Cijf: "! ~.
\
"I;,
"•i
BIOLOGIA .
. F
"" ).
Poziom podstawowy i rozszerzony .,
\..··
<
·"t
M~1tgorzata Duclkiewicz-Świerżyóska . Krystyna OlechnowiczcGworek Maria Wilk
.„ ~{~"t .„,„ ·;~~J\ "L, ...~
;
•
i •
I.
~!
~„~
·"
" ,
„1„
.... r"
Wydawnictwo Szkolne OMEGA Kraków 2010
„,
3
SPIS TREŚCI
Copyright© 2010 by Wydawnictwo Szkolne OMEGA
Wstęp
5
Informacje ogólne
7
Standardy wymaga11 egzaminacyjnych Różnice między poziomem podstawowym a rozszerzonym Opis egzaminu z biologii Informacja o, konstrukcji arkuszy egzaminacyjnych Typy zadań stosowanych w arkuszach egzaminacyjnych
Redaktor serii: Teresa Mikuta Projekt okładki: Artur Młynarz Adiustacja i korekta: Anna Zechenler, Joanna Cybula Opracowanie graficzne, skład i łamanie: Marzena Paleczny, Rafał Kulig
Najczęściej pojawiające się błędy
w odpowiedziach Przebieg egzaminu
zdających
egzamin z biologii
Zadania
Wybrane struktury anatomiczne budujące organiz:ny Komórki Tkanki Budowa narządów Test sprawdzający Działanie narządów w organizmach Pokrycie ciała Ruch - układ kostny i mięśniowy Odżywianie - układ pokarmowy Oddychanie - układ oddechowy Krążenie - układ krwionośny Wydalanie - układ wydalniczy Regulacja procesów - układ nerwowy, hormonalny i narządy zmysłów Test sprawdzający Rozmnażanie i rozwój organizmów Układ rozrodczy Test sprawdzający Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe Choroby układów, odporność, nowotwory Test sprawdzający Genetyka Test sprawdzający Ekologia Test sprawdzający Ewolucjonizm Test sprawdzający Metabolizm, fizjologia Test sprawdzający Przykładowe zestawy zada11 maturalnych Zestaw I. Poziom podstawowy Zestaw I. Poziom rozszerzony Zestaw li. Poziom podstawowy Zestaw li. Poziom rozszerzony
ISBN: 978-83-7267-4·35-7 Wydanie llI
Wydawnictwo Szkolne OMEGA, 30-552 Kraków, ul. Wielicka 44 C lei. (12) 292 48 67, 292 48 68; tel./fax (12) 292 48 67 www.ws-omega.com.pl e-mail:
[email protected]ł
.„ •J
Druk: Zakład Graficzny COLONFL „ •SA ' l(r·alco'w ~ , ttl • 1)·)1 • Jrows I·
I
k,e, •Ili
7
10 11 11 1'1
'D
26 26 27 27 27
36 44
50 62
62 70 76 84
93
101 109 116
129 129 140 152 152 161 167 188
198 217 230
251 263 277 301
301 312 324 334
'· ilU 4
9'
''
5
Biologia. Matma
Modele odpowiedzi
Wybrane struktury anatomiczne l
351 budujące
organizmy
Budowa narządów Test sprawdzający Działanie narządów w organizmach
Pokrycie ciała Ruch - układ kostny i mięśniowy Odżywianie - układ pokarmowy Oddychanie - układ oddechowy Krążenie - układ krwionośny Wydalanie - układ wydalniczy Regulacja procesów - układ nerwowy, hormonalny i narządy zmysłów Test sprawdzający Rozmnażanie i rozwój organizmów Układ rozrodczy Test sprawdzający Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe Choroby układów, odporność, nowotwory Test sprawdzający Genetyka Test
sprawdzający
Ekologia Test sprilwdzaj
351 351 355 358 361 365 365 368 371 374 378 381 384 387 391 391 396 400 400 404 406 414 418 424 428 436 439 445 449 449 451 455 458
WSTĘP część
Seria publikacji Matura, której się
stanowi niniejsza
książka,
ma
ułatwić
przygotowanie
do egzaminu maturalnego. Pozostałe pozycje poświęcone są najczęściej wybieranym
przedmiotom maturalnym, powinny zatem zainteresować zarówno uczniów, jak i nauczycieli przygotowujących
swoich wychowanków.
Matura sprawdza przede wszystkim zdających. Wynikają
warte i
szczegółowo
one
bezpośrednio
każdego zdającego.
egzaminatorzy
przez
stosując
dotyczące
całej
umiejętności
edukacji
egzaminacyjnych.
egzaminacyjnego jest jednolitość: każdy egzamin jest taki sam Okręgowe
zewnętrzna polegająca
Komisje Egzaminacyjne
te same kryteria w
Opracowania z naszej serii praktyczne
wymagań
Równie istotna jest jego forma
powołani
kodowane prace,
w toku
z Podstawy programowej danego przedmiotu, a za-
opisane zostały w standardach
Cechą szczególną systemu
dla
wykształcone
całym
sprawdzają
i
na tym,
że
oceniają
za-
kraju.
przekazują wszechstronną wiedzę teoretyczną
i wskazówki
egzaminu z danego przedmiotu. Prezentujemy zatem:
u
opis egzaminu z danego przedmiotu,
o o
zbiór zadań w
szczegółowy
wykaz wymagań egzaminacyjnych, układzie
treści
realizowanych
przedmiotowych i w· odniesieniu
do poszczególnych standardów wymagań egzaminacyjnych. O
wyjątkowej wartości
wszystkich
książek
z tej serii decyduje fakt,
przez nauczycieli-praktyków, którzy nie tylko dobrze tują się
w
założeniach
egzaminu.
Są
nych lub osoby od wielu lat zajmujące Układ materiału
w
znają
to pracownicy CKE i się
że zostały
realia szkolne, ale
Okręgowych
napisane
również
Komisji
orien-
Eg~aminacyj
tworzeniem systemu egzaminacyjnego.
książkach umożliwia
zarówno
samodzielną naukę,
jak i
pracę
pod
kierunkiem nauczyciela. Mamy
nadzieję, że pomożemy
zapominać, że umiejętności
w
myśl
przyniesie
zasady
maturzystom
„ćwiczenie
pożądany
przygotować się
do egzaminu - nie wolno
czyni mistrza", tylko systematyczne
kształcenie
efekt w postaci dobrze zdanego egzaminu.
Wszystkim naszym Czytelnikom
życzymy
sukcesu! Teresa Mikuta Redaktor serii
6
Biologia. Matura
7
Slandarcly wymaga11 egzaminacyjnych
INFORMACJE OGÓLNE Standardy wy1naga1i egza1ninacyjnych Standard to norma, a więc wzorzec odpowiadający ustalonym parametrom jakości. Standardy wymagań egzaminacyjnych są zwięzłymi opisami osiągnięć na poszczególnych etapach kształcenia; normami wymagań obowiązującymi w toku egzaminów; normą wiedzy i umiejętności ustalaną i ogłaszaną przez MENiS, wyznaczającą zakres oraz stopień trudności zadań
mowych
egzaminacyjnych;
kształcenia
ogólnego
uszczegółowieniem
osiągnięć
zawartych w Podstawach progra-
wymaganych od uczniów na
końcu
danego etapu
kształcenia.
Zgodnie z
rozporządzeniem
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1O kwietnia
2003 roku standardy wymagań egzaminacyjnych z biologii przeprowadzenia egzaminu. Wiadomości
są
od 2005 roku
Opisuje
budowę
i funkcje organizmu
1.
człowieka:
a)
b) c)
2. a)
b)
Uwaga:
Zadania wyróżnione gwiazdką przeznaczone są dla zdających biologię na poziomie rozszerzonym.
j,j
do
i rozumienie
Zdający zna, rozumie i stosuje wymienione poniżej terminy, przedstawia oraz wyjaśnia określone procesy i zjawiska.
L
podstawą
opisuje budowę organizmu człowieka lub nazywa elementy budowy przedstawione na ilustracji; przedstawia zale·i,ności pomiędzy poszczególnymi struktu1·a111i; opisuje funkcje poszczególnych struktur.
Przedstawia zwhizki między struktur<) i funkcj') w organizmie człowieka: określa cechy budowy człowieka, stanowh1cc przystosowanie do pełnionych funkcji, wyjaśnia ich znaczenie; analizuje podobiet1stwa i rM.nice pomiędzy strukturami pclniQcymi podobne i różne funkcje w organizmie człowieka.
a) b)
pojęcia
prawa, a
także
Jak na poziomic podstawowym oraz opisuje budowę i funkcje na różnych poziomach organizacji życia i u różnych organizmów: opisuje obiekt biologiczny lub nazywa elementy jego budowy przedstawione na ilustracji; przedstawia zalc7.ności pomiędzy strukturami nalcżQcymi do różnych poziomów organizacji życia;
c)
opisuje funkcje poszczególnych struktur lub obiektów biologicznych.
2.
Jak na po::iomie podstawowym oraz przedslawia zwi<1zki pomiędzy struktun1 i funkcją na r<'>żnych poziomach organizacji życia: określa cechy budowy, stnnowh1ce przystosowanie do pełnionych funkcji, wyjaśnia ich znaczenie; analizuje podobie1\stwa i różnice pomiędzy strukturami pełniącymi podobne i różne funkcje.
a)
b)
'i';l-~~~I\ 8
. 4$1
Biologia. Matura
''+'
~ I
Standardy wymaga11 egzaminacyjnych
Tworzenie informacji 3.
Przedstawia i wyjaśnia zależności pomiędzy organizn1en1 i środowiskie1n:
a) b)
c)
a)
b)
c)
analizuje wpływ człowieka na środowisko; opisuje elementy środowiska i wyjaśnia relacje pomi<;dzy nimi; określa wplyw czynników środowiska na stan zdrowia i czynności życiowe człowieka. Przedstawia i wyjaśnia zjawiska oraz procesy biologiczne: opisuje zjawiska i procesy biologiczne lub nazywa elementy procesów przedstawionych na iluslracji; wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne, zachod~.:1ce w organizmie człowieka lub środowisku, określa ich znaczenie; opisuje i wyjaśnia zasady dziedziczenia cech i wynikaj')ce z nich konsekwencje dla człowieka.
3. a) b)
c)
Zdający rozwiązuje
Jak na poziomic podstawowym oraz: charakteryzuje środowiska życia organizmów; określa zwh1zck między środcęliskicm życia a budow:1 i czynnościami życiowymi organizi11ów; wyjaśnia podobict'1slwa i różnice w przystosowaniach organizmów do różnych środowisk.
1. a)
iJ.. a)
b)
Jak na poziomic podstawowym oraz: wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzące na różnych poziomach organizacji życia, określa ich znaczenie; opisuje i wyjaśnia zjawiska: zmienności, dziedziczenia i ewolucji oraz relacje między nimi.
c)
d) 2.
Korzystanie z informacji
wykorzystuje i przetwarza wymienione poniżej informacje.
b)
c) 1. a) b)
Odczytuje informacje przedstawione w formie:. tekstu o lcmatycc biologicznej; Label i, wykresu, schematu, rysunku.
l.
2. a)
Selekcjonuje, porównuje informacje: porządkuje informacje według wskazanego kryterium; określa podobict1slwa i różnice; dobic1:a i slosujc kryteria selekcji i porównywania.
2.
Przetwarza informacje według podanych zasad: konstruuje label<;. wykres, schcmal, rysunek; redaguje poprawny merytorycznie opis przedstawionego w innej formie obiektu, ~.jawiska lub procesu.
3.
b) c) 3. a) b)
niżej
problemy i interpretuje informacje.
Planuje działania na rzecz własnego zdrowia i ochrony środowiska: określa obiekt (przedmiot), zakres, cel
1.
działania;
b)
a)
Zdający
podane
Jak na poziomie podstawowym. 3. a) b)
Jak na poziomie podstawowym.
opisuje możliwy do realizacji sposób działania, dobiera odpowiednie metody i środki, przewiduje skutki; wskazuje osoby lub organizacje (instytucje), które mog:1 udzielić wsparcia; planuje przebieg obserwacji.
Jak na poziomic podst~~~wym oraz pl:anuje działania, cksperymehty i obserwacje - formułuje problem badawczy, stawia hipotezę, dobiera obiekt i metodę, planuje przebieg obserwacji lub eksperyinentu.
Inlcrprctujc informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy prezentowanymi faktami: objaśnia i komentuje informacje, określa tendencje zmian, wyjaśnia zwh1zki przyczynowo-skutkowe; odnosi się krytycznie do tekstu lub danych, np. oddziela fakty od opinii, wskazuje: niespójności, blądy logiczne, niewłaściwą metodykę; wykonuje obliczenia, rozwh1zujc zadania z zakresu dziedziczenia cech u człowieka.
2.
Jak mi poziomic podstawowym oraz wykonuje obliczcnia,rozwiązujc zadania z zr.krcsu dziedziczenia ,cech u róźnych 01:ganizr~1ów.
Formułuje wnioski oraz formułuje i uzasadnia opinie na podstawie analizy informacji: dobiera racjonalne argumenty; konstruuje samodzieln:1 wypowiedź poprawn:1 pod wzgl<;dcm logicznym i merytorycznym.
3.
Jak na poziomic podstawowym.
Zastosowanie standardów
Standardy
Jak na poziomic podstawowym.
nym -
są
pomocą zadań
1; 1:
I
przedstawiają umiejętności,
zatem dla
układających
zadania
które
będą
informacją,
sprawdzane na egzaminie matural-
jakie
zawartych w testach egzaminacyjnych.
umiejętności należy sprawdzać
za
10
Biologia. Matura
Różnice między
poziomen1 podstawowy1n a rozszerzonym
Uczniowie po ukończeniu gimnazjum powinni znać podstawy anaton:iii człowieka i zasady funkcjonowania
własnego organizmu, dostrzegać znaczenie higienićinego trybu życia,
Opis egzaminu z biologii
Opis egza1ninu z biologii Informacja o konstrukcji arkuszy egzaminacyjnych
a także orientować się w podstawach genetyki. W liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i technikum na poziomie podstawowym pogłębia się nabyte wcześniej wiadomości dotyczące funkcjonowania ludzkiego
Il
Przed przystąpieniem do pracy nad konstrukcją bądź rozwiązywaniem zadań lub sprawdzianów należy zapoznać się z wymienionymi poniżej dokumentami w takiej kolejności, w jakiej zostały tu przedstawione.
organizmu. Omawiane są również takie zagadnienia, jak główne funkcje organizmu i struktury, które są za te funkcje odpowiedzialne, role poszczególnych układów w utrzymaniu
I - Podstawa programowa
homeostazy, rozwój człowieka od chwili poczęcia, czynniki chorobowe, choroby różnych
Zgodnie z rozporządzeniem MENiS, Podstawa programowa wytycza cele nauczania i za-
·układów i narządów (w tym choroby nowotworowe), prawidłowe odżywianie się człowieka (zawartość
z dziedziny budowę
cyzuje, jakie powinny być osiągnięcia uczniów na danym etapie kształcenia.
genetyki uwzględnia się budowę kwasów nukleinowych, syntezę białek,
genu, kod genetyczny, czynniki mutagenne, istotę mutacji i ich wpływ na wy-
stępowanie inżynierii
chorób dziedzicznych. Przedstawiane są perspektywy, możliwości i osiągnięcia
genetycznej oraz zastosowanie biotechnologii.
z ekologii i ochrony środowiska pod uwagę bierze się następujące zagadnienia: ewolucję i
dania szkoły, podaje kanon treści, który należy uwzględnić w toku nauczania, oraz pre-
energetyczna pokarmów, rola i źródła witamin oraz mikroelementów).
różnorodność biologiczną,
czynniki
kształtujące
i
sprzyjające
jej utrzymaniu oraz nowo-
czesne formy upraw roślin i hodowli zwierząt (korzyści oraz zagrożenia). Kształcenie
li - Standardy wymaga1i egzaminacyjnych Standardy wymaga1i maturalnych sci
uszczegółowieniem
zawartego w Podstawie progra-
mowej opisu uczniowskich osiągnięć, sprawdzanych na końcu ostatniego etapu edukacji
podczas egzaminu maturalnego (zgodnie z rozporządzeniem MENiS). Jest to ustalona dla każdego przedmiotu norma wiedzy i umiejętności, wyznaczająca sposób układania wymagań i zadar'l egzaminacyjnych.
na poziomie rozszerzonym także opiera się na wiadomościach zdobytych
w gimnazjum. Uczniowie omawiają - poza materiałem uwzględnionym na poziomie pod-
Ili - Informator maturalny
których zagadnień z fizjologii człowieka. Pogłębiają swoją wiedzę z genetyki i inżynierii gene-
szczegółowy spis wymagań egzaminacyjnych z danego przedmiotu, dokładne omówienie celów oceniania, układu egzaminu, procedur egzaminacyjnych, przykładowych zadań i sposobów ich oceniania oraz infor-
tycznej, zapoznają się z pracami Mendla, Morgana, dziedziczeniem płci oraz diagnostyką
macje dotyczące egzaminu maturalnego.
stawowym - kwestie dotyczące budowy i metabolizmu komórki, klasyfikacji i przeglądu poszczególnych grup systematycznych organizmów, fizjologii
roślin
i
zwierząt,
a
także
nie-
Publikacja ta, opracowana przez OKE i CKE, zawiera
genetyc~ną. Program na poziomie rozszerzonym uwzględnia problemy ewolucji - dowody, prawidłowości
i mechanizmy ewolucji,
zasługi
Karola Darwina, pochodzenie
życia
na Ziemi
i pochodzenie człowieka. Także biogeografii, biologii stosowanej w przemyśle i rolnictwie oraz ochronie środowiska poświęca się więcej uwagi. W obydwu programach (podstawowym i rozszerzonym) zdrowie jako wartość
najwyższą.
Dopiero po testem.
szczegółowym zapoznaniu się z tyrni dokumentami przystępujemy do pracy nad
IV - Arkusz egzaminacyjny człowieka
traktuje
się
Praca nad konstrukcją testu egzaminacyjnego 1. Opracowanie koncepcji testu.
składa się z następujących etapów:
Należy ustalić zakres treści nauczania (cele, materiał, wymagania). 2.
Sporządzenie planu testu.
W tym celu dokonuje
się analizy wybranego zakresu treści, materiału, wymagań prograliczbę zadań i ich podział według kategorii
mowych (podstawowe, rozszerzone), ustala celów oraz sporządza siatkę (plan) testu.
,,
12
''
Biologia. Matura
Przykład
Opis egzaminu z biologii
planu testu
Następnie można ustalić
13
standard.
Standard wymagań I.
Wiadomości i rozumienie
Zdający zna, rozumie i stosuje terminy, pojęcia, prawa, przedstawia oraz wyjaśnia procesy i zjawiska. Określamy badaną umiejętność. Uczeń
potrafi:
1a) opisać budowę i funkcje organizmu człowieka lub nazwać elementy budowy przedstawione na ilustracji.
Układamy zadanie wraz z kluczem punktowania 3. Przykład
Opracowanie kartoteki testu -
szczegółowego
opisu badanych
umiejętności
ucznia.
Zadanie 1. Schemat przedstawia łuk odruchowy. Z poniższych określeń wybierz te, które opisują
kartoteki do testu dotycz:icego czynników chorobowych i chorób nowotworowych
elementy łuku odruchowego i wpisz je w odpowiednie pola w tabelce. określa
l.
. I/3/c
2.
l/tJ./c
wyjaśnia
zasady dziedziczenia cech i wynikające z nich konsekwencje;
3.
l/'1/b
wyjaśnia
procesy zachodzące w organizmie cztowicka;
4.
lll/3/a
dobiera argumenty na podstawie analizy informacji;
5.
lll/2/a
interpretuje
infornmcję;
informację;
wplyw czynników na stan zdrowia;
6.
ll/2/c
selekcjonuje
7.
11/3/a
przetwarza
8.
11/1/b
odczytuje
4.
informację
perykarion
6
2 1
3
1 1
informację przedstawioną
pery kari on
2
z danych w tabeli na wykres; w formie schematu.
1
Efektor, receptor,
ośrodek,
neuroprzekaźnik,
synapsa.
neuron ruchowy, neuron
Układanie zadań i przygotowanie ostatecznej wersji testu. Konstruowanie zadań.
Należy
l.
najpierw dokonać analizy umiejętności i treści w Podstawie programowej.
4·.
2.
5.
Przykład
3.
6.
Po skonstruowaniu zadań należy: Rozumienie podstaw działania \Vłasnego organiz1nu w stosunku do wiedzy nabytej w gimnazjum.
Umo:i.liwienie ucznio1n zrozu111icnia
zasad funkcjonowania organizmu.
własnego
C:ilówne funkcje organizmu i struktury anatomiczne odpowiedzialne za wypełnianie tych funkcji.
Znajomość
funkcji fizjologicznych róż nych układów 01-g<1nizmu człowieka.
li.
O
ustalić kolejność zadań,
U
zredagować instrukcję dla ucznia,
')
opracować kartę odpowiedzi dla ucznia.
pośredniczący,
neuron czuciowy,
14
Biologia.
Mat~1ra
Opis egzaminu z biologii
Typy zadań stosowanych w arkuszach egzaminacyjnych
15
W organizmie ryby słodkowodnej stężenie soli mineralnych jest wyższe niż
u
stężenie w otaczającej je wodzie. Woda wdziera się do ich organizmu przez
Egzamin maturalny to końcowa forma kontroli przeprowadzana w pq,staci testu pisem-
tkanki skrzeli. W obronie przed pęcznieniem i pękaniem komórek usuwają
nego. W jego skład wchodzą dwa rodzaje zadań: otwarte i zamknięte.'Warto wyjaśnić, jak
nadmiar wody przez nerki, a bilans soli mineralnych wyrównują przez wy-
dany typ zadania rozwiązywać, jakie trudności można napotkać przy pracy nad nim, jakiego
chwytywanie brakujących jonów z wody. Odpowiadają za to zadanie komórki solne skrzeli - 1 p.
rodzaju błędy najczęściej popełniają uczniowie. l
I.
Zadania otwarte
u
Odpowiedź na zadanie powinna być sformułowana adekwatnie do polecenia. Ma ona ograniczyć się do kilku złożonych lub kilkunastu prostych zdań. Przy ocenie zwraca się uwagę na logikę ujęcia zagadnienia.
Rozprawka - typ „czynności słowne" Zadanie 2.
Zadanie 1. :,..
Rysunki przedstawiają ryby kostnoszkieletowe: jedna z nich żyje w wodach słodkich, druga - w wodach- słonych. Posiadają one inne mechanizmy przystosowujące je do środo
);>
Napisz, co nazywamy szczepionką. Wyjaśnij, co następuje w organizmie po wprowadzeniu szczepionki.
wiska. Określ, jakie jest stężenie środowiska, w którym żyje każda z ryb, w stosunku do ich Punktacja odpowiedzi
płynów ciała; opisz mechanizm osmoregulacji u obu ryb.
u sole woda
sole woda
Za podanie właściwego określenia szczepionki - 1 p.
Za wyjaśnienie mechanizmu działania szczepionki - 1 p. Model odpowiedzi O
__,....
u
Szczepionka to preparat zawierający zarazki zabite lub żywe, lecz pozbawione właściwości chorobotwórczych - 1 p.
O
Wprowadzenie szczepionki do organizmu powoduje, że wytwarzają się limfocyty. Komórki te długo „pamiętają" o kontakcie z antygenem i są gotowe w razie infekcji do ·uruchomienia produkcji przeciwciał na dużą skalę. Takie
Punktacja odpowiedzi
o
Za prawidłowe określenie środowiska życia obu ryb - 1 p.
u
Za opis mechanizmu osmoregulacji u ryby
słonowodnej
sztuczne zmuszanie organizmu do wytwarzania przeciwciał zapobiega rozwii
- po 1 p.
Komentarz
Model odpowiedzi
O
Ryba I - ryba morska; płynów ciała
stężenie środowiska,
w którym
żyje,
jest
wyższe
od
stężenia
(hipertoniczne).
Ryba li - ryba słodkowodna; stężenie środowiska, w którym żyje, jest niższe od stę żenia płynów ciała
o
(hipotoniczne).
Ryby morskie są narażone na utratę wody, gdyż stężenie soli mineralnych w morzu jest wyższe niż w płynach tkankowych. Ryby morskie piją jednak wodę słoną,
i•l
nięciu się choroby w razie wtargnięcia do organizmu zarazków chorobotwórczych - 1 p.
słodkowodnej
a nadmiar jonów usuwają głównie przez skrzela - 1 p.
Odpowiedź do zadania powinna być skonstruowana zwięźle. Ma ona ograniczyć się do sformułowania kilku prostych zdań.
t
16
Typ
„czynności
na symbolach"
l
do udzielania odpowiedzi należy szczeg.ółowo przeanalizować schemat, odczytać wszelkie podpisy, prześledzić kierunek zwrotu strzałek.
Zadanie 1.
>
17
Opis egzaminu z biologii
Schemat przedstawia przemiany metaboliczne, w których
powstają'
/
szkodliwe produkty
przemian związków azotowych. Wyjaśnij, na czym polega proces dezaminacji aminokwasów. Wykaż zależność rodzaju końcowego produktu przemiany związków azotowych od
Zadanie 2.
środowiska życia.
y
Na podstawie Odpowiedź
przystąpieniem
poniższego
wzoru
uzębienia
an1inokwasy
i.
~
cykl mocznikowy
rodzaj
spożywanego pożywienia.
2121
~1inacja NH,
określ
ssaka
uzasadnij. 2123
. ketokwas (RCCOOH)
Punktacja odpowiedzi
o o
liczne przemiany prowadz')ce do
Za określenie rodzaju spożywanego pokarmu - 1 p. Za uzasadnienie - 1 p.
Model odpowiedzi
o
Uzębienie
o
We wzorze występują wszystkie rodzaje zębów (siekacze, kły, przedtrzonowe, trzonowe) przystosowane do rozdrabniania zróżnicowanego pokarmu.
wskazuje na
spożywanie
pokarmu
zróżnicowanego (roślinno
-mięsnego).
kwas moczowy
CO(NH,).,
NH,
l
o
wyjaśnienie określenia
u
Za
„dezaminacja" - 1 p.
o
Za wykazanie zależności typu
związku
od
zadania potrzebna jest znajomość sposobu zapisu typu
kolejności ułożenia zębów
uzę
w szczęce.
- 1 p.
Typ „zadania krótkiej odpowiedzi"
o
Proces dezaminacji polega na NH 2 - 1 p.
o
Organizmy
żyjące
w
produkt przemian
odłączeniu
środowisku
związków
od aminokwasów grupy aminowej
wodnym
usuwają
azotowych. Jest to
amoniak jako
związek
końcowy
bardzo toksyczny,
dobrze rozpuszczalny w wodzie. Ze względu na dostępność wody, organizmy mogą pozwolić
żeniu
rozwiązania
bienia oraz
środowiska
Model odpowiedzi
te
Do
sobie na produkowanie NH 3; tak jest np. u ryb - 1 p.
dużej ilości
moczu o
w środowisku typowo lądowym, prowadzące bardzo oszczęd ną gospodarkę wodną, usuwają kwas moczowy, który nie rozpuszcza się, więc jest najmniej toksyczny; tak jest np. u gadów lądowych - 1 p.
'.>
Organizmy
środowisku wodno-lądowym
przez
zdających
w takich zadaniach
rzaniu odpowiedzi o informacje zbędne, co zabiera wypowiedzi, a w przypadku błędów merytorycznych
dużo
lub
lądowym,
Podpisz zaznaczone elementy budowy serca
człowieka.
2
niezmuszone
do bardzo oszczędnej gospodarki wodnej, produkują mocznik. Jest to związek rozpuszczalny w Hp, ale mniej toksyczny niż amoniak; tak jest np. u płazów- 1 p.
3
polegają
na posze-
czasu, lecz nie podnosi nawet obniżyć.
może ją
Zadanie 1.
Zwierzęta żyjące
w
Błędy najczęściej popełniane
małym stę
•.>
żyjące
Zadania tego typu są najczęściej stosowane w arkuszach egzaminu maturalnego. Ich konstrukcja wymaga odpowiedzi w formie jednego bądź kilku zdań. wartości
18
Biologia. Matura
r
19
Opis egzaminu z biologii
\
Punktacja
odpowiedżi
o
Zadanie 3.
Za podpisanie 1 elementu - 1 p.
,...
Model odpowiedzi
o o o
Na podstawie informacji zawartych w tabeli sformułuj wniosek dotyczący działania autonomicznego
układu
nerwowego.
1 - zastawka trójdzielna, 2 - przedsionek lewy, 3 - koniuszek serca.
Komentarz
o
Pamiętać należy,
aby właściwie dopasować nazwę części do cyfrowego ozna-
czenia.
Zadanie 2. );.-
źrenica
rozszerzanie
zw~żanie
oskrzela
rozszerzanie
zwc;7.nnic
serce
przyspieszenie akcji
zwalnianie
żołądek
spadek motoryki
wzrost motoryki
Nazwij przedstawiony na schemacie typ rozmnażania. Podaj cechy charakterystyczne ko:nórek.
Punktacja odpowiedzi
-~ie:)
O
Model odpowiedzi O
Układ współczulny
i przywspółczulny działają antagonistycznie na różne
narządy.·
zygota
gameta
Za podanie wniosku - 1 p.
Komentarz O Punktacja odpowiedzi
wionej informacji.
O
Za nazwanie - 1 p.
o
Za
wyjaśnienie
- 1 p.
Zadanie 4.
Model odpowiedzi
o o
:..-
Jest to izogamia - 1 p. Dwie jednakowej wielkości, ruchliwe komórki rozrodcze, męska i żeńska, łączą się
ze
sobą,
Na podstawie przeczytanego tekstu podaj trzy przykłady niekorzystnego działania alkoholu na
układ
nerwowy.
powstaje zygota - 1 p. Najbardziej wra'l.liwy na alkohol jest centralny
Komentarz
o
Wniosek ma charakter stwierdzenia wynikającego z interpretacji przedsta-
Należy
dobrze przyjrzeć się rysunkowi, aby zauważyć, że gamety mają jedna-
kową wielkość
oraz zdolność poruszania
się.
rażenie
malych dawek alkoholu 11ast(,'puje pora'l.enie tzw. się
postępowaniem.
inm~ ośrodki
mfo.gowe.
Po wypiciu
Człowiek
holu powoduje CZ(,'sto trwale
ośrodków
hamuj<)cych, mieszcz;1cych
Za podanie
przykładu
większej ilości
- 1 p.
alkoholu zostaj<) pora'l.one tak'l.e
slabo real;ujc na bod?.cc zmyslowc.
upośledzenie
Punktacja odpowiedzi 'J
nerwowy. Alkohol wywolujc po-
w korze 111ózgowcj. Kieruj<) one dowolnymi rucha111i czlowicka i sprawuj') kontrolę
nad jego
1.1.
układ
komórek nerwowych, bowiem utrudnia im zaopatrzenie w tlen. Pod wplywem
narz<1dów zmyslow)'t:h.
Duża ilość
alko-
··''''*·
20
Biologia. Matura
I:!
Model odpowiedzi
Odpowiedź
Alkohol powoduje: porażenie
u
komórek nerwowych;
/
.
porażenie tzw. ośrodków hamujących, które sprawują koptrolę nad postępo-
o
waniem
o
człowieka;
zmniejszenie
zdolności
21
Opis egzaminu z biologii
reagowania.
dobra - 1 p.
(j
czerwone krwinki,
o o
płytki
()
fibrynogen,
o
woda.
białe
krwi, krwinki,
Po uzgodnieniu sprawdzający ocenia tylko trzy pierwsze elementy.
Komentarz
o
Błąd często popełniany
podają Jeżeli
o
oni informacje
przez uczniów w tego typu zadaniach polega na tym, że
zaczerpnięte
z wiedzy
własnej,
a nie zawarte w
informacja w odpowiedzi nie ma związku z tekstem,
Innym
błędem
jest podawanie
większej
uczeń
liczby informacji,
niż
Komentarz Jeśli dany element ma kilka nazw, wówczas można wymienić je w nawiasie
o
tekście.
otrzymuje Op.
przy danym składniku, np. erytrocyt (czerwona krwinka). Dodatkowych infor-
tego wymaga
macji nie traktuje się jako błędnych.
polecenie.
Typ
„uzupełnianie"
Typ „wyliczanie" W zadaniach typu „wyliczanie" mentów budowy, które tym, że
wypisują
oni
najczęściej dokładnie określa się liczbę
należy podać. Błędy popełniane
więcej
elementów,
niż jest to
przez zdających
cech czy ele-
polegają głównie
wskazane w poleceniu. Jeśli
wśród
nionych elementów są przykłady poprawne i błędne, odpowiedź nie jest zaliczana w egzaminator nie wybiera poprawnych odpowiedzi wziąć
spośród
wymie-
całości
podanych przez ucznia.
poci uwagę odpowiedzi pierwsze, jeżeli takie jest uzgodnienie.
na
Zadanie 1. ';-
Skonstruuj tabelę, w której porównasz jelito cienkie z jelitem grubym, uwzględniając ich długość, budowę i funkcję.
-
Może
Punktacja odpowiedzi o Za prawidłowo skonstruowaną tabelę - 1 p.
o Zadanie 1. ,..
Wymień
Za jedno porównanie - 1 p.
Model odpowiedzi trzy
składniki
morfotyczne krwi
człowieka.
Punktacja odpowiedzi
u
Za trzy poprawnie podane
Model odpowiedzi <)
czerwone krwinki,
'J
płytki
krwi,
u
leukocyty.
Przykłady
odpowiedzi
Odpowiedź zła
- O p.
czerwone krwinki,
'J
płytki
- 1 p. budowa
poskręcane,
powierzchnia wewnętrz na z licznymi k
funkcja
trawienie białek, cukrów, tłuszczów; wchłanianie strawionego pokarmu
fibrynogen,
1
białe
krwinki.
okala jelito cienkie, posiada mniejszą od niegopąwierzclmię wewnętrzną
oclĆ:iągtinie wody isoli z 1łlcsti'awio ilych resztek pokarmowych
Komentarz
o
W tego typu zadaniach uczniowie często błędnie konstruują tabelę i nie zawsze pamiętają o wszystkich cechach wymienionych w poleceniu lub nie podają cech charakterystycznych.
krwi,
'J J
składniki
o
Podanie cech prawidłowo - ale bez ich porównania - obniża wartość odpowiedzi.
22
Biologia. Matura
23
Opis egzaminu z biologii
Zadanie 2.
Model odpowiedzi
Uzupełnij poniższy tekst następującymi wyrazami: wątroba, fałdy, kosmki, dwunastnica, I
l
Jelito cienkie składa się z trzech odcinków: ...................., jelita czczego i jelita krętego. Gruczoły jelita wydzielają sok jelitowy zawierający ..................... Powierzchnia błony śluzowej jelita tworzy liczne ..................... Powierzchnie błony jelita pokrywają palczaste wyrostki, tzw..................... jelitowe, których liczba sięga kilku milionów. Ich funkcja wiąże się z .................... strawionego pokarmu. Do jelita mają ujścia przewody z trzustki i przewód żółciowy z .................... .
,,
r
O
wątroby.
dwie warstwy:
maleńkie kłębki włosowatych naczyń krwionośnych.
kanaliki
kręte,
którymi
spływa
jest nieco ciemniejsza.
w niej
Od nich od-
tzw. mocz pierwotny.
takie zadania, w których nie jest podana liczba błędów
do odnalezienia.
Zadania zamknięte są ciekawym sposobem sprawdzania osiągnięć uczniów. Mają
dwunastnicy,
często
ich ocenianie jest
stosowane
są
w
łatwe,
różnego
obiektywne i nie zabiera
typu sprawdzianach,
dużo
również
również tę
czasu. Z tego powodu bardzo
na egzaminie maturalnym.
enzymy trawienne, fałdy,
Typ „zadania na dobieranie - przyporządkowanie"
kosmki,
Cechą zadań
tego typu jest niewielka liczba elementów do przyporządkowania. Aby
prawidłowo rozwiązać
zadanie, należy bardzo dokładnie przeczytać polecenie, a następnie
elementy uważnie przyporządkować. Z reguły podawane są także elementy, których dosto-
Zdarza się, że autor zadania polegającego na uzupełnieniu tekstu nie podaje . wyrazów, którymi można uzupełnić luki, lub podaje ich więcej - wtedy trzeba
sować
nie można. Należy je wykluczyć i wykorzystać pozostałe, odpowiadające sobie.
Zadanie 1. :;;..
Połącz
w pary nazwy podanych związków oraz ich charakterystykę.
2.
uniwersalny
Zadanie 1.
3.
podstawowy substrat energetyczny,
4.
produkt oddychania beztlenowego pożądany w produkcji wina.
Przeczytaj uważnie poniższy tekst i podkreśl występujące w nim błędy.
produkt oddychania tlenowego w
mięśniach,
Typ „korekta"
1.
przenośnik
i akumulator energii,
B - glukoza,
O-ATP.
\Xf przekroju nerki wyróżnia si\! dwie warstwy: zewnf,!trzn;i i wewnętrzn:1. \Varstwa zewnętrzna, zwana rclzeniow:), jest nieco ciemniejsza. Można w niej dostrzec malei\kie
kl<,!bki włosowatych naczy1\ krwionośnych. Od nich oclchodz;1 kanaliki kręte, którymi spływa tzw. mocz pierwotny. ·-----·----·--------·---------~----- ---·- ---------~---------~
------- ---------------·-·----- ---- -------- ·------.---------
Pary A ............... B ............... C ............... D .............. . Punktacja odpowiedzi
o Punktacja odpowiedzi O
wewnętrzną. Można
W zadaniach typu „korekta" należy bardzo dokładnie przeczytać tekst. Trudność sprawiają głównie
zaletę, że
wybrać odpowiednie.
:;;..
i
dostrzec
zwana
rdzeniową,
zewnętrzną
zewnętrzna,
li. Zadania zamknięte
Komentarz O
u
I
Model odpowiedzi
wchłanianie,
wyróżnia się
Warstwa
Komentarz
Za wpisanie dwóch nazw - 1 p.
o o o o o
W przekroju nerki
chodzą
'l·
Punktacja odpowiedzi O
o
!
wchłanianie, enzymy trawienne.
Model odpowiedzi
Za jedno podkreślenie - 1 p.
iii
Za dwie pary - 1 p.
u
''*' 11trn
A
1, B - 3, C - 4, D - 2.
24
Typ „zadania na
25
Opis egzaminu z biologii
Biologia. Malura
uporządkowanie"
odpowiedź
Typ „jedna
jest fałszywa" „
Zadanie 1. :,....
Zadanie 1.
Wstaw w wolne m1e1sca odpowiednie cyfry, uwzględniając kolejnp~ć narządów budu-
Wskaż,
:,....
,,
jących
przewód pokarmowy.
. . . . . . . . . . . . . . . jama ustna, „ .... „ .. „ „ .
dwunastnica,
........... „ ..
esica,
.... „ .. „ .. „ .
przełyk,
„ .... „ ... „ ..
żołądek,
„ .... „ .......
okrężnica,
..... „ ........
odbytnica,
l. r
l'l
A.
lipaza,
B.
trypsyna,
c.
renina,
D.
amylaza,
E.
chymotrypsyna.
Punktacja odpowiedzi
u
. . . . . . . . . . . . . . . jelito cienkie, ............... jelito
który z wymienionych elementów nie wchodzi skład soku trzustkowego.
Za znalezienie
błędnej
odpowiedzi - 1 p .
Model odpowiedzi
ślepe.
u
c.
Punktacja odpowiedzi
u
Za trzy poprawnie
uporządkowane narządy
Są
Model odpowiedzi (J
w pytaniu brakuje informacji,
jaką kolejność przyjąć
wymienianie od
najwyższych
odpowiedź
jest prawdziwa"
Zadanie 1.
partii organizmu.
W tabeli zamieszczono kilka
B.
elektrochemiczny.
C.
chemiczny.
D.
mechaniczny.
Punktacja odpowiedzi 'J
Za wybranie odpowiedzi - 1 p.
Model odpowiedzi
u A.
pamięć.
stwierdzeń dotyczących działania
enzymów.
Jeśli uważasz, że
dane stwierdzenie jest prawdziwe, otocz kółkiem literę P, jeżeli uznasz je za fałszywe - literę F. l.
Enzymy przyspieszają przebieg reakcji,
2.
Enzymy rozkładające białka St) często zamknięte w pęcherzykowatych ~rga nellach, zwanych lizosomami; ponieważ nadmierna aktywność enzymów proteolitycznych może prowadzić do samostrawienia komórek.
3.
W organizmach występuje duża różnorodność enzymów, ponieważ każdy rodzaj enzymu jesl odpowiedzialny za przeprowadzenie jednego typu reakcji.
4.
Wysoka temperatura powoduje, że enzymy przestają niszczone St) struktury trzeciorządowc białka.
Przewodzenie impulsu we włóknie nerwowym ma charakter elektryczny.
na
Zadanie 1.
Wybierz poprawne dokończenie zdania. A.
zdobyć wiedzę, ucząc się wyłącznie
przy wymienianiu :,....
Zadania wielokrotnego wyboru
..-·
uczniów. Bardzo często dotyczą skomplikowanych procesów biologicznych,
o których trudno Jeśli
narządów, należy rozpocząć
Typ „jedna
to zadania chętnie wykorzystywane, ponieważ pozwalają na sprawdzenie i ocenienie
umiejętności
1,4,8,2,3, 7,9,5,6.
Komentarz
u
„prawda/fałsz"
Typ
- 1 p.
Punktacja odpowiedzi
u
Za wybór - 1 p.
Model odpowiedzi
u
1-F,2-P,3-P,4-P.
ponieważ podwyższaj•) energię :lktywacji.
być
aktywne,
ponieważ
26'
Biologia, Matura
Najczęściej pojawiające się błędy
Wybrane slruklury anatomiczne bucluj;ice organizmy
27
ZADANIA
w odpowiedziach zdających egzamin z biologii Błędy wynikają
z:
1.
/ I nieznajomości roli narządów i układów oraz niewidzenia ich jako funkcjonalnej całości;
2.
stosowania niepoprawnej terminologii
(zdający
podaje nazwy potoczne zamiast
, naukowych); 3.
zbyt pobieżnego odczytywania informacji do zadania, a to uniemożliwia udzielenie
4.
udzielaniu innej odpowiedzi
5.
mylenia wniosku z opinią lub opisem;
6.
braku umiejętności analizy danych przedstawionych na wykresie lub schemacie;
7.
tworzeniu zbyt ogólnikowej odpowiedzi;
konkretnej, precyzyjnej odpowiedzi; niż
Wybrane struktury anato1niczne budujące organiz1ny Komórki Zadanie 1.
oczekiwana;
r
Wyjaśnij, dlaczego komórki zwierzęce i roślinne różnią się między sobą wielkością oraz kształtem.
(I p,)l/l/b
8.
wykazywaniu błędnych zależności przyczynowo-skutkowych;
9.
braku szczegółowej przedmiotowej wiedzy;
1O.
nieumiejętnego formułowania
Zadanie 2.*
opinii.
;....
Uzupełnij tabelę, wstawiając znak plus, jeżeli wymieniona struktura występuje w komórce, lub znak minus, jeżeli nie.
Przebieg egzaminu
(2 p,) I li le
Egzamin maturalny z biologii odbywa
się
na terenie
szkoły,
do której
uczęszczasz.
W no-
wej formule po raz pierwszy przeprowadzony został w maju 2005 roku w sesji wiosennej. Biologia należy do tej grupy przedmiotów, spośród których musisz wybrać przynajmniej jeden. Możesz ją zdawać na poziomie podstawowym lub rozszerzonym, a swoją decyzję musisz zgłosić do 20 grudnia roku poprzedzającego maturę. Dobrze byłoby jednak, gdybyś wybrał
poziom wcześniej - pod koniec pierwszej klasy lub na początku drugiej - ponieważ
będziesz miał Je.śli
Błona
komórkowa
Cytoszkielet Rybosomy
Aparat Golgiego
czas, by się rzetelnie przygotować.
wybierasz biologię jako przedmiot obowiązkowy, deklarujesz, na którym poziomie
Lizosomy
do niego przystąpisz (podstawowym lub rozszerzonym). Jeśli biologia będzie przedmiotem
Peroksysomy
dodatkowym, to zdajesz ją na poziomie rozszerzonym.
J:1clro komórkowe
Egzamin ma formę jętności
pisemną
- jest testem z zadaniami
sprawdzającymi wiadomości
i umie-
opisane w standardach wymagań.
Na poziomie podstawowym test zawiera no 120 minut. Za
rozwiązanie
uzyskując 30% punktów -
wszystkich
około
30 zadań, na których wykonanie przewidzia-
zadań możesz otrzymać
50 punktów. Zdasz egzamin,
czy to jednak wystarczy, aby kontynuować naukę w wymarzonej uczelni?
Na poziomie rozszerzonym test zawiera
średnio
36
zadań,
na których wykonanie prze-
znaczono 150 minut. Za ich rozwiązanie możesz uzyskać 60 punktów. Zadania odnoszą się do treści
na obu poziomach. Zdasz egzamin, uzyskując 30% punktów. Twoją pracę sprawdzą
egzaminatorzy z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej, a wyniki przesłane zostaną do szkoły.
>l
Mezosomy
1·i~łl[1
1
28
.Uh!01,:
Biologia. Matura
I
Zadanie 5.
Zadanie 3.* ;....
29
\V'ybrane slruklury anatomiczne buduj;1ce organizmy
Komórkę roślinną
Dopasuj przykłady komórek roślinnych do kształtu przedstawionych brył. I/
i
I
umieszczono w roztworze hipotonicznym.
(3 p.) ll/2/a
Gameta żeńska, komórki naczyń, komórki nabłonka, komórki korka, komórki skórki. I.
wakuola w roztworze izotonicznym
3.
2.
i--~~~~~~~~~~~~~~~
~~ u~~-
czas trwania procesu
5.
;....
Narysuj na podanym
wyżej
schemacie
krzywą,
która zobrazuje proces
zachodzący
w roz-
tworze hipotonicznym. (I p.) lll/2/a
Zadanie 6. ;,;..
Nazwij elementy zaznaczone na schemacie budowy komórki i określ ich funkcje. (4 p.) 1/1/c
Zadanie 7.* ;...
Zadanie 4.*
Podaj dwie funkcje siateczki
:r
w komórce. (2 p.) I/I le
Ściana pierwotna powstaje z celulozy, jest cienka i elastyczna. Ściana wtórna zawiera, oprócz celulozy, inne substancje, które ją pogrubiają i wzmacniają.
śródplazmatycznej
Zadanie 8.
Podaj jedną cechę wspólną dla ściany pierwotnej i wtórnej i jedną różnicę między nimi. (2 p.) 11/2/b
;...
Wyjaśnij
znaczenie określenia „autonomiczny" w odniesieniu do organelli komórkowych. (l p.) 1/2/a
Biologia. Malura
30
Zadanie 13. *
Zadanie 9.
:,..
31
\l(fybrane slruklury analomlcznc budujące organizmy
'r
Podkreśl struktury komórkowe charakterystyczne tylko dla komórek roślinnych.
/
/
Wyjaśnij, dlaczego zjawisko
plazmolizy można obserwować tylko w żywych organizmach.
(2 p.) I/I /a
Cytoplazma, błona komórkowa, ściana komórkowa, jądro, chloroplast, aparat Golgiego, mitochondrium, centriola, siateczka wewnątrzplazmatyczna.
(I p.) IN/b
Zadanie 14. 'Y
Nazwij organellum przedstawione na rysunku oraz podaj dwie funkcje, jakie pełni w komórce. (2 p.) 1/1/c
Zadanie 1O.*
:,..
Podaj nazwy plastydów, których funkcje opisano poniżej. (:l p.) I/1/c
1.
Nadają barwę kwiatom, nasionom zbóż, starzejącym się liściom.
2. 3.
Zachodzi w nich proces fotosyntezy. Gromadzone są w nich materiały zapasowe.
Zadanie 11.
:;;.
Oe.eń prawdziwość podanych stwierdzeń, wpisując obok nich litery P (prawda) lub F (fałsz). (2 p.) I/ l/ć
1.
Mitochondria są magazynąmi skrobi w komórce.
2.
W
3.
Cytoplazma wypełnia przestrzeń w komórce.
4.
Chloroplasly gromadzą produkly fotosyntezy.
Zadanie 15.
}-
Oceń prawdziwość
podanych stwierdzeń, wpisując obok nich litery P (prawda) lub F (fałsz). (2 p.) 1/1/c
jądrze komórkowym znajduje się infon~acja o składzie białek komórkowych.
występuj:/
plazmidy (koliste cz:isteczki DNA).
1.
W komórkach bakterii
2.
Wszystkie komórki zawieraj:/ jądra komórkowe.
3.
W komórkach baklcrii samo?.ywnych
4.
Komórki
roślinne
nic
zawierają
znajdują się
chloroplasly.
aparatu Golgicgo.
Zadanie 12.
:,..
Nazwij procesy zachodzące w komórce, oznaczone cyframi od 1. do 3.
Zadanie 16. (3 p.) TH/a ).o-
DNA
__1_.,. DNA DNA
Przeczytaj opis rybosomu i na jego podstawie
wymień
dwie cechy budowy charakte-
rystyczne dla tego organellum. (:1 p.) li/I /a
s,) lo slrukl ury występuj')CC w komórkach, zbudowane gl<'nvnie z białek. Kai.dy rybosom mRNA
złoi.ony
jest z dwóch podjednostek r(>i.nh,tcych si\' kształtem i skl:idcrn dwrnio.nym.
Rybosomy
W)'Stępuj:)
pojedynczo lub tworzq
zespoły.
Ich liczba zalci.y od typu komórki
oraz jej stanu fizjologicznego i jest skorelowana ze zdolności:) komórek do synlez)' białka. białko
białek
Charnktcrystyczn') cech
przenośnikowymi
kwasami rybonukleinowymi. Miejs-
ca akl)'wne okrdlane_s:l)ako A -aminokwasc>wc, I' -- pcplycl)'lowc, 1-: -- W)'jściowe.
'
11•fl
·1
r,~
Biologia. Matura
32
33
\Vybrane struklmy anatomiczne buduj,1ce organizmy
Zadanie 19. *
Zadanie ·17.* ';.-
:.
Na schemacie przedstawiono przebieg mitozy (I) i mejozy (li). Wyjaśnij, co oznaczają
r
Nazwij organelle A i B przedstawione w
tekście.
symbole 1n i 2n oraz podaj jedną cechę charakterystyczną dla każdeQp podziału.
(2 p.) 11/l/a
('l p.) 11/l/b
Z organellum A Zanim W\!.
się
białka wędrują dzięki pęcherzykom transportującym
do organellum B.
tam dostarn), „system" receptorów rozpoznaj,1cy bialka, sprawdza ich budo-
Bialka
nieprawidłowo
zbudowane
S')
z powrotem transportowane do organellum
A i w cytoplazmie ulegaj') degradacji. W organellum B tworz'! glikoproteiny.
Przekształcone
transportowane
5')
białka S')
modyfikowane, np.
w p<,!cherzykach z organellum
B do miejsc przeznaczenia.
G
Zadanie 20. >--
li
Schemat przedstawia jeden z procesów
zachodzących
w komórkach. Nazwij ten proces
oraz podaj miejsce jego przebiegu w komórce. (2 p.) 11/l/b
Zadanie 18.* ';.-
,-------1
L.?!~!<.?!.'.'-_:
Przeczytaj informację i na jej podstawie wpisz na schemacie znak X w punkcie progowym dla komórki przygotowującej się do podziału.
2NAD' ""'f'.
(I p.) 11/l/b
W 200 l roku trzej nobliści odkryli mechanizm kontroli cyklu komórkowego. Zbadali
2ADP + 2@
cykl komórki, w którym wyodrębnili kilka etapów: powielenia materiału genetycznego
2NADH
(faza S) i jego podziału, tworzenia białek (G2) oraz fazy wzrostu komórki (Gl). Ustalili, 2ATP
że gdy komórka dojdzie do punktu progowego, przygotowuje się do podziału. Nad tym,
-------------------
by cały prnces przebiegał sprawnie, czuwaj') liczne enzymy i określone białka. Pocz,1tek
coo-:
cyklu kontrnluje gen „start'; a enzymy nazywane kinazami białkowymi reguluj') cały cykl
---"'--"':__:~ 2 HCOI-d I :
komórkowy. Cykliny lo bialka reguluj,)ce działanie enzymu odpowiedzialnego za cy~_:__ -~----·-----,-------------------------·-----------~-------
pirogronian
I
:
CH,
i
mleczan
Zadanie 21.
>-
Na podstawie schematu przedstawionego w zadaniu 20. wymień końcowe produkty tego procesu. (2 p.) 11/1/a
Biologia. Matura
Zadanie 22. ~
\Xfybrane struktury anatomiczne buduj:)ce organiz1i1y
35
Zadanie 23.
Na podstawie przeczytanego tekstu podaj dwie cechy charakterystyczne dla apopwyjaśnij,
tozy i nekrozy oraz
który rodzaj
śmierci
„bar d ziej" przyjazny.
Dokończ zdanie
;.-
(I p.) lll/'l/a
Komórkami żywymi nazywamy takie, które posiadają zdolność do .......... „ ..., ........ „ .. „., ...............,.„.„.. „ ..... .
(3 p.) 111/2/a że
Na podstawie badat1 stwierdzono, jako patologiczna - mog<)
umierać
komórki - poza
śmierci<)
określam)
nekrotyczm1.
w sposób, który nazwano programcnva1w
występuje
komórkow<) (PCD). Nekroza
śmierci:)
wówczas, gdy komórka zostaje nieodwracalne
uszkodzona przez CZ)'nniki fizyczne lub chemiczne. W procesie t.ym komc'>rka jest bierna, nie ma
wpływu
prostu zostaje zabita.
na przebieg wydarze1'1, które doprowadzaj:) do jej Bezpośredni<)
przyc;,ym1
tak, aby było prawdziwe.
komórkowej )est dla organizmu /'
śmierci
śmierci
Zadanie 24.
>
Woda warunkuje istnienie komórek roślinnych i zwierzęcych. Uzasadnij to stwierdzenie. Wymień trzy przykłady roli wody w wymienionych komórkach.
- po
(I p.) 111/:\/a
nekrotycznej jest prawdopo-
dobnie utrata równowagi osmotycznej. Na skutek biernego transportu jonów komórka zwiększa swoją objętość, ponieważ napływ tychże zwiększony
jonów do jej
wnętrza
powoduje
pobór wody przez kom6rkę. Wzrost stężenia wewn:1t.rzkomórkowego wap-
nia wpływa hamuj:ico na syntezę ATP i zwiększa Organella komórkowe
ulegają spęcznieniu,
a w
aktywność
Zadanie 25. *
>
Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia.
enzymów prot.eolitycznych.
późniejszym
(I p.) III/I
etapie - zniszczeniu na -------~
skutek rozerwania membran. łuje
Cała zawartość
komórki wylewa
się
na zew11:1trz. \Vywo-
---------------- -- --- -- -- --- -- --- Skrojone z ogonka liścia begonii komórki umieszczono w kropli wody i obserwowano
--------~
-
~---
~
niepoż')dane.
pod mikroskopem wakuole z sokiem komórkowym. Następnie dodano kilka kropli
Podczas apoptozy komórka uczestniczy w zachodz9cych w niej zmianach. Uruchamia
stężonego roztworu sacharozy i ponownie obserwowano pod mikroskopem zmiany
szereg mechanizmów molekularnych i biochemicznych, które w konsekwencji pro-
zachodz:)ce w komórce.
to w organizmie reakcje zapalne. Z lego powodu zmiany martwicze S')
wadzą
do jej
zachodzą
śmierci. Następuje
utrata wody z komórki, w sposób zorganizowany
zmiany w j:)drze, DNA zostaje
pocięte
na fragmenty, dochodzi do utraty
Zadanie 26.
struktur mikrofibrylarnych, cytoplazma ulega kondensacji, białka błonowi' t.raq wlaści WQ
strukturę. Tworzą się pęcherzyki,
i fragmenty chromatyny. Odrywaj':) komórki otacznj<)ce. Zdarza
się,
się
Komórka jest podstawową jednostką strukturalno-funkcjonalną każdego żywego organizmu.
w których zamykane s:) organella komórkowe one od komórki umieraj:1cej i S<)
:i.e komórki umieraj<)CC
śmicrch)
pożerane
przez
apoptycz:i pozostaj')
>
Uzasadnij powyższe stwierdzenie, używając dwóch argumentów. (2 p.) 111/:l/a
w organizmie na stale, np. soczewka oka zbudowana jest z martwych komórek, w któ-
rych cytoplazma
została
zast:1piona przez
krystałiiw.
warstw migruj:) na zewn:)lrz, ulegaj:) apoptozie, a ich tworząca warstwę
mórek przez
ochronn:) a·.l do momentu
v..r skórze
komórki z
głębszych
cytoplazmę zastępuje
złuszczenia
keratyna
i zast:)pienia martwych ko-
Zadanie 27. *
>
Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń, wpisując obok litery P (prawda) lub F (fałsz).
następne.
(2 p.) 111/2/b
A. Tustanow.ska-Slachura, lv1. Slowii'iska, Apu11/oza - sa1110/)(jjczt1 .i:111frn'. ko11u>rki,
__ .. ,,lliol()t;i;i__1"._:'izl((_'I<'" 2()()0,nrl, s._;J:
,r*1'1!'
1.
Wszystkie komórki eukariotyczne po!Qczone są ze sob:1 plazmodesmami.
2.
Podział komórkowy lo wieloetapowy proces, w którym w różnym stopniu uczestnicz:1 wszystkie struktury komórkowe.
3.
Centriole umożliwiaj<) tworzenie wrzeciona podziałowego i cytokinetycznego.
'1·.
Zadaniem kariokinezy jest przywrócenie zakłóconej w fazie S ilości DNA.
IJQI 1$' Biologia. Matura
36
Zadanie 30.
Tkanki
Na przekroju poprzecznym przez
Zadanie 28. :;..-
37
Wybrane struktury anatomiczne buduj<)Ce organizmy
pod
//
skórką
komórki
miękiszu
liść rośliny
okrytonasi':nnej (bzu lilaka) obserwujemy
palisadowego. Pod nim
występuje miękisz gąbczasty.
Podaj 2 cechy charakterystyczne dla komórek przedstawionej tkank'L (I p.) 1/1/a
skórka górna
miękisz
palisadowy
chloroplasty mif,'kisz palisadowy ksylem (drewno) floem
(łyko)
skórka dolna komórki szparkowe
Zadanie 29. * Budowa tkanek jest ściśle związana z funkcją, jaką ta tkanka pełni w organizmie. Na
>-
rysunku obok przedstawiono różne rodzaje nabłonka. )..-
Wykonaj 1.
w pęcherzykach płucnych,
2.
w przewodzie pokarmowym (od żołądka do odbytnicy).
polecenia.
tosyntezie.
Wskaż, wybierając z podanych niżej, nabłonek, który występuje:
1.
poniższe
Określ, która z przedstawionych tkanek w większym stopniu uczestniczy w fo(l p.) 1/1/a
2.
Wymień
dwie cechy budowy
różniące miękisz
palisadowy i gąbczasty.
(2 p.) I/I /a
(2 p.) 11/1/a
3.
Podaj
inną (niż
fotosynteza)
funkcję miękiszu gąbczastego. (I p.) 1/1 /a
Zadanie 31. * )..-
Przyporządkuj
rodzaj tkanki do
pełnionej
przez
nią
funkcji. (2 p.) 1/1/c
ll
Ili
IV
A.
chłonna,
1.
miękisz
B.
przewodząca,
epiderma,
c.
okrywająca,
2. 3.
D. asymilacyjna,
4.
sklerenchyma,
E.
5.
ksylem,
6.
floem,
7.
epiderma korzenia.
wzmacniająca.
zieleniowy,
kolenchyma,
Biologia. Malura.
Zadanie.32.* ;...
Wybrane slruklury anatomiczne buduj<)ce organizmy
Zadanie 35.
Nazwij opisane komórki. (I p.) 1/4/a
Komórki le rosrn) w sposób niekontrolowany i n)7.nią Pod wpływem wirusów
łub
się
Erytrocyty ssaka uległy - w porównaniu z erytrocytami innych kręgowców - zmniejsze-
-Y
niu i utraciły jądro. Wyjaśnij związek między zmianą budowy krwinek a usprawnieniem w transporcie gazów.
od lkanki, z której pochodz<).
mutacji dochodzi do zmian genetycznych w komórce, która
się rozmnaża, tworząc
szybko
(I p.) l/J./a
guz. Komórki nie dojrzcwajl), a caly swój potencja!
wykorzystują na podziały. Mnożą się, niszcząc_~_siadui•ice z nimi__tkanki:__ .. -·-·------·····-
·----
Zadanie 36. * Wymień trzy miejsca występowania tkanki twórczej u roślin.
Zadanie 33. *
>
Dokończ
(:l p.) I/I /a
zdanie. (l p.)
W rozwoju
39
roślin pierwszą tkanką,
z której
powstają
1/4/a
kolejne, jest tkanka ............... .
Zadanie 37. *
Wymień dwie - związane z jej funkcjami - cechy budowy tkanki okrywającej u roślin.
-Y
(2 p.) l/'2/a
Zadanie 34.
>
Schematy
przedstawiają różne
zbudowane.
Połącz je
rodzaje tkanek
zwierzęcych
oraz
narządy,
z których
są
we właściwe pary.
Zadanie 38. * ;...
Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń, wpisując obok nich litery P (prawda) lub F (fałsz).
(3 p.) I/I /a (2 p.) I/I /a
2.
1.
3.
l.
Tkanki lwórczc S
2.
Z tkanek twórczych formuj') się tkanki slałe.
3.
Tkanka jest zespołem komórek o podobnej budowie, które pełni<) określone funkcje.
4.
Do lkunck przewodz<1cych zaliczamy zwarcicę.
Zadanie 39. * Podaj dwie cechy charakterystyczne dla wtórnej tkanki okrywającej korka rośliny nasiennej. A
c
B
11!
(1\1 /1)~ '(
E
(2p.)1/1/c
e:ovy Biologia. Matura
4.0
Zadanie 43.
Zadanie 40. Wybierz z poniższych zdań te, które nie dotyczą tkanki roślinnej przedstawionej na schemacie. I ('l p.J 1/2/a
;....
41
\Vybrane struktury anatomiczne buduj<)Ce organizmy
;....
określ
Na podstawie opisu
rodzaj tkanki
mięśniowej, podając
dwie cechy, które
pozwoliły
na jej rozpoznanie.
11
(3 p.) 11/l/a
środkowej części włókien leżą wzdłużnic
W z
równoległych układów
przemiennie na całej ich włókna
h1cz<)
się
miofibryllc.
Każda miofibrylła składa się
miofilamentów miozynowych i aktynowych,
długości.
Komórki
są
ułożonych
na-
na biegunach rozgałęzione. Poszczególne
ze sobQ za pomoc.1 wyspecjalizowanych poh1czc11. \X/ środkowej
części
komórki zlokalizowane jest jedno jądro komórkowe. Wolne przestrzenie wypełnione S<) tkanlq
---
wiotką,
do której wnikaj<) naczynia
krwionośne
i zako11czenia nerwowe.
Zadanie 44. 1.
Komórki o zgrubiałej na całej powierzchni ścianie komórkowej.
Skonstruuj tabelę i wpisz cechy charakterystyczne przedstawionych na schematach tkanek.
są żywe.
2.
Komórki te
3.
Występuje tylko w łodygach płytko pod skórką.
4.
Występuje w wyrośniętych organach roślin.
s.
Tworzy zwarte grupy komórek pod skórką.
6.
Pojedyncze komórki mogą zawierać chloroplasty.
7.
Tworzy rozproszone grupy komórek.
Uwzględnij
ich
budowę, lokalizację
i funkcję. (3 p.) 11/3/a
[~ ....
\
!
(.
Zadanie 41.* -,,.
Podkreśl narządy, które są zbudowane z tkanki mięśniowej gładkiej. (l p.) 1/2/a.
Moczowody, mięśnie ramienia, serce, ściany naczyń krwionośnych, przepona, ściany jelita A
cienkiego, mięśnie karku.
Zadanie 42.* ...- Tkanka łączna występuje w różnych narządach i pełni różne funkcje. Podaj funkcje tkanki
c
B
Zadanie 45. *
„
Wskaż podstawową funkcję miękiszu
zasadniczego.
łącznej w podanych niżej strukturach.
(l p.) ll/'.!./c
(2 p.) l/l/c
a)
węzły chłonne,
b)
podskórna warstwa
c)
kości,
d)
monocyty krwi.
tłuszczowa,
A.
Wypełnia
B.
Pełni funkcję magazynującą.
C.
Gromadzi
D.
Występuje głównie
przestrzenie
między
innymi tkankami w
wodę.
w liściach, rzadko w łodygach.
roślinie.
Biologia. Matura
Wybrane struktury anatomiczne budujące organizmy
Zadanie 46.
43
Zadanie 49.
Schematy
przedstawiają tkankę chrzęstną.
:,..
A - szklista
Oceń porrawność poniższych stwierdzeń, wpisując przy zdaniach litery p (prawda) lub F (fałsz). (2 p.) 11/ l/a
torebka chrz"'stna
chondrocyt
1.
Tkanka kostna charakterystyczna jest tylko dla kręgowców.
2.
Tkanka mii;śniowa jest najbardziej pierwotrn1 tkani«) organizmu, pojawia się jako pierwsza w rozwoju zarodkowym.
3.
Tkanka nerwowa powstaje z ektodermy.
tJ„
Tkanka łączna zawiera mate ilości substancji międzykomórkowej.
Zadanie 50.* ;;..
Podaj dwie cechy budowy wspólne dla obu tkanek oraz cechę różniącą te tkanki.
);-
Na podstawie tekstu podaj dwa argumenty świadczące o zasadności hodowli tkanek.
(:i p.) I l/2/b
(2 p.) Ili /3/a ----------------
Hodowle tkanek roślinnych siu?.<) głównie celom naukowym. Kultury tkankowe sprzy-
Zadanie 47.
>
jaj:) ujawnieniu zmienności uwarunkowanej genetycznie. Regenerację bezpośredni<) in
Na podstawie podanego opisu narysuj schemat przedstawiający proces krzepnięcia krwi.
vitro stosuje się jako meloclc; uwalniania roślin od wirusów i jako melodc; klonowania
(2 p.) 11/3/a
odmian niezdolnych do rozmnażania płciowego. Regenerację pośredni
Trombocyty zapoczątkowują proces krzepnięcia krwi. Przy ich uszkodzeniu uwalniana
!via ona znaczenie przy wprowadzaniu nowych odmian. Na drodze embriogenezy
jest trombokinaza płytkowa, która staje się czynna przy pomocy czynników osocza oraz jonów wapnia. Trombokinaza powoduje znajdujący się
nogen
przemianę
protrombiny w
trombinę.
somatycznej otrzymuje się populację zróżnicowam), gdyż kultury tkankowe sprzyjaj<)
Fibry-
ujawnianiu się różnic gcneti•cznych nic występuj<)cych w warunkach naturnlnych. /'.e
w osoczu w stanie koloidalnego roztworu pod wpływem trombiny
oraz jonów wapnia przechodzi w długie nitki
białka
fibryny. Fibryna tworzy sieć
zróżnicowanej populacji roślin potomnych selekcjonuje się le, które maj:) cechy poż:ida·
włókie
ne przez hodowców. \Y/ kulturze in vitro selekcję mo?.na prowadzi(: bardziej skutecznie i szybciej ni?. przy zastosowaniu tradycyjnych metod.
nek, w której oczkach osiadają krwinki i tworzy się skrzep. 0
Do pożywki, na której prowadzi się hodowlę, mo?.na dodać toksyn\' bakleryjn:) lub grzybowQ, a wtedy przeżyj:) tylko odporne na nil) roślinki.
Zadanie 48. ;;..
-------------~---------
Wyjaśnij, korzystając
z informacji zawartych w tekście, dlaczego zła dieta u ludzi przekar-
R. Śnieżko, A. Tuslanowska, l<11lt11ry tka11/.:.01ve jako 1nc!.orla ro::.1111u1żr1uir1 ro.1/in,
mianych w dzieciństwie jest powodem szybszego przybierania na wadze w porównaniu z osobami, które jako dzieci były racjonalnie odżywiane. (l p.) li/I /a Otyłość może wynikać
komórek czu
tłuszczowych
odkładanego
ze wzrostu wymiarów lub liczby komórek w ciele dorosłego
w wicku
niemowlęcym
przekarmiane, powstaje zbyt życia
komórki le mog<)
kurczyć się,
dużo
człowieka
i
głównie
od
dziecięcym. Jeżeli niemowlęta
komórek
być wypełniane
jest zale?.na
tłuszczowych.
tłuszczowych.
nadmiarem
lecz ich liczba pozostaje niezmienna.
Liczba
ilości tłusz
lub dzieci
;.,
Podkreśl błędy logiczne w podanej informacji. (2 p.) 111/2/b
S<)
W pt'>'l.niejszych okresach
odkładanego lłuszczu łub
Zadanie 51.
lei'. mogq
Tkanką nazywamy ugrupowanie komórek - często wraz z istniejącym między nimi środo wiskiem - o różnym pochodzeniu i podobnej budowie, złączonych ze sobą w podzespoły do wykonywania różnych czynności.
;uc.a; Biologia. Matura
44
1 ;:
Zadanie 55.
Zadanie 52. Otyłość to nadmierna akumulacja tłuszczu w tkankach ciała. Powoduje ona zespół poważnych objawów. Jest wynikiem nieprawidłowego odżywiania.
Schemat przedstawia
gruczoły układu
pokarmowego ssaka.
/
/ )--
45
Wybrane struktury anatomiczne buduj<)Ce organizmy
{:l p.) 111/2/a
Podaj trzy konsekwencje, które dla organizmu człowieka wynikają z otyłości.
Budowa narządów Zadanie 53. ).-
Opisz ksztait i lokalizację przedstawionego narządu w organizmie człowieka. (2 p.) I/ l /a
ti;tnice serca
>--
Podaj nazwy zaznaczonych na schemacie gruczołów. (2 p.) [/J/a
rozgal<;zienie żyly
tętnic
Zadanie 56.
serca
Podaj naczynia
nazwę
opisanego w
tekście narządu.
włosowate
{I p.) 1113/b
Jest najwic;kszym
gruczołem
w organizmie
człowieka. Znajd~tje
sic; w jamie brzusznej.
Posiada specyficzne podwójne ukrwienie: czynnościowe (wrotne) i odżywcze (ti;tnicze). Pełni
Zadanie 54.
>-·
Na poniższych rysunkach przedstawiono trzy typy sieci naczyń włosowatych. Podpisz je oraz podaj miejsca występowania. (3 p.) l/l/a
funkcje obronno-wydalnicze,
krą;.eniowe
i metaboliczne.
Zadanie 57. * );.-
Wymień
i opisz 4 funkcje, jakie
pełni korzeń
w
życiu rośliny.
(2 p.) 1/1 /c żyłka
ti;tniczka
Zadanie 58. *
A
>-tętniczka
Wymień
trzy organy wegetatywne rośliny okrytonasiennej.
tętniczka
(1 p.) I/I /c
Zadanie 59. * ;.yłka
:,...
Wymień tkanki roślinne, które pełnią funkcję podobną do układu szkieletowego u zwierząt. (2 p.) l/l/c
46
Biologia. Matura
Zadanie 64. *
Zadanie 60. *
>-
Wyjaśnij,
47
Wybrane struktury anatomiczne bucluj<)Ce organizmy
dlaczego łodygi
roślin jednoliściennych
nie
przyrastają
na
/
:,.-
grubość.
Podaj jedną cechę wspólną przedstawionych odnóży ptaków. (I p.) 1/2/a
( l p.) 1/2/a
I
Cecha wspólna .............. .
Zadanie 61. *
>-
Wymień
dwie cechy charakterystyczne dla drzewa bez względu na jego gatunek. (2 p.) I/I/a
Zadanie 65. * :;..
Określ przyczynę różnic przedstawionych odnóży ptaków. {I p.) 1/2/a
Przyczyna
Zadanie 62. ;.;..
Wymień
trzy
narządy występujące
w organizmie człowieka i podaj ich funkcje.
.............. .
Zadanie 66. (3 p.) I/lic
>
Określ dwie różnice widoczne na przedstawionych poniżej schematach systemów ko-
rzeniowych.
Zada111ie 63. *
>
różnic
(2 p.) II/ l/b
Uzupełnij tabelę i podaj, jakie narządy wymienionych roślin są spożywane
przez człowieka. (2 p.) 1/1/c
korzenie wh1zkowc
Pomidor Ziemniak. Marchew Cykoria
Zadanie 67.
Kalafior
>
Wykonaj wykres liniowy przedstawiający zależność opisaną w tabeli. (:l p.) 11/:l/a
Informacja do zadań 64. i 65.
kruk
puchacz
łyska
kaczka
2
IJ..
6
8
10
4,8
7,0
8,5
3,2
IJ.„6
UIQ Biologia. Matura
48
Zadanie 71.
Zadanie 68.
r
49
\\fybranc struktury anatomiczne bucluj:1cc organizmy
Wypisz narządy w organizmie człowieka, zaczynając od najwyżej usytuowanych.
y
Nazwij opisany niżej narząd występujący u zwierząt.
(2 p.) ll/2/a
(I p.) 11/3/b
Serce, oko, jajnik, trzustka, mózg, jelito proste, płuco, tarczyca. Jest przystosowany do trawienia u ptaków, z dwóch
Zadanie 69. ;;..
spożywanego
części: gruczołowej
i
pokarmu.
Może skladać
sit... np. tak jak
mi<,'śniowej.
--~-~------·
Określ, jakie konsekwencje dla człowieka miałoby usunięcie chrząstki mieszczącej się
Zadanie 72.
w tchawicy. (1p.)11/1/b
y.
Podaj przykład potwierdzający, że człowiek ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie określonego narządu
w organizmie.
chrz:istka
(I p.) lll/2/a
Zadanie 73. * ;..-
Podaj jeden argument potwierdzający, że uszkodzenie jednego narządu powoduje zmiany w funkcjonowaniu organizmu. (l p.) lll/3/a
Zadanie 70. * ;..-
Korzystając ze schematów A i B, wyjaśnij pojęcia „obupłciowość" i „zapłodnienie krzyżowe''. (2 p.) ll/3/b
Zadanie 74.
> A
/, płatek
korony
Jakie
konsekwencję
poniesie organizm,
jeśli sprężyste ściany tętnic staną się
sztywne
i kruche?
/słupek
(1 p.) 11!/2/a
Zadanie 75. * zal:)'l.nia
);--
Sformułuj
problem badawczy do opisanego
doświadczenia.
(l p.) Ili/I/a
dzialka kielicha Do szklanego naczynia wyłożonego wilgotną B
chu. l'o kilku dniach umieszczonych w
watą włożono
rozpoczynające kiełkowanie
różnych
!)0 jednakowych nasion gro-
nasiona
przclożono
do doniczek
miejscach.
I doniczka, tzw. kontrolna, zawierała wilgotn:) ziemię, miała światło i temperaturę ok. 25"C. Il doniczka zawierala suclw III
doniczkę wypełniono
IV doniczka
miała
ziemię, miała światło
wilgotrn) ziemi:) i umieszczono w ciemnym pomieszczeniu.
wilgotlli) ziemię,
JO"C.
i temperaturę ok. 25"C.
była
silnie oświetlona przez cah) dobę i umieszczona
Biologia. Matura
ou
Test sprawdzający
51
Wybrane struktury anatomiczne buduj;icc organizmy
zadanie 78. ;-
Zadanie 76.
Wybierz poprawne dokończenie zdania. (I p.)
I
Na schemacie przedstawiającym serce zaznacz i podpisz struktury ,cfniemożliwiające cofa-
Podstawowym składnikiem błony komórkowej jest
nie się krwi w sercu.
A.
węglowodan.
(2 p.)
B.
celuloza.
C.
białko.
D.
kwas nukleinowy.
Zadanie 79. ).:-
Uzupełnij
zdanie. (2 p.)
Transport aktywny, „„„„„„„„„
Nazwij stopnie upakowania chromatyny oznaczone literami A i B oraz wyjaśnij, dlaczego DNA musi
w
błonie
dzięki obecności przenośników
komórkowej, odbywa i z wykorzystaniem
się
wbrew
„„„„„„„„„„„„„.
„„„„„„„„„„„„„„„„ .
Zadanie 80.
Zadanie 77. );.-
występujący
być
);.-
Oce1'l prawdziwość podanych stwierdze11, wpisując obok nich litery P (prawda) lub F (fałsz).
odpowiednio upakowany w jądrze.
(2 p.)
(3 p.) hiczność między
1.
Tkanka h1czna zapewnia
2.
Krew i limfa
3.
Tkanka
4.
Blaszki kostne to elementy tkanki
należ;)
do tkanek
tłuszczowa występuje
wszystkimi tkankami w organizmie.
płynnych.
tylko w warstwic podskórnej organizmu. chrzęstnej.
h1cznikowy DNA
Zadanie 81.
>
Ustal nazwy dla opisanych komórek a i b. Podaj po jednej z pełnionych przez nie funkcji. {'1 p.)
B
Cechy charakterystyczne komórek a)
=~ chromosom
podziałowy
b)
należących
- ich średnica wynosi od 7 do 8 ~tm; -
mają postać dwuwklęsłych
-
dojrzałe
komórki nie
dysków;
mają jąder,
- długość komórek od 1 mm do 1 m; -
posiadają
-
mają jądro.
cienkie wypustki;
do
różnych
tkanek ssaków:
Biologia. Matura
52
Zadanie 85.
Zadanie 82. J--
53
Wybrane struktury anatomiczne bucluj,1ce organizmy
;;:.-
Wymień dwie cechy stanowiące różnicę między komórką jajową a plemnikiem.
,./ I
Uzupełnij tabelę brakującymi
informacjami. (3 p.)
(2 p.)
j,1dro - - - h ! komórkowe
: Typ układu i
NarZl)dy, z jakich jest zbudowany
, Obecność zastawek
•
Zadanie 86. )>
Nazwij zaznaczone elementy budowy
kości długiej. (1 p.)
komórka jajowa
plemnik
Zadanie 83. >--
2
Schematy A i B przedstawiają dwa różne jednowarstwowe nabłonki. Podaj po jednym przykładzie
miejsca ich
występowania
w organizmie.
Zadanie 87. (2 p.)
Y
Podaj cel
doświadczenia
opisanego
poniżej.
(I p.)
Zwa:i.ono
śwież<) roślin<,!, następnie
jl) wysuszono, ponownie
zważono
po wysuszeniu,
zanotowano
Zadanie 88.
>-
Połącz
w pary organelle i opisy. (2 p.)
B
A
Zadanie 84. '.>-
1.
lizosom,
2.
mitochondrium,
3.
rybosom,
4.
chloroplast.
A.
Występuje
Uzupełnij zdanie wybranym słowem: dendrytów, neurytów, błonek, włókien. (I p.)
w komórkach
oddychających
B.
Posiada system lamelarny.
Nerwem nazywamy zespół ............... otoczonych elementami tkanki łącznej, przebie-
C.
Rozkłada
gających
D.
Zbudowany jest z dwóch jednostek.
poza
ośrodkowym układem
nerwowym.
martwe elementy.
tlenowo.
Biologia. Matura
Zadan.ie 89.
55
zadanie 93. doświadczenie sprawdzające słuszność następującej
Zaplanuj
Wybrane struktury anatomiczne budujące organizmy
lizy zachodzi w środowisku hipertonicznym.
hipotezy: zjawisko
/
;i;-
Schemat przedstawia wątrobę oraz połączone z nią naczynia krwionośne. Wskaż naczynie, w którym utrzymuje się względnie stały poziom glukozy. Wybór uzasadnij.
(2 p.)
(2 p.)
Zadanie 90.
);-
Wymień
dwa
narządy
w organizmie
człowieka,
które
umożliwiają pracę pozostałym.
(l p.)
Zadanie 91.
;;.-
wątroba
Na dowolnym
przykładzie
opisz zmiany, jakie
zachodzą
w czasie
różnicowania się
komórek. (I p.)
Zadanie 92.
:r-
Opisz schemat,
dobierając
w pary
właściwe
struktury oznaczone cyframi
kierunek
ich
przepływu
krwi w naczyniach
oznaczone literami. (2 p.)
Zadanie 94. Y
Na rysunku przedstawiającym mózg człowieka w miejsca oznaczone cyframi 1, 2, 3, 4 wpisz nazwy znajdujących się tam ośrodków korowych. (2 p.)
1.
węzeł
2.
zastawka dwudzielna,
3.
węzeł
4.
włókna
komorowo-przedsionkowy, zatokowo-przedsionkowy, Purkiniego.
56
Biologia. Matura
\'\'ybrane struktury anatomiczne
budujące
organizmy
Zadanie 99. *
Zadanie 95. Wybierz literę, którą oznaczono kolumnę z poprawną odpowiedzią dotyczącą liczby kręgów w poszczególnych odcinkach
kręgosłupa człowieka.
Na schemacie przedstawiono podział komórek stożka wzrostu korzenia. Nazwij fazy A, B, C, D podziału komórek zaznaczone na schemacie.
I
(2 p.)
Szyjne
8
7
7
8
Piersiowe
12
12
13
12
Li;dźwiowe.
5
s
6
5
Krzy7.owe
s
5
5
6
4·-5
11
5
Ogonowe
'1·-5
Zadanie 96. * :;...
Podaj po dwa przykłady narządów oddechowych zwierząt zamieszkujących środowisko wodne i
lądowe. (2 p.)
Z~danie
Zadanie 97. * ;,-
r
Podaj przykład modyfikacji, jakiej może ulegać przedstawiony narząd roślinny.
1 OO.*
Podaj argument przekonujący, że ważna jest znajomość kształtu komórek w zdrowym organizmie i ich
kształtu
w organizmie chorym.
(I p.)
(I p.)
Zadanie 101. *
>-
Które z przedstawionych komórek w organizmie człowieka nie. mają możliwości podziału? Wybór uzasadnij. (1 p.)
~
~
Zadanie 98. * ,..
Podaj rodzaje tkanek, w których
.. ,.....-'"'' c:::::;7.',._ _ _ __
~~
występują:
('l p.)
a)
przetchlinki,
b)
cewki,
c)
sklereidy.
...-....... .
A. erytrocyty
B.
nabłonkowe
C.
mięśniowe
58
Biologia. Matura
Zadanie 102. * Komórki
)'-
liścia
59
Zadanie 106. * spichrzowego cebuli umieszczono:
a)
w 30-procentowym roztworze sacharozy,
b)
w 1O-procentowym roztworze sacharozy,
c)
wwodzie.
Sformułuj
Wybrane struktury anatomiczne budujące organizmy
/
rozwiązania
problem badawczy, do którego
Podaj jedną wspólną cechę przedstawionych owoców.
>--
zaplanowano
/
(I p.)
powyższe doświadczenie. (l p.)
Zadanie 103. * )'-
Oceń prawdziwość
podanych
stwierdzeń, wpisując
obok litery P (prawda) lub F (fałsz). A
Magazynem skrobi w 1:oślinie jest tkanka
Kutyna to warstwa powlekająca powierzchni<,; skórki u Korek to pierwotna tkanka
ok1'ywająca łodygi
Zwarcica występuje w młodych, szybko
B
przewodząca. roślin.
c
Zadanie 107. *
i korzenie.
r
rosnących częściach roślin.
Po zapoznaniu się ze schematem, dokończ poniższe zdanie. (I p.)
system korzeniowy wi:izkowy
Zadanie 104. *
>
Pod3j nazwę gromady (A, B, C) oraz cechę budowy skóry spełniającą funkcję adaptacyjną kora picrwolna
w tej gromadzie. (3 p.)
łyko
A
~::J c
B
Na podstawie analizy budowy rośliny można stwierdzić, że schemat przedstawia roślinę A. dwuletnią.
Zadanie 105. * );..
drewno
Podaj nazwy przedstawionych na rysunku organów
roślinnych
i określ ich funkcje. (2 p.)
B.
wieloletnią.
C.
dwuliścienną.
D. jednoliścienną.
Zadanie 108. *
~ Podaj jedną cechę budowy różniącą epidermę od korka. (I p.)
B
c
I
ltifl::r#
ilfl111
61
Wybrane struktury anatomiczne buduj<1ce organizmy
60
Zadanie 109. * Schemat przedstawia przekrój przez żyłę i tętnicę. Wymień dwie cechy różniące te naczynia.
zadanie 113. *
Na rysunkach przedstawiono rozmieszczenie chloroplastów w komórkach milacyjnego_ poddanego działaniu światła o różnym natężeniu.
(2 p.)
światło
światło
() ()
() 1J ooo o
C) C)
ooo ooo
o o o
o
A ~
światło
o o o o
o o o o
() 1J
o o o o
ułożenie
() ()
illkomócko chloroplast D
chloroplastów przy bardzo intensywnym
naświetleniu?
Wybór uzasadnij.
Zadanie 11 O.*
Schemat przedstawia przekrój poprzeczny przez blaszkę liściową rośliny okrytonasiennej ..
jr
asy-
światło
c
B
Który schemat obrazuje
rn
miękiszu
Nazwij elementy budowy oznaczone cyframi od 1 do 6.
(3 p.)
(2 p.)
Zadanie 114. * 'Y
Ustal, które cechy, wymienione w kolumnie A czy B, przykładzie związek
charakteryzują tętnicę. Wyjaśnij
na
budowy z funkcją wybranego naczynia. (2 p.)
Zadanie 111.* Błękit bromolymolowy w obecności C0 2 przechodzi w bromotymol żółty. Gdy C0 2 zostanie usunięty, roztwór z powrotem zabarwi się na niebiesko. Dwie zielone rośliny wodne umieszczono w oddzielnych probówkach zawicraj<)cych wodę i bromotymol żółty. Probówki zakorkowano. )cdn<) z nich umics~.czono w ciemności, a drniw w jasnym oświetleniu. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --- -·-·· - - · - · · - - - -
:;.-
-----·· -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - · ______ „ .
_.„ ---------- -----------------„---·--------------„~-------
i.Obecność zastawek
brak
S<)
. Kierunek transportowanej ki-wi
od serca
do serca
• Rodzaj transportowanej krwi
utlenowana i odtlcnowana
utlenowana i ocltlenowana
r Grubo;ść ścian
grube
cienkie
Zadanie 115.*
Zaznacz na schemacie dwie cechy lancetnika, wskazujące na przynależność do strunowców.
Jaką barwę będzie miał roztwór pozostawiony w świetle, a jaką roztwór przechowywany w ciemności? Odpowiedź uzasadnij.
(2 p.)
(2 p.)
Zadanie 1 ·12. * jr
Opisz związek pomiędzy budową i funkcją na przykładzie wybranego narządu.
(I p.)
otwór g~bowy
odbyt
Biologia. Matura ,
Zadanie 120.
Zadanie 116. * Nazwij rodzaje aparatów gębowych przedstawionych na schematach_ A, Bi Coraz podaj po
W skórze dorosłego człowieka wyróżniamy 500 tys. receptorów wrażliwych na dotyk, 200 tys. receptorów wrażliwych na niską temperaturę oraz 30 tys. receptorów wrażliwych
jednym przykładzie owada posiadającego dany typ aparatu gębowegj1.
/
B
63
Działanie narządów w organizmach
na wysoką
(3 p.)
;»
c
temperaturę.
Określ, na jakie rodzaje bodźców skóra człowieka jest najbardziej wrażliwa. (l p.) 11/l/a
Zadanie 121. * W regulacji temperatury ciała uczestniczy skóra, która jest kontrolowana pod względem wymiany ciepła. Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji.
REGULACJA TEMPERATURY
CIAŁA
Przepływ krwi przez t~tniczki umieszczone w skc\rzc właściwej
Działanie narządów w organizmach Pokrycie ciała
\l(fyclzielanic potu
Zadanie 11 7.
>-
KONTROLA
»
Wymień trzy rodzaje receptorów skórnych człowieka.
Określ,
przy jakim
przepływie
krwi, zmniejszy się wydzielanie potu. (I p.) 111/2/a
(l p.) l/l/a
Zadanie 122. * Zadanie 118. >- Skóra pełni
funkcję termoregulacyjną. Wykaż związek
funkcji.
budowy skóry z
pełnieniem
>
(I p.) 1/2/a
Zadanie 119.*
>-
Wybierz poprawne dokończenie zdania.
tej
(Ip.)1/1/a
Określenie „naga skóra" oznacza u zwierząt kręgowych skórę
A.
pozbawioną
B.
pozbawioną nabłonka.
C. z
Wymień dwa przykłady schorzeń skórnych. (2 p.) 1/3/c
warstwy tłuszczowej.
powierzchnią pokrytą łuskami.
D. z nabłonkiem pokrytym śluzem.
Działanie
narz•1dów w organizmach
64 zadanie 125. Zadanie 123. -,. Schemat przedstawia budowę skóry człowieka. Obok podane są jej elementy. Połącz opisy
?
oznaczone literami z odpowiednimi elementami budowy (oznaczonymi_,.c::yframi).
I
Uzupełnij
tekst, wykorzystując podane w nawiasach określenia (melanina, kremy z filtrem,
czerniak, promieniowanie ultrafioletowe, promieniowanie
słoneczne).
(2 p.) 1/2/a
(I p.) 111/a
Skóra pokrywa całą powierzchnię ciała człowieka. Gdy odkryta powierzchnia skóry jest wystawiona na
działanie
intensywnego .............................. do jej
wnętrza
dociera
............................... Część promieniowania jest dla skóry szkodliwa i może być przyczyną
A. B.
naskórek,
c.
gruczoł łojowy,
o.
warstwa podskórna,
E.
skóra właściwa.
gruczoł
długi
potowy,
............... , zwłaszcza gdy działa na skórę niezabezpieczoną ............... przez
okres ................ pochłania promieniowanie ultrafioletowe i chroni w ten sposób
przed szkodliwym działaniem słońca.
'
Zadanie 126. * :;:..
Wyjaśnij,
dlaczego podczas intensywnego treningu fizycznego zaleca się picie wody
mineralnej. (l p.) l/tl/b
Zadanie 127.*
?
Wybierz poprawne
dokończenie
zdania. (I p.) 1/1 /a
Zadanie 124. -,. Wymienione funkcje skóry
(I p.)
1.
naskórek,
2.
-zakończenia
3.
gruczofpotowy,
4.
gruczoł iojowy..
Wytworami skóry właściwej są
połącz z odpowiednimi elementami budowy skóry człowieka. li l /c
A.
paznokcie.
B.
włosy.
C.
łuski
D.
pióra ptaków.
ryb.
nerwowe,
Zadanie 128.* >--
A.
Odbiera bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego.
B.
Chroni przed urazami mechanicznymi.
