarka morska znakomicie nadaje się do wyjścia naprzeciw wyzwaniom długoterminowym, chociażby związa­ nym z bezpieczeństwem geopolitycznym kraju, jak również z zapewnieniem przy­ szłym pokoleniom warunków umożliwiających dobrą edukację, szansę na znalezie­ nie godnego zatrudnienia oraz budowę silnej pozycji kraju. Te ostatnie nabierają szczególnego znaczenia w kontekście postępującego zjawiska migracji Polaków w celach zarobkowych, pogłębiającej się depopulacji społeczeństwa, stale zwięk­ szającego się bezrobocia oraz ogólnego braku perspektyw dla młodych ludzi. W okresie rządów kolacji PO-PSL niezwykle trudno było zaobserwować jakie­ kolwiek działania wychodzące naprzeciw wyzwaniom, Marek Gróbarczyk (ur. 1968), inżynier me­ przed którymi stoi polska gospodarka morska. Wręcz chanik okrętowy, absolwent Wyższej Szkoły przeciwnie - skala niekompetencji oraz brak elemen­ Morskiej w Gdyni. Ekspert od gospodarki morskiej, telekomunikacji i bezpieczeń­ tarnego wyczucia wymogów polskiej racji stanu do­ stwa energetycznego. W 2007 r. minister prowadziły do sytuacji, w której gospodarka morska gospodarki morskiej w rządzie Jarosława pogrążona jest w głębokiej recesji, a niektóre jej ga­ Kaczyńskiego. Ekspert ds, gospodarki łęzie uległy już likwidacji. Charakterystyka tego, co morskiej i bezpieczeństwa energetycznego wydarzyło się w ostatnich latach, nie może pomijać w Kancelarii Prezydenta Lecha Kaczyńskiego. kwestii uległości rządu i wyrażenia zgody na budowę Obecnie poseł do Parlamentu Europejskiego. 137

Rozdział II - Gospodarka Gazociągu Północnego, poważnych opóźnień w budowie gazoportu w Świnouj­ ściu, likwidacji polskiego przemysłu stoczniowego, zagrożeń dla funkcjonowania działalności armatorskiej oraz działań zmierzających do likwidacji naszego rodzi­ mego sektora połowowego.

Gazociąg Północny, czyli wykluczanie Polski Największym, najbardziej podstawowym błędem ostatnich kilku lat było przy­ zwolenie polskiego rządu na wybudowanie przez niemiecko-rosyjską spółkę na dnie Morza Bałtyckiego Gazociągu Północnego, czyli tzw. Nord Streamu. Rurociąg ma długość 1224 km, swój początek bierze Polska płaci obecnie naj­ w miejscowości Vyborg w Rosji, a kończy się w Greifswaldzie w yższą cenę za gaz spo­ na terenie Niemiec. Obecna jego konstrukcja pozwala na tłocze­ śród wszystkich państw nie ok. 55 mld m3 gazu rocznie, co stanowi około 15 proc. gazu członkow skich UE. importowanego przez kraje Unii Europejskiej. Należy jednak zauważyć, że infrastruktura ta służy nie tylko dostawom gazu dla niemieckiej gospodarki. Rurociąg został bowiem niedawno podłączony do ga­ zociągu OPAL (obecnie we władaniu Gazpromu), biegnącego wzdłuż zachodniej granicy Polski, który za pośrednictwem interkonektorów umożliwia przesył gazu na południe Europy. Z biegiem czasu, po wyłączeniu obecnego Gazociągu Jamalskiego (prowadzi on przez tereny Rosji, Białorusi i Polski do Niemiec), do czego Rosja konsekwentnie zmierza, Gazociąg Północny stanie się głównym instrumen­ tem dostarczania gazu w kierunku europejskim. Od tej też chwili tranzyt tego surowca z kierunku wschodniego może odbywać się już bez pośrednictwa Polski i innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Z drugiej strony Niemcy zyskały pozycję monopolisty, a tym samym gwarancję ogromnych zysków, wynikających z dalszej dystrybucji rosyjskiego gazu do europej­ skich odbiorców, tworząc dla siebie wygodny instrument wywierania politycznego wpływu, przy wykorzystaniu czynników energetycznych. Nie może zatem dziwić, że projekt budowy Gazociągu Północnego był tak mocno wspierany przez kancle­ rzy Niemiec Gerharda Schródera, a później Angelę Merkel. Milczała w tej sprawie również Komisja Europejska, której nie przeszkadzało wielkie i realne niebezpie­ czeństwo, jakie stwarza dla ekologii Bałtyku budowa i późniejsze funkcjonowanie ułożonego na dnie morza rurociągu. Wymierne skutki związane z funkcjonowaniem Nord Streamu możemy odczuć już za kilka lat, kiedy Rosja, mając w swoich rękach niezależne narzędzie przesyłu gazu, zażąda od nas wyższych opłat za swój surowiec. To już zresztą miało miejsce, przy okazji negocjacji prowadzonych przez Donalda Tuska i jego koalicyjnego part­ nera Waldemara Pawlaka, którzy pokornie przyjęli warunki podyktowane przez ro­ syjski Gazprom, godząc się na dużo wyższe rachunki za gaz i ogrzewanie (Polska płaci obecnie najwyższą cenę za gaz spośród wszystkich państw członkowskich UE). Zgoda na położenie gazociągu narusza polską zdolność gospodarowania na Morzu Bałtyckim. Na skutek ułożenia rurociągu, ze względu na maksymalne zanurzenie jednostek, ograniczona została możliwość rozwoju Zespołu Portów 138

OSIEM LAT POLSKIEGO ODWROTU OD BAŁTYKU Morskich Szczecin - Świnoujście. W tym kontekście aktualne pozostaje pytanie o rozwój infrastrukturalny naszych portów, skoro zostaliśmy pozbawieni możliwo­ ści przyjmowania dużych jednostek, np. kontenerowców, tankowców lub statków specjalistycznych. Ma to istotne znaczenie dla swobodnej konkurencji pomiędzy polskimi portami a pozostałymi portami Morza Bałtyckiego, np. niemieckimi.

Jak stać się niezależnym Analizując kwestię rozwoju gospodarki morskiej jako istotnego instrumentu gwarantującego bezpieczeństwo energetyczne kraju, nie można pominąć najważ­ niejszej pod tym względem inwestycji w Polsce. Mowa tu o tzw. gazoporcie, czy­ li porcie gazu ziemnego LNG, który jest wciąż jeszcze konstruowany na terenie Świnoujścia. Jego budowę zainicjował w 2006 r. świętej pamię­ ci Prezydent RP prof. Lech Kaczyński. Podkreślenia wymaga, Gazoport ma przede że powstający w Świnoujściu terminal jest drugą po litewskiej wszystkim służyć dy­ Kłajpedzie, choć pierwszą tak dużą, instalacją w rejonie Morza wersyfikacji dostaw Bałtyckiego. Zapewnić ma on możliwość odbioru gazu skroplo­ gazu do Polski, a tym nego, dostarczanego do Polski nie, jak to było do tej pory, za pomocą gazociągu, a przywożonego dedykowanymi statkami samym zapew nić bezpie­ (tzw. gazowcami), za pośrednictwem niezależnej i wolnej drogi czeństw o energetyczne morskiej. Ma on przede wszystkim służyć dywersyfikacji dostaw naszego kraju. gazu do Polski, a tym samym zapewnić bezpieczeństwo ener­ getyczne naszego kraju. Wedle dokumentacji projektowej terminal w pierwszym etapie jego eksploatacji ma posiadać zdolność do odbioru 5 mld m3gazu ziemnego rocznie; w kolejnym etapie możliwe będzie zwiększenie go do 7,5 mld m3. Ta druga wartość stanowi około 50 proc. obecnego rocznego zapotrzebowania na gaz w Pol­ sce (ok. 14 mld m3). Istota funkcjonowania, a zarazem zasadnicza wartość związana z działaniem terminala, polega na jego pełnej otwartości na dostawy z zewnątrz. Możliwy jest import gazu z dowolnego kierunku i to po takich cenach, jakie dla nas będą ko­ rzystne. W tym kontekście zakończenie budowy terminala powinno stanowić prze­ ciwwagę dla dostaw z Rosji. Obecnie import z kierunku wschodniego zaspokaja aż 60 proc. krajowego zapotrzebowania na paliwo gazowe. Ukończenie budowy gazoportu, w połączeniu ze zwiększeniem krajowego wydobycia, pozwoliłoby prak­ tycznie na całkowite uniezależnienie się od dostaw gazu z Rosji oraz na dyskusję o cenach bez szantażu z jej strony. Chyba po raz pierwszy w najnowszej historii moglibyśmy stać się państwem w pełni niezależnym za sprawą jednego z najważ­ niejszych surowców energetycznych, jakim jest paliwo gazowe. Nasza gospodarka mogłaby w ten sposób stać się bardziej odporna na wciąż płynące naciski z kierun­ ku wschodniego. Również i sami konsumenci nie musieliby obawiać się kolejnych podwyżek cen za ogrzewanie, które są największym obciążeniem budżetów milio­ nów polskich rodzin. Po dojściu do władzy do lata 2008 r., a więc przez prawie rok, koalicja PO-PSL zastanawiała się nad zasadnością kontynuowania budowy gazoportu. Sam proces 139

Rozdział II - Gospodarka inwestycyjny, realizowany pod rządami obecnej ekipy, jest również pasmem ko­ lejnych poważnych zaniedbań. Prace budowlane rozpoczęto z opóźnieniem, gdyż rząd podobno nie potrafił poradzić sobie z koniecznością zaktualizowania doku­ mentacji projektowej i środowiskowej. Terminowość prac konstruktorskich rów­ nież była nadwyrężana za sprawą przekształceń własnościowych w obrębie spółki budującej terminal. Sprowokowane przez rząd PO-PSL masowe bankructwa za­ kładów budowlanych, które zostały wyniszczone przy okazji budowy autostrad, miały ogromny wpływ na zahamowanie prac w gazoporcie. W okolicznościach skandalu i niekompetencji kolejni prezesi Polskiego LNG (spół­ Sprowokowane przez ki zarządzającej budową oraz mającej później eksploatować garząd PO-PSL masowe zoport) byli odwoływani ze stanowisk. Te wszystkie zaniedbania bankructwa zakładów oraz brak należytej staranności po stronie kolejnych ministrów w rządzie PO-PSL spowodowały, że gazoport nie zostanie odda­ budowlanych w yniszczo­ ny w początkowo planowanym terminie. Jego eksploatacja mia­ nych przy okazji budowy ła według pierwotnych planów rządu Jarosława Kaczyńskiego autostrad, miały ogro m ­ rozpocząć się w 2012 r. We wrześniu 2013 r. podpisano jednak ny w pływ na zaham ow a­ dokument, w którym władze wyraziły zgodę na półroczne opóź­ nie prac w gazoporcie. nienie w realizacji kontraktu. Wedle nowych założeń terminal miał być gotowy do 30 grudnia 2014 r., ale i ta data okazała się bezpodstawna. Termin oddania instalacji przedłużono do czerwca 2015 r., jednak z uwagi na brak postępów w pracach, zakończenie ich w tym czasie wydaje się mało realne. W międzyczasie okazało się, że lądowa część gazoportu, która według założeń rządu Prawa i Sprawiedliwości miała kosztować 2,1 miliarda złotych, pod rządami PO-PSL już jest dużo droższa. Na początku września 2013 r. podpisano bowiem aneks, z którego wynika, że koszty wzrosną aż o 300 min złotych, a więc o około 15 proc.! Tak więc terminal nie tylko nie będzie oddany do użytku w planowanym terminie, ale i jego budowa będzie dużo droższa. Terminal ten daje szansę na bu­ dowę Polski jako państwa w pełni suwerennego, dzisiejsza niezależność liczona jest bowiem zdolnością do zapewnienia sobie stałych dostaw surowców energetycz­ nych, realizowanych w konkurencyjnych cenach, co ma istotne znaczenie dla budo­ wy silnej gospodarki oraz poważnej pozycji państwa na arenie międzynarodowej.

Przemyśl okrętowy pod młotek Dzień 6 listopada 2008 r. był sądny dla naszego przemysłu stoczniowego. Przy braku sprzeciwu i całkowitej wręcz kapitulacji rządu Donalda Tuska, Komisja Eu­ ropejska wydała decyzje skutkujące likwidacją Stoczni Szczecińskiej oraz Stoczni Gdyńskiej. Rząd PO-PSL, pomimo że miał takie prawne możliwości, nie odwołał się od tych decyzji do unijnego sądu i natychmiast przystąpił do likwidacji obydwu przedsiębiorstw. 5 grudnia 2008 r. większością głosów PO (za 197 posłów), PSL (za 30 posłów) oraz Klubu „Lewicy”, czyli dzisiejszego SLD, uchwalona została specjalna ustawa o likwidacji stoczni. Przeciw głosowali jedynie posłowie Prawa i Sprawiedliwości. Praktycznie z dnia na dzień zwolnionych zostało ponad 11 tysię140

OSIEM LAT POLSKIEGO ODWROTU OD BAŁTYKU

Zrujnowane budynki Stoczni Gdańskiej. Tereny postoczniowe poddane zostaiy procesowi upa­ dłościowemu, co wiąże się z wyprzedażą ich majątku. Pod młotek poszły bardzo drogie urządzenia, a linie produk­ cyjne zostały zdemontowane. Po kawałku wysprzedaje się teren.

141

Rozdział II - Gospodarka cy osób. Bezrobocie na Pomorzu Zachodnim i Środkowym, w perspektywie śred­ niookresowej, zwiększyło się o około 5-7 procent. Szacuje się, że w związku z upad­ kiem stoczni pracę straciło ponad 30 tys. Polaków. Upadł szereg przedsiębiorstw dotychczas kooperujących ze stoczniami. To jest prawdziwy, oparty na faktach, bilans likwidacji polskich stoczni. W tamtym czasie Komisja Europejska prowadziła podobne postępowania o zwrot pomocy publicznej, tyle że w sprawie stoczni położonych w północno-wschodniej części Niemiec. Zakończyły się one sukcesem strony niemieckiej. Rząd w Berlinie od samego początku bardzo ostro protestował W dokach, w których i osiągnął swój cel. Stocznie pozostały, a dzisiaj już nie tylko nie niegdyś budowano statki, walczą o dalszy byt na rynku, ale nawet rozwijają swoją działal­ obecnie hula wiatr. De­ ność. Rządowi PO-PSL zabrakło podobnej determinacji. To je­ den z najpoważniejszych zarzutów, jaki należy postawić Donal­ montowane są suwnice dowi Tuskowi, który całkowicie skapitulował przed działaniami i żurawie, które jeszcze Komisji Europejskiej i oddał nasze stocznie w ręce likwidatorów. nie tak dawno służyły do Tragedia upadku przemysłu stoczniowego w Polsce polega budow y kadłubów. nie tylko na samej likwidacji obydwu zakładów, ale związana jest również z podejmowaniem przez obecny rząd działań, które uniemożliwią odbudowę tej gałęzi przemysłu. Jeżeli tylko po stronie rządzących będzie wystarczająca ku temu wola, jest ewidentnie szansa, by przemysł stoczniowy odbudować. Sam proces restytucyjny można wesprzeć środkami unijnymi, pocho­ dzącymi z nowej perspektywy budżetowej 2014-2020. W tym celu regiony Pomorza mogą zawrzeć z rządem tzw. kontrakty regionalne, w oparciu o które możliwe by­ łoby sfinansowanie wznowienia produkcji okrętowej. Wymaga to jednak należytej staranności po stronie rządu i elementarnej chęci naprawienia tego ewidentnego zła, jakim była likwidacja stoczni. Obecny rząd prowadzi jednak do sytuacji, w któ­ rej produkcja - w obydwu zakładach - nie będzie mogła już być wznowiona. Te­ reny postoczniowe są bowiem poddane procesowi upadłościowemu, co wiąże się z wyprzedażą ich majątku. Pod młotek poszły bardzo drogie urządzenia, a linie produkcyjne zostały zdemontowane. W Szczecinie likwiduje się już nawet część za­ budowań produkcyjnych. W dokach, w których niegdyś budowano statki, obecnie hula wiatr. Demontowane są suwnice i żurawie, które jeszcze nie tak dawno służyły do budowy kadłubów. Zlikwidowano zakład, który tworzył tysiące miejsc pracy, w zamian rozpoczęto sprzedaż terenów deweloperom, którzy wybudują kolejne hi­ permarkety lub apartamentowce, niedostępne dla większości Polaków.

Sposób na wykończenie żeglugi morskiej Od prawie już ośmiu lat rządów koalicji PO-PSL nasz kraj systematycznie od­ wraca się plecami do morza. Krajowe władze, wbrew najlepiej pojętym interesom gospodarczym naszego państwa, prowadzą do prywatyzacji, a w konsekwencji do likwidacji Polskiej Żeglugi Morskiej oraz wyprzedaży Polskiej Żeglugi Bałtyc­ kiej. Od wielu lat załogi tych przedsiębiorstw, przy dużym poparciu społecznym, przeciwstawiają się podejmowanym przez koalicję PO-PSL próbom prywatyzacji. 142

OSIEM LAT POLSKIEGO ODWROTU OD BAŁTYKU

Na rynku przewozów morskich obydwa zakłady mają istotną pozycję, co tym bar­ dziej podnosi ich znaczenie dla budowy sektora armatorów narodowych. W sy­ tuacji obecnego kryzysu gospodarczego, kiedy wszystkie państwa zabiegają o do­ brą kondycję swoich firm żeglugowych, polski rząd w sposób nieodpowiedzialny, wbrew zasadom ekonomii i zdrowemu rozsądkowi, dąży do sprzedaży Polskiej Żeglugi Morskiej oraz Polskiej Żeglugi Bałtyckiej. Warto nadmienić, że w wyni­ ku bezpodstawnej decyzji koalicji PO-PSL umożliwiono spółce żeglugowej, której część udziałów posiada państwo niemieckie, przejęcie linii promowej Świnoujście - Trelleborg, dotychczas użytkowanej przez polską PŻB. W chwili, kiedy należy myśleć i działać w kierunku umocnienia pozycji polskich armatorów na bardzo konkurencyjnym rynku międzynarodowym oraz rozbudowy i pozyskiwania no­ wych kierunków eksploatacyjnych, obecna koalicja rządząca całkowicie rezygnuje z walki o nasze narodowe interesy. Działalność armatorska na akwenach Morza Bałtyckiego, Kanału La Manche i Morza Północnego przejdzie w najbliższym czasie gwałtowne zmiany. Zagrożenie dla naszej floty działającej na tych akwenach jest wynikiem wejścia w życie tzw. dy­ rektywy siarkowej, która została opracowana przez Komisję Europejską. Przepisy wprowadzają obowiązek stosowania paliwa żeglugowego o obniżonej zawartości siarki. Dotychczas obowiązujący w Europie limit, wynoszący do 1 proc., a na świę­ cie do 3,5 proc, zawartości tego pierwiastka w paliwie, z początkiem 2015 r. istotnie zmalał, osiągając pułap 0,1 proc. Na innych niż Morze Bałtyckie akwenach, np. na

Czarne chmury zawisły nie tylko nad Bałtykiem, ale nad całym polskim rybołów­ stwem.

143

Rozdział II - Gospodarka Morzu Śródziemnym redukcja tego współczynnika objęta jest okresem przejścio­ wym do 2020 r. i nie będzie aż tak restrykcyjna, gdyż oczekiwany limit zawartości siarki ma być nie większy niż 0,5 proc. Koszt zakupu tony paliwa Obecna koalicja rzą­ o obniżonej zawartości siarki oscyluje obecnie w granicach 1000 dolarów za tonę. Jest to praktycznie dwukrotny wzrost dotych­ dząca całkowicie rezy­ czasowej ceny, wynoszącej 500-600 dolarów za tonę. Niestety, gnuje z walki o nasze rząd PO-PSL nie tylko nie sprzeciwi! się przyjęciu tej szkodliwej narodowe interesy. dla naszych armatorów dyrektywy, ale nawet ochoczo ją poparł! Odrzuci! możliwość wspierania polskich armatorów w podob­ nym zakresie, w jakim zrobiły to inne państwa UE, w tym Finlandia i Francja, co automatycznie wyklucza sprawiedliwą konkurencję. Będzie to kolejny cios dla naszej gospodarki morskiej, i tak już głęboko doświadczonej decyzjami rządzącej koalicji.

Rybołówstwo wygaszone o połowę Rybołówstwo pozostaje jednym z podstawowych elementów polskiej gospodar­ ki morskiej. Po tym, jak zlikwidowano przemysł stoczniowy, a działalność narodo­ wych armatorów pozostaje coraz bardziej zagrożona, jest ono praktycznie jedyną funkcjonującą jeszcze dużą branżą sektora morskiego. Jednakże obecny rząd pro­ wadzi politykę zmierzającą do jego marginalizacji lub likwidacji. Polskie rybołów­ stwo jest przede wszystkim oparte na małych jednostkach, poławiających na cele konsumpcyjne. Ma ono charakter rodzinny, przekazywany z pokolenia na poko­ lenie, odgrywając zasadniczą rolę w sferze społecznej i gospodarczej. Skutecznie obroniło się przed szkodliwymi skutkami integracji europejskiej. Poprzez bierność polskiego rządu wobec unijnej polityki, skutkującej obniżeniem kwot połowowych, za to zwiększającej obciążenia biurokratyczne, fiskalne oraz represyjne, wykony­ wanie zawodu rybackiego przestaje się opłacać, skutkując zmniejszaniem zdolno­ ści połowowej naszej floty. Do tego dochodzi kwestia niecelowo i nierzetelnie wydatkowanych środków z unijnych programów operacyjnych. Zarzucała to w swoim raporcie Najwyższa Izba Kontroli, która, z jednej strony stwierdzając liczne nadużycia oraz uchybienia, z drugiej wskazała, że tylko 2,5 proc. środków z dedykowanego programu zosta­ ło wydane na modernizację jednostek rybackich! Średni wiek polskich kutrów to 42 lata, co wobec konieczności zachowania potencjału połowowego oraz zagwaran­ towania bezpieczeństwa pracy na morzu skutkować winno wszczęciem efektywnego procesu odnowienia stanu technicznego polskiej floty rybackiej. Bierność polskiego rządu w tej sferze jawi się jako tym bardziej naganna, gdy weźmie się pod uwagę przykład Hiszpanii, której władze około 85 proc. przyznanych przez Unię na rybo­ łówstwo środków wydatkowały na odbudowę (remonty) starych łodzi lub zakup no­ wych. To w sposób wyraźny pokazuje, że środki unijne można wydawać i efektywnie pod względem ilościowym, i z korzyścią dla gospodarki oraz swoich obywateli. Obecna koalicja PO-PSL od samego początku swojego urzędowania stosuje najbardziej restrykcyjną politykę administracyjną wobec naszego rybołówstwa 144

OSIEM LAT POLSKIEGO ODWROTU OD BAŁTYKU w całej UE, nakładając drakońskie kary nawet za niewielkie przewinienia. Z tak nieproporcjonalnymi represjami nie spotykają się rybacy innych narodowości ze strony swoich rodzimych państw. Naszym władzom brakuje miary i rozsądku, co przejawia się w postępującej likwidacji branży rybackiej - według stanu z końca 2011 r. mieliśmy o około 40 proc. mniej statków połowowych aniżeli w porówny­ walnym okresie w 2004 r. Gwałtownie zmniejszył się również tonaż tych statków, według danych z końca 2011 r. jego wartość spadła o prawie 60 proc. względem stanu sprzed 6 lat. Nie chodzi przy tym o to, aby nie przestrzegać prawa, ale by stosować je w sposób proporcjonalny oraz racjonalny. Nigdy zaś nie może ono być środkiem do zniszczenia przedsiębior­ Koalicja PO-PSL stosuje stwa rybackiego, a takich przypadków było w zeszłym roku co najbardziej restrykcyjną najmniej kilka. politykę adm inistracyj­ ną wobec naszego ry­ bołówstwa w całej UE, Zakończenie Od czasu zaślubin z morzem dokonanych przez gen. Hal­ nakładając drakońskie lera mija już 95 lat, które wciąż pozostawiają istotny niedosyt kary nawet za niewielkie w sferze gospodarowania wielkim potencjałem, jaki wynika przewinienia. z nadmorskiego położenia naszego kraju. Wniosek taki należy przede wszystkim odnieść do rządów kolacji partii PO-PSL. Okres ten oceniam wysoce krytycznie, nie dlatego, że jestem politykiem największej partii opozycyj­ nej, ale przede wszystkim - jako człowiek, który od swojej młodości związany jest z morzem, najpierw jako absolwent Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni, a później jako wieloletni marynarz i osoba, która miała zaszczyt pełnić konstytucyjną służ­ bę w charakterze ministra gospodarki morskiej. Na zakończenie pozwalam sobie na tego typu osobistą refleksję, gdyż uważam, że prowadzenie efektywnej polityki morskiej, przez każdy rząd, pozostaje istotnym elementem zapewnienia rozwoju gospodarczego oraz zagwarantowania bezpieczeństwa kraju. Bez dobrze rozwi­ niętej gospodarki morskiej nie mamy szans na budowę silnej Rzeczypospolitej, w wymiarze zarówno gospodarczym, jak i przynależnej naszemu krajowi pozycji na arenie międzynarodowej. Obecna polityka nie ma nic wspólnego z rozwojem gospodarki morskiej i musi ulec zdecydowanej zmianie. Głęboko wierzę, że glos Polaków będzie w tej sferze słyszalny.

145

Rozdział II - Gospodarka

Słynny pomnik Trzech Krzyży, czyli Poległych Stoczniowców 1970. Zasłużona w solidarnościo­ wych bojach Stocznia Gdańska i jej pracownicy ukarani zostali li­ kwidacją zakładu, gdyż władza bata się potencjału zorganizowanych i silnych liczebnie grup pracowni­ czych, potencjal­ nego zarzewia walki o wolność.

146

ANDRZEJ JAWORSKI

Za wolność zapłacili stoczniowcy Wygaszanie polskiego przemysłu okrętowego Kiedy 17 kwietnia 1989 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie ponownie zarejestro­ wał NSZZ „Solidarność”, miliony Polaków po raz kolejny odzyskały nadzieję na zmiany. Nadzieję, która pojawiała się i znikała na przestrzeni minionych czterdzie­ stu lat. Teraz jednak wszystko miało się zmienić - oczywiście na lepsze. Zmiany, które dokonywały się w 1989 r., nie nastąpiłyby, gdyby nie olbrzymie poczucie niesprawiedliwości, które narastało od dawna w polskim społeczeństwie. Nie zdarzyłyby się, gdyby nie olbrzymia determinacja polskich robotników. Nie miałyby miejsca, gdyby nie heroiczna postawa polskiego duchowieństwa rzymsko­ katolickiego; kapłani bowiem nigdy nie odstępowali od swoich wiernych, nawet w najbardziej tragicznych momentach naszej historii. Z dzisiejszej perspektywy doskonale widać, że większość osób, które organizo­ wały wtedy obrady Okrągłego Stołu, prowadziły podejrzane zakulisowe rozmowy w Magdalence, zgodziły się na wybory kontraktowe. Myślano tylko o sobie, o swo­ ich interesach i karierach, o tym jakby tu najmocniej „ustawić się” w nowych wa­ runkach. Ustalany był kontrakt, jak podzielić się władzą i jak podzielić synekury. Im bardziej szczytne były hasła, tym bardziej dziwne treści się pojawiały. Postulaty sierpniowe już niedługo miały odejść do lamusa. Władzę przejęli tzw. postępowi intelektualiści, którzy świetnie dogadali się z „czerwonymi towarzyszami”. I nagle wiele osób spostrzegło, że ani prezydent nie jest „ich”, ani premier nie jest „ich”. Nie o takich zmianach myśleli ci, którzy walczyli w czasie Powstania Poznań­ skiego w czerwcu 1956 r., rodziny tych, którzy zostali wtedy zabici lub ranni. Nie o takich zmianach myśleli ci, którzy narażali się podczas strajku w sierpniu 1958 r. w Stoczni Szczecińskiej. Nie o takich zmianach myśleli Andrzej Jaworski (ur. 1970), polityk, ci, którzy przelewali krew w grudniu 1970 r. w Gdań­ samorządowiec. W latach 2006-2008 sku, Gdyni, Szczecinie i Elblągu. Nie takich zmian kierowa! Stocznią Gdańsk S.A. Dzięki jego działaniom zarówno w kontaktach z Komi­ oczekiwali protestujący w czerwcu 1976 r.; według ra­ sją Europejską jak i na rynkach międzyna­ portu sporządzonego przez MSW na potrzeby Biura rodowych, firma została uratowana jako Politycznego na terenie 12 województw zastrajkowało jedyna z trzech polskich stoczni i znalazła wtedy 112 zakładów, w strajkach uczestniczyło ponad inwestora. Obecnie poseł PiS na Sejm, wice­ 80 tysięcy osób (w tym 20 800 w Radomiu i 14 200 przewodniczący Komisji Skarbu Państwa w Ursusie). i Parlamentarnego Zespołu ds. Energetyki. 147

Rozdział II - Gospodarka Jestem przekonany, że także większość spośród dziesięciu milionów Polaków, którzy na skutek Sierpnia 1980 r. wstąpili do Niezależnego Samorządnego Związ­ ku Zawodowego „Solidarność” marzyła o zerwaniu z komunistycznym układem w sposób ostateczny oraz o rozliczeniu winnych. Liczyli także na poprawę warun­ ków swojego życia. Tym bardziej że motorem wszystkich dotychczasowych maso­ wych wystąpień przeciw socjalistycznej władzy byli właśnie przede wszystkim ro­ botnicy. Robotnicy z dużych zakładów pracy. Mało kto zdawał sobie jednak wtedy sprawę, że ci, którzy doprowadzili do oba­ lenia tego antyludzkiego, socjalistycznego ustroju w Polsce, poniosą największe koszty tych zmian. O pomordowanych będzie się mówiło „zbio­ Mało kto pomyślał, rowo” w czasie kolejnych rocznic, a o pomocy dla ich rodzin nikt że ci, którzy stali już nie będzie pamiętał. Mało kto pomyślał wtedy, że ci, któ­ rzy stali w pierwszych szeregach strajków, zostaną zapomniani w pierwszych szeregach i będą dalej klepać biedę. Skorzystają zaś przede wszystkim byli strajków, zostaną za­ funkcjonariusze partyjni i wąska grupa ludzi, która się z nimi pomniani i będą dalej dogadała oszukując społeczeństwo. klepać biedę. Nadzieja związana z przemianami 1989 r. zapanowała tak­ że wśród stoczniowców, którzy jak mało kto przyczynili się do zmian ustrojowych w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Wielokrotnie oczy całego świata były zwrócone na polskie Wybrzeże i na polskie stocznie. Jednak i te miały już niedługo najpierw stać się osamotnione w walce o swoją przyszłość, a chwilę potem stać się już tylko historią.

Duże zakłady władzy się nie boją Każda władza doskonale zdawała sobie sprawę z faktu, że tylko duże zakłady pracy mogą być problemem w czasie pogarszania się sytuacji materialnej obywateli. Tak zwane reformy wprowadzane przez kolejnych premierów i ministrów sprowa­ dzały się faktycznie w latach 1990. do polityki „dzikiej prywatyzacji” i zamykania fabryk. Rządowi ekonomiści i usłużni wobec władzy dziennikarze przekonywali zdezorientowanych Polaków, że trzeba wszystko sprywatyzować, a nawet oddać za darmo zachodniemu kapitałowi i jeszcze cieszyć się, jeżeli ktoś będzie chciał na­ sze przedsiębiorstwa przejąć. W przeciwnym razie miała nas czekać totalna zapaść gospodarcza. W ten sposób zniszczono bardzo wiele małych i średnich zakładów pracy. Część z nich przeszła w ręce nomenklatury, część została wykupiona za bezcen przez zachodnie koncerny, które kupowały je z reguły po to tylko, aby je szybko zlikwidować. W ten sposób pozbywały się lokalnej konkurencji i wchodziły na nasz rynek ze swoimi wyrobami wyprodukowanymi za granicą. Załogi takich przedsiębiorstw często nie tylko nie protestowały, ale wręcz przyklaskiwały takim rozwiązaniom, mamione obietnicami złotych gór. Kiedy obietnice okazywały się fałszywe, a pracownicy otrzymywali zwolnienia - na protesty było już za późno. Zupełnie inaczej wyglądała sytuacja w dużych zakładach pracy. Na zorganizo­ wanie się niezadowolonych pracowników wystarczało tutaj kilka godzin. W dużych firmach trudniej było także przekupić liderów związkowych czy ich zastraszyć. 148

ZA W O LN O ŚĆ ZAPŁACILI STO CZN IO W CY Także opinia publiczna bardziej była wyczulona na sytuację w dużych fabrykach. Dlatego na warszawskich salonach po 1989 r. zaczęto szeptać, że duże zakłady są niebezpieczne. Skoro wywróciły socjalizm, mogą wywrócić też i nową władzę. A władza szczególnie bała się tych dużych fabryk, w których w poprzednich la­ tach dochodziło do groźnych masowych protestów. Solą w oku stały się głównie stocznie, które przecież były zaprawione „w boju” na przestrzeni ostatnich dwu­ dziestu lat. I tak to właśnie polskie stocznie produkcyjne, a zwłaszcza Stocznia Gdańska, zyskały nowego wroga w postaci nowej władzy. Władzy, która mogła po­ wstać dzięki poświęceniu zdrowia, a nawet życia zwykłych pracowników, zwłaszcza tych z wielkich organizmów przemysłowych, a przede wszystkim stoczniowców Stoczni Gdańskiej. Ale nowa władza, jak się póź­ Na warszawskich salo­ niej okaże, była dużo bardziej zdeterminowana, by pozbyć się nach po 1989 r. zaczęto tego „problemu” niż jej poprzednicy, niż starzy towarzysze.

Polskie stocznie produkcyjne

szeptać, że duże zakłady są niebezpieczne. Sko­ ro wywróciły socjalizm, mogą wywrócić też i nową władzę.

Kiedy wchodziliśmy w nowy okres gospodarczy, potencjał polskich stoczni produkcyjnych był olbrzymi. Owszem, zmiany polityczne doprowadziły do wycofania się Związku Radzieckie­ go ze wszystkich dotychczasowych zamówień, jednak głównym problemem oka­ zała się zmiana polityki nowego rządu, który postanowił wstrzymać dopłaty do statków eksportowanych na Zachód i do tak zwanych krajów Trzeciego Świata. W tym czasie w Stoczni Szczecińskiej, Gdyńskiej i Gdańskiej pracowało kilkana­ ście tysięcy osób, ale w firmach kooperujących ze stoczniami - ponad sto tysięcy osób! Mieliśmy więc do czynienia nie tylko z trzema dużymi zakładami pracy, ale z trzema firmami, które były kołem zamachowym całej polskiej gospodarki. Tymczasem zamiast przygotowywać realny program rozwoju polskiej gospodarki morskiej, ze szczególnym uwzględnieniem przemysłu stoczniowego, wokół tego wyjątkowego i ważnego dla Polski sektora gospodarczego rozpoczął się swoisty chocholi taniec. Zostało to wykazane zresztą w późniejszym raporcie Najwyższej Izby Kontroli. O szczegółowej sytuacji każdej z trzech polskich stoczni produkcyjnych można by napisać setki stron. Streszczenie sprowadzałoby się jednak do trzech głównych zarzutów: braku odpowiedniego nadzoru właścicielskiego nad majątkiem wartym miliardy złotych, braku strategii dla przyszłości przemysłu stoczniowego, a co za tym idzie braku zabezpieczenia naszych interesów narodowych w tym niezwykle ważnym dla polskiej gospodarki sektorze w okresie przedakcesyjnym do Unii Eu­ ropejskiej. Jak się później okazało nie tylko niestety w tym sektorze. Chocholi ta­ niec trwał. Z formalnego punktu widzenia stocznie realizowały przyjmowane przez zarządy plany, powstawały różnego rodzaju raporty, zawierane były kontrakty - ale stocznie popadały w coraz większe długi. Powstawały więc projekty przekształceń czy sprzedaży polskich stoczni. Z tego okresu do historii przeszły przede wszystkim trzy wielkie, nierozliczone do dzisiaj afery.

