Wiktor Pielewin T

Wik​tor Pie​le​win T Prze​ło​ży​ła Ewa Ro​jew​ska-Ole​jar​czuk

Ty​tuł ory​gi​na​łu: T Co​p y​ri​ght © Пелевин В., текст, 2009 Co​p y​ri​ght © for the Po​lish edi​tion by Wy​daw​nic​two W.A.B., 2012 Co​p y​ri​ght © for the Po​lish trans​la​tion by Wy​daw​nic​two W.A.B., 2012 Wy​da​nie I War​sza​wa 2012

Spis treści

Motto Część pierwsza: Żelazna Broda I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV Część druga: Cios cesarza XVI XVII XVIII XIX

XX XXI XXII XXIII XXIV XXV XXVI XXVII XXVIII XXIX Przypisy Biogram autora

…je​s tem żoł​nie​rzem za​po​mnia​ne​go przez Boga kra​ju, Bo​ha​te​rem – po​wiedz​cie mi, ja​kiej po​wie​ś ci? I’m a soul, Dża…

1

5’NIZ​ZA

Część pierwsza: Żelazna Broda

I Kie​dy tory za​czę​ły się piąć w górę, sta​reń​ki pa​ro​wóz zwol​n ił bieg. Chwi​la była ze wszech miar sto​sow​n a – za oknem roz​p o​star​ła się pa​n o​ra​ma nie​zwy​kłej uro​dy i obaj sie​dzą​cy w prze​dzia​le pa​sa​że​ro​wie, któ​rzy wła​śnie skoń​czy​li pić her​ba​tę, na dłu​go po​grą​ży​li się w kon​tem​p la​cji. Na wy​so​kim wzgó​rzu bie​lał pań​ski dwór, wznie​sio​n y naj​wy​raź​n iej przez ja​kie​goś roz​rzut​ne​go po​strze​leń​ca. Bu​dow​la była pięk​n a i dziw​n a: przy​p o​mi​n a​ła ni to sie​dzi​bę el​fów, ni to za​mek za​ko​n u ry​cer​skie​go. Bia​łe igli​ce, strze​li​ste okna, lek​kie mar​mu​ro​we al​ta​n y, wy​chy​la​ją​ce się spo​śród wy​myśl​n ie strzy​żo​n ych krze​wów par​ku – wszyst​ko to wy​da​wa​ło się nie​re​a l​n e w mo​n o​ton​nym ro​syj​skim kra​jo​bra​zie, wśród sza​rych chat, ko​śla​wych pło​tów i ster​czą​cych po ogro​dach stra​chów na wró​ble, przy​p o​mi​n a​ją​cych krzy​że ze szcząt​ka​mi nie​wol​n i​ków, ukrzy​żo​wa​n ych jesz​cze w rzym​skich cza​sach. Ale dziw​n iej niż bia​ły za​mek wy​glą​dał oracz, idą​cy za płu​giem po zbo​czu wzgó​rza. Był to wy​so​ki, czar​n o​bro​dy męż​czy​zna po​tęż​n ej bu​do​wy, ubra​n y w dłu​gą ru​ba​chę. Nogi miał bose, a jego dło​n ie spo​czy​wa​ły na rącz​kach drew​n ia​n e​go płu​ga, do któ​re​go za​p rzę​żo​n y był koń po​cią​go​wy. – Nie znaj​du​je pan, wie​leb​n y oj​cze, że ten ob​ra​zek ma w so​bie coś bi​blij​n e​go? Py​ta​n ie za​dał pa​sa​żer z buj​n y​mi ru​da​wy​mi wą​sa​mi, odzia​n y w brą​zo​wy kra​cia​sty gar​n i​tur i ta​kąż czap​kę. A skie​ro​wał je do sie​dzą​ce​go na​p rze​ciw mło​de​go du​chow​n e​go w czar​nym kło​bu​ku i ciem​n o​fio​le​to​wej ria​sie. Du​chow​n y, z syl​wet​ki i bro​dy bar​dzo po​dob​n y do od​da​la​ją​ce​go się za oknem ora​cza, od​wró​cił wzrok od szy​by i za​p y​tał z uprzej​mym uśmie​chem: – Cóż pan tu wi​dzi bi​blij​n e​go, ła​skaw​co? Pan w kra​cia​stym gar​n i​tu​rze lek​ko się zmie​szał. – Może na​le​ża​ło ra​czej po​wie​dzieć: coś pier​wot​n e​go i ma​je​sta​tycz​n e​go – od​p arł. – Bi​blia, jak wie​my, też trak​tu​je o rze​czach pier​wot​n ych i wiel​kich. W sen​sie, że tak po​wiem, po​rów​naw​czym. Prze​p ra​szam, je​śli się nie​zręcz​n ie wy​ra​zi​łem. – Dro​gi pa​n ie – od​rzekł du​chow​n y. – Nie trze​ba być aż tak apo​lo​ge​tycz​n ym. – Prze​p ra​szam, ja​kim? – Apo​lo​ge​tycz​n ym, skłon​n ym do prze​sad​n ych uspra​wie​dli​wień. Lu​dzie świec​cy w roz​mo​wie z przed​sta​wi​cie​la​mi kle​ru za​wsze sta​ra​ją się na​p o​my​kać o kwe​stiach du​cho​wych. Nie ma w tym nic złe​go, prze​ciw​n ie, to dla nas ra​dość, że samą swo​ją obec​n o​ścią zwra​ca​my my​śli lu​dzi ku spra​wom wyż​szym… – Knopf – skło​n ił się kra​cia​sty je​go​mość. – Ar​da​lion Knopf, han​del to​wa​ra​mi że​la​zny​mi. Chy​ba się jesz​cze nie przed​sta​wi​łem. A wa​sza wie​leb​n ość to oj​ciec Pa​isij, pa​mię​tam. Du​chow​n y po​chy​lił czar​n y kło​buk. Knopf znów od​wró​cił się do okna. Wciąż jesz​cze było wi​dać dwór i ora​cza. – A wie oj​ciec, co to za ta​jem​n i​czy za​mek na wzgó​rzu, oj​cze Pa​isi​ju? To Ja​sna Po​la​n a, po​sia​dłość hra​bie​go T. Tak wła​śnie to wy​mó​wił: „hra​bie​go Te”. – Do​p raw​dy? – uprzej​mie, ale bez za​in​te​re​so​wa​n ia od​p arł du​chow​n y. – Ja​kie dziw​n e na​zwi​sko.

– Hra​bie​go za​czę​to tak na​zy​wać z winy pi​sma​ków – wy​ja​śnił Knopf. – Re​la​cjo​n u​jąc jego wy​czy​n y, ga​ze​ty nig​dy nie wy​mie​n ia​ją jego praw​dzi​we​go na​zwi​ska, żeby się nie na​ra​zić na za​rzut dy​fa​ma​cji. Ten pseu​do​n im musi mu te​raz wy​star​czyć. – Ro​man​tycz​n ie – uśmiech​n ął się du​chow​n y. – Tak. A tam po zbo​czu idzie za​p ew​n e sam hra​bia T. To za​miast po​ran​n ej gim​n a​sty​ki. Wiel​ki czło​wiek. Oj​ciec Pa​isij zro​bił uprzej​my ruch ra​mio​n a​mi, jak​by wzru​szał nimi z nie​do​wie​rza​n iem, a za​ra​zem przy​ta​ki​wał roz​mów​cy. – Cóż – po​wie​dział – kil​ka go​dzin wło​ściań​skiej pra​cy nie za​szko​dzi na​wet hra​bie​mu. – Po​zwo​li oj​ciec, że za​p y​tam – ode​zwał się szyb​ko Knopf, jak​by wy​cze​ki​wał wła​śnie na ten mo​ment. – Co wa​sza wie​leb​n ość są​dzi o wy​klu​cze​n iu hra​bie​go T. z Cer​kwi? Du​chow​n y spo​waż​n iał. – To bar​dzo tra​gicz​n y fakt – po​wie​dział ci​cho. – Czyż bo​wiem może być coś smut​n iej​sze​go niż wy​gna​n ie dzie​cię​cia Cer​kwi z jej łona? Przy​czy​n ą, jak się zda​je, są grzesz​n e i gor​szą​ce po​stęp​ki hra​bie​go. Któ​re zresz​tą nie są mi do​kład​n ie zna​n e. – Gor​szą​ce po​stęp​ki? Ośmie​lę się za​n e​go​wać, wa​sza wie​leb​n ość. Hra​bia T. to je​den z naj​wyż​szych au​to​ry​te​tów mo​ral​n ych na​szych cza​sów. I odej​ście od Cer​kwi wca​le jego wiel​ko​ści nie umniej​szy​ło. Na​to​miast au​to​ry​tet Cer​kwi… – Na ja​kiej pod​sta​wie uwa​ża pan hra​bie​go T. za au​to​ry​tet mo​ral​n y? – za​in​te​re​so​wał się du​chow​n y. – No jak to? Obroń​ca uci​śnio​n ych, szla​chet​n y ary​sto​kra​ta, nie​bo​ją​cy się rzu​cić wy​zwa​n ia złu tam, gdzie po​li​cja i rząd są bez​sil​n i… Bo​żysz​cze pro​stych lu​dzi. Wresz​cie, ulu​bie​n iec ko​biet. Praw​dzi​wy lu​do​wy he​ros, cho​ciaż hra​bia! Nic dziw​n e​go, że za​czy​n a się go oba​wiać na​wet dom pa​n u​ją​cy. Sło​wa „dom pa​n u​ją​cy” Knopf wy​mó​wił szep​tem, zna​czą​co wy​ba​łu​sza​jąc oczy i wska​zu​jąc pal​cem w górę. – Mar​n ość nad mar​n o​ścia​mi i wszyst​ko mar​n ość – rzekł oj​ciec Pa​isij z uśmie​chem. – Au​to​ry​tet mo​ral​n y zdo​by​wa się za cenę prze​śla​do​wań i cier​p ień, nie ma on nic wspól​n e​go z po​dzi​wem ga​wie​dzi. In​a ​czej bo​wiem moż​n a by go przy​znać na​wet tan​cer​ce, któ​ra wie​czo​ra​mi za​dzie​ra gołe nóż​ki przed lor​n e​tu​ją​cą wi​dow​n ią. I oj​ciec Pa​isij po​ka​zał dwo​ma pal​ca​mi, jak tan​cer​ka za​dzie​ra te nóż​ki. – Ale hra​bia T. nie jest tan​cer​ką – za​opo​n o​wał Knopf. – I by​n ajm​n iej nie unik​n ął prze​śla​do​wań. Czy oj​ciec wie, że usta​n o​wio​n o nad nim taj​n y nad​zór po​li​cji i nie wol​n o mu opusz​czać ma​jąt​ku? Wła​dze rze​ko​mo oba​wia​ją się o jego zdro​we zmy​sły. We​dle po​gło​sek z krę​gów zbli​żo​n ych do ro​dzi​n y hra​bia po​sta​n o​wił się udać do Pu​stel​n i Optyń​skiej. – Pu​stel​n i Optyń​skiej? – Oj​ciec Pa​isij zmarsz​czył brwi. – A w ja​kim celu? I co to jest? – W ja​kim celu, nie wiem. A zna​cze​n ie tych słów wy​ja​śnia się róż​n ie. Jed​n i przy​p usz​cza​ją, że jest to ja​kiś taj​n y mo​n a​ster, w któ​rym hra​bia chce otrzy​mać wska​zów​ki du​cho​we od świę​tych star​ców po​kut​n i​ków. Inni twier​dzą, że „Pu​stel​n ia Optyń​ska” to przy​ję​te w sek​cie he​zy​cha​stów okre​śle​n ie osta​tecz​n ej gra​n i​cy mi​stycz​n ej, du​cho​we​go wznie​sie​n ia się na szczyt, i nie na​le​ży tego ro​zu​mieć w sen​sie geo​gra​ficz​n ym. Jesz​cze inni, z krę​gów rzą​do​wych… Nie mogę so​bie na​wet wy​obra​zić, ja​kim to​rem bie​gną ich my​śli, ale z ja​kie​goś po​wo​du za​miar hra​bie​go uda​n ia się do Pu​stel​n i Optyń​skiej uwa​ża​ją za nie​bez​p iecz​n y. I aby to Że​la​znej Bro​dzie uda​rem​n ić, wy​sła​n o naj​lep​szych agen​tów Ochra​n y.

– Że​la​znej Bro​dzie? – po​wtó​rzył du​chow​n y. – Tak, tak na​zy​wa​ją hra​bie​go w Trze​cim Od​dzia​le. – Skąd pan ma te in​for​ma​cje? Knopf z go​to​wo​ścią wy​jął z kie​sze​n i zło​żo​n ą ga​ze​tę. – O pro​szę, pi​szą o tym w „Pe​ters​bur​skich Drza​zgach”. Du​chow​n y się ro​ze​śmiał. – Na pań​skim miej​scu nie trak​to​wał​bym se​rio po​gło​sek, któ​re roz​p o​wszech​n ia​ją tego typu wy​daw​n ic​twa. Pro​szę mi wie​rzyć, to tyl​ko głu​p ie plot​ki. Knopf spoj​rzał na ze​ga​rek, po czym po​p a​trzył uważ​n ie na roz​mów​cę. – Ale in​for​ma​cje o aresz​cie do​mo​wym hra​bie​go są jak naj​bar​dziej praw​dzi​we – po​wie​dział. – Tak się skła​da, że mam zna​jo​mo​ści w po​li​cji. Opo​wie​dzia​n o mi to w se​kre​cie. I wie​le in​n ych cie​ka​wych rze​czy. – Mia​n o​wi​cie ja​kich, je​śli wol​n o spy​tać? – Po​wia​da​ją – rzekł Knopf, wpa​tru​jąc się bacz​n ie w ojca Pa​isi​ja – że hra​bia T. spra​wił so​bie so​bo​wtó​ra, wy​so​kie​go dra​ba wie​śnia​ka. Zro​bił mu bro​dę ze sta​rej pe​ru​ki. I w po​rze prze​jaz​du po​cią​gu ku​rier​skie​go każe mu orać, kie​dy sam chce nie​p o​strze​że​n ie znik​n ąć z ma​jąt​ku. I po​ru​sza się w prze​bra​n iu. Wsia​da do po​cią​gu aku​rat tam, gdzie i pan wsiadł, oj​czul​ku, i je​dzie so​bie w ja​kichś swo​ich spra​wach… – Ach tak – rzekł oj​ciec Pa​isij. – In​te​re​su​ją​ce. Wsze​la​ko jak na kup​ca han​dlu​ją​ce​go ar​ty​ku​ła​mi że​la​zny​mi jest pan, pa​n ie Knopf, nie​zwy​kle do​brze po​in​for​mo​wa​n y o po​czy​n a​n iach po​li​cji. – A pan, oj​czul​ku, jak na du​chow​n e​go jest prze​sad​n ie wy​ekwi​p o​wa​n y. Pro​szę, jaki wiel​ki re​wol​wer pod ria​są, kol​ba się od​zna​cza. Po co to panu? Du​chow​n y się​gnął pod ria​sę i wy​cią​gnął dłu​gi błysz​czą​cy re​wol​wer. – Ten? – za​p y​tał, oglą​da​jąc broń jak​by z pew​n ym zdzi​wie​n iem. – A to na wil​ki. Na​sza pa​ra​fia leży w la​sach, dro​ga od sta​cji da​le​ka. Dro​ga da​le​ka, a noc​ka ciem​n a… – Sa​va​ge, fran​cu​ski? – za​mru​czał Knopf. – Nie​zły. A te​raz po​ka​żę panu swój… I wy​cią​gnął z za​n a​drza gar​ba​te​go po​li​cyj​n e​go smith & we​sso​n a. W prze​dzia​le wy​two​rzy​ła się dziw​n a sy​tu​a cja. Fio​le​to​wy du​chow​n y i kra​cia​sty je​go​mość sie​dzie​li na swo​ich skó​rza​n ych ka​n a​p ach z re​wol​we​ra​mi w rę​kach – nie żeby bez​p o​śred​n io so​bie na​wza​jem gro​żąc (ich roz​mo​wa była ra​czej żar​to​bli​wa i we​so​ła), ale jed​n ak otwar​cie i nie​dwu​znacz​n ie kie​ru​jąc prze​ciw​ko so​bie gwin​to​wa​n e lufy. – A sko​ro już mó​wi​my o hra​bim T. – po​wie​dział Knopf. – Czy wie pan, co to jest nie​sprze​ci​wia​n ie się złu prze​mo​cą? – Oczy​wi​ście – od​p arł du​chow​n y, ba​wiąc się re​wol​we​rem. – Jest to na​uka mo​ral​n o-etycz​na o nie​do​p usz​czal​n o​ści od​p ła​ca​n ia złem za zło. Opie​ra się na cy​ta​tach z Ewan​ge​lii, co praw​da, ten​den​cyj​n ie do​bra​n ych. Pan nasz istot​n ie po​wie​dział: „je​śli cię ktoś ude​rzy w pra​wy po​li​czek, nad​staw mu lewy”. Ale po​wie​dział też co in​n e​go: „nie po​kój przy​n io​słem, ale miecz…”. – Na​uka mo​ral​n a, mówi pan? – za​p y​tał Knopf, gła​dząc pal​cem bę​be​n ek. – A ja mam inne in​for​ma​cje. – Ja​kież to? – Hra​bia T. przez całe ży​cie uczył się wschod​n ich sztuk wal​ki. I na ich pod​sta​wie stwo​rzył

wła​sną szko​łę: coś w ro​dza​ju wal​ki fran​cu​skiej, tyl​ko o wie​le bar​dziej wy​ra​fi​n o​wa​n ej. Za​sa​dza się ona na zwró​ce​n iu siły i cię​ża​ru ata​ku​ją​ce​go prze​ciw nie​mu sa​me​mu mi​n i​mal​n ym wy​sił​kiem… wła​snym. Że​la​zna Bro​da osią​gnął w tej sztu​ce naj​wyż​sze mi​strzo​stwo. Ta wal​ka na​zy​wa się wła​śnie „nie​sprze​ci​wia​n ie się złu prze​mo​cą”, w skró​cie NZP, a jej chwy​ty są tak śmier​cio​n o​śne, że je​dy​n ym spo​so​bem po​ra​dze​n ia so​bie z hra​bią jest za​strze​le​n ie go. Oj​ciec Pa​isij był wy​raź​n ie pod wra​że​n iem opo​wie​ści Knop​fa – w prze​stra​chu chwy​cił się ręką za bro​dę, jak​by chcąc ją uchro​n ić przed ja​ki​miś skut​ka​mi owej opo​wie​ści. Lufa jego re​wol​we​ru jed​n ak​że nadal spo​glą​da​ła w stro​n ę Knop​fa. – Że​la​zna Bro​da – po​wie​dział, wy​trzesz​cza​jąc oczy. – Coś ta​kie​go… A cze​mu taki dziw​n y pseu​do​n im? Knopf wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Azja, wie​leb​n y… A wspo​mnia​n y przez pana aspekt nie​sprze​ci​wia​n ia się złu to po pro​stu de​ko​ra​tyw​n a fi​lo​zo​fia, któ​rą Azja​ci tak lu​bią ubar​wiać swo​je krwio​żer​cze sztu​ki wal​ki. Dla​te​go lu​dzie wy​sła​n i w po​goń za hra​bią T. mają roz​kaz otwie​rać ogień, je​śli tyl​ko spró​bu​je sta​wiać opór. – Opo​wia​da pan strasz​n e rze​czy! – wy​krzyk​n ął oj​ciec Pa​isij. – Na​p raw​dę za​czną strze​lać do tego nie​szczę​śni​ka? Prze​cież śmierć poza ło​n em Cer​kwi, kie​dy na czło​wie​ku cią​ży ana​te​ma, to pew​n a dro​ga do pie​kieł! – Ach, oj​czul​ku, a co mają ro​bić stró​że pra​wa? In​a ​czej prze​cież hra​bie​go nie da się ująć. To strasz​li​wy prze​ciw​n ik – cho​ciaż trze​ba przy​znać, że sta​ra się nie bru​dzić rąk krwią. Jego azja​tyc​ka fi​lo​zo​fia po​le​ga wła​śnie na tym, żeby nie od​p o​wia​dać cio​sem na cios, tyl​ko wznieść mię​dzy sobą a prze​ciw​n i​kiem śmier​tel​n ą prze​gro​dę, o któ​rą roz​bi​je się atak, a wraz z nim ata​ku​ją​cy. Ba​rie​ry te mogą być róż​n e, a w stwa​rza​n iu ich hra​bia T. nie ma so​bie rów​nych. – To zna​czy, że do hra​bie​go będą strze​lać? – upew​n ił się oj​ciec Pa​isij. Zda​wa​ło się, że zu​peł​n ie nie po​tra​fi przy​jąć do wia​do​mo​ści tej po​twor​n ej my​śli. – Oba​wiam się, że tak – z ubo​le​wa​n iem po​twier​dził Knopf. W po​wie​trzu za​wi​sło peł​n e na​p ię​cia mil​cze​n ie. A po​tem świa​tło dzien​n e na​gle zga​sło i za​p a​dła ciem​n ość – po​ciąg wje​chał do tu​n e​lu i stu​kot kół, od​bi​ty od ka​mien​n ych ścian, na​tych​miast za​głu​szył wszyst​kie inne dźwię​ki. Nie wia​do​mo, co się dzia​ło w ło​sko​czą​cej ciem​n o​ści przez na​stęp​n e parę mi​n ut. Kie​dy jed​nak znów zro​bi​ło się ja​sno, prze​dział wy​glą​dał co naj​mniej dziw​n ie. W po​wie​trzu uno​si​ły się kłę​by nie​bie​ska​we​go pro​cho​we​go dymu. W szy​bie okien​n ej zia​ły trzy otwo​ry po ku​lach. Prze​strze​lo​n y kło​buk ojca Pa​isi​ja po​n ie​wie​rał się na pod​ło​dze. Nie​przy​tom​n y Knopf z pur​p u​ro​wym siń​cem na czo​le le​żał na skó​rza​n ej ka​n a​p ie, z otwar​ty​mi usta​mi i rę​ka​mi zwią​za​n y​mi z przo​du wła​snym kra​wa​tem. A oj​ciec Pa​isij si​ło​wał się z klam​ką okna. Do drzwi prze​dzia​łu gło​śno za​stu​ka​n o. Oj​ciec Pa​isij w ogó​le na to nie za​re​a go​wał, tyl​ko zdwo​ił wy​sił​ki. Okno jed​n ak się nie pod​da​wa​ło: wi​docz​n ie drew​n ia​n a rama na​p ęcz​n ia​ła z wil​go​ci i za​kli​n o​wa​ła się na amen. Znów za​stu​ka​n o do drzwi. – Otwie​rać! – Jed​n ą chwi​lecz​kę, pa​n o​wie! – za​wo​łał oj​ciec Pa​isij. – Tyl​ko się ubio​rę. To mó​wiąc, wziął roz​mach i huk​n ął nogą w okno. Prze​strze​lo​n a szy​ba pę​kła i roz​p a​dła

się pod ude​rze​n iem wia​tru. Oj​ciec Pa​isij szyb​ko po​wy​ry​wał z ramy naj​więk​sze odłam​ki i wy​rzu​cił je za okno. – Dość tego uda​wa​n ia, na​tych​miast pro​szę otwo​rzyć! – do​bie​gło z ko​ry​ta​rza. – Bo wy​wa​ży​my drzwi! – Za​raz, za​raz… Oj​ciec Pa​isij wyj​rzał przez okno. Po​ciąg zbli​żał się do sze​ro​kiej rze​ki – już do​jeż​dżał do mo​stu. – Do​sko​n a​le – za​mru​czał. W drzwi ude​rzo​n o i oj​ciec Pa​isij za​czął się śpie​szyć. Pod​wi​n ąw​szy dol​n y brzeg ria​sy, wy​cią​gnął dwie przy​szy​te do li​stwy pę​tle i wło​żył w nie nogi jak w strze​mio​n a. Ta​kie same pę​tle były w rę​ka​wach; oj​ciec Pa​isij wsu​n ął w nie dło​n ie. Na​stęp​n ie wlazł na sto​lik i przy​siadł w kuc​ki przed wy​bi​tym oknem, po​dob​n ym do kwa​dra​to​wej pasz​czy z rzad​ki​mi prze​zro​czy​sty​mi zę​ba​mi. Roz​le​gło się sil​n iej​sze ude​rze​n ie i drzwi wy​sko​czy​ły z za​wia​sów. Do prze​dzia​łu wpa​dli lu​dzie z re​wol​we​ra​mi w rę​kach – było ich dużo i prze​szka​dza​li so​bie na​wza​jem. Za​n im do​tar​li do sto​li​ka, oj​ciec Pa​isij sil​n ie ode​p chnął się od nie​go no​ga​mi i wy​sko​czył z po​cią​gu. Ści​ga​ją​cy rzu​ci​li się do okna. Pierw​szy wlazł na sto​lik, od​waż​n ie sko​czył jego śla​dem – i z okrop​n ym stu​kiem rąb​n ął gło​wą w kra​tow​n i​cę mo​stu, któ​ra na​gle wy​ło​n i​ła się z pust​ki. Jego cia​ło od​bi​ło się od że​la​znej kon​struk​cji, ude​rzy​ło o wa​gon i bez​wład​n ie ru​n ę​ło na zie​mię. W prze​dzia​le roz​le​gły się krzy​ki za​wo​du i gnie​wu. Po​tem z okna wy​chy​lił się dru​gi ści​ga​ją​cy z dwo​ma re​wol​we​ra​mi w rę​kach. Za kra​tow​n i​ca​mi wid​n ia​ła spo​koj​n a, jak​by za​sty​gła na da​ge​ro​ty​p ie rze​ka pod osło​n ą bia​łych pie​rza​stych chmur. Nad wodą, ni​czym pe​łen po​wie​trza pa​ra​sol, szy​bo​wa​ła fio​le​to​wa ria​sa ojca Pa​isi​ja. Su​n ąc w po​wie​trzu jak ogrom​n a wie​wiór​ka po​la​tu​cha, zbli​żał się do ta​fli wody. Huk​n ę​ły strza​ły. Jed​n a kula zry​ko​sze​to​wa​ła od kra​tow​n i​cy, po​zo​sta​łe wzbi​ły fon​tan​n y nad wodą. A po​tem tło​czą​cy się w prze​dzia​le lu​dzie stra​ci​li ojca Pa​isi​ja z oczu.

II Zrzu​co​n a ria​sa wol​n o od​p ły​n ę​ła w od​mę​ty i na po​wierzch​n ię rze​ki wy​chy​n ął już nie oj​ciec Pa​isij, ale hra​bia T. – mło​dy czar​n o​bro​dy męż​czy​zna w dłu​giej bia​łej ko​szu​li bez koł​n ie​rzy​ka. Ode​tchnął głę​bo​ko, otwo​rzył oczy i spoj​rzał w nie​bo. Rów​n a war​stwa pie​rza​stych chmur była ni​czym dach, któ​ry za​mie​n ił prze​strzeń mię​dzy zie​mią i nie​bem w ogrom​n y otwar​ty pa​wi​lon – prze​wiew​n y let​n i te​a tr, w któ​rym gra wszyst​ko, co żyje. Było ci​cho, tyl​ko skądś z da​le​ka do​bie​gał stu​kot od​da​la​ją​ce​go się po​cią​gu, sły​chać też było mia​ro​we plu​ska​n ie, jak​by ktoś w rów​n ych od​stę​p ach cza​su ci​skał do wody gar​ście ka​my​ków. Mimo prze​ży​te​go do​p ie​ro co nie​bez​p ie​czeń​stwa T. czuł dziw​n y spo​kój i wy​ci​sze​n ie. „Nie​bo rzad​ko bywa ta​kie wy​so​kie – po​my​ślał, mru​żąc oczy. – W po​god​n e dni nie​bo w ogó​le nie ma wy​so​ko​ści, tyl​ko błę​kit. Trze​ba chmur, żeby sta​ło się wy​so​kie lub ni​skie. Tak samo ludz​ka du​sza nie bywa wy​so​ka czy ni​ska sama z sie​bie, wszyst​ko za​le​ży wy​łącz​n ie od za​mia​rów i my​śli, któ​re ją w da​n ym mo​men​cie wy​p eł​n ia​ją… Pa​mięć, oso​bo​wość – to tak​że jest jak chmu​ry… Choć​by na przy​kład ja…” Na​gle na​strój T. uległ gwał​tow​n ej zmia​n ie. Wy​ci​sze​n ie znik​n ę​ło, ustę​p u​jąc na​głe​mu prze​stra​cho​wi – T. zro​bił na​wet kil​ka nie​sko​or​dy​n o​wa​n ych ru​chów rę​ka​mi. „Ja… Ja?? Dla​cze​go nic nie pa​mię​tam? Je​stem kon​tu​zjo​wa​n y? Stop… Ten czło​wiek, Knopf, po​wie​dział, że na​zy​wa​ją mnie hra​bią T. i że zmie​rzam do Pu​stel​n i Optyń​skiej. A skąd je​cha​łem? Aha, po​wie​dział, że z Ja​snej Po​la​n y, to po​sia​dłość, któ​rą wi​dzie​li​śmy z okna… Ale po co je​cha​łem z Ja​snej Po​la​n y do tej Pu​stel​n i Optyń​skiej?” T. się ro​zej​rzał. Spod mo​stu wy​ło​n ił się sta​tek. Wy​glą​dał dziw​n ie – przy​p o​mi​n ał wiel​ką bar​kę, ale nie wia​do​mo dla​cze​go z wio​sła​mi ster​czą​cy​mi z otwo​rów w bur​tach. Wio​sła rów​n o uno​si​ły się nad rze​ką, na mo​ment nie​ru​cho​mia​ły i z po​wro​tem opa​da​ły w wodę z plu​skiem, któ​ry T. sły​szał już od do​brej chwi​li. Im bli​żej sta​tek pod​p ły​wał, tym wię​cej wi​dać było nie​zwy​kłych szcze​gó​łów. Zdo​bi​ło go coś w ro​dza​ju fi​gu​ry dzio​bo​wej – ko​p ia We​n us Mi​loń​skiej na drew​n ia​n ym po​stu​men​cie (są​dząc z ła​god​n ej gry świa​tła, był to praw​dzi​wy mar​mur). Na dzio​bie stat​ku, jak na grec​kiej trie​rze, wy​ma​lo​wa​n o dwo​je bia​ło-nie​bie​skich oczu, a nad po​kła​dem wzno​si​ła się nad​bu​dów​ka, za​ska​ku​ją​co po​dob​n a do nie​du​że​go par​te​ro​we​go domu z ja​kie​goś po​wia​to​we​go mia​stecz​ka. Wsze​la​ko, mimo wszyst​kich tych udziw​n ień, było wi​dać, że sta​tek nie jest żad​n ą trie​rą, tyl​ko zwy​czaj​n ą dużą to​wa​ro​wą bar​ką. Zrów​n aw​szy się z bur​tą, T. po​p ły​n ął pod lu​ka​mi wio​sło​wy​mi. Sie​dzie​li za nimi po​sęp​n i chło​p i w czymś w ro​dza​ju grec​kich chi​to​n ów z sza​re​go zgrzeb​n e​go płót​n a. Ża​den z nich na​wet nie spoj​rzał w stro​n ę T., pły​n ą​ce​go tuż obok. „Ora​cze – po​my​ślał T., sta​ra​jąc się trzy​mać jak naj​bli​żej bur​ty. – Wy​rwa​n i z na​tu​ral​n e​go śro​do​wi​ska, czy​imś ka​p ry​sem za​mie​n ie​n i w nie​wol​n i​ków… Cho​ciaż, po​sta​wie​n ie ora​cza przy ma​szy​n ie w miej​skiej fa​bry​ce to w grun​cie rze​czy ta​kie samo szy​der​stwo…” Ostat​n i luk w rzę​dzie oka​zał się pu​sty – prze​strzeń za nim od​dzie​la​ła od resz​ty ła​dow​n i prze​gro​da, za któ​rą moż​n a się było scho​wać. T. uchwy​cił się kra​wę​dzi otwo​ru, pod​cią​gnął się i usi​łu​jąc nie ro​bić ha​ła​su, wlazł do środ​ka. Chy​ba nikt go nie za​uwa​żył. W ła​dow​n i pach​n ia​ło ple​wa​mi i po​tem. Chło​p i, sie​dzą​cy na przy​mo​co​wa​n ych do pod​ło​gi

ław​kach, zgod​n ie stę​ka​li, po​chy​la​jąc się w tył i w przód. W przej​ściu stał nad​zor​ca, odzia​n y w taki sam sier​mięż​n y chi​ton jak wio​śla​rze, tyl​ko ze srebr​n ą klam​rą na ra​mie​n iu. Nada​wał rytm, ude​rza​jąc w mie​dzia​n ą mied​n i​cę drew​n ia​n ą pał​ką w kształ​cie ba​ra​n iej gło​wy. Od​cze​kaw​szy, kie​dy ów czło​wiek się od​wró​ci, T. pchnął drzwi z pry​mi​tyw​n ie na​ry​so​wa​nym Apol​lo​n em łucz​n i​kiem i wy​śli​zgnął się z ła​dow​n i. Za drzwia​mi był wą​ski drew​n ia​n y trap. Wspiął się na nie​go i wy​szedł na po​kład. Pra​wie całą prze​strzeń zaj​mo​wa​ła nad​bu​dów​ka, przy​p o​mi​n a​ją​ca wy​dłu​żo​n y par​te​ro​wy dom. A wła​ści​wie był to naj​p raw​dziw​szy par​te​ro​wy dom – z bla​sza​n ym da​chem i fał​szy​wy​mi ko​lum​n a​mi, z któ​rych zwil​got​n ia​ły tynk gdzie​n ieg​dzie po​od​p a​dał, od​sła​n ia​jąc so​sno​wą dran​kę. W ścia​n ach, jak na​le​ża​ło ocze​ki​wać, były okna i drzwi. T. ostroż​n ie zaj​rzał przez okno. Za szczel​n y​mi za​sło​n a​mi ni​cze​go nie było wi​dać. Na​gle naj​bliż​sze drzwi się otwar​ły i ci​chy mę​ski głos po​wie​dział: – Eks​ce​len​cjo! Pro​szę tu​taj, szyb​ko! T. pod​szedł do drzwi. Znaj​do​wał się za nimi scho​wek z róż​n y​mi ru​p ie​cia​mi na pół​kach. W środ​ku ni​ko​go nie było. – Nie​chże pan wej​dzie – po​wtó​rzył z na​ci​skiem głos, do​cho​dzą​cy nie wia​do​mo skąd. T. prze​stą​p ił próg i drzwi się za​mknę​ły jak przy​cią​gnię​te sprę​ży​n ą. Do​ko​ła na​tych​miast skłę​bi​ła się atra​men​to​wa ciem​n ość. „Jak Jo​n asz w brzu​chu wie​lo​ry​ba” – po​my​ślał i na​gle oczy​ma wy​obraź​n i uj​rzał wy​raź​n ie bi​blij​n e​go pro​ro​ka, w żół​tych sza​tach, ze skru​szo​n ą, przy​mil​n ą twa​rzą i dłu​gi​mi, fa​li​sty​mi wło​sa​mi, ob​fi​cie na​sma​ro​wa​n y​mi oli​wą. – Je​że​li cof​n ie się pan ostroż​n ie – po​wie​dział głos – na​ma​ca pan za sobą krze​sło. Pro​szę usiąść. – Nie wi​dzę pana. Ukry​wa się pan? – Pro​szę, pa​n ie hra​bio, niech pan usią​dzie. T. usiadł na krze​śle. – Kim pan jest? – za​p y​tał. – A pan kim jest? – Sko​ro zwró​cił się pan do mnie „eks​ce​len​cjo” – od​p arł T. – za​kła​dam, że wie pan, kim je​stem. – Ja wiem – po​wie​dział głos. – Ale czy pan wie? – Je​stem hra​bia T. – od​rzekł T. – A co to jest „hra​bia T.”? – Nie ro​zu​miem? W ciem​n o​ści roz​legł się śmiech. – Gdy​by to py​ta​n ie mia​ło aspekt fi​lo​zo​ficz​n y – po​wie​dział głos – moż​n a by się dłu​go za​sta​n a​wiać, co kon​kret​n ie ozna​cza​ją te sło​wa: nogę, rękę, wszyst​kie czę​ści cia​ła czy pań​ską nie​śmier​tel​n ą du​szę, któ​rej pan nig​dy nie wi​dział. Ale nie o to mi cho​dzi. Po​n oć w Ja​snej Po​la​n ie od​wie​dza​ją pana in​dyj​scy mę​dr​cy i po​dob​n e roz​mo​wy pro​wa​dzi pan z nimi. Moje py​ta​n ie ma sens czy​sto prak​tycz​n y. Co pan o so​bie pa​mię​ta i wie, hra​bio T.? – Nic – przy​znał się uczci​wie T. – Bar​dzo do​brze – po​wie​dział głos i znów za​chi​cho​tał. – Wła​śnie tak przy​p usz​cza​łem. – Nie po​wie​dział pan, kim pan jest. – Je​stem tym – od​rzekł głos – któ​ry ma nie​ogra​n i​czo​n ą wła​dzę nad wszyst​ki​mi bez wy​jąt​ku aspek​ta​mi pań​skie​go je​ste​stwa.

– Śmia​łe oświad​cze​n ie – za​uwa​żył T. – Tak – po​wtó​rzył głos. – Nad wszyst​ki​mi bez wy​jąt​ku aspek​ta​mi. – Mam panu wie​rzyć na sło​wo? – Dla​cze​go na sło​wo? Mogę przed​sta​wić do​wód… Na przy​kład taki: pro​szę mi wy​ja​śnić, dla​cze​go do​p ie​ro co, po​my​ślaw​szy o pro​ro​ku Jo​n a​szu, wy​obra​ził go pan so​bie odzia​n e​go na żół​to? Nie na zie​lo​n o, nie na czer​wo​n o, ale wła​śnie na żół​to? I dla​cze​go miał na​tłusz​czo​n e wło​sy? Na​stą​p i​ła dłu​ga pau​za. – Mu​szę przy​znać – ode​zwał się wresz​cie T. – że mnie pan zdu​mie​wa. Skąd pan to wie? Nie mam zwy​cza​ju gło​śno my​śleć. – Nie od​p o​wie​dział pan. – Nie wiem – po​wie​dział T. – Mu​siał prze​cież być ja​koś ubra​n y. A na​tłusz​czo​n e wło​sy… Pew​n ie przy​p ad​ko​we po​do​bień​stwo… Niech so​bie przy​p o​mnę… Nie wiem cze​mu po​my​śla​łem o pi​ja​n ych ru​ben​sow​skich sa​ty​rach, a to nie ma tu nic do rze​czy… Ale w jaki spo​sób… T. nie do​koń​czył – wy​da​ło mu się, że ciem​n ość przed nim zgęst​n ia​ła w groź​n y czar​n y klin, któ​ry lada chwi​la ude​rzy go pro​sto w pierś, i po​czuł, że musi na​tych​miast coś przed​się​wziąć. Sta​ra​jąc się po​ru​szać bez​sze​lest​n ie, zsu​n ął się z krze​sła na pod​ło​gę i przy​kuc​n ął. Po​czu​cie za​gro​że​n ia znik​n ę​ło. A w na​stęp​n ej chwi​li prze​stał ro​zu​mieć, dla​cze​go klę​czy wspar​ty rę​ka​mi o pod​ło​gę. – No i co? – po​wie​dział szy​der​czo głos. – To też jest przy​p ad​ko​we po​do​bień​stwo? Mam na my​śli strach przed ciem​n o​ścią, któ​re​go pan do​znał. I dziw​n e u ary​sto​kra​ty pra​gnie​n ie, by zna​leźć się na czwo​ra​kach. T. wstał z pod​ło​gi, wy​ma​cał za sobą krze​sło i zno​wu usiadł. – Niech pan po​wie, o co cho​dzi – po​p ro​sił. – I niech pan da spo​kój z tymi żar​ta​mi. – Za​p ew​n iam pana, że wca​le nie spra​wia mi to przy​jem​n o​ści – od​rzekł głos. – Po pro​stu te​raz po​znał pan na wła​snej skó​rze, że źró​dło wszyst​kich pań​skich my​śli, do​znań i im​p ul​sów nie znaj​du​je się w panu. – A gdzie? – Już po​wie​dzia​łem. Tym źró​dłem je​stem ja. W każ​dym ra​zie w tej chwi​li. – Same za​gad​ki – po​wie​dział T. – Chcę pana zo​ba​czyć. Pro​szę za​p a​lić świa​tło. – Cóż – od​p arł głos – to się chy​ba da zro​bić. Za​p ło​n ę​ła za​p ał​ka. T. nie zo​ba​czył przed sobą ni​ko​go. W schow​ku nie było też nic nie​zwy​kłe​go: ja​kieś tłu​mo​ki, sło​iki i bu​tel​ki na pół​kach. Wy​da​ło mu się, że w naj​ciem​n iej​szym ką​cie do​strze​ga ja​kiś ruch – ale był to tyl​ko drżą​cy cień zwi​n ię​te​go w kłę​bek sznur​ka. Cho​ciaż było jed​n ak coś dziw​n e​go. Za​p ał​ka, któ​ra za​p ło​n ę​ła o dwa kro​ki od T., wi​sia​ła w po​wie​trzu. Płyn​n ie opu​ści​ła się w dół, za​p a​li​ła sto​ją​cą na skrzy​n i naf​to​wą lam​p ę, przy czym szkieł​ko samo się unio​sło, a po​tem opa​dło na pło​myk. Na​stęp​n ie kó​łecz​ko lam​p y ob​ró​ci​ło się i pło​myk z czer​wo​n a​wo​żół​te​go stał się pra​wie bia​ły. Przed lam​p ą nie było ni​ko​go. T. za​uwa​żył jed​n ak na ścia​n ie na​p rze​ciw le​d​wie do​strze​gal​ny za​rys ludz​kie​go cia​ła – cień, któ​ry rzu​cił​by sto​ją​cy obok lam​p y czło​wiek, gdy​by był pra​wie prze​zro​czy​sty. T. ze​rwał się i wy​cią​gnął rękę, by do​tknąć prze​zro​czy​ste​go czło​wie​ka – ale ręka chwy​ci​ła tyl​ko po​wie​trze.

– Próż​n y trud – po​wie​dział głos. – Bę​dzie pan mógł po​chwy​cić mnie rę​ka​mi je​dy​n ie wów​czas, gdy sam tego ze​chcę. A ja nie chcę. Cho​dzi o to, że stwa​rzam nie tyl​ko pana, ale tak​że wszyst​ko, co pan wi​dzi. Po​sta​n o​wi​łem się stać cie​n iem na ścia​n ie, ale rów​n ie do​brze mogę być czym in​n ym. Jako stwór​ca je​stem wszech​mo​gą​cy. – Jak panu na imię? – Ariel. – Słu​cham? – Ariel. Pa​mię​ta pan Bu​rzę Szek​spi​ra? – Pa​mię​tam. – Pi​sze się tak samo jak imię z Bu​rzy. Miło mi było pana po​znać, hra​bio. Na tym na​sze pierw​sze spo​tka​n ie się koń​czy. Ob​ja​wi​łem się panu dzi​siaj, żeby po​wie​dzieć: niech się pan uspo​koi i za​cho​wu​je tak, jak​by wszyst​ko było w po​rząd​ku i jak​by był pan pe​wien sie​bie i tego, co pana ota​cza. – Ale ja nie je​stem sie​bie pe​wien – od​p arł szep​tem T. – Prze​ciw​n ie. Ni​cze​go o so​bie nie pa​mię​tam. – W pań​skiej sy​tu​a cji to nor​mal​n e. Pro​szę się ni​ko​mu nie skar​żyć, wszyst​ko wró​ci do nor​my. – Nie wiem, do​kąd i po co idę. – Już pan to wie – od​p arł Ariel. – Po​wie​dzia​n o to panu: idzie pan do Pu​stel​n i Optyń​skiej. Pro​szę więc wra​cać na po​kład i kon​ty​n u​ować po​dróż. T. od​n iósł wra​że​n ie, że ostat​n ie sło​wa do​bie​gły skądś z da​le​ka. Prze​zro​czy​sty cień na ścia​n ie znik​n ął i za​raz po​tem zga​sła lam​p a. Przez ja​kiś czas T. sie​dział po ciem​ku, na​wet nie pró​bu​jąc ze​brać my​śli. Po​tem usły​szał dźwięk strun. Wstał, na​ma​cał drzwi i ener​gicz​n ie wszedł w smu​gę sło​n ecz​n e​go świa​tła.

III Na​p rze​ciw nie​go po po​kła​dzie su​n ę​ła dziw​n ie wy​glą​da​ją​ca pro​ce​sja. Na cze​le kro​czył mło​dy bez​bro​dy chłop, ubra​n y w zgrzeb​n ą tu​n i​kę – taką, ja​kie mie​li wio​śla​rze. Na wło​sach mi​go​tał mu zło​ty wie​n iec, a w rę​kach dzier​żył lirę, któ​rej stru​n y szar​p ał z wpra​wą wy​traw​n e​go mi​strza ba​ła​łaj​ki, wy​krzy​wia​jąc twarz i nu​cąc pod no​sem. Za nim po​stę​p o​wa​ła za​żyw​n a dama, ubra​n a w wie​lo​war​stwo​wy chi​ton z pół​p rzej​rzy​stej tka​n i​n y. Za damą szli dwaj wie​śnia​cy z wy​ko​n a​n y​mi z piór wa​chla​rza​mi – po​ru​sza​li nimi ryt​micz​n ie i pre​cy​zyj​n ie, jak dwa drew​n ia​n e niedź​wie​dzie-za​baw​ki, ude​rza​ją​ce mło​ta​mi w ko​wa​dło: kie​dy je​den opusz​czał wa​chlarz nad gło​wą damy, dru​gi pod​n o​sił swój, i od​wrot​n ie. Na wi​dok T. dama przy​sta​n ę​ła. Zmie​rzyw​szy wzro​kiem jego mu​sku​lar​n ą po​stać w mo​krej ko​szu​li i ob​le​p ia​ją​cych nogi pan​ta​lo​n ach ze strze​miącz​ka​mi, za​p y​ta​ła: – Kim pan jest? – T. – od​p o​wie​dział T. – Hra​bia T. Dama uśmiech​n ę​ła się nie​uf​n ie. – A więc to nie jest przy​p ad​ko​we po​do​bień​stwo – rzu​ci​ła. – Cóż za za​szczyt dla bied​n ej pro​win​cjusz​ki! Sam hra​bia T… Je​stem księż​n a Ta​ra​ka​n o​wa, do pań​skich usług. Ale cze​mu za​wdzię​czam przy​jem​n ość gosz​cze​n ia pana, eks​ce​len​cjo? Znów ja​kaś sza​leń​cza przy​go​da, o któ​rej będą pi​sać wszyst​kie ga​ze​ty i plot​ko​wać wszyst​kie sa​lo​n y? – Wi​dzi pani, księż​n o, je​cha​łem po​cią​giem, ale opu​ści​łem go i wpa​dłem do rze​ki. Gdy​by spod mo​stu nie po​ja​wił się pani sta​tek, pew​n ie bym uto​n ął. Księż​n a Ta​ra​ka​n o​wa ro​ze​śmia​ła się, ko​kie​te​ryj​n ie prze​wra​ca​jąc ocza​mi. – Uto​n ął? Po​zwo​li pan, że nie uwie​rzę. Je​śli cho​ciaż część tych hi​sto​rii, któ​re o panu opo​wia​da​ją, jest praw​dzi​wa, po​tra​fi pan prze​p ły​n ąć całą rze​kę pod wodą. Ale ma pan mo​kre ubra​n ie? I jest pan głod​n y? – Przy​zna​ję, że co do gło​du, zga​dła pani. – Lu​cju​szu, za​p ro​wadź hra​bie​go do po​ko​ju go​ścin​n e​go – po​le​ci​ła księż​n a chło​p u z wa​chla​rzem. – A kie​dy prze​bie​rze się w su​che rze​czy, przy​p ro​wadź go do sto​łu. Od​wró​ci​ła się do T. – Dziś mamy na obiad tra​dy​cyj​n e ro​do​we da​n ie. Bro​chet ta​ra​ka​noff, szczu​p ak po ta​ra​ka​n o​wow​sku. – W za​sa​dzie prze​strze​gam die​ty we​ge​ta​riań​skiej – po​wie​dział T. – Ale w pani to​wa​rzy​stwie… – Ja​kie wino bę​dzie pan pić? – Pi​sarz Mak​sym Gor​ki – rzekł z uśmie​chem T. – za​zwy​czaj od​p o​wia​dał na to py​ta​n ie: „zbo​żo​we”. Za co bar​dzo go ce​n io​n o w krę​gach sło​wia​n o​fil​skich, ale nie​zbyt lu​bia​n o w dro​gich re​stau​ra​cjach… Ja na​to​miast wolę wodę albo her​ba​tę. Kwa​drans póź​n iej T., ubra​n y w czer​wo​n y je​dwab​n y szla​frok i świe​żo ucze​sa​n y, wszedł do ja​dal​n i. Był to ob​szer​n y po​kój, ude​ko​ro​wa​n y ko​p ia​mi an​tycz​n ych po​są​gów i ob​wie​szo​n y sta​rą bro​n ią z brą​zu. Wo​kół wy​kwint​n ie na​kry​te​go sto​łu sta​ły le​żan​ki, przy​kry​te mięk​ki​mi barw​ny​mi ka​p a​mi; na jed​n ej z nich już le​ża​ła księż​n a Ta​ra​ka​n o​wa. T. do​my​ślił się, że pu​ste łoże na​p rze​ciw prze​zna​czo​n e jest dla nie​go. Na ol​brzy​mim owal​n ym pół​mi​sku zaj​mu​ją​cym cały śro​dek sto​łu spo​czy​wał ja​kiś nie​sa​mo​-

wi​ty stwór – smok z zie​lo​n ą grzy​wą i czte​re​ma zgię​ty​mi ła​p a​mi. Wy​glą​dał prze​ra​ża​ją​co re​al​n ie. – Make your​s elf com​for​ta​ble, hra​bio – po​wie​dzia​ła księż​n a. – Zbo​żo​we​go wina nie mam, jest za to nie​złe bia​łe. Mu​s ca​det sur lie. Cho​ciaż wła​ści​wie nie lu​bię Bre​ta​n ii… Wska​za​ła srebr​n e wia​der​ko, z któ​re​go wy​sta​wa​ła szyj​ka bu​tel​ki. T. uło​żył się na le​żan​ce, wziął ser​we​tę i już miał ją we​tknąć w wy​cię​cie szla​fro​ka, kie​dy się zo​rien​to​wał, że trud​n o to bę​dzie zro​bić, le​żąc na brzu​chu – a zresz​tą po co. – Więc to jest ten szczu​p ak? – za​p y​tał. – Nig​dy bym się nie do​my​ślił, gdy​by mnie pani wcze​śniej nie uprze​dzi​ła. Jak na szczu​p a​ka jest chy​ba nie​co za wiel​ki… – Szczu​p ak po ta​ra​ka​n o​wow​sku to bar​dzo szcze​gól​n a po​tra​wa – od​p ar​ła z dumą księż​n a. – Robi się go z kil​ku du​żych ryb, nie​wi​docz​n ie ze sobą po​łą​czo​n ych. W re​zul​ta​cie po​wsta​je smok. – A z cze​go są zro​bio​n e jego łapy? – Z wę​go​rzy. – A ta zie​lo​n a szcze​ci​n a? – To ko​p er. Smo​ka istot​n ie wy​ko​n a​n o z wiel​kim kunsz​tem – nie spo​sób było za​uwa​żyć miej​sce, w któ​rym jed​n a ryba łą​czy​ła się z dru​gą. Koń​czył się fan​ta​zyj​n ie wy​gię​tym ry​bim ogo​n em, a za​czy​n ał gło​wą szczu​p a​ka z sze​ro​ko roz​war​tą pasz​czą: gło​wa ta była dum​n ie za​dar​ta w górę i ozdo​bio​n a ka​wa​le​ryj​skim pió​ro​p u​szem z pa​sków ko​lo​ro​we​go pa​p ie​ru. – Po cóż za​bi​jać tyle ży​wych stwo​rzeń, aby za​spo​ko​ić ape​tyt dwoj​ga przed​sta​wi​cie​li war​stwy próż​n ia​ków? – za​p y​tał me​lan​cho​lij​n ie T. – Pro​szę się nie mar​twić, hra​bio – uśmiech​n ę​ła się księż​n a. – Znam pań​skie po​glą​dy. I za​pew​n iam pana, że ani jed​n o żywe stwo​rze​n ie nie zgi​n ę​ło na dar​mo. Oprócz nas dwoj​ga na stat​ku jest wie​le gąb do na​kar​mie​n ia. – O tak – od​p arł T. – Za​uwa​ży​łem. Prze​cho​dząc przez ła​dow​n ię. Księż​n a za​czer​wie​n i​ła się. – Uwa​ża pan za​p ew​n e, że eks​p lu​a tu​ję tych lu​dzi? – za​p y​ta​ła, wy​ma​wia​jąc w tym ob​cym sło​wie „u”. – By​n ajm​n iej. Kie​dyś byli bur​ła​ka​mi i taka ro​bo​ta to dla nich co​dzien​n ość. Sam pan, hra​bio, czę​sto mówi żur​n a​li​stom o po​żyt​kach pra​cy fi​zycz​n ej na świe​żym po​wie​trzu. A oni po roku czy dwóch pra​cy u mnie odło​żą so​bie pie​n ią​dze na sta​rość. Dla​te​go pro​szę mnie zbyt po​chop​n ie nie po​tę​p iać. – Jak​że​bym mógł po​tę​p iać swo​ją wy​baw​czy​n ię? Sko​men​to​wa​łem je​dy​n ie pew​n ą eks​tra​wa​gan​cję pani gu​stu… – T. upił tro​chę z kie​lisz​ka – pani nie​ska​zi​tel​n e​go gu​stu, księż​n o. Do​sko​n a​łe wino. – Dzię​ku​ję – po​wie​dzia​ła księż​n a. – Ro​zu​miem, że mój styl ży​cia może się wy​da​wać dziw​ny. Taka pa​ro​dia an​ty​ku. Dzie​dzicz​ce prze​wró​ci​ło się w gło​wie z bo​gac​twa. Za​p ew​n iam pana jed​n ak, że w tym wszyst​kim jest głę​bo​ki du​cho​wy sens. Aby nie za​p o​mnieć o czymś waż​n ym, na rogu chu​s​tecz​ki za​wią​zu​je się su​p e​łek, praw​da? Tu obo​wią​zu​je ta sama za​sa​da. Urzą​dzi​łam so​bie ży​cie w ten spo​sób, żeby wszyst​ko wo​kół przy​p o​mi​n a​ło mi o naj​waż​n iej​szym. – O czym mia​n o​wi​cie? – za​p y​tał T. ze szcze​rym za​in​te​re​so​wa​n iem. – Pro​szę zga​dy​wać trzy razy, hra​bio. – Wąt​p ię, czy mi się uda.

– Po​mo​gę panu. Co przy​cho​dzi panu do gło​wy, kie​dy pan my​śli o sta​ro​żyt​n o​ści? – No… – zmie​szał się T. – O tym niech pan od razu za​p o​mni, zbe​reź​n i​ku… – Księż​n a za​chi​cho​ta​ła. – A co jesz​cze? – Wal​ki na are​n ie? Księż​n a prze​czą​co po​krę​ci​ła gło​wą. T. po​p a​trzył na Ar​te​mi​dę z ła​n ią, po​tem na Apol​la, ce​lu​ją​ce​go w coś z wy​ima​gi​n o​wa​n e​go łuku. – Po​li​te​izm? Księż​n a pod​n io​sła na nie​go zdu​mio​n e oczy. – Gra​tu​lu​ję, zgadł pan! Wła​śnie to, hra​bio. Nie​bosz​czyk ksią​żę był wiel​kim znaw​cą an​ty​ku i wta​jem​n i​czył mnie w taj​n ą dok​try​n ę sta​ro​żyt​n ych. Nie miał jed​n ak za​ufa​n ia do mo​ich moż​li​wo​ści du​cho​wych, wpro​wa​dził za​tem taki styl ży​cia, w któ​rym każ​dy szcze​gół miał mi przy​p o​mi​n ać o tej wznio​słej na​uce. W te​sta​men​cie na​ka​zał, by ni​cze​go nie zmie​n iać po jego śmier​ci. – Nie chciał​bym pani ura​zić tym py​ta​n iem, ale cóż wznio​słe​go jest w wie​lo​bó​stwie? – Lu​dzie współ​cze​śni nie ro​zu​mie​ją, czym to tak na​p raw​dę jest. Na​wet w sta​ro​żyt​n o​ści isto​tę po​li​te​izmu mo​gli po​jąć tyl​ko wta​jem​n i​cze​n i w mi​ste​ria. Ale mój nie​bosz​czyk mąż był w po​sia​da​n iu sta​ro​żyt​n ej księ​gi wy​ja​wia​ją​cej ów se​kret; za​cho​wa​ła się w jed​n ym od​p i​sie i mąż zdo​był ją w pew​n ym wło​skim klasz​to​rze. We​dle po​da​n ia na​p i​sał ją sam Apo​lo​n iusz z Tia​n y. – I co tam jest na​p i​sa​n e? – Po pierw​sze, au​tor oba​la dok​try​n ę stwo​rze​n ia świa​ta. – W jaki spo​sób? – Cho​dzi o to, że ta wy​du​ma​n a teo​ria, któ​ra za​sia​ła w za​chod​n ich umy​słach masę dzi​wacz​n ych wy​obra​żeń, zo​sta​ła opar​ta wy​łącz​n ie na ana​lo​giach z ży​ciem du​że​go by​dła ro​ga​te​go, któ​re przez ty​siąc​le​cia ob​ser​wo​wa​li nasi przod​ko​wie. Nic dziw​n e​go za​tem, że po​wsta​ła w ich gło​wach myśl o stwo​rze​n iu. Dziw​n e jest na​to​miast, że wy​obra​że​n ia te po dziś dzień sta​n o​wią fun​da​ment ca​łe​go gma​chu współ​cze​snej du​cho​wo​ści… – Za po​zwo​le​n iem – rzekł T. – nie bar​dzo ro​zu​miem, co ma tu do rze​czy by​dło ro​ga​te. – By​dlę​ta za​p ład​n ia​ją się na​wza​jem, po czym ro​dzi się nowe zwie​rzę, któ​re​go, aby ist​n ia​ło, nie trze​ba już, że tak po​wiem, co se​kun​da po​czy​n ać. Prze​n o​sząc tę ob​ser​wa​cję na wyż​sze sfe​ry, lu​dzie sta​ro​żyt​n o​ści za​ło​ży​li, że dzia​ła tam ta sama za​sa​da. Jest po​dob​n y do po​czę​cia mo​ment two​rze​n ia, w któ​rym bó​stwo-her​ma​fro​dy​ta za​p ład​n ia samo sie​bie. A na​stęp​n ie, po na​ro​dzi​n ach, świat ist​n ie​je siłą in​er​cji – po​n ie​waż jest już po​czę​ty i zro​dzo​n y. – Nig​dy bym nie wpadł na to, że taki świa​to​p o​gląd jest zwią​za​n y z ho​dow​lą by​dła. – No wi​dzi pan – po​wie​dzia​ła księż​n a. – Śla​dy zo​sta​ły tak do​brze za​tar​te, że ni​ko​mu ta naj​p rost​sza myśl na​wet nie przy​cho​dzi do gło​wy. – A jak wy​znaw​cy po​li​te​izmu wi​dzie​li stwo​rze​n ie świa​ta? – Uwa​ża​li, że two​rze​n ie od​by​wa się do tej pory – nie​ustan​n ie, mgnie​n ie po mgnie​n iu. W róż​n ych epo​kach stwa​rza​ją nas róż​n e bó​stwa – albo, mó​wiąc mniej pa​te​tycz​n ie, róż​n e byty. Dok​try​n ę wie​lo​bó​stwa na​le​ża​ło​by w naj​więk​szym skró​cie sfor​mu​ło​wać tak: bo​go​wie są sta​le za​ję​ci stwa​rza​n iem świa​ta i ani przez chwi​lę nie od​p o​czy​wa​ją. Co se​kun​dę Ewa po​wsta​je z że​bra Ada​ma, a miesz​ka​ją w wie​ży Ba​bel, któ​rą bo​skie ręce nie​ustan​n ie prze​bu​do​wu​ją. Sta​ro​żyt​n e pan​te​ony bo​gów to po pro​stu barw​n a, ale nie​do​stęp​n a dla pro​fa​n ów me​-

ta​fo​ra, w któ​rej za​p i​sa​n e jest to ob​ja​wie​n ie… – Nie chce mi się wie​rzyć – po​wie​dział T. – że Hel​le​n o​wie two​rzy​li ta​kie dzi​wacz​n e mi​stycz​n e teo​rie. Wy​obra​żam so​bie, że byli ludź​mi pro​sty​mi i po​god​n y​mi. A w tym wszyst​kim czu​je się coś ma​te​ma​tycz​n e​go, ja​kiś pier​wia​stek nie​miec​ki. Albo na​wet ju​dej​ski. Księż​n a rze​kła z uśmie​chem: 2 – W kwe​stiach du​cho​wych, hra​bio, „nie masz Hel​le​n a i Ju​dej​czy​ka” , jak mó​wił pe​wien we​so​ły Ju​dej​czyk w cza​sach, kie​dy Hel​le​n o​wie jesz​cze ist​n ie​li… Cze​mu pan nie je szczu​p a​ka? – Sta​ram się prze​strze​gać die​ty we​ge​ta​riań​skiej. – Je​śli nie bę​dzie pan jeść – rzu​ci​ła za​lot​n ie księż​n a Ta​ra​ka​n o​wa – ja prze​sta​n ę mó​wić. T. uśmiech​n ął się i wziął nóż do ryb. – Nie​chże pani kon​ty​n u​uje, bar​dzo pro​szę – po​wie​dział, przy​su​wa​jąc so​bie ta​lerz. – Nie po​wie​dzia​ła pani, jak bo​go​wie stwa​rza​ją nas. Pra​cu​ją nad nami wszy​scy ra​zem? Czy może po ko​lei? – I jed​n o, i dru​gie. – Mo​gła​by pani wy​ja​śnić to na przy​kła​dzie? – Spró​bu​ję. Pro​szę więc so​bie wy​obra​zić na​stę​p u​ją​cą hi​sto​rię: mło​dy czło​wiek wstą​p ił do cer​kwi, wziął udział w na​bo​żeń​stwie i prze​żył wzru​sze​n ie re​li​gij​n e. Dał so​bie sło​wo, że za​wsze bę​dzie ła​god​n y, że bę​dzie wy​ba​czać wszyst​kie krzyw​dy… A po​tem wy​brał się na spa​cer po bul​wa​rze i na​tknął się na grup​kę próż​n ia​ków. I je​den z owych próż​n ia​ków po​zwo​lił so​bie na nie​p o​chleb​n ą uwa​gę o kro​ju pan​ta​lo​n ów na​sze​go bo​ha​te​ra. Po​li​czek, po​je​dy​n ek, śmierć prze​ciw​n i​ka, wy​rok: cięż​kie ro​bo​ty. Czy uwa​ża pan, że wszyst​kie te wy​da​rze​n ia mają jed​n e​go au​to​ra? W taki oto spo​sób róż​n e byty stwa​rza​ją nas, dzia​ła​jąc ko​lej​n o. A je​śli wy​obra​zi pan so​bie, że i w cer​kwi, i w cza​sie prze​chadz​ki na bul​wa​rze, i – zwłasz​cza – na ka​tor​dze nasz bo​ha​ter wciąż roz​my​ślał o mi​ło​ści cie​le​snej w jej naj​bar​dziej wul​gar​n ych for​mach, bę​dzie​my mie​li przy​kład, że nas też stwa​rza​ją róż​n e byty, dzia​ła​jąc jed​n o​cze​śnie. T. przy​tak​n ął. – My​śla​łem o czymś po​dob​n ym w od​n ie​sie​n iu do kary śmier​ci – po​wie​dział. – W isto​cie nie ma ona sen​su wła​śnie dla​te​go, że nie​szczę​śnik, któ​ry tę karę po​n o​si, jest zu​p eł​n ie in​n ym czło​wie​kiem, in​n ym niż ten, któ​ry po​p eł​n ił zbrod​n ię. Dzie​sięć razy zdą​żył się po​ka​jać za swój grzech, ale i tak go wie​sza​ją. – Wła​śnie – zgo​dzi​ła się księż​n a Ta​ra​ka​n o​wa. – Czyż więc ten, kto za​bi​ja, i ten, kto się po​tem kaja, to jed​n a i ta sama isto​ta? T. wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Zwy​kło się mó​wić, że czło​wiek jest zmien​n y. – Ksią​żę nie​bosz​czyk śmiał się, ile​kroć sły​szał te sło​wa. Czło​wiek jest zmien​n y… Sam w so​bie czło​wiek jest rów​n ie zmien​n y jak pu​sty ho​te​lo​wy nu​mer. Po pro​stu w róż​n ym cza​sie by​wa​ją w nim róż​n i go​ście. – Ale to tak czy owak je​den i ten sam czło​wiek. Tyl​ko w in​n ym sta​n ie du​cha. – Moż​n a i tak to ująć – od​p ar​ła księż​n a. – Lecz cóż zna​czą te sło​wa? To jak​by pa​trzeć na sce​n ę, na któ​rej po ko​lei wy​stę​p u​ją ilu​zjo​n i​sta, bła​zen i tra​gik, i mó​wić: ach, wszak to tak czy owak je​den i ten sam spek​takl! Tak, są rze​czy, któ​re się nie zmie​n ia​ją:wi​dow​n ia, kur​ty​na, sce​n a. Poza tym wszyst​kie nu​me​ry moż​n a obej​rzeć, ku​p u​jąc je​den bi​let. To spra​wia, że wi​dzi​my w tym, co się dzie​je, cią​głość i sta​łość. Ale uczest​n i​cy przed​sta​wie​n ia, dzię​ki któ​-

rym na​bie​ra ono sen​su i sta​je się wi​do​wi​skiem, za każ​dym ra​zem są inni. – No do​brze – po​wie​dział T. – Ale czy bo​go​wie zaj​mu​ją się tyl​ko przed​sta​wi​cie​la​mi warstw uprzy​wi​le​jo​wa​n ych? A pro​stym lu​dem już nie? – Ra​czy pan żar​to​wać – uśmiech​n ę​ła się księż​n a. – Nie, je​stem ab​so​lut​n ie po​waż​n y. Jak na przy​kład bo​go​wie stwa​rza​ją wspól​n ym wy​sił​kiem ja​kie​goś pi​ja​n e​go su​biek​ta ze skle​p i​ku? Księż​n a za​sta​n o​wi​ła się chwi​lę. – Je​śli na przy​kład ów su​biekt po​grał tro​chę na ba​ła​łaj​ce, po​tem sprał po py​sku ko​le​gę, po​tem sprze​dał ba​ła​łaj​kę sta​re​mu Ży​do​wi, po​szedł do domu pu​blicz​n e​go i prze​p ił resz​tę pie​nię​dzy w knaj​p ie, to zna​czy, że stwa​rza​li go po ko​lei Apol​lo, Mars, Je​ho​wa, We​n e​ra i Ba​chus. T. po​p a​trzył w okno, za któ​rym wi​sia​ły nie​p raw​do​p o​dob​n ie da​le​kie, jak​by wy​ku​te z mar​mu​ru ob​ło​ki. – To bar​dzo in​te​re​su​ją​ce, co pani mówi – po​wie​dział. – Ale w ta​kim ra​zie co na​zy​wa​my czło​wie​kiem? – Bro​chet ta​ra​ka​noff – od​p ar​ła księż​n a. – Szczu​p a​ka po ta​ra​ka​n o​wow​sku. Na​sza ro​do​wa po​tra​wa sym​bo​li​zu​je wła​śnie mi​ste​rium czło​wie​ka. T. prze​n iósł spoj​rze​n ie na ry​bie​go smo​ka. Usłu​gu​ją​cy przy sto​le lo​ka​je w tu​n i​kach ze srebr​n ym ha​ftem już pra​wie cał​ko​wi​cie po​dzie​li​li go na czę​ści. – Pro​szę po​p a​trzeć – cią​gnę​ła księż​n a. – Na pierw​szy rzut oka wy​da​je się, że mamy przed sobą praw​dzi​we​go smo​ka: tak od​bie​ra​ją go zmy​sły. W rze​czy​wi​sto​ści jed​n ak jest to kil​ka róż​n ych ryb, któ​re za ży​cia na​wet się nie zna​ły, a te​raz są po pro​stu do sie​bie przy​szy​te. Gdzie​kol​wiek do​tknie​my smo​ka, wszę​dzie na​tra​fi​my na szczu​p a​ka. Ale za każ​dym ra​zem in​ne​go. Pierw​szy, po​wiedz​my, wzru​szał się w cer​kwi, dru​gi strze​lał się z po​wo​du pan​ta​lo​n ów. A kie​dy nie​wi​dzial​n i ku​cha​rze zszy​li je ra​zem, po​wsta​ła isto​ta, któ​ra żyje tyl​ko w oszu​ka​n ej wy​obraź​n i – cho​ciaż wy​obraź​n ia wi​dzi tego smo​ka cał​kiem ja​sno… – Ro​zu​miem pani myśl – po​wie​dział T. – Mam jed​n ak py​ta​n ie. Kto stwa​rza bo​gów, któ​rzy stwa​rza​ją nas? In​n y​mi sło​wy, czy jest nad nimi ja​kiś wyż​szy byt, któ​re​go woli pod​le​ga​ją? – Ksią​żę uwa​żał, że my stwa​rza​my tych bo​gów tak samo, jak oni stwa​rza​ją nas. Nas po ko​lei wy​my​śla​ją We​n e​ra, Mars i Mer​ku​ry, a my wy​my​śla​my ich. Cho​ciaż w ostat​n ich la​tach ży​cia ksią​żę za​czął przy​p usz​czać, że dzi​siej​szą dia​bło​ludz​kość stwa​rza​ją już nie szla​chet​n i bo​go​wie sta​ro​żyt​n o​ści, ale gru​p a mrocz​n ych in​dy​wi​du​ów, ma​ją​cych na celu bar​dzo brzyd​kie rze​czy. – Za​łóż​my, że się z tym zgo​dzę – rzekł T. – Po​zo​sta​je jed​n ak naj​waż​n iej​sze py​ta​n ie. Dla pro​ste​go czło​wie​ka, a wła​śnie za ta​kie​go się uwa​żam, w kwe​stiach wia​ry waż​n a jest nie dok​try​n a, ale na​dzie​ja na zba​wie​n ie. Daw​n e wie​rze​n ia, na​wet je​śli są wy​my​ślo​n e przez ho​dow​ców by​dła, tę na​dzie​ję dają. Czło​wiek wie​rzy, że ma stwór​cę, któ​ry bę​dzie go są​dzić, a po​tem przyj​mie go do ży​cia wiecz​n e​go. I kto wie, może za pro​giem śmier​ci ta na​iw​n a wia​ra rze​czy​wi​ście po​ma​ga. A jaką po​cie​chę daje du​szy wie​lo​bó​stwo, któ​re wy​zna​wał pani mał​żo​n ek? Księż​n a Ta​ra​ka​n o​wa przy​mknę​ła oczy, jak​by coś so​bie przy​p o​mi​n a​jąc. – Nie​bosz​czyk ksią​żę mó​wił rów​n ież o tym – po​wie​dzia​ła. – Bo​go​wie two​rzą nas nie jako coś od​ręb​n e​go od sie​bie. Oni po pro​stu ko​lej​n o gra​ją na​szą rolę, jak róż​n i ak​to​rzy, wy​cho​dzą​cy na sce​n ę w tym sa​mym ko​stiu​mie. To, co zwy​kli​śmy na​zy​wać „czło​wie​kiem”, jest ni​-

czym wię​cej niż tyl​ko sce​n icz​n ym ko​stiu​mem. Ko​ro​n ą kró​la Le​a ra, któ​ra bez no​szą​ce​go ją ak​to​ra po​zo​sta​n ie tyl​ko bla​sza​n ą ob​rę​czą… – Są​dząc ze wszyst​kie​go, nie trosz​czy się pani o zba​wie​n ie du​szy. Księż​n a uśmiech​n ę​ła się smut​n ie. – Mó​wić o zba​wie​n iu du​szy, hra​bio, moż​n a tyl​ko w tych chwi​lach, kie​dy na​szą rolę gra isto​ta za​p rząt​n ię​ta tą kwe​stią. Po​tem pi​je​my wino, gra​my w kar​ty, pi​sze​my głu​p ie wier​szy​ki, grze​szy​my, i tak upły​wa ży​cie. Je​ste​śmy po pro​stu przed​sion​kiem, przez któ​ry prze​su​wa się ko​ro​wód na​mięt​n o​ści i sta​n ów du​cha. – A czy czło​wiek może na​wią​zać kon​takt z si​ła​mi, któ​re go stwa​rza​ją? – za​p y​tał T. – Ob​co​wać z two​rzą​cy​mi go bo​ga​mi? – Cze​mu nie? Ale tyl​ko je​śli two​rzą go bo​go​wie skłon​n i do tego ob​co​wa​n ia. Tacy, któ​rzy lu​bią roz​ma​wiać sami ze sobą. Wie pan, jak małe dziew​czyn​ki roz​ma​wia​ją​ce z lal​ka​mi, któ​re oży​wia​ją wła​sną wy​obraź​n ią… Cze​mu pan tak zbladł? Dusz​n o panu? T. opa​n o​wał się szyb​ko. – Te​raz ro​zu​miem – po​wie​dział. – Ale to prze​cież… To ab​so​lut​n ie bez​n a​dziej​n e wi​dze​n ie rze​czy. – Niby dla​cze​go? Isto​ta, któ​ra nas oży​wia, może być peł​n a na​dziei. – A co ze zba​wie​n iem? – Cóż ta​kie​go za​mie​rza pan zba​wiać? Ko​ro​n ę kró​la Le​a ra? Wszak ko​ro​n a jako taka ni​cze​go nie czu​je, to po pro​stu re​kwi​zyt. Kwe​stię zba​wie​n ia roz​wią​zu​je się w po​li​te​izmie po​p rzez stwo​rze​n ie fak​tu, że po spek​ta​klu ak​to​rzy roz​cho​dzą się do do​mów, a ko​ro​n ę wie​sza​ją na gwoź​dziu… – Ale prze​cież my wszy​scy – po​wie​dział T. – sta​le i wciąż mamy po​czu​cie sa​mych sie​bie. Tego, że ja to wła​śnie ja. Czyż nie? – O tym ksią​żę też czę​sto wspo​mi​n ał – od​p ar​ła księż​n a. – Po​czu​cie, o któ​rym pan mówi, jest jed​n a​ko​we u wszyst​kich lu​dzi i w isto​cie to tyl​ko echo cie​le​sno​ści, wspól​n e ży​wym stwo​rze​n iom. Kie​dy ak​tor wkła​da ko​ro​n ę, me​ta​lo​wa ob​ręcz wpi​ja mu się w gło​wę. Kró​la Le​ara mogą po ko​lei grać róż​n i ak​to​rzy, i wszy​scy no​szą na gło​wie zim​n ą że​la​zną ob​ręcz, czu​jąc jed​n o i to samo. Ale nie na​le​ży wy​cią​gać wnio​sku, że ta że​la​zna ob​ręcz jest głów​n ym uczest​n i​kiem mi​ste​rium… T. po​p a​trzył na pół​mi​sek ze zde​ka​p i​to​wa​n ym szczu​p a​kiem i na​gle po​czuł nie​od​p ar​tą sen​ność. Gło​wa mu się kiw​n ę​ła i po​wie​dział ci​cho: – Wy​glą​da na to, że nie​bosz​czyk mąż pani znał wszyst​kie ta​jem​n i​ce świa​ta. Czy przy​p ad​kiem nie roz​ma​wiał z pa​n ią o Pu​stel​n i Optyń​skiej? Księż​n a ścią​gnę​ła brwi. – Pu​stel​n ia Optyń​ska? To chy​ba coś zwią​za​n e​go z Cy​ga​n a​mi. Albo szyk obron​n y wo​zów, albo miej​sce, z któ​re​go przy​by​li ich przod​ko​wie, nie pa​mię​tam do​kład​n ie. Tu nie​da​le​ko na brze​gu bę​dzie ta​bor, mo​że​my się na chwi​lę za​trzy​mać i za​się​gnąć in​for​ma​cji… Ale pan chy​ba za​sy​p ia? – Prze​p ra​szam, księż​n o. Rze​czy​wi​ście, je​stem bar​dzo zmę​czo​n y. Za​raz się… – Pro​szę się nie krę​p o​wać i prze​spać się tu​taj. Mam do za​ła​twie​n ia pew​n ą pil​n ą spra​wę, ale nie​ba​wem do pana wró​cę. A je​śli bę​dzie pan po​trze​bo​wać słu​żą​ce​go, Lu​cjusz cze​ka na po​kła​dzie za drzwia​mi. Księż​n a pod​n io​sła się z le​żan​ki.

– Bła​gam, pro​szę nie wsta​wać – po​wie​dzia​ła, zbli​ża​jąc się do T. – Za​n im pan za​śnie, chcę panu dać drob​n y pre​zent. Unio​sła ręce i T. po​czuł zim​n y do​tyk me​ta​lu. Spoj​rzaw​szy w dół, zo​ba​czył na swo​jej pier​si me​da​lion na zło​tym łań​cusz​ku – ma​leń​ką zło​tą księ​gę, do po​ło​wy za​n u​rzo​n ą w kie​li​chu kwia​tu z bia​łe​go ja​spi​su. – Co to jest? – za​p y​tał. – Księ​ga Ży​cia. Odzie​dzi​czy​łam ten amu​let po zmar​łym księ​ciu. Przy​n ie​sie panu po​wo​dze​nie i uchro​n i od złe​go. Niech pan obie​ca go nie zdej​mo​wać, póki pań​skie​mu ży​ciu za​gra​ża nie​bez​p ie​czeń​stwo. – Po​sta​ram się – od​rzekł dy​p lo​ma​tycz​n ie T. Księż​n a uśmiech​n ę​ła się i po​szła ku drzwiom.

IV T. na​tych​miast za​snął. Przy​śnił mu się krót​ki nie​spo​koj​n y sen – roz​ma​wiał z księż​n ą Ta​ra​ka​n o​wą i roz​mo​wa była po​dob​n a do za​koń​czo​n ej przed chwi​lą, ale pod ko​n iec księż​n a zro​bi​ła su​ro​wą minę, na​rzu​ci​ła na gło​wę ciem​n ą chu​s​tę i za​mie​n i​ła się w na​ma​lo​wa​n e​go na ścia​n ie czar​n e​go anio​ła. Obu​dziw​szy się, T. zo​ba​czył, że pół​mi​sek, na któ​rym le​żał wy​ko​n a​n y z ryb smok, znik​n ął: za​p ew​n e mi​to​lo​gicz​n ą me​ta​fo​rę do​ja​da​li te​raz wio​śla​rze i słu​dzy. „Cóż to za ohy​da, ta skła​da​n a ryba – po​my​ślał. – A jed​n ak w sło​wach księż​n ej pra​wie nie spo​sób do​szu​kać się nie​kon​se​kwen​cji. Je​dy​n e py​ta​n ie, któ​re się na​su​wa – to jaki jest sens tak urzą​dzo​n e​go świa​ta. Trze​ba się za​in​te​re​so​wać, co na ten te​mat mó​wił nie​bosz​czyk ksią​żę…” Ale w pu​stej ja​dal​n i nie było kogo o to za​p y​tać – księż​n a jesz​cze nie wró​ci​ła. Ściem​n ia​ło się już. Po​kój wy​p eł​n ił nie​bie​ska​wy zmierzch i sto​ją​ce pod ścia​n a​mi an​tycz​n e po​są​gi prze​obra​zi​ły się – pół​mrok uczy​n ił ich biel mięk​ką i nie​mal cie​le​sną, jak​by przy​wra​ca​jąc cza​sy, kie​dy te oka​le​czo​n e twa​rze i tor​sy były żywe. Ale wzrok ka​mien​n ych oczu po​zo​stał zim​n y i obo​jęt​n y – i ludz​ki świat pod tym spoj​rze​n iem wy​da​wał się śmiesz​n ą, pry​mi​tyw​n ą sztucz​ką. Na​gle T. po​czuł nie​p o​kój. Coś było nie tak. Wstał, pod​szedł do drzwi na po​kład i otwo​rzył je. Ni​ko​go za nimi nie było. T. zro​zu​miał, co go za​n ie​p o​ko​iło – nie sły​szał już mia​ro​we​go plu​ska​n ia wody. Pod​szedł do bur​ty i po​p a​trzył w dół. Na wszyst​kie stro​n y ster​cza​ły nie​ru​cho​me wio​sła. Nikt nie sie​dział za ste​rem – sta​tek pły​n ął z prą​dem, stop​n io​wo ob​ra​ca​jąc się dzio​bem ku brze​go​wi. W od​le​głym koń​cu po​kła​du prze​mknął szyb​ki cień. – Jest tu kto? – za​wo​łał T. – Ode​zwij​cie się! Od​p o​wie​dzi nie było. T. wró​cił do ja​dal​n i, zna​lazł na sto​le za​p ał​ki i za​p a​lił lam​p ę naf​to​wą. Po​kój na​tych​miast stał się inny – świa​tło wy​gna​ło z mar​mu​ro​wych po​są​gów ich mrocz​n e du​sze i ciem​n o​n ie​bie​ski wie​czór za oknem za​mie​n ił się w czar​n ą noc. T. ro​zej​rzał się do​ko​ła w po​szu​ki​wa​n iu ja​kiejś bro​n i. Na ścia​n ie po​ły​ski​wał męt​n ie gla​dia​tor​ski ekwi​p u​n ek: cięż​ki hełm z ro​giem, okrą​gła brą​zo​wa tar​cza i ko​p ia, za​koń​czo​n a z jed​n ej stro​n y sze​ro​kim ostrzem, a z dru​giej ma​syw​n ą ku​li​stą gał​ką, do któ​rej był przy​wią​za​n y dłu​gi sznur, okrę​co​n y wo​kół drzew​ca. Pod ko​p ią wi​sia​ła ta​blicz​ka z na​p i​sem: BROŃ DRZEW​CO​WA – SA​RIS​SA Drzew​ce wy​glą​da​ło na nowe i moc​n e, ale czę​ści me​ta​lo​we były chy​ba z praw​dzi​we​go an​tycz​n e​go brą​zu. Hełm oka​zał się cia​sny, ob​li​czo​n y na małą sta​ro​żyt​n ą czasz​kę, i nie​p rzy​jem​n ie ści​snął gło​wę. T. wsu​n ął dłoń w skó​rza​n e pę​tle tar​czy, chwy​cił sa​ris​sę, w dru​gą rękę wziął lam​p ę i wró​cił na po​kład. Nadal było tam pu​sto. Zro​biw​szy kil​ka kro​ków, T. ką​tem oka do​strzegł tuż obok ja​kiś ruch i od​wró​cił się gwał​tow​n ie. Stał przed nim bro​da​ty wo​jow​n ik w ro​ga​tym heł​mie i cha​ła​cie – z wy​glą​du ty​p o​wy

Pers z ar​mii Da​riu​sza. W jed​n ej ręce wo​jow​n ik dzier​żył lam​p ę, w dru​giej tar​czę i ko​p ię. Było to wła​sne od​bi​cie w jed​n ym z okien. „Wy​glą​dam jak kom​p let​n y idio​ta” – po​my​ślał T. Do​tarł​szy na rufę, zszedł po zna​jo​mym tra​p ie i ostroż​n ie otwo​rzył drzwi ozdo​bio​n e wi​ze​run​kiem Apol​la. Wszy​scy lu​dzie w ła​dow​n i byli mar​twi. Było to ja​sne już na pierw​szy rzut oka. T. ru​szył przej​ściem mię​dzy ław​ka​mi, uważ​n ie pa​trząc na boki. Na mar​twych twa​rzach nie było gry​ma​su cier​p ie​n ia – otwar​te oczy tru​p ów pa​trzy​ły na coś, co po​zo​sta​ło w prze​szło​ści, ra​czej z nie​do​wie​rza​n iem i iry​ta​cją. T. spo​strzegł coś w ro​dza​ju cien​kiej drza​zgi ster​czą​cej z szyi jed​n e​go z wio​śla​rzy. Po​chy​lił się nad nim, przy​su​n ął bli​żej lam​p ę i zo​ba​czył ma​leń​ką strzał​kę, przy​p o​mi​n a​ją​cą wy​ka​łacz​kę z piór​kiem na koń​cu. Taka sama tkwi​ła w ra​mie​n iu są​sied​n ich zwłok. W ła​dow​n i uno​sił się sil​n y za​p ach naf​ty. Ktoś zdą​żył nią po​lać i cia​ła, i pod​ło​gę, i ław​ki – zu​żył na to całą bań​kę, wa​la​ją​cą się te​raz w przej​ściu. Idąc da​lej, T. za​uwa​żył słu​żą​cych z ja​dal​n i, ubra​n ych w tu​n i​ki ze srebr​n ym ha​ftem. A po​tem – samą księż​n ę Ta​ra​ka​n o​wą. Sie​dzia​ła w wą​skiej prze​strze​n i mię​dzy ław​ka​mi, opar​ta ple​ca​mi o ścia​n ę; na jej twa​rzy za​stygł zdzi​wio​n y pół​u​śmiech. Strzał​ka-wy​ka​łacz​ka tra​fi​ła ją w po​li​czek. Na pod​ło​dze przed księż​n ą bie​la​ły sko​ru​p y pół​mi​ska ze szczu​p a​kiem. Obok Ta​ra​ka​n o​wej le​że​li Lu​cjusz i czte​rej mni​si-czerń​cy, któ​rzy nie wia​do​mo skąd się wzię​li i któ​rych tru​p y wy​glą​da​ły w ta​kim oto​cze​n iu bar​dzo dziw​n ie – jak​by byli ofia​ra​mi ostat​n ie​go an​ty​chrze​ści​jań​skie​go edyk​tu. Naj​wy​raź​n iej śmierć do​się​gła wszyst​kich czte​rech nie​mal jed​n o​cze​śnie. Je​den z mni​chów, któ​ry upadł na ław​kę wio​śla​rzy, trzy​mał w rę​kach dziw​n ie wy​glą​da​ją​cą sieć ry​bac​ką z przy​p o​mi​n a​ją​cy​mi ży​let​ki ka​wał​ka​mi krysz​ta​łu albo kwar​cu, wple​cio​n y​mi w oczka. Przez ja​kąś mi​n u​tę T. wpa​try​wał się za​fa​scy​n o​wa​n y w iskry świa​tła na kra​wę​dziach krysz​ta​łów, a po​tem drzwi ła​dow​n i się otwar​ły i na pod​ło​gę padł bla​dy pro​mień kar​bi​do​wej la​tar​ki. – Hra​bia T… Mój Boże, co za strój. A wie pan, że na​wet w nim panu do twa​rzy. Cał​kiem nie​zły z pana ho​p li​ta. Twarz sto​ją​ce​go w drzwiach skry​wa​ła smu​ga cie​n ia, ale T. roz​p o​znał głos. – A pan wy​glą​da wy​jąt​ko​wo okrop​n ie, Knopf – po​wie​dział. Rze​czy​wi​ście, Knopf pre​zen​to​wał się nie naj​le​p iej – jego mo​krą ma​ry​n ar​kę po​kry​wa​ły pla​my tłu​sto lśnią​ce​go bło​ta czy mułu. – Pan to zro​bił? – za​p y​tał T., wska​zu​jąc na tru​p y. – Nie – od​p arł Knopf. – Nie ja, ale strza​ły z dmu​chaw​ki, na​są​czo​n e eks​trak​tem z ce​go​n ii ostro​list​n ej. – Cóż to jest? – Ro​śli​n a z ama​zoń​skiej sel​wy, po​sia​da​ją​ca bar​dzo szcze​gól​n e wła​ści​wo​ści. Bo​ta​n i​cy na​zy​wa​ją ją ce​go​nia re​li​gio​s a. – A kto strze​lał? – Na​p raw​dę chce pan wie​dzieć? – upew​n ił się Knopf. – Pro​szę bar​dzo. Się​gnął w za​n a​drze i wy​jął coś, co w pierw​szej chwi​li wy​da​ło się T. skó​rza​n ą sa​kiew​ką.

Kie​dy jed​n ak na przed​miot pa​dło świa​tło la​tar​ki, uka​za​ły się siwe wło​sy i wzgar​dli​wie zmarsz​czo​n e czar​n e oczo​do​ły. Była to wy​su​szo​n a ludz​ka gło​wa na dłu​gim ko​smy​ku wło​sów – na​wet nie gło​wa, bo wy​ję​to z niej czasz​kę, ale po pro​stu za​su​szo​n a twarz. Przy​cze​p io​n y był do niej dłu​gi ust​n ik. Knopf przy​ło​żył go do ust i dmuch​n ął. Roz​legł się ni​ski wi​bru​ją​cy dźwięk, przy​p o​mi​n a​ją​cy krzyk noc​n e​go zwie​rzę​cia. T. usły​szał pla​ska​n ie bo​sych stóp, i po schod​kach zbie​gło do ła​dow​n i pięć drob​n iut​kich istot, odzia​n ych w kar​n a​wa​ło​we fra​ki, róż​n o​ko​lo​ro​we ka​mi​zel​ki i cy​lin​dry; wszyst​ko to było mo​kre i brud​ne, po​kry​te ta​ki​mi sa​my​mi pla​ma​mi mułu jak ubra​n ie Knop​fa. Isto​ty oto​czy​ły Knop​fa i za​sty​gły w miej​scu. – Wcią​gnął pan w swo​je ło​tro​stwa dzie​ci? – za​p y​tał z od​ra​zą T. – To nie dzie​ci, tyl​ko ama​zoń​scy In​dia​n ie, bez​li​to​śni i do​świad​cze​n i za​bój​cy. Nie prze​kra​cza​ją wzro​stem dwóch ar​szy​n ów. Naj​młod​szy ma oko​ło czter​dzie​stu lat. – Po cóż za​tem ta idio​tycz​n a ma​ska​ra​da? – Je​dy​n y spo​sób, by nie przy​cią​gać uwa​gi pod​czas po​dró​ży, hra​bio, to prze​wo​zić na​szych ma​łych przy​ja​ciół w prze​bra​n iu cyr​ko​wych ka​rzeł​ków. Jest to oczy​wi​ście kło​p o​tli​we, ale ko​rzy​ści, ja​kie przy​n o​szą, re​kom​p en​su​ją wszel​kie trud​n o​ści. Dzia​ła​ją ab​so​lut​n ie bez​sz​me​ro​wo, a co do siły ra​że​n ia, mogą kon​ku​ro​wać z za​ło​gą ku​lo​mio​tu… Pod​czas tej prze​mo​wy T. po​sta​wił lam​p ę na ław​ce i nie​p o​strze​że​n ie strą​cił kłę​bek sznur​ka z ko​p ii na pod​ło​gę. – Trud​n o so​bie wy​obra​zić coś bar​dziej pry​mi​tyw​n e​go niż mor​do​wa​n ie bez​bron​n ych lu​dzi przy uży​ciu tru​ci​zny – po​wie​dział. Knopf prze​bie​gle po​krę​cił pal​cem w po​wie​trzu. – Nie wszyst​ko jest ta​kie pro​ste! To nie tru​ci​zna ich za​bi​ła. Za​bił ich brak wia​ry. – Co pan ma na my​śli? – Czy wie pan, dla​cze​go ce​go​n ię ostro​list​n ą na​zy​wa się rów​n ież „re​li​gij​n ą”? Za​wie​ra nie zwy​czaj​n ą tru​ci​znę, ale spe​cjal​n y al​ka​lo​id o sil​n ym dzia​ła​n iu wy​biór​czym. Nie dzia​ła on na czło​wie​ka wie​rzą​ce​go głę​bo​ko i bez za​strze​żeń. – W co? W Boga? – W Opatrz​n ość, Siłę Wyż​szą, Praw​dę, Bud​dę, Al​la​cha, nie ma zna​cze​n ia, jak pan to na​zwie. Naj​waż​n iej​sze, żeby wia​ra była szcze​ra. Kie​dyś in​diań​scy cza​row​n i​cy uży​wa​li owej tru​ci​zny do swo​ich ma​gicz​n ych ob​rzę​dów, a tę wła​ści​wość al​ka​lo​idu po​zna​li w cza​sie kon​kwi​sty, po​n ie​waż nie dzia​łał na nie​któ​rych ka​to​lic​kich mi​sjo​n a​rzy, cho​ciaż za​bi​jał zwy​kłych gra​bież​ców kon​kwi​sta​do​rów… T. po​p a​trzył na za​sła​n ą tru​p a​mi pod​ło​gę. Przez sier​mię​gę na pier​si naj​bliż​sze​go wio​śla​rza męt​n ie prze​świ​ty​wał mie​dzia​n y krzyż. – Ale dla​cze​go pań​ska ama​zoń​ska swo​łocz za​bi​ła tę bied​n ą ko​bie​tę, któ​ra w ży​ciu nie skrzyw​dzi​ła na​wet mu​chy? – Niech pan so​bie wy​obra​zi na​głów​ki pe​ters​bur​skich ga​zet – po​wie​dział Knopf. – „Po​żar na jach​cie zwa​rio​wa​n ej zie​mian​ki”… Albo: „Ob​ło​żo​n y eks​ko​mu​n i​ką hra​bia świę​tu​je ogni​ste za​rę​czy​n y z księż​n ą po​gan​ką”… Eks​tra​wa​ganc​ka śmierć nie wzbu​dzi u ni​ko​go po​dej​rzeń. Ża​den ko​ro​n er nie za​uwa​ży ma​leń​kich ra​n ek na spa​lo​n ych zwło​kach. T. po​wo​li prze​su​n ął nogę i na​dep​n ął na ko​n iec roz​wi​n ię​te​go sznu​ra, przy​ci​ska​jąc go do pod​ło​gi.

– No a pań​ski an​tycz​n y hełm, hra​bio – cią​gnął Knopf – bę​dzie do​dat​ko​wym po​twier​dze​niem od daw​n a krą​żą​cych po​gło​sek o pań​skiej cho​ro​bie psy​chicz​n ej. To mó​wiąc, po​stu​kał się pal​cem w czo​ło. – Nie​źle, pa​n ie Knopf – po​wie​dział T. – Ale w pań​skich wy​wo​dach jest je​den sła​by punkt. – Ja​kiż to? – Za​uwa​żył pan mój hełm. Ale nie zwró​cił pan uwa​gi na ko​p ię. T. prze​rzu​cił sa​ris​sę do wol​n ej ręki i po​ka​zał ją Knop​fo​wi. Ten roz​cią​gnął war​gi w uśmie​chu. – Pań​ski upór bu​dzi sza​cu​n ek, cho​ciaż oczy​wi​ście za​bie​ra siły i czas. Ale jak to się ma do pań​skiej za​sa​dy nie​sprze​ci​wia​n ia się złu? Oba​wiam się, że w tej cuch​n ą​cej ła​dow​n i nie uda się panu za​sto​so​wać jej w peł​n ym wy​mia​rze… – Wzru​sza​ją​ca jest ta tro​ska o moje za​sa​dy – od​rzekł T. – Ale sto​su​ję je za​leż​n ie od oko​licz​n o​ści. – No cóż – za​mru​czał Knopf – sprawdź​my za​tem, czy jest w panu praw​dzi​wa wia​ra… Z pew​n o​ścią pan sam jest tego strasz​n ie cie​kaw? Pod​n iósł do ust swo​ją okrop​n ą świ​staw​kę i wy​do​był z niej dwa ochry​p łe gwiz​dy. W rę​kach wy​fra​czo​n ych In​dian po​ja​wi​ły się krót​kie dmu​chaw​ki. Po​de​rwa​li swo​ją broń do ust; w tej sa​mej se​kun​dzie T. przy​kuc​n ął, za​sła​n ia​jąc się tar​czą. Roz​le​gło się kil​ka dźwięcz​n ych ude​rzeń o me​tal, a za​raz po​tem T. wrza​snął prze​raź​li​wie: – Strzeż się! I ci​snął ko​p ią w naj​bliż​sze​go In​dia​n i​n a. Roz​le​gło się głu​che wy​cie – bar​dziej zwie​rzę​ce niż ludz​kie. Nie​szczę​śnik upadł. T. szarp​n ął ku so​bie sznur i za​krwa​wio​n a ko​p ia znów zna​la​zła się w jego ręce. – Strzeż się! – krzyk​n ął zno​wu. Rzut – i ko​lej​n y ka​rze​łek ru​n ął na pod​ło​gę obok pierw​sze​go. Trze​ci, za​n im tra​fi​ła go ko​pia, zdą​żył prze​ła​do​wać dmu​chaw​kę i wy​strze​lić. Ostry cierń wbił się T. w ra​mię. W tej sa​mej se​kun​dzie po​czuł w ustach me​ta​licz​n y smak; w gło​wie mu za​hu​cza​ło, a przed oczy​ma za​tań​czy​ły ko​lo​ro​we plam​ki. „Ariel – przy​p o​mniał so​bie – Ariel…” Mgła przed ocza​mi na​tych​miast się roz​wia​ła i za​wrót gło​wy ustą​p ił rów​n ie na​gle, jak się za​czął. Tra​fi​ły go jesz​cze dwa za​tru​te cier​n ie – je​den w nogę, dru​gi w kiść ręki. Tru​ci​zna jed​n ak nie po​dzia​ła​ła i wkrót​ce ostat​n i ka​rze​łek we fra​ku upadł na pod​ło​gę, za​la​n y ciem​n ą krwią. – Strzeż się… – wy​sa​p ał ochry​p le T. – Tym ra​zem pań​skie ostrze​że​n ie oka​za​ło się nie​co spóź​n io​n e – za​uwa​żył me​lan​cho​lij​n ie Knopf. – A zresz​tą bie​da​czy​sko i tak nie ro​zu​miał po ro​syj​sku… Nie prze​sta​je mnie pan za​dzi​wiać, hra​bio. I to nie​p rzy​jem​n ie za​dzi​wiać. Wy​cią​gnął z kie​sze​n i re​wol​wer i cof​n ął się w stro​n ę tra​p u. T., za​sła​n ia​jąc się tar​czą, ru​szył za nim. Huk​n ął strzał; po​cisk pod ostrym ką​tem ude​rzył w tar​czę i zry​ko​sze​to​wał w su​fit. Knopf znów uniósł broń, sta​ran​n ie wy​ce​lo​wał i strze​lił. Sto​ją​ca na ław​ce lam​p a naf​to​wa pod​sko​czy​ła i z trza​skiem spa​dła na pod​ło​gę. Po de​skach roz​p eł​zły się żół​to-błę​kit​n e ogni​ste żmi​je. Na twa​rzy Knop​fa po​ja​wił się uśmiech. – Cóż – po​wie​dział. – Kto ma spło​n ąć, nie umrze od tru​ci​zny…

Skie​ro​wał lufę re​wol​we​ru na T., któ​ry znów za​sło​n ił się tar​czą. Ale Knopf nie strze​lał – po pro​stu trzy​mał T. na musz​ce, cze​ka​jąc, aż ogień roz​p eł​znie się po ła​dow​n i. Za​p ach​n ia​ło spa​lo​n ym mię​sem. T. czuł, jak żar ob​stę​p u​je go ze wszyst​kich stron; tar​cza w jego ręku za​czy​n a​ła się na​grze​wać. – Adieu, hra​bio – po​wie​dział Knopf. – Szczę​śli​wej dro​gi do Pie​kła. Z tymi sło​wy za​trza​snął za sobą ozdo​bio​n e wi​ze​run​kiem Apol​la drzwi. T. się ro​zej​rzał. Pu​sty luk wio​sło​wy, przez któ​ry do​stał się na sta​tek, był od​cię​ty nie​p rze​by​tą ścia​n ą ognia. Od​rzu​ciw​szy tar​czę, pod​sko​czył do naj​bliż​sze​go wio​sła, wście​kłym szarp​nię​ciem wy​rwał je z dul​ki i wy​p chnął za bur​tę. Na​stęp​n ie zdarł z sie​bie tlą​cy się już szla​frok, prze​ci​snął się przez wą​ski otwór, wpadł do zim​n ej wody, za​n ur​ko​wał i po​p ły​n ął, od​da​la​jąc się od ska​za​n e​go na za​gła​dę stat​ku. Pły​n ął, do​p ó​ki star​czy​ło mu od​de​chu, po czym wy​n u​rzył się z wody i obej​rzał. Bar​ka sta​ła w ogniu; T. zo​ba​czył przy​wią​za​n ą do jej rufy łódź, do któ​rej wska​ki​wa​li po​moc​n i​cy Knop​fa. Sam Knopf był już w łód​ce. – To on! – krzyk​n ął je​den z prze​śla​dow​ców. – Pa​trz​cie, o tam, pły​n ie! T. zro​bił głę​bo​ki wdech i za​n ur​ko​wał; uła​mek se​kun​dy póź​n iej po wo​dzie za​kla​ska​ły kule.

V Wy​szedł​szy na brzeg, T. ru​szył w dół rze​ki, cho​wa​jąc się w przy​brzeż​n ych za​ro​ślach. Łuna po​ża​ru po​zo​sta​ła z tyłu; wo​kół za​mknął się zim​n y mrok i wkrót​ce T. za​czę​ło się wy​da​wać, że nie jest czło​wie​kiem, ale za​błą​ka​n ym zwie​rzę​ciem, skra​da​ją​cym się przez noc – świad​czy​ły o tym jego na​gość i sa​mot​n ość. „Cho​ciaż – po​my​ślał – to fał​szy​we wra​że​n ie. Skra​da​ją​ce się zwie​rzę nie czu​je się skra​da​ją​cym się zwie​rzę​ciem. Dra​p ież​n ik nie po​trze​bu​je me​ta​for – wszyst​ko to jest zbyt ludz​kie…” Mniej wię​cej po go​dzi​n ie uj​rzał w od​da​li po​świa​tę ognisk, po​tem usły​szał dźwię​ki gi​ta​ry, a na​stęp​n ie do​le​ciał doń osza​ła​mia​ją​cy aro​mat pie​czo​n ych ja​błek. Naj​wy​raź​n iej był to ów ta​bor, o któ​rym mó​wi​ła nie​boszcz​ka księż​n a. Naj​we​sel​sza kom​p a​n ia ulo​ko​wa​ła się wo​kół du​że​go ogni​ska tuż nad wodą. Śpie​wa​li Szeł 3 me wer​s ty . T. lu​bił tę pieśń. Żeby nie za​sko​czyć Cy​ga​n ów, po​ja​wia​jąc się tak na​gle, jesz​cze z da​le​ka przy​łą​czył się do chó​ru. Kil​ka osób obej​rza​ło się na jego głos, ale nikt nie oka​zał za​n ie​p o​ko​je​n ia, kie​dy w bla​sku ogni​ska uka​zał się goły mu​sku​lar​n y bro​dacz. Za​cho​wu​jąc dy​stans, T. usiadł przy ogniu i z roz​ko​szą jął wchła​n iać jego cie​p ło – pod​czas prze​chadz​ki brze​giem po​rząd​n ie zmarzł. Nie​ba​wem po​de​szła do nie​go cy​gań​ska dziew​czy​na, oku​ta​n a w cały kłąb ko​lo​ro​wych chust i szma​tek, i po​da​ła mu gli​n ia​n y ta​lerz z dwo​ma pie​czo​n y​mi jabł​ka​mi. T. z wdzięcz​n o​ścią przy​jął po​czę​stu​n ek i dziew​czy​n a, zer​ka​jąc z uko​sa na jego zło​ty ta​li​zman, przy​sia​dła obok. – Do​kąd dro​ga pro​wa​dzi, pa​n ie ofi​ce​rze? – spy​ta​ła ochry​p łym zbó​jec​kim gło​sem. „Ofi​cer – po​my​ślał T. – to pew​n ie dla niej każ​dy męż​czy​zna, któ​ry nie jest Cy​ga​n em. Ja​kiż to pro​sty świat, aż za​zdrość bie​rze…” – Do Pu​stel​n i Optyń​skiej – po​wie​dział. – A co to jest? – Sam chciał​bym się do​wie​dzieć, moja miła. Cy​gan​ka zmie​rzy​ła go wzro​kiem. – Za​cze​kaj, za​raz się do​wiesz. Wsta​ła i ode​szła w ciem​n ość. Kie​dy T. skoń​czył jeść dru​gie jabł​ko, po​de​szli do nie​go dwaj męż​czyź​n i – siwy sta​rzec wy​glą​da​ją​cy na za​moż​n e​go wie​śnia​ka (jego przy​n a​leż​n ość do cy​gań​skie​go rodu zdra​dzał tyl​ko kol​czyk w uchu), i ostrzy​żo​n y na zero ol​brzym w zie​lo​n ych sza​ra​wa​rach. Tors ol​brzy​ma po​kry​wa​ły jar​marcz​n e ta​tu​a że, wy​ko​n a​n e wy​jąt​ko​wo nie​zdar​n ie i ko​śla​wo, a nos był wstręt​nie spłasz​czo​n y. „Robi wra​że​n ie – po​my​ślał T. – Ileż ra​cji jest w dia​gno​zie psy​cho​lo​gicz​n ej: od razu wi​dać, że dla ta​kie​go typa za​bić czło​wie​ka to jak splu​n ąć. Naj​lep​szy do​wód, jak po​twor​n ie się oszpe​cił. Prze​cież po​gar​da dla cu​dze​go ży​cia bie​rze się z po​gar​dy dla wła​sne​go…” – To ty py​ta​łeś o Pu​stel​n ię Optyń​ską? – prze​mó​wił sta​rzec. – Ja – po​twier​dził T. Sta​rzec i ol​brzym wy​mie​n i​li po​ro​zu​mie​waw​cze spoj​rze​n ia. – My​ślę, że to ten, na któ​re​go cze​ka​my – po​wie​dział gi​gant. – Je​że​li puł​kow​n ik mó​wił praw​dę, ku​p ię so​bie nowe buty.

– Nie go​rącz​kuj się, Łoj​ko – mruk​n ął sta​rzec. Od​wró​cił się do T. i po​ka​zał mu tan​det​n ą pia​sko​wą klep​sy​drę – z ro​dza​ju tych, któ​re spo​ty​ka się w szkol​n ych ga​bi​n e​tach przy​rod​n i​czych. – Bę​dziesz mu​siał udo​wod​n ić, że za​słu​gu​jesz na od​p o​wiedź na swo​je py​ta​n ie, bro​da​czu. – W jaki spo​sób? – Mu​sisz wal​czyć z Łoj​ką i wy​trzy​mać przy​n ajm​n iej dwie mi​n u​ty. Je​śli po​zo​sta​n iesz przy ży​ciu, do​wiesz się wszyst​kie​go, cze​go chcesz. – Pa​n o​wie – po​wie​dział T. – to ja​kieś nie​p o​ro​zu​mie​n ie. Na​wet nie za​p y​ta​li​ście, kim je​stem. – Nie za​p y​ta​li​śmy cię, kim je​steś – od​p arł sta​rzec – bo to nie leży w na​szych zwy​cza​jach. Je​ste​śmy Cy​ga​n a​mi. Ale każ​dy, kto za​cznie mó​wić o tym, o czym za​czą​łeś mó​wić ty, musi wal​czyć z Łoj​ką. Więc je​że​li je​steś tym, na kogo cze​ka​my, po pro​stu masz obo​wią​zek wal​czyć. Od​wró​ciw​szy klep​sy​drę, po​sta​wił ją na zie​mi i oznaj​mił: – Czas! – Chwi​lecz​kę – po​wie​dział T. – Na kogo wła​ści​wie cze​ka​cie? Ol​brzym, któ​ry już wy​cią​gnął ręce, znie​ru​cho​miał. – Do na​sze​go ba​ro​n a przy​je​chał puł​kow​n ik żan​dar​me​rii – od​p arł sta​rzec – i po​wie​dział, że dziś z rze​ki może wyjść nagi czło​wiek z czar​n ą bro​dą, za któ​re​go wy​zna​czo​n o na​gro​dę: za ży​we​go czy mar​twe​go. Nie chce​my na​gro​dy za ży​we​go, bo je​ste​śmy Cy​ga​n a​mi i by​ła​by to dla nas hań​ba. Ale nie ma hań​by w otrzy​ma​n iu na​gro​dy za mar​twe​go – to tak jak sprze​dać koń​ską skó​rę. Dla​te​go walcz z Łoj​ką i niech ci Bóg po​mo​że wy​trwać. – Co ro​zu​mie​cie pod po​ję​ciem „wy​trwać”? – Do​p ó​ki w klep​sy​drze prze​sy​p u​je się pia​sek, nie mo​żesz ani razu do​tknąć ple​ca​mi zie​mi. To nie​zbyt dłu​go, mniej niż dwie mi​n u​ty. Wte​dy uwie​rzy​my, że je​steś tym, za kogo się po​da​jesz. – Ale ja się za ni​ko​go nie po​da​ję – za​uwa​żył T. Sta​rzec i ol​brzym spoj​rze​li po so​bie. – To praw​da – rzekł sta​rzec. – Wo​bec tego mu​sisz udo​wod​n ić, że je​steś tym, za kogo cię bie​rze​my. – A za kogo mnie bie​rze​cie? – Za tego, na kogo cze​ka nasz ba​ron – od​rzekł Łoj​ko. – Już ci wy​ja​śni​li​śmy. Puł​kow​n ik żan​dar​me​rii uprze​dził ba​ro​n a, że może przyjść goły czło​wiek z bro​dą. T. po​dra​p ał się po kar​ku, jak​by pró​bu​jąc po​jąć zbyt trud​n ą dla sie​bie myśl. – Ale po co mam udo​wad​n iać, że je​stem go​łym czło​wie​kiem z bro​dą, sko​ro to i tak wi​dać? Cy​ga​n ie przy ogni​sku daw​n o umil​kli i te​raz z na​p ię​ciem przy​słu​chi​wa​li się roz​mo​wie. Na twa​rzy ol​brzy​ma od​bił się na​mysł. Sta​rzec też na dłu​go się za​my​ślił, gła​dząc pal​ca​mi cięż​ki srebr​n y pół​księ​życ w roz​cią​gnię​tym płat​ku ucha. Wresz​cie prze​mó​wił: – Goły czło​wiek z bro​dą może być tym albo in​n ym. Go​łych lu​dzi z bro​dą jest wie​lu, a na​gro​dę dają tyl​ko za jed​n e​go. – Tak – zgo​dził się Łoj​ko. – I ja już nie je​stem pe​wien – cią​gnął sta​rzec – czy je​steś tym go​łym czło​wie​kiem z bro​dą, o któ​rym mó​wił puł​kow​n ik. Jak na tego czło​wie​ka zbyt wie​le ga​dasz. Ale tak czy owak mu​sisz przejść pró​bę.

– I co bę​dzie, je​śli ją przej​dę? – za​p y​tał T. – Za​p ro​wa​dzi​my cię do ba​ro​n a. – Do​brze – rzekł T. – Pro​szę, je​stem go​tów. Tyl​ko po​wiedz​cie, ja​kie chwy​ty wol​n o mi sto​so​wać. Łoj​ko za​śmiał się lek​ce​wa​żą​co. – Wszyst​kie, ja​kie znasz. – To zna​czy cał​kiem do​wol​n e? Łoj​ko kiw​n ął gło​wą. – Czy wszy​scy to sły​sze​li? – za​p y​tał T., zwra​ca​jąc się do sie​dzą​cych przy ogni​sku. – Tak – po​twier​dził Łoj​ko, po​chy​la​jąc się i wy​cią​ga​jąc przed sie​bie ręce, któ​re przy​p o​mi​na​ły dwie kło​dy. – Wszy​scy sły​sze​li. Śmia​ło, spró​buj zro​bić mi krzyw​dę… Zro​bił krok w stro​n ę T. – Ale wo​bec tego – po​wie​dział T. – już prze​sze​dłem wa​szą pró​bę. – Jak to? – za​p y​tał sta​rzec. T. wska​zał po​ły​sku​ją​cą w tra​wie klep​sy​drę. – Cały pia​sek prze​sy​p ał się na dół. Bądź​cie ła​ska​wi spraw​dzić. I ani razu nie do​tkną​łem ple​ca​mi zie​mi. Wła​śnie ta​kie chwy​ty sto​su​ję, pa​n o​wie. Wo​kół ogni​ska pod​n io​sła się wrza​wa – Cy​ga​n ie za​czę​li się spie​rać. Jed​n i się śmia​li, inni z roz​cza​ro​wa​n iem splu​wa​li w ogień, ale są​dząc ze wszyst​kie​go, nikt nie miał po​waż​n ych za​strze​żeń. – Dziw​n e te chwy​ty – po​wie​dział sta​rzec. – I co to za ro​dzaj wal​ki? – Na​zy​wa się NZP, czy​li „nie​sprze​ci​wia​n ie się złu prze​mo​cą” – od​p arł T. – Chy​trzysz jak baba – rzu​cił po​gar​dli​wie Łoj​ko. – Do​daj pan, ła​skaw​co, że za​cho​wu​ję się jak Cy​gan – uśmiech​n ął się T. – Jesz​cze się spo​tka​my, bro​da​czu, za​p a​mię​taj so​bie. T. zna​czą​co po​p a​trzył ol​brzy​mo​wi w oczy. – Nie ra​dzę panu do tego dą​żyć. – Dla​cze​go? – Spo​tka​n ie nie za​koń​czy się tak, jak pan przy​p usz​cza. Cy​gan Łoj​ko nie od​p o​wie​dział, tyl​ko uśmiech​n ął się złym uśmie​chem. T. zwró​cił się do star​ca: – Obie​cał pan za​p ro​wa​dzić mnie do ba​ro​n a, je​śli przej​dę pró​bę. Więc pro​wadź pan… Ba​ron cy​gań​ski, przy​sa​dzi​sty tęgi męż​czy​zna przy​p o​mi​n a​ją​cy eme​ry​to​wa​n e​go ofi​ce​ra hu​za​rów, miał na so​bie ma​li​n o​wy do​lman ze spru​tym sza​me​run​kiem. Na jego po​marsz​czo​n ej twa​rzy do​mi​n o​wa​ły dłu​gie wąsy, któ​re pa​so​wa​ły​by do​sko​n a​le do po​lic​maj​stra albo urzęd​n i​ka ko​le​jo​we​go. Sie​dział sa​mot​n ie na skła​da​n ym krze​śle przy naj​dal​szym ogni​sku; obok sta​ło dru​gie ta​kie krze​sło. Od cza​su do cza​su do ognia zbli​ża​ła się ma​leń​ka chu​da ko​bie​ci​n a, do​rzu​ca​ła ga​łę​zi i na​tych​miast od​cho​dzi​ła. Cy​gan to​wa​rzy​szą​cy T. pod​szedł do ba​ro​n a, na​chy​lił się do jego ucha i coś mu dłu​go mó​wił. Ba​ron uśmiech​n ął się kil​ka razy, pa​trząc na T., a po​tem za​p ro​sił go ge​stem, by usiadł obok. – A za​tem – za​czął, kie​dy prze​wod​n ik się od​da​lił – po​ko​n ał pan Łoj​kę. Kim pan jest? – Na​zy​wa​ją mnie hra​bią T.

– Wi​tam, pa​n ie hra​bio. – Wi​tam, pa​n ie ba​ro​n ie – po​wie​dział T. z le​d​wie wy​czu​wal​n ą iro​n ią. – Po cóż była ta idio​tycz​n a pró​ba? – Sta​ra​my się, żeby z na​sze​go ży​cia nie znik​n ął duch szla​chet​n ej ry​wa​li​za​cji – od​rzekł ba​ron z nut​ką skru​chy. – W prze​ciw​n ym ra​zie szyb​ko by​śmy się zde​ge​n e​ro​wa​li i sta​li szaj​ką zło​dziei. – Pan wie, kim je​stem – po​wie​dział T. – A jak brzmi pań​skie sław​n e imię? – Po cóż miał​bym ob​cią​żać pań​ską pa​mięć – od​p arł ba​ron. – Moje imię na nic się panu nie przy​da. Zgódź​my się, że po​zo​sta​n ę po pro​stu cy​gań​skim ba​ro​n em. A pan, zda​je się, miał do mnie py​ta​n ie? – Tak – rzekł T. – Co to jest Pu​stel​n ia Optyń​ska i gdzie się znaj​du​je? Ba​ron w zdu​mie​n iu wy​trzesz​czył oczy. – Jak? – za​p y​tał. – Pu​stel​n ia Optyń​ska – po​wtó​rzył wy​raź​n ie T. – Po​wie​dzia​n o mi, że to coś cy​gań​skie​go. Ba​ron za​sta​n a​wiał się dłu​gą chwi​lę. – Nie wiem – rzekł wresz​cie. – Chy​ba parę razy sły​sza​łem to po​łą​cze​n ie wy​ra​zo​we, kie​dy stu​dio​wa​łem na uni​wer​sy​te​cie w Pe​ters​bur​gu. To coś zwią​za​n e​go z li​te​ra​tu​rą albo mi​sty​cy​zmem. Ale mogę się też my​lić. Pew​n e jest tyl​ko jed​n o: z cy​gań​skim spo​so​bem ży​cia i oby​cza​ja​mi nie ma to nic wspól​n e​go. – Za po​zwo​le​n iem – po​wie​dział T. – Pań​scy lu​dzie do​p ie​ro co oznaj​mi​li, że każ​dy, kto o to za​p y​ta, bę​dzie mu​siał wal​czyć z Łoj​ką. – Oni tak mó​wią przy każ​dej oka​zji. – Ba​ron mach​n ął ręką. – Nu​dzą się, krew się w nich bu​rzy. Wczo​raj, pro​szę so​bie wy​obra​zić, prze​jeż​dżał tędy puł​kow​n ik żan​dar​me​rii – sam, kon​n o. Je​chał z ma​jąt​ku swo​jej sio​stry do mia​sta Kow​ro​wa, tu nie​da​le​ko. Za​p y​tał tych obi​bo​ków o dro​gę, a oni zmu​si​li go do wal​ki… Na​wia​sem mó​wiąc, zdą​żył opo​wie​dzieć, że czło​wiek po​dob​n y do pana jest po​szu​ki​wa​n y w na​szej oko​li​cy. – Już mi o tym mó​wio​n o – od​p arł T. – A więc w ni​czym nie może mi pan po​móc? – Dla​cze​go? – zdzi​wił się ba​ron. – Mogę. Pań​skie zwy​cię​stwo w po​je​dyn​ku na​kła​da na mnie okre​ślo​n e po​win​n o​ści, to​też zwró​ci​my się do na​szej ta​bo​ro​wej wy​rocz​n i. Moż​n a to ro​bić tyl​ko w wy​jąt​ko​wych przy​p ad​kach, ale dziś ja rów​n ież mam do niej py​ta​n ie. – Uwa​ża pan, że wy​rocz​n ia wie coś, cze​go pan nie wie? Ba​ron się za​śmiał. – Ro​zu​miem pań​ski scep​ty​cyzm, hra​bio. Nie​mniej war​to spró​bo​wać. Prze​cież z tego po​wo​du ry​zy​ko​wał pan ży​cie. Kla​snął w ręce i za​raz po​de​szła doń ko​bie​ta, któ​ra pil​n o​wa​ła ognia. Ba​ron coś jej ci​cho po​wie​dział i ko​bie​ta znik​n ę​ła w ciem​n o​ści. Po mi​n u​cie wró​ci​ła, po​ło​ży​ła u stóp ba​ro​n a spo​ry fu​te​rał ob​cią​gnię​ty tka​n i​n ą, zło​ży​ła po​kłon i znów roz​p ły​n ę​ła się w mro​ku. Ba​ron wy​jął zza cho​le​wy mały no​żyk. Przy​su​n ął do sie​bie pa​ku​n ek, roz​ciął za​ku​rzo​n ą tka​n i​n ę i otwo​rzył fu​te​rał. W środ​ku le​ża​ła drew​n ia​n a ku​kła. Za​miast nóg mia​ła za​ostrzo​n y na koń​cu kij, czar​n y od zie​mi. Cy​gan we​tknął ją w zie​mię (przy tym ru​chu ku​kła w bez​sil​nym obu​rze​n iu unio​sła ręce), a na​stęp​n ie wy​cią​gnął z tego sa​me​go fu​te​ra​łu faj​kę z małą me​ta​lo​wą głów​ką i dłu​gim drew​n ia​n ym cy​bu​chem. Z przy​wią​za​n e​go do faj​ki kap​ciu​cha wy​jął ka​wa​łe​czek ja​kiejś prze​zro​czy​stej sub​stan​cji, po​dob​n ej do bursz​ty​n u albo ka​la​fo​n ii, i wło​żył go w głów​kę.

– Chce pan… – za​czął T., ale Cy​gan mu prze​rwał: – Pro​szę się nie oba​wiać, nikt pana nie otru​je. Mu​szę się do​wie​dzieć, co zro​bić w związ​ku z wczo​raj​szym żan​dar​mem, więc bę​dzie pan miał wła​sne​go lor​da de​gu​sta​to​ra… A ra​czej ba​ro​n a de​gu​sta​to​ra. Wy​jąw​szy z ogni​ska pło​n ą​cą ga​łąz​kę, przy​tknął ją do me​ta​lo​wej głów​ki, za​cią​gnął się i wład​czym ge​stem po​dał faj​kę T. Ten wziął ją ostroż​n ie i sta​ra​jąc się nie wdy​chać zbyt wie​le, wcią​gnął w płu​ca gę​sty cierp​ki dym. Na​tych​miast za​krę​ci​ło mu się w gło​wie i od​dał faj​kę ba​ro​n o​wi. – No i co? – za​p y​tał ba​ron. – O czym pan te​raz my​śli? T. otwo​rzył usta, by od​p o​wie​dzieć, i na​gle zro​zu​miał, że od​p o​wie​dzi nie ma. Wszyst​kie my​śli, wy​p eł​n ia​ją​ce przed chwi​lą jego umysł, roz​le​cia​ły się i zni​kły – po​zo​sta​ło tyl​ko trza​ska​n ie ga​łą​zek w ogni​sku, za​p ach dymu i chłod​n y po​wiew wia​tru na ple​cach. I kró​ciut​kie, osza​ła​mia​ją​ce wra​że​n ie, jak​by pod sto​p ą pękł szcze​bel dra​bi​n y i cia​ło sta​ło się nie​waż​kie. T. wy​sił​kiem woli po​ko​n ał prze​strach i spode łba spoj​rzał na ba​ro​n a. Ten naj​wy​raź​n iej wie​dział, co się dzie​je – z uśmie​chem po​cią​gnął jesz​cze raz, po czym odło​żył faj​kę do fu​te​ra​łu, wska​zał na ku​kłę, wstał i nie​śpiesz​n ie od​szedł od ogni​ska. T., zo​staw​szy sam, wbił wzrok w drew​n ia​n e​go bał​wa​n a. Było to drew​n ia​n e wy​obra​że​n ie Pier​ro​ta: ku​kła smut​n e​go ob​li​cza, z ja​jo​wa​tą gło​wą, unie​sio​n y​mi nad na​sa​dą nosa brwia​mi (co nada​wa​ło jej ko​micz​n ie smęt​n y wy​raz) i pro​sto​kąt​ny​mi ru​cho​my​mi usta​mi. Jej owal​n e cia​ło po​kry​wał czar​n y la​kier; na pier​si na​ry​so​wa​n e były trzy duże bia​łe pom​p o​n y, a dłu​gie dwu​czło​n o​we ręce koń​czy​ły się kul​ka​mi, po​dob​n y​mi do za​ci​śnię​tych pię​ści. Z tych ku​li​stych pię​ści i ru​cho​mej szczę​ki zwi​sa​ły krót​ko ucię​te nit​ki. T. do​strzegł wy​sta​ją​ce z drew​n a małe me​ta​lo​we kó​łecz​ka, do któ​rych były przy​wią​za​n e: wi​docz​n ie ku​kły uży​wa​n o kie​dyś w te​a trzy​ku lal​ko​wym. Na​gle jed​n a jej ręka się po​ru​szy​ła – cho​ciaż T. wy​raź​n ie wi​dział, że za reszt​ki nici nikt nie cią​gnął. Unió​sł​szy się na wy​so​kość gło​wy, ręka po​ma​cha​ła po​wi​tal​n ie, po czym pro​sto​kąt​n e usta otwo​rzy​ły się i ku​kła po​wie​dzia​ła: – Com​ment ça va, hra​bio? Mó​wi​ła tym sa​mym gło​sem co cień na stat​ku księż​n y Ta​ra​ka​n o​wej. – Ça va – od​rzekł T. – Prze​p ra​szam za ten wy​gląd – po​wie​dzia​ła ku​kła. – Ale gdy​bym użył w cha​rak​te​rze me​dium któ​re​goś z Cy​ga​n ów, na pew​n o miał​by pan za​strze​że​n ia do wia​ry​god​n o​ści tego, co się dzie​je. Te​raz nie bę​dzie ich pan miał. – Kim pan jest? – za​p y​tał T. Drew​n ia​n e usta ku​kły wy​da​ły kil​ka su​chych dźwię​ków, coś po​śred​n ie​go po​mię​dzy śmie​chem a stu​ko​tem. – Przed​sta​wi​łem się już po​p rzed​n io. Je​stem pań​skim stwór​cą. Mam na imię Ariel. Jak przy​sta​ło na stwór​cę, w tej chwi​li two​rzę pana i świat. To zna​czy pań​ski świat. – To pa​mię​tam – rzekł T. – Ale kim pan jest ze swej na​tu​ry? Bo​giem? – Le​p iej niech mnie pan uwa​ża za anio​ła – od​p ar​ła ku​kła. – Bę​dzie mi miło. – Jest pan upa​dłym anio​łem? Księ​ciem tego świa​ta? Ku​kła za​n io​sła się drew​n ia​n ym śmie​chem. – Nie są​dzi pan, hra​bio, że sło​wo „upa​dły” w od​n ie​sie​n iu do księ​cia świa​ta trą​ci wprost

nie​by​wa​łą ob​łu​dą? Lu​dzie się wręcz za​bi​ja​ją, żeby do​stać od nie​go ja​kąś ro​bót​kę, a jed​n o​cze​śnie nie wia​do​mo cze​mu na​zy​wa​ją go „upa​dłym”… T. się uśmiech​n ął. – Tak na​ucza Cer​kiew – po​wie​dział. – Tak, tak, Cer​kiew – po​wtó​rzy​ła ku​kła. – Uwa​ża się, że Cer​kiew jest w opo​zy​cji do księ​cia świa​ta. Czyż to nie non​sens? Nie​chże pan sam po​my​śli, gdy​by w ja​kimś wy​jąt​ko​wo ży​do​żer​czym re​wi​rze, pod​le​ga​ją​cym zwy​czaj​n e​mu cyr​ku​ło​we​mu, ja​kiś bied​n y Żyd otwo​rzył karcz​mę, gdzie na szyl​dzie by​ło​by na​p i​sa​n e „je​stem prze​ciw​ko cyr​ku​ło​we​mu”, to czy dłu​go by się utrzy​mał? – Wy​ba​czy pan – po​wie​dział T. – Ale prze​cież jest róż​n i​ca mię​dzy cyr​ku​ło​wym a księ​ciem tego świa​ta. – Ja też tak my​ślę – zgo​dzi​ła się ku​kła. – Ksią​żę tego świa​ta jest bez po​rów​n a​n ia po​tęż​niej​szy i mą​drzej​szy. I je​że​li to​le​ru​je w swo​im re​wi​rze przed​się​bior​stwa, któ​re ofi​cjal​n ie i uro​czy​ście wy​stę​p u​ją prze​ciw cyr​ku​ło​we​mu, to pew​n ie nie bez ra​cji… – Co pan chce przez to po​wie​dzieć? – Na ra​zie nic, hra​bio – prych​n ę​ła ku​kła. – Dzie​lę się tyl​ko z pa​n em swo​imi ob​ser​wa​cja​mi. Po pro​stu nie po​do​ba mi się okre​śle​n ie „upa​dły anioł”. Je​śli wola, pro​szę mnie uwa​żać za pi​ku​ją​ce​go anio​ła. – Co to zna​czy „pi​ku​ją​cy”? Czy to od sło​wa pi​qu​ant? – Jest pan uszczy​p li​wy? – Nie. Pi​ku​ją​ce anio​ły to ta​kie, któ​re jesz​cze mają na​dzie​ję na po​wstrzy​ma​n ie spa​da​n ia. Nie​zu​p eł​n ie upa​dłe, ale już zbli​ża​ją​ce się do dol​n ej gra​n i​cy, che, che… – Cer​kiew ni​cze​go o was nie mówi. – My też nic o niej nie mó​wi​my – od​rze​kła ku​kła. – Na​sze sta​n o​wi​sko w tej kwe​stii jest na ra​zie nie​spre​cy​zo​wa​n e. Ale kie​dy się zbli​ży​my do Pu​stel​n i Optyń​skiej, spra​wa się roz​wią​że. Je​śli wszyst​ko prze​bie​gnie zgod​n ie z pla​n em, cze​ka nas wzru​sza​ją​cy po​wrót na łono Cer​kwi. Ale nie uprze​dzaj​my wy​da​rzeń… – Pię​trzy pan jed​n ą za​gad​kę na dru​giej – po​wie​dział T. – Pro​szę mi od​p o​wie​dzieć ja​sno i bez wy​krę​tów: kim pan tak na​p raw​dę jest? Na​ry​so​wa​n e oczy ku​kły mru​gnę​ły i zim​n o po​p a​trzy​ły na T. – A kim pan jest? Co pan wie o sa​mym so​bie? T. wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Te​raz mało. Do​zna​łem kon​tu​zji. Ale cho​ciaż stra​ci​łem pa​mięć, mam na​dzie​ję, że chwi​lo​wo, tak czy owak po​zo​sta​ję sa​mym sobą. – Niech pan so​bie przy​p o​mni coś kon​kret​n e​go o so​bie. Co​kol​wiek. – Na przy​kład… Na przy​kład… – T. zmarsz​czył brwi, a po​tem za​śmiał się ner​wo​wo. – My​ślę, że w ten spo​sób każ​de​go moż​n a za​p ę​dzić w kozi róg. Je​śli każe się czło​wie​ko​wi po​szu​kać w pa​mię​ci cze​goś o so​bie, ten na​tych​miast stra​ci kon​te​n ans. – Ale pan nie pa​mię​ta kom​p let​n ie nic, czyż nie? – Skąd​że, to i owo przy​cho​dzi mi do gło​wy. Na przy​kład Ja​sna Po​la​n a. Al​ta​n y, bruz​da za płu​giem… Frou-Frou… Tak się wabi klacz… T. od​n iósł wra​że​n ie, że ku​kła roz​cią​gnę​ła war​gi w drew​n ia​n ym uśmie​chu – cho​ciaż kon​struk​cja jej ust na to nie po​zwa​la​ła. – To już ja za​czy​n am za pana wy​my​ślać. Trud​n o się po​wstrzy​mać.

– Niech pan po​słu​cha, Ariel – rzekł T. – Jak ro​zu​miem, może się pan uka​zać w każ​dej po​sta​ci, w ja​kiej pan tyl​ko ze​chce. Dla​cze​go po​sta​n o​wił pan zo​stać ku​kłą? – To jest alu​zja. – Do cze​go? – Sta​le pan pyta, kim je​stem, ale ani razu, kim jest pan sam. Mu​sia​łem więc stać się dla pana lu​strem. – Chce pan po​wie​dzieć… – T. po​czuł w doł​ku nie​p rzy​jem​n y chło​dek – że je​stem ku​kłą? Pań​ską ma​rio​n et​ką, za​baw​ką? Któ​ra wy​da​je się żywa tyl​ko wte​dy, kie​dy lal​karz po​cią​ga za sznur​ki? Ku​kła obrzy​dli​wie za​chi​cho​ta​ła. – Pra​wie pan tra​fił. Ale sznur​ki, jak pan wi​dzi, są ob​cię​te i ma​rio​n et​ka dzia​ła jak gdy​by sama. Niech się pan za​sta​n o​wi, czym ona się zaj​mu​je? Bije się, strze​la, pro​wa​dzi roz​mo​wy z na​p o​tka​n y​mi oso​ba​mi, ucie​ka przed ja​kimś Knop​fem. Lecz nic kon​kret​n e​go nie wie ani o so​bie, ani o tym Knop​fie. W każ​dej se​kun​dzie za​cho​wu​je się tak, jak​by zmie​rza​ła do do​brze zna​n e​go celu, wy​star​czy jed​n ak, by się nad nim za​sta​n o​wi​ła, a za​czy​n a z prze​ra​że​n iem ro​zu​mieć, że cel jest nie​ja​sny… – A gdy​by pan tak prze​stał mą​cić mi w gło​wie? – za​p y​tał T., za​ci​ska​jąc pię​ści. – Niech mi się pan po​ka​że w praw​dzi​wej po​sta​ci. Może pan to zro​bić? – Mogę – po​wie​dzia​ła ku​kła po chwi​li za​sta​n o​wie​n ia. – Ale bę​dzie pan roz​cza​ro​wa​n y. – Pro​szę, niech pan to zro​bi. – Dziś już nie ma cza​su. – No to na​stęp​n ym ra​zem. Pro​szę obie​cać. – No cóż – wes​tchnę​ła ku​kła i po​p a​trzy​ła gdzieś w bok. – Po​wiedz​my, że się panu uka​żę. A te​raz musi pan od​p o​cząć, hra​bio. Pra​wie cały ju​trzej​szy dzień spę​dzi pan w sio​dle. Pro​szę na​bie​rać sił i nie za​drę​czać się my​śla​mi, nie​ba​wem i tak wszyst​kie​go się pan do​wie. Do​bra​noc. T. nie zdą​żył nic od​p o​wie​dzieć – ręce ku​kły, do​p ie​ro co za​ję​te szyb​ką ge​sty​ku​la​cją, na​gle bez​sil​n ie ob​wi​sły; pro​sto​kąt​n e usta znie​ru​cho​mia​ły. Te​raz T. miał przed sobą po pro​stu mar​twy ka​wa​łek drew​n a z na​ry​so​wa​n y​mi pla​ma​mi oczu. Wpa​try​wał się w nie​go, do​p ó​ki z ciem​n o​ści nie wy​ło​n ił się cy​gań​ski ba​ron. Trzy​mał w rę​kach dwa zwi​n ię​te koce. – Niech pan so​bie zro​bi le​go​wi​sko do spa​n ia – po​wie​dział. – Rano otrzy​ma pan rze​czy, któ​re ka​za​ła panu wrę​czyć wy​rocz​n ia. – Ja​kie rze​czy? – Mun​dur puł​kow​n i​ka żan​dar​me​rii – od​p arł ba​ron – jego broń, sa​kiew​kę z pie​n iędz​mi i ko​n ia. I to ja​kie​go ko​n ia… Będę mu​siał nad sobą po​p ra​co​wać, żeby nie po​de​rżnąć panu w nocy gar​dła. – A skąd ma​cie mun​dur żan​dar​ma? I jego ko​n ia? – Taż Łoj​ko za​brał. Pro​szę się nie de​n er​wo​wać, hra​bio, wszyst​ko od​by​ło się uczci​wie. Umar​la​ka wrzu​ci​li​śmy do rze​ki, a fan​ty chcia​łem za​trzy​mać, ale za go​rą​ce, cały ta​bor był​by spa​lo​n y. Zresz​tą po co wol​n ym lu​dziom buty z ostro​ga​mi? A panu mogą się przy​dać. Po​je​dzie pan, a póź​n iej może się coś na​wi​n ie. Może na​wet znaj​dzie pan swo​ją pu​stel​n ię…

VI Koń, bia​ły ino​cho​dziec, rze​czy​wi​ście był wspa​n ia​ły – tyl​ko zbyt ogni​sty. Po​cząt​ko​wo pró​bo​wał zrzu​cić T. na zie​mię, ale czu​jąc do​świad​czo​n ą rękę, pod​p o​rząd​ko​wał się ludz​kiej woli. „Cie​ka​we – my​ślał T., kłu​su​jąc pu​stym o po​ran​ku go​ściń​cem obok sza​rych cha​łup i przy​droż​n ych skle​p i​ków – jak koń wy​czu​wa róż​n i​cę mię​dzy wpraw​n ym jeźdź​cem a no​wi​cju​szem? Co mu to przy​p o​mi​n a? Juki, któ​re są albo wy​god​n e, albo nie? Cho​ciaż ła​du​n ek jest tym wy​god​n iej​szy, im lżej​szy… A je​śli waga jeźdź​ca się nie zmie​n i​ła? Praw​do​p o​dob​n ie koń od​bie​ra róż​n i​cę po pro​stu jako zmia​n ę wła​sne​go na​stro​ju. Raz od​czu​wa ner​wo​wość, a in​nym ra​zem pew​n ość i spo​kój. I oczy​wi​ście nie do​my​śla się dla​cze​go – tak po pro​stu bywa i już…” O dzi​wo, my​śli o noc​n ej roz​mo​wie wca​le T. nie nie​p o​ko​iły. Po​my​ślał o Arie​lu tyl​ko raz, wcze​snym po​p o​łu​dniem: bia​łe wierz​by ro​sną​ce wzdłuż dro​gi sko​ja​rzy​ły mu się z pro​ce​sją ol​brzy​mów, nie​śpiesz​n ie prze​miesz​cza​ją​cych się z jed​n ej wiecz​n o​ści w dru​gą i wy​ma​chu​ją​cych mnó​stwem cien​kich sre​brzy​stych rąk, po​dob​n ych do rąk wczo​raj​szej ku​kły. Ol​brzy​my były sta​re, do​bro​dusz​n e i śle​p e, drob​n e wie​lo​znacz​n e ge​sty wciąż jesz​cze kie​ro​wa​ły do nie​zna​n ych istot, któ​re nie​gdyś ro​zu​mia​ły ten ję​zyk, ale już daw​n o wy​mar​ły. A śle​p e drze​wa nie wie​dzia​ły o tym i ge​sty​ku​lo​wa​ły rów​n ie usil​n ie, jak wie​le mi​lio​n ów lat temu. Speł​n i​ła się obiet​n i​ca Arie​la – T. rze​czy​wi​ście spę​dził cały dzień w sio​dle. Kie​dy słoń​ce skło​n i​ło się ku za​cho​do​wi, za​trzy​mał się na ma​łej sta​cyj​ce, żeby od​sap​n ąć i coś prze​ką​sić w ko​le​jo​wym bu​fe​cie. Po​słu​gacz, zwin​n y chło​p ak z ołów​kiem ster​czą​cym z kie​sze​n i za​tłusz​czo​n e​go far​tu​cha, przyj​rzał się uważ​n ie mło​de​mu puł​kow​n i​ko​wi żan​dar​me​rii, po czym, na​wet się z tym nie kry​jąc, spraw​dził coś na zło​żo​n ej kar​tecz​ce. „Ma tam pew​n ie ry​so​p is – po​my​ślał T. – Nie war​to go py​tać o Pu​stel​n ię Optyń​ską. Skła​mie albo skie​ru​je pro​sto w za​sadz​kę…” Po obie​dzie przy​wo​łał po​słu​ga​cza. – Ma​cie tu te​le​graf? – Mamy – od​p arł chło​p ak. – Ży​czy pan so​bie nadać te​le​gram? – Nie – rzu​cił wzgar​dli​wie T. – Po pro​stu, mój dro​gi, pró​bu​ję ob​li​czyć, ile mam cza​su. Po​słu​gacz wy​szcze​rzył zęby, jak​by nie ro​zu​mie​jąc pań​skie​go żar​tu, ale po jego za​czer​wie​nio​n ych uszach T. od​gadł, że tra​fił w sed​n o. Rzu​cił na stół ru​bla, wy​szedł na dzie​dzi​n iec, do​siadł ko​n ia i nie oglą​da​jąc się, po​mknął da​lej. Nie​ba​wem dro​ga do​p ro​wa​dzi​ła go do bo​ga​tej wsi ze świe​żo od​ma​lo​wa​n ą bia​łą cer​kwią. Pod cer​kiew​n ym ogro​dze​n iem sie​dział smut​n y żoł​n ierz bez nogi, w wy​tar​tym sza​rym mun​du​rze. – Nie wiesz, gdzie tu jest Pu​stel​n ia Optyń​ska? – za​gad​n ął T., po​chy​la​jąc się ku nie​mu z ko​n ia. – Ta, o któ​rej chło​p y ga​da​ją? – za​p y​tał żoł​n ierz. – Co to nie​daw​n o urzą​dzi​li za​kład? T. do​szedł do wnio​sku, że we​te​ran po​stra​dał zmy​sły. – Jak to „nie​daw​n o urzą​dzi​li za​kład”? – Zna​czy się, tak czy owak pro​sto, wa​sza wiel​moż​n ość – po​wie​dział żoł​n ierz i mach​n ął ręką. – Jesz​cze spo​ry ka​wa​łek. Dro​gi są tu tyl​ko dwie i obie w jed​n ą stro​n ę. I jed​n ą moż​n a je​chać, i dru​gą. A jak chce​cie na skró​ty, to przez las. Na koń​cu bę​dzie roz​wi​dle​n ie, to moż​n a

je​chać w każ​dą stro​n ę. Za la​sem jesz​cze pięć wiorst go​ściń​cem, i bę​dzie mia​sto Kow​row, tam obie dro​gi się scho​dzą. A za mia​stem i two​ja pu​stel​n ia, i co tyl​ko chcesz. – Dzię​ku​ję – od​rzekł T. Po​sta​n o​wił za​p y​tać jesz​cze ko​goś przy wy​jeź​dzie ze wsi – ale nie zdą​żył. Prze​śla​dow​cy cze​ka​li za sta​rą jed​n o​p ię​tro​wą ru​de​rą z za​wa​lo​n ym ko​mi​n em, ukry​ci wśród ja​bło​n i w za​p usz​czo​n ym sa​dzie. Wy​je​cha​li na dro​gę i po​p ę​dzi​li śla​dem T., gdy tyl​ko mi​n ął ich kry​jów​kę. Gę​ste wą​si​ska ga​lo​p u​ją​ce​go na cze​le Knop​fa wy​wi​ja​ły się do góry jak kły szar​żu​ją​ce​go dzi​ka. „Jak on zdą​żył? – za​sta​n a​wiał się T., po​ga​n ia​jąc ko​n ia. – Pew​n ie prze​je​chał kil​ka sta​cji po​cią​giem. Oni prze​cież wie​dzą, do​kąd zmie​rzam i po co… Cho​ciaż nie. Jak mogą mieć ta​kie in​for​ma​cje, sko​ro ja sam ich nie mam? Knopf nie wie, gdzie jest ta cała Pu​stel​n ia Optyń​ska. A może kła​mał? I dla​cze​go nie strze​la​ją? Zresz​tą to ja​sne. Agen​ci po cy​wil​n e​mu nie mogą strze​lać do puł​kow​n i​ka żan​dar​me​rii na oczach ca​łej wsi, bo wzię​to by ich za ni​hi​li​stów”. Do​mysł był słusz​n y. Gdy tyl​ko ostat​n ie domy znik​n ę​ły z oczu i dro​ga za​głę​bi​ła się w las, z tyłu roz​le​gły się strza​ły. Jed​n a z kul strą​ci​ła ga​łąź z dębu przed jeźdź​cem. T. przy​warł do szyi ko​n ia, pu​ścił go jesz​cze szyb​ciej i za​czął się stop​n io​wo od​ry​wać od ści​ga​ją​cych. Im da​lej dro​ga za​głę​bia​ła się w las, tym wyż​sze sta​wa​ły się drze​wa po obu jej stro​n ach. Na​gle T. zo​ba​czył, że szlak przed nim roz​wi​dla się, jak​by opły​wa​jąc nie​wiel​ki pa​gó​rek po​ro​śnię​ty krza​ka​mi. Za pa​gór​kiem był wą​wóz, wą​ski i głę​bo​ki, zu​p eł​n ie za​sło​n ię​ty za​ro​śla​mi łozy – T. le​d​wie zdą​żył osa​dzić ko​n ia na sa​mym jego skra​ju. De​cy​zja doj​rza​ła w nim bły​ska​wicz​n ie – od​je​chał do tyłu, dał ko​n io​wi ostro​gę i z roz​p ę​du prze​sa​dził zie​lo​n ą ścia​n ę. Dla mniej do​świad​czo​n e​go jeźdź​ca mo​gło się to skoń​czyć upad​kiem w głąb wą​wo​zu i śmier​cią, ale T. wy​lą​do​wał szczę​śli​wie na dru​gim brze​gu. Star​czy​ło mu cza​su tyl​ko na to, by za​wró​cić ko​n ia – prze​śla​dow​cy już do​jeż​dża​li do roz​wi​dle​n ia. Kie​dy Knopf i jego to​wa​rzy​sze wy​ło​n i​li się zza drzew, T. po​my​ślał, że przy​p o​mi​n a​ją gru​pę po​dró​żu​ją​cych ko​mi​wo​ja​że​rów, wy​stro​jo​n ych z pro​win​cjo​n al​n ą ele​gan​cją i na wszel​ki wy​p a​dek uzbro​jo​n ych w do​sko​n a​łe re​wol​we​ry. Było ich świet​n ie wi​dać przez prze​świ​ty w li​sto​wiu: za​trzy​ma​li się i przez ja​kiś czas bez​rad​n ie pa​trzy​li na dro​gę, roz​wi​dla​ją​cą się przed po​ro​śnię​tym krza​ka​mi pa​gór​kiem. Knopf uniósł dłoń w żół​tej rę​ka​wicz​ce, na​ka​zu​jąc ci​szę. W tej sa​mej chwi​li koń T. za​rżał. – Za nim, szyb​ko! – ryk​n ął Knopf. – Jest przed nami! Jeźdź​cy z im​p e​tem ru​n ę​li na​p rzód, zmu​sza​jąc ko​n ie do sko​ków przez krza​ki – i we​so​łe ka​wa​le​ryj​skie po​hu​ki​wa​n ie na​tych​miast za​głu​szy​ły krzy​ki stra​chu i bólu. Knopf, któ​ry wje​chał na pa​gó​rek ostat​n i, zdą​żył po​wstrzy​mać ko​n ia i zbli​żył się do urwi​ska ostroż​n ie i po​wo​li. Na dnie wą​wo​zu sza​mo​ta​li się lu​dzie i ko​n ie. Je​den ze ści​ga​ją​cych pró​bo​wał się wy​do​stać spod ko​n ia, dru​gi pełzł do góry po zbo​czu, wlo​kąc nie​n a​tu​ral​n ie wy​krę​co​n ą nogę. Trze​ci, ogłu​szo​n y upad​kiem, sie​dział na zie​mi, po​wo​li krę​cąc gło​wą na obie stro​n y. Czwar​ty nie żył. Knopf pod​n iósł wzrok. W prze​świ​cie mię​dzy drze​wa​mi po dru​giej stro​n ie wą​wo​zu po​ja​wił się jeź​dziec – czar​n o​bro​dy ofi​cer żan​dar​me​rii. Po​wstrzy​my​wał ko​n ia, wa​lą​ce​go ko​p y​tem w zie​mię. Knopf się​gnął po broń, ale w tej sa​mej chwi​li zo​ba​czył w ręku T. wy​ce​lo​wa​n y w sie​bie re​wol​wer.