C.
Uczestniczy w regulacji temperatury ciała.
O.
Zapobiega łamaniu się włosów.
Ciało skorupiaków pokryte jest twardym, chitynowym pancerzem. Podaj dwie zalety i dwie
wady takiej budowy pokrycia ciała. (2 p.) 1/2/a
Zadanie 129. );.-
Skóra żaby pokryta jest warstwą śluzu. Podaj, jaką rolę pełni śluz w środowisku wodnym i środowisku lądowym. (2 p.) l/:l/b
Biologia. Matura
66
J)zialanie
narządów
w organizmach
67
Zadanie 134.
Zadanie 130.
Schemat przedstawia budowę skóry człowieka.
Do wymienionych elementów pokrycia ciała różnych zwierząt dopisz odpowiadającą im funkcję.
;/
/
włos
(3 p.) 1/1/c
gruczoł łojowy ciałka
a)
łuski,
b)
pióra,
c)
rogi.
naskórek
skóra
Zadanie 131. ;....
wolne zakrn\czenia nerwowe (receptory bólu)
właściwa
Podc•j 2 przykłady wskazujące na właściwości obronne pokrycia ciała u różnych organizmów. (2 p.) l/2/a
cialko Krauzego (receptor zimna)
Zadanie 132. ;....
Wymień dwie charakterystyczne cechy pokrycia ciała ptaka, gada, plaza.
czucio\ve unerwienie
3. skóra
2. skóra gada
1. skóra ptaka
płaza
:;;.
\ włosa
brodawka tkanka i cebulka włosa Lluszczowa
gruczoł
polowy
ciałko
Paciniego ciałko Rufiniego (receptor ucisku) (receptor cicpla)
Korzystając ze schematu, przyporządkuj wymienionym funkcjom odpowiedzialne za ich wykonywanie elementy budowy skóry. (2 p.) 11/1/b
Zadanie 133. *
w ciągu 1o dni
przeprowadzono badanie utraty wody przez roślinę doniczkową, która
prz~chowywana. na wolnym powietrzu była narażona na działanie warunków pogodowy·.::h. Uzyskane wyniki zestawiono w tabeli.
A. Ochrona przed czynnikami chorobotwórczymi. B.
Odbiór informacji ze środowiska.
C.
Ochrona przed urazami mechanicznymi.
D. Termoregulacja. 1. 3,6
;....
2.
4-,0
3.
4-,8
4.
5,7
5.
8
6.
5,5
7.
4-,3
8.
'1·,l
9.
10.
'l,5
Na podstawie wyników doświadczenia określ prawdopodobne warunki pogodowe go dnia eksperymentu. Wykonaj wykres liniowy przedstawiający wyniki doświadczenia.
„f:!:''O'
E.
Regulacja gospodarki wodnej.
F.
Wymiana gazowa.
1!1il'łll@'
68
. Biologia. Malum
i Działanie
narz:1dów w organizmach
Zadanie 135.
r
podziału gruczołów, uwzględniając
Zaproponuj trzy kryteria rządkuj
różne
ich
cechy i przypo-
im właściwe gruczoły. 7
3,5
Drugi
7
5,5
Trzeci
7
7
('.l p.) ll/2/e
Nabłonki gruczołowe
lo komórki ze szczególnie dobrze
rnzwinit;Lą zdolnością
do pro-
dukcji „na eksport" s1wcy!'icznych substancji. WyrM.niamy ró:i:ne typy komórek wydzielniczych. Meryhynowe wydzielanie polega na dyfuzji C'l.<)Sleczck ze szczytowej o,ęści
komórki, co nie doprowadza do jej uszkodzenia. Odrywanie szczytowej komórki
wraz z
wydzieliną
lo wydzielanie apokrynowe. Szczytowa
część
r
Wyjaśnij, z czego wynikają różnice związane z utratą wody przez poszczególne liście.
komórki ulega rege-
(1p.)111/'..!/a
neracji. Inaczej dzieje sit; w przypadku wydzielania holokrynowego, kiedy destrukcji ulega cala komórka, która w len sposób zamienia sit; w Niektóre komórki
gruczołowe
usuwaj<) swoje wydzieliny do
wydzielaj<)
wydzielinę.
bezpośrednio
Zadanie 138. *
do krwi - endokrynowo, inne
środowiska zewnętrznego
lub do
światła
przewodu po-
Wyjaśnij, w jaki sposób skóra pokrywająca ciało człowieka jest przystosowana do termoregulacji.
karmowego. Ciruczoly mog:) S<)
Y
być
zbudowane z jednej lub wielu komórek. Niektóre gruczoly polo:i,one (I p.) lll/2/a
w obrt;bie nabłonka, inne traC<) z nim kontakt, chocia:i. leż<) w tkance h)C'l,nej. Zadanie 139.
Zadanie 136. *
Opalona skóra jest powodem do dumy dla wielu osób, zwłaszcza dla kobiet. Na opalonej szyi z
wyjątkowo pięknie
się złota biżuteria,
brązową karna·cją podkreślają urodę, zwiększają
pewności
r
prezentuje
a elegancki strój w
poczucie
połączeniu
własnej wartości, dodają
siebie.
Czy wg Ciebie opalanie skóry na kolor uzasadniające
brązowy
jest
właściwe?
Podaj dwa argumenty
Twoje stanowisko. (2 p.) 111/3/a
liście
o takiej samej
wielkości
powierzchni górnej
(skórkę górną),
rowano z obu stron
(skórkę górną
1 O godzin, po czym
Zao,st.rzony.m końcem zapałki uciskano z jednakową siłą pięć wybranych miejsc w różnych częsc1ach ciała człowieka:
wewnętrznej
stronie
dłoni,
O
na
O
na zewnętrznej stronie dłoni,
O
na szyi,
O
na plecach,
o
pod
stopą.
> Sformułuj problem badawczy do tego doświadczenia oraz postaw hipotezę badawczą.
Zadanie 137. *
Trzy
Wykonano następujące doświadczenie.
zważono
posmarowano
tłuszczem.
drugi - na stronie dolnej i dolną).
(skórkę dolną),
Następnie liście zważono
je ponownie. Otrzymano
(2 p.) Ili/I /a
Jeden posmarowano na
następujące
trzeci posma-
i pozostawiono na
wyniki:
Zadanie 140.
P~daj dwa przykłady zwierząt, u których pokrycie ciała umożliwia wymianę substancji między organizmem a środowiskiem. (2 p.) 111/3/a
Działanie
Biologia. Malura
70
Ruch _
'
układ
narz:1clów w organizmach
71
zadanie 144. *
kostny i mięśniowy
źródłem energii koniecznej do skurczu mięśnia jest ATP. Związek ten komórki uzyskują z aminokwasu fosfokreatyny, a gdy go brakuje - z procesu utleniania wewnątrzkomórko wego z glukozy.
Zadanie 141.* ' d · z ? Określ, w jakim wieku następuje fizjologiczne rzeszotnienie kości u lu zi oraz po aJ pr yczynę
Reakcja przebiega według schematu:
tego procesu. (2 p.) l/4/b
o
fosfokreatynina + ADP -> kreatyna +ATP.
Kreatynina jest wydalana wraz z moczem.
Zadanie.142.* :,..
. . . . · I t · oraz określ ich funkqe. Wymień 3 cechy szkieletu ptaka, które umozliwiaJą mu a anie,
f>
Wyjaśnij, kiedy mocz zawiera dużo kreatyny. (I p.) 111/2/a
(3 p.) 1/2/a
Zadanie 145. Zmniejszenie aktywności fizycznej jest jedną z przyczyn wielu chorób. Są to choroby układu
krążenia, układu oddechowego, szkieletu oraz zaburzeń hormonalnych w organizmie. ?
Podaj jeden przykład, w jaki sposób poprzez ruch wpływamy korzystnie na organizm. (I p.) lll/:l/c
Zadanie 146. ~
Wyjaśnij fizjologiczną rolę krzywizn kręgosłupa. (I p.) 1/2/a
Zadanie 143. Stai~ sprawności organizmu zależy od naszej aktywności ruchowej. Wysiłek oznacza zu- . życie
energii.
. . . d ane d o t yc zące zużycia energii w Przedstaw w formie diagramu przytoczone pornzeJ
ciągu
45 min podczas wykonywania różnych ćwiczeń fiżycznych. (2 p.) 11/3/a
o o o o o
Marsz
200 kcal
Bieg
680 kcal
Jazda na rowerze
500 kcal
Badminton
450 kcat
Pływanie
450 kcal
·.
Działanie
72
Zadanie 150.
Zadanie 147.
;....
73
narz:)clów w organizmach
>-
Połącz w pary składniki kości oraz ich funkcje.
Połącz
kości
w pary rodzaj
z miejscem ich
występowania.
(2 p.) I/I /c
//
(2 p.) I/I /a
A. osteony,
A.
kości długie,
B.
szpik czerwony,
B.
kości
c.
szpik żółty,
C.
kości płaskie,
D.
kości różnokształtne.
D. okostna. 1.
Stanowi zapasy tłuszczu w niektórych kościach.
2.
Wytwarza komórki krwi.
3. 4.
Ochronna, regenerująca. Stanowią elementy budulcowe kości.
Zadanie 148. -,. Podaj nazwę oraz jedną cechę przedstawionego na schemacie
połączenia kości.
krótkie,
1.
mostek,
2.
kręgi,
3.
kostki
4.
kość
udowa,
5.
kości
czaszki.
śródręcza,
(2 p.) 1/1/a
Zadanie 151. * f-
Wymień
dwa czynniki
warunkujące
skurcz mięśni
gładkich
i określ ich znaczenie. (3 p.) lf4./b
Zadanie 152. f-
Uzupełnij
czynia
tekst,
wykorzystując
krwionośne, długie,
podane w nawiasie
określenia (gąbczasta,
zbita,
żółty,
na-
czerwony, okostna, regeneracja). (2 p.) l/2/a
Tkanka kostna przeważnie
Zadanie 149.
-,,
Wybierz poprawne dokończenie zdania.
Okostna jest dla
kości warstwą
A. wyściełającą wnętrze kości. B. usztywniającą kości i oddzielającą je od krwi. C.
o.
pełniącą funkcję przyczepu do innych kości. pokrywającą jej powierzchnię, umożliwiającą wzrost.
kości (l p.) I/I /a
występuje
jest budulcem
w postaci
zewnętrznych
................ Znajduje
„ „ „.„„. „ „ „ ..
Istota
„ „ „.„ .„ „ „.
się
w niej
„ .... „ ... „ „
grubości
beleczek kostnych,
runkiem
działania sił
warstw
„ „ „ •. „ . „ . . . . .
kości,
sieć kanałów,
buduje nasady
ułożonych
i
tworzy
również
w których
kości
„. „ „. „. „ „
kości
.
.............. .
Składa się
kości
pokrywa . „
..
tak zwane trzony
przebiegają
w poszczególnych rodzajach
mechanicznych. Powierzchnie
Istota ..... „ „ .... „
z
różnej
zgodnie z kie-
„ „ .• „ „ „
.
Jej ko-
mórki, oprócz pełnienia funkcji odżywczych, biorą udział w budowie i ............... kości po urazach. Jamy kości duje
się
„. „ „ „ „ „ „
długich wypełnia
szpik kostny.
....... _. ....... szpik kostny. W kościach
płaskich
znaj-
Biologia. Matura
Działanie
75
narZ<)dów w organizmach
74 Osoby z najmniejszą zawartością kinazy kreatynowej mniej sprawnie wykonują szybkie ruchy,
Zadanie 153. -,. Na podstawie poniższego schematu A i B opisz mechanizm skurczu mię~nia.
np. rzuty piłką, niż osoby z normalną zawartością tego enzymu w mięśniach. W zakresie
);-
włókno
~ \
li
wartości najwyższych występuje
(2 p.) 11/3/b
/
Którą literą:
on u sportowców wyczynowo trenujących np. piłkę
A, B czy C oznaczono na wykresie poziom
aktywności
ręczną.
kinazy kreatynowej
w mięśniach sportowca wyczynowo uprawiającego piłkę ręczną?
miozyny
(lp.)1111/b
Zadanie 156. \
I
I I
>
włókna
Spośród wymienionych kości wybierz tylko te, które tworzą obręcz barkową i krn1czynę górną.
aktyny
(2 p.) 1112/a
•
Rzepka,
kość strzałkowa,
łokciowa, kość
paliczki,
Zadanie 154. :,;. Na podstawie tekstu wyjaśnij rolę jonów Ca 12 w pracy układu mięśniowego.
obojczyk,
kości
skokowe,
kość
ramienna,
kość krzyżowa, kość
piszczelowa, kość promieniowa, łopatka, kości stopy, kości nadgarstka,
kości śródręcza.
Zadanie 157. Tarcie między stykającymi się ze sobą chrząstkami jest niewielkie dzięki specjalnej mazi
(I p.) ll/1/a
stawowej, która pokrywa poruszające się względem siebie powierzchnie. Maź jest pro. · l · • · · nyC1' 2 które w momencie skurczu mic;śnia ze specjalnych kanal1kow uwa nrnnc są JO • •. . . . . . . l , l· w stanie spoczynku stc;zemc dostają sic; do otoczenia miofibrylh. W 1111c;s111u Jt;ec •)cy 111 · · jonów ca•2 jest niczmicnn.c. W7.rasta 011{) dopiero w nHJll1CI~cie. bczpc'.śreclnio IJ~pr7:e~ dzaj<)cyrn skurcz. Jony Ca•2
ułatwiają wytworzenie
poh1czc.n 11111;cl':y
dukowana przez wewnętrzną warstwę torebki stawowej.
>
c1cnk'.11~ f'.'.am~1:_
tcm aktynowym a grubym miozynowym. Polqczcnic obu filamentow um'.1z.l11~1a PI ze · •5'l skurcz n111;sn1a I l · ___t <ć!t_Cl_}~ sunic;cie cienkich filamentów przez miozyn<;. ~~1_c:i_i:i -·~---· :.____ _:__ __..._ _ _ : -----~------------·
(I p.) 111/'2/a
Zadanie 158. ?
Zadanie 155. Kinaza kreatynowa jest enzymem
Podaj prawdopodobną przyczynę dolegliwości stawowych u ludzi w podeszłym wieku.
Wyjaśnij, posługując się wiedzą biologiczną,
jakie skutki w organizmie
człowieka wywoła
zniszczenie szpiku kostnego, np. przez promieniowanie jonizujące.
katalizującym przemianę fosfokreatyny i ADP do kreaty-
ny i ATP. zawartość tego enzymu jest różna u różnych osób.
(1 p.) 111/2/a
Zadanie 159.
Rozkład kinazy kreatynowej
Do leków nowej generacji należy lek genetyczny ICF-1, który wstrzyknięty do mięśni
B
powoduje ich rozrost. Bicepsy i powiększa również mięsień
mięśnie
klatki piersiowej szybko
stają się okazałe.
ICF-1
serca. Lek stosowany bywa u sportowców oraz u chorych na
dystrofię mięśniową.
>
A
c L--~:...._------~---:~ aktywność enzymu w mii;śniu
Wymień argument przemawiający za stosowaniem tego leku i argument przeciw jego
stosowaniu. (2 p.) 111/:l/a
Biologia. Malura
76
Działanie narządów
w organizmach
Zadanie 160. ">-
Wyjaśnij, kiedy stwierdzenie „sport to zdrowie" jest prawdziwe. '
(1p.)111/3/a różowy
Zadanie 161. 3.
W biegach długodystansowych zawodnicy pokonują duże odległości w ciągu krótkiego czasu
pospolila
bez odpoczynku. Podczas biegu maratończyk przemierza odległość powyżej 40 OOO m w czasie ok. 2 godz. Zasoby glikogenu w mięśniach nie wystarczają na pokonanie tak długiej trasy. Po wyczerpaniu się zasobów glikogenu organizm sportowca sięga po glukozę znajdującą się
;-
jemioła
,",
1
!
Zadanie 164.
Organy
Wyjaśnij, dlaczego u maratończyków tuż przed metą często występują zaburzenia orien-
temperatury ciała. );-
Podaj
człowieka
w
różnym
stopniu
nazwę narządu (gruczołu),
wytwarzają ciepło
który wytwarza
potrzebne do utrzymania
stałej
najwięcej ciepła.
( 1 p.) Ili/ 2/n
(1p.)1/1/c
Zadanie 165.
Zadanie 162.
>- Uzasadnij,
'
W grubych skórzastych liściach zawie'ra chlorofil, roślina małodygi zielone, widlasto rozgałęzione. Nitkowate korzenie tworz:i ssawki, którymi pobiera wodę z drzewa żywiciela.
w krwioobiegu, aby dostarczyć energii intensywnie pracującym mięśniom szkieletowym.
tacji, a nawet omdlenia.
'
Ma mięsiste różowe pędy, g\'sto pok;-yte kw iatm~i. Rośnie w ć::l~ nistych lasach. Prawie przez cały rok rośi'iI1a pobiera za pomciq'' ', L' ssawek zwh1zki orga.niczne z różnych drzew (olcha, buk, świerk).
Wiele chorób
że pływanie jest jedną z najwłaściwszych form ruchu, pozwalającą na utrzy-
manie ciała we właściwej kondycji. Podaj dwa argumenty.
ł>
Wymień
-
układ
pokarmowy
wynika z nieprawidłowego
dwa schorzenia człowieka wynikające
(2 p.) 111/3/a
Odżywianie
człowieka
odżywiania.
bezpośrednio
z niewłaściwego odżywiania. (2 p.) 1/3/a
Zadanie 166. *
Trawienie węglowodanów rozpoczyna się w jamie ustnej dzięki enzymom zawartym w ślinie. Jest ono kontynuowane w dwunastnicy i kończy się w jelicie cienkim, gdzie rozłożone cukry są wchłaniane przez kosmki jelitowe.
Zadanie 163.*
W świecie roślin występują gatunki, które w różny sposób, w zależności od warunków
środowiska, pobierają substancje potrzebne do życia. Większość roślin to autotrofy. Są
Przedstaw etapy rozkładania węglowodanów podczas przechodzenia wzdłuż układu po-
również wśród roślin pasożyty, półpasożyty, a nawet drapieżniki.
karmowego. (3 p.) IN/a
>- Podaj sposób odżywiania się podanych w tabeli roślin. Zadanie 167.
Y
Wyjaśnij,
dlaczego zaburzenia w pracy trzustki są niebezpieczne dla organizmu ludzkiego. (2 p.) IM/a
Ma okrągłe osadzone na długich ogonkach liście, na których znajduj'! sit; czerwone, wydziełaj,1cc kłeist:i substancje włoski. Zwabiony owad przykleja sii; i zostaje zamknięty w liściu. Roślina wydziela soki trawienne rozpuszczaj
Zadanie 168.
Zaproponuj jeden sposób zachowania równowagi między wartością energetyczną spoży wanego pokarmu a zapotrzebowaniem organizmu. ' (I p.) 11!/:l/a
Biologia. Matma
Działanie
zadanie 174.
Zadanie 169.*
odżywiania polegający na wytwarzaniu związków pobranych ze środowiska. Wyróżniamy dwa ro~?aje
Autotrofizm to sposób
organicznych
z nieorganicznych,
autotrofizmu:
Poniżej
przedstawiono 2 przykładowe jadłospisy 18-letniego chłopca.
fotoautotrofizm i chemoautotrofizm.
2 kromki chleba, margaryna, S?.ynka, herbata
Podaj dwie róż.nice dotyczące przebiegu i znaczenia fotoautotrofizmu i chemoautotrofizmu.
;.;-
bułka,
(2 p.) li lic
margaryna, czekoladka, gruszka
zupa grzybowa z 1nnkaronen1, zien1niaki, schab, ogórek konserwowy, kompot wiśniowy
ciastko tortowe, herbata z cukrem
Zadanie 170. :;...
79
narz;1clów w organizmach
przedstawiają zęby człowieka. Przyporządkuj litery, którymi podpisano zęby, oznaczającym miejsce zębów w szczęce. Wymień funkcje pełnione przez każdy
Schematy cyfrom
z wyróżnionych typów zębów.
(2 p.) l/1/c
mleko pełnotłuste, płatki kukurydziane, chleb z rem, sok z czarnej porzeczki
masłem
i żółtym se-
jogurt, 2 banany, woda mineralna zupa jarzynowa, zrazy ciel~ce z kaszą jęczmienną, surówka z kapusty, sok pomara1\czowy a
Zadanie 171. ;.;-
b
c
buclyt1 z owocami, herbatniki
cl
*
Podaj biologiczne znaczenie procesu fotosyntezy.
Który z podanych jadłospisów jest właściwy dla chłopca w tym wieku? Wyjaśnij, dlaczego. (2 p.) 1/3/c
Zadanie 172. * :;...
Wyjaśnij, dlaczego enzymy trawiące białko dostarczane są do przewodu pokarmowego)
Zadanie 175.
w postaci nieczynnych proerrzymów.
>-
Zaznacz poprawne zakończenie zdania. (l p.) l/•l/a
Zadanie 173. * :;...
Do czynności mechanicznych nie należy
Wyjaśnij podane niżej pojęcia.
a)
egzogenne aminokwasy,
b)
białka pełnowartościowe,
c)
dezaminacja.
dt'"
1
A.
połykanie.
B.
trawienie.
C.
żucie.
D.
przesuwanie pokarmu.
80
Dzialanie narz<)dów w organizmach
Zadanie 176. *
zadanie 180.
>--
Połącz w pary nazwy enzymów trawiennych ze składnikami pokarmowymi, które są przez
nie trawione.
/
1.
tłuszcze,
A. ptialina,
2.
cukry,
B.
pepsyna,
3.
białka.
c.
trypsyna,
D.
lipaza,
E.
amylaza.
gdzie rozpoczyna
się
proces trawienia pokarmów. (I p.) 1/4/a
zadanie 181.
r
Wyjaśnij, dlaczego zalecane jest dokładne rozdrobnienie i wymieszanie pokarmu zenzy-
mami
śliny
w jamie ustnej przed jego połknięciem. (l p.) 11'1/a
Zadanie 182.
Wymień końcowe składniki pokarmowe powstające jako ostateczne składniki trawienia białka,
Określ,
/
Zadanie 177. * 'r·
r
81
)>
Uzupełnij tabelę, wykorzystując poniższe
informacje. (1· p.). 11/l /a
cukru, tłuszczu.
Zadanie 178. :,...
Połącz składniki pokarmowe oznaczone literami z charakterystycznymi dla nich funkcjami
oznaczonymi cyframi (cyfry A.
mogą się powtarzać).
tłuszcz,
B.
białko,
C.
węglowodany.
c K B
1. · Bywa charakterystyczne dla danego osobnika.
2.
Wchodzi w
skład
enzymów, barwników.
O
3.
Dostarcza energii.
4.
Stanowi zapas wysokoenergetycznego „paliwa" dla organizmu.
5.
Stanowi budulec w komórce.
O
Wpływa
O
Występuje
u
Wpływa
Rozwiń
podane stwierdzenia.
krzepliwość
na
krwi.
w jajkach, wątrobie,
na stan skóry,
smakować, ponieważ
O
Jej źródłem
u
Wpływa
włosów
drożdżach,
zielonych
częściach roślin.
i paznokci oraz wspomaga
działanie
są: masło,
komórek
jaja, mleko, marchew, pomidory.
na dobre widzenie, a jej brak powoduje wysychanie i
złuszczanie
naskórka.
a)
Jedzenie powinno
b)
Pokarmy powinny dostarczyć organizmowi niezbędnych składników potrzebnych
u
Jej
do
u
Wpływa
.„.„„„„.„.
w jarzynach, zwłaszcza kapuście i kalafiorze. Jest w wątrobie i oleju
nerwowych.
Zadanie 179. 'r
Występuje
sojowym.
............... .
źródłem są:
na
pomidory, papryka, natka pietruszki.
odporność
organizmu oraz stan
naczyń krwionośnych.
Biologia. Matura
82
83
Działanie narZ<)dów w organizmach
zadanie 185.
Zadanie 183.
Korzystając
Porównaj uzębienie w górnej szczęce dziecka oraz dorosłego człowieka. Wymień dwie różnice. I
/
ze schematu, podaj trzy zasady zdrowej diety pokarmowej. (:lp.)11/:l/I>
(I p.) 11/2/a
- - - 12 3
% całkowilcj ilości energii
Dziecko 1. siekacze 2. kły 3. trzonowe
Dorosły
1. siekacze
2. kły 3. przedtrzonowe 11.• trzonowe
Zadanie 186. Jednym z ważniejszych problemów na świecie jest zaspokojenie potrzeb żywnościowych ludności. Naukowcy szukają sposobów rozwiązania tego problemu. Z końcem lat siedemdziesiątych na pustyni położonej na zachodnim wybrzeżu Meksyku założono ho-
Zadanie 184.
:.;. .
dowlę słonorośli
Połącz w pary opis diety i grupę wiekową, dla której właściwa jest proponowana dieta. (I p.) 11/2/a
A.
Ponieważ w tym wicku maleje aktywność fizyczna, należy ograniczyć tłuste mir;sa
to,
była
duże stężenie
soli. Uprawy nawadniano
kosztowna, uzyskano wysokie plony. Zaletą
że większość słonorośli
paszy otrzymywanej z tych
jest bogata w
roślin
białka
jest bardzo
wodą morską.
przedsięwzięcia było
i przyswajalne
duża zawartość
węglowodany.
soli, co sprawia,
że
tylko ograniczoną ilość takiego pokarmu.
>- Czy takie uprawy należałoby wprowadzić na dużą skalę? Podaj argumenty przemawiające
o wzbogacaniu diety w selen, cynk, wap11 oraz owoce. B.
również
zwierzę może zjeść
i słodycze. Chronicznemu zmęczeniu, które wynika z intensywnej pracy, zapobiegnie bogate w żelazo mięso, takie jak drób czy \\'<)tróbka. Pamiętać nale'i;y
inwestycja
Wadą
----------------------------------------------------------
odpornych na
Chociaż
za stosowaniem takich upraw i przeciw temu.
Organizm w tym wieku ma dużo mniejsze zapotrzebowanie energetyczne niż w po-
(L p.) 111/:l/a
przednim okresie. Aby zapobiec otyłości, należy zmniejszyć spo1.ywanc porcje pokarmowe oraz ich kaloryczność. Należy jeść dużo świeżych owoców, warzyw oraz orzechy. C.
Wystr;pujc wówczas zwiększone zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko.
Zadanie 187.* Przygotowano sześć poletek
\Y./ ·okresie wzrostu potrzebny jest tak1.e wap11. Koncentrację poprawi magnez
ne dawki azotu. Wyniki
obecny w orzechach, kakao i czekoladzie.
1.
dzieci w wieku od 1. roku do 18 lat,
2.
dorośli powyżej
3.
dorośli między
20. a 35. rokiem
4.
dorośli między
35. a 45. rokiem życia.
50. roku
doświadczalnych.
doświadczenia
Uprawiano na nich
pszenicę, stosując róż
przedstawia tabela.
o
25
50
75
19
22
26
28
100
125 4,
życia,
życia,
>- Postaw hipotezę potwierdzoną wynikami tego badania. (l p.) 111/ I
,.,•·rur
_..
--
Działanie narządów w organizmach
84
Zadanie l 88. * Wyjaśnij,
zadanie 192.
czy istnieje zależność
między działaniem
pokarmu na
zmysły
a apetytem.
Na zamieszczonych rysunkach zaznacz położenie przepony podczas wdechu i wydechu.
{I p.) III/I
{I p.) l/l/c
Zadanie 189.
B
>- Wybierz informacje charakteryzujące reakcje anaboliczne. A.
Ich przebiegowi towarzyszy uwalnianie energii.
B.
Następuje rozkład
C.
Zachodzi synteza
D. Przebieg wymaga E.
mięśnie ws Jomagaj,)ce oddychanie
mięśnie międz żebrowe
substancji na prostsze.
związków złożonych. nakładu
energetycznego.
mięśnie
Zmiany w
Zadanie ·190 .
.,..
brzucha
W ich przebiegu zachodzi wiele procesów. obrębie
klatki piersiowej przy wdechu {A) i wydechu (B)
W poniższych opisach pojawiły się błędy. Podkreśl je i zaproponuj ich korektę. Zadanie 193. * A.
Odżywianie polega wyłącznie na połykaniu pokarmu. Jest ono znacznie bardŻiej zło żonym ciągiem
B.
:;:.
Wymień funkcję, jaką pełni układ
oddechowy w organizmie
człowieka. {l p.) l/l /c
procesów związanych z uzyskiwaniem i wykorzystywaniem energii.
Substancje odżywcze są przekształcane w prostsze cząstki w układzie oddechowym.
Oddychanie -
układ
Schemat przedstawia
całkowitą pojemność płuc człowieka.
oddechowy
Zadanie ·191.*
5 -
Na schemacie przedstawiono
układ
oddechowy człowieka. 5
-
6
-~-~~~~~~~~~t-~~~~~
jama nosowa
3
l
-------
------------------ ------------
Przyporządkuj podane niżej nazwy objętości powietrza do, ich oznaczeń cyfrowych na schemacie oraz wskaż, która cyfra (S czy 6) określa pojemność życiową płuc. y·
Opisz
budowę
dwóch wybranych
części należących
do
układu
oddechowego.
(2 p.) 11/2/a
Objętość oddechowa, objętość zalegająca, objętość dopełniająca, objętość zapasowa.
86
Biologia. Maturn .
Zadanie 195. Przeczytaj
Działanie narz:1dów w organizmach
zadanie 202. informację.
y
działa'
na autonomiczny
układ
nerwowy, jedne zwoje pobudza, a inne
poraża.
(I p.) 111/b
Oskrzeliki, nozdrza zewnętrzne, tchawica, nozdrza wewnętrzne, jama nosowa, oskrzela,
Dym
krtań, pęcherzyki płucne, gardziel.
z jednego papierosa zawiera ok. :3 mg nikotyny. Dostaje si~ ona przez błony śluzowe płuc.
Po
upływie
1 min jest równomiernie rozcic1\czona w
całym
obiegu krwi. ]ej
wydalanie organizm rozpoczyna po 10 min„ a koi1czy po J6 godz. ·-----·----· Wymień
Uporządkuj przedstawione poniżej struktury tak, aby utworzyć właściwy opis drogi, którą
powietrze trafia do pęcherzyków płucnych.
Nikotyna to alkaloid liści i korzeni tytoniu. W stanic czystym jestA>ezbarwn:) cieCZ<), / która działa drażni<)C:O na błony śluzowe. Ma silne właściwości tokśycznc. \V organizmie
>--
87
Zadanie 203. Zwierzęta żyjące w wodzie posiadają najczęściej odsłonięte powierzchnie oddechowe, np.
2 powody, ze względu na które nie należy palić papierosów.
skrzela. Kręgowce lądowe mają powierzchnie oddechowe umieszczone głęboko pod powierzchnią ciała.
Zadanie 196. J;;-
Wymień narządy tworzące drogę oddechową
u
>-
człowieka.
(I p.)1/2/a
Zadanie 204. *
Zadanie 197. * >--
Podaj, przed czym chronione są płuca kręgowców lądowych.
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni nabłonek
migawkowy wyścielający drogi oddechowe.
);-
Uzupełnij schemat przedstawiający przebieg cyklu J
Zadanie 198. * ;;..
Podaj, dlaczego w czasie wysiłku i po nim następuje l'.Jrzyspieszenie oddechu.
Szczawiooctan, cytrynian, związek pięciowęglowy, związek czterowęglowy, NADH, acetylo-CoA, CoA. l.
2
Zadanie 199. ;;..
Wyjaśnij określenia:
wymiana gazowa zewnętrzna, oddychanie tlenowe wewnątrzkomórkowe. 12
~~~~-....
Zadanie 200. >--
Uzupełnij
schemat; wpisz w miejsce oznaczeń X, Y, Z odpowiednie
o' -----...___
związki.
NAD'
5 6
,,.-Y
mitochondrium
-~
H,O
FADH,-
7
FAD
z
8
Zadanie 201.* .,_
Wyjaśnij,
jakim przemianom przy niedoborze tlenu ulega glukoza w mięśniach.
11
JO
co
2
,
NAD',
Biologia. Matura
88
Działanie
NOC
Zadanie 205. * Połącz
r
w pary nazwy związków z ich
rośnie
maleje
c. D.
ATP.
1. 2.
produkt oddychania beztlenowego w mięśniach, uniwersalny przenośnik i akumulator energii,
3. 4. 5.
uboczny produkt oddychania tlenowego, podstawowy substrat energetyczny, produkt oddychania beztlenowego przy wyrobie wina.
B.
DZIEŃ
maleje
charakterystyką.
C0 2 , glukoza, C2 H50H,
A.
narz<1clów w organizmach
rośnie
glukoza-> skrobia
skrobia -> glukoza
maleje
wzrasta
aparat szparkowy zamlcnięty
aparnt szparkowy otwarty
Zadanie 208.*
>- Na sche~atach przedstawiono narządy oddechowe kręgowców. Wymień charakterystycz-
Zadanie 206. *
:,. .
Wykonaj diagram przedstawiający ciśnienie parcjalne tlenu we krwi.
ną dla kazdego narządu cechę, która pozwala ustalić jego przynależność systematyczną. (4 p.) Il/ l/b
100
95
tJ.O
a
A.
b
Płuca te występują u ............... .
Cechą charakterystyczną jest ............... .
B.
Płuca te występują u ............... .
Cechą charakterystyczną jest ............... .
C.
Zadanie 207. *
>-·
Na podstawie schematu opisz mechanizm otwierania i zamykania aparatu szparkowego.
Płuca te występują u ............... . Cechą charakterystyczną jest ............... .
D.
Płuca te występują u ............... . Cechą charakterystyczną jest ............... .
c
cl
Działanie
90
narz;1dów w organizmach
91
Zadanie 209. >-- Na schemacie przedstawiono mechanizm
.
wym1a~y
żaby. Wyjaśnij, dlaczego
.u gazowej .
u żaby w procesie wentylacji płuc uczestniczy dno Jamy gębowej.
/
zadanie 211.
Wykonaj wykres kołowy, zaznaczając w nim procentowy udział poszczególnych jednostek chorobowych. Podaj, jaki procent populacji krajów europejskich jest wolny od chorób alergicznych. (1p.)11/:l/a
atopowe zapalenie skóry
1296
astma oskrzelowa
5%
niesezonowy alergiczny nieżyt nosa
5%
pokrzywka
5%
Zadanie 212. Zadanie 210. Ji.-
Korzystając ze schematu przedstawiającego budowę p
w budowie tego
łuc p łazów i gadów, podaj rn?·nic·p,:z'.,.11":'
>- Na podstawie danych zawartych w tabeli narysuj wykres obrazujący wpływ palenia tytoniu na sprawność oddychania.
narządu. (:! p.) 11/:!hi
-k1lai\
p1zcg1ocla
oddychania w%
pierwotna (
p1zcg1oda
!~~~~~OC ~
osoby nigdy nicpnl:icc
lOO
\~~~~l~~Ó
95
90
45
15
75
5!J
pr7.cgrodowy
r~ pęche1zyk
- -f płucny
1
<--'('rl
piu co lewe
. l..
I>
Zadanie 213.
.
I/
komora
::1 ::~:~:::::owa -\"H!p :j -j pęchcn.ykowc
~
Przedstaw dwa argumenty organizmu.
potwierdzające, że
palenie papierosów jest szkodliwe dla
pierwotne
Jęchcrąk1<\
(1 p.) lłł/1/:1
komory
płucne~~
c
'------·
Zadanie 214.
Opłucna
to cienka
błona otaczająca płuca. Wyjaśnij,
jaki skutek dla organizmu
n1iało uszkodzenie mechaniczne błony w czasie wypadku, np. samochodowego.
będzie
(I p.) Ili/ I /a
92
Działanie narz:1dów w organizmach
Zadanie 215.
Krążenie
-,._ 'Zaproponuj naturalny sposób zwiększenia
zadanie 218. );>
Tabela przedstawia zjawisko
uzależnienia się
od papierosów kobiet i
mężczyzn
42
7
Kobiety - pracownice fizyczne
51
c.
Mę:i.C?.yźni
23
53
D.
Kobiety - pt:acownice
27
59
umysłowi
umysłowe
Na podstawie danych zawartych w tabeli względu
które osoby ze procent wśród
określ:
płeć
i sposób wykonywanej pracy
stanowią najwyższy
względu
na
płeć
i sposób wykonywanej pracy
stanowią najwyższy
porzucających
tętnica wątrobowa
palenie.
Zadanie 217.
li;lnica nerkowa
Przeprowadzono badanie
pojemności życiowej płuc,
a wyniki
wiono w tabeli.
3000 160
3800
170
ti600
180 6300
190
r
aorta
niepalących,
które osoby ze procent wśród
na
czcza górna
24
- pracownicy fizyczni
- pracownicy
(2 p.) 11/1 /b żyła
B.
b)
ze schematu, wymień dwa naczynia krwionośne, którymi płynie krew odtle-
pracu-
fizycznie i umysłowo (w%).
Mężczyźni
a)
Korzystając
nowana.
Zadanie 216.
:.-
układ krwionośny
pojemności płuc.
/ /
jących
-
93
Sformułuj hipotezę
do przeprowadzonego
doświadczenia.
doświadczenia
przedsta
94
95
Zadanie 219. :,..
UpÓrządkuj przedstawione informacje - wpisz je do tabeli. Przypisz wymienionym ro
Opisz krążenie krwi w dużym obiegu oraz podaj jego znaczenie.
dzajom krwinek (1, 2, 3) budowę i funkcje opisane w kwadratach (od /),do F).
.
(:l p.) 11/2/"
I
naczynia włosowate głowy-----~ B
A
(/;:==:=i~........~
c
.-----Transportują tlen oraz w małym
stopniu dwutlenek węgla.
Degradowane są w śledzionie. Rozpoczynają
proces krzepni~cia krwi.
Odpowiadają
za reakcje obronne organizmu.
:i.yła płucna
l.
trombocyt żyła główna
górna
2. erytrocyt E
])
aorta zastawki
F
półksiężycowate
3. Małe wielokątne,
fragmenty komórek.
Duże
do 20 mikrometrów wielkości, zawieraj:! widoczn€
Owalne o średnicy 7,5 mikrometra.
limfocyt
żyła główna
dolna - -
-
ziarnistości.
zastawka dwudzielna
zastawka trójdzielna żyła
w:1trobowa - -
2. naczynia
włosowate
km1czyn
3. Schemat układu kniżenia człowieka
Działanie narządów
96
w organizmach
zadanie 225.*
Zadanie 221. *
y
Na schemacie przedstawiono naczynia i sita. naczynia (wido,/ne s;1 różne, . rodzaje zgrubic6 ściany komorkowcJ)
Podaj różnicę między układem krwionośnym otwartym i zamkniętym oraz przykłady organizmów, u których one występują. : (2 p.) l/2/b
Zadanie 226.* y
Wymień dwie tkanki występujące u roślin i umożliwiające transport tzw. daleki. (I p.) l/J/c
E. Holak, /Jiologiu. \ladcmecu1JI
:,..
Wymień
. Iiu.,, 11wtu1a
Zadanie 227. *
o 1,cron ' Gdynia 2006,
;» Podaj, w jakiej postaci tra.nsportowane są przez krew gazy oddechowe u człowieka.
. . I(t. naczyn. i rurek sitowych do pełnienia funkcji dwie cechy przystosowujące komor
(2p.) l/l/c
transportowej.
Zadanie 228. );-
Zadanie 222. :,..
Dokończ
zdanie.
Wymień trzy funkcje, jakie krew pełni w organizmie człowieka.
(J p.) I/ l/c
Osocze nie bierze udziału w
A. czynnym zwalczaniu drobnoustrojów.
Zadanie 223. *
'r
Wybierz poprawne dokończenie zdania.
B.
Krążenie wrotne dotyczy połączenia naczyniami krwionośnymi
D.
przenoszeniu gazów oddechowych.
C. determinowaniu grup krwi człowieka. A.
serca z mózgiem.
B.
żołądka
c.
jelita z wątrobą.
o.
nerki .z pęcherzem moczowym.
z jelitem.
krzepnięciu krwi.
Zadanie 229. >:-
Określ,
który rodzaj limfocytów
wywołuje reakcję humoralną i wyjaśnij,
(2 p.) lf4./b
Zadanie 224. r
Określ lokalizację każdej
. Ja . kąc zastawki zastawki i pocI aJ. f un I(Cję, c
pełnią
w sercu
Zadanie 230. ):..
Zastawka trójdzielna
· · · · · · · · · · ·· · · ·
zastawka półksiężycowata
···············
zastawka dwudzielna
···············
Funkcja zastawek
na czym ona
polega.
Nazwij opisany proces. (I p.) Il/I/a
Jest to złożony proces enzymatyczny, do którego niezbędne Proces rozpoczyna się przemianą fibrynogenu w fibrynę.
są jony wapnia i witamina K.
98
Działanie narządów
Zadanie 231. ).>
w organizmach
99
zadanie 234.
Uporządkuj składniki morfotyczne krwi ze względu na ich ilość w organizmie człowieka,
y ·
Uzupełnij
zdanie. (1 p.) Il/ I /b
I
Erytrocyty, trombocyty, leukocyty.
Zadanie 232. ';;-
Nazwij komórkę krwi biorącą udział w przedstawionym procesie oraz określ jej funkcję. A naczynie ;\ylne·----"Bak~eria
-> rana w skórze->
wnętrze ciała
wyprowadzającc
-> komórka krwi -> martwa bakteria.
z
płuc
krew
Zadanie 233.
naczynia
włosowate
oplnlnjącc płuca
W wypadku transfuzji różnych grup krwi może dojść do zlepiania się erytrocytów (aglutynacji); anly-B
Naczynia krwionośne oznaczone na schemacie literą ............... dostarczają krew wysycaną tlenem do ............... . białko
B
Zadanie 235. * '»
Określ na podstawie schematu, który z barwników ma większe powii:iowactwo do tlenu,
czyli osiąga maksymalne wysycenie tlenem przy niższym ciśnieniu. (I p.) 11/:l/b
osocze krwi grupy A
:.-
Na podstawie rysunku wyjaśnij, na czym polega ten proces i określ przedstawioną grupę krwi dawcy oraz biorcy.
+-·I
90 100 ciśnienie
Jittmrtt
cz,1stkowc O, (mmHg)
I
Dzialanic
100
Zadanie 236. *
:;..
narządów
w organizmach
zadanie 241.
Odpowiedz, jakie konsekwencje poniesie organizm, jeśli nastąpi niedobór erytrocytów
Jesienią i zimą jest o połowę więcej zawałów niż latem. W tym czasie najwięcej jest też
i leukocytów.
zachorowań na grypę. Połączenie zakażenia wirusowego i zimowego mrozu' może być
//
bardzo niebezpieczne dla osób z chorym sercem. Zimno i atakujące wirusy podnoszą Zadanie 237. *
r
ciśnienie tętnicze, liczbę płytek krwi i stężenie „złego" cholesterolu. Wirusy dodatkowo
.
uszkadzają ścianki naczyń krwionośnych.
Sformułuj problem badawczy, jaki postawiono przed przygotowaniem opisanego do
wiadczenia.
}>
Wyjaśnij, używając dwóch argumentów, dlaczego byłoby wskazane, aby osoby chore na serce albo otyłe szczepiły się przeciw grypie.
Doświadczenie:
b · Biało kwitnące rośliny włożono całym systemem korzeniowym do kol.orowe:.o (za arwto-
(2 p.) 111/2/a
nego atramentem) roztworu wodnego. Po 60 min. obserwowano kwiaty rosimy.
Wydalanie -
układ
wydalniczy
Zadanie 238. *
„
Uzasadnij opinię, według której krew jest bezcennym lekiem.
Zadanie 242. *
>- Człowiek ma różne narządy współdziałające w usuwaniu substancji wytwarzanych przez komórki. Połącz w pary substancje usuwane przez wymienione narządy.
Zadanie 239. *
"'
Serce jest narządem reagującym na nasze stany emocjonalne -wyjaśnij, dlaczego tak się dzieje.,
(4 p.) 1/1/a
(1 p.) lll/1/
Zadanie 240.
:;..
Na podstawie schematu wyjaśnij, na czym polega współdziałanie układu krwionośne i limfatycznego
1.
płuca,
A. pot z solami mineralnymi,
2. 3.
nerki, skóra,
c.
4.
wątroba.
(chłonnego).
B.
dwutlenek węgla, bilirubina,
D. mocznik, E. mocz.
Zadanie 243 .
. Całkowita ilość wody jest utrzymywana w organizmie na stałym poziomie. Dzięki różnym mechanizmom utrzymywana jest równowaga między wodą wpływającą do organizmu i wodą z niego usuwaną. :>-
Nazwij uczucie pojawiające się w organizmie zawierającym małą ilość wody. (I p.) lftl./b
Działanie narz:1dów w organizmach
103
zadanie 246.
Zadanie 244. W tabeli przedstawiono średnią zawartość składników osocza krwi, moczu pierwotnego
);>
Wymień dwie funkcje, jakie w organizmie człowieka pełni układ wydalniczy.
i ostatecznego (w%).
('2 p.) I/I le
Zadanie 247.
Sód Mocznik
~
0,1
o
0,3
0,3
0,4
0,03
0,03
2,0
0,1
Glukoza
);>
Nazwij elementy budowy układu wydalniczego człowieka. (2 p.) l/t/a
Korzystając z danych przedstawionych, w tabeli, podaj który składnik ulega całkowitej' resorpcji. Wybór uzasadnij. 1·
Zadanie 245. * Układ wydalniczy u bezkręgowców mogą tworzyć protonefridia lub metanefridia. Nefrydialnc narz:1dy wydalnicze bczkn;gowców protonefrydia matancfrydia
otworki wydalnicze
Zadanie 248. ?
Wymień trzy narządy usuwające nadmiar wody z organizmu. (I p.) 1/1/c
Zadanie 249. Uzupełnij zdanie wyrazami wybranymi spośród podanych w nawiasie (końcowych, powstałych, usuwanie, pobranymi, komórkach). (lp.)1/1/c
Wydalanie to ............... z organizmu związków ............... w czasie przemiany materii
komórka
płomykowa
Podaj jedną różnicę w budowie tych narządów oraz jeden typ zwierząt, u których narządy występują.
w .............. „ a niepodlegających dalszej przeróbce i przyswajaniu, czyli tzw............... . produktów przemiany materii.
104
Działanie
Zadanie 250. Wymień cechę, jaką musi posiadać naczynie krwionośne tworzące kłębuszek nerkowy, aby spełniało swoją funkcję.
I
I
,„·'
' " - - - naczynie krwionośne
narz<)clów w organizmach
a)
pora dnia,
b)
sposób odżywiania, np. mięsożerny,
c)
temperatura otoczenia,
d)
ilość wypitej wody,
e)
stan zdrowia.
wprowadzające
Zadanie 255. *
Przyporzą~kuj nazwy etapów procesu powstawania moczu kolejnym odcinkom nefronu przedstawionego na schemacie. (2 p.) Jl/:l/a A
Zadanie 251. *
:r-
B
c
D
~~
Końcowymi produktami przemian metabolicznych mogą być różne związki, takie jak
I
:
amoniak, mocznik czy kwas moczowy. Wymień związek charakterystyczny dla ryb i wyjaś
I I I
nij, dlaczego byłby on zagrożeniem dla zwierząt lądowych.
''
I
1.
Zadanie 252. ;..
Wymień dwa czynniki, od których zależy ilość moczu wydalanego przez zdrowego czi
resorpcja nadobowiązkowa,
2.
zagęszczenie,
3.
filtracja,
4.
resorpcja obowiązkowa.
wieka w ciągu jednego dnia, oraz wyjaśnij tę zależność na wybranym przykładzie. (2p.)1121
Zadanie 253. :;...
Zadanie 256.
Uporząd.kuj. wymienione elementy tworzące układ wydalniczy. Kolejność ustal od miejsca tworzenia
się
moczu.
Podaj, do czego może doprowadzić zaburzenie prawidłowej czynności nerek. (I p.) ll/1/b
Zadanie 254. *
r
Wybierz jeden - z niżej podanych - czynnik i opisz jego wpływ na barwę moczu. uzasadnij.
1.
cewka moczowa,
2.
kłębuszek,
3.
miedniczka nerkowa,
4.
moczowód,
5.
kanalik,
6.
pęcherz
moczowy.
Działanie narz;1dów w organizmach
Informacja do zadań 259. i 260.
Zadanie 257. Y-
107
Na podstawie analizy schematu opisz, na czym polega rola hormonu ADH w regulacji ilośc' filtracja resorpcja
I
moczu. mała ilość płynów mała objętość
'
ł
krwi i wzrost ciśnienia osmotycznego
obecność
t
receptorów w podwzgórzu
ł
obecność receptorów w tylnym płacie przysadki mózgowej
cienka cząść pętli nefronu
~
/
hamowanie
ADH
kanalik kręty dalszy
~
/
wzrost objętości krwi i spadek ciśnienia osmotycznego
wzrost przepuszczalności ścian kanalików w nerce
"-zwiększone wchłanianie w9<
·
inulina
j/
mniejsza
objętość
'
kłębuszek
glukoza
Na'
mocznik
kwas p-aminohipurowy
]('
Zadanie 259.
moczu
Wyjaśnij znaczenie okre.śleń: filtracja, resorpcja, sekrecja.
Zadanie 258. * Y-
(l p.) 11/J/b
Na podstawie schematu uzupełnij opis mechanizmu działania błony dializacyjnej.
Zadanie 260. Błona
Zaznacz poprawne zakończenie zdania.
dializacyjna PLYN DIALIZACYJNY
OSOCZE KRWI nadmiar soli i======!==>
( 1 p.) 11/2/b
Glukoza w kanalikach nerek ulega
sól nadmiar wody woda
A.
tylko filtracji.
B.
filtracji i resorpcji.
C.
filtracji i sekrecji.
D. tylko sekrecji.
niepotrzebne substancje
Zadanie 261. glukoza
>'-WYI
białka <=~~~~~~@!==:i glukoza
(2 p.) 11/:l/a
=======::>:
krwinki
------- ----
~-
---
--
-- -
----- -
l'l)'ny ustrojowe twot?.
mocznik
płyn)' pozakomórkow~(śr;;~;;~i~~;:~t>~vy, ~ht~t-ił~;;, ł:rcwJoraz.
płyn ~vcwn;itrzl~omórkowy. Płyny pcłni<1cc określone funkcje otrzymują odrębne nazwy,
Dializa pozaustrojowa stosowana jest w ostrej niewydolności nerek. Polega na „„.„.„ ..• „ •..•.• „ .• „.„„l!J::,:
np. ciecz wodrnsta czy plyn mózgowo-rdzeniowy. Płyn wewn
z krwi mocznika,
'1· I% '.nasy ciala osoby dorosłej, co odpowiada ok. 30 litrom. Za~«u'Lość płyn n poza-
„„„„ •• „„„„.„„„„„„„
pomocy aparatu zwanego
soli i wody oraz
sztuczną nerką,
„„„.„.„.„„„„.„„„„„ •.
zaopatrzonego w
Wykonywana jest
„„.„„„.„„.„.„„„ .• „„„„ .
- - - - - ·--~~>~t~~,:i~v~~~l_~'.'_l'.~~-c:~_c".'_:__l=_l_!_t~~'2'.~::_~lj~~~rów_~_I~ł)'~_~ród1~~_;;.szc11vy:____ ..
108
pzialanie narZ•)dów w organizmach
Zadanie 262. .,_
Podaj argument potwierdzający potrzebę szczególnej dbałości o higienę układu moczowego, :
/
Regulacja procesów _ układ nerwowy, hormonalny i
narządy zmysłów
zadanie 265.
Informacja do zadań 263. i 264.
Podaj nazwy układów nerwowych, których funkcje zostały opisane. Gruczoły
potowe .S<)
rozmieszczenie jest
ułożone
różne
macic umiarkowanym n•1jwiększe ilości
na pograniczu skóry
i tkanki podskórnej. Ich
u poszczególnych gatunków zwicrZ•)t. U
występują
znajduj<)
właściwej
się
polowe wytwarzaj•) plynrn1
ponad 2 miliony
na podeszwach,
wydzielinę
gruczołów
dłoniach
łudzi żyj<)cych
potowych, przy czym
oraz pod pachami.
mocznik, sole amonowe, aminokwasy. Praca
ków polowych wy'l.sz•)
leż<1cych głównie
temperaturę
Gruczoły
zawicraj•)C<) 98-99% wody oraz chlorek sodu, gruczołów
podlega
układowi współczul
nemu. \Xlyd'.l.ielanie polu zachodzi na drodze odruchowej przez pobudzenie cieplnymi zako11cze1\ czuciowych skóry
(3 p.)l /2/a
w kii;
b;1dź leż
w podwzgórzu
przez
.
która w sytuacji stresowej ma
2.
l
3.
Pełni funkcję nadrzędną, składa się z mózgowia i rdzenia kręgo\l\{ego.
pracą narządów wewnętrznych.
Zadanie 266. Na schemacie przedstawiono budowę synapsy nerwowo-nerwowej.
od krwi normalnej.
_-·--·----·--·------··-----· ··--·---------J·
Sprawuje kontrolę nad czynnościami mięśni szkieletowych.
bodźcami
bezpośrednie drażnienie ośrod-
krwią,
1.
!_~\'}'• l'".'!.'E.JJ!j_oj()gii_;:u•ii:rz(1t, PWN_,_Warszawa l989.
Zadanie 263.
>-
Określ
dwa czynniki, które
pobudzają gruczoły
potowe do pracy.
Zadanie 264. ;...
Uzupełnij miejsce A i B na schemacie przedstawiającym regulację pracy gruczołów potowych. lj.
wysoka temperatura otoczenia
t
5
Uzupełnij tekst opisujący działanie synapsy, podkreślając właściwe określenia spośród podanych w nawiasach.
A
t gruczoł
potowy
W synapsach chemicznych cząsteczki przekaźnika uwalniane są z błony (poprzecznej, presynaptycznej, postsynaptycznej) do przestrzeni (synaptycznej, postsynaptycznej, swo-
t
bodnej). Przekaźnik łączy się ze specjalnymi (enzymami, receptorami, strukturami) w bło
B
nie (postsynaptycznej, podłużnej, neuronowej), wywołując ciąg reakcji chemicznych pro-
t
wadzących do (repolaryzacji, depolaryzacji, hiperpolaryzacji) neuronu. Ten typ synaps ma
cieplejsza krew
t stres
budowę (dwubocznie symetryczną, asymetryczną, symetryczną) i przewodzi (jednokierunkowo, dwukierunkowo, wielokomórkowo). (2 p.) 1/4/a
UO.
pzialanie narz<)dów w organizmach
Zadanie 267.
zadanie 272. Przyporządkuj wymienionym gruczołom ich lokalizację w organizmie człowieka.
Wymień dwa hormony odpowiedzialne za regulację procesów trawiennych w przewodz'
r
111
pokarmowym człowieka oraz podaj po jednej funkcji, jaką pełnią w tyrn procesie. /
(2 p.) 1/1/a
(2 p.) l/4
Zadanie 268.
W)tjaśnij, jak wpłynie wzrost stężenia hormonu tarczycy na metabolizm komórkowy or · ·
r
działanie przysadki mózgowej.
przysadka
~
metabolizm
6
tyreotropina
tyroksyna
TSH
~N./
A.
nadnercza,
B.
jądra,
c.
grasica,
D.
tarczyca,
E.
przysadka,
F.
trzustka.
Dokończ poniższe zdanie.
tarczyca
( l p.) l/2/b
Hormonem peptydowym nie jest
Zadanie 269. );-
A. glukagon.
Wymień dwie funkcje, jakie w organizmie człowieka pełni układ nerwowy.
Zadanie 270. *
r
Wymień trzy bodźce, na które reagują rośliny, oraz podaj przykładowe efekty tych reakcji
B.
insulina.
C.
testosteron.
D.
tyroksyna.
Zadanie 274. * Wymień hormony odpowiedzialne za:
Zadanie 271. ;.;..
Podaj po trzy cechy charakterystyczne dla odruchów warunkowych i bezwarunkowych (2 p.) I/.
a)
karłowatość,
b)
cukrzycę,
c)
stres. (:1 p.) I/I /c
112
Działanie
Zadanie 275. *
zadanie 280.
);.-
Wyjaśnij określenia:
narz:1dów w organizmach
Na podstawie
adaptacja oka, akomodacja oka.
poniższego
tekstu
uzupełnij
schemat mechanizmu powstawania reakcji
lękowej.
(! p.) Il/3/a
Zadanie 276. * ,_
Wymienione
poł:1czcnia
Korowe i podkorowe narządy zmysłów mogą
rządów. Wyjaśnij,
na czym polega ich
ze
sobą współpracować.
wieka w stanie
Utwórz pary takich
Po
współpraca.
wstępnym
surowym
zagrożenia,
przesyłana
także
jesl do
ciała migdałowatego. Dzięki
zapoczątkować reakcję
narząd węchu,
analizy. Upewnienie
B.
narząd słuchu,
informacja przekazana z kory do
c.
narząd
wzrostu
D.
narząd
wzroku,
E.
narząd
smaku.
że
to, co
ciśnienia leży,
się, że rzeczywiście
Wyjaśnij,
na ewentualne
krwi i tętna oraz
nic jest
wężem,
do
na
reakcjami
na
czło
leśnej ście:i.ce.
szybkiemu przekazowi mózg zagrożenie.
ścieżce leży wąż,
ciała migdałowatego
Tymczasem kora
zabiera
dokładniejszej
więcej
czasu. Ta
podtrzymuje reakcji; w postaci
napięcia mięśni. Jeśli
ciała migdałowatego
jednak kora wzrokowa „uzna';
przekazany zostanie odmienny
sygnał, tłumiący rekcję lękow:).
). E. Le
Zadanie 277. ).-
węża
otrzymuje informacje ze wzgórza i dokonuje znacznie
A.
dotyku,
zawiadują
przetworzeniu sygnałów wzrokowych przez wzgórze informacja w stanie
mo:i.e natychmiast wzrokowa
w mózgu prawdopodobnie
np. kiedy podczas spaceru zobaczy
Doux, lo111ocje,
pamirć i 111ózg, „Świat
Nauki" 200:3, nr l.
wąż
dlaczego nie odczuwamy bólu podczas obcinania
włosów
ł
czy paznokci.
człowiek
ł mózg (wzgórze)
/
Zadanie 278. *
1. .. „.„.„.„ ..• „„„ Wśród
receptorów w organizmie człowieka
bodźce
wiska
r
można wyróżnić
oraz
ł~
eksteroreceptory odbierające
ze środowiska zewnętrznego i interoreceptory odbierające informacje ze środo
reakcja (wzrost ciśnienia krwi oraz tętna)
wewnętrznego.
Podaj po dwa przykłady narządów, w których występują wymienione rodzaje receptorów przykład narządu,
w którym
znajdują się
zarówno eksteroreceptory, jak i interore.
Zadanie 281. }
cep tory.
Podaj funkcję neuronów oznaczonych na schemacie symbolami A i B. (2 p.) Il/1/b
/
Zadanie 279. >--
Podaj wielu
nazwę
~
2 ............ „.„ ..... .
ośrodkowy układ nerwowy
neurony czuciowe (A)
wydzielanego w chwilach
narządów,
tych procesów
zagrożenia
hormonu, który pobudza
powoduje zwiększenie dopływu krwi do serca,
następuje
mięśni
cz 1m11o!>U.':1.1:1~:.:
i mózgu. W
uwolnienie rezerw energii, np. do obrony organizmu.
t
receptor
t
bodziec
"\..
neurony ruchowe (B)
ł
efektor
ł
reakcja
115
114 .
.
Zadanie .282. * Na podstawie rysunku
wyjaśnij,
dlaczego trzustka jest
gruczołem zewnątrz-
wydzielniczym.
i
wewnątrz
zadanie 285. )>
Uzupełnij tabelę, wykorzystując
przedstawione informacje.
/ \\_ żyła _cai _,,~) ~0-::7)~~ \ \ i ,.V--: . ·7\( r
jelito
'f:<·C. ' .,.
- • -.
',).·enzymy • • trawienne
...::. e?.'. / ;:-·~·-~·
>('
~_.,/ /
,.. :·Tyroksyna
wysepki Langerhansa
i progesteron
_/
11
rdzeń
Pobudza tempo przemiany materii,
Zadan.ie 283. * );o-
nadnerczy, tarczyca, jajniki, przedni
Do zaznaczonych gruczołów wydzielania zewnętrznego dopisz nazwę wydzieliny. (2
p.J ll/lll
Powoduje wzrost
ciśnienia
Pobudza wzrost i
podziały
Kontroluje przebieg
ciąży,
Podaj jeden argument
płat
przysadki mózgowej, grasica.
niedoczynność wywołuje
np. kretynizm.
krwi, tempa oddechu, bicia serca, poziomu cukru we krwi. komórek, rozrost
kości, syntezę białek.
niedobór powoduje zaburzenia
płodności.
potwierdzający, że narządy zmysłów odgrywają
bardzo
ważną rolę
w naszym życiu. (1 p.) Ill/3/a
· Zadanie 287. * Zaproponuj wymienionym osobom
właściwy
wypoczynek wakacyjny. Swoje propozycje
uzasadnij. (3 p.) III/ l/b
Zadanie 284. d
);-
Nazwij wadę oka przedstawioną na rysunku oraz zaproponuj rodzaj soczewki korygującej.' (2 p.) Il ~·,··:n!ł!:;:·
(uczeń),
a)
dziecko w wieku szkolnym
b)
pracownik spędzający wiele godzin w biurze przy komputerze,
c)
sportowiec.
Zadanie 288.
>- Przyjmowanie narkotyku powoduje natychmiastowe zmiany w aktywności wielu rejonów mózgu. Podaj jeden argument, który wyjaśnia szkodliwe działanie narkotyków na zdrowie człowieka.
(I p.) 111/1/b
D:óałanic
116
zadanie 292.
Zadanie 289. 'y
Zaplanuj doświadczenie, które pozwoli na wytworzenie u psa odruchu warunkowego polegającego
narz,idów w organizmach
na przynoszeniu (aportowaniu)
piłki.
Kurara to substancja, która wiąże się z receptorami błony postsynaptycznej.
;
/
receptory synaptyczne
Zadanie 290.
Basia ma kłopoty z zapamiętywaniem nawet najkrótszego tekstu, nie potrafi się skupić na lekcjach. Ma również kłopoty z ortografią, chociaż dużo czyta i przyswaja reguły poprawnej ortografii.
>-·
Zaproponuj osoby lub instytucje, które mogłyby udzielić jej fachowej porady. );- Wyjaśnij, w jakim celu Indianie używali kurary do wyrobu strzał wykorzystywanych na polowaniach.
Test sprawdzający
(1 p.)
Zadanie 291.
Zadanie 293.
Schematy przedstawiają działanie bodźców o różnej sile na komórkę nerwową.
---------- --------------
}
Wymień narządy, w których krew przepływa zgodnie z przedstawionymi schematami. (2 p.)
bodziec
podprogowy
podprogowy
podprogowy
a)
naczynia włosowate - żyła wrotna - naczynia włosowate,
b) tętniczka doprowadzająca - naczynia włosowate - tętniczka odprowadzająca. A
Zadanie 294.
-------bodziec
podprogowy
progowy
podprogowy
}
Wyjaśnij, dlaczego nawet najgłębszy wydech nie doprowadza do całkowitego zapadnięcia się płuc. (1 p.)
B
Zadanie 295. bodziec
} podprogowy
progowy
c Wskaż schemat (schematy), w którym (których) zajdzie depolaryzacja błony i powstanie potencjał czynnościowy.
Wybór uzasadnij.
Uzasadnij słuszność opinii, według której krew jest darem życia.
ponadprogow
(I p.)
Zadanie 296.
).;. Wymień trzy elementy, które tworzą układ narządu ruchu w organizmie człowieka. (l p.)
118
Biologia. Matura
Zadanie 297.
>--
Działanie
narz;1dów w organizmach
119
Zadanie 301.
Podaj dwa przykłady ochronnej roli szkieletu w organizmie człowieka.
Wyjaśnij słuszność stwierdzenia: należy oddychać przez nos, a nie wciągać powietrza przez
:r/
/
jamę ustną.
(I p.)
Zadanie 298.
>
Wyjaśnij rolę ślinianki
w procesie trawienia.
· Zadanie 302. Podaj, gdzie znajduje się ośrodek oddechowy.
;;-
(I p.)
Zadanie 299.
>
Przeczytaj tekst i przedstaw dwa argumenty przemawiające za koniecznością spożywania drugif'go śniadania.
> Uzupełnij
zdanie słowami wymienionymi w nawiasach (energia, woda, łączeniu, organicznych, utlenianiu, ATP).
Poważnym błędem
Pierwsze
Zadanie 303.
w naszym
śniadanie jest
żywieniu
że
jest to,
zwykle traktowane jako
śniadania.
nic doceniamy drugiego
mały posiłek, choć spożywany
(I p.)
jest po
Oddychanie wewnątrzkomórkowe polega na ............... związków ................ W pro-
długiej przerwie nocnej. Często składa się z herbaty i pieczywa z dżemem lub wyłącznic ... '
zupy mlecznej. Coraz częściej przed porannym nic jada. Taki system myśli, osłabia
żywienia
uwagQ i
nerwowi, niecierpliwi, pojawia się uczucie
Gdy
zmęczenia
z domu
śniadania
w og
odbija się ujemnie na zdrowiu człowieka. Gl
aktywność. źli.
wyjściem
Z lego
wlnśnie
spożywamy posiłek
powodu ludzie z rana w zbyt
cesie tym wytwarzana jest ..... „
S<)
dużych odstępach
CZQSto. czasu, ·
Wymień
we
magazynowana w ..... „
........ .
Zadanie 304. );.
Dopisz brakujące określenia.
i zmniejszenie wydajności pracy_.__„__________ '
(I p.)
W organizmie człowieka mały obieg krwi zaczyna się w ............... , a kończy w .............. .
Zadanie 300. );.
... „ ... ,
właściwej kolejności
zmiany, jakie
zachodzą
. Tętnice to naczynia krwionośne, które ............... krew ............... serca.
w klatce piersiowej w czasie.
wdechu.
Zadanie 305.
>
Wyjaśnij pojęcia: oksyhemoglobina, naczynia wieńcowe, elektrokardiogram. (:\ p.)
Zadanie 306.
>
Wybierz poprawne dokończenie zdania. (I p.)
Wraz z potem z organizmu usuwane są
A.
2
martwe komórki krwi.
B.
składniki płynu międzykomórkowego.
C.
składniki moczu, woda, NaCI.
D.
białka z osocza.
Działanie
121
narz<1dów w organizmach
120 zadanie 311. Zadanie 307. ;,-
Fale dźwiękowe pokonują w uchu człowieka długą drogę, zanim - zamienione na impuls
r
Wymień funkcję, jaką pełni
element zaznaczony na schemacie. (I p.)
nerwowy - dotrą do ośrodka słuchowego w mózgu. Uszereguj wymienidne niżej etapy drogi fal dźwiękowych, wpisując kolejne liczby w miejsce kropek.
I
(2 p.) młoteczek,
......
...... nerw słuchowy, kanał słuchowy,
......
...... strzemiączko ......
ślimak,
......
małżowina
uszna,
...... błona bębenkowa, ......
kowadełko.
Zadanie 312. Zadanie 308. ;.....
Doko11cz
);-
poniższe
Podkreśl
struktury
gałki' ocznej,
i jajniki możemy nazwać tylko gruczołami
A.
dokrewnymi.
B.
potowymi.
C.
wydzielania
D.
mieszanymi.
tęczówka,
spojówka, siatkówka,
szkliste, twardówka, naczy-
Zadanie 313. zewnętrznego.
);-
Wybierz odpowiedź, która
prawidłowo
przedstawia
A.
Lewa komora, aorta, komórki
B.
Prawa komora,
Opisz, kiedy powstaje i jak przebiega impuls nerwowy.
ciała, żyła główna,
tętnica płucna,
naczynia
Wymień dwie cechy charakterystyczne dla wegetatywnego układu nerwowego.
krwi w obiegu
dużym.
prawa komora.
włosowate płuc, żyła płucna,
lewy przed-
sionek.
c.
Lewa komora, aorta, komórki
ciała, żyła główna,
D. Prawa komora, prawy przedsionek, Zadanie 31 O.
krążenie
(1 p.)
(2 p.)
;.....
ciało
niówka.
Zadanie 309. ;.....
padający strumień światła. (l p.)
Rogówka, soczewka, Trzustkę
przez które przechodzi
zdanie.
płucna,
lewy przedsionek.
prawy przedsionek.
tętnica płucna,
naczynia
włosowate płuc, żyła
Biologia. Matura
122
Zadanie 314. Podaj.. jakie dwie informacje dotyczące impulsu nerwowego można odczytać ze schematu.
/ +35
------------
Dzialanic
narządów w
organizmach
123
Zadanie 318. *
Y
Wyjaśnij,
dlaczego skrobia nie jest trawiona w żołądku.
(1 p.) (I p.)
-----------------------
Zadanie 319. *
Y tSchematycznie . przedstawio . no f o t osyntezę zachodzącą w chloroplaście. Określ, jakie strukury oznaczają symbole A I B oraz jakie procesy w nich zachodzą. (2 p.)
o
2
H,O ----!--~
(ms)
3
h1 I---'I,----~
ATPl
Zadanie 315. >- Skonstruuj tabelę przedstawiającą etapy trawienia skrobi w przewodzie pokarmowxm
NA.DPI-I
co,---->.--1~
człowieka. Uwzględnij miejsce przebiegu procesu, enzymy oraz produkty końcowe.
Zadanie 316.* >- Podaj nazwę produktów A, B powstałych w wyniku przedstawionych na schemacie proceSÓ'A/,
l
O,
chlornplast
Zadanie 320. *
Podaj jedną różnicę w budowie miednicy kobiety i mężczyzny. (I p.)
kość:
biodrowa A
B
spojenie łonowe
Zadanie 317.* r Wpisz do tabeli rodzaj przedstawionych stawów oraz zakres ich ruchów. Miednica 111<;!slrn
Barkowy Kolanowy Łokci::iwy
Miednica kobieca
Czym charakteryzują się ścisłe połączenia kości, tzw. szwy? (I p.)
124
D;dałanic
Zadanie 322. *
zadanie 325. *
>
Wymień
dwie funkcje, jakie
pełnią mięśnie
w organizmie.
);>
/
narz<)
Na rysunku przedstawiono schemat budowy komórki bakterii. Nazwij zaznaczony na rysunku element budowy i podaj jego funkcję.
I
(1 p.)
Zadanie 323. *
>
Wybierz poprawne
Ośrodek
dokończenie
zdania.
odpowiedzialny za ruchy oddechowe znajduje się
A.
w rdzeniu
przedłużonym.
móżdżku.
B.
w
C.
w odcinku
D.
na terenie pnia mózgu.
krzyżowym
rdzenia
kręgowego.
Zadanie 326. *
>-
Zadanie 324. *
r
Wymień elementy morfologiczne krwi oraz podaj po jednej pełnionej przez ni~ funkcji. (3 p.)
Schemat przedstawia narządy układu oddechowego człowieka. Nazwij narządy układu oddechowego zaznaczone na schemacie oraz wymień funkcje, jakie pełnią.
Zadanie 327. *
>-
Zaplanuj doświadczenie, dzięki któremu będzie można ustalić ilość oddechów: na minutę u człowieka w ciągu dnia. (2 p.)
Zadanie 328. * }
Podaj cechę, którą różni się hormon sterydowy od białkowego. (I p.)
Zadanie 329. *
>
Wytłumacz, dlaczego wysokie ciśnienie krwi jest groźne dla organizmu człowieka. (J p.)
Zadanie 330. * a
}
Dopisz zakończenie zdania, określając rolę enzymów.
b c
(l p.)
Enzymy produkowane w trzustce uczestniczą w trawieniu .............. „ „„„„„„„.
i
„ „ „ „ „ „ „ ..
Działanie narządów
Zadanie 335. *
Zadanie 331. * :;..
Uzupełnij
127
w organizmach
zdania,
wybierając słowa spośród
szyć się, zmniejszyć się, ośrodkami
podanych w nawiasie (pofałdowana, nerwowymi, ciał komórek, neurytów/
);--
zwięk- ...
Wyjaśnij,
dlaczego niektóre zwierzęta wanego zapadają w sen zimowy.
stałocieplne mieszkające
w strefie klimatu umiarko-
(1 Półkule
(I p.)
mózgowe pokryte są szarą substancją, zwaną korą mózgową. Powierzchnia kreso-
Zadanie 336. *
mózgowia zbudowana jest z samych .............. „ które tworzą istotę szarą. Niższe kręgowce mają jej niewiele, natomiast u człowieka i innych ssaków powierzchnia kory jest•
?
Połącz
w pary typ stawu przedstawiony na schemacie z jego nazwą
oznaczoną literą.
................ Dzięki temu mogła ............... ilość istoty szarej. Określone miejsca w korze• odpowiadają
za
pracę określonych
{I p.)
................ Miejsca te nazywamy ............... .
A. staw kulisty,
Zadanie 332. * :.--
Wyjaśnij,
jaki rodzaj odruchu
wytworzył się
u psa, którego
nauczyliśmy aportować.
B.
staw zawiasowy,
C.
staw płaski,
D. staw siodełkowy. 2
Zadanie 333. * :;..
Wyjaśnij,
dlaczego wchłanianie zwrotne w nerce
umożliwia
funkcjonowanie organizmu.
Zadanie 334. * ).o.
Wyjaśnij,
na czym polega współdziałanie przedstawionych na schemacie układów w orga-'
nizmie człowieka.
Zadanie 337. * ?
Wstaw
literę
P, jeżeli uznasz, że zdanie jest prawdziwe, a
literę
F przy zdaniu
fałszywym. (2 p.)
Za słyszenie u człowieka odpowiedzialne s:i kanały półkoliste ucha środkowego. Otolity woreczka i łagiewki ucha wewnętrznego umożliwiają utrzymanie równowagi ciała.
Trzy kostki słuchowe: mlotcc:zek, kowadełko i strzemiączko lworz:) narz:1cl Cortiego przekazuj:)cy drgania błony b<,!benkowej na ślimak. Środkowa struktura ślimaka - tr:ibka Eustachiusza pnenosi drgania perylimfy na dendryty nerwu słuchowego.
''\/',
',
::e:r'W:t•'
128
Rozmnażanie
Zadanie 338. *
i rozwój organizmów
zadanie 340. *
Schemat przedstawia
wentylację płuc
,------
1~-
WDECH
--
--
.,._
„_
-
-- -- --~
I I
powiit;;;,o:=~~
i \ ',,
~ '4-
zużyte
• I
płuca
~
,'
/
u ptaków.
•
\'
......,
"--.
----------
......
-~,
__
4-~,
--~
o
oskrzele
....... ,
(2 p.)
'
t t t tt t t t tt
-·
'
;
świeże
~"'
_,'-------------' t
-'------
powietrze
_.,.----~'
-------~
Z przedstawionych wzorów uzębienia wskaż charakterystyczny dla zwierząt drapieżnych. Uzasadnij swój wybór.
/
A.
2.0.2.3 0.0.3.3
B. - -
t t t t f--~/·
- - - _„ _________ ,,.
2.0.3.3
3.,1.3 .3
' ,'
główne
c.
pluca
3.1.4.2 3.1.4.3
Rozmn~żanie
Układ
i rozwój organizmów
rozrodczy
oskrzele glówne
Zadanie 341.* >--
Wykonaj
poniższe
)>
polecenia.
Na rysunku zaznacz strukturę będącą właściwą komórką jajową u ptaków. (1 p.) I/l/a
1.
Wymień
2.
Określ
dwie grupy worków powietrznych.
znaczenie worków powietrznych w procesie wymiany gazowej u ptaków.
3.. Opisz drogę powietrza podczas wdechu.
Zadanie 339. * Gnozje to zdolności kory mózgowej do rozpoznawania przedmiotów oraz zjawisk i i oceny. Praksje to zdolności kory mózgowej do kierowania wykonywaniem czynności.· mierzonych i celowych. Uszkodzenie powierzchni półkul może prowadzić do agnozjil apraksji. Ania nie potrafi za w swoim plecaku.
>'-
Paweł
pomocą
dotyku
rozpoznać
ma trudności z prostym
Która z wymienionych osób
dotknięta
portmonetki,
zapięciem
jest agnozją?
plecaka.
którą
zawsze n
Zadanie 342. * Podaj, które grupy roślin uniezależniły zapłodnienie od środowiska wodnego i wyjaśnij, na czym to uniezależnienie polega. (2 p.) 1/3/c
I
130
)Zoinrna:i.anic i rozwój organizmów
Zadanie 343.
zadanie 345. *
';;.-
Nazwij przedstawione na schemacie, oznaczone literami A, B, C i D sposoby organizmów.
rozmnażani
131
>" W świecie zwierząt u ciężllrnych samic powstaje kilka typów łożysk. W łożysku rzekomym śluzówka
./
Wyjaśnij,
macicy i kosmówka jakie znaczenie dlll
przylegają
do siebie, a w
rozwijającego się
łożysku
zarodka ma ta
prawdziwym
różnica
są zrośnięte.
w budowie łożyska. (I p.) 1/2/a
Rozmnażanie
>""
A/ ~
C
~B
Zadanie 346. *
O+
D
In
ck'g '-., \1„„wy \J
C>v--r
ln
r
struktury, które
umożliwiły kręgowcom
rozwój zarodka w
środowisku lądowym
(ptaki, ssaki). (I p.) l/:\/b
'"''"'''m
komórka macierzysta zarodniki
Zadanie 347. *
r
Podaj, która gromada
zwierząt
(ptaki czy ssaki) ma
większe
szanse na
pomyślne zakoń
czenie rozwoju zarodkowego.
Zadanie 344.
;;o.
Wymień
(I p.) 1/2/b
Podane w tabeli.informacje uzupełnij przykładami narządów, które pełnią analogiczne, funkcje w
układzie
rozrodczym żeńskim i w
układzie męskim.
Zadanie 348.
r
Wyjaśnij,
dlaczego
bliźnięta
jednojajowe są zawsze tej samej
płci.
(I p.) 11'1/b
jajowód --H>•<----"jajnik -111acica
Zadanie 349. * >-
Na schemacie przedstawiono pierwsze etapy rozwoju zarodkowego. Nazwij
każdy
etap
i scharakteryzuj go jednym lub dwoma zdaniami. (:Jp.) 11'!/b
211
a
b
c
d 2. 3.
(.f\~
\jj@'ltW
132
Rozmnażanie
Zadanie 350.
Zadanie 354.
).;.-
Sformułuj
r
trzy najważniejsze zasady higieny ciąży.
133
i rozwój organizmów
Podaj nazwę i określ znaczenie błon płodowych w rozwoju zarodkowym człow.ieka. (3 p.) 1/1/c
// Zadanie 351. -,..
Wyjaśnij
podane
a)
owulacja,
b)
menstruacja.
Zadanie 355.
r
określenia.
Wymień
niania
2 cechy, które świadczą o przystosowaniu owoców z grupy A do rozprzestrze-
się
przez zwierzęta, a z grupy B do rozprzestrzeniania
się
przez wiatr. (2 p.) 1/2/a
A
B
Zadanie 352. J..-
Wpisz nazwy etapów w schemacie przedstawiającym oogenezę, korzystając z podanych niżej określeń.
Q
Q
~
D 9 D Q
Q
Q
D
Q
__t?.
l-~.1
~
5.
6.
7.
~\ Q
8.
{)
[~~10
Zadanie 356. JO
J.>
Utwórz pary: nazwa z opisem. (2 p.) I/I /c
Komó~ka jajowa, oocyt I rzędu, oocyt li rzędu, I ciałko kierunkowe, oogonia, wzrost bez~. podziałowy w okresie dzieciństwa, wzrost bezpodziałowy w pęcherzykowatej fazie cyklu miesiącz~owego, I podział mejotyczny, li podział mejotyczny, li ciałko kierunkowe.
Zadanie 353. .,.
A.
Micsii;cznc krwawienie, podczas którego wydalana jest niezapłodniona komórka jajowa i błona śluzowa.
B.
Podział redukcyjny komórki prowadz•1cy do powstania haploidalnych komórek rozrodczych .
C.
Zapłodnienie
D.
Wydalenie komórki jajowej z jajnika do jajowodu.
E.
Podział redukcyjny komórki macierzystej, prowadzący do powstania haploidalnej komórki jajowej.
Podaj po jednym przykładzie gatunku rozmnażającego się w sposób: (2 p.)
a)
płciowy,
b)
wegetatywny,
c)
przez zarodniki,
d)
przez podział komórki.
komórki jajowej przez plemnik.
134
Rozn1nażanie
Zadanie 357. *
zadanie 359. *
>-
Wymień
dwie
różnice
widoczne w rozwoju owadów z
przeobrażeniem zupełnym
zupełnym.
i nie
r
135
i rozwój organizmów
Dokończ
zdanie.
/
(I p.) Il/I /a
/ Opisany rozwój owadów nazywamy
2
A.
prostym ze zmianą
środowiska.
B.
złożonym
z przeobrażeniem.
C.
złożonym
z przeobrażeniem
niezupełnym.
D.
złożonym
z przeobrażeniem
zupełnym.
Zadanie 360. * 4
?
Wybierz poprawne
dokończenie
zdania. (1 p.) li/I /a
Larwa karaczana nazywana jest
Informacja do zadań 358. i 359.
A.
zarodkiem.
B.
nimfą.
si~
c.
pędrakiem.
tworzy wraz z 1W innymi tzw. pakiet, który otacza
D.
imago.
\Y/ Polsce żyje 12 gatunków karaczanów. SQ to bytuj<)CC w s<1siedztwie człowieka owady
o
płaskim
ciele z
długimi czułkami.
z.plemnikiem. Zaopatrzona w
Ich
żółtko,
życie
zaczyna
się,
gdy komórka jajowa h1czy
kokon w ksztalcie wali7,eC?.ki. Samica nosi kokon przyczepiony do może uzupełniać
przez mikroskopijne kanaliki
wodę
w jego
odwłoka,
wnętrzu.
Im
w tym czasie wyższa
temperatura i wilgotność powietrza, tym krócej kokon jest przytwierdzony do Tuż
jest
odwłoka.
przed wykluciem sią larw samica porzuca pakiel. Gdy otoczka pąka, nimfy zaczynajt)
samodzielne
życic.
Od form dojrzalych
różnil) się
Zadanie 361. *
>
(I p.) 11/:3/b
mniejszymi rozmiarami i brakiem
skrzydcl. \Y/ czasie ok. 130-dniowcgo życia jedna samica produkuje ok. 6-7 kokonów.
Zadanie 3·58.
>- Wybierz poprawne dokończenie zdania.
Karaluchy
A.
rozmnażają się
bezpłciowo.
B.
przez
podział.
C.
przez
pączkowanie.
D.
płciowo.
Oblicz, jak długo trwa rozwój larwalny opisanych owadów.
A.
średnio
B.
ok. 5 dni,
3 dni,
C.
1 tydzień,
D.
ponad dwa tygodnie.
Zadanie 362. *
>
Wymień dwa sposoby postępowania owada, które świadczą o jego troskliwości o po-
tomstwo. (2 p.) 11/1 /a
\~~lliih ...•
li•~·
136
J(ozn1nażanic
Zadanie 363.
zadanie 365.
Schemat przedstawia rozwój płodowy bliźniąt dwujajowych (A) i jednojajowych (B).
Na podstawie schematu określ, który układ w rozwoju człowieka najwcześniej osiąga pełny
/
137
i rozwój organizmów
rozwój. (l p.) II/l/b
układ
limfatyczny A
układ
rozrodczy
(~-·o 2
4
6
10 12 wiek w latach
8
B
;;..
14
16
18
20
Na podstawie analizy schematu podaj róźnicę w rozwoju zarodkowym bliźniąt dwujaj wych i jednojajowych.
Uporządkuj we właściwej kolejności etapy rozwoju zarodkowego człowieka.
(I p.) ll/2/a
Zadanie 364. ;,-
Nazwij sposoby
Gastrulacja, zapłodnienie, bruzdkowanie, organogeneza, histogeneza. rozmnażania
scharakteryzowane w kolumnie A i B. Na podstawie analizy schematu wyjaśnij, na czym polega partenogeneza. (I p.) U/I /b
.....-
jednego organizmu. Nie daje
różnorodności
/
rodziców. w
obrębie
gatunku.
Potomstwo jest wiern:i koph! rodziców.
Sprzyja różnorodności genetycznej gatunku. Potomstwo genetycznie z rodziców.
różne
od
wśród
osobnikó
/ plemniki
samce
samice bezskrzydłe na nadziemnych
( jaja
żyj,ice
t
częściach roślin
samice
\
J'\ ;i• f
każdego
jajo
~r zapłodnione~
t
jaja
P"''°'''''"Y"·"'
„mim be»ll,
o
~~komórki,
-------jajowe!-'
żyjące na podziemnych
częściach roślin
139
J{ozmnażanie i rozwój organizmów
zadanie 371.
Zadanie 368. ?
Przyporządkuj
mchu
cechom oznaczonym cyframi od l do 4
przykłady dotyczące
płonnika.
gametofitu
/
Ania i Kuba postanowili zawrzeć związek małżeński. Ania właśnie ukończyła szkołę średnią,
r
Kuba jest studentem trzeciego roku na uniwersytecie. Oboje nie pracują. Rodzice młodych
·
nie zgadzają się z ich decyzją. Podaj argument wyjaśniający niepokój rodziców. (I p.) lll/:l/a
Haploidalny, jednopienny, samożywny, cudzożywny,
bezpłciowy, płciowy,
diploidalny, dwupienny,
dominujący,
nie
dominuje.
Zadanie 372. 1.
faza jądrowa,
2.
pi0nność,
3.
sposób
4.
rozmnażanie.
-y
Wybierz poprawne doko11czenie zdania. (I p.J l/:>./a
odżywiania,
Efektem rozmnażania płciowego jest większe niż przy bezpłciowym zróżnicowanie organizmów, spowodowane przede wszystkim
A.
występowaniem poliploidów.
B.
powstawaniem mutacji.
Przeczytaj informację oraz podaj jedną korzyść wynikającą z możliwości selekcjonowania·
C.
zmianami
zarodków przy zapłodnieniach in vitro.
D.
mieszaniem
Zadanie 369. ;.....
-------·------------·------Dziewczynka
mieszkająca
w Kolorado choruje na
dziedziczną rzadką
odmianr; anemii.
Jedynym ratunkiem dla niej jest przeszczep szpiku kostnego. Rodzice dziewczynki zdecydowali sir; na drugie dziecko, ab)' pomóc córce. \Xf wyniku. lekarze wybrali zarodek, który
był
zagrożony
Urodził
Został
rozwojem choroby.
zapłodnienia
sir; zdrowy
chłopiec
się materiału
;>;-
Zaproponuj doświadczenie, dzięki któremu ustalisz najlepsze warunki dla rozwoju określo nych organizmów, np. żaby trawnej. (l p.) Il I/I /b
był
i brat chorej dziewczynki.
daWC<) szpiku kostnego. Dzir;ki przeszczepowi dzic>vczynka ma
duże
szanse na
Zadanie 374.
wyzdrowienie.
----------------------Zwierzęta
Pokwitanie to czas, w którym organizm puje szybki rozwój wszystkich
człowieka osiąga zdolność
narządów.
Okres ten rozpoczyna
do
rozmnażania. Nastę- ·
się
coraz
szym wydzielaniem hormonów płciowych, pod wpływem których zmienia się wygląd zewnętrzny. cząt
rodz<)CC si<; na terenach otwartych, np. w stepie,
są
sprawne zaraz po uro-
dzeniu. Króliki - podobnie jak gryzonie - rodzą sic; w norach. lch młode 5') ślepe i gole.
Zadanie 370. ;.....
genetycznego.
Zadanie 373.*
in vitro
genetycznie najbardziej podobny do cc\rki i nic
środowiska.
Podaj po trzy
przykłady
zmian, jakie zachodzą w okresie pokwitania u
i u chłopców w budowie zewnętrznej organizmu.
Zaj')CC nic buduj') nor, a ich miocie rodzą sir; okryte futrem, 5') stosunkowo duże i w
miocie jest ich mało ( 1-3 sztuk). Królil~i i zaj;ice należ<) do tego samego rzędu ssal
;...
Podaj jedną przyczynę różnic w rozmnażaniu tych organizmów. Odpowiedź uzasadnij. (l p.) 111/2/a
140
Rozmna:i.anie i rozwój organizmów
Zadanie 375.
zadanie 380.
l~óżyczka
ci;i:i.y,
jest chornb;;i szczególnie
ponieważ może wywolać:
obumarcie. Kobieta przeszła różyczk<;
grnźną
poronienie,
dla kobiet w pierwszych trzech miesi•)Cach ciężkie
r
·· 141
Schemat przedstawia budowę plemnika. Podaj funkcję zaznaczonych elementów. (2p.)
wady wrodzone plodt\/a nawet jego
będąca w chri.y miala kontakt z osolx) choruj•)C<) na·t;'.>:i.yczkę. Sama
i•1dro - - - - - H " l ! komórkowe
w dzieciilstwie. Martwi się, :i.e zachoruje ponownie i choroba wplynic
niekorzystnie na dziecko.
';;-
są
Czy jej obawy
uzasadnione?
Test sprawdzający
witka
Zadanie 376. :.-
Wyjaśnij,
a układ
dlaczego układ rozrodczy żeński produkuje niewielką ilość komórek jajowych,
męski
wytwarza
ogromną ilość
plemników.
a)
Zadanie 377. ;...
główka,
b)
mitochondria,
c)
jądro
d)
witka.
komórkowe,
Podaj nazwy narządów płciowych, które jednocześnie pełnią funkcje gruczołów dokrewnych ..
Zadanie 381. ;>;-
Zadanie 378.
Przyporządkuj wymienione niżej cechy do odpowiedniego sposobu rozmnażania: we-
getatywnego lub płciowego. (2 p.)
Do metod antykoncepcyjnych zaliczamy m.in. antykoncepcję postkoitalną, w której piA.
Potomstwo otrzymuje materiał genetyczny tylko od jednego z rodziców.
Metoda ta jest akceptowana w polskim prawie w odróżnieniu od pigułek poronnych, które
B.
Sprzyja różnorodności genetycznej wśród osobników gatunku.
powodują
C.
Potomstwo jest wierną kopią rodziców.
D.
Nie daje różnorodności w obrębie gatunku.
Przedstaw je~en argument przemawiający za zasadnością takiego zapisu w naszym prawo-
E.
Potomstwo otrzymuje materiał genetyczny od obojga rodziców.
dawstwie.
F.
Potomstwo genetycznie różne od każdego z rodziców.
gułka
r
antykoncepcyjna nie dopuszcza do zagnieżdżenia się zapłodnionego jaja w macicy. obumarcie zagnieżdżonego w macicy zarodka.
