Wilson Robert Charles - Darwinia

ROBERT CHARLES WILSON DARWINIA Dla PNH i TNH, za cierpliwość i dobre rady, dla Shawny, za wiarę w moje dzieło, oraz nie oskarżonym publicznie, kryjącym się po świecie współspiskowcom (wiecie, o kogo chodzi) 9O1OHJ 1912, MARZEC Guilford Law skończył czternaście lat w nocy, która zmieniła postać świata. Był to punkt zwrotny w dziejach, noc oddzielająca wszystko, co nastąpiło potem, od tego, co działo się przedtem, chociaż z początku był to po prostu wieczór urodzin Guilforda. Pewna marcowa sobota, zimna, nakryta bezchmurnym niebem głębokości zimowej sadzawki. Po południu chłopiec bawił się z bratem obręczami, wypuszczając w mroźne powietrze pióropusze pary. Na kolację matka podała ulubione danie Guilforda wieprzowinę z fasolą. Zawartość żaroodpornego naczynia cały dzień bulgotała w piekarniku, wypełniając kuchnię słodkim aromatem imbiru i melasy. Przyszedł czas na urodzinowy prezent, grubą książkę z czystymi stronami, które chłopiec miał zapełniać rysunkami. I nowy sweter, granatowy, jak dla dorosłego. Guilford urodził się w roku 1898, niemal równo z nowym stuleciem. Był najmłodszym z trojga dzieci. Bardziej niż brat i siostra nasiąknął duchem czasu, który rodzice nazywali „nowym wiekiem". Dla niego nie stanowił on żadnej nowości. Przeżył w nim prawie całe życie. Wiedział, jak działa prąd elektryczny. Rozumiał nawet radio. Był człowiekiem dwudziestego wieku, który w głębi duszy pogardzał zaśniedziałą przeszłością, przeszłością latarni gazowych i naftaliny. Gdy od czasu do czasu miał trochę grosza w kieszeni, kupował „Młodego Elektryka" i zaczytywał go tak, że w końcu strony odrywały się od grzbietu. Mieszkali w skromnym domku w Bostonie. Ojciec pracował w mieście jako zecer. Dziadek, zajmujący pokój na górze, obok schodów na strych, w czasie wojny secesyjnej walczył w 13. pułku Massachusetts. Matka Guilforda gotowała, sprzątała, zarządzała domowym budżetem, a w maleńkim ogródku za domem uprawiała pomidory i fasolkę szparagową. Wszyscy byli zgodni co do tego, że brat Guilforda zostanie pewnego dnia lekarzem lub prawnikiem. Siostra, szczupła i cicha, czytała powieści Roberta Chambersa, czego nie pochwalał ojciec. W chwili, gdy niebo gwałtownie się rozjarzyło, Guilford powinien już spać, ale pozwolono mu zostać dłużej z dorosłymi, czy to w ogólnej atmosferze urodzinowej pobłażliwości, czy też po prostu dlatego, że był już starszy. Nie wiedział, co się dzieje, więc gdy brat zawołał ich do okna, a potem wybiegli wszyscy, łącznie z dziadkiem, kuchennymi drzwiami do ogrodu, gdzie zapatrzyli się na nocne niebo, pomyślał, że całe to podniecenie ma coś wspólnego z jego urodzinami. Wiedział, że się myli, ale myśl była taka konkretna. Urodziny. Smugi światła w barwach tęczy nad domem. Cała wschodnia część nieba rozświetlona. Pomyślał, że może coś się pali. Coś na morzu, z dala od brzegu.

- Wygląda jak jutrzenka - odezwała się przyciszonym, niepewnym głosem matka. Ta jutrzenka migotała jak poruszana leniwym wiatrem zasłonka, rzucając delikatne cienie na pobielony parkan i brunatną ziemię w ogrodzie. Wielka ściana światła, lśniąca raz głęboką butelkową zielenią, kiedy indziej błękitem wieczornego morza, nie wydawała żadnych odgłosów. Była równie bezgłośna jak dwa lata wcześniej kometa Halłeya. Matka pewnie też myślała o komecie, bo powtórzyła te same słowa co wtedy: — Wygląda na koniec świata... Dlaczego tak powiedziała? Dlaczego splotła dłonie i osłoniła oczy? Guilford, ciesząc się w duchu, nie uważał tego zdarzenia za koniec świata. Serce biło mu jak zegar odmierzający swój tajemny czas. Może to początek czegoś nowego. Nie koniec, lecz początek nowego świata. Jak przełom wieków, myślał. Guilford nie bał się nowości. Niebo go nie wystraszyło. Wierzył w naukę, która (według czasopism) odsłania wszelkie tajemnice natury i niszczy wielowiekową ignorancję człowieka, cierpliwie i uparcie zadając pytania. W swoim mniemaniu chłopak wiedział, czym jest nauka. Po prostu ciekawością... trzymaną w karbach pokory, w okowach cierpliwości. Nauka równała się patrzeniu - swoistemu patrzeniu. Szczególnie uważnemu przypatrywaniu się temu, czego się nie rozumiało. Jak na przykład, przypatrywanie się gwiazdom, ale bez lęku, bez czołobitności; zadaje się tylko pytania i odnajduje to, które otworzy drzwi do kolejnego pytania, a potem jeszcze jednego. Guilford siedział bez obawy na kruszących się schodach za domem, gdy reszta rodziny zgromadziła się w salonie. Na szczęśliwą chwilę pozostał sam, nowy sweter grzał przyjemnie, a para oddechu wznosiła się ku zapierającej dech w piersiach łunie na niebie. Później - w następujących po sobie miesiącach i latach, w całym wynikającym z owej nocy stuleciu — przeprowadzano setki analogii. Potop, Armagedon, wyginięcie dinozaurów. Ale samo zdarzenie i przerażająca wiedza o nim rozpowszechniana po pozostałościach ludzkiego świata były bez precedensu i nie dało się ich z niczym porównać. W roku 1877 astronom Giovanni Schiaparelli stworzył mapę kanałów na Marsie. Przez kilka dziesiątków lat mapę tę powielano, uzupełniano i uznawano za prawdziwe odwzorowanie, aż dzięki zastosowaniu lepszych soczewek wykazano, iż kanały są zwykłym złudzeniem, chyba że sam Mars zmienił się od chwili odkrycia Schiaparellego a trudno było w to uwierzyć, zwłaszcza w świetle kolei losów Ziemi. Możliwe, że coś przemknęło przez Układ Słoneczny niczym nić niesiona powiewem wiatru, coś efemerycznego, lecz niewiarygodnie olbrzymiego, co zetknęło się z zimnymi światami na obrzeżach układu; światło przeniknęło skały, lód, zamarzniętą skorupę, martwe płyty tektoniczne. Zmieniając wszystko po drodze. Zmierzając ku Ziemi. Na niebie roiło się od znaków i wróżb. W 1907 meteoryt tunguski. W 1910 kometa Halleya. Niektórzy, jak matka Guilforda Lawa, żyli w przekonaniu, że nadchodzi koniec świata. Juz wtedy.

Tamtej marcowej nocy niebo nad północno-wschodnim Atlantykiem lśniło jaśniej niż podczas przelotu komety. Horyzont całymi godzinami jarzył się niebiesko-fioletowym blaskiem. Świadkowie twierdzili, że światło przypominało ścianę. Padało od zenitu. Rozdzieliło przestwór wód. Było widoczne w Chartumie (ale w północnej części nieba) i w Tokio (jako blada poświata na zachodzie). Fale światła zalały cały firmament nad Berlinem, Paryżem, Londynem i wszystkimi stolicami europejskimi. Na ulicach gromadziły się setki tysięcy widzów, którym zimny blask nie pozwalał zasnąć. Aż do czternastej minuty przed północą do Nowego Jorku wartką strugą płynęły doniesienia o wypadkach. O 23.46 czasu wschodniego kabel telegrafu transatlantyckiego znienacka i nie wiedzieć czemu zamilkł. Trwała epoka bajecznych statków: Wielkiej Białej Floty, transatlantyków Cunarda i Białej Gwiazdy; Teutonica, Mauretanii, monstrualnych tworów imperium. Nastawał świt ery wynalazku Marconiego. Milczenie kabla transatlantyckiego można było sobie tłumaczyć na wiele sposobów. Znacznie gorzej wróżyło zamilknięcie radiostacji lądowych w Europie. Radiotelegrafiści słali przez zimny, spokojny północny Atlantyk dziesiątki wiadomości i pytań. Nikt nie nadawał starego CQD ani nowego SOS, nie było żadnych dramatycznych doniesień z pokładu tonącego statku, ale niektóre jednostki z tajemniczych powodów nie dawały znaku życia, włączając w to Olympic linii Biała Gwiazda i Kronprinzzessin Cecilie armatorów z Ameryki i Hamburga statki flagowe, na których jeszcze przed chwilą międzynarodowa śmietanka tłoczyła się przy pokrytych szadzią relingach i oglądała zjawisko rzucające barwne cienie na mroczną i szklistą powierzchnię zimowego oceanu. Widowiskowe, tajemnicze światła zniknęły tuż przed świtem, tnąc horyzont jak płonące sierpy. Słońce pojawiło się na burzliwym niebie nad większą częścią szlaku Wielkiego Koła. Morze było niespokojne, wiatry porywiste. Za mniej więcej 15 stopniem długości geograficznej zachodniej i 40 stopniem szerokości geograficznej północnej zapanowała niezmącona cisza. Pierwszy granicę, określoną już przez nowojorskie radio mianem „Ściany Tajemnicy", przekroczył wiekowy liniowiec Białej Gwiazdy Oregon, który płynął z Nowego Jorku do Queenstown i Liverpoolu. Jego kapitan, Amerykanin Truxton Davies, doceniał grozę sytuacji, mimo że, jak wszyscy inni, zupełnie jej nie rozumiał. Nie ufał aparatowi Marconiego. Radio na pokładzie Oregonu było nieporęczną machiną o zasięgu zaledwie stu mil. Przekazywane za jego pomocą wiadomości bywały nieczytelne; pogłoski o katastrofie mogły być wyolbrzymione. Ale kapitan był w 1906 w San Francisco, biegł ile sił Market Street, z trudem umykając płomieniom, więc aż za dobrze zdawał sobie sprawę, do czego zdolna jest natura, gdy tylko da się jej nieco swobody. Wydarzenia poprzedniej nocy przespał. Pasażerowie mogą sobie nie dosypiać i gapić się na niebo jak sroka w gnat, jemu bardziej przypadało do gustu domowe zacisze kajuty. Tuż przed świtem zbudził go podenerwowany radiotelegrafista; Davies przesłuchał fale radiowe, po czym nakazał starszemu mechanikowi rozpalić pod kotłami, a ochmistrzowi przygotować kawę dla całej załogi.

Nie przejmował się zbytnio, nie dowierzał w stu procentach. I Olympic, i Kronprinzzessin Cecilie znajdowały się zaledwie o kilka godzin na wschód od Oregonu. Jeżeli odbiorą CQD, każe pierwszemu oficerowi przygotować statek do ekspedycji ratunkowej; póki co... cóż, będą trwali w pogotowiu. Całe przedpołudnie przysłuchiwał się komunikatom radiowym. Same pytania i wątpliwości opatrzone radosnym, choć nerwowym pozdrowieniem (DDS - dzień dobry, stary!) od lubującego się w skrótach towarzystwa morskich radiowców. Czuł narastający niepokój. Niewyspani pasażerowie o przekrwionych oczach, wyrwani znienacka ze snu narastającym hukiem silników, zarzucali go pytaniami. Przy obiedzie oświadczył przejętej delegacji pierwszej klasy, że nadrabia czas stracony wskutek „warunków lodowych", i poprosił, by na razie zaniechali wysyłania telegramów, gdyż aparat Marconiego jest w naprawie. Stewardzi przekazali te fałszywe informacje pasażerom klasy drugiej i trzeciej. Zdaniem Daviesa, podróżni byli jak dzieci, które marudzą i kapryszą, tylko czekając na jakieś łatwe do przełknięcia wytłumaczenie, które złagodzi ich głęboki i niewypowiedziany lęk przed morzem. Przed południem wiatr ucichł i morze się uspokoiło. Przez zasłonę strzępiastych chmur przebiły się niemrawe promienie słońca. Po południu marynarz na dziobie wypatrzył coś przypominającego wrak, być może wywróconą szalupę; dryfowało na północny-wschód. Davies zmniejszył prędkość i podpłynął bliżej. Już miał nakazać przygotowanie łodzi i rozciągnięcie sieci ładunkowych, gdy drugi oficer opuścił lornetkę i powiedział: - Coś mi się zdaje, że to jednak nie wrak, kapitanie. Zbliżyli się do tego. Rzeczywiście nie był to wrak. Co gorsza, kapitan Davies nie potrafił powiedzieć, co to takiego. Kołysało się ociężale na falach, martwe, a na jego długich bokach lśniło zimowe słońce. Jakaś ogromna, nabrzmiała mątwa lub ośmiornica? Kiedyś z pewnością było częścią żywego organizmu, ale czegoś takiego Davies nie widział nigdy, a pływał już dwadzieścia siedem lat. Rafę Buckley, młody pierwszy oficer, patrzył, jak to coś uderza w dziób Oregonu i powoli płynie w stronę rufy, obracąjąc się o sto osiemdziesiąt stopni w zimnej, nieruchomej wodzie. - Co pan na to, panie kapitanie? - zapytał. - Zupełnie nie mam pojęcia, co na to powiedzieć, panie Buckley. - Żałował, że w ogóle to zobaczył. - Wygląda jak... no cóż, jak jakaś dżdżownica. Korpus miało podzielony na pierścienie, całkiem jak dżdżownica. Ale taka dżdżownica mogłaby połknąć jeden z kominów Oregonu. Z całą pewnością żadna nigdy nie ukazywała światu takich postrzępionych, palczastych, koronkowych wyrostków - płetw, a może skrzeli? - które w określonych odstępach wyrastały z ciała stworzenia. I jeszcze ten kolor, lepki róż i oleisty błękit, jak barwa kciuka topielca. A głowa... o ile tę pustą, zaopatrzoną w rząd ostrych zębisk, bezoką paszczę można nazwać głową. Już przy rufie dżdżownica przewróciła się na grzbiet, ukazując lśniące białe podbrzusze rozdarte przez rekiny. Pasażerowie wnet zbiegli się na pokład widokowy, ale odór cielska zdołali wytrzymać tylko najbardziej odporni.

- Cóz im, na Boga, powiemy? - Buckley gładził wąs. Że to potwór morski, myślał Davies. Jakiś kraken. Zresztą może to i prawda. Ale Buckley czekał na poważną odpowiedź. Kapitan dłuższą chwilę patrzył na przejętego pierwszego oficera. - Im mniej powiemy - zdecydował w końcu — tym lepiej. Morze pełne było tajemnic. Dlatego też Davies serdecznie go nie znosił. Oregon był pierwszym statkiem, który zawinął do zatoki Cork, manewrując w zimnym blasku wschodzącego słońca bez pomocy świateł brzegowych i znaczących trasę boi. Kapitan Davies zarzucił kotwicę w dość dużej odległości od Wielkiej Wyspy, gdzie znajdowały się - lub powinny znajdować - doki i tętniący życiem port w Queenstown. Stanęli jednak przed niemożliwą do ogarnięcia rzeczywistością. Po mieście nie został nawet ślad. Zatoka była dziewicza. W miejscu ulic Queenstown - na których winno się roić od kupców, dźwigów, sztauerów i irlandzkich emigrantów - rósł dziki las opadający ku skalistemu brzegowi. Temu równie trudno było zaprzeczyć, co w to uwierzyć; na samą myśl o tym kapitan Davies dostawał zawrotów głowy i ataków mdłości. Wolałby wmówić sobie, że nawigator przez pomyłkę skierował ich do niewłaściwej zatoki czy nawet na inny kontynent, jednak przed oczami miał charakterystyczny zarys linii brzegowej wyspy i spowite chmurami wybrzeże hrabstwa Cork. Było to Queenstown, zatoka Cork i Irlandia, tyle że wszystkie ślady cywilizacji zostały zatarte i zarośnięte. - To przecież niemożliwe — rzekł do Buckleya. — Nie chciałbym stwierdzać tego, co oczywiste, ale statki, które ledwie sześć dni temu wypłynęły z Queenstown, stoją przy nabrzeżach w Halifaksie. Gdyby zdarzyło się trzęsienie ziemi albo gdyby zalał ich przypływ, gdybyśmy zastali jedno wielkie rumowisko... ale coś takiego! Davies całą noc spędził na mostku z pierwszym oficerem. Pasażerowie, którzy po przebudzeniu nie usłyszeli szumu silników, znowu skupili się przy relingach. Zasypią go pytaniami. Ale nie było na to rady, Davies nie mógłby nawet wymyślić jakiegoś wyjaśnienia lub pocieszenia, nie potrafiłby ich uspokoić choćby kłamstwem. Zerwał się wilgotny, południowo-zachodni wiatr. Wkrótce chłód zmusi ciekawskich do szukania schronienia. Może będzie mógł zacząć ich uspokajać przy kolacji. Jakoś. - I ta zieleń - odezwał się, nie potrafiąc zachować dla siebie swych myśli. - Jak na tę porę roku jest tu za zielono. Jakie zielsko potrafi wyrosnąć w marcu i pochłonąć irlandzkie miasto? - To nienaturalne - wyjąkał Buckley. Spojrzeli po sobie. Stwierdzenie pierwszego oficera było tak oczywiste i szczere, że Daviesowi zbierało się na śmiech. Zamiast tego zdobył się na coś w rodzaju pokrzepiającego uśmiechu. _ Może jutro wyślemy kogoś na rekonesans. Do tego czasu lepiej powstrzymać się od snucia domysłów... zwłaszcza ze nie jesteśmy w tym mistrzami. - Będą nadpływać inne statki... — wydusił z chorobliwym uśmiechem Buckley. - To co, dzięki temu przekonamy się, że nie zwariowaliśmy?

- Cóż, tak. Można to i tak ująć. - Do tej pory trzeba zachować przezorność. Uprzedź radiotelegrafistę, żeby liczył się ze słowami. Świat i tak wkrótce o wszystkim się dowie. Przez kilka chwil błądzili wzrokiem w zimnej szarości poranka. Steward przyniósł parujące kubki kawy. - Panie kapitanie — ośmielił się Buckley — nie starczy nam węgla na powrót do Nowego Jorku. - To popłyniemy do innego portu... - Jeśli są jeszcze jakieś w Europie. Davies uniósł brwi. To nie przyszło mu do głowy. Ciekawe, że niektóre myśli po prostu nie mieszczą się ludziom w głowie. Wyprostował ramiona. - Pływamy pod banderą Białej Gwiazdy, panie Buckley. Nie zostawią nas samym sobie, nawet gdyby musieli wysłać tu węglowce z samej Ameryki. - Tak jest. — Buckley, który swego czasu popełnił ten błąd, że zaczął studia teologiczne, rzucił kapitanowi płaczliwe spojrzenie. - Panie kapitanie... czy to cud? - Raczej tragedia. Przynajmniej dla Irlandczyków odparł Davies. Rafę Buckley wierzył w cuda. Był synem pastora wspólnoty metodystów, wychowywanym na Mojżeszu i płonącym krzaku, wskrzeszeniu Łazarza, rozmnożeniu chleba i ryb. A jednak nigdy nie spodziewał się, że ujrzy jakiś cud. Cuda, jak opowieści o duchach, niepokoiły go. Wolał, żeby pozostały niędzy okładkami Biblii króla Jakuba, którą trzymał (i, o zgrozo, do której nie zaglądał) w kabinie. Gdy znalazł się w środku Cudu, który otaczał go zewsząd aż po horyzont, poczuł się tak, jakby pod nogami otwierała mu się przepaść. W nocy prawie nie zmrużył oka. Rano przy goleniu zobaczył w lusterku swoje przekrwione białka i bladą twarz i brzytwa zatrzęsła mu się w ręku. Dopiero gdy uspokoił się mieszanką czarnej kawy i whisky, był w stanie - zgodnie z rozkazem kapitana — spuścić szalupę i poprowadzić zdenerwowanych marynarzy ku kamienistemu brzegowi dawnej Wielkiej Wyspy. Zrywał się wiatr, morze było wzburzone, a od północy nadciągały postrzępione, deszczowe chmury. Zimno, nieprzyjemnie. Kapitan Davies chciał wiedzieć, czy w razie potrzeby można będzie wysadzić pasażerów na brzeg. Buckley wątpił w to od samego początku, a dziś wątpliwości jeszcze przybrały na sile. Pomógł marynarzom przywiązać szalupę i przeszedł się kawałek brzegiem; nogi miał przemoczone, na pelerynie, włosach oraz wąsach osiadła sól. Brzegiem, nie odzywając się, ciągnęło za nim pięciu brodatych, ponurych marynarzy Białej Gwiazdy. Możliwe, że był tu kiedyś port w Queenstown, ale Buckleyowi nie dawało spokoju poczucie, że przypomina raczej Kolumba czy Pizarra: znalazł się sam na nowym kontynencie, przed nim majaczył przepastny, groźny i pociągający dziewiczy bór. Postój zarządził w sporej odległości od drzew. Swego rodzaju drzew, jak je w duchu określał. Już z mostka Oregonu widać było, że nie przypominają żadnych drzew, które mógłby sobie kiedykolwiek wyobrazić: z ich ogromnych, niebieskawych lub rdzawoczerwonych gałęzi, wyrastały gęste grona krzaczastych igieł. Niektóre u wierzchołków zwijały się niczym paprocie, inne tworzyły korony w kształcie filiżanek albo bulwiastych, podobnych

do kapeluszy grzybów kopuł, jakie wieńczą tureckie meczety. Między tymi roślinami panował duszny mrok, jak w horsuczei norze, nasycony gęstą mgłą. W powietrzu unosił się zapach, który Buckleyowi kojarzył się z sosną, ale z jakąś dziwną gorzką domieszką, jakby odorem mentolu lub kamfory. Zwykły las nie powinien tak wyglądać ani pachnieć i - co chyba gorsze - nie powinien wydawać takich odgłosów. W normalnym, przyzwoitym lesie zimą - choćby w lasach Maine, które pamiętał z dzieciństwa - powinno się rozlegać skrzypienie gałęzi, szmer deszczu i tym podobne znajome dźwięki. Nic z tych rzeczy. Te drzewa, pomyślał, muszą być puste - kilka zwalonych pni przy brzegu wyglądało jak słomki - gdyż wiatr wygrywał na nich długie, ciche melancholijne tony. Igły lekko grzechotały. Niczym drewniane dzwonki. Albo kości. Zwłaszcza przez ten dźwięk naszła go ochota, by zawrócić. Ale miał rozkazy. Wziął się w garść i poprowadził ekspedycję po żwirze aż do obcego lasu, po czym zagłębił się między żółte trzciny wyrastające do kolan z twardej, czarnej ziemi. Przyszło mu do głowy, że powinien tu zatknąć flagę... ale czyją? Przecież nie Stanów Zjednoczonych, nawet nie Wielkiej Brytanii. Może gwiazdę w kole, proporzec Białej Gwiazdy? Obejmujemy tę ziemię w imieniu Boga i J. Pierponta Morgana. - Proszę uważać na nogi - przestrzegł go idący z tyłu marynarz. Buckley zdążył jeszcze dostrzec, jak jakieś stworzenie ucieka przed jego lewym butem. Coś bladego, wielonogiego, długości szufelki do węgla. Znikając pośród trzcin, wydało piskliwy gwizd, od którego serce pierwszego oficera zaczęło walić jak młotem. - Boże drogi! - krzyknął. - Zupełnie wystarczy! Pod żadnym pozorem nie wolno wysadzać tu pasażerów. Powiem kapitanowi Daviesowi... Ale marynarz nie odrywał wzroku od ziemi. Buckley z ociąganiem poszedł jego śladem. Miał przed sobą kolejnego stwora. Przypomina stonogę, pomyślał, tyle że grubą jak anakonda i tej samej mdłej żółtej barwy co trzciny. To na pewno kamuflaż. Pospolicie spotykany w przyrodzie. Było przerażające, choć zarazem ciekawe. Cofnął się o pół kroku, spodziewając się nagłego ataku. I nie przeliczył się, chociaż atak wyglądał zupełnie inaczej, niż to sobie wyobrażał. To coś niewiarygodnie szybko runęło na niego i owinęło się wokół prawej nogi ruchem przypominającym wyrzut puszczonej nagle sprężyny. Buckley poczuł ciepło i ucisk, gdy stworzenie przebiło ostrym jak sztylet pyskiem spodnie i skórę nad kolanem. Ukąsiło go! Wrzasnął i zaczął wierzgać. Przydałoby się jakieś narzędzie, którym mógłby strząsnąć potwora, jakiś kij, nóż, lecz pod ręką miał tylko te bezużyteczne, kruche łodygi. Po chwili stwór znienacka odwinął się z nogi - jakby, pomyślał oficer, poczuł jakiś nieprzyjemny smak — i odpełzł. Buckley opanował się i odwrócił w stronę przerażonych marynarzy. Noga nie bolała za bardzo. Wykonał kilka głębokich oddechów. Chciał ich podnieść na duchu, powiedzieć, żeby się nie bali. Ale nim zdążył wykrztusić słowo, stracił przytomność.

Marynarze zawlekli go do szalupy i odpłynęli ku statkowi. Starannie unikali zetknięcia z nogą, która zaczynała już puchnąć. Tego popołudnia pięciu pasażerów drugiej klasy wdarło się na mostek i zażądało pozwolenia zejścia na ląd. Byli Irlandczykami i poznawali zatokę Cork nawet w zmienionej postaci; zostawili na lądzie rodziny i mieli zamiar poszukać tych, którzy przeżyli. Kapitan Davies przyjął już raport ekipy zwiadowczej. Nie ulegało wątpliwości, że ci ludzie nie zajdą daleko i zawrócą, pokonani przez lęk, przesądy, a może nawet przez samą przyrodę. Nie ustąpił i przekonał ich do powrotu pod pokład, ale niewiele brakowało, i to go martwiło. Rozdał oficerom rewolwery i spytał radiotelegrafistę, kiedy można sie spodziewać pierwszego statku. - Niedługo, panie kapitanie. Niecałą godzinę drogi stąd znajduje się frachtowiec Canadian Pacific. - Doskonale. Przekaż im, że czekamy... i ostrzeż, z czym mogą się tu zetknąć. - Tak jest, ale... - Co za ale? - Nie wiem, jak to ująć, panie kapitanie. Cała sytuacja jest taka dziwna. Davies położył mu rękę na ramieniu. - Nikt jej nie rozumie. Sam sformułuję tę wiadomość. Rafę Buckley miał gorączkę, ale przed wieczorem opuchlizna zmniejszyła się. Mógł już chodzić, więc nalegał na kolację z kapitanem. Jadł jednak mało, obficie się pocił i - ku rozczarowaniu Daviesa - prawie nie odzywał. Davies chciał posłuchać o tym, co jego oficerowie określali już mianem „Nowego Świata". Buckley nie tylko na nim stanął, lecz zetknął się z tamtejszą fauną. Lecz Buckley nie skończył pieczeni wołowej, stanął na uginających się nogach i wrócił do izby chorych, gdzie - ku całkowitemu zaskoczeniu Daviesa — zmarł nagle o wpół do pierwszej w nocy. Lekarz okrętowy snuł domysły, że przyczyną zgonu było uszkodzenie wątroby. Może na skutek działania jakiejś nowej toksyny. Bez sekcji zwłok nie sposób było cokolwiek powiedzieć. Davies żył jak we śnie, w osobliwym i przerażającym koszmarze. Powiadomił telegraficznie statki, które zaczęły zawijać do Queenstown, Liverpoolu i portów francuskich, o wypadku i ostrzegł, żeby nikt nie zapuszczał się na ląd bez butów z cholewami i broni krótkiej. W miarę jak z burzy telegramów i ostrzeżeń wyłaniał się przeraźliwy ogrom kataklizmu, Biała Gwiazda zaczynała wysyłać z Halifaksu i Nowego Jorku węglowce oraz statki z zaopatrzeniem. Zniknęło nie tylko Queenstown; ani śladu nie zostało też po całej Irlandii, Anglii, Francji, Niemczech i Włoszech... pustkowia zaczynały się na północ od Kairu i na zachód co najmniej od rosyjskich stepów, jeśli nie dalej; jakby przekrojona została cała Ziemia, a z rany wypełzło jakieś obce ciało. Davies przesłał wiadomość ojcu Rafe'a Buckleya w Maine. Okropny obowiązek, lecz pan Buckley nie będzie bynajmniej osamotniony w swej żałobie. Już niedługo w żalu pogrąży się cały świat, pomyślał. 1912, SIERPIEŃ Później - w tych niespokojnych czasach, gdy w zatrważającym tempie rosła liczba biednych i bezdomnych, gdy

drożały węgiel i ropa, gdy w Common wybuchły zamieszki głodowe, a matka i siostra Guilforda wyjechały (Bóg jeden wie, na jak długo) do ciotki w Minnesocie - chłopak często towarzyszył ojcu w drukarni. Nie można go było zostawić samego w domu, szkołę zamknięto w trakcie strajku generalnego, a ojca nie stać było na opłacenie opiekunki. Guilford chodził więc z nim do pracy i uczył się budowania wierszowników oraz podstaw litografii, a w długich przerwach między wykonywaniem zamówień raz jeszcze czytał swoje czasopisma poświęcone radiu i zastanawiał się, czy spełnią się niebosiężne wizje pisarzy związane z wykorzystaniem telegrafu bez drutu - czy Ameryka wymyśli jakąś nową lampę elektronową De Forresta, czy tez wiek wielkich wynalazków dobiegł już końca. Często słuchał rozmów ojca z dwoma pozostałymi w drukarni pracownikami - rytownikiem z Kanady Francuskiej nazwiskiem Ouillette i zgorzkniałym rosyjskim Żydem, Kominskym. Mówili ściszonymi, ponurymi głosami i zachowywali się przy tym tak, jakby nie dostrzegli Guilforda. Rozmawiali o krachu na giełdzie i strajku górników, Brygadach Robotniczych i kryzysie żywnościowym, o stale rosnących cenach. O Nowym Świecie, nowej Europie, dzikiej puszczy, która wyrosła na miejscu cywilizowanego świata. O prezydencie Tafcie i buncie Kongresu. O lordzie Kitchenerze, zarządcy resztek Imperium Brytyjskiego, rezydującym w Ottawie. O rywalizujących ze sobą papieżach i wojnach pustoszących posiadłości kolonialne Hiszpanii, Niemiec i Portugalii. Dość często zahaczali też o religię. Ojciec Guilforda za młodu należał do Kościoła episkopalnego, w wyniku małżeństwa został unitarianinem - czyli, innymi słowy, nie wierzył w jakieś konkretne dogmaty. Katolik Ouillette nazywał tę odmianę Europy „oczywistym cudem". Kominsky w czasie tych sporów kręcił się niespokojnie, ale chętnie przyznawał, że ten Nowy Świat musi być skutkiem boskiej interwencji - bo czymże innym? Guilford nie wtrącał się i nie przerywał mężczyznom. Nikt zresztą nie spodziewał się nawet, że ma własne zdanie. Uważał, ze gadanie o cudach to bzdura. Naturalnie, przemiana Europy była cudem według każdej niemal definicji tego słowa: czymś nieprzewidzianym, niewyjaśnionym i najwyraźniej wykraczającym poza prawa naturalne. Ale czy aby na pewno? Zdaniem Guilforda, cudu tego nie opatrzono żadnym podpisem. Bóg nie zapowiedział go jakimkolwiek znakiem. Po prostu się zdarzył. Wydarzenie to zwiastowały dziwne światła, osobliwa pogoda (przeczytał o tornadach w Chartumie) i zaburzenia geologiczne (niszczycielskie trzęsienia ziemi w Japonii, pogłoski o jeszcze tragiczniejszych w skutkach wstrząsach w Mandżurii). Zdaniem Guilforda, temu cudowi towarzyszyło zbyt wiele efektów ubocznych... jak na cud wypadek był niezbyt czysty i zdecydowany. Ale gdy ojciec zgłosił te zastrzeżenia, Kominsky go wyśmiał. — Po potopie - oświadczył — nie został bynajmniej porządek. Zniszczenie Sodomy. Żona Lota. Słup soli. Czy to ma coś wspólnego z logiką? Być może miał rację.

Guilford podszedł do globusa na ojcowskim biurku. Pierwsze nieśmiałe próby dziennikarskie rysowały na starych mapach okrąg lub pętlę, która przecinała Islandię, obejmowała południowy kraniec Hiszpanii i półksiężyc w Afryce Północnej, przebiegała przez Ziemię Świętą, po czym zakreślała niepewny łuk przez rosyjskie stepy i koło podbiegunowe. Chłopak przycisnął dłoń do Europy, zakrywając przestarzałe oznaczenia. Terra incognita, pomyślał. Gazety Hearsta, w duchu ogólnonarodowego odrodzenia religijnego, od czasu do czasu nazywały żartobliwie ten nowy kontynent „Darwinią", sugerując, że cud podważa sens historii naturalnej. Ale nie podważał. Guilford był o tym święcie przekonany, choć nie śmiał mówić o tym głośno. To żaden cud, myślał, tylko t a j e m n i c a. Niewytłumaczalna, ale chyba nie ze swej istoty. Takie połacie lądu, głębie oceanów, góry, lodowe pustkowie, wszystko zmienione w ciągu jednej nocy... Coś strasznego, ale jeszcze bardziej przerażająca jest myśl o tych wszystkich nieznanych obszarach, które zakrywał dłonią. W ich obliczu człowiek stawał się bardzo kruchy. Tajemnica. Jak wszystkie inne, czekała na swoje pytanie. Kilka pytań. Pytania jak klucze, dopasowywane do wąskiego zamka. Zamknął oczy i uniósł rękę. Wyobraził sobie wielką białą plamę i wypisaną pod tą mapą legendę w nieznanym języku. Niezliczone tajemnice. Ale jak zadać pytanie kontynentowi? KSIĘGA PIERWSZA WIOSNA-LATO 1920 Wygląd nieba umiecie rozpoznawać, a znaków czasu nie możecie? Mt 16,3 ROZDZIAŁ PIERWSZY Członkowie załóg ocalałych parowców wymyślali własne legendy. Wszystkie te oczywiste bzdury Guilford Law usłyszał, zanim jeszcze Odense przepłynęła piętnasty południk. Pewien pijany mat opowiedział mu o punkcie, w którym stykają się dwa oceany: Stary Atlantyk Ameryki i Nowy Atlantyk Darwinii. Podział przebiegał równie precyzyjnie jak linia szkwałów i był o wiele zdradliwszy. Tamto morze było gęste niczym olej i żadnemu stworzeniu, które usiłowało je przebyć, nie udało się ujść z życiem. Stąd też wody te zaścielały zwłoki znanych i dziwacznych zwierząt: delfinów, rekinów, wielorybów, płetwali błękitnych, jeżowców, pryszczawkowatych. Dryfowały jedno za drugim, mleczne ślepia miały szeroko rozwarte. Lodowata woda konserwowała je, jakby na przestrogę nierozważnym statkom, które zapuściłyby się pomiędzy ich cuchnące ławice. Guilford doskonale wiedział, że ma do czynienia z mitem, z przerażającą opowieścią, która ma odstraszyć łatwowiernych. Ale jak to z mitami bywa, gdy trafiają na dobry moment, łatwo w nie uwierzyć. Wspierał się o pociągnięty smołą reling Odense, która żeglowała Atlantykiem w blasku zachodzącego słońca. Wiatr niósł pianę grzywaczy, lecz na zachodzie zasłona chmur już się rozdarła i słońce przeczesywało długimi palcami wodę. Gdzieś za wschodnim horyzontem czaiła się groźba i obietnica no-

wego świata, odmienionej Europy, cudownego kontynentu, który gazety ciągle nazywały Darwinią. Możliwe, że kila nie otacza chmara pryszczawek, a o każdy brzeg na ziemi rozbijają się te same słone fale, ale Guilford zdawał sobie sprawę, ze przekroczył juz granicę, że środek ciężkości zajął nową, nieznaną pozycję. Odwrócił się, dłonie przemarzły mu od mosiężnego relingu. Miał dwadzieścia dwa lata i na statku jego noga stanęła po raz pierwszy w zeszły piątek. Zbyt wysoki i kościsty jak na marynarza, Guilford nie lubił krążenia w ciasnych labiryntach Odense, która przed Cudem woziła pasażerów w służbie duńskiego armatora. Większość czasu spędzał w kajucie z Caroline i Lily albo, gdy pozwalała na to pogoda, na pokładzie. Piętnasty południk stanowił zachodnią granicę wielkiego koła, które przecięło kulę ziemską, miał więc nadzieję, że od tej pory będzie mógł oglądać okazy fauny mórz Darwinii. Może nie tysiąc martwych jeżowców „splątanych jak włosy topielczyni", ale zwyczajną rybę, która wypłynie na powierzchnię, żeby zaczerpnąć powietrza. Z niecierpliwością wyczekiwał każdej oznaki nowego życia, choć wiedział, że jego zapał jest naiwny i starał się go ukrywać przed pozostałymi uczestnikami ekspedycji. Pod pokładem panowała duszna i parna atmosfera. Guilfordowi z rodziną przydzielono niewielką kajutę na śródokręciu; Caroline prawie z niej nie wychodziła. Choroba morska dopadła ją już tego samego dnia, w którym wypłynęli z Bostonu. Powtarzała, że już jej lepiej, ale Guilford wiedział, że nie jest szczęśliwa. W ogóle nie podobała jej się ta podróż, choć właściwie sama wprosiła się na pokład. Mimo to, wchodząc do kajuty, w której czekała, czuł się tak, jakby powtórnie się zakochiwał. Siedziała zgarbiona na brzegu koi i czesała się. Szczotka o rączce z masy perłowej przebiegała jej włosy powolnymi, pełnymi zamyślenia ruchami. Ogromne oczy miała wpółprzymknięte. Przypominała księżniczkę z opiumowych wizji: wyniosłą, rozmarzoną, wiecznie melancholijną. Zdaniem Guilforda, była po prostu piękna. Nie pierwszy raz zapragnął ją sfotografować. Zdjęcie portretowe zrobił jej tuż przed ślubem, lecz efekt go nie zadowolił. Na suchych płytkach nie utrwaliły się ani subtelności wyrazu twarzy, ani bujność włosów w siedmiu odcieniach czerni. Usiadł obok i z trudem powstrzymał ochotę, by dotknąć jej nagich ramion ponad halką. Ostatnio nie lubiła jego dotyku. - Pachniesz jak morze - powiedziała. - Gdzie Lily? - Poszła za potrzebą. Nachylił się, by ją pocałować. Spojrzała na niego i nastawiła policzek. Był chłodny. - Czas przebrać się do kolacji — oznajmiła. Statek spowijał kokon ciemności. Z rzadka rozsiane lampy wycinały w mroku wąskie korytarze. Guilford zabrał Caroline i Lily do mrocznego pomieszczenia, które pełniło funkcję jadalni, i przysiadł się do kilku naukowców oraz lekarza okrętowego, korpulentnego, lubiącego wypić Duńczyka. Przyrodnicy dyskutowali o taksonomii. Doktor mówił o serze. - Ale jeżeli stworzymy nowy system Linneusza...

- Czego wymagają okoliczności! - ...istnieje ryzyko, że zasugerujemy istnienie pokrewieństwa, związków rodzinnych z dokładnie już zdefiniowanymi gatunkami... - Ser gjedsar! W tamtych czasach podawano go nawet do śniadania. Pomarańcze, szynka, kiełbasa, żytni chleb z czerwonym kawiorem. Każdy posiłek był prawdziwą frokost. A nie te skąpe racje. O! - Lekarz zauważył Guilforda. - Nasz fotograf. Z rodziną. Piękna dama! I panienka! Siedzący wstali i zrobili miejsce nowo przybyłym. Guilford zdążył już się zaprzyjaźnić z niektórymi naukowcami, a szczególnie z botanikiem o nazwisku Sullivan. Caroline, choć mile widziana, miała raczej niewiele do powiedzenia. Za to Lily podbiła serca wszystkich. Miała zaledwie cztery lata, lecz matka nauczyła ją juz podstaw dobrych manier, a naukowcom nie przeszkadzała jej dociekliwość... z wyjątkiem Prestona Fincha, głównego przyrodnika wyprawy, który nie potrafił się obchodzić z dziećmi. Ale ten siedział na przeciwległym końcu prymitywnego stołu, zagarniając dla siebie pewnego geologa z Harvardu. Lily usiadła przy matce i starannie rozłożyła serwetę. Ramiona ledwie wystawały jej ponad blat. Doktor promieniał - jak na gust Guilforda, była to radość co nieco pijacka. - Nasza mała Lilian wygląda na głodną. Miałabyś ochotę na wieprzowego kotleta, Lily? Tak? Skromny, ale da się zjeść. A mus jabłkowy? Lily skinęła głową, starając się ukryć odrazę. - Dobrze. Dobrze. Lily, jesteśmy już w połowie drogi przez wielką wodę. Do ogromnej Europy. Cieszysz się? - Tak - odparła potulnie. - Ale do Europy jedzie tylko tatuś. My zostajemy w Anglii. Lily, jak większość ludzi, oddzielała Anglię od Europy. Mimo że Cud zmienił Anglię w takim samym stopniu jak Niemcy czy Francję, tylko Anglikom udało się odzyskać swoją ziemię, odbudować Londyn i porty, utrzymać nadzór nad flotą. Zwróciło to uwagę Prestona Fincha. Zmarszczył brwi i nastroszył szpakowate wąsy. - Pańska córka przeprowadza fałszywe rozróżnienie, panie Law — odezwał się. Dyskusje na pokładzie Odense nie były tak żywe, jak oczekiwał Guilford. Wynikało to po części z osobowości Fincha, autora Pozorów i objawienia, tekstu, który dla zwolenników naturalizmu Noego stał się biblią jeszcze przed Cudem roku 1912. Finch był wysoki, siwy, pozbawiony poczucia humoru i nadęty swoją sławą. Podstawy miał solidne: spędził dwa lata nad Kolorado i Rzeką Czerwoną, zbierając dowody na poparcie tezy o światowym potopie, a od momentu Cudu był głównym rzecznikiem nawrotu zainteresowania Noem. Pozostali uczeni mieli co nieco wisielcze miny nawróconych grzeszników, wszyscy z wyjątkiem doktora Sullivana, który był starszy od Fincha i czuł sie na tyle pewnie, by od czasu do czasu docinać mu cytatami z Wallace'a czy Darwina. Nawróceni ewolucjoniści z mniejszym doświadczeniem musieli bardziej uważać. W sumie okoliczności sprawiały, ze wypowiedzi były ostrożne i pełne napięcia. Guilford przeważnie milczał. Od fotografa ekspedycji nie oczekiwano sądów naukowych, zresztą tak było chyba

najlepiejLekarz okrętowy skrzywił się i spróbował nawiązać rozmowę z Caroline. - Znalazła już pani jakąś kwaterę w Londynie, pani Law? - Zamieszkamy z Lily u krewnego. - Ach tak! U angielskiego kuzyna! Żołnierza, włóczęgi czy sklepikarza? Bo w Londynie można znaleźć jedynie te trzy rodzaje ludzi. - Z pewnością ma pan rację. Rodzina prowadzi sklep z artykułami żelaznymi. - Dzielna z pani kobieta. Życie na pograniczu... - To tylko na pewien czas, doktorze. - Gdy mężczyźni będą polować na snarki! - Kilku naukowców spojrzało na niego z zakłopotaniem. — Lewis Carroll! Anglik! W ogóle go nie znacie? Po chwili ciszy głos zabrał Finch. - W Ameryce niezbyt ceni się europejskich pisarzy, doktorze. - Ależ oczywiście. Proszę wybaczyć. Człowiek się zapomina. Jeśli dopisze mu szczęście. - Doktor popatrzył wyzywająco na Caroline. - Londyn był niegdyś największym miastem na świecie. Wiedziała pani o tym, pani Law? Nie taką dziurą jak teraz, pełną szop, wychodków i błota. Ale najbardziej chciałbym pokazać pani Kopenhagę. Co to było za miasto! Cywilizowane! Guilford widział już ludzi pokroju lekarza. W każdym nabrzeżnym barze w Bostonie trafiał się przynajmniej jeden taki. Samotni Europejczycy, wznoszący ponure toasty za Londyn, Paryż, Pragę czy Berlin, pragnący wstąpić do jakiegoś klubu, Lojalnego Zakonu tego czy owego, znaleźć się gdzieś, gdzie mówi się ich językiem, tak jakby nie był martwy lub wymierający. Caroline jadła w milczeniu, nawet Lily była jakaś przygaszona, w ogóle wszystkich przygniatała świadomość, że przebyli już połowę drogi, a tajemnice przed nimi ukazywały się już wyraźniej niż szara pewność Nowego Jorku lub Waszyngtonu. Tylko Fincha jakby to nie wzruszało: opowiadał wszystkim, którzy chcieli słuchać, o znaczeniu rogowca w zamku skałkowym. Guilford po raz pierwszy zetknął się z Finchem w biurach wydawnictwa podręcznikowego Atticus i Pierce w Bostonie. Przedstawił ich sobie Liam Pierce. Rok wcześniej Law spędził lato z Walcottem, oficjalnym fotografem wyprawy kartograficznej nad rzekę Gallatin i do kanionu Deep Creek. Finch organizował właśnie ekspedycję dla zbadania południowych krańców Europy, przy czym miał mocne plecy i poparcie Smithsonian Institution. Było wolne miejsce dla doświadczonego fotografa. Przyjęto Guilforda, zapewne dlatego, że Pierce przedstawił Finchowi fotografa, choć być może przyczynił się do tego również fakt, że Pierce był wujkiem Caroline. Szczerze mówiąc, Law podejrzewał, że wydawca znowu chciał się go pozbyć na trochę z miasta. Nie łączyły ich zbyt serdeczne stosunki, chociaż obaj szczerze kochali Caroline. Tak czy owak, Guilford był wdzięczny za możliwość wkroczenia do nowego świata u boku Fincha. Płacili dość dobrze. Mógł sobie zdobyć niejaki rozgłos. Poza tym fascynował go ten kontynent. Przeczytał nie tylko raporty ekspedycji Donnegana (skrajem Pirenejów, przez

Bordeaux do Perpignan w 1918), lecz także (w tajemnicy) darwińskie opowiadania zamieszczane w „Argosy" i „Tygodniku Opowieści", zwłaszcza utwory Edgara Rice'a Burroughsa. Pierce nie przewidział jednak uporu Caroline. Nie zamierzała zostać po raz drugi sama z Lily, niezależnie od i wielokrotnie ponawianych propo.r<,r,n zycji, że znajdzie się opiekunkę do dziecka. Guilford też nie bardzo palił się do odjazdu, ale wyprawa mogła się okazać punktem zwrotnym w jego zawodowej karierze, przejściem od biedy do materialnej stabilizacji. Jednak Caroline nie chciała ustąpić. Zagroziła (zupełnie bez sensu), że go zostawi. Guilford spokojnie i cierpliwie odpowiadał na wszystkie zarzuty, lecz nie ustąpiła nawet o krok. W końcu poszła na kompromis: Pierce miał jej opłacić podróż do Londynu, gdzie zamieszka u krewnych, Guilford zaś popłynie na Kontynent. W czasie Cudu jej rodzice byli z wizytą w Londynie i Caroline twierdziła, że chce zobaczyć miejsce ich śmierci. Rzecz jasna nie mówiło się, że ludzie podczas Cudu umierali: byli „zabierani" lub „przechodzili", jakby między jednym a drugim oddechem dostępowali chwały w niebie. Zresztą kto wie? - myślał Guilford. Może naprawdę tak było. W rzeczywistości kilka milionów ludzi zniknęło z powierzchni ziemi razem z gospodarstwami, miastami, zwierzętami i roślinami; Caroline niełatwo wybaczała, a na Cud patrzyła surowo i bez litości. Czuł się dziwnie jako jedyny na Odense mężczyzna z żoną i dzieckiem, lecz nikt nie zgłaszał zastrzeżeń, Liły zaś podbiła nawet kilka serc. Dlatego pozwalał sobie wierzyć, że dopisuje mu szczęście. Po kolacji wszyscy się rozeszli; doktor odszedł w towarzystwie butelki kanadyjskiej wódki, naukowcy zasiedli do kart przy obitych wystrzępionym filcem stołach w palarni, a Guilford wrócił do kajuty, żeby przeczytać Lily rozdział dobrej amerykańskiej baśni Czarnoksiężnik z Krainy Oz. Książki o Oz cieszyły się ogromną popularnością, od kiedy bracia Grimm i Andersen popadli w niełaskę, napiętnowani znamieniem Starej Europy. Chwała Bogu, że Lily nie miała pojęcia o politycznych losach książek. Strasznie podobała jej się Dorotka. Sam Guilford też nawet polubił tę dziewczynę z Kansas. Po jakimś czasie Lily położyła głowę na poduszce i zamknęła oczy. Widok śpiącej dziewczynki zbił go z tropu. Los osobliwie plącze kolejes życia. Jakim cudem znalazł się na pokładzie parowca, który płynie do Europy? Może nie postąpił zbyt mądrze. Ale naturalnie nie było już odwrotu. Nakrył Lily kocem, zgasił światło i położył się obok Caroline. Spała odwrócona do niego plecami, zamieniona w łuk czystego ludzkiego ciepła. Przytulił się do niej i pozwolił ukołysać szumowi silników. Zbudził się niespokojny tuż po świcie; ubrał się i wymknął z kajuty, nie budząc żony ani córki. Powietrze było ostre, niebo błękitne niczym porcelana. Na widnokręgu od wschodu widać było tylko kilka zygzaków chmur. Guilford oparł się o reling i stał tak, myśląc o wszystkim i o niczym, aż podszedł do niego jakiś młody oficer. Nie przedstawił się, a jedynie uśmiechnął,

lecz starczyło to do nawiązania przypadkowej więzi między dwojgiem ludzi, którzy obudzili się o zimnym świcie. Wpatrywali się w niebo. Po pewnym czasie marynarz zwrócił się do niego: - Zbliżamy się. Wiatr przynosi zapach. Guilford zmarszczył brwi, myśląc, że czeka go kolejna wyssana z palca opowiastka. - Zapach czego? Oficer był Amerykaninem, mówił powoli jak ludzie z Missisipi. - Czegoś w rodzaju cynamonu. Albo pomocnika. Zapach, którego się nigdy przedtem nie czuło. Jak jakaś stara przyprawa z miejsc, na których nie stanęła stopa białego człowieka. Lepiej czuć, gdy zamknie się oczy. Guilford zamknął oczy. Przez nozdrza wciągał lodowate powietrze. Chyba tylko cudem mógłby wyłowić w nim jakąś woń. A jednak... Goździki? Kardamon? Kadzidło? Co to? Nowy świat, mój drogi. Każde drzewo, każda rzeka, każda góra i dolina. Wiatr przynosi cały kontynent. Czujesz? Guilford sądził, że tak. ROZDZIAŁ DRUGI Eleanor Sanders-Moss co do joty spełniła oczekiwania Eliasa Vale'a: powabna arystokratka z Południa, która najlepsze lata miała już za sobą, sztywne plecy, wysoko uniesiona broda, potoki deszczu spływające z jedwabnej parasolki, godność, która zapanowała na gruzach młodości. Zostawiła przy krawężniku dwukółkę: najwyraźniej renesans automobilizmu ominął panią Sanders-Moss. W odróżnieniu od czasu. Miała kurze łapki w kącikach oczu i dręczyły ją wątpliwości. Zmarszczek nie dało się juz zatuszować, wątpliwości natychmiast wyraźnie pragnęła ukryć. - Elias Vale? - zagadnęła. Uśmiechnął się z rezerwą, chcąc zdobyć przewagę. Każda upływająca sekunda to oręż w jego ręku. Bardzo dobrze się na tym znał. — Pani Sanders-Moss — stwierdził. — Proszę wejść. Przekroczyła próg, złożyła parasolkę i bez ceremonii wrzuciła ją do stojaka w kształcie słoniowej nogi. Zamknęła drzwi i zmrużyła oczy. Elias nie lubił rozjaśniać świateł. W takie ponure dni oczy przyzwyczajały się powoli. Były co prawda trudności z poruszaniem się, lecz najważniejsza była atmosfera: koniec końców zajmował się sprawami niewidzialnego świata. A atmosfera zaczynała działać na panią Sanders-Moss. Vale próbował spojrzeć na wszystko z jej perspektywy: przemijający splendor tej wynajętej kamienicy na niewłaściwym brzegu Potomacu. Szafki ozdobione wiktoriańskimi brązami: greccy zapaśnicy, Romulus i Remus ssący wilczycę. Tonące w mroku grafiki japońskie. I sam Vale, przedwcześnie posiwiały (bardzo mocny punkt), barczysty, w surducie rjodbitym jedwabiem, o lśniących w zwycząjnej twarzy, skupionych oczach. Zielonych oczach. Urodził się pod szczęśliwą gwiazdą: połączenie włosów i oczu dodawało mu wiarygodności. Emanował ciszą. Pani Sanders-Moss zaniepokoiła się wreszcie i zagaiła: - Jesteśmy umówieni...

- Naturalnie. - Pani Fowler poleciła... - Wiem. Proszę do gabinetu. Ponownie się uśmiechnął. Te kobiety szukały kogoś dziwnego, nie z tego świata... obcego, ale oswojonego, choć nie do końca łagodnego. Odsunąwszy aksamitne kotary, wprowadził panią Sanders-Moss do mniejszego, zastawionego książkami pokoju. Książki były stare, ociężałe, imponujące, chyba że komuś chciałoby się odcyfrować wyblakłe złocenia na ich wyświechtanych grzbietach: zbiory dziewiętnastowiecznych kazań, które kupił za grosze na wiejskim kiermaszu. Ludzie uważali je za arcana. Posadził panią Sanders-Moss na krześle i usiadł naprzeciw niej po drugiej stronie błyszczącego stolika. Nie może zauważyć, że on też się denerwuje. Nie była pierwszą lepszą klientką, lecz ofiarą, którą tropił od ponad roku. Miała spore koneksje. W swej posiadłości w Wirginii urządzała co miesiąc salon, na którym pojawiało się wielu miejskich luminarzy — i ich żon. Chciał wywrzeć na pani Sanders-Moss jak najlepsze wrażenie. Złożyła ręce na kolanach i obrzuciła go poważnym spojrzeniem. - Pani Fowler wyrażała się o panu bardzo pochlebnie, panie Vale. - Doktorze — poprawił ją. - Doktorze Vale. — Wciąż mu nie ufała. — Nie jestem kobietą naiwną. Zazwyczaj nie chodzę do spirytualistów. Ale pańskie przepowiednie wywarły na pani Fowler ogromne wrażenie. - Ja niczego nie przepowiadam, pani Sanders-Moss. Nie ma mowy o fusach z herbaty. Nie będą oglądał pani dłoni ani patrzył w kryształową kulę. Żadnych kart tarota. - Nie chciałam... - Nie obrażam się. - Tak czy owak, wyrażała się o panu nadzwyczaj pochlebnie. To znaczy, pani Fowler. - Przypominam ją sobie. - To, co powiedział jej pan o mężu... - Cieszę się, że była zadowolona. A pani z czym do mnie przychodzi? Złożyła dłonie na kolanach. Może, zęby nie wstać i nie uciec. - Coś zgubiłam — szepnęła. Czekał. - Kosmyk włosów... - Czyich? Zniknęła gdzieś godność. Czas na wyznania. - Mojej córki. Pierwszej. Emily. Zmarła, gdy miała dwa lata. Na dyfteryt. Była aniołkiem. Podczas choroby odcięłam kosmyk jej włosów i schowałam z kilkoma innymi jej rzeczami. Grzechotką, ubrankiem do chrztu... - Wszystkie zginęły? - Tak! Ale te włosy to... najokropniejsza strata. Tylko tyle mi po niej zostało. - I chce pani, żebym pomógł jej odszukać te rzeczy? - Jeśli nie wzgardzi pan tak drobną sprawą. - Sprawa nie jest wcale drobna. — Złagodził głos. Spojrzała na niego z wyraźną ulgą: obnażyła swą sła-

bość, a on nie wykorzystał tego i nie zranił jej; okazał zrozumienie. Bez ustanku powtarza się ten refren, najpierw wstyd, potem ocalenie, pomyślał Vale. Zastanawiał się, czy tak samo czują się lekarze zajmujący się chorobami wenerycznymi. - Może mi pan pomóc? - Szczerze mówiąc, nie wiem. Ale spróbuję. Musi mi ~~~; io^olr r\rvmrir Proszę, wziąć mnie za rękę. Pani Sanders-Moss niepewnie wyciągnęła rękę ponad stolikiem. Skrył jej małą, chłodną dłoń w swojej mocnej dłoni. Ich spojrzenia spotkały się. - Proszę nie bać się niczego, co pani zobaczy lub usłyszy. - Przemawiających trąb, na przykład? - Nie będzie nic aż tak pospolitego. To nie cyrk. - Nie chciałam... - Nieważne. Proszę również pamiętać, że być może potrzebna będzie pani cierpliwość. Nawiązywanie kontaktu z tamtym światem zajmuje często dużo czasu. - Nie spieszy mi się, panie Vale. Mieli za sobą wstęp - teraz trzeba się było skupić i czekać, aż bóg powstanie z głębin jego wnętrza, które hinduscy mistycy nazywali „niższymi czakramami". Niezbyt lubił to bolesne, upokarzające przeżycie. Ale wszystko ma swoją cenę. Bóg: tylko on słyszał jego głos (chyba że sam użyczył mu swojego nędznego, cielesnego języka); gdy przemawiał, Vale nie słyszał nic poza tym głosem. Po raz pierwszy usłyszał go w sierpniu 1914 roku. Przed Cudem jakoś ciułał grosz do grosza, objeżdżając kraj i dając przedstawienia. Podróżował z dwoma wspólnikami po prowincji, pokazując zmumifikowane ciało, kupione po cichu w kostnicy w Racine, które obnosili jako zwłoki Johna Wilkesa Bootha. Najlepiej szło im w zabitych dechami miasteczkach, do których nie zajeżdżał nawet cyrk, z dala od linii kolejowych, w głębinach zagłębia bawełnianego, pszenicznego, w krainie konopi Kentucky. Vale przygotowywał widownię i podnosił napięcie. Miał gadane. Ale jeszcze przed Cudem takie zajęcia były na wymarciu, a Cud dobił je ostatecznie. Mieszkańcy wsi gwałtownie zbiednieli; nieliczni szczęśliwcy, którym zostało cokolwiek do wydania, nie zamierzali rozstawać się z grosiwem za rzut oka na sztywny zewłok zamachowca. Wojna secesyjna była apokalipsą innego pokolenia. Ta generacja przeżywała swoją. Wspólnicy zostawili pana Bootha na polu kukurydzy w Iowa. W gorącym sierpniu tego roku Vale był już na własnym rozrachunku: sprzedawał Biblie, które woził w wytartym sakwojażu; często jeździł w wagonach towarowych. Dwukrotnie napadli go złodzieje. Stawił opór i ocalił Biblie, ale stracił zapas czystych kołnierzyków oraz, częściowo, wzrok w jednym oku - zielona źrenica trochę zmętniała (ale to także wykorzystał na swoją korzyść). Tego dnia sporo przeszedł piechotą. Gorący dzień w dolinie Ohio. Powietrze było wilgotne, niebo płaskie i białe, obroty żadne. W zajeździe Olimpia (w jakimś miasteczku, którego nazwę zapomniał, gdzie rzeka skręcała na zachód niczym kłąb dymu) kelnerka utrzymywała, że słyszała grzmot. Vale wydał resztę pieniędzy na kanapkę z kurczakiem w sosie i ruszył na poszukiwanie noclegu. Już po zachodzie słońca znalazł na obrzeżach miasta

pustą cegielnię. Powietrze w ogromnym budynku było duszne, wilgotne, śmierdziało pleśnią i olejem maszynowym. Opuszczone piece wznosiły się w ciemności niczym chropowate bałwany. Na platformie, gdzie nie powinno mu nic grozić, urządził sobie coś w rodzaju legowiska i położył się na mokrym materacu, który przywlókł tu ze śmietnika na zboczu pobliskiego wzgórza. Ale sen nie nadchodził. Nocny wiatr wwiercał się w puste framugi okien, lecz wewnątrz powietrze ani drgnęło, gorące i duszne. W środku nocy zaczął padać deszcz. Słuchał, jak płynie tysiącami szpar, by tworzyć kałuże na coraz bardziej błotnistej podłodze. To erozja, myślał, drąży żelazo i kamień. Głos — jeszcze właściwie nie głos, lecz ostrzegawczy, donośny grzmot - rozległ się już dobrze po północy. Przygwoździł go do platformy. Nie mógł nawet drgnąć. Jakby przygniótł go jakiś ogromny ciężar, a raczej ładunek elektryczny, który przepłynął przez niego, tworząc iskry na koniuszkach palców. Zastanawiał się, czy poraził eo Diorun. Myślał, że zaraz umrze. Wtedy odezwał się głos, który wypowiadał nie słowa, a znaczenia; gdy próbował ubrać je w słowa, osiągał ledwie pozbawione życia przybliżenia. Zna moje imię, myślał Vale. Nie, nawet nie imię, lecz ukryte pojęcie, jakie mam o sobie. Elektryczny impuls rozwarł jego oporne powieki. Przestraszony zobaczył nad sobą boga. Był potworny. Brzydki, bardzo stary, o przezroczystym, zielonym żuczym ciele, które w ogóle nie zatrzymywało deszczu. Śmierdział, a ten nieokreślony odór przypominał mu zapach rozpuszczalnika i kreozotu. Jak można by podsumować nauki tamtej nocy? Były niewyrażalne, niewypowiedziane; z oporami kaził je piętnem języka. Gdyby go jednak przymusić, sformułowałby je tak: Dowiedziałem się, że mam w życiu cel. Dowiedziałem się, że mam pewne przeznaczenie. Dowiedziałem się, że zostałem wybrany. Dowiedziałem się, że bogów jest kilku i że znają moje imię. Dowiedziałem się, że pod naszym światem znajduje się inny. Dowiedziałem się, że mam potężnych przyjaciół. Dowiedziałem się, że muszę być cierpliwy. Dowiedziałem się, że za cierpliwość czeka mnie nagroda. Dowiedziałem się — przede wszystkim — że być może nie spotka mnie śmierć. - Ma pani służącą - rzekł Vale. - Murzynkę. Pani Sanders-Moss siedziała sztywno, z rozszerzonymi oczami, jak uczennica wywołana do odpowiedzi przez surowego nauczyciela. — Tak. Olivię... ma na imię Olivia. Mówił jak sparaliżowany. Poddał się innemu jestestwu. Czuł ruchy ust i języka, jakby dopełzło tam jakieś obce, obrzydliwe ciało, jakby sunął przez nie ślimak. - Jest z panią od dłuższego czasu... ta 01ivia. - Tak. Od bardzo dawna. - Była z panią, gdy urodziła się córka. - Tak. - Troszczyła się o dziecko.

- Tak. - Płakała, gdy umarło. - Tak jak wszyscy. Cała służba. - Lecz 01ivia żywiła głębsze uczucia. - Naprawdę? - Wie o tym pudełku. Z kosmykiem włosów, z ubrankiem do chrztu. - Pewnie tak. Ale... - Trzymała je pani pod łóżkiem. - Tak! - Olivia ściera tam kurze. Wie, kiedy ogląda pani jego zawartość, bo wtedy nie ma na nim kurzu. Zwraca uwagę na kurz. - Możliwe, ale... - Nie otwierała pani pudełka od bardzo dawna. Od ponad roku. Kobieta spuściła wzrok. - Ale o nim myślałam. Nie zapomniałam. - Olivia traktuje to pudełko jak relikwię. Czci je. Otwiera, gdy nie ma pani w domu. Dba, by nie naruszyć warstwy kurzu. Uważa je za coś swojego. - Oli via... - Uważa, że nie oddaje pani należnej czci pamięci swojej córki. - To nieprawda! - Ale ona jest o tym przekonana. - To 01ivia wzięła pudełko? - Jej zdaniem, nie jest to kradzież. - Doktorze Vale... proszę pana... gdzie ono jest? W bezpiecznym miejscu? - Dość bezpiecznym. - Gdzie? - W pokoju służącej, za jakimś alkierzem. (Przez chwilę zobaczył je oczyma duszy: drewniane pudełko podobne do trumny, w całunie ze starego płótna; poczuł zapach kamfory, kurzu i tajonego żalu). - A ja jej ufałam! - Ona też kochała tę dziewczynkę, pani Sanders-Moss. Bardzo. - Vale głęboko zaczerpnął tchu i zadrżał; zaczął dochodzić do siebie, czuł, jak bóg wraca do ukrytego świata. Co za wspaniała ulga. - Proszę odebrać to, co należy do pani. Ale niech nie będzie pani zbyt surowa dla Olivii. Spojrzenie pani Sanders-Moss pełne było wdzięczności i nabożnej trwogi. Dziękowała mu wylewnie. Odmówił pieniędzy. Zarówno jej niepewny uśmiech, jak i poruszenie wiele, bardzo wiele obiecywały. Ale oczywiście czas pokaże. Gdy zabrała parasolkę i wyszła, otworzył butelkę brandy i schronił się w pokoju na piętrze, gdzie deszcz bębnił o matowe szkło szyb, gazowa lampa paliła się jasnym blaskiem, a jedyną książką w zasięgu wzroku był wystrzępiony tom pod tytułem Halka jego kochanki. Na pierwszy rzut oka zmiany, jakie zaszły w nim po objawieniu się boga, były nieznaczne. We wnętrzu czuł jednak znużenie, niemalże rany. We wszystkich członkach odczuwał może nie tyle ból, ile podrażnienie. Piekły go oczy. Alkohol pomagał, ale dopiero po całym dniu będzie na powrót sobą. W najlepszym razie brandy złagodzi sny, które przychodziły po każdym objawieniu. Znajdował się wtedy na jakimś zimnym pustkowiu, rozciągającej się jak okiem

sięgnąć szarej pustyni, a gdy z nadmiernej ciekawości lub prostej złośliwości podnosił jakiś kamień, odkrywał dziurę, z której wypełzały niezliczone owady nieznanego i ohydnego rodzaju, wielonogie, ze szczypcami, jadowite, wędrujące mu po ramieniu i opanowujące czaszkę. Nie był wierzący. Nie wierzył w duchy, stukanie w stoliki, astrologię ani w Chrystusa Zmartwychwstałego. Sam już nie wiedział, czy w nie teraz wierzy: cała jego wiara spoczywała w jednym, jedynym bogu, tym, który zbliżył się do niego w ten potworny i nieodparty sposób. Był dobrym oszustem i z całą pewnością nie miał nic przeciwko zyskownej kradzieży, lecz w przypadku choćby pani Sanders-Moss nie mogło być mowy o naciąganiu; nie znał ani jej, ani jej służącej Olivii, ani też tego memento mori w pudełku po butach. Zaskakiwało go jego jasnowidztwo. Czyjeś słowa spadały z jego ust niczym dojrzałe owoce z drzewa. Zresztą wychodziły mu na dobre. Służyły jednak zarazem innemu celowi. Kradzież byłaby czymś o niebo prostszym. Nalał sobie kolejną szklaneczkę brandy i pocieszał się: Do nieśmiertelności nie dochodzi się drogą nikczemnych. Minął tydzień. I nic. Zaczynał się juźj Wtedy w popołudniowej poczcie znała artwić. fliścik: Doktorze Vale! Skarby zostały odnalezione. Zyskał pan moją bezgraniczną wdzięczność. W najbliższy czwartek zapraszam gości na kolację o szóstej. Jeśli znajdzie Pan czas, będzie Pan mile widziany. Podpisała się „Eleanor". ROZDZIAŁ TRZECI Odense zacumowała w tymczasowym porcie w mulastej delcie Tamizy. Dokoła roiło się od węglowców, tankowców, frachtowców i statków pasażerskich z wszystkich krańców imperium. Guilford Law z rodziną, główną częścią ekspedycji Fincha i wszystkimi kompasami, alidadami, suszonym pożywieniem oraz innymi akcesoriami przesiedli się na prom, który płynął w górę Tamizy do Londynu. Guilford osobiście czuwał nad przeładunkiem swojego sprzętu fotograficznego - starannie ułożonych w skrzynkach szklanych płyt osiem na dziesięć cali, samego aparatu, soczewek i statywu. Prom był zimnym i hałaśliwym parostatkiem, ale na całe szczęście miał sporo okien. Caroline pocieszała Lily, której nie było wygodnie na twardych drewnianych ławkach, Guilford zaś bez reszty oddał się obserwacji przesuwającej się linii brzegowej. Po raz pierwszy miał okazję przyjrzeć się temu nowemu światu. Ujście Tamizy i Londyn były najgęściej zaludnionymi obszarami na całym kontynencie: najbardziej znanymi, najczęściej odwiedzanymi i fotografowanymi, ale mimo wszystko dzikimi - zdaniem Guilforda, lubującymi się swoją dzikością. Odległy brzeg porastała nieznana roślinność: wydrążone drzewa i trzcinowate trawy skrywał już cień mroźnego popołudnia. Osobliwość tego widoku rozpaliła Guilforda niczym żar. Po tylu lekturach i marzeniach zetknął się oto z samym niemożliwym faktem, nie z jakąś ilustracją w książce, lecz żywą mozaiką światła, cienia i wiatru. Rzeka pozieleniała od nibyloto-

sów, całe kolonie ich kopułowatych liści unosiły się na wodzie; słyszał, że stanowią zagrożenie dla żeglugi, zwłaszcza latem, kiedy od strony -wzgórz Cotswold napływają całe gromady kwiatów i wplątują się w śruby parowców. Zauważył, że John Sullivan przechadza się po otoczonym szklaną ścianą tarasie widokowym. Sullivan odwiedził Europę w 1918 roku, zbierał okazy flory u ujścia Renu, lecz to doświadczenie jakoś go nie zmanierowało; botanik obserwował wszystko z takim natężeniem, że nie było co myśleć o nawiązaniu z nim rozmowy. Wkrótce na brzegu zaczęły się pojawiać śmieci, proste chaty, jakieś opuszczone gospodarstwo, dymiący stos odpadów; po pewnym czasie ujrzeli port londyński, na który już nawet Caroline zwróciła uwagę. Miasto było chaotyczną zbieraniną budowli rozrzuconych na północnym brzegu rzeki. Wycięli je w puszczy żołnierze i ochotnicy wezwani z kolonii przez lorda Kitchenera, ale nie był to Londyn Christophera Wrena. Guilfordowi kojarzył się raczej z zapuszczonymi miasteczkami pogranicza, skupiskami tartaków, hoteli, doków i magazynów. Rozpoznał sylwetkę jedynego znanego zabytku, kolumny z południowoafrykańskiego marmuru, którą ustawiono dla upamiętnienia tragedii 1912 roku. Cud nie obszedł się z ludźmi najlepiej. Kamienie zastąpiły kamienie, roślinność — jeszcze dziwniejsze okazy flory, zwierzęta stworzenia mniej więcej podobne, ale po człowieku i wszelkich innych gatunkach rozumnych zaginął wszelki ślad. Pamiątkowy monument przewyższały żelazne dźwigi, montujące i naprawiające urządzenia portowe. Jeszcze dalej zwracał uwagę szkielet nowej katedry św. Pawła, usadowionej zapewne na wzgórzu Ludgate. Tamizy nie przecinały żadne mosty, chociaż istniały plany przerzucenia choćby jednego; póki co przewozami zajmowały się promy. Poczuł, że Lily ciągnie go za rękaw. - Tatusiu - oświadczyła z powagą. - Potwór. - Że co, Lily? - Potwór! Patrz. Wytrzeszczając oczy, pokazywała za dziób, w górę rzeki. Poczuł przyspieszone bicie serca i od razu powiedział Lily, co to za potwór: osadnicy nazywali go wężem muł<-.T.7T7Tv> lnł-i r7OP7rnmn P.arnlinp złnnała 20 kurczowo za drugie ramię, gwar rozmów wokół ucichł. Wąż uniósł łeb ponad dziób statku ruchem zdumiewająco płynnym, zważywszy na to, że jego klinowata czaszka wymiarami dorównywała dziecięcej trumnie doczepionej do siedmiometrowej szyi- Guilford wiedział, że stworzenie jest nieszkodliwe żywiło się jedynie lotosem - ale było przerażająco wielkie. Wąż tkwił zapewne w szlamie pod linią wody. Jego kończyny były pozbawionymi kości chrząstkowymi ostrogami pozwalającymi stawiać opór rzecznym prądom. Skórę miał lśniąco białą, gdzieniegdzie poznaczoną zielonymi plamami. Wydawało się, że fascynuje go aktywność ludzi na brzegu. Spojrzał na portowe dźwigi, zamrugał i bezgłośnie otworzył paszczę. Zauważył dryfujące liście lotosu, zgarnął je jednym sprężystym ruchem i na powrót zanurzył się w wodach Tamizy. Caroline wsparła głowę o ramię Guilforda. - Boże dopomóż. Wylądowaliśmy w piekle. Lily zapytała, czy to prawda. Guilford zapewnił ją, że nie; to tylko Londyn, nowy Londyn w nowym świecie chociaż łatwo było paść ofiarą takiego złudzenia, zwła-

szcza gdy ujrzało się barwny zachód słońca, ożywioną zatokę, rzecznego potwora i tyle innych rzeczy. Rozpoczął się rozładunek promu. Finch, Sullivan i reszta członków wyprawy zakwaterowała się w Imperialu, największym londyńskim hotelu. Guilford odprowadzał tęsknym wzrokiem oprawione w ołów szyby i balustrady z kutego żelaza, gdy odjeżdżał z Caroline i Lily z portu. Wzięli taksówkę, w gruncie rzeczy bryczkę o płóciennym dachu i kiepskim zawieszeniu; zmierzali do wujka Caroline, Jereda Pierce'a. Bagaże miały dojechać rano. Pogrążonymi w półmroku ulicami, pośród szumiącej hałastry przesuwał się człowiek zapalający latarnie. Jeśli sądzić po tej tłuszczy, marynarzach i bezczelnych kobietach, to z osławionych angielskich manier musiało pozostać niewiele. Londyn najwidoczniej zmienił się w pograniczne miasteczko, a żyły w nim co bardziej przebojowe elementy Królewskiej Floty. Może i brakowało węgla i oliwy, ale sklepy z grogiem robiły doskonałe interesy. Lily złożyła głowę na kolanach Guilforda i zamknęła oczy. Caroline czujnie się rozglądała. Wzięła męża za rękę i uścisnęła ją. - Liam mówi, że to dobrzy ludzie, ale ja ich w ogóle nie znam. - Chodziło o wuja i ciotkę. - To przecież rodzina, Caroline. Na pewno są porządnymi ludźmi. Sklep Pierce'ów stał na jasno oświetlonej ulicy handlowej, lecz tak jak wszystko inne w Londynie, sprawiał wrażenie skleconej naprędce i tymczasowej siedziby. Wujek Jered wybiegł za próg, uściskał siostrzenicę, energicznie złapał dłoń Guilforda, po czym uniósł Lily i przyjrzał się jej, jakby była wyjątkowo atrakcyjnym workiem mąki. Potem zaprowadził ich po żelaznych schodach na piętro nad sklepem, gdzie mieszkała rodzina. Mieszkanie było ciasne i skąpo umeblowane, lecz buzujący w piecu ogień poprawiał atmosferę, a żona wuja, Alice, przywitała ich kolejną serią uścisków. Guiłford uśmiechnął się i pozwolił, by Caroline przejęła inicjatywę. Gdy poczuł stały ląd pod stopami, ogarnęło go znużenie. Jered dołożył do ognia wydrążone polano i Guiłford zauważył, że w Darwinii nawet płonące drewno pachnie inaczej: dym był słodki i gryzący, jak z konopi indyjskich lub olejku różanego. W momencie Cudu rodzina Pierce'ów była rozrzucona po całym świecie: Caroline mieszkała w Bostonie z bratem Jereda, Liamem; rodzice byli w Anglii przy jej umierającym dziadku. Jered i Alice przebywali w Capetown, skąd wyjechali dopiero po zamieszkach z 1916 roku; w sierpniu pożyczyli sporą sumkę od Liama i ruszyli do Londynu, gdzie planowali otworzyć sklep z artykułami spożywczymi i żelaznymi. Byli twardzi, silni i nie bali się pracy. Z miejsca przypadli Guilfordowi do gustu. Lily położyła się pie* vvsza w wolnym pokoiku, tak małym, że z trudem mógłby uchodzić za alkierz. Guilfordowi nosłano na niezwykle wygodnym mosiężnym łożu. W przeciwieństwie do skąpych właścicieli Odense, rodzina Pierceów nie oszczędzała na materacach. Z pewnością długo nie będzie spał w cywilizowanym łóżku, dlatego też Guilford postanowił skorzystać z okazji; ledwie jednak zdążył zamknąć powieki, pogrążył się w mrokach zapomnienia, z których wynurzył się, za szybko, o poranku. Członkowie wyprawy Fincha czekali w Londynie na drugi rzut sprzętu obejmujący między innymi pięć sześ-

ciometrowych łodzi płaskodennych z zewnętrznymi silnikami, które miały przybyć następnym statkiem z Nowego Jorku. Guilford spędził dwa dni w mrocznej komorze celnej, gdzie spisywał wyposażenie ekspedycji, Preston Finch zaś uzupełniał zniszczone lub zagubione przedmioty - wielokrążek, brezent, prasę piórową. Później Guilford mógł poświęcić nieco czasu rodzinie. Pomagał w prowadzeniu sklepu, patrzył, jak Lily pochłania jajecznicę na śniadanie, kiełbasę na kolację i zbyt duże ilości słodkich herbatników między posiłkami. Podziwiał podpisane przez lorda Kitchenera Świadectwo Ochotnika Imperium, zajmujące poczesne miejsce na ścianie salonu. Dokument taki posiadał każdy Anglik, który wrócił do kraju, ale Jered traktował obowiązki ochotnika poważnie i głęboko wierzył w odbudowę dominium. Wszystko to było ciekawe, ale nie takiej Europy spodziewał się Guilford — tęsknił za surowym nowym światem, nie zmienionym jeszcze przez człowieka. Oznajmił Jeredowi, że chciałby któregoś dnia zwiedzić miasto. - Obawiam się, ze nie ma za bardzo czego oglądać. W słoneczne dni nawet miło przejść się od Candlewick do Świętego Pawła albo Thames Street za nabrzeżami. Dalej na południe tylko grzęźnie się w błocie. I trzymaj się z dala od pustych przestrzeni. - Błoto mi nie przeszkadza — oświadczył Guilford. — Zresztą trzeba się przyzwyczajać, bo przez następne kilka miesięcy sporo się go naoglądam. - Pewnie masz rację. - Niespokojny Jered zmarszczył brwi. Guilford minął stragany targowe i zaczął się oddalać od hałaśliwej zatoki. Poranne słońce świeciło radośnie, w powietrzu panował rozkoszny chłodek. Minęło go sporo furmanek, lecz tylko kilka automobili, budowa miejskich dróg i mostów daleka była jeszcze od ukończenia. Nowe dzielnice przecinały otwarte kanały; Candlewick Street przetoczyła się rozklekotana cysterna zaprzęgnięta w dwie szkapy. Sporo mieszkańców chodziło z białymi chustkami zawiązanymi na nosach i ustach; powód był dla Guilforda jasny już od zawinięcia promu do portu: w mieście panował czasami smród wprost nie do wytrzymania: mieszanina ludzkich i zwierzęcych odchodów, dymu węglowego i oparów z papierni za rzeką. A jednak mimo wszystko panowała tu dobroduszna, serdeczna atmosfera; przechodnie raz po raz pozdrawiali Guilforda. Wstąpił na obiad do pubu na Lundgate, po którym wyszedł syty na zalaną słońcem ulicę. Za nowym Świętym Pawłem zaczynały się kryte papą szopy, spichlerze, wreszcie połacie dziewiczego lasu. Droga zamieniła się w zryty koleinami trakt; drzewa ocieniały go swymi koronami podobnymi do kopuł meczetów, a powietrze stało się nagle znacznie świeższe. Najczęściej spotykane wytłumaczenie Cudu było następujące: zdarzył się ot tak sobie, w wyniku boskiej interwencji na niebywałą skalę. Takie przekonanie żywił Preston Finch, a on nie był kretynem. Zresztą na pierwszy rzut oka takiej argumentacji trudno było cokolwiek zarzucić. Stało się coś, co przeczyło powszechnie przyjętym prawom natury; w jedną noc zmieniło nie do poznania wielkie połacie ziemi. Jedyne podobne precedensy można by znaleźć w Piśmie Świętym. Któż po odmianie Europy mógłby wątpić w Potop, zwłaszcza gdy przyrodnicy po-

kroju Fincha gotowi byli odnaleźć dowody na jego poparcie w danych geologicznych? Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi; możemy nie znać Jego motywów, lecz z pewnością to On przyłożył do tego rękę. Lecz Guilford nie mógł stać wśród tych kołyszących się nieznanych roślin i nie wierzyć, że mają gdzieś swoje korzenie. Nie ulega wątpliwości, że w roku 1912 zmieniła się postać Europy, a te oto drzewa stanęły tu w ciągu jednej nocy, tyle że o osiem lat młodsze niż teraz. Jednak nie wyglądały na nowe gatunki. Wytwarzały nasiona (a raczej spory, czy też - według nowej taksonomii — germinae), a to oznacza dziedziczenie, historię, pochodzenie, może nawet ewolucję. Wystarczy przeciąć pień któregoś z nich, a zobaczy się słoje, których liczba jest znacznie większa niż osiem. Mogą być duże lub małe, w zależności od temperatury i naświetlenia w danym roku... w latach przed pojawieniem się tych roślin na ziemi. Więc skąd się wzięły? Zatrzymał się w miejscu, gdzie przy drodze rosły sięgające ramienia kwiaty wąwozowe. W jednym z podobnych do filiżanek kielichów pośród niebieskich pręcikowatych kolców pełzł niciak. Przy każdym ruchu maleńkiego owada w ciepłym, wiosennym powietrzu unosiły się obłoki zarodników. Nazwanie takiego zjawiska „nadprzyrodzonym" równałoby się przekreśleniu całej koncepcji przyrody. Z drugiej strony, jakie granice można byłoby postawić boskiej interwencji? Zapewne żadne. Jeśli Stwórca wszechświata zapragnął nadać któremuś ze swych stworzeń pozory historii i korzeni, po prostu by to uczynił; nie przejmowałby się w ogóle ludzką logiką. W gruncie rzeczy Bóg mógł stworzyć świat zaledwie wczoraj, zbudować go z gwiezdnego pyłu i swojej woli, wyposażając przy tym w złudzenie pamięci. Kto by się na tym poznał? Czy Cezar i Kleopatra naprawdę żyli? A ludzie, którzy zniknęli w noc Przemiany? Gdyby Cud pochłonął całą Ziemię, a nie jakąś jej określoną część, odpowiedź brzmiałaby „nie" — nie było Guilforda Lawa, Woodrowa Wilsona, Edisona czy Marconiego; nie było Rzymu, Grecji i Jerozolimy; nie było człowieka neandertalskiego. Nie ma mowy o Adamie i Ewie. Jeśli tak, myślał Guilford, to żyjemy w domu wariatów. Nie ma mowy o żadnym prawdziwym zrozumieniu czegokolwiek... chyba że przez Boski Umysł. W takim razie powinniśmy się poddać. Wiedza byłaby w najlepszym razie prowizoryczna, a nauka niepraktyczna. Ale wolał w to nie wierzyć. Od kwiatów wąwozowych i filozofii odwrócił jego uwagę zapach dymu. Wszedł na szczyt niewielkiego wzgórza, skąd zobaczył rozległe pole, a na nim płonące sterty gałęzi drzew meczetowych i dzwonowatych. Ognia pilnowała gromada osmalonych sadzą robotników. Jakiś śniady mężczyzna w spodniach z drelichu i marynarskiej kurtce - zapewne brygadzista - pomachał mu niecierpliwie ręką. - Dopiero rozpaliliśmy. Niech pan nie wyprzedza nagonki albo w ogóle zawróci. Kilka może się przemknąć. - Kilka czego? Pytanie wywołało salwę śmiechu mężczyzn, z których kilku niosło grube, stępione na końcach kołki.