– Czy na​p raw​dę my​śli pan o za​bój​stwie – prze​mó​wił z po​gar​dą T. – kie​dy obok cier​p ią pań​scy to​wa​rzy​sze? Prze​cież po​trze​bu​ją po​mo​cy… – Niech mnie pan nie po​ucza, hra​bio – od​p arł Knopf. – Je​śli ktoś tu jest wi​n ien cier​p ień tych lu​dzi, to wła​śnie pan. – Kłam​stwo – od​rzekł T. – Nie do​tkną​łem ich na​wet pal​cem. Knopf za​śmiał się po​gar​dli​wie. – No wła​śnie! Jest pan gor​szy niż za​bój​ca. Za​bój​ca przy​n ajm​n iej bie​rze od​p o​wie​dzial​n ość za swo​je czy​n y. A pan… Pan tchó​rzy, boi się za​bi​jać sam i zmu​sza swo​je ofia​ry, by zgi​n ę​ły jak​by z wła​snej woli. Ręce ma pan po łok​cie we krwi, ale uwa​ża pan, że są czy​ste, bo ma pan na nich rę​ka​wicz​ki. T. wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Niech pan nie gada głupstw, pa​n ie Knopf. Ni​ko​go nie zmu​sza​łem, żeby ska​kał do tego wą​wo​zu. Co wię​cej, był​bym szczę​śli​wy, gdy​by ci pa​n o​wie wy​bra​li so​bie inną za​ba​wę, za​miast ści​gać mnie jak za​ją​ca i strze​lać mi w ple​cy. Dla​cze​go mnie pan prze​śla​du​je? – Pań​ska ob​łu​da prze​kra​cza wszel​kie gra​n i​ce. Niby to pan nie wie. – Ale ja rze​czy​wi​ście nie wiem. – Może pan jesz​cze za​p rze​czy, że pró​bu​je się pan do​stać do Pu​stel​n i Optyń​skiej? – Nie za​p rze​czę – od​p arł T. – cho​ciaż… Już chciał po​wie​dzieć „cho​ciaż po raz pierw​szy usły​sza​łem o tym w po​cią​gu od pana”, ale na​tych​miast zro​zu​miał, ja​kim sar​ka​zmem za​re​a gu​je na to Knopf. – Co „cho​ciaż”? – za​p y​tał Knopf. – Nic. Moim zda​n iem to jesz​cze nie po​wód, żeby wy​sy​łać za czło​wie​kiem ban​dę mor​der​ców i na​zy​wać go ob​łud​n i​kiem, kie​dy usi​łu​je tyl​ko ujść z ży​ciem… T. spoj​rzał w dół i bły​ska​wicz​n ie po​de​rwał ko​n ia na tyl​n e nogi. W tej sa​mej chwi​li w wą​wo​zie huk​n ę​ły dwa wy​strza​ły. Obie kule tra​fi​ły ko​n ia w brzuch. T. płyn​n ie ze​śli​zgnął się z jego grzbie​tu na zie​mię i rżą​ce ża​ło​śnie zwie​rzę ru​n ę​ło pro​sto na strzel​ca, któ​ry zdą​żył się wdra​p ać na sam skraj urwi​ska. Dwa cia​ła – ludz​kie i koń​skie – sto​czy​ły się w dół; strze​lec, przy​wa​lo​n y cię​ża​rem zwie​rzę​cia, wy​dał krót​ki głu​chy jęk i znie​ru​cho​miał. T., zna​la​zł​szy się na zie​mi, utrzy​mał się na no​gach i na​tych​miast wziął Knop​fa na musz​kę. – Je​ste​ście od​ra​ża​ją​cy, pan i pań​scy po​moc​n i​cy – po​wie​dział do agen​ta. – Niech się pan strze​że i nie wy​sta​wia na pró​bę mo​ich za​sad. Pew​n e​go pięk​n e​go dnia mogę skrę​cić panu kark. – Są​dzę – rzekł Knopf ja​do​wi​cie – że do​wiem się o na​dej​ściu koń​ca dzię​ki mi​ło​sier​n e​mu okrzy​ko​wi „Strzeż się!”. T. nie od​p o​wie​dział; ce​lu​jąc w Knop​fa, cof​n ął się od skra​ju wą​wo​zu. Kie​dy po​stać agen​ta skry​ła się za li​ść​mi, od​wró​cił się i ru​szył w głąb lasu. Jak za​wsze po unik​n ię​ciu nie​bez​p ie​czeń​stwa, wszyst​kie zmy​sły miał wy​ostrzo​n e. Te​raz chci​wie chło​n ął nimi dźwię​ki i ko​lo​ry świa​ta: klą​ska​n ie wszech​obec​n ych sło​wi​ków, la​ment ku​kuł​ki, nie​p o​wta​rzal​n e bar​wy let​n ie​go zmierz​chu. Pach​n ia​ło wie​czor​n ym chło​dem i da​le​kim dy​mem. Stop​n io​wo du​szę T. ogar​n ął spo​kój i nie​mal mo​dli​tew​n a eks​ta​za. „Kim​kol​wiek był​by stwór​ca – my​ślał – po​wi​n ie​n em mu się pod​p o​rząd​ko​wać… Nie mogę uno​sić się dumą i uwa​żać, że je​stem mą​drzej​szy od mi​ria​dów lu​dzi, jacy prze​szli po tej zie​mi. Tyl​ko jak mam się do nie​go zwró​cić? Ależ jak​kol​wiek. Na przy​kład tak: Arie​lu, ja​sny

anie​le, któ​ry stwa​rzasz mnie i świat… Chcę wie​rzyć, żeś ja​sny… Po​każ mi dro​gę i daj znak! Je​śli idę do cie​bie, zna​czy to, że nie ja chcę cię zo​ba​czyć – ty sam we mnie chcesz, że​bym cię od​n a​lazł. I dla​te​go na pew​n o wyj​dziesz mi na​p rze​ciw…” Ale na​wet je​śli te my​śli były po​dob​n e do mo​dli​twy, po​zo​sta​ła ona bez od​p o​wie​dzi. Im da​lej T. szedł, tym las sta​wał się gęst​szy i ciem​n iej​szy. Co​raz chłod​n iej i obo​jęt​n iej ku​ka​ła ku​kuł​ka, co​raz po​sęp​n iej ma​ja​czy​ły sło​wi​ki roz​bój​n i​ki wśród plą​ta​n i​n y omsza​łych ga​łę​zi. W po​wie​trzu gęst​n ia​ła cięż​ka wil​goć i wkrót​ce na​strój T. się zmie​n ił. „Tak, moż​li​we, że Ariel jest moim stwór​cą – my​ślał, prze​dzie​ra​jąc się przez gę​ste za​ro​śla lesz​czy​n y. – Ale dla​cze​go uwa​żam, że mój stwór​ca jest szla​chet​n y? Też coś. Wiel​kie mi rze​czy, stwór​ca… Pierw​szy lep​szy pi​ja​n y żoł​dak po​tra​fi stać się twór​cą no​we​go ży​cia. A może po pro​stu je​stem re​zul​ta​tem nie​uda​n e​go do​świad​cze​n ia? Nie​szczę​śli​we​go zbie​gu oko​licz​n o​ści? Albo od​wrot​n ie, zo​sta​łem stwo​rzo​n y po to, żeby do​znać bez​mier​n ych cier​p ień i zga​snąć?” Gdzieś w po​bli​żu za​skrze​cza​ło za​chryp​n ię​te sta​re pta​szy​sko. Jego krzyk był jed​n o​cze​śnie strasz​n y i śmiesz​n y – jak uja​da​n ie prze​zię​bio​n e​go bo​loń​czy​ka, któ​ry ćwierć wie​ku temu zgu​bił się w le​sie, ale ni​cze​go nie za​p o​mniał i ni​cze​go się nie na​uczył. T. się uśmiech​n ął. „Oto, jaką pie​śnią – po​my​ślał – na​le​ży być może wy​sła​wiać pana tych wło​ści…” Za​czę​ło się ściem​n iać. Te​raz ze wszyst​kich stron na​cie​ra​ła na T. nie​bie​ska ścia​n a mro​ku, w któ​rej czer​n ia​ły ro​so​cha​te syl​wet​ki drzew. T. pod​n iósł rękę i krzyk​n ął: – Arie​lu! Prze​stań się nade mną znę​cać! Chcę cię zo​ba​czyć! Obie​ca​łeś, że uka​żesz mi się ta​kim, ja​kim je​steś na​p raw​dę! I na​gle w le​sie ze​rwał się wiatr. Szyb​ko na​brał ta​kiej siły, że z drzew po​le​cia​ły li​ście i su​che ga​łąz​ki. Kil​ka wi​ru​ją​cych w po​wie​trzu pa​ty​ków bo​le​śnie sma​gnę​ło, T. za​sło​n ił twarz rę​ka​mi. Wi​cher dął co​raz wście​klej – wył ty​sią​cem gło​sów i ję​czał, jak​by we wszyst​kich za​p o​mnia​n ych ję​zy​kach za​kli​n ał sa​mot​n e​go wę​drow​ca, by nie szu​kał strasz​n ej ta​jem​n i​cy, do któ​rej tak nie​ostroż​n ie się zbli​żył. T. mu​siał przy​trzy​mać się sta​rej osi​ki, by się utrzy​mać na no​gach. Wte​dy wiatr ucichł – rów​n ie na​gle, jak się ze​rwał. T. pu​ścił pień drze​wa. Do​ko​ła było już cał​kiem czar​n o – ściem​n i​ło się nie​p raw​do​p o​dob​n ie szyb​ko, jak to się zda​rza przed bu​rzą. Ale te​raz nie było wąt​p li​wo​ści, że zo​stał usły​sza​n y. Da​le​ko mię​dzy drze​wa​mi mi​gnę​ło świa​teł​ko dziw​n e​go bia​ło​n ie​bie​ska​we​go ko​lo​ru. Kie​dy tyl​ko T. je zo​ba​czył, świa​teł​ko zga​sło, po czym znów za​p ło​n ę​ło i roz​ja​rzy​ło się tak ja​sno, że na zie​mi sta​ły się wi​docz​n e cie​n ie drzew. W oba​wie, że świa​teł​ko znik​n ie rów​n ie na​gle, jak się po​ja​wi​ło, T. przy​śpie​szył kro​ku. Źró​dłem świa​tła oka​za​ła się wi​szą​ca na ga​łę​zi la​tar​n ia w kształ​ci sze​ścia​n u, z wy​p u​kłą szyb​ką, za któ​rą pło​n ę​ła ośle​p ia​ją​co krót​ka smu​ga bia​łe​go ognia – nie był to pło​mień naf​to​wy ani kar​bi​do​wy, na​wet nie łuk elek​trycz​n y, ale ja​kaś inna, nie​zna​n a ener​gia czy sub​stan​cja. La​tar​n ia świe​ci​ła tak ja​sno, że wszyst​ko, co było za nią, zle​wa​ło się w jed​n o​li​tą czerń. Wy​szedł​szy ze stoż​ka świa​tła, T. za​trzy​mał się, by dać od​p o​cząć oczom. Kie​dy jego wzrok znów przy​wykł do pół​mro​ku, zo​ba​czył na​miot z ja​snej tka​n i​n y. Przed wej​ściem po​wie​wa​ła fla​ga – sze​ro​ka bia​ła płach​ta z li​te​ra​mi „A-Б” ło​p o​ta​ła w po​wie​trzu mimo cał​ko​wi​te​go bra​ku wia​tru. Był to tak oczy​wi​sty i tak bez​sen​sow​n y cud, że T. mimo woli za​ci​snął po​wie​ki. Z wa​ha​n iem za​trzy​mał się u wej​ścia do na​mio​tu. W środ​ku za​p a​li​ło się świa​tło. – Pro​szę wejść, hra​bio – roz​legł się zna​jo​my głos. – Już daw​n o na pana cze​kam.

VII Wnę​trze na​mio​tu wy​glą​da​ło dziw​n ie. Przy​p o​mi​n a​ło chy​ba sie​dzi​bę ko​czow​n i​ka – tyl​ko że nie praw​dzi​wą, ale wy​ko​n a​n ą przez te​a tral​n e​go sce​n o​gra​fa, któ​re​go wy​obraź​n ia stwo​rzy​ła peł​n e prze​p y​chu, lecz nie​wy​raź​n e i ubo​gie w szcze​gó​ły de​ta​le ob​ra​zu. Były tu dy​wa​n y i jesz​cze raz dy​wa​n y, dy​wa​n i​ki, ja​skra​wo wy​szy​wa​n e pufy i po​dusz​ki o wy​myśl​n ych kształ​tach i – nie wia​do​mo po co – po​ły​sku​ją​ce uko​śny​mi na​cię​cia​mi ogrom​n e po​zła​ca​n e na​rgi​le. Na pod​ło​dze po​środ​ku na​mio​tu sta​ła wiel​ka okrą​gła taca z owo​ca​mi i na​p o​ja​mi, a z góry zwi​sa​ła lam​p a, świe​cą​ca ta​kim sa​mym ja​snym tru​p im świa​tłem jak la​tar​n ia na ze​wnątrz. Obok tacy pół​le​żał męż​czy​zna w nie​bie​skim cha​ła​cie i nie​bie​skiej je​dwab​n ej ma​sce, za​kry​wa​ją​cej więk​szą część twa​rzy. Na czo​le ma​ski wy​ha​fto​wa​n e były te same li​te​ry, co na sztan​da​rze: „A-Б”. – Pro​szę spo​cząć – rzekł Ariel, wska​zu​jąc na po​dusz​ki. – Je​śli nie chce pan sie​dzieć na pod​ło​dze, z przy​jem​n o​ścią stwo​rzę dla pana krze​sło albo fo​tel. – Do​sko​n a​le so​bie po​ra​dzę – po​wie​dział T. i usiadł na po​dusz​ce na​p rze​ciw go​spo​da​rza. Zdo​łał ja​koś skrzy​żo​wać nogi w za​ku​rzo​n ych żan​darm​skich bu​tach (roz​dzie​ra​jąc przy tym ostro​gą je​den z dy​wa​n i​ków) i przez parę mi​n ut wpa​try​wał się w swo​je vis-à-vis. Ariel w mil​cze​n iu spo​glą​dał na T. – chy​ba też z cie​ka​wo​ścią. – A te​raz niech pan zdej​mie ma​skę – po​wie​dział T. Nie spo​dzie​wał się, że Ariel speł​n i jego proś​bę, ale ten po​słusz​n ie pod​n iósł rękę i ścią​gnął ma​skę z twa​rzy. T. uj​rzał przed sobą męż​czy​znę w śred​n im wie​ku, ze szczo​tecz​ką wą​sów i au​re​olą rzad​kich wło​sów wo​kół ły​sie​ją​cej czasz​ki. Męż​czy​zna miał okrą​głą mię​si​stą twarz, na któ​rej za​stygł wy​raz lek​kie​go na​p ię​cia i ocze​ki​wa​n ia – jak​by przed chwi​lą opa​n o​wał czkaw​kę i cze​kał, czy znów nie po​wró​ci. Krót​ko mó​wiąc, była to zu​p eł​n ie prze​cięt​n a twarz, z tych, któ​re za​p o​mi​n a się już w se​kun​dę po tym, jak znik​n ą z pola wi​dze​n ia. Za to odzia​n y był Ariel bar​dzo ory​gi​n al​n ie, by nie rzec ka​ry​ka​tu​ral​n ie. Pod roz​chy​lo​n ym cha​ła​tem było wi​dać coś w ro​dza​ju cie​p łej bie​li​zny z dziw​n e​go, mie​n ią​ce​go się ma​te​ria​łu w ko​lo​rze żół​to​brą​zo​wym, ze wstę​gą or​de​ru świę​te​go Je​rze​go przy​szy​tą za​miast lam​p a​sa na bo​kach spodni i z wy​ha​fto​wa​n ą na pier​si czar​n ą li​lią. W stro​ju tym było może coś nie​uchwyt​n ie ka​wa​le​ryj​skie​go, ale z pew​n o​ścią nie aniel​skie​go czy de​mo​n icz​n e​go: T. przy​szło do gło​wy, że spo​czy​wa​ją​cy w na​mio​cie Ariel przy​p o​mi​n a eme​ry​to​wa​n e​go sztab​ska​p i​ta​n a, któ​ry w mia​rę swych skrom​n ych środ​ków po​sta​n o​wił urzą​dzić u sie​bie w gu​ber​n i ria​zań​skiej per​ski se​raj wzo​ro​wa​n y na ilu​stra​cjach ze sto​łecz​n ych cza​so​p ism. – Pro​si​łem, żeby uka​zał mi się pan w swej praw​dzi​wej po​sta​ci – po​wie​dział T. – Czy pań​ski… hm… wy​gląd ozna​cza, że speł​n ił pan moją proś​bę? Ariel kiw​n ął gło​wą. – Pań​skie cia​ło jest praw​dzi​we? – za​p y​tał T. – Czy to tak​że sztucz​ka? – Roz​śmie​sza mnie pan – od​p arł Ariel. – Co kon​kret​n ie chce pan spraw​dzić? Tu wszyst​ko jest praw​dzi​we, ale tyl​ko tak dłu​go, jak ja tego ze​chcę. Re​a l​n ość i nie​re​a l​n ość za​le​żą wy​łącz​n ie od mo​jej woli. – Sko​ro roz​ma​wiam ze stwór​cą – rzekł T. – to czy mogę za​p y​tać, jaki jest cel ist​n ie​n ia?

Ariel się uśmiech​n ął. – Ist​n ie​n ie, dro​gi pa​n ie, to nie strzał z ar​ma​ty. Skąd panu przy​szło do gło​wy, że ma ono ja​kiś cel? Zresz​tą to py​ta​n ie nie do mnie. Ja je​stem je​dy​n ie stwór​cą świa​ta, któ​ry pan wi​dzi, tym​cza​so​wym wład​cą two​rzą​cym cie​n ie z pro​chu. Pa​mię​ta pan u Pusz​ki​n a: „Wła​dy​ka 4 chy​try i plu​ga​wy, wróg pra​cy, stroj​n iś wy​ły​sia​ły, z przy​p ad​ku pod pro​tek​cją sła​wy…” . Tyl​ko Sła​wa gdzieś się za​p o​dział, che, che… – Cie​n ie… – po​wtó​rzył T. – Chce pan po​wie​dzieć, że je​stem po pro​stu cie​n iem? – Za​le​ży, z kim pana po​rów​n a​my – od​p arł Ariel. – Je​śli ze mną, to tak. A je​śli na przy​kład z Knop​fem, to w tym przy​p ad​ku cie​n iem bę​dzie on. – No do​brze – rzekł T. – A czy może mi pan wy​ja​śnić, co ja ro​bię w stwo​rzo​n ym przez pana świe​cie? – Mogę. Ale wąt​p ię, czy się to panu spodo​ba. – Pro​szę, niech mi pan ujaw​n i praw​dę, jak​kol​wiek by​ła​by strasz​n a. Niech mnie pan dłu​żej nie mę​czy. Kim pan jest? Na​p raw​dę anio​łem? A może de​mo​n em? – Je​stem czło​wie​kiem – po​wie​dział Ariel. – Ale w ze​sta​wie​n iu z pa​n em je​stem ra​czej bó​stwem niż isto​tą tej sa​mej kla​sy. – Jak to moż​li​we? – To dłu​ga hi​sto​ria. Po​cho​dzę z ro​dzi​n y, któ​ra wy​da​ła wie​le bar​dzo eks​cen​trycz​n ych ty​pów: re​wo​lu​cjo​n i​stów, ban​kie​rów, na​wet zbój​ców. Ale naj​bar​dziej nie​zwy​kły był mój dzia​dek po mie​czu, mi​styk ka​ba​li​sta. – Ka​ba​li​sta? W na​szych oświe​co​n ych cza​sach? – Naj​p raw​dziw​szy ka​ba​li​sta – po​twier​dził Ariel. – Nie szar​la​tan, z tych, któ​rzy epa​tu​ją fał​szy​wą wie​dzą w ko​lo​ro​wych ty​go​dni​kach, ale ezo​te​ryk z praw​dzi​we​go zda​rze​n ia. Wi​dzi pan, Ro​sja pań​skiej przy​szło​ści i mo​jej prze​szło​ści była nie​zwy​kle in​te​re​su​ją​cym miej​scem. W tym kra​ju każ​dy, kto chciał, mógł otrzy​mać ja​kąś fik​cyj​n ą pra​cę, na przy​kład stró​ża, i skrom​n ie żyć za pań​stwo​wą pła​cę, upra​wia​jąc do​wol​n e prak​ty​ki du​cho​we. Szcze​gól​n ie wie​lu ta​kich lu​dzi po​ja​wi​ło się po wiel​kiej woj​n ie, kie​dy roz​cza​ro​wa​n ie ide​a ła​mi, któ​re daw​n iej po​ry​wa​ły na​ród, sta​ło się po​wszech​n e… – O ja​kiej woj​n ie pan mówi? – Z Niem​ca​mi – po​wie​dział Ariel. – Zresz​tą nie​waż​n e. I tak by​śmy się w tym za​p lą​ta​li. Chcę tyl​ko pod​kre​ślić, że mój dzia​dek był naj​p raw​dziw​szym ka​ba​li​stą, bar​dzo po​stę​p o​wym i sza​n o​wa​n ym w krę​gach mi​stycz​n ych. Na​wet umarł ja​koś dziw​n ie… Ale sam za​czy​n am od​bie​gać od te​ma​tu. A więc wszyst​ko za​czę​ło się w dzie​ciń​stwie, kie​dy mia​łem dzie​więć lat. Trze​ba za​zna​czyć, że dzia​dek był czło​wie​kiem bar​dzo we​so​łym i sko​rym do śmie​chu, nic mu nie mo​gło ze​p suć hu​mo​ru. Ale pew​n e​go razu za​p y​tał mnie, kim chcę zo​stać. A ja od​p o​wie​dzia​łem, że chcę zo​stać pi​sa​rzem. Bo rze​czy​wi​ście w tym mo​men​cie tak wła​śnie było, cho​ciaż jesz​cze dwa dni wcze​śniej chcia​łem zo​stać stra​ża​kiem. Kie​dy dzia​dek usły​szał te sło​wa, do​słow​n ie po​sza​rzał z prze​ra​że​n ia i za​p y​tał: „Ale dla​cze​go?”. Na to py​ta​n ie nie mo​głem od​po​wie​dzieć szcze​rze… – Dla​cze​go? – Po​wód był śmiesz​n y i głu​p i, aż nie​zręcz​n ie mi to panu opo​wia​dać. W szko​le zmu​sza​n o nas do wy​ku​wa​n ia na pa​mięć nie​zli​czo​n ych wier​szy o Le​n i​n ie, bra​cie tego ca​ro​bój​cy Ulja​no​wa, pew​n ie pan o nim sły​szał. To były strasz​n e nudy. A jed​n o​cze​śnie star​si chłop​cy uczy​li mnie róż​n ych plu​ga​wych i nie​p rzy​zwo​itych pio​se​n ek. I kie​dyś usły​sza​łem taki czte​ro​wiersz:

„W ka​ju​cie pierw​szej kla​sy chla Sad​ko, bo​ga​ty gość, kon​do​my drze na wła​snym łbie i cią​gle 5 nie ma dość” . – Sad​ko? – po​wtó​rzył T. – Je​śli się nie mylę, to bo​ha​ter by​lin? Ariel przy​tak​n ął. – Nie wiem cze​mu zro​bi​ło to na mnie ogrom​n e wra​że​n ie – pod​jął. – Trud​n o mi to wy​tłu​ma​czyć panu, czło​wie​ko​wi in​n ej kul​tu​ry, mimo ca​łej mo​jej wła​dzy nad pa​n em. Oczy​wi​ście, nic wte​dy nie wie​dzia​łem o post​mo​der​n i​zmie, ale i tak po​czu​łem po​wiew wol​n o​ści, tchną​cy z tych li​n i​jek. Prze​kre​śla​ły one wszyst​kie wier​sze o Le​n i​n ie i Oj​czyź​n ie, całe to „dier​ża vu”, jak ma​wiał dzia​dek. Wte​dy wła​śnie przy​szło mi do gło​wy, że by​ło​by nie​źle na​uczyć się ukła​dać sło​wa w stro​fy o ta​kiej mocy. Ale wsty​dzi​łem się po​wie​dzieć dziad​ko​wi praw​dę. Skła​ma​łem, że chciał​bym wy​my​ślać lu​dzi, któ​rych wcze​śniej nie było. Re​a k​cja dziad​ka wstrzą​snę​ła mną – padł przede mną na ko​la​n a i po​wie​dział: „Arik, obie​caj, że wy​bi​jesz so​bie z gło​wy ten strasz​n y po​mysł”. – Ariel to pań​skie praw​dzi​we imię? – Tak – od​rzekł Ariel. – Za​p o​mnia​łem się przed​sta​wić. Na​zy​wam się Ariel Ed​mun​do​wicz Brach​man. – Bar​dzo mi miło – rzekł T. – Co za nie​zwy​kłe i pięk​n e imię. – Ży​dow​skie – par​sk​n ął Ariel. – W za​sa​dzie ży​dow​skie. A tym​cza​sem wca​le nie je​stem Ży​dem, może pan to so​bie wy​obra​zić? Na​wet dzia​dek ka​ba​li​sta nie był Ży​dem, po​cho​dził z ro​dzi​n y pol​skie​go księ​dza. Nie zno​szę Ży​dów. – Za co? Ariel wy​buch​n ął śmie​chem. – Przede wszyst​kim za swo​je imię. Gdy​bym z ta​ki​mi imie​n iem wy​cho​wy​wał się w ban​dyc​kiej szaj​ce, nie by​ło​by pro​ble​mu. Albo gdy​bym rze​czy​wi​ście był Ży​dem: oni przy​n ajm​n iej mają macę z chrze​ści​jań​ską krwią dla chwi​lo​we​go za​p o​mnie​n ia, skrzy​p ecz​ki i tak da​lej. A tu kom​p let​n ie żad​n ej ulgi. Imię wy​bie​rał mi dzia​dek – we​dług swo​ich ka​ba​li​stycz​n ych ob​li​czeń. Żeby ży​cie było barw​n e i peł​n e wra​żeń. No i tak wy​szło… Na czym to ja sta​n ą​łem? – Jak wy​znał pan dziad​ko​wi, że chce zo​stać pi​sa​rzem. – Tak… Po tym wy​zna​n iu prze​p ro​wa​dził ze mną roz​mo​wę, któ​rą za​p a​mię​ta​łem na całe ży​cie. Mó​wił o rze​czach zu​p eł​n ie dla mnie nie​wy​obra​żal​n ych… Ce​lem tej roz​mo​wy było znie​chę​ce​n ie mnie do zaj​mo​wa​n ia się li​te​ra​tu​rą, a ja prze​cież wca​le nie my​śla​łem o tym po​waż​n ie. Ale re​zul​tat był aku​rat od​wrot​n y. Rze​czy​wi​ście za​p ra​gną​łem zo​stać pi​sa​rzem i zo​sta​łem nim. – Co ta​kie​go panu po​wie​dział? – za​p y​tał T. – We​dle jego słów z da​wien daw​n a wy​znaw​cy ka​ba​ły; nie po​wierz​chow​n ej i dy​le​tanc​kiej, jaką upra​wia na przy​kład Ma​don​n a, ale taj​n ej i re​a l​n ej… – Ma​don​n a? – po​wtó​rzył T., uno​sząc brwi. – Ma​don​n a zaj​mu​je się ka​ba​łą? – Bła​gam, nie od​bie​gaj​my od te​ma​tu. A więc, dzia​dek po​wie​dział mi, że we​dle sta​ro​daw​nych ży​dow​skich mi​sty​ków cały nasz świat zo​stał stwo​rzo​n y my​ślą Boga. Na​wia​sem mó​wiąc, tak samo uwa​ża​li Gre​cy. Niech pan so​bie na przy​kład przy​p o​mni, co mó​wił o bo​sko​ści Kse​n o​font: „wstrzą​sa wszyst​kim bez wy​sił​ku, siłą umy​słu”… Tak dzia​ła Stwór​ca. – Pa​mię​tam ten cy​tat. – Stwór​ca – cią​gnął Ariel, pod​n ió​sł​szy pa​lec – albo Stwór​cy. Elo​him, jak na​zy​wa się Boga w ju​da​izmie. A sło​wo to jest licz​bą mno​gą od Elo​a h, czy​li Al​lah, je​śli usu​n ie​my mało istot​n e

mar​ke​ry sa​mo​gło​sek. Zwra​ca​jąc się do po​tęg, ka​ba​ła mówi „Al​la​cho​wie”. Oczy​wi​ście na​uka ta, tak pre​cy​zyj​n a w nie​zna​czą​cych dro​bia​zgach, nie może ot, tak po pro​stu po​my​lić się w naj​waż​n iej​szym. Ale za​mie​n ić licz​by mno​giej na po​je​dyn​czą też nie może, by nie oba​lić wła​sne​go rów​n a​n ia sił. Ka​ba​li​ści po pro​stu sta​ra​ją się nie eks​p o​n o​wać tego fak​tu. Ofi​cjal​n ie Bóg jest je​den, ale taj​n e ezo​te​rycz​n e od​ga​łę​zie​n ie ka​ba​ły do​brze pa​mię​ta, że w isto​cie stwór​ców jest wie​lu i wszyst​kich nas stwa​rza​ją róż​n e byty. – Prze​p ra​szam – rzekł T. – Nie​ste​ty, sła​bo znam ter​mi​n y ka​ba​li​stycz​n e i nie za​wsze pana ro​zu​miem. Ale po roz​mo​wie z księż​n ą Ta​ra​ka​n o​wą wiem mniej wię​cej, o co cho​dzi. Ona na​zy​wa​ła to „wie​lo​bó​stwem”, praw​da? Ariel kiw​n ął gło​wą. – Na​stęp​n ie dzia​dek pró​bo​wał mi opo​wie​dzieć o Sied​miu Se​fi​ro​tach i Dwu​dzie​stu Dwóch Dro​gach – pod​jął. – Mó​wił o za​wi​kła​n ym szla​ku, któ​rym bo​skie świa​tło przy​cho​dzi do czło​wie​ka, o aspek​tach sił nie​bie​skich za​war​tych w dwu​dzie​stu dwóch li​te​rach al​fa​be​tu he​braj​skie​go, o tym, jak po​tę​gi ście​ra​ją się ze sobą w na​szych du​szach – ale jak się pan do​my​śla, nie​wie​le z tego zro​zu​mia​łem. Pa​mię​tam tyl​ko jed​n o zda​n ie, któ​re po​ra​zi​ło mnie swym ta​jem​n i​czym sen​sem: czło​wiek, mó​wił dzia​dek, jest hi​sto​rią opo​wie​dzia​n ą bo​skim ję​zy​kiem, któ​re​go ziem​skie ję​zy​ki są tyl​ko bla​dym cie​n iem. W bo​skim ję​zy​ku wszyst​kie li​te​ry są żywe i każ​da jest hi​sto​rią sama w so​bie, a ta​kich li​ter jest dwa​dzie​ścia dwie. Cho​ciaż to licz​ba umow​n a – Chiń​czy​cy na przy​kład uwa​ża​ją, że li​ter jest sześć​dzie​siąt czte​ry, a ka​ba​li​ści pro​fa​n i twier​dzą, że jest ich pięt​n a​ście. – Jest to, jak przy​p usz​czam, ana​lo​gia z pi​sar​stwem? – za​p y​tał T. – Otóż to! – uśmiech​n ął się Ariel. – Pi​sarz, opi​su​jąc nie​ist​n ie​ją​cy świat za po​mo​cą al​fa​be​tu, robi prak​tycz​n ie to samo co twór​cy wszech​świa​ta. Za​my​ka się, że tak po​wiem, w ka​ju​cie pierw​szej kla​sy i za​czy​n a roz​dzie​rać na gło​wie już pan wie co… Wy​da​ło mi się to za​baw​n e. Ale dzia​dek był prze​ra​żo​n y. „Arik – po​wta​rzał – jak mo​żesz tego nie ro​zu​mieć? Kie​dy pi​sa​rza na​zy​wa się twór​cą, to wca​le nie jest kom​p le​ment. Na​wet naj​mar​n iej​szy i naj​tęp​szy pi​sa​rzy​n a z czar​n ą jak noc du​szą jest w sta​n ie po​wo​łać do ży​cia nowe ist​n ie​n ia. Oj​cem wszyst​kich pi​sa​rzy jest dia​beł. Wła​śnie dla​te​go twór​czość, de​miur​gia, to naj​mrocz​n iej​szy grzech ze wszyst​kich moż​li​wych…” – To już nie​zu​p eł​n ie ro​zu​miem – wtrą​cił T. – Dla​cze​go naj​mrocz​n iej​szy? – Dla​te​go że każ​dy li​te​rat po​wta​rza w isto​cie grzech Sza​ta​n a. Skła​da​jąc li​te​ry w sło​wa, wpra​wia w drże​n ie bo​ski umysł i zmu​sza Boga, by po​my​ślał to, co on opi​su​je. Dia​beł mał​p u​je Boga – two​rząc w ten spo​sób pe​łen cier​p ie​n ia świat fi​zycz​n y i na​sze cia​ła. A pi​sarz mał​pu​je dia​bła: stwa​rza cień świa​ta i cie​n ie jego miesz​kań​ców. – Cóż strasz​n e​go jest w two​rze​n iu cie​n i? – za​p y​tał T. – Jak to co? Fał​szy​wy bo​ha​ter ja​kiejś ko​bie​cej po​wie​ści jest z punk​tu wi​dze​n ia Boga nie mniej re​a l​n y niż pa​sa​że​ro​wie w me​trze, któ​rzy tę po​wieść czy​ta​ją. Przy czym moż​li​we, że każ​da po​stać jest na​wet bar​dziej re​a l​n a niż zwy​kły czło​wiek. Al​bo​wiem czło​wiek to książ​ka, któ​rą Bóg czy​ta tyl​ko raz. A bo​ha​ter po​wie​ści po​ja​wia się tyle razy, ile razy tę po​wieść czy​ta​ją róż​n i lu​dzie… Tak w każ​dym ra​zie twier​dził dzia​dek. – Uwie​rzył mu pan? – Ja​sne, że nie, by​łem prze​cież zdro​wym ra​dziec​kim dziec​kiem. Za​p y​ta​łem: „Je​śli pi​sarz rze​czy​wi​ście stwa​rza nowe ist​n ie​n ia, gdzie i jak moż​n a je obej​rzeć?”. – I co od​p o​wie​dział?

– Dzia​dek naj​wy​raź​n iej na​p raw​dę się oba​wiał, że zo​sta​n ę pi​sa​rzem. Po​sta​n o​wił zro​bić mi po​kaz. Było to bar​dzo po​dob​n e do cza​rów: na mo​ich oczach wy​rwał stro​n ę z tomu Szek​spi​ra, skre​ślił na mar​gi​n e​sie ja​kieś zna​ki, spa​lił tę kart​kę, w szklan​ce wy​mie​szał po​p iół z wodą i dał mi do wy​p i​cia. Na​stęp​n ie po​sa​dził mnie na krze​śle twa​rzą do ścia​n y i ka​zał za​mknąć oczy. Ariel umilkł, jak​by po​chło​n ię​ty cięż​kim wspo​mnie​n iem. – Co było da​lej? – za​p y​tał T. – Wkrót​ce po​czu​łem, że za​sy​p iam, i uj​rza​łem strasz​n y sen na ja​wie. Sta​łem się Ham​le​tem i by​łem re​a l​n y. Ale nie​zu​p eł​n ie, nie tak, jak re​a l​n y jest czło​wiek. Było to bar​dzo nie​zwy​kłe prze​ży​cie, dzię​ki któ​re​mu zro​zu​mia​łem, w jaki spo​sób bo​ha​ter po​wsta​je z nie​by​tu li​te​ra​tu​ry i jak znów w ten nie​byt od​cho​dzi. – Dzia​ło się z pa​n em coś in​n e​go, niż na​p i​sa​n o w sztu​ce? – spy​tał T. – Nie – od​rzekł Ariel. – Ale moje uczu​cia i my​śli zwią​za​n e z in​n y​mi po​sta​cia​mi były nie​sa​mo​wi​cie, nie​opi​sa​n ie sub​tel​n e. W każ​dej ze swo​ich kwe​stii ist​n ia​łem jako zło​żo​n a i głę​bo​ka oso​bo​wość. Ale przy każ​dej pró​bie wyj​ścia z roli mój umysł za​p a​dał się w nie​byt. Kie​dy roz​ma​wia​łem z Gil​den​ster​n em i La​er​te​sem, mój świat we​wnętrz​n y ja​wił się jako tło. Ale gdy tyl​ko ode​rwa​łem się od kan​wy utwo​ru, na​tych​miast tra​fia​łem w pust​kę, gdzie nie było w ogó​le ni​cze​go. Kie​dy zaś moje my​śli za​czy​n a​ły po​dą​żać ścież​ka​mi wy​ty​czo​n y​mi dla nich w tek​ście, znów sta​wa​łem się żywy. Ro​zu​mie pan? Ham​let rze​czy​wi​ście ist​n iał w tym ma​leń​kim wy​cin​ku ży​cia i losu wy​obra​żo​n ym przez Szek​spi​ra. Żył praw​dzi​wie. Ale nie tak jak ja. – A na czym po​le​ga​ła róż​n i​ca? Ariel się za​my​ślił. – To moż​n a opi​sać tyl​ko przez po​rów​n a​n ie… Niech pan so​bie wy​obra​zi na​ry​so​wa​n y na pa​p ie​rze trój​wy​mia​ro​wy przed​miot. Wy​da​je się trój​wy​mia​ro​wy, ale w rze​czy​wi​sto​ści ma tyl​ko dwa wy​mia​ry… Tu zaś wy​miar był w ogó​le je​den – ko​lej​n ość zna​ków, któ​ra, jak za​klę​cie, stwa​rza​ła mnie na mgnie​n ie oka i na​tych​miast uni​ce​stwia​ła… Było to do​syć strasz​ne. Dzia​dek zmu​sił mnie do uczest​n i​cze​n ia w kil​ku tego ro​dza​ju pró​bach, sta​ra​jąc się uka​zać mi całą mrocz​n ą gro​zę de​miur​gii, czy​li „twór​czo​ści”. – I czym się to skoń​czy​ło? – Czym? – Ariel za​śmiał się. – Tym, że rze​czy​wi​ście po​sta​n o​wi​łem zo​stać pi​sa​rzem. Zro​zu​mia​łem bo​wiem, ja​ki​mi nie​sa​mo​wi​ty​mi si​ła​mi kie​ru​je czło​wiek, wal​czą​cy z czy​stą kart​ką pa​p ie​ru. – Czy dzia​dek na​uczył pana sztu​ki ka​ba​li​stycz​n ej? Ariel prze​czą​co po​krę​cił gło​wą. – Z ja​kie​goś po​wo​du wbił so​bie do gło​wy, że nie na​da​ję się na adep​ta. Je​dy​n e, cze​go się na​uczy​łem, to usta​n a​wiać więź z bo​ha​te​rem tek​stu. Na​wet tego jed​n ak nie uczył mnie spe​cjal​n ie. Po pro​stu uda​ło mi się sfo​to​gra​fo​wać jed​n ą stro​n ę z jego do​p i​ska​mi, za​n im ją spa​lił. Wie pan, pi​sał na mar​gi​n e​sach wo​kół wy​dru​ko​wa​n e​go tek​stu he​braj​skie li​te​ry w kie​run​ku prze​ciw​n ym do ru​chu wska​zó​wek ze​ga​ra. Po zdo​by​ciu fo​to​gra​fii za​czą​łem pi​sać te li​te​ry sam, po​tem pa​li​łem kart​kę, wy​p i​ja​łem wodę z po​p io​łem i wpa​da​łem w ten dziw​n y trans. Dzia​dek uchy​lił przede mną drzwi do kra​iny cu​dów. Nie po​tra​fi​łem wpraw​dzie otwo​rzyć ich sze​rzej, ale to do​świad​cze​n ie po​wta​rza​łem bez tru​du. Naj​p ierw ob​ser​wo​wa​łem cu​dzych li​te​rac​kich bo​ha​te​rów, a po​tem za​czą​łem roz​ma​wiać z two​ra​mi wła​snej wy​obraź​n i.

T. po​czuł, że na czo​ło wy​stę​p u​je mu zim​n y pot. – Za​raz… Chce pan po​wie​dzieć, że ja je​stem ta​kim two​rem? – Nie – rzekł Ariel – pan ma pro​to​typ. Jest to hra​bia Toł​stoj, wiel​ki pi​sarz i my​śli​ciel, któ​ry miesz​kał w Ja​snej Po​la​n ie, a pod ko​n iec ży​cia wy​ru​szył do Pu​stel​n i Optyń​skiej. Do któ​rej, na​wia​sem mó​wiąc, nie do​tarł. – A więc je​stem hra​bią Toł​sto​jem? – Oba​wiam się, że nie​zu​p eł​n ie. – No to kim na​p raw​dę je​stem? – Na​p raw​dę? – uśmiech​n ął się Ariel. – Nie wiem, czy mogę od​p o​wie​dzieć na to py​ta​n ie jed​n o​znacz​n ie, ale mam pew​n ą… po​wiedz​my, hi​p o​te​zę. – Niech pan mówi – rzekł T. – Dzia​dek, pró​bu​jąc mnie znie​chę​cić do pi​sar​stwa, opo​wia​dał mi, co się dzie​je z pi​sa​rza​mi po śmier​ci. Do​kąd idą ich du​sze. – Do​kąd? – Jak już wspo​mnia​łem, dzia​dek za naj​strasz​n iej​szy grzech uwa​żał two​rze​n ie no​wych ist​nień, któ​rych po​ja​wie​n ie się za​ini​cjo​wał nie Bóg, ale kto inny. Al​bo​wiem każ​dy nie​do​sko​na​ły akt two​rze​n ia spra​wia Naj​wyż​sze​mu ból. Dla​te​go kara dla tak zwa​n ych ziem​skich stwór​ców po​le​ga na tym, że ich du​sze w re​zul​ta​cie mu​szą grać bo​ha​te​rów, skle​co​n ych przez in​n ych de​miur​gów. – Chce pan po​wie​dzieć… – Ja tak nie twier​dzę. Ale ist​n ie​je i taka moż​li​wość. No bo pro​szę so​bie wy​obra​zić: żył kie​dyś w Ro​sji wiel​ki pi​sarz hra​bia Toł​stoj, któ​ry swo​ją wolą po​wo​łał do ży​cia ogrom​n y ko​ro​wód cie​n i. Są​dził za​p ew​n e, że sam je wy​my​ślił, ale w rze​czy​wi​sto​ści były to tyl​ko du​sze gra​fo​ma​n ów, któ​rzy udzia​łem w bi​twie pod Bo​ro​di​n em albo rzu​ce​n iem się pod koła po​cią​gu pła​ci​li za swo​je grze​chy – za Ody​se​usza, Ham​le​ta, pa​n ią Bo​va​ry i Ju​lia​n a So​re​la. A po swej śmier​ci rów​n ież hra​bia Toł​stoj za​czął grać po​dob​n ą rolę. Na przy​kład dzi​siaj stał się jeźdź​cem w nie​bie​skim mun​du​rze, ja​dą​cym do Pu​stel​n i Optyń​skiej. Świat, w któ​rym hra​bia z bro​n ią w ręku prze​dzie​ra się do nie​ja​sne​go celu, wy​my​śla Ariel Ed​mun​do​wicz Brach​man, któ​re​go po śmier​ci cze​ka po​dob​n y los. Dla​te​go nie moż​n a twier​dzić, że Ariel Ed​mun​do​wicz Brach​man na​p raw​dę stwo​rzył hra​bie​go T., cho​ciaż jest jego twór​cą. Wi​dzi pan, nie ma tu żad​n ej sprzecz​n o​ści. – Wszyst​ko wo​kół mnie to pań​ska ro​bo​ta? I ba​ron cy​gań​ski, i księż​n a Ta​ra​ka​n o​wa, i ten nie​n or​mal​n y żoł​n ierz pod cer​kwią? – W grun​cie rze​czy wszyst​ko jest nie​co bar​dziej skom​p li​ko​wa​n e, ale dla uprosz​cze​n ia może pan przy​jąć, że tak – po​wie​dział Ariel. – Lu​dzie i przed​mio​ty w pań​skim świe​cie ist​nie​ją tyl​ko wte​dy, kie​dy je pan wi​dzi. A za wszyst​ko, co pan wi​dzi, od​p o​wia​dam ja. – W jaki spo​sób pan mi się uka​zu​je? – Me​to​dą nie​bosz​czy​ka dziad​ka. Bio​rę kart​kę z rę​ko​p i​su, pi​szę na mar​gi​n e​sach wspo​mnia​n e he​braj​skie li​te​ry, po​tem palę kart​kę, roz​p usz​czam po​p iół w wo​dzie i wy​p i​jam. I na ja​kiś czas, hra​bio, sta​je​my się dla sie​bie re​a l​n i… W kie​sze​n i Arie​la coś me​lo​dyj​n ie za​dzwo​n i​ło. – Pali pan kart​kę z rę​ko​p i​su… – po​wtó​rzył T. – Za po​zwo​le​n iem, ale z ja​kie​go rę​ko​p i​su? Ma pan ja​kiś rę​ko​p is ma​gicz​n ie od​dzia​łu​ją​cy na mój los? Opi​su​ją​cy mnie, tak? – Na​stęp​n ym ra​zem – po​wie​dział Ariel. – Te​raz prze​p ra​szam, ale będę mu​siał pana opu​-

ścić. Może pan prze​n o​co​wać w tym na​mio​cie, a rano… Ja​kieś sto me​trów stąd bę​dzie dro​ga. Tam zła​p ie pan fur​man​kę. Tu nie​da​le​ko jest mia​sto po​wia​to​we. – Kow​row? – Na ra​zie Kow​row. Po​tem w ra​zie cze​go je prze​mia​n u​je​my. Niech pan od​p ocz​n ie przez je​den dzień. Ro​ze​rwie się. No i niech pan po​my​śli o tym, co pan usły​szał. T. za​uwa​żył, że przez ło​kieć Arie​la za​czął prze​świ​ty​wać dy​wan na pod​ło​dze. Po​tem prze​zro​czy​sta zro​bi​ła się jego noga. – Spo​tka​my się jesz​cze? Ariel uśmiech​n ął się życz​li​wie. – Z pew​n o​ścią. Prze​cież jesz​cze nie opo​wie​dzia​łem naj​waż​n iej​sze​go. Może ju​tro albo po​ju​trze. W Ho​te​lu Szla​chec​kim – to je​dy​n e przy​zwo​ite miej​sce w mie​ście. Znaj​dę tam pana.

VIII Fur​man​ka za​trzy​ma​ła się przed jed​n o​p ię​tro​wym mu​ro​wa​n ym do​mem z szyl​dem „Ho​tel Szla​chec​ki”. T. wrę​czył woź​n i​cy mo​n e​tę, zszedł na zie​mię, otrzą​snął sia​n o z nie​bie​skich rę​ka​wów i prze​cią​gnął się, by roz​p ro​sto​wać ko​ści. – Wa​sza wiel​moż​n ość pa​n ie puł​kow​n i​ku! – za​wo​łał z gan​ku odźwier​n y. – Ra​czy się pan za​trzy​mać? – Tak – od​rzekł T., na​wet nie pró​bu​jąc uści​ślić, co tam​ten miał na my​śli. – Naj​lep​szy nu​mer. – W tej se​kun​dzie się robi, wa​sza wiel​moż​n ość! Przy​go​tu​je​my gu​ber​n a​tor​ski! – I jesz​cze, brat​ku – do​dał T. ci​cho i z nie​ja​kim za​że​n o​wa​n iem – przy​n ieś mi, ten, wód​ki. – Ja​sna spra​wa, wa​sza wiel​moż​n ość! Mi​giem po​da​my! W cią​gu pięt​n a​stu mi​n ut nu​mer był przy​go​to​wa​n y. Kie​dy T. wszedł do środ​ka, na sto​le sta​ła już oszro​n io​n a ka​raf​ka i srebr​n a taca z prze​ką​ska​mi. T. zdą​żył się do​wie​dzieć od nu​me​ro​we​go, że po​kój ten na​zy​wa​n o „gu​ber​n a​tor​skim”, bo kie​dyś pró​bo​wał się w nim po​wie​sić gu​ber​n a​tor, ja​dą​cy z naj​wyż​sze​go roz​ka​zu do Pe​ters​bur​ga. Jak na po​wia​to​we stan​dar​dy, nu​mer rze​czy​wi​ście był luk​su​so​wy, tyl​ko ciem​n a​wy: zdo​bił go ol​brzy​mi ko​mi​n ek, bar​dziej pa​su​ją​cy do nie​miec​kie​go zam​ku niż do pro​win​cjo​n al​n e​go ho​te​lu, a nad ko​min​kiem wi​siał ogrom​n y i chy​ba rze​czy​wi​ście sta​ry por​tret im​p e​ra​to​ra Paw​ła (a może był po pro​stu za​kop​co​n y dy​mem). Per​ka​to​n o​sy i bez​n a​mięt​n y ce​sarz wy​glą​dał jak wła​sny trup, wy​sma​ro​wa​n y ró​żem i bie​li​dłem, a jego zim​n e po​gar​dli​we oczy wy​da​wa​ły się na​ma​lo​wa​n e na za​mknię​tych po​wie​kach. Skroń, w któ​rą ude​rzy​ła ta​ba​kier​ka za​bój​cy, za​sła​n iał nie​n a​tu​ral​n ie pod​wi​n ię​ty pu​kiel pe​ru​ki – jak​by ma​larz do​strzegł ta​jem​n i​cze zna​ki losu po​p rzez pa​rad​n y strój naj​ja​śniej​sze​go pana. W ką​cie po​ko​ju stał ze​gar nie​zwy​kłe​go kształ​tu – była to peł​n a zbro​ja ry​cer​ska z szyb​ką na brzu​chu, za któ​rą po​ru​sza​ły się kół​ka zę​ba​te i ko​ły​sa​ły się ja​kieś prę​ty, sym​bo​li​zu​ją​ce jak gdy​by pra​wi​dło​we i re​gu​lar​n e tra​wie​n ie. W otwar​tej przy​łbi​cy umiesz​czo​n o nie​wiel​ki bia​ły cy​fer​blat ze wska​zów​ka​mi. T. na​lał so​bie szklan​kę wód​ki, wy​p ił, za​ką​sił bli​n em z ka​wio​rem i usiadł w ha​fto​wa​n ym w pa​wie fo​te​lu przed kra​tą ko​min​ka. „Co tu robi ten Pa​weł – po​my​ślał, roz​glą​da​jąc się po po​ko​ju. – Strasz​n ie po​dob​n y do uró​żo​wa​n e​go nie​mow​lę​cia w spi​ry​tu​sie z Mu​zeum Oso​bli​wo​ści… Czu​ję, że się dziś upi​ję jak nig​dy w ży​ciu. O co zresz​tą nie​trud​n o, bo w ogó​le nie wiem, kie​dy się po​p rzed​n io upi​łem…” T. na​lał so​bie jesz​cze wód​ki. „Czy na​p raw​dę cały świat jest rze​czy​wi​ście tym, o czym mó​wił Ariel? Oto sto​lik na ga​ze​ty. Oto ka​raf​ka, w któ​rej od​bi​ja się okno. Oto rżnię​ta szklan​ka, wy​glą​da​ją​ca jak pi​ja​n y pry​zmat. A wła​ści​wie skąd ta szklan​ka się tu wzię​ła? Po​ja​wia się, bo opi​su​je ją Ariel. Ale kto ją wte​dy wi​dzi? Czym je​stem ja sam? Czyż​by taką samą szklan​ką, tyl​ko mó​wią​cą?” Za​p u​ka​n o do drzwi. – Wa​sza wiel​moż​n ość – roz​legł się głos z ko​ry​ta​rza. – Nie każe pan po​dać pa​p ie​ru i atra​men​tu?

– Nie – od​p arł T. – A niby po co? – A co ra​czy pan roz​ka​zać? – za​p y​tał głos po krót​kiej pau​zie. – Przy​n ieś jesz​cze bli​n ów. I po​da​waj obiad. – Słu​cham wa​szą wiel​moż​n ość. „Otóż to – po​my​ślał T., pod​n o​sząc pa​lec i gro​żąc nim ce​sa​rzo​wi na por​tre​cie. – Otóż to. Pa​p ie​ru i atra​men​tu. Ten ło​trzyk nie bez po​wo​du o to za​p y​tał. Może my​śli, że je​stem tym pi​sa​rzem, o któ​rym mó​wił Ariel? Cho​ciaż chy​ba nie. Ra​czej po pro​stu za​ofe​ro​wał zdo​by​cze cy​wi​li​za​cji. Prze​cież Knopf w po​cią​gu nic nie mó​wił o li​te​ra​tu​rze, a on ma o mnie szcze​gó​ło​we in​for​ma​cje. Wła​śnie, war​to by ja​koś po​roz​ma​wiać z tym Knop​fem, wy​p y​tać go. Ale to trud​n a spra​wa – ten typ za każ​dym ra​zem za​czy​n a strze​lać z re​wol​we​ru…” Ze​gar w kształ​cie ry​ce​rza z prze​zro​czy​stym brzu​chem ude​rzył dwa razy. „Na​le​ży przy​znać, że świat wy​my​ślo​n y przez tego ka​ba​li​stycz​n e​go de​mo​n a wy​glą​da bar​dzo prze​ko​n u​ją​co. Nie​mniej trze​ba bę​dzie prze​spa​ce​ro​wać się po nim po obie​dzie, spraw​dzić, czy nie koń​czy się o sto kro​ków od dro​gi. To bę​dzie in​te​re​su​ją​ce. Naj​p ierw wy​p i​je​my i zje​my, a po​tem wszyst​ko sta​ran​n ie zba​da​my…” Pierw​sza część tego pla​n u zo​sta​ła zre​a li​zo​wa​n a nie​zwłocz​n ie. A nie​ba​wem T. już scho​dził z ho​te​lo​we​go gan​ku. – No, do​bra – mam​ro​tał, za​ci​ska​jąc pię​ści i uśmie​cha​jąc się groź​n ie – zba​da​my, jak trwa​łe jest to dia​bel​stwo. Za​raz… Prze​chod​n ie z oba​wą oglą​da​li się za pod​p i​tym puł​kow​n i​kiem żan​dar​me​rii, któ​ry, trze​ba przy​znać, da​wał ku temu po​wo​dy. Prze​ciąw​szy uli​cę, pod​szedł do fir​cy​ko​wa​te​go je​go​mo​ścia w me​lo​n i​ku, któ​ry stał przed wej​ściem do re​stau​ra​cji i wsu​n ąw​szy la​secz​kę pod pa​chę, prze​li​czał asy​gna​ty w port​fe​lu. – Wi​tam sza​n ow​n e​go pana – ode​zwał się T. z sza​tań​skim uśmiesz​kiem, przy​kła​da​jąc dłoń do dasz​ka. – Z kim mam ho​n or? – Star​szy gil​dii ku​p iec​kiej Ra​splu​jew – od​rzekł z prze​stra​chem je​go​mość w me​lo​n i​ku. – Ach tak – po​wie​dział T. – Star​szy gil​dii. A wy​glą​dasz pan, jak​byś się wy​bie​rał na Wy​sta​wę Świa​to​wą do Pa​ry​ża. Dla​cze​go? Pan w me​lo​n i​ku usi​ło​wał oka​zać uprzej​me eu​ro​p ej​skie zdzi​wie​n ie, ale nie bar​dzo mu to wy​szło – uczu​cie, ja​kie od​ma​lo​wa​ło się na jego wy​go​lo​n ym ob​li​czu, o wie​le bar​dziej przy​p o​mi​n a​ło strach, przy czym od razu sta​ło się ja​sne, że pier​wot​n ym wy​ra​zem tej twa​rzy był wła​śnie strach, któ​ry pod wpły​wem za​sko​cze​n ia wy​ło​n ił się spod wszyst​kich mi​micz​n ych ma​sek. – No cóż – od​p arł. – Po​stęp, wa​sza wiel​moż​n ość, do​cie​ra i do na​szych za​p a​dłych ką​tów. Cze​mu więc nie ubrać się ele​ganc​ko… – A czy ty wiesz, star​szy gil​dii Ra​splu​jew – po​wie​dział T., gro​żąc ogo​lo​n e​mu panu pię​ścią – że tak na​p raw​dę je​steś nie star​szym gil​dii, ale mier​n o​tą? Na​wet nie mier​n o​tą, po pro​stu ni​czym. I cho​ciaż wy​stro​iłeś się, brat​ku, we wszyst​kie te an​giel​skie twe​edy, ist​n ie​jesz na niby, i to tyl​ko do​p ó​ty, do​p ó​ki z tobą roz​ma​wiam… Po​tra​fisz to po​jąć? Star​szy gil​dii ku​p iec​kiej po​czer​wie​n iał i uśmiech​n ął się. – Po​zwo​li pan, że spy​tam, w ja​kim sen​sie na niby? Czy to zna​czy, że we​dług pana w isto​cie je​stem pu​stym miej​scem? – Na​wet nie pu​stym miej​scem – od​p arł T. – Po pro​stu nie spo​sób opi​sać sło​wa​mi, ja​kim je​steś ze​rem. Wy​star​czy, że prze​sta​n ę z tobą roz​ma​wiać, ka​ra​lu​chu, i zaj​mę się czymś in​-

nym, a znik​n iesz bez​p ow​rot​n ie na całą wiecz​n ość ra​zem ze swo​im me​lo​n i​kiem i la​secz​ką. Nie wie​rzysz mi? Twarz star​sze​go gil​dii sta​ła się pur​p u​ro​wa. – Pro​szę spró​bo​wać – po​wie​dział. – Nie mam nic prze​ciw​ko temu, by ze​chciał pan speł​n ić swo​ją groź​bę nie​zwłocz​n ie. Na gan​ku re​stau​ra​cji tło​czy​li się już ja​cyś dłu​go​wło​si pa​n o​wie o wy​glą​dzie ra​zno​czyń​ców, któ​rzy wy​szli z sali; do T. do​bie​gły sło​wa „dzier​ży​mor​dy” i „opraw​cy”, wy​p o​wie​dzia​n e wpraw​dzie bo​jaź​li​wym szep​tem, ale gniew​n ie. – A, do cięż​kie​go dia​bła z tobą, brat​ku – mach​n ął ręką T. – Że​gnaj na za​wsze. Od​wró​cił się od Ra​splu​je​wa, prze​szedł na ukos przez uli​cę i na​gle po​czuł na so​bie czy​jeś bacz​n e spoj​rze​n ie. Obej​rzał się. Po dru​giej stro​n ie uli​cy wlókł się nie​mło​dy smut​n y Żyd w dłu​gim cha​ła​cie. Na no​sie miał wiel​ką wło​cha​tą bro​daw​kę. T. jesz​cze raz prze​ciął uli​cę i za​czął iść obok Żyda. Po ja​kimś cza​sie ten za​p y​tał: – Śle​dzi mnie pan, pa​n ie ofi​ce​rze? – Po pro​stu idę obok – od​rzekł T. – A po co? – za​p y​tał Żyd. T. ro​ze​śmiał się. Żyd nie wia​do​mo dla​cze​go na​tych​miast się ob​ra​ził. – Cze​mu pan się śmie​je? – spy​tał. – Temu, że jest pan śmiesz​n y. Za​da​je pan śmiesz​n e py​ta​n ia. – Cze​mu śmiesz​n e? – Idę obok pana po to, żeby dać panu moż​n ość na​cie​sze​n ia się tro​chę tym dniem. Żeby pan mógł po​od​dy​chać tym po​wie​trzem, po​roz​ko​szo​wać się grą sło​n ecz​n e​go świa​tła i cie​n ia. – Chce pan po​wie​dzieć, że je​śli zo​sta​wi mnie pan w spo​ko​ju, za​tch​n ę się i oślep​n ę? – Z całą pew​n o​ścią – po​wie​dział T. – Za​tch​n ie się pan, oślep​n ie, ogłuch​n ie, stra​ci pan węch i zmysł do​ty​ku i prze​sta​n ie snuć swo​je smut​n e my​śli. – A skąd pan wie, że są smut​n e? – Wi​dać po twa​rzy – rzekł T. – I w ogó​le je​że​li coś mó​wię, to nie tak so​bie. – Pew​n ie nie lubi pan Ży​dów? – za​p y​tał Żyd. – Ależ skąd, ła​skaw​co – za​p rze​czył T. – Wprost prze​p a​dam za Ży​da​mi. Ale nasz stwór​ca… – Co? – z na​głą czuj​n o​ścią za​p y​tał Żyd. – Co stwór​ca? – Otóż co do nie​go nie je​stem pe​wien – po​wie​dział ci​cho T. – Po​dej​rze​wam, że nie bar​dzo lubi Ży​dów. – Skąd pan może to wie​dzieć o stwór​cy? – Parę razy mia​łem z nim do czy​n ie​n ia. Mó​wiąc mię​dzy nami, strasz​n ie go draż​n i, że dano mu ży​dow​skie imię. Przez to lu​dzie czę​sto bra​li go za Żyda i stwa​rza​ło to wie​le in​n ych głu​p ich pro​ble​mów. No i mści się te​raz na was; oczy​wi​ście nie na po​waż​n ie, ale za​wsze. Prze​cież ta bro​daw​ka na pań​skim no​sie nie wy​ro​sła ot, tak so​bie – z pew​n o​ścią za​sta​n a​wiał się pan nad tym w dłu​gie bez​sen​n e noce? – Miał pan do czy​n ie​n ia ze stwór​cą? – za​p y​tał Żyd, uno​sząc brew. – Chce mi pan po​wie​dzieć, że stwór​ca ga​wę​dzi z puł​kow​n i​kiem żan​dar​me​rii? – Mało tego – od​rzekł T. – Pan ist​n ie​je je​dy​n ie po to, by puł​kow​n ik żan​dar​me​rii miał z kim po​roz​ma​wiać.

– Tak panu po​wie​dział stwór​ca? T. przy​tak​n ął ener​gicz​n ie. – A na czym opie​ra pan pew​n ość, że to był stwór​ca? – spy​tał Żyd. – Do​brze mu się pan przyj​rzał? – Na​wet bar​dzo do​brze. Sta​łem tak bli​sko nie​go jak te​raz pana. – Wie pan co – rzekł Żyd – po ta​kich sło​wach mam ocho​tę sta​n ąć od pana tak da​le​ko jak stąd do Ber​dy​czo​wa. Mógł​by pan zo​sta​wić mnie w spo​ko​ju? – Mogę, cze​mu nie – od​p arł T. – Ale wte​dy pan znik​n ie. I to raz na za​wsze. – Zna​czy, taki mój los – po​wie​dział Żyd. – I pro​szę się tym nie mar​twić. Uprzej​mie uchy​liw​szy ka​p e​lu​sza, przy​śpie​szył kro​ku i nie oglą​da​jąc się, znik​n ął w bra​mie. 6 „«Cią​głe że​gna​n ie się z ludź​mi i przed​mio​ta​mi» , jak ma​wia​ją w Pa​ry​żu. Ale żeby tak się upić… Cho​ciaż trze​ba jesz​cze usta​lić, kto tu jest pi​ja​n y. Na przy​kład ci wszy​scy do​oko​ła to co, są trzeź​wi? No tak, nie za​la​tu​je od nich wód​ką. Nie za​ta​cza​ją się – idą do​kądś w swo​ich spra​wach. Ale czy to jest trzeź​wość? Czy moż​n a uwa​żać za trzeź​we słu​p y te​le​gra​ficz​n e? A w tych wszyst​kich star​szych ku​p iec​kich gil​dii jest tyle samo sen​su, co w słu​p ach te​le​gra​ficz​n ych albo chmu​rach na nie​bie. Na​wet mniej, bo o wie​le cie​ka​wiej jest pa​trzeć na chmu​ry niż na bał​wa​n ów, któ​rych wy​sy​ła mi na​p rze​ciw Ariel…” T. ro​zej​rzał się do​oko​ła. Przed ni​skim żół​tym do​mem z pół​ko​li​stym nie​bie​sko-czer​wo​n ym szyl​dem „Skup zbo​ża Kur​p a​tow i s-ka” sta​ła fur​man​ka, peł​n a świe​że​go sia​n a – iden​tycz​n a jak śro​dek trans​p or​tu, któ​ry do​sta​wił go do Kow​ro​wa (Ariel wi​docz​n ie wo​lał nie stwa​rzać bez po​trze​by no​wych by​tów). Lu​dzi obok nie było. Nie​wie​le my​śląc, T. pod​szedł do fur​man​ki, padł na sia​n o i za​p a​trzył się w górę. Nie​bo nad mia​stem za​snu​wa​ła sza​ra mgieł​ka z rzad​ki​mi prze​świ​ta​mi błę​ki​tu. Nie​kie​dy po​ja​wia​ło się w nich słoń​ce. Przy nie​wiel​kim wy​sił​ku moż​n a było uj​rzeć świat in​a ​czej – z rzad​ki​mi błę​kit​n y​mi chmur​ka​mi na sza​rym nie​bie. W jed​n ej z tych chmu​rek pły​wa​ła ośle​pia​ją​ca zło​ta po​świa​ta; cza​sem wy​strze​lał stam​tąd pro​mień żół​te​go świa​tła i pa​dał na mia​sto. Po​tem ten pro​mień i ta po​świa​ta prze​miesz​cza​ły się do na​stęp​n ej błę​kit​n ej chmur​ki. „W tych błę​kit​n ych ob​ło​kach żyje Bóg – roz​my​ślał T., żu​jąc kło​sek żyta. – A my pa​trzy​my z na​szej ot​chła​n i na nie​biań​ski prze​p ych i tę​sk​n i​my za nie​osią​gal​n ym… I nig​dy ni​cze​go nie zro​zu​mie​my, bo na​wet te błę​kit​n e ob​ło​ki na sza​rym nie​bie, któ​re wi​dzi​my tak wy​raź​n ie, w rze​czy​wi​sto​ści nie są ob​ło​ka​mi, i wszyst​ko jest cał​kiem na od​wrót…” Za​p rzę​żo​n a do fur​man​ki ko​by​ła za​rża​ła nie​spo​koj​n ie i kil​ka razy chla​snę​ła się ogo​n em po lśnią​cym bu​ła​n ym za​dzie, od​ga​n ia​jąc mu​chy. Kłos żyta był dziw​n y w sma​ku – T. wy​jął go z ust i zo​ba​czył mię​dzy ziar​n a​mi fio​le​to​we roż​ki spo​ry​szu. „Ariel mó​wił, że osta​tecz​n ie po​znam praw​dę przy na​szym na​stęp​n ym spo​tka​n iu. Ale wy​da​je mi się, że znam ją już te​raz. Naj​wy​raź​n iej wszyst​ko, co mnie spo​ty​ka, jest karą za ja​kiś grzech. Wła​śnie dla​te​go stra​ci​łem pa​mięć. Zo​sta​łem jej po​zba​wio​n y i od​da​n y we wła​dzę ka​ba​li​stycz​n e​go de​mo​n a, któ​ry te​raz za​le​wa mnie cięż​ki​mi fa​la​mi sza​leń​stwa. Taka jest moja kara… Ale jest tak​że na​dzie​ja. Wszyst​ko bo​wiem, co się ze mną dzie​je, jest po pro​stu oczysz​cze​n iem, nie​zbęd​n ym dla du​szy przed wstą​p ie​n iem w tę błę​kit​n o-zło​tą czy​stość… I ileż rze​czy wo​kół to po​twier​dza – prze​cież na​wet fakt, że leżę te​raz na fu​rze i wi​dzę te pla​my świe​tli​ste​go błę​ki​tu – tak​że jest świa​dec​twem, że zo​sta​n ę do​p usz​czo​n y tam… In​a ​czej wszyst​ko by​ło​by zbyt okrut​n e i bez​li​to​sne, tak być nie może, du​sza to wie… Tak…”

– Od​p o​czy​wa​cie, pa​n ie? T. od​wró​cił się na dźwięk gło​su. Przy fur​man​ce sta​ła ład​n a wiej​ska dzie​wo​ja lat dwu​dzie​stu, jesz​cze nie​mal dziec​ko, z bu​rzą ja​snych wło​sów pod chust​ką i wzru​sza​ją​co kru​chą szy​ją nad wy​cię​ciem czer​wo​n e​go sa​ra​fa​n u. – Od​p o​czy​wam, moja miła – od​rzekł T. – A ja mu​szę je​chać do domu, ja​śnie pa​n ie. – Po​słu​chaj – nie​ocze​ki​wa​n ie dla sa​me​go sie​bie po​wie​dział T. – Nie wiesz przy​p ad​kiem, gdzie tu jest Pu​stel​n ia Optyń​ska? – A co bym mia​ła nie wie​dzieć? Wiem. Mnie to po dro​dze. Na se​kun​dę al​ko​hol wy​wie​trzał T. z gło​wy. – Nie za​wio​zła​byś mnie? Wy​n a​gro​dzę ci to… – Aku​rat, na​gro​dzi​cie – za​śmia​ła się dzie​wo​ja. – Do sa​mej Pu​stel​n i Optyń​skiej nie za​wio​zę, ale mogę pod​wieźć nie​da​le​ko. – No to jedź​my – rzekł T. – Do​ga​da​my się ja​koś. Fur​man​ka ru​szy​ła. T. już miał za​p y​tać dzie​wo​ję, co to wła​ści​wie jest ta Pu​stel​n ia Optyń​ska, ale po na​my​śle po​sta​n o​wił tego nie ro​bić: za​da​jąc ta​kie py​ta​n ie, mógł wyjść na głup​ta​ska z baj​ki, któ​ry „je​dzie tam, do​kąd nie wie sam”. „Przy​je​dzie​my – zo​ba​czy​my. Ale to dziw​n e, z jaką nie​by​wa​łą ła​two​ścią… Cho​ciaż kto po​wie​dział, że ży​cie ma być trud​n iej​sze?” Te​raz nie​bo ko​ły​sa​ło się w ra​mie da​chów, prze​cho​dzą​cych je​den w dru​gi. Cza​sem na tę ramę na​kła​da​ły się bro​da​te twa​rze w kap​tu​rach, z oba​wą spo​glą​da​ją​ce na T. i usi​łu​ją​ce co prę​dzej znik​n ąć z pola wi​dze​n ia. T. nie zwra​cał na nie uwa​gi – ob​ser​wo​wał błę​kit​n o-zło​te fal​ki na nie​bie (ro​biąc jesz​cze je​den nie​wiel​ki wy​si​łek, moż​n a je było zo​ba​czyć nie w gó​rze, ale przed sobą) i sam nie za​uwa​żył, kie​dy usnął. Gdy się zaś obu​dził, na skra​jach nie​ba za​miast da​chów były już drze​wa. Mi​n ę​ło za​p ew​n e oko​ło go​dzi​n y. Upał ze​lżał; po​wie​trze sta​ło się chłod​n iej​sze i czyst​sze, i przy​n o​si​ło za​p ach droż​n e​go ku​rzu, łą​ko​wej tra​wy i jesz​cze cze​goś szcze​gól​n e​go, cie​p łe​go i przy​jem​n ie pod​n ie​ca​ją​ce​go. T. zro​zu​miał, że jest to za​p ach sia​n a, zmie​sza​n y z aro​ma​tem mło​de​go ko​bie​ce​go cia​ła. – Obu​dzi​li​ście się, pa​n ie? – za​p y​ta​ła dziew​czy​n a. T. pod​p arł się na łok​ciach i ro​zej​rzał. Dro​ga bie​gła wzdłuż pola psze​n i​cy; po jej dru​giej stro​n ie zie​le​n ił się bli​ski las. – O, ta​mój Pu​stel​n ia Optyń​ska – po​wie​dzia​ła dzie​wo​ja i mach​n ę​ła ręką w stro​n ę lasu. – Pie​cho​tą bę​dzie ze dwie wior​sty na prze​łaj. Sama tam nie by​łam, ale tak ga​da​ją. – A bli​żej pod​wieźć nie mo​żesz? Dziew​czy​n a prze​czą​co po​trzą​snę​ła gło​wą. Gest był bar​dzo sta​n ow​czy; T. miał wra​że​n ie, że zbla​dła. – Dla​cze​go nie chcesz mnie pod​wieźć? – za​p y​tał. – Strach – od​rze​kła dziew​czy​n a i prze​że​gna​ła się. T. pa​trzył przez kil​ka se​kund w zie​lo​n ą głę​bię lasu, po​tem od​wró​cił się i spoj​rzał na pole psze​n i​cy. Ze zbo​ża ster​czał strach na wró​ble w czar​n ych łach​ma​n ach, z roz​p o​star​ty​mi do uści​sku z wiecz​n o​ścią su​chy​mi i bez​sil​n y​mi ki​ja​mi rąk. „Déjà vu – po​my​ślał T. – to prze​cież było cał​-

kiem nie​daw​n o, w po​cią​gu”. Po​p a​trzył na dziew​czy​n ę. – Jak się na​zy​wasz? – Ak​si​n ia – od​rze​kła. – A wy, pa​n ie? – Toł​stoj – po​wie​dział. – Lew Toł​stoj. Dziew​czy​n a par​sk​n ę​ła, za​sła​n ia​jąc usta. – Aku​rat – po​wie​dzia​ła wsty​dli​wie. – Gdzież tam tłu​sty. Prę​dzej chu​dy, pa​n ie. A w do​dat​ku lew, też wy​my​śli​li​ście. Lew ma grzy​wę. T. zaj​rzał w jej zie​lo​n e oczy i na​gle po​czuł bły​ska​wicz​n e, bez​wstyd​n e i cał​ko​wi​te po​ro​zu​mie​n ie z tą mło​dziut​ką isto​tą. Ak​si​n ia uśmiech​n ę​ła się – i tyle było w tym uśmie​chu pięk​n a, mą​dro​ści i nie​p o​ko​n a​n ej siły, że T. wy​da​ło się, jak​by jed​n a z an​tycz​n ych rzeźb ze stat​ku księż​n ej Ta​ra​ka​n o​wej ob​le​kła się w cia​ło i uka​za​ła mu się na ja​wie. – Grzy​wę, po​wia​dasz? – ode​zwał się ochry​p łym gło​sem. – Grzy​wę aku​rat mam… – Oj, chy​ba kła​mie​cie, pa​n ie – za​chi​cho​ta​ła Ak​si​n ia. – Nie, nie kła​mię. Ano zjedź w te za​ro​śla. Po​ka​żę ci… * T., wspar​ty czo​łem o pień brzo​zy, cięż​ko dy​szał, usi​łu​jąc się otrzą​snąć z resz​tek al​ko​ho​lo​we​go za​mro​cze​n ia. Ale nic z tego nie wy​cho​dzi​ło – wręcz prze​ciw​n ie, za​mro​cze​n ie sta​wa​ło się co​raz cięż​sze i głęb​sze. W du​szy stop​n io​wo na​ra​sta​ły wy​rzu​ty su​mie​n ia z po​wo​du tego, co przed chwi​lą za​szło. – Na​p raw​dę lew – ze śmiesz​kiem po​wie​dzia​ła le​żą​ca na fur​man​ce Ak​si​n ia. – A jaki skocz​ny… „Jak to jest – my​ślał T. – że du​sza jest tak skon​stru​owa​n a? Dla​cze​go w jed​n ej se​kun​dzie prze​by​wa​my dro​gę od anio​ła, cze​ka​ją​ce​go, aż otwo​rzą się bra​my raju, do lu​bież​n e​go de​mo​na, któ​re​go za​p rzą​ta tyl​ko jed​n o – wy​chy​lić do dna cza​rę ha​n ieb​n ej roz​ko​szy i nie uro​n ić ani kro​p li… Naj​strasz​n iej​sze zaś i naj​bar​dziej wstrzą​sa​ją​ce jest to, że nie ma żad​n e​go szwu, żad​n ej wi​docz​n ej gra​n i​cy mię​dzy tymi sta​n a​mi, i że prze​cho​dzi​my z jed​n e​go w dru​gi tak ła​two i zwy​czaj​n ie, jak z sa​lo​n u do ja​dal​n i. Chy​ba na​p raw​dę po​wi​n ie​n em uwie​rzyć w bred​n ie nie​boszcz​ki księż​n y…” – A ja​kie pa​zu​ry na no​gach – mru​cza​ła Ak​si​n ia. – Praw​dzi​wy lew… – Ubra​ła​byś się – rzu​cił su​cho T. – A co, nie po​do​bam się? – spy​ta​ła z ura​zą Ak​si​n ia. – A do​p ie​ro co się po​do​ba​łam… T. już miał przy​wo​łać dziew​czy​n ę do po​rząd​ku, ale spoj​rzał na nią i sło​wa uwię​zły mu w gar​dle. W nie​biań​skiej zbroi mło​do​ści i uro​dy Ak​si​n ia wy​da​wa​ła się an​tycz​n ą bo​gi​n ią, nie​śmier​tel​n ą nie​bian​ką, któ​ra zstą​p i​ła na zie​mię, by uwo​dzić sy​n ów czło​wie​czych i nieść im śmierć… Ota​cza​ła ją drżą​ca, le​d​wie do​strze​gal​n a tę​czo​wa po​świa​ta, któ​ra jak​by pod​kre​śla​ła jej nie​ziem​ską na​tu​rę. Zresz​tą taka sama pra​wie nie​wi​docz​n a au​re​ola ota​cza​ła i fur​man​kę, i na​wet ma​cha​ją​ce​go ogo​n em ko​n ia – wi​docz​n ie wil​got​n e le​śne po​wie​trze w tak dziw​n y spo​sób roz​sz​cze​p ia​ło uko​śne pro​mie​n ie słoń​ca. Ak​si​n ia uśmiech​n ę​ła się za​lot​n ie i T. po​czuł z prze​ra​że​n iem, że znów jej pra​gnie i że za chwi​lę, kie​dy to pra​gnie​n ie cał​ko​wi​cie go po​chło​n ie, nie zdo​ła mu się oprzeć. „Nie po​ra​dzę so​bie z tym – po​my​ślał. – Jak to po​wie​dzia​n o w Ewan​ge​lii? Le​p iej bo​wiem

jest dla cie​bie, gdy zgi​n ie je​den z two​ich człon​ków, niż żeby całe two​je cia​ło mia​ło być wrzu​co​n e do pie​kła… Za​iste…” T. ode​rwał wil​got​n e czo​ło od brzo​zy, za​to​czył się, pod​szedł do fur​man​ki i omi​ja​jąc wzro​kiem Ak​si​n ię, za​p y​tał: – Słu​chaj, wi​dzia​łem tu u cie​bie sie​kie​rę. Gdzie ona jest? – A tu​taj – po​wie​dzia​ła Ak​si​n ia, wska​za​ła na ster​czą​cy z sia​n a trzo​n ek i na​gle po​bla​dła. – A po co ci ona? Co ty chcesz zro​bić? T. bez sło​wa wziął sie​kie​rę. Ak​si​n ia wrza​snę​ła, ze​sko​czy​ła z fur​man​ki i po​p ę​dzi​ła w las. Bie​gła lek​ko i z gra​cją, jak​by pły​n ę​ła – ale po​ru​sza​ła się przy tym bar​dzo szyb​ko. Wkrót​ce już nie moż​n a jej było do​strzec mię​dzy pnia​mi. „Ależ ład​n a – po​my​ślał T. – i zwin​n a, na​wet gdy​bym chciał, nie mógł​bym jej do​go​n ić. Tyle że ona za​raz wró​ci, wiem to. Czu​ję to trze​wia​mi, sa​mym grze​chem… I wszyst​ko za​cznie się od nowa… A więc co? Rą​bać i nie za​sta​n a​wiać się…” Po​ło​żył pa​lec wska​zu​ją​cy na sza​rej bur​cie fur​man​ki, uniósł sie​kie​rę, przy​mie​rzył się i na​gle uj​rzał coś nie​p o​ję​te​go. Koń, któ​ry przed chwi​lą szczy​p ał tra​wę, pod​n iósł pysk, po​p a​trzył na nie​go czar​n o​księ​skim fio​le​to​wym okiem i po​wie​dział wy​raź​n ie: – To nie pa​lec po​wi​n ie​n eś od​rą​bać, pa​n ie. Za​sko​czo​n y T. upu​ścił sie​kie​rę. – Co? – za​p y​tał. – Coś ty… Coś ty po​wie​dział? – Wła​śnie to, pa​n ie. Pal​ce nie mają tu nic do rze​czy – po​wtó​rzył koń ci​cho, jak​by w oba​wie, że usły​szy ktoś nie​p o​wo​ła​n y. – Tu nie pa​lec trze​ba od​rą​bać, tu trza się oczy​ścić małą 7 pie​czę​cią. Uciąć cuch​n ą​cą ja​cut​kę . Wte​dy kara bę​dzie współ​mier​n a do grze​chu. To rze​kł​szy, od​wró​cił pysk i jął da​lej sku​bać tra​wę. – Ano po​wtórz – rzekł T. – Po​wtórz, co po​wie​dzia​łeś. Ale koń nadal sku​bał tra​wę, nie zwra​ca​jąc uwa​gi na T., któ​re​mu za​czę​ło się wy​da​wać, że wszyst​ko, co przed chwi​lą usły​szał, było ha​lu​cy​n a​cją. Po​dej​rze​n ie to szyb​ko za​mie​n i​ło się w pew​n ość – i aż nie chcia​ło mu się wie​rzyć, że mógł się se​rio za​sta​n a​wiać, czy koń z nim roz​ma​wiał, czy nie. „Sza​leń​stwo – po​my​ślał. – Nie po​wi​n ie​n em tyle pić. Może w ho​te​lu do​mie​sza​li mi do wód​ki ja​kie​goś świń​stwa? Cho​ciaż cał​kiem nie​daw​n o za​kła​da​łem, że nie żyję i wszyst​ko, co się dzie​je, to tyl​ko po​śmiert​n e męki du​szy… Ależ te my​śli ska​czą… No, szyb​ciej do Arie​la. Tam wszyst​ko so​bie wy​ja​śni​my…”T. od​wró​cił się w stro​n ę lasu. – Ak​si​n ia! – za​wo​łał. – Mu​szę je​chać do ho​te​lu! Wy​chodź! – Nie wyj​dę, pa​n ie! – od​krzyk​n ę​ła Ak​si​n ia. – Za​rą​bie​cie mnie sie​kie​rą. – Nic ci nie zro​bię! Obie​cu​ję! – A po co​ście bra​li sie​kie​rę? T. skrzy​wił się – sy​tu​a cja była idio​tycz​n a. – Chcia​łem rą​bać pa​lec! – krzyk​n ął. – Pa​lec, a nie cie​bie! – A po co pa​lec? – Żeby się ustrzec od grze​chu! Ak​si​n ia przez chwi​lę mil​cza​ła – pew​n ie zbie​ra​jąc my​śli. – A co ty ro​bisz tym pal​cem? – krzyk​n ę​ła wresz​cie.

T. po​czuł, że twarz za​le​wa mu go​rą​cy ru​mie​n iec wsty​du. – Ga​dasz zu​p eł​n ie jak ko​by​ła! – za​wo​łał. – Głu​p ia! – No cóż – wy​krzy​cza​ła w od​p o​wie​dzi Ak​si​n ia. – In​sty​tu​tu Smol​n e​go nie koń​czy​łam! – Prze​stań mnie iry​to​wać! – Jak mi bę​dzie​cie ubli​żać, to uciek​n ę jesz​cze da​lej! T. stra​cił cier​p li​wość. – No wy​chodź​że, nie bój się! – Nie, pa​n ie, jedź​cie sami – od​p ar​ła Ak​si​n ia. – Przyj​dę po fur​man​kę do ho​te​lu, jak wam ten bzik przej​dzie. Cho​ciaż T. jak mógł po​ga​n iał ko​n ia, ten wlókł się po​wo​li i tyl​ko po po​rząd​n ym sma​gnię​ciu na krót​ko prze​cho​dził ze stę​p a w le​n i​wy kłus. Za każ​dym ra​zem oglą​dał się i pa​trzył na nie​go świ​dru​ją​cym wzro​kiem, jak​by chciał po​wie​dzieć, że po nie​daw​n ej wy​mia​n ie zdań na te​ma​ty oby​cza​jo​we nie na miej​scu i wręcz ob​raź​li​we są re​la​cje siła po​cią​go​wa – woź​n i​ca, któ​re T. na​tar​czy​wie usi​łu​je mu na​rzu​cić. Zresz​tą T. i bez tego czuł się nie​zręcz​n ie. „Ob​ra​zi​łem tę świę​tą ko​bie​tę, tę mło​dą przed​sta​wi​ciel​kę ludu pra​cu​ją​ce​go – roz​my​ślał. – Na​p lu​łem jej w du​szę… Cho​ciaż nie bar​dzo wiem, co kon​kret​n ie tak ją ura​zi​ło. Prze​cież ja w ogó​le nie ro​zu​miem du​szy ludu, tyl​ko uda​ję. Nie mogę się tak upi​jać. Do cze​go to do​szło – koń prze​mó​wił. Mało tego, wy​śmie​wał się ze mnie. I miał ab​so​lut​n ą ra​cję…” – Oczy​wi​ście, że mia​łem – po​wie​dział na​gle koń, oglą​da​jąc się. – Od​rą​by​wać so​bie pa​lec, hra​bio, to czy​ste qui pro quo. T. zdrę​twiał. „No pro​szę, zno​wu – po​my​ślał. – Za​raz się od​wró​ci i umilk​n ie jak gdy​by nig​dy nic…” Ale koń wlókł się na​p rzód, nadal pa​trząc na T. – Qui pro quo? – po​wtó​rzył T. – Co to zna​czy? – To, kie​dy jed​n o bie​rze się za dru​gie – od​rzekł koń. – Szcze​rze mó​wiąc, je​stem sła​by z ła​ci​n y – po​wie​dział T., sta​ra​jąc się za​cho​wać zim​n ą krew. – Zna​łem ją w mło​do​ści, ale te​raz ni​cze​go nie pa​mię​tam. – Qui to za​imek „kto” – wy​ja​śnił koń – a quo to jego ar​cha​icz​n a for​ma, tyl​ko w ce​low​n i​ku. – Dzię​ku​ję – po​wie​dział T. – Chy​ba za​czy​n am so​bie przy​p o​mi​n ać. – Ła​ci​n a nie jest tu waż​n a – cią​gnął koń. – Waż​n a jest isto​ta spra​wy. Przy​szła panu na 8 myśl Ewan​ge​lia świę​te​go Mar​ka , więc niech się pan za​sta​n o​wi, o czym tak na​p raw​dę jest tam mowa. Naj​p ierw trze​ba trzeź​wo usta​lić, jaki czło​n ek wo​dzi pana na po​ku​sze​n ie: noga, ręka, oko, ucho… Apo​stoł ni​cze​go nie na​p i​sał kon​kret​n ie, bo Gre​cy byli bar​dzo skłon​n i do fan​ta​zjo​wa​n ia na ten te​mat. W nie​któ​rych apo​kry​fach mówi się na​wet, że przede wszyst​kim na​le​ży się za​sta​n o​wić, czy to nasz wła​sny czło​n ek przy​wo​dzi nas do grze​chu. Może trze​ba go od​rą​bać komu in​n e​mu… To rze​kł​szy, koń za​darł łeb ku nie​bu i za​rżał tak prze​raź​li​wie, że fur​man​ka za​dy​go​ta​ła, a T. omal nie wy​p u​ścił z rąk lej​ców. Do​ko​ła znów za​mi​go​ta​ły dziw​n e tę​czo​we cie​n ie. – Ale w pań​skim wy​p ad​ku wszyst​ko jest pro​ste – cią​gnął koń, zwra​ca​jąc ku T. wy​n io​sły pro​fil. – Dla​te​go ra​dził​bym panu się​gnąć do do​świad​czeń skop​ców. Są dwa wa​rian​ty. Oczy​ścić się małą pie​czę​cią, jak su​ge​ro​wa​łem od sa​me​go po​cząt​ku. Od​dzie​lić ją​dra, to na ra​zie

wy​star​czy. Za mie​siąc wszyst​ko się za​goi. Moż​n a też od razu zro​bić wiel​ką pie​częć. Sam pan wie, co to. Je​śli nie jest pan tchó​rzem, niech pan rą​bie bez za​sta​n o​wie​n ia. A po​tem po​je​dzie​my szu​kać oplu​te​go ja​kim​ca. – Cze​go? – Ja​kim​ca – po​wtó​rzył koń. – To we​dle ter​mi​n o​lo​gii skop​ców oło​wia​n y gwóźdź z koła, któ​ry nosi się w dziur​ce. Kie​dy za​bi​je pan w so​bie nie​czy​ste​go, nie wol​n o go wyj​mo​wać przez dwa mie​sią​ce. Póki bę​dzie się goić. – A dla​cze​go oplu​ty? – Żeby się rana nie pa​sku​dzi​ła. T. splu​n ął ze wstrę​tem. – Ja​kieś ja​cut​ki, ja​kieś ja​kim​ce – mruk​n ął skrzy​wio​n y. – Kto wy​my​śla ta​kie obrzy​dli​stwa? Nic nie ro​zu​miem… – Pro​szę się nie mar​twić, póź​n iej wszyst​ko panu szcze​gó​ło​wo ob​ja​śnię. Cza​su bę​dzie do​syć. Naj​waż​n iej​sze to nie zwle​kać – te​raz jest do​sko​n a​ły mo​ment, ser​ce peł​n e de​ter​mi​n a​cji, a do​ko​ła ani ży​wej du​szy! Niech pan się nie waha, hra​bio. Dru​ga taka oka​zja może się nie nada​rzyć bar​dzo dłu​go! Koń za​trzy​mał się i utkwił w T. pło​n ą​ce hip​n o​tycz​n e oczy. T. zlazł z fur​man​ki, wziął sie​kie​rę i nie​p ew​n ie po​ło​żył dłoń na klam​rze pa​ska od spodni… W tym mo​men​cie w od​da​li roz​legł się dzwon na na​bo​żeń​stwo wie​czor​n e i T. oprzy​tom​n iał. „Tak rze​czy​wi​ście może dojść do sa​mo​oka​le​cze​n ia” – po​my​ślał i z ca​łej siły, do krwi przy​gryzł war​gę. Tę​czo​we cie​n ie znik​n ę​ły. T. zro​zu​miał, że jest wie​czór, a on stoi z sie​kie​rą w ręku przy fur​man​ce na pu​stej dro​dze – ra​czej stał przed se​kun​dą, ale do​p ie​ro te​raz po​wró​cił do rze​czy​wi​sto​ści. Spoj​rzał na ko​n ia, któ​ry całą swo​ją po​sta​wą sta​rał się po​ka​zać, że nie ma z tym nic wspól​n e​go. T. jesz​cze raz przy​gryzł war​gę i sta​ło się ja​sne, że koń ni​cze​go nie sta​ra się po​ka​zać, tyl​ko po pro​stu usi​łu​je do​się​gnąć py​skiem kęp​ki tra​wy. T. pod​szedł do nie​go, po​ło​żył mu dłoń na szyi i ci​cho, nie​mal czu​le po​wie​dział do ucha: – Po​słu​chaj mnie uważ​n ie, Frou-Frou czy jak tam się wa​bisz. Je​że​li jesz​cze raz, sły​szysz, jesz​cze tyl​ko je​den raz otwo​rzysz dziś pysk i po​wiesz coś ludz​kim gło​sem, wy​p rzę​gnę cię, do​sią​dę i po​ja​dę ga​lo​p em. I będę cię po​ga​n iać sie​kie​rą. A te​raz jaz​da do mia​sta, do Ho​te​lu Szla​chec​kie​go. Koń ner​wo​wo szarp​n ął łbem, ale na swo​je szczę​ście już się nie ode​zwał. T. wlazł na fur​man​kę i moc​n o chla​snął ko​n ia po za​dzie. Ru​szy​li. Przez całą dro​gę koń mil​czał, od cza​su do cza​su ły​p iąc na T. peł​n ym skry​wa​n e​go ognia okiem, jak​by chciał mu przy​p o​mnieć o czymś waż​n ym. Za każ​dym ra​zem T. spi​n ał się we​wnętrz​n ie, ocze​ku​jąc, że koń znów prze​mó​wi, ale on od​wra​cał się i w mil​cze​n iu truch​tał da​lej, lek​ce​wa​żą​co i obo​jęt​nie ma​cha​jąc ogo​n em – jak​by osta​tecz​n ie stra​cił na​dzie​ję, że pa​sa​że​ra da się wes​p rzeć du​cho​wo. Kie​dy do​tarł do ho​te​lu, było już ciem​n o. Wszedł do swe​go nu​me​ru, za​p a​lił lam​p ę, usiadł przed ko​min​kiem i szep​n ął: – No to cze​ka​my na spo​tka​n ie. – Po cóż cze​kać? – roz​legł się ze ścia​n y przy​mil​n y głos. – Już je​stem. Do​bry wie​czór, hra​bio. T. pod​n iósł gło​wę. Z por​tre​tu spo​glą​dał nań życz​li​wie per​ka​to​n o​sy ce​sarz Pa​weł. Jego

usta otwar​ły się w ziew​n ię​ciu i na​ma​lo​wa​n a dłoń za​sło​n i​ła je, prze​śli​zgnąw​szy się po płót​nie.

IX Jak pan mógł? – za​wo​łał z obu​rze​n iem T. – Dla​cze​go? Chciał mnie pan upo​ko​rzyć? Zdep​tać? Więc le​p iej niech mnie pan od razu za​bi​je. To prze​cież dla pana nic trud​n e​go, jak są​dzę. Na twa​rzy ce​sa​rza od​ma​lo​wa​ło się zdu​mie​n ie. – Na​p raw​dę wszyst​ko jest ta​kie strasz​n e? A co kon​kret​n ie tak pana wzbu​rzy​ło? – Jesz​cze pan pyta? – wy​krzyk​n ął T. – Moż​li​we zresz​tą, że pan rze​czy​wi​ście nie ro​zu​mie. Obrzy​dli​we jest wszyst​ko: grzech cie​le​sny, pi​jań​stwo, pi​jac​kie zwi​dy. Ale naj​bar​dziej nie​zno​śne jest to ja​kieś jar​marcz​n e nie​p raw​do​p o​do​bień​stwo wy​da​rzeń, wul​gar​n y i prze​sad​n y ko​mizm. Jak​by mnie zmu​sza​n o, bym grał w jar​marcz​n ym te​a trzy​ku na ucie​chę chłop​stwu… – Ach, o to cho​dzi. – Ariel był zmie​sza​n y. – Przy​zna​ję, że jesz​cze nie zdą​ży​łem się za​p o​znać z ostat​n im roz​dzia​łem. – Nie zdą​żył się pan za​p o​znać? O czym pan mówi? To prze​cież pań​ski rę​ko​p is! A może lewa po​ło​wa pań​skiej gło​wy nie wie, co two​rzy pra​wa? – To wszyst​ko nie jest ta​kie pro​ste, jak się panu wy​da​je – od​rzekł Ariel. – Pan prze​cież nie wie, jak się pi​sze rę​ko​p i​sy w dwu​dzie​stym pierw​szym wie​ku. – A cóż się tu mo​gło zmie​n ić? – Bar​dzo wie​le. Niech pan nie rą​bie na od​lew, hra​bio. – Kom​p let​n ie nie wiem, o co panu cho​dzi – po​wie​dział T. – To rą​bać, to znów nie rą​bać. To ga​da​ją​ca ko​by​ła, to Pa​weł I. – Te​raz już w ogó​le pana nie ro​zu​miem – rzekł ża​ło​śnie ce​sarz. – Co za ga​da​ją​ca ko​by​ła? Mu​szę po​p ro​sić o krót​ki time out, żeby się za​p o​znać z tym, co pana tak, e… na​krę​ci​ło. Twarz na por​tre​cie znie​ru​cho​mia​ła, sta​jąc się na po​wrót mar​twą per​ka​to​n o​są ma​ską. T. ma​chi​n al​n ie wlał do szklan​ki resz​tę wód​ki z ka​raf​ki, uniósł szklan​kę do ust, ale za​p ach al​ko​ho​lu go od​rzu​cił, więc ze wstrę​tem wy​chlu​snął za​war​tość w czar​n a pasz​czę ko​min​ka. „Chy​ba do​sta​ję tiku ner​wo​we​go – po​my​ślał. – Drga mi po​wie​ka…” Ze ścia​n y dało się sły​szeć uprzej​me po​ka​sły​wa​n ie. T. pod​n iósł oczy na por​tret. Ce​sarz wy​glą​dał na zmie​sza​n e​go. – Tak – po​wie​dział. – Te​raz ro​zu​miem. – Do​ma​gam się szcze​gó​ło​wych wy​ja​śnień – rzekł T. – Niech pan prze​sta​n ie krą​żyć ogród​ka​mi i po​wie mi wresz​cie, kim je​stem i co to wszyst​ko zna​czy. – Już prze​cież na​p o​my​ka​łem – od​p arł Ariel. – Więc niech pan po​wtó​rzy jesz​cze raz. I ja​śniej, że​bym zro​zu​miał. – Bar​dzo pro​szę. Jest pan bo​ha​te​rem. – Pięk​n e dzię​ki – prych​n ął T. – Wą​sa​ty je​go​mość, któ​ry ob​da​rzył mnie po​dob​n ym kom​ple​men​tem w po​cią​gu, po​tem kil​ka​krot​n ie pró​bo​wał mnie za​bić. – Ża​den bo​ha​ter nie chce przy​jąć do wia​do​mo​ści tej in​for​ma​cji – po​wie​dział smut​n ie Ariel. – Na​wet kie​dy już od daw​n a nie jest ni​czym no​wym. Jak​by dzia​łał tu ja​kiś me​cha​nizm obron​n y: za każ​dym ra​zem to samo… – O czym pan mówi? – Jest pan bo​ha​te​rem opo​wie​ści, hra​bio. Moż​n a by pana na​zwać bo​ha​te​rem li​te​rac​kim, ale ist​n ie​ją po​waż​n e wąt​p li​wo​ści, czy tekst, dzię​ki któ​re​mu pan się po​ja​wia, moż​n a w ogó​le na​zwać li​te​ra​tu​rą. Po​sta​ram się zro​bić tak, żeby to do pana w koń​cu do​tar​ło…

T. po​czuł na​gły za​wrót gło​wy – do​znał wra​że​n ia, że stoi na po​wierzch​n i ol​brzy​mie​go ar​ku​sza pa​p ie​ru, to roz​p a​da​jąc się na roz​rzu​co​n e po bia​łej płasz​czyź​n ie li​te​ry, to po​wsta​jąc z ich roju. Mi​gnę​ła mu myśl, że złu​dze​n ie znik​n ie, je​śli li​te​ry uło​żą się w ja​kieś głów​n e sło​wo – ale nie znał tego sło​wa… Do​zna​n ie było krót​kie, lecz przej​mu​ją​co strasz​n e, jak gdy​by przy​p o​mniał so​bie ja​kiś kosz​mar​n y sen, któ​ry śni mu się każ​dej nocy i któ​re​go ran​kiem nie pa​mię​ta. Ariel wy​krzy​wił twarz we współ​czu​ją​cym gry​ma​sie. – Jest to dla pana przy​kre – po​wie​dział – jako że bez wąt​p ie​n ia po​cie​szał się pan cał​kiem in​n y​mi wy​obra​że​n ia​mi o swej na​tu​rze. Ale spra​wy mają się wła​śnie tak. – Mó​wił pan, że nie je​stem pań​skim wy​my​słem. – Nie jest pan moim wy​my​słem, to praw​da. Jak już mó​wi​łem, pań​skim da​le​kim pro​to​ty​pem jest pi​sarz Lew Toł​stoj. Ale pod wszyst​ki​mi in​n y​mi wzglę​da​mi jest pan po pro​stu bo​ha​te​rem opo​wie​ści, ta​kim sa​mym jak Knopf czy księż​n a Ta​ra​ka​n o​wa. W tej chwi​li na​wią​zu​ję z pa​n em kon​takt za po​mo​cą zna​n ej już panu pro​ce​du​ry ka​ba​li​stycz​n ej. – Ale prze​cież su​ge​ro​wał pan… Mó​wił pan o po​śmiert​n ej od​p ła​cie, jaka cze​ka pi​sa​rzy. I dał mi pan do zro​zu​mie​n ia, że wła​śnie od​by​wam taką karę. – Nic po​dob​n e​go. Po​wtó​rzy​łem panu tyl​ko sło​wa mo​je​go dziad​ka o na​tu​rze po​sta​ci li​te​rac​kich. Ja oso​bi​ście nie mam po​ję​cia, czy to praw​da, czy nie. Ale je​śli tak jest istot​n ie, zmar​ły hra​bia Toł​stoj rów​n ie do​brze może się oka​zać nie pa​n em, tyl​ko Knop​fem albo któ​rymś z ama​zoń​skich za​bój​ców. Ariel od​cze​kał chwi​lę i zro​zu​miaw​szy, że T. nic nie po​wie, pod​jął: – Po​zwo​li pan, że prze​p ro​szę za to, co za​szło pod moją nie​obec​n ość. Wszyst​ko to wina Mi​tień​ki. Szcze​rze mó​wiąc, nie do​p il​n o​wa​łem. – Co to za bred​n ie? – za​p y​tał T. – Jaki zno​wu Mi​tień​ka, do dia​bła? – Na​wet nie wiem, jak za​cząć – wes​tchnął Ariel. – Chciał​bym wie​rzyć, że roz​mo​wa z księż​n ą Ta​ra​ka​n o​wą przy​go​to​wa​ła pana na taki roz​wój wy​da​rzeń. Cho​ciaż oczy​wi​ście trud​n o się do cze​goś ta​kie​go przy​go​to​wać. – Niech pan mówi. Ce​sarz na por​tre​cie za​mknął oczy i za​sta​n a​wiał się przez kil​ka se​kund, do​bie​ra​jąc sło​wa. – Pro​szę mi po​wie​dzieć – ode​zwał się wresz​cie – czy sły​szał pan kie​dyś o ma​szy​n ie Tu​rin​ga? – Nie. Co to jest? – To po​ję​cie ma​te​ma​tycz​n e. Umow​n e urzą​dze​n ie ob​li​cze​n io​we, moż​n a w nim za​wrzeć wszyst​kie ludz​kie wy​li​cze​n ia. Krót​ko mó​wiąc, ka​ret​ka prze​su​wa się po pa​p ie​ro​wej ta​śmie, sczy​tu​je z niej zna​ki i we​dług okre​ślo​n ej za​sa​dy na​n o​si na nią inne zna​ki. – Je​stem sła​by w na​ukach ści​słych. – No to niech pan so​bie wy​obra​zi idą​ce​go wzdłuż szyn dróż​n i​ka ko​le​jo​we​go. Na pod​kła​dach są na​ry​so​wa​n e kre​dą róż​n e zna​ki. Dróż​n ik za​glą​da do spe​cjal​n ej ta​bli​cy zgod​n o​ści, któ​rą otrzy​mał od za​rzą​du ko​lei, i pi​sze na szy​n ach od​p o​wied​n ie li​te​ry albo sło​wa. – To już bar​dziej zro​zu​mia​łe – rzekł T. – Cho​ciaż my​ślę, że tacy dróż​n i​cy są przy​czy​n ą wszyst​kich wy​p ad​ków. – Pi​sa​rza – cią​gnął Ariel – moż​n a uwa​żać za ma​szy​n ę Tu​rin​ga albo za ta​kie​go wła​śnie dróż​n i​ka. Jak się pan do​my​śla, cała spra​wa za​sa​dza się na ta​bli​cy zgod​n o​ści, któ​rą trzy​ma w rę​kach. Bo zna​ki na pod​kła​dach prak​tycz​n ie się nie zmie​n ia​ją. Po​strze​ga​n ie ży​cia jest

jed​n a​ko​we we wszyst​kich epo​kach: nie​bo nie​bie​skie, tra​wa zie​lo​n a, lu​dzie to dra​n ie, ale zda​rza​ją się przy​jem​n e wy​jąt​ki. Na​to​miast ciąg wyj​ścio​wy li​ter w każ​dym stu​le​ciu jest inny. Dla​cze​go? Wła​śnie dla​te​go, że w ma​szy​n ie Tu​rin​ga zmie​n ia się ta​bli​ca zgod​n o​ści. – Jak się zmie​n ia? – O, i wła​śnie o to cho​dzi! W pań​skich cza​sach pi​sarz, mó​wiąc ob​ra​zo​wo, chło​n ął łzy świa​ta, a po​tem two​rzył tekst ostro po​ru​sza​ją​cy ludz​ką du​szę. Lu​dziom po​do​ba​ło się wte​dy, że chwy​ta się ich za ser​ce w dro​dze z ze​bra​n ia ziem​stwa na ka​tor​gę. Przy czym po​zwa​la​li się chwy​tać za tę rzecz nie tyl​ko oso​bom du​chow​n ym lub choć​by z krę​gów ary​sto​kra​tycz​nych, ale w ogó​le każ​de​mu par​we​n iu​szo​wi po​dej​rza​n ej pro​we​n ien​cji. Ale te​raz, po stu la​tach, ta​bli​ca zgod​n o​ści sta​ła się zu​p eł​n ie inna. Od pi​sa​rza wy​ma​ga się, by prze​kształ​cił ży​cio​we do​zna​n ia w tekst przy​n o​szą​cy jak naj​więk​szy do​chód. Ro​zu​mie pan? Twór​czość li​te​rac​ka prze​obra​zi​ła się w sztu​kę ze​sta​wia​n ia ta​kich kom​bi​n a​cji li​ter, któ​re będą się naj​le​p iej sprze​da​wać. To też jest swe​go ro​dza​ju ka​ba​ła. Ale nie ta, któ​rą prak​ty​ko​wał mój dzia​dek. – Chce pan po​wie​dzieć, że pi​sarz stał się ka​ba​li​stą? – Pi​sarz, mój dro​gi, nie ma z tym nic wspól​n e​go. Ta ryn​ko​wa ka​ba​li​sty​ka jest do​me​n ą spe​cja​li​stów od mar​ke​tin​gu. Pi​sa​rzo​wi po​zo​sta​je tyl​ko sto​so​wa​n ie jej za​sad w prak​ty​ce. Naj​śmiesz​n iej​sze jed​n ak, że ci spe​cja​li​ści od mar​ke​tin​gu to za​zwy​czaj kom​p let​n i idio​ci. Tak na​praw​dę nie wie​dzą, na jaką kom​bi​n a​cję li​ter bę​dzie za​p o​trze​bo​wa​n ie na ryn​ku i dla​cze​go. Oni tyl​ko uda​ją, że wie​dzą. – Strasz​n e rze​czy pan opo​wia​da – za​mru​czał T. – Ja​kiś mro​ke​ting… To od sło​wa „mrok”? – W za​sa​dzie tak – za​chi​cho​tał Ariel. – I co, au​tor zga​dza się na wszyst​kie ich żą​da​n ia? – Nie ist​n ie​je już po​ję​cie au​to​ra w daw​n ym tego sło​wa zna​cze​n iu. Po​wie​ści pi​szą za​zwy​czaj bry​ga​dy spe​cja​li​stów, z któ​rych każ​dy od​p o​wia​da za inny aspekt nar​ra​cji. Po​tem zszy​te ra​zem ka​wał​ki wy​gła​dza re​dak​tor, żeby wy​glą​da​ły jed​n o​li​cie. Ro​bią smo​ka, che, che. – Chwi​lecz​kę – rzekł T. – chce pan po​wie​dzieć, że ja też je​stem skon​stru​owa​n y we​dług tego sche​ma​tu? – Nie​ste​ty, hra​bio – od​p arł Ariel. – Nie​ste​ty tak. – To zna​czy, że na​wet nie je​stem pań​skim two​rem, tyl​ko skła​da​n ym szczu​p a​kiem? – Po​wiedz​my tak: ja je​stem pań​skim głów​n ym twór​cą. Owym ku​cha​rzem, któ​ry łą​czy ra​zem ka​wał​ki szczu​p a​ka. Ja szki​cu​ję kon​tur, de​cy​du​ję, co ma zo​stać, a co trze​ba od​rzu​cić. To i owo wy​my​ślam sam. Ale więk​szość tek​stu pi​szą inni. – Więc to pań​scy mar​kie​tan​ci wy​my​śli​li, że​bym… tego… Ak​si​n ię? A po​tem za sie​kie​rę? Ariel zro​bił le​d​wie do​strze​gal​n y ruch gło​wą, w któ​rym moż​n a się jed​n ak było do​p a​trzyć przy​tak​n ię​cia. – Po​wiem panu na po​cie​chę – rzekł – że ża​den żywy czło​wiek ni​czym się od pana nie róż​ni. Jak ma​wiał mój dzia​dek, du​sza to sce​n a, na któ​rej dzia​ła​ją dwa​dzie​ścia dwie dro​gi, sie​dem se​fi​rot i trzy… trzy… cho​le​ra, za​p o​mnia​łem. Ale nie​waż​n e. Każ​dy czło​wiek w każ​dej se​kun​dzie ży​cia jest stwa​rza​n y przez chwi​lo​wą rów​n o​wa​gę mocy. Kie​dy owe sta​ro​żyt​n e siły wy​cho​dzą na sce​n ę i gra​ją swo​je role, czło​wie​ko​wi wy​da​je się, że opa​n o​wu​ją go na​mięt​n o​ści, że do​zna​je olśnień, że mę​czą go fo​bie, ogar​n ia le​n i​stwo i tak da​lej. Jest ni​czym sta​tek, na któ​rym wal​czą ze sobą wid​mo​wi ma​ry​n a​rze. Ci sami ma​ry​n a​rze pły​n ą tak​że na wszyst​kich stat​kach świa​ta, to​też wszyst​kie okrę​ty wid​ma są tak do sie​bie po​dob​n e. Róż​n i​ca tyl​ko w tym, jak roz​wi​ja się wal​ka o koło ste​ro​we.

– A do​kąd pły​n ą te stat​ki? – za​p y​tał T. – Zbyt szyb​ko toną, żeby do​kądś pły​n ąć. A brzeg jest zbyt da​le​ko. Nie mó​wiąc już o tym, że prze​waż​n ie za​ta​cza​ją nie​rów​n e krę​gi, a brzeg i mo​rze są w isto​cie mi​ra​ża​mi. – Opty​mi​stycz​n e. I nie ma w czło​wie​ku nic prócz tych ma​ry​n a​rzy? – Nic – od​p arł Ariel. – Więc niech się pan nie za​mar​twia. Nie pan je​den jest skła​da​n ym szczu​p a​kiem. Nikt z nas nie ma jed​n e​go au​to​ra. – Nie chcia​łem się sprze​czać w tej kwe​stii z nie​boszcz​ką księż​n ą – po​wie​dział T. – ale zwy​kło się uwa​żać, że ta​kie​go au​to​ra lu​dzie jed​n ak mają. Jest nim Bóg. – „Bóg” to po pro​stu brand na okład​ce – uśmiech​n ął się Ariel. – Do​brze wy​p ro​mo​wa​n y brand. Ale tekst pi​szą wszyst​kie oko​licz​n e bie​sy, każ​dy, kto chce. A po​tem ten nie wia​do​mo przez kogo na​p i​sa​n y tekst pró​bu​je sam two​rzyć i wy​my​ślać coś kom​p let​n ie nie do po​ję​cia. Dzia​dek mó​wił, że czło​wiek jest isto​tą tak wid​mo​wą, iż po​dwój​n ym grze​chem jest dla nie​go pło​dze​n ie wo​kół sie​bie po​dob​n ych widm… – A za​tem nie jest pan je​dy​n ym de​miur​giem, tyl​ko po pro​stu jed​n ym z ro​bot​n i​ków tej pie​kiel​n ej fa​bry​ki? Ariel przy​tak​n ął z ubo​le​wa​n iem. – A ilu was tam jest? – Spo​ro – po​wie​dział Ariel. – Li​cząc ra​zem ze mną, pię​ciu. Pięć ele​men​tów, che, che. – Pro​szę mi o nich po ko​lei opo​wie​dzieć. – O so​bie już mó​wi​łem. Dru​gi to Mi​tień​ka Bier​szadz​ki. Od​p o​wia​da u nas za ero​ty​kę, gla​mo​ur i nie​sprze​ci​wia​n ie się złu prze​mo​cą. Mło​dy czło​wiek, ale już bar​dzo zna​n y. Wscho​dzą​ca gwiaz​da za​cho​dzą​ce​go ga​tun​ku. Ty​tan ma​łej an​ty​gla​mo​uro​wej for​my. – Cóż to ta​kie​go? – za​p y​tał T. – Dłu​go by opo​wia​dać. Zdzie​ra​n ie wszel​kich ma​sek, maj​tek i krzy​ży. Kul​to​wy ostry umysł, bie​rze za szpal​tę od ośmiu​set do​la​rów w górę. – A dla​cze​go od​p o​wia​da za nie​sprze​ci​wia​n ie się złu? – Bo jest by​łym po​li​tech​n o​lo​giem. – Cóż to za du​reń, ten wasz ostry umysł – po​skar​żył się T. – „Strzeż się, strzeż się…” – Tacy są nasi po​li​tech​n o​lo​dzy. – No do​brze, zo​staw​my to. I tak nie zro​zu​miem. Kto na​stęp​n y? – Nu​mer trzy – Gri​sza Owniuk – od​rzekł Ariel. – Kie​dy pan wda​je się w strze​la​n i​n ę z Knop​fem, ska​cze do rze​ki na ria​sie-spa​do​chro​n ie albo wy​rów​n u​je po​ra​chun​ki z ama​zoń​ski​mi za​bój​ca​mi, to wszyst​ko jego ro​bo​ta. I musi pan wie​dzieć, że Gri​sza to ge​n iusz. – Ge​n iusz? – Tak. Su​p er​war​to​ścio​wy pra​cow​n ik, na​sza naj​więk​sza zdo​bycz. Sze​ro​ki wa​chlarz spe​cjal​no​ści. Je​śli cho​dzi o ostre fa​bu​ły, mistrz na po​zio​mie świa​to​wym. Ma tyl​ko jed​n ą wadę: strasz​n ie roz​chwy​ty​wa​n y. Dla​te​go jest cią​gle za​ję​ty i dla nas pra​cu​je lewą nogą. – Kto jesz​cze? – Są jesz​cze wą​skie spe​cjal​n o​ści. To Go​sza Pi​wo​ry​łow. Nu​mer czte​ry. – A on jest od cze​go? – Ćpun. No, albo kre​a tor za​war​to​ści psy​cho​de​licz​n ej, jak na​p i​sa​n o w li​ście płac. Wzię​li​śmy go dla po​li​fo​n ii. Fa​chow​cy od mar​ke​tin​gu twier​dzą, że je​den ćpun na sto stron na pew​no nie za​szko​dzi. On też jest w pew​n ym sen​sie gwiaz​dą. A ra​czej gwiazd​ką – nie tej mia​ry co Owniuk, ale na brak ro​bo​ty nie może na​rze​kać. Do wszyst​kich gla​mo​urów i an​ty​gla​mo​-

urów do​p i​su​je mięk​kie nar​ko​ty​ki. W ra​zie cze​go może do​p i​sać i twar​de. Jed​n ym sło​wem, od​p o​wia​da za zmia​n y sta​n u świa​do​mo​ści, w tym tak​że za za​tru​cie al​ko​ho​lo​we. Na przy​kład kie​dy pan wy​p i​ja ka​raf​kę wód​ki i chce się panu żyć i śmiać, i pa​trzeć bez koń​ca w błę​kit​n e nie​bo. Zwi​dy po kwa​sie z ko​by​łą też on ro​bił. – Prze​p ra​szam, co? – No, jaz​dę po kwa​sie, kie​dy roz​ma​wiał pan z ko​by​łą. W pań​skich cza​sach nie zna​n o LSD, więc trze​ba było pana na​kar​mić spo​ry​szem. Go​sza mówi, że spo​rysz ma coś wspól​n e​go z kwa​sem li​zer​go​wym. – Ach, więc to przez spo​rysz. – T. zmarsz​czył brwi. – Coś ta​kie​go… Omal nie osza​la​łem. A dla​cze​go ten pań​ski Go​sza pod​bech​ty​wał mnie do ka​stra​cji? – To nie Go​sza – od​p arł Ariel. – Gdy​by to był Go​sza, te​raz sie​dział​by pan tu​taj z gwoź​dziem w dziur​ce. Już panu wy​ja​śnia​łem, że za ero​ty​kę od​p o​wia​da u nas Mi​tień​ka. – Za po​zwo​le​n iem, cóż to za ero​ty​ka, kie​dy ko​by​ła ra​dzi, żeby wziąć sie​kie​rę i od​rą​bać so​bie grzesz​n y czło​n ek? – Ero​ty​ka to wszyst​ko, co jest zwią​za​n e z ge​n i​ta​lia​mi – wy​ja​śnił Ariel. – Tak to uj​mu​je na​sza ge​n e​ral​n a in​struk​cja. Pi​wo​ry​łow po jo​in​cie wszyst​ko panu od​rą​bie, nie ma zmi​łuj. Za to Mi​tień​ka nie od​rą​bie ni​cze​go, bo dro​go by za to bek​n ął. I jak by po​tem kle​p ał te swo​je ero​tycz​n e sce​n y? – Hm – po​wie​dział T. – Do​brze po​my​śla​n e. – Tak się tyl​ko wy​da​je. W rze​czy​wi​sto​ści to cią​głe na​kład​ki. T. za​czął za​gi​n ać pal​ce, po​ru​sza​jąc usta​mi. Po chwi​li po​wie​dział: – Chwi​lecz​kę. Mó​wił pan o pię​ciu ele​men​tach. Pierw​szy to pan. Po​tem Mi​tień​ka. Trze​ci – Gri​sza Owniuk. Czwar​ty – Go​sza Pi​wo​ry​łow. A kto pią​ty? Twarz Arie​la znów sta​ła się ce​sar​ską ma​ską. Wi​dać było, że to py​ta​n ie jest mu nie​mi​łe. – O pią​tym na​wet nie chce mi się ga​dać. Z po​wo​dów oso​bi​stych: je​stem z nim w kon​flik​cie. Ale tak, jest jesz​cze je​den au​tor, któ​ry pi​sze pań​skie mo​n o​lo​gi we​wnętrz​n e. Two​rzy, by tak rzec, me​a n​drycz​n y stru​mień świa​do​mo​ści. Me​ta​fi​zyk ab​so​lu​tu. Oczy​wi​ście żar​tu​ję. Ta​kich me​ta​fi​zy​ków jest w Mo​skwie jak nie​do​je​ba​n ych ka​ra​lu​chów, prze​p ra​szam za wy​ra​że​nie. W każ​dej me​li​n ie co naj​mniej par​ka. – Z ja​kie​go po​wo​du ten kon​flikt? – Za​cho​wu​je się po cham​sku za każ​dym ra​zem, kie​dy po​p ra​wiam jego pro​dukt. Te​raz w ogó​le prze​sta​łem go czy​tać, od​fil​tru​ję przy ostat​n iej re​dak​cji. Więk​szość wy​rzu​cę. Tam gdzie fa​bu​ła bę​dzie tego wy​ma​gać, sam panu do​dam wła​ści​we my​śli, tak bę​dzie pew​n iej. – A dla​cze​go nie po​do​ba się panu jego pro​dukt? – Bo sta​le od​chy​la się w stro​n ę te​ma​tów le​wi​co​wych. Nie chce pra​co​wać zgod​n ie z tre​ścią. I za dużo my​śli o so​bie. „Nie je​stem dla pana zwy​kłym nu​me​rem pią​tym, ale pią​tą esen​cją – po ła​ci​n ie kwint-esen​cją. Cały sens to ja, a pan to po pro​stu rama…” A czy​tel​n ik opusz​cza wła​śnie tę kwin​te​sen​cję. No bo co in​te​re​su​je nor​mal​n e​go czło​wie​ka? Fa​bu​ła i to, jak się koń​czy. – To do cze​go on jest w ogó​le po​trzeb​n y? – We​dług pier​wot​n e​go pla​n u był nie​zbęd​n y. Taki bo​ha​ter jak pan po​wi​n ien mieć wie​le szcze​gól​n ych my​śli. Roz​wa​ża​n ia me​ta​fi​zycz​n e, mi​stycz​n e ob​ja​wie​n ia i tak da​lej. Tyl​ko dla​te​go go za​trud​n io​n o. A tak w ogó​le to schi​zo​fre​n ik, bez dwóch zdań. Szko​da, że pan nie wi​dział, jak on czy​ta re​cen​zje o so​bie. Sze​le​ści w ką​cie ga​ze​tą i mam​ro​cze: „Co? Zga​sła czar​n o​-

księ​ska la​tar​n ia? To dla​cze​go przez pięć lat na nią szcza​łaś, piz​do? Dla​cze​go szcza​łaś?”. I to cała me​ta​fi​zy​ka. Pan jest jego ła​bę​dzim śpie​wem, hra​bio, bo nig​dzie wię​cej tyle miej​sca mu już nie da​dzą. – A jak go roz​p o​znać, tego kwin​te​sen​cjo​n a​li​stę? – Na przy​kład tak: kie​dy w fer​wo​rze wal​ki na​gle za​czy​n a się pan za​sta​n a​wiać nad jej sen​sem, to jest wła​śnie on. – Je​śli w fer​wo​rze wal​ki za​czniesz się za​sta​n a​wiać nad jej sen​sem – za​mru​czał T. – to cały sens bę​dzie w tym, że cię za​bi​ją. – No i nasi spe​cja​li​ści od mar​ke​tin​gu mó​wią mniej wię​cej to samo – uśmiech​n ął się Ariel. – A dla​cze​go je​stem T.? – O tym też za​de​cy​do​wa​li spe​cja​li​ści od mar​ke​tin​gu. Toł​stoj to sło​wo, któ​re wszy​scy pa​mię​ta​ją ze szko​ły. Kie​dy czło​wiek je sły​szy, na​tych​miast ma przed ocza​mi ma​je​sta​tycz​n e​go star​ca w blu​zie, z dłoń​mi wsu​n ię​ty​mi za pas. Gdzież by taki ktoś miał ska​kać z mo​stu? Na​to​miast T. brzmi za​gad​ko​wo, sek​sow​n ie i ro​man​tycz​n ie. W obec​n ych wa​run​kach to jest to, o co cho​dzi. – A dla​cze​go aku​rat hra​bia? Czy to waż​n e? – Na​wet bar​dzo – od​p arł Ariel. – Mar​ke​tin​gow​cy twier​dzą, że dziś hra​bia Toł​stoj jest in​te​re​su​ją​cy dla pu​bli​ki tyl​ko jako hra​bia, a nie jako Toł​stoj. Jego idee ni​ko​mu nie są szcze​gól​nie po​trzeb​n e, a po​p yt na jego książ​ki bie​rze się stąd, że był praw​dzi​wym ary​sto​kra​tą i od pie​luch aż do śmier​ci żył w cał​ko​wi​tym cze​ko​la​do​wym gla​mo​urze. Je​śli Anna Ka​re​ni​na i Woj​na i po​kój do dziś mają czy​tel​n i​ków, to tyl​ko dla​te​go, że lu​dzie chcą się do​wie​dzieć, jak 9 bo​ga​ci pa​n i​ska żyli w Ro​sji, kie​dy nie było jesz​cze Ru​blow​ki . I to do​wie​dzieć się z pierw​szej, hra​biow​skiej ręki. – A co to jest Pu​stel​n ia Optyń​ska? – Tego już pan sam musi się do​wie​dzieć. Bo in​a ​czej zruj​n u​je​my całą in​try​gę kry​mi​n al​n ą. Przez ja​kąś mi​n u​tę ce​sarz i T. mil​cze​li. Po​tem T. po​wie​dział: – A jed​n ak nie ro​zu​miem. Zu​p eł​n ie nie ro​zu​miem. Jak z tego wy​n i​ka, przez Lwa Toł​sto​ja ma​cie tyl​ko pro​ble​my: nie mo​że​cie na​wet użyć jego na​zwi​ska. Po​trzeb​n y wam jest tyl​ko jego ty​tuł hra​biow​ski. Więc po co w ogó​le go w to wprzę​gli​ście? – Bo za​czy​n a​li​śmy w in​n ych cza​sach – od​p arł Ariel – i z cał​kiem in​n y​mi per​spek​ty​wa​mi. Two​rzy​li​śmy pana wca​le nie na sprze​daż, ale we wznio​słym i waż​n ym celu. Czy​sto du​cho​wym. – Ra​czy pan żar​to​wać – uśmiech​n ął się T. – Na​p raw​dę mam ta​kie wra​że​n ie. – Cze​mu miał​bym żar​to​wać – od​rzekł Ariel. – Wca​le nie. – I ja​kiż był ten cel? Ce​sarz wy​dął war​gę i de​li​kat​n ie prze​su​n ął pal​ca​mi po bia​łej ema​lii krzy​ża na pier​si. – Hra​bie​go Toł​sto​ja – rzekł – w swo​im cza​sie wy​klu​czo​n o z Cer​kwi. – Sły​sza​łem od Knop​fa. Ale za co? – Za py​chę. Sprze​ci​wiał się zwierzch​n o​ści cer​kiew​n ej. Nie wie​rzył, że ca​ber​net za​mie​n ia się w krew Chry​stu​sa. Szy​dził z ta​jem​n ic. A przed śmier​cią wy​ru​szył do Pu​stel​n i Optyń​skiej, szedł, ale nie do​szedł – umarł w dro​dze. I dla​te​go na jego mo​gi​le nie ma ani krzy​ża, ani ka​mie​n ia na​grob​n e​go. Toł​stoj po pro​stu ka​zał za​ko​p ać swo​je cia​ło w zie​mi, żeby nie cuch​n ę​ło. Coś ta​kie​go na po​cząt​ku dwu​dzie​ste​go wie​ku może i było sty​lo​we. A w dwu​dzie​stym pierw​szym w kra​ju roz​p o​czę​ło się od​ro​dze​n ie du​cho​we, to​też in​stan​cje – ce​sarz wska​zał gło​wą

w górę – do​szły do prze​ko​n a​n ia, że krzyż jed​n ak musi być. A nasz wła​ści​ciel we wszyst​kie te po​wie​wy wsłu​chu​je się bar​dzo uważ​n ie. – Czyj wła​ści​ciel? – za​p y​tał T. – Domu han​dlo​wo-wy​daw​n i​cze​go Ja​sna Po​la​n a. – In​te​re​su​ją​ca na​zwa. – Ach, do​ce​n ił pan? Wła​śnie w tym rzecz. No i ka​zał się za​krząt​n ąć i przy​go​to​wać prze​po​jo​n ą uczu​ciem książ​kę o tym, jak hra​bia Toł​stoj na tle roz​le​głej pa​n o​ra​my ży​cia na​ro​du do​cie​ra do Pu​stel​n i Optyń​skiej i jed​n a się przed śmier​cią z mat​ką Cer​kwią. Taką, wie pan, al​ter​n a​tyw​n ą hi​sto​rię, któ​rą po​tem moż​n a by było stop​n io​wo pod​su​n ąć na miej​sce praw​dzi​wej w ra​mach wal​ki z od​chy​le​n ia​mi. Pro​jekt rze​czy​wi​ście wy​strza​ło​wy, szcze​gól​n ie gdy​by go in​te​li​gent​n ie zre​a li​zo​wać. Naj​p ierw chcie​li zdą​żyć na ju​bi​le​usz. Wzię​li na ten cel duży kre​dyt, po​za​wie​ra​li umo​wy, roz​da​li za​licz​ki, opła​ci​li mar​ke​ting, po​p ar​cie me​diów i czas an​te​n o​wy. Wy​my​śli​li na​wet re​kla​mę. Pi​sa​rzy do tak waż​n e​go dla na​ro​du przed​się​wzię​cia z roz​p ę​du za​a n​ga​żo​wa​li naj​droż​szych w kra​ju, było w tej kwe​stii spe​cjal​n e za​le​ce​n ie. Na​wia​sem mó​wiąc, kom​p let​n ie idio​tycz​n e, bo przy ta​kim pro​jek​cie nie są po​trzeb​n i. – To niby pan jest naj​droż​szy? – za​p y​tał T. – Ja nie, ja tu je​stem ra​czej re​dak​to​rem. Ale taki Gri​sza Owniuk jest dro​gi jak jacht Abra​mo​wi​cza. A to dla​te​go, że je​śli on uczest​n i​czy w pro​jek​cie, książ​kę ku​p ią sek​su​a l​n ie sfru​stro​wa​n e sa​mot​n e ko​bie​ty, a tych w sa​mej Mo​skwie jest pół mi​lio​n a. Mi​tień​ka też nie jest tani, bo książ​kę z jego udzia​łem kupi gla​mo​uro​wo-biu​ro​wy plank​ton i uta​je​n i geje. Lu​bią, kie​dy się ich gniew​n ie dep​cze – po​dob​n o ma to coś wspól​n e​go z psy​cho​a na​li​zą. Plank​to​n u mie​li​śmy w Mo​skwie ze czte​ry​sta ty​się​cy, te​raz zo​sta​ło dwie​ście. Za to uta​jo​n ych ge​jów jest z każ​dym dniem wię​cej. Wy​obra​ża pan so​bie, jaka to siła: Gri​sza i Mi​tień​ka w jed​n ym za​przę​gu. Co praw​da po do​da​n iu po​zy​cji licz​ba ogól​n a jest mniej​sza niż zwy​kła suma, po​n ie​waż znacz​n a część biu​ro​wo-gla​mo​uro​we​go plank​to​n u to jed​n o​cze​śnie sfru​stro​wa​n e sek​su​a l​nie sa​mot​n e ko​bie​ty i uta​je​n i geje, ale ogól​n y re​zul​tat i tak robi wra​że​n ie. Tyl​ko że z Lwem Toł​sto​jem na​wet Mi​tień​ka i Gri​sza nie na​stu​ka​ją na spła​tę kre​dy​tu. Było to ja​sne od sa​me​go po​cząt​ku. – No to dla​cze​go za​czy​n a​li​ście? – Dla​te​go że ropa była po sto czter​dzie​ści do​la​rów za ba​rył​kę. Wte​dy nie ta​kie nu​me​ry się od​sta​wia​ło. Nikt se​rio nie za​mie​rzał spła​cać kre​dy​tu. Wła​ści​ciel li​czył, że so​bie to od​bi​je na głów​n ym biz​n e​sie. My​ślał, że po ta​kiej pa​trio​tycz​n ej ini​cja​ty​wie po​zwo​lą mu pi​ło​wać bu​dżet. Dru​ko​wać pod​ręcz​n i​ki, bro​szu​ry, a może wpad​n ie mu też ja​kiś tłu​sty ką​sek na pro​jek​ty bu​dow​la​n e, jako że jego głów​n y biz​n es to było wła​śnie to. – A kto jest wa​szym wła​ści​cie​lem? – Wte​dy był nim Ar​men Wa​gi​to​wicz Ma​krau​dow. De​we​lo​p er. No i jak tyl​ko pro​jekt ru​szył, wszyst​ko się na​gle wy​ko​p yrt​n ę​ło. Za​czął się kry​zys. – Jaki kry​zys? – O to wła​śnie cho​dzi, że nie wia​do​mo. Tym ra​zem na​wet ni​cze​go nie pró​bo​wa​n o wy​ja​śniać. Daw​n iej w ta​kich wy​p ad​kach przy​n ajm​n iej urzą​dza​li woj​n ę świa​to​wą przez sza​cu​n ek dla spo​łe​czeń​stwa. A te​raz w ogó​le żad​n ej przy​gryw​ki. Nie za​a ta​ko​wa​li ko​smi​ci, nie spa​dła aste​ro​ida. Po pro​stu pre​zen​ter​ka te​le​wi​zyj​n a w nie​bie​skim ża​kie​cie oznaj​mi​ła ci​chym gło​sem, że od ju​tra bę​dzie źle. I ani je​den ka​n ał nie ośmie​lił się za​p rze​czyć. – Ale kry​zys prze​cież musi mieć ja​kąś przy​czy​n ę?

Ariel wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Róż​n e rze​czy pi​szą – od​rzekł. – Ale kto by im wie​rzył? Przed kry​zy​sem też się wy​mą​drza​li, że kry​zy​sów wię​cej nie bę​dzie. Ja oso​bi​ście uwa​żam, że wy​wo​łał to rząd świa​to​wy. To on dru​ku​je pie​n ią​dze, a w cza​sie kry​zy​su ceny spa​da​ją. No to rząd świa​to​wy za​cze​ka, aż spad​n ą, na​dru​ku​je so​bie dużo pie​n ię​dzy i wszyst​kich nas kupi. – A jaki zwią​zek ma to wszyst​ko z hra​bią Toł​sto​jem? – Bar​dzo ści​sły. U nas prze​cież na​wet go​łę​bie żyły z pro​cen​tu od od​wier​tu. Ropa pa​dła, pie​n ią​dze się skoń​czy​ły. Lu​dzie za​czę​li się do​ma​gać spła​ty dłu​gów. Nasz Ar​men Wa​gi​to​wicz jako de​we​lo​p er zna​lazł się w szcze​gól​n ie przy​krej sy​tu​a cji. Wi​siał for​sę Cze​cze​n om. Za​czę​li za​ła​twiać spra​wę na po​zio​mie osło​n y, „kry​szy”. A kry​sza te​raz jest jed​n a na wszyst​kich, tyl​ko pod róż​n ym ką​tem. Cze​cze​n ów chro​n ią si​ło​wi cze​ki​ści, a Ar​me​n a Wa​gi​to​wi​cza li​be​ral​n i. – A na czym po​le​ga róż​n i​ca mię​dzy nimi? – Sama na​zwa na to wska​zu​je. Si​ło​wi cze​ki​ści chcą wszyst​ko za​ła​twiać si​ło​wo, a li​be​ral​n i – li​be​ral​n ie. Tak na​p raw​dę spra​wa jest oczy​wi​ście bar​dziej skom​p li​ko​wa​n a, bo si​ło​wi spo​koj​n ie mogą dzia​łać w spo​sób li​be​ral​n y, a li​be​ral​n i – si​ło​wo. – Ja​koś pry​mi​tyw​n ie pan to ob​ja​śnia – rzekł T. – Jak ślu​sa​rzo​wi. – Bo pan za​da​je ta​kie py​ta​n ia. Krót​ko mó​wiąc, po​żreć nas mogą i ci, i tam​ci. Ale li​be​ral​n i po​że​ra​ją głów​n ie zwy​kłych lu​dzi, tych uboż​szych. Jak wie​lo​ry​by plank​ton, nie ma w tym nic oso​bi​ste​go. A si​ło​wi po​że​ra​ją przede wszyst​kim li​be​ral​n ych – umo​czą jed​n e​go i po​tem dłu​go wszy​scy ra​zem się nim ży​wią. Tak więc w łań​cu​chu po​kar​mo​wym si​ło​wi są jak​by wy​żej. Li​be​ral​n i jed​n ak mogą po​żreć całe mia​sto i nikt się o tym nie do​wie. A kie​dy si​ło​wi ko​goś po​że​ra​ją, wszyst​kie ga​ze​ty o tym trą​bią, bo w grun​cie rze​czy obie stro​n y dzia​ła​ją w tych sa​mych wa​run​kach. I de fac​to nie ma mię​dzy nimi wy​raź​n ej gra​n i​cy. Te​raz pan zro​zu​miał? – Nie do koń​ca. – Do koń​ca ja też nie ro​zu​miem, więc niech się pan nie przej​mu​je. Krót​ko mó​wiąc, si​ło​wi cze​ki​ści my​śle​li, my​śle​li, aż wresz​cie po​sta​n o​wi​li po​żreć Ar​me​n a Wa​gi​to​wi​cza. Li​be​ral​n i zaś, mimo że wrzesz​cze​li wnie​bo​gło​sy, w ni​czym nie po​tra​fi​li mu po​móc. Si​ło​wi wsz​czę​li na​wet spra​wę kar​n ą; Ar​men Wa​gi​to​wicz miał ja​kieś po​wią​za​n ia z ra​ja​mi po​dat​ko​wy​mi. Żeby pana nie za​n u​dzać: wpadł tak głę​bo​ko, że po​zo​sta​ła mu tyl​ko jed​n a dro​ga – szyb​ko wszyst​ko od​dać tym, któ​rych mu wska​żą, i do Lon​dy​n u, po oszczęd​n o​ści. Bo mo​gli go przy​mknąć na dzie​sięć lat. No i od​dał biz​n es na po​czet dłu​gu. In​we​sty​cje bu​dow​la​n e, sta​cje ben​zy​n o​we i nas na do​da​tek. – I dużo za was dali? – Nas nikt nie li​czył. Za​kwa​li​fi​ko​wa​n o nas jako ob​cią​że​n ie. W ogól​n ym bi​lan​sie po pro​stu nas nie wi​dać. Sta​cje ben​zy​n o​we i biz​n es bu​dow​la​n y jesz​cze moż​n a sprze​dać, cho​ciaż obec​n ie to też pro​blem. A na​sze wy​daw​n ic​two to prak​tycz​n ie trzy kom​p u​te​ry i kre​dyt wa​lu​to​wy, któ​ry na nich wisi. Kto kupi coś ta​kie​go? A Cze​cze​n om trze​ba od​dać pie​n ią​dze, i to szyb​ko, bo oni też są win​n i wszyst​kim do​oko​ła. No więc na​sła​li nam do fir​my spe​cja​li​stę do spraw za​rzą​dza​n ia kry​zy​so​we​go. – Kogo? – Spe​cja​li​stę do spraw za​rzą​dza​n ia kry​zy​so​we​go. Su​lej​ma​n a. Ta​kie​go dży​gi​ta z dy​p lo​mem Ma​s ter of Bu​s i​ness Ad​mi​ni​s tra​tion, któ​re​go przez pięć lat uczo​n o wy​ci​skać szmal ze wszyst​kie​go, co oko wi​dzi i ucho sły​szy. Efek​tyw​n e​go za​rząd​cę. Spraw​dził, jaki kre​dyt za​cią​-

gnię​to na nasz pro​jekt, i za​żą​dał wy​ja​śnień, o co tu cho​dzi – skąd ta​kie strasz​n e sumy. Opo​wie​dzia​n o mu wszyst​ko od po​cząt​ku, wy​ja​śnio​n o, że były pla​n y od​bi​cia so​bie tego z bu​dże​tu. Przy oka​zji po​in​for​mo​wa​n o, że nikt go nie do​p u​ści do bu​dże​tu za​miast Ma​krau​do​wa. Zresz​tą sam to zro​zu​miał – nie jest głu​p i. No więc zwo​łał mar​ke​tin​gow​ców, ci przej​rze​li kon​trak​ty i za​czę​li się za​sta​n a​wiać, jak spła​cić kre​dyt. Ro​zu​mie pan sy​tu​a cję? – Mniej wię​cej – od​p arł T. – Mar​ke​tin​gow​cy od razu stwier​dzi​li, że tego gnio​ta o skru​szo​n ym Toł​sto​ju ni​ko​mu nie sprze​da​my. Co i tak wszy​scy wie​dzie​li od sa​me​go po​cząt​ku. I tu na​gle ktoś mówi: pa​n o​wie, sko​ro za​a n​ga​żo​wa​li​śmy ta​kich pi​sa​rzy, to po cóż mamy się opie​p rzać z tym ba​dzie​wiem o skru​sze? Mach​n ij​my nor​mal​n y thril​ler z ele​men​ta​mi kry​mi​n a​łu re​tro i trza​śnij​my go w ma​so​wym na​kła​dzie… Zro​bi​li bu​rzę mó​zgów. Naj​p ierw chcie​li prze​ro​bić Lwa Toł​sto​ja na po​rucz​n i​ka Go​li​cy​n a. Oka​za​ło się jed​n ak, że Lew Toł​stoj jest już wpi​sa​n y we wszyst​kich kon​trak​tach. Za Go​li​cy​n a agen​ci za​żą​da​li​by no​wych pie​n ię​dzy. Po​mysł upadł, ktoś jed​n ak za​uwa​żył, że moż​n a bez żad​n ej do​p ła​ty za​mie​n ić „Lew Toł​stoj” na „hra​bia T.” – w dru​ku umo​wy wpi​sa​n o tak w dwóch miej​scach, żeby się zmie​ści​ło w li​n ij​ce, i tam​ci nie za​ry​zy​ko​wa​li​by spra​wy są​do​wej. Co da​lej? Treść w umo​wie była wpi​sa​n a nie​p re​cy​zyj​n ie, tyl​ko kil​ka słów o po​dró​ży do Pu​stel​n i Optyń​skiej, eks​ko​mu​n i​ka i nie​sprze​ci​wia​n ie się złu prze​mo​cą. A o zwro​cie za​licz​ki na​p i​sa​n o wy​raź​n ie: w wy​p ad​ku nie​za​a k​cep​to​wa​n ia tek​stu… No więc wy​tłu​ma​czy​li au​to​rom, że głów​n ą po​sta​cią jest te​raz „hra​bia T.” i nie bę​dzie pi​sa​rzem, tyl​ko sa​mot​n ym bo​ha​te​rem i mi​strzem sztuk wal​ki, w wie​ku oko​ło trzy​dzie​stu lat, bo sta​rzec w cha​rak​te​rze głów​n e​go bo​ha​te​ra ni​ko​go nie za​in​te​re​su​je. I bę​dzie się prze​dzie​rać do Pu​stel​n i Optyń​skiej z przy​go​da​mi i strze​la​n i​n ą. Oraz ze sce​n a​mi ero​tycz​n y​mi i mą​dry​mi dia​lo​ga​mi, z uwzględ​n ie​n iem fak​tu, że na ryn​ku jest za​p o​trze​bo​wa​n ie na za​ko​cha​n e​go bo​ha​te​ra typu baj​ro​n icz​n e​go. – Co to zna​czy: typu baj​ro​n icz​n e​go? – Baj​ro​n icz​n y… No, coś w ro​dza​ju Ka​ina i Man​fre​da. Udrę​czo​n y de​mon z pen​sją od stu ty​się​cy do​la​rów rocz​n ie. – A nie moż​n a mniej? Ariel uśmiech​n ął się. – Co to za baj​ro​n izm, gdy nie ma for​sy. To nie był​by baj​ro​n izm, tyl​ko po​zer​stwo. Zresz​tą pie​n ią​dze to jesz​cze nie wszyst​ko. Baj​ro​n izm to, jak by tu po​wie​dzieć… To, co czy​n i pana atrak​cyj​n ym sek​su​a l​n ie dla czy​tel​n icz​ki, któ​ra utoż​sa​mia się z księż​n ą Ta​ra​ka​n o​wą. – To Mi​tień​ka wy​my​ślił tę księż​n ę? – A któż by inny? – od​p arł Ariel. – Pierw​szy ero​tycz​n y epi​zod był za​p la​n o​wa​n y już na stat​ku. Tyle że Gri​sza Owniuk wy​koń​czył księż​n ę, za​n im Mi​tień​ka zdą​żył ją panu pod​su​n ąć. Na​wet się o to po​kłó​ci​li. Mi​tień​ka jak nie wrza​śnie tym swo​im te​n or​kiem – co ty wy​p ra​wiasz, mor​der​co? Ja trzy dni cze​kam, żeby Arik na​kre​ślił in​try​gę, a ty mi ko​bit​kę od razu za​ła​twiasz? A Gri​sza na to – nie będę ha​mo​wać po​ry​wów na​tchnie​n ia z po​wo​du ja​kiejś po​kra​ki. Ole​wam ten wasz pro​jekt. Jak wam się nie po​do​ba, to w ogó​le zre​zy​gnu​ję, prze​czy​taj​cie uważ​n ie kon​trakt. – Ak​si​n ię też wy​my​ślił Mi​tień​ka? Ariel przy​tak​n ął. – Na ra​zie ją ustrze​gli​śmy. – Na​p raw​dę uwa​żam, że ten pań​ski Mi​tień​ka to du​reń.