Zadanie 382.
Zadanie 379. l
r
Wyjaśnij, dlaczego z 20 ko~órek prapłciowych powstaje u kobiety 20 komórek jajowych,
au
mężczyzny
80 plemników.
;...
Do wymienionych niżej określeń dodaj wyjaśnienia. (:l p.)
a)
plemnik,
b)
bruzdkowanie,
c)
poród.
Biologia. Matura
Zadanie 383. ,..,
Wymień
Rozmna~.anie
143
i rozwój organi7.mów
zadanie 386. y
dwie przyczyny wad rozwojowych płodu.
Schematy przedstawiają etapy tworzenia plemnika (spermiogenezę). Uszereguj je zgodnie z przebiegiem tego procesu.
I
(I p.)
Informacja do zadań 384. i 385. Scherr.at przedstawia cykl miesiączkowy kobiety. 2
400
Progesleron
300 I
' ' I"':"/ I
I
'
I
- -------
: :
Il
""
I
o
2
4.
6
8
10 12
I
N
~
o
El 100 ~ :o
I
I
'
20 22
\~.
. ,-- •••.\
: I s-J
''.~·-------,-~·
Zadanie 387.
>
'
18
I].
200
' '
M J6
IV
u
rrmmmmmm I
lII
rtir-3 (u„l_l,)/-----
Wpisz nazwy narządów układu rozrodczego, których funkcje podano. (2 p.)
a)
......... - stanowi magazyn plemników.
b)
......... - umożliwia wprowadzenie nasienia do dróg rodnych kobiety.
24· 26 28
1-28 dzie11 cyklu miesi<)czkowego
Zadanie 388.
>
Zadanie 384. ;,
(I p.)
Odczytaj, w których dniach cyklu jest największe stężenie progesteronu, i określ jego .· wpływ na błonę śluzową macicy.
Zadanie 385.
r
Podaj kolejne etapy prowadzące do powstawania zygoty.
Uzupełnij tabelę. Podaj nazwy kolejnych etapów cyklu menstruacyjnego oraz dni, w któ-
1.
zygota,
2.
jajeczkowanie,
3.
komórka jajowa,
4.
pęcherzyk jajnikowy,
5.
zapłodnienie komórki jajowej przez plemnik.
rych zachodzą.
Zadanie 389. ::..-
Podaj funkcję płynu owodniowego dla rozwoju zarodkowego człowieka. (J p.)
Il
III
IV
Zadanie 390. ~
Wyjaśnij, co oznacza stwierdzenie: łożysko funkcjonuje również jak gruczoł dokrewny. (I p.)
l•.
i.lt.: .L\~~~.
144
Roznrnażanie
i rozwój organizmów
zadanie 395. *
Zadanie 391.
);-
Nazwij proces przedstawiony na schemacie i opisz jego przebieg.
I
1 - plemnik, 2 - błona komórki jajowej
Komórka tkanki twórczej pierwotnej pewnej
rośliny
zawiera 16 chromosomów.
z powyższej informacji, podaj liczbę chromosomów w
następujących
Korzystając
strukturach tej rośliny: (l p.)
a)
komórki plemnikowe - .............. .
b)
komórki bielma wtórnego - .............. .
c)
komórki
ściany zalążni
- ..... „
...... „
Zadanie 396. * Ze względu na miejsce rozwoju zarodkowego i sposób „rodzenia się" osobników potomnych zwierzęta można podzielić na trzy grupy: jajorodne, jajożyworodne i żyworodne.
Zadanie 392. Wymienione określenia dotyczą elementów budowy układu rozrodczego kobiety: endo-
)>
Przedstaw
różnice
w rozwoju zarodkowym podanych grup zwierząt. (3 p.)
metrium, jajnik, pęcherzyk Graffa, jajowód, macica, pochwa, ciałko żółte.
r
Wykonaj poniższe polecenia. 1.
Wybierz struktury, którymi po akcie płciowym wędrują plemniki w układzie płciowym ,
Zadanie 397. * )>
kobiety. 2.
3.
Na przedstawionym sc.hemacie cyklu rozwojowego tasiemca uzbrojonego wykreśl stadium, które nie występuje w rozwoju tego gatunku. (l p.)
Wybierz określenia, które dotyczą budowy wewnętrznej: a)
jajnika,
b)
macicy.
dorosła postać
/icmc~
Podaj miejsce zapłodnienia komórki jajowej.
larwa w•1gier
\
Zadanie 393. ).-
Spośród podanych niżej informacji wybierz te, które dotyczą funkcji jajowodów.
A.
Wychwytywanie komórki jajowej w czasie owulacji i transportowanie jej do bańki jajowodu.
B.
Przetrzymywanie przez kilka dni oczekującej na zapłodnienie komórki jajowej.
C.
Transportowanie zapłodnionej, dzielącej się komórki jajowej do macicy.
O.
Produkcja progesteronu - hormonu kontrolującego przebieg ciąży.
E.
Miejsce zapłodnienia komórki jajowej.
Zadanie 394. -,,
Wymień trzy Ili-rzędowe cechy płciowe różniące kobietę od mężczyzny.
larwa onkosfera
jajo
I
larwa koracidium
Zadanie 398. * >o-
' 2. 3.
Uzupełnij tabelę, wstawiając znak „+"w odpowiednie miejsca.
Ple111niki z wiciami Zapłodnienie w
wodzie
Biologia. Matura
146
Zadanie 399. * ,... Do przedstawionych sposobów rozmnażania wegetatywnego dobierz odpowiednie przy-
kłady roślin.
/
Zadanie 402. *
:;...
Z wymienionych
części
kwiatu
kłącze,
1.
narcyz,
B.
bulwy1
irys,
c.
cebule,
2. 3.
o.
rozłogi.
4.
poziomka.
podkreśl tę,
z której tworzy się owocnia. (I p.)
(2 p.)
Główka pręcika, zalążnia,
A.
147
Rozmna:i.anie i rozwój organizmów
szyjka
słupka, płatki
korony, działki kielicha.
Zadanie 403.*
ziemniak,
;.:. .
Uzupełnij tabelę dotyczącą
rozwoju ryb (karp),
płazów (żaba)
i ptaków
(jaskółka).
('l p.)
Zadanie 400. * ;.. Uzasadnij, dlaczego w ogrodnictwie często wykorzystuje się zdolność roślin do rozmna- . żania
wegetatywnego. (l p.)
Zadanie 401. * Na podstawie analizy schematu uzasadnij - podając dwie cechy - że jest to schemat
Miejsce składania jaj
Nazwa jaj
przedstawiający cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej. (2 p.)
Rodzaj
z.apłocłnicnia
Opieka nad potomstwem
Zadanie 404.*
)..-
Na podstawie tekstu podaj dwie strategie rozrodu charakterystyczne dla kład
gatunku
zwierząt
i przy-
reprezentującego każdą strategię.
C! p.) Ch1i'.a konia trwa ci<)Ża
około
lI
miesięcy
trwa l 00--1 I O dlli i rndzi
się
i
najczęściej
rndzi
raz w rnku I do(,
się
jedno mlode
młodych.
źrebię.
U lygrysa
Jask<'>lki znosz<) od jcdn<'go
do kilku jaj. Żaba składa ponad I O OOO jaj w postaci skrzeku, glista ludzka moi'.c składa<" lla dobę nawet 200 OOO jaj.
-
-· ·--. .- -··· ···- .
-
-
··-·--··
---··· -
:,„Jlijt. 14·8
.
Biologia. Matura
Zadanie 405. * ;-
atak malarii i uzasadnij swój wybór.
'f'
Nazwij 2 kolejne etapy rozwoju człowieka przedstawione na schemacie.
/ /
u
149
i rozwój organizmów
Zadanie 409. *
Na schemacie przedstawiającym cykl życiowy zarodżca malarii zaznacz miejsce, w którym występuje
Rozmnażanie
(I p.) (2 p.)
człowieka
-.--·-, 0(<~'.'J ..
r.(G.!,
';:.!\?) \
'
0.(-\ \ .
o ) :
·.·.·~·,,..
:
„ ''
o
y
X
Zadanie 410. *
>-
Wybierz poprawne zakończenie zdania. (I p.) Zapłodnienie
zachodzi w
A. jajniku. Zadanie 406. * Nazwij listek zarodkowy, z którego wyodrębniają się w rozwoju zarodkowym człowieka: szkielet, skóra
właściwa,
serce.
B.
macicy.
c.
jajowodzie.
D. pochwie. Zadanie 411. *
Zadanie 407.* y
Wymień
dwie funkcje
;., łożyska
w rozwoju zarodkowym
Wyjaśnij, w jaki sposób wymienione czynniki wpływają na proces kiełkowania nasion.
człowieka.
(3 p.)
a)
temperatura,
Zadanie 408. *
b)
wilgotność,
„.
c)
tlen.
Uzasadnij stwierdzenie: właściwa dieta pokarmowa matki ma wpływ na rozwój zarodkowy jej dziecka.
Biologia. Matura
150
Rozmnażanie
151
i rozwój organizmów
zadanie 414.*
Zadanie 412.* Schemat przedstawia
Schemat przedstawia budowę zarodni paproci (nerecznicy).
oogenezę.
oogonium
oocyt I
oocyt II
rzędu
rzędu
{.'.'\
ciałko
~
kierunkowe
);>
(I p.)
/\
Zadanie 415. *
> ootyda
Opisz mechanizm otwierania zarodni paproci.
ciałka
Wymień jedną różnicę w budowie łożysk przedstawionych na schematach A i B oraz podaj,
który rodzaj łożyska występuje u człowieka.
kierunkowo
(2 p.)
);>
Wymień jedno podobieństwo oraz jedną różnicę między oocytem li rzędu i ciałkiem
Lo'l.ysko prawdziwe
Lożysko
o o {.z "'ś<' f--~-~~::onośnO~--
kierunkowym. Podaj znaczenie powstawania ciałek kierunkowych w procesie oogenezy.
y
(3
matczyna
plo;;;,;~~
Zadanie 413.* Schem.:•.t przedstawia ziarno pyłku rośliny okrytonasiennej.
A
rzekome
O
--=..., tkanka ~ l:}CZ!lll nabłonek
f.%Jl~~~-~~~-~-kosmt'.iwki
o_-:-:1--lkanka l:w•ma
nac1.ynia krwionośne
Zadanie 416.*
>-
Spośród wymienionych organizmów wybierz pasożyty, których rozwój przebiega bez
zmiany żywiciela, oraz podaj miejsca występowania ich postaci dorosłych w organizmie człowieka.
;...
A.
świdrowiec
Podaj nazwy komórek budujących ziarno pyłku, oznaczonych na schemacie literami A i
B.
glista ludzka,
i określ ich funkcję.
C.
włosień spiralny,
D.
owsik.
nagany,
152
Biologia. Matura
Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe
Zadanie 420.
Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe
>-
Choroby układów,
odporność,
nowotwory
(1 p.) 1/3/c
/
a)
Zadanie 417. :;...
Dopasuj przedstawione objawy do wymienionych chorób narządu wzroku. (2 p.) 1/1/c
A. B.
r
alergie, zawał
d)
miażdżyca naczyń wieńcowych.
serca,
Wybierz poprawne dokończenie zdania. Grypa to przede wszystkim
Utrudnia widzenie o zmierzchu, najczęściej spowodowana jest niedoborem witaminy Objawami są obrzęk i zaczerwienienie oka, chorobę wywołują reakcje alergiczne lub bakterie.
D.
b) c)
(I p.) IN/b
równoległego.
A, może towarzyszyć żółtaczce i krótkowzroczności.
C.
zatrucie pokarmowe,
Zadanie 421.
Choroba wywołana niesynchroniczną pracą mięśni, powodująca odchylanie się oczu od ustawienia
Do podanych chorób dopisz najczęstszą przyczynę ich powstawania.
A.
przeziębienie i podwyższona temperatura.
B.
zapalenie migdałków i ślinianek.
C.
zapalenie gardła i krtani.
D.
ogólne zakażenie wirusem.
Spowodowana jest nieprawidłową ilością barwników wzrokowych, uniemożliwia odc różnianie
Zadanie 422.
barw.
? 1.
Doko11cz poniższe zdanie.
zapalenie spojówek,
2.
daltonizm,
3.
zez,
4.
„kurza
Do chorób szerzących się drogą płciową nie należy.
A. ślepota''.
(I p.) lftl./b
grzybica.
B.
rzeżączka.
C.
gruźlica.
D.
kiła.
Zadanie 418. r
Poniżej
podano różne sposoby zakażenia robakami pasożytniczymi. Podkreśl sposób zaka-.
żenia właściwy
dla
włośnia
spiralnego.
Zadanie 423.
>
Podaj nazwy 3 grup ryzyka, w których wysokie.
prawdopodobieństwo zarażenia wirusem HIV jest (3 p.) 1/3/c
A.
Jedzenie zakażonego
mięsa wołowego.
B.
Jedzenie zakażonego
mięsa
C.
Picie nieprzegotowanej wody.
D.
Jedzenie nieumytych warzyw i owoców.
wieprzowego.
Zadanie 419. r
Wyjaśnij, kiedy występuje zwiększona ilość leukocytów w organizmie człowieka.
Zadanie 424. );-
Dopisz nazwy chorób (bakteryjnych lub wirusowych) do przedstawionych dróg ich szerzenia się. ('!. p.) 1/3/c
powietrze
<-
woda
<-
polcarm
<-
gleba
<-
154
Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe
Zadanie 425.
zadanie 430.
„
Połącz
155
Coraz więcej Polaków podróżuje w najbardziej odległe zakątki świata. Skuteczną ochrony przed chorobami panującymi w egzotycznych krajach są szczepionki.
w pary nazwy chorób z objawami, które je charakteryzują.
/
r
A. choroba nowotworowa,
Wymień
dwa czynniki, od których
zależy
metodą
dobór szczepionek wskazanych przed dalekimi
podróżami.
B.
angina,
C.
ki-la,
D.
miażdżyca.
(:l p.) l/:J/c
Zadanie 431. mięśni
1.
bóle
podczas chodzenia;
2.
zmiany na skórze wokół narządów rozrodczych, świąd;
3.
ból
gardła,
4.
złe
samopoczucie, guzy wewnątrz ciała.
?
Przeczytaj
informację
i
wyjaśnij,
powinna
być
(I p.) Il/I/a
ropne zmiany; Kwas foliowy (witamina z grnp)' B) jest Odkryto jego
Zadanie 426.
).-
planującej ciążę
dlaczego dieta kobiety
bogata w warzywa i owoce.
Podaj definicję chorób społecznych, wykorzystując podane poniżej wyrazy w odpowied-.. niej formie gramatycznej. (1 p.)
Masowo, choroby, wymagają, są, społeczne, długotrwałe, przewlekłe, występują, leczenie, .
rolę
niezbędny
dla zdrowia i dobrego samop
w zapobieganiu wadom wrodzonym
układu
nerwowego u dzieci.
Odpowiedni poziom kwasu foliowego w organizmie
można uzyskać,
clziennil' 0/J. mg lej witaminy w postaci lablelki lub
spożywaj:)c
kapusla,
brokuły,
przyjmuj:)c co-
produkty lakie, jak
fasolka, szpinak, brukselka, szparagi, kalafior, groch, po111ara11czc,
- - - - ----~~1t~<~~~~l_i_::_c!:~1_1!2~~c-~v_l'.1_:<>ga~~~~-!~\V~1se1~~~~_>_\~)' n::_
Zadanie 432.
;;.. Przeczytaj informację i podaj trzy cechy białka występującego w ślini'e pijawek, które Zadanie 427.
: ,. .
pozwalają
na wykorzystanie ich do leczenia. (I p.) li/ I /a
Wymień trzy drogi wnikania do organizmu drobnoustrojów, nazywane wrotami zakażenia._
Hirudyna blokuje nieodwracalnie trombinę, uniemo~.liwiając jej uclzial w procesach krzepni1~cia. \l(fstępne
Zadanie 428.
:,...
Wyjaśnij, dlaczego ważne jest, aby po rozległym zranieniu ręki założyć sterylny opatrunek;
organizm ludzki, nic ubocznych,
badania wykaz:ily,
powodujące
ł:itwo wydałanc
że
jesl to
białko
dobrze tolerowane przez
reakcji immunologicznej, nic wywolui
z moczem. Tc cechy r<•'l.nh) je korzystnie od uprzednio
stosowanej heparyny. Z bada1\ na
zwierzętach
rozpuszczania zakrzepów w naCZ)'niach
wynika, 'l.e stosowaniu hirndyny do
krwionośnych
nic towarzyszy ponowne ich
tworzenie si\' w tych samych odcinkach naczyt\. Hirudyna nie jest jedynym bialkiem o
Zadanie 429. *
,.,
Wyjaśnij,
w jaki sposób szczepionki oddziałują na organizm człowieka.
aktywności
bada
się
przeciwzakrzepowej wykrytym w
ślinie
obecnie l O białek ze śliny pijawek w nadziei, 'l,c
pijawek. jako potencjalne Icki bęch)
one
przcci\vnowot wo ro we, a tab.ew terapii pooperacyjnej serca.
użyteczne
jako np. leki
156
Czynniki chorobowe i choroby nowolworowe
Zadanie 433.
Zadanie 435.
:..-
Przeczytaj informację i określ, w którym momencie przebywania wirusa HIV w organizmie człowieka można
------------·~----
-
go skutecznie
zniszczyć.
}-
157
Przeanalizuj schemat i określ prawdopodobną przyczynę choroby Parkinsona. (l p.) 11/1/b
I/ \V stanic zdrowia
W stanie choroby
mózg
mózg
·--~-------------------·---------·----·------------~----------
HIV atakuje po kolei kilka riiżnych typów komórek układu odpornościowego: makrofagi, liml'ocyl y Bi limfocyty T. Wirus najpierw wnika do makrofagów i w nich produkuje białko Nef.' Zaka?.ony makrofag pod wpływem Nef daje sygnał limfocytom B. Tc z kolei przekazują go dalej i aktywują docelowe dla wirusa
HIV limfocyty ·1~ które otwieraj<} się
dla zabójczego wirusa. Pewna ilość cząstek wirusa unika zagłady podczas antywiru-
kora mózgowa
sowej terapii, ale gdy zostaje przerwane toksyczne dla pacjenta leczenie AIDS, wirus
kora mózgowa zmniejszanie wydzielania
~.,.. _ _ ___._____ __
ponownie atakuje.
-----'-----=;
____________________________________________iv___l_:_IS.ll_'.V~i!<:'.,!~tr'!~_!!!Y,
„New,;_'_''.~ek'~003, Vll.
dopamina
twór siatkowy
dopamina
Zadanie 434. _,..
rdzc1\
Odczytaj z wykresu, która płeć narażona jest wcześniej na osteoporozę (zmniejszenie masy kości).
kręgowy zwiększenie napięcia
Podaj jedno uzasadnienie.
kontrola ruchów mięśni
mięśniowego
)Io
1nięsiei1
mięsjc1\
'-------' 'ii)
i:: i:: QJ
'§
e 800 :~ ~ 600
Zadanie 436. \Y./ organizmie występuj•/ dwa typy cholesterolu: LDL i HDL. Pierwszy to cholesterol, tnt;żczyzna
który
wypełnia
ubytki w
prowadzi do mia:i.d:i.ycy.
ścianach
R~>h)
tQtnic.
jeśli
jest go za
dużo,
zbija
się
w
płytki,
co
drugiego jest usuwanie z tQtnic nadmiaru pierwszego.
kobieta
> - - - - - - - - - - - - - - - -----1---)lo>90 70 50 30 16
wiek w lalach
Wyjaśnij, dlaczego ważne jest, aby w organizmie była zachowana właściwa ilość chole-
sterolu oraz odpowiednia proporcja LOL i HOL. (2 p.) Il/I /a
159
Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe
158
zadanie 442.
Informacja do zadań 437.-439. Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie uznała gruźlicę za przyczynę „globalnego ,
y
Przeczytaj informację o leku i zaproponuj dokończenie jej, uwzględniając sposób zażywania.
kryzysu zdrowotnego''. Jak się szacuje, nosicielem pqtków jest co u-,7ći mieszkaniec:
(I p.) 111/1/b
Ziemi. Każdego roku dla 2 milionów zakażenie ko11czy się śmierci<). Od prawic 1!{) lal nic mające wyeliminować
udał'o się stworzyć żadnego nowego leku na gruźlicę. Bakterie dostały dużo czasu na
Antybiotyki S<) to leki
uodpornienie się na wiele stosowanych leków. Ostatnio uczeni skupili swoj•1 uwagę na
które S<) stosowane np. w infekcjach laryngologicznych,
. Icku oznaczonym jako R207910. Środek len działa na bakterie w inny sposób niż.
cze w pohiczeniu z mlekiem,
tracą
swoje właściwości leczni-
serem, twarogiem i jogurtem. Powodem jest po-
l;1czcnic tetracykliny z wapniem zawartym w produktach mlecznych. Powstaje związek,
dotychczas stosowane antybiotyki, które hamuj<) budowę ściany komórkowej bakterii lub utrudniają syntezę białek. Nowy lek paraliżuje produkcję ATP w komórkach mikro-
żółtym
inf"ckcj\'· Antybiotyki z grupy tclracykiln,
--·-··· ·---~
bów odpowiedzialnych za gruźlicę, zaś pozostałe komórki zostawia w spokoju. W.Moskal, L.~gmźlicr, „Gazela \X_lybo1:~za''20()_~ ,
Zadanie 443.
r Zadanie
>-
4~~7.
Zaproponuj dwa sposoby du
krążenia
postępowania,
które
mogą zabezpieczyć
przed chorobami
ukła
i zawałem serca.
Oszacuj, jaki procent ludzi na Ziemi jest nosicielami prątków gruźlicy.
(2 p.) 111/1/b
Zadanie 444. Zadanie 438. :.--
?
Wymień dwie cechy charakterystyczne dla działania najnowszego leku przeciw gruźlicy.
Podaj argument potwierdzający słuszność decyzji, aby sól kuchenna była dodatkowo jodowana i dopiero w takiej postaci przekazywana do konsumpcji. (I p.) 111/:1/n
Zadanie 445.
Zadanie 439. >--
Podaj jedną przyczynę uodporniania się bakterii gruźlicy.
:Y
Wyjaśnij,
dlaczego preparaty pielęgnacyjne do skóry powinny być dostosowane do wieku
człowieka (dziecko-dorosły).
(I p.) 111/:l/a
Zadanie 41JO.
~
Antybiotyki hamują rozwój bakterii i dzięki temu wykorzystywane są do zwalczania wielu
Zadanie 446. *
chorób zakaźnych. Wyjaśnij, dlaczego po leczeniu antybiotykami podawanymi doustnie
>
wskazane jest wzbogacenie diety człowieka o kefiry i jogurty z kulturami bakterii.
Wybierz instytucję medyczną, w której nie będzie można się zaszczepić prz~d zaplanowaną egzotyczną podróżą.
(I p.) lll/2/a
Zadanie 441. :,..
(I p.) 111/1/c
A. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna,
Wyjaśnij, dlaczego po zaszczepieniu się na grypę może wystąpić podwyższona temper
B.
Rejonowa Poradnia Zdrowia,
tura, oraz uzasadnij potrzebę szczepień przeciw grypie.
C.
Poradnia Chorób
D.
Wojewódzka Poradnia Chorób Infekcyjnych.
Zakaźnych,
160
Biologia. Mattira
Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe
161
Test sprawdzający
Zadanie 447.
>- Wybierz zdania prawdziwe. /
Zadanie 450.
(2 p.) I ll/2/b
A. W następnym dniu po zaszczepieniu pojawi się odporność. / B. Odporność po szczepieniach pojawia się po 2-4 tygodniach. C. Do lekarza należy zgłosić się na szczepienie kilka dni przed wyjazdem. D. Do lekarza należy zgłosić się na kilka tygodni przed planowanym wyjazdem. E. Szczepionki można pobrać wówczas, gdy jesteśmy zdrowi. F. Odstępy. międ?'.Y poszczególnymi szczepionkami muszą wynosić co najmniej 4 tygodnie. Zadanie 448. Zastanawiano
się,
'l.jawiska tkwi w do komórki.
dlaczego komórki nowotworowe atakuj')
białkach
Większość
chemokinin, które
zwanych chemokinami, które
określone narządy.
przenoszą
Pluca,
2.
Nerka, P\!Cherz moczowy, szyjka macicy
3.
Gruczot krokowy, jelito grube, macica Pluca,
stronę
Czynniki ryzyka:
udało się znaleźć
takie receptory w komórkach raka piersi oraz odpowiadaj<)Ce im miejsca w CZ<)Steezkach
o
zwierząt doświadczalnych
()
komórki raka, a następnie próbowali zablokowa(: ich receptory, aby uniemożliwić zwh1za-
o
nie się komórek nowotworowych z chemnkinami i w ten sposób zapobiec przerzutom. Na razie terapia
powiodła się
terapię za.stosować
opłucna
informacje z komórki
przychigaj<) le komórki. Ostatnio uczonym
chcmokinin. \Xf C'l.asie bada1'1 wprowadzali oni do organizmu
krtań, przełyk
1.
Sekret
komórek nowotworowych ma receptory kieruj<)Ce je w
wręcz
Dopasuj, wybierając z niżej podanych, właściwy czynnik ryzyka do miejsc powstawania nowotworu.
r
u zwierz<)t, ale zdaniem uczonych nic ma przeszkód, by
dieta wysokokaloryczna, dym papierosowy, azbest,
u
tłuszcz w diecie, alkohol,
O
hormony płciowe.
O
taką
w organizmie człowieka. _:(r<"llo: .. 11a1"'dsu~\\'ic_l}·:~\,/(lk.
;..-
Określ,
jakie są szanse na stosowanie opisanej terapii w zapobieganiu przerzutom
chorób nowotworowych u ludzi.
Odpowiedź
różnych
Zadanie 451.
Połącz chorobę z właściwą jej drogą zakażenia (dla jednej choroby mogą być różne drogi
uzasadnij.
zakażenia). (2 p.)
Zadanie 449. Ameryka1'iscy naukowcy opt«1cowali skuteczny nowy lek na
ospę
prawdziW<).
Wyko~, .
n.ystali zwi<)zek, który blokuje jedno z białek występuj<)cych na powierzchni ludzkich lrnm<'1rek.
Białko
to odbiera
sygnały
od wirus<\w i pozwala im
się namna'l.ać.
Zabloko-
wanie go unknm'lJiwia wiru~
Jak nazywamy opisaną metodę leczenia?
A. Terapia genowa. B. Stosowanie leków nowej generacji. C. Blokowanie receptorów. D. Infekowanie komórek.
A. grypa,
1.
B.
2.
c. AIDS,
droga pokarmowa, przez krew,
3.
droga kropelkowa,
D.
kiła,
4.
droga
E.
malaria,
5.
ukąszenie
F.
żółtaczka
różyczka,
płciowa,
komara.
typu A.
Zadanie 452. );o-
wymień dwie najczęstsze wady szkieletu człowieka i ich przyczyny. (2 p.)
162
Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe
Zadanie 453.
zadanie 459.
Pewna g~upa ludzi nie wykazuje dodatniego czynnika Rh. Wyjaśnij, jakie mogą być konsek-\
Ciśnienie
wencje dla dziecka, gdy matka ma Rh-, a ojciec Rh+.
pełniają całą przestrzeń
/
w jamie
opłucnowej
ma
163
niższą wartość niż ciśnienie
atmosferyczne.
Płuca
/
(I p.)
Zadanie 454. ~
wy-
klatki piersiowej. Podaj, na czym polega zmiana chorobowa w płu cach przedstawionych na schemacie.
Podaj jedną przyczynę wadliwej pracy układu krwionośnego.
jama -1-----
opłucnowa
tch;nvica żebra
Zadanie 455.
);-
Przeczytaj informację i przedstaw argument uzasadniający zalety produkcji insuliny przez
płuco
zmienione genetycznie bakterie. \X'ielu łud7.i cierpiących na cukrzycę może ·i.yć normalnie dzięki regularnemu wstrzy-
odma
kiwaniu sobie hormonu, zwanego insulim). Obecnie znncznq część insuliny produkuj<)).'
li
bakterie. Metodami inżynierii genetycznej zmodyfikowano je w taki sposób, że wytwa:,\ rzany hormon, nieprzydatny dla samej bakterii, jest w całości wykorzystywany przez człowieka. Bakterie szybko się rozmnażają w wielkich fermentatorach, a proces nie je
zbyt kosztowny. Automatyczna konlrola zapewnia wysoki jakość insuliny produkow,
Podaj, w jaki sposób moż:na usunąć z warzyw i owoców stosowane środki ochrony roślin?
nej przez 2'1· godziny i 365 dni w roku.
(l p.)
·---------·---------------------~---·--~~--·------
Zadanie 456.
~ Wyjaśnij, dlaczego przesunięcie dysku występującego między kręgami w kręgosłupie je' bardzo bolesnym schorzeniem.
>-.
Uzupełnij
zdanie. (I p.)
Zespól nabytego upośledzenia odporności jest wynikiem .................. , który stąpić w sytuacji np ......... „ ........... .
Zadanie 457.
>-
Podkreśl
choroby szerzące się drogą pokarmową.
mógł
wy-
Odra, zapalenie przyusznic (świnka), żółtaczka wszczepienna, tężec, gruźlica, grypa, salli), \
Zapisz, czym można wytłumaczyć stwierdzenie: w leczeniu chorób nowotworowych ne jest wczesne ich wykrycie?
nelloza, angina, czerwonka. Zadanie 458.
:;;-
waż
(I p.)
Korzystając z danych zawartych w tabeli, wykreśl krzywą obrazującą zależność dysocja oksyhemoglobiny od ciśnienia parcjalnego tlenu.
Podaj na przykładzie zależność stanu zdrowia człowieka od stanu środowiska naturalnego, 97
96
85
65
22
100
80
60
'1·0
20
w którym żyje. (I p.)
164
czynniki chorobowe i choroby nowolworowe
Zadanie 464.
zadanie 467.
>-
r
Wyjaśnij,
w jaki sposób bakterie są niszczone przez:
165
Z podanych niżej czynników wybierz te, które nie warunkują wystąpienia chorób układu krążenia.
u
(1 p.)
antybiotyki,
u
wysoką temperaturę,
Wysoki poziom cholesterolu, dieta niskokaloryczna, palenie papierosów, wykonywanie
'.J
detergenty.
wysiłku
Zadanie 468.
Zadanie 465. Y
Dokończ
ponad normę, otyłość, ćwiczenia fizyczne, uwarunkowania genetycznę, sen.
>-
zdania.
Nazwij chorobę, której objawy przedstawiono poniżej. (I p.)
komórkowa - reakcja układu odpornościowego, w której uczestniczą wyspe-
1.
Towarzyszy jej nieustanne pragnienie.
cjalizowane komórki, przede wszystkim ................ Odporność humoralna to odpo-
2.
We krwi utrzymuje się stale zwiększona ilość glukozy.
wiedź układu odpornościowego,
3.
Powoduje częste uczucie głodu.
Odporność
w której
uczestniczą
............... .
Zadanie 466.
>-
Uporządkuj, umieszczając
4.
Chory wydala duże ilości moczu.
5.
Występuje
uczucie
senności.
w tabeli, właściwe informacje dotyczące odporności organizmu:
Zadanie 469.
Y Dopasuj czynnik ryzyka do miejsc powstawania nowotworu.
;:Płuca, krtai\, gardło, przełyk
' W:itroba, jelito grube, sutek
a)
Utworzenie wysięku surowiczego przy odczynie zapalnym.
Czynniki ryzyka:
b)
Podwyższenie
1.
dym papierosowy,
c)
Kwaśny
2.
promieniowanie ultrafioletowe,
d)
Obecność przeciwciał
3.
azbest,
e)
Właściwości żerne
4.
spożywanie
temperatury
ciała.
odczyn skóry. wytwarzanych przez limfocyty.
makrofagów.
pokarmów bogatych w tłuszcze zwierzęce.
167
J.00
Genetyka
Zadanie 470.
Zadanie 473.
:,...
Pogrupuj podane A.
wścieklizna,
B.
malaria,
c.
ospa,
niżej
choroby na
wywoływane
Na skórze większości ludzi występują znamiona - różne plamy o mniej lub bardziej intensywnym zabarwieniu. Bardzo często powstają w wyniku np. poparzeń słonecznych. Na-
przez: wirusy, bakterie, pierwotniaki.
/
(:j p.)
stępstwem złośliwej
-,.
Wymień
przemiany znamienia
mogą być
nowotwory.
trzy rodzaje objawów, których nie należy lekceważyć,
łem złośliwych
ponieważ mogą być
sygna-
przemian tych znamion.
D. czerwonka,
(I p.)
E.
grypa,
F.
gruźlica,
G.
dżuma,
H.
gorączka
I.
AIDS,
K.
ospa,
L.
paraliż dziecięcy.
Zadanie 474.
Chorzy na
krwotoczna,
nia
grzybicę
słodyczy.
(skóry, nóg, paznokci, a
także wewnętrzną)
powinni
unikać spożywa
Cukier sprzyja bowiem rozwojowi kolonii grzybów. Osoby z podwyższonym
poziomem cukru we krwi są szczególnie podatne na infekcje grzybowe. Schorzenia te wymagają także zmiany menu.
»
Z wymienionych produktów w przypadku grzybic.
podkreśl
te, których
spożycie
powinno
być
ograniczone (I p.)
Mleko,
Zadanie 471.
:,...
pieczywo, warzywa, makaron, ziemniaki.
Genetyka
Dla zachowania zdrowia bardzo dobierz badania
mięso,
pozwalające
ważna
jest profilaktyka. Do przedstawionych chorób
na ich zdiagnozowanie.
Zadanie 475.
> A.
rzeżączka,
1.
rentgen klatki piersiowej,
B.
anemia,
2.
densytometria,
c.
gruźlica,
3.
WR,
D. osteoporoza.
4.
morfologia krwi,
5.
badanie moczu,
6.
mammografia.
Na podstawie analizy przedstawionego rodowodu rodziny królewskiej filią
(brak
krzepliwości
krwi) podaj
nazwę
rodzaju genu
dotkniętej
hemo-
wywołującego tę chorobę.
(I p.) 1/1/b
Zadanie 472.
:,...
Wymień przykład czynnika stresogennego oddziaływującego na organizm oraz przed·' staw sposób radzenia sobie w tej sytuacji stresowej. l
2
3
4·
5
ó
7
8
9
10
t1
12
13 M
15
ló 17 18
169
168
Zadanie 476.
zadanie 478.
Schemat przedstawia doświadczenie Griffita z myszami zainfekowanymi dwoinką zapalenia
Pętla
płuc.
li tRNA zawiera antykodon komplementarny do odpowiedniego kodonu na mRNA,
w przeciwnym kierunku. Zapisz komplementarny antykodon na tRNA do kodonu AUC na mRNA
• : •••
żywe
G G
R
(;:, \'.,) (;:,\'.,)
(1 p.) lf;lc
martweS
Zadanie 479. * Wymień strukturę komórkową i dwa składniki uczestniczące w biosyntezie białka. (2 p.) l/'lc
zdrowa
zdrowa
zakażenie
Zadanie 480.*
i śtnicrć
~ ~
Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń, wpisując obok nich litery P (prawda) lub F (fałsz).
żyweS
(2 p.) l/4c
R - bakterie niechorobotwórcze S - bakterie chorobotwórcze
>-
Odcinek DNA stano\\;'h)cy gen
Wyjaśnij na podstawie przedstawionego doświadczenia, że informacja genetyczna jest
może
sil! składać z
tysięcy
par nukleotydów.
Liczne allele jednego genu nazywamy allelami wielokrotnymi.
zapisana w DNA. Podaj nazwę opisanego procesu. (2 p.)
Kryteriami klasyfikacji chromosomów jest ich wielkość, i rozmieszczenie prążków. · Geny alleliczne zajmuj:)
Zadanie 477.
różne
położenie
centrnmeru
loci w chromosomach homologicznych.
Schematy przedstawiają zygoty powstałe na skutek prawidłowego i przebiegu oogenezy u
człowieka.
Zadanie 481. *
G 8 G 8 8 J..·
Wykonaj
poniższe
polecenia.
1.
Wypisz ze schematu zygoty
2.
Wypisz zygoty
powstałe
warunkujące
na skutek
rozwój osobników pici
nieprawidłowości
żeńskiej.
w przebiegu oogenezy
· );-
Nazwij fragment DNA zaznaczony
ramką
na schemacie. (1 p.) I/la
o
kwas fosforowy
170
Biologia. Matura
Genetyka
Zadanie 481. *
:,.
171
Zadanie·486.*
Wyjaśnij pojęcia:
);-
Wymie11 dwie cechy charakterystyczne dla osobników, które przedstawia krzyżówka.
,/ a)
(L p.) I/I"
()
transformacja,
b) gen transgeniczny.
D
Zadanie 483. *
).-
Zapisz genotypy osób o grupie krwi A i B.
Zadanie 484. * >--
Uzupełnij
tekst. Zadanie 487. *
Krzyżowaniem
wstecznym nazywamy
cielskich. Gdy forma krzyżówkę wsteczną
krzyżowanie mieszańca
użyta do krzyżówki wstecznej jest nazywamy ...................... .
Przeanalizuj wynik przedstawionych krzyżówek muszki owocowej. Wyjaśnij, czy jest on zgodny z prawami Mendl
Fl
homozygotą recesywną,
to
(:lp.) !Ne
P:
Zadanie 4B5. *
Tabela zawiera wybrane cechy grochu, które obserwował G. Mendel w swoich doświad7. czeniach.
x"yH
1
X oczy czerwone
wwunelnch: x"x
B
Gładkie
c
Wysokie
D
Żółte nasiona
nasiona
Potnarszczone nasiona
pędy
Niskie
oczy czerwone
X''yH
F,:
pędy
X
Zielone nasiona oczy czerwone
oczy czerwone
XAXa
Obecnie li Prawo Mendla interpretowane jest następująco: „poszczególne geny dziedziczą się niezależnie, tworząc w gametach wszystkie kombinacje z jednakowym prawdop dobieństwem r
Przedstaw
i dając w potomstwie całą
krzyżówkę obrazującą
mozaikę
oczy bialc
x'\A-l
cech''.
li Prawo Mendla na podstawie wybranych cech grochu,;:,
A - allel don1inuj;}cy, warunkuj:}cy czcrwrnw barw<; oczu a A recesywny allel białej barwy oczu Xn - chromosom X z ałlclcm A X(-) chromosom X z ałlclcm a Y - chromosom Y (nic wysl\'pllj:) w nim ałlclc A, ani tc'l. ałlcle a)
XAXa
oczy czerwone
XAY(-)
172
Biologia. Matura
(icnctyka
Zadanie 488. * Za chorobę Huntingtona odpowiada dominujący autosomalny allel A. Chorują na nią osoby o genotypie Aa {o genotypie AA umierają w stadium zarodka). Y
/
Podaj, jakie jest prawdopodobieństwo występowania choroby u dzieci ze związku cho-
rego mężczyzny i kobiety zdrowej {biorąc pod uwagę ten gen). (I p.) l/,lb
Zadanie 489. ;.-
Zadanie 493.
Wybierz prawidłową odpowiedź. (l p.) l/4b
);-
Podaj podstawową różnicę między powstawaniem bliźniąt jednojajowych a dwujajowych oraz wynikające z tej
różnicy
konsekwencje.
Ekspresja informacji genetycznej może być regulowana na etapie
A.
(2p.)lH/b
transkrypcji.
B.
replikacji.
C.
translacji.
D.
transkrypcji i translacji.
Zadanie 494.* }-
Napisz, dlaczego nie można jednoznacznie określić sekwencji zasad w DNA na, podstawie sekwencji aminokwasów w białku. (1 p.) [/'I/a
Zadanie 490.* -,.
Wymień dwa skutki mutacji punktowej przebiegającej w antykodonie tRNA.
Zadanie 495. * (2 p.) l/4b
>
Uzupełnij
zdanie,
wykorzystując
podane
pojęcia.
(2 p.) IN/a
Zadanie 491.*
:r-
Rybosom, ER (retikulum endoplazmatyczne), lizosom,
Wybierz zapis, który uwzględnia przepływ informacji genetycznej. (I p.) l/4a
A.
DNA-> mRNA-+ białko.
B.
kod DNA --> kodon -> mRNA.
zależeć będzie
C.
genotyp --> fenotyp.
Ostatni „szlif"
D.
białko->
inne
Synteza białka kończy się specyficznym kodonem, który oznacza STOP. Teraz funkcja białka
RNA -> DNA.
Zadanie 492. ;....
pierwszorzędowa, drugorzędowa,
trzeciorzędowa.
od sposobu zwinięcia jego łańcucha oraz umiejscowienia w komórce.
powstającego białka
cząsteczki
odbywa
i zostaje ustalona jego ............
się
w ............... Tam
rzędowa
przyłączają się
do niego
struktura.
Zadanie 496.
Schemat przedstawia budowę jądra komórkowego. Nazwij elementy oznaczone na sche-
macie cyframi od 1. cło 4.
);.-
We fragmencie pojedynczej nici DNA występuje sekwencja zasad AGAATACGATCC. Jaka będzie
(2 p.) I/l/c
sekwencja zasad komplementarna do niej w mRNA? (I p.) l/·1·/b
175
zadanie 500. *
Zadanie 497. Pamiętając ilości
o zasadzie komplementarności, uzupełnij tabelę przedstawiającą puryn i pirymidyn w próbkach DNA różnego pochodzenia.
względne
/
\Vątroba
)>
Na podstawie analizy schematu określ, które cechy bydła: obecność rogów, brak rogów, barwa czarna, barwa jasna są determinowane przez allele dominujące. Odpowiedź uzasadnij. (2 p.) IN/c
30
człowieka
. 18
Drożdże
32
Zadanie 498. >--
Wybierz. poprawne qokończenie zdania.
Gen to A.
jednostka substacji niedziedzicznej.
B.
ciąg
C.
frag:nent kwasu RNA.
D.
materiał
Zadanie 501. *
nukleotydów kierujący wytwarzaniem
Wymień fazy mejozy, w których następuje mieszanie informacji genetycznej w tworzących
białka.
się
(2 p.} l/tl/b
genetyczny jednego osobnika. Zadanie, 502. *
Zadanie 499.
}-
komórkach rozrodczych.
Oceń prawdziwość stwierdzeń, wpisując
obok nich
literę
P (prawda) lub F (fałsz).
W tabeli przedstawiono kilka stwierdzeń dotyczących procesu replikacji. );- _Jeżeli uważasz, że zdanie jest prawdziwe, otocz kółkiem znajdującą się przy nim literę P, jeżeli fałszywe
-
literę
F. (2 p.) IN/c
Jeden gen Więcej
może determinować: jedną cechę.
genów
może wpływać
Geny nigdy nic Gdy gen
leży
są
ze
na jedn:1
cechę.
sobą sprzężone.
w chromosomie
płci,
wówczas jest on
sprzę~.ony
z
płcią.
1.
Replikacja jest procesem ci:1gtym.
2.
Podczas replikacji DNA powstają nici potomne identyczne jak nić macierzysta.
3.
Substratami do syntezy DNA są trifosfonułdeotydy.
'1·.
Mechanizm replikacji istnieje dzięki komplementarności zasad azotowych w obu niciach cz:isteczki.
176
zadanie 509. *
Zadanie 503. ;....
;;-
Dopisz wyjaśnienie. Genomem nazywamy „ .. „ „ „ .. „
Nazwij przedstawiony na schemacie proces oraz określ jego lokalizację. (2 p.) I/I fe
/
.
ex 2
in 1
ex 3
in 2
3'
pre mRNA
Zadanie 504.
r
Uzupełnij poniższy
schemat - dopisz nazwy zaznaczonych składników. ex I
7-;;-\L_J.D-ć/Q
g11anylowa czapka
11::::::
'
'~::d::
ex 3
ex 2
poli-A
poli-A
-~~~~~~~~~~~~_/
mRNA
Zadanie 51 O.* Zapisz, jakie gamety może utworzyć osobnik, którego parę chromosomów przedstawiono
t-wJ
na rysunku. (2p.) IH/c
6~'1-
5
Zadanie 505 . .,,.
Wymień składniki
nukleotydu. 15
Zadanie 506. -,...
Podaj nazwę procesu umożliwiającego każdej z komórek potomnych uzyskanie iden" tycznej kopii DNA i opisz jego przebieg.
Określ,
kiedy ten proces zachodzi.
:..
Wyjaśnij pojęcia:
(2 p.) IN/b
Zadanie 507. ;....
Określ,
co decyduje o
właściwościach
biologicznych
białka.
a)
komplementarność,
b)
replikacja.
Zadanie 512. ;....
Zadanie 508. r
Wymień
trzy funkcje, jakie
pełnią białka
w organizmie
człowieka.
Oblicz, ile nukleotydów brało udział przy powstawaniu białka zbudowanego ze 123 aminokwasów. (I p.) IH/c
179
178
Genetyka
Zadanie 513,
zadanie 516. *
);-
Wymień
Mężczyzna o oczach ciemnych, praworęczny, ma dzieci z kobietą, która ma niebieskie oczy
trzy czynniki wywołujące mutacje.
i jest leworęczna. Ojciec mężczyzny miał oczy niebieskie i był leworęczny, a jego matka
/
miała oczy piwne i była praworęczna. Oczy ciemne i praworęczność to cechy dominujące.
Zadanie 5·14.* ~
.:
Rodzice (P) są nosicielami genu recesywnego. Przedstaw za pomocą symboli literowych (A,:'
Przedstaw genotypy wszystkich wymienionych osobników dorosłych oraz genotyp i fenotyp potomstwa.
a) genotypy rodziców i potomstwa. Podaj prawdopodobieństwo ujawnienia się tego genu
{:l p.) 1/.1/h
u ich potomstwa (F1 ).
Zadanie 517.* Daltonizm warunkuje recesywny gen
Zadanie 515. * Na podstawie analizy rysunku
określ przyczynę
powstawania mukowiscydozy i
konsek-~(
mający
locus w chromosomie X. l
malnym wzroku, której ojciec był daltonistą, ma dzieci z mężem o normalnym wzroku, którego ojciec był również daltonistą.
wencje tej choroby. Podaj, jaki wzrok będzie miało ich potomstwo. Zapisz krzyżówkę genetyczną, wykorzystu-
.
jąc symbole X, Y, D,
DNA~VIUA~ allel warunkujący mukowiscydozę
(2 p.) IN/b
7 9--
synteza białka
Zadanie 518.
er{} er -----IA~rff. ___
_.-:_...----j"JI'~---- ~~
~---/
-
-----·::.::~
z dróg oddechowych chorego codziennie trzeba usuwać śluz
Uzupełnij poniższy tekst
Wykorzystaj w odpowiedniej formie gramatycznej podane pojęcia. (2 p.) l/'2/a
Crossing-over, zmienność osobnicza, mutacje, mejoza, genetyczna, fluktuacyjna.
białko w błonie komórki, odpowiedzialne za transport jonów chlorkowych, jest uszkodzone, co powoduje zakłócenie wydzielania płynów w organizmie
Różnice między
Mogą być
osobnikami
należącymi
do tego samego gatunku nazywane
są
.. „ .. „ „ „ „
.
dziedziczone i jest to zmienność .. „ ....... „ . . Rodzaj zmienności niedziedzicznej
nazywamy ... „ ... „ .....
Pierwotną przyczyną zmienności
genetycznej
są
drobne
różnice mię-
dzy allelami wynikające z .. „ ... „ ...... Ważnymi, choć wtórnymi, mechanizmami generowania zmienności są
w oskrr,clach gromadzi się gęsta, śluzowata wydzielina; komórki rzęskowe nic są w stanic jej usunąć
cl .
przetasowania genów w chromosomach na skutek ........... „ .. oraz przypadko-
wa i niezależna segregacja chromosomów w ... „ .... „ .... w wydzielinie załegaj;1ccj w oskrzelach rozwijają sii; bakterie chorobotwórcze
Zadanie 519.* Wyjaśnij, dlaczego cechy określane przez DNA mitochondrialne dziedziczą się po matce
(niezgodnie z prawami Mendla). (I p.) IH/a
~;i~\ ..
111lti<
180
181
Zadanie 520.*
r
zadanie 523. *
Połącz nazwy enzymów z procesami, w których biorą udział.
>"
Enzymy
Procesy
1 - polimeraza DNA,
A - replikacja,
2 - polimeraza RNA,
B - transkrypcja,
3 - aminoacylo-tRNA syntetaza,
C - translacja.
z podanych poniżej zdań wybierz zdania prawdziwe. (2 p.) Il/la
/ A.
U człowieka do chorób warunkowanych obecnością recesywnych genów na chromosomie X należą np. hemofilia i daltonizm.
B.
4 - transferaza peptydylowa.
Recesywność
od ich
Zadanie 521. )..-
C.
Na podstawie przytoczonego tekstu podaj różnicę między nośnikami wirusowymi i niewirusowymi
mającymi
D. E.
\V terapii genowej stosuje się dwa typy nośników DNA. Pierwsze to nośniki wirusowe. Dzic;ki in:i.y11ierii ge11etycznej mo:i.liwe jest usuwanie z genomu wirusów genów
związanych
homozygotyczności.
Recesywne cechy kodowane przez geny zlokalizowane na chromosomie X ujawniają się
zastosowanie w terapii genowej.
cech sprzężonych z płcią, przejawiających się u samców lub samic zależy
u osobników
częściej
męskich.
Prawa rządzące ekspresją genów sprzężonych z płcią odbiegają od praw Mendla. Wiele chorób ma podłoże genetyczne, niektóre wynikają z defektu pojedynczego genu, jednak większość jest konsekwencją nałożenia się określonych predyspozycji
z cykc
genetycznych i trybu
Iem rozwojowym i wstawia11ie w ich miejsce genu terapeutycznego. Zmodyfikowany wirus
F.
nie ulega namnaża11iu w komórce, ale pozostawia w niej wprowadzony leczniczy DNA.
Drobne różnice w genach, które nie wywołują wyraźnie ujemnych skutków, nie występują
Drugi typ nośnika DNA lo noś11iki 11iewirusowe. S') to zwi;izki chemiczne będące poli-,:
życia.
w organizmie człowieka.
merami kationowymi. Nośniki niewirusowe dostarczają do komórek cząsteczki DNA· z ge11em lerapeutycz11ym 11a drodze endocytozy.
Zadanie 524. Uporządkuj zamieszczone schematy tak, aby przedstawiały kolejne etapy biosyntezy białka.
Zadanie 522. :..-
Korzystając
, (l p.) ll/2a
z tabeli kodu genetycznego, odczytaj sekwencje aminokwasów w polipeptyd
który powstaje wg p·rzedstawionej sekwencji nukleotydów: AUGGUUUGGUACCCGCUUCUG.
drugi nukleotyd
u c ·--uuu Phe uuu uuc ucc u UUA UCA Ser Leu -u
~'
o
"
:; i::
UUG
UCG
cuu c cuc CUA cue:;
ecu
;... N
e ·o.
A
Leu
/\UU AUC Ile AUA AUCI Met (:jLJLJ
e:;
GUC Val GUA GUG
CCC Pro CCA
ccc;
ACU ACC Thr ACA /\CG GCU GCC Ala GCA GCG
A UAU UAC Tyr UAA Stop UAG CAU CAC His CAA Glu CAG AAU Asn AAC AAA Lys /\AG GAU Asp GAC GAA Glu GAG
G UGU Cys
mRNA
mRNA
uc;c
UGA UGG CGU CGC CGA CGG AGU AGC AGA AGG GGU GGC GGJ\ GGG
Stop Trp Arg
KOD GENETYCZNY przedstawiono poszczególne kodony wraz z odpowiadaj,;cyml in1 atninokwasan1i ,
3
4
Ser Arg Gly
mRNA
mRNA
183
Genetyka
Zadanie 525. *
zadanie 527.*
>-
y
Przeczytaj informację i wykonaj poniższe polecenia.
linia rodzicielska kukurydzy jest homozygotyczna pod
poż<1clanych
względem
obrazuje
oddziaływanie między
RNA
rybosomem (I p.) 11/1/h
względem
pewnych nice były
homo-
każdej
z nich
genów recesywnych, nic zdarza sir; jednak, aby dwie linie
zygotyczne pod
właściwie
w procesie biosyntezy białka.
/ Każda
Wybierz schemat, który
takich samych homozygotycznych genów. \Y/
występuje gen .dominujący, który maskuje niepoŻ<)dany gen recesywny w drugiej linii.
Np. jedna linia ma genotyp AAb/JCCdd, inna
zaś
geny warunkuj<)Cc dodatnie cechy dominujące,
małe zaś
aal3/3aDD.
Duże
litery oznaczaj<)
c
litery przedstawiaj<) ich allele
recesywne, warunkuj<)Ce cechy niepoŻ<)clane. Potomstwo miesza1\ców ma genotyp , AaB/JCcDd wykazuj<)CY same korzystne cechy, nic przejawiaj<) sir; bowiem żadne cechy niekorzystne, które posiadali rodzice. ··-------·-----'------"----------
D
Zadanie 528.
>
Określ
fenotypy nasion w pokoleniu P, F,, F2 • (I p.) I1/2/a
1.
2.
Tekst opisuje A.
poliploidalność.
B.
heterozję.
C.
mutację.
D.
klonowanie.
.r· "<--' ':l,JJ..
1.~~~··+· '
I'
„.
Opisz znaczenie wybranego procesu w gospodarce człowieka.
Spośrć·'.:I
odmiana 1
'..aa nasiona szare
Zadanie 526. * ;....
~
alicie
··-~~ ł
.AA nasiona
jasne
podanych niżej zdań wybierz zdania prawdziwe. F
'
l.
Zmiana pojedynczego nukleotydu w DNA nie zawsze prowadzi do zmiany aminokwa w białku, ponieważ jeden aminokwas może być kodowany przez kilka kodonów.
2.
Introny nie występują w dojrzałym mRNA, ponieważ są usuwane z DNA w trakcie., transkrypcji.
3.
Drugie prawo Mendla jest
nieścisłe, ponieważ nie uwzględnia zjawiska sprzężenial
geriów. 4.
Funkcją
rybosomów jest tworzenie strukturalnego
podłoża
acylo-tRNA i informacyjnego RNA. 5.
DNA jądrowy służy jako matryca do syntezy polipeptydów.
6.
Allele
są
to geny położone na jednym chromosomie.
dla oddziaływania amino;
alicie
allele
.Aa Aa Aa Aa
l allele w nasionach
AA Aa Aa aa
Aa Aa Aa .Aa
18LJ.
zadanie 532.
Zadanie 529. ,...
)'>
Wpisz do diagramu kołowego informację o genach.
Skonstruuj tabelę, w której przedstawisz 2 różnice
pomiędzy
DNA i RNA. (3 p.) Il/3/a
/ Genom człowieka stanowi 12% całego DNA komórki, a z tego 5% jest w danej komórce., tłumaczone na strukturę białka.
zadanie 533. * y.
Podaj cechę kodu genetycznego przedstawioną na schemacie. (1 p.) Ilf:>/b
HbA zdrowy
l-l,N
Wal
His
Leu
Tre
Pro
Glu
Liz
2
3
4
5
7
8
Leu
Trc
Pro
Glu
Liz
3
4
5
7
8
mRNA gen
H,N
Wal
His 2
mRNA
Zadanie 530. ;;...
gen
Uporządkuj przedstawione informacje dotyczące mutacji.
Przekształć prawidłowy literowy zapis genów w chromosomie abcdefg tak, aby obrazował
opisane
niżej
mutacje. (3 p.) ll/'.l/a
Mutacje: Deficjencja - utrata
części
Duplikacja - powtórzenie śmierć
'J
Powoduje
komórki.
'J
Zwiększa szansę przeżycia komórki.
'J
Wzmaga niekontrolowane podziały komórki.
•J
Zwiększa.szansę rozmnażania.
chromosomu wraz z zawartymi w nim genami. któregoś
odcinka chromosomu dwukrotnie.
Inwersja - fragment chromosomu oddziela przyłączony,
lecz w odwrotnej
kolejności
się
od reszty, a
następnie
zostaje ponownie
nukleotydów.
Przyporządkuj nazwom oznaczonym literami z kolumny A określenia oznaczone cyframi
Zadanie 531. ,,.
z kolumny B. (2p.) ll/2/a
Na podstawie tekstu podaj cztery różnice między DNA mitochondrialnym i DNAjądrowym. 1
(2 p.) !1/2/.
, Pojedyncze mitochondrium zawiera najczęściej od jednej do kilku CZ<)Steczek DNA który ró:i.ni się od DNA j
zyny ni:i. tyminy i adeniny. Replikacja mDN/\ jest niezależna od cyklu życiowego ko' __
11~~1~~'.~~:1:<1__11:~_l~}'[J_C~a 111_'~~~: (l~ll~}_'.':~~~-~-i~-l~"-d\~{1.:l1_11~i
2. 3. 'J.. 5.
zestaw wszystkich alleli zawartych w DNA_ organizmu podstawowa jednostka dziedziczenia przekazywana potomstwu zestaw cechorganizmu alternatywna postać genu, zajmuj<)ca to samo miejsce w homologicznym chromosomie miejsce zajmowane przez konkretny gen w chromosomie
186
187
Zadanie .~36. .. :..-
zadanie 540 .
Na podstawie opisu rozpoznaj kwas nukleinowy.
Przeczytaj tekst. Przedstaw trzy zalety zastosowania szczepionki przeciw czerniakowi. (2 p.) 111/'.
··------------------··--·----·-------··----------·--·- ----- ······-- ---·--··· -----··-· ---t'I_-._ Zbudowany z nukleotydów, ma dwa przyczepy na przeciwległ)•Ch ko11cach. /eden roz-g
Terapia genowa w Polsce
poznaje kodem, a drugi h1czy si9 z aminokwasem. Genetycznie modyfikowane szc;..epionki przeciwnowotworowe pobudzaj<) układ od-
Zadanie 537.
pornościowy pacjenta do rozpoznawania i niszczenia komc'>rek nowotworowych, które
Kwas DNA zbudowany ze 120 nukleotydów zawiera 40 nukleotydów z guaniną.
>-
normalnie pozoslaj<) bG.karne. \X/brew skojarzeniu ze funkcji profilaktycznej - stosuje si<; je
Oblicz, ile nukleotydów z adeniną zawiera ten kwas nukleinowy.
w późnym
już
słowem
„s7.czcpionka" nic
po leczeniu chirurgicznym
łub
pełni<)
u pacjenl.c'nv
stadium choroby. \V Polsce od 5 lat prowadzonP "!badania nad gc•netycznic
mndyfikowan•) szczcpionk<) przeciw czerniakowi. Jak
Zadanie 538. * Na rysunku przedstawiono schemat chromosomu i loci genów A; B, Ci O.
>-
wyka7.ały
pierwsze próby kliniczne, szczepionka nie jest toksyczna i nic
powa;i.nych objawów ubocznych. centowe
wydłużenie
Działanie
terapeutyczne szczepionki to
wywołuje
około
20-pro-·
czasu prze;i.ycia chorych.
Oblicz odległość między parą genów, które są najbardziej oddalone od siebie w tym chromosomie.
Zadanie 541.
__.__[_UJ A
B
C
2cM
5cM
Podaj dwa argumenty
D
przemawiające
za
potrzebą
rozwoju
inżynierii
genetycznej. (2 p.) 111/:la
Zadanie 542.
3cM
Podaj dwa przykłady sytuacji, w jakich należy się zwrócić do poradni genetycznej.
Zadanie 539 . .,_
(2p.)lll/lc
Podaj wniosek z doświadczenia przedstawionego na schemacie.
Zadanie 543. Schemat doświadczc1\ z myszami żywe
bakterie zjadliwe
zakażonymi żywe
dwoinkami zapalenia
bakterie
łagodne
);-
płuc
bakterie łagodne i zabite zjadliwe
ł
brak objawów choroby
wniosek do przedstawionego doświadczenia. (I p.) 111/1/b
żywe
'·~ choroba
Sformułuj
zmiana
pojawienie sii; żywych bakterii zjadliwych; choroba
Doświadczenie polegało na obserwacji linienia kotów syjamskich, które przebywały w róż
nych warunkach termicznych.
I-
Temperatura otoczenia była wyższa niż temperatura ciała kota - po linieniu nowe włosy były białe.
li - Temperatura otoczenia linieniu
były
była niższa niż
temperatura
czarne.
!~11tń11· Ql'.&lllM
illl!~Wf:
ciała
kota -
włosy wyrastające
po
189
188
Zadanie 544. *
zadanie 548.
Praworęczność i leworęcz~ość są cechami dziedzicznymi. Leworęczność jest cechą recesywn
}-
podaj zasady azotowe
należące
do puryn i pirymidyn,
występujące
w kwasie DNA. (2 p.)
;..-
Wyjaśnij, jak rozkładają się cechy leworęczności i praworęczności w p9k'oleniu F1, jeże!
zadanie 549.
jedno z rodziców było praworęczne, a drugie leworęczne.
Mutacje somatyczne powstają w komórkach ciała w określonym stadium osobniczego rozwoju organizmu. Rozróżniamy mutacje somatyczne genowe, chromosomowe i gęnomowe.
Zadanie 545.* ;..-
Z podanych niżej odpowiedzi wybierz i zakreśl tę, która określa właściwe stosunki po między
Wyjaśnij,
dlaczego takie mutacje nie są dziedziczne. (I p.)
fei;iotypami potomstwa rodziców o podanych genotypach.
Zadanie 550. Podaj stosunek liczbowy w fenotypie potomstwa z krzyżówki homozygoty recesywnej z heterozygotą. Wynik przedstaw w postaci „szachownicy genetycznej''. (2 p.)
B.
3:1
1:2:1
1:1
c.
1:2:1
1:1
3:1
D.
J :l
3:1
1:2:1
Określ,
czy mężczyzna dotknięty hemofilią przekaże gen tej choroby córkom czy synom. (I p.)
Podaj, kiedy i z czego powstają chromosomy, oraz ..:. korzystając ze schematu - wymień
Test sprawdzający
dwa elementy budowy chromosomu. (:\ p.)
Zadanie 546. Od owcy rasy szkockiej pobrano komórkę jajową, usunięto z niej materiał genetyczny i wprowadzono do niej jądro pochodzące od owcy rasy fińskiej (z komórki gruczołu mlekowego). Po tej manipulacji komórkę jajową wprowadzono do macicy matki zastęp' czej - owcy rasy szkockiej:.... i czekano aż urodzi się zwierzę, owieczka Dolly.
>-
Wykonaj
poniższe nazwę
polecenia.
1.
Podaj
techniki z dziedziny genetyki,
2.
Odpowiedz, która z owiec
przekazała
którą
przedstawia
powyższy
opis.
Dolly swoje cechy genetyczne.
Zadanie 547. ,..
Czy dziecko ciemnookich rodziców (cecha dominująca) może mieć oczy niebieskie? Odp wiedź
przedstaw w formie krzyżówki genetycznej.
przewężenie
wtórne
l~O
Genetyka
Zadanie 553.
Zadanie 557.
>-
)>
Uzasadnij stwierdzenie „replikacja warunkuje zachowanie cech osobnika''.
Połącz
191
w pary
określenia
z opisami.
/
{2 p.)
1.
Zadanie 554. :..-
Oceń prawdziwość
podanych stwierdzeń, wpisując obok nich litery P (prawda) lub F (fałsz) ..
1.
Allel to jedna z kilku form tego 'samego genu.
2.
DNA zawiera zapis o składzie
3.
Chromatyna występuje w jądrze komórkowym
4.,
Kwas DNA występuje tylko w j:)drze komórkowym.
białek
danego organizmu. będ,)cym
2.
chromatyna,
3.
nukleotyd,
4.
nukleus.
A. w fazie milozy.
Zadanie 555. ;.;..
chromosom,
substancja zawierająca DNA i białko,
B.
podstawowa jednostka budująca kwas nukleinowy,
C.
jądro
D.
struktura wyodrębniona w czasie podziału komórki w jądrze,
E.
białko umożliwiające syntezę kwasu nukleinowego.
komórkowe,
Dopisz.za pomocą symboli literowych (np. A) genotypy opisanych zwierząt w pokoleniu
P, F1 i F2 •
Zadanie 558. ):>
P
biała sierść
F1
szara
sierść
królików 4: O
F2
szara
sierść
królików 3: 1
królików
sierść
królików
biała sierść
królików
szara
Zapisz sekwencję nici mRNA, jeżeli kolejność nukleotydów w DNA jest następująca: TACCGAG. (I p.)
Zadanie 559. Zadanie 556. ;...
Podpisz na schemacie zasady azotowe.
:>Wyjaśnij,
na czym
tarności.
dwie nici zbudowane z cukru dezoksyrybozy
Nazwij przedstawiony na rysunku kwas RNA oraz podaj jego rolę w procesie translacji. (2 p.)
192
zadanie 563. *
Zadanie 560. Przeczytaj
„
Allel warunkujący ciemną barwę włosów (A) dominuje nad allelem jasnej barwy (a). Na
informację.
Przecl~owywanie D~A, a w s~.cz~~ól1~;;;~~ bL~~l
schemacie przedstawiono dziedziczenie barwy włosów w pewnej rodzinie.
lrowersji. Obecnie wiele pt111stw dysponuje bazami danych genetycznych. \X/ Polsce podstaw<) dla tworzenia takich kartotek jest art. '.20 ustawy o policji. Zastrzdono tu,
w zakresie danych o
niekodujących
cłolyczących
regionach genomu, czyli takich, które pozwalaj<) nam
pomi<;dzy poszczególnymi
że
kodu genetycznego gromadzi sic; wyh1cznie informacje
ludźmi
wskazać różnice
bez identyfikowania np. chorób, na które cierph).
Zebrane dane przechowuje policja, a informacje ujawniaj<)Ce pochodzenie rasowe ludzi, którzy nie zostali skazani, st) niszczone
niezwłocznie
po uprawomocnieniu
stosownego orzeczenia.
r
Wyjaśnij,
dlaczego
6
należy niszczyć
bazy danych po ich wykorzystaniu.
O - jasnowłosa D -mężczyzna jasnowłosy kobieta
Zadanie 561. ;;-
Wymień
dwie cechy budowy, którymi
różni się
•- kobieta
-
ciemnowłosa
mężczyzna ciemnowłosy
kwas DNA od RNA. Podaj wszystkie
możliwe
genotypy osób oznaczonych na schemacie cyframi 1, 2 i 3. (:J p.)
Zadanie 562. * Schemat przedstawia
budowę
Zadanie 564. *
chromosomu.
Dokończ poniższe
zdanie. (I p.)
Sekwencja nukleotydów w DNA, rozpoznawana przez polimerazę RNA podczas inicjacji transkrypcji, nosi
>--
Opisz elementy budowy,
korzystając
z podanych
niżej określeń.
Centromer, chromatydy, satelita, ramiona chromosomu.
A.
regulatora.
B.
operatora.
C. cistronu. D.
promotora.
nazwę
194
195
Zadanie 565. *
?
Dokończ
zadanie 569.*
zdanie, podkreślając jeden z trzech przykładów.
Cecha nie
może utrwalić się i występować
w
Wskaż prawidłową odpowiedź.
y
następnych
pokolenias;r;'.
jeżeli
(I p.)
uwarunkowana jest genem (plejotropowym, regulatorowym, letalnym).
Zmienność rekombinacyjna jest charakterystyczna dla organizmów rozmnażających się
Zadanie 566. * ';.-
Nazwij rodzaj dominacji przedstawionej na schemacie oraz wyjaśnij jej
wegetatywnie.
B.
bezpłciowo.
przyczynę.
X kwiaty czerwone
A.
C.
płciowo.
D.
partenogenetycznie.
Zadanie 570.* kwiaty
Oceń prawdziwość podanych stwierdzerl, wpisując obok nich litery P (prawda) lub F (fałsz).
białe
(2 p.)
A nic dominuje
całkowicie
nad a.
].
Centromerem nazywamy
2.
Modeł
przewężenie
pierwotne w chromosomie.
kwasu nukleinowego opracowali J. \Xfatson i F. Crick.
3.
Najwyraźniejsze S
'1·.
Kwas DNA jest
chromosomy podczas metafazy podzial.u j')dra.
mikrocząstcczk.1.
Zadanie 567. * ?
Zadanie 571. *
Dobierz odpowiednie opisy do cyfr 1, 2, 3 zaznaczonych na rysunku obrazującym przebieg replikacji.
Przeczytaj
informację.
Określona odmiana kukurydzy wyposażona jest w gen bakteryjny, który powoduje wy-
tworzenie środka mvadob<'ijczcgo, chroni<1ccgo roślinę przed szkodnikiem. Uzyskanie takich roślin jest mo7.liwe dzięki technikom inżynierii genetycznej. Przt•rnisi się pojedynczy gen z jednego organizmu na drugi, uzyskuj<)C organizm o nowych cechach ...(trans~cniczny).
Kierunek widełek replikacyjnych, miejsce inicjacji replikacji,
końce
>-
DNA.
Wymień argument popierający tworzenie roślin transgenicznych. (I p.)
Zadanie .568. * ).-
Wyjaśnij,
czym spowodowana jest
różnica
w polaryzacji
łańcuchów
I i li
Zadanie 572.*
(przeciwstawn~
ułożenie) w kwasie DNA, którego schemat przedstawiono w zadaniu poprzednim.
..
~
Wyjaśnij znaczenie procesu crossing-over. (I p.)
196
zadanie 577. *
Zadanie 573.* J;-.
Nazwij związki chemiczne będące substratami i produktami przedstawionej reakcji.
Podaj, jaką krwi A.
//
grupę
krwi ma prawdopodobnie ojciec, jeżeli matka i dziecko
Odpowiedź
zilustruj
posiadają grupę
krzyżówkami.
(2 p.)
R,
I
Ri
/o
+
H-C-C
I
I
/o
I
"'-m-1
H-C-C
"'-01-1 H-N-0
+
-~
zadanie 578.*
I
I
Glukoza jest fródlem
H
H
dla bakterii.
Jeżeli
(pałeczkę okrężnicy)
Escherichi{! coli
się na pożywce z glukozy, to bakterie j•) rozkładaj•) i zużywaj•) prawie od razu, co można stwierdzić po ich wzroście. Przeniesienie bakterii na pożywkę z laktoz;) hamuje
natomiast na kilka minut wzrost bakterii. Gdy bakterie hodowane na laktozie zostarn)
Przejście od genów do białek odbywa się w dwóch etapach. Nazwij te etapy i określ ie
przeniesione na
funkcje w procesie syntezy.
w obecności tych dwóch cukrów.
od razu,
Laktozę zużywa
po
to natychmiast jl) niezależnie
upływie
E. coli hodowarn) na
upływie
Dopisz genotypy do przedstawionych fenotypów I, 11111.
glukozę,
Glukozę zużywa
Jeżeli
Zadanie 575. *
I-
węgla
hoduje
Zadanie 574.*
r
informację.
Przeczytaj
1-1-N-O
zużywaj•).
od tego, czy
Inaczej E. coli zachowuje
wcześniej się
z ni<)
pewnego czasu. Do laktozy E. coli musi
pożywce
z glukoz<) przeniesie się na
stykała,
się
czy nic.
się zaadaptować.
pożywkę
z laktoz<), to po
kilku mi'nut pojawia się enzym B-galaktozydaza potrzebny do przekształcenia
tego dwucukru w glukozę i galaktozę. Gen odpowiedzialny za powstawanie lego enzymu funkcjonuje tylko wlccly, gdy do komórki bakterii wniknie laktoza. Obok B-galaktozydazy z metabolizmem glukozy zwhp.ane Sl) permeaza laktozowa
CD
@-
•m~i=:···::,
nięcie
_ _ _ _ _ _w--'y_t..icznie wtedy, gdy w komórce znajduje lill mężczyzna praworęczny O kobieta praworęczna O nu;żczyzna leworęczny O kobieta leworęczna
umożliwiaj;1ca
wnik-
laktozy do komórek i transacetylaza galaktozy. Synteza tych enzymów odbywa się
Podaj, jakie dwie
możliwości
się
uzyskuje organizm
laktoza. dzięki
istnieniu mechanizmu regulacji
ekspresji genetycznej. (2 p.)
Zadanie 576.*
Jeśli u potomstwa heterozygotycznego występuje postać cechy determinowana za rów przez jeden, jak i przez drugi allel w danym locus, czyli obie postacie niezależne od siebf. to takie allele nazywamy allelami kodominującymi.
W jaki sposób
można wykorzystać
poznanie genomu
człowieka
w praktyce? Podaj jeden
przykład.
r
Wybierz
przykład
kodominacji.
A.
długość sierści
B.
dereszowate ubarwienie bydła,
C.
barwa
sierści
kozy,
kota.
(I p.)
198
199
Ekologia
Informacja do zadań 583.-585.
Zadanie· 580.
/
,/
PoniŻej podano opisy trzech zależności międzygatunkowych. A.
Gołębie
B.
Bylice
w
mieście odpędzają
rosnące
na
i alkaloidy, które
C. ;....
wróble od ziarna, które wysypują im ludzie.
półpustyniach wydzielają
pozwalają
im
do
kontrolować bezpośrednie
Dęby mają korzenie gęsto oplecione strzępkami
Podaj nazwy zależności
podłoża różne związki
np. kamfor
otocznie.
1. porosty 2. mchy
3. trawy
'1„ krzewy
prawdziwków, podgrzybków i maślakó
5. pojedyncze
6. las
drzc\Va
między:
>- Nazwij przedstawione na schemacie zmiany.
1.
gołębiami
2.
bylicami i roślinami, które
3.
dębami
i wróblami,
( l p.) I/:\/h starają się osiedlić
w ich
pobliżu,
i grzybami.
>-
Wymień dwie cechy charakterystyczne dla etapu pierwszego i szóstego. (2 p.) l/:l/h
Zadanie 581.
Recykling to nazwa procesu, w którym ze starych, wykorzystanych już przedmiotów o zyskuje
się
surowce wtórne i produkuje się nowe
pełnowartościowe
produkty.
Wyjaśnij, w którym etapie przekształceń biocenozy wystąpi największe zróżnicowanie
populacji i dlaczego. (2 p.) IJ:l/b
Drewno Woda
Do 2800001
Do 18001
Energia
'1750kWh
2750kWh
:;:.-
Na podstawie danych zamieszczonych w tabeli i własnych informacji podaj dwa argum ty świadczące o
Zadani•~
;....
Schemat przedstawia fragment środowiska, w którym żyje człowiek.
korzyściach
stosowania recyklingu.
582.
Z wymienionych gatunków
podkreśl
nych w Polsce do badania stanu
te, które
czystości
należą
do bioindykatorów wykorzysty
wody.
Rzęsa wodna, oczlik, rozwielitka, tatarak zwyczajny, pałka wodna, grzybień biały, grążel żólt
moczarka kanadyjska.
Zaproponuj dwa działania człowieka, których efekty korzystnie wpłyną na środowisko. (2 p.) IH/h
201
200
zadanie 590. *
Zadanie 587.
Schemat przedstawia
piramidę płciową
populacji.
Wyjaśnij pojęcia:
wiek 1J.O
/
(3 p.) 1/l /c
I
35
a)
30
b) gatunek kosmopolityczny, c)
25 20
gatunek endemiczny, gatunek reliktowy.
Zadanie 591.
15
Dokończ poniższe
zdanie.
10
(1p.)1/3/a
5
>--
Roślinami
Wymień jedną charakterystyczną cechę
przedstawionej populacji.
Zadanie 588. >--
Wymień
cztery
synantropijnymi nazywamy gatunki
A.
wskaźnikowe skażeń środowiska.
B.
uprawiane przez człowieka.
C.
odporne na zanieczyszczenie środowiska.
D.
towarzyszące człowiekowi.
Zadanie 592. przykłady
ludzkiego
działania
szkodliwego dla
środowiska.
Schemat przedstawia zależności pokarmowe w biocenozie. W miejsce liter A, B, C, D wpisz przykłady
organizmów, które
odpowiadałyby
pokazanym
zależnościom. (2 p.) 1/3/b
Zadanie 589.
).-
.
W tabeli przedstawiono stwierdzenia dotyczące cech charakterystycznych dla biot
©
rośliny~®~@
nozy. Przy poszczególnych zdaniach zaznacz literą P zdanie prawdziwe, a literą F zdani
@
nieprawdziwe. Zadanie 593. l.
2.
Skład
gatunkowy zmienia się w biocenozach w cyklu rocznym i wieloletnim, co prowadzi do przekształcci1, zwanych sukcesyjnymi.
Przeczytaj
Biocenozy jako zespoły nie dopuszczaj<) do osiedlania się nowych gatunków, a jednowszelkim zmianom narzuconym im z zewrwtrz.
cześnie przeciwdziałaj<)
Populacje stanowh1ce biocenoz<; nie środowisko, w którym występuj<).
działaj<)
na siebie wzajemnie, ale
wpływają
na
Biocenozy naturalne charakteryzuje mała stałość gatunków w poszczególnych latach oraz zmienne stosunki liczebności mii;dzy populacjami różnych gatunków.
informację.
Naturalny ekosystem stanowi pływ
układ
energii i obieg materii. Energia
natomiast materia
kniży
w
nowania ekosystemu jest
otwal'ly, a podstaw<) jego funkcjonowania jest przeprzepływa
jednokierunkowo w
układzie zamkniętym.
obecność
Warunkiem
układzie
otwartym,
prawidłowego
funkcjo-
trzech grup organizmów: producentów, konsu-
mentów i reducentów.
Podaj, które z grup
są niezbędne
dla funkcjonowania ekosystemu. Odpowiedź uzasadnij. (2 p.) l/3/b
203
Zadanie 594.
>
Schemat przedstawia piramidę energii. Uzasadnij słuszność stwierdzenia: im więcej pozj mów troficznych ma biocenoza, tym większe zachodzą w niej straty energii. /
Pirantida energii
b11klcric wi;Jżącc azot: siniec ~--- organiC?.nc zwi:1zki nzotowc roślin
HO$LINY
(np. hialka)
~
-r-r-r--r--
~;poJ.ydc
całkowita
T. U111i1\ski, Biologia. Podrrcrnik do klf/sy drugiej liceum ogó/11oksztalc(1<-'cgo, \'\!Sil', \'\farsznwa
Wybierz poprawne
dokończenie
;;...
zdania.
pa;..ożytnictwa.
B.
konkurencji.
c.
kornensalizmu.
D.
drapieżnictwa.
_/Y' igrzyhy
Uiologia. Porhrc:z11ik do klasy dr11gicj liccu111 ogó/11oksztalqrc<.~f!,o, \X!SiP, \Varszaw:.1 199::~.
Wyjaśnij, jaki jest wpływ reducentów na prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów. (I p.) IN/a
Do interakcji typu antagonistycznego zaliczamy niżej wymienione z wyjątkiem A.
Z\\1 1ERZl~T/\ organict.nc 1.wi;}l'.ld azotowe zwierz;} I
Zadanie 597. *
Zadanie 595. ;..
T. Umi11ski,
nw.klad n•sztck zwierzi;cych i odchodów pr:t.PZ bakterie
przez zwi<'rzi;ta
~
produkcja pierwotna
w1.klnd roślin
przez bakterie i grzyby
Zadanie 598. ;;..
Uzupełnij schemat, wpisując w ramki nazwy grup organizmów, które dokonują przedsta-
wionych przemian. (:1p.)lf
.I. substancje nieorganiczne
subslancjc organiczne
Zadanie 596. >--
Schemat przedstawia obieg azotu w
przyrodzi~.
Odczytaj, jaki proces
bakterie nitryfikacyjne i określ jego znaczenie dla roślin.
przeprowad.zają/
2. substancje organiczne
substancje nieorganiczne
204
.205
Ekologia
Zadanie 599.
zadanie 603.
Schematy przedst.awiają różne typy rozmieszczenia populacji. Zakreśl ten, który wystę~, puje najczęściej, oraz podaj przykład korzyści wynikającej z takiego rozmieszczenia.
-y
Za pomocą znaków „+'; „-'; „O" uzupełnij tabelę wzajemnych zależności pomiędzy gatunkami.
····
(3 p.) l/3/b
/ .. · •
I>
•
•
•
~
•
•
..•
•
Pasożytnictwo
A
c
B
Konkurencja 'Mutualizm · l(omcnsalizm
Zadanie 600. ;....
Podaj po trzy przykłady ekosystemów naturalnych i sztucznych.
··Protokooperacja
Zadanie 604. );>
Zadanie 601. '
Na podstawie obserwacji gołębi wymień dwa elementy środowiska, o które one najczęś ciej
Wyjaśnij, dlaczego mówimy, że materia krąży, a energia przepływa przez ekosystem.
konkurują.
(2 p.) 1/3/b
Zadanie 605. * Zadanie 602. *
:r
>:-
Schemat przedstawia współzależność między dwoma organizmami budującymi porosf
Rysunki przedstawiają biomasę poziomów troficznych dla toni wodnej jeziora wiosną (A) i zimą (B). Wyjaśnij, z czego wynikają różnice w ich kształcie.
Nazwij ten rodzaj współżycia, wyjaśnij rolę każdego z komponentów.
(I p.) l/'l/b
A
B
Toi'1 wodna jeziora (wiosna)
komórki glonów
Toi\ wodna jeziora (zima)
Zadanie 606. * >--
Wyjaśnij pojęcia: (2 p.) IJ4./b
a)
recykling,
b)
utylizacja.
Biologia. Matura
Zadanie 599.
205
Ekologia
Zadanie 603.
Schematy przedstawiają różne typy rozmieszczenia populacji. Zakreśl ten, który wystę puje najczęściej, oraz podaj przykład korzyści wynikającej z takiego rozmieszczenia.
/ •
„
•
„
•
•
•
•
•
„·
Za pomocą znaków „+'; „-'; „O" uzupełnij tabelę wzajemnych zależności pomiędzy gatunkami. (:l p.) l/:l/b
(2 p.) IN/b
..•
·.. A
;,...
·.
Drapieżnictwo
.„
13
Pasożytnictwo
Konkurencja
c
Mutualizm Komensalizm
Zadanie 600.
:r-
Protokooperacja
Podaj po trzy przykłady ekosystemów naturalnych i sztucznych. (2 p.) li lic
Zadanie 604.
;,.
Zadanie 601.
:;;..
Wyjaśnij,
Na podstawie obserwacji gołębi wymień dwa elementy środowiska, o które one najczęś ciej
dlaczego mówimy, że materia krąży, a energia przepływa przez ekosystem.
konkurują.
(2 p.) 11?./b
(2 p.) j/:Jb
Zadanie 605. * Zadanie 602. *
:;;..
;.:.
Rysunki przedstawiają biomasę poziomów troficznych dla toni wodnej jeziora wiosną (A) i zimą (B). Wyjaśnij, z czego wynikają różnice w ich kształcie.
Schemat przedstawia współzależność między dwoma organizmami budującymi porost.
(I p.) lf;l./b
Nazwij ten rodzaj współżycia, wyjaśnij rolę każdego z komponentów. (2 p.) lf;l./a
A
AK,-G
~ K,-12
P- JOO Toil wodna jeziora (wiosna)
B
9
K-6
K:-10 P-2
Tm\ wodna jeziora (zima)
Zadanie 606. *
;;..
Wyjaśnij pojęcia:
(2 p.) lf'l./b
a)
recykling,
b)
utylizacja.
206
··207
Zadanie 607.
Informacja do zadań 61 O. i 611.
Wyjaśnij, dlaczego ludność krajów ubogich żywi się głównie pokarmem roślinnym.
:;.. .
/
Zadanie 608.
Schemat przedstawia typy lasu występujące w różnych strefach klimatycznych.
X 0,6-1,2
\'V'arslwa
2,0-7,0
X
najwyższa
xxx
xxx
xxx
\.Pokrzewka czarnołbista
!Dzięcioł
xxx
xxx
xxx
X
xxx
xxx
xxx
xxx
xXx
xxx.
XX
xxx
xxx
xxx
xxx
xxx
xxx
xxx
ciągu
roku.
xxx
xxx
xxx
xxx
x - oznacza okres występowania ptaka w Polsce Zadanie 61 O. Wilgotny las
);-
rc.)wnilunvy
Odczytaj, które ptaki
przebywają
w Polsce
najdłużej
w
(1 p.) ll/l/b
:;.. .
Wymień dwie cechy charakteryzujące każdy z przedstawionych lasów.
Zadanie 611.
);-
Zadanie 609. 'r
Podaj,
między
którymi przedstawionymi ptakami
występuje
konkurencje o miejsce
gniazdowania.
Wybierz i podkreśl fałszywą informację dotyczącą populacji.
(l p.) Il/ l/b
A.
Populację charakteryzuje struktura przestrzenna, czyli określone uporządkowanie osob~.
Zadanie 612.
nikóww stosunku do jakiegoś czynnika działającego na populację w określonym czasie.
);-
B.
Do cech określających populację zaliczamy: liczebność, śmiertelność, strukturę prze-: strzenną, strukturę wiekową i płciową.
C.
Zasięg przestrzenny populacji to suma areałów
piramidy
przedstawiają
wyniki
Populację tworzą organizmy różnych gatunków wzajemnie na siebie oddziaływające
Pula genowa populacji jest sumą genotypów wszystkich osobników tworzących populację.
F.
Mechanizmy scalające populację to czynniki, dzięki którym zachowuje ona odrębność wobec innych populacji.
Podaj cel przedstawionego
doś
(! p.) ll/2/b
~=23
=1·
= 11
i zamieszkujące określony teren. E.
doświadczenia.
wiadczenia.
przestrzeni przypadających na każ
dego osobnika, na której występują wszystkie niezbędne mu do życia elementy. D.
Poniższe
p nienawożone
H
= 96
= 22 p
= 170
nawożone
Piramida biomasy w gim' dla nienawożonego i nawożonego jeziora Weber: P - producenci, H - roślinożercy, C - drapieżcy (wg Oduma)
:lU8
209
f,I
Na schemacie przedstawiono zakresy temperatur tolerowane przez populacje A, B, Ci D.· A
_,,__ -20
__, -10
~-Dli
-5
B
A
Informacja do zadań 613. i 614.
()
10
20
30
40
'• f'K.-.,
,:~ :~f{;::~j\\~~~E'.~L~~~;~·-·~-~~:~~-::~:::::_::~
/
°C
K. Kukuła, E. Kukuła, Nlr1lcrialy przygotowawcze dla ka11rlydatów 1w akrulcnrie 11wdycz11e,
FOSZE, Kraków-Rzeszów 1993;
Zadanie 613.
>-
Wybierz właściwą
odpowiedź.
~ warstwa piasku w pierwszym stadium sukcesji
§
Temperatura 25°C jest
A. minimum dla populacji O, optimum dla populacji Ci maksimum dla populacji A. B.
minimum dla populacji B, optimum dla populacji Ci maksimum dla populacji A.
C.
minimum dla populacji C, optimum dla populacji B i maksimum dla populacji D.
D.
A. Folwarczny,). Golaszcwska, K. Grykiel, Noll'a 111at11m z biologii, PWN, \Xfarszawa 1999. T. U111i1\ski, Z. Starek, Biologia dla klasy trzcci<'j licc11111 ogóbloksztr1ic(1Ccgo, \XfSiP, W'arszawa 1977.
Tabela obrazuje wkraczanie
Która z·populacji (A, B, C czy D) jest stenotermicznych?
Odpowiedź
przykładem
populacji
składającej się
roślin
na
nieuprawianą ziemię.
z organizmów
uzasadnij.
krzewami drzewami
Zadanie 615. ,...
[]]]]] warstwa humusu wytworzona przez rośliny i zwierzęta
minimum dla populacji D, optimum dla populacji Ci maksimum dla populacji B.
Zadanie 614.* ;;;.
piasek wymywany przez falc i zwiewany przez wiatr
Schematy przedstawiają sukcesję ekologiczną. Wykaż podstawową różnicę pomiędzy przed-
lvłala
24%
85%
89%
98%
0%
36%
57%
51%
0%
6%
9%
92%
matura (General C:crlificate ofSl'condary Educalion)
poziom podstawowy, sesja l<'lnia JlJ9!).
stawionymi rodzajami sukcesji; podaj, która zachodzi szybciej. Odpowiedź uzasadnij. (3 p.) ll/lb
Podaj, po ilu latach krzewy pokryły największą część ziemi, i wyjaśnij, dlaczego po 60 latach ich ilość zmniejszyła się. (2 p.) 11/1 /b
. 'I
.
··,„1/t: .
~1tiL·.
l!Ml .
210
211
Zadanie 617. Uporządkuj
podane niżej pojęcia tak, aby biologicznych.
utworzyły
szereg
przedstawiający wzrastającą
złożoność układów
.-·Zjadani
/
Populacja, komórka, tkanka, organizm, organellum, biocenoza, biosfera, ekosystem, narząd.
Zadanie 618. *
;.-
Ułóż łańcuch
detrytusowy, wybierając niektóre z podanych
niżej
organizmów. czas
. Borowik, sosna,
paproć, ślimak,
bocian, jaszczurka, mech, sikorka. -
Zadanie 619.*
;.-
Zapisz
łar'lcuch zależności
Zjadaj:)cych jest
mało, więc zjadani intensywnie się rozmnażaj:1.
Zjadaj:)cy s:1 liczni, w.ięc dziesi<1tkują populację zjadanych.
pokarmowych,
wykorzystując
niektóre z podanych organiz, Populacja zjadaj:1cych wzrasta, ponieważ pokarmu jest pod dosttii.kiem.
mów. Nazwij poszczególne ogniwa tego łańcucha. -
Zjaclaj•1cy
głoduj<), więc ich liczebność się zmniejsza.
Ukleja, euglena, szczupak, dąb, sikora bogatka, toczek, narożnica zbrojówka, jastrząb go~ łębiarz,
rozwielitka.
Zadanie 622. Uzupełnij przedstawiony schemat obiegu materii w ekosystemie za pomocą strzałek i nazw poszczególnych poziomów troficznych .
Zadanie 620. *
.,,..
Podaj, jakie konsekwencje dla populacji
a)
rodzice + 3 dzieci,
b)
rodzice+ 1 dziecko.
wiążą się
z przedstawionymi modelami rodzin:
.~·
Zadanie 621.
-,,.
Na podstawie analizy wykresu podaj dwa wnioski
(2 p.) Il/2/b
dotyczące zależności
typu
zjadający
zjadany. (2 p.)
··-·
213
Zadanie 623. :,.;.
Zaznacz literą P zdania prawdziwe i literą F fałszywe.
1.
Wprzyrodzie najcz~ściej występują proste łai1cuchy pokarmowe.
2.
\l(fyróżniamy.ekosystemy autptroficzne i.heterot1;oficzne.
3.
W ekosystemie zachodzi ci11gły obieg energii i przepływ 1riatcrii.
'1.
W biocenozie zac.ho.dzi tylko
5.