149

Rozdział II - Gospodarka Pierwsza z nich, to ogłoszenie upadłości Stoczni Gdańskiej S.A. przez Sąd Re­ jonowy w Gdańsku 8 sierpnia 1996 r. W tym samym czasie inne duże stocznie polskie, takie jak Stocznia Gdynia S.A., Stocznia Szczecińska i Stocznia Północ­ na, będące w podobnej sytuacji ekonomicznej, zostają przed upadłością uratowa­ ne dzięki pomocy ówczesnego rządu polskiego. Co jest więc powodem, że rząd w przypadku Stoczni Gdańskiej postępuje inaczej? Wielu stoczniowców twierdzi do dziś, że była to polityczna zemsta na załodze. I to zemsta podwójna. Po pierwsze zakład, który tyle razy „podskakiwał” władzy, przestanie istnieć, po drugie załoga, która „podskakiwała” władzy straci nie tylko miejsce pracy, ale także swój majątek, a to dlatego, że około 40 procent akcji należało do pracowników. Stoczniowcy ze Stoczni Gdańskiej próbowali wtedy kolejny Zniszczono spółkę, mimo że na kontach firmy było raz ratować swój zakład pracy, a zarazem kolebkę „Solidarno­ prawie pół miliarda zło­ ści”. W tę akcję, z wyjątkiem ówczesnego rządu włączyła się nie­ tych. Szczecińskiej stoczni mal cała Polska. Dwa niezależne komitety zbierały pieniądze, aby Stocznię Gdańską odkupić. Rząd nie chciał jednak o tym odmówiono też gwaran­ słyszeć i dwa lata później w 1998 r. syndyk masy upadłościowej cji rządowych i uznano sprzedał funkcjonujący w pełni zakład Trójmiejskiej Korpora­ ją za bankruta. cji Stoczniowej (będącej własnością Stoczni Gdynia S.A. i firmy deweloperskiej EVIP Progress). Dawną nazwę stoczni zmienio­ no na Stocznia Gdańska - Grupa Stoczni Gdynia S.A. I wtedy spełnił się najbar­ dziej czarny scenariusz. Stoczniowcy stracili nie tylko swoje akcje, o które próbują walczyć do dzisiaj, ale wskutek podejrzanej transakcji także najcenniejsze tereny w Gdańsku (do dzisiaj kojarzone ze stocznią) przeszły w ręce - deweloperów... Stocznia Gdańska straciła wtedy także swoje serce, czyli pochylnie, na których odbywa się budowa statków. Od tego czasu musi je dzierżawić. Dzierżawi coś, co jeszcze niedawno do niej należało! Bez pochylni stocznia faktycznie nie może ist­ nieć. Jakże śmieszne i żałosne są ówczesne tłumaczenia, że działo się to dla... do­ bra Stoczni Gdańskiej. Zanim jednak do tego doszło, dwa lata wcześniej miała miejsce druga wielka afera stoczniowa. Prywatna, nowo założona firma Stoczniowy Fundusz Inwesty­ cyjny kupiła na kredyt, za niewielki procent wartości, jak podają media za kwotę 12 milionów zł - 40 proc. akcji Stoczni Gdynia. Te 40 proc. wystarcza, aby przejąć pełną kontrolę nad Stocznią Gdynia, a dwa lata później nad Stocznią Gdańską. Trzecia wielka afera stoczniowa rozegrała się kilka lat później w Szczecinie. Za rządów premiera Leszka Millera w 2002 r. został ogłoszony upadek firmy Stocznia Szczecińska Porta Holding S.A., która zatrudniała ok. 4,5 tys. osób, posiadała cer­ tyfikat wdrożenia i stosowania systemu zarządzania jakością ISO 9001, specjalizo­ wała się w budowie statków wielozadaniowych, kontenerowców, chemikaliowców. W ten sposób zniszczono spółkę, mimo że na kontach firmy było prawie pół miliar­ da złotych. Stoczni odmówiono też gwarancji rządowych i uznano ją za bankruta, mimo że Porta Holding przez 10 lat swojej działalności nie wymagała dopłat pań­ stwowych. Uważana była za jedną z kilku najlepszych w Europie. Świadczy o tym chociażby 160 zwodowanych statków o wartości ponad 10 mld zł. Byli akcjonariuszedo dzisiaj walczą o swoje prawa w sądach. 150

Z A W OLNO ŚĆ ZAPŁACILI STO CZN IO W CY

Światełko w tunelu To, co do 2005 r. działo się w przemyśle stoczniowym, wielu specjalistów nazy­ wa wręcz stoczniowym układem zamkniętym. Ilość zaniedbań, a z drugiej strony niezrozumiałych ekonomicznie decyzji była tak duża, że na alarm po raz kolejny uderzyli sami stoczniowcy. Światełko w tunelu zapaliło się po wygraniu wyborów przez Prawo i Sprawiedliwość, a jeszcze silniej po wygraniu wyborów prezydenc­ kich przez Lecha Kaczyńskiego. Lech Kaczyński w czasie kampanii wyborczej spotykając się z przedstawiciela­ mi związkowców wielokrotnie podkreślał konieczność nie tylko ocalenia polskiego przemysłu, ale mówił wręcz o obowiązku jego odbudowania. W czasie tych spotkań przedstawiciele stoczniowców zwracali mu szczególną uwagę na to, co dzieje się na Wybrzeżu. Nowo wybrany Prezydent tuż po ogłoszeniu oficjalnych wyników wybo­ rów zlecił swoim współpracownikom przygotowanie szczegóło­ wego raportu na temat sytuacji w polskich stoczniach. Jego wyni­ Niewątpliwym ciosem dla ki są zatrważające, stocznie nie mają nawet gotówki na płacenie dalszego rozwoju stocz­ wynagrodzeń. Mało tego, istnieje realne niebezpieczeństwo ni była decyzja Komisji odcięcia im mediów, zwłaszcza energii elektrycznej, ze wzglę­ Europejskiej o bezwarun­ du na milionowe zadłużenie. Na dodatek Komisja Europejska wszczyna procedurę wyjaśniającą w związku z udzielaną stocz­ kowym wymogu prywa­ niom pomocą publiczną. Najtrudniejsza sytuacja jest w Stoczni tyzacji lub groźbie ich Gdańskiej, która została zamieniona w zakład pomocniczy dla zamknięcia. Stoczni Gdyńskiej. Pozbawiona ponad połowy gruntów, w tym pochylni, zepchnięta na wyspę, bez biura konstrukcyjnego, z kilkudziesięciomilionowym długiem nie miała szansy na przeżycie. W prasie pojawiały się artykuły, że jej wartość jest symboliczna i powinna być sprzedana za kilka milionów. Z Komisji Europejskiej zaś dochodziły sugestie, że jedna z trzech polskich stoczni musi być zamknięta, i powinna nią być właśnie stocznia w Gdańsku. Oczywiście znów poja­ wiły się komentarze w usłużnych mediach o roszczeniowej załodze i przestarzałej technologii. Kiedy ponad dwa tysiące stoczniowców chce tylko spokojnie pracować i urato­ wać swój zakład, to czy można mówić, że ich postawa jest roszczeniowa? Jednak to dzięki takiej postawie pracowników 26 sierpnia 2006 r. stocznia w Gdańsku od­ zyskała swoją samodzielność i od tego momentu przyjęła nazwę Stocznia Gdańsk S.A. Było to możliwe dzięki zmianie na stanowisku ministra Skarbu Państwa na Wojciecha Jasińskiego (15 lutego 2006 r.) i zmianie na stanowisku premiera na Ja­ rosława Kaczyńskiego (14 lipca 2006 r.). Rządy premiera Jarosława Kaczyńskiego niewątpliwie były najlepszym okresem dla przemysłu stoczniowego od początku zmian ustrojowych w 1989 r. Wrócono wtedy do normalnych rozmów i modelowej współpracy pomiędzy właścicielem, zarządami spółek i związkami zawodowymi. Niewątpliwym ciosem dla dalszego rozwoju stoczni była decyzja Komisji Euro­ pejskiej o bezwarunkowym wymogu prywatyzacji stoczni produkcyjnych lub groź­ bie ich zamknięcia. Rozpoczyna się wówczas walka z czasem. Komisja Europej­ ska jest nieprzejednana, w każdym momencie może byś ogłoszone jej stanowisko. 151

Rozdział II - Gospodarka Rząd Jarosława Kaczyńskiego przygotowuje dla wszystkich trzech stoczni konkret­ ne propozycje, które dają im z jednej strony możliwości funkcjonowania i rozwoju, a z drugiej są do zaakceptowania dla Komisji Europejskiej. Rozpoczyna się poszu­ kiwanie inwestorów. Stocznią Gdańsk zainteresowana jest ISD Huta Częstochowa, która, aby przejąć pakiet większościowy, musi wyłożyć kilkaset milionów złotych. Pomysł polegający na stworzeniu dużego holdingu produkcji stali, jej przetwarza­ nia i budowy statków staje się najlepszym rozwiązaniem. Niestety - następuje kryzys polityczny, nowe wybory i zmiana rządu. Nowy mi­ nister Skarbu Państwa Aleksander Grad i nowy premier Donald Tusk mają już zupełnie inne pomysły na przyszłość przemysłu stoczniowego. Albo raczej mają pomysł na brak przyszłości... Dochodzi do spektakular­ Pojawia się mityczna informacja ze sfer rządowych o katarnego zamknięcia, poli­ skim inwestorze, który chce kupić polskie stocznie. Wszystko tycznej likwidacji Stocz­ okazuje się totalnym kłamstwem. Żadnego katarskiego inwesto­ ni Gdyńskiej i Stoczni ra nie ma, a z innymi nie rozmawiano. Nowych rozwiązań tak­ Szczecińskiej. że nie ma. Tak więc dochodzi do spektakularnego zamknięcia, politycznej likwidacji Stoczni Gdyńskiej i Stoczni Szczecińskiej. Przez stoczniowców - którym proponowano przekwalifikowanie się np. na psich fryzjerów - Donald Tusk zostaje nazwany „grabarzem polskiego przemysłu stoczniowego”. Stocznia Gdańsk trwała i cały czas miała szansę na rozwój. Niestety również jej nowy rząd postanowił zaszkodzić. Do Brukseli zostają wysiane nieprawdziwe informacje na temat pomocy publicznej; zostają jej przypisane kwoty, które nigdy do Stoczni Gdańsk nie trafiły. Komisja Europejska na podstawie tych danych na­ kazuje drastyczne ograniczenie produkcji. Nowy program naprawczy wysyłany do Brukseli zakłada uruchamianie nowej produkcji m.in. masztów dla farm wiatro­ wych. Pytanie, dlaczego nie była przestrzegana umowa prywatyzacyjna, według której produkcja statków była wymogiem, pozostaje do dziś bez odpowiedzi. Po siedmiu latach rządów PO z trzech polskich stoczni produkcyjnych została tylko Stocznia Gdańska. Mimo dużych trudności, ograniczenia produkcji, ma jesz­ cze potencjał na odbudowę i rozwój. Cała gospodarka morska ma jeszcze nadzieję na zielone światło. Aby jednak to się stało, znów na czele Rzeczypospolitej musi stanąć prezydent, który nie będzie bał się bronić naszych interesów narodowych, a premierem musi być mąż stanu, który przyszłość naszego kraju będzie widział oczami Polaków, a nie europejskich salonów.

152

PROF. MAREK SITARZ

Transport szynowy w Polsce. Czas na decyzje Pomimo wzrastającej konkurencji ze strony transportu samochodowego trans­ port szynowy jest nadal głównym systemem przewozu towarów i ludzi na duże od­ ległości. O korzystnym jego oddziaływaniu na gospodarkę, ekologię i bezpieczeń­ stwo mówią chętnie, głównie przed wyborami, polscy i europejscy politycy. Jest to również zapisane w polskich i europejskich strategicznych dokumentach, dyrek­ tywach itp. W niektórych krajach (Francja, Anglia, Niemcy) transport szynowy przeżywa renesans zarówno w aglomeracjach miejskich (tramwaj, autobus szyno­ wy, metro), jak i w połączeniach na dalsze odległości - pociągi szybkie. Zwiększone zadania eksploatacyjne, przy wysokich wymaganiach dotyczących bezpieczeństwa ruchu i ochrony środowiska naturalnego, wiążą się z koniecznością spełnienia wy­ sokich standardów jakości. Na korzyść zmienia się także komfort jazdy koleją.

Stan aktualny Wszystkie te parametry powinny być jednak podporządkowane dwóm podsta­ wowym celom stawianym od początku istnienia kolei, tj. zwiększeniu liczby zarów­ no przewożonych pasażerów, jak i towarów. Zapomnieli o tym niestety nasi polity­ cy i decydenci kolejowi. Sama modernizacja wybranych dworców i linii kolejowych czy zakup Pendolino za względnie „ogromne” pieniądze polskie i europejskie przy braku dla Polski dobrej strategii rozwoju całej kolei, nie spowodują zwiększenia liczby pasażerów ani przewożonych towarów. Mimo pięciokrotnego wzrostu nakła­ dów na transport szynowy w Polsce w ostatnich latach liczba pasażerów w samym tylko w PKP Intercity zmniejszyła się o 10 proc., a czas przejazdu niektórych po­ ciągów rozkładowych z lokomotywą EP09 jest krótszy Prof. Marek Sitarz (ur. 1954), inżynier, niż osławionego Pendolino. kierownik Katedry Transportu Szynowe­ Prędkość naszych pociągów towarowych jest tak go Politechniki Śląskiej i Wyzszej Szkoły niska, że przewóz towarów koleją zaczyna być na nie­ Biznesu w Dąbrowie Górniczej. Naukowo których trasach nieopłacalny. Również w statystykach zajmuje się projektowaniem i eksploatacją pojazdów, zintegrowanymi systemami europejskich dotyczących bezpieczeństwa nie mamy transportowymi oraz bezpieczeństwem i lo­ się czym pochwalić. Innym wielce negatywnym przy­ gistyką w transporcie. Autor lub współautor kładem jest prowadzona od wielu lat modernizacja linii 15 krajowych i zagranicznych monografii Katowice-Kraków, na której czas przejazdu jest teraz związanych z transportem szynowym. 153

Rozdział II - Gospodarka prawie trzykrotnie dłuższy niż autobusem, a bilet autobusowy - trzykrotnie tańszy. Pokazuje to, że może tak się zdarzyć, iż za parę lat będziemy mieć co prawda wyre­ montowaną infrastrukturę kolejową (w 20 proc.) i nowe pociągi, ale braknie pasa­ żerów. Pociągi tak czy owak będą jeździć, bo takie są wymagania zakupów sfinan­ sowanych z funduszy europejskich - inaczej dofinansowanie trzeba byłoby zwrócić. Ogólny stan transportu kolejowego w Polsce można określić mianem postępują­ cego „niedorozwoju”, spowodowanego wieloletnim brakiem wdrożenia reform pre­ zentowanych w polskiej polityce transportowej. Wiąże się to zarówno z niespójno­ ścią naszej polityki transportowej z polityką transportową UE, jak i z ograniczoną efektywnością wykorzystywania środków unijnych na rozwój kolei. Nie wystarczy bowiem środki pozyskać, trzeba jeszcze umieć je sensownie za­ Ogólny stan transpor­ gospodarować, przeznaczyć na właściwe cele. Że tak niestety nie jest, obrazuje najlepiej dysproporcja w poziomie finansowania tu kolejowego w Polsce transportu drogowego i kolejowego. można określić mia­ Dochodzą do tego pewne czynniki motywowane politycznie, nem postępującego a mianowicie nierespektowanie zasady ciągłości polskiej strategii „niedorozwoju". i polityki transportowej oraz kontestacja polityczna projektu ko­ lei dużych prędkości (KDP). Wśród przyczyn zapaści polskiego kolejnictwa wymienić trzeba, oprócz naruszenia zasady zrównoważonego rozwo­ ju transportu drogowego oraz kolejowego, wieloletnie niedofinansowanie sektora transportu szynowego i wreszcie niewystarczająco efektywne wdrażanie przepisów UE do polskiego porządku prawnego. Wyniki takiej polityki okazały się fatalne dla polskiego kolejnictwa we wszystkich jego wymiarach. Wśród negatywnych skutków Rys. 1. Środki publiczne wydane na infrastrukturę kolejową w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2012 r. a SZWAJCARIA; 349

■ AUSTRIA; 258

¡51 ■■ » « ■ ■ I t l U I » HISZPANiA; 38

....... . . . . . . . . . . . .

■ POLSKA*; 3,81

Źródło: Allianz Pro Schiene, *Dane wyznaczone na podstawie Sprawozdania z wykonania w 2012 r. Wieloletniego Planu Inwestycji Kolejowych do roku 2013 z perspektywą do roku 2015.

154

TRANSPORT SZYN O W Y W POLSCE. CZA S NA DECYZJE wymienić należy przede wszystkim zły stan techniczny infrastruktury kolejowej, zamykanie linii kolejowych dla ruchu pasażerskiego i towarowego oraz duże zróż­ nicowanie dostępności transportowej w poszczególnych regionach (np. tzw. ściana wschodnia). Jest to powodem istnienia w Polsce regionów, gdzie możliwości korzy­ stania z transportu kolejowego nijak mają się do miejscowego rynku pracy. Rys. 2. Wielkość przewozów ładunków transportem samochodowym i kolejowym w latach 2003-2011.

Malejący udział polskich kolei w przewozach osób i rzeczy wiąże się też z po­ głębiającą się luką kadrową w sektorze transportu szynowego; obserwujemy po­ stępującą deprecjację związanych z nim zawodów. Sytuacja ta nie ulegnie szybko poprawie, bo brakuje wystarczającego zaplecza edukacyjnego - kadry specjalistów oraz bazy technicznej i wytwórczej dla nowych technologii. Brakuje też stałego sys­ temu wsparcia finansowego kolei zarówno co do infrastruktury, jak i świadczenia usług przewozowych. Należy więc dążyć do integracji działań przedstawicieli parlamentu, rządu, sa­ morządów i wszystkich podmiotów kolejowych oraz organizacji związanych z trans­ portem szynowym w celu rozwiązania czterech fundamentalnych problemów. Pierwszym jest zapewnienie bezpieczeństwa ludzi i towarów. Drugi - nie mniej ważny - to zwiększenie prędkości i punktualności pociągów. Trzecim jest zmniej­ szenie kosztów eksploatacji, a czwartym - zapewnienie zgodnego z założeniami polityki transportowej Polski i Unii Europejskiej, a także potrzebami gospodarki narodowej, odpowiedniego poziomu efektywnych usług transportu szynowego (pa­ sażerskiego i towarowego), aby mógł on być w Polsce konkurencyjny wobec innych rodzajów transportu. Potrzeba opracowania dobrej strategii rozwoju przemysłu, nauki i transportu szynowego wynika m.in. z założeń polityki transportowej UE i Polski, ale przede 155

Rozdział II - Gospodarka wszystkim naszych potrzeb gospodarczych i społecznych. Podstawowe jej prze­ słanki zostały opracowane po raz pierwszy przez wybitnych ekspertów kolejowych, naukowych i gospodarczych pod patronatem Polskiej Platformy Technologicznej Transportu Szynowego i przedstawione w 2014 r. m.in. polskim ministrom transpor­ tu, gospodarki i nauki jako Strategia Pol-Tech-Kol-2030 Wskazuje ona wyraźnie na konsekwencje krajowe i międzynarodowe (ekonomiczne, techniczne, eksploata­ cyjne, polityczne, bezpieczeństwa), jakie mogą wyniknąć dla polskiego przemysłu, przewoźników i właścicieli infrastruktury szynowej oraz nauki, jeśli przedstawione w niej działania nie zostaną w najbliższym czasie zrealizowane. Niestety do dzisiaj nie odbyła się żadna dyskusja w tej sprawie. W związku z tym poniżej zostaną przedstawione wybrane uwagi i problemy prezentowane w Strategii. Ocena obecnej sytuacji prowadzi do dwóch zasadniczych wniosków. Po pierw­ sze, liczba polskich producentów pracujących na rzecz transportu szynowego, mogących realizować innowacyjne kontrakty w kraju czy poza nim, jest nieliczna. Aby odwrócić ten trend, wymagane są zmiany strukturalne w zakresie stwarzania warunków do ich powstawania, a następnie promowania i wspomagania ich pro­ dukcji. Po drugie, generalnie brak jest w skali państwa ustalonej polityki i jasnych reguł, które dałyby polskim producentom działającym na rzecz przemysłu trans­ portu szynowego możliwość planowania i realizacji kontraktów Liczba polskich producen­ zarówno w kraju, jak i zagranicą. W Polsce ogólne nakłady na badania podstawowe zdecydo­ tów pracujących na rzecz transportu szynowego, wanie przewyższają poziom finansowania badań stosowanych mogących realizować i prac rozwojowych, odwrotnie niż jest to np. w Anglii, Niem­ czech czy USA. W szczególności dotyczy to transportu, w tym innowacyjne kontrakty szynowego, co przyczynia się do pogłębiania nienowoczesności w kraju czy poza nim, tego sektora polskiej gospodarki. Innowacyjność ogranicza się jest nieliczna. głównie do wdrażania gotowych rozwiązań zagranicznych (in­ nowacja wtórna). Tymczasem potencjał naukowo-badawczy i in­ nowacyjny polskiej nauki i przemysłu, choć istnieje, pozostaje niewykorzystany. Pod względem udziału w PKB realnych nakładów na naukę, w tym kolejową, i na szkolnictwo wyższe Polska cofnęła się w 2013 r. poniżej poziomu przełomu stuleci, tj. do 2001 r. Mamy odwrotną strukturę nakładów na prace badawczo-rozwojowe niż wysoko rozwinięte kraje UE i świata, np. USA, Japonia, Korea Pd., Wielka Brytania. Taka proporcja wydatków negatywnie wpływa na BERD (fundusze na prace badawczo-rozwojowe dla potrzeb organizacji przemysłowych), stan innowacyjności polskiej nauki, możliwości rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i wprost na tworzeniu, traktowanym jako produkcja (GOW).

1 Strategia rozwoju przemysłu i transportu szynowego w oparciu o innowacje oraz badania naukowe w Polsce do 2030 roku Pol-Tech-Kol-2030, Polska Platforma Technologiczna Transportu Szynowego, 2014.

156

TRANSPORT SZYN O W Y W POLSCE. CZA S NA DECYZJE Rys. 3. Wydatki budżetowe na naukę i szkolnictwo wyższe w Polsce w latach 2001-2013 (opracowanie własne na podstawie danych MNiSW).

BŚK-UE - wydatki budżetowe na współfinansowanie projektów środków UE (zal. nr 2 ustawy budżetowej). BŚE - wydatki budżetowe środków europejskich (zal. nr 4 ustawy jw.). Dane z 2013 r. dot. PKB - wg uza­ sadnienia do ustawy budżetowej na 2014 r. FNiTP - Fundusz Nauki i Technologii Polskiej.

Rozwój Programu Kolei Dużych Prędkości (KPD) Dużą szansą na istotny postęp w zakresie innowacyjności krajowego przemysłu były przygotowania do budowy i uruchomienia przewozów Koleją Dużej Prędkości (KDP). Niestety zaprzepaściło ją przynajmniej na najbliższy okres wstrzymanie prac nad tym projektem (i to bez jednoznacznie podanego merytorycznego uza­ sadnienia). Środki inwestycyjne skierowano głównie na projekty rewitalizacyjne. Zniechęca to i ogranicza inicjatywę środowiska naukowego i przemysłu do podej­ mowania innowacyjnych, interdyscyplinarnych przedsięwzięć, co w rezultacie cofa technologicznie nasze koleje i cały transport Nasze koleje i cały trans­ szynowy do lat 1980. port szynowy cofają się Należy niezwłocznie rozważyć kontynuację programu przy­ gotowawczego dla rozwoju Kolei Dużych Prędkości. Przystąpie­ pod względem technolo­ nie do kolejnego etapu jego realizacji powinno zostać poprze­ gicznym do lat 1980. dzone wypracowaniem strategii współpracy polskiego przemysłu i nauki na wzór podobnych działań podjętych w Hiszpanii, Włoszech czy Francji. Impulsem dla rozwoju KDP w Polsce może być (jest) unijna polityka transportowa, zakładająca do 2030 r. potrojenie długości linii dużych prędkości w Europie. Ak­ tem wykonawczym jest rozporządzenie o Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T), w którym zostały wyznaczone nowe linie w Europie, w tym także linie 157

Rozdział II - Gospodarka objęte programem rozwoju kolei dużych prędkości w Polsce. Dla sfinansowania budowy nowej sieci został przyjęty rozporządzeniem unijnym nowy instrument fi­ nansowy Connecting Europę Facility (CEF), którego rola będzie rosła. Aby kolej w Polsce mogła konkurować z transportem lotniczym oraz przyszłą siecią auto­ strad, niezbędny jest system KDK. Bez niego nie będzie konkurencyjna i nie bę­ dzie się rozwijać, co będzie oznaczało zapaść dla całej gospodarki narodowej. Jednym z kluczowych elementów do osiągnięcia tych celów jest modernizacja, a także (lub) odtworzenie zdegradowanych zasobów majątkowych transportu szy­ nowego. Inne niezbędne działania to opracowanie i wdrożenie nowych technologii oraz innowacyjnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych Oparcie konkurencyjno­ dla najefektywniejszego wykorzystania istniejących zasobów in­ ści polskiego przemysłu frastrukturalnych i taborowych. tylko na niskich kosztach pracy spowoduje nieba­ Badania i innowacje a konkurencyjność gospodarki wem przenoszenie fabryk Nie ma odpowiedniego zainteresowania, planowania przez światowe koncerny i uwzględniania w programach strategicznych prac badawczych dalej na wschód. i rozwojowych potrzeb transportu szynowego. Sektor ten prak­ tycznie nie jest uwzględniany w Krajowym Programie Badań. Nie są również ogłaszane przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju konkursy dedykowane projektom rozwojowym w transporcie szynowym. Nieliczne wnioski zgłaszane w konkursach ogólnych przepadają w konkurencji z innymi, które po­ zwalają szybko pochwalić się wynikami badań. Jednak w dłuższym okresie „szyb­ kie” projekty mają znacznie mniejszy wpływ na tempo rozwoju transportu i całej gospodarki narodowej. Sytuacja taka mocno zniechęca partnerów przemysłowych do przygotowywania, wspólnie z podmiotami naukowo-badawczymi, wniosków i aplikacji o fundusze na podejmowanie tematów z zakresu transportu szynowego. Kontynuacja omówionych trendów spowoduje brak możliwości technologiczne­ go dogonienia przez polski transport szynowy krajów Europy Zachodniej, a tym samym niemożność spełnienia celów postawionych krajom członkowskim UE przez Komisję Europejską w Białej Księdze 2011 r. Oparcie konkurencyjności pol­ skiego przemysłu tylko na niskich kosztach pracy, które i tak nieuchronnie będą rosły, spowoduje niebawem przenoszenie fabryk przez światowe koncerny dalej na wschód, co niewątpliwie zahamuje rozwój gospodarczy w naszym kraju i przyczyni się do wzrostu bezrobocia. Czy ktoś w rządzie w ogóle się nad tym zastanawia, my­ śli dalej niż najbliższe wybory? A przecież intensywny rozwój, wdrożenie badań i innowacji może przynieść efekty nie tylko w dziedzinie przewozów. Polskie firmy, zarówno duże, produ­ kujące tabor kolejowy, tramwajowy czy wyposażenie linii kolejowych, jak i setki mniejszych, poddostawców składników i podsystemów, zyskają szansę na eksport nowoczesnych rozwiązań. Takie programy wsparcia nauki i przemysłu transportu szynowego były w wielu państwach Europy Zachodniej realizowane już w latach 1980. Zakrojone na ogromną skalę programy rozwoju kolei wdrożyły też państwa w innych regionach, np. Kanada, Brazylia, Rosja, kraje afrykańskie, Bliskiego 158

TRANSPORT SZYN O W Y W POLSCE. CZA S NA DECYZJE Wschodu czy Zatoki Perskiej. Wiele miast buduje lub odtwarza sieci miejskiego transportu szynowego. Wprowadzenie polskiego przemysłu transportu szynowe­ go na tory innowacyjności zwiększyłoby jego udział w rynku światowym. Kolejnym ważnym dokumentem jest wieloletni program Koleją w X X I Wiek. System Naukowego, Technicznego i Edukacyjnego Wsparcia Rozwoju Transpor­ tu Kolejowego i Zintegrowanych Systemów Transportu Regionalnego, opracowany głównie przez uczelnie i ośrodki naukowo-badawcze. Potwierdza on pilną potrze­ bę stworzenia w skali kraju strategicznego wsparcia naukowego, technicznego i edukacyjnego rozwoju transportu szynowego.

Rola państwa Mechanizmy rynkowe nie zawsze w pełni wystarczają, by zaspokoić potrze­ by społeczne. Transport szynowy jest jednym z sektorów gospodarki wymaga­ jącym aktywnego udziału państwa. Dotyczy to w zasadzie wszystkich państw świata, które czynią to w mniejszym lub większym zakresie. Te, które czynią to konsekwentnie i długookresowo, mogą pochwalić się bardziej zrównoważo­ nym i efektywnym systemem transportowym, co wpływa zdecydowanie na lepsze funkcjonowanie całej gospodarki. W Polsce zakres uczestnictwa państwa pod tym względem stale się zmienia i to w sposób nieprzewidywalny. Zależy głów­ nie od trzech czynników: aktualnego stanu finansów publicznych, założeń poli­ tyki społeczno-gospodarczej oraz wymogów wynikających z członkostwa Polski w UE. Brak jest nowoczesnej, wieloletniej polityki transporto­ wej, opartej na stosowanych w innych krajach zaawansowanych Nowoczesne państwo po­ metodach tworzenia takich dokumentów. Nie ma mechanizmu winno mieć politykę i me­ zapewniającego stałe, jasno zaplanowane finansowanie pro­ chanizmy zapewniające jektów infrastruktury transportowej (np. takiego jak w Niem­ wieloletni rozwój syste­ czech), co powoduje dużą niepewność i przypadkowość inwe­ mów transportowych; stycji w transporcie szynowym. środki europejskie są tyl­ Polska posiada rozbudowane dokumenty strategiczne, ale cele i zadania sformułowane są tam hasłowo. Jedynym w mia­ ko jednym z elementów. rę sprawnym mechanizmem długookresowego planowania in­ westycji jest system realizacji projektów finansowanych z funduszy europejskich. Dotyczy to jednak tylko części potrzeb inwestycji infrastrukturalnych i taboro­ wych. Jednakże opieranie założeń długookresowego rozwoju transportu szyno­ wego jedynie o projekty europejskie, często luźno lub przypadkowo powiązane z długookresowymi potrzebami państwa, służące przeważnie głównie celom ogól­ noeuropejskim, jest dalece niewystarczające. Nowoczesne państwo powinno mieć politykę i mechanizmy zapewniające wieloletni rozwój systemów transportowych; środki europejskie są tylko jednym z elementów. Brak własnych systemowych roz­ wiązań i opieranie rozwoju jedynie o subsydia Unii Europejskiej (nie zawsze naj­ tańsze źródło finansowania) nie jest efektywnym rozwiązaniem. Świadczą o tym choćby przykłady Hiszpanii i Portugalii, które doświadczyły wielu kłopotów w mo­ mencie zmniejszenia napływu grantów europejskich. 159

Rozdział II - Gospodarka Trzeba zagwarantować aktywny i rzeczywisty udział polskich naukowców i eks­ pertów w pracach komitetów merytorycznych Unii Europejskiej, Parlamentu Eu­ ropejskiego oraz organizacji specjalistycznych. Dotyczy to także Zbliżająca się w najbliż­ programu „Horyzont 2020”, czyli największego programu finan­ szym czasie fala odejść sowania badań naukowych i innowacji w UE z budżetem na lata 2014-2020 wynoszącym prawie 80 mld euro. na emerytury obec­ Potrzebne jest porównawcze studium roli i wpływu ekono­ nych pracowników kolei micznego transportu szynowego na gospodarkę narodową, któ­ i personelu naukowego re powinno wskazać różnice pomiędzy rolą tej gałęzi transportu wywoła ogromne braki w Polsce i innych krajach, przyczyny aktualnej sytuacji, a także kadry specjalistycznej. na interdyscyplinarne środki poprawy efektywności. Mając na uwadze zbliżającą się w najbliższym czasie falę odejść na emery­ tury obecnych pracowników kolei i personelu naukowego związanego z transpor­ tem szynowym, co wywoła ogromne braki kadry specjalistycznej (kolej, przemysł, nauka), należy podjąć w trybie pilnym działania mające na celu utworzenie zarówno Uniwersytetu Transportu Szynowego, który koordynowałby odtwarzanie zasobów dydaktycznych, jak również potencjału pracowników naukowych i dydaktycznych niezbędnych dla tej branży, a także co najmniej kilku szkół średnich (techników) kolejowych, które zabezpieczałyby średnie kadry dla transportu szynowego.

Myśł końcowa Przeprowadzone analizy wskazują, że na dzień dzisiejszy polski przemysł kole­ jowy, nauka kolejowa oraz przedsiębiorstwa kolejowe nie są gotowe na konkuren­ cję z podobnymi podmiotami europejskimi w zakresie wykorzystania środków UE na badania i rozwój, co może skutkować w latach 2014-2020 niewielkim ich wyko­ rzystaniem i nie zagwarantuje rozwoju transportu szynowego w Polsce. Sytuacja ta wymaga radykalnej zmiany przede wszystkim polityki rządu i samorządów wobec kształtowania krajowego systemu transportu jako kluczowego czynnika rozwoju gospodarczego.

160

PROF. JAN SZYSZKO

Bez lasów państwowych staniemy się narodem migrujących najemników Wygaszanie gospodarki leśnej

Polskie Lasy Państwowe to wielkie dziedzictwo narodowe naszego kraju, jeden z ostatnich bastionów państwa polskiego i szansa na przetrwanie narodu w „jed­ noczącej” się Europie. W eseju tym ograniczę się jedynie do historii najnowszej w świetle niektórych faktów.

Stan lasów Polski i nieco historii Lasy w Polsce obejmują 9 min 383 tys. hektarów, co stanowi około 29,4 proc. po­ wierzchni kraju. W strukturze własnościowej dominują lasy państwowe pozostające w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego „Lasy Państwowe” i stanowiące 77,3 proc. wszystkich lasów w Polsce. Zgodnie z ustawą o lasach z 1991 r. ich gospo­ darka nastawiona jest na trwale zrównoważoną gospodarkę leśną, której celami są: 1. zachowanie lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, gle­ bę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą, 2. ochrona lasów stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody szcze­ gólnie ze względu na zachowanie różnorodności biologicznej, leśnych zasobów ge­ netycznych, walorów krajobrazowych i potrzeb nauki, 3. ochrona gleb i terenów szczególnie narażonych Prof. Jan Szyszko (ur. 1944), leśnik, po­ na uszkodzenie oraz terenów o specjalnym znaczeniu lityk. Pracownik SGGW, wykłada też w W yż­ społecznym, szej Szkole Kultury Społecznej I Medialnej 4. ochrona wód powierzchniowych i głębinowych, w Toruniu. Autor ponad 100 publikacji 5. produkcja na zasadzie racjonalnej gospodarki naukowych. W latach 1997-1999 minister ochrony środowiska, zasobów naturalnych leśnej, drewna oraz surowców i produktów ubocznego i leśnictwa w rządzie Jerzego Buzka, a w la­ użytkowania lasu. tach 2005-2007 minister środowiska w rzą­ Lasami Państwowymi zarządza Dyrektor Gene­ dach Kazimierza Marcinkiewicza i Jarosława ralny Lasów Państwowych, siedemnastu Dyrektorów Kaczyńskiego. Obecnie poseł na Sejm. 161

Rozdział II - Gospodarka Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych, 431 nadleśniczych i około 6 tys. le­ śniczych. Nadleśnictwo obejmuje średnio około 16 400 ha, podczas gdy leśnictwo 1200 ha. Nagromadzony majątek szacowany jedynie w zapasach drewna kształtuje się średnio w nadleśnictwie na poziomie 930 min zł, a w leśnictwie - 66 min zł. Lasy Państwowe utrzymują się głównie ze sprzedaży drewna. Dzięki Funduszowi Leśnemu, gromadzonemu na szczeblu centralnym i będącemu w dyspozycji General­ nego Dyrektora Lasów Państwowych, istnieje możliwość dofinansowania tych nadle­ śnictw, które są i muszą być deficytowe z uwagi na pełnione przez Lasy państwowe opie­ nie funkcje ochronne czy gospodarcze (np. duża ilość zalesień nie­ kują się potężnym ma­ użytków, zwiększona konieczność zwalczania szkodników lasu). Lasy państwowe to bezpośrednie miejsce pracy kilkudziesięciu jątkiem narodowym, tysięcy osób. Opiekują się oni potężnym majątkiem narodowym, o którego wielkości o którego wielkości świadczą choćby tylko nagromadzone zasoby świadczą choćby tylko drzewne, szacowane na ponad 400 mld zł. Od zarania II RP, a do­ nagromadzone zasoby kładnie od wydanego w 1924 r. rozporządzenia ówczesnego pre­ drzewne, szacowane na zydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego, zawiera­ ponad 400 mld zł. jącego podstawy funkcjonowania Polskich Lasów Państwowych, lasy te miały służyć społeczeństwu, przynosić dochody, pomnażać majątek Skarbu Państwa i nie wyciągać rąk po pieniądze podatnika. Realizowano to konsekwentnie w okresie międzywojennym. Jedynym wyjątkiem był zakup na rzecz Polskich Lasów Państwowych około 400 tys. hektarów od osób prywatnych. Trze­ ba tu zaznaczyć, że mimo tego zakupu około 800 tys. hektarów lasów prywatnych zostało wyciętych. Rząd Polski zdawał sobie wówczas sprawę, że społeczeństwo jest biedne. Biedne po 123 latach zaborów było również państwo, a mimo to znaleziono pieniądze na wykup lasów od osób prywatnych. Proces wzrostu zasobów, zakłócony okupacją niemiecką i ubytkiem terytorium po zakończeniu II wojny światowej, kon­ tynuowano również po roku 1945. Mimo że od tego czasu stale pozyskiwano z lasów drewno, grzyby, jagody i zwierzynę, wydatnie zwiększyła się lesistość kraju i poprawił się przyrost masy drzewnej. Najlepszym na to dowodem jest wzrost zapasu drewna w lasach państwowych od 906 min m3w 1945 r. do 2440 min m3w chwili obecnej. Lasy państwowe są sprawnie zarządzane. Nie tylko samofinansują swoją działal­ ność, ale płacą wszelkie podatki, w tym na rzecz samorządów gminnych. Miliony osób korzystają nieodpłatnie z tych lasów. O ich roli w okresie dużego bezrobocia, szczególnie na terenach wiejskich, niech świadczą dane o skupie płodów leśnych. W jednym z ostatnich lat skupiono w ciągu jednego roku 9723 ton jagód, 5339 ton innych owoców leśnych oraz 2378 ton grzybów o łącznej wartości przekraczającej 150 min zl. Szacuje się, że niedokumentowane korzyści ludności (potrzeby własne, sprzedaż nieewidencjonowana) były kilkanaście razy wyższe. Lasy państwowe są ty­ powym przykładem realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju, bowiem korzy­ stano z zasobów przyrodniczych, pozyskiwano drewno, które służyło człowiekowi i mamy go coraz więcej. Zbieraliśmy grzyby, jagody i polowaliśmy, a nie straciliśmy ani jednego z dziko żyjących gatunków. Wręcz odwrotnie, mamy ich coraz więcej, a gatunki, które z mapy „wysoko rozwiniętej Europy” dawno już zniknęły, stają się u nas wręcz pospolite, czego przykładem jest chociażby żubr czy bóbr. Krótko mó­ 162

BEZ LASÓ W PAŃSTW OW YCH STANIEM Y SIĘ NARODEM M IGRUJĄCYCH NAJEM NIKÓW

wiąc - użytkowaliśmy żywe zasoby przyrodnicze, a mamy ich coraz więcej i jest szan­ sa, że zostawimy je dla następnych pokoleń w jeszcze lepszym stanie. Stało się tak, gdyż Polskie Lasy Państwowe od 90 lat prowadzą swą gospodarkę opierając się na dziesięcioletnich planach, zwanych planami urządzenia lasu.