– Niech pan da spo​kój, hra​bio. To bar​dzo zdol​n y chło​p ak, cho​ciaż go nie lu​bię. Jak nikt inny po​tra​fi prze​ka​zać lo​do​wa​ty od​dech kry​zy​su. Oto, co za​p a​mię​ta​łem z jego ostat​n ie​go ka​wał​ka: „wie​że mo​skiew​skie​go City, wy​bu​ja​łe tak bez​czel​n ie i bez​n a​dziej​n ie jak ceny na gów​n ia​n e żar​cie dru​giej świe​żo​ści w knaj​p ie Vo​gue…”. Za​je​bi​ście, co? Albo coś ta​kie​go: „gla​mo​uro​we pro​sty​tut​ki, utrzy​man​ki me​ga​zło​dziei i hi​p er​mor​der​ców, któ​re na​wet z dzia​łal​n o​ści do​bro​czyn​n ej po​tra​fią uczy​n ić zło​tą ozdo​bę na swo​je wy​go​lo​n e wzgór​ki ło​n o​we – czym​że są, jak nie pro​jek​cją Wiel​kiej La​dacz​n i​cy na ubo​gi pół​n oc​n y kraj, pur​p u​ro​wym pro​mie​n iem pie​kiel​n e​go za​cho​du na wy​je​dzo​n ym chlor​kiem po​ta​su śnie​gu Za​mo​skwo​rie​czja?”. – Wy​star​czy tych cy​ta​tów – po​wie​dział T. – Le​p iej niech mi pan po​wie, jaki jest ogól​n y kie​ru​n ek tej hi​sto​rii. Jak się po​win​n a roz​wi​jać? – Kie​ru​n ek jest taki – rzekł Ariel. – Hra​bia T. wśród bó​jek i eks​ce​sów szu​ka Pu​stel​n i Optyń​skiej, a na sa​mym koń​cu, kie​dy ją znaj​du​je, wcho​dzi na pa​gó​rek, że​gna się, pa​trząc na da​le​ki krzyż, i do​cho​dzi do wnio​sku, że zde​cy​do​wa​n ie nie miał ra​cji w spo​rze z cer​kiew​ną zwierzch​n o​ścią. Po​tem jest dys​p u​ta z oj​cem War​so​n o​fi​jem i ka​thar​sis, po któ​rym kaja się przed mat​ką Cer​kwią. Ten wą​tek po​sta​n o​wi​li​śmy zo​sta​wić. Sy​tu​a cja w kra​ju jest taka, że nie za​szko​dzi ko​lej​n y raz pod​li​zać się po​p om. Spe​cja​li​ści od mar​ke​tin​gu się zgo​dzi​li, po​wie​dzie​li tyl​ko, że T. po​wi​n ien się ka​jać nie za ta​jem​n i​ce i Trój​cę, ale za to, że po dro​dze na​roz​ra​biał – bo in​a ​czej ma​so​wy czy​tel​n ik nie zro​zu​mie. I tu po​ja​wia się re​a l​n a szan​sa za​ro​bie​n ia ke​szu, spła​ce​n ia kre​dy​tu i na​wet wyj​ścia na nie​wiel​ki plus. Prze​ka​za​li​śmy nową kon​cep​cję wy​ko​n aw​com. Cóż, opi​n ie były róż​n e. Mi​tia z Go​szą wie​sza​li na niej psy, a na przy​kład Owniu​ko​wi od razu się spodo​ba​ła. „Wiel​kiej Gni​dy”, po​wia​da, za coś ta​kie​go nie da​dzą, ale chuj z nią, już w pierw​szym mie​sią​cu za​ro​bi​my pięć razy wię​cej. Za​czę​li​śmy pra​cę, a da​lej już pan wie… – Po​wiedz​my – rzekł T. – No więc do wczo​raj wszyst​ko szło nor​mal​n ie. A wczo​raj ten cały Su​lej​man, żeby go po​krę​ci​ło, otwo​rzył biz​n e​splan, wczy​tał się jesz​cze raz i na​gle go olśni​ło, że po​ka​ja​n ie się T. wo​bec mat​ki Cer​kwi to pro​duct pla​ce​ment. Wkom​p o​n o​wa​n a w tekst re​kla​ma chrze​ści​jań​stwa w śro​do​wi​sku wie​lo​wy​zna​n io​wym. Po​skro​bał się po szcze​ci​n ia​stym pod​bród​ku i po​le​cił po​ru​szyć kwe​stię za​p ła​ty w roz​mo​wie z ar​chi​man​dry​tą Pan​te​lej​mo​n em, któ​ry u nich – ce​sarz znów po​gła​dził or​der w kształ​cie krzy​ża – od​p o​wia​da za pu​blic re​la​tion. Żeby opła​ci​li po​wrót syna mar​n o​traw​n e​go. – I co da​lej? – A da​lej na ra​zie nic. Ja​kie były na​sze pla​n y? Ano ta​kie, że po przy​by​ciu do Pu​stel​n i Optyń​skiej pad​n ie pan na ko​la​n a przed star​cem War​so​n o​fi​jem i po​ka​ja się. A sta​rzec War​so​n o​fij zwró​ci się do pana z oj​cow​ski​mi sło​wa​mi o du​szy, któ​re przy​wró​cą pana na łono Cer​kwi. A te​raz już nikt nic nie wie. Cze​ka​my. – Na kogo? – Na emi​la. – A kto to jest Emil? – Nie kto, tyl​ko co. Taki ro​dzaj te​le​gra​mu. Czy Pan​te​lej​mon za​p ła​ci, czy nie. – A je​że​li nie za​p ła​ci? – Su​lej​man po​sta​n o​wił na​p ę​dzić im cy​ko​ra. Po​wie​dział, że przy od​mo​wie za​p ła​ty nasi spe​cja​li​ści od czar​n e​go pia​ru za​da​dzą ich bran​do​wi ko​lo​sal​n e stra​ty imi​dżo​we i me​ta​fi​zycz​ne na naj​bar​dziej fun​da​men​tal​n ym po​zio​mie. Wi​dzi pan, ja​kich słów się wy​uczył w Lon​dy​-

nie? – Dziw​n y spo​sób wal​ki – po​wie​dział T. Ce​sarz roz​ło​żył ręce. – Bi​zan​cjum – po​wie​dział ta​kim to​n em, jak​by to sło​wo wy​ja​śnia​ło wszyst​ko. – Tu w ogó​le jest wie​le dziw​n ych rze​czy. Teo​re​tycz​n ie wa​riant z po​ka​ja​n iem się przed Cer​kwią, któ​ry wy​my​ślił Ar​men Wa​gi​to​wicz, po​win​n i for​so​wać si​ło​wi cze​ki​ści. Bo to oni są za ma​ra​zmem, ku​mo​ter​stwem i ob​sku​ran​ty​zmem. A li​be​ral​n i cze​ki​ści prze​ciw​n ie, po​win​n i wy​ci​skać szmal przy po​mo​cy spe​cja​li​stów do spraw za​rzą​dza​n ia kry​zy​so​we​go, bo oni są za ra​ja​mi po​dat​ko​wy​mi, ge​sze​ftem i rzą​dem świa​to​wym. W prak​ty​ce zaś wy​cho​dzi wszyst​ko na od​wrót. Taka to dia​lek​ty​ka. Jak to było u Fau​sta w Me​fi​sto​fe​le​sie – „tej siły cząst​ka mała, któ​ra wciąż do​10 bra pra​gnie, a złe​go wciąż dzia​ła” . Tfu, ję​zyk mi się plą​cze. Ale zro​zu​miał pan. Ce​sarz wy​ma​wiał sło​wa co​raz wol​n iej, jak​by za​sy​p ia​jąc, i pod ko​n iec zda​n ia jego twarz cał​kiem za​sty​gła, a po​tem prze​sta​ły się po​ru​szać rów​n ież ręce – znie​ru​cho​mia​ły w po​ło​wie drob​n e​go ge​stu. – A kto bę​dzie za​da​wać te ko​lo​sal​n e stra​ty me​ta​fi​zycz​n e? – za​p y​tał T. Ce​sarz roz​kle​ił jed​n ą po​wie​kę. – Jak to kto? Gri​sza ban​ko​wo na to nie pój​dzie, on od​p o​wia​da tyl​ko za łu​bu​du. Mi​tień​ka – sam pan wie. Pi​wo​ry​łow swo​je ćpa​n ie i od​lo​ty też już zro​bił. Na​sze​go me​ta​fi​zy​ka tak​że się na to nie na​mó​wi. – Dla​cze​go? Prze​cież stra​ty mają być me​ta​fi​zycz​n e. – Ale się za​p arł. Mówi, że w umo​wie ma tyl​ko stru​mień świa​do​mo​ści i mi​stycz​n e dy​gre​sje. Nie mo​że​my prze​cież roz​wa​lić wszyst​kie​go w stru​mie​n iu świa​do​mo​ści, praw​da? Nie mo​że​my. Więc wszyst​ko spa​da na mnie – i za​da​wa​n ie strat, i ruj​n o​wa​n ie imi​dżu. Nic przy​jem​ne​go. T. po​p a​trzył na ce​sa​rza z nie​do​wie​rza​n iem. – I bę​dzie pan… Ce​sarz uśmiech​n ął się krzy​wo. – Je​stem tyl​ko pod​wład​n ym. Ro​bię, co każą, cho​ciaż te​mat jest trud​n y. Co praw​da, Su​lej​man obie​cał, że po​de​śle do po​mo​cy ta​kie​go jed​n e​go Cze​cze​n a. W ra​zie po​trze​by, po​wia​da, znaj​dą się u nas tacy in​te​lek​tu​a li​ści, o ja​kich w Mo​skwie na​wet nie sły​sze​li. Sam je​stem cie​kaw. – Dziw​n a ta wa​sza książ​ka – po​wie​dział T. – Za​czę​li​ście we​so​ło, a koń​czy​cie smut​n ie. – Ta​kie jest te​raz ży​cie – od​p arł ce​sarz. – Nie ja je wy​my​śli​łem. – Więc co te​raz bę​dzie? – Wszyst​kie​go do​wie​my się ju​tro. Umów​my się tak: kie​dy Pan​te​lej​mon przy​śle emi​la, dam sy​gnał: trzy ude​rze​n ia w dzwon. Po​tem bę​dzie​my dzia​łać w za​leż​n o​ści od wa​run​ków – my​ślę, że sam się pan po​ła​p ie, co i jak. Twarz Arie​la znów za​mie​n i​ła się w per​ka​to​n o​są ma​skę. Jego zim​n e bez​barw​n e oczy, jak​by po​ko​n u​jąc opór, ostat​n i raz spoj​rza​ły na T. – Czas się po​że​gnać, hra​bio – po​wie​dzia​ła ko​kard​ka ust. – Obaj mu​si​my od​p o​cząć. Ju​tro cze​ka nas trud​n y dzień. Ma pan jesz​cze ja​kieś py​ta​n ia? – Tak – od​rzekł T. – Czy pań​ski dzia​dek nie wy​ja​śnił przy​p ad​kiem, po co Bogu urzą​dzo​n y w ten spo​sób świat? Z tymi wszyst​ki​mi po​tę​ga​mi, igra​ją​cy​mi ze sobą na po​la​n ach wid​mo​wych dusz? Co, Bóg oglą​da so​bie spek​takl? Czy​ta księ​gę ży​cia?

– Bóg nie czy​ta księ​gi ży​cia – od​p arł z na​ci​skiem ce​sarz. – Bóg ją pali, hra​bio. A po​tem zja​da po​p iół.

X Wcze​snym ran​kiem, kie​dy T. jesz​cze spał, z Ja​snej Po​la​n y przy​szła fur​man​ka z odzie​żą i bro​n ią. Sta​ło się to w samą porę – żan​darm​ski mun​dur był tak za​ku​rzo​n y i po​p la​mio​n y, że jego ko​lor przy​p o​mi​n ał już nie la​zur, ale ra​czej po​chmur​n y dzień. W kil​ku miej​scach był po​dar​ty i za​czął wy​glą​dać bar​dzo po​dej​rza​n ie – prze​chod​n ie od​p ro​wa​dza​li T. wzro​kiem, jak​by za​sta​n a​wia​jąc się, czy tak ża​ło​sny wy​gląd puł​kow​n i​ka żan​dar​me​rii nie ozna​cza, że nad Oj​czy​zną za​p ło​n ę​ła wresz​cie ju​trzen​ka dłu​go wy​cze​ki​wa​n ej wol​n o​ści. Poza tym T. zno​wu miał ko​n ia – co praw​da dużo gor​sze​go niż tam​ten, po​da​ro​wa​n y przez cy​gań​skie​go ba​ro​n a. Zjadł​szy śnia​da​n ie, ka​zał sio​dłać, a sam otwo​rzył ku​fry z ekwi​p un​kiem i roz​ło​żył na sto​le przy​sła​n ą broń i odzież. Nie było wąt​p li​wo​ści, że Knopf ze swo​imi ludź​mi bę​dzie cze​kać na dro​dze, na​le​ża​ło więc przy​go​to​wać się do spo​tka​n ia jak naj​sta​ran​n iej. Ro​ze​braw​szy się do pasa, T. wło​żył na swe mu​sku​lar​n e cia​ło ka​mi​ze​lę z mnó​stwem kie​sze​n i i kie​szo​n ek. Ka​mi​ze​la była cięż​ka, pod​szy​ta od spodu kol​czu​gą z prze​p le​cio​n ych sta​lo​wych taśm, kau​czu​ko​wych nici i fisz​bi​n u, któ​ra mo​gła nie tyl​ko za​trzy​mać ostrze, ale rów​nież od​bić ude​rza​ją​cą pod ką​tem kulę. „A Knopf prze​cież te​raz też szy​ku​je się na spo​tka​n ie – my​ślał T., roz​miesz​cza​jąc w kie​sze​niach ka​mi​ze​li noże do rzu​ca​n ia. – I na pew​n o przy​go​to​wał dla mnie nie​spo​dzian​ki… Co zresz​tą zro​zu​mia​łe i już nud​n e. In​te​re​su​ją​ce jest co in​n e​go – czy Knopf się za​sta​n a​wia, dla​cze​go to wszyst​ko się z nim dzie​je? Dla​cze​go uga​n ia się za mną z wy​wie​szo​n ym ję​zy​kiem? A może jest ta​kim uf​n ym idio​tą, że przyj​mu​je wszyst​ko bez zdzi​wie​n ia, po pro​stu jak coś nor​mal​n e​go?” Na ka​mi​ze​lę T. na​ło​żył sze​ro​ką i dłu​gą chłop​ską ko​szu​lę, iden​tycz​n ą jak miał oracz, któ​re​go wi​dział z okna po​cią​gu. Po​tem wdział ob​szer​n e nie​bie​skie ma​ło​ru​skie sza​ra​wa​ry, któ​re cięż​ko brzęk​n ę​ły ukry​ty​mi w nich na​rzę​dzia​mi śmier​ci. Jed​n o z za​wi​n ią​tek przy​sła​n ych z Ja​snej Po​la​n y było za​p a​ko​wa​n e ze szcze​gól​n ą pie​czo​ło​wi​to​ścią. T. ro​ze​rwał dwie war​stwy pa​p ie​ru, wy​jął szka​tuł​kę z czar​n ej laki i po​sta​wił ją na to​a ​let​ce. Usiadł przed lu​strem, sta​ran​n ie roz​cze​sał bro​dę i otwo​rzył szka​tuł​kę. Wnę​trze było po​dzie​lo​n e na dwie czę​ści. W jed​n ej, bar​dzo ma​łej, le​żał mo​tek bez​barw​nych je​dwab​n ych nici. W dru​giej – pę​czek cie​n iut​kich sza​ro-czar​n ych strzał. Były to ka​wał​ki kar​bo​wa​n e​go dru​tu ze sta​li da​ma​sceń​skiej, ostre i dłu​gie. T. za​czął wpla​tać je w bro​dę, pod​wią​zu​jąc ni​cią pod pod​bród​kiem. „Cho​ciaż uf​n ym idio​tą jest nie tyl​ko Knopf – my​ślał, ob​ser​wu​jąc swo​je pal​ce w lu​strze. – Nikt do​oko​ła nie ma żad​n ych wąt​p li​wo​ści, co się tu​taj dzie​je. Ani star​szy gil​dii ku​p iec​kiej Ra​splu​jew, ani Ak​si​n ia, ani ten ol​brzy​mi Cy​gan Łoj​ko ze zła​ma​n ym no​sem. Trud​n o so​bie na​wet wy​obra​zić, jak jest skon​stru​owa​n a du​sza Knop​fa… Cho​ciaż dla​cze​go trud​n o… Z pew​n o​ścią żywi męt​n e, ale twar​de prze​ko​n a​n ie, że wszyst​kie ogól​n e pro​ble​my do​ty​czą​ce ży​cia są już roz​wią​za​n e i te​raz czas na roz​wią​zy​wa​n ie pry​wat​n ych. Bo in​a ​czej jak mógł​by grać swo​ją rolę?” Kie​dy wszyst​kie dru​ci​ki zo​sta​ły już wple​cio​n e w bro​dę, T. wcią​gnął na nogi kau​czu​ko​we pół​bu​ty ze sta​lo​wy​mi ra​ka​mi w po​de​szwie (kau​czuk był okle​jo​n y ły​kiem, dzię​ki cze​mu buty wy​glą​da​ły z wierz​chu jak sta​re po​dar​te łap​cie). Na​stęp​n ie wci​snął na gło​wę sze​ro​ko​skrzy​-

dły słom​ko​wy ka​p e​lusz, też z wy​glą​du sta​ry i znisz​czo​n y – w jego po​dwój​n ym, skle​jo​n ym ron​dzie ukry​ty był cien​ki sta​lo​wy dysk z po​n a​ci​n a​n y​mi w zęby brze​ga​mi. W ku​frze po​zo​sta​ła nie​du​ża nie​bie​ska skrzy​n ecz​ka, po​dob​n a do pu​deł​ka dro​gich cy​gar albo cu​kier​ków – naj​wy​raź​n iej kry​ją​ca w so​bie coś spe​cjal​n e​go. Otwo​rzył ją. Na czer​wo​n ej ak​sa​mit​n ej wy​ściół​ce, w dwóch z wy​glą​du mię​ciut​kich za​głę​bie​n iach, spo​czy​wa​ły dwa stoż​ki z czar​n e​go me​ta​lu. Po​kry​wa​ło je po​dłuż​n e że​ber​ko​wa​n ie ze sko​śny​mi na​cię​cia​mi, a na wierz​choł​ku każ​dy sto​żek miał żół​te oko kap​suł​ki. Obok le​żał zło​żo​n y ar​kusz pa​p ie​ru. T. roz​p o​starł go i zo​ba​czył ry​su​n ek – bro​da​te​go czło​wie​ka z unie​sio​n ą nad gło​wę ręką (pal​ce dru​giej po​tul​n ie wsu​n ął za rze​myk dłu​giej chłop​skiej ru​ba​chy). U góry na​ry​so​wa​n y był gwiaź​dzi​sty wy​buch ze sło​wem „Bum-bum!”, od któ​re​go roz​cho​dzi​ły się w dół dwa trój​ką​ty – wą​ski i sze​ro​ki. Wą​ski trój​kąt, w któ​rym stał czło​wiek, był pod​p i​sa​n y „Tu Oca​le​jesz”. Sze​ro​ki, w któ​rym mio​ta​ły się ja​kieś cie​n ie, no​sił pod​p is „Miej​sce Zgu​by”. U dołu znaj​do​wał się do​p i​sek ołów​kiem: Hra​bio, wszyst​ko przed​s ta​wio​no na sche​ma​cie. Po prze​bi​ciu kap​s uł​ki pal​cem pro​s zę pod​rzu​cić sto​żek nad gło​wę na wy​s o​kość co naj​mniej ar​s zy​na. Sam się ob​ró​ci w od​po​wied​nim kie​run​ku (tyl​ko niech pan rzu​ca lek​ko, bez pod​krę​ca​nia). Trza​ś nie wprost nad gło​wą i po​s ie​ka wszyst​ko do​ko​ła, a pana nie za​dra​ś nie. Pro​s zę ćwi​czyć, ostroż​nie pod​rzu​ca​jąc. De Mar​ti​gnac, ko​wal losu Ja​s na Po​la​na „De Mar​ti​gnac? – po​my​ślał T., wyj​mu​jąc bom​bę z czer​wo​n e​go ak​sa​mit​n e​go gniaz​da. – Pew​n ie któ​ryś ze zwo​len​n i​ków. Zo​stał ko​wa​lem, bra​wo. Ale nie pa​mię​tam, ni​ko​go nie pa​mię​tam. Za to ro​bo​ta praw​dzi​wie ju​bi​ler​ska…” Na spo​dzie pierw​sze​go stoż​ka był sta​ran​n ie wy​gra​we​ro​wa​n y na​p is: „Po​tul​n a”. T. kil​ka razy pod​rzu​cił bom​bę nad gło​wę. Po osią​gnię​ciu naj​wyż​sze​go punk​tu nie​odmien​n ie ob​ra​ca​ła się oczkiem kap​suł​ki w dół. Po​wtó​rzyw​szy to samo ćwi​cze​n ie ze stoż​kiem śmier​ci (dru​ga bom​ba na​zy​wa​ła się „Mil​czą​ca”), T. ostroż​n ie wło​żył oba do kie​sze​n i sza​ra​wa​rów. Nie​któ​re przed​mio​ty z przy​sła​n e​go wy​p o​sa​że​n ia bu​dzi​ły zdu​mie​n ie – na przy​kład sta​ro​świec​ki dwu​zęb​n y wi​de​lec z bar​dzo sze​ro​ko roz​sta​wio​n y​mi zę​ba​mi i dziw​n ą na​zwą „Praw​da”, to​p or​n ie wy​bi​tą na rącz​ce. „Dla​cze​go «praw​da»? – po​my​ślał T. – Praw​da w oczy kole czy co? Za​p o​mnia​łem wszyst​ko o nie​sprze​ci​wia​n iu się. I skła​daj te​raz, czło​wie​ku, po ka​wa​łecz​ku…” Wresz​cie przy​go​to​wa​n ia do​bie​gły koń​ca. T. jesz​cze raz przej​rzał się w lu​strze. Jego bro​da zro​bi​ła się roz​ło​ży​sta i si​wa​wa – jak​by przez ostat​n ie mi​n u​ty stał się znacz​n ie star​szy i mą​drzej​szy. T. uśmiech​n ął się i spoj​rzał na ze​gar-ry​ce​rza. Czas było ru​szać. Wy​szedł z ho​te​lu i drgnął. Ak​si​n ia w no​wym żół​tym sa​ra​fa​n ie sie​dzia​ła na swo​jej fur​man​ce przed sa​mym gan​kiem; zo​ba​czyw​szy T., ze​sko​czy​ła na zie​mię i rzu​ci​ła się do nie​go, ale na wi​dok jego stro​ju na​gle się prze​lę​kła, nie​p raw​do​p o​dob​n ym wy​gię​ciem cia​ła za​ha​mo​wa​ła w lo​cie, mach​n ę​ła rę​ka​mi i od​sko​czy​ła w tył. – To ty? – sap​n ę​ła. – Czy nie ty?

– Ja, ja – od​rzekł T. z iry​ta​cją. – Bar​dzo wcze​śnie wsta​jesz… – Wy​gna​li cię z żan​dar​me​rii? – spy​ta​ła ze współ​czu​ciem Ak​si​n ia. – Do​igra​łeś się tą sie​kier​ką. Trza było sie​dzieć w domu, jak się upi​łeś… W tym mo​men​cie na uli​cy po​ja​wił się po​słu​gacz z pię​tra, przy​sta​n ął w po​bli​żu i za​czął uda​wać, że za​wią​zu​je sznu​ro​wa​dło, pil​n ie nad​sta​wia​jąc ucha. – Przy​szłaś po fur​man​kę? – za​p y​tał ostro T. – Więc bierz i jedź z Bo​giem. Je​stem za​ję​ty. – Ale gdzież ty pój​dziesz w ta​kim sta​n ie – po​wie​dzia​ła Ak​si​n ia, zer​ka​jąc na po​słu​ga​cza. – Obe​rwa​n iec w łap​ciach. Chodź, dam ci cho​ciaż sta​re buty. – Odejdź, Ak​si​n io – po​wtó​rzył ci​cho T. – Póź​n iej. – Nie pij tyle, Lo​wusz​ka! – ude​rzy​ła w la​ment Ak​si​n ia. – Za​kli​n am cię na Chry​stu​sa, nie pij! Jak wy​p i​jesz, ro​bisz się taki dziw​n y! T. wsko​czył na ko​n ia, wbił mu w boki ukry​te pod łap​cia​mi sta​lo​we gwiazd​ki i nie oglą​da​jąc się, po​ga​lo​p o​wał w dal pu​stą o po​ran​ku dro​gą. Za​sadz​ka cze​ka​ła trzy wior​sty za mia​stem – przy opusz​czo​n ym han​ga​rze na ło​dzie, gdzie od dro​gi od​ga​łę​zia​ła się wio​dą​ca ku rze​ce ścież​ka. T. wy​czuł to in​stynk​tow​n ie – nie było żad​n ych ze​wnętrz​n ych oznak nie​bez​p ie​czeń​stwa. Wo​kół na pół zruj​n o​wa​n e​go mu​ro​wa​n e​go ba​ra​ku z za​p ad​n ię​tym da​chem ko​ły​sa​ły się na wie​trze za​ro​śla dzi​kie​go bzu; pa​sia​sty szla​ban przy zej​ściu do prze​gni​łej przy​sta​n i był pod​nie​sio​n y, ro​ze​schnię​ta bud​ka stró​ża pu​sta – wszyst​ko no​si​ło pięt​n o wie​lo​let​n ie​go za​p usz​cze​nia. Pod​jeż​dża​jąc do han​ga​ru, stop​n io​wo zwal​n iał i tyl​ko dla​te​go zdą​żył się w porę za​trzy​mać. Nad dro​gą prze​cią​gnię​ty był cien​ki sza​ry sznur, pra​wie nie​wi​docz​n y na tle zie​mi. Nik​nął w za​ro​ślach bzu pod czar​n ą dziu​rą okna w ścia​n ie ba​ra​ku. Osa​dziw​szy ko​n ia, T. od​je​chał kil​ka kro​ków w tył, jak​by się za​sta​n a​wiał, w któ​rą stro​n ę je​chać da​lej – pro​sto czy nad rze​kę. „Wszyst​ko ja​sne – po​my​ślał. – W oknie jest pew​n ie strzel​ba, a sznur idzie pro​sto do kur​ka. Sys​tem «prze​chod​n iu, za​trzy​maj się», zna​my to… Knopf sie​dzi gdzieś obok i pa​trzy na mnie. Nie​do​brze, że on mnie wi​dzi, a ja jego nie”. Co chwi​la po​cią​ga​jąc wo​dze, zmu​sił ko​n ia, by krę​cił się w miej​scu, żeby trud​n iej go było wziąć na cel. Jed​n o​cze​śnie nie​p o​strze​że​n ie uwol​n ił ze strze​mie​n ia pra​wą nogę i prze​n iósł cię​żar cia​ła na lewą. – Pa​n o​wie! – krzyk​n ął. – Wiem, że tu je​ste​ście! Pro​p o​n u​ję, że​by​śmy omó​wi​li sy​tu​a cję! Pa​nie Knopf, za​p ew​n iam pana, że nie mamy żad​n ych po​wo​dów do nie​n a​wi​ści! W za​ro​ślach bzu na​stą​p ił le​d​wie do​strze​gal​n y ruch. T. bły​ska​wicz​n ie prze​rzu​cił pra​wą nogę przez sio​dło i schy​lił się tak, że za​sło​n ił go bok ko​n ia. W na​stęp​n ej se​kun​dzie z krza​ków try​snę​ły struż​ki si​n e​go dymu i roz​legł się huk sal​wy. Strze​la​li z dwu​ru​rek, kar​ta​cza​mi: je​den za​dra​snął T. w rękę. Koń za​czął się co​fać, osia​da​jąc na roz​jeż​dża​ją​cych się no​gach, i cięż​ko ru​n ął w tył. „Dru​gi w cią​gu dwóch dni – po​my​ślał T., czu​jąc przy​p ływ zim​n e​go gnie​wu – co za dra​nie…” Roz​p łasz​czył się na zie​mi za mar​twym ko​n iem. Znów huk​n ął strzał i nowa por​cja kar​ta​czy z ohyd​n ym cmo​ka​ją​cym od​gło​sem wbi​ła się w koń​ski brzuch. – Pa​n o​wie! – krzyk​n ął T. – Wzy​wam was jesz​cze raz, prze​stań​cie!

W od​p o​wie​dzi z krza​ków po​sy​p a​ły się strza​ły re​wol​we​ro​we. „Wspa​n ia​le – zro​zu​miał T. – A więc nie prze​ła​do​wa​li strzelb. Te​raz szyb​ko…” Wy​cią​gnął zza ko​szu​li kil​ka noży i uło​żył je w ręku w wa​chlarz. – Pa​n o​wie! – za​wo​łał. – Przy​p o​mi​n am, że je​stem prze​ciw​n i​kiem prze​mo​cy! Ni​ko​mu nie chcę zro​bić krzyw​dy! Wi​dzę przed sobą tyl​ko krza​ki, po​wta​rzam, tyl​ko krza​ki! Za​raz za​cznę ci​skać w nie no​ża​mi! Noże są bar​dzo ostre, to​też je​śli przy​p ad​kiem ktoś się tam ukry​wa, pro​szę, by wy​szedł, gdy po​li​czę do trzech, że​bym ni​ko​go nie zra​n ił! Raz! Dwa! – Zmu​sił się do od​cze​ka​n ia krót​kiej pau​zy. – Trzy! To rze​kł​szy, pod​n iósł się i za​czął rzu​cać ostrza, ob​ra​ca​jąc się nie​co po każ​dym rzu​cie. Czwar​ty nóż ko​goś tra​fił – świad​czył o tym pe​łen bólu krzyk. Krzy​wiąc się z po​gar​dy dla sa​me​go sie​bie, T. rzu​cił jesz​cze dwa ostrza w to samo miej​sce i krzyk prze​szedł w rzę​że​n ie. Z krza​ków zno​wu za​czę​to strze​lać i T. scho​wał się za ko​n iem. Gdy tyl​ko strze​la​n i​n a uci​chła, znów rzu​cił kil​ka noży. Tym ra​zem tra​fił od razu dwóch. Po każ​dym okrzy​ku bólu po​sy​łał w to samo miej​sce jesz​cze dwa ostre ka​wał​ki sta​li. Z za​ro​śli nadal do​bie​ga​ły wy​strza​ły – ale co​raz rzad​sze. T. oce​n ił, że zo​sta​ło tam jesz​cze trzech prze​ciw​n i​ków. – Pa​n o​wie! – za​wo​łał. – Ostat​n i raz pro​p o​n u​ję za​koń​czyć wal​kę! Dość już cier​p ień i krwi! – Hi​p o​kry​ta! – krzyk​n ął w od​p o​wie​dzi Knopf. Wy​jąw​szy z kie​sze​n i jesz​cze jed​n ą sta​lo​wą rybę, T. pod​rzu​cił ją na dło​n i i ci​snął w stro​n ę gło​su. Knopf za​wył. – Ło​trze! Prze​bi​łeś mi łyd​kę! Od​p o​wiesz za to! – Po​wta​rzam – od​rzekł T. – by​ło​by mą​drzej, gdy​by pan wy​szedł z tych krza​ków! – Czy je​śli wyj​dzie​my – roz​legł się głos jed​n e​go z po​moc​n i​ków Knop​fa – gwa​ran​tu​je nam pan bez​p ie​czeń​stwo? – Zdraj​cy! Tchó​rze! – za​sy​czał Knopf. W od​p o​wie​dzi po​sy​p a​ły się or​dy​n ar​n e wy​zwi​ska. – Nie zro​bię wam krzyw​dy! – krzyk​n ął T. – Obie​cu​je pan? – Obie​cu​ję. Ja w ogó​le ni​ko​mu nie ro​bię krzyw​dy. W każ​dym ra​zie sta​ram się… Lu​dzie z głu​p o​ty sami so​bie szko​dzą. – Do​p ó​ki pan ma jesz​cze noże, my się bo​imy! – za​wo​łał pod​wład​n y Knop​fa. – Niech pan je wy​rzu​ci na dro​gę! Tyl​ko bez oszu​kań​stwa! Po kil​ku se​kun​dach ka​mi​ze​la z reszt​ka​mi ar​se​n a​łu do mio​ta​n ia wy​le​cia​ła zza tru​p a ko​n ia i z brzę​kiem cięż​ko upa​dła na dro​gę. – A szty​le​ty? Po​wi​n ien pan mieć jesz​cze szty​le​ty! – Zga​dza się, pa​n o​wie – od​rzekł T., na​cią​ga​jąc na gołe cia​ło wy​ty​tła​n ą w ku​rzu ko​szu​lę. – Je​ste​ście zdu​mie​wa​ją​co do​brze po​in​for​mo​wa​n i. Ale i wy, pro​szę, wy​rzuć​cie swo​je re​wol​we​ry. I nie za​p o​mnij​cie za​brać re​wol​we​ru Knop​fo​wi. W za​ro​ślach od​by​ła się krót​ka wal​ka przy akom​p a​n ia​men​cie krzy​ków i szlo​chów. – Zdraj​cy! Głup​cy! – beł​ko​tał Knopf. – Wszy​scy zgi​n ie​cie! Nie zna​cie tego czło​wie​ka. My​śli​cie, że ko​go​kol​wiek wy​p u​ści ży​we​go? Je​den z po​moc​n i​ków Knop​fa za​wo​łał: – Rzu​cam re​wol​we​ry na dro​gę, hra​bio! Na zie​mię je​den po dru​gim gruch​n ę​ły trzy po​li​cyj​n e smith & we​sso​n y.

– Po​zwo​lę so​bie przy​p o​mnieć, pa​n o​wie, że mie​li​ście jesz​cze strzel​by! – krzyk​n ął T. Dwie strzel​by upa​dły w kurz obok re​wol​we​rów. „Czyż​by to było z ich stro​n y na se​rio? – po​my​ślał T. – Aż nie chce się wie​rzyć… Ale sło​wa trze​ba do​trzy​mać…” Od​cze​p ił od sza​ra​wa​rów po​kro​wiec ze szty​le​ta​mi i rzu​cił go na dro​gę. Z krza​ków wy​szli dwaj kom​p a​n i Knop​fa. Trzy​ma​li ręce przed sobą na wy​so​ko​ści pier​si, po​ka​zu​jąc, że nie mają w nich bro​n i. Ta poza jed​n ak, któ​ra po​win​n a była roz​wiać po​dej​rze​nia T., spra​wi​ła, że zmarsz​czył brwi – idą​cy ku nie​mu po​li​cjan​ci dziw​n ie przy​p o​mi​n a​li go​to​wych do ata​ku bok​se​rów. „I skąd oni ta​kich bio​rą? – po​my​ślał. – Tylu ich prze​wi​n ę​ło mi się już przed ocza​mi; i wszy​scy jed​n a​ko​wi, jak​by ule​p ie​n i z sza​re​go pyłu w ja​kiejś po​n u​rej ho​dow​li… Może war​to z nimi po​roz​ma​wiać, a nuż tli się w nich jed​n ak iskra roz​sąd​ku…” Obaj agen​ci byli krzep​ki​mi wą​sa​ty​mi męż​czy​zna​mi mię​dzy trzy​dziest​ką a czter​dziest​ką, o mię​si​stych, bry​ło​wa​tych twa​rzach ama​to​rów pa​ró​wek i piwa, tyle że je​den miał od​sta​ją​ce uszy, a dru​gi bo​ko​bro​dy. Ubra​n i byli w kra​cia​ste gar​n i​tu​ry, na​su​wa​ją​ce na myśl nie​bez​piecz​n e przy​go​dy i spor​to​wy styl ży​cia – w ro​dza​ju tych, któ​re pe​ters​bur​scy li​be​ral​n i ad​wo​ka​ci przy​wdzie​wa​ją na nie​dziel​n ą wy​ciecz​kę au​to​mo​bi​lo​wą na wy​spy. – Pan też niech się po​ka​że, hra​bio – po​wie​dział agent z bo​ko​bro​da​mi. „Wy​raź​n ie coś knu​ją – uznał T. – Wsze​la​ko lu​dziom na​le​ży wie​rzyć na​wet wte​dy, kie​dy pra​wie na pew​n o łżą. Po​wi​n ie​n em dać im szan​sę…” Wstał zza mar​twe​go ko​n ia i po​ka​zał agen​tom pu​ste ręce. Na​tych​miast obaj wy​cią​gnę​li spod swo​ich kra​cia​stych ma​ry​n a​rek po ma​łym der​rin​ge​rze i wy​ce​lo​wa​li je w T. – Ręce do góry, hra​bio! T. wes​tchnął. – Pa​n o​wie – po​wie​dział, pod​n o​sząc ręce – oczy​wi​ście za​sto​su​ję się do wa​sze​go żą​da​n ia. Ale jak bę​dzie​cie mo​gli spoj​rzeć mi w oczy? – Nie ma ta​kiej ko​n iecz​n o​ści – rzekł Knopf, wy​ła​żąc z krza​ków. – Jest pan mi​strzem wal​ki sam na sam i po​wi​n ien pan wie​dzieć, że przy po​je​dyn​ku ze śmier​tel​n ie nie​bez​p iecz​n ym prze​ciw​n i​kiem nie na​le​ży pa​trzeć mu w oczy. Trze​ba pa​trzeć w śro​dek trój​ką​ta, jaki two​rzą pod​bró​dek i oboj​czy​ki. Knopf miał na so​bie taki sam kra​cia​sty gar​n i​tur jak jego kom​p a​n i, tyl​ko le​p iej uszy​ty. T. przy​szła na​gle do gło​wy dziw​n a myśl: może Knopf roz​mna​ża się po​dob​n ie jak mię​czak, od​sku​bu​jąc sko​rup​ka​mi swo​jej musz​li małe ka​wa​łecz​ki wła​sne​go cia​ła, któ​re na​stęp​n ie ob​ra​sta​ją kra​cia​stą otocz​ką i sta​ją się nie​mal iden​tycz​n e jak on. „Tyl​ko ani je​den nie prze​żył na ra​zie wy​star​cza​ją​co dłu​go – po​my​ślał – żeby moż​n a było stwier​dzić, czy w koń​cu sta​ją się do​kład​n ie tacy sami jak Knopf, czy nie. I ci też ra​czej nie prze​ży​ją…” Chy​ba coś złe​go od​ma​lo​wa​ło się na jego twa​rzy. Agent z od​sta​ją​cy​mi usza​mi ner​wo​wo mach​n ął lufą krót​kie​go pi​sto​le​tu i po​wie​dział: – Ostrze​gam, żad​n e​go po​dej​rza​n e​go ru​chu! T., nie opusz​cza​jąc rąk, cof​n ął się od mar​twe​go ko​n ia. – Za po​zwo​le​n iem, pa​n o​wie – ode​zwał się – skąd mam wie​dzieć, ja​kie ru​chy uwa​ża​cie za po​dej​rza​n e? To za​le​ży od wa​sze​go wy​cho​wa​n ia, kla​sy spo​łecz​n ej i wa​run​ków ży​cia. – Za​strze​li​my jak ku​ro​p a​twę – wark​n ął groź​n ie ten z usza​mi. – Le​p iej niech pan nie pró​-

bu​je. – Je​stem bez​bron​n y i nie sta​n o​wię za​gro​że​n ia – od​p arł T. – Za​gro​że​n ie, jak mówi chiń​skie przy​sło​wie, tkwi w was sa​mych. T. co​fał się znacz​n ie wol​n iej, niż agen​ci szli w jego stro​n ę, i było ja​sne, że nig​dzie nie uciek​n ie. Ale jego lek​ce​wa​żą​cy uśmiech wy​raź​n ie dzia​łał im na ner​wy. Kra​cia​ści je​go​mo​ście zgod​n ie przy​śpie​szy​li kro​ku. – Nie słu​chaj​cie go – po​wie​dział Knopf. – Tyl​ko tego bra​ku​je… Stać! Do tyłu! Było już jed​n ak za póź​n o – ten z usza​mi za​wa​dził nogą o roz​cią​gnię​ty w po​p rzek dro​gi sznur. W oknie ce​gla​n e​go ba​ra​ku bły​snę​ło, huk​n ę​ło i chmu​ra kar​ta​czy zbi​ła obu agen​tów z nóg. Ude​rze​n ie było tak sil​n e, że ode​rwa​ło nie​szczę​śni​ków od zie​mi, po czym ci​snę​ło na dro​gę, jak gdy​by byli krę​gla​mi, w któ​re tra​fi​ła nie​wi​dzial​n a kula losu. Agent z od​sta​ją​cy​mi usza​mi zgi​n ął na miej​scu; dru​gie​mu wy​rwa​ło ze sta​wu lewą rękę – ale jesz​cze żył, pa​da​jąc w okrwa​wio​n y kurz. T. od​wró​cił się do Knop​fa. Ten pod​n iósł pu​ste ręce i na​wet roz​ca​p ie​rzył drżą​ce pal​ce. – Nie mam za​p a​so​we​go pi​sto​le​tu – po​wie​dział. – Ale nadal mnie pan prze​ra​ża, hra​bio. Qui pro quo. Tak czy owak. – A wie pan – od​rzekł T. – cał​kiem nie​daw​n o mó​wił mi to pe​wien koń. Któ​ry, je​śli się za​sta​n o​wić, jest pana ro​dzo​n ym bra​tem, nie ma w tym więc nic dziw​n e​go. Tyle że on tłu​ma​czył to wy​ra​że​n ie in​a ​czej. – Koń? – zdzi​wił się nie​n a​tu​ral​n ie Knopf, po​wo​lut​ku prze​su​wa​jąc się w bok. – Ależ co pan mówi… To zdu​mie​wa​ją​ce, hra​bio, że ko​n ie do tej pory o czymś z pa​n em roz​ma​wia​ją. Zna​jo​mość z pa​n em za​zwy​czaj koń​czy się dla nich fa​tal​n ie. – Kła​mie pan, Knopf, nie ze mną, ale z pa​n em. Co wię​cej, zna​jo​mość z pa​n em naj​czę​ściej oka​zu​je się fa​tal​n a w skut​kach tak​że dla lu​dzi… Knopf prze​su​wał się tak, by T. mu​siał się od​wró​cić ple​ca​mi do le​żą​cych agen​tów. T. za​uwa​żył to i uśmiech​n ął się. Zdjął z gło​wy słom​ko​wy ka​p e​lusz i ci​snął go za sie​bie. Ka​p e​lusz z sze​le​stem prze​le​ciał nad dro​gą i ukry​ty w jego ron​dzie sta​lo​wy dysk wbił się w gar​dło agen​ta z bo​ko​bro​da​mi, któ​ry, wspar​ty na łok​ciu, ostat​kiem sił ce​lo​wał do T. ze swe​go der​rin​ge​ra. Uła​mek se​kun​dy wcze​śniej, nim ostrze prze​cię​ło tęt​n i​cę szyj​n ą nie​szczę​śni​ka, T. krzyk​n ął: – Strzeż się! – Za​p raw​dę, dru​gie​go ta​kie​go fa​ry​ze​usza świat nie wi​dział! – wy​krzyk​n ął Knopf. – Po cóż pan tak upar​cie prze​strze​ga tych idio​tycz​n ych umow​n o​ści? Kogo pan chce oszu​kać? Czy na​praw​dę spra​wia panu przy​jem​n ość pod​trzy​my​wa​n ie w so​bie ilu​zji, że jest pan bez​grzesz​nym pa​cy​fi​stą? – Cze​mu pan są​dzi, że to ilu​zja? – od​p arł T. – Czyż pan nie wi​dzi, ile wy​sił​ku i ry​zy​ka kosz​tu​je mnie za​cho​wy​wa​n ie się po ludz​ku? A może pan uwa​ża, że wszy​scy są tacy jak pan, cy​n icz​n i i obo​jęt​n i na cu​dzy ból? Knopf po​krę​cił gło​wą. – Hi​p o​kry​ta, ja​kiż z pana hi​p o​kry​ta! Ale to nic, dziś od​kry​ję pań​skie praw​dzi​we ob​li​cze. Przy​go​to​wa​łem spe​cjal​n ą atrak​cję. Łoj​ko! Nikt nie od​p o​wie​dział na ten okrzyk. Knopf pod​n iósł dło​n ie do ust i za​wo​łał jesz​cze raz: – Łoj​ko!

T. usły​szał za sobą śmiech i obej​rzał się. Przez pole szedł ku nie​mu ogo​lo​n y na łyso ol​brzym z roz​p łasz​czo​n ym no​sem – ten sam, któ​ry chciał z nim wal​czyć w cy​gań​skim ta​bo​rze. Był nagi do pasa, w tych sa​mych zie​lo​nych sza​ra​wa​rach, wpusz​czo​n ych w mięk​kie ta​tar​skie buty z cho​lew​ka​mi. – Mó​wi​łem, że jesz​cze się spo​tka​my, bro​da​czu – po​wie​dział Cy​gan. – No i wy​bi​ła go​dzi​n a. T. się uśmiech​n ął. – O ile pa​mię​tam – od​rzekł – po​słu​gu​je się pan chro​n o​me​trem pia​sko​wym, a on nie bije. Cho​ciaż ja​kiś de​ka​denc​ki po​eta mógł​by to wy​ko​rzy​stać jako pa​ra​dok​sal​n ą me​ta​fo​rę. Bi​cie ze​ga​ra pia​sko​we​go to ci​sza. Dla​te​go cią​gle wy​bi​ja on wiecz​n ość… – Prze​stań baj​du​rzyć – prze​rwał mu Cy​gan. – Ze​szłym ra​zem za​mą​ci​łeś nam w gło​wach, ale te​raz nic z tego. Bę​dzie​my wal​czyć do śmier​ci… Two​jej śmier​ci. – Tego nie obie​cu​ję – po​wie​dział T. Cy​gan ru​szył ku nie​mu, uniósł pięść i na​gle ob​ró​cił się zdra​dziec​ko i ude​rzył nogą – ze zwin​n o​ścią zu​p eł​n ie nie​ocze​ki​wa​n ą u ta​kie​go ol​brzy​ma. T. się uchy​lił. Cy​gan pod​sko​czył do nie​go i spró​bo​wał ude​rzyć pię​ścią w ucho. T. znów zro​bił unik, ale w na​stęp​n ej se​kun​dzie Łoj​ko z ca​łej siły ude​rzył go otwar​tą dło​n ią w twarz. Krzy​wiąc się z bólu, T. pchnął go obie​ma rę​ka​mi w brzuch. Pchnię​cie nie wy​glą​da​ło na szcze​gól​n ie sil​n e – jak​by T. od​p y​chał roz​ba​wio​n e​go chło​p acz​ka. Ale twarz Cy​ga​n a zzie​le​n ia​ła. Zgiął się wpół, przy​siadł i przez chwi​lę pró​bo​wał na​brać tchu, ło​wiąc usta​mi po​wie​trze. T. otarł rę​ka​wem krew z ką​ci​ka ust. – Ra​dził​bym panu za​p rze​stać prze​mo​cy – po​wie​dział. – Bo in​a ​czej skoń​czy się to bar​dzo smut​n o. Łoj​ko się wy​p ro​sto​wał. W jego rę​kach po​ja​wi​ły się dwa krzy​we noże, któ​re ukry​wał w cho​le​wach. Nie tra​cąc cza​su na sło​wa, rzu​cił się na T. Da​lej wy​glą​da​ło to tak, jak​by T. z Cy​ga​n em za​czę​li tań​czyć ja​kiś we​so​ły ta​n iec, po​le​ga​ją​cy na tym, że T. nur​ko​wał pod rę​ka​mi Cy​ga​n a, cały czas po​zo​sta​jąc za jego ple​ca​mi. Zro​bi​li dwa albo trzy pas, i oka​za​ło się, że T. moc​n o dzier​ży Cy​ga​n a za nad​garst​ki, za​trzy​maw​szy skie​ro​wa​n e w sie​bie ostrza o kil​ka cali od swo​jej ko​szu​li. Utrzy​mać Cy​ga​n a było trud​n o – twarz T. po​czer​wie​n ia​ła. – Jest pan pe​wien, że nie chce prze​rwać? – za​p y​tał ochry​p łym z wy​sił​ku gło​sem. – Jesz​cze nie jest za póź​n o… – Po​rż​n ę cię na pa​ski – za​sy​czał Cy​gan. T. przy​mru​żył oczy. – W Ewan​ge​lii świę​te​go Ma​te​usza po​wie​dzia​n o – rzekł, przy czym chryp​ka znik​n ę​ła z jego gło​su – je​śli cię kto ude​rzy w pra​wy po​li​czek, nad​staw mu i dru​gi. Ewan​ge​li​sta Łu​kasz po​wta​rza: i kto cię ude​rzy w po​li​czek, nad​staw mu i dru​gi… T. przy​cią​gnął Cy​ga​n a bli​żej do sie​bie, tak że ich twa​rze nie​mal się ze​tknę​ły. – Miał pan czel​n ość, ła​skaw​co, ude​rzyć mnie w pra​wy po​li​czek – cią​gnął, za​dzie​ra​jąc bro​dę do góry, aż jej sza​ro​sta​lo​wa mio​tła zna​la​zła się na po​zio​mie twa​rzy Cy​ga​n a. – A więc oto lewy! A oto pra​wy! Lewy! Pra​wy! Lewy! Pra​wy! I znów lewy! A te​raz pra​wy! T. wście​kle mio​tał gło​wą z boku na bok i za każ​dym ra​zem twarz Cy​ga​n a po​kry​wa​ła się no​wy​mi na​cię​cia​mi od kar​bów wple​cio​n ych w bro​dę sta​lo​wych ostrzy. Cy​gan już krzy​czał, a T. wciąż po​wta​rzał: – Pra​wy! Lewy! Jesz​cze pra​wy! I znów lewy!

Wresz​cie Cy​gan roz​luź​n ił dło​n ie i upu​ścił swo​je krzy​we noże. T. od​rzu​cił go kop​n ia​kiem. Wy​jąc ze strasz​n e​go bólu, Łoj​ko z wy​cią​gnię​ty​mi przed sie​bie rę​ka​mi rzu​cił się do uciecz​ki, omal nie prze​wra​ca​jąc sto​ją​ce​go mu na dro​dze Knop​fa. Na wi​dok jego okrwa​wio​n ej, po​zba​wio​n ej oczu twa​rzy Knopf wzdry​gnął się i się​gnął po le​żą​cy w ku​rzu re​wol​wer. Nie tra​cąc ani se​kun​dy, T. rzu​cił się w tę stro​n ę, prze​ko​zioł​ko​wał w po​wie​trzu i zgar​n ął z dro​gi der​rin​ger za​bi​te​go agen​ta. Kie​dy Knopf wy​mie​rzył weń swój re​wol​wer, już pa​trzy​ły mu w twarz dwie umiesz​czo​n e jed​n a pod dru​gą lufy. – To dla​te​go na​zy​wa​ją pana Że​la​zną Bro​dą – wy​szep​tał bla​dy Knopf. – Skończ​my to raz na za​wsze. Za​bi​je​my się na​wza​jem, sko​ro ża​den nie może zy​skać prze​wa​gi… – Niech pan po​słu​cha – od​rzekł T. – Ja też mam do​syć tego bez​myśl​n e​go po​je​dyn​ku. Ale pro​szę mi wie​rzyć, mogę panu opo​wie​dzieć coś ta​kie​go, co cał​ko​wi​cie zmie​n i pań​skie spoj​rze​n ie na sy​tu​a cję. Okaż​my so​bie na​wza​jem tro​chę to​le​ran​cji… – To​le​ran​cji? – uśmiech​n ął się Knopf. – Jest pan wy​ra​fi​n o​wa​n ym i okrut​n ym za​bój​cą, hra​bio. Z bro​dy ka​p ie panu krew, a pan mówi o to​le​ran​cji? Pan po pro​stu chce do koń​ca roz​ko​szo​wać się moją śmier​cią. Z pew​n o​ścią ob​my​ślił pan dla mnie coś szcze​gól​n ie po​n u​re​go… – Niech pan się nie wy​głu​p ia – po​wie​dział T. – Wy​ja​śnij​my so​bie wszyst​ko, do​p ó​ki je​ste​śmy sami i nie mu​si​my grać tych dia​bel​n ych ról. Od daw​n a chcę z pa​n em po​roz​ma​wiać. – Ale o czym? – Opo​wiem panu to, cze​go uda​ło mi się do​wie​dzieć o przy​czy​n ach na​szej… eee… wro​go​ści. Wi​dzi pan tę ław​kę przy ba​ra​ku? Scho​waj​my re​wol​we​ry, usiądź​my i po​roz​ma​wiaj​my.

XI Pod​czas gdy T. mó​wił, Knopf uważ​n ie oglą​dał swo​je rude tę​p o​n o​se pół​bu​ty, marsz​cząc brwi i coś mru​cząc pod no​sem – jak​by się za​sta​n a​wiał, czy nie czas za​n ieść je do szew​ca. Słu​chał jed​n ak uważ​n ie. Kie​dy T. za​milkł, na​tych​miast po​wie​dział: – A więc pod​su​muj​my. Pana i mnie stwa​rza de​mon imie​n iem Ariel, któ​ry jest stwór​cą i wład​cą tego świa​ta, tak? – On się nie uwa​ża za de​mo​n a – od​p arł T. – Na​zy​wa sie​bie praw​dzi​wym czło​wie​kiem. I stwa​rza nas nie sam, tyl​ko ra​zem z całą szaj​ką ta​kich sa​mych by​tów. Ale ma pan słusz​ność – dla nas obu oczy​wi​ście jest de​mo​n em. Albo ra​czej bo​giem, ale nie ła​ska​wym, tyl​ko dość zło​śli​wym i ogra​n i​czo​n ym. – Jest pan w sta​łym kon​tak​cie z tym de​mo​n em? – Nie​zu​p eł​n ie w sta​łym – rzekł T. – On sam wy​bie​ra, kie​dy i pod jaką po​sta​cią się uka​zać. Ale kon​tak​tu​je​my się czę​sto. – A o mnie ten de​mon po​wie​dział, że też je​stem jego two​rem, ale w po​rów​n a​n iu z pa​n em po​n ie​kąd dru​giej ka​te​go​rii i epi​zo​dycz​n ym? – Tak, w ogól​n ych za​ry​sach tak to się przed​sta​wia – zgo​dził się T. – Ale pro​szę się nie ob​ra​żać. Na​sza, pań​ska i moja, na​tu​ra jest taka, że głu​p io by​ło​by mó​wić o czy​jejś wyż​szo​ści. Je​ste​śmy po pro​stu cu​dzym wy​my​słem, pło​dem wy​my​śla​ją​cych nas po ko​lei mó​zgów… I T. wska​zał gdzieś w dal. – Aha – rzekł Knopf. – Ro​zu​miem. Te mó​zgi wy​my​śla​ją nas w ce​lach ar​ty​stycz​n ych? – Tak – od​p arł T. – Cho​ciaż mają przy tym spo​re wąt​p li​wo​ści co do wa​lo​rów ar​ty​stycz​nych swe​go pro​duk​tu. Jak ro​zu​miem, ich cel jest o wie​le bliż​szy ko​mer​cyj​n ej ho​dow​li by​dła niż sztu​ce. Knopf za​bęb​n ił pal​ca​mi w ław​kę. – A pro​szę mi po​wie​dzieć, czy te pań​skie de​mo​n y po​wie​dzia​ły, po co pan idzie do Pu​stel​ni Optyń​skiej? – za​p y​tał. – I dla​cze​go pań​skie usi​ło​wa​n ia na​p o​ty​ka​ją taki za​cie​kły opór? – Oczy​wi​ście – po​wie​dział T. – Mu​szę tam do​trzeć, żeby się po​ka​jać i po​jed​n ać z Cer​kwią. De​mo​n y po​trze​bu​ją tego do in​try​gi, któ​rą sam nie do koń​ca ro​zu​miem. – A jak wy​ja​śnio​n o panu moją rolę? – Pan knu​je prze​ciw​ko mnie, żeby było cie​ka​wiej. – Ach, żeby było cie​ka​wiej – po​wtó​rzył Knopf. – Naj​lep​si po​li​cyj​n i wy​wia​dow​cy pa​da​ją jak mu​chy, żeby było cie​ka​wiej… I to wszyst​ko? T. kiw​n ął gło​wą. Gdzieś za rze​ką trzy​krot​n ie gło​śno ude​rzył dzwon. Dźwięk był pe​łen me​lan​cho​lii i jak​by py​ta​ją​cy. Knopf wstał z ław​ki i za​czął szyb​ko cho​dzić tam i z po​wro​tem, jak​by roz​sa​dza​ły go emo​cje. – Niech mi pan po​wie – ode​zwał się – czy sły​szał pan od tego ca​łe​go Arie​la o obe​li​sku Ech​n a​to​n a? – Nie – od​p arł T. – A o her​ma​fro​dy​cie z ko​cią gło​wą? – Też nie. A co to jest? – Wie pan – rzekł Knopf – tak jak więk​szość wy​wia​dow​ców je​stem z prze​ko​n ań ma​te​ria​li​-

stą i ate​istą. Ale po wy​słu​cha​n iu pań​skiej opo​wie​ści go​tów był​bym uwie​rzyć w ist​n ie​n ie świa​ta nad​p rzy​ro​dzo​n e​go. Czy to moż​li​we, że na​p raw​dę kie​ru​ją pa​n em du​chy zła, jak wie​rzą nie​któ​rzy pe​ters​bur​scy do​stoj​n i​cy? – Mną? – T. ze zdu​mie​n ia wy​trzesz​czył oczy. – Du​chy zła? Czy pan osza​lał? – No do​brze – po​wie​dział Knopf. – Czy chciał​by się pan za​p o​znać z moją wer​sją wy​da​rzeń? – Z ocho​tą. Knopf opadł na ław​kę. – W ty​siąc osiem​set sześć​dzie​sią​tym pierw​szym roku – za​czął – tak, tak, hra​bio, wła​śnie w roku znie​sie​n ia pańsz​czy​zny, w Egip​cie, w oko​li​cach sta​ro​żyt​n ych Teb, zna​le​zio​n o dziw​ny grób. Naj​p ierw ar​che​olo​dzy uzna​li, że to gro​bo​wiec ja​kie​goś ka​p ła​n a albo może fa​ra​ona, jako że fa​ra​onów nie​rzad​ko grze​ba​n o w ta​jem​n i​cy – ale pro​szę so​bie wy​obra​zić zdu​mie​n ie ko​p ią​cych, kie​dy w ogrom​n ym sar​ko​fa​gu w ko​mo​rze gro​bo​wej zna​leź​li roz​bi​ty na czę​ści obe​lisk. Odłam​ki były za​la​n e dzieg​ciem i spo​wi​te w ban​da​że jak mu​mia. Z obe​li​sku za​cho​wa​ły się tyl​ko frag​men​ty, ale na​wet to, co egip​to​lo​gom uda​ło się od​czy​tać, wy​star​czy​ło, by w spra​wę wmie​szał się Wa​ty​kan. Obe​lisk zo​stał znisz​czo​n y, a od​kry​cie na za​wsze za​ta​jo​n e przed ludz​ko​ścią… – I to był wła​śnie obe​lisk Ech​n a​to​n a? – Jak naj​bar​dziej. Ko​lum​n a fa​ra​ona od​stęp​cy, któ​ry prze​n iósł sto​li​cę na pu​sty​n ię i pierw​szy na świe​cie pró​bo​wał odejść od wie​lo​bó​stwa. Obe​lisk zo​stał znisz​czo​n y przez ka​p ła​n ów po przy​wró​ce​n iu sta​re​go po​rząd​ku, co na​stą​p i​ło bar​dzo szyb​ko po śmier​ci Ech​n a​to​n a. A jego skry​ci zwo​len​n i​cy po​cho​wa​li ka​mien​n e szcząt​ki. – Jak brzmiał na​p is na obe​li​sku? – Treść na​p i​su była po​twor​n a. Z tego, co od​czy​ta​li ar​che​olo​dzy, wy​n i​ka​ło, że Ech​n a​ton nie przy​p o​mi​n ał zwy​kłych ziem​skich wład​ców, czczą​cych wy​bra​n e bó​stwo w za​mian za jego po​moc. Był fa​n a​ty​kiem, co zna​czy, że ma​rzył tyl​ko o tym, by słu​żyć swo​je​mu bogu tak po pro​stu (bogu po pro​stu, bez ni​cze​go). I bóg dał mu taką moż​li​wość. – Jaki bóg? – Ten bóg po​cząt​ko​wo był her​ma​fro​dy​tą z ko​cią gło​wą. Ale uwa​ża​n o, że jego wi​ze​ru​n ek przy​n o​si nie​szczę​ście, i prze​sąd był tak sil​n y, że nig​dy nie przed​sta​wia​n o go na fre​skach czy pła​sko​rzeź​bach w praw​dzi​wej po​sta​ci. Sto​so​wa​n o wi​ze​ru​n ek za​stęp​czy w po​sta​ci krę​gu z mnó​stwem rąk – co mia​ło zna​czyć, że ten bóg jest wszech​mo​gą​cy, olśnie​wa​ją​co pięk​n y i wy​obra​że​n ie o nim może dać tyl​ko blask ko​ro​n y sło​n ecz​n ej. Po​tem za​bo​bon roz​p rze​strze​nił się na wy​mie​n ia​n ie jego imie​n ia, co spra​wi​ło, że zni​kło ono z in​skryp​cji, a wszyst​kie już ist​n ie​ją​ce znisz​czo​n o. Od​da​wa​n o mu cześć, nie na​zy​wa​jąc go wprost – do​kład​n ie tak samo jak fa​ra​onów na​zy​wa​n o nie ich wła​sny​mi imio​n a​mi, ale roz​ma​ity​mi ma​gicz​n y​mi ty​tu​ła​mi. Krót​ko mó​wiąc, by nie wy​ma​wiać za​ka​za​n e​go imie​n ia, za​czę​to tego boga na​zy​wać „na​sze słon​ko” i przed​sta​wia​n o pod po​sta​cią tar​czy sło​n ecz​n ej – jako że po​rów​n a​n ie do słoń​ca było naj​wyż​szą for​mą po​chleb​stwa zna​n ą lu​dziom sta​ro​żyt​n o​ści. W rze​czy​wi​sto​ści zaś her​ma​fro​dy​ta z ko​cią gło​wą był naj​obrzy​dliw​szym z bo​gów… – Skąd pan to wszyst​ko wie? – za​p y​tał T., pa​trząc z nie​do​wie​rza​n iem na Knop​fa. – Od tych, któ​rzy mnie za pa​n em wy​sła​li – od​rzekł Knopf. – Po​zwo​li pan, że będę kon​ty​nu​ował? T. kiw​n ął gło​wą.

– Na do​wód swo​je​go od​da​n ia Ech​n a​ton przy​siągł zło​żyć her​ma​fro​dy​cie w ofie​rze całe mnó​stwo dusz, naj​więk​szą licz​bę, jaką kie​dy​kol​wiek za​p i​sa​n o egip​ski​mi zna​ka​mi. Po​da​n o mi ją, ale nie za​p a​mię​ta​łem – pa​mię​tam tyl​ko, że wca​le nie jest okrą​gła… – A jak skła​da​n o du​sze w ofie​rze? – prze​rwał mu T. – To wła​śnie było naj​bar​dziej wstrzą​sa​ją​ce i strasz​n e. Aby zło​wić w swo​je sie​ci jak naj​wię​cej dusz, ka​p ła​n i Ech​n a​to​n a po​sta​n o​wi​li wy​ko​rzy​stać dok​try​n ę mo​n o​te​izmu. Ich plan po​le​gał na tym, by uczy​n ić her​ma​fro​dy​tę z ko​cią gło​wą je​dy​n ym bo​giem, a wszyst​kich po​zo​sta​łych okrzyk​n ąć de​mo​n a​mi. Po​n ie​waż jed​n ak praw​dzi​wy ob​raz her​ma​fro​dy​ty na​le​ża​ło ukryć, po​sta​n o​wi​li zwa​bić lu​dzi w pu​łap​kę, uży​wa​jąc w cha​rak​te​rze przy​n ę​ty nie​wi​dzial​n e​go, nie​ma​te​rial​n e​go ido​la… Po​wiem panu szcze​rze, hra​bio, że sam nie ro​zu​miem sen​su tych słów. – To aku​rat jest pro​ste – prych​n ął T. – Pro​ste? – na​dą​sał się Knopf. – Oczy​wi​ście. Co to jest idol pań​skim zda​n iem? – Fi​gu​ra, któ​rą lu​dzie pier​wot​n i sma​ru​ją tłusz​czem, żeby so​bie za​p ew​n ić po​myśl​n ość na woj​n ie i w ło​wach… – Zga​dza się, ale dla​cze​go ko​n iecz​n ie fi​gu​ra? Ido​le mogą być naj​róż​n iej​sze. Moż​n a po​wie​dzieć lu​dziom: wasz bóg to ten po​ma​lo​wa​n y pień. Zro​bić ta​kie​go ido​la nie​trud​n o, ale uni​ce​stwić też ła​two – taki bóg szyb​ko znik​n ie w po​mro​ce dzie​jów. Je​śli jed​n ak wy​bie​rze się na ido​la po​ję​cie abs​trak​cyj​n e, na przy​kład kon​cep​cję bez​cie​le​sne​go boga jako oso​bo​wo​ści, to znisz​czyć ta​kie​go ido​la nie moż​n a, na​wet wy​sy​ła​jąc całą ar​mię. A ra​czej po​zo​sta​n ie tyl​ko je​den spo​sób, by się od nie​go uwol​n ić: prze​stać o nim my​śleć. Ale dla więk​szo​ści lu​dzi jest to nie​osią​gal​n e. – Moż​li​we – po​wie​dział Knopf. – Moż​li​we… Jest pan nie​zwy​kle mą​dry, hra​bio. – Cóż więc zro​bi​li ka​p ła​n i Ech​n a​to​n a? – Wy​sła​li mło​de​go ka​p ła​n a do sta​ro​żyt​n ych Ju​dej​czy​ków: dzi​kie​go ko​czow​n i​cze​go ludu, któ​ry łą​czył wy​jąt​ko​wo prak​tycz​n e po​dej​ście do ży​cia ze wzru​sza​ją​cą na​iw​n o​ścią w kwe​stiach du​cho​wych. Ka​p łan miał wpro​wa​dzić do ich dzie​wi​czo czy​stych umy​słów nie​ma​te​rial​n e​go ido​la her​ma​fro​dy​ty, za​ka​zu​jąc od​da​wa​n ie czci in​n ym bo​gom. Na imię miał Moj​żesz. Ist​n ia​ła prze​p o​wied​n ia, że za po​śred​n ic​twem sta​ro​żyt​n ych Ju​dej​czy​ków na​uka mo​n o​te​izmu roz​p rze​strze​n i się na cały świat i bę​dzie mia​ła mnó​stwo od​ga​łę​zień – a wszyst​kie du​sze, zło​wio​n e na jej lep, odej​dą do stwo​rzo​n e​go przez egip​skich ma​gów je​zio​ra ciem​n o​ści, gdzie zo​sta​n ą po​chło​n ię​te przez her​ma​fro​dy​tę… Knopf mó​wił, a nad po​lem, jak​by na pod​kre​śle​n ie praw​dzi​wo​ści jego strasz​n ych słów, rósł i roz​sze​rzał się pe​łen bólu krzyk. Przy​cią​gał uwa​gę – i T. wresz​cie pod​n iósł oczy. Krzy​czał śle​p y Cy​gan Łoj​ko – pę​dził przez pole z wy​cią​gnię​ty​mi przed sie​bie rę​ka​mi, za​dzie​ra​jąc ku ni​skie​mu sza​re​mu nie​bu okrwa​wio​n ą twarz. Knopf tak​że za​p a​trzył się na nie​szczę​śni​ka. Cy​gan z ry​kiem prze​biegł obok ław​ki i po​gnał da​lej w pole; po mi​n u​cie jego głos ucichł w od​da​li. – No do​brze – po​wie​dział T. – Za​łóż​my, że mówi pan praw​dę. Ale co ja mam z tym wspól​ne​go? – Prze​p o​wie​dzia​n o – pod​jął Knopf – że cykl się za​mknie, kie​dy na ofia​rę her​ma​fro​dy​cie zo​sta​n ie zło​żo​n y ja​kiś „Wiel​ki Lew”. W sta​ro​żyt​n o​ści uwa​ża​n o, że ta ofia​ra już zo​sta​ła zło​żo​n a i że Wiel​kim Lwem był wódz Ari ben Ga​le​wi o przy​dom​ku „lew Sy​do​n u”, któ​re​go

współ​cze​śni na​zwa​li „Arim Wszech​moc​n ym” za uda​n y rajd na sy​ryj​skie win​n i​ce. To wła​śnie tłu​ma​czy cią​głe ocze​ki​wa​n ie koń​ca świa​ta, wspól​n e wie​lu tra​dy​cjom tam​tych lat. Jed​n ak​że taj​n i wta​jem​n i​cze​n i na​szych cza​sów, po​rów​n aw​szy zna​ki i wska​zów​ki, uzna​li, że w rze​czy​wi​sto​ści „Wiel​ki Lew” to pan. Wszak „Lew” to pań​skie praw​dzi​we imię. Czy te​raz jest ja​sne, po co pan idzie do Pu​stel​n i Optyń​skiej? – Nie​zu​p eł​n ie. – Ka​p ła​n i her​ma​fro​dy​ty z ko​cią gło​wą mu​szą zło​żyć pań​ską du​szę w ofie​rze swe​mu prze​ra​ża​ją​ce​mu wład​cy, aby za​koń​czyć cykl two​rze​n ia. – Ale je​śli cykl two​rze​n ia zo​sta​n ie za​mknię​ty, ci sek​cia​rze, jak są​dzę, zgi​n ą wraz z całą resz​tą? – Oni uwa​ża​ją, że dla nich sa​mych zo​sta​n ie otwar​ty ko​ry​tarz wio​dą​cy do nie​śmier​tel​n o​ści. – A co to jest Pu​stel​n ia Optyń​ska? – Nikt do​kład​n ie nie wie. W Ro​sji ist​n ie​je kil​ka przy​byt​ków i pu​stel​n i o ta​kiej na​zwie, ale nie są in​te​re​su​ją​ce – wie​lo​krot​n ie je prze​szu​ki​wa​n o i spraw​dza​n o. Pan naj​wy​raź​n iej zmie​rza do jed​n e​go z ta​kich miejsc, na​wet so​bie nie wy​obra​ża​jąc, co w rze​czy​wi​sto​ści pana tam cze​ka. Ale w ter​mi​n o​lo​gii sek​cia​rzy „Pu​stel​n ia Optyń​ska” to swo​ista al​che​micz​n a ale​go​ria, kie​dy na przy​kład sło​wom „ołów” i „rtęć” od​p o​wia​da coś zu​p eł​n ie in​n e​go, se​kret​n e​go. – Mia​n o​wi​cie co? Knopf spo​waż​n iał. – Przy​p usz​cza​my – po​wie​dział – że jest to do​wol​n e miej​sce, w któ​rym Wiel​ki Lew zo​sta​nie zło​żo​n y w ofie​rze her​ma​fro​dy​cie z ko​cią gło​wą. Plan sek​cia​rzy po​le​ga na tym, by wy​słać pana na bez​sen​sow​n ą wę​drów​kę i zło​żyć w ofie​rze po dro​dze. – To po co wy​sy​ła​ją mnie wła​śnie do Pu​stel​n i Optyń​skiej? Mo​gli​by mnie skie​ro​wać do ja​kie​goś Za​raj​ska, za​cza​ić się w la​sku i już. – Wi​dzi pan, hra​bio, daw​n e ry​tu​a ły tego typu za​kła​da​ją okre​ślo​n y sto​p ień te​a tral​n o​ści, pew​n e​go ro​dza​ju ra​do​sny współ​udział ofia​ry, choć​by na​wet for​mal​n y. T. za​śmiał się gło​śno. – Wo​bec tego nie​p o​ję​ta jest lo​gi​ka pań​skich dzia​łań, pa​n ie Knopf. Dla​cze​go usi​łu​je mnie pan znisz​czyć, sko​ro tam, do​kąd zmie​rzam, tak czy owak cze​ka mnie śmierć? Nie​chże pan po​zwo​li, by inni wy​ko​n a​li tę brud​n ą ro​bo​tę. – Ro​zu​mu​je pan cał​kiem słusz​n ie, hra​bio – od​rzekł Knopf. – Gdy​by to była moja oso​bi​sta spra​wa, tak wła​śnie bym po​stą​p ił. Ale w wy​dzia​le śled​czym to nie ja wy​da​ję roz​ka​zy. Wy​so​ko po​sta​wie​n i dy​gni​ta​rze by​wa​ją dziw​n ie prze​sąd​n i – i nie​któ​rzy z nich bio​rą tę całą hi​sto​rię z pro​roc​twa​mi, skła​da​n iem ofiar i wróż​ba​mi jak naj​bar​dziej po​waż​n ie. – I dla​te​go pan po​wi​n ien mnie za​bić? – Moim za​da​n iem jest nie za​bić pana, ale za​trzy​mać. Nie po​wi​n ien pan tra​fić w ręce ojca War​so​n o​fi​ja. – Kto to jest? – Po​dą​ża​ją​cy pań​skim śla​dem wy​słan​n ik sek​ty. Ale je​śli nie bę​dzie in​n e​go spo​so​bu, by pana za​trzy​mać, będę mu​siał pana za​ła​twić. T. mil​czał za​my​ślo​n y. – No? – za​p y​tał Knopf. – Co pan na to? – Pań​ska opo​wieść brzmi nie​p raw​do​p o​dob​n ie – po​wie​dział T. – Za​kła​da​jąc jed​n ak, że

mówi pan praw​dę, zna​czy to, że dzia​ła pan ręka w rękę z tymi, któ​rzy chcą mnie zło​żyć w ofie​rze. Bo to wła​śnie pan skie​ro​wał mnie do Pu​stel​n i Optyń​skiej. – Ja? – zdu​miał się Knopf. – Oczy​wi​ście. Wła​śnie od pana w po​cią​gu usły​sza​łem o niej po raz pierw​szy. – I przed​tem nic pan o niej nie wie​dział? – Mu​szę wy​znać – rzekł zmie​sza​n y T. – że trud​n o mi od​p o​wie​dzieć na to py​ta​n ie. Cho​dzi o to, że po na​szym star​ciu, albo w wy​n i​ku kon​tu​zji od kuli, albo z po​wo​du sko​ku z wa​go​n u do rze​ki, przy​da​rzy​ło mi się coś w ro​dza​ju za​n i​ku pa​mię​ci. Je​dy​n e, co pa​mię​tam, to na​sza roz​mo​wa w prze​dzia​le i pań​skie sło​wa o Pu​stel​n i Optyń​skiej. – Nie​chże pan da spo​kój – po​wie​dział Knopf – i nie wma​wia w zdro​we​go cho​ro​by. Kie​dy wspo​mnia​łem o Pu​stel​n i Optyń​skiej, była to pró​ba po​wstrzy​ma​n ia pana bez ucie​ka​n ia się do prze​mo​cy. Chcia​łem po​wie​dzieć, że my wszyst​ko wie​my… – Jacy „my”? – Wła​dze po​li​cyj​n e. – A skąd wła​dze po​li​cyj​n e za​czerp​n ę​ły in​for​ma​cję, że zmie​rzam do Pu​stel​n i Optyń​skiej? – Chy​ba od Kon​stan​ti​n a Pie​tro​wi​cza Po​bie​do​n o​sce​wa. Obe​rpro​ku​ra​to​ra Sy​n o​du. Sam pan ro​zu​mie, że ktoś taki nie bę​dzie ga​dać byle cze​go. T. z nie​do​wie​rza​n iem po​p a​trzył na Knop​fa. – Po​bie​do​n o​scew? Ten przy​tak​n ął. – Z ra​cji swo​ich obo​wiąz​ków za​wo​do​wych jest do​sko​n a​le po​in​for​mo​wa​n y o wszyst​kich fa​n a​tycz​n ych sek​tach. W tym rów​n ież o sek​cie wy​znaw​ców her​ma​fro​dy​ty z ko​cią gło​wą. Ro​zu​mie pan chy​ba, jaka to de​li​kat​n a spra​wa. Je​śli te in​for​ma​cje prze​ciek​n ą do li​be​ral​n ej pra​sy, in​sty​tu​cjom du​chow​n ym na​szej Oj​czy​zny gro​żą bar​dzo po​waż​n e kom​p li​ka​cje. – Ale skąd wziął się ter​min „Pu​stel​n ia Optyń​ska”? Dla​cze​go wła​śnie Optyń​ska? – Trud​n o mi po​wie​dzieć do​kład​n ie. Jak sły​sza​łem, jest to zwią​za​n e z pra​ca​mi Fio​do​ra Mi​chaj​ło​wi​cza Do​sto​jew​skie​go, któ​ry miał je​den z wyż​szych stop​n i wta​jem​n i​cze​n ia w hie​rar​chii taj​n e​go kul​tu. Zda​je się, że on pierw​szy użył tego ter​mi​n u w szcze​gól​n ym zna​cze​n iu mi​stycz​n ym… Tyl​ko że je​śli do​brze za​p a​mię​ta​łem tę stro​n i​cę z jego pra​cy, mó​wił nie po pro​11 stu o Pu​stel​n i Optyń​skiej, ale o ja​kiejś „Pu​stel​n i Optyń​skiej sło​wi​ków” . Znał pan prze​cież Do​sto​jew​skie​go, hra​bio? T. chwy​cił się za gło​wę. – Nie pa​mię​tam, już panu mó​wi​łem… Ude​rzy​łem się o wodę, ska​cząc z mo​stu. – Pań​ska amne​zja – po​wie​dział mięk​ko Knopf – nie jest ra​czej skut​kiem ude​rze​n ia o wodę. Ude​rzył się pan nie​zbyt moc​n o. Kon​tu​zja od kuli też nie mo​gła dać ta​kie​go re​zul​ta​tu. – No więc o co cho​dzi? – Naj​p raw​do​p o​dob​n iej zo​stał pan zme​sme​ry​zo​wa​n y. – Czy coś ta​kie​go jest moż​li​we? – Jak naj​bar​dziej. Nie​daw​n o w Pe​ters​bur​gu zło​czyń​cy za​hip​n o​ty​zo​wa​li dy​rek​to​ra ban​ku. No i naj​p ierw znie​wo​lił ma​szy​n ist​kę, a po​tem wy​jął z sej​fu całą go​tów​kę w zło​tych im​p e​ria​łach i gdzieś wy​n iósł… Pew​n ie uda​ło​by się nam od​two​rzyć prze​bieg wy​da​rzeń, ale bie​dak po pierw​szym prze​słu​cha​n iu rzu​cił się z okna. – Wi​dzę, że ma pan wy​tłu​ma​cze​n ie na wszyst​ko – po​wie​dział T. – Ale opo​wia​da pan zbyt

nie​sa​mo​wi​te rze​czy, by moż​n a je było tak po pro​stu przy​jąć na wia​rę. Może pan do​wieść praw​dzi​wo​ści swo​ich słów? – Mogę. – W jaki spo​sób? – A choć​by w taki, że ma pan na so​bie ofiar​n y amu​let. – Słu​cham? – Co pań​skim zda​n iem ma pan na szyi? – To? – T. za​ha​czył pal​cem łań​cu​szek, na któ​rym wi​siał mały zło​ty me​da​lion w kształ​cie książ​ki. – To jest przed​śmiert​n y po​da​ru​n ek księż​n ej Ta​ra​ka​n o​wej, za​mor​do​wa​n ej przez pań​skich ban​dy​tów. – Po co pan go nosi? – Na pa​miąt​kę po niej. Cho​ciaż to dość nie​wy​god​n y dro​biazg, dra​p ie mi pierś. Knopf za​chi​cho​tał. – A wie pan, że wła​śnie Ta​ra​ka​n o​wa za​mie​rza​ła pana zgu​bić? Nie​boszcz​ka była bez​li​to​sną po​szu​ki​wacz​ką przy​gód, wy​ko​n u​ją​cą naj​bar​dziej nie​bez​p iecz​n e za​da​n ia sek​cia​rzy. Sama w nic nie wie​rzy​ła, umia​ła jed​n ak za​mą​cić w gło​wie in​n ym – sam pan wi​dzi, na​wet za​wie​si​ła panu na szyi ofiar​n y znak. To ona po​da​ła panu wino ze środ​kiem na​sen​n ym. Gdy​by nie ja, ofia​ra już by się od​by​ła. T. mach​n ął ręką. – Nie​chże pan da spo​kój. Księż​n a Ta​ra​ka​n o​wa nie​bez​p iecz​n a? Bzdu​ra. – W po​rząd​ku. W ta​kim ra​zie niech pan mi po​wie, co jest w środ​ku amu​le​tu? – My​ślę, że nic. To zwy​kłe świe​ci​deł​ko. Ja​kaś sym​bo​licz​n a księ​ga ży​cia. – Tak samo mó​wił ten pe​ters​bur​ski ban​kier – po​wie​dział Knopf. – Py​ta​ją go: co to za klu​czyk, któ​ry ma pan na de​wiz​ce? A on na to: do na​krę​ca​n ia ku​ran​tów wiecz​n o​ści. A tak na​praw​dę był to klucz od pu​stej kasy… – Uwa​ża pan, że w amu​le​cie coś jest scho​wa​n e? – Nie in​a ​czej – po​twier​dził Knopf. – Do pań​skiej in​for​ma​cji: jest tam zło​ta płyt​ka z se​kret​nym imie​n iem her​ma​fro​dy​ty. Imię to, jak uwa​ża​ją wta​jem​n i​cze​n i, po​zwa​la na​wią​zać z nim kon​takt. Pro​fan, któ​ry ośmie​li się je prze​czy​tać, musi umrzeć. – Co za bred​n ie – po​wie​dział T. – Po cóż by mie​li się tak wy​si​lać, chcąc zło​żyć ofia​rę? – W daw​n ych kul​tach za​bi​ja​n e zwie​rzę ozda​bia​n o sym​bo​la​mi bó​stwa, któ​re​mu skła​da​n o je w ofie​rze. – Zwie​rzę? Bar​dzo pan uprzej​my… – Wiel​ki Lew. – Knopf roz​ło​żył ręce. – No i pana też… ozdo​bi​li. – Bre​dzi pan, pa​n ie Knopf. – No to otwórz​my amu​let. Nie boi się pan? T. zdjął wi​sio​rek z szyi, obej​rzał go i na​gle ogar​n ę​ła go fala nie​p ew​n o​ści. – Do​brze – po​wie​dział. – Jak pan so​bie ży​czy. Przy​da​ło​by się coś ostre​go… – Pro​szę. – Knopf po​dał mu po​kry​ty bu​ry​mi pla​ma​mi nóż do mio​ta​n ia. – To je​den z pań​skich. – Dzię​ku​ję – rzekł T., wziął nóż i przy​ło​żył ostrze do kra​wę​dzi zło​tej książ​ki. – Spró​bu​je​my tu​taj. Nie, nic z tego. Ani drgnie. Prze​cież panu… Na​gle wi​sio​rek otwo​rzył się z chrzę​stem i na ław​kę wy​su​n ę​ła się zło​żo​n a w har​mo​n ij​kę blasz​ka cien​ko skle​p a​n e​go zło​ta.

Knopf wziął w dwa pal​ce zło​tą blasz​kę, ostroż​n ie mach​n ął nią w po​wie​trzu i har​mo​n ij​ka roz​wi​n ę​ła się w błysz​czą​cy żół​to​zie​lo​n y pa​sek, po​kry​ty drob​n y​mi zna​ka​mi. – Za​raz – wy​szep​tał ze zdu​mie​n iem T. – ale jak… – Se​kret​n e imię her​ma​fro​dy​ty – po​wie​dział Knopf, ze czcią uno​sząc zło​ty pa​sek, by spoj​rzeć nań pod świa​tło. – Jest pan dla nich tak waż​n y, że za​wie​si​li panu na szyi nie ko​p ię, ale ory​gi​n ał, sta​ro​egip​ski ar​te​fakt. Od​dech wiecz​n o​ści. – Niech pan po​ka​że. – Ostroż​n ie – po​p ro​sił Knopf. T. wziął blasz​kę. Po​kry​wa​ją​ce ją zna​ki – pta​ki, oczy, krzy​że, fi​gur​ki lu​dzi i zwie​rząt – były drob​n iut​kie i wy​raź​n e, wy​ry​te z nie​zwy​kłą pre​cy​zją i z owy​mi nie​uchwyt​n y​mi cha​rak​te​ry​stycz​n y​mi ce​cha​mi, któ​re nig​dy by się nie po​ja​wi​ły, gdy​by nie ist​n ia​ła wie​lo​wie​ko​wa szko​ła ta​kie​go pi​sma. Na pierw​szy rzut oka było ja​sne, że to przed​miot bar​dzo sta​ry i bez wąt​p ie​n ia au​ten​tycz​n y. – Co tu jest na​p i​sa​n e? – za​p y​tał T. – Nie mam po​ję​cia. A te​raz pro​szę mi to dać… Tak, i me​da​lio​n ik, i blasz​kę. Zło​ży​my to sta​ran​n ie, tak jak było, bo to naj​wy​raź​n iej rzecz bar​dzo cen​n a… O, tak. Prze​ko​n a​łem pana? T. był zdru​zgo​ta​n y. – Ja… Po pro​stu nie wiem, co po​wie​dzieć – wy​beł​ko​tał. – Ariel o ni​czym ta​kim nie mó​wił. – Pro​szę go przy oka​zji za​p y​tać. Je​śli oczy​wi​ście po tym wszyst​kim się panu uka​że. – No do​brze – rzekł T. – A kim wo​bec tego jest we​dług pana Ariel? Knopf wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Nie wiem – po​wie​dział. – Nie wie​rzę w zja​wi​ska nad​p rzy​ro​dzo​n e i mogę przy​p usz​czać, że to cho​ro​bli​wa ha​lu​cy​n a​cja, ja​kimś dziw​n ym spo​so​bem ko​re​spon​du​ją​ca z rze​czy​wi​sto​ścią. Mo​gli to panu zresz​tą spe​cjal​n ie za​su​ge​ro​wać… Nie za​uwa​żył pan, czy ten Ariel nie miał w twa​rzy cze​goś ko​cie​go? – Nie miał – od​rzekł T., w za​my​śle​n iu ści​ska​jąc bro​dę dło​n ią. – Wiem, do cze​go pan zmie​rza… Nie, na pew​n o nie miał… Kom​p let​n ie za​mą​cił mi pan w gło​wie. O cho​le​ra! – Co się sta​ło? – Knopf pod​sko​czył. – Ska​le​czy​łem się w rękę… Niech pan za​cze​ka… Ale je​śli to praw​da i rze​czy​wi​ście mnie za​me​sme​ry​zo​wa​li, to zna​czy, że w isto​cie je​stem zwy​kłym ży​wym czło​wie​kiem? – No oczy​wi​ście. – I tego też może pan do​wieść? Knopf się ro​ze​śmiał. – Ależ pana sko​ło​wa​li. Pierw​szy raz wi​dzę ko​goś, kto do​ma​ga się do​wo​dów, że jest ży​wym czło​wie​kiem. Więk​szość lu​dzi, hra​bio, zwy​kła uwa​żać to za oczy​wi​ste… No, na przy​kład przed chwi​lą po​ka​le​czył się pan o bro​dę. Czyż to nie do​wód? – Rze​czy​wi​ście… Więc co mam ro​bić? – Po​wi​n ien pan wró​cić do Ja​snej Po​la​n y – po​wie​dział Knopf. – Przyjść do sie​bie, wszyst​ko prze​my​śleć. Z roz​ko​szą od​sta​wię tam pana pod kon​wo​jem. A co się ty​czy tej zło​tej blasz​ki, trze​ba bę​dzie do​łą​czyć ją do ma​te​ria​łów spra​wy. Nie co dzień pro​ste​mu po​li​cjan​to​wi tra​fia w ręce se​kret​n e imię her​ma​fro​dy​ty z ko​cią gło​wą. I Knopf po​ma​chał wi​sior​kiem na łań​cusz​ku. T. mil​czał po​sęp​n ie.

– Co? – za​p y​tał Knopf. – Nadal pan my​śli, że pró​bu​ję pana na​brać? A może cze​ka pan na wia​do​mość od swo​je​go Arie​la? Więc za​wo​łaj​my go, niech nas roz​są​dzi… Knopf ze​rwał się z ław​ki, przy​ło​żył do ust zło​żo​n e w tubę dło​n ie i za​wo​łał, przy​tu​p u​jąc w miej​scu: – Arie​lu! Arie​lu! – Niech pan nie bła​znu​je – rzekł po​n u​ro T. – Arie​lu! – krzyk​n ął Knopf jesz​cze gło​śniej. – Idź do dia​bła, Arie​lu, sły​szysz? Ukarz mnie za te sło​wa, je​śli ist​n ie​jesz! – W po​rząd​ku – po​wie​dział T. – Niech bę​dzie, jak pan chce. Wra​ca​my do Ja​snej Po​la​n y. – Wspa​n ia​le! – roz​p ro​mie​n ił się Knopf. – Cie​szę się, że po​tra​fi pan słu​chać gło​su roz​sąd​ku. Pro​szę mi wie​rzyć, mimo wszyst​kich na​szych, eee, nie​p o​ro​zu​mień, by​łem i nadal je​stem dum​n y ze zna​jo​mo​ści z tak wy​bit​n ym czło​wie​kiem… Z ga​lan​te​rią uchy​liw​szy me​lo​n i​ka, skło​n ił się głę​bo​ko, sta​jąc się na chwi​lę po​dob​n y do mima: po​ru​sza​ły się tyl​ko jego gło​wa i tu​łów, a trzy​ma​n y za ron​do ka​p e​lusz nie​ru​cho​mo wi​siał w po​wie​trzu, tam gdzie był na po​cząt​ku ukło​n u. Wy​glą​da​ło to bła​zeń​sko, a za​ra​zem ele​ganc​ko; T. uśmiech​n ął się, mimo że było mu bar​dzo cięż​ko na du​szy. Knopf wy​jął z kie​sze​n i bre​gu​et, wy​dzwo​n ił nim śpiew​n ą me​lo​dyj​kę i po​wie​dział: – Je​że​li chce​my zdą​żyć na ten o ósmej, po​win​n i​śmy się po​śpie​szyć. Uprze​dzam pana, ja bar​dzo szy… Na​gle roz​legł się wy​strzał. Uła​mek se​kun​dy wcze​śniej T. usły​szał prztyk​n ię​cie po​ci​sku w cia​ło. Knopf za​chwiał się, po​p a​trzył gdzieś za ple​cy T., po​tem prze​n iósł po​ciem​n ia​łe spoj​rze​n ie na nie​go i upadł. T. się obej​rzał. Od stro​n y zruj​n o​wa​n e​go ce​gla​n e​go ba​ra​ku szyb​kim kro​kiem szło ku nie​mu kil​ku lu​dzi. Na cze​le kro​czył nie​wy​so​ki du​chow​n y z na​ga​n em w ręku. Za nim po​dą​ża​ło pię​ciu czerń​ców z ka​ra​bi​n a​mi – dwaj trzy​ma​li broń w po​go​to​wiu, po​zo​sta​li, ob​ju​cze​n i ba​ga​żem, przy​p o​mi​na​li żoł​n ie​rzy w mar​szu: je​den niósł zło​żo​n y płaszcz-pa​łat​kę z ja​sne​go bre​zen​tu, dru​gi – dwie la​tar​n ie pro​jek​cyj​n e, a trze​ci dźwi​gał dużą tor​bę z wy​szy​tym krzy​żem i fo​n o​graf z ni​klo​wa​n ą tubą. T. roz​p o​znał du​chow​n e​go. Był to ten sam sta​ry Żyd z bro​daw​ką na no​sie, z któ​rym roz​ma​wiał na uli​cy w Kow​ro​wie – ale te​raz nie​zbyt przy​p o​mi​n ał sta​re​go Żyda, nie miał już bo​wiem na so​bie cha​ła​ta, tyl​ko czar​n ą ria​sę. Bro​daw​ka, jak się oka​za​ło, też była fał​szy​wa – znik​n ę​ła. Du​chow​n y pod​szedł do zwłok Knop​fa, wy​jął mu z ręki zło​ty amu​let, obej​rzał go do​kład​nie i scho​wał do we​wnętrz​n ej kie​sze​n i. – Ten przed​miot po​wi​n ien się znaj​do​wać u obe​rpro​ku​ra​to​ra – po​wie​dział. – A nie w przy​pad​ko​wych rę​kach. – Je​ste​ście ludź​mi Po​bie​do​n o​sce​wa? Du​chow​n y od​rzekł z uśmie​chem: – Nie mamy zwy​cza​ju się przed​sta​wiać, ale chy​ba ra​czej nie opo​wie pan ga​ze​tom o na​szym spo​tka​n iu. Otóż tak. – Jak się pan na​zy​wa? – Oj​ciec War​so​n o​fij, do pań​skich usług. – To pan? – za​p y​tał ze zdu​mie​n iem T. – Mó​wio​n o mi o panu. Zna​czy więc, że to do pana

cały czas sze​dłem? – Ano tak – po​twier​dził War​so​n o​fij, ba​wiąc się re​wol​we​rem. – Kim pan tak na​p raw​dę jest? War​so​n o​fij uśmiech​n ął się sze​ro​ko. – Miał pan in​te​re​su​ją​cą wer​sję od​p o​wie​dzi na to py​ta​n ie, hra​bio. Je​śli pan pa​mię​ta, przed​sta​wił mi ją pan na uli​cy w Kow​ro​wie. I wie pan, nie​mal panu uwie​rzy​łem. Kosz​to​wa​ło mnie to bez​sen​n ą noc. Oj, nie daj Bóg, żeby pan prze​żył coś po​dob​n e​go… Je​den z czerń​ców po​chy​lił się nad tru​p em Knop​fa i za​ha​cza​jąc o jego ma​ry​n ar​kę zwi​sa​ją​cym krzy​żem, ob​szu​kał go. Zna​lazł sa​kiew​kę, wy​jął z niej pie​n ią​dze i zręcz​n ie scho​wał pod ria​są. Po​zo​sta​li mni​si za​czę​li ob​szu​ki​wać inne zwło​ki – ro​bi​li to umie​jęt​n ie i ostroż​n ie, by nie ubru​dzić się krwią. – Co pan ze mną zro​bi? – za​p y​tał T. – Za​bi​je mnie? – Jak mo​gło to panu przyjść do gło​wy – obu​rzył się War​so​n o​fij. – Czyż był​bym do tego 12 zdol​n y? Za​bi​je pana Pie​rie​swiet . Wska​zał na jed​n e​go z czerń​ców, po​tęż​n e​go dra​ba o bez​barw​n ych oczach i ze sta​ran​n ie przy​strzy​żo​n ą bro​dą. Pie​rie​swiet z uśmiesz​kiem zdjął z ra​mie​n ia ka​ra​bin Mau​se​ra. Skie​ro​wał go na T., sta​ran​nie wy​ce​lo​wał mu w gło​wę, a po​tem na​gle prze​su​n ął lufę w stro​n ę ce​gla​n e​go ba​ra​ku. Na jego roz​wa​la​ją​cej się ścia​n ie sie​dział ma​leń​ki rudy ko​ciak. Po​p a​trzył na lu​dzi, miauk​nął ża​ło​śnie, od​wró​cił się i ru​szył po ob​ro​śnię​tych mchem ce​głach, z ner​wo​wo za​dar​tym ogo​n em – jak​by czuł, że to spo​tka​n ie nie wró​ży mu nic do​bre​go. Pie​rie​swiet strze​lił i ko​ciak w jed​n ej chwi​li znik​n ął z pola wi​dze​n ia – z taką siłą od​rzu​ci​ła go kula. Czerń​cy za​re​cho​ta​li. War​so​n o​fij też wy​szcze​rzył zęby. – Pie​rie​swiet wy​ci​n a na ku​lach krzyż – po​wie​dział. – Od uro​ku. Bar​dzo do​brze dzia​ła szcze​gól​n ie w wal​ce z ży​wym cia​łem. Kula nie tyl​ko je prze​bi​ja, ale wy​ry​wa ka​wa​łek, tak że jed​n ym strza​łem moż​n a po​ło​żyć kil​ku. – Cze​go ode mnie chce​cie? – za​p y​tał T. – Jak wszy​scy przed​sta​wi​cie​le na​szej pro​fe​sji – od​p arł War​so​n o​fij – chce​my tyl​ko jed​n e​go: pań​skiej nie​śmier​tel​n ej du​szy! Czerń​cy za​re​cho​ta​li jak za​p rzęg wro​n ych koni. T. pod​n iósł wzrok ku nie​bu. Było ni​skie i sza​re, ale nie mia​ło w so​bie żad​n e​go ma​je​sta​tu ani spo​ko​ju – pły​n ę​ły po nim chmu​ry bez wy​ra​zu, bli​skie i zim​n e, na​su​wa​ją​ce myśl o je​sien​nych wa​rzyw​n i​kach, nie​uro​dza​ju i od​wiecz​n ej bo​le​snej nę​dzy. T. nie chcia​ło się dłu​żej wal​czyć („zresz​tą z kim – po​my​ślał – i o co?”). W ser​cu czuł ogrom​n e zmę​cze​n ie. 13 „Chcę tyl​ko swo​bo​dy i ci​szy do​ko​ła, za​p o​mnieć o wszyst​kim i za​snąć na wie​ki!” Sło​wa Ler​mon​to​wa, któ​re T. za​wsze uwa​żał za dziw​n y dy​so​n ans, na​gle na​bra​ły sen​su, roz​p a​dły się na pary. „Oczy​wi​ście. Ci​sza to sen. A swo​bo​da… Swo​bo​da jest w za​p o​mnie​n iu! Za​p o​mnieć o wszyst​kim, wszyst​kim, na​wet o sa​mej my​śli o za​p o​mnie​n iu. To wła​śnie jest to…” Ale Pie​rie​swiet nie strze​lał. Dzia​ło się coś dziw​n e​go – mni​si jak gdy​by szy​ko​wa​li się do przed​sta​wie​n ia. Naj​p ierw wy​ję​li z tor​by z krzy​żem dwa okrą​głe je​dwab​n e wa​chla​rze i przy​mo​co​wa​li je do dłu​gich rą​czek – wa​chla​rze przy​p o​mi​n a​ły te​raz ogrom​n e pac​ki na mu​chy. Na je​dwa​biu na​kre​ślo​n y był

dziw​n y znak, po​dob​n y do ozdob​n ej li​te​ry „M”, prze​cię​tej łu​kiem okrę​gu. Czerń​cy unie​śli wa​chla​rze i za​czę​li płyn​n ie ma​chać nimi w kie​run​ku T., jak​by po​sy​ła​jąc ku nie​mu ja​kieś flu​idy i fale: za​p ew​n e wy​glą​da​ło​by to śmiesz​n ie, gdy​by nie le​żą​ce do​ko​ła tru​p y. Tym​cza​sem dwaj po​zo​sta​li mni​si ze szkla​n ym brzę​kiem wy​ję​li z tej sa​mej tor​by sieć, roz​po​star​li ją i ru​szy​li na T. Sieć była znisz​czo​n a, ciem​n o​sza​ra; brzę​cza​ła dla​te​go, że w jej oczka wple​cio​n o krysz​ta​ły kwar​cu, pięk​n e i wy​glą​da​ją​ce na bar​dzo ostre. T. przy​p o​mniał so​bie, że już wi​dział taką sieć na stat​ku księż​n ej Ta​ra​ka​n o​wej – obok mar​twych mni​chów w ła​dow​n i. Czerń​cy uni​ka​li spoj​rze​n ia T. w oczy – pa​trzy​li so​bie pod nogi i wy​glą​da​ło to tak, jak​by prze​cze​sy​wa​li je​zio​ro w po​szu​ki​wa​n iu ryb. T. od​wró​cił się od nich lek​ce​wa​żą​co i wsa​dził ręce do kie​sze​n i. Było to prze​my​śla​n e po​su​n ię​cie: gdy​by po pro​stu się​gnął do kie​sze​n i, Pie​rie​swiet naj​praw​do​p o​dob​n iej by strze​lił. Po​n ie​waż jed​n ak T. od​wró​cił się do za​bój​ców ple​ca​mi, mnich nie do​p a​trzył się w tym ru​chu żad​n e​go za​gro​że​n ia. – Pa​n ie hra​bio! – ode​zwał się War​so​n o​fij. – Co pan wy​p ra​wia? Jak ma​wia​ją popi i fo​to​gra​fo​wie, za​raz wy​le​ci pta​szek, che, che! Niech pan nie prze​ga​p i! Nie zwra​ca​jąc uwa​gi na bła​zeń​stwa War​so​n o​fi​ja, T. ob​jął dło​n ią zim​n y sto​żek bom​by i ob​rzu​cił wzro​kiem pole wal​ki, jak​by usi​łu​jąc przy​p o​mnieć so​bie coś waż​n e​go. Knopf le​żał na wznak i pa​trzył otwar​ty​mi oczy​ma w zmierz​cha​ją​ce się nie​bo. Nie​opo​dal ciem​n iał trup ko​n ia z po​ły​sku​ją​cy​mi ole​iście dziu​ra​mi w brzu​chu. Dwaj agen​ci w ciem​n ych od krwi ma​ry​n ar​kach le​że​li przy po​sie​ka​n ych kar​ta​cza​mi krza​kach na skra​ju dro​gi. Gdzieś w od​da​li znów strasz​n ie za​wył śle​p y Cy​gan. T. uniósł twarz ku nie​bu. Wprost nad nim otwie​rał się w chmu​rach wą​ski prze​świt. Zmiaż​dżył kciu​kiem kap​suł​kę i od​wró​cił się do czerń​ców. Oczy Pie​rie​swie​ta zwę​zi​ły się – mnich prze​su​n ął lufę, ale za​n im na​ci​snął spust, T. ci​snął bom​bę nad gło​wę i ca​łym cia​łem rzu​cił się w tył. Strzał i jed​n o​cze​sny wy​buch roz​le​gły się, kie​dy już pa​dał na zie​mię. Nie zo​ba​czył bły​sku. Nie po​czuł bólu, po pro​stu po​ciem​n ia​ło mu w oczach. Zda​wa​ło mu się, że spa​da do dołu, na któ​re​go dnie bu​cha żar. Dziw​n e było to, że po​cząt​ko​wo dół wy​da​wał się nie​zbyt głę​bo​ki, ale im dłu​żej T. spa​dał, tym ni​żej opusz​cza​ło się dno. Żad​n a prze​p aść nie mo​gła być tak głę​bo​ka. Po​tem od dołu po​wiał wiatr. Wzma​gał się stop​n io​wo i wkrót​ce upa​dek spo​wol​n iał, a wresz​cie cał​kiem się za​trzy​mał.

XII Re​a l​n ość skła​da​ła się z dwóch prze​ciw​staw​n ych sił. Pierw​szą był wiatr, rów​n y i jed​n o​staj​n y. Usi​ło​wał pod​chwy​cić T. i unieść w górę. Był chłod​n y i bu​dził na​dzie​ję. Dru​gą siłą był cię​żar, przy​p o​mi​n a​ją​cy znu​żo​n e po​go​dze​n ie się cze​goś ogrom​n e​go i od​wiecz​n e​go z sa​mym sobą. Był go​rą​cy i po​zba​wia​ją​cy sił, cią​gnął T. w dół. W punk​cie, w któ​rym T. się znaj​do​wał, obie siły rów​n o​wa​ży​ły się z ap​te​kar​ską do​kład​n o​ścią. Naj​p ierw je​dy​n ą my​ślą było od​czu​cie tej dziw​n ej bie​gu​n o​wo​ści. Po​tem za​czę​ły się na nią na​kła​dać inne my​śli. Było ich co​raz wię​cej i wkrót​ce prze​sta​ły być do​strze​gal​n e – a ra​czej to, co je do​strze​ga​ło, znik​n ę​ło w ich stru​mie​n iu i samo sta​ło się nie​do​strze​gal​n e. „Oczy​wi​ście nie jest to fi​zycz​n y wiatr i fi​zycz​n y cię​żar, po​n ie​waż nie mam cia​ła. Nie mam wła​ści​wie żad​n ej otocz​ki. Nie mam na​wet imie​n ia, naj​sub​tel​n iej​sze​go cia​ła ze wszyst​kich moż​li​wych. Imio​n a, któ​re no​si​łem, nie są moje, te​raz to oczy​wi​ste. Nie ma we mnie w ogó​le nic ta​kie​go, cze​mu moż​n a nadać imię. Ale kto for​mu​łu​je tę myśl?” Od​p o​wie​dzi nie było. „I wiatr, i cię​żar są bez wąt​p ie​n ia re​a l​n e, po​n ie​waż je czu​ję. To zna​czy, że te siły są do cze​goś przy​ło​żo​n e. Za​łóż​my, że ist​n ie​ję i ja, hra​bia T… To cał​kiem lo​gicz​n e. Ale skąd się bio​rą wiatr i cię​żar? Czy mogę zo​ba​czyć ich źró​dło?” Oka​za​ło się, że źró​dło jest już do​strze​gal​n e. Było nim za​gęsz​cze​n ie mro​ku przed jego ocza​mi. Był to jed​n ak nie tyl​ko mrok. Im bar​dziej T. się weń wpa​try​wał, tym wię​cej roz​róż​n iał szcze​gó​łów. Naj​p ierw wi​dział po pro​stu kulę in​ten​syw​n ej czer​n i, ja​kimś spo​so​bem ry​su​ją​cą się na rów​n ie ciem​n ym tle. Po​tem za​czę​ło mu się wy​da​wać, że w tej czer​n i jest coś bia​ła​we​go, a po​tem w tej bia​ła​wo​ści za​czę​ły się za​ry​so​wy​wać ró​żo​wa​we żół​ta​wo​ści, któ​re stop​n io​wo zla​ły się w rysy ol​brzy​miej ludz​kiej twa​rzy. Po​ja​wi​ły się oczy, po​tem nos, usta – i T. zro​zu​miał, że wi​dzi Arie​la. Twarz Arie​la jed​n ak wy​glą​da​ła dziw​n ie. Pra​we oko zmie​n i​ło się w wą​ską szpar​kę (T. uznał, że to może z po​wo​du jęcz​mie​n ia). Nos był lek​ko spuch​n ię​ty (może ka​tar, po​my​ślał). Ale szpet​n ie roz​dę​ta dol​n a war​ga zdra​dza​ła wy​raź​n e i kom​p ro​mi​tu​ją​ce śla​dy prze​mo​cy, któ​rych w ża​den spo​sób nie moż​n a było wy​tłu​ma​czyć na​tu​ral​n y​mi przy​czy​n a​mi: czer​n ia​ła na nich prze​ry​wa​n a li​n ia za​schnię​tych strup​ków, nie​wąt​p li​wie po​zo​sta​wio​n ych przez zęby po zde​rze​n iu z twar​dym i po​ru​sza​ją​cym się szyb​ko przed​mio​tem w ro​dza​ju pię​ści. Te​raz w po​strze​ga​n iu T. na​stą​p i​ła swe​go ro​dza​ju re​a k​cja łań​cu​cho​wa – z chwi​lą gdy się po​twier​dzi​ło, że twarz Arie​la nosi śla​dy po​bi​cia, utra​ci​ła ona mi​stycz​n y ma​je​stat ko​smicz​n e​go obiek​tu i na​wet ota​cza​ją​ca ją czerń zbla​kła i zma​to​wia​ła; w cią​gu kil​ku se​kund wi​dzia​dło na​bra​ło spo​isto​ści i wszyst​kie drob​n e szcze​gó​ły, wszyst​kie pory na nie​zdro​wej skó​rze, sta​ły się wy​raź​n ie wi​docz​n e. Oczy Arie​la po​ru​szy​ły się i T. zro​zu​miał, że de​miurg tak​że go wi​dzi. Przez ja​kiś czas pa​trzy​li na sie​bie w mil​cze​n iu. – Co się sta​ło? – za​p y​tał T. Nie bar​dzo wie​dział, jak i czym mówi, ale py​ta​n ie uda​ło mu się za​dać ze zwy​kłą ła​two​ścią. – Mnie? – uśmiech​n ął się po​n u​ro Ariel. – Czy panu?

– Panu – rzekł uprzej​mie T. – Wi​dzę, że przy​tra​fi​ło się panu nie​szczę​ście. Ariel mru​gnął i jego oczy za​bły​sły wil​go​cią. T. po​czuł cie​ka​wość, co się sta​n ie ze łza​mi de​miur​ga; ode​rwą się od rzęs i ule​cą w prze​strzeń czy też spły​n ą po po​licz​kach? Ale Ariel już się opa​n o​wał i jego spuch​n ię​te war​gi roz​cią​gnę​ła bo​le​sna imi​ta​cja uśmie​chu. – Pan​te​lej​mon od​mó​wił – oznaj​mił. – Do​my​śli​łem się już – od​rzekł T. – I mało, że od​mó​wił. Od​mó​wił w for​mie wy​jąt​ko​wo ob​raź​li​wej dla po​łu​dniow​ca. Mó​wi​łem już panu prze​cież, że nasz me​n e​dżer do spraw sy​tu​a cji kry​zy​so​wych, mimo ca​łej swo​jej lon​dyń​skiej ogła​dy, jest jed​n ak czło​wie​kiem po​łu​dnia, a dla nich dru​gi układ sy​gna​łów to dość świe​ża in​sta​la​cja i czę​sto wy​wo​łu​je nie​kon​tro​lo​wa​n e emo​cje. – Dru​gi układ sy​gna​łów? – za​p y​tał T. – Co to jest? – To układ od​ru​chów wa​run​ko​wych, zwią​za​n ych ze sło​wa​mi. Dla od​róż​n ie​n ia od pierw​sze​go ukła​du sy​gna​łów, zwią​za​n e​go z re​a k​cja​mi or​ga​n i​zmu na go​rą​co, zim​n o i tak da​lej. Niech mi pan na przy​kład po​wie, ja​kie sko​ja​rze​n ia wy​wo​łu​je u pana sło​wo „ko​zło​ko​gut”? – To coś se​mi​n a​ryj​n e​go – po​wie​dział T. – Na po​dob​n ych przy​kła​dach w se​mi​n a​rium wy​ja​śnia​n o da​rem​n ość ludz​kie​go ro​zu​mo​wa​n ia. Że czło​wiek na​wet w swo​im umy​śle nie może stwo​rzyć ni​cze​go no​we​go i jest w sta​n ie tyl​ko łą​czyć ele​men​ty cze​goś już stwo​rzo​n e​go przez Boga. Kla​sycz​n y przy​kład to skrzy​dla​ty byk. My​ślę, że ko​zło​ko​gut to coś w tym ro​dza​ju. – Lo​gicz​n e – od​rzekł Ariel. – Sko​ro cho​dzi o ar​chi​man​dry​tę, jest to zna​cze​n ie se​mi​n a​ryj​ne. Ale zwie​rza​ki mają cał​kiem inne sko​ja​rze​n ia. Su​lej​man, jak tyl​ko usły​szał ten se​mi​n a​ryj​ny ter​min, za​p o​mniał o wszyst​kich swo​ich eu​ro​p ej​skich chwy​tach i ka​zał za​ła​twić ich biz​nes cio​sem po​n i​żej pasa. „Wpier​do​lić im na naj​bar​dziej fun​da​men​tal​n ym po​zio​mie”, jak się wy​ra​ził. Przy​słał swo​je​go in​te​lek​tu​a li​stę i gość, zgod​n ie z obiet​n i​cą Su​lej​ma​n a, oka​zał się w po​rząd​ku, ob​la​ta​n y. Prze​sie​dzie​li​śmy je​den wie​czór, za​sta​n o​wi​li​śmy się, gdzie oni mają ten fun​da​men​tal​n y po​ziom, prze​że​gna​li​śmy się i do dzie​ła… – Uhm – wtrą​cił T. – Wi​dzia​łem. – Ka​wa​łek o her​ma​fro​dy​cie nie​spe​cjal​n ie mi się po​do​ba, to wsta​wił Cze​czen. Za to da​lej tak po​chach​mę​ci​li​śmy, że Dan Brown po​si​kał​by się z ner​wów. We​dług na​szej wer​sji Gra​a l to mu​mia Je​zu​sa Chry​stu​sa, przy​wią​za​n a ze​tla​ły​mi ban​da​ża​mi do krzy​ża w spe​cjal​n ej sy​n a​go​dze pod Wa​ty​ka​n em. Za po​mo​cą Gra​a la ma​so​n i z rzą​du świa​to​we​go kie​ru​ją bie​giem hi​sto​rii. Nie​n a​wi​dzą mu​zuł​ma​n ów dla​te​go, że na nich pro​mie​n io​wa​n ie nie dzia​ła. A za​koń​czyć chcie​li​śmy tym, że przy​mu​so​wa re​li​gia współ​cze​snej bia​łej ludz​ko​ści to kult mar​twych Ży​dów, któ​re​go róż​n e od​ga​łę​zie​n ia obej​mu​ją i ciem​n e masy lu​do​we, i mi​łu​ją​cą wol​n ość spo​łecz​n ość li​be​ral​n ą. Cze​czen ob​my​ślił na​wet ostat​n ią fra​zę – „to jest po​trzeb​n e nie mar​twym, 14 to jest po​trzeb​n e ży​wym” . – Co pan wy​ga​du​je? – po​wie​dział T. – Aż strach ogar​n ia. – Niech się pan nie boi – par​sk​n ął Ariel. – Do tego nie do​szło. – A co się sta​ło? – No więc Su​lej​man za​wie​sił w sie​ci parę frag​men​tów: o bar​ce i her​ma​fro​dy​cie. Aby w fir​mie Pan​te​lej​mo​n a zro​zu​mie​li, że on nie żar​tu​je. No i da​lej jak zwy​kle: opła​ci​li​śmy Flash, we​szli​śmy na top. A wte​dy za​czę​ły się dys​ku​sje w sie​ci. Głów​n ie co praw​da dys​ku​to​wa​n o o tym, dla​cze​go popi za​bi​li ko​cia​ka, sko​ro ich her​ma​fro​dy​ta ma ko​cią gło​wę – to ja, głu​p i, w po​śpie​chu nie do​p a​trzy​łem. No i wy​wią​za​ła się dys​ku​sja o re​li​giach abra​ha​micz​n ych, ze wza​jem​n y​mi ata​ka​mi. A ta​kie gad​ki są kon​tro​lo​wa​n e. Krót​ko mó​wiąc, w pół go​dzi​n y rzecz

do​szła do si​ło​wych cze​ki​stów – ra​zem z in​for​ma​cją, kto wrzu​cił to na top. Za​czę​li spraw​dzać, jaką Su​lej​man ma kry​szę, i na​gle wi​dzą, że oni sami są tą kry​szą. Te​raz na cze​le si​ło​wych sta​n ął ge​n e​rał Szmy​ga. Strasz​n y czło​wiek, wszy​scy się go boją. Po​twór. Co nie​dzie​la lata nad El​brus – po​lu​je z he​li​kop​te​ra na śnież​n e​go lam​p ar​ta. Ochro​n a usta​wia na sto​ku 15 Mac​bo​ok Air z mac os dzie​sięć-sześć , a on do nie​go wali ze snaj​p er​skie​go ka​ra​bi​n u. I ża​den zie​lo​n y pę​tak mu nie pod​sko​czy. A u li​be​ral​n ych sze​fem jest puł​kow​n ik Urkins. – Ja​kieś dziw​n e na​zwi​sko – ode​zwał się T. – Zmie​n ił je z Urkin​so​n a, żeby cze​ki​ści go przy​ję​li. Że niby jest z ro​dzi​n y ło​tew​skich strzel​ców z dzia​da pra​dzia​da. Też ostry gość. Po​dob​n o opusz​czał się w ba​ty​ska​fie na dno Rowu Ma​riań​skie​go: wy​so​ko po​sta​wio​n e oso​bi​sto​ści in​stru​owa​ły go tam, co i jak. Urkins to waż​n a po​stać, co mie​siąc wy​sy​ła​ją go do Lon​dy​n u, żeby od​gry​wał świe​ży po​wiew. Ale Szmy​ga i tak jest waż​n iej​szy. Oli​gar​cha Bo​twin​n ik przed śmier​cią oso​bi​ście wy​szko​lił go w bo​jo​wym NLP. Po​dob​n o za to umo​czył u li​be​ra​łów. – Nie ro​zu​miem po​ło​wy słów, któ​rych pan uży​wa – po​skar​żył się T. – Co to jest bo​jo​we NLP? – Nikt do​kład​n ie nie wie. Ale krą​ży dużo po​gło​sek. Na przy​kład, że Szmy​ga po​wie coś nie​zro​zu​mia​łe​go przez te​le​fon, a czło​wiek po trzech dniach puch​n ie i umie​ra. Tak to wy​glą​da – żeby pan zro​zu​miał, jacy lu​dzie się pod​łą​czy​li. Ale do rze​czy. Szmy​ga zba​dał spra​wę, za​dzwo​n ił do Su​lej​ma​n a i mówi: od​bi​ło ci, dży​gi​cie? Twoi kre​a to​rzy pod​p a​dli wszyst​kim ibra​hi​micz​n ym re​li​giom. Ob​ra​zi​li na​wet zo​ro​a stry​stów. Su​lej​man z po​cząt​ku nie zro​zu​miał: ja​kich zno​wu zo​ro​a stry​stów, pyta. A Szmy​ga na to: jak to ja​kich, kur​de. Ro​sjan-maz​da​istów. Su​lej​man pyta: któ​rych maz​da​istów ma​cie na my​śli, to​wa​rzy​szu ge​n e​ra​le, tych od szóst​ki czy tych od trój​ki? Nie​p o​ko​icie się o tych, któ​rzy jeż​dżą maz​da​mi? Tu już Szmy​ga się wku​rzył. Mar​twię się, po​wia​da, o Ro​sjan-czci​cie​li ognia, ku​masz? A nuż im się nie spodo​ba, że u cie​bie to​n ie pło​n ą​ca bar​ka? A może to ob​ra​ża ich uczu​cia re​li​gij​n e? Su​lej​man uznał, że te na​ci​ski go nie do​ty​czą, i mówi – cóż, na upar​te​go, to i do słu​p a moż​n a się do​je​bać, to​wa​rzy​szu ge​n e​ra​le. Wie​my, co jest gra​n e, nie je​ste​śmy dzieć​mi. A Szmy​ga zmę​czo​n ym gło​sem po​wia​da – mnie taką ście​mę mo​żesz wsta​wiać, Su​lej​man, ale zo​ro​a stry​stom ni chu​ja. Tu Su​lej​man po​srał się ze stra​chu, prze​ko​n a​n y, że Szmy​ga sto​su​je bo​jo​we NLP. Bo roz​mo​wa zro​bi​ła się już kom​p let​n ie nie​zro​zu​mia​ła. A Szmy​ga na​da​je da​lej: zo​ro​a stry​ści to jesz​cze pi​kuś, ale da​lej na kogo się za​mach​n ą​łeś – na boga Sa​ba​otha? Po​gię​ło cię? Spe​cjal​n ie da​jesz pre​tekst li​be​ra​stom? Toż Urkin​son w są​dzie w pięć mi​n ut cię za​ła​twi, dla nie​go wsz​cząć spra​wę to jak splu​n ąć. Co, po​wia​da, chcesz mnie umo​czyć z ar​ty​ku​łu o eks​tre​mi​zmie? Nic z tego. Ty z nie​go bek​n iesz, a nie ja. Zresz​tą cie​bie mogą za​ła​twić zwy​czaj​n ie – w Mo​skwie psy​cho​p a​16 tów na pęcz​ki. Czar​n e wdo​wy, ni​be​lun​gi, kryp​to​ma​stur​ba​to​rzy z „pra​wej ru” , kwar​te​ro​n i 17 z Klu​bu Bi​zan​tyj​skie​go . Bud​dy​ści też się te​raz po​ro​bi​li zdro​wo jeb​n ię​ci, wszyst​kie​go się moż​n a po nich spo​dzie​wać. A poza tym coś ty wy​ga​dy​wał o is​la​mie w klu​bie „Trzy​n a​ście Hu​rys”? Nic ta​kie​go – od​p o​wia​da Su​lej​man. A Szmy​ga na to – aha, nie pa​mię​tasz, na​p a​li​łeś się i na​wą​cha​łeś, a na​gran​ko jest. Po​wie​dzia​łeś, że is​lam to re​li​gia świa​ta, któ​ry na​sta​n ie, kie​dy wszyst​kim nie​wier​n ym po​urzy​n a się łby. Jak ktoś to pu​ści do in​ter​n e​tu, to​bie pierw​sze​mu po​de​rżną gar​dło. Swoi, że​byś im nie psuł wi​ze​run​ku. Żeby wszy​scy zo​ba​czy​li, że is​18 lam to na​p raw​dę re​li​gia po​ko​ju . – A Su​lej​man? – Co Su​lej​man? Przy​p o​mniał so​bie, gdzie żyje – i cała eu​ro​toż​sa​mość po​sy​p a​ła się z nie​go

jak łu​p ież. Na​ro​bił w por​t​ki i wszyst​ko zwa​lił na mnie. A o swo​im in​te​lek​tu​a li​ście na​wet się nie za​jąk​n ął, cho​ciaż za her​ma​fro​dy​tę pod każ​dym wzglę​dem od​p o​wia​da​ją Cze​cze​n i. Ka​zał zdjąć tekst ze stro​n y, a mnie zwol​n ić. Przy czym nie zwol​n ić zwy​czaj​n ie, ale jesz​cze spu​ścić mi ło​mot przed ka​me​rą. – A to po co? – za​p y​tał T. – Żeby po​ka​zać zo​ro​a stry​stom, je​śli wy​zna​czą ustaw​kę… Mówi, że Szmy​ga mu ka​zał. Ale mnie po​wie​dzia​n o, że Szmy​ga tak na​p raw​dę nic ta​kie​go nie zle​cił. Po pro​stu burk​n ął: „Temu zła​ma​so​wi, któ​ry to wszyst​ko wy​my​ślił, na​le​ży się po ryju za ta​kie żar​ty. Wy​wa​lić na zbi​tą mor​dę”. Po pro​stu taki ko​lo​kwia​lizm. A oni to wszyst​ko wy​ko​n a​li do​słow​n ie. Zbi​li mi mor​dę. Wła​sna służ​ba bez​p ie​czeń​stwa, wy​obra​ża pan so​bie? Któ​ra spraw​dza​ła prze​p ust​kę i sa​lu​to​wa​ła… – Ariel chlip​n ął. – A pro​jekt za​mknę​li. – De​fi​n i​tyw​n ie? – za​p y​tał T. – Uhm. – A co z kre​dy​tem? Ariel przyj​rzał mu się zmru​żo​n y​mi oczy​ma. – Wie pan, pa​n ie hra​bio – po​wie​dział – na​wet nie po​tra​fię panu opi​sać, jak głę​bo​ko to mam. T. ogar​n ę​ła trwo​ga. – I co te​raz bę​dzie? – Z pa​n em czy ze mną? – za​p y​tał Ariel. – Z pa​n em – od​rzekł uprzej​mie T. – Odej​dę od Su​lej​ma​n a. Tyl​ko nie osku​ba​n y, jak oni so​bie wy​obra​ża​ją, ale z ca​łym urob​kiem. I wszyst​ko sprze​dam po​wtór​n ie. – Do​kąd pan odej​dzie? – Jest ta​kie miej​sce. Pew​n a po​waż​n a struk​tu​ra pod wo​dzą puł​kow​n i​ka Urkin​so​n a wer​bu​je dru​ży​n ę do no​we​go pro​jek​tu. Iro​n icz​n y re​tro sho​oter na sil​n i​ku gra​fi​ki so​ur​ce w wer​sjach dla PC i iks​bok​sa. Wa​riant dla kon​so​li wyj​dzie w kom​p le​cie ze spe​cjal​n ie na​p i​sa​n ą książ​ką, coś w ro​dza​ju ko​lek​cjo​n er​skie​go War​cra​fta, je​że​li coś panu to mówi. Pro​jekt na​zy​wa się Pe​ters​burg Do​s to​jew​s kie​go albo Okno na Eu​ro​pę, jesz​cze osta​tecz​n ie nie za​de​cy​do​wa​li​śmy. Moim zda​n iem Okno na Eu​ro​pę jest gor​sze. Wszy​scy będą my​śleć, że to o Ukra​inie i awan​tu​rach z ga​zem. Ale ide​olo​gicz​n ie pro​jekt jest bar​dzo waż​n y, to​też pie​n ią​dze się zna​la​zły mimo kry​zy​su. Na ra​zie daje prze​mysł naf​to​wy. – A na czym po​le​ga ta waż​n ość? – za​p y​tał T., po​sta​n o​wiw​szy się orien​to​wać we​dług świa​te​łek nie​licz​n ych zro​zu​mia​łych słów i zwro​tów. – To coś w ro​dza​ju na​szej od​p o​wie​dzi Cham​ber​la​ino​wi. Ame​ry​ka​n ie wy​p u​ści​li grę dla iks​bok​sa, pod na​zwą Pio​tro​pa​weł. O tym, jak czte​rej ame​ry​kań​scy ma​ri​nes – Mu​rzyn, Żyd, Gru​zin i Chiń​czyk – ra​tu​ją świat przed dwu​gło​wym ro​syj​skim im​p e​ra​to​rem, sy​n em huń​skiej księż​n icz​ki Ana​sta​zji i Ra​spu​ti​n a. I szy​ku​je​my kontr​ude​rze​n ie. Trud​n ość jed​n ak po​le​ga na tym, że nie wy​star​czy ude​rzyć, trze​ba jesz​cze, żeby Ame​ry​kań​cy to ku​p i​li. Dla​te​go zro​bi​my dwie wer​sje – kra​jo​wą i eks​p or​to​wą. Róż​n i​ca bę​dzie mi​n i​mal​n a – po pro​stu prze​kie​ru​je​my wek​tor. W wer​sji kra​jo​wej wszel​kie drań​stwo bę​dzie się pchać z Eu​ro​p y do Pe​ters​bur​ga Do​sto​jew​skie​go, a w eks​p or​to​wej – z Pe​ters​bur​ga Do​sto​jew​skie​go do Eu​ro​p y. – A dla​cze​go Pe​ters​burg Do​s to​jew​s kie​go? – za​p y​tał T. – Cze​mu cią​gle to Toł​stoj, to Do​sto​jew​ski?

– Jest pan za​zdro​sny? – uśmiech​n ął się Ariel. – Nie​p o​trzeb​n ie. Musi pan wie​dzieć, że pod​sta​wą kul​tu​ro​wej tech​n o​lo​gii dwu​dzie​ste​go pierw​sze​go wie​ku jest ko​mer​cyj​n e wy​ko​rzy​sta​nie cu​dzych gro​bów. Tru​p o​odwiert to u nas naj​bar​dziej sza​n o​wa​n y ga​tu​n ek, po​n ie​waż jest bez​p o​śred​n ią ana​lo​gią wy​do​by​cia ropy naf​to​wej. Daw​n iej są​dzo​n o, że tyl​ko cze​ki​ści otrzy​ma​li spa​dek po di​n o​zau​rach, a po​tem lu​dzie kul​tu​ry też zna​leź​li miej​sce, gdzie moż​n a wwier​cić rurę. I te​raz wprzę​gli wszyst​kich nie​bosz​czy​ków. Na​wet za​mor​do​wa​n y car orze jak pań​ska bia​ła ko​by​ła na wzgó​rzu. I le​p iej się nie za​sta​n a​wiać, na kogo. A czy Do​sto​jew​ski gor​szy? Zwłasz​cza że taki z nie​go Do​sto​jew​ski, jak z pana Toł​stoj. – Pięk​n e dzię​ki – burk​n ął T. – Pro​jekt jest ko​mer​cyj​n y – cią​gnął Ariel – to​też nasz Fio​dor Mi​chaj​ło​wicz nie bę​dzie re​flek​syj​n ym ma​rzy​cie​lem i cie​n ia​sem, ale bo​jow​n i​kiem. Taki ufny ty​tan, nor​dyc​ki bro​da​ty rę​baj​ło, w wol​n ych chwi​lach za​czy​tu​ją​cy się Kon​fu​cju​szem… – Ale dla​cze​go aku​rat Do​sto​jew​ski? Cze​mu na przy​kład nie Tur​gie​n iew? – Ależ się pan przy​cze​p ił. No do​brze, po​wiem. FSB ma in​for​ma​cje, że w przy​szłym roku pre​zen​ter​ka te​le​wi​zyj​n a Oprah Win​frey za​re​ko​men​du​je Ame​ry​kan​kom do czy​ta​n ia po​wieść Bra​cia Ka​ra​ma​zow. Wte​dy eks​p or​to​wy Pe​ters​burg Do​s to​jew​s kie​go z au​to​ma​tu znaj​dzie się wśród pro​duk​tów to​wa​rzy​szą​cych dru​giej tran​szy, a to zwięk​szy sprze​daż mi​n i​mum pię​cio​krot​n ie. Je​śli wy​p u​ści się to jed​n o​cze​śnie na iks​bok​sie i PC, moż​n a na​tłuc obłęd​n ą masę szma​lu. – Dla​cze​go jest ta​kie waż​n e, żeby to sprze​dać na Za​cho​dzie? – In​a ​czej nie od​zy​ska się for​sy. U nas każ​dą grę ukrad​n ą. A in​we​sty​cje w tym biz​n e​sie są znacz​n ie po​waż​n iej​sze niż w li​te​ra​tu​rze. Niech pan po​li​czy, książ​kę pi​sze góra dzie​się​ciu lu​dzi, a po grze same na​p i​sy lecą ja​kieś pięć mi​n ut, i wszyst​kim trze​ba pła​cić. – A dla​cze​go aku​rat Pe​ters​burg? – Żeby jed​n o​cze​śnie pod​li​zać się wie​ży si​ło​wej. Czło​wie​ku, prze​cież stąd się bie​rze cały So​jusz Pół​n oc​n y. Pod to i szma​lu da​dzą wię​cej. – To tam na​le​żą Ni​be​lun​go​wie? – za​p y​tał ostroż​n ie T. – No bo sko​ro to So​jusz Pół​n oc​n y? – Ni​be​lun​gi nic do tego nie mają – po​wie​dział su​cho Ariel. – Mogą co naj​wy​żej po​go​n ić Uz​be​ków na ba​za​rze. A So​jusz Pół​n oc​n y, ma pan po​ję​cie, z kim współ​p ra​cu​je? Wszyst​kich pod sobą mają. – Tak czy owak nic nie ro​zu​miem – po​wie​dział T. – Mówi pan, że Pe​ters​burg wy​bra​n o po to, żeby się pod​li​zać wie​ży si​ło​wej. Ale pan te​raz bę​dzie pod li​be​ral​n ą? – Tak. 19 – A dla​cze​go wie​ża li​be​ral​n a chce się pod​li​zać si​ło​wej, sko​ro ze sobą wal​czą? – Bi​zan​cjum, dro​gi hra​bio – od​p arł Ariel. – Tego nie da się po​jąć gło​wą, tyl​ko go​rą​cym ser​cem. Albo w osta​tecz​n o​ści do​świad​czo​n ą dupą, prze​p ra​szam za spro​śny ka​lam​bur. I tak pan nie zro​zu​mie. A zresz​tą po co to panu? – No jak to po co? Prze​cież wła​śnie stąd się bio​rą wszyst​kie za​wi​ro​wa​n ia w moim lo​sie. – Niech się pan nie przej​mu​je. Za​wi​ro​wa​n ia wkrót​ce się skoń​czą. – Czym kon​kret​n ie? – Ni​czym. Po pro​stu się skoń​czą. – W ja​kim sen​sie? Ariel się uśmiech​n ął. – To już niech pan oce​n i. Ja grą kom​p u​te​ro​wą zaj​mo​wać się nie będę. Gri​szę chcą za​a n​-

ga​żo​wać do trzech pro​jek​tów, a Mi​tień​ka w ogó​le po​szedł w górę jak ra​kie​ta, nikt się tego 20 nie spo​dzie​wał. Ma te​raz mi​lio​n o​wy kon​trakt na se​rial te​le​wi​zyj​n y Sta​ru​cha Izer​gil . O jed​nej sta​rej kur​wie, któ​ra od​czy​tu​je cha​rak​ter czło​wie​ka, ro​biąc mu la​skę – tak jak Cy​gan​ka czy​ta z dło​n i. W każ​dym od​cin​ku gli​n y ją wzy​wa​ją, żeby ob​cią​gnę​ła tru​p o​wi i w ten spo​sób po​mo​gła w śledz​twie. Ale robi to za za​sło​n ą, żeby nie wy​le​cieć z pri​me time’u – wi​dać tyl​ko syl​wet​kę… Niech pan tak na mnie nie pa​trzy, hra​bio… Ro​zu​miem, że się to panu nie po​do​ba. Mnie też to zbyt​n io nie za​chwy​ca. Ale kto pana te​raz za​cznie stwa​rzać? Nie ma komu. Kom​p let​n ie. – Więc co się sta​n ie po na​szej roz​mo​wie? – Nic, prze​cież panu mó​wi​łem. – To zna​czy? – Sam pan się prze​ko​n a – od​rzekł Ariel. Kil​ka se​kund upły​n ę​ło w ci​szy. Wresz​cie Ariel naj​wy​raź​n iej zmiękł. – Tak w ogó​le – ode​zwał się – dzia​dek mó​wił mi coś na ten te​mat. Ale nie je​stem pe​wien, czy to się od​n o​si do pana. – Słu​cham. – Dzia​dek mó​wił, że w isto​cie żad​n ej śmier​ci nie ma. Jest to je​dy​n ie znik​n ię​cie jed​n ej z te​atral​n ych scen, na któ​rej dwa​dzie​ścia dwie po​tę​gi gra​ją swo​je role. Ale te same siły nadal uczest​n i​czą w mi​liar​dach in​n ych spek​ta​kli. Dla​te​go nic tra​gicz​n e​go się nie dzie​je. – Za​p o​mniał pan tyl​ko za​p y​tać, co o tym my​śli sama sce​n a – po​wie​dział T. – Ta, któ​ra zni​ka. – Co​kol​wiek by my​śla​ła i jak​kol​wiek by cier​p ia​ła, wszyst​ko to będą za nią czy​n ić po​tę​gi. Oprócz nich nie miał​by kto tego ro​bić. A poza tym sce​n a nie zni​ka od razu. Przez ja​kiś czas po​zo​sta​je… Pew​n a… Coś w ro​dza​ju śla​du na mo​krym pia​sku. Albo od​bi​cia świa​tła na siat​ków​ce oka. – Czy​je​go oka? – Trud​n o mi na to od​p o​wie​dzieć, hra​bio. A zresz​tą to tyl​ko po​rów​n a​n ie. Uj​mij​my to tak: po​zo​sta​je szcząt​ko​we mi​go​ta​n ie, my​ślo​wa mgła. Pew​n a in​er​cja in​dy​wi​du​a l​n e​go ist​n ie​n ia. Trwa ona nie​zbyt dłu​go, ale dzia​dek mó​wił, że to cu​dow​n y i cza​ro​dziej​ski mo​ment. Wła​śnie wte​dy czło​wiek może speł​n ić swo​je naj​więk​sze pra​gnie​n ie. Każ​de. – Na​p raw​dę każ​de? – Tak. Może być do​wol​n e, al​bo​wiem zni​ka​ją ogra​n i​cze​n ia ist​n ie​ją​ce za ży​cia. Kie​dy ma pan cia​ło, re​a l​n ość jest jed​n a dla wszyst​kich. A kie​dy pan nie ma cia​ła, pań​ski oso​bi​sty wszech​świat ni​ko​mu nie bę​dzie prze​szka​dzał. Nikt się na​wet o nim nie do​wie. Umysł może się na osta​tek skie​ro​wać, do​kąd chce. – Brzmi to rze​czy​wi​ście in​te​re​su​ją​co – po​wie​dział T. – Ale prze​cież pań​ski dzia​dek mó​wił o praw​dzi​wych lu​dziach. – Ra​cja. Co się dzie​je z bo​ha​te​rem, któ​re​go prze​sta​je wy​my​ślać bry​ga​da au​to​rów, nie wiem. Być może pana obej​mu​je skró​co​n a ana​lo​gia… Cho​ciaż w panu nie ma prze​cież żad​nych pra​gnień, do​p ó​ki my z Mi​tień​ką ich nie wy​my​śli​my… Tak, za​gad​ko​wa spra​wa… T. usły​szał zim​n ą, nie​ży​wą me​lo​dię, przy​p o​mi​n a​ją​cą śpiew me​cha​n icz​n e​go sło​wi​ka. Ariel wy​raź​n ie się za​n ie​p o​ko​ił. – Te​le​fon – po​wie​dział, wy​ba​łu​sza​jąc oczy. – Te​raz boję się już wszyst​kie​go… Od​wró​cił się.

W tym mo​men​cie coś się sta​ło z rów​n o​wa​gą sił, któ​re utrzy​my​wa​ły T. w miej​scu. Siła przy​p o​mi​n a​ją​ca wiatr prze​wa​ży​ła, szarp​n ę​ła go, i gło​wa de​miur​ga na​tych​miast zna​la​zła się da​le​ko w dole. – Hej! – krzyk​n ął T. – Ariel! Ariel!!! Ale Ariel stał się już ma​łym punk​ci​kiem. A po​tem roz​p ły​n ął się rów​n ież punk​cik – i wo​kół nie po​zo​stał nikt, kto mógł​by od​p o​wie​dzieć. W ślad za tym znik​n ę​ła siła cięż​ko​ści. A w na​stęp​n ym ułam​ku se​kun​dy ustał też wiatr. Roz​p acz​li​wym wy​sił​kiem woli T. spró​bo​wał po​dą​żyć za umy​ka​ją​cym z Wszech​świa​ta de​miur​giem i w pew​n ym stop​n iu to mu się uda​ło – cho​ciaż po​jął, że zu​żył na ten wy​si​łek ca​łe​go sie​bie i na dru​gi taki wy​czyn już go nie stać. Naj​p ierw przez kil​ka mi​n ut sły​szał głos, mó​wią​cy coś nie​zro​zu​mia​łe​go. Po​tem głos ucichł i w czer​n i za​czę​ła się za​ry​so​wy​wać syl​wet​ka czło​wie​ka sie​dzą​ce​go przed dziw​n ym apa​ra​tem, nie​co przy​p o​mi​n a​ją​cym ma​szy​n ę do pi​sa​n ia ze świe​cą​cym ekra​n em przed twa​rzą. T. po​znał Arie​la – de​miurg chy​ba nie wie​dział, że jest ob​ser​wo​wa​n y, albo nie zwra​cał na to uwa​gi. W sku​p ie​n iu stu​kał dwo​ma pal​ca​mi w kla​wi​sze swe​go urzą​dze​n ia (T. do​my​ślił się, że jest to owa „ma​szy​n a Tu​rin​ga”, o któ​rej tyle sły​szał), i na świe​cą​cym pro​sto​ką​cie przed jego twa​rzą po​ja​wia​ły się li​te​ry, jak​by ktoś ry​so​wał je z dru​giej stro​n y. Li​te​ry ukła​da​ły się w sło​wa, sło​wa w zda​n ia, zda​n ia w aka​p i​ty. T. wy​tę​żył wzrok i świe​cą​ca po​wierzch​n ia zbli​ży​ła się tuż do jego twa​rzy – jak gdy​by to on sam, a nie Ariel, sie​dział przed ma​szy​n ą Tu​rin​ga.