Zarośnięta
6.
Ko11cowym stadium każdej sukcesji w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych jest klimaks.
ciągły
/ '1·,6
Ameryka Lach\ska i Karaiby
obieg materii.
h1ka jest przykładem sukcesji wtórnej.
Afryka
5,8
Australia i Oceania
0,8
Azja
57
Europa
Narysuj diagram
13,6
obrazujący zużycie
wody - od
największego
do najmniejszego - w
róż
nych regionach świata. (2 p.) ll/:l/<1
Zadanie 624. .,_.
Wybierz poprawn.e dokończenie zdania. Uczebność, zagęszczenie, rozrodczość, śmiertelność to cechy
A.
biocenozy.
B.
populacji.
c.
ekosystemu.
Przeczytaj informację. Izotop strontu, podobnie jak wap1\, jest
działa
kości.
Gdy radio-
jonizuj:ico na
żywe
kości). Niebez.piccze1\slwo zwiększa dość: długi okres polowicz.ncgo rozpadu. --------------------------------------------------------------------------"--------·
;.;..
Zadanie 625.
Wymień
kolejne etapy przenikania radioaktywnego strontu do tkanki kostnej. (I p.) 11/'l/a
Na załączonym schemacie przedstawiono zakresy tolerancji trzech
.,_.
nieorganicznym
komórki krwi. Powoduje niebezpieczne zmiany w szpiku kostnym i tkance kostnej (rak
D. biosfery.
zwierząt
składnikiem
aktywny stront wraz z pokarmem dostanie sic; do organizmu,
na
działanie
temperatury.
W roku 1963 bezodpływowe jezioro Czad, leżące na pograniczu czterech państw: Nigru, Nigerii,
Wybierz krzywą charakterystyczną dla gatunku eurytermicznego.
Il!
Optimum
Informacja do zadań 628. i 629.
Zadanie 628.
II
Optimum
Czadu i Kamerunu zajmowało powierzchnię 25 tys. km 2 • Obecnie ma zaledwie 1,3 tys. km 2 •
Optimum
Zaznacz dwie bezpośrednie przyczyny skurczenia się jeziora. ('.! p.) 111/:l/b
"'2 N
się
~
A. Znaczne zmniejszenie
·u
'"'oi::
B.
Wzrost liczby ludności żyjącej wokół jeziora.
ł
C.
Położenie jeziora
opadów na tych terenach.
w granicach 4 państw.
O. Zwiększenie poboru wody przez mieszkańców w celu nawodnienia pól.
"'
temperatura
E.
Wzrost przemysłu na terenie dwóch z czerech par)stw, w których leży jezioro.
F.
Zmniejszenie ilości wody w rzekach wpadających do Czadu.
1•. .
:~.:.
,~,\~li~ł'
214
„•.llllllilli\~:
Jjli"~•111
215
Zadanie 629.
Podaj
:r
adanie 633.
konsekwencję wynikającą
ze zmiany powierzchni jeziora.
Przeczytaj tekst. Poziom promieniowania zmieniał sic; na Ziemi w miarc; upływu lat, ale nie z;11ieniały się
/ Podaj jeden wniosek wynil~ający z
źródła:
dwa jego
Zadanie 630.
promieniowanie kosmiczne i promieniowanie pierwiastków skorupy
ziemskiej. Wszystkie żyj<)Ce dziś na Ziemi organizmy powstały w środowisku· o pewnym
poniższej informacji dotyczącej biomasy organizm'
poziomie promieniowania.
Pojawiły
sic; nowe
źródła
sowane st) w medycynie i badaniach naukowych. ró'l.ni
się
od naturalnej,
wej pojawia
się
podczas gdy których
Ocean
światowy
promieniowania stworzone przez
człowieka, takie jak broi1 jt)drowa, energetyka atomowa. Źródła mniej potc;żne sto-
żywych zamieszkujących biosferę.
zwicrz,,,ta wraz z mikroorganizmami
0,8
rośliny
6,3
zwierz<,!la wraz
93,7
że
Promieniotwórczość
sztuczna tym
skutkiem wybuchu atomowego lub awarii elektrowni atomo-
w innym miejscu, w ogromnej koncentracji,
promieniotwórczość
naturalna
śmiertelnie
istniała wyłticznie
w
niebezpiecznej,
natężeniach,
przy
można żyć.
Korzystając
z informacji zawartych w tekście oraz własnej wiedzy, określ i uzasadnij swoje stanowisko wobec tworzenia przez człowieka nowych źródeł promieniowania. 0,13
(l p.) Ill/3/a
z n1ikroorganiz1na111i
Recykling to nazwa procesu, w którym ze starych, wykorzystanych Zadanie 631.* Sformułuj problem badawczy, dla którego rozwiązania przeprowadzono
.,._
zyskuje
się
surowce wtórne i produkuje
się
nowe,
już
pełnowartościowe
przedmiotów od-
produkty.
Podaj dwa przykłady wykorzystywania starych, zużytych produktów do tworzenia nowych.
doświadczenie.
(2 p.) 111/3/a
Przygotowano trzy
słoje
z
jednakową
przewietrzania. Do jednego słoja włożono 1.00 zapłodnionych jaj :i.aby, do drugiego 50 jaj, do trzeciegc; 10 jaj :i.aby. Hodowle prowadwno przez 3 tygodnie, obserwujt)C liczbę, wielkość i awansowanie ro~w:iji:i•~j. __________________ -----------·---------------------~
Na podanym
niżej
wykresie przedstawiono dwie krzywe
dla populacji ludzkich z okresu i uzasadnij swój wybór.
średniowiecza
przeżywania,
i wieku XX. Wybierz
charakterystyczne
typową
dla wieku XX (2 p.) lll/2/a
Zadanie 632.*
Przygotowano sześć poletek doświadczalnych. Uprawiano na nich pszenicę, stosując ró' ne dawki azotu. Wyniki doświadczenia przedstawia tabela. ' '; '"'·:"><' „:' ·".i <;ilel?~lf\!J.\VO:i.ona <\:r,citąn)-kg{.l\,ą\ _1
'.x1:ih J.~cnic:~.··~ '1,;:'.h{~~\l~c;i,liit~.J ;.-
A
o
IS
50
75
]()()
19
22
26
28
JtJ.
Postaw hipotezę, którą sprawdzano za pomocą tego badania.
młode
------>-•
dorosłe
wiek
>-
organizn1u
216
Ekologia
Zadanie 63(). *
zadanie 638.
Przeprowadzono eksperyment, w którym posadzono przedstawia poniższa tabela.
świerki
w trzech
szkółkach.
217
Przeczytaj
Wyniki,
informację.
----~··---·----,··----~·-----~~-
Polska jest zaliczana do par\stw o ubogich zasobach wódnych. \XI takiej sytuacji powinniś my szanować każch1 kropi~. Niestety, według raportu NIK z ubiegłego roku, w wodoch1gach marnuje sii; co pi<)ly litr wody. Do lego dochodz:) ciekn:1ce krany w mieszkaniach i wodochłonne llrZ<)dzcnia gospodarstwa domowego, nie wspominaj:)C o gigalll)•cznym marnotrawstwie wody w przemyśle i rolnictwie. Skutecznie zanieczyszczamy nawet te niewielkie zasoby, które mamy. Z dobrym skutkiem oczyszcza si\~ tylko 11.:3% ścieków
po 10 latach
381
kilkudziesięciu największych polskich miast, a;'. 97% ścieków wypuszczanych jest bez
282
405
żadnego oczyszczania. Znacznym obci:)1.cniem dla środowiska jest rolnictwo - nadmiar
);.-
chemikaliów wymywany z pół i hrnk kanalizacji w gospodarstwach.
Podaj problem badawczy tego eksperymentu.
?
Zadanie 637. *
Zaproponuj po jednym sposobie oszczędzania wody w gospodarstwie domowym i przemyśle.
Jednakowe siewki sosny hodowano w tych samych warunkach na glebie o różnej z · wartości glinu.
(2 p.) 111/2/a
A.
0,028%,
Zadanie 639. *
8.
0,115 %,
>:-
c.
1,115.%.
Wyniki
doświadczenia
Wyjaśnij,
na czym polega efekt cieplarniany. {I p.) 111/1/n
przedstawiono na
poniższych
schematycznych rysunkach.
Test sprawdzający Zadanie 640. );>.
Podaj różnicę w budowie między ssakami z rodziny psowatych i wyjaśnij, czym jest ona spowodowana. (2 p.)
2
A
:..-
Sformułuj hipotezę badawczą
B
tego
doświadczenia.
c
A.
Piesiec - występowanie: Arktyka.
B.
Lis - występowanie: strefa umiarkowana.
C.
Fenek - występowanie: strefa gorąca (pustynna).
219
218
zadanie 644.
Zadanie 641. Najnowsze dane FAO (organizacji ds. Żywności i Rolnictwa przy ONZ) wykazuj<}, że
działanie
Schemat przedstawia
wody i wiatru na
ka'l.dego tygodnia bezpowrotnie znikaj<) dwie rasy zwiet7.<)l. (... ) R(iwyrc katastrofalna
Równina
jt•st sytuacja roślin użytecznych. człowiekowi.( ... ) Obecnie 90% żywności pochodzenia
wykorzystywana rolniczo
roślinnego jest wytwarzana dzięki najwy:i.ej l 20 gatunkom. (... ) Zagro:i.enic związane··
..:;;--- ........
ze spadkiem ró:i.norodności wynika z uzależnienia światowej produkcji żywności
----
Tak bądzie
się pszenica, to pojawienie się groźnego szkodnika lub atakuj<)Cej j<1 choroby mogłoby
zbocza,
Tak jest
....
/-----------
zbyt malej liczby gatunków. Jeżeli, na przykład, jedynym uprawianym zbożem stałaby
kształt
-------- ... _____ _
---
się sko1\czyć katastrof<). \Vraz z zanikaniem poszczególnych odmian i gatunków tra-
cimy ich unikalne właściwości - odporność na pewne choroby, trudne warunki śro dowiska czy po prostu cenne wartości od:i.ywcze. (... ) Chc<)C zapobiegać negatywnym;
A. Mierzwiilski, /OOO slów o ekologii ... , Bellona, Warszawa 1991.
deklom tego zjawiska, tworzy się obecnie banki danych i specjalne hodowle za-
Zaproponuj i uzasadnij skuteczny sposób ograniczenia
gn„i.onych gatunków.(. .. )
działania
wody i wiatru. (2 p.)
., _
Na podstawie zamieszczonego tekstu przedstaw zagrożenie wynikające ze zmniejszeni różnorodności
gatunków użytecznych dla człowieka.
Ustal,
korzystając
z diagramu, jakie jest optimum temperatury i wilgotności powietrza dla
człowieka. (2 p.)
Zadanie 642. o~
Przeczytaj
„"' N
Zwykłe powiL~lrzc jest najcieplejsze blisko powierzchni ziemi. Unosząc się i ochlndzajt)C
b ·:;
zabiera ze sob') szkodliwe substancje obecne przy ziemi. \Y/ miesiqcach zimowyc
i5o.
zdarza się, :i.e następuje odwrócenie temperatury. Ciepłe powietrze przykrywa zimnc, 1
któ1:c jcslp_f'1:Y zi::11i_raz!:'1:1z~:1_1~i{:'<::_~Xs!:~!-!:'1~~11:1L _______________________-":.,:.
!--
Wykonaj schemat do opisu przedstawiającego układ powietrza w czasie zimowych dni;_ (ll
Zadanie 643.
\',,:
>- Wymień po jednym organizmie zwierzęcym i roślinnym, który może służyć jako wskaźni czystości
wód lub powietrza.
90
;:
informację.
80 70
„ „.
E 60 -o 50 Ob N ;:
·o·u
40
B o
on 30
""';;:
20
o 15
20
25 30 temperatura powietrza w "C
35
40
A. Mierzwi1\ski, 1000 słów o elwlogii .. „ Bellona, Warszawa 1991.
221
:l:.W
zadanie 648.
Zadanie 646. ~
Nadaj tytuł przedstawionemu schematowi.
Uzupełnij tabelę, wpisując
nazwy organizmów tak, aby
utworzyły łańcuchy
spasania. (2 p.)
/ Dzięcioł, szczupak, świerk, larwy owadów, fitoplankton, ukleja, jastrząb, zooplankton.
Woda gruntowa
A. Micrzwi1\ski, IOOOsló1v o ekologii..„ Bellona, \Varszawa 199.·
Zadanie 647. ~
Podaj po dwie cechy
Utwórz pary, łącząc opis z nazwą.
przystosowujące
wymienione
niżej zwierzęta
do
drapieżnego
trybu życia. 1.
Bardzo zróżnicowany pod względem gatunkowym, występują tam liczne typy roślin"
2.
Jest to najbardziej
ności;
lasy liściaste zrzucają
two gatunków.
liście
rozwinięta
na żimę.
formacja na kuli ziemskiej, obejmuje ogromne boga
Różna wysokość
drzew powoduje,
że wykształca się
kilka poziome)
ko!on. Występuje tam wielka liczba pnączy, lian i epifitów. Opadanie liści nie jes
(:J p.)
A.
jastrząb,
B.
żaba,
C.
pająk.
regulowane zmianami klimatycznymi. 3.
Występuje
na najbardziej wilgotnych obszarach, drzewa
osiągają wysokość
a korony tworzą dwie wyraźne warstwy; najwyższa warstwa drzew traci 2···3
4.
25-35
liście
na okres
Uzupełnij poniższy
tekst podanymi nazwami,
używając
ich w odpowiedniej formie gra-
matycznej.
miesięcy.
Zawsze zielony, wilgotny las, drzewa dość niskie, z wyraźnym udziałem drzew iglas'. tych; dość dobrze A.
rozwinięte jest
runo i warstwa krzewów.
(I p.)
Żywiciel ostateczny, larwa, żywiciel pośredni, pasożyt, żywiciel.
las monsunowy, żyjący
ścisłym związku
las równikowy,
............... to organizm
C.
las podzwrotnikowy,
jego koszt i z jego szkodą. Organizm, w którym bytuje
D.
las strefy umiarkowanej,
Jaja
E.
las
liściasty
zimozielony.
się
pasożyta wydostają się
w
z innym organizmem, zwanym .............. „ na
B.
z jego ciała na
............... Ten organizm nazywamy .............. .
• '
l·
postać dorosła,
zewnątrz, zarażają
nazywamy .............. .
organizm, w którym rozwija
·1~
'·'' \ \1I "'.·
223
222
Zadanie 651. Wyjaśnij znaczenie drapieżników dla utrzymania populacji roślinożerców w stabilny
proporcjach.
.I' odczytaj, do jakich poziomów troficznych
wymienione organizmy. (2 p.)
/ a)
ślimak,
b) jaszczurka,
Zadanie 652. ).-
należą
c)
Podaj jedną różnkę między sukcesją pierwotną i wtórną.
lis,
d) topola. li
lll
Zadanie 653. Rozmieszczenie osobników danej populacji w obrębie zajmowanego przez nią siedlisk jest charakterystyczne dla gatunku:
.. ·. A
:..-
...
·::
·:· ::·
B
..
...
.„:
„
._:. ·„·.
c
Nazwij pokazane na rysunkach modele rozmieszczenia przestrzennego i podaj po jednY' przykładzie
gatunków zasiedlających teren w taki właśnie sposób.
T. Umi11ski, Biologia. Podrrcz11ik do klasy drugiej licrn111 ogóbwksztalcqcego, WSiP, \Varszawa 1993.
Zadanie 654.
r
Na podstawie podanych schernatów wymień cechę świadczącą o przystosowaniu z rząt
do środowisk, w których żyją, i podaj wynikające z tego korzyści.
Uporządkuj
przedstawione poniżej poziomy organizacji biologicznej od najniższego
stopnia. (I p.)
Komórka, związki chemiczne, ekosystem, narząd, populacja, biosfera, układ narządów, organelle komórkowe, tkanka, biocenoza, organizm.
liściec
224
225
Zadanie 657.
>-
Przeczytaj informację i wykonaj poniższe zadania.
Wyjaśnij, co oznacza określenie „nielegalne wysypisko śmieci''.
I
(I p.)
Jeśli g:1sienice ćmy piędzika wykluwaj
Jeśli
z kolei pojawi<) się zbyt późno,
precyzyjnie wyregulowany rytm
życiowy
liście będQ
twardc i niejadalne. Ich
pada ofian) zmian klimatycznych.
i dęby w różny sposób wykorzystuj') temperaturę, rcguluj<)C swoje cykle życiowe, totcż. skutki tych zmian gdy na
dębach
stały się
przyczyn<)
nic ma jeszcze
mogą przetrwać
motyli. Larwy wylęgaj<)
si~, •
1
(I p.)
a to pewny wyrok dla g<)Sienic, które bez pokarmu·.
zostałby zakłócony. Kłopoty
ekosystemu. Zmniejszenie
ptaków, a w kolejności dla ich rozwijają się
poważnych kłopotów
Podaj różnicę w ich funkcjonowaniu.
11
2-3 dni. Gdyby temperatury zimy i wiosny zmieniały się podobnie;
zwi<)zck owadów i drzew nic został<) część
liści,
Porównaj schematy przedstawiające różne typy ukształtowania litoralu.
Piędzik(:;
się
drapieżników.
motyli maj<)
wpływ
na po-
ich populacji oznacza mniej poknrmu
dl~.
Ponadto gąsienice w czasie cieplej pogody
szybciej i ptaki maj<) mniej czasu, aby je
zjeść.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - " - " \ _ X ' _ _ _ c i < ' - ! d ' - z _ a_iz_,·..~cie" 2001, nr
1.
Wymień
czynnik biotyczny ekosystemu, który wywołuje zmiany w liczebności po
2.
Podaj konsekwencje tego zjawiska dla pozostałych populacji.
pulacji ćmy. A. lvlicrzwi1iski, /()()() „/ó1v o ekologii ... , Bellona, \Varszawa 1991.
Zadanie 658. *
:r
Oceń poniższe
Wymień cechę populacji, którą można określić, wykorzystując przedstawione w tabeli
stwierdzenie i podaj argument uzasadniający twoją opinię.
informacje. (I p.)
Większa różnorodność
biologiczna sprzyja zachowaniu równowagi ekologicznej.
Zadanie ó59. * )..
100 km 2
5
100 km 2
275
100 km 2
50
1 km 2
i Grzyby
'1.00000
lg
r(Jlony
100000
lg
1 · Sikora
Zadanie 660. * ;....
2
Podaj jedną cechę wspólną i jedną różniącą protokooperację oraz komensalizm.
Podaj
różnicę między
boga tka
1·
zanieczyszczeniem naturalnym i sztucznym.
,
i'
'"•?:.,1·11· ,1
..~Jlii!tll!JL...
227
226
Zadanie 664.* Schemat przedstawia ilość spożywanych dziennie kalorii przez ludzi w różnych rejon
'". podane niżej organizmy podziel na stenotermy i eurytermy. (2 p.)
świata.
Porosty, słonie, wróble, kolibry, korale, szczury, tygrysy, pingwiny. kalorie 3000-
Zapotrzebowanie dzienne -;'1a kalorie -
---~~- -
Przyporządkuj
podanym niżej pojęciom właściwe dla nich określenia. (2 p.)
białko zwierz~ce
zboże, skrobia, cukier
r - 1 inne ~.ródla L__J kalom
1.
mutualizm,
2.
protokooperacja,
3.
komensalizm,
4.
allelopatia.
A.
Gatunki odnoszą, korzyść ze swego towarzystwa, ale każdy z nich jest zdolny do przeżycia również
B. )'-
Typ
współżycia między
C.
Wymień dwa argumenty przekonujące do tworzenia parków narodowych i rezerV>/~,;, przyrody w Polsce.
D.
organizmy od-
samodzielnie.
Hamowanie rozwoju
łańcuchów
Interakcja
roślin,
polegająca
drugi nie ponosi E.
Zadanie 666.* rodzaje przedstawionych na schemacie
współżyjące
grzybów i bakterii za
pomocą związków
chemicznych
wydzielanych do podłoża.
Zadanie 665. *
Określ
organizmami, w którym oba
noszą obopólną korzyść. Żadna ze stron nie może w warunkach naturalnych
Oceń, którego typu pokarmu brakuje ludziom w najuboższych rejonach świata.
istnieć
-,..
i bez partnera.
na tym,
żadnej
Pobudzanie rozwoju
że
jeden z gatunków odnosi
korzyść,
flatomiast
szkody.
roślin
za
pomocą środków
chemicznych.
Przeprowadzono doświadczenie. troficznych oraz podaj'
stawową różnicę między nimi.
Przygotowano 11- pojemniki z jcdnakoW•! gleb•)· Posadzono jeclnakow<) "'-------~~:'.:~'pojemnik
a)
Obumarłe szczątki-> bakterie-> pierwotniaki-> skorupiaki-> ryby.
b)
Fitoplankton-> zooplankton-> drapieżne larwy owadów-> ryby.
ilość
nasion fasoli.
podlewano inn;i ilości<) wody raz dziennic przez 20 dni.
Sformułuj problem badawczy, dla którego rozwiązania przeprowadzono doświadczenie. (I p.)
Biologia.
Ekologia
Zadanie 670. *
).-
Zadanie 674. *
Rysunki przedstawiają populacje: schematy.
rozwijającą się, wymierającą
~
i ustabilizowaną. Podpisz
B
·~·:•:·:•;•.,,,
·····•
!···············, \ ...... .
..... /:.···••·····
•
•
•
•
•
•
•
•
c.
odnowy biologicznej naturalnych zbiorników wodnych. D. dużego dopływu substancji mineralnych do zbiorników wodnych.
J
Ie a ee e a ei
...... ··········;,
~:::::::::::~ ~
\
}::::::::::::::::~.
~:;:;:;::·:::·::;:;~~.....
Zadanie 675. *
,__ ___,•.:c•=!~!!_,_,..
osobniki
?-
osobniki
Zadanie 671.*
Na podstawie analizy poniższego schematu wymień przyczynę powstawania kwaśnych deszczów. (l p.)
dwa sposoby tracenia energii w przedstawionym
Trawa -> krowa ->
człowiek->
łańcuchu
pokarmowym.
reducenci.
Zadanie 672. * Wyjaśnij, dlaczego
przypuszcza się, że pokarm przyszłości będzie pochodził z upraw wodnych, (l p.
Zadanie 673. *
).-
odpowiedź.
Eutrofizacja jest to proces A. przekształcania sukcesji pierwotnej w sukcesję wtórną. B. zubożenia substancji pokarmowych w zbiornikach wodnych.
~·=·=·:·:·:·:·:~ ••••••••
;• •• ~ 1.•·· •••••••••• •••••• •••••
:r
Wybierz właściwą
(l p.)
c
.
„
/.•:•:",
Wymień
y
/
A
;.;.
229
Na podstawie analizy schematu odczytaj
bakterie uwalniające z soli azotowych wolny azot (bakterie denitryfikacyjne)
bakterie fermentacyjne i nitryfikacyjne
rolę
bakterii denitryfikacyjnych.
azot
atmosferyczny
bakterie azotowe Wh)Ż:)CC awt atmosferyczny
prndukty powstałe z rozkładu martwych ciał rnślin i zwicrz:)t; wydaliny zwierz:it
S. "folpa, ). Radomski, Bola11ika, Pa1\stwowc \Xfydawnic:lwo Rolnicze i Leśne, Warszawa
Ewolucjonizm
230
.... .
-
.
\
231
zadanie 678.
Ewolucjoniz1n
l
Zadanie 676. *
/
powiednich kategorii systematycznych zgodnie z zasadami systematyki.
I
Uzupełnij tabelę, wpisując we właściwe miejsce P (prawda) lub F (fałsz).
-,.
'
- . -- ---· ---·-···--·-···--···---···'-".;._.... ~~,......:--·--~'
:r- Podaj cechę charakterystyczną dla współczesnego systemu klasyfikacji organizmów. (I p.) li'J./a
Według zało:i.et1 syntetycznego neodarwinizmu podstawą procesów ewolucyjnych jest zmienność mutacyjna.
l.
Zadanie 679.
Neodarwiniści przyjmują, że dobór nalllralny jest tylko czynnikiem wyboru formy
2.
Gromada to kategoria systematyczna stosowana w systematyce zwierząt i
roślin.
najsilniejszej. Neodarwiniści zakładaj;), że dobór naturalny jest czynnikiem climinuj;icym formy
3.
);-
Podaj dwie cechy dowolnie wybranej gromady
roślin.
najsłabsze.
(2 p.) l/4/a
Neodarwiniści uważaj,), że mutacje i rekombinacje nic maj') wpływu na ewolucję
4„
organizmów.
Zadanie 680. Ewolucja to kierunkowy proces
Zadanie 677.
„
polegający
na zmianie i różnicowaniu
nizacji materii. Oznacza historyczny rozwój i
Po przeczytaniu tekstu wykonaj poniższe polecenia.
się
przekształcanie się świata
poziomów orga-
organicznego od
powstania życia na Ziemi aż do wytworzenia różnorodnych i skomplikowanych form współczesnych.
> Najbardziej znanym przykładem zmiany ewolucyjnej jest melanizm przemysłowy -
Wyjaśnij,
na
co
oznaczają określenia
„rekombinacja" i „selekcja" oraz w jaki sposób
wpływają
ewolucję.
zmiana ubarwienia ciem występuj,)cych na terenach uprzemysłowionych. Zaobserc
('J.p.) I/'l./b
wowano go po raz pierwszy w Anglii u pospolitej ćmy - krępaka brzozowego. Nn pocz,1tku XIX w„ przed rcwolucj•) przemysłową, wszystkie osobniki tego gatunku miały jasne skrzydła z charakterystycznym wzorem naśladuj•icym porosty nadrzewne, wśród kt<>rych Le (:my chroniły się za dnia przed poluj•)Cymi na nic ptakami. \XI połowie XIX w.
Zadanie 681. ---------'"-------------------~----------------·
Jest glówn•) sih), która zmienia
zaobst•rwowano pierwsze ciemne osobniki, a na pocz•)tku XX w. w pewnych rejonach
następuje
występowały prawic wyl,)cznie ciemno ubarwione ćmy. Przyczym) było zanieczysz-.
nizmów zmieniaj•) sii; pod
c1.cnic powietrza, które doprowadziło do wyginięcia porostów nadrzewnych. Jasne ćmy
j')cego
były bardzo dobr1.e widoczne na Lic ciemnej kory, stając się dość łatwym łupem ptaków,
natomiast ciemno ubanviom• (:my unikały ataku.
działania --- - - - - - -
;....
czi;stość
alleli w
eliminacja niekorzystnych genotypów. wpływem
czynników
dużych Różnice
populacjach. W je) wyniku w
eliminowane s;1 homozygoty.
------
---·---- ···--------- - - - - - - - -
.„
zdolności przeżycia
środowiskowych.
-----~--------
-------------------·-„·---
Nazwij opisany czynnik zmian ewolucyjnych .
. A .. Czu haj i .i11,,./lio{ogia,cz, ~ •.\~~SiP,_\X/'1rsz'1~~
1.
2.
Podaj czynniki, które przyczyniły się do zajścia opisanej zmiany ewolucyjnej. a)
czynnik pośredni,
b)
czynnik bezpośredni.
Podaj nazwę doboru naturalnego opisaną w powyższym tekście.
orga-
Podczas utrwala-
(I p.) li'l/b
Zadanie 682.
>-
Wymień dwie informacje, jakie musimy posiadać, aby utworzyć drzewo rodowe. (I p.) IH/a
233
Ewolucjonizm
Zadanie 683.
>
Wyjaśnij,
zadanie 687.
co oznacza spotykane w ewolucjonizmie
określenie „brakujące
ogniwo''.
/ Zadanie 684.
>
;;-
Podaj dwa przykłady wymarłych form przejściowych (pośrednich).
(I p.)
(2 p.) IN/h
Zadanie 688. *
Wybierz poprawne
dokończenie.
:>--
Przyporządkuj
podanym niżej pojęciom odpowiadające im definicje. (:l p.) IJ.1./h
Cechy nabyte przez organizm w ciągu życia są przekazywane potomstwu. Jest to zasada . ewolucji
głoszona
A.
Lamarcka.
B.
Darwina.
C.
Linneusza.
D.
Cuviera.
przez
A.
specjacja geograficzna,
B.
specjacja stopniowa,
C.
specjacja
1. 2.
Poniżej
Powstawanie gatunków w wyniku wystąpienia izolacji rozrodczej bez rozdzielenia przestrzennego.
Zadanie 685.
>
nagła.
Jest skutkiem powstawania osobników poliploidalnych, zdolnych do dalszego rozrodu, ale niekrzyżujących się z formami rodzicielskimi.
wymienione
czwartą zasadę
zostały
trzy podstawowe
założenia
teorii Darwina-Wallace'a. Dopis
tej teorii.
3.
Powstawanie gatunków z populacji izolowanych przestrzennie.
4.
Jest skutkiem kumulowania się drobnych różnic w pulach genowych odizolowanych populacji.
1.
W przyrodzie występuje nadwyżka rozrodczości (organizmy produkują bardzo liczą potomstwo).
2.
VV potomstwie poszczególnych gatunków występuje zmienność (zmienność dzie~.
Zadanie 689. * }
Uporządkuj chronologicznie główne etapy ewolucji komórek eukariotycznych. {I p.) IN/b
dziczy się).
3.
Organizmy konkurują ze
sobą
o zasoby
środowiska.
4. Zadanit~
>
686.
Proces ewolucji jest udokumentowany przez liczne dowody. Dzieli się je na bezpośrednie i
pośrednie.
Podane
niżej
dowody ewolucji podziel wg tej kategorii.
Zatopiony w bursztynie owad, podobne sekwencje nukleotydów DNA, elementy szkic:.:.. letu, różnice w budowie cytochromu C. ślady stóp odciśnięte w wilgotnym biocie.' i z czasem utwardzone, podobny układ szkieletu łapy jaszczurki, skrzydła ptaka i pletwy.·. wieloryba.
1.
powstanie DNA,
2.
powstanie fotosyntetyzujących autotrofów,
3.
powstanie komórek heterotroficznych,
4.
powstanie
5.
powstanie komórek
6.
pojawienie
chemosyntetyzujących
się
autotrofów będących beztlenowcami,
oddychających
tlenowo,
RNA.
Zadanie 690.
>
Podaj dwa czynniki, które zapewniają wielką różnorodność genotypów (stale powstawanie coraz to nowych kombinacji
różnych
alleli).
·11f11'11i'lf
235
234
Ewolucjonizm
Zadanie 691. *
zadanie 694.
'>-'
Z podanych niżej czynników wybierz te, które nie powodują zmian ewolucyjnych.
-y
Wyjaśnij, podając przykład, związek między barwą ficzną,
/
1.
Preferencje w krzyżowaniu.
pod którą zamieszkuje.
/
(I p.) l/:l/c
2.
Izolacje (nie może dochodzić do przepływu genów między populacjami).
3.
Mutacje.
Zadanie 695.
4.
Dryft genetyczny.
>-
5.
Brak mechanizmów selekcyjnych.
Zadanie 692. *
>-
Połącz w pary pojęcia z właściwym wyjaśnieniem.
Wymień
1.
mikroewolucja, aro morfoza,
3.
konwergencja,
4.
mimikra.
po dwa przykłady cech człowieka uwarunkowanych środowiskowo i genetycznie. (2p.) IN/c
Zadanie 696. Podaj
2.
prawidłową kolejność,
pojawiały się
poszczególne
osiągnięcia
kulturowe
; (1 p.) 1/2/a
1.
udomowienie zwierząt,
2.
podtrzymywanie ognia,
Upodabnianie się organizmów do osobników innego gatunku.
3.
narzędzia
B.
Wykształcenie przystosowań umożliwiających opanowanie nowego środowiska.
4.
rozniecanie ognia.
C.
Różnicowanie się populacji w obrębie gatunku.
Upodabnianie się cech budowy niespokrewnionych organizmów żyjących w zbll żonych środowiskach.
E.
w jakiej
przodków człowieka.
A.
D.
skóry człowieka a szerokością geogra-
Proces ewolucyjnego powstawania gatunków.
kamienne,
Zadanie 697. * Podane
niżej pojęcia,
umieszczone w kolumnie I,
przyporządkuj
poziomom z kolumny li. (2 p.) 1/4/a
Zadanie 693. * Obecnie przyjmuje się, że ewolucja przebiegała w trzech etapach, obejmując różne pozi my organizacji materii. specjacja
::...
Do podanych opisów każdego z etapów ewolucji podaj właściwą nazwę (biologiczn
makroewolucja
3.
populacja
chemiczna, molekularna).
megaewolucja
tJ„
rodzaj, rodzina
1.
Ewolucja .................. -tworzenie z materii nieorganicznej związków organicznych;
2.
Ewolucja .................. - replikacja DNA, synteza RNA i białek, tworzenie zasa niczych szlaków metabolicznych.
3.
Ewolucja . :„„„ „ „ „ „ „
-
forma życia (prakomórka).
trwa do dziś; na jej początku powstała pierwsza pierwotn~
Zadanie 698.* Procesem prowadzącym do powstania nowych gatunków jest specjacja. Wyjaśnij, na czym ona polega. (1p.)1/4/a
237
ewolucjonizm
zadanie 703. *
Zadanie 699. * ;....
Wyróżniamy
Wybierz poprawną odpowiedź. Prawidłowością
A.
);>
ewolucji nie jest
prezygotyczną
i
postzygotyczną.
Podaj przykład dla każdej z wymienionych izolacji oraz określ ich znaczenie w procesie specjacji. (:> p.) IN/a
nierównomierne tempo przemian.
B.
wymieranie gatunków z powodu nieprzystosowania się do zmienionych warunków,'.
C.
jednokierunkowość
D.
nieodwracalność
rozwoju rodowego.
zadanie 704.
i'
Podaj argument świadczący o jedności człowieka jako gatunku. (I p.) IN/b
procesów ewolucyjnych.
Zadanie 700. *
>-
dwa typy izolacji reprodukcyjnej:
Zadanie 705.
Uzupełnij tabelę, wpisując
we
właściwe
);>
miejsce prawda (P) lub fałsz (F).
Dopisz zakończenie zdania. (1 p.) IN/b
Gatunek to grupa populacji, których osobniki mogą się krzyżować między sobą, a ich 1.
Mutacje genowe zmieniają
częstość
potomstwo jest „„„.„„„ ..
poszczególnych alleli w ten sposób, że nic ma
bezpośredniego związku mii,;dzy kierunkiem mulacji a potrzebami organizmu w danych warunkach. 2.
Zmiany przystosowawcze w populacji powodują nie same mutacje, ale dopiero selekcja naturalna, która faworyzuje nosicieli korzystnych alleli.
3.
Zmiany przystosowawcze w populacji
powodują
Zadanie 706. Gatunki zamieszkujące takie same środowiska i w podobny sposób korzystające z ich zasobów mogą mieć więle cech wspólnych.
same mutacje, selekcja natur.alna nie
ma znaczenia; 4.
);>
Wymień dwie widoczne cechy wspólne dla rekina (ryba) i delfina (ssak). {2p.) IN/b
Cecha.nie może się utrwalić i występować w następnych pokoleniach, jeżeli mutacja uwarunkowana jesl genem letalnym.
Zadanie 701. * ;....
Wymień
dwa podstawowe założenia teorii doboru naturalnego.
Zadanie 702. * ).>
Masz do dyspozycji następujące słowa: Lamarck, Darwin, genetyka, teoria ewolucyjn,i syntetyczna, dobór naturalny, dziedziczna
zmienność. Uzupełnij poniższy
tekst.
Zarówno lamarkizm, jak i darwinizm są teoriami „„„„„., różnie jednak tłumaczą mechanizm powstawania
przystosowań
- kluczowego procesu w ewolucji.
.„„ .. „ „ „ „
uważał, że
przy-.
stosowania powstają dzięki zdolności do dziedziczenia cech nabytych w czasie życia · osobniczego. ności
„„„„„.
Według
„„„„„„„.,
oraz doboru
ewolucja wynika z dwóch podstawowych
„ „ „ „ „. .
Współczesna
naturalnego z osiągnięciami genetyki.
„ „ .... „„„.
teoria ewolucji
założeń:
łączy teorię
Zadanie 707.* Rozmnażanie płciowe jest źródłem różnicowania organizmów.
zmien· j doboru ;
>-
Wymień dwie możliwości różnicowania organizmów dzięki rozmnażaniu płciowemu. (2 p.) lf
239
238
Ewolucjonizm
Zadanie 708.
zadanie 712. * Na schematach przedstawiono trzy rodzaje doboru naturalnego. Podaj ich nazwy.
,
Wyjaśnij pojęcia:
(3 p.) 1/1/a
a)
ewolucja,
b)
ewolucjonizm.
I
a
;::
•O
-"' ·2
Zadanie 709.
'I'
I, I
;::
.„
·o
~
.o ~ o
:~
,;:;
·o "".o·2
'
..oo
:~ o ,;::
i::
I
\
I
\
I
:~
\
o
~ natężenie
„\
""
o
"'o
Rysunki przedstawiają dowody ewolucji.
c
b
;,_
\ \
natężenie
cechy
cechy
''
\
natężenie
cechy
Zadanie 713. * Opisz mechanizm i efekt działania doboru oznaczonego literą „c" na schemacie w poprzednim zadaniu.
r
Nazwij rodzaj przedstawionych dowodów oraz oceń ich znaczenie.
(2p.) IN/b
Zadanie 714. :;:.
Wymień dwie istotne zmiany występujące w ewolucji konia.
(2 p.) l/l /a
Zadanie 710.*
„
Wymień dwie żywe skamieniałości; podaj jedną cechę charakterystyczną dl~ każdej z nich.
Zadanie Tl1.* f-
~ 0~ )ił M"iMp:?:t~ ® ~n Equus (od pliocenu po współczesnosć)
Sformułuj wniosek na podstawie danych przedstawionych w tabeli.
~
3,6 100
5,6
100
4·,6
100
6,7
~tj@
Mesohippus (oligocen) 3,1
~
~ \1~ ~ Eohippus (eocen)
W. Michajlow, Biologia, Pl.WS, Warszawa 19
IM'
241
Ewolucjonizm
Zadanie 715. *
Zadanie 718.
Podaj dwie różnice w działaniu doboru naturalnego i sztucznego pod względem koja-
Schemat przedstawia
teorię pokrewieństwa
ewolucyjnego naczelnych.
rzenia osobników i występowania konkurencji.
Zadanie 716. * :;;.
Dobierz nazwy do opisanych mechanizmów izolacji. przed 1960 r.
1.
izolacja czasowa,
2.
izolacja ekologiczna,
3.
izolacja mechaniczna,
4.
izolacja etologiczna,
5.
izolacja rozrodcza.
A.
B.
należącymi
:r
D.
Określ,
czego dotyczyła zmiana w teorii ewolucyjnego pokrewieństwa człowieka z na-
czelnymi. (l p.) li/I /h
Zadanie 719. Przeczytaj
do innego gatunku.
Inne terminy okresów godowych osobników różnych gatunków zamieszkujących.' narządów rozrodczych uniemożliwia kopulację.
Brak kontaktu między osobnikami różnych gatunków zamieszkujących różne ni- · sze ekologiczne.
informację.
Badania genetyczne dowiodły, ~.e wszyscy ludzie SQ ze sob<) spokrewnieni. 'lh1ric dotycz')ce powstawania współczesnych ras zostały oparte na badaniach mLDNA. Trudności w stosowaniu tej metody do interpretacji ewolucyjnego pochodzenia człowieka
ten sam obszar.
C. Odmienna budowa
po l 9M r.
(;, Drewy, T. Ferenc, Podstawy gr:1wtyki. Urba & Partner, \V rod a w 20ll:l.
Osobniki jednego gatunku nie wykazują zainteresowania osobnikami płci prze~ ciwnej,
po 1967 r.
polegaj
---··------····--------·-·---
że
mtDNA namnaża się przez klonowanie i nic podlega rekombinacji. ---···---·-·----.„---
- ------ ·----------
·-· -
!> Jaka dziedzina nauki umożliwiła określenie pokrewiet'lstwa współczesnych ras człowieka? (I p.) li/I/a
Zadanie 717. * }-
Dopisż nazwę ery, w
której pojawili się pierwsi przedstawiciele wymienionych kręgowców.
.Zadanie 720. Zdrowotność
a)
kręgouste,
b)
płazy,
c)
gady,
d)
ptaki.
populacji ludzi
zamieszkujących
wana. W populacji polskiej rocznie rodzi upośledzeniami.
>-
W pierwszym roku
życia
Podaj, jaki procent w populacji polskiej
się
poszczególne kontynenty jest
2,5%-3% dzieci z
różnymi
zróżnico
genetycznymi
umiera 1/3 z nich.
stanowią
dwuletnie chore genetycznie dzieci. (I p.) 11/J/b
243
242
Ewolucjonizm
Zadanie 721.
zadanie 723.
Naturalna selekcja jest czynnikiem zmian ewolucyjnych, który zmienia częstość alleli w du~
Poniższe rysunki przedstawiają organizmy należące do różnych jednostek systematycz-
żych
nych: rekin (A), ichtiozaur (8), delfin (C).
populacjach. W wyniku selekcji następuje eliminacja niewykorzystanY,,ch genotypów
- jest to związane ze zróżnicowaną rozrodczością osobników. Duża rozrod'czość zapewnią większą różnorodność genotypów. Różnice w zdolności przeżycia organizmów zmieniają się
pod wpływem czynników środowiskowych. Selekcja może działać utrwalająco, kierun.:'
kowo i rozdzielczo. ~
Wybierz jeden z podanych rodzajów selekcji i przedstaw go graficznie.
Zadanie 722.
C. A. Villee, Biologia, Paóslwowc Wydawnictwo Rolnicze i
Schematy przedstawiają narządy organizmów żyjących w określonym środowisku.
}-
Wykonaj
poniższe
Leśne,
Warszawa 1987.
polecenia. (2 p.) Ili l/b
1.
Podaj jednostki systematyczne (gromady), do których należą wymienione organizmy.
2.
Wyjaśnij przyczynę podobieństwa
przedstawionych organizmów.
Zadanie 724. Schemat przedstawia masę urodzeniową jako przykład selekcji (doboru) w populacji ludzkiej.
>-
Nazwij rodzaj doboru przedstawiony na schemacie; wyjaśnij, jakie faworyzuje fenotypy. (2 p.) 11/3/b
30
10
,..
Wybierz właściwą
nazwę
A.
homologiczne,
8.
analogiczne,
C.
szczątkowe.
dla przedstawionych
narządów.
I
.3
5
7
9
11
masa urodzeniowa (funty) B. Solomon, Biologia, Oficyna Wydawnicza Mulico, Warszawa 2000.
245
Ewolucjonizm
244
Zadanie 725.
""'o.
t'..
,.,""' ó:
o
-"'
{t,__
3.
Przeczytaj tekst.
~
Podstawowym czynnikiem ewolucji jest dobór naturalny, który nadajgtł(icrunek proce~
z
"-<
som ewolucyjnym. Zmienność mutacyjna organizmów wynika z pt7.ypadkowych, bez- ;
V
V
~ 't:"' ·~ fr V ·g. ~ Q
8 t:1.
.~o o.~
"' n;
·;: "'
:.Q
6z z
\D
N
~
~
" tl
J2
"'hl. i1"' .Du"' ~ ·;;;- tl "' N
o
N
V)
i3
Plejstocen
kierunkowych 'mutacji genowych lub chromosomowych. Mutageneza jest źrócUe111
Pliocen
różnorodności genetycznej naturalnych populacji, w tym polimorfizmu alleli. Roz-
mna;',anie płciowe osobników stwarza możliwość: wyst.1pienia nowych kombinacji już
Miocen - : I
:
istnicj<1cych genów - jest lo zmienność rekombinacyjna. ·---------·--·---------··-------------------~---·---~· ·------~----~-
-,. ,
---··
Na podstawie przeczytanego tekstu podaj dwa warunki konieczne do tego, aby mogła zachodzić
Era lw1101.oicz11a
'
Oligocen
_,' I
''I'
ewolucja.
I•
I
I I
I I
I' I\\ I
:
:\\\:
'"'" " i,tf;~' -.ocen
(2 p.)
Zadanie 726.
Przeczytaj tekst.
~------....o... ":----'--:-\
Kreda
\
Proces wymiany materiału genetycznego prowadz;icy do powstania nowych układów genetycznych (genotypów) jest u organi?.nHiw wyższych wynikiem nie1,alc7.nej segrc- · gacji chromosomów oraz zjawiska crossing-over podczas profazy I mejozy i losowego
I
I
Era
'\,,'~
Jura -
mczozoiczm1
\
h1czenia się gamet.
''
' ',,
''
............. „.
'........
..... ....
Trias --
;;..
Podaj
nazwę
opisanej w tekście zmienności. B. Solomon, Biologia, Oficyna Wydawnicza Mullico, \Varszawa 2000.
>- Odczytaj ze schematu, kiedy rozpoczęła się radiacja adaptatywna ssaków.
Zadanie 727. >--
(I p.) 11/l /b
Z podanych niżej różnych dziedzin biologii wybierz i podkreśl te, które dostarczają świ; dectw o przebiegu ewolucji.
Zadanie 729. *
Przeczytaj Taksonomia, morfologia, anatomia porównawcza, embriologia, ornitologia, biochemia, , paleontologia, ekologia, sozologia.
informację.
7. jednej populacji wyodr1,,bnilo się kilka nowych, kt<'1re mogły się między sob;) krZ)'do wymiany genów. Niewid kie rM.nice środowiskowe powodowały
żować:. Dochodziło
inrn)
presję
genowych
Zadanie 728.
wały
Przyspieszoną (gwałtowną) fazę różnicowania się form na różne linie potomne o odmien.
nych przystosowaniach nazywamy radiacją adaptatywną. Schemat przedstawia radiać:j adaptatywną
ssaków.
po
sclekcyjn<) na poszczególne allele. \Xi powiększały
długim
okresie
kumuluj;ice
się
miarę upływu
czasu rM.nice w pulach
spontaniczne mutacje. Czynniki le spowodo-
niemożność krzyżowania się
osobników dwóch
różnych
po-
... ~Ltlacji: \Y./ len sposób nasl;ipilo wyodrębnienie się nowydi_~a_t!J~'.15_0\\f·
Nazwij opisany sposób tworzenia gatunku. (I p.) 11/1/a
246
Zadanie 730. *
>-
Na podstawie schematów podaj cztery cechy różniące układy szkieletowe człowieka i goryl
Aromorfoza to zasadnicza zmiana ewolucyjna w budowie i funkcji organizmów umożli wiająca
lepsze wykorzystanie
różnorodnych środowisk;
odgrywa
doniosłą rolę
w pro-
cesach ewolucyjnych. Wybierz procesy, które nazywamy aromorfozami. Wybór uzasadnij. (3 p.) 11/2/a
1.
Duża zmienność
2.
Wytworzenie
3.
Zróżnicowanie
4.
Wytworzenie tkanek (wzmacniającej,
ubarwienia piór ptaków w okresie godowym.
błon płodowych
budowy
u gadów, ptaków i ssaków.
kończyn
ssaków jako przystosowanie do wykonywania
róż-
nych funkcji. 5.
Przekształcenie kończyn
6.
Modyfikacja
liści
u
roślin
przewodzącej
przednich u ptaków w
i okrywającej).
skrzydła
i uzyskanie zdolności lotu.
nasiennych.
Na podstawie przedstawionego schematu podaj
różnicę między specjacją
a
ewolucją
filetyczną.
(I p.) 11/2/b
Zadanie 731. *
>-
Przyporządkuj
wymienione osiągnięcia ewolucyjne poszczególnym roślinom.
Rośliny:
A.
paprotniki,
B.
nagonasienne,
C.
okrytonasienne.
Osiągnięcia:
1.
Wiązki przewodzące hadrocentryczne (drewno wewnątrz, łyko na zewnątrz).
2.
Woreczek zalążkowy.
3.
Drewno zbudowane z cewek, łyko z komórek sitowych, miazga powoduje przyrost grubość.
4.
Liścienie
w zarodku. zapłodnienie.
5.
Podwójne
6.
Gametofit najczęściej w postaci autotroficznego przedrośla.
7.
Kwiaty jednopłciowe.
Ewolucja filetyczna
Specjacja A. jerzmanowski, K. Stnl'01\, /3iologia, WSiP, \Vnrszawa 1989.
249
Ewolucjonizm
zadanie 737. Zadanie 734.
. 'd ·enionych cech człowieka Sposro wymi ' k tyczne tylko dla człowieka. chara terys
'i'
małp człekokształtnych wymień
te, które
3. 4. 5.
wszystkożerność.
7.
Wysklepiona stopa.
Zwierzęta
zmieniaj•! się dzięki „samoistnej wewnętrznej ch1żności do doskonalenia się".
2.
Potrzeba zmiany narządów i ich funkcji nie wywołuje zmiany kierunkowej organizmu. Warunki środowiska nic mają wpływu na zmiany struktury i funkcji narządów zwicrzt;cia.
4-.
Zmiana warunków środowiska powoduje w określonym kierunku.
potrzebę
zmiany
narządów
i ich funkcji
Informacja do zadań 738.-740.
. isu wykonaj schemat powstawania gatunku . Na podstawie op
-----------------·-
L
3.
Zadanie 735. .,_
F fałszywe.
Wg teorii Lamarcka:
Zróżnicowane zęby.
6.
literą
(2 p.) ll/2/c
Przeciwstawny kciuk. . . czu z przodu trzewioczaszki. Połozenie o Obecność bródki.
2.
Zaznacz literą P zdania prawdziwe, a
/
Pionowa postawa ciała.
1.
)>
Poznanie genomu szympansa zbiegło się w czasie z odkryciem pierwszych na świecie --~----------~
--------·hówck żywi się owocami głogu. U niektórych osobników mutacja powoduje,;: Grupa muc . !: . • e żerować na wiśniach. Niektóre osobniki pozostają na wiśniach i dzięki ze mog•! 0 11 • ··' „ : ll)., siP między sob<). Z czasem wykształca się izolacja rozrodcza z populacji.··· temu Iozyz '' · Y . l ,· któn }()zostala na głogu. Obic populacje tworzą pocz;1tkowo podgatunki,. pierwo nC). ' 1 ·c dwa odn;bne gatunki. ---~~------------------------------------------
szcz<)tkc\w kopalnych lego zwierz,,cia. Dotychczas, mimo setki szkieletów hominidów, nic lezisko
może
naukową.
udało się trafić
~.c
uczeni znaki.li i zbadali jtri.
na pradawne szympansie
kości.
nic jest imponuj<)C:C - oclkrylo ledwie Lrzy zęby - ale _ma ogrom n:)
[.„j Na podstawie ich budowy dr Jablonski
stwierdziła,
Zna-
wartość
l.e szympans w mo-
mencie śmierci miał około siedmiu, ośmiu lat. Nic był w dobrej kondycji - w dzieci1\slwic cierpiał na ci')glc niedożywienie. Jego stado ;,ylo
n;1
podmokłym,
zalesionym
lcrenic, najprawdopodobniej nad brzegiem jeziora. Świadcz
Zadanie 736. .
';;.
,
„
WyJaSnlJ, co -wg
które towarzyszyły szcz•1tkom szympansa: kości pradawnych hipopotamów, ;/ilwi, kro-
Lamarcka -wpłynęło na zmianę ewolucyjną u przedstawionych zwierzą (I p.) III:
kodyli i sumów. 'f(i
tłumaczy,
b!i;.s1.ych krewniakach. maj') jedynie
zęby
Kości
dlaczego nie natrafiono na l.adne
z czasem „roztapiaj;)" się w wodzie.
- mocniejsr.e od
kości
ślady
po naszych naj-
Szansę
na przetrwanie
szkieletowych.
--------···-------------
:. Zadanie 738. Wybierz z tekstu jeden fakt i
jedną opinię dotyczącą
znaleziska
szczątków
kopalnych
szympansa. (2 p.) 111/2/h
Zadanie 739. Korzystając
z tekstu, przedstaw dowolną zależność
przyczynowo-skutkową.
(2p.)li1/2/a
250
Zadanie 740. ).-
251
Ewolucjonizm
Test sprawdzający
Podaj, do jakiej grupy zaliczysz opisane w tekście dowody ewolucyjne.
zadanie 745. Podaj przyczyny przedstawionych na schematach rodzajów specjacji. (2 p.)
Zadanie 741. ).-
W jakich warunkach przetrwają szczątki kopalne?
c"" A.
Jeśli będą głęboko
poci
powierzchnią
wody.
B.
Gdy zostaną szybko przykryte warstwą osadu.
C.
Jeśli będą płytko
D.
Gdy będą powoli przykrywane przez osad i wodę.
c
~
poci powierzchnią ziemi.
2. specjacja symparyczna
I. specjacja allopatryczna
Zadanie 742. "'
~ I :
czas
Zadanie 746.
Jaka będzie dla organizmów konsekwencja długotrwałej zmiany klimatycznej?
Na podstawie przedstawionego rysunku wymień trzy czynniki, które miały wpływ na przebieg procesu hominizacji. {3p.)
Zadanie 743 . .,,.
Wyjaśnij
stwierdzenie: dobór naturalny przystosowuje populacje do ich
środowiska.
Zadanie 744. * .,,.
Oceń prawdziwość
podanych stwierdzeń, wpisując obok litery P (prawda) lub F (fałsz).
ziemię
nic S•)
stałymi,
I.
Gatunki zamicszkuj,)cc
rnz na zawsze danymi formami
2.
Specjacja to proces powstawania gatunków.
3.
Ewolucja jest procesem zaws'l,e jednokierunkowym.
4.
Paleontologia to nauka o ewolucji.
życia.
Zadanie 747. }-
Oceń prawdziwość stwierdzeń, wpisując obok informacji literę F (fałszywe) lub literę P
(prawdziwe). (2 p.)
wpłynęło
na
psychikę człowieka.
1.
Powstanie mowy nie
2.
Zdaniem Darwina przyczyny ewolucji człowieka są takie same jak innych organizmów:
3.
Utrzymywanie ognia, wspólne polowanie sprzyjały rozwojowi życia społecznego człowieka.
4.
Mowa i język powstały w toku kształtowania u człowieka zdolności myślenia.
się życia społecznego
i rozwoju
252
Biologia. Matura
Aromorfoza, specjacja, ewolucja filetyczna, idioadaptacje.
Zadanie 748.
>-
253
Ewolucjonizm
Nazwij przedstawiony graficznie efekt działania doboru naturalnego. Podaj jedną cechę charakteryzującą
ten dobór.
,/
/ A. Jerzmanowsld, I<. Staro1'1, Uiologia z lt(f!il'll(l i ochro11q .frodmviska, \VSiP, \X'arszawa 19H9.
Zadanie 752. Wyróżniamy
dwa główne typy izolacji reprodukcyjnej - prezygotyczną i postzygotyczną.
Przyporządkuj
wymienione mechanizmy izolacyjne właściwemu typowi izolacji. (2 p.)
Zadanie 749.
>-
Korzystając między
z anatomii porównawczej, wyjaśnij, na czym polega ustalenie pokrewieństwa
organizmami.
1.
Gamety nie wytwarzają
mieszańców
przeżywa
Potomstwo
Samice nie wykazują zainteresowania samcami innego gatunku.
4.
Budowa anatomiczna narządów rozrodczych osobników należących do różnych gaZapłodniona
lub jest
bezpłodne.
2.
5.
nie
zygoty.
3.
tunków znacznie
Zadanie 750.
prawidłowej
się różni.
komórka jajowa ginie w stadium embrionalnym.
W odpowiednio dużych populacjach organizmów rozdzielnopłciowych, gdy krzyżowa~
6.
Okresy godowe u zwierząt i okresy kwitnienia u roślin przypadają w różnych porach.
niem rządzi przypadek i nie działają czynniki naruszające równowagę w puli genowe],
7.
Zygota rozwija
częstość występowania różnych kategorii genotypów pozostaje bez zamian w nastę~
8.
Dwa gatunki zamieszkują
się
w
dorosły
organizm, lecz jest on
bezpłodny.
'J,
pujących );>
Wymień
po sobie pokoleniach.
dwa czynniki, które
mogą naruszyć opisaną równowagę genetyczną.
Zadanie 751. Na rysunkach przedstawione są schematy dotyczące dwóch sposobów powstawania no~
.
wych gatunków.
>-
Podpisz je,
korzystając
z poniższych opisów.
różne
typy nisz ekologicznych.
255
254
Informacja do zadań 753.-755.
zadanie 757.
Już Darwin zauważył, że różnorodność jest istotą życia. Wśród milionów osobników dan~"
)"
Przedstaw dwie zasady teorii Lamarcka.
go gatunku w każdym nowym pokoleniu pewna ich liczba nieznacznie się różni od innyc cechami budowy, fizjologii lub zachowania. Wiele z tych
(2 p.)
różnic jest nie6rzydatnych, ai
niektóre mogą okazać się pożyteczne. l
zadanie 758.
sowaniem. Na określonym obszarze, w ciągu wielu pokoleń, przystosowanie wykazuj~
Kopalne szczątki człowieka pozwoliły na ich podział na formy przedludzkie i praludzkie.
tendencję
Spośród
do upowszechniania się w całym gatunku.
wymienionych podkreśl formę zaliczaną do przedludzkich. (! p.)
Zadanie 753. ;...
Wyjaśnij pojęcie
Homo habi/is, Australopitek, Ramapitek, Homo erectus, Neandertalczyk.
„przystosowanie''.
····Zadanie 759. Zadanie 754.
-Y
Na podstawie schematycznych rysunków przedstaw zasadniczą różnicę między mikro-
Podaj jeden dowolny przykład przystosowania dla wybranego gatunku.
ewolucją
i makroewolucją. (1 p.)
Zadanie 755. ;...
Oceń,
A.
mikroewolucja
do czego może doprowadzić upowszechnianie się przystosowania w całym gatunku. c
o
Zadanie 756.
-Y
b
a
(l'.ii
---~
Na podstawie analizy rysunków podaj wspólną cechę w budowie szkieletu człowieka i goryla..
organizn1
B.
makroewolucja otwór endoderma
jama
~hłon:)CO-
-trawiąca
---~
ektoderma
stadium stułbi (Hydra)
przewód pokarmowy
m"'""'~: '. ektoderma
stadium loczka (Vo/vox)
j
gębowy
·•
organizm z mezodermą oraz jamą ciała
jama ciała
257
256
Ewolucjonizm
Zadanie 760.
zadanie 763. *
r
y
Wybierz poprawne dokończenie zdania.
Oceń
i uzasadnij
słuszność
stwierdzenia. (I p.)
Przykładem
zróżnicowanie kończyn
A.
Szkodliwa mutacja w genie recesywnym jest bardziej szkodliwa dla populacji niż ta sama
radiacji adaptacyjnej jest ssaków na
mutacja w genie dmninuj;)cym. pływne,
lotne,
bieżne,
grzebne.
---------------·-~---·---------··---------·-----------------~-------
kręgosłupa.
B.
powstanie
C.
zróżnicowanie roślin
D.
udoskonalenie aparatu oddechowego.
zadanie 764.*
na kserofity, halofity, hydrofity.
y
Przy poprawnej odpowiedzi wstaw znak plus, a przy
błędnej
- znak minus. (2 p.)
O pochodzeniu
Zadanie 761.
r
Uporządkuj
opis systematyczny dla
człowieka
od
świata zwierząt mogą świadczyć
m.in. wymienione w tabeli
czynniki.
człowieka.
Atawizmy Człowiek, małpy wąskonose,
naczelne, strunowce,
kręgowce, człowiek
rozumny, ssaki,
Narz•1dy szcz;1tkowc
człowiekowate.
Typ:
Narządy
homologiczne
Narządy
analogiczne
Podtyp: Gromada: Zadanie 765. *
Rząd:
Wyjaśnij,
Podrząd:
dlaczego genetyka jest cennym źródłem wiedzy o ewolucyjnym
pokrewieństwie
organizmów.
Rodzina:
(I p.)
Rodzaj: Gatunek:
Zadanie 766. * );>
Zadanie 762.
Dokończ
zdanie. {I p.)
.,_.
Wybierz poprawne dokończenie zdania. Cechy organizmów przeżywalność
Do
narządów szczątkowych człowieka
A. siekacze. B.
włosy.
c.
kość guziczną.
D. paznokcie.
zaliczamy
są wypadkową różnych
nacisków selekcyjnych,
i płodność w danych ........................ .
dającą największą
259
258
zadanie 769. *
Zadanie 767.*
Procesy ewolucyjne charakteryzują się pewnymi prawidłowościami.
Porównaj schematy. A
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących prawidłowości ewolucji, wpisując literę (P)
B /
·@ Ef);. populacja i\
"'"'N
populacja A'
przy zdaniu prawdziwym, a literę (F) przy zdaniu fałszywym.
il;\!
u
16~l
%;\!
(2 p.)
@
%Jl
1(2,
E{J,\
Ef};.
@
11)}
lfJi ·~
11)}
~l
Poszczególne szczepy ewolucyjne r6żnh1 się tempem zmian ewolucyjnych.
2.
W przyrodzie dochodziło i dochodzi do wymierania gatunków (ekstynkcji).
3.
Ewolucja jest procesem jednokierunkowym i faworyzuje
określony
typ fenotypu.
Ewolucja ma charakter posląpowy, który przejawia się nic we wzroście zlożoności budowy organizmów samych w sobie, ule adaptacji w zajmowanych przez nie
I/Jl
I{»
1.
środowiskach.
@
populacja A
Ef);.
Zadanie 770. *
~i rr;,;, '·
Wyjaśnij, jakie bezpośrednie konsekwencje dla organizmów miało pojawienie się tlenu
I,
w atmosferze. Efekt
Efekt wąskiego
założyciela
E. Bartnik i in„ Jliologifl 11r .'i. /,() wkres rozszaw11y, Operon, Gdynia 20
;....
Przyporządkuj założyciela,
B - cechy wąskiego gardła (cechy mogą się powtarzać).
Pula genowa nowej populacji nie
2.
Następuje
3.
Zmianie ulega cala populacja.
4.
Obok pierwotnej populacji
będzie
Rysunek przedstawia drzewo rodowe rodzaju Homo i jego ewolucyjnych krewnych. );>
Odczytaj, w jakim czasie pojawiły się organizmy człekokształtne. (I p.)
identyczna z wyjściową.
zmniejszenie różnorodności genetycznej w populacji potomnej. może powstać
( {J'
inna - nowa. zwierzokształtne
Zadanie 768.* W pewnych okolicach w Anglii zaobserwowano liczniejsze występowanie u motyla Biston' betu/aria (krępa ka brzozowego) osobników o ciemniejszym ubarwieniu. W innych regio~
Y
Zadanie 771. *
wymienione poniżej cechy odpowiednim ilustracjom: A - cechy efekt
1.
nach motyl
(I p.)
gardła
miał barwę białą.
Podaj przyczynę liczniejszego występowania ciemnego ubarwienia motyla w okolicy ceri
trum przemysłowego Manchesteru oraz wyjaśnij, co spowodowało zmianę fenotypu.
człekokształtne
o 5 10 15 20 25 30 35
40 milionów lal
,)
261
.
zadanie 775. *
Zadanie 772. * ,_
Przyporządkuj informacje oznaczone literami w
kolumnie A informacjom oznaczon
;j Y...
cyframi w kolumnie B.
Podaj, który rodzaj zmienności (fluktuacyjna, rekombinacyjna, mutacyjna) nie ma znaczenia dla procesów ewolucji. Odpowiedź uzasadnij. ('.lp.)
/ zadanie 776. *
Specjacja to proces powstawania gatunków. Róźne typy specjacji wy.mieniono poniżej. A. B. C.
D.
kaukazoidzi mongoloidzi negroidzi australoidzi
2. 3. 4. 5.
Buszmeni i Hotentoci w Afryce Australia, Ncgrosi, TnsmaI1czycy Murzyni, Pigmeje Europa, Indie, Afryka Płn. Chiny, Japonia, Eskimosi
a)
Właściwa - polega na zwiększaniu się liczby gatunków przez wyodrębnienie jednego
b)
Filetyczna - prowadzi do przekształcenia się istniejącego gatunku w inny gatunek.
c)
Przez introgresję
lub kilku gatunków z gatunku już istniejącego. prowadzi do powstania nowego gatunku z dwu poprzednio istnie-
jących.
Zadanie 773. *
Na podstawie podanych informacji przedstaw przy pomocy schematów róźne rodzaje
:r Wybierz dokończenie zdania.
specjacji. (:l p.)
Twórcą
teorii filen;briogenezy był
A.
K. Darwin.
B.
E. Haeckel.
C.
A. Siewiercow.
D.
K. Baer.
Zadanie 777. * Wymień trzy czynniki, które dały początek doskonaleniu się ludzkiej linii rozwojowej. (:l p.)
· Zadanie 778. * Schematy przedstawiają róźne rodzaje doboru naturalnego. (2 p.)
Zadanie 774. *
>
Na podstawie rysunku opisz efekt
działania
Wskaź ten, który ilustruje dobór różnicujący, i wyjaśnij, ja kie skutki wywołuje on w populacji.
dryfu genetycznego.
(a)
populacja
.:• • ....... •.. /~{
•
•
•
,
'
• •
populacja potomna
b
wyjściowa
• oo • o o • o • /e''· o • oo • OO() o •••o • o o • o• o • o • oo oo. ·~ o o • • • o • o a~ • o •
o •o
(c)
(b)
o
c
...
,·'o o o o o 0 00 o· o o
populacja potomna
~
"'Nro u
Jl~
•...
··ó··0 e·9 "\.,
.
• Pe·o· .oo ,'
populacja potomna
A. Jerzmanowski, I<. Staro11, C:. Korczak, /Jiologia:: h(r~frll(f i od1ro1u.1.frodowi.'ikr1, \X/Sil', \\/arszawa !lJ89.
263
262
; Metabolizm, fizjologia
Zadanie 779. * Rysunki przedstawiają trzy niespokrewnione ze sobą blisko organizmy o podobnym pć5 kroju
ciała.
/ 'f-
Na schemacie przedstawiono wykres zależności
aktywności
enzymu od temperatury.
Podaj nazwę przedstawionego zjawiska i wyjaśnij, na czym ono polega.
X
Zadanie 780. *
r
Z przedstawionych cech wybierz i podkreśl te, które łączą człowieka z małpami ezie'
temperatura
kształtnymi.
Wyjaśnij, dlaczego aktywność enzymu spada po przekroczeniu określonej temperatury.
Podaj przybliżoną wartość temperatury, oznaczoną na schemacie jako X. 1.
Wyprostowana postawa.
2.
Podwójnie esowato
(2 p.) III/ 2/ a
wygięty kręgosłup.
3.
Hozwinięcie
4.
Skład
5.
Budowa
6.
Budowa czaszki i
7.
Plaska klatka piersiowa.
8.
Odporność
9.
Wysklepienie stopy.
mózgoczaszki. Optimum termiczne dla oddychania wynosi 35-40°(, dla fotosyntezy 25-30°C.
krwi. układu
1O. Skrócenie
hodowano w temperaturze 38°( i 30°C.
oddechowego. kończyn.
lub brak
kończyn
Odpowiedz, które rośliny dadzą mniejsze plony. Podaj uzasadnienie. {I p.) lll/2/a
odporności
górnych i
Rośliny
na choroby.
przekształcenie
ich w
ręce.
264
Metabolizm, fizjologia
Zadanie 783. *
.Zadanie 785. *
?
265
Wskaż strzałkami i podpisz te organelle komórkowe, w których zachodzą procesy
Uczeń, korzystając z danych zawartych w źródłach naukowych, wykonał wykres obra-
rylacji (powstawanie ATP).
zujący aktywność trzech enzymów (trypsyny, pepsyny, amylazy ślinowej) w roztworach
/
o
różnym
pH.
aktywność
enzymu
A
._
o
pH
7
Ustal, który wykres (A, B, C) jest charakterystyczny dla aktywności każdego z wymienionych enzymów. (I p.)INa
Zadanie 786. * W tabeli przedstawiono informacje dotyczące energii wytworzonej w oddychaniu bez-
Zadanie 784. * ;.-
tlenowym i tlenowym.
Zaznacz dwa zdania przedstawiające te cechy enzymów, które warunkują pełnienie przez nie funkcji enzymatycznych. Wybór jednego ze zdań uzasadnij. ; Liczba uwolnionych moli ATP ·, z jednego mola glukozy
1.
Enzymy to biokatalizatory białkowe wytwarzane przez każdy organizm.
2.
Większość enzymów to białka złożone, składające się z części białkowej (apoenzymu)·
4-ATP
38ATP
2ATP
36ATP
i składnika niebiałkowego (koenzymu lub grupy prostetycznej). 3.
Wiązania chemiczne substratu w momencie wpasowywania się w centrum aktywny ulegają naprężeniu.
4.
W obecności enzymu w czasie reakcji następuje prawidłowe zorientowanie substrat~
w przestrzeni.
W oddychaniu beztlenowym i tlenowym ostateczny zysk energetyczny jest mniejszy w stosunku do wytworzonej energii. Wyjaśnij, z czego wynika ta różnica. (I p.) !Nh
l. i F~~~":I
Zadanie 791. *
Zadanie 787.* Kolejność wykorzystania w komórce związków organicznych jako źródła energii jest następująca:
'r
267
Metabolizm, fizjologia
266
Wyjaśnij,
cukry, tłuszcze,
dlaczego
białka.
białka zajmują
/
Enzymy w porównaniu z katalizatorami nieorganicznymi wpływają na
/
ostatnie miejsce w tym szeregu.
lak,
że może
ona
być
o kilka
rzędów wielkości większa.
pn;dkość
Wynika to m.in. ze
--·---·--·____::_:zymów do dokładnego rozpoznawania subslralów. ·~-----·------------------
r
Podaj, jaką cechę enzymów opisano
powyżej.
Zadanie 788.*
(l p.) I/le
Schemat przedstawia jeden z rodzajów fosforylacji (tworzenie ATP). wysokoenergetyczny substrat + Pi+ ADP
'r
reakcji
zdolności
__.,.
niskoenergetyczny substrat + ATP
Zadanie 792. *
Y
Wymień
dwie cechy oddychania tlenowego, które kataboliczny.
świadczą
o tym,
że
jest to proces
Podaj, jaki typ fosforylacji został przedstawiony na schemacie.
(2 p.) 'I.fa
Zadanie 793. * Zadanie 789. *
Równanie przedstawia jedną z reakcji zachodzących u niektórych
r
Wyjaśnij pojęcie
„metabolizm''. (I p.) 11'1/b
kariotycznych. Zadanie 794. * Y-
Wykonaj polecenia.
Przeczytaj
informację.
------·-------------. - - - - · - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
nazwę
Znajdujqce
1.
Podaj
przedstawionego na schemacie procesu.
2.
Określ znaczenie procesu dla organizmów, które go przeprowadzają.
Zadanie 790. *
wiają
się
blisko siebie enzymy kalalizuj;ice
następujące
po sobie reakcje
umożli
powstanie szlaku metabolicznego. W komórkach eukariotycznych !iZlaki me-
------~boliczn~_l:'.:~~cesów przebie~aj;)cych w przeciwnych kierunkach mogą być rozdzielone.
>-
Wyjaśnij,
dlaczego rozdzielenie poszczególnych reakcji w szlaku metabolicznym jest ko-
nieczne. Podaj
Schemat przedstawia budowę cząsteczki ATP.
przykład.
(2 p.) 1/4/h
Zadanie 795. *
>
Podaj po jednym przykładzie przenośnika. (~
r
Odczytaj, korzystając ze schematu, jakie związki tworzą cząsteczkę ATP.
a)
przenośnik
atomów wodoru i elektronów,
b)
przenośnik
grup acylowych.
p.) l/l/c
Biologia. Matura
269
]V!ctnbolizm, fizjologia
Zadanie 800.*
Zadanie 796.*
Schemat przedstawia komórkę zawierającą wybrane organella.
:>ł
/
Narysuj schemat
cząsteczki tłuszczu
czenia graficzne.
Możesz wykorzystywać dowolną ilość
i nukleotyd,
wykorzystując
w tym celu podane ozna-
elementów. (2 p.) 1/:l/a
~
A
co, O,
glicerol
®
®
glukoza
fruktoza
©
®
ryboza
deoksyryboza
03 adenina
lRNA - aminokwas
kwasy organiczne + NH, -> aa
)Io..
c
kwas fosforowy
'O,+
kwas
- N- Cwi;izanie peptydowe - Owi:izanie glikozydowe wi:)zanic estrowe - O- Cwi:1zanic wysokoenergetyczne inne wi:1zania
aminokwas
tłuszczowy
>- Nazwij procesy oznaczone na schemacie cyframi 1 i 2. (2p.)l/l/a
;.;.
Nazwij organella oznaczone literami A, B, C oraz rozpoznaj zachodzące w nich procesy. (3 p.)
glukoza->-
->- tworzenie acclylo-CoA
ł
Zadanie 797. *
;.;.
8
gicznych.
r;,\ \ J
i
2ATP
Wyjaśnij, co oznacza stwierdzenie: Enzymy obniżają energię aktywacji w układach biolo
-)>-
2ATP
->-
32ATP
Zadanie 802. * Y.
Uzupełnij tabelę.
Zadanie 798. * 'r
Opisz
rolę, jaką
ATP
pełni
w komórce. ; Beztlenowe
Zadanie 799. *
;.;.
Wyjaśnij, który fragment cząsteczki ATP ma kluczowe znaczenie dla biologicznej roli tego
Zadanie 803. *
Opisz wykorzystanie glukozy pod
związku.
(l p.)
względem
metabolicznym w wątrobie i mięśniach. (2 p.) l/;J./a
' zadanie 81 o.*
Zadanie 804. *
>-
271
Metabolizm, fizjologia
270
Schemat przedstawia cykl życiowy
Wybierz dwa wtórne metabolity roślin.
rośliny
nasiennej.
r-----------------------------------------------------
A.
lignina.
B.
aldehyd glicerynowy.
C.
terpeny.
t @
. \
rozwój '21 \V embrionalnT L.:J --+
,... fi\
;--
3
(il)
D. glukoza.
zakwitanie 4.
Zadanie 805. *
'
'• . . 1 1
PJI(l
„ ------..
Y
'
zalążki
'~----------------------------------------------------
)
Nazwij etapy rozwoju oznaczone cyframi 1 i 2 oraz stadia rozwoju oznaczone cyframi 3 i 4.
Co się dzieje w komórkach mięśniowych, gdy zaczyna brakować ATP w czasie ich pracy?
;...
kiełkowanie
(2 p.) l/1/'1
(l p.)J/
Zadanie 806.*
Rysunki
Uzasadnij, używając trzech argumentów, że fotosynteza jest procesem warunkując
;,.
życie
przedstawiają
dwa typy kiełkowania nasion. Podaj
różnicę między
nimi. (l p.) 1/3/c:
na Ziemi.
Zadanie 807. *
W roślinie wyróżnia się dwa systemy, w których odbywa się transport wody z komórki komórki: apoplast i symplast. Podaj drogi, jakimi transportowana jest woda w obu systemach.
J...
Zadanie 808. *
Wymień tkanki roślinne biorące udział w transporcie produktów fotosyntezy. Określ
'Y
Kiełkowanie
Kiełkowanie
epigeiczne
hipogeiczne
nek transportu.
>-
Połącz
w pary określenia z wyjaśnieniami.
Zadanie 809.* J...-
(I p.) l/l/<1
Uzupełnij tabelę.
A. fotoperiodyzm,
1.
Zjawisko powstawania owoców bez nasion.
B.
2.
Zmiana
szybkości
3.
Reakcja
roślin
partenokarpia,
C. jarowizacja.
4.
geotropizm światło
wygit;cie łodygi w kierunku światła
Działanie jące
wzrostu
rośliny
pod wpływem
na długość działania
słońca.
światła.
niskich temperatur na nasiona zbóż, umożliwia
im zakwitanie w najbliższym sezonie wegetacyjnym.
272
Metabolizm, fizjologia
Zadanie 81 :,3. *
zadanie 816. *
Schemat przedstawia cykl metaboliczny w jednej z komórek.
273
Schemat przedstawia ogólny proces fotosyntezy.
substrat
~ym
A
B
E
~Jrzemiana
c kl E, towarzysz:ica y . meta lJO11czny E (, ~ F
D
akceptor CO,
C
y produkty
;;...
Przedstaw wniosek wynikający z analizy powyższego schematu.
Zadanie 814. *
faza
I asymilaty
świetlna
faza cie1nna
Przeczytaj tekst. Wykorzystując
Warunkiem
zajścia
procesu enzymatycznego jest
połączenie
si<; apoenzymu z subs
tern (substratami). Na powierzchni białka znajduje si<; miejsce złożone z aminokwasó zawierających dużą
niżej
nazwy,
uzupełnij
schemat
w miejscach
oznaczonych cyf-
rami 1-6. (:l p.) l I/:>h
liczb<; wolnych grup funkcyjnych, za pomoq których dochodzid
połączenia si<; enzymu z reaguj•icymi substancjami. Jest to tzw. centrum aktywne, cizi~··
któremu
podane
może powstać
kompleks enzym-substrat. Jego powstanie to warunek
zajś~
0 2, Hp, redukcja, siła asymilacyjna, karboksylacja, C0 2 •
katalizowanego przez enzym procesu. Jednak wytworzenie kompleksu E-~ nasb! wtedy, gdy dojdzie do przestrzennego dopasowania obu substancji w reakcji, enzymu i aktywnego substratu.
;;...
Podaj, kiedy nie dojdzie do utworzenia kompleksu E-S.
uczestniczący
Zadanie 817. *
Przeczytaj tekst. \Y/ warunkach defkytu tlenowego kręgowców, podczas intensywnego wysiłku f'izycz-
nego, w ich
mi<;śniach
powstaje kwas mlekowy. Kwas mlekowy przenika do krwi i jcsl
transportowany do W:)troby, gdzie ulega przemianie w
Zadanie 815. *
krew jest transportowana do ·- ·-
;;...
Uporządkuj
w prawidłowej
kolejności
mi\•śni
glukozę.
Glukoza znów przez
i wykorzystywana jako substrnt. oddechowy.
. -·-
..
--
-
.
.
etapy katalizy enzymatycznej. Na podstawie informacji zawartych w kwasu mlekowego,
1.
wytworzenie kompleksu E-S,
2.
przestrzenne dopasowanie centrum i substratu,
3.
oddzielenie enzymu od produktów,
4.
aktywowanie centrum aktywnego i substratów.
powstającego
tekście
narysuj schemat
w przemianach
przedstawiający drogę
mięśniowych. (I p.)llJ:!a
: ; I\ 1~ ,,, ,.,!,,;
274
Metabolizm, fizjologia
Zadanie 818. *
zadanie 821. *
Y
Uzupełnij schemat, wpisując we właścivve miejsce (A, B) słowa „utlenianie': „redukcja':
energia
świetlna
/
A
?
275
Przedstawiony wykres obrazuje
200%
~....
chlorofil a + e
chlorofil a
~~ADP+Pi energia chetniczna ~ B
łodygi
·~ o~
Zadanie 819. *
'
'
1.
Różne
akumulator i przenośnik energii użytecznej biologicznie
2.
Stężenie auksyn optymalne dla łodygi jest dla korzenia zbyt wysokie i hamuje jego wzrost.
3.
Stężenie auksyn
B.
glukoza,
2.
uniwersalny węzeł metaboliczny,
ATP,
3.
produkt glikolizy - pierwszego etapu oddychania ko,·
4.
podstawowy substrat energetyczny,
5.
produkt oddychania beztlenowego.
D. alkohol etylowy,
mórkowego,
kwas pirogronowy.
\
'
korzenie',
1.
c. E.
()
' E ' ' "' ' ..c -100% ~-t------1-----11--~~~---;----1 1 Hr" 10·" 10·' g/cm" Hf"' Hr '
Połącz w pary wymienione związki chemiczne z ich cechami charakterystycznymi.
acetylo-CoA,
---~----------'
ATP
A.
auksyn na wzrost korzenia. Wybierz zda(I p.) II/2a
~
>-
wpływ stężenia
nie opisujące przedstawiony wykres.
(l p.)
roślinne wykazują jednakową wrażliwość
organy
na
stężenie
auksyn.
optymalne dla korzenia jest dla łodygi zbyt wysokie i hamuje jej wzrost.
Zadanie 822. * Rysunki przedstawiają wpływ auksyn i cytokinin na wzrost i różnicowanie tkanek roślinnych.
Zadanie 820.* :.--
Opisz, jak zmienia się zapotrzebowanie na energię w przemianach oznaczonych na sch' macie cyframi I i li.
poziom energetyczny
poziom energetyczny
z dodatkiem (
auksyny
--~
cytokininy~
>--
'ijJ
c::
:m"' :~n ~~ ~
~
@+0
+
0,03 mg/! 0,2 mg/I
(3 p.) ll/2a
A.
B.
Niezróżnicowana tkanka kalusa może tworzyć pącly lub korzenie; zależy to od odpowiedniej równowagi pomiędzy stężeniem cytokininy i auksyny w pożywce.
Jeżeli zawartość
wytwarza
c. li
3 mg/!
Zaznacz literą P zdania prawdziwe, a literą F zdania fałszywe.
:~
0 0 -------
3 mg/!
0,2 mg/I 0,02 mg/I 1 mg/I
pędy
C.')'tokininy w pożywce jest wysoka w porównaniu z auksyną, tkanka i liście,
Jeżeli zawartość
auksyn w pożywce jest wysoka w porównaniu z cytokinim), to tkanka kalusa wytwarza korzenie.
276
Metabolizm, fizjologia
Zadanie 823. *
zadanie 826. *
Schemat przedstawia
doświadczenie
przeprowadzone na lekcjach biologii.
Dla
roślin
277
klimatu strefy umiarkowanej optymalna temperatura dla procesu oddychania
komórkowego wynosi 36-40°C. Optimum termiczne dla fotosyntezy wynosi 25-30°C. Probówkn,-----i -Pęcherzyki
tlenu Woda
Pęcherzyki -====f::;Q';1i::i"''I -----+
tlenu Woda
'');>
Wyjaśnij,
dlaczego
rośliny rosnące
w temperaturze 39°C nie
przynoszą
maksymalnych
plonów.
-----r-
(I p.) lll/2a
Zadanie 827. * +0,25m-
);>
Na podstawie analizy schematu
wyjaśnij,
co
było przyczyną
braku
kiełkowania
nasion
w zestawie li. ;...
Sformułuj problem badawczy oraz hipotezę do przedstawionego doświadczenia.
(I p.) 111/J/a
Zadanie 824. * J.-
Określ
kielkuj<)Ce nasiona fasoli
skutek wprowadzenia do układu enzymatycznego inhibitora substratu.
zestaw I
zestaw li
20"C
20"C
zwilżona
woch) lignina
Zadanie 825. * Poniżej
:;..
podano różne informacje dotyczące procesu fotosyntezy.
Wskaż zdanie błędnie opisujące
proces fotosyntezy i wyjaśnij, na czym polega błąd.
Test sp1·aw
A.
Fotosynteza to złożone reakcje syntezy związków organicznych z prostych nieorganicznych.
B.
W procesie fotosyntezy w energię.
C.
Fotosynteza jest anabolicznym procesem biologicznym
powstają związki
związków
Uczniowie przeprowadzili
bardziej utlenione, a tym samym bogatsze,·
następujące doświadczenie.
Do trzech siników z jcdnakow'l ilością wody wstawili gal')zki wierzby o l'owicrzchnic wody zalano olejl'll1. Czwarty
polegającym
n'>wnież
na wychwy,
tywaniu kwantów promieniowania świetlnego przez chlorofil i przekształcaniu ich energii w energię wiązań chemicznych. D.
Fotosynteza jest procesem, w którym wydzielany jest tlen.
E.
Proces wytwarzania związków organicznych odbywa się w dwóch etapach, w fazie świetlnej i fazie ciemnej.
słoik
różnej ilości liści.
napclniony l•/ sa111;1
ilości<)
wod)•
zalano olcjl'm. Do tego słoika nic wlo'l.0110 gałązek wierzby. ( lbserwowano
iloś<"
wody w sloikach co dwa dni. \\/yniki zapisywano w tabeli. -
>-
-··
.
-
.
Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia. Podaj hipotezę badawczą.
Podaj, co
było próbą kontrolną
w przeprowadzanym
doświadczeniu. (:l p.)
278
zadanie 833. *
Zadanie 829.*
J..
Utlenienie 1 kg tłuszczu daje 1,07 kg wody metabolicznej, węglowodanów - 0,55
Poniżej przedstawiono cechy charakterystyczne dla dwóch wybranych węglowodanów.
a białek 0,41 kg.
1.
/
Wykonaj poniższe polecenia.
o o
Jest homoglikanem powstałym przez połączenie cząsteczek glukozy.
o
Jest głównym składnikiem pożywienia człowieka.
o
Jest homoglikanem zbudowanym z cząsteczek glukozy tworzących długie
Jest mieszaniną dwóch polisacharydów, nierozgałęzionej formy łańcuchowej - amylazy i
Na podstawie podanego tekstu wyjaśnij, jakie znaczenie ma u wielbłądów wypełni
1.
nie garbu
tłuszczem.
Wyjaśnij pojęcie
2.
rozgałęzionej
- amylopektyny.
2.
„woda metaboliczna".
nierozgałęzione łańcuchy.
Zadanie 830. *
o o
W warunkach niedoboru dwutlenku węgla w oświetlonych chloroplastach u większoś<;I roślin zachodzi oksydacyjny proces zużywania tlenu. Ponadto wydzielany jest dwutlenel<
Ułożone
równolegle łańcuchy łączą się ze sobą wiązaniami wodorowymi.
Wykorzystywana jest jako materiał budulcowy u roślin.
Podaj nazwy opisanych
węglowodanów. (2 p.)
węgla.
Proces ten nosi
nazwę
fotooddychania. Podczas niego RuBP
(rybulozo-1,5 bifosforan) ulega oksydacji, zużywany jest również ATP. ).--
Określ
znaczenie fotooddychania dla
Zadanie 834. * Na schematach przedstawiono kolejne etapy dojrzewania białka.
roślin.
A
Zadanie 831. * ,,.
Uzupełnij
B
zdania.
Tlen wydzielany w procesie fotosyntezy pochodzi z rozkładu ................ Decyduje on również
to
„
o syntezie
„ „ „ „ „ „ „.
w
roślinie.
Barwniki pomocnicze u krasnorostów i
•.•••••••...••
c
Zadanie 832. * W komórce zachodzą różne procesy, np. syntezy i rozkładu, utleniania i redukcji. Między tymi procesami muszą być utrzymywane odpowiednie proporcje, a ich szybkość i ki.e~ runek powinny być dostosowane do potrzeb organizmu oraz warunków, w których się znajduje. >--
Podaj, jaki element budowy komórki procesów.
Dopasuj do
każdego
etapu charakterystyczne wiązania. (I p.)
umożliwia jednoczesne zachodzenie wymienionych
1.
peptydowe,
2.
siarkowe (S-5),
3.
wodorowe.
281
.GOV
zadanie 838. *
Zadanie 835. * Poniżej
RCHCOOH----a.
I
następujące
nazwę
1.
Podaj
2.
Określ,
/
Podaj miejsce zachodzenia procesów oznaczonych na schemacie cyframi 1 i 2.
o
aminokwas
Wykonaj
NH,
+
RCCOOH
li
NH,
)o-
Poniższy schemat przedstawia główne etapy utleniania biologicznego na poziomie komórkowym.
przedstawiono proces przemiany aminokwasów w ketokwas.
(2 p.)
a-ketokwas
amoniak glukoza
polecenia.
1->-1
procesu oznaczonego cyfrą 1.
w jakim
narządzie człowieka
zachodzi przedstawiony proces.
pirogronian
1~•-CoA
Zadanie 836. * )o-
Wymień
dwie cechy wspólne dla przedstawionych
związków.
acetylo-CoA
Oe..
'~c/
H
I I
H-C-OH 'l.C
l ---->->6C
cykl Krebsa
HO-C-H
I
H-C-OH
I
H-C-01-I
I 0-!201-! A
CH,
CI-L,
I C= Ol-! I
I
coo-
H 2C-C--OH
I-I-C=OH
I
coo-
I
1-!-C-OI-l
I
J-!,C-C-01-!
c
B
Zadanie 837. * Y
Na podstawie przytoczonego równania opisz proces katalizy enzymatycznej.
E + S -> ES -> E + P
D
1
fosforylacja oksych1cyjna
2
Metabolizm, fizjologia
282
Zadanie 842. *
Zadanie 839. *
Schemat przedstawia cykl mocznikowy. -,.,
Oblicz, jakich
283
nakładów energetycznych wymaga wytworzenie cząstecz~r'mocznika:
Schemat przedstawia budowę pierwotną korzenia rośliny nasiennej. Wypisz kolejność etapów transportu wody wewnątrz korzenia. (1 p.) l/4a
skórka H
Zadanie 840.*
).-
(I p.) I/ la
Wyjaśnij, dlaczego naukowcy widzą sens w uprawie roślin, u których zachodzi fotosyn
typu C,1'
Zadanie 841.*
,..
Uporządkuj fazy występujące podczas ontogenezy roślin.
Wybierz roślinę, u której występuje fotosynteza typu C.1 •
Starzenie się, kiełkowanie, rozwój wegetatywny, embriogeneza, rozwój generatywny, spoczynek nasienia.
adanie 844. * Doko11cz zdanie. (l p.)
Auksyny to fitohormony, które
A. ziemniak, B.
c.
kukurydza, fasola,
D. kapusta.
A. przyspieszają opadanie liści. B.
hamują rozwój owocni.
C.
stymulują rozwój owocni.
D. przyspieszają dojrzewanie owoców.
285
Metabolizm, fizjologia
zadanie 850.
Zadanie 845. * >:--
Dokończ
r
zdanie.
Do opisów dopasuj nazwy wybranych pierwiastków: magnez, wapń, cynk, żelazo. 2 p.
/ Fitochrom to barwnik A.
zielono-żółty.
B.
niebiesko-zielony.
C.
czerwono-niebieski.
D.
żółto-pomarańczowy.
\\! orgnnizmic jest go do 5 g w masie cinln. Pełni funkcje budulcowe, znajduje się w komórkach krwi, jego niedobór wynika ze złego sposobu odżywiania się, co może prowadzić do anemii
Pomaga w przeminnach wr;glowocłanowych i białkowych w orgnnizmie, uczestniczy w procesach wzrostu i rozwoju. Głównym :i.ródłem s:1: jogurty, produkty zbożowe, orzechy, czerwone mięso.
Zadanie 846. * ;,
Wybi~rz poprawne dokończenie zdania.
Zadanie 851. Na schemacie przedstawiono proporcje składników komórki zwierzęcej.
Z wymienionych części kwiatu w powstawaniu owocni biorą udział
A.
płatki
B.
zalążnia.
c.
działki
D.
zalążek.
korony. białka
kielicha.