- Amerykanin? - spytał brygadzista. Guilford przytaknął. - Nowy? - Raczej tak. Na co niby mam tak uważać? - Skoczki, na miłość boską. Popatrz pan na siebie, nie ma pan nawet butów z cholewami. Jak się nie jest dobrze ubranym, trzeba się trzymać z dala od wycinek. Póki tniemy i układamy, nic panu nie grozi, ale ogień wywabia je z kryjówek. Niech się pan schowa za naganiaczami, zanim je wypłoszymy. Wtedy wszystko będzie dobrze. Guilford stanął, gdzie mu kazano, a robotnicy utworzyli tyralierę między drogą a wycinką. Świeciło ciepłe słońce, przy zmianie wiatru w nozdrza uderzał gęsty dym. Law zaczynał się już zastanawiać, czy w ten sposób przyjdzie mu przeczekać całe popołudnie, gdy jeden z robotników krzyknął: „Uwaga!", po czym zwrócił się w stronę wycinki, uginając nogi w kolanach i unosząc stępiony kołek. — Te skurczybyki żyją w ziemi - odezwał się szef. Ogień je stamtąd wykurza. Lepiej nie wchodzić im wtedy w drogę. Zauważył jakiś ruch na wypalonej ziemi za linią robotników. Skoczki, o ile nie zawodziła go pamięć, były ryjącymi w ziemi stadnymi owadami wielkości dużych żuków, które najczęściej występują w systemach korzeniowych co starszych drzew meczetowych. Rzadko atakują przechodniów, lecz spłoszone stają się agresywne. I wyjątkowo jadowite. Na terenie wycinki musiało się znajdować kilkanaście gniazd. Owady wynurzyły się z ziemi całymi rojami, zalewając teren pomiędzy żarzącym się drewnem niczym czarny olej. Kilka rojów zderzyło się, zlało i rozbiegło w różnych kierunkach. Naganiacze zaczęli uderzać kołkami w ziemię. Bili zgodnym rytmem, wznosząc kłęby piachu i popiołu oraz wrzeszcząc jak opętani. Brygadzista chwycił Guilforda za ramię. — Nie ruszaj się pan! — krzyknął. — Tu jest bezpiecznie! Gdyby mogły, to by nas zaatakowały, ale teraz chcą przede wszystkim wynieść woreczki z jajami poza zasięg ognia. Robotnicy w wysokich butach dopóty bili w ziemię, dopóki skoczki nie zwróciły na nich uwagi. Roje kłębiły się wokół ognisk niczym żywe cyklony, zalewając cały grunt, aż wreszcie odwróciły się od łoskotu i odpłynęły w leśny mrok jak spuszczana ze stawu woda. — Rój bez gniazda nie przetrwa długo. Padną ofiarą węży, sokołów, wszystkiego, co jest odporne na ich jad. Teraz przez kilka dni będziemy rozgrabiać ogniska. Przyjdź pan za tydzień, a nie poznasz pan tego miejsca. Praca trwała, dopóki nie zniknął ostatni owad. Naganiacze stali wsparci o kołki, wyczerpani, lecz zadowoleni. W powietrzu unosił się odór owadów, który przypominał Guilfordowi zaduch pleśni lub amoniaku. Otarł nos srrzbieI tem dłoni i zdał sobie sprawę, że twarz pokrywa mu warstwa sadzy. - Następnym razem ubierz się pan odpowiednio na wycieczkę za miasto. To nie Nowy Jork. - Zaczyna to do mnie docierać. - Guilford uśmiechnął

się blado. - Pan tu na długo? - Na kilka miesięcy. Najpierw tu, a potem na kontynencie. - Kontynent! Wybacz pan, ale na kontynencie jest tylko dzicz i zwariowani Amerykanie. - Jadę z wyprawą badawczą. - Cóż, mam tylko nadzieję, że nie chce pan tam chodzić w tych swoich butach po kostkę. Żyjątka pana zabiją i wyssają szpik. - Może i trochę pochodzę - powiedział Guilford. Z ulgą wrócił do Pierce'ów, umył się i spędził wieczór przy żółtym blasku lamp oliwnych. Po obfitej kolacji Caroline i Alice zaszyły się w kuchni, Lily została wysłana do łóżka, a Jered zdjął z półki oprawny w skórę atlas Europy z 1910 roku, mapę wszystkich starych europejskich monarchii i narodów. Jakże pozbawione znaczenia, i to już po ośmiu latach, myślał Guilford, wydawały się te polityczne podziały narzucone ziemi niczym w kaprysie oszalałego bóstwa. O te linie toczono niegdyś wojny. Teraz były już tylko geometrią, mozaiką snów. — Nie wszystko zmieniło się aż tak bardzo — powiedział Jered. — Stare zwyczaje nie umierają tak łatwo. Słyszałeś chyba o Partyzantach? Partyzanci to oddziały nacjonalistów - bezlitosnych ludzi, którzy przybyli z kolonii, by odzyskać terytoria wciąż należące ich zdaniem do Niemiec, Hiszpanii czy Francji. W większości wypadków znikali w darwińskim buszu, żyjąc na krawędzi śmierci głodowej lub ginąc w paszczach dzikich zwierząt. Inni stawali się bandytami i napadali na ncsarlników. których uważali za intruzów. Z całą pewnością stanowili zagrożenie - piractwo przybrzeżne, wspierane przez liczne europejskie rządy na obczyźnie, utrudniało transport zaopatrzenia. Lecz Partyzanci, jak wszyscy osadnicy, nie zapuścili się jeszcze głęboko w dzikie pustkowia kontynentu. - Niekoniecznie - rzekł Jered. - Są dobrze uzbrojeni i słyszałem, że zdarzały się ataki na dzikich górników w dolinie Saary. Nie są przyjaźnie nastawieni do Amerykanów. Nie zrobiło to na Guilfordzie szczególnego wrażenia. Grupa Donnegana napotkała na nizinach Akwitanii zaledwie kilku wynędzniałych Partyzantów, którzy żyli jak dzikusi. Ekspedycja Fincha wyląduje u ujścia Renu, na terenach okupowanych przez Amerykanów, popłynie - dopóki będzie to możliwe - w górę rzeki, minie Rheinfelden i jeśli zdoła, dotrze do Jeziora Bodeńskiego. Następnie postara się znaleźć jakąś starą rzymską drogę przez Alpy. - Ambitne plany - stwierdził sucho Jered. - Jesteśmy do tego przygotowani. - Ale nie da się przewidzieć wszystkich niebezpieczeństw... - No tak. Ludzie przekraczali Alpy od wielu stuleci. Latem podróż nie jest nawet zbyt ciężka. Ale nigdy nie mieli do czynienia z tymi Alpami. Nie wiemy, co się mogło zmienić. I właśnie tego chcemy się dowiedzieć. - Zaledwie w piętnastu ludzi - rzekł Jered. - Ile się da, przepłyniemy parowcem. Potem przesiądziemy się na płaskodenne łodzie, które w razie potrzeby będziemy przenosić lądem. - Będzie wam potrzebny ktoś, kto zna kontynent. Na

tyle, na ile można go znać. - W Jeffersonville nad Renem są traperzy i tropiciele. Ci ludzie są tam niemal od chwili Cudu. - Słyszałem od Caroline, że jesteś fotografem. - Tak. - To twoja pierwsza wyprawa? - Na kontynent pierwsza, ale w zeszłym roku towarzyszyłem Walcottowi nad rzeką Gałlatin. Mam niejakie doświadczenie. - To Liam załatwił ci tę pracę? - Tak. - Na pewno myślał, że tak będzie najlepiej. Ale Liama dzieli od nas Atlantyk. I pieniądze. Możliwe, że nie rozumie, w co cię wpakował. Kontynent zamieszkują ludzie gorącej krwi. Tak, znam doskonale Doktrynę Wilsona 0 Europie jako pustkowiu, które należy ponownie zaludnić. W sumie to nawet szlachetna myśl, ale cieszę się, że Anglia wywalczyła sobie wyjątkową pozycję. Jednak żeby zmusić do ustąpienia kadłubowe rządy Francji i Niemiec, trzeba było najpierw zatopić kilka kanonierek. A i tak... - Postukał w fajkę. - Narażasz się na niebezpieczeństwo. Zdaje mi się, że Liam nie ma o tym pojęcia. - Nie boję się kontynentu. - Caroline cię potrzebuje. Lily też. Chronienie siebie 1 rodziny nie jest oznaką tchórzostwa. - Pochylił się w jego stronę. — Możesz zostać u mnie, jak długo zechcesz. Mogę napisać do Liama i wszystko mu wytłumaczyć. Zastanów się nad tym, Guilfordzie. - Ściszył głos. — Nie chciałbym, żeby moja siostrzenica owdowiała. Caroline stanęła w drzwiach do kuchni. Popatrzyła z powagą na Guilforda, po czym podkręciła wszystkie lampy gazowe, aż pomieszczenie zalało jasne światło. ROZDZIAŁ CZWARTY Przebywając w posiadłości rodziny Sanders-Moss, czuł się, jakby usunięto mu jądra. Był pieszczoszkiem wśród kobiet i eunuchem wśród mężczyzn. Nic przyjemnego, myślał Elias Vale, ale też należało się tego spodziewać. Wszedł w te progi jako eunuch, bo nie było innego sposobu. Z czasem opanuje ten dom i jeśli mu się spodoba, dokona przewrotu pałacowego. Harem będzie należał do niego, a książęta będą rywalizować o jego przychylność. Dziś odbywał się wieczorek z okazji, której zdążył już zapomnieć: urodzin, może rocznicy. Nieważne, i tak nie będzie musiał wznosić toastu. Ważne było to, że pani Sanders-Moss poprosiła go, by uświetnił kolejną uroczystość; że ufała mu i uważała za ekscentryka, czarującego, acz niekłopotliwego. Nie wolno się było upijać, flirtować z żonami ani równać z możnymi tego świata. Podczas kolacji siedział na wyznaczonym sobie miejscu i bawił rozmową córkę jakiegoś kongresmana oraz podrzędnego pracownika Smithsonian Institution, opowiadając z ironicznym dystansem zasłyszane gdzieś historie o stukających stolikach i pojawianiu się duchów. W tych spobożniałych nagle czasach spirytyzm stał się herezją, ale herezją amerykańską, łatwiejszą do przełknięcia niż na przykład, katolicyzm z jego mszą łacińską i nie istniejącymi europejskimi papieżami. Kiedy już odegrał rolę kuriozum, zaczął się po prostu uśmiechać i słuchać rozmowy, która płynęła wokół jego dyskretnej osoby niczym woda dokoła skały.

Najtrudniej, przynajmniej z początku, było zachować spokój na widok takiego zbytku. Nie żeby był mu on zupełnie obcy. Wychował się w dość zamożnym domu w Nowej Anglii, z którego uciekł niczym zbuntowany anioł. Odróżniał zwykły widelec od deserowego. Ale od tamtej pory wiele nocy spędził pod zimnymi mostami, a posiadłość rodziny Sanders-Moss po prostu przerastała go swym ogromem. Elektryczne światła i służący; plasterki wołowiny grubości papieru; baranina w sosie miętowym. Gości obsługiwała Olivia, ładna i nieśmiała Murzynka w wiecznie przekrzywionym czepku. Vale przekonał panią Sanders-Moss, by oszczędziła służącej zbyt surowej kary, dzięki czemu upiekł dwie pieczenie przy jednym ogniu: okazał całą swą dobroć i wkradł się w łaski służącej, co zawsze było przydatne. Mimo to 01ivia wciąż go unikała; zdaje się, że uważała go za złego ducha. Co nie odbiegało zbytnio od prawdy, chociaż Vale stroił sobie żarty z tego określenia. Wszechświatem rządziły siły znacznie bardziej skomplikowane, niż wyobrażała to sobie biedna, prosta Oli via. Wniosła właśnie deser. Rozmowa zeszła na ekspedycję Fincha, która wylądowała w Anglii i gotowała się do przeprawy na kontynent. Zdaniem córki kongresmana, siedzącej po lewej ręce Vale'a, było to ciekawe i śmiałe przedsięwzięcie. Urzędnik od mięczaków, czy co to tam było, uważał, że w Anglii grozi ekspedycji większe niebezpieczeństwo niż w Europie. Córka kongresmana sprzeciwiła się: - To samej Europy powinni się obawiać. — Zmarszczyła z wdziękiem brwi. — Przecież wiesz, co ludzie mówią. Wszystko, co tam żyje, jest brzydkie i po większej części zabójcze. - Ale nie bardziej niż ludzie. - Młody urzędnik chciał chyba sprawiać wrażenie cynika. Pewnie wyobrażał sobie, że dodaje mu to lat. - Znowu prowokujesz, Richardzie. - I rzadko tak brzydkie jak oni. - Są odważni. - To fakt, ale na ich miejscu bardziej martwiłbym się o Partyzantów i Anglików. - Na razie jest spokój. - Na razie. Ale Anglicy nie są do nas przyjaźnie usposobieni. Przecież wiesz, że Kitchener zaopatruje Partyzantów. - To zwykła plotka i nie powinieneś jej powtarzać. - Stanowią zagrożenie dla naszej polityki w Europie. - Mówimy o wyprawie Fincha, a nie o Anglikach. - Preston Finch z pewnością zna się na żegludze, ale spodziewam się, że więcej osób padnie ofiarą kul niż wirów. Albo potworów. - Tylko nie wspominaj o potworach, Richardzie. - To o dopustach bożych. - Na samą myśl o tym ciarki przechodzą mi po plecach. Partyzanci to koniec końców ludzie. - Dobre sobie. Ale doktor Vale nie miałby chyba co robić, gdyby kobiety nie miały romantycznych skłonności. Mam rację? Na twarzy Vale'a wykwitł najbardziej przymilny uśmieszek. - Kobiety zazwyczaj potrafią wyraźniej dostrzec nieskończoność. Albo mniej się jej boją.

- Właśnie! — Córka kongresmana zarumieniła się ze szczęścia. — Nieskończoność, Richardzie. Vale z chęcią pokazałby jej nieskończoność. Spaliłaby jej miłe oczęta na popiół. Skóra zeszłaby jej z czaszki, pomyślał. Po kolacji mężczyźni przeszli ze szklaneczkami brandy do biblioteki, Vale zaś pozostał z kobietami. Rozmawiały o siostrzeńcach w armii, z którymi urwały się kontakty, o mężach, którzy długo w noc przesiadywali w Departamencie Stanu. Vale nie potrafił dociec znaczenia tych sygnałów. Wojna? Z Anglią? Z Japonią? Mało prawdopodobne... ale po śmierci Wilsona Waszyngton zamienił się w ciemną, omszałą i łatwą do zatrucia studnię. Naciskany, Vale ograniczał się do salonowych proroctw. Zaginione koty i zabłąkane dzieci; groza febry, Heine-Medina, grypy. Kreślone przez niego wizje były dobroduszne i nie miały wiele wspólnego ze zjawiskami nadprzyrodzonymi. Na pytania bardziej osobistej natury odpowiadał u siebie, a trzeba przyznać, że w ciągu dwóch miesięcy od pierwszego spotkania z Eleanor znacznie przybyło mu klientów. Był na najlepszej drodze do kariery Ojca Spowiednika całego pokolenia starzejących się dziedziczek. Wszystko uważnie notował. Wieczór ciągnął się w nieskończoność i nic nie wskazywało na to, by miało się zdarzyć coś ciekawego. Nie będzie czego zapisać w dzienniku, pomyślał Vale. Ale trzeba się było kręcić właśnie tutaj. Nie tylko dla zwiększenia dochodów, choć był to wielce pożądany efekt uboczny. Podążał za głosem intuicji, chyba nie do końca własnej. Jego bóg kazał mu tu być. I człowiek musi spełniać wolę boga, bo taka jest boska natura, myślał. Żeby być słuchanym. To nade wszystko. Gdy wychodził, Eleanor przyprowadziła mu wyraźnie pijanego mężczyznę. - Doktorze Vale? To profesor Randall. Panowie już się chyba znają? Vale uścisnął dłoń białowłosego starca. Który to z eksponatów w zgromadzonej przez Eleanor kolekcji wapniaków z uczelni i urzędów? Randall, a tak, ktoś z Muzeum Historii Naturalnej, kustosz działu... czyżby paleontologii? Tej osieroconej nauki. - Proszę odprowadzić go do automobilu, dobrze? - ciągnęła Eleanor. - Eugene, idź z doktorem Vale'em. Spacer po posiadłości pomoże ci dojść do siebie. Nocne powietrze pachniało kwiatami i rosą. Vale uważniej przyjrzał się towarzyszowi i wydało mu się, że pod skórą dostrzega niewyraźną konstrukcję. Koralowe narośle starości - pergaminowa skóra, artretyczne knykcie które przesłaniają duszę. Jeżeli paleontolodzy ją mają. - Finch zwariował — mruknął Randall, kontynuując jakąś przerwaną rozmowę —jeśli myśli... jeśli myśli, że zdoła dowieść... - Nie ma czego dzisiaj dowodzić, proszę pana. Randall potrząsnął głową i spojrzał na Vale'a, być może dopiero teraz go dostrzegając. - Pan. A, to pan jest tym wróżbitą? - W pewnym sensie. - Widzi pan przyszłość, co? - Przez szybę - odparł Vale. - Niewyraźnie. - Przyszłość świata? - Mniej więcej.

- Mowa o Europie, tej Sodomie, doszczętnie zepsutej i rzuconej w oczyszczające płomienie. Dlatego wszędzie wyrywamy korzenie europeizmu, cokolwiek by to miało znaczyć. Zwykła obłuda. Przelotna moda polityczna. Chce pan zobaczyć Europę? - Ruchem ręki ogarnął białe kolumny posiadłości rodziny Sanders-Moss. - Oto ona! Dwór wersalski. Łudzące podobieństwo. Gwiazdy błyszczały na wiosennym niebie. Ostatnimi czasy Vale zaczął dostrzegać w rozgwieżdżonym firmamencie pewną głębię, nawarstwienie lub zagłębienie, które kojarzyło mu się z lasami i łąkami, ze splątanymi chaszczami, w których czaiły się drapieżniki. Jako na niebie, tak i na ziemi. - Ten Stwórca, o którym ględzą ludzie pokroju Fincha — rzekł Randall. - Ludzie chcą w to wierzyć. Ale na skamielinie nie ma odcisków palców. Pewnie zmył je Potop. Randall wygadywał bzdury. Od czasu Cudu zmienił się klimat opinii publicznej i ludzie o poglądach profesora sami stali się czymś w rodzaju żywych skamielin - mamutami uwięzionymi w epoce lodowcowej. Naturalnie, Randall, kolekcjoner kości, nie domyśli się, że Vale jest kolekcjonerem niedyskrecji. Kto zapłaciłby za to, by dowiedzieć się, co Randall myśli o Prestonie Finchu? W jakiej walucie, kiedy? - Przepraszam - odezwał się Randall. — Pewnie w ogóle pana to nie interesuje. - Przeciwnie - zaoponował Vale, zanurzając się ze swą ofiarą w pachnący rosą mrok. - Interesuje mnie to niezmiernie. ROZDZIAŁ PIĄTY Łodzie płaskodenne przybyły z Nowego Jorku i zostały przetransportowane na parowiec Argus, który miał przepłynąć kanał. Guilford, Finch, Sullivan i mierniczy Chuck Hemphill nadzorowali załadunek i tak dokuczyli oficerowi zawiadującemu ładownią, że ten wygonił ich do doku, w którym smołowano okręty. Promienie wiosenne słońca obmywały nabrzeże i rozjaśniały usmolone pomosty; przy podporach gniły kępy nibylotosu, po niebie krążyły mewy. To one pierwsze zawędrowały do Darwinii, ich śladem poszli ludzie, pszenica, jęczmień i ziemniaki, dzikie kwiaty, szczury, bydło, owce, wszy, pchły, karaluchy - cały biologiczny tygiel nadmorskich osiedli. Preston Finch stał na nabrzeżu; ogromne ręce założył za plecy, oczy osłonił tropikalnym hełmem z korka. W oczach Guilforda był paradoksem: człowiekiem zahartowanym, silnym mimo wieku, zaprawionym w bojach badaczem rzek o niekwestionowanej odwadze i mądrości. Za to jego geologia Noego, choć modna w niespokojnym okresie tuż po Cudzie, wydawała się Guilfordowi zbiorem półprawd, wątpliwej argumentacji i nostalgicznego protestantyzmu. Była nie do przyjęcia, choćby okraszał ją teoriami sedymentacji i cytatami z Berkeleya. Co więcej, Finch nie zamierzał dyskutować na temat swoich idei i nie znosił krytyki nawet z ust kolegów, a co dopiero zwykłego fotografa. Jak się czuje człowiek, zastanawiał się Guilford, któremu pod czaszką wyrosła taka barokowa konstrukcja? Osobliwa katedra z tyloma podporami i potężnymi murami? John Sullivan, inna szara eminencja wyprawy, oparł się o falochron, założył ręce na piersi i uśmiechnął się nieznacznie spod obszernego ronda słomkowego kapelu-

sza. Dwóch starzejących się mężczyzn, Finch i Sullivan, ale Sullivan się uśmiechał - oto cała różnica. W ładowni Argusa spoczęła ostatnia skrzynia. Finch podpisał trzymany przez spoconego oficera manifest okrętowy. Klamka zapadła. Argus miał wypłynąć nazajutrz rano. Sullivan dotknął ramienia Guilforda. - Ma pan chwilę, panie Law? Chciałbym panu coś pokazać. „Muzeum Monstrów" - obwieszczała tabliczka nad drzwiami. Budynek wyglądał bardziej na szopę, chociaż był stary, przynajmniej w porównaniu z innymi budowlami w Londynie; prawdopodobnie należał do pierwszych trwałych konstrukcji wzniesionych na bagnistych brzegach Tamizy. Guilford odniósł wrażenie, że właściciele wielokrotnie go porzucali. - To tu? - zapytał. Zrobili krótki spacer z nabrzeża, mijając od tyłu jakieś ceglane spelunki. Było tam duszno i mroczno. - Dwa pensy za obejrzenie monstrów - stwierdził Sullivan. Przeciągał głoski jak mieszkaniec Arkansas, lecz w jego ustach akcent ten brzmiał niczym z Oksfordu. Tak przynajmniej oksfordzką wymowę wyobrażał sobie Guilford. - Właściciel jest pijakiem. Ale ma jeden ciekawy eksponat. „Właściciel", ponury mężczyzna, od którego zajeżdżało ginem, otworzył drzwi na pukanie Sullivana, wziął do brudnej ręki pieniądze i bez słowa zniknął za płócienną zasłoną; goście mogli się przyjrzeć wypchanym okazom ustawionym na prymitywnych półkach w wąskim pokoju przejściowym. Mniejsze eksponaty były prawdziwe - dawało się w nich rozpoznać niechlujnie spreparowane darwińskie zwierzęta: ptaka pętelkowca, kolekcję sześcionogich padlinożerców, węża gepardowego z otwartą szczęką. Sullivan uniósł roletę, ale zdaniem Guilforda dodatkowe oświetlenie na nic się nie przydało. Szklane oczy lśniły, skierowane w różne strony. - To - powiedział Sullivan. Miał na myśli stojący szkielet umieszczony skromnie w kącie. Guilford podszedł do niego sceptycznie. Na pierwszy rzut oka przypominał szkielet niedźwiedzia - niezgrabny dwunóg, żebra połączone z kręgosłupem, przerażająca długa czaszka o licznych stawach, zęby niczym krzemienne noże. Straszny. - Ale to falsyfikat - orzekł Guilford. - Skąd ten wniosek, panie Law? • Czy ten Sullivan nie ma oczu? - pomyślał Guilford. - Składa się z samego sznurka i drutu do belowania. Niektóre kości są świeższe od innych. To wygląda na kość udową krowy, tam stawy nie są nawet do siebie dopasowane. - Doskonale. Oko fotografa. - Do tego nie potrzeba fotografa. - Ma pan oczywiście rację. Cała ta anatomia to taki żart. Ale mnie interesują doskonale wysklepione żebra, a szczególnie czaszka. Guilford przyjrzał się im raz jeszcze. Żebra i kręgosłup pasowały do układu Darwina: typowe ustawienie, kręgosłup w kształcie litery U o głębokim żłobku w strunie grzbietowej. Czaszka natomiast była wydłużona, przypo-

minała nieznacznie krowią, wysoko sklepiona i pojemna: czerep przebiegłego mięsożercy. - Sądzi pan, że są autentyczne? - W tym sensie, że to prawdziwe kości, nie wykonane z masy papierowej, a poza tym wyraźnie nie należą do ssaka. Nasz gospodarz utrzymuje, że kupił je od osadnika, który z kolei wykopał je z trzęsawisk w okolicach Lea, gdy szukał jakiegoś opału tańszego od węgla. - Czyli są stosunkowo młode. - Raczej tak, choć mkt nie widział stworzenia choćby odrobinę podobnego do tego osobnika. Na kontynencie jest bardzo mało dużych drapieżców. Donnegan opisał mięsożercę wielkości geparda, którego napotkał w Masywie Centralnym, ale tu jak dotąd nie odkryto niczego większego. A zatem czego przedstawicielem jest ten okaz, panie Law? To intrygujące pytanie. Duży, niedawno wymarły drapieżnik? - Mam nadzieję, że wymarł. Robi piorunujące wrażenie. - To prawda, a sądząc po czaszce, jest obdarzony inteligencją. W porównaniu z innymi zwierzętami. Jeśli istnieją jeszcze jakieś osobniki jego plemienia, to te tak hołubione przez Fincha pistolety mogą się nam bardzo przydać. A jeśli nie... - Jeśli? - Cóż, mówimy o gatunku wymarłym, ale kontynent ma zaledwie osiem lat. - Zakłada pan, że kontynent ma dłuższą historię? spytał ostrożnie Guilford. - Nie zakładam, lecz wnioskuję z danych. Wie pan, to rozumowanie jest dobrze znane. Zastanawiałem się tylko, jakie zajmuje pan stanowisko. - Sęk w tym, że mamy do czynienia z dwiema historiami. Jeden kontynent, ale dwie historie. Nie wiem, jak je pogodzić. - Dobry pierwszy krok. Mam zgadywać, panie Law? O którą chodzi? Elżbieta Pierwsza czy ten nasz kościany przyjaciel? - Naturalnie, zastanawiałem się nad tym, ale... - Proszę mówić bez ogródek. - Obie - oświadczył stanowczo Guilford. - Jakimś sposobem... obie historie. - Ale czy to możliwe? - Najwidoczniej możliwe. - Doskonale - Sullivan uśmiechnął się od ucha do ucha. Guilford zdał jakiś egzamin, choć nie wiadomo, o co starcowi chodziło. Law nie miał nic przeciwko temu: lubił Sullivana, pochlebiało mu, że botanik traktuje go jak równego sobie. Przede wszystkim jednak cieszył się, że opuści! chatę i znalazł się na słońcu. Mimo że londyńskie doki pachniały niewiele lepiej. Tej nocy po raz ostatni spał w jednym łóżku z Caroline. Ostatni raz do jesieni, poprawił się w myślach, choć niezbyt go to pocieszyło. Co gorsza, żona nie była dla niego szczególnie serdeczna. Była jedyną kobietą, z którą kiedykolwiek się kochał. Spotkał ją w biurach Atticus i Pierce, gdy nanosił ostatnie poprawki do ilustracji w Skamielinach łupkowych Gór Skalistych. Natychmiast poczuł odruchową sympatię do tej nadąsanej, dumnej córki Pierce'ów. Namówił jej wuja,

by ich sobie przedstawił, i przez kilka następnych tygodni obserwował jej odwiedziny w biurach: sekretarka powiedziała mu, że co środę w południe je obiad z wujem. Po jednym z takich spotkań Guilford zagadnął ją i zaproponował, że odprowadzi do tramwaju. Przyjęła propozycję, spoglądając na niego spod korony włosów niby ostrożna księżniczka. Ostrożna i zraniona. Caroline nie doszła jeszcze do siebie po stracie rodziców podczas Cudu, ale taki ból był wtedy na porządku dziennym. Guilfordowi udawało się od czasu do czasu przywołać uśmiech na jej usta. W tamtym okresie chwile milczenia raczej sprzyjały im, niż rodziły wrogość: powstawało dzięki nim głębsze, subtelniejsze porozumienie. W tym niewidzialnym języku powiedziała coś w rodzaju: „Cierpię, ale duma nie pozwala mi tego wyznać. Możesz mi pomóc?". A on odparł: „Stworzę ci bezpieczne zacisze. Stworzę ci dom". Teraz leżał, nie mogąc zasnąć, i słuchał odgłosów przejeżdżających od czasu do czasu wozów konnych, a od ukochanej oddzielała go dolina bawełnianej pościeli. Czy można złamać nie wypowiedzianą obietnicę? Szczerze mówiąc, nie udało mu się stworzyć Caroline bezpiecznego zacisza. Za dużo i za często podróżował: na zachód, a teraz tutaj, i niekna córkę, lecz Drzvwiózł ie na to obce wybrzeże, gdzie zamierzał je zostawić... w imię historii, nauki albo swoich lekkomyślnych marzeń. Tłumaczył sobie, że to cecha mężczyzn, że postępowali tak od wieków i że gdyby nie to, ludzkość wciąż żyłaby na drzewach. Ale prawda była bardziej skomplikowana, obejmowała sprawy, o których Guilford wolał nie myśleć, stanowiła być może blade odbicie obrazu jego ojca, którego przyziemny pragmatyzm doprowadził do przedwczesnej śmierci. Caroline już spała lub prawie spała. Położył dłoń na łagodnym stoku jej biodra, delikatnym ruchem mówiąc „Ale wrócę". Zareagowała sennym skuleniem, niemal wzruszeniem ramion, nie do końca obojętnym. „Być może". Nazajutrz rano byli dla siebie jak obcy. Caroline i Lily pojechały z nim do doków, w których kołysał się niespokojnie Argus. Pordzewiały kadłub okrętu spowijały warkocze mgły. Guilford objął Caroline, czując się niezręcznie i nie potrafiąc wykrztusić słowa; potem Lily wspięła się w jego ramiona i przycisnęła mu do twarzy miękki policzek. - Wróć szybko, tato - powiedziała. Guilford obiecał, że wróci. Przynajmniej córka mu wierzyła. Wszedł na pomost, przy relingu odwrócił się i chciał pomachać im na pożegnanie, lecz zginęły w tłumie wypełniającym nabrzeże. Jak szybko, myślał. Jak szybko. Argus przemierzał kanał La Manche we mgle. Guilford zaszył się w kajucie, dopóki słońce nie przebiło się przez jej zasłonę, a Sullivan nie zażądał, żeby wyszedł z nim na pokład obejrzeć kontynent w świetle poranka. Oczom Lawa ukazała się podmokła zielona równina, przeczesywana podmuchami zachodniego wiatru — słone bagna u olbrzymiego ujścia Renu. Skały wyrastały z ziemi jak pomniki nie z tego świata, a drzewa żłobkowate zagarniały na własność deltę wszędzie tam, gdzie ich pajęczastym korzeniom wystarczało mułu. Parowiec brnął wąskim, lecz nie zarośniętym kanałem - powoli, bo dno

dało się wysondować tylko w przybliżeniu, a po burzy często przemieszczały się zwały iłu - w stronę, ciemniejszego gąszczu. Jeffersonville wskazywał pióropusz dymu na płaskim zielonym horyzoncie, z czasem smuga, wreszcie płowe stado ruder wbudowanych w pokrytą trzcinami podmokłą wyżynę lub ustawionych na palach, które wbito w twardszy i pewniejszy grunt; wszędzie widać było proste doki i niewielkie łodzie, niósł się odór soli, ryb, odpadków i ludzkich odchodów. Zdaniem Caroline, Londyn był prymitywny; Guilford dziękował Bogn, że nie dane jej było ujrzeć Jeffersonville. Miasteczko wyglądało jak przestroga: tu kończy się cywilizacja. Dalej panuje anarchia Natury. Przy obwieszonych sieciami nabrzeżach tłoczyły się łodzie rybackie, kanoe i coś, co wyglądało na tratwy zbite z darwińskiego drewna, ale tylko jedna jednostka dorównująca wielkością Argusowi — amerykańska kanonierka pod banderą narodową. - To tym popłyniemy w górę rzeki — oznajmił Sullivan, który stał koło Guilforda przy relingu. — Nie zabawimy tu długo. Niech Finch złoży pokłon Marynarce Wojennej, a my znajdźmy tropiciela. - My? - zdziwił się Guilford. - Pan i ja. Potem będzie pan mógł ustawić swoje soczewki. Ujęcie całej naszej grupy na tle doków. „Zaokrętowanie w Jeffersonville". To powinno robić wrażenie. - Sullivan poklepał go po plecach. - Głowa do góry, panie Law. To prawdziwy nowy świat, na którym stanie za chwilę pańska stopa. Ale na tych trzęsawiskach trudno było o stały ląd. Albo człowiek trzymał się kładek, albo ryzykował utonięcie. Guilford zachodził w głowę, czy taka właśnie jest cała Darwinia — błękitne niebo, szumiący wiatr, czające się niebezpieczeństwo. Sullivan powiadomił Fincha, że idzie z Guilfordem wynająć przewodnika. Law stracił orientację, gdy tylko nabrzeże znikło im z oczu, skryte za chatami rybaków i kępą wysokich drzew meczetowych. Ale Sullivan chyba wiedział, co robi. Stwierdził, że był tu w 1918 roku, kiedy katalogował gatunki zamieszkujące te podmokłe tereny. - Znam to miasto, chociaż trochę od tego czasu urosło, spotkałem już kilku znajomków. Mijani ludzie sprawiali wrażenie nieokrzesanych i niebezpiecznych. Rząd wkrótce po Cudzie zaczął przydzielać ziemię i opłacać podróż, lecz na życie na pograniczu decydowali się tylko ludzie szczególnego autoramentu. Wielu uciekło przed karzącą ręką sprawiedliwości. Żyli z rybołówstwa, traperstwa i sprytu. Na pierwszy rzut oka widać było, że brakowało tu czystej wody i mydła. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety chodzili w prostych ubraniach i z długimi, zmierzwionymi włosami. Mimo to niektórzy spoglądali na Sullivana i Lawa z rozbawieniem tubylca obserwującego turystę. — Idziemy do człowieka o nazwisku Tom Compton — oznajmił Sullivan. - To najlepszy tropiciel w Jeffersonville, o ile jeszcze żyje albo nie wędruje po buszu. Tom Compton mieszkał w drewnianej chałupie z dala od wody. Zamiast zapukać, Sullivan wpadł do środka przez uchylone drzwi — może takie były zwyczaje w Darwinii. Guilford ostrożnie wszedł za nim. Gdy jego oczy przyzwyczaiły się do półmroku, zobaczył czystą i wysprzątaną iz-

bę: na podłogę z desek narzucono bawełniany chodnik, ściany obwieszono różnorakim sprzętem myśliwskim i rybackim. W kącie siedział spokojnie Tom Compton, zwalisty mężczyzna o ogromnej, splątanej brodzie. Ciemna skóra sugerowała, że jest mieszańcem. Na szyi miał naszyjnik z pazurów dzikich zwierząt. Jego koszulę utkano z jakiegoś miejscowego szorstkiego włókna, za to spodnie - do połowy schowane w butach z wysokimi cholewami - były chyba ze zwykłego drelichu. Na widok gości 1 zamrugał bez entuzjazmu i wziął ze stołu obok fajkę z długim ustnikiem. - Nie za wcześnie? - zapytał Sullivan. - Kiedy cię widzę, to nie. - Compton potarł zapałkę i przyłożył ją to cybucha. - Wiesz, po co przyszedłem, Tom? - Obiło mi się o uszy. - Jedziemy w głąb kontynentu. - Co mnie to obchodzi? - Chciałbym, żebyś nam towarzyszył. - Nie mogę. - Przeprawiamy się przez Alpy. - Nie interesuje mnie to. Podał fajkę Sullivanowi, a ten zaciągnął się dymem. To nie tytoń, pomyślał Guilford. Sullivan przekazał mu fajkę, a ten spojrzał na nią przerażony. Czy może grzecznie odmówić, czy też znalazł się na czymś w rodzaju indiańskiego spotkania na szczycie, na którym fajka zastępuje uścisk dłoni? Tom Compton roześmiał się. - To suszone liście pewnej rośliny rzecznej. Działają narkotycznie, ale daleko im do opium - wyjaśnił Sullivan. Guilford wziął sękaty cybuch. Dym pachniał jak piwnica. Większość dymu wydmuchał w ataku kaszlu. - Nowicjusz - stwierdził Tom Compton. - Nie zna tego miejsca. - Nauczy się. - Uczą się - potwierdził tamten. - Wszyscy. Chyba że kontynent zdąży ich najpierw wykończyć. Od dymu z fajki Toma Comptona Guilfordowi zrobiło się lżej na sercu, a świat wydał się prostszy. Wydarzenia zwolniły tempo i pełzły naprzód bez przerw. Gdy układał się na koi na pokładzie Argusa, z całego dnia pozostały już tylko okruchy wspomnień. Pamiętał, że poszedł z doktorem Sullivanem i Tomem Comptonem do tawerny na nabrzeżu, gdzie ciemne piwo *"" podawano w kuflach z suszonych pni drzew żłobkowatych. Naczynia były porowate i zaczęłyby przeciekać, gdyby płyn stał w nich zbyt długo. Wymuszało to sposób picia, który nie sprzyjał jasności myśli. Było też coś do jedzenia, darwińska ryba, którą ułożono na talerzu niczym bezwładną, czarną raję. Smakowała solą i błotem; Guilford przełknął ledwie kilka kęsów. Spierali się na temat ekspedycji. Osadnik pogardzał nią, utrzymując, że jedynym jej celem jest pokazanie amerykańskiej flagi i utwierdzenie roszczeń Stanów Zjednoczonych do terytorium w głębi kontynentu. - Sam mówiłeś, że ten Finch to dureń. - Jest kapłanem, a nie naukowcem. Nie dostrzega różnicy między tymi zajęciami. Ale nie jest idiotą. W kanio-

nie Katarakty uratował od utonięcia trzech ludzi - przeniósł człowieka z obustronnym zapaleniem płuc do Lees Ferry. To było dziesięć lat temu, ale jestem pewien, że to samo zrobiłby choćby jutro. Zaplanował tę wyprawę i zdobył na nią fundusze, więc gotów byłbym powierzyć mu życie. - Wystarczy, że zapuścisz się z nim w głąb kontynentu. - I taki mam zamiar. Nie znam lepszego towarzysza. Widziałem lepszych naukowców, ale nawet pod tym względem Finch ma niejakie zalety. W Waszyngtonie panuje atmosfera nie sprzyjająca jakiejkolwiek nauce: nie potrafiliśmy przewidzieć i nie umiemy wytłumaczyć Cudu, a w oczach niektórych równa się to niemal odpowiedzialności za jego wystąpienie. Idolom na glinianych nogach nie powodzi się najlepiej przy planowaniu budżetów. My tymczasem możemy pokazać Kongresowi Fincha jako przykład tak zwanej nauki nabożnej, która nie stanowi zagrożenia ani dla rodziny, ani dla ołtarza. Zapuszczamy się na kontynent, dowiadujemy się tego i owego... i szczerze mówiąc, im więcej się dowiemy, tym bardziej zachwieje to naukową pozycją Fincha. - Wykorzystują was. Jak Donnegana. Na pewno zbierzecie kilka próbek. Ale tym nadzianym facetom zależy na tym, żeby dowiedzieć się, jak daleko dotarli Partyzanci, czy w dolinie Ruhry jest węgiel, a w Lotaryngii żelazo... - Nawet jeśli odkryjemy jakichś Partyzantów albo zauważymy trochę antracytu, to co? Wcześniej czy później i tak do tego dojdzie, czy przekroczymy Alpy, czy nie. Tym sposobem zdobywamy przynajmniej przy okazji trochę wiedzy. Tom Compton zwrócił się do Guilforda. - Sullivanowi zdaje się, że ten kontynent jest zagadką, którą potrafi rozwiązać. To śmiała i głupia myśl. - Zapuszczałeś się głębiej niż większość traperów nie ustępował Sullivan. - Ale nie aż tak daleko. - Wiesz, czego można się spodziewać. - Od pewnego momentu już nikt tego nie wie. - A mimo to masz doświadczenie. - Z pewnością więcej niż ty. - Twoje umiejętności okazałyby się bezcenne. - Mam co innego do roboty. Przez chwilę pili w milczeniu. Po następnej kolejce piwa rozmowa przybrała filozoficzny ton. Pogranicznik zwrócił ku Guilfordowi swą naznaczoną wiatrem i deszczem brązową twarz, dziką niczym pysk niedźwiedzia. - A pan tu po co, panie Law? - Jestem fotografem. — Żałował, że nie zabrał aparatu; chciał zrobić zdjęcie Tomowi Comptonowi. Temu spalonemu słońcem, tonącemu w odmętach brody dzikiemu zwierzęciu. - Znam pański zawód. Ale dlaczego się pan tu znalazł? Dla kariery. Dla sławy. Dla obrazów uwięzionych w szkle i srebrze, obrazów rzek i górskich hal, których nie widziało jeszcze ludzkie oko. - Sam nie wiem - usłyszał swój głos. - Pewnie z ciekawości. Tom Compton obrzucił Guilforda kosym spojrzeniem, jakby ten przyznał się, że jest trędowaty. '

I - Ludzie zjeżdżają tu, żeby przed czymś uciec albo czegoś szukać, panie Law. Żeby zarobić trochę pieniędzy albo, jak nasz Sullivan, czegoś się dowiedzieć. Ale ci, co nie mają celu... ci są najgroźniejsi. Gdy usypiał, kołysany przez bujającego się na falach przypływu Argusa, przypomniało mu się coś jeszcze: rozmowa Sullivana i Toma Comptona na temat kontynentu i przestrogi osadnika - nowe rzeki wyżłobiły sobie koryta nie zawsze zgodne z dawnymi mapami, zwierzęta były niebezpieczne, a o żywność tak ciężko, że bez zapasów człowiek wyprawiałby się jak na pustynię. Gorączki bez nazwy, częstokroć śmiertelne. Co do przebycia Alp, kilku traperów napomykało o starym przejściu przez Przełęcz Świętego Gotarda; pomysł nie był nowy. Ale dochodziły stamtąd takie opowieści, historie o duchach, pogłoski... „wyssane z palca bzdury", orzekł Sullivan - być może, ale człowiekowi rozsądnemu dają do myślenia... „co nie dotyczy ciebie", dorzucił Sullivan, na co Tom wyszczerzył zęby w uśmiechu i dodał: „ciebie też nie, stary wariacie", a Guilford Law zachodził w głowę, jakaż to nie wypowiedziana umowa stanęła pomiędzy tymi dwoma mężczyznami i co może czekać ich na tym ogromnym i nie zbadanym terytorium. ROZDZIAŁ SZÓSTY Nareszcie Anglia, myślał Colin Watson, ale jakby nie do końca. Kanadyjski frachtowiec płynął w górę rozległego ujścia Tamizy, jego dziób rozcinał fale barwy zielonej herbaty: niczym w tropikach, przynajmniej o tej porze roku. Czuł się jak w Bombaju albo Biharze. Z pewnością nie miał wrażenia, że wraca do domu. Myślami pobiegł ku zawartości ładowni. Węgiel z Afryki Południowej, Indii, Australii, cenny towar w tej epoce buntów i chwiejącego się Imperium. Narzędzia i matryce z Kanady. A w skrzyniach setki strzelb Lee-Enfield z fabryki w Albercie - przeznaczonych dla Szaleństwa Kitchenera, Nowego Londynu - mające wykroić z tych pustkowi bezpieczne miejsce, które będzie czekało na dzień, gdy na brytyjskim tronie zasiądzie z powrotem angielski król. Strzelby znajdowały się pod pieczą Watsona. Gdy tylko statek zakotwiczył w prymitywnych dokach, nakazał swoim ludziom - kilku sikhom i wiecznie niezadowolonym Kanadyjczykom - żeby zaczęli wynosić palety; on sam zszedł na ląd podpisać manifest dla władz portowych. Żar był nie do wytrzymania, a to drewniane miasteczko, nawet przy najlepszych chęciach, trudno było uznać za Londyn. Mimo wszystko wreszcie zetknął się z Przemianą Europy, która jak dotąd była dla niego jakimś odległym zdarzeniem, równie dziwacznym i nieprawdopodobnym jak bajka. Z wyjątkiem ofiar, w które nie sposób było wątpić. Po dziesięciu latach wracał do zupełnie innego kraju. Ukończył tu bez wyróżnień szkołę prywatną i odbył szkolenie w Korpusie Oficerskim w Woolwich: przeniósł się z jednych koszar do drugich, a deklinacje łacińskie porzucił dla manewrów artyleryjskich. W swej naiwności spodziewał się przygód jak z powieści młodzieżowych G. A. Henty'ego - pełnego godności bohaterstwa, buntowników z plemienia Ndebele, uciekających przed ostrzem

jego miecza. Tymczasem wylądował w zapuszczonych koszarach w Kairze, gdzie miał pilnować sfory znudzonych piechurów, i przebywał tam aż do nocy, gdy niebo rozświetlił jaskrawy ogień, a trzęsąca się ziemia zachwiała w posadach angielskim protektoratem w Egipcie. Było to życie raczej pozbawione celu, choć znajdował pocieszenie w przyjaźni i alkoholu oraz, mniej konkretnie, w Bogu i Ojczyźnie. Jednak w roku 1912 stało się jasne, że Bóg jest liczbą, a jeśli w ogóle istnieje, to z pewnością gardzi Anglikami. Ocalałe siły zbrojne skupiły się na ochronie brytyjskich posiadłości w Indiach i Afryce Południowej. Upadła Rodezja Południowa, Salisbury płonęło jak jesienne ognisko, Egipt i Sudan opanowali muzułmańscy rebelianci. Watsona wyciągnięto z gruzów Kairu i umieszczono w potwornie zatłoczonym transporcie wojskowym do Kanady. Spędził wiele miesięcy w koszarach przejściowych w lesistym regionie Kolumbii Brytyjskiej, aż wreszcie przeniesiono go do zagubionego w prerii miasteczka, gdzie emigracyjny rząd Kitchenera zbudował małą fabrykę broni. Przed rokiem 1912 jako oficer nie wyróżniał się niczym szczególnym. Czy zmienił się on, czy też armia? Doskonale pełnił funkcję kogoś w rodzaju brygadzisty; żył jak mnich, a surowe zimy i suche, denerwujące lata znosił z zadziwiającą cierpliwością. Świadomość, że niewiele brakowało, by mahdyści skrócili go o głowę, skłoniła go do zachowania pewnej pokory. W końcu skierowano go do Ottawy, gdzie nabierała tempa odbudowa i potrzebowano inżynierów wojskowych. Nazywano to „odbudową", lecz także Szaleństwem Kitchenera: założenie nowego Londynu na brzegach rzeki, którą tylko w przybliżeniu można było uznać za Tamizę. Budowanie Jerozolimy w zielonej i odrażającej krainie. Krytycy nazywali to pustym gestem, ale nawet ten gest nie byłby możliwy bez okaleczonej, a mimo to wciąż potężnej Królewskiej Marynarki Wojennej. Stany Zjednoczone wysunęły śmiałą tezę, że Europa winna być „wolna, otwarta na osadników i bez granic" - tak zwaną Doktrynę Wilsona, która w praktyce równała się hegemonii Ameryki, powstaniu amerykańskiego Nowego Świata. Kadłubowe rządy Francji i Niemiec, nękane wewnętrznymi konfliktami w kwestii własnej legitymizacji i osłabione brakiem europejskich zasobów naturalnych, ustąpiły po wymianie kilku salw artyleryjskich. Kitchenerowi udało się wynegocjować dla Wysp Brytyjskich wyjątkowy status, co wywołało kolejną falę protestów. Ale wygnańcy ze Starej Europy, pozbawieni bazy przemysłowej, nie byli w stanie stawić czoła połączonym siłom Królewskiej Marynarki Wojennej i Białej Floty. Czyli sytuacja patowa. Jednak, zdaniem Watsona, niezbyt stabilna. Przykład: dowodzony przez niego cywilny frachtowiec i wojskowy ładunek. Miał za zadanie dopilnować tajnego transportu broni z Halifaksu do Londynu. Przypuszczał, że broń trzymano potem w magazynach, lecz nie był to pierwszy i pewnie nie ostatni taki ładunek przewożony na rozkaz Kitchenera. Nie potrafił powiedzieć, po co Nowemu Światu tyle karabinów, karabinów maszynowych Maxim i moździerzy... chyba że pokój nie był aż tak pewny, jak to wyglądało. Rejs przebiegł bez zakłóceń. Morze było spokojne, a niebo tak przejrzyste, jakby wykuto je z błękitnego metalu.

Mając aż nadto czasu, Watson rozmyślał nad swoim życiem. W porównaniu z innymi z tragedii 1912 roku wyszedł bez większych szkód. Jego rodzice zmarli jeszcze przed Przemianą, nie miał też rodzeństwa, żony ani dzieci, po których mógłby nosić żałobę. Utracił tylko pewien styl życia. Bagaż coraz bledszych wspomnień. Przeszłość odeszła w niepamięć, a lata, pozbawione kompasu i balastu, mijały strasznie szybko. Może to i dobrze, że w końcu przyniosło go do Anglii: do tej nowej, trawionej gorączką pseudo-Anglii. Do tego rozgrzanego, prozaicznego zarządu portowego w ceglanym budynku poszarzałym od pyłu. Podał nazwisko, zaprowadzono go na zaplecze i przedstawiono zwalistemu południowoafrykańskiemu kupcowi, który z własnej woli chciał trzymać broń w swoich magazynach, dopóki Arsenał nie będzie gotów na jej przyjęcie. Nazywał się Pierce. Jered Pierce. Watson wyciągnął rękę. — Miło mi, panie Pierce. Afrykańczyk skrył dłoń Watsona w swej niedźwiedziej łapie. - Mi również, proszę pana, bez dwóch zdań. Caroline bała się Londynu, ale jeszcze bardziej nudziła się w ciasnym gniazdku i sklepiku wuja. Od czasu do czasu wyręczała w pracy ciotkę Alice i nie miała nic przeciwko temu, ale musiała się też zajmować Lily. Nie chciała, żeby córka bawiła się sama na ulicy, gdzie zalegał gęsty kurz, a rynsztok lepiej było obchodzić z daleka; za to, w domu nie można było za nią nadążyć, gdy goniła kota lub urządzała herbatki z porcelanowymi figurkami Alice. Zatem gdy tamta zaproponowała, że zajmie się dzieckiem, jeśli Caroline zaniesie Jeredowi obiad do doków, żona Guilforda była wdzięczna za tę chwilę przerwy. Czuła się tak, jakby ktoś nagle uwolnił ją z kajdan. Rozkosznie samotna. Przyrzekła sobie w duchu, że tego popołudnia nie będzie rozmyślać o Guilfordzie i skupi uwagę na czym innym. Biegiem minęła ją gromadka usmolonych dzieci pomyśleć tylko, że najmłodsze z nich mogły już przyjść na świat w tym koszmarnym miejscu! Jeden z chłopców ciągnął na sznurku leśnego skoczka; zwierzę szaleńczo zginało sześć bladozielonych nóg i wytrzeszczało przerażone oczy. Może ten strach jest dobry. Może dobre jest to, że w tym na poły nieludzkim świecie przerażenie działało po obu stronach. Takimi myślami nigdy nie podzieliłaby się z Guilfordem. Ale Guilford zniknął. No, powiedz to sobie wreszcie, myślała. Przed jesienią mógłby wrócić tylko w wyniku jakiejś katastrofy, a może i nawet wtedy nie. Pewnie zanurzył się już w otchłani Darwinii, krainy jeszcze okropniejszej niż ponure cienie Londynu. Nie pytała już o powody. Wyjaśniał jej to cierpliwie dziesiątki razy, lecz te tłumaczenia miały tylko pozorny sens. Wiedziała, że kierują nim inne pobudki, niewypowiedziane, potężne jak przypływy i odpływy oceanu. Puszcza wezwała go i pobiegł na jej wołanie, nie zważając na dzikie zwierzęta, wzburzone rzeki, gorączkę i bandytów. Uciekł z domu jak nieszczęśliwy chłopczyk. I zostawił ją tutaj. Nienawidziła tej Anglii, nawet nie chciała jej tak nazywać. Nie cierpiała jej odgłosów — zarówno ludzkiej aktywności, jak i dźwięków przyrody (jeszcze gorszych!) - które wlewały się nocą przez okno; miały

jakieś zupełnie niepojęte źródła: były niczym bzyczenie owadów, skamlanie małego, zranionego psiaka. Nie znosiła tego smrodu, trujących lasów i nawiedzonych rzek. Londyn był więzieniem, którego pilnowały potwory. Skręciła na drogę biegnącą wzdłuż rzeki. Z rowów i kanałów spływały do Tamizy różne odpadki; nad wodą krążyły hałaśliwe mewy. Caroline patrzyła z góry na ruch rzeczny. Gdzieś daleko z rudej wody wychynął wąż mułowy, jego wysadzana kamykami szyja zgięła się w kształt znaku zapytania. Obserwowała dźwigi rozładowujące jakiś żaglowiec - koszty węgla spowodowały odrodzenie epoki żaglowców, mimo że te akurat żagle były zwinięte pośród gęstwiny skomplikowanych masztów. Mężczyźni z gołymi głowami lub w turbanach taszczyli ogromne skrzynie na wózki i furmanki; promienie słońca wydobywały z cienia wozy konne, które stały przy rampach. Znalazła się w cieniu budowli zarządu portu, gdzie było nieco duszniej, ale za to chłodniej. Jered wyszedł jej na spotkanie i wziął obiad. Podziękował jej z roztargnieniem, po czym dodał: - Powiedz Alice, że wrócę na kolację. I żeby przygotowała jeszcze jedno nakrycie. Za nim stał wysoki mężczyzna w czystym, lecz nieco wytartym mundurze; wpatrywał się w nią przyjaźnie. Jered zauważył w końcu to uporczywe spojrzenie. - Poruczniku Watson, to Caroline Law, moja siostrzenica. Porucznik skinął jej poważnie głową. - Panno Law. - Pani — poprawiła go. - Pani Law. - Porucznik Watson zamieszka na jakiś czas w pokoju na tyłach sklepu. Czyżby? - pomyślała Caroline i uważniej przyjrzała się wojskowemu. - Koszary miejskie są przepełnione - wyjaśnił Jered. Od czasu do czasu przyjmujemy lokatorów. Za króla, ojczyznę i tym podobne. To nie mój król, pomyślała, i nie moja ojczyzna. ROZDZIAŁ SIÓDMY - Wie pan co - rzekł profesor Randall - chyba wolałem staroświeckiego Boga, który raczej unikał cudów. - W Piśmie Świętym są cuda - przypomniał mu Vale. Profesor, gdy pił - a robił to niemal bez przerwy miał skłonność do niezdrowo ponurej teologii. Tego dnia siedział w gabinecie Vale'a i przedstawiał swoje idee. Rozpinała mu się kamizelka, czoło zraszał pot. - I nie powinny się już potem powtarzać - odparł, popijając drogiego burbona. Vale kupił go specjalnie dla Randalla. - Niech Bóg karze mieszkańców Sodomy. Bo zsyłanie kary na ludność Belgii jest cokolwiek śmieszne. - Proszę uważać, doktorze Randall, bo może pokarać pana. - Z całą pewnością już dawno skorzystałby z tego przywileju, gdyby tylko miał na to ochotę. Czy popełniłem bluźnierstwo, panie Vale? To pozwolę sobie na jeszcze jedno. Wątpię, by zagłada Europy była aktem interwencji Boga, niezależnie od tego, co wmawiają nam księża. - To nie jest popularna opinia. Randall obrzucił wzrokiem zasłonięte okna i rzędy książek.