XIII Trze​ba przy​znać, że twarz pod du​żym sło​wem „Et​su​ko” była już nie​mło​da i znisz​czo​n a. Wy​so​ka roz​dziel​czość nada​wa​ła jed​n ak okład​ce cza​so​p i​sma spo​ry wa​lor po​znaw​czy: pory, zmarszcz​ki, drob​n e prysz​czy​ki, wło​ski, le​d​wie wi​docz​n e płat​ki łusz​czą​cej się skó​ry, po​łysk w miej​scach z pod​skór​n ą war​stwą tłusz​czu, ciem​n y kie​lich bro​dy, ku​rze łap​ki w ką​ci​kach oczu – wszyst​ko ra​zem przy​p o​mi​n a​ło upstrzo​n ą taj​n y​mi zna​ka​mi mapę le​si​stej kra​iny z dwo​ma chłod​n y​mi je​zio​ra​mi, prze​dzie​lo​n y​mi dłu​gim gór​skim grzbie​tem nosa. De​wi​za pi​21 sma „S kar​to​hoj ne pro​ra​demB!” nie​zręcz​n ie wy​p a​da​ła do​kład​n ie na czo​le. Nie twarz, uśmiech​n ął się Do​sto​jew​ski, ale ty​siąc​let​n ie im​p e​rium. U pro​gu roz​p a​du i upad​ku. Do​sto​jew​ski po​czuł, że jego oży​wie​n ie przy ze​tknię​ciu się z ko​lej​n ym świa​dec​twem po​p u​lar​n o​ści już za​mie​n i​ło się w smu​tek. „Ileż jed​n ak tych zmarsz​czek – po​my​ślał. – Do​brze, że w lu​strze tak ich nie wi​dać. Bo stre​so​wał​bym się każ​de​go ran​ka… Ja​kiż wy​raź​n y zwią​zek mię​dzy ludz​ką sła​wą a śmier​tel​n ym roz​kła​dem. Choć​byś się nie wiem jak oszu​ki​wał, i tak nie da​dzą ci za​p o​mnieć…” A jed​n ak wciąż miał ocho​tę się oszu​kać. Zaj​rzał do spi​su tre​ści, od​n a​lazł wy​bra​n ą stro​n ę i zo​ba​czył duży na​głó​wek: RE​GU​ŁY ŚMIER​CI FIO​DO​RA DO​STO​JEW​SKIE​GO Przez chwi​lę sy​cił wzrok czar​n y​mi ząb​ka​mi tłu​ste​go dru​ku, po czym po​p a​trzył na fo​to​gra​fię, tu za​miesz​czo​n ą w zmniej​sze​n iu (dzię​ki cze​mu nie wy​glą​da​ła tak przy​gnę​bia​ją​co jak na okład​ce), i czu​jąc przed​smak skrom​n ej i nie​co wsty​dli​wej sa​tys​fak​cji, za​czął od​czy​ty​wać ko​lek​cję wła​snych afo​ry​zmów: Na​po​tka​cie w ży​ciu wie​le przed​mio​tów, któ​re sta​no​wią świet​ną ta​nią broń. Weź​cie skrzyn​kę, becz​kę, ce​głę i ci​ś nij​cie nimi we wro​ga. Ode​braw​s zy wro​go​wi wód​kę i kieł​ba​s ę, nie mar​nuj​cie na​bo​jów – wróg i tak wkrót​ce umrze od na​pro​mie​nio​wa​nia. Al​ways aim for the head. You will no more da​ma​ge. Zbi​te​go z nóg ła​two do​bić na zie​mi jed​nym cio​s em. Kin​dża​ły za​da​ją mniej​s ze ob​ra​że​nia, ale za to cio​s y nimi są bar​dzo szyb​kie. Poza tym mo​że​cie się na​uczyć ude​rzać wro​ga w ple​cy, pod​kra​da​jąc się od tyłu. Nie za​po​mi​naj​cie o ob​s zu​ka​niu tru​pów, mogą mieć przy so​bie wód​kę i kieł​ba​s ę. Nig​dy nie wy​pi​jaj​cie wię​cej niż łyk wód​ki, żeby zneu​tra​li​zo​wać ra​dia​cję – in​a​czej ry​zy​ku​je​cie, że

znaj​dzie​cie się pi​ja​ni w tłu​mie wro​gów. Nie sta​raj​cie się za​bić wszyst​kich wro​gów co do jed​ne​go, za​nim za​cznie​cie wsy​s ać du​s ze – du​s za prze​łknię​ta w od​po​wied​niej chwi​li doda wam ener​gii i po​mo​że do​pro​wa​dzić wal​kę do koń​ca. Wro​gów, któ​rzy za​mar​li, naj​ła​twiej po​rą​bać na ka​wał​ki, za​nim od​ta​ją. – Nie​doj​dy – wy​mam​ro​tał Do​sto​jew​ski, po raz pierw​szy za​uwa​żyw​szy błąd – „za​mar​li”. Za​mar​z​li! Czyż to nie wy​n i​ka z kon​tek​stu? Co za bał​wa​n y! Na​wet tu​taj wszyst​ko mu​szą spa​sku​dzić. Od razu ode​chcia​ło mu się da​lej czy​tać. Na​chmu​rzo​n y, ci​snął pi​smo w kąt za​ma​sko​wa​n e​go schro​n u. Naj​bar​dziej przy​kra była świa​do​mość, że uda​je przed sa​mym sobą – roz​draż​n io​ny z po​wo​du zmarsz​czek, wy​le​wa złość na nie​win​n ą li​te​rów​kę. Za​brzę​czał pod​skór​n y daw​ko​mierz – jak za​wsze nie​ocze​ki​wa​n ie. Do​sto​jew​ski za​klął, wy​jął z kie​sze​n i pier​siów​kę z ko​n ia​kiem i po​cią​gnął duży łyk. Ko​n ia​ku zo​sta​ło na jesz​cze je​den taki sam. Po kil​ku se​kun​dach wstręt​n e brzę​cze​n ie prze​szło w ci​chy chryp i umil​kło, jak​by gnież​dżą​cy się pod skó​rą sta​lo​wy ro​bak za​krztu​sił się al​ko​ho​lem i zdechł. Ko​n iak się koń​czył. W do​dat​ku trzy go​dzi​n y temu zo​stał zje​dzo​n y ostat​n i ka​wa​łek kieł​ba​sy. Czas już naj​wyż​szy na wy​p ad. Do​sto​jew​ski pod​szedł do sta​n o​wi​ska ognio​we​go. Przed oko​p em le​ża​ła sta​ra świą​tecz​n a cho​in​ka z ozdo​ba​mi, ale prze​świ​ty mię​dzy ga​łę​zia​mi były na tyle duże, by móc kon​tro​lo​wać całą prze​strzeń przed nią. Do​sto​jew​ski wło​żył oku​la​ry z sa​kra​wi​zo​rem i przy​lgnął do ce​low​ni​ka. Od za​cho​du, jak na za​mó​wie​n ie, nad​cho​dzi​ła gru​p a mar​twych dusz. Jak zwy​kle, trzy​ma​ły się bli​sko sie​bie. O tym, że są to mar​twe du​sze, świad​czy​ły ota​cza​ją​ce je żół​te au​re​ole. Roz​my​ta żół​ta po​świa​ta drża​ła tyl​ko wo​kół po​sta​ci ludz​kich; cała resz​ta – la​tar​n ie, go​łę​bie, słup ogło​sze​n io​wy z pla​ka​tem re​kla​mu​ją​cym nową książ​kę Ak​si​n ii Toł​stoj-Oł​su​fje​wej – wy​glą​da​ła tak samo jak przy spoj​rze​n iu nie​uzbro​jo​n ym okiem. „Uzbro​jo​n e oko – po​my​ślał Do​sto​jew​ski i wes​tchnął. – Brzmi tak ja​koś… Na​uka pę​dzi na​przód. A myśl spo​łecz​n a – czy może się po​chwa​lić czymś po​rów​n y​wal​n ym co do roz​mia​rów z po​stę​p em tech​n icz​n ym?” Mar​twe du​sze były już w od​le​gło​ści stu me​trów. Unió​sł​szy oku​la​ry, Do​sto​jew​ski zbli​żył do oczu lor​n et​kę te​a tral​n ą i przyj​rzał im się do​kład​n iej. Na prze​dzie szli trzej do​li​n ia​rze, za nimi pię​ciu stu​den​tów (oczy​wi​ście nie byli to praw​dzi​wi do​li​n ia​rze i stu​den​ci – Do​sto​jew​ski kla​sy​fi​ko​wał tak umrzy​ków na pod​sta​wie mgli​stych i dla nie​go sa​me​go nie do koń​ca zro​zu​mia​łych sko​ja​rzeń). Or​szak za​my​ka​li dwaj ka​wa​ler​gar​dzi w bia​łych ofi​cer​skich mun​du​rach i dwaj ne​kro​or​dy​n an​si z ba​ga​żem. Ra​zem, tak jak trze​ba, dwu​n a​stu. Przez kil​ka se​kund Do​sto​jew​ski za​sta​n a​wiał się, co z nimi zro​bić – pod​p u​ścić bli​żej i wy​strze​lać z ka​ra​bi​n u czy zu​żyć ostat​n i gra​n at z pod​wie​sza​n e​go gra​n at​n i​ka. „Le​p iej gra​n at – za​de​cy​do​wał wresz​cie – bo in​a ​czej się roz​bie​gną…” Gra​n at​n ik był od daw​n a do​brze wstrze​la​n y, to​też wszyst​kie ko​lej​n e czyn​n o​ści Do​sto​jew​ski wy​ko​n ał bez za​sta​n o​wie​n ia: pod​n iósł ra​mię ce​low​n i​ka w skraj​n e gór​n e po​ło​że​n ie, 22 uchwy​cił na musz​kę li​te​rę „X” z ogrom​n e​go czer​wo​n e​go na​p i​su „СОТОНА ЛОХЪ” na ścia​-

nie gra​n i​to​we​go pa​ła​cy​ku i cze​kał, aż mar​twe du​sze po​dej​dą bli​żej. Ścia​n a pod li​te​rą „X” na wy​so​ko​ści oko​ło pół me​tra od chod​n i​ka była po​sie​ka​n a śla​da​mi wy​bu​chów, przy​p o​mi​n a​ją​cy​mi wy​ku​te w ka​mie​n iu gi​gan​tycz​n e ru​mian​ki. Z cza​sem wcze​śniej​sze śla​dy zni​ka​ły – nowe wy​bu​chy nie​ustan​n ie ocio​sy​wa​ły gra​n it. „Nie ma nic sta​łe​go na tym świe​cie – po​my​ślał Do​sto​jew​ski, ro​biąc wy​dech przed na​ci​śnię​ciem spu​stu. – Szło so​bie dwu​n a​stu umrzy​ków – i gdzie są te​raz?” Gra​n at ude​rzył w ścia​n ę, kie​dy cała gru​p a zna​la​zła się obok sło​wa „ЛОХЪ”. Pyk​n ął nie​bie​ski dy​mek – za​dzia​łał ła​du​n ek roz​p y​la​ją​cy – a w na​stęp​n ej pół​se​kun​dzie po ścia​n ie prze​szła fala, któ​ra roz​rzu​ci​ła umrzy​ków na boki: wy​buchł ae​ro​zol. „Pu-um” – roz​legł się ni​ski przy​jem​n y dźwięk, przy​p o​mi​n a​ją​cy sło​wo z ja​kie​goś pre​hi​sto​rycz​n e​go ję​zy​ka. Do​sto​jew​ski znów pod​n iósł do oczu lor​n et​kę. Za​ła​twie​n i byli wszy​scy prócz jed​n e​go ka​wa​ler​gar​da – krę​cił się w miej​scu, wierz​ga​jąc nogą w za​krwa​wio​n ej no​gaw​ce, zu​p eł​n ie jak nie​do​kład​n ie za​dep​ta​n y owad. Nie chcia​ło się na​wet my​śleć, co by bie​dak czuł, gdy​by był ży​wym czło​wie​kiem. Tra​fić go ze sztu​ce​ra było trud​n o – zbyt szyb​ko się krę​cił – ale na szczę​ście tuż obok sta​ła stan​dar​do​wa czer​wo​n a becz​ka z ben​zy​n ą. Do​sto​jew​ski opu​ścił ra​mię ce​low​n i​ka ka​ra​bi​n u o dwie kre​ski, uchwy​cił w ce​low​n ik żół​ty znak na becz​ce, wstrzy​mał od​dech i strze​lił. Becz​ka za​mie​n i​ła się w kłąb żół​te​go ognia i z ka​wa​ler​gar​dem było skoń​czo​n e. „Nie​p o​trzeb​n ie mar​n u​ję na​bo​je – za​uwa​żył ze smut​kiem Do​sto​jew​ski, wy​ła​żąc z oko​p u. – Na​ru​szam wła​sne za​sa​dy…” Przedarł się przez cho​in​kę i pod​szedł do miej​sca wy​bu​chu. Z bli​ska tru​p y wy​glą​da​ły pa​skud​n ie. Szcze​gól​n ie strasz​n e były wy​trzesz​czo​n e oczy – jak​by umrzy​ków coś ogrom​n ie zdu​mia​ło przed śmier​cią. Próż​n ia. „Cze​mu ży​cie sta​ło się tak mało war​te? – po​my​ślał Do​sto​jew​ski. – Otóż dla​te​go, że ta​n ia jest śmierć. Daw​n iej w bi​twie gi​n ę​ło dwa​dzie​ścia ty​się​cy lu​dzi – i pa​mię​ta​n o o niej przez stu​le​cia, bo każ​de​go czło​wie​ka z tych dwu​dzie​stu ty​się​cy ktoś mu​siał oso​bi​ście za​mor​do​wać. Wy​p u​ścić kisz​ki i żeby ręka mu przy tym nie drgnę​ła. Jed​n ą bi​twą na​sy​ca​ła się ogrom​n a ar​mia bie​sów ży​ją​cych w ludz​kim umy​śle. A te​raz, żeby za​bić dwa​dzie​ścia ty​się​cy, wy​star​czy na​ci​snąć gu​zik. Na ucztę de​mo​n ów to za mało…” Łup oka​zał się cał​kiem nie​zły. Stu​den​ci nie​śli pięć bu​te​lek wód​ki – dwie pę​kły przy wy​bu​chu, ale trzy zo​sta​ły. Ka​wa​ler​gar​dzi mie​li po pier​siów​ce stan​dar​do​we​go ary​sto​kra​tycz​n e​go ko​n ia​ku, a w chle​ba​kach ne​kro​or​dy​n an​sów zna​la​zły się czte​ry pęta kieł​ba​sy, dwie ap​tecz​ki i pięć ban​da​ży. Do​li​n ia​rze nie mie​li ani je​dze​n ia, ani al​ko​ho​lu, za to Do​sto​jew​ski zna​lazł przy nich trzy ła​dun​ki do gra​n at​n i​ka. Było to naj​cen​n iej​sze zna​le​zi​sko, jako że ozna​cza​ło w per​spek​ty​wie i kieł​ba​sę, i wód​kę, i inne rze​czy ubar​wia​ją​ce skrom​n ą pół​n oc​n ą eg​zy​sten​cję. Je​den z do​li​n ia​rzy miał jesz​cze książ​kę – Sen​ten​cje Kon​fu​cju​s za. – Po​czy​ta​my – prych​n ął Do​sto​jew​ski i scho​wał książ​kę do kie​sze​n i kurt​ki. Na​gle nogę prze​szył mu ostry ból. Ka​wa​ler​gard, któ​re​mu nie wia​do​mo jak uda​ło się prze​żyć, cich​cem pod​czoł​gał się z tyłu i wbił Do​sto​jew​skie​mu zęby w but. Oczy​wi​ście nie prze​gryzł gru​bej skó​ry, ale se​kret​n a igła, któ​rą każ​dy ka​wa​ler​gard miał pod ję​zy​kiem, do​się​gła pię​ty. Jak na złość, sie​kie​ra zo​sta​ła w schro​n ie. Z tru​dem utrzy​mu​jąc rów​n o​wa​gę, Do​sto​jew​ski

kil​ka razy ude​rzył ka​wa​ler​gar​da pię​ścią w skroń. Ten roz​warł szczę​ki po​kry​te bia​łą pia​n ą i znie​ru​cho​miał. Ale tru​ci​zna już prze​do​sta​ła się do krwi. Do​sto​jew​ski od​dy​chał i po​ru​szał się z nie​wy​mow​n ym tru​dem. Przed oczy​ma za​czę​ły mu pły​wać czer​wo​n e cie​n ie, a my​śli sta​ły się po​dob​n e do młyń​skich ka​mie​n i, ob​ra​ca​n ych w gło​wie przez ko​goś zmę​czo​n e​go i złe​go. „Ap​tecz​ka? Czy ban​daż? Nie, ban​daż nie wy​star​czy…” Mu​siał spo​żyt​ko​wać ap​tecz​kę. Oczy​wi​ście było mu jej szko​da, ale w grun​cie rze​czy ap​tecz​ka prze​zna​czo​n a była wła​śnie na wy​p a​dek, gdy​by do krwi prze​do​sta​ła się tru​ci​zna z se​kret​n ej igły. „Tak wła​śnie za​ła​twi​li Pusz​ki​n a – po​my​ślał Do​sto​jew​ski. – Wiel​ko​świa​to​we gni​dy. Naj​23 pierw z pi​sto​le​tów, a po​tem, kie​dy nie mógł się już ru​szać, se​kret​n y​mi igła​mi w gło​wę … 24 Słusz​n ie na​p i​sał o nich Ler​mon​tow – wy​n io​słe szu​mo​wi​n y …” Pul​su​ją​ca czer​wo​n a dusz​n ość stop​n io​wo ustą​p i​ła. Te​raz po​zo​sta​ło tyl​ko wy​ssać du​sze. Ale naj​p ierw oczy​wi​ście na​le​ża​ło od​mó​wić mo​dli​twę. Do​sto​jew​ski wy​brał sto​sun​ko​wo czy​ste miej​sce, ukląkł, wes​tchnął i za​mknął oczy. Sta​rzec Fio​dor Kuź​micz mó​wił, że mo​dli​twę na​le​ży od​ma​wiać w sku​p ie​n iu du​cha i umy​słu, ca​łym ser​cem prze​ży​wa​jąc sens każ​de​go sło​wa – bo in​a ​czej ła​two po​p aść w grzech dok​try​n er​stwa. Ostat​n io jed​n ak każ​de sku​p ie​n ie przy​cho​dzi​ło Do​sto​jew​skie​mu z tru​dem. Oto i te​raz, od​ma​wia​jąc Sym​bol wia​ry, co chwi​la przy​ła​p y​wał się na zu​p eł​n ie nie​sto​sow​n ych my​ślach: „Eu​ro​p a, Eu​ro​p a – a cóż jest do​bre​go w tej ca​łej Eu​ro​p ie? Czy​ste wy​chod​ki na dwor​cach, i to wszyst​ko. Moż​n a tam jeź​dzić, żeby się wy​srać, a poza tym nie ma po co…” A po​tem od razu, bez żad​n e​go związ​ku: „Je​śli wczy​tać się uważ​n ie w Da​ode​jing, wi​dać wy​raź​n ie, że wszyst​kich dzien​n i​ka​rzy na​le​ża​ło​by na​tych​miast po​wie​sić za jaja…” Wresz​cie ja​koś się skon​cen​tro​wał, od​wró​cił uwa​gę od błą​dzą​cych my​śli i za​koń​czył mo​dli​twę. „Bie​sy – wes​tchnął. – Zla​tu​ją się, jak tyl​ko czło​wiek klęk​n ie do mo​dli​twy. Daw​n iej mniej mi do​ku​cza​ły. Młod​szy by​łem, czyst​szy i tward​szy… No do​bra, czas za​czy​n ać…” Od​szedł nie​co w bok i uniósł dłoń przed twa​rzą – tak, by roz​ca​p ie​rzo​n e pal​ce na​kry​ły le​żą​ce przed nim cia​ła. Na​stęp​n ie sku​p ił się i po​cią​gnął ca​łym brzu​chem. Naj​p ierw nic się nie sta​ło – prze​szka​dza​ła ja​kaś ze​wnętrz​n a siła. Do​sto​jew​ski zmarsz​czył brwi, wy​mam​ro​tał „Pa​n ie, od​p uść” i po​cią​gnął moc​n iej. Roz​legł się ci​chy trzask – na szyi jed​n e​go z umrzy​ków pękł łań​cu​szek z ja​kimś bie​sow​skim amu​le​tem. Te​raz po​szło już gład​ko: błę​kit​n a​wa mgła po​p ły​n ę​ła od po​wy​krę​ca​n ych ciał ku dło​n i, a od niej, po​p rzez po​łu​dni​ki jin w ręce, spły​n ę​ła do wi​szą​cej pod pa​chą ty​kwy, gdzie za​czę​ła osia​dać, gęst​n ieć i za​mie​n iać się w płyn​n ą błę​kit​n ą manę. Du​sze, cho​ciaż mar​twe, mie​li wszy​scy – oprócz tego ka​wa​ler​gar​da, któ​ry ukłuł Do​sto​jew​skie​go se​kret​n ą igłą. „Cze​mu coś ta​kie​go naj​czę​ściej do​ty​czy wła​śnie ary​sto​kra​tów? – po​my​ślał Do​sto​jew​ski. – Za​n i​ka więź ze spra​wa​mi wyż​szy​mi, wszel​kie tchnie​n ie Boga, i w miej​scu du​szy po​zo​sta​je tyl​ko ka​łu​ża tru​ci​zny do se​kret​n ej igły. Stąd owo cią​głe dą​że​n ie klas wyż​szych, by po​n i​żać, ra​n ić i ubie​rać się w szcze​gól​n y spo​sób, na wszel​kie spo​so​by de​mon​stru​jąc swo​ją od​ręb​n ość. De​mon​stro​wać… To prze​cież od «de​mon». Trze​ba bę​dzie po​wie​dzieć Fio​do​ro​wi Kuź​mi​czo​wi…”

Po​łów był wspa​n ia​ły – many mo​gło wy​star​czyć na pięć bo​jo​wych hi​ber​n a​cji albo jed​n o ży​cze​n ie. Kie​dy błę​kit​n y dy​mek się roz​wiał, Do​sto​jew​ski po​czuł zwy​kłą po​ku​sę: po​dejść do tru​p ów i zo​ba​czyć, w co za​mie​n i​ły się ich twa​rze. Po​ku​sa była sil​n a, ale zwal​czył ją, od​wró​cił się i po​szedł z po​wro​tem do oko​p u. „Trze​ba to za​p i​sać w dzien​n i​ku. Nie od​kła​da​jąc, za​raz – bo znów za​p o​mnę. Prze​cież chcia​łem to zro​bić już po​p rzed​n im ra​zem i nie zro​bi​łem…” Zło​żyw​szy zdo​bycz w ką​cie schro​n u, wy​szu​kał naj​ostrzej​szy ołó​wek, pod​n iósł nu​mer „Et​su​ko”, otwo​rzył na stro​n ie z re​gu​ła​mi śmier​ci i do​p i​sał na sa​mym dole, oszczę​dza​jąc miej​sce: Po wy​s sa​niu dusz nig​dy nie pa​trz​cie na twa​rze. Tak, to praw​da – zmie​nia​ją się. Ale je​ś li je​s te​ś cie cie​ka​wi jak, przy​go​tuj​cie się na to, że na dwa ty​go​dnie stra​ci​cie ape​tyt. Nig​dy nie pod​chodź​cie bez bro​ni w po​go​to​wiu do le​żą​ce​go wro​ga – może być jesz​cze żywy! Tu za​brzę​czał wszy​ty pod skó​rę daw​ko​mierz. Do​sto​jew​ski za​klął, wy​jął z kie​sze​n i pier​siów​kę, do​p ił ko​n iak i wy​rzu​cił flasz​kę z oko​p u w stro​n ę kupy śmie​ci. – Gło​suj​cie za czy​stym mia​stem – wy​mam​ro​tał i po​ło​żył się na ma​te​ra​cu pod oka​p em z dyk​ty, za​ma​sko​wa​n ym su​chy​mi świer​ko​wy​mi ga​łę​zia​mi. Te​raz mógł się od​p rę​żyć do rana, nie oba​wia​jąc się go​ści: mar​twe du​sze uni​ka​ły cho​dze​nia dro​gą, na któ​rej kil​ka z nich na​p o​tka​ło osta​tecz​n ą śmierć. W każ​dym ra​zie przez parę dni – do​p ó​ki tru​p y nie roz​p ad​n ą się cał​ko​wi​cie na ele​men​ty. Do​sto​jew​ski otwo​rzył zdo​bycz​n e​go Kon​fu​cju​sza i za​czął go kart​ko​wać na chy​bił tra​fił. Im dłu​żej czy​tał, tym tekst wy​da​wał mu się bar​dziej bez​sen​sow​n y – a ra​czej co​raz wy​raź​n iej za​ry​so​wy​wał się w nim ów sub​tel​n y, ulot​n y sens, ja​kie​go peł​n o w każ​dej książ​ce te​le​fo​n icz​nej. Wi​docz​n ie zna​ki uży​te przez Kon​fu​cju​sza wska​zy​wa​ły na spra​wy, któ​re daw​n o ode​szły z tego świa​ta, i prze​tłu​ma​cze​n ie jego my​śli na ję​zyk współ​cze​sny było nie​moż​li​we. Do​sto​jew​ski już miał ci​snąć książ​kę w ślad za pu​stą pier​siów​ką, kie​dy w po​p ie​le słów na​gle bły​snął mu praw​dzi​wy dia​ment: Kon​fu​cjusz po​wie​dział: Trzy są ro​dza​je przy​jaź​ni, któ​re ko​rzyść przy​no​s zą: przy​jaźń z pro​s to​li​nij​nym, ze szcze​rym i z ta​kim, któ​ry wie​le wie. Szko​dę zaś przy​no​s i przy​jaźń z po​chleb​cą, z dwu​li​co​wym i z elo​kwent​nym. Do​sto​jew​ski za​mknął książ​kę i z roz​ma​rze​n iem po​p a​trzył w górę, tam gdzie mię​dzy skra​jem chmu​ry i da​chem ka​mie​n i​cy wid​n iał spła​che​tek nie​ba. „Prze​cież to praw​da. I o po​chleb​cach, i o elo​kwent​n ych. Szcze​gól​n ie o elo​kwent​n ych… I o tych przy​n o​szą​cych ko​rzyść też praw​da. Chciał​bym mieć szcze​re​go przy​ja​cie​la, któ​ry przy tym wie​le wie… Tyl​ko skąd go wziąć?” Znów za​brzę​czał daw​ko​mierz. Do​sto​jew​ski za​klął ci​cho. Za każ​dym ra​zem, kie​dy wra​cał do jamy z łu​p em, urzą​dze​n ie za​czy​n a​ło się od​zy​wać dwa razy czę​ściej niż nor​mal​n ie. „Może przy​n o​szę pył – po​my​ślał, otwie​ra​jąc wód​kę. – Cho​ciaż co ma tu do rze​czy pył. Pył jest wszę​dzie…”

Po​cią​gnął duży łyk i po​cze​kał, aż daw​ko​mierz ucich​n ie. „Te​raz bę​dzie brzę​czeć co pięć mi​n ut. Ależ utra​p ie​n ie. Urżnę się dzi​siaj… Póki je​stem trzeź​wy, mu​szę po​sta​n o​wić, co zro​bić z maną. Bo znów na​roz​ra​biam…” Wy​jął spod pa​chy ty​kwę i zdrę​twiał – many w środ​ku nie było. Wca​le. „O Boże, pę​kła czy co?” Ale ty​kwa była cała. Do​sto​jew​ski przez parę se​kund za​sta​n a​wiał się po​n u​ro, co się mo​gło stać, a zro​zu​miaw​szy, ro​ze​śmiał się. „Prze​cież wy​ra​zi​łem ży​cze​n ie. Sam nie za​uwa​ży​łem, coś ta​kie​go… Za​p ra​gną​łem szcze​re​go przy​ja​cie​la… Koń by się uśmiał. Gdy​bym ko​muś opo​wie​dział – nie uwie​rzył​by. Zresz​tą, ko​muż opo​wiem? Fio​do​ro​wi Kuź​mi​czo​wi? Jego to nie za​in​te​re​su​je… Opo​wiem temu przy​ja​cie​lo​wi, je​śli się speł​n i…” Żal mu było many – dzię​ki niej mógł roz​wią​zać któ​ryś z pro​ble​mów prak​tycz​n ych. Na przy​kład spra​wić so​bie nowe buty: brzy​dził się zdej​mo​wać obu​wie z umrzy​ków. Ale to, co się sta​ło, było na​p raw​dę po​ucza​ją​ce. I przede wszyst​kim śmiesz​n e. Do​sto​jew​ski po​sta​wił sztu​cer pod ścia​n ą – tak żeby był pod ręką – i spró​bo​wał wró​cić do lek​tu​ry. Ściem​n ia​ło się już jed​n ak i nie chciał wy​si​lać wzro​ku – a za​p a​la​n ie świa​tła na po​zy​cji było ry​zy​kow​n e. Uło​żył się więc na boku, za​mknął książ​kę i wsu​n ął ją so​bie pod gło​wę. W gęst​n ie​ją​cej ciem​n o​ści z przed​mio​tów po​wo​li po​zo​sta​wa​ły je​dy​n ie nie​wy​raź​n e kon​tu​ry. Na wprost Do​sto​jew​skie​go le​ża​ło wia​dro, zwró​co​n e ku nie​mu po​gię​tym dnem, a na pra​wo skrzy​n ia po na​bo​jach. Wkrót​ce za​mie​n i​ły się w koło i kwa​drat, po​dob​n e do li​ter „O” i „Π”. „Co to może być? – my​ślał Do​sto​jew​ski, za​sy​p ia​jąc. – Pu​stel​n ia Optyń​ska… Jak​że to było daw​n o… Pu​stel​n ia Optyń​ska sło​wi​ków…”

XIV T. od​zy​skał przy​tom​n ość. I na​tych​miast zro​zu​miał, że nie​p o​trzeb​n ie – wo​kół nie było ni​cze​go. Nie było ani Arie​la sie​dzą​ce​go przy ma​szy​n ie Tu​rin​ga, ani sa​mej ma​szy​n y Tu​rin​ga, ani owej wa​cia​n ej czer​n i, któ​rą okre​śla się za​zwy​czaj sło​wem „nic”. A ra​czej czerń się po​ja​wia​ła, ale do​p ie​ro z chwi​lą, gdy T. spo​glą​dał do​ko​ła sie​bie i prze​ko​n y​wał się, że kom​p let​n ie nic nie wi​dać. Tak upły​n ę​ło kil​ka se​kund – a może wie​ków albo ty​siąc​le​ci. W jed​n ej z tych se​kund T. zro​zu​miał, że wi​dzi wiecz​n ość –i że jest ona wła​śnie taka, męt​na, nie​okre​ślo​n a i bez​sen​sow​n a, nie​ma​ją​ca o so​bie żad​n e​go po​ję​cia. Gdy to do nie​go do​tar​ło, prze​stra​szył się. A prze​stra​szyw​szy się, po​jął, że jed​n ak ist​n ie​je. „Mu​szę cią​gle my​śleć, bo in​a ​czej znik​n ę zu​p eł​n ie, roz​p usz​czę się jak cu​kier… My​śleć o czym​kol​wiek…” Ale w ota​cza​ją​cej go nie​okre​ślo​n o​ści nie było ni​cze​go, za co mógł​by uchwy​cić się my​ślą – i po kil​ku bez​sil​n ych spa​zmach umy​słu T. zno​wu za​p adł się w wiecz​n ość. „…Pu​stel​n ia Optyń​ska…” Ta myśl spra​wi​ła, że się ock​n ął. W wiecz​n o​ści wszyst​ko było bez zmian. „Je​śli jesz​cze raz tak za​n ur​ku​ję – zro​zu​miał T. – nig​dy już się nie wy​n u​rzę… I to miał​by być ko​n iec? Czyż na​p raw​dę po​wsta​łem na mgnie​n ie z sza​re​go mro​ku po to tyl​ko, żeby znów roz​p ły​n ąć się w nim bez śla​du? I obiet​n i​ca cudu i szczę​ścia, któ​rą wi​dzia​łem na nie​bie, w li​ściach, w słoń​cu – to wszyst​ko kłam​stwo? Nie, nie​moż​li​we… My​śleć! O czym​kol​wiek… A wła​śnie, za​czy​n am ro​zu​mieć in​te​re​su​ją​ce rze​czy. Pod​sta​wo​we py​ta​n ia współ​cze​sno​ści to 25 wca​le nie „co ro​bić?” i „kto wi​n ien?” . Te py​ta​n ia są cał​kiem inne – „gdzie je​stem?” i „kto jest tu​taj?”. I w ży​ciu każ​de​go czło​wie​ka wcze​śniej czy póź​n iej nad​cho​dzi mo​ment, kie​dy dłu​żej nie może tego przed sobą ukry​wać. Ale kie​dy to wresz​cie do nie​go do​cie​ra, spo​łecz​n o​ści ni​cze​go nie jest już w sta​n ie wy​ja​śnić…” Na​wet naj​krót​sza prze​rwa w my​śle​n iu była strasz​n a, bo świa​do​mość za​czy​n a​ła zni​kać. Jak się oka​za​ło, była ona czymś w ro​dza​ju na​p ię​cia mię​dzy bie​gu​n a​mi ma​gne​su: do jej ist​nie​n ia ko​n iecz​n a była myśl i ten, kto ją snu​je, in​a ​czej nie miał kto i cze​go so​bie uświa​da​miać. Dla​te​go, aby świa​do​mość nie zni​kła, na​le​ża​ło ją cią​gle roz​dra​p y​wać, na nowo stwa​rza​jąc cały ma​gnes. „Nie bez po​wo​du – my​ślał T. – w świe​cie jest tyle próż​n ej krzą​ta​n i​n y. Lu​dzie wła​śnie tym się zaj​mu​ją – sta​le dra​p ią sie​bie i tak zwa​n y wszech​świat, żeby nie znik​n ąć bez żad​n e​go śla​du… Gra​bia​mi, te​le​sko​p a​mi, czym się da. Cho​wa​ją się przed wiecz​n o​ścią, do któ​rej nie da się prze​n ieść ani okru​szy​n y tego, czym kie​dyś by​li​śmy… A ro​syj​ski chłop nie roz​my​śla o ży​ciu po​za​gro​bo​wym, ale spo​koj​n ie urzą​dza się w te​raź​n iej​szo​ści. I nie trze​ba szu​kać ni​cze​go po​n ad pro​ste chłop​skie ro​zu​mie​n ie, al​bo​wiem ono ra​tu​je przed ot​chła​n ią. Kie​dy umie​ra chłop, w ot​chła​n i po pro​stu nie ma co się po​grą​żyć. I to jest je​dy​n e oca​le​n ie. Na​to​miast ży​cie po​świę​co​n e mę​dr​ko​wa​n iu stwa​rza wła​śnie tego, kto z prze​ra​że​n iem spa​da w ot​chłań, nie ma​jąc naj​mniej​szej szan​sy, no bo ja​każ tu, u li​cha, może być szan​sa? Do​p ó​ki po​zo​sta​je ten, kto wcho​dzi, za​cho​waj na​dzie​ję, ty, któ​ry wcho​dzisz… Słusz​n ie po​wie​dzia​n o – bądź​cie jako dzie​ci. Al​bo​wiem dzie​ci w po​dob​n ych wy​p ad​kach nig​dy nie spa​da​ją, one same są ot​-

chła​n ią…” Umysł, po​zba​wio​n y wspar​cia zmy​słów i po​zo​sta​wio​n y sa​me​mu so​bie, oka​zał się czymś w ro​dza​ju ar​ku​sza pa​p ie​ru, usi​łu​ją​ce​go usta​wić się pod ta​kim ką​tem do wiecz​n o​ści, by jego po​wierzch​n ia znik​n ę​ła, zre​du​ko​wa​n a do nie​do​strze​gal​n ej cien​kiej li​n ii. „I od razu wi​dać – po​my​ślał z prze​stra​chem T. – że żad​n e​go my​śli​cie​la za tymi skur​cza​mi nie ma, a wszyst​kie spi​ra​le chwiej​n ych kon​struk​cji my​ślo​wych to po pro​stu sza​chraj​ska pró​ba, by zmu​sić do ist​n ie​n ia coś, cze​go w rze​czy​wi​sto​ści nig​dy nie było. Mało, że go nie było i nie ma, na​wet nie mia​ło​by się skąd wziąć. Wsze​la​ko, choć pró​ba była praw​dzi​wie sza​chraj​ska, jed​n ak przez ja​kiś czas dzia​ła​ła… I to wła​śnie było ży​cie…” My​śli mu​siał wy​wo​ły​wać na siłę, zu​p eł​n ie jak wy​mio​ty – i wła​ści​wie całe ist​n ie​n ie wy​da​wa​ło mu się te​raz zmu​sza​n iem się do wy​mio​tów. „My​ślę, więc je​stem – przy​p o​mniał so​bie T. – Kto to po​wie​dział? Kar​te​zjusz. To nie​sa​mo​wi​te, ja​kie za​wrot​n e sko​ki nad prze​p a​ścia​mi po​tra​fią ro​bić ci Fran​cu​zi, jak się na​p i​ją czer​wo​n e​go wina. A może nie wi​dzą tych prze​p a​ści? «My​ślę… Ja my​ślę…». A je​że​li my​śli kto inny? Ktoś w ro​dza​ju Arie​la? Ale skąd ten głup​ta​sek wie, kim jest on sam? Cho​ciaż, Kar​te​zjusz ma ra​cję w tym sen​sie, że to jego «ja» ist​n ie​je do​p ó​ty, do​p ó​ki on o nim my​śli. Ów Fran​cuz po​wi​n ien był mó​wić nie „ja my​ślę”, ale «my​ślę ‘ja’». A samo owo «ja» ani my​śleć, ani ist​n ieć nie może, po​n ie​waż znik​n ie na​tych​miast, gdy tyl​ko Kar​te​zjusz prze​sta​n ie o nim my​śleć, bo po​sta​n o​wił na​p ić się wina…” Do​koń​czyw​szy tę myśl, T. z prze​ra​że​n iem po​jął, że nie zo​sta​ła przy​go​to​wa​n a na​stęp​n a – i mo​men​tal​n ie znik​n ął. Po​twor​n ym wy​sił​kiem woli zmu​sił się, by znów się po​ja​wić zni​kąd. Było to bar​dzo dziw​ne, nie poj​mo​wał bo​wiem, jak to zro​bił – i nie wie​dział, czy uda mu się to jesz​cze raz. „Mu​szę my​śleć tyl​ko o czymś pro​stym i kon​kret​n ym – po​sta​n o​wił. – Po pro​stu wspo​mi​n ać to, co było wcze​śniej. I tego się trzy​mać…” T. przy​p o​mniał so​bie, jak wy​glą​dał bia​ły dwór na wzgó​rzu, wi​dzia​n y z okna wa​go​n u. Po​tem zmu​sił się, by ze wszyst​ki​mi szcze​gó​ła​mi zo​ba​czyć prze​dział, Knop​fa przy oknie, rze​kę, most i sta​tek księż​n ej Ta​ra​ka​n o​wej. To rze​czy​wi​ście po​zwa​la​ło mu utrzy​my​wać się na po​wierzch​n i. Im sil​n iej sku​p iał się na wspo​mnie​n iach, tym bar​dziej sta​wa​ły się one ma​te​rial​n e – i stop​nio​wo za​czę​ło mu się wy​da​wać, że wi​dzi ro​dzaj snu na ja​wie. To i owo uświa​do​mił so​bie i do​strzegł do​p ie​ro te​raz, na przy​kład je​den z to​wa​rzy​szy Knop​fa miał w kla​p ie zna​czek Sto​wa​rzy​sze​n ia Mi​cha​ła Ar​cha​n io​ła, a w ja​dal​n i na stat​ku księż​n ej Ta​ra​ka​n o​wej le​d​wie wy​czu​wal​n ie pach​n ia​ło pa​czu​lą. Przy​p o​mniał mu się też pan w me​lo​n i​ku, w brycz​ce, któ​ra prze​je​cha​ła obok nie​go uli​cą w Kow​ro​wie: pan, zde​cy​do​wa​n ie pe​wien sta​ło​ści swe​go miej​sca na świe​cie i nie​wzru​szo​n o​ści owe​go świa​ta. I bar​dzo wy​raź​n ie za​ry​so​wa​ła mu się w pa​mię​ci uro​cza dziew​czyn​ka w ró​żo​wej su​kien​ce, prze​bie​ga​ją​ca ko​ry​ta​rzem Ho​te​lu Szla​chec​kie​go. Wspo​mnie​n ia te były jed​n ak jak naf​ta w lam​p ie: stop​n io​wo się wy​p a​la​ły. Nie wia​do​mo, ile cza​su upły​n ę​ło, ale kie​dy pa​mięć zde​rzy​ła się z ostat​n ią do​stęp​n ą sce​n ą – wy​bu​chem przy opusz​czo​n ym han​ga​rze na ło​dzie – za​rys mi​n io​n e​go do​p ie​ro co ży​cia przy​brał osta​tecz​ny kształt. Na jego ostat​n iej stro​n i​cy wid​n ia​ła już krop​ka; te​raz nie moż​n a było zmie​n ić ani jed​n ej li​te​ry. Wspo​mnie​n ia się skoń​czy​ły i T. z przy​gnę​bie​n iem po​czuł, że lada mo​ment po​now​n ie za​p ad​n ie się w nie​ist​n ie​ją​ce znów: skoń​czył się po​karm utrzy​mu​ją​cy roz​są​dek

w sta​n ie przy​tom​n o​ści. „Może – po​my​ślał T. – to na​wet nie ja sam wspo​mi​n a​łem? Może ktoś mnie prze​wi​n ął do po​cząt​ku? Co te​raz po​cząć? Jak się za​trzy​mać? Bu​dzić pra​gnie​n ia? Naj​n iż​sze i naj​p o​dlej​sze żą​dze… Ale czy ja je od​czu​wam? Taka Ak​si​n ia… Ład​n a, tak… Czy na​p raw​dę ją ko​cha​łem? I czy ona mnie pa​mię​ta? Jak zno​si roz​łą​kę? Zresz​tą znaj​dzie so​bie in​n e​go… Nie mó​wiąc już o tym, że to i tak nie ona, tyl​ko ten pie​kiel​n y Mi​tień​ka…” Ale Ak​si​n ia mimo wszyst​ko przy​p o​mnia​ła mu się tak ośle​p ia​ją​co wy​raź​n ie, że na mo​ment prze​sło​n i​ła nad​cią​ga​ją​cy ze wszyst​kich stron nie​byt. „Ży​cie jed​n ak na​p raw​dę jest jak tekst, któ​ry nie​ustan​n ie pi​sze​my, do​p ó​ki od​dy​cha​my. Jak to po​wie​dział Ariel, ma​szy​n a Tu​rin​ga? Wy​da​je nam się, że coś ro​bi​my, o czymś de​cy​du​je​my, mó​wi​my, a w rze​czy​wi​sto​ści po pro​stu ka​ret​ka bie​ga nad pa​p ie​rem, sczy​tu​je je​den znak i pi​sze inny. I to wła​śnie jest czło​wiek…” T. sku​p ił się i przy​p o​mniał so​bie do​kład​n ie sło​wa Arie​la: A po​tem ten nie wia​do​mo przez kogo na​pi​s a​ny tekst pró​bu​je sam two​rzyć i wy​my​ś lać coś kom​plet​nie nie do po​ję​cia. Dzia​dek mó​wił, że czło​wiek jest isto​tą tak wid​mo​wą, iż po​dwój​nym grze​chem jest dla nie​go pło​dze​nie wo​kół sie​bie po​dob​nych widm… „Grze​chem? – po​my​ślał T. z na​dzie​ją. – Grzech? O, to in​te​re​su​ją​ce. Wszak je​śli bę​dzie grzech, to bę​dzie i grzesz​n ik. Co do tego nie ma żad​n ych wąt​p li​wo​ści. Może po​wi​n ie​n em się uchwy​cić wła​śnie tego? Ale jak na​grze​szyć bez cia​ła? To jest pro​blem… Bluź​n ier​stwo? Chy​ba nie. Komu to tu​taj po​trzeb​n e… Może rze​czy​wi​ście na​p ło​dzić no​wych widm. Co w tym celu robi Ariel? Bie​rze i pi​sze. A tu ani pió​ra, ani ręki, ani sto​łu, ani pa​p ie​ru…” T. spró​bo​wał so​bie wy​obra​zić gę​sie pió​ro. Uda​ło się. Wo​bec tego wy​obra​ził so​bie drew​n ia​n e biur​ko ze sto​si​kiem pa​p ie​ru. To też uda​ło się od razu, i to bar​dzo do​brze – biur​ko wy​szło tak wy​raź​n e, że na jego bla​cie wi​dać było ry​su​n ek sło​jów, ukła​da​ją​cy się w coś w ro​dza​ju ko​bie​cej po​sta​ci z prze​sad​n ie gru​by​mi no​ga​mi i wie​lo​rzę​do​wym na​szyj​n i​kiem na dłu​giej szyi. Pa​p ier też wy​szedł świet​nie, wi​docz​n a była na​wet fak​tu​ra. A obok nie​go bez szcze​gól​n e​go wy​sił​ku po​ja​wi​ła się pło​ną​ca świe​ca i brą​zo​wy ka​ła​marz w kształ​cie ła​bę​dzia z po​ły​sku​ją​cym mię​dzy skrzy​dła​mi czar​n ym je​zior​kiem. Ale wte​dy zni​kło pió​ro. A kie​dy T. uda​ło się je od​two​rzyć, zni​kły biur​ko, pa​p ier i ka​ła​marz. „Oto biur​ko – po​my​ślał T., wy​sił​kiem woli przy​wra​ca​jąc je na miej​sce. – Gdzie ono stoi? Biur​ko po​win​n o stać w po​ko​ju…” Ale za​miast po​ko​ju wo​kół uka​zał się zu​p eł​n ie wy​raź​n y bre​zen​to​wy na​miot, chy​ba woj​sko​wy. Za​n im jed​n ak T. zdą​żył się prze​stra​szyć – na​miot znik​n ął. Na mo​ment ogar​n ę​ła go tak bez​gra​n icz​n a sa​mot​n ość, że od​czuł ją jak ból fi​zycz​n y. „Nie pod​da​wać się. Po​kój po​wi​n ien mieć ścia​n y. Choć​by jed​n ą ścia​n ę”. Spoj​rzał tam, gdzie po​win​n a być ścia​n a, i rze​czy​wi​ście ją zo​ba​czył – nie tyle zo​ba​czył, ile stwo​rzył swo​im spoj​rze​n iem. Po​tem do​kład​n ie tak samo zo​ba​czył po​zo​sta​łe ścia​n y. Po​kój po​ja​wiał się jak gdy​by wraz z prze​miesz​cza​n iem się jego uwa​gi – a ra​czej na ra​zie jesz​cze nie po​kój, ale czte​ry ko​lej​n o po​wsta​ją​ce ścia​n y, po​kry​te dę​bo​wy​mi pa​n e​la​mi. Na jed​n ej wi​-

siał im​p re​sjo​n i​stycz​n y szkic Pól Eli​zej​skich w zło​co​n ych ra​mach: umow​n ie za​zna​czo​n e koń​skie kłę​by, a nad nimi żół​te i czer​wo​n e pla​my świa​teł, roz​my​te w wie​czor​n ej mgle. T. pod​n iósł wzrok, opu​ścił go, i po​kój zy​skał pod​ło​gę i su​fit – ale zni​kły ścia​n y. Kie​dy prze​n iósł spoj​rze​n ie na ścia​n ę, ta po​ja​wi​ła się po​słusz​n ie, ale już bez ob​ra​zu. I do tego znikł su​fit. Po kil​ku mi​n u​tach T. uda​ło się jed​n ak zbu​do​wać cały po​kój. Przy​p o​mi​n ał ho​te​lo​wy nu​mer, sta​ran​n ie sprząt​n ię​ty i cał​kiem zwy​czaj​n y – tyl​ko bez okien i drzwi, jak w dzie​cię​cej za​gad​ce. „No i do​brze – po​my​ślał T. – Nie trze​ba tu żad​n ych drzwi i okien. Kto wie, co jest za nimi…” My​śleć o tym, co po​zo​sta​ło za ścia​n a​mi, nie na​le​ża​ło – ot​chłań mo​gła się we​drzeć do środ​ka. Ostat​n ią zaś rze​czą, któ​rej chciał te​raz T., było zno​wu znik​n ąć bez żad​n ej gwa​ran​cji, że uda mu się po​wró​cić. „A zresz​tą – po​my​ślał – dla​cze​go ot​chłań? Prze​cież «ot​chłań» wy​obra​zi​łem so​bie do​kład​nie tak samo jak ten po​kój, żeby choć na czym​kol​wiek oprzeć spoj​rze​n ie. Bo tak na​p raw​dę… Na​wet nie wiem, jak to po​wie​dzieć… Ale zno​wu my​ślę nie o tym, o czym po​wi​n ie​nem…” Po​śpiesz​n ie obej​rzał po​kój, aby spraw​dzić, czy jest w sta​n ie pod​trzy​my​wać jego ist​n ie​n ie. Wy​si​łek oka​zał się nad​mier​n y – po​kój mo​men​tal​n ie wy​p eł​n ił się mnó​stwem przed​mio​tów, któ​rych jesz​cze przed se​kun​dą nie było. Te​raz na ścia​n ach wi​sia​ły ty​rol​ski ka​p e​lusz z pió​rem, rogi je​le​n ie, du​bel​tów​ka, czer​wo​n e ak​sa​mit​n e za​sło​n y (wciąż jesz​cze bez okien), a poza tym dwie lam​p y naf​to​we, któ​re da​wa​ły ośle​p ia​ją​co bia​łe świa​tło. Drzwi w dal​szym cią​gu nie było. T. prze​n iósł spoj​rze​n ie na biur​ko. „Pió​ro nie może po pro​stu wi​sieć w po​wie​trzu – po​my​ślał. – I samo bie​gać po pa​p ie​rze. Po​trzeb​n a jest ręka…” Wy​obra​że​n ie so​bie wła​snej dło​n i oka​za​ło się naj​trud​n iej​sze. T. zo​rien​to​wał się, że zu​p eł​nie jej nie pa​mię​ta: wszyst​kie ręce, ja​kie prze​mknę​ły mu w my​ślach przed oczy​ma – pulch​ne i krót​ko​p al​ce, czer​wo​n e, bla​de i wą​skie, sma​głe, azja​tyc​ko żół​ta​we – wy​raź​n ie na​le​ża​ły do ko​goś in​n e​go. W koń​cu T. wy​obra​ził so​bie dłoń w bia​łej giem​zo​wej rę​ka​wicz​ce. Ręka w rę​ka​wicz​ce po chwi​li wa​ha​n ia uję​ła pió​ro, umo​czy​ła je w ka​ła​ma​rzu i na​kre​śli​ła na pa​p ie​rze krót​ką li​n ię. Pió​ro rzu​ca​ło na pa​p ier po​dwój​n y cień. W ja​skra​wym świe​tle lamp naf​to​wych ar​kusz był świet​n ie wi​docz​n y; wi​dać było na​wet drob​n e pory pa​p ie​ru i cie​n iut​kie, pra​wie nie​do​strze​gal​n e wło​ski wo​kół po​zo​sta​wio​n ej przez pió​ro li​n ii – na​iw​n e pró​by atra​men​tu, by wy​rwać się na wol​n ość, wsią​ka​jąc w na​czy​n ia wło​sko​wa​te pa​p ie​ru. T. się uśmiech​n ął. „Tak samo jest z czło​wie​kiem – po​my​ślał. – Do​kąd ucie​kać? W rze​czy sa​mej, do​kąd ucie​kać, sko​ro wszyst​ko na świe​cie to po pro​stu tekst, a pa​p ier, pió​ro i atra​ment ma ten, kto kre​śli li​te​ry? Cho​ciaż ja za​raz na​kre​ślę je sam… Ale wo​bec tego kim je​stem? Prze​cież nie Arie​lem?” Ta myśl wy​da​ła mu się wprost strasz​n a. „Pra​co​wać. Ro​syj​skie​go chło​p a roz​ba​wi​ły​by pro​ble​my próż​n ia​cze​go pań​skie​go umy​słu, uwię​zio​n e​go w nie​skoń​czo​n o​ści. Bo ro​syj​ski chłop zna tyl​ko pra​cę od rana do wie​czo​ra. A za​tem i ja będę z nim pra​co​wać tak jak on, bez wy​tchnie​n ia. Spró​buj​my więc coś na​p i​-

sać…” Pió​ro do​tknę​ło pa​p ie​ru i na​p i​sa​ło:

RZE​KA

T. na​tych​miast zo​ba​czył tę rze​kę – była szma​rag​do​wo​zie​lo​n a i pły​n ę​ła obok ru​dych ka​mien​n ych ta​ra​sów, nad któ​ry​mi wzno​si​ły się czer​wo​n e da​chy przy​sa​dzi​stych bia​łych do​mów. Chy​ba było to gdzieś we Wło​szech. „Cie​ka​we – po​my​ślał – skąd się wzię​ła cała resz​ta, brze​gi, domy? I czy moż​n a to wszyst​ko zmie​n ić?” Za​n u​rzyw​szy pió​ro w ka​ła​ma​rzu, do​p i​sał: RZE​KA SKU​TA LO​DEM I rze​ka sta​ła się inna. Za​miast szma​rag​do​wej wstę​gi przed T. roz​p o​star​ło się bez​kre​sne lo​do​we pole – rze​ka zro​bi​ła się bar​dzo sze​ro​ka. Rude ska​ły brze​gów znik​n ę​ły. Wszyst​ko wo​kół po​kry​wał te​raz śnieg. Był zi​mo​wy wie​czór; w prze​świ​tach żół​to-nie​bie​skich chmur pło​n ę​ło czer​wo​n e oko za​cho​dzą​ce​go słoń​ca. T. po​czuł, że prze​p eł​n ia go ra​do​sna, mi​go​tli​wa siła, po​dob​n a do owe​go sło​n ecz​n e​go szma​rag​do​we​go stru​mie​n ia, któ​ry uka​zał mu się przed chwi​lą. „A więc na​p raw​dę mogę wszyst​ko – po​my​ślał. – I nie ma ani Arie​la, ani jego po​moc​n i​ków. Kto jest te​raz moim stwór​cą? Ja sam! Na​resz​cie… Mogę wy​my​ślić sie​bie na nowo. Ale nie bę​dzie​my ni​cze​go zmie​n iać w po​śpie​chu. Na po​czą​tek cał​ko​wi​cie wy​star​czy hra​bia T. Przede wszyst​kim trze​ba się wy​do​stać z tego lim​bo… Cho​ciaż​by tam, skąd tu tra​fi​li​śmy. Spró​buj​my naj​krót​szej dro​gi…” Rę​ka​wicz​ka zbli​ży​ła się do pa​p ie​ru i za​czę​ła szyb​ko pi​sać: Rze​ka sku​ta lo​dem była nie​wąt​pli​wie Styk​s em, od​dzie​la​ją​cym świat ży​wych od tego, co w ludz​kim ję​zy​ku nie ma na​zwy. Trzy​gło​wy Cer​ber, straż​nik pie​kiel​nych wrót, był gdzieś obok – świad​czył o tym wy​raź​nie bo​le​s ny lęk, fa​la​mi prze​s zy​wa​ją​cy du​s zę. Ale hra​bia T. na ra​zie nie wi​dział straż​ni​ka. Szedł brze​giem ku za​s y​pa​nym śnie​giem ru​i nom, wid​nie​ją​cym na skra​ju lo​do​we​go pola. Brzeg, któ​rym szedł, był brze​giem śmier​ci… Groź​n e bar​wy za​cho​du wdar​ły się w świa​do​mość z taką siłą, że ręka w rę​ka​wicz​ce zni​kła. Nie wia​do​mo skąd wy​ło​n ił się cały świat, re​a l​n y i ośle​p ia​ją​co ja​skra​wy. T. nig​dy w ży​ciu nie wi​dział nic po​dob​n e​go. Bla​ski za​cho​du stop​n io​wo przy​ga​sły i T. znów za​czął wi​dzieć wo​kół sie​bie po​kój. Za​szły w nim zmia​n y. Ty​rol​ski ka​p e​lusz i po​ro​że zni​kły, ak​sa​mit​n e za​sło​n y rów​n ież – po​ja​wi​ła się za to cała ko​lek​cja wi​ze​run​ków ko​tów. Naj​więk​szym była czar​n a afry​kań​ska ma​ska z ta​jem​n i​czo czer​n ie​ją​cy​mi za​p a​dli​n a​mi oczu i wą​sa​mi z pę​ków sło​my. Pod nią wi​sia​ła na ścia​n ie pół​ka, na któ​rej sta​ły naj​róż​n iej​sze fi​gur​ki ko​tów z te​ra​ko​ty, ma​lo​wa​n ej gli​n y i fa​jan​su – szcze​gól​n ie wy​róż​n iał się spo​śród nich szla​chet​n y orien​tal​n y zwierz żół​tej bar​wy z ko​łat​ką w jed​n ej ręce i wa​chla​rzem w dru​giej. Z nie​zna​n ych przy​czyn je​den ze sto​ją​cych na pół​ce ko​tów – nie​wiel​ka czar​n a egip​ska sta​-

tu​et​ka, wy​glą​da​ją​ca na bar​dzo sta​rą – wy​da​ła się T. nie​wy​p o​wie​dzia​n ie strasz​n a. W ciem​no​zie​lo​n ych mig​da​ło​wych oczach było coś wsy​sa​ją​ce​go: T. do​znał wra​że​n ia, że może spły​nąć do nich jak desz​czo​wa ka​łu​ża do krat​ki ka​n a​li​za​cyj​n ej, i szyb​ko od​wró​cił wzrok. „Bar​dzo tu nie​p rzy​tul​n ie – po​my​ślał. – Ale po cóż mi te​raz ten po​kój? Naj​waż​n iej​sze to pa​mię​tać, skąd bie​rze się świat. Przed​tem stwa​rza​ła go cu​dza wola, a te​raz… Sprawdź​my, do cze​go je​stem zdol​n y ja sam…” Tym​cza​sem do​ko​ła po​ja​wi​ło się jesz​cze kil​ka pół​ek z ko​ta​mi. Omi​ja​jąc je wzro​kiem, T. skon​cen​tro​wał uwa​gę na ręce w bia​łej rę​ka​wicz​ce. Ręka umo​czy​ła pió​ro w ka​ła​ma​rzu i zbli​ży​ła je do ar​ku​sza pa​p ie​ru. Z pió​ra upa​dła na pa​p ier kro​p la atra​men​tu i zmie​n i​ła się w ide​al​n ie okrą​gły kleks. Mo​kra po​wierzch​n ia klek​sa od​bi​ła świa​tło lam​p y, na mgnie​n ie oka sta​ła się bia​ła – i T. wy​da​ło się, że na pa​p ie​rze przed nim leży srebr​n a mo​n e​ta.

XV T. nie za​sta​n a​wiał się nad tym, skąd idzie i dla​cze​go za​ci​ska w ręce srebr​n ą mo​n e​tę. Wie​dział, że ni​cze​go nie musi się bać. To, co było wcze​śniej, wca​le go nie nie​p o​ko​iło. Był pe​wien, że w każ​dej chwi​li może so​bie wszyst​ko przy​p o​mnieć, wy​star​czy, że się za​trzy​ma i po​rząd​n ie sku​p i. Tyle że nie wol​n o mu było się za​trzy​my​wać: mu​siał zdą​żyć przed za​cho​dem słoń​ca. Zresz​tą nie chcia​ło mu się grze​bać w pa​mię​ci. Świa​do​mość po pro​stu od​bi​ja​ła re​a l​n ość, od​n o​to​wu​jąc, że na świe​cie świsz​czy wiatr, chrzę​ści pod no​ga​mi śnieg i na ho​ry​zon​cie roz​pły​wa się czer​wo​n e świa​tło za​cho​dzą​ce​go słoń​ca. W du​szy czuł​by zu​p eł​n y spo​kój, gdy​by nie fale na​głe​go lęku, nad​la​tu​ją​ce od cza​su do cza​su na kil​ka se​kund, jak​by przy​n o​sił je wiatr. T. wie​dział, że mo​n e​tę po​wi​n ien od​dać prze​woź​n i​ko​wi w na pół zruj​n o​wa​n ym bu​dyn​ku na skra​ju lodu. „Tyl​ko jaki tu może być prom? – po​my​ślał. – Wszę​dzie prze​cież lód… No nic, za​raz się do​wie​my…” Wkrót​ce oka​za​ło się, że bu​dy​n ek jest tuż obok. Był jed​n o​p ię​tro​wy – gór​n e okna pa​trzy​ły pu​sty​mi oczo​do​ła​mi, a dol​n e ktoś byle jak za​mu​ro​wał ce​gła​mi. Da​chu nie było – pew​n ie już daw​n o za​p adł się do środ​ka. W ścia​n ie zwró​co​n ej w stro​n ę lo​do​we​go pola znaj​do​wa​ły się wy​so​kie drzwi z ma​łym okien​kiem, w któ​rym ział ma​lut​ki ju​dasz. Na​p rze​ciw drzwi na lo​dzie wzno​si​ła się po​dłu​go​wa​ta śnież​n a za​spa. Przyj​rzaw​szy się, T. roz​róż​n ił w niej za​ry​sy pro​mu, prze​chy​lo​n e​go i do po​ło​wy za​n u​rzo​n e​go pod lo​dem. Pod​szedł do drzwi i za​p u​kał. Mi​n ę​ła mi​n u​ta. T. wy​da​ło się, że w ju​da​szu coś mi​gnę​ło, ale mógł to być po pro​stu przy​pad​ko​wy blik śnie​gu. Na​gle okien​ko roz​war​ło się z gło​śnym stu​kiem. Wy​su​n ę​ła się z nie​go ręka w brud​n ym sza​rym rę​ka​wie. T. za​wa​hał się, a wte​dy ręka nie​cier​p li​wie pstryk​n ę​ła pal​ca​mi. Przy​p o​mniaw​szy so​bie, cze​go się od nie​go ocze​ku​je, T. po​ło​żył na niej mo​n e​tę. Ręka zni​kła w okien​ku i na​tych​miast wy​su​n ę​ła się po​n ow​n ie. Te​raz trzy​ma​ła za skó​rza​n e rze​my​ki parę to​p or​n ych że​la​znych ły​żew. Le​d​wie T. zdą​żył je pod​chwy​cić, okien​ko się za​trza​snę​ło. Obej​rzał łyż​wy. Były bar​dzo sta​re, z po​czer​n ia​łe​go me​ta​lu, po​p ę​ka​n e i po​gię​te. Kształ​tem przy​p o​mi​n a​ły ło​dzie wi​kin​gów; po​do​bień​stwo to pod​kre​śla​ły jesz​cze smo​cze łby na za​gię​tych do góry no​skach. W tym mo​men​cie coś ude​rzy​ło od środ​ka o drzwi i dał się sły​szeć nie​p rzy​jem​n y zgrzyt, jak​by dra​p a​n ie czymś ostrym po me​ta​lu. „Cer​ber!” – zro​zu​miał T. Na​le​ża​ło się po​śpie​szyć. Zbli​żyw​szy się do skra​ju lodu, T. usiadł na śnie​gu i szyb​ko przy​mo​co​wał łyż​wy do nóg – rze​mie​n ie trzy​ma​ły ostrza moc​n o i pew​n ie. Wstał, wy​szedł na lód, spoj​rzał na ce​gla​n ą ru​inę i ru​szył w stro​n ę za​la​n e​go ogniem wid​n o​krę​gu. Zdą​żył tyl​ko kil​ka razy ode​p chnąć się od lodu, przy​zwy​cza​ja​jąc się do ły​żew, kie​dy z tyłu do​biegł zgrzyt za​rdze​wia​łych za​wia​sów. T. się obej​rzał. Drzwi sta​n ę​ły otwo​rem. T. zo​ba​czył po​stać w sza​rej chla​mi​dzie z na​rzu​co​n ym na gło​wę kap​tu​rem i dziw​n e​go psa, po​dob​n e​go do wiel​kie​go wil​cza​rza, tyl​ko ze szpet​n y​mi, przy​p o​mi​n a​ją​cy​mi prze​p u​kli​n y wor​ka​mi po bo​kach py​ska. Wor​ki po​ru​szy​ły się, od​wró​ci​ły i T. zro​zu​miał ze wstrę​tem, że są to dwie do​dat​ko​we gło​wy. Nie​zna​jo​my w sza​rej sza​cie wy​p u​ścił

trzy​gło​we​go psa i ten po​biegł zwin​n ie ku gra​n i​cy lodu. „Je​śli to jest Cer​ber – po​my​ślał T. – to zna​czy, że mam przed sobą Styks… Te​raz trze​ba tyl​ko na dru​gi brzeg… Prze​p ra​wić się na dru​gi brzeg…” Nie oglą​da​jąc się wię​cej, po​mknął po bez​kre​snym lo​do​wym lu​strze. Wy​cho​dzi​ło mu to źle, zu​p eł​n ie jak we śnie, kie​dy nie uda​je się ucie​kać rów​n ie szyb​ko jak na ja​wie, a nogi sta​le się plą​czą. Cer​ber za​szcze​kał – nie tak, jak szcze​ka​ją psy, ale cał​kiem bez​dź​więcz​n ie. Jego szcze​ka​nie było jed​n ak wy​raź​n ie od​czu​wal​n e – fa​la​mi lęku ude​rza​ło w splot sło​n ecz​n y, i T. przy​p o​mniał so​bie, że po raz pierw​szy po​czuł te skur​cze, kie​dy zbli​żał się do domu przy pro​mie, tyl​ko po pro​stu nie po​jął ich na​tu​ry. Na​gle zo​ba​czył przed sobą le​żą​ce​go na lo​dzie czło​wie​ka. Był to za​żyw​n y męż​czy​zna w mun​du​ro​wym fra​ku z her​bo​wy​mi gu​zi​ka​mi, zło​tym szy​chem na koł​n ie​rzu i krzy​żem na szyi. Był nie​wąt​p li​wie mar​twy. Jego trój​gra​n ia​sty ka​p e​lusz z bia​łym pió​rem le​żał na lo​dzie kil​ka me​trów od cia​ła, a na ro​ze​rwa​n ym gar​dle ciem​n ia​ła za​mar​z​n ię​ta krew. Po chwi​li zo​ba​czył jesz​cze jed​n e​go tru​p a: ko​bie​tę w je​dwab​n ej noc​n ej ko​szu​li, z cia​łem po​szar​p a​n ym psi​mi zę​ba​mi. „Cer​ber to stróż – przy​p o​mniał so​bie T. – Ale cze​go kon​kret​n ie strze​że? Świa​ta po​za​gro​bo​we​go nie trze​ba chy​ba ochra​n iać przed ży​wy​mi, któ​rzy chcą się tu do​stać. Ra​czej od​wrot​nie…” Pies był już bli​sko. T. z ca​łej siły pró​bo​wał wziąć się w garść, ale na próż​n o – do gar​dła pod​cho​dzi​ły mu skur​cze stra​chu. „Prze​cież była rę​koj​mia, że wszyst​ko do​brze się skoń​czy – po​my​ślał. – Ale jaka? Tak. Bia​ła rę​ka​wicz​ka. Tyl​ko nie za​p o​mnieć – bia​ła rę​ka​wicz​ka…” Te sło​wa w dziw​n y spo​sób mu po​mo​gły. Zro​zu​miał, że nie może się roz​p ę​dzić, bo szar​p ie cia​łem zbyt gwał​tow​n ie, a na​le​ży się po​ru​szać płyn​n ie, tak, by wy​ma​chy rąk i po​cią​gnię​cia łyż​wa​mi były ko​li​ste i nie​śpiesz​n e, po​dob​n e do na​tu​ral​n e​go ru​chu wa​ha​dła. Nie na​le​ża​ło się szar​p ać, ale jak​by ko​ły​sać na spo​tka​n ie nad​bie​ga​ją​ce​go lodu. Kie​dy tyl​ko za​czął się po​ru​szać w nowy spo​sób, pies jął zo​sta​wać w tyle. Wkrót​ce T. spadł ka​mień z ser​ca. Wy​da​ło mu się na​wet, że sły​szy gdzieś obok śmiech – ale to śmiał się wiatr. Od​p ły​n ę​ło w tył jesz​cze kil​ka le​żą​cych na lo​dzie wid​mo​wych tru​p ów – dama w czar​n ych ko​ron​kach, przy​zwo​icie ubra​n y je​go​mość z koń​ską gło​wą (T. przy​p o​mniał so​bie mó​wią​ce​go ko​n ia) i wresz​cie trzech nie​wąt​p li​wych Na​p o​le​onów III, tyl​ko w róż​n ych sta​diach ży​cia – chu​der​la​wy i mło​dy, ze sta​ran​n ie przy​strzy​żo​n a bród​ką i po​je​dyn​czą śnie​żyn​ką or​de​ru na woj​sko​wym mun​du​rze, dru​gi nie​co star​szy, z ostry​mi szpi​ca​mi na​wo​sko​wa​n ych wą​sów ster​czą​cych da​le​ko od twa​rzy, i wer​sja cał​kiem schył​ko​wa, z si​wi​zną we wło​sach, w zwy​czaj​n ej dwu​rzę​do​wej ka​mi​zel​ce pod ciem​n ym do​mo​wym szla​fro​kiem. Wszy​scy trzej Na​p o​le​ono​wie le​że​li obok sie​bie i gdy​by nie całe mnó​stwo psich śla​dów wo​kół, moż​n a by po​my​śleć, że sko​sił ich je​den wy​strzał z kar​ta​czow​n i​cy. A po​tem uka​zał się trup, któ​re​go T. z ja​kie​goś po​wo​du nie spo​dzie​wał się tu zo​ba​czyć. Był to oj​ciec War​so​n o​fij w swo​jej ciem​n ej ria​sie. Twarz miał zma​sa​kro​wa​n ą odłam​ka​mi bli​skie​go wy​bu​chu, ale prze​dziu​ra​wio​n y kło​buk, ni​sko na​su​n ię​ty na czo​ło, w ja​kiś spo​sób utrzy​mał się na gło​wie. Je​śli na​wet nie​szczę​śni​ka po​szar​p ał pies, nie było to wi​docz​n e.

Na​stęp​n e​go nie​bosz​czy​ka T. tak​że roz​p o​znał od razu, choć nig​dy go nie spo​tkał. Był to ru​mia​n y ły​sie​ją​cy blon​dyn, z któ​re​go twa​rzy śmierć nie zdo​ła​ła ze​trzeć wy​ra​zu ostroż​n e​go opty​mi​zmu. Le​żał na wznak, z od​rzu​co​n ą ba​le​to​wym ge​stem pra​wą ręką, ku któ​rej cią​gnął się dłu​gi łań​cu​szek, za​czy​n a​ją​cy się u gu​zi​ka ka​mi​zel​ki. Na koń​cu łań​cusz​ka wi​siał mały ni​klo​wa​n y klu​czyk. „To prze​cież dy​rek​tor ban​ku, o któ​rym mó​wił Knopf – po​my​ślał z ra​do​ścią T. – A to klu​czyk od ku​ran​tów wiecz​n o​ści… Jed​n ak je na​krę​cił, urwis”. Obok zwłok znaj​do​wał się nie​wiel​ki sa​kwo​jaż z żół​tej skó​ry – le​żał wprost na dro​dze i T. za​ha​czył o nie​go nogą, omal się nie po​ty​ka​jąc. Sa​kwo​jaż z nie​ocze​ki​wa​n ą lek​ko​ścią od​je​chał da​le​ko po lo​dzie. „Wi​docz​n ie cała ta rów​n i​n a jest usia​n a roz​ma​ity​mi ka​da​we​ra​mi, któ​re usi​ło​wa​ły zmar​twych​wstać, ale im się nie uda​ło…” Obej​rzał się. „A mnie się chy​ba uda…” Trój​gło​we​go psa nie było już wi​dać. Po cie​le prze​bie​gła ostat​n ia fala stra​chu, a po​tem T. spo​strzegł, że zgasł czer​wo​n y pas za​cho​du. Co​raz szyb​ciej za​p a​da​ła ciem​n ość. Ude​rze​n ia wia​tru sta​ły się ostrzej​sze, za​wi​ro​wa​ły płat​ki śnie​gu i wkrót​ce roz​sza​la​ła się naj​p raw​dziw​sza za​mieć. Te​raz nic już nie było wi​dać. Na​p ór dmą​ce​go w twarz wia​tru stał się bar​dzo sil​n y i T. pra​wie nie po​su​wał się na​p rzód; po​zo​sta​wa​ła mu tyl​ko na​dzie​ja, że wiatr tak samo od​p y​cha w tył trój​gło​we​go psa, je​śli ten jesz​cze usi​łu​je go ści​gać. Na se​kun​dę wiatr osią​gnął moc nie do po​ko​n a​n ia – i na​gle T. do​słow​n ie prze​fru​n ął ze śnież​n ej chmu​ry w błę​kit​n y let​n i wie​czór. Stra​cił rów​n o​wa​gę i upadł w tra​wę. Łyż​wy, przed mo​men​tem moc​n o tkwią​ce na no​gach, ze​śli​zgnę​ły się i od​je​cha​ły w tu​man śnie​gu, któ​ry po​zo​stał za ple​ca​mi, po czym tu​man za​wi​ro​wał, za​mie​n ia​jąc się naj​p ierw w trą​bę po​wietrz​n ą, po​tem w wą​ski słup śnież​n e​go pyłu i znikł bez śla​du. Było pra​wie ciem​n o. T. le​żał na tra​wie w po​bli​żu ce​gla​n ej ru​iny. Strasz​n ie bo​la​ła go gło​wa, ćmi​ła za​dra​śnię​ta kulą ręka, ale był cały. Rzut bom​bą oka​zał się pre​cy​zyj​n y – przy wy​bu​chu T. zna​lazł się w mar​twej stre​fie i nie ucier​p iał. Mni​chom po​wio​dło się go​rzej. Wszy​scy czerń​cy byli mar​twi – ich po​sie​ka​n e odłam​ka​mi cia​ła le​ża​ły wo​kół T. pro​mie​n i​ście od​rzu​co​n e od miej​sca wy​bu​chu, niby płat​ki strasz​n e​go kwia​tu śmier​ci, któ​re​go środ​kiem był on sam. Nie​opo​dal le​żał War​so​n o​fij – tu wy​glą​dał in​a ​czej niż na lo​dzie. Krwa​wy ślad za jego cia​łem wska​zy​wał, że usi​ło​wał się czoł​gać, ale za​bra​kło mu sił. Pod jego za​n u​rzo​n ą w tra​wie twa​rzą ze​bra​ła się spo​ra ka​łu​ża krwi, w któ​rej mókł te​raz kło​buk. T. wstał, po​p a​trzył tam, gdzie znikł śnież​n y wi​cher, i na​gle spo​strzegł w tra​wie coś żół​te​go. Uty​ka​jąc, pod​szedł bli​żej i zo​ba​czył ten sam sa​kwo​jaż, któ​ry le​żał na lo​dzie obok mar​twe​go ban​kie​ra-ze​gar​mi​strza. Sa​kwo​jaż nie był za​mknię​ty na klucz – otwo​rzyw​szy go, T. uj​rzał rów​n e słup​ki za​wi​n ię​tych w pa​p ier mo​n et. „Bar​dzo na cza​sie – po​my​ślał – wszyst​ko prze​cież wy​da​łem…” Kie​dy wy​szedł na dro​gę, było już cał​kiem ciem​n o. Czuł strasz​li​we, nie​ludz​kie zmę​cze​n ie – jak​by niósł na ra​mio​n ach ko​ro​my​sło z oło​wia​n y​mi wia​dra​mi, peł​n y​mi wody ze Styk​su.

Wkrót​ce na go​ściń​cu po​ja​wi​ło się świa​teł​ko – była to naf​to​wa la​tar​n ia na ho​ło​blach fur​man​ki. T. sta​n ął po​środ​ku dro​gi, żeby chłop zo​ba​czył go z da​le​ka i nie prze​stra​szył się. Fur​man​ka pod​je​cha​ła i sta​n ę​ła. – Pod​rzuć mnie, bra​cie – po​wie​dział T. – Za​p ła​cę. – Do​kąd was za​wieźć, pa​n ie? – Do Pe​ters​bur​ga. I szyb​ko, bra​cie, szyb​ko. Chłop po chwi​li na​my​słu kiw​n ął gło​wą. T. wlazł na furę i przy​krył się wy​gnie​cio​n ą der​ką, le​żą​cą na sia​n ie. Po kil​ku mi​n u​tach jaz​dy, kie​dy już za​czął go mo​rzyć sen, chłop za​p y​tał: – A w Pe​ters​bur​gu do​kąd, ja​śnie pa​n ie? To wiel​kie mia​sto. – Do Do​sto​jew​skie​go – od​rzekł bez za​sta​n o​wie​n ia T. – Do Do​sto​jew​skie​go? – zdzi​wił się chłop. – Żar​tu​je​cie, pa​n ie. Do​sto​jew​ski już ile lat, jak po​mar​li. – Łżesz… – Jak Boga ko​cham, pa​n ie. – No to do ho​te​lu. Naj​lep​sze​go, na New​skim. – Zro​bio​n e. „Swo​ją dro​gą ja​kiś dziw​n ie w porę i uprzej​my ten chłop – my​ślał T., za​sy​p ia​jąc. – Jak​by przez ostat​n ie dzie​sięć lat co​dzien​n ie wy​jeż​dżał na dro​gę w na​dziei pod​wie​zie​n ia pana, któ​ry wła​śnie prze​p ra​wił się przez Styks. Pew​n ie toł​sto​jo​wiec… A zresz​tą, każ​dy Ro​sja​n in nosi w so​bie ta​jem​n i​cę, cze​mu więc nie miał​by się tra​fić taki wła​śnie chłop? Oczy​wi​ście, na​le​ża​ło​by jesz​cze po​p ra​co​wać nad po​sta​cią. Za​sta​n o​wić się, jak do​ra​stał, jak od​bi​ja​ły się na jego du​szy wiel​kie wy​da​rze​n ia z ży​cia na​szej Oj​czy​zny… Albo po pro​stu dam mu ru​bla i do dia​bła z nim”.

Część druga: Cios cesarza

XVI Ariel stał przy du​żym bia​łym co​ko​le z ja​ki​miś czar​n y​mi uchwy​ta​mi i sma​żył ja​jecz​n i​cę na pa​tel​n i, pod któ​rą pło​n ął na​szyj​n ik z we​so​łych błę​kit​n ych pło​my​ków. Był w bie​liź​n ie ko​lo​ru fio​le​to​we​go i wy​tar​tych skór​ko​wych kap​ciach. T. stał za jego ple​ca​mi. Nie wie​dział, gdzie się znaj​du​je, ale czuł, że nie po​wi​n ien tu być i Ariel jest na nie​go zły za nie​za​p o​wie​dzia​n ą wi​zy​tę. W tych wa​run​kach pra​wie nie było na​dziei, że uda mu się de​miur​ga wzru​szyć, to​też mó​wił za​p al​czy​wie i pro​sto z mo​stu: – Czy pan so​bie cho​ciaż wy​obra​ża, jaka to męka: wie​dzieć i pa​mię​tać, że się żyje, cier​p i, mę​czy w jed​n ym, je​dy​n ym celu – by sta​do ohyd​n ych gnid mo​gło za​ro​bić pie​n ią​dze? Być isto​tą my​ślą​cą, wszyst​ko ro​zu​mieć, wszyst​ko wi​dzieć: tyl​ko po to, by taka kre​a tu​ra jak pan mo​gła so​bie na​bić kab​zę… – Ach, więc to tak – Ariel, nie od​wra​ca​jąc się, po​krę​cił gło​wą. – Cóż, dzię​ku​ję. Przez ja​kiś czas pa​n o​wa​ła ci​sza, któ​rą za​kłó​ca​ło tyl​ko skwier​cze​n ie tłusz​czu na pa​tel​n i. Po​tem T. wy​mam​ro​tał: – Prze​p ra​szam, po​n io​sło mnie. Nie po​wi​n ie​n em był tego mó​wić. Ariel po​jed​n aw​czo kiw​n ął gło​wą. – Oczy​wi​ście, że pan nie po​wi​n ien – po​wie​dział. – Pan przy​n ajm​n iej zna praw​dę o so​bie. A inni o ni​czym nie mają po​ję​cia. Ska​czą z mo​stów, ga​lo​p u​ją na ko​n iu, wła​mu​ją się do sej​fów, od​da​ją się pięk​n ym nie​zna​jo​mym, oba​la​ją kró​lów, wal​czą z do​brem i złem – a wszyst​ko to bez naj​mniej​sze​go prze​bły​sku świa​do​mo​ści. Mówi się, że u Do​sto​jew​skie​go są cha​rak​te​ry, głę​bia ob​ra​zów. Ja​kie, kur​de, cha​rak​te​ry? Jaka głę​bia psy​cho​lo​gicz​n a może być w po​sta​ci, któ​ra na​wet się nie do​my​śla, że jest bo​ha​te​rem po​li​cyj​n e​go kry​mi​n a​łu? Je​że​li nie wie o so​bie ta​kiej pro​stej rze​czy, to komu po​trzeb​n e jej roz​wa​ża​n ia o ety​ce, mo​ral​n o​ści, są​dzie bo​żym i hi​sto​rii ludz​ko​ści? – Przy​n ajm​n iej cier​p i, tak jak ja. – To praw​da, hra​bio – rzekł Ariel. – Pań​ska sy​tu​a cja jest dwu​znacz​n a i tra​gicz​n a. Ale pan ją ro​zu​mie! A ro​zu​mie pan dla​te​go, że da​łem panu taką szan​sę. A inni jej nie mają. Niech pan po​my​śli o Knop​fie. Czło​wiek w naj​wyż​szym stop​n iu przy​zwo​ity. A ni​cze​go nie zro​zu​miał, cho​ciaż pół dnia mu pan tłu​ma​czył. Jesz​cze te​raz mi go żal. – Bez​n a​dzie​ja – wy​szep​tał T. – My​śli pan, że mnie jest le​p iej? – uśmiech​n ął się Ariel. – Cią​gle prze​cież panu po​wta​rzam: ni​czym się od pana nie róż​n ię. Tyle tyl​ko, że pań​skie ży​cie jest cie​ka​we, a moje nie. – Wy​da​je mi się – po​wie​dział T. – że mó​wiąc to, nie jest pan ze mną szcze​ry. Pan jest wol​n ym czło​wie​kiem, je​śli bę​dzie pan miał wszyst​kie​go dość, może pan wsiąść na sta​tek i po​p ły​n ąć do Kon​stan​ty​n o​p o​la. A mnie na​wet nie moż​n a na​zwać oso​bą w peł​n ym tego sło​wa zna​cze​n iu. Ot, me​trycz​ka z li​te​rą „T.”, za któ​rą ukry​wa się to je​den łaj​dak, to dru​gi – w za​leż​n o​ści od za​p o​trze​bo​wa​n ia wa​szych mar​ke​tin​gow​ców. Pan ma wol​n ą wolę, a ja nie. – Wol​n a wola? – prych​n ął Ariel. – Nie​chże pan da spo​kój. Jest to taki sam tępy do​gmat, jak to, że Słoń​ce jest ośrod​kiem wszech​świa​ta. Nikt nie ma wol​n ej woli, na​uka cich​cem i dys​kret​n ie tego do​wio​dła. – W jaki spo​sób? – Oto w jaki: My​śli pan, że co: że nor​mal​n y czło​wiek, ja albo daj​my na to Mi​tień​ka, ma jaźń, któ​ra po​dej​mu​je de​cy​zje? Tak są​dzo​n o w ubie​głym wie​ku. W rze​czy​wi​sto​ści ludz​kie

de​cy​zje po​wsta​ją w naj​ciem​n iej​szych za​ka​mar​kach mó​zgu, do któ​rych żad​n a na​uka nie może zaj​rzeć, i są po​dej​mo​wa​n e me​cha​n icz​n ie i nie​świa​do​mie, jak w prze​my​sło​wym ro​bo​cie, któ​ry od​mie​rza od​le​głość i na​wier​ca dziur​ki. A to, co na​zy​wa​my „ludz​ką jaź​n ią”, po pro​stu przy​sta​wia na tych de​cy​zjach swo​ją pie​cząt​kę ze sło​wem „za​twier​dzo​n o”. I to na wszyst​kich bez wy​jąt​ku. – Nie​zu​p eł​n ie ro​zu​miem – po​wie​dział T. – Niech pan po​słu​cha – od​rzekł Ariel. – Wy​obraź​my so​bie, że oty​ła ko​bie​ta po​sta​n a​wia nig​dy wię​cej nie jeść sło​dy​czy, a po go​dzi​n ie po​chła​n ia pu​deł​ko cze​ko​la​dek – i o wszyst​kim tym za​de​cy​do​wa​ła sama! Po pro​stu się roz​my​śli​ła. Oka​za​ła wol​n ą wolę. W rze​czy​wi​sto​ści zaś pstryk​n ął ja​kiś prze​kaź​n ik, gło​wę od​wie​dził inny in​te​re​sant i już. A ta pań​ska „jaźń”, niby ja​p oń​ski ce​sarz, wszyst​ko za​twier​dzi​ła, po​n ie​waż gdy​by choć je​den raz nie za​twier​dzi​ła tego, co się dzie​je, wy​szło​by na jaw, że w ogó​le o ni​czym nie de​cy​du​je. Dla​te​go u nas po​ło​wa na​ro​du rano rzu​ca pi​cie, a w po​łu​dnie już stoi w ko​lej​ce po piwo – i nikt się nie za​drę​cza roz​dwo​je​n iem jaź​n i, po pro​stu wszy​scy mają ta​kie bo​ga​te ży​cie we​wnętrz​n e. I to tyle, je​śli cho​dzi o wol​n ą wolę. A pan co, chce być lep​szy od swo​ich stwór​ców? – Gdzież mi tam z pa​n em dys​ku​to​wać – po​wie​dział ci​cho T. – Je​stem prze​cież po pro​stu ma​rio​n et​ką. Jak ten czar​n y pa​jac, z któ​rym roz​ma​wia​łem u Cy​ga​n ów… A pan wła​ści​wie wca​le nie za​p rze​cza. Po pro​stu mówi pan, że też jest ma​rio​n et​ką. – Słusz​n ie – przy​tak​n ął Ariel. – Ale to nie po​wód do roz​p a​czy. Je​ste​śmy ma​rio​n et​ka​mi i wszyst​kie na​sze dzia​ła​n ia moż​n a spro​wa​dzić do na​giej me​cha​n i​ki. Nikt jed​n ak nie jest w sta​n ie za​n a​li​zo​wać tej me​cha​n i​ki do koń​ca, tak da​le​ce jest zło​żo​n a i po​p lą​ta​n a. Dla​te​go też, cho​ciaż każ​dy z nas jest w grun​cie rze​czy me​cha​n icz​n ą ku​kłą, nikt nie wie, jaki ka​wał wy​tnie w na​stęp​n ej se​kun​dzie. – No wi​dzi pan – rzekł T. – Pan przy​n ajm​n iej może wy​ci​n ać ka​wa​ły. – Ko​cha​n y, ale czyż to są moje ka​wa​ły? – A czy​jeż? – No niech pan po​my​śli. Gdy​by na przy​kład panu za​chcia​ło się Ak​si​n ii: czyż moż​n a po​wie​dzieć, że to pań​ski wła​sny ka​p rys? Nie, po pro​stu Mi​tień​ka ob​jął wach​tę. No a je​że​li ja ze​chcę wziąć kre​dyt na dwa​n a​ście pro​cent rocz​n ie i ku​p ić za nie​go maz​dę 8, żeby stać po​tem w śmier​dzą​cym kor​ku i pa​trzeć na bil​l​bo​a rd z re​kla​mą maz​dy 9, czy jest to tyl​ko moja za​chcian​ka? – Ariel za​a k​cen​to​wał sło​wo „moja”. – Róż​n i​ca po​le​ga wy​łącz​n ie na tym, że pana ma je​den Mi​tień​ka, a mnie dzie​się​ciu na​cią​ga​czy z trzech firm od pra​n ia mó​zgów. I przy tym to wca​le nie są dra​n ie, tyl​ko ta​kie same me​cha​n icz​n e ku​kły, i każ​dym z nich ota​cza​ją​cy świat co​dzien​n ie ma​n i​p u​lu​je z taką samą przy​tła​cza​ją​cą obo​jęt​n o​ścią. – Ale dla​cze​go lu​dzie to so​bie ro​bią? Ariel po​gro​ził ko​muś pal​cem i zga​sił ogień pod swo​ją ja​jecz​n i​cą. – Tyl​ko się wy​da​je, że lu​dzie to ro​bią – po​wie​dział. – W rze​czy​wi​sto​ści w żad​n ym z nich nie ma za grosz ja​kiej​kol​wiek praw​dzi​wej ini​cja​ty​wy. Już panu tłu​ma​czy​łem: znaj​dzie pan tam tyl​ko hor​mo​n al​n e prze​kaź​n i​ki, pstry​ka​ją​ce w mro​ku pod​świa​do​mo​ści, i ustroj​stwo z jed​n ą sprę​żyn​ką, któ​re przy​bi​ja swo​je „za​twier​dzo​n o” na wszyst​kim, co pod nim po​ło​żą. – Uprasz​cza pan – rzekł T. – W czło​wie​ku jest coś wię​cej. Ariel wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Jest jesz​cze ko​n ew​ka, któ​ra pod​le​wa to wszyst​ko emo​cja​mi. Może nią kie​ro​wać pierw​szy lep​szy mar​ke​tin​go​wiec… Na przy​kład, wie​le razy ob​ser​wo​wa​łem coś ta​kie​go: oglą​dasz

ja​kąś hol​ly​wo​odz​ką su​p er​p ro​duk​cję, nud​n e gów​n o od pierw​sze​go do ostat​n ie​go ka​dru, splu​wasz, krzy​wisz się – a po​tem na​gle wcho​dzi pa​te​tycz​n a mu​zy​ka, su​ro​wy wo​jow​n ik na ekra​nie sa​lu​tu​je dziew​czyn​ce z ba​lo​n i​kiem, i do oczu same na​bie​ga​ją ci łzy, cho​ciaż nadal przy tym splu​wasz… Jak​by wszyst​kie za​le​ca​n e drgnie​n ia du​szy były za​p i​sa​n e na pły​cie ra​zem ze ścież​ką dźwię​ko​wą i na​p i​sa​mi koń​co​wy​mi. Prze​cież tyl​ko Ham​let my​ślał, że na jego mie​chy trud​n o na​ci​skać. Od tej pory w pań​stwie duń​skim wie​le się na​uczy​li. – Ale kto na​ci​ska te mie​chy? Ariel po​ru​szył w po​wie​trzu roz​ca​p ie​rzo​n y​mi pal​ca​mi. – A kto na​ci​ska miech w ka​ta​ryn​ce? Dźwi​gnie. Tu też mamy do czy​n ie​n ia z taką ka​ta​ryn​ką. Mar​twą i bez​sen​sow​n ą jak pro​ces wul​ka​n icz​n y na Księ​ży​cu. Zdra​dzę panu strasz​n ą ta​jem​n i​cę: na​wet naj​p o​tęż​n iej​si ban​kie​rzy i ma​so​n i z rzą​du świa​to​we​go to do​kład​n ie ta​kie same me​cha​n icz​n e po​ma​rań​cze. Wszyst​kich bez wy​jąt​ku przy​wód​ców ludz​ko​ści na​p ę​dza pe​łen pia​sku wiatr, dmą​cy nad na​szą mar​twą, nie​za​miesz​ka​n ą pla​n e​tą. – Ale… – Niech się pan ze mną nie spie​ra – prze​rwał Ariel ze smut​kiem. – Nie ma sen​su. – Jak to nie ma sen​su – po​wie​dział z prze​ję​ciem T. – Po​mi​ja pan rzecz naj​waż​n iej​szą. Ja prze​cież mam wy​raź​n e, nie​p od​le​ga​ją​ce kwe​stii po​czu​cie, że je​stem. Je​stem! Sły​szy pan? Kie​dy wdy​cham po​wie​trze i czu​ję za​p ach pań​skiej ja​jecz​n i​cy, każ​da ko​mór​ka we mnie krzy​czy – to ja! Ja to od​czu​wam! Czyż nie tak? Ariel po​p a​trzył na swo​je sty​gną​ce śnia​da​n ie. – Nie – po​wie​dział. – Więc twier​dzi pan, że owo naj​sil​n iej​sze i nie​wąt​p li​we ze wszyst​kich do​znań – po​czu​cie wła​sne​go ist​n ie​n ia – też jest oszu​stwem? Ilu​zją? – Oczy​wi​ście. I wie pan dla​cze​go? – Dla​cze​go? – za​p y​tał T. – Dla​te​go – od​rzekł Ariel po pau​zie, jak​by za​da​wał pre​cy​zyj​n ie wy​mie​rzo​n y cios bi​czem – że za​p o​mniał pan o naj​waż​n iej​szym. Prze​cież owo nie​wąt​p li​we i bez​błęd​n e po​czu​cie wła​sne​go ist​n ie​n ia po​wsta​je nie w panu, hra​bio. Tyl​ko we mnie. Cha, cha, cha, cha! – Nie! – krzyk​n ął T. – Ty po​two​rze! Chciał chwy​cić Arie​la za gar​dło, ale nie​p o​ję​ta siła spę​ta​ła mu ręce i nogi – jak​by Ariel nie​p o​strze​że​n ie zdą​żył zwią​zać go sznu​rem. T. szarp​n ął się wście​kle kil​ka razy i zro​zu​miał, że osta​tecz​n ie się za​p lą​tał – im bar​dziej się sza​mo​cze, tym sil​n iej​sze sta​ją się pęta. Za​czął krzy​czeć. – Wa​sza wiel​moż​n ość? – za​p y​tał gdzieś obok ugrzecz​n io​n y za​wie​si​sty ba​ry​ton. – Sznur – wy​chry​p iał T. – Zdej​mij sznur! – To nie sznur – po​wie​dział ba​ry​ton. – Ra​czył się pan za​p lą​tać w prze​ście​ra​dło. I dusi wa​szą wiel​moż​n ość za gar​dło. T. z wy​sił​kiem uwol​n ił się ze skrę​co​n e​go prze​ście​ra​dła i wsparł się na łok​ciach. – Gdzie ja je​stem? – za​p y​tał. – Ra​czy pan być w swo​im nu​me​rze – od​rzekł sto​ją​cy przy łóż​ku lo​kaj w li​be​rii. – Hôtel d’Eu​ro​p e, Pe​ters​burg. T. przez ja​kiś czas wpa​try​wał się w ob​my​tą po​ran​n ym świa​tłem prze​strzeń swo​je​go apar​ta​men​tu: zło​te kwia​to​n y na ta​p e​tach, igra​ją​ce z ze​fi​ra​mi anioł​ki na stiu​kach su​fi​tu, drżą​ca w prze​cią​gu mu​śli​n o​wa za​sło​n a bal​da​chi​mu nad łóż​kiem – i wresz​cie osta​tecz​n ie oprzy​tom​-

niał. „Zno​wu Ariel! – po​my​ślał z roz​p a​czą. – Ale co to zna​czy, że się po​ja​wił? Czyż​by znów pró​bo​wał wtar​gnąć w moje ży​cie? Chy​ba jed​n ak nie. Po co? Prze​cież wy​rzu​cił mnie jak śmieć. Poza tym nig​dy wcze​śniej mi się nie śnił, za​wsze przy​cho​dził na ja​wie… Pew​n ie stwo​rzy​łem go sam z tych wszyst​kich ba​n ia​luk, ja​kie wy​p la​tał. Nie na​le​ży przy​wią​zy​wać wagi do snów…” Lo​kaj wciąż jesz​cze stał przy łóż​ku. – O co cho​dzi? – za​p y​tał T. – Ka​zał pan się obu​dzić wcze​śnie rano, wa​sza wiel​moż​n ość. Mó​wił pan, że ma dwa waż​ne spo​tka​n ia. Pierw​sze o dzie​sią​tej. – A te​raz któ​ra? – Siód​ma – od​rzekł lo​kaj. – Każ po​dać kawę i śnia​da​n ie. – Już po​da​n e, ja​śnie pa​n ie. Na sto​le. T. po​czuł za​p ach kawy. – No do​brze, dzię​ku​ję ci, mój dro​gi – po​wie​dział. – Mo​żesz odejść. I weź so​bie ru​bla, pie​nią​dze pod lu​strem. – Dzię​ku​ję wa​szej wiel​moż​n o​ści – od​rzekł lo​kaj. – Coś jesz​cze? – spy​tał T., wi​dząc, że ten zwle​ka. – Już ktoś na pana cze​ka. Ten pan, któ​ry był umó​wio​n y na wie​czór. Chy​ba się de​n er​wu​je. Każe pan od​p ra​wić? T. usiadł na łóż​ku i zwie​sił nogi na pod​ło​gę. – Co to za pan? – za​p y​tał. – Grosz​ko​wy? Lo​kaj po​twier​dził. – Ale dla​cze​go tak wcze​śnie? – Nie wiem, ja​śnie pa​n ie. – No do​brze – rzekł T. – Każ po​wie​dzieć, że przyj​mę go przy śnia​da​n iu; jak tyl​ko się umy​ję. Kwa​drans póź​n iej, kie​dy T. w zło​ci​stym szla​fro​ku z chwo​sta​mi sie​dział już przy ka​wie, do nu​me​ru wszedł in​te​re​sant. Był to je​go​mość w grosz​ko​wej ma​ry​n ar​ce, nie​uchwyt​n ie przy​p o​mi​n a​ją​cy nie​bosz​czy​ka Knop​fa (albo ra​czej jego star​sze​go bra​ta – był już nie​mło​dy). – Pro​szę usiąść, pa​n ie e-e-e… – po​wie​dział T. i wska​zał krze​sło na​p rze​ciw sie​bie. Pod​czas po​p rzed​n ie​go spo​tka​n ia grosz​ko​wy je​go​mość przed​sta​wił się jako Se​ra​fin, ale T. w mia​rę moż​n o​ści sta​rał się nie nie​p o​ko​ić anio​łów uży​wa​n iem tego pseu​do​n i​mu, po​p rze​sta​jąc na nie​okre​ślo​n ych dźwię​kach i mo​n o​sy​la​bach. Gość usiadł, zdjął z gło​wy me​lo​n ik i po​ło​żył go na ko​la​n ie. – Cze​ka​łem na pana wie​czo​rem – ode​zwał się T. – Co się sta​ło? – Za​uwa​ży​łem wczo​raj, że je​stem śle​dzo​n y. – Ach tak – rzu​cił obo​jęt​n ie T. – Co by to mo​gło zna​czyć? – Nic do​bre​go – od​rzekł grosz​ko​wy. – Obe​rpro​ku​ra​tor Po​bie​do​n o​scew, o któ​rym po​le​cił mi pan ze​brać in​for​ma​cje, na​le​ży do naj​wyż​szych krę​gów pań​stwo​wej biu​ro​kra​cji. I przy​pusz​czam, że wy​da​rze​n ia​mi za​in​te​re​so​wa​n o się w Wy​dzia​le Trze​cim. Może my​ślą, że ni​hi​li​ści przy​go​to​wu​ją za​mach ter​ro​ry​stycz​n y.

– Czy to je​dy​n y po​wód, dla któ​re​go ze​rwał się pan bla​dym świ​tem? – za​p y​tał T. – Nie – od​rzekł grosz​ko​wy je​go​mość. – Wy​szła na jaw pew​n a cie​ka​wa oko​licz​n ość, więc po​sta​n o​wi​łem pana uprze​dzić. – Ja​każ to? – Na dzi​siej​szy ra​n ek ma pan umó​wio​n e spo​tka​n ie z mon​gol​skim me​dium Dżam​bo​n em Tul​ku. No więc uda​ło mi się usta​lić, że on też po​zo​sta​je w sto​sun​kach z Po​bie​do​n o​sce​wem. – Dro​gi pa​n ie – T. zmarsz​czył brwi. – Po​le​ci​łem panu ze​brać in​for​ma​cje o Po​bie​do​n o​sce​wie, a nie szpie​go​wać mnie. Grosz​ko​wy je​go​mość uśmiech​n ął się. – W na​szej pra​cy jest to nie​kie​dy nie​unik​n io​n e – po​wie​dział. – Spraw​dza​my kon​tak​ty osób, o któ​rych zbie​ra​my in​for​ma​cje, a cza​sem na​wet kon​tak​ty tych kon​tak​tów. Mógł​bym w ogó​le nie wspo​mi​n ać o tym fak​cie, ale po​my​śla​łem, że to pana za​in​te​re​su​je. Zwłasz​cza je​śli po​in​for​mu​ję pana przed spo​tka​n iem z me​dium. T. ski​n ął gło​wą. – No więc po ko​lei – rzekł. – Za​cznij​my od naj​waż​n iej​sze​go. Usta​lił pan to, o co pro​si​łem? Grosz​ko​wy wy​jął z kie​sze​n i ma​ry​n ar​ki zło​żo​n y w kil​ko​ro ar​kusz kal​ki, roz​wi​n ął go i po​ło​żył na sto​le. – Co to jest? – za​p y​tał T. – Plan domu, w któ​rym miesz​ka Po​bie​do​n o​scew. Na​zwy ulic są wpi​sa​n e, ale tu, w roż​ku, na wszel​ki wy​p a​dek jesz​cze do​kład​n y ad​res, gdy​by na przy​kład chciał pan je​chać do​roż​ką. Miesz​ka​n ie na pią​tym pię​trze, za​zna​czo​n e krzy​ży​kiem. I od razu uprze​dzam: wej​ście dla służ​by jest za​mknię​te, wejść i wyjść moż​n a tyl​ko głów​n y​mi scho​da​mi. – A co to za czer​wo​n e kół​ka i li​n ie? – Stu​dzien​ki ka​n a​li​za​cyj​n e i sche​mat ka​n a​li​za​cji. Wi​dzi pan, stu​dzien​ka tuż przy bra​mie. W tej dziel​n i​cy jest bar​dzo roz​ga​łę​zio​n a sieć ka​n a​łów, praw​dzi​we ka​ta​kum​by. To wspa​n ia​ły wa​riant opusz​cze​n ia miej​sca po za​ła​twie​n iu spra​wy. – Dro​gi pa​n ie – za​p y​tał T. – skąd panu przy​szło do gło​wy, że cho​dzi o ja​kąś spra​wę? – Pan wy​ba​czy – zmie​szał się grosz​ko​wy. – Pal​n ą​łem bez za​sta​n o​wie​n ia. – Ochro​n a? – Dom nie jest chro​n io​n y. Ale sa​me​go obe​rpro​ku​ra​to​ra ochra​n ia​ją uzbro​je​n i mni​si, człon​ko​wie tego sa​me​go taj​n e​go sto​wa​rzy​sze​n ia co on. Mają coś w ro​dza​ju ko​szar w są​sied​n im domu. W ra​zie alar​mu on te​le​fo​n u​je i w pięć mi​n ut mni​si są na miej​scu. W tym celu mu​sia​łem… – Nie​waż​n e – prze​rwał T. – Uda​ło się panu usta​lić, co to za taj​n e sto​wa​rzy​sze​n ie? Grosz​ko​wy je​go​mość uśmiech​n ął się ze wstrę​tem i mruk​n ął: – So​do​mi​ci. – Cze​mu pan tak uwa​ża? Grosz​ko​wy wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Wiem z do​świad​cze​n ia, że za taj​n y​mi sto​wa​rzy​sze​n ia​mi nie kry​ją się za​zwy​czaj żad​n e inne se​kre​ty oprócz tego. Bo in​a ​czej po cóż by się ukry​wa​li? – Może dla za​ma​sko​wa​n ia in​n ej dzia​łal​n o​ści, bar​dziej na​gan​n ej. Grosz​ko​wy je​go​mość po​krę​cił gło​wą. – Wąt​p ię. Po​ży​czać pie​n ią​dze na pro​cent w na​szych cza​sach moż​n a cał​kiem otwar​cie,

król an​giel​ski przy​zna​je za to lor​dow​skie ty​tu​ły. A nie​dłu​go, jak są​dzę, bę​dzie tak na​gra​dzać i za so​do​mię. Tyl​ko komu te​raz po​trzeb​n i ci an​giel​scy lor​do​wie? Pi​sa​n o w ga​ze​tach, że w ze​szłym roku w Man​che​ste​rze… T. prze​rwał mu ge​stem. – Pro​szę nie od​bie​gać od te​ma​tu – po​wie​dział. – Na czym kon​kret​n ie opie​ra pan tak jed​no​znacz​n e przy​p usz​cze​n ie? Na ja​kich fak​tach? Grosz​ko​wy prze​ło​żył me​lo​n ik z ko​la​n a na stół, wsu​n ął rękę do we​wnętrz​n ej kie​sze​n i i wy​jął pę​ka​tą ko​p er​tę ta​kie​go sa​me​go grosz​ko​we​go ko​lo​ru jak jego ma​ry​n ar​ka. W ko​p er​cie znaj​do​wał się ja​kiś cy​lin​drycz​n y przed​miot. – Co to jest? – za​p y​tał T. – Od​p o​wiedź na​sze​go mon​gol​skie​go me​dium na py​ta​n ie za​da​n e przez Po​bie​do​n o​sce​wa. Wy​kra​dłem to ze skrzyn​ki na li​sty obe​rpro​ku​ra​to​ra z wiel​kim ry​zy​kiem. Sa​me​go py​ta​n ia nie mam, ale od​p o​wiedź mówi wszyst​ko. T. otwo​rzył ko​p er​tę. W środ​ku był zło​żo​n y ar​ku​sik pa​p ie​ru i cy​lin​der, po​kry​ty błysz​czą​cą bia​łą ma​te​rią. – To wa​łek fo​n o​gra​fu? – Tak jest – po​twier​dził grosz​ko​wy. T. roz​ło​żył pa​p ier i prze​czy​tał: Wa​s za Eks​ce​len​cjo, Pa​nie Po​bie​do​no​s cew! W od​po​wie​dzi na Pań​s kie py​ta​nie śpie​s zę do​nieść, co na​s tę​pu​je: O ile mi wia​do​mo, na​uka ty​be​tań​s kich la​mów w ża​den szcze​gól​ny spo​s ób nie wy​ja​ś nia fak​tu, że pięk​ni mło​dzień​cy czę​s to mają skłon​no​ś ci do sam​co​łó​s twa. Jed​na​ko​woż jako oso​ba pry​wat​na mogę wy​s u​nąć taką oto su​po​zy​cję: Za ży​cia więk​s zość chłop​co​łóż​ców żywi wiel​kie po​żą​da​nie do pięk​nych mło​dzień​ców, taki jest bo​wiem ide​ał do​tknię​tych tą de​wia​cją. Kie​dy zaś de​wia​cja osią​ga taki sto​pień, że ogar​nia samo ją​dro ludz​kiej isto​ty, nie wy​s tar​cza na​wet śmierć, by ostu​dzić ten ogień, i prze​no​s i się on w na​s tęp​ne ży​cie, w któ​rym grzesz​nik ów za​s po​ka​ja naj​s il​niej​s ze pra​gnie​nie, nie​za​s po​ko​jo​ne w ży​ciu prze​szłym – i w ten spo​s ób sam się prze​ra​dza w swo​je daw​ne bo​żysz​cze. Ob​na​ża się jed​nak przy tym cała bez​na​dziej​ność ko​ło​wro​tu ludz​kich pra​gnień: ten, kto wcze​ś niej uga​niał się za ład​ny​mi chłop​ca​mi, sta​je się obiek​tem nie​czy​s tych żądz. Za​i ste, cóż za mar​ność – czym​że jest kra​s a mło​do​ś ci, jak nie źró​dłem za​gro​że​nia dla zadu? I tak, Wa​s za Eks​ce​len​cjo, z ży​cia w ży​cie. Za​łą​czam do ni​n iej​sze​go za​p i​sa​n ą na bęb​n ie fo​n o​gra​fu sta​rą ty​be​tań​ską pieśń „Tego roku, gdy zgrze​szy​łem usta​mi, umarł mój lama”. Śpie​wa jo​gin De​n is By​ko​so​sow, styl Bon. Po​zo​s ta​ję, etc. Urgan Dżam​bon Tul​ku

XVII Wa​łek jest uszko​dzo​n y – po​wie​dział z ubo​le​wa​n iem grosz​ko​wy. – Wi​dzi pan tę dłu​gą rysę? W tym miej​scu są trza​ski, ale słu​chać moż​n a. Coś bar​dzo dziw​n e​go: ni​skie mu​cze​n ie i szu​ra​nie. Ale w du​szy na​tych​miast bu​dzi się nie​p o​kój. T. my​ślał przez chwi​lę. – Po​wie​dział pan, że to me​dium po​zo​sta​je w sto​sun​kach z Po​bie​do​n o​sce​wem. Miał pan na my​śli… – Nie, co pan – uśmiech​n ął się ob​le​śnie grosz​ko​wy. – To po pro​stu fi​gu​ra re​to​rycz​n a. Obe​rpro​ku​ra​tor Po​bie​do​n o​scew pa​sjo​n u​je się spi​ry​ty​zmem i jego kon​tak​ty z lamą Dżam​bo​n em mają cha​rak​ter czy​sto pro​fe​sjo​n al​n y. Lama pro​wa​dzi se​a n​se spi​ry​ty​stycz​n e. Nie​mniej po​sta​no​wi​łem po​in​for​mo​wać pana o tej zna​jo​mo​ści. – Dzię​ku​ję – od​rzekł T. po chwi​li mil​cze​n ia. – A czy ten lama na​p raw​dę jest do​brym me​dium? – W krę​gach spi​ry​ty​stycz​n ych utrzy​mu​ją, że w Pe​ters​bur​gu nie ma so​bie rów​n ych. Po​dob​no po​tra​fi nie tyl​ko wy​wo​ły​wać du​chy, ale też czy​tać w ser​cach i wi​dzieć my​śli… – I to praw​da – ode​zwał się na​gle ci​chy, ale wy​raź​n y głos. – Oczy​wi​ście w pew​n ych gra​ni​cach. W drzwiach stał nie​wy​so​ki krę​p y męż​czy​zna z ogo​lo​n ą gło​wą, dość mło​dy, w ciem​n o​czer​wo​n ym ha​bi​cie ta​kie​go od​cie​n ia i kro​ju, że strój ten, wy​róż​n ia​jąc go spo​śród odzia​n ych po miej​sku lu​dzi, jed​n o​cze​śnie nie ścią​gał nań zbyt​n iej uwa​gi, przy​p o​mi​n ał bo​wiem nie​co wy​myśl​n y i ja​skra​wy let​n i płaszcz. W jed​n ej ręce trzy​mał owi​n ię​ty w ga​ze​ty i prze​wią​za​n y sznur​kiem ob​raz spo​rych roz​mia​rów, dru​gą prze​bie​rał duże pa​cior​ki drew​n ia​n e​go ró​żań​ca. – Pa​n ie Dżam​bon – po​wie​dział T. – nie spo​dzie​wa​łem się pana tak wcze​śnie. Zda​je się, że by​li​śmy umó​wie​n i na dzie​sią​tą. – Jak się pan do​my​śla, pa​n ie hra​bio, wy​n i​kły nowe oko​licz​n o​ści. I lama ski​n ął na grosz​ko​we​go. Ten za​brał ze sto​łu swój me​lo​n ik i sprę​żył się, go​to​wy do bój​ki albo uciecz​ki. – Sły​sza​łem pań​ską roz​mo​wę z tym pa​n em, hra​bio – rzekł lama – to​też nie mam do pana żalu. Do pana, ła​skaw​co – zwró​cił się do grosz​ko​we​go – też nie mam pre​ten​sji, jak nie moż​na ich mieć do wil​ka za to, że po​ry​wa cie​lę​ta. Ale po​trzeb​n e mi są te ma​te​ria​ły, po​n ie​waż cze​ka na nie klient. Po​zwo​li pan za​tem… Dżam​bon pod​szedł do sto​łu, wziął z nie​go wa​łek fo​n o​gra​fu oraz list do Po​bie​do​n o​sce​wa, umie​ścił je na po​wrót w ko​p er​cie i scho​wał do kie​sze​n i swo​je​go przy​p o​mi​n a​ją​ce​go płaszcz ha​bi​tu. – Pie​n ią​dze są w sa​kiew​ce na lu​strze – po​wie​dział T. – Im​p e​ria​ły. Pro​szę wziąć, ile się na​le​ży, i może pan iść… Sło​wa te skie​ro​wa​n e były do grosz​ko​we​go je​go​mo​ścia, któ​ry zdą​żył się prze​su​n ąć pod drzwi wyj​ścio​we. Ten nie ka​zał się dwa razy pro​sić – brzęk​n ął kil​ka​kroć mo​n e​ta​mi, ukło​n ił się T., wy​szedł i za​mknął za sobą drzwi. T. od​wró​cił się do lamy i zro​bił skru​szo​n ą minę. – Sza​n ow​n y pa​n ie, pro​szę przy​jąć moje naj​szczer​sze prze​p ro​si​n y, czu​ję się okrop​n ie nie​zręcz​n ie… Niech mi pan wie​rzy, to nie​p o​ro​zu​mie​n ie – nie da​wa​łem od​n o​śnie do pana żad​nych po​le​ceń.

Lama Dżam​bon po​sta​wił ob​raz na krze​śle i po​wie​dział: – Głup​stwo, pa​n ie hra​bio. Mó​wi​łem już, że nie mam do pana żalu. To ja prze​p ra​szam, że nie​p o​ko​ję pana wcze​śniej, niż usta​li​li​śmy. Mu​sia​łem wy​n a​jąć szpic​li, żeby wy​śle​dzi​li tego zło​dzie​jasz​ka. Nie roz​my​ślił się pan w kwe​stii eks​p e​ry​men​tu? – Ja? Nie… Je​śli oczy​wi​ście po tym, co za​szło… – Na ra​zie nic się nie sta​ło – po​wie​dział Dżam​bon. – Wza​jem​n e sto​sun​ki mo​ich klien​tów mnie nie do​ty​czą, nig​dy się w nie nie wtrą​cam. A więc jest pan go​tów? – Wła​ści​wie tak – od​p arł T. – Co praw​da, nie bar​dzo so​bie wy​obra​żam… Dżam​bon wy​jął z kie​sze​n i no​żyk, prze​ciął sznu​rek, któ​rym ob​wią​za​n y był ob​raz, roz​ciął pa​p ier i ni​czym skó​rę ścią​gnął ga​ze​to​we opa​ko​wa​n ie na pod​ło​gę. T. zo​ba​czył por​tret Do​sto​jew​skie​go, przed​sta​wia​ją​cy go do pasa – wi​ze​ru​n ek był na​tu​ral​nej wiel​ko​ści, wy​ko​n a​n y w ma​n ie​rze aka​de​mic​kiej i dość ofi​cjal​n ej – z owym szczo​drym do​dat​kiem wło​sów, pod​skór​n ej mu​sku​la​tu​ry i zdro​we​go ru​mień​ca, któ​rych nig​dy nie ską​p ią wdzięcz​n i po​tom​n i. – Po co to? – za​p y​tał T. – Taka jest moja me​to​da pra​cy z du​cha​mi – od​rzekł Dżam​bon. – Niech mi pan po​wie, jak pan w ogó​le może wy​wo​ły​wać umar​łych? Wszak we​dle pań​skich wie​rzeń oni się prze​ra​dza​ją? Dżam​bon po​p a​trzył na T. – We​dle mo​ich? – za​p y​tał ze zdzi​wie​n iem. T. po​czuł pew​n e skrę​p o​wa​n ie. – Prze​cież jest pan bud​dy​stą. A w bud​dy​zmie, o ile wiem, wie​rzy się w wę​drów​kę dusz. Są na​wet la​mo​wie-re​in​kar​n a​cje. – To praw​da – od​rzekł Dżam​bon. – Sam je​stem lamą-re​in​kar​n a​cją. – No więc jak pan może wy​wo​ły​wać du​cha? A je​śli on się wcie​li na przy​kład w wy​wia​dow​cę, któ​ry wy​kradł pań​ski list ze skrzyn​ki Po​bie​do​n o​sce​wa? I my bę​dzie​my szu​kać Do​sto​jew​skie​go gdzieś w świe​cie astral​n ym, nie ma​jąc po​ję​cia, że przed mi​n u​tą był obok nas… – Wie​rzy pan w te bzdu​ry? – Dżam​bon uniósł brwi. T. się zmie​szał. – Ja… Nie wiem, na​p raw​dę. My​śla​łem, że pan wie​rzy. To prze​cież nie ja je​stem lamą-re​in​kar​n a​cją, tyl​ko pan. Dżam​bon uśmiech​n ął się wy​ro​zu​mia​le. – Wi​dzę, że nie jest pan na bie​żą​co, hra​bio. Na​uka o re​in​kar​n a​cji la​mów wią​że się wy​łącz​n ie z dzie​dzi​cze​n iem feu​dal​n e​go ma​jąt​ku klasz​tor​n e​go. – Mówi pan to jako lama? – zdzi​wił się T. – Mó​wię to jako lama, któ​ry nig​dy nie oszu​ku​je po​waż​n ych klien​tów. Dla​te​go bio​rę tak dro​go. – Czy to zna​czy – za​p y​tał z za​cie​ka​wie​n iem T. – że w ogó​le nie wie​rzy pan w re​in​kar​n a​cję? – Nie​zu​p eł​n ie – od​p arł Dżam​bon. – Uwa​żam, że prze​ra​dza się nie po​je​dyn​cza oso​ba, ale Ab​so​lut. Czy​li że po śmier​ci nie Ka​rol sta​je się Kla​rą, tyl​ko jed​n a i ta sama nie​wy​ra​żal​n a siła sta​je się i Ka​ro​lem, i Kla​rą, i po​wra​ca po​tem do swo​jej isto​ty, nie​zmie​n io​n a przez żad​n e z tych wcie​leń. Ale w grun​cie rze​czy o Ab​so​lu​cie oczy​wi​ście nie moż​n a po​wie​dzieć, że się prze​ra​dza albo wcie​la. Dla​te​go le​p iej w ogó​le o tym nie mó​wić.

– A co ze wspo​mnie​n ia​mi o daw​n ych wcie​le​n iach? Dżam​bon wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Szcząt​ki cu​dzych ist​n ień po​zo​sta​ją w owym od​żyw​czym kul​tu​ro​wym bu​lio​n ie, z któ​re​go po​wsta​je na​sza tym​cza​so​wa ziem​ska jaźń. Jak źdźbła mar​twej tra​wy w na​wo​zie. Ale je​śli do pań​skiej po​de​szwy przy​lgnie ety​kiet​ka od wody mi​n e​ral​n ej, nie zna​czy to, że w po​p rzed​nim wcie​le​n iu był pan wodą mi​n e​ral​n ą. – Prze​cież wszy​scy wasi ucze​n i… – Tak, tak – uciął Dżam​bon. – Może pan nie kon​ty​n u​ować. Bud​da mówi w dża​ta​kach: „kie​dy by​łem Bo​dhi​sat​twą, kie​dy by​łem kró​le​wi​czem…”. Jak już po​wie​dzia​łem, nami wszyst​ki​mi był je​den i ten sam umysł. Dla​te​go też ten z nas, któ​ry sam sta​je się owym ab​so​lut​n ym umy​słem, może w ce​lach wy​cho​waw​czych przy​p o​mnieć so​bie wszyst​ko, co ze​chce. A w każ​dym ra​zie wszyst​ko, co ze​chce, po​wie​dzieć. – Na czym wo​bec tego po​le​ga kara dla grzesz​n i​ka, je​śli ten nie prze​ra​dza się w pie​kle? – Na owym ohyd​n ym sta​n ie umy​słu, w któ​rym trwa aż do śmier​ci. To wła​śnie jest pie​kło. Po pro​stu me​ta​fo​ra tego wszyst​kie​go, co się z nami dzie​je w ży​ciu. Cho​ciaż, pa​n ie hra​bio, je​śli się bar​dzo po​sta​rać, moż​n a rze​czy​wi​ście prze​ro​dzić się w pie​kle. Umysł ab​so​lut​n y po​tra​fi ab​so​lut​n ie wszyst​ko. – Hm – rzekł T. – ja​cyż in​te​re​su​ją​cy by​wa​ją la​mo​wie-re​in​kar​n a​cje. Nig​dy bym nie przy​pusz​czał. – Nie je​stem cał​kiem zwy​kłym lamą-re​in​kar​n a​cją – uśmiech​n ął się Dżam​bon. – Ale to nie ma nic wspól​n e​go z na​szym eks​p e​ry​men​tem. Oczy​wi​ście, je​że​li się pan nie roz​my​ślił. – By​n ajm​n iej. Je​stem zde​cy​do​wa​n y jak nig​dy. Ale skąd w tej sy​tu​a cji bę​dzie​my wy​wo​ły​wać du​cha Do​sto​jew​skie​go? – Za pań​skim po​zwo​le​n iem – rzekł Dżam​bon z po​wa​gą – zwró​ci​my się do tego wła​śnie ab​so​lut​n e​go umy​słu, o któ​rym mó​wi​łem. I po​p ro​si​my go, by stwo​rzył my​ślą in​te​re​su​ją​cy pana aspekt re​a l​n o​ści – bez wzglę​du na to, czym może się oka​zać. Po​n ie​waż in​te​re​su​je pana kon​takt z Fio​do​rem Do​sto​jew​skim, przy​go​to​wa​łem ten por​tret w cha​rak​te​rze, że tak po​wiem, dro​go​wska​zu. – In​te​re​su​ją​ce. A jak pan są​dzi, czy umysł ab​so​lut​n y nie roz​gnie​wa się, że za​kłó​ca mu się spo​kój za pie​n ią​dze? – Pro​szę się nie oba​wiać – od​p arł Dżam​bon. – Na​wet je​śli się tak sta​n ie, kło​p o​ty będę mieć ja, a nie pan. – A gdzie bę​dzie​my szu​kać umy​słu ab​so​lut​n e​go? – za​p y​tał T. – Od​kry​je go pan w so​bie. Ale tyl​ko na krót​ki czas i przy mo​jej po​mo​cy. No co, za​czy​n a​my? T. kiw​n ął gło​wą. – Za​tem pro​szę uważ​n ie słu​chać. Do​zna​n ia pod​czas eks​p e​ry​men​tu mogą być dość nie​zwy​kłe. Dla​te​go, je​śli chce pan otrzy​mać od​p o​wiedź na kon​kret​n e py​ta​n ie, pro​szę je sfor​mu​ło​wać za​wcza​su w pro​stej i ja​snej for​mie. Jed​n o, dwa sło​wa, mak​si​mum trzy. I niech pan po​wtó​rzy tę fra​zę kil​ka razy, żeby nie za​p o​mnieć. – Mam już taką fra​zę – oznaj​mił T. – Mogę ją usły​szeć? – Nic to panu nie po​wie, ale pro​szę bar​dzo: „Pu​stel​n ia Optyń​ska”. Albo „Pu​stel​n ia Optyń​ska sło​wi​ków”. O to wła​śnie za​mie​rzam za​p y​tać Do​sto​jew​skie​go, jako że on pierw​szy użył

tego wy​ra​że​n ia. – Do​brze – po​wie​dział Dżam​bon. – Rze​czy​wi​ście nic nie ro​zu​miem, ale naj​waż​n iej​sze, żeby pan ro​zu​miał. Te​raz je​den wa​ru​n ek. Chciał​bym na czas eks​p e​ry​men​tu przy​wią​zać pana do krze​sła. T. zmarsz​czył brwi. – A to dla​cze​go? – Cho​dzi o to – rzekł Dżam​bon – że sub​stan​cje, któ​rych uży​wam, czę​sto dzia​ła​ją w spo​sób nie​p rze​wi​dy​wal​n y i zda​rza się… – Sub​stan​cje? Ja​kie sub​stan​cje? – Dam panu do po​łknię​cia spe​cjal​n ą ty​be​tań​ską dria​kiew. – Za​raz, za​raz – po​wie​dział T. – Chce mnie pan na​kar​mić ja​kąś tru​ci​zną i w do​dat​ku przy​wią​zać do krze​sła? – Nie ufa mi pan? – Nie o to cho​dzi. Jest wie​le osób, któ​re źle mi ży​czą, i mogę po​le​gać tyl​ko na so​bie. Je​że​li za​sko​czą mnie, za prze​p ro​sze​n iem, przy​wią​za​n e​go do krze​sła… Nie zna​czy to, że się spo​dzie​wam ta​kie​go roz​wo​ju wy​p ad​ków, ale nie mogę ry​zy​ko​wać. Dżam​bon po​grą​żył się w za​du​mie. – Niech mi pan po​wie – za​p y​tał T. – czy pań​ska dria​kiew od​dzia​łu​je na zdol​n ość po​ru​sza​nia się? Pa​n o​wa​n ia nad wła​snym cia​łem? – Wła​śnie o to cho​dzi, że nie. Ale pań​ska per​cep​cja ule​gnie po​waż​n ym zmia​n om, i dla pań​skie​go wła​sne​go do​bra… – Ja wiem le​p iej, co bę​dzie dla mnie do​bre – od​p arł T. – Czy może pan prze​p ro​wa​dzić eks​p e​ry​ment bez przy​wią​zy​wa​n ia mnie do krze​sła? – To nie​bez​p iecz​n e. I dla pana, i dla mnie. – Dla​cze​go? – Pod​czas eks​p e​ry​men​tu może się panu wy​da​wać, że prze​miesz​cza się pan w prze​strze​n i. Żeby pań​skie cia​ło nie wy​ko​n y​wa​ło nie​kon​tro​lo​wa​n ych ru​chów, na​le​ży je unie​ru​cho​mić… To po​wie​dziaw​szy, Dżam​bon otak​so​wał wzro​kiem po​stać T. – Sznur jest, oczy​wi​ście, pew​n iej​szy – po​wie​dział – ale my​ślę, że przy jed​n ej pi​guł​ce po​ra​dzę so​bie i tak. Jak da​le​ce ten wa​ru​n ek jest dla pana istot​n y? – Jest de​cy​du​ją​cy. – Wo​bec tego po​p ro​szę o po​dwój​n ą za​p ła​tę. I pie​n ią​dze z góry. – Jak to miło roz​ma​wiać z czło​wie​kiem in​te​re​su – uśmiech​n ął się T. – Pro​szę wziąć sa​me​mu, sa​kiew​ka z im​p e​ria​ła​mi jest na lu​strze… Kie​dy Dżam​bon od​li​czał mo​n e​ty (za​ję​ło mu to dość dużo cza​su), T. po​szedł do sto​ją​cej pod ścia​n ą ser​want​ki, sta​n ął tak, żeby Dżam​bon nie wi​dział jego rąk, i otwo​rzył szu​fla​dę. W środ​ku le​żał me​ta​licz​n y sto​żek z żół​tym gu​zi​kiem kap​suł​ki i wy​gra​we​ro​wa​n ym na pła​skim dnie sło​wem „Mil​czą​ca”. Była to dru​ga bom​ba – je​dy​n a rzecz, jaka po​zo​sta​ła T. z wy​po​sa​że​n ia przy​sła​n e​go z Ja​snej Po​la​n y. „Pierw​sza na​zy​wa​ła się chy​ba «Po​tul​n a» – po​my​ślał. – I rze​czy​wi​ście, nikt póź​n iej nie szem​rał. A tu, jak przy​p usz​czam, nikt nie od​p o​wie. Ko​wal de Mar​ti​gnac po​jął sens nie​sprze​ci​wia​n ia się bar​dzo głę​bo​ko. Szko​da roz​rzu​cać ta​kie pięk​n e rze​czy, ale je​śli ten Dżam​bon jest zdraj​cą…” T. wziął bom​bę i nie​p o​strze​że​n ie wło​żył ją do kie​sze​n i. Kie​dy wró​cił na swo​je miej​sce,

lama, któ​ry wła​śnie skoń​czył li​cze​n ie pie​n ię​dzy, z uśmie​chem scho​wał sa​kiew​kę z mo​n e​ta​mi w za​ka​mar​kach swe​go ha​bi​tu. – Wszyst​ko w po​rząd​ku – po​wie​dział. – Pro​ce​du​ra ze​wnętrz​n ie jest bar​dzo pro​sta, więc mo​że​my za​czy​n ać… Nie wia​do​mo skąd w jego ręku po​ja​wi​ło się ko​lo​ro​we za​wi​n iąt​ko. Roz​wią​zał je (mi​gnę​ła chust​ka z po​n u​rym re​li​gij​n ym ha​ftem – nie​bie​skie trój​o​kie twa​rze, ję​zy​ki pło​mie​n ia, ja​kieś ciem​n e góry) i po​sta​wił na sto​le przed T. małą szka​tuł​kę w kształ​cie czasz​ki ze sre​bra in​kru​sto​wa​n e​go tur​ku​sem. Błę​kit​n e oczy czasz​ki pa​trzy​ły na T. z wy​ba​łu​szo​n ym zdu​mie​n iem. – Niech pan otwo​rzy – po​le​cił Dżam​bon. T. pod​n iósł wiecz​ko czasz​ki. We​wnątrz le​ża​ły trzy pi​guł​ki, z wy​glą​du przy​p o​mi​n a​ją​ce nie​co bom​bę w kie​sze​n i T., w kształ​cie kro​p el wiel​ko​ści pa​znok​cia, ciem​n o​sza​re z cęt​ka​mi drob​n o zmie​lo​n ej su​chej tra​wy. – Co to jest? – za​p y​tał T., wyj​mu​jąc jed​n ą pi​guł​kę i pod​n o​sząc ją do oczu. – „Łzy Szug​de​n a” – od​rzekł Dżam​bon. – Szug​den, je​śli to pana in​te​re​su​je, to oso​bi​sty duch-straż​n ik Da​laj​la​my Żół​tych Cza​p ek z pa​ła​cu Po​ta​la. Ro​zu​mie pan, jak są​dzę, że to naj​lep​sza moż​li​wa re​ko​men​da​cja. – Z cze​go są zro​bio​n e? – Z mie​szan​ki po​n ad stu róż​n ych ziół, ko​rze​n i i sub​stan​cji. Do​kład​n y skład od wie​ków trzy​ma​n y jest w se​kre​cie. T. za​uwa​żył, że w dnie szka​tuł​ki zro​bio​n o za​głę​bie​n ie pod każ​dą pi​guł​kę – łzy jak gdy​by upa​dły w trzy róż​n e stro​n y od wspól​n e​go środ​ka. – Dla​cze​go aku​rat trzy? To ma ja​kieś zna​cze​n ie? – Zgod​n ie z licz​bą oczu – wy​ja​śnił Dżam​bon. – Lu​dziom świec​kim za​le​ca się jed​n ą pi​guł​kę, po​n ie​waż spo​glą​da​ją na świat jed​n ym śle​p a​wym okiem. Ten, kto się utwier​dził na du​cho​wej dro​dze, może po​łknąć dwie, al​bo​wiem ma otwar​tych obo​je oczu. Trzy zaś wol​n o za​żyć tyl​ko temu, kto ma otwar​te oko mą​dro​ści. Ale on nie po​trze​bu​je w ogó​le żad​n ych pi​gu​łek, jako że trze​cia do​da​n a jest w ce​lach ry​tu​a l​n ych – taka tra​dy​cja. Pan po​wi​n ien za​żyć jed​n ą. Albo, bio​rąc pod uwa​gę to, że prze​p ro​wa​dza​my eks​p e​ry​ment bez sznu​ra, po​ło​wę. – Nie – po​wie​dział T. – Dwie. – Czy jest pan czło​wie​kiem dro​gi? T. przy​tak​n ął. – Mogę za​p y​tać, co pan na niej zgłę​bił? T. po​p a​trzył uważ​n ie na Dżam​bo​n a. „Opo​wie​dzieć mu wszyst​ko? – za​sta​n o​wił się. – Cho​ciaż, nie ma cza​su…” – Na przy​kład, dro​gi pa​n ie – od​p arł nie​co wy​n io​śle – po​ją​łem, że ten Wszech​świat wraz z mia​stem Pe​ters​bur​giem stwo​rzy​łem sam, dzia​ła​jąc mi​stycz​n ie, z ab​so​lut​n ej pust​ki. Jam jest oj​ciec ko​smo​su i wład​ca wiecz​n o​ści, ale nie cheł​p ię się tym, do​brze bo​wiem ro​zu​miem, iż te po​zo​ry to je​dy​n ie ilu​zo​rycz​n e drgnie​n ia mo​je​go umy​słu. Dżam​bon wpa​trzył się uważ​n ie w T. – w ja​kiś punkt nad jego brwia​mi. Pa​trzył dłu​go, pra​wie mi​n u​tę, i na jego twa​rzy stop​n io​wo za​czę​ła się po​ja​wiać kon​ster​n a​cja zmie​sza​n a z sza​cun​kiem, jak u ko​czow​n i​ka, któ​ry po raz pierw​szy zo​ba​czył au​to​mo​bil. – Bar​dzo in​te​re​su​ją​ce – po​wie​dział. – Sły​szę po​dob​n e wy​p o​wie​dzi dość czę​sto, ale lu​dzie, któ​rzy je wy​gła​sza​ją, za​zwy​czaj w głę​bi du​szy sami czu​ją, że kła​mią. Pan zaś, są​dząc ze

wszyst​kie​go, mówi praw​dę… Nie wiem, pa​n ie hra​bio, z cze​go pan wno​si, że aku​rat pan po​wi​n ien za​żyć dwie pi​guł​ki. Nie mam za​strze​żeń. I pro​szę mi wie​rzyć, to dla mnie wiel​ki za​szczyt słu​żyć panu za prze​wod​n i​ka. Ale eks​p e​ry​ment zaj​mie dużo cza​su – pre​p a​rat bę​dzie dzia​łać aż do wie​czo​ra. Dla​te​go pro​p o​n u​ję, że​by​śmy za​czę​li nie​zwłocz​n ie… Wstał, pod​szedł do ser​want​ki, na​p eł​n ił szklan​kę wodą z ka​raf​ki i wró​cił do T. – Pro​szę po​p ić – po​wie​dział. – Trze​ba tro​chę cza​su, żeby pi​guł​ki za​czę​ły dzia​łać. Zdą​żę udzie​lić panu dal​szych wy​ja​śnień. Wszyst​ko bę​dzie dla pana pro​ste. Po​ko​n u​jąc wa​ha​n ie (te​raz już nie bar​dzo wie​dział, dla​cze​go upie​rał się przy dwóch pi​guł​kach), T. wło​żył sza​re stoż​ki do ust i po​p ił wodą. Były zu​p eł​n ie bez sma​ku i wy​da​wa​ły się zro​bio​n e z wo​sku. Dżam​bon od​wró​cił krze​sło z por​tre​tem Do​sto​jew​skie​go tak, żeby stał do​kład​n ie na​p rze​ciw T. – Te​raz – po​wie​dział – pro​szę mu pa​trzeć pro​sto w twarz. Niech pan so​bie wy​obra​zi, że sie​dzi przed pa​n em żywy czło​wiek. Na​stęp​n ie niech pan spró​bu​je od​rzu​cić wszel​ką dwo​istość – niech pan sam sta​n ie się tym czło​wie​kiem. Pro​szę się po​sta​rać prze​n ieść do jego świa​ta… Za​dać so​bie py​ta​n ie, co wi​dzia​ły te oczy, kie​dy jesz​cze żyły… – Mam wy​obra​że​n ie o tym – rzekł T., wpa​tru​jąc się w por​tret – co te oczy wi​dzą te​raz. – To jesz​cze le​p iej – od​p arł Dżam​bon. – Co to jest? Rze​ka ognia? Lo​do​wa pu​sty​n ia, nie​biań​ski ogród? – Mia​sto – po​wie​dział T., nie od​ry​wa​jąc oczu od źre​n ic Do​sto​jew​skie​go. – Ja​kieś mia​sto. W ogól​n ych za​ry​sach po​dob​n e do na​sze​go, ale za​lud​n io​n e przez cho​dzą​ce tru​p y. – Do​sko​n a​le! – wy​krzyk​n ął Dżam​bon z prze​ję​ciem. – Wo​bec tego naj​p ierw niech się pan po​sta​ra zo​ba​czyć mia​sto z lotu pta​ka. A po​tem pro​szę się płyn​n ie prze​n ieść na któ​rąś z ulic. – W jaki spo​sób mam to zro​bić? Dżam​bon po​p a​trzył na T. ze zdzi​wie​n iem. – Za po​mo​cą wła​snej mayi – od​rzekł. – Jak​że​by in​a ​czej? T. po​czuł, że za​da​jąc py​ta​n ia, szyb​ko zruj​n u​je swo​ją z ta​kim tru​dem stwo​rzo​n ą mi​stycz​n ą re​p u​ta​cję. Jak się jed​n ak oka​za​ło, wca​le nie mu​siał py​tać. – Już wi​dzę – wy​szep​tał ze zdzi​wie​n iem. – Tak, wi​dzę… Przy​p o​mi​n a​ło to sen na ja​wie. T. rze​czy​wi​ście wi​dział Pe​ters​burg Do​sto​jew​skie​go mniej wię​cej z wy​so​ko​ści da​chu. Nie tyle zresz​tą wi​dział, ile wy​obra​żał so​bie czy od​n aj​dy​wał w pa​mię​ci – ale od​bie​rał mia​sto cał​kiem wy​raź​n ie. Mógł je oglą​dać, prze​n o​sząc uwa​gę z jed​n e​go szcze​gó​łu na inny. Domy wy​glą​da​ły na opusz​czo​n e i po​n u​re. Na uli​cach nie było ani prze​chod​n iów, ani po​jaz​dów – tyl​ko raz w od​da​li prze​je​chał po​wóz, przy​p o​mi​n a​ją​cy mor​ską musz​lę z po​wo​du ster​czą​cych po bo​kach że​la​znych kol​ców. Od cza​su do cza​su w chod​n i​kach otwie​ra​ły się stu​dzien​ki ka​n a​li​za​cyj​n e, z któ​rych wy​ła​n ia​li się i bie​gli do bram pa​n o​wie w wy​p ać​ka​n ych wap​n em sur​du​tach. Ścia​n y do​mów po​kry​te były pla​ma​mi bru​du, plu​ga​wy​mi na​p i​sa​mi i nie​czy​tel​n y​mi graf​fi​ti, przy​gnę​bia​ją​co mo​n o​ton​n y​mi w swo​im tę​czo​wym plu​ra​li​zmie. T. po​czuł, że ko​n iecz​n ie musi coś po​wie​dzieć. – A prze​cież pro​win​cja żyje in​a ​czej – za​mru​czał. – Bied​n ie, to praw​da. Ale mimo to ja​koś czy​ściej, bar​dziej po ludz​ku… I po​wie​trze jest tam na pew​n o lep​sze. – Niech się pan nie roz​p ra​sza – po​wie​dział Dżam​bon. – Musi pan wy​obra​zić so​bie ja​kiś punkt orien​ta​cyj​n y, przy któ​rym od​bę​dzie się spo​tka​n ie. Może pan?

