T

Tarnobrzeg miasto powiatowe w woj. podkarpackim, na Równinie Tarnobrzeskiej, nad Wisłą. 51 100 mieszkańców. Lokowany w 1593 na gruntach wsi Miechocin, nazwa od założyciela, kasztelana sandomierskiego Stanisława Tarnowskiego. W 1975-98 miasto wojewódzkie. Centrum Tarnobrzeskiego Zagłębia Siarkowego. Odkrywkowa kopalnia siarki "Machów" (w likwidacji). Przemysł chemiczny (przetwórstwo siarki, kwas siarkowy, superfosfat), maszynowy (obrabiarki), spożywczy, włókienniczy. Klasztor Dominikanów z XVII w., na Dzikowie pałac z XVIII w. Muzeum Historyczne.

Herb Tarnobrzega

Tarnogród miasto w pow. biłgorajskim, w woj. lubelskim, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, na południowy zachód od Zamościa. 3500 mieszkańców. Prawa miejskie 1567-1867, ponownie 1987. Przemysł metalowy, spożywczy. Późnobarokowy kościół z XVIII w.

Herb Tarnogrodu

Tarnowskie Góry miasto powiatowe w woj. śląskim, na obszarze Garbu Tarnogórskiego i Wyżyny Katowickiej, na północnym skraju Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). 66 100 mieszkańców. Dawniej Tarnowice, od średniowiecza do XIX w. ośrodek górnictwa srebra i ołowiu; prawa miejskie 1526. W 1975-94 częścią Tarnowskich Gór było Miasteczko Śląskie. Przemysł maszynowy (urządzenia górnicze i hutnicze, aparatura chemiczna), spożywczy, odzieżowy, chemiczny, materiałów budowlanych. Węzeł kolejowy, wielka stacja rozrządowa; kolekcja starych parowozów. Kościoły z XV-XVIII w., kamienice z XVI-XVII w. Muzeum Ziemi Tarnogórskiej; rezerwat górniczy - zabytkowa kopalnia z XVII-XIX w. W dzielnicy Repty Górnośląskie Centrum Rehabilitacyjne.

1

Herb Tarnowskich Gór

Tarnów miasto na prawach powiatu i powiatowe w woj. małopolskim, na skraju Płaskowyżu Tarnowskiego, nad Białą. 121 000 mieszkańców. Znany od początku XII w. (1105 Tharnow) jako posiadłość Benedyktynów z Tyńca, później w rękach prywatnych, gniazdo rodu Tarnowskich; prawa miejskie 1330. W 1975-98 miasto wojewódzkie. Przemysł chemiczny (wielkie zakłady azotowe, produkcja nawozów i tworzyw sztucznych), maszynowy (obrabiarki specjalizowane), elektrotechniczny (silniki elektryczne), spożywczy (mięsny, owocowo-warzywny, mleczarski, chłodnia), szklarski (szkło gospodarcze i artystyczne), materiałów budowlanych, odzieżowy. Węzeł kolejowy. Teatr. Siedziba diecezji Kościoła rzymskokatolickiego. Zespół zabytkowy Starego Miasta: późnogotycka katedra z XIV-XVI w., kościoły i klasztory z XV-XVIII w., późnogotycko-renesansowy ratusz z XV-XVI w., mury miejskie z XIV-XVI w., kamienice z XVI-XVIII w.; na Górze Świętego Marcina ruiny zamku z XIX-XVI w., pałac na Gumniskach z XVIII w., drewniane kościoły na Burku (XV w., przebudowany) i na Terlikówce (XVI w.). Muzea: diecezjalne, okręgowe, etnograficzne (historia i kultura Romów). W Tarnowie urodził się Józef Bem (1794-1850), bohater narodowy Polski i Węgier.