Wzorowo prowadzona gospodarka leśna Leśnictwo polskie zawsze było organizacją hierarchiczną. Zawód leśnika w czasach II Rzeczypospolitej cieszył się wielkim autorytetem. Jak 19 czerwca 2005 r. podczas homilii w kościele św. Krzyża mówił duszpasterz leśników ks. bi­ skup Edward Janiak, to nadleśniczemu obejmującemu swe stanowisko na wschod­ nich rubieżach kraju pierwszą wizytę składał starosta, a nie odwrotnie. To leśnicy tworzyli lokalne elity wraz z właścicielami ziemskimi, duchowieństwem, nauczy­ cielstwem i służbą medyczną. Specyfika zawodu: mundur z godłem państwa, mieszkanie w lesie - najczęściej w tym samym miejscu przez cale życie, codzienne obcowanie z przyrodą kształtowały specyficzny charakter tych ludzi o zdecydowa­ nie patriotycznym nastawieniu, których cechują odpowiedzialność, poszanowanie władzy i jej hierarchii, gościnność, a także wyznawanie zasady „Bóg, Honor i Oj­ czyzna”. Powolna i sukcesywna obserwacja owoców swojej ciężkiej pracy oraz obo­ wiązek zapisywania wszelkich działań gospodarczych w dokumentach leśnych, to z jednej strony trwały i mocny związek ze swoim miejscem pracy, a z drugiej to two-

Żubry dobrze się mają w Puszczy Białowieskiej. Ciekawe, kto będzie ich właścicielem po sprywatyzowaniu Lasów Państwo­ wych...

163

Rozdział II - Gospodarka rżenie historii terenu. Funkcjonowanie w terenie to konieczność współdziałania z miejscową ludnością, do czego niezbędny był autorytet. Zapewnienie autorytetu to oczywiście przynależność do lokalnych elit, co gwarantowane było przez wy­ sokie pobory, relatywne do wartości zarządzanym majątkiem. Długie obcowanie z tym samym terenem, świetna znajomość wielu występujących tam gatunków ro­ ślin i zwierząt, kształtowało poszanowanie leśnika do praw rządzących przyrodą. Kształtowało to również postawę nieufności do wszelkiego rodzaju „błyskotliwych koncepcji uzdrawiających” lasy i leśnictwo. Krótko mówiąc, leśnicy to ludzie bar­ dzo odpowiedzialni, ale i o wynikającej z tego dużej dozie ostrożności do wszel­ kiego rodzaju postępu cywilizacyjnego, widzący w nim z zasady Polskie Lasy Państwowe raczej zagrożenie. W czasie II wojny światowej dla leśników nie było najmniej­ to wzorowo prow adzo­ na gospodarka leśna szych wątpliwości, że należy zdecydowanie walczyć z okupan­ tem, a jedyną władzą jest Rząd Polski na emigracji. To leśnictwo łącząca cele ekologiczne stało się bazą partyzantki i to właśnie leśnictwo zapłaciło za to z celami społecznym i niezwykle wysoką cenę w czasie okupacji niemieckiej. Tę samą i ekonomicznymi. cenę, a może i większą, zapłaciło ono po zakończeniu II woj­ ny światowej i to z tych samych powodów. Strach nowych władz przed leśnictwem, przed mentalnością leśników, przed możliwością istnienia bazy dla partyzantki, był ogromny. Z tych to głównie powodów rozpoczęto poddawać je planowej destrukcji, a jednym z elementów tego było niszczenie autorytetu. Ko­ niec lat 1940. i początek 1950. to eliminacja pozostałych przedwojennych służb leśnych i w wielu wypadkach zastępowanie ich przez „zdrową”, ale niekoniecznie dobrze wykształconą, „kadrę”. Następne lata to objęcie średniej i wyższej kadry kierowniczej koniecznością uzyskania rekomendacji PZPR. Stanowisko nadleśni­ czego było w gestii komitetu powiatowego, a po zlikwidowaniu powiatu, komitetu wojewódzkiego aż do 1989 r. Nie bez znaczenia była tu też rola komitetów gmin­ nych, w których to etatowy sekretarz zaczął funkcjonować w początku lat 1970. O ile przed wojną nadleśniczy był partnerem dla starosty, to w latach 70. musiał się liczyć z opinią często kilku sekretarzy gminnych, nie mówiąc już o powiatowych czy wojewódzkich. To planowa działalność niszczenia autorytetu leśników była po­ wodem tego, że przy gospodarowaniu ogromnym majątkiem pobory ich były z za­ sady niższe od średniej krajowej. Jednak to nie partyjne naciski i propaganda, lecz specyfika zawodu, o której wspomniano poprzednio, wywierała istotny wpływ na postawę leśników. Wielkim oddechem dla Polskich Lasów Państwowych był upadek PRL i powsta­ nie III RP. To wtedy wielkie przesłanie i wielkie dziedzictwo polskiego leśnictwa znalazło swoje odzwierciedlenie w ustawie o lasach z roku 1991 r. Znalazło także odzwierciedlenie w Konstytucji mówiącej, że Rzeczpospolita Polska strzeże dzie­ dzictwa narodowego i zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrówno­ ważonego rozwoju. Znalazło także wielkie uznanie na świecie. Dowodem tego jest przyznanie w 2013 r. Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu „Lasy Państwowe” nagrody UNESCO za prowadzoną gospodarkę lasami zgodną z koncepcją zrów­ noważonego rozwoju. W uzasadnieniu podkreślono, że Polskie Lasy Państwowe to 164

BEZ LASÓ W PAŃSTW OW YCH STANIEM Y SIĘ NARODEM M IGRUJĄCYCH NAJEM NIKÓW wzorowo prowadzona gospodarka leśna łącząca cele ekologiczne z celami społecz­ nymi i ekonomicznymi.

Śmiertelne zagrożenie, chronologia wydarzeń w świetle doświadczeń osobistych Wielkie sukcesy polskiego leśnictwa i wielkie bogactwo Polskich Lasów Pań­ stwowych stały się nagle ich... śmiertelnym zagrożeniem. 400 miliardów złotych zmagazynowane w zasobach drewna ze świadomością, że znacznie więcej można pozyskać z pokładów piasku, żwiru, a po wylesieniu ze zmiany kategorii użytko­ wania i zamiany lasów na tereny budowlane, podnieca wyobraźnie liberalnych kół gospodarczych. Jeszcze większą namiętność budzi fakt, że Polskie Lasy Państwowe zajmują ponad 7 milionów hektarów, a pod ich powierzchnią znajdują się takie unikatowe zasoby energetyczne, jak węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz łupkowy czy też przebogate zasoby geotermalne. Wielkie sukcesy polskiego Należy tu wspomnieć, że ziemia staje się zasobem strategicz­ leśnictwa i wielkie bo­ nym, a bogate państwa jednoczącej się Europy odczuwają za­ gactw o Polskich Lasów równo niedostatek nie zniszczonej biologicznie ziemi (taka jest pod polskimi lasami państwowymi), jak i niedostatek zasobów Państwowych stały się energetycznych. Nie można się więc dziwić, że koła liberalne nagle ich... śmiertelnym posiadają różnego rodzaju pomysły zmierzające do prywatyzacji zagrożeniem . polskich lasów państwowych - prawdopodobnie na rzecz zagra­ nicznych podmiotów finansowych, jak choćby w przypadku przehandlowania te­ renów w pobliżu Kasprowego Wierchu - i zniszczenia takiej organizacji, jaką jest Państwowe Gospodarstwo Leśne „Lasy Państwowe”. Pierwszym sygnałem o niebezpieczeństwie wiszącym nad Lasami Państwowy­ mi było exposé Jerzego Buzka, premiera koalicyjnego rządu AWS-UW. Pamiętam dokładnie ten dzień, gdyż jako wiceprezes Porozumienia Centrum zostałem sze­ fem grupy programowej, przygotowującej założenia w dziale „Ochrona środowiska człowieka”. Program został przyjęty przez koalicję, ja zostałem ministrem ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa i z tej racji miałem wpływ na treść exposé. Zgodnie z programem w treści wystąpienia premiera miał znaleźć się zapis, iż polskie lasy państwowe nie podlegają prywatyzacji, a za niesłusznie przejęte lasy przez państwo w okresie PRL ich właściciele otrzymają rekompensatę z budżetu państwa. Zapis taki istniał jeszcze o godz. 4 nad ranem. Ku mojemu zdumieniu za­ pis ten nie został wygłoszony przez premiera. Było to dla mnie ogromnym ciosem, tym bardziej że wcześniej ogłosiłem leśnikom o naszych ustaleniach z premierem. Pierwszą konkretną próbę zamachu na lasy państwowe podjęto już w 1999 r. w trakcie trwania rządu koalicyjnego AWS-UW. Pierwszym etapem tego miało być dokonanie wielkiego szumu medialnego w skali światowej, poprzez znaczne powiększenie Białowieskiego Parku Narodowego i zbieżny z tym cichy demontaż ustawy o lasach. Szum medialny miał przekonać polską i zagraniczną opinię pu­ bliczną, że rząd AWS-UW prowadzi wielką politykę ochrony przyrody. Demonta­ żowi ustawy o lasach miało służyć nagłaśnianie incydentów, niekoniecznie praw165

Rozdział II - Gospodarka dziwych, którym polskojęzyczne środki społecznego przekazu starały się nadać rangę afer korupcyjno-obyczajowych. To ostatnie miaio przekonać polską opinię publiczną, że w lasach państwowych króluje bałagan, niegospodarność i korupcja. Apogeum tego procesu była próba powołania przez Radę Ministrów latem 1999 r. „przedsionka prywatyzacji”, a mianowicie jednoosobowej spółki Skarbu Państwa, zarządzającej polskimi lasami państwowymi. Próba ta została podjęta przez zasko­ czenie, na jednej z Rad Ministrów bez przedstawienia jakichkolwiek analiz i kon­ sultacji społecznych. Jedynym argumentem było to, że jest to wspaniały pomysł ograniczający panującą jakoby niegospodarność. Doszło do głosowania, zakończo­ nego sukcesem liberalnego punktu widzenia stosunkiem głosów Koalicja rządząca PO-PSL 13 za i 1 glos sprzeciwu z mojej strony. W omawianym czasie środki społecznego przekazu były na zmieniając ustawę o la­ tyle jeszcze zróżnicowane, że można było dotrzeć z tą informa­ sach, obciążyła Polskie cją do społeczeństwa, które dowiedziawszy się o tych ustale­ Lasy Państwowe ha­ niach, zareagowało bardzo ostro. Podobnie mocny sprzeciw wy­ raczem po 800 min zł raził ówczesny dyrektor generalny Polskich Lasów Państwowych w roku 2014 i 2015. Konrad Tomaszewski. Zaprosiłem go na kolejne posiedzenie Rady Ministrów, na którym doszło do reasumpcji głosowania, które tym razem wygraliśmy stosunkiem głosów 7:6. Pomysł padł, ale ja musiałem pożegnać się ze stanowiskiem ministra. Jak wspomniałem, próba dekompozycji Lasów Państwowych wzbudziła prote­ sty i „nierozsądne społeczeństwo” w efekcie obywatelskiej akcji obrony polskich lasów doprowadziło do powstania ustawy „o zachowaniu strategicznych zasobów naturalnych kraju”, pierwszej i jak do tej pory jedynej ustawy o charakterze repry­ watyzacyjnym. Mówi ona, że polskie lasy państwowe nie podlegają przekształce­ niom własnościowym, a za niesłusznie przejęte w okresie PRL lasy ich właścicie­ lom należy się rekompensata z budżetu państwa. Kolejną próbę powrotu do destabilizacji Polskich Lasów Państwowych podjęto za czasów rządu PO-PSL w latach 2007-2011. Rozpoczęto wtedy wyrafinowane działania stanowienia prawa, prowadzącego do korozji ustawy o lasach. Ponieważ nie można było ustawy o lasach zaatakować od strony wymogów UE, rozpoczęto celową działalność, polegającą na tworzeniu i nowelizacji innych aktów prawnych zgodnych z wymogami UE, ale sprzecznych z ustawą o lasach. Ustawą o zmianie ustawy o ochronie przyrody zreorganizowano system zarządzania „Naturą 2000”, gdzie praktycznie dyrekcji Lasów Państwowych zabrano kontrolę nad lasami pań­ stwowymi wchodzącymi w system ochrony przyrody zwany „Naturą 2000”. Ustawą o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, wymuszono, aby dziesięcioletnie plany urządzania lasu były poddane ocenom oddziaływania na środowisko przez organizacje niekoniecznie się na tym znające, ale mogące zablo­ kować cały tok planowania i zarządzania w Lasach Państwowych. Ustawą o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substan­ cji, pozbawiono Lasy Państwowe możliwości uzyskiwania dochodów za pochłania­ nie dwutlenku węgla, stwarzając równocześnie takie możliwości obcokrajowcom, 166

BEZ LASÓ W PAŃSTW OW YCH STANIEM Y SIĘ NARODEM M IGRUJĄCYCH NAJEM NIKÓW

To potężne, stare drzewo w Pusz­ czy Białowieskiej pamięta dobrze czasy Polski silnej, wielkiej, królewskiej. Grozi mu zmiana właściciela; może drzewo tym się nie przejmuje, ale warto mieć świadomość, że po prywatyzacji państwowych lasów grzyba spod takiego dębu zerwać nie będzie wolno.

167

Rozdział II - Gospodarka 0 ile kupią lasy w Polsce lub też kupią od polskich prywatnych właścicieli lasów pra­ wo do pochłaniania dwutlenku węgla przez te lasy. Jednym słowem - wprowadzono dualizm władzy w lasach państwowych i zmniejszanie ich potencjalnych dochodów. Równocześnie uruchomiono ten sam system, co za czasów AWS-UW. Rozpoczę­ to medialny szum dezinformacyjny wokół poszerzenia Białowieskiego Parku Na­ rodowego, pokazując leśników jako przeciwników ochrony przyrody. Finałem tej konsekwentnie prowadzonej gry były decyzje rządu w 2010 r. o włączeniu Lasów Państwowych do sektora finansów publicznych. Według wszystkich ekspertów rozwiązanie to nieuchronnie miało doprowadzić najpierw do zadłużenia Lasów Państwowych w bankach komercyjnych, a następnie do zaniku Zabiera się Lasom Pań­ zdolności finansowej tej organizacji do prowadzenia gospodarki stwowym pieniądze, aby leśnej. Doprowadzić miało to do kresu misji wypełnianych przez Lasy Państwowe, a końcowym efektem musiała być ich prywa­ zostały bankrutem. Ban­ tyzacja. Ponownie „nierozsądne społeczeństwo” nie zrozumiało kruta, wzorem stoczni, „dobrych chęci” rządu koalicji PO-PSL i zebrało ponad jeden banków, kopalni, kupuje milion podpisów, domagając się ogólnokrajowego referendum ten, co ma więcej pienię­ w tej sprawie. Rząd, bez rozpatrywania tej sprawy przez Sejm, dzy, a więc obcokrajowcy. w cichości swych gabinetów, wycofał się z tego skrajnie niebez­ piecznego dla istnienia Polskich Lasów Państwowych pomysłu. Następna próba, tym razem skuteczna, miała miejsce w styczniu 2014 r. Koalicja rządząca PO-PSL zmieniając ustawę o lasach, obciążyła Polskie Lasy Państwowe haraczem w wysokości po 800 min zł w roku 2014 i 2015. Od roku 2016 haracz ten będzie stanowił 2 proc. od przychodów. 800 min zł to czteroletni zysk tego sa­ mofinansującego się przedsiębiorstwa. Zrobiono to oczywiście dla dobra Polskich Lasów Państwowych, a jedynym uzasadnieniem ekonomicznym było stwierdzenie „mają, to niech dają”. Warto podkreślić, że projekt ustawy przebył całą procedurę legislacyjną w Sejmie w ciągu 26 godzin, co wygląda na swoisty rekord świata. Powracając do nałożonego haraczu, należy podkreślić, że Polskie Lasy Pań­ stwowe to przedsiębiorstwo. Czy ktokolwiek widział, żeby zabrać przedsiębiorstwu w jednym roku jego skumulowany zysk czteroletni przeznaczony na działalność go­ spodarczą? Czy ktokolwiek widział, aby zabrać pieniądze z Funduszu przeznaczo­ nego na finansowanie jednostek organizacyjnych deficytowych, a takimi jest duża część nadleśnictw z uwagi na ich charakter ochronny? Cel takich działań może być tylko jeden - doprowadzić do zapaści finansowej, a więc do bankructwa. Ten cel należy powiązać z zapisem w Traktacie Akcesyjnym z Unią Europejską, mówią­ cym, że od 1 maja 2016 r. będzie obowiązywał w Polsce wolny obrót ziemią leśną 1rolną. Mówiąc inaczej, każdy obywatel Unii Europejskiej od tej daty będzie mógł kupić polską ziemię i kupi ją ten, który ma więcej pieniędzy. Zabiera się więc Lasom Państwowym pieniądze, aby zostały bankrutem. Oczy­ wiście bankruta, wzorem stoczni, banków czy też kopalń, kupuje w całości lub też w częściach oczywiście ten, co ma więcej pieniędzy, a więc obcokrajowcy. Trze­ ba tu podkreślić, że zagraniczny kapitał spekulacyjny jest bardzo zainteresowany skupem polskiej ziemi. Szacuje się, że oprócz lasów jest w Polsce obecnie jeszcze półtora miliona hektarów gruntów rolnych własności Skarbu Państwa. Nie wiemy 168

BEZ LASÓ W PAŃSTW OW YCH STANIEM Y SIĘ NARODEM M IGRUJĄCYCH NAJEM NIKÓW natomiast, ile z tych hektarów jest dzierżawione z prawem pierwokupu przez tak zwane słupy (podstawionych osobników), podobnie jak nie wiemy, ile „słupów” kupiło glebę rolną za nieswoje pieniądze. Dowiemy się o tym prawdopodobnie po 1 maja 2016 r. Wtedy pojawią się właściciele z odpowiednimi flagami. W świetle powyższych pytań szczególnie zmartwiła mnie zapowiedź ministra Marka Sawickiego, że dąży do tego, aby rolnicy posiadający kilku czy też kilkunastohektarowe gospodarstwa dostawali teraz większe dopłaty unijne do ugoro­ wania pod warunkiem, że wyrażą zgodę na sprzedaż swej ziemi za kilka lat. To zakrawa na zdradę stanu. Ziemia daje niezależność. Pozbycie się ziemi, to pozbycie się własności. Tyle wolności, ile własności. Pozbywając się ziemi, pozbywamy się państwa, stając równocześnie narodem migru­ Ziemia daje niezależność. jących najemników. Pozbywanie się ziemi to gwóźdź do trumny Pozbycie się ziemi, to w procesie, który zaczął się od sprzedaży polskiego przemysłu, pozbycie się własności. polskich banków i polskich środków społecznego przekazu. Tyle wolności, ile w łasno­ I tym razem jednak społeczeństwo polskie nie poznało się na „zbawczych” posunięciach rządu. Zaniepokojone możliwością ści. Pozbywając się ziemi, sprokurowanego bankructwa Polskich Lasów Państwowych, pozbywam y się państwa. przyjęło propozycję Stowarzyszenia na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Polski i rozpoczęło akcję zbierania podpisów o poddanie pod referendum ogólnokrajowe sprawy przyszłości Państwowego Gospodarstwa Leśnego „Lasy Państwowe” i Polskiej Ziemi z pytaniami: - Czy jesteś za utrzymaniem dotychczasowego systemu funkcjonowania Pań­ stwowego Gospodarstwa Leśnego „Lasy Państwowe”, określonego w ustawie z dn. 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. 2011 nr 12 poz. 59, ostatnia zmiana Dz.U. 2013 nr 628 poz. 1247), co zabezpiecza dotychczasową rolę tego podmiotu w wypełnia­ niu potrzeb narodowych?; - Czy jesteś za zobowiązaniem rządu do pilnych renegocjacji Traktatu Akcesyj­ nego w zakresie wolnego obrotu ziemią dla obcokrajowców w Polsce - uwzględnia­ jąc, iż stanowisko rządu do zmiany w traktacie powinno być następujące: Zakup polskiej ziemi przez obcokrajowców będzie możliwy od roku, w którym siła nabyw­ cza średniej pensji Polaka będzie stanowiła minimum 90% średniej siły nabywczej średniej pensji mieszkańców 5 najbogatszych Państw UE? Burzliwie rozwijająca się akcja zbierania podpisów uzmysłowiła koalicji rządzą­ cej, że skryty pomysł destabilizacji Polskich Lasów Państwowych się nie powiódł. Stało się jasne, że społeczeństwo jest dobrze poinformowane i wie, że destabili­ zacja Polskich Lasów Państwowych to rozpoczęcie procesu przygotowującego do tego, aby wysprzedawać ziemię nie tylko rolną, ale i leśną. Trzeba było więc zacząć działać, aby zmiękczyć skutki swoich decyzji i najlepiej całą winę ukierunkować na opozycję, a więc Prawo i Sprawiedliwość. 13 marca 2014 r. z inicjatywy PSL rozpoczęto procedurę legislacyjną dotyczą­ cą... zmiany Konstytucji RP! Miałby w niej funkcjonować kuriozalny zapis, że „Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa nie podlegają przekształceniom wła­ snościowym, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie”. A przypadki okre­ ślone dokumentem w randze ustawy to już nie zapis konstytucyjny i wymagają 169

Rozdział II - Gospodarka tylko zwykłej większości parlamentarnej, wystarczy jeden głos więcej, by przefor­ sować, co się chce. Projekt uzyskał negatywne opinie prawników, w tym prawników konstytucjonalistów. Szczególne kontrowersje wzbudził zapis właśnie „przypadków określonych w ustawie”. Zwrot ten oceniono jako niedookreślenie lub wręcz dowol­ ność otwierającą furtkę do przekształceń własnościowych, w tym i prywatyzacji. Wychodząc naprzeciw krytyce projektu i chcąc wzmocnić konstytucyjny zapis o trwałości Polskich Lasów Państwowych, członkowie Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa klubu parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość złożyli poprawki. Dotyczyły one określenia wielkości rekompensaty powierzchniowej w wypadku konieczności uszczuplenia obecnej powierzchni La­ Prywatyzacja, a może sów Państwowych, zabezpieczenia zasady samofinansowania się lepiej uw łaszczanie się Lasów Państwowych, zagwarantowania możliwości posługiwania się przez Lasy Państwowe takimi symbolami narodowymi jak flaga na mieniu Skarbu Pań­ biało-czerwona i orzeł w koronie. Zaproponowano również, aby, stwa, wydaje się głów ­ zgodnie z obywatelską, nie realizowaną do chwili obecnej ustawą nym celem strategicznym o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów na­ koalicji PO-PSL. turalnych kraju, za lasy niesłusznie przejęte na rzecz Skarbu Pań­ stwa w okresie PRL-u ich dawni właściciele otrzymali z budżetu państwa należną im rekompensatę w formie pieniężnej. Powyższa propozycja spotka­ ła się z szaleńczą krytyką, a następnie odrzuceniem poprawek przez koalicję PO-PSL. Nie było najmniejszej wątpliwości. Inicjatorom omawianej zmiany w Konstytu­ cji nie przyświecało dobro polskich lasów państwowych. Nie interesowały ich nega­ tywne opinie konstytucjonalistów. Ważne dla koalicji rządzącej z PSL-em na czele było jedynie to, aby w konstytucji znalazł się zapis, jak już nie „dla przypadków określonych w ustawie”, to chociaż „dla celów publicznych i racjonalnej gospodarki leśnej”. Koalicję rządzącą interesowało więc jedynie to, aby zwykłą większością głosów w Sejmie decydować o losach Polskich Lasów Państwowych, pozostawia­ jąc do własnej decyzji, co jest ważne z punktu widzenia dobra publicznego, a co z punktu widzenia racjonalnej gospodarki leśnej. Koalicji PO-PSL chodziło i cho­ dzi o destabilizację tej bogatej i równocześnie unikatowej organizacji. Posługując się dezinformacją, mijaniem z prawdą i cynizmem, konsekwentnie dąży do tego, aby w imię własnych partykularnych interesów Polskie Lasy Państwowe poddać właśnie przekształceniom własnościowym. Prywatyzacja, a może lepiej uwłaszcza­ nie się na mieniu Skarbu Państwa, wydaje się głównym celem strategicznym koali­ cji PO-PSL. Analiza ekonomiczna i dobro państwa, a więc i dobro Narodu, wydaje się nie mieć tu najmniejszego znaczenia.

Wydaje im się, że nie będzie dla nich ani sędziego, ani kary Państwowe Gospodarstwo Leśne „Lasy Państwowe” stanowi rozsądny, wy­ pracowany przez dziewięćdziesiąt lat model prowadzenia gospodarki leśnej. Lasy Skarbu Państwa pozostające w zarządzie tej firmy państwowej znajdują się w na­ leżytym stanie ekologicznym, a prowadzona w nich gospodarka, jak wykazano na wstępie, jest typowym przykładem gospodarki zrównoważonej. Polskie Lasy 170

BEZ LASÓ W PAŃSTW OW YCH STANIEM Y SIĘ NARODEM M IGRUJĄCYCH NAJEM NIKÓW Państwowe działają według zasady samowystarczalności finansowej, podczas gdy w większości krajów europejskich państwowa gospodarka leśna podlega silnemu dofinansowaniu z budżetu państwa lub jest nastawiona na maksymalizację funkcji produkcji drewna kosztem pozaprodukcyjnych świadczeń lasów. Zasoby leśne są dobrem narodowym i muszą służyć każdemu Polakowi. Nikomu nie powinno przysługiwać prawo do wszczynania procesów prowadzących końcowo do uwłaszczenia kogokolwiek na państwowych zasobach leśnych (obejmujących 1/3 terytorium kraju). Nikomu nie wolno doprowadzić do tego, aby o jakości po­ wietrza, wody i losach występujących gatunków dziko żyjących decydowały osoby kierujące się prywatnymi interesami. W okresie rodzącej się gospodarki rynkowej nie dziwi fakt, iż co niektórzy z wielkim zainteresowaniem patrzą na miliardy euro „zgromadzone” w lasach państwowych. Z wielką ochotą urucho­ miliby je, wkładając do banku na wyższy procent czy też zacią­ Mieszkając w Polsce, nie gnęli pożyczki pod zastaw tego majątku. Niech jednak pieniądze będziemy na swojej ziemi. nie przesłaniają ewidentnych strat. Odgrodzą i wyznaczą nam Na koniec pozostało udzielenie odpowiedzi, dlaczego prowa­ trasy, po których będzie dzi się tak podstępną grę i dlaczego gra ta, mimo że bije w ży­ nam wolno chodzić, a każ­ wotne interesy państwa i jego bezpieczeństwo, nie jest dostrze­ gana przez środki społecznego przekazu. Odpowiedź wydaje się dy krok w bok będzie prosta. Rządzącym i zależnym od nich cudzoziemskim, choć oznaczał, że znaleźliśmy polskojęzycznym środkom społecznego przekazu wydaje się, że się na obcym gruncie. państwa polskiego de facto już nie ma i w związku z tym nie będzie dla nich ani sędziego, ani kary. Można więc, ich zdaniem, przystąpić do likwidacji jednego z ostatnich bastionów państwa polskiego, jakim jest olbrzymie terytorium kraju znajdujące się pod Lasami Państwowymi. To temu bastionowi wydano wojnę i gdy zostanie ona przegrana przez polskie społeczeństwo, będzie to pełen triumf tych samych ludzi, którzy za podstawowego wroga uznają Kościół, polską wieś i polskie zasoby energetyczne. Nie dopuśćmy do zmiany statusu Polskich Lasów Państwowych i pamiętajmy, że proponowane przez rząd PO-PSL rozwiązania są zmianami ustrojowymi i dla­ tego też nie powinny być przyjmowane bez zgody całego społeczeństwa, wyraża­ nej w drodze referendum. Bez lasów, a więc bez ziemi, staniemy się narodem mi­ grujących najemników. Nawet mieszkając w Polsce, nie będziemy na swojej ziemi. Odgrodzą i wyznaczą nam trasy, po których będzie nam wolno chodzić, a każdy krok w bok będzie oznaczał, że znaleźliśmy się na obcym gruncie, za co będziemy oczywiście karani, bo naruszymy prywatną własność. Pamiętajmy, że lasy państwowe to dobro narodowe, które, zarządzane zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju, winno być stymulatorem rozwoju terenów wiejskich, kreując tam nowe miejsca pracy. Szanse takie można skutecznie realizo­ wać także w jednoczącej się Europie. Gwarancją tego może być rząd, który repre­ zentuje interes Narodu, a nie totalny brak wiedzy, cynizm oraz służalczość wobec kapitału obcego.

171

Rozdział II - Gospodarka Górnicy to ludzie szczególnie rodzinni, a ich miłość małżeńską i rodzicielską cementuje dodatkowo nieodłączna od ich zawodu ciągła groźba śmierci. Państwo fatalnie zarządza ich zakładami pracy, nie bacząc na to, jak dramatycznie odbija się to na życiu rodzinnym górników.

Czy w tym kraju jeszcze coś się opłaca poza zasiadaniem w rządzie lub w parlamencie? Kolejne zakłady wciąż poddawa­ ne są redukcjom lub likwidacji. Górnicy oczywi­ ście nie mogą się z tym pogodzić ich protesty przy­ bierają na sile.

172

LESZEK SOSNOWSKI

Chore zależności między światem polityki i światem biznesu Wygaszanie zarządzania na przykładzie polskiego górnictwa Co robi zapobiegliwy przedsiębiorca, zapobiegliwy gospodarz myślący z troską o przyszłości? Nieważne, czy w wielkiej fabryce, malej spółce lub po prostu w do­ mowym gospodarstwie, również będącym de facto instytucją, której bilans musi być na plus albo co najmniej na zero. Otóż odpowiedzialny i uczciwy zarządzający od początku stara się zgromadzić pewne rezerwy, przygotować coś na czarną godzinę lub na wypadek jakiegoś kryzysu, który nikogo przecież w życiu nie omija. Rezerwy to bezpieczeństwo przedsiębiorstwa, gwarancja przetrwania. Człowiek naprawdę odpowiedzialny za jakąkolwiek firmę spać by nie mógł, gdyby nie miał zapasów finansowych, materiałowych, gdyby wiedział, że wystarczy chwila niepowodzenia, a może zostać bankrutem; on i jego pracownicy. Znam dobrze ten niepokój, bo­ wiem nie jestem w tym przypadku teoretykiem; oprócz tego, że dzielę się z Czytel­ nikami różnymi refleksjami i przemyśleniami, kierowałem przez ładne trzydzieści parę lat trzema samofinansującymi się firmami, nie korzystając nigdy z publicznego wsparcia i nie mogąc liczyć na sute odprawy po ewentualnej klęsce firmy. Tego niepokoju nie podzielają w najmniejszym stopniu obecni rządowi mene­ dżerowie odpowiedzialni za setki tysięcy pracowników, a tym samym także za ich rodziny - w sumie są to miliony ludzi bezradnych wo­ Leszek Sosnowski (ur. 1948), wydawca bec manipulacji ich zakładami pracy, a w konsekwencji i menedżer, publicysta, fotografik, grafik ich życiem. Cechuje tych menedżerów bezwzględność, książkowy. Prezes i założyciel (1996 r.) Białego którą oni sami uważają za cnotę, a kolejne likwidacje Kruka, który szybko stał się wiodącą oficyną w Polsce. Pomysłodawca i redaktor większo­ polskich zakładów - za najbardziej racjonalne rozwią­ ści książek Białego Kruka. Znawca pontyfikatu zania gospodarcze. To tak, jakby podstawową metodą św. Jana Pawła II. Założyciel miesięcznika wszelkiego leczenia była amputacja. Zadufani w sobie „Wpis". Laureat Książki Roku za Krainę państwowi {de facto rządowi) menedżerowie nie chcą Benedykta XVI. Współautor m.in. Hołdu nawet myśleć o związku przyczynowo-skutkowym, jaki katyńskiego, Oburzonych i Dyktatury gender. 173

Rozdział II - Gospodarka istnieje między ich decyzjami a losem tylu skromnych ludzi, których oni pogardli­ wie nazywają „suwnicowymi”. Jest to zresztą jeszcze najgrzeczniejszy z epitetów, bowiem ci elegancko ubrani panowie potrafią kląć jak przysłowiowy szewc, odsła­ niając tym samym swe skrywane pod modnymi garniturami rodowody i koneksje.

Węgiel to nie kiełbasa Czy miała i ma jakieś rezerwy Kompania Węglowa S.A.? Jej dramatyczna sytuacja była i wciąż jest przedstawiana tak, jakby rezerw tam w ogóle nie było. Tymczasem zrzeszone w tej firmie kopalnie mają olbrzymie zapasy materiałowe. Nikt jednak nawet nie próbował ich uruchomić, użyć jako środka ratunkowego; ani dotychczasowy zarząd Kompanii, ani przysłani w ostatniej chwili kolejni rządowi menedżerowie, jak np. wiceminister Kowalczyk lub prezes zarządu od 6 grudnia 2014 r. Krzysztof Sędzikowski, człowiek doświadczony w kie­ Zrzeszone w Kompanii rowaniu wielkimi firmami, bo w ciągu 20 lat „zaliczył” ich co Węglowej kopalnie mają najmniej 10, głównie niemieckiego pochodzenia. Nigdy nie mu­ siał ich jednak ratować, przychodził na gotowe. Nigdzie też nie olbrzym ie zapasy ma­ zagrzał miejsca na dłużej. teriałowe. Nikt jednak O tych rezerwach była owszem mowa, ale w różnych wystą­ nawet nie próbował ich pieniach medialnych oraz rządowych przedstawiano je nie jako uruchom ić, użyć jako dobytek firmy, lecz jako jej nieszczęście! Mówię tu o rezerwach środka ratunkowego. wydobytego i osobno zgromadzonego węgla, najczęściej wyso­ kiej jakości, nazywanych w mass mediach „zwałami”, co suge­ ruje stertę czegoś niepotrzebnego. Węgiel to nie kiełbasa, nie zepsuje się po paru dniach, może sobie spokojnie czekać i czekać, aż się przyda. Tymczasem media już dwa lata temu panikowały (sam nie wiem, czy z głupoty dziennikarzy, czy przez ko­ goś podpuszczone - stawiam na obie przyczyny): „Do tych strat dochodzą jeszcze ogromne ilości węgla na zwałach. Obecnie to 5 min 700 tys. ton i stale go przyby­ wa”. W takiej relacji rezerwa występowała jako strata - zdumiewające podejście ekonomiczne. Tak było w roku 2013, bo teraz podano, że na hałdach spoczywa już 15 min ton. Te „zwały” miały budzić i budziły lęk - u milionów laików, do których kierowany był przekaz medialny. Dziennikarze nie byli ciekawi prawdy, zdając się na oficjalną narrację. Ale te czarne zwały to też przecież czysty pieniądz. Zróbmy najprostszy rachunek i pomnóżmy owe 15 milionów ton przez obec­ ną cenę produkcji za tonę węgla, tj. 300 zł (wyższe, nawet dużo wyższe ceny są wywindowane przez pośredników, nie są to ceny kopalni), a otrzymamy 4,5 mi­ liarda zł! Za tyle szybko się nie sprzeda? Może, ale skoro potrzebujemy na gwałt gotówki, skoro musimy się ratować, to schodzimy znacznie z tej ceny i oferujemy węgiel nawet o jedną trzecią taniej, co i tak daje nam aż 3 mld zł. Przypomnę, że na restrukturyzację 4 kopalń zrzeszonych w jakiejś powstającej właśnie specspółce rząd przewidział 2 mld zł, więc nie musiałoby się nawet sprzedawać całej rezerwy zgromadzonej na hałdach. Ktoś może oczywiście postawić zarzut, że taka sprzedaż po zaniżonych cenach zrobi zamieszanie na ogólnym rynku węglowym, że ceny spadną wtedy u wszyst174

CHORE ZALEŻNO ŚCI M IĘDZY ŚWIATEM POLITYKI I ŚWIATEM BIZNESU kich innych. No i dobrze, na długo i tak nie spadną, a może w tym czasie przetrzebi się trochę dziwną konkurencję handlującą węglem z Czech i Rosji. A Polak, indy­ widualny odbiorca, tylko skorzysta. Nie mówiąc o tym, że węglem o zaniżonej cenie hurtowej można handlować po całym świecie, niekoniecznie w Polsce. Może nawet niedaleko stąd, w Czechach? Ale zarząd na czele z wiceprezesem ds. sprzedaży i marketingu oraz cale działy handlowe, marketingowe muszą ruszyć się z miejsc, pogłówkować i sprzedać. A gdyby nie sprzedali, to oni wtedy powędrują na zieloną trawkę, a nie górnicy. Na pewno błyskawicznie znajdą się na ich miejsce tacy, któ­ rzy za prowizję szybko uwiną się z tym interesem. Odnoszę wrażenie, że traktowanie „zwałów” jako straty jest zamierzone, bo spowoduje w przypadku zaplanowanej sprzedaży obniżenie ceny kopalń. Logicz­ nie myśląc, aż trudno w to uwierzyć, nie takie jednak cuda widziano przy wyprze­ daży państwowego majątku... Ktoś, kto kupi kopalnię, szybko pokryje sobie koszt tej transakcji sprzedażą rezerw na światowych rynkach! Trzeba wyraźnie powiedzieć, że gromadzenie zapasów i go­ Traktowanie „zw ałów " spodarowanie rezerwami jest pojęciem obcym rządowym me­ jako straty jest zam ie­ nedżerom wyspecjalizowanym nie tyle w uzdrawianiu przedsię­ rzone, bo spowoduje biorstw, co w przystosowywaniu ich do jak najszybszej - czytaj: w przypadku zaplanow a­ po minimalnej cenie - bardzo niekorzystnej sprzedaży nazywa­ nej dla niepoznaki prywatyzacją lub restrukturyzacją. Dla nie­ nej sprzedaży obniżenie poznaki, bowiem prawdziwa prywatyzacja powinna przynieść ceny kopalń. nieporównywalnie większe korzyści niż te, które przyniosła dotychczas państwu polskiemu. Nawet jeśli prywatyzowane przedsiębiorstwa były sprzedawane bez korupcji, bez owych „zwyczajowych 10 procent” - w co wszakże chyba nikt w Polsce już nie wierzy - to dlaczego nie uwzględniano jako składni­ ków ceny właśnie posiadanych rezerw, siły i tradycji marki firmy, przewidywanych zysków po dekapitalizowaniu (zazwyczaj niewielkim albo uzyskiwanym kosztem obniżania zatrudnienia i pensji)? Czyż państwo (czytaj: rząd) nie powinno było zagwarantować sobie choćby skromnego udziału w przyszłych zyskach jako for­ my dodatkowej zapłaty? To forma stosowana nie od dziś i nie tylko w przypadku miliardowych transakcji; nawet sprzedając utalentowanego piłkarza, macierzyste kluby zastrzegają sobie udziały w jego późniejszych transferach.