Zadanie 847. ?
woda
Wśród pierwiastków występujących w organizmie wyróżniamy pierwiastki nazywane bi.o gennymi. Wymień dwa przykłady pierwiastków biogennych.
Zadanie 848.
r
Wymień źródło
pierwiastków pobieranych przez
rośliny i zwierzęta.
l/11st.rowa11a c11cyk.lopt'dir1 ucz11ir1. Nauki 11r::,yrod11ic::.t',
red. I'. Kozłowski, llum. J. Krzyżanowski, Świal Ksi;>żki. \Varszawa 2otM.
> Zadanie 849.
r
Podaj, jaką funkcję pełni woda w przyrodzie, a jaką w organizmie człowieka.
Odczytaj, jaki procent w komórce zajmuje białko. /.p.
286
287
zadanie 855.
Zadanie 852. .,_,
Schemat przedstawia wykorzystywanie energii w organizmie .
Wybierz cechy charakteryzujące witaminę C.
ATP
1.
Niezbędna
2.
Niedobór powoduje obniżenie odporności.
3.
Występuje
do produkcji protrombiny.
w mleku, jajach, wątrobie.
4.
Niedobór wywołuje krwawienie dziąseł.
5.
Szybko ulega rozłożeniu w wysokich temperaturach.
6.
Niezbędna
reakcje syntez praca mechaniczna
ADP
~
Dopisz przykłady występowania w organizmie reakcji wymienionych na schemacie.
Zjawisko pobierania wody przez komórki korzenia nazywamy
A.
dyfuzją.
B.
plazmolizą.
c.
osmozą.
D.
inwersją
3 p.
Na schemacie przedstaw.iono proces transkrypcji i translacji.
-~~~ _
Poniżej wymieniono kilka cech organizmów roślinożernych i mięsożernych.
1.
Zjadają
-CG -C c; _ -lic
pokarm lekko strawny.
-TA-C G
2.
Zjadają
3.
Zjadają więcej pokarmu, ponieważ jest niskokaloryczny.
4.
Zjadają pokarm wysokokaloryczny.
5.
Rozcierają pokarm bardzo dokładnie.
pokarm
cytoplazma
j:iclro komórkowe
Zadanie 854.
,,,_
~
------------ wydalanie
we wchłanianiu żelaza.
Zadanie 853.
„
,... energia uwalniana i wykorzystywana
ciężko
-AU-
strawny.
Wybierz zestaw cech charakterystyczny dla organizmów roślinożernych.
A
l
1
/
\\
~J .
,...
X---~~UGACGGAU 111111111 mRNA
1
.-
DNA
Podaj struktury komórkowe, w których zachodzi transkrypcja i translacja. 2 p.
A.
4,5.
B.
1, 2.
c.
2, 3.
D.
3, 5.
Biologia.
.C,00
Matttra ·
lnformar.::je do zadań 857. i 858.
zadanie 860.
Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji układu hormonalnego.
Schem;:it przedstawia system korzeniowy rośliny tego samego gatunku rosnącej na podłożu
skutek ;-----------Jl.
:
289
Metabolizm, fizjologia
stężenia
z różną dostępnością wody.
przyczyna/'
X wapnia we krwi
mało
l-..--~-~~-~~--~
dużo
wody w glebie
wody w glebie
I
powoduje uwalnianie wapnia z tkanki kostnej; aktywizuje witaminę D PARATHORMON
A I
--
0 (na
tarczycę)
....:~-'--~~'---''--~~
0
(na przytarczyce) '
KALCYTONINA
I I I
hamuje uwalnianie wapnia z tkanki kostnej
I I
'I I I I I I
Wymień
I I
z małą i dużą ilością wody.
~---------------·
przyczyna
dwie cechy budowy, którymi różnią się systemy korzeniowe rosnące w glebie
skutek
2 p.
Zadanie 861. Zadanie 857.
:r-
Na schemacie przedstawiono wpływ światła na ułożenie chloroplastów w komórce.
Uzupełnij schemat. W prostokąty X i Y wpisz wybrane z podanych określeń: regulacja obniżenie, podwyższenie,
organizowanie.
Zadanie 858.
>
komórki skórki
Nazwij przedstawiony na schemacie sposób regulacji hormonalnej.
hl1
komc>rki miękiszowe - - ) . ~J
Zadanie 859.
>
Występowanie organizmów w środowisku zależy od panujących w tym środowisku waru
ków. Czynniki
środowiska wpływają również na liczebność osobników. Podaj przykł~d
czynnika, który wpływa na liczebność osobników w danym środowisku.
A
Opisz sposób
B
ułożenia
chloroplastów w
zależności
od
ilości dochodzącego światła. I p.
.„.
. . .f
!WllU •'
290
Zadanie 862.
Na schemacie przedstawiono przekrój przez liść zimozielony.
)>
Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania. l p.
Wzrost rośliny jest procesem zależnym od wielu czynników. Do czynników wewnętrznych należy
Wymień dwie cechy budowy igły, które świadczą o przystosowaniu do warunków zimowych.
A.
światło.
B.
woda.
C.
temperatura.
D. fitohormon. Zadanie 863.
Na schemacie przedstawiono strzałkę wodną - roślinę wytwarzającą na tym samym osol:J: niku trzy rodzaje liści.
Zadanie 865.
W tabeli przedstawiono zakres tolerancji organizmów na
1.
2.
3. 'L
J;-
Przyporządkuj
podane cechy cło właściwego liścia. 5,
1.
są
2. 3.
mają małe są
to
liście
podwodne, blaszki
liściowe,
6.
owalne,
I l~:\1 I l_____L__L____J/17 _ _>:1~-'-'-'-----'---'-_! l_____L__L____J/l/ _ _ _'\l_,,_____,_i_,__---'---'-_! l_____L__L___...L-1~'=]/___,,~__.__!_l<-----L--1__,_I_I '------'-~!~'~~'~ o
-20
charakterystyczny strzałkowaty kształt, pływające na powierzchni,
temperaturę.
I I I
IT\ I
20
40
60
80
tempcralua ["C]
mają
4. 5.
są
6.
wodę pobierają osmotycznie całą powierzchnią,
7.
aparaty szparkowe są na spodniej stronie liścia.
B. Polakowski, Botanika, PWN, W'arszawa 199 I.
);.
Odczytaj i podaj oznaczenia cyfrowe organizmów, które mają zbliżone optimum. l p.
292
/l'lctabolizm, fizjologia
Zadanie. 866.
?
Na schematach A i B przedstawiono proces podwójnego oddychania u ptaków. A
13
293
Spośród podanych wyżej cech wybierz i zapisz w tabeli te, które są charakterystyczne dla gadów i ssaków. 2 p.
/
Zadanie 868.
płuca
?
Podaj nazwę podziału komórkowego, który przedstawiono na schemacie. I p.
Biologia,
>
Wskaż
opis, który
prawidłowo
tłum. T.
-->-
Misiak, RES POI.ONA, Lódż 1992.
przedstawia proces podwójnego oddychania.
głównie
A.
W czasie wdechu powietrze z tlenem trafia
do worków przednich.
B.
W czasie wydechu powietrze z tlenem trafia z płuc na zewnątrz organizmu. płuc
->-0 .:.
~~
Zadanie 869.
?
Wszelkie stany emocjonalne, takie jak gniew czy strach, powodują nagłe wydzielanie do krwi dużej ilości tego hormonu. Wywołuje on przyspieszenie akcji serca, wzrost stężenia cukru we krwi, blednięcie skóry. Opis dotyczy
C. W czasie wdechu powietrze z tlenem trafia w całości do worków tylnych. D. W czasie wydechu powietrze z tlenem trafia do
-->-
(;;;:\ ~
z worków tylnych.
I p.
A.
Zadanie B67. *
tyroksyny.
B.
testosteronu.
Podane niżej cechy dotyczą układów oddechowego i krwionośnego dwóch gromad
C.
glukagonu.
gowców.
D. adrenaliny. przepływa
1.
Przez serce
tylko krew odtlenowana.
2.
Serce podzielone na
3.
Wymiana gazowa zachodzi tylko przez pofałdowane, dobrze unaczynione płuca.
4.
Serce trójdziałowe z częściowa
5.
Wymiana gazowa zachodzi przez płuca zbudowane z groniastych pęcherzyków.
B.
ksylem. floem.
6.
Wymi?na gazowa zachodzi w ciągu życia przez dobrze unaczynioną skórę, ścianki
c.
fellogen.
jamy gębowa-gardłowej oraz
D. feloderma.
część żylną
Zadanie 870.
i tętniczą.
przegrodą,
płuca
dwa obiegi krwi.
i skrzela.
?
Tkanką przewodzącą asymilaty u roślin jest: I p.
A.
Metabolizm, fizjologia
294
zadanie 872.
Zadanie 871.
Na schemacie przedstawiono
Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy mchu.
ciało
tasiemca nieuzbrojonego oraz
człon
z
układem
rozrodczym. /,/
zarodnia ,r·
zarodnia z zarodnikami zarodniki
~IH-t-i;;;;;=-- j<)clra YL~~~~~......~IH-f-ł----
macica
sporofit jajnik
"'gamclofit S. Gcrtlerowa, Zoologia,\X!SiP, \X'arszawa 1980.
Korzystając
1.
z informacji·na schemacie,
dokończ
lub
uzupełnij
zdania.
Tasiemiec ze względu na obecność w członie narządów rozrodczych męskich i żeńskich nazywany jest .............................. .
2.
W
każdym dojrzałym członie
jest silnie rozbudowany
układ
.............................. ,
gwarantujący olbrzymią płodność.
Porównaj informacje przedstawione na schemacie z podanymi
poniżej opisami. Wybieff
odpowiedzi zawierające tylko prawdziwe opisy w stosunku do schematu.
3.
Centralnie ułożona i w charakterystycznym kształcie dla gatunku jest .................. .
4.
Wewnątrz członu znajdują się
bardzo liczne okrągłe .......................... „
.
Zadanie 873. Oceń prawdziwość zdań dotyczących układu
rozrodczego człowieka. Wpisz literę P przy
zdaniu prawdziwym, literę F przy zdaniu fałszywym.
1.
Pokoleniem płciowym jest gametofit.
2.
Jest to
roślina
jednopienna.
3.
Jest to
roślina
dwupienna
4.
Pokoleniem płciowym jest sporofit.
Do
5.
Komórka jajowa powstaje w rodni.
Macica jest miejscem rozwoju zarodka.
6.
Plemnia produkuje zarodniki.
tl p.
W naj•1drzach przechowywane S•) dojrzate plemniki. zapłodnienia
komórki jajowej dochodzi
najczęściej
w pochwie.
Z jednej komórki macierzystej powstaje w czasie spermatogenezy jeden plemnik.
296
Metabolizm, fizjologia
Zadanie 874. *
Zadanie 876.
;;..
U którego organizmu oddychanie beztlenowe jest podstawowym źródłem energii? I
A.
B.
y
297
Wybierz fałszywą informację o stawonogach. I p.
/
Rozwielitki. Jaszczurki.
C. Sroki.
A.
Pajęczaki to stawonogi lądowe z 4 parami odnóży krocznych.
B.
Wije to zwierzęta lądowe z bardzo dużą liczbą odnóży.
C.
Owady mają dwie pary skrzydeł i dwie pary odnóży krocznych.
D. Skorupiaki mają ciało podzielone na głowotułów i odwłok.
D. Tasiemca.
Zadanie 377. Zadanie 875.
>-
!"
Wybierz poprawny opis przedstawionych na schemacie płodów bliźniaków.
Liście należą do najbardziej zmiennych organów rośliny. Wynika to z przystosowania
do warunków środowiska lub pełnionych funkcji. Która zmiana nie jest modyfikacją liścia? I p.
łożysko
A.
Wąsy.
B.
Ciernie.
C.
Organy chwytające. owady.
D.
l
Zadanie 878. Na schemacie przedstawiono budowę wewnętrzną ptaka. kręgi piersiowe
kręgi lędźwiowe
-.., „.)
.,-·.- klatka piersiowa
·A.
Bliźnięta jednojajowe, jednołożyskowe, dwuowodniowe.
B.
Bliźnięta dwujajowe, dwułożyskowe, dwuowodniowe.
C.
Bliźnięta jednojajowe, jednolożyskowe, jednowodniowe.
D.
moslck
"°':I
\'
grzcbic1\ moslka
Bliźnięta dwujajowe, dwułożyskowe, jednowodniowe.
;;..
du7.y mięsic1\ mostka
\\~-~
Jaką rolę pełni grzebień na mostku w szkielecie ptaka. I p.
298
299
Metabolizm, fizjologia
liczba osobników na km'
Zadanie 879.
nornik
Na schemacie przedstawiono zginanie i prostowanie ręki w łokciu. zginanie n;ki w
łokciu
10000
mysz
I 000--
prostowanie n;ki w lokciu
przyczepy
leśna
zając
100--
sarna łasica
zginacz się rozlui.nia
]()
jclei1
--
~
------------ prostownik się kurczy
lis
~
I --
ryś
0,1 -
puma 0,()1
przyczepy
-
DRAPIEŻCY
ROŚLINOŻERCY
mięśni zwierzęta:
I<. G1ykiel i in., 'fobii<'<' biologicz11c, Podkowa, Gdaiisk 2007.
I
małe
duże
du'l.e : niale
E. Holak, Biologia. \lt1de111cc11111 111r1tum/11c, Operon, Gdynia 2006.
;..-
Wyjaśnij
na przykładzie schematu, na czym polega działanie mięśni antagonistycznych. :,,..
Sformułuj
wniosek wynikający z przedstawionej informacji. l p.
Zadanie 880.
Na schemacie przedstawiono możliwość wykonywania ruchów w stawie zawiasowym.
Zadanie 882.
>- Przeanalizuj schemat i wybierz poprawną informację spośród podanych niżej. I p.
;..-
Który z wymienionych stawów pracuje tak jak ten przedstawiony na schemacie?
organizmy zdolne do fotosyntezy
A. Staw łokciowy. B.
Staw barkowy.
C.
Staw biodrowy.
D. Staw nadgarstkowy. Zadanie 881.
Na schemacie przedstawiono zagęszczenie populacji.
Schemat przedstawia: A. wszystkie grupy systematyczne występujące na świecie. B. podział organizmów oddychających tlenowo i beztlenowo. C.
tylko organizmy
roślinne
zdolne do procesu fotosyntezy.
D. zaznaczono organizmy, które
przeprowadzają fotosyntezę.
przykładowe
Przykładowe
Zadanie B83. ;.;...
301
zestawy zada1\ maturalnych
zestawy zada1i 1naturalnych
Korzystając ze schematu, przedstaw funkcję linii nabocznej.
Zestaw I. Poziom podstawowy
/ otwór w skórze
Zadanie 1.
łuska
y
Uzupełnij
schemat obrazujący krążenie utlenowanej krwi, wpisując w wolne miejsca wy-
brane określenia z niżej podanych.
śluz
skóra
(I p.)
żyły płucne, tętnice płucne, aorta, żyły główne, tętnice odchodzące od aorty, lewy przed-
kanał linii nabocznej
sionek serca, prawy przedsionek serca, lewa komora serca, prawa komora serca, drobniejsze żyły krwiobiegu dużego.
Zadanie B84.
Płuca
Na schemacie przedstawiono skutki dla organizmu człowieka, jeśli wystąpi nagłe ozię~ ' bienie ciała. Tkanki
ciała
..,.,_ _ __
GWACfOWNE OZll~BlENIE USTROJU
Zadanie 2. Rzęski nabłonka
Odruchowy skurcz naczy1\ krwionośnych
migawkowego dróg oddechowych nałogowego palacza wykazują obni-
żoną aktywność ruchową. ).>
Niedokrwienie i niedożywienie tkanek
Wyjaśnij,
jakie skutki ma ten fakt dla organizmu palacza. (I p.)
Zadanie 3. PRZEJŚCIOWE
ZMNIEJSZENIE
ODPORNOŚCI
I
Rolą
USZKODZENIE TKANEK
ł
zakażenie
ł choroby z przezi\!bienia
jelita cienkiego jest trawienie związków organicznych, a następnie wchłanianie stra-
wionego pokarmu
nerwobóle,
Y Z podanych
mii;śniobóle
pełnionych
(związków
poniżej
prostych).
cech wybierz wszystkie te, które stanowią jego przystosowanie do
funkcji. (I p.)
np. katar, nieżyt oskrzeli, zapalenie stawów
A.
$wiatło jelita wyściełane jest błoną śluzową.
B.
Posiada silnie pofałdowaną powierzchnię pokrytą licznymi palczastymi wyrostkami, tzw. kosmkami.
T. Rożniałowski, Ma/a c1u:yklo11cdia 11wdyq11y, PWN, Warszawa 198~,>
Y
Na podstawie informacji przedstawionej na schemacie
skutków oziębienia ciała.
sformułuj
uogólnienie
dotyczą(ą,t
C.
Gruczoły
jelitowe wydzielają śluz, który chroni ściany tej części przewodu pokar-
mowego przed samostrawieniem. spływają
sok trzustkowy i żółć z wątroby.
D.
Do jego pierwszego odcinka
E.
Jelito dzielimy na: dwunastnicę, jelito czcze i kręte.
F.
W
każdym
kosmku jelitowym znajduje
się sieć naczyń krwionośnych
i limfatycznych.
302
Biologia. Matura
Zadanie 4.
Przykładowe
Zadanie 7.
W ikrze składanej przez jedną samicę karpia znajduje się kilkaset tysięcy jaj. Jedna samica
-y
żółwia błotnego składa na lądzie kilkanaście jaj. Samica bociana składa w gnieździe kilka jaj.
>-
Sformułuj
303
zestawy zada11 maturalnych
wniosek
dotyczący zależności między
sposobem ochrony
Na czym polega przystosowanie zaznaczonych elementów budowy komórki nerwowej do pełnionej
funkcji?
za;~dków kręgow~
(2 p.)
ców a liczbą składanych przez nie jaj.
osłonka
Zadanie 5. ,.,
mielinowa
Nazwij zaznaczone narządy i określ pełnione przez nie funkcje.
Zadanie 8. );-
Wykorzystaj wymienione cechy do opisu osobników: młodego, dojrzewającego i starzejącego się.
(3 p.)
T. Smith, Cialo cz/owiekt1, ZETDEZET, Warszawa 1995,
Zadanie 6.
r
Wyjaśnij, na czym polega współpraca układu oddechowego z układem nerwowym
i krwionośnym.
A.
Dominują reakcje anaboliczne.
B.
Następuje
C.
Dominują
reakcje kataboliczne.
D.
Zachodzą
procesy metaboliczne.
wzrost.
304
Przykładowe zestawy zacla11 maturalnych
305
Zadanie 9. ;;..
Podaj dwie cechy charakterystyczne dla obu przedstawionych na schemacie A komórek oraz opisz proces B, w którym one uczestniczą.
Dobierz funkcje do zazn<:iczonych fragmentów szkieletu. (I p.)
/ A
B
cia!ko kierunkowe jąderko ----,"":;l"'1 jądro
komórkowe
średn.
komórka jajowa ol<. 250 mikrnmctr6w (1/41nm)
błona
uwolniona komórka jajowa
śluzowa
macicy
wieniec promienisty (osłonka promienista)
A. Stanowi ochronę dla narządów wewnętrznych. B. Osłania staw. C.
H11cyklopcdia giiw1azjalisty, red. L. Gawcl, Nasza Księgarnia, Krak<\w
Ułatwia
Zadanie 10.
Zadanie 12.
~
).;-
Na podstawie schematu opisz dwie zmiany, jakim ulega staw w czasie choroby reuma. tycznej, oraz podaj następstwo tej zmiany.
rnaź
slawowa
torebka
Uporządkuj
utrzymanie w pozycji pionowej.
informacje w tabeli. (2 p.)
16 oddechów/min, 12 oddechów/min, 22 oddechy/min, normalny oddech, przyspieszony oddech, spowolniony oddech
Biologia.
306
Sporządź tabelę, w której opiszesz funkcje przedstawionych na schemacie naczyń krwidi nośnych
307
zestawy zad
zadanie 15.
Zadanie 13.
-,,
przykładowe
r
Wyjaśnij,
na czym polega obróbka mechaniczna pokarmu w jamie ustnej. (I p.)
serca. /
Zadanie 16.
r
Określ,
dla jakiej diety charakterystyczny jest opisany rodzaj poźywienia? (I p.)
Świeża sałata polana śmietaną, owoce, surówka z warzyw, kotlet sojowy oraz ziemniaki. rozgał"'zicnic lątnic
Zadanie 17. żyły
serca
naczynia
r
Podaj
nazwę
procesu przedstawionego na schemacie i określ jego znaczenie ~la procesu
odżywiania.
włosowate
(2 p.)
T. Smith, Cinlo czloll'ieka, ZETDEZET, Warszawa 1995.
Zadanie 14.
;-
Wpisz na schemacie, obok numeracji cyfrowej, nazwy tych narządów, w których odbywa się
proces trawienia pokarmów, oraz podaj, jaki rodzaj pokarmów jest trawiony.
J Ch. Four, BfrJ/ogy. Human Nm.rition, 1995.
308
pr:qkladowe zestawy zadail maturalnych
309
Zadanie 18.
Przeczytaj
informację.
u Slopie11 nalężenia bólu oznacza się za pomoc.i liczb. Zero oznacza brnl>bólu, 2, 3 - slaby, zaś 10 - najsilniejszy ból, jaki pacjent może sobie wyobrazić. Ocena bólu opiera się
na ,.
u
subieklywnych odczuciach chorego. Obieklywnej metody mierzenia lego doznania jeszcze nic wymyślono. Wyodrębniono progi czucia i tolerancji bólu. Ten pierwszy to dolna granica odczuwania, minimum wyslarczaj<)Ce do lego, by zabolało. Próg tolerancji nalo111iast lo maksymalne nalężenie bólu, którego człowiek nic jest w stanie znieść.
c
Najsilniejsze bóle, jakich pacjenci mog<) doświadczyć:, lo bóle nowotworowe.
A
Phe
Ser
Tyr
Cys
u
Phe
Ser
Tyr
Cys
c
Leu
Ser
NON
NON
A
Leu
Ser
NON
Trp
G
Leu
Pro
His
Arg
u
Leu
Pro
His
Arg
c
Leu
Pro
Glin
Arg
A
Leu
Pro
Glin
Arg
G
Ile
Thr
Asn
Ser
u
Ile
Thr
Asn
Ser
c
Ile
Thr
1.ys
Arg
A
Met
Thr
Lys
Arg
G
Val
Ala
Asp
Gly
u
D. Reinisch, Dlf/czeg~ji_e_lj_~±()~:'" 2004, nr 2.
).;.
Przedstaw graficznie skalę
przydatną
do mierzenia bólu. A
Zadanie 19.
-,.,
Określ rolę, jaką
ból
pełni
w organizmie. G
Val
Ala
Asp
Gly
c
Zadanie 20 ..
Val
Ala
Glu
Gly
A
Określ
Val
Ala
Glu
Gly
G
)'-
za pomocą symboli literowych (A, a) genotypy dla przedstawionych fenotypów oka Zadanie 22.
Zapisz fenotypy i genotypy rodziców oraz genotypy potomstwa, jeżeli rodzice są fenotypowo zdrowymi nosicielami uszkodzonego genu. Podaj procent dzieci zdrowych i chorych.
,
(2 p.)
rodzice z uszkodzonym genem CFTR
... .o
dzieci
1'. /,
' I
:,:
Zadanie 21.
:;-
'.·;· ·. .,) ( :: ;'1 r
' I'}
p
„~
Tab?la przedstawia zapis genetyczny aminokwasów. Na podstawie przedstawionego schę•
.o „nf
matu podaj dwie charakterystyczne cechy kodu genetycznego. '
I
"'
.(f, ';
ich dzieci
li
310
przykładowe
Zadanie 23. :,...
Uporządkuj
Informacja do zadań 25. i 26. argumenty
przemawiające.za
klonowaniem organizmów i przeciw niemu.
/ 1.
2.
Rozmieszczenie kadmu w i tkankach
różnych narządach
zwierząt łownych
Organizmy transgeniczne powstałe po wprowadzeniu obcych genów pomagają chci rym na
311
zestawy zadai1 maturalnych
w liczbach względnych
100 90·
określoną chorobę genetyczną.
80 70·
Trudno przewidzieć, jakie będą w dalszej perspektywie skutki spożywania roślin
60
genicznych. może dostarczać narządów i tkanek
do przeszczepów.
3.
Klonowanie
4.
Klonowanie wymaga dużych nakładów finansowych.
50·
EJ
zające
4.0
1111
lisy
·---·1-===--==
30 .• 20·' 10·
--r=~r
O· nerki F.
Gambuś,
1
1-.:~lłl-,...ut~lstllt,
wątroba
płuca
kości
E. Godach, l'ocluu/ze11ie i
szkodliwo:lć
metali cii,żkic/1, „Aura" 2001, nr 6.
Zadanie 25. }
Odczytaj z wykresu, który
narząd
magazynuje
największą ilość
kadmu. (I p.)
Zadanie 24. ;....
Wymień trzy zmiany, jakie nastąpią w środowisku pod wpływem opadów przedstawi
Zadanie 26.
nych na schemacie.
}
Na podstawie wykresu zajęcy
wyjaśnij,
z czego wynika
różnica zawartości
kadmu w
wątrobie
i lisów. {I p.)
Zadanie 27. Przeczytaj
informację.
Chaber nadre11ski stanowi w Europie ryce natomiast, dok:1d
został
ozdobę przydroży,
skal i suchych zboczy. W Ame-
zawleczony, sieje zniszczenie
wśród
rodzimych
roślin.
W Europie, gdzie chabry żyj
r
Zaproponuj dwa sposoby walki z chabrami nadreńskimi rosnącymi na terenie Ameryki.
312
przykładowe
Zestaw I. Poziom rozszerzony
Nicktc'>rc komórki gruczołowe wydzielaj•) bezpośrednio do krwi - endokrynowo, inne usuwaj:) swoje wydzieliny do Gruczoły
Zadanie 1.* Podaj dwa argumenty, które
313
zestawy zada!\ maturalnych
zadecydowały
o
odrębności
/
S<) w
mog<)
być
środowiska zewnętrznego
lub do
światla
przewodu pokarmowego.
zbudowane z jednej lub wielu komórek. Niektóre gruczoły poło?.onc
obrębie nabłonka,
inne trae<) z nim kontaktu,
chociaż
w tkance h1cznej.
---···-------··
grzybów i wydzieleniu ich
---
Zaproponuj trzy kryteria podziału gruczołów, uwzględniając ich różne cechy.
świata roślin.
(3 p.)
Zadanie 2.*
Na schematach przedstawiono nefron - podstawową jednostkę budulcowo-funkcjonalną
Na schematach przedstawiono kwiaty
roślin
nasiennych.
nerek. Jeden ze schematów obrazuje nefron zwierzęcia (X) rym wody jest pod dostatkiem, drugi to nefron
żyjącego
zwierzęcia
(Y)
w
środowisku,
żyjącego
w
w któ-
środowisku
w którym brakuje wody.
!
B
A
f-
A
Wybierz schemat przedstawiający kwiat rośliny wiatropylnej i uzasadnij swój wybór.
Zadanie 3.* f-
Przyporządkuj zwierzętom
Podaj uzasadnienie wydalania zmniejszonej rzyszy gorączka.
Zakładamy, że ilość
ilości
pobieranych
X i Y właściwe nefrony oraz uzasadnij swój wybór. ('.lp.J
moczu podczas choroby, której towa
płynów
jest taka sama.
>Zadanie 4. *
Uzupełnij
schemat
przedstawiający
proces podwójnego
zapłodnienia
u
roślin
okrytona-
siennych, wpisując brakujące określenia. ('.lp.)
Przeczytaj informacje o
gruczołach.
Nabłonki gruczołowe
Podwójne zapłodnienie:
to komórki ze szczególnie dobrze rm.winięt•i zdolności') do produkcji·.
„na eksport" spccyllcznych substancji. Merykrynowe wydzielanie polega na dyfuzji CZ<)Stc- ·\ czek ze szczytowej
części
1.
Jądro
plemnikowe+ „ „ „ .......... ==zygota (2n)
2.
Jądro
plemnikowe+
Zalążek
mórki ulega regeneracji. Inaczej dzieje się w przypadku wydzielania holokrynowcgo w któ·
3.
osłonki zalążka
4.
zygota w
cała
== bielmo (3n)
komórki, co nic doprowadza do jej uszkodzenia. Odrywanie,,
szczytowej komórki wraz z wydzicłim) to wydzielanie apokrynowe. Szc/.ytowa część ko· rym destrukcji ulega
.„ ..... „.„„.
komórka, która w ten spos(ib zamienia
się
w wydzielinę.
po zapłodnieniu rozwija się w nasienie:
w
.„.„„„„ ....
.„„„„.„ ....
(2n)
(2n)
314
Przykładowe zeslawy zacla11 maturalnych
Zadanie 7.*
315
zadanie 9.*
Schematy przedstawiają budowę komórki bakteryjnej i komórki zwierzęcej.
Schemat przedstawia transport substancji przez błonę komórkową.
Podaj nazwy zaznaczonych na schematach struktur oraz określ ich rolę w,lfomórkach. (2p.) ,.. dyfuzja prosta
... h-,..
przenoszenie
substancji - przez błony
. ·1 '1· glicerol
,.. dyfuzja wspomagana
9 J•
o• o.
••
Podaj jedną różnicę i jedno podobieństwo między przedstawionymi rodzajami transportu. y
komórka
komórka prokariotyczna
zwierz~ca
Il. lkdnarcrnk, I. Mizerska,!(. Mizerski, 'fohfic<' bi11/ogicz11i:, Wydawnictwo Adamanlan, Warszawa 1994:·.;
(2 p.)
Zadanie 1O.* Uzupełnij tabelę.
Zadanie 8.*
-,_
Korzystając z podanych niżej związków, uzupełnij schemat tak, aby właściwie obrazował,
przebieg fotosyntezy w chloroplastach komórek roślinnych.
~l\
Zadanie 11. *
'"'·---...
Schematy przedstawiają reakcję endoergiczną (endotermiczną) i egzoergiczną. A
t
............... ···············
\I
--~-,..
stroma
reakcja X _ _,.. energia
ADP--... ATP - - , ' ' - - - -... ]
B
ATP
_ _,..
ADP
~
energia _ _,..reakcja Y
„„„„„„„.
l
316.
przykładowe
Zadanie 12. * główne
etapy oddychania beztlenowego. glukoza
/
ł kwas pirogronowy
alkohol etylowy
Schemat przedstawia:
A.
mikoryzę zewnętrzną (ektotroficzną),
B.
mikoryzę wewnętrzną (endotroficzną).
kwas mlekowy
Podaj podstawową różnicę między fermentacją alkoholową a fermentacją mlekową.
A
Zadanie 13.* )'-
317
zadanie 15. *
Na schemacie przedstawiono
>--
zestawy zada1\ maturalnych
Sformułuj
Il
S. Tołpa, J. I~adomski, Botanik.a, Patistwowc \'(!ydawnictwo J~olnicze i Lt~śne, \Var.szawa l97S.
problem badawczy i hipotezę do opisanego doświadczenia.
Podaj podstawową różnicę między przedstawionymi typami mikoryzy. Jednakowej wielkości gah1zki moczarki kanadyjskiej umieszczono w czterech probÓ '
(I p.)
kach z woch) wzbogacorn) C0 2• \Y/ pierwszej probówce temperatura wody wyno ·. ·15"C, w drugiej 20"C, w trzeciej 30"C, a w czwartej 35"C. Obserwowano intensyw1, ' procesu fotosyntezy, licz<)C pęcherzyki wydzielanego gazu.
Zadanie 16. * Przedstawione niżej opisy liści dotyczą dwóch gatunków roślin żyjących w zupełnie od-
Zadanie 14. *
miennych środowiskach. Jedna jest przystosowana do bardzo wilgotnego środowiska
Schemat przedstawia przekrój poprzeczny przez korzeń rośliny nasiennej.
(hydrofit), druga do bardzo suchego (kserofit). Roślina A ma liczne szparki
w epidermie górnej, tymczasem w epidermie dolnej nic ma
ich wcale. Nic ma tc'l. kutikuli. U rośliny 13 epiderma jest wiclownrstwowa i pokryta grub') kulikuh). Szparki znajduj•) się w zaglębieniach epideriny dolnej. Liście obu roślin majQ warstwę palisadow:) i gąbczast:), lecz u rośliny A
S<) większe
przestwory między
komórkowe. \I/ mezofilu rośliny As.) komórki sklercnchymal.)'CZnc wznwcniającc ch.11.c przestwory powietrzne. _ . _ ___
\Xlewnętrznc
wzmocnienie
rośliny
B stanowi<)
przedłużenia
whvki pochwowej. -·--------~.„-~---·------------- ·-----~·~---- ---··---·------~-~-----· -----------------~----------·-----··------
Która roślina jest hydrofitem? Odpowiedź uzasadnij. R. Przekop, Botru1ik.r1. Leszyl ćwicze1i dla ucz11i
'r
Określ funkcje elementów oznaczonych cyframi 1 i 2.
('2 p.)
318
przykładowe
Zadanie 17.*
Zadanie 19. *
Schemat przedstawia serce z ośrodkami zawiadującymi automatyczną pracą tego organu.
:i
zestawy zada!l maluralnych
Odczytaj ze schematu maksymalne ciśnienie krwi w aorcie oraz podaj wego ciśnienia skurczowego i rozkurczowego u zdrowego człowieka.
wartość prawidło
(2 p.)
kPa 13,3
10,!l>J.
H. \V'iśnicwski, Biologia z higie1u,1 i uc'1ro11q .frodowisf..:.a, \Vydawnictwo Agmen, \'Varszawn
;..-
Wyjaśnij,
l997;
na czym polega automatyzm pracy serca.
mmHg 100
80
). Walawski, Hzjologifl czlowic!w, Pai'1slwowy
Zakład
\Vydawniclw Lekarskich, Warszawa 1971.
Zadanie 20. *
Podany niżej tekst jest charakterystyką układu nerwowego
pierścienic.
Zadanie 18.*
Schemat przedstawia wentylację
płuc
Układ
u ptaków. płuca
„
.......
/
<;== WDECH:' I
\\',
.
I I I
\
~
'--------
~
_„
~
'O
:
)OW~etrzt znzyte
o·-~,.
-~.
„,
=
'
I
~
'- · ~--,---I t
--4'
_....
---... _,,,.
oskrzele
nymi
,\
j)OWic.)trze
~
świeże t t t tt
... :i
•- ~" ·
..c..> ·-._ ·-„„_4-~\
W<). Od zwojów [~odprzclykowych odchodz:i dwa pnie nerwowe poh1czone poprzecz-
worki tylne
"4-~,...._,
..........
'
--
\V każdym segmencie występuj<} parzyste zwoje nerwowe, pohiczone
-----~-·--·----·-~-·-------·------------------------------
Korzystając
I
t t t' t' t ' . :l t t t t ==:=)! .. :
-!>-=,,,. _.,.
spoidłami.
zwojami segmentalnymi.
z podanego opisu, narysuj schemat tego
układu. (2 p.)
_„, ________ ~„„~'
główne
W tabeli przedstawiono nych osób.
płuca
tchawica
nerwowy ma charakter metameryczny. Zbudowany jest ze zwojów: dwóch nad-
przelykowych i dwóch podprzelykowych, pohiczonych ze sob<) olmiczlq okołoprzelyko
oskrzele główne
wydolność fizyczną, mierzoną ilością pochłanianego
sportowcy
20
maturzyści
20
44,
pracownicy umysłowi
20
42
informatycy
55
32
tlenu u
róż
T. Umióski, Bio/op)a, \\/SiP, \\/arszawa
r
Wyjaśnij,
i odbywa
dlaczego przepływ powietrza przez się od tyłu ku przodowi.
płuca
ptaków jest zawsze jednokierunkowy
):>
Napisz, w oparciu na dwóch przykładach, od czego zależy wydolność fizyczna człowieka, oraz wskaż przykład zachowania, który tę wydolność poprawia. np.)
320
Biologia.
Zadanie 22. * Schematy przedstawiają przebieg doświadczenia związanego z krzepliwością krwi bydlęcej,
Przyklaclowc zestawy zacla1\ maturalnych
A.
Obecność
B.
Silnie rozwinięty system przewietrzający.
C. D.
Obecność aparatów szparkowych w skórce liścia. Brak zróżnicowania miękiszu.
korzeni.
E.
Tkanka przewodząca wodę i sole mineralne.
F.
Tkanka mechaniczna położona w środku łodygi.
G. Obecność łagiewki pyłkowej. woda o temp. 30-40"C
tcn1pcralura
pokojowa (20"C) Sformułuj
H. Gruba warstwa kutikuli na liściach. I. Pokrycie pąków drzew i krzewów łuskami.
lód
problem badawczy oraz hipotezę badawczą do przedstawionego doświadczenia.
J.
Nasiona .otoczone osnówką, która nie przylega do niego, ale tworzy się przestrzeń wypełniona powietrzem.
między nią a łupiną
Zadanie 27. * Zadanie 23. *
>
Wyjaśnij, czy można jednoznacznie określić sekwencje nukleotydów w łańcuchu DN znając
sekwencje aminokwasów w
łańcuchu
Y Na podstawie analizy schematu określ kierunek zmian ewolucyjnych u przedstawionych na schemacie roślin.
polipeptydowym. (! p.)
Zadanie 24. * ;.;..
Wyjaśnij, jaka jest zależność między częstością występowania
crossing-over a odległości
gi:·nów na chromosomie.
Zadanie 25. *
>
Wyjaśnij,
czy zdrowa kobieta, której ojca brat cierpi na hemofilię, ojciec jest zdrowy, a w r,
dzinie matki nie
było
tej choroby,
może mieć pewność, że
jej dzieci
będą
zdrowe. E. Pylka-Gulowska, Viulc111t'<'llłll
Zadanie 26. * Życie w środowisku lądowym wymogło na roślinach wykształcenie wielu cech przystos
wawczych. ;.-
Wybierz z wymienionych niżej te cechy, które odgrywają ważną rolę przystosowawczą d życia
na
lądzie.
llJrtflll'::.ysty. l.Uolugifl, \"Vydawniclwo
O.świata,
\Varsznwa
Jt19:~.
przykładowe
323
zestawy zada1\ maturalnych
322 Zadanie 30. * Zadanie 28.* '>-'
Korzystając ze schematu, wyjaśnij, co oznaczają pojęcia „zakres tolerancji" oraz
:.-
Podaj dwa argumenty przemawiające za zasadnością karania za wypalanie traw. (2 p.) „.---·--·--------·------·--·--------~------·-------------------------
znajdujące się w obrębie tego zakresu.
/
\X/raz z
nadejściem ciepłych
dni w ogrodach i na polach rozpoczyna
terenu i wypalanie traw. Najpowszechniej zwyczaj ten i kwietnia, ale generalnie :~
wygodm) metod') pozbywania
·a"'
o
c
~
I I I I I I
.D
N
~
wii)Że się
·s 8
E
:
~
: spadek 1 liczby
:
1:l
:
marca
roślinnych
resztek
z pól i ogrodów przydomowych.
Przeczytaj informację.
)P-
\Xiydzielenie genu np. z organizmu
wartość
człowieka
wymaga najpierw sporz<)dzenia z ludz-
kiego DNA biblioteki, czyli banku genowego. Pierwszy etap to cięcie za pomoq enzymu
czynnika
restrykcyjnego DNA tak, aby
minimum ~
<1(------~====----t-~ó-rnu:granica dolna granka tolerancji
przełomie
on z warunkami atmosferycznymi. Wypalanie jest
Zadanie 31. *
L..L_____:!___ _ _ _ __:__ _ _-:;„:;::rn:i;:k:::i:;h~1l\;;;„;;-n· zakres tolerancji
się porządkowanie
na
\\! Polsce obowi
I I I I I
l;l
się
występuje
powstała
populacja fragmentów, które
„lepkie koilce''. Tym samym enzymem przecina
tolt!r<1ncji
Koliste plazmidy
zostają przekształcone
się
mają
identyczne
DNA plazmiclowych wektorów.
w liniowe cz<)Steczki, których lepkie koi1ce S<)
komplementarne do km1ców fragmentów ludzkiego DNA. Komplementarne ko1\ce
T. Umi1iski, lliologia, WSiP, Warszawa 19
cząsteczek
Bardzo
Zadanie 29. * Schematy przedstawiają zagęszczenie populacji pantofelków Paramecium aurelia i Par_
ludzkiego i plazmidowego DNA h1czy enzym ligaza.
duży
genomu, nosi
zbiór zrekombinowanych plazmidów, z których nazwę
kał.dy
zawiera fragment
biblioteki genomowej.
Biblioteka cDNA nie zawiera intronów. W'iele genów eukariotycznych zawiera introny. \Xi celu
mecium caudatum.
kocluj<)cych
białka części
genu konstruuje
się
uniknięcia
klonowania tych nie
biblioteki, które zawieraj
stanowi<)Ce kopie eukariotycznych RNA. Kopie te uzyskuje się, izoluj<)C mRNA i poddaj<)C je dzialaniu odwrotnej transkryptazy, która syntetyzuje komplementarne do nich nici DNA.
A
Komplementarne do matryc kopic DNA
można wstawić
do DNA wektorów plazmi-
dmvych lub wirusowych. '-·-----------·--·------- ----------------------·-·--------- S. Ber&_ M. Wille, Biolugia, Multico, \Vai-,;zawa '.WOO.
Podaj dwie różnice w powstawaniu i zawartości biblioteki genomowej i biblioteki cDNA. B
(2 p.)
Zadanie 32. * ------
/~
I~
rwrelia cr11ulatw11
s. Berg, M.
-· w I · ·n W·1rsr1wa Wille, /lio/ogi11, Mullico O I1cyna · yc awmc ·• • ' · ·• -
. . f lk. wadzoną' w oddzieln Zapisz który ze schematów obrazuje hodowlę panto e ow pro ' . . d . b· Odpowiedź uzasad ' probówkach, a który hodowlę obu gatunkow w Je neJ pro owce. ·
Organizmy, które
włączyły
do genomów swoich komórek obcy DNA,
nizmów transgenicznych. Transgeniczne
rośliny
i zwierzęta
znajdują
noszą nazwę
orga-
coraz szersze zasto-
sowanie w różnego rodzaju badaniach naukowych, a także w rolnictwie i medycynie. Określ
swoje stanowisko w sprawie masowej produkcji roślin i zwierząt transgenicznych,
uzasadniając odpowiedź
dwoma argumentami. (2 p.)
Zadanie 3.
Zestaw II'. Poziom podstawowy
:i- Z podanych
Zadanie 1.
>
325
przykladowc zestawy zada11 maturalnych
324
/
Podaj nazwy zaznaczonych na rysunku strzałką kości szkieletu.
niżej zdań
wybierz i zakreśl to, które jest niezgodne z prawdą. (I p.)
' A.
Pobieranie pokarmu lub niejedzenie jest regulowane przez
ośrodek głodu
i
sytości
w podwzgórzu. B.
Głównym składnikiem węglowodanów
w diecie są produkty zbożowe
C.
Wątroba ułatwia
D.
Proces wchłaniania składników pokarmowych zachodzi głównie w jelicie cienkim.
trawienie białek cukrów i tłuszczów produkując żółć.
Zadanie 4. >:-
Wymień narządy biorące udział
>:-
Nazwij enzymy odpowiedzialne za
o o
w procesie trawienia cukrów w organizmie
człowieka.
rozkład
wielocukrów do maltozy. maltozy do glukozy. (:! p.)
Zadanie 5. >:-
Na podstawie schematu przedstaw kolejne etapy wędrówki pasożyta w ciele człowieka oraz podaj
źródła zakażenia
tym
pasożytem.
(2 p.)
Zadanie 2. Kości tworzą różne
rodzaje połączeń.
Dorasuj miejsce ich występowania do wymienionych połączeń.
A.
połączenie
B.
połączenie półruchome
ruchome
1.
szwy w czaszce
2.
staw barkowy
3.
kości miednicy
4.
staw biodrowy
5.
staw ramienno-łokciowy przewodu pokarn1owcgo płuc
'!Qatl:·.·.···· , ,'(\~f'!~t!r'
326
Przykładowe zestawy zada11 maturalnych
Zadanie 6.
Zadanie 8.
>- Zaznacz na schemacie miejsce tworzenia się moczu pierwotnego i ostatecznego. Wymien , dwa
składniki
moczu pierwotnego, których
obecność
w moczu
y
ostatec~nym wskazywała:.:.,
Przedstaw konsekwencje, jakie może ponieść pacjent z grupą krwi AB Rh 1, któremu podczas transfuzji przetoczono krew dawcy z grupą B Rh+.
by na stan chorobowy, pacjenta. (2 p.)
Określ grupę krwi dziecka, którego oboje rodziców mieli grupę krwi A Rh+. Przedstaw możliwe genotypy rodziców dziecka. (:l p.)
aininokwas .,.._ }>
glukoza K', Na'
Spośród poniższych informacji zaznacz tę, która określa funkcję witaminy C. (I p.)
A.
wpływa na właściwy stan skóry i włosów.
B.
bierze udział we współtworzeniu rodopsyny.
wzmacnia mechanizmy odpornościowe organizmu. D. wpływa na gospodarkę wapniową. C.
sche1nat nefronu
Zadanie 7. ).-
.
Rozpoznaj, który schemat, A czy B, przedstawia skład powietrza wdychanego. Wyjaś dlaczego oba schematy nie
różnią się
pod
100% - · - - - - - - - - - - - - - -
względem zawartości
azotu.
Alkohol, który zostaje wchłonięty przez organizm utlenia się poprzez aldehyd i kwas octowy do dwutlenku węgla i wody zużywając przy tym dużą ilość czynnego tlenu obecnego w tkankach. Wartość energetyczna wchłoniętego etanolu wynosi ok. 7, 1I1 g masy ciała.
100% - · - - - - - - - - - - - - - ; - - : - -
Wyjaśnij, dlaczego kalorie uzyskane w organizmie z utleniania etanolu określa się jako
78%N2
„puste". (I p.) SO%
SO%
----
'21%
_[l
--
(),l
co„
pozostale gazy
~.
A
Il
328
przykładowe zestawy zaclai1 maturalnych
Zadanie 12. ·
Zadanie 14.
Odczytaj z rysunku, jakie stężenie alkoholu w krwi człowieka nie powoduje zmian orga~· nicznych.
/
y
329
Podaj nazwy oraz funkcje wskazanych na rysunku części mózgu. (2 p.)
/
stan normalny
Zadanie 15. utrata koordynacji myśli i czynów sen narkotyczny brak odruchów
Uzupełnij poniższy tekst, korzystając z podanych informacji. (:l p.)
Przez łożysko mogą przenikać chorobotwórcze bakterie np ................... czy ........................., wirusy, np.................. czy .......................... Jedynym przedstawicielem pierwotniaków zdolnym do pokonania bariery łożyska jest Toksoplazma gondii wywołujący ..................... . 0,02
0,1
0,2 Stężenie
0,3
0,1
alkoholu w krwi
Różyczka, toksoplazmoza, gruźlica, HIV, kiła.
Zadanie 16. Oceń prawdziwość następujących stwierdzer'l, wpisując obok literę P (prawda) lub F (fałsz).
Zadanie 13. J;..
Podane w tabeli dane przedstaw w postaci diagramu
słupkowego.
(2 p.)
Neuron to zespól wypustek komórek nerwowych otoczonych wspólną otoczk•) h1cznotkankow'!· Zwój jest skupiskiem ciał neuronów poza ośrodkowym układem nerwowym. czytanie
10
słuchanie
30
Ośrodek to zespół komórek nerwowych w olm;bie ośrodkowego układu nerwowego wspólnie steruj•)cych określon•) czynnością - stanowi jedn•! całość funkcjonalią
oglądanie
20
Łuk odruchowy to droga jalq pokonuje impuls nerwowy od receptora do efektora.
słuchanie
i oglądanie
samodzielne
ćwiczenia
60 70 R. Stachowiak, Natum - biolo.~irt dla gh111111zjw11, Lektor Klell. P01.mu\ .l
...,„
i!~!llc!ilri''lf!!'!ll'l'it
Biologia. Matura
Przykładowe zestawy zada1\ maturalnych
331
Zadanie 21.
Zadanie 17. Na stan naszego zdrowia zawsze wpływa sposób odżywiania. Najbardziej szkodliwe
Z przedstawionych na rysunku organizmów ułóż łańcuch pokarmowy złożony z pięciu poziomów troficznych.
restrykcyjne lub jednostronne diety odchudzające dostarczające od 700 d9 1OOO kcal. /
Wyjaśnij
-,,.
(l p.)
czy takie diety mogą mieć wpływ np. na kondycję włosów.
człowiek
Zadanie 18. Spośród
'r
fiszbinowce
przedstawionych czynników zaznacz te, które mają znaczenie ewolucyjne.
A.
zmienność
mutacyjna.
B.
zmienność
modyfikacyjna.
C.
dryf genetyczny.
O.
dobór naturalny.
foka
Zadanie 19. 'r
Podaj, który z czynników ewolucji wymienionych w zadaniu 18. nadaje kierunek proceso' 1
ewolucyjnym.
-----
Zadanie 20. .,_.
Uzupełnij tabelę porównującą
cechy małpy człekokształtnej i człowieka. /
/ I
I
pojedynczo wygięty
I \
kości
wygięte
biodrowe
I \
/
/ I
,)-
'...._,
_ _f_
',
czaszka koóczyny dolne
ugięte
kły
duże
do przodu
------~
>/
-
'·
' I pozosla ł eros'I ino-\
\/ 1·.:11pI1a11sw · \ 1 1 \ super/Ja (kryl) / ', _,./"Of
I żerne organizmy I planktonowe /
'~-----//
\
I
\
/ \
',
" '......_
,,..,.------......... I
'I· \
/
/
fitoplankton
' ..... ,
_____
///
'\
,,..,.. / /
/,,..... /
\,-,.-
I
332
przykładowe zestawy zada11 maturalnych
Zadanie 22.
:,..
zadanie 26.
Na przedstawionym rysunku zaznacz miejsce powstawania obrazu oraz podaj trzy chara~~ terystyczne cechy tego obrazu.
W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku: Użytkami ekologicznymi S<) zasługujące na ochronę pozostalości ekosystemów, ma-
/
jących znaczenie dla zachowania ni'l.norodności biologicznej - naturalne zbiorniki
a
Zadanie 23.
',.;.-
333
wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, W)'dmy, piaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnic skalne, skarpy, kamie1\cc, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska l?.adkich lub chronionych gatunków ro.
Poda; charakterystyczną cechę budowy dla każdego z przedstawionych
naczyń krwionośnych;
Podaj istotny powód tworzenia użytków ekologicznych. {I p.)
(3p.)
Zadanie 27.
Schemat przedstawia dzikie wysypisko śmieci, na którym odpady składowane są bez jakiejkolwiek kontroli, w sposób bezplanowy, bez zabezpieczenia najbliższego terenu przed jego negatywnym wpływem.
A. naczynia
B.
włosowate
C.
tętnica
żyła
Zadanie 24.
}-
Oceń słuszność
stwierdzenia „Nie
należy wycinać
drzew na stokach gór". Odpowi
uzasadnij jednym argumentem. Zadanie 25.
wody powierzchniowe Drzewo
słoniowe
powykręcanych
pokryte
to krzew dorastaj<)C)' do 8 m
pni
nabrzmiałych
wysokości.
Krzew ma zwykle kil
od magazynowanej w nich wody.
biaław<) łuszcząq się korą.
Jest ona bardzo cienka i
dzięki
światło, które dociera do zawierającej chlorofil nietypowo położonej
tkanki.
Dzięki
niej w porze bezlistnej krzew prowadzi
fotosyntezę.
Galęzie
i pnie
temu przcpuszc _
ującia
we wnętrzu pni
J\ bywa nagi
nawe~
kilka razy w roku, gdyż zrzuca liście, gdy niedostatek wilgoci, co na pustynnych terę~ nach, na których występuje, nic nalc?.y do rzadkości. Liście mo'l.c wypuszczać w do7 wolnym micsi<)Ctt, gdy tylko spadnie deszcz. Krzew ma silny aromatyczny zapach.
-,,
_ _,_,______________ ,.Wic~łza i Życic': 2005, l
>-
ł
---
wód pilnych
-
_,,,-
---
w od)' podziemne
Podaj dwa argumenty świadczące o zagrożeniach dla ekosystemu, które wynikają z obecności „dzikiego" wysypiska. (:11»)
Wymień cechę
budowy drzewa
pustynnych w porze bezlistnej.
słoniowego
które
pozwalają
mu
przetrwać
na terena
przykładowe
334
zestawy zacla11 maturalnych
Zestaw IL Poziom. rozszerzony Na schemacie przedstawiono przemiany pewnego związku organicznego.
Zadanie 1. Schemat przedstawia transport substancji przez błonę komórkową.
/
A wysokie
sl<,!~.cnie
środowisko
gluko:i:y
zewnf,!trzne
(Jo
o
akum~lacja
o
cnerg11 B
o
i1
uwaln.i_anie cncrgn
Podaj nazwy związków oznaczonych na schemacie literami A i Bi wyjaśnij, na czym polega przemiana związku A w B. Wllf,!lrzc komórki
(2 p.)
niskie st<,!żenie glukozy
;...
Na podstawie analizy schematu zaznacz glukozy przez błonę
prawidłowe wyjaśnienie
Schemat przedstawia zmiany w mózgu spowodowane niedotlenieniem.
komórkową.
5 ____J
A.
Jest to transport aktywny - odbywa się zgodnie z gradientem stężeń przy udzi
1.nhmzcnia
Jest to dyfuzja wspomagana - odbywa się wbrew gradientowi stężeń przy udzi
cloplyw 0
2
pelne wyzdrowienie
przenośnikowych.
D. Jest to dyfuzja wspomagana - odbywa się zgodnie z gradientem stężeń przy udzia
··· CZf,!Ściowe
I
sek
ulrata pr1.ytomnośd
częściowe w;zkodzcnic
śmierć mózgu
-------~--------------~-------------~--------------+-----
białek przenośnikowych.
C. Jest to transport aktywny - odbywa się wbrew gradientowi stężeń przy udziale
15
I
cą.~
funkcja mózgu
białek przenośnikowych.
B.
JO
· · · ~· · · · · · · · · · · · · ·~-
•rn~••
wyzdrowienie
białek przenośnikowych.
brak poprawy
Na podstawie analizy schematu podaj, jakie zaburzenia funkcji mózgu może spowodować trzyminutowe niedotlenienie. (I p.)
Przykładowe
336
zestawy znda11
337
malurałnych
Zadanie 6.
Zadanie 4. Wymień narząd, który powstaje w organizmie kobiety w okresie ciąży i warunkuje cz/o,
\\/cgetatywny Składa się
wiekowi żyworodność.
/
układ
dwt'>ch
nerwowy koni roluje i reguluje funkcje nai7.<)dów
układów: współczulnego
od naszej woli. Oba uldady neuroprzekaźnikiem
różni:)
sic;
i
przywspółczulnego,
neuroprzekaźnikami.
wewnętrznych.
a jego praca nic
'l.ależy
\V układzie wspólczuln)'m
jest noradrenalina, a w przywsp<>lo.ulnym acetylocholina.
Układ
wspólczulny ma swoje ośrodki w rogach bocznych substancji szarej piersiowego lędźwio
Zadanie 5.
wego odcinka rdzenia
kręgowego.
Z
ośrodków
l)'Ch W)'Chodz:1 krótkie neurony przed-
Podstawowym materiałem budulcowym szkieletu człowieka jest tkanka kostna zbudowana;
zwojowe, l.worz;1cc synapsy z neuronami zwojów synaptycznych
z komórek kostnych oraz włókien kolagenowych zanurzonych w istocie międzykomórkow7j
nach
silnie wysycanej solami wapnia i fosforu. Sole tych pierwiastków, tzw. hydroksyapatyty,
unerwianego narz
stanowią mineralne rusztowanie kości i odpowiadają za wytrzymałość mechaniczną. Tkanka
rdzeniu przcdlu1.onym oraz
kostna w ciągu życia ulega nieustannym zmianom, np. demineralizacji, która powoduje, że
długie
kości stają się słabe i łamliwe. Poniższy wykres przedstawia wyniki badań przeprowadzonyc~ na osobach obu
płci.
kręgosłupa.
Z tych zwojów wychodz;1 Przywspółczulny
długie
ma
ośrodki
krzyżowej części
leż<)cych
wypustki zazwojowe 'l.lokali'lJHVanc w
rdzenia
kręgowego.
Z
po obu stro-
bezpośrednio
do
między111ózgowiu, ośrodków
hiegn')
wypustki przedzwojowe, które wchodz<) do zwoju. Ze zwoju wybiegaj:) krótkie
--------~.'.P~~~i z;'.~~~j~>wc, un::_~iaj:)~ narz;~~y~oc~i<''~~::_ _____ . __ ):>
Na podstawie zawartych w budowę
. 1000
pujące gość
i działanie
tekście
informacji skonstruuj i wypełnij tabele
układów współczulnego
i
porównującą
przywspółczulnego, uwzględniając nastę
cechy: rodzaj mediatora (neuroprzekaźnika),
położenie ośrodków
nerwowych, dłu
neuronów przedzwojowych i pozazwojowych. (2 p.)
800 -
m~żczyźni
Zadanie 7. Na schemacie przedstawiono ukrwienie
pęcherzyków płucnych człowieka.
600
naczynia
żylne
naczynia
lęlniczc
kobiety '1·00
200 pęcherzyki płucne
16
30
50
70
wiek w lalach
:,..
Pr:i:edstaw dwa wnioski wynikające z analizy powyższych danych.
90 );o
Podaj, w którym z przedstawionych na schemacie
naczyń krwionośnych płynie
krew
natlenowana. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. (I p.)
ljl'
338
przykładowe
Zadanie 8.
zadanie 11.
W tabeli podano dzienne zapotrzebowanie energetyczne dla
różnych
339
zestawy zadai1 maturalnych
Ssaki są organizmami stałocieplnymi. Wykształciły one różne mechanizmy pozbywania się
osób.
nadmiaru ciepła. Na schemacie przedstawiono różne sposoby pozbywania się nadmiaru ciepła
przez świnie. kcal
~--c--~--~--~-~--~
ogc'llna utrata mężczyzna
chory
rnę7.czyzna
1600
noworodek
400
nastolatka
3100
!--
Na podstawie danych z tabeli podaj dwa czynniki, od których
zależy
dzienne
zapotrze~
bowanie organizmu na kcal.
Zadanie 9. Wątroba człowieka
stanowi
największe
i najbardziej wszechstronne centrum metabo-
liczne organizmu.
>-
Spośród niżej wymienionych wybierz i podkreśl wszystkie te funkcje, które pełni wątroba. ·
>- Na podstawie analizy schematu ciepła
przez organizm
sformułuj wniosek dotyczący pozbywania się nadmiaru
świni.
(l p.)
Produkuje żółć, gromadzi
glukozę,
produkuje mocznik, wydziela
insulinę.
Zadanie 12. Na schemacie przedstawiono przekrój poprzeczny przez łodygę rośliny dwuliściennej
Zadanie 10. Hormony to substancje chemiczne, które
wywierają określony wpływ
na komórki, dosto:,
sowując ich działanie do potrzeb organizmu. Zarówno nadmiar, jak i niedobór określa:
B
nego hormonu wpływają niekorzystnie na organizm człowieka. Produkowanie dużych' ilości ciepła,
odczuwanie gorąca, pocenie się, wysokie ciśnienie krwi, bardzo szybkie temc ·
c
po przemiany materii, napięcie nerwowe to objawy nadczynności jednego z gruczołóvy dokrewnych.
!--
łodyga
Łodygę rośliny dwuliściennej włożono do zlewki z wodą zabarwioną czerwonym atramentem.
Podaj: a)
nazwę
b)
nazwę hormonu,
tego
gruczołu,
;....
którego nadmiar powoduje wystąpienie wyżej opisanych objawów. (2 p.)
Podaj, który z elementów oznaczonych na schemacie literami A, B, czy C zabarwi się na czerwono. Wybór uzasadnij. (l 1>.)
przykładowe
Zadanie 13.
zadanie 15. Przygotowano roztwory
Komórki roślinne pobrane ze skórki cebuli umieszczono w trzech roztworach o różny stężeniu.
341
zestawy zadai'i maturalnych
Wyniki obserwacji przedstawiono na wykresie.
/ ~I
następujących
1.
kwasu octowego
2.
soli kuchennej
3.
sacharozy
4.
soli gorzkiej.
substancji:
Wybranej grupie uczniów nanoszono kolejno w wybrane miejsca roztwory. Zapisywano
wrażenia
próbie) uczniowie bardzo ):>
Sformułuj
dokładnie płukali
języka
każdego
smakowe. Po naniesieniu
przygotowane
roztworu (po
każdej
usta wodą.
problem badawczy do przedstawionego
wyżej doświadczenia.
„3
(I p.)
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
czas trwania procesu
?
Na podstawie analizy schematu podaj, która krzywa, 1, 2 czy 3, ilustruje proces zachodząc; w komórce po umieszczeniu jej w roztworze hipertonicznym.
Odpowiedź
uzasadnij je
Poniżej
w kolumnach przedstawiono najbardziej charakterystyczne cechy trzech wybra-
nych tkanek zwierzęcych.
nym argumentem.
Zadanie 14. Tłuste jedzenie sprzyja miażdżycy. Twój „wewnętrzny" tłuszcz potrafi jej przcciwdzia:
lać. Zdaniem Rosaria Scałii i jego kolegów z Thomas Jcffl~rson Universily wydzielany'. przez
tkank~ tłuszczoW
hormon - adiponeklyna - hamuje procesy zapalne w naczy·
zwarly układ komórek brnk substancji mi~dzyko mórkowcj i brak unaczynienia zdolność do podziałów
L
regeneracyjne
.I.
2.
1
wlólcien białkowych oraz elementów komórkowych grupy komórek położone w charaktcryslyc;rnych jamkach
jej komórki kształtem przypominaj<) walce wrn;lrzc komórek wypełnione pęczkami
miofibrylłi
3. 4.
komórki posiadaj<) liczne j<)dra nn obrzeżach komórki zawieraj<) zm1czru1 ilość mitochondriów
miażd7.ycy.
U myszy pozbawionych lego hormonu metodami inżynierii genetycznej poziom tlcnk~" azotu (NO) był o wiele wyższy ni7. u ich „zwyczajnych" kuzynek, zaś białe krwinki aż. pięciokrotnie łatwiej „przylepiały
Zatytułuj każdą z kolumn, wybierając właściwą nazwę
1.
mięśniowa gładka,
czowej) jest niezbędny do utrzymania w ryzach zapalnego potencjału naszego układu ·
2.
mięśniowa
odpornościowego.
3.
nabłonkowa,
4.
kostna,
5.
chrzęstna,
6.
nerwowa.
z lego wynika, prawidłowy poziom tego hormonu (a zatem i pewna ilość: tkanki tłusz
Na podstawie tekstu
(MTZ)
wymień
dwie funkcje hormonu adiponektyny.
tkanki
spośród
wypisanych
poniżej: (:l p.)
si<;" u nich do ścianek naczyil krwionośnych. Co
więcej, podanie adiponeklyny przywracało prawidlow<) lepkość i przeplyw krwi. Jak; ;
?
nic jest unaczyniona nic jest unerwiona składa sil' z istoty międzykomórkowej,
duże zdolności
niach, a w myśl obowh1zuj<1cych teorii to właśnie zapalenie jest jcdrn) z głównych' przyczyn
L 2. 3.
poprzecznie
prążkowana
szkieletowa,
342
I.
Zadanie 17. ·----····---------·------~---
\Xlszy to podrz<)d owadów wtórnie
bezskrzydłych,
zaliczany do podgromady owad'··
uskrzydlonych, obejrnujQcy gatunki pasożytuj<)C:e na ssakach, w tym naludziach. Do\V:
należ
111111
długości, si!6ie spłaszczone;
zbawione skrzydeł, okryte chitynowym pancerzem o ściśle zrośniętych segmentach. M zredukowane oczy, krótkie czułki, kluj<1co-ss;1ce narzQdy gębowe, odnóża środkowe i t ..... _\'."}'P_o:-:;%(1~1:_ w_1)<1z11rl~i~::f:'I:1.lf:'.'.____ ______ ________________________ _ ---~.
Na schemacie przedstawiono
budowę zewnętrzną
wszy ludzkiej.
Ilości produkowanego przez człowieka moczu w ciągu doby zależy od stanu fizjologicznego, składu pobieranego pokarmu, ilości wypijanych płynów. Zdrowy człowiek wydala ok. 1,5 dm 3 moczu na dobę. Jego głównymi składnikami są woda, mocznik, barwniki, jony różnych
pierwiastków. 1200
-----------;---------;---------;--------T
'' '' I' 'I I -----------L-- -·----L---------L--------1 '' '' '' ' ' ' : : : B 900 ~----------~---------~---------~----- -'' '' ''' '' '' ' -----------~------ ---~---------~-------'' '' ' ' '' ''' '' ' ' '' 'I
l
będące przystosowaniem cło życia na głowie oraz określ, jakie znaczenie adaptacyj n~'
każda z wymienionych cech.
"
600
-----------~
--~---------t--·-----
'' '' '
'' '' ' ' -----------r----- · --r---------r '' '' ' ' ' '' '' '' ' 300 - 1 - - - - - ! ' , -}------- „-t--------'' '' '' '' ' ' '
Zadanie 18. Na schematach przedstawiono cykle życiowe chełbi modrej i paproci nerecznicy sarricz:
'
'''
-----------~------- -~---------~-------:
o
):;-
ł
:
'' kanalik pętla kn;ty J-lenlego proksymalny
kanalik kn;ty dystalny
A
kanalik zbiorczy
Na rysunku przedstawiono działanie nefronu u dwóch osób: zdrowej i chorej z zaburzeniami w wydzielaniu hormonu ADH (antydiurotycznego). Wskaż i uzasadnij, która krzywa
Uzupełnij tabelę porównującą cykle życiowe przedstawionych organizmów, posługująd się
oznaczeniami cyfrowymi i literowymi.
(A czy B) obrazuje osobę z zaburzeniami wydzielania ADH. Wybór uzasadnij, uwzględniając rolę
hormonu ADH.
(I p.)
J44
przykładowe
Zadanie 20.
w ciągu minuty przez nerki człowieka przepływa 1 dm
3
krwi.
z tego 15% objętości ulegu
przefiltrowaniu do światła nefronu. Wydajność resorpcji zwrotnej wynosi 99%.
//
A.
Podaj nazwy związków chemicznych, które
B.
Wymień narząd,
C.
Ustal,
i!e moczu pierwotnego powstaje w ciągu doby w nerkach człowieka.
b)
ile moczu ostatecznego zostaje wydalone w ciągu doby.
podając
należy wpisać
w miejsca X i Y.
w którym zachodzi przedstawiony na schemacie cykl.
odpowiedni argument, czy przedstawiony proces jest anaboliczny, czy
kataboliczny.
Oblicz: a)
345
zestawy zada11 mnluralnych
(:l p.)
Zadanie 23. ).>
Zadanie 21.
Do
każdego
rodzaju
odporności przyporządkuj
jeden, z
niżej
wymienionych, sposób jej
nabywania.
W tabeli przedstawiono produkty przemiany związków azotowych wydalane przez różne
(2 p.)
organizmy. Po podaniu szczepionki, po przebyciu choroby
zakaźnej,
po podaniu surowicy, przez
łożysko.
90%
5%
5%
5%
90%
5%
30%
35%
35%
Biernej sztucznej
;....
Który zestaw wydalanych produktów jest charakterystyczny dla gadów pustynnych? W bór uzasadnij.
Zadanie 24. Grupy krwi u człowieka zależą od trzech alleli jednego genu: IA, 1°, i. Allel IA warunkuje grupę krwi A. Allel 1° warunkuje grupę krwi B.
Zadanie 22.
Allel i warunkuje
grupę
krwi O.
Na schemacie przedstawiono przemiany związków azotowych w komórkach organizm człowieka.
X-----'----• N\('.',
Ustal, jakie grupy krwi
wykluczają
ojcostwo w podanych
dezaminacja
yy~l1111ty11.1
y NH,
"'-c=O /
arginina
o
(':"'"'"" cylrułina ""'
fosforan
niżej
sytuacjach: (2 p.)
1.
Matka - grupa krwi O, dziecko grupa krwi O. Grupa krwi
2.
mężczyzny wykluczająca
ojcostwo:
Matka - grupa krwi A, dziecko grupa krwi B. Grupa krwi
mężczyzny wykluczająca
ojcostwo:
346
priykladowc zestawy zada1\ maturalnych
Zadanie 25. Na schemacie przedstawiono fragment rodowodu rodziny Kowalskich.
Q
zdrowa kobieta
O
zdrowy mę'l.czyzna
•
chora kobieta
•
chory mążczyzna
I
Zadanie 28. Przyporządkuj
nazwom oznaczonym literami z kolumny A określenia oznaczone cyframi
z kolumny B. (2 p.)
;.-
1. 2. 3. 4-.
Na podstawie przedstawionego schematu uzasadnij słuszność postawionej hipotezy: c ekspresja genu kariotyp
roba synów państwa Kowalskich jest spowodowana przez mutację recesywną.
Zadanie 26.
miejsce genu na chromosomie droga od DNA na białko (st:m aktywności genu) , chromosomy, które SI/ w takiej samej ilości obecne w komórkach obu komplet chromosomów charakterystyczny dla każdego gatunku '
płci
Zadanie 29.
Zosia i Adam są rodzeństwem. Zosia ma rude włosy i liczne piegi. Adam nie jest rudzielce
Na schematach A i B przedstawiono dwa procesy prowadzące do powstania królików.
ale ma piegi. Oboje mają kręcone włosy. komórka jajowa z j
i B-
włosy nieskrąconc
C- piegi
>--
a-
włosy
b
włosy skręcone
\
c - brak piegów
~Oj,idro
i
i zygota
Uwzględniając wszystkie dane zawarte w tabeli, wypisz możliwe genotypy scharaktery
~\:n
wanych w tekście osób.
at
Zadanie 27.
A
>--
komórki nabłonka - źródło • ) r i a l u genetycznego.
rude
Z podanych związków wybierz wszystkie substraty niezbędne do procesów: replikacji
zygota
& B
Podaj nazwy procesów przedstawionych na schemacie A i B.
transkrypcji i translacji i wszystkie produkty tych procesów.
(I p.)
DNA, mRNA, aminokwasy, białko, tRNA. Te same pojęcia (związki) mogą być użyte wielokrotnie.
~
Wymień różnicę dotyczącą genotypów królików potomnych i macierzystych powstałych
w procesie A i B. (I p.)
348
przykładowe zestawy zaclai1 maturalnych
349
zadanie 32.
Zadanie 30 .. Na rysunkach przedstawiono krzywe tolerancji czterech pewnego czynnika
środowiskowego
różnych
Schemat przedstawia obieg azotu w przyrodzie.
par gatunków wo
(X).
/
'
AZOTAN
{NO~)~
N
....
A
c
B
X
!A
·2
Odpowiedż
o
.~
.:y.,cś:"'(NO~)\~~ ~·
~"
·~
.~'\.
CT>
.~· ~ ·;:;; ·c
I "V) (' AZOT"')
RO.ŚLINY. -.-·~"a-ATMOSFiRYCZNY Q)
dotyczące
stopnia redukcji wytworzonych
urządzeniach oczyszczających
w
zakładach
zanieczyszczeń
szczególnie
uciążliwych
~
(NH) .1
/
K '"'"'" '"'" / ;
Zadanie 31.
czystości
i'"'
~·o"';;;.
"'
orgarnczne zw1<1zk1 azotowe roślin (np. białka)
wietrza (w %) w
X
~~ K'.'*'
'Oil}
N
uzasadnij.
W tabeli zestawiono dane
"'
])
Wskaż wykres, który przedstawia najsilniejszą konkurencję między dwiema parami gatu
ków.
1;.;.·<"
AZOTYNY
~ 6 §;' §
'
;....
1: N
g t"<:r <}!! "1
9,
\
spożycie
powietrza w Polsce.
przez bakterie i grzyby
przez zwierzęta
.
rozkład
,.
, . _. .
resztek zwierzęcych i odchod<:w przez bakterie 1 grzyby
ZWILRZĘJA / organiczne zwh}zki ---azotowe ;.wierz:Jl
Wykonaj polecenia. A. 21,7
29,0
8,5
5,7
39,2
4·8,l
B.
iHity i rzec:zywistośc'.
Wymier'l trzy przedstawione na schemacie procesy, które przyczyniają się do obiegu azotu w przyrodzie. Określ, który z przeprowadzanych przez bakterie procesów jest niekorzystny. Odpowiedź
uzasadnij. ('2 p.)
prohlcnty za11icczyszcze11ia .frod0111is/"1 Ił' dużych t1glo111cracjnc/1111iejskicl1, Lódź 2(
Twoja rodzina ma działkę o powierzchni 1500m 2 • Praca na działce sprawia wszystkim dużo przyjemności, ponadto działka przynosi wymierne korzyści w postaci warzyw i owoców. Niestety
Na podstawie danych ;:; tabeli wykonaj wykres słupkowy ilustrujący stopier'I redukcji·
działka jest też źródłem niezgody między ojcem a resztą rodziny. Tata uważa, że aby dzialka
mienionych rodzajów zanieczyszczeń w latach 1994 i 1998.
ładnie wyglądała i plony były wysokie, należy używać nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Pozostali członkowie rodziny chcieliby uprawiać dzialkę w sposób ekologiczny, naturalny.
:,..
Podaj
nazwę
zanieczyszczenia, którego redukcja w ostatnich latach
była
najmniejsza.
);.
Podaj 2 argumenty które przekonałyby ojca do ekologicznej uprawy działki.
(1
(2 p.)
f ···„v ..ij\;'
'ti•
'· l.I I,:
350
Model odpowiedzi. \Xlybrane strnktury anatomiczne
Zadanie 34.
budujące
35]_·
organizmy
MODELE ODPOWIEDZI
Schematy przedstawiają zakresy wymagań do różnych warunków środowiska czterech gatunków. I
Wybrane struktury anatomiczne budujące organizmy
Uczba punkt6w
Pl'oponowana
Przydział
odpowiedź
<)
2
zapotrzebowanie na
r.)
o
wodę
punktów
1 p. za poprawm)
odpowiedź.
1 p. za zaznaczenie sr.ruktur w komórce prokariotycznej. l p. za zaznaczenie struktur w komórce eukariotycznej.
:,,,;!
'r
Wskaż organizm, który jest najbardziej zagrożony wyginięciem przy ograniczonym dÓ~. stępie
do wody i pokarmu.
Zadanie 35.
Na rysunku przedstawiono budowę trzech gatunków zwierząt należących do różnych gr()~F mad: ssaków, gadów
(wymarłych) i ryb. Zwierzęta mają taki sam opływowy kształt cial~P'
dwupłatowy ogon, płetwy grzbietowe i brzuszne. Cechy te wykształciły się we wszystkicl{'
trzech grupach
u
niezależnie.
t1, 3
>
Wyjaśnij przyczynę
i mechanizm wykształcenia podobnych cech budowy u organizmów ·
niespokrewnionych.
1, 2
l p. za 1 poprnwne zestawienie.
353
Model odpowiedzi. \l(fybranc struktury anatomiczne bucluj:icc organizmy
352
Liczba Nu1ner zadania · punktów 4.
2
Liczba punktów
odpowiedź
Proponowana
3
Cecha wspólna: o Obic zawierają celulozą. u Obic otaczają komórką.
5.
u
f'l§
oraz skład._______
„
---
u
ł 1 - - -........" - - - - - - - - :~ _ę
/
·:;
I
2
I
czns trwania procesu
1.
Błona
komórkowa - ogranicza i chroni komórki przed środowiskiem
u
wnątrzc Jądro
komórkowe - zawiera informację
o
-1-------ł--genetyczną, _i:_c_guluje procesy komórkowe.
7.
2
o
Np.:
o
o
Pozwala na przebieg w s:isicdztwie bardzo różnych procesów. Uczestniczy w procesie synlezy białek.
1 p. za poprawne podanie 1 funkcji.
2
1 p. za poprawne podanie 1 funkcji. 2
2
3
1. 2.
Chromoplasty. Chloroplasty.
o
4
1 p. za poprawne podanie 1 nazwy.
,_____,______ ł:__~cukop_~a_s_~y_:__.
11.
2
'-----~------
1. - F. 2. - P.
l p. za 2 poprawne odpowiedzi.
3. - P. 4. - F. ----------------- -·-------------------- -------· ----------· --
<)
o
Np.:
•)
1 p. za poprawne podanie nazwy. 1 p. za poprawne przedstawienie 2 funkcji.
J p. za 2 poprawne odpowiedzi.
1 p. za poprawnie poclan:) 1 cechą.
Rybosom zbudowany jest z dwóch podjednostek różni:1cych sit; kształtem i skła dem chemicznym. \l(f obrębie rybosomu znajdują sią miejsca
___________ -".!~\\'_ł_1_"_ll~esln_i_c:~~e_:'."_2)'.I1_tezi~_lJ_i_~<:_l<:__ _____ -----------·-·---. ________ _
_ _ _l_o_1~·ganellum. 1
10.
1 p. za poprawn:i odpowiedź.
_ _____ .
l. - P.
'J
Na terenie struktur autonomicznych znajduje sir; nić DNA, RNA, rybosomy oraz enzymy zwi:1zane z syntez:) białek - organelle czr;ściowo autonomiczne (chloroplasty, mitochondria) są w pewnym stopniu niezależne od jądra komórkowe!;i():__ ________________, 1 u 1 p. za poprawne podanie Ściana komórkowa, chloroplast.
u
2. - F. 3. - F. tł·. - F.
o
9.
_________ _
Aparat Golgiego/struklura Golgiego. Np.: u Bierze udział w syntezie materiałów buduj:1cych ściany komórkowe. <) Z odrywaj:1cych sią od organellum wodnio.ek powstaj:1 niektóre struktury, jak
'->
Np.:
8.
l p. za poprawne nazwanie I procesu.
~---f------- _____ _ł_1E:_łi_7~,,;!J_I1_1l'_C7)'J~eI:<_>l<~y~~1_1Y_.:___
zewnątrznym.
2.
I)
11"._d_~r;ł_l1:'P()!'tc11.1..""'J_dy_ii1111_l'<:h Z\\'~'FJ<.0\\'.:__
/
I
I
6.
Replikacja. Transkrypcja.
punktów
żywą,
,,;""
Ol
Przydział
W żywych organizmach komórki oloczonc s:1 u pólprzcpuszczaln:1 blon:i komórkow•!· Jej zadanicn1 jest 111.in. ograniczenie i ochrona wnętrza komórki przed środowiskiem zewnętrznym oraz regulacja procesów transportu substancji. Martwe komórki traq kontrolę naci procesami zachodzącymi wewn:1trz, również
_ _________ ri!_c:y_:_ _____________,....;
..........
~ !!:I
1. 2.
____________L __}!:".'.1_s_ll1c:j.'1_(~i()_ii)'..1:1c"~l:>~:i_ll~ł:_
M~~:
_ _ _ _ ______ _o__ M_a~ją różną gru~ość 1 1
Proponowana odpowiedź
Np.: u 2n - komórka diploidalna (somatyczna), zawiera cały komplet chromosomów. <) J n - komórka haploidalna (np. rozrodcza) za wiem 1/2 garniluru cluomosomowego. u Cechy charakteryslyczne: I podział - jeden podział, powstaj<) dwie komórki, s:1 diploidalne. li podział - dwa podziały, powstaj:) 4 komórki,
u u
u
1 p. za poprawne wyjaśnienie zapisu 2n. 1 p. za poprawne wyjaśnienie zapisu ln. 1 p. za poprawne podanie 1 cechy charakterystycznej dla I podziału. 1 p. za poprawne podanie l cechy charakterystycznej dla II podziału.
. s:1I~apJ_()i~l:1_lnc_. ~111i~dy_C:iJ_a :;_.
2
A. B.
Siateczka śródplazmatyczna. Aparat Golgicgo.
i"~\;.
lm41
I)
')
l P:_za 1~oprawną odp()_wic_cl1:. 1 p. za poprawne nazwanie _ 1 orga11cllum.
Biologia.
354
Numer zadania
Uczba punktów
20.
2
21.
22.
Przycl:t.iał
Proponowana oclpowicclź u
Ko1\cowe produkty oddychania beztlenowego to /\TP i mleczan.
,)
l p. za poprawne podanie
:1a~~\'Y_l_p1:c~~lu_l
Np.: Nekroza kon1órka bicrna nic uczestniczy w prze'> ') biegu wydarzc1\ prowadz;1cych do śmierci; komórka zwi<;ksza swoj•) objątość poprzez <) napływ wody i pi;ka. Apoptoza •J odrywaj
3
r
>
Liczba punktów
1 p. za poprawne podanie , 2 cech charakterystycznych dl~
nekrozy.
2
2. D.
1.
Miękisz
2.
Cechy
O
Miąkisz
apoptozy.
palisadowy.
różni
'J
3. f-C,---I------
2
Środowisko życia, środek transportu, substrat
u
Każdy organizm zbudowany jest z ko-
.;
mórek. Kolllórka pełni wszystkie podstawowe czynności 1.yciowe: odżywianie, oddycha-
Miękisz
4. - P.
u
1 p. za poprawne podanie funkcji.
palisadowy - komórki w kształcie g<1bczasty - komórki
miąkisz
Miękisz
palisadowy dużo chloroplastów, - komórki z mal') ilościi) chloroplastów. Miękisz g;ibczasty - uczestniczy w wymianie gazowej, stanowi rezerwuar po-
wietr~~·---------------l---------------_j
A.-7. B. -5, 6.
()
c. - 7, 2 .
o
1 p. za poprawne podanie
l argumentu.
'·'-'-+--'---l--___:::___1Twórcza. ·------------------l~c):'___:lJtc1.~z~a~1~1o~p~ra~w~n~ą~o~d~p~o~w~ie~d~ź~.__j 1. - E. 2.-D. 3. - B. tj., -
1 p. za 2 poprawne odpo- :. wiedzi.
•J
'J
o
1 p. za 2 poprawnie dobrane pary.
c.
5. -A.
u
1 p. za .'3-4 poprawne zestawienia. 2 p. za wszystkie poprawne zestawienia.
1 p. za poprawn<) odpowiedź.
Komórki nowotworowe.
Np.:
2. - P, 3. - P,
1 p. za poprawne podanie 1 różnicy.
E.- '1·. ------1----------------------------------1---------l
3
l. - F,
o
D. - 1.
1
2
l p. za poprawny wybór tkanki.
różnokształtne.
lub produkt reakcji, rozpuszczalnik dla wielu _________________ :<_Lt~stancj_i.:_ _____________________ 1_ _ _ __
27.
<)
palisadowy - zwarty układ komórek, miękisz g
palisad, •.)
u ... oddychania, roz111na'l.ania wzrostu, odży wiania. - - - - - -------- --------------··---- -------------------- ----- ---------------~
2
---------------
luźno uło:l.one.
u
----·-- _________l<_l)'_:;_t~1!i'-'.L. ____ --------------------------------- ---------------------'--....,
26.
l p. za poprawną odpowiedź.
miękisz gąbczasty
Bardziej „przyjazna" jest apoptoza: nic wywoluje zmian zapalnych w organizmie, czasami komórki umicraj;ice śmierci<) apoptyczrni są nadal wykorzystywane w organizmie, np. soczewka jest zbudowana z martwych komórek, których cytoplazma została zastąpiona przez
24.
punktów
1 p. za _poprawny w_y~l_1_ó_r.___
1.
Wyjaśnienie:
23.
Przydział
Proponowana oclpowicclź
l p. za poprawne podanie 2 cech charakterystycznych
komórki; nastt;puje utrata wody z komórki, komórka kurczy się.
355
organizmy
u Np.: u Komórki owalne (mają zaokniglone rogi). u Wydłużone komórki. U Centralnie ułożona wodniczka . .__ _ __, _________ ~~iele cl~~i:?J>~~tów W()_':6ł wak~li:_ __ 2
1
budujące
punktów
1 p. za poprawne nazwanie procesu. / I p. za poprawne podanie '.) __ l() kałlzaci_i: ____________-'..'.I
Przedstawiony proces to oddychanie komórkowe beztlenowe (fcrlllentacja), zachodzi w cytoplazmie komórek.
Model odpowiedzi. \Vybrane struktury anatomiczne
!-------------------•)
1 p. za poprawn
odpowiedź.
Małe
rozmiary erytrocytów pozwalaj<) zwiększyć powierzchnię wymiany gazowej. Brak j;idra zmniejsza koszty własne
----·-'------- ____ .'.'.'.:1:'.:~oli7:':'1Ll err~rocytów. -----~-----------___J
357
Model odpowiedzi. \Xfybrane struktury anatomiczne budujące organizmy
Numer zadania
I.iczba puriktów
36.
3
Numer zadania
------Np.:
o
"
'14.
3
wzrostu korzenia i łodygi; między łykiem i drewnem pierwotnym w łodydze; w miejscu zranienia;
2
Np.:
u o
I I
l
38.
u
Komórki ściśle do siebie przylegaj'). \Vytworami skórki liści są aparaty szparkowe, umożliwiające wymian<; gazow:); skórka korzenia posiada włośniki ułatwiające pobieranie wody. Zewrn;trzne ściany komórkowe, często pokryte kutyną, stanowi:)cą dobry materiał izolacyjny.
o
1. 2. 3. 4.
-
P. P.
B. •J
•J
u C. ') u u
I p. za 2 poprawne odpowiedzi.
P. F.
2 ' --
4·5. ~----
o
'J Np.: Cechy wspc'llnc: 'J obecność substancji międzykomórkowej, <; komórki chrzl'stne poło;.one w torebkach chrz<;'stnych. Cecha różnh1ca: 'J obecność włókien kolagenowych w tkance u
2, 3, 6.
u
l p. za poprawne podanie I cechy.
1-------11-----1-----'---'-''-----'----------"---'c:__;:_:"-'--:_:_c'---'----"-'-------------------------40.
3
l p. za jedno poprawnie
--------------------'-"~brane zd~nie. ------~
-i
42.
I I l
2
47.
2
Węzły chłonne - budulcowa (zqb
____I
-----~
3
I p. 1~a_J)()_l)':~1wną odp()wiedź.
1 p. za I poprawnie poda11<) cechę wspóln;i.
l p. za poprawne podanie
u
I p. za poprawne podanie
2 elementów.
2. trnmbokinaza +Ca''+czynniki osocza
t 3. protrombina
<)
węzłów).
I p. za 2 poprawnie podane funkcje.
Podskórna warstwa tłuszczowa - gromadzenie nadmiaru tłuszczów (termoregulacyjna). c) Kości - szkieletowa (mechaniczna, podporowa}. Monocyty krwi obronna. -cl) ------- ---- -- --~--
>) Tkanka poprzecznic pr:)żkowana serca. Np.: o komórki na biegunach rozgałęzione; u ') w środkowej czi;ści komórki jedno j<1dro; u wlókna połączone wyspecjalizowanymi ______________ ___E_
tJ.3.
l. płytki krwi
4-
t 4„ trombina 5.
b)
'
,_____
a)
l p. za poprawne informacje dotyc1.;1ce l tkanki.
1-----------l-------I-----B __ ,._b__1_·a_:___k.:..\_v_tkance'---•_A_. _____________________________ , ----~"~i1y_rM.11i:1~:(!j_tk:~ril_<_i: _
Moczowody, mięśnie ramienia, serce, ściany u I p. za poprawną odpowiedź. '1 lli!Q~ll krwionośnych, przepona, ściany jelita ,______________ ,J.c~·i""e!On~k~ie,,,,g~·o"",~1'..'.11.'.'.i:rę_::ś1'..'.1.'.:ic::_::k.'.'.a.'..:rl~
11.
')
'>
A.
--·--·-·------- -- -·---
46.
Np.: o Są martwe; u Ściśle przylegają do siebie; u Mają grube ściany komórkowe.
punktów
- --------------------------------
------ --------- _'..:_ __flJ~~<:i_~ =-P_9~~pol'
1------1-----1----~---------------------
39.
Przydział
odpowiedź
----------~-----·----------~---·-
Tkanka hiczna: budowa - składa się z osocza i komórek (leukocytów, erytrocytów, trnmbocytów}; lokalizacja - naczynia krwionośne; funkcja - transportowa, odpornościowa. Tkanka miękiszowa: budowa - komórki wydłużone, przylegaj;1ce do siebie; lokalizacja - liście roślin okrytonasiennych; funkcja - fotosynteza. Tkanka kostna: budowa - jcdnostk:i budulcow') jest osteon; lokalizacja - kości;
u
1 p. za poprawne podanie l cechy.
-------1.L----'----------------------------------,~··
2
A. u u
o o 1_____1_ _ _ _ _4 _ _ _w_;:_za~1~·o~d=k~u=·-------------------------------"'--~ 37.
Proponowana
-------- -----·
stożek
o
I
u
Liczba punklllw
-1-
Ca''-> fibrynogen
-> fih0na
-1-
kny_[!1ki
t skrzep IJ-8.
l p. za poprawne nazwanie tkanki. 1 p. za poprawne podanie 1 cechy.
'>
Np.: ')
1 p. za poprawn:1 odpowiedź.
Ludzie przekarmiani w dzieci1\stwie mają już gotowe komórki tłuszczowe, które S<)
w_ sta1~i ~ _1~r!:Yl•1ć: _1_i;1cl ~)'.~ki_t llls_Z<:_7_.tt. 2
l. - P.
')
2. - F. 3. - P.
-
,'1-. - F.
! ,,_."I
"
1 p. za 2 poprawne odpowiedzi.
,,~
"1.l(l'IW!
359
Model odpowiedzi. \X'ybrane slruklury anatomiczne budujące organizmy
358
Numei· zadania
Liczba punktbw·
50.
2
Liczba punkt<)w
Proponowana odpowiedź Np.: hodowla tkanek umożliwia: I) klonowanie odmian niezdolnych do
57.
u
Proponowana
------- ------
()
-·-
1. 2. 3.
/
otrzymanie odmian odpornych na wirusy i grzyby;
2
51.
_scł~~~ii;_i:()_śl!~1:!.Poż:1d:ll_'.Y_ll'.i cec:ł'c'1.1~1i:__
·)
'J ·.)
3
52.
... ró1.nym pochodzeniu ... ; ... pod1.espoly ... ; .„ni;.nych czynności.
Np.: u choroby serca, 1)
cukrzyca, szybkie męczenie
·J
oc!s~~~~!~~~~:~.-
1J
'.)
u
I p. za podkreślenie 2 błędów,'·· 2 p. za podkreślenie wszystkid,
l~łsdĆ>W. 'J
--------_:_..j
Numer zadania
1 p. za 1 poprawnie podany skutek otyłości.