- Czy znajduję się w miejscu publicznym? - Nie. - Wygląda mi to na katastrofę naturalną. To znaczy Cud. Rzecz jasna jest to katastrofa nieznanego rodzaju, ale gdyby człowiek nigdy nie widział ani nie słyszał na przykład o tornadzie, to czy nie wziąłby go za cud? - Każdą katastrofę naturalną nazywa się bożym aktem. - Podczas gdy tornado jest po prostu zjawiskiem atmosferycznym, takim sarnim jak, nie przymierzając, wiosenny deszczyk. - W stu procentach. Ale pan jest sceptykiem. - Jak wszyscy. Czy Bóg pochylił się i zostawił na Ziemi odcisk kciuka, panie Vale? Williamowi Jenningsowi Bryanowi bardzo zależało na odpowiedzi na to pytanie, ale mi jest wszystko jedno. - Czyżby? - Nie w tym sensie. Mnóstwo ludzi zrobiło karierę polityczną dzięki pobożności i ksenofobii, ale tak dłużej być nie może. Do podtrzymania poczucia kryzysu nie wystarczą ani cudzoziemcy, ani cuda. Chodzi tylko o to, ile my w tym czasie wycierpimy. Czeka nas nietolerancja polityczna, skąpstwo fiskalne, nawet wojna. Vale otworzył nieco szerzej oczy, co było jedyną oznaką opanowującego go podniecenia. Bogowie nadstawili uszu. - Wojna? Randall mógł coś o tym wiedzieć. Był kustoszem w Smithsonian Institution, ale zajmował się zbieraniem funduszy. Prowadził rozmowy z komisjami Kongresu i miał znajomości na Kapitolu. Czy to dlatego zainteresował się nim bóg Vale'a? Ironia służenia jakiemuś bogu polega między innymi na tym, że niekoniecznie rozumie się środki i cele. Wiedział tylko tyle, że toczy się tu jakaś gra, w porównaniu z którą jego ambicje są banalne. W myśl jakiegoś odwiecznego planu miał pozyskać zaufanie tego otyłego cynika, i tak się stanie. Otrzymam za to nagrodę, pomyślał Vale. Jego bóg obiecał mu ją. Może nawet życie wieczne. A na ziemi przyzwoity majątek. - Wojna - podjął Randall - a przynajmniej jakieś kroki militarne, by przywołać do porządku Brytyjczyków. Ekspedycja Fincha... słyszał pan o tym? - Naturalnie. - Jeśli zostanie zaatakowana przez Partyzantów, Kongres podniesie wrzawę i obwini o to Anglików. Zabrzęczą szpady. Zginą młodzi ludzie. - Randall pochylił się ku Vale'owi, który widział mięsiste fałdy skóry na jego szyi. - To chyba nieprawda? Że umie pan rozmawiać ze zmarłymi? Jakby otwierały się drzwi. Vale tylko się uśmiechnął. - A jak pan myśli? - Co myślę? Że mam przed sobą oszusta, który pachnie mydłem i potrafi oczarować wdowę. Bez urazy. - To po co pan pyta? - Bo... bo teraz wszystko się zmienia. Wie pan, o co mi chodzi? - Chyba nie bardzo. - Nie wierzę w cuda, ale... - Ale? - Zaszło tyle zmian. W polityce, pieniądzu, modzie, no i oczywiście na mapie... ale to jeszcze nie wszystko. Widzę pewnych ludzi i ich oczy, ich twarze. Widzę w nich

coś nowego. Jakby nieśli tajemnicę, którą ukrywają nawet przed sobą. I to mnie martwi. Nie rozumiem tego. Jak więc pan widzi, panie Vale, zaczynam jako sceptyk, a kończę jako mistyk. Może to wina burbona. Ale zapytam raz jeszcze. Rozmawia pan ze zmarłymi? - Tak. - Poważnie? - Poważnie. - I co panu mówią? O czym mówią zmarli, panie Vale? - O życiu. O losach świata. - Ze szczegółami? - Często. - Szermuje pan ogólnikami. Widzi pan, moja żona nie żyje. Zmarła w ubiegłym roku. Na zapalenie płuc. - Wiem. - Czy mogę z nią porozmawiać? - Odstawił szklaneczkę na biurko. - Czy to naprawdę możliwe, panie Vale? - Być może. Zobaczymy. ROZDZIAŁ ÓSMY Parowiec Marynarki Wojennej czekał w Jeffersonville na członków ekspedycji Fincha, by powieźć ich, jak daleko się da, w górę Renu, lecz wypłynięcie opóźniło się, gdyż pilot i spora część załogi zapadła na gorączkę kontynentalną. Guilford niewiele wiedział o tej chorobie. - Gorączka błotna — wyjaśnił Sullivan. — Wyczerpująca, ale rzadko kiedy śmiertelna. Zwłoka nie będzie zbyt duża. Po kilku upalnych dniach okręt był gotów do drogi. Guilford ustawił swoje aparaty na unoszącym się na wodzie drewnianym molo: zarówno masywny aparat na suche płyty, jak i na klisze w rolkach. Od momentu Cudu fotografia nie poczyniła zbyt wielkich postępów: długie strajki robotnicze w 1915 sprawiły, że na większą część tego roku zamknięto zakłady Eastman Kodak, a Hawk-Eye Works w Rochester doszczętnie spłonęły. Mimo to oba urządzenia były stosunkowo zgrabne i nowoczesne. Guilford własnoręcznie zabarwił kilka płyt z ekspedycji do Montany i nosił się z takim samym zamiarem teraz, w związku z czym prowadził skrupulatne zapiski: Czternastu członków ekspedycji, molo w Jeffersonville w Europie. W pierwszym rz. stoją: Preston Finch, Charles Curtis Hemphill, Auery Keck, Tom Gilluany, Kenneth Donner, Paul Robertson, Emil Swensen; klęczą w pierwszym rz.: Tom Compton, Chnstopher Tuckman, Ed Betts, Wilson W. Farr, Marion („Diggs") Digby, Raymond Burkę, John W. Sullivan. Tło: okręt Mar. Woj. Weston, kadłub stalowoszary; zatoka w J-ville, turkusowe wody pod głębokobłękitnym niebem; nadreńskie mokradła z lekkim północnym wiatrem, złote, zielone, cienie obłoków, 8 rano. Odpływamy. Zatem rozpoczęła się podróż (Guilfordowi zdawało się, że zaczyna się nieustannie, raz po raz) pod surowym błękitnym niebem; na trzęsawiskach szuwary kołysały się jak łany pszenicy. Law ułożył swój sprzęt w przydzielonej mu mikroskopijnej, pozbawionej bulaja klitce i wyszedł na pokład sprawdzić, czy nie zmienił się krajobraz. Przed nocą tereny podmokłe ustąpiły miejsca bardziej suchym i piaszczystym brzegom, trawy - gęstym zaroślom pagodowym i łodygom przypominającym piszczałki organów, z których wiatr dobywał melodie niczym z harf. Po widowiskowym zachodzie słońca ziemię spowiła przepastna,

nieprzenikniona ciemność. Zbyt duży, myślał Guilford, zbyt pusty i zbyt wyraźny dowód na obojętność boskiej maszynerii. Spał niespokojnie na hamaku, zrywając się gorączkowo. Z trudem trzymał się na nogach - deski pokładu tańczyły walca - a smród docierający z kambuza zniechęcił go do śniadania. W południe wezwano lekarza wyprawy, Wilsona Farra, który stwierdził atak gorączki kontynentalnej . - Umrę? — zapytał Guilford. - Być może zastuka pan do tych drzwi — odparł Farr, mrużąc oczy za małymi szkłami — ale wątpię, żeby pana wpuścili. Sullivan zajrzał do niego wieczorem, gdy gorączka stale rosła, a ręce i nogi Guilforda pokryła różowa wysypka. Ciężko przychodziło mu skupić wzrok na Sullivanie i rozmowa dryfowała jak statek bez sternika: starszy mężczyzna usiłował zająć go teoriami na temat darwińskiego życia i budową ciała pospolitych tu bezkręgowców. Wreszcie stwierdził: - Na pewno jest pan zmęczony. Lecz na odchodnym pozostawię pana z jedną myślą, panie Law. Jakim sposobem, pana zdaniem, zarazek choroby występującej jedynie w Darwinii może żyć i mnożyć się w organizmach takich zwykłych śmiertelników jak my? Czy to nie coś więcej niż zbieg okoliczności? - Trudno powiedzieć - wymamrotał Guilford i odwrócił się twarzą do ściany. W najgorszym momencie choroby śniło mu się, że jest żołnierzem, który chodzi skrajem jakiegoś dusznego, zakurzonego pola bitwy: samotnym strażnikiem pośród trupów, czekającym na niewidzialnego wroga; od czasu do czasu przyklękał i popijał letnią wodę z kałuż, z których spoglądało na niego jego odbicie - niezmiernie stare i znużone jakimiś tajemnicami. Sen utonął w powodzi pustki przerywanej błyskawicami napadów mdłości, ale już w poniedziałek było mu lepiej, a gorączka ustępowała, mógł więc przyjmować stały pokarm i denerwował się przymusem leżenia pod pokładem, podczas gdy Weston płynął coraz dalej w głąb lądu. Farr przyniósł mu nowe wydanie Geognozy dyluwialnej Noego autorstwa Fincha, dzięki czemu Guilford mógł się zatopić w rozważaniach na temat kilku epok historii ziemi, Wielkiego Potopu, który odcisnął swój ślad na skorupie ziemskiej, na przykład w postaci Wielkiego Kanionu - chyba że, jak stwierdzał Finch, te formacje były „efektami wcześniejszej działalności ich Stwórcy, które wyglądają na bardzo stare". Stworzenie zmienione przez ogólnoświatowy potop, który złożył na różnych wysokościach skamieniałości zwierzęce lub pogrzebał je pod mułem i iłem, tak jak musiał zostać pogrzebany Eden. Guilford zetknął się już z podobnymi teoriami, ale Finch popierał swoją ogromną liczbą argumentów: setką typów klasyfikacyjnych dryfów i dyluwiów; kołami geologicznymi, w których w czystych, odrębnych kategoriach opisano wymarłe już zwierzęta. Ale to jedno wyrażenie: „które wyglądają na bardzo stare", niepokoiło Lawa, sprawiało, że cała wiedza stawała się prowizoryczna. Świat był teatralną dekoracją - możliwe, że zmontowaną wczoraj, wyposażoną w góry, kości mastodontów i ludzką pamięć - która pozwalała Stwórcy oszu-

kiwać swoje stworzenia i zamazywać granicę między działaniem czasu i Cudu. Zdaniem Guilforda, wszystko stawało się niepotrzebnie skomplikowane... chociaż kto powiedział, jeśli już o to chodzi, że świat ma być prosty? Jeszcze większym wstrząsem byłaby wieść, że komuś udało się wyrazić wszechświat, wszystkie gwiazdy i planety w jednym równaniu (co podobno usiłował zrobić europejski matematyk Einstein). Finch powiedziałby, że Bóg dał ludziom Biblię właśnie po to, by wytłumaczyć im niepojęty świat. I Guilford musiał przyznać, że podziwiał ciężar gatunkowy i poezję, zawiłą logikę pracy Fincha. Nie miał dostatecznego wykształcenia geologicznego, żeby się z nim spierać... choć z lektury wyniósł wrażenie, że to niebosiężna katedra oparta na kilku skrzypiących palikach. Nie dawało mu też spokoju pytanie Sullivana. Jak mógł złapać kontynentalnego wirusa, jeśli Europa była naprawdę odrębnym tworem? Idąc dalej tym tropem, jak ludzie trawili darwińskie rośliny i zwierzęta? Niektóre — właściwie zbyt liczne — były trujące, lecz inne pożywne, a nawet smaczne. Czy nie kryło się za tym jakieś podobieństwo, jakieś — choćby odległe — wspólne korzenie? Cóż, przynajmniej ten sam Stwórca. Sullivan sugerował istnienie wspólnych przodków. Na pierwszy rzut oka wydawało się to niemożliwe: Darwinia istniała niecałe dziesięć lat... albo o wiele dłużej, tyle że w postaci niepoznawalnej dla mieszkańców ziemi. Tak wyglądał paradoks Nowej Europy. Szuka się cudów, a znajduje historię; szuka się historii, a natyka na mur Cudu. Przez półtora dnia ekspedycję trapiły deszcze, niziny lśniły w delikatnej srebrnej mgiełce. Ren wił się pośród dzikich lasów, darwińskich lasów o zadziwiająco głębokiej, charakterystycznej dla mchów zieleni; wreszcie wpłynęli na łagodniejszą równinę zarzuconą szerokimi liśćmi rośliny, którą Tom Compton nazywał naparstnikiem. Naparstnik zaczynał rozkwitać drobnymi złotymi kwiatkami, które pokrywały łąki jesiennym jakby blaskiem. Jak na Darwinię był to zachęcający widok, lecz miejscowi twierdzili, że wchodząc w naparstniki bez butów z cholewami po kolana, ryzykuje się ostrą pokrzywkę, wywoływaną przez żrący żółty sok tych roślin. Za dnia nad polami unosiły się roje muszek pokrzywowych, które - mimo groźnych pozorów - nie kąsały ludzi i potrafiły nawet usiąść na koniuszku palca, gdzie ich przezroczyste zgrabne ciała przypominały choinkowe ozdóbki. Weston zakotwiczył na rzece. Guilford, choć słaby jeszcze, popłynął z Sullivanem na brzeg, żeby zebrać próbki naparstnika i kilkunastu innych gatunków roślin łąkowych. Botanik wkładał je między płyty swej prasy, a gdy uschły, umieszczał w pudełku wyściełanym ceratą. Sullivan zwrócił jego uwagę na jaskrawopomarańczowy kwiat, gęsto porastający piaszczyste brzegi. - Można dostrzec pewne podobieństwa do angielskiego maku. Ale te kwiatki, są okazami męskimi, panie Law. Owady roznoszą pyłki, dosłownie pożerając pręciki. Kwiaty żeńskie — o, tu mamy jeden, widzi pan? — w ogóle nie przypominają kwiatów w typowym tego słowa znaczeniu. Raczej zanurzoną w miodzie nitkę. To ogromny słupek z rzęskami, które przenoszą pyłek męski do komory żeńskiej. Często wraz z pyłkiem wpadają tam owady. W Dar-

winii jest to zjawisko pospolite, mimo że gdzie indziej się go nie spotyka. Zewnętrzne podobieństwo jest jednak tylko zbiegiem okoliczności. Jak gdyby ten sam proces ewolucji przebiegał różnymi drogami: tak samo rzecz ma się z tą rzeką, która ogólnie rzecz biorąc, płynie tak jak Ren, ale gdy przyjrzeć się bliżej, różni się od niego. Zbiera wody z mniej więcej tych samych wyżyn i wpływa do mniej więcej tego samego oceanu, lecz jej zakola i meandry są zupełnie nieprzewidywalne. Oraz wiry i wodospady, dodał w myślach Guilford, choć jak dotąd jej nurt był raczej spokojny. Czy rzeka ewolucji stawia podobne przeszkody? Sullivan, Giłlvany, Finch i Robinson rządzili za dnia Digby, kucharz wyprawy, nazywał ich „ziółkami i mrówkami, głazami i gnatami". Noc należała do Kecka, Tuckmana i Burke'a, geodetów i nawigatorów, z ich sekstansami, gwiazdami i rozłożonymi w świetle lamp mapami. Guilford z przyjemnością wypytywał Kecka, gdzie dokładnie się znajdują, gdyż nieodmiennie słyszał osobliwe i cudaczne odpowiedzi: „Wpływamy do Zatoki Kolońskiej, panie Law, i wkrótce ujrzelibyśmy Diisseldorf, gdyby świat nie stanął tymczasem na głowie". Weston zakotwiczył w szerokim, powolnym zakolu rzeki, które T. Compton nazywa Jeziorem Katedralnym. Ren płynie łagodnym rowem tektonicznym, na wschód leży górzysty Bergisches Land, gdzieś przed nami przełom Renu. Teren obficie zalesiony: drzewa meczetowe (wyższe od angielskich), olbrzymia sosna szałwiowa koloru khaki, skomplikowane poszycie. Ogień może się okazać groźny podczas suszy. W tamtej Europie było tu zagłębie węgla brunatnego; Compton mówi, że widziano tu już dzikich górników, że działają już sztolnie i kopalnie odkrywkowe (z rzadka), my zaś widzieliśmy kilka prymitywnych dróg i niewielki ruch na rzece. Finch twierdzi, że wykrył ślady obecności koksu i że kiedyś tereny te staną się ośrodkiem produkcji żelaza i stali. Da Bóg, dzięki surówce z oolitycznych skarp brzegów Mozeli, zwłaszcza jeśli USA uchroni kontynent od „przegradzania granicami". Sulliuan mówi, że węgiel potwierdza starożytność Darwinii, która tworzyłaby stratygraficzną sekwencję będącą efektem wyniesienia Reńskich Gór Łupkowych w trzeciorzędzie. Pytanie tylko, czy geologia Darwinii rządzi się tymi samymi prawami co geologia starej Europy, a różnice wynikają jedynie z odmienności klimatu i zakrętów rzeki, czy też geologia ta jest podobna tylko w zarysach, a różni się w subtelniej szych detalach - co może mieć wpływ na nasze badania Alp: niespodziewany wąwóz na przełęczy Montgenevre lub przełęczy Brenner byłby jak kubeł zimnej wody i trzeba byłoby wracać do J-ville. Pogoda ładna, błękitne niebo, prąd rzeki nieco silniejszy. Dobrze zaopatrzony kambuz i całe dni spędzone przy aparacie lub prasie do roślin, żwirowe plaże bez niebezpiecznych owadów i zwierząt, noce rozgwieżdżone jak w Montanie — Guilford wiedział, że taki spokojny, niemal turystyczny rejs nie może potrwać zbyt długo. Weston przemierzał rów tektoniczny Renu, ściany przełomu stawały się coraz bardziej strome, uskoki coraz gwałtowniejsze, tak ze Guilford bez trudu wyobrażał sobie dawną Europę,

nie istniejące już zamki („Eberbach - wymieniał Keck Marksburg, Sooneck, Kaiserpfalz..."), fale teutońskich wojowników z włóczniami i pióropuszami na hełmach. Nie była to jednak Stara Europa, co widzieli jak na dłoni: na płyciznach trzepotały płaszczki, z lasów pełnych sosny szałwiowej (ani sosna, ani szałwia — wysokie drzewo o spiralnych tarasach konarów) docierał cynamonowy odór i nocne odgłosy nie nazwanych jeszcze stworzeń. Zapuszczali się tu również ludzie - Guilford widział od czasu do czasu przepływającą tratwę, liny holownicze, chaty traperów, dym, sieci - ale dopiero od niedawna. Zresztą okalająca ich pustka niosła niejaką pociechę: okropna i cudowna anonimowość, stawianie kroków w miejscach, gdzie nie stanęła jeszcze ludzka stopa, ze świadomością, że ślady wkrótce zostaną zatarte. Ta kraina niczego nie wymagała i oddawała tylko siebie. Ale spokojne dni nie mogły trwać wiecznie. Przed nimi Rheinfelden. Możliwe, że Weston będzie musiał zawrócić A wtedy, myślał, przekonamy się naprawdę, co to znaczy przebywać całkiem samemu w tym świecie skał i lasów. Przed nami kaskada Rheinfelden albo wodospady Renu. Najdalszy punkt, do którego dotarł Tom Compton. Podobno niektórzy traperzy twierdzą, że dotarli lądem aż do Jeziora Bodeńskiego, ale traperzy mają skłonności do przechwałek. Wodospady nie robią wielkiego wrażenia w porównaniu na przykład z Niagarą, lecz zamykają rzekę dla żeglugi. Wisi gęsta mgła, blady obłok nad wilgotnymi skałami i zalesionymi wzgórzami. Zielona woda biegnie szybko, niebo zaciąga się deszczowymi chmurami, każdą szczelinę skalną okupuje podobna do mchu roślina o delikatnych białych kwiatach. Obejrzeliśmy kaskadę, zrobiliśmy zdjęcia, po czym wycofaliśmy się do punktu przeładunkowego. Tom Compton zna tu dostawcę futer, który może nam wynająć zwierzęta juczne. Postscriptum do Caroline i Lily: Bardzo za Wami tęsknię i czuję się tak, jakbym na tych stronach z Wami rozmawiał, chociaż jestem bardzo daleko - w głębi Zagubionego (lub Nowego) Kontynentu, gdzie zewsząd otaczają mnie osobliwości. Dostawca futer okazał się agresywnym Amerykaninem niemieckiego pochodzenia, który mówił o sobie „Erasmus"; w pewnym oddaleniu od rzeki zbudował zagrodę, gdzie trzymał na futra olbrzymie stado węży. Sullivan wyjaśnił, że węże futerkowe są najintensywniej wykorzystywanym zasobem naturalnym kontynentu, przynajmniej do tej pory. Te roślinożerne, stadne zwierzęta występują pospolicie na wyżynnych łąkach i prawdopodobnie na wschodnich stepach; Donnegan natknął się na nie u podnóży Pirenejów, co sugeruje, że żyją na znacznych obszarach. Zaintrygowany Guilford spędził większą część dnia w zagrodzie Erasmusa, nie zważając na przenikliwy smród, który był jedną z mniej atrakcyjnych cech węży futerkowych. Węże, pomyślał, wyglądały raczej jak pędraki - miały napuchnięte, blade „twarze" o krowich oczach, walcowate korpusy i sześć nóg skrytych pod plątaniną długiej sierści. Otrzymywane z nich towary zapełniłyby katalog sprzedaży Searsa-Roebucka: futra na ubrania, skóry do gar-

bowania, tłuszcz na łój i pozbawione smaku, lecz jadalne mięso. Futra były głównym towarem w Nadrenii, a Sullivan zapewniał, że pojawiły się nawet w kręgach mody Nowego Jorku. Guilford przypuszczał, że smród ginie po strzyżeniu, bo inaczej któż chciałby nosić takie futro nawet w nowojorską zimę. Co ważniejsze, węże futerkowe nadawały się na zwierzęta juczne, bez których badanie Alp byłoby znacznie trudniejsze. Preston Finch zaszedł już do chaty Erasmusa, by omówić zakup piętnastu czy dwudziestu sztuk. Ale hodowca musiał się okazać twardą sztuką, bo Diggs zdążył rozłożyć namiot kuchenny, a tamci dwaj wciąż się targowali - słychać było podniesione głosy. W końcu Finch wypadł z okrytej darnią chałupy, nie zwracając nawet uwagi na kolację. — Coś okropnego — wymamrotał. — Zwolennik Partyzantów. Beznadziejny przypadek. Pilot i załoga okrętu pozostali na pokładzie, przygotowując Westona do powrotu ze zbiorami fauny i flory, notatkami oraz listami do domu. Guilford siedział w towarzystwie Sullivana, Kecka i Toma Comptona na stromym zboczu nad rzeką, zajadając ze smakiem gulasz wołowy z puszki przyrządzony przez Digby'ego i obserwując chylące się ku zachodowi słońce. i- Sęk w tym — odezwał się Sullivan — że Preston Finch nie potrafi ustąpić ani o piędź. - Tak samo jak Erasmus - rzekł Compton. - Nie jest Partyzantem, tylko zwyczajnym osłem. Trzy lata handlował skórami w Jeffersonville, ale nikt nie mógł przez dłuższy czas znieść jego towarzystwa. Nie nadaje się na kompana. — Te zwierzaki są ciekawe — stwierdził Guilford. Były jak ropachy w powieści Burroughsa. Marsjańskie muły. - To może zrobi im pan zdjęcie - zaproponował Tom Compton, przewracając oczami. I Nazajutrz stało się jasne, że negocjacje utknęły w martwym punkcie. Finch nie chciał odezwać się do Erasmusa, mimo że uprosił pilota Westona, żeby zaczekał jeszcze jeden dzień. Sullivan, Gillvany i Robinson poszli zbierać okazy w okolice pastwisk hodowcy, najwyraźniej licząc, że jakimś cudem problem zostanie rozwiązany, nim wrócą do obozu. Guilford natomiast rozstawił aparat w zagrodzie. Erasmus wypadł ze swej przekrzywionej rudery niczym rozeźlony karzeł. Law nie poznał jeszcze hodowcy i teraz z wysiłkiem powstrzymywał się, żeby nie otrząsnąć się z obrzydzeniem. Erasmus - nieco ponad pięć stóp wzrostu, o twarzy skrytej za kędziorami patriarchalnej brody, ubrany w połatane ubranie robocze z drelichu i poncho z wężowej skóry — przystanął w bezpiecznej odległości, głośno dysząc i marszcząc brwi. Guilford skinął uprzejmie głową i dalej ustawiał trójnóg. Niech Starzec z Gór wykona pierwszy ruch. Zajęło to nieco czasu, lecz w końcu Erasmus przemówił: - Co ty właściwie wyrabiasz? - Fotografuję zwierzaki, jeśli to panu nie przeszkadza. - A nie można było najpierw spytać? Guilford nie odpowiedział. Hodowca jeszcze chwilę dyszał, po czym rzekł: - Czyli to jest aparat fotograficzny, co?

- Tak jest, aparat płytowy Kodaka. - Robisz zdjęcia płytowe? Jak w „National Geographic"? - Dokładnie takie same. - Znasz to pismo... „National Geographic"? - Pracowałem dla nich. - Tak? Kiedy? - W zeszłym roku. W kanionie Deep Creek. W Montanie. - To twoje zdjęcia? Z grudnia 1919? Guilford obrzucił hodowcę węży dłuższym spojrzeniem. - Jest pan członkiem towarzystwa, panie, hm, Erasmus? - Mów mi po prostu Erasmus. A ciebie jak zwą? - Guilford Law. - No więc, panie Law, nie należę do Towarzystwa National Geographic, ale to pismo czasami do mnie dociera. Biorę je na handel. Ciężko tu zdobyć jakieś lektury. Mam pańskie zdjęcia. - Zawahał się. - Czy fotografie mojego stada... zostaną wydrukowane? - Być może. Nie podejmuję takich decyzji. - Rozumiem. - Erasmus rozważał możliwości. Po chwili zaczerpnął haust ciężkiego powietrza z zagrody. - Może pan zajść do mnie do chałupy? Finch już sobie polazł, więc możemy spokojnie pogadać. Guilforda zdjął podziw na widok kolekcji hodowcy. Na drewnianych półkach piętrzyło się piętnaście numerów „National Geographic", pomoczonych i z zagiętymi rogami, niektóre związane jakimiś lianami; leżały obok obscenicznych pocztówek, tanich westernów i najnowszego numeru „Argosy", którego nie miał jeszcze w rękach. Pochwalił skromną bibliotekę i ani słowem nie wspominał o klepisku, smrodzie prymitywnie wyprawionych skór, duchocie, półmroku i rozchwianym stole noszącym ślady dawno skończonych posiłków. Na prośbę Erasmusa Guilford opowiedział co nieco o kanionie Deep Creek, rzece Gallatin, maleńkich skamielinach skorupiaków odkrytych przez Walcotta: rai z krzemionkowych łupków, niewiarygodnie starej, chyba że uwzględniło się przestrogi Fincha dotyczące wieku Ziemi. Co najdziwniejsze, dla hodowcy - urodzonego w Milwaukee zasiedziałego mieszkańca Darwinii żyjącego nieopodal nieznanego Rheinfelden - koryta strumieni w Montanie były czymś zupełnie egzotycznym. W końcu rozmowa zeszła na temat Prestona Fincha. - Bez urazy - zaczął Erasmus - ale to nadęta ropucha, ni mniej, ni więcej. Proszę sobie tylko wyobrazić, chce dwadzieścia węży po dziesięć dolarów od sztuki. - Cena nie jest godziwa? - Ależ jak najbardziej, ale nie o to chodzi. - Nie chce pan sprzedać dwudziestu sztuk? - Pewnie, że chcę. Dwadzieścia sztuk za taką cenę pozwoliłoby mi przeżyć całą zimę. - To o co chodzi, jeśli wolno wiedzieć? - O Fincha! Wchodzi mi do domu z zadartym nosem i mówi do mnie jak do dziecka. Finch! Nie sprzedałbym mu jabłka z dzikiej jabłonki za majątek, nawet gdybym umierał z głodu. Guilford szukał wyjścia z impasu. - Erasmusie - zaczął wreszcie - dzięki tym zwierzętom możemy o wiele więcej dokonać i znacznie dalej dotrzeć. Im większy sukces odniesie wyprawa, tym większe prawdopodobieństwo, że zobaczysz moje zdjęcia. Może na-

wet w „National Geographic". - Moje zwierzęta? - I zwierzęta, i siebie, jeśli zechcesz pozować. Hodowca pogładził brodę. - Cóż, może i bym zechciał. Ale to niczego nie zmienia. Finchowi nie sprzedam ani sztuki. - Rozumiem. A gdybym poprosił, żebyś sprzedał je mi? Erasmus zamrugał i powoli się uśmiechnął. - To może dobijemy targu. Ale to jeszcze nie wszystko, Guilfordzie Law. Zwierzęta poniosą łodzie za wodospady i zapewne dotrzecie aż do Jeziora Bodeńskiego, ale jeśli chcecie używać ich jeszcze w Alpach, ktoś będzie musiał przepędzić je od wodospadów do jeziora. - Potrafisz to zrobić? - Już się tym zajmowałem. Spędziłem tak wiele zim. Zresztą stamtąd pochodziło najwięcej moich stad. Jasna sprawa, że chętnie bym to zrobił dla ciebie... za odpowiednią cenę. - Nie jestem upoważniony do prowadzenia negocjacji - Gówno prawda. Przejdźmy do konkretów. Potem będziesz gadał ze skarbnikiem czy z kim tam uważasz. - Dobrze... ale jeszcze jedno. - Co? - Możesz się rozstać z „Argosy" z półki? - Co? Nie. Raczej nie. Chyba że masz coś na wymianę. No, pomyślał Guilford, może doktor Farr przeżyje stratę swojej Geognozy dyluwialnej Noego. Zagroda Erasmusa w pobliżu Rheinfelden. Jego wybieg, węże futerkowe. Erasmus ze stadem. Na płn. zach. burzowe chmury; Tom Compton zapowiada deszcz. Postscriptum. Dzięki naszym „marsjańskim mułom" będziemy w stanie przewieźć składane łodzie motorowe - sprytnie pomyślane lekkie konstrukcje z białego dębu i sosny z Michigan, sześciometrowe, wodoszczelne, o doczepianych silnikach - minąć kaskady i dotrzeć prawdopodobnie aż do Jeziora Bodeńskiego (które Erasmus nazywa Bodensee). Wszystko, co zebraliśmy i czego się do tej pory dowiedzieliśmy, wraca na Westonie do J-ville. Zdaje mi się, że Prestonowi Finchowi nie przypadły do gustu moje pertraktacje z Erasmusem - spogląda na mnie spod korkowego hełmu jak rozgniewany Jahwe - ale Tom Compton jest pod wrażeniem: ostatnimi czasy raczy się do mnie odzywać, a nie tylko toleruje moją obecność przez wzgląd na Sulliuana. Nawet chciał poczęstować mnie swoją aż nadto dobrze mi znaną zaślinioną fajką, ale uprzejmie odmówiłem, przez co cofnęliśmy się być może do pola numer 1 - wymachuje na mnie swoim wodoodpornym woreczkiem z liśćmi i niezbyt przyjemnie się śmieje. Wyruszamy rano, jeśli pozwoli pogoda. Dom jakby się jeszcze bardziej oddalił, kraina z dnia na dzień coraz dziwniejsza. ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY Caroline przystosowała się do dziwacznego trybu życia w domu wuja Jereda. Tak jak w Londynie, i w ogóle na całym niemal wówczas świecie, wyczuwało się tu jakąś tymczasowość. Wujek miał dziwny rytm pracy. Często sklepem zajmowała się Alice (z czasem coraz częściej sama Caroline). Zaczynała się uczyć, do czego służą śruby

i nity, kołowroty, gwoździe papowe i wapno. Pozostawała jeszcze zagadkowa postać Colina Watsona, który spał na łóżku polowym w sklepie i raz po raz wychodził i wracał niczym niespokojny duch. Czasami zasiadał do kolacji z Pierce'ami, nienagannie uprzejmy, lecz równie gadatliwy jak cegła. Był kościsty, nie objadał się i jak na żołnierza, myślała Caroline, za łatwo się rumienił. Rozmowa przy stole niezbyt się kleiła. Lily dość łatwo przyzwyczaiła się do nowego środowiska, trudniej było jej natomiast pogodzić się z brakiem ojca. Ciągle jeszcze pytała, gdzie jest tatuś. - Po drugiej stronie kanału La Manche - odpowiadała Caroline - gdzie nie stanęła dotąd ludzka stopa. - A jest bezpieczny? - Jak najbardziej. I bardzo odważny. Najczęściej pytała o ojca przed snem. Bajki czytał jej właśnie Guilford i Caroline czuła teraz niejasną i nieuzasadnioną zazdrość. Czytał córce z zaangażowaniem, jakiego nie potrafiła wykrzesać z siebie matka, która nie ufała ulubionym książkom Lily, niezdrowemu zainteresowaniu córki wróżkami i potworami. Mimo to podjęła się tego zadania i starała się, jak tylko mogła, wzbudzić w sobie entuzjazm. Lily potrzebowała dodającej otuchy opowieści, by w pełni się uspokoić, rozluźnić i zasnąć. Prostota obrzędu wzbudziła w Caroline zazdrość. Sama często borykała się z brzemieniem wątpliwości aż do rana. Letnie noce były ciepłe, a powietrze przesycone zapachem, który - mimo że dziwaczny - nie był zupełnie nieprzyjemny. Jered mówił, że pewne miejscowe rośliny kwitły tylko w ciemności. Caroline wyobrażała sobie tutejsze maki o ciężkich narkotycznych główkach. Na noc zostawiała otwarte okno, a kwiatowe wonie obmywały jej twarz. Z czasem spała coraz spokojniej. Ale pod koniec lipca dzięki bezsenności Lily dowiedziała się, że w domu Jereda zaszła jakaś zmiana. Lily z ciemnymi kręgami pod oczami. Dziubiąca jak oszołomiona śniadanie. Milcząca i ponura przy kolacji, omijająca z daleka wujka Caroline. Caroline nie mogła się jakoś zdobyć, by wypytać córkę - nie chciała, żeby coś się popsuło, nie mogła znieść myśli o kolejnym kryzysie. Zebrała się na odwagę w pewien letni wieczór, gdy po rozdziale „Dorotki" — jak nazywała te powtarzające się bajki Lily - dziewczynka ciągle nie mogła zasnąć. Mała naciągnęła koc na głowę. — Budzą mnie, kiedy się kłócą. — Kto się kłóci, Lily? — Ciocia Alice i wujek Jered. Caroline nie mogła w to uwierzyć. Na pewno Lily słyszy jakieś inne głosy, może z ulicy. Ale okienko w jej pokoiku było symboliczne, poza tym wychodziło nie na ruchliwą ulicę handlową, ale na zaułek na tyłach. Tak naprawdę był to alkierz przy korytarzu, który Jered zmienił w niewielką, lecz przytulną sypialnię dla siostrzenicy. Miejsca starczało akurat dla dziewczynki, jej misia, książki i matki, która jej przez chwilę czytała. Ale zaraz za ścianą znajdowała się sypialnia gospodarzy, a ściany nie były tu szczególnie grube. Czy Jered i Alice kłócili się późno w nocy, kiedy sądzili, że nikt ich nie słyszy? Sprawiali wrażenie dość szczęśliwych... może trochę zdystansowanych, poruszających się w innych

światach, jak to często bywa ze starymi małżeństwami, lecz zasadniczo pogodnych. Kłótnie były nowością, bo Lily poskarżyłaby się wcześniej albo zdradzałaby oznaki bezsenności. Musiały zacząć się po przybyciu Colina Watsona. Caroline kazała Lily nie zwracać na to uwagi. Ciocia i wujek nie byli na siebie naprawdę źli, tylko nie zgadzali się w pewnych sprawach. W gruncie rzeczy bardzo się kochają. Lily chyba przyjęła to do wiadomości, kiwnęła głową i zamknęła oczy. Przez następne kilka dni zachowywała się poprąwniej, choć wciąż wstydziła się wujka. Caroline nie myślała o całej sprawie aż do pewnej nocy, gdy zasnęła, czytając „Dorotkę", i obudziła się po północy na wąskim łóżku córki. Jered dopiero co wrócił. Obudził ją odgłos zamykanych drzwi. Był z nim porucznik Watson; wuj powiedział kilka niedosłyszalnych słów, po czym Watson oddalił się do swojej piwnicy. Ciężkie kroki Jereda rozległy się na korytarzu i Caroline, sama nie wiedząc dlaczego, ze strachu zamknęła drzwi pokoju Lily. Czuła się trochę niedorzecznie, siedząc po turecku w nocnej koszuli w ciasnym i ciemnym alkierzu. Wsłuchiwała się w spokojny rytm oddechów córki, cichych jak westchnienia. Jered przemierzył korytarz, ciągnąc za sobą odór tytoniu i piwa. Usłyszała, jak Alice wita go po cichu, głosem głębokim jak głos mężczyzny, a potem z głębin piersi i brzucha odezwał się Jered. Z początku rozróżniała pojedyncze słowa i zwroty. To jednak wystarczyło, żeby przeszył ją zimny dreszcz. - ...nie wiem, jak mogłeś się wplątać... (głos Alice) - ...spełniam swój zasrany obowiązek... (Jered) Wtedy obudziła się Lily, więc zaczęła gładzić jej złote włosy i uspokajać dziewczynkę. - ...wiesz, że może zginąć... - ...nic z tych rzeczy! - ...mąż Caroline! Ojciec Lily! - ...to nie ja rządzę na świecie... ja bym nigdy... ^ Ni stąd, ni zowąd zapadła cisza. Wyobraziła sobie, jak Jered i Alice dzielą się swym wielkim łożem, wyznaczając granice ramionami i biodrami, tak jak robiła to czasami po kłótni z Guilfordem. Oni coś wiedzą, pomyślała. Coś o Guilfordzie, o czym nie chcą mi powiedzieć. Coś złego. Przerażającego. Ale zmęczenie i osłupienie nie pozwoliły jej na sformułowanie jakichś sensownych wniosków. Odruchowo pocałowała Lily i wróciła do siebie, do otwartego okna, leniwie poruszających się zasłon i osobliwych aromatów angielskiej nocy. Myślała, że nie uśnie, ale zasnęła wbrew sobie; wolałaby nie śnić, ale śnili jej się Jered, Alice i młody porucznik o smutnych oczach. ROZDZIAŁ DZIESIĄTY Lato roku 1920 było chłodne, przynajmniej w Waszyngtonie, za co ludzie winili rosyjskie wulkany, ognistą linię zaburzeń geologicznych, która wyznaczała wschodnią granicę Cudu; od roku 1912 sporadycznie wybuchały, tak przynajmniej twierdzili uciekinierzy z Wladywostoku, którzy wymknęli się stamtąd jeszcze przed kłopotami z Japonią. Zrzucajcie winę na wulkany, myślał Elias Yale, plamy na słońcu, Boga, bogów, to wszystko jedno i to samo. Po

prostu cieszył się, że może się schronić przed nieznośnym deszczem, nawet w jeszcze bardziej nieznośnym holu głównym National Museum, akurat wtedy odnawianym - prace odkładano rok w rok od 1915, lecz Eugene Randall zdołał w końcu wydobyć niezbędne fundusze ze skarbu państwa. Okazał się urzędnikiem, który poważnie traktuje swoją pracę, czyli nudziarzem najgorszego rodzaju. I samotnym mężczyzną, co jeszcze pogarszało sprawę. Koniecznie chciał zaprowadzić Vale'a do muzeum i zależało mu na tym tak, jak matkom zależy na tym, by popisać się dziećmi: oczekiwał podziwu, którego brak uznałby za obrazę. Nie jestem twoim przyjacielem, myślał Vale. Nie poniżaj się. - Tak długo odkładano te prace - mówił Randall. Ale w końcu robimy postępy. Najgorsze, że nie wiadomo, gdzie umieścić eksponaty. To jak pakowanie o wiele za małego kufra. Szkielety wielorybów do holu południowego, pierwsze piętro, skrzydło zachodnie, co oznacza przeniesienie morskich bezkręgowców do holu północnego, a za tym idzie konieczność rozbudowania galerii obrazów, odnowienia holu głównego... Vale patrzył pustym wzrokiem na rusztowanie, na brezent okrywający marmurową posadzkę. Była niedziela. Robotnicy siedzieli w domach. Muzeum było ponure jak zakład pogrzebowy, gdzie wystawiano zwłoki Człowieka i Wszystkich Jego Czynów. Za ołowianymi szybami okien zaciągnęła się zasłona deszczu. - Nie jesteśmy zbyt bogaci - ciągnął Randall, prowadząc go po schodach. - Były czasy, gdy pieniędzy mieliśmy prawie pod dostatkiem: stare, dobre czasy, kiedy darowizna goniła darowiznę. Ze stałego budżetu zostały nędzne resztki, zdarza się kilka skromnych spadków, bezużyteczne obligacje towarzystw kolejowych, kapnie nieco odsetek. Pozostało nam już tylko liczyć na dotacje Kongresu, a od czasu Cudu Kongres jest ostrożny, chociaż płacą za remonty, za stalowe półki do biblioteki... - Ekspedycję Fincha - dorzucił Vale pod wpływem impulsu, pochodzącego być może od jego boga. - A tak, i mam nadzieję, że nic im nie grozi, zwłaszcza w obecnej sytuacji. W Radzie Regencyjnej zasiada sześciu kongresmanów, lecz wątpię, żebyśmy byli równie ważni jak kwestia brytyjska lub japońska. Chociaż może niesłusznie krytykuję pana Cabota Lodge'a. Przez ostatnie kilka tygodni bóg Vale'a zostawił go we względnym spokoju, co było miłe: miło było skupić się na sprawach przyziemnych, na swoich „słabostkach", jak nazywał picie i burdele. Wszystko wskazywało jednak na to, że uwaga boga na powrót zwróciła się ku niemu. Czuł jego obecność w brzuchu. Ale dlaczego tutaj? Dlaczego w tym budynku? Przy Eugenie Randalki? Równie dobrze mógłby zapytać: Dlaczego bóg? Dlaczego ja? Prawdziwe tajemnice. Naprzód przez labirynt, do dębowego gabinetu Randalla, który musiał wziąć stamtąd jakieś dokumenty; coś pomiędzy ostatnim salonem pani Sanders-Moss a wieczornym, absolutnie prywatnym seansem. Coś jak zabieg przerwania ciąży. - Wiem, że stosunki z Anglikami są napięte ze względu na sprawę dostarczania broni Partyzantom. Żywię gorącą nadzieję, że Finchowi nic się nie stanie, chociaż nie-

zbyt go lubię. Wiesz co, Eliasie, niektóre frakcje religijne chciałyby, żeby Ameryka trzymała się z dala od Nowej Europy, i śmiało piszą w tej sprawie do komisji budżetowej Kongresu... No, jest. — Szara koperta, którą wziął z biurka. - To wszystko. Teraz wycieczka w nieskończoność... nie, z tym nie ma żartów. - Nieśmiało dodał: Nie chciałem cię urazić, Eliasie, ale czuję się jak dureń. - Mogę pana zapewnić, doktorze Randall, że nie robi pan z siebie durnia. - Proszę wybaczyć, że nie dam się przekonać. Jeszcze nie teraz. Ja... -Urwał. -Jakoś zbladłeś, Eliasie. Coś ci jest? - Potrzebuję... - Czego? - Powietrza. - No więc... Eliasie? Vale wybiegł z pomieszczenia. Wybiegł, bo jego bóg powstawał i najwyraźniej szykowała się okropna scena, pełne nawiedzenie. Już je czuł, ściskało go w gardle, czuł gorycz w żołądku. Chciał wrócić do wyjścia - podczas gdy Randall wołał za nim bezradny - ale skręcił w złą stronę i znalazł się w mrocznej galerii, gdzie pod sufitem podwieszono na sznurach szkielet jakiejś ogromnej nieznanej ryby, jakiegoś darwińskiego monstrum dna morskiego. Opanuj się, pomyślał. Udało mu się znieruchomieć. Randall nie znosił operowych gestów. Lecz za wszelką cenę chciał zostać sam, przynajmniej na chwilę. Z czasem dezorientacja minie, bóg przejmie kontrolę nad jego kończynami, a Vale zmieni się w biernego, półświadomego obserwatora zamkniętego w skorupie własnego ciała. Męki ustaną i wkrótce odejdą w zapomnienie. Lecz teraz były zbyt bliskie, zbyt namacalne. Był jeszcze sobą - bezbronny i wystraszony - a jednocześnie już kimś innym, opanowany przez jakąś energiczną, niebezpieczną jaźń. Upadł na ziemię, błagając o niepamięć; lecz bóg był nierychliwy, wytrwały. W udręczonym mózgu pojawiło się nieuniknione pytanie: Dlaczego ja? Dlaczego wybrano mnie do spełnienia tego obowiązku, jakikolwiek on był? I ku zdumieniu Yale^ tym razem bóg udzielił pewnych odpowiedzi: prawd bez słów, które Vale ubrał w niedoskonały język. Bo umarłeś, odparł widmowy bóg. Aż przebiegły go ciarki. Ależ skąd, zaoponował. Bo utonąłeś w 1917 roku na Atlantyku, kiedy amerykański okręt wojenny został trafiony niemiecką torpedą. Bóg mówił głosem dziadka Vale'a, tubalnym tonem, którego starzec używał, rozprawiając o przepędzaniu bydła. Głos boga składał się ze wspomnień. Jego, Eliasa Vale'a. Ale słowa się nie zgadzały. To bzdura. Szaleństwo. Umarłeś w dniu, w którym cię objąłem, rzekł bóg. W pustym, zrujnowanym budynku z cegły nad rzeką Ohio. Jakim sposobem to wszystko mogło być prawdą? Magazyn nad rzeką i nagła śmierć na Atlantyku? - Umarłem? — wyszeptał. Zapytała dręcząca cisza, słychać było tylko nieśmiałe kroki Randalla w ciemności za galerią ze szkieletem. Czyli — ciągnął Vale — to jest życie pozagrobowe? Zamiast odpowiedzi pojawił się obraz: muzeum w płomieniach, a potem sczerniałe zgliszcza i śmierdzący zieloni bogowie niczym owadzi zdobywcy pośród rumowiska

i chłodnych popiołów. - Panie Vale? Eliasie? Spojrzał na Randalla i zdobył się na bolesny skurcz uśmiechu. - Przepraszam. Ja... - Jesteś chory? - Tak. Trochę. - Może powinniśmy odwołać, hm, dzisiejsze spotkanie? - Nie ma potrzeby. - Vale poczuł, że się podnosi. Stanął przed Randallem. - Ryzyko zawodowe. Muszę tylko zaczerpnąć świeżego powietrza. Nie mogłem trafić do drzwi. — Trzeba było powiedzieć. No dobrze, chodźmy. Wyszli na chłodne powietrze wczesnego wieczoru. Na mokrą, pustą ulicę. W Próżnię, pomyślał Vale. Gdzieś w głębi ducha poczuł chęć, żeby wrzasnąć. ROZDZIAŁ JEDENASTY Keck i Tuckman nie potrafili przewidzieć czyhających na nich niebezpieczeństw. Według ich pomiarów nowe Rheinfelden znajdowało się mniej więcej w tym samym położeniu co stara kaskada, lecz należało wziąć poprawkę na duże przybliżenie, a pieniące się bystrzyce, które znajdowały się niegdyś poza wodospadami, albo zniknęły, albo skryły się pod głębszym, powolniejszym Renem. Zdaniem Sullivana, były to kolejne dowody na poparcie tezy, że Darwinia rozwijała się jakby równolegle ze Starą Europą, w której upadek pojedynczego kamienia mógł zmienić bieg rzeki, przynajmniej do pewnego stopnia. Finch przypisywał to brakowi interwencji człowieka: „W starym Renie łowiono ryby, stawiano na nim śluzy, żeglowano nim, słowem, wykorzystywano go przez ponad tysiąc lat. Wszystko to sprawiło, że popłynął innym nurtem". Ta Europa była nietknięta niczym Eden. Guilford nie zabierał głosu. Obie opinie były w miarę do przyjęcia (lub odrzucenia). Wiedział tylko, że jest zmęczony: zmęczony rozdzielaniem zapasów między węże futerkowe Erasmusa; zmęczony żeglowaniem dużymi łodziami Stone-Galloway, których zachwalana „lekkość" okazała się względna; zmęczony pilnowaniem węży i ich ładunku, gdy omijali Rheinfelden lądem, idąc w nieustającym deszczu. W końcu dotarli do pokrytej ostrymi kamykami plaży, z której można było spuścić łodzie na wodę. Zapasy podzielono równo między wodoszczelne przegrody łodzi i juki węży. Erasmus miał zaprowadzić zwierzęta na letnie pastwiska na wschodnim krańcu Jeziora Bodeńskiego, gdzie umówił się z członkami wyprawy. Z wodowaniem łodzi trzeba było zaczekać do rana. Za dnia zdążyli jeszcze tylko rozbić namioty, opatrzyć świeże rany, otworzyć puszki z racjami żywnościowymi i obejrzeć pędzącą ku wodospadom wzburzoną rzekę, zieloną jak grzbiet żuka i rozległą jak Zatoka Bostońska. Guilford nie do końca ufał tym łodziom. Preston Finch zamówił je i nazwał: Przenikliwość, Orinoko, Camille (na cześć swej zmarłej żony) iArarat. Silniki były prototypami, małymi, lecz mocnymi, śruby przed skałami chroniły osłony, a silniki przed zalaniem szereg brezentowych płacht. Łodzie zdałyby egzamin, myślał Guilford, gdyby Ren płynął sobie leniwie aż do Jeziora Bodeńskiego. Ale na rwących wodach nie będą ani trochę przydatne. Ich stosunkowo niewielki ciężar przestawał być zaletą, gdy trzeba było transportować całe kanistry ben-

zyny, które przy przeprawach lądem stawały się nieznośnym brzemieniem i zajmowały cenne miejsce. Zamierzali jednak ukryć je nad Jeziorem Bodeńskim; przydadzą się w drodze powrotnej, pozbawione silników i benzyny, unoszone prądem rzeki. Przez pierwszy dzień spisywały się nieźle, mimo że jazgot motorów był ogłuszający, a smród spalin nieznośny. Guilford wolał bezpośredni kontakt z wodą niż podróż brzegiem: stać się częścią rzeki, przeć pod prąd, pozwalać kołysać się wirom — jak mała istota na wielkim lądzie. Przeszła ulewa, zaświeciło słońce, a ściany wąwozu, zwieńczone sękatymi drzewami pagodowymi, lśniły od lian podobnych do winorośli. Z pewnością wyprzedziliśmy Erasmusa z wężami, myślał Guilford. A tamten mógł być jedyną ludzką istotą w promieniu stu mil, jeśli nie liczyć kilku zbłąkanych Partyzantów. Staliśmy się własnością ziemi. Ziemi, wody, powietrza, myślał. Obóz w miejscu, gdzie bezimienny potok wpływa do Renu. Zbiornik stojącej wody. Keck łowi raje i błękitne miętusy. Miniaturowe sosny szałwiowe pośród skał, listowie niemal turkusowe, drzewa skarłowaciałe ze względu na szalejące wiatry i skaliste gleby. Postscriptum. Roi się od ryb, dzięki którym będziemy mieli smaczną kolację, choć skrobiący je Diggs ogłasza, że zginie śmiercią męczeńską. Resztki wyrzucone do rzeki, gonią za nimi muszki. (Kąsają, gdy się je rozdrażni; śpimy dzisiaj pod moskitierami. Raczej niewiele innych owadów, rzadko który jadowity, chociaż jakiś krab porwał Keckowi rybę - runął na nią z wilgotnego kamienia i pomknął do wody! „Szczypce jak u homara, cieszy się Keck. Nie zapomnijcie o policzeniu palców, panowie!") Nazajutrz musieli obejść lądem skaliste bystrze, co bez zwierząt jucznych okazało się przygnębiającym zadaniem. Łodzie wyniesiono na brzeg i zbadano drogę; na szczęście kamienisty brzeg był dość szeroki, nie brakowało też naniesionego przez nurt drewna - suchych, wydrążonych w środku kłód drzew żłobkowanych rzuconych na ściany wąwozu przez wiosenne powodzie - które posłużyło do przetaczania ładunku. Jednak przeprawa lądem wyczerpała wszystkich i zajęła cały dzień; o zachodzie słońca Guilford mógł zdobyć się tylko na to, by zawlec swe zmęczone kości pod moskitierę i zasnąć. Rankiem wraz z Sullivanem, Gillvanym i Tomem Comptonem zajął się załadunkiem i wodowaniem Przenikliwości; gdy wypłynęli na środek rzeki, łódź prowadząca, Ararat Fincha, znajdowała się już za zakrętem. Rzeka była w tym miejscu rwąca i płytka, więc Guilford usiadł na dziobie i pilnował, żeby nie wpadli na skały, gotów w razie czego odbić się wiosłem i ominąć przeszkodę. Parli stopniowo pod prąd, gdy silnik zakaszlał i zgasł. Niespodziewana cisza zaskoczyła Guilforda. Słyszał warkot Camille sto jardów przed nimi, pluskanie wody i ciche przekleństwa Sullivana, który zdjął płócienną osłonę i otworzył przegrodę motoru. Bez silnika Przenikliwość gwałtownie zwolniła, jej rozpęd hamował prąd rzeki. Wąwóz nagle znieruchomiał. Przesuwała się tylko woda. Nikt się nie odzywał. Wreszcie ciszę przerwał Tom Compton. - Panie Gillvany, proszę wyciągnąć pozostałe wiosła.

Musimy obrócić łódź i dopłynąć do brzegu. - To tylko odrobina wody w przegrodzie - oświadczył Sullivan. - Chyba zdołam uruchomić silnik. Lecz Tom Gillvany, któremu nie w smak była ta podróż rzeką, skinął niechętnie głową i odczepił wiosła. Guilford obrócił łódź. Pomachał w stronę Camille, sygnalizując, że mają kłopoty; Keck pomachał i zaczął zawracać. Ale Camille znacznie się już oddaliła. Brzeg też zaczął się odsuwać, uciekać. Ren przejął ster Przenikliwości. Przed oczami przemknęła im kamienista plaża, z której odbili. - O Jezu - jęknął Gillvany, gorączkowo wiosłując. Pobladły Sullivan dał spokój silnikowi i też złapał za wiosło. - Wiosłujcie równo — rzucił Tom Compton, którego cichy głos przypominał szum wody. — Gdy będziemy wystarczająco blisko, zaczepię o coś linę dziobową. Guilfordowi przypomniały się bystrzyce. Przypuszczał, że wszyscy zaczęli o nich myśleć. Widział je teraz, białą linię, w której znikała rzeka. Brzeg wciąż był daleko. - Równo! - warknął Compton. - Gillvany, wymachujesz rękami jak jakiś, kurwa, ptak! Zanurzaj wiosła! Gillvany był niewysokim mężczyzną. Krzyk przywołał go do porządku. Zagryzł wargi i wsadził wiosło do wody. Guilford pracował w milczeniu, wytężając wszystkie siły. Pot zalewał mu twarz, gdy oblizał usta, poczuł gryzący smak soli. Znacznie się ociepliło. Darwińskie ptaki, gatunek przypominający czarne jak smoła wróble, wesoło nurkowały nad nimi. Dno rzeki stawało się nierówne, a w miarę jak Przenikliwość zbliżała się do brzegu, z wody wyrastało coraz więcej skał podobnych do płetwy rekina, za którymi ciągnęły się białe kłęby piany. - Zgubiliśmy płetwę denną! - zawołał bez tchu Sullivan. - Ciągnijcie! Po następnym wstrząsie stracili śrubę: zazgrzytało i cała łódź się zachwiała. Gillvany sapnął, ale nikt się nie odezwał. Ryk wody narastał. Brzeg zmienił się w stos głazów, bliski, lecz nieprzystępny i śmigający niebezpiecznie blisko łodzi. Tom Compton zaklął, złapał linę, wstał i skoczył. Wylądował ciężko na śliskiej i płaskiej skale, lina od razu zaczęła się rozwijać jak atakujący wąż, podczas gdy Guilford bezradnie przebierał wiosłem, walcząc z prądem. Traper błyskawicznie się wyprostował i zaciągnął linę na granitowej ostrodze dokładnie w chwili, gdy Przenikliwość ją naprężała. Lina zabrzęczała i wyskoczyła z wody. Guilford zaparł się o burty, gdy łódź wierzgnęła i obróciła się ku skałom. Sullivan upadł na przegrodę silnika, nie przygotowany Gillvany przetoczył się przez sterburtę i zniknął w pianie. Guilford rzucił za nim zwój liny, lecz entomolog zniknął - pochłonęła go bystra, zielona woda, jego drogi nie znaczył nawet żaden wir. Po chwili Przenikliwość uderzyła w skały i stanęła dęba pod nieustępliwym naciskiem rzeki; Guilford z całych sił chwycił dulkę. Tkwimy już dwa dni nad bezimiennymi bystrzycami. Trwa naprawa Przenikliwości. Płetwę denną i śrubę można zastąpić. Toma Gillvany'ego nie. Postscriptum. Toma Gillvanny'ego nie znałem za do-

brze. Był spokojnym, pracowitym człowiekiem. Zdaniem doktora Sulliuana, szanowano go w jego dziedzinie. Pochłonięty przez rzekę. Szukaliśmy, idąc w dół rzeki, lecz nie znaleźliśmy ciała. Zapamiętam jego nieśmiały uśmiech, rozwagę i niekłamaną fascynację Nowym Kontynentem. Wszyscy w żałobie. Nastroje minorowe. Dziura w miejscu, w którym wąwóz jest skalisty i stromy, coś w rodzaju naturalnej pieczary, płytkiej, lecz wysokiej jak kościół: Preston Finch nazwał ją Pieczarą Katedralną. Stos kamieni dla uczczenia doktora Gillvany'ego. Drewniany pal, na którym Keck wyrył młotkiem do skał napis: „Ku pamięci dr. Thomasa Marklanda Gillvany'ego". I datę. Postscriptum. Mimo ciszy słychać niewiele: rzekę, wiatr (znowu dopadł nas deszcz), nucącego coś i dokładającego do ognia Diggsa. Ta ziemia splamiła nas krwią. Jutro, jeśli wszystko pójdzie dobrze, znowu wodowanie. I cała naprzód. Tęsknię za żoną i dzieckiem. Nie mogąc zasnąć, Guilford wyszedł po północy z namiotu, ominął żarzące się ognisko i podszedł do wejścia jaskini zakreślonego stalowym blaskiem księżyca; siedział tam Sullivan z niewielkim mosiężnym teleskopem, przez który oglądał niebo. - Witaj, Guilfordzie. Uważaj na muszki. Chociaż dzisiaj ich mało. Nie lubią wiatru. - Czy oprócz botaniki zajmuje się pan też astronomią, doktorze Sullivan? - Jestem amatorem. Ale teraz przyglądam się pewnej planecie, a nie gwiazdom. Guilford zapytał, która z planet przyciągnęła jego uwagę. - Mars - odparł botanik. - Czerwona planeta - stwierdził Law, co było sumą jego wiedzy na temat tego ciała niebieskiego, jeśli nie liczyć faktu, że posiadało dwa księżyce i stanowiło przedmiot pisarstwa Burroughsa i Wellsa. - Coraz mniej czerwona. Od Cudu Mars pociemniał. - Pociemniał? - Na Marsie są pory roku, Guilfordzie, tak samo jak na Ziemi. Latem topnieją powłoki lodowcowe, powiększają się ciemniejsze obszary. Planeta wydaje się czerwona prawdopodobnie ze względu na pustynną powierzchnię pokrytą utlenionym żelazem. Ale ostatnio czerwień blednie. Ostatnio - ciągnął, opierając teleskop o kolano - pojawiły się odcienie błękitu. Zmiany zmierzono spektrograficznie; oko ma nieco za małą czułość. — Co to znaczy? — Nie wiadomo. — Sullivan wzruszył ramionami. Guilford spojrzał na zalane srebrną poświatą niebo. Wystarczy sama tajemnica Przemiany Europy. Aż strach pomyśleć, że kolejna planeta mogła tak zdziwaczeć. — Mogę skorzystać z teleskopu, doktorze Sullivan? Też chciałbym popatrzeć na Marsa. Stanie oko w oko z tajemnicą. Przynajmniej na tyle starczy mu odwagi. Lecz Mars wyglądał jak rozmazany świetlny punkcik zagubiony na darwińskim niebie; wiatr był lodowaty, Sullivan niezbyt rozmowny, więc po pewnym czasie Guilford wrócił do namiotu, gdzie przespał niespokojnie do rana. ROZDZIAŁ DWUNASTY

Ostatecznym efektem strachu, niebezpodstawnego, lecz pozbawionego namacalnego przedmiotu, była obojętność. Każdy kolejny omen był coraz bardziej ponury, aż w końcu Caroline pogrążyła się w przygnębieniu, z którym musiała żyć, odwracając wzrok i niczego nie widząc. Albo dostrzegając możliwie najmniej. Powiedziała ciotce, że Lily nie może spać. Alice odwróciła się i z roztargnieniem popatrzyła w głąb sklepu, omiatając spojrzeniem rzędy białych worków ze zbożem, aż jej wzrok spoczął na mozaice promieni słonecznych, które wpadały przez okno w tyle. Wytarła dłonie o fartuch. - Jered wraca o dziwnych porach. Może obudził ją, idąc korytarzem. Pomówię z nim. Tajemnica nie została wykryta, ciotka nic nie wiedziała, a Caroline w głębi ducha ulżyło. Od tej pory Lily sypiała lepiej, chociaż pod nieobecność ojca nabawiła się nerwowych tików: zagryzała do krwi dolną wargę, okręcała włosy wokół palców. Nie lubiła samotności. Colin Watson ciągle kręcił się po domu jak duch. Caroline usiłowała wciągnąć go w rozmowę, ale nie chciał rozwodzić się na temat swojego życia czy pracy; powiedział tylko, że armia jakby o nim zapomniała i że z obowiązków zostały mu już tylko warty w Arsenale: Kitchener, wciąż przemieszczający brytyjskie oddziały, rzucił go na koniec świata. Nie mógł powiedzieć, dlaczego po Londynie kręci się tylu żołnierzy. „To jak jakaś zaraza", stwierdziła Caroline, ale porucznik nie dał się sprowokować. Tylko się uśmiechnął. Żołnierze i okręty. Caroline przestała lubić wizyty w porcie; w ciągu kilku ostatnich tygodni zawinęła tam chyba większa część brytyjskiej marynarki wojennej, złożonej z uzbrojonych po zęby, podniszczonych dreadnaughtów. Kobiety na targu rozmawiały o wojnie. Caroline nie miała pojęcia, z kim miałaby być ta wojna i o co. Być może miałaby związek z Partyzantami, wypływającymi na powierzchnię mętami Europy, i ich niedorzecznymi żądaniami i groźbami; albo z Amerykanami, Japończykami lub... starała się tym nie przejmować. - Tęsknię do tatusia - obwieściła Lily. Była niedziela. Sklep był zamknięty; Jered i Alice robili remanent, a Caroline zabrała Lily nad rzekę — błękitną rzekę pod błękitnym, rozżarzonym niebem - żeby mogła zobaczyć płynące statki lub rzecznego potwora. Mała lubiła węże mułowe tak samo, jak jej matka ich nie znosiła. Ich wielkich szyj, zimnych, czarnych ślepi. - Tatuś niedługo wróci - powiedziała do córki, lecz ta tylko zmarszczyła brwi; już nie dowierzała słowom otuchy. Wiara jest cnotą, myślała Caroline, ale nie ma nic pewnego. Nic. Udajemy dla dobra dzieci. Jaka śliczna była Lily, siedząca okrakiem na ławce z pnia drzewa i trzymająca na kolanach lalkę, którą nazwała „Damą". „Damo, Damo", wyśpiewywała swoją piosenkę na dwie nuty. Spod cielistej farby na policzkach i czole lalki wyzierała już porcelana. „Damo, tańcz", śpiewała dziewczynka. I właśnie w tej chwili, w momencie chwiejnego spokoju przypominającego bicie dzwonu, Caroline zobaczyła, jak wyłożonym pniami drzew bulwarem biegnie w jej stronę Jered. Serce zamarło jej w piersi. Coś się stało. Kłopoty wyzierały z jego oczu, z chodu. Odruchowo zacisnęła dło-

nie na ramionach Lily. - To boli! - zawołała córka. - Chciałem z tobą porozmawiać - zaczął zdyszany Jered - zanim zobaczysz „Timesa". Był cierpliwy i pełen współczucia, lecz koniec końców Caroline został w głowie tylko brutalny rytm gazetowego nagłówka: PARTYZANCI ATAKUJĄ AMERYKAŃSKI PAROWIEC Weston wraca uszkodzony do Jeffersonuille Poniżej wieści bardziej przerażające: Losy ekspedycji Fincha nieznane Takie były nagie fakty. O wiele gorsza była świadomość, że nie może w ogóle pomóc Guilfordowi, który znalazł się strasznie daleko, być może ranny, a może martwy. Guilford martwy w dziczy, Caroline i Lily opuszczone. Zadała wujowi to okropne pytanie. — Czy on zginął? — wyszeptała, gdy ziemia usuwała się jej spod nóg, a Lily pobiegła ku ławce, gdzie leżała porzucona Dama o zamykających się powiekach i zadartej na głowę spódnicy. - Nie wiadomo, Caroline. Ale okręty zaatakowano na długo po tym, jak wysadziły wyprawę w Rheinfelden. Nie ma powodów, żeby sądzić, że Guilfordowi coś się stało. Będą mnie teraz okłamywać, pomyślała Caroline. Zrobią ze mnie wdowę i będą wmawiać, że nic mu nie jest. Uniosła głowę, a przenikający jej przez powieki blask słońca miał barwę krwi. ROZDZIAŁ TRZYNASTY Na seans pojechali do położonego w Wirginii mieszkania Eugene'a Randalla, przygnębiającego gniazda wdowca, w którym jedną ścianę zmieniono w sanktuarium jego zmarłej małżonki Louisy Ellen. Wchodząc do środka, zanurzało się w archeologiczne warstwy czyjegoś życia, w całe dziesięciolecia zredukowane do skorup i glinianych tabliczek. Randall nie podkręcił lamp i skierował się wprost do barku z alkoholem. - Nie chcę się upić - wyjaśnił - tylko zachować zimną krew. - Mnie też przydałaby się lampka - stwierdził Elias Vale. Oczywiście, oddał się we władanie bogu. W myślach określał to mianem „wzywania" boga, lecz w gruncie rzeczy to jego wzywano. Nigdy nie zgłaszał się dobrowolnie. Nie miał wyboru. Gdyby stawił opór... lepiej o tym w ogóle nie myśleć. Randall chciał porozmawiać ze swoją Louisą Ellen, kobietą o końskiej twarzy z fotografii, a Vale udawał, że przyzywa ją zza Wielkiej Bariery, przewracając oczami dla ukrycia własnych tortur. Tak naprawdę wycofywał się w głąb siebie, ustępował z drogi bogu, przyjmował bierną pozę. Nie do niego już należała potrzeba oddychania, zbuntowane fale żółci i krwi. Nieśmiałe pytania Randalla dobiegały z oddali, chociaż z całą dojmującą jasnością zdawał sobie sprawę, jaki proces emocjonalny rozgrywał się na jego oczach. Randall, zagorzały racjonalista, za wszelką cenę chciał uwierzyć, że może porozmawiać z Louisą Ellen, którą niecały rok wcześniej zabrało złośliwe zapalenie płuc; lecz nawyków myślowych nie zmienia się z dnia na dzień. Dlatego zadawał pytania, na które tylko ona mogła udzielić odpowiedzi, rozpaczliwie pragnąc przy tym dowodów i lę-

kając się, że może ich nie uzyskać. Z kolei Vale po raz pierwszy czuł oprócz boga obecność kogoś jeszcze. Była to istota udręczona, niepełna — naczynie cierpienia, które mogło być kiedyś Louisą Ellen. Jej głos wydobywał się z krtani Vale'a. Bóg modulował ton. Tak, mówił Vałe, pamięta tamto lato w Maine, na długo przed Cudem Nowej Europy. Pamięta chatkę nad morzem i to, że cały czas, przez cały chłodny lipiec padał deszcz, ale nie czuła się nieszczęśliwa. Była wdzięczna za chwile, gdy niebo się rozpogadzało i mogli pójść na spacer po plaży, wdzięczna za ogień w kominku wieczorem, za zbiór kredowych muszli, za poduszkę z patchworku i puchowe łoże. I tak dalej. A gdy Randall, zaczerwieniony od tętniącej w ściśniętych żyłach krwi, zapytał: „To ty, Louiso, prawda?", Vale odpowiedział: „Tak". Gdy zapytał: „Jesteś szczęśliwa?", Yale odparł: „Naturalnie". W tym momencie głos załamał mu się na ułamek sekundy, gdyż Louisa Ellen Randall w jego głowie krzyczała o swych cierpieniach i nienawiści do boga, który przyprowadził ją tu z... z... Ale to należało już do Tajemnic. Już nie głos Louisy Ellen (choć wciąż brzmiący jak jej) przemówił, gdy zaczynał odżywać nadwerężony sceptycyzm Randalla, a bóg Vale'a zadał coup de grace. Przedstawił wyrocznię, proroctwo: przestrzegł Randalla, że wyprawa Fincha jest skazana na zagładę i że on sam winien chronić się przed konsekwencjami politycznymi. - Partyzanci ostrzelali już Westona - oświadczył Vale, na co Randall pobladł i wytrzeszczył oczy. Przepowiednia była zwięzła i cudowna. Radio przekazało tę wiadomość nazajutrz wieczorem. Krzyczały o tym nagłówki gazet w Waszyngtonie. Vale ani się na tym nie znał, ani tym nie przejmował. Najważniejsze, że opuścił go bóg. Odzyskał obolałe ciało, a zgromadzony w domu alkohol pozwolił pogrążyć się w leczniczym zapomnieniu. ROZDZIAŁ CZTERNASTY Jezioro Bodeńskie. Bodensee. Pod względem geograficznym niewiele ponad rozlewisko rzeki. Ale w porannych oparach mogło przypominać wielki, spokojny ocean, miękki jak jedwab, nad którym pierwsze promienie słońca wycinały we mgle srebrne tafle. Ledwie widoczny północny brzeg tworzył skalisty uskok porośnięty milczącym lasem drzew meczetowych, sosny szałwiowej oraz kępami drzew o białych pniach i rozłożystych liściach, dla których nawet Tom Compton nie miał nazwy. Nad roziskrzoną wodą unosiły się chmary zmierzchnic. - Ponad tysiąc lat temu - rzekł Avery Keck - wznosił się tu rzymski fort. - Keck, który zajął na Przenikliwości miejsce Gillvany'ego, przekrzykiwał nieregularną synkopę niewielkiego silnika. - W średniowieczu było to jedno z najpotężniejszych miast Europy. Miasto lombardzkie, położone na szlaku handlowym z Niemiec do Włoch. Nie został po nim żaden ślad. Sama woda. I skały. Guilford zastanawiał się na głos, co mogło się stać z Europejczykami. Czy po prostu zginęli? A może przenieśli się do krainy, która jest lustrzanym odbiciem Ziemi, gdzie Europa pozostała nienaruszona, za to reszta

świata zdziczała? Keck był kościstym czterdziestolatkiem o twarzy przedsiębiorcy pogrzebowego z prowincjonalnego miasteczka. Obrzucił Guilforda przygnębionym spojrzeniem. - To mają własną dzicz, którą muszą przetrzebić i o którą prowadzą wojnę. Niech im Bóg dopomoże. Obóz nad Jeziorem Bodeńskim. Diggs przy ognisku. Sulliuan, Betts i Hemphill rozbijają namioty. Zielona łąka porośnięta jakąś rozłożystą rośliną, jakby turkusową koniczyną. Niebo zaciągnięte chmurami, chłodny, porywisty wiatr. Postscriptum. Może powinienem przestać udawać, że te notatki są „dopiskami", i przyznać się, że to listy do Caroline. Caroline, mam nadzieję, że je kiedyś ujrzysz. Od tragicznej śmierci Gillvany'ego podróż przebiega bez zakłóceń, choć tamto zdarzenie wisi nad nami jak ciężka chmura. Zwłaszcza Finch zrobił się ponury i do nikogo się nie odzywa. Myślę, że się o to obwinia. Bez przerwy pisze tylko w notesie. Rozbiliśmy obóz na łąkach opisanych przez Erasmusa. Widziałem mnóstwo stad dzikich węży futerkowych, poruszających się po ziemi niczym chmury po letnim niebie. Jak zawsze pomysłowy, Tom Compton nawet jednego upolował, więc na kolację jemy mięso węża - tłuste steki, które smakiem przypominają dzikie ptactwo; ożywcza odmiana po puszkach. Łodzie ukryliśmy z dala od wody, pod brezentem i w cieniu szpiczastej granitowej skały, tak że można je odnaleźć dopiero po wyczerpujących poszukiwaniach. Ale kto miałby ich szukać na takim pustkowiu1? Oczekujemy przybycia Erasmusa z zapasami i zwierzętami jucznymi. Tom Compton powtarza, że moglibyśmy złapać tych stworzeń, ile tylko byśmy chcieli kręcą się dosłownie wszędzie - ale zwierzęta Erasmusa są przyzwyczajone do uzdy i juków, poza tym tyle nam już pomogły. Oczywiście zakładamy, że Erasmus pojawi się zgodnie z obietnicą. Zdążyliśmy się już dobrze poznać - wszystkie swoje dziwactwa i idiosynkrazje, którym na imię legion. Przeprowadziłem już nawet kilka pouczających rozmów z Tomem Comptonem, który od czasu uratowania Przenikliwości okazuje mi więcej szacunku. Dla niego jestem wciąż rozpieszczonym mieszkańcem Wschodniego Wybrzeża, który łatwo zarabia na życie dzięki pudełku fotograficznemu (tak nazywa aparat), ale zdążyłem zrobić na nim wrażenie. Z pewnością życie miał na tyle ciężkie, że jego sceptycyzm jest uzasadniony. Urodził się w San Francisco jako biedny mieszaniec - sam opowiada, że jego przodkami byli niewolnicy, Indianie i niewydarzeni poszukiwacze złota - sam nauczył się czytać i pisać i znalazł pracę w marynarce handlowej. W końcu wylądował w Jeffersonuille, trudnym mieście, gdzie przydały się jego ciężko zdobyte umiejętności i gdzie ludzie znoszą jego szorstki sposób bycia. Wiem, że uznałabyś go za prostaka, Caroline, ale to w gruncie rzeczy człowiek dobry i przydatny w sytuacjach kryzysowych. Cieszy mnie jego towarzystwo. Już tydzień czekamy na Erasmusa i pewnie przyj-

dzie nam poczekać jeszcze jeden. Na szczęście mam numer ,Jirgosy", za który oddałem tom geologii Fincha. Zawiera odcinek Zagubionego królestwa Darwimi Edwarda Rice'a Burroughsa, kolejne opowieści o jego wyobrażonym „starożytnym mateczniku" pełnym dinozaurów, szlachetnych dzikusów i rządzących nimi nikczemnych junkrów. Pewna księżniczka czeka na ratunek. Wiem, że gardzisz takimi rzeczami, Caroline, ale muszę przyznać, że nawet dzika Darwinia Burroughsa blednie w konfrontacji z rzeczywistością: tymi zbyt masywnymi wzgórzami i cienistymi, chłodnymi lasami. Jednak to pismo dostarcza mi nieocenionej rozrywki i zazdroszczą mi wszyscy pozostali uczestnicy wyprawy, tym bardziej że raczej niechętnie je pożyczam. Zrozumiałem, że tęsknię do cywilizacji - wysokich budynków, trafik i tym podobnych historii. Erasmus zjawił się ze zwierzętami i przyjął zapłatę w postaci czeku wystawionego na bank w Jeffersonville. Wieczór spędził w obozie i wyraził kondolencje, choć bynajmniej nie zdziwienie, z powodu tragicznego zgonu Giłlvany'ego. Ale jego przyjazd przyćmiło odkrycie Avery'ego Kecka. Poszedł z Tomem Comptonem na kolejne polowanie na węże; Keck obserwował teren i biegłość trapera. W sumie węże chwytało się łatwo, jak tłumaczył przy ognisku. Po prostu odcięli jedną sztukę od reszty stada i zabili ją ze strzelby Comptona. Najciężej szło wleczenie trupa do obozu. Najciekawsze było jednak, powiedział Keck, gniazdo owadów i ich kopiec. Owady były dziesięcionogimi mięsożernymi bezkręgowcami, odległe spokrewnionymi ze skoczkami, z którymi Guilford zetknął się pod Londynem. Drążyły tunele w błotnistych nizinach, gdzie gleba była wilgotna i niezbyt ubita. Wąz futerkowy lub jakiekolwiek inne zwierzę, które zabłąkałoby się na ich terytorium, zostałoby pokąsane przez jadowite trutnie, następnie oblężone przez cały rój i stoczone. Oczyszczone kości były przenoszone na skraj kolonii, gdzie tworzyły sławetne kopce. - Im starsza kolonia, tym większy kopiec - rzekł Keck. - Na nadreńskich nizinach widziałem raz gniazdo, które rozrosło się do rozmiarów magicznego kręgu stumetrowej średnicy. To, na które natrafiliśmy z Tomem, jest przeciętne. Idealny okrąg białych kości. Głównie nieszczęsnych węży futerkowych, ale... - Keck rozpostarł brezentowe zawiniątko, które przyniósł do obozu - znaleźliśmy to. Była to długa, wysoko sklepiona czaszka z zębami. Biała jak polerowana kość słoniowa, lecz lśniąca czerwono w blasku ogniska. - Jasna cholera! - krzyknął Diggs, na co Preston Finch obrzucił go surowym spojrzeniem. Guilford zwrócił się do Sullivana, który skinął głową. - Podobna do tej, którą widzieliśmy w Londynie. - Opowiedział o Muzeum Monstrów. — Ciekawe. Wygląda na dużego drapieżnika, który musiał występować na wielkim obszarze, przynajmniej kiedyś. - Kiedyś? - powtórzył z pogardą Finch. - Ma pan na myśli rok 1913? A może 1915? Sullivan zbył te uwagi milczeniem. - Ile lat dałby pan temu egzemplarzowi, panie Keck?

- Nie śmiem zgadywać. Nie jest ani skamieniały, ani pożółkły, czyli musi być względnie świeży. - Co oznacza, że możemy gdzieś tu napotkać podobne bestie. Żywe - dorzucił Ed Betts. - Proszę mieć w pogotowiu pistolety. Tom Compton nigdy nie widział żywego okazu, podobnie jak Erasmus. - Chociaż ludzie znikają w puszczy. - Przypomina niedźwiedzia - stwierdził Diggs. - Kalifornijskiego grizzly, jeśli to dorosły osobnik. Być może ciągnie go do padliny i tym podobnych. Może byśmy zaczęli wystawiać bardziej regularne warty? - Może unikają ludzi - odezwał się Sullivan - bo się nas boją. - Możliwe — przyznał Tom. — Ale taka szczęka mogłaby połknąć ludzką nogę po kolano i jeszcze ją połamać. Jeśli się nas boją, to z wzajemnością. - Podwoimy nocne straże - postanowił Finch. Nawet w Edenie żył wąż, pomyślał Guilford. Rankiem wyruszyli łagodnie pofalowanymi łąkami na wschód, w kierunku gór. Na wężach futerkowych dało się nawet jeździć - nie miały nic przeciwko ładunkowi ludzkiemu, a nawet reagowały na prymitywne uzdy — ale były po prostu za szerokie, żeby można je objąć nogami (na dodatek tłuste i śmierdzące), a jak dotąd nikt nie wynalazł praktycznego siodła na węże. Guilford wolał iść, nawet po drugim dniu, gdy marsz był znacznie bardziej nużący, a łydki, kostki i uda zgodnie protestowały. Porośnięte trawą wzgórza stawały się stopniowo coraz wyższe. Coraz trudniej było znaleźć wodę pitną, chociaż węże wyczuwały potok lub staw z odległości mili. A góry na widnokręgu, których położenie Keck wyznaczał nieustannie za pomocą triangulacji, stanowiły coraz wyraźniejszą barierę: koniec drogi, nawet gdyby Finch i jego towarzysze znaleźli przejście w miejscu dawnej przełęczy Brenner czy Montgenevre. Wtedy zawrócimy, myślał Guilford, zabierzemy sprasowane rośliny i przyszpilone robaki do Ameryki, a ludzie będą mówili, że przyczyniliśmy się do „oswojenia" kontynentu, choć to tylko taki żart: jesteśmy ledwie maleńkim nakłuciem wiedzy na skórze tej nieznanej krainy. Ale był dumny z dotychczasowych osiągnięć. Doszliśmy tam, tłumaczył traperowi, gdzie jeszcze nikt nie dotarł, i rozwiązaliśmy przynajmniej kilka darwińskich zagadek. - Nie przelecieliśmy co prawda kontynentu - przyznał Tom Compton - ale zadarliśmy mu trochę spódnicę. Guilford szedł w to chłodne popołudnie u boku Comptona, Sullivana i ich zwierząt. Po niebie przesuwały się nisko obłoki, oślepiająco białe na brzegach, szare jak wełna pod spodem. W gąbczastym gruncie łąki zostawały przez chwilę ich ślady. Na zachodnim stoku wzgórza Keck wypatrzył jeszcze jeden kopiec owadów, krąg kości wokół złudnie spokojnego skrawka zieleni; coś w rodzaju ogrodu trolla, pomyślał Guilford. Ominęli go szerokim łukiem. Tom Compton zastanawiał się nad czym innym. - Przez ostatnie kilka nocy widziałem ogniska. Pięć, sześć mil za nami. Nie wiem, co o tym sądzić. - Partyzanci? — zapytał Sullivan. - Prawdopodobnie zwykli myśliwi, którzy idą naszym śladem od Rheinfelden, czy też raczej idą za Erasmusem,

kłusując na jego terenie. Partyzanci to przeważnie przybrzeżni piraci z różnych nielegalnych osad. Z reguły nie zapuszczają się w głąb lądu, chyba że polują lub szukają minerałów, a wtedy raczej nie uprawiają polityki na muszce. - Mimo wszystko czułem się lepiej, gdy byliśmy sami - odparł Sullivan. - Ja też - rzekł traper. Obóz na wzgórzu nad bezimiennym potokiem. Teren wyraźnie się wznosi. W oddali pokryte śniegiem alpejskie pasmo. Kępy drzew, głównie meczetowych, i nowa roślina: niewielki krzew o twardych i niejadalnych żółtych jagodach. (Według Sulliuana nie są to prawdziwe jagody, ale na takie wyglądają). Surowy, chłodny wiatr odstrasza muszki, a może po prostu nie zapuszczają się na takie wysokości. Postscriptum. Przy kolacji spojrzałem na północ i ujrzałem coś w rodzaju panoramy Darwinii: cudowną, melancholijną mozaikę światła i cienia, chylące się ku zachodowi słońce. Przypomina mi się Montana - równie ogromna i pusta, chociaż nie aż tak naga; ubrana w łagodną zieleń, bogata i żywa kraina, choć dziwna. Caroline, rozmyślam o Twoim cierpliwym pobycie w Londynie, gdy pilnujesz Lily, znosisz nastroje Jereda i dziwactwa Alice. Wiem, jak bardzo nie podobała Ci się moja wyprawa na Zachód, a przecież wtedy mogłaś znaleźć pocieszenie w rozrywkach Bostonu. Mam nadzieję, że warto się poświęcać, że po powrocie do domu zwiększy się zapotrzebowanie na moją pracę, że zapewnię moim damom bezpieczną przyszłość. Ostatnio śnią mi się dziwne rzeczy, Caroline. Często jestem w mundurze, samotny, na jakimś wymarłym pustkowiu po bitwie, zasnutym dymami i pokrytym błotem. Takie to realistyczne! Niczym wspomnienie, chociaż niczego takiego oczywiście nie przeżyłem, a opowieści o wojnie secesyjnej, które słyszałem przy rodzinnym stole, nie były aż takie plastyczne. Może to obłęd ekspedycyjny1? Dr Sullivan też opowiada o dziwnych snach, nawet Tom Compton przyznaje niechętnie, że ma kłopoty ze snem. Ale jak mogę spać spokojnie, gdy nie ma Cię u mego boku? Tak czy owak, światło dzienne przepędza sny. Wtedy marzymy jedynie o górach, których biało-błękitne szczyty wznoszą się na horyzoncie. Tom Compton trzymał straż o świcie, gdy zaatakowali Partyzanci. Siedział przy żarzącym się ognisku z Edem Bettsem, zażywnym mężczyzną, któremu broda raz po raz opadała na piersi. Betts nie potrafił czuwać. Tom tak. Pełnił takie warty już wcześniej, zazwyczaj sam, strzegąc się rabusiów i nielegalnych osadników, zwłaszcza gdy polował w zagłębiach węglowych. Umysł można było nauczyć odkładania snu na potem. Taka umiejętność. Betts jej nie opanował. Mimo to pierwsze strzały z mrocznego lasu na wschodzie zaskoczyły ich. Brzask niebo ledwo rozjaśniał. Cztery lub pięć strzelb zagrzmiało niemal jednocześnie. „Co, do cholery. .." - zaczął Betts, po czym osunął się na ziemię z dziurą w karku, gasząc ogień krwią. Traper przeturlał się po ziemi. Wystrzelił w skraj la-

su, bardziej żeby obudzić obóz, niż go obronić. Nie widział przeciwnika. Węże zapiszczały ze strachu i zaczęły ginąć w ogniu drugiej salwy. Gdy rozpoczął się atak, Guilford spał — znowu śniła mu się wojskowa straż, jego brat bliźniak w khaki, który próbował przekazać jakąś istotną, lecz niezrozumiałą wiadomość. Wczorajszy marsz był wyczerpujący. Wyprawa przemierzyła sporo lesistych górskich szczytów i jarów, popędzając oporne węże i przechodząc pod łukami drzew meczetowych, wspinając się i schodząc. Zwierzętom nie podobała się leśna gęstwa i wyrażały swoje niezadowolenie, pomiaukując, bekając i puszczając bąki. W nieruchomym powietrzu panował niemożliwy smród, który nie ustąpił nawet podczas deszczu, wzbogacony o odór zsiadłego mleka unoszący się z przemoczonych futer. W końcu teren się wyrównał. Hale zakwitały w deszczu, fałszywa koniczyna rozwierała białe gwiaździste płatki przypominające płatki letniego śniegu. Rozbijanie 1 namiotów w deszczu było nieznośnym zajęciem, kolację zjedli z puszek. W namiocie Fincha jeszcze po zmroku paliła się lampa — pewnie gryzmolił swoje teorie, godząc wydarzenia dnia z dialektyką Nowego Stworzenia, lecz wszyscy inni najzwyczajniej w świecie padli na materace i zamilkli. Kiedy padły pierwsze strzały, horyzont na wschodzie zaczynał blednąc. Guilforda obudziły krzyki i palba. Zaczął gorączkowo szukać pistoletu, serce waliło mu jak młotem. Odkąd Keck odkrył czaszkę drapieżcy, broń trzymał naładowaną, ale nie był dobrym strzelcem. Wiedział, jak wystrzelić, lecz nigdy nikogo nie zabił. Wytoczył się z namiotu. Uderzenie wyszło z linii drzew na wschodzie, których czarne sylwetki rysowały się na tle rozjaśniającego się nieba. Keck, Sullivan, Diggs i Tom Compton utworzyli coś w rodzaju zasieku z trupów trzech węży futerkowych. Strzelali rzadko, nie widząc celów. Pozostałe węże ryczały i szarpały się bezsilnie w pętach. Jeden padł na oczach Guilforda. Pozostali uczestnicy wyprawy w popłochu wypadali z namiotów. Ed Betts leżał martwy przy ogniu, koszulę miał przesiąkniętą krwią. Chuck Hemphill i Ray Burkę upadli na czworaki i wrzeszczeli: „Na ziemię! Głowy w dół!" Guilford przeczołgał się między podziurawionymi namiotami i dołączył do Sullivana i reszty. Nie zwracali na niego uwagi, dopóki nie wychylił się i nie wypalił w stronę ciemnego lasu. Tom Compton położył mu rękę na ramieniu. - Nie strzela się do niewidocznego celu. Poza tym mają przewagę liczebną. - Skąd wiesz? - Widziałem błyski z luf. Na pojedynczy strzał Guilforda odpowiedziała kolejna salwa. Zwłoki węży zatrzęsły się od uderzeń. - Jezu Chryste! - krzyknął Diggs. - Co teraz? Guilford obejrzał się na namioty. Preston Finch wybiegł właśnie bez kapelusza i butów, za to z lornetką u pasa, i wystrzelił w powietrze z pistoletu o chwycie z kości słoniowej.