– Tak – od​rzekł T. – Była tam prze​wró​co​n a cho​in​ka ze świą​tecz​n y​mi ozdo​ba​mi. – Wi​dzi ją pan? – Na ra​zie nie. Tyl​ko ja​kąś mgłę. Uli​ce rze​czy​wi​ście wy​p eł​n iał tu​man o nie​p rzy​jem​n ej zie​lon​ka​wej bar​wie. – Niech pan w żad​n ym wy​p ad​ku nie pa​trzy w mgłę – prze​strzegł Dżam​bon. – Pro​szę pa​trzeć w nie​bo. A po​tem, kie​dy duch się uspo​koi, znów niech pan spoj​rzy w dół. Pro​szę szyb​ko od​szu​kać swo​ją cho​in​kę, bo wi​dzę, że wkrót​ce osta​tecz​n ie się pan prze​n ie​sie. Po​wta​rzam, na​le​ży ko​n iecz​n ie od​rzu​cić wszel​ką dwo​istość. – Po​sta​ram się – po​wie​dział T. i wzniósł oczy ku nie​bu. Nad mia​stem pły​n ę​ły dwie okrą​głe chmu​ry, przy​p o​mi​n a​ją​ce gu​zo​wa​te i prze​sad​n ie mię​si​ste twa​rze ze szty​chów Düre​ra. Jed​n a twarz zda​wa​ła się na​le​żeć do sta​re​go dłu​go​wło​se​go męż​czy​zny, dru​ga była okrą​gła i mło​da, i obie pa​trzy​ły na T. z nie​ludz​ką obo​jęt​n o​ścią wiecz​n o​ści, któ​ra nie zni​kła na​wet wte​dy, kie​dy same twa​rze roz​wiał wiatr. „Mają dwu​gło​we​go ce​sa​rza – przy​p o​mniał so​bie T. – Może to ilu​mi​n a​cja z oka​zji świę​ta. Po​win​n i wszak mieć tu ja​kieś świę​ta… Ale gdzie ta prze​wró​co​n a cho​in​ka? A, jest…”

XVIII Cze​goś ta​kie​go Do​sto​jew​ski daw​n o nie wi​dział. A jak się do​brze za​sta​n o​wić, to w ogó​le nig​dy. Na wprost oko​p u, w od​le​gło​ści trzech kro​ków, stał nie wia​do​mo skąd przy​wia​n y mon​gol​ski bon​za w ciem​n o​czer​wo​n ym ha​bi​cie i nie od​ry​wa​jąc wzro​ku, pa​trzył mu pro​sto w oczy. Bon​za był nie​uzbro​jo​n y i wy​raź​n ie nie przy​był z Za​cho​du, ale Do​sto​jew​ski i tak się ro​ze​źlił. Po pierw​sze, nie wia​do​mo było, w jaki spo​sób słu​ga złych du​chów pod​kradł się tak bli​sko sta​n o​wi​ska ognio​we​go. Gdy​by na jego miej​scu zna​lazł się na przy​kład zom​bi​micz​man – ci​snął​by do oko​p u ma​ry​n ar​ską czap​kę z wę​żo​wy​mi wstąż​ka​mi, i szu​kaj wia​tru w polu. Po dru​gie, Do​sto​jew​ski przy​p o​mniał so​bie opo​wieść sze​fa ko​mo​ry cel​n ej o tru​ci​znach, któ​re skon​fi​sko​wa​li przy Oknie do Eu​ro​p y (jak wie​lu cel​n i​ków, ten też w mło​do​ści fa​scy​n o​26 wał się dzog​cze​n em , ale w wie​ku doj​rza​łym po​wró​cił na łono Cer​kwi). – Ry​n ek za​bił w ży​ciu wszyst​ko, co ludz​kie – na​rze​kał szef. – Przed re​for​mą to była traw​ka… Wszyst​kie ro​dza​je. Nie​kie​dy zie​lo​n a, kir​gi​ska. Cza​sem se​le​dy​n o​wa – uz​bec​ka. Albo cał​kiem ciem​n a – z Kau​ka​zu. Przy​wo​zi​li też z Da​le​kie​go Wscho​du, z ta​kim przy​jem​n ym ru​dym na​lo​ci​kiem. I każ​da da​wa​ła inny od​lot, le​ciut​ki, jak po szam​p a​n ie. Hu​ma​n i​tar​n ie, sło​n ecz​nie… A te​raz? W Am​ster​da​mie wy​my​śli​li te szysz​ki, któ​re ro​sną na wo​dzie. A co do​cie​ra do Pe​ters​bur​ga? Gdy​by po​wie​dzieć lu​dziom, to nikt by nie pa​lił. Kan​cia​rze w brud​n ej piw​n i​cy bio​rą ła​zieb​n ą mio​teł​kę, za​n u​rza​ją w ku​ble z syn​te​tycz​n ym ka​n a​bi​n o​lem, a po​tem sie​ka​ją i sprze​da​ją jako wy​se​lek​cjo​n o​wa​n y ho​len​der​ski to​war. To drań​stwo jest mo​kre i z cza​sem jak​by ple​śnie​je – po​ja​wia się na tym taka bia​ła błon​ka. Tyl​ko że to nie pleśń, ale wy​schnię​ta che​mia. Od​jazd daje jak do​bra ma​ry​cha. Ale jest pu​sta, ni​czym na​tu​ra umy​słu w ty​be​tań​skim sa​ta​n i​zmie. A jaki to uszczer​bek dla zdro​wia, o tym w ogó​le nikt nie ma po​ję​cia… I oto te​raz sa​ta​n izm we wła​snej oso​bie stał tuż przed oko​p em i bez​czel​n ie pa​trzył Do​sto​jew​skie​mu w oczy. – Co tu ro​bisz, żółt​ku? – za​p y​tał Do​sto​jew​ski. Lama nie od​p o​wie​dział, tyl​ko się cof​n ął, a w jego oczach za​mi​go​ta​ła oba​wa. – No, ja ci po​ka​żę – mruk​n ął Do​sto​jew​ski i jed​n ym su​sem wy​sko​czył z oko​p u. Bój​ka się jed​n ak nie wy​wią​za​ła. Lama oka​zał się zwin​n y jak mał​p a i wciąż chwy​tał prze​ciw​n i​ka za nad​garst​ki, aż wresz​cie Do​sto​jew​ski, roz​złosz​czo​n y, kil​ka razy huk​n ął go gło​wą w ogo​lo​n y łeb. Lama rzu​cił się do uciecz​ki. Do​sto​jew​ski dłu​go go ści​gał – naj​p ierw po gra​n i​to​wych scho​dach przy na​brze​żu, a po​tem bocz​n ą uli​cą. Lama jed​n ak biegł bar​dzo szyb​ko. Na​gle Do​sto​jew​ski po​ła​p ał się, że cały ten spek​takl mógł być za​a ran​żo​wa​n y wła​śnie w celu wy​wa​bie​n ia go z oko​p u. Za​klął i rów​n ie szyb​ko po​p ę​dził z po​wro​tem. Do​p adł sta​n o​wi​ska ognio​we​go, wło​żył oku​la​ry i rzu​cił się do ce​low​n i​ka – aku​rat w samą porę, by uj​rzeć coś nie​wy​obra​żal​n e​go. Z za​cho​du nad​cho​dził czło​wiek. To jest z za​cho​du przy​cho​dzi​ło wie​lu, zwłasz​cza ostat​n io, ale bro​da​ty męż​czy​zna w zło​tym je​dwab​n ym szla​fro​ku chy​ba nie był mar​twą du​szą. W każ​dym ra​zie wi​zjer ka​te​che​tycz​ny nie po​ka​zał wo​kół jego po​sta​ci żół​tej au​re​oli. Do​sto​jew​skie​mu prze​mknę​ło przez gło​wę, że woda świę​co​n a mię​dzy so​czew​ka​mi utra​ci​ła

moc – od bli​sko​ści mó​zgu z jego grzesz​n y​mi my​śla​mi. Po​dob​n o ta​kie rze​czy się zda​rza​ją. Prze​n iósł wzrok na za​chod​n i brzeg Newy, wi​docz​n y w prze​świ​cie mię​dzy do​ma​mi. Tam mar​twe du​sze bez oba​wy cho​dzi​ły gru​p a​mi. Wi​zjer za​dzia​łał – wo​kół drob​n ych syl​we​tek drża​ła roz​my​ta, ale wy​raź​n a żół​ta po​świa​ta. Do​sto​jew​ski skie​ro​wał wi​zjer na bro​da​cza w szla​fro​ku. Au​re​oli wo​kół nie​go nadal nie było. „Nie – zro​zu​miał Do​sto​jew​ski – to nie umrzyk…” Bro​dacz chy​ba wie​dział, że jest ob​ser​wo​wa​n y – uśmiech​n ął się i po​ma​chał ręką. Do​sto​jew​ski był pe​wien, że ani jego sa​me​go, ani bły​sku oku​la​ru ce​low​n i​ka nie moż​n a do​strzec wśród ru​dych ga​łą​zek cho​in​ki i ko​lo​ro​wych bom​bek. Bro​dacz jed​n ak uśmiech​n ął się jesz​cze raz i ski​n ął gło​wą, jak​by po​twier​dza​jąc, że Do​sto​jew​ski się nie myli. „Cie​ka​we – po​my​ślał Do​sto​jew​ski. – Z za​cho​du, a nie umrzyk… Więc co to za je​den? Może to wra​ca nasz zwia​dow​ca?” Za​brzę​czał daw​ko​mierz. Do​sto​jew​ski po​cią​gnął łyk cie​p łej wód​ki i za​my​ślił się. Tru​p y umrzy​ków, le​żą​ce na uli​cy pod na​p i​sem „СОТОНА ЛОХЪ”,już się pra​wie roz​p a​dły na ele​men​ty i zmie​n i​ły w po​kry​te strzęp​ka​mi tka​n in kup​ki pro​chu, ale jesz​cze były wi​docz​n e. Nie, to na pew​n o nie umrzyk – uznał osta​tecz​n ie. – Umrzy​ki ru​szą naj​wcze​śniej pod wie​czór – kie​dy tych roz​wie​je… A już na pew​n o, kie​dy skoń​czy się wód​ka…” Do​sto​jew​ski daw​n o temu za​uwa​żył dziw​n ą rzecz – nowa par​tia al​ko​ho​lu nad​cho​dzi​ła aku​rat wte​dy, kie​dy koń​czy​ła się po​p rzed​n ia. Nie za​le​ża​ło to ani od ilo​ści zdo​by​tej przed​tem wód​ki, ani od licz​by za​ła​twio​n ych mar​twych dusz, ani od po​zio​mu ra​dia​cji. Wy​star​czy​ło, by skoń​czył się al​ko​hol, a do sztur​mu na sta​n o​wi​sko ognio​we znów ru​sza​ła ob​ła​do​wa​n a trun​kiem kom​p a​n ia umrzy​ków. Sta​rzec Fio​dor Kuź​micz twier​dził, że to wy​raź​n y do​wód na ist​n ie​n ie Boga. Za dru​gi do​wód uwa​żał czer​wo​n e becz​ki z ben​zy​n ą, któ​re w nie​p o​ję​ty spo​sób po​ja​wia​ły się za​wsze w ta​kich miej​scach, gdzie jed​n ym strza​łem moż​n a było spa​lić całą gru​p ę umrzy​ków. (Mó​wiąc o tych becz​kach, Fio​dor Kuź​micz za​wsze wpa​dał w za​p ał: Oto, co zwy​cię​ża! – po​wta​rzał z prze​ję​ciem. – Oto, co zwy​cię​ża!) Do​sto​jew​ski nie wie​dział, jak to się ma do do​gma​ty​ki, ale z prak​tycz​n e​go punk​tu wi​dze​n ia Fio​dor Kuź​micz miał słusz​n ość. Bro​da​ty męż​czy​zna w szla​fro​ku po​ja​wił się za​tem ab​so​lut​n ie nie w porę – a mimo to pod​cho​dził co​raz bli​żej. Są​dząc ze wszyst​kie​go, nie miał przy so​bie bro​n i. „A cóż to za okrop​n y dzień! – po​my​ślał Do​sto​jew​ski. – No do​bra. Za​raz się do​wie​my, o co tu cho​dzi…” Zdjął oku​la​ry i odło​żył je na spe​cjal​n ą pó​łecz​kę na ścia​n ie oko​p u. Na​stęp​n ie wziął sie​kie​rę, bez po​śpie​chu wy​lazł na przed​p ier​sie, przedarł się przez cho​in​kę i wy​szedł na otwar​tą prze​strzeń. Nie​zna​jo​my w szla​fro​ku zno​wu po​ma​chał doń ręką i śmia​ło ru​szył na​p rze​ciw. Do​sto​jew​ski po​sta​wił sie​kie​rę na jezd​n i, wsparł się na obu​chu i przy​brał nie​p rze​n ik​n io​n ą minę. Nie​zna​jo​my za​trzy​mał się w od​le​gło​ści dzie​się​ciu kro​ków. – Dzień do​bry, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu! Do​sto​jew​ski wy​trzesz​czył oczy. – Skąd pan wie, ła​skaw​co, że je​stem Fio​do​rem Mi​chaj​ło​wi​czem? – Li​to​ści! Taki ele​ganc​ki pan z dwu​ręcz​n ą sie​kie​rą. Kim​że może być, jak nie słyn​n ym Do​sto​jew​skim? – No, na przy​kład ja​kimś cie​ślą – po​wie​dział Do​sto​jew​ski. – Albo, che, che, rzeź​n i​kiem…

A pan kim jest? – To trud​n e py​ta​n ie – od​rzekł czło​wiek w szla​fro​ku. – Za​zwy​czaj na​zy​wa​ją mnie hra​bią T. – Coś ta​kie​go – wy​ce​dził Do​sto​jew​ski z le​d​wie wy​czu​wal​n ym sar​ka​zmem. – Hra​bia T., no, no… In​a ​czej so​bie pana wy​obra​ża​łem. – Jak? – Tak jak się zwy​kle przed​sta​wia hra​bie​go T. W słom​ko​wym ka​p e​lu​szu, z dwo​ma re​wol​we​ra​mi. – To już prze​szłość – od​p arł T. – Te​raz wszyst​ko jest in​a ​czej. Moż​n a po​wie​dzieć, że wró​ci​łem z tam​te​go świa​ta. „Umrzyk – po​my​ślał Do​sto​jew​ski i za​sę​p ił się. – Sam się przy​zna​je, to wiel​ka rzad​kość. A więc nie ma wąt​p li​wo​ści”. – Ach tak? – po​wie​dział. – I ja​każ to siła skło​n i​ła pana do od​by​cia tak uciąż​li​wej po​dró​ży? – Za​in​te​re​so​wa​n ie pa​n em, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu. – Krę​ci pan, hra​bio – prych​n ął Do​sto​jew​ski. – Na pew​n o miał pan rów​n ież inne po​wo​dy. – Być może – przy​znał T. Do​sto​jew​ski za​czął po​wo​li ob​cho​dzić go z le​wej stro​n y, żeby od​ciąć mu dro​gę od​wro​tu. – A więc taki pan jest – za​mru​czał do​bro​dusz​n ie. – A wie pan, to do​brze, że​śmy się spo​tka​li. Za​wsze się za​sta​n a​wia​łem, jak dłu​go hra​bia T. ze swy​mi sztu​ka​mi wal​ki był​by w sta​nie od​p ie​rać ata​ki mo​jej sie​kie​ry. Tyl​ko ja​koś nie mia​łem oka​zji tego spraw​dzić… T. uśmiech​n ął się. – Ja też to i owo o panu sły​sza​łem, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu. Nie​któ​rzy uwa​ża​ją pana na​wet za nie​p o​ko​n a​n e​go. Być może w tym mia​stecz​ku istot​n ie nie ma pan so​bie rów​n ych… Słu​żę panu. Do​sto​jew​ski skło​n ił się, nie​śpiesz​n ie roz​p iął kurt​kę i zrzu​cił ją z ra​mion, po​zo​sta​jąc w czar​n ej ko​so​wo​rot​ce. Na​stęp​n ie, za​ło​żyw​szy sie​kie​rę za ple​cy, przy​giął się do sa​mej zie​mi, jak​by pierw​szy po​kłon wy​dał mu się nie dość głę​bo​ki. T. w od​p o​wie​dzi uprzej​mie po​chy​lił gło​wę. – Idio​ta! – wy​sa​p ał Do​sto​jew​ski. – Nie ro​zu​miem? – T. ze zdzi​wie​n iem uniósł brwi. Z Do​sto​jew​skim dzia​ło się coś dziw​n e​go. Za​p a​trzył się w zgnie​cio​n y pa​p ie​rek, któ​ry wiatr pę​dził po jezd​n i na lewo od T., i na jego twa​rzy od​ma​lo​wa​ło się za​in​te​re​so​wa​n ie, któ​re wkrót​ce wy​p ar​ła peł​n a po​czu​cia krzyw​dy chci​wość. Zro​bił krok w stro​n ę pa​p ier​ka, schy​lił się nad nim, nie​zręcz​n ie za​chwiał i mach​n ął sie​kie​rą, by utrzy​mać rów​n o​wa​gę – a w na​stęp​n ej se​kun​dzie ostrze świ​snę​ło w miej​scu, gdzie do​p ie​ro co znaj​do​wa​ła się gło​wa T., któ​ry w ostat​n iej chwi​li zdą​żył przy​kuc​n ąć. Do​sto​jew​ski zwin​n ie prze​su​n ął się w bok, przy​ci​snął sie​kie​rę do pier​si, za​mknął oczy i po​wie​dział: – Bo​bok! I w tej sa​mej chwi​li niby drew​n ia​n a fi​gu​ra ru​n ął pła​sko na wznak. T. cze​kał, co bę​dzie da​lej. Ale nic się nie dzia​ło. Do​sto​jew​ski, ści​ska​jąc sie​kie​rę, le​żał na ple​cach, z za​dar​tą do góry bro​dą, któ​rą tar​mo​sił wiatr. Od​cze​kaw​szy parę mi​n ut, T. za​wo​łał:

– Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu! Do​sto​jew​ski nie od​p o​wia​dał. – Ude​rzył się pan? Je​śli po​trze​bu​je pan po​mo​cy, pro​szę dać znać! Do​sto​jew​ski mil​czał. Wy​glą​dał jak daw​n y wi​king pły​n ą​cy w wiecz​n ość na po​grze​bo​wej ło​dzi – tyl​ko ową ło​dzią było roz​p o​ście​ra​ją​ce się wo​kół mia​sto. T. ostroż​n ie zbli​żył się do nie​go o krok. – Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu! Ostrze świ​snę​ło w miej​scu, gdzie przed se​kun​dą znaj​do​wa​ły się nogi T., któ​ry tak jak po​przed​n io le​d​wie zdą​żył się usu​n ąć z tra​jek​to​rii cio​su. Zda​wa​ło się, że ostry wy​mach sie​kie​ry prze​czy wszel​kim pra​wom fi​zy​ki: było nie​p o​ję​te, jak Do​sto​jew​ski zdo​łał przejść od cał​ko​wi​te​go bez​ru​chu do tak osza​ła​mia​ją​cej szyb​ko​ści. In​er​cja wy​ma​chu po​mo​gła Do​sto​jew​skie​mu ze​rwać się na nogi. Za​rzu​ciw​szy sie​kie​rę na ra​mię, zwró​cił w stro​n ę T. otwar​tą dłoń i krzyk​n ął: – Idio​ta! I tu jego oczy znów jak gdy​by stra​ci​ły T. z pola wi​dze​n ia. Do​sto​jew​ski zro​bił kil​ka nie​pew​n ych kro​ków, pod​n iósł wzrok i na jego twa​rzy od​ma​lo​wał się prze​strach, jak​by do​strzegł coś groź​n e​go na nie​bie. Obu​rącz wzniósł sie​kie​rę nad gło​wę i bie​giem ru​szył w stro​nę T. „No, dość tego” – po​my​ślał T. Pre​cy​zyj​n ie wy​li​czyw​szy mo​ment, za​ha​czył sto​p ą le​żą​cą na zie​mi kurt​kę Do​sto​jew​skie​go i pod​rzu​cił ją w górę. 27 – By​stro​n o​gi! – krzyk​n ął. Kurt​ka roz​p o​star​ła się w po​wie​trzu i na​kry​ła Do​sto​jew​skie​go ciem​n ą falą – po​wstrzy​ma​ła go tyl​ko na mgnie​n ie oka, ale w tym mgnie​n iu T. zdą​żył uciec w ni​ską stój​kę. Do​sto​jew​ski uwol​n ił się i wy​mie​rzył w gło​wę T. strasz​n y cios, przed któ​rym – to było już ja​sne – nie​p o​dob​n a się uchy​lić. Na uła​mek se​kun​dy przed ude​rze​n iem Do​sto​jew​ski jak za​wsze zmru​żył oczy, żeby nie tra​fi​ły w nie bry​zgi. Wbiw​szy się w coś mięk​kie​go, sie​kie​ra za​chwia​ła się i znie​ru​cho​mia​ła – Do​sto​jew​ski nie usły​szał jed​n ak trza​sku ko​ści czasz​ki. Otwo​rzył oczy i ze zdu​mie​n iem wpa​trzył się w ofia​rę. To, co uj​rzał, było tak nie​p raw​do​p o​dob​n e, że mózg przez chwi​lę od​ma​wiał przy​ję​cia tego za rze​czy​wi​stość, pró​bu​jąc zin​ter​p re​to​wać in​a ​czej do​cie​ra​ją​ce do nie​go sy​gna​ły. Ale na próż​n o. T. ści​skał ostrze sie​kie​ry dłoń​mi, za​trzy​maw​szy je o wer​szek od swo​jej gło​wy. Do​sto​jew​ski spró​bo​wał wy​rwać sie​kie​rę, ale ostrze tkwi​ło jak w ima​dle. – Jak coś pa​zu​rek za​ci​ska, na ptasz​ka przy​cho​dzi kry​ska – szep​n ął T. Do​sto​jew​ski zbladł. – Chy​ba na​p raw​dę jest pan hra​bią T… Uważ​n ie pa​trząc prze​ciw​n i​ko​wi w oczy, T. prze​su​n ął ostrze sie​kie​ry w bok, i Do​sto​jew​ski mu​siał się prze​chy​lić, nie​n a​tu​ral​n ie wy​gi​n a​jąc ręce. – Na​der głu​p ia sy​tu​a cja – po​wie​dział. – Ja nie mogę wy​rwać sie​kie​ry, a pan… Pan nie może jej pu​ścić. I ude​rzyć mnie też pan nie może. T. py​ta​ją​co uniósł brew. – Dla​cze​go? – Jak to dla​cze​go? Dla​te​go że to by​ła​by zdra​da pań​skie​go wła​sne​go ide​a łu.

– Par​don​nez-moi? – No jak to – od​rzekł Do​sto​jew​ski po​wo​li, czer​wie​n ie​jąc z wy​sił​ku (wciąż usi​ło​wał zmóc T. i wy​rwać sie​kie​rę). – Nie​sprze​ci​wia​n ie się złu prze​mo​cą. – Ach, o to panu cho​dzi – rzekł T., któ​re​mu do twa​rzy rów​n ież za​czę​ła na​bie​gać ciem​n a krew. – Tak, coś w tym jest. Ale ja​kież z pana zło, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu? Pan jest za​błą​ka​n ym do​brem! Do​sto​jew​ski zdą​żył tyl​ko spo​strzec, jak sto​p a T. w zbyt​kow​n ym ha​fto​wa​n ym kap​ciu od​ry​wa się od zie​mi. W na​stęp​n ej chwi​li sil​n e ude​rze​n ie w sam śro​dek bro​dy po​de​rwa​ło go w po​wie​trze i ci​snę​ło w ak​sa​mit​n ą bez​dź​więcz​n ą ciem​n ość. Kie​dy Do​sto​jew​ski się ock​n ął, le​żał na dnie oko​p u. T. sie​dział na​p rze​ciw na skrzyn​ce po na​bo​jach i uważ​n ie oglą​dał zdo​bycz​n ą sie​kie​rę. Wi​dząc, że Do​sto​jew​ski otwo​rzył oczy, stuk​n ął pal​cem w ostrze i po​wie​dział: – „Izh Na​ver​tell”. Po ja​kie​mu to? Ne​ver tell? To ja​kiś pid​gin En​glish… – To ro​syj​ski – od​rzekł Do​sto​jew​ski, roz​glą​da​jąc się po​n u​ro. – Tyl​ko na​p i​sa​n e ła​cin​ką. 28 Wy​p ro​du​ko​wa​n e w Iżew​sku, na sztu​ki. Mo​del „Iż na​wier​tieł ” . W ka​ta​lo​gu nie fi​gu​ru​je, zro​bio​n a spe​cjal​n ie dla mnie ze sto​p u sta​li da​ma​sceń​skiej ze srebr​n ą pa​p ie​ro​śni​cą. Z oka​zji ju​bi​le​uszu. – Ro​zu​miem – po​wie​dział T. i od​sta​wił sie​kie​rę na bok. – Jak pan się tu zna​lazł? – No prze​cież przy​by​łem na pań​skie ży​cze​n ie, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu – od​rzekł z lek​kim zmie​sza​n iem T. Do​sto​jew​ski wy​trzesz​czył oczy. – Na moje ży​cze​n ie? Chy​ba jest pan w błę​dzie. Pro​szę mnie źle nie zro​zu​mieć, je​stem bar​dzo rad i wiel​ce mi to po​chle​bia, ale że​bym wy​ra​żał ży​cze​n ie… Chwi​lecz​kę, za​raz, za​raz… Kon​fu​cjusz? T. przy​tak​n ął. – Szcze​ry przy​ja​ciel, któ​ry dużo wie? – wy​krzyk​n ął Do​sto​jew​ski z roz​p ro​mie​n io​n ą twa​rzą. – Tak, tak, to praw​da. Ale żeby pan, hra​bio, we wła​snej oso​bie… Na​wet o tym nie ma​rzy​łem. A ja pana za​a ta​ko​wa​łem sie​kie​rą, co za głu​p iec ze mnie! Roz​le​gło się brzę​cze​n ie daw​ko​mie​rza i Do​sto​jew​ski spo​chmur​n iał. – Mu​si​my się na​tych​miast na​p ić – po​wie​dział. – Choć​by po łyku. – W za​sa​dzie nie piję – od​p arł T., przyj​mu​jąc bu​tel​kę – ale z ta​kiej oka​zji… I sko​ro tyl​ko po łyku… Pań​skie zdro​wie. Do​p iw​szy wód​kę, Do​sto​jew​ski za​cze​kał, aż daw​ko​mierz umilk​n ie. – No cóż, szcze​ry przy​ja​cie​lu – po​wie​dział – niech pan te​raz mówi całą praw​dę. – Nie spodo​ba się to panu, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu. – T. mach​n ął ręką. – Lu​dzie rzad​ko lu​bią praw​dę, wiem to po so​bie. – Niech pan spró​bu​je. – O czym mam panu po​wie​dzieć? – Pro​szę za​cząć, od cze​go pan chce. – Do​brze – zgo​dził się T. Wstał, pod​szedł do sto​su pa​p ie​rów pod ścia​n ą, wziął za​tłusz​czo​n y nu​mer „Et​su​ko” i od​wró​cił okład​ką w stro​n ę Do​sto​jew​skie​go.

– To nie pan jest na okład​ce, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu. To Igti Lo. Albo, w peł​n ym brzmie​niu, Igna​tius Ló​p ez de Loy​ola, za​ło​ży​ciel za​ko​n u je​zu​itów. Okład​ka z oka​zji rocz​n i​cy uro​dzin. A bro​dę sam mu pan do​ry​so​wał ostro za​tem​p e​ro​wa​n ym ołów​kiem. Wło​sek po wło​sku. Strasz​n ie żmud​n a ro​bo​ta. Do​sto​jew​ski wy​raź​n ie się zmie​szał. – Cze​mu za​raz tak ostro – mruk​n ął ci​cho. – To cios po​n i​żej pasa… – I tych pań​skich „re​guł śmier​ci” też nikt w pi​śmie nie dru​ko​wał, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu – cią​gnął bez​li​to​śnie T. – Wy​p i​sał je pan tym sa​mym ołów​kiem na wkład​ce re​kla​mo​wej, gdzie było dużo pu​ste​go miej​sca. Dłu​go pan nad tym sie​dział, co? Dru​ko​wa​n y​mi li​ter​ka​mi, macz​kiem… A ty​tuł jaki wy​tłusz​czo​n y… Pew​n ie pan zu​żył cały ołó​wek. Do​sto​jew​ski po​czer​wie​n iał, a po chwi​li prze​mógł się i uśmiech​n ął. – Dzię​ki za praw​dę – rzekł iro​n icz​n ie. – Do​cze​ka​łem się, nie ma co. Zgo​da, to było głu​p ie. Ale mnie to też śmie​szy. My​śli pan, że ro​bi​łem to na se​rio? Nud​n o tu. Sie​dzi czło​wiek cały dzień w za​sadz​ce, ochra​n ia świę​te ru​bie​że, to cza​sem ma chęć się po​wy​głu​p iać. Tu oprócz mar​twych dusz ra​czej nie ma się kogo wsty​dzić. – Mar​twych dusz? – po​wtó​rzył T. – A któż to taki? – O, tam leżą – Do​sto​jew​ski wska​zał w stro​n ę na​p i​su na ścia​n ie. – Ci, któ​rzy mają przy so​bie wód​kę i kieł​ba​sę. Tyl​ko tym się ży​wię. – A jak ich pan od​róż​n ia, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu? Tych, co mają mar​twe du​sze? Do​sto​jew​ski wziął z pół​ki swo​je oku​la​ry. – To jest sa​kra​wi​zor – wy​ja​śnił. – Je​śli ktoś ma mar​twą du​szę, wi​dać wo​kół nie​go żół​tą au​re​olę. – A cze​mu na​zy​wa się ta​kich mar​twy​mi du​sza​mi? – Są to po​dob​n o du​sze, z któ​rych Bóg się wy​co​fał. A ra​czej nie Bóg się wy​co​fał, ale du​sza sama go z sie​bie wy​rzu​ci​ła. Świa​tło boże w ta​kiej du​szy zga​sło, i dla​te​go moż​n a ją wy​ssać na manę. Nie ma w tym grze​chu. O, niech pan po​p a​trzy na na​brze​że po tam​tej stro​n ie, tam cho​dzą… T. obej​rzał ma​syw​n e oku​la​ry, po​tem wło​żył je i wyj​rzał ze schro​n u. – Tak – po​wie​dział, ro​zej​rzaw​szy się. – Same umrzy​ki. I co, nie ma tam ni​ko​go ży​we​go? – Skąd mie​li​by się wziąć? – od​p arł Do​sto​jew​ski. – Od​kąd tu sie​dzę, hra​bio, pan jest pierw​szy. – Jak dzia​ła​ją te oku​la​ry? – Mają po​dwój​n e szkła, a mię​dzy nimi jest woda świę​co​n a. Kie​dy splu​ga​wio​n e świa​tło prze​cho​dzi mię​dzy so​czew​ka​mi, obec​n ość Du​cha Świę​te​go spra​wia, że czą​stecz​ki plu​ga​stwa sta​ją się wi​docz​n e i za​czy​n a​ją wy​dzie​lać sro​mot​n ą po​świa​tę o bar​wie mo​czu. T. zwró​cił czar​n e so​czew​ki w stro​n ę Do​sto​jew​skie​go i świ​snął. – Ale nu​mer! – Co? – na​stro​szył się Do​sto​jew​ski. – Wo​kół pana, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu, też jest… Ta po​świa​ta. – Żar​tu​je pan? – W żad​n ym wy​p ad​ku – po​wie​dział T. – Czy kie​dyś prze​glą​dał się pan w nich w lu​strze? Do​sto​jew​ski po​p a​trzył bacz​n ie na T., usi​łu​jąc od​gad​n ąć, czy ten go nie na​bie​ra. – Nie – od​p arł. T. po​dał mu oku​la​ry. Do​sto​jew​ski wło​żył je, po​grze​bał w ku​p ie ru​p ie​ci pod oka​p em, wy​-

cią​gnął trój​kąt​n y odła​mek lu​stra, spoj​rzał weń, jęk​n ął i osu​n ął się na skrzyn​kę po na​bo​jach. – Tyl​ko niech pan nie wpa​da w pa​n i​kę, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu – po​wie​dział T. – Wszyst​ko na​p ra​wi​my. Kto panu dał te oku​la​ry? – Świę​ty sta​rzec Fio​dor Kuź​micz – od​rzekł Do​sto​jew​ski, ocie​ra​jąc rę​ka​wem pot, któ​ry wy​stą​p ił mu na czo​ło. – Miał ta​kich całą skrzyn​kę. – Pro​szę mi je dać. Do​sto​jew​ski usłu​chał. T. rzu​cił oku​la​ry na zie​mię i z ca​łej siły zmiaż​dżył je nogą. Szkła po​p ę​ka​ły i try​snę​ła spo​mię​dzy nich le​d​wie do​strze​gal​n a struż​ka wody. – Co pan zro​bił? – obu​rzył się Do​sto​jew​ski. – To prze​cież świę​to​kradz​two. – Za to te​raz nie ma mar​twych dusz – od​p arł T. Do​sto​jew​ski uśmiech​n ął się po​n u​ro. – Jest pan jak dziec​ko, hra​bio – po​wie​dział. – To dzie​ci my​ślą, że czas sta​n ie w miej​scu, je​śli stłu​cze się ze​ga​rek. A co te​raz jest we​dług pana? – Wy​ja​śnię, je​śli chce pan wie​dzieć, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu. T. wstał i za​czął ob​ła​my​wać ster​czą​ce nad przed​p ier​siem ga​łąz​ki cho​in​ki, sta​ra​jąc się wy​bie​rać te, na któ​rych nie było ozdó​bek. – Trze​ba roz​p a​lić ogni​sko – po​wie​dział. – Opo​wieść bę​dzie dłu​ga… A więc, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu, wszyst​ko za​czę​ło się od tego, że je​cha​łem po​cią​giem. Mia​łem na so​bie fio​le​to​wą ria​sę, a na​p rze​ciw mnie sie​dział w prze​dzia​le je​go​mość typu kon​fek​cyj​n e​go. Nie wie​dzia​łem, skąd i do​kąd jadę, nie pa​mię​ta​łem na​wet, jak się zna​la​złem w prze​dzia​le – ale z ja​kie​goś po​wo​du mnie to nie dzi​wi​ło. Na​gle mój to​wa​rzysz po​dró​ży na​wią​zał ze mną dziw​n ą roz​mo​wę… Kie​dy T. skoń​czył opo​wia​dać, w prze​świ​cie mię​dzy do​ma​mi błę​kit​n ia​ła już smu​ga świ​tu. Ogni​sko daw​n o się do​p a​li​ło i Do​sto​jew​ski, ści​ska​jąc bro​dę w gar​ści, po​sęp​n ie wpa​try​wał się w jego sza​ry po​p iół. – A za​tem z pań​skiej opo​wie​ści wy​n i​ka, że je​stem mar​twy. – Dla​cze​go? – zdzi​wił się T. – No prze​cież chłop, któ​ry wiózł pana furą do Pe​ters​bur​ga, po​wie​dział panu, że umar​łem. Zna​czy, że na​p raw​dę je​stem mar​twą du​szą. – Jest pan mar​twy tyl​ko w tym świe​cie, z któ​re​go przy​by​łem, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu. A ten, w któ​rym się te​raz znaj​du​je​my, ist​n ie​je wy​łącz​n ie dla pana i przez pana. Jak​że pan może być mar​twy, sko​ro słoń​ce wscho​dzi? Niech pan sam po​p a​trzy. Do​sto​jew​ski spoj​rzał na da​le​ką zo​rzę. – Ale po cóż wo​bec tego bro​n ić ru​bie​ży, roz​my​ślać o do​bru na​ro​du? Prze​cież wy​glą​da na to, że my wszy​scy je​ste​śmy gla​dia​to​ra​mi w cyr​ku! – Bar​dzo do​bre po​rów​n a​n ie – od​rzekł T. – Nie przy​szło mi to do gło​wy. Trud​n o to le​p iej okre​ślić. – A tym cyr​kiem rzą​dzą okrut​n i i ka​p ry​śni bo​go​wie? I my cier​p i​my i wal​czy​my wy​łącz​n ie dla ich ucie​chy? – Go​rzej – rzekł T. – Gdy​by​śmy ist​n ie​li dla ich ucie​chy, by​ła​by w tym ab​sur​dal​n a wiel​kość. Wiel​kość bez​sen​su. Ale nie, my ży​je​my po to, by oni mo​gli się wy​ży​wić. Je​ste​śmy czymś w ro​dza​ju kró​li​ków, ho​do​wa​n ych na sprze​daż w przy​do​mo​wym go​spo​dar​stwie eme​-

ry​to​wa​n e​go ase​so​ra ko​le​gial​n e​go. – Ale po co bo​gom go​spo​dar​stwo przy​do​mo​we? Prze​cież są bo​ga​mi. – Są bo​ga​mi tyl​ko dla nas. A w swo​jej wła​snej ska​li to dość ża​ło​sne po​sta​cie. Ta​kie przy​najm​n iej od​n io​słem wra​że​n ie. – Ale dla​cze​go twór​ca nig​dy ze mną nie roz​ma​wia? Ani z po​zo​sta​ły​mi? Dla​cze​go roz​ma​wia tyl​ko z pa​n em? Z ja​kichś spe​cjal​n ych wzglę​dów? T. za​sta​n a​wiał się chwi​lę. – Nie wiem – po​wie​dział. – Nie za​uwa​ży​łem ja​kiejś wiel​kiej sym​p a​tii do mnie, ra​czej prze​ciw​n ie. Może po​trze​bu​je świad​ka, żeby móc się roz​ko​szo​wać swo​ją wszech​mo​cą. A z całą resz​tą nig​dy nie roz​ma​wia, po​n ie​waż w grun​cie rze​czy jest zbrod​n ia​rzem. Wsty​dzi się uka​zać swo​im cier​p ią​cym two​rom, bo ich ży​cie to wła​śnie jego zbrod​n ia. No i nie jest sam. Jest ich cała ban​da, tyl​ko że inni ze mną nie roz​ma​wia​ją. Ale ja ich wy​czu​wam, o, jesz​cze jak… – Coś okrop​n e​go – mruk​n ął Do​sto​jew​ski. – Chciał pan praw​dy? No to niech się pan nie skar​ży. To przy​n ajm​n iej wy​ja​śnia, dla​cze​go żyje pan w po​twor​n ym, okrut​n ym, byle jak skle​co​n ym pie​kle, o któ​rym nie po​zwa​la się panu na​wet lo​gicz​n ie my​śleć. – To nie​p raw​da – rzekł Do​sto​jew​ski. – Mogę my​śleć, co chcę. I de​cy​do​wać. Mam wol​n ą wolę. – Tak się panu tyl​ko wy​da​je – od​p arł T. – To, co pan uwa​ża za swo​je my​śli, to w rze​czy​wi​sto​ści gło​sy pań​skich stwór​ców, któ​re nie​ustan​n ie roz​le​ga​ją się w pań​skiej gło​wie i kie​ru​ją każ​dym pań​skim kro​kiem. O wszyst​kim za pana de​cy​du​ją oni. – Ale w jaki spo​sób ich my​śli mogą po​wsta​wać w mo​jej gło​wie? – Wła​śnie w taki, w jaki po​wsta​ją, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu. Gło​wa prze​cież tyl​ko for​mal​nie jest pań​ska. A na​p raw​dę to pił​ka fut​bo​lo​wa, któ​rą gra​ją w swo​je wstręt​n e gry. Więc do​pó​ki pan po​zwa​la, by ich gło​sy roz​brzmie​wa​ły w pań​skim umy​śle, i żyje pan w na​ry​so​wa​nym przez nich świe​cie, do​p ó​ty ist​n ie​je pan wy​łącz​n ie dla ich wi​dzi​mi​się. – Ale po co oni to ro​bią? – Już panu mó​wi​łem. To taki pro​ce​der. 29 – Ma pan na my​śli opatrz​n ość bo​ską ? – Bo​ski pro​ce​der, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu, to mniej wię​cej to samo co pra​ca cha​łup​n i​cza. Taki han​del se​zo​n o​wy na małą ska​lę. – Cóż za cy​n izm – wzdry​gnął się Do​sto​jew​ski. – Ale w ta​kim wi​dze​n iu spraw nie ma nic no​we​go, hra​bio. Wszak​że świat nie zo​stał stwo​rzo​n y przez nas. I są w nim bie​sy. Ale są rów​n ież anio​ło​wie. Pan te​raz po pro​stu na​zwał Stwór​cę no​wym imie​n iem i dał mi do zro​zu​mie​n ia, że nie ma pan o nim naj​lep​szej opi​n ii. Ale czy nie wszyst​ko jed​n o, jak go na​zwie​my – Ariel lub Sa​ba​oth? Naj​waż​n iej​sze, że stwa​rza on świat i nas. Więc cóż pan wła​ści​wie od​krył? – Je​den waż​n y niu​a ns – po​wie​dział T. – Cho​ciaż on stwa​rza świat i nas, my, je​śli ze​chce​my, mo​że​my ro​bić to sami. Wiem to z całą pew​n o​ścią. – Skąd? T. nie od​p o​wie​dział – ale jego twarz na​gle wy​da​ła się Do​sto​jew​skie​mu nie​ru​cho​ma i su​ro​wa, jak wy​cio​sa​n a z na​grob​ko​we​go gra​n i​tu. Wstrzą​snął nim dreszcz gro​zy. – Pan… Do​wie​dział się pan tego na tam​tym świe​cie? Po tym, jak pana za​bi​to na przy​sta​-

ni? T. przy​tak​n ął. – I pan… zmar​twych​wstał? – Nie użył​bym ta​kie​go wiel​kie​go sło​wa – po​wie​dział T. – Je​śli wie​rzyć nie​bosz​czy​ko​wi Knop​fo​wi, i tak mam kło​p o​ty z cer​kiew​n ą do​gma​ty​ką. Po​wiedz​my, że po​wró​ci​łem do świa​ta. I te​raz je​stem rze​czy​wi​ście isto​tą in​n ej na​tu​ry niż pan czy ci bie​da​cy, któ​rych za​bi​ja pan dla kieł​ba​sy. – In​n ej na​tu​ry? Ale na czym po​le​ga róż​n i​ca? – Na tym – od​p arł T. – że te​raz stwa​rzam się sam. Kie​dy Ariel ska​zał mnie na uni​ce​stwie​nie, za​p a​dłem się w nie​byt, w sza​rą ni​cość, o któ​rej ni​cze​go nie moż​n a po​wie​dzieć. Pew​n ie po pro​stu bym się w niej roz​to​p ił, ale pra​gnie​n ie do​tar​cia do Pu​stel​n i Optyń​skiej było zbyt sil​n e. I te​raz dzia​łam z wiecz​n o​ści. Moje cia​ło znaj​du​je się tu​taj tyl​ko po​zor​n ie. Moja praw​dzi​wa na​tu​ra i jaźń prze​by​wa​ją tam. – Tam, czy​li gdzie? – Jak gdy​by we śnie – od​p o​wie​dział T. – ale na znacz​n ie głęb​szym po​zio​mie. Wła​ści​wiej bę​dzie po​wie​dzieć, że śni mi się sen o panu, o tym mie​ście i wszyst​kim in​n ym. Nie​kie​dy śni mi się Ariel – to chy​ba naj​bar​dziej nie​p rzy​jem​n e. Ale te​raz on też jest po pro​stu snem. – A jak pan stwa​rza sie​bie i świat? – Bia​łą rę​ka​wicz​ką. Stwo​rzy​łem ją z ni​cze​go na sa​mym po​cząt​ku. Był to pierw​szy punkt za​cze​p ie​n ia. W grun​cie rze​czy czy​sta umow​n ość, ale bez niej nic by z tego nie było. Za​czą​łem stwa​rzać świat jak tekst, od cze​goś prze​cież mu​sia​łem za​cząć. Te​raz jed​n ak nie wi​dzę już przed sobą żad​n ej rę​ka​wicz​ki, pió​ra ani pa​p ie​ru. Wszyst​ko dzie​je się spon​ta​n icz​n ie, samo przez się. – Och. – Do​sto​jew​ski po​krę​cił gło​wą. – Wi​dzę, że sto​czył się pan w mi​stycz​n y anar​chizm. Kie​dyś na​p i​sa​łem o tym nie​zły ar​ty​kuł… No do​brze, a co było pań​skim dru​gim two​rem? – Styks. – W ja​kim celu pan go stwo​rzył? – Żeby go prze​być i wró​cić do świa​ta. – Po co? Prze​cież sam pan twier​dzi, że ten świat jest szpet​n y i nie​do​rzecz​n y. – Ale po​zo​sta​ło tu coś, co mu​szę zna​leźć. – Cóż to ta​kie​go? – Pu​stel​n ia Optyń​ska – po​wie​dział zna​czą​co T. i po​p a​trzył na Do​sto​jew​skie​go. – Czy ta na​zwa coś panu mówi? – Tak – od​rzekł za​p y​ta​n y. – Ale nie mogę so​bie tak od razu przy​p o​mnieć. – A może „Pu​stel​n ia Optyń​ska sło​wi​ków”? – za​p y​tał T. – A, te​raz już wiem! Rze​czy​wi​ście wy​gło​si​łem kie​dyś w miesz​ka​n iu Kon​stan​te​go Po​bie​do​no​sce​wa szy​der​czy re​fe​rat o po​sie​dze​n iu taj​n e​go mi​stycz​n e​go sto​wa​rzy​sze​n ia, na któ​rym się przy​p ad​ko​wo zna​la​złem. Nie​ste​ty, tekst się nie za​cho​wał. Re​fe​rat miał taki wła​śnie ty​tuł: „Pu​stel​n ia Optyń​ska sło​wi​ków”. Taka za​ba​wa sło​wa​mi. Ich sto​wa​rzy​sze​n ie na​zy​wa​ło się po pro​stu „Pu​stel​n ia Optyń​ska”. – No i co to jest? – za​p y​tał T., w zde​n er​wo​wa​n iu za​ci​ska​jąc pię​ści. – Nikt nie wie. Pew​n ie ko​lej​n e okre​śle​n ie zie​mi obie​ca​n ej. – Czym się zaj​mo​wa​ło to sto​wa​rzy​sze​n ie? – Po​szu​ki​wa​n iem tej Pu​stel​n i Optyń​skiej. Pod wo​dzą pana So​łow​jo​wa, któ​ry był ich przy​-

wód​cą. Bar​dzo ory​gi​n al​n y je​go​mość. I wy​gła​szał teo​rie bar​dzo po​dob​n e do pań​skich. – Ja​kie? Do​sto​jew​ski za​sę​p ił się, grze​biąc w pa​mię​ci. – Cóż, czy​sta he​re​zja. Nowa skró​co​n a nie​za​wod​n a dro​ga do nie​ba – jak za​wsze u ta​kich pa​n ów. Jego teo​ria za​sa​dza​ła się na tym, że czło​wiek upra​wia​ją​cy mi​sty​cyzm po​wi​n ien się jak gdy​by skła​dać z książ​ki i jej czy​tel​n i​ka. Książ​ka to wszyst​kie drgnie​n ia na​sze​go du​cha, wszyst​kie po​ry​wy i ma​rze​n ia, wszyst​kie na​sze my​śli, oba​wy i na​dzie​je. So​łow​jow przy​rów​nał je do bez​sen​sow​n ej i prze​ra​ża​ją​cej po​wie​ści, któ​rą pi​sze sza​le​n iec w ma​sce, nasz zły ge​niusz – i nie mo​że​my się ode​rwać od tych czar​n ych stro​n ic. Ale za​miast wer​to​wać je dzień za dniem, na​le​ży zna​leźć czy​tel​n i​ka. Ze​spo​le​n ie się z nim to wła​śnie naj​wyż​szy cel du​cho​wy. – Za​raz… Chwi​lecz​kę – po​wie​dział T. – Mu​szę to prze​my​śleć. Sza​le​n iec w ma​sce… Jak traf​n ie. – Mnie też po​cząt​ko​wo wy​da​ło się to in​te​re​su​ją​ce – uśmiech​n ął się Do​sto​jew​ski. – Ale w isto​cie są to pu​ste tre​le sło​wi​ka-fra​ze​so​wi​cza. Pięk​n e sło​wa, któ​re do​n i​kąd nie pro​wa​dzą, tyl​ko wy​wo​łu​ją za​męt w du​szy i wo​dzą na po​ku​sze​n ie. Wła​śnie o tym na​p i​sa​łem. – A gdzie So​łow​jow jest te​raz? – Nikt do​kład​n ie nie wie. Naj​p raw​do​p o​dob​n iej prze​p adł gdzieś tam. I Do​sto​jew​ski mach​n ął ręką w stro​n ę za​cho​du. – Pa​mię​ta pan coś jesz​cze? Do​sto​jew​ski prze​czą​co po​krę​cił gło​wą. – Re​fe​rat pi​sa​łem na go​rą​co, pod świe​żym wra​że​n iem – po​wie​dział – a te​raz już za​p o​mnia​łem… Ale je​śli to pana in​te​re​su​je, są​dzę, że może coś wie​dzieć Po​bie​do​n o​scew. – Po​bie​do​n o​scew? – po​wtó​rzył T. ze zdu​mie​n iem. – To on tu jest? – A gdzież ma być, ła​skaw​co, je​śli nie w Pe​ters​bur​gu? – Wła​ści​wie tak – zgo​dził się T. – A jaki on ma zwią​zek z tą spra​wą? – Jak naj​bar​dziej bez​p o​śred​n i. Jest wy​bit​n ym spe​cja​li​stą od wszel​kich he​re​zji i w ogó​le bar​dzo nie​głu​p im czło​wie​kiem. Je​dy​n ym, któ​ry może po​móc przy nie​do​ma​ga​n iu du​cha. Nie mam tu na my​śli pana, pro​szę tak nie my​śleć… Cho​dzi mi o moją żół​tą po​świa​tę. Może je​śli sam obe​rpro​ku​ra​tor się po​mo​dli, Pan Bóg usły​szy. Ale my​ślę, że panu na pew​n o coś po​wie. – Czy to da​le​ko? – Ja​kąś wior​stę stąd – po​wie​dział Do​sto​jew​ski. – Naj​le​p iej przejść ka​n a​ła​mi. – Dla​cze​go? – Bo my się prze​miesz​cza​my tyl​ko w ten spo​sób. Na uli​cach są prze​cież mar​twe du​sze. – A któ​rę​dy wej​dzie​my do ka​n a​łów? Do​sto​jew​ski wstał, od​su​n ął na bok skrzyn​kę po na​bo​jach, zgar​n ął le​żą​ce pod nią szma​ty i T. zo​ba​czył brud​n e że​liw​n e wie​ko stu​dzien​ki z wy​bi​tym na nim dwu​gło​wym or​łem i ja​ki​miś cy​fra​mi.

XIX Po dro​dze w Do​sto​jew​skim za​szła dziw​n a prze​mia​n a. Naj​p ierw był roz​mow​n y i opo​wie​dział T. o świę​tym star​cu Fio​do​rze Kuź​mi​czu. Miesz​kał gdzieś tu​taj, w ka​ta​kum​bach, ale gdzie kon​kret​n ie – nikt nie wie​dział, i spo​tka​n ie go pod zie​mią uwa​ża​n o za wiel​kie szczę​ście. Jed​n i mó​wi​li, że Fio​dor Kuź​micz to pro​sty czło​wiek z ludu, chłop. Inni wie​rzy​li, że daw​n iej był dwu​gło​wym ce​sa​rzem Pio​tro​p aw​łem, ale po​tem, po wiel​kiej du​cho​wej wal​ce, od​ciął so​bie jed​n ą gło​wę i zo​stał pu​stel​n i​kiem – ale któ​rą gło​wę od​ciął, li​be​ral​n ą czy si​ło​wą, nie ujaw​n ia​n o, żeby nie pod​bu​rzać na​ro​du, i każ​dy wie​rzył po swo​je​mu. Sta​rzec na​uczał, że Ruś jest pły​n ą​cą do raju krą, na któ​rej Ży​dzi roz​p a​la​ją ogni​ska i tu​p ią no​ga​mi, żeby kra pę​kła i cały na​ród uto​n ął, a na Ży​dów cze​ka​ją wo​kół kry ło​dzie. Fio​dor Kuź​micz był prócz tego wiel​kim bła​gal​n i​kiem – uwa​ża​n o, że je​śli czło​wiek po​mo​dli się o coś ra​zem z nim, jego pra​gnie​n ie na pew​n o się speł​n i. Im da​lej jed​n ak szli sza​rym cuch​n ą​cym tu​n e​lem, tym bar​dziej Do​sto​jew​ski po​sęp​n iał. Wkrót​ce zu​p eł​n ie za​milkł, wy​su​n ął się na​p rzód i szedł te​raz sam z la​tar​n ią w ręku, oświe​tla​jąc dro​gę. T. nie wi​dział jego twa​rzy, ale wy​czu​wał zmia​n ę na​stro​ju to​wa​rzy​sza po jego zgar​bio​n ych ra​mio​n ach, któ​re po​chy​la​ły się co​raz ni​żej. Hra​bia jed​n ak nie zwra​cał na to uwa​gi. Zbyt ab​sor​bo​wa​ły go usły​sza​n e przed chwi​lą sło​wa o czy​tel​n i​ku i książ​ce: do​cie​ra​ły stop​n io​wo do jego świa​do​mo​ści i za​czy​n a​ły mą​cić mu w gło​wie. Na wil​got​n ej ścia​n ie co kil​ka me​trów po​wta​rza​ło się jed​n o i to samo dziw​n e graf​fi​ti – trzy li​n ij​ki, na​p i​sa​n e jed​n a pod dru​gą róż​n y​mi ko​lo​ra​mi i cha​rak​te​ra​mi pi​sma, jak​by przez trój​ko​lo​ro​wy sza​blon: Bóg umarł. Nie​tz​sche. Nie​tz​sche umarł. Bóg. Obaj je​ste​ście pe​da​ły. Vas​sya Pup​kin. Na​p is o Bogu był bia​ły, o Nie​tz​schem – nie​bie​ski, a sen​ten​cja Wasi Pup​ki​n a – czer​wo​n a. Prze​bie​ga​jąc wzro​kiem te li​n ij​ki, T. wy​obra​ził so​bie naj​p ierw Jah​we z fre​sku Mi​cha​ła Anio​ła w Ka​p li​cy Syk​styń​skiej, po​tem znu​żo​n e​go Nie​tz​sche​go, któ​ry przy​p o​mi​n ał uszla​chet​n io​ne​go cier​p ie​n iem Mak​sy​ma Gor​kie​go, i wresz​cie pło​wo​wło​se​go Wa​się – wy​n io​słe​go spad​ko​bier​cę wie​ko​wej mą​dro​ści, prze​ra​ża​ją​ce​go, a za​ra​zem pięk​n e​go w swo​im obo​jęt​n ym mak​sy​ma​li​zmie. Ale myśl, któ​ra nie da​wa​ła T. spo​ko​ju, do​ty​czy​ła cze​go in​n e​go. „Oczy​wi​ście – du​mał. – Jak mo​głem nie do​strzec tego wcze​śniej? Nie​waż​n e, ilu jest au​to​rów. W tym na​p i​sie na przy​kład jest ich aż trzech. Ale tak czy owak i Boga, i Nie​tz​sche​go, i Wa​się stwa​rza ten, kto czy​ta. Tak samo jest ze mną. Nie​waż​n e, kto wy​my​śla to wszyst​ko, co bio​rę za sie​bie, bo i tak, abym się po​ja​wił, po​trzeb​n y jest czy​tel​n ik. To on na ja​kiś czas sta​je się mną i tyl​ko dzię​ki nie​mu ist​n ie​ję… Je​stem…” Mu​siał za​p ew​n e wy​mru​czeć coś gło​śno, bo Do​sto​jew​ski się obej​rzał. T. zro​bił uspo​ka​ja​ją​cy gest i Do​sto​jew​ski ru​szył da​lej. „Je​stem… Stop. W tym wła​śnie kry​je się pu​łap​ka. Ariel prze​cież mó​wił, że wy​raź​n e i bez​błęd​n e po​czu​cie «je​stem» wca​le nie po​wsta​je we mnie, tyl​ko w nim. I ja się z tym zgo​dzi​łem, bo brzmia​ło to cał​kiem lo​gicz​n ie – wszak on jest moim au​to​rem. A te​raz oka​zu​je się, że owo po​czu​cie wca​le nie po​wsta​je u nie​go, tyl​ko u ja​kie​goś czy​tel​n i​ka. I z tym tak​że trud​n o dys​ku​to​wać… Czy​li kim​kol​wiek bym się oka​zał w rze​czy​wi​sto​ści, i tak nie będę to ja? Masz

ci los… W jed​n ym Ariel ma ra​cję – naj​bar​dziej oczy​wi​sta rzecz może się oka​zać złu​dze​n iem optycz​n ym…” Od cza​su do cza​su pod no​ga​mi chrzę​ści​ło szkło – pod​ło​ga była za​sy​p a​n a po​tłu​czo​n y​mi bu​tel​ka​mi. „W kim za​tem po​wsta​je po​czu​cie «je​stem»? Trze​ba to prze​a na​li​zo​wać od po​cząt​ku. A więc: kie​dy stwa​rzał mnie Ariel, po​wsta​wa​ło ono u Arie​la, a po​tem… U czy​tel​n i​ka? Chy​ba tak. Ale prze​cież to za​wsze by​łem ja! Jak w ogó​le jest moż​li​we, że to je​stem ja, a za​ra​zem że wca​le nie o mnie tu cho​dzi?” Z prze​ciw​ka prze​biegł szczur, po​tem jesz​cze dwa. T. wy​da​ło się, że zwie​rza​ki ota​cza sła​ba zie​lon​ka​wa po​świa​ta, jak​by je na​tar​to fos​fo​rem ze wska​zó​wek ze​gar​ka. Do​sto​jew​ski nie zwró​cił na szczu​ry uwa​gi. „Z dru​giej stro​n y, ja​kież to in​te​re​su​ją​ce zna​leźć czy​tel​n i​ka w so​bie… Ja​kie nie​zwy​kłe. I ja​kież traf​n e, ja​kież głę​bo​kie! Wspa​n ia​ła me​ta​fo​ra. Rze​czy​wi​ście, co się dzie​je, kie​dy czy​tam ten trój​wiersz o Nie​tz​schem? Od razu wy​obra​żam so​bie jego znu​żo​n ą twarz wil​ka mor​skie​go… Wil​ka mor​skie​go, bo ma ogrom​n e wąsy – jak dwie fale po bo​kach dzio​bu okrę​tu, i pły​n ie w wiecz​n ość, taki li​n io​wiec du​cha… A prze​cież ów Nie​tz​sche, któ​re​go z ta​ki​mi szcze​gó​ła​mi na​ma​lo​wa​łem w my​ślach, nie ma po​ję​cia o tym, że je​stem jego twór​cą… Cho​ciaż beze mnie jego po pro​stu nie ma…” – Już nie​da​le​ko – po​wie​dział, od​wra​ca​jąc się, Do​sto​jew​ski. T. od​n iósł wra​że​n ie, że twarz to​wa​rzy​sza sta​ła się te​raz zu​p eł​n ie nie​życz​li​wa i po​n u​ra – ale praw​do​p o​dob​n ie był to po pro​stu efekt ostrych cie​n i rzu​ca​n ych przez la​tar​n ię. Skrę​ci​li w bocz​n e od​ga​łę​zie​n ie tu​n e​lu, gdzie było cie​p ło i wil​got​n o, i szli te​raz po cien​kiej war​stwie ni to ple​śni, ni to mchu. „Czy​tel​n i​ka nie moż​n a zo​ba​czyć – my​ślał T. – Nig​dy nie uda mi się go wy​kryć, tak jak ten Nie​tz​sche ze ścia​n y nig​dy nie zdo​ła uświa​do​mić so​bie mo​je​go ist​n ie​n ia – je​śli ja sam nie zmu​szę go do tego w swo​jej fan​ta​zji… Ale co wo​bec tego ozna​cza zo​sta​n ie czy​tel​n i​kiem? Nie wia​do​mo. A za​tem to od​kry​cie nie ma sen​su prak​tycz​n e​go – ot, gra umy​słu…” – Tak, wszyst​ko to za na​sze grze​chy – wy​mam​ro​tał na​gle Do​sto​jew​ski, jak​by mu​snę​ła go pra​cu​ją​ca na naj​wyż​szych ob​ro​tach myśl T. – Grze​biesz umar​łych i nie spo​strze​gasz, jak sam sta​jesz się jed​n ym z nich. A po​wie​dzia​n o wszak, że… Cho​ciaż ka​wa​ler​gar​dów mi nie żal. A mło​de umrzy​ki… Cza​sem przy​kro się czło​wie​ko​wi robi; prze​cież to jesz​cze dzie​ci. Może da​ło​by się im po​móc? Jak pan są​dzi, hra​bio? – To trud​n e py​ta​n ie – od​p o​wie​dział T., czu​jąc, że dla Do​sto​jew​skie​go jest to pro​blem nie​no​wy i drę​czą​cy. – Rze​czy​wi​ście trud​n o im po​móc, po​n ie​waż, je​śli do​brze ro​zu​miem za​mysł Arie​la, zo​sta​li stwo​rze​n i wy​łącz​n ie po to, żeby pan ich za​strze​lił i za​brał im wód​kę i kieł​ba​sę. Z dru​giej stro​n y, pan i ja wca​le nie je​ste​śmy lep​si. Je​ste​śmy do​kład​n ie ta​ki​mi sa​my​mi gla​dia​to​ra​mi w tym ohyd​n ym cyr​ku. – To fi​lo​zo​fia – wes​tchnął Do​sto​jew​ski. – Rze​czy​wi​stość zaś jest taka, że ja mam mar​twą du​szę, a pan żywą. I tak się za​sta​n a​wiam – może za​bi​łem zbyt dużo mło​de​go na​ryb​ku? – Sed​n o tkwi w czym in​n ym. – W czym? – W tym, że pan wie​rzy w żywe i mar​twe du​sze. Ze zdu​mie​wa​ją​cą uf​n o​ścią przyj​mu​je pan ist​n ie​ją​ce w świe​cie kon​cep​cje, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu. A prze​cież wszyst​kie one bez wy​jąt​ku zo​sta​ły wpro​wa​dzo​n e po to, by ktoś od​n iósł z tego ja​kąś ko​rzyść.

– A pan nie ak​cep​tu​je kon​wen​cji? – Wy​rzu​cił​bym je w dia​bły. Żeby prze​żyć, mu​sia​łem zbu​do​wać świat na nowo, już sam… Dla​te​go te​raz mam wy​bór, co do nie​go do​ło​żyć, a cze​go nie. Da​le​ko jesz​cze? – Je​ste​śmy na miej​scu – po​wie​dział Do​sto​jew​ski. Wska​zał na ster​czą​ce ze ścia​n y klam​ry, któ​re pro​wa​dzi​ły w górę, w ciem​n ą stud​n ię szy​bu. Klam​ry były czy​ste i na​wet gdzie​n ieg​dzie ni​klo​wa​n e. 30 – Zło​ta Mila – wy​ja​śnił Do​sto​jew​ski. – Stu​dzien​ki ka​n a​li​za​cyj​n e wy​cho​dzą na wprost bram. To bar​dzo wy​god​n e, je​śli cho​dzi o prze​miesz​cza​n ie się i w ogó​le. Umrzy​ki za​p usz​cza​ją się tu znacz​n ie rza​dziej. Ale tak czy owak na uli​cy le​p iej zbyt dłu​go nie zo​sta​wać. Wy​la​zł​szy ze stu​dzien​ki, T. zo​ba​czył przed sobą sza​rą czyn​szo​wą ka​mie​n i​cę, sto​ją​cą u zbie​gu dwóch bez​lud​n ych ulic. – Pią​te pię​tro – szep​n ął Do​sto​jew​ski, pa​trząc w górę. – Na rogu, tam gdzie czer​wo​n e za​sło​n y. Chy​ba jest w domu, pali się świa​tło… W bra​mie cuch​n ę​ło wil​go​cią, ko​ta​mi i sta​ry​mi ga​ze​ta​mi. Na​p rze​ciw drzwi wej​ścio​wych ciem​n ia​ła obi​ta ar​ku​sza​mi bla​chy bud​ka kon​sjer​ża, z am​bra​zu​ry ster​cza​ła lufa du​bel​tów​ki. Sam kon​sjerż się nie po​ka​zał, ale lufa zro​bi​ła krót​ki ruch w kie​run​ku scho​dów – naj​wy​raź​n iej było to ze​zwo​le​n ie na wej​ście. Do​sto​jew​ski kiw​n ął gło​wą w stro​n ę bud​ki, ujął T. pod ło​kieć i po​cią​gnął go po scho​dach na górę. Po do​tar​ciu na pią​te pię​tro za​trzy​mał się przed wy​so​ki​mi brą​zo​wy​mi drzwia​mi ze zło​tym dzwon​kiem i ener​gicz​n ie go prze​krę​cił. Roz​le​gło się ci​che dzwo​n ie​n ie. Mi​n u​ta czy dwie upły​n ę​ły w ci​szy. Do​sto​jew​ski uni​kał wzro​ku T., jego war​gi le​d​wie do​strze​gal​n ie się po​ru​sza​ły, jak​by bez​dź​więcz​n ie z kimś roz​ma​wiał. „Mo​dli się” – od​gadł T. Wresz​cie drzwi się otwo​rzy​ły. Uka​zał się w nich chu​dy je​go​mość w dru​cia​n ych oku​la​rach i sta​ro​mod​n ym sur​du​cie, ze sta​ran​n ie wy​go​lo​n ą, ale zwiot​cza​łą twa​rzą w tym nie​zdro​wym od​cie​n iu, któ​re​go na​bie​ra skó​ra ko​goś, kto mie​sią​ca​mi nie wi​dział słoń​ca. Z ko​ry​ta​rza za jego ple​ca​mi do​bie​gał ci​chy śpiew fo​n o​gra​fu. Męż​czy​zna skło​n ił się, za​p ra​sza​jąc go​ści, by we​szli. – Wi​tam pana, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu – po​wie​dział nie​co fi​glar​n ie, gdy zna​leź​li się w przed​p o​ko​ju. – Cóż to za ele​ganc​ki pan panu to​wa​rzy​szy? – Po​zwo​li pan przed​sta​wić so​bie hra​bie​go T. – rzekł Do​sto​jew​ski. Po​bie​do​n o​scew na uła​mek se​kun​dy ze​sztyw​n iał, jak​by go unie​ru​cho​mił wy​buch ma​gne​zji, ale na​tych​miast wziął się w garść, uśmiech​n ął bar​dzo ser​decz​n ie i kla​snął w ręce. – Ach tak, to pan! Te​raz wi​dzę, tak. Zbla​mo​wa​łem się, prze​p ra​szam pana. Ale w ta​kim stro​ju, a w do​dat​ku z tym… hm… fa​so​n em bro​dy – jest pan nie do po​zna​n ia. Ja​kie to jed​nak sym​bo​licz​n e, że przy​szedł pan do mnie wła​śnie z Do​sto​jew​skim. Na​resz​cie… – Obe​rpro​ku​ra​tor Po​bie​do​n o​scew – ode​zwał się Do​sto​jew​ski, jak​by for​mal​n ie przed​sta​wia​jąc go​spo​da​rza go​ścio​wi. – Du​cho​wy lu​mi​n arz na​szych cza​sów. – Ogrom​n ie mi miło pana po​znać – po​wie​dział T. – Trze​baż tra​fu – rzekł Po​bie​do​n o​scew, wciąż się uśmie​cha​jąc – że wła​śnie prze​glą​da​łem książ​kę pań​skiej Ak​si​n ii Mi​chaj​łow​n y. – Jaką książ​kę? – zdu​miał się T. – Na​p i​sa​ła aż trzy książ​ki – od​rzekł Po​bie​do​n o​scew. – Jak uwieść ary​s to​kra​tę i Jak uwieść

ge​niu​s za. Cały Pe​ters​burg się za​czy​tu​je. Cho​ciaż oczy​wi​ście nikt nie wie​rzy, że ona sama to pi​sze. A wkrót​ce wy​cho​dzi trze​cia: Moje ży​cie z hra​bią T., wzlo​ty, upad​ki i ka​ta​s tro​fa. Już wszę​dzie wi​szą za​p o​wie​dzi. T., jak​by w po​szu​ki​wa​n iu opar​cia, chwy​cił Do​sto​jew​skie​go za rę​kaw. Po​bie​do​n o​scew na​tych​miast ujął Fio​do​ra Mi​chaj​ło​wi​cza za dru​gą rękę i ra​zem po​cią​gnę​li go do sa​lo​n u – Po​bie​do​n o​scew szedł ty​łem, zwró​co​n y uśmiech​n ię​tą twa​rzą ku T., i ten do​znał na mo​ment dziw​n e​go uczu​cia, że oto niby dwaj tra​ga​rze uro​czy​ście nio​są mil​czą​ce​go Do​sto​jew​skie​go w głąb miesz​ka​n ia. Sa​lon urzą​dzo​n y był skrom​n ie, wręcz asce​tycz​n ie. Pod jed​n ą ścia​n ą sta​ła ka​n a​p a, przy niej duży owal​n y stół, na​kry​ty ma​li​n o​wą ak​sa​mit​n ą ser​we​tą. Na ser​we​cie po​ły​ski​wa​ła ka​raf​ka z wód​ką, gra​n ia​ste szklan​ki i ta​le​rze z kieł​ba​są i se​rem. Z dru​giej stro​n y do sto​łu przy​su​n ię​to kil​ka krze​seł i fo​te​li, i w tym usta​wie​n iu me​bli czu​ło się ja​kąś lek​ko​myśl​n ość i stu​denc​ką fan​ta​zję. Rzu​ca​ła się w oczy duża oszklo​n a sza​fa – jej za​war​tość za​sła​n ia​ły szczel​n e bia​łe fi​ran​ki na szy​bach. Poza tym pod oknem stał nie wia​do​mo po co ta​bo​ret, i to było całe ume​blo​wa​n ie. – Pro​szę, sia​daj​cie, pa​n o​wie – rzekł Po​bie​do​n o​scew. – Opusz​czę was na se​kun​dę, mu​szę za​te​le​fo​n o​wać w waż​n ej spra​wie. Od​wró​cił się i wy​szedł na ko​ry​tarz. Wkrót​ce dźwię​ki fo​n o​gra​fu umil​kły. Do​sto​jew​ski usiadł na ka​n a​p ie i zer​k​n ął z uko​sa na T. – Jaka Ak​si​n ia? – za​p y​tał. – Mał​żon​ka? – Był pe​wien epi​zod w Kow​ro​wie – od​p arł po​n u​ro T., prze​cha​dza​jąc się po sa​lo​n ie. – Nie wspo​mnia​łem o tym, opo​wia​da​jąc panu. Nie ro​zu​miem tyl​ko, skąd się tu wzię​ła. To bar​dzo po​dej​rza​n e… Do​sto​jew​ski nie od​p o​wie​dział. Dzia​ło się z nim coś dziw​n e​go – wy​p o​wia​dał kil​ka słów albo ro​bił drob​n y gest i na dłu​go za​sty​gał w bez​ru​chu, przy czym jego twarz przy​bie​ra​ła wy​raz su​ro​wej za​du​my, jak​by nur​to​wa​ła go ja​kaś ukry​ta myśl. W do​dat​ku zaś nie wia​do​mo cze​mu usi​ło​wał tak się od​wra​cać, by T. cią​gle wi​dział go en face – jak pan​n a, któ​ra wie, pod ja​kim ką​tem pre​zen​tu​je się naj​ko​rzyst​n iej, i wciąż sta​ra się przy​bie​rać taką wła​śnie pozę. Nie​ba​wem Po​bie​do​n o​scew wró​cił do sa​lo​n u. – Pro​szę usiąść przy sto​le, hra​bio. Bo wciąż pan cho​dzi i cho​dzi, aż czło​wie​ko​wi robi się nie​swo​jo… T. usiadł w jed​n ym z fo​te​li. – Cze​mu ta​kie przy​gnę​bio​n e miny? – cią​gnął Po​bie​do​n o​scew. – Smu​tek to grzech śmier​tel​n y. Nie wol​n o gnie​wać stwór​cy. – Hra​bia T. nie po​trze​bu​je ta​kich rad – rzekł z uśmie​chem Do​sto​jew​ski. – Pro​szę so​bie wy​obra​zić, że oso​bi​ście po​znał stwór​cę i roz​cza​ro​wał się do nie​go. Te​raz sam jest stwór​cą swo​je​go świa​ta. – Do​p raw​dy? – Po​bie​do​n o​scew uniósł brew. – To jak wo​bec tego wy​ja​śnić jego obec​n ość w tym po​ko​ju? – Hra​bia uwa​ża – wy​ja​śnił Do​sto​jew​ski, mści​wie spoj​rzaw​szy na T. – że w tej chwi​li uno​si się w nie​wi​dzial​n ej pu​st​ce i sam sie​bie stwa​rza my​ślą. A wszyst​kich po​zo​sta​łych wy​my​śla​ją róż​n e dia​bły. I ten po​kój, i pana, Kon​stan​ty Pie​tro​wi​czu, i na​wet mgłę za oknem. – Ach tak – rzekł Po​bie​do​n o​scew. – No cóż, ta​kie za​p a​try​wa​n ia nie są w na​szych cza​sach

rzad​ko​ścią. Roz​p o​czy​n am wła​śnie pra​cę nad dru​gim to​mem Mar​no​ś ci bu​rzą​ce​go się poj​mo​wa​nia. Jest to trak​tat teo​lo​gicz​n y z su​p le​men​tem: in​for​ma​to​rem o naj​n ow​szych sek​tach. Je​że​li po​glą​dy hra​bie​go za​wie​ra​ją coś ory​gi​n al​n e​go, będę szczę​śli​wy, mo​gąc go umie​ścić mię​dzy Tal​mu​dy​zmem a Tra​wo​sła​wiem. – Tra​wo​sła​wie? – zdzi​wił się Do​sto​jew​ski. – A cóż to ta​kie​go, Kon​stan​ty Pie​tro​wi​czu? – To za​bo​bon, któ​ry przy​szedł z Etio​p ii i roz​p o​wszech​n ił się wśród pi​ter​skich do​li​n ia​rzy. Z pew​n o​ścią ich pan wi​dział, no​szą egip​ski krzyż w kształ​cie li​te​ry „T”, któ​ry ich zda​n iem sym​bo​li​zu​je Trój​cę i jed​n o​cze​śnie sło​wo „ty”. Pra​wie zdar​łem so​bie głos, prze​ko​n u​jąc tych lu​dzi, że służ​ba Bogu i odu​rza​n ie się ko​n o​p ia​mi to dwie rze​czy nie do po​go​dze​n ia. Ale oni nie wie​rzą. Czy pan, pa​n ie hra​bio, rów​n ież cze​goś ta​kie​go na​ucza? – Ni​cze​go nie na​uczam – od​p arł su​cho T. – A co do re​li​gii, to pew​n e okre​ślo​n e aspek​ty mo​je​go oso​bi​ste​go do​świad​cze​n ia ży​cio​we​go nie po​zwa​la​ją mi czcić twór​cy tej sza​rej mgły… I wska​zał gło​wą w stro​n ę okna. – Co to za aspek​ty? – za​p y​tał Po​bie​do​n o​scew, przy​mru​ża​jąc oczy. – Hra​bia uwa​ża – wtrą​cił się znów Do​sto​jew​ski – że je​ste​śmy po pro​stu wal​czą​cy​mi gla​dia​to​ra​mi, któ​rych ży​cie nie ma ani krzty sen​su. Ma​rio​n et​ka​mi, któ​re po​cią​ga​ją za nit​ki zmie​n ia​ją​cy się lal​ka​rze. – I tak jest – rzekł Po​bie​do​n o​scew. – Ale dzie​je się to wszak za na​sze grze​chy, hra​bio. Temu pan chy​ba nie za​p rze​czy? T. wzru​szył ra​mio​n a​mi. Po​bie​do​n o​scew pa​trzył nań uważ​n ie, ocze​ku​jąc od​p o​wie​dzi. T. wes​tchnął – nie miał ocho​ty wda​wać się w spór, ale nie chciał też być nie​uprzej​my. – Na​sze grze​chy – po​wie​dział – w isto​cie wca​le nie są na​sze. Po​p eł​n ia​ją je ci sami lal​ka​rze, któ​rzy naj​p ierw szpi​ku​ją nas żą​dza​mi, a po​tem po​tę​p ia​ją za po​p eł​n io​n e uczyn​ki, uda​jąc na​sze su​mie​n ie. To, co naj​p ierw bie​rze​my za swój grzech, a po​tem za swo​ją skru​chę, to dwie czę​ści skła​do​we jed​n e​go i tego sa​me​go me​cha​n i​zmu, któ​ry po​zwa​la im za​cho​wy​wać nad nami ab​so​lut​n ą wła​dzę. Naj​p ierw zmu​sza​ją nas do nu​rza​n ia się w od​mę​tach wy​stęp​ku, a po​tem spra​wia​ją, że wy​le​wa​my łzy nad tym błę​dem i uwa​ża​my się za ło​trów. Ale wszy​scy oni są człon​ka​mi jed​n ej ban​dy, któ​rzy ko​lej​n o przej​mu​ją wła​dzę nad na​szy​mi du​sza​mi. Wca​le się so​bie nie prze​ciw​sta​wia​ją, dzia​ła​ją wspól​n ie. Po​bie​do​n o​scew zro​bił wiel​kie oczy. – Cóż za in​te​re​su​ją​ca teo​ria. Pro​szę mi jed​n ak po​wie​dzieć, dla​cze​go ci lal​ka​rze z taką ła​two​ścią opa​n o​wu​ją na​sze du​sze? – Ależ dla​te​go że tam ab​so​lut​n ie nie ma cze​go opa​n o​wy​wać. Jest to coś jak​by ka​bi​n a w pu​blicz​n ej to​a ​le​cie: każ​dy, kto tam wej​dzie, już nią za​wład​n ął. Bez nie​go nie by​ło​by tam w ogó​le nic. Oprócz, za prze​p ro​sze​n iem, dziu​ry. – A kim oni są, ci lal​ka​rze? Może pan o nich opo​wie​dzieć? – Uj​mu​jąc rzecz krót​ko, są to isto​ty, któ​re stwa​rza​ją nas wspól​n ym wy​sił​kiem w nie​p o​ję​tych dla nas ce​lach. Nie po​win​n i​śmy ich uwa​żać za swo​ich wro​gów, po​n ie​waż my to one. Ist​n ie​je​my je​dy​n ie wów​czas, kie​dy one tchną w nas ży​cie. O nic nie mo​że​my ich ob​wi​n iać. A ra​czej, oczy​wi​ście, mo​że​my – tyl​ko że to nie ma sen​su, po​n ie​waż wte​dy one same będą grać spek​takl i same sie​bie ob​wi​n iać. Nas po pro​stu nie ma w ode​rwa​n iu od nich. To wła​śnie one stwa​rza​ją nas se​kun​da po se​kun​dzie. – Aha. A co z du​szą i wol​n ą wolą?

– To bar​dzo pro​ste – od​rzekł T. – Jed​n a z tych istot za​p y​tu​je te​raz pań​ski​mi usta​mi: „a co z du​szą i wol​n ą wolą?”. I to wszyst​ko, co moż​n a na ten te​mat po​wie​dzieć. – Zna pan imio​n a tych istot? – Tak. Głów​n y de​mon ma na imię Ariel. Wła​śnie on kształ​tu​je tę okrop​n ą prze​strzeń – i was, któ​rzy ją za​miesz​ku​je​cie. Wiem to z całą pew​n o​ścią. – Skąd? – Sam mi po​wie​dział. I na do​wód w kil​ku zwię​złych, ale do​kład​n ych ob​ra​zach uka​zał wasz świat wcze​śniej, nim ja go uj​rza​łem. – Po​wia​da pan, że on stwa​rza nasz świat? – za​p y​tał w za​my​śle​n iu Po​bie​do​n o​scew. – W każ​dym ra​zie czę​ścio​wo – są tam też inni twór​cy. Kie​dy ma pan ocho​tę na​p ić się wina albo na przy​kład od​dać się ucie​chom cie​le​snym, do ro​bo​ty bio​rą się jego po​moc​n i​cy. Moż​li​we zresz​tą, że po​moc​n i​kiem jest wła​śnie on. Nie do koń​ca zro​zu​mia​łem, kto stoi w ich hie​rar​chii naj​wy​żej. – Za​p usz​cza się pan w bar​dzo wy​so​kie ma​te​rie, za​zwy​czaj skry​te przed wzro​kiem śmier​tel​n ych – rzekł Po​bie​do​n o​scew. – O ja​kiej hie​rar​chii pan mówi? Czy przy​p ad​kiem nie o Nie​biań​skiej Cer​kwi? – Je​śli ma pan na my​śli ar​chi​man​dry​tę Pan​te​lej​mo​n a – od​p o​wie​dział T. po chwi​li za​sta​no​wie​n ia – to mu​szę pana zmar​twić: jak to się mówi, nie ma praw​dy na zie​mi, ale nie ma jej i wy​żej. Ariel utrzy​mu​je z Nie​biań​ską Cer​kwią sto​sun​ki służ​bo​we, ale na ra​zie nie uda​ło im się po​ro​zu​mieć. Po​bie​do​n o​scew zdjął oku​la​ry i prze​tarł je sta​ran​n ie wy​ję​tą z kie​sze​n i chust​ką. – Wszyst​ko ja​sne – rzekł prze​cią​gle, wkła​da​jąc oku​la​ry z po​wro​tem. – Nie chcę pana mar​twić, ale na nową he​re​zję to nie wy​glą​da. Sły​sza​łem już coś w tym ro​dza​ju od pana So​łow​jo​wa – oczy​wi​ście zna go pan? T. prze​czą​co po​krę​cił gło​wą. – Tyl​ko sły​sza​łem to na​zwi​sko. – To po​eta i fi​lo​zof. Na​zwał swo​ją teo​rię „ro​zum​n ym nic​n ie​ro​bie​n iem”. Jako sym​bol dla niej wy​brał ła​ciń​ską li​te​rę „N” z til​dą – za​p ew​n e z nie​uświa​do​mio​n ej mi​ło​ści do ka​to​li​cy​zmu, che, che… Cho​ciaż ten zna​czek świet​n ie by pa​so​wał tak​że do pań​skie​go nie​sprze​ci​wia​n ia się, pa​n ie hra​bio. Przy tym oto sto​le czy​tał, pa​mię​tam, swo​ją tra​ge​dię, mia​ła taki dziw​n y ty​tuł, niech no so​bie przy​p o​mnę… Zda​je się Pod​s tęp Kan​ka​na. O ana​cho​re​cie he​zy​cha​ście miesz​ka​ją​cym w pu​stel​n i. – Cóż może być za sztu​ka o pu​stel​n i​ku? – spy​tał Do​sto​jew​ski. – Skąd w pu​stel​n i oso​by dra​ma​tu? – Jest ich le​gion – od​p arł Po​bie​do​n o​scew, wska​zu​jąc nie wia​do​mo cze​mu na T. – W sztu​ce pu​stel​n ik wal​czy z de​mo​n a​mi, któ​re wtar​gnę​ły do jego umy​słu, i w koń​cu do​zna​je mrocz​n e​go olśnie​n ia, że w jego umy​śle w ogó​le nie ma nic prócz de​mo​n ów i że ten, kto wal​czy z po​ku​sa​mi i żą​dza​mi, jest ta​kim sa​mym de​mo​n em, jak wszyst​kie po​zo​sta​łe, tyl​ko bła​znu​ją​cym. Je​den z tych de​mo​n ów na​wet ob​łud​n ie ka​rze Boga – a dru​gi Boga od​gry​wa. Pu​stel​n ik z roz​pa​czy po​sta​n a​wia się po​wie​sić.I w chwi​li gdy ta​bo​ret usu​wa mu się spod nóg, za​czy​n a ro​zu​mieć, że ta ostat​n ia strasz​n a de​cy​zja była taką samą sztucz​ką de​mo​n a, jak wszyst​kie po​przed​n ie jego roz​ter​ki… – Aha – po​wie​dział Do​sto​jew​ski. – Za​czy​n am so​bie przy​p o​mi​n ać. So​łow​jow na​zy​wał chy​ba taki stan „umy​sło​n ie​rzą​dem” i na​uczał, że upo​rać się z tym moż​n a tyl​ko w je​den spo​sób

– trze​ba się na​uczyć roz​p o​zna​wać wszyst​kie te de​mo​n y z twa​rzy. – Wła​śnie o tym mó​wię – przy​tak​n ął T. – Tyl​ko nie trze​ba ro​bić z tego tra​ge​dii. Owe bez koń​ca zmie​n ia​ją​ce się oma​my to wła​śnie na​sza wła​sna na​tu​ra. W każ​dym ra​zie do​p ó​ty, do​pó​ki nie po​ja​wi się w nas siła zdol​n a im się prze​ciw​sta​wić. – I ja​każ to siła? – za​p y​tał Po​bie​do​n o​scew. – Ja​kaś, eee… du​cho​wa wie​dza? To, co świą​to​bli​wy He​zy​chiusz na​zy​wał „za​my​słem-sa​mo​wład​cą”? – Nie – od​rzekł T. – Wszyst​ko jest o wie​le prost​sze. Trze​ba stwa​rzać się sa​me​mu. – Ale kto w ta​kim ra​zie bę​dzie to ro​bić? – za​p y​tał Po​bie​do​n o​scew. – Sko​ro nie mamy ni​cze​go prócz oma​mów? – Na tym wła​śnie po​le​ga pa​ra​doks – od​p arł T. – Po​cząt​ko​wo nie ma w nas ni​ko​go, kto mógł​by to zro​bić. Nowa jaźń po​wsta​je jed​n o​cze​śnie z ak​cją, po​p rzez któ​rą się prze​ja​wia. Ro​zu​mie pan? Ta ak​cja nie ma żad​n ych pod​staw, żad​n ych uwa​run​ko​wań. Roz​wi​ja się sama przez się, ab​so​lut​n ie spon​ta​n icz​n ie, poza re​gu​łą przy​czy​n y i skut​ku – i sta​je się punk​tem opar​cia sama dla sie​bie. To jak na​ro​dzi​n y wszech​świa​ta z ni​cze​go. Po​tem moż​n a mó​wić, że stwa​rza​my sie​bie sami. I sta​je​my się rów​n i de​miur​go​wi na​sze​go świa​ta. – Jak przy​p usz​czam, hra​bio, pan to wła​śnie taki rów​n ie wiel​ki self-made man? – spy​tał Po​bie​do​n o​scew. – Jest pan bar​dzo do​myśl​n y. – Nie​trud​n o się do​my​ślić – uśmiech​n ął się Po​bie​do​n o​scew. – Ale co z bie​sa​mi, któ​re przed​tem wła​da​ły czło​wie​kiem? Co z Arie​lem i jego po​moc​n i​ka​mi? Czy tak po pro​stu wy​p usz​czą swo​je by​dląt​ko? – Będą bez​sil​n i – od​p o​wie​dział T., tro​chę po​sęp​n ie​jąc. – Ach tak – mruk​n ął iro​n icz​n ie Po​bie​do​n o​scew. – Cie​ka​we, cie​ka​we… – A pro​szę mi po​wie​dzieć, gdzie moż​n a zna​leźć tego pana So​łow​jo​wa? – za​p y​tał T. – Chciał​bym z nim po​roz​ma​wiać. – Po​roz​ma​wiać z nim bę​dzie trud​n o – od​p arł Po​bie​do​n o​scew, czu​le pa​trząc na T. – Szko​puł w tym, że pan So​łow​jow zo​stał aresz​to​wa​n y na pod​sta​wie oskar​że​n ia o spi​sko​wa​n ie prze​ciw naj​wyż​szym oso​bom. I prze​by​wa te​raz w ra​we​li​n ie Twier​dzy Pie​tro​p aw​łow​skiej. Nie​kie​dy prze​wo​żą go na prze​słu​cha​n ia w róż​n e miej​sca. Wąt​p ię jed​n ak, hra​bio, czy po​zwo​lą panu być obec​n ym przy ta​kim prze​słu​cha​n iu… W przed​p o​ko​ju brzęk​n ął dzwo​n ek. Po​bie​do​n o​scew, zmie​rzyw​szy wzro​kiem T., zwró​cił się do Do​sto​jew​skie​go: – Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu, w ogó​le pan nie pije. Dla​cze​góż to? – De​n er​wu​ję się, Kon​stan​ty Pie​tro​wi​czu – od​rzekł Do​sto​jew​ski. – Mam do pana waż​n ą spra​wę. – Za​raz po​roz​ma​wia​my – po​wie​dział Po​bie​do​n o​scew. – Tyl​ko otwo​rzę drzwi… Kie​dy go​spo​darz wy​szedł z sa​lo​n u, w Do​sto​jew​skim na​stą​p i​ła po​p rzed​n ia trans​for​ma​cja – za​marł, uro​czy​ście wpa​trzo​n y w dal, jak​by w po​ko​ju nie było ni​ko​go poza nim. „Naj​wy​raź​n iej – po​my​ślał ze smut​kiem T. – je​stem dla nie​go po pro​stu zgu​bio​n ą du​szą, he​re​ty​kiem… Cho​ciaż samo to miej​sce tak dzia​ła. To wszyst​ko wina wpły​wu, jaki ma na nie​go Po​bie​do​n o​scew…” Otwo​rzy​ły się drzwi i T. zdrę​twiał. Do po​ko​ju we​szli trzej czerń​cy. Je​den niósł na ra​mie​n iu dużą płó​cien​n ą tor​bę z wy​szy​tym pa​cior​ka​mi krzy​żem – iden​tycz​n ą miał je​den z to​wa​rzy​szy nie​bosz​czy​ka War​so​n o​fi​ja.

Z ko​ry​ta​rza do​bie​gło ża​ło​sne miau​cze​n ie i w drzwiach sa​lo​n u po​ja​wił się Po​bie​do​n o​scew – wszedł​szy w ślad za czerń​ca​mi, sta​ran​n ie za​mknął je za sobą. – Pa​n o​wie – po​wie​dział z uszczę​śli​wio​n ym uśmie​chem – mamy dziś nie​p ro​szo​n ych go​ści, któ​rym mimo to je​ste​śmy strasz​n ie ra​dzi… T. spo​strzegł, że Po​bie​do​n o​scew pa​trzy nie na nie​go, ale na mni​chów, i do​my​ślił się, że to on jest tym nie​p ro​szo​n ym go​ściem. – Po​zwo​lą pa​n o​wie, że ich so​bie przed​sta​wię – cią​gnął Po​bie​do​n o​scew. – To bra​cia Ni​ko​dem, Iła​rion i So​fro​n iusz, mni​si. A to pan T., jest eee… hra​bią. – Wspa​n ia​ła pro​fe​sja – uśmiech​n ął się brat Ni​ko​dem. – To nie pro​fe​sja – od​rzekł T., przy​glą​da​jąc się uważ​n ie mni​chom. – Tyl​ko świec​kie prze​zwi​sko. Iła​rion i So​fro​n iusz byli naj​wy​raź​n iej bliź​n ia​ka​mi: mło​dzi, po​sęp​n i, jak​by przy​tło​cze​n i cię​ża​rem wspól​n ej cięż​kiej my​śli, z bez​barw​n y​mi bród​ka​mi i bli​sko osa​dzo​n y​mi wod​n i​sty​mi oczy​ma. Ni​ko​dem prze​ciw​n ie, przy​p o​mi​n ał hof​f​man​n ow​skie​go stu​den​ta – było w nim coś ro​man​tycz​n e​go i za​wa​diac​kie​go, przy​wo​dzą​ce​go na myśl peł​n ą przy​gód noc i osza​ła​mia​ją​cą bra​wu​rę. Na wi​dok czerń​ców Do​sto​jew​ski ożył i roz​p ro​mie​n ił się. Oni jed​n ak nie zwró​ci​li na nie​go uwa​gi, jak​by w ogó​le nie było go w po​ko​ju. Po​de​szli do sto​łu i usie​dli – Iła​rion i So​fro​n iusz w fo​te​lach, a Ni​ko​dem na brzeż​ku za​ję​tej przez Do​sto​jew​skie​go ka​n a​p y, obok fo​te​la T. – Mó​wi​li​śmy wła​śnie o panu So​łow​jo​wie – ode​zwał się Po​bie​do​n o​scew, jak​by wpro​wa​dza​jąc mni​chów w te​mat. – To taki fi​lo​zof. – Ach, ci fi​lo​zo​fo​wie – od​p o​wie​dział skwa​p li​wie Ni​ko​dem. – Pusz​kin do​brze ich pod​su​mo​wał. „Nie ma ru​chu, po​wie​dział raz bro​da​ty mę​drzec. Na to dru​gi mil​czą​co jął się ma​stur​bo​31 wać…” . Tyl​ko dwie li​n ij​ki, a od razu wszyst​ko wia​do​mo o ca​łej kor​p o​ra​cji. Przy sto​le za​p a​dło mil​cze​n ie. Ni​ko​dem zmie​szał się i naj​wy​raź​n iej po​sta​n o​wił za​tu​szo​wać gafę. – Za po​zwo​le​n iem – rzekł, zwra​ca​jąc się do T. – Czy jest pan wła​śnie tym hra​bią T.? – Co to zna​czy: wła​śnie tym? – No, cho​dzi mi o tego, o któ​rym pi​sze Ak​si​n ia Toł​stoj-Oł​su​fje​wa. Co pan są​dzi o jej książ​kach? T. nic nie od​p o​wie​dział, ale szklan​ka za​drża​ła mu w ręku i tro​chę wód​ki wy​la​ło się na stół. Ni​ko​dem zro​bił współ​czu​ją​cą minę. – Pew​n ie strasz​n ie to pana gnę​bi, praw​da? W tych książ​czy​n ach wszyst​ko jest zmy​ślo​n e od a do zet, od razu wi​dać. I oczy​wi​ście nikt w to nie wie​rzy. Ale czy​ta​ją wszy​scy, na​wet oso​by sta​n u du​chow​n e​go. A szcze​gól​n ie wstręt​n y jest ten nie​ustan​n y szum w ga​ze​tach. – A co tam pi​szą? – Nie śle​dzi pan? Praw​dzi​wy z pana ary​sto​kra​ta, je​stem pe​łen sza​cun​ku. Za​raz opo​wiem. Był wiel​ki skan​dal. Jak twier​dzi Ak​si​n ia Toł​stoj-Oł​su​fje​wa, rzecz mia​ła się tak: bę​dąc uczen​ni​cą In​sty​tu​tu Smol​n e​go, wzię​ła so​bie bar​dzo do ser​ca teo​rię hra​bie​go o spro​sta​cze​n iu, nie skoń​czy​ła ostat​n iej kla​sy i spro​sta​czy​ła się tak da​le​ce, że nie spo​sób jej było od​róż​n ić od chłop​skiej dzie​wu​chy. Dzię​ki temu, spo​tkaw​szy hra​bie​go, szyb​ko pod​bi​ła jego ser​ce. Hra​bia jed​n ak dał się jej po​znać od nie​ocze​ki​wa​n ie prze​ra​ża​ją​cej stro​n y. W cza​sie trwa​n ia ich związ​ku sta​le za​ży​wał sil​n e sub​stan​cje nar​ko​tycz​n e, po któ​rych sta​wał się nie​p o​czy​tal​n y.

Kil​ka razy pró​bo​wał za​rą​bać ją sie​kie​rą. W re​zul​ta​cie cał​ko​wi​cie roz​cza​ro​wa​ła się do spro​sta​cze​n ia, ucie​kła do Pe​ters​bur​ga i po​wró​ci​ła do świa​to​we​go ży​cia… Całą swo​ją po​sta​wą wy​ra​ża​jąc obrzy​dze​n ie oma​wia​n ą spra​wą, Do​sto​jew​ski za​stygł w miej​scu, wpa​trzo​n y w okno jak w wiecz​n ość. Po​bie​do​n o​scew pod​szedł do nie​go, ob​jął go za ra​mio​n a, z pew​n ym wy​sił​kiem skło​n ił do wsta​n ia z ka​n a​p y i po​wlókł do okna, jak​by upro​wa​dza​jąc ze stre​fy ja​do​wi​tych słów Ni​ko​de​ma. – …na​wią​za​ła ro​mans z Oł​su​fje​wem – cią​gnął Ni​ko​dem. – Oczy​wi​ście sły​szał pan o nim. Ka​wa​ler​gard, któ​ry zo​stał ge​n iu​szem or​ga​n ów ści​ga​n ia. Stąd ty​tuł jej dru​giej książ​ki. Je​śli wie​rzyć pra​sie bul​wa​ro​wej – a po​wta​rzam, nikt jej nie wie​rzy – T., oba​wia​jąc się roz​gło​su, umknął w nie​zna​n ym kie​run​ku. Wy​sła​n o za nim w po​goń naj​lep​szych w kra​ju wy​wia​dow​ców i sa​n i​ta​riu​szy, ale on jest bar​dzo chy​try i sta​le się prze​bie​ra – a to za żan​dar​ma, a to za chło​p a, a to za Cy​ga​n a. Jak utrzy​mu​je pani Toł​stoj-Oł​su​fje​wa, po​p adł w taki obłęd od nar​ko​ty​ków, że roz​ma​wia z koń​mi i bie​rze ota​cza​ją​cych go lu​dzi za dia​bli wie​dzą kogo. Pi​szą też, że mie​wa za​n i​ki pa​mię​ci i ma ory​gi​n al​n e​go bzi​ka – wy​da​je mu się, że roz​ma​wia z Bo​giem. Ską​di​n ąd w na​szych cza​sach mało kto nie roz​ma​wia z Bo​giem, ale T. jest świę​cie prze​ko​n a​n y, że Bóg mu od​p o​wia​da. A naj​gor​sze szma​tław​ce do​n io​sły, że wy​sła​n ych za nim w po​goń agen​tów T. oso​bi​ście za​szty​le​to​wał albo otruł tro​p i​kal​n ą tru​ci​zną… Pod ko​n iec ty​ra​dy twarz Ni​ko​de​ma przy​bra​ła taki wy​raz, jak​by ze wsty​dem i bó​lem słu​chał wła​snych słów. Umilkł. T. rów​n ież sie​dział w mil​cze​n iu. Po​tem, wziąw​szy się w garść, po​wie​dział: – Rze​czy​wi​ście zna​łem pew​n ą wiej​ską dziew​czy​n ę imie​n iem Ak​si​n ia, nie ma co ukry​wać… Bar​dzo jed​n ak wąt​p ię, by mo​gła ona na​p i​sać coś po​dob​n e​go. Na​wet nie zna ta​kich słów. Pro​szę mi wie​rzyć, jest ogrom​n a róż​n i​ca mię​dzy spro​sta​czo​n ą pen​sjo​n ar​ką a dziew​czę​ciem z ludu. Ni​ko​dem uśmiech​n ął się i fa​mi​liar​n ie klep​n ął T. w ko​la​n o. – Ona o tym też pi​sze! – oznaj​mił z trium​fem. – I jak kła​mie, co? Twier​dzi, że za​n im po raz pierw​szy po​ka​za​ła się panu przy fu​rze z sia​n em, spe​cjal​n ie przez dwa mie​sią​ce stu​dio​wa​ła wiej​skie dia​lek​ty, a po​tem prze​sta​ła się co​dzien​n ie myć i go​lić wło​sy pod pa​cha​mi, prze​p ra​szam za ten pie​p rz​n y szcze​gół… Myśl prze​wod​n ia tej książ​ki – na​wet nie myśl, my​32 śli tam nie ma, ale cały, że tak po​wiem, sa​les pitch , dzię​ki któ​re​mu czy​ta​ją ją mło​dziut​kie dziew​czę​ta – za​sa​dza się wła​śnie na tym, że zbla​zo​wa​n e​go i roz​p ust​n e​go ary​sto​kra​tę pod​nie​ca nie sub​tel​n e wy​ra​fi​n o​wa​n ie, ale prze​ciw​n ie, krań​co​wa wul​gar​n ość i nie​okrze​sa​n ie, na​tu​ral​n ie po​łą​czo​n e z po​n ę​ta​mi fi​zycz​n y​mi. W związ​ku z tym wśród sto​łecz​n ych me​n ad po​ja​wi​ła się moda na sa​ra​fa​n y, far​tu​chy i brud​n e pa​znok​cie… Mon Dieu, jak​że wszy​scy mają do​syć tego spro​sta​cze​n ia! A pan mnie zdu​mie​wa, hra​bio – być w sa​mym cen​trum hu​ra​ga​n u, tej ca​łej za​ra​zy i po​zo​stać tak wspa​n ia​le obo​jęt​n ym! Bra​wo! Bra​wo! T. nic nie od​p o​wie​dział. Ni​ko​dem na​lał so​bie wód​ki, za​sa​lu​to​wał szklan​ką, wy​p ił i bek​nął. Tym​cza​sem Po​bie​do​n o​scew po​sa​dził Do​sto​jew​skie​go na ta​bo​re​cie przy oknie i gła​dząc go po ręku, czu​le do nie​go prze​ma​wiał. Mó​wił ci​cho, ale T. spo​ro jed​n ak usły​szał: – Du​szę masz żywą, Fie​dień​ka, tyl​ko po pro​stu peł​n ą bo​le​ści. Wszyst​ko to za​li​czy ci się jako czyn ofiar​n y. A jak się po​mo​dlisz, to i ta żół​tość przej​dzie… Żywą, żywą masz du​szę, na​wet tak nie myśl… Krze​p ią​co po​kle​p aw​szy Do​sto​jew​skie​go po ra​mie​n iu, Po​bie​do​n o​scew wró​cił do sto​łu.

– Do cze​go to jed​n ak do​szło – po​wie​dział Ni​ko​dem, pa​trząc na po​zo​sta​łych mni​chów. – Ga​ze​ty pi​szą, że hra​bia T. jest po​szu​ki​wa​n y przez taj​n e służ​by. Cho​ciaż nie wy​su​n ię​to prze​ciw nie​mu żad​n ych ofi​cjal​n ych oskar​żeń. – Zo​staw​my to – skrzy​wił się Po​bie​do​n o​scew. – W moim domu nie oma​wia się ka​czek dzien​n i​kar​skich. Tu się dys​ku​tu​je o kwe​stiach du​cho​wych i re​li​gij​n ych… Ca​łej tej roz​mo​wie to​wa​rzy​szy​ły drob​n e, ale nie​p o​ko​ją​ce zmia​n y w za​cho​wa​n iu mni​chów. Ktoś inny pew​n ie nie zwró​cił​by na nie uwa​gi, dla T. mia​ły jed​n ak groź​n e i oczy​wi​ste zna​cze​n ie – i nie spo​sób się było co do nich my​lić. Iła​rion sie​dział w fo​te​lu, trzy​ma​jąc na ko​la​n ach swo​ją wy​szy​wa​n ą pa​cior​ka​mi tor​bę, i cały czas coś w niej w środ​ku po​p ra​wiał, jak​by głasz​cząc sie​dzą​ce tam zwie​rzę, któ​re usi​łu​je wy​rwać się na wol​n ość – przy czym T. był pe​wien, że sły​szy ci​chut​kie po​brzę​ki​wa​n ie ostrych krysz​ta​ło​wych kra​wę​dzi. So​fro​n iusz trzy​mał pra​wą rękę w kie​sze​n i ria​sy i kie​dy przy ja​kimś ru​chu jej tka​n i​n a na​cią​ga​ła się na bio​drze, za​ry​so​wy​wał się pod nią ja​kiś po​dłuż​n y przed​miot – zde​cy​do​wa​n ie nie iko​n a, ale naj​p raw​do​p o​dob​n iej re​wol​wer. Ni​ko​dem zaś, choć nie zdra​dzał się naj​drob​n iej​szym ge​stem, od cza​su do cza​su po​p a​try​wał na T. z ja​kimś nie​skoń​czo​n ym zro​zu​mie​n iem, któ​re trud​n o by​ło​by wy​tłu​ma​czyć zwy​kłym współ​czu​ciem z po​wo​du skan​da​lu z Ak​si​n ią. T. czuł, że czerń​cy tyl​ko cze​ka​ją na ja​kiś znak. I gdy na​ra​sta​ją​ce przy sto​le na​p ię​cie sta​ło się nie do znie​sie​n ia, na​gle wstał z miej​sca. Pod​szedł do ta​bo​re​tu, na któ​rym sie​dział cał​ko​wi​cie za​to​p io​n y w so​bie Do​sto​jew​ski, pod​niósł go za ra​mio​n a i pod​p ro​wa​dził do sto​łu. Do​sto​jew​ski pod​p o​rząd​ko​wał się w mil​cze​n iu i T. usa​do​wił go na ka​n a​p ie mię​dzy sobą a Ni​ko​de​mem. – Po​siedź​my ra​zem, Fio​do​rze Mi​chaj​ło​wi​czu… Kon​stan​ty Pie​tro​wicz nas skry​ty​ko​wał, nie​chże więc od​sło​n i nam praw​dę. Mni​si wy​raź​n ie stra​ci​li kon​te​n ans. Ni​ko​dem zmu​szo​n y był prze​su​n ąć się na sam brzeg ka​na​p y, a po​n u​rych bliź​n ia​ków i T. dzie​lił te​raz stół. Po​bie​do​n o​scew, sły​sząc sło​wa T., od​kaszl​n ął. – Praw​da, hra​bio? W Kry​ty​ce ki​pią​ce​go ro​zu​mie​nia pi​szę o tym, że praw​dy nie da się uchwy​cić ostrym scep​tycz​n ym roz​sąd​kiem. Jest do​stęp​n a tyl​ko dla wia​ry. Świę​ty Au​gu​styn do​brze to ro​zu​miał. A dzi​siej​si wy​kształ​ce​n i pa​n o​wie uwa​ża​ją, że praw​da ro​dzi się z roz​wa​żań. Wy​obra​ża​cie to so​bie, bra​cia? Wład​cy umy​słów za naj​wyż​szy i nie​omyl​n y mier​n ik praw​dy uwa​ża​ją sy​lo​gizm! I ci​cho kla​snął w dło​n ie. Naj​wy​raź​n iej był to znak, na któ​ry cze​ka​li mni​si. So​fro​n iusz zmarsz​czył brwi i wy​cią​gnął z kie​sze​n i nie​p rzy​zwo​icie wiel​kie​go smith & we​sso​n a. – Kogo? – za​p y​tał. – Sy​lo​gizm – po​wtó​rzył szyb​ko Po​bie​do​n o​scew, uda​jąc, że nic nie za​uwa​żył. – Zna​cie prze​cież ta​kie po​ję​cie w lo​gi​ce. Kie​dy przy​ta​cza się dwie opi​n ie, a po​tem wy​p ro​wa​dza się z nich trze​cią. I na tym ubó​stwie opie​ra się cały gmach współ​cze​snej ludz​kiej my​śli, mo​że​cie to so​bie wy​obra​zić? – Ma pan coś prze​ciw​ko za​sa​dom lo​gi​ki? – uśmiech​n ął się T., rów​n ież nie zwra​ca​jąc uwa​gi na re​wol​wer w rę​kach So​fro​n iu​sza.

Po​bie​do​n o​scew pod​n iósł pa​lec. – I dla​te​go wszyst​kie współ​cze​sne spo​ry fi​lo​zo​ficz​n e są tak miał​kie, pa​n ie hra​bio – po​wie​dział – że dys​ku​tan​ci do​wo​dzą praw​dy za po​mo​cą tej wa​szej lo​gi​ki. A tym​cza​sem sy​lo​gi​zmy to non​sen​sow​n e bzdu​ry. – Dla​cze​go? – za​p y​tał T. – No to niech pan da przy​kład sen​sow​n e​go sy​lo​gi​zmu. W tym mo​men​cie roz​mo​wa była już wła​ści​wie zu​p eł​n ie zbęd​n a, jako że Ni​ko​dem też wy​jął spod ria​sy mały ni​klo​wa​n y pi​sto​let, a Iła​rion, nie ukry​wa​jąc się dłu​żej, wy​do​był z wy​szy​wa​n ej pa​cior​ka​mi tor​by zwi​n ię​tą sieć, któ​ra za​dzwo​n i​ła wple​cio​n y​mi w oczka krysz​ta​ło​wy​mi ostrza​mi. Po​bie​do​n o​scew jed​n ak za​cho​wy​wał się tak, jak​by przy sto​le nie dzia​ło się nic poza dys​p u​tą o sy​lo​gi​zmach. – No, nie​chże pan przy​to​czy ja​kiś przy​kład, hra​bio – po​wtó​rzył. – Słu​cham. T. uśmiech​n ął się i przy​su​n ął bli​żej do Do​sto​jew​skie​go. – A cho​ciaż​by taki – po​wie​dział, wkła​da​jąc do kie​sze​n i rękę, za​sło​n ię​tą przez Do​sto​jew​skie​go. – Kaj jest czło​wie​kiem. Lu​dzie są śmier​tel​n i. Dla​te​go Kaj musi umrzeć. Czyż moż​n a z tym dys​ku​to​wać? – A o czym tu dys​ku​to​wać? – od​p arł Po​bie​do​n o​scew. – Kom​p let​n a bzdu​ra. Kaj to nie ża​den czło​wiek, tyl​ko pod​miot w zda​n iu. Nig​dy się nie uro​dził. Jak więc ma umrzeć? Sam pan wła​śnie udo​wod​n ił, że sy​lo​gi​zmy to non​sens. W kie​sze​n i T. coś ci​cho szczęk​n ę​ło. – W jaki spo​sób? – za​p y​tał T. ze szcze​rym zdzi​wie​n iem. – Jak to w jaki? – od​p arł z prze​ję​ciem Po​bie​do​n o​scew. – Nie​chże pan sam zo​ba​czy. Kaj to śmier​tel​n y czło​wiek z sy​lo​gi​zmu. Umrzeć w ża​den spo​sób nie może, bo w sy​lo​gi​zmach się nie umie​ra. A za​tem sy​lo​gi​zmy to non​sen​sow​n a bzdu​ra i czy​n ie​n ie ich mier​n i​kiem praw​dy jest sza​leń​stwem. A je​śli się pan z tym nie zga​dza, to niech mi pan po​ka​że mar​twe​go czło​wie​ka z sy​lo​gi​zmów. Je​śli mi pan po​ka​że mar​twy pod​miot, hra​bio, to ja… Pod​czas gdy Po​bie​do​n o​scew, bły​ska​jąc oku​la​ra​mi, wy​gła​szał tę ty​ra​dę, przy sto​le na​stą​pi​ło kil​ka waż​n ych wy​da​rzeń. So​fro​n iusz wy​ce​lo​wał swój ogrom​n y re​wol​wer w T. Ni​ko​dem po​chy​lił się do przo​du. Iła​rion roz​p o​starł sieć i ujął ją tak, by któ​ryś ze wspól​n i​ków mógł uchwy​cić dru​gi ko​n iec. Ale T. ob​ser​wo​wał tyl​ko re​wol​wer w ręku So​fro​n iu​sza. I kie​dy jego lufa na mo​ment od​chy​li​ła się w bok, sta​ło się coś, cze​go ża​den z mni​chów się nie spo​dzie​wał – T. chwy​cił Do​sto​jew​skie​go za ra​mio​n a i trzy​ma​jąc go w ob​ję​ciach rzu​cił się wraz z nim w wą​ską prze​strzeń mię​dzy sto​łem a ka​n a​p ą. – Strzeż się! – krzyk​n ął. Po​bie​do​n o​scew, pe​ro​ru​jąc wła​śnie o mar​twym pod​mio​cie, wzniósł oku​la​ry ku su​fi​to​wi – tam gdzie po​le​cia​ła pod​rzu​co​n a przez T. bom​ba. Do​koń​czyć zda​n ia już nie zdą​żył.

XX „Mówi się: stra​cił świa​do​mość. Ja​kie to dziw​n e… Ale prze​cież ktoś rze​czy​wi​ście tra​ci ją i od​zy​sku​je. Ob​ser​wu​ję to na wła​snym przy​kła​dzie. Ale kto? Sko​ro moż​n a stra​cić świa​do​mość, czy to zna​czy, że nie jest się świa​do​mo​ścią, ale czymś in​n ym? A zresz​tą nie war​to ści​gać przy​p ad​ko​we​go sen​su, mi​ga​ją​ce​go w miej​scach nie​zręcz​n e​go sty​ku słów. Cho​ciaż, z dru​giej stro​n y, żad​n e​go in​n e​go sen​su poza tym, któ​ry po​wsta​je w miej​scach nie​zręcz​n ej zbit​ki słów, w ogó​le nie ma, al​bo​wiem cały ludz​ki sens to wła​śnie owo mi​go​ta​n ie… Śle​p a ulicz​ka, zno​wu śle​p a ulicz​ka…” T. spró​bo​wał po​ru​szyć ręką. Uda​ło się. W ślad za my​śla​mi po​wró​ci​ły od​czu​cia – po​czuł za​p ach spa​le​n i​zny. Gdzieś obok bił ze​gar – wła​śnie jego ude​rze​n ia przy​wró​ci​ły mu przy​tom​n ość. Coś cięż​kie​go gnio​tło go w ra​mię. T. od​wró​cił się i otwo​rzył oczy. Ja​sne słoń​ce w oknie świad​czy​ło o tym, że na dwo​rze jest ra​n ek. Wszyst​ko wska​zy​wa​ło, że jest dzie​wią​ta albo dzie​sią​ta. Pod​n ió​sł​szy rękę, by za​sło​n ić oczy, T. zo​ba​czył zło​ci​sty je​dwab rę​ka​wa. Nadal miał na so​bie ho​te​lo​wy szla​frok z chwo​sta​mi – tyl​ko te​raz moc​n o uty​tła​n y w ku​rzu, tyn​ku i jesz​cze czymś, po​dob​n ym do sosu. Znaj​do​wał się jed​n ak nie w po​ko​ju Hôtel d’Eu​ro​p e, któ​ry spo​dzie​wał się zo​ba​czyć. Było to miesz​ka​n ie Po​bie​do​n o​sce​wa – ten sam sa​lon, w któ​rym wczo​raj pili her​ba​tę i roz​ma​wia​li o sy​lo​gi​zmach. T. zro​zu​miał, że leży na pod​ło​dze, ści​ska​jąc w ob​ję​ciach cięż​ki por​tret Do​sto​jew​skie​go – niby pła​ską koł​drę osła​n ia​ją​cą przed zim​n em bez​cza​su. Wy​lazł spod ob​ra​zu i przez ja​kiś czas pa​trzył nań po​sęp​n ie. Por​tret był w wie​lu miej​scach uszko​dzo​n y – no​sił śla​dy wal​ki i ude​rzeń, był brud​n y i nad​pa​lo​n y, a w oko​li​cach bro​dy wid​n iał wy​raź​n y od​cisk sto​p y, i płót​n o w tym miej​scu było roz​dar​te. Rama była w dwóch miej​scach zła​ma​n a – jak​by ktoś pró​bo​wał zło​żyć ob​raz na pół. Mimo to jed​n ak nie ule​ga​ło wąt​p li​wo​ści, że jest to ten sam por​tret, któ​ry lama Dżam​bon przy​n iósł do ho​te​lu. Stół zo​stał prze​wró​co​n y wy​bu​chem. Sto​ją​ca pod ścia​n ą sza​fa z fi​ran​ka​mi też ru​n ę​ła na zie​mię – oka​za​ło się, że w środ​ku był zbiór ikon, któ​re zaj​mo​wa​ły te​raz całą pod​ło​gę. Ob​li​cze, przed​sta​wio​n e na iko​n ach, było dziw​n e. Nie ludz​kie, lecz ko​cie. Wszyst​kie wi​ze​run​ki opar​te były na jed​n ym sche​ma​cie. Gło​wa mia​ła ma​leń​kie za​spa​n e oczy, któ​re lek​ko ze​zo​wa​ły, jak gdy​by pa​trząc w ja​kiś punkt pod no​sem – co stwa​rza​ło wra​że​n ie po​n u​re​go sku​p ie​n ia. Sama czasz​ka, po​ro​śnię​ta krót​ką sza​rą sier​ścią, była ku​li​sta i zbyt duża, za to trój​kąt​n e uszy prze​ciw​n ie, wy​da​wa​ły się nie​p ro​p or​cjo​n al​n ie małe. Je​den szcze​gół na iko​n ach wy​raź​n ie się róż​n ił – wąsy. Wszę​dzie były po​trój​n e, ale na sta​rych ciem​n ych de​skach za​ła​my​wa​ły się pod ostry​mi ką​ta​mi i przy​p o​mi​n a​ły gniew​n e czar​n e bły​ska​wi​ce, a na iko​n ach no​wej szko​ły mia​ły kształt fa​li​sty, do​kład​n ie od​wzo​ro​wu​ją​cy znak tyl​dy. Za​p ew​n e za tą trans​for​ma​cją sta​ły wie​ki dys​p ut i za​bójstw, o któ​rych dłu​go mógł​by opo​wia​dać ja​kiś spe​cja​li​sta od sekt i he​re​zji. Choć​by sam Po​bie​do​n o​scew… Po​my​ślaw​szy o Po​bie​do​n o​sce​wie, T. od razu go zo​ba​czył. Mar​twy obe​rpro​ku​ra​tor le​żał na wznak obok prze​wró​co​n e​go fo​te​la, wpa​trzo​n y w su​fit okop​co​n y​mi wy​bu​chem szkła​mi oku​la​rów.

Mni​si też byli mar​twi – le​że​li na pod​ło​dze w dzi​wacz​n ych po​zach, w ka​łu​żach zgęst​n ia​łej przez noc krwi. T. znów nie zo​stał za​dra​śnię​ty na​wet odłam​kiem; wraz z nim w mar​twej stre​fie zna​lazł się por​tret Do​sto​jew​skie​go i część ka​n a​p y. T. pod​n iósł się i skrzy​wił z bólu w ple​cach – ale wszyst​kie ko​ści były chy​ba całe. W sa​lo​nie gęst​n iał już słod​ka​wy za​p ach roz​kła​du i T., uty​ka​jąc nie​co, co prę​dzej wy​szedł na ko​ry​tarz. W od​da​lo​n ym koń​cu ko​ry​ta​rza sie​dział na pod​ło​dze ma​lut​ki ko​ciak. Na wi​dok T. miauk​nął i znik​n ął za ro​giem – naj​wy​raź​n iej była tam kuch​n ia. Naj​bliż​sze drzwi pro​wa​dzi​ły do ga​bi​n e​tu Po​bie​do​n o​sce​wa. Był to duży po​kój z ma​syw​n ym biur​kiem, gra​n a​to​wym per​skim dy​wa​n em i sto​ją​cy​mi wzdłuż ścian re​ga​ła​mi. W jed​n ym miej​scu na ścia​n ie wi​sia​ła bia​ła za​słon​ka – ale okna tam być nie mo​gło. T. od​su​n ął ją. Za​słon​ka kry​ła wmu​ro​wa​n ą bez​p o​śred​n io w ścia​n ę mo​zai​kę w sty​lu bi​zan​tyj​skim, ni to ko​p ię, ni to prze​n ie​sio​n y ory​gi​n ał: przed​sta​wia​ła ogrom​n e​go pan​to​kra​tycz​n e​go kota z okrą​gły​mi sen​n y​mi oczy​ma, pra​wie nie​do​strze​gal​n y​mi trój​ką​ta​mi uszu, ar​cha​icz​n y​mi bły​ska​wi​ca​mi wą​sów i drob​n y​mi grec​ki​mi li​te​ra​mi po bo​kach krą​głe​go ob​li​cza. Her​ma​fro​dy​ta wzno​sił w górę pra​wą łapę, a lewą opie​rał na gru​bym fo​lia​le ze zło​tym sło​wem „BXГУ” na okład​ce. Do​kład​n ie na wprost biur​ka sta​ła ba​ro​ko​wa sza​fa ubra​n io​wa z lu​strem – umiesz​czo​n a tu za​p ew​n e po to, by sie​dzą​cy przy biur​ku za​wsze wi​dział swo​je od​bi​cie. T. po​my​ślał, że sza​fa może skry​wać ja​kiś se​kret – na przy​kład za​ma​sko​wa​n e wyj​ście z miesz​ka​n ia. Pod​szedł do sza​fy i po​cią​gnął za drzwicz​ki. W środ​ku nie było żad​n e​go ta​jem​n e​go wyj​ścia. Wi​sia​ło za to kil​ka kosz​tow​n ych i nie​gu​stow​n ych dam​skich su​kien – w ro​dza​ju tych, ja​kie no​szą pod​sta​rza​łe ko​ko​ty. Pach​n ia​ło w sza​fie jak w wier​szach po​ety Bu​n i​n a – sta​ry​mi zwie​trza​ły​mi per​fu​ma​mi, po któ​rych po​zo​sta​ła tyl​ko naj​cięż​sza, naj​bar​dziej za​wie​si​sta frak​cja piż​mo​wa. T. za​mknął sza​fę, pod​szedł do okna i ostroż​n ie wyj​rzał na ze​wnątrz. Na dwo​rze był po​god​n y pe​ters​bur​ski po​ra​n ek – świe​ci​ło słoń​ce, śpie​szy​li do​kądś urzęd​n i​cy i lud ro​bo​czy, tur​ko​ta​ły po​wo​zy, krą​ży​ły po nie​bie pta​ki. Już sam wi​dok tego upo​rząd​ko​wa​n e​go i wy​god​n e​go ży​cia za​wie​rał w so​bie wy​rzut – jak​by żą​dał od pa​trzą​ce​go, by na​tych​miast prze​rwał ob​ser​wa​cję, za​jął się czymś po​ży​tecz​n ym i wto​p ił się w pej​zaż. T. pod​szedł do biur​ka. Wi​sia​ła nad nim klat​ka z wy​p cha​n ym (jak w pierw​szej chwi​li po​my​ślał) ka​n ar​kiem. Przyj​rzaw​szy się uważ​n iej, T. stwier​dził, że ptak jest żywy, ale moż​n a się było tego do​my​ślić tyl​ko po bla​sku oczu: sie​dział zu​p eł​n ie nie​ru​cho​mo, ska​mie​n ia​ły z roz​p a​czy albo może przy​cza​jo​n y, nie wie​dząc, cze​go może się spo​dzie​wać po zdo​byw​cy, któ​ry wtar​gnął do miesz​ka​nia. T. mru​gnął do nie​go i usiadł w fo​te​lu za biur​kiem. Na bla​cie po​ły​ski​wał ni​klem i sta​lą fo​n o​graf, z dru​cia​n e​go kub​ka ster​cza​ły ostre ko​lo​ro​we ołów​ki. Na lewo od przy​bo​rów do pi​sa​n ia stał apa​rat te​le​fo​n icz​n y naj​n ow​sze​go typu, a na pra​wo, pod mod​n ym przy​ci​skiem do pa​p ie​rów w kształ​cie srebr​n e​go łap​cia, le​żał sto​sik po​kry​te​go rów​n ym pi​smem pa​p ie​ru (w gór​n ym le​wym rogu każ​de​go ar​ku​sza wy​tło​czo​n e były zło​te li​te​ry „OPŚS”). T. zdjął przy​cisk ze sto​su kar​tek. W rę​ko​p i​sie nie było żad​n ych po​p ra​wek i skre​śleń – jak​by pi​szą​cy ko​p io​wał tekst z ta​bli​cy wi​dzia​n ej oczy​ma du​szy. T. wziął pierw​szą kart​kę i prze​-

czy​tał:

Cykl We​wnętrz​n y. Uwa​gi wstęp​n e do trak​ta​tu „Grzech so​do​mii i Do​świad​cze​n ie Re​li​gij​n e”

Wła​ś ci​wo​ś cią czło​wie​ka jest grze​s zyć i jego wła​ś ci​wo​ś cią jest się ka​jać. Ta​koż pod​da​wać się ze​psu​ciu i dą​żyć do wy​ba​wie​nia się odeń. Al​bo​wiem na czym po​le​ga sens mąk – albo tego, co ka​to​li​cy błęd​nie uwa​ża​ją za czy​ś ciec? Na tym je​dy​nie, że grzesz​ne czę​ś ci du​s zy od​dzie​la​ją się od jej świa​tła. Je​że​li czło​wiek w ży​ciu sam wal​czył z grze​chem w mia​rę swo​i ch sił, męki będą dlań nie karą, ale bło​go​s ła​wio​ną po​mo​cą w zwy​cię​s twie nad tym, z czym nie mógł się upo​rać za ży​cia. Da​lej: Czym wo​bec tego są współ​cze​s ne sek​ty, któ​re nie uzna​ją mąk, ale uzna​ją so​do​mię i ze​zwa​la​ją so​do​mi​tom przyj​mo​wać ka​płań​s two? Py​ta​nie to dzie​li się na po​s zcze​gól​ne za​gad​nie​nia, któ​re zo​s ta​ną roz​pa​trzo​ne ko​lej​no. Pierw​s ze: Czy so​do​mi​ta może być czło​wie​kiem re​li​gij​nym? Do​ś wiad​cze​nie hi​s to​rycz​ne po​ka​zu​je, że taka moż​li​wość ist​nie​je. Moż​na mieć na​dzie​ję, że Pan w swym nie​s koń​czo​nym mi​ło​s ier​dziu nie od​rzu​ci mo​dli​twy grzesz​ni​ka, je​ś li jego du​cho​wy po​ryw jest szcze​ry i ogar​nia całe jego je​s te​stwo w chwi​lach, gdy jest ono wol​ne od grze​chu. Dru​gie: Moż​na na​wet za​ło​żyć, że czło​wie​ko​wi ukry​wa​ją​ce​mu swój grzech wol​no peł​nić po​s łu​gę ka​płań​s ką, je​że​li nie upra​wia swe​go grze​chu otwar​cie i słu​ży Panu nie jako so​do​mi​ta, ale jako czło​wiek doj​mu​ją​co świa​do​my swej nie​do​s ko​na​ło​ś ci i drę​czą​cej go cięż​kiej cho​ro​by. Co wię​cej, taki czło​wiek mniej bę​dzie po​tę​piać in​nych, pa​mię​ta​jąc o wła​s nym grze​chu. Za​koń​czyć: Naj​now​s ze prą​dy sek​ciar​s kie za​s a​dza​ją się na tym, że so​do​mi​ci chcą słu​żyć Panu nie jako skru​s ze​ni grzesz​ni​cy, ale wła​ś nie jako so​do​mi​ci. To jest pra​gną wzno​s ić mo​dły nie z głę​bi za​s mu​co​nej wła​s ną nie​do​s ko​na​ło​ś cią du​s zy, ale wprost z tyl​ne​go otwo​ru, w któ​rym tkwi w tym cza​s ie róg Bel​ze​bu​ba… Quo va​dis? Uj​rzaw​szy owo quo va​dis, T. się za​sę​p ił. Na​gle przy​p o​mniał so​bie koń​skie qui pro quo. Oczy​wi​ście nie​wie​le to mia​ło wspól​n e​go, ale jed​n ak coś było: w obu wy​p ad​kach wy​stę​p o​wa​ła ła​ci​n a i w obu wy​p ad​kach była zwią​za​n a z grze​chem, tyle że po​p rzed​n io był on cie​le​sny i re​a l​n y, a te​raz w jego ot​chłań za​glą​dał wy​łącz​n ie ro​zum. Owo po​do​bień​stwo mo​gło ozna​czać tyl​ko jed​n o… „Mi​tień​ka? – T. po​czuł chłód. – Czyż​by? A prze​cież to bar​dzo moż​li​we. Mę​żo​łó​stwo, za​dek, róg Bel​ze​bu​ba… Jest to wszak stre​fa, za któ​rą on od​p o​wia​da, jak mó​wił Ariel. Wczo​raj też mni​si mó​wi​li o Ak​si​n ii. A za nią rów​n ież od​p o​wia​da Mi​tień​ka. A więc to on? Wprost nie​wy​obra​żal​n e. Ale in​a ​czej skąd by się wzię​ła? Stop… Za​tem zna​czy to…” Żeby nie po​zwo​lić umy​sło​wi uchwy​cić się tej nie​zno​śnej my​śli, T. za​czął prze​glą​dać le​żą​ce na biur​ku pa​p ie​ry. Na​tra​fił na kil​ka roz​p ie​czę​to​wa​n ych li​stów. W dwóch pi​sa​n o o ja​kichś skom​p li​ko​wa​n ych roz​li​cze​n iach pie​n ięż​n ych. Trze​ci był taki: Do Jego Eks​ce​len​cji O.P.Ś.S. Kon​s tan​te​go Pie​tro​wi​cza Po​bie​do​no​s ce​wa, no​tat​ka służ​bo​wa Ni​niej​s zym przed​s ta​wiam Wa​s zej Eks​ce​len​cji prze​kład sta​ro​e gip​s kie​go na​pi​s u z blasz​ki list​ko​we​go zło​ta, zna​le​zio​ne​go w me​da​lio​nie na zwło​kach ojca War​s o​no​fi​ja Nie​trieb​ko w ra​mach do​cho​dze​nia w spra​wie hra​bie​go T.

We​dług opi​nii spe​cja​li​s tów z Mu​zeum Egip​s kie​go kształt hie​ro​gli​fów po​zwa​la da​to​wać tekst na okres XVIII dy​na​s tii albo nie​co póź​niej​s zy. Na​pis brzmi: „Taj​ne imię her​ma​fro​dy​ty z ko​cią gło​wą, da​ją​ce nad nim wła​dzę, jest «AНГЦ». Je​ś li zdo​łasz kie​ro​wać her​ma​fro​dy​tą za po​mo​cą tego imie​nia, to bar​dzo do​brze”. Tłu​ma​cze za​zna​cza​ją, że „AНГЦ” moż​na rów​nież prze​ło​żyć jako tra​dy​cyj​ne „БХТВ” (albo in​a​czej, w za​leż​no​ś ci od tego, ja​kich ta​blic od​po​wied​ni​ków się uży​je). Sam me​da​lion wszak​że nie może być prze​ka​za​ny Wa​s zej Eks​ce​len​cji mimo Pań​s kich za​bie​gów, jest bo​wiem po​łą​czo​ny ze spra​wą hra​bie​go T. na po​le​ce​nie naj​wyż​s zych in​s tan​cji. Spo​rzą​dził: Obe​reg​ze​ku​tor P. Sko​wo​rod​kin Na mar​gi​n e​sie do​ku​men​tu znaj​do​wał się do​p i​sek ołów​kiem: Zno​wu Oł​s u​fjew! Idio​ci, nie mo​gli ob​s zu​kać tru​pów! Nic wię​cej in​te​re​su​ją​ce​go na biur​ku nie było. T. po​sta​n o​wił zaj​rzeć do szu​flad. W środ​ko​wej był brow​n ing. W dwóch po​zo​sta​łych roz​ma​ite biu​ro​we ru​p ie​cie. W le​wej szaf​ce mie​ści​ły się pa​p ie​ry i tecz​ki z rę​ko​p i​sa​mi oraz księ​gi ra​chun​ko​we z rzym​ski​mi cy​fra​mi na grzbie​tach; pra​wa szaf​ka za​wie​ra​ła spryt​n ie wbu​do​wa​n y w po​le​ro​wa​n e drew​n o sejf. Sejf był otwar​ty. Na czer​wo​n ym ak​sa​mi​cie pół​ki le​ża​ła na​p o​czę​ta pacz​ka stu​ru​bló​wek i dwa do​ku​men​ty. Pierw​szy był zło​żo​n ą na pół kart​ką w li​n ie, wy​rwa​n ą z no​te​su: Do Obe​rpro​ku​ra​to​ra Ś S Kon​s tan​te​go Po​bie​do​no​s ce​wa Mam za​s zczyt prze​ka​zać Wa​s zej Eks​ce​len​cji wy​ni​ki ob​s er​wa​cji pe​ters​bur​s kie​go domu Oł​s u​fje​wa – Fon​tan​ka, przy Mo​ś cie Pan​te​lej​mo​now​s kim (pod nu​me​rem 14). Usta​lo​no, że pana Oł​s u​fje​wa kil​ka​krot​nie od​wie​dza​li Ak​s i​nia Roz​e n​tal (z któ​rą utrzy​mu​je sto​su​nek) i agent wy​dzia​łu śled​cze​go Knopf, kie​ru​ją​cy po​s zu​ki​wa​niem hra​bie​go T. Z roz​mów prze​pro​wa​dzo​nych z pra​cow​ni​ka​mi wy​dzia​łu śled​cze​go wy​ni​ka, że ści​ga​nie hra​bie​go T. za​i ni​cjo​wał sam Oł​s u​fjew. Cel tych dzia​łań wsze​la​ko nadal po​zo​s ta​je nie​ja​s ny. Poza tym pra​gnę zwró​cić uwa​gę Wa​s zej Eks​ce​len​cji, że po​twier​dzo​no fakt spo​tka​nia hra​bie​go T. z Wła​di​mi​rem So​łow​jo​wem, któ​re mia​ło miej​s ce w domu Oł​s u​fje​wa rok temu. We​dług in​for​ma​cji uzy​s ka​nych od ów​cze​s ne​go odźwier​ne​go przy spo​tka​niu obec​ny był rów​nież sam Oł​s u​fjew. Agent „Brun​hil​da” „Ja? Spo​tka​łem się z So​łow​jo​wem? – zdu​miał się T. – A więc nie​p rzy​p ad​ko​wo zmie​rzam do tej Pu​stel​n i Optyń​skiej, wca​le nie​p rzy​p ad​ko​wo… Ale kto to jest ów Oł​su​fjew?” Dru​gi zna​le​zio​n y w sej​fie do​ku​ment wy​glą​dał na zwy​kłe kan​ce​la​ryj​n e pi​smo, ja​kich wie​le krą​ży mię​dzy róż​n y​mi de​p ar​ta​men​ta​mi – po​kry​ty był drob​n y​mi czar​n y​mi li​te​ra​mi, moc​n o po​chy​lo​n y​mi w pra​wo, z mnó​stwem ba​ro​ko​wych wi​n ie​tek w ro​dza​ju tych, ja​ki​mi pi​sa​rze puł​ko​wi ozda​bia​ją swo​je dzie​ła, kie​dy roz​my​śla​ją o wiecz​n o​ści. Do Obe​rpro​ku​ra​to​ra Ś S Kon​s tan​te​go Pie​tro​wi​cza Po​bie​do​no​s ce​wa

od po​kut​ni​ka bo​że​go II kla​s y, ase​s o​ra ko​le​gial​ne​go Sie​mio​na Ku​pri​ja​no​wa po​uf​ne

W imię БХТВ, Wiel​kie​go, Ukry​te​go Wa​s za Eks​ce​len​cjo, in​for​mu​ję ni​niej​s zym o szcze​gó​łach Taj​nej Pro​ce​du​ry w spra​wie hra​bie​go T. Jak było do prze​wi​dze​nia, hra​bia T. zo​s tał do​ś ci​gnię​ty przy opusz​czo​nym han​ga​rze na ło​dzie zgod​nie z otrzy​ma​ny​mi od Wa​s zej Eks​ce​len​cji wska​zów​ka​mi do​ty​czą​cy​mi cza​s u i miej​s ca. Tam​że zna​le​zio​no zwło​ki agen​tów wy​dzia​łu śled​cze​go, któ​rzy pró​bo​wa​li za​trzy​mać hra​bie​go. Pierw​s za gru​pa du​chow​nych, wy​s ła​na w celu prze​ję​cia, po​le​gła. Gdy przy​by​li​ś my na miej​s ce, wszy​s cy mni​s i byli już mar​twi. Rab​ba War-So​nof był jesz​cze w ago​nii, ale nie dało się już mu po​móc. Sam hra​bia T., kon​tu​zjo​wa​ny wy​bu​chem, le​żał nie​przy​tom​ny. Ofiar​ne​go amu​le​tu na jego szyi nie zna​le​zio​no. Mimo to na​tych​miast wsz​czę​to Taj​ną Pro​ce​du​rę sub​li​ma​cji du​s zy Wiel​kie​go Lwa w zna​nym Wa​s zej Eks​ce​len​cji szla​chet​nym celu, do cze​go uży​to zwy​kłe​go ze​s ta​wu Świę​te​go Sprzę​tu – Krysz​ta​ło​wej Sie​ci i po​lo​wej Ko​pu​ły Prze​obra​że​nia, zło​żo​nej z dwóch epi​dia​s ko​pów i woj​s ko​wej bre​zen​to​wej pa​łat​ki. Jak po​da​je pro​to​kół Taj​nej Pro​ce​du​ry, po​wie​ki bior​cy zo​s ta​ły siłą otwar​te, a oczy zwró​co​ne ku bre​zen​to​we​mu da​cho​wi, peł​nią​ce​mu funk​cję ekra​nu dla epi​dia​s ko​pów. Pra​wy epi​dia​s kop za​s tra​szał śpią​cą świa​do​mość ob​ra​za​mi „Wiel​kiej Prze​pa​ś ci”, „Bez​li​to​s ne​go Wi​chru”, „Nie​wy​obra​żal​ne​go Cię​ża​ru”, „Nie​ga​s ną​ce​go Pło​mie​nia” i in., lewy zaś miał koić du​s zę wy​obra​że​nia​mi Ob​li​cza, otwie​ra​jąc w ten spo​s ób ka​nał do na​wią​za​nia kon​tak​tu z БХТВ, Wiel​kim, Wiecz​nym, a na​s tęp​nie wsy​s a​nia du​s zy. W cha​rak​te​rze za​pi​s u fo​no​gra​ficz​ne​go, wy​wo​łu​ją​ce​go w sub​li​mo​wa​nej du​s zy ostre po​czu​cie osa​mot​nie​nia, wy​ko​rzy​s ta​no utwór Hen​ry’ego Pur​cel​la „O So​li​tu​de” do wier​s za Sa​int-Aman​ta. W trak​cie Pro​ce​du​ry jed​nak na​s tą​pi​ło za​kłó​ce​nie, za któ​re winę po​no​s i zmar​ły mnich Pie​rie​swiet. Jak wy​ka​za​ło urzę​do​we śledz​two, trzy dni wcze​ś niej Pie​rie​s wiet użył jed​ne​go z epi​dia​s ko​pów w celu po​ka​za​nia ob​raz​ków o świec​kiej tre​ś ci zna​jo​mej mieszcz​ce z m. Kow​ro​wa, po czym po​mie​s zał kom​ple​ty dia​po​zy​ty​wów. W re​zul​ta​cie lewy epi​dia​s kop za​miast ob​li​cza БХТВ po​ka​zał w przy​pad​ko​wej ko​lej​no​ś ci wi​do​ki wło​s kiej rze​ki Bren​ty, zi​mo​we​go za​cho​du słoń​ca nad Je​ni​s e​jem, róż​ne sce​ny z mi​to​lo​gii grec​kiej i skan​dy​naw​s kiej, pa​no​ra​mę Pa​ry​ża pędz​la fran​cu​s kich ma​la​rzy, por​tre​ty Lu​dwi​ka Na​po​le​ona etc. Kie​dy wresz​cie błąd zo​s tał na​pra​wio​ny i lewy epi​dia​s kop rzu​cił na dach na​mio​tu wi​ze​run​ki Ob​li​cza, od śmier​ci ofiar​ne​go ko​cia​ka upły​nę​ła już po​nad go​dzi​na i z Krysz​ta​ło​wej Sie​ci osta​tecz​nie ze​s zła ła​s ka. Z tego po​wo​du, a tak​że w związ​ku z bra​kiem Ofiar​ne​go Amu​le​tu, wsy​s a​nie du​s zy nie na​s tą​pi​ło. Ma​jąc na wzglę​dzie szcze​gól​ną wagę spra​wy, nie​przy​tom​ne​go hra​bie​go po​zo​s ta​wio​no na miej​scu. Śla​dy nie​uda​nej Taj​nej Pro​ce​du​ry zo​s ta​ły sta​ran​nie za​tar​te. Cia​ła mni​chów po​zo​s ta​wio​no tam, gdzie zgi​nę​li, by hra​bia nie po​wziął po​dej​rzeń. Uwa​żam, że na​le​ży się przy​go​to​wać na po​ja​wie​nie się hra​bie​go w Pe​ters​bur​gu i wła​ś ci​we prze​pro​wa​dze​nie ry​tu​ału. Ia​kin, Rab​ba Raf-Ku​pri​jan



U dołu wid​n iał zro​bio​n y ołów​kiem do​p i​sek Po​bie​do​n o​sce​wa:

Czu​ję, że strasz​ne i nie do prze​wi​dze​nia bę​dzie to ostat​nie spo​tka​nie. Wsze​la​ko nie da się go unik​nąć. Pa​nie, do​po​móż. T. za​mknął oczy – i na​gle wy​obra​ził so​bie Do​sto​jew​skie​go. Był inny niż na por​tre​cie – taka sama po​zo​sta​ła tyl​ko twarz, a cia​ło, utka​n e z błę​kit​n a​we​go ognia, było nie​ziem​skie i prze​zro​czy​ste. Za Do​sto​jew​skim ma​ja​czy​ły dwie ośle​p ia​ją​co bia​łe syl​wet​ki anio​łów. – A wie pan, hra​bio – po​wie​dział Do​sto​jew​ski ci​cho – chy​ba do tej pory stwa​rza pana Ariel. Ze wszyst​ki​mi pań​ski​mi bia​ły​mi rę​ka​wicz​ka​mi. Po pro​stu za​a dap​to​wał pana do swo​je​go sho​ote​ra… T. nic nie od​p o​wie​dział – za​bra​kło mu słów, i mi​go​tli​wa po​stać Do​sto​jew​skie​go w to​wa​rzy​stwie dwóch aniel​skich pło​mie​n i uro​czy​ście po​p ły​n ę​ła w górę. To, co usły​szał, było nie​wąt​p li​wie ha​lu​cy​n a​cją słu​cho​wą. I nie​wąt​p li​wie praw​dą. Tak czy owak z miesz​ka​n ia Po​bie​do​n o​sce​wa na​le​ża​ło jak naj​szyb​ciej wyjść. Na klat​ce scho​do​wej było pu​sto. W ka​mie​n i​cy pa​n o​wa​ła chłod​n a let​n ia ci​sza, któ​rą za​kłó​ca​ło tyl​ko skrzy​p ie​n ie ko​ły​szą​cej się na wie​trze okien​n i​cy. „A więc to zno​wu Ariel ze swo​ją ban​dą – my​ślał T., scho​dząc po scho​dach. – Zno​wu mnie okpił… Wy​obra​żam so​bie, ile te​raz bę​dzie no​wej ohy​dy i krwi. I już wiem, co da​lej. Dwie tor​by z bro​n ią z Ja​snej Po​la​n y, pa​czusz​ka spo​ry​szu od Pi​wo​ry​ło​wa, po​tem w nocy zja​wi się Ak​si​n ia, łyp​n ie fio​le​to​wym okiem i szep​n ie coś po ła​ci​n ie…” Zna​la​zł​szy się na par​te​rze, spo​strzegł, jak bar​dzo zmie​n i​ło się wej​ście. Że​la​zna bud​ka kon​sjer​ża znik​n ę​ła – za to przy drzwiach wej​ścio​wych sta​ło gię​te wie​deń​skie krze​sło, na któ​rym po​chra​p y​wał szwaj​car w czap​ce z żół​tym oto​kiem. Ja​kimś szó​stym szwaj​car​skim zmy​słem wy​czuł na​dej​ście T. i nie otwie​ra​jąc oczu, przy​ło​żył dłoń do oto​ku. T. mi​n ął go w mil​cze​n iu. Na uli​cy przez ja​kiś czas przy​glą​dał się stu​dzien​ce ka​n a​li​za​cyj​n ej na wprost bra​my. Było nie​p o​ję​te, jak mógł przez nią prze​leźć ob​raz – cho​ciaż, z dru​giej stro​n y, Ariel był zdol​n y nie do ta​kich rze​czy. Po​tem tuż obok za​trzy​ma​ła się do​roż​ka, kie​dyś po​ma​lo​wa​n a na żół​to, a te​raz za​bło​co​n a i pra​wie brą​zo​wa. Do​roż​karz był zwy​kłym pi​ter​skim wań​ką, mło​dym wie​śnia​kiem bez za​ro​stu, któ​ry naj​wy​raź​n iej przy​je​chał tu za za​rob​kiem z po​bli​skiej wsi. – Pod​wio​zę, ja​śnie pa​n ie… T. usiadł z tyłu i po​le​cił: – Ho​tel Eu​ro​p ej​ski. Tyl​ko jedź, bra​cie, Fon​tan​ką. I po​każ mi, gdzie tam jest nu​mer czter​na​sty – dom Oł​su​fje​wa. „I tak do​brze, że to Ak​si​n ia – my​ślał, pa​trząc na śpie​szą​cych w swo​ich spra​wach lu​dzi – a nie ja​kiś ma​ry​n arz albo woź​n i​ca. Coś ta​kie​go też prze​cież może się zda​rzyć, je​śli tak ze​chcą mar​kie​tan​ci. I zno​wu bę​dzie się wy​da​wać, że je​stem po pro​stu czło​wie​kiem ka​p ry​śnym i wszech​stron​n ym, peł​n ym we​wnętrz​n ych sprzecz​n o​ści – i tym bar​dziej wiel​kim…” Te my​śli wy​wo​ła​ły falę ostre​go smut​ku, prze​cho​dzą​ce​go w uczu​cie fi​zycz​n ej nie​zno​śno​ści bytu. „A może by cał​kiem znik​n ąć?”

Była to nie tyle na​wet myśl, ile uczu​cie, któ​re po​wsta​ło w splo​cie sło​n ecz​n ym – ale tak sil​n e i dez​orien​tu​ją​ce, że T. mu​siał się od​chy​lić na opar​cie do​roż​ki, by móc spo​koj​n ie od​dy​chać. Do​roż​ka sta​n ę​ła. – Dom Oł​su​fje​wa – po​wie​dział wań​ka. Na​strój T. na​gle się zmie​n ił – re​zy​gna​cja ustą​p i​ła obo​jęt​n e​mu, zim​n e​mu zde​cy​do​wa​n iu. „Dla​cze​go miał​bym za​raz zni​kać – po​my​ślał, przy​glą​da​jąc się wska​za​n e​mu przez do​roż​ka​rza do​mo​wi – z tym za​wsze zdą​żę. A tu tym​cza​sem wy​ja​śnia się wie​le no​wych rze​czy…” Bu​dy​n ek był mu ab​so​lut​n ie nie​zna​n y. Okna su​te​ren, dwa ażu​ro​we bal​ko​n y po​środ​ku fa​sa​dy, po​zo​ro​wa​n y łuk, spa​dzi​sty dach z man​sar​do​wy​mi okna​mi – pa​mięć nie mo​gła się ni​cze​go uchwy​cić. T. wes​tchnął. „Co to za je​den ten Oł​su​fjew? Nie pa​mię​tam, ni​cze​go nie pa​mię​tam… Ju​tro rano za​raz się tym zaj​mę…” Jesz​cze raz uważ​n ie po​p a​trzył na dach domu i dal znak do​roż​ka​rzo​wi. Wań​ka cmok​n ął i po​je​cha​li da​lej. Kwa​drans póź​n iej T. wszedł do holu Hôtel d’Eu​ro​p e i zbli​żył się do wy​ło​żo​n e​go ciem​n ym ka​mie​n iem kon​tu​a ru. Sie​dzą​cy za nim re​cep​cjo​n i​sta miał wło​sy na​sma​ro​wa​n e tłusz​czem i roz​dzie​lo​n e do​kład​n ie po​środ​ku gło​wy rów​n iut​kim prze​dział​kiem, co upo​dab​n ia​ło go do mło​de​go pru​skie​go ofi​ce​ra. Czło​wiek ów tak dziw​n ie po​p a​trzył na T., że ten po​czuł, iż musi się ode​zwać. – Po​wiedz no mi, bra​cie, czy ten lama, no, ten bon​za w mon​gol​skim ha​bi​cie, któ​ry mnie od​wie​dził, był tu jesz​cze? Twarz ho​te​lo​we​go urzęd​n i​ka roz​p ły​n ę​ła się w uśmie​chu. – Ale gdzież tam, wa​sza ja​śnie​wiel​moż​n ość – po​wie​dział z za​chwy​tem. – Gdzież by miał przy​cho​dzić! Tak go pan wczo​raj por​tre​tem po​tur​bo​wał, że te​raz nie​p ręd​ko przyj​dzie. – Por​tre​tem? – zdu​miał się T. – Co to przed​tem panu przy​n iósł. Na któ​rym jest na​ma​lo​wa​n y pan z bro​dą. Och, jak ten bon​za mu​siał pana ro​ze​źlić, wa​sza ja​śnie​wiel​moż​n ość! Biegł pan za nim po New​skim z pół wior​sty. Krzy​czał pan „Strzeż się” i por​tre​tem go, por​tre​tem… Re​cep​cjo​n i​sta pod​n iósł do góry obie ręce, po​ka​zu​jąc, jak to wy​glą​da​ło, i uśmiech​n ął się jesz​cze sze​rzej. T. zmie​rzył go nie​życz​li​wym spoj​rze​n iem. – A więc nie przy​cho​dził – skon​sta​to​wał. – W ta​kim ra​zie każ mnie obu​dzić ju​tro o pią​tej. Tyl​ko nie za​p o​mnij, mam do za​ła​twie​n ia waż​n ą spra​wę. Re​cep​cjo​n i​sta spo​waż​n iał i zro​bił ołów​kiem no​tat​kę w le​żą​cej przed nim ho​te​lo​wej księ​dze. – Po​si​łek każe pan przy​n ieść do nu​me​ru? – za​p y​tał. – Wszyst​ko we​ge​ta​riań​skie? T. kiw​n ął gło​wą. – I jesz​cze jed​n o, bra​cie – rzekł. – Po​ślij ko​goś do skle​p i​ku, póki nie za​mknę​li. Po​trze​bu​ję paru ga​zet i bu​tel​ki kle​ju. Re​cep​cjo​n i​sta w od​p o​wie​dzi uśmiech​n ął się ze zro​zu​mie​n iem – cho​ciaż T. na​wet nie po​tra​fił so​bie wy​obra​zić, co ta​kie​go zro​zu​miał.