Liczba punkt6w
---·---------------·-----------------------·60.
się,
1 p. za poprawną odpowiedź. nic przyrastaj:) na grn-
bość, ponieważ mają
odpowiedź
3 u
Np.:
56.
2
u
Np.: zdrewniała łodyga,
(J
gruba
u
roślina
tzw. pici'!;
1
l p. za poprawne podanie 1 cechy.
wieloletnia.
A. B.
- owalny, lekko wydłużony w dolnej cz~ści. Lokalizacja - klatka piersiowa, za żcbrarni, nacly1:1:eP()ll'!· __ Zwykła sieć
kapilarna w tkankach. dziwna - w nerkach, przysadce mózgowej.
1 p. za poprawne
l.
gruczoły ślinowe, gruczoły żołądkowe,
:l.
grnczoły
1[..
trzustka,
5.
wątroba,
6.
gruczoły jełi~()''/e (j"_łita);\_rubegoL
\V:)troba.
<)
u
1 p. za poprawne podanie 1 narz:1du i jego funkcji.
żob1dek
- trawienie białek, czasowe rnagazynowanic pokannu; nerki - oczyszczanie krwi ze zbędnych i szkodliwych substancji; jajowód - miejsce zapłodnienia, droga dla
1-----+------ ___l)_lcmnikó_\\':_________________ - - - - - - - - - - - - - - - •J
Sieć:
2.
Np.: u
kształtu.
Kształt
p. za poprawne nazwanie i podanie miejsca występowania.
C __ l3-~_ła~\\fr<:tny ::::i_cłi~o::::--".''ltrol~l_:__ ______ ····------- --------------''-'! 55.
1
1
2
Proponowana
')
3
l p. za poprawne podanie l tkanki.
1-----1---------------------------------1-------------------1
u
51·.
u
Wzmacniaj:1ca, przewodz:1ca.
2
narządów
2
1 p. za poprawne podanie 2 fimkcji.
IS<~·:'l:~~_,__ł_()~lyg~!.. ~~~------------------·---i-'.)_ _l~p_.__z_a__ ,l~)O_~l,)___n__1w_n_:,1_o_c_l_·,,_)_o_w_i_c_d__ź__. _
L--'----I---------
-------- - -·--·-------- ---------------------------- - - -------------~:.......--""' 53.
Utrzymuje roślinę w podłożu. Magazynuje składniki pokarmowe. Transportuje wodę, którą pobiera w strefie włośnikowej. Wykorzystywany bywa do rozmnażania wegetatywnego.
punktów
__________ _?:__~c~o_dzi "'..'E'i_koryzę z g~_b_a_n_11_··----ł--------------·-------i
1
Budowa
o
Np.:
2
roztntrnż.ania płciowego; •)
Przydział
odpowiedź
I)
3
gruczołów.
63.
2
Groch - nasienie. Pomidor - owoc. Ziemniak - pęd. Marchew - korze1't. Cykoria - liść. Kalafior - kwial.
u
1 p. za 3 poprawne odpowiedzi.
u J p. za poprawm1 odpowiedź. Cecha wspólna: wszystkie mają pałce zakoi't- - - - __________ -~-''c':'..P'lZL~r~cicn:::_ _______________1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1
jelitowe (jelito cienkie),
_l ____ l~':Z}'.':'?:}'_1_1'1_1"(\!,i_i_~c:_:__:()_<~liJ'9~'_i_o~1_Ci_ft:i::!:_cl~--- _'}__ l p. za_J~op1:~.""ną o_clpowiedź. ')
361
Model odpowiedzi. \Xlybrane struktury anatomiczne bucluj•)Ce organizmy
·----Numer Liczba zadania punktów
---------+--·-----~---·---·-
66.
2
Test sprawdzający
Proponmvana odpowied ź
Wiązkowy:
o
liczne korzenie
wyrastające
z t ego samego u
1nicjsca;
o podobna grubość wszystkich korzeni. Palowy: u jeden korze1\ główny i wyrastaj•ice z niego korzenie boczne; •) korze1\ główny dominuje, korzcnie boczne mniej liczne, ciei\sze od kor·zcnia
I t
I
I
Liczba punktów
1 p. za popraii1y opis systemu' korzeniowego wh)zkowcgo. 76.
•)
Proponowana odpowiedź
2
')
l p. za poprawny opis systemu: korzeniowego palowego.
,)
główncg~-----------
-
67.
3
9. 8· 76 5 1J. 3· 2··
I
I
I I i
I 68.
1·
współrzędnych.
u
~
1 p. za poprawne oznaczenie jednostek na osiach.
1-----1--------·· ·-· ----··-···-· ·-· -··-
77.
3
I)
-1-1-1--ł-ł-ł--ł-l-ł-ł-~
1------i-------
1 2 3 1 5 6 7 8 9 10 dzie1\ pomiaru 2
- 1I- -
I p. za poprawne zaznaczenie zastawek przedsionkowo-komorowych. J p. za poprawne zaznaczenie zastawek półksiężycowatych.
l p. za poprawne oznaczenie·
1
I
punkt6w
cowatc
u
Utrata masy [g]
Przydział
Mózg, oko, tarczyca, .E)nik, jelito proste.
płuco,
o
1 p. za poprawne nazwanie l struktur)'.
')
l p. za poprawne
W)'jaśnienie.
_
c.
serce, tr zustka,
o
2
1 p. za odpowiedź z 1 pomyłką.
l
Zostałoby
zamknii;te światło tchawi cy i utrudniona wymiana gazowa.
u
1 p. za poprawną odpowiedź.
70.
2
Obupłciowość
- ten sarn kwiat jest j celnocześnic żeJ\ski i męski. Zapłodnienie krzy~owe - dochodzi do zapylenia pyłkiem z innego kwiatu.
u
l p. za poprawne opisanie 1 określenia.
u
71.
1
Żohidek.
72.
1
Np. oko - praca przy właściwym
73.
1
Np. zwężenie tchawicy jako skutek reakcji alergicznej powoduje zakłócenie w f unkcjonowaniu płuc i układu krążenia.
74„
1
_Będą_łat\_".O_P\'~<_~~-~l()~?.ic ~lo_\\'y~e\
75.
l
oś wictlcniu.
środowiska wpływaj•)
n·,1 proces
kiełkowania'?
„.gradientowi
2
1 p. za poprawną odpowicd·i..
uzupełnienie
3. - F. '!.. - F.
•J
2 p. za 1J. poprawne oclpowiedzi.
a)
•.J
l p. za poprawne podanie nazw komórek. l p. za poprawne określenie ich
l p. zn 2 lub 3 poprawne oclpowiccłzi.
Erytrocyty - transport gazów oddechowych. Neurony - przewodzenie impulsów
u
._ri_e::_"..O.\\').'.'.=_~----- --------------- --···· fu1~ł~gj._ ______________ _
~_!_p. za po1~rawną .()_(_~)()wiedź.'
u
l p. za poprawne l luki.
u
b)
l p. za popraw1w odpowiedź.
u
l. - P. 2. - P.
1 p. za po_p.rawną ~~powiedź.
u
stężc1\.„
-- ---·--- -- ..::·.::i:~!'gil.J.i\~!.'.l~L - ·---··--··· . ---·-· ---·-
------1-'-_J__2_p. za poprawrn) odpowiedź.
69.
Jak warunki
A. Nukleosom. 13. Solenoid. Np.: u DNA musi być upakowane w j•)drze, ponieważ jego ł•1czna długość wynosi ok. 2 rn.
83.
~----·----- --------------~-------·
8'1.
2
Plemnik - np.: o mniejszy, wydłużony (inny kształt); 'J posiada zdolność poruszania się. Komórka jajowa - np.: u wii;ksza, owalna; rJ nic posiada zdolności samodzielnego _ . poruszania się:
2
A. B.
jelito. Skóra.
„.11curytów ...
'illillA;,
1
•1ti.
u
1 p. zn poprawne podanie cech l komórki.
')
I p. za I poprawny
')
l p. za
przykład.
poprawną odpowiedź.
363
Model odpowiedzi. Wybrane struktury anatomiczne budujące organizmy
362
----···---------
Liczba
·----~„.-
Numer zadania ------~---------
85,
Liczba punktów ~
- ------
------~-
------
-----------~--
•J
zamkni~ty,
r)
serce, naczynia,
2 <)
Układ krwionośny:
3
2.
Trzon.
2
1. -
98.
3
2
o
c.
1 p. za 2-3 poprawne
----·
<)
3.-D.
89.
90.
2
l______
--- ---·--------~ ··------ --------~---
Komórki skórki cebuli. Różne typy roztworów (o różnym st~żeniu) + próba kontrolna - sama woda. Obserwujemy pod mikroskopem zachowanie
---------------------------u u
I p. za opis doświadczenia. J p. za uwzględnienie próby
kontrolnej.
~----
_!'lp._'.1_1_Ć>~·-,;_
2
\l(ląsy
•J
Kolec.
a) b)
okrywajt)Ca, przewodzą ca,
A. 3. B. - 1.
A BCD-
2
W naczyniu 3. jest to żyła w:itrobowa. Przyniesione z krwi
95.
2
1. 2. 3. 4.
B.
Ośrodek
ruchowy. czuciowy. Ośrodek wzroku. Ośrodek sluchu.
-----
1 p. za poprawną odpowiedź.
1
1. - F. 2. - P.
A. B.
C.
!)
u
1 p. za 2 poprawne odpowiedzi.
Ssaki - sierść ma funkcję izolacyjną, ochron mi. Płazy - gruczoły wydzielają śluz chroniący przed wysuszeniem na lądzie, a w wodzie zmniejszaj:1cy tarcie. Ptaki - pióra stanowili izolację, umożli-
u
1 p. za podanie nazwy gromady oraz cechy adaptacyjnej.
u u
1 p. za poprawne podanie wszystkich nazw. 1 p. za poprawny opis funkcji dla wszystkich organów roślinnych_._ _ _ _ _ _ _ _ __
•)
1 p. za poprawrn1
--- - - - - - - ---\~i~'!l()~· - - - - - - - - - - - - - A. Kł:1cze. B. Bulwa. C. Cebula. Funkcja wszystkich - służ<) do rozmtrn'l.ania ________ ~eget<:tywne!i_c>dJ_e_~'.!!/_funkcji; spichrzow:1. 2
<)
1 p. za 2 poprawne przyporz<1dkowania.
Ośrodek
o
Problem badawczy: jakie musi być stężenie u 1 p. za poprawrn1 odpowiedź. roztworu, aby zachodziła w nim ph_1z_n_1_o_li_z_a_?__ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __
1 p. za 2 poprawne przyporządkowania.
'.)
1 p. za poprawrn1 odpowiedź.
f-----:--1-----14. - P.
3 u
o
3. - F.
jicst 1.(1.<>
l p. za poprawne podanie l rodzaju tkanki.
1 p. za poprawne nazwanie 2 faz podziału wskazanych komórek.
metafaza, telofaza, profaza, anafaza.
kolor, powierzchnia) i ksztalt komórek s:1 ważnymi cechami diagnostycznymi, np. przy wykrywaniu nowotworów.
D. -4-.
2
<.)
Wygł:1d (wielkość,
c. - 2. 93.
1 p. za poprawną odpowiedź.
czepne.
-------
w....---•----
____________ sp~_ci_
92.
u
Np.: u
_ _ _l _ _ Erytrocyty - brak j:1dra komórkowego.
Np. następuje redukcja pewnych cech budowy, u a doskonalenie innych, zwil1zanych z pełniom) funkcj:1; krwinka traci j:1dro, zwiększa powierzchnię do przenoszenia tlenu - pelna
9l.
przykład
------- ______ _c:_L ---~~irncniaj_'l~~---
2. -A.
4. - B.
1 p. za 1 poprawny dla 1 środowiska.
L----1-------- --------------------------------------------------!
1 p. w poprawne nazwy.
')
punktów
-----------------·-----------!----------------!
Zbadanie zawartości wody w roślinie.
87. 88.
Główka.
•.)
wyrostki na parapodiach. Środowisko ł:idowe: płuca, tchawki, płuco tchawki.
danej cechy układu.
zastawki w żyłach. Układ limfatyczny: ') ot watty, ·J naczynia, w~zły (migdałki, śledziona), <~ __ _!'.'l~t~l\'{l~i \li_ _rt_<~C:Z)'!l!
Środowisko wodne: skrzela, powierzchnia ciała,
u
86.
Przydział
Proponowana odpowiedź
punktćJw
Proponowana odpowiedź
S:1 przystosowane do rozsiewania przez wiatr
odpowiedź.
__-._____________ (le~dde, dL~~jJ_'l~\fierzch~l_l_l_()~•1_lll________ ----------------------')
107.
D.
'>
1 p. za
poprawną odpowiedź.
Model odpowiedzi. Działanie n·1rzoclo'w w • ,,,
Numer zadania
Liczba punktów
108.
o
Np.:
o
o
epiderma - komórki żywe, korek - komórki martwe; epiderma - zewnętrzna ściana komórkowa pokryta z wierzchu, czyli aclkrustowana warstwą tłuszczowców, korek - ściany komórkowe zawierają
1_____1_____1_ _ _cl_1_1z_~o_s1_1l_J_er~y~n~y~·-------2 109. Np.: grubość ścianek, kształt przekroju, obecność zastawek.
llO.
3
Liczba punktów
Proponowana odpowiedź
2. 3
Szparka. Komórka szparkowa (pl'7.yszparkowa). Skórka dolna.
4.
Wiązka przewodząca.
5.
Miękisz gąbczasty.
1.
l p. za popra,y,nc podanie różnicy buc\Ówy.
3
A.
B.
2
o u
Roztwór pozostawiony w ciemności będzie miał barwr; żólt:). Roztwór pozostawiony na świetle zmieni barwę na niebieską, poniewa'l. zajdzie fotosynteza, w której C02 jest substratem.
Np. jelito cienkie - duża powierzchnia, zwięk- o szona przez faldy i kosmki jelitowe, umożliwia ,_____,_____,_sprawne pobieranie składników pokarmowych.__ 2
R
o
Zbyt silne światło inaktywuje chlorofil, dlatego chloroplasty ustawiają się jeden poci drugim ') l----''--l-----I~ osłaniać się przed nadmiarem sl011ca.
11'1,
2
A. o Tętnice mają grube ściany, ponieważ transpor- o
świetle.
punkt{)w
l p. za poprawną odpowie
I p. za poprawne wskazan schematu. 1 p. za poprawne wyjuśnie
poprawną
odpowie
1 p. za wykazanie związkJ
2
()
Znajdujące się w skórze gruczoły polowe produkuj:1 wydzielinę zwaną polem (pol :-uwiera głównie wodę, a ponadto chlorek sodu t n1~~vielkic ilości mocznika). \Xfydziclanie polu --- - - - __ _c_:i:niz:~.1:.':'~ 11P_'-:1:'1 ~~1 .1:L\'J"~:'.S'lrzn:1 organizmu. 2 Np.: ---------------u u
1 P· za 1 poprawny przykład.
')
l P· za P~>pr:nvn<) odpowiedź.
')
1 P· za poprawn:1 odpowiedź.
----------------------------
Skóra człowieka jest najbardziej wrażliwa na --- ------- -~lc'~'i~()raz_~i.<;_~1__l~'.1J~-alurę. _________ _ 1
Pr';l'. małym przepływie krwi zmniejsza się ił()SC _V<')'~~icl_a11eg()_potu.
D. <)
IY· za poprawn:) odpowiedź.
<)
I P· za poprawn:1 odpowied'l„
A. - I.
B. -5.
1 p. za poprawn:i odpowiedź.
u
Grzybica. Luszczyca.
···-- _'J __ '.'\J,,,~g!
punkt6w
l p. za poprawn:) odpowiedź.
Receptory dotyku, ucisku, bólu, ciepła, zunna.
Np.:
1 p. za poprawne uzasadnien
l p. za
Przydział
Np.: u
1 p. za poprawne podanie
_ __, _____ ,tują krew poci c1!:10'm ci~nienien~----------~dO'łJJ z funk~q'-'·ą~·---'"' 115.
----~---
Proponowana odpowiedź
barwy roztworu w cicmnÓś o
---- - -------
Przydział
--------------------------------! '> 1 p. za nazwanie 1 rodzaju aparatu gębowego i podanie l przykładu owada 0 takim typie ___ap~1ra~t~'---
l p. za poprawny opis 2 elementów budowy liścia;
i na
ll2.
113.
np. liżący, mucha. np. kluj:1co-ss:1cy, komar. np. ss:1cy, rusałka (motyl).
Liczba punktów
o
365
Działanie narządów w organizmach
,_____,_____ ,~ękis_7c:_Palisado_wy_,_._______________ -------------------.,--,. 111.
l
Proponowana odpowiedź
--
o
.
-- ------1--------------------------------------...J__ C
u l p. za poprawne podanie ___ l cechy.
.
01 gamzmac 1
c. -'1-. D.-3. E. -2. 1 p. za poprawne zaznacz 1 cechy. rJ 2 p. za poprawne zaznacz . _ _ _____, _ _ _ _ _1___ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ___::_:::_:.::.::·_:__ 2 cech. _ _ _
l. - B. 2. -A. .
"
"
-
~
~
3. - c. 4.-D .
<)
.• I
,.. ,,
1 P· za poprawn:1 odpowiedź.
I
i~1·
366
Model odpowiedzi. Działanie narządów w organizmach
Numer zadania
Liczba punktt)w
125.
2
----- ------ ------ -------- -------Liczba punktt\w
Pl'oponowana odpowiedź „.pro1nicniowania słonecznego, ... promieniowanie ultrafioletowe,
u
.„czerniaka,
<.J
... kremami z nltrcm, Melanina. l26.
W czasie wysiłku organizm usuwa 'l. polem sole mineralne. Trzeba szybko uzupełnić zarówno sole, jak i ·~o_cll'.
127.
c.
128.
2
1 p. za poprawpe podanie 3 uzupelnie1i
133.
3
ilość
')
Wady Np.: u utrudnia poruszanie;
u
uniemożliwia wymianę
2
u
3
A. B.
1 p. za poprawne podanie 2wad.
gazow•i przez poC. D.
Na lądzie - śluz zabezpiecza przed wysychaniem (umo:i.liwia wymianę gazOW<)). W wodzie - zmniejsza tarcic (ułatwia
Np.: a) Ochrona - porusz.anie się (np.
lJ
1 p. za poprawnie podaną l funkcję.
E. _________ F. 3
131.
2
•.)
u
łuski
Lol - ewentualnie termoregulacja. Atak - ochrona, aktywność w czasie
Np.: •) Zabarwienie niektórych zwierząt pełni funkcje odslraszaj<)cą, np. u żab. •J Maskowanie się w środowisku, aby być niewidocznym dla drapie:i.nika, np. kameleon. u Grube pancerze trudne do pokonania
(J
u
')
3
1 p. za poprawnie dobrane jednostki na osiach .
'·>
1 p. za poprawny wykres.
A. ptaki - sucha, cienka, pokryta piórami; B. gady - gruba, pokryta łuskami; C. _.płazy - cicnka,y<>k1orta ślu'l:e•l_L_
'J. 5 6 7 kolejna doba
8
9 10
1
o
Receptor dotyku - ciałko Merkla (receptory bólu), receptor zimna - ciałko Krauzego, receptor ucisku - ciałko Paciniego, rcceptór ciepła - ciałko Rufiniego. Naskórek (tkanka tłuszczowa). Tkanka tłuszczowa (gruczoł potowy, włosy). Gruczoł potowy.
1 p. za 3 poprawne pn;yporz:1dkowania.
Nas_l<~~ck.
-------------~-------------~
o Sposób wydzielania (merokrymowc, apokrynowe, holokrynowe). Miejsce, do którego wydzielaj;! swoje produkty (do krwi, do środowiska zewnętrznego, do przewodu pokarmowego). Budowa (jednokomórkowe, wielokomórkowe).
1 p. za 1 poprawne kryterium i przyporządkowanie grnczolów.
Położenie (wewnąlrznabłonkowe, zcw-
n•itrznablonkowe).
.„
136.
_przez naluralnxcJ1\vr()!j'\''"-'-11>, u_:i.~i>V~~--t:l2.
3
Gruczoł polowy.
Np.:
węża).
b) c)
•:>
1
2
<.)
130.
punktt\w
5. dnia eksperymentu była wysoka temperatura u 1 p. za poprawne określenie l-~--l----i--~(_w_ia_l_w __ ia_t~r)~·--- _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _c_e_cl~1~pogody_.________
:.!___~·~-g~~-~~~~?:~ }!!_!: _r_
Przydział
wody
l p. za poprawne podanie 2 'l.alel.
włoki ciała;
2
Pl'oponowana odpowiedź
'.)
Z.alcly Np.: <) chroni ciało przed niekorzystnymi czynnikami środowiska zewn<;trznego; •J pełni (i.mkcje szkieletu; <.J stanowi miejsce przyczepu mięśni.
129.
367
l p. za 2 cechy dla jednej gromady.
2
·---„--_ ---·----..„.
-- --- ---------- -·--
-----------""----~----- ----~
Argumenty za opalaniem się, np.: U Bn1zowy barwnik chroni organizm przed promieniami ultrafioletowymi. •.> Mamy lepsw samopoczucie. u Dobrze, „zdrowo" wyglądamy. Argument przeciwko opalaniu się, np.: 'J Może być przyczyn;! raka skóry. u Przyspiesza starzenie się skóry. rzc_l><11:\'/i_c1_\_s_~<\1L ____________
----------------------------------------
u
I p. za 1 poprawny argument.
----------------------
369
Model odpowiedzi. Działanie narz•)dów w organizmach
.368
Numel' zadania
Liczba punktów
Różnice wynikają z rozmieszczenia aparatów
137.
Przydział
Proponowana odpowiedz
punktów
1 p. za poprawpą odpowiedz.
o
Numcl' zadania
I.iczba punklt)w
113.
2
/
szparkowych - u wi~kszości roślin są one na
Przystosowaniem skóry do termoregulacji jest obecność gruczołów polowych, z których wydostaje się pot, chłodząc skór~, a także możliwość rozszerzania się naczyil krwionośnych połączonych blisko powierzchni skóry, gdy
138.
o
I p. za poprawn'! odpowiedź.
skóry'! Hipoteza badawcza: różne miejsca skóry człowieka mają różną wrażliwość na ·dotyk.
r)
'·i"
14{).
bn
~
~-~-'--~-~--'---'---'----'--'----~
1 p. za poprawnie sformuło wany problem badawczy.
N
N
rodzaj
~
ćwiczer'1
"O
~
"'
"'
"'1
Podczas
144.
dużego wysiłku
fizycznego - aktyw-
o
1 p. za poprawrn1 odpowiedź.
•J
l p. za poprawnq odpowiedi„
ności
J p. za 1 poprawnie podany · przykład.
wew1wtrzne, np. tasiemce, mog:) pokarmowe prze?.
Np.: •;
145.
Zwiększona aktywność
środka ciężkości ciała
------ ---·-----·---- yos~~~:_____________________
-----------~-------------------------
147.
2
poprawia
krążenie.
_!~tt_~_l~<]p_obi~g;j_<~l)'.!:.o_ś_c:i: _______________________________________
Zmiana
146.
wchłaniać składniki
powłoki ciała.
"
1 p. za poprawnie podaną hipotezę.
'J
Pasożyty
"O
~
l)
B
""' t:: co "' "'o.... '§" bn
gazowa.
u
i-·1
100 -
Żaby - zwierzęta lądowe - wymiana
o
400 -
-~ 200 -
o
Np.:
2
1 p. za poprawne opisanie wykresu. l p. za poprawne naniesienie danych.
Problem badawczy: czy istnieje zależność między stopniem wrażliwości a topografią
u
rJ
pnnkt6w
·i';;..l 300--
u
Np.:
2
600--
-"' ::5 500--
l-----\----I trzeba obniżyć temperaturę ciała. 139.
u
700 -
13
dolnej stronic li~~-----------· ---------------------------.c......J;_
Przydział
Proponowana odpowiedz
i wyprostowana
u
_
l p. za poprawną odpowiedź.
---------·------ _____ ------- ··------------- . __________________
A- 11.
u
l p. za 2 poprawne zestawienia.
u
l p. za poprawne podanie nazwy.
B- 2. C- 1.
Ruch --
układ
kostny i
D-3.
mięśniowy 148.
---,.---.----------,------------·
2
u <)
Numer. zadania
Liczba punktów 2
Proponowana odpowiedz
112.
3
'-'-----•-------- __ . _?:rn:~t"i'L~_i_ę\_".._ci'!_g~I_IJ!.c'i:_wszr~_l'..!at:_życ:0_: __ -~---!.P..:.«'11~~])~~'~"..'~)'_()p~----·
W okresie starzenia się organizmu.
u
Np.: o Przy zmniejszeniu ilości hormonów.
o
u
cięfaru ciała.
4.
150.
Z IJO~v.o_d_tt_IJł~cl?"." Z:}''V!
Np. 1. Ko1\czyny przednie przekształcone w skrzydła - redukcja kości: zmniejszenie ci<;żaru, miejsce wyrastania lotek. 2. Grzebiet\ na moslku - miejsce przyczepu mięśni poruszaj,1cych skrzydłami. 3. Brak zębów w szczękach - zmniejszenie Zrośnięta większość: kręgów kręgosłupa -
~tabih_1oś~IJ()dc;,a~la_t.a~1~'1· _____ _
S:) to szwy. Stanowi'! nieruchome połączenie kości,
•)
2
1 p. za poprawne podanie: __ przyc:1.y1~y.:_ __________ 1 p. za podanie 1 cechy· i określenie jej funkcji w procesie latania.
A-'L
•>
1 p. za 2 poprawne poł:1czenia.
B-3. C- l, 5. D-2. 151.
3
Czynniki warunkujące skurcz mięśni gładkich to: „1 jony Ca - uczestnicz'! np. w depolaryzacji mięśni i fosforylacji miozyny (decyduj:) •> o stanie napięcia tych mięśni); •> impulsy z układu przywspółczulnego - po- '; budzaj,1 mięśnie gładkie do skurczu (impulsy z układu współczulnego powodują s1>adek napięcia i rLtchłi'"._()ŚĆl)'c_ł1111ię.~ni).
•>
I 2 l l 2 2
p. za poprawne wymienienie czynników. p. za poprawny opis działania czynnika. p. za poprawny opis działania czynników.
·'li
Model odpowiedzi.
370
Działanie
371
narz<1dów w organizmach
------------·----------------------r----------
Numer zadania
Liczba punkt<>w
Przydział
Proponowana odpowiedź
Numer zadania
punkt<>w
Liczba punktbw
Przydział
Proponowana odpowiedź
punktbw
1-----
152.
2
... zbitej ... ... g,ibczastej ... ... zbita ... ... długich ...
Np.: kiedy uprawiana dyscyplina jest dostosowana do wicku i stanu fizjologicznego orga-
160.
•)
/
u
2 p. za poprawne uzupełnienie
162.
Np.:
2
•J
ina znaczenie dla równotnicrncgo roz-
u
woju mięśni; wspon1aga korygowanie wad postawy,
... żółty ... .'. '.:.~?:_~~~~~ 1_1 y: ..
A.
W części środkowej ułożone są włókna o 1 p. za poprawny opis schematu I. miozyny, a na zewnątrz między nimi włókienka aklyny. u l p. za poprawny opis schematu Il. B. Włókna aktyny przesuwają się w kierunku środka sarkomeru. lub Włókna aktynowe i miozynowc nic zmie- o 2 p. 7,a l opis uwzglt;dniajiicy niaji) swojej długości, jedynie położenie zmiany widoczne na schemaciJ' względem siebie. Skutkiem lego jest [i IL ____ sl~ur_c_z1nięś_ni:_L _______________________________ _
;·k
jony wapnia umożliwiaj') połączenie filamentów aktynowych i miozynowych. Skutkiem tego pohiczenia jest przesunięcie
u
u
1 p. za poprawne podanie 4 elementów. 2 p. za poprawne podanfo
Zniszczenie szpiku może być przyczyną u śmierci. W szpiku powslaji) komórki krwi, np. erytrocyty, które lransporluji) llen niezbt;dny cl() oddychania\v~wn~l_r;':l<()t11<)E~((~'~'::W': ... __ . _____ _
158.
l59.
Obojczyk, kość ramienna, kość łokciowa, kość promieniowa, łopatka, kości nadgarstka, paliczki, kość śródrt;cza.
wszystkich elementów. ' f-----------------1--:C.::.:r:.::::.:: •) Zmniejszenie ilości mazi w wyniku upoś_l(!
157.
2
Może polepszyć
dystrofii;
Odżywianie
•· Numer
-
zadania
Liczba punktc)w
163.
3
układ
slan zdrowia chorych na
•)
mi<;śniOW<).
Stosowanie leku bez koniecznej potrzeby, np. dla polepszenia wygh1du, może spowodować powa;'.nc kłopoty zdrowolne'._np~_zab_urzcnie pr~'.':)'_s_e.1:c
pokarmowy Przydział
Proponowana odpowiedź l.
Drat)ieżnik.
2.
Pasożyl.
l)
punktbw
1 p. za l poprawm) odpowiedź.
164-.
Wi)troba.
o
1 p. za poprawną odpowiedź.
Np.:
o
1 p. za poprawne podanie 1 przyczyny.
o
1 p. za poprawne podanie 1 zmiany.
-------------'~-------------------4---~---'---'~-~-~------l
; 165.
2
1_·.:__·---l-------+·-'-M_i_a.:cżcd,_i.yLc_·a_,_, otyłość, próchnica. -'-
166.
3
.
o u <_)
1 p. za podanie argumentu za podaniem.
Wielocukier -> amylaza ślinowa; produkty: dekstryny-> maltoza . Dekstryny-> amylaza trzustkowa; produkty: dwucukry, trójcukry. Dwucukry, trójcukry -> amylazy jelitowe;
1 - - - - - - I - - - - - - - - ____ _prodtllcty:
167.
2
,,
()
l p. za podanie argumentu przeciw podawaniu.
cukry proste.
Sok trzustkowy, który zawiera enzymy o rozkładajiice węglowodany, zemulgowany tłuszcz, białka i kwasy nukleinowe, u wydziela insulin<; i glukagon reguluji1ce poziom cukrn we krwi.
1 p. za wyjaśnienie roli enzy-
mów trawiennych. 1 p. za wyjaśnienie roli hormo-
nów produkowanyr;h przez lrzustkt;.
lub Zaburzenia w pracy trzustki mog') prowado zakłócet1 w przebiegu procesów __ --~1:ii_'.':'_i_<:~~':J'.Cl~t1E'..11.~. oraz do cukrzycy. ____ ,_________________'________ _ u
dzić
Przeciw: •J
1 p. za 1 poprawny nrgumenl.
-·---··-----------·--··· -----------------------·------------,----------------
Za: u
u
- - - - - - - - - - -~:___I:.<'>_lpas':'.0'_t: _______________- 1 - - - - - - - - - - - - - - - -
__ 155:.__________ i'..:.. _________________________________ ~---1J':_za pori:awrn) odpowiedź:·: 2
1 p. za poprawm) odpowiedź.
-'----·- _____ -----~~CEZYW!<,!_~1-~ręgoslup_a_._________,
u
____________ .~~_11.!5.i_ci1 fil"._1_11~1tó':"_L:~kurcz mi~.'-1!'1_·____ ------------------~~
156.
r)
- - - - - _________ WY"'()!~~e za~-~=nia ""..E_racy _i_nózgu. ____ _
... regeneracji ...
2
od.powiedź.
niz1nu.
Glukoza jest niezbędna do prawidłowej pracy mózgu, obniżenie poziomu poniżej normy
[61.
... naczynia krwionośne.„
153.
l p. za poprnwm)
L:-------1--··---- · - - - - - - - - - - - - - - - - - - · - - - - - - - - - - - - - - - - - ! - - - - - -
wszystkich luk.
... g,1bczasla ... ... długich .. . ... okoslna .. .
u
Numer zadania
Liczba punkti'>w
168.
1
2
170.
'
W wymienionych procesach wykorzystywana jest inna energia do tworzeni a związków organicznych: u w fotosyntezie - energia słoneczna, u w chemosyntezie - cncr gia chemiczna. Pełnią odmienne role biologi czne: () fotosynteza - produkcja związków organicznych i tlenu, u chemosynteza - produk cja związków organicznych oraz ncutralizowanic szkodliwych substancji zawartych w podło7.u. a - !. b-3. c - 2. d- rł. Siekacz odcinanie, odgryzai1ie pokarmu. Kieł - rozrywanie pokarmu. Przedtrzonowy i trzonowy - rozcieranie, roz~·abnianic, miażdżenie J'okar l11lt.
~---
172.
1
------
----~-
173.
3
--------~--
2
----··---·-·----·-------! u 1 p. w poprawne podanie 1 różnicy.
Liczba
Przydział
Proponowana odpowiedź
punłctów
punkt
-
Aminokwasy egzogenne - dostarczane z zewnątrz do organizm u. Białka pełnowartościowe - zawierają pełny komplet aminokw
3
1 p. za l poprawn;) odpowicd·/..
u
!. - D. 2. -A,E.
- - - - - · _____,_3_.-__B~,_C_'._ ---·---------····-----·-------·-·-·I·---·-----·-·-----
odpowiedź.
Cukier - cukry proste.
_ _ - · - - ___X\t1s?~C1:-:-_!\~iccn1I. }<.'\'~l~l'__t!l~7:_~:zo:v_<:_._________ ------·-•J
A-3, 1t.. 5. B-1, 2, 5.
3
I p. za poprawne zestawienie.
._c__- __3,•......:1.• __s._. __·-·---····--··--
179.
2
u Np.: „.wledy spożywamy z chęci;) różne poa) karmy, nasti;puje zwiększone wydzielanie
1 p. za l
rozwinięcie.
śliny.
- - - · - - ______ _IJ_) ___::J1~d<>~\'Li~lll_~5.<=i_()I1.()'~'\11i.;J_o_i:g_'ll.1izm.t1.:.. ·- ________ _ l p. za poprawne utworzenie par.
\V jamie ustnej
180.
o
l p. za poprawne podanie funkcji przedstawionych zębów.
Dokładne
u
enzymy rozpoczy-
u
J p. za poprnwrn1 odpowied·/„
•>
l p. za poprawrn1 odpowiedź.
rozdrobnienie i zmieszanie po-
- - - - - - · - - - --·-·-l~rm_i,1__1:"._:~Y~~Li,tlatwia _PLC>"..'='.~ra'.\'!.':'.1:i:1_~ _ ___ _____ __ _ .- ... 182.
11.
Np.: A
u \Xlystępowanie: masło,
marchew, pomi-
l p. za poprawne uzupclnienic informacji o I witaminie.
dory.
l p. za poprawne określenie 1 funkcji procesu.
Działanie: prawidłowe
c
Występowanie:
widzenie. papryka, natka pietruszki,
pomidory.
I p. za poprawrn1 odpowiedź.
Działanie: odporność.
K
Występowanie: kapusta, kalafior.
B
\Vyslępowanie: w:ilróbka, drożd7.e, zielo-
Działanie: krzepliwość:
----·----·-------·-----! u 1 p. za 1 poprawne
krwi.
ne warzyv./t1.
wyjaśnienie.
_gzj'.1!:111it!:_cl
183.
'>
U dziecka brak zębów przedtrzonowych.
•J
U dorosłego człowieka zęby s:) większe,
..... ---------------- ... ·>
I p. za poprawn:1 odpowiedź.
•J
1 p. za poprawn;) odpowiedź.
. rnoc~1icj_s1:e. _ 184·.
an1inokwusów.
u Il Uzasadnienie: jest mniej kaloryczny (nic powoduje otyłości), bard ziej urozmaicony
znajdują się
Np.:
181.
·---------~---··--··-·---
Jadłospis
1 p. za poprawny wybór
<)
jadłospisu.
------- -·------ --~0.:__________
176.
________ ______ 1 1 1
o
a)
. u__ -~J': _1::1J)_<_>_p!:'1..'.\'l.1'l. Cl_~ l'.'.'.'.\'!':'~17:· _
178.
C1.ynnc enzymy trawiłyby whisnc białko, zanim dotarłby pokarm (orga nizm zbudowany jest z białka).
c)
I
Numer zadania
1 p. za popraw1w„odpowicdź. I
u
b)
·-----
u
Powstają zwh1zki organi cznc wykorzystywane przez producentó w i konsumentów. Powstaje tlen uwalniany do atmosfery.
o •)
------
punktbw
----------- -------------·--·------·----·---------- -------------------------------Np.: u Komponowanie odpowi celniej poci wzgli;dcm składu i ilości diety pokarmowcj. •) Przestrzeganie dawki po karmu oraz utrzymywanie aktywnoś ci fizycznej.
2
171.
Przydział
Proponowa_na od powiedź
2
169.
174.
373
Model odpowiedzi. Działanie narz:1dów w organizmach
372
1 p. za poprawne uzasadnienie.
A -3. B - 1L
C-
l.
!I~---"\'l!'..l!Ji 374
Biologia. Matura
Model odpowiedzi. Działanie narządów w organizmach
-------~----.-----------------------~------------------
Niuncr zadania
Liczba punktów
---.---·-·· ---- „
185.
Propono,vana
Przydział
odpo,vicdź
--- ---------------------------
Należy
3
np.:
------------------"--..-J •J
<)
uwzględniać
•J
dbać,
'J
dostarczać
w diecie
punktbw
więcej tłuszczów
1 p. za poprawne;, podanie 1 zasady. /
Numer zadania
Liczba punkt
Przydział
Proponowana odpowiedź
192.
punkt
u
I p. za
u
1 p. za poprawną odpowiedź.
u
1 p. za poprawne podanie linii.
poprawną odpowiedź.
roślinnych niż zwierzęcych;
by
dominowały
cukry z!o;.one; organizmowi bialka pochodze-
. _______ nia7:a':')"".1:_o_t~C>:
186.
2
_ _- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ' - J 1 p. za 1 logiczny argument.
Tak. u
Takie uprawy pomogłyby w hodowli zwierząt, gdyż czę.ściowo zaspokajałyby
zapotrzebowanie na Nic. u Koszty
białko
i cukry.
193. są
wysokie, a uprawy nic roz-
194.
2
\Vj•l1:''El pro bl_"_ll_l~'_V_!:x"".~e_1:_i_c:)\."_y_<:l1: _____ _ Plony pszenicy
187.
Si) uzależnione
od
zawartości
'.)
l p. za poprawni) odpowiedź.
1 - Objętość dopelniaj<)ca. 2 - Objętość oddechowa. 3 - Objętość zapasowa. 1). - Objętość zalegająca.
Linia 5.
Tak, istnieje laka zależność. Na zmysł wzroku i węchu działaj:) zapach i kolorystyka pokarmu, a to pobudza układ nerwowy i hormonalny -
188.
<'.)
l p. za poprawni)
----------------------------~----'-~~~--~------!
odpowiedź.
195.
2
190.
s:,g~ ____ ...... ____ 2
A.
__ ------------------- _ _':~__ _!_J?_:!:".JJo_p_~~.'.'l.?_c!powieclź.
Odżywianie
nic polega wyh1cznic na poly- u kaniu pokarmu. Jest ono znacznie bardziej złożonym chigiem procesów zwhizanych z uzyskiwaniem i wykorzystywaniem
l p. za l korektę.
u
Jest tóksyczna.
na
błony
____________ ~-_l'_o_ra_ż_.a_,_v_ł~!<_:1_a_a_u_lo_1_1_0_1_n_i_c_z_n_e_.------!----------------
196.
u
jan1a nosowa,
gardło,
'J
krtail, tchawica, oskrzela, oskrzeliki,
u u
energii.
B.
działa drażniąco
N iko tyna śluzowe.
- - - - - - - - _______ ':\'Y"".o~~~e_"".'l.'.·ostap<:tyt:1_~P'.:'1gnj<:11ia. _____ _
189.
1 p. za poprawne podanie jednego powodu.
Np.:
Substancje odżywcze są przeksztalcane w prostsze O.Qstki w układzie pokarmo-
'J
o
1 p. za poprawn:) odpowiedź.
--·------·- ______ ..'2.___Pęcherzyk~_izlucne -> p__l_u_c_a_.-------!------------------!
--~@·
Umożliwia
197.
usuwanie zanieczyszczeil obecnych
u
1 p. za poprawni) odpowiedź.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _w __e_w--.:d~y~c....:.hanyn11,J_o_w __i_e_t1_·z_u_._________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 1 1 1
Oddychanie Numer zadania
Liczba punktów
19 l.
2
układ
Przydział
Proponowana odpowiedź Np.: •) Pluco - okryte oplucn:), zbudowane z cherzyków cienkościennych, mocno ukrwionych. J Tchawica - rurka" zbudowana z chrzęstnych pierścieni wysianych nabłonkiem 111i_gawkowyn1: __ 1
~P·
--~9_13_._ _________ Wzrasta zapotrzebowanie na tlen.
oddechowy
•J
pę
punkt<\w
l p. za poprawne podanie budowy l części.
za poprawną odpowiedź.
o 1 p. za 1 poprawne Wymiana gazowa zewnętrzna - odbywa wyjaśnienie. się między narz:1dami oddechowymi a krwią w naczyniach krwionośnych. u Oddychanie tlenowe - odbywa się wewnątrz komórki, zachodzi w mitochondrium; wykorzystywany jest w tym „ ___________________ PE_?ce~.<:_.':_ł<:.t_1_0~~vstaje AT __P_.______ ,______ 199.
2
u
200.
3
X - kwas pirogronowy, Y - C0 2 , Z
11
„. ___________
201.
„
ATP.
--------------------------
Glukoza przy niedoborze llenu
przekształca się
_____„__ _______ __ ~v_1~,vas_11_t_leJ<_o_\\fL~·e1:_r1~I1.!:'.1c:i.'.~:.._________
u ___
u
1 p. za poprawne wpisanie 1 zwi'./..zJ:~---------1 p. za
poprawną odpowiedź.
---------------------------
Numer zadania
Liczba punl(tów
Pnydział
Proponowana odpowiedź Nozdrza zewnętrzne, nozdrza wewnętrzne, jama nosowa, gardziel, krtat'l, tchawica,
202.
•J
punktów
1 p. za poprawnp odpowiedz.
Numer zadania
Liczba punktl>w
208.
4
/
1
1--2_0_3_.__ _ _ _ _ _ _N~P~·-:~p_r_ze_c_l_u_l_ra_l_,<)_,_v_o_cl,_y_i_w_yLs_,y..:.c_h_a_n_i_e1..:.n;:...____1__u_ _..::.l--'p-'._z-'-a poprawn'ł_<)_c!powiedz. 1
205.
3
1. 2. 3. 4-. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
acetylo-CoA, CoA, cytrynian, NAD', NADH, C0 2 ,
punkt(nv
'J
I p. za poprawny opis l płuca.
u
l p. za poprawrn1 odpowied1„
()
l p. za poprawn<)
pęcherzyków płucnych. Płuca
D.
le
występują
rakterystyczną
_\VjJ~1Jde_1i'.
_
u gadów. Cech•) chajest pojawienie się _ _ _
Np.:
209.
Żaba nic ma żeber, rnchy klatki piersiowej s:1
NAD', NADH, C0 2 ,
ograniczone. Podnoszenie i opadanie dna jamy gębowej umożliwia wllaczanic powietrza cło płuc
związek czterowęgłowy,
~':!.1.~~1_9~_ 1 :.I.t:c:L .
szczawiooclnn. u
1 p. za 2 poprawne przyporz:1dkowania.
C-5.
210.
Np.: u
Płuca
„
_________ · - - - - - - - - - - - - · ·
gadów maj<1
odpowiedź.
większ<) powierzchnię
,_____,______ .„„_„"".ymi'11~u~~o_wcj:._ ________________ -·--------------·----------
D-2.
1------l------·
211.
2
pęchcrz}'ki płucne
120
Przydział
Płuca le występuj•) u pinów. Cechą charakleryslycz11') jest małe pofałdowanie. Płuca le występuj•/ u ptaków. Cech'I charakterystycz1w jest obecność: worków powietrznych. Plucn le występuj<) U ssaków. Cech<) charakterystyczrn1 jest występowanie
uzupełnienia.
Il-4.
206.
A.
c.
1 p. za 1· poprawne
związek pięciowvglowy,
A-3.
2
o
Proponowana odpowiedź
B.
oskrzela, oskrzeliki, pęcherzyki płucne.____ ·----------··---·-----......:..J.
204.
377
Model odpowiedzi. Działanie narz•)clów w organizmach
376
u
o
::r: 100
r;, I] pyllwwlca
IJ :1tnpowe
wspólrzędnych.
/ / k r e w tętnicza
bil
2
1 p. za poprawne oznaczenie
m
l p. za poprawny wykres.
'l.:tpałt·nh•
r.kóry
rJ
a.~lllla o~krzt•lowa
1 p. za poprawnie wykonany diagram. 1 p. za poprawne obliczenia.
Cl alergiczny nlcl.}'t nw;a
•
E
I,.'{
poku.ywlw 1.drowi
..§. 80
"' 60 ·2
21 + 12 +5 + 5 + 5 = 1J.S%
:~"' 40
100 - 11·8 = 52%
·a
52 %.
-------------·---··-··-··-------·--·-··-----i
20
207.
2
212.
Noc: u Następuje zmniejszenie stężenia C02 w komórce, kondensacja glukozy w skrobię, maleje turgor, zmniejsza się objętość komórek szparkowych, co powoduje zamykanie szparki. Dziet'l: u Następuje zwiększenie stężenia C02 w komórce, zwiększenie glukozy w komórce, wzrasta turgor, zwiększa się objętość komórek szparkowych, co powoduje
„ - . - - - - _ _ _ _ _ _ _ _ __<>lwie111_1~
3
o
u
1 p. za poprawny opis mechanizmu zamykania.
')
')
1 p. za poprawny opis mechanizmu otwierania.
JO.
()
·1--~--'--,----i---i---i----;·
20
:lO
szparki. _____________ -·-----···- ______ .„.„„
1_111.~ilh, . mi11
50
60
70 wiek
l p. za poprawnie oznaczone osie współrzędnych. 1 p. za poprawnie dobrane jednostki. l p. za poprawnie wykonane wykresy.
li~
·wm llll 1
Numer
Proponowana odpowiedź
Liczba
Przydział punkt<>w
Numer
Liczba punktów
22l.
2
-7~,~~~tia _ -~~~~~~~ _---------------------------------------- _-----------------.:~ l p. za l logiczny argument.
Np.:
2
21;1.
Dym papierosowy zawiera zwi;1zki smołowe oraz rakotwórcze, które dostaj<) sic; do organizmu. \'V'prowadzamy mniej tlenu do organizmu _tl(:'nje,;t z111~es~_
u
u
Nast<)pi zaburzenie mechanizmu wdechu
i_'\'Y'łe(:'llL_l._
a)
2
2l6.
Kobiety
/
•J
l p. za poprawną odpowiedź.
pracownicy umysłowi.
j.......----1---··----
układ krwionośny
2
Krew odtlenowana
odpowiedź
płynie
naczyniami:
3
tętniq
2
u
1. - D, B. 2. - F, A.
•_)
1------I-----
-~---E_,C~-------------- _________ - - - - - - - 4 220.
3
Krwiobieg duży rozpoczyna wychodz<1ca z leu wej komory aorta, która rozgalęzia si<; na glówne tc;tnice docieraj<)Ce do poszczególnych narządów.
Krew z żoh1dka, śledziony, jelit i trzustki jest odprowadzana układem wrotnym do w<1troby (po oczyszczeniu z substancji toksycznych i „nadwyżek" pokarmowych), następnie dostaje sic; do żyły glównej dolnej. Krew z górnych części ciała zbierana jest żyla mi głównymi g(irnymi. Krwiobieg kmiczy się w prawym przedsionku. Zadaniem du·i.cgo obiegu jest zaopatrywanie tkanek w krew bogat<) w tlen i składniki odżywcze.
u
1 p. za
Zastawka trójdzielna wystc;puje między przedsionkiem prawym i prnW<) komoq serca. Zastawka pólksic;życowata oddziela naczynia od komór. Zastawka dwudzielna występuje między przedsionkiem lewym i lewą komon) serca. Zastawki uniemożliwiają cofanie się krwi w sercu.
(_)
1 p. za poprawne podanie lokalizacji zastawek. 1 p. za poprawne podanie funkcji.
Transportuje gazy (tlen, dwutlenek wmla). Rozprowadza składniki pokarmowe. Uczestniczy w obronie organizmu (rola immunologiczna). Przenosi związki niepotrzebne i szkodliwe. poprawną odpowiedź.
---------------------------1---~-~-C~---~------I
(J
- - -----··-- ... ------------------------------------
yh._i_c_i1~~ żylq c7:CZ<)_~ł<'.l':'!.'. żytą_.c:_:::_1:'l_~~~'1.'!_________!_naczynia. ------------'-' 219.
c.
u
-------------------------------------------------~
218.
1 p. za poprawn<) odpowiedź.
,
----·----- ----------2
Proponowana
(_)
u
życi()_"'.'Lie120
Liczba punktów
1 p. za poprawne podanie 1 cechy przystosowującej.
u
Wzrost człowieka ma wpływ na pojemność
Krążenie
punktów
()
Np.: u Rurki sitowe - perforowane ściany poprzeczne, brak j<1dra (obecne w komórce przyrurkowej). •J Naczynia - redukcja ścian poprzecznych, celulozowe wz1nocnienia._________ Np.:
•J
•J
Przydział
Proponowana odpowiedź
1J
Il_)_ _fl!IS)'E':X1:'.1 i ::::J>f_'l(:'_'l_'vłli(:'y_t~'.1:'._y:'ll)~vi:_ ____ _ 217.
222.
_ --------------------------
Np. ćwiczenia polegaj<)Ce na dmuchaniu bałonów, ewentuałnie_inne Ć_\vic;cc1_l_ia o_,klecho\'/e. __ _
215.
Numer zadania
379
Model oclpowiedzL Działanie narz:1dów w organizmach
378
u
'.J
czyniach - występuje t_1_k_rę.:..:'g"-'o_,_vc__·ó_w---'('--ry,_l_J,_s_s<_1l_<ó_w-'-).
4
Tkanki przewodzące. Naczynia (transport wody).
l p. za opisanie drogi krwi uwzględnienia krążenia
(_) Układ krwionośny otwarty - krew wylewa się do przestrzeni ciała - występuje u stawonogów (much, paj<1ków), mięczaków (ślimaków). ') Układ krwionośny zamknięty - krew kniży w na-
l p. za poprawne podanie różnicy.
1 p. za poprawne podanie przykładów organizmów.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _,
o
1 p. za poprawrn) odpowiedź.
U
1 p. za poprawne podanie 2 form transportu gazów oddechowych.
i.::..----1-----I Sita (transport asymilatów).
wrotnego. J p. za opisanie drogi krwi, z uwzględnieniem lmiżenia wrolnego. 1 p. za poprawne podanie
2
znaczenia.
Hemoglobina + tlen oksyhemoglobina. Hemoglobina -1- dwutlenek węgla - karbaminohemoglobina. Osocze + dwutlenek w9gla - wodoroweglan. (W niewielkim stopniu tlen i dwutlenek węgla
_w__pos~;i_ci_1~()7:J>.-':'S_"(:'1~1_i_:)_'_" ()S()_czuJ ________ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
c. 229.
2
Limfocyty B. Reakcja humoralna to reakcja układu odpornościowego, w której uczestniczą przeciwciała.
u
1 p. za poprawne podanie rodzaju limfocytu. u 1 p. za wyjaśnienie istoty reak__ _9._i humoral.11.:'L_ ________ _
380
Numer zadania
Biologia. Matura
Licz)? a punktów
Przydział
Proponowana odpowiedź
punktów
-----1-----1-----------------------------·------
230.
Jest to proces krzepnięcia krwi.
- - - - -u
231.
u u
u
1 p. za poprawną,ocłpowiecłz.
·--------- - - - - - - - - - - 7 - -
erytrocyty, trombocyty, leul
<_)
1 p. za poprawną odpowiedź.
2
1-----•-----
Wydalanie Numer zadania
układ
Proponowana
Proces polega na wi<1zaniu się przeciwciał
1 p. za poprawne wyjaśnienie procesu. l p. za poprawne podanie dawcy i biorcy.
2tJ4.
2
') u
2
()
_~--l_E:~~ popr:i_wn~-_'.2.~lpowiedz.
u
l p. za jedno poprawne uzasadnienie.
U
u
l p. za poprawną odpowiedz. u Czy transport pionowy występuje u roślin? () Czy roślina pobiera wodę poprzez korzenie i transportuje j•1 do kwiatów i liści? 1-----1-----l-------''---'-_;_:_----------1-------------------; ~.:
Krew jesl potrzebna cło funkcjonowania organizmu - nie można jej wytworzyć szlucznie,
u
Praca serca jest regulowana poprzez układ ncrwowy i hormonalny. (idy mamy kłopoty i przeży wamy stres, dochodzi cło zaburzenia pracy serca.
<)
1 p. za poprawną odpowiedz.
1 p. za poprawn:1 odpowiedz.
Z włosowatych naczy11 krwionośnych płyn tkankowy przenika do naczy1\ limfatycznych (stanowi limfę). Naczynia limfatyczne łączą się np. w przewód piersiowy, klóry uchodzi do żyły podobojczykowej układu krwionośnego. Limfa dociera cło
u
24·7.
2
21·1.
2
Osoby chore na serce lub otyłe już maj') upośledzoną pracę serca, a zachorowanie na grypę w ich przypadku może być zabójcze. Należy się zabezpieczyć: przed gryp•), aby nic
________________________r_x_zyko~vać 7:r0.'.'.'~-----
____ _
Protoncfridia mają poslać: kanalików olwieraj•1cych się na zewnątrz ciała. Wewnęlrzny ich koniec jcsl ślepo zamknięty solenocylami lub komórlG) płomykową. Melancfridia lo kanaliki, klóre ot wieraj:1 się do wewn:1lrz jamy celomatycznej i na zewn')trz ciała otworem wydalniczym. Prolonefridia - plazi1\cc.
248.
l - Cewka moczowa.
Np.: u nerka. 'J skóra (gruczoły polowe), u ___ płuca.
249.
... usuwanie ... ... powstałych ... ... komórkach, ,_ ... ko11cowych ...
~-·____ __I_ _____ l'Jaczynie musi111_ic_ćba1:~l7:()_cie11i_utlcic_:ś~i:u1ld.
')
1 p. za jeden poprawny argun1cnl.
u
_LI~· zap()_1)r'_l'\'r1:1 (>dp<>v;~cclź.
l p. za poprawne podanie składnika.
()
u
_ l_E:~~l)('l'ra_'-"nC! \vyja_~1ic:1ie. l p. za poprawne podanie ról.nicy. l p. za poprawne przykłady.
----~-------~------
u
2 - l'i;cherz moczowy. :J - Moczowód. '1· - Nerka.
1 p. za poprawrni odpowiedz.
,______________ ~~ejsc, gc_l:'.i~ll_~".__~cier~i:_~:v_:_ _________ _
Jll~lCZ~~~~'i~~.~-~c:_~--~~}~l~~.:- _____ _
------ - - - - - · - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
'------•----L-__:_-'-----'-----------''---'-----1--------210.
resorpcji ulega glukoza. Jest w moczu pierwotnym, a nic ma jej
<)
1_________________ c_> ___ ~_c:_La1~(!f1~i~lia =J~1:~~_!_(!11_ic:_c~------------ _ _ _____________ _ 246. 2 u Reguluje ilość i stałość płynów w organi7,- •) 1 p. za poprawne podanie inie. 1 funkcji. •J Usuwa szkodliwe produkty przemiany 111alcrii.
zawsze musi pochodzić od człowicl~----- - - - - - - - - - - - - - - - - - - !
239.
Całkowitej
W
o
238.
kowanic cło jednej struktury.
___3_11_·3_.___________ 1_'_1:agnienie.
2'1·5.
Niedobór erylrocytów spowoduje niecłollenicnie organizmu, osłabienie, anemię. Niedobór leukocytów spowoduje zmniejszenie odporności organizmu, mogą pojawić się różne schorzenia.
punkt<'>w
'l·. -C. --·------ ----~----„ --- --1--------__.__,,D. __
·----"------------------------ ----------------------<
237.
Przydział
3. -A.
,__2_3_5_.__1_ _ _ _ _1__M_io--'g~•l_o_b_il_u_1.________________ ~---~!_'_:_Za po1:i_rawną~~Jowieclź. 2
odpowiedź
1-------1------1--------------------------------------- ----------------------------------·-24-2. 1· 1. - B. ') I p. za poprawne przyporz,1d-
2. - E.
,__2_3_tJ_.. _._,, _____1 A; lewego przedsionka serc_a_._____
236.
381
wydalniczy
Liczba punkt<)w
------- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - !
__ 23_2_._--J-----I Leukocyt (limfocyt) - niszczy bakterie. 1
233.
Model oclpowicclzi. Działanie narz:iclów w organizmach
251.
2
2 elcmcnlów.
l p. za poprawn:i
'>
1 p. za poprawnQ odpowiedź.
·) ____l_I>._;<:ap(>prawn:i odpo,.,.ieclź: _ •J
czajqcy się w wodzici u organiz1nów h~dowych
1_>
1_,11~111,
'~Ji,
odpowiedź.
')
Amoniak. Jest lo zwh1zek bardzo szkodliwy, lalwo rozpuszszybko doprowadziłby do zatrucia (oszczędność _ ~vody, wysokie s1ę;'.e11icanrnniaku).
--------- ----------------
I p. za poprawne podanie
l p. za poprawne podanie produktu. l p. za poprawne uzasadnienie.
,ljl
Model odpowiedzi. Działanie narz:1clów w organizmach
382
Proponowana odpowiedź
Numer zadania 252.
Przydział
I p. za poprawne podanie 2 czynników„/ 1 p. za poprawne wyjaśnienie,
Zależy od: u ilości
2
wypitych płynów, tcmpcrntury otoczenia, wykonywanej pracy.
o •)
punktów
•)
Np.: u Gdy pijemy dużo herbaty, aby się rozgrzać w chłodny dziet\, wydalamy dużo rozdet1czonego 1nocz.u. u Jeśli dużo pijemy, a jest gonico, intensywnie się pocimy, przez co zmniejsza sii; ilość
Numer zadania
Liczba punktów
Przydział punkttłw
Proponowana odpowiedź Filtracja -
przesączanie
substancji z naczy11 torebki Baumana. Resorpcja - wchłanianie zwrotne polegaj:ice na usuwaniu substancji z moczu pierwotnego do naczyń krwionośnych olaczaj:1cych kanalik. Sekrecja - przechodzenie substancji z krwi naczyt\
259.
włosowatych
do
fJ
l p. za poprawn:i oclpowiedi„
()
1 p. za
<)
1 p. za poprawne opisanie i wyskalowanie osi. 1 p. za poprawne naniesienie danych.
()
1 p. za poprawn:i
światła
1 - - - - - t - - - - - · - _()~'l(;.;(~!~<:=x_ch l~~1_<1lik do komórek kanalikowych.
260. 1 B. ------ - - - - - ·----261.
2
.c u 40
"'
!:J :.::: 30·
moczu.
poprawną odt~owiedź.
-~---
;::
·u
B20
253.
Q)
•) Np.: a) Pora dnia - rano mocz jest ciemniejszy niż w ci:)gu dnia, kiedy dostarczamy organizmowi płyny. b) Sposób odżywiania - przy diecie zawierającej mii;so mocz ma barwę ciemniejsz:). c) Temperatura otoczenia - gdy jest wysoka, wówczas pocimy się i moc-.u jest zdecydowanie mniej st:1d jest ciemniejszy. cl) Ilość wypitej wody - dużo wody zwii;ksza ilość moo.u i jest on jaśniejszy. e) Stan zdrowia - osoba chora z wysoką temperatur:) ma ciemniejszy mocz. Pocąc
25iJ..
_. 255.
2
_si2_traci_:t:h:.:~1.z._'.._(~l.:.:..::~.1..: ______
„ ______„ ••
Ili
pozakomórkowe
O wewnątrzkomórkowe ·-------------------' Istnieje bezpośredni kontakt z bakteriami. Bakterie szybko doslajt) się do dróg moczowych i nerek, powoduj:ic ich stany zapalne oraz uszkodzenia. To może zaburzyć lub !-'----!-----
2
--------·-·--I---------------·---------...,.., u
J\ -- 3.
:g- 10"
1 p. za poprawne wybranie i opisanie 1 przykładu.
_<_miemożliwić pracę nerek. ~~~~-1-~~~~~~~-l O 1 p. za poprawne podanie Wysoka temperatura otoczenia, ,J,„.s„_t,_1__·c,:cs:co~w~a~.________„_____________{_____ lczynnika. - - - ' ---
„ . L____
wysoka tempe7tura otoczenia receptor w skórze (A)
B- 'L
t
C-2. D - l. 256. 257.
258.
gruczoł
2, 5, 3, 4„ 6, l. ------···~···-
--------
ośrodek ----~-----------------· ----~--~-----
ADH stymuluje wzrost resorpcji wody w kanalikach, clzii;ki czemu zmniejsza się objętość moczu i wzrasta jego zagi;szczenie. Ostatecznie zwii;ksza ~ięob)
•)
nadmiarn niepotrzebnych substancji. bltmę dializacyjn:1. . _. ··---- __ . ________ _ __
t
polowy
polowy w podwzgórzu (B)
t
cieplejsza krew
t
stres
usuwaniu,
.
odpowiedź.
()
1 p. za
poprawną odpowiedź.
384
Model odpowiedzi. Działanie narządów w organizmach
Regula~ja procesów - układ nerwowy, hormonalny i narządy zmysłów·
Liczba punktów
)j
Numer ,qczba Proponowana odpowiedź Przydział punktów zadania punktów · ' ,. ' - - - - . . . ! - - - - - 1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1 - - - - - - - - - /_ _ _--''--' <) .265. 3 l. Somatyczny. 2. Autonomiczny. 3. Ośrodkow . ----1 W synapsach chemicznych cząsteczki przekaź- u nika uwalniane są z błony presyna12!:Jlcz!.!.9 do przestrzeni §Jlnaptyczncj. Przekaźnik hiczy się ze specjalnymi receptorami w błonic postsy_: naplycznej, wywoluj;)c ci;ig reakcji chemicznych prowadzących do depolaryzacji neuronu. Ten typ synaps ma budowę asymetryczna ,_____ ,_____ , i przewodzi jgflnokierunkowo.
266.
267.
2
2
Np.: a) Gastryna - wzmaga wydzielanie pepsynogenu. b) Cholecystokinina - pobudza trzustki; do ".')'dziclania soku trzustkowcg~----
1_ _ _ _ _ 1_ _ _ _ _ 1_ _ _
o
3
2
l p. za podanie 3-5 porawnycl{ 2 p. za wszystkie porawne · podkreślenia.
2
u
1 p. za poprawne wymienieni 1 hormonu i podanie jego
1
1----- ______ 3
() Odbiera informacje ze środowiska i wewni;trznego. _ _ _ __,__ _ _ _ ,~~~prac'<_nar'.':'!~.l_o_·,_v_._______ ,_______________......;. 1
przesuwanie czi;ści rośliny (liści, u w stronę światła. U Woda - wzrost korzenia w kierunku wody. o Związki mineralne - wzrost w kierunku, _, _____,___gdzie znajduJ2 sii; związki mineralne. u
Światło
271.
272.
2
2
A-4.
u
D
B
l P· za poprawne podanie par. 1 P· za wyjaśnienie.
u
1 p. za poprawne wyjaśnienie.
'>
1 p. za poprawne przykłady 2 narządów, w których
zbudowane z martwych komórek, nic 1~1'1)-'1 'J0'1ł<91\~_>:e1\ 1~~\V~~y_c~: __________ _ s;)
Eksteroreceptory występuj•) np. w oku, skórze. Interoreceptory występuj;! np. w jelitach (wisceroreceptory), naczyniach krwionośnych (angioreceptory).
wysti;pują
u
eksteroreceptory.
1 p. za poprawne przykłady 2 narządów, w których występuj;!
interoreceptory.
l p. za poprawny przykład na-
rz•1du, w którym wysti;puj•1
279.
l
.„·-----···-------„ - - - - - - - · - - -
_
_i_i!_l_li;ro~:i;-~JJ_l_c>!:L __
Adrenalina
-------
- - - - - - - - - _____________ : _________________________________ ~J____!_J.>_:_~.'.1_l_l_()IJ_J~aw~1.'l...<'.'.łpowiedź.
280. l l. Ciało migdałowate. (.J l -----p. za poprawną odpowiedź. r:-----l------l:__ IS'.ii:;i_wzr()_l~~':_.__ _____________ ------------ _______ _ 2
A - neuron czuciowy - przekazuje impuls od receptora do ośrodkowego układu nerwowego. B - neuron ruchowy - przekazuje impuls od _()Śrocl!weg()do efc_kt~ira.
2
Trzustka produkuje hormony (insulinę, glukagon), które uwalnia do krwi (funkcje wew-
l odruchu.
nątrzwydzielnicze).
Produkuje także enzymy (lipazę, trypsynę, amylazę). ktc\re jako sok trzustkowy przewodem dostaj•) się do dwunastnicy - (funkcje ZC\\'_11') [1·7'.wyclziel11icze).
c
'J U
wyjaśnic-
i bardziej wnikli':"._i_c:._________ _
B- 6.
F- 5. 273.
E
C-3. D-2. E- l.
I p. za wyszczególnienie l hormonu.
jednocześnie eksteroreceptory
u
Warunkowe - nabyte, niedziedziczne, ') ciągle nowe, zanikają. •> Bezwarunkowe - wrodzone, dziedziczne, ·-·- majj_i;_talc łuki, nic _?:anikaj9_._ __________ __
A
Pary: węch- smak; wzrok_ słuch Wspomagaj;) swoje działanie, informacja
r:--:----1------- ... ---
łodygi)
punktów
Adaptacja oka - przystosowanie oka do l p. za l poprawne aktualnego oświetlenia. nic. Akomodacja oka - przystosowanie oka do widzenia przedmiotów odległych i bliskich. Polega na zmianie ogniskowej oka w zależności od odległości od ogl;)dancgo _l~~"cl111i_c>t,_L_I. ____________________________ _
Eksteroreceptory i interoreceptory znajduj') siv w uchu, eksteroreceptorem jest narząd słuchu, a interoreceptorem narz•)d równowagi. u
u
3
•)
\Xlłosy i paznokcie to rogowy wytwór naskór-
ka,
funkcji. „„ - - - · - - - - - - - - - - - - - . . , . , .
Przydział
-- --- --- -------·--·--
__•_1_cłrt.:nilli1~a'._
1-----1----··---- -------~-~.'iC:0!_1_'1_j_~t_:".?._crzc:j
zewnętrznego
. 270.
u
-~------
hormon wzrostu GH. insulina.
~L u
podkreśleil.
,_ _ _ _ ,_____,hormonu tyreotropin_~·----------!---------·-------,-
269.
a) b)
1 - - - - - ----·----
Wzrost stężenia hormonu tarczycy spowoduje przyspieszenie metabolizmu komórkowego oraz wstrzymanie przez przysadkę wydzielania
268.
Proponowana odpowiedź -------- -
27'1„
385
()
.
)
1 p. za poprawny opis funkcji dla 1 typu komórki nerwowej.
1 p. za poprawny opis funkcji wydzielania wewnętrznego. l p. za poprawny opis funkcji wydzielania zewnętrznego.
')
'Iii''li
!_.
•· •.
~11
386
Numer zadania
Liczba punkt·
283.
2
Test sprawdzający
Proponowana odpowiedź
-----~----·---------
2
l. 2. 3. 4.
u
Lzy.
l p. za 2 poprawne
Ślina.
przykłady.
/
Mleko.
Numer zadania
Dalekowzroczność,
soczewka
wypukła.
'J
J p. ;o.a określenie wady wzroku. I p. za poprawne wskazanie soczewki.
2
•.)
'J
(.)
Adrenalina - rdzei1 nadnerczy - powodu- u je wzrost ciśnienia krwi, tempa oddechu, bida serca, pozion1u cukru we krwi. Somatotropina - przedni płat przysadki mózgowej, pobudza wzrost i podziały komórek, rozrost kości, syntezi; białek. Tyroksyna - tarczyca - pobudza tempo przemiany materii; niedoczynność wywołuje np. kretynizm. Progesteron - jajniki - kontrola przebiegu ci<17.y; niedobór powoduje zabu-
I p. za poprawne uzupełnienie tabeli informacjami dotycz
Np.: a) Uczei1 - powinien wypoczywać czynnie na świeżym powietrzu, ponieważ du'l.o czasu spędza, siedz<)C w szkole. Pracownik - powinien czas wolny spędzać b) czynnie, np. jeździć na rowerze, grać w tenisa. c) Sportowiec - w zależności od rodzaju uprawianego sportu - powinien czas spądzać na spacerze, leż<)C i czytaj<)C, mógłby
293.
2
289.
2
2-..!._p.
o
Z'1_Q5!P_!"
1 p. za poprawną odpowiedź.
o
1 p. za poprawne podanie dla a oraz b.
narządów
wątroba.
1 p. za poprawną odpowiedź. wydech nie doprowadza do zapad- o zostaje w nich l)_()\_\'~ctrz(!_~'1l(!fii:li'.1~e (qoo cm'D_·__________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ płuc, ponieważ
1
Krew dostarcza każdej komórce organizmu llen, pokarm. Odprowadza substancje szkodliwe, bierze udział w termoregulacji. Wykonuje czynności, bez których organizm nie mógłby funkcjonować.
l p. za poprawne podanie propozycji wraz z argumcn- · tacj<).
o
1 p. za poprawrni
<)
1 p. za
Szkielet tworzy np. puszkę kostn<1 dla delikatnego O
odpowiedź.
poprawną od[>owiedź.
1 p. za poprawną odp·:iwiedź.
_________ ·''-~"g_t: lub „~~_".tow<'.nie" z żeber v.::o__k__ó_ł,_p-'-lt_tc_··--·I----------------298.
Ślinianka produkuje ślinę, która zawiera 1 p. za poprawrn1 odpowiedź. ___ - - - - - · amyla~ilinov:
2
u
Np. w czasie pracy nie pojawia sir; uczucie nie jesteśmy rozdrażnieni i źli,
1 p. za 1 poprawne argument.
zmęczenia,
~Jkaz~~wię~_~sz=ą,-=c~ie~r-~p~li~w~o~ś~ć~··--------l----------------I 300.
Opada przepona, klatka piersiowa podnosi sii;
D
1 p. za poprawną odpowiedź.
1-------1-----liro!szerza,plucazwiększająswc_Jj~~ę_to_ś_·ć_„__ ________________
1
u
Np. n>;ucamy piłką i wydajemy psu komendę „aport". Po każdej próbie przyniesienia piłki nagradzamy psa, glaszcz<)C go. Próby powt at7.amy kilkakrotnie. Po wykonaniu kilkunastu prób pies przynosi piłkę na każdq komendę
rJ
Np. pedagog szkolny, psycholog, poradnia
1 p. za poprawny wybór schematów
b~) ___N_e_'r_·ł_
299.
Przyjmowanie narkotyków powoduje np. zaburzenia koncentracji, nadpobudliwość, zaburzenia widzenia.
szl~!l1.<~:\vy<,:h()'~1w<.'7:a:___ _
o
Najgłębszy
297. <.)
punktów
_ _ _ _ _ _________ 1 1
295.
1 p. za poprawrn1 odpowiedź."
301.
W jamie nosowej powietrze jest oczyszczane,
___·_________c_>grzewane, nawilża:1e i odczuwamyj(!g_c_>_:0Pach.
302.
Ośrodek oddechowy znajduje sii; w rdzeniu
o
1 p. za poprawrn1
1
odpowiedź.
!-------------------!
o
1 p. za poprawm1 odpowiedź.
p1:zecllt1;.c~1y_11~_1110-_g~t: _____________ ··--- - - - - - - · · - - - - - - - - - - - · -
u
I p. za poprawne przedstawienie doświadczenia. I j). za podanie informacji o kilkakrotnym powtarzaniu prób.
-~!~~ P-~~:t_'~~
290.
Np.: a) )elito cienkie,
nir;cia sir;
__ __1.1.P:lś__ć_na krn_i~ert n:iuzy_~l'_{}_\'/_"_~ll__(!L___ ------------------------!
288.
Schematy B i C. Depolaryzacja błony i powstanie potencjału G.ynnościowego zachodzi, gdy
l p. za poprawrn1 odpowiedź.
Narz<1dy zmysłów odbierają bodźce ze środo
3
Pnyclział
oclpowicclź
2'.':ll1'1.'ll_()\'/'1'1ie1Jr"fcC"._VOdnic_~.'~..1''1!:'~~;~uje ofi
294.
\Vi_s~_L1Ian0t11~1p~_o __ ;'.<1grcl_Ż_PniLt_:_
287.
Proponowana
Kurara blokuje przewodnictwo synaptyczne.
292.
-·------·-· ____________ 17~nh:..Eł:i_dno,~<::i.:._ _____________ -------------------'----!
286.
"'"·--------·-~-------------------------,-------------------
-----·-·----· --·--- __ 'o'1~~i'.i!a_l::9_c!"~"-c_<.>..:~.ile co najmniejj>rogowej.
. -·----·--------··--···--·-- -------·- · · - · - · · - - · - - - - - - - - J
2
---
Liczba punktów
-------·--·---·----·------------~---------!-----------------!
291.
Żółć.
u
285.
387
Model odpowiedzi. Działanie narZ<)dów w organizmach
u
l p. za poprawm1 odpowiedź.
_______________ _
303.
... utlenianiu ... ... organicznych.
•.)
1 p. za poprawn<) odpowiedź.
„.energia,
-----··- ---··--· :::.1'}:.i?.:. ___________________ - - - - - - - - - - - - " - - - - - - - ! 304.
... prawej komorze serca ... ... w lewym przedsionku serca. ... wyprowadzaj<) ... ... z ...
()
1 p. za poprawną odpowiedź .
388
Model odpowiedzi. Działanie narz:1clów w organizmach
----~-----~-·---
Numer zadania
Liczba punktów
o
. 9
~6.
-------------------·--·----- ---------
Proponowana
3
305 ..
u
Przydział
odpowiedź
Oksyhemoglobina - hemoglobina przenosząca lłen w organizmie. Naczynia wie1\cowe - naczynia krwionoś
punktów
u
Elektrokardiogram - badanie
4 - młoteczek, 8 - nerw słuchowy,
u
---·-----------------..:.i
u
67135-
punktów
1 p. za każdy etap trawienia skrobi.
dwunastnica
strzemiączko, ślimak,
małżowina
uszna,
błona bębenkowa, kowadełko.
1 p. za poprawny opis
u
wania impulsu nerwowego. 1 p. za poprawny opis przebiegu impulsu nerwowego.
Zawiera dwie czr;ści: współczulną i przywspółczulną, które działają antagonistycznie w stosunku cło siebie. Działa niezależnie od woli człowieka.
Rogówka, soczewka, tęczówka, spojówka, siatkówka, ciało szkliste, twardówka,
')
l p. za poprawne podanie l cechy.
jelito cienkie
--------
·------·~---
316.
2
317. u
1
u
Jak zmienia sir; potencjał błony komórki nerwowej. W jakim czasie nastr;puje przepływ
------ _ __ j1~1pu!s_L~·---------
. ----------
·-
~-- ~-
u 1
J
o
ła11cuchy
maltaza
glukoza
- - - ---- - - - - --- ~- -----~
Barkowy - kulisty - ruchy obrotowe, wielokierunkowe. Kolanowy zawiasowy - zginanie, prostowanie. I:...okdcnvy - za\viaso\vy - zginanie, prostowanie w jednej płaszczyźnie (jedno-
Skrobia nic jest trawiona w żoh1dku, poniewa7. jest zbyt niskie pl-I dla działania enzymów
318.
')
l p. za poprawne podanie l zwi:17J~u.
•)
'>
I p. za poprawne uzupełnienie I wiersza tabeli.
J p. za poprawn
319.
2
A - grana - fotoliza wody. B - stroma (C0 2 ) - asymilacja węgła.
'; 'J
1 p. za poprawne podanie procesu A. I p. za poprawne podanie
------·---------~----· ··----"-·-··· --------~-----~- ________ E!'OC~~-~~}-~_:._ ___ ___ Ścisłe poh1czcnia s:i stałe, nieruchome,
~l)..!:~Prawm) ocłl.'.!::':vicdź.
--„.
„-··---------- __
')
I p. za poprawn:)
odpowiedź.
u
1 p. za poprawn•i
odpowiedź.
')
I p. za poprawne podanie 2 narz<1dów i funkcji.
_11J). _S_1:\\')'_'\'_('.Z,".~'.:C_<,'.'._ _ ·------ _____ -------
'J
322.
u
odpowiedź.
i-----i-----~~)'loEtr_c":'~Y<.:b... ______________________________________________ _
Funkcja budulcowa - tworz
--"3.::.1.::.3_._,_,______,_u_ _ C~------------------ ____ -·- _'_)__ __1_11.0".P_()E'.!lwną_':'~ Jowiecłź.
u
krótsze
A - alkohol etylowy. IL:::ł<,~~1~.. 1~1l<.:ł~~1\\'Y"
3
,____________ -~CZ)'_~~~vka. ·----------------·-----·-·
')
amylaza trzustkowa
skrobi+ maltoza
Impuls nerwowy powstaje, gdy bodziec o progowej sile pobudzi receptor (komórki; nerwową wrażłiW<) na działanie określonych
2
krótsze łmkuchy
skrobi+ maltoza
1 p. za 4 poprawne zapisy.,
D. 2
amylaza ślinowa
Z:!J).()E_l:
2 - kanał słuchowy,
,__3_1_1_._ ·1-----l~J. ochronną, mechaniczną, ~wcz:).
314.
Przydział
3
315.
jama ustna
bodźców).
312.
-------------------·-----------------------
nic.
Impuls nerwowy przebiega wzdłuż komórki i włókna, tzw. aksonu, dzięki zmianie przepuszczalności błony komórkowej, zmianie uło żenia jonów sodu i potasu oraz zmianie potencjału powierzchni błony komórki _ _ _ _ _ ,_nerwowej:_______________________________________._
310.
Proponowana odpowiedź
-----·--~--
opisujące
czynności bioełektr)'czne serca.
308.
1
Liczba punktów
ne serca.·
o
2
309.·
Numer zadania
-----
. l---=----1-C.=-----------------·--l-u___ l p.
307.
389
------------~
2
--A. -
a)
b) c) cl)
Jaina nosowa - ogrzev.rn, oczyszcza powietrze. Tchawica - transport powietrza. Oskrzela - transport powietrza. Płuca - }"'.}'ł11iana g~1zo~va_.__
!i~~1·· '!flW/!J
i
liMii!;' i'I ;il'''!llll!f!l''lll
390
Numer zadania
Biologia. Matura
Liczba punkt
Mezosom -
325.
326.
Proponowana
3
umożliwia
Przydział
odpowiedź
oddychanie
punkt
u
1J 1 p. za poprawne podanie Erytrocyty - transport tlenu. Trombocyty - uczestnicz<) w procesie 1 typu komórki z funkcj<). krzepniącia krwi. u Leukocyty - obrona organizmu przed in______ !~!(~i'.~_t:i)_i, _____________________ -- ----------- -------------!
2
Numer zadania
Liczba punkt
337.
2
Proponowana
Planujemy rM.ne G.ynności, w czasie któ1ych obliczarny ilość oddechów na minutę, np. bieg, wchodzenie po schodach, spacer, leżenie, siedzenie. Liczymy oddechy w ci:igu l min, a następnie obliczamy średni') na minut<; i mno:i.ymy przez
'J
2 p. za poprawn<) odpowied'l„
')
1 p. za popraWl1') odpowiedź.
338.
3
\X' orki przednie, worki tylne. Worki powietrzne umożliwiaj') ptakom „podwójne" oddychanie. Podczas wdechu część świeżego powietrza napełnia worki tylne, a pozostała cześć przechodzi przez płuca (tu następuje wymiana gazowa) po czym, jako powietrze „zużyte" napełnia worki przednie. Powietrze z worków tylnych przechodzi do płuc (wymiana gazowa). Powietrze z płuc i worków przednich
1. 2. 3.
ilość mint1~ ;v_ci<)B~l-
Powoduje p<;kanie naczy11
krwionośnych
i tzw.
____ ~ylew,J>:~1::1li'l.:_llj•1i::y_p1:~E11_i_i.;~~_:i_,__ ______________ -----------------1
331.
.„ciał komórek,
u
l p. za poprawn<) odpowiedź.
.„pofałdowana. „.zwi\'kszyć się„.
punktów
u
1 p. za 2 poprawne zestawienia.
u
1 p. za poprawne nazwanie worków. 1 p. za poprawne określenie roli worków. 1 p. za poprawne opisanie wdechu.
o u
----i--------------·i--~p_rz_.e_'(_lo~s~·t~•v~·e~s~·iię-.:d_:o:...::tc~·l~1a~w~1~·c~y~.-------ll---------------I 1___:::3'.l.9.c.:_·_ 1___:1c.__ 1 __:_A_gnozję można stw_ie__i_·c_lz__.ić_·_u__A_n_i._ _ _ _ _ _.1-'o--=-lJ.:Pc:...:·~~rawną odpowiedź.
3tJ.O.
330.
Przydział
1.- F.
328.
329.
odpowiedź
2. - P. 3. - F. 4„ - F.
u
•.>
327.
Model odpowiedzi. Rozmnażanie i rozwój organi 7,mów
2
c.
l p. za poprawne wskazanie wzorn zębów drapieżnika . U 1 p. za poprawne uzasadnienie ~----------·------ ·----------------„--·------------------w~ry,_ll_)o_r_u_._ _ _ _ _ _ _ _.___
Jest to zwierzę drapieżne, ponieważ posiada kły sluż:)cc do rozrywania pokarmu.
u
„.narz<)dów. ______________ .. ____ :::"~o~l(a11~~1~erw~w_y11,'..i: ________________ 332.
Odruch warnnkowy - to sytuacja nowa dla
-----------------·------'-! >)
l p. za poprawn>) odpowiedź.
Rozmnażanie
i rozwój organizmów
--------- ___ -··---- p,;_•1,!1i_c_lJył:1(lziecJz~~':''na. ______________________ - - - - - - - - - - - • 333.
W czasie filtracji powstaje ok. l 80 I przes•iczu
<.>
l p. za poprawn<1 odpowied·l.
krwi gdyby nic było ponownego wchłaniania do krwi składników potr1."1mych w organizmie oraz wody, organizm bardzo szybko przestałby
335.
Układ
oddechowy i krwionośny współuczestniczą w dostarczaniu tlenu do organizmu ·-~do komórek.
u
Np.:
•J
·J
336.
rozrodczy ·-----,---------~----
____________________ funk~j_l1no~~'----------·------------·--------- -------------·---·----------! 334.
Układ
I p. za poprawn:) odpowiedź.
Numer zadania
Liczba punktów
l. - B.
2. - c. 3. - D. 'l.-A.
Proponowana odpowiedź
-~ _ _l___ _!Somórk:i jajow>) u plaków jest żółtko.
Przydział
o
punktów
1 p. za poprawną odpowiedź.
-~~-'---~-'-=--'----~-1--=--....::..r.~1:'.::'.Ł'.c'.'..'.'._'_~~~~
34·2.
2
•J
Zapłodnienie bez udziału wody jest charakte-
rystyczne dla roślin nasiennych. Polega ono na powstawaniu łagiewki pyłkowej, u która umożliwia dostanie się gamety męskiej
Zwierzęta zapadaj<) w sen zimowy ze względu na brak jedzenia•. np.roślin,owadów ...
Stawy:
- - - - - - - - - - - - - - ------------------
1 p. za poprawne podanie grupy roślinnej. ' 1 p. za poprawne wyjaśnienie.
do kon1{J1'ldjajo_wej, _____________________ - - - - - - - - - - - - - - - - 2
A. 13. C.
Bezplciowe - bez udziału gamet. Płciowe - z udziałem gamet. Podział - bezpłciowe.
D. _J'_:iczko\vanie :::
o
1 p. za 2 poprawne odpowiedzi.
~v_e_12_eta.t:rw __n_e·----·----'----------------·---
392
Biologia. Matura
Model odpowiedzi. Rozmnażanie i rozwój organizmów
393
------·-------- -----------------------------------Numer Liczba Przydział punkt6w Proponowana odpowiedź zadania punktów l-----1-----1·-----------------------1--------------------344. 3 1. Pochwa - kopulacja - prącie. 1 p. za poprawny przykład. 2. 3.
/
jajowód wędrówka komórek rozrodczych - nasieniowód. Jajnik - produkcja komórek rozrndc1.ych
Numer zadania 350.
Liczba punkt6w 3
u Łożysko prawdziwe ułatwia zaopatrzenie zarodka w tlen i substancje pokarmowe oraz usuwanie do krwiobiegu matki szkodliwych substancji przemiany materii. Bariera tkankowa w łożysku rzekomym utrudnia transport
l. 2.
Wytworzenie błon płodowych. Konsekwencja - stworzenie wodnego wiska dla rozwoju zarodka na lądzie.
351.
2
a)
stąd szansa
348.
349.
1 p. 1.a poprawn<) odpowiedź.
5
ich
1 p. za poprawną odpowiedź.
komórki z jednakową informacją genetyczrn).
-------------------!- .
Zygota - powstaje w wyniku połączenia komórki jajowej i plemnika, jest komórką
11
Bruzdkująca
zygota - powstaje bruzda, któ-
o
ra dzieli zygot\) na dwie komórki potomne.
c)
cl)
c)
1.
1 p. za poprawną odpowiedź.
Morula - grupa komórek przylegających do siebie, powstałych w wyniku bruzdkowania; wielkość moruli jest podobna do wielkości zygoty. Blastula - kolejne stadium w rozwoju zarodka, wewnątrz blastuli jest jama (pierwotna jama ciała) otoczona na zcw1wtrz komórkami. Gastrulacja - proces prowadz:icy do powstania dwuwarstwowego zarodka. Warstwa zewnętrzna nosi nazwę cktodcr-
-· __ _11~y,_'Var~~'\'a \_"!''."'~1<;tl'z_na(!1~t
1 p. za poprawne nazwanie wszystkich stadiów rozwoju zarodka. 1 p. za poprawny opis stadium.
()
punkt<'>w
p. za poprawne podanie
Opieka nwdyczna.
l zasady.
Właściwe odżywianie.
Owulacja, inaczej jajeczkowanie, to dojrzewanie komórki jajowej i wypadanie jej z jajnika do jajowodu (proces uwalniania dojrzalej komórki jajowej). Menstruacja (miesi:1czknwanie) - wydalenie z dróg rodnych kobiety krwi, śluzu i złuszczonej błony macicy, zachodz:1cc poci wpływem zmian hormonalnych,
•_)
l p. za poprawne wyjaśnienie
l
oogonia, oocyt 1 rzędu, oocyt Il rzędu, komórka jajowa,
2. 3. <1. 5. 6.
9. 10.
------------~----------------
353.
2
u
określenia.
')
--~---------~--
Np.: a) b) c)
l p. za 5 poprawnych oznaczcr'i.
wzrost bezpoclziałowy w okresie dzieci1\stwa, \~z~·ost bczpoclziałowy w pęcherzykowatej fazie cyklu miesi<)czkowego, I podział mejotyczny, l ciałko kierunkowe, Il podział mejotyczny, II ciałko kierunkowe.
7. 8.
diploidalną.
b)
2
~J:xcia ~ mniejsza.
o
Przydział
--
------- __________ \\')':'i_!<;pllj3c:c śrcd~'is~C() .'.2~30 _c~i,_ 352.
Z zapłodnionej komórki jajowej powstaje zygota. Zarodek z niej ukształtowany dzieli się we wstępnym etapie rozwoju, dając dwie niezależne grupy komórek, z których każda rozwija się w nowy organizm zawierający
a)
b)
środo
U ssaków jest większa szansa na pomyślne zau rozwoju zarodkowego, który przebiega w organizmie matki; rozwijające się w jajach zarodki ptaków są narai.one na działanie czynników środowiskowych, np. drapieżników,
----~---
Niestosowanie używek (niepalenie papierosów, niepicie alkoholu, kawy).
1 p. za poprawną odpowiedź.
ko1\czćnic
.
-- ---
3.
______ 1_____ 1.::s.::u:::b,;;,s.:cta"'n--'cji między mat~__i__!c.:Jł'--'o-'-d:::e::::mcc._ _ _ _ _ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - !
346.
-
Np.:
___._._ _ _ _ _ _ _ -=-l~ą_d_ro_.- - - - - - - - - - - - - - - - - - -----------------------------
345.
Proponowana odpowiedź
- - - - - ------ ·---·--------- -- -
2 p. za wszystkie poprawne oznaczenia.
----------------•)
Człowiek rozumny.
Konwalia majowa. Nerecznica samcza.
l p. za 2 poprawnie podane nazwy gatunkowt'.
1----1----~LI'..!~i.i~.i
3
U
Kosmówka -
Ze\~~t17.1~:~~~,;-IJ;:1:wa,-- ~-J____l______ ------------· p. za poprawne funkcji 1 błony.
ochrn11iaj:1ca cialo zarodka, uczestniczy w budowie łożyska.
wyjaśnienie
Omocznia - deponowane S<) w niej produkty metabolizmu zarodka; naczynia krwionośne omoczni ułatwiaj') wymianę gazow'). u Owodnia - otacza wypcłnion:) płynem ___ jamę o~vodr1i, w kt
355.
2
Np.:
A. B.
•)
Smak, barwa - zachęcają do spo'l.ywania. Duża powierzchnia, lekkość (elementy lotne) - u111()żli_wia)<)_t_l'ansporl.
(_)
I P- za poprawne podanie cech dla grupy A. l p. za poprawne podanie cech dla grupy.B.
·~·
lillllllll! . '''1 Wlłil
394
Biologia. Matura
zadania
Liczba punktbw
356.
2
NtUUCl'
Propono,vana
Przydział
odpowiedź
punkt6w
··---·--- ---·-·--. ---- - ------- -- --- -- ---- - - - - - - - - ---- -----------------j l. - E.
•J
l p. za 2 poprawn_e zestawienie.
Model odpowiedzi. Rozmnażanie i rozwój organizmów
Numer zadania
punl\:t
Liczba
370.
2
3. -A. '!..- 13.
357.
2
<)
•J
358. --------- -- ----
·--··---·------··-·-·-·-------·-·------·--
------------·--·-·-·------
l'rzeobra'l.enie niezupelnc - nic występuje d stadium poczwarki, osobnik dojrzaly podoimy do larwalnego. Przeobrażenie zupełne - występuje poczwarka, osobnik dojrzaly niepodobny do _ c)S(jl)l_I_il~al~11y1ali_1_eg:::_ ______________________ _
Po l p. za poprawne podanie l różnicy.