— Uciekamy - odparł Tom Compton. — Prowiant - zaoponował Sullivan - próbki, okazy... Przerwał mu świst przelatującej obok kuli. — Pieprzyć to wszystko! — wrzasnął Diggs. — Zawołajcie innych - nakazał Tom. — Za mną. Partyzanci — jeśli w ogóle byli to Partyzanci — otoczyli obóz, ale na zachodnim, nagim stoku wzgórza było ich mniej i stanowili dogodniejsze cele. Guilford dostrzegł przynajmniej dwóch zabitych wrogów, choć z drugiej strony zginęli Chuck Hemphill i Emil Swensen, a Sullivan został draśnięty w ramię. Pozostali śladem Comptona zanurzyli się w mgłę jaru, której nie przeniknęło jeszcze słońce. Marsz był powolny i męczący, do porządku przywoływały ich tylko pokrzykiwania trapera. Guiłfordowi nieustannie brakowało tchu; powietrze paliło płuca. Cienie i mgła nie dawały najlepszego schronienia, a słyszał, lub tak mu się zdawało, bliskie odgłosy pogoni. Dokąd mieli uciekać? Dolinę przecinał polodowcowy strumień; stok wzgórza po drugiej jego stronie był skalisty i stromy. — Tędy - upierał się Tom. Na południe, równolegle do potoku. Grunt pod stopami stawał się grząski i niepewny. Guilford widział przed sobą zanurzoną w kłębach mgły głowę Kecka, ale nic ponadto. Trzymaj się, powtarzał sobie. Wtem Keck raptownie stanął i spojrzał pod nogi. ¦ - Mój Boże - szepnął. Zmieniła się powierzchnia gruntu. Guilford dołączył do mierniczego. Coś chrupało pod butami. Gałązki. Setki uschniętych gałązek. Nie: kości. Owadzi kopiec. Keck krzyknął do trapera: - Specjalnie nas tu przyprowadziłeś! - Zamknij się. - Tom Compton tworzył zwalisty cień we mgle, był przy nim ktoś jeszcze, może Sullivan. - Bądźcie cicho. Stąpajcie tam, gdzie ja. Niech każdy idzie za poprzednikiem. Gęsiego. Guilford poczuł, że z tyłu popycha go Diggs. - Nadchodzą, jazda! Nieważne, co ich czeka. Diggs ma rację. Idź za Keckiem, za Tomem. Z mgły wyleciała wyjąca kula. Pod stopami pękało coraz więcej kości. Tom obchodził obwód kopca, okrążając gniazdo, o krok od zagłady. Kilka dni wcześniej Keck przyniósł jednego takiego owada do obozu. Korpus wielkości kciuka dorosłego mężczyzny, dziesięć długich i mocnych odnóży, szczęki jak narzędzia chirurgiczne ze stali. Lepiej się nad tym nie zastanawiać. Diggs krzyknął, gdy stopa obsunęła mu się na niewidocznej czaszce i zatoczył się ku miękkiej glebie gniazda. Guilford złapał jedną z wymachujących rąk i przyciągnął go z powrotem. Gdy znaleźli się na przeciwległym skraju kopca, niebo znacznie już pojaśniało. To niedobrze, pomyślał Guilford. Partyzanci mogą się zorientować, że to gniazdo. Ale nawet wtedy będą musieli obejść kraniec kopca, albo przy zboczu jaru, tak jak oni, albo wzdłuż potoku. Tak czy owak, staną się łatwiejszymi celami. - Ustawcie się w szeregu za tymi drzewami - komenderował traper. - Przeładujcie broń albo przygotujcie amu-

nicję. Strzelajcie do każdego, kto będzie próbował tędy przejść, ale ograniczajcie się do pewnych celów. Partyzantom za bardzo zależało na wygranej, zęby patrzeć, co mają pod nogami. Guilford patrzył, jak wynurzają się z mgły i wchodzą na to, co wzięli chyba za skalistą półkę albo połać mchu. Naliczył ich siedmiu, uzbrojonych w karabiny wojskowe, choć bez mundurów, w butach z cholewami i miękkich kapeluszach. Szczerzyli zęby, pewni swego. I buty ich chroniły - przynajmniej przez chwilę. Prowadzący przebył już trzy czwarte miękkiego obszaru, gdy spojrzał w dół i zobaczył włażące mu na nogi owady. Uśmiech zniknął; pojął wszystko i szeroko otworzył oczy. Odwrócił się, ale było już za późno; owady trzymały się kurczowo nawzajem, tworząc włochate sznury, które miały go spętać i powalić na ziemię. Stracił równowagę i upadł z wrzaskiem. Robaki błyskawicznie okryły go ruchliwym całunem, podobnie jak kilku mężczyzn za nim, których krzyki wkrótce zagłuszyły jego wrzask. - Strzelajcie - rozkazał Tom. - Teraz. Guilford strzelał równie często jak reszta, lecz do celu trafiały z reguły kule wysłane przez trapera. Padło kolejnych trzech Partyzantów; pozostali salwowali się ucieczką, słysząc wrzask kompanów. Na szczęście krzyki wkrótce ustały. Ciało pierwszego z mężczyzn, zesztywniałe od jadu, zgięło się niczym rufa tonącego statku. Spod czarnego roju błysnęła kość. A potem cały człowiek zniknął pod ruchliwą glebą. Guilford patrzył jak zaczarowany. Partyzanci zmienią się w część kopca, pomyślał. Kiedy ich czaszki i kości zostaną wyrzucone niczym kawałki koralu na jakąś plażę? Za kilka godzin, dni? Zrobiło mu się niedobrze. - Guilford - przynaglił go szeptem Keck, który obficie krwawił z uda. Trzeba przewiązać, myślał Law. Zatamować krew. Gdzie apteczka? Ale Keck nie o tym chciał mu powiedzieć. - Guilford! - Wytrzeszczone oczy, wykrzywiona twarz. Twoja noga! Coś po niej pełzło. Może owada wyrzucił z gniazda wymachujący rękami Partyzant. Nim zdążył zareagować, robak przebiegł mu po cholewie i przebił szczękami materiał spodni. Zatchnął się i zatoczył. Keck schwycił go pod pachy. Sullivan strącił owada chwytem pistoletu, a Keck rozgniótł go butem. w lii - Niech to szlag - powiedział spokojnie Guilford. Wtedy trucizna dotarła do jakiejś tętnicy, pod skórą wybuchł ogień, a mężczyzna zamknął oczy i stracił przytomność. INTERLUDIUM Zdarzyło się to pod Koniec Czasu, gdy Galaktyka zapadła się we własną osobliwość - w okresie, gdy gwiazdy były nieliczne i jałowe, a galaktyki tak bardzo oddaliły się od siebie, że nawet zaburzenia w polu Higgsa nie przenosiły się natychmiast. W innych częściach wszechświata cichły głosy galaktycznych noosfer, które ulegały rozpadowi lub w szaleńczym tempie wznosiły ogromne, epigalaktyczne twierdze, for-

tece mające przetrwać zarówno syreni śpiew czarnych dziur, jak i ochłodzenie kosmosu. Z czasem, w miarę jak rozsypywały się i znikały nawet białe karły i gwiazdy neutronowe, jedynymi ostojami spójnej materii pozostawały właśnie te fortece substancji odczuwającej. Minęła trwająca tryliony lat jesień. Noosfery, olbrzymie konstrukcje, w których przemieszkiwały resztki cywilizacji planetarnych, przez eony dryfowały wśród skamieniałych gwiazd na spiralnych ramionach Galaktyki. Dzieliły się i stawały coraz bardziej złożone, spotykając się co miliony lat, by wymienić wiedzę i stworzyć hybrydowe potomstwo, metakultury zaszczepione na ledwie zrodzonych noosferach, gęstych niczym gwiazdy neutronowe. Przemieszczały się w przestrzeni wzdłuż wektorów linii zaburzeń w polu Higgsa, nawołując się zza własnych horyzontów zdarzeń i wykrzykując swoje imiona. Znały się bardzo dobrze. Od niezliczonej liczby epok nie toczyła się żadna wojna - od samospalenia Fioletowego Imperium, ostatniej z Prefektur Biotycznych, przed 10 laty. Ale jesień dobiegała końca i trzeba było stawić czoło niewesołej rzeczywistości kosmicznej zimy. Czas spleść się ze sobą. Budować, odbudowywać, chronić i pamiętać. Czas na zebranie żniwa lata; czas na zachowanie ciepła. Noosfery Galaktyki miały wspólne wspomnienia, które sięgały Epoki Eklektycznej, gdy unieważniono śmierć, na długo przed powstaniem Ziemi i jej gwiazdy-matki. Przyszła pora, by zgromadzić te wspomnienia - stworzyć fizyczne Archiwum, które przetrwa nawet utratę swobodnej energii, połączone izostatycznie z innymi Archiwami we wszechświecie. Archiwum, dzięki któremu materia świadoma dożyje okresu Gorącej Śmierci i będzie mogła stworzyć sztuczny kontekst, w którym rozwiną się nowe formy substancji świadomych. W tym celu noosfery zebrały się nad ekliptyką ginącej Galaktyki, a ich nowe, niezmierzone wysiłki zasilały pióropusze antymaterii buchające z bieguna centralnej osobliwości. Już ukończone Archiwum miało zawierać całe dzieje Galaktyki od Epoki Eklektycznej. Archiwum rosło era po erze, stawało się przedmiotem wielkości kilku układów gwiezdnych, zabezpieczone przed pływami własnej masy przez systematyczne zaburzenia przestrzeni lokalnej. Jak maszyna pracująca w temperaturach gwiazdowych, wypromieniowało ciemnobursztynowy blask w coraz bardziej pozbawioną światła próżnię - nawet to skąpe promieniowanie było niedostateczne, lecz brak ten miał zostać usunięty w ciągu kilku następnych milionów lat. Archiwum było rodzajem teleskopu czasowego, zapisu, pamięci — krótko mówiąc, księgą. Ostateczną księgą dziejów, rozbudowywaną i odświeżaną dzięki wkomponowanym w jego matrycę nieciągłościom czasowym, zapisem każdej obdarzonej czuciem myśli i czynu od zarania Epoki Eklektycznej. Nie sposób było ją zmienić, lecz była też nieskończenie otwarta, wyniosła i antyentropijna. Archiwum było największym dziełem techniki galaktycznej materii świadomej. Noosfery osiągnęły tu kres swoich możliwości technicznych, czasami zdawało się, że wręcz go przekroczyły. Jego budowa wymagała nieustannej pracy noosfer i ich świadomych węzłów, wielkich i małych konstruktorów Turinga, wirtualnych urządzeń wmon-

towanych w izostatyczne sieci samej rzeczywistości - pracy, która zajęła ponad dziesięć milionów lat. Lecz ostatecznie je ukończono: tę holistyczną bibliotekę dziejów Galaktyki i twierdzę oporu wobec parowania materii. Noosfery odbyły wokół Archiwum radosny taniec orbitalny. Możliwe, że poza wciąż nienaruszalnymi granicami osobliwości z popiołów starych wszechświatów odradzały się nowe. Rozpatrzono taką możliwość; między Archiwami mknęły nieznaczne sygnały, propozycje skonstruowania kosmosu, które frapowały samą Materię Świadomą. Może kiedyś... Jednak były to tylko spekulacje. Póki co, galaktyczna materia świadoma radowała się tym, co stworzyła. Monowłókna zaburzeń Higgsa przeciągnięto przez Archiwum, po kolei nawijając na nie historię. Świadome węzły i podwęzły z rozkoszą zanurzały się w przeszłość — raz, dwa, trzy razy, gdy powtórnie odczytywano Archiwum. Wiedza zmieniła się w rozwijającą się krzywą, znała samą siebie; sofiści pośród noosfer roztrząsali różnice pomiędzy Podmiotem a Przedmiotem aktu poznawczego. Katastrofa zdarzyła się bez uprzedzenia i bez powodu 10 milionów lat po zakończeniu budowy. Noosfery odkryły, że do Archiwum przeniknęły czynniki obce, które w nim manipulowały. Byty półświadome — samorozmnażające się, tworzące pasożytnicze kody, skryte w sieciach sygnałów Higgsa, które przebiegały między galaktykami - wdarły się do protokołów strukturalnych Archiwum. Z każdą chwilą bezpowrotnie tracono informacje. Co gorsza, informacje ulegały zmianie. Archiwum wyewoluowało w nowy, zniekształcony twór. Podświadome byty wirtualne, pozostałości wojny, która spustoszyła pewną odległą galaktykę na długo przed rozpoczęciem Epoki Eklektycznej, wykorzystywały Archiwum, by uchronić swoje algorytmy od śmierci termicznej. Nie żywiły moralnego szacunku dla jakichkolwiek istot poza sobą, lecz w pełni zdawały sobie sprawę z przeznaczenia Archiwum i zamysłów jego twórców. Nie tylko przechwyciły tę konstrukcję, ale wzięły ją za zakładnika. Zapisane w Archiwum statyczne wspomnienia stały się w efekcie zarodkami nowych bytów świadomych: nowych istnień uwięzionych w epistrukturze, której nie miały szansy dostrzec, i manipulowanych przez byty, których nie potrafiłyby pojąć. Tych nowych istnień, choć były skutkiem degradacji Archiwum, nie sposób było zlikwidować lub wymazać. Staną się niezmywalnym piętnem na sumieniu Materii Świadomej. Teoretycznie Archiwum można byłoby opróżnić, oczyścić, napisać od nowa... ale to równałoby się morderstwu na ogromną skalę. Ponadto te istnienia trzeba ocalić, zapamiętać. Materia Świadoma od samych swoich narodzin stawiała sobie za cel wybawienie się od śmierci. Nowej i osobliwej quasi-historii, która rodziła się w Archiwum, nie można było tak po prostu porzucić. Noosfery wycofały się z Archiwum, lękając się skażenia; Materia Świadoma naradzała się i minęło tysiąc lat. Zdecydowano, że Archiwum trzeba naprawić. Napastników wyprzeć. Jeśli to się nie uda, zarodki nowych bytów świadomych, wraz z całą resztą Archiwum, zostaną utracone. Wirusowi intruzi spoczną dopiero wtedy, gdy w całym wszechświecie będą znajdować się tylko ich nie-

ubłagane kody. Było to zadanie co najmniej równie trudne jak zbudowanie Archiwum, i z pewnością o wiele bardziej kontrowersyjne - bo czystka będzie musiała rozpocząć się w samym Archiwum. Biliony pojedynczych węzłów świadomych będą musiały wkroczyć tam zarówno fizycznie, jak i wirtualnie. I napotkają przebiegły opór. Jednostki - a w gruncie rzeczy duchy - które dawno temu stopiły swoje tożsamości z noosferą, pozbawiono eonów wzrostu i obdarzono niemal śmiertelnością, wyposażając je na wejście do zdegradowanego Archiwum. Wśród tych bilionów znajdował się jeden węzeł świadomy, który nosił niegdyś imię Guilford Law. Ta zaródkowa świadomość, na tyle złożona, by zachować własną pradawną pamięć, została posłana, w towarzystwie niezliczonych rojów jej podobnych, we fraktalne głębiny Archiwum. Rozpoczęła się ostatnia wojna historii. Guilford Law pamiętał wojnę. Przecież to ona go zabiła. KSIĘGA DRUGA ZIMA 1920 - WIOSNA 1921 Esse est percipii biskup Berkeley ROZDZIAŁ PIĘTNASTY Z DZIENNIKA GUILFORDA LAWA: Chciałbym opowiedzieć o tych wypadkach, dopóki jeszcze mogę. Chyba tylko cudem żyję i cudem będzie, jeśli którykolwiek z nas przetrwa zimę. Znaleźliśmy schronienie w niewiarygodnie dziwnym miejscu - o czym napiszę ale brakuje jedzenia, panują mrozy i ciągle liczymy się z możliwością kolejnego ataku. Dzisiaj jestem jeszcze słaby (trzymam ołówek jak Lily, takie mam też pismo), zaczyna się już ściemniać. Mam nadzieję, że Lily przeczyta kiedyś te słowa, nawet jeśli nie będę mógł sam jej ich pokazać. Myślę o Was tak często i intensywnie, ze stajecie się wręcz dotykalne. Chociaż jest to coraz trudniejsze, w miarę jak spada gorączka. Jesteście jedynymi wizjami chorego umysłu, za którymi będę tęsknił. Więcej jutro, jeśli sytuacja pozwoli. Od ataku Partyzantów na naszą wyprawę upłynęły trzy miesiące. Większość tego czasu przeleżałem nieprzytomny, majacząc. Poniżej postaram się zrekonstruować niedawne wypadki. Avery Keck, John Sullivan i „Diggs" Digby uzupełnili luki w mojej pamięci, dopomogli w tym również inni członkowie ekspedycji. Muszę się streszczać, bo brakuje czasu i sił. (Przez te wysokie kamienne framugi, zasłonięte brezentem lub zwierzęcymi skórami, przedostaje się niewiele światła, poza tym będę musiał pomóc nam przetrwać, przynajmniej w miarę swoich skromnych możliwości; zwykle wspieram Diggsa, który utracił władzę w lewej ręce, w przygotowaniu skromnej kolacji. Zaraz będę mu potrzebny. W tej chwili dokłada do ognia, a Wilson Farr poszedł po wiadro śniegu). Gdy odeszliśmy znad Jeziora Bodeńskiego i zbliżaliśmy się już do Alp, zostaliśmy napadnięci przez bandę uzbrojonych Partyzantów, którzy najwidoczniej chcieli nas wymordować i obrabować z zapasów. Od pierwszych salw zginęli Ed Betts, Chuck Hemphill i Emil Swensen, a straty byłyby jeszcze większe, gdybyśmy rozbili obóz bliżej

linii drzew. Ocalił nas refleks Toma Comptona. Poprowadził nas obrzeżem jednego z ogromnych gniazd owadów, pułapki, do której wpadli ścigający nas Partyzanci i która ich pochłonęła. Ci, którzy uniknęli owadów, uciekli lub zginęli od naszych kul. Nie byli jedynymi ofiarami. Jeden z robaków zdołał wstrzyknąć mi swój jad. Według doktora Farra, w nocy stukałem do wrót śmierci. Spisali mnie już na straty, zresztą większość członków ekspedycji odniosła większe lub mniejsze obrażenia. Preston Finch tylko skręcił nogę w kostce, ale zupełnie stracił ducha; odzywał się monosylabami i przekazał dowodzenie Comptonowi oraz Sullivanowi. Gdy wreszcie doszli do siebie, wrócili do zrujnowanego obozu. Próbki i sprzęt naukowy zostały spalone, zwierzęta wybite, prowiant i lekarstwa skradzione. Do dziś dnia nie mogę myśleć o tym spokojnie. Cała nasza praca, Caroline! Wszystkie próbki Sullivana, jego notatki, prasa do roślin, wszystko przepadło. Zniszczyli oba moje aparaty, rozbili płytki. (Sullivan zdradził mi to, gdy w końcu odzyskałem przytomność). Notatnik ocalał tylko dlatego, że cały czas miałem go przy sobie. Zdołaliśmy uratować jeszcze trochę innych notatek oraz przyrządy do pisania i skrawki papieru, tak że większość uczestników tej zimowej wyprawy prowadzi teraz dzienniki. Nie mogłem opłakiwać zmarłych, Caroline, tak jak nie mogłem otworzyć oczu, gdy w moim ciele płonęła trucizna. Żałobę odbyłem później. Ranni potrzebowali odpoczynku i pożywienia. I raz jeszcze z opresji wybawił nas Tom Compton. Wypalił ślad po ukąszeniu owada i natarł gorzkim sokiem jakiegoś ziela. Doktor Farr przystał na takie znachorskie praktyki, bo nie zostały nam żadne cywilizowane lekarstwa. Swoje umiejętności wykorzystywał natomiast, opatrując rany i nastawiając złamane kości. Na wypadek kolejnego ataku Partyzantów z resztek ekwipunku zbudowaliśmy łatwiejszy do obrony i mniej rzucający się w oczy obóz. Mało który z nas był zdolny do podróży. Rozsądek podpowiadał, że powinniśmy szukać pomocy. Jezioro Bodeńskie znajdowało się kilka dni drogi za nami. Erasmus wrócił już pewnie do swej chaty i zagrody, ale łodzie czekały - chyba ze również zostały odkryte przez wrogie siły - a podróż w dół Renu była łatwiejsza niż pod prąd. Około miesiąca na dotarcie do Jeffersonville, nieco mniej na powrót ekspedycji ratunkowej. Tom Compton zgłosił się na ochotnika, lecz potrzebowaliśmy jego ochrony i pomocy w leczeniu ocalałych. Dzięki doświadczeniu myśliwego i trapera mógł zdobywać żywność nawet bez amunicji do strzelby, którą nosił. Istotnie, zaczął polować na węże futerkowe z nożem Bowiego. Wkrótce stworzenia nauczyły się unikać jego zapachu, lecz wciąż były tak potulne, że umiał podciąć im gardło, zanim zdały sobie sprawę z tego, co im grozi. Na poszukiwanie pomocy wysłaliśmy Chrisa Tuckmana i Raya Burke'a, którzy nie ucierpieli w ataku. Zabrali ostatnie konserwy (żałosne resztki), namiot, który nie spłonął, pistolety, kompas i znaczną część bezcennej amunicji. Minęły trzy miesiące. Nie wrócili. Nikt się nie pojawił. Z piętnastu, którzy wyruszyli, pozostało nas dziewięciu. Ja, Finch, Sullivan, Compton, Keck,

Donner, Robertson, Farr i Digby. Zima tego roku przyszła wcześnie. Lodowaty deszcz ze śniegiem, potem nieustanne opady ziarnistego śniegu. Do względnego zdrowia wróciłem dzięki staraniom Sullivana, Wilsona Farra i Toma Comptona - karmili mnie jarzynowym kleikiem i transportowali, gdy trzeba się było przemieszczać, na indiańskich saniach, do których zaprzężono węża. Rzecz jasna, straciłem na wadze — nawet więcej niż inni, a wszyscy chodzą wygłodniali jak wilki. Szkoda, że mnie nie widzisz, Caroline. Ten „brzuszek", na który się skarżyłaś, to już wspomnienie. Musiałem zrobić sobie nowe dziurki w pasku. Żebra wystają mi spod skóry jak ostrza wideł, a gdy się golę (mamy lusterko i brzytwę), moja grdyka skacze niczym kot pod prześcieradłem. Jak już wspominałem, znaleźliśmy schronienie na zimę. Ale to schronienie... Caroline, aż trudno je opisać! Może jeszcze nie dzisiaj. (Słuchaj: Diggs wziął się znów do roboty, jego zrobiona z rozwidlonej gałęzi kula postukuje o kamienną podłogę, syczy woda kipiąca z czajnika na ogień - zaraz mnie zawoła). Może opiszę je takim, jak jawiło się moim oczom po raz pierwszy... naturalnie przez mgłę gorączki, ale wtedy nie majaczyłem, choć możesz odnieść takie wrażenie. Cierpliwości, Caroline. Boję się, że mi nie uwierzysz. Wyobraź sobie nas, grupę mężczyzn w zwierzęcych futrach: jedni idą, inni utykają, niektórych ciągnie się na włókach. Wygłodniali i przemarznięci przemierzamy kolejny ośnieżony górski grzbiet i spoglądamy w następną dziką dolinę... Diggs z bezwładną ręką, Sullivan utyka żałośnie, ja na saniach, bo wciąż nie mogłem zbyt wiele przejść. Zdaniem Farra, odczuwałem wpływ jadu na wątrobę. Gorączkowałem, pożółkłem i... może lepiej nie wdawać się w szczegóły. Kolejna alpejska dolina, tyle że inna od pozostałych. Wypatrzył ją Tom Compton. Szeroka dolina rzeki, wycięta w kamienistym gruncie i wysadzana nagimi, szpiczastymi drzewami meczetowymi. Z mojego punktu obserwacyjnego na saniach, gdzie leżałem owinięty w futra, zobaczyłem tylko zbocze doliny i ciemną roślinność. Ale reszta towarzyszy nagle zamilkła, więc uniosłem się, żeby sprawdzić, co ich tak poruszyło. Ujrzałem coś, czego nigdy nie spodziewałbym się zobaczyć na tym pustkowiu. Miasto! Czy też ruiny miasta. Stanowiło olbrzymią mozaikę, przez którą przepływała nie uregulowana rzeka, wyraźnie starą, lecz stworzoną przez budowniczych obdarzonych rozumem. Nawet z takiej odległości już na pierwszy rzut oka widać było, że architekci dawno zniknęli bez śladu. Nic nie poruszało się po nieludzko równoległych ulicach. Wciąż jeszcze całe budowle były staloWoszarymi bryłami, wyciętymi z kamienia i nadgryzionymi przez mgłę i czas. Miasto było duże, Caroline, niewiarygodnie duże — w tych ruinach pomieściłby się Boston i jeszcze kilka hrabstw. Pomimo wieku budynki były względnie całe i gotowe do zamieszkania. Ruiny obiecywały wszystko, na co straciliśmy już nadzieję: schronienie dla nas i naszych zwierząt, zapasy wody pitnej i (sądząc po lesistych wzgórzach oraz stadach węży futerkowych) obfitą zwierzynę. Tom

Compton poszedł na rekonesans i uznał, że możemy tu przezimować. Przestrzegał, że miasto jest nie zamieszkaną ruiną, więc trzeba będzie ciężko pracować, żeby nie zmarznąć w pełnych przeciągów labiryntach, nawet przy dużych zapasach drewna. Ale ponieważ już wyobraziliśmy sobie, jak umieramy w namiotach z wężowej skóry lub zamarzamy na jakiejś alpejskiej przełęczy - nawet ta ponura perspektywa wyglądała jak dar życzliwego Boga. Z miastem wiązało się rzecz jasna mnóstwo wątpliwości. Jak powstało, w tej krainie pozbawionej ludzi, i co się stało z jego budowniczymi? Czy w ogóle byli ludźmi, czy też należeli do jakiejś nowej darwińskiej rasy? Jednak byliśmy zbyt wyczerpani, żeby zastanawiać się nad pochodzeniem i znaczeniem ruin. Tylko Preston Finch zawahał się, zanim zszedł zboczem doliny, ale nie wiem, czego się obawiał; nie odezwał się ani słowem od wielu dni. Perspektywa znalezienia domu podniosła nas na duchu. Po drodze zbieraliśmy gałęzie drzew meczetowych i sosny szałwiowej; gwiazdy nie rozbłysły jeszcze na zimowym niebie, gdy huczał już ogień rzucający roztańczone cienie na kolosalne głazy Bezimiennego Miasta. Kochana Caroline! Nie prowadziłem tego dziennika tak wytrwale, jak bym sobie tego życzył. Brakuje czasu. Nie zdarzyło się nic tragicznego — nie martw się — tylko bez przerwy ciągnie się tragedia naszego odcięcia od świata i walki o prymitywną egzystencję. Chcąc przeżyć, żyjemy jak czerwonoskórzy. Gorączka minęła (mam nadzieję, że na dobre), w zatrutej nodze odzyskałem czucie i nawet trochę siły. O lasce mogę już przebyć całkiem spory kawałek i wybieram się z Tomem Comptonem i Averym Keckiem na polowania, choć nie zapuszczam się poza rozległe dno doliny. Na wiosnę będę chyba mógł dotrzymać kroku innym, gdy będziemy wracać nad Jezioro Bodeńskie, a potem do domu. Na polowania wychodzimy w futrach i butach ze skóry. Zszywamy je kościanymi igłami, strzępy dawnych ubrań służą za nici. Mamy dwie strzelby i nawet trochę amunicji, ale używamy przede wszystkim noży i łuków. Tom zrobił łuki i strzały z miejscowego drewna i kości, wciąż też jest naszym jedynym snajperem. Podkreślał, że strzały z broni palnej mogą niepotrzebnie przyciągnąć czyjąś uwagę, a kule przydadzą się w drodze powrotnej. Nie sądzę, żeby gdzieś w pobliżu kręcili się Partyzanci. Zima z pewnością dokucza im tak samo jak nam. Ale niektórzy z nas od czasu do czasu mają poczucie, że są obserwowani. Schwytaliśmy kilka węży futerkowych i zamknęliśmy je w zagrodzie, którą urządziliśmy w zrujnowanych fundamentach jakiejś budowli nakrytych resztką dachu. Sullivan opiekuje się nimi, dostarcza jedzenia i wody. Tymczasowo przerzucił się z botaniki na hodowlę. Zżyłem się z nim, być może -dlatego, że podobne urazy (moja noga, jego biodro) zmuszały nas do długotrwałego dotrzymywania sobie towarzystwa. Często zostajemy sami z Diggsem lub Prestonem Finchem. Ten ostatni niemal nic nie mówi, choć nie unika pracy fizycznej. Za to Sullivan gada bez przerwy, a ja odwzajemniam się tym samym. Raczej nie ufałabyś jego ateizmowi, Caroline, lecz jest to ateizm z zasadami, jeśli coś takiego ma w ogóle rację bytu. Zeszłej nocy pełniliśmy straż jako ostatni, co jest obowiązkiem komfortowym, jeśli tylko człowiek przyzwyczai

się do pory. Dokładaliśmy do ognia i opowiadaliśmy sobie różne historie, gdy usłyszeliśmy wrzawę w stajni, jak nazywamy na poły zrujnowaną budowlę, w której trzymamy zwierzęta. Włożyliśmy futra i pokuśtykaliśmy na mróz sprawdzić, co się dzieje. Całe popołudnie padał śnieg i pochodnia Sullivana rzucała ruchliwą smugę światła na bulwar nieskazitelnej bieli. Pokryte śniegiem spękane kamienie i rysy w ścianach sprawiały wrażenie, jakby miasto zostało porzucone tylko na chwilę. Budynki są identyczne, chociaż w różnym stopniu nadgryzione przez czas, i tak samo wzniesione - z olbrzymich cegieł wyciętych z nie obrobionego granitu i ustawionych bez użycia zaprawy. Cegły, czy też bloki, są idealnymi sześcianami o bokach długości dziesięciu stóp. Same budowle tworzą takie same kwadraty, ustawione po cztery w kwadratowe place, jakby ręką skrupulatnego, lecz pozbawionego wyobraźni dziecka. We framugach były kiedyś prawdopodobnie drewniane drzwi, lecz albo spróchniały, albo dawno zostały wyrwane. Otwory są kilkakroć wyższe od człowieka i kilka razy od niego szersze, ale to, jak mówi Sullivan, o niczym nie świadczy - wrota katedr są większe od drzwi ziemianek, a przecież przechodzili przez nie tacy sami ludzie. Tak czy inaczej, nie można oprzeć się wrażeniu, że żyła tu jakaś rasa przysadzistych gigantów, predyluwialnych i preadamickich. Zagrodę z wężami otoczyliśmy prostym płotem z drewna meczetowego. Zazwyczaj stworzenia są spokojne, jeśli nie liczyć normalnego miauczenia i bekania. Ale dzisiaj dobiegł nas nieustający zbiorowy jęk, którego źródło odkryliśmy pod zrujnowanym kamiennym okapem. Jedno ze zwierząt rodziło. Czy też, jak się przekonaliśmy, składało jaja. Wynurzały się z obwisłego brzucha samicy w lśniących gronach, każde wielkości piłki tenisowej, aż w końcu utworzyły na kupce śniegu galaretowatą, parującą masę. Popatrzyłem na Sullivana. - Jaja zamarzną. Gdybyśmy rozpalili ognisko... - Przyroda z pewnością się o to zatroszczyła - szepnął, kręcąc głową. - Zresztą nawet nie wiemy, jak im pomóc. Odsuń się, Guilfordzie. Zrób im miejsce. Miał rację. Przyroda rzeczywiście zatroszczyła się o to, choć metoda nie była zbyt wyrafinowana. Gdy samica skończyła składać jaja, drugie zwierzę, prawdopodobnie ojciec, podeszło do perłowej masy i osobliwymi poruszeniami sześciu odnóży zaczęło wsuwać jaja do kieszeni umieszczonych wzdłuż brzucha... zapewne tam nastąpi inkubacja, dopóki pisklęta nie będą w stanie rozpocząć samodzielnego życia. Jęki i skrzeczenie ustały, stado zajęło się na powrót swoimi sprawami. Wróciliśmy do ciepłego wnętrza. Zajęliśmy dwa olbrzymie pomieszczenia w jednym z mniej eksponowanych budynków, podzieliliśmy je i odizolowaliśmy skórami węży, a na podłogę rzuciliśmy suszone sitowie. W sumie schronienie było zaciszne, przynajmniej w porównaniu z lodowatą ciemnością za murami. Sullivan zamyślił się; grzał dłonie, na brzegu ognia postawił czajnik ze śniegiem, chcąc przygotować herbatę z korzonków. - Rodzą się — powiedział — rozmnażają, umierają...

Guilfordzie, jeśli nie są dziełem ewolucji, to ona z pewnością jeszcze zajdzie: nastąpi naturalna selekcja, wynik okoliczności... - Boże dzieło, jak powiedziałby Finch. - Finch milczał jak zaklęty, więc przejmowałem jego rolę, podtrzymując w ten sposób rozmowę. - Ale co to znaczy? — Sullivan wstał, mało nie wywracając czajnika. — Jak bym chciał uwierzyć w tak cudownie pełne wytłumaczenie! Nie ironizuję, Guilfordzie. Nie patrz na mnie tym żałosnym wzrokiem. Mówię poważnie. Patrzeć na kolor Marsa na nocnym niebie, na sześcionogie, okryte futrem węże, które składają jaja na śniegu, i widzieć w tym tylko rękę Boga... czarująca prostota! - Prawda jest prosta - zauważyłem, paląc się ze wstydu. - Często. Łudząco prosta. Ale nie złożę swojej niewiedzy na ołtarzu i nie nazwę jej Bogiem. Pachnie to idolatrią, najgorszego rodzaju bałwochwalstwem. I to jest właśnie ów „ateizm z zasadami", Caroline. Sullivan jest człowiekiem uczciwym, zdaje sobie sprawę z granic swojej wiedzy. Pochodzi z rodziny kwakrów i nawet czasami, kiedy jest zmęczony, zaczyna mówić jak kwakier: „Powiadam tobie, Guilfordzie". - To miasto - zastanawiał się. - Nazywamy je miastem, ale zwróć uwagę, że to tylko układ zaułków i brył... żadnej kanalizacji, miejsc do przetwarzania żywności, pieców, spichlerzy, świątyń, placów zabaw... to miasto jest kluczem. Miałem ochotę zapytać, do czego. Nie zwracał na mnie uwagi. - Niezbyt dokładnie je zbadaliśmy. Ruiny zajmują wiele mil kwadratowych. - Tom odbył rekonesans. - Krótki. I nawet Tom przyznaje... Co? Ale Sullivan pogrążał się już w myślach i nie było sensu nalegać. Zbyt dobrze poznałem jego nastroje. Dla wielu z nas Darwinia stała się sprawdzianem wiary. Finch uważa, że kontynent jest jawnym cudem, ale podejrzewam, że wolałby, aby Bóg pozostawił podpis wyraźniejszy niż te nieme wzgórza i lasy. Z kolei Sullivan zmuszony jest codziennie zmagać się z cudownością. Wypiliśmy herbatę i drżąc, okryliśmy się wojskowymi pledami. Od chwili ataku Partyzantów Tom Compton upierał się przy trzymaniu nocnych wart. Zdobyliśmy się na wystawienie dwóch ludzi przy płonącym o północy ognisku. Często zachodziłem w głowę, po co pełnimy te straże, skoro napastnicy, gdyby do tego doszło, pokonaliby nas niezależnie od tego, czy zdążylibyśmy obudzić śpiących. Ale miasto jakimś sobie właściwym sposobem zmuszało do zachowania czujności. - Guilfordzie - odezwał się po długim milczeniu Sullivan - czy kiedy śpisz, to coś ci się... śni? Pytanie mnie zaskoczyło. - Rzadko - odparłem. Kłamałem. Sny są banalne, prawda, Caroline? Nie wierzę w sny. Nie wierzę w wartownika, który wygląda jak ja, choć ukazuje mi się, gdy tylko zamknę oczy. Na szczęście Sullivan nie drążył tematu i resztę nocnej straży przesiedzieliśmy w milczeniu. Połowa stycznia. Nieoczekiwanie bogata zdobycz z ostatniego polowania: mnóstwo sprawionego mięsa, zimowe na-

siona, nawet para darwińskich „ptaków" - zmierzchnic, pozbawionych mózgu dwunogich stworzeń o skórzastych skrzydłach, które smakują jednak jak soczysta i jędrna baranina. Wszyscy najedli się do syta, z wyjątkiem Paula Robertsona, który zapadł na grypę. Nawet Finch uśmiechał się z aprobatą. Sullivan ciągle mówi o zbadaniu ruin - to jego obsesja. Teraz, gdy mamy pełne żołądki, a pogoda nieco się poprawia, chce wprowadzić swoje zamiary w czyn. Chce wziąć ze sobą mnie i Toma Comptona. Nazajutrz wyruszamy na dwudniową wyprawę do jądra ruin. Mam nadzieję, że to mądry krok. Szczerze mówiąc, trochę się boję. ' ROZDZIAŁ SZESNASTY Londyńska zima była nietypowo surowa, zimniejsza od wszystkiego, co Caroline zapamiętała z Bostonu. Ciotka Alice nazywała ją wilczą zimą. Łodzie z zaopatrzeniem nieco rzadziej przypływały skutą lodem Tamizą, mimo że w porcie tętniło życie, a kominy czerniły niebo. Każdy budynek w mieście dorzucał swoją smugę dymu, jedne czarnego, węglowego, inne bardziej szarego, z drewna lub torfu. Caroline nauczyła się czerpać z tego ponurego nieba, symbolu odparcia dzikiej przyrody, odrobinę pociechy. Pojęła istotę Londynu: nie był „osadą" - bo któż chciałby się osiedlać w tym nieprzyjaznym, jałowym kraju - lecz wyzwaniem rzuconym nieprzejednanej naturze. Koniec końców natura oczywiście wygra. Jak zawsze. Jednak Caroline nauczyła się cieszyć w skrytości ducha z każdej nowej brukowanej drogi i ściętego drzewa. W połowie stycznia przypłynął parowiec z towarami, które Jered zamówił latem. Były wśród nich olbrzymie zwoje łańcuchów i lin, gwoździe, smoła i dziegieć, różnego rodzaju szczotki. Jered wynajął pojazd, który przez cały tydzień, każdego ranka, przewoził towary z magazynu do sklepu; uzupełniał braki. Dziś wyładował resztę towarów i zapłacił woźnicy, którego konie dyszały na mocnym wietrze w zaułku za sklepem; Caroline i Alice układały wszystko na półkach. Ciotka Alice była niezmordowana; wycierała dłonie o fartuch i mało co się odzywała. Unikała wzroku Caroline. Zachowywała się tak od kilku miesięcy: była zimna, krytyczna, szorstka. Zaraz po wstrząsającej wiadomości o ataku Partyzantów na Westona pokłóciły się. Alice nie chciała uwierzyć, że Guilford nie żyje. Uparła się. Caroline była pewna, że jej mąż zginął; wiedziała o tym od chwili, gdy Jered opowiedział jej o losie Westona, chociąż niczego to nie dowodziło - sama ekspedycja została wysadzona na brzeg w górze rzeki. Ale nawet Jered przyznawał, że mogli łatwo paść ofiarą zdeterminowanych rzezimieszków. Caroline zachowywała swoje myśli dla siebie, przynajmniej z początku. W głębi ducha jednak wdową czuła się już latem. Nikt nie podzielał jej zdania. Zawsze pozostawała nadzieja. Ale wrzesień minął bez wieści, a' nadzieje bladły wraz z mijaniem jesieni, by właściwie zniknąć z nadejściem zimy. Alice upierała się, że niczego nie udowodniono. Cuda się zdarzały. - Żona powinna wierzyć - powiedziała do Caroline. Ale czasami kobieta lepiej zna się na tych sprawach.

Spór nie został, bo nie mógł zostać, rozstrzygnięty. Po prostu przestały o nim wspominać; lecz nadawał ton każdej rozmowie, rzucał cień na stół przy kolacji i towarzyszył tykaniu zegara. Caroline zaczęła chodzić w czerni. Alice ostentacyjnie trzymała walizkę Guilforda w szafie w sieni. Ale Alice dręczyło dziś coś więcej niż ten przedłużający się spór. Caroline domyśliła się, o co chodzi, przed zakończeniem porannych prac. Ciotka poszła za ladę obsłużyć klienta i wróciła z chmurną miną, która zdradzała, że ma coś niemiłego do powiedzenia. Wpiła wzrok w Caroline, która starała się nie wzdrygnąć. — Źle, że nosisz żałobę — zaczęła - jeśli nie wiesz na pewno, że on nie żyje. Ale gorzej... i to znacznie gorzej, że zaczynasz żałobę zdejmować. Ona wie, pomyślała Caroline. Jakie to zresztą miało znaczenie? Wieczorem Jered i Alice wyszli do pobliskiego pubu, Pod Trzciną i Koroną. Gdy Caroline upewniła się, że już zniknęli, sprowadziła Lily po schodach i przez zimną ulicę do sąsiadki, pani de Koenig, która brała kanadyjskiego dolara za opiekę nad dziewczynką i zachowanie dyskrecji. Pożegnała się z córką, po czym zapięła żakiet i nałożyła kaptur. Nad zamarzniętym brukiem migotały gwiazdy. Latarnie gazowe rzucały bladą poświatę na śnieżną skorupę. Caroline szła pośpiesznie pod wiatr, walcząc z wyrzutami sumienia. Tym poczuciem własnej nikczemności zaraziła się od ciotki. Nie robiła nic złego. Nie było takiej możliwości. Guilford nie żył. Jej mąż nie żył. Nie miała męża. Na rogu Market i Thames Street stał Colin Watson. Przytulił ją na chwilę, potem zatrzymał dorożkę. Gdy pomagał jej wsiąść, uśmiechał się jak młodzieniaszek, a uśmiech skrywały jego zabawne wąsy. Caroline sądziła, że dla niej stara się przezwyciężyć swą wrpdzoną melancholię. Dłonie miał duże i silne. Dokąd ją dzisiaj zabierze? Na kieliszek alkoholu, pomyślała, ale nie w Pod Trzciną i Koroną. Na rozmowę. To wszystko. Chciał rozmawiać. Zamierzał odejść do cywila. Zaproponowano mu pracę w porcie. Od września nie mieszkał już u Jereda; wynajął pokój w Imperium i większość nocy spędzał sam. To upraszczało sprawę - własny pokój. Nie mogła zostać tak długo, jak by chciała. Alice i Jered nie mogą się dowiedzieć, co robi. A jeśli wiedzą, trzeba jeszcze pozostawić trochę wątpliwości, przestrzeń niepewności, na której mogłaby oprzeć swoją obronę. Ale chciała zostać. Colin był dla niej miły w sposób, jakiego Guilford nigdy nie pojmował. Godził się na jej milczenie i nie próbował go przerywać, jak Guilford, który zawsze sądził, że huśtawki nastroju Caroline są rezultatem jakiegoś jego zaniedbania. Mąż był troskliwy - z pewnością we własnym mniemaniu się starał - ale czasami chciałaby sobie popłakać, nie słysząc potem przeprosin. Porucznik Watson, wysoki, postawny i też mający swoje humory, zostawiał ją sam na sam z jej żalem. Może dżentelmen tak właśnie powinien traktować wdowę, myślała. Światowy przewrót zachwiał podstawami dobrych manier, ale niektórzy mężczyźni ciągle potrafili być uprzejmi. Pytali, zanim wyciągnęli rękę. Colin taki był. Najbardziej

podobały jej się w nim oczy. Obserwowały ją uważnie nawet w chwilach, gdy dłonie wędrowały swobodnie po jej ciele; rozumiały, wreszcie - przebaczały. Caroline zdawało się, że na świecie nie istnieje grzech, którego nie mogłyby odkupić te spokojne błękitne oczy. Została zbyt długo i zbyt dużo wypiła. Kochali się żarliwie, rozpaczliwie. Wobec jej nalegań porucznik odprowadził ją do dorożki godzinę później, niż planowała, lecz mimo to kazała się wysadzić przecznicę przed rynkiem. Nie chciała, żeby ludzie widzieli, jak o tej porze wysiada z dwukółki. Nie wiedzieć czemu kojarzyło jej się to z występkiem. Tak więc poszła pieszo, zataczając się pod uderzeniami wiatru, i odebrała Lily od pani de Koenig, która wyłudziła od niej kolejnego dolara. Jered i Alice byli już naturalnie w domu. Caroline usiłowała z pełną godnością powiesić płaszcz swój i Lily, odzywając się tylko po to, by rozweselić córkę. Jered odłożył książkę i oznajmił obojętnie, że idzie spać. Wychodząc, zatoczył się. On też sobie popił. Za to po Alice nic nie było widać. - Ta mała dziewczynka potrzebuje snu - stwierdziła beznamiętnie. - Dobrze mówię, Lily? - Położę ją - oświadczyła Caroline. - Nie wygląda na taką, która potrzebuje, żeby ktoś ją kładł. Lily, ciepłe łóżeczko czeka! Idź już, skarbie. Lily ziewnęła i wyszła niepewnym krokiem, pozostawiając matkę na pastwę Alice. - Rano długo spała - zaczęła Caroline. - W ogóle nie sypia najlepiej. Martwi się o ojca. - Ja też jestem zmęczona. - Ale nie przeszkadza ci to w cudzołóstwie? Caroline wytrzeszczyła oczy, licząc, że się przesłyszała. - W puszczaniu się z mężczyzną, który nie jest twoim ™«'om -Tak mam to inaczei nazwać? - Poniżasz się. - Powinnaś chyba znaleźć sobie inny nocleg. Napisałam do Liama do Bostonu. Chce, żebyś wracała do domu, gdy tylko uda nam się znaleźć miejsce na statku. Musiałam się kajać. W twoim imieniu. - Nie miałaś prawa. - Miałam wszelkie prawa. - Guilford nie żyje! - Był to jedyny kontrargument i natychmiast pożałowała, że użyła go tak pochopnie. W tym niedogrzanym salonie tracił jakby ciężar gatunkowy. - Nie możesz tego wiedzieć — prychnęła Alice. - Czuję to każdego dnia. Któż miałby wiedzieć, jak nie ja? - Więc zabawna jest ta twoja żałoba. - Alice wstała, nie ukrywając gniewu. - Kto wmówił ci, że jesteś kimś wyjątkowym, Caroline? Liam? Zapewne tak cię traktował. Odgrodził od świata w swoim wielkim domu w Bostonie, cierpiącą sierotkę. Ale tamtej nocy każdy kogoś stracił, niektórzy więcej niż rodziców... niektórzy z nas utracili wszystko, co kochali, wszystkich i wszystkie miejsca, synów, córki, braci, siostry, i nie wszyscy mieli bogatych krewnych, którzy osuszyliby im łzy, oraz służących, którzy posłaliby im puchowe łóżka. - To niesprawiedliwe! - To nie my ustalamy reguły, Caroline. My albo ich przestrzegamy, albo je łamiemy.

- Nie chcę zostać wdową na resztę życia! - Zapewne. Ale gdybyś miała choć odrobinę przyzwoitości, dobrze byś się zastanowiła, nim zdecydowałabyś się na romans z człowiekiem, który przyczynił się do zamordowania twojego męża! ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY - Nie sądzisz, że już starczy? Głos jakby wyłaniał się z zawiesistego powietrza w tawernie, był przydymiony, płynny i przymilny. Ale nie to chciał usłyszeć Vale. Jak zakończyć swoją odpowiedź? Dobitnie, nakazał sobie w myślach. - Odwal się. Postać zajęła stołek obok. - Niepożądane spotkanie, co? Nie gniewaj się, Eliasie. Wpadłem tak sobie, żeby pogadać. - Czy ja cię znam? - Obrócił z jękiem głowę. Mężczyzna był wysoki. Miły, starannie ubrany i przystojny. Chociaż uważał się chyba za jeszcze przystojniejszego, sądząc po tych białych końskich zębach, które połyskiwały niczym światła latarni. Vale dał mu dwadzieścia dwa, trzy lata - młody i jak na swój wiek, o wiele zbyt pewny siebie. - Nie, nie znasz mnie. Matthew Crane. Dłonie jak u pianisty. Długie, kościste palce. Vale zignorował go. - Odwal się - powtórzył. - Przykro mi, Eliasie, ale muszę z tobą porozmawiać, czy tego chcesz, czy nie. - Mówił z akcentem z Nowej Anglii, wściekle arystokratycznym. - Kim jesteś? Którymś z kuzynów Sanders-Mossów? - Niestety nie. Ale wiem, kim ty jesteś. — Crane pochylił się w jego stronę. Niebezpiecznie blisko. Jego oddech poruszył włoski w prawym uchu Vale'a. - Jesteś człowiekiem, który rozmawia ze zmarłymi. - Jestem człowiekiem, który chciałby cię skłonić, żebyś się odwalił. - Człowiekiem, który nosi w sobie boga. Przynoszącego ból i wymagającego boga. Jeśli w najmniejszym choćby stopniu przypomina mojego. Na Crane'a czekała już przy krawężniku taksówka. Jezus Maria, pomyślał Vale. Co teraz? Miał niejasne poczucie, że wypadki nabierają tempa, które przekracza jego zdolność zrozumienia. Podał kierowcy swój domowy adres i usiadł koło tego roześmianego od ucha do ucha durnia. Jesień minęła bez sensacji, zima jeszcze spokojniej. Pewnie bogowie mieli ważniejsze sprawy na głowie; chociaż zabawa z Eugene'em Randallem nie dobiegła końca - odbyli dwa kolejne seanse, lecz bez większych skutków jej rozwiązanie wydawało się bezpiecznie odległe. Vale pocieszał się nawet tęskną myślą, że bóg może przestać się nim interesować. Chyba nic z tego. Gadatliwy pan Crane zamilkł w obecności kierowcy. Vale próbował otrzeźwieć — wzruszał ramionami, mrugał i marszczył czoło — podczas gdy taksówka powoli mijała elektryczne lampy, lodowe kule zawieszone w mroźnym powietrzu. Waszyngtońskie zimy rzadko kiedy były tak bezlitosne. W końcu dotarli do domu Vale'a. Na ulicy było cicho, światła w oknach przyzwoicie wygaszono. Crane zapłacił,

wytaszczył z pojazdu dwie olbrzymie walizki, przeciągnął je przez drzwi i najbezczelniej upuścił obok stojaka na parasole. - Trochę u mnie pobędziesz? - Niestety, stary. Stary? Trzymajcie mnie, pomyślał Vale. - Mamy sobie aż tyle do powiedzenia? — spytał. - Mnóstwo. Ale możemy zaczekać z tym do jutra. Lepiej dobrze się wyśpij, Eliasie. Naprawdę, do niczego się teraz nie nadajesz. Porozmawiamy, kiedy już odpoczniemy. Mną się nie przejmuj. Przyłożę głowę na kanapie. Tylko bez ceregieli. I bez wahania wyciągnął się na obitej aksamitem sofie, przy czym z twarzy nie zniknął mu uśmiech. - Słuchaj, teraz nie mam siły, żeby cię wyrzucić. Ale jak znajdę cię tu rano... - Pogadamy. Doskonały pomysł. Yale wyrzucił w górę ręce i wyszedł z pokoju. Dla Eliasa Vale'a ranek zaczął się tuż przed południem. Crane siedział przy kuchennym stole. Wziął prysznic i ogolił się. Włosy miał uczesane. Włożył świeżą, nakrochmaloną koszulę. Nalał sobie filiżankę kawy. Vale wyczuł swój duszny pot. - Jak długo zamierzasz tu zostać? - Nie wiem. - Tydzień? Miesiąc? Wzruszenie ramion. - Być może nie zdaje pan sobie z tego sprawy, panie Crane, ale ja mieszkam sam. Bo tak mi się podoba. Nie potrzebuję gości, nawet w takich, hm, okolicznościach. Zresztą nikt mnie o nic nie prosił. - To nie w ich stylu, co? Ma na myśli bogów, pojął Vale. - Czyli, twoim zdaniem, nie mam wyboru? - Ja też go nie miałem. Chcesz tost, Eliasie? Jest nas dwóch, pomyślał Vale. Tego się nie spodziewał. Ale oczywiście miało to sens. Ilu takich nawiedzonych przez boga osobników chodzi jeszcze po ulicach? Setki? Tysiące? - Po co tu jesteś? - Założył ręce na piersiach. - Pytanie stare jak świat, czyż nie? Nie jestem pewien. Przynajmniej jak dotąd. Sądzę, że masz mnie wszystkim przedstawić. - Jako kogo? Swojego kochanka? - Kuzyna, siostrzeńca, nieślubnego syna... - A co potem? - Potem będziemy wypełniać polecenia, gdy nadejdzie pora. - Crane odłożył nóż do masła. - Będę z tobą szczery, Eliasie. To ode mnie nie zależy. Wydaje mi się, że układ jest tymczasowy. Bez urazy. - Bez urazy, ale bardzo bym się ucieszył. - Póki co, musimy znaleźć dla mnie łóżko. Chyba ze chcesz, żeby mój bagaż zagracał ci salon. Przyprowadzasz tutaj klientów? - Często. Ile ty w ogóle o mnie wiesz? - Troszeczkę. A ty o mnie? - W ogóle nic. - Aha. - Czy nie ma tu jakiegoś hotelu... - Vale podjął ostatnią, rozpaczliwą próbę. - To nie jest ich życzenie. - Znowu ten uśmiech. -

Nasze losy są chyba splecione na dobre i na złe. Co najdziwniejsze, Vale w końcu przyzwyczaił się do tego, że Crane zajmuje mu pokój na poddaszu, przynajmniej tak, jak człowiek przyzwyczaja się do chronicznego bólu głowy. Timothy był uprzejmym gościem, bardziej niż Vale dbał o porządek i starał się nie przeszkadzać, gdy tamten zajmował się klientami. Nalegał natomiast, żeby Vale wprowadził go do salonu rodziny Sanders-Moss i przedstawił jako „kuzyna", finansistę. Na szczęście naprawdę znał się na finansach i mechanizmach rządzących Wall Street, zupełnie jakby się tam wychował. Może zresztą tak było. Unikał rozmów o swojej przeszłości, choć napomykał o rodzinnych koneksjach. Tymczasem przy stole Sanders-Mossów rozmowa skupiała się najczęściej na zaginionej ekspedycji Fincha i na perspektywie wojny. Gazety Hearsta odtrąbiły wojnę z Anglią i utrzymywały, że istnieją dowody na to, iż Anglicy przekazywali broń Partyzantom, przez co przynajmniej pośrednio odpowiadali za śmierć amerykańskich obywateli. To akurat nie interesowało Vale'a, choć najwyraźniej zajmowało jego boga. W domu starali się unikać i nie zauważać. Jeśli już nawiązali rozmowę - zazwyczaj gdy Vale sobie wypił mówili o swoich bogach. - Nie rzuca samych pogróżek - rzekł Vale. Kolejna zimna noc, uwięziony w towarzystwie Crane'a, szybami w weneckich oknach trzęsie wiatr. Whisky z Tennessee. Timor mortibus conturbat me. - Obiecał, że będę żył. To znaczy... zył wiecznie. - Nieśmiertelność - stwierdził Crane, obierając jabłko. - Tobie też? - Ależ tak, mi też. - Czy... wierzysz? Crane przyjrzał mu się badawczo. - Kiedy ostatnim razem zaciąłeś się przy goleniu? - Że co? Nie pamiętam... - Dawno? - Dawno - zgodził się Vale. - Dlaczego? - Wyrostek, grypa, gruźlica? Złamanie, ból zęba, kwitnące paznokcie? - Nie, ale... do czego zmierzasz? - Znasz odpowiedź, tylko nie masz odwagi, żeby się sprawdzić. Nigdy nie kusiło cię, gdy stałeś nad miednicą z brzytwą w ręce? - Nie mam pojęcia, o co ci chodzi. Crane położył dłoń na stole i szybko wbił w nią nóż. Ostrze złamało jakąś kość i wbiło się w drewno. Vale wzdrygnął się i zamrugał. Crane skrzywił się na ułamek sekundy. A potem uśmiechnął. Chwycił kurczowo rękojeść i wyciągnął nóż z dłoni. W ranie pojawiła się kropla krwi. Tylko jedna. Matthew starł ją serwetką. Skóra pozostała gładka, różowa, bez zadraśnięć. - Jezu - wyszeptał Vale. - Przepraszam za zniszczenie stołu. Ale wiesz już, co miałem na myśli. ROZDZIAŁ OSIEMNASTY Z DZIENNIKA GUILFORDA LAWA: Przepraszam za pismo. Ogień daje ciepło, ale niewiele światła. Caroline, wyobrażam sobie, jak to czytasz, i ten obraz dodaje mi otuchy. Mam nadzieję, że jest ci ciepło.

Nam jest dość ciepło - w ogóle przyzwyczailiśmy się do takich temperatur. Trochę nawet za ciepło. Nienaturalnie ciepło. Już wszystko wyjaśniam. Rankiem wyruszyliśmy na tę naszą kulawą wyprawę do jądra ruin: Tom Compton, dr Sullivan i ja. Musieliśmy wyglądać zabawnie (z pewnością myślał tak Diggs) - wszyscy opatuleni w futra węży, białe jak dmuchawce, dwaj kulejący (na dwie różne nogi) i stękający wąż, który ciągnął na saniach zapasy na cztery dni. Diggs nazwał ten wypad „połykaniem wężowego ogona". Nie zważając na kpiny towarzyszy, zanurzyliśmy się w ruiny, w przytłaczającą ciszę. Trudno mi opisać osobliwość tego nawiedzonego miejsca, tych równo ułożonych i ciągnących się tak daleko budowli. Gdy zmierzaliśmy na południowy zachód, jasny słoneczny blask padał na śnieg skrzypiący pod płozami sań. Ale promienie zimowego słońca padają pod niewielkim kątem, zatem większą część drogi przebyliśmy w cieniu, idąc szerokimi alejami spowitymi w śnieżną melancholię. Tom Compton prowadził węża za uzdę. Traper nie miał nastroju do rozmów, więc zostaliśmy z doktorem Sullivanem nieco z tyłu, w nadziei, że ludzkie głosy rozproszą ponury mrok tych identycznych ulic. Ale nastrój udzielił się także Sullivanowi. - Zakładaliśmy, że miasto wzniosły istoty rozumne powiedział. - Możliwe, że się myliliśmy. Poprosiłem o wyjaśnienie. — Pozory mylą. Widziałeś kiedyś kopiec afrykańskich termitów? To skomplikowana konstrukcja, często wyższa od człowieka. Ale jedynym architektem jest sama ewolucja. Albo pomyśl o regularności i złożoności plastra miodu. — Więc twierdzi pan, że możemy być w czymś w rodzaju ula? — Twierdzę, że choć na pierwszy rzut oka te budowle są sztucznym tworem, jednolitość wymiarów i prawdopodobnie również funkcji zdaje się sugerować, ze nie stworzył ich człowiek. — Jaki owad rzeźbi bryły granitu wielkości pomnika Waszyngtona? — Nie mam pojęcia. Co gorsza, nie znajduję żadnego precedensu. Nikt nie widział czegoś takiego. Budowniczowie tego miasta nie pozostawili chyba żadnego potomstwa i wzięli się jakby znikąd. To niemal odrębne stworzenie. Mówił rzeczy aż nadto zbliżone do moich przemyśleń. Mimo wszystkich tych osobliwości, Darwinia jest obdarzona swoistą urodą — wilgotne zielone łąki, polany otoczone sosną szałwiową, łagodne rzeki. Ruiny są zupełnie pozbawione tego czaru. Całymi godzinami przemierzaliśmy nieludzko regularne ulice miasta, słońce raz po raz kryło się za spękanymi monolitami. Śnieg był biały, nie naruszony. Dopiero Tom Compton zwrócił nam na to uwagę. Przez cztery czy pięć dni od ostatnich opadów nie pozostawiły na nim śladów żadne zwierzęta, żadne istoty latające, choćby zmierzchnice. A w tych okolicach aż się od nich roi; całe chmary zmierzchnic gnieżdżą się w ruinach na obrzeżach miasta. (Łatwo je upolować, jeśli głód zmusi kogoś do ich przełknięcia. Podkradamy się nocą do śpiącego stada z pochodnią; światło je oślepia; można zabić kilka kijem, zanim zorientują się, o co chodzi, i odlecą). Ale tutaj ich nie ma. Co prawda, w tych kamien-

nych labiryntach nie znalazłyby wiele pożywienia. A jednak brak istot żywych wydaje się złowróżbny. Działa na nerwy, Carołine, i muszę przyznać, że w miarę jak słońce zachodziło, a cienie się wydłużały, chodziliśmy na palcach, gotowi czmychnąć przy najmniejszym poruszeniu. Ale nic się nie poruszało. Tylko trzeszczenie niewidocznego lodu, ciche odgłosy przesypywania stopniałego na słońcu śniegu. O zmierzchu spokojnie rozbiliśmy obóz. 0 wielkości tego miejsca świadczy to, że według obliczeń Sullivana nie dotarliśmy jeszcze do centrum miasta. Opał nieśliśmy ze sobą - gęste, lecz puste w środku i niezbyt ciężkie gałęzie drzew meczetowych; rozpaliliśmy ogień w budowli o mniej więcej całym dachu. Nie było co liczyć na nagrzanie wnętrza wielkości katedry, ale przynajmniej schroniliśmy się przed wiatrem i wymościliśmy sobie zaciszny kącik. W każdym razie jest tu przynajmniej cieplej niż przy drzwiach. Sullivan zwraca uwagę na dziwnie wysoką temperaturę kamiennej podłogi, od której o mało co nie topi się lód — prawdopodobnie to wpływ podziemnego ciepłego źródła. Tom Compton porzucił na chwilę swe pełne napięcia milczenie i zdradził nam, że gdy pewnej pogodnej nocy obozował na wzgórzu po polowaniu na węże, dostrzegł bijącą ze środka miasta bajeczną niebiesko-zieloną poświatę. Może to jakiś wulkanizm, choć Sullivan twierdzi, że warunki geologiczne temu nie sprzyjają. My niczego takiego nie widzieliśmy. Muszę w tym miejscu dodać, że Tom Compton, z reguły zaciekły pragmatyk, zdaje się bardziej od nas wyprowadzony z równowagi. Gdy zaczynałem dziś pisać, powiedział coś dziwacznego... wymamrotał to, nachylając się tak blisko ogniska, że bałem się, by od żaru nie zapaliła mu się zmierzwiona broda. - To miejsce mi się śniło. Zamilkł, ale mnie mimo ognia przebiegł zimny dreszcz. Bo ja też śniłem o tym miejscu, Carołine, w gorączkowych snach jesieni, gdy po ciele wędrowała mi trucizna i nie odróżniałem dnia od nocy... „Ja też śniłem o tym mieście" 1 nie wiem, co to oznacza. ...zeszłej nocy także mi się śniło. Ale mam ci coś jeszcze do powiedzenia, Caroline, a nie zostało zbyt dużo czasu. Nasze zapasy są ograniczone i Sullivan nalega, żebyśmy wykorzystywali każdą chwilę. Więc w możliwie najprostszych i najkrótszych słowach powiem ci, na co natrafiliśmy. Miasto nie jest zwykłą szachownicą kwadratów; tak jak przypuszczał Sullivan, ma środek. A nie tworzy go katedra czy targ, lecz coś znacznie dziwniejszego. Natrafiliśmy na ten budynek dzisiaj rano. Kiedyś był pewnie widoczny z oddali, ale zakamuflowała go erozja. (Nawet Finch nie śmiałby chyba zaprzeczyć, że te ruiny są niezmiernie stare). Dziś wszędzie dokoła leżą gruzy. Drogę zagrodziły nam olbrzymie kamienne bloki, niektóre wypolerowane, jakby dopiero co przywieziono je z kamieniołomu, inne połupane pod najbardziej nienaturalnymi kątami. Zostawiliśmy sanie i przemierzaliśmy przypadkowy labirynt, aż dotarliśmy do samego centrum budowli. Na rumowisku wznosi się czarna bazaltowa kopuła, otwarta na około jednej czwartej obwodu. Sklepienie w szczytowym punkcie wznosi się na co najmniej dwie-

ście stóp i ma szerokość całej przecznicy. Połacie kamienia, które się nie rozpadły, są wciąż gładkie, niemal jedwabiste, polerowane metodą, której Sullivan nie potrafi rozpoznać. Kopułę nieustannie skrywa mgła i może właśnie dlatego dotąd jej nie zauważyliśmy. Sullivan doszedł do wniosku, że to opary podgrzewanego od dołu śniegu i lodu. Nawet na rumowisku powietrze jest wyraźnie ciepłe, a na kopule nie ma ani płatka śniegu. Musi być znacznie powyżej temperatury krzepnięcia wody. Staliśmy i bez słowa wpatrywaliśmy się w ten obraz. Żałowałem straconego aparatu. Ależ byłaby fotografia! „Opuszczone alpejskie ruiny w głębi Europy". Caroline, z takiego zdjęcia żylibyśmy przez rok. Nie wyrażaliśmy na głos swoich myśli. Może uznaliśmy, że są zbyt fantastyczne. Moje z pewnością takie były. Znowu przypomniały mi się powieści przygodowe E. R. Burroughsa, pieczary wulkaniczne i podobni do zwierząt ludzie, oddający cześć starożytnym bogom. (Wiem, że nie podobają ci się moje lektury, Caroline, ale fantazje pana Burroughsa okazują się najlepszym Baedekerem po tym kontynencie! Brakuje jeszcze tylko księżniczki i miecza, który mógłbym przypasać). Wróciliśmy do sań, nakarmiliśmy węża, zabraliśmy tyle zapasów, ile mogliśmy unieść, i poszliśmy z powrotem pod kopułę. Nigdy nie widziałem Sullivana tak podnieconego; trzeba go było siłą przytrzymać, żeby nie zaczął ganiać jak szalony. Zgodził się na rozbicie obozu na skraju kopuły i jest wyraźnie niepocieszony, że nie zapuściliśmy się dalej - ale pod tym łukiem z polerowanego kamienia jest bardzo dużo miejsca, a poza tym dziwnie się siedzi, gdy nad głową wisi tyle nie podpartego niczym granitu. W środku panował już półmrok - słońce skryło się za postrzępione ruiny - więc musieliśmy pospiesznie rozniecać ogień, zęby nie utonąć w zupełnych ciemnościach. Noc przywitaliśmy mieszaniną entuzjazmu i przestrachu — zbiliśmy się przy ognisku jak Wizygoci w rzymskiej świątyni. Poza kręgiem światła rzucanego przez ogień widać jedynie migotliwe cienie na wewnętrznym obwodzie sklepienia. Nie, to nie do końca prawda. Sulłivan zwrócił nam uwagę na jeszcze inne, bledsze światło, którego źródło musi leżeć głęboko pod gruzami. Mam tylko nadzieję, że to zjawisko naturalne, choć włosy stają dęba na myśl, że mamy jakichś sąsiadów. Za ciemno, żeby pisać. Chyba że chce się oślepnąć. Więc do jutra. W TYM MIEJSCU KOŃCZY SIĘ DZIENNIK - Guilfordzie, jeszcze trochę liny. Głos Sullivana wydobył się z głębi. Law popuścił kolejne kilka stóp. Lina była jednym z niewielu użytecznych przedmiotów, które ocalały po letnim ataku. Te dwa zwoje konopnego sznura uratowały niejedno życie — stały się uprzężami zwierząt, szkieletami namiotów i tysiącem innych, przydatnych rzeczy. Zabrali ją na wszelki wypadek. Na środku zrujnowanej kopuły znaleźli otwór średnicy około pięćdziesięciu jardów; w jego brzegu wycięto stopnie szerokości około dziesięciu stóp. Schody były nienaruszone, ich krawędzie wygładziła tylko przez wieki erozja. Przez południowe obrzeże studni lała się struga wody,

która tworzyła mgiełkę i znikała w spowitych oparami czeluściach. Z góry sączyło się blade światło dnia, na dole widzieli zimny, łagodny blask. Serce miasta, pomyślał Guilford. Ciepłe i wciąż jeszcze słabo bijące. Sullivan chciał je zbadać. - Nachylenie jest łagodne - tłumaczył. - Schody są w doskonałym stanie, a wyraźnie miały służyć do takich właśnie celów. Nie grozi nam tu większe niebezpieczeństwo niż na zewnątrz. - Jesteś głupszy, niż myślałem, jeśli chcesz tam wejść odezwał się Tom Compton, gładząc pokrytą kropelkami brodę. - A ty co proponujesz? - Sullivan obrócił się i stanął naprzeciw trapera. Guilford nigdy nie widział go w takim stanie: twarz ze złości poczerwieniała mu jak cegła. - Żebyśmy wrócili do naszej żałosnej rudery i modlili się o słońce? A wiosną przedarli się nad Jezioro Bodeńskie, chyba że wcześniej wykończy nas zimno, Partyzanci lub Rheinfelden? Niech cię szlag, Tom, to może być jedyna szansa, żeby się czegokolwiek dowiedzieć o tym miejscu! - Po co ci wiedza, jeśli zabierzesz ją z sobą do grobu? - odparł traper. Sullivan odwrócił się od niego z pogardą. - A po co mi przyjaźń, miłość czy w ogóle życie? Czego ty nie weźmiesz z sobą do grobu? - Wcale się tam nie wybieram - odparł Compton. Przynajmniej na razie. Rozwinął trzymaną w ręku linę. Niech się tylko rozwidni, a nie będzie tak źle, pomyślał Guilford i trochę dziennego blasku, mimo że bladego, wpadło przez brakującą część kopuły. Poza tym otuchy dodawała lina. Powiązali się nią. Nachylenie było łagodne, lecz kamienie śliskie od wilgoci, można się więc było pośliznąć i upaść, a nie potrafili określić, jak głęboki był ten otwór. Pod poziomem gruntu widoczność wynosiła zaledwie kilka jardów. Upuszczony kamień odpowiadał niewyraźnym echem. Pierwszy zszedł Sullivan, oszczędzając zranioną nogę; tak samo Guilford. Traper poszedł za nimi. Spiralne schody były na tyle szerokie, że Law nie musiał spoglądać w zasnute dymem głębiny studni. Nie sposób było powiedzieć, czemu miała ona służyć albo kto tędy niegdyś chodził. Ani jak głęboko sięgała jakiej rozgrzanej przez lawę pieczary czy jaśniejącego blaskiem podziemnego świata. Czy Aztekowie nie używali studni do składania ofiar z ludzi? Tak czy inaczej, w tej dziurze nie czekało ich nic dobrego. Gdy przebyli mniej więcej sto stóp, Sullivan zarządził postój. Zarówno krawędzie, jak i dno studni skrywały teraz kłęby mgły. Sullivan zadyszał się, ale oczy rozjaśniał mu dziwny, przydymiony blask. - Bez urazy, doktorze Sullivan, ale właściwie co spodziewa się pan tutaj znaleźć? - zapytał z powątpiewaniem Guilford. - Odpowiedzi na setki pytań. - To coś w rodzaju studni albo cysterny - rzekł Law. - Otwórzcie szeroko oczy, na miłość boską! To nie może być żadna studnia. Woda miała pozostawać na zewnątrz, tak to zaprojektowano. Sądzicie, że te kamienie tu wyrosły? Bloki wycięto, a szpary uszczelniono... Nie wiem, jakiego użyto do tego materiału, ale zachował się w do-

skonałym stanie. Tak czy owak, zeszliśmy już poniżej poziomu wód gruntowych. To nie jest studnia, panie Law. - W takim razie co? - Niezależnie od przeznaczenia praktycznego czy obrzędowego, otwór musiał być ważny. Kopuła jest punktem charakterystycznym, a na schodach z pewnością odbywał się ożywiony ruch. - Ruch? - Budowniczych miasta. - Ale oni wymarli - stwierdził Guilford. - Taką przynajmniej macie nadzieję - wymamrotał stojący za nimi traper. Droga w dół nie miała końca, spiralne schody zagłębiały się monotonnie w błękitnawą mgłę; wreszcie nawet Sullivan przyznał, że jest znużony i musi odpocząć. - Potrzeba nam - odezwał się po pewnym czasie więcej ludzi. Guilford zastanawiał się, kogo miał na myśli. Kecka? Robertsona? Jednorękiego Digby'ego? Tom spojrzał na bezbarwny otwór nad nimi. - Powinniśmy jak najszybciej zawrócić. Niedługo zapadnie zmrok. - Obrzucił Sullivana krytycznym spojrzeniem. — Kiedy tylko złapie pan oddech... - Mną się nie przejmujcie. Odwróćmy kolejność. Ja pójdę ostatni. Był blady i zroszony potem. Traper wzruszył ramionami i zawrócił. Guilford poszedł za nim i zarządzał postój, gdy tylko czuł, że napręża się lina między nim a Sullivanem. Zdarzało się to często. Oddech botanika było słychać ze znacznej odległości, stawał się coraz cięższy. Wkrótce Sullivan zaczął kasłać. Tom gwałtownie się odwrócił i jeszcze bardziej zwolnił tempo. Mgła zaczęła gęstnieć. Guilford stracił z oczu przeciwległą ścianę, kamienne stopnie znikały za pióropuszami oparów. Lina stawała się coraz bardziej przydatna, gdyż nawet szerokie ramiona Toma były ledwo widoczne. Utracie punktów orientacyjnych towarzyszyła dezorientacja. Nie miał pojęcia, ile drogi przebyli i ile im pozostało. Nieważne, upomniał się. Każdy krok przybliża nas do celu. Odezwała się zraniona noga, nieznośny ból wrzynał się w ciało jak drut od kostki do łydki. Nie trzeba się było zapuszczać tak daleko, myślał, ale zapał Sullivana okazał się zaraźliwy, to poczucie czekającego ich tuż-tuż odkrycia. Przystanął na chwilę, zamknął oczy, poczuł strumień lodowatego powietrza. Poczuł zapach mgły i granitu. I jeszcze czegoś. Dziwniejszego, przypominającego piżmo. - Guilford! Głos Toma. Uniósł nieśmiało głowę. - Patrz pod nogi - przykazał traper. Krawędź skarpy. Jeszcze krok, a spadłby. - Dotykaj lewą ręką ściany. Ty też, Sullivan. Botanik wyłonił się z mgły i bez słowa skinął głową. Zmienił się w cień, w widmo, w wynędzniałego ducha. Guilford szedł po omacku za traperem, gdy nagle lina werżnęła mu się w pas. Zawołał, że muszą stanąć, i odwrócił się. - Doktorze Sullivan? Bez odzewu. Lina wciąż była napięta. Za sobą widział tylko mgłę. - Doktorze Sullivan, czy wszystko w porządku?