Tak się zarządza, jak się rządzi W Polsce prywatyzuje się prymitywnie, tylko na podstawie aktualnego bilansu, który oczywiście w każdej firmie bez trudu i szybko można doprowadzić do mi­ nusa, choćby niebotycznie zawyżając koszty zarządów. Skoro zaś jest minus - to po co podatnicy mają dopłacać? Logiczne. Lepiej wziąć jakiekolwiek pieniądze za plajtujące przedsiębiorstwo państwowe niż do niego dokładać. A że komuś innemu to się jednak opłaci, nawet bardzo, bo przecież nikt nie kupuje fabryk z miłości do polskiego państwa - no cóż, to nie jest temat do rozważania przez państwowych urzędników, wszak za dany obiekt już nie odpowiadają... To jest właśnie scenariusz przygotowany także dla Kompanii Węglowej S.A. On zresztą wcale nie zaczął być 175

Rozdział II - Gospodarka realizowany od początku 2015 r., kiedy to w kopalniach wybuchły dramatyczne protesty górników. Przypomnijmy, że Kompania Węglowa S.A. powstała w wyniku jeszcze wcze­ śniejszych reorganizacji w grudniu 2002 r. W jej skład wchodziły wówczas 23 ko­ palnie i 9 zakładów. Dziś pozostało już tylko 14 kopalń i 5 zakładów - w ciągu ponad 10 lat zdołano zlikwidować albo, jak to się teraz elegancko mówi, wyga­ sić prawie połowę potężnej spółki zatrudniającej jeszcze pięć Pozostało już tylko 14 ko­ lat temu 66 tys. osób. Należy podkreślić, że oprócz kopalń do palń i 5 zakładów - w cią­ upadku doprowadzono także stowarzyszone z nimi zakłady pro­ gu ponad 10 lat zdołano dukujące i świadczące różne usługi wcale nie tylko na rzecz firmy-matki. Mimo to Kompania Węglowa S.A. wciąż pozostaje zlikw idow ać prawie poło­ największą firmą górniczą w Europie. Do niedawna wcale też wę potężnej spółki za­ nie była deficytowa. Np. w 2005 r. przyniosła 200 min zł czy­ trudniającej jeszcze pięć stego zysku, a przecież do tego trzeba doliczyć olbrzymi haracz lat temu 66 tys. osób. - co roku wszystkie kopalnie węgla kamiennego przekazują od 7 do 9 mld zł różnych danin dla państwa! - w postaci opłat ZUS-owskich, VAT-u oraz innych podatków, a później i akcyz. W 2006 r. zanotowano co prawda 50-milionowy minus, ale spowodowany siłą wyższą, a mianowicie kata­ strofami górniczymi. Mam przed sobą skrócone bilanse Kompanii za rok 2012 i 2013. Ciekawe rzeczy z nich wynikają. Oto np. w 2012 r. w pozycji „Koszty Ogólnego Zarządu” znaj­ dujemy olbrzymią sumę 2 mld 118 min 797 tys. zł, która stanowiła aż 19,8 proc. przychodów netto ze sprzedaży! Ta proporcja jest wynikiem dramatycznym, „osią­ gniętym” właśnie przez desygnowanych przez rząd prezesów. Rok wcześniej koszty ogólnego zarządu (też niemałe), stanowiły jeszcze 14 proc. wartości sprzedaży, by następnie wzrosnąć - bagatela! - o prawie 439 min zł! Była to „nagroda” za za­ rządzanie i handlowanie, które w tym samym roku doprowadziły do zmniejszenia przychodów ze sprzedaży aż o 1,2 mld zł... Mimo tego Kompania „wyciągnęła” jeszcze 170 min zł zysku, czego w żadnym wypadku nie można jednak uznać za sukces, gdyż zysk powinien wynosić co najmniej trzy razy tyle, gdyby koszty trzy­ mane były w ryzach. W roku następnym, 2013, koszty ogólnego zarządu były na zbliżonym poziomie, a sprzedaż netto zmalała o kolejny miliard zł. To właśnie o tym okresie rząd mówi: „Już wtedy alarmowaliśmy, że źle się dzieje” Faktycznie, bardzo źle się działo, tyl­ ko kogo oni alarmowali? Powinni byli zaniepokoić przede wszystkim właściciela, czyli - samego siebie. Na ratunek Kompanii rząd posłał już w 2011 r. samą wice­ minister gospodarki Jolantę Strzelec-Łobodzińską. Ta zaś po opuszczeniu resortu, zostawszy prezesem, w ciągu przeszło dwóch lat sprowadziła Kompanię na dno. Sama zaś dorabiała do zbliżającej się emerytury co miesiąc po 80 tys., a na odchod­ nym, pozostawiając firmę w poważnym kryzysie, zażądała dla siebie skromnych 2 min zł odprawy. Zgodnie z obowiązującym prawem, rzecz jasna. W tej sytuacji w kwietniu 2014 r. wysłano kopalniom na ratunek... kandydata PO na europosła. W tym samym czasie premier szykował się do opuszczenia Polski i ostatecznego „skoku na Europę”. Tak się rządzi! I zarządza. 176

CHORE ZALEŻNO ŚCI M IĘDZY ŚWIATEM POLITYKI I ŚWIATEM BIZNESU Wielce pouczająca jest lektura broszury Plan naprawczy dla Kompanii Węglo­ wej S.A. opracowanej i opublikowanej przez Ministerstwo Gospodarki... 7 stycznia 2015 r. Czyli na dziewięć dni przed kosmicznie szybkim przeforsowaniem w Sejmie ustawy zakładającej likwidację czterech kopalń wchodzących w skład KW S.A. Ani słowa nie ma tam o aktualnych rezerwach i zapasach. Broszu­ ra, upiększona wieloma wykresami, treści posiada nie za wiele, W ystarczyłby jeden ruch, a tendencja w niej jednoznaczna, wnioski bezdyskusyjne: kopal­ np. jedna stosowna ak­ nie muszą upaść. Podkreślany jest wielokroć właśnie czasownik cyza na rosyjski i czeski „muszą”, a wykres na str. 5 zupełnie kuriozalnie zatytułowano węgiel, by chronić to, co dużymi literami: „Polskie górnictwo nie wykorzystało okresu polskie. Jest odwrotnie: wysokich cen”. „Polskie górnictwo” - czyli kto?! Górnik dołowy, akcyzą obarczono od sztygar, pani sprzątająca, referentka, kierowca? Nie! To rządowi menedżerowie nie wykorzystali koniunktury, oni i ich ministe­ początku 2012 r. rodzimy rialni mocodawcy, którzy teraz prą z całych sil do likwidacji. Za­ surowiec. miast odpowiadać przed jakimś trybunałem.

Kto się czai w tle? Z wykresów na str. 5 powyższego dokumentu jak ktoś chce, to może jednak trochę ciekawych rzeczy wyczytać. Np. że w 2014 r. cena węgla spadla, owszem, ale i tak była około 50 proc. wyższa niż w 2003 r., kiedy przychody akurat powołanej do życia Kompanii Węglowej znacznie przekraczały jej koszty i spółka była na plusie mimo tych niskich cen. Właśnie - koszty! Mądry gospodarz wykorzystuje koniunk­ turę cenową - a taka ewidentnie miała miejsce jeszcze do 2012 r., co ten dokument przyznaje - na gromadzenie zapasów finansowych (a więc nie tylko „zwałów”). Kompania nie miała jednak z czego budować rezerwy, bowiem dopuszczono do niepomiernego wzrostu kosztów albo innymi słowy: nie dopuszczono do powstania dużego zysku; w latach 2008-2009 (pierwsze lata kierowania gospodarką przez PO-PSL) byl to nawet wzrost gwałtowny. Dość powiedzieć, że koszty Kompanii w ciągu ostatnich 10 lat uległy podwojeniu! Gdyby ktoś mądry (i uczciwy!) przy­ hamował choćby o połowę ten wzrost kosztów, spółka miałaby dziś zaoszczędzone miliardy złotych. Na co poszły zarobione pieniądze, gdzie je skierowano? To jest prawdopodobnie pytanie kluczowe dla rozwiązania zagadki kopalnianego kryzysu. Przecież górnikom nie potrojono pensji w ciągu tego dziesięciolecia. Choć nie­ liczni owszem, zanotowali niemały skok wynagrodzeń. Nie byli to jednak umoru­ sani i utrudzeni górnicy, lecz nieliczni i elegancko ubrani „zarządcy” - odgórnie narzuceni. Na kogo zatem pracują górnicy? Ewidentnie coraz mniej na siebie, na pew­ no coraz bardziej na zarządy i powiązanych z nimi polityków. To na pewno. Ale w mrocznym tle widnieją pośrednicy w sprzedaży węgla; to oni głównie śrubują ceny polskiego „czarnego złota”, a zaniżają rosyjskiego lub czeskiego surowca, któ­ ry sami sprowadzają do Polski. W tym przypadku państwo nie ingeruje, a jeśli, to w interesie hochsztaplerów, by gorzej nie powiedzieć o firmach pośredniczących, choć oczywiście nie o wszystkich. A wystarczyłby jeden ruch, np. jedna stosowna 177

Rozdział II - Gospodarka akcyza na rosyjski i czeski węgiel, by chronić to, co polskie. Jest odwrotnie: ak­ cyzą obarczono od początku 2012 r. rodzimy surowiec. Wystarczyłoby wyrówna­ nie szans na rynku i polskie górnictwo byłoby uratowane - to nieoficjalnie mówią wszyscy dyrektorzy kopalń (nie mylić z zarządem Kompanii), choć publicznie się nie odezwą. Nie odezwą się, bo zaraz by się ich pozbyto, a prorządowe mass media i tak by ich nie zacytowały. Dziwni importerzy rosyjskiego i czeskiego węgla są w uprzywilejowanej sy­ tuacji i dowolnie kreują jego ceny na rynku. Nie jest to w pierwszej kolejności kwestia tego, że Rosjanie dofinansowują transport (ok. 5 tys. km!) swego najczę­ ściej marnej jakości surowca, że obciążają go tylko 8 proc. VAT-u, a nie 23 proc., jak w Polsce. W reklamach handlowców ceny za polski węgiel są dwa, trzy albo i cztery razy wyższe niż cena producencka, kopalniana. Ja­ Państwo jest właścicielem kież to jednak pośrednicy mają koszty, że muszą węgiel polski kopalń i to samo pań­ sprzedawać tak drogo? Ich koszty to wynajęcie gdzieś daleko na stwo nie tylko zezwala, wsi odpowiednio dużego placu i zabezpieczenie go, byle jakie biuro - i tyle. Węgiel nie potrzebuje specjalnych magazynów, ale stwarza przywileje dla przechowuje się go łatwiej niż cokolwiek innego. Za dostawę do cudzoziemskiego węgla swego domu lub firmy trzeba dodatkowo zapłacić. Czy można i handlujących nim firm. w ogóle porównać koszty pośrednika z kosztami wydobycia su­ rowca? Pośrednik nie zatrudnia dziesiątków tysięcy ludzi pra­ cujących z zagrożeniem życia, nie potrzebuje skomplikowanych kombajnów, by wydobywać surowiec setki metrów pod ziemią. Nie musi pracować na trzy zmiany przez 6 dni w tygodniu, co teraz wymusza się na górnikach, itd. Nie mam bilan­ sów firm sprowadzających rosyjski węgiel, ale założę się o każdą stawkę, że ich przychody od dawna rosną co najmniej w dwa razy takim tempie, w jakim maleje sprzedaż w KW S.A. To jest właśnie sprawa, którą uregulować może tylko rząd. Uregulować z ko­ rzyścią dla polskiego górnictwa, zamiast opowiadać banialuki o wolnej i uczciwej konkurencji, bo jest ona na rynku węglowym de facto fikcją. Państwo jest właścicielem kopalń i to samo państwo nie tylko zezwala, ale stwa­ rza przywileje dla cudzoziemskiego węgla i handlujących nim firm - nigdzie tego tak oczywiście nie nazywając. Samo więc stwarza sobie konkurencję. Nazywa się to działaniem na szkodę własnej spółki i normalnie jest karalne. Zamierzona do realizacji pod koniec 2015 r. pod presją protestów na Śląsku ustawa o koncesjach na handel węglem, która ma niby ograniczyć import, wygląda raczej na mydlenie oczu i nie będzie sprzyjać ani kopalniom, ani odbiorcom indywidualnym, ale silnym, dużym pośrednikom. Właśnie pośrednikom. W Polsce działa ok. 10 tys. podmio­ tów handlujących „czarnym zlotem” - ustawa wytrzebi zapewne przede wszystkim parę tysięcy najmniejszych (ich kawałeczki rynku przejmą potentaci) z powodu konieczności złożenia w urzędach skarbowych zabezpieczeń finansowych w wy­ sokości od 1 do 20 min zl. Jak widać, urzędnicy dobrze się orientują, że z bie­ dakami raczej nie mają do czynienia... Dlaczego zabezpieczenia miałyby jednak powstrzymać import - trudno pojąć. Jest to raczej sposób, by wydębić miliardową „pożyczkę”; niech tylko 5 tys. firm wpłaci urzędom skarbowym po 2 miliony zl 178

CHORE ZALEŻNO ŚCI M IĘDZY ŚWIATEM POLITYKI I ŚWIATEM BIZNESU zabezpieczenia, to już przybędzie 10 miliardów! Znów jednak trzeba zapytać, co z tego będzie miał górnik i polskie kopalnie?

Jak ratować przedsiębiorstwo? Likwidacją? Trzeba sobie w końcu uświadomić, że poziom kreatywności i wiedzy państwowej kadry, całej bazy ludzi wytypowanych centralnie do zarządzania firmami państwo­ wymi i ich nadzorowania, jest odwrotnie proporcjonalny do ich buty oraz arogancji. Ci ludzie prezentują żenująco niski poziom, jeśli chodzi o faktyczne uzdrawianie przedsiębiorstw. Trudno oczywiście wykluczyć, że są wśród nich fachowcy mający 0 tym pojęcie, ale jeśli tak - to muszą się z tym ukrywać. Na zewnątrz są to dyspo­ zycyjni osobnicy, którzy zjawiają się w różnych zakładach w Pol­ sce, by realizować zadania wyznaczone przez polityków obozu Zwolnić ludzi, obniżyć rządzącego, a więc, mówiąc kolokwialnie, wyciskać te zakłady płace, ale broń Boże jak cytryny - w celu ich likwidacji lub sprzedaży za grosze. Nigdzie nie stosuje się długofalowej strategii rozwoju (inwe­ zarządow i - oto całe stycji) i zabezpieczania firmy, walki o nowe rynki i nowe tech­ uzdrawianie. nologie. Mizernie funkcjonuje współpraca z ośrodkami ba­ dawczo-rozwojowymi, a przecież z węgla robi się także przeróżne produkty - od kosmetyków poprzez lekarstwa po materiały wybuchowe. Nie analizuje się szerzej przyczyn słabości wewnątrz zakładu, a wiadomo, że nawet niewłaściwy obieg doku­ mentów w firmie może pogorszyć jej wyniki. Zwolnić ludzi, obniżyć płace, ale broń Boże zarządowi - oto całe uzdrawianie. No, jeszcze można przesunąć jakiś zakład (kopalnię) z holdingu do holdingu, utworzyć nową spółkę, czyli nowe miejsca w za­ rządach dla ludzi zasłużonych i wiernych partii. W każdym wariancie koniecznie należy przy tym powołać się na marne ceny światowe, fatalne trendy - i plan na­ prawczy gotowy. A gdzie np. rzetelna analiza działań marketingowych? Tu króluje rutyna sięgająca początków transformacji, gdy marketing utożsamiano z reklamą albo pijarem, nie rozumiano ścisłych zależności między nim a wynikami sprze­ daży. Nie szuka się np. nowych, nieraz bardzo dalekich rynków zbytu (do czego wszakże potrzebna jest m.in. bardzo dobra znajomość języków obcych). Okazuje się, że nawet separatyści z Donbasu są w tym względzie sprawniejsi; właśnie celnicy 1 obserwatorzy OBWE zauważyli, że wspierani przez Rosjan tzw. separatyści eks­ portują już węgiel z kopalń wokół Ługańska. Szukają też intensywnie nowych ryn­ ków zbytu w Afryce, Europie, Iranie i w związku z tym przystąpili do uruchamia­ nia nieczynnych z powodu wojny licznych w Donbasie zakładów wydobywczych. Eksport polskiego węgla, wymagający pomysłowości i skuteczności działania w międzynarodowej konfrontacji, to osobny, bardzo ważny czynnik efektywności kopalń. Nasz eksport jest w większości kierowany niedaleko od naszych granic: głównie do Niemiec, Czech, Francji, Wielkiej Brytanii i Danii. Sprzedaż węgla do Niemiec jest dominująca i wynosi ponad połowę całego eksportu. Jest to o tyle bardzo istotne, że kraj ten planuje już w 2018 r. całkowite zaniechanie eksploatacji własnych złóż węgla kamiennego. Albo lepiej powiedzieć: własnych złóż tego su­ rowca we własnym kraju. 179

Rozdział II - Gospodarka Może się to wydawać dziwne, bowiem w Niemczech działa (wg danych tamtej­ szego Związkowego Urzędu Ochrony Środowiska) aż 55 elektrowni spożytkowujących węgiel kamienny. Nie tylko nikt ich nie likwiduje, ale rozpoczęto budowę ośmiu nowych. Będą to oczywiście zakłady oparte o najnowsze, znacznie zdrowsze dla środowiska technologie. Nie trzeba być bardzo domyślnym, żeby stwierdzić, iż paliwo dla tych elektrowni Niemcy będą musieli importować w stu procentach. To może być drogi „szpas” i niebezpieczny Wiedza o planach ener­ getycznych za naszą dla bezpieczeństwa energetycznego kraju, nawet gdy weźmie się zachodnią granicą tłu­ pod uwagę, że na węglu kamiennym opierać się będzie już tylko maczy, dlaczego polskie 19 proc. całej energii elektrycznej. Niemcy wykombinowali so­ bie wszakże inne, bezpieczne wyjście: kupić kopalnie za granicą. władze tak gwałtow­ Najlepiej tuż za granicą. I teraz staje się jasne, dlaczego tak usil­ nie prą do prywaty­ nie starają się różnymi drogami i sposobami przejąć na własność zacji, restrukturyzacji, blisko nich położone kopalnie w Polsce. Współpraca z polskim wygaszania kopalń. górnictwem to dla nich warunek sine qua non. Dlaczego jednak mają współpracować w charakterze właściciela? Takiego układu w ogóle nie można nazwać współpracą. Wiedza o planach energetycznych za naszą zachodnią granicą tłumaczy, dlacze­ go polskie władze tak gwałtownie prą do prywatyzacji, restrukturyzacji, wygasza­ nia kopalń (wygaszone sprzeda się potem za wyjątkowo marne grosze i wg uprosz­ czonych procedur). Cel jest oczywisty: hegemon musi wejść w posiadanie tego, co wskazał. Ewidentnie ktoś w Warszawie dostał po uszach za „zaniedbania” w tej sprawie. Sprawie, nawiasem mówiąc, nie takiej nowej, bowiem już w styczniu 2003 r. Ministerstwo Skarbu Państwa w rządzie Leszka Millera w specjalnym opracowa­ niu nt. prywatyzacji majątku państwa do 2006 r. podało: „Przewiduje się prywaty­ zację następujących podmiotów: Katowicki Holding Węglowy S.A. (2004 r.), „Wę­ glokoks” S.A. w Katowicach (2004 r.), Jastrzębska Spółka Węglowa S.A., Lubelski Węgiel Kamienny, „Bogdanka” S.A., KWK „Budryk” S.A., Kompania Węglowa S.A.”. Ewidentnie ktoś nie wykonał zadania do końca 2006 r. - pewnie dlatego, że 31 października 2006 r. rozpoczęły się rządy PiS-u. Nie trwały długo, ale przerwa­ ły na jakiś czas proces wygaszania (już wówczas w cytowanym wyżej dokumencie użyto tego modnego obecnie określenia: „w niektórych kopalniach nastąpi proces wygaszania produkcji”). Zwykły obywatel zapyta: jaki jest w tej sytuacji sens prywatyzacji lub likwidacji kopalń, skoro istnieje niedaleko od nas tak pewny, w zasadzie gwarantowany po­ ważny rynek zbytu, na którym będzie można wynegocjować naprawdę dobre ceny?

Dlaczego państwowe ma być zle? To nie fakt państwowej własności w przypadku takich przedsiębiorstw jak ko­ palnie winien jest kryzysów, ale konkretni ludzie, którzy tam rządzą. W PRL-u mó­ wiło się, że dyrektorów przywożono do fabryk w teczkach, że ludzie ci z zawodu byli dyrektorami. To była jednak ironia; dziś jest podobnie, ale nie wolno z tego kpić. Różni osobnicy zjawiają się w zakładach pracy na kilka, kilkanaście miesięcy 180

CHORE ZALEŻNO ŚCI M IĘDZY ŚWIATEM POLITYKI I ŚWIATEM BIZNESU albo nawet na kilka tygodni (!), jak w Kompanii Węglowej Krzysztof Sędzikowski, by swymi rządami sprawnie, zgodnie z politycznymi wytycznymi doprowadzić do upadku, przepraszam - restrukturyzacji. W warunkach zachodnich funkcjonują fa­ chowcy, cale firmy wyspecjalizowane tylko w ratowaniu przedsiębiorstw. Sama lo­ gika podpowiada, że do tak ważnego miejsca jak kopalnia powinni być wysyłani lu­ dzie, którzy mogą się wykazać umiejętnością postawienia na nogi podupadających firm i to w branży górniczej - takich jednak wśród rządowej kadry nie znajdziemy! To likwidatorzy, nie uzdrawiacze. Są za to wierni tym, którzy ich delegowali: rzą­ dzącym politykom. Wierni bezgranicznie, ponieważ doskonale zdają sobie sprawę, że gdyby postawiono przed nimi zadanie właśnie podniesienia z upadku np. kopal­ ni, nie mówiąc już o osiągnięciu wysokiego pułapu rozwoju i stworzeniu zabezpie­ czeń, to byliby bezradni, spadliby najniżej w hierarchii zarządzających, a w końcu musieliby wynająć się do jakiejś całkiem innej roboty. No, a obecna praca przynosi im pieniądze niewyobrażalne dla przeciętnie uposażonego Polaka. Prezes KW S.A. Mirosław Taras miał np. miesięczną pensję ok. 80 tys. zl (2014 r.), a gdy go zmieniono, przysługiwała mu niekompletna odprawa w wyso­ kości ok. 560 tys. zł. Niekompletna, bo prezesował w ub. roku tylko 8 miesięcy. Nawet jeśli nie wziął jeszcze tych pieniędzy w całości, to na pewno z biegiem czasu zostanie mu to uzupełnione, jak było to w przypadku jego słynnej poprzedniczki na tym stanowisku, wspomnianej już wiceminister (przykłady można mnożyć, choć­ by przypadek nagrodzonego niebotycznymi premiami koszmarnego zarządzania budową Stadionu Narodowego). Nazwisko Tarasa przywołuję nie tylko z powodu sytuacji w górnictwie; jest on przykładem System wynagradzania chorych zależności między światem polityki i światem biznesu, lepszym słowem byłoby które trawią cały kraj, co skutkuje m.in. odrzuceniem racjonal­ „finansowania" - mene­ nego podejścia do gospodarki państwowej. Człowiek ten star­ tował z listy PO do europarlamentu i w tym czasie (kwiecień dżerów państwowych 2014 r.) został równocześnie prezesem Kompanii Węglowej, przedsiębiorstw jest śmiało stwierdzając, że jeśli zdobędzie mandat europosła, nie ciężko chory. zrezygnuje ze stanowiska prezesa KW: „To da się połączyć bez problemu”. A przecież chcąc naprawdę ratować przedsiębiorstwo, trzeba było wal­ czyć o nie od świtu do nocy, ze wszystkich sił... Chyba że likwidacja już wówczas była przesądzona i Mirosław Taras dobrze o tym wiedział. Trzeba stawiać poważne zarzuty członkom zarządów państwowych spółek, ale należy też mieć świadomość, kto jest głównym winowajcą, sprawcą, a kto tylko wykonawcą. Za wszystko odpowiadają rządzący politycy i niestety, widać jak na dłoni, że nie reprezentują oni interesu narodowego. Reprezentują różne interesy prywatne, zewnętrzne, a czasem najzwyczajniej - głupotę. System wynagradzania - lepszym słowem byłoby „finansowania” - menedżerów państwowych przedsię­ biorstw jest ciężko chory. Trzeba wyraźnie powiedzieć, że nie ukształtował się on wczoraj; już na samym początku transformacji stworzono w Polsce system opar­ ty na braku zależności między wynikami firmy państwowej a płacami prezesów. Nie wystarczyło zastosowanie do państwowych spółek przepisów Kodeksu Han­ dlowego, to jeszcze nie był model kapitalistyczny. Konieczne było przede wszyst181

Rozdział II - Gospodarka kim totalne uzależnienie wynagrodzeń managementu od wyników. Jeśli natomiast stworzyło się obowiązek wypłacania niebotycznych zarobków, odpraw itp. nawet w przypadku fatalnego zarządzania, nawet w przypadku doprowadzenia firm do bankructwa, to zaprogramowało się zarazem selekcję negatywną kandydatów na kluczowe stanowiska i wiadomo było, że niebawem przyjdą tacy, którzy ten system bezwzględnie wykorzystają. Tak się właśnie dzieje. Publicyści nazwali to systemem kolesiów. Ludzie biorą gigantyczne pieniądze za stanowiska pozyskiwane w drodze politycznych, ale i „kolesiowych” koneksji, a nie za wyniki przedsiębiorstwa. Na­ prawdę nie sposób uwierzyć, że świat polityki nic z tego nie ma dla siebie... Jako lekarstwo dla polskich kopalń zgodny chór podpowia­ da! prywatyzację. Przyczynę zla upatruje się bowiem w samym Ludzie biorą gigantyczne pieniądze za stanowiska fakcie istnienia państwowej własności. Dlaczego jednak państwo pozyskiwane w drodze nie może zatrudnić właściwych ludzi, superfachowców, dlaczego jest z góry skazane na porażkę? Jeśli faktycznie nie może być politycznych, ale i „kole­ inaczej, to analogicznie trzeba by dojść do wniosku, że również siowych" koneksji, a nie za zarządzanie całym państwem - o ileż trudniejsze niż samymi wyniki przedsiębiorstwa. kopalniami - jest tym bardziej skazane na porażkę. No, ale pań­ stwa nie da się sprywatyzować. (Choć wygląda na to, że jednak się usiłuje - teraz w Polsce.) Na przykład bezpieczeństwo, w tym energetyczne, nie może podlegać prywatyzacji, bo stanie się niebezpieczeństwem, śmiertelnym za­ grożeniem dla państwa i narodu. Zdają się o tym zapominać nie tylko bezduszni li­ kwidatorzy działający w imieniu rządu, ale nawet ekonomiści sprzyjający prawico­ wym wartościom, dla których prywatyzacja jest może jeszcze większym panaceum na wszelkie zło gospodarcze. Nie dostrzegają różnicy między prywatyzacją kopalni a np. usług AGD. Po 1989 r. również oni odrzucali z obrzydzeniem wszystko co państwowe. Np. PGR-y zamiast przekształcić, zagospodarować, stworzyć własności pracownicze - natychmiast zlikwidowano jako szczególnie niemiły symbol PRL-u. Efekt takiej „dekomunizacji” widzimy do dziś: na terenach, gdzie PGR-ów było najwięcej, utrzymuje się na niezmiennie wysokim poziomie bezrobocie, a tysiące hektarów uprawnej ziemi wciąż leżą odłogiem. Z jednej strony rozgorzała walka o państwo suwerenne i silne, a z drugiej wszyst­ ko co państwowe musiało być złe - bo tak uczyło doświadczenie nabyte w półwie­ czu komunistycznym. Zła była wówczas władza państwowa i cały system ustrojowy. Złe było nagradzanie zasłużonych towarzyszy stanowiskami w firmach. Władza komunistyczna zupełnie nie dbała o państwową własność (choć o partyjną - jak najbardziej). To musiało doprowadzić, jako skutek uboczny, do niechęci do samej idei państwa jako takiego. Ta niechęć przetrwała niestety do dziś. Żadna nowa partia polityczna, żaden rząd po 1989 r. nie zastanawiał się nad tym, że po sprywa­ tyzowaniu tego, co konieczne, i tak pozostanie jeszcze dużo własności państwowej, którą powinni zarządzać najlepsi. Nie manipulatorzy, elegancko ubrane cwaniaki, ludzie wiszący u klamek polityków, a z drugiej strony gotowi w każdej chwili do ich korumpowania. Potrzebna była duża baza ludzi kreatywnych, mądrych, uczciwych, świetnie zarabiających, owszem, ale - całkowicie niezależnych od świata polity­ ki. Takich niezależnych ludzi mógł wytworzyć odpowiedni system i odpowiednie 182

CHORE ZALEŻNO ŚCI M IĘDZY ŚWIATEM POLITYKI I ŚWIATEM BIZNESU ustawodawstwo. Niestety powstawał system, który konsekwentnie budował gęstą sieć zależności prywatnych, korupcyjnych. Wypromowano osobników mających w pogardzie górników, hutników i wszystkich innych „suwnicowych” oraz wszyst­ kich inteligentów, którzy nie byli tak cwani, by załapać się w Warszawie na super opłacane stanowiska. Ci „sprytni” ludzie utrzymują przy życiu ten chory system, ten układ, który zżera kraj. Ich oficjalną ideą przewodnią było i pozostaje: prywa­ tyzacja wszelkiej maści. Sprzedawano lub likwidowano cale gałęzie przemysłu. Nie tylko stocznie - nawet kolejkę linową. 90 proc. mediów już nie jest polskie. Bardzo długo można by wymieniać. Sprzedano za Bez całkowicie nowej, grosze, jak wszyscy wiedzą, bo tak było najłatwiej i tak można kreatywnej i walczącej było samemu najlepiej zarobić i „przysponsorować” ludzi polity­ o powierzone jej mienie ki. Pod hasłem świętej prywatyzacji nie liczy się ani państwo, ani państwowe kadry mene­ człowiek ciężko pracujący. Ponieważ nie bardzo jest już co „prywatyzować”, wzięto się dżerskiej tego systemu za obiekty dotychczas nietykalne, np. Lasy Państwowe. To już nigdy się nie zmieni. jest jednak demontaż państwa. Ten system musi zatem przestać funkcjonować, jeśli polska gospodarka narodowa ma przetrwać. Jeżeli Polska ma przetrwać. System „kolesiowski” rodzi też coraz więcej ognisk zapalnych; nie da się jednak bez przerwy żyć w pogotowiu strajkowym. Bez całkowicie nowej, kre­ atywnej i walczącej o powierzone jej mienie państwowe kadry menedżerskiej tego systemu nigdy się nie zmieni. Dlatego im szybciej do władzy dojdą patrioci i lu­ dzie uczciwi, tym mniej napięć i strat nas czeka. W dużych, strategicznych firmach państwowych musi powstać kontrola społeczna nad obsadzaniem zarządów i rad nadzorczych (np. w Niemczech taka kontrola istnieje nawet w wielkich prywatnych firmach, a w radach nadzorczych obowiązkowo zasiadają także przedstawiciele związków zawodowych). Nie wygląda jednak na to, by w Polsce łatwo było teraz znaleźć menedżera, któ­ ry będzie miał stosowne doświadczenie, aby wyciągać z zapaści bankrutów. Jeśli już ktoś jest dobry, dawno ma pracę w spółkach prywatnych. Ale można sięgnąć po specjalistów za granicą; za te pieniądze wielu przyjedzie i będzie ratować z ca­ łych sil, i nie będzie pchać się do Europarlamentu... Ich międzynarodowe kontakty będą równie istotne jak wiedza. W poszukiwaniu kandydatów na pewno bardzo pomocna mogłaby okazać się Polonia, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Do takich działań niezbędna jest jednak zupełnie inna konfiguracja na polskiej scenie politycznej i możliwie szybkie odwrócenie tendencji wygaszaniowych występują­ cych praktycznie w stosunku do całego państwa.