Herb Tarnowa

Tczew miasto powiatowe w woj. pomorskim, na skraju Żuław Wiślanych, nad Wisłą. 61 000 mieszkańców. Znany od końca XII w. (w 1198 Trsow), w XIII - początku XIV w. stolica księstwa; prawa miejskie 1253. W 1920 powstała tu pierwsza polska szkoła morska, przeniesiona w 1930 do Gdyni. Przemysł środków transportu (stocznia rzeczna, wytwórnia przekładni samochodowych), precyzyjny (gazomierze), spożywczy, odzieżowy. Węzeł kolejowy, port rzeczny. Gotycki kościół z XIV-XV w., zespół klasztorny Dominikanów z XIII-XVI w., pozostałości murów miejskich z XIV w., kamienice z XVIII i XIX w. Muzeum 2

Wisły.

Herb Tczewa

Terespol miasto w pow. bialskim (podlaskim), w woj. lubelskim, na skraju Równiny Kodeńskiej, nad Bugiem, na granicy z Białorusią, naprzeciw Brześcia, na wschód od Białej Podlaskiej. 6100 mieszkańców. Prawa miejskie koniec XVII w. Przemysł spożywczy (przetwórstwo owoców i warzyw). Graniczna stacja kolejowa i przejście drogowe, na głównym szlaku łączącym zachodnią Europę z Rosją.

Herb Terespola

Tłuszcz miasto w pow. wołomińskim, w woj. mazowieckim, na Równinie Wołomińskiej, na północny wschód od Warszawy. 6700 mieszkańców. W 1957 status osiedla; prawa miejskie 1967. Przemysł maszynowy, wyrób ceramiki. Węzeł kolejowy.

Herb Tłuszcza

3

Tolkmicko miasto w pow. elbląskim, w woj. warmińsko-mazurskim, na skraju Wzniesień Elbląskich, nad Zalewem Wiślanym, na północny wschód od Elbląga. 2800 mieszkańców. Dawny gród Prusów, prawa miejskie ok. 1300; w 1466-1772 w Prusach Królewskich. Do 1945 Tolkemit. Przemysł spożywczy (rybny, przetwórstwo owoców i warzyw). Port rybacki, przystań żeglugi przybrzeżnej. Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy.

Herb Tolkmicka

Tomaszów Lubelski miasto powiatowe w woj. lubelskim, na Roztoczu Środkowym, nad Sołokiją. 21 200 mieszkańców. Zał. w 1590 jako Jelitowo, wkrótce przemianowany na Tomaszów, prawa miejskie 1621. Przemysł środków transportu, spożywczy (przetwórstwo owoców i warzyw). Drewniany kościół i dzwonnica z XVIII w. Muzeum.

Herb Tomaszowa Lubelskiego

Tomaszów Mazowiecki miasto powiatowe w woj. łódzkim, na Równinie Piotrkowskiej i w Dolinie Białobrzeskiej, nad Pilicą, na północny wschód od Piotrkowa Trybunalskiego. 69 600 mieszkańców. Zał. w końcu XVIII w. jako osada fabryczna Tomaszów, nazwa od imienia właściciela tutejszych dóbr, kasztelana czerskiego Tomasza Ostrowskiego; prawa miejskie 1830; w XIX w. i na początku XX w. Tomaszów Fabryczny. Do 1975 powiat miejski w woj. łódzkim. Przemysł chemiczny (włókna chemiczne), włókienniczy (wełniany, wyrobów filcowych, wyrób dywanów, chodników), odzieżowy, skórzany. Węzeł kolejowy. Muzeum. Rezerwat przyrody "Niebieskie Źródła".