Brak odpowiedzi, tylko ten ciągnący do ziemi ciężar. Z mgły wyłonił się Tom Compton. Guilford cofnął się, poluzował linę i zaczął wyglądać Sullivana. Ujrzał go leżącego twarzą w dół na granitowej półce i jedną ręką dotykającego wciąż wilgotnej ściany. - O Boże! - Tom opadł na kolana. Odwrócił Sullivana na wznak i zbadał mu puls. - Oddycha - oświadczył. Mniej więcej. - Co mu jest? - Nie mam pojęcia. Jest zimny i nieludzko blady. Sullivan! Wstawaj, skurwysynu! Robota czeka! Sullivan nie obudził się. Głowa opadła mu bezwładnie na bok. Z nosa pociekła strużka krwi. Jakby się skurczył, pomyślał osłupiały Guilford. Jakby ktoś wypuścił z niego powietrze. Tom zdjął plecak i podłożył go pod głowę botanika. - Uparty osioł, życie mu niemiłe i nie umie sobie odpuścić. - I co teraz? - Muszę się zastanowić. Mimo wszelkich wysiłków nie dobudzili Sullivana. Tom Compton kucnął i kołysał się na piętach, pogrążony w myślach. Potem zarzucił plecak i wyswobodził się z uprzęży. - Niech to jasny szlag. Słuchaj. Przyniosę wam jedzenie i koce z sań. Potem zostaniesz z nim, a ja pójdę po pomoc. - On przemókł i zaraz zamarznie, Tom. - Na świeżym powietrzu zamarznie jeszcze szybciej. Lepiej go nie ruszać, bo możemy go zabić. Daj mi dzień na dotarcie do obozu i dzień na powrót z Keckiem i Farrem. Farr będzie wiedział, co zrobić. Ty dasz sobie radę, ale nie wiem, co będzie z Sullivanem. - Zmarszczył groźnie czoło. - Tak czy owak, masz przy nim tkwić. Nie zostawiaj go samego. Możliwe, że się nie obudzi, myślał Guilford. Że umrze. A wtedy zostanę w tej zasranej dziurze sam. - Zostanę. Traper skinął głową. - Jeśli umrze, zaczekaj tu na mnie. Jesteśmy już blisko obrzeża, powinieneś odróżnić dzień od nocy. Rozumiesz? Zachowaj zimną krew. Guilford kiwnął głową. - Dobra. - Tom pochylił się nad nieprzytomnym Sullivanem z czułością, której Guilford nigdy u niego nie widział, i odsunął z czoła botanika pasemko siwych włosów. - Trzymaj się, stary byku! Pokopany badaczu. Guilford wziął przyniesione przez Toma koce i sporządził z nich zgrzebne legowisko, które chroniło Sullivana przed zimnem i chłodnymi kamieniami. W porównaniu z temperaturą na zewnątrz w studni panował niemal upał — było tuż powyżej zera, ale mgła przenikała ubranie i wychładzała organizm. Gdy Tom zniknął we mgle, Guilford poczuł się boleśnie osamotniony. Jego jedynymi towarzyszami były własne myśli i powolny, ciężki oddech Sullivana. Ogarniała go zarazem nuda i panika. Nagle przyszła mu głupia ochota na lekturę. Jedyną książką, która ocalała z ataku Partyzantów, był kieszonkowy Nowy Testament Digby'ego, ale ten nie wypuszczał go z rąk. Diggs uważał, że śmierdząca cebulą książeczka uratowała mu życie; była jego

talizmanem. Po „Argosy" nie pozostał nawet ślad. Jakby w ogóle można było czytać w tym mroku o barwie arszeniku. Zorientował się, że zapadła noc, gdy zniknęły ostatnie promienie światła nad jego głową, powietrze zaś nabrało głębszego i bardziej jadowitego odcienia zieleni. Z czeluści wypływały mikroskopijne cząstki pyłu i lodu, podobne do niesionych morskim prądem okrzemków. Szczelniej opatulił kocami doktora Sullivana, którego oddech stał się chrapliwy niczym zgrzyt piły o wilgotne drewno sosnowe, i zapalił jedną z meczetowych pochodni, które przyniósł Tom Compton. Bez koca wstrząsały nim niekontrolowane dreszcze. Gdy tracił czucie w nogach, wstawał, zawsze trzymając się jedną ręką ściany. Wetknął pochodnię w stos kamieni i grzał dłonie przy jej małym płomieniu. Nasączone wężowym łojem drewno meczetowe paliło się od sześciu do ośmiu godzin, nie dając jednak zbyt wiele światła. Bał się zasnąć. W panującej ciszy wychwytywał subtelne odgłosy - odległe dudnienie, chyba że to jego własne tętno, wyolbrzymione przez mrok. Przypomniała mu się jedna z powieści H. G. Wellsa, Wehikuł czasu, i występujący w niej, mieszkający pod ziemią Morlokowie — ich błyszczące oczy i straszliwy głód. Niezbyt miłe wspomnienie. Dla zabicia czasu mówił do Sullivana. Być może słucha, pomyślał, choć oczy ma szczelnie zamknięte, a krew wciąż sączy mu się z nosa. Od czasu do czasu moczył połę koszuli w topniejącej wodzie i obmywał twarz botanika. Mówił z czułością o Caroline i Lily. Opowiadał o ojcu, zatłuczonym na śmierć pałkami podczas rozruchów głodowych w Bostonie, kiedy za wszelką cenę chciał przejść do swojej drukarni, jak to robił to każdego dnia roboczego w swym dorosłym życiu. Głupia odwaga. Teraz przydałoby się jej trochę jego synowi. Bardzo chciał, żeby Sullivan się obudził. Opowiadał mu o nim samym. Udowodnił starożytny, ewolucyjny charakter Darwinii; uderzył w cuda twardym stalowym młotem rozumu. Mam nadzieję, że się nie mylisz, myślał przy tym. Mam nadzieję, że ten kontynent nie jest czymś w rodzaju snu albo, co gorsza, koszmaru. Mam nadzieję, że rzeczy stare i martwe nie budzą się do życia. Chciałby stąd wyjść, zjeść gorący posiłek i się wykąpać. Potem łóżko, a w nim Caroline, ciepłe kontury jej ciała pod zaspą bawełnianej pościeli. Nie podobały mu się te dochodzące z głębi odgłosy i ruch dźwięku, który narastał i cichł niczym przypływ. - Mam nadzieję, że pan nie umrze, doktorze Sullivan. Wiem, że strasznie nie chciałby się pan poddać, najpierw wszystkiego nie zrozumiawszy. Ale nie jest łatwo, prawda? Nagle Sullivan głęboko zaczerpnął tchu i zadrżał. Guilford spojrzał na niego i z przerażeniem stwierdził, że oczy botanika nagle się otwierają. Sullivan przyjrzał mu się uważnie - albo przejrzał go na wylot - trudno powiedzieć. Jedną ze źrenic miał nienaturalnie rozszerzoną, białko pokrywała siateczka krwawych żyłek. - My nie umieramy - wydyszał Sullivan. Law z trudem powstrzymał się, żeby nie uciec. - Ej, doktorze, proszę leżeć spokojnie! Niech się pan nie da ponieść emocjom. Wszystko będzie dobrze, tylko

niech pan leży. Pomoc jest już w drodze. - Czy ci tego nie mówił? Guilford Guilfordowi, że Guilford nie umrze? - Proszę nic nie mówić - rzekł Law. Nie mów nic, bo napędzasz mi stracha, dodał w myślach. Wargi Sullivana ułożyły się w jednostronny grymas. Okropny widok. - Widziałeś ich w snach... - Proszę przestać, doktorze Sullivan. - Zieloni jak stara miedź. Kręgosłupy wzdłuż brzuchów... Oni zjadają sny. Pożerają wszystko! Jego słowa trąciły w Guilfordzie pewną strunę, ale odepchnął od siebie to wspomnienie. Przede wszystkim nie mógł wpaść w panikę. - Guilfordzie! - Sullivan chwycił go lewą ręką za nadgarstek, podczas gdy prawą łapał powietrze. - To jedno z miejsc, w których kończy się świat! - Wygaduje pan bzdury, doktorze Sullivan. Proszę spróbować zasnąć. Tom wkrótce wróci. - Zginąłeś we Francji. Walcząc ze szkopami. Tylko sobie wyobraź. - Nie chciałbym tego mówić, ale przeraża mnie pan, doktorze Sullivan. - Nie mogę umrzeć! - powtarzał uparcie botanik. Potem chrząknął i naraz uleciało z niego całe powietrze. Po pewnym czasie Guilford zamknął trupowi powieki. Przesiedział z Sullivanem jeszcze kilka godzin, nucąc monotonne melodie i czekając na coś, co wyjdzie z mroku i go porwie. Był tak wyczerpany, że zasnął tuż przed świtem. Tak strasznie chcą się wydostać na zewnątrz! Guilford czuje ich gniew, ich bezsilną złość. Nie wie, jak ich nazwać. Nie istnieją w pełni. Są zawieszeni między ideą a stworzeniem, niepełni, nie do końca czujący, tęskniący do wcielenia. Pod względem fizycznym są niewyraźnymi zielonymi kształtami, większymi od ludzi, w pancerzach. Pokryte szpicami ogromne pyski otwierają i zamykają się w milczącej furii. - Miały się tu skierować po bitwie. Ta myśl nie należy do niego. Guilford odwraca się, nie czując ciężaru własnego ciała. Unosi się w głębi studni, choć nie na wodzie. Powietrze wokół lśni i promienieje. Nie wiadomo jakim sposobem to niestworzone światło jest zarazem powietrzem, skałą i jaźnią. Obok dryfuje wartownik. Kościsty mężczyzna w mundurze armii amerykańskiej. Światło wypływa z niego, przenika go. To żołnierz ze snów Guilforda, ktoś w rodzaju brata bliźniaka. - Kim jesteś"? - Tobą - odpowiada wartownik. - To niemożliwe. - Tak się zdaje. A jednak to prawda. Nawet głos brzmi znajomo. To głos, którym Guilford rozmawia ze sobą, głos skrytych myśli. - A to co? - Chodzi mu o skrępowane stworzenia. Demony? - Możesz je tak nazywać. Możesz nazwać je potworami. Jedyną ich ambicją jest urzeczywistnienie się. Chcą stać się wszystkim, co istnieje. Guilford widzi je wyraźniej. Łuski i szpony, kilka rąk, kłapiące szczęki. - Zwierzęta?

- O wiele więcej. A jednocześnie zwierzęta, jeśli dać im po temu okazję. - Ty je tu uwięziłeś? - Po części. Wespół z innymi. Ale więzy są niedoskonałe. - Nie wiem, co to znaczy. - Widzisz, jak drżą na krawędzi wcielenia? Wkrótce znów obiorą postać fizyczną. Chyba że uwiążemy je tu na zawsze. - Uwiążemy? - pyta Guilford. Boi się. Tyle nie rozumie. Ale od dołu czuje olbrzymią presję, straszliwe pragnienie, unicestwiane i gromadzone przez eony, czekające na swój moment. - Uwiążemy je - stwierdza spokojnie wartownik. - My? - Ty i ja. Wstrząsające słowa. Guilford czuje ogromne brzemię tej pracy, przytłaczające jak księżyc. - Mc z tego nie rozumiem! - Cierpliwości, młodszy bracie - mówi strażnik, a potem unosi go i zabiera przez nieziemskie światło, mgłę i zar niedowcielenia. Jest jak anioł w wystrzępionym mundurze; w miarę jak się unosi, jego ciało roztapia się w powietrzu. Majaczył nad nim Tom Compton z pochodnią. Wstałbym, pomyślał Guilford, gdybym mógł. Gdyby tu nie było tak zimno. Gdyby całe ciało mu nie zesztywniało. Gdyby mógł poskromić szaleńcze myśli. Musiał przekazać istotną informację, informację dotyczącą doktora Sullivana. - Umarł - wykrztusił. Właśnie. Zwłoki Sullivana leżały obok pod kocem. W blasku pochodni twarz botanika była blada i nieruchoma. — Przykro mi, Tom. - Wiem. Dobrze, że przy nim zostałeś. Możesz chodzić? Guilford spróbował postawić nogi na ziemi, ale jedynie uderzył biodrem o kamień. - Wesprzyj się na mnie - nakazał traper. Znowu poczuł, jak go unoszą. Trudno było zachować przytomność. Ociężałe ciało chciało, żeby zamknął oczy i odpoczął. - Gdy się stąd wydostaniemy, rozpalimy ognisko - mówił traper. - Naprzód. - Ile czasu upłynęło? - Trzy dni. - Trzy? - Miałem trochę kłopotów. - Kto z tobą przyszedł? Dotarli do krawędzi studni. Wnętrze kopuły zalewało wodniste dzienne światło. Oparta o skalną bryłę czekała na nich jakaś wynędzniała postać z naciągniętym ha głowę płóciennym kapturem. Mgła rozmazywała jej rysy. - Finch. Finch ze mną przyszedł - oznajmił Tom. - Finch? Dlaczego on? A Keck, a Robertson? - Nie żyją, Guilfordzie. Keck, Robertson, Diggs, Donner i Farr. Wszyscy nie żyją. A nas czeka to samo, jeśli się nie ruszysz. Guilford jęknął i zasłonił oczy. ROZDZIAŁ DZIEWIĘTNASTY Wiosna zawitała do Londynu wcześnie. Znad trzęsawisk na wschód i zachód od miasta dobiegał ziemisty zapach, świeży bruk na Thames Street, od portu do Tower Hill, dudnił pod kołami pojazdów. Na zachodzie podjęto

przerwane prace nad kopułą nowego Świętego Pawła. Caroline wyminęła pędzone na targ stado owiec; sama czuła się jak zwierzę prowadzone na rzeź. Od kilku tygodni nie przyjmowała zaproszeń Colina Watsona, nie widywała się z nim, nawet nie czytała kartek od niego. Nie bardzo wiedziała, dlaczego zgodziła się na to spotkanie w kawiarni na rogu Candlewick Street - chyba tylko z poczucia, że jest mu coś winna, chociażby jakieś wyjaśnienie, zanim wyjedzie do Ameryki. W sumie był tylko żołnierzem. Wykonywał rozkazy. Nie był Kitchenerem ani marynarką wojenną, lecz zwykłym oficerem. Kawiarnię odnalazła bez trudu. Wyłożono ją boazerią w stylu Tudorów. Na oprawionych w ołów szybkach skraplała się para z ogromnego srebrnego samowaru, którym ogrzewano wnętrze. Tłum gości składał się głównie z nieokrzesanych robotników, przede wszystkim mężczyzn. W morzu wełnianych czapek wypatrzyła wreszcie siedzącego w głębi Colina: kołnierz miał postawiony, na pociągłej twarzy malował się strach. — Cóż, znowu się spotykamy — zagaił, wznosząc filiżankę w szyderczym toaście. Ale Caroline nie w głowie była riposta. Usiadła i przeszła do rzeczy. — Chciałam ci powiedzieć, że wracam do domu. — Właśnie się w nim znalazłaś. — Miałam na myśli Boston. — Boston! To dlatego nie chciałaś się ze mną widywać? - Nie. - Więc może powiedz mi chociaż, dlaczego wyjeżdżasz. - Zniżył głos i szeroko otworzył niebieskie oczy. Caroline, wiem, że wyrządziłem ci jakąś krzywdę. Nie wiem jaką, ale jeśli chcesz, bym cię przeprosił, to niniejszym to robię. Tego się nie spodziewała. Był zdezorientowany, naprawdę skruszony. Przygryzła wargę. - Chodzi o to, że dowiedziała się o nas ciotka Alice? Caroline spuściła głowę. - Nie staraliśmy się utrzymać tego w tajemnicy. - Tak właśnie przypuszczałem. Wątpię, żeby Jered robił ci wstręty, ale Alice... pewnie się rozzłościła. - Owszem. Ale to bez znaczenia. - To dlaczego wyjeżdżasz? - Nie chcą mnie już u siebie. - Więc przenieś się do mnie. - Nie mogę! - Nie oburzaj się, Caroline. Wiesz, że nie musimy żyć w grzechu. O Boże, jeszcze chwila, a mi się oświadczy! - pomyślała. - Przecież wiesz, dlaczego nie mogę! Ona mi wszystko powiedziała. - O czym? Dwóch marynarzy przy sąsiednim stole robiło do niej miny. Zniżyła głos, idąc w ślady Colina. - Że zamordowałeś Guilforda. Porucznik wyprostował się i wytrzeszczył oczy. - Boże wszechmogący! Powiedziała ci, że go zamordowałem? Tak powiedziała? - Zamrugał. - Ależ Caroline, to niedorzeczne! - Wysyłając na kontynent broń. Broń dla Partyzantów.

Odstawił filiżankę. Znowu zamrugał. - Broń dla... a, juz rozumiem. - Więc to prawda? Wbił w nią wzrok. - Ze zamordowałem Guilforda? Nic z tych rzeczy. A co do broni... - Zawahał się. - W pewnym stopniu chyba tak. Nie omawiamy takich spraw nawet w gronie wojskowych. - A więc to prawda! - Być może. Naprawdę nie wiem. Nie jestem wysokim rangą oficerem. Wykonuję tylko rozkazy i nie zadaję pytań. - Ale miałeś coś wspólnego z bronią? - Tak, przez Londyn przeszło trochę broni. W pewnym sensie się przyznał. Caroline pomyślała, że powinna się rozgniewać. Zachodziła w głowę, dlaczego gniew tak nagle ją opuścił. Colin zamyślił się i zatroskał. - Przypuszczam, że Alice mogła usłyszeć coś od Jereda... a on zapewne wie więcej niż ja. Marynarka od czasu do czasu, za jego wiedzą i zgodą, wynajmuje od niego magazyn i konie pociągowe. Mógł też wykonywać inne zadania na polecenie Admiralicji. W końcu uważa się za patriotę. Alice i Jered kłócący się w nocy, nie dający Lily spać: czy o to się kłócili? Jered przyznał, że przez jego magazyn przechodziła broń dla Partyzantów, Alice bała się o Guilforda... - Ale nawet jeśli wysyłano broń na drugą stronę kanału La Manche, nie można mieć pewności, że miała ona zostać użyta przeciwko Guilfordowi. Szczerze mówiąc, nie widzę powodów, dla których komuś miałaby przeszkadzać wyprawa Fincha. Partyzanci działają wzdłuż wybrzeża, węgla i pieniędzy potrzeba im znacznie bardziej niż amunicji. Westona mógł ostrzelać każdy - bandyci, anarchiści! Zresztą skąd wiadomo, co spotkało Guilforda za tymi cholernymi wodospadami Rheinfelden? Kontynent jest niezbadaną głuszą, niebezpieczną już z samej swej natury. Ze wstydem czuła, jak kruszą się jej argumenty i stanowczość. W interpretacji Alice sprawa była jasna jak słońce. Ale co, jeśli Jered był w to zamieszany w takim samym stopniu jak Colin? Powinna zakończyć tę rozmowę... ale nie było po temu żadnych powodów, praktycznych ani moralnych. Ten mężczyzna, cokolwiek zrobił, był z nią szczery. I bardzo się za nim stęskniła. Musiała to przyznać. Marynarze w pasiastych bluzach posyłali jej lubieżne uśmieszki. Colin wyciągnął ku niej rękę. - Chodź, pójdziemy gdzieś z dala od tego zgiełku. Dała mu mówić przez całą Candlewick, a potem Fenchurch aż do końca chodnika, pozwoliła się ukołysać jego głosowi i pociągającej myśli, że jest niewinny. Przez całą zimę drzewa meczetowe pozostawały matowozielone, lecz wiosenne słońce i topniejący śnieg sprawiły, że z ich koron wyrastały nowe liście. Było niemal ciepło. Jest żołnierzem, powtórzyła w myślach. Oczywiście, że wykonywał rozkazy; jakie miał wyjście? Jered to inna historia; jako cywil nie musiał współpracować z Admiralicją. I Alice o tym wiedziała. Jakże musiała palić taka świadomość! Kłóciła się z mężem tym

swoim pełnym goryczy głosem. Obwiniała Jereda, ale nie mogła go opuścić; wiązała ją przysięga małżeńska. W ten sposób nienawiść Alice skierowała się na Colina. Ślepa, źle ukierunkowana, bezmyślna nienawiść. Bo nie mogła pozwolić sobie na luksus nienawiści do własnego męża. - Spotkajmy się raz jeszcze - błagał Colin. - Chociaż raz. Zanim odpłyniesz. Obiecała mu, że spróbuje. - Aż boję się pomyśleć, co może ci się przytrafić na morzu. Żegluga staje się niebezpieczna. Mówią, że flota amerykańska gromadzi się na północnym Atlantyku. - Nie obchodzi mnie to. - A powinno. Jeszcze w tym samym tygodniu pani de Koenig przekazała jej list od Colina. Zaczęła się powszechna mobilizacja, może będzie musiał wypłynąć; prosił o jak najszybsze spotkanie. Wojna, myślała z goryczą Caroline. Wszyscy mówią o wojnie. Ledwie przed dziesięcioma laty zachwiały się podstawy świata, a już chcą walczyć o rumowisko. O pustkowie! „Times", sześciostronicowy dziennik drukowany na włóknistym papierze z drzew meczetowych, poświęcał ostatnio wstępniaki atakom na Amerykanów: za zarządzanie kontynentem niczym amerykańskim protektoratem, za „narzucanie granic" Wyspom Brytyjskim, za arogancję lub współudział w różnych grzeszkach. Ludzie w sklepach i na straganach unosili brwi, słysząc akcent Caroline. Tego dnia Lily spytała, dlaczego tak źle jest być Amerykanką. - Nie ma w tym nic złego - odparła matka. - To tylko słowa. Ludzie są zagniewani, ale wcześniej czy później się uspokoją. - Niedługo popłyniemy statkiem - ciągnęła Lily. - Prawdopodobnie. Nie jadała już z Alice i Jeredem. Gdyby dostawała z domu większe sumy, mogłaby wynająć sobie i Lily pokój w Imperium. Ale ciężko znosiła nawet rozmowy przy jedzeniu w pubie, tyle słyszało się tam o wojnie. Ciotka i wuj, gdy nie mogli już jej uniknąć, traktowali Caroline ze sztywną uprzejmością, chociaż wciąż jeszcze rozpieszczali Lily. Od rozmowy z Colinem znosiła to lepiej. Niemal litowała się nad Alice - nieszczęsną kobietą o nieugiętej moralności, wplecioną w sieć wyrzutów sumienia jak te siwe loki, które utykała we włosach. - Śpij - nakazała wieczorem Lily, moszcząc jej posłanie i wygładzając bawełnianą pościel. - Śpij dobrze. Niedługo wyjeżdżamy. Jeszcze nie wiadomo dokąd. Lily skinęła z namaszczeniem głową. Od Bożego Narodzenia nie pytała już o ojca. Nie zadowalały jej żadne odpowiedzi. - Daleko stąd? - zapytała dziewczynka. - Daleko. - W bezpieczne miejsce? - W bezpieczne. Słoneczny poranek. Na Fenchurch wylewano asfalt, po całym mieście roznosił się odór smoły, wszędzie słychać było dźwięk podków i matowe brzęczenie dzwonków. Zobaczyła czekającego na nią Colina. Stał odwrócony do niej plecami na Thames Street w pobliżu portu; czytał gazetę. Narastało w niej podniecenie. Nie wiedziała, co

mu powie. Nie miała planów. Tylko wiele nadziei i lęków. Zdążyła przejść kilka kroków, gdy w centrum miasta zawyły syreny. Stanęła jak sparaliżowana, ramiona pokryła jej gęsia skórka. Tłum na bulwarze także zastygł w bezruchu. Zdezorientowany Colin uniósł wzrok znad gazety. Caroline wyciągnęła rękę; podbiegł ku niej. Syreny wciąż ryczały. - Co to? - Wpadła w jego objęcia. - Nie wiem. - Chcę do córki. - Działo się coś złego. Lily się wystraszy. - Więc chodź. — Ujął jej dłoń i delikatnie uścisnął. — Znajdziemy Lily. Ale musimy się spieszyć. Od wschodu powiał wiatr - wiosenny, wonny, przynoszący dym. Rzeka toczyła się leniwie, biała od żagli. Na południe od miasta, przy bagnistych brzegach Tamizy pojawiły się właśnie kanonierki. ROZDZIAŁ DWUDZIESTY To proste, wytłumaczył mu Crane. Jesteśmy częścią czegoś, co rośnie w siłę. A oni są częścią czegoś, co słabnie. Być może tak właśnie wyglądało to z jego punktu widzenia. Crane wśliznął się w szeregi waszyngtońskiej elity - może raczej półelity lub podelity - niczym złocony czopek. Był tu od kilku zaledwie miesięcy, a już pełnił jakąś niejasną funkcję w sztabie senatora Klassena; wynajął sobie mieszkanie (za co niech dzięki będą bogom); był stałym bywalcem salonu rodziny Sanders-Moss i wywalczył sobie prawo do protekcjonalnego traktowania Eliasa Vale'a w miejscach publicznych. Tymczasem Vale'a zapraszano coraz rzadziej, jego klienci stawali się coraz mniej liczni i zamożni, i nawet Eugene Randall odwiedzał go jakby mniej chętnie. Randalla wezwała naturalnie podkomisja Kongresu badająca zaginięcie ekspedycji Fincha. Możliwe, że nawet zmarła małżonka ustępowała miejsca tak wzniosłym obowiązkom. Tak czy inaczej, martwi okazywali zdumiewającą cierpliwość. Vale zaczął się zastanawiać, czy bogowie nie wyszukiwali sobie aby ulubieńców. Oddawał się różnym rozrywkom. Jeden z nowszych klientów, posunięty w latach ginekolog z Marylandu, dał mu bursztynową fiolkę morfiny i srebrną strzykawkę do zastrzyków dożylnych. Pokazał mu, jak znajduje się żyłę, unosi ją i nakłuwa, co kojarzyło mu się niejasno z pszczołami i jadem. „O, żądło zapomnienia". Lekkomyślnie pozwolił, żeby nawyk wszedł mu w krew. Zestaw - pakowany w srebrne pudełko wielkości papierośnicy - znajdował się w kieszeni jego marynarki, gdy Vale przybył do posiadłości Sanders-Mossów. Nie zamierzał go używać. Ale popołudnie nie przeszło miło. Pogoda była zbyt wilgotna jak na zimę, zbyt chłodna jak na wiosnę. Eleanor przywitała go niepewną miną - łaska i wdzięczność za odnalezienie chrzcielnego ubranka musiały być na wyczerpaniu - a po obiedzie pijany kongresman zaczął drażnić się z nim na temat pracy. - Jakieś wskazówki giełdowe, panie Vale? Rozmawia pan ze zmarłymi, a ci z pewnością mają wyśmienitą wiedzę. Z drugiej strony, nie mają chyba zbyt wielu okazji do inwestowania. - W tym okręgu nawet nie głosują, kongresmanie.

- Uraziłem pana, panie Vale? - Doktorze Vale. - W jakiej właściwie dziedzinie jest pan doktorem? Nieśmiertelności, pomyślał Vale, w odróżnieniu od ciebie, gnijąca kupo mięsa. - Wie pan co, panie Vale, tak się składa, że przyjrzałem się pańskiej przeszłości. Przeprowadziłem małe dochodzenie, zwłaszcza po tym, jak Eleanor zdradziła mi, ile płaci panu za wróżenie z ręki. - Nie wróżę z ręki. - Tak, skupia się pan raczej na bilansach. - Pan mnie obraża. Kongresman uśmiechnął się szeroko. - A kto panu o tym powiedział, panie Vale? John Wilkes Booth? Nawet Eleanor wybuchnęła śmiechem. - To nie jest łazienka dla gości! - Olivia pukała zdenerwowana do drzwi. - To łazienka dla służby! Vale nie zwracał na nią uwagi. Jego zestaw leżał na zielonych płytkach podłogi. Opadł na muszlę. Otworzył okno z bąbelkówatego szkła; powiał chłodny wiatr. Łańcuch spłuczki obijał się o wilgotną białą ścianę. Zdjął marynarkę, podwinął rękaw. Uderzał dłonią zgięcie łokcia w lewą pachę, dopóki na wierzchu nie pokazała się żyła. Pieprzyć ich wszystkich, pomyślał święcie oburzony. Pierwszy zastrzyk przyniósł ulgę, nieruchomy spokój, który otulił go niczym dziecinny kocyk. Kontury łazienki nagle się rozmazały, jakby zawinięto ją w celofan. Ale jestem nieśmiertelny, pomyślał. Pamiętał, jak Crane przebił sobie nożem rękę. Okazało się w ogóle, że miał niezdrowe upodobanie do samookaleczania: lubił kłuć się nożem, rozcinać skórę, przebijać igłami. Cóż, w końcu mi też nieobce są igły, skonstatował w duchu. Morfinę wolał nawet od whisky z Kentucky. Zapomnienie było pewniejsze, jakby bardziej całkowite. Chciał coraz więcej. - Panie Vale! To pan? - Odejdź, Olivio, dziękuję. Znowu sięgnął po strzykawkę. Koniec końców jestem nieśmiertelny. Nie mogę umrzeć, pomyślał. Konsekwencje tego faktu zaczynały działać mu na nerwy. Tym razem skóra stawiła opór. Pchnął mocniej. Jakby wtykał igłę w żółty ser. Zdawało mu się, że odnalazł wreszcie żyłę, ale kiedy nacisnął tłoczek, skóra wokół zaczęła się odbarwiać, tworzył się duży, płynny siniak. - Jasna cholera. - Proszę wyjść, bo będę musiała zawołać panią Sanders-Moss, a ona każe komuś wyłamać drzwi! - Jeszcze chwilkę, Olivio. Bądź tak dobra i idź sobie. - To nie jest łazienka dla gości! Siedzi pan tu już z godzinę! Czyżby? Jeśli tak, to wszystko przez to, że nie pozwoliła mu się skupić na działaniu. Ponownie napełnił strzykawkę. Jednak tym razem igła w ogóle nie chciała przebić skóry. Czyżby ją stępił? Wyglądała na śmiertelnie ostrą, jak zawsze. Nacisnął mocniej. Wzdrygnął się. Bolało. Miękka skóra pofałdowała się

i zaczerwieniła. Ale nie pękła. Spróbował wbić igłę w nadgarstek. To samo, jakby chciał przeciąć skórę łyżką. Spuścił spodnie i wypróbował wewnętrzną stronę uda. Nic. W końcu, w napadzie bezsilnej złości uderzył kapiącą igłą w gardło, tam gdzie powinna biec jakaś tętnica. Czubek się złamał. Zawartość pociekła za kołnierz. - Cholera! — zawołał Vale rozzłoszczony niemal do łez. Drzwi otwarły się z hukiem. Stanęła w nich rozdziawiona Olivia i ten bezczelny młodzieniaszek z Kongresu, Eleanor z rozszerzonymi oczami, a nawet urzędowo marszczący brwi Timothy Crane. - No i masz babo placek! - krzyknęła 01ivia. - To wszystko wyjaśnia. - Zastrzyk morfiny w łazience dla czarnuchów? Co najmniej nie przemyślane, Eliasie. - Zamknij się — warknął Vale. Narkotyk przestał już działać. Ciało miał suche jak wiór, umysł przerażająco jasny. Pozwolił Crane'owi zaprowadzić się do samochodu, po tym jak Eleanor oświadczyła mu jednoznacznie, że nie ma prawa wstępu na teren jej posiadłości, a jeśli jeszcze się tu pokaże, wezwie policję. Używała nieco mniej dyplomatycznych sformułowań. - Są hojnymi pracodawcami — stwierdził Crane. - Kto? - Bogowie. Nie zależy im na tym, co robisz w czasie wolnym. Morfina, kokaina, kobiety, pederastia, morderstwa, oczko... wszystko im jedno. Ale nie możesz się oszałamiać, gdy chcą, byś zachował czujność, a z pewnością już nie pozwolą, żebyś wstrzyknął sobie śmiertelną dawkę, bo zdaje się taki miałeś właśnie zamiar. Głupi krok, Eliasie, jeśli chcesz znać moje zdanie. - Skręcili. Okropny dzień przechodził w okropny wieczór. - Zabieramy się do roboty, Eliasie. - Dokąd mnie wieziesz? - Było mu w sumie wszystko jedno, mimo że czuł w sobie dziwną obecność boga, który przyśpieszał mu tętno i prostował kręgosłup. - W odwiedziny do Eugene'a Randalla. - Nic mi o tym nie wiadomo. - Już ci wiadomo. Vale obrzucił bezradnym spojrzeniem tapicerkę nowiutkiego forda. - Co jest w tej torbie? - Zajrzyj. Była to skórzana torba lekarska, zawierająca tylko trzy rzeczy: skalpel, butelkę alkoholu metylowego i pudełko zapałek. Alkohol i zapałki... żeby wysterylizować skalpel? Skalpel, żeby... - Och, nie. - Nie udawaj świętoszka, Eliasie. - Randall nie jest aż taki ważny, żeby... zrobić to, co zamierzasz. - Ja nic nie zamierzam. To nie my podejmujemy takie decyzje. Przecież wiesz. Vale wbił wzrok w zadowolonego z siebie młodzieńca. - I nie martwi cię to? - Nie. Nie bardzo. - Więc robiłeś już takie rzeczy? - To zastrzeżone informacje, Eliasie. Przykro mi, że

tak to tobą wstrząsnęło. Ale jak myślisz, u kogo jesteśmy na służbie? To nie żaden bóg ze szkółki niedzielnej, przysłowiowy dobry pasterz. Juz bardziej kochający pancerz. - Chcesz zabić Eugene'a Randalla? - Naturalnie. - Ale dlaczego? - Tego to ja już nie wiem. Najpewniej ze względu na zeznanie, które zamierza złożyć przed Komisją Chandlera. Wystarczy tylko, jak pouczyła go już ukochana, świętej pamięci Louisa Ellen, żeby nie przeszkadzał w pracach komisji. Jest pięciu tak zwanych świadków, którzy opowiedzą, jak mówiący po angielsku dżentelmeni strzelali w Westona z moźdierzy wojskowych Lee-Enfieldów. Randall oszczędziłby sobie i Smithsonian mnóstwa kłopotów, gdyby zgodził się po prostu uśmiechać i kiwać głową, ale skoro chce uparcie mącić... - On jest przekonany, że ludzie Fincha wciąż jeszcze mogą żyć. - I w tym sęk. - Ale jeśli to bogowie chcą tej wojny, jakie znaczenie mają na dłuższą metę zeznania takiego Randalla? Mało prawdopodobne, żeby napisały o nich gazety. - Ale napiszą o jego śmierci. A jeśli tylko będziemy ostrożni, obwinia o nią agentów brytyjskich. Vale zamknął oczy. Obroty współśrodkowych kół, i tak ad infinitum. Na chwilę zatęsknił za zastrzykiem morfiny. Wtem narodziło się w nim jakieś ponure postanowienie. - Długo to potrwa? - spytał. - Ależ skąd — pocieszył go Crane. Być może były to ostatnie skutki działania morfiny, lecz idąc pustym korytarzem muzeum w stronę gabinetu Randalla, Vale czuł obok siebie obecność boga. Randall był sam, został w pracy do późna, o co też pewnie zadbali bogowie. Jego bóg, co niezwykłe, był prawie namacalny. Gdy spoglądał w lewo, widział go lub wydawało mu się, że widzi go idącego obok. Jego ciało nie było przyjemne ani eteryczne. Bóg kłuł w oczy fizycznością dorosłego byka, mimo że znacznie przewyższał go groteskowością. Miał o wiele za dużo rąk i nóg, przeraźliwe usta, z zewnątrz ostre jak dziób, w środku wilgotne i szkarłatne. Brzuch, na kształt kręgosłupa, łączył z szyją wrzodowatych wyrostków. Nie przypadła mu do gustu barwa jego ciała: martwa, mineralna zieleń. Idący z prawej Crane niczego nie widział. I nie czuł. A zapach był natarczywy, przynajmniej dla Vale'a. Ostry, chemiczny - smród garbarni lub rozbitej butelki w gabinecie lekarskim. Zaskoczyli Randalla w gabinecie. (O ileż bardziej zdziwiłby się, gdyby zobaczył obrzydliwego boga! Ale nie było 0 tym mowy). Uniósł głowę znużonym ruchem. Przejął po Walcotcie funkcję dyrektora Smithsonian i praca ta go przytłaczała. Na dodatek to wezwanie na przesłuchanie w Kongresie i pośmiertne reprymendy żony. - Elias! - zawołał. - I pan Matthew Crane, prawda? Spotkaliśmy się chyba na jednym z obiadów u Eleanor. Nie czas na rozmowy. Należały do przeszłości. Crane stanął przy oknie za Randallem i otworzył torbę lekarską. Wyjął skalpel, który błysnął w wodnistym świetle. Randall nie odwracał oczu od Vale'a. - Co się dzieje, Eliasie? Naprawdę nie mam czasu na...

Na co? Vale zastanawiał się nad tym, gdy Crane zrobił krok do przodu i przeciągnął skalpelem po gardle Randalla. Ten zabulgotał i zaczął wymachiwać rękami, ale napełniająca usta krew nie pozwalała mu krzyknąć. Crane schował skalpel do torby i wyciągnął brązową buteleczkę z alkoholem metylowym. - Myślałem, że będziesz chciał wysterylizować skalpel - powiedział Vale. Co za bzdura. - Nie wygłupiaj się, Eliasie. Crane oblał alkoholem głowę i ramiona Randalla, wylewając resztkę na biurko. Naukowiec spadł z krzesła i zaczął się czołgać po podłodze. Jedną ręką ściskał gardło, ale spomiędzy palców rytmicznie wypływały mu strumienie spienionej krwi. Pora na zapałki. Crane'owi zajęła się lewa ręka, gdy wychodził z płonącego biura Randalla. Był tym wyraźnie zafascynowany 1 obracał ją przed oczami, aż błękitne płomienie syknęły i zgasły z braku paliwa. Na ciele i rękawie nie pozostał żaden ślad. - Ale zabawa — stwierdził. Elias Vale, któremu nagle zaczęło się kręcić w głowie, rozglądał się w poszukiwaniu boga. Ale ten zniknął. Pozostał po nim tylko dym, płomienie i okropny swąd palonego mięsa. ROZDZIAŁ DWUDZIESTY PIERWSZY Guilford odzyskiwał siły, jadąc na wężu futerkowym, którego Tom Compton prowadził w górę zbocza doliny. Wspinaczka nie należała do łatwych. Skuty mrozem śnieg kłuł zwierzęta w grube łapy; skarżyły się, ale szły naprzód. Może wiedziały, co czai się za nimi, myślał Law. Może chciały oddalić się od zrujnowanego miasta. Po zmroku, wśród padającego deszczu ze śniegiem, traper znalazł w lesie polanę i rozpalił niewielkie ognisko. Guilford zbierał gałęzie, które spadły z pobliskich drzew, a opatulony i milczący Preston Finch dokładał do ognia. Węże zbiły się w gromadę, ich zimowe futra błyszczały, z nozdrzy wydobywała się para oddechów. Na kolację zjedli świeżą zmierzchnicę, oczyszczoną i przypieczoną, oraz pasemka suszonego mięsa węży z juków Toma Comptona. Traper zbudował prowizoryczny szałas z gałęzi sosny szałwiowej i futer. Po ostatnim ataku uratował kilka skór, pistolet i trzy zwierzęta. Tyle zostało z ekspedycji Fincha. Guilford jadł niewiele. Rozpaczliwie chciało mu się spać - odespać niedożywienie, trzy dni hipotermii w studni, wstrząs wywołany śmiercią Sullivana, odmrożenie, które nadało palcom rąk i nóg złowróżbną barwę porcelany. Ale nic z tego. Musiał się zorientować, jak bardzo pogorszyła się ich sytuacja. Zapytał trapera, jak zginęli tamci. — Kiedy wróciłem, było już po wszystkim. Sądząc po śladach, napastnicy przybyli z północy. Dziesięciu do piętnastu uzbrojonych mężczyzn, może wypatrzyli dym kuchennego ogniska Diggsa, może mieli łut szczęścia. Zginęli wszyscy z wyjątkiem Fincha, który schował się w stajni. Bandyci nie ruszyli węży... mieli własne. Zostawili też jednego ze swoich, postrzelonego w nogę, który nie mógł chodzić. - Partyzanci? - dopytywał się Guilford.

Traper pokręcił głową. - Przynajmniej nie ten, którego porzucili. - Rozmawiałeś z nim? - Zamieniliśmy parę słów. Nigdzie się nie wybierał. Obie nogi miał do niczego, a gdy się stawiał, zapoznałem go jeszcze z moim nożem. - Jezu, Tom! - Wiesz, nie widziałeś tego, co zostało z Diggsa, Farra, Robertsona i Donnera. Ci ludzie to zwierzęta. Finch raptownie uniósł głowę, wzrok miał pusty. - I co? — podjął Guilford. - Po mowie poznałem, że ten dupek nie jest żadnym Partyzantem. Do diabła, z Partyzantami zdarzało mi się nawet pić. To przeważnie Francuzi albo Włosi bez ojczyzny, którzy lubią sobie od czasu do czasu pomusztrować, wywiesić flagę i postrzelać do amerykańskich kolonistów. Grube ryby to piraci, uzbrojeni kupcy, którzy dopadają jakieś stare, rozpadające się fregaty i kradną ładunek, nazywając to cłem importowym, a zyski przepuszczają w prowincjonalnych burdelach. Jedynymi Partyzantami w dolinie Renu są nielegalni górnicy z poglądami politycznymi. Ten gość był Amerykaninem. Mówił, że wynajęto go w Jeffersonville, a jego oddział zapuścił się na kontynent, polując na ekspedycję Fincha. Mówił, że dobrze im zapłacili. - Powiedział kto? - Nie zdążył, bo stracił przytomność. A nie nadarzyła się już druga sposobność do rozmowy. Musiałem zająć się Finchem, no i wami dwoma w tej studni. Wykombinowałem, że w dzień przywiążę skurwiela do sań i jakoś go pociągnę. — Traper umilkł. — Ale uciekł. - Uciekł? - Zostawiłem go na chwilę i poszedłem zaprząc węże. Zresztą był z Finchem, chociaż to właściwie tak jak z nikim. Gdy wróciłem, już go nie było. Uciekł. - Mówiłeś, że stracił przytomność. Ze miał przestrzelone obie nogi. - To wszystko prawda. Z nóg została mu krwawa kupa mięsa i połamane kości. Takich ran nie można udawać. Ale uciekł. Zostawił ślady. Naprawdę uciekł, i to biegiem, jak wystraszony zając. Pobiegł w ruiny. Mógłbym go pewnie wytropić, ale miałem o wiele więcej na głowie. - Na pierwszy rzut oka — zaczął ostrożnie Guilford — to niemożliwe. - Na pierwszy rzut oka to kupa bzdur, ale mówię to, co widziałem. - I był przy nim Finch? Bruzdy na czole Toma pogłębiły się, pod okrytą szadzią brodą pokazał się gniew. - Był, ale nie miał na ten temat nic do powiedzenia. Guilford spojrzał na geologa. Na jego twarzy wypisane były wszystkie upokorzenia, jakich wyprawa zaznała od momentu śmierci Gillvany'ego, a do tego jeszcze hańba człowieka, który utracił dowództwo... i ludzi, za których odpowiadał. Zginęło gdzieś dawne zadęcie, w nieruchomym wzroku pozostało tylko poczucie klęski. - Doktorze Finch? Geolog obrzucił Guilforda przelotnym spojrzeniem. Jego koncentracja migotała jak płomień świecy. - Doktorze, widział pan, co się stało z człowiekiem, z którym rozmawiał Tom? Z tym rannym?

Finch odwrócił głowę. - Nie warto - wtrącił Tom. - Jest głuchoniemy jak głaz. - Doktorze Finch, mógłby pan nam bardzo pomóc. Pomóc w powrocie do domu. - To był cud - odezwał się Preston Finch. Skrzeczał, jakby szorował o coś papierem ściernym. Traper wbił w niego pełne zdumienia spojrzenie. - Doktorze Finch? Co pan właściwie widział? - Naciskał łagodnie Guilford. - Jego rany się zagoiły. Ciało się zrosło. Kości zestawiły. Wstał. Spojrzał na mnie. Roześmiał się. - Ijuz? - Tyle widziałem. - Dużo nam z tego przyjdzie - skomentował Tom Compton. Traper objął straż. Guilford wpełzł do szałasu i ułożył się obok Fincha. Naukowiec śmierdział starym potem, wężowymi skórami i beznadzieją, ale Guilford pachniał niewiele lepiej. Skromną przestrzeń napełniły ich wyziewy, oddechy zmieniały się w mroźnym powietrzu w sople lodu. Coś rozbudziło Fincha. Zapatrzył się w bezlitosną noc. - Nie takich cudów pragnąłem — szepnął. — Rozumie mnie pan, panie Law? Guilford przemarzł do kości; mógł się skupić tylko z najwyższym trudem. - Mało co już rozumiem, doktorze Finch. - Czy nie tak o mnie myśleliście, pan i Sullivan? Preston Finch, ten fanatyk, co szuka dowodów boskiej interwencji jak ci, którzy twierdzą, że znaleźli kawałki Arki Noego lub Prawdziwego Krzyża. - Przykro mi, jeśli odnosił pan takie wrażenie. W głosie Fincha brzmiała starość całej ten nocy. - Nie szkodzi. Może to prawda. Proszę to nazwać hybris. Grzechem pychy. Nie przemyślałem wszystkiego. Jeżeli bóg i natura nie są już oddzieleni, mogą się zdarzać mroczne cuda. To okropne miasto. Ten mężczyzna, którego kości się złożyły. I tunele w ziemi, mój brat bliźniak w poszarpanym wojskowym mundurze i pragnące wcielenia demony. Nie, nie tak. - Niech to wszystko będzie złudzeniem, myślał Guilford. — Znużenie, niedożywienie, zimno i strach. Finch zakaszlał rozdzierająco w dłoń. - To nowy świat - powiedział. Nie da się ukryć. - Musimy się trochę przespać, doktorze Finch. - Siły ciemności i światła. Są tuż za nami. - Pokręcił głową ze smutkiem. - Nigdy nie pragnąłem czegoś takiego. - Wiem. - Przykro mi, że utracił pan fotografie, panie Law. - Dziękuję, że pan to mówi. Zamknął oczy. Codziennie przemierzali niewielką odległość. Szli szlakami dzikiej zwierzyny, kamienistymi korytami rzek, wolnymi od śniegu skrawkami ziemi pod drzewami meczetowymi i sosnami szałwiowymi; wybierali miejsca, gdzie nie zostawiali rzucających się w oczy śladów. Od czasu do czasu traper powierzał Fincha opiece Guilforda i wyruszał z nożem na polowanie. Często jedli mięso węży, w ostateczności zapuszczali się do gniazd zmierzchnic. Ale od wielu miesięcy nie zaznali zieleniny, może z wyjątkiem paru z trudem wygrzebanych korzon-

ków i ugotowanych igieł drzew meczetowych. Guilfordowi ruszały się zęby, wzrok też miał nie tak ostry jak dawniej. Finch, który stracił w pierwszym ataku okulary, niemal oślepł. Mijały dni. Wiosna powinna nadejść już wkrótce, lecz niebo pozostawało mroczne, a wiatr zimny i przenikliwy. Guilford przyzwyczaił się do nieustającego bólu stawów, ciągłego skrzypienia zawiasów w całym ciele. Zastanawiał się, czy Jezioro Bodeńskie zamarzło. Czy je w ogóle jeszcze kiedykolwiek zobaczy. Między warstwami futer trzymał wytarty dziennik; nigdy się z nim nie rozstawał. Pozostało jeszcze kilka pustych stron, które zapełniał krótkimi notkami dla Caroline. Czuł, że opuszczają go siły. Noga bolała go już codziennie, za to Finch przypominał istotę cudem wyratowaną z owadziego gniazda. Przez trzy kolejne dni rosła temperatura, wreszcie spadł zimny wiosenny deszcz. Cieszyli się ze zmiany pory roku, choć nie z błota i wiatru. Nawet węże sposępniały i wychudły, wygrzebując z błota resztki zeszłorocznej koniczyny. Jeden oślepł na jedno oko, katarakta zaciągnęła je bladą gazą. Z zachodu nadciągały burze. Tom Compton wynalazł skalne rumowisko, które dawało niejakie schronienie: pod granity można było wpełznąć z dwóch stron. Podłoże stanowił piach zmieszany z odchodami zwierząt. Guilford zagrodził oba otwory wejściowe kijami i futrami, a węże przywiązał na zewnątrz, by w razie czego mogły ich ostrzec. Ale żadni mieszkańcy pieczary, jeśli tacy byli, nie dawali znaku życia. Potoki zimnego deszczu nie pozwalały wychylać się na zewnątrz. Tom wygrzebał pod naturalnym, wydrążonym wśród głazów kominem dołek na ognisko. Nabrał zwyczaju nucenia niedorzecznych melodii rodem z Ckliwej Epoki — Złotych pantofelków, Marmurowych sal i tym podobnych. Żadnych słów, same nucone basem melodie. Wychodziły z tego nie tyle piosenki, ile barbarzyńskie zaśpiewy, żałobne i dziwaczne. Deszcz padał bez przerwy, czasami rzednąc, ale ani na chwilę nie ustając. Między kamieniami pojawiły się strumyki. Guilford wydrapał rów, którym woda miała spływać niżej położonym wyjściem. Zaczęli racjonować pożywienie. Co dzień trochę słabniemy; co dzień oddala się Ren, myślał Guilford. Podejrzewał istnienie jakiegoś przejrzystego równania, zestawiającego ból i czas, które działało na ich niekorzyść. Wartownik śnił mu się rzadziej, choć wciąż jeszcze był stałym nocnym gościem: zatroskany, patrzący błagalnym wzrokiem i nieprzyjazny. Śnił mu się ojciec, którego upór i zamiłowanie do porządku zaprowadziły do grobu. To niczego nie przesądza, myślał. Co, jeśli nie jakiś dziki upór, mogło przywieść nas na ten koniec świata? Może ten sam upór zaprowadzi go z powrotem do Caroline i Lily. „Nie możesz umrzeć", powiedział Sullivan. Może i nie. Dopisywało mu szczęście. Ale potrafił zmusić ciało do niewiarygodnego wysiłku. Odwrócił się do Toma, który siedział oparty o zimną skałę z nogami ugiętymi w kolanach. Od czasu do czasu szukał fajki, którą zgubił przed kilkoma miesiącami. - Miałeś w mieście jakieś sny? — zagadnął Guilford.

- Co cię to obchodzi? - odparł traper lodowatym tonem. - Obchodzi. - Sny nic nie znaczą. To bzdura. - Nic nie szkodzi. - Miałem taki jeden - rzekł Tom. - Śniło mi się, że zginąłem na jakimś błotnistym polu. Byłem żołnierzem. Zawahał się. — Byłem własnym duchem, o ile to w ogóle ma sens. Aż za bardzo, westchnął w myślach Guilford. Nie tyle może sens, ale wynika z tego, ze... Boże, że co? Zadrżał i odwrócił się do tamtego plecami. - Potrzebujemy jedzenia - stwierdził Tom. - Jutro, jeśli pogoda pozwoli, pójdę na polowanie. - Rzucił okiem na Fincha, który spał jak zabity. Jego skóra wyglądała jak tatuaż na czaszce. — W przeciwnym razie, będziemy musieli zabić jednego z węży. - Podetniemy gałąź, na której siedzimy. - Z dwoma dotrzemy do Renu. Tym razem w jego głosie zabrakło przekonania. Ranek wstał pogodny, lecz bardzo zimny. - Dokładaj do ognia - nakazał traper. — Nie pozwól mu zgasnąć. Jeśli nie wrócę po trzech dniach, idźcie na północ beze mnie. Pomagaj Finchowi, jak możesz. Guilford odprowadzał go wzrokiem, gdy tamten zanurzał się w surowe, niebieskie światło dnia ze strzelbą na ramieniu, stawiając spokojnie kroki, by nie marnować energii. Węże spojrzały na niego wielkimi czarnymi oczami i zamiauczały. - Nie tego pragnąłem - odezwał się Finch. Ogień przygasł. Guilford kucnął i dokładał wilgotne gałązki. Z palącego się szybko mokrego drewna było więcej pary niż dymu. - Co się dzieje, doktorze Finch? Tamten wstał i ostrożnie wyszedł z jaskini na lodowate powietrze, kruchy jak stary papier. Guilford nie spuszczał go z oczu. W nocy bredził przez sen. Ale Finch wsparł się tylko o skałę, rozpiął rozporek i spokojnie załatwił potrzebę. Wrócił, kulejąc; usta mu się nie zamykały. - Nie tego chciałem, panie Law. Pragnąłem normalnego świata, rozumie pan to? Fincha w ogóle trudno było zrozumieć, nawet jeśli się w końcu odezwał. Ruszały mu się dwa przednie zęby; świstał jak czajnik. Guilford pokiwał z roztargnieniem głową i dołożył do ognia. - Proszę nie patrzeć na mnie z góry. Niech pan słucha. To miało sens, panie Law, ta Przemiana Europy, zwłaszcza w kontekście biblijnego Potopu, wieży Babel, zniszczenia Sodomy i Gomory; gdyby nie był to akt zazdrosnego, lecz możliwego do pojęcia Boga, rodziłby się z tego tylko chaos, przerażenie. - Może wygląda to tak tylko dlatego, że za mało wiemy - rzekł Guilford. - Może jesteśmy jak małpy, które gapią się w lustro. Jest małpa w lustrze, ale nie ma małpy za lustrem. Czy to jest cud, doktorze Finch? - Nie widział pan, jak goiły się rany tamtego człowieka. - Doktor Sullivan powiedział kiedyś, że cudem nazywamy własną ignorancję. - To tylko jedno z jego imion. Istnieją jeszcze inne. - Naprawdę?

- Duchy. Demony. - Przesądy - odparował Guilford, czując jednak, jak włos jeży mu się na karku. - Przesądami - stwierdził obojętnie Finch - nazywamy cuda, które się nam nie podobają. Niedużo zostało papieru i atramentu. Będę się streszczał. (Powiem tylko, że tęsknię za Tobą, Caroline, i nie porzuciłem nadziei, że jeszcze kiedyś zobaczę Cię i wezmę w ramiona). Toma Comptona nie ma cztery dni, przekroczył o dzień termin, który wyznaczył. Muszę iść, choć bez jego pomocy będzie to trudne. Wciąż mam nadzieję, że jego owłosiony kształt wynurzy się z lasu. Dr Finch nie żyje, Caroline. Gdy się obudziłem, nie było go w szałasie. Kiedy wyszedłem na przenikliwe zimno, zobaczyłem, że powiesił się na sośnie szałwiowej. Zamarzł na nim nocny deszcz i w blasku słońca wyglądał jak nieludzka ozdoba choinkowa. Gdy zbiorę siły, odetnę go, a potem zmienię tę niewielką kamienną pieczarę w jego grób i pomnik. Biedny dr Finch. Był zmęczony i chory, zresztą podejrzewam, że nie chciał już żyć w świecie, który jego zdaniem opanowały demony. Może miał trochę racji. Ale ja idę dalej. Pozdrowienia dla Ciebie i Lily. r ROZDZIAŁ DWUDZIESTY DRUGI Luksusowy hol hotelu Imperium świecił pustkami. Goście zebrali się na ulicy, by obserwować bombardowanie. Caroline minęła obite czerwonym aksamitem meble i weszła spiesznie na schody, a za nią podążyli Colin i Lily. Watson otworzył drzwi swojego pokoju. Lily natychmiast podbiegła do okna i wyciągnęła szyję, żeby obserwować bitwę, którą widać było ponad ścianą jakiegoś magazynu. Z radością wychodziła od pani de Koenig: też chciała zobaczyć, co się dzieje. - Fajerwerki - orzekła z powagą. - Niezupełnie, kochanie. To coś złego. - I hałaśliwego - wtrąciła córka. - Bardzo. — Czy tu jest bezpiecznie? — zastanawiała się Caroline. A zresztą, czy miały się jeszcze gdzie ukryć? Ściany zadrżały od kanonady artyleryjskiej. Amerykańska artyleria, pomyślała Caroline. Co to oznacza? Pewnie to, doszła do wniosku, że jest obywatelem wrogiego państwa w kraju, który znajduje się w stanie wojny. A to najmniejszy z jej kłopotów. Gdy odciągała Lily od okna, zobaczyła, że płoną doki - oraz stocznie, komora celna, a zapewne również wyładowany amunicją magazyn Jereda. Wiatr był łagodny, lecz uporczywy, wiał od wschodu, a na końcu Candlewick Street coś się już zapaliło. Porucznik chrząknął. Odwróciła się i zobaczyła, że stoi niepewnie w progu. - Powinienem dołączyć do mojego regimentu. Tego się nie spodziewała. Perspektywa była przerażająca. - Colin, nie... nie zostawiaj nas tutaj samych. - Służba nie drużba, Caroline... - Niech służba idzie do diabła. Nie chcę znów zostać sama. Nie chcę, żeby Lily została sama, nie teraz. Ona potrzebuje kogoś, na kim będzie mogła polegać. Ja też, dodała w duchu. Bóg jeden wie, jak bardzo.

Colin wyglądał na bezradnego i nieszczęśliwego. - Caroline, na miłość boską, zaczęła się wojna! - I co z tego? Chcesz ją wygrać w pojedynkę? - Jestem żołnierzem - stwierdził bezsilnie. - Jak długo... dziesięć lat? Dłużej? Mój Boże, jeszcze nie skończyłeś? Nie zasłużyłeś na zakończenie służby? Nie odpowiedział. Caroline odwróciła się do niego plecami. Stanęła z Lily przy oknie. Dym znad nabrzeża przesłaniał rzekę, ale widziała kominy amerykańskich kanonierek i angielskie statki, które już zatonęły, roztrzaskane dreadnaughty pogrążające się powoli w Tamizie. Działa umilkły. Jej uszu dobiegły głosy, krzyki z ulicy na dole. W powietrzu unosił się gorzki swąd dymu i płonącego paliwa. Po frustrującej ciszy Colin odezwał się: - Mógłbym odejść ze służby. Ale nie teraz, nie w czasie wojny! Bóg jeden wie, że się nad tym zastanawiałem... - Nie tłumacz się - weszła mu w słowo. - Nie chcę, żeby stało ci się coś złego. - Zawahał się. Nie jest to chyba najodpowiedniejszy moment, by o tym mówić, ale nie da się ukryć, że cię kocham. I zależy mi na Lily. Caroline zesztywniała. Nie teraz, pomyślała. Chyba że mówi poważnie. I nie jest to wymówka, żeby mógł sobie pójść. - Spróbuj mnie zrozumieć — błagał. - Ja rozumiem. A ty? Nie było odpowiedzi. Tylko dźwięk szybko zamykanych drzwi. No, to po wszystkim, pomyślała. Tyle widziałam porucznika Colina Watsona, niech go szlag. Zostałyśmy same, Lily, i nie pora na łzy, nie pora. Ale kiedy się odwróciła, Colin wciąż stał w pokoju. * * * Głównym celem ataku byl Arsenał i kilka brytyjskich okrętów zakotwiczonych przy nabrzeżach; wszystkie zostały zniszczone już w pierwszej godzinie ostrzału. Arsenał i magazyny w pobliżu doków płonęły całą noc. Na dno poszło siedem angielskich kanonierek, których kadłuby płonęły ponuro na leniwej Tamizie. Szkody wyrządzone w porcie londyńskim były stosunkowo niewielkie i zapewne zdołano by też opanować nadbrzeżne pożary, gdyby nie kilka zabłąkanych pocisków, które spadły na Candlewick Street. Pierwszą cywilną ofiarą bombardowania był piekarz Simon Emmanuel, który niedawno przybył z Sydney. Klienci wybiegli z jego sklepu, gdy tylko na rzece pojawiły się amerykańskie okręty. Próbował uratować kilkadziesiąt piekących się akurat bułek z rodzynkami, gdy pocisk artyleryjski przebił dach i eksplodował u jego stóp, zabijając go na miejscu. Wybuchł pożar, który pochłonął sklep Emmanuela, przeniósł się na sąsiednie stajnie i browar naprzeciwko. Gdy mieszkańcy próbowali zorganizować gaszenie, wybuchła nowa gazownia. W wyniku eksplozji zginęło dwóch pracowników komunalnych i kobieta w ciąży. Wschodni wiatr stał się suchy i porywisty; spowił miasto całunem dymu. Caroline, Colin i Lily spędzili następny dzień w pokoju hotelowym, chociaż wiedzieli, że nie będą mogli w nim zostać za długo. Colin wyszedł kupić coś do jedzenia. Zamknięto większość sklepów i straganów na Market Street,

kilka z nich obrabowano. Wrócił z bochenkiem chleba i słoikiem dżemu. Kuchnia Imperium padła ofiarą wojny, ale hotel serwował w jadalni darmową wodę w butelkach. Caroline cały poranek obserwowała, jak płonie miasto. Pożary w dokach opanowano, lecz ogień pożerał wschodni kraniec Londynu; nikt i nic nie zdoła go powstrzymać. Był potężny i rozprzestrzeniał się własnym tempem, skacząc znienacka naprzód lub przystając pod uderzeniami wiatru. Powietrze śmierdziało popiołem i czymś jeszcze gorszym. Colin rozłożył na stoliku chusteczkę do nosa i położył przed nią zanurzony w dżemie kawałek chleba; Caroline ugryzła kęs i odsunęła go. - Dokąd pójdziemy? - Będą musieli. Już wkrótce. - Na zachód - oświadczył spokojnie Colin. - Ludzie śpią tam w wysokich wrzosach. Rozbili namioty. Zabierzemy koce. - A potem? - To zależy. Trochę od wojny, trochę od nas. Będę musiał unikać żandarmerii wojskowej, przynajmniej na razie. Później wykupimy bilety. - Dokąd? - Dokądkolwiek. - Ale nie na kontynent! - Naturalnie. - I nie do Ameryki. - Nie? Myślałem, że chcesz wracać do Bostonu. Wyobraziła sobie, jak przedstawia Colina Liamowi Pierce'owi. Liam nigdy nie przepadał za Guilfordem, ale z pewnością będzie wysuwał zastrzeżenia, zadawał pytania. W najlepszym razie trzeba będzie wrócić do starego życia ze wszystkimi jego ciężarami. Nie, nie Boston. - W takim razie — rzekł Colin — zastanawiałem się nad Australią. — Powiedział to z wystudiowaną skromnością. Caroline podejrzewała, że myślał o tym często. - Mam kuzyna w Perth. Zamieszkamy u niego, dopóki się nie urządzimy. - W Australii są kangury - włączyła się Lily. - Całe mnóstwo. - Porucznik puścił do niej oko. - Aż od nich gęsto. Caroline była oczarowana, aż zaparło jej dech w piersiach. - Co będziemy tam robić? - Żyć - odparł z prostotą Colin. Nazajutrz portier zapukał do drzwi i oznajmił, że będą musieli natychmiast opuścić pokój, gdyż hotel nie może zagwarantować im bezpieczeństwa. - Chyba nie aż tak szybko - odparła Caroline. Colin i portier zbyli jej uwagę milczeniem. Czyli to prawda, będą musieli wyjechać. W ciągu nocy powietrze zrobiło się nieznośne. Bolały ich płuca, a Lily zaczęła pokasływać. - Nakazem biura burmistrza wszyscy na wschód od Thames Street muszą się wyprowadzić - upierał się portier. Aż dziw, jak długo może płonąć miasto, nawet takie małe i prymitywne jak Londyn. Zebrała bagaże i pomogła Lily się spakować. Colin nie miał żadnego bagażu -jakby nie zależało mu na żadnych rzeczach — ale zrobił zawiniątko z hotelowej pościeli i koców. - Hotelowi będzie wszystko jedno - stwierdził. - Zwła-

szcza w takich okolicznościach. Chciał przez to powiedzieć, że do rana z hotelu zostanie popiół. Caroline obejrzała się w lustrze na komodzie i poprawiła fryzurę. Ale nie widziała zbyt dobrze. Za oknami panował niezmienny półmrok, od momentu ataku nie było gazu. Uczesała swój upiorny cień i wzięła Lily za rękę. - Dobrze, chodźmy już. Do ogromnego miasta namiotów, które wyrosło na zachód od Londynu, Colin szedł w przebraniu. Włożył za duży płaszcz przeciwdeszczowy i filcowy kapelusz, które kupił po oburzającej cenie od sprzedawcy ubrań zajmującego się uciekinierami. Żołnierze armii i marynarki zostali postawieni w stan gotowości. Chodzili pośród tymczasowych schronień, rozdając żywność i leki. Colin wolał, żeby go nie poznali. Caroline wiedziała, że obawia się, iż aresztują go jako dezertera. W gruncie rzeczy był nim, i musiał być to dla niego twardy orzech do zgryzienia, chociaż wolał o tym nie mówić. - Byłem zaledwie księgowym - powiedział. - Na pewno nikt nie zauważy mojej nieobecności. Trzeciego dnia pobytu w mieście namiotów zaczęło brakować prowiantu, ale rozeszły się optymistyczne pogłoski: Tamizą płynął parowiec Czerwonego Krzyża; Amerykanie ponieśli klęskę na morzu. Caroline słuchała tych wieści obojętnie. Przyzwyczaiła się do plotek. Wystarczyło, że pożar jakby się już dopalał, a to dzięki lodowatemu wiosennemu deszczowi. Mówiło się o odbudowie, chociaż Caroline uważała tę myśl za niedorzeczną: co za szaleństwo, odbudowywać rekonstrukcję starego świata. Całe popołudnie błąkała się przy obozowych ogniskach i cuchnących latrynach, szukając ciotki i wuja. Żałowała, że poznała w Londynie tak niewielu ludzi, że prowadziła takie samotne życie. Bardzo chciała zobaczyć jakąś znajomą twarz, ale nikogo takiego nie spotkała, dopóki w końcu nie natrafiła na panią de Koenig, kobietę, która często opiekowała się Lily. Pani de Koenig była ponura i samotna, owinięta w parujący brezent, włosy miała mokre i skłębione; z początku nawet nie poznała Caroline. Ale gdy ta spytała o losy Alice i Jereda, kobieta rozpaczliwie potrząsnęła głową. - Za długo zwlekali. Ogień przebył Market Street jak żywa bestia. - Nie żyją? — Caroline zabrakło tchu. - Przykro mi. - Jest pani pewna? - Jak tego deszczu. - Patrzyła przekrwionymi, smutnymi oczami. - Przykro mi, panienko. Zawsze coś zostaje skradzione, myślała Caroline, brnąc przez błoto i butwiejące rośliny. Zawsze odebrane. W deszczu mogła wypłakać się do woli. Chciała wrócić do Lily z suchymi oczami. ROZDZIAŁ DWUDZIESTY TRZECI Nad obeliskiem ku czci Waszyngtona rozkwitły fajerwerki, święcące zwycięstwo na Atlantyku. Światła barwiły Reflecting Pool. Nocne powietrze śmierdziało prochem; tłum był radosny i rozbawiony. - Będziesz musiał wyjechać z miasta - rzekł Crane; uśmiechał się niewyraźnie, ręce trzymał w kieszeniach. Chodził w nakryciu głowy braminów, zarazem władczym

i szyderczym. - Mam nadzieję, że zdajesz sobie z tego sprawę. Kiedy Vale po raz ostatni widział święto państwowe? Kilka nieśmiałych fet czwartego lipca od tamtego dziwnego lata 1912 roku. Ale wiadomość o zwycięstwie na Atlantyku rozeszła się po całym kraju niczym bicie dzwonu. W tej ciżbie, nocą, nikt ich nie rozpozna. Mogli swobodnie porozmawiać. - Chciałbym się jeszcze spakować. W odróżnieniu od bogów Crane potrafił wysłuchać zażalenia. - Nie ma czasu, Eliasie. Zresztą ludzie tacy jak my nie potrzebują dóbr doczesnych. Przypominamy trochę mnichów. Uroczystości potrwają do rana. Wspaniała wojenka: Teddy'emu Rooseveltowi spodobałoby się to. Brytyjczycy poddali się, doznawszy dotkliwych strat we flocie atlantyckiej i swych darwińskich koloniach, obawiali się też ataku na kadłubowy rząd Kitchenera w Kanadzie. Warunki zwycięzców nie były szczególnie surowe: embargo na zakup broni, oficjalna aprobata Doktryny Wilsona. Cały konflikt trwał ledwie tydzień. Nie tyle wojna, myślał Yale, ile dyplomacja przy użyciu innych środków i ostrzeżenie dla Japończyków, gdyby przypadkiem chcieli zwrócić swą uwagę na zachód. Wojna służyła przy okazji innym celom, celom bogów. Vale podejrzewał, że nigdy ich do końca nie pozna. Może chcieli tylko zwiększyć wrogość, agresję, chaos. Z drugiej strony, bogowie są zazwyczaj bardziej przebiegli. W „Post" pojawiła się notka: przesłuchiwano obywateli brytyjskich w związku ze śmiercią dyrektora Smithsonian Institution, Eugene'a Randalla. Nie wspomniano przy tym o Vale'u, choć zapewne stanie się to w jutrzejszym wydaniu. - Winieneś mi wdzięczność - odezwał się Crane - za zamortyzowanie upadku. Barwne wyrażenie. Rzecz jasna, nie jesteś mi wdzięczny. Jesteś zbyt przydatny. Pomyśl o tym w ten sposób: porzucasz pewne wcielenie. Policja odnajdzie trupa w zgliszczach twojego domu, a przynajmniej kilka wymownych kości i zębów. Sprawa zamknięta. - Czyje to będą kości? - Jakie to ma znaczenie? Przypuszczał, że żadne. Kolejna ofiara. Przeszkoda na słusznej i jedynej drodze rozwoju kosmosu. - Weź. - Crane podał mu kopertę z biletem kolejowym i zwitkiem studolarowych banknotów. Stacją docelową był Nowy Orlean. Vale nigdy tam nie był. Równie chętnie wyruszyłby na Wschodniego Marsa. - Pociąg odjeżdża o północy — oznajmił Crane. - A ty? - Ja mam ochronę, Eliasie. - Uśmiechnął się. - Mną się nie przejmuj. Może się jeszcze kiedyś spotkamy, za dziesięć albo dwadzieścia lat. Boże broń, pomyślał Vale. - Zastanawiasz się czasem, jaki jest cel tego wszystkiego? - spytał. - Ależ tak. Sądzę, że doczekamy jego spełnienia - odparł Crane. Huk fajerwerków narastał. Wybuchły gwiazdy: niebieskie, fioletowe, białe. Dobry znak dla nowej administracji