183

Rozdział II

Obronność, państwowość

DR PIOTR NAIMSKI

Energia i niepodległość Po 25 latach transformacji Polska nadal jest uzależniona od rosyjskich surowców

W 1990 r. w niemieckiej prasie ukazał się artykuł napisany na podstawie prze­ cieku z Moskwy. Zawierał fragmenty dokumentu przedstawiającego coś, co zo­ stało wówczas nazwane doktryną Falina-Kwicińskiego. Walentin Falin był szefem wydziału zagranicznego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, a Julij Kwiciński - ambasadorem sowieckim w Republice Federalnej Niemiec. Projekt polegał na tym, by sowieckie czołgi zastąpić rurociągami i przy pomocy uzależnienia od dostaw ropy i gazu utrzymać wpływy Moskwy w Polsce, Czechosłowacji i pozostałych krajach byłego „bloku komunistycznego”. W sprawie przesyłu surowców energetycznych na Zachód Sowieci traktowali PRL bez specjalnego zaufania. Główna magistrala gazowa ze Związku Sowiec­ kiego do Zachodniej Europy, gazociąg „Braterstwo” biegł przez Czechosłowację. Powodów takiej decyzji można się domyślać - w Polsce nigdy nie było wiadomo, co się wydarzy, a nasi południowi sąsiedzi uchodzili za kraj „pewny”. .. Istniał wpraw­ dzie uruchomiony w 1964 r. ropociąg „Przyjaźń”, którym tłoczono ropę naftową do Polski i do Niemiec Wschodnich, jednakże wszystkie rosyjskie plany rozbudowy systemu przesyłu gazu na Zachód omijały Polskę. Niewielki do końca lat 1970. import gazu z ZSRS do Polski gwałtownie rósł w dekadzie lat 80. Własne wydobycie ustabilizowało się na poziomie nieco po­ nad 4 mld m3, a w roku 1989 zużyliśmy ponad 11 mld m3 gazu. Całość importu pochodziła z umów orenburskiej i jamburskiej, częściowo zawartych na zasadzie wymiany barterowej - wkładu pracy polskich firm przy Dr Piotr Naimski (ur. 1951), polityk, budowie gazociągu z Orenburga i kredytu udzielanego działacz opozycji. W niepodległej Polsce szef Moskwie przez Warszawę. W momencie przełomu po­ UOP w rządzie J. Olszewskiego, a w rządzie litycznego w Europie Środkowo-Wschodniej w 1989 r. PiS odpowiedzialny za bezpieczeństwo Rosjanie mieli monopol w dostawach gazu nie tylko do dostaw surowców energetycznych. W Kancelarii Prezydenta Kaczyńskiego m.in. Polski, ale też do wszystkich krajów „bloku” w Środko­ uczestnik Zespołu ds. Bezpieczeństwa Ener­ wej Europie. To o tej zależności myśleli Walentin Falin getycznego. Jeden z członków założycieli i Julij Kwiciński. Umożliwiała ona stosowanie szanta­ Ruchu Społecznego im. Prezydenta RP Lecha żu polegającego na groźbie odcięcia od surowców. Kaczyńskiego w 2011 r. Obecnie poseł PiS. 185

Rozdział III - Obronność, państwowość Jednym z pierwszych doświadczeń rządu Jana Olszewskiego był spadek do­ staw rosyjskiego gazu na początku 1992 r. Pełniłem wówczas funkcję szefa Urzędu Ochrony Państwa. Premier powołał doraźny sztab antykryzysowy, spotykaliśmy się w gronie składającym się z ministrów i ekspertów z Polskiego Górnictwa Naftowe­ go i Gazownictwa. Musieliśmy przygotować listę zakładów przemysłowych prze­ znaczonych faktycznie rzecz biorąc do zniszczenia. Przemysł chemiczny, hutniczy, w tym hutnictwo szkła, używa gazu jako źródła energii; piece, ale i chłodnie pra­ cują w ruchu ciągłym. Wstrzymanie dostaw surowca oznacza przerwę w tej ciągło­ ści, a tym samym zagładę maszyn i urządzeń. Opracowany przez nas dokument był przerażający - wymieniał zakłady od „najważniejszych” do Ile kosztuje bezpieczeń­ „mniej ważnych”, zakłady uznane za „najmniej ważne” miały stwo Polski? Czy nie ulec zniszczeniu w pierwszej kolejności. Do Moskwy pojechała warto za nie zapłacić? delegacja, aby próbować wyjaśnić i ratować sytuację. Rosjanie Usłyszałem stwier­ tłumaczyli się bałaganem. Ostatecznie przywrócili dostawy gazu w zakontraktowanej ilości. Do dzisiaj nie jestem pewien, czy był dzenie, że może war­ to rzeczywiście rezultat bałaganu (faktem jest, że miesiąc wcze­ to, ale musiałaby być śniej rozwiązali Związek Sowiecki), czy jednak sygnał i ostrze­ decyzja polityczna. żenie dla nowego rządu w Warszawie... Po tym doświadczeniu zaczęliśmy szukać alternatywnej drogi dla sprowadzenia gazu niezbędnego polskiej gospodarce. Wiosną 1992 r. powstał projekt gazociągu łączącego Polskę przez Danię z brytyj­ skim złożem „Britannia” na Morzu Północnym. Anglicy chcieli uczestniczyć w tym przedsięwzięciu, rozmowy były bardzo zaawansowane. Przygotowaliśmy studium wykonalności, biznesplan... Zainteresowanie wyrażali partnerzy z Czech i Węgier, także przedstawiciele dużych firm energetycznych. W ostatnich dniach maja niespo­ dziewanie pojawili się Rosjanie z projektem gazociągu tranzytowego przez Polskę z Jamału do Niemiec. Chodziło po prostu o odciągnięcie uwagi rządu w Warszawie od realizacji planów mogących złamać monopol rosyjski. Zarząd PGNiG-u pod­ pisał porozumienie o przygotowaniu studium wykonalności dla tego projektu. Do tamtego czasu nie było nawet mowy o tym, aby przez terytorium naszego kraju przechodził jakikolwiek strategiczny gazociąg ze Wschodu na Zachód. Teraz Ro­ sjanie nagle uznali, że to świetny pomysł, który na zawsze pozwoli zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne, zobowiązali się do udziału w finansowaniu inwesty­ cji. Chcieli to przeforsować przy użyciu „rosyjskiej partii” w Polsce. W zarządzie PGNiG-u zasiadał wówczas Kazimierz Adamczyk, który zajmował się projektem „Britannia”. W rządzie Hanny Suchockiej pojawił się jako wiceminister przemysłu i handlu... odpowiedzialny za kontrakty gazowe. Udałem się do niego, kiedy po upadku gabinetu Jana Olszewskiego zorientowałem się, że nowy rząd przystąpił do realizacji rosyjskiego projektu. Na pytanie, „co wy robicie?!”, odpowiedział: „Wy­ bieramy gaz z Rosji, bo będzie o 20 proc. tańszy niż surowiec z Morza Północnego”. Zapytałem: „Ile kosztuje bezpieczeństwo Polski? Czy nie warto za nie zapłacić?”. Usłyszałem stwierdzenie, że „może warto, ale musiałaby być decyzja polityczna”. W rezultacie na ostatnim posiedzeniu rządu Suchockiej we wrześniu 1993 r. za­ padła decyzja o zatwierdzeniu umowy jamalskiej. Czyżby sprawcy obawiali się, że 186

ENERGIA I NIEPODLEGŁOŚĆ następny rząd mógłby być bardziej polski? Pod dokumentem widnieje podpis wice­ premiera Henryka Goryszewskiego. Rosjanie odnieśli wielkie zwycięstwo, na wiele lat uzależnili Polskę od swoich dostaw. Czy powinno nas to oburzać? Ze wszech miar - tak! Polscy politycy, mający usta pełne frazesów o wolności i niepodległości, podjęli decyzję, za którą Polska do dzisiaj płaci uzależnieniem od swojego wschod­ niego sąsiada. Decyzja o podpisaniu wieloletniego kontraktu z Gazpromem wpisy­ wała się w myślenie o Rosji z jednej strony życzeniowe, a z drugiej - niewolnicze. Przypomnę tylko, że celem wizyty premiera Tadeusza Mazowieckiego w Moskwie jesienią 1989 r. było przedłużenie na następne dwadzieścia lat układu o wzajemnej pomocy i współpracy gospodarczej między Polską a Związkiem Sowieckim. To do­ brze oddaje stan umysłów członków ówczesnej „elity” i pewnie tłumaczy postępo­ wanie Hanny Suchockiej i jej ministrów. Byłem wtedy wśród... wołających na puszczy. I z tego właśnie powodu zacząłem głębiej interesować się sprawami dostaw do Polski surowców i bezpieczeństwem energetycznym. Od 1993 r. przez cztery następne lata rządzili postkomuniści w ko­ alicji z Polskim Stronnictwem Ludowym. Pracowicie budowano Gazociąg Jamalski. Następna okazja do uniezależnienia się od Rosji pojawiła się za czasów Akcji Wyborczej Solidarność i rządu Jerzego Buzka. W 1998 r. zostałem doradcą premiera ds. bezpieczeństwa i postanowiłem pod­ jąć próbę powrotu do pomysłu sprowadzenia gazu z Morza Północnego. W kance­ larii jako doradca pracował również Piotr Woźniak. Nie znając się wcześniej, spotkaliśmy się i połączyliśmy nasze siły. Musie­ Polscy politycy, mając liśmy „tylko” przekonać premiera do idei dywersyfikacji źródeł usta pełne frazesów surowców. Okazało się to początkowo proste, ale w praktyce wy­ o wolności i niepodle­ magało stałej czujności i codziennej walki o konkretne decyzje. głości, podjęli decyzję, Pojawia się czasem pytanie, czy nie mogliśmy zatrzymać budo­ za którą Polska do dzisiaj wy Gazociągu Jamalskiego (został oddany do użytku w 2001 r.). Nie - dlatego że Polska ciągle nie miała alternatywy. Sieć gazo­ płaci uzależnieniem od ciągowa z lat 1970. i 1980. była coraz bardziej wyeksploatowa­ swojego w schodniego na, poza tym trzeba by zrywać umowy rządowe. Przekonując do sąsiada. pomysłu importu gazu norweskiego, nie podważaliśmy jednak zasadności istnienia Gazociągu Jamalskiego jako takiego. Tłumaczyliśmy, że pod­ stawą bezpieczeństwa państwa jest zróżnicowanie kierunków dostaw surowców energetycznych. Wielokrotnie byłem oburzony, kiedy podczas pracy nad tym projektem naty­ kaliśmy się w wielu miejscach na brak zrozumienia, a czasem i na skryte lub na­ wet otwarte przeciwdziałanie. Gdyby przeprowadzić coś w rodzaju historycznego śledztwa, to można by wskazać osoby, które realizowały interesy rosyjskie, a nie polskie... Musieliśmy na przykład zmienić zarząd PGNiG-u. Czasem z brakiem zrozumienia spotykaliśmy się nawet u niektórych ministrów. Z kolei niżsi urzędni­ cy brali za dobrą monetę rozwiązania pozornie polepszające sytuację, ale niedające strategicznej perspektywy. Przykładem może być historia związana z możliwością zawarcia umowy na dostawy gazu z holenderskim koncernem Gasunie. Zderzały się tutaj dwie koncepcje. Podstawą pierwszej była dywersyfikacja dostaw na pozio187

Rozdział III - Obronność, państwowość mie fizycznym, czyli na poziomie źródeł dostaw i realnie istniejących gazociągów z różnych kierunków. Zwolennicy drugiej twierdzili, że nieważne, skąd pochodzi gaz, bo gaz - norweski, rosyjski czy arabski - jest zawsze taki sam. Ważne, aby mieć umowy z różnymi dostawcami. Problem polega! na tym, że firmy takie jak Gasunie kupowały gaz od Rosjan i mogły go dostarczyć wyłącznie przez system gazociągów rosyjskich. Strategiczny plan musiał uwzględnić ilość surowca zużywanego w Polsce i zo­ bowiązania do odbioru gazu w ramach długoterminowego kontraktu z Rosją. Cho­ dziło o utrzymanie na najniższym możliwym poziomie obowiązkowych dostaw z kontraktu jamalskiego i uzupełnienie pozostałej części zapo­ „Partia rosyjska" w Pol­ trzebowania gazem pochodzącym z innych źródeł. Ta „reszta” sce składała się z ludzi, wynosiła od 5 mld m3 do 8 mld m3w dłuższej perspektywie. Po­ którzy indywidualnie mysły sprowadzenia 2 mld m3 czy to przez Gasunie, czy przez Bartimpex Aleksandra Gudzowatego de facto rujnowały nasz lub zbiorowo realizowali strategiczny projekt dywersyfikacji dostaw. w praktycznym działaniu Doraźne wprowadzenie do Polski gazu w dwóch lub trzech interesy rosyjskie. mniejszych porcjach poza kontraktem jamalskim nie rozwią­ zywało problemu, ponieważ nie oznaczało budowy stałej infra­ struktury przesyłowej. To spowodowało, że sprzeciwialiśmy się zamiarom Gudzo­ watego budowy gazociągu z Bernau pod Berlinem do Szczecina i wprowadzenia na polski rynek od 2 do 5 mld m3 rosyjskiego gazu, który najpierw został dostarczony Gazociągiem Jamalskim do Niemiec, a następnie byłby zawrócony do Polski. Mimo że kontrakt z Holendrami miałby podobny charakter, minister gospodarki Janusz Steinhoff opowiadał się za tym, aby go podpisać. Byliśmy rozgoryczeni i oburzeni brakiem zrozumienia i oporem „materii”. Opór mógł się brać z faktycznego niezro­ zumienia sytuacji, ale z drugiej strony być wynikiem działania czegoś, co nazwał­ bym partią rosyjską w Polsce. „Partia rosyjska” w Polsce składała się z ludzi, którzy indywidualnie lub zbiorowo realizowali w praktycznym działaniu interesy rosyjskie. Analizując stosunek różnych osób do problemu dywersyfikacji dostaw surowców, można by zidentyfikować wielu członków tej partii. Jeśli ktoś w ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat działał na rzecz utrzymania monopolu dostaw gazu ze wscho­ du, to robił to w rosyjskim interesie. Może warto stworzyć listę takich osób. Myślę, że to dobry pomysł dla polskiego kontrwywiadu, gdyby naprawdę chciał coś robić. Do 1989 r. rządzili Polską sowieccy agenci. W połowie lat 1980., pod koniec zimnej wojny narodził się w Moskwie pomysł przekształcenia imperium sowiec­ kiego. Był to moment, w którym z punktu widzenia Rosjan należało zacząć próbo­ wać utrzymać wpływy w Europie Środowej przy pomocy narzędzi gospodarczych, rezygnując z komunistycznej ideologii i wojskowej obecności. O tym, że doktryna Falina-Kwicińskiego była planem strategicznym dla polityki rosyjskiej, świadczy oficjalnie opublikowana strategia bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej z 2003 r. Na stronie 141 mówi się wprost, że eksport surowców - ropy naftowej i gazu - ma służyć realizacji interesów politycznych Federacji Rosyjskiej między Atlantykiem a Pacyfikiem. Być może Rosjanie muszą dokonywać tajnych operacji, aby osiągnąć cele, ale nie widzą konieczności ukrywania swoich zamiarów. 188

ENERGIA I NIEPODLEGŁOŚĆ

Premier Buzek zapytał mnie kiedyś, już po długim okresie pracy nad projek­ tem norweskim, „dlaczego z tym gazem jest tak trudno?”. Odpowiedziałem, że po pierwsze mamy do czynienia z rosyjską agenturą, a po drugie - w grę wchodzą ogromne pieniądze. Takie pieniądze, które są w stanie skorumpować wiele osób, za które można mały kraj po prostu kupić, a dużemu krajowi - takiemu jak Polska - przysporzyć wiele kłopotów. Przy kontraktach wartych miliardy dolarów można liczyć na miliony łapówek. Ambasada rosyjska nie musiała i nie musi przekazy­ wać pieniędzy w walizce. W krajach, gdzie Rosjanie zdobywali rynek dla swojego gazu, takich jak Polska, Włochy czy Bułgaria, tworzyli bardzo małe, w gruncie rzeczy niepotrzebne spółki pośredniczące w handlu gazem, przez które przecho­ dziła część kontraktów. Działalność tych spółek polegała wyłącznie na przekła­ daniu papierów, ale stosowały one odpowiednio wysoką marżę, a ich dochód był opodatkowany zgodnie z prawem w kraju docelowym. Z tymi „wypranymi”, „czy­ stymi” pieniędzmi władze spółek, składające się z „zaufanych” osób lub osób „do opłacenia”, mogły już robić, co tylko chciały. Nie zamierzaliśmy rozmawiać z taki­ mi pośrednikami. Tyle że decyzją rządu Leszka Millera, a właściwie wicepremiera Marka Pola z 2003 r„ podpisany został aneks do kontraktu jamalskiego obniżający dostawy i stwarzający konieczność dokupienia - w dalszym ciągu na Wschodzie! około 2 mld m3 gazu. Okazało się wówczas, że na rynku gazowym działają spółki oferujące Polsce rosyjski surowiec. Na tym polegała „zasługa” wicepremiera Pola - na otwarciu drogi do wprowadzenia do handlu ze Wschodem pośredników.

Gazoport w Świ­ noujściu, budowa terminalu LNG (skroplonego gazu ziemne­ go). Przykład niezwykle ślimaczącej się inwestycji, skąd­ inąd niezbędnej dla naszego bezpieczeństwa energetycznego.

189

Rozdział III - Obronność, państwowość W 2004 r. powstała rosyjsko-ukraińska spółka RosUkrEnergo, udziałowcami zostali ludzie, którym wytykano później powiązania ze światem przestępczym, gangsterskim. Równocześnie jednym z udziałowców był Gazprom. Kiedy w 2007 r. musieliśmy na kolejne trzy lata zapełnić braki wynoszące 2 mld m3gazu, Rosjanie stwierdzili, że dostawcą może być jedynie RosUkrEnergo. Podczas decydujących rokowań w Moskwie siedzieli przy jednym stole członkowie polskiej delegacji, reprezentanci Gazpromu i przedstawiciele Przy kontraktach war­ RosUkrEnergo. Rosjanie wyrazili zgodę na podpisanie umowy tych miliardy dola­ na dostawę brakujących Polsce dwóch miliardów metrów sze­ rów można liczyć na ściennych gazu pod warunkiem, że zgodzimy się na dziesięcio­ miliony łapówek. procentową podwyżkę cen surowca z głównego kontraktu jamalskiego. To byt szantaż, wobec którego byliśmy bezradni. To byt pierwszy tego typu otwarty szantaż. Musieliśmy mu ulec. W 2001 r. udało się wynegocjować i doprowadzić do podpisania umowy z Nor­ wegami i Duńczykami. Piotr Woźniak prowadził negocjacje i pilnował sprawy z po­ zycji wiceprezesa PGNiG-u, a ja - z ramienia Rady Nadzorczej i Kancelarii Pre­ miera. Zawsze też mogliśmy liczyć na pomoc pani Barbary Litak-Zarębskiej, wtedy wiceminister Skarbu Państwa. Kontrakty zostały zatwierdzone przez Radę Nad­ zorczą PGNiG-u i przez właściciela, czyli polski rząd. Do dopełnienia i uczynienia wszystkich tych kontraktów obowiązującymi brakowało jedynie notyfikacji. To byt wyścig z czasem, bowiem kończyła się już kadencja rządu AWS-u - zabrakło kilku tygodni. Już podpisane i zatwierdzone korporacyjnie dokumenty należało tylko przesłać do Norwegii, ale Leszek Miller tego nie zrobił... Pytanie, czy mogliśmy zdążyć...? Można było zdążyć, ale napotykaliśmy opór na poziomie technicznym. Na przykład w momencie kluczowym dla całego projektu prezesem PGNiG-u zo­ stał nie Piotr Woźniak, a Andrzej Lipko, a Lipce się nie spieszyło... O obsadzie stanowiska prezesa PGNiG-u faktycznie decydował minister gospodarki Janusz Steinhoff. Zerwanie polsko-norwesko-duńskich porozumień w sprawie dostaw gazu do Polski to kwestia, która u spokojnego na ogól Leszka Millera wywołuje ataki furii, kiedy jest o to publicznie pytany i kiedy stawiamy mu zarzuty. Nie potrafi wytłu­ maczyć się ze swojej decyzji. Twierdzi, że kontrakt norweski byl drogi i niepotrzeb­ ny..., a poza tym - mijając się z prawdą - że nie był podpisany. Po jednej stronie mamy takie bajeczki, a po drugiej - strategiczny interes i bezpieczeństwo polskiego państwa. Miller jest szkodnikiem. Nie wiem, czy jest agentem. Wiem, że zreali­ zował interes rosyjski. Zrobił coś, co godzi w fundamenty Polski, za co powinno się go postawić przed Trybunałem Stanu. Upiekło mu się oczywiście dlatego, że żyjemy w III Rzeczypospolitej, która powstała w wyniku tzw. transformacji ’89, a nie w normalnie funkcjonującym polskim państwie. Trudno nie być tym oburzo­ nym. Również w wielu innych dziedzinach trwają negatywne konsekwencje tych zaniechań. Daliśmy się zbiorowo oszukać przy nieskutecznym niestety proteście mniejszości. Pozostaje smutna satysfakcja bycia wśród tej mniejszości. Trzecią próbę uniezależnienia Polski od importu rosyjskich surowców podjęli­ śmy w 2005 r. Kiedy umawiałem się z Jarosławem Kaczyńskim, że będę uczestni­ 190

ENERGIA I NIEPODLEGŁOŚĆ czył w rządzie Prawa i Sprawiedliwości, plan był sprecyzowany. Mieliśmy już tyle doświadczenia, że mogliśmy to przemyśleć także na poziomie organizacyjnym. Kaczyński zaakceptował propozycję, aby stanowisko ministra gospodarki objął Piotr Woźniak. Ja zostałem sekretarzem stanu, pełnomocnikiem rządu ds. importu ropy i gazu do Polski. Postanowiliśmy spróbować jeszcze raz, korzystając z pomo­ cy naszych współpracowników, doświadczonych ludzi zaprawionych w poprzednich „bojach”. Cieszyliśmy się poparciem premiera, szefa partii tworzącej rząd, znajdo­ waliśmy pełne zrozumienie u prezydenta Lecha Kaczyńskiego. W 2005 r. sytuacja wydawała się dobra dla realizacji naszych zamiarów, a kiedy w lipcu 2006 r. premie­ rem został Jarosław Kaczyński - stała się wręcz bardzo dobra. Nieszczęście z punk­ tu widzenia naszych planów polegało na skróceniu kadencji Sejmu. Realizacja strategicznych projektów energetycznych zawsze wymaga czasu, nawet jeśli są one prowadzone w najbardziej sprzyjających okolicznościach. Do pracy przystąpiliśmy z chwilą objęcia urzędu w grudniu 2005 r., okazało się, że dwa lata nie wystarczyły... Wróciliśmy do idei kontraktu z Norwegami. Początkowo nie chcieli rozmawiać, chociaż doskonale wiedzieli i rozumieli, co w nieszczęsnym 2001 r. stało się w Pol­ sce. Byliśmy tymi samymi, z którymi rozmawiali kilka lat wcześniej, traktowali nas nieufnie, jako ludzi nieskutecznych. Przełom nastąpi! w momencie, kiedy postano­ wiliśmy, że PGNiG kupi udziały w złożu gazu na szelfie norweskim. Polska spółka wygrała przetarg i uzyskała od Norwegów potwierdzenie kompetencji do uczest­ nictwa w tym przedsięwzięciu. PGNiG zawdzięcza swój dzisiejszy dobry wynik finansowy eksploatacji złoża „Scarv” i sprzedaży wydobywanej tam ropy i gazu na rynku europejskim. Dzięki temu ma pienią­ Budowa gazociągu m ię­ dze, żeby chociażby zapłacić Gazpromowi. Do niedawna wice­ dzy Polską a Danią zo ­ prezesem zarządu PGNiG-u był Jerzy Kurella. W latach 2006stała zablokowana przez 2007 pracował w dziale prawnym spółki i pisał opracowania rząd Platformy Obyw atel­ dowodzące, że zakup od Exxon Mobile tego złoża jest bezzasad­ ny i stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa spółki. Przekonanie skiej. Tusk tego nie chciał, zarządu do pomysłu wymagało wówczas dużej determinacji ze ponieważ z założenia strony ministra Piotra Woźniaka i pełnomocnika rządu. Udało odrzucał projekty PiS-u. się na szczęście i lekką satysfakcję sprawiają mi sprawozdania składane przez zarządy PGNiG w komisji sejmowej, w których m.in. prezes Kurella podkreślał dobre wyniki na Morzu Norweskim. Kiedy Norwedzy zobaczyli, że jesteśmy w stanie wydać miliard złotych na zakup złoża, zaczęli traktować nas poważnie. Sytuacja rynkowa i polityczna zmieniła się jednak i nie mogło już być mowy o gazociągu biegnącym bezpośrednio z Norwegii do Polski. Tym razem system norweskich gazociągów miał zostać połączony z duń­ skim, a duński z polskim poprzez Baltic Pipę. Po stronie polskiej budowa gazocią­ gu między Polską a Danią została zablokowana przez rząd Platformy Obywatel­ skiej. Tusk tego nie chciał, ponieważ z założenia odrzucał nasze projekty. Projekt interkonektora Baltic Pipę łączącego Polskę z Danią będzie ponownie analizowany przez nas po uruchomieniu gazoportu w Świnoujściu. Terminal do odbioru skroplonego gazu, polski „gazoport” był nowym pomy­ słem: prezydenta Lecha Kaczyńskiego, pełnomocnika rządu ds. zaopatrzenia 191

Rozdział III - Obronność, państwowość w gaz i ropę oraz ministra Piotra Woźniaka. (Do terminalu LNG dostarczany jest skroplony gaz ziemny drogą morską praktycznie z dowolnego miejsca na świecie i tutaj zamieniany na normalny gaz, a następnie dalej rozsyłany po kraju.) Prezy­ dent uważał to za bardzo ważne, a my w Ministerstwie Gospodarki byliśmy po prostu zdeterminowani. Terminal jako poważny projekt zaczęliśmy rozważać dość późno. W 1999 r. przychodzili do nas w tej sprawie różni ludzie, ale wówczas trak­ towaliśmy to jako ofertę odciągającą nas od idei gazociągu norweskiego - od inwe­ stycji mieszczącej się w granicach realnych. Nie chcieliśmy dyskusji na temat LNG, ponieważ zdawaliśmy sobie sprawę, że rząd Jerzego Buzka mógł zrealizować tylko jeden projekt. W tamtym czasie gaz płynny był dużo droższym gazem - epoka LNG, czyli skroplonego gazu, dopiero się w Europie zaczynała. W 2005 r. było już inaczej. Prezydent Lech Kaczyński chciał budowy gazoportu na­ tychmiast, a ja mówiłem: „Realizujmy dwa projekty równolegle. Premier Jarosław Robimy ‘Norwegię’ i robimy gazoport”. On mówił: „Dobrze, rób Kaczyński chciał mieć na sobie ‘Norwegię’, ale ma być gazoport”. Tak przebiegały moje zachodnich „rubieżach" z nim rozmowy. naszego kraju wielką Najpierw była decyzja Rady Bezpieczeństwa Narodowego, polską inwestycję. odpowiednią uchwałę podjął w styczniu 2006 r. rząd. Dzię­ ki temu mieliśmy rozwiązane ręce i stałe poparcie osobiście zainteresowanego prezydenta. W pewnym momencie doszło do mojej rozmowy z premierem Jarosławem Kaczyńskim, musieliśmy zdecydować, gdzie gazoport powstanie. Rywalizowały ze sobą dwa miasta: Gdańsk i Szczecin. Gdańsk prze­ konywał do lokalizacji w Porcie Północnym, a Szczecin - w Świnoujściu. Racje były podzielone. Przedstawiałem sprawę premierowi. Argumentowałem, że skoro jednocześnie realizujemy projekt Baltic Pipę, to w perspektywie dzięki porozu­ mieniu z Danią możemy stworzyć w Świnoujściu „hub” gazowy - centrum handlu gazem na zachodnim Bałtyku. Premier mówił, że poza tym musimy mieć na za­ chodnich „rubieżach” naszego kraju wielką polską inwestycję. Miał stuprocentową rację. Decyzja była poważna, ponieważ wiązała się z koniecznością budowy portu zewnętrznego w Świnoujściu - nabrzeża, falochronu. To są duże i kosztowne in­ westycje morskie. Łączne koszty szacowaliśmy na miliard złotych. Rząd przyjął wieloletni plan, co pozwalało sfinansować wszystkie te inwestycje niezależnie od samego gazoportu. Niedawno budowa portu została zakończona, zmieściła się w naszym harmonogramie i kosztorysie. Powstało handlowe nabrzeże umożliwia­ jące zespołowi portów Szczecin-Świnoujście przyjmowanie większych niż do tej pory jednostek. Kiedy w 2007 r. odchodziłem ze stanowiska sekretarza stanu w ministerstwie gospodarki, zostawiłem Donaldowi Tuskowi i Waldemarowi Pawlakowi listy z opi­ sem projektów i stanu ich zaawansowania. Zaraz po powstaniu rządu Platformy Obywatelskiej rozmawiałem o tym zarówno z premierem Tuskiem, jak i wicepre­ zesem Rady Ministrów i ministrem gospodarki Waldemarem Pawlakiem. Począt­ kowo nie podjęli niczego, dopiero po roku wrócili do idei gazoportu. Dlaczego Tusk wszedł w buty Leszka Millera i opierał się budowie terminala w Świnoujściu? Myślę, że w tym przypadku przeważała niechęć do czegokolwiek, co mogłoby być 192

ENERGIA I NIEPODLEGŁOŚĆ kojarzone z inicjatywą Prawa i Sprawiedliwości. Można to nazwać głupotą, zacie­ trzewieniem politycznym... Mamy 2015 r. i gazoport wciąż nie został oddany do użytku. Rząd cały czas przesuwa termin zakończenia inwestycji i nie wiadomo, czy w ogóle wyznaczy! jakiś termin ostateczny. Jeśli nie uda się zdążyć przed podjęciem renegocjacji kon­ traktu jamalskiego, to Polska w dalszym ciągu będzie znajdowała się pod rosyj­ skim szantażem. Pojawiały się komentarze, że rządowi Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego właśnie o to chodzi... Niedawno okazało się, że Saipem - główny udziałowiec konsorcjum budującego najważniejszą dla Polski inwestycję energetyczną w ostatnich latach - ma powiązania innymi kontrakta­ mi z Gazpromem. Pytanie do Donalda Tuska brzmi, czy służby specjalne nie sprawdziły, co to za spółka? Z kolei polski udzia­ Przeważała niechęć do łowiec ogłosił upadłość. W chwili obecnej wykonano 95 proc. czegokolwiek, co m ogło­ prac i oby nie było już dalszych niespodzianek. Dzięki decyzjom by być kojarzone z inicja­ podjętym przez rząd Prawa i Sprawiedliwości w 2007 r. inwe­ tyw ą Prawa i Spraw iedli­ storem jest państwo, tzn. spółka córka powołana przez Gaz-System, który w 100 proc. należy do Skarbu Państwa i posiada wości. Można to nazwać wszystkie gazociągi przesyłowe w Polsce. Chodziło o to, aby głupotą, zacietrzew ie­ terminal na pewno pozostał w polskich rękach. Gdybyśmy to niem politycznym... my wybierali wykonawcę, wybralibyśmy firmę spoza układu europejsko-rosyjskiego. Ta historia jest „krwawa”. Historia trwających już blisko 25 lat prób uniezależ­ nienia Polski od rosyjskiego monopolu dostaw surowców energetycznych to poli­ tyczny, gospodarczy i ludzki thriller. Niestety ciągle nie ma szczęśliwego finału. W tym rozdziale słowa oburzenia padły już cztery razy. Powtórzę je raz jeszcze. Jest oburzające, że przez 25 lat Polska nie może doczekać się zapewnienia pod­ stawowych warunków bezpieczeństwa energetycznego. Uzależnienie od dostaw rosyjskiego gazu utrzymuje się, a co więcej, grozi nam, że pod presją dyktatu Unii Europejskiej Polska będzie zmuszana do rezygnacji z własnego węgla, jako pod­ stawowego surowca energetycznego. Na to nie może być zgody. Pozbawienie kraju suwerenności w dostawach energii będzie skutkowało trwałym niedorozwojem go­ spodarczym i w konsekwencji - „wygaszaniem” naszej niepodległości.

193

Rozdział III - Obronność, państwowość 1 września 2009 r. o godz. 4.45 rozpoczęły się w Gdańsku, przed Pomni­ kiem Obrońców Wybrzeża na We­ sterplatte obcho­ dy 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej. W uroczysto­ ściach uczestni­ czył prezydent RP Lech Kaczyński.

Dowódca sił koalicyjnych w Iraku, generał Ricardo Sanchez (z prawej), podczas wizyty 11 stycznia 2004 r. w do­ wództwie Wie­ lonarodowej Dywizji Sił Stabilizacyjnych w irackim obozie Babilon. Obok wybitny polski dowódca gen. Bronisław Kwiat­ kowski, który 6 lat później po­ legł w katastrofie smoleńskiej.

194

DR GRZEGORZ KWAŚNIAK

Kto nas obroni? Od 1989 r. Siły Zbrojne RP znajdują się w stanie ciągłych zmian. Przeprowa­ dzono już kilka programów restrukturyzacyjnych i trwają prace nad następnym. Pomimo to widać coraz wyraźniej, że zmiany te są ciągle niewystarczające, a Siły Zbrojne RP z roku na rok tracą zdolność do wypełniania konstytucyjnej misji obrony terytorium kraju. Również działania podejmowane w ciągu ostatnich kilku lat, w tym szczególnie profesjonalizacji oraz ostatnia reforma systemu kierowania i dowodzenia , tylko z pozoru słuszne i prawidłowe, nie rokują jednak nadziei na zasadniczą naprawę tej niepokojącej sytuacji. Dotychczasowe zmiany ogólnie ocenić można jako dalece niewystarczające, pobieżne i przebiegające w sposób przypadkowy, doraźny, stwarzając tym sa­ mym wrażenie, jakby odbywały się bez jakiegokolwiek pomysłu i planów. Plany takie prawdopodobnie istnieją, jednak, jak wynika z obserwacji, nie powodują one żadnych zmian zasadniczych, strategicznych, a ponadto nie są konsekwent­ nie realizowane. Natomiast kierownictwo wdrażające zmiany prawdopodobnie nie uświadamia sobie nawet konieczności dokonywania zmian fundamentalnych, stra­ tegicznych, uznając realizowany obecnie proces restrukturyzacji i profesjonalizacji sil zbrojnych za zupełnie wystarczający i odpowiadający wyzwaniom przyszłości. Najbardziej niepokojące jest jednak to, że wraz z upływem czasu i realizacją kolejnych programów oraz pomimo kilkunastu już lat członkostwa w NATO, zdolności naszych sil zbrojnych do obrony terytorium kraju zamiast wzrastać, z roku na rok coraz bardziej maleją, a sam proces przeciąga się już niebezpiecz­ nie długo i wkrótce korzystna jak dotąd dla Polski koniunktura międzynarodowa może się skończyć. Utrata zdolności obronnych przez Sity Zbrojne Dr Grzegorz Kwaśniak (ur. 1966), oficer RP znajduje swój ostateczny wyraz w zaplanowanej rezerwy, wykładowca akademicki, ekspert i przyjętej do ewentualnej realizacji koncepcji przepro­ w zakresie bezpieczeństwa narodowego, W latach 2006-2010 pracował w Zarządzie wadzenia - Strategicznej Operacji Obronnej (SOO). Planowania Strategicznego Sztabu Generalne­ Operacja ta jest najważniejszym i ostatecznym spraw­ go WP oraz w Akademii Obrony Narodowej. dzianem funkcjonowania całego państwa oraz jego sil Członek zespołu opracowującego Strategię zbrojnych w sytuacji wystąpienia zagrożeń militarnych. Bezpieczeństwa Narodowego RP-2007. Obec­ nie zastępca dyrektora Instytutu Bezpieczeń­ Plan przeprowadzenia SOO jest oczywiście dokumen­ tem tajnym, do którego dostęp ma bardzo niewiele osób. stwa Wewnętrznego w PWSZ w Nysie. 195

Rozdział II! - Obronność, państwowość Jednak analiza związanych z nim bezpośrednio dokumentów o charakterze jawnym pozwala na sformułowanie następujących wniosków co do jej podstawowych zało­ żeń w zakresie rozmieszczenia, ukompletowania oraz koncepcji jej realizacji.

Błędne rozmieszczenie sił obronnych Rozmieszczenie naszych sił zbrojnych na terytorium kraju nie zmieniło się w za­ sadzie od czasów Układu Warszawskiego. Zostało kiedyś dokonane pod dyktando obcego mocarstwa (ZSRR), które w ten sposób zamierzało wykorzystać nasz kraj i nasze siły zbrojne do realizacji swoich planów podboju Europy Zachodniej. Cał­ kowita zmiana sytuacji geopolitycznej naszego kraju po roku 1989 nie spowodowa­ ła jednak zmiany rozmieszczenia naszych najważniejszych związków taktycznych. W efekcie, na dzień dzisiejszy, całkowicie nie odpowiada już ono aktualnej sytuacji geopolitycznej Polski oraz zagrożeniom dla jej bezpieczeństwa.

AKTUALNE ROZMIESZCZENIE BRYGAD WOJSK LĄDOWYCH

Widać wyraźnie, że trzy czwarte naszych sił rozmieszczonych jest na zachodzie i południu kraju, w pobliżu granic z naszymi partnerami z UE oraz sojusznika­ mi z NATO - państwami o silnych tradycjach demokratycznych. Natomiast nasza wschodnia granica pozbawiona jest prawie zupełnie ochrony i obrony. Nieliczne jednostki rozmieszczone na wschodzie są jednocześnie najsłabiej ukompletowane i prawdopodobnie najsłabiej wyszkolone. Błędne rozmieszczenie sił powoduje 196

KTO NAS OBRONI? z jednej strony problemy z ich szybkim przegrupowaniem w sytuacji zagrożenia (około 700 km). A co gorsze, skutkuje brakiem znajomości przez oficerów i żoł­ nierzy przybyłych z drugiego końca Polski terenu oraz lokalnych uwarunkowań, co pozbawia nasze siły zbrojne podstawowego atutu każdej armii broniącej teryto­ rium własnego państwa, w postaci wykorzystania w walce taktycznych i operacyj­ nych właściwości własnego terenu.