4

Herb Tomaszowa Mazowieckiego

Toruń miasto wojewódzkie (siedziba sejmiku woj. kujawsko-pomorskiego), na prawach powiatu i powiatowe, w Kotlinie Toruńskiej, nad Wisłą. 206 000 mieszkańców. Już w X w. była tu osada handlowo-rzemieślnicza. Znany jest od 1226 (Thorun); prawa miejskie chełmińskie 1233 (Stare Miasto) i 1264 (Nowe Miasto), w 1454 połączone w jedno miasto; w 1466 w Toruniu podpisano pokój kończący wojnę trzynastoletnią; XV-XVII w. rozwój Torunia jako ośrodka handlu na szlaku wiślanym. Od połowy XVI w. centrum życia umysłowego polskiego protestantyzmu (szkolnictwo, wydawnictwa); w 1724 doszło do krwawych zajść między katolikami i protestantami (tumult toruński); w 1768 szlachta protestancka, pod hasłami obrony swobody wyznania, zawiązała tu konfederację toruńską. Od 1793 Toruń znajdował się pod zaborem pruskim (1807-15 w Księstwie Warszawskim); niemiecka nazwa Thorn. W 1920-39 siedziba woj. pomorskiego, 1975-98 woj. toruńskiego. Przemysł chemiczny (włókna chemiczne "Elana", nawozy fosforowe, farby), maszynowy (maszyny budowlane, aparatura chemiczna, maszyny dla przemysłu młynarskiego), elektrotechniczny i elektroniczny, środków transportu (wyposażenie statków), włókienniczy (wełniany, materiałów opatrunkowych), spożywczy (mięsny, drobiarski, mleczarski, młynarski, cukierniczy, winiarski), precyzyjny (maszyny biurowe, urządzenia jądrowe), odzieżowy, poligraficzny. Węzeł kolejowy i drogowy, port rzeczny. Uniwersytet Mikołaja Kopernika (zał. w 1945), Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Rakietowych i Artylerii; placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk. 2 teatry; Festiwal Teatrów Polski Północnej. Siedziba diecezji Kościoła rzymskokatolickiego. Jeden z najważniejszych ośrodków turystycznych Polski. Zespoły zabytkowe Starego Miasta (gotycki ratusz z XIII-XVII w., gotyckie kościoły św. Jana z XIII-XV w., Wniebowzięcia NMP z XIII-XIV w. i in., spichrze z XIV-XVII w., pozostałości murów miejskich z XIII-XV w. z basztami i bramami, późnobarokowe pałace z XVIII w., kamienice z XIII-XVIII w.) i Nowego Miasta (gotycki kościół św. Jakuba z XIV w., kamienice); pozostałości zamku krzyżackiego z XIII-XIV w. (zburzonego w 1454 przez mieszczan toruńskich) i zamku Dybów z XV w.; manierystyczno-barokowy zespół klasztorny Reformatów z XVII-XVIII w.; nowoczesny zespół budynków uniwersyteckich. Muzea: w ratuszu, Mikołaja Kopernika, Etnograficzne, Sztuki Dalekiego Wschodu. W Toruniu urodzili się: słynny astronom Mikołaj Kopernik (1473-1543) i leksykograf Samuel Bogumił Linde (1771-1847), twórca Słownika Języka Polskiego.

5

Herb Torunia

Torzym miasto w pow. sulęcińskim, w woj. lubuskim, na Równinie Torzymskiej, nad Ilanką, na północny zachód od Zielonej Góry. 2700 mieszkańców. Prawa miejskie ok. 1375-1945, ponownie 1994. Do 1945 Sternberg. Ośrodek wypoczynkowy i uzdrowisko klimatyczne (sanatoryjne leczenie gruźlicy płuc) w otoczeniu lasów sosnowych.

Herb Torzymia

Toszek miasto w pow. gliwickim, w woj. śląskim, na skraju Garbu Tarnogórskiego i Kotliny Raciborskiej, na północny zachód od Gliwic. 5000 mieszkańców. Wzmiankowany w 1202 (Tossecz); prawa miejskie 1321. Do 1945 Tost. Przemysł spożywczy. Zamek z XV-XVII w. Szpital dla nerwowo i psychicznie chorych.