XXI Z da​chu domu Oł​su​fje​wa Pe​ters​burg wy​glą​dał przy​gnę​bia​ją​co. Sza​ra tran​sze​ja pły​n ą​cej w po​bli​żu rze​ki, po​zba​wio​n e wdzię​ku cyc​ki ko​p uł, po​chy​łe po​wierzch​n ie da​chów ni​czym stop​n ie pro​wa​dzą​ce na sza​fot – przy​tła​cza​ła ol​brzy​mia licz​ba ludz​kich lo​sów, wprzę​żo​n ych w dzia​ła​n ie tego ogrom​n e​go, bez​sen​sow​n e​go me​cha​n i​zmu. „Mia​sta są jak ze​ga​ry – my​ślał T. – tyl​ko że nie mie​rzą cza​su, ale go pro​du​ku​ją. I każ​de wiel​kie mia​sto wy​twa​rza swój wła​sny czas, któ​ry zna​ją je​dy​n ie ci, co w nim żyją. Rano lu​dzie, niby kół​ka zę​ba​te, sprzę​ga​ją się i wy​cią​ga​ją je​den dru​gie​go z no​rek, i każ​de kół​ko krę​ci się na swo​im miej​scu aż do zu​p eł​n e​go zu​ży​cia, świę​cie prze​ko​n a​n e, że w ten spo​sób zmie​rza do szczę​ścia. Nikt nie wie, kto na​krę​ca sprę​ży​n ę. Ale kie​dy sprę​ży​n a pęka, mia​sto na​tych​miast ob​ra​ca się w ru​iny i przy​jeż​dża​ją się na nie po​ga​p ić lu​dzie, ży​ją​cy we​dług zu​p eł​nie in​n ych ze​ga​rów. Czas Aten, czas Rzy​mu – gdzie te​raz są? A w Pe​ters​bur​gu jesz​cze tyka – szó​sta rano. Jak pi​sze mło​dzież: «cóż, na nowo trze​ba za​cząć dzie​ło, wró​cić do od​wiecz​n ej 33 pra​cy swo​jej…»” Uchwy​ciw​szy się przy​wią​za​n e​go do ko​mi​n a sznu​ra, przy​lgnął do da​chu, opu​ścił nogi i lek​ko ze​śli​zgnął się po ścia​n ie na bal​kon. Jego dal​sze czyn​n o​ści były szyb​kie i pre​cy​zyj​n e i za​ję​ły za​le​d​wie kil​ka se​kund: plu​snął na ga​ze​tę kle​jem z bu​tel​ki, na​le​p ił ją na szy​bę w drzwiach, krót​ko stuk​n ął w nie łok​ciem, krzy​wiąc się na przy​tłu​mio​n y brzęk szkła, wsu​nął rękę w otwór, prze​krę​cił klam​kę, otwo​rzył drzwi bal​ko​n o​we, wśli​zgnął się do środ​ka i za​mknął je za sobą. „Chy​ba nikt nic nie za​uwa​żył. Co te​raz?” Znaj​do​wał się w pa​lar​n i, prze​siąk​n ię​tej za​p a​chem dymu z cy​gar. Na sto​li​ku pod ścia​n ą po​ły​ski​wa​ły bu​tel​ki z róż​n o​ko​lo​ro​wy​mi trun​ka​mi; pu​deł​ka cy​gar zro​bio​n e z lek​kiej bal​sy na​su​wa​ły myśl o da​le​kiej Ha​wa​n ie. Lu​dzi nie było. T. otwo​rzył drzwi i wy​szedł na ob​wie​szo​n y por​tre​ta​mi ko​ry​tarz. Ze ścian spo​glą​da​li ta​jem​n i​czo ka​wa​le​ro​wie z cza​sów Ka​ta​rzy​n y w pe​ru​kach i damy w wy​de​kol​to​wa​n ych suk​niach. Na​stęp​n e drzwi za pa​lar​n ią pro​wa​dzi​ły do sy​p ial​n i, gdzie pach​n ia​ło sub​tel​n y​mi ko​bie​cy​mi per​fu​ma​mi. Tam też ni​ko​go nie było. Pa​n o​wa​ła ja​kaś szcze​gól​n a mar​twa ci​sza – czu​ło się, że cały dom jest pu​sty. Nie​mniej na​le​ża​ło to spraw​dzić. Je​den ko​n iec ko​ry​ta​rza do​cho​dził do za​mknię​tych dwu​skrzy​dło​wych drzwi – są​dząc ze wszyst​kie​go, był tam sa​lon. Dru​gi ko​n iec pro​wa​dził do mar​mu​ro​wych scho​dów wio​dą​cych na par​ter. T. zszedł na dół i zna​lazł się w przed​p o​ko​ju, ozdo​bio​n ym wło​ski​mi pej​za​ża​mi i mar​mu​rem. Na po​stu​men​tach po obu stro​n ach głów​n ych drzwi sta​ły ogrom​n a chiń​ska waza z ry​sun​kiem wo​do​spa​du i wy​so​ki ze​gar. Pod​szedł do wazy, by się przyj​rzeć ry​sun​ko​wi, i na​gle wy​da​ło mu się, że w po​wie​trzu za​pach​n ia​ło al​ko​ho​lem. A po​tem za jego ple​ca​mi roz​legł się szmer. Obej​rzaw​szy się, zo​ba​czył tłu​ste​go ru​de​go kota, sie​dzą​ce​go na mar​mu​ro​wej rzeź​bie Pal​las Ate​n y. Było nie do po​ję​cia, jak się tam zna​lazł – chy​ba że ze​sko​czył z fi​ran​ki. Kotu nie​wy​god​n ie było na ma​łej okrą​głej gło​wie, ale ob​ra​zek ten był tak wy​raź​n ą alu​zją do wier​sza Ed​ga​ra Poe o kru​ku, któ​ry siadł na po​p ier​siu grec​kiej bo​gi​n i, że T. od razu zro​zu​miał, kogo ma przed sobą. Nie mó​wiąc ani sło​wa, pod​szedł do kota, chwy​cił go za kark, po​trzą​snął

i uniósł do twa​rzy. – No co, Arie​lu Ed​mun​do​wi​czu? Sam się pan uka​że czy mam przy​ciąć ogon? Chy​ba ścią​gnął skó​rę na szyi zbyt moc​n o, bo kot nie mógł na​wet miauk​n ąć. Jego od​p o​wiedź za​brzmia​ła ochry​p le i ci​cho: – Przy​kro pa​trzeć, jak pan pod​upadł, hra​bio. A może pan uwa​ża, że nie​sprze​ci​wia​n ie się złu ozna​cza za​kaz po​wstrzy​my​wa​n ia mro​ku, są​czą​ce​go się z wła​snej du​szy? Co za wstyd! Szedł pan do Pu​stel​n i Optyń​skiej, a skoń​czył jako… – Aha – prze​rwał mu T. – Przy​był pan, Arie​lu Ed​mun​do​wi​czu? Do​sko​n a​le. Naj​wyż​szy czas wy​ja​śnić so​bie to i owo… – Pro​szę bar​dzo – od​rzekł kot. – Po​roz​ma​wiaj​my. Tyl​ko po​zwo​li pan… No, niech mnie pan pu​ści, nie uciek​n ę. T. roz​luź​n ił chwyt. Zna​la​zł​szy się na zie​mi, kot, niby na​dmu​chi​wa​n y ba​lon, za​czął ro​snąć, zmie​n ia​jąc kształ​ty – i wkrót​ce przed T. sta​n ął Ariel. Tym ra​zem pre​zen​to​wał się bar​dzo wy​myśl​n ie. Miał na so​bie ha​fto​wa​n ą zło​tem orien​tal​na sza​tę, ko​lo​rem przy​p o​mi​n a​ją​cą ko​cią sierść, a gór​n ą po​ło​wę twa​rzy za​sła​n ia​ła mu ko​cia ma​ska z pa​p ier mâché, tak do​bra​n a, że ster​czą​ce spod niej wąsy wy​glą​da​ły na jej na​tu​ral​n e prze​dłu​że​n ie. Na pierw​szy rzut oka było wi​dać, że de​miurg jest moc​n o pi​ja​n y. – Cóż, ko​cha​n ecz​ku, nie jest pan szcze​gól​n ie ory​gi​n al​n y – oznaj​mił życz​li​wie Ariel i szturch​n ął T. w ra​mię. – Przy​cią​gać uwa​gę stwór​cy za po​mo​cą mąk za​da​wa​n ych bo​skie​mu stwo​rze​n iu, to bar​dzo po​wszech​n a for​ma po​szu​ki​wa​n ia Boga. Weź​my ta​kie​go Czyn​gis-cha​na albo Na​p o​le​ona, albo ja​kie​go​kol​wiek in​n e​go wiel​kie​go zdo​byw​cę… Naj​czę​ściej jed​n ak prze​ja​wia się tak spon​ta​n icz​n a dzie​cię​ca re​li​gij​n ość. Wła​śnie tym, a nie freu​dow​ski​mi świń​stwa​mi na​le​ży tłu​ma​czyć strze​la​n ie z pro​cy do wró​bli. Zga​dza się pan ze mną? – Nie – od​p arł su​cho T. – No to chodź​my po​roz​ma​wiać – po​wie​dział Ariel. – My​ślę, że duży sa​lon nada się w sam raz. A jak się nie nada, to my go ulep​szy​my, che, che… We​szli po scho​dach; Ariel jed​n ym pchnię​ciem otwo​rzył dwu​skrzy​dło​we drzwi na koń​cu ko​ry​ta​rza, jesz​cze przed chwi​lą za​mknię​te na klucz. Za nimi znaj​do​wa​ła się ob​szer​n a sala, za​sta​wio​n a cze​czo​to​wy​mi me​bla​mi, wśród któ​rych wy​róż​n ia​ła się cen​n a se​kre​te​ra w kształ​cie musz​li per​ło​p ła​wa. Po​środ​ku sali stał okrą​gły stół oto​czo​n y krze​sła​mi – jak​by mie​li tu za​siąść ry​ce​rze kró​la Ar​tu​ra. Ścia​n ę na​p rze​ciw okien zdo​bił por​tret w cięż​kiej mu​ze​a l​n ej ra​mie. Przed​sta​wiał mło​dą damę w ciem​n ej, za​p ię​tej pod szy​ję suk​n i – nie​mal dziew​czyn​kę. Mia​ła dziw​n ie krót​ką fry​zu​rę z drob​n y​mi kę​dzior​ka​mi. Dwo​ma pal​ca​mi trzy​ma​ła za ogo​n ek żół​to-brą​zo​wą man​da​ryn​kę i uśmie​cha​ła się – i była w tym taka głę​bia ze​p su​cia, że T. mimo woli się skrzy​wił. Naj​p ierw po​my​ślał, że to ja​kaś śre​dnio​wiecz​n a hisz​p ań​ska in​fant​ka, ale po za​ma​szy​stych po​cią​gnię​ciach pędz​la zo​rien​to​wał się, że ma przed sobą nie sta​ry ob​raz, lecz sty​li​za​cję. I do​p ie​ro po​tem roz​p o​znał w ko​bie​cie na ob​ra​zie Ak​si​n ię. Na​tych​miast się od​wró​cił. Mię​dzy wy​cho​dzą​cy​mi na Fon​tan​kę okna​mi – tam gdzie spo​glą​da​ła uśmiech​n ię​ta in​fant​ka – ścia​n ę zdo​bi​ła ko​lek​cja kosz​tow​n ej bro​n i my​śliw​skiej: usia​n e dro​gi​mi ka​mie​n ia​mi kin​dża​ły i sza​ble wi​sia​ły wo​kół wy​kła​da​n ej ko​ścią sło​n io​wą dwu​rur​ki, tak gę​sto po​kry​tej in​kru​sta​cja​mi, że bar​dziej przy​p o​mi​n a​ła jaj​ko Fa​ber​gé niż broń.

– Niech pan sia​da – po​wie​dział non​sza​lanc​ko Ariel. – No i jak? Czy to po​miesz​cze​n ie na​da​je się do roz​mo​wy z twór​cą? T. usiadł przy sto​le. – Pro​szę mi po​wie​dzieć, czy ta sala ist​n ia​ła, kie​dy drzwi były za​mknię​te? – za​p y​tał. – Mam na my​śli por​tret, broń, całe ume​blo​wa​n ie? – Trud​n e py​ta​n ie – uśmiech​n ął się Ariel. – I tak, i nie. – Jak to? – Pań​ski świat jest stwa​rza​n y ener​gią mo​jej uwa​gi. Sku​p iam się na ja​kimś szcze​gó​le i ten szcze​gół po​wsta​je. Dla​te​go moż​n a po​wie​dzieć, że przed na​szym spo​tka​n iem po​ko​ju nie było. Z dru​giej stro​n y, wszyst​kie jego czę​ści skła​do​we ist​n ia​ły w moim bo​skim umy​śle. Dla​te​go w pew​n ym an​ty​cy​p a​cyj​n ym sen​sie ten po​kój ist​n iał już wte​dy, kie​dy za​czął się pan znę​cać nad bied​n ym zwie​rzę​ciem. Ale zo​staw​my to teo​lo​gom… Ariel pod​szedł do kre​den​su, otwo​rzył drzwicz​ki i wy​jął tacę, na któ​rej po​sta​wił bu​tel​kę wód​ki – przy czym T. od​n iósł wra​że​n ie, że w tym ru​chu było coś z ma​gicz​n ej sztucz​ki i pod​mia​n y, jak​by Ariel w rze​czy​wi​sto​ści przy​n iósł wód​kę ze sobą i te​raz po pro​stu zręcz​n ie wy​cią​gnął ją spod sza​ty. – Cze​go się pan na​p i​je? – za​p y​tał Ariel. – Są tu li​kie​ry, ko​n iak. – A nie moż​n a bez tego? – Nie. – No to po​p ro​szę ko​n iak – rzekł T. – Fio​dor Mi​chaj​ło​wicz mó​wił, że jest do​bry na ra​dia​cję. Ariel po​sta​wił na tacy jesz​cze jed​n ą bu​tel​kę i dwa krysz​ta​ło​we kie​lisz​ki, wró​cił do sto​łu i usiadł na​p rze​ciw T. – Na ra​dia​cję jak ulał – po​twier​dził, na​le​wa​jąc so​bie wód​ki. – Mu​szę panu po​wie​dzieć, hra​bio, że do​star​czył mi pan spo​ro in​te​re​su​ją​cych prze​żyć… Niech mi pan po​wie, czy w mo​men​cie gdy świę​to​wał pan swo​je uwol​n ie​n ie się z mo​ich, che, che, łap – czy na​p raw​dę nie przy​szło panu do gło​wy, że wszyst​kie te bia​łe rę​ka​wicz​ki i inne atry​bu​ty pań​skiej wol​n o​ści wy​my​śli​łem ja? T. opu​ścił gło​wę. – Nie – wy​znał uczci​wie. Ariel za​chi​cho​tał z za​do​wo​le​n iem. – A w ogó​le, jak się panu po​do​ba taki zwrot ak​cji? Moim zda​n iem zo​sta​ło to zro​bio​n e z wiel​kim roz​ma​chem i, nie wsty​dzę się tego po​wie​dzieć, zręcz​n ie. Co tam zręcz​n ie, po pro​stu eks​tra. Zwłasz​cza ta prze​p ra​wa przez Styks. Oczy​wi​ście ścią​gną​łem od in​n ych – ale prze​cież te​raz wszy​scy ścią​ga​ją. Za to jak gład​ko wy​szło, co? Sam hra​bia T. się nie do​my​ślił! – Nie do​my​śli​łem się wy​łącz​n ie dla​te​go – po​wie​dział po​n u​ro T. – że pan nie wło​żył mi tego do​my​słu do gło​wy. – Wi​dzę, że pan ro​zu​mie – po​chwa​lił go Ariel. – Za to pan nie może mnie ob​wi​n ić o pró​bę bluź​n ier​stwa. – A wła​śnie że mogę – za​chi​cho​tał Ariel. – Jesz​cze jak mogę. Niech się pan nie łu​dzi, ko​cha​n ecz​ku, że cze​goś nie mogę. Mogę wszyst​ko. A pan po​wi​n ien bar​dziej uwa​żać. Prze​cież da​wa​łem panu do zro​zu​mie​n ia. Mó​wi​łem wy​raź​n ie, że za​bio​rę ze sobą wszyst​kie pro​jek​ty. A kto jest moim głów​n ym pro​jek​tem? Pan. Mimo wszyst​kich pań​skich po​szu​ki​wań Boga i two​rze​n ia Boga.

– Po​szu​ki​wa​czem Boga jest pan – po​wie​dział T. – Żeby wy​my​ślić coś ta​kie​go – kult kota… Czy ten her​ma​fro​dy​ta to też pań​ski cen​n y pro​jekt? – Wła​śnie tak. W Pe​ters​bur​gu Do​s to​jew​s kie​go po​ło​wa ca​łej tej strze​la​n i​n y roz​gry​wa się w so​bo​rach. Zgod​n ie z pro​jek​tem tech​n icz​n ym prze​strzeń, w któ​rej to​czy się gra, jest nisz​czo​n a w czter​dzie​stu, sześć​dzie​się​ciu pro​cen​tach. To zna​czy fre​ski się osy​p u​ją, kio​ty – szaf​ki na świę​te ob​ra​zy – się roz​p a​da​ją, świecz​n i​ki pę​ka​ją od kul. A biz​n e​su re​li​gij​n e​go w na​szym ban​tu​sta​n ie ru​szać nie wol​n o, już pan o tym wie. Ale prze​cież coś musi być na iko​n ach, do któ​rych się strze​la? No i wy​my​śli​li​śmy. Szko​da, że nie za​p y​tał pan Do​sto​jew​skie​go, kogo on ro​zu​mie pod sło​wem „bóg”. Wy​tłu​ma​czył​by panu. T. wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Ja​kieś to nie​p raw​do​p o​dob​n e. Kot. – A nie​chże pan da spo​kój – mach​n ął ręką Ariel. – Gdy​by ja​kiś pi​ja​n y ksią​żę ogło​sił bo​giem nie Żyda, ale kota, to przez ty​siąc lat mo​dlo​n o by się do kota. Przy czym, za​p ew​n iam pana, apa​rat teo​lo​gicz​n y nie ustę​p o​wał​by obec​n e​mu, i ochron​n a re​to​ry​ka tu​dzież. Nasz na​ród cha​rak​te​ry​zu​je się zdu​mie​wa​ją​cym za​ufa​n iem do po​sta​n o​wień wła​dzy. Wy​chy​lił kie​li​szek. T. wes​tchnął. – Niech pan się na​p i​je ko​n iacz​ku, no – ser​decz​n ie za​chę​cił Ariel. – Z tą ra​dia​cją to nie żart. Naj​p ierw wy​p ad​n ą wło​sy z bro​dy, po​tem po​ro​bią się wrzo​dy na twa​rzy. Ile cza​su pan spę​dził w Pe​ters​bur​gu Do​sto​jew​skie​go? Oko​ło doby? To zna​czy, że trze​ba pić mi​n i​mum ty​dzień. A kie​dy jest się tam, bu​tel​kę wód​ki co go​dzi​n a. Aha, i wca​le nie trze​ba ko​n iecz​n ie za​bi​jać, tu Do​sto​jew​ski prze​do​brzył. I wód​kę, i kieł​ba​skę moż​n a bez za​bi​ja​n ia wy​mie​n ić za ar​te​fak​ty w skle​p ie Bia​łe Noce. – Na ar​te​fak​ty? – za​p y​tał T., wpa​tru​jąc się w kie​li​szek z ko​n ia​kiem. – A co to jest? – Przed​mio​ty, któ​re przy​da​ją iro​n icz​n e​mu sho​ote​ro​wi aspekt wir​tu​a l​n e​go shop​p in​gu. W ten spo​sób uru​cha​mia​my har​mo​n ij​n ie wszyst​kie in​stynk​ty ba​zo​we. Pręt Po​li​wa​n o​wa, pod​kład​ka Po​li​wa​n o​wa, kasz​tan​ka, mosz​n a wie​leb​n e​go Se​li​fa​n a, ben​gal​ski śli​mak, pa​rzą​ce sa​dło… Tyl​ko przed uży​ciem trze​ba je zak​ty​wi​zo​wać ener​gią wchło​n ię​tych dusz. – To zna​czy jed​n ak trze​ba bę​dzie za​bi​jać? Ariel za​sta​n a​wiał się chwi​lę. – Wy​cho​dzi na to, że w za​sa​dzie tak – po​wie​dział nie​p ew​n ie. – Kto by od​dał du​szę tak po pro​stu. A du​sze trze​ba wy​sy​sać na róż​n e spo​so​by, na tym opie​ra się cała dy​n a​mi​ka. – Czy pan cho​ciaż zda​je so​bie spra​wę, jak bar​dzo stwo​rzo​n y przez pana świat przy​p o​mi​na pie​kło? O dzi​wo, Arie​lo​wi te sło​wa spra​wi​ły wi​docz​n ą przy​jem​n ość. – E tam, za​raz pie​kło – par​sk​n ął. – Nie​p raw​da, są też przy​jem​n o​ści. Zjadł so​bie czło​wiek kieł​ba​skę, łyk​n ął wó​decz​ki, za​ssał du​szycz​kę – czyż to źle? To tyl​ko pana tra​p ią wąt​p li​wo​ści. I będą pana tra​p ić rów​n ież w ma​jąt​ku. Dla​te​go jest pan u nas hra​bią T., że na​wet nie po​tra​fi pan zwy​czaj​n ie wy​ssać du​szy. Ko​n iecz​n ie musi pan szu​kać we wszyst​kim pier​wiast​ka mo​ral​n e​go i na wszel​kie spo​so​by się nie sprze​ci​wiać. – Po co pan w ogó​le wy​my​ślił wy​sy​sa​n ie dusz? – To nie ja – od​p arł Ariel – ale rząd świa​to​wy. Dziś opie​ra​ją się na tym wszyst​kie gry. W ogó​le nie ro​zu​miem, cze​mu jest pan do mnie tak źle na​sta​wio​n y. Chy​ba uwa​ża pan mnie i mo​ich ko​le​gów za ja​kichś drę​czy​cie​li nie z tego świa​ta. A my ni​czym się od pana nie róż​n i​my, tłu​ma​czy​łem to prze​cież, kie​dy się panu śni​łem. Je​ste​śmy ta​ki​mi sa​my​mi tra​gicz​n y​mi

fan​to​ma​mi. I Mi​tień​ka, i Gri​sza Owniuk, i Go​sza Pi​wo​ry​łow. – Znów pra​cu​je​cie ra​zem? – No – uśmiech​n ął się Ariel. – Nie ro​zu​miem. Oni się też prze​rzu​ci​li na sho​oter? Ariel mach​n ął rę​ka​wem. – O sho​ote​rze niech pan za​p o​mni. – Dla​cze​go? – Bo swo​ją rolę już pan w nim ode​grał. – Czy​li co? Jaką tam mia​łem rolę? – Boss fi​gh​ta dru​gie​go po​zio​mu. Po​ja​wia się pan spo​za prze​wró​co​n ej cho​in​ki po ostat​n im od​dzia​le zom​bi – kie​dy Do​sto​jew​skie​mu koń​czą się na​bo​je do gra​n at​n i​ka. Do​sto​jew​ski wy​ła​zi z oko​p u i za​czy​n a z pa​n em wal​czyć. Po​tem pan wy​ry​wa mu sie​kie​rę, to jest cut​s ce​ne. Wsta​wio​n a ani​ma​cja, je​śli pan nie ro​zu​mie. Do​sto​jew​ski prze​gry​wa, po​tem po​krze​p ia się po​stem i mo​dli​twą i od​la​tu​je ba​lo​n em do Ame​ry​ki, to też cut​s ce​ne, ale na ra​zie jej nie ro​bio​no. I te​raz nie wia​do​mo, czy będą ro​bić, czy nie. A je​śli na​wet, to beze mnie – ju​tro od​cho​dzę. – Jak to pan od​cho​dzi? – Naf​ta nie daje wię​cej pie​n ię​dzy. Prze​ra​bia​ją wszyst​kie pro​jek​ty – oszczęd​n ość środ​ków. Nasz sho​oter na pew​n o za​mro​żą. – A pan prze​cież chciał go sprze​dać na Za​chód? – Też nic z tego. Nie spodo​bał im się sce​n a​riusz. Szcze​gól​n ie od miej​sca, kie​dy Do​sto​jew​ski lą​du​je w No​wym Jor​ku. Przy​sła​li pi​smo, bar​dzo uprzej​me. Po​mysł in​te​re​su​ją​cy, cała rzecz dy​n a​micz​n a, ale wy​mo​wa taka, że są zmu​sze​n i zre​zy​gno​wać. U was, pi​szą, w jed​n ym 34 epi​zo​dzie chór Ży​dów z Har​le​mu śpie​wa pieśń Czor​nyj mo​ron, ja nie twoj , a w dru​gim po​ja​35 wia się mrocz​n y wład​ca imie​n iem Ba​trak Abra​ma. Czy nie są​dzi​cie, pi​szą, że jest tu ja​kaś sprzecz​n ość świa​to​p o​glą​dów? Kon​su​ment może się po​gu​bić… Tym​cza​sem nie ma tu żad​n ej sprzecz​n o​ści, tyl​ko dia​lek​ty​ka. Oni tam są po pro​stu okrop​n ie stra​chli​wi. W de​kla​ra​cjach to wol​n i lu​dzie, a tak na​p raw​dę każ​dy się trzę​sie o swo​ją hi​p o​te​kę i to​yo​tę cam​ry. Na​p i​sa​li​śmy do nich: nie bój​cie się, wszyst​ko mamy wy​wa​żo​n e, pod ko​n iec epi​zo​du Ba​trak Abra​ma spier​da​la do raju po​dat​ko​we​go na niedź​wie​dzie. A oni na to: komu tu po​trzeb​n e te wa​sze niedź​wie​dzie? Nasz kon​su​ment już od trzy​dzie​stu lat ma gdzieś całe to wa​sze zoo… Krót​ko mó​wiąc, ola​li nas. – I co te​raz bę​dzie? – Wró​ci​my do pier​wot​n ej kon​cep​cji. Bę​dzie​my do​kle​p y​wać po​wieść. – Co, wró​ci​cie do Su​lej​ma​n a? – Ależ co pan, niech Bóg bro​n i. Za żad​n e pie​n ią​dze. – Ale prze​cież on rzą​dzi w wa​szym wy​daw​n ic​twie? – Już nie – po​wie​dział Ariel. – Wie pan, co mu po​ra​dził ge​n e​rał Szmy​ga? Pod​p i​sy​wa​łeś coś od​dziel​n ie z Ma​krau​do​wem w spra​wie wy​daw​n ic​twa? No to na co ci ten wrzód na tył​ku – od​daj całą tę chu​jo​zę, niech się roz​li​cza po​p rzed​n i wła​ści​ciel. Tam i tak są tyl​ko pa​p ie​ry za​ło​ży​ciel​skie, trzy kom​p u​te​ry i dług. Po cho​le​rę masz od​da​wać kre​dyt, niech Ma​krau​dow w swo​im Lon​dy​n ie dra​p ie się po du​p ie czy tym, co tam ma za​miast gło​wy. T. wy​chy​lił kie​li​szek ko​n ia​ku. – A Ma​krau​dow? – za​p y​tał.

– Co Ma​krau​dow, co on może. Na​sze kon​trak​ty są na nie​go. I te​raz znów mu pod​le​ga​my. Za to wszy​scy są w kom​p le​cie. Wró​cił Mi​tień​ka – wła​śnie go wy​wa​li​li z te​le​wi​zji. Na​wet wy​na​ję​li​śmy szó​ste​go au​to​ra, pra​wo​sław​n e​go re​a li​stę. Taka, wie pan, du​cho​wa lo​ko​mo​ty​wa typu „zba​wie​n ie za ko​p iej​ki”. No i po​ma​łu wy​ła​zi​my z kry​zy​su. – Po co wam szó​sty au​tor? – Chce​my pie​p rz​n ąć je​den re​a li​stycz​n y roz​dzia​lik. Ale na ra​zie za wcze​śnie o tym mó​wić… Co zaś do pana, pa​n ie hra​bio, po​wi​siał pan so​bie w sza​rej pu​st​ce, po​był pan oj​cem prze​strze​n i, a te​raz we​lco​me, jak to się mówi, back. T. pod​n iósł na Arie​la po​ciem​n ia​łe oczy i szep​n ął: – Na​igra​wa się pan? Cóż… Pro​szę bar​dzo. Może na​p raw​dę jest pan moim stwór​cą; ale i pan ma stwór​cę. I on wszyst​ko wi​dzi. On nie do​p u​ści, żeby… Wszyst​ko jest nie tak, jak pan mówi… Świat nie może być taki na​p raw​dę! I nie​chże pan wresz​cie zdej​mie tę cho​ler​n ą ma​skę!!! T. stop​n io​wo pod​n o​sił głos i pod ko​n iec zda​n ia już krzy​czał; jed​n o​cze​śnie wstał z krze​sła, prze​chy​lił się przez stół i bru​tal​n ie zdarł ko​cią ma​skę z twa​rzy Arie​la, któ​ry nie zdą​żył od​sko​czyć. Pod okiem Arie​la roz​le​wał się ogrom​n y si​n iec, obej​mu​ją​cy pół twa​rzy. Przez se​kun​dę pa​trzy​li na sie​bie, po​tem T. upu​ścił ma​skę i padł z po​wro​tem na swo​je krze​sło. – Och – sap​n ął – prze​p ra​szam… My​śla​łem, że pan ją nosi, żeby się nade mną znę​cać. Nie wie​dzia​łem, że ma pan taką… – Śli​wę – do​koń​czył po​n u​ro Ariel. – Ale dla​cze​go miał​bym się znę​cać? Ma mnie pan za po​two​ra? Je​śli chce pan wie​dzieć, każ​de na​sze spo​tka​n ie to dla mnie od​p o​czy​n ek. Sam pan wie od cze​go, cią​gle się panu uskar​żam. I ma​skę wło​ży​łem spe​cjal​n ie po to, żeby nie psuć panu na​stro​ju swo​im wi​do​kiem. A pan mówi: znę​cać… – Prze​p ra​szam – po​wtó​rzył T. zmie​sza​n y. – Źle pana zro​zu​mia​łem. Ale po​p rzed​n io si​n iak był mniej​szy. I mi​n ę​ło już tyle cza​su. Co się sta​ło? – Sam na nowo na​tar​łem pal​cem. Żeby był więk​szy i ciem​n iej​szy. Wi​dzi pan, pod sa​mym okiem jest pra​wie czar​n y. – Ale dla​cze​go? – Ma​krau​dow ka​zał sfo​to​gra​fo​wać ob​ra​że​n ia. Żeby po​dać do sądu Su​lej​ma​n a i jego kry​szę. W Mo​skwie to ona może so​bie być waż​n a i cze​ki​stow​ska, a z Lon​dy​n u spo​koj​n ie moż​n a ją olać wy​so​kim łu​kiem. Sko​ro bili cię przed ka​me​rą, po​wia​da, to ku​p i​my na​gra​n ie. I ko​niecz​n ie za​łatw ob​duk​cję. Mó​wię mu, że mi​n ął już mie​siąc, a on, że co z tego. Po​wiesz, że bili cię moc​n o i cią​gle nie scho​dzi. We wszyst​kich za​leż​n ych ga​ze​tach ich opi​sze​my, po​wia​da, i zro​bi​my z nich wy​rzut​ków przy​zwo​ite​go spo​łe​czeń​stwa… Ale szcze​rze mó​wiąc, mam po​dej​rze​n ie, że li​be​ral​n i cze​ki​ści do​sta​li zie​lo​n e świa​tło, żeby przy​ła​do​wać si​ło​wym, po pro​stu tak się to zbie​gło. Bo ola​n ie ola​n iem, ale Ar​men Wa​gi​to​wicz w Lon​dy​n ie pod​le​ga Urkin​so​n o​wi. – Kosz​mar – po​wie​dział T. ze współ​czu​ciem. – A pan nie mógł​by wziąć re​wol​we​ru i ze​mścić się na tym Su​lej​ma​n ie? Czy pan rów​n ież jest wy​znaw​cą nie​sprze​ci​wia​n ia się złu prze​mo​cą? – Ja​kim zno​wu wy​znaw​cą, do cho​le​ry? Ale nie mam nic wspól​n e​go z dży​gi​ta​mi, kto mi po​zwo​li strze​lać do lu​dzi? W nie​któ​rych spra​wach jest pan cał​kiem jak dziec​ko. I cią​gle pan

my​śli, że pana na​bie​ram. A ja panu mó​wię naj​szczer​szą praw​dę. – Nie​zu​p eł​n ie – od​rzekł T. – Mówi pan praw​dę tyl​ko o głup​stwach. A naj​waż​n iej​sze pan prze​mil​cza. – Co mia​n o​wi​cie? – Ariel zro​bił wiel​kie oczy. – A nie bę​dzie pan kła​mać? – Przy​się​gam – rzekł Ariel, kła​dąc rękę na pier​si. – Pro​szę mi po​wie​dzieć, kto to jest So​łow​jow. – So​łow​jow? A co, wspo​mi​n a​łem o nim? Cha, cha, cha… To jest wła​śnie głów​n a przy​czy​na, dla któ​rej Mi​tień​kę wy​p ie​p rzy​li z te​le​wi​zji. Praw​dę mó​wiąc, Mi​tień​ka sam jest so​bie wi​nien. Nie mó​wi​łem panu, że on we wszyst​kich swo​ich epi​zo​dach sta​le z kimś wy​rów​n u​je po​ra​chun​ki. A to z kum​p la​mi z se​mi​n a​riów li​te​rac​kich, a to z kry​ty​ka​mi, a to z glo​bal​n ym ocie​p le​n iem, w ogó​le z każ​dym, kogo w da​n ym mo​men​cie uwa​ża za naj​więk​sze​go wro​ga. – Ale co ma z tym wspól​n e​go So​łow​jow? 36 – A to, że Mi​tień​ka ma z nim po​ra​chun​ki. Pro​gram tego So​łow​jo​wa już daw​n o zli​kwi​do​wa​n o, a nasz Mi​tień​ka i tak po​sta​n o​wił mu pod​ło​żyć świ​n ię, bo jest strasz​n ie pa​mię​tli​wy. Pew​n ie pan pa​mię​ta, że pra​co​wał przy se​ria​lu Sta​ru​cha Izer​gil. Ro​bi​li wte​dy cykl „Mo​gi​ła Man​delsz​ta​ma”, to był taki po​eta, pi​sał wier​sze w sty​lu „wła​dza jest wstręt​n a jak dło​n ie go​li​bro​dy”. Nikt na​wet nie wie, gdzie jest po​cho​wa​n y, stąd taki ty​tuł. No więc w te​le​wi​zji wy​my​śli​li fra​p u​ją​cą fa​bu​łę, pra​co​wa​li nad nią całą bry​ga​dą. A Mi​tień​ka zo​stał po go​dzi​n ach, otwo​rzył sce​n a​riusz i w miej​scu, gdzie sta​ru​cha wpa​da w trans i za​czy​n a wiesz​czyć, zmie​n ił klu​czo​wą re​p li​kę. Za​miast „wła​dza jest wstręt​n a jak czło​n ek kel​n e​ra” wstu​kał „wła​dza jest wstręt​n a jak pej​sy So​łow​jo​wa”. I tak po​szło w eter. Wy​obra​ża pan so​bie? Mało że ob​ra​ził ofi​ce​ra, to jesz​cze prze​p a​dła cała in​try​ga. Bo wcze​śniej widz za​da​wał so​bie py​ta​n ie, kto jest po​cho​wa​n y w mo​gi​le – Man​delsz​tam czy kel​n er, a te​raz kto wie o czym za​cznie my​śleć… – O któ​rym So​łow​jo​wie pan mówi? – za​p y​tał T. – Wia​do​mo o któ​rym. Był taki pre​zen​ter te​le​wi​zyj​n y, czło​wiek z przy​szło​ści. W dzień na​wi​jał z te​le​wi​zo​ra, a w nocy roz​sy​łał spa​my. T. uśmiech​n ął się cier​p li​wie. – A ja – od​rzekł – mó​wię o tym So​łow​jo​wie, któ​ry uczył szu​kać czy​tel​n i​ka w so​bie. I wy​my​ślił Pu​stel​n ię Optyń​ską, do któ​rej idę. Ariel z nie​do​wie​rza​n iem uniósł brwi. Po​tem na jego twa​rzy od​ma​lo​wa​ło się lek​kie zmie​sza​n ie. – A skąd pan o nim wie? – Do​sto​jew​ski mi opo​wie​dział. A więc zno​wu pan kła​mie? – Ależ nie kła​mię. Po pro​stu o tym So​łow​jo​wie w ogó​le ni​cze​go nie po​wi​n ien pan wie​dzieć… Wy​glą​da na to, że sam po​kpi​łem spra​wę. Jesz​cze nie wy​gła​dzi​łem wszyst​kich ka​wał​ków. No tak, była taka po​stać. W rów​n o​le​głej li​n ii fa​bu​lar​n ej z pier​wot​n ej wer​sji. Ale już daw​n o go usu​n ę​li​śmy. – Dla​cze​go? – Dla​cze​go, dla​cze​go. Mamy kry​zys, ile razy trze​ba to panu po​wta​rzać? A jaki kon​sen​sus przy​ję​ły eli​ty? Ob​ci​n ać kosz​ty. No już do​brze, niech się pan nie zło​ści. Opo​wiem w dwóch sło​wach. Ariel na​lał so​bie jesz​cze je​den kie​li​szek. – No więc – po​wie​dział, wy​p iw​szy. – Był taki So​łow​jow. Bo kie​dy za​czy​n a​li​śmy pod Ar​-

me​n em Wa​gi​to​wi​czem, li​czy​li​śmy na spo​ry bu​dżet. Dla​te​go chcie​li​śmy zro​bić w książ​ce dwie rów​n o​le​głe hi​sto​rie. Pań​ska była za​p la​n o​wa​n a jako opo​wieść o po​wro​cie ge​n iu​sza wol​n o​my​śli​cie​la na łono mat​ki Cer​kwi. A hi​sto​ria So​łow​jo​wa, na od​wrót, mia​ła opo​wia​dać o du​cho​wym kra​chu, do któ​re​go sub​tel​n e​go fi​lo​zo​fa i po​etę do​p ro​wa​dzi​ła fa​scy​n a​cja wschod​n im pan​mon​go​li​zmem i po​gań​skim neo​p la​to​n i​zmem, któ​ra na​stęp​n ie prze​ro​dzi​ła się w nie​p o​ha​mo​wa​n ą na​mięt​n ość do ka​to​li​cy​zmu i za​koń​czy​ła upad​kiem w ciem​n ą ot​chłań eku​me​n i​zmu… – I co da​lej? – Da​lej do​brze pan wie. Ob​cię​li fi​n an​so​wa​n ie, sprze​da​li nas dży​gi​tom i pu​ści​li na wła​sny roz​ra​chu​n ek. – Cho​dzi mi o to, co było da​lej z So​łow​jo​wem. 37 – Naj​p ierw chcie​li​śmy go prze​ro​bić na czło​wie​ka wal​czą​ce​go dwo​ma pa​n i​ka​di​ła​mi . Za​pro​p o​n o​wał to Gri​sza Owniuk. Cały czas sta​ra się wy​my​ślać coś no​we​go, żeby nie było po​wtó​rzeń. Po​tem wy​go​oglo​wa​li​śmy, co to jest, i po​sta​n o​wi​li​śmy je za​mie​n ić na noże do chle​ba. My​śle​li​śmy na​wet, żeby wpro​wa​dzić uczniów So​łow​jo​wa – An​drie​ja Bie​łe​go, któ​ry zle​wa się z su​fi​tem, i Alek​san​dra Bło​ka, któ​ry nie od​p usz​cza ani jed​n e​go cio​su. I po​cząt​ko​wo nie​źle nam szło. So​łow​jow za​czy​n ał mniej wię​cej tak jak pan – tyl​ko nie je​chał po​cią​giem, ale dy​li​żan​sem, i za​miast ria​sy miał ka​to​lic​ką su​tan​n ę. No i oczy​wi​ście nóż do chle​ba za​miast re​wol​we​ru. A po​tem za​czę​ły się pro​ble​my. – Ja​kie? – Cho​dzi o to – rzekł Ariel – że za So​łow​jo​wa od​p o​wia​dał inny au​tor, nie po​wiem kto. I kie​dy za​czę​li​śmy się za​sta​n a​wiać, co zro​bić, żeby przejść na sa​mo​fi​n an​so​wa​n ie, za​p ro​p o​no​wał ten po​mysł. Jak So​łow​jow tłu​ma​czy in​n ym bo​ha​te​rom, że czy​tel​n ik jest w nich. Pi​sa​rze są śmier​tel​n i, a czy​tel​n ik wiecz​n y, albo od​wrot​n ie, już nie pa​mię​tam. Sam do koń​ca nie zro​zu​mia​łem. A spe​ce od mar​ke​tin​gu nie zro​zu​mie​li tym bar​dziej. Ale jak to usły​sze​li, za​czę​li wy​brzy​dzać. – A co im się nie po​do​ba​ło? – za​p y​tał T. – Musi pan wie​dzieć, że oni mają spe​cjal​n e ta​bli​ce do ma​szy​n y Tu​rin​ga, gdzie jest wy​li​czo​n e, ile i na czym moż​n a za​ro​bić. No więc mar​ke​tin​gow​cy po​wie​dzie​li, że każ​da pró​ba wpro​wa​dze​n ia czy​tel​n i​ka w tkan​kę opo​wie​ści spo​tka się z bra​kiem za​in​te​re​so​wa​n ia sze​ro​kich mas i bę​dzie fia​skiem ko​mer​cyj​n ym. Mó​wi​my im: zro​zum​cie, „czy​tel​n ik” to tu​taj po pro​stu me​ta​fo​ra. A oni: to wy zro​zum​cie, mamy kre​dyt wa​lu​to​wy. I me​ta​fo​ry mu​szą być ta​kie, że​by​śmy mie​li na po​kry​cie nie tyl​ko pro​cen​tów, ale na wzro​stu kur​su. Kie​dy do​lar kosz​to​wał dwa​dzie​ścia dwa ru​ble, moż​n a było so​bie wpro​wa​dzać czy​tel​n i​ka do tek​stu. A te​raz nie, bo za​kłó​ca to ilu​zję udzia​łu w wy​da​rze​n iach. Czy​tel​n i​ka, po​wia​da​ją, już wie​le razy w świa​to​wej li​te​ra​tu​rze czy​n io​n o bo​ha​te​rem tek​stu i za​wsze od​bi​ja​ło się to ne​ga​tyw​n ie na sprze​da​ży… – Sta​le od​bie​ga pan od te​ma​tu – po​wie​dział T. – Za​p y​ta​łem pana o So​łow​jo​wa, a pan mi opo​wia​da o swo​ich mar​kie​tan​tach. Niech pan prze​sta​n ie krę​cić. Ariel wy​n io​śle wy​dął war​gę. – Wi​dzę, że cią​gle pró​bu​je pan mnie na czymś przy​ła​p ać. Chce pan, to przy​wró​cę tego So​łow​jo​wa? – Oczy​wi​ście że chcę – od​p arł T. – Nie żar​tu​je pan? – Nie – po​wie​dział Ariel. – A co mi tam. Szy​ku​je nam się taki zwrot ak​cji, że on się jesz​cze

może przy​dać. – Jaki zwrot? – A taki. Ar​men Wa​gi​to​wicz wy​my​ślił, jak na​stu​kać szma​lu. Trze​ba przy​znać, że to bar​dzo mą​dry czło​wiek. Po​wie​dział​bym, ge​n iusz. Tyl​ko że ten spo​sób, hra​bio, chy​ba się panu nie spodo​ba… I Ariel zno​wu za​re​cho​tał pi​jac​kim śmie​chem. – Co to za spo​sób? – za​p y​tał ze stra​chem T. – Pod​cze​p i​my się pod ar​chi​man​dry​tę Pan​te​lej​mo​n a. Któ​ry u nich – Ariel zro​bił w po​wie​trzu znak krzy​ża – od​p o​wia​da za piar. Pa​mię​ta pan? – Pa​mię​tam. Ale po co? – Niech pan po​słu​cha. Kie​dy za​czy​n a​li​śmy hi​sto​rię o pań​skim po​ka​ja​n iu, ni​cze​go z wła​dza​mi du​chow​n y​mi nie uzgad​n ia​li​śmy, bo for​sa szła nie od nich. A te​raz pie​n ią​dze wszę​dzie się skoń​czy​ły, a oni, na od​wrót, mają jesz​cze wię​cej. – Dla​cze​go? – W cza​sie kry​zy​su umie​ra wię​cej lu​dzi – za​wa​ły, to, tam​to. A oni tłu​ką kasę głów​n ie na tru​p ach. Ar​men Wa​gi​to​wicz, jak tyl​ko to pod​li​czył, od razu przez swo​ich lu​dzi spik​n ął się z Pan​te​lej​mo​n em, żeby zba​dać, czy nie za​in​te​re​su​ją się pro​jek​tem. I do​wie​dział się cie​ka​wej rze​czy. Oka​za​ło się, że po​ka​ja​n ie się Toł​sto​ja kom​p let​n ie ich nie in​te​re​su​je, bo to czy​sta fan​ta​sty​ka, a tam są lu​dzie bar​dzo kon​kret​n i. Ale in​te​re​su​je ich uka​za​n ie du​cho​wych cier​pień hra​bie​go. Żeby przed​sta​wić całą gro​zę cer​kiew​n ej klą​twy. Po​ka​zać, co się dzie​je z du​szą od​stęp​cy po wy​klu​cze​n iu z Cer​kwi. – Och – jęk​n ął ci​cho T. – Praw​da? To jest to! Aby, że tak się wy​ra​żę, wznieść du​szę na fali py​chy ku tym wszyst​kim bia​łym rę​ka​wicz​kom i in​n ej teur​gii, dać po​cią​gnąć Boga za bro​dę, a po​tem wziąć i po​wa​lić. W kom​p let​n ą czar​n ą bez​n a​dzie​ję po​za​cer​kiew​n e​go po​rzu​ce​n ia Boga. T. po​czuł zim​n ą falę stra​chu – jak​by tuż obok za​szcze​kał Cer​ber. – A po​tem – cią​gnął bez​li​to​śnie Ariel – przed​sta​wić po​śmiert​n e męki hra​bie​go. Po​ka​zać, co się dzie​je z du​szą od​stęp​cy po po​grze​bie bez popa. – Za​raz! – wy​krzyk​n ął T. – Ale prze​cież ja nie je​stem Toł​sto​jem! Je​stem hra​bią T.! Nie mam z tym Toł​sto​jem kom​p let​n ie nic wspól​n e​go, sam pan mó​wił! – A jak pan są​dzi, po co za​trud​n i​li​śmy re​a li​stę? Roz​krę​ci​my te​mat, spo​koj​n a gło​wa. Wy​czy​ści​my tych bo​ga​czy na błysk. Pro​gram jest te​raz taki – naj​p ierw bez​p łod​n e ma​rze​n ia, po​tem śmierć bez skru​chy i męki nie​ucer​kwio​n ej du​szy. Przy​sła​li nam na​wet skan iko​n y Lew Toł​s toj w pie​kle. Po​trzeb​n y im te​raz li​te​rac​ki od​p o​wied​n ik. – I co – wy​szep​tał T. – te​raz bę​dzie​cie prze​ra​biać… – Ni​cze​go nie trze​ba prze​ra​biać. Wszyst​ko jest go​to​we, po​p ra​wi​my tyl​ko tro​chę re​tro​spek​ty​wę. Pan​te​lej​mon za​a k​cep​to​wał na​sze szki​ce. Szcze​gól​n ie roz​ba​wił go kot jako obiekt kul​tu. Pe​ters​burg Do​s to​jew​s kie​go z wy​sy​sa​n iem dusz też mu się spodo​bał. Tak że cały blok zo​sta​je. – Żar​tu​je pan? – A skąd​że, ko​cha​n ecz​ku. Sam pan mó​wił, że to przy​p o​mi​n a pie​kło. No i spodo​ba​ło im się. Tyl​ko chcą, żeby cały ten róż​n o​ra​ki ma​te​riał po​łą​czyć w jed​n ą nor​mal​n ą wy​ra​zi​stą fa​bu​łę. Bo nic nie trzy​ma się kupy, uwa​ża​ją. Nie wia​do​mo, jak się jed​n o z dru​gim wią​że. To obie​ca​li​śmy do​p ra​co​wać – za​raz dzi​siaj po​sa​dzi​my do tego sa​me​go Owniu​ka – on pod​cią​-

gnie wszyst​kie wąt​ki… Cze​mu się pan tak krzy​wi, nie in​te​re​su​je to pana? – Dla​cze​go, bar​dzo – po​wie​dział T. – I po​p ro​si​li, żeby do​p ra​co​wać jesz​cze dwie po​zy​cje. Po pierw​sze, uczcić Do​sto​jew​skie​go – mó​wią, że za​słu​żył. Po​p ro​si​li​śmy o pie​n ią​dze na to, ale się za​p ar​li. No to usta​li​li​śmy, że zro​bi​my to w wa​rian​cie bu​dże​to​wym, w jed​n ym aka​p i​cie. Zresz​tą pan już wi​dział. A co do dru​giej po​zy​cji, na​wet obie​ca​li kasę, bo ten te​mat jest dla nich bar​dzo waż​n y. – Do​ty​czy mnie? – za​p y​tał T. – W pew​n ym sen​sie tak, po​śred​n io. Po​p ro​si​li, żeby za​a ta​ko​wać ty​be​tań​ski bud​dyzm. – Po co? – Pan​te​lej​mon uwa​ża, że ty​be​tań​scy la​mo​wie pcha​ją się do nas to z No​we​go Jor​ku, to z Lon​dy​n u ca​ły​mi bo​ein​ga​mi. I za​cho​wu​ją się tak, jak​by roz​bi​li na​miot na pu​sty​n i. Jak​by nikt przed nimi nie ro​bił tu biz​n e​su. – A po co ja? – Pan​te​lej​mon za​ży​czył so​bie, żeby przed​sta​wić ar​ty​stycz​n ie całą mar​n ość wschod​n ich kul​tów sa​ta​n i​stycz​n ych. Naj​p ierw wpro​wa​dzić ja​kie​goś na​wró​co​n e​go lamę, a po​tem, kie​dy 38 pan już bę​dzie na tam​tym świe​cie, po​ka​zać ich​n ie bar​do jako na​sze pra​wo​sław​n e udrę​ki du​szy, tyl​ko bez anio​łów i na​dziei na zba​wie​n ie. – Po​my​sło​wy – mruk​n ął T. – No. Ma łeb. Na​wia​sem mó​wiąc, zdą​żył się tym​cza​sem obro​n ić, ma pan po​ję​cie? Jest te​raz dok​to​rem ha​bi​li​to​wa​n ym nauk teo​lo​gicz​n ych. – Dok​to​rem cze​go? – Za​li​czy​li ich do uczo​n ych – za​chi​cho​tał Ariel. – Mogą te​raz otrzy​my​wać stop​n ie na​uko​we jak kie​dyś fi​zy​cy i ma​te​ma​ty​cy. Pan​te​lej​mon w try miga na​p i​sał roz​p ra​wę, od razu ha​bi​li​ta​cyj​n ą, Ko​mu​nia Świę​ta jako źró​dło peł​ne​go spek​trum zdro​wych pro​te​i n. Oczy​wi​ście nie pi​sał sam – wy​n a​jął asy​sten​ta z wy​dzia​łu ży​wie​n ia i dwóch go​ści z fun​da​cji fi​lo​zo​fii kre​a tyw​n ej. In​a ​czej nie wy​ro​bił​by się w mie​siąc. – A komu po​wie​rzą wal​kę z la​ma​mi? Zno​wu panu? – Nie – od​rzekł Ariel. – Ja nie dam rady. Weź​mie​my na​sze​go me​ta​fi​zy​ka. Już pod​p i​sa​li​śmy z nim aneks do umo​wy. T. w mil​cze​n iu po​krę​cił gło​wą. – No i na taki pro​jekt – cią​gnął Ariel – go​to​wi są wy​ło​żyć nor​mal​n ą kasę. Oczy​wi​ście nie bez​p o​śred​n io, ale przez taki je​den ban​czek. Pan​te​lej​mon chce do​stać z po​wro​tem trzy​dzie​ści pro​cent, ale oni dają tyle, że na​wet jak mu to wy​p ła​ci​my, resz​ta to bę​dzie dla nas pi​kuś: spła​ca​my kre​dyt, wy​p ła​ca​my resz​tę za kon​trak​ty i wy​cho​dzi​my na zie​lo​n y plus. A naj​waż​niej​sze, ja​kiż to pięk​n y sche​mat, niech pan sam po​my​śli: przed​tem prze​n o​si​li​śmy szki​ce po​wie​ści do gry kom​p u​te​ro​wej, a te​raz szki​ce gry kom​p u​te​ro​wej prze​n o​si​my z po​wro​tem do po​wie​ści, wszyst​ko mie​sza​my i wpy​cha​my temu sa​me​mu ar​chi​man​dry​cie Pan​te​lej​mo​n o​wi, przez któ​re​go mam pod​fo​n a​rzo​n e oko. Czło​wiek się czu​je jak mło​dy ka​mi​ka​ze, che, che… – Kami… co? – To ja​p o​n izm, ko​cha​n ecz​ku. Ma dwa zna​cze​n ia: lot​n ik, któ​ry gi​n ie przy ata​ku na duży okręt, albo mi​n i​ster, któ​ry ukradł mi​liard w cza​sie re​for​my. Oczy​wi​ście mó​wi​łem to w sen​sie po​zy​tyw​n ym. T. uśmiech​n ął się po​sęp​n ie. – Cóż jest w tym wszyst​kim po​zy​tyw​n e​go?

– Jak to co? Wszy​scy od​n o​szą ko​rzyść – my za​my​ka​my kon​trakt, Ar​men Wa​gi​to​wicz spła​ca kre​dyt, Pan​te​lej​mon… A wła​śnie, za​p o​mnia​łem panu opo​wie​dzieć za​baw​n ą hi​sto​rię. Ten cały Pan​te​lej​mon, kie​dy nam wy​ja​śniał, jak wal​czyć z la​ma​izmem, wspo​mniał o ta​kim jed​nym Or​miasz​ce tan​try​ście, z któ​rym słu​żył w ba​ta​lio​n ie bu​dow​la​n ym. Do tego Or​miasz​ki cho​rą​ży kau​kaz​czyk co​dzien​n ie na roz​p ro​wa​dze​n iu mó​wił: „ibać twój tata, twój mama i twój lama…”. – A ja? – prze​rwał mu T. – Mó​wił pan, że wszy​scy od​n o​szą ko​rzyść, a ja? Ariel roz​ło​żył ręce i T. na​gle spo​strzegł, że i ręce, i cała po​stać Arie​la sta​ły się prze​zro​czy​ste: prze​świ​ty​wa​ło przez nie te​raz wy​cho​dzą​ce na Fon​tan​kę okno. – Sam pan chy​ba ro​zu​mie – rzekł Ariel. – Po​sta​ram się po​móc w mia​rę moż​li​wo​ści. Ale na​sza sy​tu​a cja jest obiek​tyw​n ie bar​dzo skom​p li​ko​wa​n a i na ja​kimś eta​p ie trze​ba bę​dzie… Prze​cią​gnął so​bie dwo​ma pal​ca​mi po gar​dle i ele​ganc​ko prze​dłu​ża​jąc ten gest, pod​n iósł do wid​mo​wych oczu rów​n ie wid​mo​wy ze​ga​rek. – Ale tym ra​zem żad​n ej sza​rej pust​ki, obie​cu​ję. Wszyst​ko bę​dzie wy​p eł​n io​n e po brze​gi. Jak ma​wia​ją w Ty​be​cie i Hol​ly​wo​od, śmierć to tyl​ko po​czą​tek, che, che… A te​raz, pa​n ie hra​bio, czas na mnie. W naj​bliż​szym cza​sie będę za​ję​ty – ob​duk​cja, po​zew do sądu, po​tem wy​sko​czę na dwa ty​go​dnie do Hur​gha​dy. Więc chy​ba nie​p ręd​ko spo​tka​my się przy ko​n iacz​ku. Po​wo​dze​n ia. – Co bę​dzie da​lej? – za​p y​tał T. – Naj​p ierw Gri​sza po​p ra​wi fa​bu​łę, żeby nie było luk lo​gicz​n ych. A jak wró​cę, to zo​ba​czy​my. Po​sta​ram się, żeby było bez​bo​le​śnie. – Chwi​lecz​kę – po​wie​dział T. – Nie o to mi cho​dzi. Co bę​dzie te​raz? Czy pan spe​cjal​n ie stwo​rzył ten pu​sty dom, żeby ze mną po​roz​ma​wiać? – Nie – od​p arł Ariel. – To by​ła​by zbyt​n ia roz​rzut​n ość. Dom jest pu​sty dla​te​go, że jego miesz​ka​n iec, pan Oł​su​fjew, ocze​ku​je dziś wi​zy​ty zna​n ej panu Ak​si​n ii. W ta​kich dniach wie​czo​rem daje wol​n e ca​łej służ​bie. – A gdzie wo​bec tego jest sam Oł​su​fjew? – Wczo​raj zo​stał dłu​żej na służ​bie z po​wo​du uro​dzin ce​sa​rza – wy​ja​śnił Ariel. – Ale wła​śnie w tej chwi​li wy​siadł z po​wo​zu i zbli​ża się do bra​my. Te​raz z de​miur​ga po​zo​stał tyl​ko prze​zro​czy​sty kon​tur – jak​by i ten był zro​bio​n y z krysz​ta​łu. T. do​my​ślił się ra​czej, niż zo​ba​czył, że Ariel się uśmie​cha, a po​tem znik​n ął tak​że kon​tur. Skądś z da​le​ka do​le​ciał ci​chy śmie​szek i T. mi​gnę​ła nie​p rzy​jem​n a myśl, że Ariel przez cały ten czas był wca​le nie tam, gdzie on go wi​dział. Ale na my​śle​n ie nie miał już cza​su – na dole trza​snę​ły drzwi wej​ścio​we.

XXII T. pod​szedł do ko​lek​cji bro​n i na ścia​n ie, zdjął z ha​czy​ków du​bel​tów​kę i zła​mał. Gil​zy spoj​rza​ły nań obo​jęt​n ie zim​n y​mi mo​sięż​n y​mi ocza​mi. Zło​żyw​szy broń, T. pod​szedł do drzwi wej​ścio​wych i sta​n ął z boku – tak, by go nie do​się​gła wy​strze​lo​n a przez pły​ci​n ę kula. „Cie​kaw je​stem – po​my​ślał z roz​tar​gnie​n iem – czy mogę umrzeć na wła​sne ży​cze​n ie? Wy​sta​wić się na strzał i zruj​n o​wać pla​n y Arie​la? I cze​mu tego do tej pory nie zro​bi​łem? Pew​n ie dla​te​go, że ja​kaś moja część uwa​ża Arie​la za ma​ja​cze​n ie w go​rącz​ce, kosz​mar na ja​wie wy​wo​ła​n y cho​ro​bą psy​chicz​n ą. I to chy​ba jest wła​śnie moja zdro​wa część – ta, dzię​ki któ​rej wciąż jesz​cze żyję…” W ko​ry​ta​rzu dały się sły​szeć kro​ki. „Poza tym – my​ślał T. – je​śli te​raz wy​sta​wię się na strzał, nie zruj​n u​ję pla​n ów Arie​la. To aku​rat cał​ko​wi​cie z nimi współ​gra. Może dla​te​go wła​śnie na​wie​dza​ją mnie ta​kie my​śli? Do dia​bła, znów się za​p lą​ta​łem. A zresz​tą nie pora te​raz…” Kro​ki w ko​ry​ta​rzu uci​chły przy sa​mych drzwiach. Mi​n ę​ło kil​ka mi​n ut. Wresz​cie T. znu​dzi​ło się to mil​czą​ce wy​cze​ki​wa​n ie i od​wiódł oba kur​ki. Na​p ię​ty słuch ode​brał ich szczęk jak gło​śne trza​śnię​cie bata. – Hra​bio – prze​mó​wił mę​ski głos za drzwia​mi – wiem, że pan tu jest. Wi​dzia​łem wy​bi​tą szy​bę i sznur na da​chu. Pro​szę, niech pan nie strze​la. – Ależ co pan, ła​skaw​co – rzekł T. – Wca​le nie mia​łem za​mia​ru. Co też panu przy​cho​dzi do gło​wy… Drzwi się otwar​ły i do po​ko​ju wszedł wy​so​ki męż​czy​zna w bia​łym mun​du​rze ka​wa​ler​gar​da, ze zło​tym ka​skiem w ręce. Był to blon​dyn nie​co po trzy​dzie​st​ce – a ra​czej, po​my​ślał T., pół​blon​dyn: wło​sy za​cho​wa​ły mu się tyl​ko na skro​n iach i tyle gło​wy, cała resz​ta czasz​ki była łysa, przy czym ły​si​n a mia​ła nie​zwy​kle rów​n e i wy​raź​n e gra​n i​ce, jak​by od czo​ła do cie​mie​n ia prze​ma​sze​ro​wa​ła kom​p a​n ia żoł​n ie​rzy li​li​p u​tów z ko​sa​mi. T. za​uwa​żył, że ka​wa​ler​gard trzy​ma kask na za​ci​śnię​tej w pięść dło​n i – jak​by wy​sta​wia​jąc do przo​du zło​ty ta​ran ze sta​lo​wym pta​kiem i bia​łą ośmio​ra​mien​n ą gwiaz​dą. T. uśmiech​nął się i wy​ce​lo​wał mu du​bel​tów​kę w twarz. – Obie​cał pan nie strze​lać – przy​p o​mniał męż​czy​zna. – Nie strze​lę – od​p arł T. – je​że​li odda mi pan swój pi​sto​let. – Pi​sto​let? – Tak – po​wie​dział T. – Pi​sto​let, któ​ry cho​wa pan pod ka​skiem. Kask jest wy​su​n ię​ty do przo​du da​lej, niż gdy​by go pan trzy​mał po pro​stu na ręku. Ka​wa​ler​gard uśmiech​n ął się prze​p ra​sza​ją​co, zdjął kask z ręki i od​dał T. ma​lut​ki brow​ning. T. wziął broń i ski​n ął gło​wą w stro​n ę sto​łu. – Niech pan sia​da. Tyl​ko beż żad​n ych głupstw, ostrze​gam. Przy​bysz usiadł na krze​śle, na któ​rym jesz​cze nie​daw​n o sie​dział de​miurg. T. ścią​gnął brwi – prze​mknę​ła mu przez gło​wę bar​dzo nie​p rzy​jem​n a myśl, że w rze​czy​wi​sto​ści to wca​le nie Oł​su​fjew, ale nadal ten sam Ariel, któ​ry wy​biegł z po​ko​ju, zmie​n ił cha​rak​te​ry​za​cję i ko​stium, i po​ja​wił się w no​wej roli. T. usiadł na​p rze​ciw ka​wa​ler​gar​da i po​ło​żył broń na ko​la​n ach. Przez chwi​lę pa​trzy​li na sie​bie bez sło​wa. Po​tem Oł​su​fjew prze​rwał mil​cze​n ie. – Wie​dzia​łem, że prę​dzej czy póź​n iej pan przyj​dzie – po​wie​dział. – Cóż, pa​n ie hra​bio, ma

pan po​wo​dy, by żą​dać sa​tys​fak​cji. I obie​cu​ję dać ją panu w do​wol​n ej for​mie. Tyl​ko pro​szę nie wcią​gać w na​sze po​ra​chun​ki Ak​si​n ii. Ta czy​sta isto​ta nie ma nic wspól​n e​go z tym, co się dzie​je mię​dzy nami. – Do​sko​n a​le – od​rzekł T. – Może w ta​kim ra​zie ze​chce mi pan wy​ja​śnić, co się mię​dzy nami dzie​je? Gu​bię się w do​my​słach. Oł​su​fjew po​p a​trzył na T. spode łba, ni​czym gracz, któ​ry usi​łu​je od​gad​n ąć, ja​kie kar​ty ma prze​ciw​n ik. – Co pan wie? T. uśmiech​n ął się. – Nie wiem wszyst​kie​go. Ale co nie​co jest mi wia​do​me. I je​śli cho​ciaż raz przy​ła​p ię pana na kłam​stwie, roz​wa​lę panu gło​wę. Więc niech pan nie kła​mie i nie wy​krę​ca się. Niech pan opo​wia​da wszyst​ko od po​cząt​ku do koń​ca. – Pro​szę py​tać – zgo​dził się Oł​su​fjew. – Co to jest Pu​stel​n ia Optyń​ska? – Nie wiem. – Kła​mie pan – rzekł T. i pod​n iósł broń. – Nie, nie kła​mię. Na​p raw​dę nie wiem. I wy​dział śled​czy też nie wie. Pań​ska wę​drów​ka, hra​bio, jest wła​śnie pró​bą zna​le​zie​n ia od​p o​wie​dzi na to py​ta​n ie. – Pro​szę nie roz​ma​wiać ze mną za​gad​ka​mi – prze​strzegł T. – Po​trze​bu​ję roz​wią​zań. Py​tam jesz​cze raz, co jest w Pu​stel​n i Optyń​skiej? Oł​su​fjew rzekł z uśmie​chem: – Bóg. T. po​p a​trzył na nie​go ze zdu​mie​n iem. – Bóg? – To po pro​stu naj​krót​sze zna​n e mi sło​wo okre​śla​ją​ce to, co jest poza gra​n i​ca​mi wszel​kich słów. Moż​n a by tu przy​to​czyć wie​le in​n ych ter​mi​n ów, ale jaki to ma sens? Ży​cie wiecz​ne, wła​dza nad świa​tem, ka​mień fi​lo​zo​ficz​n y – wszyst​ko bled​n ie w po​rów​n a​n iu z tym, co znaj​du​je przy​by​wa​ją​cy do Pu​stel​n i Optyń​skiej. – Za po​zwo​le​n iem – po​wie​dział T. – Żad​n ych po​etyc​kich ob​ra​zów, bar​dzo pana pro​szę. Tyl​ko fak​ty. Chce pan po​wie​dzieć, że przy​by​wa​ją​cy do Pu​stel​n i Optyń​skiej spo​ty​ka Boga? – Albo sam sta​je się Bo​giem. Wie to tyl​ko ten, kto tam tra​fił. Na przy​kład So​łow​jow. A po​roz​ma​wiać z nim ab​so​lut​n ie nie moż​n a, znaj​du​je się bo​wiem w ści​słym aresz​cie i z naj​wyż​sze​go roz​ka​zu nie ze​zwa​la mu się na roz​mo​wy na​wet ze mną. Jest w sy​tu​a cji Że​la​znej Ma​ski – prze​słu​chi​wać go może tyl​ko sam ce​sarz. A pro​blem, jak pan ro​zu​mie, jest wy​jąt​ko​wo in​te​re​su​ją​cy i waż​n y. Wła​śnie dla​te​go po​sta​n o​wi​łem… ee… za​a n​ga​żo​wać pana do po​mo​cy. – Dla​cze​go mnie? – So​łow​jow po​wie​dział, że do Pu​stel​n i Optyń​skiej może do​trzeć tyl​ko pan. – Kie​dy to po​wie​dział i komu? – Panu i mnie – od​p arł Oł​su​fjew. – W tym sa​mym po​ko​ju, ja​kiś rok temu. Mó​wił, że mnie się to nie uda, choć​bym się nie wiem jak sta​rał. A panu tak – je​śli po​rzu​ci pan swo​je spra​wy, za​ję​cia i pla​n y. – Jak to się wią​że z mni​cha​mi z ban​dy Po​bie​do​n o​sce​wa? – Jak naj​p ro​ściej i jak naj​bar​dziej bez​p o​śred​n io. Dla nich, tak jak i dla mnie, jest pan

jak​by klu​czem do ta​jem​n ych drzwi, pro​wa​dzą​cych do cudu – tyl​ko oni zmie​rza​ją do nie​go inną dro​gą. – Dla​cze​go chcą mnie zło​żyć w ofie​rze swe​mu her​ma​fro​dy​cie? – O ile się orien​tu​ję, li​czą, że w ten spo​sób otwo​rzą drzwi do Pu​stel​n i Optyń​skiej. Wabi ich echo tej sa​mej wie​dzy – sta​ro​żyt​n e i nie​sa​mo​wi​cie wy​p a​czo​n e. Sek​cia​rze, oczy​wi​ście, już od daw​n a nie ro​zu​mie​ją sen​su swo​jej wia​ry. To po pro​stu nie​bez​p iecz​n i ma​n ia​cy. So​łow​jow uprze​dzał, że będą pró​bo​wa​li pana po​wstrzy​mać. Co wię​cej, na​p o​my​kał, że będą pana prze​śla​do​wać nie tyl​ko lu​dzie, ale też isto​ty świa​ta nie​wi​dzial​n e​go, jak​by straż​n i​cy, sta​ra​ją​cy się spro​wa​dzić z dro​gi każ​de​go, kto roz​p o​czy​n a wę​drów​kę do Pu​stel​n i Optyń​skiej. T. się za​sę​p ił. – So​łow​jow mó​wił o du​chach? – Tak. – Dużo ich jest? – Mó​wił o jed​n ym, któ​ry bę​dzie się po​da​wać za stwo​rzy​cie​la świa​ta i żą​dać, by mu się pan pod​p o​rząd​ko​wał. Jest to straż​n ik przej​ścia, de​mon ob​da​rzo​n y nie​sa​mo​wi​tą mocą okul​ty​stycz​n ą. Musi go pan po​ko​n ać, cho​ciaż jest to prak​tycz​n ie nie​moż​li​we. – A nie mó​wił, jak się na​zy​wa ten duch? – Tak, wy​mie​n iał imię – rzekł Oł​su​fjew. – Brzmi ono… Bar​dzo cha​rak​te​ry​stycz​n e sło​wo. Asta​roth… Albo… – Ariel? – Tak, chy​ba tak. – Ale dla​cze​go ja nic o nim nie pa​mię​tam? – Wła​śnie dla​te​go – od​p o​wie​dział Oł​su​fjew – że po​sta​n o​wi​łem stwo​rzyć dla pań​skiej wę​drów​ki owe ide​a l​n e wa​run​ki, o któ​rych mó​wił So​łow​jow. Po​mo​głem panu za​p o​mnieć o wszyst​kich pań​skich spra​wach i tro​skach oprócz tej naj​waż​n iej​szej. – Po co? – Chcia​łem wy​śle​dzić, do​kąd pan w re​zul​ta​cie doj​dzie, i do​wie​dzieć się, co to jest ta Pu​stel​n ia Optyń​ska… – Oł​su​fjew wes​tchnął. – Tyl​ko że dro​gi do niej nie moż​n a po​znać pod​stę​p em. Dla​te​go wła​śnie przy​był pan te​raz po moją du​szę. Przy​zna​ję, że do​wie​dzia​łem się o moż​li​wo​ści ta​kie​go roz​wo​ju wy​p ad​ków zbyt póź​n o. – Aha – rzekł T. – Chy​ba za​czy​n am ro​zu​mieć. Ale jak pan spra​wił, że wszyst​ko za​p o​mnia​łem? – Zro​bił to mój czło​wiek. – Kto taki? – Knopf. – Knopf? Oł​su​fjew przy​tak​n ął. – Żeby uprze​dzić War​so​n o​fi​ja, zja​wił się w Ja​snej Po​la​n ie i opo​wie​dział panu pań​ską wła​sną hi​sto​rię w nie​co zmie​n io​n ym kształ​cie. Po​wia​do​mił pana w wiel​kiej ta​jem​n i​cy, że w po​bli​żu pań​skie​go ma​jąt​ku pe​ters​bur​scy la​ma​iści-eku​me​n i​ści chcą zło​żyć ludz​ką ofia​rę tan​trycz​n e​mu ida​mo​wi Ro​lan​go​wi Gjal​p o, z któ​rym utoż​sa​mia​ją Zba​wi​cie​la. Rze​ko​mo wy​bra​li w tym celu cór​kę miej​sco​we​go popa, a zbrod​n ia ma zo​stać do​ko​n a​n a w wiej​skiej cer​kwi. Pan za​ofia​ro​wał się oca​lić dziew​czy​n ę. Stąd ta ria​sa – wło​żył ją pan, by się do​stać do cer​kwi, nie bu​dząc po​dej​rzeń.

– Ale dla​cze​go… – Cier​p li​wo​ści. Kie​dy tyl​ko wsiadł pan do po​cią​gu, Knopf za​mó​wił her​ba​tę i do​lał panu do szklan​ki nie​wiel​ką ilość se​kret​n e​go pre​p a​ra​tu, wy​p ro​du​ko​wa​n e​go w Bre​mie w la​bo​ra​to​rium che​micz​n ym przy nie​miec​kim szta​bie ge​n e​ral​n ym. Jest to wy​n a​le​zio​n a przez nie​miec​kich che​mi​ków sub​stan​cja o skom​p li​ko​wa​n ym skła​dzie na ba​zie soli so​do​wej kwa​su kar​bok​sy​lo​we​go, któ​ra wy​biór​czo od​dzia​łu​je na pa​mięć. – Aha! – wy​krzyk​n ął T. – To o to cho​dzi! Wie​dzia​łem. Jak do​kład​n ie dzia​ła to nie​miec​kie świń​stwo? – Pre​p a​rat po​wo​du​je utra​tę pa​mię​ci o wszyst​kich zna​n ych czło​wie​ko​wi lu​dziach, w tym naj​bliż​szych. Je​śli moż​n a tak to okre​ślić, roz​p a​da​ją się mó​zgo​we ob​ra​zy wię​zi spo​łecz​n ych. Poza tym czło​wiek nie pa​mię​ta o so​bie nic kon​kret​n e​go. Za​cho​wu​je jed​n ak wie​dzę ogól​n ą, funk​cje umy​sło​we, przy​zwy​cza​je​n ia i na​wy​ki. Czło​wiek po​cząt​ko​wo na​wet nie uświa​da​mia so​bie prze​mia​n y, jaka w nim na​stą​p i​ła. Nie zda​je so​bie spra​wy, że wszyst​ko za​p o​mniał – to przy​cho​dzi póź​n iej. Ale naj​waż​n iej​sze jest co in​n e​go. W pierw​szych pię​ciu mi​n u​tach po utra​cie pa​mię​ci sta​je się po​dat​n y na wszel​kie su​ge​stie. Za​mie​n ia się, że tak po​wiem, w czy​stą kart​kę pa​p ie​ru, na któ​rej moż​n a na​p i​sać, co się chce – i ten za​p is po​zo​sta​n ie na za​wsze. Niem​cy za​mie​rza​li wy​ko​rzy​stać tę sub​stan​cję na wy​p a​dek woj​n y, aby z jeń​ców uczy​n ić żoł​nie​rzy sa​mo​bój​ców. – Ro​zu​miem – rzekł T. – No i… – Tak – kiw​n ął gło​wą Oł​su​fjew. – Mó​wiąc ob​ra​zo​wo, Knopf na​p i​sał na tej czy​stej kart​ce sło​wa „Pu​stel​n ia Optyń​ska”, a na​stęp​n ie miał ob​ser​wo​wać pań​ską wę​drów​kę, od cza​su do cza​su prze​p ę​dza​jąc agen​tów Po​bie​do​n o​sce​wa. – Ale cze​mu lu​dzie Knop​fa cią​gle do mnie strze​la​li? – Tyl​ko Knopf był wta​jem​n i​czo​n y w plan – wy​ja​śnił Oł​su​fjew. – On sam nig​dy na se​rio nie pró​bo​wał zro​bić panu krzyw​dy. Po​zo​sta​li wy​wia​dow​cy rze​czy​wi​ście my​śle​li, że ich za​da​n iem jest za​trzy​ma​n ie pana. Ale nie sta​n o​wi​li dla pana re​a l​n e​go za​gro​że​n ia. – Ach tak. Uwa​ża pan więc, że uchy​la​n ie się przed ku​la​mi to po pro​stu gim​n a​sty​ka… Ale dla​cze​go Knopf przed swo​ją śmier​cią usi​ło​wał za​wró​cić mnie do Ja​snej Po​la​n y? – Chciał za​p o​biec pań​skie​mu fa​tal​n e​mu spo​tka​n iu z agen​ta​mi Po​bie​do​n o​sce​wa – za​bra​kło mu za​le​d​wie mi​n u​ty. Gdy​by pan jed​n ak usłu​chał i wró​cił do Ja​snej Po​la​n y, za​p ew​n iam, że dłu​go by pan tam nie po​zo​stał. W ta​kim wy​p ad​ku miał się tam udać inny nasz agent – Cy​gan Łoj​ko. – Nie naj​lep​szy wy​bór – po​wie​dział T. ze śmie​chem. – Cy​gan Łoj​ko istot​n ie jest groź​n ym zbi​rem, ale ostat​n io ma kło​p o​ty, oczy mu szwan​ku​ją. Oł​su​fjew wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Wszy​scy oni to po pro​stu na​ga​n ia​cze. – Nie wiem, czy mam panu wie​rzyć – rzekł T. – Opo​wia​da pan prze​dziw​n e rze​czy. A więc Niem​cy po​ko​n a​ją wszyst​kich, ma​jąc taki pre​p a​rat… – Nie​ste​ty – rzekł Oł​su​fjew – tak się tyl​ko wy​da​je. Pre​p a​rat dzia​ła w opi​sa​n y spo​sób by​najm​n iej nie za każ​dym ra​zem. Nie​kie​dy wy​stę​p u​je chwi​lo​we po​mie​sza​n ie zmy​słów, ja​sną per​cep​cję świa​ta za​kłó​ca​ją ha​lu​cy​n a​cje i czło​wiek sta​je się nie​p rze​wi​dy​wal​n y. Niem​cy prze​pro​wa​dza​li pró​by w Afry​ce – i w trzy​dzie​stu pro​cen​tach przy​p ad​ków tu​byl​cy, któ​rym po​da​no pre​p a​rat, zwra​ca​li broń prze​ciw eks​p e​ry​men​ta​to​rom. – A więc zda​wał pan so​bie spra​wę, że mogę stra​cić ro​zum, i mimo to zgo​dził się pan na

to? Oł​su​fjew ener​gicz​n ie po​krę​cił gło​wą. – Nie, pa​n ie hra​bio, przy​się​gam! Te oko​licz​n o​ści wy​szły na jaw póź​n iej. Knop​fa za​sko​czy​ło pań​skie za​cho​wa​n ie na jach​cie księż​n ej Ta​ra​ka​n o​wej, kie​dy wy​wo​łał pan po​żar w ma​szy​n ow​n i, a po​tem ci​skał bo​sa​kiem w jego agen​tów, wy​my​śla​jąc im od „ama​zoń​skich swo​ło​czy”. Prze​słał do nas py​ta​n ie, a my prze​ka​za​li​śmy je do sie​ci agen​tu​ral​n ej, przez któ​rą otrzy​ma​li​śmy pre​p a​rat. I do​p ie​ro wte​dy wszyst​ko się wy​ja​śni​ło. Kie​dy Knopf czę​sto​wał pana her​ba​tą, nie wie​dzie​li​śmy nic o efek​cie ubocz​n ym. – Ro​zu​miem – po​wie​dział T. – Roz​ma​wiać z pa​n em o mo​ral​n o​ści albo współ​czu​ciu dla bliź​n ie​go nie ma sen​su, a zresz​tą już za póź​n o, więc bę​dzie​my się stresz​czać. Ma pan ja​kiś do​wód na to, że pan nie kła​mie? Oł​su​fjew uśmiech​n ął się. – Do​my​śla się pan pew​n ie, hra​bio, że nie by​łem przy​go​to​wa​n y na udo​wad​n ia​n ie panu praw​dzi​wo​ści mo​ich słów… Co nie​co jed​n ak mogę przed​sta​wić. Wstał od sto​łu, pod​szedł do se​kre​te​ry w kształ​cie musz​li per​ło​p ła​wa i otwo​rzył jej wie​ko. T. pod​n iósł strzel​bę, ale Oł​su​fjew po​wstrzy​mał go ge​stem. – Za​cho​wa​łem fo​to​gra​fię zro​bio​n ą daw​n o temu, w okre​sie na​szej mło​do​ści – po​wie​dział. – Stu​dio​wa​łem wów​czas jesz​cze na uni​wer​sy​te​cie, a So​łow​jow już no​sił swo​je dziw​n e wąsy… Do li​cha, ileż tu szpar​ga​łów… Pod​czas na​sze​go ostat​n ie​go spo​tka​n ia pod​p i​sał to zdję​cie w swo​im zwy​kłym cha​otycz​n ym sty​lu. Ale ten na​p is od​n o​si się chy​ba do Pu​stel​n i Optyń​skiej… Wró​ciw​szy do sto​łu, po​dał T. fo​to​gra​fię i po​sta​wił na bla​cie małą bu​te​lecz​kę z nie​bie​skie​go szkła z czar​n ym gu​mo​wym kor​kiem. – A tu jest reszt​ka nie​miec​kie​go pre​p a​ra​tu – po​wie​dział, sia​da​jąc obok T. – Wła​śnie tego Knopf do​lał panu do her​ba​ty. In​n e​go do​wo​du na to, że mó​wię praw​dę, nie mam. T. po​p a​trzył na fo​to​gra​fię. Przed​sta​wia​ła trzech męż​czyzn na ław​ce z fan​ta​zyj​n ie wy​gię​tym opar​ciem – chy​ba w par​ku miej​skim: w prze​świ​cie mię​dzy li​ść​mi wi​dać było nie​wy​raź​ne bia​łe po​są​gi. W środ​ku sie​dział Oł​su​fjew, z twa​rzą, któ​ra nie utra​ci​ła jesz​cze mło​dzień​czej pulch​n o​ści, i dłu​gi​mi do ra​mion wło​sa​mi, bez żad​n ych za​dat​ków przy​szłej ły​si​n y. Na lewo od nie​go roz​p ły​wał się w uśmie​chu bez​tro​ski hu​la​ka z dwie​ma bu​tel​ka​mi wina w pod​nie​sio​n ych rę​kach, w któ​rym T. z nie​p rzy​jem​n ym uczu​ciem roz​p o​znał sie​bie. Po pra​wej stro​n ie sie​dział znu​dzo​n y mło​dy czło​wiek z wło​sa​mi ostrzy​żo​n y​mi na jeża i dziw​n y​mi ob​wi​sły​mi wą​sa​mi – nie pa​trzył w obiek​tyw, tyl​ko w bok i w dół. „To jest wła​śnie So​łow​jow” – do​my​ślił się T. Od​wró​cił zdję​cie. Na od​wro​cie było na​p i​sa​n e: Lo​wie i Ale​xi​s o​wi, któ​ry i tak nie zro​zu​mie. Ma​wia się czę​s to: „w jed​nym lu​s trze od​bi​ja się dru​gie”. Mało kto jed​nak ro​zu​mie głę​bię tych słów. Kie​dy jed​nak zro​zu​miesz, od razu wi​dzisz, jak jest skon​s tru​owa​na pu​łap​ka tego świa​ta. Oto pa​trzę na drze​wo w ogro​dzie. Świa​do​mość pa​trzy na drze​wo. Ale drze​wo – ga​łę​zie, pień, zie​lo​ne drże​nie li​s to​wia – to wszak tak​że świa​do​mość: ja po pro​s tu so​bie to wszyst​ko uświa​da​miam. A za​tem świa​do​mość pa​trzy na świa​do​mość, uda​ją​cą coś in​ne​go. Jed​no lu​s tro od​bi​ja dru​gie. Jed​no uda​je wie​le i pa​trzy samo na sie​bie, i wpro​wa​dza się w trans hip​no​tycz​ny. Ja​kie to dziw​ne. Wła​di​mir.

– So​łow​jow chy​ba pana nie do​ce​n iał – mruk​n ął T., pod​n o​sząc oczy na Oł​su​fje​wa. – Pan zro​zu​miał. Ale oczy​wi​ście na swój spo​sób. Oł​su​fjew od​wró​cił wzrok. – Są​dząc z tej fo​to​gra​fii – cią​gnął T. – kie​dyś się przy​jaź​n i​li​śmy. Pi​li​śmy ra​zem wino. Roz​ma​wia​li​śmy za​p ew​n e o rze​czach ta​jem​n i​czych i cu​dow​n ych. I pan po​sta​n o​wił mnie spre​p a​ro​wać jak ja​kiś ba​za​ro​wy ni​hi​li​sta żabę. Zmu​sił pan moje mię​śnie, by drga​ły pod ude​rze​n ia​mi pań​skiej elek​trycz​n o​ści… – Je​stem go​tów dać panu sa​tys​fak​cję w do​wol​n ej for​mie – od​rzekł Oł​su​fjew. – Je​śli ży​czy pan so​bie po​je​dyn​ku, pro​szę po​dać wa​run​ki. T. po​p a​trzył na sto​ją​cy na sto​le nie​bie​ski fla​ko​n ik. Był na​p eł​n io​n y do​kład​n ie do po​ło​wy. – Po​je​dy​n ek? – po​wtó​rzył. – Swo​im po​stęp​kiem, ła​skaw​co, sam pan sie​bie wy​klu​czył z tego ro​dza​ju ukła​dów. Poza tym nie uzna​ję po​je​dyn​ków. Mam dla pana zu​p eł​n ie inną pro​p o​zy​cję. – Ja​kąż to? – Pro​p o​n u​ję panu do wy​bo​ru dwa wa​rian​ty przy​szło​ści. W pierw​szym roz​wa​lę panu gło​wę ze strzel​by. Zro​bię to bez szcze​gól​n ej ocho​ty, ale też bez żalu. W dru​gim za​ży​je pan ten pre​p a​rat. I do​wie się, jak to jest być obiek​tem czy​ichś eks​p e​ry​men​tów. Oł​su​fjew po​p a​trzył na nie​bie​ski fla​ko​n ik i zbladł. – Ja aku​rat ni​cze​go się nie do​wiem – po​wie​dział. – Od​wrot​n ie, wszyst​ko za​p o​mnę. Znik​nie ten, na kim chce się pan ze​mścić, i pań​ska ze​msta utra​ci wszel​ki sens. – Tym le​p iej – od​p arł T. – Po​wie​dzia​n o wszak: mnie po​msta, ja od​dam. Pro​szę tego nie trak​to​wać jako mo​jej ze​msty, ale jako oka​zję do roz​p o​czę​cia wszyst​kie​go od nowa. – Za nic. – Ma pan też dru​gą moż​li​wość – po​wie​dział T., uno​sząc strzel​bę. – Niech pan wy​bie​ra. Tyl​ko szyb​ko, bo in​a ​czej ja będę mu​siał do​ko​n ać wy​bo​ru. – Żąda pan, że​bym tak po pro​stu rzu​cił się w czar​n ą ot​chłań nie​p a​mię​ci? – wy​szep​tał Oł​su​fjew, z nie​do​wie​rza​n iem pa​trząc na T. – Nie​chże mi pan przy​n ajm​n iej po​zwo​li po​za​ła​twiać spra​wy, wy​dać roz​p o​rzą​dze​n ia… T. tyl​ko się uśmiech​n ął w od​p o​wie​dzi. – Mogę się panu przy​dać – cią​gnął żar​li​wie Oł​su​fjew. – Nie mogę wpraw​dzie za​a ran​żo​wać panu spo​tka​n ia z So​łow​jo​wem, ale wiem, gdzie się zbie​ra​ją jego zwo​len​n i​cy. – Gdzie? – Spo​ty​ka​ją się raz w ty​go​dniu. O szó​stej wie​czo​rem w za​uł​ku Mi​ło​sierd​n ym pod nu​me​rem dwa, to nie​da​le​ko. Wła​śnie ju​tro jest taki dzień. Są pod ob​ser​wa​cją po​li​cji, ale wła​dze nie oba​wia​ją się ich na se​rio. Aby się tam do​stać, wy​star​czy przed​sta​wić ja​kie​kol​wiek świa​dec​two, że znał pan So​łow​jo​wa. Cho​ciaż​by tę fo​to​gra​fię. Chce pan, to pój​dzie​my ra​zem? – Nie chcę. Wy​p i​je pan? – Nie. T. za​ko​ły​sał strzel​bą. – Dro​gi pa​n ie – po​wie​dział – nie mogę prze​cież dra​ma​tycz​n ie od​cią​gnąć kur​ków, by panu do​wieść, jak po​waż​n e są moje za​mia​ry. Kur​ki już są od​cią​gnię​te. Mogę tyl​ko na​ci​snąć spust. I zro​bię to, kie​dy do​li​czę do trzech, obie​cu​ję panu. Raz… Oł​su​fjew po​p a​trzył na por​tret Ak​si​n ii. – Czy mogę przy​n ajm​n iej na​p i​sać list?

– Dwa… – Niech cię dia​bli – rzekł Oł​su​fjew z re​zy​gna​cją. – Że​gnaj i bądź prze​klę​ty. Wziąw​szy ze sto​łu fla​ko​n ik, wy​jął ko​rek i jed​n ym hau​stem wy​p ił resz​tę pły​n u. Po​tem od​sta​wił fla​ko​n ik na stół i za​p a​trzył się w okno – na fa​sa​dy po dru​giej stro​n ie rze​ki. Na jego twa​rzy od​ma​lo​wa​ło się wy​cze​ki​wa​n ie cze​goś bo​le​sne​go i drę​czą​ce​go. T. ob​ser​wo​wał go bacz​n ie, ale i tak nie za​uwa​żył, kie​dy pre​p a​rat za​czął dzia​łać. Upły​n ę​ła ja​kaś mi​n u​ta i wy​raz męki na twa​rzy Oł​su​fje​wa stop​n io​wo ustą​p ił zdu​mie​n iu. Po​tem ka​wa​ler​gard ziew​n ął, ele​ganc​ko za​sła​n ia​jąc usta dło​n ią, od​wró​cił się do T. i prze​mó​wił: – Par​don. Na czym to sta​n ę​li​śmy? T. był przy​go​to​wa​n y na wszyst​ko, tyl​ko nie na to. – Pro​szę? – za​p y​tał nie​p ew​n ie. – Cał​kiem wy​le​cia​ło mi z gło​wy – po​wie​dział Oł​su​fjew i uśmiech​n ął się z taką uf​n o​ścią, że T. po​czuł wy​rzu​ty su​mie​n ia. Zro​zu​miał, że bę​dzie mu​siał im​p ro​wi​zo​wać. – Mó​wi​li​śmy, eee, o pań​skim po​sta​n o​wie​n iu, żeby roz​dać ma​ją​tek ubo​gim i po​świę​cić ży​cie pro​stej wie​śnia​czej pra​cy. Zwró​cił się pan do mnie, po​n ie​waż ter​min „spro​sta​cze​n ie” i na​zwi​sko „hra​bia T.” to w Pe​ters​bur​gu po​n ie​kąd sy​n o​n i​my, tak ja​koś wy​szło. Nie​za​słu​że​nie sły​n ę jako au​to​ry​tet w tej dzie​dzi​n ie. Ale pań​ska przy​ja​ciół​ka Ak​si​n ia – T. kiw​n ął gło​wą w stro​n ę por​tre​tu – osią​gnę​ła na tej dro​dze znacz​n ie wię​cej. Kie​dy się po​sta​ra, nie spo​sób jej od​róż​n ić od pro​stej wiej​skiej dziew​czy​n y, to​też bez tru​du na​uczy pana chłop​skich ma​nier. A pra​ca w polu wzmoc​n i pań​skie cia​ło i oczy​ści du​cha. Oł​su​fjew spoj​rzał naj​p ierw na por​tret Ak​si​n ii, po​tem na T. i po​p adł w dłu​gą za​du​mę. – Za po​zwo​le​n iem – rzekł wresz​cie – ale sko​ro po​sta​n o​wi​łem się po​świę​cić rol​n ic​twu, to po​wi​n ie​n em naj​p ierw przejść w stan spo​czyn​ku? – My​ślę – od​p arł T. – że wy​star​czy wy​słać te​le​gram na naj​wyż​szy ad​res. Bądź co bądź to je​dy​n y przy​wi​lej ka​wa​ler​gar​da. Nie li​cząc pra​wa rzu​ca​n ia się do sa​mo​bój​czych kon​n ych ata​ków – ale dzię​ki Bogu to nie jest dwu​n a​sty rok. Oł​su​fjew po​p a​trzył na swój kask na sto​le. – Zga​dzam się co do te​le​gra​mu – po​wie​dział we​so​ło. – To bę​dzie coś no​we​go. Tyl​ko jak roz​dać ma​ją​tek ubo​gim? Pro​szę nie my​śleć, że się chwa​lę, ale mój ma​ją​tek jest bar​dzo duży. Bę​dzie się to cią​gnę​ło la​ta​mi i zo​ba​czę wło​ściań​ski trud jak wła​sne uszy. – Są​dzę – rzekł T. – że po​wi​n ien pan po​wie​rzyć tę spra​wę ja​kie​muś to​wa​rzy​stwu do​bro​czyn​n e​mu, zna​n e​mu z bez​in​te​re​sow​n o​ści. Po​zwo​li pan jed​n ak, że coś panu do​ra​dzę – na​le​ży za​cząć dzia​łać nie​zwłocz​n ie, póki pań​ska de​cy​zja jesz​cze jest sta​n ow​cza. Nie po​zo​sta​wiać so​bie od​wro​tu. Wie​lu sil​n ych lu​dzi sta​ło się na tej dro​dze ofia​rą wa​hań i nie​zde​cy​do​wa​n ia. Oł​su​fjew uśmiech​n ął się wzgar​dli​wie. – Nie zna mnie pan, sko​ro tak o mnie my​śli. Wie pan co? Już dziś zro​bię wszyst​ko, co ko​niecz​n e. Znaj​dę to​wa​rzy​stwo do​bro​czyn​n o​ści. Wy​n aj​mę ad​wo​ka​tów, któ​rym bę​dzie moż​n a po​wie​rzyć tę pro​ce​du​rę. I do wie​czo​ra pod​p i​szę wszyst​kie pa​p ie​ry. Jego wzrok padł na strzel​bę le​żą​cą na ko​la​n ach T. – Ostroż​n ie, hra​bio – po​wie​dział. – Od​wiódł pan kur​ki, a ona jest na​bi​ta. Z bro​n ią nie ma żar​tów. Niech pan da… Po krót​kiej we​wnętrz​n ej wal​ce T. po​dał mu strzel​bę. „Niech się dzie​je co chce – po​my​ślał, czu​jąc chło​dek w pier​si – to na​wet in​te​re​su​ją​ce…” Oł​su​fjew z po​waż​n ą miną ostroż​n ie opu​ścił kur​ki w bez​p iecz​n e po​ło​że​n ie, pod​szedł do

ścia​n y i od​wie​sił du​bel​tów​kę na miej​sce. – Może ze​chce mi pan to​wa​rzy​szyć? – zwró​cił się do T. – Prze​cież po raz pierw​szy w ży​ciu… ee… się spro​sta​czam. A je​śli tam będą lu​dzie i gdy​by wy​n i​kły ja​kieś pro​ble​my… – Ale je​że​li będę z pa​n em, pań​ska de​cy​zja bę​dzie wy​glą​dać na nie​sa​mo​dziel​n ą – od​p arł T. – A poza tym by​ło​by le​p iej, że​bym w tym cza​sie po​roz​ma​wiał z Ak​si​n ią. Wkrót​ce ma tu być. Po​wiem panu szcze​rze, jak przy​ja​cie​lo​wi – w wiel​kiej prze​mia​n ie, jaką pan za​my​ślił, może prze​szko​dzić ko​bie​ta. Zwłasz​cza bli​ska – krzy​ki, łzy… Po​sta​ram się ją przy​go​to​wać. – Hm – mruk​n ął Oł​su​fjew, na​chmu​rzył się i uważ​n ie po​p a​trzył na por​tret. – Ko​bie​ta to za​wsze nie​bez​p ie​czeń​stwo. Tru​ci​zna w dro​go​cen​n ym pu​cha​rze, bez dwóch zdań. T. pod​n iósł się z krze​sła i sta​n ął tak, by za​sło​n ić sobą nie​bie​ską bu​te​lecz​kę, po czym scho​wał ją do kie​sze​n i. – Cóż, pa​n ie hra​bio – cią​gnął Oł​su​fjew, od​wra​ca​jąc się od por​tre​tu – wo​bec tego pój​dę się do​wie​dzieć, jak naj​szyb​ciej moż​n a to za​ła​twić. Zo​ba​czy​my się wie​czo​rem czy ju​tro – wszak po​zo​sta​n ie pan w mie​ście? T. kiw​n ął gło​wą. – Je​stem w Pe​ters​bur​gu na dłu​żej. – Wo​bec tego nie że​gnam się – po​wie​dział Oł​su​fjew, uj​mu​jąc klam​kę. – I jesz​cze jed​n o, hra​bio – dzię​ki za du​cho​we wspar​cie. Nie wy​obra​ża pan so​bie, jak mi te​raz lek​ko i spo​koj​nie na du​szy. Kie​dy drzwi się za​mknę​ły, T. szyb​ko pod​szedł do se​kre​te​ry, z któ​rej Oł​su​fjew wy​jął fo​to​gra​fię i fla​ko​n ik, zna​lazł ołó​wek i kart​kę, i na​p i​sał: So​łow​jo​wow​cy, ze​bra​nie. Ju​tro o szó​s tej, za​ułek Mi​ło​s ierd​ny, dom dwa. Scho​wał no​tat​kę do kie​sze​n i, po​p a​trzył na wi​szą​cą na ścia​n ie dwu​rur​kę, ziew​n ął i nie​zde​cy​do​wa​n ie po​dra​p ał się w bro​dę. „Jed​n ak nie na​le​ża​ło go pusz​czać sa​me​go – po​my​ślał. – Żeby tyl​ko nie było nie​szczę​ścia… A może by go do​go​n ić?”

XXIII Uli​ca, któ​rą od​da​lał się Oł​su​fjew, była zu​p eł​n ie pu​sta, co wy​glą​da​ło nie​co dziw​n ie mimo wcze​snej go​dzi​n y. Po​su​wa​jąc się za śle​dzo​n ym, T. ani razu ni​ko​go nie spo​tkał – do​brze, bo du​bel​tów​ka w jego rę​kach z pew​n o​ścią prze​stra​szy​ła​by prze​chod​n iów. To, że Oł​su​fjew oszu​ku​je i nie moż​n a mu wie​rzyć, wy​szło na jaw już na pierw​szym skrzy​żo​wa​n iu, kie​dy przy​łą​czył się doń wy​raź​n ie ocze​ku​ją​cy go to​wa​rzysz – lo​kaj w li​be​rii z wy​pcha​n ą tor​bą na ra​mie​n iu. „Prze​cież je​stem strasz​n ie głod​n y – uświa​do​mił so​bie T., pa​trząc na tor​bę. – Nie moż​n a żyć w świe​cie ma​te​rial​n ym, igno​ru​jąc jego pra​wa. Fio​dor Mi​chaj​ło​wicz w ta​kich ra​zach po​lo​wał na mar​twe du​sze i miał od nich kieł​ba​sę i wód​kę… Ohy​da… Ale co ro​bić? When in 39 Rome, do as the Ro​mans do , na​wet je​śli ten Rzym ma nie​ja​sny nu​mer po​rząd​ko​wy…” T. przy​p o​mniał so​bie, że ma w kie​sze​n i oku​la​ry z sa​kra​wi​zo​rem, wy​jął je i ener​gicz​n ie na​sa​dził na nos. I Oł​su​fje​wa, i lo​ka​ja ota​cza​ły wy​raź​n e żół​te au​re​ole, co od razu prze​n io​sło pro​blem na płasz​czy​znę czy​sto prak​tycz​n ą, któ​ra za​czy​n a się poza gra​n i​ca​mi do​bra i zła. T. prze​łknął śli​n ę i uniósł strzel​bę. „A co z nie​sprze​ci​wia​n iem się? – po​my​ślał. – Nie​do​brze… Ale to prze​cież żywe tru​p y – we​dle wszel​kich po​jęć zło. Cho​ciaż, z dru​giej stro​n y, czym jest nie​sprze​ci​wia​n ie się złu? Bra​kiem sprze​ci​wia​n ia się. A sprze​ci​wiać się moż​n a tyl​ko wte​dy, gdy zło cię za​a ta​ku​je pierw​sze. Je​śli zaś sam za​a ta​ku​jesz i szyb​ko wszyst​kich wy​koń​czysz, w ogó​le nie bę​dzie żad​n e​go sprze​ci​wia​n ia się złu…” Jak​by wy​czu​wa​jąc tę myśl, lo​kaj obej​rzał się, zo​ba​czył T. i wska​zał go Oł​su​fje​wo​wi. Ten sta​n ął jak wry​ty. Lo​kaj wy​cią​gnął z kie​sze​n i re​wol​wer i to za​de​cy​do​wa​ło o wszyst​kim: nie za​sta​n a​wia​jąc się dłu​żej, T. pod​rzu​cił strzel​bę do ra​mie​n ia i od​dał dwa strza​ły. Pod​szedł, pod​n iósł tor​bę lo​ka​ja i cof​n ął się z nią pod płó​cien​n y da​szek, w któ​re​go cie​n iu sta​ły ja​kieś skrzy​n ie i becz​ki. W tor​bie znaj​do​wa​ło się pęto kieł​ba​sy i bu​tel​ka wód​ki. Resz​tę miej​sca zaj​mo​wa​ły przed​mio​ty nie​wia​do​me​go prze​zna​cze​n ia – tłu​ste w do​ty​ku bia​łe prę​ty, wy​glą​da​ją​ce jak świe​ce bez kno​tów, i wy​ko​n a​n e z tego sa​me​go ma​te​ria​łu pier​ście​n ie. „Aha – do​my​ślił się T. – pręt Po​li​wa​n o​wa. A to pier​ścień Po​li​wa​n o​wa… Ar​te​fak​ty… Pew​nie te​raz trze​ba na​ło​żyć pier​ścień na pręt…” Nie zro​bił tego jed​n ak. Siadł na skrzyn​ce, zjadł kieł​ba​sę, a po​tem dusz​kiem, jak wodę, wy​p ił wód​kę, a reszt​ką po​lał ręce, żeby się po​zbyć za​p a​chu kieł​ba​sy. Nie​zu​p eł​n ie mu się to uda​ło – dło​n ie cią​gle wy​raź​n ie za​la​ty​wa​ły czosn​kiem. T. po​p a​trzył na tru​p y i wzdry​gnął się. „Nie​ład​n ie wy​szło… Cho​ciaż jest to nie​zbi​ty do​wód, że nie od​stą​p i​łem od za​sa​dy nie​sprze​ci​wia​n ia się. Al​bo​wiem ka​te​go​rie do​bra i zła, jako po​cho​dzą​ce z bo​skie​go na​tchnie​n ia, ist​n ie​ją tyl​ko w od​n ie​sie​n iu do ży​wej du​szy, mar​twej sta​ją się one obce – po​n ie​waż wy​rzu​ci​ła z sie​bie Boga, a tyl​ko on je​den jest ich pro​bie​rzem… To zna​czy… Za​raz, ale kogo ja okła​mu​ję? In​n ych oszu​kam – a sie​bie? Czy ze sobą też się do​ga​dam? Do​ga​dam się, cze​mu nie… Jesz​cze i du​sze za​raz z nich po​wy​sy​sam… Oj, po​wy​sy​sam…” Ta moż​li​wość, o któ​rej po​cząt​ko​wo po​my​ślał z za​bój​czą au​to​iro​n ią, jak o przy​kła​dzie strasz​li​we​go upad​ku, któ​ry komu jak komu, ale jemu z pew​n o​ścią nie mógł się przy​da​rzyć,

na​gle wy​da​ła mu się cał​ko​wi​cie do​p usz​czal​n a. A po​tem wręcz wła​ści​wa. „Po​wy​sy​sam – po​wtó​rzył spo​koj​n ie w du​chu, wsta​jąc ze skrzyn​ki. – Jak to ro​bił Fio​dor Mi​chaj​ło​wicz?” Wy​cią​gnąw​szy przed sie​bie ręce, jesz​cze pół​żar​tem, zro​bił le​ciut​ki wdech dol​n ą czę​ścią brzu​cha, i od razu zo​ba​czył le​d​wie wi​docz​n ą błę​kit​n ą mgłę, ja​kąś roz​p usz​czo​n ą w po​wie​trzu elek​trycz​n ość, któ​ra po​p ły​n ę​ła od tru​p ów ku jego dło​n i i da​lej – wzdłuż ręki i sto​su pa​cie​rzo​we​go na sam dół brzu​cha, wy​wo​łu​jąc lek​ki i przy​jem​n y szmer w ca​łym cie​le. W mgnie​niu oka w jego świa​do​mo​ści po​zo​sta​ło tyl​ko jed​n o pra​gnie​n ie: żeby to elek​trycz​n e ła​sko​ta​nie nig​dy się nie skoń​czy​ło – ale roz​legł się ci​chy trzask i błę​kit​n a po​świa​ta znik​n ę​ła. Po​tem trzask się po​wtó​rzył – i T. otwo​rzył oczy. Stu​ka​ła drew​n ia​n a ko​łat​ka na dole. T. wstał z ka​n a​p y, na któ​rej zmo​rzył go sen, i z ulgą spoj​rzał na dwu​rur​kę, z któ​rej przed chwi​lą strze​lał we śnie. Nadal spo​koj​n ie wi​sia​ła na miej​scu. Pod​szedł do okna i ostroż​n ie wyj​rzał zza por​tie​ry. Przed drzwia​mi sta​ła mło​da ko​bie​ta w czer​wo​n ej suk​n i, z je​dwab​n ą, rów​n ież czer​wo​n ą to​reb​ką w ręku. Pod​n io​sła gło​wę, jak​by spo​dzie​wa​jąc się zo​ba​czyć ko​goś w oknie, i T. po​znał Ak​si​n ię. Za​stu​kaw​szy jesz​cze raz, Ak​si​n ia wzru​szy​ła ra​mio​n a​mi, wy​ję​ła z to​reb​ki klucz i otwo​rzy​ła drzwi. T. osu​n ął się na to samo krze​sło, na któ​rym sie​dział pod​czas roz​mo​wy z Oł​su​fje​wem. Czuł dziw​n e ner​wo​we pod​n ie​ce​n ie, jak​by kosz​mar sen​n y rze​czy​wi​ście po​zo​sta​wił po so​bie elek​trycz​n y ła​du​n ek w ca​łym cie​le. „No tak – po​my​ślał – chcia​łem zgłę​bić ta​jem​n i​cę świa​ta, zlać się w jed​n o z czy​tel​n i​kiem – i jak skoń​czy​łem? Dla​cze​go śni mi się taka ohy​da? Pew​n ie Ak​si​n ia chce, aby moja śmierć do​ko​n a​ła się w mę​kach i prze​ra​że​n iu. A kie​dy dra​ma​turg wy​p ru​wa ko​muś kisz​ki, musi prze​ko​n ać pu​blicz​n ość, że to od​ra​ża​ją​cy typ… Żeby nie było żad​n ej li​to​ści…” T. od​wró​cił się gwał​tow​n ie, jak​by spo​dzie​wa​jąc się uj​rzeć rzę​dy ucho​dzą​cej w nie​skoń​czo​ność wi​dow​n i. Ale do​ko​ła był wciąż ten sam sa​lon. „Mówi się lu​dziom, że cier​p ią, po​n ie​waż grze​szą. A w isto​cie uczy się ich grze​szyć, żeby uspra​wie​dli​wić ich cier​p ie​n ia. Zmu​sza się ich, by żyli jak by​dło, żeby moż​n a było ich za​bić jak by​dło. Iluż bie​da​ków w Ro​sji za​le​wa te​raz wód​ką zbrod​n ię, po​p eł​n io​n ą dla zdo​by​cia kieł​ba​sy. Ba​ra​n y idą​ce na rzeź, któ​re jesz​cze nie po​ję​ły, co je cze​ka…” Jego wzrok padł na le​żą​cy na sto​le kask ze sta​lo​wym pta​kiem. Zim​n y blask me​ta​lu na​gle go otrzeź​wił – i T. zo​ba​czył wszyst​ko w zu​p eł​n ie in​n ym świe​tle. „Co tam zresz​tą ja – po​my​ślał. – Ariel kle​ci reszt​ki sho​ote​ra, a ja fi​lo​zo​fu​ję. I za​sta​n a​wiam się, jaki to ma sens. Otóż wła​śnie taki – pod​sta​rza​ły goj ka​ba​li​sta za​ra​bia so​bie na nędz​n ą ko​la​cję… A co do Oł​su​fje​wa, też wszyst​ko ja​sne – to wą​tek ro​bo​ty Gri​szy Owniu​ka. Ariel mnie prze​cież uprze​dzał… Ale dla​cze​go pra​wie nig​dy nie wi​dzę wszyst​kie​go tak wy​raź​n ie jak w tym mo​men​cie? A przede wszyst​kim, dla​cze​go wciąż bio​rę tę szaj​kę za sie​bie? Ich my​śli za swo​je? Ich dzia​ła​n ie za swo​je po​stęp​ki? Czy rze​czy​wi​ście ja to po pro​stu oni wszy​scy ra​zem? Nie, nie​moż​li​we… Wte​dy nie mógł​bym ich roz​p o​zna​wać, kie​dy wdzie​ra​ją się w moją du​szę. Naj​waż​n iej​sze to nig​dy nie tra​cić tej ja​sno​ści spoj​rze​n ia, wi​dzieć ich, wi​dzieć ich za​wsze…” Są​dząc po od​gło​sach do​bie​ga​ją​cych przez otwar​te drzwi, Ak​si​n ia wciąż jesz​cze była

w holu. Sły​chać było stam​tąd ka​ko​fo​n ię skrzyp​n ięć, sze​le​stów i stu​ko​tów, któ​ra trwa​ła tak dłu​go, że T. przy​szła do gło​wy myśl o prze​cią​ga​ją​cej się re​wi​zji w skle​p i​ku han​dlu​ją​cym my​dłem i po​wi​dłem. Na​p ię​cie ner​wo​we jesz​cze bar​dziej wy​ostrzy​ło mu my​śli. „Na​p raw​dę – po​my​ślał – wszyst​ko za​sa​dza się na tym, co mogę rze​czy​wi​ście zro​bić, to sta​le po​wra​cać do trzeź​wej ob​ser​wa​cji sa​me​go sie​bie. Moja je​dy​n a wol​n ość po​le​ga na tym, żeby wi​dzieć, któ​ry ze złych du​chów po​chwy​cił i pro​wa​dzi moją du​szę. No i mogę jesz​cze tego nie wi​dzieć, i to jest całe „to be or not to be”. Mu​szę cią​gle uświa​da​miać sa​me​mu so​bie, że nie je​stem Arie​lem ani Mi​tień​ką. A już zwłasz​cza nie tym ca​łym Pi​wo​ry​ło​wem, cho​ciaż nie wia​do​mo cze​mu od​da​ją mu co​raz wię​cej miej​sca… Ża​den z nich nie jest mną. Ale wo​bec tego kim je​stem? Nie wiem. Lecz znaj​dę od​p o​wiedź, choć​by nie wiem ile mnie to kosz​to​wa​ło…” Wresz​cie w ko​ry​ta​rzu dały się sły​szeć lek​kie kro​ki Ak​si​n ii – coś so​bie nu​ci​ła. Po​tem za​wo​ła​ła: – Ale​xis! T. mil​czał. Otwo​rzy​ły się drzwi i Ak​si​n ia we​szła do sa​lo​n u. Na wi​dok sie​dzą​ce​go przy sto​le T. za​trzy​ma​ła się, otwo​rzy​ła ze zdu​mie​n iem usta i upu​ści​ła na pod​ło​gę swo​ją szkar​łat​n ą to​reb​kę. Była od​mie​n io​n a nie do po​zna​n ia. Nie po​zo​sta​ło pra​wie nic z wiej​skiej śmiesz​ki, któ​rą T. spo​tkał na uli​cy pro​win​cjo​n al​n e​go mia​stecz​ka – tyl​ko oczy mi​go​ta​ły daw​n ym zie​lo​n ym bla​skiem. Te​raz przed T. sta​ła mło​da świa​to​wa dama w let​n iej je​dwab​n ej suk​n i, z wi​sior​kiem w głę​bo​kim de​kol​cie. Sta​ran​n ie ufry​zo​wa​n e loki two​rzy​ły ar​ty​stycz​n y nie​ład. – Lowa – szep​n ę​ła ze zdu​mie​n iem. – Lowa… Nie za​bi​jaj! T. od​chrząk​n ął zmie​sza​n y. – Ależ co ty mó​wisz… Chy​ba do​tar​ły do cie​bie ja​kieś nik​czem​n e po​gło​ski… – Lo​wusz​ka – po​wtó​rzy​ła Ak​si​n ia – nie rób tego! – Wciąż je​steś tak samo głu​p ia – po​wie​dział T. – Ale jak wy​ład​n ia​łaś… Nie od​ry​wa​jąc od nie​go oczu, Ak​si​n ia prze​cię​ła sa​lon i usia​dła na ma​łej ka​n a​p ie przy ścia​n ie. – Co ty tu ro​bisz? – spy​ta​ła. – Mie​li​śmy roz​mo​wę z Oł​su​fje​wem. Je​ste​śmy prze​cież sta​ry​mi zna​jo​my​mi, pew​n ie o tym wiesz. Krót​ko mó​wiąc, wy​szło tak, że zo​sta​wił mnie tu​taj, a sam wy​je​chał w waż​n ej spra​wie. Po​trwa to do wie​czo​ra. – Bę​dzie​cie się po​je​dyn​ko​wać? – wy​krzyk​n ę​ła Ak​si​n ia, sze​ro​ko otwie​ra​jąc oczy. – Nie – uśmiech​n ął się T. – Nie licz na to. – Przy​się​gnij, Lowa. – Przy​się​gać nie będę, bo nie ro​zu​miem tego ry​tu​a łu. Ale za​p ew​n iam cię, że po​je​dyn​ku nie bę​dzie. Mam jed​n ak do cie​bie kil​ka py​tań w spra​wie… – Tyl​ko bez wy​rzu​tów – prze​rwa​ła mu Ak​si​n ia. – Co mia​łam two​im zda​n iem zro​bić, kie​dy mnie po​rzu​ci​łeś samą pod ho​te​lem, na tej chłop​skiej fu​rze, bez środ​ków do ży​cia? – Ja… – T. stra​cił kon​te​n ans. – Przy​zna​ję, że o tym nie po​my​śla​łem… – Ach, nie po​my​śle​li​ście, wa​sza wiel​moż​n ość? – Nie – od​rzekł T. – Nie wiem cze​mu zda​wa​ło mi się, że masz… No, jak by to po​wie​dzieć, wła​sne ży​cie, w któ​re nie po​wi​n ie​n em się wdzie​rać zbyt głę​bo​ko.

Ak​si​n ia za​śmia​ła się zło​śli​wie. – I wła​śnie dla​te​go ode​szłam od cie​bie do Ale​xi​sa. – Nie py​tam, dla​cze​go się zwią​za​łaś z Oł​su​fje​wem. To two​ja oso​bi​sta spra​wa. Ale coś ty mu o mnie mó​wi​ła? – Wła​ści​wie nic ta​kie​go. – Ak​si​n ia wzru​szy​ła ra​mio​n a​mi. – In​te​re​so​wa​ła go Pu​stel​n ia Optyń​ska, do któ​rej chcia​łeś je​chać furą. Po​wie​dzia​łam, że mnie o nią py​ta​łeś, a ja ze stra​chu skła​ma​łam, że to za la​sem. – Ro​zu​miem. A co to za pod​ły pod​stęp, żeby w prze​bra​n iu wie​śniacz​ki za​cza​ić się na pi​ja​ne​go czło​wie​ka? – Trud​n o cię zro​zu​mieć, Lowa. To te​raz spro​sta​cze​n ie też jest grze​chem? A poza tym wśród pa​n ów z to​wa​rzy​stwa w do​brym to​n ie jest po​lo​wać na nie​win​n e, bez​bron​n e dziew​czę​ta, zu​p eł​n ie się nie za​sta​n a​wia​jąc, jaki bę​dzie ich los po uwie​dze​n iu… Lo​we​la​si two​je​go po​kro​ju wy​my​śli​li na​wet po​rze​ka​dło „w mi​ło​ści i na woj​n ie wszyst​ko jest do​zwo​lo​n e”… Po​wiedz mi więc, Lo​wusz​ka, cze​mu, kie​dy na wa​sze chu​cie od​p o​wia​da się czymś sy​me​trycz​nym, od razu uwa​ża​cie to za pod​ły pod​stęp? Na twa​rzy T. wy​stą​p i​ły czer​wo​n e pla​my. – Za​łóż​my, że masz ra​cję. Ale co to za książ​ki, o któ​rych wszy​scy mó​wią? Zwłasz​cza ta, za​p a​mię​ta​łem ty​tuł: Moje ży​cie z hra​bią T., wzlo​ty, upad​ki i ka​ta​s tro​fa? – Lowa, lu​dzie mu​szą za​ra​biać na ży​cie – po​wie​dzia​ła Ak​si​n ia. – Nie każ​dy ma ma​ją​tek na wzgó​rzu i bia​łe​go ko​n ia z de​ko​ra​cyj​n ym płu​giem. T. po​czuł, że czer​wie​n i się jesz​cze bar​dziej. – Ale skąd mia​łaś ma​te​riał na całe dwie książ​ki? Ja​kie wzlo​ty i upad​ki? Prze​cież spę​dzi​li​śmy ra​zem za​le​d​wie pół go​dzi​n y. – Tak – od​rze​kła Ak​si​n ia – to praw​da. Ale prze​cież wszyst​ko za​le​ży od tego, jak sil​n e jest in​dy​wi​du​a l​n e od​czu​cie. Pro​rok Ma​ho​met zo​stał wzię​ty do nie​ba tyl​ko na chwi​lę, a lu​dzie do dziś o tym pa​mię​ta​ją. T. nie​uf​n ie po​krę​cił gło​wą. – A dla​cze​go przy​ję​łaś moje na​zwi​sko? Kto ci po​zwo​lił? – To nie na​zwi​sko, tyl​ko pseu​do​n im li​te​rac​ki. Każ​dy ma pra​wo wy​brać so​bie, jaki chce. Ale gdy​byś był przy​zwo​itym czło​wie​kiem, Lowa, to by​ło​by moje na​zwi​sko. T. po​czuł, że czer​wie​n ie​je mu na​wet szy​ja. – I pi​szesz sama? Jak to w ogó​le moż​li​we: ja za​le​d​wie do​je​cha​łem do Pe​ters​bur​ga, a ty już wy​da​łaś dwie książ​ki? Nie zdą​ży​ła​byś na​p i​sać na​wet jed​n ej. – Dyk​tu​ję je – po​wie​dzia​ła Ak​si​n ia. – Pra​cu​ją ze mną dwie ste​n o​graf​ki. Po​tem ma​szy​n ist​ki prze​p i​su​ją tekst, a ja już dyk​tu​ję nowy roz​dział. W ten spo​sób książ​kę moż​n a na​p i​sać w ty​dzień i na​wet się nie zmę​czyć. Uśmiech​n ę​ła się pro​mien​n ie. T. opu​ścił wzrok, zo​ba​czył roz​ku​dła​n e ko​smy​ki swo​jej bro​dy, ner​wo​wo po​dry​gu​ją​cą na ko​la​n ie po​dra​p a​n ą dłoń – i na​gle po​czuł nie​zno​śny wstręt do sa​me​go sie​bie. Wi​docz​n ie coś z tego od​bi​ło się na jego twa​rzy, bo Ak​si​n ia jęk​n ę​ła z prze​stra​chem: – Lowa, nie złość się! – Jak mam się nie zło​ścić – po​wie​dział T. – sko​ro… Po co na​opo​wia​da​łaś pra​sie, że chcia​łem cię za​bić sie​kie​rą? Ak​si​n ia zro​bi​ła wiel​kie oczy.

– No bo to praw​da. Nie pa​mię​tasz? Jak ucie​ka​łam przed tobą do lasu? – Pa​mię​tam – od​p arł T. po​n u​ro. – Ale nie „ucie​ka​łaś”, tyl​ko „ucie​kłaś”. Sło​wo „ucie​ka​łam” su​ge​ru​je, że czyn​n ość była wie​lo​krot​n a. – Nie​ko​n iecz​n ie – za​opo​n o​wa​ła Ak​si​n ia. – Mo​głam mieć na my​śli roz​cią​głość tego pro​ce​su. To, jak wsta​łam z fur​man​ki, po​p ra​wi​łam chust​kę, z prze​ra​że​n iem spoj​rza​łam na two​je szpe​ra​ją​ce w sia​n ie ręce, po​tem w two​je peł​n e nar​ko​tycz​n e​go sza​leń​stwa oczy… – Ja​kie​go nar​ko​tycz​n e​go sza​leń​stwa? – Nie pa​mię​tasz? Prze​cież roz​ma​wia​łeś z ko​n iem. Do tej pory wi​dzę jego pło​n ą​ce czar​n e śle​p ia, utkwio​n e gdzieś po​n ad two​ją gło​wą, jak​by i jemu udzie​lił się twój dzi​ki obłęd. – Te​raz ro​zu​miem, co wy​p i​su​jesz w tych swo​ich książ​czy​n ach – mruk​n ął T. – No, roz​ma​wia​łem z ko​n iem, tak. Prze​cież każ​dy hu​zar robi to co​dzien​n ie, i nie tyl​ko to. A cie​bie wca​le nie chcia​łem za​bić, tu już kła​miesz. Chcia​łem od​rą​bać pa​lec. I nie to​bie, ale so​bie. – Mó​wi​łeś, pa​mię​tam – po​wie​dzia​ła spo​koj​n ie Ak​si​n ia. – W mo​jej ostat​n iej książ​ce są na ten te​mat całe dwa roz​dzia​ły. – Dwa? A o czym tu moż​n a wy​my​ślić dwa roz​dzia​ły? – Pró​bo​wa​łam prze​n ik​n ąć do two​je​go we​wnętrz​n e​go świa​ta. Chcia​łam uka​zać czy​tel​n i​ko​wi przy​p usz​czal​n y sens two​ich dzia​łań. – I cóż ta​kie​go uka​za​łaś? – Na​p raw​dę cię to in​te​re​su​je? – Oczy​wi​ście. Ak​si​n ia wy​god​n iej usa​do​wi​ła się na ka​n a​p ie i z do​sko​n a​łą dyk​cją oso​by, któ​ra przy​wy​kła dużo i czę​sto wy​stę​p o​wać pu​blicz​n ie, za​czę​ła: – Za​ło​ży​łam, Lowa, że wy​klu​cze​n ie z Cer​kwi oka​le​czy​ło cię mo​ral​n ie. Za​czą​łeś za​ży​wać nar​ko​ty​ki, za​p a​li​łeś się do wschod​n ich kul​tów i w koń​cu wda​łeś się w mo​dli​tew​n e ob​co​wa​nie z bie​sa​mi. W tran​sie nar​ko​tycz​n ym te bie​sy za​czę​ły ci się uka​zy​wać w ha​lu​cy​n a​cjach, za​p ew​n ia​jąc cię, że w rze​czy​wi​sto​ści są ja​sny​mi du​cha​mi i na​wet praw​dzi​wy​mi stwór​ca​mi tego świa​ta. – Co ma do tego pa​lec? – za​p y​tał T. – Za​cze​kaj – od​rze​kła Ak​si​n ia – te rze​czy są wza​jem​n ie po​wią​za​n e. Pró​bu​ję prze​śle​dzić ten zwią​zek, cier​p li​wo​ści. Tu było jed​n o z dwoj​ga – albo bie​sy roz​ma​wia​ły z tobą, wcie​liw​szy się w ko​n ia, a ty w swo​jej py​sze są​dzi​łeś, że jak świę​ci oj​co​wie pu​stel​n i​cy po​sia​dłeś dar po​ro​zu​mie​wa​n ia się z nie​my​mi stwo​rze​n ia​mi. Albo bie​sy wcie​li​ły się bez​p o​śred​n io w cie​bie, wy​wo​łu​jąc w two​im mó​zgu złu​dze​n ie, że koń z tobą roz​ma​wia, pod​czas gdy on spo​koj​n ie sku​bał tra​wę. – Kto ci tego na​ga​dał? – Nie na​ga​dał, ale wy​tłu​ma​czył. Oma​wia​łam ten pro​blem z du​chow​n ym, któ​ry zaj​mu​je się wy​p ę​dza​n iem złych du​chów. Na​zy​wa się oj​ciec Em​p e​do​kles. – Aha – po​wie​dział T. – Ja​sne. No więc co ma do tego pa​lec? – A to – od​p ar​ła Ak​si​n ia – że pod wpły​wem nar​ko​ty​ków i kon​tak​tu z bie​sa​mi za​czą​łeś bez​kry​tycz​n ie przyj​mo​wać ba​gaż ob​cej tra​dy​cji kul​tu​ro​wo-re​li​gij​n ej. A w tym ba​ga​żu, jak uda​ło nam się usta​lić z oj​cem Em​p e​do​kle​sem, była pew​n a hi​sto​ria, któ​ra po​dzia​ła​ła na two​ją wy​obraź​n ię. – Nie ro​zu​miem, o czym mó​wisz. – Jest to le​gen​da o sta​ro​żyt​n ym chiń​skim mę​dr​cu, któ​ry w od​p o​wie​dzi na wszyst​kie py​ta​-

nia do​ty​czą​ce urzą​dze​n ia świa​ta w mil​cze​n iu pod​n o​sił do góry pa​lec. Rzecz ja​sna, gdy​by tak po​stę​p o​wał pro​sty czło​wiek, wszy​scy by go uzna​li za dur​n ia. Ale wie​dzia​n o po​wszech​n ie, że to mąż oświe​co​n y, i wszy​scy do​szu​ki​wa​li się w tym ge​ście mnó​stwa zna​czeń. I jesz​cze za jego ży​cia stwo​rzy​li całe sto​sy ko​men​ta​rzy – jed​n i mó​wi​li, że de​mon​stru​je w ten spo​sób nie​moż​n ość wy​ra​że​n ia sło​wa​mi naj​wyż​szej praw​dy, dru​dzy – że wska​zu​je na prze​wa​gę dzia​ła​nia nad my​ślą, trze​ci jesz​cze coś, i tak bez koń​ca. – Ale jaki to ma zwią​zek… – Za​cze​kaj, Lowa. Ów mę​drzec miał ucznia, mło​de​go czło​wie​ka, któ​ry we wszyst​kim sta​rał się na​śla​do​wać na​uczy​cie​la i ma​rzył o tym, że z cza​sem sta​n ie się jego na​stęp​cą. Wi​dział wie​le razy, jak mistrz pod​n o​si pa​lec, i na​uczył się do​kład​n ie po​wta​rzać ten gest, na​wet z tym sa​mym wy​ra​zem twa​rzy. Tyle tyl​ko, że nie był oświe​co​n y. Ak​si​n ia za​wie​si​ła głos i spoj​rza​ła na T. Ten wzru​szył ra​mio​n a​mi. – I co? – Do jego na​uczy​cie​la przy​cho​dzi​li naj​róż​n iej​si lu​dzie. Ci bo​gat​si i bar​dziej wpły​wo​wi na​tu​ral​n ie tra​fia​li do sa​me​go mi​strza. A pro​sty lud wciąż kłę​bił się wo​kół jego domu, bez żad​nej na​dziei na uj​rze​n ie mą​dre​go star​ca. I uczeń po​wo​li za​czął przyj​mo​wać tych lu​dzi w swo​jej ko​mór​ce. Wy​słu​chi​wał ich py​tań o ży​cie i z mą​drą miną pod​n o​sił pa​lec. Za​do​wo​le​n i in​te​re​san​ci wra​ca​li do do​mów, cie​sząc się, że cał​kiem nie​dro​go uda​ło im się zdo​być cząst​kę oświe​ce​n ia. Pew​n e​go razu jed​n ak do​wie​dział się o tym sta​ry mistrz. Tego sa​me​go wie​czo​ru wziął nóż, na​rzu​cił po​dar​ty płaszcz z kap​tu​rem i za​p u​kał do ko​mór​ki ucznia. Ten uznał, że przy​szedł ko​lej​n y in​te​re​sant. Mistrz, zmie​n ia​jąc głos, za​dał mu py​ta​n ie o sens ży​cia. Uczeń bez za​sta​n o​wie​n ia pod​n iósł do góry pa​lec. I wte​dy na​uczy​ciel wy​szarp​n ął spod płasz​cza nóż i jed​n ym ru​chem od​ciął mu ten pa​lec. – No pro​szę – mruk​n ął T. – I co było da​lej? – A da​lej – po​wie​dzia​ła Ak​si​n ia – na​uczy​ciel do​n o​śnym i ja​snym gło​sem po​wtó​rzył to samo py​ta​n ie. I uczeń, za​n im się zo​rien​to​wał, co czy​n i, pod​n iósł do góry pa​lec, któ​re​go już nie było. – I? – Tu się za​czy​n a naj​cie​kaw​sze – od​rze​kła Ak​si​n ia. – Gdy​by uczeń my​ślał, że jego mistrz jest po pro​stu oszu​stem, uznał​by, że po​zby​wa się ry​wa​la i na do​da​tek z nie​go szy​dzi. Uczeń jed​n ak, jak wszy​scy inni lu​dzie przy​cho​dzą​cy do domu star​ca, świę​cie wie​rzył, że jego na​uczy​ciel jest oświe​co​n y… – Jak się to skoń​czy​ło? – za​p y​tał T. nie​cier​p li​wie. – Tym, że uczeń do​znał ob​ja​wie​n ia – po​wie​dzia​ła Ak​si​n ia. – My​śle​li​śmy, że znasz tę hi​sto​rię. – Jacy „my”? – Ja i oj​ciec Em​p e​do​kles. My​śle​li​śmy, że do uciech cie​le​snych za​p ra​gną​łeś do​dać lu​cy​fe​rycz​n ą roz​kosz du​cho​wą, któ​rą na Wscho​dzie na​zy​wa​ją „oświe​ce​n iem”, i w tym celu po​sta​no​wi​łeś ob​ciąć so​bie pa​lec. Oj​ciec Em​p e​do​kles na​ucza, że wy​znaw​cy orien​tal​n ych kul​tów de​mo​n icz​n ych nie za​do​wa​la​ją się ucie​cha​mi cie​le​sny​mi i naj​strasz​n iej​szy swój grzech po​p eł​nia​ją w du​chu, roz​ko​szu​jąc się wy​ra​fi​n o​wa​n y​mi do​zna​n ia​mi i nad​n a​tu​ral​n y​mi eks​ta​za​mi, któ​ry​mi ku​szą ich umar​łe isto​ty świa​ta nie​wi​dzial​n e​go. I oto, na​sy​ciw​szy się nie​win​n ą dziew​czy​n ą-dziec​kiem, na​tych​miast po​sta​n o​wi​łeś… – Co do tej nie​win​n o​ści – prze​rwał T. – to aku​rat nie​p raw​da.

– Mam na my​śli nie​win​n ość du​cho​wą. W książ​ce wszyst​ko wy​n i​ka z kon​tek​stu. Nie cze​piaj się dro​bia​zgów. – Na​p lo​tłaś nie​złych głupstw – wes​tchnął T. – Te​raz ro​zu​miem, cze​mu wszy​scy przy sto​le tak na mnie krzy​wo pa​trzy​li, za​n im uży​łem bom… Ugryzł się w ję​zyk i nie do​koń​czył. – Co? – spy​ta​ła Ak​si​n ia. – Nie​waż​n e. Py​tam cię, dla​cze​go to wszyst​ko zmy​śli​łaś? Sama mnie prze​cież py​ta​łaś, po co chcę so​bie od​rą​bać pa​lec. I wy​raź​n ie ci po​wie​dzia​łem: żeby się ustrzec od zła. Nie pa​mię​tasz? – Pa​mię​tam – od​rze​kła Ak​si​n ia. – I co, nie po​wie​dzia​łaś o tym swo​je​mu Em​p e​do​kle​so​wi? – Po​wie​dzia​łam. A on mi wy​ja​śnił, że wschod​n i sa​ta​n i​ści za naj​więk​sze zło uwa​ża​ją brak owej du​cho​wej roz​ko​szy, któ​rą na​zy​wa​ją „oświe​ce​n iem”. Jak mor​fi​n i​ści, dla któ​rych naj​strasz​n iej​szą rze​czą jest brak nar​ko​ty​ku. Czyż nie o to cho​dzi? – Oczy​wi​ście że nie – od​p arł T. Ak​si​n ia zmarsz​czy​ła brwi. – To po co go wte​dy chcia​łeś od​ciąć? T., zmie​sza​n y, wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Po​wie​dzia​łem ci prze​cież. Żeby się ustrzec od grze​chu. – Od ja​kie​go grze​chu? – Niby nie wiesz – bąk​n ął T. ci​chut​ko. Ak​si​n ia par​sk​n ę​ła śmie​chem. – Ale cóż to za grzech, Lowa? Też wy​my​śli​łeś. – Nie ja to wy​my​śli​łem, ale… Zresz​tą nie zro​zu​miesz. Tyl​ko nie ob​ra​żaj się, pro​szę. Ale Ak​si​n ia ani my​śla​ła się ob​ra​żać. Uśmiech​n ę​ła się i T. zo​ba​czył w jej oczach zna​jo​me zie​lo​n e iskry. Od razu przy​p o​mnia​ła mu się chust​ka na ja​snych wło​sach, kru​cha szy​ja w wy​cię​ciu spra​n e​go czer​wo​n e​go sa​ra​fa​nu. „Wła​ści​wie – po​my​ślał – mimo ca​łe​go tego pe​ters​bur​skie​go szny​tu wciąż jesz​cze tkwi w niej tam​ta sko​ra do śmie​chu wiej​ska dzie​wusz​ka, któ​rą spo​tka​łem w Kow​ro​wie…” – Nie zro​zu​miem? – po​wtó​rzy​ła szy​der​czo Ak​si​n ia. – Aku​rat… Od​rą​by​wać pa​lec, żeby się ustrzec od grze​chu… Cóż ta​kie​go nim ro​bisz, że nikt tego nie może wy​ro​zu​mieć? Ser​ce T. aż jęk​n ę​ło w pier​si. „I tu się za​czy​n a ro​bo​ta Mi​tień​ki. Do​brze przy​n ajm​n iej, że od razu to roz​p o​zna​łem. Nie utra​ci​łem obiek​ty​wi​zmu. I co da​lej?” – Ano ga​daj​że! – na​gli​ła go Ak​si​n ia, ide​a l​n ie na​śla​du​jąc wiej​ską wy​mo​wę. Pa​trzy​ła na nie​go bar​dziej otwar​cie, z ową fi​glar​n ą i nie​wy​ja​śnio​n ą za​gad​ką w spoj​rze​niu, któ​ra, jak po​wia​da Nie​tz​sche, nie ma na zie​mi in​n e​go roz​wią​za​n ia prócz przy​szłej brze​mien​n o​ści. – Chcesz wie​dzieć? – za​p y​tał T. na​gle ochry​p łym gło​sem. Ak​si​n ia przy​tak​n ę​ła. – No to chodź, po​ka​żę ci… – A Ale​xis? – szep​n ę​ła Ak​si​n ia. – Prze​cież może wró​cić? – Nie – rów​n ież szep​tem od​p o​wie​dział T. – Od​szedł na dłu​go. Prak​tycz​n ie na za​wsze.



– Do​brze – le​d​wie do​sły​szal​n ie tchnę​ła Ak​si​n ia. – Ale, Lowa… – Co? – Niech to bę​dzie na​sze po​że​gna​n ie… *

T. le​żał na wznak, wpa​trzo​n y w su​fit sy​p ial​n i. Ak​si​n ia wo​dzi​ła czub​kiem szkar​łat​n e​go pa​znok​cia po jego po​licz​ku, ła​sko​cząc i na​wi​ja​jąc bro​dę na pa​lec – było to draż​n ią​ce, a za​ra​zem przy​jem​n e. Dru​gą ręką przy​trzy​my​wa​ła na pier​si noc​n ą ko​szul​kę. „Dla​cze​go za​czę​ła ukry​wać swo​je cia​ło? – po​my​ślał T. – Ze​sta​rza​ła się tak szyb​ko? A może w jej uro​dzie za​szły zmia​n y po po​ro​dzie… Ja​kiż to obrzy​dli​wy ka​lam​bur – «uro​dzie – po​ro​dzie». Obrzy​dli​wy i cel​n y. Cho​ciaż tak szyb​ko nie mo​gła​by uro​dzić na​wet przy po​mo​cy dwóch ste​n o​gra​fek… Ale daw​n iej za​cho​wy​wa​ła się zu​p eł​n ie in​a ​czej. No i była inna. Jak bez​grzesz​n a, ja​sna cząst​ka wio​sny – wła​śnie to było w niej po​cią​ga​ją​ce. A mia​sto wszyst​ko to jej ode​bra​ło… A może nie mia​sto? Nie​waż​n e. Cho​dzi o co in​n e​go – ko​bie​ta w swej śle​p o​cie my​śli, że jest w sta​n ie zi​mi​to​wać ów krót​ko​trwa​ły roz​kwit, ma​lu​jąc się szmin​ką i ró​żem, ob​le​wa​jąc pa​ry​ski​mi per​fu​ma​mi i ob​wie​sza​jąc się zło​tem… Śmiesz​n e. Tyl​ko że nie trze​ba się śmiać, ale pła​kać, bo czy​n i to nie z wła​snej woli, lecz po to, by za​spo​ka​jać mę​skie chu​cie w cuch​n ą​cych klo​a kach miast, za​miast ra​do​śnie pra​co​wać w polu…” T. wes​tchnął. „No, tę moż​li​wość Oł​su​fjew jej za​p ro​p o​n u​je. Ale dla​cze​go ona się za​sła​n ia? Stop, nie spać… Wi​docz​n ie Ariel nie chce stra​cić wi​dow​n i do lat pięt​n a​stu. I dla​te​go Ak​si​n ia cho​wa cyc​ki. Pa​n ie, jak tu żyć w two​im świe​cie? Za​raz, ale jaki «pa​n ie»?” T. zno​wu wes​tchnął. – Co ty tak cięż​ko wzdy​chasz, Lowa? – spy​ta​ła Ak​si​n ia. – Coś cię gry​zie? Po​dziel się ze mną, to ci ulży. – Uhm – mruk​n ął T. – Zbie​rasz ma​te​riał do książ​ki? – Dla​cze​go za​raz ma​te​riał? – uśmiech​n ę​ła się Ak​si​n ia. – Po pro​stu je​stem cie​ka​wa, co cię nur​tu​je, jak po​strze​gasz świat. – I tak tego nie zro​zu​miesz. A je​śli zro​zu​miesz, to się ob​ra​zisz. Albo nie uwie​rzysz. – Spró​buj – po​wie​dzia​ła Ak​si​n ia. – Nie myśl, że je​stem głu​p ia. Na przy​kład Ale​xis uwie​rzył we mnie i sam wi​dzisz re​zul​tat. – Ale​xis? – T. uniósł lek​ce​wa​żą​co brew. – On z tym w ogó​le nie ma nic wspól​n e​go. To ra​czej Mi​tień​ce wpo​jo​n o na kur​sach li​te​rac​kich, że ko​bie​ta po​win​n a ewo​lu​ować. – Ja​kie​mu Mi​tień​ce? – Temu, któ​ry cię wy​my​śla – od​rzekł T. – A wła​ści​wie na​wet nie cie​bie, ale sce​n y ero​tycz​ne z two​im udzia​łem. Ty je​steś dla nie​go po pro​stu mó​wią​cą de​ko​ra​cją. Ak​si​n ia po​krę​ci​ła gło​wą. – Brzmi to tak po cham​sku – rze​kła – że aż nie chce mi się my​śleć, jak bar​dzo to jest głu​pie. – Nie​mniej tak wła​śnie jest. Kie​dy znik​n ę​łaś z mo​je​go ży​cia, sta​ło się to dla​te​go, że Mi​tień​ka był za​ję​ty i od​da​wał swo​je siły nie nam, ale pew​n ej ohyd​n ej sta​ru​sze, któ​ra… A zresz​tą, nic wię​cej nie po​wiem, i tak nie uwie​rzysz. I my​ślę, że na​sze dzi​siej​sze zbli​że​n ie dla​te​go było tak krót​kie i bez wy​ra​zu, że oni fil​tru​ją con​tent.

– Te​raz wszyst​ko ja​sne – uśmiech​n ę​ła się Ak​si​n ia. – Nie przej​muj się, Lowa. Ta​kie nie​p o​wo​dze​n ie może się przy​da​rzyć każ​de​mu męż​czyź​n ie, nie ma w tym nic wsty​dli​we​go. By​łeś zde​n er​wo​wa​n y, wy​p i​łeś za dużo wód​ki. O mnie się nie martw, do ta​kich za​baw za​wsze mam pod ręką Ale​xi​sa Oł​su​fje​wa. T. skrzy​wił się, jak​by go za​bo​lał ząb. – Ga​daj so​bie, co chcesz – po​wie​dział – ale w rze​czy​wi​sto​ści ża​den Oł​su​fjew nie ist​n ie​je. A ra​czej jest to po pro​stu wy​bla​kła wi​n iet​ka, za​ku​rzo​n y de​seń pust​ki na po​bo​czu mo​jej bez​na​dziej​n ej dro​gi do Pu​stel​n i Optyń​skiej… Ak​si​n ia sze​ro​ko otwo​rzy​ła oczy, chwy​ci​ła z noc​n e​go sto​li​ka no​tes z ołów​kiem i po​śpiesz​nie za​czę​ła coś za​p i​sy​wać. – No i co ty tam pi​szesz? – za​p y​tał na​chmu​rzo​n y T. Ak​si​n ia nie od​p o​wie​dzia​ła. Za​p i​saw​szy dwie stro​n icz​ki, odło​ży​ła no​tes na miej​sce, wsta​ła i osła​n ia​jąc się zmię​tą noc​n ą ko​szu​lą, po​de​szła do to​a ​let​ki. Zdję​ła z lu​stra jed​n ą z za​tknię​tych tam kar​te​czek, wró​ci​ła do łóż​ka i po​da​ła ją T. – Co to jest? – Fo​to​gra​fia ar​ty​stycz​n a – od​rze​kła Ak​si​n ia. – Ja z Ale​xi​sem, któ​re​go, jak twier​dzisz, tak na​p raw​dę nie ma. Na​wia​sem mó​wiąc, on pi​sze wier​sze. Pięk​n e i bar​dzo dziw​n e jak na ka​wa​ler​gar​da. „Ja​sny dzień już tra​ci moc, omnes una mami noc…”. To z ód Ho​ra​ce​go. Tam było „omnes una ma​net nox”, wszyst​kich cze​ka jed​n a noc… A on usły​szał „mami”… – Ale dla​cze​go za​raz noc – po​wie​dział T. – Może to wszyst​ko nie jest aż tak mrocz​n e… Ak​si​n ia na fo​to​gra​fii mia​ła na so​bie uni​form sio​stry mi​ło​sier​dzia – było jej w tym bar​dzo ład​n ie; wy​raź​n y nad​miar ko​sme​ty​ków nada​wał jej twa​rzy coś po​łu​dnio​we​go. Pa​trzy​ła w dal z ro​man​tycz​n ym roz​ma​rze​n iem – albo tak się wy​da​wa​ło z po​wo​du moc​n o pod​ma​lo​wa​n ych oczu. Oł​su​fjew był w bia​łej ma​ry​n ar​ce i pa​p a​sze – są​dząc po stem​p lu nad li​n ią na​ma​lo​wa​n ych gór, zdję​cie zo​sta​ło wy​ko​n a​n e w pe​ters​bur​skim ate​lier te​a tral​n ym. – Wy​glą​da tu jak kar​cia​n y szu​ler – po​wie​dział T. Ak​si​n ia uśmiech​n ę​ła się słod​ko. – Co się z tobą dzie​je, Lo​wusz​ka? Je​steś za​zdro​sny? – Ależ skąd – burk​n ął T., od​wra​ca​jąc oczy. – Jesz​cze cze​go. Po​wiedz mi, czy Ale​xis nig​dy nie roz​ma​wiał z tobą o So​łow​jo​wie? Ak​si​n ia za​my​śli​ła się. – Raz o nim wspo​mniał. Mó​wił, że jest w Twier​dzy Pie​tro​p aw​łow​skiej. – O co go oskar​ża​ją? – Zdra​da sta​n u – od​rze​kła Ak​si​n ia. – Dość dziw​n a hi​sto​ria. Ale​xis po​wie​dział, że So​łow​jo​wa trzy​ma​ją w twier​dzy dla jego wła​sne​go do​bra. Ale w to​wa​rzy​stwie krą​żą upo​rczy​we po​gło​ski, że już umarł. A nie​któ​rzy mó​wią, że był więk​szym roz​bój​n i​kiem i za​bój​cą niż ty, Lowa… T. jesz​cze raz po​p a​trzył na zdję​cie, wes​tchnął z po​czu​ciem winy, od​dał fo​to​gra​fię Ak​si​n ii i wstał z łóż​ka. – Ubie​raj się – po​wie​dział. – Za​cze​kam na cie​bie w sa​lo​n ie. Chcę ci coś po​ka​zać. – Co ta​kie​go? – Bę​dziesz mia​ła świe​ży ma​te​riał li​te​rac​ki. Po kil​ku mi​n u​tach Ak​si​n ia, na​dą​sa​n a i nie​uf​n a, ale z no​te​sem w ręku, po​ja​wi​ła się w sa​lo​n ie i po​de​szła do otwar​tych drzwi bal​ko​n o​wych, przy któ​rych stał T.

– Wła​ści​wie to chcia​łem się po​że​gnać – ode​zwał się T. – Nie​dłu​go wró​ci Ale​xis i do​wiesz się wie​lu in​te​re​su​ją​cych rze​czy. – Co ty su​ge​ru​jesz? T. wy​szedł na bal​kon i sta​n ął ple​ca​mi do Fon​tan​ki. – Nie chcę ci psuć przy​jem​n o​ści – po​wie​dział. – Ale two​je ży​cie te​raz się zmie​n i. Z mo​je​go punk​tu wi​dze​n ia – na lep​sze. – Prze​stań mó​wić za​gad​ka​mi. – Żad​n ych wię​cej za​ga​dek – rzekł T. i ujął w ręce sznur. – Za​p a​mię​taj mnie ta​kim, ja​kim wi​dzisz mnie te​raz. Po​n ie​waż mam już wy​obra​że​n ie o two​im sty​lu, mogę na​wet po​dyk​to​wać two​jej ste​n o​graf​ce… „Pa​mię​tam jego umię​śnio​n ą po​stać, wspi​n a​ją​cą się po li​n ie. Kil​ka sil​n ych i zręcz​n ych ru​chów, i noga w czar​n ym wy​so​kim bu​cie sta​n ę​ła na kra​wę​dzi da​chu. Po chwi​li zna​la​zło się tam całe jego wiel​kie, tak do​brze mi zna​n e cia​ło, a po​tem… Po​tem w moim oknie po​zo​sta​ło tyl​ko nie​bo i słoń​ce…” Ak​si​n ia szyb​ko pi​sa​ła w no​te​sie, chmur​n ie i po​dejrz​li​wie po​p a​tru​jąc na T., któ​ry już wspi​n ał się w górę po sznu​rze. Zna​la​zł​szy się przy sa​mym da​chu, T. spoj​rzał w dół i zo​ba​czył w od​da​li Oł​su​fje​wa – szedł na​brze​żem na cze​le dziw​n ej pro​ce​sji, w któ​rej byli stu​den​ci o wy​raź​n ie ra​dy​kal​n ych za​p a​try​wa​n iach, pop i dwaj do​brze ubra​n i pa​n o​wie, wy​glą​da​ją​cy na przed​sta​wi​cie​li są​dow​n ic​twa. Oł​su​fjew coś im go​rą​co tłu​ma​czył, wy​ma​chu​jąc rę​ka​mi. T., ostat​n i raz spoj​rzaw​szy na znie​ru​cho​mia​łą na bal​ko​n ie Ak​si​n ię, prze​rzu​cił nogę w wy​so​kim bu​cie przez bla​sza​n ą kra​wędź, pod​cią​gnął się i znik​n ął za po​ła​cią da​chu.