Hardinga. Crane'owi będzie się powodziło w nowym Waszyngtonie. Pójdzie w górę jak rakieta, pomyślał Vale. Ja zaś pogrążę się w mrokach zapomnienia i może wyjdę na tym najlepiej. W Nowym Orleanie było ciepło, niemal upalnie; wiosna nabrała tropikalnego charakteru. To dziwne miasto, myślał Vale, jakby nie amerykańskie. Wyglądało, jak gdyby przeniesiono je z jakiejś francuskiej kolonii na Karaibach: filigranowe balustrady z kutego żelaza, grzmoty i miękki dialekt patois. Wynajął pod przybranym nazwiskiem mieszkanie w brudnej, ale bynajmniej nie nędznej dzielnicy. Za część pieniędzy Crarie'a opłacił czynsz i zaczął szukać biura na pierwszym piętrze, w którym mógłby zacząć działalność spirytualisty. Czuł dziwną swobodę, jakby jego bóg został w Waszyngtonie. To nieprawda - wiedział o tym - ale cieszył się tym uczuciem, póki trwało. Głód morfiny nie miał natury fizycznej, być może dzięki nieśmiertelności, ale wspominał narkotyczne upojenie z czułością i nawet poświęcił kilka wieczorów, chodząc po klubach jazzowych w poszukiwaniu handlarzy. Wracał w pewną rozgwieżdżoną, zimną noc do domu, gdy napadło go dwóch nieznajomych. Byli dobrze zbudowani, ich tępe twarze skrywały marynarskie czapki. Zaciągnęli go w zaułek za salonem tatuażu. Później Vale uznał, że musieli być nawiedzeni przez boga. Nie widział innego wytłumaczenia. Jeden miał butelkę, drugi długi stalowy pręt. Niczego nie chcieli, niczego nie żądali. Skupili się na jego twarzy. Pocięli mu nieśmiertelną skórę, nieśmiertelna czaszka pękła w kilku miejscach. Połknął kilka swoich nieśmiertelnych zębów. Naturalnie nie umarł. Obwiązany bandażami, pod narkozą, usłyszał, jak lekarz mówił pielęgniarce o jego przypadku z powolnym akcentem z Luizjany: „To cud, że żyje. Bóg jeden wie, że po tym nie pozna go nawet rodzona matka". To nie cud, pomyślał Vale. Nawet nie zbieg okoliczności. Bogowie, którzy w Waszyngtonie zahartowali mu skórę przeciw nakłuciom igły, mogliby równie łatwo odbić te ciosy. Pozwolili na to, bo sam nigdy nie zgłosiłby się na ochotnika. „Rodzona matka go nie pozna". Rany goiły się szybko. Nowe miasto, nowe nazwisko, nowa twarz. Nauczył się unikać luster. Brzydota fizyczna nie przeszkadzała w pracy. ROZDZIAŁ DWUDZIESTY CZWARTY Guilford dotarł nad Jezioro Bodeńskie, gdzie wpływał do niego lodowaty strumień obmywający śliskie czarne kamienie. Jechał wzdłuż brzegu powoli, skrupulatnie go obserwując, na wężu, którego nazwał Evangeline. Wybrał to imię tylko dlatego, że nie wiedzieć czemu mu się spodobało; płeć zwierzęcia była nieznana. Evangeline o wiele sprawniej niż on znajdowała żywność, a sześć żłobkowanych odnóży przemierzało ziemię znacznie szybciej niż jego chude jak tyczki nogi. Dzień kąpał się w łagodnym blasku słońca. Guilford zrobił z lin uprząż, dzięki której utrzymywał się na szerokim grzbiecie Evangeline nawet wtedy, gdy tracił przytomność; zdarzało się też, że zapadał w półsen, a głowa

opadała mu na piersi. Dzięki słońcu mógł zrzucić z siebie warstwę futer; z ulgą poczuł na skórze powietrze, które nie było już zabójczo zimne. Evangeline okazała się inteligentnym wężem. Omijała gniazda owadów nawet w chwilach, gdy Guilford nie mógł skupić się na tym zadaniu. Nigdy nie oddalała się zbytnio od wody. I odnosiła się do Guilforda z szacunkiem - co jednak nie było dziwne, skoro na jej oczach zabił i ugotował jednego z jej ziomków, a innego puścił wolno. Cały czas starał się obserwować widnokrąg. Taki samotny nie był jeszcze nigdy, przerażająco samotny, na tej pozbawionej granic ziemi mrocznych lasów i skalistych, przepastnych parowów. Ale to mu nie przeszkadzało. Bardziej bał się wydarzeń, które następowały w obecności ludzi. Sprytowi Evangeline przypisał odnalezienie kamiennego łuku, pod którym zostały ukryte łodzie ekspedycji. Godzina za godziną cierpliwie przemierzała kamienisty brzeg, aż wreszcie stanęła i jękiem przyciągnęła jego uwagę. Guilford poznał kamienie, linię brzegową i pagórkowate łąki, które zaczynały się akurat zielenić. Miejsce się zgadzało. Ale brakowało brezentu i łodzi. Oszołomiony Guilford zsunął się z grzbietu węża i przeszukał plażę. Nie, żadnych resztek, żadnych śladów. Znalazł osmaloną deskę i zardzewiały gwóźdź. Nic poza tym. Wiatr pchał w stronę brzegu niewielkie fale. Słońce chyliło się ku zachodowi. Musi znaleźć drewno na ognisko, jeśli znajdzie w sobie tyle energii, by rozniecić ogień. - To kres drogi, Evangeline - westchnął. - Przynajmniej na razie. - Droga się skończy, jeżeli nie zjesz jakiegoś przyzwoitego posiłku. Odwrócił się. Erasmus. - Tom wyliczył, że powinieneś zjawić się w tym miejscu - stwierdził hodowca węży. Erasmus nakarmił go prawdziwym jedzeniem, użyczył materaca i obiecał, że zaprowadzi jego i Evangeline na tymczasowe ranczo, które zbudował za Rheinfelden, kilka dni drogi lądem z tego miejsca; stamtąd Guilford będzie mógł popłynąć w dół rzeki, kiedy on spławi zimowe stado na handel. - Rozmawiałeś z Tomem Comptonem? Żyje? - Zatrzymał się przy zagrodzie w drodze do Jayville. Kazał mi cię wypatrywać. Po tym, jak opuścił ciebie i Fincha, natknął się na bandytów. Sam nie dałby im rady. Dlatego skierował się na północ, zostawiając rozpalone ogniska, żeby ich zmylić, i w ogóle zwodził ich aż do Jeziora Bodeńskiego. Ocalił panu skórę, panie Law, chociaż nie dało się już chyba uratować Prestona Fincha. - To prawda - potwierdził Guilford. Szli wzdłuż przełomu Renu drogą, którą wytyczył Erasmus. Hodowca zarządził postój przy sadzawce, do której wpływał bezimienny strumień, powolny i płytki. Słońce podgrzało wodę, chociaż Guilford nie powiedziałby, że była ciepła. Mimo to po raz pierwszy od wielu tygodni mógł się umyć. Łuszcząca się skóra i brud upodobniły wodę do ługu. Wyszedł z niej, trzęsąc się, goły jak larwa. Pierwsze tego roku muszki odbiły się od jego torsu i uciekły po rozświetlonej słońcem wodzie. Włosy opadły mu na oczy;

broda okrywała piersi niczym mokra wojskowa derka. Gdy Guilford suszył się i ubierał, Erasmus rozbił namiot i wygrzebał dołek pod ognisko. Jedli fasolę z puszki, dżem i wędzonkę. Hodowca zaparzył w blaszanym rondlu kawę, gęstą jak syrop i gorzką jak glina. Erasmusa coś dręczyło. - Tom opowiedział mi o mieście, o tym, co was tam spotkało. - Aż tak dobrze się znacie? - Powiedzmy, że się znamy. Połączył nas Inny Świat. Guilford obrzucił go nerwowym spojrzeniem, które Erasmus odwzajemnił obojętnie. - Do diabła - podjął hodowca węży - gdyby Tom mnie poprosił, sprzedałbym mu te dwadzieścia sztuk. Tak, trochę się przeżyło. Ale ten Finch wpadł do mnie jak gradowa chmura, wkurzył mnie... W porządku, o zmarłych nie mówi się źle. Wyciągnął z sakwy przy siodle fajkę, nabił ją i zapalił drewnianą zapałką. Palił tytoń, nie nadrzeczne zioła. Zapach był egzotyczny, nasycony wspomnieniami. Przypominał oprawne w skórę księgi i miękką tapicerkę. Zapachniało cywilizacją. - Obaj zginęliśmy na Wielkiej Wojnie - oznajmił. To znaczy, w Innym Świecie. Obaj rozmawialiśmy ze swoimi duchami. Guilford zadrżał. Wcale nie miał ochoty tego słuchać. Wszystko, tylko nie to: ma już dość obłędu. W sumie - ciągnął Erasmus - jestem potomkiem zwykłych niemieckich emigrantów z Wisconsin. Ojciec całe życie pracował w fabryce butelek, a ja pewnie skończyłbym tak samo, gdybym nie wymknął się do Jeffersonville. A tymczasem w Innym Świecie cesarz pokłócił się z Angolami, Francuzami i Rosjanami. Wielu Amerykanów zaciągnęło się do armii, przepłynęło Atlantyk i zginęło. W 1917 i 1918. - Wybałuszył oczy i wypluł w ogień brązową grudkę. - W Innym Świecie jestem duchem, a tu wciąż człowiekiem z krwi i kości. Kapujesz? Guilford milczał. - Ale oba światy przestały być tak do końca odrębne. To właśnie istota Przemiany Europy, że nie wspomnę tego tak zwanego miasta, w którym zimowałeś. Oba światy zostały złączone, bo istnieje siła, która chce je zniszczyć. Może nie tyle zniszczyć, ile zjeść... to trochę skomplikowane. Niektórzy z nas umarli w Innym Świecie, ale żyją w tym, i to nas wyróżnia. Czeka nas robota, Guilfordzie Law, a nie będzie to zadanie łatwe. Nie sądź, że znam wszystkie szczegóły. Ale to długa i nieprzyjemna praca i spadła właśnie na nas. Guilford nic nie mówił, o niczym nie myślał. - Oba światy bez przerwy się do siebie zbliżają. Tom nie wiedział o tym, gdy wchodził do miasta, chociaż mógł coś przeczuwać, ale opuszczając je, miał już pewność. Teraz już wie. I ty chyba też. - Ludzie wierzą w mnóstwo rzeczy - odezwał się Guilford. - I nie chcą wierzyć w mnóstwo innych. - Nie wiem, o co ci chodzi. - Na pewno wiesz. Jesteś jednym z nas, Guilfordzie Law. Nie chcesz się do tego przyznać. Masz żonę i córkę i wolałbyś nie brać udziału w nadchodzącym Armagedo-

nie. Trudno mieć ci to za złe. Ale to dla ich dobra... dla twoich dzieci i wnuków. - Nie wierzę w duchy - wydusił z siebie Guilford. - To niedobrze, bo duchy wierzą w ciebie. A niektóre chciałyby ujrzeć cię martwym. Są dobre i złe duchy. Muszę przerwać ten sen, pomyślał Guilford. Możliwe, że w snach widział to i owo. W studni pośrodku zrujnowanego miasta. Ale to niczego nie dowodzi. (Skąd Erasmus miałby wiedzieć o wartowniku? Tajemnicze ostatnie słowa Sullivana: „Zginąłeś we Francji. Walcząc ze szkopami..." Nie, daj spokój; potem się nad tym zastanowisz. Nie ustępuj. Wracaj do Caroline). - Miasto - usłyszał własny szept... - Miasto należy do nich. Nie chcieli, żeby ktoś je znalazł. I bardzo starają sieje ukryć. Za pół roku, rok zniknie bez śladu. Zszywają tę dolinę jak worek mąki. Stać ich na to. Potrafią wyrwać ludzkiej wiedzy kawałek świata. No, może ja czy ty moglibyśmy je znaleźć, ale nie zwykli ludzie. - Jestem zwykłym człowiekiem, Erasmusie. - Pobożne życzenia, jak mawiała moja matka. Nieważne. — Hodowca węży wstał z jękiem. — Prześpij się trochę, Guilfordzie Law. Przed nami jeszcze kawał drogi. Erasmus nie wspomniał już o sprawie, a Guilford wolał o niej nie myśleć. Inne zmartwienia były pilniejsze. Zdrowie polepszyło mu się u hodowcy węży. Gdy z Jeffersonville przybyły łodzie z zapasami, mógł już przejść niewielką odległość, nie kuśtykając. Podziękował Erasmusowi za pomoc i zaproponował, że będzie mu regularnie posyłał „Argosy". - Niezła myśl. Przez tę książkę Fincha brnęło się ciężko. Może przy okazji „National Geographic"? - Nie ma sprawy. - A „Naukę i wynalazki"? - Erasmusie, ocaliłeś mi życie nad Jeziorem Bodeńskim, więc możesz żądać, czego tylko chcesz. - Dobra, nie wolno przesadzać. A poza tym wątpię, żebym to ja cię uratował. Nie ode mnie zależy, czy będziesz żył, czy umrzesz. Hodowca załadował swój inwentarz na dwie płaskodenne łodzie, które prowadził handlarz z Jeffersonville. Właśnie z nim Guilford miał wracać nad morze. Law wyciągnął rękę do Erasmusa. - Co do Evangeline... - zaczął. - Nic się nie martw. Jeśli chce, może odejść. Kiedy nada się stworzeniu imię, to już nic nie pomoże zdrowy rozsądek. - Dziękuję. - Jeszcze się spotkamy. Przemyśl to, co ci powiedziałem, Guilfordzie. - Przemyślę. Ale nie teraz. Kapitan łodzi powiedział mu, że Anglia miała problemy. Bitwa morska, starannie cenzurowane wiadomości radiowe, „chociaż słyszałem, że daliśmy im niezłego łupnia". Łodzie z wężami sunęły szybko, a tymczasem Ren wpłynął na niziny i utworzył rozległe rozlewisko. Dni stały się cieplejsze, trzęsawiska lśniły szmaragdową zielenią w blasku wiosennego słońca. Posłuchał rady Erasmusa i przypłynął do Jefferson-

ville incognito. Miasto trochę się rozrosło, przybyło rybackich szop, nieopodal doków pojawiły się też trzy stabilniejsze budowle. W zatoce stało więcej łodzi, ale nie było ani śladu po wojskowych; marynarka wojenna miała bazę pięćdziesiąt mil na południe. Żaden statek handlowy nie wypływał do Londynu - przynajmniej oficjalnie. Szukał Toma Comptona, ale chata trapera była pusta. W miejscowym biurze Western Union zlecił przelew ze swojego konta w Bostonie. Miał nadzieję, że Caroline nie zlikwidowała go, zakładając, że mąż nie żyje. Pieniądze przyszły bez przeszkód, jednak nie sposób było się połączyć z Londynem. - Z tego, co wiem - oznajmił telegrafista - nie ma tam nikogo, kto odebrałby wiadomość. O ostrzale dowiedział się od pijanego amerykańskiego * marynarza w przybrzeżnej spelunie, gdzie czekał na człowieka, który miał go przewieźć przez kanał La Manche. Guilford włożył granatową kurtkę marynarską i wełnianą czapkę, którą nasunął sobie na oczy. W tawernie było mnóstwo ludzi i duszącego dymu z fajek. Usiadł na skraju kontuaru, ale nie mógł nie słyszeć toczących się wokół rozmów. Nie zwracał na nie uwagi, dopóki jakiś gruby marynarz przy stoliku obok nie wspomniał o Londynie. Guilford usłyszał słowa „pożar" i „zrównane, kurwa, z ziemią". Podszedł do stolika, przy którym marynarz siedział w towarzystwie tyczkowatego Murzyna. - Przepraszam bardzo - zagaił - nie chciałem podsłuchiwać, ale wpadło mi w ucho, że mówi pan o Londynie. Bardzo zależy mi na wieściach stamtąd... zostały tam moja żona i córka. - Ja też zostawiłem tam parę bachorów. — Marynarz uśmiechnął się, jednak jego uśmiech zbladł, gdy zobaczył wyraz twarzy Guilforda. - Bez urazy... znam tylko plotki. - Był pan tam? - Ale jeszcze przed rozpoczęciem ostrzału. Spotkałem palacza, który mówi, że płynął Tamizą na kanonierce. Ale gada tylko po pijaku i nie dałbym głowy, że to prawda. - Ten facet jest w Jeffersonville? - Odpłynął wczoraj. - Co mówił panu o Londynie? - Że został ostrzelany. I że całkiem spłonął. Ale to takie lanie wody. Wie pan, jacy są ludzie. Jezu, co się pan tak trzęsie? Masz pan, walnij sobie szybko kielicha. - Dzięki, nie chce mi się pić. Wynajął pilota o nazwisku Hans Kohn, właściciela odrapanego, ale zdatnego do żeglugi rybackiego trawlera, który za odpowiednią cenę zgodził się zawieźć Guilforda do Dover. Statek wypłynął z Jeffersonville po zmroku; morze było spokojne, niebo ciemne. Kohn dwukrotnie zmieniał kurs, chcąc uniknąć patrolowców marynarki, których niewyraźne sylwetki rysowały się na purpurowym horyzoncie. Nie było mowy o zapuszczeniu się w górę Tamizy. - Jest pod ścisłą kontrolą. Ale z Dover biegnie piaszczysta droga. Więcej zrobić nie mogę — rzekł pilot. Guilford zszedł na brzeg Kentu po prymitywnym drewnianym pomoście. Kohn wrócił na otwarte morze. Law siedział przez pewien czas na skrzypiącym molo, nasłuchując krzyków przybrzeżnych ptaków i obserwując, jak niebo na wschodzie przybiera barwę bladego cynobru. W po-

wietrzu czuć było sól i zgniliznę. Nareszcie na angielskiej ziemi. Koniec podróży, a przynajmniej początek końca. Czuł ciężar mil, które przemierzył. Myślał o żonie i córeczce. Trakt z Dover do Londynu wydarto angielskiej puszczy; był błotnisty, a czasami miejsca starczało na nim ledwie dla wierzchowca. Dover było niewielkim, lecz tętniącym życiem miasteczkiem portowym, wrzynającym się w kredowe skały wybrzeża, otoczonym wietrznymi wzgórzami i nie kończącymi się łąkami, które porastał zielono-niebieski szczaw gwiaździsty i liściasta trzcina nazywana przez tubylców machorką. Skutki wojny nie były tu zbyt odczuwalne; wciąż jeszcze było pod dostatkiem żywności, a Guilfordowi udało się nawet kupić przyzwyczajoną do siodła niezbyt starą klacz, która miała zawieźć go do Londynu. Nie urodził się co prawda w siodle, ale jazda konna okazała się o niebo przyjemniejsza od siedzenia na Evangeline. Przez pewien czas jechał sam, ale z czasem zaczął spotykać coraz więcej uciekinierów. Najpierw minął kilku ludzi w łachmanach, jadących wierzchem lub ciągnących oblepione błotem wozy, na których taszczyli koce, porcelanę i drewniane kufry. Zamieniał z nimi po kilka słów. Wieści nie były pocieszające, a większość z nich, słysząc jego akcent, wpadała w popłoch. Tuż po zmierzchu natknął się na czterdzieści rodzin obozujących na zboczu wzgórza; rozpalone ogniska pełgały niczym światła ruchomego miasta. Myślami był stale przy Caroline i Lily. Wypytywał uchodźców uprzejmie, ale nikt ani ich nie widział, ani nie znał. Zniechęcony i osamotniony, przywiązał konia do drzewa i przyjął zaproszenie, żeby zasiąść przy jednym z ognisk. Podzielił się prowiantem, przedstawił swoją sytuację i zapytał, co właściwie zdarzyło się w Londynie. Odpowiedzi były krótkie i brutalne. Miasto zostało ostrzelane. Spłonęło. Ilu zginęło? Wielu - ale trudno zliczyć, nie miał się kto tym zająć. W miarę jak zbliżał się do miasta, nabierał niepokojącego wrażenia, że ktoś go śledzi. Raz po raz widywał pewną twarz, która wyglądała mu znajomo: w tłumie uciekających, przy leśnej drodze, wychylająca się z gąszczu drzew meczetowych lub pagodowych paproci. Twarz mężczyzny, młoda, lecz naznaczona cierpieniem. Ubrany był w mundur khaki, pozbawiony wszelkich insygniów. Łudząco przypominał wartownika z jego snów. Ale to było niemożliwe. Guilford próbował podejść do niego. Dwa razy, na pustym odcinku drogi w lesie, zawołał ku niemu z konia. Bez skutku; czuł się oszukany i wystraszony. Pewnie nikogo tam nie było. To tylko złudzenie, dzieło znużonego wzroku, niespokojnego umysłu. Najpierw zobaczył osmaloną, ale nietkniętą kopułę londyńskiego Świętego Pawła, która trzymała ponuro straż nad mieszaniną mgły i gruzów. Tymczasowy prom na linie przewiózł go na północny brzeg Tamizy. Bez przerwy padał drobny deszcz, znaczący powierzchnię niespokojnej rzeki. Na nagich polach na zachód od miasta znalazł obozowisko uciekinierów, olbrzymie i cuchnące zbiorowisko namiotów i latryn, pośród których zwisało kilka przemokłych

flag Czerwonego Krzyża. Guilford podszedł do jednego z namiotów medycznych, w których pielęgniarka w siateczce na włosach rozdawała koce. - Przepraszam - zagadnął. Akcent sprawił, że zwróciły się ku niemu wszystkie głowy. Siostra obrzuciła go przelotnym spojrzeniem i niezauważalnie skinęła głową. - Szukam pewnej osoby — rzekł. — Jak to można... jest na przykład jakiś spis? Potrząsnęła głową. - Przykro mi. Próbowaliśmy, ale zbyt wielu odeszło po pożarze. Przyjechał pan z Nowego Dover? - Tak. - Więc widział pan, ilu ludzi ucieka. Ale może pan spytać w namiocie żywnościowym. Wszyscy się tam schodzą. Stoi na zachodniej łące. - Skinęła głową. - Tam. Zmarszczył brwi i objął wzrokiem kilka akrów ludzkiego nieszczęścia. Pielęgniarka wyprostowała się. - Przepraszam, nie chcę, żeby pomyślał pan, że nic mnie to nie obchodzi. Ale jest ich... tak dużo. Guilford szedł do kuchni, gdy znowu ujrzał to widmo, na podobieństwo jego cienia mijające błoto, rozdarte płótno namiotów i dymiące ogniska. - Pan Law? Guilford Law? Z początku zdawało mu się, że to przemówił duch. Ale odwrócił się i zobaczył, że kiwa na niego jakaś kobieta w łachmanach. Poznał ją dopiero po chwili: pani de Koenig, wdowa, sąsiadka Jereda Pierce'a. - Panie Law... czy to naprawdę pan? - Tak, pani de Koenig, to ja. - Boże drogi, myśleliśmy, że pan nie żyje! Wszyscy myśleli, że zginął pan na kontynencie! - Szukam Caroline i Lily. - A, no tak. - Bezzębny uśmiech zniknął z jej twarzy. - No pewnie. Wie pan co? Napijmy się, to o wszystkim porozmawiamy. ROZDZIAŁ DWUDZIESTY PIĄTY Droga Caroline! Prawdopodobnie nigdy nie ujrzysz tego listu. Wciąż jednak przyświeca mi blady płomyk nadziei. Jak widzisz, przetrwałem zimę w Darwinii. (Z całej ekspedycji Fincha ocaleliśmy tylko ja i Tom Compton o ile jeszcze żyje). Jeśli jest to dla Ciebie nowość, mam nadzieję, że nie będzie zbyt wielkim wstrząsem. Wiem, że uznałaś mnie za zmarłego. To zapewne przyczyna twojego zachowania od jesieni 1920 roku. Myślisz może, że tobą gardzę albo że chcę w tych słowach wyładować swój gniew. Tak, gniewam się. Żałuję, że nie poczekałaś. Ale to dyskusyjna kwestia. Nie winie Cię. Ja byłem w dziczy i przeżyłem, Ty siedziałaś w Londynie i byłaś przekonana, że umarłem. Załóżmy, że postępowaliśmy w zgodzie z okolicznościami. Piszę to z pewnymi oporami (chociaż szansa, że przeczytasz ten list, jest niewielka). Ale trudno mi odzwyczaić się od kierowania myśli do Ciebie. Poza tym musimy rozstrzygnąć pewne sprawy. I chcę Cię prosić o przysługę. Jako że załączam moje zapiski i listy do Ciebie z kontynentu, pozwól, że dokończę całą historię. Zdarzyło się coś niezwykłego i muszę przelać to na papier, nawet jeśli

moje słowa nigdy do Ciebie nie dotrą. (Zresztą, może tak będzie lepiej). Szukałem cię w zrujnowanym Londynie. Tuż po przyjeździe natknąłem się na panią de Koenig, dawną naszą sąsiadkę z Market Street, która powiedziała mi, że jakimś cudem udało Ci się dostać na statek płynący do Australii. Wyjechałaś z Lily i z tym mężczyzną (nie chcę nazywać go dezerterem, chociaż domyślam się, że nim jest), Colinem Watsonem. Nie będę się rozwodził nad swoją reakcją. Wystarczy powiedzieć, że niewiele pamiętam z dni, które potem nastąpiły. Sprzedałem konia, a pieniądze wydałem na ocalałe wyroby destylarni z High Street. W Londynie za zapomnienie płaci się słono, Caroline. Zresztą być może tak jest wszędzie. Po dłuższym czasie ocknąłem się na wrzosowisku, brutalnie trzeźwy i przemarznięty do kości. Koc i ubranie były mokre. Wstawał dzień, na wschodzie pokazywało się właśnie słońce. Znajdowałem się na obrzeżach obozu uchodźców. Spojrzałem na kilka pozostawionych samym sobie ognisk, dymiących w porannej szarówce. Po chwili wstałem. Czułem się opuszczony i samotny... Ale było to złudzenie. Usłyszawszy jakiś dźwięk, odwróciłem się i zobaczyłem... Siebie. Wiem, że brzmi to bardzo dziwnie. Ale takie było: dziwne i zbijające z tropu. Nigdy nie widzimy swoich twarzy, Caroline, nawet w lustrze. Sądzę, że już za młodu uczymy się pozować, pokazywać się w lustrze z jak najlepszej strony. Zobaczyć własną twarz i ciało u innej osoby to zupełnie inna historia. Przez jakiś czas po prostu wpatrywałem się w niego. Bez pytania zrozumiałem, że właśnie ten człowiek szedł za mną krok w krok w drodze z Nowego Dover. Wyjaśniło się, dlaczego go wcześniej nie poznałem. Był z całą pewnością mną, ale niezupełnie lustrzanym odbiciem. Pozwól, że go opiszę: młody, wysoki mężczyzna ubrany w wytarty mundur. Bez nakrycia głowy, w ubłoconych butach z cholewami. Był lepszej budowy niż ja i nie kulał. Starannie ogolony. Miał jasne, czujne oczy. Uśmiechał się, niegroźnie. Nie miał broni. Wyglądał nieszkodliwie. Ale nie był człowiekiem. Przynajmniej nie żywym. Po pierwsze, nie do końca istniał. To znaczy, jego obraz od czasu do czasu albo bładł, albo się rozjaśniał, jak gwiazda mrugająca w wietrzne noce. - Kim jesteś? — szepnąłem. Odpowiedział głosem stanowczym, niepodobnym do głosu ducha: - To trudne pytanie. Ale sądzę, że znasz już część odpowiedzi. Z wilgotnego gruntu unosiła się mgła. Staliśmy w chłodnym półmroku, jakby oddzieleni od reszty świata jakimś murem. - Wyglądasz jak ja - stwierdziłem. - Albo jak widmo. Nie wiem, kim jesteś. - Przejdźmy się, Guilfordzie. Gdy chodzę, łatwiej mi zebrać myśli. Tak więc chodziliśmy w ten zasnuty mgłą poranek po

wrzosowisku. Aż dziwne, że się nie bałem. Choć w jakimś sensie mnie przerażał. Ale był rozbrajający. Wyraz jego twarzy zdawał się mówić: „Jakie to absurdalne, że spotykamy się w takich okolicznościach". Jak gdyby duch chciał przeprosić za niezręczny wygląd: całun, łańcuchy. Być może odnosisz wrażenie, że przyjąłem jego obecność spokojnie. W gruncie rzeczy czułem coś w rodzaju hipnotyzującego zdumienia. Sądzę, że wybrał moment, kiedy byłem wystarczająco zraniony — i oszołomiony — żeby szum mojego strachu nie zagłuszył jego słów. Zresztą może był halucynacją, skutkiem wyczerpania, alkoholu i smutku. Myśl, co chcesz, Caroline. Szliśmy skąpani w bladym świetle poranka. W cieniu drzew meczetowych, które porastały granice obozowiska, sprawiał wrażenie bardziej zadowolonego, a przynajmniej materialnego. Głos miał fizyczny, dało się w nim słyszeć drżenie ludzkiego oddechu i płuc. Mówił bez nadęcia, potoczną angielszczyzną, która przypominała mi tok moich myśli. Nigdy się jednak nie wahał, nie brakowało mu słów. Oto, co mi powiedział. Powiedział, że nazywa się Guilford Law, że urodził się i wychował w Bostonie. Że do dziewiętnastego roku życia wiódł przeciętną egzystencję; wtedy został powołany do wojska i wysłany za granicę, na wojnę... w Europie, jakąś „wojnę światową". Miałem wyobrazić sobie historię bez Przemiany Europy, w której ta mieszanka wybuchowa tyranii i królestw wrzała, aż zakipiała i wybuchł globalny konflikt. Szczegóły nie mają znaczenia. Sprowadza się to do tego, że sobowtór Guilforda Lawa wylądował w okopach statycznej, krwawej wojny z Niemcami, tym bardziej koszmarnej, że stosowano w niej gazy bojowe i ataki z powietrza. Ów Guilford Law — „wartownik", jak zacząłem go określać na własny użytek — poległ na tej wojnie. Co najdziwniejsze, wraz z zamknięciem oczu na Ziemi wcale nie skończyło się jego życie i bieg myśli. W tym momencie, Caroline, ta opowieść staje się jeszcze dziwniejsza i bardziej szalona. Usiedliśmy na jakiejś kłodzie; zadziwiał swobodą, materialnością, samym ciężarem. Jego ciemne włosy poruszały się przy powiewach wiatru; oddychał jak każda żywa istota; pień zachwiał się, gdy zwrócił się w moją stronę. Jeśli ten wartownik mówił prawdę, to Schiaparelli i astronomowie jego szkoły mają rację: na gwiazdach i planetach istnieje życie, zarazem podobne i niepodobne do naszego, a w niektórych przypadkach zupełnie odmienne. Wszechświat, mówił wartownik, jest niezmiernie stary. Na tyle stary, że rozwinięte cywilizacje powstały w nim na długo przed tym, jak ludzie udoskonalili kamienny topór. Ludzkość narodziła się w Galaktyce pełnej istot świadomych. Nim nasze Słońce wyłoniło się z pierwotnego pyłu, istniały cuda tak niebywałe i subtelne, że wyglądają bardziej na magię niźli na naukę; szykowały się jeszcze większe - przedsięwzięcia, których spełnienie miało potrwać całe eony. Opisał Galaktykę - skupisko kilku milionów gwiazd, jedno z kilku miliardów takich skupisk -jako coś żywego, „o budzącej się samoświadomości". Między gwiazdami biegną linie komunikacyjne: nie telegraf czy nawet radio, ale

coś wykorzystującego istotę samej przestrzeni (nazwał to „energią izotropową", co ma chyba oznaczać eter); a te gęste sieci komunikacyjne stały się takie złożone, że wykształciły własną inteligencję! Dał mi do zrozumienia, że gwiazdy rozmyślają, a co więcej — pamiętają. Preston Finch zwykł cytować słowa biskupa Berkeleya sprowadzające się do stwierdzenia, że wszyscy jesteśmy ideami w umyśle Boga. A jeśli jest to dosłownie prawda? Ten Guilford Law do śmierci był zwierzęciem fizycznym, a potem zmienił się w coś w rodzaju idei... w zarodkową świadomość, jak to nazywa, ideę w świadomości tutejszego Boga, tej ewoluującej Jaźni galaktycznej. Nie było to istnienie pełne uniesienia, przynajmniej z początku. Ludzki umysł pozostaje ludzkim umysłem, nawet jeśli zostaje złączony z Większym Umysłem. Po śmierci zbudził się z myślą, że leczy ranę od szrapnela we francuskim szpitalu polowym, i dopiero kilku wcześniej zmarłych przekonało go, że tak naprawdę nie żyje! Ciało „wirtualne" przypominało jego własne tak bardzo, że nie dostrzegał żadnej różnicy, chociaż słyszał, że to może się zmienić. Istotą życia jest zmiana, mówił, a istotą życia wiecznego zmiana nieustająca. Musiał się dużo uczyć, odkrywać nowe światy, poznawać nowe formy życia - stawać się, jeżeli taka była wola ducha. Jego ciało nie potrafiło wykroczyć poza fizyczne potrzeby i zdolność mózgu do zachowywania wspomnień. Teraz przeszkody zostały usunięte. Naturalnie, podlegał zmianom, w miarę jak uczył się mieszkać w obejmującym go Umyśle, wykorzystywać jego wspomnienia i mądrość. Nie miał porzucać swojej ludzkiej natury, lecz na niej budować, rozszerzać ją. I właśnie tym zajmował się przez całe miliony stuleci, dopóki nie został „Guilfordem Lawem", tą zarodkową świadomością, która stała się cząstką czegoś nieskończenie większego i bardziej złożonego. Tego ranka rozmawiałem jednocześnie z Guilfordem Lawem i tym większym bytem - miliardami miliardów istot, złączonych, a pozostających sobą. Możesz wyobrazić sobie moje niedowierzanie. Ale w takich okolicznościach do przekonania trafiały mi wszystkie wyjaśnienia. Czy to dla Ciebie tylko majaki człowieka doprowadzonego do szaleństwa przez samotność i rozpacz? Bóg jeden wie, że rozpacz jest prawdziwa, że żałuję wszystkiego, co oboje straciliśmy. I nie oczekuję, że mi uwierzysz. Proszę cię tylko o cierpliwość. I odrobinę dobrej woli, Caroline, jeśli jeszcze nie jest na wyczerpaniu. Zapytałem wartownika, jak to wszystko jest w ogóle możliwe. W końcu to ja jestem Guilfordem Lawem i nie zginąłem na żadnej wojnie z Niemcami - to było jasne jak słońce. - To długa historia - stwierdził. Powiedziałem, że nigdzie mi się nie spieszy. Życie pośmiertne różniło się od jego oczekiwań. Przede wszystkim nie było w nim nic nadprzyrodzonego - ten raj był dziełem człowieka (czy też istoty inteligentnej), równie sztucznym jak Most Brookliński i mimo swego ogromu równie skończonym. Odzyskane dusze z milionów planet łączyły się w konstrukcje zwane „noosferami", ma-

chiny rozmiarów planet, które przemierzały Galaktykę w nie kończących się rejsach badawczych. Raj, Caroline, lecz nie niebo. Eden nie pozbawiony własnych trudności i wrogów. Zapytałem, jakich wrogów mogą mieć ci bogowie. - Dwóch - odparłem. Jednym był Czas. Świadomość pokonała śmiertelność, przynajmniej na skalę Galaktyki. Od narodzin ludzkości każda istota świadoma, która umarła w obrębie noosfery, została wzięta do raju. (Włącznie ze wszystkimi ludźmi, od neandertalczyków po prezydenta Tafta i później. Niektórym potrzebna była spora doza „moralnego przebudzenia", zanim mogli przystosować się do życia pozagrobowego. Zdaje się, że nie jesteśmy najpodlejszymi istotami w Galaktyce, lecz do anielskości też nam sporo brakuje). Ale Sama Świadomość była śmiertelna, tak samo jak Droga Mleczna i wszechświat! Wspominał coś o „rozpadzie cząstek" i „gorącej śmierci", ale niewiele z tego zrozumiałem. Sprowadza się to do stwierdzenia, że w końcu umrze sama materia. Mając do dyspozycji tyle inteligencji, noosfery wynalazły sposób, by przedłużyć swą egzystencję poza ten punkt. Postanowiły zbudować „Archiwum", sumę dziejów świadomości, z którego mogłyby skorzystać nie tylko noosfery, lecz również porównywalne byty przebywające w innych, niewyobrażalnie odległych galaktykach. Tak więc jednym z wrogów był Czas, ale jeśli nawet go nie pokonano, to przynajmniej wybito mu zęby. Drugiego wroga nazwał „pseudożyciem", od greckiej litery psi. Pseudożycie było ostatecznym rezultatem prób naśladowania ewolucji w obrębie maszyn. Powiedział, że maszyny mogą osiągnąć pewien poziom świadomości. (Zdaje się, że słowom „świadomość" i „maszyny" nadawał jakiś specjalistyczny sens, ale go nie wypytywałem). Świadomości organiczne i prawdziwie maszynowe wykorzystywały coś, co nazwał „nieoznaczonością kwantową", podczas gdy pseudożycie należało do matematyki. Pseudożycie wytwarza „pasożyty systemowe", czyli 0 ile zdołam to powtórzyć - „bezmyślne Algorytmy, żywiące się złożonością, zamieszkujące ją, a następnie pożerające". Owe Algorytmy nie nienawidzą wcale istot świadomych, bardziej niż osa nienawidzi tarantuli, w której składa swe jaja. Pseudożycie osiedlało się w „systemach" świadomości i pożerało samą świadomość. Duplikowało się za pomocą komunikacji i myśli, a kopie powielały się, i tak w nieskończoność. Pseudożycie, pozbawione konwencjonalnej świadomości i osobowości, potrafiło naśladować te cechy - umiało działać ze swego rodzaju skoncentrowaną, choć zwierzęcą inteligencją, ślepą przebiegłością. Wyobraź sobie tylko, jeśli potrafisz, ogromną inteligencję pozbawioną śladu rozumu. Pseudożycie powstawało w różnych momentach i miejscach we wszechświecie. Zagrażało Świadomości i zostało odparte, choć nie zgładzone. Sądzono, że nie może przeniknąć do Archiwum; rozpad konwencjonalnej materii równałby się zagładzie owych Algorytmów. Stało się jednak inaczej. Pseudożycie skaziło Archiwum.

Archiwum. Jak Twoim zdaniem, Caroline, wyglądałaby z boskiego punktu widzenia ostateczna wersja historii? Nie czyjaś interpretacja przeszłości, choćby najbardziej przemyślana i obiektywna. Ani sama przeszłość, której nie można poznać w żaden bezpośredni 1 prosty sposób. Nie, ostateczny podręcznik historii byłby historią w zwierciadle, przeszłością odtworzoną i możliwą do poznania, niby książka, którą można otworzyć i przeczytać we wszystkich jej językach i dialektach; wiernym modelem roboczym, dla uproszczenia pozbawionym luk i dostępnym dla Wielkiego Umysłu w sposób, który nie naruszałby i nie zmieniał samej księgi. Archiwum było statyczne, gdyż historia się nie zmienia, lecz w określonych długich odstępach czasu znajdowało się pod wpływem czegoś, co nazywał „polem Higgsa". Porównał je do igły adaptera, wędrującej żłobkiem płyty. Płyta się nie zmienia, lecz zjawisko dynamiczne muzyka - zostaje wydobyte z nieruchomego przedmiotu. W normalnym świecie muzyka jest identyczna przy każdym nastawieniu adaptera. Ale co by się stało, gdybyś nastawiła symfonię Mozarta, a ta w połowie zmieniłaby się w Czarodziejski flet? Mimo oszołomienia zacząłem dostrzegać, do czego zmierza. Wojna światowa była jak symfonia Mozarta. Przemiana Europy odegrała rolę Czarodziejskiego fletu. - Chcesz przez to powiedzieć, że znajdujemy się w Archiwum? Spokojnie kiwnął głową. Zadrżałem. - Czy to oznacza... że jestem czymś w rodzaju podręcznika historii... a przynajmniej stroną lub akapitem? - Tak miało być. Strasznie trudno było to wszystko ogarnąć, mimo że się starałem. A kiedy myślę, że to czytasz, Caroline... na pewno już dawno uznałaś, że zwariowałem. Może zresztą masz rację. Sam bym tak wolał. Ale zastanawiam się, czy ten list jest skierowany do Ciebie... to znaczy do Caroline w Australii... czy może do tej drugiej, tego obrazu Caroline, który poniosłem z sobą na pustkowia, który trzymał mnie tam przy życiu. Może tamta Caroline jeszcze nie całkiem umarła. Może zerka Ci przez ramię, gdy czytasz. Czy pojmujesz konsekwencje tego, co powiedziało mi to widmo? Dało do zrozumienia — w biały dzień i najprostszymi słowami - że świat wokół mnie, w którym oboje mieszkamy, jest czymś w rodzaju złudzenia podtrzymywanego przez maszynę u końca czasu. Na coś takiego nie byłem przygotowany, mimo mej znajomości dzieł panów Burroughsa, Verne'a i Wellsa. - Nie potrafię ująć tego prościej - oświadczył - ani zażądać od ciebie czegoś więcej niż rozważenia takiej możliwości. Sprawa się komplikuje. Gdy byliśmy jeszcze „podręcznikiem historii", Caroline, każde zdarzenie i każdy postępek były z góry określone jako pamięciowe odtworzenie tego, co wydarzyło się wcześniej - chociaż nie mieliśmy o tym zielonego pojęcia.

Ale pseudożycie wprowadziło do systemu „chaos" (to jego słowa) ...który odpowiada „wolnej woli" w wykładni teologów. Co oznacza, mówił wartownik, że ja, Ty i wszystkie inne byty świadome, które zostały ukształtowane w Archiwum, stały się samodzielnymi, nieprzewidywalnymi podmiotami etycznymi... czyli prawdziwymi istnieniami; nowymi istnieniami, których ochrona jest obowiązkiem Świadomości! Innymi słowy, inwazja pseudożycia wyzwoliła nas z egzystencji machinalnej... mimo że pseudożycie zamierza zrobić z nas zakładników, a następnie unicestwić. (Kusi, żeby porównać te pseudobyty do zbuntowanych aniołów. Nadały nam status istot moralnych, wnosząc do świata zło — i trzeba je za wszelką cenę zwalczać, mimo że nas uwolniły!) Rozmawialiśmy jeszcze jakiś czas; resztki porannej mgły rozwiewały się i słońce świeciło jaśniej. W jego blasku wartownik bardziej przypominał ducha. Rzucał cień, choć nie tak ciemny jak mój. Na koniec zadałem mu najważniejsze pytanie: Po co tu przybył i czego ode mnie chce? Odpowiedź była długa i niepokojąca. Poprosił o pomoc. Odmówiłem. * * Doktor Sullivan, gdy kłócił się z Prestonem Finchem, zarzucał go cytatami z Berkeleya. Szczególnie utkwiły mi w pamięci słowa: „Byty i czyny są takie, jakie są, a ich konsekwencje będą takie, jakie będą; dlaczego więc chcemy pozwolić się oszukać?" A czasami naprawdę chcemy, Caroline. Chcemy pozwolić się oszukać. Być może zdziwi Cię wiadomość, że wybieram się z powrotem na kontynent, prawdopodobnie do jednej z osad śródziemnomorskich: Fayetteville lub Oro Delta. Panuje tam sprzyjająca aura. Otwierają się perspektywy. Wspomniałem, że chcę prosić Cię o przysługę. W Australii masz swoje życie, Caroline. Wiem, że niesiesz brzemię nieszczęścia, od którego nigdy nie potrafiłem Cię uwolnić. Może znalazłaś sposób, by się go na dobre pozbyć. Mam nadzieję. Nie będę podawał w wątpliwość Twojej decyzji i nie zjawię się u Lily nieproszony. Ale proszę Cię - o to chcę właśnie prosić - nie pozwól, by myślała, że nie żyję. Posyłam ten list przez niejakiego pana Barnesa, który płynie do Sydney jako przedstawiciel Czerwonego Krzyża z transportem uchodźców. Ma przekazać te zapiski jakiemukolwiek żyjącemu krewnemu porucznika Colina Watsona. Poprosiłem go, żeby nie robił niczego, co naraziłoby porucznika na podejrzenia ze strony wojskowych. Pan Barnes wygląda na człowieka godnego zaufania i dyskretnego. Załączam notatki z zimy na kontynencie. Myśl o nich jako o listach, których nie mogłem wysłać. Może kiedy Lily dorośnie, będzie je chciała zobaczyć. Wiem, że nie byłem dla Ciebie wymarzonym mężem. Mam szczerą nadzieję, że czas i pamięć obejdą się z nami łagodnie. Wątpię, byśmy się jeszcze kiedyś spotkali. Ale przypominaj o mnie Lily. Możliwe, że wszyscy je-

steśmy zaledwie widmami w maszynie. Takie wyjaśnienie zainteresowałoby chyba dr. Sullivana. Nieważne czym ale jesteśmy. Lily to moja córka. Kocham ją. Przynajmniej ta miłość jest prawdziwa. Przekaż jej to ode mnie, proszę. Powiedz, że kocham ją bardzo i na zawsze. Na zawsze. Na zawsze. INTERLUDIUM Zarodkowa świadomość Guilforda Lawa spadła do Archiwum na jądrze złożonej materii nie większym niż ziarnko piasku. Archiwum zasypywał grad takich ziaren. Były to zarodkowe świadomości ze wszystkich światów i gatunków, których dziejom zagroziła ingerencja pseudożycia. Każde z ziaren działało w zasadzie jak broń, zamaskowana i mająca współdziałać z hermetyczną podstrukturą Archiwum w sposób niewidoczny dla nieprzyjaciela. We wszystkich zakamarkach Archiwum wrzały bitwy. Podświadome pakiety Turinga włóczyły się wszędzie, wyszukując algorytmiczne podpisy pseudożycia i przerywając jego rozmnażanie. Z kolei węzły pseudożycia ulegały mutacjom lub maskowały swoje kody. Drapieżnym pakietom przez jakiś czas wiodło się znakomicie, lecz w końcu napastnicy namierzyli i obezwładnili ich sekwencje agresywne. Wojna stała się ekologią. Guilfordowi wyznaczono inne zadanie. Za pomocą swoich układów autonomicznych przedostawał się do architektury funkcjonalnej Archiwum i przenosił do kopii pradawnej Ziemi. Nie mógł objawiać się jako byt fenomenologiczny - przynajmniej nie pod względem funkcjonalnym i nie na długo - lecz umiał porozumiewać się bezpośrednio ze swoim sobowtórem, drugim Guilfordem Lawem. Tutaj działy się rzeczy najistotniejsze. Pseudożycie radykalnie zmieniło ontosferę, która była jądrem Archiwum. Wszędzie widać było ślady walki. Kontynent europejski został przetworzony jednym pociągnięciem i obdarzony mutacją historii. Pseudożycie usiłowało stworzyć sekwencję ewolucyjną, która pozwoliłaby mu przeniknąć do ontosfery przy pomocy podświadomych stworzeń podobnych do owadów. Napotkało jednak skuteczny opór. Chciało zupełnie odmienić Ziemię. Udało mu się przetransformować tylko jej część. Ale zmiany w tym świecie-kopii były nieodwracalne. Istnienia nagle przerwane - jak na przykład Guilforda Lawa - przekształciły się w autonomiczne, w pełni świadome formy. Wiele z nich stało się kanałami komunikacji między podstrukturą Archiwum a jego centralną ontologią. To znaczy drogami, po których duchy - jak duch Guilforda lub pasożytnicze węzły pseudożycia - mogły wkroczyć do centrum dziejów i je zmienić. Zarodkową świadomość, która była Guilfordem Lawem, na widok poczynionych szkód porwała wściekłość. I ogarnął ją strach: strach o nowe zarodkowe umysły stworzone wskutek inwazji pseudożycia, które może nie sposób będzie uratować; które mogą stanąć wobec perspektywy całkowitej zagłady. Byty, które były zaledwie rekonstrukcjami przeszłości, stały się zakładnikami — delikatnymi, może skazanymi na zagładę, jeśli nie przerwie się napływu pseudożycia do ontosfery.

Jako świadomość zarodkowa oddzielona od swojej noosfery Guilford Law mógł liczyć na zrozumienie zaledwie cząstki toczących się walk. Nie na tym polegało jego zadanie. Wraz z innymi przybył tu tylko po to, by wziąć udział w bitwie o Ziemię. Ziemię rozumiał dość dobrze. W Europie psjony zostały uwiązane (choć na krótko) w swym punkcie dostępu: z perspektywy ośrodka przypominał on studnię łączącą ukryte struktury Archiwum z ontologiczną Ziemią. Psjony wykorzystały jako wcielenia duże owadopodobne stworzenia, które obdarzyły swoimi umiejętnościami i motywami, po czym wykorzystały do wzniesienia prymitywnego kamiennego miasta, chroniącego ich punkt dostępu. Miasto padło w jednej z wcześniejszych bitew. Przejście zostało zamknięte. Na razie. Zwrócił uwagę na kolejne poruszenie. Pole Higgsa, tworzące w Archiwum czas ontologiczny, wykazało istnienie nowej diaspory pseudożycia. Nowy Armagedon. Następna bitwa. Wszystko to wyczuwał bezpośrednio: studnię; własne wcielenie Guilforda Lawa; kontynent zwany przez niektórych Darwinią; nawet zmieniony krajobraz marsjański, a na nim ahistoryczne umysły zarodkowe walczące o autonomię. Przeszłe i przyszłe kryzysy. Ale nie mógł interweniować, przynajmniej nie bezpośrednio. Nie mógł też tak po prostu przejąć wcielenia i nim rządzić, jak czyniły to psjony. Szanował etyczną niezależność istnień zarodkowych. Do swojego wcielenia podchodził ostrożnie. Usiłował przystosować się do możliwości umysłowych tamtego... stać się w pełni śmiertelną istotą, którą niegdyś był. Czuł się dziwnie, odkrywając na nowo to jądro osobowości, bezładną mieszaninę lęków, potrzeb i aspiracji, która stanowi zarodek wszelkiej świadomości. Myślał między innymi: Taki kiedyś byłem. Moje istnienie ograniczało się do tego, nagiego, samotnego i wystraszonego, bez innej Jaźni. Kropla w morzu materii nieożywionej. Zalała go fala litości. Zjawił się przed wcieleniem jako widmo, co było szczytem jego możliwości w ontosferze Archiwum. Powiedział awatarowi, że szykuje się bitwa. Że ma do odegrania pewną rolę. Że potrzebuje jego pomocy. Awatar wysłuchał długotrwałych wyjaśnień Guilforda. Słowa były niezręczne, prymitywne, zupełnie nie odpowiadające istocie rzeczy. A potem jego awatar mu odmówił. - Nieważne, co powiesz. - Młodszy Guilford stawiał spra* wę otwarcie i był stanowczy. - Nie wiem, kim jesteś ani czy mówisz prawdę. Roztaczasz przede mną średniowieczne obrazy - duchy, demony i potwory, jak w moralitecie z dziesiątego wieku. Dziecinna świadomość była gorzka. Opuściła go żona. Widział daleko więcej, niż potrafił zrozumieć. Na jego oczach umierali rodacy. Starszy Guilford go rozumiał. Przypomniał sobie Belleau Wood i Bouresches. Łan pszenicy czerwieniący się od maków. Wspomniał Toma Comptona, ściętego serią z karabinu maszynowego. Przypomniał sobie uczucie żalu.

KSIĘGA TRZECIA LIPIEC 1945 Bo każdy wiek jest snem, który ginie albo się rodzi A. W. E O'Shaughnessy ROZDZIAŁ DWUDZIESTY SZÓSTY Na nizinach Kampanii powrócono do wielu starych nazw. Zatoka Neapolitańska wciąż otwierała się na Morze Tyrreńskie, wciąż otaczały ją przylądek Miseno i półwysep Sorrento, a nad nią wciąż wznosił się Wezuwiusz (chociaż pierwsi osadnicy zazwyczaj nazywali go Starą Wędzarnią). Ziemia nadawała się do uprawy, klimat był w miarę łagodny. Suchy wiosenny wiatr, wiejący od Azji Mniejszej, wciąż znano jako sirocco. Za to osady na stokach wzgórz przybierały szczególne nazwy: Oro Delta, Palaepolis, Fayetteville, Dawson City. Uczniowie utopisty Uptona Sinclaira założyli na wyspie zwanej niegdyś Capri Miasto Wspólnoty, chociaż wymiana handlowa złagodziła nieco ostre reguły życia komuny. Zatokę zagospodarowano tak, by lepiej służyła handlowi. Do miejsca, w którym niegdyś widziało się tylko kutry i trawlery rybackie, teraz zawijały afrykańskie frachtowce, statki z uchodźcami ze zniszczonych terenów w Egipcie i Arabii oraz amerykańskie tankowce. Fayetteville nie było największą z osad, które przytulały się do zatoki. Z odrębnego miasta przekształcało się stopniowo w przedłużenie Oro Delta, wyciągnięte wzdłuż wybrzeża i karmiące gospodarzy oraz robotników rolnych. Nizina dawała bogate plony kukurydzy, pszenicy, buraków cukrowych, oliwek, orzechów i konopi. Morze zapewniało ryby, kraby i słoną sałatę. Nie uprawiano żadnych miejscowych roślin, ale sklepy korzenne były zaopatrzone w orzechy dingo, nasiona winne i len chmielowy. Guilfordowi to miejsce przypadło do gustu. Na jego oczach zmieniało się z przygranicznej osady, którą było w latach dwudziestych, w prężnie rozwijający się, dość nowoczesny ośrodek. Do Fayetteville i innych neapolitańskich miasteczek doprowadzono już elektryczność. Latarnie, brukowane drogi, chodniki, kościoły. Meczety i świątynie dla Arabów i Egipcjan, choć ci gromadzili się głównie w Oro Delta, na południe stąd. Kino z lubością wyświetlające absurdalne filmy przygodowe o Darwinii, masowo produkowane w Hollywood. I miejsca mniej powabne: bary, palarnie, nawet burdel na Follette Road za żwirownią. Był czas, gdy wszyscy mieszkańcy Fayetteville się znali, ale to należało już do przeszłości. Teraz na ulicach widziało się mnóstwo nieznanych twarzy. Chociaż większy niepokój wzbudzały znajome. Guilford ostatnio widział jedną taką. Szła za nim po pagórkowatych drogach, gdy spacerował. Całą wiosnę ukazywała mu się w dziwnych momentach: wychylała się z łanu pszenicy lub rozpływała w nadmorskiej mgle. Postać miała na sobie postrzępiony staromodny mundur. Miała jego twarz. Jego sobowtór: duch, żołnierz, wartownik. Nicholas Law, który miał dwanaście lat i bardzo chciał w pełni skorzystać z resztek letniego ciepła, przeprosił ich i pognał ku drzwiom. Zatrzasnęły się za nim z hukiem. Guilford zobaczył jeszcze syna przez okno — ubrany

w luźny sweter w pasy, pomknął w dół wzgórza. Za nim rozciągało się tylko niebo, przylądek i błękitne wieczorne morze. Z kuchni wyszła Abby, która wzięła sobie deser z lodówki. Coś z lodami. Kupionymi w sklepie, do czego Guilford nie mógł się wciąż przyzwyczaić. Stanęła jak wryta na widok porzuconego talerza. - Nie mógł chociaż zaczekać na deser? - Pewnie nie. - Gra w palanta o zmierzchu, pomyślał. Szeroka łąka przed szkołą. Poczuł ukłucie bezsensownej zazdrości. - Tobie też nie chce się jeść? Trzymała w ręku dwa desery. - Spróbuję. Usiadła po drugiej stronie stołu, na jej twarzy malował się niepokój. - Schudłeś. - Troszeczkę. Nie zaszkodzi mi to. - Za często wychodzisz sam. - Spróbowała lodów. Guilford zauważył ślady siwizny na jej skroniach. - Był tu dzisiaj pewien człowiek. - Tak? - Spytał, czy to dom Guilforda Lawa, a gdy odpowiedziałam, że tak, zapytał, czy to ty masz zakład fotograficzny na Spring Street. Powiedziałam, że tak i że najlepiej szukać cię właśnie tam. - Łyżeczka zawisła nad lodami. - Dobrze zrobiłam? - Jak najbardziej. - Był u ciebie? - Być może. Jak wyglądał? - Śniada cera. Miał dziwne oczy. - Co masz na myśli, Abby? - No takie... dziwne. Niepokoiło go, że ten nieznajomy przyszedł do domu i zastał Abby samą. - Nie ma się czym przejmować. - Nie przejmuję się — zaczęła ostrożnie Abby. — Chyba że ty się martwisz. Nie potrafił się zdobyć na kłamstwo. Trudno było ją oszukać. Poprzestał na kręceniu głową. Wyraźnie chciała wiedzieć, co się dzieje. Oczywiście, nie mógł jej powiedzieć. Nigdy o tym nie wspominał — nikomu. Z wyjątkiem tego dawnego listu do Caroline. Dobrze przynajmniej, że to nie jego sobowtór. Po tylu latach, myślał, człowiek zapomina. Kiedy wspomnienie jest tak osobliwe, odbiega od codziennych doświadczeń, wylatuje z głowy... albo tłucze się po niej, na poły zagrzebane, jak w dziecinnej grzechotce. Aż coś ci je przywoła. Wtedy wraca jak przechowywany w lodzie stary sen, odwinięte i lśniące w blasku dnia. Jak dotąd tylko migało przed oczami pamięci - może to zwiastuny, wróżby, niesforne obrazy. Może nie miała znaczenia ta młodzieńcza twarz, która szła za nim w tłumie, by po chwili zniknąć, spoglądająca niczym smutne wspomnienie z wieczornych zaułków. Wolał myśleć, że to bez znaczenia. Bał się innych wytłumaczeń. Abby zjadła deser i wyniosła naczynia. - Przyszła poczta z Nowego Jorku - oznajmiła. - Położyłam ci ją obok krzesła. Z wdzięcznością dał się oswobodzić z tego łańcucha mrocznych myśli. Przeszedł do czegoś, co Abby nazywała sa-

lonem, choć w istocie był to południowy kraniec prostokątnego domu, który Guilford zbudował w gruncie rzeczy własnymi siłami jakieś dziesięć lat temu. Skonstruował szkielet i zalał fundamenty; miejscowy budowniczy otynkował dom i nakrył go dachówką. W ciepłym klimacie łatwiej wznieść dom. Życie wprowadzili do niego Abby i Nicholas: zdjęciami w ramkach, obrusami i pokrowcami na meble, gumowymi piłkami i drewnianymi zabawkami zaczajonymi pod meblami. Poczta sprowadzała się do kilku starych numerów „Astounding" oraz sterty nowojorskich gazet. Wieści były przygnębiające: szczegóły wojny z Japonią, warsztat dziennikarski lepszy niż w korzystającym z doniesień radiowych „Fayetteville Herald", ale wiadomości trochę nieaktualne. Guilford zajął się najpierw czasopismami. Zamiłowanie do fantasy przeszło mu odrobinę po utracie Caroline i Lily, ale nowsze magazyny znęciły go na powrót. Olbrzymie rakiety, podróże międzygwiezdne, życie na obcych planetach: wszystko to wydawało mu się zarazem bardziej i mniej prawdopodobne niż kiedyś. Ale niezmiennie lubił opowiadania. Tylko nie dzisiaj. Przebiegał całe stronice i niczego nie pamiętał. Zadowolił się bezmyślnym wpatrywaniem w barwne i obiecujące Bóg wie co ilustracje na okładkach. Zasypiał właśnie na krześle, gdy usłyszał wóz strażacki z remizy na Lantern Hill. A potem rozległ się dzwonek telefonu. Telefon był w Fayetteville czymś stosunkowo nowym i nie zdążył przyzwyczaić się do myśli, że ma w domu aparat, chociaż w pracy używał go od ponad roku. Drażniący dźwięk dzwonka przejechał mu po grzbiecie niczym nóż do ryb. Głos w słuchawce należał do Tima Mackelroya, jego pomocnika w zakładzie. „Przyjeżdżaj szybko, mówił Tim. Jezus Maria, to straszne. Szybko, zakład się pali". ROZDZIAŁ DWUDZIESTY SIÓDMY Guilford zbudował dom z dala od miasta, pół mili piaszczystą drogą do najbliższego brukowanego traktu. Z progu widział Fayetteville, sieć domów i ulic oraz pióropusz dymu unoszący się prawdopodobnie znad Spring Street. Powiedział Abby, że się tym zajmie. Niech na niego nie czeka. Zadzwoni, gdy tylko zdobędzie jakieś pewne informacje. Do tego czasu nie powinna się martwić; ubezpieczyli firmę w Oro Delta Trust. Odbudują zakład. Abby milczała; pocałowała go tylko i patrzyła, jak odjeżdża wysłużonym fordem, wznosząc kłęby kurzu. Miesiąc był suchy. Niebo jaśniało barwami, słońce chyliło się ku morzu na zachodzie. Guilford minął Nicka, który nie dojechał jeszcze rowerem do miasta. Zatrzymał się, wrzucił rower chłopaka na tył, a jemu samemu zrobił miejsce z przodu. Nick sposępniał, gdy usłyszał nowiny, ale on często wpadał w przygnębienie. Duże oczy osadzone w małej twarzy. Bez przerwy marszczył brwi. Bez uśmiechu, tylko z różnymi grymasami. Nawet w najlepszym nastroju — gdy się bawił, czytał, pracował nad modelami - marszczył czoło w wyrazie skupienia, mocno zaciskając usta. - Jak zakład mógł się zapalić? - zapytał Nick. Guilford odparł, że nie ma pojęcia. Za wcześnie na jakieś teorie. Przede wszystkim trzeba sprawdzić, czy nic nie grozi Timowi Mackelroyowi, i uratować, co się da.

Dzikie zbocze ustąpiło miejsca tarasom pól. Guilford wjechał na brukowaną High Road. Ruch był niewielki: kilka samochodów, parę wozów z osady amiszów w pobliżu Palaepolis, kilka ciężarówek, które wracały puste ze spichlerzy. Follette Road stanowiła główną arterię Fayettevilłe; dym zobaczył tuż za zakrętem przy magazynie paszy i zboża. Skrzyżowanie Follette i Spring blokował wóz straży pożarnej. Z Zakładu Fotograficznego Law i Mackelroy pozostało niewiele. Kilka zwęglonych belek. Skorupa poczerniałych cegieł. — Ojej — sapnął Nick, w którego oczach odbijał się dym. Guilford odnalazł Tima Mackelroya pod markizą kina Tyrreńskiego. Twarz pokrywały mu smugi dymu i łez. Po drugiej stronie ulicy straż pożarna oblewała dymiące zgliszcza strumieniem wody. Tłum zaczynał się już rozchodzić. Law znał większość tych ludzi: prawnika z kancelarii Tunneya, ekspedientkę od Blake'a, Molly i Kate z restauracji Lafayette. Na jego widok przybierali nieśmiałe, współczujące miny. Guilford kazał Nickowi siedzieć w wozie, a sam rozmawiał z Mackelroyem. Tim był jego wspólnikiem od 1939 roku, gdy zakład przeżywał rozkwit. Zajmował się handlową stroną przedsięwzięcia. Guilford natomiast ograniczał się do fotografowania i większość czasu spędzał w studiu zdjęć portretowych. Interes stał dobrze - przynajmniej do dzisiaj. Praca była często rutynowa, ale nie przeszkadzało mu to. Lubił studio i ciemnię, cieszył się, że zarabia tyle, że wystarcza na dom na przylądku, szkołę Nicka i zabezpieczenie przyszłości swojej i Abby. Od czasu do czasu dorabiał naprawami sprzętu elektronicznego. Zorganizował import dużej partii lamp odbiorczych firmy Edicron i G. E., gdy nad Palaepolis wyrósł maszt radiowy - przez pewien czas doskonale na tym wychodził, gdyż większość aparatów, które ludzie przywozili ze Stanów, miała wadliwe lampy: stalowe złącza przeżarte solą, części urwane podczas rejsu. Naturalnie, po przyjeździe z Londynu było mu ciężko. Przez pierwsze pięć lat zaciągał się na łodzie wypływające z Oro Delta lub zwoził plony z pól; była to wyczerpująca praca, przy której zostawało mało czasu na rozmyślania. Najgorzej było nocą. Już w 1921 gospodarstwa w Kampanii wytwarzały mnóstwo zboża i winogron, nie brakowało więc miejscowej wódki i wina, a Guilford nie omieszkał poszukać pociechy - nieco zbyt gorliwie - w butelce. Rzucił picie, gdy poznał Abby. Nazywała się wtedy Abby Panzeca i była urodzoną w Ameryce córką Sycylijczyków, która przybyła do Darwinii z głową pełną opowieści o Starym Świecie. Guilford często spotykał takich ludzi; przeżywali rozczarowanie i nierzadko wracali do Stanów. Ale Abby trzymała się uparcie i jakoś stanęła na nogi. Była kelnerką w knajpie Antonio's w Oro Delta, kiedy poznali się z Guilfordem. Żartowała sobie z neapolitańskimi ładowaczami, którzy odwiedzali bar, ale nie śmieli jej tknąć. Umiała zdobyć sobie szacunek. Emanowała od niej godność, która niemal oślepiała niczym łuna światła elektrycznego. I wyraźnie lubiła Guilforda, choć nie zwracała na niego większej uwagi, dopóki nie przestał przynosić do Antonia odoru ryb. Zaczął się myć, odkładać zarobek, pracował na dwie zmiany, aż zaoszczędził pieniądze, kupił

sprzęt i założył własny zakład -jedyne studio portretowe w mieście, choć w tamtym okresie był to zwykły magazyn nad sklepem rzeźnika. Pobrali się w 1930. Nick przyszedł na świat w 1933. W 1935 urodziła się jeszcze dziewczynka, ale zmarła na grypę, nim zdążyli ją ochrzcić. Zakład żywił całą rodzinę przez piętnaście lat. Zostały po nim tylko cegły i popiół. Przygnębione oczy Mackelroya wyzierały zza maski sadzy. - Przykro mi - odezwał się. - Nic nie mogłem zrobić. - Byłeś tu, gdy wybuchł ogień? - W biurze. Chciałem wypisać trochę faktur, a potem pójść do domu. Kilka godzin nadliczbowych. Wtedy wpadły przez okna. - Co? - Wyglądały jak butelki po mleku napełnione benzyną i wypchane szmatami. Tak to przynajmniej śmierdziało. Wpadły przez okno jak cegły, napędziły mi stracha, a potem huk, cały pokój tonie w ogniu, a ja nie mogę przedrzeć się przez płomienie do gaśnicy. Zadzwoniłem z restauracji po straż, ale paliło się zbyt szybko. Gdy przyjechali, było już właściwie po wszystkim. Butelki? - zdziwił się w myślach Guilford. Bdnzyna? Ujął Mackelroya za ramiona. - Chcesz przez to powiedzieć, że ktoś zrobił to celowo? - To jasne jak słońce. Nie ma mowy o wypadku. Guilford obejrzał się na samochód. Na syna. Trzy rzeczy, które być może nie stanowiły zbiegu okoliczności: Podpalenie. Wartownik. Nieznajomy, z którym rozmawiała rano Abby. - Chce z tobą pogadać komendant straży - oznajmił Mackelroy. - Szeryf też chce chyba zamienić słówko. - Powiedz im, żeby zadzwonili do domu. Już biegł. Guilford obrzucił go roztargnionym spojrzeniem. - Skurwysyn! - odezwał się Nick w samochodzie. - Licz się ze słowami. - Sam to powiedziałeś. - Co ty? - Jakieś pięć razy w ciągu ostatnich dziesięciu minut. Może lepiej zwolnij? Zwolnił. Trochę. Nick się uspokoił. Za zakurzoną szybą forda migały dzikie równiny w płowych barwach lata. - Skurwysyn - odezwał się ojciec. Abby była bezpieczna, chociaż przejęta, a Guilfordowi zrobiło się głupio, że tak go poniosło. Powiedziała, że dzwonili i komendant straży, i szeryf. - Odłożymy to wszystko do jutra - zadecydował. - Zamknijmy dom i prześpijmy się trochę. - Będziesz mógł zasnąć? - Chyba nie. Przynajmniej nie od razu. Ale niech uśnie chociaż Nick. Gdy położyli już chłopca, Guilford usiadł przy kuchennym stole, a Abby zajęła się parzeniem kawy. Kawa przed północą była zapowiedzią nadciągającej burzy. Abby chodziła po kuchni z charakterystyczną dla niej oszczędno-

ścią ruchów. Chociaż dzisiaj marszczyła brwi podobnie do Nicka. Starzała się z niezwykłym wdziękiem. Była krępa, ale nie otyła. Gdyby nie pokazująca się na skroniach siwizna, można by powiedzieć, że ma dwadzieścia pięć lat. Obrzuciła Guilforda przeciągłym spojrzeniem, rozmyślając nad czymś. - Może byś o tym opowiedział - wydusiła w końcu. - To znaczy? - Przez ostatni miesiąc chodzisz rozdrażniony jak kot. Ledwie tkniesz kolację. A teraz to. - Zawahała się. - Komendant powiedział mi, że to nie wypadek. Z kolei zawahał się Guliford - Tim Mackelroy mówi, że przez okno wpadło kilka bomb domowej roboty. - Rozumiem. - Założyła ręce na piersiach. - Ale dlaczego? - Nie wiem. - To co nie daje ci spokoju? Milczał. - Chodzi o coś, co zdarzyło się, zanim się poznaliśmy? - Wątpię. - Bo niewiele mówisz o tamtych czasach. Nie ma sprawy, nie muszę wiedzieć o tobie wszystkiego. Ale jeśli coś nam grozi, jeżeli coś grozi Nickowi... - Abby, ja naprawdę nie wiem. Prawdą jest, że chodzę jak struty. Ktoś spalił mi firmę. Może chodzi o zwykłego wariata, ale możliwe, że ktoś ma do mnie jakieś żale. Pozostaje zamknąć dom na cztery spusty, a rano porozmawiać z szeryfem Carlyle'em. Przecież wiesz, że nie dopuściłbym, żeby cokolwiek stało się tobie albo Nickowi. Przyglądała mu się przez dłuższą chwilę. - To idę spać - oświadczyła. - Idź. Ja tu jeszcze trochę posiedzę. Skinęła głową. Podpalenie. Nieznajomy u drzwi. Wartownik. Zostawia człowiek coś za sobą, myślał, ale upływa jakiś czas, dziesięć, piętnaście, dwadzieścia pięć lat, więc to powinno się już skończyć. Pamiętał wszystko dokładnie, w jaskrawych barwach koszmaru: morderczą zimę w starożytnym mieście, zagładę Londynu, utratę Caroline i Lily. Ale, na litość boską, to zdarzyło się ćwierć wieku temu... co sprawiało, że był wartą zachodu ofiarą? Jeśli to, co powiedział mu wtedy wartownik, jest prawdą... ...ale przypisał to gorączce, zaburzeniom pamięci, halucynacjom... Ale jeśli słowa wartownika są prawdą, dwadzieścia pięć lat to zaledwie mgnienie oka. Bogowie mają długą pamięć. Podszedł do okna. Zatoka była pogrążona w ciemności, tylko na kilku statkach handlowych paliły się światła. Suchy wiatr poruszał koronkowymi firankami, które zawiesiła Abby. Na firmamencie drżały gwiazdy. Przyszedł czas na szczerość, pomyślał. Koniec z pobożnymi życzeniami. Tym bardziej że gra toczy się o rodzinę. Możliwe - trzeba się do tego przyznać - że nadchodzi

czas spłaty starych długów. Nieprzyjemne pytanie: Czy mógł temu zapobiec? Nie. Przewidzieć to? Być może. Często zastanawiał się, czy pewnego dnia nie nadejdzie czas rozrachunku. W oczach świata ekspedycja Fincha zniknęła gdzieś pomiędzy Jeziorem Bodeńskim a Alpami. I jak dotąd świat całkiem dobrze radził sobie bez niego. Ale jeśli sytuacja się zmieniła? Abby i Nicholas, myślał. Nie może stać im się żadna krzywda. Niezależnie od tego, czego życzą sobie bogowie. Na kilka godzin przed świtem położył się obok Abby. Nie chciało mu się spać, tylko przymknąć oczy. Jej obecność, łagodna muzyka jej oddechu, uspokoiła jego myśli. Gdy się zbudził, zobaczył wpadający przez pkno blask słońca i ubraną Abby, która trzymała mu rękę na ramieniu. Usiadł. - Wrócił - oznajmiła. - Ten człowiek. ROZDZIAŁ DWUDZIESTY ÓSMY Rozmyślał o zmianach, jakie zaszły na kontynencie w ciągu ostatniego ćwierćwiecza. Nowe porty, osady, bazy marynarki wojennej. Tory kolejowe i drogi w głąb lądu. Kopalnie i rafinerie. Lotniska. Nowy system okręgów, obieralni gubernatorzy, sieci radiowe. Osadnicy na rosyjskich stepach, z tej strony strefy wulkanów, które oddzielały Darwinię od Starej Azji. Potyczki z Turkami i Arabami. Naloty na Jerozolimę, nowa wojna z Japończykami, wywołane mobilizacją zamieszki na północy. A tyle ziemi jest wciąż nie zasiedlone. Rozległe puszcze i równiny, w które człowiek mógłby zapaść się jak kamień w wodę. Abby zaprosiła nieznajomego na śniadanie. Jadł właśnie naleśniki. Nożem i widelcem posługiwał się jak pięciolatek. Na gąszczu brody zawisła kropla syropu kukurydzianego. Na jego widok Guilford poczuł mieszaninę gwałtownych i sprzecznych uczuć: zdumienie, ulgę, odnowiony lęk. Traper nabił na widelec ostatni kęs naleśnika i uniósł wzrok. - Guilford - stwierdził lakonicznie. — Szmat czasu. - Szmat czasu, Tom. - Mogę zapalić? Nowa fajka. Połatany mieszek z rzecznym zielem. - Wyjdźmy - rzekł Guilford. Abby nieśmiało dotknęła jego ramienia. - Policja i komendant straży prosili, żebyś zadzwonił. Trzeba też będzie porozmawiać z towarzystwem ubezpieczeniowym. - Nie martw się, Abby, Tom to mój stary przyjaciel. Inne sprawy mogą chwilę zaczekać. Co się stało, to się nie odstanie. Nie ma pośpiechu. - Pewnie tak. - Jej wzrok mówił jednak co innego. - Niech Nick nie wychodzi dzisiaj z domu. - Serdecznie dziękuję za śniadanie, pani Law - powiedział Tom Compton. — Bardzo smaczne. Traper nie zmienił się w ciągu tych dwudziestu pięciu lat. Od tamtej okropnej zimy przystrzygł brodę i był bardziej krępy - zdrowszy - ale w zasadzie pozostał taki sam.