Herb Toszka

Trzcianka 6

miasto w pow. czarnkowsko-trzcianeckim, w woj. wielkopolskim, na skraju Pojezierza Wałeckiego, nad Trzcianką, na południowy zachód od Piły. 17 100 mieszkańców. Dawniej Trzcianna Łąka, prawa miejskie 1731. Do 1945 Schönlanke. Przemysł meblarski, środków transportu (wyposażenie statków), chemiczny. Muzeum Ziemi Nadnoteckiej. Na północ od Trzcianki, nad jeziorem Sarcz, ośrodek wypoczynkowy.

Herb Trzcianki

Trzciel miasto w pow. międzyrzeckim, w woj. lubuskim, na obszarze Bruzdy Zbąszyńskiej, nad Obrą, na południe od Zbąszynia. 2500 mieszkańców. Znany od XIV w. jako osada targowa (w 1399 Trzel); prawa miejskie 1641. Do 1945 Tirschtiegel. Przemysł drzewny, wyroby wikliniarsko-trzciniarskie (meble, koszyki). Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Zabytkowe domy z XVIII-XIX w.

Herb Trzciela

Trzcińsko Zdrój miasto w pow. gryfińskim, w woj. zachodniopomorskim, na Pojezierzu Myśliborskim, nad Rurzycą, na południe od Szczecina. 2500 mieszkańców. Prawa miejskie przed 1281. Do 1945 Schönfliess. Lokalny ośrodek handlowo-usługowy. Gotycki kościół z XIV-XV w., mury miejskie z bramami z XV w., ratusz z XIII-XVI w.

7

Herb Trzcińska Zdroju

Trzebiatów miasto w pow. gryfickim, w woj. zachodniopomorskim, na Równinie Gryfickiej, nad Regą. 10 300 mieszkańców. W X w. gród pomorski, ośrodek kultu pogańskiego; w dokumentach wzmiankowany od XII w. (w 1180 Tribetov); prawa miejskie 1277; w XIII-XIV w. port handlowy, konkurent Kołobrzegu. Do 1945 Treptow an der Rega. Przemysł drzewny (meblarski, tartak), rybny, maszynowy. Gotyckie kościoły z XIV-XV w., fragmenty murów miejskich z XIII w., ratusz z XV w., pałac z XVIII w., kamienice z XVII-XIX w.

Herb Tzrebiatowa

Trzebinia miasto w pow. chrzanowskim, w woj. małopolskim, na skraju Pagórów Jaworznickich, Wyżyny Olkuskiej i Rowu Krzeszowickiego, na północny wschód od Chrzanowa. 19 900 mieszkańców. Od XV w. ośrodek górnictwa (ołów, srebro, od XIX w. cynk, węgiel kamienny); prawa miejskie 1931; w 1969-77 jako Trzebinia-Siersza. Kopalnia węgla kamiennego "Siersza", rud cynku i ołowiu "Trzebionka". Elektrownia "Siersza", rafineria ropy naftowej, huta metali nieżelaznych, zakłady tlenku glinu, materiałów ogniotrwałych, konfekcji technicznej, tłuszczowe. Węzeł kolejowy.

Herb Trzebini

Trzebnica miasto powiatowe w woj. dolnośląskim, na obszarze Wału Trzebnickiego. 12 200 mieszkańców. W XII w. osada targowa (z ok. 1150 zapis Trebnicha), w 1203 powstało tu opactwo Cysterek; prawa miejskie 1250. Do 1945 urzędowa nazwa Trebnitz. Ośrodek 8

regionu rozwiniętego warzywnictwa i sadownictwa (głównie jabłonie). Przemysł środków transportu, spożywczy. Uzdrowisko balneologiczne (szczawy żelaziste, borowina) i klimatyczne; leczenie chorób reumatycznych i kobiecych; chirurgia dziecięca, zakład reinplantacji kończyn. Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Zespół klasztorny Cysterek (obecnie Boromeuszek) z XIII-XVIII w., z grobowcem św. Jadwigi (cel pielgrzymek), ratusz z drugiej połowy XIX w.