XXIV Na​stęp​n e​go dnia T. wy​szedł z Hôtel d’Eu​ro​p e o wpół do szó​stej. Do spo​tka​n ia gru​p y So​łow​jo​wa po​zo​sta​wa​ło za​le​d​wie pół go​dzi​n y, ale za​ułek Mi​ło​sierd​n y, jak się oka​za​ło, był dwa kro​ki od New​skie​go. Wy​glą​da​ło na to, że wia​do​mość o śmier​ci Po​bie​do​n o​sce​wa do​tar​ła do pra​sy do​p ie​ro te​raz. Przez cały czas, idąc w dół pro​spek​tem, T. miał wra​że​n ie, że mali ga​ze​cia​rze, wy​krzy​ku​ją​cy wie​czor​n e na​głów​ki, ce​lu​ją swy​mi dźwięcz​n y​mi gło​sa​mi pro​sto w jego mózg, sta​ra​jąc się go skło​n ić, by się obej​rzał. – STRASZ​LI​WA TRA​GE​DIA W MIESZ​KA​NIU PO​BIE​DO​NO​SCE​WA!! – OBE​RPRO​KU​RA​TOR ZGI​NĄŁ WRAZ Z TRZE​MA KON​FI​DEN​TA​MI!! – W MIESZ​KA​NIU PO​BIE​DO​NO​SCE​WA ZNA​LE​ZIO​NO KRZYSZ​TA​ŁY KWAR​CU!! – PRÓ​BA WY​WO​ŁA​NIA DU​CHA DO​STO​JEW​SKIE​GO ZA​KOŃ​CZO​NA KRWA​WĄ JAT​KĄ!! „Skąd oni się do​wie​dzie​li o Do​sto​jew​skim? – my​ślał T. – Pew​n ie zbieg oko​licz​n o​ści. Za​uwa​ży​li por​tret, wy​wą​cha​li, że Po​bie​do​n o​scew za​ba​wiał się spi​ry​ty​zmem… Ach, cze​mu oni tak wrzesz​czą… Ner​wy mam w strzę​p ach…” Skrę​cił jed​n ak z New​skie​go, nie ku​p u​jąc ga​ze​ty. Po​szu​ki​wa​n y dom oka​zał się jed​n o​p ię​tro​wą ka​mie​n i​cą, przed któ​rą, niby war​ta ho​n o​ro​wa, sta​ło kil​ka sta​rych to​p o​li. Ład​n a dziew​czyn​ka w bia​łej su​kien​ce gra​ła w kla​sy, na​ry​so​wa​n e róż​n o​ko​lo​ro​wą kre​dą na chod​n i​ku przed wej​ściem. Zmie​rzy​ła T. su​ro​wym spoj​rze​niem, ale nic nie po​wie​dzia​ła. W chłod​n ej bra​mie T. spraw​dził go​dzi​n ę na ze​gar​ku. Była za dzie​sięć szó​sta – przy​szedł za wcze​śnie. Nie miał ocho​ty stać w bra​mie, w do​dat​ku z góry do​bie​ga​ły we​so​łe gło​sy, po​sta​n o​wił więc wejść na pię​tro. Na po​de​ście scho​dów przed drzwia​mi do je​dy​n e​go miesz​ka​n ia pa​li​li dwaj męż​czyź​n i. Je​den był wą​sa​tym mło​dym czło​wie​kiem, nie​p o​zor​n ym, ale w sty​lo​wym ni​hi​li​stycz​n ym ty​p ie, a dru​gi… Dru​gi był tym sa​mym bon​zą-spi​ry​ty​stą, któ​ry przy​n iósł T. por​tret Do​sto​jew​skie​go i pi​guł​ki w srebr​n ej czasz​ce. Tym ra​zem odzia​n y był nie w czer​wo​n y ha​bit, ale w ma​ry​n ar​kę i ko​szu​lę bez koł​n ie​rzy​ka, któ​re upo​dab​n ia​ły go do kul​tu​ral​n e​go ro​bot​n i​ka rasy azja​tyc​kiej – cho​ciaż głę​bo​kie za​dra​p a​n ie bie​gną​ce przez całą twarz czy​n i​ło tę kul​tu​rę nie​co wąt​p li​wą. Lama Dżam​bon i T. uj​rze​li się jed​n o​cze​śnie. Na twa​rzy lamy od​bi​ło się prze​ra​że​n ie, Dżam​bon od​ru​cho​wo szarp​n ął się do tyłu i omal nie stra​cił rów​n o​wa​gi. Jego to​wa​rzysz ni​hi​li​sta spoj​rzał przez ra​mię, zo​ba​czył T. i wsu​n ął pra​wą rękę do kie​sze​n i. T. uspo​ka​ja​ją​cym ge​stem pod​n iósł do góry obie dło​n ie. – Pa​n o​wie, bła​gam – po​wie​dział – za​cho​waj​cie spo​kój. Przy​sze​dłem na ze​bra​n ie to​wa​rzy​stwa so​łow​jo​wow​skie​go i ni​ko​mu nie spra​wię kło​p o​tu. A pana, ła​skaw​co – zwró​cił się do prze​bra​n e​go lamy – prze​p ra​szam za wy​n i​kłe mię​dzy nami nie​p o​ro​zu​mie​n ie. Na​p raw​dę jest

mi bar​dzo przy​kro, ale pan sam to w pew​n ym sen​sie spo​wo​do​wał. Te​raz jed​n ak ro​zu​miem, cze​mu pan żą​dał po​dwój​n ej za​p ła​ty… Lama Dżam​bon nie pod​trzy​mał tej nie​śmia​łej pró​by żar​tu – od​wró​cił się i znik​n ął w miesz​ka​n iu. Ni​hi​li​sta wy​jął rękę z kie​sze​n i, zmie​rzył T. bacz​n ym spoj​rze​n iem i znik​n ął w ślad za lamą, za​my​ka​jąc za sobą drzwi. T. zo​stał na scho​dach sam. „Do dia​bła – po​my​ślał. – Ależ głu​p io wy​szło…” Od​cze​kał, aż ze​ga​rek po​ka​że pięć po szó​stej, i za​dzwo​n ił do drzwi. Otwo​rzył za​ska​ku​ją​cy w ta​kim miej​scu lo​kaj w li​be​rii, z si​wy​mi bo​ko​bro​da​mi. – Jest pan umó​wio​n y? – za​p y​tał. – Nie, ale… – Mam po​le​ce​n ie wpusz​czać tyl​ko pa​n ów, któ​rzy byli umó​wie​n i – po​wie​dział lo​kaj. – Za po​zwo​le​n iem, ale… – Nie było po​le​ce​n ia – rzekł lo​kaj, pró​bu​jąc za​mknąć drzwi. T. wsu​n ął sto​p ę w szpa​rę i za​wo​łał: – Pa​n o​wie! Przy​cho​dzę w spra​wie Wła​di​mi​ra Sier​gie​je​wi​cza So​łow​jo​wa! Pro​szę mnie wpu​ścić! – Wpuść pana, Fi​li​mon – ode​zwał się ko​bie​cy głos z głę​bi miesz​ka​n ia i lo​kaj cof​n ął się po​słusz​n ie. T. wszedł do przed​p o​ko​ju i zo​ba​czył wy​so​ką zgrab​n ą damę w ciem​n ej suk​n i, z bro​szą w kształ​cie ka​me​lii. – Cze​go pan so​bie ży​czy? – spy​ta​ła dama, przy​glą​da​jąc mu się uważ​n ie. – Wi​dzi pani, do​wie​dzia​łem się od zna​jo​mych, że tu zbie​ra się to​wa​rzy​stwo so​łow​jo​wow​skie. Zna​łem Wła​di​mi​ra Sier​gie​je​wi​cza, po​my​śla​łem więc… Dama uśmiech​n ę​ła się. – Nie roz​gła​sza​my na​szych spo​tkań – po​wie​dzia​ła. – Poza tym „to​wa​rzy​stwo” to zbyt wie​le po​wie​dzia​n e. Jest to ra​czej po pro​stu spo​tka​n ie przy​ja​ciół. Jak może pan po​twier​dzić, że znał pan Wła​di​mi​ra Sier​gie​je​wi​cza? T. wy​jął z we​wnętrz​n ej kie​sze​n i otrzy​ma​n ą od Oł​su​fje​wa fo​to​gra​fię. Dama obej​rza​ła ją uważ​n ie, po​tem prze​czy​ta​ła na​p is na od​wro​cie i po​wie​dzia​ła: – Tak, bez wąt​p ie​n ia, to jest Wła​di​mir Sier​gie​je​wicz. Ale pan moc​n o się zmie​n ił od tam​tej pory. Jak pań​ska god​n ość? – T. – od​rzekł T. – Hra​bia T. Dama lek​ko po​bla​dła. – A więc to praw​da – rze​kła. – A ja my​śla​łam, że mło​dzież mnie na​bie​ra… Z ca​łym sza​cun​kiem, hra​bio, ta skan​da​licz​n a i prze​ra​ża​ją​ca re​p u​ta​cja, jaką się pan cie​szy… Poza tym jed​n e​go z na​szych go​ści, lamę Dżam​bo​n a, bar​dzo wy​stra​szy​ło pań​skie przy​by​cie, jako że miał już z pa​n em do czy​n ie​n ia – da​li​śmy mu wła​śnie kro​p le na uspo​ko​je​n ie. Ja oso​bi​ście nie mam nic prze​ciw​ko ele​men​to​wi kry​mi​n al​n e​mu, ale jest u nas pra​sa. Za​p ro​si​li​śmy re​p or​te​ra, żeby zwró​cić uwa​gę po​stę​p o​wych ga​zet na los Wła​di​mi​ra Sier​gie​je​wi​cza, i pań​ska obec​n ość na ze​bra​n iu… – Obie​cu​ję, że nie spra​wię żad​n ych kło​p o​tów – po​wie​dział po​kor​n ie T. – Po pro​stu chciał​bym po​słu​chać. I może za​dać parę py​tań. Na twa​rzy damy od​bi​ła się roz​ter​ka. – Czy pan wie – za​p y​ta​ła – że na​sze ze​bra​n ia są za​bro​n io​n e przez po​li​cję? Może pan mieć

do​dat​ko​we przy​kro​ści, je​śli tu pana znaj​dą. T. mach​n ął ręką. – Taka drob​n ost​ka nie jest w sta​n ie mnie znie​chę​cić. Gdy​by pani wie​dzia​ła, jak waż​n e jest dla mnie każ​de sło​wo o So​łow​jo​wie, nie wa​ha​ła​by się pani ani se​kun​dy. Dama jesz​cze raz obej​rza​ła fo​to​gra​fię i od​da​ła ją T. – No do​brze – po​wie​dzia​ła. – W koń​cu kim​że je​stem, by panu od​ma​wiać? Tyl​ko pro​szę nie sia​dać obok lamy Dżam​bo​n a. Może pan za​da​wać py​ta​n ia w in​te​re​su​ją​cych pana spra​wach, ale niech pan nie prze​ry​wa mó​wią​cym. Pro​szę za mną. W sa​lo​n ie, ude​ko​ro​wa​n ym por​tre​to​wy​mi szty​cha​mi (Epik​tet, Ma​rek Au​re​liusz i jesz​cze ktoś bro​da​ty), sie​dzia​ło oko​ło dzie​się​ciu osób róż​n ej po​wierz​chow​n o​ści i wie​ku. T. zo​rien​to​wał się od razu, że dzien​n i​ka​rzem, o któ​rym mó​wi​ła dama z ka​me​lią, jest dżen​tel​men z pre​ten​sjo​n al​n ym wą​sem i pur​p u​ro​wą apo​p lek​tycz​n ą szy​ją, czymś przy​p o​mi​n a​ją​cy Knop​fa (miał na​wet gar​n i​tur w cze​ko​la​do​wą krat​kę). Sie​dział w pew​n ym od​da​le​n iu od po​zo​sta​łych. Krze​sła w sa​lo​n ie były zwró​co​n e pół​ko​lem ku jed​n ej ze ścian, a na niej, jak​by w cen​trum uwa​gi, wi​siał ołów​ko​wy por​tret So​łow​jo​wa – tej sa​mej wiel​ko​ści co szty​chy z fi​lo​zo​fa​mi. So​łow​jow wy​glą​dał znacz​n ie sta​rzej niż na fo​to​gra​fii, któ​rą T. po​ka​zał da​mie, i miał dłuż​sze wąsy – zwi​sa​ły mu pra​wie do pier​si. Na lewo od por​tre​tu do ścia​n y przy​p ię​to kwa​dra​to​wy ka​wa​łek kar​to​n u z od​ręcz​n ym tek​stem: Ro​zum to bez​ro​zum​na mał​pa, pę​dzą​ca ku prze​pa​ś ci. Przy czym myśl o tym, że ro​zum to bez​ro​zum​na mał​pa, pę​dzą​ca ku prze​pa​ś ci, jest ni​czym in​nym, jak ko​kie​te​ryj​ną pró​bą bez​ro​zum​nej mał​py po​pra​wie​nia fry​zu​ry po dro​dze na urwi​s ko. So​łow​jow Po pra​wej stro​n ie por​tre​tu był dru​gi, więk​szy kar​ton: Nie je​s teś li​nij​ką w Księ​dze Ży​cia, lecz jej czy​tel​ni​kiem. Świa​tłem, któ​re czy​ni stro​ni​cę wi​dzial​ną. Ale isto​ta wszyst​kich ziem​s kich hi​s to​rii za​s a​dza się na tym, że owo wiecz​ne świa​tło snu​je się za ba​zgra​ni​ną mar​nych au​to​rów i nie jest w sta​nie wznieść się na wy​ży​ny swe​go praw​dzi​we​go losu – do​pó​ty, do​pó​ki nie bę​dzie o tym po​wie​dzia​ne w Księ​dze… Zresz​tą tyl​ko świa​tło może wie​dzieć, na czym po​le​ga los świa​tła. So​łow​jow Pod por​tre​tem wi​siał trze​ci kar​ton: Ro​zum​ne nic​nie​ro​bie​nie jest bez​tro​s kie. Gdy​by opi​s ać je sym​bo​licz​nym ję​zy​kiem chwi​li, brzmia​ło​by tak – Wa​s za Ce​s ar​s ka Mość, pro​s zę so​bie przy​po​mnieć, że jest pan ce​s a​rzem, i roz​wią​zać 40 dumę ! So​łow​jow „No, to po​wie​si​li chy​ba dla żan​dar​mów – po​my​ślał T. – Cho​ciaż… Po​bie​do​n o​scew wspo​mi​nał prze​cież o świę​tym He​zy​chiu​szu i za​my​śle-sa​mo​wład​cy. Szko​da, że nie zdą​ży​li​śmy praw​dzi​wie po​roz​ma​wiać…”

Dama z ka​me​lią spo​strze​gła, na co T. pa​trzy, i rze​kła z uśmie​chem: – Tak, Wła​di​mir Sier​gie​je​wicz nie ża​ło​wał nam afo​ry​zmów… Ale jego taj​n i zwo​len​n i​cy w naj​wyż​szych sfe​rach ro​zu​mie​ją wszyst​ko zbyt do​słow​n ie. Roz​wią​za​li już tyle dum – a on miał na my​śli coś cał​kiem in​n e​go. – A co? – za​p y​tał T. – I co za ce​sarz? – Je​śli pan po​zwo​li, wy​ja​śnię wszyst​ko po ze​bra​n iu, tego nie da się po​wie​dzieć w dwóch sło​wach. Te​raz już nie ma cza​su. Pro​szę usiąść o tu, z brze​gu… Lek​ko kla​snę​ła w dło​n ie. – A więc za​czy​n a​my. Wła​di​mir Sier​gie​je​wicz nie chciał, że​by​śmy, wspo​mi​n a​jąc go, od​by​wa​li na​sze spo​tka​n ia we​dług okre​ślo​n e​go ry​tu​a łu. Nie chciał, że​by​śmy się upodob​n i​li do sek​ty re​li​gij​n ej – tego oba​wiał się naj​bar​dziej. Mó​wił mniej wię​cej tak: no, spo​tka​cie się, wspo​mni​cie mnie, po​śmie​je​cie się… Da​mie z ka​me​lią za​drżał głos, za​mru​ga​ła i T. na​gle, bez żad​n ych kon​kret​n ych pod​staw do ta​kiej my​śli, uznał, że jest ona, a ra​czej była kie​dyś, przy​ja​ciół​ką So​łow​jo​wa, a dziew​czyn​ka, ba​wią​ca się przed bra​mą, to ich cór​ka. – Ale mimo to w na​szym ma​łym kół​ku – cią​gnę​ła dama – wy​two​rzy​ły się pew​n e nie​unik​nio​n e tra​dy​cje, głu​p io by​ło​by temu za​p rze​czać. Wdzięcz​n a pa​mięć o Wła​di​mi​rze So​łow​jo​wie wy​dep​ta​ła już so​bie, że tak po​wiem, pew​n e ścież​ki… Jed​n a z nich to krót​ka me​dy​ta​cja, któ​rą roz​p o​czy​n a​my na​sze spo​tka​n ia. Po​le​ga ona na tym, że wsłu​chu​je​my się w swo​je wnę​trze i pró​bu​je​my po​czuć w so​bie czy​tel​n i​ka – ta​jem​n i​czą siłę, któ​ra w da​n ej chwi​li nas stwa​rza… Każ​dy może to ro​bić na wła​sny spo​sób, nie ma tu okre​ślo​n ej tech​n i​ki czy re​guł… Chce pan coś po​wie​dzieć? – Ja? – zdu​miał się T., wi​dząc, że dama pa​trzy na nie​go. – Prze​p ra​szam, ale pan tak… tak uniósł brwi, że po​my​śla​łam… – Nie, nie – od​rzekł T. – Nie mam żad​n ych uwag. Po pro​stu, o ile ro​zu​miem teo​rię Wła​di​mi​ra Sier​gie​je​wi​cza, pró​by uj​rze​n ia w so​bie czy​tel​n i​ka nie mają sen​su. Dama z ka​me​lią za​czer​wie​n i​ła się lek​ko. – Dla​cze​go pan tak my​śli? – Dla​te​go – od​p o​wie​dział T. – że to nie w nas jest czy​tel​n ik, ale od​wrot​n ie – my po​wsta​je​my na mo​ment w oczach jego du​szy i zni​ka​my jed​n i po dru​gich, jak je​sien​n e li​ście, któ​re wiatr prze​n o​si przed oknem stry​chu. – Jaki to po​etyc​ki ob​raz – rze​kła dama z ka​me​lią. – Tyl​ko tro​chę po​n u​ry. Wo​bec tego niech pan spró​bu​je zo​ba​czyć to okno – i prze​le​cieć przed nim dę​bo​wym li​ściem… Mó​wi​łam prze​cież, że nie mamy obo​wiąz​ko​wej dla wszyst​kich pro​ce​du​ry. – Pro​szę pań​stwa, nie chcia​łem ni​cze​go ne​go​wać – zmie​szał się T. – Chcia​łem po pro​stu po​wie​dzieć, że czy​tel​n ik jest ist​n ie​n iem trans​cen​dent​n ym wo​bec na​sze​go wy​mia​ru, to​też nie może być do​stęp​n y na​szej per​cep​cji. – A wie pan, dro​gi pa​n ie – wtrą​cił z uśmie​chem wy​glą​da​ją​cy na ma​la​rza męż​czy​zna w sze​ro​kim żół​tym kra​wa​cie – że kie​dyś oświad​czy​łem Wła​di​mi​ro​wi Sier​gie​je​wi​czo​wi mniej wię​cej to samo. I czy zgad​n ie pan, co mi od​p o​wie​dział? Uśmiech​n ął się i rzekł: to, co mó​wisz, jest skom​p li​ko​wa​n e, a praw​da jest pro​sta. Czy​tel​n ik po pro​stu pa​trzy. I ty też – po pro​stu patrz. Nic wię​cej nie trze​ba. T. nie zna​lazł na to od​p o​wie​dzi i tyl​ko kiw​n ął gło​wą. – A więc – oznaj​mi​ła dama z ka​me​lią – za​czy​n a​my.

Lek​ko kla​snę​ła w dło​n ie i w po​ko​ju za​p a​dła ci​sza. T. po​sta​n o​wił po​dejść do spra​wy uczci​wie. Za​ci​snął po​wie​ki i wpa​trzył się w mi​go​tli​wą czerń przed oczy​ma. Za​p a​la​ły się w niej wid​mo​we świa​tła; uko​śnie w dół po​p ły​n ął od​bi​ty na siat​ków​ce pro​sto​kąt okna. „No i gdzie tu jest czy​tel​n ik? Oczy​wi​ście wszę​dzie. Wszyst​ko to w isto​cie wi​dzi on. I na​wet tę moją myśl my​śli on – może na​wet wy​raź​n iej niż ja sam. Z dru​giej stro​n y, ten pan w żół​tym kra​wa​cie bez​sprzecz​n ie ma ra​cję – wszak czy​tel​n ik po pro​stu pa​trzy na stro​n i​cę, tak. Na tym za​sa​dza się funk​cja czy​n ią​ca go czy​tel​n i​kiem. No bo czym​że jesz​cze mógł​by się zaj​mo​wać? I ja tak​że po pro​stu pa​trzę… No do​brze, ale kim jest wo​bec tego «ja», któ​re pa​trzy? Do cze​go w ogó​le jest po​trzeb​n e ja​kieś «ja», sko​ro pa​trzeć może tyl​ko czy​tel​n ik? Oto jest py​ta​n ie. Trze​ba jesz​cze wie​le my​śleć. Albo prze​ciw​n ie, nie my​śleć wca​le…” Dama z ka​me​lią znów kla​snę​ła w dło​n ie i T. zro​zu​miał, że czas me​dy​ta​cji upły​n ął. – No – rze​kła dama – czy ko​goś na​wie​dzi​ły ja​kieś in​te​re​su​ją​ce prze​ży​cia? Pan w żół​tym kra​wa​cie pod​n iósł pa​lec. – Wiem, że to nie​zu​p eł​n ie na te​mat, ale po​my​śla​łem, że… czy​tel​n ik jest nie​wy​czu​wal​n y, bez​cie​le​sny. Jest jak wła​sny nie​byt, pust​ka. No więc przy​szło mi do gło​wy, że czło​wiek to wła​śnie chwi​lo​we za​krzy​wie​n ie pust​ki. Aby się na​ro​dził, tata z mamą wbi​ja​ją Bogu w umysł ma​lut​ki gwoź​dzik, na któ​ry wi​cher cza​su na​wi​ja wszel​kie pa​skudz​two. Mija sie​dem​dzie​siąt lat i umysł Boga wy​rzu​ca gwoź​dzik w dia​bły – ra​zem z ca​łym na​wi​n ię​tym nań pa​skudz​twem. To po pro​stu re​a k​cja obron​n a, tak po​stę​p u​je​my z drza​zgą w pal​cu. W do​słow​n ym sen​sie żad​n e​go czło​wie​ka nie było, było po pro​stu coś w ro​dza​ju stu​ka​n ia młot​kiem za ścia​ną, co na se​kun​dę zwró​ci​ło uwa​gę Boga. Świa​do​mość, któ​rą czło​wiek uwa​ża za swo​ją, w grun​cie rze​czy jest świa​do​mo​ścią Boga. – Sło​wo „Bóg” jest tu zbęd​n e, po​wie​dział​by bud​dy​sta – za​uwa​żył lama Dżam​bon. – A bud​dy​sta czan po​wie​dział​by, że wszyst​kie sło​wa są tu zbęd​n e – do​dał mło​dy czło​wiek o wy​glą​dzie ni​hi​li​sty, któ​re​go T. wi​dział na scho​dach i któ​ry te​raz sie​dział obok Dżam​bo​n a. – Ale na czym wo​bec tego po​le​ga sens na​ro​dzin? – za​p y​ta​ła dama z ka​me​lią. – Może na tym, że czy​tel​n ik chce się na ja​kiś czas ode​rwać od rze​czy​wi​sto​ści – pod​su​n ął żół​ty kra​wat. – Prze​cież o to wła​śnie cho​dzi w czy​ta​n iu, żeby na ja​kiś czas za​p o​mnieć o so​bie. Ni​hi​li​sta ener​gicz​n ie po​krę​cił gło​wą. – Nie zga​dzam się – po​wie​dział – że Ab​so​lut chce za​p o​mnieć o so​bie. Żeby o so​bie za​p o​mnieć, trze​ba sie​bie znać, a Ab​so​lut sie​bie nie zna. So​łow​jow pod​kre​ślał to z całą sta​n ow​czo​ścią. – Li​to​ści! – Żół​ty kra​wat aż kla​snął w ręce. – Jak Ab​so​lut może sie​bie nie znać? – A po cóż miał​by sie​bie znać? To tak, jak​by ktoś po​wie​dział o kró​lu kró​lów – cóż z nie​go za król, sko​ro nie ma w za​gro​dzie wła​snej kro​wy. A może nie ma i za​gro​dy. – W ja​kim sen​sie nie ma za​gro​dy? – W ta​kim – od​rzekł ni​hi​li​sta – że Ab​so​lut w ogó​le nie ma żad​n e​go „sie​bie”, któ​re moż​n a znać albo nie znać. To tyl​ko u nas, dro​gi pa​n ie, maj​ta się pod brzu​chem. A i to nie u wszyst​kich. Żół​ty kra​wat otwo​rzył usta, jak​by usły​szał coś po​twor​n ie skan​da​licz​n e​go, ale nic nie po​wie​dział. – Co wię​cej – cią​gnął ni​hi​li​sta za​p al​czy​wie – naj​bar​dziej nie​p o​ję​ta wła​ści​wość Boga po​le​-

ga na tym, że Boga nie ma. Tyl​ko że to, ła​skaw​co, nie jest rzecz, któ​rą moż​n a po​jąć krzep​kim uni​wer​sy​tec​kim umy​słem. Niech pan prze​sta​n ie roz​my​ślać na ten te​mat, niech pan zmy​je z sie​bie swój ka​zion​n y lak, a wte​dy może zo​ba​czy pan jed​n ym oczkiem… – Pa​n o​wie – prze​rwa​ła mu dama z ka​me​lią – pro​szę się nie zni​żać do wul​gar​n ych ar​gu​men​tów. Mamy go​ści, któ​rzy są tu po raz pierw​szy, nie za​n u​dzaj​my ich sprzecz​ka​mi. Po​sta​raj​my się, by na​sze spo​tka​n ie mia​ło ja​kiś sens. Pro​p o​n u​ję, żeby ci spo​śród nas, któ​rzy są w na​stro​ju, opo​wie​dzie​li coś in​te​re​su​ją​ce​go o So​łow​jo​wie – ja​kim go za​p a​mię​ta​li… Nikt nie ma nic prze​ciw​ko temu? Oka​za​ło się, że nikt. – W ta​kim ra​zie za​cznę od sie​bie – po​wie​dzia​ła dama. – Wie​lu spo​śród pa​n ów wie, że So​łow​jow mógł zo​ba​czyć we​wnętrz​n ym wzro​kiem nie tyl​ko wy​da​rze​n ia z przy​szło​ści, ale tak​że tek​sty, któ​re do​p ie​ro zo​sta​n ą na​p i​sa​n e. Cza​sem po​tra​fił je na​wet cy​to​wać. Ostat​n io czę​sto wspo​mi​n am pew​n e wy​da​rze​n ie… Mu​szę do​dać, że kie​dy za​glą​dał w przy​szłość, było to nie​za​p o​mnia​n e prze​ży​cie. Mia​ło się wra​że​n ie, że uno​si się pod ko​p u​łą ogrom​n ej nie​biań​skiej bi​blio​te​ki, przed ja​kimś nie​wi​dzial​n ym ka​ta​lo​giem, któ​re​go szu​fla​dy otwie​ra wzro​kiem. W ta​kich chwi​lach za​czy​n a​ło mi się wy​da​wać, że wi​dzę go z dołu, a on wzno​si się gdzieś w górę, cho​ciaż nadal le​ży​my… To jest sto​imy obok sie​bie. Jak gdy​by wi​dział ko​re​lu​ją​ce ze sobą frag​men​ty ja​kie​goś uni​wer​sal​n e​go gma​chu, roz​bi​te na odłam​ki, któ​re do​sta​ły się róż​n ym lu​dziom. Wi​dział te odłam​ki po​p rzez czas i prze​strzeń, i po​tra​fił je skła​dać w ca​łość… – Wy​da​rze​n ie – przy​p o​mniał pan z wą​sa​mi. – Mó​wi​ła pani o wy​da​rze​n iu, któ​re czę​sto wspo​mi​n a. – A tak – rze​kła dama z ka​me​lią. – Dzię​ku​ję. Kie​dyś roz​ma​wia​li​śmy o książ​kach i Wła​di​mir zro​bił uwa​gę, że tak zwa​n a li​te​ra​tu​ra du​cho​wa naj​czę​ściej jest bez​u​ży​tecz​n a. A naj​cen​niej​sze per​ły kry​ją się w książ​kach, któ​re by​n ajm​n iej nie pre​ten​du​ją do szcze​gól​n ej du​cho​wo​ści. I na do​wód za​cy​to​wał mi książ​kę przy​szłe​go ro​syj​skie​go pi​sa​rza, nie wiem cze​mu pi​szą​ce​go po an​giel​sku. Kró​ciut​ki frag​ment, o umie​ra​ją​cym czło​wie​ku. Za​p a​mię​ta​łam po​rów​na​n ie umie​ra​ją​ce​go do wę​zła za​wią​za​n e​go na stru​n ie. So​łow​jow tak wła​śnie to prze​tłu​ma​czył: „na stru​n ie”, cho​ciaż tam było an​giel​skie sło​wo string, któ​re może ozna​czać rów​n ież zwy​kły sznu​rek. Za​raz wszyst​ko wy​ja​śnię… Otóż umie​ra​ją​cy jest jak wę​zeł, któ​ry moż​n a bły​ska​wicz​n ie roz​p lą​tać, je​śli do​strze​że się w węź​le stru​n ę – po​n ie​waż naj​trud​n iej​szy wę​zeł skła​da się z pę​tli i skrę​tów. Je​śli się za​sta​n o​wić, w ogó​le nie ma żad​n e​go wę​zła, jest tyl​ko stru​n a, któ​ra przy​bra​ła jego kształt. I kie​dy ją roz​p lą​cze​my, oka​że się, że roz​p lą​ta​n y jest nie tyl​ko wę​zeł, ale cały świat… – Pięk​n e – po​wie​dział ktoś. – A co to za pi​sarz? – Do​kład​n ie nie pa​mię​tam – od​p ar​ła dama. – Ja​kieś pta​sie na​zwi​sko – Fi​lin, a może Al​ko​41 nost . A po​tem So​łow​jow jak​by prze​szedł do in​n ej szu​flad​ki swe​go nie​biań​skie​go ka​ta​lo​gu, zaj​rzał do niej, uśmiech​n ął się i po​wie​dział: fi​zy​cy, któ​rzy te​raz grze​bią w brzu​chu ato​mu, w przy​szło​ści stwier​dzą, że nie ma żad​n ych czą​ste​czek, tyl​ko co in​n e​go, pew​n a stru​n a, string, po któ​rej prze​cho​dzą fale – jak po dłu​gim sznu​rze do bie​li​zny, kie​dy się po​cią​gnie za jego ko​n iec. I wszyst​ko, z cze​go skła​da się świat, na​wet to, czym był przed swo​im po​wsta​niem, to tyl​ko róż​n e drga​n ia jed​n ej i tej sa​mej stru​n y… Wte​dy go za​p y​ta​łam, kto po​cią​ga za tę stru​n ę, żeby się owe drga​n ia po​ja​wi​ły. Ro​ze​śmiał się i po​wie​dział: jak to kto? Ty! A któż by inny?

– Nie do koń​ca zro​zu​mia​łem – uśmie​cha​jąc się sztucz​n ie, po​wie​dział dzien​n i​karz z wą​sa​mi. – Ja wte​dy też nie bar​dzo – od​rze​kła dama z ka​me​lią. – Ale gdy to usły​sza​łam, po​wia​ło na mnie czymś cu​dow​n ym, ta​kim… Jak​by​śmy byli już zba​wie​n i, na ra​zie o tym nie wie​dząc. A co naj​waż​n iej​sze, jego sło​wa za​wsze przy​wra​ca​ły na​dzie​ję. Cza​sem tak bywa – wszyst​ko ukła​da się źle, wszyst​kim jest cięż​ko na du​szy, a po​tem przy​cho​dzi ktoś z do​bry​mi no​wi​n a​mi. Nikt jesz​cze nie wie, o co cho​dzi, ale prze​bie​ga ja​kiś prąd elek​trycz​n y, coś udzie​la się in​n ym i od razu wszyst​ko się zmie​n ia. I on był wła​śnie ta​kim czło​wie​kiem z do​bry​mi no​wi​n a​mi… – Wszyst​kie no​wi​n y są do​bre – po​wie​dział lama Dżam​bon. Ze​bra​n i spoj​rze​li na nie​go – nie​któ​rzy, jak wy​da​ło się T., ze zdu​mie​n iem. Dżam​bon od​kaszl​n ął w garść i nie wia​do​mo cze​mu po​p a​trzył na T. – Wła​di​mir Sier​gie​je​wicz i ja czę​sto się sprze​cza​li​śmy – za​czął – i do​cho​dzi​ło nie​mal do rę​ko​czy​n ów… W re​zul​ta​cie jed​n ak po​mógł mi zro​zu​mieć waż​n ą rzecz. Sły​sze​li pań​stwo za​pew​n e, że w bud​dy​zmie wiel​ką rolę od​gry​wa po​ję​cie „pust​ka”. Przy czym uwa​ża się, że poj​mo​wać ją na​le​ży nie in​te​lek​tu​a l​n ie, lecz wprost, co jest moż​li​we po dłu​go​let​n iej prak​ty​ce. Kie​dy by​łem młod​szy, in​te​re​so​wa​łem się tym za​gad​n ie​n iem i uczy​łem się u wie​lu la​mów. Po​tem za​czę​ło mi się to uda​wać sa​me​mu, ale nie opusz​cza​ło mnie po​czu​cie ja​kie​goś dziw​n e​go fał​szu w tej pro​ce​du​rze… Nie nu​dzę pań​stwa? – Nie, skąd​że – od​p ar​ła dama z ka​me​lią. – To bar​dzo cie​ka​we. – Pan So​łow​jow – pod​jął Dżam​bon – wy​ja​śnił mi, czym jest owo bez​p o​śred​n ie poj​mo​wa​nie w jego ty​be​tań​skiej wer​sji. Po​wie​dział, że nie róż​n i się ni​czym od wi​zu​a li​za​cji roz​ma​itych boż​ków, któ​rych ob​ra​zy la​mo​wie po wie​lu la​tach ćwi​czeń po​tra​fią wy​wo​ły​wać w świa​do​mo​ści bły​ska​wicz​n ie i bez wy​sił​ku. Tyl​ko w wy​p ad​ku pust​ki nie jest to wi​zu​a li​za​cja, ale, jak mó​wił, „men​ta​li​za​cja”. Dla przy​kła​du, kie​dy uświa​da​mia​cie so​bie pust​kę świa​ta w ob​rzę​dzie ty​be​tań​skim, ak​ty​wi​zu​je się ta sama funk​cja umy​słu, któ​ra po​zwa​la wi​dzieć w oty​łym chło​p ie ku​ła​ka-krwio​p ij​cę. – Co to jest „men​ta​li​za​cja”? – za​p y​tał żół​ty kra​wat. – Za​raz wy​tłu​ma​czę – rzekł Dżam​bon. – Otóż la​mo​wie naj​p ierw ob​ja​śnia​ją ucznio​wi fi​lo​zo​ficz​n ą ka​te​go​rię „pust​ki”. Po​tem uczą do​strze​gać pu​stą na​tu​rę rze​czy prze​mi​ja​ją​cych. Na​stęp​n ie wy​ja​śnia​ją, że pust​ka umy​słu jest po​dob​n a do świa​do​mej prze​strze​n i, i tak da​lej. I w pew​n ym mo​men​cie owe kon​struk​cje my​ślo​we tak kon​den​su​ją się w cza​sie, że za​czy​n a​ją przy​p o​mi​n ać bez​p o​śred​n ią per​cep​cję – jak mó​wią sami la​mo​wie, „wy​my​ślo​n e sta​je się nie​wy​my​ślo​n ym”. Na​zy​wa​ją to bez​p o​śred​n im prze​ży​wa​n iem praw​dy. – Nie ro​zu​miem – po​skar​żył się ża​ło​śnie pan z wą​sa​mi. Dżam​bon za​my​ślił się na chwi​lę, szu​ka​jąc słów. – Kie​dy uczy​my się jeź​dzić na ro​we​rze – po​wie​dział – prze​sta​je​my się za​sta​n a​wiać, jak skrę​cić kie​row​n i​cę, żeby się nie prze​wró​cić. Wszyst​ko od​by​wa się bez wy​sił​ku. Nie zna​czy to jed​n ak, że nie my​śli​my już, jak ją skrę​cić. Po pro​stu nie zda​je​my so​bie z tego spra​wy – nie uświa​da​mia​my so​bie pra​cy umy​słu. Tu jest tak samo. Nie od​rzu​ca​my my​ślą​ce​go umy​słu, tyl​ko my​śle​n ie, prze​bie​ga​ją​ce jed​n ą i tę samą tra​są, sta​je się, by tak rzec, nie​zau​wa​żal​n e dla sa​me​go sie​bie. Czło​wiek wszak w ogó​le nie jest w sta​n ie per​cy​p o​wać tego, cze​go nie wie. Może tyl​ko po​zna​wać zna​n e mu sza​blo​n y albo – co jest tym sa​mym – rzu​to​wać je do we​wnątrz. W dzie​ciń​stwie uczy​li​śmy się roz​p o​zna​wać kota i psa po kształ​cie i bar​wie, a tu

uczy​my się wi​dzieć zro​bio​n e ze słów zwie​rzę, któ​re nie ma kształ​tu i bar​wy. W swej isto​cie jed​n ak „kon​tem​p la​cja na​tu​ry umy​słu” w wy​da​n iu ty​be​tań​skim nie​wie​le się róż​n i od wi​zu​a li​za​cji ja​kie​goś zie​lo​n e​go dia​bła w na​szyj​n i​ku z cza​szek i z usta​mi na brzu​chu. – Dla​cze​go? – za​p y​tał nadal ża​ło​śnie pan z wą​sa​mi. – Dla​te​go że w grun​cie rze​czy żad​n e​go umy​słu nie ma – od​p arł Dżam​bon. – Do​kład​n ie tak samo jak zie​lo​n e​go dia​bła. Umysł to tyl​ko spo​sób mó​wie​n ia. Ja​kąż może mieć na​tu​rę? I jaką pust​kę? W od​n ie​sie​n iu do cze​go? – My​śli pan, że la​mo​wie tego wszyst​kie​go nie ro​zu​mie​ją? – za​p y​tał żół​ty kra​wat. – Po​wiedz​my, że ostroż​n ie ob​cho​dzą to za​gad​n ie​n ie. Mó​wią, że na​le​ży wi​dzieć nie wy​my​ślo​n ą pust​kę, ale tę, któ​ra ist​n ie​je rze​czy​wi​ście. Cho​ciaż wła​śnie w tej ra​dzie kry​je się naj​więk​szy fałsz, jako że nie ma żad​n ej pust​ki, do​p ó​ki nie stwo​rzy​my jej ze sło​wa „pust​ka” – i do​kład​n ie tak samo ze słów moż​n a skle​cić „du​cha świę​te​go” albo „re​wo​lu​cję świa​to​wą”. Ale tę ope​ra​cję w la​ma​izmie ukry​wa się rów​n ie sta​ran​n ie, jak czyn​n o​ści płcio​we w wik​to​riań​skiej An​glii. Krót​ko mó​wiąc, wszyst​kie re​li​gij​n e sek​ty opar​te na sło​wach-fan​to​mach są sie​bie war​te. To po pro​stu róż​n e for​my sa​ta​n i​zmu. – No, no – ode​zwał się z ostat​n ie​go rzę​du pan o wy​glą​dzie pro​fe​so​ra. – Ostro. – Tak… Na​tu​ral​n ie roz​zło​ści​łem się i za​p y​ta​łem, jak wo​bec tego uj​rzeć praw​dę. A on za​my​ślił się na se​kun​dę, po​p a​trzył w tę swo​ją nie​biań​ską ko​p u​łę i od​p o​wie​dział: uj​rzeć praw​dy nie moż​n a, bo nie ma kto na nią pa​trzeć. I do​dał, że praw​dę zna każ​dy, tyl​ko po pro​stu o tym nie wie… Dama z ka​me​lią pod​n io​sła rękę. – Je​śli do​brze zro​zu​mia​łam – po​wie​dzia​ła – hra​bia T. miał na my​śli coś w tym ro​dza​ju, kie​dy mó​wił, że czy​tel​n i​ka nie moż​n a w so​bie zo​ba​czyć mimo wszel​kich sta​rań. Ale So​łow​jow do​dał​by, że prze​stać go wi​dzieć też nie moż​n a. Nie znaj​du​je pan tu pa​ra​le​li, pa​n ie hra​bio? Wszy​scy obej​rze​li się na T. Ten roz​ło​żył ręce, całą swo​ją po​sta​wą wy​ra​ża​jąc cał​ko​wi​tą po​ko​rę wo​bec po​wszech​n ej opi​n ii. Dama z ka​me​lią od​wró​ci​ła się do Dżam​bo​n a. – Pro​szę, niech pan kon​ty​n u​uje. – A co do na​tu​ry Bud​dy – pod​jął Dżam​bon, nie​chęt​n ie ły​p iąc na T. – So​łow​jow po​wie​dział, że zna tyl​ko je​den przy​kład, kie​dy o niej mó​wio​n o, nie znie​wa​ża​jąc Bud​dy, choć po​zor​n ie wy​glą​da​ło to na czy​ste bluź​n ier​stwo. – Pro​szę opo​wie​dzieć. – W chiń​skim bud​dy​zmie była sek​ta czan. Jej wy​znaw​cy od​rzu​ci​li świę​te tek​sty i na​ucza​li, by nie opie​rać się na sło​wach i zna​kach. Mimo to czę​sto przy​cho​dzi​li do nich lu​dzie świec​cy i po​szu​ki​wa​cze praw​dy i za​da​wa​li py​ta​n ia o sens na​uki Bud​dy. Na​uczy​cie​le czan od​p o​wia​da​li za​zwy​czaj ja​kimś gru​biań​stwem – albo cio​sem kija, albo obe​lga​mi. Szcze​gól​n ie wy​róż​niał się je​den, imie​n iem Lin Tse, któ​ry na py​ta​n ie, czym jest Bud​da, od​p o​wia​dał, że jest to dziu​ra w wy​chod​ku. – Fuj! – prych​n ę​ła dama z ka​me​lią. – Co za ohy​da. – Na ogół jego od​p o​wiedź tłu​ma​czo​n o tak – cią​gnął Dżam​bon – że Lin Tse na​uczał, by nie przy​wią​zy​wać się do po​jęć i kon​cep​cji, na​wet do kon​cep​cji Bud​dy. So​łow​jow jed​n ak uwa​żał tę in​ter​p re​ta​cję za naj​bar​dziej pre​cy​zyj​n ą, jaką moż​n a przed​sta​wić. Wy​obraź​cie so​bie, mó​wił, brud​n y i za​sra​n y ustęp. Czy jest w nim co​kol​wiek czy​ste​go? Jest. To dziu​ra po​środ​ku. Nic jej nie może zbru​kać. Wszyst​ko po pro​stu spad​n ie przez nią do klo​a ki. Dziu​ra nie ma

ani brze​gów, ani gra​n ic, ani kształ​tu – wszyst​ko to ma tyl​ko se​des. I jed​n o​cze​śnie cała świą​ty​n ia nie​czy​sto​ści ist​n ie​je wy​łącz​n ie dzię​ki tej dziu​rze. Ta dziu​ra to rzecz naj​waż​n iej​sza w wy​chod​ku, a jed​n o​cze​śnie coś, co nie ma do nie​go w ogó​le żad​n e​go od​n ie​sie​n ia. Co wię​cej, dziu​rę czy​n i dziu​rą nie jej wła​sna na​tu​ra, ale to, co zbu​do​wa​li wo​kół niej lu​dzie: ustęp. Wła​snej na​tu​ry zaś dziu​ra po pro​stu nie ma – w każ​dym ra​zie do​p ó​ty, do​p ó​ki sie​dzą​cy na 42 se​de​sie lama nie za​cznie jej dzie​lić na trzy Kaje … – To bar​dzo po​dob​n e do tego, jak So​łow​jow okre​ślał czy​tel​n i​ka – za​uwa​ży​ła dama z ka​me​lią. – Ide​a l​n a zbież​n ość. Po​my​śl​cie, pa​n o​wie – czy​tel​n ik, dzię​ki któ​re​mu po​ja​wia​my się na świe​cie, jest ab​so​lut​n ie nie​wi​dzial​n y i nie​wy​czu​wal​n y. Jest jak​by od​dzie​lo​n y od świa​ta, ale prze​cież świat po​wsta​je tyl​ko dzię​ki nie​mu! W isto​cie jest tyl​ko on, czy​tel​n ik. A on ab​so​lut​n ie nie ist​n ie​je w tej rze​czy​wi​sto​ści, któ​rą stwa​rza! Wszak na​wet po​wyż​szy pa​ra​doks uświa​da​mia​my so​bie tak na​p raw​dę nie my, tyl​ko on… Ale my je​ste​śmy ludź​mi o swo​bod​nych po​glą​dach, pan zaś oso​bą na​ro​do​wo​ści mon​gol​skiej. Czy nie obu​rzy​ło pana ta​kie po​dej​ście do wa​szej re​li​gii? – Pro​szę pani – po​wie​dział Dżam​bon. – So​łow​jow nie sprze​czał się z Bud​dą. Po pro​stu mó​wił, że zgłę​biać wła​sną na​tu​rę, sto​su​jąc prak​ty​ki la​ma​istycz​n e, to jak stu​dio​wać dziu​rę w wy​chod​ku, do​ko​n u​jąc co​dzien​n ej wi​zu​a li​za​cji tra​dy​cyj​n e​go ty​be​tań​skie​go se​de​su, po​kry​te​go man​tra​mi i por​tre​ta​mi la​mów w żół​tych i czer​wo​n ych czap​kach. Moż​n a przez całe ży​cie ko​lek​cjo​n o​wać ta​kie se​de​sy – co zresz​tą czy​n ią wszyst​kie te kół​ka o za​cię​ciu ty​be​tań​skim, sprze​cza​ją​ce się wiecz​n ie o to, któ​re z nich mają praw​dzi​wy se​des z Ty​be​tu, a któ​re nędz​n ą de​skę wła​snej ro​bo​ty. Ale w ża​den spo​sób nie od​n o​si się to do dziu​ry. – Ale prze​cież dziu​ra jest w każ​dym z tych urzą​dzeń – za​uwa​żył dzien​n i​karz z wą​sa​mi. 43 – Jest. A po​żyt​ku z niej mało. Za to tul​ku dużo, che, che, tak się u nas żar​tu​je. Tul​ku to lama-in​kar​n a​cja, ktoś taki jak ja. À pro​p os, o la​mach-in​kar​n a​cjach So​łow​jow też mó​wił. Po​wie​dział, że są dwie ka​te​go​rie lu​dzi, któ​rzy w nich wie​rzą: ciem​n i ko​czow​n i​cy kra​iny śnie​gów i eu​ro​p ej​scy in​te​li​gen​ci, opa​n o​wa​n i nie​uga​szo​n ym pra​gnie​n iem du​cho​we​go prze​obra​że​n ia. – Czy to zna​czy, że So​łow​jow od​rzu​cał ty​be​tań​ski bud​dyzm? – Wręcz prze​ciw​n ie – od​p o​wie​dział Dżam​bon. – Prze​p o​wia​dał, że bud​dyzm ty​be​tań​ski roz​p rze​strze​n i się bar​dzo sze​ro​ko, po​n ie​waż ten sys​tem po​glą​dów po​zwa​la każ​de​mu urzęd​ni​czy​n ie na​zy​wać wszyst​kich in​n ych lu​dzi klau​n a​mi. – Dziw​n e jest to, co pan mówi – rzekł dzien​n i​karz z wą​sa​mi. – Prze​cież sam pan jest bud​dy​stą, czyż nie? – A cóż pan w tym wi​dzi dziw​n e​go? Na​uka Bud​dy nie po​le​ga na ze​sta​wie ko​mu​n a​łów, któ​re od dwóch ty​się​cy lat re​da​gu​ją za​p a​sie​n i klasz​tor​n i biu​ro​kra​ci, ale na tym, żeby się prze​p ra​wić na Dru​gi Brzeg na do​wol​n ym do​stęp​n ym środ​ku pły​wa​ją​cym. Da​lej sam się pan 44 zo​rien​tu​je. Gate gate pāra​s am​ga​te bo​dhi svāhā. – Od​bie​gli​śmy od te​ma​tu – wtrą​ci​ła się dama z ka​me​lią, nie​śmia​ło zer​ka​jąc na T. – Do​szło już na​wet do san​skry​tu. Oba​wiam się, czci​god​n y lamo Dżam​bo​n ie, że mówi pan w spo​sób zbyt trud​n y dla więk​szo​ści obec​n ych – my nie mamy za​szczy​tu być uczo​n y​mi Mon​go​ła​mi. Ale wspo​mniał pan o jed​n ej in​te​re​su​ją​cej rze​czy. Co to za sło​wa-fan​to​my, na któ​rych opie​ra​ją się sek​ty re​li​gij​n e? Dżam​bon ro​zej​rzał się do​ko​ła, jak​by szu​ka​jąc ja​kie​goś od​p o​wied​n ie​go przed​mio​tu, naj​wy​raź​n iej jed​n ak nie zna​lazł ni​cze​go, co by się nada​wa​ło. Pod​n iósł więc rękę i roz​ca​p ie​rzył

pal​ce, jak​by ści​ska​jąc w nich nie​wi​dzial​n y bru​ko​wy ka​mień. – Sło​wa to bar​dzo sta​ro​żyt​n y in​stru​ment – po​wie​dział. – Po​ja​wi​ły się dla​te​go, że tak było wy​god​n iej po​lo​wać na gru​be​go zwie​rza. Mogę po​wie​dzieć: „ręka, kij, ma​mut”. I oto, pro​szę, kij moż​n a wziąć do ręki i dać nim ma​mu​to​wi po mor​dzie. Kie​dy jed​n ak mó​wię „ja”, „to”, „du​sza”, „umysł”, „tao”, „bóg”, „pust​ka”, „ab​so​lut” – uży​wam słów-fan​to​mów. Nie mają one żad​n ych kon​kret​n ych od​p o​wied​n i​ków w rze​czy​wi​sto​ści, to po pro​stu spo​sób uło​że​n ia na​szej ener​gii umy​sło​wej w wir okre​ślo​n e​go kształ​tu. Na​stęp​n ie za​czy​n a​my wi​dzieć od​bi​cie tego wiru w zwier​cia​dle wła​snej świa​do​mo​ści. I sta​je się ono rów​n ie rze​czy​wi​ste jak obiek​ty ma​te​rial​n e, a cza​sem jesz​cze bar​dziej. I da​lej na​sze ży​cie upły​wa w tym sa​dzie sen​sów-bę​kar​tów, w cie​n iu roz​ło​ży​stych kon​struk​cji my​ślo​wych, któ​re oko​p u​je​my od rana do nocy, na​wet kie​dy prze​sta​je​my je do​strze​gać. Ale choć re​a l​n ość świa​ta fi​zycz​n e​go nie za​le​ży od nas, w każ​dym ra​zie od więk​szo​ści z nas – to ob​ra​zy men​tal​n e w ca​ło​ści stwa​rza​my my. Po​wsta​ją one z wy​sił​ku umy​słu, dźwi​ga​ją​ce​go cię​ża​ry słów. A na​szej ukry​tej na​tu​ry nie moż​n a wy​ra​zić sło​wa​mi z tego sa​me​go po​wo​du, z któ​re​go ci​szy nie moż​n a za​grać na ba​ła​łaj​ce. Pro​fe​sor z tyl​n e​go rzę​du za​czął bić bra​wo – ale nikt się do nie​go nie przy​łą​czył. „Ja​cyż to mą​drzy, wspa​n ia​li, nie​zwy​kli lu​dzie – po​my​ślał wzru​szo​n y T. – Ale gdy​bym im opo​wie​dział to, co wiem z całą pew​n o​ścią o świe​cie i o nich sa​mych, to wzię​li​by mnie za psy​cho​p a​tę… Zwłasz​cza gdy​bym im wy​ja​śnił, dla​cze​go te​raz o tym wszyst​kim mó​wią… Ja​kąż za​gad​ką jest na​sze ży​cie…” Przez ja​kiś czas wszy​scy mil​cze​li. Po​tem coś się sta​ło dzien​n i​ka​rzo​wi z wą​sa​mi. Uczy​n iw​szy kil​ka szyb​kich, ner​wo​wych ru​chów, jak​by nie mógł so​bie po​ra​dzić z elek​trycz​n o​ścią, któ​ra do​sta​ła mu się do krwi, wy​krzyk​n ął: – Ale jak to? Wi​dzę tu same sprzecz​n o​ści. Z tego wy​n i​ka, że jed​n ej So​łow​jow mówi: je​steś stru​n ą. Dru​gie​mu mówi: je​steś pu​stym miej​scem. Trze​cie​mu mówi: je​steś w ogó​le ja​kimś nie​p o​ję​tym wi​rem. Ale prze​cież czło​wiek nie może być jed​n o​cze​śnie i stru​n ą, i pu​stym miej​scem. A przede wszyst​kim jak umysł może dźwi​gać cię​ża​ry słów, sko​ro ża​den umysł nie ist​nie​je? – O tym też mó​wił – rzekł Dżam​bon. – Sło​wa, prze​zna​czo​n e dla jed​n e​go czło​wie​ka, ni​cze​go nie da​dzą dru​gie​mu. Sło​wa żyją tyl​ko se​kun​dę, są rze​czą rów​n ie jed​n o​ra​zo​wą jak, eee… kon​dom, tyl​ko od​wrot​n ie – kon​dom, że tak po​wiem, na mo​ment roz​dzie​la, a sło​wa na mo​ment jed​n o​czą. Ale prze​cho​wy​wa​n ie słów po tym, jak zo​sta​ły usły​sza​n e, jest rze​czą tak samo głu​p ią, jak prze​cho​wy​wa​n ie zu​ży​te​go… Ro​zu​mie​cie pań​stwo. Dżam​bon wy​ma​wiał „kon​dom” z fran​cu​skim przy​de​chem, co od razu su​ge​ro​wa​ło, że mowa jest o czymś strasz​n ie nie​p rzy​zwo​itym i po​dej​rza​n ym. – Pro​szę po​wie​dzieć – ode​zwał się znów dzien​n i​karz – czy So​łow​jow wie​rzył w Boga? – Jesz​cze jak – od​p arł Dżam​bon. – Ale nie wiem, czy ro​zu​miał przez to sło​wo to samo co pan. – A wie​rzył w dia​bła? We wro​ga ludz​ko​ści? – Dia​beł to umysł. „In​te​lekt”, „ro​zum”, „sza​tan”, „oj​ciec kłam​stwa” – to po pro​stu inne jego okre​śle​n ia. – Cze​mu pan tak uwa​ża? – Mógł​bym się od​wo​łać do Bi​blii – po​wie​dział Dżam​bon – ale mogę to wy​ja​śnić i bez tego. Po pierw​sze, umysł jest brzyd​ki. Całą szpe​to​tę i nie​do​sko​n a​łość świa​ta stwo​rzył wła​śnie on. Po dru​gie, umysł po​wstał prze​ciw​ko Bogu, któ​re​go przed​tem wy​my​ślił, stwa​rza​jąc

so​bie przez to masę pro​ble​mów. Po trze​cie, umysł ze swej na​tu​ry jest tyl​ko cie​n iem i nie wy​trzy​mu​je bez​p o​śred​n ie​go spoj​rze​n ia – od razu zni​ka. W isto​cie nie ist​n ie​je – jest tyl​ko złu​dze​n iem w mro​ku. Dla​te​go umysł ko​n iecz​n ie po​trze​bu​je ciem​n o​ści, in​a ​czej nie miał​by gdzie żyć. – Jak pan może tak ata​ko​wać ro​zum, to prze​cież świa​tło ludz​ko​ści! – wy​beł​ko​tał z obu​rze​n iem pan o wy​glą​dzie pro​fe​so​ra. – Gdy ro​zum śpi, bu​dzą się de​mo​n y! – Słusz​n ie – zgo​dził się Dżam​bon. – Cel​n e spo​strze​że​n ie. Ro​zum to od​mia​n a snu. Jest na przy​kład sen śmier​ci. A jest też sen ro​zu​mu, któ​ry ro​dzi de​mo​n y. Nie ma w tym nic strasz​n e​go – przy prze​bu​dze​n iu wszyst​kie de​mo​n y zni​ka​ją ra​zem z tatą. – Prze​p ra​szam – wtrą​cił pan w żół​tym kra​wa​cie – ale So​łow​jow mó​wił przy mnie, że wła​śnie umysł stwa​rza cały świat. – Za to szcze​gól​n ie go nie lu​bi​my – za​re​p li​ko​wał su​cho Dżam​bon. – Za​raz, jak to umysł stwa​rza świat? – obu​rzył się dzien​n i​karz, od​wra​ca​jąc się do żół​te​go kra​wa​ta. – Umysł wy​twa​rza my​śli. A świat, któ​ry nas ota​cza, jak wi​dzi​my, skła​da się z rze​czy. – Rze​czy to tak​że my​śli – po​wie​dział Dżam​bon. – Po pro​stu trwa​ją dłu​żej i są wspól​n e wszyst​kim. – Ale dla​cze​go pan twier​dzi, że umysł jest brzyd​ki? – Jest pan prze​cież dzien​n i​ka​rzem. Niech pan otwo​rzy pierw​szą lep​szą ga​ze​tę albo cza​so​pi​smo i niech pan pięć mi​n ut po​czy​ta. Z ja​kie​goś po​wo​du ten ar​gu​ment po​dzia​łał – dzien​n i​karz z wą​sa​mi po​n u​ro przy​tak​n ął, po​tem zaj​rzał do no​te​su i naj​wy​raź​n iej przy​p o​mniał so​bie py​ta​n ie, któ​re chciał za​dać. – Czy nikt z pań​stwa – za​czął – nie sły​szał hi​sto​rii o ban​kie​rze Paw​le Pie​tro​wi​czu Ka​ilu? Pa​mię​ta​cie, w pra​sie pi​sa​n o, że do​ko​n ał kra​dzie​ży pań​stwo​wych pie​n ię​dzy po tym, jak zo​stał zme​sme​ry​zo​wa​n y przez któ​re​goś ze zwo​len​n i​ków So​łow​jo​wa? Oczy​wi​ście, mało kto wie​rzy ga​ze​tom, ale prze​cież nie ma dymu bez ognia, praw​da? Kil​ka osób się ro​ze​śmia​ło. Ten i ów się skrzy​wił – jak​by ten te​mat był sta​łym przed​mio​tem żar​tów i już się moc​n o znu​dził. – Tak – po​wie​dzia​ła dama z ka​me​lią – rze​czy​wi​ście był taki dy​rek​tor ban​ku. Wierz​cie mi, pa​n o​wie, nie wia​do​mo, czy się śmiać, czy pła​kać. Był u nas kil​ka razy, słu​chał na​szych roz​mów, a po​tem wziął i zwa​rio​wał. W tym cza​sie do​ko​n ał w ban​ku de​frau​da​cji, ale mógł ją jesz​cze dłu​go ukry​wać. Zła​p a​n o go dla​te​go, że za​brał z sej​fu go​tów​kę w zło​cie, nie​zbyt dużą sumę w po​rów​n a​n iu z całą resz​tą. Pie​n ię​dzy i tak nie zna​le​zio​n o. A na prze​słu​cha​n iu po​wie​dział, że zna​lazł spo​sób na to, jak po​móc tym zło​tem praw​dzie. I przez cały czas dziw​n ie chi​cho​tał. A po​tem po​p eł​n ił sa​mo​bój​stwo. Oczy​wi​ście nikt go nie me​sme​ry​zo​wał, no i Wła​di​mi​ra Sier​gie​je​wi​cza wi​dział tyl​ko raz, prze​lot​n ie. – A czy Wła​di​mi​ra Sier​gie​je​wi​cza nie aresz​to​wa​n o wła​śnie z po​wo​du tej hi​sto​rii? – za​in​te​re​so​wał się dzien​n i​karz. – Nie – od​p ar​ła dama z ka​me​lią. – Wca​le nie dla​te​go. Aresz​to​wa​n o go z po​wo​dów po​li​tycz​n ych. Ob​ra​za ma​je​sta​tu… Cho​ciaż tak na​p raw​dę żad​n ej ob​ra​zy tam nie było. – Niech pani opo​wie – po​p ro​sił dzien​n i​karz. – Wła​ści​wie nie ma tu nic do opo​wia​da​n ia – uśmiech​n ę​ła się dama. – Same po​gło​ski. Rze​ko​mo roz​ma​wiał z ce​sa​rzem. Ten za​p y​tał, na czym po​le​ga ko​smicz​n e po​wo​ła​n ie ro​syj​skiej cy​wi​li​za​cji. A So​łow​jow na to: jest to, wa​sza ce​sar​ska mość, prze​rób​ka ener​gii sło​n ecz​n ej

w nie​do​lę ludu. I za to go wsa​dzi​li. Ce​sarz oczy​wi​ście wie wszyst​ko o ener​gii sło​n ecz​n ej, ale byli przy tym am​ba​sa​do​ro​wie i spra​wa tra​fi​ła do za​gra​n icz​n ych ga​zet. Cho​ciaż sama ich nie czy​ta​łam, moż​li​we, że kła​mią. – Kła​mią czy nie – ode​zwał się mło​dy ni​hi​li​sta – ale to fakt, że każ​dą nie​tu​zin​ko​wą oso​bo​wość, któ​ra wi​dzi swój cel w czymś poza zło​dziej​stwem, na​sza wła​dza tra​dy​cyj​n ie trak​tu​je jako źró​dło za​gro​że​n ia. I im mniej po​spo​li​ta jest to oso​bo​wość, tym bar​dziej wła​dza się jej oba​wia. – Więc cze​mu pani nie pro​te​stu​je? – za​p y​tał dzien​n i​karz. – Ale jak? – Dama z ka​me​lią roz​ło​ży​ła ręce. – Mam w po​li​cji wia​ry​god​n ych in​for​ma​to​rów – po​wie​dział dzien​n i​karz. – I wiem z całą pew​n o​ścią, że ju​tro za​wio​zą So​łow​jo​wa na prze​słu​cha​n ie do ce​sa​rza. Ka​ret​ka wię​zien​n a wy​je​dzie z Twier​dzy Pie​tro​p aw​łow​skiej w samo po​łu​dnie. Cze​mu by​ście, to jest te​raz by​śmy, nie mie​li zor​ga​n i​zo​wać pod twier​dzą ma​n i​fe​sta​cji pro​te​sta​cyj​n ej? Przy​go​tuj​my… eee… trans​p a​ren​ty, ulot​ki, wszyst​ko, co się sto​su​je w ta​kich wy​p ad​kach. A ja gwa​ran​tu​ję, że przyj​dą przed​sta​wi​cie​le li​be​ral​n ej pra​sy. Zwró​ci​my uwa​gę opi​n ii pu​blicz​n ej na nik​czem​ną prze​moc władz! Na​gle drzwi otwar​ły się sze​ro​ko i do po​ko​ju wbie​gła mała dziew​czyn​ka – ta, któ​ra gra​ła w kla​sy na uli​cy. Bu​zię mia​ła po​bla​dłą z prze​ję​cia. – Po​li​cja! – po​wie​dzia​ła ci​cho. – Stój​ko​wi i taj​n ia​cy! Go​spo​da​rze, jak się oka​za​ło, byli przy​go​to​wa​n i na taki roz​wój wy​p ad​ków. Dama z ka​me​lią na​tych​miast zdję​ła ze ścia​n y por​tret So​łow​jo​wa i rę​ko​p i​śmien​n e cy​ta​ty, zło​ży​ła je i scho​wa​ła, a po​tem czu​le po​kle​p a​ła dziew​czyn​kę po po​licz​ku: – Nie bój się, Aniecz​ko. Wszyst​ko bę​dzie do​brze. Tym​cza​sem wszy​scy obec​n i ze​rwa​li się z miejsc i przy drzwiach utwo​rzy​ła się mała wie​ża Ba​bel. – Pa​n o​wie, spo​koj​n ie! – wy​krzyk​n ął pan z wą​sa​mi. – Je​stem przed​sta​wi​cie​lem pra​sy i oni się nie ośmie​lą… Do T. zbli​żył się spo​tka​n y wcze​śniej na scho​dach mło​dy czło​wiek o wy​glą​dzie ni​hi​li​sty. – Niech pan idzie za mną, hra​bio – po​wie​dział. – Wy​p ro​wa​dzę pana. Tyl​ko szyb​ko, bła​gam. – Pan mnie zna? Mło​dy czło​wiek uśmiech​n ął się. – Czy nie le​p iej, że​by​śmy obro​n i​li ze​bra​n ych? – za​p y​tał T. – Pro​szę mi wie​rzyć, obro​n i ich pan znacz​n ie le​p iej, je​śli po​li​cja nie przy​ła​p ie ich w pań​skim to​wa​rzy​stwie. Bę​dzie mniej pro​ble​mów. Niech pan idzie za mną… Od​wró​cił się i pod​szedł do okna. T. za nim. Mło​dy czło​wiek otwo​rzył okno i wdra​p ał się na dach ja​kie​goś bu​dyn​ku. – Szyb​ciej. T. po​biegł za nim po bla​sza​n ym da​chu, prze​sko​czył na dru​gi dach i po​chy​lo​n y do​tarł do kra​wę​dzi nik​n ą​cej w li​sto​wiu sta​rej to​p o​li. – Tu jest ga​łąź – po​wie​dział mło​dy czło​wiek. – Po niej na pień, a po​tem na dół. Niech pan robi wszyst​ko to co ja. Ze​sko​czył z kra​wę​dzi da​chu, uchwy​cił się ga​łę​zi, w kil​ku ru​chach do​tarł do pnia i z mał​pią zręcz​n o​ścią zje​chał na zie​mię. T. mu​siał wy​tę​żyć wszyst​kie siły, żeby rów​n ie ele​ganc​ko

po​wtó​rzyć za nim to ćwi​cze​n ie. Zna​leź​li się na ci​chej bocz​n ej uli​cy. Wi​docz​n i w od​da​li prze​chod​n ie nie zwró​ci​li na nich uwa​gi. – Te​raz idzie​my w stro​n ę New​skie​go – po​wie​dział mło​dy ni​hi​li​sta. – Niech się pan za​cho​wu​je swo​bod​n ie. Naj​le​p iej uda​wać roz​mo​wę. – Po co uda​wać – rzekł T., wy​rów​n u​jąc od​dech. – Prze​cież na​p raw​dę mo​że​my po​roz​ma​wiać. Jak się pan na​zy​wa? – Wa​si​lij Cza​p a​jew – przed​sta​wił się mło​dy czło​wiek. – Na​wia​sem mó​wiąc, od daw​n a chcia​łem pana po​znać, pa​n ie hra​bio. T. w mil​cze​n iu uści​snął wy​cią​gnię​tą rękę. – Co pan są​dzi o na​szym ma​łym sto​wa​rzy​sze​n iu? – O – po​wie​dział T. – je​stem za​chwy​co​n y. Wła​ści​wie to nic szcze​gól​n e​go – uwa​żam, że tak wła​śnie po​win​n y wy​glą​dać kon​tak​ty mię​dzy nor​mal​n y​mi ludź​mi. Po pro​stu tak się zło​ży​ło, że mam do czy​n ie​n ia z zu​p eł​n ie in​n y​mi ty​p a​mi. – Cóż, nie jest pan w tym osa​mot​n io​n y – po​wie​dział Cza​p a​jew i na jego su​ro​wej twa​rzy na se​kun​dę od​bi​ła się skry​wa​n a udrę​ka. – Ale nie zga​dzam się z wie​lo​ma rze​cza​mi, któ​re tu usły​sza​łem – cią​gnął T. – Z czym mia​n o​wi​cie? – Choć​by na przy​kład z wy​p o​wie​dzią o gwoź​dzi​ku, na pe​wien czas wbi​tym złe​mu Bogu w gło​wę. Któ​ry po​tem wy​p a​da i już. To bar​dzo po​dob​n e do praw​dy, ale zbyt okrut​n e i głu​pie, żeby było praw​dą. – A jak by pan urzą​dził świat, gdy​by to za​le​ża​ło od pana? T. się za​my​ślił. – Sens jest aku​rat w tym, że ja​kiś py​łek, proch – oży​wa, zy​sku​je świa​do​mość sie​bie i do​cie​ra do sa​me​go nie​ba. Taka jest ko​lej rze​czy… W tym wła​śnie po​win​n a się prze​ja​wić nie​biań​ska mi​łość. Kogo bo​wiem ma ko​chać wszech​moc​n e nie​bo, je​śli nie drob​n y py​łek? Cza​p a​jew uśmiech​n ął się. – Tak – po​wie​dział ci​cho. – Taka jest ko​lej rze​czy. Prze​czy​ta​łem nie​daw​n o pew​n ą sta​ro​żyt​n ą książ​kę i wie pan, co mnie zdu​mia​ło? Jed​n a pro​sta myśl, współ​brz​mią​ca z pań​ski​mi sło​wa​mi. Mniej wię​cej taka: „to, co jest, nig​dy nie znik​n ie. To, cze​go nie ma, nig​dy nie za​cznie być”. Je​śli py​łek jest, to już zna​czy, że ni​czym nie róż​n i się od nie​ba. – Z dru​giej stro​n y – rzekł T. – je​śli się wy​da​je, że py​łek jest, to jesz​cze nie zna​czy, że jest na​p raw​dę. W rze​czy​wi​sto​ści ist​n ie​je tyl​ko to, co go wi​dzi. – Oczy​wi​ście – zgo​dził się Cza​p a​jew. – Nie​bo wi​dzi py​łek i nas wszyst​kich. Ale wie pan co? Wie​lu zda​je so​bie spra​wę, że py​łek jest stwo​rzo​n y przez nie​bo, ale mało kto ro​zu​mie, że nie​bo jest stwo​rzo​n e przez py​łek. T. kiw​n ął gło​wą. – Po​wie​dział pan wła​śnie coś bar​dzo dla mnie waż​n e​go – od​rzekł. – I będę o tym my​śleć… – Tyl​ko niech się pan nie za​trzy​mu​je – ostrzegł Cza​p a​jew – i nie zwra​ca na sie​bie uwa​gi. Obok prze​bie​gli dwaj stój​ko​wi, po​tem jesz​cze je​den, z ja​kie​goś po​wo​du z sza​blą w ręku, i roz​mo​wa na chwi​lę się urwa​ła. – Niech mi pan po​wie – ode​zwał się zno​wu T. – czy ten Dżam​bon to praw​dzi​wy lama-in​kar​n a​cja?

– Jak by to panu po​wie​dzieć. Niby naj​p raw​dziw​szy, jaki tyl​ko może być. Ale nie trak​to​wał​bym tego se​rio. – Dla​cze​go? – Wi​dzi pan – rzekł Cza​p a​jew – on jest sy​n em bo​ga​te​go mon​gol​skie​go ho​dow​cy by​dła. A ty​tuł ro​dzi​ce ku​p i​li mu, już gdy był nie​mow​lę​ciem – to coś mniej wię​cej ta​kie​go jak u nas w Ro​sji ty​tuł hra​biow​ski, nig​dy nie za​szko​dzi… Par​don, nie chcia​łem… – Nie​chże pan da spo​kój – ro​ze​śmiał się T. – Przy czym nie ku​p i​li za pie​n ią​dze, ale wy​mie​n i​li na sta​do świń. I Urgan Dżam​bon do​ra​stał w Pa​ry​żu. Fran​cu​ski zna o wie​le le​p iej niż mon​gol​ski. – Mówi pan po​waż​n ie? – O tak – od​p arł Cza​p a​jew. – Dla​te​go jako dru​gie imię przy​brał sło​wo „Dżam​bon” – to po fran​cu​sku zna​czy „szyn​ka”. Żeby przy​p o​mi​n a​ło mu jed​n o​cze​śnie o sta​dzie świń i śnia​da​niach na Mont​mar​trze. – A bud​dyzm? – Bud​dy​zmem za​in​te​re​so​wał się już w Pe​ters​bur​gu. Naj​p ierw dużo ob​co​wał z la​ma​mi, a po​tem stra​cił za​in​te​re​so​wa​n ie ty​be​tań​ski​mi szko​ła​mi. – To skąd w ta​kim ra​zie bie​rze swo​ją dria​kiew? – Jaką? – Na​zy​wa się chy​ba „łza Szug​de​n a”. Cza​p a​jew ro​ze​śmiał się. – Więc i o tym pan wie – mruk​n ął. – Mó​wiąc mię​dzy nami, ku​p u​je skład​n i​ki w por​cie od ho​len​der​skich ma​ry​n a​rzy i sam spo​rzą​dza ów śro​dek. Resz​ta to po pro​stu te​a tr. Ale to moc​na rzecz, sam pró​bo​wa​łem… No, już je​ste​śmy na New​skim. Pan do​kąd? – Hôtel d’Eu​ro​p e – od​rzekł T. – To chodź​my. Od​p ro​wa​dzę pana ka​wa​łek. – Ja​kie to dziw​n e – za​uwa​żył T. po kil​ku kro​kach. – So​łow​jow mó​wił o wszyst​kim, choć​by tro​chę, ale o wszyst​kim… – A naj​lep​sze – do​dał Cza​p a​jew – że uda​ło mu się każ​de​mu po​wie​dzieć coś bar​dzo pro​ste​go, ale ta​kie​go, co wy​wra​ca świat do góry no​ga​mi. Każ​de​mu. Po​tem czło​wiek za​cho​dził w gło​wę – jak mógł sam na to nie wpaść? Ale pan za​p ew​n e sam wie o tej jego wła​ści​wo​ści… T. po​czuł, że na​le​ży zmie​n ić te​mat. – À pro​p os – po​wie​dział – czy to praw​da, że aresz​to​wa​n o go tyl​ko za wy​p o​wiedź o nie​do​li ludu? Cza​p a​jew mach​n ął ręką. – Aneg​do​ta – mruk​n ął. – To po pro​stu aneg​do​ta. O ile wiem, było in​a ​czej. Po​ka​zał ce​sa​rzo​wi przy​szłość. – I co się sta​ło? Cza​p a​jew rzekł z uśmie​chem: – Po​dob​n o ce​sarz zbladł i za​p y​tał: „Nie po​ka​zy​wał pan tego ni​ko​mu wię​cej?”. So​łow​jow po​wie​dział, że nie. Wte​dy go aresz​to​wa​li i od tej pory nikt go wię​cej nie wi​dział. Ale nie wiem, czy tak było rze​czy​wi​ście. – Pój​dzie pan ju​tro na tę… ma​n i​fe​sta​cję pro​te​sta​cyj​n ą? Cza​p a​jew prze​czą​co po​trzą​snął gło​wą.

– Ja​koś mi nie wy​p a​da. – Słu​ży pan w woj​sku? – Uczę się – od​p arł Cza​p a​jew. – Na ka​wa​le​rzy​stę. T. uśmiech​n ął się z nie​do​wie​rza​n iem. – Do​p raw​dy? Jest pan pierw​szym zna​n ym mi ka​wa​le​rzy​stą, któ​ry za​sta​n a​wia się nad tym, czy Ab​so​lut ma jaźń. Cza​p a​jew wes​tchnął. – Cóż, pa​n ie hra​bio, nie mogę po​wie​dzieć, że ten pro​blem na​p raw​dę mnie ab​sor​bu​je. To było tyl​ko dla pod​trzy​ma​n ia roz​mo​wy. A co do mo​jej spe​cjal​n o​ści… Czy czu​je pan ten zim​ny wi​cher na twa​rzy? Mam ja​kieś ta​kie prze​czu​cie, że wkrót​ce do prze​ży​cia po​trzeb​n e będą wła​śnie te na​wy​ki, któ​rych się uczę. I nie za​szko​dzi też na​uczyć się re​wo​lu​cyj​n ych pie​śni. – A to po co? – Lu​dzie, a szcze​gól​n ie po​li​cja, we wszyst​kich epo​kach naj​bar​dziej się boją tego, co nie​zro​zu​mia​łe. Dla​te​go naj​lep​szy ka​mu​flaż to uda​wać ko​goś, kogo do​brze zna​ją. Zresz​tą sam pan to wie naj​le​p iej. Tyl​ko sły​sza​łem, że naj​bar​dziej lubi się pan prze​bie​rać za żan​dar​ma – ale to prze​cież nie zmie​n ia isto​ty rze​czy… – Po​gło​ski bar​dzo szyb​ko się roz​cho​dzą – burk​n ął T. – Wa​si​lij, czy mogę pana spy​tać o jed​n ą rzecz? Chcia​łem za​dać to py​ta​n ie na ze​bra​n iu, ale nie zdą​ży​łem. – Oczy​wi​ście, niech pan pyta. – Co to jest Pu​stel​n ia Optyń​ska? Cza​p a​jew wy​buch​n ął śmie​chem. – Od razu wi​dać, że jest pan bli​skim przy​ja​cie​lem Wła​di​mi​ra Sier​gie​je​wi​cza – na​wet za​dał pan to py​ta​n ie z taką samą in​to​n a​cją jak on. Oczy​wi​ście nie wiem. – Jesz​cze pan nie wie? – po​wtó​rzył T., ścią​ga​jąc brwi. – Jesz​cze nie wiem albo już nie wiem. – Ach tak – rzekł T. – Zna​czy, że pan wie… – Ro​zu​mie się, że nie wiem. I nie bar​dzo się tym mar​twię. Tych, któ​rzy wie​dzą na pew​n o, na​mno​ży​ło się na świe​cie tylu, że na ba​za​rze w Kal​ku​cie sprze​da​ją ich po czter​dzie​ści ru​p ii za parę. Mam po​dej​rze​n ie… Cza​p a​jew umilkł. – Ja​kie po​dej​rze​n ie? – za​p y​tał T. – Niech pan mówi. – Wie pan, czym li​n ia So​łow​jo​wa ra​dy​kal​n ie się róż​n i od in​n ych zna​n ych mi tra​dy​cji ro​zum​n e​go nic​n ie​ro​bie​n ia? – Czym? – Tym, że wszę​dzie w trak​cie owe​go nic​n ie​ro​bie​n ia lu​dzie cze​goś się do​wia​du​ją – po​wie​dział Cza​p a​jew, pod​kre​śla​jąc sło​wo „do​wia​du​ją”. – A so​łow​jo​wow​cy naj​czę​ściej roz​sta​ją się z tym, że jesz​cze wczo​raj wie​dzie​li na pew​n o, i nie otrzy​mu​ją ni​cze​go w za​mian. Wie​dzieć, mó​wił So​łow​jow, to stan umie​ra​n ia, a uwień​cze​n iem każ​dej wie​dzy jest śmierć. „Ja”, „Praw​da”, „Dro​ga” – wszyst​kie te po​ję​cia mają tak ja​do​wi​tą na​tu​rę, że za każ​dym ra​zem trze​ba je na nowo grze​bać w zie​mi. Tam zaś, gdzie nie ma wie​dzy, nie ma też śmier​ci. I wca​le się nie zdzi​wię, je​że​li się oka​że, że Pu​stel​n ia Optyń​ska jest wła​śnie tym miej​scem, w któ​rym jesz​cze nie wie​dzie​li​śmy, że trze​ba iść do Pu​stel​n i Optyń​skiej… A naj​cie​kaw​sze w tej wiecz​n ej wę​drów​ce, hra​bio, jest to, że w każ​dej se​kun​dzie od​by​wa​my ją na nowo… Do na​stęp​n e​go skrzy​żo​wa​n ia do​szli w mil​cze​n iu. Po​tem Cza​p a​jew po​wie​dział ci​cho:

– Idzie za nami szpi​cel. Niech się pan nie oglą​da. – Co pan pro​p o​n u​je? – za​p y​tał T. – Za​strze​li​my po​czciw​ca? Cza​p a​jew mach​n ął ręką. – Nie jest tego wart. Le​p iej od​cią​gnę go za sobą. Ale bę​dzie​my się mu​sie​li tu po​że​gnać. – Było mi bar​dzo miło po​znać pana – po​wie​dział T. – Może kie​dyś jesz​cze się spo​tka​my… Aha, i za​p ew​n iam pana, że Ab​so​lut jed​n ak ma jaźń. – I cóż ona sobą przed​sta​wia? – za​p y​tał Cza​p a​jew. – To pan – od​rzekł T. – Ja? – Albo ta dziew​czyn​ka, któ​ra gra​ła przed do​mem w kla​sy. Zda​je się, Ania. Albo ten pan w żół​tym kra​wa​cie. Cza​p a​jew za​trzy​mał się na se​kun​dę i otwo​rzył usta, ale za​raz się opa​n o​wał. – Kto wie, kto wie – po​wie​dział, ener​gicz​n ie, po woj​sko​we​mu przy​ło​żył dwa pal​ce do skro​n i i na​gle rzu​cił się do uciecz​ki przez jezd​n ię. T. od​wró​cił gło​wę. Od pro​me​n u​ją​ce​go New​skim Pro​spek​tem tłu​mu ode​rwa​li się dwaj nie​po​zor​n ie odzia​n i osob​n i​cy i po​gna​li za Cza​p a​je​wem; je​den z nich na środ​ku jezd​n i omal nie wpadł pod po​wóz. Tym​cza​sem Cza​p a​jew już gdzieś znik​n ął. Wkrót​ce T. wszedł do po​ły​sku​ją​ce​go szkłem i ni​klem holu Hôtel d’Eu​ro​p e. „I skąd mi przy​szła do gło​wy ta jaźń Ab​so​lu​tu? – my​ślał, pa​trząc na prze​dzia​łek re​cep​cjo​ni​sty po​chy​la​ją​ce​go się po klucz. – Wi​docz​n ie cza​sa​mi prze​p ły​wa przez nas krót​ka i pre​cy​zyj​n a od​p o​wiedź dla ko​goś, komu jest ona rze​czy​wi​ście po​trzeb​n a, i na​wet nie ro​zu​mie​my do koń​ca, co przed chwi​lą po​wie​dzie​li​śmy. Może ten mło​dy ka​wa​le​rzy​sta do​kład​n ie tak samo od​p o​wie​dział na moje głów​n e py​ta​n ie i po​zo​sta​je mi tyl​ko zro​zu​mieć jego od​p o​wiedź do koń​ca. A może od​p o​wie mi na nie sam So​łow​jow. Ju​tro – je​śli do​ży​ję…”

XXV Fur​man​ka z ekwi​p un​kiem, któ​ra przy​by​ła nocą z Ja​snej Po​la​n y, wy​glą​da​ła na sto​łecz​n ej uli​cy ża​ło​śnie. Na​gle za​czę​ły być wi​docz​n e nie​do​strze​gal​n e przed​tem śla​dy ubó​stwa wiej​skie​go ży​cia, jego szo​ku​ją​cej bli​sko​ści z przed​wiecz​n ym le​śnym dzie​ciń​stwem ludz​ko​ści: ob​rę​cze kół były wy​ma​za​n e bło​tem i na​wo​zem, po​ła​ma​n e szpry​chy byle jak po​wią​za​n e ły​kiem, a kłacz​ki sia​na nad sza​ry​mi de​ska​mi wy​glą​da​ły jak ko​smy​ki wło​sów na czo​le sę​dzi​we​go, po​grą​żo​n e​go w so​bie czło​wie​ka, któ​ry za​sta​n a​wia się od wie​ków, kto i po co zmu​sza go do dźwi​ga​n ia na grzbie​cie owe​go nie wia​do​mo skąd przy​wie​zio​n e​go krzy​ża, i któ​ry wciąż nie uzy​skał na to od​p o​wie​dzi. „Tyle że wszyst​ko jest na od​wrót – my​ślał T., zdej​mu​jąc z fury skó​rza​n y ku​fer (z ja​kie​goś po​wo​du przy​sła​n o tyl​ko je​den) – to nie wiej​ska fur​man​ka jest ubo​ga. To miej​ska uli​ca jest pre​ten​sjo​n al​n a i pom​p a​tycz​n a. W chłop​skiej fur​man​ce każ​dy ele​ment jest prze​my​śla​n y i po​trzeb​n y, każ​dy ka​wa​łek drew​n a ma pro​ste i zro​zu​mia​łe prze​zna​cze​n ie. Przy​wo​dzi na myśl naj​krót​szą li​n ię łą​czą​cą dwa punk​ty – ko​n iecz​n ość i ewen​tu​a l​n ość. I może prze​bie​ga krzy​wo, ale za to pew​n ie. A czym jest mia​sto?” Sta​n ąw​szy przed wej​ściem do ho​te​lu, T. ro​zej​rzał się po uli​cy. „Na przy​kład te ja​kieś gip​so​we atlan​ty, we trój​kę pod​trzy​mu​ją​ce de​ko​ra​cyj​n y bal​kon, na któ​ry, co sym​bo​licz​n e, na​wet nie ma wyj​ścia. Wszyst​ko w mie​ście ma taki cha​rak​ter. Ozdób​ki, za​wi​ja​sy, szmin​ka i pu​der na roz​kła​da​ją​cej się twa​rzy grze​chu. Naj​strasz​n iej​sza jed​n ak jest nie ta cała ba​bi​loń​ska ko​sme​ty​ka, ale to, że przy niej rze​czy pro​ste i praw​dzi​we za​czy​n a​ją wy​glą​dać ubo​go i nędz​n ie. Gdy​by nie było zbyt​ku, nie by​ło​by i nę​dzy… Stop, kto o tym wszyst​kim te​raz we mnie my​śli? Mi​tień​ka? Dziw​n ie to przy​p o​mi​n a jego szpal​ty. A może ten, któ​ry kle​ci moje my​śli, ten me​ta​fi​zyk? Do​brze, że nie śpię…” T. wszedł po scho​dach do swe​go nu​me​ru, po​sta​wił ku​fer na sto​le i otwo​rzył go. W środ​ku bły​snę​ła ciem​n a stal. Za​n u​rzył ręce w ku​frze, by po​czuć jej uspo​ka​ja​ją​cy, krze​p ią​cy chłód, a po​tem za​czął wyj​mo​wać broń. Coś było nie tak. T. na​chmu​rzo​n y obej​rzał ekwi​p u​n ek. Nie było la​ko​wej szka​tuł​ki z ostrza​mi do bro​dy. Sam drut co praw​da, zwi​n ię​ty w gru​by kłę​bek, zna​lazł się jed​n ak w we​wnętrz​n ej kie​szon​ce. Ale był okop​co​n y i po​gię​ty. I to jesz​cze nie wszyst​ko: noży do rzu​ca​n ia zna​lazł mniej niż po​ło​wę i na nich też ciem​nia​ły smu​gi kop​cia. Nie było ka​mi​zel​ki-kol​czu​gi i me​ta​lo​we​go dys​ku-ka​p e​lu​sza. Wśród ekwi​pun​ku od​krył za to coś no​we​go – kosę. Zwy​kłą chłop​ską kosę, po​gię​tą i miej​sca​mi za​rdze​wia​łą, przy​wią​za​n ą do krót​kiej drew​n ia​n ej rę​ko​je​ści sza​rym szpa​ga​tem – ca​łość przy​p o​mi​na​ła dziw​n ą imi​ta​cję sza​bli. Odzież bo​jo​wa tym ra​zem rów​n ież wy​glą​da​ła dziw​n ie, cho​ciaż nie​źle się nada​wa​ła do mia​sta – przy​sła​li sta​ry, zno​szo​n y i po​ce​ro​wa​n y płaszcz urzęd​n i​czy z wy​li​n ia​łym ku​n o​wym koł​n ie​rzem. I mun​du​ro​wą czap​kę. Pod szy​n e​lem, na sa​mym dnie ku​fra, le​żał list: Wa​s za Wiel​moż​ność, Pa​nie Hra​bio Lwie Ni​ko​ła​je​wi​czu!

Z bó​lem za​wia​da​miam o nie​s zczę​ś ciu, ja​kie do​tknę​ło Pań​s ki ma​ją​tek Ja​s ną Po​la​nę. Dnia siód​me​go sierp​nia po​pro​s ił o noc​leg nie​wi​do​my Cy​gan włó​czę​ga imie​niem Łoj​ko. Zna​jąc zwy​kłą Wa​s zej Wiel​moż​no​ś ci do​broć dla lu​dzi ka​le​kich i bez​dom​nych, nie ośmie​li​li​ś my się mu od​mó​wić i ulo​ko​wa​li​ś my go w staj​ni. W nocy śle​py Łoj​ko naj​pierw zgwał​cił mle​czar​kę Gru​s zę, a na​s tęp​nie pod​pa​lił staj​nię i dom, po czym trium​fo​wał przy po​ża​rze, do​pó​ki go nie zwią​za​no. Krzy​czał tak: „Ach ty, chcia​łeś mnie po​ko​nać, to na​ś ci czer​wo​ne​go kura, że​la​zna bro​do!”. Śle​pe​go Cy​ga​na od​s ta​wio​no do na​czel​ni​ka po​li​cji, ale to nie za​ra​dzi nie​s zczę​ś ciu. Przed​tem przez dwa ty​go​dnie utrzy​my​wa​ła się su​s za, a tej nocy wiał wiatr i spa​li​ło się, Wa​s za Wiel​moż​ność, wszyst​ko – i dom, i ofi​cy​na, i kuź​nia, i za​bu​do​wa​nia dwor​s kie. Spło​nę​ła też sala fech​tun​ku ze wszyst​ki​mi Pań​s ki​mi ku​kła​mi i ma​ne​ki​na​mi, cho​ciaż była da​lej. I lu​dzi spo​ro się spa​li​ło, wszyst​kich jesz​cze​ś my nie po​li​czy​li. A kie​dy tego Cy​ga​na wią​za​li, to cho​ciaż śle​py, że​la​znym od​waż​ni​kiem na rze​mie​niu huk​nął w skroń Lo​chę Sa​mo​chwa​ło​wa, któ​ry od​gry​wał Wa​s zą Wiel​moż​ność przed prze​jeż​dża​ją​cy​mi po​cią​ga​mi. Lo​cha na dru​gi dzień umarł i te​raz do ku​rier​s kie​go o sie​dem​na​s tej nikt nie wy​cho​dzi orać. Dla​te​go prze​s ył​ka jest taka ubo​ga, Wa​s za Wiel​moż​ność – spa​ko​wa​li​ś my to, co zna​leź​li​ś my na po​go​rze​li​s ku, a płaszcz dał są​s iad Pana Hra​bie​go, rad​ca dwo​ru Wa​s il​jew, daw​ny Pań​s ki zwo​len​nik. Re​wol​wer zdo​bę​dzie Pan sam, co do tego nie mam wąt​pli​wo​ś ci. A kosę po​s y​łam na wszel​ki wy​pa​dek, jak się nie przy​da, to niech ją Pan wy​rzu​ci. Chcie​li​ś my jesz​cze wy​s łać sieć na pi​s ko​rze, żeby ją rzu​cać na wro​gów, jak na ob​raz​kach o rzym​s kim Ko​lo​s eum, ale Wa​s il​jew po​wie​dział, że Pan bę​dzie zły. Bła​gam o prze​ba​cze​nie, du​reń grzesz​ny, że nie do​pa​trzy​łem. Ale jak tu do​pa​trzyć, je​ś li Bóg po​sta​no​wi uka​rać. Za​rząd​ca ma​jąt​ku Sie​mion Go​łub​ni​czy Do​czy​taw​szy do koń​ca, T. rzu​cił list na stół. „A więc i domu nie mam… Bóg mnie po​ka​rał, ot co. Ale któ​ry kon​kret​n ie? Ariel? Schlał się przed wy​jaz​dem do Hur​gha​dy i roz​ra​bia? Nie, chy​ba nie. Po​żar, od​waż​n ik na rze​mie​n iu – to mi bar​dziej wy​glą​da na Owniu​ka… Tak, to na pew​n o on – za​wsze bro​dzi po ko​la​n a we krwi. Jak wi​dać zno​wu na​wie​dzi​ło go na​tchnie​n ie. Kie​dyż ten prze​klę​ty wam​p ir wresz​cie za​chły​śnie się krwią – tylu lu​dzi uśmier​cił… No i czym ja się za​mar​twiam. I tak ni​ko​go nie pa​mię​tam. Tyl​ko Lo​chę wi​dzia​łem z po​cią​gu – je​śli to był on. I za​p o​mnia​łem o sali fech​tun​ku… Cho​ciaż…” T. zmru​żył oczy i wy​da​ło mu się przez chwi​lę, że wi​dzi dziw​n e sło​mia​n e ku​kły w spi​cza​stych ka​p e​lu​szach, ki​ry​sach z pa​p ier mâché i czer​wo​n ych płasz​czach – przy​p o​mi​n a​ły wa​rzyw​n ą ar​mię ja​kie​goś cy​tru​so​we​go księ​cia z wło​skiej ba​śni. Po​tem wy​obra​ził so​bie zbro​ję ry​cer​ską z tar​czą za​miast gło​wy. Było to jed​n ak ra​czej nie wspo​mnie​n ie, lecz pod​rób​ka, gra umy​słu pró​bu​ją​ce​go so​bie wy​obra​zić „salę fech​tun​ku”. Pa​mięć zaś była pu​sta i nie​p rze​n ik​nio​n a jak je​sien​n a pe​ters​bur​ska noc. „A prze​cież – my​ślał T., wpla​ta​jąc w bro​dę dru​cia​n e ostrza – je​śli spoj​rzeć na rze​czy trzeź​wo, praw​da może być taka, że w ogó​le nie mam cze​go pa​mię​tać. Dla​cze​go je​stem tak ła​two​wier​n y? Naj​p raw​do​p o​dob​n iej dla​te​go, że ów Sie​mion Go​łub​n i​czy ist​n ie​je wy​łącz​n ie jako

pod​p is pod li​stem… Stop, stop. Cy​gan Łoj​ko jest praw​dzi​wy, do​brze go pa​mię​tam. Ale pro​szę, jaki się zro​bił elo​kwent​n y – że​la​zna bro​da, czer​wo​n y kur. Zno​wu roz​bu​do​wu​ją cha​rak​ter…” Skoń​czyw​szy z bro​dą, wdział przy​sła​n y strój urzęd​n i​ka. „Jest, zda​je się, taka po​p u​lar​n a kli​sza z se​rii pe​ters​bur​skich dresz​czow​ców – po​my​ślał. – Mar​twy urzęd​n ik, przy​kle​jo​n y w słot​n ą noc do okna ge​n e​ral​skiej ka​re​ty. A So​łow​jo​wa będą wieźć wła​śnie ka​re​tą, więc to do​brze pa​su​je. Ale co zro​bić? Cze​kać, aż ka​re​ta wy​je​dzie z Twier​dzy Pie​tro​p aw​łow​skiej? A po​tem – co? Rą​bać kosą? To na​wet nie jest śmiesz​n e…” Z lu​stra spoj​rzał na nie​go eme​ry​to​wa​n y urzęd​n ik z siwą roz​czo​chra​n ą bro​dą. T. przy​gar​bił się i zro​bił kil​ka kro​ków po par​kie​cie. Po​tem spró​bo​wał uda​wać ku​la​we​go. Wy​p a​dło nie​co ka​ry​ka​tu​ral​n ie, ale prze​ko​n u​ją​co. „Wy​glą​dam nie​źle. Ale co da​lej? Nie będę prze​cież wal​czyć z ca​łym gar​n i​zo​n em z twier​dzy. Rzu​cać no​ża​mi na New​skim Pro​spek​cie – to mau​va​i s gen​re. I szcze​rze mó​wiąc, już mi się to znu​dzi​ło… nie mó​wiąc o tym, że pra​wie nie mam noży. Go​n ić ka​re​tę kon​n o? Nie da się – by​ło​by mnie wi​dać na wior​stę. A poza tym kon​n a po​goń w mie​ście to coś z Du​ma​sa. Za​sadz​ka? Pod twier​dzą nie da się jej urzą​dzić, zwłasz​cza w po​je​dyn​kę. A do​kąd po​wio​zą So​łow​jo​wa, je​den Bóg wie…” To sfor​mu​ło​wa​n ie na​tych​miast wy​da​ło mu się wąt​p li​we. „Je​den Bóg? A może cała piąt​ka. Ale nie o to cho​dzi. Cho​dzi o to, że o ile się orien​tu​ję, oni chcą, że​bym zna​lazł tę ka​re​tę. Więc po cóż ła​mać so​bie gło​wę? Trze​ba po pro​stu zdać się na opatrz​n ość… Przy​p ro​wa​dzi mnie na miej​sce bez żad​n ych wąt​p li​wo​ści, sko​ro ci dra​n ie mu​szą spła​cić kre​dyt. Ale jak to urzą​dzić od stro​n y for​mal​n ej?” Jesz​cze raz po​p a​trzył na swój ekwi​p u​n ek. Eme​ry​to​wa​n y urzęd​n ik w lu​strze nad czymś się usil​n ie za​sta​n a​wiał. „Musi to być coś nie​ocze​ki​wa​n e​go, nie do po​my​śle​n ia… Coś, cze​go nikt nie jest w sta​n ie prze​wi​dzieć… Mówi się – zdać się na wolę bożą, to zna​czy od​rzu​cić wła​sną… A je​że​li…” Po​mysł, któ​ry przy​szedł T. do gło​wy, w pierw​szej chwi​li wy​dał mu się dość nie​p o​ko​ją​cy. Ale już po chwi​li zro​zu​miał, że lep​sze​go wyj​ścia nie znaj​dzie. Pod​szedł do lu​stra przy drzwiach i otwo​rzył szu​fla​dę sto​li​ka pod lu​strem. Srebr​n a szka​tuł​ka w kształ​cie czasz​ki była na miej​scu, tam gdzie zo​sta​wił ją po spo​tka​n iu z Dżam​bo​n em. W środ​ku le​ża​ła ostat​n ia pi​guł​ka w kształ​cie sza​rej łzy. „Dwie to sta​n ow​czo za dużo – po​my​ślał T. – ale jed​n a bę​dzie w sam raz”. Nie da​jąc so​bie cza​su na za​sta​n o​wie​n ie, wrzu​cił pi​guł​kę do ust, po​łknął i do​p ie​ro po​tem na​lał so​bie z ka​raf​ki wody do po​p i​cia. Na​tych​miast jego du​szę ogar​n ę​ły wy​rzu​ty su​mie​n ia. „No i po co to zro​bi​łem? – po​my​ślał. – Dla​cze​go zno​wu bez​wol​n ie wda​ję się w… Stop, stop, tyl​ko bez sa​mo​bi​czo​wa​n ia. Nie spać. Nikt się w nic nie wda​je. Po pro​stu ka​wa​łek z na​pa​dem na ka​re​tę dali nie Owniu​ko​wi, ale Gri​szy Pi​wo​ry​ło​wo​wi. Pew​n ie na Owniu​ka nie star​czy​ło im pie​n ię​dzy. Oszczę​dza​ją, dra​n ie… Albo krad​n ą… Na​wia​sem mó​wiąc, prę​dzej krad​n ą. Pew​n ie do​sta​li od Pan​te​lej​mo​n a za​licz​kę na Owniu​ka, po​dzie​li​li mię​dzy sie​bie, a dzie​sięć pro​cent od​p a​li​li mu​rzy​n o​wi Gri​szy. I oto w mo​ich ży​łach po​wo​li roz​cho​dzi się tru​ci​zna… Oni prze​cież od daw​n a dzia​ła​ją we​dług tego sche​ma​tu, że też się wcze​śniej nie do​my​śli​łem…”

T. wziął kosę i za​wie​sił ją za pę​tel​kę na spe​cjal​n ym ha​czy​ku, wszy​tym w pod​szew​kę płasz​cza. Ostat​n i raz przej​rzał się w lu​strze, na​su​n ął czap​kę na oczy i wy​szedł z po​ko​ju. Na scho​dach spo​tkał mło​dą parę – ofi​ce​ra w bia​łym fren​czu i damę w lek​kiej mu​śli​n o​wej suk​n i, przez któ​rą prze​świ​ty​wa​ła de​li​kat​n a skó​ra rąk i ra​mion. Dama była w roz​kwi​cie mło​do​ści – tak olśnie​wa​ją​co pięk​n a, że T. prze​p ro​wa​dził ją dłu​gim spoj​rze​n iem. „Mi​tień​ka – uświa​do​mił so​bie na​tych​miast – to spraw​ka Mi​tień​ki. Do​brze, nie śpię…” Zna​la​zł​szy się w holu, od​wró​cił twarz do ścia​n y i szyb​ko prze​szedł obok kon​tu​a ru. Za​ję​ci roz​mo​wą re​cep​cjo​n i​ści nie zwró​ci​li na nie​go uwa​gi. T. wy​szedł z ho​te​lu, skrę​cił w bocz​n ą uli​cę i za​czął się od​da​lać od New​skie​go. „No i gdzie on jest, ten pa​lec losu? Je​śli do​brze wy​li​czy​łem, po​wi​n ien na​dejść ja​kiś znak…” Nie mu​siał dłu​go cze​kać. Za na​stęp​n ym skrzy​żo​wa​n iem zo​ba​czył na chod​n i​ku otwar​tą stu​dzien​kę ka​n a​li​za​cyj​n ą, ogro​dzo​n ą z dwóch stron czer​wo​n y​mi ta​bli​ca​mi z dyk​ty z na​p i​sem „Strzeż się!”. Wy​krzyk​n ik rze​czy​wi​ście przy​p o​mi​n ał gru​by wska​zu​ją​cy pa​lec – i je​śli na​wet nie był to wy​cze​ki​wa​n y pa​lec losu, same sło​wa „strzeż się!” tak wy​raź​n ie przy​p o​mi​n a​ły o za​sa​dach nie​sprze​ci​wia​nia się, że wszyst​ko to ra​zem nie mo​gło być przy​p ad​ko​wym zbie​giem oko​licz​n o​ści. Na brze​gu stu​dzien​ki stał czar​n y bla​sza​n y cy​lin​der ze świe​cą​cym okrą​głym okien​kiem – za​p a​lo​n a kar​bi​do​wa la​tar​n ia. Ro​bot​n i​ków w po​bli​żu nie było. „Zno​wu pod zie​mię, do Do​sto​jew​skie​go? – po​my​ślał T. – Pew​n ie jesz​cze nie skle​ci​li ca​łe​go sho​ote​ra… Zo​ba​czy​my…” Upew​n iw​szy się, że nikt z prze​chod​n iów go nie ob​ser​wu​je, usiadł na skra​ju stu​dzien​ki, spu​ścił w dół nogi, wziął la​tar​n ię i za​głę​bił się w cie​p łą, wil​got​n ą ciem​n ość. O tym, że pre​p a​rat za​czął dzia​łać, T. upew​n ił się, gdy spo​strzegł, że już nie zła​zi po klam​rach w dół, ale idzie sza​rym, pół​mrocz​n ym tu​n e​lem. Nie za​re​je​stro​wał do​kład​n ie mo​men​tu, w któ​rym jed​n a czyn​n ość prze​szła w dru​gą – pod​zie​mie od razu go urze​kło. Bla​de świa​tło la​tar​n i w dziw​n y spo​sób prze​obra​ża​ło się w zie​lon​ka​wą po​świa​tę, jak gdy​by pro​mie​n ie​ją​cą ze ścian – i T. za​czę​ło się nie​ba​wem wy​da​wać, że idzie we wnę​trzu ol​brzy​miej lam​p y. Tu i ów​dzie na ścia​n ach rósł mech; po​zo​sta​łą prze​strzeń po​kry​wa​ły wy​dra​p a​n e w tyn​ku imio​n a i graf​fi​ti, z któ​rych więk​szo​ści nie spo​sób było od​czy​tać, sta​n o​wi​ły bo​wiem coś po​śred​n ie​go mię​dzy na​p i​sa​mi a ry​sun​ka​mi. Jed​n ak naj​więk​szy na​p is, po​wta​rza​ją​cy się co kil​ka me​trów, był cał​kiem czy​tel​n y: „T. TVAM ASI” „Po​p rzed​n im ra​zem też było coś ta​kie​go – przy​p o​mniał so​bie T. – i też się po​wta​rza​ło. Nie ro​zu​miem tyl​ko, dla​cze​go w cu​dzy​sło​wie? Chy​ba jest to ja​kiś afo​ryzm w san​skry​cie. «T. je​steś ty». O czym i tak do​brze wiem…” Na roz​wi​dle​n iu T. skrę​cił w pra​wo. Po na​stęp​n ych stu kro​kach – w lewo. Po​tem jesz​cze dwa razy w pra​wo. Nie był​by w sta​n ie wy​ja​śnić in​n e​mu czło​wie​ko​wi, na ja​kiej pod​sta​wie do​ko​n ał ta​kie​go wy​bo​ru. Trud​n o to było wy​tłu​ma​czyć na​wet sa​me​mu so​bie, i wkrót​ce T. po​czuł nie​p ew​n ość. „Czy ja do​brze idę? – za​sta​n o​wił się. – Po​p rzed​n io nie mia​łem żad​n ych wąt​p li​wo​ści. Bo za​ży​łem po​dwój​n ą daw​kę i dźwi​ga​łem na grzbie​cie por​tret… Może każ​dy dźwi​ga w ży​ciu

swój krzyż wła​śnie dla​te​go, żeby nie było wa​hań co do mar​szru​ty? Al​bo​wiem kie​dy nie​siesz krzyż, po​wi​n ie​n eś wie​dzieć do​kąd… Cho​ciaż za​zwy​czaj nie​siesz go na cmen​tarz…” Po ko​lej​n ym za​krę​cie, wy​bra​n ym z tą samą som​n am​bu​licz​n ą lek​ko​ścią, wąt​p li​wo​ści znik​nę​ły: z prze​ciw​ka nad​p ły​n ę​ło ośle​p ia​ją​co bia​łe i wy​raź​n ie nie​daw​n o umiesz​czo​n e na ścia​n ie graf​fi​ti: MY​ŚLISZ, ŻEŚ LEW TOŁ​STOJ ZNA​NY, A TY JE​STEŚ CHUJ ZŁA​MA​NY T. wes​tchnął. „I cze​go ja się boję? – po​my​ślał, jak​by ocy​ka​jąc się z kosz​ma​ru. – Je​śli się boję, to zna​czy, że znów sie​bie za​p o​mnia​łem. Jak mógł​bym za​błą​dzić? To jest, oczy​wi​ście mógł​bym – ale tyl​ko gdy​by tym swo​ło​czom po​trzeb​n y był​by taki ob​rót ak​cji, na to tak czy owak nic się nie po​ra​dzi. A oni chcą, że​bym zna​lazł ka​re​tę z So​łow​jo​wem. Ja​kieś, jak sa​dzę, dzie​sięć stron… Zna​czy, że gdzieś wyj​dę… Cie​ka​wi mnie co in​n e​go. Któ​ry z nich od​p o​wia​da za te na​p i​sy? Pi​wo​ry​łow? Chy​ba po​ja​wia​ją się za​wsze, kie​dy on two​rzy epi​zod… Cho​ciaż, z dru​giej stro​ny, to «T. tvam asi» na pew​n o na​p i​sał me​ta​fi​zyk – ten od stru​mie​n ia świa​do​mo​ści…” Nie zdą​żył do​koń​czyć my​śli, kie​dy gdzieś przed nim bły​snę​ło świa​tło. T. skon​cen​tro​wał się i ru​szył da​lej, usi​łu​jąc ro​bić jak naj​mniej ha​ła​su. Wkrót​ce źró​dło świa​tła zna​la​zło się bli​żej i T. roz​róż​n ił w płyt​kim od​ga​łę​zie​n iu tu​n e​lu całą kon​ste​la​cję świec i lam​p ek. Lamp​ki pa​li​ły się nie​bie​sko i ró​żo​wo, a pło​my​ki świec chwia​ły się lek​ko w pod​ziem​n ym po​wie​wie, dzię​ki cze​mu świa​tło wy​da​wa​ło się ulot​n e i nie​p ew​n e, jak wi​dzia​n e we śnie. Lu​dzi w śle​p ym od​ga​łę​zie​n iu nie było wi​dać – sta​ło tam tyl​ko krze​sło, na któ​rym le​żał ja​kiś nie​wiel​ki fu​trza​n y wo​rek. Po kil​ku na​stęp​n ych kro​kach do T. do​le​ciał świę​to​bli​wie smęt​n y za​p ach – coś ta​kie​go moż​n a po​czuć na po​grze​bach po​boż​n ych sta​ru​szek. T. po​my​ślał, że to olej w lamp​kach. A po​tem le​żą​cy na krze​śle wo​rek na​gle się po​ru​szył, spu​ścił na zie​mię nogi i T. roz​p o​znał w nim czło​wie​ka, któ​ry przed​tem sie​dział nie​ru​cho​mo w em​brio​n al​n ej po​zie – z pod​wi​n ię​ty​mi no​ga​mi i twa​rzą wtu​lo​n ą w ko​la​n a. Czło​wiek oka​zał się ma​leń​kim si​wo​bro​dym sta​rusz​kiem, odzia​n ym w fu​tro z cze​goś w ro​dza​ju wy​tar​tych ko​cich skó​rek. Szy​ję miał cia​sno owi​n ię​tą je​dwab​n ym sza​lem, jak​by oban​da​żo​wa​n ą. Sta​ru​szek pa​trzył po​dejrz​li​wie na T. i le​d​wie do​strze​gal​n ie po​ru​szał war​ga​mi. – Na​zy​wam się T. – przed​sta​wił się za​sko​czo​n y T. – Hra​bia T. – A ja Fio​dor Kuź​micz – po​wie​dział sta​ru​szek. – Na​zwi​sko też mia​łem, ale wy​le​cia​ło mi z pa​mię​ci… Cze​go szu​kasz, do​bry czło​wie​ku? – Szu​kam ka​re​ty, Fio​do​rze Kuź​mi​czu – od​rzekł z po​wa​gą T. – Ja​kiej ka​re​ty? – Tą ka​re​tą mają wieźć pew​n e​go czło​wie​ka. A ja go bar​dzo po​trze​bu​ję. – Ale cze​mu szu​kasz jej pod zie​mią? – zdzi​wił się Fio​dor Kuź​micz. – Ro​zu​miał​bym jesz​cze, gdy​byś na ten przy​kład szu​kał jej tam, gdzie wid​n iej. A tu prze​cie i ciem​n o, i wil​got​n o. – Słusz​n ie po​wia​da​cie – zgo​dził się T., jak zwy​kle od​czu​wa​jąc przy​p ływ czci wo​bec zdro​we​go chłop​skie​go ro​zu​mu (co za​zwy​czaj spra​wia​ło, że za​czy​n ał się si​lić na nie​co sztucz​n ą chłop​ską gwa​rę) – tyl​ko żem po​jął, Fio​do​rze Kuź​mi​czu, że na zie​mi tej ka​re​ty ni​jak nie zła​pię. I po​my​śla​łem tak – je​śli taka bę​dzie boża wola, to do​p ad​n ę i pod zie​mią. A nie bę​dzie

bo​żej woli, to i na gó​rze nie znaj​dę. – Słusz​n ieś po​my​ślał – zgo​dził się sta​ru​szek. – A co to za człek taki waż​n y w tej ka​re​cie? – Ten człek – od​rzekł T. – ga​dał o ta​kiej jed​n ej mą​dro​ści. – Tak, tak – po​n a​glił go sta​ru​szek. – I co to za taka mą​drość? – Taka, star​cze – po​wie​dział T. – że trza się na​uczyć roz​p o​zna​wać wszyst​kie bie​sy, co to po​wsta​ją w du​szy, i trza znać je z twa​rzy i imie​n ia. Jesz​cze za​n im okrzep​n ą. Żeby ża​den nie mógł tobą rzą​dzić. I wte​dy stop​n io​wo wy​le​czysz się z obłą​ka​n ia. Sta​ru​szek po​ki​wał gło​wą. – Praw​dę mó​wił ten czło​wiek – po​wie​dział. – Świę​tą praw​dę. I tak żyj. Po cóż ci go szu​kać, sko​ro i tak wszyst​ko wiesz? – Żeby za​p y​tać, co ro​bić da​lej – rzekł T. – Kie​dy już wej​dziesz na ten szczyt. – Toś ty niby wszedł? – za​p y​tał sta​ru​szek, su​ro​wo pa​trząc na T. T. przy​tak​n ął, po​ko​n u​jąc lęk. – Wie​rzę ci – po​wie​dział sta​ru​szek, zmie​rzyw​szy go bacz​n ym spoj​rze​n iem. – Wie​rzę, żeś wszedł. Mu​sisz się znów z tym czło​wie​kiem spo​tkać. Więc idź do nie​go. Bło​go​sła​wię cię. – A do​kąd mam iść? – za​p y​tał T. – Sko​ro nie wiesz – rzekł sta​ru​szek – mu​sisz za​p y​tać Pana w mo​dli​twie. T. na​gle zwró​cił uwa​gę na ręce sta​rusz​ka. Jego pal​ce, wy​sta​ją​ce z brud​n ych, ob​szar​p a​nych rę​ka​wów, były wy​p ie​lę​gno​wa​n e, z dłu​gi​mi, czy​sty​mi i sta​ran​n ie opi​ło​wa​n y​mi pa​znok​cia​mi, w do​dat​ku chy​ba po​la​kie​ro​wa​n y​mi – w chwiej​n ym świe​tle lam​p ek lśnią​co po​ły​ski​wa​ły. „Spro​sta​czo​n y, ale nie do koń​ca” – po​my​ślał T. Roz​zło​ścił się na sie​bie, że tak sta​ran​n ie na​śla​do​wał chłop​ską gwa​rę. W roz​mo​wie z wie​śnia​kiem mo​gło to jesz​cze ujść za ozna​kę sza​cun​ku, a tu wy​glą​da​ło na czy​stą far​sę. Sta​ru​szek spo​strzegł, że T. pa​trzy na jego ręce, scho​wał je pod fu​tro i ode​zwał się zmie​sza​n y: – Nie po​tę​p iaj mnie, hra​bio. To po pro​stu na​wyk z dzie​ciń​stwa. Moż​n a być po​waż​n ym czło​wie​kiem i my​śleć o wy​glą​dzie pa​znok​ci. – Do​brze, do​brze. – T. mach​n ął ręką. – To nie moja spra​wa. Le​p iej niech mi pan po​wie, sza​n ow​n y pa​n ie, do kogo pan mi ra​dzi się mo​dlić? Do Arie​la Ed​mun​do​wi​cza Brach​ma​n a? Albo może do jego mamy? Sły​sząc owo „sza​n ow​n y pa​n ie”, sta​ru​szek też prze​szedł na „pan”. – Tym niech się pan nie mar​twi – rzekł mięk​ko. – Mo​dli​twa sama znaj​dzie dro​gę. I niech się pan nie uno​si py​chą. Jest pan zbyt pysz​n y, ot co. Ja też taki by​łem, chy​ba jesz​cze bar​dziej. Pan jest hra​bią, a ja by​łem praw​dzi​wym ce​sa​rzem. T. z nie​do​wie​rza​n iem za​p a​trzył się na sta​rusz​ka. – Ce​sa​rzem? – po​wtó​rzył. – Ja​kim ce​sa​rzem? – Pio​tro​p aw​łem – od​p o​wie​dział sta​ru​szek. – Ale to było daw​n o. A te​raz je​stem pro​stym bła​gal​n i​kiem. Mo​dlę się za tych na gó​rze, żeby kra pod nimi nie pę​kła przed​wcze​śnie. Po​mo​dlę się i za pana, sko​ro mnie pan zna​lazł. Ani się pan obej​rzy, jak od​n aj​dzie tego czło​wie​ka… Twarz sta​rusz​ka sta​ła się bla​da i po​waż​n a i ta po​wa​ga czę​ścio​wo udzie​li​ła się T. – Je​stem wy​klu​czo​n y – po​wie​dział. – Wiem – kiw​n ął gło​wą sta​ru​szek. – Ale je​śli mo​dli​twa bę​dzie po​cho​dzić z głę​bi ser​ca, to

niech mi pan wie​rzy – do​trze gdzie trze​ba. Tyl​ko że pan pew​n ie na​wet nie umie się mo​dlić? Sta​ru​szek wstał ze swe​go krze​sła i ener​gicz​n ie pod​szedł do za​sło​n ię​te​go sza​rą ro​go​żą kio​tu (za​sło​n a była tego sa​me​go ko​lo​ru co ścia​n a i T. za​uwa​żył ją do​p ie​ro te​raz – cho​ciaż kiot umiesz​czo​n y był w sa​mym środ​ku kon​ste​la​cji świec i lam​p ek). Sta​ru​szek wziął ze sto​li​ka ze świe​ca​mi małą ksią​żecz​kę i wrę​czył ją T. Nie była to na​wet książ​ka, ale po pro​stu przy​p o​mi​n a​ją​ca re​stau​ra​cyj​n e menu skór​ko​wa ma​li​n o​wa okład​ka, za​ka​p a​n a wo​skiem. Po​ły​ski​wa​ła na niej wy​tła​cza​n a zło​tem fa​li​sta li​n ia, jak nad hisz​p ań​ską li​te​rą „Ñ” – ale bez li​te​ry. T. skrzy​wił się scep​tycz​n ie. – Nie​p o​koi pana tyl​da? – za​p y​tał Fio​dor Kuź​micz, któ​ry uważ​n ie go ob​ser​wo​wał. – Nie wiem cze​mu lu​dzie wy​kształ​ce​n i za​wsze usi​łu​ją wy​ja​śnić ten znak. Na​wia​sem mó​wiąc, naj​cie​ka​wiej uda​ło się to zro​bić nie​oce​n io​n e​mu panu So​łow​jo​wo​wi… T. drgnął. – Znał pan Wła​di​mi​ra So​łow​jo​wa? – Prze​lot​n ie – od​rzekł Fio​dor Kuź​micz. – Kie​dyś tędy prze​bie​gał, bar​dzo daw​n o. Wiel​ki gma​twacz. Po​wie​dział, że tyl​da jest po​dob​n a do fali i ozna​cza, że czło​wiek nie jest osob​n ą isto​tą, jak to so​bie wy​obra​ża, lecz falą prze​bie​ga​ją​cą po jed​n ym oce​a nie ży​cia… Jak​by praw​dzi​wa wia​ra po​trze​bo​wa​ła ja​kie​goś So​łow​jo​wa, żeby nadał jej tro​chę sen​su… T. wa​hał się przez se​kun​dę, czy po​wie​dzieć Fio​do​ro​wi Kuź​mi​czo​wi, że ka​re​tą mają wieźć wła​śnie So​łow​jo​wa – i po​sta​n o​wił tego nie ro​bić. – Inni – cią​gnął Fio​dor Kuź​micz – wi​dzą jej sens w tym, że po du​cho​wym wzlo​cie nie​uchron​n ie nad​cho​dzi upa​dek, a po upad​ku znów na​stę​p u​je wzlot. Jesz​cze inni na​ucza​ją, że tyl​da to ta​jem​n y znak Boga, ro​ze​rwa​n a nie​skoń​czo​n ość, i ozna​cza, że głu​p ia nie​skoń​czo​ność to nasz łań​cuch, oko​wy, któ​re ro​ze​rwać może je​dy​n ie bó​stwo. A moim zda​n iem nie ma co się mę​czyć i mę​dr​ko​wać, trze​ba przy​jąć ob​rzęd ta​kim, ja​kim do nas do​tarł… Fio​dor Kuź​micz od​wró​cił się w stro​n ę kio​tu, roz​su​n ął za​słon​ki i T., cho​ciaż do​my​ślał się, co zo​ba​czy, za​drżał. Z za​kop​co​n ej de​ski pa​trzy​ła na nie​go ko​cia twarz (nie spo​sób było na​zwać jej mor​dą). Z ob​li​cza ema​n o​wa​ło coś szy​der​cze​go, ja​kaś ta​tar​ska chy​trość, a wąsy w sty​lu no​wej szko​ły przy​p o​mi​n a​ły nie tyle tyl​dy, ile sześć zna​ków pa​ra​gra​fu. Oczy kota były bez wy​ra​zu i małe. – Mó​dl​my się! – za​in​to​n o​wał Fio​dor Kuź​micz i uczy​n ił ręką przed pier​sią fa​li​sty ruch, jak​by kre​ślił w po​wie​trzu tyl​dę. Na​stęp​n ie po​kło​n ił się iko​n ie i jął mam​ro​tać pod no​sem, naj​pierw ci​cho, a po​tem co​raz gło​śniej i gło​śniej. T. otwo​rzył czer​wo​n ą ksią​żecz​kę. W środ​ku znaj​do​wał się ciem​n y od świe​co​we​go łoju ar​kusz pa​p ie​ru. Na pa​p ie​rze wy​dru​ko​wa​n o kur​sy​wą: ˜ god gi​ve​_he​alth gi​ve​_am​mo gi​ve​_ar​mor noc​lip no​tar​get jum​p_he​i ght 128 ti​me​s ca​le .25 ˜

Są​dząc z do​bie​ga​ją​cych do T. dźwię​ków, Fio​dor Kuź​micz re​cy​to​wał wła​śnie ten tekst, tyl​ko z dziw​n ą wy​mo​wą, kunsz​tow​n ie pod​n o​sząc głos w naj​bar​dziej nie​ocze​ki​wa​n ych miej​scach, tak że te pro​ste sło​wa rze​czy​wi​ście za​czy​n a​ły brzmieć jak ta​jem​n i​cze sta​ro​żyt​n e za​klę​cia, peł​n e siły i ukry​te​go sen​su: „gi​war​moj! gi​war​moj!”. Fio​dor Kuź​micz jed​n ak, mo​dląc się, wy​raź​n ie brał je so​bie do ser​ca: przy sło​wach no tar​get przy​siadł i wy​cią​gnął przed sie​bie lewą rękę, jak​by za​sła​n ia​jąc się nie​wi​dzial​n ą tar​czą, a przy jump he​i ght pod​sko​czył i gło​śno kla​snął w dło​n ie – i T. nie​skład​n ie po​wta​rzał te ru​chy za nim. Mo​dli​twa za​koń​czy​ła się tak samo, jak się roz​p o​czę​ła – fa​li​stym wy​ma​chem ręki. – A te​raz niech pan idzie, hra​bio – po​wie​dział Fio​dor Kuź​micz. – I niech pan już nie po​le​ga na so​bie – niech pan za​ufa opatrz​n o​ści. Pan nasz dźwi​ga cały cię​żar zie​mi – jak​by więc mógł nie do​p ro​wa​dzić do celu? Tyl​ko niech mu się pan pod​da, a, czu​je moje ser​ce, znaj​dzie pan tego, któ​re​go pan szu​ka… No, niech pan ru​sza. I szyb​ko, szyb​ko – póki ma pan choć tro​chę wia​ry… Po​kło​n iw​szy się star​co​wi na po​że​gna​n ie, T. szyb​ko ru​szył na​p rzód, czu​jąc, jak sło​wa mo​dli​twy nadal prze​ta​cza​ją mu się w uszach. Po kil​ku kro​kach zo​rien​to​wał się, że za​p o​mniał la​tar​n i, ale po​sta​n o​wił nie za​wra​cać – tu​nel roz​ja​śnia​ła męt​n a zie​lon​ka​wa po​świa​ta nie​p o​ję​tej na​tu​ry, i było jej aku​rat tyle, by mógł wi​dzieć dro​gę. Po dwóch za​krę​tach zo​ba​czył na ścia​n ie pio​n o​wy rząd że​la​znych kla​mer, pro​wa​dzą​cych ku krę​go​wi nie​bie​skie​go wie​czor​n e​go świa​tła – właz nad gło​wą był otwar​ty. Jak w tran​sie wspiął się po klam​rach na górę i wy​chy​lił się w cie​p ły pe​ters​bur​ski wie​czór, prze​wra​ca​jąc sto​ją​cą nad wła​zem ta​bli​cę z na​p i​sem „Strzeż się!” (była to ta sama stu​dzien​ka, przez któ​rą zszedł pod zie​mię). Pierw​szym, co zo​ba​czył, była ja​dą​ca wol​n o po dru​giej stro​n ie uli​cy wię​zien​n a ka​re​ta. Wy​glą​da​ła jak peł​zną​cy czar​n y krab – z żół​ty​mi or​ła​mi na drzwicz​kach, kra​ta​mi w za​ciem​n io​n ych oknach i ja​ki​miś dziw​n y​mi elek​trycz​n y​mi szpul​ka​mi na da​chu. Na koź​le sie​dział woź​n i​ca, sam; ochro​n y do​ko​ła nie było. Jed​n ym su​sem wy​sko​czyw​szy na po​wierzch​n ię, T. ru​szył w stro​n ę ka​re​ty, wy​cią​ga​jąc spod wy​sma​ro​wa​n e​go pod​ziem​n ym bło​tem płasz​cza za​rdze​wia​łą kosę. – Do​bry czło​wie​ku! – za​wo​łał ci​cho w kie​run​ku woź​n i​cy, kie​dy do celu po​zo​sta​ło mu za​le​d​wie kil​ka kro​ków. Uj​rzaw​szy roz​czo​chra​n e​go urzęd​n i​ka ze strasz​n ym na​rzę​dziem w ręku, woź​n i​ca ze​sko​czył z ko​zła i rzu​cił się do uciecz​ki. Biegł ja​koś ospa​le – naj​wy​raź​n iej strach go spa​ra​li​żo​wał i spo​wol​n ił jego ru​chy. Drzwicz​ki ka​re​ty były za​mknię​te na po​tęż​n ą za​su​wę, opie​czę​to​wa​n ą oło​wia​n ą plom​bą na dru​cie. T. za​p u​kał w okien​ko. Nikt nie od​p o​wie​dział. Za​stu​kał w drzwi, jesz​cze raz, moc​n iej. – Pa​n ie So​łow​jow, żyje pan? Znów nikt nie od​p o​wie​dział. Wów​czas T. ze​rwał drut ostrzem kosy, od​su​n ął ry​giel i otwo​rzył drzwi. Z ka​re​ty wio​n ął ja​kiś nie​p rzy​jem​n y słod​ka​wy za​p a​szek. W głę​bi, na obi​tym ce​ra​tą sie​dze​niu, ma​ja​czy​ła bia​ła, nie​ru​cho​ma ludz​ka po​stać, cała spo​wi​ta w ja​kąś tka​n i​n ę, ni​czym mu​zuł​mań​ska ko​bie​ta albo mar​twy ma​ry​n arz. „Pew​n ie ma kne​bel w ustach” – po​my​ślał T. Wszedł do ka​re​ty, na​chy​lił się nad pa​sa​że​rem, do​tknął jego gło​wy i zro​zu​miał, że to to​por​n ie wy​ko​n a​n y ma​n e​kin.

W tym mo​men​cie za jego ple​ca​mi dał się sły​szeć zgrzyt że​la​za. T. rzu​cił się do drzwi, ude​rzył w nie ra​mie​n iem, ale było już za póź​n o – ktoś z tam​tej stro​n y za​su​n ął sta​lo​wy ry​giel. Po​tem ode​zwał się głos, któ​ry wy​dał się T. zna​jo​my: – Jak się pan już zo​rien​to​wał, hra​bio, jest pan aresz​to​wa​n y. Ja​ki​kol​wiek opór nie ma sen​su. Jak​by na po​twier​dze​n ie tych słów, nad gło​wą T. roz​le​gło się ci​che bu​cze​n ie. Prze​szło w prze​n i​kli​wy cien​ki gwizd, jak​by ktoś włą​czył na peł​n ą moc nie​zna​n e urzą​dze​n ie elek​trycz​n e, i kosa, wy​rwaw​szy mu się z rąk, z głu​chym stu​kiem przy​lgnę​ła do ścia​n y. Po​tem elek​trycz​n y gwizd przy​brał na sile i T. na​gle po​czuł się tak, jak​by ty​siąc ma​leń​kich chwyt​n ych rąk wcze​p i​ło mu się w bro​dę, gwał​tow​n ie po​cią​gnę​ło ją ku ścia​n ie i roz​p o​star​ło na niej obok kosy, przy​ci​ska​jąc do ce​ra​ty jego twarz i roz​p łasz​cza​jąc po​li​czek. „Gri​sza Owniuk – po​my​ślał T. – Bez żad​n ych wąt​p li​wo​ści. Znać rękę mi​strza…” Otwo​rzy​ło się okien​ko w drzwiach ka​re​ty i T. uka​za​ła się twarz męż​czy​zny. Z pew​n o​ścią spo​tkał już kie​dyś tego czło​wie​ka, ale przez ja​kiś czas nie mógł go so​bie przy​p o​mnieć. Wresz​cie po gę​stych wą​sach po​znał dzien​n i​ka​rza, któ​ry za​chę​cał gru​p ę So​łow​jo​wa do ma​n i​fe​sta​cji. – Ma​jor żan​dar​me​rii Ku​da​sow – przed​sta​wi​ła się mi​łym gło​sem twarz. – Tro​chę się już zna​my, pa​n ie hra​bio, cho​ciaż po​p rzed​n im ra​zem by​łem w cy​wi​lu. Cały dzień cze​ka​li​śmy, aż pan się za​mel​du​je w tym wła​zie. Jeź​dzi​li​śmy uli​cą tam i z po​wro​tem, tam i z po​wro​tem, a właz otwar​ty. Miesz​kań​cy chcie​li na​wet zło​żyć skar​gę do władz mia​sta – bali się, że ktoś do nie​go wpad​n ie. Mu​sie​li​śmy im wy​ja​śnić, że wła​dza to my… Ku​da​sow za​cią​gnął się pa​p ie​ro​sem i wdmuch​n ął do wnę​trza ka​re​ty kłąb cuch​n ą​ce​go dymu. Po​tem okien​ko się za​mknę​ło i za​p a​dła ciem​n ość.