Pozorna profesjonalizacja Pod koniec lat 1980. Siły Zbrojne PRL liczyły ponad 400 tys. żołnierzy. Zor­ ganizowane były w trzy rodzaje sił zbrojnych (wojska lądowe, wojska lotnicze, ma­ rynarka wojenna) i rozmieszone w okręgach wojskowych, które dzieliły nasz kraj na części: północną i południową. Każda z nich stanowiła zaplecze dla sił Układu Warszawskiego, które miały w przyszłości dokonać strategicznego uderzenia na zachód Europy. Ich podstawową siłę stanowiło kilkanaście dywizji zmechanizowa­ nych i pancernych opartych na żołnierzach z poboru. W wyniku trwających już ponad 20 lat zmian dokonano redukcji ogólnej liczby Sił Zbrojnych RP do około 90 tys., powstał czwarty rodzaj sił zbrojnych (wojska specjalne), okręgi wojskowe zostały zlikwidowane, a ich funkcje przejęły dowództwo operacyjne oraz generalne. Ogólna liczba W wyniku trwających już dywizji została zmniejszona do trzech, natomiast brygad do trzy­ ponad 20 lat zmian do ­ nastu - teoretycznie zawodowych. konano redukcji ogólnej Niestety poza ogólną redukcją, tworzeniem kolejnych szcze­ bli dowodzenia oraz utworzeniem nowego rodzaju wojsk (co tak liczby Sił Zbrojnych RP do naprawdę jest tylko formalną zmianą podporządkowania jedno­ około 90 tys. stek już istniejących) w ramach struktury zmieniło się w zasadzie niewiele. Jednak najważniejszym problemem spowodowanym zbyt pośpieszną i nie­ przemyślaną profesjonalizacją oraz zawieszeniem poboru stało się ukompletowanie w żołnierzy istniejących jednostek wojskowych na terenie całego kraju. Trudności finansowe spowodowały, że średni poziom ukompletowania wynosi około 40 proc., do etatu czasu wojny, co jest wskaźnikiem gorszym niż w czasach armii poborowej, i poddaje w wątpliwość cały sens przeprowadzonej profesjonali­ zacji. Sytuację próbowano ratować wprowadzaniem tzw. Narodowych Sił Rezerwo­ wych, jednak zakończyło się to całkowitym niepowodzeniem, do którego oczywi­ ście nikt nie chce się przyznać. Prawdopodobnie, biorąc pod uwagę położenie geopolityczne i geostrategiczne naszego państwa oraz nasze doświadczenia historyczne, pośpieszna profesjonali­ zacja była błędem, wynikającym z decyzji politycznych, za którymi stały wąskie interesy partyjne, a decyzja o jej przeprowadzeniu nie została oparta na żadnych racjonalnych przesłankach. Porażkę projektu profesjonalizacji najlepiej oddaje proste porównanie ilości oficerów i podoficerów (czyli żołnierzy dowodzących) do szeregowych (czyli wy­ konawców). Dane z 2009 r. pokazują, że średnio na jednego dowodzącego oficera i podoficera w Siłach Zbrojnych RP przypadało 0,5 wykonującego rozkaz szere­ 197

Rozdział III - Obronność, państwowość gowego. Tylko nieznaczna poprawa nastąpiła w 2014 r., kiedy na około 14 tys. ofi­ cerów oraz ponad 32 tys. podoficerów przypada około 38 tys. szeregowych, czyli na jednego dowodzącego zaledwie 0,9 szeregowego. Przed wojną w armii II RP stosunek ten wynosił 1:4, w armii amerykańskiej wynosi aktualnie 1:5. Przedstawiona trochę teoretyczna kalkulacja ma bardzo konkretny wpływ na jedno z najważniejszych kryteriów oceny zdolności bojowej sił zbrojnych, tzn. ich ukompletowanie w żołnierzy. Na schemacie widać wyraźnie, że jedynie 1/4 z naszych brygad (kolor zielony) jest rozwinięta po­ Skupienie się i ogranicze­ wyżej 80 proc. i zdolna do prowadzenia działań bojowych w cią­ nie do wypełniania zo ­ gu 1-2 tygodni. Ukompletowanie w granicach od 20 do 80 proc. bowiązań sojuszniczych (kolor żółty) wyklucza praktycznie brygadę z walki, a jej użycie oraz budowania pozycji możliwe jest dopiero po 2-3 miesiącach intensywnych przygoto­ wiernego sojusznika wań. Natomiast ukompletowania poniżej 20 proc. (kolor czer­ spowodowało powstanie wony) wyklucza brygadę z walki na okres 4-5 miesięcy. głębokich zaniedbań. Aby uzyskać pełny obraz możliwości naszych sił zbrojnych, należałoby jeszcze przeanalizować ukompletowanie brygad po względem ilości i jakości posiadanego uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz oczy­ wiście wyszkolenia, co pogorszyłoby jeszcze tę i tak tragiczną sytuację.

Nierealna koncepcja przeprowadzenia operacji obronnej Członkostwo Polski w NATO, oprócz wielu niewątpliwych korzyści, przyniosło też jednak kilka negatywnych zjawisk. Do najgorszych z nich możemy zaliczyć nie­ zamierzoną i nieplanowaną ewolucję dominującego w latach 1990. modelu obron­ nego Sił Zbrojnych RP w kierunku modelu ekspedycyjnego oraz zaniedbanie roz­ woju własnych zdolności obronnych. Skupienie się i ograniczenie do wypełniania zobowiązań sojuszniczych oraz budowania pozycji wiernego sojusznika, spowo­ dowało powstanie głębokich zaniedbań w funkcjonowaniu Sił Zbrojnych RP oraz koncepcji przeprowadzenia Strategicznej Operacji Obronnej (SOO). Zadania przewidywane do wykonania przez związki taktyczne (brygady) w ra­ mach SOO są oparte na założeniach sprzecznych z zasadami sztuki operacyjnej oraz normami taktycznymi. Szerokość rejonu obrony brygady ogólnowojskowej, biorąc pod uwagę jej możliwości organizacyjno-techniczne oraz ukształtowanie i pokrycie terenu, powinna wynosić około 10 km, w sprzyjającym terenie - mak­ symalnie 15 km. Tymczasem podczas ćwiczeń przeprowadzanych przez nasze siły zbrojne ćwiczy się warianty, w których brygady te prowadzą działania obronne na szerokości od 50 do 100 km, a więc od 5-10 większej od maksymalnie zalecanej. Najgorsze jest jednak to, że deklarowana obrona terytorium Polski w ogóle nie jest obroną, ponieważ podczas ćwiczeń prowadzonych na szczeblu strategicznym ćwiczy się sytuacje, w których nasze siły zbrojne nie bronią granic i terytorium RP, do czego są zobowiązane na mocy konstytucji, ale prowadzą jedynie działania obronno-opóźniające, których celem jest opóźnianie natarcia przeciwnika i zyska­ nie czasu, aby stworzyć sprzyjające warunki do rzeczywistej obrony naszego kraju przez sojusznicze siły wsparcia (SSW) z NATO. 198

KTO NAS OBRONI? Gdybyśmy jednak chcieli bronić się naprawdę, to biorąc pod uwagę realne moż­ liwości naszych brygad (ukompletowanie, normy taktyczne) oraz długość naszej wschodniej granicy (około 1200 km), a także stan liczebny sił lądowych (13 brygad), to widać jednoznacznie (13 x 10 km), że jesteśmy w stanie bronić jedynie około 10 proc. całkowitej długości naszej wschodniej granicy. I to w najbardziej optymi­ stycznym wariancie. W tej sytuacji kluczową sprawą dla naszego bezpieczeństwa jest oczywiście wiarygodność gwarancji skutecznej pomocy ze strony sojuszników. Nie ma jednak niestety żadnej pewności, że plany obrony Polski przez SSW istnieją naprawdę, a także jaki jest ich aktualny poziom przygotowania. Ponie­ waż doniesienia medialne są sprzeczne, wypowiedzi polityków, Jesteśm y w stanie bronić w tym ministra obrony narodowej, wymijające, a same plany jedynie około 10 proc. oczywiście tajne, nie można w tym względzie uzyskać żadnych wiarygodnych informacji. Ponadto założenie, że SSW przybędą całkowitej długości na­ z pomocą w ciągu 2 tygodni, jest z jednej strony złożeniem nie­ szej wschodniej granicy. wystarczającym (ponieważ w ciągu 14 dni potencjalny przeciw­ nik będzie już za Wisłą i zajmie 2/3 terytorium kraju), z drugiej strony jednak jest założeniem i tak zbyt optymistycznym, ponieważ w praktyce należałoby założyć, że potrwa to 2-3 miesiące.

Niskie morale i brak woli walki Kolejnym czynnikiem mającym zasadniczy wpływ na gotowość bojową naszych sił zbrojnych jest ich morale i wola walki, współcześnie określane bardziej jako kultura organizacyjna. Niestety kultura organizacyjna Sił Zbrojnych RP ukształ­ towana została w okresie ich członkostwa w Układzie Warszawskim pod wpływem kultury kierowania i dowodzenia panującej w Armii Radzieckiej. Kultury charak­ terystycznej dla państwa totalitarnego, wymagającej bezwzględnego posłuszeństwa i podległości w wykonywaniu rozkazów i poleceń, co skutkowało zanikaniem samo­ dzielności w myśleniu i działaniu na wszystkich szczeblach dowodzenia. Dowódca w czasach PRL miał tylko ściśle wykonywać rozkazy, a w celu ich egzekwowania mógł użyć wszelkich sposobów, posuwając się nawet do szantażu, groźby i użycia siły fizycznej. Podstawą kierowania było natomiast scentralizowane na wszystkich szczeblach dowodzenie, które zakładało małą samodzielność wykonawców i wy­ magało ślepego posłuszeństwa, nie pozostawiając miejsca na własną inicjatywę. Współcześnie, mimo głębokich zmian w środowisku bezpieczeństwa i wy­ nikających stąd zmian w celach i zadaniach sił zbrojnych, kultura organizacyjna oraz kultura dowodzenia naszych sił zbrojnych zmieniła się niewiele, najmniej ze wszystkich omówionych wyżej elementów gotowości bojowej. Przejawia się to w promowaniu starych wzorców, idei, sposobów myślenia i procedur działania w codziennym ich funkcjonowaniu. Kultura organizacyjna rodem z minionej epoki (Układu Warszawskiego) jest główną wewnętrzną przyczyną braku zasadniczych zmian w Siłach Zbrojnych RP (członka NATO). Niestety, najwyższe kierownictwo Sił Zbrojnych RP, zajęte bieżącymi sprawami szczebla operacyjnego czy wręcz tak­ 199

Rozdział III - Obronność, państwowość tycznego, prawdopodobnie nie zdaje sobie nawet sprawy z tego, że sedno problemu leży w ich własnej kulturze organizacyjnej, a czynnikiem decydującym o niepowo­ dzeniu dotychczasowych zmian w obszarze sił zbrojnych jest właśnie brak zmiany niedostosowanych do nowych warunków i wyzwań, starych wartości, norm, postaw oraz „postsowieckiej” mentalności. Brak zmiany kultury organizacyjnej oraz kilkadziesiąt lat negatywnej selekcji spowodowały, że w polskiej armii, w większości, robią karierę ambitni i sprytni, ale pozbawieni głębszego patriotyzmu i większych talentów - karierowicze i prze­ ciętniacy. Właściwie bardzo mało jest w jej szeregach zdolnych dowódców (przy­ wódców) o wyjątkowej wiedzy, osobowości i autorytecie, nie­ Bardzo mało jest zdolnych zbędnych w czasach kryzysu i wojny. A ludzi wybitnych nie ma dowódców (przywódców) w ogóle. Jednak najbardziej niepokojący jest rozwijający się w sze­ o wyjątkowej wiedzy, regach sil zbrojnych konformizm. Jedną ze specyficznych wła­ osobowości i autorytecie, ściwości sil zbrojnych jako organizacji jest podporządkowa­ niezbędnych w czasach nie i posłuszeństwo oparte na przymusie. Jednak cecha ta, ze kryzysu i wojny. A ludzi względu na specyfikę wojska do pewnego stopnia uzasadniona, wybitnych nie ma w ogóle. przekształciła się współcześnie w normę, eliminując swobodną wymianę myśli i poglądów, niezbędną w instytucjach wojsko­ wych szczebla strategicznego i operacyjnego. I nawet kilkanaście lat członkostwa w NATO nie potrafiło tego zmienić, a wprost przeciwnie - cecha ta w warunkach ciągłych reform i braku stabilności ma się nadal bardzo dobrze, a jej ofiarą padają kolejne pokolenia żołnierzy. Istnienie konformizmu potęgowane jest jeszcze przez nepotyzm. Naturalna dla każdego człowieka, w tym oczywiście również żołnierza, chęć rozwoju osobiste­ go oraz zaspokajania własnych ambicji, została w warunkach braku obiektywnych i uczciwych procedur doboru i selekcji kadr całkowicie wypaczona. Z jednej strony bowiem najbardziej kompetentne, a jednocześnie uczciwe osoby nie mogą awan­ sować, natomiast z drugiej strony, osoby nieuczciwe i jednocześnie mniej zdolne, wykorzystujące tzw. znajomości, awansują, psując funkcjonowanie całego systemu. Ten patologiczny system powoduje marnotrawienie olbrzymiego potencjału inte­ lektualnego oraz jest źródłem erozji zasad moralnych w całych sitach zbrojnych. Wszystko to obywa się w warunkach upadku patriotyzmu. Instrumentalne trak­ towanie przez komunistów polskiego patriotyzmu, w celu osiągnięcia własnych korzyści politycznych, spowodowało jego erozję w całym narodzie i oczywiście również wśród elit. Po roku 1989, kiedy to Polska odzyskała niepodległość i za­ częła budować podstawy nowego państwa opierając się na doktrynie neoliberalizmu, patriotyzm stał się wartością nie odpowiadającą duchowi nowego liberalnego państwa. Negowanie i czasami wręcz ośmieszanie patriotyzmu, z czym mieliśmy do czynienia w ciągu ostatnich kilkunastu lat, spowodowało jego deprecjację, co w środowisku wojskowym jest szczególnie niebezpieczne. Podsumowując, można bez przesady stwierdzić, że głównym źródłem naszej słabości w zakresie bezpieczeństwa są nasze elity wojskowe, w tym szczególnie ich mentalność oraz wynikające z niej niskie morale i brak woli walki. W tych okolicz­ 200

KTO NAS OBRONI? nościach szansa, jaką dla naszego bezpieczeństwa jest członkostwo w NATO, może stać się dla nas zagrożeniem. Dlatego powierzanie bezpieczeństwa militarnego Polski elitom wojskowym o tak słabym przygotowaniu merytorycznym i wątpliwym systemie wartości, stanowi zagrożenie dla naszego bezpieczeństwa dużo większe niż np. przestarzały sprzęt i uzbrojenie.

Zakończenie Po ponad dwudziestu pięciu latach budowy niepodległego państwa polskiego widać coraz wyraźniej, że największym zagrożeniem dla jego bytu nie są terroryści czy talibowie, ale niekompetencja naszej elity politycznej i wojskowej. Doprowadze­ nie do sytuacji całkowitej utraty zdolności do obrony własnej niepodległości i nie­ podzielności terytorium było możliwe jedynie w warunkach biernej i asekuranckiej postawy polskich elit politycznych i wojskowych, które sprawowały władzę po 1989 r. Ich konformizm i serwilizm oraz kompleksy niszczą to, co najbardziej warto­ ściowe w całym narodzie i uniemożliwiają zbudowanie nowoczesnego, sprawnego i bezpiecznego państwa. Członkostwo w NATO i UE, czyli największe sukcesy w powojennej historii Polski, na skutek ich nieodpowiedzialnej postawy mogą przerodzić się w naszą największą porażkę, ponieważ instrumentalne ich trakto­ wanie przez elity powoduje, że ich wpływ na nasze bezpieczeństwo jest odwrotny do zamierzonego. Paraliż myślenia i działania polskich elit wynika prawdo­ podobnie z ich genezy, sięgającej w bliższej przeszłości czasów Elity Polski niepodległej Okrągłego Stołu, w dalszej przeszłości nawet okresu po II wojnie zbudow ane zostały na światowej. Na początku lat 1990. Polska znalazła się w sytuacji, bazie ludzi o poglądach kiedy po 50 latach walki o niepodległość i związanych z tym ol­ lewicowo-liberalnych, brzymich strat ludzkich, procentowo największych właśnie wśród choć w yw odzących się elit, musiała podjąć proces ich odbudowy. Niestety, w wyniku zmowy zawartej przy Okrągłym Stole proces ten został w znacz­ z „Solidarności" oraz nym stopniu zdeterminowany poprzez zawarte tam ustalenia, postkomunistów, w yw o ­ a jego dalszy przebieg oddany w ręce ludzi o poglądach lewi­ dzących się z PZPR. cowo-liberalnych, choć wywodzących się z „Solidarności” oraz postkomunistów, wywodzących się z PZPR. W efekcie elity Polski niepodległej zbudowane zostały w znacznym stopniu na bazie ludzi o takich właśnie poglądach. Ten wyjątkowy w historii Polski proces inżynierii społecznej spowodował ukształtowanie się specyficznej postawy polskiego lewicowo-liberalno-postkomunistycznego inteligenta, członka elity o specyficznym sposobie myślenia i postrze­ gania rzeczywistości, który zdominował przestrzeń publicznej debaty w Polsce, wypierając z niej przedstawicieli elit patriotyczno-niepodległościowych. Postawa ta wywiera obecnie znaczący, a często decydujący, wpływ na polską politykę bezpie­ czeństwa, a jej skutki możemy obserwować praktycznie we wszystkich obszarach funkcjonowania naszego państwa. W zakresie bezpieczeństwa politycznego - po okresie uprawiania przez nasze elity idealizmu politycznego oraz naiwnej polityki uśmiechów i ustępstw w ramach 201

Rozdział III - Obronność, państwowość członkostwa w UE - kryzys ekonomiczny przyniósł otrzeźwienie i widać coraz wy­ raźniej, że polityka międzynarodowa to (jak zresztą zawsze) twarda gra interesów narodowych, w której nasze elity nie radzą sobie zupełnie. W zakresie bezpieczeństwa militarnego - bezkrytyczna, granicząca z naiwno­ ścią wiara w solidarność sojuszniczą NATO oraz błędna interpretacja podstawo­ wych artykułów Traktatu Północnoatlantyckiego powoduje przerzucenie troski za nasze własne bezpieczeństwo na barki sojuszników oraz degradację własnego na­ rodowego potencjału obronnego. Ostatnim, ale chyba najbardziej niepokojącym objawem dekadencji polskich elit jest brak polskiej suwerennej myśli strategicznej. Po dawnych Najbardziej niepokoją­ czasach Układu Warszawskiego pozostał nam kompleks „star­ cym objawem dekadencji szego brata”. Polska myśl strategiczna w obszarze bezpieczeń­ polskich elit jest brak stwa militarnego - praktycznie nie istnieje. Żadna z powołanych polskiej suwerennej myśli do tego celu instytucji (Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, De­ partament Strategii i Planowania Obronnego MON, Zarząd Pla­ strategicznej. nowania Strategicznego SG WP, Akademia Obrony Narodowej) nie potrafi pozbyć się tego kompleksu, zmienił się tylko „starszy brat”. Większość opracowań z dziedziny zarządzania strategicznego w obszarze Sił Zbrojnych RP, powstałych w ciągu kilkunastu ostatnich lat, wzoruje się na litera­ turze angielskojęzycznej i przeważnie jest wręcz kopią rozwiązań amerykańskich, angielskich czy niemieckich, powstałych jednak w odmiennych warunkach geopo­ litycznych i geostrategicznych. Wszystkie z opisanych powyżej wad i słabości polskich elit politycznych i wojsko­ wych, a co za tym idzie i polskiego systemu obronnego oraz polskich sił zbrojnych nabierają szczególnego znaczenia w kontekście imperialnej i coraz bardziej agre­ sywnej polityki Rosji. Zagrożenie, jakie tworzy Rosja dla całej Europy, ale przede wszystkim państw Europy Środkowo-Wschodniej, w tym dla Polski, powoduje, że dalsze tolerowanie takich elit i takiej polityki bezpieczeństwa militarnego jest nie­ dopuszczalne i wymaga jak najszybszej zmiany dopóki jeszcze nie jest za późno.

202

ANTONI MACIEREWICZ

Przeciwnik musi spodziewać się ciosu wyprzedzającego Podczas trwania Sejmu Wielkiego (1788-1792) Rzeczpospolita przyjęta ustawę, powołującą armię składającą się ze 100 tys. żołnierzy; ludność Polski wówczas to mniej więcej 5-7 min obywateli. Dzisiaj jest ponad 38 min Polaków, z czego w kraju mieszka blisko 36 min. A liczebność naszej armii jest mniejsza od tej zapowiedzia­ nej pod koniec XVIII wieku...

Stan armii W czasach II Rzeczypospolitej i po wojnie podczas okupacji sowieckiej armia polska osiągała nawet liczbę 300 tys. żołnierzy i była wtedy najsilniejszą armią w Eu­ ropie Środkowej, a trzecią co do wielkości w całej Europie. W przededniu II wojny światowej Armia Polska była czwartą siłą w hierarchii wojsk alianckich, zaraz po silach amerykańskich, angielskich i francuskich. To właśnie polskie wojsko podczas kampanii wrześniowej 1939 r. - mimo wszystkich błędów strategicznych - skutecz­ niej i dłużej broniło swego terytorium niż uchodząca wówczas za potęgę militarną Francja. A przecież Francja podczas napaści Hitlera była wspierana przez Wielką Brytanię oraz korpus polski; nie otrzymała ciosu w plecy, nie została zaatakowana przez drugiego przeciwnika - tak jak Polska 17 września 1939 r. przez Związek So­ wiecki. Armia polska nie uzyskała sojuszniczego wsparcia, a jednak sprawdziła się w walce i okazała się skuteczną siłą zbrojną. Antoni Macierewicz (ur. 1948), polityk, Cokolwiek by mówić o wojsku z okresu PRL, to nie publicysta, w PRL wieloletni działacz opozy­ ulega wątpliwości, że jego skuteczność na polu walki cji. W niepodległej Polsce m.in. szef MSW, wiceminister obrony i szef Służby Kontrwy­ była oceniana bardzo wysoko. Porównując dzisiejszą armię do tamtych standar­ wiadu Wojskowego. Działacz partii niepodle­ głościowych. Obecnie poseł, przewodniczący dów bojowych, jej stan trzeba uznać za dramatyczny. zespołu parlamentarnego ds. wyjaśnienia Choć armia dowodzona jest obecnie przez Polaków przyczyn katastrofy prezydenckiego samolo­ i ma bronić Polski a nie Sowietów, to i wśród Polaków tu w Smoleńsku I od 2013 r. wiceprezes PiS. robi wrażenie zepsutego mechanizmu, który kręci się Współautor Oburzonych.

Rozdział III - Obronność, państwowość bez celu. I nie chodzi tu jedynie o liczebność wojska; jej struktura wewnętrzna jest nieefektywna, a system dowodzenia - rozchwiany. Przede wszystkim wciąż nie ma regulacji prawnej, mówiącej o tym, kto ma do­ wodzić wojskiem polskim na wypadek wojny. Rządzący prowadzą spór na ten temat i w efekcie nie ma ustawowego rozstrzygnięcia kluczowej dla wojska kwestii. Wąt­ pliwy też jest status nowej struktury dowodzenia wojskiem. Ustawa z 2013 r. utwo­ rzyła dwa dowództwa - Dowództwo Generalne Rodzajów Sil Zbrojnych (w czasie pokoju i kryzysu) i Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sil Zbrojnych (w czasie woj­ ny), jednocześnie likwidując strukturę, na czele której stali Szefowie Rodzajów Sil Zbrojnych i degradując Sztab Generalny Wojska Polskiego do 98-tysięczna armia roli swoistego zespołu doradczego. Mimo iż poprzednia struktu­ dysponuje obecnie ra jest zapisana w Konstytucji RP i nie można jej zmienić zwykłą ustawą - reforma 1 stycznia 2014 r. weszła w życie. Tak więc stan około 31 tys. szerego­ obecny poza tym, że dysfunkcjonalny, jest niekonstytucyjny i bę­ wych, z których w naj­ dzie musiał ulec zmianie. bliższym czasie 21 tys. 98-tysięczna armia dysponuje obecnie około 31 tys. szerego­ odejdzie do cywila. wych, z których w najbliższym czasie 21 tys. odejdzie do cywila. A wszystko, jak piszą w swoim liście otwartym żołnierze korpusu szeregowych zawodowych, przez nieodpowiedzialność rządu, który chce uniemoż­ liwić żołnierzom nabycie przywilejów emerytalnych, jakie przysługiwałyby im po 15 latach służby (list ten obrazujący stan destrukcji wojska w ostatnich latach rzą­ dów koalicji został przekazany w początku 2015 r. pięćdziesięciu posłom, mediom oraz opublikowany w internecie). Tak wygląda rzeczywistość „armii zawodowej” wprowadzonej w 2009 r. z wielkim hałasem przez Platformę Obywatelską. Byłem i jestem przeciwnikiem tej „reformy”, która obejmowała także likwidację Tery­ torialnej Obrony Kraju. W efekcie jesteśmy jedynym chyba krajem europejskim i NATO-wskim, który nie posiada systemu obrony terytorialnej. Polska dysponuje dzisiaj imponującą liczbą potencjalnych ochotników gotowych podjąć służbę w oddziałach obrony terytorialnej. Na podstawie liczebności Związ­ ku Strzeleckiego, drużyn harcerskich i innych struktur odwołujących się do trady­ cji idei paramilitarnych można liczyć na około 50 tysięcy ochotników. Mamy też duże możliwości mobilizacyjne wynikające z potencjału demograficznego. Dzisiaj ponad 11 milionów obywateli to mężczyźni w wieku 20-59 lat, z czego ponad 9 mi­ lionów kwalifikuje się do służby wojskowej, w tym ponad pół miliona to przeszko­ leni żołnierze rezerwy. Oddziały obrony terytorialnej kraju mogłyby więc osiągnąć nawet ponad pół miliona żołnierzy. Niestety, mimo istnienia od 1998 r. koncepcji systemu obrony terytorialnej w wyniku indolencji lub niechęci rządzących nie po­ dejmuje się żadnych konkretnych działań w tym kierunku. Warto tu przypomnieć, że Polska wykorzystuje zdolności mobilizacyjne zaledwie w 0,26 proc. W pozo­ stałych krajach NATO sięgają one 1,7 proc., a w krajach skandynawskich nawet 7 proc. Wyposażenie naszego wojska opiera się dalej w głównej mierze na uzbrojeniu z okresu sowieckiego. Czasami to bardzo dobry sprzęt, ale niestety już przestarza­ ły i w sposób oczywisty całkowicie rozpracowany przez stronę rosyjską - remon­ 204

PRZECIW NIK MUSI SPODZIEW AĆ SIĘ CIOSU W YPRZED ZAJĄCEG O ty tego sprzętu nadal przeprowadza się w Rosji. Bywa to również przedmiotem afer korupcyjnych, co dzieje się kosztem Skarbu Państwa i podatników, ale przede wszystkim kosztem stanu uzbrojenia i naszej siły militarnej. Najczęściej po prostu do remontu naszego sprzętu rosyjski producent wykorzystuje używane już części, co akceptują skorumpowani polscy zleceniodawcy. Innym razem za olbrzymie sumy kupujemy przestarzały sprzęt, jak było ostatnio z rakietami sprowadzony­ mi przez spółkę Polit Elektronik, przedstawiciela producenta rosyjskiego MiG-a. Mimo tego doświadczenia MON kierowany przez Bogdana Klicha „podarował” mu (oraz MAW-Telecom) kontrakt na remont Tu-154M. Eksplozja remontowane­ go w Rosji samolotu i śmierć całej polskiej elity z Prezydentem na czele nie po­ wstrzymują decydentów przed dalszymi interesami z tą firmą. Są oczywiście w naszym wojsku także jednostki bardzo dobre, siły specjalne i lotnictwo, a przede wszystkim te, o które zadbali prezydent Lech Kaczyński oraz minister Aleksander Szczygło. To fundament polskiej armii, ale niestety, nie są one silne liczebnie. Siły specjalne wyszkolone podczas walk na misjach zagranicz­ nych i lotnictwo oparte na F-16 mogłyby być punktem wyjścia do odbudowy polskiej armii i wraz z oddziałami obrony narodowej W yposażenie naszego mogłyby stworzyć rzeczywisty potencjał zbrojny. Tak się jednak wojska opiera się da­ nie dzieje i Polska wobec zagrożenia rosyjskiego zdana jest na lej w głównej mierze błaganie o pomoc NATO i USA. Nasze siły są nieporównywalne do możliwości operacyjnych, które na tym terenie mają Rosjanie. na uzbrojeniu z okresu Taki jest bilans rządów po 1989 r. i trzeba podkreślić, że nie sowieckiego. jest to uwarunkowane ograniczeniami międzynarodowymi. Obowiązujące także Polskę umowy wiedeńskie z 1988 roku, normujące liczbę żoł­ nierzy i posiadanego sprzętu w Europie, dają nam możliwość wyposażenia i utrzy­ mywania armii na poziomie z lat 1980., czyli armii naprawdę silnej; Polska wyko­ rzystuje te możliwości w ok. 30 proc. Kolejnym problemem jest dyslokacja naszych wojsk - taka sama jak w 1988 r. Najlepiej ukompletowane i zdolne do natychmiastowego działania jednostki, w tym jednostki pancerne, „dzielnie” bronią granicy zachodniej i stacjonują nad Odrą, na Śląsku i Zachodnim Pomorzu. O ile na początku lat 1990. (relacje polsko-nie­ mieckie nie do końca były wtedy jasne) ta sytuacja była jeszcze zrozumiała, to dzi­ siaj - kiedy znajdujemy się de facto w toku wojny wydanej przez Rosję Ukrainie i państwom członkowskim NATO - utrzymywanie takiego stanu rzeczy i tłumacze­ nie, że w ciągu dwóch, trzech dni można przetransportować nasze czołgi na front wschodni, jest po prostu pozbawione logiki. Po pierwsze, nie wyobrażam sobie transportu naszych wojsk przez całą Polskę podczas ataków rakietowych i samolo­ towych ze strony rosyjskiej. Po drugie, owe trzy dni to o wiele za długo, jeśli chodzi o opóźnienie ataku rosyjskiego na tyle, aby nasi sojusznicy mogli zreorganizować słynną „szpicę” - tymczasowe siły szybkiego reagowania powołane przez NATO we wrześniu 2014 roku na konferencji w Newport. Ta, w dużej mierze przecież wciąż symboliczna szpica, nic nie pomoże, kiedy dojście na front zajmie nam trzy dni. Na dodatek, dzisiaj stopień ukompletowania wojska na zachodniej granicy się­ ga 70 proc., a na wschodniej - poniżej 40 proc. 205

Rozdział III - Obronność, państwowość

O co w tym chodzi? Na czele państwa stoi obecnie człowiek, który całą swoją karierę polityczną po 1989 r. zawdzięcza obecności przy armii; był najdłużej urzędującym ministrem i wiceministrem obrony narodowej oraz przewodniczącym sejmowej Komisji Obro­ ny Narodowej. Dziś jest Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych. Nikt nie kierował dłużej polską armią niż on i nikt w takim stopniu jak on nie odpowiada za jej stan. A Siły Zbrojne RP są w rozkładzie. Dla wielu przełomowym momentem była ustawa likwidująca armię z powszech­ nego poboru z początku 2009 r. Byłem i jestem przeciwny zniesieniu powszechnej służby wojskowej. To prawda, że powinna ona mieć inny niż daw­ Wojsko stało się obsza­ niej kształt, ale powinna zachować swoje podstawowe funkcje. Chodzi bowiem nie tylko o to, aby zwiększyć liczebność armii rem żerowania różnych i przygotować młodych mężczyzn zdolnych do obrony Ojczyzny. grup przestępczych, Pobór powszechny był kontynuacją obywatelskiego kształtu pol­ często zw iązanych skiej armii wpisanego w jej tradycję. Nawet wtedy, kiedy Polska z obcym i służbami. była monarchią, nasza armia miała charakter obywatelski. Dzi­ siaj zaś zostało zniszczone to, co było kluczowym elementem jej esprit de corps. Oczywiście, głównym winowajcą jest okupacja sowiecka, ale kiedy można było odbudować tradycję narodową i niepodległościową, to pod pozorem braku zagrożenia zewnętrznego zaczęto naszą armię po prostu likwidować. Woj­ sko stało się obszarem żerowania różnych grup przestępczych, często związanych z obcymi służbami. Proces tworzenia armii zawodowej nie przerwał tej tendencji, a nawet ją wzmocnił. W efekcie mamy armię płatną (choć słabo opłacaną), ale nie zawodową, gdyż armia zawodowa oznacza najwyższy poziom uzbrojenia i wy­ szkolenia, najwyższe morale i kompetencje. Nasze wojsko tego nie posiada i trze­ ba jasno powiedzieć, że ograniczone możliwości finansowe państwa polskiego są tylko jednym z powodów i to nie najistotniejszym. Od piętnastu lat obowiązuje zasada przyjęta ustawą przez Sejm, że corocznie 1,95 proc. (podniesione ostatnio o 0,05 proc.) dochodu narodowego brutto powinno być przeznaczane na moder­ nizację armii. Ten zapis nie jest w praktyce realizowany. Owszem, pieniądze były przekazywane do resortu, ale przez ostatnie siedem lat rządów koalicji PO-PSL nigdy nie zostały wykorzystane. Trudno więc nie przyznać racji ekspertowi ds. bez­ pieczeństwa, dr. Grzegorzowi Kwaśniakowi, który z goryczą stwierdza, że: „Po ponad dwudziestu latach budowy niepodległego państwa polskiego widać coraz wyraźniej, że największym zagrożeniem dla jego bytu nie są terroryści czy talibowie, ale niekompetencja naszej elity politycznej i wojskowej. Doprowadzenie do sytuacji całkowitej utraty zdolności do obrony własnej niepodległości i niepodziel­ ności terytorium było możliwe jedynie w warunkach biernej i asekuranckiej posta­ wy polskich elit politycznych i wojskowych, które sprawowały władzę po roku 1989”. Nasuwa się nieodparcie pytanie: ale dlaczego tak się dzieje? Otóż winien jest głównie panoszący się system korupcyjny i demoralizacja części kadry wojska. System zamówień obciążony jest rywalizacją klanów, grup i mafii, które żerują na armii i wzajemnie blokują sobie kontrakty. Często są to przedsiębiorcy niepo206

PRZECIW NIK MUSI SPODZIEW AĆ SIĘ CIOSU W YPRZED ZAJĄCEG O siadający koniecznych zdolności i uprawnień produkcyjnych, ale mający szansę na kontrakt dzięki mafijnym układom. Dopiero po otrzymaniu kontraktu zaczyna się poszukiwanie prawdziwych wykonawców. Nie zawsze się to udaje i w końcowym efekcie okazuje się, że ministerstwo nie było w stanie wykorzystać przyznanych, wypracowanych przez podatników pieniędzy. Tak więc owa zamknięta klika trzech, czterech żerujących lobby jest bardziej zainteresowana blokowaniem dostępu in­ nym niż realizacją zamówień i rozwojem potencjału zbrojeniowego Polski. A do tego dochodzą mafijnie traktowane zobowiązania międzynarodowe sprawiające, że Komorowski i rząd uważają, iż jeśli systemy przeciwrakietowe zostaną kupione w jednym kraju, to helikoptery należy kupić już w innym. O zakupach decydują nie jakość i wartość oferty, ale polityczne uwarunkowania.

Jak do tego doszio: dziedzictwo Jaruzelskiego W armii rozrosła się biurokracja i jest ona zdominowana przez kadrę ukształ­ towaną zgodnie z koncepcją Wojciecha Jaruzelskiego. Prezydent Bronisław Ko­ morowski w 2011 r. wprowadził ustawę przedłużającą wiek służby generałów na najwyższych stanowiskach właśnie po to, aby można było mia­ nować na nie ludzi uformowanych w czasie wielu lat rządów Ja­ W armii rozrosła się biu­ ruzelskiego. rokracja i jest ona zd o ­ Znamiennym przykładem takiej sytuacji w armii jest były szef minowana przez kadrę Akademii Obrony Narodowej mający ogromny wpływ na dobór ukształtow aną zgodnie i kształtowanie kadry dowódczej oraz poziom wiedzy i morale wojska. Stanowisko to piastował generał wychowany przez ko­ z koncepcją Wojciecha munistyczne służby specjalne - Wojskowa Służba Wewnętrzna Jaruzelskiego. i II Zarząd Sztabu Generalnego. Jego czysto wojskowe doświad­ czenie sprowadzało się w zasadzie do tego, że był swego czasu komendantem głów­ nym Żandarmerii Wojskowej. Jeżeli szefowi żandarmerii powierza się tworzenie polskiej myśli strategicznej, kształcenie kadr oraz kształtowanie morale armii - to trudno spodziewać się pozytywnych skutków dla Armii i dla Państwa Polskiego. W wojsku lansowana jest hierarchia wartości, zgodnie z którą żołnierz pytany, kto dla niego jest bohaterem narodowym: Wojciech Jaruzelski czy Ryszard Kukliń­ ski ma odpowiedzieć, że Jaruzelski - ewentualnie uchylić się od odpowiedzi. Taki sposób myślenia prezentują wpływowi w wojsku oficerowie komunistycznych służb specjalnych. Ten sam model wspiera i upowszechnia Zwierzchnik Sił Zbrojnych prezydent Bronisław Komorowski. Prezydent aktywnie angażuje się na rzecz reha­ bilitacji ludzi z byłego WSI i odbudowy ich wpływów w wojsku. To on, nazywając Wojciecha Jaruzelskiego, komunistycznego kata Polski, politykiem i żołnierzem, który dzielnie walczył i przyczynił się do odzyskania przez Polskę niepodległości, usiłował uczynić zeń wzór dla obywateli i żołnierzy. Mamy więc do czynienia z działaniami systematycznie prowadzonymi przez ostatnie dwadzieścia pięć lat - z pełną premedytacją i konsekwencją. Przypo­ mnijmy, że Bronisław Komorowski jako wiceminister obrony narodowej w rządzie Tadeusza Mazowieckiego postawił na czele kontrwywiadu Wojskowych Służb 207

Rozdział III - Obronność, państwowość Informacyjnych Lucjana Jaworskiego. Ten komunistyczny działacz „zasłużył się” zwalczaniem ruchu niepodległościowego i prześladowaniami ludzi „Solidarno­ ści”, ale miał za sobą poparcie PRL-owskich generałów: Wojciecha Jaruzelskiego i Floriana Siwickiego. W stanie wojennym Bronisław Komorowski był przetrzy­ mywany w ośrodku internowania na terenie Pomorskiego Okręgu Wojskowego, gdzie dowódcą WSW był wówczas Lucjan Jaworski. Współpracujący z WSW agent 0 pseudonimie „Tomaszewski” stał się na wiele lat zaufanym człowiekiem Komo­ rowskiego. Komorowski, który objął także zwierzchnictwo nad osławionym Głównym Za­ rządem Politycznym zamienionym w Departament Wychowania i Szkolnictwa, do dzisiaj nie wytłumaczy! jak doszło w 1990 r. do zainwestowania W ysocy oficerowie mają 260 tys. niemieckich marek w parabank (piramidę finansową) nawyki i m entalność prowadzony przez płk. Janusza Palucha w Bydgoszczy. Pośredni­ z poprzedniej epoki, gdy kiem był właśnie poznany w ośrodku internowania „Tomaszew­ ski”. Obecny prezydent nigdy nie wyjaśnił też swoich działań wojskowe służby były związanych z Fundacją „Art-Woj”, której był wiceprezesem, bę­ kontyngentem pom oc­ dąc równocześnie... wiceministrem obrony narodowej. Komo­ niczym dla radzieckiego rowski w ubiegłych latach decydował o gigantycznych wydatkach GRU i III Zarządu KGB. na zakup broni; często kończyły się one stratami idącymi w setki milionów złotych, jak np. w wypadku programu budowy okrętów dla Marynarki Wojennej. On także wywarł największy wpływ na kształtowanie kadry dowódczej. Nie zdejmując odpowiedzialności z innych ministrów obrony na­ rodowej sprawujących tę funkcję po 1989 roku, trzeba jednoznacznie stwierdzić, że armia jest taka, jaka jest w wielkim stopniu dzięki Bronisławowi Komorowskiemu. Nie ma tu miejsca na szerszy opis związków Bronisława Komorowskiego z woj­ skowymi służbami specjalnymi. W III RP stał się ich głównym obrońcą i promoto­ rem. Bez jego przyzwolenia nie byłby możliwy proceder nielegalnego handlu bronią czy żerowania Fundacji „Pro Civili” na majątku Wojskowej Akademii Technicznej. To szczególna sytuacja nawet w ramach Platformy Obywatelskiej. Warto więc przy­ pomnieć ocenę WSI sformułowaną przez głównego eksperta PO od spraw służb specjalnych Konstantego Miodowicza. Mówił on o W SI: „Wysocy oficerowie mają nawyki i mentalność z poprzedniej epoki, gdy wojskowe służby były kontyngentem pomocniczym dla radzieckiego GRU i III Zarządu KGB. Ludzie tacy jak generał Dukaczewski powinni straszyć w rezerwatach postkomunizmu”. Dziś jednak Mio­ dowicz nie żyje, a Komorowski nadal decyduje o kształcie polskiej armii...