Herb Trzebnicy

Trzemeszno miasto w pow. gnieźnieńskim, w woj. wielkopolskim, na Pojezierzu Gnieźnieńskim, nad Jeziorem Popielewskim, na wschód od Gniezna. 7700 mieszkańców. Około 996 powstało tu opactwo Benedyktynów (wg tradycji zał. przez św. Wojciecha), zniszczone 1038 podczas najazdu księcia czeskiego Brzetysława I; w 1145 fundacja klasztoru Kanoników Regularnych (monasterium Cheremesense); przy klasztorze powstała osada targowo-rzemieślnicza, prawa miejskie przed 1382; do 1793 posiadłość opactwa; 1772-1863 działało w Trzemesznie znane z wysokiego poziomu nauczania gimnazjum. Przemysł materiałów budowlanych (włókna mineralne, pokrycia dachowe), spożywczy (przetwórstwo ziemniaków), drzewny. Ośrodek turystyczny. Zespół klasztorny Kanoników Regularnych z XII-XVIII w. (w kościele krypta z końca X w.). W Trzemesznie urodził się Jan Kiliński (1760-1819); absolwentami tutejszego gimnazjum byli m.in. uczeni Jan i Jędrzej Śniadeccy, przemysłowiec i filantrop Hipolit Cegielski, dyktator powstania styczniowego Marian Langiewicz.

Herb Trzemeszna

Tuchola miasto powiatowe w woj. kujawsko-pomorskim, na skraju Borów Tucholskich, nad Brdą. 14 200 mieszkańców. Zał. ok. 1200 przez księcia pomorskiego Sambora, znana od XIII w. (w 1287 Thuchol); w 1309 opanowana przez Krzyżaków, siedziba komtura, prawa miejskie 1346; 1466-1772 w inkorporowanych do Rzeczpospolitej Prusach Królewskich, w Polsce 9

przedrozbiorowej siedziba starostwa; starostami tucholskimi byli m.in. późniejsi królowie Michał Korybut Wiśniowiecki i Jan Sobieski. Przemysł drzewny, spożywczy, maszynowy. Pozostałości murów miejskich z XIV w. Muzeum Borów Tucholskich.

Herb Tucholi

Tuchów miasto w pow. tarnowskim, w woj. małopolskim, na skraju Pogórza Rożnowskiego, nad Białą, na południe od Tarnowa. 6200 mieszkańców. Znany od początku XII w. (w 1105 Tukow), jako posiadłość Benedyktynów z Tyńca; prawa miejskie 1341. Przemysł spożywczy. Ośrodek kultu religijnego. Zespół klasztorny Redemptorystów z XVII-XVIII w., kościół z końca XVIII w., klasycystyczny ratusz z początku XIX w., domy z XVIII/XIX w. Muzeum Misyjne Redemptorystów.

Herb Tuchowa

Tuczno miasto w pow. wałeckim, w woj. zachodniopomorskim, na Pojezierzu Wałeckim, nad jeziorami Tuczno i Zamkowym. 1900 mieszkańców. Zał. w pierwszej połowy XIV w., nazwa Tuczno znana od 1349. Do 1945 urzędowa nazwa Tütz. Uzdrowisko klimatyczne (leczenie gruźlicy płuc), ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Kościół z XVI w., zamek z XVII-XIX w.

10

Herb Tuczna

Tuliszków miasto w pow. tureckim, w woj. wielkopolskim, na Wysoczyźnie Tureckiej, na południe od Konina. 3300 mieszkańców. Znany od XIV w., dawniej Tuliszkowo; prawa miejskie w połowie XV w.-1870, ponownie w 1919. Lokalny ośrodek handlowo-usługowy. Kościół z XV-XIX w.