XXVI Cela śmier​ci w Alek​sie​je​wow​skim ra​we​li​n ie była wy​so​kim i wą​skim po​miesz​cze​n iem o ścia​nach z ciem​n e​go ka​mie​n ia i skle​p io​n ym su​fi​cie. Oświe​tla​ła ją sto​ją​ca na sto​le ło​jo​wa świecz​ka, da​ją​ca wię​cej kop​cia niż świa​tła. Musz​lę klo​ze​to​wą od​dzie​la​ło od resz​ty celi cien​kie prze​p ie​rze​n ie; ską​p e ume​blo​wa​n ie sta​n o​wił stół, ław​ka przy nim i dwie pry​cze w ką​tach. Pach​n ia​ło świer​ko​wym igli​wiem albo czymś w tym ro​dza​ju. T. sie​dział na pry​czy, ostroż​n ie ob​ma​cu​jąc pod​bró​dek (sta​lo​we dru​ci​ki zo​sta​ły wy​rwa​n e z bro​dy bru​tal​n ie, z wło​sa​mi, i skó​ra w paru miej​scach lek​ko krwa​wi​ła), i my​ślał o tym, że jest to jed​n o z naj​bar​dziej po​n u​rych miejsc, ja​kie zda​rzy​ło mu się oglą​dać. Przy​czy​n ą były na​p i​sy po​kry​wa​ją​ce ścia​n y celi aż do su​fi​tu. Trud​n o było so​bie wy​obra​zić, jak aresz​tan​ci mo​gli tam do​się​gnąć – chy​ba że usta​wiw​szy ław​kę pio​n o​wo na przy​su​n ię​tym do ścia​n y sto​le. A i wte​dy chy​ba za​bra​kło​by wy​so​ko​ści. Na​p i​sy wy​ko​n a​n o wię​zien​n ym atra​men​tem (zro​bio​n ym, jak zdą​żył ob​ja​śnić ga​da​tli​wy straż​n ik, z czar​n e​go chle​ba, sa​dzy ze świec i krwi). Pod wzglę​dem tre​ści wszyst​kie były do sie​bie po​dob​n e – in​for​mo​wa​ły, kie​dy i za co więź​n ia po​p ro​wa​dzą na stra​ce​n ie: na​zwi​sko, data, ar​ty​kuł ko​dek​su kar​n e​go i coś w ro​dza​ju „że​gnaj​cie, lu​dzie” albo „nie pie​traj się, aresz​tan​cie”. Przy​gnę​bia​ją​ca była nie tyle treść na​p i​sów, ile ich licz​ba – w ze​sta​wie​n iu z tym nie​ma​ją​cym koń​ca ra​p or​tem o prze​rwa​n ym prze​mo​cą ży​ciu ta​kie​go mnó​stwa lu​dzi po​je​dyn​cza śmierć każ​de​go z nich wy​da​wa​ła się pył​kiem w try​bach pań​stwo​wej ma​chi​n y. W każ​dej z tych li​n i​jek tli​ła się jak​by drob​n iut​ka cząst​ka prze​rwa​n e​go ist​n ie​n ia, jego ostat​n ie echo na zie​mi. Żad​n a pi​ra​mi​da z cza​szek nie wy​wo​ła​ła​by ta​kie​go efek​tu. Wśród na​p i​sów wy​róż​n iał się ry​su​n ek, na​zna​czo​n y pięt​n em po​za​gro​bo​we​go mi​stycz​n e​go wy​zwa​n ia – po​wie​szo​n y za ogon kot z roz​p o​star​ty​mi ła​p a​mi, ze sta​ran​n ie wy​ry​so​wa​n ą szóst​ką wą​sów w kształ​cie tyld po obu stro​n ach roz​war​te​go w nie​mym miau​ku py​ska: pew​nie go​to​wał się tu na śmierć któ​ryś z wta​jem​n i​czo​n ych, udrę​czo​n y ostat​n ią ziem​ską wąt​p li​wo​ścią (obok kota wid​n iał na​p is: „Bóg jest po​że​ra​czem lu​dzi. Ewan​ge​lia Fi​li​p a”). „Nie po​mo​gła two​ja mo​dli​twa, Fio​do​rze Kuź​mi​czu” – po​my​ślał T. i wy​szep​tał ostat​n ie sło​wa ukrzy​żo​wa​n e​go Boga, któ​re z ja​kie​goś po​wo​du wy​p ły​n ę​ły z głę​bi pa​mię​ci: – Eli, Eli, lam​ma sa​bak​tha​ni… I na​gle w ci​szy szy​der​czy głos tuż obok od​p o​wie​dział: – A w tłu​mie mó​wi​li: lamę ten woła… T. drgnął i pod​n iósł oczy. Na ław​ce przy sto​le sie​dział czło​wiek bez gło​wy. Ubra​n y był w lek​ki let​n i sur​dut, spod któ​re​go ster​czał nie​dba​le za​wią​za​n y kra​wat. Miej​sca prze​cię​cia szyi nie było wi​dać – za​sła​n iał je wy​so​ki wy​kroch​ma​lo​n y koł​n ie​rzyk z za​gię​ty​mi ro​ga​mi. Mó​wi​ła zaś le​żą​ca na sto​le gło​wa z szo​p ą po​tar​ga​n ych wło​sów i dłu​gi​mi wą​sa​mi. T. w pierw​szej chwi​li po​my​ślał, że od​cię​ta gło​wa nie może mó​wić, po​n ie​waż jest od​dzie​lo​n a od or​ga​n u do​star​cza​ją​ce​go po​wie​trze do strun gło​so​wych. Gło​wa jed​n ak mru​gnę​ła doń i cią​gnę​ła da​lej: – Pro​szę tych ba​zgro​łów na ścia​n ach nie brać za bar​dzo do ser​ca, hra​bio. Oczy gło​wy błysz​cza​ły we​so​ło, a głos brzmiał uspo​ka​ja​ją​co i T. uznał, że to po pro​stu ja​-

kaś sztucz​ka. Na po​twier​dze​n ie tej hi​p o​te​zy zde​ka​p i​to​wa​n y wziął gło​wę ze sto​łu, na​sa​dził ją na ra​mio​n a, tro​chę po​krę​cił, jak​by do​p a​so​wu​jąc do miej​sca, i gło​wa po​łą​czy​ła się z cia​łem. Do​p ie​ro te​raz T. po​znał So​łow​jo​wa – wy​glą​dał do​kład​n ie tak samo jak na swo​ich ostat​nich por​tre​tach. So​łow​jow wska​zał na ścia​n ę i oznaj​mił: – Po​wie​dzia​łem tak dla​te​go, że na​p i​sy nie są praw​dzi​we. Tak się za​ba​wia ad​mi​n i​stra​cja wię​zie​n ia. – Skąd pan wie? – za​p y​tał T. – Od zna​jo​me​go żan​dar​ma. Zresz​tą niech pan sam po​my​śli: któ​ry ska​za​n y bę​dzie mar​n o​wać ostat​n ie chwi​le na ro​bie​n ie atra​men​tu z sa​dzy i krwi, a po​tem wła​zić po ław​ce aż pod su​fit? Cia​ło So​łow​jo​wa wy​glą​da​ło cał​kiem au​ten​tycz​n ie, było jed​n ak wy​raź​n ie in​n ej na​tu​ry niż po​zo​sta​łe przed​mio​ty w celi. Zda​wa​ło się, że tak na​p raw​dę znaj​du​je się w ja​kiejś in​n ej prze​strze​n i, roz​ja​śnio​n e świa​tłem z nie​wi​dzial​n e​go źró​dła, i jego po​stać w ciem​n ej celi jest pro​jek​cją wy​sy​ła​n ą przez ta​jem​n i​czy sys​tem ukry​tych lu​ster. – Nie wy​obra​ża pan so​bie – po​wie​dział T. – jak się cie​szę z na​sze​go spo​tka​n ia. Tak dłu​go pró​bo​wa​łem pana zna​leźć… Wi​dzę jed​n ak, że przy​da​rzy​ło się panu nie​szczę​ście? – W pew​n ym sen​sie – od​p arł z uśmie​chem So​łow​jow. – Ścię​to mi gło​wę. – Co za kosz​mar… – Bez prze​sa​dy, hra​bio. Od pew​n e​go okre​ślo​n e​go stop​n ia na​sze​go we​wnętrz​n e​go roz​wo​ju ta​kie rze​czy prze​sta​ją mieć zna​cze​n ie. – Kto to zro​bił? – za​p y​tał T. – Ariel. No, oczy​wi​ście nie sam – ja​koś to urzą​dził przez swo​je fan​to​my. Ale my prze​cież wie​my, jak się mają spra​wy na tym świe​cie… T. z prze​ję​cia aż pod​n iósł się z pry​czy. – Pan zna Arie​la? – O tak. – Niech mi pan po​wie, czy to, co on mówi o na​tu​rze i celu na​sze​go ist​n ie​n ia, jest praw​dą? – Czę​ścio​wo. Ale w tym, co mówi, ziarn​ka praw​dy są roz​sy​p a​n e wśród ca​łych gór kłam​stwa. A poza tym praw​da za​wsze za​le​ży od pa​trzą​ce​go. Dla jed​n ych Ariel rze​czy​wi​ście jest bo​giem. A dla mnie to ra​czej nie​czy​sty duch. – Jest praw​dzi​wym de​miur​giem? – To kwe​stia in​ter​p re​ta​cji – od​p arł So​łow​jow. – Z mo​je​go punk​tu wi​dze​n ia – nie. Jest ra​czej czymś w ro​dza​ju nad​zor​cy wio​śla​rzy na ga​le​rze. Nie​wol​n ik oko​licz​n o​ści, po​sta​wio​n y nad in​n y​mi nie​wol​n i​ka​mi oko​licz​n o​ści w cha​rak​te​rze do​dat​ko​we​go czyn​n i​ka po​skra​mia​ją​ce​go… – On pana też nie​zbyt lubi – rzekł T. – Wca​le się nie dzi​wię. Nie mam też wąt​p li​wo​ści, że sły​szał pan o mnie wie​le złe​go w to​wa​rzy​stwie. – Tak, to praw​da – zgo​dził się T. – Jak ro​zu​miem, uwa​ża​ją pana za ko​goś w ro​dza​ju lo​kal​n e​go po​my​leń​ca. Uni​ka​ją ob​szer​n iej​szych roz​mów o panu. Cho​dzi o to, że w mło​do​ści do​brze pan ro​ko​wał pod wzglę​dem ar​ty​stycz​n ym, ale zda​n iem li​te​rac​kich we​ksla​rzy nie spła​cił pan pro​cen​tów od po​kła​da​n ych w panu na​dziei. Poza tym wspo​mi​n a​n o o zdra​dzie

sta​n u i aresz​to​wa​n iu… So​łow​jow uśmiech​n ął się smut​n ie i roz​ło​żył ręce. – Za to pań​scy ucznio​wie – cią​gnął T. – mam na my​śli to​wa​rzy​stwo so​łow​jo​wow​skie, opo​wia​da​ją o panu rze​czy tak zdu​mie​wa​ją​ce, że na​su​wa się po​rów​n a​n ie z Apo​lo​n iu​szem z Tia​n y czy ja​kimś in​n ym sta​ro​żyt​n ym cu​do​twór​cą. Tym ra​zem So​łow​jow uśmiech​n ął się z lek​kim zmie​sza​n iem. – Jed​n i uwa​ża​ją mnie za nie​bez​p iecz​n e​go sza​leń​ca – po​wie​dział – inni, od​wrot​n ie, wi​dzą we mnie to, czym sami nie mie​li od​wa​gi się stać. Ta dru​ga opi​n ia jest oczy​wi​ście po​chleb​n a, ale rów​n ie nie​za​słu​żo​n a jak pierw​sza. A co mó​wił panu o mnie Ariel? – Coś nie​zro​zu​mia​łe​go – od​rzekł T. – Przez zęby. – Pan wie, że by​łem czę​ścią tej hi​sto​rii? – Tak, Ariel wspo​mi​n ał o tym. Coś o ka​to​lic​kiej su​tan​n ie i dwóch no​żach do chle​ba. – Aż wstyd po​my​śleć – wes​tchnął So​łow​jow – ilu za​mor​do​wa​łem mil​czą​cych wą​sa​czy z re​sor​tu Knop​fa. Ale po​tem wy​n i​kły trud​n o​ści. – Ja​kie? – spy​tał T. – Cho​dzi o to, że roz​gry​złem Arie​la. Zro​zu​mia​łem jed​n ą rzecz, któ​ra zruj​n o​wa​ła całą jego kon​cep​cję. – Cóż ta​kie​go pan zro​zu​miał? So​łow​jow zmru​żył oczy i zmie​rzył T. prze​cią​głym spoj​rze​n iem, jak​by się wa​hał, czy od​p o​wie​dzieć na to py​ta​n ie, czy nie. I naj​wy​raź​n iej po​sta​n o​wił od​p o​wie​dzieć. – Niech mi pan po​wie, hra​bio, czy nie przy​cho​dzi​ło panu do gło​wy, że od sa​me​go po​cząt​ku był pan stwo​rzo​n y nie do wiel​kiej i wznio​słej roli, o któ​rej męt​n ie na​p o​my​kał Ariel, ale wła​śnie do tej, któ​rą pan gra? Mam na my​śli, od pierw​szej mi​n u​ty? T. spo​sęp​n iał. – A choć​by na​wet, gdzie tu róż​n i​ca? Prze​cież to, co się dzie​je, z tego po​wo​du się nie zmie​ni… – Zmie​n i się, jesz​cze jak się zmie​n i – po​wie​dział So​łow​jow. – Cho​dzi o to, że w tym wy​pad​ku oka​zu​je się pan bo​ha​te​rem zu​p eł​n ie in​n ej hi​sto​rii, niż przy​wykł pan my​śleć. T. po​czuł na​gle dziw​n y chłód w doł​ku. – To zna​czy? – Pan wie​rzy, że jest to hi​sto​ria hra​bie​go T., zmie​rza​ją​ce​go ku nie​zna​n e​mu ce​lo​wi, któ​ry zmie​n ia się w za​leż​n o​ści od ży​czeń za​ma​wia​ją​ce​go. Hi​sto​rię wy​my​śla nie​ja​ki Ariel Ed​mun​do​wicz Brach​man i pod​le​ga​ją​ca mu bry​ga​da au​to​rów. I ten Ariel Ed​mun​do​wicz z nu​dów od cza​su do cza​su na​wią​zu​je z hra​bią T. kon​takt ka​ba​li​stycz​n y, po​zo​sta​ją​cy jak​by poza gra​n i​ca​mi po​wie​ści o hra​bim T. Zga​dza się? – Zga​dza – po​wie​dział T. – Tak wła​śnie jest. – Dla​cze​go pan w to wie​rzy? – Dla​te​go że taka wer​sja re​a l​n o​ści zo​sta​ła wie​lo​krot​n ie po​twier​dzo​n a w prak​ty​ce. – Ale wszyst​kie prak​tycz​n e po​twier​dze​n ia owej re​a l​n o​ści były czę​ścią tej wła​śnie re​a l​n o​ści, któ​rą po​twier​dza​ły. Czyż nie? Mą​dry czło​wiek po​wi​n ien tu za​cząć po​dej​rze​wać coś złe​go. A pan, Bogu dzię​ki, nie jest ja​kimś fi​zy​kiem-eks​p e​ry​men​ta​to​rem. – A jak sy​tu​a cja wy​glą​da na​p raw​dę? – Rze​czy​wi​ście jest pan bo​ha​te​rem po​wie​ści. Ale po​wieść jest nie tyl​ko o panu. To po​wieść o Arie​lu Ed​mun​do​wi​czu Brach​ma​n ie i jego po​moc​n i​kach, ma​n i​p u​lu​ją​cych go​le​mem

zwa​n ym „hra​bią T.”, któ​re​go ła​god​n ie, ale sta​n ow​czo od​cią​ga​ją od po​szu​ki​wań wiecz​n ej praw​dy w kie​run​ku wy​sy​sa​n ia dusz w grze kom​p u​te​ro​wej, mo​ty​wu​jąc to kry​zy​sem i za​p o​trze​bo​wa​n iem ryn​ko​wym. Po​wieść sta​n o​wi do​kład​n y opis tego pro​ce​su. – Ale co się przy tym zmie​n ia? – Rzecz naj​istot​n iej​sza. Ariel nie jest żad​n ym bo​giem-stwór​cą, tyl​ko taką samą po​sta​cią po​wie​ścio​wą jak pan i ja. W od​p o​wied​n im mo​men​cie po pro​stu po​ja​wia się na sce​n ie i wy​gła​sza swo​je kwe​stie. T. ze​rwał się i za​czął cho​dzić tam i z po​wro​tem po celi. – Chce pan po​wie​dzieć… Ale on prze​cież z całą pew​n o​ścią może… wpły​wać na wy​da​rze​nia. Czy​n ić cuda. – No i co z tego? To po pro​stu bo​ha​ter o ta​kich zdol​n o​ściach. Pań​ska umie​jęt​n ość chwy​ta​nia sie​kie​ry za ostrze dla ko​goś też może być cu​dem. A dla pana to naj​zwy​klej​sza rzecz pod słoń​cem. – Chce pan po​wie​dzieć, że Ariel kła​mie? Że w rze​czy​wi​sto​ści nie jest au​to​rem? – Nie. Jest au​to​rem. Ale to bo​ha​ter, któ​re​go rola po​le​ga na by​ciu au​to​rem. Ro​zu​mie pan? W praw​dzi​wej prze​strze​n i Książ​ki nie jest de​miur​giem, tyl​ko taką samą po​sta​cią jak pan i ja. I do​ty​czy to nie tyl​ko jego, ale też wszyst​kich jego po​moc​n i​ków. – Mu​szę się nad tym za​sta​n o​wić – rzekł T. – Nie prze​czę, dał mi pan do my​śle​n ia. Aż się w gło​wie mąci. So​łow​jow ro​ze​śmiał się, od​szedł w kąt celi i usiadł na pu​stej pry​czy. – Cze​mu się pan śmie​je? – za​p y​tał z nie​p o​ko​jem T. – Wcze​śnie za​czę​ło się panu mą​cić w gło​wie. Wszyst​ko, co po​wie​dzia​łem, to do​p ie​ro wstęp. T. ob​li​zał war​gi. – Do cze​go? – za​p y​tał. – Wie pan, w jaki spo​sób ist​n ie​je cały świat i my obaj? – Tak – po​wie​dział T. – Mam nie​ja​kie po​ję​cie o pań​skiej teo​rii. I na​wet uwa​żam, że po​czy​n i​łem w jej prak​tycz​n ym za​sto​so​wa​n iu pew​n e po​stę​p y. – Co pan ma na my​śli? – Mam na my​śli roz​p o​zna​wa​n ie de​mo​n ów, któ​re wdzie​ra​ją się do umy​słu. Już nie mylę ich ze sobą. Wszyst​kie – T. po​gar​dli​wie wska​zał gło​wą gdzieś w stro​n ę musz​li klo​ze​to​wej – roz​p o​zna​ję od pierw​szej se​kun​dy. Zwłasz​cza Mi​tień​kę i tego Gri​szę Owniu​ka. – Jest pan pe​wien, że wszyst​kie? – So​łow​jow przy​mru​żył oczy. – Tak – od​p arł T. – Zro​zu​mia​łem na​wet, że samo to roz​p o​zna​wa​n ie jest dzie​łem pią​te​go de​mo​n a – tego, któ​ry od​p o​wia​da za stru​mień mo​jej świa​do​mo​ści. Tak, roz​p o​zna​ję tak​że roz​p o​zna​ją​ce​go, cho​ciaż tego nikt mnie nig​dy nie uczył. – To wspa​n ia​le – po​wie​dział So​łow​jow. – Ale czy na​uczył się pan wi​dzieć naj​waż​n iej​sze? – Mówi pan o czy​tel​n i​ku, w któ​re​go świa​do​mo​ści po​wsta​je​my? So​łow​jow przy​tak​n ął. – To aku​rat – rzekł T. – uwa​żam za zwy​kły so​fi​zmat. Czy​tel​n ik w ża​den spo​sób i nig​dy nie prze​ja​wia się w na​szej rze​czy​wi​sto​ści. Po cóż mamy w ogó​le o nim my​śleć? Jest to hi​p o​te​za rów​n ie bez​u​ży​tecz​n a jak eter ko​smicz​n y. – Wo​bec tego jesz​cze jed​n a wska​zów​ka. Tu w tej celi, na ścia​n ie… Nie, pa​trzy pan nie tam. Mam na my​śli nie wi​ze​ru​n ek po​wie​szo​n e​go za ogon ko​cu​ra, ale na​p i​sy pod​ro​bio​n e

przez wię​zien​n ą ad​mi​n i​stra​cję. Za​łóż​my na mo​ment, że są praw​dzi​we. Niech pan prze​czy​ta któ​ryś na chy​bił tra​fił. T. wstał i pod​szedł do ścia​n y. – Tro​chę ciem​n o – mruk​n ął. – Cho​ciaż nie, wi​dzę. Na przy​kład: „Pi​sze słu​ga boży Fied’ka Pia​tak z Mo​skwy. Za​rżnął żem trzech żoł​n ie​rzy za buty, ju​tro rano mnie po​wie​szą. Pa​n ie, przyj​mij moją du​szę…”. – I co panu w związ​ku z tym przy​cho​dzi do gło​wy? – Po pierw​sze – po​wie​dział T. – nie ro​zu​miem, jak Fied’ce uda​ło się za​rżnąć dla zdo​by​cia bu​tów trzech żoł​n ie​rzy na​raz. Albo za​rzy​n ał ich, kie​dy spa​li, ma​jąc chrap​kę na trzy pary, albo po pro​stu ukradł buty, a za​bój​cą zo​stał, bro​n iąc się przed ści​ga​ją​cy​mi… Ja​koś bar​dzo nie​ja​sno to na​p i​sał. Pew​n ie był zde​n er​wo​wa​n y. – Coś jesz​cze? – Po dru​gie, nie bar​dzo wia​do​mo, co Pan bę​dzie ro​bić z tą du​szą, kie​dy ją przyj​mie. Bę​dzie ją prać, pra​so​wać? – Jesz​cze ja​kieś wnio​ski? T. my​ślał przez chwi​lę. 45 – No, moż​n a się jesz​cze za​sta​n o​wić, dla​cze​go tak go na​zy​wa​n o – Fied’ka Pia​tak . Może dla​te​go, że świad​czył za pią​ta​ka ja​kieś nik​czem​n e usłu​gi – na przy​kład przy​n o​sił prec​le z wód​ką albo to​p ił ko​cię​ta. Pi​sze, że jest z Mo​skwy – w ru​de​rach wo​kół ryn​ku Chi​trow​skie​go rze​czy​wi​ście tra​fia​ją się za​gu​bio​n e du​sze, zdol​n e do ta​kich rze​czy. A może przy​p o​mi​n ał z twa​rzy pro​sia​ka. Tak, świet​n ie go so​bie wy​obra​żam – po​dar​ty kasz​kiet na gło​wie, ko​niecz​n ie brą​zo​wy, małe chy​tre oczka, wiecz​n ie roz​bie​ga​n e, i za​dar​ty nos-ry​jek z roz​dę​ty​mi noz​drza​mi… I mały. – No pro​szę – po​wie​dział So​łow​jow. – Pra​wie do​szedł pan do sed​n a. Fied’ka jak żywy. Uj​rzał go pan te​raz ocza​mi wy​obraź​n i, praw​da? – Chy​ba tak. – To do​brze. Te​raz niech pan so​bie wy​obra​zi, że przed​śmiert​n y za​p i​sek Fied’ki Pia​ta​ka to krót​ka po​wieść. A sam Fied’ka jest jej bo​ha​te​rem. Kim jest pan w re​la​cji do tej po​wie​ści? – Czy​tel​n i​kiem. – No wła​śnie. Do​p ie​ro co sam pan był czy​tel​n i​kiem. Ale wie pan, że po​wsta​je pan w świa​do​mo​ści czy​tel​n i​ka, praw​da? To, co pan bie​rze za swo​ją świa​do​mość, w isto​cie jest świa​do​mo​ścią czy​tel​n i​ka. To nie pan prze​czy​tał te​raz o Fied’ce Pia​ta​ku. To czy​tel​n ik, w któ​re​go wy​obraź​n i pan i ja po​wsta​je​my, zo​ba​czył ten po​dar​ty kasz​kiet i świń​ski ry​jek. Zo​ba​czył po​p rzez pana. – Daj​my na to. I co? So​łow​jow wy​trzy​mał pau​zę. – A to – po​wie​dział ci​cho – że czy​tel​n ik, czy​ta​ją​cy te​raz tę książ​kę, jest ta​kim sa​mym wid​mo​wym fan​to​mem jak pan i ja. I praw​dzi​wa rze​czy​wi​stość nie ist​n ie​je. Jest taką samą po​śred​n ią opty​ką, jaką był pan, czy​ta​jąc hi​sto​rię o Fied’ce. – Ale kto wo​bec tego ist​n ie​je? – Tyl​ko nie​do​cie​czo​n ość, któ​ra wi​dzi nas po​p rzez czy​tel​n i​ka – tak jak czy​tel​n ik przed chwi​lą wi​dział Fied’kę Pia​ta​ka po​p rzez pana, hra​bio. T. mil​czał. – Czy​tel​n ik jest we Wszech​świe​cie tyl​ko je​den – cią​gnął So​łow​jow. – Ale może mieć na

no​sie do​wol​n ie wie​le par róż​n o​ko​lo​ro​wych oku​la​rów. Oku​la​ry, od​bi​ja​jąc się jed​n e w dru​gich, two​rzą naj​roz​ma​it​sze od​bla​ski – woj​n y świa​to​we, kry​zy​sy fi​n an​so​we, glo​bal​n e ka​ta​stro​fy i inne atrak​cje. Przez wszyst​ko to wszak​że prze​cho​dzi tyl​ko jed​n o spoj​rze​n ie, tyl​ko je​den pro​mień ja​sne​go świa​do​me​go świa​tła – ten sam, któ​ry w tym mo​men​cie prze​cho​dzi przez pana, prze​ze mnie i przez każ​de​go, kto wi​dzi pana i mnie. Po​n ie​waż ten pro​mień jest w ogó​le tyl​ko je​den w ca​łym wszech​świe​cie i, że tak po​wiem, sa​mo​utoż​sa​mia​ją​cy się we wszyst​kich swo​ich nie​zli​czo​n ych prze​ja​wach. Przy czym na​zy​wa​n ie go pro​mie​n iem to duży błąd. Nie więk​szy jed​n ak niż za​kła​da​n ie, że jest dziu​rą w wy​chod​ku. – A kto stwa​rza to, co owo spoj​rze​n ie wi​dzi? – To, co ono wi​dzi, nie jest stwo​rzo​n e przez ko​goś in​n e​go. To, co wi​dzi, stwa​rza on sam. – W jaki spo​sób? – W taki, że to wi​dzi. – No do​brze – po​wie​dział T. – Wo​bec tego za​p y​tam in​a ​czej. Kto pa​trzy tym spoj​rze​n iem? – Pan. – Ja? – Oczy​wi​ście. Wła​śnie pan, hra​bio, jest tym spoj​rze​n iem. Pan jest tą nie​do​sięż​n o​ścią. – A za​tem chce pan po​wie​dzieć, że je​stem stwo​rzy​cie​lem świa​ta? So​łow​jow roz​ło​żył ręce, jak​by nie ro​zu​mie​jąc, ja​kie tu jesz​cze mogą być wąt​p li​wo​ści. – Ale sko​ro je​stem stwór​cą świa​ta, dla​cze​go jest mi w nim tak źle? So​łow​jow się za​śmiał. – Rów​n ie do​brze mógł​by pan za​p y​tać: Sko​ro je​stem stwór​cą kosz​ma​ru, to dla​cze​go jest mi w nim tak strasz​n ie? – Ro​zu​miem – rzekł T. – Ale dla​cze​go wła​śnie ja? Na czym po​le​ga moja wy​jąt​ko​wość? – Do​kład​n ie taką samą wy​jąt​ko​wo​ścią cha​rak​te​ry​zu​ję się i ja, i ta mu​cha pod su​fi​tem, i wszyst​kie inne ele​men​ty optycz​n e. I pan, i ja, i każ​dy inny je​ste​śmy jed​n ym i tym sa​mym ist​n ie​n iem, tyl​ko, jak ma​wia​ją spe​cja​li​ści od tech​n i​ki, w róż​n ych fa​zach. Jed​n ym i tym sa​mym osta​tecz​n ym ob​ser​wa​to​rem, któ​ry nig​dy przed ni​kim się nie kry​je, bo nie ma się przed kim kryć. Poza nim nie ma ni​ko​go. I pan do​brze wie, jaki on jest, bo pan to on. Naj​więk​sza ta​jem​n i​ca świa​ta jest cał​ko​wi​cie od​kry​ta i nie róż​n i się ni​czym od pana sa​me​go. Je​śli pan zro​zu​miał, o czym mó​wi​łem, to zna​czy, że wła​śnie zo​ba​czył pan od​blask naj​więk​sze​go cudu we Wszech​świe​cie… Zro​zu​mieć to zna​czy uj​rzeć czy​tel​n i​ka. – Ale dla​cze​go pan mówi, że pro​mień jest tyl​ko je​den? – Gdy​by tam były dwa pro​mie​n ie, nig​dy by się na​wza​jem nie zro​zu​mia​ły i nie spo​tka​ły. Tekst, na​p i​sa​n y przez jed​n e​go czło​wie​ka, był​by nie​zro​zu​mia​ły dla dru​gie​go. Zna pan chy​ba uczu​cie, ja​kie nie​kie​dy na​wie​dza nas przy lek​tu​rze książ​ki – jak​by ktoś w nas wspo​mi​n ał to, co było mu zna​n e. Wspo​mi​n a wła​śnie ta siła. A pan i ja ro​zu​mie​my się po pro​stu dla​te​go, że ona ro​zu​mie i mnie, i pana. To wła​śnie jest to Oko, któ​re pró​bo​wa​li znisz​czyć hob​bi​ci w głów​n ym mi​cie Za​cho​du. Osią​gnę​li jed​n ak nie to, że Oko ośle​p ło, jak utrzy​mu​je ich wo​jen​n a pro​p a​gan​da, ale je​dy​n ie to, że sami prze​sta​li je wi​dzieć. T. mil​czał. Na jego na​p ię​tej twa​rzy po​ja​wił się dziw​n y wy​raz – jak​by sły​szał da​le​ką, le​d​wie uchwyt​n ą, nik​n ą​cą na gra​n i​cy ci​szy mu​zy​kę. Po​tem się uśmiech​n ął. – Tak – po​wie​dział wresz​cie. – To pięk​n e. Nadal jed​n ak skła​n iam się ku my​śli, że od​n o​si się to do dzie​dzi​n y abs​trak​cyj​n ej me​ta​fi​zy​ki i nie wy​wrze żad​n e​go wpły​wu na na​szą sy​tu​ację.

– Jest pan w błę​dzie – od​p arł So​łow​jow. – Wła​śnie tu otwie​ra się dro​ga do Pu​stel​n i Optyń​skiej. – A co to jest Pu​stel​n ia Optyń​ska? Wła​ści​wie szu​ka​łem pana tyl​ko w jed​n ym celu: żeby za​dać to py​ta​n ie. Do​kąd ja idę? So​łow​jow po​wie​dział z uśmie​chem: – Nie wiem. T. wy​trzesz​czył oczy. – Jak to? Ro​zu​miem, że Cza​p a​jew tego nie wie – on ma na​wet w tej spra​wie całą fi​lo​zo​fię. Ale pan? Prze​cież sam pan tę pu​stel​n ię wy​my​ślił! – Nie​waż​n e, kto ją wy​my​ślił. Waż​n e jest tyl​ko to, co pan z niej uczy​n i swo​ją wę​drów​ką. Od​p o​wie​dzieć na to py​ta​n ie może tyl​ko pan. – A może – rzekł T. – to Ariel nadal mąci mi w gło​wie, uda​jąc pana. Nie był​by to pierw​szy raz. Czu​ję, że ten omam nig​dy się nie skoń​czy. – Skoń​czy się – po​wie​dział So​łow​jow – kie​dy pan osta​tecz​n ie zro​zu​mie, że on i cała jego ban​da ist​n ie​ją na rów​n ych pra​wach z pa​n em, mną i ław​ką, na któ​rej pan sie​dzi. A za​n im to na​stą​p i, Ariel Ed​mun​do​wicz bę​dzie panu ro​bić wodę z mó​zgu, twier​dząc, że je​dy​n y moż​li​wy do za​a k​cep​to​wa​n ia wa​riant ewo​lu​cji to roz​wi​n ię​cie pań​skie​go świa​ta w stro​n ę sho​ote​ra dla kon​so​li w wa​run​kach na​ra​sta​ją​ce​go kry​zy​su eko​n o​micz​n e​go, z ele​men​ta​mi ła​god​n ej ero​ty​ki i ogra​n i​czo​n e​go kon​flik​tu ją​dro​we​go… – A wła​śnie – za​uwa​żył T. – On mnie prze​cież uprze​dzał, że wpro​wa​dzi pana z po​wro​tem do fa​bu​ły. So​łow​jow kiw​n ął gło​wą. – Wiem. Miał w pla​n ach uży​cie mnie jako przy​n ę​ty. Co też zresz​tą na​stą​p i​ło. – A tej roz​mo​wy nie wi​dzi? – za​p y​tał po​dejrz​li​wie T. – Nie – od​p arł So​łow​jow. – Nie wi​dzi. We​dług fa​bu​ły on te​raz wy​je​chał. Ale wró​ci i może się zda​rzyć, że wszyst​ko, co pan dziś usły​szał i zro​zu​miał, wy​le​ci przy re​dak​cji. Oczy​wi​ście, je​że​li po​zo​sta​wi mu pan taką moż​li​wość. – Do​kąd po​je​chał? – Do Hur​gha​dy, Egipt. – Tak, przy​p o​mi​n am so​bie – po​wie​dział T. – Czy to się ja​koś wią​że z obe​li​skiem Ech​n a​to​na? So​łow​jow za​ma​chał rę​ka​mi. – Jaki obe​lisk Ech​n a​to​n a, u li​cha? Niech pan jesz​cze po​wie: pi​ra​mi​da Knop​fa… Hur​gha​da to po pro​stu miej​sce wy​p o​czyn​ku nie​za​moż​n ych de​miur​gów. Jak dla pana i dla mnie Ba​den-Ba​den. T. za​my​ślił się na chwi​lę. – Wo​bec tego jesz​cze jed​n o py​ta​n ie – po​wie​dział. – Sko​ro Ariel i jego po​moc​n i​cy to po pro​stu bo​ha​te​ro​wie opo​wie​ści, to kto jest praw​dzi​wym au​to​rem? Naj​p raw​dziw​szym i osta​tecz​n ym? – To bę​dzie pan mu​siał usta​lić sam. – Ale jak? – Spo​tkaw​szy się z nim twa​rzą w twarz. – Dla​cze​go pan uwa​ża, że oka​że się on lep​szy niż Ariel? – Wi​dzi pan – od​rzekł So​łow​jow – on ma inne wy​obra​że​n ie o mi​sji Książ​ki. Z jego punk​tu

wi​dze​n ia po​le​ga ona na tym, by oca​lić bo​ha​te​ra. Zwłasz​cza ta​kie​go, któ​re​go w ogó​le nie moż​n a oca​lić. Jak pana… – Ale po co wo​bec tego wy​my​ślił Arie​la i jego świat? So​łow​jow wzru​szył ra​mio​n a​mi. – My​ślę, że wy​łącz​n ie po to, by wy​szy​dzić samą myśl, że taki świat rze​czy​wi​ście może ist​nieć. Jego po​zor​n e ist​n ie​n ie to wła​śnie szy​der​stwo. – A po co zo​sta​łem stwo​rzo​n y ja? – Po​wie​dział​bym, pa​n ie hra​bio, że wy​łącz​n ie po to, aby przez to wszyst​ko do​trzeć do zba​wie​n ia. Ura​to​wać się z ta​kie​go miej​sca, w któ​rym nie ma żad​n ej na​dziei, w któ​rym ra​tun​ku nie ma i być nie może. Cóż może być cie​kaw​sze​go od ta​kiej przy​go​dy? – No do​brze – po​wie​dział T. – Ale dla​cze​go pan się nie ura​to​wał? Prze​cież ścię​to panu gło​wę. – Pa​n ie hra​bio, już panu mó​wi​łem, że ta​kie rze​czy mia​ły​by zna​cze​n ie, gdy​bym był ja​kimś se​n a​to​rem okra​da​ją​cym skarb pań​stwa. Pro​szę mi wie​rzyć, wca​le mi to nie prze​szka​dza. Ra​czej od​wrot​n ie… – A więc zba​wie​n ie to nie​byt? – Ależ co pan wy​ga​du​je! Jaki nie​byt? Gdzie pan go w ogó​le wi​dział? Żeby „nie być”, nie wy​star​czy być, trze​ba jesz​cze do​ry​so​wać do by​cia sło​wo „nie”. Niech pan się za​sta​n o​wi, komu albo cze​mu przy​tra​fia się nie​by​cie? – Temu, kogo nie ma… Za​raz… Pa​mię​tam, Cza​p a​jew mó​wił… że naj​bar​dziej nie​p o​ję​tą wła​ści​wo​ścią Boga jest to, że Boga nie ma. Uzna​łem to wte​dy za pre​ten​sjo​n al​n y so​fi​zmat, a te​raz chy​ba za​czy​n am… No więc co to jest zba​wie​n ie? – Pro​blem zba​wie​n ia jest w grun​cie rze​czy nie​re​a l​n y, hra​bio. Ro​dzi się on w fał​szy​wej jaź​n i, kie​dy umysł zo​sta​je wcią​gnię​ty w go​rącz​kę my​śle​n ia. Ta​kie fał​szy​we jaź​n ie ro​dzą się i zni​ka​ją po kil​ka razy dzien​n ie. Za każ​dym ra​zem są inne. I je​śli się ta​kiej jaź​n i nie prze​szka​dza, ta po paru se​kun​dach na za​wsze o so​bie za​p o​mi​n a. A oprócz niej nie ma kogo zba​wiać. I wła​śnie dla uspo​ko​je​n ia tego zner​wi​co​wa​n e​go fan​to​mu wy​my​ślo​n o na świe​cie wszyst​kie du​cho​we teo​rie. – Moż​li​we – rzekł T. w za​my​śle​n iu. – W każ​dym ra​zie wy​ja​śnia to, dla​cze​go pro​blem zba​wie​n ia tak mało zaj​mu​je sze​ro​kie masy chłop​stwa. Ale wo​bec tego sam pan so​bie za​p rze​cza. Kogo w tej sy​tu​a cji chce zba​wić osta​tecz​n y au​tor? So​łow​jow uśmiech​n ął się. – Pana. I niech pan już nie pyta jak, po co i dla​cze​go. Zro​zu​mie pan to, gdy go pan spo​tka. Do​szedł pan do gra​n i​cy, za któ​rą koń​czą się sło​wa. Resz​tę dro​gi musi pan po​ko​n ać sa​mot​n ie. Już nie​wie​le zo​sta​ło. T. wes​tchnął. – Cóż – po​wie​dział. – Za​łóż​my, że chcę panu wie​rzyć. Co po​wi​n ie​n em zro​bić? – Już pan wie. Niech pan znaj​dzie Pu​stel​n ię Optyń​ską. Tyl​ko niech pan nie pyta przy​pad​ko​wych lu​dzi, jak tam do​trzeć. Niech pan jej szu​ka w so​bie. – Są​dzi pan, że ona się tam po​ja​wi? – Jest tam od za​wsze – uśmiech​n ął się So​łow​jow. – To wła​śnie w niej po​ja​wia​ła się cała resz​ta. Tyl​ko pan nig​dy nie zwra​cał na to uwa​gi. Był pan zbyt za​ję​ty strze​la​n i​n ą i spro​sta​cze​n iem… W ko​ry​ta​rzu za​zgrzy​ta​ła otwie​ra​n a kra​ta i roz​le​gły się kro​ki pod​ku​tych bu​tów. Po​tem

dały się sły​szeć gło​sy. – Do dia​bła – rzekł So​łow​jow. – Chy​ba Ariel przy​go​to​wał dla pana nie​spo​dzian​kę, i to dość nie​mi​łą. Te​raz niech pan nie tra​ci ani mi​n u​ty. Wszyst​ko moż​n a roz​wią​zać bar​dzo szyb​ko, i pra​wie pan już wie jak… – Jaką nie​spo​dzian​kę? – Szó​sty ele​ment – po​wie​dział So​łow​jow. – Pa​mię​ta pan, jak mó​wił o re​a li​ście, za​a n​ga​żo​wa​n ym mimo kry​zy​su? Spró​bu​ją przed​sta​wić panu pro​p o​zy​cję, któ​rą nie​zwy​kle trud​n o od​rzu​cić. Mało komu uda​je się zwal​czyć tę po​ku​sę. Ale je​stem pe​wien, że panu się uda, po​n ie​waż… W tym mo​men​cie za​stu​ka​n o do drzwi i po​stać So​łow​jo​wa na​tych​miast zga​sła – zu​p eł​n ie jak​by wy​łą​czo​n o ukry​te źró​dło świa​tła, któ​re czy​n i​ło go wi​dzial​n ym. A po​tem T. się obu​dził.

XXVII Toł​stoj otwo​rzył oczy i pod​n iósł gło​wę. Upły​n ę​ło kil​ka se​kund, za​n im zro​zu​miał, że sie​dzi przy biur​ku w swo​im ga​bi​n e​cie. Przed nim na zie​lo​n ym suk​n ie le​żał sto​sik nie​za​p i​sa​n e​go pa​p ie​ru; pió​ro, któ​re wy​p a​dło mu z ręki, po​zo​sta​wi​ło na jed​n ej kart​ce dłu​gi pół​ko​li​sty kleks, któ​ry chy​ba miał coś wspól​n e​go z prze​śnio​n ym wła​śnie snem. Poza tym na biur​ku le​ża​ła bia​ła giem​zo​wa rę​ka​wicz​ka, też ma​ją​ca zwią​zek ze snem, na​wet bar​dzo waż​n y zwią​zek. Toł​stoj po​p a​trzył w okno. Był tam let​n i wie​czór – klom​by z kwia​ta​mi, sad, opa​da​ją​cy ta​ra​sa​mi ku sta​wo​wi, i wbi​te w zie​mię słu​p y z lin​ka​mi do za​ba​wy w „gi​gan​tycz​n e kro​ki”. Do​ko​ła jed​n e​go z tych słu​p ów, wy​dy​ma​jąc po​licz​ki, bie​gał krót​ko ostrzy​żo​n y chłop​czyk w dłu​giej sza​rej ko​szu​li. Toł​stoj opu​ścił wzrok. Na pa​ra​p e​cie le​ża​ły na​rzę​dzia szew​skie. Pod oknem sta​ła drew​n ia​na skrzyn​ka z szew​ski​mi ko​p y​ta​mi i ścin​ka​mi skó​ry. Wszyst​ko wo​kół wy​glą​da​ło tak jak zwy​kle. Przez chwi​lę sie​dział ze zmarsz​czo​n y​mi brwia​mi i wresz​cie so​bie przy​p o​mniał. „Śni​ło mi się, że pi​sa​łem po​wieść… Tak, wła​śnie. Ja​kąś kom​p let​n ie bez​sen​sow​n ą po​wieść, któ​rej bo​ha​te​rem był nie​bosz​czyk Do​sto​jew​ski. I ja sam… Ale ja​kiż to był szcze​gó​ło​wy i dziw​n y sen, pra​wie całe ży​cie, fan​ta​stycz​n e i śmiesz​n e… Stop. Ale czy to ja pi​sa​łem tę po​wieść? Nie, chy​ba sam by​łem po​wie​ścią, któ​rą pi​sa​li… Albo i jed​n o, i dru​gie.” Za​p u​ka​n o do drzwi. – Pro​szę ja​śnie pana – ode​zwał się z ko​ry​ta​rza głos lo​ka​ja. – Wszy​scy już sia​da​ją do obia​du. Ra​czy pan przyjść? – Tak, przyj​dę – od​p o​wie​dział Toł​stoj. – Prze​p roś i po​wiedz, żeby za​czy​n a​li beze mnie. Będę za dzie​sięć mi​n ut i wy​p i​ję tyl​ko her​ba​tę. Kie​dy kro​ki w ko​ry​ta​rzu uci​chły, Toł​stoj oparł gło​wę na ręce, przy​bie​ra​jąc tę samą po​zy​cję, w któ​rej zmo​rzył go sen – wie​dział, że w ten spo​sób moż​n a so​bie przy​p o​mnieć za​p o​mnia​n e szcze​gó​ły tego, co mu się śni​ło. Przez chwi​lę sie​dział zu​p eł​n ie nie​ru​cho​mo, po czym wziął pió​ro, za​n u​rzył je w ka​ła​ma​rzu i na​p i​sał: „Knopf (?). Cy​gan z ku​kłą. So​łow​jow i Oł​su​fjew. Ks. Ta​ra​ka​n o​wa. Pro​sek​tor Brach​man (?). Kon​fu​cjusz. Naj​waż​n iej​sze – nie za​p o​mnieć: Pust. Optyń​ska”. Po​tem się​gnął ręką do pier​si, ujął w dwa pal​ce wi​szą​cy na szyi bre​lok i pod​n iósł go do oczu. Była to mi​n ia​tu​ro​wa zło​ta książ​ka, do po​ło​wy za​to​p io​n a w wy​cię​tym z bia​łe​go ja​spi​su kwiat​ku – wy​glą​da​ło to jak dzwo​n ek z nie​p ro​p or​cjo​n al​n ie du​żym ser​cem. Bre​lok wi​siał na zło​tym łań​cusz​ku. Rzecz była bar​dzo sta​ra i choć wy​da​wa​ła się moc​n a, wy​raź​n ie na​zna​czył ją ząb cza​su – po​kry​wa​ły ją licz​n e za​dra​p a​n ia, wgnie​ce​n ia i pla​my. Toł​stoj uśmiech​n ął się i nie​uf​n ie po​krę​cił gło​wą. Wstał i prze​szedł do cze​goś w ro​dza​ju po​ko​ju przy​jęć, od​dzie​lo​n e​go od biur​ka re​ga​ła​mi peł​n y​mi ksią​żek. Na okrą​głym sto​le, usta​wio​n ym mię​dzy oszklo​n y​mi drzwia​mi do ogro​du a obi​tą zie​lo​n ą ce​ra​tą ka​n a​p ą, le​ża​ło z pół tu​zi​n a ksią​żek w ję​zy​ku nie​miec​kim, an​giel​skim i fran​cu​skim. Z ogro​du do​biegł przy​tłu​mio​n y krzyk. Toł​stoj spoj​rzał tam przez oszklo​n e drzwi. Chło​piec, któ​ry bie​gał wo​kół słu​p a, trzy​ma​jąc się lin​ki, stra​cił rów​n o​wa​gę i upadł na tra​wę. Toł​-

stoj uśmiech​n ął się, pod​szedł do umy​wal​n i i opłu​kał twarz. Kie​dy wszedł do ja​dal​n i, roz​mo​wa przy sto​le umil​kła i dwaj męż​czyź​n i – tłu​macz ze świ​ty in​dyj​skie​go go​ścia i stro​iciel fo​n o​gra​fów – na​wet chcie​li wstać, ale ich po​wstrzy​ma​n o. Gość z In​dii, wy​so​ki su​chy sta​rzec w po​ma​rań​czo​wej sza​cie i drew​n ia​n ym na​szyj​n i​ku-ró​żań​cu, uśmiech​n ął się sze​ro​ko. Toł​stoj mruk​n ął coś na po​wi​ta​n ie, kiw​n ął wszyst​kim gło​wą i usiadł na swo​im miej​scu. „Do dia​bła – po​my​ślał – zno​wu za​p o​mnia​łem jego imię… Swa​mi …ana​n a​da. A co przed „anan​dą”, nie pa​mię​tam. Zda​je się, że moż​n a się do nie​go zwra​cać po pro​stu „swa​mi”, czy​li mniej wię​cej „wa​sza wie​leb​n ość”… To przy​n ajm​n iej ła​two za​p a​mię​tać – „z wami”. – Dzię​ku​ję, swa​mi – po​wie​dział, zdej​mu​jąc z szyi bre​lok i po​da​jąc go Hin​du​so​wi. – Ale chy​ba je​stem za sta​ry na ta​kie eks​p e​ry​men​ty. Tłu​macz nie wia​do​mo cze​mu prze​kła​dał tę pro​stą myśl bar​dzo dłu​go – Hin​dus zdą​żył przez ten czas uważ​n ie obej​rzeć bre​lok i za​wie​sić go so​bie na szyi, na drew​n ia​n ym na​szyj​n i​ku. Na jego twa​rzy od​ma​lo​wa​ło się lek​kie za​fra​so​wa​n ie. – Zu​p eł​n ie żad​n ych re​zul​ta​tów? – za​p y​tał. Toł​stoj po​gła​dził bro​dę, za​sta​n a​wia​jąc się nad od​p o​wie​dzią. – Nie – od​rzekł – re​zul​tat nie​wąt​p li​wie był. Tak sza​lo​n e​go, dłu​gie​go, a przede wszyst​kim re​a li​stycz​n e​go snu chy​ba nig​dy nie mia​łem. I trud​n o to wy​ja​śnić przy​czy​n a​mi na​tu​ral​n y​mi, chy​ba że moją wzmo​żo​n ą po na​szej roz​mo​wie go​to​wo​ścią na cu​dow​n e wy​da​rze​n ia. Cho​ciaż by​łem na​sta​wio​n y scep​tycz​n ie. Nie wiem… Ale trud​n o mi uwie​rzyć, że wi​dzia​łem przy​szłość. Była to ja​kaś prze​dziw​n a mie​sza​n i​n a tego, co znam, z kom​p let​n ym ab​sur​dem. – Czy mógł​by pan po​wie​dzieć do​kład​n iej? – za​p y​tał Hin​dus. Toł​stoj na​lał so​bie mle​ka do fi​li​żan​ki z her​ba​tą i upił łyk. Po​tem pod​n iósł wzrok na se​kre​ta​rza Czert​ko​wa. – Pro​szę nie za​p i​sy​wać tej roz​mo​wy, mój dro​gi – po​wie​dział prze​p ra​sza​ją​co. – Dia​bli wie​dzą, co to w ogó​le jest. Czert​kow uśmiech​n ął się le​ciut​ko. Toł​stoj od​wró​cił się do Hin​du​sa – tak, by wi​dzieć jed​no​cze​śnie i jego, i tłu​ma​cza. – Do​brze – oznaj​mił. – Opo​wiem. Śni​ło mi się, że by​łem bo​ha​te​rem książ​ki. Wy​my​śla​ło mnie jed​n o​cze​śnie kil​ku lu​dzi, wy​jąt​ko​wych nie​go​dziw​ców. I tekst, któ​ry two​rzy​li, sta​wał się moim świa​tem i moim ży​ciem. Za​lud​n ia​ły go wszak​że rów​n ież zna​n e mi oso​by. Nie​któ​re na​wet sie​dzą przy tym sto​le… Toł​stoj od​wró​cił się do stro​icie​la fo​n o​gra​fów: – Na przy​kład pan, pa​n ie Knopf, był w tym śnie bez​li​to​snym za​bój​cą, któ​ry strze​lał do mnie z re​wol​we​ru. Knopf po​bladł, pod​n iósł na Toł​sto​ja bez​barw​n e oczy i przy​ło​żył rękę do pier​si, jak​by szu​ka​jąc tam gu​zi​ka, po któ​re​go na​ci​śnię​ciu mógł​by na za​wsze sa​me​go sie​bie wy​łą​czyć. – Pew​n ie i o mnie przy​śni​ło ci się coś okrop​n e​go – ode​zwa​ła się we​so​ło So​fia An​drie​jew​na. – Praw​da, Lowa? Toł​stoj prze​czą​co po​krę​cił gło​wą. – Cie​bie w ogó​le nie było – od​p arł. – Była two​ja przy​ja​ciół​ka Ta​ra​ka​n o​wa. Po​dej​mo​wa​ła mnie spe​cjal​n ie przy​rzą​dzo​n ym szczu​p a​kiem. I był też Cy​gan Mla​dić. So​fia An​drie​jew​n a kiw​n ę​ła gło​wą. – Łoj​ko Mla​dić – wy​ja​śni​ła po​zo​sta​łym – był pro​wa​dzą​cym cy​gań​skie​go chó​ru, Lowa do​-

brze go znał. Ol​brzym, i cu​dow​n ie śpie​wa przy gi​ta​rze – Lowa za każ​dym ra​zem pra​wie pła​cze. Czę​sto do nas przy​jeż​dżał z wi​zy​tą. I kie​dyś wy​cy​ga​n ił od nas wło​ską ku​kłę, czar​n e​go pa​ja​ca z te​a tru ma​rio​n e​tek. Nie wiem, czym go urze​kła, ale po pro​stu się w niej za​ko​chał. Po​da​ruj mi tę ku​kłę, mó​wił, od​wdzię​czę się, jak nie na tym świe​cie, to na tam​tym. A je​śli nie po​da​ru​jesz, wła​mię się w nocy, ukrad​n ę ją i pusz​czę czer​wo​n e​go kura… Żar​to​wał, na​tu​ral​n ie. – Żar​to​wał, żar​to​wał – po​wtó​rzył w za​my​śle​n iu Toł​stoj. – Ku​kła też była. I był jesz​cze… Oł​su​fjew, ale w ja​kiej po​sta​ci! Ależ, na mi​łość bo​ską, niech się pan uspo​koi, pod ko​n iec zro​bił się pan cał​kiem do​bry! Ostat​n ie sło​wa zwró​co​n e były do Knop​fa, któ​ry nadal sie​dział z wy​trzesz​czo​n y​mi ocza​mi i ręką przy​ci​śnię​tą do pier​si. Przy sto​le za​p a​dła ci​sza, któ​rą za​kłó​ca​ło tyl​ko szczę​ka​n ie sztuć​ców. Hin​dus na​chy​lił się do tłu​ma​cza i za​p y​tał: – Pro​szę po​wie​dzieć, czy wi​dział pan we śnie ten amu​let? Toł​stoj na​my​ślał się przez chwi​lę. – Wi​dzia​łem. Zda​je się, że miał w środ​ku ja​kąś zło​tą wstaw​kę, na któ​rej znaj​do​wał się świę​ty tekst, nie wia​do​mo dla​cze​go egip​ski. Po​tem, w dru​giej czę​ści snu, prze​tłu​ma​czo​n o go i oka​za​ło się, że za​wie​ra imię ja​kie​goś sta​ro​żyt​n e​go boga. Z któ​re​go zresz​tą nie było żad​n e​go prak​tycz​n e​go po​żyt​ku. – Ja​kież to in​te​re​su​ją​ce, Lowa! – So​fia An​drie​jew​n a kla​snę​ła w ręce. – Cze​mu mil​czysz? Jak brzmia​ło imię tego boga? – Nie pa​mię​tam do​kład​n ie – po​wie​dział T. – Czte​ry li​te​ry, i nikt nie miał cał​ko​wi​tej pew​no​ści, co zna​czą. Ale amu​let – zwró​cił się do Hin​du​sa – pró​bo​wa​n o mi w moim śnie ode​brać. I na​wet chcia​n o mnie z tego po​wo​du za​bić. A po​tem – Toł​stoj od​wró​cił się do Knop​fa – z jego po​wo​du za​bi​to pana. Knopf, wciąż nie od​ry​wa​jąc ręki od ser​ca, za​mknął oczy i skło​n ił gło​wę, jak​by przyj​mu​jąc za​słu​żo​n ą karę. – Lwie Ni​ko​ła​je​wi​czu, a kim byli ci pi​sa​rze? – za​p y​tał Czert​kow. – Tych kil​ku lu​dzi, któ​rzy pana wy​my​śla​li? Toł​stoj na​p ił się her​ba​ty. – Ja​cyś po​dej​rza​n i krę​ta​cze. Jed​n ą po​wieść two​rzy​ła tam cała gru​p a. 46 – Coś w ro​dza​ju bo​uts-ri​més ? – za​p y​tał Czert​kow. – Nie – od​rzekł Toł​stoj. – O wie​le go​rzej. Tam pi​sze się książ​ki tak, jak nasi chło​p i ho​du​ją świ​n ie na sprze​daż. I ja by​łem bo​ha​te​rem wła​śnie ta​kiej książ​ki. Do​dam, że przez ja​kiś czas na​wet pi​sa​łem ją sam. W do​dat​ku wy​my​śla​łem naj​dzik​sze i naj​bar​dziej nie​p raw​do​p o​dob​n e ka​wał​ki. W tym celu wkła​da​łem na rękę bia​łą rę​ka​wicz​kę. Rę​ka​wicz​ka jest naj​p raw​dziw​sza, leży na moim biur​ku i rze​czy​wi​ście cza​sem ją wkła​dam, kie​dy pi​szę, bo mam na ręku od​cisk. A poza tym usły​sza​łem całą masę no​wych nie​zro​zu​mia​łych słów. Były bar​dzo za​baw​ne. – A więc jed​n ak wi​dział pan przy​szłość – po​wie​dział Hin​dus. – Choć​by po​p rzez taki dziw​ny pry​zmat. O ile bo​wiem ro​zu​miem, w pań​skim wi​dze​n iu wy​stę​p o​wa​ły ele​men​ty, któ​rych nie spo​sób wy​snuć z na​sze​go co​dzien​n e​go do​świad​cze​n ia. – O tak, wy​stę​p o​wa​ły, i to w bar​dzo du​żej ilo​ści – po​twier​dził Toł​stoj. – Zwłasz​cza kie​dy przy​śnił mi się Do​sto​jew​ski z bo​jo​wą sie​kie​rą. Wte​dy za​czął się naj​p raw​dziw​szy kosz​mar.

Żywe tru​p y na uli​cach Pe​ters​bur​ga, sąż​n i​ste plu​ga​stwa na mu​rach… Lu​dzie, wy​sy​sa​ją​cy so​bie na​wza​jem du​sze dla ko​mer​cyj​n e​go zy​sku, i to na​wet nie dla sie​bie, ale dla tych, któ​rzy ich tego uczą. – Apo​ka​lip​sa – wes​tchnę​ła So​fia An​drie​jew​n a. – Te​raz zresz​tą dzie​je się to samo – cią​gnął Toł​stoj. – Dla więk​szo​ści pro​ble​mem jest nie to, jak żyć, cze​mu słu​żyć, co gło​sić, ale to, jak zgar​n ąć pulę, wzbo​ga​cić się… Stąd do Arie​la jest już cał​kiem bli​sko. – Dużo o tym roz​my​ślasz – rze​kła So​fia An​drie​jew​n a – no i przy​śni​ło ci się. – Może i tak – od​p arł Toł​stoj. – À pro​p os, Do​sto​jew​ski cią​gle cy​to​wał Kon​fu​cju​sza, aku​rat te miej​sca, któ​re nie​daw​n o znów czy​ta​łem. – Po​wie​dział pan „Ariel”, Lwie Ni​ko​ła​je​wi​czu? – spy​tał przy​ci​szo​n ym gło​sem Czert​kow. – Tak. – O ile wiem, to imię zna​czy „Lew Boży”. – Ach, Lowa – wtrą​ci​ła So​fia An​drie​jew​n a. – Arie​lem na pew​n o by​łeś ty. Naj​więk​szy Lew ze wszyst​kich. – Tłu​ma​czy​łem już, że by​łem w po​wie​ści po pro​stu bo​ha​te​rem. A on moim au​to​rem. – Ale za​wsze mó​wi​łeś, Lowa, że kie​dy pi​szesz, sam sta​jesz się swo​im bo​ha​te​rem – po​wie​dzia​ła So​fia An​drie​jew​n a. – I że pro​zy ar​ty​stycz​n ej nie da się pi​sać in​a ​czej. Toł​stoj, któ​ry w tym mo​men​cie wkła​dał ły​żecz​kę do szklan​ki, na​gle za​marł. – Lowa, co ci jest? Za​krztu​si​łeś się? – Nie – rzekł Toł​stoj ze śmie​chem. – Ta myśl bar​dzo by mi się przy​da​ła we śnie. To oczy​wi​ste, tak… Au​tor musi uda​wać bo​ha​te​ra, żeby ten się po​ja​wił… Oto gdzie moż​n a go przy​ła​p ać… Te​raz ro​zu​miem, po co zba​wia się bo​ha​te​ra. I gdzie szu​kać Boga. I dla​cze​go ko​cha się dru​gie​go czło​wie​ka, kie​dy ten cier​p i – to wszak bez​gra​n icz​n a wiecz​n ość za​p o​mnia​ła o so​bie, stra​ci​ła na​dzie​ję i pła​cze… – Ja​koś męt​n ie mó​wisz – po​wie​dzia​ła So​fia An​drie​jew​n a. – Nie​waż​n e – od​p arł Toł​stoj. – Po pro​stu gło​śno my​ślę. O tym, jak cie​ka​wie skon​stru​owa​ny jest czło​wiek. Kto spo​śród chrze​ści​jan nie wy​obra​żał so​bie, jak słu​żył​by Chry​stu​so​wi, gdy​by żył w Pa​le​sty​n ie czy Ty​be​ria​dzie. A w rze​czy​wi​sto​ści po​móc piel​grzy​mu​ją​ce​mu Bogu jest bar​dzo ła​two i taką moż​li​wość ma każ​dy – musi tyl​ko ro​zej​rzeć się do​oko​ła, by zo​ba​czyć, komu obok nie​go jest źle. – To jesz​cze bar​dziej męt​n e. Toł​stoj po​cią​gnął łyk her​ba​ty. – Bar​dziej cię za​in​te​re​su​je co in​n e​go: za​p a​mię​ta​łem na​zwi​sko tego Arie​la. Na​zy​wał się Ariel Ed​mun​do​wicz Brach​man. – Brach​man? – po​wtó​rzy​ła So​fia An​drie​jew​n a. – Pa​mię​tam go. To pro​sek​tor, któ​re​go spo​tka​li​śmy w Ode​ssie, praw​da? – Wła​śnie. Jar​muł​ka. Ale ten, któ​ry mi się śnił, był zu​p eł​n ie do nie​go nie​p o​dob​n y – po​wie​dział Toł​stoj. – Co za Brach​man? – za​p y​tał Czert​kow. – Kie​dy w po​dró​ży za​trzy​ma​li​śmy się w Ode​ssie – wy​ja​śni​ła So​fia An​drie​jew​n a – był na​szym są​sia​dem w ho​te​lu; bar​dzo dziw​n y je​go​mość z War​sza​wy. Pró​bo​wał ukraść Lo​wie jar​muł​kę, któ​rą po​da​ro​wa​li mu miej​sco​wi Ży​dzi. Przy czym ja​sne było od pierw​szej chwi​li, że nie miał żad​n e​go zło​dziej​skie​go do​świad​cze​n ia, bo zła​p a​ła go służ​ba ho​te​lo​wa. Już mie​li

wo​łać stój​ko​we​go, ale on padł na ko​la​n a, roz​p ła​kał się i wy​znał, że chciał po pro​stu wziąć ja​kiś dro​biazg na pa​miąt​kę po wiel​kim czło​wie​ku. Moja żona jest w cią​ży, mó​wił, więc będę na​kła​dać dzie​ciom na gło​wę tę jar​muł​kę, może wy​ro​sną z nich pi​sa​rze. Kie​dy tłu​macz skoń​czył prze​kła​dać tę dłu​ga fra​zę, Hin​dus za​p y​tał: – I jak się rzecz skoń​czy​ła? – Lowę bar​dzo to roz​ba​wi​ło – pod​ję​ła So​fia An​drie​jew​n a. – Po​da​ro​wał mu jar​muł​kę i jesz​cze na​p ił się z nim wód​ki. Ale po​wie​dział, że tu nie cho​dzi o jar​muł​kę… Wszy​scy się ro​ze​śmia​li. – I wi​dzisz, Lowa, speł​n i​ło się – po​wie​dzia​ła So​fia An​drie​jew​n a. – Przy​n ajm​n iej we śnie. Może to był syn albo wnuk tam​te​go Brach​ma​n a. Albo na​wet pra​wnuk. – Trud​n o z wami dojść do ładu – mach​n ął ręką Toł​stoj. – Czert​kow mówi, że Ariel to ja sam, a ty uwa​żasz, że po​to​mek pro​sek​to​ra, któ​ry ukradł jar​muł​kę. A poza tym we śnie miał wspól​n i​ków, któ​rych na pew​n o nie spo​tka​łem w Ode​ssie. Od​wró​cił się do Hin​du​sa. – Więc czym jest wła​ści​wie ten amu​let? – Na​zy​wa się „Księ​ga Ży​cia” – za​czął Hin​dus, ro​biąc pau​zy, żeby tłu​macz miał czas na tłu​ma​cze​n ie. – Gdzie i kie​dy zo​stał wy​ko​n a​n y, nie wia​do​mo, ale już od wie​lu stu​le​ci jest prze​ka​zy​wa​n y z po​ko​le​n ia na po​ko​le​n ie jako skarb. Pa​n u​je opi​n ia, że je​śli czło​wiek wło​ży go na szy​ję i za​śnie, może mu się przy​śnić wiesz​czy sen. – Skąd pan go ma? – Otrzy​ma​łem go w da​rze od swo​je​go na​uczy​cie​la, a on od swo​je​go. Wie​rzy​li, że ta zło​ta księ​ga po​zwa​la zaj​rzeć w przy​szłość. Przy​szłość ową jed​n ak wi​dzi się przez pry​zmat umy​słu, któ​ry w nią spo​glą​da. Dla​te​go wi​zja nie​uchron​n ie bę​dzie za​n ie​czysz​czo​n a – albo ra​czej uwa​run​ko​wa​n a – oso​bi​stym do​świad​cze​n iem pa​trzą​ce​go. Je​że​li jest pan na przy​kład ka​wa​le​rzy​stą, to naj​p raw​do​p o​dob​n iej uj​rzy pan przy​szłość ka​wa​le​rii. Wów​czas w pań​skim śnie mogą się po​ja​wić sta​lo​we ru​ma​ki plu​ją​ce ogniem. Był za mo​jej pa​mię​ci taki przy​p a​dek… – A je​śli jest pan Lwem pi​szą​cym książ​ki – prze​rwał mu Toł​stoj – to roz​szar​p ią pana po​tom​ko​wie sza​lo​n e​go pro​sek​to​ra, któ​ry ma​rzył, żeby jego pro​ge​n i​tu​ra po​świę​ci​ła się li​te​ra​tu​rze. Tłu​macz dłu​go wy​ja​śniał grę słów, zwią​za​n ą z imio​n a​mi „Lew” i „Ariel”. Po​tem Toł​stoj po​wie​dział z na​my​słem: – Pew​n e szcze​gó​ły przy​szłe​go świa​ta były… No cóż, cał​ko​wi​cie zro​zu​mia​łe i na miej​scu we śnie, ale zu​p eł​n ie utra​ci​ły sens te​raz. Nie mogę ich so​bie na​wet do​kład​n ie przy​p o​mnieć. Tak jak​by we śnie wy​ja​śnio​n o panu za​sa​dy dzia​ła​n ia fo​n o​gra​fu po arab​sku i pan by wszyst​ko zro​zu​miał, ale po prze​bu​dze​n iu nie mógł​by ni​cze​go od​two​rzyć. – To naj​lep​szy do​wód – rzekł Hin​dus – że eks​p e​ry​ment się po​wiódł. Toł​stoj wzru​szył ra​mio​n a​mi. Przy sto​le za​p a​dła ci​sza. Knopf, ko​rzy​sta​jąc z tego, od​chrząk​n ął i ode​zwał się nie​śmia​ło: – Lwie Ni​ko​ła​je​wi​czu! Jesz​cze raz chciał​bym prze​p ro​sić za wy​n i​kłe nie​p o​ro​zu​mie​n ie… Wszy​scy się ro​ze​śmia​li. – …i po​wie​dzieć – cią​gnął dziel​n ie Knopf – że fo​n o​graf jest te​raz spraw​n y i bę​dzie go​to​wy do pra​cy, kie​dy tyl​ko pan każe. – To ja po​wi​n ie​n em prze​p ro​sić za nie​p o​ro​zu​mie​n ie – rzekł Toł​stoj. – Bar​dzo panu dzię​ku​ję, pa​n ie Knopf… Hm. Ja​kie to dziw​n e wi​dzieć pana bez re​wol​we​ru.

– Lowa, prze​stań go pe​szyć – szep​n ę​ła So​fia An​drie​jew​n a. Ale Toł​stoj już od​wró​cił się do Hin​du​sa. – Po od​rzu​ce​n iu wszyst​kich bez​sen​sow​n ych szcze​gó​łów – po​wie​dział – mu​szę przy​znać, że ten sen rze​czy​wi​ście w pe​wien spo​sób… że tak po​wiem, ko​re​spon​du​je z mo​imi daw​n y​mi prze​my​śle​n ia​mi. Z wie​lo​ma mo​imi prze​my​śle​n ia​mi. Oczy​wi​ście nie wie​rzę jed​n ak, że w ten spo​sób moż​n a zaj​rzeć w przy​szłość. – Ten amu​let po​zwa​la uj​rzeć praw​dę – od​p arł Hin​dus. – A przy​szłość i prze​szłość to je​dy​nie część praw​dy. – Nie mógł​bym się po​chwa​lić, że wi​dzia​łem praw​dę. – W ta​kim eks​p e​ry​men​cie może ona być za​ma​sko​wa​n a albo zmie​sza​n a z non​sen​sem – od​po​wie​dział Hin​dus. – Jak słoń​ce na nie​bie – cza​sem za​kry​wa​ją je chmu​ry, ale jego obec​n ość jest nie​wąt​p li​wa. – Istot​n ie, we śnie czę​sto na​su​wa​ło mi się py​ta​n ie o praw​dę – zgo​dził się Toł​stoj. – Ale od​po​wie​dzi na nie tak czy owak nie otrzy​ma​łem. – Za​tem eks​p e​ry​ment bę​dzie trwał nadal – po​wie​dział Hin​dus. – Kie​dy się już roz​p ocz​n ie, za​wsze do​cho​dzi do koń​ca. Toł​stoj uśmiech​n ął się. – Wstę​p u​je​my na grzą​ski grunt. Pan chce mnie prze​ko​n ać, że wy​da​rzył się cud. Je​stem jed​n ak głę​bo​ko prze​ko​n a​n y, że praw​da i cud to dwie rze​czy nie do po​go​dze​n ia. Kie​dy po​ja​wia​ją się ja​kieś tam wskrze​sze​n ia, in​kar​n a​cje i tak da​lej, na​le​ży od razu spraw​dzić, czy nasz pu​gi​la​res jest na miej​scu. Pro​szę zwró​cić uwa​gę – te wszyst​kie re​li​gij​n e cuda za​wsze są ja​kieś ubo​gie, sier​mięż​n e – albo iko​n a pła​cze ole​jem, albo na przy​kład czło​wiek ku​la​wy na obie nogi za​czy​n a ku​leć na jed​n ą, albo bie​sy chwi​lo​wo prze​miesz​cza​ją się z jed​n ej trzo​dy świń w dru​gą… – Lowa… – szep​n ę​ła z wy​rzu​tem So​fia An​drie​jew​n a. – Jest pan ma​te​ria​li​stą? – za​p y​tał Hin​dus. – W żad​n ym ra​zie – od​p arł Toł​stoj. – Uwa​żam, że nie ma bar​dziej mrocz​n e​go błę​du niż po​glą​dy ma​te​ria​li​stów. Wsze​la​ko nie mogę po​wie​dzieć, że cał​ko​wi​cie ak​cep​tu​ję któ​rąś z dok​tryn re​li​gij​n ych. – Wie​rzy pan w Boga? – Oczy​wi​ście. – A zga​dza się pan z tym, że czło​wiek jest jego wcie​le​n iem? Toł​stoj wy​buch​n ął śmie​chem. Czert​kow zwró​cił się do tłu​ma​cza i po​wie​dział: – Lew Ni​ko​ła​je​wicz się śmie​je, po​n ie​waż przed​wczo​raj wła​śnie o tym roz​ma​wia​li​śmy. I Lew Ni​ko​ła​je​wicz wspa​n ia​le moim zda​n iem sfor​mu​ło​wał od​p o​wiedź. Wy​ra​ził się tak: czło​wiek uwa​ża się za Boga i ma słusz​n ość, po​n ie​waż Bóg jest w nim. Uwa​ża się za świ​n ię – i znów ma ra​cję, po​n ie​waż świ​n ia też w nim jest. Ale czło​wiek bar​dzo się myli, kie​dy za​czy​na uwa​żać swo​ją we​wnętrz​n ą świ​n ię za Boga. Hin​dus wy​słu​chał tłu​ma​cze​n ia, bar​dzo po​waż​n ie kiw​n ął gło​wą i za​p y​tał: – Wie​rzy pan w wę​drów​kę dusz? – Są​dzę – rzekł Toł​stoj – że ist​n ie​n ie po​szcze​gól​n ej jaź​n i to jed​n a z faz ży​cia wiecz​n e​go w stop​n io​wo ewo​lu​ują​cych for​mach. I te for​my są tak do sie​bie zbli​żo​n e, że nie​wy​raź​n e wspo​mnie​n ie o po​p rzed​n iej eg​zy​sten​cji nig​dy w czło​wie​ku nie za​n i​ka. Może dla​te​go mówi się o wę​drów​ce dusz. Ale śmierć w żad​n ym wy​p ad​ku nie jest strasz​n a, to po pro​stu przej​-

ście. Świat jest jed​n ą ca​ło​ścią. I nie ma in​n e​go cudu oprócz ży​cia. – Zga​dzam się z pa​n em – po​wie​dział Hin​dus, kie​dy tłu​macz skoń​czył mó​wić. – Je​dy​n ym praw​dzi​wym cu​dem je​ste​śmy my sami. Dla​te​go by​n ajm​n iej nie pró​bu​ję pana prze​ko​n y​wać, że przy​da​rzył się panu cud. Prze​ciw​n ie, z mo​je​go punk​tu wi​dze​n ia w ta​kim eks​p e​ry​men​cie nie ma nic nie​zwy​kłe​go. – Sko​ro tak, to do​brze – rzekł z uśmie​chem Toł​stoj. – A więc po​wia​da pan, że kie​dyś do​śnię ten sen? – Tak – od​p o​wie​dział Hin​dus. – Z pew​n o​ścią. I amu​let nie bę​dzie już panu po​trzeb​n y. W roz​mo​wie na​stą​p i​ła pau​za, z któ​rej sko​rzy​stał lo​kaj, któ​ry po​ja​wił się w drzwiach. – Przy​by​li nowi go​ście – oznaj​mił. – Kto taki? – spy​ta​ła So​fia An​drie​jew​n a. – Dwaj wy​kształ​ce​n i ro​bot​n i​cy – po​wie​dział iro​n icz​n ie syn Toł​sto​ja Dmi​trij Lwo​wicz, wcho​dząc za lo​ka​jem – i dziew​czy​n a kur​sist​ka. Chy​ba ni​hi​list​ka: krót​ko ostrzy​żo​n a, ruda i pali pa​p ie​ro​sy. Ład​n a. – No pro​szę – uśmiech​n ął się Czert​kow. – Znów będą pro​sić o pie​n ią​dze na re​wol​we​ry. – I zno​wu nie dam – po​wie​dział Toł​stoj. – A tę dziew​czy​n ę od​uczy​my pa​le​n ia. Za​brać ją 47 na ośmio​wior​sto​wą prze​chadz​kę, a od razu za​p o​mni o swo​ich pa​chi​to​skach … – Ach, Lowa! – So​fia An​drie​jew​n a kla​snę​ła w ręce. – Dla​cze​go ty tak lek​ce​wa​żysz wszel​kie dą​że​n ie ko​bie​cej du​szy do eman​cy​p a​cji? Toł​stoj wy​buch​n ął śmie​chem. – Kie​dy ko​bie​ty za​czy​n a​ją roz​p ra​wiać o eman​cy​p a​cji – po​wie​dział, pa​trząc na Hin​du​sa – za​wsze przy​p o​mi​n am so​bie Epik​te​ta. Epik​tet pi​sał, że Rzy​mian​ki nie roz​sta​wa​ły się z dzie​łem Pla​to​n a Pań​s two, po​n ie​waż au​tor gło​sił w nim wspól​n ość żon. Ale nie​zbyt do​brze ro​zu​mia​ły po​zo​sta​łe tezy książ​ki. Eman​cy​p a​cja… A po co? Żeby ro​ze​brać się do pasa i je​chać na bal? Te​raz prze​cież i tak wam to wol​n o. – Pięk​n e dzię​ki, Lowa – od​rze​kła So​fia An​drie​jew​n a lo​do​wa​to – że dziś przy​n ajm​n iej nie żą​dasz, że​bym wło​ży​ła sa​ra​fan i łap​cie i po​szła nad rze​kę prać bie​li​znę. – Wca​le by ci to nie za​szko​dzi​ło – rzu​cił Toł​stoj, wsta​jąc od sto​łu. – Ale nie po​tra​fisz. To nie pre​lu​dia Cho​p i​n a. Wi​dząc, że po​zo​sta​li go​ście też za​czę​li pod​n o​sić się z miejsc, do​dał: – Pro​szę, nie prze​szka​dzaj​cie so​bie pań​stwo. Opusz​czę was do wie​czo​ra – mu​szę na​p i​sać kil​ka li​stów… Zwró​cił się do Hin​du​sa: – A ju​tro rano, je​śli pan po​zwo​li, po​ka​żę panu szko​łę dla wiej​skich dzie​ci. – To bę​dzie bar​dzo in​te​re​su​ją​ce – od​rzekł uprzej​mie gość. Po po​wro​cie do ga​bi​n e​tu Toł​stoj za​mknął od środ​ka drzwi i usiadł za biur​kiem. Tro​chę mo​rzył go sen, ale ta sła​bość była dziw​n ie przy​jem​n a. „Cie​ka​we – po​my​ślał – czy je​śli te​raz za​snę, przy​śni mi się dal​szy ciąg?” Oparł skrzy​żo​wa​n e ręce na sto​le i po​ło​żył na nich gło​wę, przy​bie​ra​jąc tę samą pozę, w któ​rej obu​dził się przed obia​dem. Jed​n ak, mimo sen​n o​ści, praw​dzi​wy sen nie nad​cho​dził. Kil​ka razy Toł​stoj otwie​rał i za​my​kał oczy, póki na​gle nie spo​strzegł, że ze ścia​n y – z miej​sca, gdzie za​wsze wi​sia​ły por​tre​ty Feta i Scho​p en​hau​era – spo​glą​da na nie​go iro​n icz​n ie Na​po​le​on III, udra​p o​wa​n y w gro​n o​sta​jo​wy płaszcz z dziw​n ym or​de​rem, przy​p o​mi​n a​ją​cym pię​cio​ra​mien​n y krzyż mal​tań​ski.

„Za​raz, za​raz – po​my​ślał – prze​cież ja już śpię…” Co wię​cej, oka​za​ło się, że może pa​trzeć, nie otwie​ra​jąc oczu – i to we wszyst​kie stro​n y: wi​dział wi​szą​ce w sza​fie ubra​n ia, kosę bez sty​li​ska i swój okrą​gły mięk​ki ka​p e​lusz. Jed​n o​cze​śnie w ja​kiś spo​sób wi​dział sto​ją​ce w dru​gim ką​cie kije do spa​ce​rów. Mimo jed​n ak tych zna​n ych co​dzien​n ych szcze​gó​łów po​kój z pew​n o​ścią nie był jego ga​bi​n e​tem, po​n ie​waż bra​ko​wa​ło w nim okien. „Wi​dzia​łem już ten po​kój – przy​p o​mniał so​bie Toł​stoj – tyl​ko był tro​chę inny… Wła​śnie w nim pró​bo​wa​łem sam sie​bie pi​sać… Może znów spró​bo​wać? Wziąć i skoń​czyć tę ro​bo​tę, póki Ariel jest w Egip​cie…” Nie mo​gąc się na​dzi​wić, jak ła​two i płyn​n ie uda​je mu się każ​da czyn​n ość, Toł​stoj wziął z biur​ka bia​łą giem​zo​wą rę​ka​wicz​kę, wło​żył ją na dłoń, ujął pió​ro, umo​czył je w ka​ła​ma​rzu i skre​ślił na pa​p ie​rze w jed​n ej chwi​li zro​dzo​n e zda​n ie: „Drzwi się otwo​rzy​ły i do celi we​szli dwaj żan​dar​mi – ma​jor Ku​da​sow i nie​zna​jo​my po​rucz​n ik”.

XXVIII Drzwi się otwo​rzy​ły i do celi we​szli dwaj żan​dar​mi – ma​jor Ku​da​sow i nie​zna​jo​my po​rucz​nik. Ma​jor pre​zen​to​wał się chwac​ko – wąsy miał moc​n o wy​fik​sa​tu​a ro​wa​n e, po​licz​ki wy​go​lo​ne i w ogó​le wy​glą​dał tak, jak​by wy​bie​rał się na bal, ale w ostat​n iej chwi​li po​sta​n o​wił jed​nak sta​wić się na służ​bę. To​wa​rzy​szą​cy mu po​rucz​n ik był cał​kiem mło​dym czło​wie​kiem, bez za​ro​stu, z prze​dział​kiem na środ​ku gło​wy i wil​got​n y​mi, uważ​n y​mi oczy​ma, ja​kie mie​wa​ją cię​żar​n e suki i pi​szą​cy o pa​ry​skiej mo​dzie żur​n a​li​ści. Obaj żan​dar​mi byli wy​raź​n ie ludź​mi z to​wa​rzy​stwa i ofi​cjal​n ie ka​mien​n y wy​raz ich twa​rzy mó​wił ja​sno, że cze​ka​ją​ca ich roz​mo​wa jest im nie w smak. „Dla​cze​go ci żan​dar​mi za​wsze mają ta​kie skru​szo​n e miny? – po​my​ślał T. – Cho​ciaż in​te​re​su​ją​ce jest co in​n e​go. Na przy​kład te​raz: kto ich stwa​rza? Ja sam? Ariel? A może ja​kiś Gri​sza Owniuk? Cóż, zo​ba​czy​my…” – Spał pan, hra​bio? – za​p y​tał Ku​da​sow. – Prze​p ra​szam, że mu​sie​li​śmy pana zbu​dzić. – Przejdź​my do rze​czy – po​wie​dział T. – Jak pan so​bie ży​czy. Czy wie pan, jaka kara pana cze​ka za za​bój​stwo księż​n ej Ta​ra​ka​no​wej i osób jej to​wa​rzy​szą​cych? T. zmarsz​czył brwi. – Nie za​bi​łem tej bie​dul​ki – oświad​czył. – Wręcz prze​ciw​n ie. Pró​bo​wa​łem jej bro​n ić, ale przy​by​łem za póź​n o. – Przed kim pan jej bro​n ił? – Przed ama​zoń​ski​mi In​dia​n a​mi, plu​ją​cy​mi za​tru​ty​mi strza​ła​mi. To oni ją za​bi​li. Cho​ciaż Po​bie​do​n o​scew po​wie​dział​by za​p ew​n e, że zgu​bił ją brak wia​ry. – O zmar​łym obe​rpro​ku​ra​to​rze po​mó​wi​my póź​n iej – od​p arł Ku​da​sow. – Jacy In​dia​n ie? – Są​dzi pan, że to byli moi zna​jo​mi? – za​p y​tał z sar​ka​zmem T. – Nie zdą​żo​n o mi ich przed​sta​wić. – I gdzie są te​raz? – Spło​n ę​li. – No, do​brze… Czy zwło​ki puł​kow​n i​ka żan​dar​me​rii po​sta​n o​wił pan po​wie​rzyć wo​dzie dla kon​tra​stu z po​grze​ba​n iem w ogniu? – Ja​kie​go puł​kow​n i​ka? – Tego, któ​re​go pan za​du​sił po za​mor​do​wa​n iu Ta​ra​ka​n o​wej. – Za​du​si​łem? – T. uniósł brwi. – Ja? Li​to​ści, ja się ta​ki​mi rze​cza​mi nie zaj​mu​ję. Du​sić, też coś… Na​wia​sem mó​wiąc, ro​zu​miem, skąd u pana ta​kie my​śli. Rze​czy​wi​ście cho​dzi​łem przez pe​wien czas w mun​du​rze żan​dar​ma. Ale dali mi go Cy​ga​n ie, po​n ie​waż wy​sze​dłem z wody cał​kiem nagi… – A w jaki spo​sób tra​fił do pana sa​kwo​jaż z im​p e​ria​ła​mi, zna​le​zio​n y w pań​skim nu​me​rze w Hôtel d’Eu​ro​p e? Też dali go panu Cy​ga​n ie, kie​dy wy​szedł pan z rze​ki? – Nie – od​p arł T. – Kie​dy wy​sze​dłem z rze​ki, sa​kwo​jaż był już na brze​gu. Przy​p usz​czam, że zna​lazł się tam, bo za​ha​czy​łem go nogą. A Cy​ga​n ie nie mają z tym nic wspól​n e​go. Była to zu​p eł​n ie inna rze​ka, i w do​dat​ku za​mar​z​n ię​ta. – Tak, tak – zgo​dził się Ku​da​sow. – Ro​zu​miem, nie moż​n a wejść dwa razy do tej sa​mej rze​ki…

– Ano, nie – po​wie​dział T. – Na​wet geo​gra​ficz​n ie to cał​kiem inna rze​ka. Styks. Ofi​ce​ro​wie wy​mie​n i​li spoj​rze​n ia. – Czy​li – za​p y​tał miło Ku​da​sow – je​śli do​brze pana ro​zu​miem, ban​kier Kail, do któ​re​go na​le​żał sa​kwo​jaż, nie zdo​łał się prze​p ra​wić przez Styks, a pan zdo​łał? T. przy​tak​n ął. – Było do​kład​n ie tak, jak pan mówi. Kie​dy wa​sze in​for​ma​cje są zgod​n e ze sta​n em fak​tycz​n ym, pierw​szy z przy​jem​n o​ścią to przy​zna​ję. – Za​kła​dam, że za​bój​stwo obe​rpro​ku​ra​to​ra Po​bie​do​n o​sce​wa i gru​p y mni​chów rów​n ież jest zwią​za​n e z le​gen​da​mi i mi​ta​mi sta​ro​żyt​n ej Gre​cji? – Na​wet pan so​bie nie wy​obra​ża jak bar​dzo – od​p arł T. – Ale nie sta​ro​żyt​n ej Gre​cji, tyl​ko sta​ro​żyt​n e​go Egip​tu. I to wca​le nie było za​bój​stwo, lecz nie​szczę​śli​wy wy​p a​dek przy… ee… nie​sprze​ci​wia​n iu się złu. – Nie sprze​ci​wiał się pan za po​mo​cą bomb odłam​ko​wych dwa razy – ode​zwał się mło​dy żan​darm. – Pierw​szy raz w po​bli​żu mia​sta Kow​ro​wa, a po​tem w miesz​ka​n iu obe​rpro​ku​ra​to​ra Po​bie​do​n o​sce​wa w Pe​ters​bur​gu? – Mniej wię​cej się zga​dza – przy​tak​n ął T. – I chy​ba w obu wy​p ad​kach wszyst​ko było uczci​wie. Wspo​mi​n am to bez skru​chy. Żan​dar​mi znów na sie​bie spoj​rze​li, tym ra​zem nie​mal z roz​ba​wie​n iem. – Cóż, nie ma sen​su cią​gnąć tej roz​mo​wy w nie​skoń​czo​n ość – po​wie​dział Ku​da​sow. – Ob​raz jest ja​sny. – Cał​ko​wi​cie się z pa​n em zga​dzam – przy​tak​n ął po​rucz​n ik. – Już na​wet nie wspo​mi​n a​my o za​bi​tych przez pana wy​wia​dow​cach – cią​gnął Ku​da​sow. – W ogól​n ym bi​lan​sie to zu​p eł​n y dro​biazg. I prze​cież od wie​lu lat idzie pan tą dro​gą, pa​n ie hra​bio. Jesz​cze za świę​tej pa​mię​ci mi​n i​stra Do​łgo​ru​kie​go po​bu​do​wał pan w Ja​snej Po​la​n ie taj​n e przej​ścia i scho​dy na wy​p a​dek spo​tka​n ia z pra​wem, wie​my, wie​my. A no​ca​mi peł​n i​ło straż tylu lu​dzi, ilu nie pil​n u​je na​wet twier​dzy… Gdy​by​śmy pana wte​dy po​wstrzy​ma​li, wszyst​ko mo​gło​by się uło​żyć in​a ​czej. Te​raz jed​n ak cho​ro​ba jest zbyt za​n ie​dba​n a, by ją le​czyć. Chciał​bym wie​rzyć, że wie​dział pan od sa​me​go po​cząt​ku, co panu gro​zi za przy​go​to​wy​wa​n ie ca​ro​bój​stwa. – O czym pan mówi? – za​p y​tał ze zdu​mie​n iem T. Ku​da​sow prze​cią​gle po​p a​trzył mu w oczy i po​ło​żył na sto​le zło​żo​n y na pół ar​kusz pa​p ie​ru. – Ten list do pana nie do​tarł – po​wie​dział – ale te​raz może go pan prze​czy​tać. T. roz​ło​żył pa​p ier. List był na​p i​sa​n y lek​kim, sta​ran​n ym pi​smem: Do hra​bie​go T., Hôtel d’Eu​ro​pe Pa​nie Hra​bio, Przed ze​bra​niem za​py​tał pan o „ce​s a​rza, któ​ry roz​wią​zu​je dumę” (je​ś li pan jesz​cze pa​mię​ta), tak się jed​nak zło​ży​ło, że wów​czas nie zdą​ży​łam panu od​po​wie​dzieć. Spró​bu​ję to zro​bić w li​ś cie. Sło​wa te są zwią​za​ne z daw​ną hi​s to​rią: kie​dyś, roz​ma​wia​jąc z Dżam​bo​nem, So​łow​jow po​wie​dział, że czte​ry szla​chet​ne praw​dy bud​dy​zmu skie​ro​wa​ne do współ​cze​s ne​go czło​wie​ka po​win​ny brzmieć in​a​czej niż dwa ty​s ią​ce lat temu. Sprze​cza​li się i śmia​li, i wresz​cie we dwój​kę na​pi​s a​li taką oto wer​s ję:

Ży​cie to nie​po​kój. U pod​s taw nie​po​ko​ju leży duma. Dumy nie moż​na do​du​mać, moż​na ją tyl​ko roz​wią​zać. Żeby roz​wią​zać dumę, po​trzeb​ny jest ce​s arz. Po​cząt​ko​wo chcie​li za​pi​s ać czwar​tą szla​chet​ną praw​dę nie​co in​a​czej – „żeby roz​wią​zać dumę, na​le​ży zna​leźć tego, kto duma”. Wsze​la​ko, jak za​uwa​żył Dżam​bon, współ​cze​s ny umysł jest tak wy​ra​fi​no​wa​ny, że nie​rzad​ko my​ś li, duma, na​wet wów​czas, gdy zro​zu​mie, że go nie ma. Pyta pan, kim jest ten „ce​s arz”. To bar​dzo pro​s te – tym, kto do​s trze​ga dumę, roz​wią​zu​je ją i zni​ka wraz z nią. Taki chwyt na​zy​wa się „cios ce​s a​rza” i my​ś lę, że z pew​no​ś cią znaj​dzie się dlań miej​s ce w pań​s kim ar​s e​na​le nie​s prze​ci​wia​nia się. Cios za​da​je się nie tyl​ko du​mie, ale też sa​me​mu ce​s a​rzo​wi, któ​ry gi​nie wraz z dumą: w isto​cie od​cho​dzi, nie zdą​żyw​s zy przyjść, al​bo​wiem dzie​ło już jest do​ko​na​ne. Moż​na by po​wie​dzieć, że „ce​s arz” to prze​jaw ak​tyw​nej hi​po​s ta​zy czy​tel​ni​ka lub, je​ś li pan woli – au​to​ra. Jed​nak​że róż​ni​ca mię​dzy czy​tel​ni​kiem a au​to​rem ist​nie​je do​pó​ty, do​pó​ki duma nie jest roz​pusz​czo​na, jako że i „czy​tel​nik”, i „au​tor” – to po pro​s tu my​ś li. Kie​dy za​py​ta​łam So​łow​jo​wa, co po​zo​s ta​nie, gdy nie bę​dzie ani dumy, ani ce​s a​rza, od​po​wie​dział po pro​s tu: „ty i two​ja wol​ność”. Tu na​s u​wa się py​ta​nie – co wła​ś ci​wie So​łow​jow okre​ś lał sło​wem „ty”? Au​tor, Ty i czy​tel​nik – taka była jego in​ter​pre​ta​cja Trój​cy. Wy​da​je się, że mię​dzy tymi trze​ma po​ję​cia​mi jest róż​ni​ca, w rze​czy​wi​s to​ś ci jed​nak wska​zu​ją one jed​no i to samo, i poza tym nie ma w ogó​le ni​cze​go. Może mój bez​ład​ny list na​s u​nie panu ja​kieś my​ś li. Te​raz pan przy​najm​niej wie, jak z nimi po​stą​pić… smi​le… Pań​s ka T.S. PS Aniecz​ka pro​s i, żeby po​zdro​wić „strasz​ne​go wuj​ka z bro​dą”. – Nie twier​dzę, że do koń​ca ro​zu​mie​my ten szyfr – po​wie​dział Ku​da​sow – ale prze​sła​n ie jest oczy​wi​ste. Cho​dzi o zbrod​n i​czy za​miar wo​bec naj​wyż​szych osób. Kie​dy i gdzie za​mie​rzał pan za​dać cios ce​sa​rzo​wi? T. wzru​szył ra​mio​n a​mi. – Jed​n o​cze​śnie z roz​wią​za​n iem dumy. Chy​ba wy​n i​ka to z li​stu. Pan prze​cież po​roz​ma​wiał już so​bie z jego nadaw​czy​n ią? – Znik​n ę​ła z Pe​ters​bur​ga. – Masz ci los, co za przy​krość… Ku​da​sow rzekł z uśmie​chem: – Wy​p y​ty​wa​n ie pana o co​kol​wiek nie ma sen​su, to ja​sne. Kie​dy jed​n ak cho​dzi o bez​p ie​czeń​stwo pierw​szych osób im​p e​rium, sto​su​je​my inną tak​ty​kę – nie wy​ja​śnia​my szcze​gó​łów, ale sami za​da​je​my cios. Wszyst​kim, któ​rych mo​że​my do​się​gnąć. Nie za​szko​dzi pan już ani ce​sa​rzo​wi, ani du​mie. – Za​mie​rza pan po​stą​p ić ze mną tak jak z So​łow​jo​wem? – Nie ma in​n e​go wyj​ścia. – Ku​da​sow roz​ło​żył ręce. – Po​zo​sta​wie​n ie pana przy ży​ciu by​ło​by śmier​tel​n ie nie​bez​p iecz​n e. Bez​sprzecz​n ie za​słu​gu​je pan na wy​rok śmier​ci wy​da​n y przez sąd. Ale naj​wyż​sza wła​dza nie chce roz​gło​su, bo to po​głę​bi​ło​by jesz​cze prze​p aść mię​dzy war​stwą rzą​dzą​cą a na​ro​dem. Dla opi​n ii pu​blicz​n ej po pro​stu pan znik​n ie, hra​bio. Ale tym ra​zem już się pan nie wy​ło​n i w ja​kimś Kow​ro​wie w mun​du​rze za​n ie​dba​n e​go żan​dar​ma.

T. już otwie​rał usta, ale Ku​da​sow zro​bił lek​ki gest dło​n ią, jak​by ape​lu​jąc do nie​go, by nie tra​cił cza​su na czcze uspra​wie​dli​wie​n ia. Wo​bec tego T. za​ło​żył nogę na nogę, za​darł bro​dę i wy​n io​śle za​p a​trzył się w kąt celi. – W jaki spo​sób za​mier​za​cie mnie za​bić? – za​p y​tał. – Zo​sta​n ie pan roz​strze​la​n y na dzie​dziń​cu. – Kie​dy? – Na​tych​miast. – A spo​dzie​wa​łem się, że ze​tną mi gło​wę, jak So​łow​jo​wo​wi… Wi​dzę, że Ariel Ed​mun​do​wicz za​czy​n a się skła​n iać do mi​n i​ma​li​zmu. – Pro​szę? – za​p y​tał z na​p ię​ciem Ku​da​sow. – Nic, nic – wes​tchnął T. – Wąt​p ię, czy by pan zro​zu​miał, więc zo​staw​my to. – Pro​szę po​wie​dzieć – ode​zwał się po​rucz​n ik – czy ma pan ja​kieś ży​cze​n ie, któ​re mo​gli​by​śmy speł​n ić? Ostat​n ia wola? Chciał​by pan roz​p o​rzą​dzić ma​jąt​kiem? Albo wy​ko​n ać tra​dy​cyj​ny na​p is pa​miąt​ko​wy? Nasi spe​cja​li​ści prze​n io​są go na ścia​n ę celi pań​skim cha​rak​te​rem pi​sma. Oczy​wi​ście, je​śli nie bę​dzie pro​ble​mów z cen​zu​rą. – O, to jest sen​sow​n a myśl – od​p arł T. – Do​ce​n iam tro​skę pań​stwa o kul​tu​rę. Pro​szę mi dać pa​p ier i atra​ment. I nową świe​cę, tu jest dość ciem​n o. Ku​da​sow ski​n ął gło​wą i po​rucz​n ik ru​szył do drzwi. – I jesz​cze jed​n o – rzu​cił za nim T. – Pro​szę mi przy​n ieść szklan​kę wody. Chce mi się pić. Pod nie​obec​n ość mło​de​go żan​dar​ma Ku​da​sow nie po​wie​dział ani sło​wa – naj​p ierw stu​dio​wał na​p i​sy na ścia​n ach, a po​tem za​czął uważ​n ie oglą​dać pod​ło​gę pod no​ga​mi. T. do​p ie​ro te​raz za​uwa​żył, że ma​jor jest w ostro​gach. 48 „Po co żan​dar​mo​wi ostro​gi? – po​my​ślał. – «Ostro​gą sio​strę za​ha​czyw​szy…» . Cie​ka​we, czy on ma sio​strę? Albo przy​n ajm​n iej ko​n ia? Cho​ciaż co mnie to ob​cho​dzi…” Po pię​ciu mi​n u​tach po​rucz​n ik wró​cił, nio​sąc mo​sięż​n ą tacę. Były na niej sto​sik pa​p ie​ru stem​p lo​we​go i biu​ro​wy ka​ła​marz z pió​rem. Za po​rucz​n i​kiem wszedł do celi żoł​n ierz ze szklan​ką wody w jed​n ej ręce i za​p a​lo​n ą świe​cą w dru​giej. Po​rucz​n ik po​sta​wił tacę przed T., na​stęp​n ie żoł​n ierz umie​ścił na sto​le świe​cę i szklan​kę, usta​wia​jąc je z ide​a l​n ą sy​me​trią po obu stro​n ach tacy. – A te​raz chciał​bym przez chwi​lę zo​stać sam – po​p ro​sił T. – To nie​moż​li​we – od​p arł po​rucz​n ik. – Pro​szę pi​sać przy nas. – Cho​ciaż na kwa​drans… Ku​da​sow prze​czą​co po​krę​cił gło​wą. – Nie ro​zu​miem, cze​go się pan boi? – za​p y​tał T. – Że się za​bi​ję tą tacą? Wte​dy miał​by pan mniej kło​p o​tu i czy​ste su​mie​n ie… Ale nie pój​dę panu na rękę, pro​szę na to nie li​czyć. Mó​wię po​waż​n ie, pa​n o​wie, zo​staw​cie mnie sa​me​go. Mu​szę ze​brać my​śli, a w wa​szej obec​no​ści to nie​moż​li​we… Ku​da​sow i po​rucz​n ik po​p a​trzy​li po so​bie. Po​rucz​n ik wzru​szył ra​mio​n a​mi. – No do​brze, ma pan pięt​n a​ście mi​n ut – po​wie​dział Ku​da​sow i do​dał prze​p ra​sza​ją​co: – I jesz​cze jed​n o. Jest proś​ba od pań​skiej zna​jo​mej Ak​si​n ii Toł​stoj-Oł​su​fje​wej, prze​ka​za​n a przez na​szą zwierzch​n ość. Zda​je się, że ta dama ma bar​dzo po​waż​n e kon​tak​ty… A więc, wy​da​je nową książ​kę – Odro​bi​na słoń​ca w zim​nej wdo​wie. I pro​si pana o krót​ką opi​n ię na ostat​n iej stro​n i​cy, tyl​ko parę li​n i​jek. – Niech sama na​p i​sze w moim imie​n iu – od​p arł T. – Niech pan po​wie, że po​zwa​lam.

– Po​wiem, je​śli pan so​bie ży​czy – zgo​dził się Ku​da​sow. – Oba​wiam się jed​n ak, że trud​n o bę​dzie bie​dul​ce wy​my​ślić coś za pana, pa​n ie hra​bio, i dla​te​go pro​si… A zresz​tą to nie moja spra​wa. Kie​dy drzwi się za​mknę​ły, T. po​p a​trzył na ścia​n ę – tam gdzie był po​że​gnal​n y na​p is Fied’ki Pia​ta​ka. „Te​raz już wiem, gdzie szu​kać praw​dzi​we​go au​to​ra – po​my​ślał. – Wca​le nie trze​ba go szu​kać. Jest tu​taj. Musi uda​wać mnie, że​bym się po​ja​wił. A na​p raw​dę, je​śli się za​sta​n o​wić, nie ma żad​n e​go mnie, jest tyl​ko on. Ale ów «on» jest mną. I tak przez całą po​śred​n ią opty​kę – od po​cząt​ku do koń​ca. So​łow​jow ma po ty​siąc​kroć ra​cję… Eter​nal mi​gh​ty I am, jak w sta​rym pro​te​stanc​kim psal​mie. Tyl​ko w moim przy​p ad​ku li​n ij​ka tym​cza​so​wo się wy​dłu​ży​ła i brzmi te​raz I am T. Ale T. nie jest tu waż​n y, jako że I am może ist​n ieć też bez hra​bie​go T., na​to​miast hra​bie​go T. bez owe​go I am być nie może. Do​p ó​ki my​ślę I am T., dzia​łam jako po​moc​nik w fir​mie Arie​la. Ale gdy tyl​ko skró​cę tę myśl do I am, od razu wi​dzę praw​dzi​we​go au​to​ra i osta​tecz​n e​go czy​tel​n i​ka. No i owo je​dy​n e zna​cze​n ie, któ​re jest w tym I, i we wszyst​kich in​n ych sło​wach tak​że. Ja​kież to pro​ste…”. Prze​szka​dzał mu w roz​my​śla​n iach do​bie​ga​ją​cy z ko​ry​ta​rza we​so​ły głos po​rucz​n i​ka, któ​ry mó​wił coś szyb​ko i nie​wy​raź​n ie. „Wy​n i​ka z tego tau​to​lo​gia – «je​stem tym, kim je​stem». Cho​ciaż to chy​ba już było w ja​kiejś książ​ce… Ale dla​cze​go z ta​kim upo​rem pró​bu​je się mnie prze​ko​n ać, że au​to​rów jest wie​lu? Dla​te​go że au​tor jest je​den… Dla​cze​go tak na​tar​czy​wie za​chę​ca się mnie, że​bym uda​wał stwór​cę świa​ta, pro​p o​n u​jąc bia​łą rę​ka​wicz​kę i ogrom​n e biur​ko? Abym się nie po​ła​pał, że i tak je​stem jego stwór​cą, cha, cha… Za to bied​n y Ariel jest tak moc​n o prze​ko​n a​n y o swo​im au​tor​stwie, że nig​dy, nig​dy nie zdo​ła po​jąć, jak to jest na​p raw​dę…” Na ko​ry​ta​rzu roz​legł się gło​śny mę​ski śmiech na kil​ka gło​sów – wi​docz​n ie po​rucz​n ik skoń​czył opo​wia​dać ka​wał. „Ale je​śli wszyst​ko jest wła​śnie tak – my​ślał T. – to bez tru​du po​ko​n am Arie​la… Taka moż​li​wość nie​wąt​p li​wie zo​sta​ła prze​wi​dzia​n a. I po​wi​n ie​n em mieć wszyst​ko, co po​trzeb​n e, pod no​sem… Tak. A co mam pod no​sem?” Po​p a​trzył na stół – sto​sik pa​p ie​ru stem​p lo​we​go, ka​ła​marz z pió​rem, szklan​ka z wodą i świe​ca. „A może…” T. za​ci​snął po​wie​ki, jak​by w oba​wie, że myśl, któ​ra przy​szła mu na​gle do gło​wy, rów​n ie nie​ocze​ki​wa​n ie mu umknie. Przez chwi​lę bęb​n ił pal​ca​mi w stół, co​raz szyb​ciej. Wresz​cie się ro​ze​śmiał. „Nie «może», ale na pew​n o…” Uchy​li​ły się drzwi i do celi zaj​rzał Ku​da​sow. Oczy błysz​cza​ły mu za​cie​ka​wie​n iem. – Za​p o​mnia​łem po​wie​dzieć, hra​bio; je​śli pan chce, to mamy eks​trakt opium. – Dzię​ku​ję – po​wie​dział T., przy​cho​dząc do sie​bie. – Pro​szę wy​ba​czyć moje roz​tar​gnie​n ie. Po pro​stu już po​ją​łem… Krót​ko mó​wiąc, po​trze​bu​ję jesz​cze paru mi​n ut. Na twa​rzy żan​dar​ma od​bi​ło się zro​zu​mie​n ie i tro​ska. – Cze​ka​my. – Ski​n ął gło​wą i znikł za drzwia​mi. „No cóż – po​my​ślał T. w przy​p ły​wie pod​szy​te​go lę​kiem pod​n ie​ce​n ia. – Jest tyl​ko je​den spo​sób, by to wszyst​ko spraw​dzić. Te​raz, za​raz i ani mi​n u​ty póź​n iej…” Przy​su​n ął ar​kusz pa​p ie​ru, za​n u​rzył pió​ro w ka​ła​ma​rzu i du​ży​mi li​te​ra​mi na​p i​sał na środ​-

ku:

Ariel Ed​mun​do​wicz Brach​man

Po na​my​śle ob​wiódł na​p is prze​ry​wa​n ą owal​n ą li​n ią i za​czął wy​p i​sy​wać wzdłuż niej drob​ne li​te​ry. Wszyst​kie, ja​kie mógł so​bie przy​p o​mnieć: ro​syj​skie, grec​kie, ła​ciń​skie, kil​ka he​braj​skich i na​wet parę skan​dy​n aw​skich run. Pi​sał bez żad​n e​go sys​te​mu i lo​gi​ki – po pro​stu sta​wiał zna​ki, któ​re same wy​ska​ki​wa​ły z pa​mię​ci, i wkrót​ce imię i na​zwi​sko de​miur​ga zo​sta​ło oto​czo​n e roz​wi​ja​ją​cy​mi się spi​ra​la​mi szy​fru, za​gad​ko​we​go na​wet dla sa​me​go au​to​ra. „Nie ma wąt​p li​wo​ści, że ko​lej​n ość zna​ków i ich sens są w ma​gii zu​p eł​n ie nie​waż​n e – my​ślał T. – Ten, kto my​śli in​a ​czej, ob​ra​ża nie​bio​sa, za​kła​da​jąc, że są one rów​n ie do​tknię​te biu​ro​kra​tycz​n ą nie​mo​cą, jak wła​dza ziem​ska. Każ​de za​klę​cie czy ry​tu​a ł to po pro​stu pró​ba ścią​gnię​cia na sie​bie uwa​gi ja​kiejś nie​wi​dzial​n ej in​stan​cji – ale ma​jąc nie​za​chwia​n ą pew​ność, że ta in​stan​cja jest w nas sa​mych, mo​że​my się nie przej​mo​wać drob​n y​mi nie​do​kład​n o​ścia​mi…” Umie​ściw​szy na koń​cu sze​re​gu li​ter grec​ką ome​gę, odło​żył pió​ro. 49 „No – po​my​ślał – te​raz się do​wie​my, czy je​stem tchórz​li​wą kre​a tu​rą , czy pro​mie​n iem 50 świa​tła w kró​le​stwie mro​ku …” Wziął za​p i​sa​n y ar​kusz i zbli​żył go do świe​cy, ale roz​my​ślił się i odło​żył z po​wro​tem na stół. – Mimo wszyst​ko – szep​n ął – le​p iej prze​strze​gać for​mal​n o​ści, al​bo​wiem po​wie​dzia​n o… Coś z pew​n o​ścią na ten te​mat po​wie​dzia​n o. A ja za​p o​mnia​łem o naj​waż​n iej​szym. Wziął pió​ro, do​p i​sał po pra​wej stro​n ie spi​ra​li li​ter sło​wo БХБВ, a po le​wej – rów​n ie nie​zro​zu​mia​łe sło​wo АГНЦ, i sam nie wie​dząc dla​cze​go, ob​ry​so​wał je nie​rów​n ym pię​cio​ką​tem. Po​tem na​ry​so​wał u dołu wo​rek i na​p i​sał na nim grec​kie sło​wo γάτεζ. „Tak się to chy​ba pi​sze – po​my​ślał. – Moż​n a by było i po ro​syj​sku, ale tak jest bar​dziej ka​ba​li​stycz​n ie… Te​raz to już na pew​n o wszyst​ko”. Wziął ar​kusz, zwi​n ął go w trąb​kę i przy​tknął do pło​mie​n ia świe​cy. Ob​ra​ca​jąc pa​p ier, żeby nie spło​n ął zbyt szyb​ko, T. na​kar​mił nim ogień, po czym pod​chwy​cił de​li​kat​n ie kie​lich po​p io​łu i po​zwo​lił, by ostat​n i skra​wek pa​p ie​ru do​p a​lił się do koń​ca. W dło​n i po​zo​stał mu zmarsz​czo​n y sza​ro-czar​n y zwi​tek, wy​glą​da​ją​cy jak stra​wio​n a przez zie​mię gra​mo​ta na ko​rze brzo​zo​wej. T. wrzu​cił po​p iół do szklan​ki z wodą i wy​mie​szał pal​cem. W szklan​ce utwo​rzy​ła się rów​no​mier​n a męt​n a za​wie​si​n a. Drzwi się otwo​rzy​ły. – Pa​n ie hra​bio – po​wie​dział ma​jor Ku​da​sow – czas mi… Za​raz, co pan robi? Nie! Rzu​cił się w stro​n ę T. – ale za​n im zdą​żył mu prze​szko​dzić, T. uniósł szklan​kę do ust i pa​trząc żan​dar​mo​wi pro​sto w oczy, dwo​ma ły​ka​mi wy​p ił całą wodę.

XXIX Był wie​czór. Ariel Ed​mun​do​wicz Brach​man za​p a​lił lam​p ę pod su​fi​tem i wła​śnie szedł do biur​ka, na któ​rym szu​mia​ła ma​szy​n a Tu​rin​ga i pa​ro​wa​ła kawa, kie​dy coś przed nim bły​snę​ło i roz​legł się gło​śny elek​trycz​n y trzask. Ariel Ed​mun​do​wicz ze zdu​mie​n ia otwo​rzył usta. Nad sto​łem, wprost nad świe​żo roz​p ie​czę​to​wa​n ą ryzą pa​p ie​ru, wi​sia​ła kula, przy​p o​mi​n a​ją​ca duży ba​lon o prze​zro​czy​stych ścian​kach. W środ​ku znaj​do​wał się hra​bia T., do​kład​n ie taki, jak się go na ogół przed​sta​wia: z dwo​ma re​wol​we​ra​mi u bo​ków i słom​ko​wym ka​p e​lu​szem zwi​sa​ją​cym na ple​cach. Był tyl​ko zu​p eł​n ie ma​lut​ki, ni​czym miś-za​baw​ka, i trzy​mał w ręku wo​rek z nie​zro​zu​mia​łym grec​kim sło​wem. – Wspa​n ia​le pan wy​glą​da, Arie​lu Ed​mun​do​wi​czu – po​wie​dział T. – Wi​dać, że pan wy​p o​czął. Za​p a​dła ci​sza, któ​rą za​kłó​cał tyl​ko me​lo​dyj​n y re​cy​ta​tyw, do​bie​ga​ją​cy z sza​rych pu​de​łek po bo​kach ma​szy​n y Tu​rin​ga. 51 – „Oppa, oppa, oppa, skur​wi​ła się Eu​ro​p a, za to Żan​n a Fri​ske po​ka​za​ła cyc​ki!” W grun​cie rze​czy Ariel nie wy​glą​dał zbyt do​brze. Był moc​n o wy​stra​szo​n y i na​wet przez opa​le​n i​znę wi​dać było, jak po​bladł – pra​wie za​go​jo​n y si​n iec pod okiem z si​n e​go zro​bił się błę​kit​n y. – Kto to śpie​wa? – za​p y​tał T. 52 – Sie​ra​ja Ra​sta​moż​ka – od​p o​wie​dział Ariel. – To taka mło​dzie​żo​wa… Za​raz! Cho​le​ra… Co się dzie​je… Skąd pan się tu wziął? – Pan chy​ba nig​dy nie pro​sił o po​zwo​le​n ie, po​ja​wia​jąc się w moim świe​cie. – Jak pan się tu zna​lazł? – W bar​dzo pro​sty spo​sób – od​rzekł T. – Oka​zu​je się, że moż​n a pana we​zwać na roz​mo​wę we​dług pań​skie​go wła​sne​go ry​tu​a łu. To znacz​n ie ła​twiej​sze, niż my​śla​łem. Ariel usiadł pod ścia​n ą na wą​ziut​kiej ka​n a​p ie, obi​tej czymś w ro​dza​ju nie​bie​skie​go ko​cie​go fu​tra. – Co pan są​dzi o sce​n ie w Ja​snej Po​la​n ie? – za​p y​tał, sta​ra​jąc się od​zy​skać pa​n o​wa​n ie nad sobą. – Uda​n a, praw​da? Szcze​gól​n ie do​brze wy​szedł ten Hin​dus – jak żywy. Trze​ba mu tyl​ko wy​my​ślić imię… T. wska​zał na plik wy​dru​ków na biur​ku. – Cy​ze​lu​je pan tekst? – za​p y​tał. Ariel kiw​n ął gło​wą. – Ko​lej​n a ko​rek​ta – po​wie​dział. – Pan​te​lej​mon ka​zał wy​rzu​cić wszyst​kie mi​ło​sne sce​n y Mi​tień​ki, a za​miast tego moc​n o uwy​p u​klić star​ca Fio​do​ra Kuź​mi​cza. Książ​ka bę​dzie z prze​sła​n iem du​cho​wym dla au​dy​to​rium od lat pięt​n a​stu, to​też sce​n y ero​tycz​n e za​stę​p u​je​my zna​kiem prze​mil​cze​n ia w po​sta​ci dzie​wię​ciu gwiaz​dek. Wła​śnie to wpro​wa​dzi​łem. A te​raz będę usu​wać lamę Dżam​bo​n a. – Dla​cze​go? – Tak za​rzą​dził Pan​te​lej​mon. Ja, po​wia​da, cze​goś ta​kie​go nie za​ma​wia​łem. A nasz me​ta​fi​zyk po​ka​zu​je mu umo​wę, gdzie czar​n o na bia​łym stoi: „stwo​rze​n ie po​sta​ci na​wró​co​n e​go lamy”. A Pan​te​lej​mon: ale u was na​wró​cił się nie w tę stro​n ę. Me​ta​fi​zyk na to: za to praw​-

dzi​wie. Niech przy​n ajm​n iej w książ​ce, po​wia​da, bę​dzie praw​dzi​wy. Krót​ko mó​wiąc, wą​tek bud​dyj​ski ka​za​li upro​ścić. W tym du​chu, że cały tak zwa​n y ty​be​tań​ski bud​dyzm to wspól​n y pro​jekt CIA i wy​wia​du bry​tyj​skie​go. Pan​te​lej​mon to oczy​wi​ście du​reń, nie umie spo​rzą​dzić umo​wy. Ale lamy tak czy owak nam nie żal. Za to wąt​ku ero​tycz​n e​go szko​da – usu​n ą​łem czter​dzie​ści stron, i to ja​kich! Całe jędr​n e ciał​ko, mniam, mniam. Te​raz na tam​tym świe​cie przy ko​min​ku ni​cze​go pan so​bie nie przy​p o​mni. Wy​cho​dzi na to, że na próż​n o pan grze​szył, che, che. – Na pań​skim miej​scu nie cie​szył​bym się tak – po​wie​dział su​cho T. W oczach Arie​la mi​gnął strach. Przy​brał po​waż​n y wy​raz twa​rzy. – Ma pan ko​lej​n y atak bluź​n ier​stwa? – Ależ co z pana za bóg? Da​le​ko panu na​wet do dia​bła. – Tyl​ko bez ety​kie​tek – rzekł Ariel. – Kim​kol​wiek bym był, je​stem pań​skim au​to​rem, i pan o tym wie. – Nie jest pan moim au​to​rem. Jest pan bo​ha​te​rem, któ​ry uwa​ża się za mo​je​go au​to​ra. Ale książ​ka ma praw​dzi​we​go au​to​ra, któ​ry wy​my​śla pana sa​me​go. – Cóż – po​wie​dział Ariel. – Może w ja​kimś wyż​szym sen​sie tak jest. Ale ja ta​kie​go au​to​ra nie znam. – A ja znam – od​p arł T. – I któż to jest? – Ja – T. uśmiech​n ął się. Ariel za​re​cho​tał. – Wi​dzę, że spodo​bał się panu roz​dział o bia​łej rę​ka​wicz​ce – po​wie​dział. – A moim zda​niem to naj​n ud​n iej​sze miej​sce w ca​łej książ​ce. Za​mie​rzam to w ogó​le wy​rzu​cić przy ostat​niej ko​rek​cie. Ra​zem z blu​zga​mi. – Wąt​p ię, czy zdą​ży pan co​kol​wiek jesz​cze wy​rzu​cić lub wrzu​cić. Kula, w któ​rej uno​sił się T., za​czę​ła się opusz​czać w dół, zwięk​sza​jąc jed​n o​cze​śnie roz​miar, póki T. nie osią​gnął nor​mal​n e​go ludz​kie​go wzro​stu. Jego po​de​szwy do​tknę​ły pod​ło​gi i zna​lazł się na wprost Arie​la. Te​raz po​kój dzie​li​ła wy​gię​ta prze​zro​czy​sta ścia​n a – jak​by mię​dzy T. i Arie​lem za​wi​sła ol​brzy​mia so​czew​ka. – Jak pan to robi? – za​p y​tał Ariel. – Tak samo jak przed​tem pan. Stwa​rzam pań​ski świat, tak jak pan stwa​rzał mój. T. wy​cią​gnął przed sie​bie ręce i prze​zro​czy​sta so​czew​ko​p o​dob​n a po​wierzch​n ia mię​dzy nim a Arie​lem wy​p ro​sto​wa​ła się, dzie​ląc po​kój do​kład​n ie na pół. – Kto dał panu moc? – Ka​ba​li​ści w ro​dza​ju pana – po​wie​dział z uśmie​chem – wie​rzą, że są dwa​dzie​ścia dwa pro​mie​n ie two​rze​n ia, albo pięt​n a​ście, nie pa​mię​tam. W rze​czy​wi​sto​ści jed​n ak jest tyl​ko je​den pro​mień, prze​cho​dzą​cy przez wszyst​ko, co ist​n ie​je, i wszyst​ko, co ist​n ie​je, jest wła​śnie nim. Tym, któ​ry pi​sze Księ​gę Ży​cia, i tym, któ​ry ją czy​ta, i tym, o któ​rym ta Księ​ga opo​wia​da. I tym pro​mie​n iem je​stem ja sam, jako że nie mogę być ni​czym in​n ym. By​łem nim za​wsze i będę nim wiecz​n ie. Uwa​ża pan, że po​trzeb​n a mi jesz​cze ja​kaś moc? – Ach tak – rzekł Ariel z sar​ka​zmem. – Bę​dzie pan nim wiecz​n ie. Z tego wy​n i​ka, że wiecz​ność to pan? – Ja – od​p arł T. – albo każ​dy, kto ze​chce nią być. Ale w pań​skim świe​cie mało komu na

tym za​le​ży. Choć​by na przy​kład panu. Pan prze​cież nie chce być wiecz​n o​ścią. Chce pan chwi​lo​wo stać się bo​giem, żeby spła​cić kre​dyt. Pod​czas gdy T. mó​wił, prze​zro​czy​sta ścia​n a mię​dzy nim i Arie​lem znów za​czę​ła się wy​gi​nać – ale tym ra​zem w stro​n ę Arie​la, i w pew​n ym mo​men​cie za​mknę​ła go w przej​rzy​stej pół​ku​li. W dziw​n y spo​sób we​wnątrz tej pół​ku​li zna​lazł się i po​kój, i całe jego ume​blo​wa​n ie – biur​ko, ma​szy​n a Tu​rin​ga i jej dźwię​ko​we pu​deł​ka, pół​ki z książ​ka​mi i ko​cia ka​n a​p a, na któ​rej sie​dział de​miurg. T. ota​czał te​raz mrok i ni​cze​go wo​kół nie​go nie moż​n a było roz​róż​n ić – wi​docz​n y był tyl​ko wo​rek w jego pra​wej ręce. – Je​stem pań​skim stwór​cą, hra​bio – po​wie​dział Ariel z po​gróż​ką w gło​sie. – Ma pan ja​kieś wąt​p li​wo​ści? – Niech pan so​bie przy​p o​mni, jak się pan po​ja​wił w moim ży​ciu – od​p arł T. – Zna​la​złem pana w ciem​n ej ko​mór​ce na bar​ce księż​n ej Ta​ra​ka​n o​wej. – I co? – To pan się po​ja​wił w moim ży​ciu, a nie ja w pań​skim. Co z pana za stwór​ca, u li​cha, sko​ro ja by​łem już wte​dy, kie​dy pana nie było? Niech pan to spraw​dzi w swo​jej ka​ba​le… Pod wpły​wem tych słów wszech​świat Arie​la stał się jesz​cze mniej​szy, za​my​ka​jąc się w taką samą kulę, w ja​kiej wcze​śniej po​ja​wił się T. Po​kój de​miur​ga zro​bił się cał​kiem ma​lut​ki, ale w jego mi​n ia​tu​ro​wych oknach dzię​ki dziw​n e​mu efek​to​wi optycz​n e​mu nadal wi​docz​n e były kon​ste​la​cje da​le​kich elek​trycz​n ych świa​teł. T. nie wie​dział, co ta​kie​go wi​dzi Ariel ze swo​jej ka​n a​p y, ale ten zdra​dzał co​raz więk​szy nie​p o​kój. – Co pan chce zro​bić? – za​p y​tał. – Wy​da​je mi się – po​wie​dział T. – że spra​wie​dli​wo​ści sta​n ie się za​dość, je​śli po​stą​p ię z pa​nem tak, jak pan chciał po​stą​p ić ze mną, do​bry czło​wie​ku. Za​mie​rzał pan po​sta​wić krop​kę w moim lo​sie. Za​miast tego ja po​sta​wię krop​kę w pań​skim. – Chce mnie pan za​bić? – Nie – od​p arł T. – Po pro​stu za​koń​czę pań​ską książ​kę sam. – Niech pan nie gada głupstw. Re​a l​n ość nie jest tak pro​sta, jak się panu wy​da​je. Każ​dy wszech​świat rzą​dzi się tymi pra​wa​mi, we​dle któ​rych zo​stał stwo​rzo​n y, czy stwór​ca chce tego, czy nie. Książ​ki nie moż​n a za​koń​czyć, nie łą​cząc po​szcze​gól​n ych wąt​ków. – To praw​da. – T. kiw​n ął gło​wą. – Ale pan sam dał mi moż​n ość za​koń​cze​n ia tej hi​sto​rii. – O czym pan mówi? – Nie jest pan szcze​gól​n ie do​kład​n y. Po​zo​sta​wił pan w za​wie​sze​n iu je​den wą​tek. Te​raz wy​star​czy, że po pro​stu do​p ro​wa​dzę go do koń​ca. – Nie ro​zu​miem – po​wie​dział po​bla​dły Ariel. – W pań​skim opu​sie jest mo​tyw zwią​za​n y z imio​n a​mi. Su​lej​man ka​zał panu opra​co​wać to, co Cer​kiew do wie​rze​n ia po​da​je, a pan wy​my​ślił le​gen​dę o her​ma​fro​dy​cie z ko​cią gło​wą, pa​mię​ta pan? We​dle tej le​gen​dy drzwi do Pu​stel​n i Optyń​skiej otwo​rzą się, kie​dy w ofie​rze her​ma​fro​dy​cie zo​sta​n ie zło​żo​n y Wiel​ki Lew. – Ma pan wspa​n ia​łą pa​mięć – rzekł Ariel. – Rze​czy​wi​ście, osta​tecz​n ie nie zło​ży​li​śmy ofia​ry… I co? – Wszyst​ko jest bar​dzo pro​ste. Imię „Ariel” skła​da się z dwóch słów, „Ari” i „El”, co zna​czy „Lew Pana”. Wiel​ki Lew to nie ja, ale pan.

– Ja? – za​p y​tał Ariel ze zdu​mie​n iem. T. kiw​n ął gło​wą. – Po​wi​n ie​n em po​dzię​ko​wać pań​skie​mu dziad​ko​wi ka​ba​li​ście… Mógł​bym to przy​to​czyć jako osta​tecz​n y do​wód, że au​to​rem nie jest pan, tyl​ko ja, ale czyż na​p raw​dę mu​szę coś panu udo​wad​n iać, Arie​lu Ed​mun​do​wi​czu? Tym​cza​sem ota​cza​ją​ca Arie​la kula zmniej​szy​ła się do roz​mia​rów koła ro​we​ro​we​go i sie​dzą​cy na ka​n a​p ie de​miurg za​czął wy​glą​dać jak miesz​ka​n iec dom​ku na wy​sta​wie skle​p u z za​baw​ka​mi. Ale chma​ry da​le​kich świa​te​łek w ma​leń​kich oknach po​ko​ju świad​czy​ły o tym, że jego świat jest jed​n ak urzą​dzo​n y w spo​sób bar​dziej skom​p li​ko​wa​n y. Gdzieś tam, po​śród tych świa​teł, po​zo​sta​ły wie​że si​ło​wa i li​be​ral​n a, Gri​go​rij Owniuk i Ar​men Wa​gi​to​wicz Ma​krau​dow, sta​ru​cha Izer​gil i café Vo​gue, smut​n y chór har​lem​skich Ży​dów, Pe​ters​burg Do​sto​jew​skie​go na ogrom​n ej krze, okno do Eu​ro​p y na ukra​iń​skiej gra​n i​cy, świa​to​wy kry​zys fi​n an​so​wy i pierw​sze nie​śmia​łe pędy na​dziei, me​n e​dżer Su​lej​man ze swo​ją służ​bą ochro​n y, ar​chi​man​dry​ta Pan​te​lej​mon ze swo​im nie​wi​dzial​n ym bo​giem i oczy​wi​ście spe​cja​li​ści od mar​ke​tin​gu, gło​wią​cy się nie​ustan​n ie, jak naj​ko​rzyst​n iej sprze​dać to wszyst​ko temu wszyst​kie​mu… Z Arie​lem dzia​ło się coś dziw​n e​go – zmniej​szył się wraz ze swo​im po​ko​jem, ale nie​rów​n o​mier​n ie, jego gło​wa była te​raz zbyt wiel​ka w po​rów​n a​n iu ze skur​czo​n ym cia​łem. Au​re​ola wło​sów wo​kół niej sta​ła się wręcz ogrom​n a, prze​obra​ziw​szy się w ro​dzaj grzy​wy, i Ariel rze​czy​wi​ście za​czął przy​p o​mi​n ać lwa, tyl​ko bar​dzo ma​lut​kie​go. Jego głos wszak​że brzmiał nadal wy​raź​n ie. – Tak – po​wie​dział. – Cie​ka​we spo​strze​że​n ie. Nie przy​szło mi to na myśl… Ale skąd pan weź​mie her​ma​fro​dy​tę z ko​cią gło​wą? – Mam go za​wsze przy so​bie – od​p arł T. – Chce pan zo​ba​czyć? I pod​n iósł rękę z wor​kiem. – Ga​tes – prze​czy​tał Ariel. – Ga​tes? To zda​je się pie​kło? – Nie. „Ha​des” po grec​ku pi​sze się in​a ​czej. A sło​wo ga​tes ozna​cza „koty”. Ale wie​dzia​łem, że pan do​ce​n i ka​lam​bur. Sam pan stwo​rzył ten sym​bo​licz​n y sze​reg, Arie​lu Ed​mun​do​wi​czu. Więc niech pan te​raz nie na​rze​ka, że przy​szedł do pana w go​ści… To mó​wiąc, T. się​gnął do wor​ka i wy​jął za​spa​n e​go ru​de​go kota, spra​so​wa​n e​go w wor​ku w jed​n o​rod​n ą masę – mu​sia​ło chwi​lę po​trwać, za​n im wy​ło​n i​ły się z niej łapy, ogon i cia​ło. Na koń​cu otwo​rzy​ły się obo​jęt​n e zie​lo​n e śle​p ia i kot miauk​n ął. Ariel uśmiech​n ął się. – To prze​cież kot Oł​su​fje​wa. Po​p rzez nie​go pró​bo​wał pan wy​wo​łać mo​je​go du​cha, i na​wet się to panu uda​ło. Cóż z nie​go, u li​cha, za her​ma​fro​dy​ta? – Tyl​ko w przy​bli​że​n iu – zgo​dził się T. – Kot nie jest w peł​n i her​ma​fro​dy​tą, zo​stał po pro​stu wy​ka​stro​wa​n y przez swe​go okrut​n e​go pana. Ale prze​cież i pan, Arie​lu Ed​mun​do​wi​czu, nie jest w peł​n i Wiel​kim Lwem. Niech więc wa​sze nie​do​sko​n a​ło​ści się zrów​n o​wa​żą… I T. pu​ścił kota. Ariel mil​czał, ale T. wy​da​ło się, że wło​sy sta​n ę​ły mu dęba. Ze​rwał się z ka​n a​p y i rzu​cił do biur​ka z ma​szy​n ą Tu​rin​ga. Wy​glą​da​ło to tak, jak​by T. oglą​dał przed​sta​wie​n ie w mi​n ia​tu​ro​wym ku​kieł​ko​wym te​atrzy​ku. Świe​cą​cy kie​lich ma​szy​n y roz​ja​śnił się, po​ja​wi​ły się w nim cien​kie li​n ij​ki tek​stu i Ariel za​czął wście​kle młó​cić w kla​wi​sze, od​wra​ca​jąc się co chwi​la, żeby wy​krzyk​n ąć pi​sa​-

ne sło​wa w twarz schy​lo​n e​mu nad nim ol​brzy​mie​mu T.: – „Kie​dy jed​n ak T. spró​bo​wał prze​p chnąć kota przez gra​n i​cę – wrzesz​czał – oka​za​ło się, że to nie​moż​li​we… Ab​so​lut​n ie nie​moż​li​we! Łapy kota roz​jeż​dża​ły się po twar​dej po​wierzch​ni kuli jak po zbro​jo​n ym szkle i kot miau​czał ża​ło​śnie, nie ro​zu​mie​jąc, co się dzie​je…” W rze​czy​wi​sto​ści jed​n ak dzia​ło się coś cał​kiem in​n e​go. Upusz​czo​n y w ciem​n ość kot naj​p ierw znik​n ął z oczu, a po​tem po​ja​wił się przy gra​n i​cy od​dzie​la​ją​cej świat T. od ku​li​ste​go wszech​świa​ta Arie​la. Wy​raź​n ie za​in​te​re​so​wa​ło go małe ko​sma​te stwo​rze​n ie w jego cen​tral​n ym punk​cie. Kot miauk​n ął i, jak​by prze​zro​czy​sta prze​gro​da w ogó​le nie ist​n ia​ła, wsko​czył do środ​ka. Ariel w tym mo​men​cie już nie sie​dział przy ma​szy​n ie Tu​rin​ga – scho​wał się pod biur​kiem. T. zo​ba​czył, jak kot prze​wra​ca łapą ma​szy​n ę Tu​rin​ga i wszyst​ko za​sło​n ił jego rudy grzbiet. Po​tem za​czę​ły się dziać rze​czy osta​tecz​n e. Roz​legł się huk, przy​p o​mi​n a​ją​cy dźwięk pę​ka​ją​cej opo​n y, i kula zga​sła. Zro​bi​ło się ciem​n o i ci​cho. Ci​sza trwa​ła przez kil​ka dłu​gich mi​n ut. Tak dłu​gich, że T. po​my​ślał, iż nic wię​cej się nie wy​da​rzy. A po​tem roz​legł się gło​śny zgrzyt – jak​by ktoś otwo​rzył cięż​kie ka​mien​n e drzwi, któ​rych nie do​ty​ka​n o przez całe stu​le​cia. Same drzwi były nie​wi​docz​n e, ale im sze​rzej się otwie​ra​ły, tym ja​śniej ro​bi​ło się wo​kół. Był wcze​sny ra​n ek. T. zo​ba​czył step, roz​cią​ga​ją​cy się we wszyst​kie stro​n y aż po ho​ry​zont, na któ​rym ry​so​wa​ły się mgli​ste błę​kit​n a​we syl​we​ty – ni to gór, ni to ob​ło​ków, ni to nie​zwy​kłych da​chów. Na wprost T. sta​ła fur​man​ka z ko​n iem. Była to zwy​kła chłop​ska fura, na któ​rej le​ża​ło aku​rat tyle sia​n a, żeby wy​god​n ie się na nim umo​ścić. Koń też był cał​kiem zwy​czaj​n y, mimo to jed​n ak T. wy​da​ło się, że do​strze​ga coś zna​jo​me​go w sza​lo​n ym fio​le​to​wym bły​sku, jaki mi​gnął w zwró​co​n ym ku nie​mu oku. T. wdra​p ał się na fur​man​kę i koń nie​śpiesz​n ie ru​szył w pole. Naj​p ierw T. trzy​mał lej​ce, po chwi​li jed​n ak, wi​dząc, że koń idzie sam, pu​ścił je i po​ło​żył się na sia​n ie. Stop​n io​wo ro​bi​ło się co​raz wid​n iej i wresz​cie w od​da​li za​bły​snął skra​wek słoń​ca. Po​ja​śnia​ły wi​szą​ce nad gło​wą chmu​ry – były tak wy​so​ko, że wy​da​wa​ły się nie​ru​cho​me, ka​mien​ne, wiecz​n e. T. wy​cią​gnął z sia​n a kło​sek i wło​żył go do ust. „Dzie​ci my​ślą, że w chmu​rach miesz​ka Bóg. I to jest naj​p raw​dziw​sza praw​da. A cie​kaw je​stem, czy chmu​ry my​ślą? Pew​n ie je​śli mają ja​kieś my​śli, to bar​dzo krót​kie. I o Bogu w so​bie na pew​n o nie my​ślą, bo do tego trze​ba znać zbyt wie​le słów…” T. po​czuł na​gle, że kłos żyta jest ja​kiś dziw​n y w sma​ku. Wy​jął go z ust i do​kład​n ie obej​rzał. Żad​n ych śla​dów spo​ry​szu w nim jed​n ak nie zna​lazł – kłos był zu​p eł​n ie czy​sty. T. uśmiech​n ął się. Jak​by w od​p o​wie​dzi koń za​rżał we​so​ło, chla​snął sam sie​bie ogo​n em i po​biegł żwa​wiej. „Wszyst​ko po​wra​ca za ostat​n ią ro​gat​kę. Chmu​ry, dzie​ci, do​ro​śli, ja tak​że. Wo​bec tego kto te​raz tam je​dzie? Wy​jąt​ko​wo głu​p ie py​ta​n ie, cho​ciaż lu​bią je za​da​wać wszy​scy du​cho​wi na​uczy​cie​le. «Kto» to za​imek, czy​li coś w miej​sce imie​n ia, a tu nie ma ani imie​n ia, ani miej​sca. Wszyst​ko, co moż​n a zo​ba​czyć, to, jak po​wie​dział​by ma​ry​n arz, pie​n i​sty ślad za rufą. Czas i prze​strzeń, któ​re mar​ke​tin​gow​cy z Tro​ice-Sie​ri​jew​skiej ław​ry spło​dzi​li na za​mó​wie​n ie li​be​ral​n ych cze​ki​stów, żeby pod ga​sną​cym wzro​kiem Arie​la Ed​mun​do​wi​cza Brach​ma​n a nie

usta​ło bło​gie bul​go​ta​n ie ryn​ku. Prze​cież świa​tło po​win​n o coś oświe​tlać. Ale te​raz czas do domu…” – Tyl​ko naj​p ierw war​to by wy​my​ślić dla tego domu na​zwę – prze​mó​wił koń, oglą​da​jąc się. – To nie​moż​li​we – od​p arł T. – Wła​śnie w tym sęk. – Dla​cze​go? – po​wie​dział koń. – Opi​sać może się i nie da. Ale dać na​zwę spo​koj​n ie. – Na przy​kład? – Moim zda​n iem ter​min po​wi​n ien być ro​syj​sko-ła​ciń​ski. Żeby pod​kre​ślić dzie​dzicz​n ość cy​wi​li​za​cji trze​cie​go Rzy​mu wo​bec Rzy​mu pierw​sze​go. W ten spo​sób ubi​je​my od razu dwóch Arie​lów Ed​mun​do​wi​czów – pod​li​że​my się wie​ży si​ło​wej i przy​bi​je​my piąt​kę z li​be​ral​n ą… Co pan są​dzi o po​łą​cze​n iu „Pu​stel​n ia Optyń​ska”, hra​bio? – A gdzież tu ła​ci​n a? – No jak to? Sło​wo „Optyń​ska” po​cho​dzi od ła​ciń​skie​go opta​re – „wy​bie​rać, wo​leć”. Istot​ne są tu ko​n o​ta​cje wska​zu​ją​ce na nie​skoń​czo​n y sze​reg moż​li​wo​ści. No a „Pu​stel​n ia” to pust​ka, co by​śmy bez niej po​czę​li? Ileż wy​ła​n ia się tu zna​czeń… – Ja​koś nie bar​dzo to wi​dzę – rzekł T. – Jak to nie bar​dzo? – ob​ra​ził się koń. – Gdy​bym był na pań​skim miej​scu… Na​tych​miast ze​rwał​bym się na fu​rze na nogi i za​krzyk​n ął: tak, Pu​stel​n ia Optyń​ska! Okno, otwar​te od razu na wszyst​kie stro​n y! Tak być nie może, ale tak jest… Koń szedł, zwra​ca​jąc łeb w stro​n ę T., i fur​man​ka za​czę​ła za​ta​czać wiel​kie płyn​n e koło. – Tym oknem je​stem ja – cią​gnął koń, bły​ska​jąc fio​le​to​wym okiem. – I ja je​stem tym miej​scem, w któ​rym ist​n ie​je wszech​świat, ży​cie i śmierć, prze​strzeń i czas, moje te​raź​n iej​sze cia​ło i cia​ła wszyst​kich po​zo​sta​łych uczest​n i​ków przed​sta​wie​n ia – cho​ciaż, jak się za​sta​n o​wić, nie ma w nim w ogó​le ni​cze​go… – A bę​dzie​my rą​bać pa​lec? Koń za​rżał. – By​ło​by świet​n ie na po​że​gna​n ie – po​wie​dział przy​mil​n ie. – Bę​dzie to moż​n a na​zwać ak​tem osta​tecz​n e​go nic​n ie​ro​bie​n ia u ostat​n iej gra​n i​cy. Je​śli chce pan wie​dzieć, rze​czy​wi​ście my​ślę… – Z tym pro​szę do Cza​p a​je​wa. Koń aż się za​trzy​mał. – Dla​cze​go do Cza​p a​je​wa? – Jest ka​wa​le​rzy​stą. In​te​re​su​je go, co my​śli koń. – Ale gdzie ja go te​raz znaj​dę? – Znaj​dziesz – po​wie​dział T. – Mam sil​n e prze​czu​cie, że w jed​n ej kwe​stii Ariel Ed​mun​do​wicz miał ra​cję – to, co na​zwał „re​a l​n o​ścią”, na pew​n o gdzieś wy​kieł​ku​je. Ale tym niech się mar​twi Cza​p a​jew. Może uda ci się go na​mó​wić co do pal​ca. A te​raz idź… Koń ru​szył na​p rzód, a T. za​mknął oczy. Znów uj​rzał zna​jo​mą ciem​n ość, peł​n ą nie​wi​dzial​n e​go świa​tła, któ​re da​wa​ło o so​bie znać mnó​stwem nie​uchwyt​n ych od​bla​sków. Na żad​n ym nie moż​n a było sku​p ić uwa​gi – na​tych​miast zni​kał, ale wszyst​kie one ra​zem prze​obra​ża​ły czerń w coś in​n e​go, nie​p o​dob​n e​go ani do ciem​n o​ści, ani do świa​tła. T. po​my​ślał, że to wła​śnie jest je​dy​n y ob​raz Boga, rze​czy​wi​ście dany z góry, po​n ie​waż każ​dy czło​wiek od nie​mow​lęc​twa nosi go w so​bie. I je​śli pa​trzeć uważ​n ie, są tam od​p o​wie​dzi na wszyst​kie py​ta​n ia…

Wy​czuł ja​kiś ruch, otwo​rzył oczy i zo​ba​czył ru​de​go kota – zwie​rzak do​go​n ił fur​man​kę i te​raz sie​dział obok T. na sia​n ie. – Chce pan, hra​bio, żeby po​wie​dzieć panu wiersz? – za​p y​tał koń. – Wy​da​je mi się, że bę​dzie współ​grał z na​stro​jem chwi​li. – Czyj wiersz? – Mój. – Po​wiedz – rzekł T. – Je​stem cie​kaw. Koń prze​szedł w mil​cze​n iu kil​ka kro​ków – pew​n ie wy​rów​n u​jąc od​dech – a po​tem za​czął śpiew​n ie re​cy​to​wać: Jak o za​cho​dzie cza​s u Pan wy​cho​dzą Sa​mo​trzeć Opie​wać los two​rze​nia, co za​to​czy​ło krąg. Cmen​tarz mu​ze​al​ne​go cmen​ta​rza cią​gnie się wzdłuż i w po​przek I po dłu​giej prak​ty​ce po​ła​cią sta​je się łąk. Od​wiecz​ny wróg ludz​ko​ś ci wy​cho​dzi do​ma​gać się praw, I na​gle z bó​lem wi​dzi, że nie war​to się na to po​ry​wać. Łąka za​mie​nia się w zie​mię, z któ​rej kieł​ku​ją źdźbła traw, A po​tem zni​ka każ​dy, kto może je tak na​zy​wać. Pra​we odej​dzie w nie​pa​mięć, a lewe prze​s ta​nie żyć. Tu​taj z przy​czyn tech​nicz​nych może się za​ciąć me​cha​nizm. Lecz tego, co wy​ś pie​wa​ne, wy​s tar​czy, a to, co po​tem ma być, Nie mie​ś ci się w wer​s ie i ry​mu​je się tyl​ko ze sobą sa​mym. Zo​rien​to​waw​szy się, że to już ko​n iec wier​sza, T. po​wie​dział: – Nie​źle. Zwłasz​cza jak na ko​n ia; na​wet cał​kiem nie​źle. – Dzię​ku​ję – od​rzekł koń. – Chcia​łem przez to po​wie​dzieć, że ro​gat​ka jest już bli​sko. Zbli​ża się gra​n i​ca, za któ​rą… Cho​dzi mi o to, że sko​ro au​to​rem jest te​raz pan, na​le​ży usta​lić, gdzie bę​dzie ostat​n i punkt ob​ser​wa​cyj​n y. – Tak – zgo​dził się T. – To praw​da. Za​uwa​żył, że wciąż jesz​cze ma na ręku rę​ka​wicz​kę – już nie cał​kiem bia​łą, ubru​dzo​n ą so​kiem z tra​wy. Zdjął ją i od​rzu​cił. Rę​ka​wicz​ka upa​dła w tra​wę, po​trą​ca​jąc źdźbło, po któ​rym pełzł żu​czek z dłu​gim wą​skim brzusz​kiem pod prze​zro​czy​sty​mi skrzy​deł​ka​mi. Owad za​stygł w miej​scu. Po​tem, wy​czu​wa​jąc, że nie ma nie​bez​p ie​czeń​stwa, po​p ełzł da​lej. Nie​ba​wem wy​szedł w smu​gę słoń​ca i na jego skrzy​dłach uka​za​ła się tę​czo​wa siat​ka roz​sz​cze​p io​n e​go świa​tła. Wte​dy żu​czek zro​bił coś dziw​n e​go – przy​warł brzusz​kiem do źdźbła, pod​n iósł gło​wę i za​czął za​cie​rać przed​n ie łap​ki. Wy​glą​da​ło to tak, jak​by ma​leń​ki zie​lo​n y czło​wie​czek mo​dlił się do słoń​ca dwie​ma pa​ra​mi rąk na​raz. Za​p ew​n e nie było w tych ru​chach żad​n e​go sen​su. A może żu​czek chciał po​wie​dzieć, że jest ni​czym w po​rów​n a​n iu z ma​li​n o​wą kulą słoń​ca, i oczy​wi​ście nie może być mię​dzy nimi żad​n e​go po​rów​n a​n ia. Ale dziw​n e było co in​n e​go – że to ogrom​n e słoń​ce wraz ze wszyst​kim na świe​cie w ja​kiś zdu​mie​wa​ją​cy spo​sób po​wsta​je i zni​ka w owym drob​n iut​kim stwo​rzon​ku,

sie​dzą​cym w stru​mie​n iu sło​n ecz​n e​go bla​sku. A za​tem nie spo​sób po​wie​dzieć, czym w isto​cie jest ten żu​czek, to słoń​ce, i ten bro​da​ty czło​wiek na fu​rze, któ​ra już pra​wie znik​n ę​ła w od​da​li – jako że wszel​kie sło​wa by​ły​by głu​p o​tą, snem i po​mył​ką. I o wszyst​kim tym mó​wi​ły ja​sno ru​chy czte​rech ła​p ek, ci​chy sze​lest wia​tru w tra​wie i na​wet ci​sza, któ​ra za​p a​dła, kie​dy wiatr ustał.

1

5’NIZ​ZA (Piat​ni​c a – Pią​tek) to kul​to​wy ukra​i ń​ski ze​spół mu​zycz​ny (2000–2007), upra​wia​ją​cy róż​ne ga​tun​ki mu​zy​ki – reg​gae, rap, funk, rock i inne. (Wszyst​kie przy​p i​sy – je​śli nie za​zna​czo​no in​a​czej – po​cho​dzą od tłu​macz​ki.) 2 Z li​stu św. Paw​ła do Ko​lo​san, wer​sja za​adap​to​wa​na do po​trzeb tek​stu. 3 Prze​sze​dłem sto wiorst – po​p u​lar​ny ro​mans cy​gań​ski. 4 Alek​san​der Pusz​kin, Roz​dział X Eu​ge​niu​sza Onie​gi​na, spa​ra​fra​zo​wa​ny dla po​trzeb tek​stu prze​kład Ma​ria​na To​p o​row​skie​go. 5 Po​p u​lar​na pio​sen​ka, spro​śna pa​ro​dia by​li​ny o bo​ga​tym no​wo​grodz​kim kup​cu Sad​ku. 6 Zda​nie ze szki​cu V. Na​bo​ko​va Pa​mię​c i L.I. Szy​ga​j e​w a. 7 Przy​p usz​czal​nie zło​śli​wy od​wet au​to​ra: po​p u​lar​ni blo​ge​rzy De​nis Ja​cut​ko i Ki​rił Ja​ki​miec (da​lej w tek​ście) za​miesz​cza​li na swo​i ch blo​gach nie​p o​chleb​ne opi​nie o pi​sar​stwie Pie​le​wi​na. 8 Ma​te​u sza. 9 Eks​klu​zyw​ne osie​dle bo​ga​czy pod Mo​skwą. 10 J.W. Go​ethe, Faust, prze​kład Wła​dy​sła​wa Ko​ściel​skie​go. 11 W ory​gi​na​le gra słów: so​łow​j ew (do​p eł​niacz l.mn. sło​wa so​ło​w iej – sło​wik) – So​łow​jow. Fi​lo​zof Wło​dzi​mierz So​łow​jow ra​zem z Do​sto​jew​skim piel​grzy​mo​wał do Pu​stel​ni Optyń​skiej. 12 Pie​rie​swiet, szes​na​sto​wiecz​ny pół​le​gen​dar​ny mnich-wo​jow​nik, któ​ry wraz ze swym to​wa​rzy​szem Osla​bią wal​czył w bi​twie na Ku​li​ko​wym Polu. 13 M. Ler​mon​tow, Wy​c ho​dzę sam je​den…, prze​kład Ada​ma Ma​szew​skie​go. 14 Z po​ema​tu Re​qu​iem Ro​ber​ta Roż​die​stwień​skie​go. 15 Sys​tem ope​ra​cyj​ny MAC OS 10.6 „Snow Le​opard” (przyp. aut.). 16 Stro​na in​ter​ne​to​wa o te​ma​ty​ce pra​wo​sław​no-po​li​tycz​nej. 17 Por​tal pra​wi​co​wo-pra​wo​sław​ny. 18 Nie​p rze​tłu​ma​czal​na gra słów: ros. mir to i świat, i po​kój. 19 Alu​zja do dwóch frak​cji krem​low​skich (wież). 20 Jed​no z opo​wia​dań be​sa​rab​skich M. Gor​kie​go o Cy​ga​nach. 21 „Z kar​to​fla​mi nie zgi​nie​my!” – po​p u​lar​ne w ZSRR chłop​skie po​wie​dzon​ko, po​cie​cha na trud​ne cza​sy. W 2009 r. ga​ze​ta „Kra​sno​jar​skij ra​bo​czij” po​wi​ta​ła tym ha​słem jed​ne​go z naj​bo​gat​szych lu​dzi w Ro​sji Mi​cha​i ła Pro​cho​ro​wa, kie​dy za​de​kla​ro​wał się ofi​cjal​nie jako oby​wa​tel Kra​ju Kra​sno​jar​skie​go. 22 W przybl.: „Sza​tan to dupa”. 23 W wier​szu M. Ler​mon​to​wa Śmierć po​e ty: „Lecz cier​nie, skry​te w liść lau​ro​wy, ra​ni​ły sław​ną jego skroń” (prze​kład Wie​sła​wa Kar​czew​skie​go). 24 U Ler​mon​to​wa są to „wy​nio​śli po​tom​ko​wie”; w jęz. ros. gra słów: po​t om​ki – po​don​ki (po​tom​ko​wie – szu​mo​wi​ny). 25 Ty​tu​ły po​wie​ści M. Czer​ny​szew​skie​go i A. Her​ce​na. 26 Miej​ska tra​dy​cja folk​lo​ry​stycz​na we współ​cze​snym la​ma​i zmie (przyp. red. ros.). 27 Okrzy​ki „Idio​ta”, „Bo​bok” to ty​tu​ły utwo​rów Do​sto​jew​skie​go, a „By​stro​no​gi” – opo​wia​da​nia Toł​sto​ja. 28 W przybl. „Ale na​roz​ra​bia​łeś”. 29 Nie​p rze​tłu​ma​czal​na gra słów: ros. pro​my​sieł ma kil​ka zna​czeń: cha​łup​nic​two, pro​duk​cja i opatrz​ność (bo​ska). 30 Okre​śle​nie pre​sti​żo​wej dziel​ni​cy mia​sta. 31 U Pusz​ki​na: „Na to dru​gi mil​czą​co za​czął przed nim cho​dzić”; z wier​sza A. Pusz​ki​na Ruch, prze​kład Mie​czy​sła​wa Ja​stru​na. 32 Chwyt mar​ke​tin​go​wy. 33 Z wier​sza Alek​san​dra Bło​ka Naj​p ierw wszyst​ko w żar​t y ob​ró​c i​ła…, prze​kład Mie​czy​sła​wy Bucz​ków​ny. 34 Alu​zja do ro​syj​skiej pie​śni lu​do​wej Czor​nyj wo​ron (kruk); ang. mo​ron – ku​tas. 35 Ba​t rak (ros.) – pa​ro​bek. 36 Au​tor wy​ko​rzy​stu​je tu zbież​ność na​zwisk: Wła​di​mir Ru​dol​fo​wicz So​łow​jow to dzien​ni​karz, pu​bli​cy​sta, pio​sen​karz, pre​zen​ter pro​gra​mów te​le​wi​zyj​nych; Wła​di​mir Sier​gie​je​wicz So​łow​jow – dzie​więt​na​sto​wiecz​ny fi​lo​zof. 37 Pa​ni​ka​di​ło – ży​ran​dol cer​kiew​ny. 38 Po​ję​cie bud​dyj​skie z jęz. ty​be​tań​skie​go, ozna​cza​ją​ce do​słow​nie każ​dy przej​ścio​wy stan eg​zy​sten​cji, naj​czę​ściej stan po​śred​ni mię​dzy śmier​cią a na​ro​dzi​na​mi. 39 Bę​dąc w Rzy​mie, po​stę​p uj jak Rzy​mia​nie (ang.). 40 Nie​p rze​tłu​ma​czal​na gra słów: ros. sło​wo duma (myśl) to rów​nież na​zwa par​la​men​tu (Duma); „roz​wią​zać dumę” (ros. ra​spu​-

stit’) zna​czy rów​nież np. „roz​wi​nąć myśl”. Fi​lin (ros.) – sowa, pu​chacz; al​ko​nost – ba​jecz​ny ptak z ludz​ką gło​wą; za​p ew​ne cho​dzi o Wła​di​mi​ra Na​bo​ko​va, któ​ry uży​wał cza​sem pseu​do​ni​mu Si​rin (pu​chacz). 42 Trzy Kaje – Dhar​ma​ka​ja, Nir​ma​na​ka​ja i Sam​bho​ga​ka​ja – trzy źró​dła, trzy skła​do​we czę​ści pust​ki w na​u ko​wym la​ma​i zmie (przyp. wyd. ros.). 43 Ros. toł​ku (dop. od sło​wa tołk – sens, po​ży​tek) jest brzmie​nio​wo zbież​ne z imie​niem lamy Dżam​bo​na: Tul​ku. 44 Man​tra Pradż​nia​p a​ra​mi​ty (Do​sko​na​łej Mą​dro​ści). 45 Pia​t ak (ros.) – pią​tak, mo​ne​ta pię​cio​ko​p iej​ko​wa, a taże ry​jek, ryj. 46 Z fr. „ry​mo​wa​ne koń​ców​ki” – za​ba​wa po​etyc​ka, po​le​ga​ją​ca na do​p i​sy​wa​niu ko​lej​nych li​ni​jek wier​sza przez róż​ne oso​by, przy czym za​sła​nia się po​p rzed​nią li​nij​kę, zo​sta​wia​jąc tyl​ko ostat​nie sło​wo, do któ​re​go na​le​ży do​brać rym. 47 Pa​chi​tos – ro​dzaj cien​kie​go pa​p ie​ro​sa, za​wi​ja​ne​go jak cy​ga​ro w liść ku​ku​ry​dzia​ny. 48 Z dwu​znacz​ne​go wier​szy​ka Koź​my Prut​ko​wa. 49 Alu​zja do słów Ra​skol​ni​ko​wa w Zbrod​ni i ka​rze Do​sto​jew​skie​go. 50 Ty​tuł jed​ne​go z ar​ty​ku​łów Ni​ko​ła​ja Do​bro​lu​bo​wa o twór​czo​ści Alek​san​dra Ostrow​skie​go. 51 Ro​syj​ska pio​sen​kar​ka i ak​tor​ka fil​mo​wa, sym​bol sek​su. 52 Ra​sta​moż​ka (slang ros.) – cle​nie to​wa​rów; sie​ra​j a (sza​ra) ra​sta​moż​ka – cle​nie pół​le​gal​ne, za ła​p ów​ki, przy za​ni​że​niu de​kla​ro​wa​nej war​to​ści to​wa​ru. 41

Prze​kład: Ewa Ro​jew​ska-Ole​jar​czuk Re​dak​tor se​rii: Ka​ro​li​na Iwasz​kie​wicz Re​dak​cja: Mag​da​le​na Pe​tryń​ska Ko​rek​ta: Be​ata Wój​cik, Ka​ta​rzy​na Paw​łow​ska Re​dak​cja tech​nicz​na: Anna Ga​jew​ska Pro​jekt okład​ki: Mo​ni​ka Kli​mow​ska, na pod​sta​wie kon​cep​cji gra​ficz​nej Zu​zan​ny Le​wan​dow​skiej Fo​to​gra​fia wy​ko​rzy​sta​na na I stro​nie okład​ki: © Ni​ka​da/istock​p ho​to.com Fo​to​gra​fia au​to​ra: © Pe​ter Pe​i tsch/pe​i t​sch​p ho​to.com Skład i ła​ma​nie: Tekst – Mał​go​rza​ta Krzy​wic​ka Pia​secz​no ul. Żół​kiew​skie​go 7a Gru​p a Wy​daw​ni​cza Fok​sal Sp. z o.o. 00-372 War​sza​wa, ul. Fok​sal 17 tel./fax (22) 646 05 10, 828 98 08 biu​ro@gwfok​sal.pl www.wab.com.pl ISBN 978-83-7747-362-7 Skład wer​sji elek​tro​nicz​nej: Mi​chał Olew​nik / Wy​daw​nic​two W.A.B. i Mi​chał Na​ko​necz​ny / Vir​tu​alo Sp. z o.o.

Wik​tor Pie​le​win (ur. 1962) stał się sław​n y dzię​ki ro​syj​skiej Na​gro​dzie Bo​oke​ra za tom pro​zy Si​nij fo​nar’ (Nie​bie​s ka la​tar​nia, 1991). Jest au​to​rem ksią​żek: Mały pa​lec Bud​dy (1996; W.A.B. 2003), Ży​cie owa​dów (1997; W.A.B. 2004), Ge​ne​ra​tion ‘P’ (1999; W.A.B. 2002), Świę​ta księ​ga wil​ko​ła​ka (2004; W.A.B. 2006), Hełm gro​zy (2005; wyd. pol. 2006), Em​pi​re V (2006; W.A.B. 2008) oraz opo​wia​dań wy​da​nych w zbio​rach Omon Ra i inne opo​wie​ś ci (W.A.B. 2007) i Krysz​ta​ło​wy świat (W.A.B. 2008). W swo​im kra​ju Pie​le​win jest ty​leż po​p u​lar​n y, co kon​tro​wer​syj​n y; w 2002 roku ro​syj​ska or​ga​n i​za​cja mło​dzie​żo​wa po​p ie​ra​ją​ca Wła​di​mi​ra Pu​ti​n a ogło​si​ła li​stę pi​sa​rzy i ksią​żek „słusz​nych” i „nie​słusz​n ych” – na​zwi​sko Pie​le​wi​n a otwie​ra tę dru​gą. Stro​n a in​ter​n e​to​wa au​to​ra: pe​le​vin.nov.ru