Biała czy czarna księga bezpieczeństwa narodowego? Taki stan rzeczy został usankcjonowany w ostatnich latach przez prezydenta Komorowskiego w „Białej Księdze Bezpieczeństwa Narodowego R P”. W raporcie tym zaprezentowano kwintesencję myśli strategicznej i politycznej obecnej prezy­ dentury. „Biała księga” została przygotowana pod egidą Bronisława Komorowskiego 1wydana w 2013 r. Publikacja przypadła na czas eskalacji wydarzeń na kijowskim 208

PRZECIW NIK MUSI SPODZIEW AĆ SIĘ CIOSU W YPRZED ZAJĄCEG O Majdanie i zapowiedzi wojny rosyjsko-ukraińskiej. „Biała księga” została opraco­ wana przez dwustu ekspertów, profesorów, generałów, specjalistów od spraw bez­ pieczeństwa i zawiera wyniki prac Komisji Strategicznego Przeglądu Bezpieczeń­ stwa Narodowego. Ale na czele tego zespołu stali politycy, m.in. zarejestrowani swego czasu przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa jako tajni współpracow­ nicy służb specjalnych, w tym Roman Kuźniar, doradca prezydenta Bronisława Ko­ morowskiego ds. międzynarodowych. W dokumencie tym stwierdza się, iż głównym zagrożeniem dla Rzeczypospo­ litej jest... radykalizm i fundamentalizm religijny. Rosja, która się „modernizuje i demokratyzuje”, wyrasta na potencjalnego sojusznika, który buduje podstawy pod trwałą i zdrową współpracę z Unią Europejską, jak wiadomo nie posiadającą własnej armii. „Biała księga” przekonuje też, że w najbliższych dwudziestu latach konflikt zbrojny w Europie jest niemożliwy: „Zagrożenie w postaci dużego konwencjonalnego konfliktu w tej części Europy jest obecnie bardzo mało prawdopodobne”. I dalej: „wojna mogłaby mieć miej­ sce w warunkach radykalnej zmiany obecnego kursu polityki międzynarodowej, a więc musiałaby zostać poprzedzona raczej długotrwałą zmianą sytuacji politycz­ nej i strategicznej w świecie”. Realne zagrożenia dla Polski płyną wg tego raportu ze świata arabskiego i ze strony islamskich organizacji terrorystycznych. Ocenia się, że „sytuacja bezpieczeństwa Polski znacząco się poprawiła”. Jako sposób na wyeliminowanie zagrożeń dla Polski sugeruje się utworzenie Stanów Zjednoczonych Europy. „Jeśliby np. powstały Stany Zjednoczone Europy, ryzyko konfliktów na podobieństwo wo­ W „Białej księdze" jen z XX wieku mogłoby być wręcz wyeliminowane. Jeżeli zaś stwierdza się, iż głów ­ Europa nie będzie potrafiła się integrować, ryzyko takie będzie nym zagrożeniem dla zdecydowanie wzrastać”. Rzeczypospolitej jest... Bezpieczeństwo Polski - piszą dalej stratedzy z obozu Komo­ rowskiego - „zależy od rozwoju relacji między Rosją a Zacho­ radykalizm i fundam enta­ dem”, a przyszłość Polski łączą z postępującą ewolucją polityki lizm religijny. rosyjskiej „na rzecz współpracy w budowaniu wspólnego bezpie­ czeństwa” (w ramach zjednoczonej Europy - przyp. AM). Te nadzieje najpełniej wyraził publicznie minister rządu Donalda Tuska Radosław Sikorski, który progno­ zował możliwość wstąpienia Federacji Rosyjskiej do NATO i dalszego zacieśniania więzi politycznych oraz gospodarczych ze sfederalizowaną Unią Europejską. Wszystkie te tezy bazują na przekonaniu o postępującym osłabieniu Federacji Rosyjskiej, jej zapóźnieniu gospodarczym i militarnym, ograniczeniu oddziaływa­ nia „na obszarze postradzieckim”. I tak np. w odniesieniu do przyszłości Ukrainy eksperci Komorowskiego stwierdzili: „przez następne kilka dekad Ukraina pozo­ stanie w strefie buforowej między Unią i Rosją, lawirując między oboma centra­ mi”. Dlatego też podkreślono, że „pozytywne znaczenie dla wzmocnienia pozycji Polski miałoby partnerskie ułożenie stosunków z Rosją, a nawet przełom we wza­ jemnych relacjach...”. Jak więc widać w przekonaniu strategów obecnego establishmentu głównym czynnikiem, od którego zależy bezpieczeństwo Polski, nie jest zagrożenie militar209

Rozdział III - Obronność, państwowość no-polityczne ze strony Federacji Rosyjskiej, lecz proces integracji Unii Europej­ skiej. Najgorszy scenariusz wynikałby z „pogłębiającego się kryzysu politycznego i finansowo-gospodarczego w Europie, którego wyrazem i skutkiem byłyby zabu­ rzenia społeczne m.in. wynikające z ewolucji ruchu tzw. oburzonych, oraz dojście do władzy w wyniku wyborów sił eurosceptycznych”. Dopiero wtedy możliwa była­ by groźba presji rosyjskiej czy innych pozaeuropejskich czynników; autorzy „Białej księgi” uznali taki przebieg wydarzeń za najmniej prawdopodobny! Zgodnie z tą diagnozą i prognozą rozwoju sytuacji w najbliższych dwu deka­ dach zakładano „spokojną kontynuację procesu modernizacji sił zbrojnych oraz wyeliminowanie istniejących braków w zakresie zdolności obronnych. Pozwoliłoby to na szersze zajęcie się wybranymi specjalistycznymi elemen­ Szczególnie brzemienną tami systemu obronnego, takimi jak rozwój sił specjalnych czy w skutkach decyzją było doskonalenie zdolności z zakresu zwalczania zagrożeń cyberne­ tycznych”. odrzucenie uczestnictwa Kluczową jednak i szczególnie brzemienną w skutkach decy­ w amerykańskim systemie zją wynikającą z diagnozy zaprezentowanej w „Białej księdze” obrony przeciwrakietowej było odrzucenie uczestnictwa w amerykańskim systemie obrony na rzecz budowy tzw. przeciwrakietowej na rzecz budowy tzw. sojuszniczego systemu. sojuszniczego systemu. W konsekwencji przewidywano, że Polska będzie wspierać roz­ wijanie współpracy w ramach UE w dziedzinie rozwoju i zaku­ pu uzbrojenia. Poza wszystkim innym oznaczało to, że pieniądze na polską armię będą wydatkowane na rzecz przemysłów zbrojeniowych innych krajów Europy.

Błędna diagnoza, błędna polityka, zmarnowane pieniądze... Na podstawie takich przesłanek i takiej oceny sytuacji w Europie i świecie okre­ ślono priorytetowe programy modernizacyjne w ramach rozwoju Sił Zbrojnych RP na lata 2013-2022. Plan wydatkowania w najbliższych latach 130 miliardów złotych na polskie wojsko miał wynikać z zaplanowanych przez BBN reform bazujących na Strategicznym Przeglądzie Bezpieczeństwa Narodowego. Prawną podstawą była dyrektywa Prezydenta RP z 2011 r. Główną myślą tego Przeglądu było przekonanie o braku zagrożeń militarnych w najbliższych dwóch dekadach, w tym także ze stro­ ny Federacji Rosyjskiej. Polskie bezpieczeństwo miało zostać zintegrowane z pro­ cesem przekształcania Unii Europejskiej w Stany Zjednoczone Europy i powolną ewolucją zbliżania Rosji i tychże Stanów. Z tego punktu widzenia główne zadanie sił zbrojnych, jakim pozostać miała obrona terytorium państwa, zostało przeniesione na uczestnictwo w integrującym się enigmatycznym systemie bezpieczeństwa jed­ noczącej się Europy. Dlatego też w miejsce tarczy antyrakietowej zdecydowano się na uczestnictwo w sojuszniczym (europejskim) systemie antyrakietowym, a zakupy modernizowanego uzbrojenia miały koncentrować się w ramach Unii Europejskiej. Jak mogło dojść do tak absurdalnej diagnozy sytuacji? Czy Komorowski i jego współpracownicy mogli nie dostrzec rosyjskich przygotowań do agresji? Czy uwie­ rzyli w syreni śpiew Putina? Czy nie rozumieli, co oznacza zamach smoleński, śmierć całej elity państwa polskiego? A może to - delikatnie mówiąc - szczególna 210

PRZECIW NIK MUSI SPODZIEW AĆ SIĘ CIOSU W YPRZEDZAJĄCEG O niechęć do Lecha Kaczyńskiego odebrała Komorowskiemu zdolność oceny sytu­ acji? Przecież to on powiedział w 2008 r. na wiadomość o nieudanym zamachu w Gruzji na ówczesnego Prezydenta Polski: „Jaka wizyta, taki zamach: z 30 me­ trów nawet ślepy snajper by trafił”. To on w początkach 2010 r. zapowiadał publicz­ nie: „...chciałbym skrócić zły okres prezydentury Lecha Kaczyńskiego”, bo „póki jest ten prezydent, nie da się dobrze rządzić”. I nigdy nie wytłumaczył, jaki był rzeczywisty sens tych gróźb... Nie ma więc wątpliwości, że to nie brak informacji i błędna ocena sytuacji po­ litycznej skłaniały Komorowskiego do opcji rosyjskiej. Każdy Polak mógł usłyszeć opinie Putina na temat przyszłości Europy i każdy mógł przeczytać jego wywiad opublikowany 31 sierpnia 2009 r. w jednym z największych dzienników. Putin za­ powiadał tam, że „geografia polityczna oparta na Unii Europejskiej zostanie zastą­ piona współdziałaniem rosyjsko-niemieckim”. Prezydent Lech Kaczyński w słynnym przemówieniu na Westerplatte 1 września Prezydent Lech Kaczyń­ 2009 r. odrzucił groźby Putina. Bronisław Komorowski już wów­ ski w słynnym przem ó­ czas otwarcie ustawił się w szeregu zwolenników Putina. wieniu na Westerplatte W grudniu 2014 r. uaktualniono „Białą księgę” i opracowa­ 1 września 2009 r. od­ no następny, podobny dokument. Nie ma tam już aktów strzeli­ rzucił groźby Putina. stych wobec Rosji, nie ma gwarancji, że w Europie nie dojdzie Bronisław Komorowski do konfliktu zbrojnego, ale nie ma też mowy o rosyjskim ataku już wówczas otwarcie na Ukrainę. Mówi się enigmatycznie o konflikcie rosyjsko-ukraińskim. Nie ma agresji Rosji, nie ma narastającego zagrożenia ustawił się w szeregu dla krajów NATO z jej strony, nie ma zagrożenia wojennego dla zwolenników Putina. Polski. Stany Zjednoczone Ameryki występują tam jako „jeden ze strategicznych sojuszników”. Jacy są inni strategiczni sojusznicy? Nie wiadomo. Krótko mówiąc: koncepcja polityczna formułowana przez prezydenta Bronisława Komorowskiego, przez Biuro Bezpieczeństwa Narodowego i przez Sztab Gene­ ralny WP jest świadomie niedookreślona i cały czas otwarta na opcję rosyjsko-niemiecką.

Jedyna broń, która zmieniłaby strategiczną sytuację Polski Jedna piąta ogólnych wydatków zbrojeniowych zaplanowana została na obro­ nę powietrzną kraju, ale do chwili obecnej nie rozstrzygnięto żadnego przetargu. Może to i dobrze, wobec faktu, iż planowano kontrakt z międzynarodowym (głów­ nie niemieckim i włoskim) konsorcjum MEADS, którego system antyrakietowy do dzisiaj nie jest gotowy i obawiam się, że nigdy nie powstanie. Reszta kontraktów jest w podobnym stanie. Być może jest to związane z działaniem rywalizujących lobby i grup korupcyjnych w aparacie rządowym i wojskowym. Na taką sugestię pozwala ocena sporu o kontrakt z izraelskimi producentami płatowców bezzałogowych (Aeronautics Defense Systems Ltd.). Publicznie afera zakończyła się dy­ misją wiceministra obrony narodowej gen. Waldemara Skrzypczaka i szefa Służby Kontrwywiadu Wojskowego - gen. Janusza Noska. Informacje, jakimi dysponuje­ my, wskazują jednak, że postępowaniem prowadzonym przez SKW objętych było 211

Rozdział III - Obronność, państwowość kilkudziesięciu urzędników i polityków Platformy Obywatelskiej, a także przynaj­ mniej dwóch obcokrajowców podejrzewanych o szpiegostwo. Drugim w kolejności beneficjentem 130-miliardowego programu miała być Marynarka Wojenna, ale nie przewidziano zakupu dla niej okrętów podwodnych z platformami rakietowymi średniego zasięgu, jedynej broni, która rzeczywiście zmieniłaby strategiczną sytuację Polski. Wciąż nie może doczekać się realizacji zakup śmigłowców Black Hawk - możli­ wość użycia ich wpłynęłaby w sposób zasadniczy na mobilność naszych wojsk lądo­ wych. Modernizowane są wojska pancerne (Leopardy), ale w zakresie nie dającym szans na sprostanie nowoczesnym zagrożeniom (przestarzałe modele niemożliwe do unowocześnienia). Odłogiem leży kwestia informatyzacji dowodzenia polem walki. Pozostałe programy, znajdujące się często w fazie projektu, mają raczej cha­ rakter nieskoordynowanego zaspokajania partykularnych inte­ Na miejsce dowódców resów grup nacisku i w żaden sposób nie odpowiadają naglącym Sił Zbrojnych, ofiar kata­ potrzebom wynikającym z rzeczywistych zagrożeń. Tak czy inaczej, struktura wydatków 130 miliardów złotych, strofy smoleńskiej, szyb­ a więc największego wysiłku zbrojeniowego Rzeczypospolitej ko wprow adzono ludzi Polskiej po 1989 r., w żaden sposób nie jest dostosowana do awansowanych jeszcze zagrożeń, przed jakimi stanęliśmy na skutek agresji Putina na przez Wojciecha Jaruzel­ Ukrainę w marcu 2014 r. Przeciwnie, istniejące plany są kon­ skiego - teraz oni kształ­ sekwencją odrzucenia myśli strategicznej Lecha Kaczyńskiego, tują polskie wojsko. bazującej na realnym rozpoznaniu zagrożeń ze strony rosyjskiej. Ministerstwo Obrony Narodowej nie przedstawiło planów ko­ rekty dotychczasowych swoich zamierzeń, a chaos w ekipie rządzącej sprawia, że cały system bezpieczeństwa państwa (począwszy od służb specjalnych, a na wojsku skończywszy) objęty jest postępującym paraliżem. Nie ma wątpliwości, że sytuacja polskiej armii stała się szczególnie dramatyczna po tragedii smoleńskiej, notabene dramat z 10 kwietnia 2010 r. w żadnym z wyżej omawianych oficjalnych dokumentów nie został nawet zasygnalizowany... W Smoleńsku, w jednej chwili, straciliśmy całe dowództwo naszej armii: Zwierzchnika Sił Zbrojnych, Szefa Sztabu Generalnego i Szefów wszystkich Ro­ dzajów Sił Zbrojnych. Czy jest jakiekolwiek inne państwo, które przeszłoby nad taką katastrofą do porządku dziennego? Które by w takiej sytuacji wsparło oskar­ żenia agresora? A tak się stało w Polsce rządzonej przez Bronisława Komorowskie­ go, który osobiście atakował polskich pilotów i zobowiązał się wobec prezydenta Rosji, że polski raport o przyczynach i okolicznościach katastrofy Tu-154M będzie zgodny z rosyjskimi ustaleniami. Na miejsce dowódców Sił Zbrojnych, ofiar katastrofy smoleńskiej, szybko wpro­ wadzono ludzi awansowanych jeszcze przez Wojciecha Jaruzelskiego - teraz oni kształtują myśl polskiego wojska. Okres prezydentury Lecha Kaczyńskiego i kadencji ministra Aleksandra Szczygło był czasem gruntownej przebudowy armii. Część naszych wojsk przeszła wów­ czas chrzest bojowy w Iraku i Afganistanie. Oczywiście, śmierć czterdziestu sze­ ściu żołnierzy w trakcie pełnienia obowiązków poza granicami państwa to wielki 212

PRZECIW NIK MUSI SPODZIEW AĆ SIĘ CIOSU W YPRZEDZAJĄCEG O

dramat dla rodzin i ich bliskich, ale ofiara krwi polskich żołnierzy nie poszła na marne. Dzięki udziałowi w misjach wojskowych w ramach NATO Polska dysponu­ je kilkoma tysiącami świetnie wyszkolonych, doświadczonych żołnierzy mogących być trzonem polskiej armii. Oni w każdej chwili są zdolni do obrony Ojczyzny! Podobnie zakup samolotów F-16 doprowadził do tego, że możemy realnie zagrozić ośrodkom dowódczym przeciwnika. Bez tych samolotów nawet w wymiarze sym­ bolicznym nie mielibyśmy możliwości stworzenia zagrożenia. Wiele zależy od tego, jak zostanie ostatecznie rozdysponowana suma 130 miliar­ dów złotych przeznaczonych na wydatki na wojsko polskie. Niestety, dotychczasowe doświadczenia tworzą realną obawę, iż nie zostaną one racjonalnie wykorzystane do reorganizacji i unowocześnienia armii. Przykładem obecnej, niezrozumiałej polityki w tej materii jest spór o okręty podwodne. Okręt podwodny z zamontowanymi wy­ rzutniami rakiet samosterujących średniego zasięgu, niewykrywalnymi przez radar, kosztuje 2-3 miliardy złotych. Polskie Siły Zbrojne potrzebują czterech takich okrętów -jest to wydatek rzędu 10 miliardów złotych. Dysponowalibyśmy wówczas istotną siłą odstraszającą, a Rosjanie byliby świadomi, iż agresja na Polskę oznacza możliwość zniszczenie ich ośrodków dowodzenia rakietowym atakiem z podwodnych okrętów. Kiedy Francja w końcu lat 1950. była marginalizowana w Europie, gen. Charles de Gaulle stworzył tzw.force de frappe, czyli silę uderzeniową - taką, że przeciw­ nik stale musi spodziewać się skutecznego ciosu, być może nawet wyprzedzają­ cego. Podobnie działa Izrael otoczony przez wrogie państwa. 1 taki powinien być

Wystąpienie prezydenta Lecha Kaczyńskiego na Westerplat­ te 1 września 2009 r. byto świadectwem niezależności Polski. W świat poszły stówa o prawdziwych sprawcach wojny; dziś z Polaków usiłuje zrobić się co najmniej współwinnych rozpętania hitlerowskiego szaleństwa.

213

Rozdział III - Obronność, państwowość też model obronny dla Polski. Oczywiście bardzo ważne są nasze sojusze z USA, a także członkostwo w NATO, ale naród, który nie jest gotowy bronić swojej nie­ podległości zbrojnie i samodzielnie, nie liczy się w relacjach politycznych i zawsze będzie traktowany instrumentalnie, jak pionek do gry. Potencjalnych sojuszników do wsparcia naszych interesów można zachęcić tylko demonstracją własnej siły!

Polska racja stanu Siła militarna musi iść w parze z inicjatywą polityczną. Polską racją stanu jest porozumienie w Europie Środkowej, które dzięki jej potencjałowi gospodarczemu i ludnościowemu byłoby istotnym gwarantem bezpieczeństwa na całym kontynen­ cie. Ta perspektywa istnieje nadal dzięki polskiemu obozowi niepodległościowe­ mu i ukraińskiej wojnie o niepodległość. Wolne państwo ukraińskie może stać się trwałym czynnikiem geopolitycznym i zmienić strategię globalną, a więc nie tylko europejską, ale i światową. Polska we współpracy państw Europy Środkowej w spo­ sób naturalny powinna odegrać wiodącą rolę. Żyjemy w kraju, gdzie duża część elity politycznej nie poczu­ Żyjem y w kraju, gdzie duża część elity poli­ wa się, niestety, do prawdziwej odpowiedzialności za Ojczyznę tycznej nie poczuwa się, i woli być nazywana Europejczykami niż Polakami. Przy nich tak uległy Petersburgowi król Stanisław August Poniatowski niestety, do prawdziwej był polskim nacjonalistą. Zmiana elity rządzącej i odbudowa odpow iedzialności za polskiego patriotyzmu to warunek minimum bezpieczeństwa Ojczyznę i woli być na­ Polski, równie ważny, jak wszystkie omawiane wyżej zagadnie­ zyw ana Europejczykam i nia. Wówczas będziemy spokojni, że miliardy przeznaczone na niż Polakami. zbrojenia staną się fundamentem naszej siły, a nie dodatkowym źródłem korupcji. Zbudujemy dobrze wyposażoną armią liczą­ cą ok. 250 tys. żołnierzy, kupimy nowoczesny sprzęt, odbudujemy polski przemysł obronny i stworzymy narodową obronę terytorialną. Warunek jest jeden: musimy na powrót stać się gospodarzami we własnym kraju. A wzorów nie potrzebujemy daleko szukać - wzorem dla nas powinien być wy­ siłek i działania naszych Ojców budujących II Rzeczpospolitą...

214

PROF. KRZYSZTOF SZCZERSKI

Polska zwinęła sztandary Wygaszanie polskiej polityki zagranicznej

Problem, z którym mamy dzisiaj do czynienia w polityce zagranicznej Polski, można nazwać generalnie wygaszaniem polskiej dyplomacji, a więc postępującą utratą przez Polskę podmiotowości i znaczenia w stosunkach międzynarodowych. Nie następuje to poprzez rozbiory czy okupację przez inne państwo, jak miało to miejsce w naszej historii, lecz poprzez zanikanie najważniejszego z atrybutów pro­ wadzenia polityki międzynarodowej, którym jest zdolność do dokonywania samo­ dzielnych wyborów w każdej sytuacji międzynarodowej. Państwo chcąc być pod­ miotem polityki, musi tak kształtować swoje otoczenie i tak wpływać na działania innych skierowane w jego stronę, by nigdy nie znaleźć się w pozycji konieczności podejmowania działań pod presją, pod przymusem. Bierna polityka podporządko­ wywania się decyzjom innych stolic, uleganie naciskom innych krajów, zaniedbania w budowaniu własnej, czyli narodowej, potęgi gospodarczej, karygodna niezdol­ ność do zapewnienia sobie bezpieczeństwa militarnego i energetycznego opartego na własnych zasobach surowcowych i przemysłowych - te i wiele innych działań obozu rządzącego Polską od ośmiu lat, powodują, że można dziś mówić o drastycz­ nej degradacji międzynarodowej pozycji Polski i roztrwonieniu na ogromną skalę potencjału narodowego. Warto przy tym pamiętać, że w żadnej mierze nie są to procesy obiektywne, czyli niezależnie od rodzaju i sposobu prowadzonej polityki, bowiem Polska nie jest skazana na bycie nieistotnym uczestnikiem relacji międzynarodowych. Proces ten jest następstwem kierunków i priorytetów władzy, które widoczne były bezpo­ średnio po 2007 r., a ich realizacja ruszyła pełną parą od 2010 r„ czyli od katastrofy smoleńskiej, od kiedy obecny układ wszedł w posiadanie monopolu na sprawowa­ nie rządów na niemal wszystkich płaszczyznach. Prof. Krzysztof Szczerski (ur. 1973), poli­ Aby tę sytuację dobrze opisać, trzeba ją najpierw tolog, polityk, profesorUJ. Byty wiceminister zdiagnozować. spraw zagranicznych. Obecnie poset na Ogólnie przyjętym prawidłem analitycznym w tym Sejm i wiceprzewodniczący frakcji Europej­ skich Konserwatystów w Zgromadzeniu zakresie jest założenie, że prowadzenie polityki zagra­ Parlamentarnym Rady Europy. Współautor nicznej, która jest zewnętrzną formą działania pań­ O burzonych. Od 2013 r. prowadzi na tamach stwa, zawsze zaczyna się wewnątrz kraju. Stanowi miesięcznika „Wpis" „Szczer(ski)e rozmowy" bowiem zawsze odbicie stanu państwa i tego, w jaki z Leszkiem Sosnowskim na temat kondycji sposób jest rządzone. Jeśli polityka zagraniczna ma państwa polskiego i jego roli w ramach UE. 215

Rozdział III - Obronność, państwowość być skuteczna, musi odpowiadać także wewnętrznemu potencjałowi kraju i jego ambicjom. Polityka ta jest jakby barometrem stanu spraw państwowych, nie da się bowiem prowadzić jej skutecznie, zwłaszcza przez dłuższy czas, pozorując swoją siłę, a w rzeczywistości jej nie posiadając. Można natomiast odwrotnie, być poten­ cjalnie silnym, ale nie być zdolnym do przełożenia tego na działalność na arenie za­ granicznej, bo system państwa i struktury władzy blokują i marnotrawią potencjał wewnętrzny. Ilustracją tego drugiego scenariusza jest przypadek dzisiejszej Polski.

Demograficzna granica suwerenności Polska jest jednym z niewielu krajów Europy, w którego dziejach czynniki obiektywne, takie jak położenie geograficzne, terytorium, układ granic, dostęp­ ność do mórz, zmieniały się wielokrotnie do tego stopnia, że czasem można mówić wprost o zmianach dramatycznych. Kraje mające w miarę ustabilizowany potencjał geograficzno-przyrodniczy - Hiszpania, Francja, Wiochy, Niemcy, kraje skandy­ nawskie - trwają. Położenie geograficzne Polski jest dzisiaj zasadniczo inne niż było przez większość naszych dziejów. Choć te obiektywne czynniki wpływające na pozycję państwa w stosunkach międzynarodowych zostawia­ Utrata sił witalnych przez my do innej dyskusji, na jeden jednak trzeba tu zwrócić uwagę: naród w wyniku emigra­ na potencjał demograficzny naszego kraju. Nie jest to kwestia cji całego pokolenia jest wyłącznie społeczno-ekonomiczna, dotyczy ona także kondycji żywiołu narodowego, który jest obiektywnym wyznacznikiem czynnikiem znacznie osła­ każdej polityki zagranicznej. biającym również polską Gdy mówimy dziś o polskiej masowej emigracji, która nastą­ politykę zagraniczną. piła po 2004 r„ a znacznie przybrała na sile po 2007 r., to ma ona nie tylko daleko idące konsekwencje ekonomiczne czy społecz­ ne. Utrata sił witalnych przez naród w wyniku emigracji całego pokolenia jest czyn­ nikiem znacznie osłabiającym również polską politykę zagraniczną. Istnieje pewna granica wielkości narodu, także w sensie liczby, powodująca, że potencjał państwa liczy się jako bardzo istotny. Górna granica określa duże narody, z którymi każdy się liczy. Jest też dolna granica, granica suwerennościowa, poniżej której naród jest już za słaby, by opierać się różnego rodzaju zewnętrznym infiltracjom i naciskom, po prostu walczy o swoje przetrwanie, o zachowanie swej tożsamości. Polska jest dziś rozpięta między tymi dwiema skrajnościami. Mogłaby mieć po­ litykę wielkiego narodu, gdyż polski naród absolutnie ma wystarczający potencjał demograficzny, który jednak jest uszczuplany zarówno przez emigrację z kraju, jak i przez brak odpowiedniej współpracy z Polakami na całym świecie. Jeśli nie za­ trzymamy procesów emigracyjnych, jeśli nadal nie będziemy chcieli wykorzystać potencjału Polaków na świecie (co najmniej 30 milionów ludzi!), Polska może skur­ czyć się do narodu, który będzie jedynie walczył o zachowanie swej tożsamości. Innym zagadnieniem z zakresu obiektywnych wyznaczników wpływających na politykę zagraniczną państwa, omawianym szerzej w innych tekstach tej książki, jest zdolność do sięgania po własne zasoby surowcowe i wykorzystania potencjału położenia geograficznego. W tym zakresie znajdujemy się dziś w sytuacji praw216

PO LSKA ZW IN ĘŁA SZTANDARY

W uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, 3 maja 2012 r. odsłonięto na Jasnej Górze Epitafium Smoleńskie (wg projektu Lecha Dziewulskiego), poświęcone ofiarom katastro­ fy smoleńskiej 10 kwietnia 2010 r. Na zdjęciu o, podprzeor klasztoru Seba­ stian Matecki z prezesem PiS Jarosławem Kaczyńskim, bratem Prezy­ denta RP, który tragicznie zginął w drodze na obchody 70, rocz­ nicy zbrodni katyńskiej.

217

Rozdział III - Obronność, państwowość dziwie dramatycznej. Polska może niedługo być jedynym znanym w dziejach pań­ stwem, które mając dostęp do morza, nie ma przemysłu morskiego (stocznie, flota handlowa, rybołówstwo, porty przeładunkowe itd.) i które mając własne zasoby energetyczne (węgiel, gaz łupkowy), importuje energię z zagranicy w stopniu całko­ wicie uzależniającym je politycznie od decyzji władz innych państw. Pozostawiając kwestie czynników obiektywnych w powyższym skrótowym za­ rysie, przejdźmy do analizy czynników subiektywnych. W moim przekonaniu są one dzisiaj istotniejsze, jeśli zastanawiamy się, skąd bierze się zjawisko wygaszania polskiej podmiotowości międzynarodowej Media klarują Polakom, i polskiej dyplomacji. jak nas postrzegają inni, Do czynników subiektywnych zaliczamy przede wszystkim co za granicą jest chw alo­ wartości i wyobrażenia, którymi kieruje się władza publiczna ne, a co ganione. oraz społeczeństwo. Kondycja moralna (zasady, którymi kierują się rządzący przy podejmowaniu decyzji) oraz kondycja intelek­ tualna ludzi pełniących władzę (ich definiowanie własnego państwa i jego celów), a także społeczne postawy i orientacje co do polityki światowej mają ogromny wpływ na sposób kierowania i kreowania także polityki zagranicznej. Nie mniej istotny jest przebieg procedury decyzyjnej w państwie - czy poddana jest ona ja­ kiejkolwiek prawdziwej debacie publicznej i otwartej wymianie myśli, czy jest pro­ cedurą zamkniętą w wewnętrznym kręgu władzy.

Polityka zagraniczna kreowana przez media Trzeba zadać zatem następujące pytania: 1. jakiej polityki zagranicznej chcą Polacy, na jaką są gotowi, do jakiej są wychowywani przez władzę, media, ośrodki opiniodawcze, uwarunkowania i bodźcowanie zewnętrzne; 2. jakie wyobrażenia o tym, czym jest dzisiaj Polska, dominują w naszym społeczeństwie i w środowi­ skach rządzących? Należy też zapytać, ile polskiej energii jesteśmy dziś w stanie „zainwestować” w politykę zagraniczną, ile zaryzykować i co stanowi nasze imponderabilia. W dzisiejszym świecie szczególnie istotna jest rola wychowawcza mediów, do­ tycząca w bardzo dużym stopniu także polityki zagranicznej. Wiedza o niej jest bowiem czerpana głównie poprzez pośrednika, a nie z prawdziwego doświad­ czenia, gdyż większość Polaków nie prowadzi dyskusji dyplomatycznych. Polityki zagranicznej przeciętny obywatel nigdy nie doświadczy w sensie bezpośredniego w niej uczestnictwa. Człowiek prowadzi życie rodzinne, gdzieś pracuje, ma własne przedsiębiorstwo, korzysta z rozrywek, w codziennym życiu styka się więc osobi­ ście z polityką społeczną, gospodarczą, oświatową, kulturalną, zdrowotną. O po­ lityce zagranicznej dowiaduje się tylko z drugiej ręki - czyli przede wszystkim z mediów. To one klarują Polakom, jaka ona powinna być, jak nas postrzegają inni, co za granicą jest chwalone, a co ganione - wiedza na ten temat jest w ol­ brzymiej większości zapośredniczona. A więc innymi słowy przefiltrowana przez cudze interesy. Zjawisko to jest w Polsce wszechobecne, stąd tak łatwo w polity­ ce zagranicznej (choć nie tylko tam!) wykreować miernoty na bohaterów, a ludzi 218

POLSKA ZW INĘŁA SZTANDARY działających z pobudek patriotycznych czy takich, którzy nie podobają się okre­ ślonym rodzajom mediów, przedstawiać jako czarne charaktery, nawet jako osoby zagrażające państwu polskiemu. Tu powiedzmy wprost, że media w Polsce znajdu­ ją się w większości w rękach zagranicznego, obcego kapitału. To siłą rzeczy musi rzutować na poglądy redakcyjne i wyrażane opinie szczególnie w kwestii krajów, z których ten kapitał się wywodzi. Zamieszczane tam oceny nie są więc na pew­ no ocenami wynikającymi z punktu widzenia polskiego interesu; ich celem jest realizacja interesów innych krajów, szczególnie Niemiec, które są w posiadaniu większości mediów w Polsce. Jak powiedział pewien redaktor wpływowego radia prywatnego: „W mojej stacji skrytykować politykę Berlina można tylko dwa razy: pierwszy i ostatni”... Można by zadać pytanie, czy ta wiedza zapośredniczona ma w ogóle jakieś zna­ czenie, skoro obywatele i tak mają bardzo ograniczony wpływ na kierunek polityki zagranicznej; np. w ogóle tego wpływu nie mają na obsadzanie placówek dyploma­ tycznych itd. A jednak ma, gdyż w ostateczności w polityce zagranicznej to emocje społeczne nagradzają pewne typy polityki albo powodują niezgo­ dę na inne. Znany francuski politolog Dominique Moïsi nazywa Władza w Polsce najchęt­ to zjawisko „geopolityką emocji”. Uważa on, że społeczeństwa niej chciałaby powie­ w swych ocenach i wyobrażeniach kierują się przede wszystkim dzieć: „Furda obyw ate­ trzema rodzajami uczuć: są to strach, upokorzenie i nadzieja. Te le, w y nie znacie się na trzy emocje mają zasadniczy wpływ na najważniejszą zmienną polityce zagranicznej. geopolityczną w XXI w., czyli na „pewność siebie”. „Tam, gdzie Wara wam od debaty pu­ panuje strach, brak też pewności siebie - twierdzi francuski my­ blicznej, my kierujemy się śliciel. - Z kolei upokorzenie pojawia się u tych, którzy utracili innymi przesłankami". poczucie własnej wartości i nadzieję na lepszą przyszłość”. Te słowa są dziś jakby ostrzeżeniem dla nas wszystkich. Oczywiście nie można wprost powiedzieć, że to obywatele rządzą stosunka­ mi międzynarodowymi. Odwrotnie, doświadczenie uczy, że władza, w tym także w Polsce, najchętniej chciałaby powiedzieć: „Furda obywatele, wy nie znacie się na polityce zagranicznej. Wara wam od debaty publicznej, my kierujemy się inny­ mi przesłankami. Nie zależy nam na zdobywaniu punktów wyborczych czy popar­ cia społecznego przy pomocy polityki zagranicznej. Możemy więc działać nawet wbrew waszej opinii, gdyż to my wiemy, co jest słuszne”. Oczywiście tak też można postępować, ale tylko wtedy, gdy politykę zagraniczną realizuje się w kategoriach prawdziwej racji stanu, ta bowiem rzeczywiście nie podlega demokratycznemu osą­ dowi. Jest czymś, jak to się naukowo mówi, dorozumianym, a nie przegłosowanym. Nie byłoby jednak niestety możliwe obronienie tezy, że polityka zagraniczna Polski była w ostatnich kilku latach prowadzona z punktu widzenia polskiej racji stanu. Jest to bowiem polityka w całości podporządkowana zdobywaniu poparcia spo­ łecznego koniecznego do utrzymania się przy władzy, ale nie poprzez przekonywa­ nie Polaków do jej słuszności, tylko poprzez psychomanipulacje społeczne i propa­ gandę. Jest to więc najgorszy z możliwych wariantów: emocje są w niej ważne, ale emocje kreowane i kontrolowane przez władzę, która nie ma wyczucia racji stanu i tym samym nie może się nią kierować. 219