Herb Tuliszkowa

Turek miasto powiatowe w woj. wielkopolskim, na Wysoczyźnie Tureckiej, w Konińskim Zagłębiu Węgla Brunatnego. 30 900 mieszkańców. Znany od XIII w.; prawa miejskie 1341. Elektrownia cieplna "Adamów", przemysł jedwabniczy, spożywczy, odzieżowy, drzewny. Kościoły: klasycystyczny ewangelicki z połowy XIX w., neogotycki z początku XX w., ratusz z drugiej połowy XIX w.; nowoczesne osiedla mieszkaniowe. Muzeum Rzemiosła Tkackiego. W pobliżu kopalnie węgla brunatnego.

Herb Turku

11

Tuszyn miasto w pow. łódzkim wschodnim, w woj. łódzkim, na Wysoczyźnie Bełchatowskiej, na południe od Łodzi. 7300 mieszkańców. Znany od XIII w., dawniej Tuszyno; prawa miejskie 1416-1870, ponownie 1924. Funkcje handlowe (wielkie targowisko) i mieszkaniowe (dojazdy do pracy do Łodzi). Przemysł odzieżowy, farmaceutyczny, elektroniczny. Wytwórnia filmów animowanych. Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy.

Herb Tuszyna

Twardogóra miasto w pow. oleśnickim, w woj. dolnośląskim, na obszarze Wzgórz Twardogórskich, na północny wschód od Wrocławia. 6900 mieszkańców. Prawa miejskie 1293. Do 1945 Festenberg. Przemysł maszynowy (hydraulika motoryzacyjna), drzewny (meblarski, tartak), elektrotechniczny. Barokowy pałac z początku XVIII w.

Herb Twardogóry

Tychy miasto na prawach powiatu i powiatowe w woj. śląskim, na Równinie Pszczyńskiej, na południowy wschód skraju Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). 133 000 mieszkańców. Znane od XV w. (1467 Tichi), prawa miejskie 1951. Fabryka samochodów (Fiat), przemysł chemiczny, maszynowy, elektroniczny, spożywczy (piwowarski, mleczarski), papierniczy, fabryka domów. Węzeł kolejowy. Największe, obok Nowej Huty, nowe miasto zbudowane po II wojnie światowej; nowoczesne osiedla mieszkaniowe. Znaczną część miasta zajmują lasy, głównie sosnowe; sztuczne Jezioro Paprocańskie.

12

Herb Tychów

Tyczyn miasto w pow. rzeszowskim, w woj. podkarpackim, na Pogórzu Dynowskim, na południe od Rzeszowa. 2900 mieszkańców. Prawa miejskie 1348. Wytwórnia wentylatorów. Lokalny ośrodek handlowo-usługowy. Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza. Późnobarokowy kościół z XVIII w., zespół pałacowo-parkowy z XIX w.

Herb Tyczyna

Tykocin miasto w pow. białostockim, w woj. podlaskim, w Kotlinie Biebrzańskiej, nad Narwią, na zachód od Białegostoku. 2100 mieszkańców. W XI-XIV w. gród obronny u przeprawy przez Narew; prawa miejskie 1425, największy rozkwit w XVI-XVII w. W XV w. wzniesiono tu zamek, w drugiej połowie XVI w. przekształcony w jedną z najpotężniejszych twierdz w Polsce, mieścił się tu główny arsenał Rzeczpospolitej. W Polsce przedrozbiorowej Tykocin był siedzibą starostwa; do II wojny światowej jeden z głównych w Polsce ośrodków kultury żydowskiej; silnie zniszczony podczas wojny utracił w 1950 prawa miejskie, odzyskane w 1993. Ośrodek turystyczny i usługowy. Późnobarokowy zespół klasztorny Misjonarzy z XVIIII w., barokowa synagoga z XVII-XVIII w. (obecnie muzeum), pozostałości fortyfikacji ziemnych twierdzy tykocińskiej z XVI - początku XVII w. (zniszczonej w XVII-XVIII w.).

13

Herb Tykocina

14