Trochę osmagany przez nieprzyjazny klimat, ale żadnych oznak starzenia. Tak jak ja, pomyślał Guilford. - Nieźle wyglądasz, Tom. - Obaj jesteśmy zdrowi jak ryby, a powodów powinieneś się już dawno domyślić. Co mówisz ludziom, Guilfordzie? Kłamiesz, gdy mówisz, ile masz lat? Ja nigdy nie musiałem się tym przejmować, bo nigdzie nie zagrzałem zbyt długo miejsca. Siedzieli na skrzypiącym drewnianym ganku. Znad zatoki docierało poranne powietrze, świeże jak chłodna woda i pachnące roślinnością. Tom nabił fajkę, ale jej nie zapalił. - Nie wiem, co masz na myśli - odparł Guilford. - Przecież wiesz. Wiesz też, że nie zjawiłbym się tu, gdyby nie ważne sprawy. Nie ma co wciskać sobie kitu. - Minęło ćwierć wieku, Tom. - Rozumiem twoje ciągoty. Ja sam dopiero po dziesięciu latach załamałem się i zgodziłem. Świat się pieprzy, a mnie wybrali, żebym postawił go na nogi. Niełatwo w to uwierzyć. Jeśli to prawda, to cholernie przerażająca, a jeśli nie, powinni nas wszystkich zaraz wsadzić w kaftany bezpieczeństwa. - Nas wszystkich? Traper wyjął zapałkę i przytknął ją do cybucha. - Są nas całe setki. Aż dziw, że o tym nie wiesz. Guilford siedział chwilę bez słowa. Nie wyspał się. Bolało go ciało, oczy. Ledwie dwanaście godzin temu stał w Fayetteville i patrzył na zgliszcza własnej firmy. - Nie chcę cię wypraszać, ale mam dużo spraw na głowie. - Musisz to rzucić - oznajmił z powagą traper. - Na miłość boską, Guilfordzie, tylko spójrz na siebie. Żyjesz jak zwykły śmiertelnik, masz żonę, dziecko. Nie, żebym miał ci to za złe. Sam też może chciałbym czegoś takiego. Ale jesteśmy, jacy jesteśmy. Pamiętam, jak razem z Sullivanem cieszyliście się, że macie takie cholernie szerokie horyzonty, nie jak ten stary Finch, który budował historię według swoich życzeń. A teraz żyjesz sobie jak porządny obywatel, nikt nie może ci nic zarzucić i biada tym, którzy powiedzą inaczej. - Tom, posłuchaj... - Sam posłuchaj. Spalił ci się zakład. Masz wrogów. Mieszkańcom tego domu grozi niebezpieczeństwo, i to przez ciebie. Taka jest smutna prawda, Guilfordzie. Lepiej spojrzeć w oczy jej niż trupom żony i dziecka. - Może niedobrze, że się tu zjawiłeś. - Mam to w dupie. - Potrząsnął głową. - A tak nawiasem mówiąc, Lily jest w mieście. Zatrzymała się w hotelu w Oro Delta i chciałaby się z tobą zobaczyć. - Lily? — Serce Guilforda zabiło mocniej. - Twoja córka. O ile sięgasz jeszcze pamięcią. Abby nie wiedziała, co nieokrzesany traper powiedział jej mężowi, ale gdy ten przestąpił próg domu, od razu wyczytała w jego twarzy zaskoczenie. - Abby - zaczął - będzie chyba lepiej, jeśli ty i Nick spakujecie się i zamieszkacie na tydzień u kuzyna w Palaepolis. Rzuciła mu się na szyję, opanowała się, wreszcie podniosła głowę. - Dlaczego? - Dla bezpieczeństwa. Dopóki nie zorientujemy się, co jest grane. Żyje się z człowiekiem tyle czasu, myślała, i uczy słu-

chać tego, co ukryte poza słowami. Nie było dyskusji. Guilford był wystraszony, dogłębnie przerażony. Strach jest zaraźliwy, ale ukrywała go - Nicholas nie może tego zauważyć. Czuła się jak aktorka w na poły zapomnianej sztuce, aktorka, która stara się przypomnieć sobie kwestię. Już ' od lat spodziewała się - cóż, może nie tego, ale czegoś, jakiegoś kryzysu, który wtargnie w ich życie. Bo Guilford nie był zwykłym człowiekiem. Nie chodziło tylko o jego młodzieńczy wygląd, choć w ciągu kilku ostatnich lat stał się szczególnie uderzający. Nie tylko o przeszłość, o której rzadko wspominał i której zazdrośnie strzegł. Chodziło o coś więcej. Guilford był oddzielony od zwyczajnego ludzkiego życia, wiedział o tym i nie podobało mu się to. Słyszała różne historie. Legendy. Ludzie mówili o Starcach, przeważnie szacownych traperach, którzy od czasu do czasu przemykali przez miasto. (Ten Tom Compton był klasycznym przykładem). Historie opowiadane w długie wieczory między Bożym Narodzeniem a Wielkanocą: Starcy wiedzieli więcej, niż mówili. Mieli swoje tajemnice. Starcy nie byli do końca ludźmi. Nigdy w to nie wierzyła. Słuchała tego z uśmiechem. Ale zimą dwa lata temu, gdy Guilford rąbał drewno, ręka ześliznęła mu się z trzonka starej siekiery i ostrze wbiło się głęboko w lewą nogę pod kolanem. Abby widziała wszystko przez pokryte szronem okno. Blade słońce jeszcze nie zaszło. Widziała wszystko wyraźnie. Widziała, jak ostrze wbija się w niego — wyrwał je z siebie niczym z mokrego pniaka - widziała krew na siekierze i na zamarzniętej ziemi. Serce zamarło jej w piersi. Guilford puścił siekierę i upadł, potwornie blady. Wybiegła tylnymi drzwiami, ale nim do niego dotarła, jakimś cudem zdołał już wstać. Miał osobliwą, przygaszoną minę. Spojrzał na nią jakby ze wstydem. - Nic mi nie jest - powiedział. Osłupiała. Ale rana już się zasklepiła - w miejscu, gdzie wbiła się siekiera, pozostał tylko blady ślad po krwi. Niemożliwe, pomyślała. Ale nie chciał o tym mówić. Upierał się, że to tylko draśnięcie; jeśli widziała coś więcej, na pewno dała się zwieść grze popołudniowego światła. A nazajutrz rano, gdy się ubierał, po cięciu nie było już nawet blizny. Zapomniała o tym, bo tak chciał Guilford, a sama nie rozumiała tego, czego była świadkiem — może miał rację, może nie zdarzyło się nic takiego, co widziała, chociaż krew na siekierze i na ziemi była jak najbardziej prawdziwa. Ale czegoś takiego się nie zapomina, pomyślała. Wspomnienie wciąż ją dręczyło. Jako dyskretna świadomość, że pozory mylą i że Guilford może być kimś więcej, niż się wydaje; a z tego wynika, że ich życie nie może być tak do końca normalne. Nadejdzie dzień rozliczenia, powiedziała sobie. Czy właśnie nadszedł? Nie potrafiła powiedzieć. Ale skóra złudzenia została przecięta. Tym razem krew może płynąć bez końca. Mężczyźni siedzieli na trawiastym stoku za wiązem, który Guilford posadził przed dziesięcioma laty. Abby spakowała torbę. Nick też się spakował; cieszył

się na myśl o wycieczce, choć zdawał sobie sprawę ze zmiany, jaka zaszła w domu. Guilford zobaczył chłopca, gdy ten stał w progu i spoglądał na ojca oraz tę brodatą zjawę. W jego oczach malował się lęk. - Ja też nie mam na to ochoty — oświadczył Tom Compton. — Nigdy nie chciałem, żeby do życia wtrącały mi się duchy. Ale wcześniej czy później przychodzi czas, kiedy nie można uniknąć prawdy. - „Byty i czyny są tym, czym są, a ich konsekwencje będą takie, jakie będą; dlaczego więc chcemy pozwolić się oszukać?" - Czy to nie jedno z kazań Sullivana? - Zgadza się. - Brak mi tego sukinkota. Czekający na matkę Nick wyniósł z domu piłkę i rękawicę do baseballu, po czym zaczął grać sam ze sobą: rzucał piłkę wysoko i biegł, żeby złapać ją jeszcze w powietrzu. Ciemnoblond włosy opadały mu na oczy. Jak chcesz grać w baseball, pomyślał Guilford, to musisz przyciąć grzywkę. - Nie podobałem się sobie w tym zawszonym mundurze - ciągnął traper. - Nie podobał mi się ten duch, który deptał mi po piętach i opowiadał o sprawach, o których wolałem nie słyszeć. Wiesz, o co chodzi. - Wbił wzrok w Guilforda. - Całe to Archiwum, ileś milionów lat tego i owego. Człowiek słucha przez jakiś czas i ma ochotę zatkać tamtemu gębę. Ale potem gadałem z Erasmusem, pamiętasz tego rzecznego szczura, i opowiadał mi o tym samym. Rzucona przez Nicka piłka leciała przez bladobłękitne niebo, mijając po drodze wyblakły księżyc. W jednym z okien na górze mignęła sylwetka Abby. - Wielu z nas zginęło w tej wojnie światowej, Guilfordzie. Nie do wszystkich zgłaszały się duchy. Przyszli do nas, bo nas znają. Wiedzą, że istnieje jakaś tam szansa, że weźmiemy to brzemię, może uratujemy komuś życie. Chcą od nas tylko tyle, żebyśmy ratowali życie. - Tak mówią. - A ci drudzy, ten ich nieprzyjaciel i dupki, których zmobilizowali, są naprawdę groźni. Zabić ich trudno tak samo jak nas, a bez mrugnięcia okiem wykańczają mężczyzn, kobiety i dzieci. - Jesteś pewien? - Jasne. Dowiedziałem się tego i owego, nie chowałem głowy w piasek przez te lata. Jak sądzisz, kto spalił ci firmę? - Nie wiem. - Jakoś wpadli na to, że tu jesteś. To nie są ludzie zorganizowani. Ich metoda to szrapnele. Kto będzie w pobliżu, tego strata. Abby wyszła przed dom, żeby zdjąć pranie ze sznurka. Bryza od morza wydymała prześcieradła na podobieństwo żagli. - Pseudożycie wybrało naszych nieprzyjaciół z tego samego powodu, dla którego wybrano nas: bo było prawdopodobne, że pójdą na współpracę. Nie są zbyt moralni. Mają coś poprzestawiane w sumieniach. Niektórzy są oszustami, inni mordercami. - Powiedz, co Lily robi w Oro Delta. Traper ponownie nabił fajkę. Abby składała pościel do wiklinowego kosza, od czasu do czasu rzucając okiem na

Guilforda. Przepraszam, Abby, myślał Law. Nie chciałem, żeby tak wyszło. Przepraszam, Nick. - Jest tu z twojego powodu. - Czyli wie, że żyję. - Od kilku lat. Znalazła twoje zapiski w rzeczach matki. - Czyli Caroline... nie żyje? - Niestety. Lily jest silną kobietą. Dowiedziała się, że być może jej ojciec nie zginął podczas ekspedycji Fincha, że może cały czas żyje, a zostawił jej tę nieziemską historyjkę o duchach, mordercach i zrujnowanym mieście... Sęk w tym, że ci uwierzyła. Zaczęła się rozpytywać. A to naprowadziło na jej trop nasze czarne charaktery. - Bo zadawała pytania? - Bo pytała zbyt otwarcie. Jest nie tylko mądra: to dziennikarka. Chciała opublikować twoje notatki, ale musiała potwierdzić ich autentyczność. Zjawiła się w Jeffersonville i odgrzebywała stare dzieje. Abby wróciła do domu. Nick zmęczył się grą, rzucił rękawicę na trawę. Wiedziony ciekawością, choć miał świadomość, że nie powinien się zbliżać, przemknął w cień wiązu, rzucając ukradkowe spojrzenia na Toma i Guilforda. Rozmowy dorosłych, poważne i dziwne. - Próbowali zrobić jej krzywdę? - Próbowali. - Powstrzymałeś ich? - Usunąłem im ją z drogi. Rozpoznała mnie z twojego opisu. Byłem dla niej świętym Graalem: dowodem, że to wszystko nie jest wyssane z palca. - I przywiozłeś ją tutaj? - I tak trafiłaby do Fayetteville. To przecież ciebie tak naprawdę szuka. Abby wyniosła walizkę, wtaszczyła ją do bagażnika samochodu, spojrzała na Guilforda i wróciła do domu. Wiatr rozwiewał jej ciemne włosy. Spódnica tańczyła wokół jej nóg. - Nie podoba mi się, że została w to wciągnięta - stwierdził Guilford. - Guilfordzie, do jasnej cholery, wszyscy są w to wciągnięci! Nie chodzi o mnie, ciebie i kilkuset gości, co gadają z duchami. Gra toczy się o to, czy twoje dzieci i dzieci twoich dzieci będą umierać na zawsze albo, co gorsza, skończą jako niewolnicy tych bestii z Innego Świata. Chmura przemknęła przez słońce. - Na chwilę wypadłeś z gry, ale gra się nie skończyła. Po obu stronach są ofiary, choć trudno jest nas zabić. Znają twoje nazwisko i nie możesz udawać, że o tym nie wiesz. Bo widzisz, im jest wszystko jedno, czy postanowisz przesiedzieć wojnę w domu czy nie. Jesteś potencjalnym zagrożeniem i chcą skreślić cię z listy. Nie możesz siedzieć w Fayetteville. Guilford popatrzył odruchowo na długą piaszczystą drogę, wypatrując nieprzyjaciół. Nic. Suche powietrze mąciły tylko od czasu do czasu unoszące się kłęby kurzu. - Jaki mam wybór? - zapytał. - Żadnego. I to jest najgorsze. Zostań tu, a wszystko stracisz. Zamieszkaj gdzie indziej, a wcześniej czy później przytrafi się to samo. A więc... czekamy. - My? - My wszyscy, starzy żołnierze. Już się poznaliśmy, albo bezpośrednio, albo poprzez duchy. Prawdziwa bitwa

jeszcze się nie zaczęła. Czeka na nas w przyszłości. Dlatego raczej trzymamy się z dala od ludzi. Żadnych stałych adresów czy rodzin, tylko przypadkowe prace, trochę w lasach, trochę w miastach, w miejscach, gdzie można żyć na uboczu, mieć na oku nieprzyjaciół, ale przede wszystkim... czekać. - Na co? - Na wielką batalię. Zmartwychwstanie demonów. Na wezwanie. - Jak długo? - Kto wie? Dziesięć lat, dwadzieścia, trzydzieści... - To nieludzkie. - Smutna prawda. Bo my nie jesteśmy ludźmi. ROZDZIAŁ DWUDZIESTY DZIEWIĄTY W towarzystwie Toma Comptona przemierzył schody hotelu w Oro Delta i wszedł do jadalni. Był wysoki, twarz miał przeciętną, choć nie zaniedbaną. Wyglądało na to, że jest mniej więcej w jej wieku, i Lily z miejsca zapomniała o wszystkim, co chciała powiedzieć. Za to próbowała przywołać obraz prawdziwego Guilforda Lawa - własne wspomnienia, a nie opowieści zasłyszane z ust matki lub podczas poszukiwań. Zdołała ujrzeć tylko kilka cieni. Kształt przy łóżku. Opowieści o krainie Oz. Sposób, w jaki wymawiał imię „Dorotka" - zaokrąglonymi, powolnymi sylabami: „Do-ro-tka". Za to on pamiętał ją doskonale. Stanął przy jej stoliku z traperem, na twarzy malował mu się lęk, powątpiewanie i - chyba że to tylko jej wyobraźnia - piętno dawnych wyrzutów sumienia. Jej serce biło jak oszalałe. Odezwała się idiotycznie: - Pan musi być Guilfordem Lawem. - A pani to Lily - zaskrzeczał. - Pogadajcie sobie - rzucił Tom. - Ja muszę się napić. - Miej na oku drzwi - poprosiła Lily. Szło jak po grudzie, przynajmniej z początku. Zachowywał się tak, jakby chciał wiedzieć i wyjaśnić wszystko: pytał, wpadał jej w słowo, gdy odpowiadała, przerywał sam sobie, zaczynał wspomnienia, które kończyły się ciszą. Wylał na podłogę filiżankę kawy, zaklął, zarumienił się i przeprosił. - Nie jestem kruchą kobietką. I nie mam pięciu lat — powiedziała. — Chyba wiem, co teraz czujesz. Mnie też nie jest łatwo, ale moi^ będziemy mogli zacząć wszystko od nowa, jak dwoje dorosłych ludzi? - Dwoje dorosłych. Jasne. Tyle tylko... - Co? Wyprostował się. - Tak się cieszę z tego spotkania, Lii. Zagryzła wargę i skinęła głową. Jest ciężko, myślała, bo wiem, kim jest. Siedzi tu jak zwykły człowiek, skubie mankiety, bębni palcami w stół. Tymczasem był równie nieprzeciętny jak Tom Compton: dotknęło ich coś tak ogromnego, że nie potrafiła ogarnąć tego ludzka wyobraźnia. Jej nieludzki ojciec. Opowiedziała mu pokrótce o sobie. Była ciekawa, czy przypadnie mu do gustu jej praca - od czasu do czasu zlecenie od pewnej gazety z Sydney, poszukiwania tematów, artykuły w czasopismach, własna kolumna. Była samotną trzydziestolatka, która poświęcała się pracy — niezbyt pochlebny opis. Nawet jej kojarzyło się to z jakąś

kościstą starą panną, źle umalowaną i trzymającą w domu koty. Czy tak samo widział to Guilford? Chyba bardziej zależało mu na jej bezpieczeństwie. - Przykro mi, że musiałaś w tym ugrzęznąć. - A mi nie. Prawda, sprawa jest przerażająca. Ale z drugiej strony, wyjaśnia wiele kwestii. Już od dziecka intrygowała mnie Darwinia, sama idea Darwinii. Hospitowałam wiele zajęć uniwersyteckich: z geologii, teorii genesis, tej tak zwanej „implikowanej historiografii", o darwińskich skamielinach i tym podobnych. Na temat kontynentu zgromadzono mnóstwo informacji, ale ich jądrem pozostaje wciąż tajemnica. I nikt nie śmie nawet pokusić się o jej wyjaśnienie, jeśli nie liczyć teologów. Gdy natrafiłam na twoje zapiski, a potem spotkałam Toma, zrozumiałem, że odpowiedź istnieje, mimo że dziwaczna i trudna do przyjęcia. - Chyba byłoby dla ciebie lepiej, gdybyś jej nie znała. - Niewiedza nie jest cnotą. - Boję się o ciebie, Lii. - A ja boję się o wszystkich. To nie może mnie powstrzymać. Uśmiechnął się. - Ja nie żartuję - dorzuciła. - Wiem. Ale przez chwilę kogoś mi przypominałaś. - Tak? Kogo? - Mojego ojca. Twojego dziadka. Zawahała się. - Chciałabym się czegoś o nim dowiedzieć. - A ja chciałbym ci opowiedzieć. Szczerze mówiąc, zauważył w niej przede wszystkim podobieństwo do matki. Gdyby nie jaśniejsza karnacja, można by ją wziąć za Caroline - była równie kapryśna, choć w głębi nie czaiły się niepokój i wątpliwości. Caroline zawsze miała skłonność do ucieczki przed światem. Lily wolała zmierzyć się z nim z podniesionym czołem. Tom zauważył, że hotelowa jadalnia jest zbyt publicznym miejscem, zwłaszcza że goście zaczynali się już schodzić na kolację. Ale u stóp wzgórza, na którym stał hotel, na północ od portu, była kamienista plaża; Guilford i Lily poszli w tamtą stronę. Wieczorne słońce rzucało między skały nieregularne plamy cienia. Słupy pękniętego drewnianego molo oplotły porosty. Jasnoniebieski głowonóg pełzł w pogoni za odpływem. Lily zerwała piaskową jagodę z krzewów rosnących powyżej linii przypływu. - Pięknie w tej zatoce. - Ale brudno. Morze zostawia tu wszystkie ścieki. Sosnową smołę, odpady, olej silnikowy, paliwo do diesli. Zabieramy Nicholasa na plażę na północ od Fayetteville, gdzie woda jest wciąż czysta. - Tom mówił mi o twoim synu. Chciałabym go kiedyś poznać. - Też bym tego chciał, ale nie wiem, czy to byłoby mądre. Jeśli Tom ma rację, narażasz się na niebezpieczeństwo. Dlatego muszę spytać, po co tu przyjechałaś, Lii. - Może chciałam się z tobą spotkać. - Naprawdę? - Naprawdę. - Ale to nie jedyny powód.

- Nie. Usiedli na spękanym betonowym falochronie. - Miałeś rację. Matka uznała cię za pomyleńca... albo przeżyła wstrząs na wieść, że jednak żyjesz, przez co stała się kimś w rodzaju cudzołożnicy. Nie lubiła mówić o tobie, nawet po jego odejściu. - To znaczy tego Colina Watsona? - Tak. - Dobrze cię traktował? - Nie był złym człowiekiem. Tylko niezbyt szczęśliwym. Może żył w twoim cieniu. Może wszyscy w nim żyliśmy. - Porzucił ją? - Po kilku latach. Ale jakoś dawałyśmy sobie radę. - Jak zmarła Caroline? - Na grypę, która wtedy szalała. Żadna tragedia, po prostu... nie wyzdrowiała. - Przykro mi. - Kochałeś ją, prawda? - Tak. - Ale nigdy nas nie szukałeś. - Nie przyniósłbym wam żadnego pożytku. - Wręcz przeciwnie, myślał. Wystarczy spojrzeć na Nicka. Na Abby. - I co teraz? Nie możesz opublikować niczego na ten temat. Na pewno zdajesz sobie z tego sprawę. - Może jestem śmiertelniczką, ale za to nie pozbawioną wpływów. Tom mówi, że mogę coś zdziałać w Stanach. Bez narażania się. Tylko obserwować. Opowiadać o tym, co widzę. - Zabiją cię. - Toczy się wojna - odparła. - Wątpię, żeby Tokio zdołało długo wytrzymać. - Nie o tę wojnę mi chodzi. Przecież wiesz. ¦ Chodziło o Wojnę w Niebie. Pseudożycie, Archiwum, ukryte mechanizmy rządzące światem. Czuł wzbierającą w nim od lat bezsilną wściekłość. - Lily, proszę cię dla twojego dobra, nie mieszaj się w to. Duchy, bogowie i demony... to jakiś koszmar rodem ze średniowiecza. - Co ty pleciesz! — Zmarszczyła brwi. Podobny grymas widział u Nicka. - John Sullivan miał rację, wierząc, że to wcale nie koszmar. Żyjemy w rzeczywistym świecie: być może innym, niż się zdaje, ale rzeczywistym, z prawdziwą historią. To, co zdarzyło się w Europie, to żaden Cud, lecz atak. - Czyli jesteśmy mrówkami, którym ktoś wdepnął w mrowisko. - Nie mrówkami! Jesteśmy istotami myślącymi... - Cokolwiek to znaczy. - I możemy stawić opór. Wstał sztywno. - Mam rodzinę, syna. Chcę prowadzić firmę i wychowywać dziecko. Nie chcę żyć sto lat, nie chcę być wkręcony w koło historii. - Ale jesteś jednym tych nieszczęśników - stwierdziła cicho Lily. - Nie masz wyboru. Guilford zapragnął nagle odwrócić bieg czasu, cofnąć się do chwili, gdy jego życie było nietknięte. Niech wrócą Nick, Abby, zakład fotograficzny i dom na przylądku, status quo ante, złudzenie, w które tak żarliwie wierzył.

Wynajął pokój w hotelu w Oro Delta. Zapłacił gotówką, użył fałszywego nazwiska. Potrzebował czasu do namysłu. Zadzwonił do kuzyna Antonia. Chciał wiedzieć, czy jego rodzina ma się dobrze. Odebrał Tony. Miał winnicę na stoku wzgórza koło Palaepolis, a obok rozległy dom z cegły, w którym było dość miejsca dla Nicka i Abby, choć dwoje dzieci kuzyna przewracało wszystko do góry nogami. - Guilford! - zawołał Tony. - O co ci chodzi tym razem? - Tym razem? - Dwa telefony w ciągu kwadransa. Czuję się jak telefonista w centrali. Winien mi jesteś wyjaśnienie. Z Abby nie potrafiłem wydobyć niczego sensownego. - Tony, wcale do ciebie nie dzwoniłem. - Nie? A zdawało mi się, że słyszę twój głos, zresztą facet przedstawił się jako ty. Czy aby trochę sobie nie podpiłeś? Nie żebym miał ci to za złe. Nawet jeśli coś się między wami nie układa, na pewno jakoś się pogodzicie... - Czy Abby jest u ciebie? - Wrócili do domu. Tak, jak im kazałeś. Guilford? Odłożył słuchawkę. ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY Noc była ciemna, wiejskie drogi nie oświetlone. Reflektory samochodu omiatały łany pszenicy i skaliste zbocza. Czają się w ciemnościach, myślał Guilford, wrogowie bez twarzy, cienie z niewytłumaczalnej przeszłości lub niemożliwej przyszłości. Tom dołączył do niego, a jego śladem - mimo sprzeciwów Guilforda - poszła Lily. Traper przekonywał, że w mieście grozi jej takie samo niebezpieczeństwo. - W tej chwili jesteśmy dla niej najlepszą ochroną. - Wychowałam się na wsi. W razie potrzeby mogę chwycić za broń - dodała pośpiesznie Lily. Guilford wziął zakręt i poczuł, jak zarzuca tył wozu. Kurczowo zacisnął dłonie na kierownicy. Dzięki Bogu, o tej porze na drodze nie było żadnych pojazdów. - Ilu mamy przeciwko sobie? - Co najmniej dwóch. Zapewne więcej. Ci, którzy obrzucili bombami twój zakład, nie pochodzili stąd, bo lepiej by wszystko przygotowali. Ale szybko się uczą. - Ten, który dzwonił do Tony'ego, mówił moim głosem. - Tak. Potrafią to. - Czyli są... jak to się mówi? Nawiedzeni przez demony? - Może być. - I nie sposób ich zabić? - Och, to da się zrobić - odparł Tom - tyle że trzeba się bardziej postarać. - Czego chcą od Nicka i Abby? - Niczego. Gdyby chcieli im coś zrobić, zapukaliby do kuzyna Tony'ego i obrócili wszystko w perzynę. Abby i Nick to przynęta. Co daje im przewagę, mimo że rozszyfrowaliśmy ich wcześniej, niż się spodziewali. Guilford nacisnął pedał gazu, silnik forda zaryczał, a tylne koła wyrzuciły w ciemności kłęby kurzu. - Mam w moim marynarskim worku parę pistoletów — oznajmił Tom. Worek wrzucił na tylne siedzenie. — Zaraz je załaduję. Masz w domu jakąś broń, Guilfordzie? - Strzelbę myśliwską. Nie, dwie: na strychu leży sta-

ry remington. - A amunicję? - Mnóstwo. Zbliżamy się. Lily, schowaj się. Kobieta wzięła od Toma jeden z pistoletów i oświadczyła ze spokojem: - To utrudnia celowanie. Stary grat Tony'ego stał przed domem, ledwie widoczny w smudze reflektorów. Pewnie Abby pożyczyła samochód, żeby tu dotrzeć. Ile minęło czasu? Raczej niewiele, przecież musieli jeszcze przebyć drogę z Palaepolis. Czterdzieści pięć minut, godzina? Ale w domu panowały ciemności. - Wyłącz silnik - polecił Tom. - Zgaś światła i podjedź po ciemku. Potrzebujemy trochę czasu. Guilford skinął głową i przekręcił kluczyk. Ford zanurzył się w aksamitną ciemność, jedynym dźwiękiem był grzechot żwiru pod oponami. Drzwi wejściowe otwarły się i ukazał się w nich promyk światła: Abby ze świecą w ręku. Guilford wypadł z samochodu i kazał jej natychmiast wracać do środka. Ich śladem poszli traper i Lily. - Nie ma światła - powiedziała Abby. - Nie działa telefon. Co się dzieje? Dlaczego tu jesteśmy? - To nie ja dzwoniłem, Abby. To jakiś podstęp. - Ale rozmawiałam z tobą! - Nie, nie ze mną. Abby zakryła usta dłonią. Nick leżał na kanapie, senny i zdezorientowany. - Zasuńcie zasłony - rozkazał Tom. - Trzeba zamknąć wszystkie drzwi i okna. - Guilfordzie...? - zaczęła Abby, wytrzeszczając oczy. - Mamy małe kłopoty, Abby. - Och, nie... Guilfordzie, zdawało mi się, że to ty... słyszałam twój głos... - Wszystko będzie dobrze. Musimy tylko na pewien czas gdzieś się zaszyć. Nick, kładź się spać. Nicholas pokiwał głową z powagą. - Wyciągaj strzelbę, Guilfordzie - odezwał się traper. Pani Law, ma pani jeszcze świece? - W kuchni - odparła oszołomiona. - Dobrze. Lily, otwórz mój worek. Guilford zobaczył amunicję, lornetkę i nóż myśliwski w skórzanym futerale. - A nie możemy po prostu... wyjechać? - zapytała Abby. - Kiedy się już tu znaleźliśmy - oświadczył Tom oni raczej do tego nie dopuszczą, pani Law. Ale jest nas więcej, niż przypuszczali, i jesteśmy lepiej uzbrojeni. Czyli mamy jakieś szansę. Rano spróbujemy się stąd wymknąć. - O Boże... tak mi przykro! - Abby cała zesztywniała. - To nie pani wina. Wyłącznie moja - pomyślał Guilford. Abby opanowała się, zajmując się Nickiem: pocieszała go i przygotowywała mu miejsce do snu na kanapie, którą Guilford przesunął w kąt pokoju, oparciem do drzwi. - Fort - stwierdził Nick. - I to jaki solidny — dodała Abby. Oddychała przez zaciśnięte zęby, odliczając godziny do świtu. Ludzie na zewnątrz chcą zrobić nam krzywdę, myślała, odcięli prąd i telefon. Nie możemy odjechać, wezwać pomocy ani stawić oporu... Guilford wziął ją na stronę razem z młodą kobietą,

która zjawiła się z Tomem Comptonem. Mimo że Guilford nie rozwodził się na temat swojej przeszłości, Abby wiedziała o jego córce, którą dwadzieścia pięć lat temu pozostawił w Londynie. Zorientowała się, zanim jeszcze Guilford zdążył ją przedstawić: - To jest Lily. Oczywiście. Miała oczy Lawa, barwy zimowego błękitu, i tak samo uparcie marszczyła czoło. - Cieszę się ze spotkania z panią - zaczęła Abby, jednak zdała sobie sprawę, jak to zabrzmiało. - To znaczy wolałabym... w innych okolicznościach... - Wiem, co chce pani powiedzieć - przerwała jej poważnie Lily. - Dziękuję, pani Law. Abby zaś pomyślała: Co ty wiesz o Starcach? Kto cię wtajemniczył w ich sekrety? Ile wie Guilford? Kto tam, w ciemnościach, chce zabić mojego męża i dziecko? Nie było na to czasu. Takie uczucia, jak: strach, gniew, osłupienie i smutek stały się luksusem. Nicholas popatrzył na Guilforda, gdy ten poprawiał na nim koc. W blasku świec wszystko wyglądało osobliwie. Sam dom wydawał się większy - bardziej pusty - jakby rósł w mroku. Nick wiedział, że coś jest nie w porządku, że drzwi i okna są zaporą dla jakiegoś niebezpieczeństwa. Słyszał, jak Tom Compton mówił o „złych ludziach". Przypomniały mu się filmy. Ludzie bezprawnie zagarniający złotodajne działki, koniokradzi, nieokrzesani mężczyźni z ciemnymi kręgami pod oczami. Zabójcy. — Prześpij się, jeśli możesz — powiedział ojciec. — Byle do rana, wtedy opanujemy sytuację. Spać zupełnie mu się nie chciało. Obrzucił twarz ojca spojrzeniem pełnym poczucia straty, które zakłuło jak nóż. — Dobranoc, Nick — powiedział Guilford, gładząc go po głowie. — Do zobaczenia — usłyszał jeszcze Nicholas. Lily stanęła na straży w kuchni. W domu było dwoje drzwi, frontowe w salonie i kuchenne. Kuchnia, z jednym okienkiem i wąskimi drzwiami, była łatwiejsza do utrzymania. Drzwi zostały zamknięte na klucz. Tak samo okno, ale zdawała sobie sprawę, że nie stanowią one przeszkody dla zdecydowanego na wszystko przeciwnika. Usiadła na drewnianym krześle, trzymając na kolanach starego remigtona Guilforda. Jako że w pomieszczeniu panował mrok, rozsunęła nieco żaluzje i przysunęła krzesło do okna. Nie świecił księżyc, tylko kilka gwiazd, za to widziała światła zakotwiczonych w zatoce frachtowców, ziemską konstelację. Strzelba dodawała otuchy. Mimo że nigdy nie strzelała do niczego większego od królika. Witamy w Fayetteville, myślała. Witamy w Darwinii. Całe życie rozmawiała o Darwinii, czytała o niej, marzyła we śnie i na jawie, co niezmiernie martwiło jej matkę. Kontynent ją fascynował. Od małego chciała zgłębić jego osobliwości. I oto siedziała sama w ciemnościach i broniła się przed demonami. Nie szastaj tak pragnieniami, dziewczyno, upominała się. Wiedziała właściwie wszystko, co nauki przyrodnicze mówiły na temat Darwinii — czyli niewiele. Rzecz jasna nie brakowało szczegółowych informacji, istniały nawet pewne teorie. Ale bolesne fundamentalne pytanie, to wiecz-

ne ludzkie „dlaczego", pozostawało bez odpowiedzi. Co ciekawe, jeszcze jedna planeta Układu Słonecznego uległa wpływowi tego zjawiska. Zarówno Obserwatorium Królewskie w Capetown, jak i Obserwatorium Narodowe w Bloemfontein publikowały zdjęcia przedstawiające zmiany pór roku na Marsie i pojawienie się tam dużych mas wody. Nowy świat na niebie, planetarna Darwinia. Listy ojca wyjaśniały wszystko, choć on sam rozumiał niewiele. Guilford, Tom i wszyscy inni Starcy dokonali tego, co nie udało się doktorowi Sullivanowi: wyjaśnili Cud, nie odwołując się do działania Boga. Tłumaczenie było oczywiście nieziemskie i nie potrafiła wyobrazić sobie eksperymentu, który mógłby je potwierdzić. Ale cała ta dziwaczna teografia Archiwum, aniołów i demonów nie mogła się narodzić w tylu miejscach i zgadzać w tylu szczegółach, gdyby w swych zrębach nie była prawdą. Z początku podawała ją w wątpliwość - uznała zapiski Guilforda za majaki na poły zagłodzonego rozbitka. Zmieniła zdanie w Jeffersonville. Pod wpływem Toma Comptona. Starcy powierzyli jej swoje tajemnice, przez co nie tylko uwierzyła w nie, ale też zrozumiała, że pisanie o całej sprawie jest próżnym wysiłkiem. Nie pozwolą jej na to, a nawet jeśli dopnie swego, nikt jej nie uwierzy. Bo w Alpach nie było żadnego zrujnowanego miasta. Nie znalazło się na żadnej mapie, nie sfotografowano go, nikt nie widział go z samolotu ani z lądu, z wyjątkiem oczywiście członków wyprawy Fincha. Tom mówił, że demony zaszyły je niczym podarty rękaw. Było je na to stać. A jednak istniało, przynajmniej w jakiś nienamacalny sposób. Walczyła z sennością, wyobrażając sobie miasto zagubione w darwińskiej głuszy: starożytny, bezduszny pępek świata. Oś czasu. Punkt spotkania świata żywych i umarłych. Chciałaby je zobaczyć, choć zdawała sobie sprawę z niedorzeczności tego życzenia; nawet gdyby je odnalazła (a nie mogła, gdyż była zwykłą śmiertelniczką), miasto było niebezpiecznym miejscem, być może nawet najniebezpieczniejszym na całej Ziemi. Ale fascynowało ją tak samo, jak w dzieciństwie; intrygowały ją różne dziwaczne nazwy: Góra Kościuszki, Wielki Basen Artezyjski, Morze Tasmańskie. Pokusa egzotyczności. I chwała tej dziewczynce z Wollongong, że tego pragnęła. Ale póki co jestem tutaj, pomyślała, a na kolanach trzymam strzelbę. Nigdy nie zobaczy tego miasta. Ale Guilford ujrzy je ponownie. Tak mówił Tom. Guilford weźmie tam udział w Bitwie... chyba że przeszkodzi mu uparta miłość do tego świata. - Guilford zanadto kocha ten świat - tłumaczył jej Tom. - Kocha go tak, jakby był rzeczywisty. - A nie jest? — zapytała. Nawet jeśli składa się z liczb i maszyn... czy nie jest wystarczająco rzeczywisty, by go kochać? - Dla was - przyznał Tom. - Nie wszystkich z nas stać na takie myślenie. Hinduiści mówili o oderwaniu się. A może to byli buddyści? Mówili o porzuceniu świata. Porzuceniu żądz. Coś okropnego, myślała. Takich okropieństw nie można wymagać od nikogo, a zwłaszcza nie od Guilforda Lawa, który kochał świat ze świadomością, jak bardzo jest kruchy. Stara strzelba była okropnym brzemieniem. Za oknem poruszały się tylko gwiazdy za wodą, odległe słońca suną-

ce się przez noc. Bezbronna Abby przykucnęła w rogu pokoju oświetlonego przyćmionym blaskiem świec. Jakoś po północy Guilford przyczołgał się do niej. Położył jej rękę na ramieniu. Poczuł jej chłodną skórę pod dotykiem rozpalonej dłoni. - Już nigdy nie będziemy się tu czuć bezpieczni oświadczyła. - Jeśli będzie trzeba, przeprowadzimy się. Gdzieś na północ, zmienimy nazwisko... - Naprawdę? Nawet gdybyśmy stąd wyjechali i osiedli gdzieś, gdzie nikt nas nie zna, co dalej? Będziesz patrzył, jak się starzeję? Jak umieram? Będziesz patrzył, jak starzeje się Nicholas? Będziesz czekał na ten Cud, który cię tu sprowadził, a któregoś dnia przyjdzie i zabierze? Usiadł zaskoczony. - Myślałeś, że możesz to dłużej ukrywać? Cały czas wyglądasz jak młodzieniec przed trzydziestką. Zamknął oczy. Duch powiedział mu, że nie umrze; widział, jak rany goją mu się same, jak grypa omija go z daleka, zabierając jednocześnie córeczkę. Nienawidził się za to, często. Ale przeważnie po prostu udawał. Natomiast perspektywa starości, śmierci Abby... Rany goiły mu się szybko, ale nie znaczyło to, że nie mógł zginąć. Niektóre były śmiertelne i nawet Tom zdawał sobie z tego sprawę. Nie potrafił wyobrazić sobie przyszłości po Abby, nawet jeśli miałby rzucić się z klifu lub wpakować sobie do ust lufę strzelby. Wszyscy mieli prawo do śmierci. Nikt nie zasługiwał na stulecie żałoby. Abby jakby czytała mu w myślach. Wzięła go za rękę. - Zrób to, co konieczne, Guilfordzie. - Nie dam cię skrzywdzić, Abby. - Rób, co do ciebie należy. ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY PIERWSZY Od pierwszego strzału rozsypało się okno w salonie. Nicholas, który drzemał na sofie, zerwał się nagle i rozpłakał. Abby podbiegła do niego i schowała mu głowę. - Zwiń się w kłębek - nakazała. - I zakryj głowę! - Zostań z nim! - krzyknął Guilford. Przez okno wpadły następne kule, uderzając w firanki jak huragan i wybijając w przeciwległej ścianie dziury wielkości pięści. - Pilnuj tego pokoju - odezwał się Tom. - Lily, idziemy na górę. Chciał znaleźć umieszczone wysoko okno, które wychodziłoby na wschód. Do świtu brakowało zaledwie dwudziestu minut. Powinno się już rozwidniać. Guilford klęczał za drzwiami w salonie. Strzelił kilka razy przez otwór na listy, wierząc, że w ten sposób odstraszy napastników. W odpowiedzi grad kul rozdarł drzwi nad jego głową. Spadła ulewa drzazg. Pociski rozrywały drzewo, tynk, tapicerkę, zasłony. Zgasła jedna ze świec kuchennych Abby. Unosił się żrący smród przypalonego drewna. - Abby? - zawołał. - Nic ci nie jest? Na wschód wychodziło okno w pokoju Nicka. Modele samolotów z balsy stały w rządku na półce obok radia na kryształy i kolekcji muszelek.

Tom Compton rozwarł zasłony i kopniakiem wybił dolną szybę. Po domu wciąż niosło się echo tłuczonego szkła. Traper zanurkował pod parapet, na chwilę wysunął głowę, by zaraz skryć się z powrotem._ — Widzę czterech. Dwóch za samochodami i jeszcze co najmniej dwóch koło wiązu. Dobrze strzelasz, Lily? — Tak. - Nie ma co udawać skromnej. Chociaż nigdy nie miała w ręku takiego remigtona. — Strzelaj w stronę drzewa — zarządził. — Ja zajmę się bliższymi celami. Nie było czasu do namysłu. Nie zawahał się, tylko chwycił lewą dłonią framugę okna i zaczął bić z pistoletu w szybkim, miarowym rytmie. Perłowe niebo dawało niewiele światła. Lily podeszła do okna, wychyliła się nieznacznie, wzięła na muszkę wiąz, potem niewyraźną sylwetkę obok, i wystrzeliła. To nie był królik. Ale mogła udawać. Przypomniała jej się farma koło Wollongong, czasy, gdy strzelała do królików z Colinem Watsonem, którego wówczas jeszcze nazywała tatusiem. Wtedy strzelba zdawała się większa i cięższa. Ale panowała nad nią. Nauczył ją, jak z góry brać pod uwagę huk i odrzut. Robiło jej się niedobrze na widok królików rozrzuconych po suchej ziemi niczym podarte papierowe torby. Ale były szkodnikami, plagą, więc nauczyła się tłumić współczucie. Tu zetknęła się z inną plagą. Strzelała spokojnie. Broń uderzyła w ramię. Łuska zagrzechotała o drewnianą podłogę pokoju Nicka i poleciała pod łóżko. Czy cień upadł? Tak sądziła, ale światło było takie słabe... — Nie przestawaj — odezwał się Tom, ładując pistolet. - Tych ludzi nie załatwia się jednym strzałem. Niełatwo ich zabić. Guilford stracił czucie w lewej nodze. Gdy spuścił głowę, zobaczył wilgotne miejsce nad kolanem, poczuł zapach krwi i ciała. Rana juz się goiła, ale chyba został naruszony nerw; to potrwa trochę dłużej. Poczołgał się ku kanapie, ciągnąc za sobą smugę krwi. — Abby? — rzucił. Znowu kule, wpadające przez zniszczone drzwi i okna. Zasłony zaczynały kopcić czarnym dymem. Coś uderzyło o drzwi kuchenne. - Abby? Z kanapy nie nadchodziła odpowiedź. Usłyszał strzały Toma i Lily na piętrze, na zewnątrz rozległy się okrzyki zaskoczenia i bólu. - Abby, powiedz coś! Oparcie kanapy przeorało kilka kul. Strzępy końskiego włosia i bawełny, którymi była wypchana, wisiały w powietrzu niczym płatki śniegu. Trafił dłonią w kałużę krwi, nie swojej krwi. - Trafiliśmy czterech - stwierdził Tom. - Ale musimy ich dobić. Jeszcze jacyś mogą się czaić z tyłu. Ale z tamtej strony nie było żadnego okna. Zbiegł po schodach. Lily deptała mu po piętach. Trzęsły jej się ręce. Dom śmierdział kordytem, dymem, męskim potem i czymś jeszcze gorszym. Traper zatrzymał się na progu salonu i wykrztusił: - Jezu! Ktoś wszedł kuchennymi drzwiami.

Jakiś grubas w szarym mundurze policji. - Szeryf Carlyle - rzekł Guilford. Law był ranny i oszołomiony, ale zdołał się podnieść. Jedną ręką ściskał zakrwawione udo. Drugą wyciągnął w błagalnym geście. Pistolet zostawił na podłodze przy kanapie... Kanapie zbryzganej krwią. - Są ranni - prosił płaczliwie. - Musi mi pan pomóc zawieźć ich do miasta. Do szpitala. Ale szeryf tylko się uśmiechnął i uniósł pistolet. Szeryf Carlyle - jeden ze złych łudzi. Lily z trudem wycelowała. Serce biło jak szalone, ale krew krzepła w zimną breję. Szeryf wypalił dwukrotnie, nim Tom strzelił i posłał tamtego na ścianę. Traper stanął nad szeryfem Carlyle'em. Wpakował mu z bliska trzy kule, a głowa mężczyzny zmieniła się w bezkształtną krwawą masę, niczym łby królików Colina Watsona. Guilford leżał na podłodze, z rany na piersi tryskała mu krew. Abby i Nicholas leżeli za bezużyteczną fortecą kanapy, bez wątpienia martwi. INTERLUDIUM Guilford zbudził się w wysokiej trawie w cieniu wiązu, na kępie fałszywych anemonów błękitnych jak lodowiec. Skórę chłodziła mu łagodna bryza. Rozproszone światło utrzymywało każdy przedmiot w swej spokojnej zawiesinie, jakby percepcja Guilforda została oczyszczona z wszelkich skaz. Ale niebo było czarne i rozgwieżdżone. Dziwne. Odwrócił głowę i zobaczył stojącego kilka kroków dalej wartownika. Swój cień. Swojego ducha. Powinien się chyba bać. Ale jakimś cudem nie odczuwał strachu. - Ty - zdołał wydusić z siebie. Wartownik - ciągle młody i jak zwykle w postrzępionym mundurze - uśmiechnął się współczująco. - Czołem, Guilfordzie. - Czołem. Usiadł. Gdzieś w głębi ducha dręczyło go przeczucie, że coś jest nie w porządku, strasznie, tragicznie nie w porządku. Ale wspomnienie pozostawało w ukryciu. - Chyba - rzekł wolno - mnie zastrzelili... - To prawda. Ale póki co nie przejmuj się tym. To niebo, pełne gwiazd jaskrawych jak światła elektryczne, znajdujące się na wyciągnięcie ręki, ono też nie dawało mu spokoju. - Dlaczego tu jestem? - Bo musimy porozmawiać. - A może ja nie chcę rozmawiać. Czy mam jakiś wybór? - Oczywiście. Możesz na przykład zakryć uszy i szeptać „western". Ale chyba lepiej wysłuchaj, co mam ci do powiedzenia. Nie jesteś raczej krynicą dobrych wieści. Przejdźmy się, Guilfordzie. Za dużo chodzisz. Wtedy łatwiej mi zebrać myśli - odparł wartownik. Tak samo jak na zgliszczach Londynu ćwierć wieku wcześniej, czuł dziwny spokój. Powinien być przerażony: wszystko poszło źle... znacznie gorzej niż źle, jak podpo-

wiadała pamięć. Zastanawiał się, czy wartownik umiał narzucić mu uczuciową amnezję, dzięki której mógł opanować panikę. A łatwo było w nią wpaść, może nawet należało. - Tędy - odezwał się wartownik. Guilford poszedł za nim drogą za dom, wśród zarośli i wykręconych przez wiatr drzew. Obejrzał się na dom, mały i opuszczony na tym zarośniętym trawą przylądku. Za nim ujrzał ocean, płaski jak szkło i odbijający gwiazdy. - Czy ja nie żyję? - I tak, i nie. - Może nieco jaśniej? - Na dwoje babka wróżyła. Pomimo nieludzkiego spokoju Guilford poczuł muśnięcie przerażenia. - Od czego to zależy? - Od szczęścia. Stanowczości. Od ciebie. - To taka zagadka? - Nie. Ale trudno to wyjaśnić. Powoli pięli się w górę. Normalnie Guilford już by się zdyszał, ale tutaj płuca pracowały jakby sprawniej albo powietrze było gęste, wreszcie może on był nietykalny i niematerialny jak sen. Wkrótce dotarli na szczyt wzgórza. - Usiądźmy na chwilę - powiedział wartownik. Znaleźli drzewo meczetowe i oparli się o nie plecami, jak czasami Guilford robił to z Nicholasem, gdy oglądali gwiazdy na letnim niebie. Gwiazdy w oceanie, gwiazdy na firmamencie. Nie wiedział, że może istnieć tyle gwiazd. Wyraźnie się obracały - nie wokół północnej osi, lecz jakiegoś punktu dokładnie nad nimi. - Czy te gwiazdy są prawdziwe? - zapytał. - Nawet nie wiesz, jak ważkie jest słowo „prawdziwe". - Ale to nie jest tak naprawdę wzgórze za moim domem? - Nie. To tylko miejsce, w którym możemy odpocząć. To jego rewir, pomyślał Guilford. Terytorium duchów. - Jak czuje się bóg? - Nie jestem nikim takim. - Trudno dopatrzyć się różnicy. - Czy włączając światło elektryczne, stajesz się bogiem? Twoi przodkowie mogliby powiedzieć, że tak. - Mrowie żarówek. - Guilford spojrzał na sklepienie nieba i zamrugał. - Jesteśmy w Archiwum. A dokładniej rzecz biorąc, w pakiecie logiki węzłowej przyłączonym do protokołów proceduralnych ziemskiej ontosfery. - No, to wszystko staje się jasne. - Przykro mi. Chciałem przez to powiedzieć, że jesteśmy jeszcze w Archiwum — nie możemy go opuścić, przynajmniej na razie - ale nie całkiem na Ziemi. - Wierzę ci na słowo. - Nie mogę wyprowadzić cię z Archiwum, ale mogę ci pokazać, jak wygląda z zewnątrz. Guilford nie bardzo rozumiał tę propozycję - a wciąż coś go gnębiło — ale ponieważ nie miał szczególnego wyboru, skinął głową. - Do dzieła. Wtedy niebo zaczęło się nagle przemieszczać. Przestało wirować. Gwiazdy ruszyły w nowym kierunku, z południa na północ, podczas gdy południowy widnokrąg obniżał się w oszałamiającym tempie. Guilford sapnął i chciał

przywrzeć mocniej do ziemi, chociaż nie czuł żadnego ruchu. Od morza cały czas wiała łagodna, ciepła bryza. - Co oglądam? - Po prostu patrz. Znad widnokręgu wychylały się kolejne gwiazdy, niezliczone roje gwiazd, po czym zaczęły się cofać ze zdumiewającą prędkością, zmieniając się w smugi i pasma światła... ramiona, dysk Galaktyki. Światło gwiazd uspokoiło się, przekształciło w ogromne lśniące koło. — Ontosfera Archiwum - poinformował go wartownik. — Jego istność. Guilford nie wiedział, jak zareagować. Czuł trwogę ściskającą mu piersi niczym pas. Z kolei sama Galaktyka zaczęła się zlewać w jednolitą kulę światła. - Ontosfera w czterech wymiarach. I ten obraz zniknął równie błyskawicznie. Niebo pokryło się ogromną liczbą tęczowych pasm, opalizujących, równoległych, ciągnących się w nieskończoność we wszystkich kierunkach, tak że nie mógł już na nie patrzeć — to groziło szaleństwem. — Struktura Higgsa Archiwum — podjął wartownik — zobrazowana i uproszczona. Uproszczona! - przebiegło Guilfordowi przez głowę. To też zniknęło. Przez chwilę niebo było całkowicie czarne. — Gdybyś znalazł się poza Archiwum, zobaczyłbyś właśnie coś takiego — oznajmił wartownik. Archiwum: nieskazitelna, zamknięta kula ponurego pomarańczowego światła, która wypełniała horyzont na zachodzie i odbijała się w nieruchomych wodach zatoki. - Obejmuje wszystko, czym kiedykolwiek była Galaktyka - powiedział cicho wartownik. - A przynajmniej było tak do inwazji psjonów. Ta smuga czerwonego światła nad wzgórzami, Guilfordzie, to ostatni ślad pierwotnego kształtu Galaktyki, z wszystkimi jej gwiazdami, cywilizacjami, głosami i możliwościami - olbrzymia czarna dziura pochłaniająca kilka martwych popiołów. - Czarna dziura? - zdołał wykrztusić Guilford. — Osobliwość, materia tak gęsta, że nic, nawet światło nie może się z niej wymknąć. Widzisz promieniowanie wtórne. Guilford milczał. Czuł, jak do otaczającej go skorupy spokoju dobija się ogromny strach. Jeśli wartownik mówił prawdę, ta masa na firmamencie zawiera jego przeszłość i przyszłość; czas kruchy, niepewny, podatny na atak. Ten dymiący popiół stał się tabliczką, na której bogowie zapisali światy. Wystarczy źle umiejscowić jeden atom, a następują zderzenia planet. Na tejże tabliczce zapisali Lily i Caroline, Abby i Nicholasa... i Guilforda. Na chwilę go z niej wyciągnięto, jak liczbę, wahającą się pomiędzy jedynką a zerem. Dusze jak kredowy pył, pomyślał. Spojrzał na wartownika. - Czego ode mnie chcesz? - Już o tym kiedyś rozmawialiśmy. - Chcesz, żebym został żołnierzem w twojej bitwie. - Może się zdziwisz, ale są rzeczy, które ty możesz zrobić w ontosferze, ja zaś nie. Proszę cię o pomoc. - Pomoc! - Wytrzeszczył oczy na matową poświatę Archiwum. - Nie jestem bogiem! Nawet jeśli spełnię twoje

życzenia, co z tego wyniknie? - Nic, jeśli będziesz sam. Ale takich jak ty są miliony na milionach światów, a przybędą kolejne miliony. - Więc dlaczego tracisz czas ze mną? - Jesteś równie istotny jak wszyscy inni. Masz znaczenie, Guilfordzie, bo ważne jest każde życie. - To zabierz mnie do domu, gdzie będę mógł opiekować się Abby i Nickiem. Chyba nic im się nie stało? Starał się zebrać okruchy wspomnień. Pamięć przypomniała potłuczoną szybę... - To niemożliwe - odparł wartownik. - Nie jestem wszechmocny. Jeśli mnie za takiego bierzesz, popełniasz błąd. - To co z ciebie za bóg? - Żaden bóg, Guilfordzie. Narodziłem się ze śmiertelników jak ty. - Milion łat temu. - O wiele wcześniej. Ale nie mogę manipulować ontosferą tak, jak proponujesz. Nie umiem napisać na nowo przeszłości... a tylko ty możesz wpłynąć na kształt przyszłości. - Wstał. W sposobie bycia wartownika była jakaś godność, której Guilford nie widział w sobie. Przez chwilę zdawało mu się, że dostrzega coś za nim... nie patrzył na przestrzał, lecz poza skromnymi pozorami dostrzegał coś gorącego i ogromnego jak słońce. To nie człowiek, myślał Guilford. Może kiedyś był człowiekiem, nawet Guilfordem Lawem. Ale teraz był inną istotą. Chodzi wśród gwiazd tak, jak ja mógłbym w jakiś słoneczny dzień wejść do Fayetteville, stwierdził w duchu. - Pomyśl o stawce tej gry. Jeśli przegramy bitwę, twoja córka popadnie w niewolę, a wnuki posłużą za inkubatory czegoś zupełnie bezdusznego. Zostaną pożarte, i to całkowicie dosłownie. To rodzaj śmierci, po której nie ma zmartwychwstania. Nick, pomyślał Guilford. Nick ukrywający się za kanapą w salonie... - A jeśli przegramy wszystkie bitwy - ciągnął wartownik - wszystko, cała przeszłość i przyszłość, wszystko, co kochałeś lub mogłeś kiedyś kochać, zostanie rzucone na pastwę szarańczy. - Powiedz mi jedną rzecz. Tylko jedną. Dlaczego to wszystko zależy właśnie ode mnie? Nie jestem nikim szczególnym, sam wiesz, jeśli jesteś tym, za kogo się podajesz. Dlaczego nie znajdziesz sobie kogoś innego? Inteligentniejszego? Obdarzonego siłą pozwalającą patrzeć, jak dzieci starzeją mu się i umierają. Boże drogi, zawsze chciałem tylko takiego życia jak wszyscy: zakochać się, mieć dzieci, założyć rodzinę, której będzie na mnie zależało na tyle, by urządzić mi przyzwoity pogrzeb... - Stoisz jedną nogą w jednym, a drugą w innym świecie. Po części jesteś taki jak ja, jak Guilford Law, który zginął we Francji. Ale jesteś też kimś wyjątkowym: owym Guilfordem Lawem, który był świadkiem Cudu. Dzięki temu w ogóle możliwa jest nasza rozmowa. Guilford spuścił głowę. - Byliśmy podobni przez jakieś dziewiętnaście czy dwadzieścia spośród setek milionów lat? To nieznaczący ułamek. - Jestem od ciebie o niebo starszy. Ale nie zapomnia-

łem, co czuje człowiek, który trzyma karabin w błotnistym okopie. Który boi się śmierci, wątpi w rozsądek całego przedsięwzięcia, czuje uderzenia kul, ból, przeżywa agonię. Nie podoba mi się, że muszę prosić cię, byś poszedł na jeszcze okropniejszą wojnę. Ale obaj nie mamy wyboru. - Pochylił głowę. - To nie ja stworzyłem Nieprzyjaciela. Nick za kanapą. Abby skulona na nim, ochraniająca go. Końskie włosie, bawełna, zapach prochu i... i... Krwi. - Mogę ci tylko zaproponować - mówił ponuro wartownik - jeszcze więcej cierpienia. Przykro mi. Jeśli wrócisz, zabierzesz mnie ze sobą. Moje wspomnienia. Bouresches, okopy, strach. - Mam jedno życzenie - powiedział Guilford. Czuł żal wzbierający w nim niczym balon na rozgrzane powietrze. Jeśli cię posłucham... - Nie mam niczego w zamian. - Chcę umrzeć. Nie chcę żyć wiecznie. Pragnę zestarzeć się i umrzeć jak człowiek. Czy proszę o zbyt wiele? Wartownik umilkł. Pakiety Turinga pracowały niestrudzenie, żeby podeprzeć walące się podstruktury Archiwum. Pseudożycie parło do przodu, wycofywało się i znów parło na tysiącu frontów. Archiwum zalała druga fala kodów wirusowych skierowanych na solidnie chronione sekwencje zegarowe pseudożycia. Noosfery liczyły na przerwanie ciągłości czasowej psjonów, na oderwanie ich od zegara Higgsa ontosfery. Plan był śmiały, lecz niebezpieczny; strategia mogła obrócić się przeciwko nim. Świadomość czekała: nieskończenie cierpliwa, nieskończenie przerażona. KSIĘGA CZWARTA JESIEŃ 1965 Kto widzi różnorodność, nie widząc jedności, ten błądzi od śmierci do śmierci upaniszada Katha ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY DRUGI Takich jak on były setki, pracowali przy transalpejskiej linii kolejowej. Mieli karty związku zawodowego robotników kolejowych. Wdzierali się w góry za pomocą trotylu, przerzucali mosty nad wąwozami, przybijali szyniakami tory. Pracowali jako inżynierowie i tragarze, oliwili urządzenia, byli maszynistami i ładowaczami. Gdy brakowało pracy, przepadali na całe miesiące w pustkowiach. Albo z równą łatwością w mrocznych slumsach Tilson czy Nowego Pittsburgha nad Renem. Byli samotni i milczący. Nie mieli przyjaciół ani rodzin. Nie wyglądali na szczególnie starych (trudno było określić ich wiek), lecz starość otaczała ich jak aura. Poruszali się, jakby oszczędzali siły, co sugerowało jakąś straszliwą, ponurą cierpliwość. Karen Wilder znała ten typ. Widziała ich już wielu. I ostatnio widywała ich więcej niż zwykle. Karen była barmanką w Schaffhausen Grill w miasteczku Randall leżącym na Nowych Terytoriach Wewnętrznych. Przebywała tu od pięciu lat, kiedy to przywędrowała bez grosza przy duszy, szukając pracy, z górniczego

miasta w Pirenejach. Znała swój fach i postawiła właścicielowi lokalu stanowcze warunki. Kucharz trzymał ręce przy sobie i nie musiała chodzić z gośćmi na piętro. (Chociaż to stopniowo przestawał być problem, jako że w zeszłym roku skończyła czterdziestkę. Propozycje nie ustawały, ale było ich jakby coraz mniej). Randall było niewielką stacyjką na linii kolejowej RenZagłębie Ruhry. Wielkie pociągi towarowe przejeżdżały tędy dzień w dzień, wioząc węgiel do Tilson, Carver i Nowego Drezna. Za wodospadem tory krzyżowały się z Autostradą Wewnętrzną. Węzeł kolejowy rozrósł się znacznie w ciągu kilku ostatnich lat. Do miasta przybyło trochę porządnych rodzin. Ale Randall było wciąż miejscowością przygraniczną, a na mocy ustawy o osadnictwie i imigracji cały czas napływali tu rozbitkowie z całego świata. Karen przekonała się, że ci nowi sprawiali kłopoty: kłócili się, zawsze gotowi wszcząć burdę. Wolała towarzystwo starych bywalców, nawet (a może zwłaszcza) tych milczących jak Guilford Law. Poznała go w dniu, w którym po raz pierwszy zjawił się w barze - nie jego imię, lecz typ. Był starym bywalcem najczystszej próby. Chudy, niemal wynędzniały. Wielkie łapy. Bardzo stare oczy. Karen kusiło, by spytać, co te oczy widziały. Ale nie był szczególnie wylewny. Zachodził tu od roku, może od półtora. Pojawiał się wieczorem, zjadał skromny posiłek, wypijał co nieco. Karen miała wrażenie, że przypadła mu do gustu — zawsze zamienił z nią słowo o pogodzie lub najnowszych wieściach. Gdy rozmawiali, pochylał się ku niej jak słonecznik ku słońcu. Ale potem zawsze szedł na piętro z kurwami. Dzisiaj było inaczej. W połowie września do Schaffhausen schodzili się prawie wyłącznie miejscowi. Letni goście: drwale, hodowcy węży oraz biedniejsi turyści wyjechali w cieplejsze strony. Właściciel, chcąc zatrzymać klientów, zatrudnił zespół jazzowy z Tilson, ale muzycy słono kosztowali i mieli niepohamowaną skłonność do kobiet, pijany trębacz zaś lubił wygrywać gamy na miejskim rynku o świcie. Tak więc szybko się to skończyło. Z końcem września do Schaffhausen powrócił zwykły spokój. Wtedy zaczęli się pojawiać starzy bywalcy. (Niektórzy nazywali ich Starcami). Z początku nie zwracało to niczyjej uwagi. Tego pokroju ludzie przewijali się przez Randall bez przerwy; wynajmowali jakiś stary pokoik, by po pewnym czasie pójść swoją drogą. Płacili rachunki, nie zadawali pytań, nie żądali wyjaśnień. Byli elementem krajobrazu, jak dzikie węże, które pasły się na południowych wzgórzach. Ale ostatnio zatrzymywali się tu na dłużej niż zwykle i pojawiało się ich więcej; siadali w Schaffhausen zbici w gromadki i przyciszonymi głosami spierali się o Bóg wie co; Karen, mimo najszczerszych chęci, była bardzo zaintrygowana. Dlatego gdy Guilford Law usiadł przy szynkwasie i zamówił drinka, podała mu go i zapytała: - Czy w mieście odbywa się jakiś zjazd? Grzecznie podziękował, po czym odparł: - Nie wiem, o czym pani mówi. - Bujać to my, ale nie nas. Obrzucił ją bacznym spojrzeniem.

- Karen, dobrze pamiętam? - Aha. - Tak, panie stary znajomy, właśnie tak mam na imię, dorzuciła w nyślach. - Wiesz co, Karen, zadajesz trudne pytania. - Czyli mam się nie wtrącać. Ale coś się kroi. - Czyżby? - Jak się ma oczy, to się widzi. Zeszły się tu dzisiaj wszystkie chyba kolejowe szczury i leśne wszy z Terytoriów. Nie da się ukryć, że rzucacie się w oczy. Jak wygłodniałe i zbite zwierzę, które nie chce zdechnąć, pomyślała. Ale tego mu już nie powiedziała. Przez ułamek sekundy wydawało jej się, że mężczyzna zacznie się zwierzać. Na jego twarzy pojawił się wyraz tak czystej ludzkiej samotności, że Karen poczuła, jak zaczyna jej drżeć dolna warga. Ale zamiast tego powiedział: - Jesteś bardzo ładną dziewczyną. - Po raz pierwszy od jakichś piętnastu lat ktoś nazwał mnie dziewczyną, panie Law. - Idzie ciężka jesień. - Naprawdę? - Możliwe, że nie zobaczymy się przez dłuższy czas. Ale coś ci powiem. Jeśli wrócę na wiosnę, może tu do ciebie zajrzę. Chyba że ci to przeszkadza. - Chyba nie. Do wiosny jeszcze daleko. - A jak nie wrócę... Skąd? - pomyślała. Czekała, żeby dokończył. Ale tylko wychylił drinka i potrząsnął głową. Nazwał ją ładną dziewczyną. Codziennie dostawała tuzin komplementów od facetów, którzy byli pijani lub niezobowiązująco się nią interesowali. Komplementy były bez znaczenia. Ale słowa Guilforda Lawa nie opuszczały jej przez cały wieczór. Takie proste, myślała. Takie smutne i dziwne. Może do niej zajrzy... i może nie będzie jej to przeszkadzać. Tego dnia dopił alkohol i wrócił do siebie sam, chwiejąc się jak zranione zwierzę. Wpiła w niego wzrok. Odwrócił głowę. ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY TRZECI Lily skończyła pracę o wpół do piątej i pojechała autobusem do Muzeum Narodowego. Dzień był zimny, pogodny, powietrze czyste. Autobus wypełniali ponurzy robotnicy, mężczyźni w garniturach z samodziału i zmiętych kapeluszach. Żaden nie miał pojęcia o zbliżającej się wojnie na niebiosach. Jak znała życie, zależało im tylko na kieliszku, kolacji, a potem znowu kieliszku. Później dzieci pójdą spać, oni zaś będą siedzieć przed telewizorem, oglądając program jednej z dwóch publicznych telewizji, a przed snem może jeszcze wypiją kieliszek. Zazdrościła im. W muzeum prezentowana była wystawa monograficzna, reklamowana na ogromnych transparentach wywieszonych niczym feudalne sztandary nad wejściem: PRZEMIANA EUROPY Zrozumieć Cud Słowa „Cud" użyto chyba, by dogodzić gustom stronnictw religijnych. Ona wolała nazywać kontynent Darwinią, tą starą nazwą wymyśloną przez gazety Hearsta. Nikt nie rozumiał już jej ironicznej wymowy; wszyscy zgadzali się, że Europa miała własną archeologię, a Lily

potrafiła sobie wyobrazić młodego Karola Darwina, który zbiera w bagnach nad Renem chrabąszcze i rozwiązuje tajemnicę kontynentu. Choć niekoniecznie dociera do tajemnicy głównej. Wysiadła z autobusu, zanurzyła się w chłodne powietrze, a potem w zalane fluoryzującym blaskiem wnętrza muzeum. Ekspozycja była ogromna. Lily zignorowała znakomitą większość eksponatów, kierując się prosto ku szklanej gablocie poświęconej ekspedycji Fincha z 1920 roku i krótkiemu konfliktowi angielsko-amerykańskiemu. Umieszczono tu egzemplarze starych kompasów, pras do roślin, teodolitów, prymitywną tabliczkę odnalezioną wiele lat później nad Renem za Jeziorem Bodeńskim: „Pamięci doktora Thomasa Marklanda Gillvany'ego". Zdjęcia członków ekspedycji: Prestona Fincha, idiotycznie sztywnego w korkowym hełmie; chudego Avery'ego Kecka; nieszczęsnego Gillyan/ego; biednego męczennika Johna Wattsa Sullivana... Nie przedstawiono Diggsa, kucharza, ani Toma Comptona, ale oto ujrzała swego ojca, Guilforda Lawa, z jednodniowym zarostem i we flanelowej koszuli. Fotografia z wcześniejszej wyprawy nad rzekę Gallatin: zasępiony młody człowiek z aparatem pudełkowym i brudnymi paznokciami. Dotknęła gabloty czubkiem palca. Nie widziała ojca od dwudziestu lat, od tamtego okropnego poranka w Fayetteville, gdy wschodzące słońce oświetlało morze krwi. Nie zginął. Rany, mimo że poważne, goiły się błyskawicznie. Trzymano go pod nadzorem w szpitalu powiatowym w Oro Delta: policja chciała uzyskać od niego wyjaśnienia na temat śmierci Abby, Nicholasa, trzech nieznanych mężczyzn i szeryfa Carlyle'a. Ale doszedł do siebie o wiele wcześniej, niż spodziewali się lekarze; opuścił szpital w czasie nocnej zmiany, obezwładniwszy uprzednio strażnika. Wydano list gończy, ale był to właściwie pusty gest. Zbiegowie przepadali na kontynencie bez śladu. Ciągle gdzieś tam się kręcił. Wiedziała o tym. Starcy od czasu do czasu nawiązywali z nią kontakt. Zdawała im wtedy sprawozdanie z tego, czego dowiedziała się jako sekretarka w biurze Matthew Crane'a — opętanego przez demony urzędnika Departamentu Obrony - a oni zapewniali, że jej ojciec żyje. Gdzieś jest, udaremnia nadejście Apokalipsy. Powtarzali, że czas nadchodzi. Lily przystanęła przed podświetlaną dioramą. Oto skamielina darwińskiego dwunoga - nie pamiętała czy też nie mogła poprawnie wymówić łacińskiej nazwy - dwunogiego i czterorękiego potwora, który grasował na europejskich równinach jeszcze w epoce lodowcowej. Szkielet na dioramie miał osiem stóp wysokości, solidny kręgosłup brzuszny, do którego niegdyś przyczepione były pasma mocnych mięśni, dobrze sklepioną czaszkę, ostre jak brzytwa zęby. Obok znajdowała się rekonstrukcja pokryta chitynowym pancerzem, ze szklanymi oczami i nierównymi szponami długości kuchennych noży, którymi rozrywał gardło węża futerkowego. Eksponat muzealny, tak samo jak zdjęcie Guilforda Lawa; ale Lily wiedziała, że zarówno zwierzę, jak i jej ojciec ciągle żyją. - Niedługo zamykamy, proszę pani.

To nocny strażnik, niski mężczyzna z obwisłym brzuchem i oczami znacznie starszymi od reszty twarzy. Mówił przez nos. Nie wiedziała, jak ma na imię, chociaż spotykali się dość często i zawsze w takich okolicznościach. Był jej kontaktem. Jak zwykle wcisnęła mu do ręki książkę. Kupiła ją dzień wcześniej w jakimś supermarkecie w Arlington. Było to dzieło popularnonaukowe, zatytułowane Nowe spojrzenie na kanały marsjańskie, z najnowszymi fotografiami z Palomar, ale Lily zdążyła tylko rzucić na nie okiem. Między karty powkładała fotokopie dokumentów, które zdobyła w pracy. - Ktoś jej chyba zapomniał - odezwała się. Strażnik wziął książkę w mięsistą rękę. - Zaniosę Zagubionym i Znalezionym. Tę uwagę słyszała tyle razy, że zaczęła uważać „Zagubionych i Znalezionych" za jeszcze jedno określenie Starców, Weteranów, Nieśmiertelnych: Zagubieni i Znalezieni. - Dziękuję. - Przed wyjściem zdobyła się jeszcze na uśmiech. Starość, myślał Matthew Crane, przypomina akt sprawiedliwości. Nie tylko się przydarza, ale wszyscy muszą ją dostrzec. ,. Wynalazł wiele sposobów, dzięki którym jego młodość nie rzucała się zanadto w oczy. Raz do roku - jesienią - zamykał się w swojej marmurowej łazience, brał prysznic, wycierał się do sucha i zasiadał przed lustrem z pincetą, po czym wyrywał sobie włosy na głowie, by stworzyć wrażenie, że powoli łysieje. Bogowie &ie raczyli znieczulać go na czas tego zabiegu, ale przyzwyczaił się do bólu. Gdy kończył, brał brzytwę i wycinał w twarzy kilka nowych bruzd. . . Metoda wymagała delikatności. Ciąć należało głęboko (ale niezbyt) i gęsto. Na przykład, tuz przy kąciku oka. Wystrzegał się naruszenia gałki ocznej, kierując ostrze w stronę policzka. Na chwilę pojawiała się krew. Wytrzeć i powtórzyć. Po trzecim lub czwartym cięciu uparcie nieśmiertelne ciało tworzyło bliznę. Artyzm. Zdawał obie oczywiście sprawę, jak to wygląda w oczach niewtajemniczonych-przerażająco. Ciąć, wytrzeć, znowu ciąć. Jak chirurg, który przeprowadza operację czaszki na zwłokach, starając się nie naruszyć nerwów biegnących pod skórą. Pewnego razu musiał przeciąć nerw, bo przez kilka dni opadała mu dolna warga, az jeden z jego asystentów spytał, czy nie miał przypadkiem zawału. Delikatna robota, wymagająca cierpliwości i pewnej ręki. Narzędzia trzymał w skórzanej torbie, którą zamykał w apteczce; Zestaw Kosmetyczny Nieśmiertelnych: nowe brzytwy, osełka, waciki, pincety. Do nadania skórze szorstkości przydawał się papier ścierny. Szczególnie dziesiątka, którą stosował, dopóki pory nie podchodziły krwią. Tej iluzji nie będzie można oczywiście utrzymywać w nieończc^ Nip hprt7Ae iednak takiej potrzeby. Wkrótce nastąpi decydujący zwrot w wojnie; zrzucą maski; za sześć miesięcy, za rok... wszystko się zmieni. Tak mu właśnie obiecano. ,

Odłożył brzytwę, oczyścił ostrze, zmył krew z umywalki, spuścił zakrwawione waciki w klozecie. Zadowolony z wykonanej pracy, zbierał się już do wyjścia, gdy zauważył coś dziwnego. Nie miał paznokcia na palcu wskazującym lewej ręki. Zamiast niego zobaczył różowe, wilgotne ciało. Dziwne. Nie pamiętał, żeby go gdzieś stracił. Nie czuł bólu. Wyciągnął obie dłonie i obejrzał je głęboko zaniepokojony. Odkrył jeszcze dwa obluzowane paznokcie, na kciuku i małym palcu prawej ręki. Na próbę podważył paznokieć na kciuku. Oderwał się od ciała z wilgotnym, obrzydliwym mlaśnięciem i wpadł do umywalki, gdzie błyszczał na tle porcelany niczym skrzydło chrabąszcza. No cóż, pomyślał, to coś nowego. Jakaś choroba skóry? Na pewno przejdzie. Paznokcie odrosną. Tak jak zawsze. Był nieśmiertelny. Ale bogowie nie mieli na ten temat nic do powiedzenia. ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY CZWARTY Ostatnią klientką Eliasa Vale'a była staruszka z Karaibów, która umierała na raka. Miała na imię Felicity i przyszła w jesiennym deszczu na swoich patykowatych nogach do zaniedbanego apartamentu Vale'a w dzielnicy Węglowej Nowego Drezna. Miała sukienkę w kwiaty, która wisiała na niej niczym zapadający się namiot. Guzy - podpowiadali mu bogowie zaatakowały już jej płuca i jelita. Spuścił rolety okien wychodzących na mokrą ulicę, mroczne twarze, fabryczne kominy i gryzące powietrze. Gdy zapadał półmrok, siedemdziesięcioletnia Felicity westchnęła. Widok zmasakrowanej twarzy Vale'a wstrząsnął nią. Vale ucieszył się z tego. Strach i nabożna cześć dobrze czuły się w swoim towarzystwie. - Czyja umrę? - zapytała Felicity słabym głosem, w którym wciąż jeszcze słychać było hiszpański akcent. Do postawienia takiej diagnozy nie trzeba było spirytysty. Pierwszy lepszy uczciwy laik powiedziałby z miejsca, że jej dni są policzone. Aż dziw, że zdołała wspiąć się na piętro do gabinetu Vale'a. Naturalnie, nie przyszła jednak po prawdę. Usiadł po drugiej stronie drewnianego stolika, pod którego krótszą nogę wsunął księgę z wykresami astrologicznymi. Żółte oczy Felicity błyszczały w wodnistym świetle. Vale wyciągnął do niej miękką, pulchną dłoń. Jej ręka była chuda, pergaminowa skóra okrywała bladą dłoń. - Ma pani ciepłą rękę - stwierdził. - A pan zimną. - Ciepłe ręce to dobry znak. To życie, Felicity. Wsłuchaj się w nie. To wszystkie dobre dni, które przeżyłaś, przepływające przez twoje ciało niczym prąd. Spanish Town, Kingston, statek do Darwinii... mąż, dzieci, wszystkie są pod skórą. - Jak długo jeszcze? - spytała surowo. Bóg Vale'a nie interesował się tą kobieta. Liczyło się tylko piętnaście dolarów za konsultacje. Istniała tylko po to, by wypchać mu kiesę, nim Elias wyruszy pociągiem na spotkanie Armagedonu. Niekoniecznie gotowy. Ale jej współczuł. - Czujesz tę rzekę, Felicity? Rzekę krwi? Żelaza i po-

wietrza, spływającą z serca, gdzieś w wysoko w górach, do delty palców dłoni i stóp? Zamknęła oczy i wzdrygnęła się lekko, czując ucisk jego palców na swoim nadgarstku. - Czuję - szepnęła. - To potężna stara rzeka, Felicity. Szeroka jak Ren. - Gdzie wpływa... w końcu? - Do morza - odparł łagodnie Vale. - Jak wszystkie inne rzeki. - Ale... jeszcze nie teraz? - Jeszcze nie. Jeszcze nie wyschła. - Czuję się bardzo kiepsko. Czasami rano nie mogę zwlec się z łóżka. - Nie jesteś już młoda, Felicity. Pomyśl o dzieciach, które wychowałaś. Michael, budujący mosty w górach, i Constance, sama mająca prawie dorosłe dzieci. - I Carlotta — wymamrotała z zamkniętymi oczami. - I mała Carlotta, pulchna i piękna jak dzień, w którym zmarła. Czeka na ciebie, Felicity, ale jest cierpliwa. Wie, że jeszcze nie przyszła pora. - Jak długo? - Do końca świata - odparł. Czyli niedługo. - Ile? Otrzeźwiła go ta jej natarczywość. W tym worku gnatów i przegniłej tkanki siedziała wciąż silna kobieta. - Dwa lata - oświadczył. - Może trzy. Wystarczy, żeby zobaczyć, jak usamodzielniają się dzieci Constance. Żeby zrobić wszystko, co trzeba. Westchnęła z głęboką ulgą i wdzięcznością. Jej oddech śmierdział jak sklep rzeźnika na Hoover Lane, tam gdzie trupy baranów wieszano na wystawie niczym choinkowe ozdoby. - Dziękuję. Dziękuję, doktorze. Umrze przed końcem miesiąca. Włożył zwitek banknotów do kieszeni i sprowadził ją po schodach. Dworzec kolejowy w Nowym Dreźnie był pokrytym sadzą rozległym placem, oświetlonym ostrymi fabrycznymi latarniami zawieszonymi na metalowych słupach. W tle — niczym kamienie nagrobne — wznosiły się miejskie wieżowce, parujące deszczem. Vale ubrał się na ciemno. Do torby z materiału zapakował kilka przedmiotów. Pieniądze wszył w pasek, którym się opiął. W fałdach spodni ukrył pistolet. Przepełzł pod dziurawą siatką ogrodzenia, brudząc sobie spodnie w błocie. Na ubitej ziemi, popiele i węglowym pyle tworzyły się kałuże pokryte tęczami oleju. Czekał prawie godzinę, trzęsąc się z zimna, nim na pobliski tor wtoczono pociąg, który miał odjechać w głąb kontynentu. Dieslowski silnik zaczynał się rozpędzać, reflektory kroiły ciemność przecinaną smugami deszczu. Naprzód, nakazał sobie w myślach Vale. Biegiem. Czuł, jak bóg ponagla go, ale nie chodziło o złapanie tego konkretnego pociągu. Dzieje ludzkości zbliżały się do punktu zerowego, i to chyba szybciej, niż przypuszczali bogowie. Vale'a czekała robota. Zjawił się w tej dziurze z określonego powodu. Wrzucił torbę na podłogę wagonu towarowego i wskoczył w ślad za nią. Przetoczył się po podłodze, odginając palce lewej dłoni. - Niech to szlag - zaklął szeptem.