Rozdział III - Obronność, państwowość

Postępująca samodegradacja Elementem wygaszania naszej polityki zagranicznej jest także postępująca samodegradacja wyobrażeń Polaków o roli Polski i jej znaczeniu w świecie. Wy­ nika to z ignorancji i braku właściwej edukacji. Młodych Polaków nie kształci się w szkołach publicznych, żeby byli narodem dumnym - jest zupełnie odwrotnie. Jeśli takie społeczne enklawy poczucia wartości narodowej istnieją, to tworzą się poprzez edukację w niektórych szkołach niepublicznych, głów­ To niespotykane we nie katolickich oraz poprzez edukację pozaszkolną, fascynację w spółczesnym świecie, bohaterami narodowymi, jakimiś postaciami historycznymi czy zjawiskami społecznymi, jak np. Powstanie Warszawskie czy by naród mający atuty Żołnierze Wyklęci. w sensie tożsam ości, Jak wszyscy dobrze wiemy, także kultura masowa wychowu­ arcybogatej historii, nie je Polaków od dłuższego czasu do uległości i poczucia wstydu tylko ich nie używał, ale z bycia Polakiem. Owo pognębianie samych siebie to rzecz abso­ sam się ich pozbawiał. lutnie niespotykana w dzisiejszym świecie, bo większość współ­ czesnych narodów ma raczej tendencję do przeceniania swego znaczenia w historii. My tego nie robimy, mimo że mamy historię dumną i prede­ stynującą nas do tego, by systematycznie używać jej jako instrumentu polityki za­ granicznej. Polska zablokowana jest, jeśli chodzi np. o to, żeby z Auschwitz zrobić narzędzie ukazujące dzieje 11 wojny światowej w prawdziwym świetle, w kontekście masowych prześladowań i masowych mordów Polaków, w kontekście polskiej mar­ tyrologii, polskich bohaterów, takich jak rotmistrz Witold Pilecki czy o. Maksy­ milian Kolbe. A z drugiej strony fetuje się film, który po raz kolejny utrwala prze­ konanie, że to w zasadzie Polacy mordowali Żydów z powodu pazerności na ich majątki. To jeden ze skrajnych przykładów owej edukacji do wstydu, powodującej blokowanie możliwości naszego funkcjonowania w polityce międzynarodowej. Na Westerplatte, w 2009 r. podczas obchodów 70. rocznicy wybuchu II wojny świato­ wej, oddano pole Niemcom i Rosji, by sformułowały swoją genezę tej wojny, wedle której Polska była w zasadzie jednym z winowajców, bo przez swoją „nieodpowie­ dzialność” spowodowaną uporczywym obstawaniem przy własnej niepodległości wywołała napięcie w jakoby stabilnej Europie. Wówczas, w 2009 r., tylko śp. Prezy­ dent Lech Kaczyński temu się przeciwstawił, cała strona rządowa kiwała głowami, jakby się kłaniała tej obcej, oszukańczej wizji*.. Powtarzam - to niespotykane we współczesnym świecie, by naród mający atu­ ty w sensie tożsamości, arcybogatej historii, nie tylko ich nie używał, ale celowo sam się ich pozbawiał i dodatkowo sam siebie poniżał. Inni tymczasem, nie ma­ jąc takich atutów, z każdej, najdrobniejszej rzeczy robią narzędzie do „ugrywania” czegoś w polityce zagranicznej. Tymi instrumentami naprawdę bowiem dużo się wygrywa. Niekiedy jesteśmy zaskoczeni tym, jak jakieś państwo potrafi ustawić się w centrum uwagi, a dlaczego? - bo jego władze znalazły odpowiedni klucz, także historyczny, by pokazać swój wkład w tę czy inną kwestię. Podczas niedawnych obchodów 70. rocznicy lądowania w Normandii Polska była niemal nieobecna, choć przecież miała swój bardzo poważny udział w alianckim 220

POLSKA ZW IN ĘŁA SZTANDARY „Nie chcemy pomników so­ wieckich okupan­ tó w " - pod takim hasłem kolejny raz demonstrowa­ no 27 września 2014 r. w Nowym Sączu przed po­ mnikiem i grobem żołnierzy Armii Czerwonej przy al. Wolności; domagano się usunięcia monu­ mentu i przenie­ sienia mogiły na cmentarz. Utrzymywanie pomników ku chwale okupan­ tów jest również jednym z elemen­ tów polityki wsty­ du i wygaszania suwerenności Polski. 13 grudnia 2012 r. na Rynku Głównym w Kra­ kowie. Wbrew antyhistorycznym tendencjom lansowanym zgodnie przez władze i media, w każdą rocznicę wprowadzenia stanu wojennego jest organizowa­ ny Marsz Pamięci ulicami królew­ skiego miasta dla uczczenia „wszystkich zamordowanych przez komuni­ stycznych zbrod­ niarzy w tych mrocznych cza­ sach, wszystkich ofiar rzekomo 'nieznanych' sprawców"

221

Rozdział III - Obronność, państwowość zwycięstwie na zachodnim froncie. Ale myśmy nie zawalczyli o to, żeby być aktyw­ nym uczestnikiem tych obchodów. Wybrano więc fałszywy skład aliantów II wojny światowej, bez Polski - kraju który był sojusznikiem posiadającym w 1944 r. czwar­ tą co do wielkości silę wojskową, większą niż Francja. Tym samym przegraliśmy nie tylko pamięć o polskim wkładzie w tamte wydarzenia, ale także udział we współ­ czesnej dyskusji na tematy bezpośrednio nas dotyczące dzisiaj. Bo oto tzw. format normandzki wykorzystano do tego, by bez udziału Polski rozpocząć negocjacje Zachodu z Rosją na temat przyszłości Ukrainy. Polityka zagraniczna chętnie bo­ wiem posługuje się różnego rodzaju pretekstami, by uzasadnić decyzje i odeprzeć krytykę. Teraz więc, gdyby ktoś spytał: „a dlaczego Polska nie Jeśli społeczeństw o i na­ bierze udziału w rozmowach o wojnie i pokoju na Ukrainie?”, to ród same nie będą chcia­ odpowiedź jest gotowa: „bo one odbywają się w składzie alian­ ły w idzieć siebie w ielki­ tów w ramach formatu normandzkiego”. I sprawa jest zamknię­ mi, to tej wielkości nie ta, a my - stoimy za drzwiami. Pokazuje to w sposób jaskrawy, jak bardzo edukacja do wsty­ w ym uszą też na swoich du, małości i zapomnienia, do utraty owej „pewności siebie”, po­ politykach i nie będą jej woduje, że Polacy coraz mniej się odzywają. Nawet już w szkole. od nich oczekiwały. Jeśli społeczeństwo i naród same nie będą chciały widzieć siebie wielkimi, to tej wielkości nie wymuszą też na swoich po­ litykach i nie będą jej od nich oczekiwały. Ci z kolei nie wymuszą za granicą tego, by zaczęto nas traktować stosownie do tego, kim byliśmy i kim jesteśmy, i kim być powinniśmy.

Władza przekonana o konieczności patronatu Sytuację pogarsza jeszcze fakt, iż ci, którzy dzisiaj rządzą Polską, są absolutnie przekonani o konieczności patronatu zewnętrznego nad Polską, a tak naprawdę, nad ich rządami w Polsce. Są przekonani, że nasze państwo istnieje i działa tylko dlatego, że ktoś mu na to pozwala. Gdy temu komuś zajdzie się jednak za skórę, to ten ktoś może Polskę zdmuchnąć z mapy świata. Przenoszą tym samym swój coraz większy strach o swoje rządy na niepokój o cały kraj, który bez żadnego uzasadnie­ nia utożsamiają z własnymi osobami. Sobie i społeczeństwu wmawiają, że jeśli oni odejdą, oddadzą władzę, to przepadnie cała Polska. Czym jest ten ośrodek, który najczęściej jest wskazywany jako źródło „zewnętrznej sterowności” polskiego pań­ stwa, gdzie znajduje się ów system, którymi nami zarządza? Odpowiedź wprost jest oczywista: to tzw. Unia Europejska. Piszę „tak zwana”, bo to wyobrażenie o Unii jako zewnętrznej sile opiekuńczo-sprawczej ma się ni­ jak do tego, czym UE naprawdę jest. Jest to wizja Unii wykreowana na potrzeby manipulacji społecznymi wyobrażeniami. Z drugiej strony, rządzący rzeczywiście podporządkowują swoje działania siłom zewnętrznym, polityce unijnej, ale nie dla­ tego, że robią tak wszyscy, tylko dlatego, że sami tak zdecydowali. Wytwarza się więc w Polsce podwójna pętla zależności: władza uznaje patronat obcy nad sobą i jednocześnie kreuje u obywateli emocje, które mają uprawomocnić jej politykę uzależnienia jako proces obiektywny. 222

PO LSKA ZW IN ĘŁA SZTANDARY Dzieje się tak dlatego, że władza nie czerpie przekonania o własnej sile z od­ woływania się do woli własnego narodu, z którym nie chce uczciwie współpraco­ wać. Nie korzysta więc z prostego narzędzia, jakim jest umacnianie swojej pozycji międzynarodowej poprzez odwołanie się do woli społecznej, czyli nie mówi innym stolicom: „nie zgadzam się na ten pomysł, a za mną stoi mój naród i zawsze mogę się do niego odwołać, z niego czerpię siłę swoich przekonań”. Jest zupełnie od­ wrotnie. Działa następujące myślenie: „ja i wszyscy ze mną związani doszliśmy do władzy dzięki temu, że uzyskaliśmy poparcie polityczne, ekonomiczne z zewnątrz; to oni pozwalają, żeby dobrze o nas pisano, dają nam nagrody, pieniądze, którymi operują w Polsce poprzez ich banki, to oni pomagają nam przekonać obywateli, że nasza polityka gospodarcza jest właściwa, a wszystkich tych, którzy nam się w kraju sprzeciwiają, zagranica zawsze potępi - trzeba tylko być posłusznym”. Rządzący wpadli w mentalne, umysłowe sidła. Jeśli za granicą się narażą, bo odmówią wyko­ nania kolejnego polecenia, to stracą swe poparcie, jakiego udzielono im w dojściu w Polsce do władzy. To podobnie, jak u schyłku pierwszej Rzeczypospolitej, kiedy rządzono z przy­ zwolenia obcych dworów. Taki rządzący nie obawia się braku akceptacji przez na­ ród - z tym sobie jakoś poradzi za pomocą psychopolityki, marketingu polityczne­ go, manipulacji medialnych i różnych innych fałszerstw. Ale gdy mocodawcy cofną swe poparcie, którego przecież rząd nie ma w narodzie, władza zostanie z niczym; pojawia się strach, że nie będzie miała dokąd uciec ani do kogo odwołać się wewnątrz kraju. Jest jeszcze inna rzecz - gdyby mo­ Rządzący wpadli w m en­ codawcy zdradzili prawdę o tym, jak funkcjonuje taka władza, talne, umysłowe sidła. to własny naród mógłby ich prawdziwie rozliczyć; dochodzi więc Jeśli za granicą się narażą, także strach przed sprawiedliwością i odpowiedzialnością. bo odmówią wykonania Na powyższe elementy nakłada się jeszcze inne, dopraw­ kolejnego polecenia, to dy niezwykłe zjawisko; ta sytuacja uzależnienia nie powoduje u obecnie rządzących Polską dyskomfortu. To nie jest tak, że stracą poparcie, jakiego wieczorami dociera do nich nagle prawda o własnym postępo­ udzielono im w dojściu waniu i zaczynają być psychicznymi wrakami. Wręcz przeciw­ w Polsce do władzy. nie; mają przekonanie (u niektórych jest ono naprawdę głębo­ ko wpojone), że sytuacja uzależnienia jest lepsza niż niezależność. Wielokrotnie słyszeliśmy przecież od nich podobne zdania: „To lepiej, że Polska nie musi sobie radzić sama z takimi sprawami”, „to lepiej, że ktoś za nas to robi, że ktoś nami po­ kieruje”. Tu znów podstawiają swoje osoby w miejsce Polski, bo gdyby powiedzieli: „To lepiej, że my rządzący nie musimy sami sobie radzić z tym sprawami”, byliby bliżsi prawdy, bowiem faktycznie nie są w stanie poradzić sobie z kierowaniem państwem. Uczciwy człowiek szukałby jednak wtedy ratunku we własnym kraju, nie za granicą. Ta postawa wynika nie tylko z uległości, ale także z bardzo niskiej oceny warto­ ści Polaków i Polski przez rządzących. Słychać to również na tzw. taśmach prawdy Tuska nagrywanych w restauracjach. W tych postawach widać głęboką fascynację kulturą obcą jako kulturą znacznie wyższą od naszej. To oczywiście świadczy do­ datkowo o tym, że ci ludzie nie znają własnej kultury, z której się wywodzą i która 223

Rozdział III - Obronność, państwowość ich tak wysoko wyniosła. Naprawdę tak jest, spotykam się z taką postawą wielo­ krotnie. Tak myśli to środowisko, nawet ludzie młodzi, którzy są zwolennikami Platformy, a pracują np. w instytucjach europejskich. Oni faktycznie są przekonani, że wyszli z kultury polskiej jak z uwierających ich ubłoconych gumiaków, które wyrzucili za drzwi, a ubrali europejskie lakierki. Jest to bardzo silne przekonanie w tym środowisku i nie należy go bagatelizować, zwłaszcza gdy zastanawiamy się, skąd bierze się taka, a nie inna polityka zagraniczna. Wszystkie te fakty na siebie się nakładają: 1. że naród jest kształcony i bodźcowany do tego, by uważać siebie za mający więcej przewinień niż zasług, naród o ni­ skiej kulturze i niskiej samoocenie i małej pewności siebie oraz Są przekonani, że w y­ 2. że rządzący potrzebują zewnętrznego patronatu i uważają, że szli z kultury polskiej jak robią to nie dlatego, że są zdrajcami, ale dla dobra rodaków, któ­ z uwierających ich ubło­ rzy nie są wiele warci, są biedni i niedokształceni. Sumując to rzeczywiście możemy dojść do przekonania, że conych gumiaków, które stopniowe wyzbywanie się suwerenności przez Polskę jest zja­ wyrzucili za drzwi, a ubra­ wiskiem nie tylko nieuchronnym, ale i - pozytywnym. Wniosek li europejskie lakierki. nasuwa się sam: zewnętrzną hegemonię ludzie powinni przyjąć z radością. Chodzi o akceptację utraty suwerenności w każdym aspekcie: materialnym, politycznym i kulturowym. Zgodnie z takim myśleniem Polska musi coraz bardziej zanikać - polska własność, bo lepiej zarządzą nami światowi eksperci menedżerowie; polska polityka, bo staniemy się częścią polityki, która co prawda od nas nie zależy, ale nie będziemy musieli brać za nią odpowie­ dzialności; polska kultura i tożsamość, bo nie będziemy już musieli z niczego się tłumaczyć, staniemy się częścią czegoś wielkiego, globalnego, będziemy światowi, tak jak z dnia na dzień światowy stał się np. Słupsk. Doniosły o tym wszystkie me­ dia i dalej donoszą o każdym ruchu prezydenta tego miasta ku dumie mieszkań­ ców, którzy z dnia na dzień stali się „światowi”.

Polska wykluczona z międzynarodowych procesów decyzyjnych Opisane powyżej zjawiska to podglebie, z którego wyrasta dzisiejsza polska po­ lityka zagraniczna. Jak zostało to powiedziane na wstępie, polityka zagraniczna tylko wtedy ma sens, gdy państwo w każdej sytuacji działa jako państwo samodziel­ ne, podejmuje suwerenne decyzje. W każdym procesie polityki zagranicznej trzeba się tak ustawiać, żeby móc w ostateczności samemu wybrać kierunek działania. Nie chodzi o to, żeby nie współpracować z innymi, lecz o to, by nie pracować pod dyk­ tando innych. Nigdy nie można doprowadzić do sytuacji, w której nie mamy wyjścia i musimy podążać za innymi stolicami. Nawet jeśli podejmuje się decyzje błędne i ponosi się tego konsekwencje, to zawsze trzeba znajdować się w sytuacji pozwala­ jącej na dokonanie wyboru. Nie ma nic gorszego w polityce zagranicznej niż to, co w teorii nazywa się TINA (skrót od angielskiego wyrażenia There Is No Alternative, nie ma alternatywy; musimy tak zrobić). Dobra polityka zagraniczna samodzielnie rozstrzyga, z kim zawiera sojusze, samodzielnie definiuje wrogów i przyjaciół. Gdy kraj pozbawia się w jednej sytuacji możliwości wyboru, pojawia się efekt kaskady, 224

PO LSKA ZW INĘŁA SZTANDARY domina, i pewnym momencie traci w ogóle możliwość decydowania o swoim losie - wszyscy powoli się przyzwyczajają, że tego kraju w ogóle nie bierze się pod uwagę w rozstrzygnięciach, że jego zdanie nie jest istotne. Niestety dzisiaj mamy właśnie taką sytuację, gdyż konsekwentnie od 2007 r. Pol­ ska jest coraz mniej obecna, w sensie fizycznym i w sensie decyzyjnym, w głównych procesach rozstrzygających o relacjach międzynarodowych, o tym co dzieje się na świecie. Dopóki sprawy działy się w miarę daleko od nas - Bliski Wschód, Afga­ nistan, Wiosna Arabska, rekolonizacja Afryki czy nowa walka między mocarstwami o surowce - wydawało się, że można się W ycofywaliśm y się bez tym mniej przejmować. Polacy nie czuli, że tam jest ich interes, jakichkolwiek uzysków nie było to oczywiste. Rząd polski wykluczał Polskę konsekwent­ nie z każdego z tych rejonów geograficznych po kolei, likwidując politycznych, aż zaczęli­ placówki w Afryce, wycofując Polaków z oddziałów Błękitnych śmy być po prostu w szę­ Hełmów na Bliskim Wschodzie, w taki a nie inny sposób kończąc dzie nieobecni. misję w Iraku i Afganistanie, wycofując się z Kaukazu. Wycofy­ waliśmy się bez jakichkolwiek uzysków politycznych, aż zaczęliśmy być po prostu wszędzie nieobecni. Tak więc, gdy przyszło do zdarzeń, które dzieją się obok nas, na Ukrainie, nikt już nas nie pyta o zdanie. Nie mamy już dziś żadnego argumentu, by powiedzieć: „Musimy siedzieć przy stole ukraińskim, bo jeśli nie, to zmienimy nasze zdanie w tej i w tej, i jeszcze w tamtej kwestii i przestaniemy was popierać, stracicie nas jako swego sojusznika”. Zaangażowanie się czasami w sprawy, które nie są nam bezpośrednio bliskie, ale które stanowią część strategii geopolitycznej państwa, powoduje, że kraj po­ strzegany jest jako istotny, jest częścią procesów decyzyjnych w różnych częściach świata, także w Europie i przez to jego zdanie brane jest poważnie pod uwagę. Nikt bowiem nie zważa na drugi kraj tylko dlatego, że go lubi, z sympatii czy altruizmu. Liczą się tylko z tymi, z którymi trzeba się liczyć. Przez tę degradację, przez wygaszanie polityki zagranicznej, Polska nie ma dziś koniecznych instrumentów, by stawać do międzynarodowej konkurencji. Jeszcze na początku konfliktu ukraińskiego, gdy trzeba go było pacyfikować, na Ukrainę poje­ chała trójka ministrów - z Polski, Niemiec i Francji. Ale gdy przyszło do poważnych rozmów o przyszłości, w tym do negocjacji z Rosją o ukraińskim ładzie powojennym, Polski już tam nie ma. I stało się to za darmo, żadne państwo nic to nie kosztowało, żadne na tym nie straciło, że Polski tam nie ma. Ponieważ my w ogóle nie mamy polityki wschodniej, to dla Ukrainy fakt czy Polska jest przy tym stole, czy nie, nie ma żadnego znaczenia. Wiedzą, że trzeba dogadywać się z Niemcami, Rosjanami, Francją i USA, bo Polska i tak nie ma żadnego własnego zdania. Stąd Ukraińcy nie powiedzą do innych: „Dobrze, wy tak chcecie, ale na to nie zgodzą się Polacy. A jak oni się nie zgodzą, to nie zgodzi się też grupa innych państw, bo Polacy, jak podczas wojny w Gruzji, mają przy sobie koalicję środkowoeuropejską”. Przypomnijmy, że cała akcja Zachodu w Gruzji polegała na tym, by zanim przyjedzie tam Polska z pre­ zydentem Lechem Kaczyńskim, a z nim cała Europa Środkowa, dogadać się szybko z Putinem i dać mu to, czego oczekuje, a tym samym zatrzymać grożącą wojnę. Taki był plan Sarkozy’ego, a jego aktywność, której na początku w ogóle nie miał zamia225

Rozdział III - Obronność, państwowość ru okazywać, wynikała wyłącznie z obaw, że Polska rzeczywiście ma alternatywny plan. Sarkozy obawiał się, że znacznie pogorszą się zachodnioeuropejsko-rosyjskie relacje, obawiał się, iż nie zadziała polityka appeasementu, czyli zaspokajania żądań i apetytów mocarstw kosztem państw mniejszych i słabszych. Dzisiaj już w żadnej części świata nikt nie postrzega Polski jako kraju, który może mieć własną politykę, a tym samym zmienić przebieg konfliktu, nawet takie­ go, który jest tak blisko nas, że bliżej być nie może. Ci, którzy nie chcą, żebyśmy byli ważnym krajem, bez wysiłku to uzyskują, a ci, którzy mogliby na nas liczyć i tym samym uważać, że głos Polski może cokolwiek zmienić, wiedzą, że teraz ta­ kiego głosu samodzielnego nie usłyszą. W żadnej części świata nikt nie postrzega Polski Dyplomacja kurtuazyjna jako kraju, który może Częstotliwość ważnych wizyt zagranicznych w Polsce jest mieć własną politykę, w ostatnich latach najniższa z całego okresu III Rzeczypospo­ a tym samym zm ienić litej. To tylko my jeździmy, ale nie dalej, jak do Brukseli - na przebieg konfliktu, na­ wszystkie obrady i mówimy, że Unia to lub tamto, że głos Unii wet takiego, który jest itd. Zaś wizyty polskiego ministra spraw zagranicznych, po­ tak blisko nas. przedniego czy obecnego, to w większości wożenie pustych te­ czek, rytuał dyplomatyczny. Gdy kraje utrzymują ze sobą sto­ sunki dyplomatyczne, to urzędnicy dbają, by w określonym rytmie odbywały się wzajemne wizyty rutynowe - raz na dwa lata co najmniej na szczeblu ministerstwa spraw zagranicznych, jeśli nie premiera lub prezydenta. Wizyta - rewizyta: to waha­ dłowy rytm dyplomacji. Pojawia się zatem pytanie, czy Polska utrzymuje stosunki międzynarodowe wyłącznie na zasadzie kurtuazyjnej dyplomacji? Czy w ostatnim czasie jakikolwiek polski minister pojechał gdziekolwiek po uzyskanie poparcia dla polskiego planu w jakiejkolwiek sprawie międzynarodowej? Nie tylko minister, ale prezydent lub premier? Czy jest jakikolwiek plan międzynarodowy, o którym moż­ na by powiedzieć: tak, to jest plan polski, uzyskaliśmy dla niego poparcie tu i tam? Nie, czegoś takiego nie ma. Nasza dyplomacja nie ma treści. Gdy na posiedzeniach Komisji Spraw Zagranicznych przesłuchujemy w Sejmie kandydatów na ambasado­ rów, wyjeżdżających w różne części świata, większość z nich nie ma nic do powie­ dzenia na temat politycznego planu na swojej placówce, jadą tam bez żadnego celu. Elementem wycofania się Polski z obecności na arenie międzynarodowej jest też czysto fizyczne wycofanie. Budżet MSZ na prowadzenie polityki zagranicznej jest od lat zamrożony na żenująco niskim poziomie. Polska nieustannie się ponoć rozwija, przynajmniej wg opinii GUS, ale nie ma to żadnego przełożenia na za­ soby do prowadzenia polityki naszych interesów na świecie. Nie da się prowadzić poważnych działań za drobne resztki z budżetowej kasy, a Polska od lat wydaje na swoją politykę zagraniczną niecałe 2 mld złotych rocznie, przy wydatkach budżetu państwa grubo przekraczających 300 miliardów. A i tak, co rusz, w ostatnich latach mieliśmy przykłady marnotrawienia nawet tych skromnych środków na dworskie zachcianki byłego ministra. Dlatego też stale likwidowane są cale placówki dyplo­ matyczne albo wygaszane jeśli chodzi o liczbę etatów. Wygaszane są też w sensie 226

POLSKA ZW INĘŁA SZTANDARY

merytorycznej pracy dlatego właśnie, że większość ambasadorów jedzie na placów­ kę bez politycznego celu swej działalności. Trzeba tu postawić pytanie, w jaki sposób kształtujemy korpus dyplomatyczny, skoro za całą wschodnią politykę Polski merytorycznie odpowiada dzisiaj podse­ kretarz stanu w ministerstwie spraw zagranicznych, być może geniusz, ale jednak młodzian, który ukończył studia w 2001 r. To po prostu znaczy, że nie ma poważ­ nej polityki w najpoważniejszym dla naszego bezpieczeństwa obszarze. Popatrzmy na obecny korpus ambasadorski, którego większość stanowi emanację wewnętrz­ nych koterii MSZ-etu oraz wynik walki między koteriami pałacu prezydenckiego a MSZ-em. Nie można więc mówić o żadnej poważnej polityce. Taki dobór kadr powoduje, że nie kształtujemy profesjonalnego korpusu, który przechodziłby szko­ łę patriotycznego myślenia o roli Polski. Jest za to rzecz szokująca, którą chwalono się bardzo w MSZ-cie. Otóż minister Sikorski zażyczył sobie, aby ambasadorowie byli blogerami i żeby tweetowali. Wydawnictwo sejmowe wydało nawet książkę za­ wierającą wpisy z blogów ambasadorów Polski w ważniejszych stolicach. Była z tego wielka uciecha, bo ambasadorowie piszą w internecie komentarze dotyczące poli­ tyki polskiej i tego, jak bardzo nienawidzą PiS-u; takie błogi były widocznie naj­ chętniej czytane przez szefostwo. Ambasadorowie zamiast zajmować się polityką zagraniczną, zajmowali się komentowaniem polityki w Polsce przeciwko PiS-owi. Zdarzyły się nawet złośliwe uwagi pod adresem rządu kraju, w którym rezydowali - bardzo dyplomatyczne postępowanie...

Gdańsk, listopad 2012 - wtedy doszło do wiel­ kiej manifestacji w obronie suwe­ renności Polski, społeczeństwa obywatelskiego i niezależności mediów.

227

Rozdział III - Obronność, państwowość Trzeba wiedzieć, że żadna placówka dyplomatyczna nie robi niczego sama, jeśli nie dostanie z centrali konkretnego zadania. Bez tego działają standardowo, a ich tryb pracy można obecnie określić jako jazdę na pierwszym biegu. Nie jest wszak żadnym heroizmem robienie prasówek i pisanie notatek, a następnie wysyłanie de­ pesz o tamtejszych wydarzeniach, ani odbywanie rutynowych spotkań z innymi dyplomatami, z rządem danego kraju czy ze środowiskami gospodarczymi. Tyl­ ko dwie rzeczy zmuszają placówkę do większego wysiłku. Jedną z nich są wizy­ ty oficjalne szefostwa, czego oczywiście nikt nie lubi w ambasadzie. Szczególnie nieprzyjemnie jest, gdy przyjeżdża dociekliwy minister, który wyrzuca z pracy, gdy coś źle wyjdzie. Z kolei gdy ministrowi coś Minister Sikorski zaży­ się spodoba, można awansować. Drugą rzeczą zmuszającą do czył sobie, aby am basa­ wysiłku jest poważne zadanie do wykonania, np. trzeba uzyskać dorowie byli blogerami poparcie dla jakiegoś konkretnego projektu, co wymaga zresztą i żeby tweetowali. nie tylko wysiłku, ale i dyplomatycznych umiejętności. Całkiem dramatycznie robi się wtedy, gdy przychodzi z centrali zadanie, którego wykonanie może spowodować popsucie dotychczasowych miłych stosun­ ków pracownika ambasady z zagranicznym otoczeniem, z którym ten już się zżył.

Gazetowe podręczniki akademickie Do tych wielu problemów dochodzi jeszcze jedna ważna i zarazem niepokoją­ ca rzecz - nie mamy dzisiaj w Polsce żadnych poważnych publikacji naukowych dotyczących naszej współczesnej polityki zagranicznej i ją oceniających. Czytałem dwie książki wydane w ostatnich latach na ten temat, oparte, jeśli chodzi o materiał źródłowy, przede wszystkim na... „Gazecie Wyborczej”. Obie książki mają status prac naukowych, akademickich - nie są zbiorem blogów czy publicystyki politycznej. Autorem jednej z nich jest prof. Roman Kuźniar, wykładowca akademicki i do­ radca prezydenta Komorowskiego, który w swoich pracach naukowych nawet nie próbuje zachować choćby pozorów obiektywności. W podręczniku akademickim jego autorstwa, opisującym politykę zagraniczną Polski, nazwisko Anny Fotygi pada tylko raz, i to w bardzo złośliwym przypisie. To majstersztyk, żeby napisać rze­ komo akademicką, obiektywną i naukową historię dyplomacji ostatnich 25 lat i nie wspomnieć minister spraw zagranicznych sprawującej urząd przez półtora roku! W drugiej, niedawno wydanej publikacji, formalnie także udającej naukową, ma­ jącej dwie recenzje samodzielnych pracowników naukowych, bo to jest chyba dok­ torat, autorka napisała coś mniej więcej takiego: „Jak wiadomo, po objęciu rządów przez PiS, nastąpiła degradacja intelektualna MSZ-u, co spowodowało jego całko­ witą nieskuteczność”. I tu następuje przypis odwołujący czytelnika do publicystyki „Gazety Wyborczej”. To jest naprawdę dramat, jeśli naukowiec, tak samo jak prze­ ciętny telewidz lub czytelnik gazet, posługuje się wiedzą zapośredniczoną, nie sięga do źródeł, do dokumentów, do żyjących przecież świadków i ich świadectw. Wiedza w akademickim podręczniku oparta na tendencyjnych doniesieniach gazetowych staje się wiedzą „naukową” - jej poziom świadczy niezbicie o poziomie 228

PO LSKA ZW IN ĘŁA SZTANDARY Także w Gdań­ sku, w kolebce „Solidarności", którą z politycz­ nym zamysłem i wyrachowa­ niem skłócono i podzielono, organizowane są patriotyczne marsze i demon­ stracje w obro­ nie wolności, praworządności i suwerenności naszej wygasza­ nej stopniowo Ojczyzny.

Obecny kandydat PiS na prezydenta RP Andrzej Duda w Bazylice M a­ riackiej podczas obchodów w Kra­ kowie 1 marca 2013 r. Naro­ dowego Dnia Pamięci o Żołnier­ zach Wyklętych. Ma on program zmiany polskiej polityki historycz­ nej, który nazwał „Polskie skrzydła" -„prom ujący nasz dorobek i państwo jako kraj dumny ze swej historii i sukcesów, jakie miały miejsce na przestrzeni dziejów".

229

Rozdział III - Obronność, państwowość kształcenia studentów stosunków międzynarodowych. Na takich propagandowych książkach, opisujących w brutalny sposób nieprawdziwe fakty, studenci uczą się, na czym polega polityka zagraniczna.

Nie musimy mówić europejskim głosem Degradacja polskiej polityki zagranicznej przyspieszyła w wyniku powiązania członkostwa Polski w Unii Europejskiej z postawą i programem politycznym śro­ dowiska Platformy Obywatelskiej, które uznaje, że członkostwo w Unii zakończyło okres polskiej samodzielnej, suwerennej polityki zagranicznej raz na zawsze. Od roku 1989 r. istniały dwa niekwestionowane, samodzielne cele tej polityki: członkostwo w NATO i w Unii Europejskiej. Cele te w mniejszym lub większym stopniu realizowała każda kolejna ekipa rządząca. W praktyce przy negocjacjach było już różnie, bo warunki członkostwa w UE, które negocjował premier Miller, byty i są w wielu miejscach po prostu złe. Jeśli chodzi o NATO, też mogło być lepiej. Trzeba jednak pamiętać, że punkt wyjścia do tamtych proce­ sów był rzeczywiście bardzo trudny. Po 1989 r. zmieniło nam się Wiedza w akademickim podręczniku oparta na całkowicie geopolityczne otoczenie - dzisiaj Polska nie sąsiaduje tendencyjnych doniesie­ już z państwami, z którymi sąsiadowała przed przekształceniami niach gazetow ych staje w tej części Europy. Ówczesna polityka zagraniczna wykorzy­ stywała przede wszystkim emocje pozytywne w społeczeństwie się wiedzą „naukową" związane z wolnością. Na tej podstawie budowaliśmy pierw­ -je j poziom św iadczy nie­ sze przyczółki polityki realnej. Wtedy rozpoczął się też proces zbicie o poziomie kształ­ myślenia o tzw. powrocie do Europy, o konieczności europeiza­ cenia studentów stosun­ cji, który potem został wypaczony przez postawy uległości i ni­ ków międzynarodowych. skiej samooceny, by w konsekwencji stać się przyczyną nasze­ go dzisiejszego uzależnienia. Na początku wcale tak nie było, zresztą zagranica nie oczekiwała od Polaków takiej poddańczej uległości. Nikt nie pokazywał wówczas bardziej dobitnie i dumnie, jakie jest prawdziwe miejsce Polski w Europie niż św. Jan Paweł II. Gdybyśmy tylko byli mu posłuszni... W kolejnych latach po 1989 r. nastąpiła faza, kiedy zaczęliśmy myśleć przede wszystkim o NATO i to było wielka zasługa rządu Jana Olszewskiego, który twier­ dził zdecydowanie: nie żadna miękka integracja i jakieś ogólne gwarancje bezpie­ czeństwa (jak np. teraz na Ukrainie), tylko po.prostu chcemy być pełnoprawnym członkiem NATO. Jan Olszewski jako pierwszy przełamał po 1989 r. strach przed powiedzeniem wprost, że Polska nie będzie krajem międzyblokowym, tylko idzie prosto do NATO. Decyzja rządu Olszewskiego została przez wszystkich w Polsce zaakceptowana. To była właśnie sytuacja, kiedy mieliśmy wybór - dokonaliśmy go i był on niekwestionowany. Później była droga ku integracji europejskiej, jako drugie ramię polityki zagra­ nicznej. Bezdyskusyjne było też budowanie politycznych struktur w ramach obsza­ ru Europy Środkowej, co zaowocowało powstaniem Grupy Wyszehradzkiej. W czasie tego marszu ku zachodnim systemom integracyjnym za rządu Leszka Millera i prezydentury Aleksandra Kwaśniewskiego pojawiła się „wojna z terrory­ 230

PO LSKA ZW INĘŁA SZTANDARY zmem”, jako czynnik na nowo ustawiający stosunki międzynarodowe; wówczas na tle wojny w Iraku i polityki Busha Europa podzieliła się. Polska dokonała wyboru na rzecz Amerykanów, a przeciwko Schróderowi i Chiracowi, który wypali! wów­ czas ze swoim słynnym zdaniem, że „Polacy nie wykorzystali szansy, żeby siedzieć cicho”, gdy poważni gracze rozmawiają o poważnych sprawach. Warto pamiętać 0 tych postawach, które ujawniają się w momencie emocjonalnego napięcia, bo czę­ sto są znacznie bardziej prawdziwe od kontrolowanej kurtuazji. Wtedy, za rządów postkomunistycznych, Polska miała jeszcze taką pozycję, że podejmowała decyzje w miarę samodzielnie, miała pozycję dużo silniejszą niż obecnie. Tak więc do czasu wejścia Polski do Unii Europejskiej można było w różnych momentach działać samodzielnie, a kierunek polityki zagranicznej był spójny. Władze mówiły o Polsce w kategoriach narodowego interesu, polskiej racji stanu. Ten język jednak za rządów Platformy zaginął, co obóz rządo­ wy i podległe mu media tłumaczą nam jako zjawisko naturalne Szczególnie śp. Prezydent (sic!) - skoro weszliśmy do Unii, to wycofujemy pewien zasób Lech Kaczyński konse­ słów, instrumentów niezależności, wycofujemy się po prostu kwentnie pokazywał, z polskości... Ale akurat dwa lata po wejściu do Unii władzę w Polsce sprawowało Prawo i Sprawiedliwość, a więc środowi­ że możliwa jest nieza­ sko, które ten tradycyjny język uratowało. Szczególnie śp. Pre­ leżna polityka polska zydent Lech Kaczyński konsekwentnie pokazywał, że możliwa w ramach członkostwa jest niezależna polityka polska w ramach członkostwa w Unii w Unii i w NATO. 1 w NATO. Gdyby tego krótkiego, ale jednak istotnego okresu nie było, większość ludzi naprawdę uważałaby dzisiaj, że Polska po wejściu do Unii słusznie zawiesiła na kołku swe własne cele i zwinęła sztandary, i od teraz musi mówić jednym głosem, ale nie swoim - europejskim. Mamy na szczęście ten moment, do którego możemy się odwołać, ten paroletni okres praktyki, do której dzisiaj możemy nawiązywać. To jest do odbudowania, ale oznacza gigantyczną pracę. Pracę wartą każdego wysiłku. Polityka zagraniczna, po zmianie władzy w Polsce, zostanie więc z mozołem aczkolwiek bez zwłoki odbudowana. Postawimy na siebie i na pewność siebie.

231