1'..c .. _________________ --··---·----------·-----·- _____ _'l__l_p. ZiJ..J?.':'.P.~'1_Wtu) oc!powied'l„
361. :J62.
___ ----··--·-··- -----·------·-----------·------- _':> __ _l_p,_z"_l'.'.'Pi:.'1.~.n') odpowiedi.. ····-·----------·-·------·--- _'}_ _ l l'.:.!'.'1..E'.>f>raWtu) 9_c!powicdź.
D. 2
2
364-.
odwłoku.
--·----·--·---·------1
Np.: l p. za poprawne podanie A. Dwujajowe: l różnicy. u powstają z zapłodnienia dwóch komórek jajowych; ') majq oddzielne owodnie. B. Jednojajowe: u powstają z zapłodnienia jednej komórki jajowej; u _111'1i'L~~r_c)l11'L'.'..''":'~'-1!.~'-·__________________________________________...,
A.
Wegetatywne
------ - - - - - - - -B.- · -Płciowe. ----366.
p. za 1 poprawn:) informację.
l. Uzupełnianie wody w kokonie.
2. Noszenie kokona na
363.
(bezpłciowe).
')
l p. za
poprawną odpowiedź.
··-----------1-------------:-i 1 p. za poprawną odpowiedź.
Zaplodnicnic, brnzdkowanic, gastrulacja,
____________ _l_~sl
367. Partenogeneza jest to rozwój osobników ______ ___ ________1:_1_'.!_
2
1. 2. 3.
Faza jądrowa - haploidalny. Picnność - dwupienny. Sposób od'l.ywiania - samożywny.
- -- __'l: __ _l_{(l;<_I_12l.'.iJ.~.'~11i_c...=J>_~c_i9':".C.·____ _
369.
_____ 1 1
')
Korzyść - urndzcnic zdrowego dziecka - 1i1ożliwość ratowania zdrowia, a nawet
'l.)'Ci'L ..
•J
373.
l p. za dowolny logiczny argu1ncnt.
_Q._________________________ _u__l-"ł'-J._z__.a_....p_o,_p_n_1w_n-"ą_o_c_,lp_o_w_ie_·d_ź_._ 1
Opis doświadczenia Np.: •) Cel doświadczenia - badanie wplywu temperatury na szybkość rozwoju kijanek ze skrzeku. •J Przyniesiony z rzeki skrzek trzeba podzielić na 4· równe części (tak, aby w każdej była laka sama ilość komórek jajowych). Wszystkie części umieszczamy w słoikach z jednakow') ilością wody zaczcrpnii;tej z rzeki. Jeden słoik umieszczamy w piwnicy o temp. 12"C, drugi w pokoju o temp. 18"C, trzeci w kuchni o temp. 23"C, a czwarty w lodówce, gdzie temp. wynosi 0°C. u Obserwujemy, w jakiej temperaturze naj1_ _ _ _ _1_____________\:r~zcśnicj pojawi:) się kijanki. 374.
2
2
~~
Miejsce urodzenia. Zwierzęta rodz,icc się środowisku naturalnym w otwartych przestrzeniach musząbyć sprawne zaraz po urodzeniu, gdyż są narażone na nicbezpiecze1\stwo ze strony drapici.ników oraz na działanie niekorzystnych czynników
O
Za poprawne podanie celu doświadczenia - 1 p.
u
Za poprawny opis przebiegu - 1 p.
doświadczenia
u
')
I p. za 2 poprawne zestawienia.
l p. za poprawną odpowiedź.
()
·----·---- ________ ----~cdojt3ało~~------------------------------•
I p. za poprawnq odpowiedź.
··---------·--· ···--···--·- -·---------1
u
Za poprawnie podane 3 cechy dla dzicwcz:it - l p. Za poprawnie podane 3 cechy dla chlopców - l p.
1
c--l}_7_2_._________
____ ---·-- _________, ')
- rozwój piersi, z1niana kształtu sylwetki, owlosienie łonowe i pod pachami.
Np.: u Młodzi ludzie nie osi:igni;li jeszcze tzw. dojrzałości społecznej i ich postępowanie może okazać się mało odpowiedzialne . u Młodzi ludzie nie pracuj'), nie S:) w stanie sami sii; utrzymać, a to świadczy o ich
... ·--·-----·----··--·-----1
c.
l)
Dzicwc:r.ęla
Chłopcy - mutacja głosu, zarost na twarzy, owłosienie pod pachami, zmiana ____________ ks7.:L_il.\l_Lt__s1l_we~_k_i.____________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ,
D.
360.
punktów
u
371.
359.
Przydział
Np.: u
I
2. - D.
Proponowana odpowiedź
--------- ------- ---·----------·-----------------1•----------------
l p. za poprawnie podatu) przyczynę.
•J
1 p. za poprawne uzasadnienie.
l - - - - - I - - - - - - - - i!:'.'..~owisko~y_c:l_~_!!J~0_l~i_
375.
Nic powinna się obawiać, ponieważ przebyta w dziecit\stwie różyczka pozostawila odporność na całe życic. Kobieta mimo
u
1 p. za poprawną odpowiedź.
l~'.'_lltak_~~~~-c:l~.':'l oso~'l..5'!!~1_tl_nie Z.'_1c:_!~~rujc. ___ -------···--··-··--,--------·
Biologia. Matura
Test
Model odpowiedzi. Rozmna'l.anic i rozwój organizmów
sprawdzają.cy
·----~----~---------------------------------
odpowiedź ___ _____,_______________________
Numer zadania .___ :~76.
,,
2
Przydział punkt<'>w
Proponowana
Liczba pµnktów
Niewielka ilość komórek jajowych wynika z ich dużych rozmiarów. Ponadto w macicy może rozwijać się ograniczona liczba
L
Numer zadania
Liczba punkll)w
383.
2
Proponowana odpowiedź
l.
1 p. za poprawne podanie 1 wyjaśnienia.
2.
Duża ilość plemników zwiększa szanse na
384.
377.
Jajniki. _ _ _,_____,__
o
378,
W naszym prawodawstwie za moment
----------------·-·-----------()
385.
·----------------u
l p. za
2
2
stanie 20 komórek jajowych, ponieważ w procesie mejozy (oogenezy) następuje nierówny podział cytoplazmy między komórki i powstają tzw. ciałka kierunkowe (polocyty) - 3 i jedna komórka jajowa, która zabiera całą cytoplazmę z komórki praplciowej, gdy dojrzewa. Z każdej komórki prapłciowej męskiej w wyniku mejozy (spermatogenezy i spermiogenezy) powstają '1· plemniki i dlatego z podziału 20 komórek u mężczyzn powstanie 80 Elemników.
380.
2
a) b) c)
Stanowi główny element komórki z jej podstawowymi składnikami. Obecność mitochondriów umożliwia ciąg ły dopływ energii potrzebnej do ruchu. Zawiera materia! genetyczny.
2
l - - - - - I - _________
382.
3
Wegetatywne: A, C, D.
U
b) c)
Plemnik - komórka rozrodcza męska - gameta. Bruzdkowanie - pierwszy etap w rozwoju zarodkowym organizmu. Poród - przyjście na świat osobnika
u
'J
I p. za wyjaśnienie wpływu 1~r()gC:~~er()_nL1
_1rn nia_cic:ę.__ _
I p. za 2 poprawne podanie dni i nazwy.
__________ _
__ _!
388.
l p. za poprawne wyjaśnienie dolycz:1ce komórki że11skiej. 1 p. za poprawne wyjaśnienie dolycz:1ce komórki męskiej.
11_'l'Z:
__ _ _ ___ __
___ _'J__JP:.?'..'.'P.
------~-
389.
Np. ochroirna (chroni przed wslrz:1sami), _______ . _________ _1_1_111g'l.Ji,"-i:1s\v()b_()~!J1x__ro_z,v_<\j._ _ _ ______ _ Lożysko produkuje hormony: progesteron i estrogeny, które maj;) wpływ na prawidłowy
l p. za poprawne podanie l_furi_l
1 p. za poprawmi odpowiedź.
PEZel~_eg_c:l<)~L_ _________ ··----------391.
o
1 p. za poprawne podanie 2 funkcji.
:392.
•J
u
2
Zapłodnienie.
Pol')czenic plemnib z komórk:i jajow:1. Akrosom (czubek główki plemnika) zawiera enzymy, które „rozpuszczają" błonę komórki jajowej i umożliwiają połączenie j:1dra plemnika ____________ _?:j_g~l1'C!_~~kon_1_ó_i:l<_iJ>1i<.>.\\l_~L___ __ _ _____ ..
3
I. 2.
3.
Pochwa, jajowód. a) pęcherzyk Graffa, ciałko żółte, b) endometrium. W jajowodzie.
')
<)
I p. za poprawne nazwanie procesu. l p. zn poprawny opis.
l p. za wybranie struktur.
u
l p. za wybranie określci1 dotycz:icych budowy wewnętrznej. I p. za wskazanie miejsca
•J
zapłodnienia.
l p. za poprawne przyporz:1dko-
_f'l_cl_()_\'.l__e:J~,I~':_ _______________________ ."'.'.'1!2~e_<:l_
a)
u
I p. za poprawne określenie dni.
3_8_6_._______!_ ___0a_cl~o'_va_r1_a i<:~l_prawid_!c>~J.~>lc:j_1_l_(]~..C:.:------ -~~--!_E._~;11~op_ra_wn;1 ()d[>_<_>y<_i_eclJ,._ 387. 2 a) Naj:1drza. ,J l p. za poprawne podanie _b) Pn1cie.
cQ ___\ł11:i_o_7~i_:',gach_ro~h1ycl_1_~
()
--------------- .!Y_-:::!5-:::28 :::_
nionej komórki jajowej w macicy Antykoncepcja postkoitalna nic dopuszcza do rozpoczęcia ciąży, środki poronne powoduj:) przerwanie ciąży, a lego za-
7, 20 komórek praplciowych kobiecych pow-
Między 17. a 2'1„ dniem.
I - 1-
poprawną odpowiedź.
l - - - - - + - - - - - ~1_1ia nasze jJrawodav0two ______ ----------------------379.
Niewłaściwe postępowanie kobiety cię-
··- _cics d'LEr;cyis.<:~'.1.!:'1p_!()_d11io11_C:g()_j_aj_a_._ ____________ _
1 p. za poprawną odpowiedź.
poczęcia uważa się zagnieżcl7.enie zapłod-
u
przykład.
Dochodzi do mutacji komórek rozrodczych pod wpływem promieniowania rentgenowskiego.
Progesteron powoduje wzrost śluzówki macicy, rozpulchnienie jej, przygotowuje ma-
2
zapłodnienie. Plemniki muszą pokonać dlu-
-----1---- ___g9 drogę zanim dotrą do komórki gjowcj_._
I p. za l
punktów
_'l,ar11_ej-:::.. J2.'l)_e1_1_i_c:_Ea_IJ.i.(!_r(J~Ó_"': _____ _
płodów.
o
Przydział
Np.:
----·--------·-. - - - - - -
u
397
A,C, E. 394-.
I p. za poprawne podanie l wyjaśnienia.
Np.: u
395.
--------- - - - - - - ·- ____ p()_~o~~'~H
l~'iiltftti"
1
a) b) c)
u
1 p. za p_oprawn:,1 odpowiedź.
')
I p. za poprawn;i odpowiedź.
')
l p. za poprawn;i odpowiedź.
szerokie biodra, brak zarostu na twarzy, w:1_skie b:1r)'·
8 chro1noso1nów. 2•1· chron1oso1ny.
16 chromosomów.
~-
Biologia. Matura
:398
399
Model odpowiedzi. Rozmnażanie i rozwój organizmów
·----------··----------------,------------Numer zadania
Liczba punktbw
396.
3
Przydział
Proponowana odpowiedź
punktbw
------------------------------- ------------------------1 l p. za poprawne przedstawienie rozwoju l gtyf)y zwierząt.
U zwierz:1t jajorodnych rozwój zarodkowy u występuje poza organizmem samicy a osobnik potomny wykluwa się z jaja. U zwierz:it jajo'l.yworodnych rozwój zarodkowy odbywa się w jaju, które przechowywane jest w narządach rozrodczych samicy. Samica rodzi potomka. U zwierz:)t 'l.yworodnych rozwój zachodzi w organizmie samicy i kot1czy się porodem. \V czasie rozwoju plód wykorzystuje substancje pokarmowe zarówno z jaja, jak
()
'J
Numer zadania
Liczba punktów
lS<)[~'1.':!~Lt1!1'. 0 ________________________
'J__ __l_p..:..1~a_p_()E1:.'1\_\'':1.'L.CJ~J.'..owiedź.
u
398.
1 p. za poprawIH) odpowiedź dotycz:)C') 1 gatunku.
1. 2.
+
+
3.
+
+
-------------··
399.
2
lj.()(),
'1-01.
2
+
+
tJ.07.
2
403.
3
')
1 p. za poprawnie dobrane
2 przykłady.
l p. za poprawrn1 odpowiedź.
Np.:
1 p. za poprawne podanie
,; Obecność woreczka zah)'l.kowego (G). u
l P:.'."'~ p_()pra~vną o~lp_c~viedź. .
Ryby - składaj:) bardzo du'l.o jaj w wodzie, ikra,
•J
l p. za poprawne podanie cech dla l grupy systematycznej.
nad \)()tomsl went.
Np.: o Dostarcza pokarm, tlen. u Odbiera szkodliwe substancje
c.
1].l(),
()
odpowiedź.
1 p. za jedną funkcję.
u
1 p. za poprawrn1 odpowiedź.
o
1 p. za poprawną odpowiedź.
u 1 p. za 1 poprawne Temperatura - przerwanie spoczynku względnego, uruchomienie materiałów wyjaśnienie. zapasowych. b) Wilgotność - umożliwia nasycenie nasion wod:), rozpoczi;cie metabolizmu. c) Tlen - intensyfikacja metabolizmu (oddy- - - - - - - - - - - - chania wew_1_1_g_t1_·z_J_«_H_n_ó_1_·k_o_,_v_eg'"''0~)._____1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 411.
3
a)
1112.
3
1 p. za poprawne podanie Podobie1\slwo - taka sama ilość materiału u podobie11stwa. genetycznego (obecność j:1dra komórkowego). o 1 p. za poprawne podanie u różnicy. Różnica - wielkość (oocyt II - duża ko1 p. za wyjaśnienie znaczenia. mórka, ciałko kierunkowe - małe). o •J Znaczenie - równomierny rozdział materiału genetycznego (powstają dwie haploidalne komórki), ale oocyt II rzędu, z którego ma powstać komórka jajowa, zabiera z komórki macierzystej cał:1 cytoplazmę - a w niej ... ....:''L"l?':')~na~:t.()!'.'.'. mate12.'.~ly_~tpas()_~-".:_ _ _1__________________________ _
'1-13.
2
A.
poto1nslwen1. Płazy - składaj:) bardzo dużo jaj w wodzie, skrzek, zapłodnienie zewnętrzne, brak opieki
nad potomstwem. Plaki - skladają kilka jaj na h1dzie, jajo, zapłod nienie wewnętrzne, troskliwa opieka rodzic(lw
trze<:.i:__ _____ ~· za p_<_~prawną
Gdy brak odpowiednich składników, np. budulcowych, dochodzi do nieprawidłowego rozwoju
I. cechy.
Owocnia tworzy si<;z_zah1żn_L zapłodnienie zewnętrzne, brak opieki nad
mezoderm~_.J:zw.
------- _____________1_11_C:!taboliczne płoc_lu_.___________ - - - - - - - - - - - - - - - - !
-·· _2, ___\X'._yst<,'p_Ltje<_>l(_'~i;t~:-.„-------------------------------------1 IJ.02.
Listek
-~--1__- X - ~'l!"dko_'.'0' (0-8), Y - płodowy (16-4·0).
Otrzymuje się rośliny identyczne z f"ormami u macierzystymi; rozmnażanie wegetatywne po1,\valanaszy_bkie~:w_i\l~s_za_1~ie_li':'.;\)J)'_1:'2:4_1i_1_1.__ _ l.
o
-------------- _nar;,')~IQ.w Zll_t'()':\!Ca ltt~j_est t:iicala_I_!l_as_i}~_ia_l_a:_._ _,
·----------------------- -~-------------------
A-2. B-3. C- I. D- 11-.
punktbw
się
408. 1·
Przydział
odpowiedź
Pierwsza strategia - dużo młodych rodzi 1 p. za poprawny opis w ci:igu roku - brak opieki nad potom1 strategii i przykład gatunku. stwem (glista, żaba). u Druga strategia - mało potomstwa i tros- - - - - - ______ ____!iliwa opieka nad nim (ty'gl)'"'S'c:lc.:
406. 1 -·-----------397. ---------
Proponowana
(J
Komórka wegetatywna - powstaje z niej łagiewka pyłkowa.
B.
Komórka generatywna dwie gamety n1ęsl
powstaj') z niej
1 p. za poprawne podanie nazwy i funkcji 1 komórki.
400
Numer zadania
Biologia. Matura
Liczba punktów
Przydział
Proponowana odpowiedź
punktów
Model odpowiedzi. Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe
Nun1cr
zadania
414.
W suchym powietrzu, przy utracie wody, komórki pierścienia zmniejszaj<) swoją objętość, wciągając najcie11sze (zewnętrzne) ściany. Powoduje to wygięcie pierścienia i rozerwanie zarodni, z której
o
1 p. za poprawrni odpowiedź.
/
Liczba punktów
Proponowana odpowiedź
2
u
\X/ ło7.ysku rzekomym śluzówka macicy i kosmówka przylegają do siebie, natomiast w łożysku prawdziwym śluzówka macicy i kosmówka są zrośnięte.
tJ.23.
3
')
•.J
•.:i
2
r.:i
~---~-----' o
Glista ludzka, forma w jelicie cienkim.
dorosła pasożytuje
'J
I.
narkotnani,
2. 3.
homoseksualiści,
1 p. za poprawne wymienienie I grupy ryzyka.
prostytutki,
4. _ _c:~1C>I'f:t'.1a_l.:~~~llię.
1 p. za poprawne podanie różnicy między przeclstawionymi łożyskami. l p. za poprawne wskazanie łoży1 p. za wybranie 1 pasożyta i podanie miejsca jego
punkl6w
Np.:
Powietrze - np. grypa. \Xfoda - np. czerwonka. Pokarm - np. salmonella.
- - - - - - - _______ _<_->__U_c_z_ło_,_v_ie_k_a_w_y~_<;E.0e łoż}'sko prawdziwe. _------~a W}',;_tst~i_.1~g~_1:1 człowieka. 1
·116._
Przydział
----'~~ ---- ---- _c:.
i - - - - - + - - - - -1_ _ _ _ wy_:;_}'!~B się zarodniki. 115.
401
•J
I p. za nazwę dla l czynnika.
u
l p. za poprawn<1 odpowiedź.
gl_cl.'.a ::::111:i.tr7:e_c:._ 425.
A-4. Il- 3.
Owsiki są pasożytami jelita gruber;_o__ . --~--w_y~s_·t~ępowania u człowieka.
C-2. D-1.
tJ.26.
Choroby społeczne S<) przewlekle i występują - - - - ----------- _inaS()l_Y_Oc_\v_)' 1 ~g~1j~l_c_ł_~1gotrwalego leczenia.
Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe Choroby układów,
odporność,
4·27.
417.
Liczba punktów 2
Proponowana
odpowiedź
A. - 3.
Przydział
o
428.
418.
B.
o ___ _l__p. za ~~1m1wną odpowiedź.
419.
Organizm zaatakowany przez bakterie czy wi-
u
4·30.
4.
a)
b)
c) cl)
Zatrucie pokarmowe - brak higieny przy przygotowywaniu posiłków, zanieczyszczona woda, obecność bakterii w pokarmie. Alergia - np. obecność w powietrzu alergenów. Zawał - skutek stresu, niewłaściwego od7.ywiania. Miażdżyca - niewłaściwa dieta, sieclz;1cy
--------------
~()_gi_<_>~l~ch<_J_IV_t~----- --------
2
')
I p. za poprawne opisanie 1 przyczyny choroby.
431.
4.;32_
1 p. zapopra\'fll_'!~clpowicdź;
- -
1 p. za poprawrni odpowiedź.
t,
1 p. za poprawrni
odpowiedź.
_d()_p_od/\'.C: 1 ~„_tV~1_11
IJ
Charakter wyjazdu (służbowy,
()
-- -------------- u
'J
---------
1 p. za 1 poprawny 1)rzyklad.
turystyczny). Rejon świata. Czas i długość pobytu. Indywidualna oclp~ri:iość_()_rg
\X/'.irzywa i ''.woce są bogate w kwas foliowy, ktory zapobiega wadom układu nerwowego u dzieci.
')
<)
- -
'.>
,
Jest dobrze tolerowane przez organizm
')
')
człowieka.
------·- --·--
--
1 p. za poprawrni odpowiedź.
zakażei\.
Szczepionka pobudza układ odlJOrnościowy do proclul~cji przeciwciał, organizm staje sii; gotowy
()
'1·33.
D.
0
u •.>
1 p. za poprawrn1 odpowiedź'.
----·- _r_~sy, l~E~_'.1_i si'<,__z~lęł<:[;~~i'lC:li_czbi; leukocx_~<>'N_:__
420.
j:.una uslna, rana \v skórze,
Nic dochodzi do
429. 1-----1-----·------
D. 2. -----1-----1---------------------1----------
u
1 P· za poprawn:i odpowiedź.
-- ---
•->
bakterii do rany.
punktów
l p. za 2 poprawne
~
Jałowy opatrunek uniemożliwia docieranie
przyporządkowania.
B. -4. c:. - 1.
- --
Np.:
nowotwory -------·--------
Numer zadania
- ----·-------·· -----------
()
I p. za poprawn•i odpowiedź.
I p. za poprawn;1 odpowiccU.
Nic powoduje reakcji immunologicznej. _Jest latwo_w):c_lalane z moczem.
\V chwili, .gdy wirus rozpoczyna produkcję białka Nef, należy zablokować to białko.
'J
l p. za poprawn:i odpowiedź.
+;i
4.02
Num cl' zadania
Liczba punktów
Proponowana
Przydział
odpowiedź
MatLml~~l!t~~:
punktów
Model odpowiedzi. Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe
Numer zadania
Liczba punktów
443.
2
------- -- - - - - - - - -
403 --------------------
Pl'oponowana odpowiedź
Przydział
punktów
·-·-----·--·----·--------!
4.34.,
2
•>
Bardziej narażone na osteoporoz~ S<) kobiety po 1J.0. roku życia. W tym czasie kobiety wchodzą w okres menopauzy i wówczas zmienia się ilość produkowanych hormonów, które
<.)
i)
1 p. za poprawne ~oclanie płci. 1 p. za poprawn1.r uzasadnienie.
•.)
l p. za poprawn<)
()
.. ·'VjJl}'\'/aj•).'.1'1.\WS.t()~~!<.o~"i. ______ . __ Zmniejs)>.ona ilość produkowanej dopaminy powoduje zaburzenia w kontroli ruchów
tJ.35.
Wa:i.ny jest odpowiedni poziom cholesterolu, ponicwa:i. jego nadmiar prowadzi do
•J
')
Jod to pierwiastek wchodzący w skład hormonu regulującego przemiany metaboliczne w organizmie. Jego brak powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu. Sól jest skład nikiem pokarmowym stosowanym powszechnie, jest lo zatem gwarancja, że lak potrzebny
Istotne S
•J
l p. za poprawne określenie wpływu
miażd;'.ycy. •)
nadmiaru cholesterolu. l p. za uzasadnienie właściwej proporcji.
__ r1.
') ___l_J.':31..J''.l!)l~awi~;Lo~lpowiedź.
4.39,
Parali:i.uje produkcję ATP. . ... .. _D_7:h1l;i ,;_e~ekty::_v:nic:_~_tylko _na)'':'~i ..
"J
Np.:
iJ
Brak od tJ.() lat nowych leków lub
l p. za poprawne podanie l
1 p. za poprawną odpowiedź.
pc1~;1tn'.'~.ć org;11_ii'.l.11_1_<)_\v!1-'1.'.l'1c11..
Antybiotyki niszcz<) cah) 11orę baktcryjn<) obccn<) w organizmie. Giną równic;'. bakterie, które wspomagaj<) proces trawienia, trzeba je więc jak najszybciej odtworzyć, aby organizm
1J.tJ.O.
Zanitn organiz1n zacznie wytwarzać przepodnosi temperaturę jako jeden z pierwszych mechanizmów obronnych. Grypa jest chorobą przenoszoną przez powietrze, wi!,'c bardzo zakaźną; powoduje szybko objaw} uniemo:i.liwiającc funkcjonowanie organizmu. Nic zawsze organizm może poradzić sobie z jej skutkami i pojawiają się powikłania, czasami śmiertelne. Szczepienie - jeżeli nawet nic uchroni przed chorob;) - powoduje
()
()
l p. za poprawrni odpowiedź.
•)
l p. za
wyjaśnienie
przyczyny temperatury. l p. za poprawne uzasadnienie.
podwyższonej
Np.: u •J
··--·--·------------!
i)
Lek należy popijać wodą. Nic należy jednocześnie spo:i.ywać produktów biall((nyych.
1 p. za poprawną odpowiedź.
----~------------/-----------! _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ..:'J::__l 1
p. za
poprawną odpowiedź.
1'1-7. 2 B, D, E, F.____________________<_.i_ _ 1 P~·z_.a_w_~,,_r_2_zc_;_u_1. '"I ó l _ _ _ _~ ------1-----1 .....:...:...:~..:...: tJ.tJ.8.
2
Np.: Szanse: Są małe - badanie drogie i trudne do przeprowadzenia . Uzasadnienie: u Terapia bardzo trudna, ponieważ wymaga rozpoznania receptorów w różnych komórkach nowotworowych oraz określenia ich chemokinin w organizmie chorego
()
1 p. za określenie szans.
u
1 p. za poprawne uzasadnienie.
- - - - - ------ ___ 5~:!_~'.'_i_cl_
_..... łag_od11i_cjszy.)cipr~:l!l'i_eg. tJ.tJ.2.
l p. za poprawrni odpowiedź.
•J
ciwciała,
u
Skóra dziecka różni się od skóry człowieka dorosłego np. grubościt), wrażliwością, odpornoś ci<) i dlatego inne preparaty są odpowiednie dla dzieci, a inne dla łudzi dorosłych. Tc przeznaczone dla dorosłych mogłyby np . ----·---- _ _ _ _ .!'.''.c!.I:<_l_żniać skórę dzieci.
'J
1
.(tlł1l(<:]'.'!1.
.!'~l'_W_i_;~e!<_ dot~c:_i'.> wsz)'.'.Stkich łudzi.
--~ -··-··--· J2·---·-----
większa
1 p. za poprawne podanie l sposobu postępowania.
411·5.
Ok. 33%. 2
o
: ~-----~.~~~!_!:~1~~~~-_:;t1·cs~!: __---~---------- ··------~--- ----------·--·--·-----·--------
odpowiedź.
mi\'.Śni.
tJ.36.
Np.: u spacerowanie, 'J amatorskie uprawianie sportu, u aktywne spędzanie czasu wolnego,
l p. za poprawną odpowiedź.
404
Biologia. Matura
Test sprawdzają.cy Numer
.. Liczba.
Prnponowana odpowiedź
Przydział
punktl>w
_z_a_d_a._n_i_a_1._p_t_11_1_k_to_'_~v_1 ______c_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _L 450.
451.
2
2
1. 2. 3. 1„
Dym papierosowy. Dicta wysokokaloryczna. Hormony plciowc. Azbest.
A. -3. B. -3. c. - 2, 4„
u
____
'
Numer zadania
Liczba punktów
t158.
2
Proponowana
90. 80. o 70. 60 ??. 50 40.
1 p. za 2 poprawne zestawienia.
2
Np.:
u
u 453.
1-54.
u •J 'J
455.
1-59.
l p. za poprawne podanie wad szkieletu. l p. za poprawne podanie przyczyn powstawania wad.
r.;
_______ --·--- _ 460.
Wysunięty
dysk uciska na rdze11 kręgowy, a to powoduje silne bóle lub uniemożliwia
461.
Gruźlica.
Salmonella. Czerwonka.
')
l p. za popraWlH) odpowiedź.
_. --··· _ _ ____________ __
Należy umyć owoce i warzrwa pod bie1-'!C!
____________ _
Np.:
l p. za poprawn') odpowiedź.
u
.„zara~.enia się
•.>
.„ współżycia
wirusem HIV, z wieloma partnerami, .
lub u
tJ.62.
\XI e wczesnym stadium komórek rakowych jest niewicie i nic tworz') Lzw. przerzutów. Można
1J
1 p. za poprawn') odpowiedź.
_____ -~'.:-~~~~~-~j~_~1su1_~]i_~!_~tow~~~~:Eg~~1izn~-------- -·-- ----·-·---- -·------·----··-. __ ·---------·--„-------„--·--------!
463.
poprawną odpowiedź.
U
I p. za
u
I p. za popraw1u1
odpowiedź.
u
Np.: Środowisko, w którym powietrze jest zanieczyszczone zwhizkami siarki, powoduje podrażnienia nabłonka dróg oddechowrch, który staje się podatny na wszelkie infekcje. To
u
l p. za popraw"'! odpowiedź.
·------- _____ .?:ll'is!<~<.~~0.1.~~i:_o_:\/_<~!_12_<>Ś~_1_r1J_cszl([1~c_'!_'"':__ _____ _ ..... __ __ _ ____ _ 464.
I p. za poprawrn1 odpowiedź. 465.
Antybiotrki - hamuj') syntezę białek baklcryjnych. 'J \Xfysoka temperatura niszczy enzymy. •.) Detergenty - rozpuszczaj') składniki bło. Il)' bakteryjnej, u
•J
I p. za poprawn<) odpowiedź.
„.limfocyty T.
I)
l p. za poprawn'! odpowiedź.
')
I p. za poprawn')
:·.·przcdwciala:..... _
port1~~:a_1_~_~Ję.:__ __ .
457.
.?~''.C:7~ając:'.!iJ'!i:!C.O.:
__ wochi~-------- .. _ -··
___ __ ________ _ , ~ . _il1:'l'~~~_11.._~_'".l'~ol<~U<1I<~~: ___ _
456.
Zmiana chorobowa polega na zmniejszeniu na skutek uszkodzenia błony
objętości płuc
I p. za poprawmi odpowiedź.
uszkodzenie naczynia krwionośnego; zaburzenie pracy serca; niewłaściwe ciśnienie krwi.
Np.:· u niskie koszty produkcji; u dużo insuliny można uzyskać w krótkim czasie;
I p. za poprawn') odpowiedź.
mm Hg
------------------------!
Np.:
u
20. to.
l p. za 3 poprawne zestawienia.
1
u
· - · - - · - _____ trocytówl_~~~ciwciała organi1,mt,t. matki._
1)
l p. za opisanie osi wykresu i danych. 1 p. za narysowanie krzywej.
'20'1'0'60'80'1cm,..
Krzywica - brak witamin, głównie witaminyD. u Skrzywienie kręgosłupa - złe siedzenie, noszenie przedmiotów (toreb) w jednej ręce. Płaskostopie - złe obuwie! brak ć:wicze~
Osoby, u których występuje antygen Rh, maj'! grupę krwi Rh+, osoby bez lego antygenu mają grupę Rh-. Niezgodność grup Rh między rodzicami może doprowadzić do tzw. konfliktu serologicznego u rozwijającego się płodu. Dochodzi wtedy do niszczenia komórek krwi (ery-
punkt<'>w
:io. o
_F_.-_l_.- - - - - - - - - - - - · - - - - - - - - - - - - - - - - - - - · - - - - - - - - - - , u
P1·zycłział
:C
E. -5. 452 . .
odpowiedź
](JO.
D.-4.
i----+-··---
tJ.05
Model odpowiedzi. Czynniki chorobowe i choroby nowotworowe
<)
l p. za poprawrni odpowiedź.
466.
Nieswoista - n, b, c, e. Swoista - cl.
odpowiedź.
_l_JJ._7:<.11~oprawrn1 <>dfJo~v~~d?..
1 p. za P.?P~<>~vied?„
406
Numer zadania
Liczba punktów
tJ.69.
2
--.------~---~-·------·-------
Proponowana
odpowiedź
Liczba punkt6w •)
Sk6rn
2
Płuca, opłucna
3
Płuca,
krtat1,
1 p. za 2 poprawne dopasowani}-'
2
xxx,xx,xo. XXX, XXY, XO
u
L------,----j-------- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
o
l p. za poprawny zapis antykodonu.
Np.: Strnklura: rybosom.
(j
l p. za poprawne wymienienie
strnktury. 1 p. za poprawne wymienienie
Składniki:
F, G.
B, D.
u
2
A. -3. B. -4.
c. -
()
')
2
2
N~:
u
o
tJ.73.
u
Stres przed egzaminem - systematyczne powtarzanie zagadnie1\ przewidzianych jego eliminowania. na sprawdzianie. Stres przed public1.nym wyst,)pieniem - solidne przygotowanie sit; do wystąpienia, przebywanie z przyjaciółmi, dyskusje dotyc:~cet~'.ll~t)'~d zwh1zanej z W}'l!_~\U~!_<:i_1i<:'.12:__ __________________--J
Np.: u Ból, swędzenie, zmiana barwy, krwawienie.
u
u
1.- P. 2. - P. 3. - P. tJ.. - F.
4-82.
2
a)
b)
Transformacja - u bakterii whiczenie obcego materiału genetycznego do komórki, wywołuj,)ce zmianą fenotypu tej komórki. Gen transgeniczny - gen wprowadzany do jakiegoś organizmu, np. do organizmu myszy można wprowadzić gen hormonu wzrostu szczura.
tJ.83.
!AJA
łub
u
IAi; grupa A.
bbdd x BBDD
gamety: bd, BD odpowiedź
Przydział
punkt6w
FJ
BbDd
gamety: bd, bD, Bd, BD
176.
1
Hemofilia jest uwarunkowana przez gen recesywny sprzę7.ony z płch), maj,)cy loci w chromosomie X. 2
Żywe bakterie pobrały od bakterii martwych informacje o zjadliwości. Opisane_zlawiskoto lransformai:j•L_
u •J
:;~~~~;~~~~~~
I p. za poprawrn) odpowiedź.
l p. za poprawne wyjaśnienie. l p. za poprawne podanie _nazwy._
1 p. za poprawne
określenie
~_l_p. za poprawn•i oc\powiedź. _
testo_w_•~l·_ _ _ _ _ __
Np. B - gładkie nasiona, b - pomarszczone nasiona, D - ;,ółte nasiona, d - zielone nasiona, bbdd x BBDD.
P
17!>.
J p. za poprawne przedstawienie 1 wyjaśnienia.
-----1----- mm lub !_Bi; g_i:1:1pa !3_.____________ ,~~'---pó_w_.- - - - - - - -
Genetyka
1
u
----1-----1----------------------1----------------1
'1·85.
Proponowana
1 p. za trzy poprawne odpowiedzi.
__'_!:81. ________ Nukleozyd. -----------------1-'-=)-----=-lLP.:..·-=z---'a__,___p o_,p--'1--'-·a--w_1_1ą,_o_d__.__p_o_w_i_ec_lz_'.._
___ __'~84. ______ _:_:.krzyżówłc;/
Liczba punkt6w
składników.
i------1-------------------------------1------
l p. za podanie 3 niepokoj.icych objawów.
•J l p. za podkreślenie wtaśW przypadku grzybic należy ograniczy{: piecz11wo,~1:'1l5~1r1~~·--'.".~emniaki: ___________<:0".'z::h_proc~t~~
Numer zadania
2
tRNA, mRNA, atninokwas,
---1-----~L!!~~'.:D' AT~·------.- - - - - - - - - - - - - - i - - - - - - - - - - - - - - -
l.
D.-2.
1172.
1 p. za poprawne podanie 'l.ygot że1\skich. l p. za podanie zygot o nieprawidłowej budowie.
----------------
2
3
A, C. E, 1-1, I, K, L.
punktów
GAU. 4. 479.
1mi.
1. 2.
Przydział
odpowiedź
()
gardło, przełyk
w,11.roba, jelito grube, sutek
Proponowana
___________ _! ----
bbDD
BbDd
BbDd
BBdd
BbDD BBDd
BbDD
BBDd
BBDD
o
1 p. za
poprawną odpowiedź.
408
Biologia. Matura
Numer zadania
Liczba punktów
Prnponowana
Przydział
odpowiedź
punkt6w
Model odpowiedzi. Genetyka
Numer zadania
409
Uczba punktów
Proponowana odpowiedź
1-----1------·-
486.
1. 2.
2
Krzyi.ówki są niezgodne z prawami Mendla - wynik krzyżówki jest zależny od lego, czy do kr1,yżówki dopuszczono samicę o białych oczach i samca o czerwonych, czy odwrotnie. Zgodnie z prawem Mendla, w obu krzyżów· kach powstające osobniki w F 1 powinny być z cechą dominuj')Gf (czerwonookie).
--· 487.
o Przedstawia osobniki irn;skie i że1\skie. Przedstawia osobniki zdrowe, nosicieli zmutowaneg~genu oraz chorr_c:_l:i:_ _ _ _
2
u •)
1 p. za poprawneyodanie 1 cechy. /
495.
2
u
_IJ26. ____ I ___l_J,S:!Jl_J~U_c:;_~l)A._Gc,_·-·-··---
4-97.
488.
1
489.
1
490.
2
chorobi; _•)___l __ p. za poprawną odpowied·t
Np.: 1 - zmieniony l-RNA nic może przył:iczyć się do żadnego kodonu. 2 - zmieniony antykodon t-RNA spowoduje yrzylączcnie niewłaściwego aminokwasu.
1
A.
4.92,
2
l.
podwójna
2. 3. 4„
jąderko,
błona jądrowa,
kariolimfa (sok jądrowy), pory w błonie jądrowej.
1 p. za podanie l poprawnej informacji.
4-98. l --------·---499.
u
1_10a I~'~l?_~awn'l odpowiedź.
o
1 p. za 2 poprawne opisy.
-
Bliźnięta jednojajowe powstają w wyniku zaplodnicnia jednego jaja jednym plemnikiem i rozpadu rozwijaj:icego się embrionu. Bliźnięta dwujajowe powstają w wyniku zaplodnicnia dwóch komórek jajowych dwoma plemnikami. Konsekwencje: Bliźnięta jednojajowe S') zawsze tej samej pici, S') udcrzaj:ico podobne do siebie, ponieważ mają identyczne genotypy. Bliźnięta dwujajowe mog:) być różnej pici i nic musz') być bardziej do siebie podobne niż
u
l p. za poprawne wyjaśnienie powstawania bliźniąt jednojajowych i dwujajowych. 1 p. za podanie konsekwencji
1
- - -----·---------
-----·.-·
Tc same aminokwasy są kodowane przez
różne
()dpow!~
Guanina
Cytozyna
:~o
20
20
30
drożdże
32
18
18
32
2
Tymina
----·----------- ·----------·--- -
l. 2. 3. tJ-. -
P. P.
u
... lJ:>:_?::l_l~OJ>l''1_'_Vl_1:) ocl1~~."."i.
'J
l p. za 2 poprawne zestawienia.
F. P.
Cechy dominuj:1cc: u
\)
Barwa czarna - delenninowana przez gen
dominujący w pierwszym pokoleniu, wszystkie osobniki '''' czarne. Brak rogów - cecha determinowana przez gen dominuj:1cy, w pierwszym pokoleniu,
1 p. za poprawne określenie genu decyduj,1cego o barwic wraz z uzasadnieniem. l p. za poprawne podanie genu
decydującego 0 występowaniu rogów wraz z uzasadnieniem.
-.- - - - - · - - - - ___ ~sy_,;~ie osobn~
502.
-
2
różnicy między bliźniętami
-----------------------·------------·------------
1. - F.
I)
2. -P.
jednojajowymi i dwujajowymi:
l p. za 2 poprawne zestawienia.
3. - P. t - - - - - 1 - - - - - 4-. -I'.
.. --·-·-·---------·----·---
-·--------------- ---·-
----~---·---·---
~~ ___l_ _. _l
()
trójki. n ul
2
l - kwas fosforowy,
2 311· 56-
_ ~.':'.)'~<_i:JJ~'ll:.:1!:~cł.::
494-.
2
500.
-
-----···----····-----I .. _ _ _'J____ :_JJ:_7'.'.1._t'~~l'r'1'\'l1'!
Adenina
B.
'J
Różnica:
2
u
--„-·--„-· __ _
„ _ „ ______
w:1troba człowieka
·--
D.
491.
493.
dziedziczyć
l p. za l poprawne uzupełnienie.
2
·-
50% dzieci może Hunling_tona.__
u
„.retikulum endoplazmatycznym (siateczcc śródplazmatycznej),
-----·- ·----·-·- _'}__ _:::_i·zęcl<.i_~_a strukt_lll'.'.1.:::______ l p. za sl wie rdzenie niezgod110ści z prawem Mendla. l p. za poprawne wyjaśnienie.
Przydział punktów
-------·----·----------·---------- - - --·-------...'..------- ---------------------
tymina, adenina, cytozyna, guanina, wiip·,ania wodorowe,
-·----„--_„ ____ l p. za poprawne podpisanie elementów: l, 2, 3, rJ., 5, 7. „
'> ')
_ _ _ __
l p. za podpisanie wh1zania wodorow(•go - 6.
________________ !..-=~~e_o~1'.Yry~o_z'1: 505.
Np. P-D-A. „ .. <:;ukier, kwas fosforowy •. zasada azotowa.
l p. za poprawną odpowiedź.
Model odpowicdzi.-Genetyka
--·-------··--
Numer zadania 506.
507.
Liczba punkti>w :l
2
Proponowana
odpowiedź
Proces ten to replikacja. Dwie nici podwójnej helisy DNA rozplataj<) si<;; powoduje to rozerwanie par zasad komplementarnych, do każdej z zasad w rozplecionych niciach dol:1cza si<; zasada komplementarna. Mi<;dzy nowo dol:1czonymi nukleotydami powstajt) połączenia i tworzy si<; nowa nić DNA komplementarna do nici macierzystej. Dzi<;ki temu z jednej cząsteczki macierzystej powstają dwie identyczne cZt)steczki potomne. Zachodzi w interfazie w fazie S. O właściwościach biologicznych białka
u
') 'J
u
:i
Białka
pelnil1 różne funkcje w organizmie człowieka, np.: '> budulcowe, u katalityczne,
<)
_.
Liczba punkli>w
515.
2
2
Jest to proces mRNA).
składania
genów (dojrzewanie
3
PP. Rodzice mężczyzny
aabb xAABB mężczyzna kobieta P. J\aBb x aabb
I p. za poprawne podanie
F1Genotypy dzieci aaBb aabb AaBb Aabb
1 łi.111kcji.
()
l p. za nazwanie procesu.
I p. za podanie lokalizacji.
2
J\B, J\b, aB, ab.
2
a)
b)
Komplementarność - prawidłowość h1czenia zasad w kwasach nukleinowych, np. A-T, C-G. Replikacja - proces prowadzący do powstania dwóch CZl)Steczek DNA iden-
'J
2
_______ 369_nukleotydów (123__x_3..c)._ _ _ __
513.
514.
Np.: 1 - promieniowanie UV, 2 - promieniowanie jonizujące, :J - s_t<;_:i.onykwasazotowy._ 2
P Aa 'Aa - genotyp rodziców. Genotyp potomstwa F1 AA, Aa, J\a, aa Ten gen ujawni sit; u 25% polontslwa.
<)
u I)
ojciec kobiety XdY ojciec mężczyzny XdY ,kobieta XDXd x m<;żczyzna XDY
1 p. za poprawne podanie genotypów osobników dorosłych. l p. za poprawne przedstawienie genotypów potomstwa. 1 p. za poprawne przedstawienie fenotypów potomstwa.
u ()
l p. za poprawną informację o wzroku potomstwa. l p. za przedstawienie krzyżówki genetycznej.
wyjaśnie
nie.
- - - - - _________ ty_c:::1~y_c:ł~~C:~'łs__l:~~ką !_1_1~LeEzyst
u
1 p. za poprawne określenie przyczyny. l p. za poprawne podanie konsekwencji.
________ _!la/JIJ_-=-_c;~1:i:i_1_~okie, leworę~_7~----
l p. za poprawne podanie
l p. za 1 poprawne
punkti>w
Fenotypy dzieci aaBb - jasnookie, praworęczne; aabb - jasnookie, leworęczne; AaBb - ciemnookie, praworęczne;
______ -----------·· _____________________ ------------------------- __ ...___2__ g_a n1e_t.__________ ·--·----------~i
5ll.
()
A - gen odpowiedzialny za oczy ciemne. a - gen odpowiedzialny za oczy jasne. B - gen odpowiedzialny za praworęczność. b - gen odpowiedzialny za leworęczność.
1 p. za poprawne podanie
')
Przydział
Przyczyn<) mukowiscydozy jest uszkodzony gen, w którym zapisane jest białko pośredni cztice w transporcie jonów chlorkowych przez błonę komórkowt). Konsekwencj<) jest gromadzenie sią g<;stego
l cechy.
517. 510.
Proponowana odpowiedź
- - - - - - ________ _0_':~ll__\_VJ!!uca:;~l_:_--------------+----------------ł
_. _________ j__________________ j''·JJ1 ___ l)~1s.~:1<:'~"-'-----·-----------------------------l--------------------------'...:..J
509.
"""-··-~---------------------------~--------~--------------
---·-- ------ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
516.
decyduj<) np.: cJ struktura lll-rzędowa, •J skład aminokwasów. 508.
1 p. za poprawne nazwanie procesu. /' l p. 1.a poprawne opisanie procesu. l p. za poprawne określenie far:y cyklu, w którym zachodzi replikacja.
________ ____ -----·-
Numer zadania
_'_~ _ _l_Q:_ za l_l<:prawm) odpowiedź.
•->
I p. za poprawm) odpowiedź.
p. za poprawne przedstawie; nie genotypów. l p. za podanie prnwdopodobie1istwa ujawnienia si<; genu
XD
XD y
Xd
Xd
Polowa populacji dziewczynek będzie nosi- - - · - ___________ci~~ł<11rn.i! a 50% ~ynów będzie chorych. 518.
2
519.
... zmiennością osobniczą.
2. 3. 1[..
... genetyczna. ... fluktuacyjną. ••• mutacji.
S.
„.crossing-over„.
DNA pozachromosomowy zygoty pochodzi z komórki jajowej, plemniki w zasadzie nie zawierają go wcale. Cechy determinowane przez DNA
_ upotoms~-'-"'1: __ ~---·-
l.
-----------
-·---------------------'J
1 p. za 3 poprawne uzupełnienia.
1 p. za
poprawną odpowiedź.
_l_l<>?:1~_i_ci~()l_1_1()_\.\'}'S'.) _d7:_~e-c!1:.i_~zone _po matce_:___------------------------
412
Biologia. Malura
Model odpowiedzi. Genetyka
413 ---~------.--------------------------·
Numer zadania
Liczba punktów
-----------------------Przydział
Proponowana odpowiedź
punkti>w
-----1------~----------------~~--~-~----------------4
520,
2
1-A. 2- B. 3- c. 4- c.
o
Różnica
()
Numer Uczba zadania punktów Proponowana odpowiedź ------- 1------I----------- ______ ----------------
l p. za 2 popraw1yrzestawienia.
S::ll.
2
------1------1-------------------------------------------1 521.
•J
u
1-----1----
Mel, Val, Trp, Tyr, Pro, Leu,
522. 523.
525.
polega na: innej budowie nośnika (genom wirusa z genem terapeutycznym, polimer z genem terapeutycznym). sposobie wprowadzania leczniczego DNA do komórki.
2
2
Le~1_._ _ __
Zdania prawdziwe A, C, D, E.
1. 2.
526 ..
~----1:.J~ za p<~I'.1::'.'..wn:) odpowiedź.
B.
u
1 p. za poprawne
Po skrzyżowaniu osobników należ:)cych do czystych linii uzyskany mieszaniec ma CZ'.'Slo więcej korzystnych cech niż każdy z rodziców, co znajduje zastosowanie
'J
1 p. za podanie znaczenia.
skład
jedna
kwas fosforowy, deoksyryboza, adenina, guani-
kwas fosforowy, ryboza, adenina, cytozyna, guanina, uracyl.
na, cytozyna,
określenie.
1 p. za l poprawnie podane zdanie.
dwie
I)
funkcja
53 3
Materialne pod- Transport amiłoże j:1clrowej nokwasów, inai pozaj:1drowej lryca do syntezy informacji bialek na rybogenetycznej. somach.
------c::_::::·--:--:----:-------------------------------1-----------------------_. !.:____(;<:_cl1.'_1_:::l<_c:_cl_::_<:!_::g~~_r:_o2"':1')'·
1 - -___._-1 ___
534.
_______ _
•J
3
Np.:
u
Deficjencja: abcclg. Duplikacja: aabcdclg. t - - - - - _______lf1'"_c_rsin_:_~a_c~_c_lg~ _
o
F1 - wszystkie jasne
535.
___________ J::4 - 3 jasne • l ciemne
2
1 p. za poprawne wpisanie
danych.
geny
a - 'l. b - l, c - 5, cl - 3.
-~ ____l ____ LRN~-537.
koduj:1cc
bi alko
------------------------
'1-:) nukleotydów jest z guaniną
-------------------------1
_l_ł~'.!:~_JJopraw11ą _ oclp_o~lljc,dź.
I P· za poprawny zapis 1 mutacji.
o
l P· za porównanie 2 cech. l P· za porównanie cechy. I P· za konstrukcję tabeli.
tymina.
----------------------!
u
529.
--------~-- ... I P· za 2 poprawnie wskaza11c•. różnice.
3
liczba nici
1 p. za pop:·awną odpowiedź.
P - szare• biale (ciemne• jasne)
mni:'jsz.a zawartość guaniny i cytozyny niż ly1111ny 1 adaniny;
<)
o
528.
3.
•J
()
•J
527.
· rnezwi:)zany z histonami; kolisty;
__t_i~~1J'..\J__~liw~:_n__dwc\ch nicia_
l p. za wskazanie 2 prawdzizdail.
3
l· 2. l p. za poprawną odpowiedź.
'J
l-----I---~-- ____w_~i:i!nictwie (wyższe plony).
-------~rzydział punktclw
lvlilochondriałny DNA:
l 1). za 2 poprawnie wybrane . .<.>tIP_ll~"_i<_!_<:lzi.
·-~·-~--------
i 1-0 z cytozyn:).
<)
120 - 80 = 4{) nukleotydów.
1 P· za poprawn:1 odpowiedź.
Ponieważ zasady l')CZ:) się komplementarnie A-T, kwas len będzie zawiera! 20 nukleotydów 530.
2
u
Mutacja pozytywna - zwiększa szans'.' przeżycia komórki, zwiększa szansę roz111nażania.
u
Mutacja niekorzystna - powoduje śmierć komórki, wzmaga niekonlrolowane pokomi>rki.
-------L·---------'---·--····-··---'····-··------------·------·-···
<)
1 p. za pełny wpis do l typu mutacji.
adeninowych.
538.
Qcll~g_l()ŚĆ\"_y_nc:_siJO cm.
539.
Np. bahede nieżywe, zjadliwe przekazuj:)
- - - bal~_c_r1_o_1_11.!:~".r1:1 2 Np.:
<)
l _p.;-:a )Joprawn:) odpowiedź. 1 P· za poprawn:1 odpowiedź.
i~:l_(Jr111~c:J..c~1 zjadliwości.
-------------
Brak toksyczności. Nic wywołuje objawów ubocznych .
..2_~?')(, _\\').'._
•.J
1 P· za poprawne podanie 2 zalet.
Biologia. Matura
414
Numer zadania
Liczba punktbw
Przydział
Proponowana odpowiedź
punktbw
--·------·--------------------------------·--- - - - - - -
542.
2
Np. do wykrywania nowotworów we wczesnych uleczalnych stadiach; może też przyczynić si<; do hodowli korzystnych dla człowieka odmian roślin
2
Np.:
u
1 p. za l poprawny argument.
')
1 p. za 1 poprawny argument.
Wniosek, np.: Temperi1tura otoczenia wpływa na cechy
543.
A - gen określaj,1cy prawon;czność, a - gen okreśłaj:1cy łcworl'czność, •J Sytuacja l - gdy rodzic praworęczny jest
3
547.
5tJ8.
l.iczba punktbw
u 1 p. za poprawrni odpowiedź. AaxAa Fl AA, Aa, Aa, aa Dziecko może mieć oczy niebieskie, jeżeli __________ -~0_e rodziców S'! heteroz_}:'g_~~1_1_11_i_._______,__________________ 2
l p. za poprawnq odpowiedź.
u
2
Stosunek liczbowy 2:2.
•_)
U
a
I p. za wykonanie I krzyżówki. I p. za poprawn'! odpowiedź.
u
1 p. za poprawne podanie zasad purynowych. 1 p. za poprawne podanie za-
A
Aa
Aa
aa
CUI
u
odpowiedź.
1 p. za poprawne podanie stosunku liczbowego. 1 p. za przedstawienie „szachownicy genetycznej".
- - - - - - - - - -----------------------------!-------------------Mężczyzna.przekaże
551.
gen tej choroby córkom
o
1 p. za poprawrni odpowiedź.
u
1 p. za
o
1 p. za poprawną odpowiedź.
-------•------•-~(1_·a;:em ''.__chromosomem X). 552.
3
W czasie podziału komórki. Z chromatyny. ~P· chro!-1:1.-'_l_':)'dy, centromer, trabant. ')
odpowiedź
na 1 pytanie.
•J
________________
Replikacja zachodzi w j,1drze komórkowym przed podziałem komórki i polega na powieleniu materiału genetycznego dla komórki potomnej. Komórka potomna otrzymuje zestaw informacji genetycznej ______,_______i~-':'~l_':y_c:_~ncj bi~l5'2_11_1_':'irlrn macierz)'sta. 553.
Jest szansa na to, 'l.e polowa potomstwa rodziców prawon;cznego i leworęcznego będzie praworęczna, polowa lcworf,'G.na, ale tylko wtedy,
-----+--------------'
554.
2
... _ _ __!-\:lLl_":'_'.ł~~cJ2_l:'l~l:t;_t:7:'~Y._'?_t~~i~1etero~l'Jiotq.:__
l. P. 2. - P.
<)
1 p. za 2 poprawne odpowiedzi.
3. - F.
A.
LJ.. - F.
555.
3
P - AA x aa, o 1 p. za poprawny opis genoF, -Aa, Aa, Aa, Aa, typów 1 pokolenia. __F2_::-_!_l_:'.1, Aa,_Aa, a~t_.______________1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __
556.
2
Adenina - tymina. Cytozyna - guanina. Zasada komplementarności to prawidłowość hiczenia sią w pary zasad azotowych (purynowych z pirymidynowymi), należ:icych do dwóch nici kwasu 1ukłeinowego.
Test sprawdzający Liczba punkt<'>w
Przydział punktów
Proponowana odpowiedź
2.
u
u 1 p. za poprawrn) Mutacje S'! dziedziczne, jeżeli zachodz') w komórkach rozrodczych i są przekazywane potomstwu przez gamety. Mutacje somatyczne zachodz'! w pozostałych komórkach organiz- - - - - - - _________'!:'._li, nic mog•! wi<;'.:EYĆ dziedziczone. ---------!-------
550.
50% leworęcznych.
I.
Zasady purynowe - adenina, guanina. Zasady pirymidynowe - cytozyna, tymina.
5tJ9.
homozygot'!· AA 'aa Ciamety: ;\ a F1 Aa Aa Aa Aa \Vszystkie dzieci bi;th) praworęczne. u Sytuacja ll - gdy rodzic praworęczny jest heterozygot'! P Aa' aa F1 Aa Aa aa aa 50% dzieci będzie prawor<;cznych,
2
punktbw
l'
1)
P
Nun1cr zadania
Przydział
Proponowana odpowiedź
-----------------l---~s~a(~ł1~111idyno__w_yLc_·l_1._____1
fcnotypo\V(! (barwa _s~':'':ś.<:i): _______ _ 5tl4.
Numer zadania
/
jeżeli w danej rodzinie wystąpiła wcześniej choroba genetyczna, należy zbadać plód pod k:item konkretnej mutacji. Kobiety w ci')'l.y po 35. roku życia, ponieważ wzrasta ryzyko wysl:)pienia u płodu np. ze-
415
Model odpowiedzi. Genetyka
metoda klonowania. swoje cechy genetyczne przekazała owca rasy
fi11słdej.
•)
u
l p. za podanie nazwy. l p. za podanie cech.
u
1 p. za podpisanie jednej komplementarnej pary zasad azotowych. l p. za wyjaśnienie zasady komplementarności.
Biologia. Matura
416
417
Model odpowiedzi. Genetyka
-----···--------· ·-----···--·--·-····· ····---·····-··------·····-····- ·-··
Numer zadania
.Uczba punktów
Przydział
Proponowąna odpowiedź
punktów
·--!-----------
2
.c..·
_..;:5_5_8_.-~------l-'A:..:..:U:..:G=...:::G:..:C=.U=...:C::.:·_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _'::>_ ___J_p. za E_<_>prawn')_c_:_<:!powieclź. 2
Proponowana
Kwas t-RNA.
<)
1 p. za nazwanie kwasu.
Transportuje aminokwasy z cytoplazmy do
o
1 p. za poprawne określenie
_____ ______ _rybosomu podczas biosyntezy białl~'l_:_ _________ j~gc_:f~1_1!<_cj_ic _______ _ 1 1 1 u 1 p. za poprawrn1 odpowiedź. Aby dane te nie były wykorzystywane do in560. DNA - dwunidowy, cukier deoksyryboza.
~~-
ń
------------·
~
563.
l.
2. 3.
Aa. AA lub AA.
573.
574.
Aminokwas + aminokwas-> dwupeptyd
2
Aa.
1-.....::5..::6..::4.:....--4-----l·_D_._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ l__ o__l__.P_·_:0_1'.'.'_ł:l'.:'1..\V_l_'.'.1__?iPO\Viedź.
2
P
jednego allelu dominującego nic wystarcza do
577.
Jeśli
•J
1------1------
568.
u
')
grupami krwi ojca. 1 p. za poprawne wyjaśnienie.
matka fAi x ojciec ii
C.
dziecko A. matka JAjA x ojciec JAJA
D.
dziecko A. matka !Aix ojciec JAjB
2
Np.:
'J
1 p. za podanie 1 możliwości.
l p. za poprawrn1 odpowiedź.
tycznej możliwe są: u adaptacja organizmów do zmieniajQcych
l p. za poprawrn1 odpowied:i..
się
u
tylko przy takiej polaryzacji (ułożeniu) mog<)
570.
l p. za l poprawnie przedstawi01w krzy1.ówkr; z różnymi
Dzięki istnieniu mechanizmów regulacji gene-
u
___:____ !-~~--------------------------------···· u 1. - P. 2 2. - P.
warunków i aktualnych potrzeb,
ekonomiczne wykorzystanie aparatu syntczy __ e11zymalyc~11ej.
____________ _l_<ł_t:?:)'Ć się za E_<_>moq wl•~a11 wodt'.':'~\'l'c:!:t: _______ _
C.
u
dziecko A.
578.
pt7.estrzenno-strukturalnego dopasowania zasad purynowych i pirymidynowych, kt6re
569.
------------------------------- -'~---~-I!· z~_p__<_>J~raw11~1__o_ip
B.
1 p. za poprawrn1 odpowiedź.
3 - miejsce inicjacji replikacji. Uwarunkowane jest to koniecznością
1 p. za poprawne podanie cech.
dziecko AB, O, A, B.
przyczyny.
.LP~ za 12_C>l.'.E.'1.'.~'1...<:":lpowieclź. l p. 1.a 2 poprawne odpowiedzi.
3. - P.
579.
..
1 p. za uwzględnienie płci.
---·------------ ----------------·-·--··-·-------
Np.: A. matka JAi x ojciec ]Bi
1 p. za poprawne wyjaśnienie
2 - kierunek widełek replikacyjnych.
o u
krwi nic wyklucza ojcostwa.
A nie dominuje całkowicie nad a).
1 - koi1ce DNA.
w l~l'.1_1!~(): __ ----------------------·---------·
XX Arr x XYrw XYaa x XXAa
B. 2
zabarwienia kwiatów na kolor czerwony (gen
567.
planu na mRNA. Tworzenie odbywa
______ ______ ,_F2__.:r..-\aa, ..-y-...\'Aa, XYAa
576.
1 p. za poprawne nazwanie l etapu i podanie jego funkcji w syntezie białka.
z pomocą tRNA i rybosomu, gdzie za-
t - - - - - i - - - - - - - - _____c;l1t'.~f?:U'i.<:?~nic ::iminokwasów
rodzaju dominacji.
u
1 p. za poprawn•1 odpowicd1„
566.
barwnika wyprodukowanego przy obecności
'-'
formacji o białku z DNA na mRNA (z j:1dra do cytoplazmy). Translacja - proces tworzenia białka wesię
_ _5_6_5_.--1------ ..:.":::.lc:e:.:.ta:::l:::.1w,cn::1.__________________ 1_o__l_p. za wybór odpowiedzi. 1 Dominacja niepełna. o l p. za poprawne nazwanie 2 Przyczyn
l p. za poprawrn1 odpowiedź.
Transkrypcja - umożliwia przekazanie in- u
F1 1 p. za podanie genotypu 1 pokolenia.
o
')
dług
575. u
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __
,_____ ,____________._1,-___w,o,_d.,,a,,.__________ ---------------------------------······-·'-···· _____________________ ---·--·-······· __
nuniona chro1noson1u
3
1 p. za poprawn<1 odpowiedź.
- - - - - - - - - - _1_1:>~e_1_1~_;J~ości ~_<_>!_<_>gicz~j_r:~żno.r._~!11_<),~C:i: __
1 p. za poprawną odpowiecl;\.
_ _ _-',---\.----+::R::N..:.A~-__,_je=-c::h::1o=n.:.:ic:.:i;;:o.:..w_,y.:..'::.cc:.u.:..kc:..ie:ct.:..'1,·y,_b_o_zc..a_.-----J-------------------------I 1 •J 1 p. za poprawne podanie chromatydy centromer satelita 562 .. 2 2 opisów.
„
W wyniku tego procesu pojawiajq się nowe kombinacje alleli gcn6w sprzężonych, czyli
,_____,_______ nych celów, niż pierwotnie były 12rzeznaczone.
561.
u
punktów
S<) odporne na szkodniki, lepiej rosrn1
----+----l-'i:..:c,~!'c1Lj;i~~ększc:_E!'.)l.1.L _______
572.
Przydział
odpowiedź
Np.: Rośliny
3. - B. 4 ----=C.:....- - - - - - - - - - - - - - - - -----------·-···-······· 1 - - - - 1 - -----1...::
559.
Liczba punkt6w
571.
u
1. - D. 2. -A.
Numer zadania
Np.: Poznanie gcnon1u u1nożliwia określenie chorób, na które cierpi elana osoba lub do kt6rych ma skłonności; wówczas można stosować odpowiednią t_erapię.
'-------'-------~'-!_·_.-_F_··---------------------------------~------------------ ..... __________________.,....
.\llfiiL11t . llll!f11
1
4·18
Biologia. Matura
Ekologia Liczba punktów
.580.
3
I. Konkurencja. 2. Allelopatia. 3. Mutualizm.
u
l p. za poprawne podanie na1.wy zależności dla I pary.
581.
2
Np.: ,) Do produkcji papieru z makulatury zużywa si\' mniej wody w porównaniu z produkcj•) papieru z drewna. •) Mniejsze zużycie energii. ·> Clch~o11azdrowycli_drzev,;,____ _
u
l p. za poprawne podanie l argumentu.
582.
2
583.
······
SM.
-
2
„
-- ----
•)
Rozwielitka.
')
Palka wodna.
2
3
1.
6.
tego tolerują podłoże ubogie i warunki nicsprzyjaj;1ce rozwojowi innych organizmów. Las - bardzo bogate podłoże, zróżnicowa-
,;
istnieją różnorodne
warunki życia (dno lasu i jego górna warstwa), dlatego mogą wysti;pować na tym samym
~~!powie~.::._
I!" za poprawne podanie cech dla 1 etapu.
u
D. 2
1 p. za poprawne podanie etapu. l p. za poprawne wyjaśnienie.
2
Np.: (_) zwit;kszenie zalesienia; u ograniczenie pyłów z komina poprzez zalo'l.enie filtrów; •J stosowanie tylko benz)'.ny bezolowiowej.
u
Np.:
<)
'J
u
588.
2
')
•_)
2
u
1 p. za poprawną odpowiedź.
- - ---------------':-:I
589.
2
'L- F.
u
u
t~rawrni odpowiedź.
l p. za 2 poprawne p'rzyktady.
c:i:g_a_11_ic_·_z_.n_•~!)_._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1
Cz<;ść substancji organicznej wytworzonej przez o
za [)Ot)rawne 2 przykłady.
------- _____ _ _tr()_ficz!~)'~]:i_,_t)'I2_1_~\f~S~'~?:e
wprowadzanie do atmosfery clu'l.ych ilości --~W_L_1tle11k~l__\vi;gh1._ ____ ____ __ _ ______ _
l. - P. 2. - P. 3. -- F.
j).
_2_95.
w terenie;
')
1
Np.:
producentów zostaje zużyta do budowy własnych struktur, cz<;ść - w procesach związanych z własnym metabolizmem. Nasti;pny poziom troficzny może wykorzystać tylko tę materię, która została wbudowana w ciało organizmów poprzedniego poziomu. Na tym poziomie również duża część energii zostaje zużyta w procesach zwhizanych z własnym metabolizmem. Przechodzenie energii z jednego poziomu na drugi biczy się zawsze z jej stratami. Każdej przemianie energii towarzyszy jej rozpraszanie w postaci energii cieplnej. Im wi\'cej poziomów
samic dominuje w ka:i.dej
zanieczyszczanie wód nawoza1n1;· zanieczyszczanie powietrza spalinan1i; gromadzenie szkodliwych odpadów
-----------------1------------------
-·-·-------------------- ~P· za
_____________ . (rnzkłacl,~i'IE.'~Ll~~rią
Występuj•! samce i samice. Liczebność
1 p. za 1 poprawne
wyjaśnienie.
reducenci uwalniaj'! do środowiska składniki zawarte w ciele obumarłych organizmów
l p. za l propozycji;.
_gri:pie__\Vi_cl«!".".'.".i:.. ___________________ ------
u
_______________ _1?_·::_1y~_{'._11_is'.'~e_r_c;'.1.L_ ____________+ - - - - - - - - - - · - - - - - i 593. 2 Producenci, reducenci. u 1 p. za poprawne podanie Producenci - organizmy odżywiaj•)ce się przykładów. substancjan1i nieorganicznymi, produkuj•)ce o 1 p. za poprawne uzasadnienie. z nich substancje organiczne przy użyciu energii pobieranej z zewrnitrz;
-- ---- - - - ---- - - - - - ----- 587.
Gatunek endemiczny - zasiedla niewielki obszar i poza nim nigdzie nic występuje. Gatunek kosmopolityczny - ma szeroki zakres tolerancji na różne czynniki środo wiska, dlatego zasiedla duże obszary. Gatunek reliktowy - organizm bf,'d•icy pozostałośchi gatunków, które miały dawniej
A - zaj•)c (roślinożerca), B - mysz (roślinożerca), C - sowa (mięsożerca),
_t~:i:<''.'i-~ b_'1rcl":()J:Ói:ncJ)()pLtl'1cj_<:_:____________________ - - - - - - - - - - - · · - - - - - 1
586.
----·--~---.------------------ ---------------.:~---·-----
_____ __?~~c:_z._n_i_e_~".i'i'~y zasi_l'B:___
-- -- - - - - - - - - - - - 1
a)
c)
---- - · - · - - - - - - - - - - 1
__ _ __ __________ .'L. _I_ t):_ 'l:'l_POPE'1 Wn') •
---
b)
592.
-····-------- ______ - - - ·---------------1
„.
W ostatnim etapie;
590.
591.
____ 11(.'_~varlln~i~l~1:__0rga11i'/·~11_<\\'/_· ____. ___ _
585.
pu)1kt<}w
I p. za 1 poprawny wybór.
1 · · Il Porosty S') organizmami piomers 01111, c a-
----·-·:·--
Liczba punktbw
- - · - - - - - --- - _______________ _/_ - - - -
-~~~:t:; ~~1;~c~~i'.1_-_cl<~1l()fiic:?·~1a, --
Przydział
Numer zadania
419
Proponowana odpowiedź Przydział punkt<)w ---------- -----------------------·----·1-----------------1
Numer zadania
Proponowana odpowiedź
Model odpowiedzi. Ekologia
596.
____ _] __ 2
u
1
1 p. za wyjaśnienie zużycia materii przez poszczególne poziomy troficzne. 1 p. za wyjaśnienie strat energii przy przechodzeniu z' jednego poziomu na drugi.
str~_<:!_nerg.!_i_:_____ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - i
f.·---------·--------- --------··----- -'?____l_I:-J~prawrn1 odpowiedź.
Białka roślin i zwierz,1t po obumarciu przechodz;i stopniowo w stan mineralny (Nl-L 1). Powstały amoniak wchodzi w cykl nitryfikacyjny, w którym bakterie zamieniają go w azotyny, a następnie w azotany. Azotany są przyswajane przez rośliny
____ _______ .. __ i~~Yl''.)l:?:Y:'.!:Y..":'"..11C
•)
l p. za wyjaśnienie znaczenia działalności bakterii
nitryfikacyjnych. 1 p. za określenie znaczenia tego procesu dla roślin.
c~o sy1_1tezy bia~-·--~·------- - - - - - - - - - - - -
4.20
Biologia. Matura
421
Model odpowiedzi. Ekologia
--~·-----,---·-----------------·---------
Numer zadania
Liczba punktów
Przydział
Proponowana odpowiedź
punktów
------!----------------------u Reducenci uwalniaj•) do środowiska składniki zawarte w organicznych resztkach obumarłych organizmów oraz umożliwiaj•) innym organizmom ponowne ich wykorzystanie. (Reducenci stanowi:1 ogniwo zamykające obieg pierwiastków w ekos):'stemach.)
597.
1 p. za poprawn')
odpowiedź.
2
599.
Liczba punktów
606.
2
C - skupiskowe.
u
Np. u roślin - rozmnażanie wegetatywne, np. stokrotki, u zwierząt stado - obrona, wyszukiwanie pokarmu, opieka nad
o
2
Ekosystemy naturalne, np.: las, ocean, pustynia. Ekosystemy sztuczne, np.: pole, 1'1ka, slaw.
2
o
u r;
Materia ma obieg zamknięty w przyrodzie, nic ubywa jej, przyjmuje lyłko
u
różm) lokalizację (formę).
u
Energia przechodzi z organizmu do organizmu - ubywa jej oraz częściowo rozprasza się jako ciepło. Istnieje konieczność
1 p. za 3 poprawne przykłady ekosystemów naturalnych. 1 p. za 3 poprawne ekosyste-
Ludność
Nazwa stosunku Drapieżnictwo Pasożytnictwo
Konkurencja Mutualizm Komensalizm
gat A
+
o +
Różnice
w ich
2
kształcie wynikają
z
I - bardzo
p. za poprawm1
odpowiedź.
gęsty,
wysoki, ma wiele
pięter
•J
I p. za poprawne podanie cech dla l lypu lasu.
}~.~_niski, l11_a_3_ p_ię!r(J_t~o,~łit1.11ciścJ ..
______§lQ:_____ ___J _____
_________ _:__J_ __!_ 1':_7:'1.. l'."P.ra\Vn(l ()
l~;o;~ęci()ły. __
u
1 P: za pop1~a\vm1 odp'.'-'"iedź:
_______________ _'::l ____}_p,_za 1>c>praw11') odp'.>_'_\'iedi::
Sprawdzenie, czy nawo;.cnic
612.
I p. za poprawne 2 wierszy.
614.
wpływa
l p. za poprmvm1
na
odpowiedź.
D.
Populacja D. Jcsl lo populacja o w•1skim zakresie tolerancji _______________ "'.'..'il
615.
2
3
uzupełnienie
u ------ ------- ------·-·-- --·---·----------------!
różnej ilości
u
po-
roślinności.
-· 609_._ _ _!___ l)_::-f(JłS_;<):'.'".'<'._il_1_fornta_cj_'.1_:_ __ _
_„___2_ _, Np. siedlisl(_().-_f'.?..:l.cca-"rc:.n_1..______________ ~-lJ'· za l P.
--------~-----_produ<:<:_~[Ć>_':'_wio:".'.1-:i.L'0L11'}. ______ _
się głównie
1 p. za poprawne wyjaśnienie obiegu materii. 1 p. za poprawne wyjaśnienie przepływu energii.
,__6_0_'1_„
605.
608.
•>
+ Prolokoop~!~~j_;i___ ________ +
wyjaśnienie
karmem roślinnym, ponieważ ekspłoatuj•1c pierwszy poziom troficzny, traci się najmniej energii i zyskuje duż'I biomasę pokarmu. I.ub: Brak maszyn do przetwarzania pokarmu oraz
613.
+ +
+
I p. za poprawne l pojęcia.
Et:7:l:'1'?_.<;_l_~iCll_l1_''.~X~v_ jc7._i()!-~:": ________ ------·--
o
gat B
krajów ubogich :t.ywi
mówE_luczny~~:___ _
------1----~-- Glon zapewnia produkty fotos):'ntezy_:_ _______ ____i:()!_i_!~17.dcg_<:?_z org_'.lnizmćm_'-__
3
•J
- ~iZ}'C7:l1)'_c!1~cł!(2f1_1iC~l_1yc_ł1_i_bic>ł.
607.
1 p. za poprawną odpowiedź. 1 p. za poprawny przykład.
_____1_____,___s_·l_a_łcgo dostarczania jej z zewnątrz'-.- - - ! · - - · - - - „ - - - - - - - - - - - - - - - - - - ! 1 Mutualizm. u I p. za poprawne nazwanie 2 602. Grzyb dostarcza „tkanki" podtrzymującej współżycia. porost oraz wody i soli mineralnych. u l p. za poprawne wyjaśnienie
603.
punktów
pi(2f!is_cł.7:Y.12'1_.l'l:s>_'v'1c~ze~1ir:ł1cidcJ1vł~ ...
-·---ł--·---•-------------------·------ _____ 601.
Recykling - proces odzyskiwania z odpadów substancji, które mog•) być ponownie wykorzystywane jako surowce wlórne. Utylizacja - unieszkodliwianie, likwidacja, przetwarzanie lub ograniczanie uci,1;.Iiwości odpadów przez zmianę ich cech
b)
------------1·~p_o_l_o_n~1~s~tw-'-e_n_1_._~·-------------I
600.
a)
u
1. Producenci. 2. Reducenci.
Przydział
Proponowana odpowied:I.
/
1 p. za poprawne wpisanie producentów. u 1 p. za poprawne wskazanie reducentów. , _ _ _ _ _,______ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - · - · - · - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ! 2
598.
Numer zadania
rJ
l p. za poprawrn1 odpowiedź.
616.
2
Różnica polega na lym, że sukcesja pierwolna (A) rozpoc;
')
I p. za poprawne wskazanie.
u
J p. za poprawne wyjaśnienie.
u
1 p. za podanie podstawowej nJł.nicy.
•I
u
Największą część ziemi pokryły krzewy po 40 la•J I.ach. Po 60 lalach zmniejszyła sir; powierzchnia u pokryta krzewami, ponieważ w wyniku naturalnej sukcesji powstał ekosystem klimaksowy - las (drzewa ()granic:zaj_ąrozwójkrzewów).
J p. za poprawne podanie, która zachodzi szybciej. I p. za prawidłowe uzasadnienie.
l p. za poprawne podanie lat. J p. za poprawne wyjaśnienie.
422
Numer zadania
Uczba punkt{nv
Propono\vann
odpcnvicdź
Przydział
Numer zadania
punktów
Liczba punkl6w
---·~--- ~-·----
Organellun1 1 kon1órka, tkanka, narz~}d, organizn1, u
617.
J'()l'_l:li'1_cj::t._~i<1_c_c!1_()!:a, el<_o~rs.tem, bios~':t'<1:__ ______ _
I p. za poprawrn1
odpowiedź.
,
/ -------~--------:J
625. 626.
2
Np.: u euglena - rozwielitka - ukleja - szczupak; u ch1b - narożnica zbrojówka - sikora bogatka jastrząb golębiarz; u '> l ogniwo - producent; u li ogniwo - konsument I rzędu. •J li! ogniwo - konsument li rzędu.
2
a)
Będzie się rozwijała.
621.
2
Np.: I. )eden gatunek bezwzgłł,'dnie zalei'.y od drugiego, który jest jego pokarmem. Zjadany może istnieć bez zjadającego, sytuacja odwrotna jest niemo?.liwa. 2. Zjadający i zjadany nawzajem reguluj'! swoj'! liczebność. 3. Między zjadajl)cymi i zjadanymi trwa nieustanny „wyścig zbroje1\", w wyniku którego eksploatowane gatunki zyskują adaptacje zapobiegające ich zjadaniu,
<)
o ;:
2
'l
---~~8_: ____ -----~ -- ~J~=---------629.
Np.: Brak wody.
631.
1 p. za poprawnie narysowany diagram.
(j
1 p. za poprawną odpowiedź.
(j
l p. za wybranie 1 pr~y_l!J'_._
•)
1 p. za poprawrn) odpowiedź.
-------------!-------------------!
630. Na h1dzie biomasę tworz') głównie _____________ .~v_:_vodach - _glównie zwierzęta.
rośliny,
1 p. za poprawną odpowiedź.
Np.: Czy zagęszczenie skrzeku ma wpływ na rozwój
1 p. za poprawrni
odpowiedź.
żab?
- - - - - - - - - - ·-··--- - - - - - - - - · - - - - - - - - - - - · - - - - - - ! - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
633.
Np.: Należy pracować
<)
'.)
1 p. za poprawrn1 odpowiedź.
(j
1 p. za poprawną od\>owiedź.
nad tworzeniem nowych
źródeł pro111ieniowania, ponieważ 1nog;-}
2
być wykorzystywane w medycynie do ______________ _l__ro_w_y,_c_h_.____,________________ ,
I. - F. 2. - P.
u
l p. zn poprawne właściwe
u
narysowanie strzałek. 1 p. za poprawne nazwanie po7:io1:1ó\v_troficzn)'c:l_1._____
';
l p. za 2 poprawne odpowiedzi.
634„
2
Np.: u Produkcja papieru z makulatury. •) Butelki PET do tworzeniu plastiku.
635.
2
Krzywa przeżywania charakterystyczna dla XX r_J 1 p. za poprawne wskazanie wieku to krzywa A. \Vidać z wykresu, że krzywej. mniejsza jest umieralność wśród osobników u I p. za poprawne uzasadnienie. młodych, co związane jest np. z rozwojem l_l1_':'_
636.
3. - F.
W pływ
zawartości ściółki leśnej
1 p. Z'\ 1 poprawny przyklad.
1 p. za poprawrni odpowiedź.
na
__ \V)'S()l<()~Ć- ----···---------------------------- -----------!-----------------------------·----/
5. - P. 6. - P.
Jl.
•j
u
Np.: 'J
'L- F.
62tJ..
3
------- ______"\'.'!ysch1~_ięcie jeziora.
zjadający zaś muszą wynajdować nową
623.
6
Radioaktywny stront - pokarm - organizm - komórki krwi - zmiany w szpiku kostnym i tl
__ b_l'()•\~_ab)' przclan2'1_~_()_i?r<~1El"-~~1_y_::~1:__ _
622.
I
poprawną odpowiedź.
1 p. za poprawny dobór skuli i oznaczenie osi
o
.1.-;~~
l
1 p. za poprawne podanie
punkt1)w
współrzędnych.
·-------~----·------
"'
5
l p. za poprawne przedstawienie 1 wniosku.
o
\)1, - - - - - - - - - - -
'U
627.
1
:O!~~::v~i~=.:_.~:=~.-~~~=-~,~-r~1~1 . ~~
1 p. za poprawne przedstawienie jednego laiicucha pokarmowego. 1 p. za poprawne nazwanie ogniw łailcucha.
bL I~s,~!zie l'opll_l:1c::J:!_l1.1'~.t'i'!E~J~l'.'l_l_i~l''1.i'l~.'!L ____!_\<'2,l1S_(!kwe119_i.:_______- i
Przydział
1
r; __ l_\f_()gn_i_\v_n_-:-_l((~ns~1_~e11':_l_II__ 1:o:ydu~-------- ------------------··
620.
Proponowana odpowiedź
-------------·-·------------------!----------------_Krzywa IL______________________ __')=---=-1 p. za
2
__f\)p,:J1_()l'O\'!_il~-:-śl_i1'.1_'1l<_=~()t:_i''.ł_l_: _______ _
618. 619.
423
Model odpowiedzi. Ekologia
637.
Np.: u
'J
l p. za poprawną odpo.V.-i_e_~i..
()
\Vysoka
zawartość
l p. za
poprawną odpowiedź.
glinu w glebie ma
wpł)'\Vn;}_l'07:.\V~Jl((ll~Z_l'l:'~~p_\'~s_()_S!1J_:____ - - - - - - - - - - · - - - - - - - - - - - -
4.24
Biologia. Matura
Model odpowiedzi. Ekologia
425
Numer zadania
Liczba punktów
Przydział
Proponowana odpowiedź
Numer zadania
punkt6w
Liczba punkt6w
Proponowana
-----------· 638.
2
u
Np.:
o
---639.
l p. za podanie 1 sposobu oszczędzania. /
61·5.
Wodoos zczędne urządzenia gospodarstwa don10wego. o Oczyszc zanie ścieków i ponowne wyko___ r7,)'Sla1!_i e wody_.--------------------·--·------------------! Walmosfcrze na skutek działalności człowieka o 1 p. za poprawn:) odpowiedź. kumulują się tzw. gazy cieplarniane, głównie C0 2 . Zalrzynrnją one w atmosferze ciepło, co prowadzi do globalnego wzrostu temperaturY.. ---------------------!
1
·--
----·-----~------·
odpowiedź
Przydział
Optimum to 22-28"C oraz wilgotność
2
')
_______________ ::i_o-=10%. --~~- ___ _]_ __ _9..l:>_~e_g_,~"!l'.'.'.'JJ_~)'':()
2
648.
D-
l p. za l poprawnie wymie- 11iciny_cy11~1il~.
.... __•,;__ ..!_12~?0..l:?.El':~''."'1'!_()cil~''wi_c_c!L __
A - 3. 13-2. C-4.
1-------1-·---------
punktów
----------
">
l p. za 2 poprawne zestawienia.
U
.1 p. za poprawne uzHpelnienic l wiersza.
l.
2
••::r·Ijii~~~t2t~~·l
Test sprawdzający
·:11 .JU:rzęuu •:1,:..
Numer zadania
Liczha punktów
640.
2
Przydział
Proponowana odpowiedź
.:(<1i
punktbw ·.·.
o o
Różnh) się
rozmiarami ciała, a zwłaszcza o 1 p. za poprawne podanie różnicy. wielkością wystaj:1cych części ciała, np. uszu. Różnice spowodowane są klimatem. Żyjący O l p. za poprawne podanie w klimacie zimnym piesiec ma zmniejszoprzyczyny różnicy. ne wystające części, co chroni go przed utratą ciepła. Fenek żyjący w klimacie gon1cym traci ciepło przez wystające uszl':_____, _________________
Np.: u Zmniejszenie się różnorodności gatunków
641.
u
1 p. za poprawrn1 odpowiedź.
ciepłe
powietrze
~
staw
Htoplankton
zooplankton
ukleja
szczupak
B
las
świerk
larwy owadów
dzięciol
jastrz,1b
1 - - - - - - -·------ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ---- ----------------------------
649.
3
Np.:
A. B.
')
Jastrz:1b - masywny dziób, szpony. Żaba - maskująca barwa, długi, lepki
1
Paj:1k - produkcja sieci, możliwość
__ ------- _----~l:<_l_W_i_c:_i1ia 650. Pasożyt.„
!l_{}_z_<:ł_()rg_
„.żywicielem, <)
1 p. za poprawne podanie 2 cech dla l organizmu.
język.
C.
l------l-----1~teczn)'ch może zagrażać ich wyginięciem.
642.
A
.„żywicielem
l p. za poprawny schemat.
u
1 p. za poprawn:1 odpowiedź.
u
I p. za poprawn'! odpowiedź.
ostatecznym.
„.larwa.
-------------- _____ ,,:~l'_\\'ic_i_e_le_1_1_1p(}.~:~0_1~11.:: 651.
Brak drapieżników spowodowałby nadmierny wzrosl populacji roślinożerców, a naslępnie ich powolną zagładę wywolan:1 głównie
______________ -~•1l_<_i"'-1:1.12':'~l'.wienia_i__1_1_l_i_ejs_c_'l_c~)cia._ _____________ ·---------· _______ _ 652.
l
Np.: 'J
,J Sukcesja pierwotna - rozpoczyna się na Lerenie uprzednio niezajętym przez żadną biocenoz\'. Sukcesja wtórna - rozwija sii; na obszarze już
i - - - - - - _________7:'.Y5'.':Y..'.l~J~~:~z_ im.1.'L.ł:>l~e~~ozę
653. Zwiększenie zalesienia - ograniczy spływ wody •)
2
l p. za 1 poprawny przykład.
.l_o_ra_z zmniejszy siłę wiatt~ll_:__ __________ -------------····-------··---------
_ _ __j__ _ _ _
3
A - równomierne, np. pingwiny. B - losowe, np. krocionogi. C - skupiskowe, np. sarny.
1 p. za poprawną odpowiedź.
i za,;l\'JJIJj(!_j'L ________________ _ '.)
l p. za poprawne podanie l typu rozmieszczenia populacji iwybór_dobrcgo przykładu.
'''*"t11•'8,: Biologia. Matura
4.26
Przydział punkt
N1uncr
655.
2
a) b) c)
Konsument I rządu (roślinożerca). Konsument Il rządu (drapieżca I rzędu). Konsument li i lll rzędu (drapieżca 1
d).
i ll 17.\!du). Producent.
2
l p. za poprawn<)
2
odpowiedź.
J>'.l)>_l!l'l<'.L'~~~'~".'-''.!~c cko:'!Y:~~".m, b~1_0_i:.J~1:__ ------------------------• l p. za poprawne podanie
Temperatura powietrza. Zmniejszenie się populacji motyli ma u wpływ na liczebność owadożernych ptaków, a ich liczebność - na liczebność drap_ic'l:J1il<(>\V zjadaj
czynnika. 1 p. za poprawne przedstawie-
2
o
u
l p. za poprawn:) odpowiedź.
•J
2
668.
l
66tt.
_ _____ ... „
1 p. za 2 poprawne zestawienia.
•J
1 p. za poprawną odpowiedź.
U
u
l p. za wymienienie l straty.
Utrata energii w postaci ciepła. Wydalanie wraz z niestrawionym pokarmem.
------~---------------------1------------·---_J 672.
Np.: ') Roślinność wodna rośnie szybciej niż
o
1 p. za poprawrn1 odpowiedź.
rośliny lądowe.
l p. za poprawn:) odpowiedź.
l p. za poprawne podanie .. __l_cc_chy_, _ _ _________1
-~;rJ
r)
671.
__
I _P:.':ll
__
J>t>r>t~ll.::'!'3-'1clp.'.'.2'~icdi.::__.
l__j>·_':'~-p()pl'[\\V!1<)()_dp()\Vi
Nic wymaga opieki pielęgnacyjnej takiej jak rośliny lądowe, a wiąc mniejsze Sl)
_________ ,1.'1i
_____ . ....
673.
___
u
1 p. za poprawne podanie stcnotcrmów. 1 p. za poprawne poda:lie
______ SNp.-__s!t'.r!:".l•lca;;id'.''.)'ll1icraj:1ca_)._________ .- - - - - - - - - - - - - - - 1 2
'J
- --------------~·------
w zbiorniku B. _____ _ _ _ _ _
u
szczl.'.'::l':__________________________e_·l_u_,y_t_c_r::cn._1<._)w=·----
A - rozwijaj:ica sią, B - ustabilizowana,
u
1 p. za poprawn:) odpowiedź.
piccw1\,_J1l<>f:\'fi_s_~<:1:__ _
663.
---------!-------------~
Stenotenny: korale, kolibry, słonie, pingwiny. Eurytermy: wróble, tygrysy, porosty,
lN l l na roz_:".,0 rośli'.:'.L _____ --~~-..l.P..:!~~rawną odpowiedź. ·l'.l.:_\\'E_~~oc_y_
różnicy.
•J
Obieg wody w zbiorniku A jest inny niż
nhni.
1. - B. 2.-A. 3. - D.
wicka.
662.
u
1 p. za poprawne określenie typów ła1\cuchów. 1 p. za podanie różnicy między
„ __________
670.
1 p. za poprawne przedstawienie cechy wspólnej. 1 p. za poprawne podanie
Naturalne powstaje w wyniku procesów u przyrodniczych zachodz:icych w środowisku. Sztuczne jcsl skutkiem działalności czlo-
Śmieci s:i wyrzucane w miejscu niedozwolonym, które nic posiada odpowiednich zabcz-
l p. za 1 poprawny argument.
--- -- ~1::-=-c. 669. ----------
l~z~1ic:_k_tl__'?:)'~ci_~!:"~Pi_e_tyl~()je~C!_l1_gatunck______ --------------------------•
66L
punktów
Miejsce pracy naukowców - np. ewolucjonistów. Ochrona roślin i zwierz:)t zagrożonych. Tworzenie zielonych oaz w danym środo wisku.
a) Ltu\cuch detrytusowy. b) La1\cuch spasania. RM.nice: u Lai'tcuch detrytusowy rozpoczyna sią od martwej materii organicznej. O Lai1cuch spasania rozpoczyna się od
--------- ______ _
Cecha wspólna: oba typy współżycia oparte S:) na •) symbiozie (przynosz:icej korzyść obu partnerom). Cecha różniqca: protokooperacja nic jest ws pól- O życiem koniecznym dla trwania gatunku, chociaż korzyść: czcrpi:) oba gatunki; w komensa-
')
667.
Przydział
oclpo,vicdź
Zachowanie naturalnych siedlisk dla orga- u niz111ów.
_____________ ·---~·oducc1_'.~<)_'>'f: ____ _
nie konsekwencji.
W biocenozach bogatych pojawienie się wyspecjalizowanego paso'l.yta nic jest w stanic tej r
•J
•)
u
666.
\V biocenozach prostych, gdzie istnieje tylko jeden gatunek producentów pojawienie sit; wyspecjalizowancg
2
Proponowana
przynalc'l.ności.
równowagi.
660.
2
I p. za 2 poprawnie podane
u
l. 2.