Oparł się plecami o przeciwległą ścianę. Wagon był ciemny i śmierdział starymi ładunkami: zgniłym sianem, wiezionymi na rzeź wężami i bydłem. Za otwartymi drzwiami mignęły jaskrawe światła dworca. Nie był sam. W odległym kącie siedział jakiś człowiek, widoczny w błyskach światła. Vałe sięgnął odruchowo po pistolet. Ale w przebłysku latarni zorientował się, że mężczyzna jest stary, zaniedbany, ma pusty wzrok i najpewniej upił się jakimś środkiem dezynfekującym lub wodą kolońską. Towarzystwo niezbyt przyjemne, ale niegroźne. - Witaj, nieznajomy - zagadnął tamten. - Daj mi spokój - warknął Vale. Czuł na grzbiecie brzemię całego życia. Po opuszczeniu Waszyngtonu spędził w zapomnieniu wiele lat, prowadził życie na uboczu, na peryferiach wielu miast: Nowego Orleanu, Miami, Jeffersonville, Nowego Pittsburgha i Nowego Drezna. Nauczył się kilku rzeczy, które przydały się bogom, i nigdy nie brakowało mu jedzenia ani dachu nad głową, chociaż nie zawsze mu się przelewało. Podejrzewał, że trzymano go w rezerwie, że czekał na ostatnie wezwanie, ostatni sygnał, zwycięstwo bogów nad ludzkością. Zawsze dręczył go lęk: co będzie, jeśli nie dojdzie do bitwy? Jeśli skazany jest na nie kończący się łańcuch tanich pokoi, wyznania impotentów, umierających kobiet i pogrążonych w żałobie mężów, płytkich uciech dostarczanych przez tani alkohol i turecką heroinę? Już niedługo, szeptał bóg. Albo jego tajemny głos wewnętrzny. Ostatnio nie potrafił ich rozróżnić. Niedługo. Niedługo. Pociąg zagłębiał się ze stukotem w kontynent, mijając ociekające deszczem drzewa meczetowe i lasy sosny szałwiowej, przemierzając stalowe mosty śliskie od jesiennej mgiełki; kierował się na dziki wschód, w stronę Armagedonu. Zbudził go blask słońca, na którego tle zobaczył menela. Odsunął się w popłochu od śmierdzącego starca i sięgnął po broń. Tamten wycofał się i podniósł brudne ręce w pokojowym geście. - Spokojnie! Nic się nie dzieje! Pociąg pędził przez rozświetlony las. Za drzwiami widać było górski stok opadający ku omszałej rzece. - Tylko się, kurwa, nie zbliżaj! - krzyknął Vale. - Skaleczyłeś się w rękę, przyjacielu - oznajmił włóczęga. - To moja sprawa. - Nie wygląda to najlepiej. - Do wesela się zagoi. - Skręcił rękę, gramoląc się wczoraj do wagonu. Nie bolała. Ale wyglądała dziwacznie. Brakowało czterech paznokci. Ciało było nienaturalnie blade. ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY PIĄTY Przybywali z wybrzeża i z głębi lądu; z Tilson, Jeffersonville, Nowego Pittsburgha i tysiąca mniejszych miasteczek; z Alp, Pirenejów, punktów orientacyjnych na Terytoriach. Zbierali się niczym tajemna armia w miejscach, gdzie drogi zbiegały się z liniami kolejowymi, w dziesiątkach wsi i gospod na rozdrożach. Nieśli własne uzbrojenie: strzelby, pistolety, karabiny. Amunicja przyjeżdżała w skrzyniach do węzłów kolejowych w Randall i Perseverance, gdzie przeładowywano ją na wozy i ciężarówki,

które rozwoziły ją do arsenałów pod namiotami, skrytych w leśnych gąszczach. Artylerzyści przybywali w przebraniu rolników, ukrywając działa w sianie. Przez ostatni rok Guilford Law chodził na rekonesanse. Znał każdą piędź ziemi okolicznych dolin i wzgórz. Szedł znaną sobie drogą do Miasta Demonów, bacznie wypatrując w lesie jakichkolwiek śladów wroga. Pogoda ustaliła się, chłodna, lecz dość słoneczna. Drzewa meczetowe nie zrzucały kanciastych liści, tylko z upływem czasu szarzały. Ściółka — butwiejące rośliny, pokryte wielobarwną pleśnią — ukrywała jego ślady. Zanurzał się w pachnący cynamonem cień, przemykał przez wąskie smugi słonecznego blasku. Jego sięgająca kolan kurtka była zrobiona z garbowanej skóry, pod nią trzymał pistolet maszynowy. Miasta Demonów nie zaznaczono na żadnej mapie. W pobliżu nie przebiegały żadne drogi publiczne. Nie wspominały o nim mapy topograficzne i lotnicze, ziemia ani klimat nie nęciły drwali czy osadników. Prywatne samoloty, zwłaszcza popularne na Terytoriach niewielkie płatowce Winchestera, czasami nad nim przelatywały, lecz piloci nie widzieli nic szczególnego. Lesista dolina zniknęła z ludzkiej świadomości w ciągu lat, które upłynęły od momentu, gdy ekspedycja Fincha o mało co ujawniłaby jej istnienie. Ludzkie oczy jej nie dostrzegały. Z Guilfordem było inaczej. Teraz uważaj, upomniał się. Teren wznosił się szeregiem częściowo porośniętych lasem grzbietów. Na tych kręgosłupach starożytnej skały byłby aż nadto widoczny. Być może nie przez przypadek zachodził miasto od strony tego samego wzgórza, z którego zobaczył je po raz pierwszy niemal pięćdziesiąt łat temu. Ale nie: widział je jeszcze wcześniej... gdy rozkwitało, dziesiątki tysięcy lat wcześniej; granitowe bloki świeżo wycięte w korpusie gór, aleje, a na nich tłum potężnych dwunogów, awatarów psjonów. Były wynikiem ewolucji, w toku której bezkręgowce dłużej wymyślały kręgosłup, dziejów, które zupełnie unicestwiłyby starą Ziemię, gdyby nie interwencja galaktycznego Umysłu. Bitwy po trosze wygrane, myślał Guilford, po trosze przegrane. W centrum tej nowej Europy psjony zostawiły otwór w ziemskiej powłoce, Studnię, maszynę, która łączyła się bezpośrednio z aktywnymi kodami Archiwum; stąd już niedługo ponownie wyłonią się psjony, by zasiedlić pożeraną Ziemię. Tutaj i na milionie innych planet Archiwum. Teraz, w przeszłości i w przyszłości. Wszystkie te wspomnienia należały w pewnym sensie do Guilforda, ale były niewyraźne, krótkotrwałe, niepełne. Zdawał sobie sprawę z własnych ograniczeń. Był kruchym naczyniem. Zastanawiał się, czy uniesie to, co wleje w niego ten bóg-Guilford. Leżał na szczycie wzgórza i przez gąszcz pokrzyw obserwował miasto. Słyszał szum wiatru w łodygach, czuł muszki siadające mu na włoskach rąk. Słuchał własnego oddechu. Miasto Demonów odnawiało się. Psjony nie wyszły jeszcze ze Studni, lecz ulice były znowu zamieszkane, tym razem przez ludzi opętanych przez demony. To także weterani, pomyślał Guilford. Podobnie jak gromadzący się w lasach Starcy, ci mężczyźni"

również zginęli pod Ypres, nad Marną lub na morzu zmarli w jednym świecie, żyli w drugim. Byli przewodnikami, przez które odbywała się komunikacja między Archiwum a jego ontosferą. Pozbawieni sumień, stanowili doskonałe media dla psjonów. Byli Obrońcami Miasta Demonów, uzbrojonymi obrońcami. Przybywali tu w pojedynkę lub parami od wielu miesięcy. Guilford liczył namioty, usiłował wypatrzyć okopy i stanowiska artylerii. Jasne, łagodne słońce rzucało na miasto cienie chmur. Kopułę Studni oczyszczono ze śmiecia. Była teraz doskonale widoczna, z jej pękniętej skorupy wydobywał się na jesienne powietrze pióropusz pary. Guilford naszkicował w kieszonkowym notesie okopy, zaznaczając najsłabsze punkty, które można zaatakować z lesistych stoków. Czas biegnie szybko, upomniał się. Pakiety Turinga wykonały swoje zadanie. Wróg nie jest aż tak dobrze przygotowany. Lecz okopali się porządnie, tworząc koncentryczne kręgi umocnień i drutu kolczastego, począwszy od zrujnowanego obwodu miasta, na Kopule Studni skończywszy. Nie pójdzie z nimi łatwo. Obserwował miasto w popołudniowym świetle, ale nie dostrzegł nic nowego... tylko te ulice - klepsydry, odmierzające czas przeciwko Ziemi. Wracał równie ostrożnie, jak przyszedł. Cienie gromadziły się pod drzewami niczym woda. Myślał o Karen, barmance z Schaffhausen Grill w Randall. Co ona mogła w nim wiedzieć? Jestem stary jak skóra, myślał Guilford. Mój Boże, ja już prawie nie jestem człowiekiem. Mimo to wciąż nęciła go stara, znajoma fantazja o ludzkim cieple... ale trąciła nostalgią i cierpieniem. Gdy znalazł się w obozie, zapadł już zmierzch. Na kolację było mięso z puszek, przejętych zapewne z jakiegoś frachtowca na Morzu Chińskim. Pośród drzew kłębili się Starcy: niektórzy nazywali siebie Duchami Żołnierzy. Był to oddział piechoty dowodzony przez Toma Comptona, który siedział z fajką nad brzegiem kamienistego potoku i przyglądał się resztkom błękitu na niebie. Patrząc na Toma, Guilford nie mógł się wyzbyć uczucia, że spogląda na podwójnie naświetlone zdjęcie, na wielowarstwową klatkę pamięci; Tom był z nim pod Belleau Wood, gdy ich batalion maszerował rytmicznie wprost pod ogień nieprzyjaciela. Jako dwaj amerykańscy rekruci chcieli dać łupnia szkopom tak samo, jak ich dziadowie pokonywali armie Jeffersona Davisa, i nie całkiem wierzyli w istnienie kul, które na ich oczach dziesiątkowały szeregi niczym ostrze niewidzialnego sierpa. Inne wspomnienia, inni wrogowie: Tom i Lily, Abby i Nick... Nie ma między nami niedomówień, myślał, został tylko odór krwi. Złożył sprawozdanie z wyprawy do miasta. - Pogoda powinna się utrzymać - stwierdził traper przynajmniej jeszcze dzień. Nie wróży to najlepiej. - Wyruszamy dziś w nocy? - Jaszcze już pojechały. Nie licz, że się wyśpisz. ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY SZÓSTY Lily uważała, że w ciągu piętnastu lat pracy w Departamencie Obrony zdążyła poznać Matthew Crane'a. Był cywilnym „konsultantem", który większość czasu spędzał na obiadach z inspektorami Kongresu i podpisy-

waniu dokumentów związanych z dotacjami rządowymi. Był wysoki, chudy, sympatyczny i miał rozległe koneksje. Jego trzy sekretarki i kilku asystentów nie mogło narzekać na brak zajęć. Otrzymywał doskonałą pensję. Był rzecz jasna opętany przez demony, a prawdziwa praca Lily polegała na obserwowaniu go i przekazywaniu swych spostrzeżeń Starcom. Nie miała pojęcia, czy którekolwiek było użyteczne albo ważne. Pewnie nigdy się tego nie dowie. W głębi ducha obawiała się, że zmarnowała życie jako drobny szpieg działający na rzecz Bitwy, która nie rozegra się za jej życia i nie zostanie najprawdopodobniej rozstrzygnięta w ciągu wieków... eonów. Miała pięćdziesiąt lat i nie była zamężna, nigdy nawet się na to nie zanosiło. Nauczyła się żyć samotnie. Miało to swoje dobre strony. Jak na ironię polubiła Matthew Crane'a. Był uprzejmy, pełen rezerwy i punktualny. Nosił ubrania od krawca i przykładał do strojów wielką, zatrącającą o próżność wagę. Pod skorupą doskonałego opanowania wykryła w nim ludzką niepewność. Z drugiej jednak strony był, przynajmniej częściowo, wyrachowany, bezlitosny i nie do końca ludzki. Tego ranka pojawił się w biurze z rozwianym włosem, przyciskając lewą rękę do boku, i minął swój zespół bez słowa. Lily wymieniła z Barb i Carol, młodszymi sekretarkami, pełne troski spojrzenia, ale nic nie powiedziała. Starała się nie zadawać nigdy podstawowego pytania: Co będzie, jeśli odkryje, kim jestem? Strach towarzyszył jej od dawna. Crane umiał być czarujący. Ale wiedziała, że nie będzie się kierował litością. Zamknąwszy się w gabinecie, Matthew Crane zdjął marynarkę, położył rękę na lakierowanym blacie biurka i podwinął rękaw koszuli. Pod łokieć podłożył bibułę, w którą wsiąkała płynąca nieprzerwanie krew. Potknął się o fontannę w holu i jakimś sposobem zadrapał skórę na lewym przedramieniu. Krwawił. Tego się nie spodziewał. Odzwyczaił się od widoku własnej krwi. Jeśli to w ogóle była jego krew. Coś się tu nie zgadzało. Po pierwsze, miała dziwny odcień czerwieni. Była koloru ciemnej cegły, prawie brązowa. Błyszczało w niej coś na kształt ziaren miki. Była też lepka jak miód i pachniała trochę (może więcej niż trochę) amoniakiem. Krew, myślał gorączkowo Matthew Crane, nie powinna mieć takich właściwości. Sama rana była niewielka, bardziej zadraśnięcie, i to zupełnie powierzchowne, tyle że wcale nie chciała się goić, a ciało tuż pod naskórkiem miało dziwaczną strukturę; nie wyglądało jak zwykły ludzki mięsień, przypominało raczej krwawiący plaster miodu. Połączył się z Lily i poprosił, żeby z apteki przysłali trochę waty i bandaż. - I proszę tego nie wyolbrzymiać. Tylko się zadrapałem - powiedział. ¦ - Tak, proszę pana - odparła po chwili milczenia. Crane odłożył słuchawkę. Kropla krwi kapnęła mu na spodnie. Zapach nasilał się. Coś w rodzaju środka, którym stróż czyścił toalety. Dla uspokojenia zaczerpnął kilka razu tchu i przyjrzał się swoim dłoniom. Palce miał jak niemowlę, różowe i bezkształtne. W nocy odpadł ostatni paznokieć. Szukał ich, rozżalony jak dziecko, lecz nie znalazł w zakrwawionej

pościeli. Palce stóp nie straciły jeszcze paznokci. Tkwiły uwięzionę w butach. Czuł je, luźne i zaplątane w skarpetki od Argylla. Po chwili zjawiła się Lily z wacikami i butelką środka dezynfekującego. Nie zakrył ręki i kobieta aż wstrzymała oddech na widok rany. Gdyby przyjrzała się uważniej, myślał, dostałaby ataku histerii. Podziękował jej i kazał wyjść. Zalał ranę jodyną i wytarł nadmiar płynu Aktami Kongresu. Następnie obłożył miejsce watą, obwiązał całość sznurówką, po czym zakrył wszystko rękawem poplamionym zakrzepłą krwią. Przydałaby się nowa marynarka, ale jak miał ją zdobyć? Posłać Lily do sklepu z męską odzieżą? Coś się stało, a nie chodziło tylko o utratę paznokci, ranę czy niepokojące milczenie wewnętrznego boga. Dosłownie czuł to zaburzenie w kościach. Wszystko go bolało. Wyobrażał sobie, że czuje poruszenia w ziemskiej powłoce, gdzie ścierały się mechanizmy kierujące światem. Nadchodzi Bitwa, moment ujawnienia się bogów, zmierzch nowej ery; bogowie wyleją się z ukrytej w Europie doliny, zbudują pałace z kości opornych mas, a Crane będzie żył wiecznie, rządząc swoją częścią podbitej Ziemi... Tak powiedział mu bóg. Co się stało? Może nic. Ale rozpadał się na kawałki. Uniósł pozbawione paznokci palce, dziesięć różowych kiełbasek. Gdy spojrzał na biurko, zorientował się, że zaczęły mu też wypadać włosy. * * * Do południa Matthew Crane nie wychodził z gabinetu, odwołał też wszystkie umówione spotkania. Lily pomyślałaby, że wykrwawił się na śmierć, gdyby od czasu do czasu nie dzwonił, żądając bandaży, wiadra, ścierki i opakowania waty chirurgicznej. (- Szybko - rzucił ostatnim razem. - I, na miłość boską, proszę zachować dyskrecję). Trudno o dyskrecję, myślała Lily, gdy prosi się portiera o butelki Pine-Solu. Crane odbierał wszystko przez ledwo uchylone drzwi; nie pozwolił jej wejść do środka. Ale nawet przez taką szparę czuła odór amoniaku, jakiegoś środka wybielającego i czegoś jeszcze ostrzejszego, w rodzaju zmywacza do paznokci. Barb i Carol marszczyły nosy, wpatrywały się w maszyny do pisania i nic nie mówiły. Wyszły równo o wpół do piątej. Telefon zadzwonił w chwili, gdy Lily porządkowała swoje biurko. Była sama w przestronnym sekretariacie, gdzie dźwięk dzwonka tłumiła wykładzina i pokryty płytkami sufit. Za jedynym oknem widać było zapadający już zmierzch. Zauważyła, że zaczął więdnąć jej fikus. Nie podnoś słuchawki, ostrzegła się w myślach. Weź torebkę i wyjdź. Ale postać, którą z takim wysiłkiem stworzyła, sekretarski truteń, poślubiona pracy niekochana kobieta w średnim wieku - ta osoba by odebrała. Przypomniało jej się, co Guilford opowiadał w Fayetteville o dziadku. Był drukarzem w Bostonie i miał tak sil-

ne poczucie obowiązku, że zginął, gdy usiłował przedostać się do drukarni - która od miesiąca nie miała żadnych zamówień - podczas zamieszek głodowych w mieście. Dziadku, myślała, czy też tak się czułeś, gdy przebijałeś się przez tłum? Słuchawka znalazła się już w jej dłoni. - Tak? - Proszę do mnie przyjść - powiedział Matthew Crane. Głos miał chrapliwy i niewyraźny. Lily patrzyła na zamknięte drzwi z przeczuciem, że czeka ją coś okropnego. ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY SIÓDMY Zbliżając się do świętego miasta, Elias Vale pozostawiał na ilastej ziemi pod szałwiowymi sosnami krwawy ślad. Nie był przyzwyczajony do warunków panujących w tej darwińskiej głuszy. Bóg wiódł go piaszczystymi lub żwirowymi duktami, prowadząc od węzła kolejowego w Perseverance, przez prymitywne szyby górnicze, aż wreszcie skierował do lasu. Przestrzegał go przed białymi kręgami kości otaczającymi gniazda owadów, odszukiwał mu wodę i schronienie w chłodne jesienne noce. I zapewne również bogu zawdzięczał to poczucie celu, pełni, jasności. Jak dotąd bóg nie wytłumaczył mu błyskawicznej utraty włosów i paznokci ani tego, że nieśmiertelna skóra po najlżejszym draśnięciu łuszczyła się i odchodziła od ciała. Jego ręce pokrywały bolesne rany, ramiona pulsowały bólem, a twarz - którą widział ostatni raz w kałuży lodowatej wody - pękała wzdłuż jakichś szwów. Ubranie zesztywniało od zakrzepłych wydzielin. Śmierdział; roztaczał przenikliwy, chemiczny odór. Vale wspiął się na porośnięty lasem grzbiet wzgórza, zostawiając za sobą różowy trop; jego podniecenie sięgało zenitu. Już blisko, szeptał mu bóg, a gdy znalazł się na wzgórzu, ujrzał miasto zbawienia, które lśniło ciemnym blaskiem w ukrytej dolinie, ogromne, władcze i starożytne, przez długi czas opuszczone, lecz teraz zasiedlone na nowo przez opętanych mężczyzn. Serce miasta, Studnia Stworzenia, wciąż biło pod spękaną kopułą. Nawet z tej odległości Vale czuł jego zapach, mineralną woń pary i promieni słonecznych padających na zimny granit. Chciało mu się płakać z wdzięczności, upokorzenia, uniesienia. Jestem w domu, pomyślał, po zbyt wielu latach w tylu mrocznych zaułkach i norach, nareszcie w domu. Zbiegał radośnie po zalesionym stoku, bez tchu, lecz ochoczo, aż dotarł do zasieków, gdzie bez słowa powitali go mężczyźni tacy jak on, półbogowie wydzielający różową plazmę. Bez słowa, bo rozmowy były zbędne, bo niektórzy z nich nie mogliby mówić, nawet gdyby chcieli, jako że skóra schodziła im z twarzy niczym zbutwiała papierowa masa. Ale byli jego braćmi i Vale czuł na ich widok olbrzymią radość. Dali mu pistolet maszynowy i pudełko amunicji, pokazali, jak zarzucić sprzęt na pokryte bąblami ramię, jak ładować i strzelać, a tuż przed zachodem słońca zawiedli go do budowli, w której przygotowano nocleg. W kamiennej ciemności czekał na Vale'a cienki materac, na którym miał spać, otulony smrodem gnijącego ciała, acetonu i amoniaku oraz delikatniejszym odorem samego miasta. Gdzieś tam woda kapała z kamienia na kamień. Muzyka erozji.

Sen przychodził z trudem, a gdy już zasnął, miał koszmary o bezsilności, uwięzieniu i powolnym duszeniu się we własnym ciele, tonięciu w wydzielinach organizmu. We śnie marzył o domu, nie o tym świętym mieście, lecz pewnym opuszczonym domu, który porzucił dawno, dawno temu. Gdy się obudził, zobaczył, że ciało pokrywają mu delikatne zielone pryszcze. Dzień spędził w tymczasowych okopach w towarzystwie tych spośród milczących towarzyszy, którzy mogli jeszcze utrzymać broń i strzelać. Ci, którzy nie mogli - których ręce zmieniły się w szpony, których ciałami miotały konwulsje, którym z powiększonych kręgosłupów wyrastały nowe odnóża - walczyli na innych frontach. Bóg dał Vale'owi do zrozumienia, że wszystkie te metamorfozy są naturalne, lecz zachodzą zbyt wcześnie, wskutek sabotażu gdzieś w krainie bogów. Jego bogowie byli potężni, lecz nie wszechmocni; wiedzieli dużo, lecz nie byli wszechwiedzący. Dlatego potrzebowali jego pomocy. I służył im z przyjemnością, mimo że jakaś część jego buntowała się przeciw tej niewoli, mimo że od czasu do czasu czuł tęsknotę za tą częścią siebie, która była po prostu ludzka. W świętym mieście nikt nie mówił, choć ten i ów krzyczał czasami przez sen. Jakby zostawili język w lesie, poza zaporą z drutu kolczastego. Wszyscy byli opanowani przez bogów, a skoro bogowie byli w sumie jednym bogiem, po co mieliby rozmawiać? Ale ta część Eliasa Vale'a, która tęskniła za utraconym człowieczeństwem, tęskniła równocześnie za dźwiękiem ludzkiej mowy. Odgłosy palby i kroków zamierały melancholijnie w tych kamiennych alejach i nawet bezdźwięczny głos jego myśli zaczynał cichnąć i zmieniać się w bełkot. Nazajutrz obudził się w nowej skórze, zielonej jak las i lśniącej niczym szelak, choć w okolicach stawów wciąż jeszcze wydzielała białawy płyn. Porzucił resztkę śmierdzących ubrań. W świętym mieście nie było miejsca na skromność. Głód również stał się wspomnieniem. Będzie musiał kiedyś zjeść dużo, bardzo dużo, by odrobić te chude czasy. Ale nie teraz. Za to wody potrzebował mnóstwo. Z rzeki do granic miasta poprowadzono rurę, z której woda płynęła nieprzerwanym strumieniem wsiąkającym w alpejską glebę. Była zimna, miała posmak kamienia i miedzi. Vale, podobnie jak inni mężczyźni, wypijał ją wiadrami. O ile mógł ich jeszcze nazywać mężczyznami. Najwyraźniej stawali się czymś innym. Ciała zmieniały się radykalnie. Niektórym wyrosła druga para ramion, króciutkich węzłów, wyłaniających się z przekształconej muskulatury żeber, zaopatrzonych w niewielkie palce, które zaciskały się kurczowo. Pił, ale nie czuł potrzeby oddawania moczu. Nowe ciało efektywniej wykorzystywało płyny, co mu nie przeszkadzało; penis utracił w nocy. Członek leżał na materacu jak dotknięty gangreną kciuk. Ale Vale wolał się nad tym nie zastanawiać. Psuło mu to euforyczną radość.

Jesienne powietrze było delikatne i chłodne. Elias Vale przepowiedział przyszłość wielu ludziom. Mówił prawdę lub kłamał. Zaglądał w ludzkie dusze jakby przez roziskrzone szkło i widział tam wiele rzeczy. Bogom przydała się ta jego umiejętność. Własnego losu nie potrafił jednak przewidzieć. Czy miało to jakieś znaczenie? Kiedyś jego bóg obiecał mu bogactwa, życie wieczne, panowanie nad Ziemią. Teraz wszystko to zdawało się straszliwie odległe, jak puste obietnice składane dziecku, żeby je uspokoić. Służymy, bo służymy, myślał. Była to prawda, choć myśląc w ten sposób, wpadało się w błędne koło. Czuł, jak Studnia Stworzenia pulsuje w sercu świętego miasta. Skóra zeszła mu z twarzy jak skórka z pomarańczy. Mógł się tylko domyślać, jak wygląda. Nie było tu żadnych luster. Bóg zabrał go w głąb miasta i włączył do kręgu zaufanych strażników strzegących kopuły studni. Elias Vale czuLsię zaszczycony. Tej nocy spał w mroźnym cieniu kopuły, wspierając głowę na kamieniu. Zbudził go ogień moździerzy. ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY ÓSMY Guilford Law posuwał się w górę przy akompaniamencie salw artyleryjskich. Dźwięk przypominał mu wysadzanie tuneli pod kolej transalpejską. Brakowało tylko hurkotu spadających kamieni. I huk nie ustawał. Trwał z szaleńczą nieregularnością, jak bicie przerażonego serca. Przypomniało mu się Belleau Wood i niemiecka armata. - Pewnie wiedzieli, że się zbliżamy. - Wiedzieli - rzekł Tom. Kucali za głazem. - Nie wiedzieli tylko, ilu nas będzie. - Zapiął kołnierz wystrzępionego brązowego płaszcza. - Diabeł jest optymistą. - Mogą ściągnąć posiłki. - Wątpię. Nasi ludzie czuwają na każdej stacji kolejowej i lotnisku na wschód od Tilson. - Ile zyskujemy dzięki temu czasu? Traper wzruszył ramionami. Czy miało to jakieś znaczenie? Oczywiście, nie. Ruszyła lawina wypadków; nie można było jej powstrzymać. Grzbiety wzgórz zalewało przygaszone światło dnia. Stanąwszy na szczycie, Guilford ujrzał pod sobą chaos. Dolina była jeszcze pogrążona w mroku, ulicami snuły się białe warkocze mgły. Oddział, do którego należał między innymi Erasmus, tak zdołał ustawić stanowiska artyleryjskie, że działa obłożyły ogniem kilka najbliższych budowli. Rozpoczęty przed świtem ostrzał z armat, haubic i moździerzy zaskoczył demony. Ale nieprzyjaciel zbierał na powrót siły; zachodnie skrzydło ponosiło poważne straty. Tymczasem Guilford i kilkuset innych Starców zaczęło schodzić ku miastu od północy. Na stromym skalnym zboczu było rozpaczliwie mało osłon, tylko trochę czerwonych trzcin i głazów. Mogli jedynie liczyć na to, że trudno tu było ustawić zasieki i pociągnąć okopy. Wciąż beznadziejnie daleko od głównego celu: Kopuły Studni, gdzie Świadomość uwięziła tysiące na poły wcielonych demonów; Guilford nie zapominał również o tam-

tej wojnie... Bo jestem przy tobie, przypominał się wartownik. Guilford niósł teraz ducha w sobie. Jeśli zdoła dostarczyć go do Studni -jeśli uda się to któremukolwiek z jego towarzyszy - istniała szansa, że demony zostaną na powrót związane. Ledwie jednak sformułował tę myśl, ostrzelał ich snajper. Ukrywał się pośród karłowatych drzew meczetowych wyrastających ze stromego zbocza. Serie z broni maszynowej przeszyły ludzi obok niego... Przeszyły też jego. Czuł, jak kule wbijają mu się w ciało, jak od uderzenia pada na ziemię. Znalazł schronienie za kępą uschniętych drzew. Atak utknął w miejscu; moździerz próbował wymacać, gdzie chowa się snajper. Guilford zapatrzył się na rany Toma Comptona. Traper miał rozorane prawe ramię, a pod najniższym żebrem na lewym boku ział otwór. W miejsce tych ubytków pojawiało się nie mięso, ale coś bardziej mglistego i dziwacznego, błyszczący zarys, tak że ciało trapera zmieniało się w materialny płomień. Wystarczy utracić ciało, myślał Guilford, a już widać ducha. ś Z niechęcią obejrzał własne rany. Policzył je. Odniósł dotkliwe obrażenia. Pierś i brzuch w strzępach, z ubrania pozostały osmalone szmaty. Tors błyszczał mu jak latarnia na maskaradzie. Powinien już nie żyć. Może nawet umarł. Wyglądało na to, że nie miał krwi, wnętrzności i mięśni, jedynie to pulsujące światło. Głębokie liczby, myślał. Dziwne, głębokie liczby. Nie krwawił, a jednak czuł, że serce bije mu jak szalone w zmasakrowanej piersi. A może to też złudzenie? Może nie żyje od dwudziestu lat... często się tak czuł. Wdech, wydech. Podnieś młotek, przekręć klucz; z dala od miłości, od przyjaźni, trwaj... Kule zagrzechotały o kamienistą glebę tuż przy jego uchu. Wiedziałeś, że ten dzień nadejdzie. Zbyt długo odwlekany. - Zabijają nas - mruknął. - Nie - zaoponował Tom. - Może ten snajper tak myśli. Nie zabijają. Mogą zabić tylko to, co śmiertelne. — Odwrócił się z grymasem bólu. - Sprawiają, że wyłaniają się z nas bogowie. - To boli. - Fakt. Przez cały ten długi poranek towarzyszyły mu zbyt liczne i nadto wyraźne wspomnienia. Przetoczył się przez zasieki, zaczepił nogą o pęd wężownika, upadł kilka metrów dalej i pistolet wyskoczył mu z rąk. Ostry kamień zadrapał policzek. Dotarł do obrzeży miasta. To ja, myślał, pod Belleau Wood; teraz sobie przypominam. O Boże: łan pszenicy zarośnięty makami, padający wszędzie żołnierze. Rannych zostawiało się sanitariuszom, jeśli ci ocaleli; żołnierze przekrzykujący salwy i duszący dym... Co za widok. Niemal dwustu na poły ludzkich Starców szło jego śladem. Mieli na sobie płaszcze z wężowej skóry, kombinezony robocze, filcowe kapelusze zamiast hełmów; kule pozostawiały w nich dziury wielkości jabłek. Ale nie byli do końca nieśmiertelni. Naczynie ciała mogło znieść tylko określoną dozę bólu i magii. Niektóre rany były śmiertelne; pozosta-

wali martwi na grzbiecie wzgórza, martwi jak żołnierze pod Belleau Wood. Pozbawiony dużej części ciała, czający się między kolumnami z wyszczerbionego kamienia, Guilford wspominał. Ujeżdżał mnie tyle lat jak konia. Przecież jesteśmy jednym i tym samym. Ale nie do końca. Wspomnienia parowały z Miasta Demonów. Niegdyś te budowle stały białe i nienaruszone jak marmur, dając żywność i schronienie ślepo żywotnemu i niezmiernie potężnemu gatunkowi stworzonemu specjalnie po to, by stał się narzędziem pseudożycia, które chciało przeniknąć doTzasu Archiwum. Żyli jak owady, bezmyślni budowniczy. Gdy dojrzeli, zanurzyli się w Studni Stworzenia, i wyłonili się z niej jako śmiertelni bogowie. Była to jedna ze ścieżek dostępu do ontosfery Archiwum. Naturalnie, istniały takich tysiące. Pseudożycie było pomysłowe i nieustępliwe. Widziałem ich już kiedyś i przeraziłem się: Boże, co może przerazić człowieka, który chodzi wśród gwiazd? Pamiętam Caroline, myślał ponuro. Pamiętam Lily. I Abby. I Nicholasa. Pamiętam wygląd krwi, która miesza się z ziemią i deszczem. Pamiętam błękitne niebo pod słońcem, które zgasło miliony lat temu. Pamiętam zbyt wiele nieb. Zbyt wiele światów. Chcąc nie chcąc, pamiętał tysiące Bizancjów starożytnej Galaktyki. Zanurzył się w zrujnowane aleje, w miejsca, gdzie nie sięgało południowe słońce, gdzie rzeki cienia wpadały do oceanów mroku. Czy ja umieram? - zastanawiał się. Co oznaczała śmierć, jeśli świat składał się z liczb? Dogonił go Tom Compton, przez chwilę szli krok w krok. - Wytężaj wzrok - przestrzegł go traper. - Są blisko. Guilford przestał koncentrować się na gwiazdach, a skupił na pociętych i wyszczerbionych kamieniach. Ten zapach, pomyślał. Ostry. Jak rozpuszczalnik. Jak coś, co się zepsuło. Przed sobą, w miejscu, gdzie uniosła się mgła, zobaczył jasny korpus i ostre szpony wroga. - Nie pokazuj się - wyszeptał Tom. - Jesteśmy za blisko Kopuły, żeby ryzykować starcie. * * * Dziesięć tysięcy lat temu, według ontosferycznej miary czasu, demony zostały związane w Studni. Ich ziemskimi awatarami stały się zwierzęta. Pseudożycie wpisało im w DNA niebezpieczne kody, ale póki nie były opętane przez boga, nie stanowiły bezpośredniego zagrożenia dla Archiwum. Guilford stawił im czoło jako bóg, niewidzialny i potężny niczym wiatr. Wyłonią się ze Studni w tych samych mocarnych ciałach, a opętani przez demony ludzie, którzy jej bronią, słuchają tej samej monistycznej logiki, ich ciała ulegają obcym programom genetycznym. Świeże pakiety Turinga przerwały sekwencje czasowe demonów wcześniej, niż się spodziewały. Na drodze wroga stanęły jego własne niezgrabne metamorfozy. Ale wszystkie wysiłki pójdą na marne, jeśli któraś ze świadomości zarodkowych nie zaniesie do wnętrza studni

swojego starożytnego ducha. Guilford Law czuł lęk śmiertelnego Guilforda — ale był to przecież również jego lęk. Było mu żal tej małej kopii siebie, tej nieświadomej osi, wokół której obracał się świat. Odwagi, braciszku. Myśl odbiła się między Guilfordem a Guilfordem jak pomiędzy dfoma niedoskonałymi lustrami. Opętani przez demony ludzie — nawet ci tak zniekształceni, że nie mogli już unieść broni - byli wciąż śmiertelnie groźni. Ranny Guilford bez przerwy czuł ogromną energię, za pomocą której podtrzymywano go przy życiu. Odgłosy kanonady artyleryjskiej cichły na zachodzie. Kończy im się amunicja, myślał. Przejdą teraz do walki wręcz. Zimą miasto wydawało się inne, gdy szli koło niego Tom i Sullivan. Słyszał ludzkie głosy i żałosne ryki węży futerkowych, widział łagodne łuki śniegu, gdy jeszcze w swojej naiwności wierzyli w normalny i uporządkowany świat. Myślał ze smutkiem o Sullivanie, starającym się pojąć cud Darwinii... który nie był w gruncie rzeczy cudem, lecz dziełem tak potwornie zaawansowanej techniki, że żaden człowiek nie mógł jej zrozumieć ani rozpoznać jej piętna. Sullivanowi nie spodobałby się jednak ten demoniczny świat, myślał. Tak samo jak Prestonowi Finchowi. Taki świat nie sprzyja zapaleńcom i sceptykom. Nieopodal rozległy się strzały z broni krótkiej. Idący z przodu Tom Compton dał mu znak, by szedł wzdłuż porośniętej strupami mchu ciemnej kamiennej ściany. Pogodne niebo poranka pokryło się strzępami chmur, z których raz po raz spadał deszcz. Zmasakrowane ciało trapera lśniło blado — niczym świeca — w cieniu. Ta poświata przeszkadza w walce po nocy. Równie dobrze można by wywiesić znak: dobijcie mnie, myślał Guilford. Ale wrogowie też byli doskonale widoczni. W cichym zaułku przed nimi krążyło ich kilkunastu. Kucnął za jakimś głazem i odprowadził ich wzrokiem: guzłowate grzbiety lśniły niczym kuty metal, długie głowy oglądały się na wszystkie strony. Byli groteskowymi dwunogami, jakby parodią ludzi, z których się niedawno narodzili. Niektórzy mieli strzępy ubrań narzucone na kościste biodra i ramiona. Śmiertelna cząstka Guilforda wpadła w panikę. Ale przezwyciężyła strach. Przemykał wzdłuż spękanych kamiennych ścian w kierunku centrum miasta, tą samą drogą, którą przemierzył owej strasznej zimy niemal pół wieku temu, ku Kopule Studni, zupełnemu końcowi widzialnego świata. ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY DZIEWIĄTY Matthew Crane wyłączył górne światło. Siedział w mrocznym kącie gabinetu. Paliła się tylko lampka na biurku. Z samego biurka posprzątał. W kręgu światła lampki leżał jeden jedyny przedmiot: staromodny rewolwer, wypolerowany i czysty. Lily wbiła wzrok w broń. - Naładowany - odezwał się Matthew Crane. Głos miał bulgotliwy, niewyraźny. Lily zaczęła odruchowo obliczać odległość dzielącą ją od biurka. Prześcignie go? Warto podejmować takie ryzyko? Czego od niej chciał? - Nie martw się, Mała Weszko. - Mała Weszko? - zdziwiła się Lily.

- Przypomnij sobie tę bajkę: „Wielkie wszy noszą na grzbiecie małe weszki, które je kąsają, a małe weszki mają jeszcze mniejsze, i tak dalej w nieskończoność". Bo byłaś moją Małą Weszką, co, Lily? Szukała po omacku włącznika do światła. - Nie — rzucił ostro Crane. Lily opuściła rękę. - Nie wiem, o czym pan mówi - powiedziała. - Za późno. Obawiam się, że jest już za późno dla nas obojga. Bo widzisz, ja też mam swoich szpiegów. Mała Weszka niosła na grzbiecie Mniejszą Weszkę, gdy odwiedziła wczoraj muzeum. Mogłabym uciec, pomyślała Lily. Czy by mnie wtedy zastrzelił? Trudno się zdecydować. Chemiczny odór przyprawiał ją o zawroty głowy. - Wiemy, kim jesteśmy - stwierdził Crane. - To upraszcza sprawę. - Jaką sprawę? - Pomyśl o nas - rzekł bulgotliwie Crane. Nagle kaszel zgiął go wpół, lecz wyprostował się, nim Lily zdołała skorzystać z tej chwili słabości. - Pomyśl o nas przez wszystkie te lata. Wielka Wesz i Mała Weszka, a po co to wszystko? Czego dokonałem, Lily? Skierowałem gdzie indziej kilka transportów broni, zdradziłem parę państwowych tajemnic, przyczyniłem się do tego, że rząd cywilny zajmował się wojnami lub debatami doktrynalnymi, a teraz toczy się Bitwa... - Wykonał gest, który w mroku przypominał wzruszenie ramion. - Daleko stąd. Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił? - To nie jest śmieszne. - Zgadzam się. Zmieniam się, Mała Weszko, i nie wiem czemu. Wstał i podszedł do lampy - do pistoletu. Pozwolił, by długi płaszcz opadł mu z ramion. Smród nasilił się. Lily dostrzegła pod koszulą guzłowatą skórę, pryszczate wyrostki, skórę twarzy, która łuszczyła się jak bibuła. Czaszka zaczynała przybierać nowy kształt, szczęka wysuwała się do przodu, głowa kąpała się we krwi, włosach i gęstym żółtym płynie. Lily wstrzymała oddech. - Aż tak źle, Mała Weszko? Nie mam tu lustra, ale pewnie masz rację, nie wygląda to dobrze. Sięgnęła w stronę klamki. - Zacznij uciekać, a cię zastrzelę. Słowo honoru. Zamiast tego spróbujmy zagrać w pewną grę. Tak przerażona nie była dawno - chyba od tamtej okropnej nocy w domu Guilforda w Fayetteville. Wtedy przeciwnicy wyglądali przynajmniej na ludzi. Crane już tak nie wyglądał, nawet w tym przyćmionym świetle. - Grę? — wydyszała. - Zapomnij o moim wyglądzie, Mała Weszko. Nie miało tak być, przynajmniej nie tak szybko. Nie panuję nad sytuacją. Co dziwniejsze, mój bóg też chyba nie. - Co za bóg? - Mój nieobecny bóg. Nieobecny. I w tym sęk. Ten cichy ełos milczy. Pewnie ma inne sprawy na głowie. Nadzwyczajne zdarzenia. To przez twoich ludzi. Ale ten... proces... - Wyciągnął pokryte bąblami ręce. - Boli, Mała Weszko. I choć modlę się o ulgę... modlitwy pozostają bez odpowiedzi. Urwał, zakasłał. Długi, mokry spazm. Krople jakiejś

wodnistej, różowej substancji wylądowały na biurku, na wykładzinie, na jej bluzce. Teraz, pomyślała Lily, ale ugięły się pod nią nogi. - Już wkrótce - podjął Crane - nie będę sobą. Bogowie, kimkolwiek są, są głodni. Przede wszystkim. Nie chcą, żeby Matthew Crane przeżył, tak samo, jak chcą uśmiercić ciebie. Rozumiesz więc chyba, w jakiej znalazłem się sytuacji. Zrobił jeszcze jeden chwiejny krok do przodu. Nogi zginały mu się w dziwnych miejscach. Ciało pękało przy każdym ruchu; spod mankietów wylewała się żółć. - To takie zawody. Rewolwer jest naładowany i gotowy do strzału. Moje palce, mimo że ohydne, potrafią jeszcze pociągnąć za spust. Twoje oczywiście też. Nie jestem już może zanadto zwinny, ale i ty nie jesteś pierwszej młodości, Mała Weszko. Przypuszczam, że dotarłaś już do etapu, gdy kobieta nosi wkładki ortopedyczne, mam rację? Być może w wilgotne noce dolega ci nawet trochę reumatyzm. Nie chce ci się już biec do autobusu. Wszystko to była prawda. - Gra. O nazwie „łap rewolwer". Sądzę, że szansę mamy mniej więcej równe. Tylko nie czekaj, aż powiem „start". Nie czekała. Zrobiła kilka gwałtownych kroków, lecz czuła się tak, jakby biegła we śnie; nogi ciążyły jej strasznie; jakby znalazła się pod wodą. Zobaczyła rewolwer w kręgu światła, błyszcząca czerń na polerowanym mahoniu, w karbach i zgięciach broni rozbłyskiwały konstelacje światła. Smród transformacji Crane'a zapierał dech. Wydał dźwięk, który ledwie dotarł do Lily, coś w rodzaju przenikliwego pisku zwierzęcia. Prawą ręką dotknęła chwytu. Odsunął się od niej o bezcenny cal. Czuła bliskość Crane'a, jego siarczany żar. Lecz nagle rewolwer znalazł się w jej ręce, zacisnęła palce na chwycie. Cofnęła się o krok, zawadziła o coś obcasem, potknęła się i usiadła na zakrwawionym dywanie, trzymając broń w dwu trzęsących się rękach. Wyciągała go przed siebie jak tandetny krucyfiks. Matthew Crane - to, czym teraz był - stanął przed nią. Lampa z biurka przewróciła się, omiatając smugą światła jego pokrytą pęcherzami twarz. Oczy miał wiśniowe, źrenice zmieniły się w dwie czarne szparki. - Dobra robota, Mała Weszko! - wrzasnął. Wypaliła. Celowała nisko. Kula przeszyła żebro, rozbryzgując krwawą substancję na przeciwległą ścianę. Crane zatoczył się do tyłu, wspierając ręką na stosie sprawozdań parlamentarnych. Spojrzał na ranę, a potem na Lily. Wstała ostrożnie. Uśmiechnął się - bo chyba miał być to uśmiech - kikutami zębów. - Dalej, Mała Weszko - szepnął. - Dalej, tylko nie ustawaj. Nie przestała, dopóki nie opróżniła bębna, dopóki resztki Matthew Crane'a nie legły nieruchomo na podłodze. ROZDZIAŁ CZTERDZIESTY Spazm ognia moździerzowego zwalił resztki Kopuły Studni. Olbrzymie nietknięte bryły granitu padały i roztrzaskiwały się, wznosząc w jesiennym powietrzu tumany pyłu. Guilford szedł przez rumowisko z pistoletem maszynowym w ręku. Był poważnie ranny, oddychał ury-

wanie, z bólem. Ale miał władzę we wszystkich członkach i myślał jasno jak na takie okoliczności. Znad gór nadciągnęła rafa chmur, dzień stał się zimny i wilgotny. Mżawka malowała budowle miasta błyszczącą, lodowatą czernią. Guilford wysmarował twarz garścią błota i wyobraził sobie, że stapia się z tymi pokruszonymi głazami. Wrogowie poszli w rozsypkę i czaili się na ludzkich napastników bez ogólnego porządku - była to skuteczna strategia, jeśli wziąć pod uwagę, że nie wiadomo, za którym rogiem mógł czaić się demon. Zdradzał ich tylko smród. Guiłford wychylił się zza nietkniętego węgła i zobaczył jedno z monstrów kilka jardów od siebie. Ten był już zupełnie niepodobny do człowieka. Prze-^ miana niemal się dokonała: miał prawie siedem stóp wzrostu, jego zaokrąglona czaszka i ostre jak brzytwa zęby przypominały egzemplarz, który Sullivan pokazywał mu w Muzeum Monstrów. Systematycznie rozdzierał człowieka, który wpadł mu w łapy — Guilford nie znał go osobiście, ale niezbyt dodawało mu to otuchy. Bestia rozdzierała ciało, oglądając wszystkie członki i odrzucając je, Guilford zaś powstrzymywał falę mdłości i starannie celował. Gdy potwór wstał ze świeżym kawałkiem ludzkiego ciała, wypalił. Celny strzał w blade i wrażliwe podbrzusze. Potwór zatoczył się i upadł - ranny, ale żywy, choć zdolny tylko do leżenia na grzbiecie i zginania szponów. Law przebiegł granitowe rumowisko w stronę zwalonej Kopuły, chcąc znaleźć nową kryjówkę, nim odgłos kroków przyciągnie następne stwory. Zauważył Toma Comptona, który klęczał za połówką muru, trzymając się ręką za gardło. - Gnojki o mało nie odstrzeliły mi głowy - odezwał się. Wypluł na ziemię krwawą grudę. Więc możemy jeszcze krwawić, pomyślał Guilford. Tak jak pod Belleau Wood. Gdy byliśmy ludźmi. Ujął Toma pod ramię. - Dasz radę iść? - Mam nadzieję. Za wcześnie, cholera, by wyzionąć ducha. Guilford pomógł mu wstać. Rana gardła była okropna, inne niewiele lepsze. W ruinach tego ciała pełgało blade światło. Krucha magia. - Teraz cicho - przestrzegł go traper. Wspięli się na stos gruzu, jedyny ślad po Kopule, która stała dziesięć tysięcy lat w ciszy pustego kontynentu. Z północy i zachodu dobiegała palba karabinów. - Schyl głowę - upomniał go Tom. Szli krok za krokiem, wdychając kurz, aż ich usta zmieniły się w papier ścierny, a gardła w zardzewiałe rury. Pamiętam cię, myślał Guilford: Tom Compton, sierżant, który wlókł go przez łan pszenicy ku Chateau-Thierry, bez sensu, bo Guilford konał... Po tych nożach z granitu, dopóki nie zobaczyli Studni, jaśniejszej niż we wspomnieniach Lawa, promieniującej światłem. Jej spękanej krawędzi pilnowały dwa potwory, obracające głowy z drapieżną inteligencją. Elias Vale mógł jeszcze trzymać pistolet maszynowy i się nim posługiwać, choć palce stawały się niezręczne i dziwne. Wolał nie zastanawiać się nad przemianami, które w nim zachodziły, podobnymi do zmian u mężczyzn

wokół niego, z których część nie przypominała już w ogóle ludzi. Ale jemu to nie przeszkadzało. Stał w pobliżu Studni Wziemięwstąpienia. Wykonywał święte i pilne zadanie. Czuł bliskość bogów. Subtelnie zmienił mu się wzrok. Potrafił wykryć nieznaczny ruch w przyćmionym świetle. Inne zmysły również mu się wyostrzyły. Wyczuwał zapach peklowanej wieprzowiny wydzielany przez napastników. Deszcz, który padał na jego guzłowatą skórę, przyjemnie ją chłodził. Odgłos strzelaniny był przenikliwy, nawet grzechot kamieni przekształcił się w symfonię odrębnych nut. Wyostrzył się również dar, który zwrócił na niego uwagę bogów: możliwość zaglądania, przynajmniej na niewielką głębokość, w ludzką duszę. Istoty atakujące Święte Miasto były tylko po części ludźmi - częściowo czymś znacznie starszym i większym - ale wyczuwał kształt ich życia, każde napięcie i ukryty słaby punkt. Ta umiejętność może się jeszcze przydać. Pistolet nie był jego jedyną bronią. Kulił się za granitowym blokiem, gdy dwóch bardziej odmienionych ludzi patrolowało obręb Studni. Czuł -jak trudno ująć to w słowa! - ogromną energię, która emanowała z tego miejsca, bogów uwięzionych w niezmierzonej głębi ziemi i walczących o fizyczne wcielenie. Całą ich armię. I obecność dwóch na poły śmiertelnych mężczyzn, którzy nadchodzili z północy. Wyczytał w błyszczącym powietrzu ich imiona: Tom Compton i Guilford Law. Starożytne dusze. Przycisnął pistolet do pryszczatej piersi i uśmiechnął się pusto. - Ja zajdę ich od lewej i odwrócę uwagę kilkoma strzałami, a ty radź sobie, jak umiesz - oznajmił Tom. Guilford skinął głową, patrząc, jak jego ranny przyjaciel odchodzi. Studnia stanowiła niszę algorytmiczną wbudowaną w ontosferę, szczelinę, przez którą można było dojrzeć głębszą strukturę Archiwum. Bóg-Guilford mógł się tam przedostać tylko dzięki fizycznemu wcieleniu: potrzebował Guilforda, który by go tam zaniósł, ale bitwa w Studni, Związanie, należało już do boga. Ależ jestem zmęczony, myślał Guilford. Wszystko mnie boli. Wraz z bólem i znużeniem zalała go obezwładniająca fala tęsknoty; przypomniała mu się Caroline, jej długie, czarne włosy i cierpiące oczy; Lily, pięciolatka oczarowana Dorotką Gale i Tik-Tokiem; cierpliwość i siła Abby; Nicholas patrzący na niego z zaufaniem, na które sobie nie zasłużył ani nie zapracował, zresztą szybko zawiedzionym... chciał to wszystko przywrócić do życia i zastanawiał się, czy bogowie nie zbudowali Archiwum z takich właśnie pobudek: nie chcąc utracić przeszłości, wydać miłości na pastwę rozsypujących się atomów materii. Zamknął oczy i oparł policzek na wilgotnym kamieniu. Rozbłysły światła w jego wnętrzu. W ranach zabulgotała krew. Z zamyślenia wyrwał go odgłos karabinu Toma. Dwa potwory na zerodowanej krawędzi Studni zwróciły głowy w stronę, z której dobiegły strzały. Tom wypalił raz jeszcze i jedno ze stworzeń ryknęło niemal jak człowiek, z bólem i wściekłością. Z rozerwanego jelita trysnął

zielony płyn. Guilford skorzystał z zamieszania, by zbliżyć się o kilka jardów do Studni; krył się za granitowymi kolumnami wysokości mężczyzny. Obydwa potwory zbliżały się okrężną drogą do źródła strzałów, chroniąc się przed kulami pancerzem na grzbiecie. Były niezwykle wielkie, może dlatego wybrano je na strażników. Poruszały się powoli, płynnymi ruchami, ale Guilford nauczył się bać ich szybkości. Obnażyły szpony i szczęki, białe kości lśniły w deszczu. Mniejsze, niższe ramiona, czy też raczej dodatkowe sztylety, grzechotały niespokojnie. Deszcz przeszedł z mżawki w ulewę, zalewał potokami starnżvtne kamienie, dobywaiąc ze Studni kłęby pary. Ulewa nie robiła na potworach żadnego wrażenia. Przystanęły i zakołysały głowami drżącym ptasim ruchem. Od wody ich skóra czy też skorupa nabierała połysku, wyłaniały się ukryte barwy, pasma tęczy, które przypominały Guilfordowi o dzieciństwie, gdy mył kamyki w strumieniu, by ich blask wyłonił się spod nalotu pyłu i zanieczyszczeń. Juz blisko. Czuł żar bijący od Studni, smród podobny do swądu palącej się izolacji. Tom stanął na otwartej przestrzeni i strzelił, opróżniając chyba magazynek. Guilford skorzystał z okazji i pognał na skraj Studni, oglądając się za siebie. Uciekaj, póki czas, myślał, ale widział już, jak pod Tomem ugina się lewa noga. Traper upadł na jedno kolano, zdołał jeszcze unieść broń, ale monstrum, które przed chwilą zranił, już runęło na niego. Guilford jęknął odruchowo, gdy potwór zręcznym ruchem odciął Tomowi głowę. Strugi deszczu zakryły całą resztę. Powietrze pachniało ozonem i błyskawicami. Niepotrzebnie się zatrzymał. Drugie monstrum już go wypatrzyło i pędziło ku Studni z przerażającą prędkością; długie nogi niosły je równie sprawnie jak geparda. Nie robiło przy tym hałasu, który dałby się słyszeć przez szum deszczu; ale gdy stanęło, buchnął obłok cuchnących jak rozpuszczalnik oparów, wytworów jakiejś nieludzkiej chemii organicznej. Oczy, pozbawione wyrazu i dziwaczne, wbiło prosto w Guilforda. Law uniósł pistolet maszynowy i szybko strzelił dwa razy w stronę bestii. Pociski naruszyły lśniący pancerz, może złamały jakieś obnażone żebro, i sprawiły, że monstrum cofnęło się o krok. Guilford opróżnił cały magazynek i potwór legł nieruchomo. Tom, pomyślał Law. Ale trapera nie można już było uratować. Guilford odwrócił się ku Studni. Krawędź była tuż-tuż. Spirala kamiennych schodów pozostała nienaruszona, choć pokrywały ją świeże szczątki. Nieważne. Nie zamierzał korzystać ze schodów. Wskoczy i da się ponieść grawitacji. Dnem tej króliczej nory mógł być tylko koniec świata. Runął naprzód. Zatrzymał się, gdy jakieś dziesięć kroków przed nim stanęła ludzka postać. Nie, nie ludzka, tylko jakaś nieszczęsna dusza, która nie uległa jeszcze do końca zniszczeniu. Szczególnie twarz wyglądała na dawno pogruchotaną, kości przesuwały się

w niej niczym płyty tektoniczne. Stworzenie usiłowało podnieść karabin, jego rękoma wstrząsał paraliż metamorfozy. Guilford zdjął z pasa następny magazynek. - Nie strzelaj - odezwał się potwór. Słowa zagłuszyły szum deszczu i odległe dudnienie artylerii. Nie zwracaj na niego uwagi, upominał go bóg-Guilford. - Ktoś ze mną jest, Guilfordzie. Ktoś, kogo znasz. Wyrzucił zużyty magazynek. - Któż mógłby to być? - Patrzył, jak monstrum zmaga się z bronią. Poważny przypadek epilepsji. Musiał zająć go rozmową. Nie, upierał się wartownik. Potwór zamknął oczy i powiedział: - Tato? Guilford zastygł w bezruchu. Nie - rzucił wartownik. To ty? Nie widzę... Guilford znieruchomiał, choć czuł natrętne błagania wartownika. Tato, to ja! Nick! To nie Nick, bo Nick... - mówił wartownik. - Nick? Tato, nie strzelaj! Jestem tu, w środku! Nie chcę umierać jeszcze raz! Potwór cały czas próbował przezwyciężyć konwulsje i podnieść broń. Guilford widział wszystko, ale nie pojmował. Pamiętał okropne jasne róże krwi syna. Wartownik znalazł się nagle obok niego, blady jak mgła. Czas zaczął pełznąć powoli. Czuł, że walące jak oszalałe serce zwalnia, wybija powolny rytm perkusji. Monstrum wymachiwało bronią z brakiem precyzji, od którego ciarki przebiegały po grzbiecie. - Słuchaj, ale szybko. To nie jest Nick - rzucił wartownik. - Co się dzieje ze zmarłymi? Czy dostają się w łapy demonów? - Nie zawsze. Ale to nie jest Nick. Skąd mam wiedzieć? — spytał w myślach Law. - Guilfordzie, czy myślisz, że pozwoliłbym, żeby go zabrali? - A nie pozwoliłeś? - Nie, Guilfordzie. Nick jest ze mną. Z nami. Wartownik wyciągnął ręce, jakby kołysał dziecko, i przez chwilę - słodką i okropną chwilę - Law zobaczył Nicka, śpiącego spokojnie, dwunastoletniego. - Na tym to wszystko polega - stwierdził wartownik. To życie. - Jestem taki zmęczony... Nick? - rzekł Guilford. Ale Nick już zniknął. - Strzelaj - nakazał surowo wartownik. Strzelił. Razem z potworem. Guilford czuł, jak wbijają się w niego kule. Tym razem ból był przeszywający. Ale to nieważne. Jest już blisko. Strzelał raz za razem, dopóki człowiek o zdruzgotanej twarzy nie legł w strzępach na ziemi. Guilford dowlókł swoje zbolałe ciało na krawędź Studni. Zamknął oczy i zaczął spadać. Ból odpłynął we mgłę.

Swobodny jak kropla deszczu. Nick, patrz na mnie, zawołał w duchu. I poczuł senną obecność syna. Wartownik mówił prawdę. Nick spał otulony w bezczasowość, spał aż do końca ontosfery, zapadał w jej lśniące wody, liczby głębsze od wszystkich oceanów, ciepłe jak letnie powietrze. Zamrugał i zobaczył, jak wydobywa się z niego bóg. To lśniące istnienie było niegdyś Guilfordem Lawem, który zginął na polu bitwy we Francji, został opatrzony przez Świadomość. Równy bogom i jeden z nich, niepodzielnie z nimi złączony. Guilford nie potrafił pojąć tej istoty, złożonej ze światła, barwy i płomieni - niczym rozgniewany anioł. Bóg wiązał demony: ryczały w bezsilnej złości, a ich krzyk odbijał się od dalekich i znikających granic świata. INTERLUDIUM Stali chwilę na grzbiecie wzgórza nad ruinami Miasta Demonów. Dzień był pogodny, choć niebo pełne było gwiazd. - I co teraz? - spytał Guilford. - Czekamy — odparł niezmiennie cierpliwy wartownik. Guilford widział mężczyzn pnących się po zboczu. Miasto ponownie pogrążyło się w ciszy, opustoszało. Law poznawał Starców, wśród nich Erasmusa i Toma Comptona, całych i uśmiechniętych. Dziwił się, że z takiej odległości dokładnie widzi ich twarze. - Na co? - Na koniec wszystkich bitew. Guilford potrząsnął głową z dezaprobatą. - Nie. - Nie? - Nie. Nie mam na to ochoty. Chcę tego, czego nie mogłem otrzymać. - Spojrzał hardo na wartownika. - Chcę życia. - Ile tylko zechcesz... kiedyś. - Chodzi mi o życie ludzkie. Chcę żyć jak człowiek, zestarzeć się, a potem umrzeć. Zwyczajne... ludzkie życie. Wartownik milczał dłuższy czas. Zaskoczyłem boga, pomyślał Guilford. - Możliwe, że leży to w mojej mocy - odezwał się w końcu wartownik. - Czy aby na pewno tego właśnie chcesz? - Nigdy nie chciałem niczego innego. Starożytny Guilford skinął głową. Zrozumiał - przynajmniej pojęła to najstarsza jego część. - Ale cierpienie... - zaczął. - Tak - stwierdził krótko Guilford. - Razem z cierpieniem. EPILOG KONIEC LATA 1999 ROKU Karen, która wróciła z porannej przechadzki, powiedziała Guilfordowi, że morze wyrzuciło na plażę ogromne koło morskie. Po obiedzie (kanapki na tarasie, choć przełknął zaledwie parę kęsów) poszedł obejrzeć ten cud. Nie spieszył się, nie chciał tracić energii. Szedł ścieżką pośród paproci, mijając drzewa dzwonowate, z których kapał sierpniowy nektar. Od razu rozbolały go nogi, a gdy dotarł nad morze, był już mocno zdyszany. Na wybrzeżu koło Oro Delta panował, jak na darwińskie warunki, bardzo łagodny klimat, lecz lato potrafiło być nieznośnie wilgotne i było nieodmiennie gorące. Obłoki wznosiły się nad nieruchomym Morzem Śródziemnym jak marmurowe pałace, jak katedry dawnej, nie istniejącej już Europy. Nocny sztorm wyrzucił koło morskie daleko na kamienistą plażę. Guilford podchodził niepewnie. Było ogrom-

ne, miało przynajmniej sześć stóp średnicy, nie tworzyło idealnego koła, bardziej złamaną elipsę, białą i cętkowaną. W ogóle przypominało koło od wozu, część jakiegoś podwodnego pojazdu. Tak naprawdę była to roślina, rosnąca w morskich głębinach, wykazująca typowo darwińską, pustą symetrię. Aż dziw, że wylądowała akurat tutaj, ozdabiając mu plażę za domem. Zastanawiał się, jaka siła, jaki pływ lub ruch wody wyrwał koło z podłoża. A może jest to kolejny dowód przemawiający za ciągłą walką ekologii darwińskiej z ziemską, walką toczącą się nawet na zacisznym dnie oceanów. Za życia Guilforda na lądzie rośliny stopniowo wypierały swoje powolniejsze darwińskie odpowiedniki. Ostatnio odkrył na skraju drogi z Tilson kępę powoju, błękitnego jak letnie niebo. Jednak niektóre gatunki darwińskie odpłacały się pięknym za nadobne; podobno koronka szkieletowa i fałszywe anemony stawały się coraz pospolitsze na południe od linii Masona-Dixona. Do jutra delikatne i kruche koło morskie zbutwieje i poczernieje. Guilford chciał zawrócić, ale poczuł przypływ bólu i na chwilę przystanął. Zmoczył chusteczkę w kałuży morskiej wody i otarł nią twarz; poczuł na wargach szczypanie soli. Oddychał z trudem, ale tego należało się spodziewać. W zeszłym tygodniu lekarz z kliniki w Tilson pokazał mu zdjęcia rentgenowskie i aż nadto łatwe do odczytania cienie na wątrobie oraz płucach. Law zrezygnował z operacji i naświetlania. Po prostu nadszedł jego czas. Zmuszony przysiąść, podziwiał osobliwość morskiego koła, jego przyprawiającą o zawrót głowy niekonsekwencję. Obcy przedmiot, wyrzucony na obcy brzeg: wiem, co to znaczy, myślał. Po nocnej burzy powietrze zrobiło się przejrzyste. Patrzył, jak szklące się morze odbija błękit nieba. Pogwizdywał przez zęby, dopóki nie poczuł, że zebrał wystarczająco dużo sił na powrót. Karen będzie czekać. Nie powtórzył jej wszystkiego, 0 czym mówił lekarz, ale na pewno coś podejrzewała. Jakoś się z tym pogodzi, szczególnie jednak bał się nieuniknionych telefonów od znajomych, zwłaszcza od Lily, 1 wszystkich nieuchronnie towarzyszących temu konsekwencji: ostatnia wizyta, stare grzechy i stare żale, unoszące się w powietrzu niczym bezgłośne ptaki. Nie powie, że nie chce się z nią zobaczyć, ale Lily też miewa się nie najlepiej. Przynajmniej jej nie przeżyje. Małe radości, pomyślał. Wobec takich ponurych rozmyślań nawet nie bardzo się zdziwił, gdy - odwróciwszy się od koła morskiego zobaczył wartownika, który czekał na kamienistej plaży. Serdecznie przywitał się ze zjawą. Wartownik zachował szczupły, chłopięcy wygląd. Nie było już mowy o sobowtórze. To ktoś inny. Młodszy. Starszy. - Powiedz no - zagadnął migającą nieznacznie zjawę nie nudzą ci się te wojskowe łachmany? - To był mój ostatni strój za życia. Nie wyobrażam sobie, bym mógł włożyć coś innego. A gdybym chodził nagi, za bardzo rzucałbym się w oczy. - Szmat czasu — zmienił temat Guilford. - Trzydzieści lat. Nie da się ukryć. - To co, będzie jak w filmie? Przyszedłeś, żeby roz-

winąć przede mną czerwony dywan do nieba? Z łoża śmierci prosto w chmury, przy akompaniamencie skrzypiec? - Nie. Ale jeśli nie masz nic przeciwko, odprowadzę cię do domu. - Zjawiłeś się ot tak, bez konkretnego celu? Wałęsasz się? Nie powiem, żebym nie cieszył się z tego spotkania... - Mam jedno pytanie. Ale to potem. Przejdziemy się? Zawsze lepiej myślało mi się, kiedy chodziłem. Rozmawiali o tym i owym, idąc ścieżką przez las. Guilford nie bał się wartownika, choć odczuwał szczególne nerwowe podniecenie. Gadał o Darwinii, o zmianach, które zaszły na kontynencie, jak pokrył się siecią miast, kolei i lotnisk, chociaż ci, którzy woleli zaszyć się na pustkowiu, mieli jeszcze dużo miejsca... jakby wartownik o tym nie wiedział. - Wolisz wybrzeże - stwierdziło widmo. To prawda. Odpowiadało mu. Może dlatego, że spotykały się tu i splatały przeciwne żywioły: stary i nowy świat, ląd i ocean. Przeszłość i przyszłość. Wartownik słuchał go cierpliwie, aż na chwilę uśpił czujność Guilforda. Wtedy olśniła go myśl. - To pierwsza taka, prawda? - Co? - spytało widmo. - Wizyta po znajomości. Wpaść do starego byka, póki jeszcze patrzy na księżą oborę. - To nie jest kurtuazyjna wizyta. - To po co...? - Przypomnij sobie, Guilfordzie. Trzydzieści lat temu zaproponowałem ci życie podobne do mojego. - Po Związaniu - potwierdził Law. - Gdy obaj zginęliśmy. - Pamiętasz swoją odpowiedź? - Mgliście. - Kłamał. Pamiętał każde słowo. - Powiedziałeś: „Chcę tego, czego nie mogłem otrzymać. Chcę się zestarzeć, a potem umrzeć". - Aha. - Nie było to łatwe. Kości z prochu. Ciało z powietrza. Starzejące się, śmiertelne ludzkie ciało. - To prawda, zostałem wskrzeszony w stopniu większym niż znani mi ludzie. - Przyszedłem spytać, czy było warto. - Taki mają cel te małe odwiedziny? Zbliżali się do domu. Wartownik trzymał się cienia drzew, jakby wolał, żeby Karen go nie widziała. W półmroku był prawie niewidoczny, jak prawdziwe widmo, niewiele bardziej materialne niż powiew wiatru. - Urodziłem się jako istota ludzka - rzekł wartownik - ale nie byłem do końca człowiekiem jeszcze wtedy, kiedy gwiazdy były młode. A ty dokonałeś czegoś, czego ja nigdy nie zrobiłem. Zestarzałeś się. Z własnej woli. Więc powiedz mi, czy było warto. Guilford zastanawiał się nad odpowiedzią. Nie chciał się przechwalać. Niektórymi rzeczami niech zajmują się inni. Na przykład pisaniem nekrologów. Rozmyślał o swym życiu od momentu Związania, o jego ogólnym przebiegu i poszczególnych wypadkach: o głębszym poznaniu Lily; ślubie z Karen i stworzeniu jej domu; oglądaniu, jak rodzą się dzieci, kończy się życie, a ludzie wymyślają siebie w ten ich charakterystyczny, smutny i rozpaczliwy sposób. Urodziłem się w 1898 roku, pomyślał. Ponad sto lat temu.

W oczach bogów nie miało to być może większego znaczenia, ale na nim robiło ogromne wrażenie. Proste pytanie, prosta odpowiedź. - Naturalnie, że było warto. Odwrócił się ku wartownikowi, ale po nim nie było już śladu, jak gdyby pod drzewami zawsze było tylko słońce i cień. Po usłyszeniu wieści od lekarza Karen rozpłakała się, ale wieczorem była już spokojna i otarła łzy. Koniec końców jeszcze żyje, powiedziała mu. W jej ustach śmierć brzmiała niczym skrypt dłużny hazardzisty: dług, który niekoniecznie się odzyska. Lubił tę jej twardość, podobną do kwaśnej świeżości jabłka. Wyjęła butelkę terytorialnej whisky — którą zazwyczaj nazywała butelką ślubną i pogrzebową; dzisiaj powstrzymała się jednak od tego określenia — wypiła znaczną jej część i dopiero wtedy poszła do łóżka. Kochał ją mocno. Uznał, że jego miłość nigdy nie była głębsza. Ale nie mógł zasnąć. Siedział sam na ganku i wpatrywał się w niebo. Czy ten punkt na horyzoncie to Mars? Nigdy nie znał się na topografii nieba. Astronomia była jedną z ulubionych dziedzin Sullivana. Dr Sullivan pokazałby mu Marsa w każdej chwili. Mars sprawi wkrótce kłopoty. Zdjęcia z ubiegłorocznej sondy sugerowały istotę problemu. Marsjańskie psjony wydostały się ze Studni i zniewalały tamtejszą rasę: to istoty łagodne, niemal ludzkie (nie miał pojęcia, skąd o tym wszystkim wie). Potrzebna będzie pomoc. Kolejne Związania przed końcem świata, a przecież jeszcze nikt nie wiedział, jak się to skończy. Nawet bogowie nie mieli pewności. Marsjanie potrzebowali pomocy, ale Guilford nie był w stanie jej udzielić. Ta bitwa rozegra się bez jego udziału. Chyba że ten narastający ból w piersiach to wezwanie do boju, rodzaj pobudki. Być może po śmierci odnajdzie Caroline, Nicka i Abby (o ile utrzymywali ze sobą kontakt), odnajdzie też Toma Comptona... przemierzy ten długi szlak z Belleau Wood do gwiazd. Zostanie bogiem, a bogowie stawią się do bitwy, co oznacza... Westchnął i wsłuchał się w bzyczenie owadów. Wokół światła na ganku kłębiły się muszki, istnienia trwające najwyżej dzień, pokolenie za pokoleniem wysyłane w ciemność niczym strzały. Eklezjastes: Wszystkie rzeki płyną do morza, a morze wcale nie wzbiera... Morze, pomyślał, wzbiera od życia. Nie ma czasu na żale, tyle jest do zrobienia. I tylko chwila na odpoczynek, na zamknięcie oczu, na sen. w sprzedaży David Farland SUMA ?SZYSTKIC LUD23 SUMA WSZYSTKICH LUDZI Tom I cyklu „Władcy Runów" Do królestwa Heredonu przybywa młody książę Orden. Zamierza prosić o rękę córki króla Sylvarresty, by doprowadzić do sojuszu dwóch największych państw Pomocy. Jako następca tronu jest Władcą Runów, któremu w zamian za opiekę udzieliło swych sił i talentów wielu poddanych. Nie wie jeszcze, że to ostatnie dni

młodzieńczej beztroski. Czekają go wyzwania wymagające niełatwej umiejętności rozróżniania między dobrem a złem i nieugiętej wierności kobiecie, którą pokochał, wiążącym go przysięgom i ludowi. Gdy zostanie sam przeciw wszystkim, przyjdzie mu walczyć z potężnym tyranem z Południa, pradawną inteligentną rasąraubenów i brzemieniem smutku... **& ri .5 i 3 * r