658.
659.
665.
mórka, tkanka, narz:id, układ narz:1dów, orga---- _11i1,i~1,
657.
Liczba punkt
')
u
Związki chemiczne, organelle komórkowe, ko-
656.
Numer zadania
lej cechy.
widoczne dla drapież.ników, co znac,,nic zwiększa ichs1'.ansc_na_1>rzc'l:ycic: ________ _
427
Model odpowiedzi. Ekologia
Bakterie dcnittyfikacyjnc
powodują zamianę
- - - - - ------·- _____ -~:".l,•1_11_<'.>.'.v_i_ azot Y!1!!\\'\\'.ll':()_t_~ 1.11_()_5_f~El"'7:11.L_
674„
l
D.
l p. za poprawną odpowiedź.
-------------------
--- --·--·- -· -----------·- ______ ~--1-P..:.7:.ll..l_~prnw_11<) odp()_wiedź. -·
428
Biologia. Matura
Liczba punktów 1
675.
Przydział
Proponowana odpowiedź u O powstaniu kwaśnych deszczów decydują tlenki siarki i tlenki azotu, które dostają się do atmosfery głównie z zakładów przemysłowych. Kwaśne deszcze to mokre opady atmosferyczne, np. śniegu, deszczu.
punkt6w
1 p. za poprawne posłanie przyczyny kwaśnych deśzczów.
N umer zadania
Liczba punktów
Proponowana odpowiedź
676.
677.
2
3
Przydział
Proponowana odpowiedź
punkt6w
----1. 2. 3. 4. 1. a)
-
o
P. F. P. F.
-·----------------------
u
Zmiana
środowiskowa
środowiska,
b) 2.
1 p. za 2 poprawne odpowiedzi.
(zanieczyszczenie ciemna kora drzew).
Mutacja. Dobór różnicujący.
u l)
------ --· 678.
1
Opiera się na badaniach genetycznych (pochodzeniu organizmów).
679.
2
Np. nasienne: - wytwarzają nasiona; - dominuje sporofit.
<.)
680.
4·
Rekombinacja to proces, w wyniku którego
o
')
1 p. za poprawną odpowiedź.
-----
powstają
nowe kombinacje genów, a więc nowe genotypy. Rekombinacja jest wynikiem niezależnego przekazywania genów zlokalizowanych w chromosomach niehomologicznych oraz zjawiska crossing-over, które umożliwia wymianę między allelami genów zawartych w chromosomach homologicznych. Powoduje powstanie nowych genotypów. Ta zmienność jest bezkierunkowa, nic ma charakteru przystosowawczego.
()
--·~--------
681.
1 p. za poprawne podanie l cechy.
Selekcja naturalna (dobór naturalny) lub
u
Okres życia osobników w historii całej rodziny. ____________ l><:'z_1JCJii:<:cl11_i(!_p()C_~Jcl:~e.'.1i_eJc()!'.'/i'.~J1„~'.:~()IJ11i!«>\V_._ 683.
Brakuj<)ce ogniwo to brak dowodów na istnienie osobników h1cz:1cych kolejne etapy
·--·-·
.. _·--„
l p. za poprawn<) „ ____________
„
. „ „ „ ... „
odpowiedź.
„ „ „ „ „ „ . „ „ - „ „ -•.•. _ _ _
I p. za poprawn<) odpowied1„
rJ
l p. za poprawną odpowiedź.
_ _ _ _ - - · - - _ewo_~~Xi.'.1Ych -~ziomó':.':.__ ____________ ·-·----·---· 68~
l
A.
------ - - - - - ·--~-·---------------------·----------·~------685. Największe szanse na przeżycie mają osobniki
r)
najlepiej przystosowane (w środowisku zachodzi naturalna selekcja, czyli dobór r------ ________ ~'!t1J1~al11_tl:_ __ ... _______________________ _ 686.
2
'J
------------l p. za wyjaśnienie 1 okrcśleni a. J p. za podanie wpływu na
u
Bezpośrednie - zatopiony w bursztynie owad, ślady stóp odciśnit;tc w wilgotnym błocie i z czasem utwarcb'.one, elementy szkieletu. Pośrednie - podobne sekwencje nukleotydów DNA, różnice w budowie
. J
687.
2
Praptak, Seymuria lub:
_ _ _ _ _ „ „_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
688.
1 p. za poprawną odpowiedź.
1 p. za wszystkie poprawnie przyporz•1dkowane dowody pośrednie.
u
l p. za wszystkie poprawnie przyporz:idkowane dowody bezpośrednie.
cytochromu C, podobny układ szkieletu łapy jaszczurki, skrzydła plalca i płetwy wielol')•ba.
ewolucję.
---------·--------------------------
···------·-~------ _ ---------.
-----•---------- _:;:-~uc:-na (cl()lJ0:_~;~1:;~nyL_ ________________ 682. Stopic11 pokrcwie11stwa.
l p. za poprawne podanie
czynnika pośredniego l p. za poprawne podanie czynnika bezpośredniego l p. za poprawne nazwanie doboru
punkl<'1w
Selekcja to proces eliminacji niekorzystnych genotypów. Działa bezpośrednio na fenotypy, ale pośrednio wpływa na genotypy. Osobniki o cechach korzystnych mają wit;kszą szansę przeżycia i wyprodukowania żywotnego potomstwa, czyli przekazania genów. \X' nasti;pnym pokoleniu wzrasta ilość osobników o genach korzystnych, a maleje liczba osobników o genach niekorzystnych, co powoduje zmianą czi;sto.ki wysti;powania ·-·----- __________określ()~)'.C:l~g~~(}_l):'.I~\:'·
Liczba punktów
Przyc!ział
- - - - - ------ ------~------------------·----------„ ----~- -------·---------- --·-------- ----·-
Ewolucjonizm Numer zadania
4.29
--
------
Numer zadania
Model odpowiedzi. Ewolucjonizm
•,)
l p. za l poprawny przykład.
•.)
1 p. za poprawn:i odpowiedź.
Ic~tp~l_C!ź
A-3. B 'L C- 2. 6, 1, 3, '1„ 2, 5.
1 p. za 1 poprawne zestawienie.
Biologia. Matura
431
Model odpowiedzi. Ewolucjonizm
''·30
Numer zadania
Liczba punkt<)\V
690.
2
Przydział
~>roponowana odpowiedź
1 p. za l poprawnie po(~ll1Y czynnik. /
u
Np.:
crossing-over, przypadkowe rozchodzenie się do gamet chromosomów tworzt)cych pary
l.
2.
punktliw
Numer zadania
Liczba punkt{>w
701.
2
69l. 692.
u
____________________ 1. -
2
'J
.'.~---~f':.!-l1P_()pr:l\V'1.1_()(lp~\'l_i~~-·_
c.
2. - B. 3. - D. 'k-A.
'2. 3.
Np.: Rasa czarna, za1nieszkuj;:~ca okolice równiko~ve, ma ciemną barw<; skóry. jest to związane z dużą ilości<) melaniny w skórze. Melanina chroni skórę przed rakotwórczym działaniem
69'\..
f)l'Olll_i~11io~a_11ia_u!~raf~()let(_l\~eH':'_- _________ _ 695.
Środowiskowo, np. rozwinięte bicepsy, tusza. Genetycznie, np. grupy krwi, barwa tęczówki
'2
oczu.
l p. za 2 poprawnie podane
u
wanych środowiskowo. 1 p. za 2 poprawnie podane przykłady cech uwarunko-
u
u
696. 2
A-3. B - l. C- 'L D-'2. Specjacja polega na oddzieleniu się od populacji pierwotnej szeregu populacji izolowanych od siebie reprodukcyjnie, dajt)cych poczt)tek
698.
c.
700.
2
I. '2. 3. 'L -
l p. za '2 poprawne zestawienia.
„.ewolucyjnymi, Lamarck.„ „.Darwina, ... dziedzicznej ... „.naturalnego.
l p. za poprawn<) odpowiedź.
Np.: 1.
l p. za '2 poprawne odpowiedzi.
1 p. zn 2 poprawne uzupełnienia.
u
1 p. za 2 poprawne przykłady l typu izolacji. 1 p. za poprawne wyjaśn;enie znaczenia izolacji w procesie specjacji.
----------1----------___j o 1 p. za poprawn') odpowiedź.
Możliwość krzyżowania się
osobników
wszystkich ras. -~-____!<:~
705. „.płodne. __________________________ ,l~\~J_ __:__EP~·~Z0~1:'JWn')odpowiedź. 1 i-------------1-----1-cc:~:_:_:::~::_ 706.
'2
Np.: Silne
<)
płetwy
ogonowe.
1 p. za wyszczególnienie 1 cechy.
_____________u ____ _7:1J!~
(J 1 p. za 1 propozycję Geny osobnika potomnego pocł1odz<) różnicowania. w połowie od matki, a w połowie od ojca. Skład genów jest przypadkową mieszanilll) genów obojga rodziców. \Xlymiana materiału genetycznego we wszystkich chromosomach przyczynia się _d()powsta1_1it~l)ar~l~()_1:óżnych gamet. ·-----·-·-·-- ·- --------- ----·-----------------·----.----
Np.:
')
<)
._,
1 p. za 2 poprawnie podane założenia.
'.)
3
70 11..
punktów
„.S)'_l~!:_~y_c_?:1_1,_a_._„________________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ 1
u
'J
o
Izolacja prezygotyczna, np. mechaniczna, etologiczna. u Izolacja postzygotyczna, np. bezpłodność mieszai1ców, nieprzeżywanie zygoty. 'J Znaczenie izolacji: izolacje blokuj') wymianę genów między populacjami. Pule genowe populacji zaczynaj') się zmieniać _ ____________ w innych~t!cru'.~5ll_~h.
707.
u
l'. P. F. l'.
703.
__ l P:_z<1yo1~1"1.\V'1.'Lo_dpo\'l_il!_:l!_::_
nowyrn gatunkl~-~n.
699.
----------·-- _ _ _ _
przykłady cech uwarunko-
____ _".V_lll1XC:l1_!i~''l!Y~-'lJ1i~-------
697.
3
·--~-------·---~ --·----------~-~---·------------------
l p. za poprawną odpowiedź. <) chemiczna. molekularna. _l:>iologi".zr1_<1: ___ ---------------- --------------- _______ J p. za poprawm) odpowiedź. <)
l.
693.
702.
l p. za 2 poprawne przyporz<)dkowania.
u
Przydział
W obrąbie gatunku występuje zmienność gatunkowa. Zmienność jest przekazywana potomstwu przez rodziców. Organizmy cechujt) się dużt) rozrodczości<). Istnieje wałka o bvl.
'J
przypti_dkowe h1czeni(! sis J5a1:1eL __
odpowiedź
Np.: •J
ho111uiogiczne,
:1.
Proponowana
432
Biologia. Matura
Model odpowiedzi. Ewolucjonizm
433 -
·-·------Numer zadania
Liczba punktów
--·- ·----·-----·-····----·--------Przydział
Proponowana odpowiedz
punk t6w
--·---- - - - - 708.
2
------
a)
b)
- - - - - - - ------
709.
710.
711. 712.
713.
7JA..
2
2
l
u u
Dowody bezpośrednie. Pozwalają na odtworzenie organizmów minionych epok na podstawie odcisków czy znalezionych szczątków.
Np.: Latimeria - ryba trzonopłetwa, forma o wyjściowa dla kręgowców lądowych, masywne ciało. o Hatteria - prymitywny jaszczur nowozelandzki, długo żyje. l.) Dziobak ssak jajorodny, pohiczony ewolucyjnie z (ladami.
()
(_)
()
2
2
- - - - - -------
715.
2
1 p. za poprawne n azwanic przedstawionych cl owodów. 1 p. za poprawne p oclanie ich znaczenia. 1 p. za poprawne p oda nie 1 przykładu i cechy charakterystycznej.
Dobór naturalny:
'J
1 p. za rozpoznani e 1 rodzaju przedstawionego cl oboru.
Mechanizm: u Dobór różnicuj,icy faworyzuje jednocześnie więcej niż jedno optimum wartości cechy; <) eliminuje formy pośrednie. Efekt: o krzywa zmienności staje się dwuszczytowa, prowadzi do powstania dwóch rozdzielonych populacji.
u
Np.:
u zwiększenie
()
wydłużenie
u
zmiany w
wymiarów ciała, nóg,
()
- - - - _____ __:_>_ _ _l3rnl0~~!1kurencji. 716. 2 ------------------------------------------ -------]. - B. ') 1 p. za 2 poprawne zestawienia. 2.- D. 3. - c. '1. -A.
2
717.
a) b) c) -•------- _____ d)
paleozoiczna, paleozoiczna, paleozoiczna, mezozoiczna.
1_ _
u
1 p. za 2 poprawne informacje.
-·-------1 p. za poprawn:1 odpowiedź.
(_)
7_1_9_._-ł------l_:'l:_:;':).__:I:Hl,„t,t"k'/ jest genetyk~---------- -
·;---..---~-----. -------.-.---
----------------------- __L_l_IJ_:__z.i pop1awn.1 ocłpowtedz. ------------- ·- -------------
__ 7_2_0_.___ ______ _0_k_._J___:.9.:ci'.:__·____ 1 1 1
721.
r
A
r
A "121\"P'"""'"""""';""~
:
lli~
l p. za poprawne o pisanie mechanizmu przec!stawionego doboru. l p. za poprawne o pisanie efektu działania.
i
lLIJJlll~Il: „
: m:· ln :
I
I
:
1 - kierunkowy 2 - slab1'J1'-zt1J"·'CY ., t .-,
l p. za poprawne p oda nie
-
,
" • • rozmcuj:}cy
1 zmiany. u
uzębieniu,
2--~~_l'._l_~ja palców w k011czynach.
różnic9.
Dobieranie osobników o poż,)danych cechach.
Zmiana dotyczyła bliskości pokrewie1\stwa 1-----I'------ __!l__li_i,'c!::l'._~~1ikami naczelnych i człowiekiem. 1 p. za wniosek.
punkt<'>w
l p. za l poprawnie opisaną
~osowe kojarzenie osobników w populacji. u Konkurencja wewn,1trzgatunkowa i międzygatunkowa. Dobór sztuczny:
Różnicuj,icy (rozrywający).
()
Przydział
U
----------~------~,
o
Stabilizuj,1cy, Kierunkowy,
Proponowana odpowiedz
718.
o \)loda morska i płyny organizmów mają podobną zawartość sodu, potasu i wapnia. ----------a) b) c)
Liczba punktów
() Ewolucja - ogół zmian, jakie zachodziły 1 p. za poprawne p oda nie 1 poprawnej clefini ej( w historii organizmów na ziemi od momentu pojawienia się życia do chwili obecnej. Ewolucjonizm - nauka o ewolucji organizmów przyjmująca, że wszystkie żyjące na ziemi organizmy żywe podlegają ciągłym zmianom. --------
----------____________,
3
Numer zadania
722.
--~
--------···-·-----·---
---~
B.
-------·~---------
J----1-----"=----- - - - -- ------ -
723.
2
l.
2.
---------
l p. za przedstawienie graficzne 1 przykładu.
--------- __________ ':'__ __ .J.P:_~1_ p_c_i1::i::1wfl:L'_l~l~~~~~-
Delfin - ssaki (C). Rekin - ryby (B). lchtiozam - gady (A). Przyczyn:) podobie1\stwa w ich budowie jest ')
----~~-~-~"._l:_y_11~~-i_r11)'.'-1_1 śroc_lc_i~".i_iil'_'.'. (woclI_IY!~1 L ___ _
l p. za poprawne podanie jednostek systematycznych (gromad). l p. za wyjaśnienie przyczyny __jl~>cl()_bie1\st w.
:134
Biologia. Matura
Model odpowiedzi. Ewolucjonizm
435 Nu1ncr
zadania 724.
Liczba punktów
Proponowana
2
Dobór stabilizuj
725.
odpowiedź
Przydział
punktów
- - - - - ---------------------------------------------/
2
Zmienność
:-l.
Dobór.
1
>
1 p. za poprawne podapie nazwy doboru. / l p. za poprawne wyjaśnienie.
__ --------------
Mutacje.
1. 2.
u
')
1 p. za 1 poprawny warunek zn1ienności.
rekombinacyjna.
N u mer zadania
Liczba punktów
Proponowana odpowiedź
Przydział
punktów
--73-3.--~~~~==-~:-:-~-:---~~~--'-~-~~--'-~~-=-~----~J W ewolucji filetycznej galunek pierwolny na skutd< stopniowych przckszlałcet1 zmienia się lak, ze w całości staje się nowym gatunkiem. W specjacji z populacji wydziela się nowa subpopulacja od nadal istniejącej formy ma~lCr~ystej. Tworzy się nowy gatunek, który -------------- tstrn"le z ~tunkic__11:i__pierwotnym.
o
1 P· za poprawrni odpowiedź.
______
~----_,
734.
726. 727.
I)
1 p. za poprawn'} odpowiedź.
p(}równawc:~. e1nbri.D-filglli, ornitologia.
2
735.
1, 2, tJ„ 7.
2
no.
u
732.
3
:·l
A - 6, 1. B-3, 7. C- ~-. 2, 5. 2.
4.
5.
Wytworzenie błon płodowych u gadów, ptaków i u ssaków - umożliwiło uniezaldnienie rozwoju Lych krc:gowców od wody. Wytworzenie Lkanek (wzmacniaj•icej, przewodz:icej i okrywającej) - umożliwiło wyjście roślin na hid. Przekszlałcenie kot1czyn przednich u ptaków w skrzydła i uzyskanie zdolności lolu - umożliwiło ptakom opanowanie nowej\O Ś["(1_(i<1_'_ViS\<~ \>l1\Niett?:'1_':'!2_(J·
/mutacja
głogu
1 p. za 2 poprawnie podane ró'l.nicc.
Konkurencja z innymi ro.ślinożercami zmusiła żyrafy do sifigania po pokarm liściastych drzew. Stale używanie w tym celu szyi - - - - - - - - - - _:;powodowało jej \\'Ydlużenie.
736.
737.
2
()
1 P· za 2 poprawne zestawienia.
3. - F. tj._ -
7:38.
2
p
Fakt:
o
Np. odk1yto trzy zrby. Opinia:
llle był w dobrej kondycji - w dzieciiist1vie cieic
l p. za 1 poprawne zestawienie.
739. 1 p. za l poprnwnie wybrany proces z uznsadnieniem.
2
1 P· za poprawne wybranie faktu. 1 P· za poprawne wybranie opinii.
N.p. dr fablomki stwierdziła, że szympans[ ... ]
1-----i-------
u
1 p. za poprawną odpowiedź.
1. - P.
2. - F.
'J
o
;.. muchówka żerująca
~--1--~-1~=--~-~---~---~~n~aag~logu~-/-~~~~~-~-_/
w dól żebra; u człowieka - łdalka uniesiona do góry, 'l.ebra krótsze). 1].. Kształt czaszki (u człowieka krótka Lrzewioczaszka, dLt:i.a 1nózgoczaszka; u goryla wysunifila długa trzewioczaszka, mała _ _ _ _n_1_ó_zlioczaszkal:_ ____________________________________ , 1 731.
żeruj;1ca
I)
Np.: 1. Wygięcie krfigoslupa (u człowieka esowale, u goryla łukowate). 2. Budowa miednicy (u człowieka miednica szeroka, u goryla długa, wąska). :l. Budow·a klaLki piersiowej (u goryla klalka wysunięta do przodu, długie opadaj:ice
u
1 p. za narysowany schemat częściowo, np. bez muchówek żerujących na głogu. 2 p. za pełny schemat.
_?7
muchówka na
2
u
muchówka
V/__c__0_e_1_11_c_~:(J.::_<_l~zne1__\VI~r:_'.'_l>t:"_\V~~dpowiedź.
729.
1 p. za 2 poprawnie podane cechy.
żeruj•ica na wiśni
__ _ ____ __ _ ____ __ _ )_>i(J<::l~1_1_'1;!_cpalcon ~olo_!fi_g._~<0_<_>_g_i
o
_piał Ila ciqgle niedożywienie.
Przyczyna ->- Skutek Np.:
o
Kości z czasem „rozlapiaj:( sic: w wodzie. Szansą':': przetrwanie mają jedynie zęby
()
1 p. za poprawne podanie przyczyny.
1 P· za poprawne podanie skutku.
:-!11<~c:n1e1sz~~cl_l~()-~C:L~ 7ł~.eLetowych. Są to dowody bezpośrednie. ---------·----------------- - - - - - - - - - •) 1 p. za wybranie nazwy 1 - - - - -1- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - · · · - - - - - - - - - - - - - - - - - - - dowodów. ---=-ce..::.::::::..:~------741. B. -· - - - - - - - - - 1...:u~___l P· za poprawną odpowiedź. ____?_'~~-·- -----~--_?~niai~~_<:_e.'.'.!:__feno_typowych organizmów.
740.
---------
______,_(J_ _l~P~·~Z='=l\~)=O~p=rt~l\~V=n~ą~o~c~l1~)C~W~ie~<~lź~._J
Biologia. Matura
436
437
Model odpowiedzi. Ewolucjonizm
---------.---------------------------------------Numer zadania
Liczbl1 punktów
Przydział
Proponowana odpowiedź
N umer zadania
Liczba punktów
752.
2
I p. za popraw1w odpc;,wiedź.
u
/
2.
1 p. za dwa poprawnie zdania.
u
l. - P.
2
punktbw
Izolacja prezygotyczna: 8, 6, 3, 1J„ 1. Jzolacj:i postzygotyczna: 5, 7, 2.
I p. za poprawne przyporząd kowanie wszystkich mechanizmów do izolacji prezygotycznej. u 1 p. za poprawne przyporz:1dkowanic wszystkich mechanizmów __ clo_izolac;ji postzygotyc7,I1(!i: __ ·-·-
Przystosowanie to zmiany pożyteczne dla
•J
______J__ _ _ _ j_.tp~rz'.'.:e::::ż::_i.yw:._:::a~j<:!ą_:i_il::)O:::Z::.o::s::t::aw=ia:;j:I-ą_:ł:.::ic::·z::n:.::e:..J1<=-)o::t:.::0_:1:.::11ccscctw-"o_.-\-- - - - - - - - - - - - - - - - - - - ·
714.
Przydział
Proponowana odpowiedź
------·-----· - - - - - - - - - - -
Tylko osobniki najlepiej przystosowane do środowiska, odnajdujące i wykorzystujące jego zasoby, potrafią przeżyć i rozmnażać sią. Nosiciele korzystnej cechy są faworyzowani, stają się w populacji coraz liczniejsi,
74.3,
punktów
określone
P.
753.
u
1 p. za poprawn<) odpowied'l„
_______________g
3. - F. _ _ __L_ _ _ _i..:4:_.-__::_F:_.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Np. taki sam plan budowy szkieletu (czaszka, •J J p. za poprawrni odpowied7„ 756. ________________ l
Test sprawdzający
----------.----------------------- ---------------------Numer zadania
Liczba punktów·
745.
2
Przydział
u
Specjacja allopatryczna - przyczyna: izolacja geograficzna. Specjacja symparyczna - przyczyna: izolacja rozrodcza (dobór naLUralny
o
punkt6w
I p. za poprawne podanie przyczyny 1 specjacji.
u
3
o -----1,------i-r_.>
2
'J
1 p. 7.a poprawne wymienienie
----------------
Rozwój inteligencji.
u
1. - F. 2. - P. 3. P.
759.
1 z czynników.
Wyprostowana postawa ciała. Uwolnienie rąk, które mogły zająć Sil,' pracą.
I p. za 2 poprawne odpowiedzi.
761.
Stabilizujący.
Analizuje się i porównuje szczegóły budowy
74·9.
•J
1 p. za poprawne uzasadnienie.
anatomicznej organizmów oraz ich funkcjo- - - - - - ______ _!l_~ania. _______________________________________ ---------·---------------
750.
2
Np.: 1. Mutacja. 2. Dobór naturalny.
u
1 p. za 1 poprawnie wymieniony czynnik.
_________ ]:_~g~~-------------------· -------------751.
I - ewolucja filetyczna. Jl - specjacja.
----------·-·---.~-----------------------
()
I p. za poprawną odpowiedź.
_________ -------·--·---------·-·-·-
Np.: Podczas mikroewolucji zmianie ulegaj:) pojedyncze cechy, nic ulega zmianie ogólny plan budowy. Podczas makroewolucji zmienia
__7_6_0:____ 1___1___ 1_A_. ________ --------···---···----·---------------·-··--·---- _,
u I p. za poprawne nazwanie. t:J l p. za poprawne uzasadnienie. Eliminuje skrajne fenotypy i zmniejsza różno___________ _!ocln_o_ść g~nct}'czng_:___ ________________ ----·-·-----------·---·------------
2
•.>
1 p. za poprawne podanie l zasady teorii.
1 p. za poprawn:1 odpowied'l„
•J __
_!__p~_1-
- - - - - - _--------- -~9_11!a11bLt~IO\;'}'_()_!g<_tI1i7,I11'.l._
l-----~-----1-4=-··~-_::_"=-·-------------------------748.
Teoria Lamarcka opiera się na dwóch zasadach: l. Używanie narz<1du wzmacnia go i rozwija, natomiast narząd nieużywany uwstecznia się i zanika. 2. Cecha wytworzona lub zredukowana pod wplr'.'cm otoczenia lub skutkiem używania bądź nieużywania narz<1du jest
_ _258. _____l____ B:~1~<1piL_e~: ________________________ _'.}___ _lJ)_·_7.''. l)(~l'_~''.~_'.1ą<1
Np.:
o
2
- - - - - -------- ___ p_rzek<_17.}'~"1na -~1_7,_i~dziczrti_':'_·__ ------·-···----·· _. __ --·----· ---·· __
różnicujący).
746.
757.
Typ: Strunowce Podtyp: Kręgowce Gromada: Ssaki Rząd: Naczelne Podrz;1d: Mnlpy w:iskonose Rodzina: Człowiekowate Hodzaj: Człowiek
u
I p. za poprawną oclpowiecl}„
- - - - _______ i"_~Ll'.1_t!k:_<::~l
c.
763.
u Prawda. Szkodliwa mutacja w genie domin;tj:1cym jest szybko eliminowana z populacji. Mutacja recesywna ujawnia się tylko w ho111ozygocic i 1nożc
•J __
!_JJ.Zpr_a'\'J.1<)<>dJ)(_~'".i~~-'l::__
l p. za poprawnq odpowiecU„
______ _ _____ y()_;:_<>s_ui_ćp1?:
h·
111111i!NI!;, Biologia. Matura
Model odpowiedzi. Metabolizm, fizjologia
438 Numer Przydział punkt6w Numer Liczba Proponlnvana odp
775.
2
3
776.
Osobniki ciemno ubarwione
2
S')
mniej
r)
l p. za podanie poprawnego
u
wyjaśnienia. l p. zn poprawnie podt11u1
widoczne na pniach drzew pokrytych pyłami Zmiana barwy jest spowodowana
A-i=>-A >-B specjacja właściwa
b)
A - - - >-A filetyczna
1 p. za poprawny wybór z1nicnności.
u
1 p. za poprawne uzasadnienie.
u
1 p. za 1 poprawny schemat.
'.J
1 p. za l poprawny
>--c
2
mutacją
3
przyczynę zmiany barwy
f\'-'ll_()W
-- --··------ -----· --------
\Y./ organizn1ach nast<)pil wielokrotny wzrost ilości energii w postaci ATP, uzyskiwanej z lej samej ilości po:i.ywienia. Zyskały one w len sposób mo·i.łiwość szybszego wzrostu
770.
i_!.~E:.~~~-1-~-~-~~~ ~~~~~-is'. .. 771.
Ok. 2'1· mln lal temu.
772.
A- 11„
2
'J
2
780.
1 p. za 2 poprawne zestawienia.
B- 5.
c-:>. --
D -2.
c:. Jeżeli niewielka ilość osobników z populacji wyjściowej da początek populacji potomnej, lo na skutek przypadku la populacja potomna mo:i.e si<; składać z obu rodzajów osobników (a), tylko z osobników posiadaj:icych rozpalrywan<) cech<; (b) lub tylko z osobników 11ieposiad;ij_:1cy_c~_lej cec_l1yJ<)_.___ ___ ...
» :;
-
(.)
o
1 p. za poprawne nazwanie zjawiska. 1 p. za poprawne wyjafoienie.
l p. za 2 poprawnie odpowiedzi:_
podkreślone
------ ·--·-·---·---
-·---·----- ------- - - - - - - - - - - - - -
Numer zadania
Liczba punkt6w
781.
2
-----------------,-----------Przydział
Proponowana odpowiedź
punkt6w
--------------------' Aktywność enzymu spada, ponieważ enzymatyczne ulega denaturacji.
białko
u u
l p. za podanie wyjaśnienia. 1 p. za określenie temperatury.
_l'r7:l'~liż01~;~1r1p_e_1:;1~1_1:~ _to 4_5..:'.~----- ____ _
782.
---------
przykład.
Metabolizm, fizjologia
I p. za poprawrn) odpowiedź.
-- -------
Konwergencja.
2 -~-
-------- ··---- ------------------
I.!" za popraw_n_<)odpo_\'/_i(!~~:__
narzędzi,
do siebie niespokrewnionych orgamzmow na skutek działania takich samych •) warunków środowiska.
---
u
wytwarzanie
Upoch1bni~nie się
I p. za poprawm) odpowiedź.
____________ _'!__ _l_J.J:_7:'1JJ.
dwunożność,
---~-----------
779.
--------------------------
----------------
Np.
1-----'l-----l-l_o_,v__1_·e_c__ ·l_\v_o_._______ _ ·-~----~--+~~~--~~--~-' (.) 778. 2 Schemat c. 1 p. za poprawne wskazanie Np.: doboru różnicuj:icego. Dobór len prowadzi do powstania dwóch 1 p. za wyjaśnienie skutków rozdzielonych populacji różnh1cych się działania. 1 - - - - - l - - - - - 1 _ z,,,,,11„a,„c_·,z'.ll.nie l'._l~ecięlnymi fcnolyJ.'.'lll1i.
3. - F.
774.
a)
c)
777.
=
przemysłowymi.
773.
Zmienność Jlukluacyjna. Powoduje zmiany niedziedziczne.
l p. za poprawn<) odpowiedź.
Efekt założyciela (A) - l, 2, 'L •) W:Jskie g•i_r<[lojll) l,_3,L ______________ _
767.
769.
Przydział punkt6~v
Proponowana odpowiedź
introgresja
766.
768.
Liczba
zadania ptt11kt<)\v --·----1-----ll--- ~~~~~~~-i-~-'--~~~~I
u Wii;ksze plony claclz;1 rośliny hodowane 1 p. za poprawrn) odpowiedź. w lemperalurze 30"C:. W lej temperaturze fotosynteza ositiga maksymalne natężenie, a natężenie oddychania jesl poniżej optimum. W zwh1zku z lym slraly zwhizane _______ !.:..ocłcly~!i;1_11}_(!Il_l l~o_1n<)rlco_wym S<) mniejsze. --·----··-------------------- ----·----
Biologia. Matura
441
Model odpowiedzi. Metabolizm, fizjologia
40 -~--------------,------·-------,---~~--------
------~--
Przydział punktbw
Numer zadania
N umer zadania
Liczba punlctbw
792.
2
Przydział
Proponowana odpowiedź 1. 2.
W procesie tym wyzwala się energia - ATP. Substratem w procesie jest glukoza - substancja zlo7.ona; produktami są
i)
punkt6w
1 p. za poprawne podanie l cechy.
\VO_<:l
Metabolizm, przemiana materii - calość procesów biochemicznych zachodz;1cych w żywych organizmach, warnnkuj<1cych ich
793.
\vzi:ost i funl~l<:'-12.':''\'.<\.11~:_ ____ _ _ _ 2
l p. za poprawn<) odpowied;i„
„---- _
Rozdzielenie szlaków metabolicznych jest konieczne. Różne typy reakcji komórkowych nic mog<) zachodzić w tych samych obszarach komórki, ponieważ zaklócalyby wzajemnie swój przebieg - potrzebne S<) inne warunki
<)
•)
I p. za l poprawny przykład. 1 p. za poprawne podanie znaczenia.
środowiska.
784.
2
l p. za poprawnie wybrane
Numery zda1'i: 3, 4. Np.: . . . Naprążone wiązania chemiczne łatwiej ulega)ą
zdania. 1 p. za poprawne uzasadnienie 1 z wybranych zda1\.
u
rozerwaniu. Prawidłowe zorientowanie substratu w prze-
strzeni zapobiega bezładnemu zderzaniu si<;
795. 2 a) NAD' NADP 1 • _______________ -~ __ 1<_~c_i1zri:i__~:.___ _ _________________ ..
cząsteczek.
785.
786.
-----;---787.
pepsyna. B - amylaza ślinowa. C trypsyna.
A~
Różnica wynika z faktu, że do zapoczątkowa nia obu procesów potn,ebna jesl energia. W obu przypadkach 2 cząsteczki APT zostały wykorzystane do uaktywnienia glukozy, która -~a przemianie w ufosforylowan<) fruktozę. Białka to podstawowy materiał budulcowy. Wykorzystywanie białka jako źródła energii doprowadza do samowyniszczenia orga111zmu.
u
1 p. za poprawn:) odpowiedź.
u
l P· za poprawtu) odpowiedź.
790.
.
796.
o
l p. za poprawrni odpowiedź.
życia.
<) 1 p. za poprawną odpowiedz. R - cukier - ryboza. A - zasada azotowa adenina. p - reszty kwasy fosi'2:'.lwe~_<>_:____________ ----··--------------------------~-„---. u 1 p. za poprawną odpowi(!_dl„ Specylicznosc substratowa. ___________________
3
A. B.
);1dro - replikacja, transkrypcja. Mitochondrium - cykl Krebsa, lat'lcuch oddechowy.
u
l p. zn l poprawny przykład.
u
1 p. za poprawne nazwanie l organelłum i podanie zncho-
dz;icych w nim procesów.
-----··- _ _ _ _ -~ _-~:l1~o~·opl_ast -::__f~-t~~Y_Il_t'.'~l: ______________ _
797.
. ~.lE:.za poprawną odpowiedz. ----------·__.:.:::. 7 88. ::,·:__+------· Fosfo~ylacja substratowa. 1 p. za podanie poprawnej u 1. Jest to oddychanie beztlenowe 2 789. nazwy procesu. (fermentacja). 1 p. 1.a określenie znaczenia. o 2. Proces ten dostarcza organizmom przeprowadzaj;1cym go energii niezbądnej do
1'01,wala to również komórce kontrolować równowagi' mii;dzy rozkładem a syntez<), np. rozklad kwasów tluszczowych odbywa się wewnątrz mitochondriów, natomiast ich _______________"_)'_l'.~!:a_z_<:_c_ll_(>_c!_1:0_v_cyto1~<1.Z.~~c kon:i_c!_1}sl_ __ -·· _____________ _
Energi') aktywacji nazywamy pewn<) ilość energii potrzebną do zapocZ<)lkowania reakcji. Enzymy zmniejszaj<) zapotrzebowanie komórki
- - - - - ________ _11~1e11~i:giS_'".Y!~1?XstY'\'a1'.'E~o__1:e<~
798.
•J
l p. za poprawn<) odpowiedź.
_
Rozklad wh1za1\ wysokoenergetycznych ATP u dostarcza energii niezbędnej do przebiegu reakcji chemicznych, do transportu niektórych substancji przez blony oraz do ruchów komórki. Dlatego ATP jest nazywany uniwersalnym przenośnikiem energii. W ATP gromadzi sit;
I p. za poprawm1 odpowiedź.
energia _wytwarz_ana WEÓŻ11yc:l1re<1~ciac:l1._
799.
Fragment zawicraj')cy grupy fosforanowe, mil'dzy którymi 5') dwa wi;1zania wysokoenergetyczne. Podczas hydrolizy z wi<1zania mii;dzy drug<) i trzech) grup<) fosforanow;) (ATP-ADP) uwalnia się energia niezbędna do przebiegu róż nych procesów .
·J
I p. za poprawn<) odpowiedź.
• „ ••- - - - - - - - - - - - - - - - - - .
„ _ _ __
791.
ll'li•i: . ;
lliłl
·h·
'4'4 .t:!A;1~11i1 · ! Biologia. Matura
Model odpowiedzi. Metabolizm, fizjologia
···----··----
Numer zadania
800.
Przydział punkt{iw 'Proponowana odpowiedź _____ ----------- ---------------------l p. za poprawne przcdslp<) -O-Cv'VV' Tłuszcz wienie l zwii1zku. / --o--Cv'VV'
Liczba punkti>w
------- --
-~~--
2
Numer zadania
Liczba , punkt<'nv
807.
2
Proponowana
_____ _____, u
B
--o--Cv'VV'
Tłuszcz:
'.J
glicerol - whp.anic estrowe - kwas tłuszczowy. Nukleotyd
~ D p 2
.
Nukleotyd: _ -------·801.
2
_t\e.
u
I.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _l_I~J_nicesu. 1
J p. za poprawne wymienienie substratów i produktów 1 typu
u
802.
-
2 tlenowe
glukoza
co„H,O,ATP
beztlenowe
glukoza
alkohole, np. etylowy, co„ kwasy, np. mlekowy, ATP
----- ------- - - - - - - - - - - - - - - - - - 803.
2
Szlak w apoplaście prowadzi wzdłuż ścian komórkowych i przez przestwory między komórkowe. Szlak w symplaście przebiega poprzez upakowaną organellami żyw
•.J
punktów
1 p. za poprawne podanie drogi jednego z systemów transportu.
'.)
Wątroba magazynuje glukozę w postaci
u 1)
u
glikogenu, a taki.e syntetyzuje glukozę na potrzeby organizmu z mleczanu lub niektórych aminokwasów. Mięśnie wykorzystują glukozę jako 7.ródto
809.
1
2
geotropizm
siła grawitacji
fototropizm
światło
l p. za opis: glukoza - wątroba. l p. za opis: glukoza - mięśnie.
o
1 p. za poprawne uzupełnienie 1 wiersza.
o
1 p. za 2 poprawne podanie oznacze11.
1
wygięcie się korzenia w kierunku środka Ziemi
wygięcie łodygi
w kierunku światła 810.
()
Np.: ·; Dostarcza tlen. '; Oczyszcza powietrze z C02 • •> \'ąytworzonc zwhizki organiczne stanowią budulec dla organizmów. '; Zapewi1ia utrzymanie równowagi gazowej
_ _ _ _ _ _______ 1
o l p. za poprawne podanie Transport produktów fotosyntezy odbywa się rodzaju tkanki biorącej udział w lyku. Może sil' odbywać w dwóch w transporcie produktów kierunkach - z góry na dól i odwrotnie, przy fotosyntezy. czym ruch w każdej rurce jest możliwy tylko •.) 1 p. za przedstawienie drogi w jednym kierunku; trnnsport w przeciwnym transportu. kierunku zachodzi w innych rurkach lub winnychwiązkacl_1~p_r_z_e_w_o_t_lz_.ą~c~·y_c_·h_.______ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
oddychania.
energii. -------~------ __ _ ----.--.------------------•) 1 p. za poprawm) odpowiedź. _ ____ 804_„__ __________ L1gn111a, tcrp':'!~l':_ ______________ ------------ -------------------------------u 1 \J. za poprawrn) odpowiedź. Gdy zabraknie ATP, mięsie11 przestaje praco805. wać (kurczyć sil' i rozkurczać), ewentualnie zaczyna oddychać beztlenowo - fermentacja mlekowa. ____________ _ 806.
Przydział
odpowiedź
-------~~~Q'i_:E~l.'1_mc~ w ścianie komórkowej.
808.
A.
-------------------------------~------------------.
2
1. 2. 3.
Zygota. Zarodek. Stadium wegetatywne.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _1J_.•__S_'t_a_t_łiu111generatywne_.__________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _- - ; 1 1
811.
\Y/
kiełkowaniu
cpigcicznym
liścienie
wydosta-
()
1 p. za poprawną odpowiedź.
j<) się nad powierzchni\! gleby. W kiclkowaniu
,_____,_______ J1iE_og_c:i_cz_ny_11:i_~_'l_IL7:!.''Elliak p~oslaje_w glebie.
812.
A-3.
_ _ _ _ _ __ 1
o
1 p. za poprawmi odpowiedź.
13 - I. C-'1·.
1 p. za poprawną odpowiedź.
813.
Produkt działania jednego enzymu jest substratem u
l p. za poprawm)
odpowiedź.
________________ . tlla_pEo_c:_~~1-~<:-:_l~i:f:()_\V<~1_1':'~ pI'L(!Z drugi c:~?:Y!~ 814.
Do wytworzenia się kompleksu E-S nic doju dzie w sytuacji, kiedy substrat nie dopasuje się przestrzennie do enzymu (do jego centrum
1 p. za poprnwną odpowiedź.
___ llktyv
atm_()sfery._______ ---------------815.
l, 2, I, 3.
1
o
LJ,4.
Biologia. Matura
Model odpowiedzi. Metabolizm, fizjologia
--------- '-----------------------------··-----------------Numer zadania
Liczba punktów
816.
3
Przydział
Proponolvana odp?wiedz 1 - karboksylacja, 2 - redukcja, 3 - C02 , 20, 5 - 0 2, 6 - siła asymilacyjna.
(_)
Kwas mlekowy (mil'śnie).,.1-----~
l l
817.
Transport z
Kwas mlekowy
1 p. za 2 poprawne uzupełnienia.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ 1·_-~l-! 1 1
u
krwią do w:1troby
Numer zadania
punkt(1w
Proponowana oclpowicclz Rośliny nic przynosz:i maksymalnych plonów, ponicwa7. fotosynteza nie przebiega z maksymalną szybkością, a procesy oddechowe zachod7.:) bardzo intensywnie. Oddychanie wykorzystuje produkty fotosyntezy, z których uwalniana jest energia wi:izana częściowo w ATP,
826. 1___ ,_
1
1 p. za poprawnie narysowany schemat.
(wątroba)
Transport z
Liczba punktów
Przydział
'>
punktów
l p. za poprawną odpowied'l„
_____________ cz~__śc_;~>_vvo_i·o_z1~i:a~_za11<1_'._\'_I_>_o:'~-'~C.:i c:i_('.J?!
krwią do mięśni
Glukoza----------~
---+-----!-----------------------------------------A - utlenianie.
818.
'J
1 p. za poprawną odpowiedź.
_____ _ _ _ _ _ _B_-_re_d_t_1l_
1
o
A-2. 13-4. c 1.
819.
J p. za
poprawną odpowiedź.
D-5.
Test sprawdzający Nr zadania
punktów
828.
3
Liczba
Proponowana odpowiedz u
Z.alc7.ność intensywności
iJ
powierzchni liści. Powierzchnia liści ma
----------l~E:::_o_-_::3_:__.- - - - - - - - - - - - - - - ! - - - - - - - - - - - - - 820.
2
reakcje anaboliczne - energia musi być dostarczona z zewnątrz. II - reakcje kataboliczne - powstaje energia.
I -
o
l p. za poprawną odpowied'l„
3
A-P.
f)
l p. za 1
2
poprawną odpowiedź.
B- P.
C-P. --------------+--------------------1------------------o Problem badawczy: wpływ odległości źród- o l p. za poprawnie podany 82:3. 2
u
na
Próba kontrolna:
słoik
z
wodą
bez
--------- -------- ____l{•l_l_'l_~C:!(_._ ___ --- - - ----------------------
829. 822.
wpływ
transpirację.
wyjaśnienie.
Zdanie 2.
821.
1 p. za 1 poprawne
transpiracji od
problem badawczy. ła światła na intensywność fotosyntezy. Hipoteza: odległość źródła światła od o 1 p. za poprawnie podami rośliny zmienia intensywność fotosyntezy. _ _ _l_1~ip_<_>t_e_z_ę.___________
1.
Przydział
punktl>w
l p. za poprawne podanie problemu. •J I p. za poprawne podanie hipotezy. u l p. za poprawne podanie __ _J>rl_ncj. __ _______ _ u
Obecność tłuszczu
w garbie pozwala wici- u bl:idowi uzyskać wodą w ilości wiąkszcj niż z utleniania innych zwi:1zków orga'> nicznych. Wielbh1dy żyjące na pustyni mają ograniczony dostęp do wody. 2. Woda metaboliczna to woda powstaj:1ca w wyniku różnych procesów melabo____ liczl_'.y~l'.__".'ld~o_cl_7::1c_;x_cl1\11___l_rl<<1_ch __ _
l p. za poprawne podanie znaczenia tłuszczu w garbie. l p. za poprawne podanie wyjaśnienia pojl!cia - woda metaboliczna.
Fotooddychanie jest niekorzystne, ponieważ zmniejszenie liczby RuBP ogranicza wydajność
J p. za poprawną odpowiedź.
1
824.
825.
lhhibitor ł:iczy się z centrum aktywnym i powoduje blokowanie funkcji enzymu. Może spowodować czasowe zahamowanie działania enzymu, gdy łączy się w sposób odwracalny lub spowodować trwałe odkształcenie centrum ______ ,_i_z_,a_b_l_o_k_cnvać cn7:Ym nieo~!wrac:_a!_:1i<':__ _______ _ 2
Zdanie błędne - B. \V procesie ty111 po11
związki
11111icj 1llfc-
11io11e, a tym samy111 bogatsze w energię. Im bardziej zredukowany związek (im więcej zawiera atomów wodoru), tym większ:1 ma -~v_artc~~ć e11_c_i:_g:~ycz!1± ______________________ _
o
l p. za poprawn:i odpowicd'l„
8:-lO.
()
- - - - - _______ _fot():;_l'~1t'27:Y: _________________________ -------------------
l p. za wskazanie właściwego zdania. l p. za poprawne wyjaśnienie.
831.
„.wody „.chlorofilu ... „.fikobiliny.
832.
\Xf komórce znajduje się retikulum endoplazma'> tyczne, które dzieli komórki' na szereg niezależnych przestrzeni. W każdej z nich może zachodzić określony typ reakcji - dzięki temu jednocześnie
u
1 p. za 1 poprawne uzupełnienie.
l p. za poprawrn)
odpowiedź.
t()cz:1 się różne prc>cesyn!c__zależ11ie()d_si"IJiC:: 833.
2
l.
2.
Skrobia. Celuloza.
l p. za poprawne rozpoznanie l ~\viązkt1: _
!illliiil'll',;
1pN•1;!:~ Biologia. Matura
146
'iljiitf!(j@ilfl!~'
I
Model odpowiedzi. Metabolizm, fizjologia
-----~--
Nr zadania
Liczba punktbw
Proponowana
Przydział
odp
pnnkt<>w
l p. za popraWIU)
odpowiedź.
1 p. za poprawne nazwanie procesu.
l p. za poprawne podanie nazwy gruczołu, w którym
')
... _______________ p_i:()_::':''.i_?:ac):i~~~i:._________ _ 2
Np.: ·;
Są
· J ...
~'1~vier~1)_;1: <::_._Q.~11_.__ ·-------·----·-- __
2.
u
l cechy.
to zwi;µki organiczne.
2
l p. za poprawrn1 odpowiedź.
Cytoplazma komórki.
')
l p. za poprawn:i odpowiedź.
ll, S:l,__<::_~F,_f\._f.:__
J.
8'J.3.
2. 3. 4. 6.
8'l5.
8'l7. 8'J.8.
2
p. za poprawrn) odpowiedź.
u
··----- ____ •J
__ l_l1:'.:".1~()p_r:~":'l1_'l
oclp_owiedź:__
1 p. za popraWIU) odpowiedź.
c1nbriogencza spoczynek nasienia, 1
kiełkowanie,
rozwój wegetatywny, rozwój generatywny, I 11:z:~ popr:~v'.''''l odpo\vi"~'.~--
B.
J
I p. :zapoprawn;iodpO\vi"cl!::_
B.
.J
_l Y: zap<>1Jr~1w11') C)~p()_"'~':'~:i::_
Źródło
J
2
wodór, siarka.
piehviastków dla roślin - gleba i w niej roztwór wodny z minerałami. Ź.ródlo pierwiastków dla zwierz;1t sklacl11iki_p<>_karmowe.
1.
żelazo.
1 p. za podanie jednego pier-
851.
u
Ok. 20%.
1 p. za podanie wartości procentowej.
__ _!i~~- _______ _s:: ____
______________________1__0 _ •)
_.::.l-"p-'.-'z::..a_w:c..L.yb=n::.:11::.:1ic::e...:o:.:c::.
Synteza - tworzenie białka. u l p. za jeden przykład. Mechaniczna - skurcz mięśnia. u \Vydalanie - usuwanie not 11 -~~--------j-c _ __:.:_c:.::=:.:.:_..::.::.::.:.:.::::::::.t:.::.:.:::.:.__~~~-l-~~---~--~--1 3
u u
1 p. za jeden przykład.
856, 2 u Transkrypcja - j:1clro komórki. ___________ _'!_ ___ J::ran~!::cja_- cytoplazma. 2
XY-
podwyższenie.
o
1 p. za jeden przykład.
i_)
1 p. za nazwanie.
obniżenie. sprzężenie
858.
Ujemne
zwrotne.
859.
Np. temperatur_a_._______________ _<_J_ _l_,_p_._z_a_,j'-e-'cl:.:e::.n::...:cc::.zyL1:.:1:.:n:cil..::c.______j 1
System korzeniowy rosnący w podłożu z mah) o 1 p. za podanie jednej ~echy. ilości;) wody w glebie: o ma długi korze11 główny. u ma szeroko rozbudowany system korzeni -------------- _ _ _ _ -~czny_c:_li_:__ ________________,_______________- 1 860.
2
W komórce, do której dociera więcej promieni o chloroplasty przesuwają się wzdłuż komórki, ustawiając si9 jedne poci drugimi. W świetle o małym natężeniu chloroplasty
1 p. za opis.
świetlnych,
')
2
850.
_st:H:;t,i;_nii;_sis:.
węgiel, tle~l,
u
Woda w organizmie - np. jest środowiskiem, w którym zachodzą reakcje
________,______,_2_.___\_v~a~_i1_. ___________________ 1___w::.::ia=s:.:t::..k=a=-·- - - - - - - - - - - - I
861.
c.
Np.
I p. za podanie jednej roli wody.
l-----l-----+--..:c::.h:.:e:.:n:.:1iczne, ochładza oq;ianizm.
857.
Ml_:_ __ ------····--- _ll:.. ·-··---·····--·-···-------------····------·----:.!.. _ _ l JJ..:..1:::2_()])_1'.'.'_'_Vn•) ~~powiedź.
D,
()
----------·-------------!
_11iC;',ll)'(:_ii__w_t}'~l1__'ial'.l)'l1_l_Cza~i<: ('.()l~<_J;4li11_1'_t)'P.U C,.__ --·-- ____ - - - - - - - - - - - - - - !
84-2.
Woda w przyrodzie - np. stanowi środowisko życia.
855.
l p. za poprawne podanie
1. 2. _. _Yi_•:i;tr;1,_e '.:11it(}_cl_i_<_l_ll_:'.:i1:111_ _0:1atri~·------ ___ _1_r1~eJ.:~•1:__ __________ _
Rośliny typu C,1 produkują wi9cej zwi;1zków orga-
MO.
•J
D.
Na jedm) wytworzoną cz:isteczkę mocznika ') trzeba zużyć 1]. wi:p.ania wysokoenergetyczne: 2 cz;1steczki ATP S<) rozkładane do dwóch cz;1s_tec!yk_{l:12_P, j"cl!l_'l <'.~> _I\~~!>._ _______________ _
839.
pnnkt<>w
__J!_52._ _____ -~'1,,_5_:_ _______________________ ,,_c_-'_ _l~p_._z_a_w__,_y_b_r_a_n_ie_3_c_e_c_h_.____ ,
:1. . ___ Q.dd;t,i_l'~<:'.ll~<:_et1_;t,y~11_
838.
Przydział
l p. za poprawne podanie
Dopasowanie enzymu i substratu. u \Xlytw;)rzenie kompleksu enzym-substrat.
I.
837.
2
Proponowana odpowiedz
U
Dezaminacja. \Y,/ w;itrobie.
I.
2.
836.
M9.
~--------·-------------------.,--------------------
/
B- 3. C- ·1 2
Liczba punkt6w
---------------------------------------------! A- I.
83!i.
Nr zadania
'J
l p. za wymienienie jednego
r)
l p. za podanie jednego źródła.
·------- ______ _1_ilda_<:l~:L~iS_\_".._f2{'1_·1_1e~·j__c_·z_.1,~~·ś_c_i_k_o_n_1_ó_r_k_i._____+ - - - - - - - - - - · - - - - - - - 862.
2
Np.: •J
•.>
1 p. za podanie jednej cechy .
komórki epidermy maj;) bardzo grub:1 ścianę komórkow;).
'.-:'.__ _'11":'1.1:':lJ...!;?:P.'1'.~~."'':'~'L!:\lsł~~lko o,;_;~lzo_i~ - - - · - - · - - - · - - - - - - - - - - 863.
2
·J
u
Taśmowe
- l, 2, 6. Nawodne - 3, 5.
u
I p. za cechy dla jednego typu liścia.
--·----1----------··1--·--·-·----··-------·--'----------------- - - - - · - - - - · - - - - - - - - - - - - - -
D.
48
Nr 7.adania
Biologia. Matura
Liczba punktów
Przydział
Proponowana odpowiedź
punktów
Model odpowiedzi. Przykładowe zestawy zad<11\ maturalnych
449
Przykładowe zestawy zada1i 111aturalnych
-1------------------1---------------------3, IJ.. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ t_ o __ l_E'. za w:rbranie organizmów. /
865.
_.:'...~.:::.--1----=---1-.::..:...c_
D. •J J p. za wybra!.!.!e -l--------------------11-------
866. 867.
868.
-~~:::_~
869.
o o
2
u
Gady- 3, 4. Ssaki - 2, 5.
oc~powied'.'.!:_
l p. za podanie 2 cech dla jednej gromady.
Amitoza. 2___!JJ· za nazwanie. _______ __::.___ł_:..=.:.:..::..c.::=-~---~---~-D. - - - - - - - - - - - - - - - ~~-.P· za wybranie odri_~~iedzi._
Zestaw I. Poziom podstawowy ~----.-----···----------------
-----1-----11-----------
l, 3, 5. 2 u 1 p. za wybranie 2 cech. 871. •J 2 p. za wybranie 3 cech. - --------,l.-----l--------------------11--~ u
... obojnakiem. ... rozrodczy. ... 1nacica.
4.
A.
P.
B.
F.
c.
P.
F. Np.:
<;
1 p. za
jedną ocenę.
Zwierzi;ta (gady i ptaki), u których wyst','puje efektywniejsza ochrona zarodków (błony płodowe, osłonki pergaminowe, osłonki wapienne), składaj<) mniejszą liczbę ________ jaj niż zwierzęta. LIJ
5.
D. F. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -------------- -------------------------1 87~4~·___ ________ __D_._____________________ _,_J_ _l_p.:_~~-~~~"..nieodpo\viedz~1 1 1
c~·-------------------1 o
875.
6.
u
1 p. za podanie roli.
U
881.
Male organizmy
roślino-żerne żyj<)
w bardzo
8_~3:__ --- -- -- _12:_ _ _ _ _ - ----- ------ - - --
()
Linia naboczna umożliwia reakcję na bodźce w wodzie, przekazując informacje do układu
1 p. za sformułowanie wniosku.
Osłonka mielinowa - zawiera lluszcz, który stanowi izolację dla wypustki (aksomu), chroni komórkę - 1 p.
u
Dendryty - krótkie wypustki odbieraj<)ce bod7.ce i przcsylaj<)Ce impuls nerwowy -1
Nagle oziębienie organizmu wpływa niekorzystnie na jego funkcjonowanie.
8.
•J
A,D,B
1 p. za podanie roli.
'J
l p. za sformułowanie stwierdzenia.
9.
2
3
')
_- - - - - - - - - - nerwoweg,__o_.______________________________________ _ 88tL
o
A. _ __cl_ti'i:_y__1~--~~gęszcz~~ll_ na_ danym t".1~_1_i~_:_ _____ _
883.
----~<>płt1c,_Le1npo trans1Jo_~t_1_1z;i_le~ro_cl_":''l~O-t_r~(!~_Cl_'Y'1'1}_a__c:~g'_ll_1i?_:'~'.~_l_la_tlen - _l_!~--
__________ „
1
880.
wymiany gazowej zależy od zapotrzebowania organizmu na tlen - J p. Układ nerwowy reguluje szybkość wdechów i wydechów, wpływa na tempo wymiany gazowej w zależności od zapotrzebow;Jnia organizmu na tlen - I p. Układ krwionośny uczestniczy w transporcie tlenu do komórek i dwutlenku węgla
7.
3
Układ oddechowy pobiera tlen i usuwa dwutlenek węgla; intensywność
U
_D..:..:._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _,_,_J__ _!J_i_. za wybranie odpowiedzi.
Jeden mięsiei1 powoduje podniesienie ręki, _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.a_d_n_1gi opuszczenie.
1_i:i_<>_cz<::_vy~~l~~ornik_~~1..=.!.:..P:____________________________________ _
Np.
1
879.
3
Moczowód, transportuje mocz do pęcherza moczowego - 1 p.
·------- -~--~5~_herz
1 p. za wybranie odpowiedzi.
1 p. za sformułowanie funkcji. 878. Jest miejscem przyczepu mięśni poruszających u _ _ _ _ _ _ _ ..:s_k_r_zy,_c_lł_a_n_1_i.___________________ __________________________-1 1 1
Nerka - filtruje krew, tworzy mocz - 1 p.
1. 2.
_8_7_6_.__,_____,_C_.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ~__ljJ. za wybranie odpowiedzi. 877.
Punkty
_!~cl1er~~.J~CJ_'._v_o_cł_L1l'l__l'_i(!c_i~\,1'1:'.'.c:'.1~e zmia_i_l_~l~_l_l.C:.".~1:._ ______________ _
1 p. za jedno uzupełnienie .
„.i~dra.
873.
------------------·-· ·----------
Obniżona aktywność uniemożliwia oczyszczenie powietrza z zanieczyszcze1\ (np. kurzu, pyłu), które osadzaj<) się w drogach oddechowych. Przedostaj<) się one do pęcherzyków płucnych, zmniejszaj<)c powierzchnię wymiany gazowej, uszkadzaj~c
2.
8_70_.__ ,_______,_1_3_.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - · -~~ __l_J>: za wybranie odpowiedzi.
872.
-----
Numer Modelowa odpowiedź zadania 1-----1--------------------· -----------··-----------------------------------------------· 1. Żyły płucne _, lewy przedsionek_, lewa komora _, aorta _, tętnice odchodzące od
A,D
C,D
Np.: u
Plemnik - komórka posiadaj<)Ca zdolność poruszania się, mała, zbudowana z główki, szyjki i witki - 1 p. ·
u
Komórka jajowa - owalna, dość duża, nieruchliwa - l p. Proces zapłodnienia komórki jajowej w jajowodzie - z macicy wydostaje sii; dużo plemników, które przemieszczaj<) się do jajowodu w celu pol
u
3
4.50
Biologia. Matura
Numer zadania
Modelowa odpowiedi.
JO.
Punkty
Model odpowiedzi. Przykładowe zestawy zadai1 maturalnych
N tuner zadania
Np.:
2
Zniszczona zostaje cząść kości - zmniejsza si<; jej masa - 1 p.
Np.:
/
Punkty 3
Uszkodzenie liści drzew - 1 p . Zakwaszenie gleby - 1 p.
<)
. _____ l'()~Vi\'1~'0'1_s_i'i..!i~l:!J_oA0..~i .s~~1'v':'..'.v_cj,_pojawia si'.'_()!:'.l1.~1.~1'1_::::_!.l':. _______.__ ·-··----·
'J
_______ '.J__ .~1l<\VaS7:(:'_'.'.ie w o d y _ - _ l . _ l c ' . · - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - i - - - -1
Żebro - A.
11.
odpowiedź
Modelowa
--·-·-----·---------------·-----------------------1----1
Miednica - C. . l{zcpka :::: B.
.__2_5_.__ _l'Jc1:lci_-:_ly:. · - - - - - - - · · - - · - - · - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - · - - - - - • 26.
12.
2
Spowolniony
27.
12
Normalny
16
Przyspieszony
22
Lisy
gromadzą
szkodliwe substancje nie tylko z komórek producentów, ale
- · - - - .'!.<::~l~~''.'".()_~.tli:i~1:'.:':C:i':..zJwmQ.i:e~<_~<~S~Y - czyli dawka si.ę zwiększa. Np.: I. Wprowadzenie naturalnych
2 pasożytów
- 1 p.
______ 2~_I-J_i:'0C:1:.:.':1iC:~"'.:()_cll
Zestaw I. Poziom rozszerzony T<;>tnica
doprowadza krew nallenowaną do mięśnia sercowego
Żyla
wyprowadza krew pozbawiorni tlenu z
Naczynia wlosowate
umożliwiaj11 wymianę gazów oddechowych mii;dzy
mią.4nia sercowego
Numer zadania
komórkami mięśnia sercowego a ukladem krwionośnym
l.
Model odpowiedzi
M.
1. 8.
Jama ustna - trawienie cukru - 1 p. Żołądek - trawienie białka - 1 p.
3
u lub
·-·-··--· . .1~~_Jclil<~~i(!1~l
•.)
__---12:__ _!?.()kari::ile.s_t_1:9!:C!':.'1bn!~Y!_Iniażd:i.ony, mieszany ze ślimi i zmiękczany.
2. ·----!-----!
17.
u
Ruchy robaczkowe (perystaltyczne) - l p.
3.
11----11----------------1----~--
---------
----
--
2 slaby próg czucia
JO silny próg tolerancji
---------------
Malka Aa, ojciec Aa - 1 p.
Np.:
Rodzice: nosiciele, fenotypowo zdrowi, Ati x Aa
23.
·.J
l p.
Dzieci: 2.~'H) zc!~:~>_V;'.e, 50% ~:o~!~iele, 25?[1 chore, AA Aa, aa - J 1
,J
Za: I, 3. Przeciw: 2, 11„
o
2
p.___
Wydzielana jesl większa ilość polu. W nerkach odbywa sią intensywniej zwrotne wchłaniane wody, za co odpowiada wazopresyna.
5.
X- J\, Y -
2
·-···~····
·rrójkowy- 1l':•_\\'i<:loznacz11y::::J.P'. 22.
korony i działki kielicha), posiada liczne
Np. : u Sposób wydzielania (merokrymowc, apokryfowe, holokrynowe) - 1 p. <.) Miejsce, do którego wydzielaj
2
!2zicci aa., Aa, ~la,AA .::::.1Y: 2 l.
2 (płatki
tL.
... l~: __ ()slr':(:'~a.JJ':z(:'cl_~a1l.L'>Żl:'.'1i.en:c:hl'()W.X.'.n.. __ 20.
w ścianie komórkowej obecna jest chityna charakterystyczna dla zwierząt - 1 p.
Schc•malA-1 p. Kwi at ma zredukowany okwiat pręc·iki 1, pyłkiem - 1 p.
()
Skala z opisami - 1 p.
o
nic posiadaj<) barwników czynnych folosyntetycznie - 1 p. materiałem zapasowym jest glikogen (charakterystyczny dla zwierz:1t) - 1 p.
2
···-··---···· y .. }'_!!(!Sle,v.tl)'U'.
2
Np. : <.)
Punkty
------.--------~-
B- 1 p. W1'ęlli Henlcgo zachodzi zagęszczanie moczu. Zwierząla, które muszą oszczędzać WOClę maj<) dług<) pętlę, żeby jak najwiąccj wody odzyskać z moczu pierwotnego izw rócić do organizmu - 1 p. -
1
3
----2
...____________ J__ · - -
52
Biologia. Malum
Modeł odpowiedzi. Przykładowe zestawy zadai1 maturalnych
453
-----------------------Numer zadnnia
Numer zadania _,_
Punkty Model odpowiedzi __ ____________________________________________ _
6.
1. Jądro plemnikowe + jr;dro ko111órki jajowej= zygota. 2. Jądro plemnikowe + jr.ulro wtóme woreczka zalqżkowcgo = bielmo. 3. Osłonki zalążka w łupinę nasic1111q. 4-. Zygota w zarodek. Po 1 p. za 2 określenia.
I
"
-
Y - mezosom, X - milochondrium - 1 p. Strnktury te pełnią w komórce funkcje energetyczne (zachodzi w nich tlenowe oddychanie wewnątrzkomórkowe) - 1 p.
2
Za trzy poprawnie wpisane związki - 1 p. H,O--,.._ grana __.,..._ O,
2
-- ----- - - - - - - - - ' - - - - - - - - ' - - - - - ' - - - -
8.
15.
W mikoryzie ektotroficznej strzi;pki grzyba oplataj') korzenie i wnikaj;) mii;dzy komórki jego kory, w mikoryzie wewnętrznej (endotroficznej) strzępki grzyba wnikaj;) do komórek korzenia.
16.
Roślina A jest hydrofitem - l p. Ma szparki w górnej epidermie (blaszka liściowa pływa na powierzchni wody), du;.e
,_ _ _ _ _
17.
-------------------------
/~
ATP
NADPH.
'~/
Scrce ma swój rozrnsznik, który działa niezależ.nie od układu nerwowego i hormonalnego - 1 p. \l(fytworzony w węźle zatokowo-przedsionkowym potencjał czynnościowy (stan pobudzenia) przenosi się na wi;zeł przedsionkowo-komorowy. Dalej pobudzenie przewodzone jest do mięśni komór za pośrednictwem pęczka Hissa i włókien Purkinjego, powoduj;1c ich skurcz. Bodźce odpowiedzialne za skmcze znajdują się
_______ -~-s_
'
18.
CO,---stroma ---C:„l-! 1,0„
u
Różnice,
np.: 2 dyfuzja prosta nic wymaga obecności przenośników, dyfuzja wspomagana odbywa się przy udziale przenośników. Podobie1\stwa, np.: -~J dyfu'zja prosta i wspomagana odbywaj;! się zgodnie z gradientem stęże1\. ____ _ _ _ _ _
u
1
IO.
Za poprawne podanie źródła materii dla autotrofów i heterotrofów - 1 p. Za poprawne pódanic źródła dla autotrofów i heterotrofów - 1
u
1
2
19. zwh1zki nieorganiczne
organiczne z innych organizmów
20.
energia świetlna, energia e11ergia z procesów utleniania chemiczna związków organicznych 1-----------------------------------------1-------1 11.
Reakcja B je.st endoergiczna 1 p. 3 Wymaga dostarczenia energii do jej przebiegu - l p. Przykładem reakcji cndocrgiczncj jest foto~ynt:za - ~:_ ___________________ _ _ _ _ _
12.
W fermentacji alkoholowej kwas pirogronowy ulega uwodorowaniu i dcknr-
1
-- ______l)_o_!<:}'la_~_ll· ~f:!:i.1_1:1_1_L_
Ciśnienie
maksymalne - l
około
110 mmHg - .l-p.
2
1
Za wykorzystanie 3-'l· elementów budowy podanych w tekście - I p. Za prawidłowe umieszczenie na schemacie wszystkich podanych w tekście elementów - 2 p. zwoje ob ni czka nad przełykowe okołoprzcłykowa --------
--------- zwoje
podprzełykowe
________ ____ _
Problem badawczy, np.: wpływ temperatury na intensywność procesu fólosyntcZ)' - J p. Hipoteza badawcza, np.: temperatura ma wpływ na intensywność procesu -1
2 spoidła
poprzeczne 14.
1. 2.
Tkanka
przewodząca
Włośniki
2
związki
energii
13.
!:_p. _
Jest to uwarunkowane obecności;) worków powietrznych. \V c:r.asic wdechu droga z oskrzeli do worków przednich jest zaciśnięta, pozostaje ot warta droga okrężna przez płuca, świeże powietrze napełnia więc worki tylne, a pozostała jego część przechodzi przez płuca (tu następuje wymiana gazowa) - 1 p. \V czasie wydechu droga między workami przednimi a oskrzelem głównym jesl otwarta, więc zu:i.yte powietrze wypływa z nich, zablokowana jest natomiast droga między oskrzelem głównym a workami tylnymi. Świeże powietrze zgromadzone w workach tylnych podczas wdechu płynie przez płuca, uchodząc
120/80
C0 2, l-12 0, sole mineralne
2
_________ '/. nic:l!_i'.1I:
l!ll'~\11''.~i't"'!~1 l~lfi:~Ś~,t~ materii
2
1_r~_cst\v_()_l)'_l~_'_i!~:Y_ł:_?l!'<~~kow_:_:'i_~_l1:'.'lf\~Z)'_ll~_p~!:_t1::a_-:-_~_p~-----------
··----~----------------·---·-----
9.
Punkty
·------------------
2
·----------·--·------- ------
7.
Model odpowiedzi
- drewno - przewodzi wodi; i sole mineralne - 1 p. wypustki tkanki okrywającej - zwiększają powicrzchnii; chłon1w ko-
~:(!1_1_~i._t_dat\~i'_lj_~~__l~IJ'()})!:ra_11~~-~!~~~-~_y_z_~()_ltii_11i111iJ1~_i:<1ln_y1]]i_:::_l_l):
2
2
il
·1j;1h1'ir,l.Młil Biologia. Matura
Numer zadania
Model odpowiedzi
Modeł odpowiedzi. Przykładowe zestawy zaclat1 maturalnych
-------- ---------------·Numer zadania
Punkty
------------------------ - - - - 21.
\Vydolność
•)
fizyczna zależy od:
aktywności fizycznej (rodzaju wykonywanej pracy): sportowcy 6 11 ml/kg/min, matmzyści '14 ml/kg/min - l p.
I
Model odpowiedzi
Punkty
31.
Biblioteka genomowa powstaje poprzez połączenie fragmentów ludzkiego DNA z DNA plazmidu. Biblioteka cDNA powstaje poprzez odwrolrn) transkrypcję. Wyizolowane mRNA poddaje się działaniu odwrotnej lransktyptazy, którn syntetyzuje DNA. Powstałe w len sposób DNA włączane jesl do DNA wektorów plazmidowych lub wirusowych - l p. W__l:>ibl~_t::_cc ~."!:'om owej znajdują sic; introny, w bibliotece cDNA brak intronów - 1 p.
2
:-l2.
Za każdy logiczny argument - l p. Za: () Masowa produkcja roślin trnnsgenicznych pomogłaby zlikwidować głód na świecie, gdyż rośliny te są bardziej odporne na choroby, co znacznie podnosi wydajność ich uprawy. Przeciw: <.) Nic wiadomo z pewnością, jak rośliny zmodyfikowane genetycznie wpływaj:) na organizm człowieka. Może okazać się w przyszłości, że ich spożywanie jest
2
/
od wicku: pracownik umysłowy, 20 lal - 42 ml/kg/min, informatyk, 55 lal - 32 ml/kg/min - l p. Wydolność fizyczn<) można poprawić przez: : > uprawianie sporlu, 'J aktywny wypm:zynek, •J
•J
22.
rezygnacji; z używek,_11p._paleniapapicro_s~w__::-_l P·
Problem, np.:
2
._, wpływ lcmperatmy na krzepliwość krwi - l p. Hipolcza, np.: 'J
23.
te111per<1lt11:<1\~El.l'.;~a_nt~ s~_)'l)kc~ć-~r~_cp11ii;~~l~1~:_v_i:::_~J::_ __________
Nic można, ponieważ kod genetyczny jest zdegenerowany, tzn. jeden aminokwas jest
_____ __[)~:~_)'_c_'l:Yrn! wiciu chorób.
k<>tl(J~~-any_p::~:
C:1~ossing~ovcr zacho
25.
jej dzieci nie będ<) chorowały na hemofilię, ponieważ zdrowy ojciec nic przekazuje potomstwu, a więc córce, genu odpowiadaj')ccgo za tę chorobą. Skoro w rodzinie matki nic było chorych na hemof'ilię, moi.na przypuszczać, :i.c kobieta nic jest
Zestaw II. Poziom podstawowy
nosicielk<) z1nul()~~'111~1\~'__~_
Za trzy poprawnie podane cechy - 1 p. A, C:, E, G, H, L
27.
Zmiany ewolucyjne prowadzą do ograniczenia roli gametofitu na rzecz sporofitu. U paprotników, roślin nagonasiennych i dominuj:1cych współcześnie okrytonasien-
--
N tuner zadania I.
----------·--„-----·----·-------------------·-~--------------
Zakres tolerancji lo rozpic;lość zmian danego czynnika, w obrębie której organizm jcsl zdolny utrzymać procesy życiowe - l p.
30.
Rys. A to obraz hodowli prowadzonej w odziclnych prnbówkach, zaś rys. Il obrazuje hodowl\' prowadzorn1 w jednej probówce - I p. Rys. A - wzrasta liczebność populacji każdego z tych gatunków, rys. 13 - spada zagęszczenie populacji jednego z gatunków, ponieważ gatunki konkuruj<) ze sob<) o zasoby środowiska - l p. Za każdy logiczny argument - 1 p. Np.: \Vypalanic lraw często prowadzi do pożarów. \Vypalaj<)C trawy, niszczy się wiele p<„i.ylccznych gatunków organizmów żyj<)cych w glebie.
Punkty
Za nazwanie
każdej kości
po 1 p.
3
Przykłady:
1 - obojczyk,
2-
kość
pron1ieniowa,
------- -'~-~~~~l!:?:'1_łl<_<)~_'l_:-----··-----------------------------I-------
2
2.
Optimum lo lakie m1l~ż~i:~e.C::''.y1~1~ka, l_)rzr_k~\ryn1 <)rga1~11:i_!Ł1111'.0o()tie n'1jlepi~j_= l_J~ _________ 29.
Model odpowiedzi
2
11ych pokołcnie111~1:'.1~'.~:1~tj<~':1':1.lc_s_l_:~L()r<~-~=-lY:_ ___ ·---------------------- _____ 28.
455
Za każde dopasowanie po l p. A-2,tl„ 5.
2
B- 1, 3.
2
3.
-·-------
4.
c
··----~------------~-----------------------
Jama ustna, jclilo cienkie - l p. Amylaza ślinowa, amylaza trzustkowa - l p.
·------- _t:vt:1llaZ'1__:::_l_p'._
5.
2
u <.)
3
_ __ ---· __ ----- __ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ---·------·
Niemyte warzywa, brak higieny osobistej i higieny żywienia - 1 p. jajo inwazyjne trafia z pokarmem do żoh1dka i jelita. Następnie z krwh1 larwy, które wydostały sic; z jaja, wędruj<) do płuc, tchawicy i gardła, gdzie są ponownie
2
poly_~11:_:~~v\!~:~)<~1ż._~'!_'ll_«_1_i_fe~j[_,__gclz_ie_•_d_o_'-jr_·z_e_w_a.f_ją-'---1 ~p_.- - - - - - - - - - - - · _____ _
I
I IL
56
Biologia. Matura
Model odpowiedzi. Przykładowe zestawy zada11 maturalnych
457
------------------------------------~-----
Numer
zadania 6.
Numer
Punkty
Model odpowiedzi
!-----------------------------------------·------
· - - - - - · - - - - - - - - - - - - - · - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - „ - - -- --·--·---···
- znajdują się tu drogi nerwowe oraz ośrodki kontrolujące 2 ssanie, odruchy oddechowe oraz częściowo pracę serca - lp. _______ 2=.móżdż(!~-:_łsoor~ynacja ruchowa ::_!!)_: __________________________________ _ 14.
Za zaznaczenie miejsc tworzenia moczu pierwotnego i ostatecznego - l p. Mocz pierwotny - torebka Bowmana. Mocz ostateczny - kanalik krety Il rzędu (dystalny). Za wymienienie jednego składnika - po l p. Np. Glukoza - l p. Białko - "._y.
„.HIV 1_ _ _ _ _
Osobnik ,z grupą krwi AB nie posiada w krwi przeciwciał anty A i anty B - 1 p. 2 Teoretycznie można przetoczyć krew każdej grupy (uniwersalny biorca) i nic powinno dojść do aglutynacji (zlepienia się erytrocytów) - 1_p_._ _______________________ _
9.
Grupa krwi dziecka A Rh+ lub O Rh+ - l p. Genotyp matki JAJA Rh+ Rh+/Rh+ Rh- I !Ai Rh+ Rh+/Rh+ Rh- I Genotyp ojca - identyczny jak matki - l p.
3
Dicta jednostronna ma niekorzystny wpływ ponieważ nie dostarcza w wystarczaj:)cych ilościach białka, witamin, makro- i mikroelementów. Dlatego włosy mog•) _ _ _ _ _ _wypadać, stawać się łamliwe J matowe.
1
c8
.s
2
·*-
3 kręgosłup
pojedynczo
kości
wygięty
w
kształcie
litery S
płaskie
wygięte
czaszka
duż;1 część twarzoczaszki
pionowy profil
koilczyny dolne
ugięte
przystosowane do biegania, chodzenia, stania
kły
duże
biodrowe
,_____ , Za dwa
p_~prawne oznac~enia
do przodu
małe
- 1 !.'.:.___________
70--1-------------------Np.: fitoplankton - zooplankton - kalmary - kaszaloty - człowiek. ______ Za lailcuch troficzn_)' złożony z trzech poziomów troficznych - 1 p . 21.
60---1-----------------~--r---l--
'iiJ
c
D.
19.
Za prawidlowe opisanie i wyskalowanie osi - 1 p. Za prawidłowo narysowany diagram - 1 p.
ro
2
20.
Etanol zużywa cały zapas tlenu, w wyniku tego procesu substancje organiczne, które powinny ulec utlenieniu i wytworzyć energię, są niezmienione i odkladają się w tkance _podskórnej.
§
---------·----------- --------------· ---··
Za dwie poprawne odpowiedzi - I p. A. F. B. P. C. P. D. P.
18.
c.
:a-
3
17.
1
- l p.
- 1 p. - 1 p.
„.różyczka
1 _::~~1~~~_!'1_~1no':'L::_!_1:: __
16.
_l~·-- _Zmian oq,;anicŻnych w krwi człowieka nie powodui_~_~tężen!c__alkoho_ł_1:~.02:=_()~1:_'!_6.:_ ________ 13.
przedłużony
„.kiła „.gruźlica
15.
8.
11.
1 - rdzc11
połykanie, żucie,
7. Za wskaznnic schematu A - l p. 2 . ___ Azot nic ?est wykorzystywany w procesie oddychania wewnątrzkomórkowe_g_o_:=__!J~ ______ _
JO.
Punkty
Model odpowiedzi
zadania
50--•--------------------1---1----~
·a
-
2
22.
~ t!~ 40 __,__ _ _ _ _ _ _ _ firo - - - - -...- - - - - 1 - - - 1 - - - 1 - - -
0~
~ ·2 30---1---------,----,----.g.
----·a"' 20
----t----11---~
-
Dh o
fi. N
u
10
błona
I I
wewnr;trzna - siatkówka
Zaznaczenie obrazu na siatkówce - l p. sposoby zdobywania wiedzy
________ )_(!~l_
--------------·· __ . __
··'!1i"'''1~!•
J.58
Biologia. Matura
Numer ·r.adania
2:1.
211..
Modeł
odpowiedzi
J
/
27.
Np. Zachowanie
u 1
J
'>
Punkty
Za poprawnie tytuły kolumn i wierszy - l p. Za poprawnie wypełnienie tabeli - 1 p.
2
I
rodzaj przekaźnika
noradrenalina
acetylocholina
położenie ośrodków
I
nerwowych
piersiowy i lędźwiowy odcinek rdzenia
przedłużony, krzyżowy
kręgowego
odcinek rdzenia
.!
J
I 'i
bion\żnorodności.
Np.:
•>
6.
1
Drzewo sloniowe ma cieni«) korą, która przepuszcza światło do chlorofilu znajdującego się we wnętrzu pnia tkanki może więc i w stanic bezlistnym przeprowadzać fotosyntezę
26.
Model odpowiedzi
j
Np. l)_rze\.~a1.1_<1_stok<1<:l1z<1p_()l~i.':'J\_'1L'LI'~'l'.'()'l~.ll.'1~·------
25.
Nun1er
Punkty
zadania Naczynie wlosowate. A - denka warstwa śródbłonka - l p. B - maj<) grube ściany - J p. C występują za.,~a\\fl'i:::_l_y~
459
Model odpowiedzi. Przykładowe zestaw)' zada11 maturalnych
2 zatrucie gleby, skażenie wód powierzchnioW)'Ch, skażenie wód pitnych i uji;ć wodnych, odór i zagrożenja epidemiologiczne.
l
l
Za k<11:drargun1:11~:::_1J~·-·------- -· ______ . __ _ _______ _
rdzeil
kręgowego długość
neuronów przedzwojowych i pozazwojowych
odcinki przedzwojowe krótkie, pozwojowe długie
odcinki przedzwojowe długie, pozwojowe krótkie
·-·-·--·---·------------------------------------/----· 7. Za poprawny argument - l p. Krew natlenowana płynie naczyniem żylnym, ponieważ jest to obieg mały płucny. Krew odtlenowana wyplywa z serca tętnicą płucną, w płucach oddaje dwutlenek ________węg~a. ulega natlenowaniu i wraca do serca żyłą płucną.
8.
Zestaw II. Poziom rozszerzony
międzymózgowie,
Za ka;.dy podany czynnik po l p. Np. płeć, stan zdrowia, wiek, aktywność
2 życiowa.
Nie uz11ajemy czy1111ików, które nie wy11ikajrJ tabeli. Numer za danin
Model odpowiedzi
Punkty
l.
D.
2.
Za podanie nazw zwi:1zków A - ATP B - ADP - l p. Za wyjaśnię mechanizmu przemian zwhizku ATP w ADP - l p. Np.: przemiana ATP w ADP polega na hydrolizie (rozpadzie) wysokoenergetycznego
2
9. Za każda poprawrn) podkreślon:i funkcje W<)troby po 1 p. _______ „Pro~ku~. groma~zi glukozę, produkuje mocznik, wydziela insulinę, 10.
Jl.
Za prawidlow)' odczyt ze schematu - 1 p.
..l'.."wodL~_ec~ęści.<'\V."„'1.s~:~((:'.5~(!~1~(!~11_')_':~.':': _________________ _ Lożysko.
5.
Za ka;.dy poprawny wniosek po l p. Np.: .) \V raz z wiekiem maleje w kościach zawartość h)'dmksyapatytu . ,) Kobiety w tym samym wicku, co mi;żczy7.ni maj') mniej hydroksyapatylu. ')
2
U kobiet szy~ci_ej sEacllc,;y
'J
l j
2
Np.:
o
\Vi'l!:~11h1_1ni\'.~l':)'_resz~'.1~'.1~~~s_L.1__~~~~'"0\V_e~~11_. _________________________. ______ 3.
a) tarczyca - 1 p. _!>)_tyroksyna (trójodotyrn_n_in_a_)_-_l_p_._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __
2
Sposób utraty ciepła jest zależny od temperatury otoczenia. Świnia traci ciepło w rÓi.ny sposób.
Uzm1jeiny każdy inny poprawny 1_v_11_io_s_·e_k_.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - ! - - - - 12.
Za wskazanie litery B z uzasadnieniem - 1 p. Np.: Zabarwi się element oznaczony na schemacie liten) B, ponieważ jest to drewno _______ „_ (12a~zy~1i'.1l_(l~)'lem), _l~~ó~ przew()dzi w rnślinie wodę (z solami mineralnymi).
13.
Za podanie krzywej 3 wraz z uzasadnieniem 1 p. Np.: Komórka umieszczona w roztworze hipertonicznym traci
wodę.
Woda
wypływa
z1::iz~'~()r_u_o_n~Ż.5":J.'n_:_t~~~e!_~i~t-d.':.'_'()~twon1_()_w_yższy_1_11 stężeni~----------------------·
Biologia. Matura
460 ---------- ---)-----------------------------·
Numer zadania
·--------·-·----------------~----------
---·--··--.----
Punkty
Model odpowiedzi
-----!-------------·-------------·---------------J4..
I
2
N tuner zadania
---- ------ -- --21.
- - - - --------- -------- ------~--------- ------ -~- -
Za wskazanie poprawnej odpowiedzi A wi:az z uzasadnieniem - 1 p. Np. Gady usuwają głównie kwas moczowy. Zwh1zek len może b)•ć: wydalany w dużym sll,'żeniu, a nawet w postaci kryslalicu1cj, co wskazuje na p17.ystosowanie gadów do
/
22.
Np.:
o
a stopniem wrażliwości na bodziec'! Czy pola smakowe odbieraj:ice różne wrażenia smakowe zlokalizowane S<) na całej powierzchni jl,':qka'I W których miejscach na języku zlokalizowane są pola smakowe odbieraj')ce określony rodzaj smaku?
Jaka jest
zależność między topografią języka
określony
u
u
16.
Za A.
B. ,_____, C. 17.
o O _____ U
Za
poprawnie
wpisaną
_ _ _____ ··- _
3
ATP.
w 3
nazwi; tkanki - 1 p.
___ ___ __
Za poprawnie podane na7,wy obu związków - l p. X - a1ninokwas, Y- mocznik. B. Wątroba - l p. C. Za podanie określenia reakcji wraz z uzasadnieniem - l p. Np. reakcja anaboliczna - do przebiegu lego cyklu niezbędny jest nakład energii
A.
2
23.
nabłonkowa. chrzęstna.
mięśniowa
Za każdą Np.: U
18.
każdą
Punkty
Model odpowiedzi
______ ~'1:~<.'~l1i_cj_g~p_c:_c~ai:I
461
Model odpowiedzi. Przykładowe zestawy zadail maturalnych
poprzecznie
wymienioną cechę
prążkowana
szkieletowa.
----·---------
z podaniem znaczenia adaptacyjnego - l p.
2
24.
odnóża
zakoóczone pazurkami - ułatwiają przyczepianie się do skóry głowy. brak skrzydeł - ułatwienie poruszania się między włosami. ,kłująco-ssący aparat gębowy - umożliwia odżywianie (pobieranie krwi). _zrośnięte segmenty - ułatwienie poruszania między włosami. każdą
poprawnie
uzupełnioną kolumnę
Czynnej naturalnej
Po przebyciu choroby zakaźnej.
2.
Biernej sztucznej
Po podaniu surowicy.
----~-----·-------------------------------~----·--·------------
2
AB -- l p. A,0-1
l.
2.
25. Za ocenę z poprawnym uzasadnieniem - I p. ________l'!E:'_!~lip~t(!_L:'t)<:>tS~t_t:~zna, poni_5'_waż P<_J~()_ll_1sl\\'.<:'2~1:c>~~yc!1_rci~~!.':.~\~-!~~~horc. 2
po l p.
-------
1.
26.
u 1)
Za podanie wszystkich możliwych genotypów Zosi - 1 p. Zosia: aabbCC aabbCc Za podanie wszystkich mo:!.liwych genotypów Adama - I p. Adam: AabbCC AabbCc AAbbCc AAbbCC
2
1-----1--------------------------------------·---·-----··--------·-- -·--------·-
Stadia rozwojowe rozmna-
7
13
5 ,6, 7, 8, 9, l, 2
A,B
3
27.
żające się bezpłciowo
Stadia diploidalne (wszystkie)
Za prawidłowe wskazanie krzywej wraz z uzasadnieniem - l p. Np. Krzywa A obrazuje osobę chorą - wydalany mocz jest mniej stężony czyli zawiera więcej wody. Hormon ADH stymuluje zwrotne wchłanianie wody w kanalikach · - - - - ' drugiego rzędu i pętli Henlego zwiększaj<) stężenie wydalanego moczu. 19.
-----·-----------·-----------·
20.
a) b)
-
---·-------------- --------
Za obliczenie, ile moczu pierwotnego powstaje w chigu doby - I p. 0,15 dm 3 x 60 x 21· = 126 dm3. Za obliczanie, ile moczu ostatecznego jest wydalane w ci')gU doby l p.
·----~--=- 1009_(>_; 99% - 2~:-~ dm3; E_~:::E~~-4 =2'~~-cl1_11:l:
2
________ ----------------------·
28.
Replikacja
DNA
DNA
'l'ranskrypcja
DNA
mRNA
Translacja
mRNA, tRNA, aminokwasy
białko
Za dwa poprawne przyporządkowania po l p. a) 3, c) 2, 1·.
2
'411 462
Biologia. Matura
+Jl'lt~lj
463
Model odpowiedzi. Przykładowe zestawy zadat1 maturalnych
--·----------~~·---·-----„----------------------~·-------·---
Nun1er zadania
29.
Model odpowiedzi
Za podanie nazw każdego procesu: A Za podanie różnicy - I p.
rozmnażanie płciowe, B -
[~·
klonowanie - l
Punkty
Numer zadania
2
33.
I
') u
111ac~e1:z~~y~z któ!~.E'.'J'_()IJ~a110J.<~'.1:() k~'!!1órkowe.
30.
____ 1
7.a wskazanie schematu B wraz z uzasadnieniem - I p. Po11ieważ [~ol~Y'"'~'!_~iy_i_c!1_11isz_(! e~(('l().!\_i.<:1:()::.
31.
Za poprawne opisanie osi: X - stopie11 redukcji zanieczyszczenia w procentach, Y - rodzaj zanieczyszczenia - I p. Za prawidłowe wyskalowanie i podpisanie wszystkich slupk<\w - I p. z,'..Eodanie właściwego gazu: tlenki azotu - l p.
3
·aro
1998
100- -
19911·
N
u
D
~
N
u
·a :e-"'
75- -
N
-"' ::J
-o
50- -
~
·i::
·o.. ~
25--
'----'--'-'--""Wl--L-1.."-"""'1__.J__LJ.""""j__J_~l.WC~---~~
NxOx ·----·-··-·„·-·----- - - - - - - - - - - - - - -
A.
B.
co
pyły
rodzaj zanieczyszczenia
----------------------!-----
Za podanie wszystkich przemian, jakie przeprowadzają bakterie - l p. I. nitryfikacja. 2. wi
__J ___
Warzywa i owoce z upraw ekologicznych są zdrowsze. Środki ochrony roślin zabijają nie tylko szkodniki roślin, ale również wiele poży tecznych organizmów np. trzmiele zapylaj;ice kwiaty. Środki ochrony roślin zanieczyszczaj;) glebi;. Środki ochrony roślin S<) toksyczne dla człowieka podczas ich stosowania, 1::[J~ylania ro~in. _________.__________________
„ __
„ __________ _
3'1„
D.
35.
Za podanie przyczyny i wyjaśnienie mechanizmu upodabniania si<; organizmów niespokrewnionych - l p. Przyczyrn) upodabniania się zwierz;1t niespokrewnionych ze sob
>'., N
2
logiczny argument po l p.
Np.:
d~
~
każdy
') u
Królik powstały w wyniku rozmnażania płciowego ma inny genotyp jak osobniki macierzyste, z których powstał. Królik powstały w wyniku klonowania jest identyczny jak organizm
cJ
Za
Np.
Np.:
'>
Punkly
Model odpowiedzi
2
